Skip to main content

Full text of "Die philosophischen Schriften"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scannod  by  Google  as  pari  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  Copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 

to  Copyright  or  whose  legal  Copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  Steps  to 
prcvcnt  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  lechnical  restrictions  on  automated  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  fivm  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encouragc  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  and  hclping  them  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  Copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  use  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  mcans  it  can  bc  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

Äbout  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organizc  the  world's  Information  and  to  make  it  univcrsally  accessible  and  uscful.   Google  Book  Search  hclps  rcadcrs 
discover  the  world's  books  while  hclping  authors  and  publishers  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  search  through  the  füll  icxi  of  ihis  book  on  the  web 

at|http: //books.  google  .com/l 


Google 


IJber  dieses  Buch 

Dies  ist  ein  digitales  Exemplar  eines  Buches,  das  seit  Generationen  in  den  Realen  der  Bibliotheken  aufbewahrt  wurde,  bevor  es  von  Google  im 
Rahmen  eines  Projekts,  mit  dem  die  Bücher  dieser  Welt  online  verfugbar  gemacht  werden  sollen,  sorgfältig  gescannt  wurde. 
Das  Buch  hat  das  Uiheberrecht  überdauert  und  kann  nun  öffentlich  zugänglich  gemacht  werden.  Ein  öffentlich  zugängliches  Buch  ist  ein  Buch, 
das  niemals  Urheberrechten  unterlag  oder  bei  dem  die  Schutzfrist  des  Urheberrechts  abgelaufen  ist.  Ob  ein  Buch  öffentlich  zugänglich  ist,  kann 
von  Land  zu  Land  unterschiedlich  sein.  Öffentlich  zugängliche  Bücher  sind  unser  Tor  zur  Vergangenheit  und  stellen  ein  geschichtliches,  kulturelles 
und  wissenschaftliches  Vermögen  dar,  das  häufig  nur  schwierig  zu  entdecken  ist. 

Gebrauchsspuren,  Anmerkungen  und  andere  Randbemerkungen,  die  im  Originalband  enthalten  sind,  finden  sich  auch  in  dieser  Datei  -  eine  Erin- 
nerung an  die  lange  Reise,  die  das  Buch  vom  Verleger  zu  einer  Bibliothek  und  weiter  zu  Ihnen  hinter  sich  gebracht  hat. 

Nu  tzungsrichtlinien 

Google  ist  stolz,  mit  Bibliotheken  in  Partnerschaft  lieber  Zusammenarbeit  öffentlich  zugängliches  Material  zu  digitalisieren  und  einer  breiten  Masse 
zugänglich  zu  machen.     Öffentlich  zugängliche  Bücher  gehören  der  Öffentlichkeit,  und  wir  sind  nur  ihre  Hüter.     Nie htsdesto trotz  ist  diese 
Arbeit  kostspielig.  Um  diese  Ressource  weiterhin  zur  Verfügung  stellen  zu  können,  haben  wir  Schritte  unternommen,  um  den  Missbrauch  durch 
kommerzielle  Parteien  zu  veihindem.  Dazu  gehören  technische  Einschränkungen  für  automatisierte  Abfragen. 
Wir  bitten  Sie  um  Einhaltung  folgender  Richtlinien: 

+  Nutzung  der  Dateien  zu  nichtkommerziellen  Zwecken  Wir  haben  Google  Buchsuche  Tür  Endanwender  konzipiert  und  möchten,  dass  Sie  diese 
Dateien  nur  für  persönliche,  nichtkommerzielle  Zwecke  verwenden. 

+  Keine  automatisierten  Abfragen  Senden  Sie  keine  automatisierten  Abfragen  irgendwelcher  Art  an  das  Google-System.  Wenn  Sie  Recherchen 
über  maschinelle  Übersetzung,  optische  Zeichenerkennung  oder  andere  Bereiche  durchführen,  in  denen  der  Zugang  zu  Text  in  großen  Mengen 
nützlich  ist,  wenden  Sie  sich  bitte  an  uns.  Wir  fördern  die  Nutzung  des  öffentlich  zugänglichen  Materials  fürdieseZwecke  und  können  Ihnen 
unter  Umständen  helfen. 

+  Beibehaltung  von  Google-MarkenelementenDas  "Wasserzeichen"  von  Google,  das  Sie  in  jeder  Datei  finden,  ist  wichtig  zur  Information  über 
dieses  Projekt  und  hilft  den  Anwendern  weiteres  Material  über  Google  Buchsuche  zu  finden.  Bitte  entfernen  Sie  das  Wasserzeichen  nicht. 

+  Bewegen  Sie  sich  innerhalb  der  Legalität  Unabhängig  von  Ihrem  Verwendungszweck  müssen  Sie  sich  Ihrer  Verantwortung  bewusst  sein, 
sicherzustellen,  dass  Ihre  Nutzung  legal  ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  ein  Buch,  das  nach  unserem  Dafürhalten  für  Nutzer  in  den  USA 
öffentlich  zugänglich  ist,  auch  für  Nutzer  in  anderen  Ländern  öffentlich  zugänglich  ist.  Ob  ein  Buch  noch  dem  Urheberrecht  unterliegt,  ist 
von  Land  zu  Land  verschieden.  Wir  können  keine  Beratung  leisten,  ob  eine  bestimmte  Nutzung  eines  bestimmten  Buches  gesetzlich  zulässig 
ist.  Gehen  Sie  nicht  davon  aus,  dass  das  Erscheinen  eines  Buchs  in  Google  Buchsuche  bedeutet,  dass  es  in  jeder  Form  und  überall  auf  der 
Welt  verwendet  werden  kann.  Eine  Urheberrechtsverletzung  kann  schwerwiegende  Folgen  haben. 

Über  Google  Buchsuche 

Das  Ziel  von  Google  besteht  darin,  die  weltweiten  Informationen  zu  organisieren  und  allgemein  nutzbar  und  zugänglich  zu  machen.  Google 
Buchsuche  hilft  Lesern  dabei,  die  Bücher  dieser  Welt  zu  entdecken,  und  unterstützt  Autoren  und  Verleger  dabei,  neue  Zielgruppcn  zu  erreichen. 
Den  gesamten  Buchtext  können  Sie  im  Internet  unter|http:  //books  .  google  .coiril  durchsuchen. 


5)ic 


P^ilof0))^i[(t)en  Schriften 


i»on 


C^ottftieb  )Dtll|elm  £etlint^ 


Slirrtrr  fiattii* 


S)ie 


))|Ui)fo))^ifc^en  6c^riften 


üon 


ffiottfriei)  Alheim  Ceilmi^, 


.t)erau9gegeben 


toon 


C.  3.  (ßcttiatbt 


Sinter  »anb. 


S3etltn. 

$Bett)ntannf(i(>e  iSu^^anbdtng. 

1880. 


3t»citc  mt^eilttng 


3nl)alt 


1663—1671. 

Disputatio  Metaphysica  de  Principio  Individui  quam  Deo  0.  M.  annuehte  et  Indultu 
Inclytae  Philosoph.  Facultatis  in  Illustri  Academia  Lipsiensi  Praeside  Viro 
Excel lentissimo  et  Clarissimo  Dn.  M.  Jacobo  Thomasio  Eloquent.  P.  P.  Min. 
Princip.  Colleg.  Collegiato  Praeceptore  et  Fautoro  suo  Maxime  publice  venti- 
landam  proponit  Gottfredus  Guilielmus  Leibnuzius  Lips.  Philos.  et  B.  A. 
Baccal.  Aut.  et  Resp.  30.  Maji  Anni  MDCLXIII 45 

Dissertatio  de  Arte  Combinatoria,  in  qua  ex  Arithmeticae  fundamentis  Complica- 
tionum  ac  Transpositionum  Doctrina  novis  praeceptis  exstruitur,  et  usus  am- 
barum  per  Universum  scientiarum  orbem  ostenditur;  nova  etiam  Artis  Medi- 
tandi  seu  Logicae  Inventionis  semina  sparguntur.  Praefixa  est  Synopsis  totius 
Tractatus,  et  additamenti  loco  demonstratio  Existentiae  Dei,  ad  Mathemati- 
cam  certitudinem  exacta  Autore  Gottfredo  Guilielmo  Leibnüzio  Lipsensi,  Phil. 
Magist.  et  J.  U.  Baccal S7 

Confessio  Naturae  contra  Atheistas 4  05 

Defensio  Trinitatis  per  nova  Reperta  Logica  contra  adjunctam  hie  Epistolam  Ariani 

non  incelebris  ad  lllustrissimum  Baronem  Boincburgium  autore  G.  G.  L.  L.       Hl 

Marii  Nizolii  de  Verls  Principiis  et  Vera  Ratione  Philosophandi  contra  Pseudo- 
philosopbos  libri  IV.  inscripti  lllustrissimo  Baroni  a  Boineburg  ab  Editore 
G.  G.  L.  L.  qui  Dissertationem  Praeliminarem  de  Institute  operis  atque  optima 
philosophi  dictione,  Epistolam  de  Aristotele  Recentioribus  reconciliabili, 
notasque  atque  animadversiones  marginales  leniendo  textui  adjecit     ....       f27 

Hypothesis  physica  nova,  qua  Phacnomenorum  Naturae  plerorumque  causae  ab 
unico  quodam  universali  motu,  in  globo  nostro  supposito,  neque  Tychonicis, 
neque  Copemicanis  aspernando,  repetuntur,  autore  G.  G.  L.  L 4  77 

Tbeoria  motus  abstracti  seu  Rationes  Motuum  universales  a  sensu  et  Phaenomenis 

independentes.    Autore  G.  G.  L.  L ,    .   .    , 2S4 

OciCagc:  ßon.  gabci  an  2tihn\i < 241 

Jclbnla  an  ^on.  gabn 244 


Seiltttj  gegen  ^t»tattt»  ttitb  beti  G^arteftam^mtt^« 

1677—1702. 

I.  O^ne  Ueberft^rtft.  ent^altenb  eine  3uf(^rift  an  SHolannd 274 

II.  %u9iüat  aui  f3rtefen  ixoi\6ftn  Seibni)  unb  W^^PP 284 

III.  @(!(retben  SeiBni^end,  tt;a^rf4einlt(4  an  bie  t>cr)ogtn  ©opl^ie  bou  t^annotocc  gerichtet  290 

IV.  ^rriben  Setbni^en«,  t)teaeidbt  an  äl'tolanud 297 

V.  Obne  Uebetf((rift,  toielleic^t  eine  3uf(^rift  an  Sl'tolanud  . 304 

VI.  Notata  quaedam  G.  G.  L.  circa  vitam  et  doctrinam  Cartesii 84  0 

Vll.  Remarques  sur  l'abregö  de  la  vie  de  Mens,  des  Cartes 84  5 

VIII.  einreiben  Seibuisend  in  »ctreff  ber  et^rift  3o^.  (Sberb.  ©(^»(liug'd  sur  Scrtf^cibt* 

guug  be^  iSartefianidmu«.  —  (Sine  lurje  Slbj^anblung  Seibnijcnd  bon  bcmfelben  Sn^alt  325 


VIII 

IX.  Reflexions  sur  une  lettre  de  Monsieur  Leibnits  6crite  ä  Monsieur  l'Abb^  Ni- 
caise,  dans  iaquellc  i!  pretend  faire  voir  que  les  principes  de  la  Philosophie 
de  Monsieur  Descartes  renferment  de  consequcnces  contraires.ä  la  Religion 
et  ä  la  piet6.  —  Reponse  aux  reflexions  qui  se  trouvent  dans  le  23  Journal 
des  Sgavans  de  cette  annee  touchant   les  consequences  de  quelques  endroits 

de  la  Philosophie  de  des  Cartes 832 

Beilage :  Böfxdhtn  SetbntjenS,  koa^rfc^einltt^  an  b<n  ^eraudgeBer  bc9  Journal  des 

Savants •. 342 

X.  Animadversiones  in  partem  generalem  Principiorum  Cartesianorum    ....       350 

XI.  O^nc  Ueberf^rift,   entl^altenb  ben  tlu{ang  einer  2(b^anb(ung  Scibni^end  in  betreff 

ber  $^tlofo^^te  be9  2)ed€arted,  battrt  Maji  4  702 393 

XII.  0\)nt  Ueberft^rif t ,   entj^altenb  ein  Schreiben  Seibntjend  in  betreff  ber  )u  9afel 
4  699  erf(!(ienenen  ©t^rtft:  Judicium  de  argumento  Cartesii  pro  existentia  Dei 

petito  ab  ejus  idea 404 

XIII.  O^ne  Ueberfc^rift,  entbaltenb  ein  ec^reibcn  ilctbiiisend  in  ^treff  bed  ^en>eife«  fflr 

bte  (S^iflen)  ®otit9  t)om  Oenebictiner  ilamv  •  • ^05 


1684—4703. 

I.  Meditationes  de  Cognitione,  Verilate  et  Ideis 422 

II.  Obne  Ueber{(!(rift,  entbaltenb  Discours  de  metaphysique     ..........       427 

III.  Obne  Ueberf^rift,    ent^altenb  ein  ©tbretben  an  ben  Herausgeber  beS  Journal  des 
Savants,  Juin  4  694.  —  Extrait  d'une  lettre  de  M.  D.  L.  pour  soütentr  ce  qu'il 

y  a  de  luy  dans  le  Journal  des  S^^vans  du  4  8.  Juin  4  694 464 

IV.  De  Primae  Philosophiae  Emendatione,  et  de  Notione  Substantiae 468 

V.  Systeme  nouveau  pour  expliquer  la  nature  des  subslances  et  leur  communi- 

cation  entre  elles,  aussi  bien  que  Tunion  de  Tarne  avec  le  corps.  ((Srfter  (Snt* 
tt^urf.)  —  Systeme  nouveau  de  la  nature  et  de  la  commünication  des  sub- 
stances,  aussi  bien  que  de  l'union  qu'il  y  a  entre  Vame  et  le  corps.  —  Ob- 
jections  de  M.  Foucher,  €hanoine  de  Dijon,  contre  le  nouveau  Systeme  de 
la  commünication  des  substabces,  dans  une  lettre  h  Tauteür  de  ce  Systeme 
42  Septemb.  4  695.  —  Remarques  sur  les  Objections  de  M.  Foucher.  — 
Eclaircissement  du  nouveau  Systeme  de  la  commünication  des  substances, 
pour  servir  de  reponse  ä  ce  qui  en  est  dit  dans  le  Journal  du  42  Septembre 
1695.  —  ^oflfcnptum  eines  Briefes  an  ^adnage  be  8ean)>a(,   battrt  Manöver 

.  .  T»  Janvier  4  696.  —  Extrait  d'une  Lettre  de  M.  D.  L.  sur  son  Hypothese  de 

Philosophie,  et  sur  le  probleme  curieux  qu'un  de  ses  amis  propose  aux  Ma- 
thematiciens,  avec  un  Eclaircissement  sur  quelques  points  contestEs  dans  les 
Journaux   precedens  entre  Tauteur  des  principes  de  physique  et  celuy  des 

objections 474 

VI.  De  ipsa  natura  sive  de  vi  insita  actionibusque  Creaturarum,    pro  Dynamicis 

suis  confirmandis  illustrandisque 504 

VII.  Eclaircissement  des  difficultös  que  Monsieur  Bayle  a  trouväes  dans  le  Systeme 
nouveau  de  l'union  de  l'ame  et  du  corps.  —  Extrait  du  Dictionnaire  de  M. 
Bayle  article  Rorarius  p.  2599  sqq.  de  TEdition  de  Tan  4  702  avec  mes  re- 
marques.—  Reponse  aux  reflexions  contenues  dans  la  seconde  Edition  du 
Dictionnaire  Critique  de  M.  Bayle  article  Rorarius,  sur  le  Systeme  de  l'Har- 
monie  preätablie 547 

VIII.  Addition  ä  TExplication  du  Systeme  nouveau  touchant  l'union  de  l'ame  et 
du  corps,  envoyöe  ä  Paris  ä  l'occasion  d'un  livre  intitulE  Connoissance  de 
soy-möme.  —  (Sine  Slb^anblung,  biefclbe  Bdfxi\i  betreff cnb,  batirt  30.  Novembr. 
4  702.  —  Reponse  aux  Objections  contre  le  Systeme  de  l'harmonie  pr^ötablie 
qui  se  trouvent  dans  le  livre  de  la  Connoissance  de  soy-mdme 572 


J)|^il(ifo|il^i|'(^e  Bt^riftett. 


1663—1671. 


IV. 


% 


m  bif  SBürbc  einc8  SaccalautcuS  bcr  ^^ilofop^ic  auf  bcr 
Uiiiuerfitöt  2cipäifl  ju  erlangen,  uerfa^te  ßeibnij  in  feinem  fec^gje^nten 
Sa^re  bie  ®iffertation  De  Principio  Individui.*)  6r  uert^eibigte  fie 
öffentlich  am  30.  9Äai  1663  unter  htm  3Jorfi|i  feineS  üon  il^m  ^oi)- 
geeierten  ße^rerS  Sacob  2;§omafiu8,  ber  nac^  ber  ©itte  ber  Seit  eine 
55orrebe  baju  gefd^icben  ^atte.  68  ift  nic^t  unwa^rfc^einlic^ ,  ha^ 
fieibnij  obigeS  üiel  umftritteneS  2;§ema  gewal^lt  ^atte,  um  feine  Selefen^ 
beit  in  ben  Schriften  ber  ©c^olaftifer  unb  feine  SJertraut^eit  mit  i^rer 
^et^obe  JU  jeigen.  Sn  feinen  im  reiferen  2eben8alter  uerfa^ten 
©elbftbefenntniffen  ^ebt  Seibntj  auäbrüdfCiii^  Ijerwor,  mie  cingel^enb  er 
mit  ben  §auptfc^riftfleKem  ber  fc^olaftifc^en  ^l^ilofo^)§ie  fiii^  befd^ftigt, 
unb  mit  welcher  Seic^tigfeit  er  fie  lag.**) 

9lac^bem  ßeibnij  im  Sa^re  1665  SaccalaureuS  ber  3uri«})rubenj 
geworben,  biäputirte  er  im  folgenben  3a^re  1666  pro  loco,  um  fic^ 
in  ber  pl^ilofop^ifc^en  gacultät  bcr  Uniuerfttät  fieipjig  einen  ^la^  ju 
fid^ern,  burd)  bie  ?tbl^anblung :  Disputatio  Arithmetica  de  complexio- 
nibus.  ©ie  enthält  ben  Anfang  ber  in  bemfelben  Saläre  1666  er- 
fd^ienenen   erften   größeren  ©d^rift   ßeibnijenS:    Dissertatio   de  Arte 


*;  2)tcfc  erflc  dugenbfc^rtft  2tibtditni  toax  (angne  ätxi  nur  bem  Xitel  nadf  befannt ;  fte 
festen  t)erfi^oQen,  U9  fte  ©ubrauer  naäf  betn  in  ber  &Bntg(i(i^en  ^ibliott^e!  }u  ^nnot>er  t>ox' 
^anbenen  (5;:enU>(ar,  in^Uxtif  mit  ber  !Sorrebc  bed  3ac.  X^otnafiud,  ton  neuem  abbruden  lieg. 
(Scibnt(*d  2)if{ertation  De  principio  individai,  ^tniu^egeben  unb  critifd^  eingeleitet  toon 
Dr.  @.  a.  (Su^rauer.  Berlin  1837).    2)er  fotgeube  tlbbrud  giebt  bad  Original  genau  toieber. 

**)  laterea  in  Zabarella  ei  Rubio  et  Fonseca  aliisque  scholasticis  non  minori  quam 
anlea  in  Historicis  voluptate  versabar  et  eousque  proCeceram,  ut  Suarcsium  non  minore 
facililate  legerem,  quam  Milesias  fabulas  solemus  quas  vulgo  Romanos  vocant. 

1* 


4  (Stnieitung. 

Combinatoria ,  bic  l^icr  nad^  bcm  in  bcr  königlichen  95ibliotl^cf  ju 
§annoDcr  uorl^anbcncn  Driginalbrucf  »icbcrgcgcbcn  ift.  ®cr  matl^ema^ 
tifd)c  Sni^alt  bicfcr  ©c^rift  ift,  wie  ßcibnij  miebcr^olt  bcmcrft  ^at,*) 
nnbcbcutcnb,  bagcgcn  \)at  fic  einen  befonberen  Sßert^  für  ben  6nt* 
iDicfclungggang  ßeibnijenS,  infofern  fie  bie  erften  @^)uren  beS  riefigen 
Unternehmens  enthalt,  hai  ßeibnij  fein  ganjeS  ßeben  l^inbnrc^  nic^t 
an8  ben  Singen  oerloren  §at :  ber  allgemeinen  (£l^aratteriftif .  68  imi 
ein  in  frü^efter  Seit  feiner  ©tnbien  gefaxter  ©ebanfe,  ba^  alle  Se* 
griffe  in  eine  f leine  Slnja^l  einfacher,  lüiberfpruc^Slofer  Elemente 
fid^  jerlegen  laffen,  unb  ha^,  wenn  e8  gelange/  für  biefe  le^teren  be* 
jeic^nenbe  ©i^araftere  anfjufinben,  bie  SWöglic^feit  gegeben  wäre,  bnrc^ 
Kombination  biefer  ßl^araftere  nic^t  aKein  alle  bereits  befannten  SBa^r* 
l^eiten  fofort  für  jeben  oerftänblic^  auSjubrüdfen,  fonbern  aud^  neue 
SSßai^r^eiten  ju  entberfen.  68  fönne  auf  biefe  SSSeife  gewifferma^en 
ein  9ll^)]^abet  ber  menfd^lid^en  ©ebanfen  gefc^affen  unb  burc^  6ombi* 
nation  ber  Seichen  biefeS  Sll^)l^abet8  unb  burc^  Slnal^fiS  ber  barauS 
gebilbeten  SBörter  aUeS  fotDol^l  gefunben  al8  beurt^eilt  werben,  „^n 
Philosophia,  fc^reibt  ßeibnij  in  feinem  britten  ©riefe  an  ben  §erjog 
Soi^ann  griebrid)  üon  Sraunfc^weig^ßüneburg ,  l^abe  id^  ein  mittel 
funben,  ba^ienige  waS  Cartesius  unb  anbere  per  Algebram  et  Ana- 
lysin in  Arithmetica  et  Geometria  getl^an,  in  aßen  scientien  juwege 
JU  bringen  per  Artem  Combinatoriam,  fteld^e  Lullius  unb  P.  Kircher 

jwar  excolirt,  be^  weiten  aber  in  fold^e  beren  intima  nid^t  gefe^en. 
©aburd^  alle  Notiones  compositae  ber  ganjen  weit  in  wenig  simplices 

als  beren  Alphabet  reduciret  unb  au8  fold^eS  alphabetS  combination 

wieberumb  alle  binge,  famt  i^ren  theorematibus,  unb  wa8  nur  uon 
i^nen  ju  inventiren  müglid^,  ordinata  methodo,  mit  ber  jeit  ju  finben, 
ein  weg  geba^net  wirb.  SBelc^e  invention,  bafern  fte  wil8  ®ott  ju 
werc!  gerid)tet,  a\i  mater  aller  inventionen  öon  mir  öor  ba8  impor- 
tantefte  gehalten  wirb,  ob  fie  gleid^  baS  anfeilen  noc^  jur  geit  nid^t 
l^aben  mag.    3d)  l^abe  baburd)  alleS  toai  erjel^let  werben  foö,  gefun* 

*)  ^tn  au9ffi(rU(i^flen  f))n(i^t  fitSf  Seibni)  über  ben  3n^a(t  btefer  @<!^Tift  an9  in  ber  a(9 
©eUagc  fotgenben  9?otlj,  bie  er  in  betreff  be«  neuen  ^bbrud«  berfelben  in  bie  Acla  Erudit. 
Lips.  einrüden  lieg. 


(Einleitung.  5 

bcn,  unb  l^offc  noc^  ein  mt^xtxti  ju  wcge  ju  bringen/  -Durd)  bic 
3ul^ülfcnal^nic  bcr  SBcgc  unb  SluSbrucf Smeifc ,  welche  bic  9Katl^ematif 
barbietet,  glaubte  fieibnij  bie  eigentliche  Logica  inventiva,  bie  ,,6rfin* 
bungöfunft*  (ars  inveniendi  et  dijudicandi)  gefunben  ju  l^aben,  burd^ 
bie  er  bie  wa^rl^afte  ©egrünbung  unb  ©rmeiterung  ber  SSSiffenfc^aften 
JU  ermöglichen  meinte,  ©ie  ift  bie  »methodus  ordinata«  ober  ber 
»filus  meditandi«,  woburc^  einem  jeben  SWenfc^en  bie  9Wöglic^feit  ge^ 
boten  wirb,  jur  ©rfenntni^  ber  SBal^r^eit  ju  gelangen,  @^)dter,  wo 
bie  in  ßeibnijenS  9lac^la^  oori^anbenen  Sruc^ftücfe  über  bie  Scientia 
generalis  unb  bie  allgemeine  (£^arafteriftif  jufammeugeftellt  »erben, 
wirb  ausführlich  baüon  bie  Siebe  fein;  l^ier  foll  nur  l^erüoröe^oben 
luerben,  \>a^  ßeibnij  auf  bem  ©ebiet  ber  matl^ematifc^eu  SBiffenfc^aften, 
iDO  lebiglict)  bie  gorm  be8  ©egebenen  jur  Betrachtung  fommt  unb 
begi^alb  \>a^  Sluffteigen  öon  \>tn  einfachen  gäQen  ju  ben  jufammen- 
gefeiteren  mit  nid^t  fo  Dielen  ©c^mierigfeiten  uerfnü^)ft  ift,  bie  ^^ßrfin* 
bunggfunft*  mit  bewunberungSftürbiger  SÄeifterfc^aft  ju  i^anbl^aben 
wu^te  unb  baburc^  ju  ben  fc^önften  Erfolgen  gelangte,  »oju  aQe  feine 
Sluflöfungen  uon  ben  großen  Problemen  axii  bem  Bereich  ber  l^öl^eren 
9lnal9|i8  bie  Semeife  liefern,  desgleichen  ^at  bie  frül^e  ©rfenntni^, 
mt  unenblid^  öiel  für  bie  SSeruoHfommnung  unb  ©rmeiterung  einer 
jeben  Sßiffenfc^aft  öon  einer  paffenb  gcmäl^lten  3eic^enfpract)e  ftetS  ju 
erwarten  fte^t,  auf  bem  ©ebiet  ber  mat^emati[ct)en  Sßiffenfc^aften  bie 
fct)önfteu  grüct)te  gebract)t.  5)er  uon  i§m  fo  glücflict)  gcwal^lte  9llgorit§- 
mu8  für  bie  l^öl^ere  Slnal^fi«  ift  lebiglict)  al8  ein  ®rgebni^  biefer 
©rfenntni^  ju  betrachten;  er  ift  urfprünglict)  nichts  anbereS  —  unb 
ßeibnij  felbft  bejeic^net  i^n  fo  —  al8  eine  ßi^arafteriftif,  al8  ein 
£)|)eration8calcül. 

®ie  folgenbeu  p^ilofo|)^ifc^en  @ct)riften  l^at  ßeibnij  wä^renb  feines 
Slufent^altS  in  granffurt  am  9Äain  unb  SWainj  (1667—1672)  uerfa^t. 
6r  ftanb  ^ier  in  fe^r  naivem  SJer^ältni^  ju  bem  berül^mtcn  Staatsmann, 
bem  grei^errn  uon  35oineburg,  ber  bie  eminente  35egabung  unb  hai  SQSiffen 
beS  jungen  aufftrebenben  ©ele^rten  erfannt  ^atte  unb  il^n  burct)  feine  weit 
ucrbreitete  95cfanntfc^aft  mit  ben  berü^mteftcn  SÄännern  ber  bamaligen 


6  (Sinleitung. 

3eit  ju  förbevu  fud[|tc.  ^er  grci^crr  üon  Soiuebuvg  war  im  reiferen 
SlUer  üon  ber  |)roteftanti[c^en  jur  fatl&olifc^en  Äird^c  übergetreten,  öiel* 
leicht  au8  Ueberjeugung,  benn  il^ni  war  bie  Sdeligion  §erjen8|aci^e,  bic 
emftefte  Slngelegeni^eit  be8  ßebenf  ®r  ftanb  auc^  htn  Semül^unflen 
nid[|t  fern,  bie  bie  SSereinignng  ber  beiben  Äirc^en  anftrebten,  Sluf  ber 
anberen  ©eite  bet^eiligte  er  fid^  aufS  lebl^aftefte  an  ben  Ääni|>fen  gegen 
bie  religiöfen  ©ecten  unb  |)]^iIofop]^i|d)en  ©c^ulen,  welche  bie  ©tauben«* 
(e^ren  beS  (£]^riftentl^uni8  unb  bie  ©runbwa^l^eiten  ber  natürlichen 
Sieligion  ju  untergraben  breiten,*)  unb  gegen  bie  ^eigeifterei,  bic 
unter  ben  l^ö^eren  ©täuben  bamalS  beforgni^erregenb  um  fld^  griff. 
9ln  biefen  ©eftrebungen  nal^m  ßeibnij,  \>\\x6)  ©oineburg  üeranla^t  fo 
wie  au8  eigenem  eintrieb,  ben  regften  Slnt^eil.  6r  meinte,  burd^  eine 
gefunbe  ^l^ilofo|)]^ie  aKe  Singriffe  gegen  \>ai  ß^riftentl^um  unb  gegen 
bie  JReligion  über]^au|)t  nieberfc^lagen  unb  überwinben  ju  !önnen. 
Quod  superst,  fd[ireibt  er  in  bem  ©riefe  VI.  an  Sacob  2;i^omafiu8, 

illud  confirmare  ausim,  Atheis,  Socinianis,  Naturalistis,  Scepticis 
Dunquam  nisi  constituta  hac  philosophia  solide  occursum  iri:  quam 
ego  profecto  munus  Dei  credo  senectae  mundi  datum  velut  unicam 
tabulam,  qua  se  viri  pii  ac  pnidentes  in  incumbentis  nunc  Atheismi 
naufragio  servaturi  sunt.  Ego  quantulacunque  mihi  fuit  ab  exiguo 
tempore  virorum  doctorum  notitia,  horresco  tarnen,  quoties  cogito, 
in  quot  simul  et  ingeniosos  et  prorsus  atheos  inciderim.  Et  volitat 
per  manus  hominum  Bodini  über  ineditus  (atque  utinam,  ut  cum 
Naudaeo  opto,  nunquam  edendus)  grandis  certe,  quem  ille  vocat, 
arcana  sublimium,  in  quo  professus  hostis  est  religionis  Christianae. 
Vanini  dialogi  ludus  sunt,  si  comparentur.  Legi  non  perfunctorie, 
et  Deo  ex  animo  gratias  ago,  quod  üs  me  praesidiis  philosophiae 
(in  qua  ingratus  sim,  si  tibi  multa  debere  negem)  instruxerit,  quibus 
ejus  tela  nullo  negotio  repuli.  Laudandus  est  Gl.  Spizelii  labor, 
quem  ille  eradicando  Atheismo  nunc  rursus  impendit.  Epistolam 
ejus  de  hoc  argumento  his  nuodinis  emissam  videris  opinor.  Accipe, 
quid  mihi  cum  eo  contigerit.     Conscripseram  aliquando   per    otium, 


♦)  Owl^rauw,  gclbnlfe.    2:(>eU  I.  @.  «7. 


(Einleitung.  7 

tumultuaria  tarnen  opera  in  diversorio  duas  circiler  plagulas,  quibus 
de  demonstranda  solito  accuratius  immortalitate  animae  et  existenlia 
Dei  agebam.  Has  communicaveram  amico.  Per  hunc  venere  in 
manus  PI.  Reverendi  Speneri,  Pastoris  Francofurlensium ,  auctore 
tarnen  merito  dissiinulato.  Spenerus  Spizelio  Iransmitlit;  Spizelius 
suae  ilti  epistolae  ad  Ant.  Reiserum  de  eradicando  Atheismo  nuperae 
fini  adjecit,  sub  tit.  Gonfessio  naturae  contra  Atheistas.  Sed  ego 
non  improbo,  verum  doleo,  quod  mendosissime  illud  ox^Sioi»  impres- 
sum  est,  imprimis  sorites  ille,  quo  demonstrare  conatus  sum  immor- 
taliiatem  animae,  mutatis  linearum  initialibus  mire  perturbatus  est. 
Spizelius  fatelur  se  auctorem  ignorare.  De  ipsa  demonstrandi  ratione 
Judicium  exspecto.  Neque  vero  laudem,  sed  examen  peto,  quando 
religionis  interest  non  perfunctorie  defendi.  Quanquam  interim  in 
utraque  longe  altius  penetrasse  mihi  videor.  ®ie  Uorftel^enben  SSorte 
enthalten  jugleid^  ba«  3ld§ere  über  ßeibnijeng  Äbl^anblung:  Gonfessio 
Naturae  contra  Atheistas,  bie  jucrft  afö  Postscriptum  in  Theo.  Spi- 
zelii  de  Atheismo  eradicando  ad  Yirum  praestantissimum  Dn.  Anto- 
oium  Reiserum  Augustanum  etc.  Epistola.  Accessit  pius  literati 
hominis  secessus.  August.  Vindel.  1669  gebrucft  ift.  3n  bem  @jrem' 
plat,  nat!^  meld^em  ber  gegenwärtige  ^bbrud  üeranftaltet  ift,  finben 
fic^  ßorrecturen  \)on  ßeibnijen«  *$anb;  an  htm  ©oritcS  l^at  er  nid^t« 
geanbert.  ©erfelbe  ift  nad^  einer  Slbfd^rift,  bie  in  ber  6orref|)onbenj 
ßeibnijen«  mit  bem  ^elmftebter  ^rofeffor  Äod^  au8  bem  Sa^re  1709 
aufgefunben  mürbe,  l^ier  wiebergegeben. 

©ocinianer  l^atten  nad^  il^ter  im  Salute  1663  erfolgten  95ertrei- 
bung  au8  ^olen,  burd^  ben  ß^urfürften  üon  ber  ^falj,  £arl  ßubwig, 
in  SRannl^eim  ein  Slf^I  gefunben.  8ln  ber  ®|)i^e  betreiben  ftanb 
SBiff DWatiug ;  mit  il^m  l^atte  ber  gh^i^err  mn  ©oineburg  eine  ©orre* 
fponbenj  über  bie  ße^rmeinungen  ber  ©ocinianer  angefnü|)ft,  wie  mi 
bem  ©riefe  beS  S5Jiffowatiu8  an  i^n  an8  bem  Saläre  1 665  ftd^  ergiebt. 
9lad^  mehreren  Salären,  afö  SSoinebutg  ju  einer  Steife  nad^  ^olen  fid^ 
anfc^idtte,  um  auf  htm  polnifc^en  9teid^8tage  für  ben  ^faljgrafen 
"^^Wipp  SBil^elm  üon  Nienburg  al8  SSewerber  um  bie  |)olnif(^e  Ärone 


V 


g  (Einleitung. 

ju  iDirfcn,  crl^ielt  ßcibnij  bcn  ctwäl^ntcn  Sricf  beS  SBiffowatiuS  öon 
Soincburg  jugcftcttt,  um  in  einer  Sßibetlegung  ber  Sel^au^)tun0en  be8 
©ocinianetS  feine  Gräfte  ju  üerfud^en.  ®ie8  ift  bie  ©ntftel^ung  ber 
folgenben  f leinen  ©d^rift:  Defensio  Trinitatis  per  nova  Reperta  Logica 
contra  adjunclam  hie  Epistolam  Ariani  non  incelebris  ad  Illustrissi- 
mum  Baronem  Boineburgium  autore  G.  G.  L.  L.,  bie  im  Saläre  1669 

abgefaßt  ift  unb  mi)  il^rer  9luffd)rift  ju  fc^Iie^en  für  bie  Oeffentlid^^ 
feit  beftimmt  war.*) 

©benfaüg  auf  SSeranlaffung  feines  ©önnerS,  be8  greil^errn  öon 
Soinfburg,  üeranftaltete  ßeibnij  im  Saläre  1670  eine  neue  Sluggabc 
ber  ©d^rift  beS  9Rariu8  ^ftijoliuS:  Anti-Barbarus  seu  de  veris  prin- 
cipüs  et  vera  ratione  philosophandi  contra  Pseudophilosophos,  Parmae 

1553.*^)  3n  biefer  ©c^rift  l^atte  ber  burd^  feine  Slrbeiten  über  (£icero 
für  feine  3eit  nid^t  unberül^mte  SSerfaffer  gegen  bie  unöerjlanblic^e  unb 
fc^mülftige  SluSbrucf gmeife ,  wie  fte  in  ber  fd^olaftifc^en  ^l^ilofojjl^ie 
üblic^  war,  geeifert  unb  auf  eine  flare  unb  allgemein  fa^lid^e  Siebe 
gebrungen.  ßeibnij  üerfolgte  baffelbe  Siel,  obfd^on  in  ber  jweiten 
§alfte  beS  17.  Sa^rl^unbert«  bie  ©arfteöung  in  ben  ^)l^ilofo^)l^ifd^en 
©c^riften  burd^  Saco,  ®e8carte8  unb  beren  ©d^üler,  fo  wie  in  ©eutfd^* 
lanb  burc^  Sacob  5ri^omafiu8  bereite  eine  anbere  geworben  war. 
^lijoliuS  l^atte  mel^r  bie  äußere  ©arfteöung  betont  unb  ©leganj  be8 
9lu8brucf8  geforbert,  ßeibnij  bagegen  erfa^e  in  ber  üorauSgefd^idtten 
Dissertatio  de  stylo  philosophico  Nizolii  ben  ©egenftanb  oiel  tiefer: 
er  »erlangt  nid^t  nur  ®eutlid^!eit  unb  Älarl^eit,  fonbem  aud^  ©eftimmt* 


*)  ISon  biefer  &äfx\\t  toaxtn  in  2)uten«*  9u«gabe  ber  f5mmt(i(]^en  Serfe  Seibnijen«  nur 
bie  (Sintoenbnngen  Seibni^en«  naöf  Sevfer'9  Adparatus  iiterarü  studio  societatis  coliigentium 
oditi,  Wittenberg.  17(8,  twBffentUd^t.  (grfl  geffing  (3ur  Oefti^id^te  ber  Literatur,  «u«  ben 
ed^atjen  ber  ^r)og(id^en  »ibliotl^er  }u  SSoIfenbfittel.  Srfler  Beitrag  1773,  in  ^effing'«  fSmmt« 
üdftn  ©i^riften  9tec  !6b.  ^,  255  ff.)  gab  fie  mäf  einer  nid^t  gana  genauen  9(bf^rift  ^eraud. 
2)er  gegento)5rtige  SIbbmd  ifl  nad^  beut  in  ber  JlSnigtid^en  9ib(iot^el  3U  ^anno)>er  torl^anbenen 
9Ranufcri^t  beranflattet. 

♦♦)  Jelbnij  l^at  Im  2:itet  »Anti-Barbarus«  »eggelaffen.  Jubotjici  (Hm\^x\i<Sfti  (gntwurf 
einer  »ollfiSnbigen  ^iflorie  ber  £etbnt(}ifd^en  ^l^ilofo^^ie,  Sei)>3ig  1737,  iftn  Zf^tü  e.  332)  flirrt 
eine  f)>5tere  9[n9gabe  an :  Marii  Nizolii  Anti-Barbarus  philosopbicus,  sive  philosophia  scbo- 
lastica  impugnata,  libri  lY  de  veris  principiis  et  vera  ratione  philosophandi  contra 
pseudo-philosophos  per  G.  G.  Lcibnitium.  Francof.  1674.  ^öd^fl  nHi^rf(]^einUd^  ein  neuer 
Xitel  )u  ber  ^n«gabe  bon  1670. 


GinUitung.  9 

^eit  unb  Sßa^r^eit,  b.  §.  bcr  Sliröbrurf  fott  \^ai  SBefcn  bc8  ©egenftanbcS 
uottftänbig  jur  Slnfd^iauimg  bringen.  6t  erwäl^nt  hahti,  ha^  bic  bcutfc^c 
@^)rad^c   ganj   befonbct«   jur  |)^iIofo|)^ifcl^en  ©arftcttung   fid^    eigne 

(huic  tentamento  probatorio  atque  examine  philosophemalum  per 
ÜDguam  aliquam  vivam,   nullam  esse  in  Europa  linguam  GermaDica 

aptiorem).  5Biel  Weniger  aber  biDigt  fieibnij,  ha^  ?ftijo(iu8  bie  Srr* 
t^ümer  ber  ©c^olaftifer  auf  SlriftoteleS  jurudffü^rt;  er  bei^aoptet  im 
©egentl^eil,  ba^  bie  neuere,  rcformirte  ^l^ilofopl^ie  mit  ber  Slriftoteli* 
fc^en  in  Uebereinftimmung  ju  bringen  fei  unb  bie  eine  burd^  bie  anbere 
erflart  »erben  muffe,  ha^  fogar  hai  toai  jene  aU  ©igentl^um  bean* 
fprud^e,  au8  Slriftotelifc^en  ^rincipien  folge.  ©eSl^alb  lie^  fieibnij  ein 
längere«  ©d^reiben  an  Sacob  2;^omaftu8,  *)  mit  weld^em  er  bamalS 
in  ßorref|)onbenj  ftanb,  l^ier  tl^eilweife  umgearbeitet  abbrurfen.  3n 
biefem  Schreiben  verbreitet  er  ^6)  auSfül^rlic^  über  ben  ©tanbpunft, 
ben  er  bamalS  (1669)  in  ber  ^^ilofo^)l^ie  einnal^m.  9)lan  erfiel^t  bar* 
ani,  ba^  ßeibnij  in  ber  ^l^ilofo|)^ie  feinen  eigenen  SBeg  ging,  Weber 
Eartefianer  war,  nod^  fonft  einer  ©c^ule  fic^  anfc^lo^.**) 

5)ie  meta^)l^5flfc^en  ©jjeculationen ,  auf  bie  ßeibnij  fam  in  bem 
Seftreben,  bie  neuere  ^i^^iif  mit  ber  beS  SlriftoteleS  in  Uebereinftim^ 
muug  }u  bringen,  finb  in  ber  im  Saläre  1671  erfc^ienenen  Hypothesis 
physica  nova  niebergelegt.  ®iefe  ©c^rift  befielet  aixi  jwei  Slbl^anb* 
lungen:  bie  erfte,  Theoria  motus  concreti  seu  Hypothesis  de  rationi- 
bus  phaenomenorum  nostri  Orbis,  wibmete  ßeibnij  ber  königlichen 
©ocietät  in  ßonbon,  mit  beren  ©ecretär,  Olbenburg,  er  in  £orref|)on* 

benj  ftanb ;  bie  jweite,  Theoria  motus  abstracti  seu  Rationes  motuum 
universales  a  sensu  et  phaenomenis  independentes,  überfanbte  er  ber 

^arifer  3l!abemie  ber  SBiffenfc^aften.  ***)    Sluc^  an  anbere  in  ber 


*)  2)a«  <^mben  VI  in  ber  (Somi^onbett)  mit  3ac.  ^^omafiud.    ®tel^e  9b.  I.  @.  15  ff. 

**)  &tfft  bic  (Sinidttttig  )itr  (Somf^onben)  mit  3ac.  2:^omafmd.  9b.  I.  @.  4  f.  —  eti 
bcm  folgenbett  ^ibbrud  ifl  ba9  (S|:em^(ar  ber  ^5nig(id^en  9ibItot^el  }tt  $annoi»er  benutzt,  in 
Mdftm  ^nbf(]^riftlid^e  9emcrfnngen  Seibnisen«  fi^  finben. 

•**)  2)a  biefe  jtocite  «b^onbfung  a(«  eine  befonbere  ©djrift  einige  3«it  fj>Stfr  erfdjien ,  aU 
bie  erfle  Sbl^anblung,  unb  ba  ton  ber  letzteren  in  Sonbon  ein  neuer  9[bbni(f  inx  9ert^ei(ung 
an  bie  ai^IitgUeber  ber  JlSniglid^en  ©ociet&t  t^eranflaltet  to)urbe,  fo  giebt  e«  (S|rem)>(are  ber  Hypo- 
thesis physica,  bie  nur  bie  erfle  ^bl^nblnng  entl^alten.    (Sin  tollfl&nbige«  (S|cem^lar  ber  Hy- 


10  dinlettung. 

SBiffenfd^aft  ^cruorragenbc  SÄänncr,  wie  §ouove  gabti,*)  Otto  Don 
©uerirfe  u.  f.  tu.  tl^cilte  er  biefe  ©c^rift  mit,  gewi^  nid^t  lebiglid^  beS* 
l[)alb,  um  mit  il^nen  in  SJcrbinbung  ju  tommen  unb  il^r  Urtl^eil  über 
bcu  Su^alt  berfelben  ju  üeme^men ,  öiclme^r  erl^eKt  baxani ,  bnf 
Beibnij  bamalS  burc^  '^xt  ©d^rift  Dielen  9lul^m  einzuernten  meinte. 
®ie  etfte  Slbl^anblung  l^at  folgenben  Snl^alt.  ^*)  ßeibnij  nimmt  an, 
ha^  bie  Sonne,  bie  er  in  bie  SWitte  unferS  Sßeltf^ftemfi  fe|t  unb  bie 
Planeten  oon  Slnfang  an  eine  Sljenbrei^ung  l^aben;  bo^  ferner  baS 
Sßeltatt  oon  einem  feinen  Äör^)er,  bem  Stetiger,  ber  fd^werloS  ift  \xn\^ 
urfprünglid)  in  uoßftanbiger  Slu^e  ftd)  befinbet,  erfüllt  ift.  ©icfen 
Slet^er  nennt  ßeibnij  ,^ein  Äinb  ber  ©onne*  unb  ibentificirt  il^n  mit 
bem  üon  ber  ©onne  auSge^enben  ßid[|t  (circulatio  aetheris  seu  corporis 

cujusdam  subtilissimi,  in  quo  et  lux  consistit).     ®erfelbe  Wirb  burd^ 

bie  Sljenbrc^ung  ber  ©onne  Don  Often  nad^  SSeften  unb  burd^  ba8 
Don  ber  Sonne  auSgel^enbe  ßic^t  in  Sirculation  Derfe^t  (gyrationem 

aulem  ei  imprimi  a  luce,   et  ralioni  opinor  et  Aristoteli   conseata- 

neum  est).  S[u8  biefer  Bewegung  be8  Sletl^erg,  jugleic^  mit  ber  Sljen* 
brel^ung  ber  6rbe  Don  Sßeften  nad^  Ofteu,  folgen  äße  regelmäßigen 
Bewegungen  ber  Planeten  um  bie  ©onne,  ber  SBinbe  unb  beS  ÜÄeere«, 
fo  wie  bie  6rf Meinungen  be8  ©ewic^tS  (gravitatis),  ber  ©lafticität 
(elaterii)  unb  ber  Polarität  beS  SHagneten  (directionis  magneticae) 
(quae  circulatio,  etsi  insensibilis,  omnium  corporum  sensibilium  porös 
penetrat  et  plerorumque  phaenomeDorum  causa  est).    %vA  bem  @e^ 

wid^t  unb  ber  @lafticitdt  ergeben  ftd[i  alSbann  weiter  ade  übrigen 
@rfd^inungen  ber  ^ör|)erwelt.    ^ierauS  folgt,  \^<x^  ^ein  einiger  Don 


polhesis  physica  tfl  mir  burd^  bie  @üte  bed  {>rn.  Oberbtlbltot^clard  Dr.  t)on  ^tnemattn  au4 
ber  S3c(fenBfittIer  SlBIict^et  jugefommen. 

♦)  2>€r  Sefuit  ^oncr6  gabri  (geb.  1606  ober  1607  ju  ?e  »ugcv  in  granficldj,  gefl.  16S8 
)tt  9{om)  koar  anfangt  Sebcer  ber  $btM(>l!>^ic  an  bem  (SoOegtum  fdne«  Orbeitd  )u  ^on,  f))ater 
@rog*$oenitentiartud  beim  b^^tg^  Ufft^io  In  ^cm.  6c  n>trb  Den  8elbnl)  unter  ben  bebeuten« 
ben  iRSnnern  feiner  ^t\i  Bftecd  genannt  unb  vübutenb  em>5bnt.  $on  feinen  Sdb^iften,  bie 
gegenn>2rtig  no(]^  faum  gcfannt  ftnb,  ftnb  an^uffibten:  Synopsis  geometrica.  Lugd.  1669, 
uub :  Physica  seu  scientia  rerum  corporearuni,  in  dccem  tractatus  distributa.  Lugd.  1669. 

^^)  !Berg(.  ?eibni)end  €d^reiben  II  an  Otto  idou  ©ueride  (9b.  I.  <8.  99  f.),  ebenfo  bo« 
«^reiben  I  an  ben  ^erjog  3obann  griebrid^  t)on  l6rauuf(i^weig>9üneburg  (a.  a.  O.  ®.  50)  uub 
bad  einreiben  XI  an  ^acob  ^^bomaftud  (a.  a.  O.  @.  33). 


(Einleitung.  1 1 

niemanb  ücmeinlic^er  Universal-Motus  uub  circulation  bc8  ßiec^tS  umb 
unfcre  @rbfugcl  aBe  24  ftunbcn,  fo  hin  Tychonicus  nod^  Copernicanus 
Derwerffen  tan,  ti  ftel^c  gleid^  ober  gel^e  bic  6rb,  faft  atter  wunbc^ 
lieber  efifectcn  bcr  natur  urfad^  fe^/  ßcibnij  ^ebt  augbrüdH^  l^cruor, 
ba^  et  in  bicfer  §9^)ot^cfe  [\^  mit  Slriftotele«  in  Uebereinftintmnng 
befänbe,  weld^r  ben  §imniel  atö  Urfac^e  öon  Slllem  fe|te,  beu  ^immel 
aber  burd^  $ett)egung  wirfe  (Gerte  omnium  causam  statuit  coelum, 
ooelum  autem  agere  per  motum.  Et  recte,  nam  et  Lux  nihil  aliud 
quam  rei  agitatio  intestina,  tarn  fortis,  ut  conatu^  ejus  extrorsum 
lendentes  ad  quodlibet  et  ex   quolibet  puncto  sensibili  directe   et 

reflexe  oculum  feriant).  ^ud^  in  ©etreff  ber  ^nna^me  be8  Sletl^erg 
meint  ßeibnij  oon  5lnftotele8  nid[|t  abjuweic^en  (mihi   aether  meus 

nee  ab  Aristoteiico,   neque  a  tuo  valde  dififerre  videtur,   fd^reibt  er 

on  Sac.  Sl^otttafiuS).  SHIcS  bieg  ift  in  Uebereinftimmnng  mit  feinen 
©elbftbefenntniffen  über  ben  ©ang  feiner  ©tubien;  er  gefielet  barin, 
ba^  ein  glücflid^er  Snfatt  il^  juerft  bie  ©d^riften  ber  5llten  in  bie 
§anbe  gefpielt  ^abe.*)  5tn  biefe  fd)lo^  fid^  ßeibnij  an  im  8lufbau 
feiner  fo8mifc^en  ^^5fif  unb  entlel^nte  nichts  obn  ben  bleueren.  Sn 
feinem  ©d^reiben  an  ^nor6  gabri,  in  weld^em  er  ben  Snl^alt  ber 
Hypothesis  physica  in  einer  Steige  uon  ße^rfä|en  jufammengefa^t 
mieberl^olt  bemerft  er  anSbrüdflid^,  ha^  er  bie  gebac^te  ©d^rift  üerfa^t 
^abe,  beuor  er  \>ai  ßartefianifd^e  ©^ftem  ooQftänbig  gefannt  l^ätte.  - 
3n  ber  jWeiten  Slbl^anbUmg,  in  ber  Theoria  motus  abstracti  seu 
Rationes  motuum  universales  a  sensu  et  phaenomenis  independentes, 

bezaubert  ßeibnij  bie  ©ewegung  auf  matl^ematifc^^bemonftratioe  SBeife. 
6r  meint  baburc^,  tt)ie  er  in  ber  öorauSgefc^idften  3ufc^rift  an  bie 
^arifer  Sffabemie  auSfül^rt,  jur  Stufl^eHnng  ber  üerwidfelten  ©egriffe 
beg  ßontinuirlid^en  unb  ber  Sufammenfe^ung  ber  SSewegungen  unb  fo 
jur  geftfteHnng  ber  gunbamente  ber  SBiffenfc^aften  einen  Seitrag  jn 
liefern,  bie  ©eometrie  beS  Unt^eilbaren  unb  bie  ^rit^metif  beS  Unenb« 
lid^en  feft  ju  begrünben,  unb  über  bie  innerfte  9latur  be8  ©enfenS  unb- 
bie  gortbauer  be8  ©eifte«  beutlic^e  geometrifd^e  33ett)eife  beijubringen. 


')  ^u^raucr,  Selbni^,  ^^ei(  I.  @.  14. 


12  (Stnieitung. 

9lacl^  [einen  eigenen  33efenntniffcn  war  aber  ßeibnij  bamal8  in  ber 
9Wat§ematit  äber^au|)t  unb  namentlich  in  bcn  l^öl^eren  2;l^eilen  berfelben 
nod^  wenig  bewanbert;*)  aud)  fa^te  er  banialS  nac^  bem  SSorgange 
Don  ©eScarteS  nnb  ©affenbi  ben  Körper  lebiglid^  ali  eine  träge  SWaffe ; 
ba^er  ift  e8  nid)t  ju  öerwunbern,  baiß  ßeibnij  auf  @d)lüffe  tarn,  bie 
mit  ben  SJorgangen  in  ber  9latur  unb  ben  ^rincipien  ber  magren 
9Ketapl[)t)fit  in  Sßiberf|)ru^  ftel[)en.  3n  fpateren  Salären  ^at  er  bic8 
offen  betannt,  unter  anbern  in  bem  33riefe  XI  an  gouc^er  au8  bem 

3a§re  1693  (35b.  I.  @.  415f.):  ]1  est  vray  que  javois  fait  deux 
petils  discours  11  y  a  vingt  ans,  Tun  de  la  Theorie  du  niouve- 
ment  abstrait,  oü  je  lavois  consider^  hors  du  Systeme  comme 
si  c'estoit  une  chose  purement  mathemalique ,  Tautre  de  l'Hypo- 
these  du  mouvemenl  concret  et  systematique,  tel  qu'il  se 
rencontre  efiFectivement  dans  la  nature.  Ils  peuvent  avoir  quelque 
chose  de  hon,  puisque  vous  le  juges  ainsi,  Monsieur,  avec  d  autres. 
Cependant  11  y  a  plusieurs  endroits  sur  lesquels  je  crois  d'estre 
mleux  inslruit  presentement,  et  entre  autres,  je  m'expliqiie  tout 
autrement  aujourdhu'y  sur  les  indlvisibles.  C'estoit  Tessay  d'un 
jeune  homme  qul  n  avoit  pas  encor  approfondi  les  mathematlques. 
Les  loix  du  mouvemeat  abstrait  que  j'avois  donnöes  alors  devroient 
avoir  Heu  efiFectivement,  si  dans  le  corps  il  n'y  avoit  autre  chose 
que  ce  qu'on  y  con^oit  selon  Des  Cartes,  et  m6me  selon  Gassendi. 
Mais  comme  j'ay  trouv6  que  la  nature  en  use  tout  autrement  ä 
Fegard  du  mouvement,  c'est  un  de  mes  argumens  contre  la  notion 
receue  de  la  nature  du  corps **) 


*)  Cum  Parisios  appulissem  anno  Christi  1672,  eram  cgo  Gcometra  autodidactos, 
sed  panim  subactus,  cui  non  erat  paticnlia  percurrendi  longas  series  deroonstrationum. 
Algebram  Lanzii  cujusdam  puerilem,  deinde  Clavii  puer  consulueram ;  Carlesii  impli- 
catior  visa  est.  Videbar  tarnen  ipse  mihi  nescio  qua  satis  credo  temeraria  ingenii  fiducia 
par  et  his  futurus  si  vellem.  Audebamque  inspicere  libros  profundtores,  ut  Cavalerit 
Geometriam  et  Leotaudi  amoeniora  curvilincorum  elementa,  quae  forte  Noribergae  invene* 
ram,  et  simiiia  quaedaro  plane  sine  cortice  nataturus.  Nam  pene  legebam  ut  Historias 
Romanenses.    Su0  einem  ttnterbriidten  $ofl|cn^ttitn  )u  einem  Briefe  an  3acob  ^ntou0t. 

♦♦)  3?erg(  (hiermit  ba«  Urt^I  Selbnljen«  in  fcer  ?lb^anblung:  Specimen  Dynamicum  pro 
admirandis  Naturae  legibus  circa  Corporum  vires  et  mutuas  actiones  detegendis  et  ad 
suas  causas  revocandis,  P.  I. 


(Sinfeitung.  1 3 

%xo^  bieffS  abföBigcn  Urtl^cifö  öon  Seiten  SeibnijenS  finbet  ftc^, 
ebenfo  wie  in  bet  Dissertatio  de  Arte  Combinatoria,  in  biefer  Sugenb* 
arbeit  eine  güQe  bemcrfenSwertl^ei:  Sbeen:  bie  Stnnal^me  eineS  ben 
ganjen  Sßeltraum  etfüQenbcn,  aKe  Körper  btird^bringenben  Sletl^erS, 
nnb  bie  SSorfteQung  oom  ßid^t,  ju  bec  man  in  neuerer  3eit  jurücfju* 
feieren  fic^  üeranla^t  gefeiten  ^at,  um  eine  genügcnbere  ©rflarung 
fämmtlic^er  ßic^t|)^anomene  geben  ju  !önnen;*)  ferner  bie  erften 
©^)uren  beS  ®efe|e8  ber  Kontinuität,  unb  ber  ßel^re  öon  ben  9Äonaben 
—  Sbeen,  bie  ßeibnij  in  f|)äterer  Seit  jur  ©runblage  feiner  |)l^ilofo- 
|)l^ifd^en  ©^)eculation  gemad^t  l^at.*^) 

*)  Lux  est  motus  aetheris  ad  sensum   rectilineus  celerrimus  in  quodlibet  punctum 
sensibile  circum  circa  propagatus. 

**)  Quaelibet  atomus  erit  infinitarum  specierum  quidam  velut  mundus  et  dabuntur  mundi 
in  tnundis  in  infinitum.  —  hierbei  finb  in  t>crg(et(]^en  tiele  Stellen  in  ben  bret  erflen  ^reiben 
8etbniien9  an  ben  $er)og  Sol^ann  grie^n^  bon  )8raunfd^tDeig*SfinebitTg  (9b.  I.  @.  52  ff.). 


DISPUTATIO  METAPHYSICA 

De 

PRINCIPIO 

INDrVIDUI 

Quam 

DEO  O.  M.  ANNüENTE 

Et 

Indnltu  Inclytae  Philosoph.  Facnltatis 

In  lUustri  Academia  Lipsiensi 

PRAESIDE 

Viro  Excellentissimo  et  Clarissimo 

Dn.  M.  JACOBO  THOMASIO 

Eloquent.   P.  P.  Min.   Princ.   Colleg. 

CoUegiato 

Praeceptore  et  Fautore  suo  Maximo 

Publice  ventilandam  proponit 

GOTTFREDUS  GUILIELMUS  LEIBNÜZIUS 

Lips.  Philos.  et  B.  A.  Baccal. 
Aut.  et  Resp. 

30.  Maji  Anni  MDCLXm. 


liipsiae 

Typis  Viduae  Henning!  Coleri. 


Cum  DEO. 

vluanto  latius  argumentum  nostrum  diffusum  est,  verba  vero  pauciora 
esse  debent,  tanto  magis  abstinendum  nobis  a  praefatione  esset,  nisi  ad- 
moneret  Divido  Numini  debila  invocatio.  Deum  igitur,  primum  Actum 
fontemque  seeundorum,  oramus  obtesfamurque,  ut  cujus  in  re  ipsa  causa 
est,  ejus  quoque  in  nostra  cognitione  suscitator  esse  velit,  ne  quicquam 
cuiquam  nisi  ipsi  bonitatis  debeamus. 

§.  2.  Ante  omnia  autem  statum  quaestionis  excutiemus.  Acturi  igitur 
sumus  de  Principio  Individui,  ubi  et  Principium  et  Individuum  varie  acci- 
pitur.  Et  quod  Individuum  attinet,  quemadmodura  universale,  sie  ipsum 
quoque  vel  Logicum  est  in  ordine  ad  praedicationem,  vel  Metaphysicum  in 
ordine  ad  rem.  Atque  sie  rursum  aut  prout  in  re  est,  aut  prout  in  con- 
ceptu,  seu  ut.alii  exprimunt  formaliter  aut  fundamentaliter :  Et  formaliter 
vel  de  individuo  omni  vel  creato  tantum  vel  substantia  tantum,  vel  sub- 
stantia  materiali.  Principii  quoque  vox  notat  tum  cognoscendi  principium, 
tum  essendi.  Essendi  internum  et  extemum.  Quare  ut  haec  colligam, 
agemus  de  aliquo  reali,  et,  ut  loquuntur  principio  PhysicO;  quod  rationis 
individui  formalis  seu  individuationis,  seu  differentiae  numericae  in  intelleciu 
sit  fundamentum,  idque  in  individuis  praecipue  creatis  substantialibus. 

§.  3.  Quoniam  vero,  ut  attritu  silicis  scintillae  emicant,  ita  commis- 
sione  sententiarum  veritas  detegitur,  age  primum  eas  digeremus.  Sunt 
autem  duo  genera  opinionum;  alii  hypotheses  habuere  ad  omnia  individua 
applicabiles,  ut  Scotus;  alii  secus,  ut  Thomas,  qui  in  corporibus  materiam 
signatam,  in  Angelis  eorum  entitatem  principium  posuit.  Nos  quoniam  hie 
abstrahemus  a  substantia  materiali  et  immateriali,  speciales  opinioncs  alio 
tempore  consideraturi,  nunc  generales  tantum  excutiemus.    Quas  praecipue 

IV.  2 


1 8  W^o\opWäft  (Bäfii\ttn. 

quatuor  numerare  licet.  Aut  enim  Principium  Individuationis  ponitur 
entitas  Iota  (4),  aut  non  tota.  Nod  totam  aut  negatio  exprimit  (Vj, 
aut  aliquid  positivum.  Positivum  hoc  aut  pars  physica  est  essentiam  ter- 
minans,  Existentia  (3) ;  aut  Metaphysica  speciem  terminans,  Haec- 
ceitas  (4). 

§.  4.  Prima  opinio,  quoniam  et  a  gravissimis  viris  defenditur,  et 
difficultates  omnes  tollit,  a  nobis  quoque  recipietur,  cujus  confirmatio  velut 
generale  argumentum  contra  reliquas  suppeditabit.  Pono  igitur:  omoe 
Individuum  sua  tota  Entitate  individuatur.  Et  ienet  Petrus  Aureolus 
apud  Job.  Capreolum,  qui  eum  nondum  editum  diligenter  confutavit, 
2.  sent.  d.  3.  q.  2.  Herveus  quodlib.  3.  q.  9.  Dicitque  Soncinas, 
quod  haec  opinio  sit  Tenninistarum  seu  Nominaliuro,  7.  Met.  q.  34.  Et 
tenent  sane  Gregor.  Ariminensis  4.  sent.  d.  47.  q.  4.  Gabriel 
Biel  in  2.  sent.  d.  3.  q.  1.  Quos  adducit  recentior  Nominaiis  Schau- 
theet  1.  2.  Contr.  5.  artic.  1.  Tenet  idem  Durandüs  8.  d.  3.  q.  2. 
citantibus  sie  plerisqüe,  quamvis,  ut  notat  Murcia  disp.  7.  in  I.  1. 
Physic.  Ar.  q.  1,  citari  soleat  pro  sola  forma,  cum  tamen  n.  45.  expresse 
hanc  materiam  et  hanc  formam  afferat.  Male  autem  Ramoneda  eos  qui 
dicunt  individuum  seipsum  individuare,  et  qui  dicunt  Materiam  et  Formam 
id  praestare,  divellit  ut  sibi  contradistinctoS;  cum  sint  potius  subordinati 
ut  speciales  generalibus.  Quid  enim  est  materia  et  forma  unitae,  nisi  tota 
Entitas  compositi?  Adde  quod  nos  hie  abstrahimus  a  corporibus  et  angelis, 
potius  igitur  termino  totius  Entitatis .  quam  materiae  et  formae  utimur. 
Idem  igitur  ienet  Fr.  Murcia  I.  c,  Fr.  Suarez  disp.  Met.  5.,  Zimara 
apud  Mercenar.  disp.  de  P.  I.  P.  1.  c.  9.,  Perer.  1.  6.  c.  42.  Ac 
nuperrime  PI.  Reverend.  Calov.  Met.  Part.  Speo.  tr.  4.  art.  4.  c.  3. 
n.  2.  et  B.  Stahl.  Comp.  Met.  c.  35. 

§.  5.  Argumenta  pro  hac  senientia  haec  fere  sunt.  4 .  Per  quod  quid 
est,  per  id  unum  numero  est.  Sed  res  quaelibet  per  suam  Entitatem  est. 
E.  Major  probatur,  qiiia  unum  supra  Ens  nihil  addit  reale.  Usi  sunt  hoc 
argumento  omnes  hujus  sententiae  defensores.  Respondet  Bassoli us 
Scotista  negando  majorem :  Ac  dicit  naturam  seu  Entitatem  rei  differre  for- 
maliter; non  realiter.  Et  sie  limitat :  Per  quod  quid  est,  per  idem  realiter 
unum  numero  est,  et  sie  conceditur:  si  per  idem  formaliter,  negatur.  Ei 
ad  probationem  dicere  potest,  quod  unum  aliquid  supra  Ens  addat  forma- 
liter diversum.     Sed  haec  profligabuntur  infra  in  refutatione  Scoti. 


§.  6.  Mercenarius  negat  majorem ^  et  ad  probationem  dicit  non 
quideiti  unum  specie,  sed  tarnen  unum  numero  addere  aliquid  supra  Ens. 
Sed  contra :  id  quod  addit,  cum  sit  aliquid  reale,  erit  ipsum  quoque  Ens, 
E.  addet  aliquid  supra  seipsum.  Si  vero  dieat  non  loqui  se  de  omni 
Ente,  quod  etiam  modos  includat,  urgeo:  id  supra  quod  unitas  numerica 
aliquid  addit,  est  Ens.  Si  igltur  est  unum  numero  praecisum  ab  addito, 
nihil  addti  unitas  numerica;  sin  minus,  dabitur  quoddam  Ens  reale,  quod 
non  Sit  singulare,  de  quo  infra.  Taceo  quod  Mercenarius  more  Sco- 
tistico  respondit,  cum  faveat*)  Thomae. 

$.7.  Ramoneda  respondet:  Unum  et  Ens  formaliter  dlfTerre,  quam- 
vis  materialiter  sint  idem.  Per  to  formaliter  intelligit  differre  ratione.  E. 
etiam  principia  unius  numero  et  Entis  ratione  differunt.  Soncinas  att, 
Arisl.  IV.  Met.  2,  unde  hoc  argumentum  sumunt,  non  loqui  de' unitate 
numerali,  sed  transcendentali.  Verum  et  iila  est  Transcendens,  et  non 
datur  unitas  realis  speciei  praeter  numeralem.  Posset  quoque  aliquis  pro 
Omnibus  sententiis  adversis  ex  eo  fundamento,  quo  a  nobis  differunt,  re- 
sponderC;  fieri  unum  numero  per  suam  Entitatem;  sed  non  totam.  Verum 
obstat,  quod  altera  quoque  pars  intrinsece  est  una  numero,  et  sequeretur, 
si  principia  interna  unius  et  Entis  differunt  ut  totum  et  pars,  unum  et 
Ens  quoque  ut  totum  et  partem  differre,  imo  Ens  aliquid  addere  supra 
unum.  Atque  haec  de  hoc  argumento  fusius,  ut  melius  videatur,  quae 
quisque  effugia  quaerat. 

§.  7.  2«  Quae  sunt  principia  Entis  in  universali  universalia;  ea  sunt 
ejus  principia  in  singulari  singularia.  Sed  tota  Entitas  est  principium 
Entis  universale  in  universali.  E.  Major  probatur  probabiliier  ab  analogia  8., 
quia  principia  univei*salia  nullo  alio  differunt  a  singulari,  nisi  quod  a 
multis  singularibus  similibus  abstrahunlur.  Est  hoc  argumentum  Stahlii. 
3.  Durandus:  universale  et  singulare  non  differunt  realiter,  E.  habent 
eadeiB  principia.  E.  Entitas  tota^  quae  est  principium  universalitatis,  erit 
singularitatis. 

§.8.  4.  Datur  v.  g.  in  Soerate  natura  intrinsece  ad  ipsum  deter- 
minata,  quod  concedit  Soncinas,  extra  inlellectum,  et  si  negaret,  daretur 
contra  Thomistas  universale  completum  in  rebus.  Imo  etiam  dicit 
Bassolias  Sootista,  quod  detur  solum  in  re  universale  in  potentia,  nempe 


*)  ^m  Origina(bru<I  fielet:  favent;  t9a(rf<^etii(i(^  'S>ttidWn. 


20  ¥6tIo|ov^t|(i^  Triften. 

natura  singularis  in  respectu  ad  intellectumy  qui  cum  simiiibus  comparare 
polest.  Ulterius  daturne  etiam  natura  in'^^Socrate?  si  nulla,  jam  patet  quod 
seipsam  individuet  natura  Socratis;  sin  aliqua,  dabitur  simul  differens  et 
indifferens  natura  humana  in  Socrate.  Nee  effugit  Soncinas  dicens,  qupd 
differens  et  indifferens  differat  ratione.  Nam  sie  patet,  quod  natura  sit 
determinata  in  se  per  seipsam,  non  aliquid  additum. 

§.  9.  5.  Essentia  aliqua,  humanitas  v.  g.  Socratis  aut  differt  numero 
ab  humanitaie  Piatonis  intrinsece,  si  nempe  praescindamus  id  quod  naturae 
extra  ipsam  superadditum  est,  aut  non.  Si  differt  numero  intrinsece,  in* 
dividuat  seipsam.  Sin  minus,  sequitnr  quod  in  se  humanitas  Piatonis  et 
Socratis  sint  idem  numero.  Et  uti  natura  cum  alia  natura,  ita  posset 
quoque  cum  addito  comparari.     Sed  nunc  mitto. 

§.  HO.  Argumenta  in  contrarium  pauca  sjüint  et  parvi  momenti : 
I.  Quicquid  constituit  Individuum  materialiter,  non  constituit  formaliter. 
Sed  Entitas  individui  constituit  ipsum  materialiter.  E.  resp.  negando 
majorem,  quia  materiale  et  formale  individui  seu  species  et  individuum 
non  differunt  realiter.  II.  Si  essentia  in  se  caret  existentia,  nee  eam  im- 
plicat,  sequitur  quod  sit  in  se  indifferens.  Sed  verum  prius,  quia  quod 
sub  opposito  alicujus  esse  et  concipi  potest,  id  istud  non  includit.  Sed 
sine  existentia  essentia  esse  ac  concipi  potest,  E.  resp.  Essentia  vel  sumi- 
tur  ut  est  in  intellectu,  et  pro  conceptu  quidditativo,  sie  non  est  existentia 
de  ratione  essentiae;  vel  prout  est  in  re.  Sic  nego  esse  posse  sine  exi- 
stentia. III.  Essentiae  propria  unitas,  nimirum  formalis,  seu  specifica  est 
minor  unitate  numerali.  E.  ista  non  competit  ei  per  se,  cum  ipsi  ejus 
oppositum  per  se  competat.  Resp.  neg.  antec.  de  unit.  extra  intellectum. 
Sunt  haec  argumenta  pleraque  Soncinatis  I.  7.  Met.  q.  31.  Qui  et 
objicit  de  accidentibus,  quae  solo  numero  differentia  non  possint  esse  in 
eodem  subjecto  simul,  quod  tamen  falsura;  item  de  partibus  continui  di- 
vulsis.  Verum  nos  accidentia  et  entia  incompleta  removimius  a  nostra 
tractatione. 

§.  41.  Secunda  opinio  est,  quae  negationes  ponit  principium  Indivi- 
duationis.  An  vero  quenquam  habuerit  qui  defenderit,  valde  dubito,  nisi 
forte  aliquem  Nominalium  obscuriorem.  Tanto  magis  autem  suspecta  est,  ^ 
quod  Bassoli  US  refert  quosdam,  qui  principium  Individui  dixissent  exi- 
stentiam  cum  duplici  negatione,  quod  satis  improbabile  nee  ullam  conve- 
uientiam  habet.    Praeterea  alii,  qui  meminere,  non  adjunxere  exislentiam. 


Bassolius  quoque  ipse,  ac  si  duae  sententiae  essent,  separatim  exislen- 
liam  et  negaliones  refutat.  Vix  tarnen  potuit  esso  ex  tolo  Nominaiis,  qui 
hoc  defendit,  Bam  Uli  praesupponendum,  universale  magis  esse  Ens  quam 
singulare*  Quicquid  autem  sil  de  autore,  seatenlia  ita  conclpi  polest,  ut 
a  summo  genere  per  differentias  determinato  ad  subalterna,  indo  inßmam 
speciem  deseendas ;  ibi  vero  ulterius  nequeas,  et  negatio  uUerioris  deseen- 
sus  Sit  intrinsecum  formale  individui.  Et  esset  haec  de  individuo  sententia, 
^uemadmodum  Occami  de  puncto,  qui  in  Logic,  praedic.  quant.  et 
tr.  de  Eucharistia  dicit  referente  Pererio  l.  40.  c.  5.,  Superßciem 
esse  nihil  aliud  quam  corpus  cum  negatione  extensionis  in  profundilaie 
alterioris,  lineam  in  latitudine,  punctum  in  longitudine.  Porro  prior,  ne- 
gatio divisionis,  est  quasi  generalis  individui,  altera  vero  negatio  identitatis 
com  alio  faciet  hoc  individuum  ab  alio  vere  distinctum. 

§.  42.  De  hac  sententia  Mercenar.  Dilucid.  de  Princip.  Ind. 
Part.  1.  c.  2.  et  fuse  de  Bassolis  1.  2.  sent.  d.  42.  q.  4.  artic.  1. 
Pundamentum  eorum  est,  quod  persuasi  fuere  nuilum  positivum  posse 
Statut.  Sed  non  videre  quod  natura  possit  individuare  seipsam.  Oppugnari 
possunt  facile :  Individuum  aut  extra  intellectum  a  negationibus  constituitur, 
aot  in  intellectu.  Si  hoc,  eorum  Responsio  nihil  facit  ad  rem;  si  iilud, 
quomodo  Ens  positivum  constitui  potest  a  negative?  Praeterea  Negatio  non 
potesi  producere  accidentia  individualia ;  deinde:  omnis  negatio  est  ali- 
cujus  positivi,  alioqui  erit  solum  verbotenus  negatio.  Sint  igitur  duo  in- 
dividua  Socrates  et  Plato,  principium  Socratis  erit  negatio  Piatonis,  et 
principium  Piatonis  negatio  Socratis,  erit  igitur  neutrubi  aliquid  posi- 
tivum et  in  quo  possis  pedem  sistere^  Acuta  alia  argumenta  apud  Basso- 
lium  vide. 

§.  13.  Tertia  sententia  est,  Existentiam  esse  principium  Individua- 
tionis.  Hane  Fr.  Murcia  cuidam  Garthusiano  in  2.  sent.  d.  3.,  qui 
an  sii  Dionysius  Rikelius  (sane  hunc  in  sententias  scripsisse  certum 
est)  dicere  non  habeo;  Fonseca  Nicoiao  Boneto  8.  Met.  c.  4.  id  de- 
fendenti  tribuit  V.  Met.  c.  6.  q.  2.  §.  4.  Dupliciter  autem  capi  potest, 
partim  ut  existentia  realis  aliquis  sit  modus  rem  intrinsece  individuans  ab 
ejus  essentia  a  parle  rei  distinctus,  quod  si  ita  est,  defendi  minime  polest, 
ut  mox  patebit.  Sin  ab  essentia  solum  ratione  differt,  nobiscum  egregie 
coincidit,  et  exprimit  praeterea,  quo  respectu  essentia  sit  principium  indi- 
viduationis.    Alque  ita  intelligo  Excell.  Scherz erum,  Praeceptorem  meum 


22  Wio\opW^  €^^rtftcn. 

summo  studio  observaodum  q.  43.   Breviar.  Melapb.    Eustacbii  de 
S.  Paulo. 

§.  14.  Nobis  igitur  cum  prioribus  poiisßimum  agendum  e$i,  quos  re^ 
futat  Scol.  sent.  2.  d.  3,  q.  3.  et  ejus  sectator  Bassol.  ib.  q.  4.  art.  1. 
f.  479.  Argumenlor  autein:  I.  Si  Essontia  et  Exisieutia  ;suDt  id^m  a  parte 
rei,  sequitur  quod  Existentia  sodbu  adversariorum  dod  sit  prineipium  Indi- 
vidualionis.  Sed  verum  prius,  E.  etposiorius.  Mioorem  sie  fuDdameoia- 
liter  probo:  quaecunque  realiter  differunt,  possunt  a  se  {nvioem  separari. 
Sed  essentia  et  existentia  non  poßsuot  separari,  E.  quae  ad  majorem  re- 
spondent  Capreol.  1.  d.  8.  q.  1.  et  Cajetanus  de  Ente  et  Essent. 
q.  41  nullius  sunt  momenti.  Minor  probatur,  partim^  quod  essentia  non 
possit  auferri,  partim  existentia. 

§.  45.  Illud  probo:  omne  quod  aufertur  existit,  praeci^  eo  a  quo 
aufcrlur,  ablatio  enim  tanquam  actio  ad  id  a  quo  aufertur  terminatur.  E. 
Essentia  existit  praecisa  existentia,  quod  implicat.  Hoc,  quod  existentia 
non  possit  auferri  ab  essentia,  negant  adversarii,  quorum  longam  seriem 
vide  apud  Petrum  de  Posnania  Scotistam»  1.  1.  sent.  dist.  36,  q. 
unic.  pag.  976.  Sed  argumentor  contra:  Essentia  ablata  existentia  aut 
est  ens  reale  aut  nihil.  Si  nihil,  aut  non  fuit  in  creaturis,  quod  absurdum; 
aut  non  dislincta  ab  existentia  fuit,  quod  intendo.  Sin  Ens  reale,  fuit  aut 
purd'  Potentiale,  aut  Ens  actu.  Sine  dubio  illud,  nam  non  potest  esse  actu 
nisi  per  exislentiam,  quam  tarnen  separataro  esse  praesupposuimus.  Si 
igitur  essentia  est  pure  potentialis,  omnes  essentiae  sunt  materia  prima. 
Nam  duo  pure  potentialia  non  differunt,  ne  relatione  ad  actum  quidem, 
quia  haec  Reiatio^  cum  sit  ad  Ens  in  potentia,  non  est  realis.  Si  igitur 
essentiae  non  differunt  a  materia,  sequitur  quod  sola  materia  sit  pars  essen- 
tialis,  et  res  non  differunt  specio,  v.  g.  essentia  bruti  ab  essentia  hominis. 
Nam  neutra  formam  includit^  quae  est  principium  distinctionis  specificae, 
et  duo  pure  potentialia  non  differunt.  Et  si  dicas,  differre  per  Relationes 
ad  Ideas,  non  est  Relatio  realis,  esset  enim  accidens  in  DEO.  De  disori- 
mine  essentiae  et  existentiae  vide  Posnaniensem  l.  c.  Soncin.  1.  4. 
Met.  q.  IS.  et  1.  9.  M.  q.  3.  Fonsec.  IV.  M.  q.  4.  Per.  1.  6.  c.  14. 
Existentiam  oppugnat  Bassol.  1.  c.  Soncin.  7.  Met.  q.  32.  Ramoned. 
in  Thoroam  de  Ent.  et  Essent.  p.  399. 

§.  46.     IV to  et  ultimo  loco  Scoti   Haecceitas  offert  se  certamini, 
quam  is  attulit  2.  sent.  d.  3.  q.  6.  et  teste   Zabarella   lib.   de  Con- 


slituiione  Individui  c.  8.  quodlibel.  q.  2.  arl.  2.  et  Comment. 
ia  V.  Met.  t.  48.,  ac  discipuli  pro  juraipento  suo  (ut  meminil  Mercenar. 
in  responsione  ad  cujusdam  Scotistae  impugnationem  suae 
sententiae)  certalim  defenderunt:  in  quibus  satis  vetuslus  est,  et  uiide 
audacter  ejus  sensum  rimeris,  Job.  de  Bassolis,  ipsius  Scoti  auditor, 
Occamo  tamen  fortasse  prior,  quia  ejus  contra  Scotum  placita  nullibi 
refutat. 

§.  17.  Notum  autem  est,  Scotum  fuisse  Realium  extremum,  quia 
uoiversalia  veram  extra  menlem  realitatem  habere  slatuit,  cum  Thomas 
formale  eorum  proficisci  ab  intellectu  vellet.  Ne  tarnen  in  senientiam  vor- 
gerei,  tributam  ab  Aristotele  Piatoni,  distinctionem  formalem  com- 
mentus  est  palliando  errori,  quae  esset  quidem  ante  operatiouem  intellectus, 
diceret  tamen  respectum  ad  eum.  Hac  credidit  genus  distingui  a  difierentia, 
et  consequenter  differentiam  numericam  a  specie:  quoniam  enim  univer- 
salia  realia  esse  praesupposuerat,  vel  contradicendi  studio,  vel  quod 
Thomae  sententiam  inexplicabiiem  putaret,  Nominalium  incredibilem,  ne- 
cesse  fuit  singuiaria  ex  universali  et  aliquo  superaddito  oriri;  ut  autem  est 
proportio  inter  genus  et  speciem,  ita  inter  speciem  et  Individuum,  quare 
uti  illic  diQbrentia  specifica  est,  ita  hie  individuificam  esse  concludebat. 

§.  18.  Uanc  eludendae  Aristotelis  autorilati  appellabat  Materiam 
Totius.  Nam,  inquiebat,  est  forma  totius,  v.  g.  humänitas  tanquam 
abstractum  hominis,  cui  opponitur  materia  totius,  nempe  Haecceitas; 
et  forma  partis,  anima  rationalis,  cui  corpus  ut  materia  partis  oppo- 
nitur. Sed  id  nihil  est,  nam  Haecceitas,  si  est  materia  totius,  debet  cum 
humanitate  ooncretum  constituere,  Homincm.  At  illa  constituit  hunc  ho- 
minem,  deberet  igitur  alia  vera  materia  totius  dari,  quae  homincm  in 
universali  constitueret.  Taceo  quod  illa  Haecceitas  esset  potius  forma, 
contrahit  enim  et  distinguit;  praelerea,  si,  ut  volunt  plerique  vetustiorum, 
V.  Per  er.  I.  6.  c.  6.  quidditas  rei  secundum  Aristotelem  sola  forma  con- 
linetur,  ut  materia  sit  solum  vehiculum,  forma  totius  et  partis  apud  Ari- 
stotelem sunt  idem;  v.  Mercen.  1.  c.  c.  5.  et  per  Apologiam  totam, 
ac  Zab.   1.  c.  c.  8.  et  40. 

§.  49.  Existentiam  Scotus  non  admisit^  quamvis  eam  formaliter 
distinguat  ah  essentia,  nam  apud  eum  species,  praecisa  llaecceiiate,  existit. 
Defendit.  Scotum  ex  recentioribus  Petrus  Fonseca,  quamvis  a  Murcia 
pro  nostra   sententia  citetur,    v.  Met.  c.  6.  q.  5.   et  Eustachius  a  St. 


24  Wl^M^^t  ed^riftm. 

Paulo  1.  c.  Vice  versa,  quod  mireris,  sunt  qui  Suarcsium  ad  Scotum 
Irahanl;  quod  asserat  Disp.  Met.  5.  sc  ct.  41.  n.  46.  ludividuum  addere 
aliquid  supra  communem  naturam,  ratione  distinctum.  Ät  ultima  verba 
nubem  haue  facile  disjiciunt.  Plerique  enim  concedunt.  quod  per  opera- 
tionem  mentis  detur  differentia  indivrdualis :  an  igltur  Fr.  Oviedo  et  si- 
miies  propterca  Scotistao  erunt?  Primum  autem  Scoti  fundamenta 
ponam  et  solvam,  inde  adductis  machinis  oppugnabo. 

§.  20.  Primum  pro  Scoto  argumentum  ab  ipso  allatum,  recensente 
Percrio  I.  6.  c.  10.  est:  Omnis  unitas  aliquam  Entitatem  consequitur,  E. 
et  numerica;  illa  autem  Entitas  non  est  id  quod  in  specie  includilur.  E. 
aliquid  ei  superadditum ,  nempe  differentia  individualis.  Resp. :  Unitas 
Entitatem  sequitur  in  conceptu,  in  re  idem  est.  Nee  Entitas  numerica 
differt  a  specifica  realiter.  II.  Species  non  per  formam  vcl  materiam  vcl 
accidenlia  etc.  contrahitur,  E.  relinqnitur  Haecceitas.  Resp.:  per  nihil 
contrahitur,  quia  extra  mentem  nulla  est.  III.  Quae  differunt,  per  aliqua 
primo  diversa  differunt,  E.  Socrales  et  Plato  per  ultimam  differentiam; 
nempe  Haecceitatem.  Resp.:  quae  differunt,  limito:  nisi  sint  ipsa  primo 
diversa,  et  se  ipsis  differant,   per  aliqua  etc.  sie  neg.  Min. 

§.  21.  IV.  Species  per  differentiam  specißcam  contrafait  genus,  E. 
Individuum  per  differentiam  numericam  speciem.  Resp.  neg.  antecedens 
extra  mentem.  V.  Fonseca  1.  c. :  Individua  sub  aliqua  natura  univoca 
sunt.  E.  quaedam  primo  diversa  includunt.  Resp.  ut  prius.  VI.  item : 
per  differentiam  individuum  speciem  excedit,  E.  est  talis  differentia.  Resp. 
ut  prius.  VII.  Bassolius:  Natura  specifica  habet  per  se  unitatem  mino- 
rem numerali,  et  aliam  ab  ea  realiter.  E.  Resp.  neg.  Anteced.  De  proba- 
tione  infra.  Argumentum  III.  praecipue  torsit  Suessanum  dilucid. 
1.  5.,  Zimaram  et  Mercen.,  apud  quem  vide  h  c.  c.  5.  Nullus  tatnen 
in  hanc  mentem  respondit,  quia  aliis  fundamentis  nitebantur. 

§.  22.  Argumentor  contra  Scotum:  I.  Si  genus  et  differentia  tantum 
ratione  distinguuntur,  non  datur  differentia  individualis.  Sed  verum  prius. 
E.  Major  patet;  nam  etiam  species  et  differentia  numerica  solum  ratione 
distinguenlur.  Min.  probatur.  1.  Quae  ante  operationem  mentis  differiint, 
separabilia  sunt.  Sed  genus  et  differentiae  non  possunt  separari.  Quamvis 
enim  sint  loca  quaedam  Scoti,  quibus  asserat  posse  fortasse  Deum  facere 
ut  universalia  sint  extra  singularia,  et  simililer  Genus  extra  speciem,  tarnen 
id  absurdum  probe,    quia  nulla  daretur  divisio  adaequata,    daretur  animal 


nee  rationale  nee  irrationale.  Et  daretur  motio  neque  reela.neque  obliqua. 
2.  DifTerentiae  superiores  praedicantur  de  inferioribus,  v.  g.  haec  raliona- 
Utas  est  rationalitas,  E.  difl'erentia  speciflca  includit  in  se  differentiam  ge- 
neris,  £.  a  genero  non  differt.  Nam  genus  ad  differentiani  suam  additam 
habet  differentiam  generis  sui,  quae  et  ipsa  includitur  a  sua.  Et  ita  ad 
usque  summum.  Et  quia  aliquando  sislendum  est,  dixit  Aristoteles,  Ens 
praedicari  de  differentiis.    Vide  quaedam  apud  Soncin.  1.  7.  q.  36.  et  37. 

§.  23.  II.  Si  non  sunt  universalia  ante  mentis  operationem,  non  datur 
compositio  ante  mentis  operationem  ex  universal!  et  individuante.  Non  est 
enim  realis  compositio,  cujus  non  omnia  membra  sint  realia.  Sed  verum 
prius.  E.  Min.  prob,  omne  quod  anle  mentis  operationem  realiter  ab  allere 
ita  differt,  ut  neutrum  sit  pars  alterius  vei  ex  toto  vel  ex  parte,  potest  ah 
altere  separari.  Nam  in  adaequate  differentibus  neutrum  altei*o  ad  suum 
esse  indiget.  £.  potest  separari  per  potentiam  DEl  absolutam ,  et  solum 
pars  a  toto  ita  ut  id  permaneat,  est  simpliciter  inseparabilis.  Min.  jprosylL 
probatur,  daretur  enim  linea  realiter  neque  recta  neque  curva,  quod  ab- 
sardissimum.  V.  Ruv.  Logic,  de  universal,  q.  4. 

§.  24.  111.  Si  non  datur  distinctio  formalis,  ruit  Haecceitas. 
Sed  verum  prius.  E.  Antequam  probemus,  de  hac  distinetiono  aliqua  disse- 
renda  sunt,  videri  autem  possunt  Stahl.  Comp.  Metaph.  c.  23.  Soncin. 
I.  7.  q.  35.  Posnaniensis  1.  sent.  d.  34.  dubio  64.  Tribuitur  com- 
rouniter  Scoto,  ut  media  inter  realem  et  rationis,  unde  ejus  sectatores 
dicti  Formalistae.  Hac  putat  distingui  attributa  in  Divinis,  et  Rela- 
tiones  Personales  ab  essentia ,  quidditates  rerum  inter  se  et  a  Deo  inessc 
cognito,  praedicata  superiora  ab  inferioribus,  Genus  a  differentia,  essentiam 
ab  existentia:  explicat  eam  Rhada,  quod  sit  inter  duas  realitates  seu 
formalitates  in  subjecto  identificatas,  diversas  vero  in  ordine  ad  intellectum, 
differre  a  Rationis  distinetiono,  quod  haec  requirat  ante  se  operationem 
mentis  in  actu.  Sed  mire  perplexi  sunt  et  inconstantes,  ubi  haec  in  actu 
exercito  applicanda  sunt.  Nam  si  haecceitas  a  specie  solum  differt,  quod 
apta  est  distincte  movere  intellectum,  quam  male  ad  principium  individui 
affertur,  quod  praeciso  intelleclu  quaeri  debet?  quare  necesse  est  majus 
quiddam  sub  eorum  verbis  latere.  Sed  id  absurdum  est,  quodcumque  sit, 
simulatque  enim  praeciso  intellectu  differunt,  non  sunt  sibi  identißcata. 

§.  25.  Posnaniensis  illas  formalitates  interpretatur  Conceptus  ob- 
jeclivos,    et  rationes  intelligibUes,   sep.  rem  cum  relatione  ad  conceptus  in 


26  W^o\epWdft  Triften. 

mente  formales.  Sed  id  nihil  est,  natu  conceptus  potius  formalis  fundalur 
in  objectivo,  si  igilur  etiam  objectivus  in  fonnali,  daretur  circulus,  ac 
dum  utrumque,  fundaretur  neutrum,  et  evanesccret  utrumque.  Deinde 
relatio  illa  intelligibilitatls  esset  vel  ad  coneepturo  Divinum  sive  Ideas,  sed 
sie  illa  Relatio  non  esset  realis,  non  enim  cadit  in  DEUM  accidens.  £. 
nihil  superesset  distinctioni  a  parte  rei:  vel  ad  verbum  mentis,  ut  vocant 
creatum.  Sed  si  omnis  intellectus  creatus  toUeretur,  illa  Relatio  periret, 
et  tarnen  res  individuarentur,  £.  tune  seipsis.  Adde  quod  Relatio  illa  si 
esset  realis,  haberet  suaoi  haecceitatem ,  esset  enim  singularis,  et  ita  in 
infinitum.  Praeterea  est  ad  Ens  in  potentia,  seu  conceptum  formalem,  qui 
esse  potest,  et  si  dicas  illam  Relationem  formaliter  differre  a  termino, 
quaero  similiter  de  Relatione  hujus  reiationis  in  infinitum.  Nam  et  ipsa 
Relatione  ad  inlellectum  indigeret. 

§.  26.  IV.  Inexplicabile  est,  quomodo  accidentia  individualia  ab 
Haecceitate  oriantur,  ex  nostra  enim  sententia  facile  explicari  potest,  quia 
dantur  dispositiones  materiae  ad  formam,  nullae  vero  speciei  ad  Haeccei- 
iatem.  Vid.  Herveum  quodlib.  3.  q.  9.  contra  Scot.  apud  Perer. 
1.  c.  et  Sealig.  Exerc.  307.  ad  Cardan.  n.  47.  Atque  ita  Divina  ope 
adjuti  sententias  generales  absolvimus. 

COROLLARIA. 

I.  Materia  habet  de  sc  actum  Entitativum. 

II.  Non  omnino  improbabile  est,    materiam   et   quantiialem  esse  rea- 
liter idem. 

III.  Essenliae  rorum  sunt  sicut  numeri. 

IV.  Essentiae  rerum  non  sunt  aeternae  nisi  ut  sunt  in  DEO. 
V.  Possibiiis  est  penetratio  dimensionum. 

VI.  Hominis  solum  una  est  anima,  quae  vegelalivara  et  sensitivam 
virtualiter  includat. 

VII.  Epistolas  Tyranno  Phalaridi  adscriptas  suppositias  crediderim. 
Nam  Siculi  Dores  erant,  hie  genus  dicendi  Atticum.  Adde  quod  Atlicismus 
illo  tempore  durior,  ut  Thucydidis,  sed  hae  sapiunt  aetatem  Luciani.  Gerte 
ubi  combustionem  Perilli  dependit*];  deciamatorem  se  prodit  autor. 

Tantum. 

*)  ®o  ba9  Original;  t>tellci(^t  defendit. 


DISSERTATIO 

De 

ARTE  COMBINATORIA 

In  qua 

Ex  Arithmeticae   fundamentis  CampUcalionum   ac   Transpositionum 
Doctrina  novis  praeceptis  exstruitur,  et  usus  ambarum  per  Uni- 
versum scientiarum  orbem  ostenditur;  nova  etiam 

Artis  Meditandi 

V 

Seu 

Logicae  InYentionis  semlna 

sparguntur. 

Praefixa  est  Synopsis  totius  Tractatus,  et  additamenti  loco 

Demonstratio 

EXISTENTIAE  DEI, 

ad  Matbematicam  certitndi- 

nem  exacta 

AUTORE 

GOTTFREDO  GüILIELMO  LEIBNÜZIO 

Lipsensi, 
Phil.  Magist.  et  J.  U.  Baccal. 


LIPSIAE 

APUD  JOH.  SIMON.  FICKIUM  ET  JOH. 

POLYCARP.  SEUßOLDUM 

in  Platea  Nicoiaea, 

Literis  SPÖREUANIS 
A.  M.  DC.  LXVI. 


•     i 


.* 

$         •» 
t 


VIRO 

SÜMMO,  MAGNIFICO,  MAXIME 

REVERENDO 
DNO 

MARTINO  GEIERO 

S.  Stae.  Theol.  Doct.  Serenissimi  Electoris  Saxoniae  Supremo 

Concionatori  Aulico,  Supremi  DreBdensis  Consistorii 

Aflsessori,  et  Consiliario  EccleBiasticO) 

Theologo  Inoomparabili : 

Suo  verOy  praeter  susceptionis  beneficium,  Patrono  et  Maecenati  maxi- 
mo;  rationem  stttdiorum  suarum  constare  voluit 

AUTOR. 


• 


Synopsis  Dissertationis 

De 

ARTE  COMBINATORIA. 

Sedes  Doelrina0  islius  Ariihmeliea.  Hujus  or^o.  Gomplexiones  autem 
sunt  Ärithmeticae  purae,  silus  figuratae.  Definitiones  novorum  termi- 
norum.  Quid  aliis  debeamus.  Problema  L  dato  numero  et  exponente 
Gomplexiones  et  in  specie  Combinationes  invenire.  Probl.  II.  dato  numero 
complexiones  simpliciter  invenire.  Herum  usus  [\.)  in  divisionis  inveniendis 
speeiebus:  v.  g.  mandati,  Elementorum,  Numeri,  Registrorum  Organi  Mu- 
sici,  Modorum  Syllogismi  categorici,  qui  in  Universum  sunt  512.  juxta 
Hospinianum,  utiles  88  juxta  nos.  Novi  Modi  figurarum  ex  Hospiniano: 
Barbari,  Celaro,  Cesaro,  Camestres,  el  nostri  Figurae  IVtae  Galenicae: 
Fresismo,  Ditabis,  Celanto,  Colanto.  Sturmii  modi  novi  ex  terminis  infi- 
nitis,  Daropti.  Demonstratio  Conversionum.  De  Compiicationibus  Figurarum 
in  Geometria,  congruis,  hiantibus,  texturis.  Ars  casus  formandi  in  Juris- 
prudentia.  Tbeologia  autem  quasi  species  est  Jurisprudentiae ,  de  Jure 
nempe  Publice  in  republica  DEI  super  bomines ;  (2.)  in  inveniendis  datarum 
specierum  generibus  subalternis,  de  modo  probandi  sufficientiam  datae 
divisionis.  (3.)  Usus  in  inveniendis  propositionibus  et  argumentis.  De  arte 
Gombinatoria  Lullii,  Athanasii  Kircheri,  nostra,  de  qua  sequentia:  Duae 
sunt  copulae  in  propositionibus:  Revera  et  Non,  seu  +  et  — .  De  for- 
mandis  praedicamentis  artis  Com2natoriae.  Invenire:  dato  deßnito  vel 
termino,  definitiones  vel  terminos  aequipoUentes:  Dato  subjecto,  praedicat^i 
in  propositione  UA,  item  PA,  item  N;~  Numerum  Ciassium,  Numerum  Ter- 


Wto^^PW¥  €M(rift(n.  31 

iDinorum  in  Classibus:  Dato  capite,  complexiones;  dato  praedicato,  sub- 
jecta  in  propositione  UA,  PA  et  N.  Datis  duobus  tenninis  in  propositione 
necessaria  UA  et  UN  argumenta  seu  medios  terminos  invenire.  De  Locis 
Topicis,  seu  modo  effieiendi  et  probandi  propositiones  contingentes.  Spe- 
cimen  mirabile  Praedicamentorum  artis  comSnatoriae  ex  Geometria.  Porisma 
de  Scriptura  Universali  cuicunque  legenti  cujuscunque  linguae  perito  in- 
telligibili.  Dni.  de  Breissac  specimen  artis  comSlnatoriae  seu  meditandi  in 
re  bellica,  cujus  beneficio  onmia  consideratione  digna  Imperatori  in  mentem 
veniant.  De  Usu  rotarum  ooncentricarum  Chartacearum  in  arte  hac.  Serae 
hac  arte  constructae  sine  clavibus  aperiendae,  SD^a^('®(i^(&f[er ,  Mixturae 
Colorum.     Probl.  III.   Dato  numero  Glassium  et  rerum  in   singulis,   com- 

ff 

plexiones  classium  invenire.  Divisionem  in  divisionem  ducere,  de  vulgari 
Conscientiae  divisione.  Numerus  sectarum  de  summo  Bono  e  Varrone 
apud  Augustinum.  Ejus  examen.  In  dato  gradu  Consanguinitatis  numerus 
(1.)  cognationum  juxta  k  4  et  3.  D  de  Grad,  et  Äff.  (2.)  personarum  juxta 
1.  10.  D.  eod.  singulari  artißcio  inventus.  Probl.  IV.  Dato  numero  rerum 
variationes  ordinis  invenire.  Uli  hospitum  in  mensa  6.  Drexelio,  7.  Hars- 
dörffero,  42.  Henischio.  Versus  Protei,  v.  g.  Bauhusii,  Lansii,  Ebelii,  Riccioli, 
Harsdörfferi.  Variationes  literarum  Alphabeti,  comparatarum  Atomis ;  Tesserae 
Grammaticae.  Probl.  V.  Dato  numero  rerum  variationem  vicinitatis  in- 
venire. Locus  honoratissimus  in  rotundo.  Girculus  Syllogisticus.  Probl.  VI. 
Dato  numero  rerum  variandarum,  quarum  aliqua  vel  aliquae  repetuntur, 
variationem  ordinis  invenire.  Hexametrorum  species  76;  Hexametri  26, 
quorum  sequens  antecedentem  litera  excedit  Publii  Porphyrii  Optatiani : 
quis  ille.  Diphtongi  ac  scriptura.  Probl.  VII.  Reperire  dato  capite  varia- 
tiones. Probl.  VIII.  Variationes  alteri  dato  capiti  communes.  Probl.  IX. 
Capila  variationes  communes  habentia.  Probl.  X.  Capita  variationum  uti- 
lium  et  inuiilium.  Probl.  XL  Variationes  inutiles.  Probl.  XIL  Utiles. 
Optatiani  Proteus  versus,  J.  C.  Scaligeri  [Virgilii  Casualis),  Bauhusii  (Ovidii 
Casualis),  Kleppisii  (praxis  computandi  Variationes  inutiles  et  utiles),  Ca- 
roli  a  @o(bftetn,  Reimen.  Gl.  Daumii  4,  quorum  Ultimi  duo  plusquam 
Protei.     Additamentum :  Demonstratio  Existentiae  DEL 


32  Wi'>\f>P¥i\ätt  eci^iiftcn. 


DEMONSTRATIO 

EXISTEMIAE  DEI. 

^  Praecognita: 

1 .  Deßnitio  1  :  Dens  est  Substantia  incorporea  infiDitae  virlutis. 

2.  Def.  2.  Substantiam  autem  voco,  quicquid  movet  aut  movetur. 

3.  Def.  3.  Virtus  infinita  estPotentia  principalis  movendi 
infinitum.  Virtus  enim  idem  est  quod  potentia  principalis ;  hinc  dicimus 
Gausas  secundas  operari  in  vir  tute  primae. 

4.  Postulatum.  Liceat  q'uotcunque  res  simul  sumere,  et 
tanquam  unum  totum  supponere.  Si  quis  praefractus  hoc  neget, 
ostendo.  Gonceptus  partium  est,  ut  sint  Entia  plura,  de  quibus  omnibus 
si  quid  intelligi  polest,  quoniam  semper  omnes  nominare  vel  incommodum 
vel  impossibile  est,  excogitatur  unum  nomen,  quod  in  ratiocinationem  pro 
Omnibus  partibus  adhibitum  compendii  sermonis  causa,  appellatur  Totum. 
Gumque  datis  quotcunque  rebus,  etiam  infinitis,  intelligi  possit,  quod  de 
omnibus  verum  est,  quia  omnes  particulatim  enumerare  infinite  demum 
tempore  possibile  est,  licebit  unum  nomen  in  rationes  ponere  loco 
omnium,  quod  ipsum  erit  Totum. 

5.  Axioma  1.   Si  quid  movetur,  datur  illud  movens. 

6.  Ax.  2.   Omne  corpus  movens  movetur. 

7.  Ax.  3.   Motis  omnibus  partibus  movetur  totum. 

8.  Ax.  4.  Cujuscunque  corporis  infinitae  sunt  partes,  seu  ut  vulgo 
loquuntur,  Gontinuum  est  divisibile  in  infinitum. 

9.  Observatio.     Aliquod  corpus  movetur. 

(1.)  Corpus  A  movetur  fer  praecog.  9.  (2.)  Ergo  datur  aliud  movens 
per  5.  (3.)  et  vel  incorporeum,  (4.)  quod  infinitae  virtutis  est  (per  3. 
(5.)  quia  A  ab  eo  motum  habet  infinitas  partes  per  8.)  (6.)  et  Substantia 
per  2.  (7.)  Ergo  Dens  per  1,  q.  e.  d.  (8.)  vel  Gorpus,  (9.)  quod  dicamus 
B;  (10.)  id  ipsum  et  movetur  per  6.  (11.)  et  recurret,  quod  de  corpore 
A  demonstravimus,  atque  ita  vel  aliquando  dabitur  incorporeum  movens. 
(12.)   nempe  ut  in  A  ostendimus  ab  1x8.  1   ad  7.     Dens  q.  e.  d.  (13.)  vel 


W^o\op\^t\6tt  Triften.  33 

in  oiune  infinitum  exislent  corpora  conlinue  se  moventia,  (14.)  ea  omnia 
siiQul,  velut  uDum  totum,  iiceat  appellare  C  per  4.  (15.)  Gumque  hujus 
omnes  partes  moveaniur  per  ixO.  13.  (16.)  movebitur  ipsum  per  6. 
(17.)  ab  alio  per  5.  (18.)  incorporeo,  quia  (omnia  corpora  in  infinitum 
retro,  jam  comprehendimus  in  G  per  2x0.  14,  nos  autem  requirimus  aliud 
a  G  per  2x0.  17)  (19.)  infinitae  virtutis  (per  3,  quia  quod  ab  eo  movetur, 
nempe  C,  est  infinitum  per  2x0.  13  -f"  ^^)*  (90.)  Substantiä  per  2. 
(81.)  Ergo  DEO  per  1.    Datur  igitur  Deus.     Q.  E.  D. 


IT. 


$^ito|o)>^ifi^c  ©Triften.  35 


CUM  DEO! 

Meiaphysica ,    ut  altissime   ordiar,    agil  tum   de   Ente ,    tum   de  Enlis  i 

affectionibus :   ut  autem  corporis  naturalis  affectiones  non  sunt  corpora,    ita 

Entis  affectiones   non  sunt  Entia.     Est  autem  Entis  affectio  (seu  Modus)  2 

alia  absoluta,  quae  dicitur  Qualitas,  alia  respectiva,   eaque  vel  rei  ad  par- 

tem  suam,  si  habet,   Quantitas,   vel   rei  ad  aliam  rem,    Relatio,   etsi 

accuratius  loquendo,  supponendo  partem  quasi  a  toto  diversam,  etiam  quan- 

titas  rei  ad  partem  relatio  est.    Manifestum  igitur  neque  Qualitatem  neques 

Quantitatem   neque  Relationem   Entia  esse:     Earum  vero   tractationem   in 

actu  signato  ad  Melaphysicam  pertinere.    Porro  omnis  Relatio  aut  est  Uni 04 

aut  Convenientia.    In  unione  autem  Res,  inter  quas  haec  relatio  est,  di- 

cuntur  partes,  sumtae  cum  unione,  Totum.    Hoc  contingit,  quoties  plura 

simul  tanquam  Unum  supponimus.   Unum  autem  esse  intelligitur,  quicquid 

uno   actu  intellectus   seu  simul  cogitamus,    v.  g.  quemadmodum  numerum 

aliquem  quantumlibet  magnum  saepe  Caeca   quadam  cogitatione  simul 

apprehendimüs ,   cyphras  nempe  in  Charta  legende,    cui  explicate  intuendo 

ne  Mathusalae  quidem  aetas  suffectura  sit.     Abstractum  autem  ab  uno  est  5 

Unitas,    ipsumque   totum  abstractum  ex  unitatibus    seu  totalitas   dicitur 

Numerus.     Quantitas   igitur  est  Numerus  partium.     Hinc  manifestum, 

in  re  ipsa  Quantitatem  et  Numerum  coincidere,  illam  tamen  interdum  quasi 

extrinsece,    relatione  seu  Ratione  ad  aliud,    in   subsidium  nempe  quamdiu 

numerus  partium  cognitus  non  est,    exponi.     Et  haec  origo  est  ingeniosaee 

Analyticae  Speciosae,  quam  excoluit  inprimis  Gartesius,   postea  in  prae- 

cepta  collegere  Franc.  Schottenius,  et  Erasmius  Rartholinus,  hie 

elementis  Matheseos  universalis,  ut  vocat.     Est  igitur  Analysis 

doctrina   de   Rationibus  et  Proport ionibus,    seu   Quantitate   non   Exposita; 

Arithmetica  de  Quantitate  exposita   seu   Numeris:    falso  autem   Sctiolii- 

stici  credidere,  Numerum  ex  sola  divisione  continui  oriri  nee  ad  incorporea 

applicari  posse.     Est  enim  numerus  quasi  figura  quaedam  incorporea,   orta 

ex  Unione  Entium  quorumcunque,  v.  g.  DEI,  Angeli,  Hominis,  Motus,  qui 

simul  sunt  Quatuor.     Cum  igitur  Numerus   sit  quiddam  Universalissimum,  7 

merito   ad   Metaphysicam   pertinet,    si   Metaphysicam   accipias   pro   doctrina 

eorum,  quae  omni  entium  generi  sunt  communia.    Mathesis  enim  (ut  nunc 

Domen  illud  accipitur)  accurate    loquendo    non   est   una   diseiplina,    sed   ex 

3» 


36  $^Uofo)>^(|4e  e^riften.^ 

variis  disciplinis  decerptae  particulae  quantitatem  subjecti  in  unaquaque 
tractantes,  quae  in  unum  propter  cognationem  merito  coaluerunt.  Nam  uti 
Arithmetica  atque  Analysis  agunt  de  Quantitate  Entium,  ita  Geometria  de 
Quantitate  corporum,  aut  spatii  quod  corporibus  coextensum  est.  Politicam 
vero  discipHnarum  in  professiones  divisionem,  quae  commoditatero  docendi 

8  potius,  quam  ordinem  naturae  secuta  est,  absit  ut  convellamus.  Caeterum 
Totum  ipsum  (et  ita  Numerus  vel  Totalitas)  discerpi  in  partes  tanquani 
minora  tota  potest,  id  fundamentum  est  Complexionum,  dummodo  in- 
telligas  dari  in  ipsis  diversis  minoribus  totis  partes  communes,  v.  g.  Totum 
Sit  ABC,  erunt  minora  Tota,  partes  illius,  AB,  BC,  AC :  et  ipsa  minimarum 
partium,  seu  pro  minimis  suppositarum  (nempe  Unitatum]  dispositio  inter 
se  et  cum  toto,   quae  appellatur  situs,   potest  variari.     Ita  oriuntur  duo 

dVariationum  genera,  Gomplexionis  et  Situs.  Et  tum  Complexio, 
tum  Situs  ad  Hetaphysicam  pertinet,  nempe  ad  doctrinam  de  Toto  et 
partibus,  si  in  se  spectentur:  si  vero  intueamur  Variabilitatem ,  id 
est  Quantitatem  variationis,  ad  numeros  et  Arithmeticam  deveniendum  est. 
Gomplexionis  autem  doctrinam  magis  ad  Arithmeticam  puram,  situs  ad 
figuratam  pertinere  crediderim,  sie  enim  unitates  lineam  efficere  intelligun- 
tur.  Quanquam^  hie  obiter  notare  volo ,  unitates  vel  per  modum  lineae 
rectae  vel  circuli  aut  alterius  lineae  linearumve  in  se  redeuntium  aut  figu- 
ram  ciaudentium  disponi  posse,  priori  modo  in  situ  absolute  seu  partium 
cum  toto,  Ordine;  posteriori  in  situ  relato  seu  partium  ad  partes,  Vici- 
nitate,  quae  quomodo  differant  infra  dicemus  def.  4.  et  5.  Haec  prooemii 
ioco  sufficiant,  ut  qua  in  disciplina  materiae  hujus  sedes  sit,  fiat  mani- 
festum. 

DEFINITIONES. 

1.  Variatio  h.  I.  est  mutatio  relationis.  Mutatio  enim  alia  substantiae 
est,  alia  quantitatis,  alia  quaütatis;  alia  nihil  in  re  mutat,  sed  solum  re- 
spectum,  situm,  conjunctionem  cum  alio  aliquo. 

8.  Yariabilitas  est  ipsa  quanlilas  omnium  Variationum.  Termini 
enim  potent iarum  in  abstracto  sumti  quantitatem  earum  denolant,  ita  enim 
in  Hechanicis  frequenter  loquuntur,  potentias  machinarum  duarum  duplas 
esse  invicem. 

3.  Situs  est  localitas  partium. 

4.  Situs  est  vel  absolutus  vel  relatus:  ille  partium  cum  toto,  hie  par- 


$^Uo|o)>^i{c^e  ei^Tiften.  37 

lium  ad  partes.  In  illo  speclalur  numerus  iocorum  et  distantia  ab  initio 
et  Gne,  in  hoc  neque  initium  neque  finis  intelligitur,  sed  spcclatur  tantum 
distantia  partis  a  data  parte.  Hinc  ilie  exprimitur  iinea  aut  lineis  iiguram 
non  claudentibus  neque  in  se  redeuntibus,  et  optime  Iinea  recta;  hie  Iinea 
aut  lineis  figuram  claudentibus,  et  optime  circulo.  In  illo  prioritatis  et 
posterioritatis  ratio  habetur  maxima,  in  hoc  nulia.  Ilium  igitur  optime 
Ordinem  dixeris; 

5.  Hunc  vicinitatem,  illum  dispositionem,  hunc  compositionem.  Igi- 
lur  ratione  ordinis  differunt  Situs  sequentes :  abcd.  bcda.  cdab.  dabc.    Ät  in 

b 
Vicinitate  nulla  variatio,  sed  unus  situs  esse  inteliigitur,  hie  nempe :  a    c. 

d 

Unde    festivissimus   Taubmannus,     cum    Decanus    Facultatfs    philosophicae 

esset,    dicitur  Witebergae    in   publico   programmate  seriem    candidatorum 

Magisterii   circulari   dispositione  complexus,    ne  avidi  lectores  intelligerent, 

quis  suillum  locum  teneret. 

6.  Yariabilitalem   ordinis   intelligemus  fere,    quando  ponemus  Yaria- 
liones  xax'  i^ox^^v,  v.  g.  Res  4  possunt  transponi  modis  84. 

7.  Variabilitatem  complexionis  dicimus  Gomplexiones,    v.  g.  Res  4 
modis  diversis  15  invicem  conjungi  possunt. 

8.  Numeruro  rerum  variandarum  dicemus  simpliciter  Numerum,    v. 
g.  4  in  casu  proposito. 

9.  Complexio  est  Unio   minoris   Totius   in  majori^    uti  in  prooemio 
declaravimus. 

10.  Ut  autem  certa  Complexio  determinetur,  majus  totum  dividendum 
est  in  partes  aequales  suppositas  ut  minimas  (id  est  quae  nunc  quidem 
non  ulterius  dividantur],  ex  quibus  componitur  et  quarum  variatione  va- 
riatur  Complexio  seu  Totum  minus ;  quia  igitur  totum  ipsum  minus,  majus 
minusve  est,  prout  plures  partes  una  vice  ingrediuntur ,  numerum  simul 
ac  semcl  conjungendarum  partium  seu  unitatum  dicemus  Exponentem, 
exemplo  progressionis  geometricae.  V.  g.  sit  totum  ARCD.  Si  Tota  minora 
constare  debent  ex  2  partibus,  v.  g.  AR.  AC.  AD.  RC.  RD.  CD.  exponens 
crit  2;  sin  ex  tribus,  v.  g.  ARC.  ABD.  ACD.  RCD.  exponens  erit  3. 

11.  Dato  Exponente  Compiexiones  ita  scribemus:  si  exponens  est  2, 
r4om2nationem  (combinationem) ,  si  3,  Con3nationem  (conterna* 
tionem),  si  4,  Con4nationem  etc. 


38  $^i(oro)>^if(^e  e^rtften. 

12.  Compiexiones  simpliciter  sunt  omnes  complexiones  omnium 
Exponentium  computatae,  v.  g.  15.  (de  4.  Numero)  quae  componuntur  ex  4 
(Unione),  6  (coin2nalione) ,  4   (conSnatione),   1    (con4natione]. 

13.  Variatio  utilis  (inutilis)  est  quae  propter  materiam  subjeetam 
locum  habere  non  potest,  v.  g.  4.  Elementa  comSnari  possunt  6mal^(;  sed 
duae  com2nationes  sunt  inuiiles,  nempe  quibus  contrariae  Ignis,  aqua; 
aör,  terra  com^nantur. 

14.  Classis  rerum  est  Totum  minus,  constans  ex  rebus  convenien- 
tibus  incerto  tertio,  tanquam  partibus,  sie  tarnen  ut  reiiquae  classes  con- 
tineant  res  contradistinctas,  v.  g.  infra  probl.  3,  ubi  de  classibus  opinionum 
circa  summum  Bonum  ex  B.  Augustino  agemus. 

15.  Caput  Variationis  est  posilio  certarum  partium;  Forma  va- 
riatio nis,  omnium,  quae  in  pluribus  variationibus  obtinet*,  v.  infra 
probl.  7. 

16.  Variationes  communes  sunt,  in  quibus  plura  capita  concur- 
runt,  V.  infra  probl.  8.  et  9. 

17.  Res  homogenea  est  quae  est  aeque  dato  ioco  ponibilis  salvo 
capile,  Monodica  autem  quae  non  habet  homogcneam,  v.  probl.  7. 

18.  Caput  multiplicabilc  dicitur,  cujus  parlcs  possunt  variari. 

19.  Res  repetita  est  quae  in  eadem  variatione  saepius  ponitur,  v. 
probl.  6. 

20.  Signo  +  designamus  addilionem,  —  subtractionem,  ^~^  multipli- 
cationem,  ^^  divisionem,  f.  facit  scu  summam,  =  aequalitatem.  In  prio- 
ribus  duobus  et  ultimo  convenimus  cum  Cartesio,  Algebraistis,  aliisque; 
alia  Signa  habet  Isaacus  Barrowius  in  sua  editione  Euclidis,  Cantabrig. 
8vo,  anno  1655. 

Problemata. 

Tria  sunt  quae  spectari  debent:  Problemata,  Theoremata,  usus; 
in  singulis  problematis  usum  adjecimus,  sicubi  opcrae  pretium  videbatur, 
et  theoremata.  Problematum  autem  quibusdam  rationem  solutionis  addidi- 
mus.  Ex  iis  partem  posteriorem  primi,  secundum  et  quartum  aliis  debe- 
mus,  reliqua  ipsi  eruimus.  Quis  illa  primus  detexerit,  ignoramus.- 
Schwcnterus  Delic.  1.  1.  sect.  1.  prop.  32.  apud  Hieronymum  Cardanum, 
Johannem  Buteonem  et  Nicolaum  Tartaleam  extare  dicit.  In  Cardani  tarnen 
Practica  Arithmetica,   quae   prodiit  Mediolani   anno  1539,   nihil  reperimus. 


fffüo^epWäft  ©fünften.  39 

Inprimis  dilucide,  quicquid  dudum  habetur^  proposuit  Christoph.  Clavius  in 
Com.  supra  Joh.  de  Sacro  Bosco  Sphaer.  edit.  Romae  forma  4ta  anno  1585 
p.  33.  seqq. 

Probl.  1. 

DATO  NUMERO  ET  EXPONENTE 
COMPLEXIONES  INVENIBE. 

Solutionis  duo  sunt  modi,  unus  de  omnibus  Complexionibus,  alter  dei 
GomSnationibus  solum:  ille  quidem  est  generalior,  hie  vero  pauciora  re- 
quirit  data,  nempe  numerum  solum  et  exponentem,  cum  ille  etiam  prae- 
sapponat  inventas  complexiones  antecedentes.  Generaliorem  modum  nos2 
deteximus,  specialis  est  vulgatus.  Solutio  illius  talis  est:  Ȁddantur  com- 
»plexiones  exponentis  antecedentis  et  dati  de  numero  antecedenti,  productum 
»erunt  complexiones  quaesitae«;  v.  g.  esto  numerus  datus  4,  exponens  datus 
3,  addantur  de  numero  antecedente  3  comänationes  3  et  con3natio  1 
[3  4-1  f*  ^)j  productum  4  erit  quaesitum.  Sed  cum  praerequirantur  com- 3 
plexiones  numeri  antecedentis,  construenda  est  tabula  M,  in  qua  linea 
suprema  a  sinistra  dextrorsum  continet  Numeros  a  0  usque  ad  12  utrim- 
que  inclusive,  satfs  enim  esse  duximus  huc  usque  progredi,  quam  facile 
est  continuare:  linea  extrcma  sinistra  a  summo  deorsum  continet  Expo- 
nentes  a  0  ad  12,  linea  infima  a  sinistra  dextrorsum  continet  Com- 
plexiones simpliciter.  Reliquae  inter  has  lineae  continent  Com- 4 
plexiones  dato  numero  qui  sibi  in  vertice directe  respondet,  et  exponente 
qui  e  regione  sinistra.  Ratio  solutionis,  et  fundamentum  Tabulae 
patebit,  si  demonstraverimus,  Complexiones  dati  numeri  et  expo- 
nentis oriri  ex  summa  complexionum  de  numero  praece- 
denti  exponentis  et  praecedentis  et  dati.  Sit  enim  numerus 
datus  5,  exponens  datus  3,  erit  numerus  antecedens  4;  is  habet  conSna- 
liones  4  per  Tabulam  M,  comSnationes  6.  lam  numerus  5  habet  omnes 
cora3naliones  quas  praecedcns  (in  toto  enim  et  pars  continetur]  nempe  4, 
el  praeterea  tot  quot  praecedens  habet  comSnationes,  nova  enim  res  qua 
numerus  5  excedit  4,  addita  singulis  comSnalionibus  hujus,  facit  totidem 
novas  con3nationes ,  nempe  6 -f- 4  f.  10.  Ergo  Complexiones  dati 
numeri  etc.  Q.  E.  D. 


40 


W^\^PW^  ei^rtftcn. 


Tabula  K. 


ß 

O 

H 
U4 


0 

2 
3 
4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

41 

12 


0 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

4 

i 

2 

3 

4 

5 

6 

7n 

8u 

9in 

40e 

44r 

42i 

0 

0 

4 

3 

6 

40 

45 

24 

28 

36 

45 

55 

66 

0 

0 

0 

4 

4 

40 

20 

35 

56 

84 

420 

465 

220 

0 

0 

0 

0 

4 

5 

45 

35 

70 

426 

240 

330 

495 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

6 

24 

56 

426 

252 

462 

792 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

7 

28 

84 

240 

462 

924 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

8 

36 

420 

330 

792 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

9 

45 

465 

495 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

40 

55 

220 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

44 

66 

a 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

42 

0 
0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

4 

i. 

3. 

7. 

45. 

34. 

63. 

427. 

255. 

544. 

4023. 

2047. 

4095. 

i. 

2. 

4. 

8. 

46. 

32. 

64. 

428. 

256. 

542. 

4024. 

2048. 

4096. 

o 
5 

o' 

0 

CD 


Complexiones  simpliciter  «  (scu  summa  Complexionum  dato  exponente) 
addita  unitate,  quae  coincidunt  cum  terminis  progressionis  geometricae 
duplae  f. 
5  Majoris  lucis  causa  apponimus  Tabulam  1,  ubi  lineis  transversis  di- 
slinximus  ConSnationcm  de  3,  et  de  4,  et  de  5,  sie  tamen  ut  con3nationes 
priores  sint  sequenti  communes,  et  per  consequens  tola  tabula  sit  con3na- 

tionum  numeri  5,  utque  manifestum  esset,  quae  con- 
3nationes  numeri  sequentis  ex  comSnationibus  ante- 
cedentis  addito  singulis  novo  hospite  orirentur,  linea 
deorsum  tendente  combinationes  a  novo  hospite  di- 
stinximus. 

(  Adjiciemus  bic  Theoremata  quorum  to  ort  ex 
ipsa  tabula  K  manifestum  est,  to  Sioti  ex  tabulae 
fundamento :  1 .  si  Exponens  est  major  Numero,  Com- 
plexio  est  0.  2.  Si  aequalis,  ea  est  1.  3.  Si  Expo- 
nens est  Numero  unltate  minor,  complexio  et  Numerus 
sunt  idem.  4.  Generaliter:  Exponentes  duo,  in  quos 
numerus  bisecari  potest,  seu  qui  sibi  invicem  com- 
plemento  sunt  ad  numerum,  easdem  de  illo  numero 


Tab.  : 

3. 

1 

ab 

c 

3 

s 

2 

ab 

d 

• 

0 
a 

3 

ac 

d 

s 

o 

9 

'S 

4 

bc 

d 

tf 

a 

-4 

CO 

a 

o 

5 

ab 

e 

U 

6 

ac 

e 

Vi 

ä 

g 

9 

7 

ad 

e 

9 

a 

B 

8 

bc 

e 

9 

bd 

e 

10 

cd 

e 

5 

$^t(o|o)>^i{4e  ed^rtften.  41 

habent  complexiones.  Nani  cum  in  minimis  exponentibus  1  et  2,  in  quos 
bisecatur  numerus  3,  id  verum  sit  quasi  casu,  per  tab.  K,  et  voro  caeteri 
ex  eoruni  additione  oriantur  per  solut.  probl.  1,  si  aequalibus  (3  et  3]  addas 
aequalia  (superius  1  et  inferius  i),  producta  eruiit  aequalia  (3  -)-  1  f.  4  =  4j, 
et  idem  eveniet  in  caeteris  necessitate.  5.  Si  numerus  est  impar,  dantur 
in  medio  duae  complexiones  sibi  proximae  aequaies;  sin  par,  id  non 
evenit.  Nam  numerus  impar  bisecari  potest  in  duos  exponentes  proximos 
unitale  distantes,  v.  g.  ^  -{-  i  i.  3\  par  vero  non  potest,  sed  proximi,  in 
quos  bisecari  par  potest,  sunt  iidem.  Quia  igitur  in  duos  exponentes  impar 
numerus  bisecari  potest,  hinc  duas  habet  Complexiones  aequaies  per 
th.  4;  quia  illi  unitato  distant,  proximas.  6.  Complexiones  crescunt 
usque  ad  exponentem  numero  ipsi  dimidium  aut  duos  dimidio  proximos, 
iode  iterum  decrescunt.  7.  Omnes  numeri  primi  mctiuntur  suas  complexio- 
nes particulares  (seu  dato  exponente).  8.  Omnes  Complexiones  sim- 
pliciter  sunt  numeri  impares.  "^j 


*)  i'itx  enbigt  bad  Sru^ßficf,  bad  Setbnts  unter  bem  ZM:  Disputatio  Arithmetica  de 
complexionibus,  quam  in  illustri  Academia  Lipsiensi  induitu  amplissimae  Facultatis  Phi- 
losophicae  pro  loco  in  ea  obtinendo  prima  vice  habebit  M.  Gottfredos  Guilielmus  Leib- 
nüzius,  Lipsiensis.  I.  U.  Baccal.  d.  7.  Martii  Anno  4666.  H.  L.  Q.  C.  —  toerSffentU^tc 
(S«g(.  Subotoki,  ^udffl^rU^er  ^ntivurff  einer  toottflSnbigen  ^tflcrie  ber  Setbnit$i|(i^en  $(i(ofo* 
)fy\t,  £el^)ig  1737,  $b.  I.  @.  308.  309.  Stoxtf^oli  f^at  im  2ten  £(ei(  t)cn  Leibn.  Epist.  ad  di- 
verses biefe  2)t9putatton  unter  ttma9  toerSnbertem  %itti  tocflflSnbig  abbrucfen  laffen).  S^m 
8c^ttf  ber  2)i6)>utation  ^atte  Seibni)  ber  atabemtl^en  @ttte  gemäß  bie  fotgenben  COROLLARIA 
^jinjttgeffigt : 

I.  LOGICA.  1.  Duae  sunt  propositiones  primae,  una  principium  omnium  iheore- 
matum  seu  propositionum  necessariarum :  Quod  est  (tale)  id  est  seu  non  est 
(tale)  vel  contra;  altera  omnium  observationum  seu  proposilionum  contingentium: 
Aliquid  existit.  2.  Dantur  demonstrationes  perfectae  in  omnibus  disciplints.  3.  Si 
di.sciplina8  in  se  spectemus,  omnes  sunt  theorcticae;  si  usum,  omnes  practicae. 
Eae  tarnen,  ex  quibus  usus  magis  immediate  fluit,  merito  practicae  xax'  Hoyr^'i  di- 
cuotur.  4.  Methodus  etsi  in  omni  disciplina  omnis  adhiberi  potest,  ut  vel  vestigia 
inquisitionis  nostrae  vel  producentis  naturae  in  tradendo  sequamur,  tamen  in  practicis 
fit  ut  coincidat  et  naturae  et  cognitionis  ordo,  quia  in  iis  ipsa  rei  natura  a 
cogitatione  et  productione  nostra  oritur.  Nam  flnis  et  nos  movet  ad  media  produ- 
cenda,  et  ducit  ad  cognoscenda,  quod  in  iis  quae  cognoscere  tantum,  non  etiam  efficere 
possumus,  secus  est.  Praeterea  etsi  omnis  methodus  licita  est,  non  tamen  omnis  expedit. 
6.  Syllogismus  non  est  finis  Logicae,  sed  contemplatio  Simplex;  propositio 
vero  est  medium  ad  hanc,  Syllogismus  ad  propositiohem. 

II.  METAPHYSICA.  4.  Infinitum  aliud  alio  majus  est.  CARDAN.  Arithmet.  Pract. 
c.  66.  n.  465  et  260.  Dissentire  dicitur  SETHUS  WARDUS  in  Arithmetica  infinito- 
ram.  2.  Deus  est  substantia,  Creatura  accidens.  8.  Necesse  est  dari  disciplinam  de 
Creatura  in  genere,   sed  ea  fere  hodie  in  Metaphysica  comprehenditur.     4.  Vix  est  pro- 


X 


42  $^t(c|o^^tf(^e  e^nften. 

7  Restat  hujus    Problemalis  altera   pars   quasi    specialis:    »Dato   Numero 

»(A)  com2naliones  (B)  invenire.  Solutio.  Ducatur  numerus  in  proxime 
»minorem,  facti  dimidiurii  erit  quaesitum,  A^^'A  —  1  _^2==B.  Esto  v.  g. 
»Numerus  6,  6  '^  5  f.  30  ^_^  2  f.  15.«  Ratio  solutionis:  Esto  Tab.  5,  in  qua 
enumerantur  6  rerum  abcdef  com2nationes  possibiles;    prima   autem  res  a 

ducta  per  caeteras  facit  comSnationes  5,   nempe  ipso 

numero    unitate    minores;    secunda  6   per    caeteras 

ab     ac     ad     ae     af      ,  ,  .       .  ,  ,     . 

ducta  tantum  4,   non   enim   in  antecedentem  a  duci 


Tab.  y 

ac  ad  ae 

af 

bc  bd  be 

bf 

cd  ce 

cf 

.  de 

df 

.   •   • 

ef 

potest,  rediret  enim  prior  comSnatio  ba  vel  ab  (haec 
enim  in  negotio  combinationis  nihil  differunt)  ergo 
solum  in  sequenles  quae  sunt  4 ;  similiter  tertia  c  in 
sequenles  ducta  facit  3 ;  quarta  d  facit  2 ;  quinta  e 
cum  ultima  f  facit  1.  Sunt  igitur  com2nationes  5.  4.  3.  2.  1  4"  f*  ^^*  Ita 
patel,  numerum  com2nationum  componi  ex  terminis  progressionis  arithme- 
ticae,    cujus   differentia    1  ,    numeratis   ab   1    ad   numerum   numero    rerum 


babile  terminum  Causae  univocum  conceptum  dicere,   ad  effioientem  materialem,   for- 
malem, finalem.     Nam  vox  influxus  itidem  quid  nisi  Vox  est? 

III.  PHYSICA.  4.  Cum  observandum  sit  alia  mundi  corpora  moveri  circa  proprium 
axem,  idem  de  terra  absurdum  non  est,  quemadmodum  nee  contrarium.  2.  Cum  cor- 
porum  summa  differentia  sit  deasum  et  rar  um,  manifestum  est  quatuor  primas 
qualitates  ita  illustrari  posse:'  Humidum  est  ramm,  Siccum  est  densum,  Cali- 
dum  est  rarefactivum.  Frigid  um  condensativum.  Omne  autem  rarum  facile  alienis  ter- 
minis continetur,  difficulter  suis;  densum  contra:  et  omne  rarefaciens  copiam  facit  in 
rare  homogeneis  ad  se  invicem  properandi,  et  heterogeneis  se  separandi,  quibus  in 
denso  via  interclusa  est.  Unde  definitionum  Aristotelicarum  ratio  redditur.  Neque 
ignis,  qui  rarus  esse  videtur,  cum  tamen  siccus  esse  debeat,  obstat;  nam  respondeo: 
aliud  dicendum  de  igne  per  se,  aliud  de  igne  alii  corpori  inhaerente,  nam  ejus  naturam 
scquitur.  Ita  patet,  flammam,  quae  nihil  aliud  est  quam  aör  ignitus,  fluidam  esse  de- 
bere,  quemadmodum  et  aör  ipsc;  contra  ignem  in  ferro  ignito  consistentem ,  quemad- 
modum et  ferrum  ipsum.     3.  Vim  Magnetis  ab  Adamante  sisti  fictum  est. 

IV.  PRACTICA.  1.  lustitia  (particularis)  est  virtus  servans  mediocritalem  circa 
affectus  hominis  erga  bominem,  juvandi  et  nocendi,  seu  favorem  et  odium.  Regula 
mediocritatis  est:  Licere  eousque  alterum  (me)  juvare,  quo  usque  (alteri) 
tcrtio  non  nocetur.  Hoc  observare  necesse  est,  ut  tueamur  ARISTOTELEM  contra 
caviUum  GROTII,  qui  de  J.  B.  et  P.  Prolegom.  *  ♦  4.  fac.  a.  ita  dicit:  Non  recte 
autem  universaliter  positum  hoc  fundamentum  (quod  virtus  posita  sit  in 
mediocritate)  vel  ex  justitia  apparet,  cui  oppositum  nimium  et  parum 
cum  in  affectibus  et  sequentibus  eos  actionibus  invenire  non  posset 
(ARISTOTELES))  in  rebus  Ipsis  circa  quas  justitia  versatur,  utrumque 
quaesivit,  quod  ipsum  primum  est  desilire  de  genere  in  genus  alterum, 
quod  in  aliis  merito  culpa t.  Vult  nempe  GROTius  incongrue  in  speciebus  divi- 
sionis  alicujus  aliquam  interseri  quae  ex  alio  prorsus  dividendi  fundamento  derivetur 
(quod  vocat  minus  Philosophice  {jieraßalvetv  eU  ^XXo  y^oc)  et  certe  aliud  prorsus  est  me- 


proxinium  inclusive,  sive  ex  omnibus  numeris  Numero  rerum  minoribus 
simul  additis.  Sed  quia,  uti  vulgo  docent  Arilhmelici,  tales  numeri  hoc 
compendio  adduntur,  ut  maximus  numerus  ducatur  in  proxime  majorem, 
facti  dimidius  sit  quaesitus,  et  vero  proxime  major  h.  1.  est  ipso  Numerus 
rerum ,  igitur  perinde  est  ac  si  dicas :  Numerum  rerum  ducendum  in 
proxime  minorem,  facti  dimidium  fore  quaesilum. 

Probi.  II. 

DATO  NUMERO  COMPLEXIONES  SIM- 
PLICITER  INVENIRE. 

Datus  Numerus  quaeratur  inier  Exponentes  progressionis  Georaetricaes 
duplae,  numerus  seu  terminus  progressionis  ei  e  regione  respondens,  demta 
Uoitate,  erit  quaesilum.  Rationem  seu  to  Sioti  dißicile  est  vel  con- 
cipere,  vel  si  conceperis  explicare;  to  on  ex  tabula  K  manifestum  est. 
Semper  enim  complexiones  particulares  simul  additae  addita  unitate,  ter- 
minum  progressionis  geometricae  duplae  constituent,  cujus  exponens  sit 
numerus  datus.  Ratio  tamen,  si  quis  curiosius  investiget,  petenda  erit  ex 
discerptione  in  Practica  Italica  usitata,  ))om  ^tx\aütn.  Quae  lalis  esse  debet, 
ut  datus  terminus  progressionis  geometricae  discerpalur  in  una  plures 
partes,  quam  sunt  unitates  exponentis  sui,  id  est  numeri  rerum,  quarum 
semper  aequalis  sit  prima  ultimae,  secunda  penultimae,  tertia  antepenul- 
limae  etc.,  donec  vel,  si  in  parem  discerptus  est  numerum  partium,  ex- 
ponenle  seu  Numero  rerum  impari  existente,  in  medio  duae  correspondoant 
partes  per  probl.  \  th.  5  (v.  g.  128  de  7  discerpantur  in  partes  8  juxta 
tabulam  K:  1.  7.  21.  35.  21.  7.  1),  vel  si  in  imparem,  exponente  pari 
existente  in  medio  relinquatur  unus  nuUi  corrcspondens  (v.  g.  256  de  8 
discerpantur   in  partes   9  juxta  Tab.  K:    1.8.  28.  56.  70.  56.  28.  8.  1). 


diocritas  affectuum,  aliud  rerum.  Virtutes  quoque  non  rerum,  sed  animorum  Habitus 
sunt.  Quare  ostendimus  lustitiam  et  ipsam  in  aflectuum  modcrationo  esse  positani. 
).  Non  ineple  dicit  TRASYMACHUS  apud  Platonem  de  Republ.  Lib.  1.  fol.  379. 
Ins  tum  esse  (jotentiori  utile.  Nam  DEUS  proprie  et  simpliciter  est  caeteris  potentior 
(homo  enim  homine  absolute  potentior  non  est,  cum  fiori  possit,  ut  quantumcunque 
robustus  ab  inflrmo  occidatur).  Caeterum  DEl  utilitas  non  in  lucro,  sed  honore  consi- 
stit.  Igitur  Gloriam  DE!  mensuram  omnis  juris  esse  manifestum  est. 
Et  qui  Theologos  moralistas  et  casuum  conscientiae  scriptores  consulet,  videbit  eos  ple- 
rumque  discursus  suos  in  bac  fundare.  Constituto  igitur  certo  Principio,  doctrina  de 
justo  scientifice  conscribi  poterit.    Quod  hactenus  factum  non  est. 


44  $^t(o|o|>^tf(i^  (Sd^riften. 

Putct  igitur  aliquis,  ex  co  manifestum  esse  novum  modum  eumque  abso- 
lutum  solvendi  probl.  1,  seu  dato  exponente,  inveniendi  Numerum  com- 
plexionum,  si  nimiriim  ope  Algebrae  inveniatur  discerptio  Complexionum 
simpliciter  seu  Termini  Progr.  Geom.  duplae  juxta  modum  datum;  verum 
Don  sunt  data  sufficientia,  et  idem  numerus  in  alias  atque  ah'as  partes^ 
eadem  tamen  forma,  discerpi  potest. 

USUS  Probl  I.  et  II. 

10  Cum  omnia  quae  sunt  aut  cogitari  possunt,  fere  componantur  ex  par- 

tibus  aut  rcalibus  aut  saltem  eonceptualibus ,  necesse  est,  quae  specie 
differunt,  aut  eo  differre,  quod  alias  partes  habent,  et  hie  Complexio- 
num Usus,  vel  quod  alio  situ\  hie  Dispositionum ,  illic  materiae,  hie 
formae  diversitate  censentur.  Imo  Complexionum  ope  non  solum  species 
rerum,  sed  et  attributa  inveniuntur,  ut  ita  tota  propemodum  Logicae  pars 
inventiva  illic  circa  terminos  simplices,  hie  circa  complexos  fundetur  in 
Complexionibus ,  uno  verbo  et  doctrina  divisionum  et  doctnna  p r o p o - 
sitionum.  Ut  taceam,  quantopcre  partem  logices  Analyticam  seu  Judicii 
diligenti  de  Modis  syllogisticis  scrutatione  Exemplo  6.  illustrare  speremus. 

n  In  divisionibus  triplex  usus  est  Complexionum,  1.  dato  fundamento  unius 
divisionis  inveniendi  species  ejus;  2.  datis  pluribus  divisionibus  de  eodem 
Genere,  inveniendi  species  ex  diversis  divisionibus  mixtas,  quod  tamen 
servabimus  problemati  3.;  3.  datis  speciebus  inveniendi  genera  subalterna. 
Exempla  per  totam  philosophiam  diffusa  sunt,  imo  nee  Jurisprudentiae 
deesse  ostendemus,  apud  Medicos  vero  omnis  varietas  modicamentorum 
compositorum  et  (pap(iaxoi7oiT]Tixrj  ex  variorum  ingredientium  mixtione  ori- 
tur,  at  in  eligendis  mixtionibus  utilibus  summo  opus  judicio  est.     Primum 

H  igitur  exempla  dabimus  Specierum  hac  ratione  inveniendarum :  I.  apud 
ICtos  1.  2.  D.  Mandati,  et  pr.  J.  de  Mandate  haec  divisio  proponitur: 
Mandatum  contrahitur  5  modis:  mandantis  gratia,  mandantis  et  manda- 
tarii,  tertii,  mandantis  et  tertii,  mandatarii  et  tertii.  Sufficientiam  divi- 
sionis hujus  sie  venabimur:  Fundamentum  ejus  est  finis  cp  seu  persona 
cujus  gratia  contrahitur,  ea  est  triplex:  mandans,  mandatarius  et  tertius. 
Rerum  autem  trium  complexiones  sunt  7:  Uniones  tres:  cum  solius  1.  man- 
dantis, 2.  mandatarii,  3.  tertii  gratia  contrahitur.  Com2nationes 
totidem:  4.  Mandantis  et  Mandatarii,  5.  Mandantis  et  Tertii, 
6.  Mandatarii  et  Tertii  gratia.     Con3natio  una,   nempe   7.   et  man* 


dantis  et  niandatarii  et  tertii  simul  gratia.  Hie  ICti  Unionem  illam, 
in  qua  contrahitur  gratia  mandatarii  solum,  rejiciunt  velut  inutiiem,  quia 
Sit  consilium  potius  quam  mandatum;  reraanent  igitur  speeies  6,  sed  cur  5 
reliquerint,  omissa  con3natione,  nescio.  II.  Elementorum  Dumerum,  seuia 
corporis  simplicis  mutabilis  species  Aristoteles  libr.  2.  de  Gen.  cum  Ocello 
Lucano  Pythagorico  deducit  ex  numero  Qualitatum  primarum,  quas  4  esse 
supponit;  tanquam  Fundamente,  bis  tarnen  legibus,  ut  1.  quodlibet  com- 
ponatur  ex  duabus  qualitatibus  et  neque  pluribus  neque  paucioribus;  hinc 
manifestum  est  Uniones,  conSnationes  et  coninationem  esse  abjiciendas, 
solas  comSnationes  retinendas,  quae  sunt  6;  2.  ut  nunquam  in  unam 
comSnationem  veniant  qualitates  contrariae,  hinc  iterum  duae  com2nationes 
fiunt  inutiles,  quia  inter  primas  has  qualitates  dantur  duae  contrarietates, 
igitur  remanent  comSnationes  4,  qui  est  numerus  Elementorum.  Appo-U 
suimus  Schema  (vide  paginam  t^itulo  tractatus  proximam],  quo 
origo  Elementorum  ex  primis  Qualitatibus  luculentur  demonstratur.  Porro 
uti  ex  bis  ilia  Aristoteles,  ita  ex  illis  4  temperamenta  Galenus,  horumque 
varias  mixtiones  medici  posteriores  elicuere,  quibus  omnibus  jam  superiori 
seculo  se  opposuit  Claud.  Campensius  Animadvers.  natural,  in  Arist.  et 
Galen,  adject.  ad  Com.  ej.  in  Aph.  Hippocr.  ed.  8.  Lugduni  anno  1576. 
III.  Numerus  communiter  ab  Arithmeticis  distinguitur  in  Numerum45 
stricte  dictum  ut  3,  Fractum  ut  f,  Surdum  ut  Rad.  3,  id  est  nume- 
rum  qui  in  se  ductus  efficit  3,  qualis  in  rerum  natura  non  est,  sed  ana- 
logia  inteliigitur ,  et  denominatum,  quem  alii  vocant  figuratum,  v.  g. 
quadratum,  cubicum,  pronicum.  Ex  herum  commixtione  ^fficit  Hier.  Car- 
danus Pract.  Arith.  c.  8.  Species  mixtas  11.  Sunt  igitur  in  Universum 
Compiexiones  15,  nempe  Uniones  4,  quas  diximus,  Com2nationes  6:  Nu- 
merusetFractusv.  g.  |  aut  1^;  NumerusetSurdus  v.  g.  7'^R.  3; 
Numerus  et  Denominatus  v.  g.  3  -f-  cub.  de  A;  Fractus  et  Sur- 
dus  1^  +  R-  3;  Fractus  et  Denominatus  v.  g.  ^  '""  cub.  de  A; 
Surdus  et  Denominatus  v.  g.  cub.  de  7;  Con3naliones  4:  Numerus 
et  Fractus  et  Surdus,  Numerus  et  Fractus  et  Denominatus, 
Numerus  et  Surdus  et  Denominatus,  Fractus  et  Surdus  et 
Denominatus;  Con4natio  1:  Numerus  et  Fractus  et  Surdus  et 
Denominatus.  Loco  vocis:  Numerus,  commodius  substituetur  vox: 
Integer.  Jam  4.  6.  4  +  1  f.  15.  IV.  Registrum,  Germanice  ein  3wfl»<6 
dicitur    in   Organis  Pneumaticis   ansula  quaedam,    cujus   apertura   variatur 


46  W^o\opWäft  ©Triften. 

sonus.  non  quidem  in  se  melodiae  aut  elevationis  intuitu,  sed  ratione  ca- 
nalis,  ut  modo  tremebundus,  modo  sibilans  etc.  efficiatur.  Talia  recen- 
liorum  industria  delecta  sunt  ,uUra  30.  Santo  igitur  in  organo  aliquo 
lanlum  12  simplicia,  ajo  fore  in  Universum  quasi  4095;  tot  enim  sunt  12 
rerum  Complexiones  simpliciter  per  tab.  &(.,  grandis  organistis,  dum  modo 
plura,  modo  pauciora,  modo  haec,  modo  illa  simul  aperit,  variandi  materia. 
V.  Th.  Hobbes  Element,  de  Corpore  p.  1.  c.  5  Res,  quarum  dantur  Ter- 
mini in  propositionem  ingredientes,  seu  suo  stylo,  Nominata,  quorum  dantur 
nomina,  dividit  in  Corpora  (id  est  substantias,  ipsi  enim  omnis  substantia 
corpus),  Äccidentia,  Phantasmata  et  Nomina,  et  sie  nomina  esse 
vel  Corporum  v.  g.  homo,  vei  Accidentium  v.  g.  omnia  abstracta, 
rationalitas ,  motus,  vel  Phantasmatum,  quo  refert  spatium,  Tempus, 
omnes  Qualitates  sensibiies  etc.,  vel  Nominum,  quo  refert  secundas  in- 
tentiones.  Haec  cum  inter  se  sexies  com2nentur,  totidem  oriuntur  genera 
propositionum,  et  additis  iis,  ubi  termini  homogenei  comSnantur  (corpus- 
que  attribuitur  corpori ,  accidens  accidenti ,  phantasma  phantasmati ,  notio 
secunda  notioni  secundae),  nempe  4,  exsurgunt  10.  Ex  iis  solos  terminos 
homogeneos  utiliter  combinari  arbitratur  Hobbes.  Quod  si  ita  est,  Uli 
certe  et  communis  philosophia  profitetur,  abstractum  et  concretum,  acci- 
dens et  substantiam,  notionem  primam  et  secundam  male  invicem  praedi- 
cari ,  erit  hoc  utile  ad  artem  inventivam  propositionum ,  seu  electionem 
com2nationum  utilium  ex  innumerabili  rerum  farragine,  observare;  de  qua 

i7infra.  VI.  Venio  ad  exemplum  complexionum  haud  paulo  implicatius:  de- 
terminationem  numeri  Modorum  Syllogismi  Categorici.  Qua  in  rc 
novas  rationes  iniit  Job.  Hospinianus  Steinanus,  Prof.  Organi  Basileensis, 
vir  contemplationum  minime  vulgarium,  libello  paucis  noto,  edito  in  8. 
Basileae  an.  1560  hoc  titulo:  Non  esse  tantum  36  bonos  malosque 
categorici  syllogismi  modos,  ut  Aristot.  cum  interpretibus 
docuisse    videtur,    sed  512,    quorum    quidem    probentur  36, 

isreliqui  omnes  rejiciantur.  Incidi  postea  in  controversias  dialecticas 
ejusdem,  editas  post  obitum  autoris  Basileae  8.  anno  1576,  ubi  quae  in 
Erotematis  Dialecticis  libelloque  de  Modis  singularia  statuerat,  velut  qua- 
dam  Apologia,  ex  23  problematibus  constante,  tuetur;  promittit  ibi  et 
libellum  de  inveniendi  judicandique  facultatibus,  et  Lectiones  suas  in  Uni- 
versum Organen  cum  Latina  versione,  quas  ineditas  arbitror  fortasse  ab 
autore  conceptas  potius,    quam  perfectas.     Etsi   autem    variationem   ordinis 


$^Uofo^^t(4t  ©d^riften.  47 

adhibere  necesse  est,  quae  spectat  ad  probl.  4,  quia  tarnen  potissimae 
partes  complexionibus  debentur,  huc  referemus.  Cum  libri  bujus  de  Modis 
litulus  primum  se  obtulit,  antequam  introspeximus,  ex  nostris  traditis  cal- 
culum  subduximus  hoc  modo:  Modus  est  dispositio  seu  forma  syllogismi 
ratione  quantitatis  et  qualit^tis  simul :  Quantitate  autem  propositio  est  vel 
Universalis  vel  Particularis  vel  Indefinita  vel  Singularis;  nos  brevitatis 
causa  utemur  literis  initialibus:  U.  P.  I.  S.  Qualitate  vel  Affirmativa  vel 
Negativa,  A.  N.  Sunt  autem  in  Syllogismo  tres  propositiones ,  igitur  ra- 
tione quantitatis  Syllogismus  vel  est  aequalis  vel  inaequalis:  Aequalis, 
seu  habens  propositiones  ejusdem  quantitatis  4  modis:  4.  Syllogismus  talis 
est:  ü,  U,  U.  2.  P,  P,  P.  3.  I,  I,  I.  4.  S,  S,  S,  ex  quibus  sunt  utiles: 
2.  4  mus  et  4tus;  inaequalis  vel  ex  parte  vel  in  totum;  Ex  parte,  49 
quando  duae  quaecunque  propositiones  sunt  ejusdem  quantitatis,  tertia 
diversae.  Et  in  tali  casu  duo  genera  Quantitatis  sunt  in  eodem  Syllo- 
gismo, etsi  unum  bis  repetitur:  id  toties  diversimode  contingit,  quoties 
res  4  id  est  genera  haec  quantitatum :  U.  P.  I.  S.  diversimode  sunt 
comSnabilia,  6  moXfij  et  in  singulis  2  sunt  casus,  quia  jam  hoc  bis  repe- 
titur, jam  iilud,  altero  simplici  existente;  ergo  6 '^  2  f .  42.  Atque  ita 
rursus  in  singulis,  ratione  ordinis,  sunt  variationes  3,  nam  v.  g.  hoc 
U,  ü,  P,  vel  ponitur  uti  jam,  vel  sie:  P,  U,  U,  vel  sie:  ü,  P,  U;  ergo 
<2  — 3  f.  36.  Ex  quibus  utiles  48:  2U(S)U(S)SlU) ,  2U(S)S(U)U(S), 
2S(U)Ü(S)U(S),  4Ü(S)U(S)P  vel  I,  4UI(P)I(P)  vel  loco  ü,  S,  4I(P)UI(P) 
et  S  loco  U.  In  totum  inaequalis,  quando  nulla  cum  altera  est 20 
ejusdem  magnitudinis,  et  ita  quemlibet  Syllogismum  ingrediuntur  ge- 
nera 3,  toties  alia  quoties  4  res  possunt  con3nari,  nempe  4  mo!SfU  Tria 
autem  ratione  ordinis  variantur  6  ntal^f,  v.  g.  ü,  P,  I;  U,  I,  P;  P,  ü,  I; 
P,  I,  ü;  I,  U,  P;  I,  P,  U;  ergo  4  —  6  f.  24.  Ex  quibus  utiles  42: 
2ÜP(I)I{P),  2I(P)ÜP(I);  totidem  si  pro  ü  ponas  S,  4-f.4f.  8;  2  Ü(S)S(Ü)P; 
totidem  si  pro  P  ponas  I,  i  +  i  (.  ^.  Addamus  jam:  4  +  36  -)- 24 
f.  64;  Hae  sunt  variationes  Quantitatis  solius.  Ex  quibus  sunt  utiles: 
2-1-48  +  42  f.  32.  Caeteri  cadunt  per  Reg.  4,  Ex  puris  particulari- 
bus  nihil  sequitur;  2.  Conclusio  nullam  ex  praemissis  quantitate  vincit; 
etsi  fortasse  interdum  ab  utraque  vincatur,  uti  in  Barbari.  Porro  cum  24 
Qualitatis  duae  solum  sint  diversitates  A  et  N,  propositiones  vero  3, 
hinc  repetitione  opus  est,  et  vel  Modus  est  similis,  id  est  ejusdem  qua- 
litatis, vel  dissimilis:    hujus  nulla  ullerius  est  varialio,  quia  nunquam 


48  ¥^Uofo)>^if(^e  @d^riften. 

ex  toto,  sed  semper  ex  parle  est  dissimilis,  nunquam  enim  omnes  propo* 
sitiones  sunt  dissimiles,  quia  solum  2  sunt  diversitates.  Similis  species 
sunt  2:  A,  A,  A;  N,  N,  N;  dissimilis  2:  A,  A,  N,  vel  N,  N,  A;  dissi- 
milis singulae  variantur  ralione  ordinis  3  mCiffij  v.  g.  A,  A,  N;  N,  A,  A; 
A,  N,  A.  Ergo  2  '"^  3  f.  6  +  2  f.  8.  Toties  variatur  Qualitas.  Ex  qui- 
bus  utiles  Variationes  sunt  3:  AAA;  NAN;  ANN,  per  reg.  4,  ex  puris 
negativis  nihil  sequitür;  S}.  Conclusio  sequitur  partem  in  qualitate  de- 
teriorem.  Sed  quia  modus  est  variatio  Qualitatis  et  Quantitatis  simul, 
et  ila  singulae  variationes  Quantitatis  reeipiunt  singulas  Qualitatis,  hinc 
22  64  ^"  8  f.  542,  numerum  omnium  Modorum  utilium  et  inutilium.  Ex  qui- 
bus  utiles  sie  repereris:  duc  variationes  utiles  quantitatis  in  qualitatis, 
32  ''"  3  f.  96;  de  produeto  subtrahe  omnes  modos,  qui  continentur  in 
Frisesmo,  id  est  qui  ratione  Qualitatis  quidem  sunt  ANN,  ratione  quan- 
titatis vero  Major  prop.  est  I  vel  P,  Minor  autem  U  vel  S,  et  conclusio 
I  vel  P,  quales  sunt  8.  Frisesmo  enim  etsi  modus  est  per  se  quodam- 
modo  subsistens,  tamen  est  in  nulla  figura,  v.  infra,  jam  96  —  8  f.  88, 
numerum  utilium  Modorum.  Hospiniano,  cui  nostra  methodus  ignota,  aliter, 
sed  per  ambages  procedendum  erat.  Primum  igitur  cap.  2.  3.  Aristote- 
licos  modos  36  investigat  ex  complicatione  UPI.  omisso  S  et  conclusione; 
ex  quibus  utiles  sunt  8 :  UA ,  UA  in  Barbara  vel  Darapti ,  UA ,  PA  in 
Darii  et  Datisi,  PA,  UA  in  Disamis,  UA,  UN  in  Camestres,  UN,  UA 
in  Celarent,  Cesare,  Felapton,  UA,  IN  in  Baroco,  UN,  lA  in  FeriO; 
Festino,  Ferison,  IN,  UA  in  Bocardo.  Quibus  addit  cap.  4.  singulares 
similes  aequales  SA,  SA,  SN,  SN,  2  inaequales  3ium  generum  sin- 
gulis  inversis,  et  quibuslibet  vel  A  vel  Neg.  3'^2'~'2  f.  42  +  2  f.  44. 
Ex  quibus  Hospinianus  solum  admittit  UA,  PA,  et  ponit  in  Darii,  quia 
singulares  ait  particularibus  aequipoUere  cum  communi  Logicorum  schola, 
quod  tamen  mox  falsum  esse  ostendemus.  C.  5  addit  singulares  dissimiles 
totidem,  nempe  44,  ex  quibus  Hosp.  solum  admittit  SN,  UA  in  Bocardo; 
item  UN,  SA  in  Ferio.  C.  6  addita  Conclusione  quasi  denuo  incipiens 
enumerat  modos  similes  aequales  4  ^"  2  f.  8.  ex  quibus  utiles  solum  ÜA, 
UA,  UA  in  Barbara.  Juxta  Hospin.  similes  inaequales  sunt  vel  ex  toto 
inaequales,  de  quibus  infra,  vel  ex  parte,  de  quibus  nunc,  ubi  duae  pro- 
positiones  sunt  ejusdem  quantitatis,  tertia  quaecunque  diversae;  et  tunc 
modo  duae  sunt  universales,  una  indefinita,  quo  casu  sunt  modi  6  (nam 
una  vel  initio  vel  medio  vel  fine  ponitur  3,    semperque  aut  omnes  sunt  A 


$^Uofo)>^if(^e  (gc^rtfteit.  49 

aut  N.  3  '^  2  fac.  6)  vel  coDira  eiiam  6  per  cap.  7.  fac.  12.  Ex  solis 
prioribus  6  utilis  est  UA;  lA,  lA  in  Darii  et  Datisi;  item  lA;  DA,  JA  in 
Disamis;  item  UA,  UA,  JA  in  Darapti,  et,  ut  Hospinianus  non  inepte,  in 
Barbari.  Certe  cum  ex  propositione  UA  sequantur  duae  P.  U,  una  con- 
versa,  hinc  oritur  modus  indirectus  Baralip;  altema  subalterna  4,  v.  g. 
Omne  animal  est  substantia.  Omnis  homo  est  animal.  Ergo  Quidam  Homo 
est  substantia.  Hinc  oritur  iste:  Barbari.  Totidem,  nempe  42,  sunt 
modi  per  caput  8,  si  duae  U  et  una  P  jungantur,  vel  contra;  et  iidem 
sunt  modi  utiles,  qui  in  proxima  mixtione,  si  pro  I  substituas  P.  Toti- 
dem,  nempe  42,  sunt  modi  per  c.  8,  si  jungantur  duae  U  et  una  S  per 
c.  9,  et  quia  Hospin.  habet  S  pro  P,  putat  solum  modum  utilem  esse  in 
Darii  UA,  SA,  SA;  v.  infra.  Item  42  IIP  vel  PPI;  omnes  inutiles  per 
c.  40.  Item  42  IIS  vel  SSI,  omnes,  ut  ille  putatur,  inutiles  per  c.  44. 
Item  42  PPS  vel  SSP,  omnes,  ut  ille  putatur,  inutiles  per  c.  42.  Jara 
6  '^  42  f.  72  +  8  fac.  80,  numerum  modorum  similium  additis  variationir 
bus  Conclusionis.  Dissimiles  modi  sunt  vel  aequales  vel  inaequales.  Aequa- 
les  sunt  ex  meris  vel  U  vel  P  vel  I  vel  S,  4  genera  quae  singula  variantur 
ratione  qualitatis  sie:  N NA,  ANN  etc.  6  mafjU  ^^^  supradiximus  n.  20; 
jam  6-^4  f.  24,  v.  cap.  43.  Utilis  est:  UA,  UN,  UN  in  Camestres. 
Dissimiles  inaequales  sunt  vel  ex  toto  inaequales,  ut  nulla  Propositio  alteriss 
Sit  aequalis,  de  quibus  infra,  vel  ex  parte,  ut  duae  sint  aequales,  una 
inaequalis,  de  quibus  nunc.  Et  redeunt  omnes  variationes  quantitatis,  de 
quibus  in  similibus  ex  c.  7.  8.  9.  40.  44.  42.  in  singulis  de  binis  con^ 
Irariis  diximus;  modi  autem  hie  fiunt  plures  quam  illic,  ob  variationem 
qualitatis  accedentem.  Erat  igitur  in  c.  7;  UUI  vel  contra  IIU.  Ordo  quan- 
titatis variatur  3  mal^t,  quia  v.  g.  I  modo  initio,  modo  medio,  modo  ßne 
ponitur.  Qualitatis  tum  complexus  variatur  2  maffl,  NNA  vel  AAN,  tum 
ordo  3  mafjflj  uti  supra  dictum,  ponendo  A  veLN  initio  aut  medio  aut  fine, 
ergo  3  -^  2  '^  3  f.  48  de  UUI,  et  contra  etiam  48  de  IIU  f.  36,  per  c.  44. 
In  prioribus  48  utiles  sunt  modi:  UA,  UN,  IN;  vel  loco  IN,  PN  aut  SN, 
et  sunt  in  modo  Camestros,  uti  supra  Barbari;  UN,  UA,  I(P.S.)N  simi- 
liler  in  modo  Celaro  et  Cesaro  et  Felapton;  UA,  I(P.S)N,  I(P.S)N  in  Ba- 
roco;  UN,  I{P.S.)A,  I(P.S.)N  in  Ferio,  Festino  et  Ferison,  qui  ultimus  tamen 
in  S  locum  non  habet;  I(P.S.)N,  UA,  I(P.S.)N  in  Bocardo.  Similiter  UUP 
vel  PPU   36  modos  habent.     Utiles  designavimus   proxime   per  P   in    (  ). 

Similiter  UUS  vel  SSU   faciunt  simul    modos   36   per  c.   45.     Modos   utiles 
IT.  4 


50  fp^i(ofot)^tf4e  @<^riften. 

proxime  signavimus  per  S.  IIP  vel  PPI  Caciunt  similiter  36  per  c.  46; 
roodi  omnes  sunt  inutiles.  IIS  et  SSI  et  PPS  et  S SP  taciunt  modos  2  "~"36 
=  72  per  c.  47,  qui  omnes  sunt  inutiles.  Huc  usque  distulimus  inaequales 
ex  toto,  ubi  nulla  propositio  in  eodem  Syllogismo  est  ejusdem  quantitatis, 
sunt  autem  vel  similes  vel  dissimiles;  inaequales  ex  toto  similes  sunt: 
UIP,  quae  forma  habet  modos  12,  nam  3  res  variant  ordinem  6  ntal^f,  qua- 
Utas  autem  variatur  2  mal^f;  ergo  6  ^^  2  f .  42  per  c.  48,  ubi  sunt  inuti- 
les: ÜA,  I(P.S.)A,  P(I.S.)A;  UA,  P(I.S.)A,  I(P.S.)A  in  Darii  et  Datisi; 
I(P.S.)A,  UA,  P(I.S.)A;  P(I.S.)A,  üA,  I(P.S.)A  in  Disamis,  nisi  qüod  S  non 
ingredilur  Minorem  in  Figura  Tertia;  UPS  et  UIS,  quae  habent  modos  24 
per  c.  40.  Utiles  signavimus  proxime  per  S.  IPS,  quae  habet  modos  42 
24  per  c.  20 ;  omnes  autem  sunt  inutiles  iuxta  Hosp.  Dissimiles  omnino  in- 
aequales sunt  eodem  modo,  uti  similes:  U 1 P  quae  variant  ordinem  6  mal^(. 
Qualitas  autem  variatur  6  ntal^I;  ergo  6  """  6  f.  36  per  c.  24.  Modi  utiles 
sunt:  UA,  I(P.S.)N,  P(I.S.)N  in  Baroco;  UN,  I(P.S.)A,  P(I.S.)N  in  Ferio, 
Feslino  et  Ferison;  I(P.S.)N,  UA,  P(I.S.)N  in  Bocardo.  UIS  et  UPS, 
36  '"^  2  f.  72  per  c.  22.  Modos  utiles  signavimus  proxime  per  S  et  P 
et  I  in  (  ).  IPS  habet  modos  36  per  c.  23,  omnes  inutiles  juxta  hypo- 
thesin  Hosp.  Addemus  jam  omnes  modos  a  cap.  6  incl.  ad  c.  23  compu- 
tatos  (nam  anteriores  in  his  rediere)  +  80.  24.  36.  36.  36.  36.  72.  42. 
24.  42.  36.  72.  36.  seu  80  +  42  ^  36  f.  542.  In  his  Hospiniani  specu- 
lationibus  quaedam  laudamus,  quaedam  desideramus.  Laudamus  inventio- 
nem  novorum  modorum:  Barijari,  Camestros,  Celaro,  Gesaro;  laudamus 
quod  rede  observavit,  modos,  qui  vulgo  nomen  invenere,  v.  g.  Darii  etc. 
habere  se  ad  modos  a  se  enumeratos  velut  genus  ad  speciem;  sub  Darii 
enim  hi  novem  continentur  ex  ejus  hypothesi :  UA,  lA,  lA;  UA,  SA,  SA; 
UA,  PA,  PA;  UA,  lA,  SA;  UA,  SA,  lA;  UA,  lA,  PA;  UA,  PA,  lA;  UA, 
SA,  PA;  UA,  PA,  SA.  Sed  non  aeque  probare  possumus,  quod  Singulares 
aequavit  parlicuiaribus ,  quae  res  omnes  ejus  raliones  conturbavit,  effecit- 
que  ei  modos  utiles  justo  pauciores,  ut  mox  apparebit.  Eine  ipse  in  con- 
Iroversiis  dialect.  c.  22.  p.  430  errasse  se  faletur  et  admittit  modos  utiles 
38.  nempe  2  praeter  priores  36,  4.  in  Darapti,  cum  ex  meris  UA  conclu- 
ditur  SA,  quoniam  Christus  ita  concluserit  Luc.  XXIII,  v.  37.  38;  2.  in 
Felaplon,  cum  ex  UN  et  UA  concluditur  SN,  quia  ita  concluserit  Paulus 
Rom.  IX.  v.  43.  Nos  etsi  scimus  ita  vulgo  sentiri,  arbitramur  tamen  alia 
omnia  veriora.     Nam   haec:    Socrales  est  Sophronisci  filius,    si   resolvatur 


$^t(ofii)4ifd^e  eii^riften.  51 

fere  iuxU  modum  Job.  Hauen,    ita   habebit:    Quicunque  est  Socrates,    est 
Sophroniscj   filius.     Neque   male   diciiur:    Omnis  Socrates   est  Sophronisei 
Glius,   etsi  unicus  sit  (neque  enim  de  nomine,   sed  de  illo  homine  loqui- 
mur),  perinde  ac  si  dicam:   Tilio  omnes  vestes  quas  babeo,  do  lego,  quis 
dubitet,  etsi  unicam  habeam,  ei  deberi?    Imo  seeundum  ICtos  univei'sitds 
quandoque   in   uno   subsistit.  I.  municipium  7.  D.  quod  eujusque  univers. 
nom.  Magnif.  Carpzov.  p.  14.  c.  VI.  def.  47.     Vox  enim:  omnis,  non  infert 
multitudinem ,  sed  singulorum  comprehensionem.     Imo  supposito  quod  So- 
crates non  habuerit  fratrem,   etiam   ita   recte  loquor:    Omnis  Sophronisei 
filius  est  Socrates.     Quid  de  hac  propositione  dicemus:  Hie  homo  est  doc- 
lus?    Ex  qua   recte  concludemus:    Petrus  est  hie  homo,   ergo  Petrus  est 
doctus.     Vox  autem:    Hie,    est  signum  singulare.     Generaliter    igitur 
pronunciare  audemus:   omnis  Propositio  singuLaris   ratione  modi   in  sylio- 
gismo   habenda   est  pro   Universali,    uti    omnis    indefinita  pro   particulari. 
llinc  etsi  Modos  utiles  solum  36  numerat,   sunt  tarnen  88,   de  quo  supra, 
omissa  nihilominus  variatione,  quae  orilur  ex  liguris,     Nam  modi  diversa- 
rum    figurarum   correspondentes ,   id   est  quantitate  et  qualitate  con- 
venientes,    sunt  unus  simplex  v.  g.  Darii  et  Datisi.     Simplices   autem 
modos  voco,   non  computata  figurarum  varietate,   Figuratos  contra  tales 
sunt  modi  Figurarum,  quos  vulgo  recensent.    Age  igitur,  ne  quid  mancum 
sit,  et  ad  hoc  descendamus,  dum  fervet  impetus.    Ad  ßguram  requirunlur 
lermini   tres:    Major,   quem   signabimus  graeee  {&;    minor  quem  latine*M; 
medius  quem  germahiee  fßl,  et  singuli  bis.     Ex  bis  fiunt  comSnationes  3, 
quae  hic  dicuntur  propositiones,  quarum  ultima  conclusio  est,  priores  prae- 
missae.     Regulae   comSnandi   generales  cuique  figurae  sunt:    1.  nunquam 
comSnentur  duo  termini  iidem,    nulla  enim  propositio  est:   MM  seu  minor 
minor.    2.  M  et  SDt  solum  comSnentur  in  Conclusione,  ita  ut  semper  prae- 
ponatur  M  hoc  modo:  MSOt.    3.  in  praemissarum  4ma  com2nentur  Wl  et  M. 
in  secunda  M  et  (x.     Neque  enim  pro  variatione  figurae  habeo,  quando  ali- 
qui  praemissas  transponunt,  et  loco  hujus:  B  est  C,  A  est  B,  ergo  A  est  C. 
poDunt  sie:   A  est  B,  B  est  C,  ergo  A  est  C,  uti  collocant  P.  Ramus,  P. 
Gassendus,    noscio  quis  I.  C.  E.  libello  peculiari  edilo,    et  jam  olim  AIci- 
Qous  lib.  1.  Doct.  Plat.   qui   semper  Majorem   prop.  post)K)nunt,    Minorem 
prop.  praeponunt.     Sed  id  non  variat  figuram ,    alioqui   tot  essent  figurae, 
quot  varialiones  numerant  Rhetores,    dum    in    vita   communi  Conclusionem 
nunc  initio,    nunc   medio.    nunc  finc  quam  observant.     Manifestum    igitur  25 

4* 


52  V^Uofo^^tfd^e  ©fünften. 

figurarum  varietatem  oriri  ex  ordine  medii  in  praemissis,  dum  modo  in 
majore  praeponitur ,  in  minore  postponitur,  quae  est  Aristotelica  I,  modo 
in  majore  et  minore  postponitur,  quae  est  Aristot.  II,  modo  utrobique 
praeponitur,  quae  est  III,  modo  in  Majore  postponitur,  in  Minore  praepo- 
nitur, quae  est  lY  Galeni  (frustra  ab  Hospiniano  contr.  Dial.  Probl.  49.  tri- 
buta  Scoto,  cum  ejus  meminerit  Aben  Rois]  quam  approbat  Tb.  Hobbes 
Eiern,  de  Corp.  P.  I.  c.  4.  art.  11.  Designabuntur  sie:  I.  SOtp.,  M3R,  Mp., 
II.  jiM,  MSm,  Mp.,  III.  SDfip.,  SKM,  Mp.,  IV.  p.aW,  SDfiM,  Mp..  IVtae  figurae 
bostibus  unum  hoc  Interim  oppono:  Quarta  figura  aeque  bona  est  ac  ipsa 
prima;  imo  si  modo,  non  praedicationis,  ut  vulgo  solent,  sed  subjectionis, 
ut  Aristoteles,  eam  enunciemus,  ex  lY  fiet  I,  et  contra.  N&m  Arist.  ita 
solet  hanc  v.  g.  propositionem :  omne  a  est  ß,  enunciare:  ß  inest  omni  a. 
lYtae  igitur  figurae  designatio  orietur  talis :  3R  inest  T(p  p.,  M  inest  rcp  9J}, 
ergo  M  est  p.;  vel  ut  conclusio  etiam  sie  enuncietur,  transponendae  prae- 
missae ,  et  conclusio  erit :    Ergo  pt  inest  t({>  M.     Idem  in  aliis  fieri  figuris 

26potest,  quod  reducendi  artificium  nemo  observavit  hactenus.  Caeterum 
secunda  oritur  ex  prima,  transposita  propositione  majore;  3tia,  transposita 
minore;  4ta,  transposita  conclusione,  sed  hie  alius  efficitur  Syllogismus, 
quia  alia  conclusio.  Unde  modi  hujus  4tae  sunt  designandi  modis  in- 
directis  primae  figurae  ut  vulgo  vocant,  dummodo  praeponas  majorem  pro- 
positionem minori,  non  contra,  ut  vulgo  contra  morem  omnium  figurarum 
hanc  unicam  ob  causam,  ut  vitaretur  quarta  Galeni,  factum  est,  v.  g.  sit 
Syllogismus  in  Baralip:  omne  animal  est  substantia,  omnis  homo  est  ani- 
mal ,  ergo  quaedam  substantia  est  homo.  Gerte  substantia  est  minor  ter- 
minus,  igitur  praemissa  in  qua  ponitur,  est  minor,  et  per  consequens  pro- 
positio  haec:  Omne  animal  est  substantia,  non  est  ponenda  primo  secundo 

371oco,  tum  prodibit  ipsissima  lYta  figura.  Propter  hanc  transpositionem 
propositionum ,  quos  vulgo  Syllogismos  in  Celantes  ponunt,  sunt  in  Fa- 
pesmo,  loco  Frisesmo  dicendum  Fresismo,  loco  Dabitis  Ditabis; 
Baralip  manet.  Hi  sunt  modi  figurae  IVtae,  quibus  addo  Celanto  et 
Celan to.  Erunt  simul  6  Modi:  I  mae  sunt  6:  Barbara,  Celarent, 
Darii,  Ferio,  Barbarin  Celaro;  Modi  Ildae  6:  Cesare,  Came- 
stres,  Festino,  Baroco,  Cesaro,  Camestros;  Modi  Illtiae  etiam  6: 
Darapti,  Felapton,  Disamis,  Datisi,  Bocardo,  Ferison.  Ita 
ignota  hactenus  figurarum  harmonia  detegitur,  singulae  enim  modis  sunt 
aequales;    1.  Imae  autem  et  9dae  figurae  semper  Major  Propositio  est  U; 


$^tlofop^if(^  (^riftcn. 


53 


2.  Imae  et  III  tiae  semper  Minor  A.  3.  in  II da  semper  conclusio  N;  4.  in  III  (ja 
Conclusio  semper  est  P;  inIVta  conclusio  nunquam  est  UA,  Major  nunquam 
PN,  etsi  minor  N,  major  UA.  Propier  has  regulas  fit,  ut  non  quilibet  88  mo- 
dorum  utilium  in  qualibet  figura  habeat  locum ;  alioqui  essent  Modi  utiles : 
4  '^  96  f.  384.  Modi  autem  figurati  in  Universum  utiles  et  inutiles  542  ^  4 
f.  2048.     Qui  autem  in  qua  figura  sint  utiles,  praesens  Schema  docebit: 


8  UA, 

UA, 

,  üA. 

SA, 

SA, 

SA. 

UA, 

üA, 

SA. 

ÜA, 

SA, 

ÜA. 

SA, 

ÜA, 

ÜA. 

SUN, 

ÜA, 

,  ÜN. 

SN, 

SA, 

SN. 

ÜN, 

üA, 

SN. 

UN, 

SA, 

ÜN. 

SN, 

ÜA, 

ÜN. 

8UA, 

UN, 

ÜN. 

SA, 
üA, 

SN, 
üA, 

SN. 
lA. 

UA, 

SA, 

UN, 
SA, 

SN. 
PA. 

üA, 

SA, 

SN, 
SA, 

ÜN. 
lA. 

SA, 
ÜA, 

ÜN, 
SA, 

ÜN. 

8  üA, 

ÜA, 

PA. 

lA. 

SUN, 

ÜA, 

,  PN. 

UN, 

üA, 

IN. 

SN, 

SA, 

PN. 

SN, 

SA, 

IN. 

ÜN, 

SA, 

IN. 

8  UA, 

ÜN, 

,  PN. 

üA, 
"üA, 

ÜN, 
PA, 

IN. 
PA. 

SA, 
UA, 

SN, 
PA, 

PN. 

lA. 

SA, 
üA, 

SN, 
lA, 

IN. 
PA. 

ÜA, 
SA, 

SN, 
JA, 

IN. 

8  ÜA, 

lA, 

lA. 

lA. 

8  UN, 

JA, 

IN. 

UN, 

PA, 

PN. 

ÜN, 

PA, 

IN. 

UN, 

lA, 

PN. 

SN, 

lA, 

IN. 

8  UA, 

IN, 

IN. 

üA, 
PA, 

PN, 
UA, 

PN. 
PA. 

ÜA, 
lA, 

PN, 
UA, 

IN. 
PA. 

UA, 
PA, 

IN, 
UA, 

PN. 
lA. 

SA, 
lA, 

IN, 

SA, 

IN. 

8  lA, 

ÜA, 

lA. 

lA. 

8    IN, 

UA. 

,   lA. 

PN, 

UA, 

PN. 

IN, 

üA, 

PN. 

PN, 

UA, 

IN. 

IN, 

SA, 

IN. 

tlestat. 

8  lA,  UN,    IN.    PA,  ÜN,  PN.    lA,  UN,   PN.    PA,  UN,    IN.    lA,   SN,    IN. 


0 


4 


SA,  SA,  UA. 

SN,  SA,  UN. 
SA,  SN,  UN. 

UA,  SA,  PA. 
UN,  SA,  PN. 
U  K,  SN,  PN. 

SA,  PA,  PA. 
SN,  PA,  PN. 
SA,  PN,  PN. 

I*A,  SA,  PA. 
I*N,  SA,  PN. 


SA,ÜA 
SN,UA 

SA,  UN 

SA,üA 

SN,  üA 
SA,  UN 

SA,  PA 

SN,  PA 
SA,  PN 

lA,  SA 

IN,  SA 


,  SA. 

UA, 

,  SN. 

ÜN, 

,  SN. 

üA, 

,  lA. 

SA, 

,  lA. 

SN, 

,  IN. 

SA, 

,  lA. 

SA, 

,  IN. 

SN, 

f,  IN. 

SA, 

,  PA. 

PA, 

,  PN. 

PN, 

SA,  SA. 

1    . 

SA,  SN. 

2   . 

SN,  SN. 

3   . 

ÜA,  PA. 

4   . 

üA,  PN. 

8  . 

ÜN,  PN. 

6   . 

lA,  PA. 

7  . 

lA,  PN. 

8   . 

IN,  PN. 

9   . 

SA,  lA. 

40   . 

SA,  IN. 

11    . 

—  —  —  Barbara. 

—  —  Cesare.  Celarent. 

—  —  Camestres.         — 

Baralip.      Darapti.  —  Barbari. 

Celan  to.     Felapt.  Cesaro.  Celaro. 

Fapesmo.  —  Camestres.         — 

—  Datisi.                  —  Darii. 
Fresismo.  Ferison.  Festino.  Ferio. 

—  —  Baroco.  — 

Ditabis.      Disamts.  —  — 

Calerent.    Camestres.  —  — 


Restat. 


V'A,  SN,  PN.    lA,  SN,  PN.    PA,  SN,  IN.  12   .. .    Frisesmo.  - 


54  ¥^l(ofot)(ftf(^e  e<^nften. 

la  quo  descripti  sunt  omnes  modi  utiles,  ex  quibus  octo  scmper  con- 
stiluunt  modum  figuratum  genoralem,  tales  autem  voco  illos  vulgo 
appellatos,  in  quibus  U  et  S,  item  I  et  P  haben tur  pro  iisdem.  Ipsae  lineae 
modorum  constant  ex  quatuor  trigis,  in  qualibet  lineae  quantitate  convoniunt, 
differunt  pro  tribus  Ulis  utilibus  qualitatis  differentiis.  Ipsae  autem  irigae 
inter  se  differunt  quantitate,  positae  eo  ordine  quo  supra  variationes  ejus 
invenimus,  in  quarum  quatuor  reducuntur  omnes  supra  inventae,  quia 
hie  U  et  S,  item  I  et  P  reducuntur  ad  eandem.  Guilibet  lineae  ad  mar- 
ginem   posuimus    Modos  figuratos  generales,    in   quos  quilibet  ejus  Modus 

28  specialis  cadit.  In  summo  signavimus  numeris  figuram.  Ex  eodem  autem 
manifestum  est,  Modos  figuratos  gencrales  esse  vel  Monadicos,  vel  cor- 
respondentes ,  et  hos  vel  2  vel  3  vel  4,  prout  plures  paucioresve  uni 
lineae  sunt  appositi.  Singulae  porro  lineae  habent  unum  modum  simpli- 
cem  generalem,  quem  explicare  possumus  sumtls  vocalibus,  uti  vulgo, 
ut  A  Sit  UA  (vel  SA),  E  sit  UN  (vel  SN),  1  sit  P(vel  I)A,  O  sit  P(1)N 
(ita  omittendae  sunt  4  praetcrca  vocales  U  pro  lA;  Y  pro  IN;  OY  seu  ou 
pro  SA;  u)  pro  SN;  quas  ad  declarandum  Uospinianum  posuit  Job.  Regius, 
quem  vid.  Disp.  Log.  lib.  4  probl.  5)  et  ita  modus  lineae  1.  est  AAA, 
2.  EAE,  3.  AEE,  4.  AAI,  5.  EAO,  6.  AEO,  7.  All,  8.  EIO,  9.  AOO, 
10.  lAI,  41.  AEE,  12.  lEO,  abjectis  nempe  consonantibus  ex  vocibus  vul-»- 
garibus,  in  quibus  Scholastici  per  consonas  figuram,  per  vocales  modos 
simplices  designarunt.  Ullimus  vero  modus:  lEO,  quem  diximus  Frisesmo, 
et  collocavimus  in  figura  nulla,  propterca  est  inutilis,  quia  major  est  P 
(hinc  locum  non  habet  in  1  et  2),  minor  vero  N  (hinc  locum  non  habet 
in  1  et  3),  etsi  ex  regulis  modorum  non  sit  inutilis.  Quod  vero  in  4  lo- 
cum non  habeat,    excmplo  ostendo :    Quoddam  Ens  est  homo,  Nullus  Homo 

29  est  Brutum,  ergo  quoddam  brutum  non  est  Ens.  Atque  hie  obiter  consi- 
lium  suppeditabo  utile,  quod  vel  ipso  exemplo  hoc  comprobatur,  in  quo 
consistit  Proba,  ut  sie  dicam,  seu  ars  examinandi  modum  propositum,  et 
sicubi  non  formae,  sed  materiae  vi  concludit,  celeriter  instantiam  repe- 
riendi,  qualem  apud  Logicos  hactenus  legere  me  non  memini.  Breviter: 
Pro  UA  sumalur  propositio,  quam  materia  non  patitur  converti  simpliciter, 
V.  g.  sumatur  haec  potius:  Omnis  homo  est  animal,  quam:  Omnis  homo 
est  animal  rationale,  et  quo  remotius  genus  sumitur,  hoc  habebis  accura- 
tius.  Pro  UN  eligatur  talis,  qua  negentur  de  se  invicem  species  quam 
maxime  invicem  vicinae  sub  eodem  gencre  proximo,  v.  g.  homo  et  brutum^ 


et  quae  non  sit  convertibilis  per  contraposiiionem  in  UA  seu  cujus  neque 
subjectum  neque  praedicatum  sit  terminus  infinitus.  Pro  P(I)A  sumatur 
semper  talis^  quae  non  sit  subalterna  alicujus  UA,  sed  in  qua  de  genere 
quam  maxime  generali  dicatur  species  parliculariter.  Pro  (I)PN  sumatur, 
quae  non  sit  subalterna  alicujus  UN,  et  cujus  neuter  terminus  sit  infinitus, 
et  in  qua  negetur  de  genere  maxime  remoto  species.  Quod  diximus  de  80 
Terminis  infinitis  vitandis,  ejus  ratio  nunc  patebit.  Prodiit  cujusdam  Job. 
Christoph.  Sturmii  Compendium  Universalium  seu  Metaphysicae  Euclideae 
ed.  8.  Hagae  anno  4660  apud  Adrian.  Ylacq.  Cui  annexuit  novos  quos- 
dam  modos  syllogisticos  a  se  demonstratos,  qui  omnes  videntur  juxta  com- 
iDunem  sententiam  impingere  in  alteram  vel  utramque  harum  duarum 
regularum  qualitatis:  Ex  puris  negativis  nihil  sequitur;  et:  Conclusio  se- 
quitur  qualitatem  debilioris  ex  praemissis.  Ut  tamen  recte  procedat  argu- 
mentum, vel  assumit  propositionem  affirmativam  infiniti  subjecti,  quae  stet 
pro  negativa  finiti,  aut  contra,  v.  g.  aequipollent :  Quidam  non  lapis  est 
homo;  et:  quidam  lapis  non  est  homo  (verum  annoto,  non  procedere  in 
universal!  contra,  v.  g.  omnis  lapis  non  est  homo,  ergo  omnis  non  lapis 
est  homo);  vel  assumat  nogativam  infiniti  praedicati  pro  affirmativa  finiti, 
vel  contra,  v.  g.  aequipollent:  omnis  philosophus  non  est  non  homo,  et: 
est  homo;  vel  3.  assumat  loco  datae  conversam  ejus  per  contraposiiionem. 
lam  UA  convertitur  per  contrap.  in  UN,  U  et  PN  in  PA,  ita  facile  illi  est 
elicerc  ex  puris  neg.  affirmantem,  si^negativae  ejus  tales  sunt,  ut  Stent 
pro  affirmativis;  item  ex  A  et  N  elicere  affirmantem,  si  ista  stet  pro  nega- 
tiva. Ita  patet,  omnes  illas  8  variationes  Qualitatis  fore  utiles,  et  per 
oonsequens  modos  utiles  fore  32  "~"  8  f.  ^56  jüxta  nostrum  calculum.  Si- 
milis  fere  ratio  est  syllogismi  ejus,  de  quo  Logici  disputant:  Quicunque 
non  credunt,  damnantur,  ludaei  non  credunt,  ergo  damnantur.  Sed  ejus 
expeditissima  solutio  est,  minorem  esse  affirmantem,  quia  Medius  terminus 
affirmatur  de  minore.  Medius  terminus  autem  non  est:  credere,  sed:  non 
credere,  id  enim  praeexstitit  in  maiori  prop.  Nonr  possum  hie  praeterire 
modum  Daropti  ex  ingeniöse  invento  Gl.  Thomadii  nostri.  Is  observavit 
ex  Ramo  Schol.  Dialecl.  lib.  7.  c.  6.  pag.  m.  214,  Gonversionem  posse 
(iemonstrari  per  syllogismum  adjiciendo  propositionem  identicam,  v.  g.  UA 
in  PA  sie:  omne  a  est  7,  omne  a  est  a  (si  in  3tiae  modo  Darapti  velis, 
vel  omne  7  est  7,  si  in  4tae  modo  Baralip),  ergo  quoddam  y  ^st  a.  Item 
PA  in  PA  sie:    Quoddam  01  est  ^7  omne  a  est  a  (si  in  3liae  modo  PisamU 


56  ¥^i(ofot)?fifc^  ©(^rtftcn. 

velis,  vel  omnc  ^  6st  y?  si  in  4tae  modo  Ditabis),  ergo  quoddam  ^  ^t  a. 
Item  UN  in  UN  (in  Cesare  2dae)  sie:  NuUum  a  est  y»  omne  y  est  y»  c>'g9 
nulluni  Y  <^st  a.  Item  PN  vel  in  Baroco  Sliae  sie:  omnc  a  est  a,  quoddam 
a  non  est  y^  ^^&>  quoddam  y  i^on  est  a  (vel  in  Colanto  4tae:  Quoddam  a 
non  est  y»  omne  y  ^st  Y)  ergo  quoddam  y  i^on  est  a).  Idem  igitur  ipse 
in  Conversiono  per  Gonlrapositionem  tentavit,  v.  g.  hujus  PN:  Quidam 
homo  non  est  Doetus,  in  haue  PA  infiniti  subjecti:  quoddam  non  doetum 
est  homo.  Syllogismus  in  Daropti  erit  talis:  Omnis  homo  est  homo,  qui- 
dam homo  non  est  doctus,  ergo  quoddam  quod  non  est  doetum  est  homo. 
Observari  tamen  hie  duo  debent,  Minorem  juxta  Sturmianam  doetrinara 
videri  quasi  pro  alia  positam:  Quidam  homo  est  non  doetus;  deinde  omnium 
oplime  sie  dici:  propositionis  hujus:  Quidam  Homo  non  est  doetus,  eon- 
versam  per  eontrapositionem  proprio  hanc  esse  etiam  negativam:  Quod- 
dam doetum  non  est  non  non  homo,  et  in  conversione  per  eontra- 
positionem identieam  ipsamdebere  esse  eontrapositam,  id  ostendit  Syllogismus 
jam  non  amplius  in  Daropti,  sed  Baroeo:  Omnis  homo  est  non  non 
homo  (id  est,  omnis  homo  est  homo),  quidam  homo  non  est  doetus, 
ergo  quoddam  doetum   non  est  non  non  homo   (id  est,    quoddam 

33  non  doetum  est  homo).  Caeterum  Sturmianos  illos  modos  arbitror  non 
formae,  sed  materiao  ratione  eoneludere,  quia  quod  termini  vei  finiti  vel 
infiniti  sint,  non  ad  formam  propositionis  seu  eopulam  aut  Signum  pertinet, 
sed  ad  terminos.  Desinemus  tandem  aliquando  Modorum,  nam  etsi  minime 
pervulgata  attulisse  speramus,  habet  tamen  et  novitas  taedium  in  per  se 
taediosis.  Ab  Institute  autem  abiisse  nemo  non  dieet,  qui  omflia  ex  intima 
Variationum  doctrina  erui  viderit,  quae  sola  prope  per  omne  infinitum  ob- 
sequcntem  sibi  dueit  animum,  et  harmoniam  mundi  et  intimas  eonstruetio- 
nes  rerum  seriemque  formarum  una  eompleetitur,  eujus  ineredibilis  utilitas 

34  perfecta  demum  philosophia,  aut  prope  perfecta,  reete  aestimabitur.  Nam 
Yllmus  est  in  eomplicandis  figuris  geometricis  usus,  qua  in  re  glaeiem 
fregit  Joh.  Keplerus  lib.  2.  Harmoniewv.  Istis  eomplieationibus  non  solum 
infinitis  novis  Theorematis  loeupletari  geometria  potest,  nova  enim  eompli- 
catio  novam  figuram  eompositam  effieit,  cujus  jam  eontemplando  proprieta- 
tes,  nova  theoremata,  novas  demonstrationes  fabricamus,  sed  et  (si  quidem 
verum  est,  grandia  ex  parvis,  sive  haec  atomos  sive  moleculas  voees,  eom- 
poni)  unica  ista  via  est  in  arcana  naturae  penetrandi,  quando  eo  quisque 
perfectius  rem  cognoseere  dieitur,  quo  magis  rei  partes  et  partium  partes, 


earumque  figuras  positusque  percepil.  Haec  figurarum  ratio  priroum  abs- 
tracte  in  geoinetria  ac  stcreomelria  pervesliganda :  inde  ubi  ad  hisloriam 
naturalem  existentiamque ,  seu  id  quod  revcra  invenitur  in  corporibus, 
accesseris,  patebit  Physicae  porta  ingens,  et  elementorum  facies,  et  quali- 
tatum  origo  et  mixtura,  et  mixturae  origo  et  mixtura  mixturarum,  et  quic- 
quid  bactenus  in  natura  stupebamus.  Gaeteruin  brevem  gustum  dabimus,  35 
quo  magis  intelligamur :  Figura  omnis  simplex  aut  rectilinea  aut  curvilinea 
est.  Rectilineae  omnes  symmetrae,  commune  enim  omnium  principium: 
Triangulus.  Ex  cujus  variis  complicationibus  congruis  omnes  Fi- 
gur ae  rectilineae  coeuntes  (id  est  non  ßiantes]  oriuntur.  Verum  cur- 
vilinearum  neque  circulus  in  ovalem  etc.  neque  contra  reduci  potest,  nequc 
ad  aliquid  commune.  Neutra  vero  triangulo  et  triangulatis  symmetros. 
Porro  quilibet  circulus  cuicunque  circulo  est  symmetros,  nam  quilibet  cui- 
iibet  aut  concentricus  est  aut  esse  inteiligitur;  Ovalis  vero  vel  £lliptica  ea 
tantum  symmetros  quae  concentrica  inteiligitur;  ita  neque  omnis  ovalis 
ovali  symmetros  est  etc.  Haec  de  simplicibus;  jam  ad  complicationes. 
Complicatio  est  aut  congrua  aut  hians:  congrua  tum,  cum  figurae  compo-36 
sitae  lineae  extremae  seu  circumferentiales  nunquam  faciunt  angulum  ex- 
trorsum,  sed  semper  introrsum.  Extrorsum  autem  fit  angulus,  cum 
portio  circuli  inter  lineas  angulum  facientes  descripta  ex  puncto  concursus 
lanquam  centro,  cadit  extra  figuram,  ad  cujus  circumferentiam  lineae  angu- 
lum facientes  pertinent:  introrsum  cum  intra.  Hians  est  compli- 
catio, cum  aliquis  angulus  fit  extrorsum.  Stella  autem  est  complicatio 
hians,  cujus  omnes  radii  (id  est  lineae  stellae  circumferentiales  angulum 
extrorsum  facientes)  sunt  aequales,  ita  ut  si  circulo  inscribatur,  ubique 
eum  radiis  tangat.  Caeterum  hiantes  figurarum  complicationes  texturas 
voco,  congruas  proprio  figuras.  Sunt  tarnen  et  quaedam  Texturae 
figuratae,  quas  et  figuras  hiantes  ad  oppositionem  coeuntium  voco. 
lam  sunt  theoremata :  4.  Si  duae  figurae  asymmetrae  sunt  contiguae  (com- 37 
plicatio  enim  vel  immediata  est  contiguitas,  vel  mediata  inter  tertium 
et  primum,  quoties  tertium  contiguum  est  secundo,  et  secundum  vel  me- 
diate  vel  immediate  primo],  complicatio  fit  hians.  2.  Curvilinearum  inter 
se  omnis  contiguitas  est  hians,  nisi  alteri  circumdetur  Zona  alterius  sym- 
metri  dato  concentrici.  3.  Curvilineae  cum  rectilinea  omnis  contiguitas  est 
hians,  nisi  in  medio  Zonae  ponatur  rectilinea.  Zonam  autem  voco  resi- 
duum  in  figura  curvilinea   majori ,    exempta  concentrica   minori.     In  con- 


58  W^o\opWäft  edfxi\ttn. 

tiguilate  Rectilincarum  autem  aut  angulus  angulo,  aui  angulus  lineae,  aut 
linea  lineae  imponilur.  4.  Si  angulus  angulo  imponilur  aut  lineae,  con- 
tiguitas  est  in  puncto.  5.  Omnis  curvilinearum  inter  se  contiguitas  hians 
est  in  puncto.  6.  Omnis  earum  cum  rectis  contiguitas  etiam  non  hians, 
itidem.  7.  Linea  lineae  nonnisi  ejusdem  generis  imponi  potest,  v.  g.  recta 
rectae,    curvilinea  ejusdem  generis  ^t  sectionis.     8.  Si  linea  lineae  aequali 

38  imponatur,  contiguitas  est  congrua,  si  inaequali,  hians.  Observandum 
autem  est  plures  figuras  ad  unum  punctum  suis  angulis  componi  posse, 
quao  est  textura  omnium  maxime  hians.  Sed  et  hoc  fieri  potest,  ut  duac 
vel  plures  contiguae  sint  hiantes,  accedat  vero  tertia  vel  plures,  et  efficia- 
tur  una  figura,  seu  complicatio  congrua.  Unde  nova  contemplatio  oritur, 
quae  figura  vel  textura  quibus  addita  faciat  ex  textura  figurara,  quod  nosse 
magni  momenti  est  ad  rerum  hiatus  explendos.  Restat  ut  computationem 
ex  noslris  pracceptis  instiluanms,  ad  quam  requiritur  ut  determinetur  nu- 
merus figurarum  ad  conficiendam  texluram,  et  determinentur  figurae  com- 
pÜcandae;  utrumquo  enim  alias  infinitum  est.  Sed  hoc  facile  cuilibet 
juxXa  enumeratos  casus  et  theoremata  praestare ;  nobis  ad  alia  properantibus 
satis  est  prima  lineamenta  duxisse  tractationis  de  Texturis  bactenus  fere 
noglectae.  Decebat  fortasse  doctrinam  hanc  illustrare  schematibus,  sed 
intelligentes  non  indigebunt;    imperiti,    uti  fieri  solet,    nee  intelligere  tanti 

39  aestimabunt.  VlIIvus  Usus  est  in  casibus  apud  lureconsultos  formandis. 
Neque  enim  semper  exspectandum  est  praecipuc  legislatori,  dum  casus 
emergat,  et  majoris  est  prudentiae  leges  quam  maxime  initio  sine  vitiis 
ponere,  quam  restrictionem  ac  corrcctionem  fortunae  committere.  Ut  taceam, 
rem  judicariam  in  qualibet  republica  hoc  constitutam  esse  melius,  quo  minus 
est  in  arbitrio  judicis.  Plato  lib.  9.  de  Leg.  Arist.  4.  Rhet.  Menoch.  Arbitr. 

10  lud.  lib.  4.  prooem.  n.  1.  Porro  Ars  casuum  formandorum  fundatur  in 
doctrina  nostra  de  Complexionibus.  lurisprudentia  enim  cum  in  aliis  geo- 
metriae  similis  est,  tum  in  hoc  quod  utraque  habet  Elementa,  utraque 
casus.  Elementa  sunt  simplicia,  in  geometria  figurae:  triangulus,  circulus 
etc.  in  lurisprudentia :  actus,  promissum,  alienatio  etc.  Casus :  complexio- 
nes  herum,  qui  utrobique  variabiles  sunt  infinities.  Elementa  Geometriae 
composuit  Euclides,  Elementa  juris  in  ejus  Gorpore  continentur,  utrobique 
tamen  admiscentur  Gasus  insigniores.  Termine^  autem  in  jure  simplices, 
quorum  mixtione  c^eteri  oriuntur,  et  quasi  Locos  communes,  sumroaque 
gencra  colligere  instituit  Bernhardns  Lavintheta,  Monachus  ordinis  Minorum, 


Com.  in  Lullii  Ariern  Magnam,  quem  vide.  Nobis  sie  visum:  Termini  41 
quorum  complicaiioDe  oritur  in  Iure  diversitas  casuum,  sunl:  Personae, 
Res,  Actus,  Iura.  Personarum  genera  sunt  tum  naturalia,  ut:  Mas, 
Foemina,  Hermaphroditus,  Monstrum,  Surdus,  Mutus,  Caecus,  Aeger,  Em- 
bryo, Puer,  luvenis,  Adolescens,  Vir,  Senex,  atque  aliae  diflFerentiae  ex 
physicis  petendae,  quae  in  jure  effectum  habent  specialem ;  tum  artißcialia, 
nimirum  genera  vitae,  corpora  seu  (üollegia  et  similia.  Nomina  officiorum 
huc  non  pertinent,  quia  complicantur  ex  potestate  et  obiigatione;  sed  ad 
jura.  RES  sunt  mobiles,  immobiles,  dividuae  (homogeneae),  individuae,  4i 
corporales,  incorporales,  et  speciatim:  Homo,  animal  cicur,  forum,  ra- 
biosum,  noxium;  Equus,  aqua,  fundus,  mare  etc.,  et  omnes  omnino  res, 
de  quibus  peculiare  est  jus.  Hae  difPerentiae  petendae  ex  physicis. 
ACTUS  (aut  non  actus  seu  Status)  considerandi  qua  naturales:  ita  di-43 
vidui,  individui,  relinquunt  airoreXeapA  vel  sunt  facti  transeuntis;  de- 
lentio  quae  est  materialc  possessionis,  traditio ^  efTractio,  vis,  caedes, 
vulnus;  noxa,  huc  temporis  et  loci  circumslantia,  hae  difTerentiae  itidem 
petendae  ex  physicis;  qua  morales:  ita  sunt  actus  spontane!;  coacti, 
oecessarii;  mixti,  significantes ,  non  significantes;  inter  significantes 
verba ,  consilia ,  mandata ,  praecepta ,  pollicitationes ,  acceptationos ,  con- 
ditiones.  Haec  omnis  verborum  varietas  et  interprelatio  ex  Grammaticis. 
Denique  actus  sunt  vel  juris  effectum  habentes,  vel  non  habentes,  et 
illi  quidem  pertinent  ad  catalogum  jurium  quae  efßciunt,  hi  ex  poli- 
ticis  ethicisque  uberius  enumerandi.  JURIUM  itidem  enumerandae  vel  44 
species  vel  diflerentiae.  Et  hae  quidem  sunt  v.  g.  realia,  personalia; 
pura,  dilata,  suspensa;  mobilia  vel  personae  aut  rei  aftixa  etc.  Species 
V.  g.  Dominium,  directum,  utile;  Scrvitus,  realis,  personalis;  Ususfructus, 
usus,  proprietas,  jus  possidendi,  Usucapiendi  conditio;  Potestas,  obligatio 
(active  sumta) ;  Potestas  administratoria ,  rectoria,  coercitoria.  Tum  actus 
judiciaies  sumti  pro  jure  id  agendi  talos  sunt:  postulatio,  seu  jus  expo- 
nendi  desiderium  in  judicio,  cujus  species  pro  ratione  ordinis:  Actio,  Ex- 
ceptio, Replica  etc.  nempe  in  termino;  tum  in  scriptis  aut  alias  extra  ter- 
minum;  supplicatio  pro  impetranda  citatione,  pro  Monitorio  etc.  Jurium 
aulem  catalogus  ex  sola  Jurisprudentia  sumitur.  Nos  hie  festini  quicquid45 
in  mentem  venit  attulimus,  saltem  ut  mens  nostra  perspiceretur ;  alii  ter- 
mini  simplices  privata  cujusque  industria  suppleri  possunt,  sed  ita  ut  eos 
tantum  ponat  terminos,  qui  revera  sunt  simplices,  id  est  quorum  conceplus 


60  Wio\op\fi]dft  ec^rtften. 

ex  aliis  homogeneis  non  componitur,  quanquain  ia  locis  communibus,  quo- 
rum  disponendorum  artificium  potissimum  huc  redii,  licebit  terminos  com- 
plexos  siinplieibus  valde  vieinos  eliam  tanquam  peculiarem  tiiulum  collo- 
care,  v.  g.  Gompensalionem,  quae  componitur  ex  obligalione  Tiiii  Gajo^ 
et  ejusdem  Caji  Titio  in  rem  dividuam,  homogeneam  seu  com- 
roensurabilem ,   quae  uiraque   dissolvitur   in    suromam    concur- 

46rentem.  Ex  herum  Terminorum  simpiicium,  tum  cum  se  ipsis  aliquoties 
repetitis,  tum  cum  aliis  comSlnatione ,  conSnatione  etc.  et  in  eadem  com- 
plexione,  variatione  situs  prodire  casus  prope  infinites  quis  non  videt? 
Imo  qui  accuratius  haec  scrutabitur,  inveniet  regulas  oruendi  casus  singu- 
iariores.     Ac  nos  talia  quaedam  concepimus,  sed  adhuc  impolitiora,  quam 

47  ut  afPerre  audeamus.  Par  in  Theologia  terminorum  ratio  est^  quae  est 
quasi  Jurisprudentia  quaedam  specialis,  sed  eadem  fundamentalis  ratione 
caeterarum.  £st  enim  velut  doctrina  quaedam  de  Jure  publice,  quod 
obtinet  in  Republica  DEI  in  homines,  ubi  Infidel  es  quasi  rebelles  sunt, 
Ecclesia  velut  subditi  boni,  personae  Ecclesiasticae,  imo  et  Ma- 
gistratus  Politicus  velut  Magistratus  subordinati,  Excommunicatio 
velut  Bannus,  Doctrina  de  Scriptura  sacra  et  verbo  DEI  velut  de  Le- 
gibus et  earum  interpretatione;  de  Ca  non e,  quae  leges  authenticae,  de 
Erroribus  fundamentalibus  quasi  de  Delictis  capitalibus,  de  ludi- 
cio  extreme  et  novissima  die  velut  de  Processu  ludiciario  et  Ter- 
mine praestituto,  de  Remissione  P eccator um  velut  de  jure  aggratiandi, 

48 de  Damnatione  aeterna  velut  de  Poena  capitali  etc.  Hactenus  de  usu 
Gomplexionum  in  Speciebus  divisionum  inveniendis;  sequitur  IXnus  usus: 
Datis  speciebus  divisionis,  praedivisiones  seu  genera  et  species  subaltemas 
inveniendi.  Ac  siquidem  divisio,  cujus  speqies  datae  sunt,  est  fiixoTO(x(a, 
locum  probiema  non^  habet,    neque  enim  ea  est  ulterius  reducibilis;    sin 

49  7coXüTop.(a,  omnino.  Este  enim  Tpi](OTop.(a  inter  iroXoTO|jiac  minima,  seu  dati 
generis  species  3 :  a,  b,  c ;  con3natio  igitur  earum  tantum  4  est  in  dato 
genere  summo;  Uniones  vero  3.  lUic  ipsum  prodit  genus  summum,  hie 
ipsae  species  infimae,  inter  conSnationem  autem  et  Unionem  sola  restat 
comSnatio.  Trium  autem  rerum  comSnationes  sunt  3,  hinc  oriuntur  3 
genera  intermedia,  nempe  abstractum  seu  genus  proximum  toiv  a.  b.,  item 
Tcov  b.  c,  item  tm  a.  c.     Ad  genus  autem  requiritur  tum  ut  singulis  com- 

äopetat,  tum  ut  cum  omnibus  disjunctive  sumtis  sit  convertibile.  Exemplo 
res  fiet  illustrier.     Genus  datum  sit  Respublica,    species  erunt  3,   loco  A 


$l^Uofo)>^tf(^e  ed^riften.  61 

Monarchia,   loco  B  Oligarchia   Polyarchicä   seu  optimalum,    loco  C 
Panarchia;   his  enim  terminis  utemur  commodissime ,   ut  apparebit,   ei 
voce  Panarchiae,    etsi  alio  sensu,    usus  est  Fr.  Patritius  Tomo  inier  sua 
opera  peculiari  iia   inscripio,   quo   Hierarchias  coelesies  explicuii.     Poly- 
archlae   voce  ianquam   communi   oligarchiae  ei  t)anarchiae  usus  esi  Box- 
homius  lib.  S.  c.  5.  Insi.    Polii.  Igiiur  4.    Genus  Subaliemum  xm  A.  B. 
seu  Monarchiae  ei  regiminis  Opiimaium  erii  Oligarchia;  imperani  enim 
vel  non  omnes.     Oligarchia    (sed  vel  unus:    Monarchia,   vel  plures: 
Oligarchia  Polyarchica)  vel  omnes:  Panarchia.    2.  Genus  subalier-S^ 
num  t£v  B.  C.  erii  Polyarchia;  imperai  enim  vel  unus:  Monarchia,  vel 
plures:    Polyarchia  (in  qua  iierum  vel   non  omnes:    Polyarchia  Oli- 
garchica,  vel  omnes:  Panarchia).    3.  Genus  subaliemum  Ta>v  A.  C.  esi ss 
Respublica  exirema.     Nam  species  reipublicae  alia  iniermedia  esi  opii- 
maium    (hinc  ei  nomen  duplex:    Oligarchia  polyarchica),    alia  Exirema. 
Exiremae  auiem  suni,   in  quibus  imperai  unus,   iiem  in  quibus  omnes. 
Iia  in  minima  t£v  icoXuto(j.ioiv  TpixoTop.(c|i,  usum   complexionum  manifesium 
fecimus,  quaniae,  amabo,  in  divisione  virtuium  in  41  species,  similibusque 
aliis  eruni  varieiaies?  ubi  non  solum  singulae  com2naiiones,  sed  ei  conSna- 
tiones  eic.  usque  ad  conlOnaiiones,   erunique  compuiaio  genere  summo  ei 
speciebus  infimis  in  Universum  complicaiiones  seu  genera  speciesque  possi- 
biles  S047.    Nam  profecio  iam  esi  in  absirahendo  foecundus  animus  nosier,  58 
iii  daiis  quoicunque  rebus,  Genus  earum,   id  esi  concepium  singulis  com- 
munem  ei  extra  ipsas  nulli,   invenire  possii.     Imo  etsi  non  inveniat,   seiet 
Dens,  invenient  angeli;   igiiur  praeexistei  omnium  ejusmodi   absiraciionum 
fundamenium.     Haec  tania  varieias  generum   subaliemorum  facii,    ui   inS4 
praedivisionibus  seu  iabellis  consiruendis ,    invenienda  etiam  daiae  alicujus 
in  species  infimas  divisionis   sufficientia,   diversas  vias   ineani  auiores,   ei 
omnes   nihilominus   ad  easdem   infimas   species    perveniant.     Deprehendei 
lioc,   qui  consulei  Scholasticos  numerum   praedicameniorum ,   virtuium  car- 
dinalium,  virtuium  ab  Arisioiele  enumeratarum,  affectuum  eic.  invesiigantes. 
X.  A  divisionibus  ad  Propositiones  tempus  esi  ui  veniamus,  alieram  partem  55 
logicae  inventionis.    Propositio  componitur  ex  subjecto  et  praedicato,  omnes 
igiiur  propositiones  sunt  com2naiiones.     Logicae  igiiur  inventivae  proposi- 
lionum    esi    hoc   problema    solvere:     4.   dato    subjecto    praedicata, 
%.  dato  praedicato  subjecia  invenire,   utraque   tum   affirma- 
tive,  tum   negative.     Vidii  hoc  Raym.    Lullius   Kabbalae  Tr.  1.   c.  4.56 


62  $^t(ofo^lftif(^c  ^(^riften. 

• 

flg.  4.  p.  46,  et  ubi  priora  repetit  pag.  239  Arlis  Magnae.  Is  ut  ostendat, 
quot  proposiliones  ex  novem  illis  suis  terminis  universal issimis:  Bonitas, 
magnitudo,  duratio  etc.  quas  singulas  de  singulis  praedicari  posse 
dicit,  oriantur,  describit  Circulun);  ei  inscribit  ivvsaYwvov  figuram  regulä- 
rem, cuilibet  angulo  ascribit  terminum,  et  a  quolibet  angulo  ad  quemlibet 
ducit  lineam  rectam.  Tales  lineae  sunt  36,  tot  nempe  quot  comSnationes 
4  4  rerum.  Cumque  variari  situs  in  qualibet  comSnatione  possit  bis,  seu 
propositio  quaelibet  converli  simpliciter,  prodibit  36  '^  2  f.  72,  qui  est  nu- 
merus propositionum  Lullianarum.  Imo  talibus  complexionibus  omne  arti- 
.ficiiim  Lullii  absolvitur;  vide  ejusdem  operum  Argentorati  in  8.  anno  4598 
editorum  pag.  49.  53.  68.  435,  quae  repetuntur  p.  240.  244.  245.  Idem 
tabulam  construxit  ex  84  columnis  constantem,  quarum  singulae  continent 
20  complexiones,  quibus  enumerat  con4nationes  suarum  regularum  literis 
aiphabeticis  denominatarum ;  ca  tabula  oceupat  pag.  260.  264.  262.  263. 
264.  265.  266.  Con3nationum  vero  tabulam  habes  apud  Henr.  Com. 
Agrippam  Com.  in  artem  brevem  Lullii;  quae  oceupat  9  paginas,  a  pag.  863 
usque  874  inclusive.  Eadem  ex  Lullio  pleraque  exequitur,  sed  brevius 
Job.  Heinr.  Alstedius  in  Architecturu  Artis  Lullianae,  inserta  Thesauro  ejus 

57Artis  Memorativae  pag.  47  et  seqq.  Sunt  autem  Termini  Simpiices  hi : 
1.  Attributa  absoluta:  Bonitas,  Magnitudo,  Duratio,  Potestas,  Sapientia, 
Voluntas,  Virtus,  Veritas,  Gloria;  II.  Relata:  Differentia,  Concordantia, 
Contrarietas,  Principium,  Medium,  Finis,  Majoritas,  Aequalitas,  Minoritas; 
in.  Quaestiones:  Utrum,  Quid,  de  Quo,  Quare,  Quantum,  Quäle,  Quando, 
Ubi,  Quomodo  (cum  Quo) ;  IV.  Subjecla:  Dens,  Angelus,  Coelum,  Homo, 
Imaginatio,  Sensitiva,  Vegetativa,  RIemenlativa,  Instrumenlativa ;  V.  Vir- 
tutes:  lustitia,  Prudenlia,  Forlitudo,  Temperantia,  Fides,  Spes,  Charitas, 
Patienlia,  Pietas;  VI.  Vitia:  Avaritia,  Gula,  Luxuria,  Superbia,  Acedia. 
Invidia,    Ira,    Mendacium,   Inconstantia.     Etsi   lan.    Caecilius  Frey  Via  ad 

ssScient.  et  art.  part.  XI.  c.  4.  classem  3tiam  et  6tam  omittat.  Cum.igitur 
in  singulis  classibus  sint  9  res,  et  9  rerum  sint  complexiones  simpliciter 
54  4,  totidem  in  singulis  classibus  complexiones  einint,  porro  ducendo  classem 
inclassemperprob.  3.644.54  4.5H.544.  54  4  ^54  4.  f.  47804320388674564, 
Zensicub.  de  54  4.  Ut  omittam  omnes  illas  variationes,  quibus  idem  ter- 
minus  repetilur,  item  quibus  una  classis  repetitur,   seu  ex  una  classe  ter- 

59 mini  ponuntur  plures.  Et  hae  solum  sunt  complexiones;  quid  dicam  de 
Variationibus   Situs,    si   in    complexiones  ducantur.      Atque    hie    explicabo 


obiter  problema  hoc :  »VarialioDues  situs  seu  disposiliones  ducere 

»in  complexiones,   seu  datis  cerlis  rebus  omnes  variationes  lam  com- 

»plexionis  seu  materiae,  quam  situs  seu  formae  reperire.    Sumantur  omnes 

f>  complexiones  particulares  dali   Numeri    (v.  g.   de  Numero  4:    uniones  4, 

o  comSnationes  6,  con3nationes  4,    con4natio  4)    quaeratur   varialio  disposi- 

»tionis  singulorum  Exponentium  per  probl.  4.  infra  (v.  g.  4  dat  4,  i  dat  2, 

»3  dat  6,  4  dat  24),  ea  multiplicetur  per  complexionem  suam  particularem, 

»seu  de  dato  exponente  (v.  g.  1  ^^  4  f.  4,  2  ^  6  f.  42,  4  ~  6  f.  24,  1  ^  24 

»f.  24).     Aggregatum  omnium  factorum  erit   factus  ex  ductu  Dispositionum 

»in  Complexiones,  id  est  Quaesitum  (v.  g.  4.  42.  24.  24.  -|-  f.  64)«.    Verum 

in  terminis  Lullianis  multa  desidero.     Nam  tota  ejus  methodus  dirigitur  adeo 

artem  potius  ex  tempore  disserendi,   quam  plenam  de   re  data  scientiam 

consequendi,   si  non  ex  ipsius  Lullii,  certe  Lullistarum  intentione.     Nume- 

mm  Terminorum  determinavit  pro  arbitrio,   hinc   in  singulis  classibus  sunt 

novem.     Cur  praedicatis  absolutis,   quae  abstractissima  esse  debent,   com- 

miscuit  Voluntalem,  Verilatem,  Sapientiam,  Virtutem,  Gloriam,  cur  Pulchri- 

tudinem  omisit,   seu  Figuram,   cur  Numerum?    Praedicatis   relatis   debebat 

^ccensere    multo    plura,    v.  g.   Causam,    totum,    partem,    Requisitum  etc. 

Praelerea  Hajoritas,  Aequalitas,  Minoritas  est  nihil  aliud,  quam  concordantia 

^t  differentia  magnitudinis.     Quaestionum  tota   classis  ad  praedicata  perli- 

nei:  Utrum  sit,  est  existentiaC;  quae  durationem  ad  se  trahit;   Quid,  essen- 

^iae;    Quare,   causae;    de  Quo,   objecti;    Quantum,    magnitudinis;    Quäle, 

^ualitatis,   quae  et  genus  praedicatorum   absolutoruro;    Quando,    temporis; 

Ubi,  loci;    Quomodo,  formae;    cum  Quo,  adjuncti :  omnes  terminorum  sunt, 

c^ui  aut  relati  sunt  inter  praedicata,  aut  referendi.    Et  cur  Quamdiu  omisit? 

^^Due   durationi   coincideret?    cur  igitur  alia  aeque   coincidentia  admiscet; 

<Jenique  Quomodo   et  cum   Quo  male   confunduntur.     Classes  vero  ultimaeei 

^iliorum    et    Virtutum    sunt    prorsus    ad    Scientiam    hanc    tam    generalem 

ciirpoaSiovuaot.     Ipsa   quoque   earum   recensio   quam    partim    manca,    ])artim 

superflua!     Virtutum    recensuit    priores   4   cardinales,    mox  3   theologicas, 

i^ur  igitur  addita  Patientia,   quae   in  fortitudine  dicitur  contineri?  cur  Pie- 

taiem,   id  est  amorem  DEI,  quae  in  Charitate?   scilicet  ut  novenarii  hiatus 

f^xpleretur.     Ipsa  quoque  Vitia  cur  non  Virtutibus  opposita  recensuit?    An 

ut  intelligeremus  in  virtute  vitia  opposita,  et  in  vitio  virtutem?  at  ita  vitia 

27  prodibunt.    Subjectorum  census  placet  maxiroe.    Sunt  enim  hi  inprimis 

Entium  gradus:    DEUS,  Angelus,  Coelum   (ex  doctrina  peripatetica  Ens  in- 


64  ^^Kofo^^iff^e  @(^rtften. 

corruptibile) ,  Homo,  Brutum  perfectius  (seu  habens  imaginationem] ,  imper- 
fectius  (seu  sensum  solum,  qualia  de  C«>ocpuToi;  narrant),  Planta.  Forma 
communis  corporum  (qualis  oritur  ex  commixtione  Elementorum,  quo  per- 
tinent  omnia  inanima).  Artificalia  (quae  nominal  instrumenta).  Haec  sunt 
quorum  complexu  Lullius  utitur,  de  quo  Judicium,  maturum  utique,  gravis 
viri  Petri  Gassendi  Logicae  suae  Epicureae  T.  4.  operum  capite  peculiari. 
Quare  artem  LuUii  dudum  comSnatoriam  appellavit  lordan.  Brunus  Nolanus 

62Scrutin.  praefat.  p.  m.  684.  Atque  hinc  esse  judico^  quod  immortalis 
Kircherus  suam  illam  diu  promissam  artem  magnam  seiend!,  seu  novam 
portam  scientiarum ,  qua  de  omnibus  rebus  infinitis  rationibus  disputari, 
cunctorumque  summaria  cognitio  haberi  possit  (quo  eodem  fere  modo  suam 
Syntaxin  artis  mirabilis  inscripsit  Petr.  Gregor.  Tholosanus)  ComSnatoriae 
titulo  ostentaverit.  Unum  hoc  opto,  ut  ingenio  vir  vastissimo  altius  quam 
vel  Lullius  vel  Tholosanus  penetret  in  intima  rerum,  ac  quae  nos  praecon- 
cepimus,  quorum  lineamenta  duximus,  quae  inter  desiderata  ponimus,  ex- 
pleat,  quod  de  fatali  ejus  in  illustrandis  scientiis  felicitate  desperandum 
non  est.  Ac  nos  profecto  haec  non  tam  Arithmeticae  augendae,  et  si  et 
hoc  fecimus,  quam  Logicae  inventivae  recludendis  fontibus  destinavimus, 
fungenles  praeconis  munere,  et  quod  in  catalogo  desideratorum  suis  augmen- 
tis  Scientiarum  Verulamius  fecit,  satis  habituri,  si  suspicionem  tantae  artis 
hominibus   faciamus^    quam   cum    incredibili    fructu    generis   humani   alius 

63  producat.  Quare  age  tandem  artis  complicatoriae  (sie  enim  malumus,  ne- 
que  enim  omnis  complexus  comSnatio  est)  uti  nobis  constituenda  videatur, 
lineamenta  prima  ducemus.  Profundissimus  principiorum  in  omnibus  rebus 
scrutätor  Th.  Hobbes  merito  posuit  omne  opus  mentis  nostrae  esse  com- 
putationem,  sed  hac  vel  summam  addendo  vel  subtrahendo  diffe- 
rentiam  colligi-;  Elem.  de  Corp.  p.  4.  c.  1  art.  2.  Quemadmodum  igitur 
duo  sunt  Algebraistarum  et  Analyticorum  primaria  signa  +  ei  — ,  ita  duae 
quasi  copulae  est  et  non-est:  illic  componit  mens,  hie  dividit.  In  tali 
igitur  sensu  xo  Est  non  est  proprio  copula,  sed  pars  praedicati;  duae 
autem  sunt  copulae,  una  nominata,  non,  altera  innominata,  sed  includitur 
in  Tcp  est,  quoties  ipsi  non  additum:  ncm,  quod  ipsum  fecit,  ut  to  Est 
habitum  Sit  pro  Copula.    Possemus  adhibere  in  subsidium  vocem:  revera, 

64V.  g.  Homo  revera  est  animal.  Homo  non  est  lapis.  Sed  haec  obiter. 
Porro  ut  constet  ex  quibus  omnia  conficiantur,  ad  constituenda  hujus  artis 
praedicamenta   et   velut   materiam   analysis   adhibenda   est.     Analysis   haec 


$(Hofo^^if^e  e<^riften.  65 

est:    1.  Datus  quicunque  Terminus  resolvalur  in  partes   formales,    seu  po- 
Datur  ejus  definitio ;    partes  autem  hae  iterum  in  partes ,   seu   terminorum 
definitionis  definitio,    usque  ad  partes  simplices  seu  terminos  indefinibiles. 
Nam  ou  Set  icavioc  opov  Cijxsiv ;  et  Ultimi  illi  termini  non  jam  amplius  defi- 
nitione,   sed  analogia   intelliguntur.     2.  Inventi   omnes  Termini  primi   po-65 
nantur  in  una  classe,  et  designentur  notis  quibusdam ;  commodissimum  erit 
Dumerari.    3.  Inter  Terminos  primos  ponantur  non  solum  res,  sed  et  modiee 
sive   respectus.     4.  Cum  omnes  termini    orti   varient   distantia   a   primis,  67 
prout  ex  pluribus  Terminis  primis  componuntur ,   seu  prout  est  exponens 
Complexionis,  hinc  tot  elasses  faeiendae,  quot  exponentes  sunt,  et  in  eandeni 
classem  conjiciendi  termini,  qui  ex  eodem  numero  primorum  componuntur. 

5.  Termini  orti  per  comSnationem  scribi  aliter  non  poterunt,   quam  scri-68 
bendo  terminos  primos,    ex   quibus  componuntur;    et   quia   termini  primi 
signati    sunt   numeris,    scribantur   duo   numeri    duos   terminos  signantes. 

6.  At  Termini  orti  per  con3nationem   aut  alias   majoris  etiam   exponentis69 
Complexiones,  seu  Termini  qui  sunt  in  classe  3tia  et  sequentibus,   singuli 
.toties  varie  scribi  possunt,    quot  habet  complexiones  simpliciter  exponens 

ipsorum,  spectatus  non  jam  amplius  ut  exponens,  sed  ut  numerus  rerum. 
Habet  hoc  suum  fundamentum  in  Usu  IX,  v.  g.  sunto  termini  primi  bis 
numeris  signati  3.  6.  7.  9.;  sitque  terminus  ortus  in  classe  tertia,  seu  per 
conSnationem  compositus,  nempe  ex  3bus  simplicibus  3.  6.  9.  et  sint  in 
classe  2da  combinationes  hae:  (1)  3.  6.  (2}  3.  7.  (3)  3.  9.  (4)  6.  7.  (5}  6.  9. 
(6]  7.  9.;  ajo  terminum  illum  datum  classis  3tiae  scribi  posse  vel  sie: 
3.  6.  9.  exprimendo  omnes  simplices ;  vel  exprimendo  unum  simplicem,  et 
loco  caeterorum  duorum  simplicium  scribendo  comSnationem ,  v.  g.  sie: 
^.9.  vel:  |.  6.  vel  sie:  |.  3.  Hae  quasi-fractiones  quid  significent,  mox 
dicetur.  Quo  autem  classis  a  prima  remotior,  hoc  variatio  major.  Semper 
enim  termini  classis  antecedentis  sunt  quasi  genera  subaltema  ad  terminos 
quosdam  variationis  sequentis.  7.  Quoties  terminus  ortus  citatur  extra  70 
suam  classem,  scribatur  per  modum  fractionis,  ut  numerus  superior  seu 
numerator  sit  numerus  loci  in  classe,  inferior  seu  nominator,  numerus 
classis.  8.  Commodius  est,  in  terminis  ortis  exponendis  non  omnes  ter- 
minos primos,  sed  intermedios  scribere,  ob  multitudinem ,  et  ex  iis  eos 
qui  maxime  oogitanti  de  re  occurrunt.  Verum  omnes  primos  scribere  est 
fundamentalius.     9.  His  ita  constitutis  possunt  omnia   subjecla  et   praedi-7i 

cäta  inveniri,  tam  affirmativa  quam  negativa,    tarn  universalia  quam  parli- 
IV.  5 


66  Wio\^W^  @<^riftfn. 

cularia.  Dati  enim  subjecti  praedicata  sunt  omnes  termini  primi  ejus; 
item  omnes  orti  primis  propiores,  quorum  omnes  termini  primi  sunt  in 
dato.  Si  igitur  Terminus  datus,  qui  subjectum  esse  debet,  scriptos  est 
lerminis  primis,  facile  est  eos  primos,  qui  de  ipso  praedieantur,  invenire, 
orios  vero  etiam  in  venire  dabitur,  si  in  complexionibus  disponendis  ordo 
servetur.  Sin  terminus  datus  scriptus  est  ortis,  aut  partim  ortis,  partim 
simplicibus,  quicquid  praedicabitur  de  orto  ejus,  de  dato  praedicabitur. 
Et  haec  quidem  omnia  praedicata  sunt  latioris  de  angustiori,  praedicatio 
vero  aequalis  de  aequali  est,  quando  definitio  de  Termine,  id  est  vel  omnes 
lermini  primi  ejus  simul,  vel  orti,  aut  orti  et  simplices,  in  quibus  omnes 
illi  primi  continentur,  praedicantur  de  dato.  Eae  sunt  tot,  quot  modis 
7inuperrime  diximus  unum  Terminum  scribi  posse.  Ex  bis  jam  facile  eril, 
numeris  investigare  omnia  praedicata,  quae  de  omni  dato  subjeeto  praedi- 
cari  possunt,  seu  omnes  U.A.  Proposiliones  de  dato  subjeeto,  nimirum 
stngularum  classium  a  prima  usque  ad  classem  dati  inclusive;  numeri  ipsas 
denominantes  seu  exponentes  ponantur  ordine  v.  g.  4 .  (de  classe  prima)  2. 
(de  2 da)  3.  4.  etc.  Unicuique  tanquam  non  jam  amplius  exponenti,  sed 
numero  assignetur  sua  complexio  simpliciter,  v.  g.  1.  3.  7.  45;  quaerantur 
complexiones  particulares  numeri  classis  ultimae  seu  de  qua  est  terminus 
datus,  V.  g.  de  4,  cujus  complexio  simpliciter  15,  uniones  4,  eomSnatio- 
nes  6,  conSnationes  4,  con4natlo  1 ;  singulae  complexiones  simpliciter  clas- 
sium multiplicentur  per  coroplexionem  particularem  classis  ultimae,  quae 
habeat  exponentem  eundem  cum  numero  suae  classts ,  v.  g.  1  '^  4  f.  4, 
3  '^  6  f.  18,  4  '^  7  f .  88,  15  "^  1  f.  15  ;  aggregatum  omnium  factorum  erit 
numerus  omnium  praedicatorum  de  dato  subjeeto,  ita  ut  propositio  sit  U.A. 

73  V.  g.  4.  18.  S8.  15.  -f  f.  65.  Praedicata  per  proposiiionem  P.A.  seu  nu- 
merus Propositionum  Particularium  affirmativarum  i(a  investigabitur :  inve- 
niantur  praedicata  U.A.  dati  termini,  uti  nuper  dictum  est,  et  subjeeta 
U.A,  Uli  mox  dicetur;  addatur  numerus  uterque,  quia  ex  U.A.  propositione 
orilur  P.A.,   tum  per  conversionem  simpliciter,  tum  per  subaltemationem ; 

74  produclum  erit  Quaesitum.  Subjeeta  in  propositione  U.A.  dati  termini 
sunt  tum  omnes  termini  orti,  in  quibus  terminus  datus  totus  continetur, 
quales  sunt  solum  in  elassibus  sequentibus,  et  hinc  orilur  subjectum  angu- 
slius,  tum  omnes  termini  orti  qui  eosdem  cum  dato  habent  termino«  sim- 
plices,   uno   verbo  ejusdem  termini  definitiones,   seu   variationes  cum  seri- 

75bendi    invicem    sunt   sibi    subjeeta    aequalia.      Numerum    subjectorum    sie 


W^f>\f¥>W  ^nften.  67 

computabimus :  Inveniatur  numerus  omnium'  Glassium.  Eae 
autem  sunt  tot,  quot  termini  sunt  primi  in  prima  classe,  v.  g.  sunt  ter- 
mini  in  prima  classe  tantum  5,  erunt  classes  in  Universum  5,  nempe  in 
4ma  uniones,  in  2  da  comSnationes,  in  3tia  con3nationes ,  in  4ta  conina- 
tiones,  in' 5ta  con5nationes.  Ita  erit  inventus  etiam  numerus  om- 
nium classium  sequentium,  subtrahendo  numerum  classis  termini 
dati,  V.  g.  2  de  numero  classium  in  Universum  5  remanebit  3.  Numerum 
autem  classium  seu  terminomm  primorum  supponamus  pro  Numero  rerum, 
numerum  classis  pro  exponente,  erit  numerus  terminorum  in  classe  idem 
cum  complexionibus  particularibus  dato  numero  et  exponente,  v.  g.  de  5 
rebus  uniones  sunt  5,  com8.3nationes  40,  con4nationes  5,  con5natio  4;  tot 
igitur  erunt  in  singulis  claSsibus  exponenti  correspondentibus  termini,  sup- 
posito  quod  termini  primi  sint  5.  Praeterea  Terminus  datus,  cujus  sub- 
jecta  quaeruntur,  respondebit  capiti  complexionum ;  Subjecta  angustiora 
ipsis  compjexionibus  quarum  datum  est  caput.  Igitur  dati  termini  sub- 
jecta angustiora  inveniemuS;  si  problema  hoc  solvere  poterimus:  »Dato  76 
»capite  complexiones  in  venire,  partim  simpliciter  (ita  inveniemus  sub- 
»jecta  angustiora  omnia)  partim  particulares,  seu  dato  exponente 
»(ila  inveniemus  ea  tantum  quae  sunt  in  data  classe).  Problema  hoc 
»statim  impraesentiarum  solvemus,  ubi  manifestus  ejus  usus  est,  ne  ubi 
»seorsim  posuerimus,  novis  exemplis  indigeamus.  Solutio  igitur  haec  est: 
»Subtrahatur  de  Numero  rerum^  v.  g.  5:  a.b.c.  d.  e.  exponens  capitis  dati, 
»V.  g.  a.b.,  S — 5  f  .3  aut  a,  4-^5  f.  I.  Sive  supponamus  datum  caput 
»unionem  sive  comSnationem  esse;  complexio  enim  ut  sit  necesse  est.  Pro- 
»posito  item  exponente  subtrahatur,  de  eo  itidem  exponens  capitis  dati. 
»Igitur  si  datus  sit  quicunque  exponens,  in  cujus  complexionibus  quoties 
»datum  caput  reperiatur  invenire  sit  propositum,  quaeratur  complexio  ex- 
»ponentis  tanto  minoris  dato,  quantus  est  exponens  capitis  dati;  in  numero 
»remm^  qui  sit  itidem  tanto  minor  dato,  quantus  est  exponens  capitis  dati 
»per  tab.  K  probl.  4,  inventum  erit  quod  quaerebatur.  At  si  Complexiones 
»simpliciter  capitis  dati  in  omnibus  complexionibus  dati  numeri  quocunque 
»exponente  quaerere  propositum  sit,  complexio  Numeri  rerum,  numero 
«dato  tanto  miporis,  quantus  est  exponens  capitis  dati,  erit  quaesitum.a 
E.  g.  in  5  rerum  a.  b.  c.  d.  e  unionibus  datum  caput  a  reperitur  4  vice 77 
[quae  est  nullio,  seu  Ollio  de  4);  datum  caput  a.  b.  Olla  vice  (quae  est 
soperOllio,  ut  ita  dicam,    de  3) ;    in  comSnationibus  earundem  illud  reperi- 


6g  ^^Uofo^^tfi^e  ed^riften. 

tur  vicibus  4  (quae  sunt  uniones  de  4}  hoc  4  (quae  est  Ollio  de  3),  in 
con3nationibus  illud  6  (comänatio  de  4)  hoc  3  (unio  de  3),  in  con4natio- 
nibus  illud  4  (con3natio  de  4)  hoc  3  (comSnatio  de  3),  in  conSnationibus 
utrobique  \  vice  (illic  con4natio,  hie  con3natio  de  3).  Hae  complexiones 
sunt  dato  exponente,  ex  quarum  aggregatione  oritintur  complexiones  siro- 
pliciter,  sed  et  sie:  in  5  rerum  complexionibus  simpliciter  (qnae  sunt  31)  a 
reperitur  vicibus  45  (complexio  simpliciler  de  4)  a  b  7  (complexio  simpliciter 

78  de  3)  vicibus.  Hae  complexiones  sunt  numerus  subjeclorum  angustiorum 
dati  termini.  Subjecta  aequalia,  quando  definitiones  definitionibus  subji- 
ciuntur,  eadem  methodo  inveniuntur  qua  supra  praedicata  atequalia,  Termini 
enim  aequales  sunt  servata  quantitate  et  qualitate  convertibiles,  igitur  ex 
praedicalis  fiunt  subjecta  et  contra;  praedicata  autem  tot  sunt,  quot  dati 
termini  (cujus  subjecta  quaeruntur)  termini  primi  habent  complexiones 
simpliciter,  v.  g.  -f- ^  ^)  ab  2.  Additis  jam  subjectis  aequalibus  ad  an- 
gustiora  1  -f-  45  f.  16,  2  -|-  ?  f*  ^7  prodibit  numerus  subjectorum  omnium 

79 dati  termini,  quem  erat  propositum  invenire.  Subjecta  hactenus  Univer- 
salia ,  restant  Particularia ,  ea  tot  sunt  quot  praedicata  particularia.  Prae- 
dicata et  Subjecta  negativa  sie  invenientur :  computentur  ex  datis  certis 
Terminis  primis  tanqüam  Numero  rerum  omnes  termini  tam  primi  quam 
orti,  tanquam  complexiones  simpliciter,  v.  g.  si  termini  primi  sint  5, 
erunt  31 ;  de  producto  detrahantur  omnia  praedicata  affirmativa  universalia 
et  subjecta  angustiora  affirmativa  universalia:  residuum  erunt  omnia  prae- 
dicata negativa.  De  subjectis  contra.  Particularia  negativa  ex  universa- 
libus  computentur,  uti  supra  PA  ex  UA  computavimus.  Omisimus  vero 
propositiones  identicas  UA,  quarum  sunt  tot  quot  complexiones  simpliciter 
Terminorum  primorum,  seu  quot  sunt  omnino  termini  et  primi  et  orti, 
quia  quilibet  terminus  vel  primus  vel  ortus  de  se  dicitur.  Caeterum  inter 
complexiones  illas  omisimus,  in  quibus  idem  terminus  repetitur,  quae 
repetitio  in  nonnullis  producit  variationem   in  infinitum,   ut  in  numeris  et 

sofiguris  geometriae.  Methodus  porro  argumenta  inveniendi  haec  est:  Este 
(latus  quicunque  terminus  tanquam  subjectum  A  et  alius  quicunque  tan- 
quam praedicatum  B ,  quaeratur  meditim :  Medium  erit  praedicatum  sub- 
jecti  et  subjectum  praedicati,  id  est  terminus  quicunque  continens  A  et 
contentus  a  B.  Continere  autem  terminus  terminum  dicitur,  si  omnes  ejus 
(ermini  primi  sunt  in  illo.  Fundamentalis  autem  demonstratio  est,  si  uter- 
que  terminus   resolvatur  in  primos,   manifestum   erit   alterum  alterius   aut 


partem  esse,  aut  partium  earundem.  Medioruin  aulem  numerum  sie  in- 
veniemus :  Subjectum  et  praedicatum  vel  sunt  in  eadem  classe,  vel  diversa. 
Si  in  eadem,  necesse  est  utrumque  terminum  esse  ortum,  et  variationem 
scriptionis  saltem  seu  definitionis  ejusdem  termini,  poterunt  igitur  duae 
definitiones  ejusdem  termini  non  nisi  per  tertiam  de  se  invicem  probari. 
Igitur  de  numero  definitionum  ejusdem  termini  prti ,  quem  investigavimus 
supra  n.  69,  subtrahatur  2,  residuum  erit  numerus  mediorum  possibilium 
inter  terminos  aequales.  Sin  non  sunt  in  eadem  classe,  erit  praedicatum gi 
in  classe  minoris  exponentis,  subjectum  in  classe  majoris.  Jam  supponatur 
Praedicatum  velut  caput  complexionis,  exponens  classis  subjecti  supponatur 
pro  numero  rerum.  Inveniantur  omnes  complexiones  dati  capitis  particu- 
lares  per  singulas  classes  a  classe  praedicati  ad  classem  subjecti  inclusive ; 
in  singulis  classibus  complexiones  dati  capitis  particulares  ducantur  in 
complexiones  simpliciter  £xponentis  ipsius  classis  pro  numero  rerum  sup- 
positi.  Aggregatum  omnium  factorum,  subtracto  2,  erit  quaesitum.  Prae-82 
dicatum  autem  de  subjecto  negari  facile  inveniemus,  si  utroque  termino 
in  primos  resolute  manifestum  est  neutrum  altere  contineri.  Probari  tamen 
negativa  sie  poterit:  inveniantur  omnia  praedicata  subjecti,  cum  de  Omni- 
bus negetur  praedicatum,  totidem  erunt  media  probandi  negativam.  In- 
veniantur omnia  subjecta  praedicati,  cum  omnia  negentur  de  subjecto, 
etiam  erunt  totidem  media  probandi  negativam.  Utrisque  igitur  computatis 
numerum  mediorum  probandi  negativam  habebimus.  Admonendum  deni-ss 
que  est,  totam  hanc  artem  complicatoriam  directam  esse  ad  theoremata, 
seu  propositiones  quae  sunt  aetemae  veritatis,  seu  non  arbitrio  D£I,  sed 
sua  natura  constant.  Omnes  vero  propositiones  singu)ares  quasi  histo- 
ricae,  v.  g.  Augustus  fuit  Romanorum  Imperator,  aut  observationes, 
id  est  propositiones  universales,  sed  quarum  veritas  non  in  essentia,  sed 
existentia  fundata  est,  quaeque  verae  sunt  quasi  casu,  id  est  DEI  arbitrio, 
v.  g.  omnes  homines  adulti  in  Europa  habent  cognitionem  DEI.  Talium 
non  datur  demonstratio,  sed  inductio,  nisi  quod  interdum  observatio  per 
observationem  interventu  Theorematis  demonstrari  potest.  Ad  tales  obser-84 
vationes  pertinent  omnes  propositiones  particulares,  quae  non  sunt  con- 
versae  vel  subalternae  universalis,  üinc  igitur  manifestum  est,  quo  sensu 
dicatur  singularium  non  esse  demonslrationem,  et  cur  profundissimus  Ari- 
stoteles locos  argumentorum  posuerit  in  Topicis,  ubi  et  propositiones  sunt 
contingentes  et  argumenta  probabilia,   Demonstratiönum   autem   unus  locus 


I 


70  Wio]opfti\äft  ed^ctften. 

esl:  definilio.  Verum  cum  de  re  dicenda  sunt  ea  quae  non  ex  ipsius 
visceribus  desumunlur,  v.  g.  Christum  natum  esse  Bethleemi,  nemo  huc 
dcfinitionibus  deveniet,  sed  bistoria  materiam^  loci  reminiscentiam  suppe- 
dilabunU  Haec  jam  locorum  Topicorum  origo,  et  in  singulis  maximarum, 
quibus  Omnibus  qui  sint  fonles,  ostenderemus  itidem,   nisi  timeremus  ne 

85  in  progressu  sermonis  cupiditate  declarandi  omnia  abriperemur.  Uno  sal- 
tem  vcrbo  indigitabimus ,  omnia  ex  doctrina  metapbysica  relationum  Entis 
ad  Ens  repetenda  esse,  sie  ut  ex  generibus  quidem  relationum  Loci,  ex 
llieorematis  autem  singulorum  maximae  efformenlur.  Hoc  vidisse  arbitror, 
praeter  morem  compendiographorum  solidissimum  Job.  Henr.  Bisterfcid  in 
Pliosphoro  Catbolico  seu  Epilomc  artis  meditandi  ed.  Lugd.  Bat.  anno  4657, 
quae  tola  fundatur  in  immeatione  et  irepi}(o>pi^a£i,  ut  vocat,  universali  oni- 
nium  in  omnibus,  simiiitudine  item  et  dissimilitudine  omnium  cum  Omni- 
bus, quarum  principia :    Belationes.     Eum  libellum  qui  legerit,  usum  artis 

seeomplicatoriae  magis  magisque  perspiciet.  Ingeniosus  iile,  quem  saepe 
nominavimus,  Job.  Hospinianus,  libellum  promisit  de  inveniendi  et  judi- 
candi  facultalibus,  in  quo  omendationcm  doctrinae  Topicae  paraverat,  loeos- 
que  recensuerat  480,  maximas  2796,  vide  controvers.  dial.  p.  442.  Uunc 
ego  insigni  rei  logicae  damno   nunquam  editum  arbitror.     Abibimus   hinc, 

87  cum  primum  '^eop.a  quoddam  praxeos  artis  comSnatoriae  dederimus.  Gom- 
modissima  Mathesis  extemporaneo  conatui  visa  est :  hinc  non  a  primis  sim- 
piiciter  terminis  orsi  sumus,  sed  a  primis  in  mathesi;  neque  omnes  posui- 
raus,  sed  quos  ad  producendos  complicatione  sua  terminos  ortos  propositos 
sufficere  judicabamus.  Potuissemus  eadem  methodo  omnes  definitiones  ex 
Elementis  Euclidis  exponere,  si  tempus  superfuisset.  Quoniam  autem  non 
a  primis  simpliciter  terminis  orli  sumus,  hinc  necessarium  erat  signa  adhi- 
bere,  quibus  casus  vocabulorum  aliaque  ad  sermonem  complendum  neces- 
saria  inlelligentur.  Nam  siquidem  h  primis  simpliciter  terminis  incepisse- 
mus,  pro  ipsis  casuum  variationibus,  quorum  ex  relationibus  et  metapbysica 
originem  exposuit  Jul.  Caesar  Scaliger  lib.  de  Caus.  L.  L.,  terminos  posuis- 
semus.   Adhibuimus  autem  articulos  graecos.   Numerum  pluralem  signavimus 

ssadscripto  in  (  ];  15  si  quidem  indefinitus,  2,  3  etc.  si  determinatus.  Este 
igitur  Classis  I,  in  qua  termini  primi:  1.  Punctum,  2.  Spatium,  3.  inter- 
situm,  4.  adsitum  seu  contiguum,  5.  dissitum  seu  distans,  6.  Terminus 
seu  quae  distant,  7.  Insitum,  8.  inclusum  (v.  g.  centrum  est  insitum  cir- 
culo,  inclusum  periphenae),  9.  Pars,  10.  Totum,  11.  idem,  12.  diversum, 


43.  unum,  U.  Numerus,    45.  plura,  v.  g.  4.  2.  3.  4.  5  etc.,  46.  distanlia, 
17.  possibile,    48.  omne,    49.  dalum,    20.  Fit,    24.  Regio,    22.  Dimensio, 
23.  Longum,   24.  Latum,   25.  Profundum,   26.  Commune,   27.  Progressio 
seu  Ck)iitinuatum.     Classis  II.  4.  Quantitas  est  44to)v9  (45),  2.  Inclu- 
dens  est  6.  40.     III.  4.  InteVvallum  est  2.  3.  40.    2.  Aequale  A  t^^ 
14.  \,    3.  Continuum  est  A  ad  B^  si  xoo  A  -^  9  est  4  et  7  x^  B.     IV. 
4.    Majus  est  A  habens  tt^v  9.  }  rcp  B.     2.   Minus,  B.  }  t^  9  too  A. 
3.  Linea,   \  ruiv  4(2).     4.  Parallelum,   }  iv  t^  46.    5.  Figura,  24. 
8.  ab  48.  24.     V.  4.  Crescens,  quod  20.  \.     2.  Decrescens,  20.  |. 
3.  Implexum  est  f   in  t^   44.  22.     4.  Secans,  |  in  t^  42,  22.     VI. 
I.  Gonvergens,  f  4v  x^  46.    2.  Divergens,  i  iv  t^  46.    VII.  4.  Su- 
perficies,  \  xm  \.     2.   Infinitum,   \  quam   48.  49.  47.     3.   Peri- 
pheria,   |.  43.  f.     4.  A  dicitur  Mensura  seu  metitur  B,   si  40  ex  A 
(45)  }  est  f  T^  B.     VIII.  4.  Maximum  est  \  non  |.    2.  Minimum,  | 
non  \,     3.  Recta,   -|.  f.  t^  46.  xm  6  (2).     4.  quae  non  talis,    Curva. 
^.  Arcus,  9.  T^c  f.    IX.  4.  Ambitus  est  4^.  f.    X.  4.  Commensura- 
bilia   sunt,    quorum   |.  26   est  et  4.  et  2.     XI.   4.  Angulus  est  quem 
faclunt  f  (2).  4.  f    XII.  4.  Planum  est  |.  f.  t$  46  to>v  6.    XIII.  4.  Gib- 
bus,  4.  \.  T^  46  Td)v  6.     XIV.  4.  Rectilineum   est  f  cujus  f  est  ruv 
-}  (45).    2.  quae  dicuntur  Latera.   3.  si  f  (3),  Triangulum.    4.  Si  |  (4), 
Quadrangulum  etc.     XV.  4.  Lunula  est  |  t<dv  f  (2),   non  f.  4   (2) 
[subinteiligo  autem  tam  lunulam  gibbosaro,   qua  arcus  arcui   concavitatem 
obvertit,    quam  faicatam,  qua  interior  alterius  concavitati  suam  convexita- 
iem]    XVI.  4.  Angulus  rectus  est  ^.  |.  in  x^  48.  24.    2.  Segmen- 
iuin  est  3  Tov  f  et  f .  7  T^  f .     XVII.   4.  Aequilaterum   est  {  cujus  f 
est  8  Twv  f  (45).     2.   Triangulum    aequicrurum   est  {  cuius  |   est 
Twv  f  (3)  I  (2).     3.    Scalenum  est  |  cujus  |  est  rwv  f  (3)  non  f  (3). 
XVllI.   4.  Angulus  contactus  est  quem  faciunt  \  (2).  4.  f  non  f.  27. 
modo    47.     XIX.    4.   Inscriptum   est  |.  7   cujus  ^  (45)   sunt  4  x^  |^. 
i.  Circumscripta  vero  est  ea  figura  cui  inscripta  est.     XX.  4.  Angu- 
lus obtusus  est  ^^  quam  ■^.     2.  Acutus,  |  quam  ^^.     XXI.   4.  Dia- 
meter  est  f.  |.  7.  xj  {.     XXII.    4.    Circulus  est   ^.  8.    ab   48.  24. 
habens  xiqv  46.  |  xoo  49  alicuius  4    (quod  dicitur  2.  Centrum  Circuli) 
ab  48.  6.    2.  Triangulum  rectangulum  est  }  cujus  -^  (3)  sunt  om- 
nes,  sed  43.  est  f.  in  x^  48.  24.     XXIII.  4.  Centrum  Figurae  est  4. 
26  xoTc  ^  (45).     XXIV.  4.  Semifigura  data  v.  g.  semicirculus  elc.  est 


72  $^Uofo)>^tfc^e  @(^tift<n. 

3.  Tov  ^2  ^^  (dimidium  rou)  f.  Hinc  facile  erit  definiiiones  conficere,  si 
observetur,  quod  n.  70  diximus  in  lis  notis,  quae  per  fracliones  scriptae 
sunt:  nominatorem  designare  numerum  classis,  numeratorem  nu- 
raerum  termini  in  classe,  v.  g.  centrum  est  1.  (punctum)  26.  (commune) 
tot;  ^  (diametris)  15  pluribus.      Diameter    est  -1  (recta)   \  (maxima)  7 

S9  (insita)  t^  -j^  (figurae).  Ex  bis,  quae  de  Arte  complicatoria  Scientiaruin 
seu  Logica  inventiva  disseruimus,  cujus  quasi  praedicamenta  ejusmodi  Ter- 
rainorum  tabula  absolverentur,  fluit  velut  Porisma  seu  usus  XI:  Scriptura 
Universalis,  id  est  cuicunque  legenti,  cujuscunque  linguae  perito  intelligi- 
bilis,  qualem  hodie  complures  viri  eruditi  tentarunt,  quorum  diligentissi- 
mus  Caspar  Schottus  hos  recenset  lib.  7.  Techn.  Gurios.,  primo  Hispanum 
quendam,  cujus  meminerit  Kenelm.  Digbaeus  Ar.  de  Nat.  Corp.  c.  28.  n.  8. 
quique  fuerit  Romae  anno  1653,  ejus  methodus  haec  ex  ipsa  natura  rerum 
satis  ingeniöse  petita:  distribuebat  res  in  varias  ciasses,  in  qualibet  classe 
erat  cortus  numerus  rerum.  Ita  meris  numeris  scribebat,  citando  nume- 
rum classis  et  rei  in  classe,  adhibitis  tamen  notis  quibusdam  flexionum 
grammaticarum  et  orthographicarum.  Idem  fieret  per  classes  a  nobis  prae- 
scriptas  fundamentalius ,  quia  in  iis  fundamentalior  digestio  est.  Deinde 
Athanasium  Kircherum,  qui  Polygraphiam  suam  novam  et  universalem  du- 
dum  promisit;  denique  Job.  Joachimum  Becherum,  Archiatrum  Moguntinum, 
opusculo  primum  Francofurti  Latine  edito,  deinde  germanice  anno  1664; 
is  requirit,  ut  construatur  Lexicon  Latinum,  tanquam  fundamentum,  et  in 
eo  disponantur  voces  ordine  pure  alphabetico  et  numerentur;  fiant  deinde 
Lexica,  ubi  voces  in  singulis  Unguis  dispositae  non  alphabetice,  sed  quo 
ordine  Latinae  dispositae  sunt  ipsis  respondentes.  Scribantur  igitur  quae 
ab  Omnibus  intelligi  debent,  numeris,  et  qui  legere  vult,  is  evolvat  in 
lexico  suo  vernaculo  vocem  dato  numero  signatam,  et  ita  interpretabitur. 
Ita  satis  erit  legentem  vemaculam  intelligere  et  ejus  Lexicon  evolvere, 
scribentem  necesse  est  (nisi  habeat  unum  adhuc  Lexicon  suae  linguae 
alphabeticum  ad  numeros  se  referens)  et  vemaculam  et  latinam  teuere,  et 
utriüsque  lexicon  evolvere.  Verum  et  Hispani  illius  et  Becher!  arti6cium 
et  obvium  et  impracticabile  est  ob  synonyma,  ob  vocum  ambiguitatem,  ob 
fDvolvendi  perpetuum  taedium  (quia  numeros  nemo  unquam  memoriae  man- 

9odabit},  ob  ^tepo'fivstav  phrasium  in  Unguis.  Verum  constitutis  Tabulis  vel 
praedicamentis  artis  nostrae  complicatoriae  majora  emergent.  Nam  Termini 
primi,  ex  quorum  complexu  omnes  alii  constituuntur,    signentur  notis,  hae 


$<ft(ofo)>^if(^  <^riften. 


73 


notae  erunt  quasi  alphabetum.  Gominodum  autem  erit  nolas  quam  maxioie 
fieri  naturales,  v.  g.  pro  uno  punctum,  pro  numeris  puncla,  pro  relationi- 
bus  Entis  ad  Ens  lineas,  pro  variatione  angulorum  aut  Terminorum  in 
lineis  genera  relationum.  Ea  si  recte  constituta  fuerint  et  ingeniöse, 
scripiura  baec  universalis  aeque  erit  facilis  quam  communis,  et  quae 
possit  sine  omni  lexico  legi,  3imulque  imbibetur  omnium  rerum  fundamen- 
talis  cogüitio.  Fiet  igitur  omnis  talis  scriptura  quasi  figuris  geometricis, 
et  velut  picturis,  uti  olim  Aegyptii,  hodie  Sinenses,  verum  eorum  picturae 
non  reducuntur  ad  certum  Alphabetum  seu  literas,  quo  fit  ut  incredibili 
mcmoriae  afüictione  opus  sit,  quod  hie  contra  est.  Hie  igitur  est  Usus  XI. 
complexionum,  in  constituenda  nempe  polygraphia  universal!.  XUmo  loco9i 
consiituemus  jucund^  quasdam  partim  contemplationes,  partim  praxes  ex 
Schwenteri  Deliciis  Mathematicis  et  supplementis  G.  P.  Harsdörfieri,  quem 
librum  publice  interest  conlinuari,  haustas.  P.  4.  sect.  4.  prop.  32  repe- 
ritur  numerus  complexionum  simpliciter,  quem  faciunt  res  23,  v.  g.  literae 
Alphabet!,  nempe  8388607.  P.  2  sect.  4.  prop.  7  docet  dato  textu  melodias 
iDvenire,  de  quo  nos  infra  probl.  6.  Harsdörfferus  parte  ead.  sect.  40.92 
prop.  25  refert  ingeniosum  repertum  Dni  de  Breissac,  qua  nihil  polest 
arti  scientiarum  complicatoriae  accommodatius  reperiri.  Is,  quaecunque  in 
re  bellica  attendere  bonus  Imperator  debet,  ita  complexus  est :  facit  classes 
novem,  in  Ima  quaestiones  et  circumstantias,  in  Ilda  Status,  in  IIl.  per- 
sonas,  in  IV.  actus,  in  V.  fines,  in  VI.  instrumenta  exemtae  actionis,  seu 
quibus  uti  in  nostra  potestate  est,  facere  autem  ea,  non  est;  VII.  instru- 
menta quae  et  facimus  et  adbibemüs;  VIII.  instrumenta  quorum  usus  con- 
sumtio  est;  IX.  actus  finales  seu  proximos  executioni,  v.  g. 
An.  Cum  quo.      Ubi.  Quando.         Quomodo. 

Bellum.       Pax.  Induciae.       CoUoquium.  Foedus. 

Foederati.      Clientes.        Neutrales. 

Pugnare.        Proficisci. 

Obedientia.   Honestas. 

Ventus.  Itinera. 

Pontes.  Ligones. 


Patriotae. 

Manere. 

Decus. 

Sol. 

Cursus. 

Pecunia. 


Subditi. 

Cedere. 

Lucrum. 

Aqua. 

Scalae. 


Expedit  io. 
Necessitas. 
Angustiae. 


Quantum. 

Transactio. 

Hostes. 

Hybema. 

Gommoditas. 

Occasio. 


Palae(Schaufieln].  Naves. 


Commeatus.  Pulvis Torm.  Globi  Torm.  Equi. 


Medicamenta. 

Excubiae.    Ordo.  Impressio.      Securitas.      Aggressio.  Consilia. 

Fiant  novem   rotae   ex  papyro,   omnes   concentricae  et  se  invicem  circum-93 
dantes,   ita  ut  quaelibet  reliquis  immotis  rotari  possit.     Ita  promota  leviler 


74  V^Uoff^if«^  e^riften. 

quacunque  rola  nova  quaesUo,  nova  complexio  prodibil.  Verum  cum  hie 
inier  res  ejusdem  eiassis  uon  delur  complexio  atque  ita  accurate  loquendo 
noD  Sit  complexio  terminorum  cum  terminis,  sed  classium  cum  classibus, 
pertinebit  computalio  variationis  ad  probl.  3.  Quoniam  tarnen  complexio 
etiam,  quae  hujus  loci  est,  polest  repraesentari  roiis,  ut  mox  dicemus, 
fecit  cognatio,  ut  praeoccuparemus.  Sic  igitur  inveniemus:  multiplicetur 
6  in  se  novies:  6.  6.  6.  6.  6.  6.  6.  6.  '^  6.  seu  quaeratur  progressio  geome- 
tria  sexlupla,  cujus  exponens  9,  aut  Gubicubus  de  6.  f.  40077696;  tantum 

94superest,  ut  sint  solum  246  quaestiones,  quod  putat  Harsdörffenis.  Gae- 
terum  quoties  in  Complexionibus  singuli  termini  in  singulos  ducuntur,  ibi 
necesse  est  tot  fieri  rotas,  quot  unitates  continet  numerus  rerum :  deinde 
necesse  est  singulis  rotis  inscribi  omnes  res.  Ita  variis  rotarum  conver- 
sionibus  complexiones  ihnumerabiles  gignentur,  eruntque  ömnes  com- 
plexiones  quasi  jam  scriptae  seorsim,  quibus  revera  scribendis  vix  grandes 

95libri  sufficient.  Sic  ipsemet  doctissimus  HarsdörfT.  P.  43.  sect.  44.  prop.  5. 
machinam  5  rotarum  concentricarum  oonstruxit,  quam  vocat  Sänffad^Q 
'iDenIring  ber  teutfd^en  ®)>tad^,  ubi  in  roia  intima  sunt  48  Sorfl^Oen,  in 
penintima  60  Xnfang^«  unb  Steim^Sud^ftaBen,  in  media  42  3Rittet«®tt(J^ftakn, 
.vocales  nempe  vel  diphthongi,  in  penextima  480  (Snb<9ud^fta(en,  in  extima 
24  9lad^f1)(6en.  In  has  omnes  voces  germanicas  resoivi  oontendit.  Cum  hie 
similiter  classes  sint  in  classes  ducendae,  multiplicemus :  48.  60.  42.  420. 
24,  factus  ex  prioribus  per  sequentem  f.  97209600,  qui  esi  numerus  to- 
cum  germanicarum  hinc  orientium  utilium  seu  significantium  et  inutilium. 

oeConstruxit  et  rotas  Raym.  Lullius,  et  in  Thesauro  artis  memorativae  loh. 
Henr.  Alstedius,  cujus  rotis,  in  quibus  res  et  quaestiones,  adjecia  est 
norma  mobilis,  in  qua  loci  Topici,  secundum  quos  de  rebus  disseratur, 
quaestiones  probenlur ;  et  fratemitas  Roseae  Crucis  in  fama  sua  promittit 
grandem  librum  tiluio  Rotae  Mundi,  in  quo  omne  scibile  contineatur. 
Orbilam  quandam  pietatis,  ut  vocat,  adjecit 'suo  Veridioo  Ghrisliano  loh. 
Davidius  Soc.  J.  Ex  eodem  principio  Complicationum  est  Rhabdologia  Ne- 
peri,  et  pensiles  illae  Serae,  bie  9$orteg«®d^(9ffer,  quae  sine  clave  mirabili 
arte  aperiuntur,  vocant  9Dta]^(^d^I9ffer ,  nempe  superficies  serae  armiilis 
tecta  est,  quasi-  annulis  gyrabilibus,  singulis  annulis  literae  Alphabeli 
inscriplac  sunt.  Porro  serae  certum  nomen  impositum  est,  v.  g.  Ursula, 
Gatharina,  ad  quod  nisi  casu  qui  nomen  ignorat,  annulorum  gyrator  per- 
venire  non  polest.     At  qui   novit  nomen,    iia  gyrat  annulos  invicem,    ut 


tandem  nomen  prodeat,  seu  literae  alphabeii  datam  nomen  conficienles 
sint  ex  diversis  annulis  in  cadem  linea,  justa  serie.  Tum  domum  ubi  in 
tali  statu  annuli  erunt,  poterit  facillime  sera  aperiri.  Vide  de  his  Seris 
armillaribus  Weckerum  in  Secretis,  Illustrissimum  Gustavum  Selenum  in 
Gryptographia  fol.  449,  Schwentenim  in  Deliciis  sect.  45.  prop.  25.  De- 
sinemus  Usus  problematis  4  et  2  enumerare,  cum  coronidis  looo  de  Colo- 
ribus  disseruerimus.  Harsddrfferus  P.  3.  Sect.  3.  prop.  16  ponit  colores97 
primos  hos  5:  Albus,  flavus,  rubeus,  caeruleus,  niger.  Eos  cpmplicat,  ita 
tarnen  ut  extreml:  albus  et  niger,  nunquam  simul  coäant.  Oritur  igitur 
ex  AF  subalbus,  AR  carneus,  AC  cinereus ;  FR  aureus,  FC  viridis,  FN  fuscus ; 
RG  purpureus;  RN  subrubeus;  CN  subcaeruleus.  Sunt  igitur  9,  quot 
nempe  sunt  comSnationes  5  rerum,  demta  Una,  extremorum.  Quid  vero 
si  tertii  ordinis  colores  addantur,  seu  conSnationes  primorum  et  comSna- 
tiones  secundorum,  et  ita  porro,  quanta  multitudo  exsurget?  Hoc  tamen98 
admoneo,  ipsos  tanquam  primos  suppositos  non  esse  primos,  sed  omnes  ex 
albi  et  nigri,  seu  lucis  et  umbrae  mixtione  oriri.  Ac  recordor  legere  me, 
etsi  non  succurrit'  autor,  nobilem  acupictorem  nescio  quem  80  colores  con- 
texuisse,  vicinosque  semper  vicinis  junxisse,  ex  ßlis  tarnen  non  nisi  niger- 
rimis  ac  non  nisi  albissimis,  porro  varias  altemationes  alborum  nigrorum- 
que  filorum,  et  immediationes  modo  plurimum  alborum,  modo  plurium 
nigrorum,  varietatem  colorura  progenuisse;  ßla  vero  singula  per  se  inermi 
oculo  invisibilia  paene  fuisse.  Si  ita  est,  fuisset  hoc  solum  experimentum 
satis  ad  colorum  naturam  ab  ipsis  incunabulis  repetendam. 

Prob.  III. 

DATO  NUMERO   CLASSIUM  ET  RERUM  IN  CLASSIBUS 
COMPLEXIONES  CLASSIUM  INVENIRE. 

»Complexiones  autem  classlum  sunt,  quarum  exponens  cumi 
»numero  classium  idem  est;  et  qualibet  complexione  ex  qualibet  classe 
»res  una.  Ducatur  numerus  rerum  unius  classis  in  numerum  rerum  altc- 
»rius,  et  si  plures  sunt,  numerus  tertiae  in  factum  ex  his,  seu  semper 
»numerus  sequentis  in  factum  ex  antecedentibus ;  factus  ex  omnibus  con- 
«linue,  erit  quaesitum.c  Usus  hujus  problematis  fuit  tam  in  usu  6.  probl.2 
1  et  2,  ubi  modos  syllogisticos  investigabamus ,  tum  in  usu  42,  ubi  et 
eiempla  prostant.     Hie  aliis  utemür.     Diximus  supra,  Gomplexionum  doc- 


76  Wio\cp\fi\6ft  ec^riften. 

trinam  versari  in  divisionum  gcneribus  suballernis  inveniendis,  inveniendis 
item  spcciebus  uoius  divisionis,  et  denique  plurium  in  sc  invicem  ducta- 
srum.  Idque  postremum  huic  loco  servavimus.  Divisionem  autem  in 
divisionem  ducere  est  unius  divisionis  membra  allerius  membris  sub- 
dividere,  quod  interdum  procedit  vice  versa,  interdum  non.  Interdum 
omnia  membrß  unius  divisionis  omnibus  alterius  subdividi  possunt,  inter- 
dum  quaedam  tantum,   aut  quibusdam  tantum.     Si  vice  versa,   ita  Signa- 

bimus   A  I M  d  ;  si  quaedam  tantum,  ita :  A  |  M     ;  si  quaedam  quibusdam 

fc 
tantum,  ita:  A|a\d.     Ad   nostram    vero   computationem   primus   saltem 

l  b..e 

modus  pertinet,  in  quo  exemplum  suppetit  ex  Politicis  egregium.  A  esto 
Respublica,  a  recta,  6  aberrans,  quae  est  divisio  moraiis;  c  Monarchia, 
d  Aristocratia ,  e  Democratia,  quae  est  divisio  numerica:  ducta  divisione 
numerica  in  moralem,  orientur  species  mixtae  2  "~"  3  f.  6,  ac.  ad.  ae.  bc. 
4bd.  be,  Hinc  origo  formulae  hujus:  divisionem  in  divisionem  ducere, 
manifesta  est,  ducendus  enim  numerus  specjerum  unius  in  numenim  spe- 
cierum  alterius.  Numerum  autem  in  numerum  ducere  est  numerum 
numero  multiplicare,  et  toties  ponere  datum,  quot  alter  habet  unitates. 
Origo  est  ex  geometria,  ubi  si  linea  aliam  extremitate  contingens  ab  initio 
ad  finem  ipsius  movetur,  sie  ut  eam  radat,  spatium  omne,  quod  occupabit 
iinea  mota,  constituet  figuram  quadrangularem,  si  ad  angulos  rectos  alteram 
contingit,  irepoiiTjxec  aut  quadratum:  sin  aliter,  rhombum  aut  rhomboei- 
des;  si  alteri  aequalis,  quadratum  aut  rhombum;  sin  aliter,  iT8po(i7]xec  aut 
rhomboeides.     Hinc  et  spatium   ipsum  quadrangulare  facto   ex   multiplica- 

5  tione  lineae  per  lineam  aequale  est.  Caeterum  ejusmodi  divisionibus  com- 
plicabilibus  pleni  sunt  libri  tabularum,  oriunturque  nonnunquam  confusiones 
ex  commixtione  diversarum  divisionum  in  unum,  quod  dividentibus  con- 
scientiam  in  rectam,  erroneam,  probabilem,  scrupulosam,  dubiam,  factum 
videtur.  Nam  ratione  veritatis  in  rectam  et  erroneam  dispescitur,  rationc 
firmitatis  in  apprebendendo  in  certam,   probabilem,   dubiam;    quid  autem 

6  aliud  dubia,  quam  scrupulosa?  Hujus  problematis  etiam  propria  investi- 
gatio  Varronis  apud  B.  Augustinum  Hb.  19  de  Civ.  DEf  cap.  1.  numeri 
sectarum  circa  summum  bonum  possibilium.     Primum  igitur  calculum  ejus 

7sequemur,   deinde  ad  exactius  Judicium  revocabimus.     Divisiones  sunt  VI, 


Wic\olpWäft  e^riften.  77 

4ina  quadrimembris,  2 da  et  6la  trimembris,  reliquae  bimeinbt*es.    I.  Sum- 

mumBonum  esse  polest  vel'Voluptas,  ve)  Indoloria,  vel  utraque, 

vel   prima   naturae.  4.    II.  horum   quodlibet  vel   propter  virtutem 

expetilar,  vel  virtus  propter  ipsum,  velet  ipsum  etvirtus  propter 

se.  4  '~^  3.  f.  42.    III.  S.  B.  aliquis  vel  in  se  quaerit,  vel  iti  societate. 

M^^9:.  f.  24.     IV.  Opinio  autem  de  S.  B.  conslat  vel  apprehensione 

cerla,  vel  probabili  Aeademica.    24  """2  f.  48.    V.  Vitae  item  genus 

cynicum    vel    cultum.    48 '^^  2  f.  96.     VI.   Otiosum,    negotiosum 

vel    temperatum.    96  "^  3   f.  288.     Haee    apud    B.    Augustinum   Varro 

eap.  4  ;    at  c.  2  accuraliorem  retro  censum  instituit.     Divisidnem  ait  3.  5. 

et    6.  facere  ad  modum  prosequendi,    4  ad  modum  apprehendendi  S.  B.; 

oof-TUunt  igiiur  divisiones  ultimae  et  varietates  276,    remanent  42.     Porro 

o^pite  3.  Voluptatem,    indoloriäm   et   utramque  ait  contineri  in  Primis  na- 

tcBV^ae.     Remanent  igitur  3  (corruunt  9):    Prima  naturae  propter  se,  virtus 

|3w-»c:^pter  se,    utraque   propter  se.      Postremam   autem   sententiam   et   quasi  9 

oi*S  Aratione  facta  in  fundo  remanentem  ampleetitur  Varro.    Ego  in  bis  noto, 

Vam  «*ronem  non  tarn  possibiles  sententias  colligere  voluisse,  quam  celebratas, 

^i^:^^«  axioma  ejus:    qui  circa  sumnium  bonum  difTerant,   secta  difTerre;    et 

tra.      Interim    dum    divisionem    instituit,    non    potuit,    quin    quasdam 

"oitoTouc  admisceret.     Alioqui  cur  divisiones  attulit,   quas  poslea   summi 

i  varietatem  non  facere  agnoscit;  an  ut  numero  imperitis  admiralionem 

^Jteret?     Praeterea   si   genera   vitae   admiscere   voluit,    cur  non   plura? 

ne  alii  scientlas   seclantur,   alii   minime;    alii   professionem   faciunt  ex 

ientia,  creduntque  hac  imprimis  summum  Bonum  obtineri?    Etiam  hoc 

S.  B.  magni  momenti  est,  in  qua  quis  republica  vivat:  alii  vitam  rusti- 

urbanae  praetulere,  suntque  genera  variationum  infinita  fere,   in  qui- 

^^^    singulis  aliqui  fuere,   qui  hac  sola  via  crederent  ad   S.  B.  iri   posse. 

^^•^«•0  quando  prima  divisio  ducitur   in   4mum   membrum   secundae,    facitio 

^J)ecies:  4.  voluptas,  2.  indoloria,  3.  utraque,  4.  prima  naturae,  propter 


^^^utern,   cum  tamen  in  omnibus  sit  unum  summum  Bonum  Virtus;    qui 
*^^*Oia  naturae,  is  et  caetera;  qui  voluptatem,  is  et  indoloriäm  ad  virtutem 
ret.     Adde  quod  erat  in  potestate  Varronis,  non  solum  2  dam  et  6tam, 
et  3.  et  4.  et  5.  trimembrem  facere,  addendo  3tiam  speciem,  semper 
^*X.iam  ex  duabus;    v.  g.  in  se  vel  in  societate,   vel  utraque;    apprehen- 
^^^He  certa,  probabili,  dubia;  cynicum,  cultum,  temperatum.    Fuit  et  sen-ii 
^^t^tia,    quae    negaret   dari   S.  B.   constans,    sed    faciendum    quod   cuique 


\ 


78  Wio\o}s^\i^  &dfxifun. 

veniret  in  mentem,  ad  quod  ferretur  motu  puro  animi  et  irrefraclo.  Huc 
fere  Academia  nova,  et  hodiernus  Anabaptistanim  spirilus  inclinabal.  UU 
vero  illi  qui  negant  in  bac  vita  culmen  hoc  ascendi  posse?  quod  Solon 
propter  incertitadinem  pronu'nciandi  dixit,  Christian!  philosophi  ipsa  rei 
natura  moti.     Valentinus  vero  Weigelius  nimis  Enthusiastice,   beatitudinem 

42  hominis  esse  Dei6cationem.  Apud  illos  quoque,  quibus  collocatur  beati- 
tudo  in  aetema  vita,  alii  asserunt,  alii  negant  Yisionem  substantiae  DEI 
beatificam.  Hoc  reformatos  recordor  facere,  et  exstat  de  hoc  argumento 
dissertatio  inter  Gisb.  Voetii  selectas;  illud  nostros,  ac  pro  hac  sententia 
scripsit  Malth.  Ho^  ab  Ho^negg   peculiarem    libellum  contra  Dmim.     Bu- 

i3dowiz  a  Budowa.  In  hac  xpioque  vita  omnes  illos  omisit  Varro,  qui 
bonpm  aliquod  extemum,  eorum  quae  fortunae  esse  dicunt,  summum 
esse  supponunt,  quales  fuisse,  ipsa  Arislotelis  recensio  indicio  est.  Cor- 
poris bona  sane  pertinent  ad  prima  naturae,  sed  6eri  potest  ut  ali- 
quis  hoc  potissimum  genus  voluptatis  sequatur,  alius  aliud.  Et  bonum 
animi  jam  aut  habitus  aut  actio  est,  illud  Stoicis,  hoc  Aristoteli  visum. 
Stoicis  hodie  se  applicuit  accuratus  sane  vir,  Eckardus  Leichnerus,  Me- 
dicus  Erphordiensis ,    tr.   de   apodictica    scholarum    reformatione   et   alibi. 

uQuin  et  voluptatem  animi  pro  S.  B.  habendam  censet  Laurentius  Valla 
in  lib.  de  Vero  Bono,  et  ejus  Apologia  ad  Eugenium  lY,  Pontificem 
Maximum,  ac  P.  Gassendus  in  Ethica  Epicuri,  idque  et  Aristoteli  ex- 
cidisse  VII.  Nicomach.  42  et  43  observavit  Cl.  Thomasius  Tab.  Phil. 
Pract.  XXX.  lin.  58.  Ad  voluptatem  animi  gloriam,  id  est  triumphum 
animi  internum,  sua  laude  sibi  plaeentis,  reducit  Th.  Hobbes  initio  libro- 
rum  de  cive.  Fuere  qui  contemplationem  actioni  prae£errent,  alii  contra, 
alii  utramque  aequali  loco  posuere.  Breviter  quotquot  bonorum  imae  sunt 
species,    quotquot    ex   illis  complexiones,    tot  sunt  summi   boni   possibiles 

45seclae  numerandae.  Ex  hoc  ipso  problemate  origo  est  numeri  personarum 
in  singulis  gradibus  Arboris  Consanguinitatis,  cum  nos,  ne  nimium  a  stu- 
diorum  nostrorum  summa   divertisse   videamur,    eruemus.     Computationem 

46autem^  canonica  neglecta,  civilem  sequemur.  Duplex  personarum  in  sin- 
gulis gradibus  enumeratio  est,  una  generalis,  altera  specialis.  In  illa  sunt 
tot  personae  quot  diversi  flexus  cognationis,  eadem  tamen  distantia. 
Plexus  autem  cognationis  voco  ipsa  velut  itinera  in  arbore  consangui- 
nitatis, lineas  angulosque,  dum  modo  sursum  deorsumve,  modo  in  latus 
itur.     In  hac  non  solum  flexus  cognationis  varietatem   facit,   sed   et   sexus 


¥(41ofoMif4c  €^riftcn.  79 

tum   intermediaruin ,   tum   personäe,   cujus  dislantia  quaeritur  a  data.     In 
illa  enumeratione  Patruus,   AmUa,    id  est  Patris  frater  sororve,  Avunculus, 
Matertera,   id  est  Matris  frater  sororve,   habentuf  pro  eadem   persona,   et 
convenientissime  intelliguntur  in   voce   Patrui,    quia   masculinus   dignior 
foemininum  comprehendit ;  sed  in  enumeratione  speciali  habentur  pro  4  di- 
versis  personis.     Igitur   illic  cognationes,    hie  personae  numerantur  ' 
(sie  tameii  ut  plures  fratres  vel  plures  sorores,   ^uia  ne  sexu  quidem  va- 
riant,  pro  una  utrobique  persona  habeantur) ;   illa  generalis  computatio  est 
Caji  in  1.  4  et  3   (quanquam  specialis  nonnunquam  mixta  est),  baec  spe- 
cialis Pauli  in  grandi  illa  1.  40.  D.  de  Grad,  et  Affin ibus.    Etsi  autem 
prior   fundata   est  in  prob.  4    et  S,    quia  tarnen   posterioris  fundamentum 
est,   quae  buc  pertinet,   praemittemus.     Cognatio  est  formae  linea  veln 
lineanim  a  cognata  persona  ad  datam  ductarum,   ratione  rectitudinis  et  in- 
Oexionis,  et  harum  altemationis.     Persona  h.  1.  est  persona  datae  cogna- 
tionis  et  dati   gradus,    sexusque   tum   sui,   tum   intermediarum,    inter 
«ognatam   scilicet  et  datam.     Datum  autem  voco  personam,    eum  eamve, 
de    cujus   cognatione    quaeritur   ut    appellant   ICti    veteres;    lob.   Andreae 
Petrucium   nomine   sui   Bidelli   feriur  nominasse:    Fr.  Hottomannus   lib. 
de   Gradib.     Cognationuifl ,   uiro&ettxov,    iatine   Propositum.     Terminusis 
persona  vel  cognatio,   quae  est  de  conceptu  complexae^   v.  g.   frater 
Patris  filius.     Igitur  Patris  et  Filius  sunt  termini,    ex  quibus  con- 
cef>tus  Fratris  componitur.    Termini  autem  sunt  vel  primi,  tales  accurate 
locj^endo  sunt  hi  solum :    Pater  et   filius,    nos   tamen   conimodioris  compu- 
tacmcnis  causa  omnes  personas  lineae  rectae  vel  supra  vel  infra  supponemus 
pno   primis^  vel  orti:  accurate  loquendo  omnes  qui  plus  uno  gradu  remoti 
su-Kimt  a   dato,    laxius   tamen,    omnes  transversales   tantum.     Omnes  autem 
(r^ Yiisversales  componuntur  ex  duobus  terminis  lineae   rectae;    binc  et   fa- 
^^^^  m  mum  prodit  artificium  data  quacunque  cognata   numerum   gradus   com- 
pl^^^^ti,   V.  g.  in  simplicissima   transversal ium  persona,   Fratre   seu  Patris 
^'^"^^^  ,  quia    Pater  est   in  4,    filius   etiam   in  gradu  4  4-  4  f.  2,    in   quo   est 
Fr^^^r.     Caeterum  Scbemate  opus  est.     Este  igitur  hoc:  49 


80 


^(ilofo^^ifd^  e^dftcn. 


a> 


Oz 


Oi 


to 


> 
cr 


•10 

5 

Q» 


< 
CO 


r> 

•10 

o 

09 

OP» 

1^ 

0 

s* 

^» 

■^* 

le 

o 

•*• 

» 

K 

•        Cr* 
-^     C       I 


cr 
I 


03 


:^  2 


o 
I 


f   3   ^o    er 

M>     g        I        1 

CA  O 

I 


CA)      p 


5^  p 

M>     CA 


o 
s 

o 
er 

5' 

Vi 

c 
p 
p. 


09 


09 

'  ff  il 

09     W  ff 

<!  ff 

(t  Vi 

< 


O 

cn 

ff 

r 


ff 

ff 
cr 

s 

09 

09 

1 

CR 

■ 

1 

■ 

^  o 

*     ff 

cn 

•10 

Mag- 

09 

■-s 

ff 

1 

• 

• 

ff 

Vi 

•10 

09 


I«    cn 


W    ►    •sj 
»    H    SO 


H 


cr 
o^   ff     g 

cn       I 


ff 


e*      ^        09 

K>    K*    ff      I 


•10 

o 

09 

ff 

er 
I 


CO 


•O 

09 


cn 


CP        (^ 

I 


•fl 


ff 

09 


a     09 

I 


•10 

3 
I 


*   2L   £ 
o«   c«    g 


t 


00 

H 

3. 

ff 

'S 

Vi 


OS 


D 

O 


O« 


00 


> 

TT 
ff 
(D 

O 
Vi 


Cd 

■-s 
o 

ff 

Vi 


CO 


O 
CA 


tO 


ff 
09 


•10 

i 

0 

09 


•1 


Sunt  in  hoc  scheinate  infihita  propemodum  digna  observatiohe.  Nos  pauca  20 
stringemus.  Personae  eo  loco  inteiligantur ,  ubi  puncla  sunt.  Nutoäri 
puncta  includentes  designant  terminos  seu  gradus  lineae  rectae  [antecedens 
ascendentis,  sequens  descendentis]  ex  quibus  datus  gradus  transversalis 
componitur.  In  eadem  Linea  transversa  directa  sunt  ejusdem  gradus  eo- 
gnationes:  oblique  a  summo  ad  imum  dextrorsum  ordinem  generationis,  at 
sinistronsum  complectuntur  cognationes  homogeneas  gradu  differentes.  Linea 
perpendicularis  unica  a  vertice  ad  basin,  triangulum  dividens,  continet 
cognationes,  quarum  terminus  et  ascendens  et  descendens  sunt  ejusdem 
gradus;  tales  voco  aequilibres,  et  dantur  solum  in  gradibus  pari  nu- 
mero  signatis,  in  uno  non  nisi  unus.  Nam  si  libra  esse  fingatur,  cujus  34 
Trutina  sit  linea  gradus  primi,  brachia  vero  sint,  dextrum  quidem,  linea 
perpendicularis  a  summa  persona  descendentium,  sinistrum  vero,  perpen- 
dicularis a  summa  ascendentium  ducta  ad  terminum  vel  ascendentem  vel 
descendentem  datam  cognationem  componentem;  tum  brachiis  aequalibus, 
si  utrinque  3.  3.  aut  2.  2.  etc.  cognatio  erit  aequilibris  et  ponenda  in 
medio  trianguli;  in  inaequalibus,  cognatio  talis  ponenda  in  eo  latere  quod 
lineae  rectae  vel  ascendenti  vel  descendenti,  ex  qua  bracliium  longius 
somtum  est,  est  vicinum.  Hie  jam  complexionum  vis  apertissime  relucet.  22 
Gomponuntur  enim  omnes  personae  transversae  ex  2  terminis,  una  cogna- 
tione  recta  ascendenti,  altera  descendenti,  semper  autem  sie,  ut  ascendens 
in  casu  oblique,  descendens  in  casu  recto  conjungantur,  v.  g.  frater,  id 
est  patris  filius.  At  si  contra,  redibit  persona  data,  nam  qui  patrem  filii 
-sui  nominat,  se  nominat,  quia  unus  pater  plures  fiUos  habere  potest,  non 
^«contra.  Ex  his  jam  datur:  proposito  quocunque  gradu  cognatio-23 
znum,  tum  numerum,  tum  species  reperire;  numerus  transver- 
lium  semper  erit  unitate  minor  gradu  (numerus  omnium  semper  unitate 
ajor,  quia  addi  debent  duae  cognationes  lineae  rectae,  una  sursum,  altera 
eorsum)  cujus  ratio  ex  inventione  specierum  patebit.  »Nam  com2na- 
^tiones  partium,  ober  3^fäßung  in  jtoe^  S^^eH,  dati  numeri  cujuscunque 
"Qsunt  tot,  quot  unitates  habet  numeri  dati  paris  dimidium,  imparis  demta 
^unitate  dimidium,  v.  g.  6  habet  has:  5,  4;  4,  2;  3,  3;  ejusque  rei  ratio 
^manifesta  est,  quia  semper  numerus  antecedens  proximus  dato  cum  remo- 
■^tissimo,  paene  proximus  cum  paene  remotissimo  complicatur  etc. «  Sed 
<^um  hie  non  solum  complexionis,  sed  et  situs  habenda  ratio  sit,  v.  g.  alia 
Cognatio  est  5,   1,    nempe  Abpatrui,    quam  1,  5,    nempe  Abpatruelis,    hine 

IV.  6 


82  ^if\io\opWd}t  ed^riften. 

cum  2  res  silum  varient  2  vicibus,  ergo  dupliceniur  discerptiones,  redibit 
numerus  datus  si  par  fuerat;  sed  cum  in  ejus  discerptionibus  detur  una 
homogenea,  v.  g.  3.  3,  in  qua  nihil  dispositio  mutat^  hinc  sublrahatur  de 
numero  dato,  seu  duplo  discerpUonum ,  iterum  1,  si  vero  numerus  datus 
i4  fuerat  impar,  redibit  numerus  unitate  minor.  Ex  hoc  manifestum  est  ge- 
neraliter:  (1.)  Sublrahatur  de  numero  gradus  unitas,  productum  erit  nu- 
merus cognationum  transversalium ;  (2.)  duo  numeri,  qui  sibi  sunt  com- 
plemento  ad  datum ,  seu  quorum  unus  tantum  distat  ab  1 ,  quantum  alter 
a  dato,  complicati  dabunt  Speciem  cognationis,  si  quidem  praecedens  in- 

25  telligatur  signißcare  ascendentem,  sequens  descendentem  sui  gradus.  Hac 
occasione  obiter  explicandum  est,  quae  sint  dati  numeri  discerptiones, 
3ctfäQungen,  possibiles.  Nam  orones  quidem  Discerptiones  sunt  Gomplexio- 
nes,  sed  Gomplexionum  eae  tantum  Discerptiones  sunt,  quae  simul  toti  sunt 
aequales.  Instigari  similiter  possunt  tum  com2nationes,  tum  con3naViones, 
tum  discerptiones  simpliciter,  tum  dato  exponente.  Quot  factores  vel  divi- 
sores  exactos  numerus  aliquis  datus  habeat,  scio  solutum  vulgo.  Et  hinc 
est  quod  Plato  numerum  civium  voluit  esse  5040,  quia  hie  numerus  plu- 
rimas  recipit  divisiones  civium  pro  officiorum  generibus,  nerope  60,  Hb.  5. 
de  Legib.  fol.  845.  Et  hoc  quidem  in  multiplicatione  et  divisione,  sed 
qui  additione  datum  numerum  producendi  varietates,  et  subtractione  discer- 
pendi  collegerit,  quod  utrumque  eodem  recidit,  mihi  notus  non  est.  Viam 
autem  colligendi  com2nationes  discerptionum  ostendimus  proxime.  Ai  ubi 
plures  partes  admittuntur,  ingens  panditur  abyssus'  discerptionum,  in  qua 
videmur  nobis  aliquod  fundamentum  computandi  agnoscere,  nam  semper 
discerptiones  in  3  partes  oriuntur  ex  discerptionibus  in  2,  praeposita  una; 

26  exsequi  vero  hujus  loci  fortasse,  temporis  autem  non  est.  Caeterum  an- 
tequam  in  Arbore  nostra  a  computatione  generali  ad  specialem  veniamus, 
unum  hoc  admonendum  est,  Definitiones  cognationum  a  nobis  assignatas  in 
populari  usu  non  esse.  Nam  v.  g.  Patnium  nemo  deßnit  avi  filium,  sed 
potius  patris  fratrem.  Quicunque  igitur  has  definitiones  ad  populärem 
efformare  morem  velit,  si  quidem  persona  transversalis  ascendit;  in  ter- 
mino   descendenti   loco   fiiii   substiluat  fratrem;    nepotis  patruum  etc.   loco 

27  Descendentem  ponat  uno  gradu  minorem ;  sin  descendit,  contra.  Nunc 
igitur  cum  ostendimus  cognationes  in  quolibet  gradu,  gradus  numero  uni- 
tate majores  esse,  age  et  Personas  cognationum  numeremus,  quae  est 
Specialis  Enumeratio.     Diximus  autem  in   eadem   cognatione  diversi- 


W^o^opWd^t  (Schriften.  83 

t^tem  facere  tum  Sexum   cognatae,    tum   intermediarum   inter  cognatam  et 
datam  personarum.    Sexus  autem  duplex  est.     Igitur  semper  continue  nu- 
merus personarum  est  duplicandus,  v.  g.  non  solum  et  pater  et  mater  sexu 
variant,  2,  sed  Herum  pater  habet  patrem  vel  matrem.     Et  mater  quoque ; 
hinc   4.  Avus  quoque  a  patre  habet  patrem  vel  matrem,    et   avia   a  patre, 
et  avus   a   matre   aviaque   similiter;    hinc  8  etc.      Igitur   reguiam   colligo : 
»2  ducatur  toties  in  se,  quotus  est  gradus  cujus  personae  quaeruntur,    vel 
»quod   idem    est,    quaeratur    numerus    progressionis    geometricae    duplae, 
9  cujus  exponens  sit  numerus  gradus.    Is  ducatur  in  numerum  cognationum 
od^iti  gradus;   productum   erit  numerus  personarum  dati  gradus. a     Et   hac^K 
fnethodo  eundem   numerum   personarum   erui,    quem   Paulus   IGtus  in  d. 
/.    -fO.  excepto  gradu  5.  Gr.  I.  2 '^  2  f.  4,  consentit  Paulus  d.  1.  10.  §.  12. 
Gr.  II.  2-^2  f.  4-^3  f.  12,  §.  13.    Gr.  III.  2.  2.  2  "f.  8^  4  f.  32,  §.  14. 
Gf.    IV.  2.  2.  2.  2-^  f.  16-^5  f.  80,  §.  15.   Gr.  V.  2.  2.  2.  2.  2  ^  f.  32 -^  6 
f.    4  Q2,  dissentit  Paulus  §.  16.  et  ponit:    18i,  cujus  tamen  calculo  errorem 
in€»ssei  necesse  est.    Gr.  VI.  2.  2.  2.  2.  2.  2  '"^  f.  64  ^  7  f.  448,    consentit 
Paulus  §.  17.  Gr.  VII.  2.  2.  2.  2.  2.  2.  2    ^  f.  128  ^  8  f.  1024,  §.  fin.  18. 

Probl.  IV. 

DATO  NUMERO  RERUM  VARIATIONES 

ORDINIS  INVENIRE. 

«>  Solutio :    Ponantur   omnes    numeri    ab    unitate   usque    ad    Numerum  i 
»rer^ii^TQ  Inclusive  in  serie  naturali,    factus    ex  omnibus  continue  erit  quae- 
»sit^UÄTTi« ;  ut  esto  tabula  Sl,  quam  ad  24  usque  continuavimus. 


6 


84 


^f^ilofo^^tf^e  ei^rifteit. 


Tab.  n. 

1 

2 

6 

24 

120 

720 

5040 

40320 

362880 

3628800 

39916800 

479001600 

6227020800 

87178291200 

1307874368000 

20922789888000 

355687428096000 

6402373705728000 

t21 6451 00408832000 

2432902008176640000 

51090942171709440000 

1 124000727777607680000 

2585201 6738884976640000 

620448401733239439360000 


1 
2 
3 
4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

17 

18 

19 

20 

21 

22 

23 

24 


Latus  dextrum  habet  exponentes  seu  numeros  rerum  qui  hie  coincidunt, 
in  medio  sunt  ipsae  Variationes.  Ad  sinistrum  posita  est  differentia 
variationuni  duarum  proximarum,  inter  quas  est  posita.  Quemadmodum 
exponens  in  latere  dextro,  est  ratio  variationis  datae  ad  antecedentem. 
Ratio  solutionis  erit  manifesta,  si  demonstraverimus  Exponentis  dati 
variationern  esse  factum  ex  ductu  ipsius  in  variationein 
exponentis  anteeedentis,  quod  est  fundanientum  Tabulae  T\, 


^^^((cfcp^tf(^e  e^riften. 


85 


In  hunc  finem  esto  aliud  Schema  1.  In  eo  4  rerum  AB  CD  24  Tab.  1. 
variationes  ordinis  oculariter  expressimus.  Puncta  significant 
rem  praecedentis  lineae  directe  supra  positam.  Methodum  dis- 
ponendi  secuti  sumus,  ut  primum  qualh  minimum  variaretur, 
donec  paulaiim  omnia.  Gaetenim  quasi  limitibus  distinximus 
Variationes  exponentis  antecedentis  ab  iis  quas  superaddit  se- 
quens.  Breviter  igitur:  Quotiescunque  varientur  res  datae, 
V.  g.  ires  6  maffi,  addila  una  praeterea  poni  potcrit  servatis 
variationibus  prioris  numeri  jam  initio,  jam  2do,  jam  3tio,  jam 
ultimo  seu  4to  loeo,  seu  toties  poterit  prioribus  varie  adjungi, 
quot  habet  unitates;  et  quotiescunque  prioribus  adjungetur, 
priores  variationes  omnesponet;  velsic:  quaelibet  res  aliqueni 
locum  tenebit  semel,  cum  interim  reliquae  habent  variationem 
antecedentem  inter  se^  conf.  problem.  7.  Patet  igitur  variatio- 
nes priores  in  exponentem  sequentem  ducendas  esse.  Theo- 
rem ata  hie  observo  sequentia:  (1.)  omnes  numeri  variationum 
suntpares;  (2.)  omnes  vero  quorum  exponens  est  supra  5,  in 
cyphram  desinunt,  imo  in  tot  cyphras,  quoties  exponens  5na- 
rium  continet.  (3.)  Omnes  summae  Variationum  (id  est  aggre- 
gata  variationum  ab  1  aliquousqne)  sunt  impares  et  desinunt 
in  3  ab  exponente  4  in  infinitum;  (4.)  quaecunque  variatio 
antecedens,  ut  et  exponens  ejus,  omnes  sequentes  variationes 
metitur.  (5.)  Numeri  variationum  conducunt  ad  conversionem 
progressionis  arithmeticae  in  harmonicam.  Esto  enim  pro- 
gressio  arithmetica  1.  Jl.  3.  4.  5  convertenda  in  harmonicam. 
Maximi  numeri  h.  1.  5  quaeratur  Variatio:  120;  ea  dividatur 
per  singulos,  prodibunt:  120.  60.  40.  30.  24,  termini  harmo- 
nicae  progressionis.  Per  quos  si  dividatur  idem  numerus  120, 
numeri  progressionis  illius  arithmeticae  redibunt.  (6.)  Si  data 
quaecunque  variatio  duplicetur,  a  pröducto  subtrahatur  factus 
ex  ductu  proxime  antecedentis  in  suum  Exponentem,  residuum 
erit  summa  utriusqueVariationis,  v.  g.24'~^2  f.  48 — '6'~^3' 18f.  30  =  6-|-24 
f.  30.  (7.)  Variatio  dala  ducatur  in  se,  factus  dividatur  per  antecedentem,  pro- 
dihit  differentia  inter  datam  et  sequentem,  v.  g.  6  '^  6  f.  36.  ^_  f.  18=^24  —  6 
f.  18.  Inprimis  autem  duo  haec  postrema  theoremata  non  facile  obvia  crc- 
diderim.     Usus  etsi  multiplex  est,  nobis  tamen  danda   opera,    ne  caeteris 


A 

b 

cd 

• 

de 

c 

bd 

• 

db 

d 

bc 

• 

cb 

B 

a 

cd 

• 

de 

c 

ad 

• 

da 

d 

ac 

• 

ca 

C 

b 

ad 

• 

da 

a 

bd 

• 

db 

d 

ba 

• 

ab 

D 

b 

ca 

• 

ac 

c 

ba 

• 

ab 

a 

bc 

• 

cb 

st)  $Mlofo)>^if4fe  Schriften. 

* 

probieraatibus  omnia  pracripiamus.     Gumque   serias  inprimis  applicaliones 
Complexionum   doctrinae    miscuerimus    (saepe    enim    necesse    erat   Ordinis 
Varielates  in  Gomplexiones  duci),  erunl  hie  pleraque  magis  jucunda,  quam 
sutilia.     Igitur   quaenint,    quoties  datae  quotcunque   personae  uni   mensae 
alio  atque  alio   ordine   accumbere   possint.     Drexelius  in  Pha^lhonte  orbis 
seu  de  viliis  linguae  p.  3.  c.  1,    ubi  de  lingua  oliosa,   ita  fabulam  narrat: 
Paterfamilias   nescio    quis    6    ad    eoenam    hospites    invitaverat.     Hos    eum 
accumbendi  lempus  esset,   7rpoeSp(av   sibi   mutuo  deferentes,    ita   increpat: 
quid?  an  stantes  eibum  capiemus?  imo  ne  sie  quidem,    quia   et  stantium 
necessarius  ordo  est.    Nisi  desinitis,  tum  vero  ego  vos,  ne  conqueri  possi- 
tis,   toties  ad  eoenam  vocabo,   quoties  variari  ordo  vester  potest.     Hie  an- 
tequam  loqueretur^   ad  caiculos  profecto  non  sederat,   ita  enim  comperisset 
ad  720  variationes  (tot  enim  sunt  de  6  exponente,    uti  Drexelius   illic   12 
paginis,   et  in  qualibet  pagina  3  eolumnis   et   in  qualibet  columna  20  va- 
riationibus  oculariter  monstravit)  totidem  coenis  opus  esse;    quae  etsi  con- 
6  tinuarentur,  720  dies,   id  est  10  supra  biennium  absument.     Harsdörfferus 
Delic.    Math.    p.  2.   sect.  1.   prop.  32   hospites    ponit   7;     ita    variationes, 
coenae,  dies  erunt  5040,    id  est  anni  14  septimanae  10.     At  Georg.  Heni- 
schius,  Medieus  Augustanus,  Arithmeticae  perfeetae  üb.  7.  pag.  399  hospi- 
tes vel  convictores  ponit  12;  variationes, '  coenae,  dies  prodeunt  479004600; 
ita  absumentur  anni  1312333   et   dies  5.     Imo  si   quis   in   hoc   Exponente 
tentare  vellet,    qiiod  Prexelius   in  dimidio  ejus   effecit,    nempe  variationes 
oculariter  experiri,  annos  insumeret  110,    demto  q'uadrante,   et  si   singulis 
diebus   12    horis    laboraret    et    hora   qualibet   1000    variationes    effingeret. 
TPretium  operae   si  Diis  placet!    Alii,    ut   cruditatem   nudae  contemplationis 
quasi  condirent,  versus  elaborarunt,   qui  salvo  et  sensu  et  metro  et  verbis 
variis   modis   ordinari   possunt.     Tales  primus  Jul.    Caes.    Scaliger   üb.  2. 
Po^tices  Proteos  appellat.     Herum  alii  minus  artis  habent,  plus  variationis, 
ii  nempe  quorum  omnis  est  a  monosyllabis  variatio;  alii  contra,  in  quibus 
temperatura  est  monosyllaborum  caeterorumque.     Et  quoniam  in   his  plu- 
rimae  esse  solent  inutiles  variationes,    de  quibus  problemate  11   et  12  erit 
8  contemplandi  locus ,   de  i  1 1  i  s  solis  nunc  dicemus.     Bernhardus  Bauhusius, 
Societatis   lesu,   Epigrammatum   insignis   artifex ,    tali  Hexametro  Salvatoris 
nostri  velut  Titulos  piovoooXXaßoo;  complexus  est: 

Rex,  Dux,  Sol,  Lex,  Lux,  Föns,  Spes,  Pax,  Mens,  Petra,  CHRISTUS. 


Hunc.Eryc.  Puteanus  Thaumat.  Pietät.  Y.  pag.  107,  aliique  ajunt  variari 
|30sse  vicibus  362880,  scilicet  moaosyllabas  lantum  respicientcs,  quac  9 ; 
^go  numerum  prope  decies  majorem  esse  arbitror,  nempe  hunc  3628800. 
^}am  accedeos  decima  vox  CHHISTUS  etiam  ubique  potest  poni,  dummodo 
Petra  maoeat  immota,  et  post  Petram  vel  vox  Christus  vel  2  monosyllaba 
f3onantur.  E^runt  igitur  variationes  inutiles,  quibus  post  Petram  ponitur 
•f  monosyllaba  proxime  antecedcnte  Petram  Christo;  id  contingit  quoties 
c^aeterae  8  monosyllabae  sunt  variabiles,  nempe  40320  maffl,  cum  ultima 
f>ossit  esse  quaecunque  ex  illis,  9.  40320^9  f.  362880—3628800 
f.  3265920,  qui  est  numerus  utilium  versus  hujus  Bauhusiani  variationum. 
Thomas  Lansius  vero  amplius  progressus  praefatione  Consultationum  talc9 
quid  molitus  est: 

Lex,  Rex,  Grex,  Res,  Spes,  lus,  Thus,  Sal,  Sol(bona],  Lux,  Laus. 

Mars,  Mors,  Sors,  Lis,  Vis,  Styx,  Pus,  Nox,  Fex  (mala),  Crux,  Fraus. 

Hie  singuli  versus,  quia  14  monosyllabis  constant,  variari  possunt  vicibusio 
3  994  6800.  Herum  exemplo  Joh.  Philippus  Ebelius  Giessensis,  Scholae 
U^Imensis  quondam  Rector,  primum  Hexametrum,  deinde  Elegiacum  Disti- 
c^fion  commentus  est.  Ille  exstat  praefat.  n.  8;  hoc,  quia  et  retrocurrit, 
i«3  ipso  opere  pag.  2  Ver^uum  Palindromorum ,  quos  in  unum  fasciculum 
c^ollectos  Ulmae  anno  4623  in  12mo  edidit.     Hexameter  ita  habet: 

DIs,  Vis,  LIs,  Laus,  fraUs,  stirps,  frons,  Mars,  regnat  In  orbe. 

VJbi  eadem  opera  annus  quo  et  compositus  est,  et  verissimus  erat,  a  Christo 
*^«ito  4620mus,  exprimitur.  Cujus  cum  monosyllabae  sint  8,  40320  varia- 
t^iones  necesse  est  nasci.     At  Distichon  ad  Salvatorem  tale  est:  ii 

Dux  mihi  tu,  mihi  tu  Lux,  tu  Lex,  Jesule,  tu  Rex : 
Jesule  tu  Pax,  tu  Fax  mihi,  tu  mihi  Vox. 

Variationes    ita  computabimus :    tituli    Salvatoris    (uovoaoXXaßoi   sunt   7;    hl 
toter   se   variantur   5040   vicibus.      Cumque    singulis   adjecta   sit   vox   Tu, 
quae  cum  titulo  suo  variatur  2  vicibus,  quia  jam  ante,  jam  post  poni  po- 
lest,    idque    contiogat    vicibus    Septem,    ducatur    2narius    septies    in    se, 
^.  2.   2.  2.  2.  2  ""  2  f.   128  seu  Bissurdesolidum  de  2,   factus  ducatur  in 
50 iO  '^428  f.  645120;  productum  erit  Quaesitum.    Hos  inter  nomen  suum 
voluit   et   Joh.  Bapt.  Ricciolus   legi',    ut  alieniori   in   opere  Podtica  facultas 
professoris   quondam   sui   tanto  clarius  reluceret.     Symbola  ejus  Almagest.  \% 
nov.  P.   4.  lib.  6.  c.   6,  Scholio  1.  fol.  413  talis: 


SS  W^^\^PW^t  ^^x\\Un. 

Hoc  nielri  tibi  nie  en  nunc  hie,  Thety,  Prolea  sacro: 
Sum  Stryx,  Glis,  Grus,  Sphynx,  Mus,  Lynx,  Sus,  Bos,  Gaper  et  Hydrus, 
cujus    9    monosyllabae    variantur    362880    vicibus.      Si    loco    postremarum 
vocum:    et  Hydrus,  subslituisset  monosyllabas ,  v.  g.  Lar,  Grex,  ascen-  ' 
disset  ad  Lansianas  varietates.     Hie  admonere   cogor,    ne  nie  quoque  eon- 
tagio  criniinis  corripiat,    primain  in  Thety   correptam   non  legi.     Et  sue-> 
currit  opportune  Virgilianus  ille,  Georg,  lib.  1.  v.  31: 

Teque  sibi  generum  Thetysemat  omnibus  undis. 
Nani  alia  Thetys,  Oceani  Regina,  Nerei  conjux;  alia  Thetis,  nympha  marina 
vilis,  Peleo  mortali  nupta,  Achillis  parens,  nee  digna  cui  se  Proteus  sacret. 
Ea  sane  corripitur: 

Vecta  est  frenato  caerula  pisce  Thetis. 
Gaeterum   Ricciolus  Scaligerum   imitari   voluit,    utriusque   enim   de   Proteo 
Proteus  est.     Hujus  autem  iste: 

Perfide  sperasti  divos  te  failere  Proteu. 
De  cujus  variationibus  infra  probl.  fin.     Ne  vero  Germani   inferiores  vide- 
rentur,  elaborandum  sibi  Harsdörfferus  esse  duxit,  cujus  Delic.  Math.  P.  3. 
sect.  4.  prop.  14  distichon  exstat: 

&IX,  ftunft,  ®t%  ®vitff,  8ob,  SBkxb  unb  ftinb. 

SDtan  ffat,  \viäft,  fe^(t,  ^offt,  unb  ))erfd^n)inb. 

Gujus  11  monosyliaba  babent  variationes  39916800.  Tantum  de  versibus. 
Quanquam  autem  et  Anagrammata  huc  pertinent,  quae  nihil  sunt  aliud, 
quam   Variationes  utiles   literarum   datae    orationis,    nolunius   tarnen   vulgi 

uscrinia  compilare.  Unum  e  literaria  re  vel  dissensu  computantium  quaeri 
dignum  est:  quoties  situs  literarum  in  Alphabete  sit  variabilis.  Glav.  Com. 
in  Sphaer.  Joh.  de  Sacro  Bosco  cap.  1.  pag.  36.  23  literarum  linguae  la- 
tinae  dicit  variationes  esse  25852016738884976640000,  cui  nostra  assenti- 
tur  computatio;  24  literarum  Germanicae  linguae  variationes  Laurem- 
bergius  assignavit  620448397827051993,  Erycius  Puteanus  dicto  libello, 
62044801733239439360000;  atHenricusabEtten:620448593438860613360000, 
omnes  justo  pauciores.  Numerus  verus,  ut  in  tabula  Sl,  manifestum,  est 
hie:  620448401733239439360000.  Omnes  in  eo  conveniunt,  quod  numeri 
initiales  sint  620448.  Puteaneae  computationis  error  non  mentis,  sed  ca- 
lami  vel  typorum  esse  videtur,  nihil  aliud  enim,  quam  loco  7mo  numerus 

45  4  est  omissus.  (Aliud  autem  sunt  variationes,  aliud  numerus  vocum  ex 
datis    literis    componibilium.      Quae    enim    vox    23    literarum    est?     Imo 


^HMo^Mfc^e  et^iiften.  89 

quantacunque  sit,  inveniantur  onmes  complexiones  S3  rerum,  in  singulas 
ducaniur  variationes  suae  juxta  probl.  2  num.  59,  productuiii  erit  nunie- 
rus  oninium  vocum  nullam  literam  repetitam  habentium.  Al  habenies  re- 
perire  docebit  problema  6.)  Porro  tantus  hie  numerus  est,  u(,  etsi  totus 
globus  ierraqueus  solidus  ci^cumquaque  esset,  et  cuilibet  spatiolo  homo 
insisterel,  et  quotannis,  imo  singuiis  horis  morerentur  omnes  surrogatis 
novis,  summa  omnium  ab  initio  mundi  ad  finem  usque  multum  abfutui^a 
Sit,  ut  ait  HarsdörflT.  d.  1.  Hegiam  Olynthium  Graecum  dudum  censuisse. 
His  conlemplationibus  cum  nuper  amicus  quidam  objiceret,  ita  sequi,  utie 
über  esse  possit,  in  quo  omnia  scripta  scribendaque  inveniantur;  tum  ego: 
et  fateor,  inquam,  sed  legenti  grandi  omnino  fulcro  opus  est,  ac  vereor 
ne  orbem  terrarum  opprimat.  Pulpitum  lamen  commodius  non  inveneris 
comibus  animalis  illius,  quo  Muhamed  in  coelum  vectus  arcana  rerum 
expioravit,  quorum  magnitudinem  et  distantiam  Aleorani  oracula  dudum 
tradiderunt.  Vocum  omnium  ex  paucis  literis  orientium  exemplo  ad  de- 17 
clarandam  originem  rerum  ex  Atomis  usus  est  ex  doctrina  Democriti  ipse 
Aristot.  1.  de  Gen.  et  Corr.  text.  5.  et  illustrius  lib.  Metaph.  c.  4,  ubi 
ait  ex  Democrito,  Atomos  difTerre  ox^V-^'^^^  ^^  ^^^  Figura,  uti  literas  A  et 
N;  biazi,  id  est  situ,  uti  literas  N  et  Z,  si  enim  a  iatere  aspicias,  altera 
in  alteram  commutabitur;  Teilet,  id  est  ordine,  v.  g.  Syllabae  AN  et  NA. 
Lucret.  quoque  lib.  2.  ita  canit: 

Quin  etiam  refert  nostris  in  versibus  ipsis 

Cum   quibus   (complexiones)  et   quali   sint  ordine 

(variatio  situs)  quaeque  locata. 
Namque  eadem  coelum,  mare,  terras,  flumina,  Solem 
Significant:    eadem  fruges,  arbusla,  animantes: 
Si  non  omnia  sint,  at  multo  maxima  pars  est 
Consimilis;  verum  positura  discrepitant  haec. 
Sic  ipsis  in  rebus  item  jam  materiai 
Inlervalla,  viae,  connexus,  pondera,  piagae, 
Concursus,  motus^  ordo,  positura^  figura 
Cum  permutantur,   mutari  res  quoque  debenl. 
El  I^ctant.  Divin.  Inst.  lib.  3.  c.  49.  pag.  m.  163:  Vario,   inquit   (Epi- 
curus),    ordine    ac    positione    conveniunt    atomi   sic\it    litcrae, 
quae  cum  sint  paucac,    varie  tamen  coUocatae  innumerabilia 
verba   conficiunt.     Add.    Pet.    Gassend.    Com.    in    lib.    10.    La^rtii   ed. 


I 


90  "l^f^ilofo^^tf^e  «Triften. 

Lugduni  finno  1649  fol.  227,  et  loh.  Chrysost.  Magnen.  Democrit.  redivivo 
48Disp.  2.  de  Atomis  c.  4.  prop.  3S.  p.  269.  Denique  ad  hanc  literarum 
transpositionem  pertinet  ludicruni  illud  docendi  genus,  cujus  meminii  Hie- 
ronymus  ad  Paulinam  tesserarum  usu  literas  syllabasque  pueruUs  iiupri- 
niens.  Id  HarsdörfTerus  ita  ordinal  Delic.  Math.  P.  2.  sect.  13.  prop.  3: 
sunt  6  cubi,  quilibet  cubus  sex  lateruin  est,  eruntque  inscribenda  36,  haec 
nerape:  I.  a.  e.  i.  0.  u.  ^.  U.  b.  c.  b.  f.  g.  ff.  111.  I.  L  m.  n.  p,  q. 
IV.  r.  «.  6.  t.  ».  je.  V.  ö.  i.  «.  r.  ä.  ö.  VI.  ff.  ff.  ft.  \<fy.  <fy,  g.  Alpha- 
belum  auteiii  lusus  unius  tesserae,  sy Ilabas  (bad  ®ud^ftQbiren)  duarutn  do- 
cebit:  inde  paulatim  voces  orientur. 

Probl.  V. 

DATO  NUMERO  RERUM  VARIATIONEM  SITUS  MERE 
REIATI  SEU  VICINITATIS  INVENIRE. 

I  »Quaeratur  Variatio  situs  absolut! ,    seu   ordinis,    de   numero    rerum 

»unilate  minori  quam  est  datus^  juxta  probl.  4;  quod  invenielur  in  Tab.  H. 

2»erit  quaesitum.a  Ratio  Solutionis  manifesta  est  ex  Schemate  1,  quo  ra- 
tionem  solutionis  problematis  praecadentis  dabamus,  v.  g.  in  variationibus 
vicinitatis ,  variationes  hae:  Abcd.  Bcda.  Gdab.  Dabo,  habentur  pro  una, 
velut  in  circulo  scripta.  Et  ita  similiter  de  caeteris;  omnes  igitur  illae  24 
variationes  dividendae  sunt  per  numerum  rerum,   qui  hoc  loco  est  4,  pro- 

3dibit  variatio  ordinis  de  numero  rerum  antecedenti,  nempe  6.  Finge  tibi 
hypocaustum  rotundum  in  omnes  4  piagas  januas  habens,  et  in  medio  posi- 
tam  mensam  (quo  casu  quis  sit  locus  honoratissimus  disputat  Schwenter, 
et  pro  janua  orientem  spectante  decidit,  e  cujus  regione  collocandus  sit 
honoratissimus  hospes,  Delic.  Math.  sect.  VII.  prop.  28.)  atque  ita  hospi- 
tum  situm  variari  cogita  prioritatis  posterioritatisque  consideratione  reniola. 

k  Hic  obiter  aliquid  de  Circulo  in  demonstratione  perfecta  dicemus.  Ejus 
cum  omnes  Propositiones  sint  convertibiles,  prodibunt  syllogismi  sex^  cir- 
culi  tres.  Ut  esto  demonstratio:  I.  0.  rationale  est  docile.  O.  homo  est 
rationalis.  Ergo  0.  homo  est  docilis.  II.  0.  homo  est  docilis.  0.  rationale 
est  homo.  Ergo  0.  rationale  est  docile.  2.  III.  0.  homo  est  rationalis. 
0.  docile  est  homo.  Ergo  0.  docile  est  rationale.  IV.  0.  docile  est  ra- 
tionale. 0.  homo  est  docilis.  Ergo  0.  homo  est  rationalis.  3.  V.  0.  homo 
est  docilis.  0.  rationale  est  homo.  Ergo  0.  rationale  est  docile.  VI.  0.  ra- 
tionale est  docile.    0.  homo  est  rationalis.    Ergo  0.  homo  est  docilis. 


$^ilcfop^if(te  «^(^rilteii.  9] 


Probl.  VI. 

DATO  NUMERO  RERIJM  VARIANDARUM, 

QUARUM  ALIQUA  VEL  ALIQUAE  REPETUNTUR, 

VARIATIONEM  ORDINIS  INVENIRE. 

j»Numerentur  res  simpJices  et  ex  iisdem  repelitis  semper  una  lantum,  i 
»et  ducantur  in  variationem  numeri   numero  variationum   dato  unitate  mi- 
»noris;  productum  erit  quaesitum.«     V.  g.  sint  sex:  a.  b.  c.  c.  d.  e,  sunt 
simplices  4  +  ♦   (duo   illa  c  habeBtur  pro  4)  f.  •>  ""^  420  (<20  autem  sunt 
variatio  numeri  5   antecedentis  datum  6)  f.  600.     Ratio   manifesta  est,   si2 
quis  intueatur  schema  ^ ;  corruent  enim  omnes  variationes,  quibus  data  res 
pro  se  ipsa   ponitur.     Usum   nunc  monstrabiinus.     Esto   propositum :    dato  3 
textu  omnes  melodias  possibiles  invenire.     Id  Harsdörfferus  quoque  Delic. 
Math.  sect.   4.  prop.  7.  tentavit.     Sed  ille  in  textu  5   syllabarum  melodias 
possibiles   non   nisi  120    esse  putat,   solas  variationes  ordinis  intuitus.     At 
nobis  necessarium  videtur  etiam  complexiones  adhibere,  ut  nuac  apparebit. 
Sed  altius  ordierour :  Textus  est  vel  simplex,  vel  compositus.    Compositum « 
voco   in   lineas,   Steitnseiten,    distinctum.     Et   compositi    textus   Variationen! 
discemus  melodiis  simplicium   in  se  continue  ductis  per  probl.  3.     Textus 
Simplex  vel  excedit  6  syilabas,    vel  non  excedit.     Ea  difTerentia   propterea 
necessaria  est,  quia  6  sunt  voces:  Ut,  Be,  Mi,  Fa,  Sol,  La  (ut  omittam  7mam: 
Bi,  quam  addidit  Eryc.  Puteanus  in  Musathena).     Si  non  excedit,    aut  sex 
syllabarum,  aut  minor  est.    Nos  in  exemplum  de  Textu  hexasyllabico  ratio-  5 
cinabimur.  poterit  harum  rerum  intelligens  idem   in  quocunque  praeslare. 
Gaeterum  in  omnibus  plusquam  hexasyllabicis  necesse  est  vocum  repetitio- 
nem  esse.     Porro  in  textu  hexasyllabico  capita  variationum  sunt  haec: 

1.  ut,  re,  mi,  fa,  sol,  la.     Variatio  ordinis  est 720 

IL  ut,  ut,  re,  mi,  fa,  sol.  Variatio  ordinis  est  720 — 120  f.  600. 
Non  solum  autem  u  t,  sed  et  quaelibet  6  vocum  potesl  repeti 
2  mol^t,  ergo  6  '^  600  f.  3600;  et  reliquarum  5  vocum  semper 
%  maiflj  aliae  4  possunt  poni  post  ut  ut,  nempe :  re,  mi,  fa, 
sol.  re,  mi,  fa,  la.  re,  mi,  sol,  la.  re,  fa,  sol,  la.  mi,  fa, 
sol,  la;  seu  5  res  habent  5  con4nationes :  5  "^  3600  f.  .     .       48000 

UL  ut  ut  re  re  mi  fa.    480  —  15  L  7200  -^  6  f 43200 

IV.  ut  ut  re  re  mi  mi     360  -^  20  f 7200 


92  $(^iIofop^if(^e  «^(^rijten. 

V.  ut  ut  ut  re  mi  fa.    360  "^  6  f.  2160  ^^"^  20  f 43200 

VI.  ut  ul  ut  re  re  mi.    360  "  6  "  5  —  4  f 43200 

VII.  ut  ut  ut  re  re  re.    240— 15  f 3600 

Vm.  ut  ut  ut  ut  re  mi.    360'~^6"10  f 21600 

IX.  ut  ut  ut  ut  re  re.    240-^6  — 5  f .     .         7200 

Summa     1 87920 

6  Quid  vero,  si  septimam  vocem  Puteani  Si,  si  pausas,  si  inaequalitatem  ce- 
leritatis  in  notis,  si  alios  characteres  musicos  adhibeamus  computationi,  si 
ad  Textus  plurium  syliabarum  quam  6,  si  ad  compositos  progrediaraur, 
quantum  erit  mare  meiodiarum,    quarum  pleraeque   aliquö  casu  utiies  esse 

7possint?  AdmoDet  nos  vicinitas  rerum,  posse  cujuslibet  generis  carminum 
possibiles  species  seu  flexus,  et  quasi  Melodias  inveniri,  quae  nescio  an 
cuiquam  hactenus  vel  tentare  in  mentem    venerit.     Age    in  Hexametro   co- 

sncmur.  Cum  hexametro  sex  sint  pedes,  in  caeteris  quideni  dactylus  spon- 
daeusque  promiscue  habitare  possunt,  at  penultimus  non  nisi  dactyio,  ulti- 
mus  spondaeo  aut  trochaeo  gaudet.  Quod  igitur  4  priores  attinet,  erunt 
vel  meri  dactyli:  1,  vel  meri  spondaei:  1,  vel  tres  dactyli,  unus  spon- 
daeus,  vel  contra:  2,  vel  2  dactyli,  2  spondaei:  1,  et  ubique  variatio  situs 
12,  2  +  1  f.  3  -^  12  f.  36  4-  1  +  1  f.  38.  In  smgulis  autem  bis  generibus 
ultimus   versus   vel   spondaeus   vel    trochaeus   est,  2*^38  f.  76.     Tot  sunt 

9genera  hexametri,  si  tantum  metrum  spectes.  Ut  taceam  varielates,  quae 
ex  vocibus  veniunt,  v.  g.  quod  vel  ex  monosyilabis  vel  disyllabis  et€.  vel 
bis  inter  se  mixtis  constat;  quod  vox  modo  cum  pede  finitur,  modo  facit 
caesuram  eamque  varii  generis;  quod  crebrae  iiitercedunt  elisiones  aut 
loaliquae  aut  nullae.  Gaeterum  et  multitudine  literarum  hexametri  differunt, 
quam  in  rem  exstat  carmen  Publilii  Porphyrii  Optatiani  (quem  male  cum 
Porphyrie  Graeco,  philosopho,  Christianorum  hoste,  Caesar  Baronius  con- 
fudit)  ad  Constantinum  Magnum  26  versibus  heroicis  constans,  quorum 
primus  est  25  literarum,  caeteri  continue  una  litera  crescunt,  usque  ad 
26tum  qui  habet  50 ;  ita  omnes  organi  Musici  speciem  exprimunt.  Memi- 
nere  Hieron.  ad  Paulinam,  Firmicus  in  Myth.,  Rab.  Maurus,  Beda  de  re 
metrica.  Edidit  Velserus  ex  Bibliotheca  sua  Augustae  cum  figuris  An.  1591. 
Adde  de  eo  Eryc.  Puteanum  in  Thaum.  Pietatis  lit.  N,  qui  ait  hoc  carminc 
revocari  ab  exilio  meruisse;  Gerh.  Joh.  Vossium  syntag.  de  Poöt.  Latinis 
V.  Optatianus;  item  de  Historicis  Graecis,  1.  16.  Casp.  Barthium  Gemmen- 
tariolo  de  Latina   Lingua,    et   Aug.  Buchnerum  Notis   in  Hymnum  Venantii 


$^iIofo)>^lf(^e  8(^rtften. 


93 


> 
n 
o 

H 
O 

-< 
O 

tri 


Portunati  (qui  vulgo  Lactantio  ascribiturj  de  Resurrect.  ad  v.  29.  pag.  27, 
qui  observat  Hexametros  ßstulis,  Versum  per  medium  ductum:  Augusto 
Victore  etc.  regulae  organi,  jambos  anacreonticos  dimetros  omnes  18  li- 
terarum,  epitODÜs  respondere.  Versus  ipsos,  quia  ubique  obvii  non  sunt 
expressimus  : 

25  I   0  si  diviso  Metiri  Limite  Glio 

26  Una  Lege  Sui  Uno  Manantia  Fönte 

27  Aonio  Versus  Heroi  Iure  Manente 

28  Ausuro  Donet  Metri  Felicia   Texta 

29  Augeri  Longo  Patiens  Exordia  Fine 

30  Exiguo  Gursu  Parvo  Grescentia  Motu 

31  Ultima   Postremo  Donec  Vestigia   Tola 

32  Ascensus   lugi   Cumulato   Limite  Cludat 

33  Uno  Bis   Spatio  Versus  Elementa  Prioris 

34  Dinumerans  Gogens  Aequali  Lege   Retenta 

35  Parva  Nimis  Longis  Et  Visu  Dissona  Multum 

36  Tempore   Sub   Parili    Metri    Ration  ibus  Isdem 

37  Dimidium  Numero  Musis  Tamen  Aequiparantem 

38  Haec  Erit   In   Varios   Species   Aptissima    Gantus 

39  Perque  Modos  Gradibus  Surget    Fecunda    Sonoris 

40  Aere    Gavo    Et  Tereti   Galamis   Grescentibns  Aucta 

41  Quis    Bene     Suppositis    Quadratis    Ordine    Plectris 

42  Artificis     Manus     Innumeros     Glauditque     Aperitque 

43  Spiramenta     Probans     Placitis    Bene    Gonsona    Rythmis 

44  Sub    Quibus   Unda    Latens    Properantibus    IncIta   Ventis 

45  Quas  Vicibus  Grebris   luvenum   Labor   Haud   Sibi   Discors 

46  Hinc   Atque    Hinc   Animaeque    Agitant  Augetque  Reluctans 

47  Gompositum  Ad   Numeros  Propriumque  Ad   Garmina   Praestat 

48  Quodque   Queat    Minimum   Admotum    Intremefacta    Frequenter 

49  Plectra    Adaperta    Sequi    Aut    Placitos    Bene    Glaudere    Gantus 

50  lamque  Metro  Et  Rythmis  Praestringere  Quicquid  Ubique  Est. 
^^  quibus  multa  circa  scripturam  Veterum  observari  possunt,  inprimis 
^^Phthongum  AE  duabus  exprimi  solitum,  qui  tamen  mos  non  est  cur  ra- 
tioo^iQ  vincat,  unius  enim  soni  una  litera  esse  debet.  Sed  de  hoc  Opta- 
^*«mo  vel  propterea  fusius  diximus,  ut  infra  dicenda  praeoccuparemus,  ubi 
versus  Proteos  ab  eo  compositos  allegabimus. 


\ 


94 


$^Uofo^liiif(^e  @<^riften. 


25  Post  martios  labores 

26  Et  Caesarum  parantes 

27  Virtutibus,  per  orbem 

28  Tot  laureas  virentes, 

29  Et  Principis  trophaea ; 

30  Felicibus  triumphis 

31  ExuUat  omnis  aetas, 

32  Urbesque  flore  grato 

33  Et  Trondibus  decoris 

34  Totis  virent  plateis. 

35  Hinc  ordo  veste  clara 

36  In  purpuris  bonorum 

37  Fausto  precantur  ore 

38  Feruntque  dona  laeti. 

39  lam  Roma  culmen  orbis 
iO.Dat  munera  et  Coronas 

41  Auro  ferens  coruscas 

42  Victorias  triumphis, 

43  Votaque  jam  theatris 

44  Redduntur  et  Ghor6is. 

45  Me  sors  iniqua  laetis 

46  Solemnibus  remotum 

47  Vix  haec  sonare  sivit 

48  Tot  Vota  fronte  Phoebi 

49  Versuque  comta  solo, 

50  Augusta  rite  seclis. 


Probl.  VII. 

DATO  CAPITE  VARIATIONES 

REPERIRE. 

4  Hoc   in  Complexionibus  solvimus  supra. 

De  Situs  variationibus  nunc :  Sunt  autem  di- 
versi   casus.     Caput  enim  Variationis   hujus 
aut  constat  una  re,  aut  pluribus :  si  una,  ea 
vel  monadica  est,    vel  dantur  inter  Res  (va- 
riandas)  alia  aut  aliae  ipsi  homogeneae.    Sin 
pluribus  constat,  tum  vel  intra  caput  dantur 
invicem  homogeneae,  vel  non,  item  extrinse- 
cae   quaedam    intrinsecis    homogeneae    sunt, 
2  vel   non.    »Primum   igitur  capite    variationis 
»fixe  manente,    numerentur  res   extrinsecae, 
»et  quaeratur  variatio  earum  inter  se  (et  si 
»sint  discontiguae  seu  caput  inter  eas  pona- 
»tur)  praeciso  capite,  per  prob.  4,  productum 
»vocetur  A.    Si  caput  multiplicabiie  non  est, 
»seu  neque  pluribus   rebus  constat,    et   una 
»ejus    res    non    habet    homogeneam,    pro- 
3»ductum  A  erit  quaesitum.     Sin  caput 
9 est  multiplicabiie,   et  constat  1   re   habenle 
»homogeneam,     productum-   A    multiplicetur 
»numero  homogeneanim  aeque  in  illo  capite 
»ponibilium,   et   factus  erit  quaesitum. 
4 » Si  vero  caput  constat  pluribus   rebus ,    quaeratur  variatio  earum  inter  se 
» (etsi  sint  discontiguae  seu  res  extrinsecae  interponantur)  per  probl.  4,  ea 
»ducatur  in  productum  A,  quodque  ita  producitur,  dicemus  B.     lam  si  res 
)> capitis    nullam    habet    homogeneam    extra   caput,    productum   B   erit 
5  »quaesitum.    Si  res  capitis  habet  homogeneam  tantum  extra  caput,  non 
overo  intra,  productum  B  multiplicetur  numero  rerum  homogenearum  et  si 
»saepius    sunt    homogeneae,     Tactus    ex    numero    homogenearum    priorum 
»multiplicetur  numero   homogenearum    posteriorum   continue,    et    factus 
6»erit  quaesitum.    Sin  res  capitis  habet  homogeneam  intra  caput  et  extra, 


»numerentur  primo  res  hpmogeneae  inlrinsecae  et  exlrinsecae  simul,  et 
»supponantur  pro  Numero  complicando;  deinde  res  datae  hoiuogeneae  tan- 
»tum  intra  caput  supponantur  pro  exponente.  Dato  igitur  numero  et  ex- 
»ponente  quaeratur  eomplexio  per  probl.  1,  et  si  saepius  contingat  horao- 
»geneitas,  ducantur  coraplexiones  in  se  invicem  continue.  Complexio  vel 
»factus  ex  coraplexionibus  ducatur  in  productum  B,  et  factus  erit  quae- 
»situ m. ff  Hoc  problema  casuum  multitudo  operosissimum  eifecit,  ejusque? 
nobis  solutio  muUo  et  labore  et  tempore  constitit.  Sed  aliter  sequentia 
problemata  ex  artis  principiis  nemo  solvet.  In  illis  igitur  usus  hujus 
apparebit. 

Probl.  VIII. 

VARIATIONES  ALTERI  DATO  CAPITI 
COMMUNES  REPERIRE. 

»Utrumque  caput  ponatur   in  eandem  Variationem,    quasi   esset   unums 
»Caput  compositum   (etsi   interdum   res   capitis   compositi  sint  discontiguae) 
»et  indagentur   variationes    unius  capitis  compositi    per  probl.   10,    pro- 
»ductum  erit  qua  es  i  tum.« 

Probl.  IX. 

CAPITA  VARIATIONES  COMMUNES 
HABENTIA  REPERIRE. 

»Si  plura  capita  in  variatione  ordii^is  in   eundem   looum   incidunt   vel  9 
»ex  toto  vel  ex  parte,  non  babent  variationes  commuAes.   2.  St  eadem  res 
»monadica    in  plura  capita  incidit,    ea  non   habent   variationes   communes. 
»Caetera  omnia  habent  variationes  communes.« 

Probl.  X. 

CAPITA  VARIATIONUM  UTILIUM 
AUT  mUTILIUM  REPERIRE. 

Capita  in   Universum   reperire   expeditum  est.     Nam  quae-io 
übet  res  per  se,    aut   in  quocunque  loco  per  se,    aut   cum  quacunque  alia 
aliisve,   quocunque  item   loco   cum   alia  aliisve,    breviter  omnis  complexio 
aut  variatio  proposila  minor  et  earundem  rerum,    seu   quae   tota   in   altera 
eontinetur,  est  caput.     Methodus  autem  in  disponendis  capitibus  utilis,    ut 


96  Wio^opWäft  ©(Triften. 

a  minoribu^  ad  majora  progrediaraur,  quando  v.  g.  proposituni  nobis  est 
omnes  variationes  oculariter  proponere,  quod  Drexelius  loco  citato,  Putea- 
nnus  et  Kteppisius  et  Rcinerus  citandis  factitarunt.  Caeteruni  ut  Capita 
utilia  vel  inutilia  reperiantur,  adhibenda  disciplina  est;  ad  quam 
res  variandae;  aut  totum  ex  iis  compositum  pertinet.  Reguiae  ejus  inutilia 
quidem  elident,  utilia  vero  relinquent.  Ibi  videndum,  quae  cum  quibus 
et  quo  loco  conjungi  non  possint,  item  quae  simpliciter  quo  loco  poni  non 
possint  V.  g.  primo,  tertio  etc.  Inprimis  autcm  primo  et  ultimo.  Deinde 
videndum,  quae  res  potissimum  causa  sit  anomaliae  (v.  g.  in  yersibus  hexa- 
metris*  prot(^is  syllabae  breves).  Ea  ducenda  est  per  omnes  caeteras, 
omnia  item  loca,  si  quando  autem  de  pluribus  idem  Judicium  est,  satis 
erit  in  uno  tentasse. 

Probl.  XL 

VABIATIONES  INUTILES  REPERIRE. 

42  »Duae  sunt  viae:  (1.)  per  probl.  12  hoc  modo:  Inventa  summa  varia- 
»tionum  utilium  et  inutilium  per  probl.  4,  subtrahatur  summa  utilium  per 
»probl.  12  viam  secundam;  residuum  erit  quaesitum;  {%.)  absolute  hoc 
»modo:  Inveniantur  capita  variationum  inutilium  per  probl.  10,  quaerantur 
»singulorum  capitum  variationes  per  probl.  7,  si  qua  capita  communes 
»habent  variationes  per  probl.  9,  numerus  earum  inveniatur  per  probl.  8, 
»et  in  uno  solum  capitum  variationes  communes  habentium  relinquatur, 
»de  caeterorum  variationibus  subtrahatur;  aut  si  hunc  laborem  subtrahendi 
»  subterfugere  velis,  initio  statim  capita  quam  maxime  composita  pone,  conf. 
»probl.  8;  Aggregatum  omnium  variationum  de  omnibus  complexionibus, 
»subtractis  subtrahendis,  erit  quaesitum.« 

Probl.  XII. 

VARIATIONES  UTILES  REPERIRE. 

43  Solutio  est  ut  in  proxime  antecedenti,  si  haec  saltem  mutes,  in  via 
1.  loco  problem.  12  pone  11  etc.  et  subtrahatur  summa  inutilium  per 
probl.  11  viam  secundam.  In  via  2.  inveniantur  capita  variationum  utilium. 
Caetera  ut  in  probl.  proximo. 

Usus  Problem.  7.  8.  9.   10.   11.   12. 

14  Si  cui  haec  pi-ohlemata  aut  obvia  aut  inutilia  videntur,  cum  ad  praxin 

superiorum   descenderit,    aliud   dicel.      Rarissime    enim   vel   natura    rerum 


$&Uofo^)^iWc  ed;riftcii.  97 

vel  decus  paliliir,  omnes  varintiones  possihiles  utiles  esse.    Cujus  specimen 

in  urgumento  minus  fortusse  frucluoso,  in  exempluin  tarnen  niaxinie  illustri 

daturi  sunius.     Diximus  supra   Proteos   versus  esse   pure   proteos,    id  15 

est  in  quibus  pleraeque  variationes  possibiles  utiles  sunt,    ii    niniirum  qui 

toti  propemodum  monosyllabis  constant;    vel  niixtos,    in  quibus  plurimae 

incidunt  inutiles.  quales  sunt  qui  polysyllaba,   eaque  brevia  continent.     Im 6 

hoc  genere  inter  veteres,    qui    mihi  notus  sit,    tentavit  tale  quiddam  idem 

ille,    de  quo  probl.  6,    Publilius  Porphyrius  Optatianus.    Et  Erycius  Putea- 

nus  Thaumat.  Piet.  lit.  N.  pag.  92   ex   aliis    ejus   de  ConsU^intino   versibus 

hos  refert : 

Quem  divus  genuit  Constantius  Induperator 

Aurea  Romanis  propagans  secula  nato. 

%x  illis  primus  est  Torpalius,    voeibus   continue   syllaba   crescentibus  con- 

^lans,   alter  est  Proteus  sexiformis,  si  ita  loqui  fas  est : 

Aurea  Romanis  propagans  secula  nato 

Aurea  propagans  Romanis  secula  nato 

Secula  Romanis  propagans  aurea  nato 

Propagans  Romanis  aurea  secula  nato 

Romanis  propagans  aurea  secula  nato. 

X^eruni  plures  habet  primus  ille  Virgilianus:  n 

Tityre  tu  patulae  recubans  sub  tegmine  fagi^ 

^uero  usus  propemodum  in  jocum  vertit.     Ejus  variationes   sunt  hae :    pro 

tu,  Sub  2,  pro  patulae,   recubans  2,  et  Tityre  jam  initio,  ut  nunc, 

jam  tegmine  initio,  jam  Tityre  tegmine  fine,  jam  tegmine  Tityre 

tine,  4^"SI'~^2f.  16.     Verum    in   Porphyrianaeis  non   singuli   Protei,    sed 

omnes,  neque  unus  versus,  sed  carmen  totum  talibus  plenum  admirandum 

est.     Ejus   modi    versus  composituro   danda   opera,    ut   voces  consonis   aut 

ineipiant   aut   finiant.     Alter  qui    et  nomen  Protei    indidit,    est   lul.  Gaes.  18 

Scaliger,    vir   si   ingenii   ferocia  absit,    plane  incomparabilis,    Po(!t.  lib.  2, 

c.  30  pag.  185.     Is  liunc  c^mposuit,    formarum,    ut  ipse  dicit,    innumera- 

bilium,  ut  nos,   64  : 

Perfide  sperasti  divos  te  fallere  Proteu. 

Plures  non   esse   facile   inveniet,    qui   vestigia  hujus  nostrae  computalionis 

leget.     Pro    Perfide,    fallere   2,    pro  Proteus,    divos,  2       2    f.  4. 

Sperasti  divos  te  habet  variationes  6'^4f.  24.     Divos  perfide  Te 

sperasti  habet  var.  2.     Divos  Te  sperasti  perfide  habet  6+2+2 
IV.  7 


98  $M(i>fo^(^if(^e  «Triften. 

f.  10  '""4  f.  40  +  24  f.  64.  Observavimus  ex  Virgilio  aeque,  irao  plus  va- 
riabilem  Aen.  lib.  \.  v.  282:  Queis  (pro  His)  ego  nee  metas  verum 
nee  tempora  pono.  Nam  perfide  una  vox  est;  queis  ego  in  duas 
i^discerpi  polest.  Venio  ad  ingeniosura  illum  Bernhardi  Bauhusii,  lesuitae 
Lovaniensis,  qui  inter  Epigrammata  ejus  exstat,  utque  superior,  vid. 
prohl.  4,  de  Christo,  ita  hie  de  Maria  est: 

Tot  tibi  sunt  dotes  virgo,  quot  sidera  coelo. 

Dignum  hunc  peculiari  opera  esse  duxit  vir  doetissimus  Erycius  Puteanus 
libello,  quemXhaumata  Pietatis  inscripsil*,  edito  Antverpiae  anno  1617, 
forma  4ta,  ejusque  variationes  utiles  omnes  enumerat  a  pag.  3  usque  ad 
50  inclusive,  quas  aufor,  etsi  longius  porrigantur,  intra  eancellos  numeri 
1022  continuit;  tum  quod  totidem  vulgo  Stellas  numerant  Astronomi,  ipsius 
autem  institutum  est  oslendere  dotes  non  esse  pauciores  quam  stellae  sunt : 
tum  quod  nimia  propemodum  eura  omnes  illos  evilavit,  qui  dicere  videntur, 
tot  sidera  coelo,  quot  Mariae  dotes  esse,  nam  Mariae  dotes  esse  multo 
piures.  Eas  igitur  variationes  si  assumsisset  (v.  g.  Quot  tibi  sunt  dotes 
virgo,  tot  sidera  coelo)  totidem,  nempe  1022,  alios  versus  ponendo  tot  pro 
quot,  et  contra,  emersuros  fuisse  manifestum  est.  Hoc  vero  etiam  in 
praefatione  Puteanus  annotat  pag.  12;  interdum  non  sidera  tantum,  sed  et 
dotes  coelo  adhaerere,  ut  coelestes  esse  inlelligamus,  v.  g. 

Tot  tibi  sunt  coelo  dotes,  quot  sidera  virgo. 

Praeterea  ad  variationem  multum  facit,  quod  ultimae  in  Virgo  et  Tibi 
ambigui  quasi  census  et  corripi  et  produci  patiuntur,  quod  artificium  quo- 

soque  infra  in  Daumiano  illo  singulari  observabimus.  Meminit  porro  Thau- 
matum  suorum  et  Protei  Bauhusiani  aliquoties  Puteanus  in  apparatus  Epi- 
stularum  cent.  I.  ep.  49  et  57  ad  Gisbertum  Bauhusiura,  Bernardi  Patrem ; 
add.  et  ep.  51.  52.  53.  56  ibid.  Editionepi  autem  harum  epistolarum  habeo 
in  12.  Amstelodami  anno  1647;    nam  in  editione  epistolarum  in  4to,   quia 

21  jam  anno  1612  prodiit,  frustra  quaeres.  Ceterum  loh.  Bapt.  Bicciol.  Almag. 
nov.  P.  1.  lib.  6.  c.  6.  schol.  1.  f.  413  peecato  {j.vr^}j.ovix(j>  Versus  Bauhusiani 
Puteanum  autorem  praedicavit  his  verbis:  quoniam  vero  vetus  erat 
opinio  a  Ptolemaeo  usque  propagata,  Stellas  omnes  esse  10S2, 
Erycius  Puteanus  pietatis  et  ingenii  sui  monumentum  po- 
steris   reliquit.    illo    artificiosissimo    carmine.    Tot  tibi    etc. 

23  qui  tamen  non  autor,    sed  commenlator  commendatorque  est.     Denique  si- 


$t^i(ofop6ifdtfe  ^(^rlftcn. 


09 


milem  prorsus  versum  in  Ovidio,  levissima  mutatione,    observavimus  hunc, 
Metani.  XII.   fab.  7.  v.  594: 

Det  mihi  se,   faxo  iriplici  quid  cuspide  possini 
Sentiat  etc. 

Is  talis  fiet  : 

Det  mihi  se  faxo  trina  quid  cuspide  possim. 

Nam  etiam  ultima  in  mihi  et  faxo   anceps  est.     Exstat  in  eodem  genereta 
Georg.  Kleppisii,  nostratis  Pot^tae  laureati,  versus  bic: 

Dant  Iria  jam  Dresdae,  ceu  sol  dat,  lumina  lucem, 

cujus  variationes  peculiari  libro  enumeravit  4617;  occasionem  dedere  Ires 
soles,  qui  anno  1617  in  coelo  fulsere,  quo  tempore  Dresdae  convenerant 
tres  soles  terrestres  ex  Austriaca  domo:  Matthias  Imperator,  Ferdinandus 
Re\  Bobemiae,  et  Maximilianus  Archidux,  supremus  ordinis  Teutonici  Ma- 
gister. Libellum  illis  dedicatum  titulo  Protei  Po^tici  eodem  anno  edidit, 
quem  variationum  numerus  signat.  Omnino  vero  plures  sunt  variationes  24 
quam  1617,  quod  ipse  tacite  confitetur  autor,  dum  in  fine  inter  Errata 
ita  se  praemunit :  fieri  potuisse,  ut  in  tanta  multitudine  aliquem  bis  po- 
suerit,  supplendis  igitur  lacunis  novos  aliquot  ponit  quos  certus  sit  nondum 
habuisse.  Nos  ut  aliquam  praxin  proximorum  problematum  exhibeamus, 
Variationes  omnes  utiles  computabimus.  Id  sie  fiet,  si  inveniemus  omnes 
inutiles.     Capita  variationum  expressimus   notis   quantitatis,    sie   tamen    ut 

pro  pturibus  transpositis  unum  assumserimus,    v.  g. •_^^* 

etiam  continet  hoc : • .^  „  etc.     Punctis  designamus   et    in- 

cludimus  unam  vocem. 

Summa  omnium  variationum  utilium  et  inutilium  ....     36288025 

Catalogus  Variationum  inutilium: 

1.  __  __•  V.  g.  tria  dant  jam  Dresdae  ceu  sol  dat  lumina  lucem  40320 

2. •  ,^  ^— •  Dresdae  tria  dant  jam  ceu  sol  etc.     .     .     .  10080 

3. •  ^  ^-.-  dant  jam  tria 14400 

4. _  ^*  Dresdae  dant  jam  tria    ....  28800 

5. •  _^  ^_^'  Dresdaelucemtria 1440 

6.  —  •  —  •  —  •  —  •  ^_^  _•  dant  jam  ceu  sol  tria    ....  2880 

7. • >_.  ^-.'  Dresdae  lucem  ceu  sol  tria  28800 

8. _--•  Dresdae  dant  jam  ceu  sol 

tria 7200 


7* 


100 


Wio^opWdft  ©fünften. 


9. 


•  Dresdae  lucem  dant 


10. 


!26 


19. 


27 


20. 

21. 
22. 
23. 
24. 

25. 
26. 


jamceusoltria 

in  fine  _  __•  v.  g.  tria 

Summa    variationum   ob   vocem  Tria  inulilium,    quae  exacle 

constituil  dimidium  summae  Variationum  possihilium     .     . 

ab  iniUo :  —  •  —  ^_,_-danllumina 

— _._^-dantDresdaelumina 

—  •  —  •  —  _^_^-danljaraceulumina      .     .     .     . 

— •  — •  —  •  —  _^_-danijam  ceu  sol  dat  lu- 

mina 

—  • _.-dant  Dresdae  lucem  luniina 

___'danljam  ceu  lucem  lumina 

^_^  _  •  dant  ceu  jam  sol  dat 

lucemlumina 

• •  —  ___.«dant  ceu  iam  Dresdae 

lucemlumina 

•  —  __•  dant  ceu  jam  sol 

datlucemDresdaelumina 

fine  —  _^_^-v.  g.   lumina 

Summa  variationum  ob  solam  vocem:   Lumina  inutilium  . 
ubicunque:  — ,_  _^  •  __  ^_,  •  lum^ina  tria '  . 

—  ^  _ •  .^  _  •  lumina  Dresdae  tria 

—  „_•  — •_,  _-luminaceujamtria. 

—  _^_ __•  lumina  ceu  jam  sol  dat 


11. 
12. 
13. 
14. 

15. 
16. 
17. 


tria 


•  lumina  Dresdae  lucem  tria 
_.  •  lumina  ceu  jam  Dresdae 


tria 


27.   — 


_  •  lumina    ceu    jam 


Dresdae  lucem  tria 


28. 


29. 


lumina  ceu  jam 


dat  sol  lucem  tria 


•  lumina  ceu 


28 


jam  dat  sol  lucem  Dresdae  tria 

Summa    variationum    inut.    ob    complicationem    Lumina    et 
Tria,  illo  praeposilo 


7200 
40320 


181440 


18000 
9600 
4320 

240 
2160 
5760 

0 

1200 

0 
11620 


52900 


40320 

14440 

4800 

1440 
480 

4800 

4080 

532 

2978 


59870 


t-c^ 


30.  —  •^__--  —  •  —  •  _    ._    .   (]  .1  n  t  I  r  i  ii  j  ;i  in  I  u  m  i  II  a  .      .      .  "2  VUO 

31.  —  •__^-  —  • _._-ciant   triajain    Dresdae 

liimina :miO 

3?.  —  • .  _   •  —  •  — •  —  ._-._• ceusol  1440 

33.  —  '  , _,  •  —  .  —  •  — ._._,•  d  a  n  t  t  r  i  a  j a  in  c e  u 

sol  liicem  1  umina 5760 

34.  —  •  _  ._^  •  —  •  —  •  —  • •  —  _  .     •  d  a  n  l    l  r  i  a 

jam  cell  sol  lue eroDresdaelumina 9300 

Summa    variationum   inut.     ob    complic.    Tria   et   Lumina, 

illo  praeposilo 22800 

59870 

52900 

181440 

Summa  summarum  Var.   inut 317010 

subtrahatur  de  summa  universali 362880 

remanet  Summa  utih'um  Variationum  versus  Kleppisii  admissis  29 

spondaicis 45870 

Spondaicos  reiiquimus,  ne  laborem  computandi  augeremus; 
quot  tamen  inter  omnes  variationes  utiles  et  inutiles  exi- 
slant  spondaici,  sie  invenio: 

1.  si  in  fine  ponitur  —  • •  v.  g.  dant  lucem 100800 

2.  • V.  g.  Dresdae  lucem   .     .     .       10080 

3.  —  • V.  g.  dant  ceu  sol     ...     .       43200 

Summa  omnium  spondaicorum  util.  et  inut.  ......     154080 

xstat  praeterea  versus  nobilissimi  herois  Garoli  a  Goldstein:  so 

Ars  non  est  tales  bene  struetos  scribere  versus, 

f  $91  arte  sibi  neganda  artificiosus ,  qui  1644  variationes  continere  dicitur. 
|-^emulatione  herum,  Kleppisii  inprimis,  prodiit  Henr.  Reimerus  Lunebur- 
Ijlgensis,  Scholae  patriae  ad  D.  lobannis  Collega,  Froteo  instruetus  tali: 

Da  ple  Chrlste  Urbl  bona  paX  sIt  teMpore  nostro, 

5|ui  idem  annum  1619,  quo  omnes  ejus  variationes  uno  libello  in  12.  Ham- 

l>urgi  edito  inclusae  prodierunt,  continet.     Laboriosissimus  quoque  Daumius,  si 

vir  in  omni  genere  poämatum  exercitatus,   nee  hoc  quidem  intenlatum  vo- 

uit  a  se  relinqui.     Nihil   de   ejud  copia  dicam ,    qua  idem  termilHes  aliter 

armine  dixit  (bic  enim  non  alia  verba,  sed  eorundem  verborum  alius  ordo 


102  ¥liiilofo^^tf(^e  €d^riften. 

esse  debetj  quod  in  hac  sententia:  ßal  justilia  aut  pereat  mundus,  Ver- 
tunino  po($tieo  Cygneae  anno  1646.  8.  edilo  praestilit.  Hoc  saltem  ad- 
verto,  quod  et  autori  annotatura,  in  Millenario  1.  num.  219  et  920  versus 
Proteos  esse.     Hi  sunt  igitur: 

V.  219.     Aut  absint  vis,  fraus,  ac  jus  ades,  aut  cadat  aether. 
V.  220.     Vis.  fraus,  lis  absint,  aequum  gerat,  aut  ruat  orbis. 

32Nacti  vero  nuper  suraus,  ipso  communicante,  alium  ejus  versuni  invento 
sano  publice  legi  digno,  quem  merito  plus  quam  Protea  dicas,  neque 
enim  in  idem  tantum,  sed  alia  plurima  carminis  genera  conrertitur.  Verha 
enim  haec:  0  alme  (sc.  Deus)  mactus  Petrus  (sponsus)  sit  lucro 
duplo;  varie  transposita  dant  Alcaicos  8^  Phaleucios  8,  Sapphicos  14, 
Archilochios  42,  in  quibus  omnibus  intercedit  elisio.  At  vero  sine  elisione 
facit  pentametros  32,  lambicos  senarios  tantum  20 ,  Scazontes  tantum  22, 
Scazontes  et  lambos  simul  44  (et  ita  lambos  omnes  64,  Scazontes  omnes 
66] ;  si  syllabara  addas  fit  Hexameter,  v.  g. 

Fac  duplo  Petrus  lucro  sit  mactus,  o  alme! 

83  variabilis  versibus  480.  Gaeterum  artificii  magna  pars  in  eo  consistit,  quod 
plurimae  syllabae,  ut  prima  in  duplo,  Petrus,  lucro,  sunt  ancipites. 
Elisio  autem  efficit,  ul  eadem  verba,  diversa  genera  carminis  syilabis  se 
excedentia,  efficiant.  Alium  jam  ante  anno  1655  dederat,  sed  variationum 
parciorem,  nempe  Alcaicum  hunc: 

Faustum  alma  sponsis  da  Trias  o  torum! 
convertibilem  in  Phaleucios  4,  Sapphicos  5,  Pentametros  8,  Archilochios  8, 
lambicos  senarios  14,  Scazontes  16. 

34  Sed  jam  tempus  equum  spumantia  solvere  colla: 

Si  quis  lamen  prolixilatem  nostram  damnat,    is  vereor   ne   cum  ad  praxin 
venlum  erit,  idem  versa  fortuna  de  brevitale  conqueratur. 

FI  NI  S. 


33eilage. 


S5on  fccr  Disserlatio  de  Arte  Conibinaloria  crfd^icn  o^nc  Öcibnijcn«  ffitffcn 
im  Saläre  1690  ju  granffurt  am  SWatn  ein  neuer  äbbrucf.  (gr  ließ  baraiif  bie 
folgenbc  9?ote  in  bie  Acta  Erudil.  Lips.  an.  1691  ®.  63  f.  einrücfen: 

G.  G.  L.     ARS  COMBINATORIA. 

Francofurli  apud  H.  C,  Crökerum.  1690.  in  4. 

Libellus  ab  Autore  admodum  juvene   anno   1665   corapositus  et  anno 

4  668"^)   Lipsiae  editus,   nunc   ipso   inscio   inconsulte   recusus   est.     Tametsi 

eniin  applausu  non  vulgär!  eruditorum  fuerit  exceptus^  et  novas  complures 

nneditationes  non  poenitendas,   quibus  semina  artis  inveniendi  sparguntur, 

<M>ntineat,    atque    inter   caeteras  palmariam  illam   de   Analyst   cogitationum 

humanarum  in  Alphabetum  quasi  quoddam  notionum  primitivarura^  judicat 

tr^men  celeberrimus  Autor  libellum  non  satis  esse  limatum,    nee  praesenti- 

l>tis  ejus  cogitatis  ac  personae  ubique  respondentem,  et  veniam  olim  annis 

clcttam,    in   quibus   aliqua   interdum   luxuriantis   ingenii    audacia   laudatur, 

^unc  a  se  peti  non  posse.    Itaque  per  nos  moneri  Jeetores  cupit,  ne  putent 

t^lia  nunc  a  se  protrudi,    et  in  eo  inprimis  editorem,    quisquis  est,    in  se 

injurium  fuisse   censet,   quod  ne  verbulo  quidem  indicarit   hanc  editionem 

^sse    novam,    ex   priore   tot   ante  annis   publicata  expressam.     Et  praeter 

oeconomiam  operis^  in  qua  multa  possent  mutari  in  melius,  speciatim  quae- 

dam    corrigenda   indicare  Yoluit.      Ita  Schema    elementorum   et   qualitatum 

pro   lusu  ingenii  magis  eleganti  quam  vero  habet;  statuit  etiam  colores  ex 

sola  mistura  lucis  et  umbrae  non  oriri,    sed    alia   lucis   modificatione   opus 

esse.     Agnoscit,    problemata  quaedam   numerica   longo   perfectius  soivi,    et 

solutiones  accuratius  demonstrari  posse;    nam   illo   tempore  Autor  profun- 

diorem  Mathesin  vix  eminus  salutaverat,    itaque   ignarus  alienorum    inven- 

torum   nee   satis   analyseos   compos   quaedam    de  suo   extuderat,    fcstinata 


*)  iKuß  ?>ci6«n:  1666. 


104  *^i^ilcfe|>^if(^e  griffen. 

inediUilione  el  ddhuc  liroucni  sapienle.  Lapsus  quoque  commissus  est  in 
Modis,  quos  figurae  syllogisticae  habent,  determinandis :  elsi  enim  verissi- 
rouni  sit  (quod  hie  fortasse  priniuro  est  observatuni;  in  quavis  ex  quatuor 
figuris  modos  utiles  reperiri  totidem ,  nempe  sex ,  in  quarta  tarnen  unus 
festinalione  quadam  est  male  positus,  et  pro  OAO  [ubi  major  PN  seu  O, 
minor  UA  seu  A,  conclusio  PN  seu  0]  qui  locum  non  habet,  substitui 
debet  modus  AEE,  ubi  major  UA,  minor  UN,  conclusio  UN,  adeoque  pro 
Colanto  juxta  Bocardo  poni  debet  Galerent  juxta  Gamestres.  Et  hoc  qui- 
dem  in  utraque  editione  est  corrigendum  pag.  12.  Fortasse  etiam  nomina 
quorundam  modorum  melius  formari  deberent,  si  tanti  esset.  Sed  in  edi- 
tione nova  novus  ibidem  admissus  est  error,  nam  Frisesmo  poni  debet  sub 
fjgura  0  seu  nulla.  non  sub  4  seu  quarta.  Neque  enim  in  ulla  figura  dari 
potest  modus  lEO,  in  quo  major  PA,  minor  UN  et  conclusio  PN.  Aliaque 
passim  sphalmata  nova  occurrunt;  tantum  abest  ut  priora  sint  cx)rrecta. 
Denique  demonstratio  existenliae  Dei,  libello  adjecta.  lametsi  aliquid  boni 
conlineat,  ipsi  Aulori  numeris  onmibus  absolut<i  nunc  non  videtur. 


CONFESSIO  NATURAE  CONTRA  ATHEISTAS. 

Pars  1. 

Quod  ratio  phaenomenorum  corporalium  reddi  non  possit, 
sine  incorporeo  principio,  id  est  Deo. 

Divini  ingenii  Vir  Franciscus  Baconus  de  Verulamio  rede 
dixit,  philosophiam  obiter  libatam  a  DEO  abducere,  penitus  hauslani  redu- 
cere  ad  euDdem.  Experiniur  hoc  secuio  nostro,  feraei  pariler  scientiae  et 
impietatis.  Cum  enim  excultis  egregie  mathematicis  artibus,  et  reruni  in- 
terioribus  per  Chemiam  et  Anatomiara  tentatis  appareret,  plerorumque  ra- 
liones  ex  Corporum  figura  motuque  velut  niechanice  reddi  posse ,  quod 
Veteres  vel  ad  solum  Greatorem  vel  ad  nescio  quas  incorporales  formas 
retuierant;  tum  vero  ingeniosi  quidam  primum  tentare  coeperunt,  possentne 
Phaenomena  naturalia,  seu  ea  quae  in  corporibus  apparent,  salvari  et  expli- 
cari,  Deo  non  supposito,  nee  ad  ratiocinandum  assumto:  mox  ubi  paulum 
res  successit  (antequam  scilicet  ad  fundamenta  et  prineipia  venissent)  velut 
gratulantes  securitati  suae  permature  prodiderunt,  se  neque  DEUM,  neque 
iromortalilatem  Animae  naturali  ratione  reperire.  sed  ßdem  ejus  rei  vel 
praeeeptis  civilibus  vel  historiarum  relationi  deberi;  ila  censuit  subtilissi- 
mus  Hobbes,  inventis  suis  meritus  hoc  loco  sileri,  nisi  autoritati  ejus 
in  delerius  vaiiturae  nominatim  obviam  eundum  esset.  Atque  utinam  non 
alii,  longius  progressi,  jamque  de  Scripturae  sacrae  autoritate,  de  veritale 
historiarum,  de  historiarum  relatione  dubitantes  Atheismum  Mundo  non 
ohscure  invexissent. 

Hoc  vero  mihi  admodum  indignum  visuni  est,  animum  nostrum  sua 
ipsius  luce,   id  est  Philosophia  praestringi.    Coepi  igitur  ipseniet  inquisitioni 


I 


106  Wlf>\opWd^  ^d^riften. 

rerum    incumbere,    tanto    vehementius ,    quanto   ferebani    impatientius ,    m^ 
maximo  vitae  bono,    certitudine   sciücet  aeternitalis   posl   mortem,    et   sp^ 
divinae  beneficentiae  in  bonos  ac  innocentes   aliquando   appariturae,    dejici 
per  subtilitates  novatorum. 

Sepositis  igitur  praejudiciis  et  dilata  Scripturae  et  historiae  ßde,  ana- 
tonien  corporum  mente  aggredior,  tenlaturus  an  eorum  quae  in  corporibus 
sensu  apparent,  rationem  reddere  possibile  sit,  sine  suppositione  causae 
incorporalis. 

Ac  prineipio  hodiernis  pbilosophis,  Democriti  et  Epicuri  resusci- 
tatoribus,  quos  Robertus  de  Boyle  corpusculares  non  inepte  appellat, 
ut  Galilaeo,  Bacono,  Gassendo,  Cartesio,  Hobbesio,  Digbaeo 
facile  condescendendo  assensus  sum,  in  reddendis  corporalium  Phaenome- 
noruui  rationibus  neque  ad  Deum,  neque  aliam  quamcumque  rem,  formam- 
que  aut  qualitateni  incorporalem  sine  necessitate  confugiendum  esse, 

(Nee  Deus  intersit,  nisi  dignus  vindice  nodus  inciderit) 
sed  omnia  quoad  ejus  fieri  possit,  ex  natura  corporis,  primisque  ejus  qua- 
litatibus,  Magnitudine,  Figura  et  Motu  deducenda  esse. 

Sed  quid  si  demonstrem,  ne  harum  quidem  primarum  qualitatum  ori- 
ginem  in  natura  corporis  reperiri  posse?  Tum  vero  fatebuntur,  ut  spero, 
naturalistae  nostri,  corpora  sibi  non  sufficere  nee  sine  prineipio  incorporeo 
subsistere  posse.     Demonstrabo  vero  nee  obscure  nee  flexuose. 

Si  scilicet  qualitates  istae  6x  definitione  corporis  deduci  non  possunt, 
manifestum  est  eas  in  corporibus  sibi  relictis  existere  non  posse.  Omnis 
enim  affectionis  Ratio  vel  ex  re  ipsa,  vel  ex  aliquo  extrinseco  deducenda 
est  Definitio  autem  corporis  est  spatio  inexistere.  Et  omnes  homines 
illud  dicunt  corpus,  quod  in  spatio  aliquo  reperiunt,  et  contra,  quod  cor- 
pus est  in  spatio  aliquo  reperiunt.  Gonstat  haec  definitio  duobus  terminis, 
spatio  et  inexistentia. 

Ex  spatii  termino  oritur  in  corpore  magnitudo  et  figura.  Corpus  enim 
eandem  statini  magnitudinem  et  figuram  habet  cum  spatio  quod  implet. 
Sed  restat  dubium  cur  tantum  potius  et  tale  spatium  impleat,  quam  aliud, 
et  ita  cur  exempli  causa  sit  potius  tripedale  quam  bipedale,  et  cur  qua- 
dratum  potiu^  quam  rotundum.  Cujus  rei  ratio  ex  corporum  natura  reddi 
non  potest,  eadem  enim  materia  ad  quamcunque  figuram  sive  quadratani 
sive  rotundam  indeterminata  est.  Duo  igitur  tantum  responderi  possunt, 
vel  corpus  propositum  quadratum  fuisse  ab  aeterno,   vel  ab  alterius  corporis 


V(i(ofo^(if(^e  ei^riftett.  107 

impactu  quadratum  factum  esse^  si(]uidem  ad  causam  incorpoream  confu- 
gere  nolis.  Si  dicis:  ab  aeterno  fuisse  quadratum,  eo  ipso  rationem  non 
assignas,  quidni  enim  potuerat  ab  aeterno  esse  Sphaericum?  aeternitas 
quippe  nullius  rei  causa  intelligi  pptest.  Sin  dicis:  alterius  corporis  motu 
quadratum  factum  esse,  restat  dubium  cur  figuram  talem  vel  talem  ante 
motum  illum  habuerit;  et  si  iterum  rationem  refers  in  motum  alterius,  et 
sie  In  infinitum,  tum  per  omne  infinitum  responsiones  tuas  novis  quaestio- 
nibus  prosequendo,  apparebit  nunquam  materiam  deesse  quaerendi  rationem 
rationis,  et  ita  rationem  plenam  redditam  nunquam  esse.  Apparebit  igitur 
ex  natura  corporum  rationem  certae  in  iis  figurae  et  magnitudinis  reddi 
non  posse.  Diximus  definitionem  corporis  duas  habere  partes:  spatium  et 
inexistentiam ;  sed  ex  voce  spatii  oriri  magnitudinem  aliquam  et  figuram, 
sed  non  determinatam ;  ad  terminum  vero  inexistentiae  in  iilo  spatio  per- 
tinet  motus,  dum  enim  corpus  incipit  existere  in  alio  spatio  quam  prius, 
ex  ipso  movetur.  Sed  re  accuratius  perpensa  apparebit  ex  natura  quidem 
corporis  oriri  mobilitatem,  sed  non  ipsum  motum.  Eo  ipso  enim  dum  cor- 
pus propositum  est  in  spatio  hoc,  etiam  esse  potest  in  alio  aequali  et 
simili  prioris,  id  est  potest  moveri.  Nam  posse  esse  in  alio  spatio  quam 
prius,  est  posse  mutare  spatium,  posse  mutare  spatium  est  posse  moveri. 
Motus  enim  est  mutatio  spatii.  Actualis  autem  motus  ab  inexistentia  in 
spatio  non  oritur,  sed  potius  corpore  relicto  sibi  contrarium  ejus,  nempe 
perroansio  In  eodem,  seu  quies.  Ratio  igitur  motus  in  corporibus  sibi 
relictis  reperiri  non  potest.  Frustraneum  Igitur  est  illorum  effugium,  qui 
rationem  motus  sie  reddunt:  Omne  corpus  vel  motum  esse  ab  aeterno  vel 
moveri  ab  alio  corpore  contiguo  et  meto.  Nam  si  dicunt  corpus  proposi- 
tum motum  esse  ab  aeterno,  non  apparet  cur  non  potius  quieverit  ab 
aeterno,  tempus  enim,  etiam  infinitum,  causa  motus  intelligi  non  potest. 
Sin  dicunt  corpus  propositum  moveri  ab  alio  contiguo  et  meto,  idque  iterum 
ab  alio,  sine  fine;  nihilo  magis  rationem  reddiderunt,  cur  moveatur  pri- 
mum  et  secundum  et  tertlum  vel  quotumcunque,  quamdlu  non  reddiderc 
rationem  cur  moveatur  sequens,  a  quo  omnia  antecedentia  moventur.  Ratio 
enim  conclusionis  tam  diu  plane  reddita  non  est,  quamdiu  reddita  non  est 
ratio  rationis,  praesertim  cum  hoc  loco  idem  dubium  sine  fine  restet. 

Satis  igitur,  opinor,  demonstratum  est:  determinatam  figuram  et 
magnitudinem,  motum  vero  omnino  illum  in  corporibus  sibi  relictis  esse 
non  posse.     Tacebo   hoc  loco,  quia  altioris  indaginis   res   est,    ne   causam 


i 


108  $i^Uo|o^Mf(i^e  e^rifteit. 

quidem  coDsistenliae  corporum  hactenus  ab   ullo   ex    ipsa  corporum  natura 
redditam  esse. 

A  consistentia  autem  corponini  est  (4)  quod  corpus  grande  parvo  im- 
pellenti   Don   cedil,     {%)  quod   corpora    aut  partes  corporum   sibi    ioviceiu 
cohaefent,    ex   quo  oriuntur  qualitates   istae   tacliles   quas   vulgo    secundas 
vocant,  nempe  soliditas,  fluiditas;  durilies,  mollities;  glabrities,  aspritudo« 
lenacitaS;  fragilitas:  friabilitas,  ductilitas,  malleabililas,  fusibilitas,    (3)  quoA 
corpus  durum  corpori   non  cedenti  impingens  reflectilur.     Breviter  a  con — 
sistentui  tria  sunt:  resistentia,  cohaerentia,   reflexio.     Quarum  rationera  quS 
ex  materiae  ßgura,  magnitudine  et  motu  mihi  reddiderit,  eum  ego  magna 
philosophum  libens  fatebor.     Unica  prope  via  apparet,    nempe  corpus  ide 
corpori   impellenti   resist^re,    et  ipsum   repercutere,    quia   ipsius  partes  i 
superficie    insensibililer    in    occursum    ejus   moveanlur.     Sed   supponamu 
corpus  impingens  non  ea  linea,    qua   partes   corporis   impellendi  occursura 
sunt;  sed  alia,  obliqua  fortasse  incidere;    eo  ipso  statim  omnis  reactio,  re- 
sistentia,   reflexio   cessabit  contra  Experientiam.     Sed  cohaerentiae  ratio  a 
reactione  et  omnino  motu  plane  reddi  non  potest.     Nam  si  chartae  partem 
impello,  pars  quam  impello  cedit,  ideo  aliqua  reactio  et  motus  resistentiae 
fingi  non  potest.     At   non    cedit  sola,    sed  reliquas  partes  sibi  adhaerentes 
simul  aufert.     Sane  verum  est,    et  ralionem  habet,    quod  olim  Democri- 
tus,    Leucippus,    Epicurus   et   Lucretiiis,    hodie  sectatores  eorum 
Petrus    Gassendus    et    loh.    Chrysost.    Magnenus    prodiderunt: 
Oronem  in  Corporibus  Cohaerentiae   causam   dare   naturaliter  figuras  quas- 
dam   implicatorias,    nempe   hamos,    uncos,    annulos,    eminentias,    breviter 
omnes   durorum   corporum   curvitates  vel   flexiones    sibi    invicem   insertas. 
Sed  haec  ipsa  instrumenta  implicatoria  solida  et  tenacia   esse  necesse  est, 
ut  suum   faciant  officium   et  corporum   partes  contineant.     Sed  unde  ipsis 
tenacitas?  an   hamos  hamorum  supponemus  in  infinitum?     Sed  quae  dubi- 
tandi  ratio  in  primis  erit,    ea   et  in  secundis  et  tertiis  erit  sine  fine.     Ad 
has  difficultates  acutissimis  istis  philosophis   nihil   aliud  superfuit  quod  re- 
sponderent  quam  ut  supponerent  in  ultima  corporum  resolutione  insecabilia 
quaedam   corpuscula,    ipsi   Atomos  vocant,    quae   variis  suis   figuris  varie 
combinatis   varias  corporum    sensibilium   qualitates   efüciant.     Sed   in    istis 
ultimis  coi7)usculis  nulla  apparet  ratio  cohaerentiae  et  insecabilitatis. 

Reddidere  aliquam  Yeteres,    sed   ita  ineptam,    ut  ejus  recentiores  pu- 
deat.     Scilicet  partes  Atomorum   ideo  cohaerere,    quia    nullum   intercedat 


vacuuiii ;  ex  qua  sequitur,  omnia  corpora  quae  se  semel  contigerunt,  inse- 
parabililer  ad  atomorum  exempium  cohaerere  debere,  quin  in  omni  con- 
laclu  corporis  ad  corpus  nulluni  intercedil  vacuum.  Qua  perpetua  cohae- 
rentia  nihil  est  absurdius,  nihil  ab  experientia  magis  alienum.  Rede  igilur 
in  reddenda  Atomorum  ratione  confugiemus  ad  Deum  denique,  qui  ultimis 
islis  rerum  fundamentis  firmitatem  praestet.  Et  miror  neque  Gassen  dum 
neque  alium  inter  acutissimos  hujus  seculi  philosophos  praeclaram  hanc 
demonstrandae  Divinae  Existentiae  occasionem  aniraadvertisse.  Apparet 
enim  in  extrema  corporum  resoiutione  Dei  auxiiio  carere  naturam 
non  posse. 

Cum  autem  demonstraverimus  coi*])ora  determinatam  figuram  et  quan- 
titatem,  motum  vero  iilum  habere  non  posse,  nisi  supposito  Ente  incorpo- 
raii,  facile  apparet  iüud  Ens  incorporale  pro  omnibus  esse  unicum,  ob 
harmoniam  omnium  inter  se,  praesertim  cum  corpora  motum  habeant,  non 
singula  a  suo  Ente  incorporali,  sed  a  se  invicem.  Cur  autem  Ens  iilud 
incorporale  hanc  potius  quam  illam  magnitudinem,  figuram,  motum  eligal, 
ratio  reddi  non  potest,  nisi  sit  intelligens  et  ob  rerum  pulchritudinem  sa- 
piens, ob  earum  obedientiam  ad  nutum  potens.  Tale  igilur  Ens  incorpo- 
rale erit  Mens  tolius  Mundi  Rectrix,  id  est  DEÜS. 

Pars  11. 
Mentis  humanae  immortalitas  continuo  sorite  demonstrata. 

Mens  humana  est  Ens  cujus  aliqua  actio  est  cogit^tio. 

Ens  cujus  aliqua  actio  est  cogitatio,  ejus  aliqua  actio  est  res  imme- 
diale sensibilis  sine  imaginatione  partium. 

Cogitatio  enim  est  res  (1)  immediate  sensibilis;  mens  quippe  se  cogi- 
lantem  sentiens  sibi  immediata  est.  (2)  Cogitatio  est  res  sensibilis  sine 
imaginatione  partium.  Hoc  experienti  darum  est.  Cogitatio  enim  est  hoc 
ipsum  nescio  quid,  quod  sentimus,  quando  sentimus  nos  cogitare. 
Quando  autem  verbi  gratia  sentimus  nos  cogitasse  de  Titio,  non  solum 
sentimus  nos  Titii  imaginem,  quae  sane  partes  habet,  habuisse  in  animo, 
quia  hoc  non  sufficit  ad  cogitationem. 

Habemus  enim  imagines  in  animo  etiam  quando  de  iis  non  cogitamus, 
sed  sentimus  praeterea ,  nos  illam  Titii  imaginem  advertisse,  in  qua  ad- 
vertentiae  ipsius  imaginatione  nullas  partes  deprehendimus. 


110  9Wi>\opWä^t  e<^riften. 

Cujus  aliqua  actio  est  res  immediate  sensibilis  sine  imaginatiooe  partium, 

Ejus  aliqua  actio  est  res  sine  partibus. 

Nam  quäle  quid  immediate  sentitur,  tale  est. 

Erroris  enira  causa  est  medium,  quia  si  objectum  sensus  esset  causa 
erroris,  semper  falso  sentiretur;  sin  subjectum,  semper  falso  sentiret. 

Cujus  aliqua  ratio  est  res  sine  parfibus,  ejus  aliqua  actio  non  est  molus. 

Omnis  enim  motus  habet  partes  per  demonstrata  Aristotelis  et 
omnium  confessionem. 

Cujus  aliqua  actio  non  est  motus,  illud  non  est  corpus. 

Omnis  enim  corporis  actio  est  motus:  omnis  enim  rei  actio  est  essen- 
tiae  variatio. 

Corporis  essentia  est  esse  in  spatio;  existentiae  in  spatio  variatio 
est  motus. 

Omnis  igitur  corporis  actio  est  motus. 

Quicquid  non  est  corpus,  non  est  in  spatio. 

Corporis  enim  definitio  est  esse  in  spatio. 

Quicquid  non  est  in  spatio,  non  est  mobile. 

Motus  enim  est  mutatio  spatii. 

Quicquid  non  est  mobile,  est  indissolubile. 

Dissolutio  enim  est  motus  secundum  partem. 

Omne  indissolubile  est  incorruptibile. 

Corruptio  enim  est  dissolutio  intima. 

Omne  incorruptibile  est  immortale. 

Mors  enim  est  corruptio  yiventis,  sive  dissolutio  ejus  machinae,  per 
quam  quid  apparet  se  movere. 

Igitur 

MENS  HUMANA  EST  IMMORTALIS. 

Quod  erat  demonstrandum. 


DEFENSIO  TRINITATIS 

per  nova  Reperta  Logica 

contra  adjunctam  hie 

Epistolam  Ariani  non  incelebris, 

ad    Illustrissimum 
Baronem    Boineburgium 

autore 

ß.  G.  L.  L. 

D  e  d  i  c  a  t  i  o. 

Ibit  TEGUM  in  Poloniam,  si  pateris,  ILLUSTRISSIME  DOMINE,  quod 
a  Polono  ad  TE  venit.  Nomini  ejus  parcere  et  scriplurae  privalae  jura 
jubent,  et  suadet  magna,  sed  ut  nos  credimus,  infelix  Viri  doctrina,  cujus 
non  personae  sed  sententiae  nocere  volo.  Is  ergo  a  Te  pro  ea  qua  erga 
omnes  literarum  amantes  voluntate  es,  inter  alia  eruditiohis  commercia 
appellatus  de  deponenda  sententia  exosa  et  periculosa,  et  a  consensu 
Ecclesiae  catholicae,  id  est  tempore  perpetuae,  loco  universalis,  abhorrente, 
argumento  quidem,  quo  tu  potissimum  nitebaris,  in  consensu  Ghristianorum 
posito,  non  respondit;  id  enim  leve  illis  videtur,  qui  assueti  sunt  in  Eccie- 
sia  et  Republica  summam  judicandi  potestatem  sibi  sumere;  at  vero  in  se 
suosque  versus  ex  scriptis  eorum  hunc  veiut  succum  contundendo  expressit, 
quo  ego  fldenter  dico  robur  omne  sophismatum  contra  Trinitatem  contineri. 
Et  profecto  sie  adstringit  nodos,  sie  difficultates  exaggerat,  sie  prosequitur 
pugnam,  sie  ictus  ictibus  ingeminat,  ut  qui  his  repellendis  par  fuerit,  re- 
liqua  e  pharetra  Socini  tela  possit  fortassis  audacter  contemnere.  Ego, 
Illustrissime   DOMINE,    cum   primum   ea   et  beneficio   TUO   vidi,   et 


i 


auloriiale  ad  lenlandam  responsionem    impulsus  sum ,  tum  demum  cepi  el 
frucluin  el  voiuplaieni   maxiniam   ex    profundiore   illa  philosophia,    cui  eg(v» 
ine  meopte  genio  a  puero  immersi.    Haec  mihi,  nisi  amore  veritatis  fallor, 
in  saeris  medilationibus,    in  civilibus  negotiis,    in   natura   rerum   ea  doeu — 
menta  suggessit,    quibus  ad  vitam  tranquilie   agendam   nihil   in    me   sentit 
efficacius:    quaedam  etiam  tunc  curiosa  magis  quam  utilia,   sed  quae  nunc^ 


in  tollendis  Anti-Trinitariorum  difficultatibus  eam  lucem  attulerunt,  ut  jani 
non  dubiteni,  quicquid  verum  est,  idem  utile  esse.  Cum  enim  ali — 
quando  de  Arte  Combinatoria  ineditarer,  dissertatiuncuia  a  me  publi — 
eala  est *) 

Wissowatius  ad  B.  B.     Manhemio  m.  Octob.  1665. 

Suscepta  objectione  tua  et  missa  ad  eam  responsione,  qua  nisi  falloi — 
ostendi  nostram  de  lesu  Christo  non  supremo  DEO,  sed  tamen  huic 
proximo  et  subordinato  ac  proinde  de  ejus  adoratione  divina  non  suprema, 
sed  supremae  proxima  et  subordinata  sententiam  non  implicare  con- 
tradictionem  (a),  cujus  tu  nos  arguere  voluisti,  nunc  vicissim  tibi  ali- 
quas  circa  idem  subjectum  contra  vulgarem  opinionem  quam  et  tu  foves 
objectiones,  iargius  quam  tu  dedisti  reddere  volens  mitto. 

(bj  Aspice  num  mage  sit  nostrum  penetrabile  telum. 
Quod  si  ipse  objectiones  istas  examinare  negliges,   saltem  alicui  a  veritatis 
exploratione  non  averso  examinandas  porrigilo. 

i.  (c) 

Unus  DEUS  aitissimus  est  Pater  ille  ex  quo  omnia, 
Filius  DEI  lESUS  CHRISTUS  non  est  paler  ilie  ex  quo  omnia, 
Erg.  Filius  DEI  lESUS  CHRISTUS  non  est  unus  DEUS  aitissimus. 
Syllogismi   hujus  propositio   major   habetur  1.  Cor.  VIII,  6.  in  verbis  Apo- 
sloli;  qui  docere  volens,  quis  nobis  Chrislianis  habendus  sit  DEus  ille  unus, 
nempe  non  talis,    quales  sunt  nmiti  Dii,    quos  esse    ibidem   sup.  dixit,   ait 
eum  esse  Patrem  illum  ex  quo  omnia,    nempe   primam   personam  ex 
qua  ut  fönte  et  causa  primoque  principio  omnia  proHciscunlur.    Non  dicit, 
ut  nunc  dici  solet,  unum  illum  DEUM  esse  et  Patrem,  et  filium  et  Spiritum 
S.,  cujus  mysterii  dicendi  hie  erat  vel  maxima  occasio,  si  usquam.  (d) 

*)  hiermit  Mäft  ba«  9Rattufcri^t  ah;  offenbar  fc^lt  ber  ^ci^tug.    ^ef^ng  (9efftng'«  fammt' 
ii^t  <B^x'i\ttn  9.  9anb  @.  262)  bat  btc  legten  Sorte:  Cum  eiiiin  etc.  nic^t. 


1$^t(ofo^(tf(i^e  @(i^nften.  113 

Minor  probatur  praeter  alia  inde ,  quod  ibidem  mox  lesus  Christus 
^istinguatur  ab  illo  Patre  ex  quo  omnia,  et  peculiariter  describatur  alio 
wnodo,  unus  Dominus  per  quem  omnia.  (e)  Nempe  Dominus  non 
25upremus,  qui  est  solus  pater  ex  quo  omnia,  sed  is  quem  DEUS  ille 
Mecit  Dominum  (f)  et  Christum  seu  unctum  suum,  ut  ait  S.  Petrus, 
.s^lter  Apostolus  Act.  II,  36  per  quem  ut  secundam  et  mediam  causam 
^M)Eus  ille  supremus  ex  quo  omnia,    ut  prima  causa   facit   ista  omnia.     De 

uo  vide  etiam  Ephe.  III,  9.  Heb.  I,  2.  XIII,  24.  Act.  II,  22.  Tit.  III,  4.  5.  6. 

.  Cor.  V,  18.    1.  Cor.  XV,  57.    2.  Cor.  IV,  U.   Rom.  H,  16.  (g) 

Hoc  autem  ipsum,  quod  DEus  ille  unus  altissimus  per  lesum  Christum 

aeiat    talia,    potest   esse   argumentum    peculiare,  quo  probetur  lesum   non 

sse  ipsum  DEUM  altissimum.   (h) 

2. 
Qui  nescivit  diem  judicii,  is  non  est  DEus  (i)  altissimus ; 
Filius  nescivit  diem  judicii. 
Ergo  Filius  non  est  DEus  altissimus. 
[ajor  probatur  quia  esse  omniscium  est  DEi  altissimi  attributum  proprium. 
^ui  autem  nescivit  diem  judicii,  is  non  est  DEus  altissimus.    Implicat  hoc 
^^^ontradictionem . 

Minor  patet  ex  verbis  ipsis  Christi^    primo  Matth.  XXFV,  36.  de  illa 
«:iie   et  hora   nemo  seit  etc.  nisi  pater  meus  solus.    Deinde  expressius 
Sfarc.  XIII,  32  de  die  et  hora   nemo  seit,    neque  angeli   qui  sunt  in   coelo, 
Yieque  filius,  nisi  Pater. 

Quantopere  haec  verba  Christi  torserint  et  torqueant  (k)  Homousianos, 

et  quomodo  ipsi  ea  vicissim  torquere  soleant,  patet  ex  Maldonato.    Afferun- 

tur  inter  alias  responsiones  istae,    Filium   nescivisse   ita  esse  vitupe- 

randum,  non  quod  vere  nesciverit,  sed  quod  se  scire  dissimulaverit,  quod 

revelare  noluerit,  quod  fecerit  ut  nos  nesciremus,  quod  eum  diem  nondum 

expertus  fuerit.     Tales  sunt  Doctorum  seu  patrum  Ecclesiae  in  ista  Christi 

verba   commentationes ,    vel   potius    eorum    contorsiones   satis    ineptae,    ut 

agnovit  ipse   Maldonatus  lesuita,    easque   rejecit.     Nam   primo  eidem    non 

idem  est  nescire  quod  dissimulare  se  scire,    vel  nolle  dicere.     Deinde   his 

admissis  sequeretur  posse   dici   etiam  DEum  Patrem   diem   istum   nescire, 

quod  est  absurdum.     Sed  ipse  Maldonatus   alias   ingeniosus   aliam   respon- 

sionem  dubitanter  afferens  vineta   sua  caedit.     Vulgata  responsio  (I)  prae- 

IV.  8 


1 


114  V^tlofop^ifc^c  et^riftcn. 

sertim  Reformatorum  [nam  alii  eam  refugere  solent)  est  ex  distincUoue 
partium  in  Christo ,  nescivisse  eum  hunc  diem  quoad  humanitatem ,  at 
scivisse  quoad  divinitatem.  Sed  i.  distinctio  isla  vana  est,  quando  ponil 
unum  suppositurn  ßlii  DEi  esse  DEum  altissitnum  et  hominem  simul,  atque 
DEum  supremum  esse  hominehi ,  quod  est  absurdum  et  implicans  contra- 
dictionem.  Etenim  DEus  et  homo  sunt  disparata,  at  disparata  non  possunt 
et  de  alio  lerlio  et  de  se  invicem  praedicari  proprie,  quod  omnes  ratione 
Sana  utenies  nee  eam  obnubilantes  agnoscunt.  Ut  ferrum  esse  lignum,  et 
aniniam  esse  corpus  absurdum  est.  Si  idem  esset  DEus  et  homo,  seque- 
retur  DEum  summum  simul  esse  non  DEum  summum,  quod  est  contra- 
dictorium.  Nee  una  pars  de  tolo  composito  potesl  praedicari  proprie, 
univoce.  Deinde  quod  composito  alicui  inest  secundum  partem  quandam 
et  quidem  majorem  ac  potiorem,  atque  afßrmari  de  eo  simpliciter  potest 
ac  debet;  id  de  eo  non  licet  negare  simpliciter,  quamvis  (m)  ei  non  insit 
secundum  partem  minorem.  Ut  quamvis  corpus  hominis  non  ratiocinetur, 
nee  sciat  aliquid,  tamen  cum  anima  ejus  ratiocinetur  atque  sciat,  qnis 
dicat  simpliciter  hominem  non  ratiocinari  neque  aliquid  seife?  An  ipsi  con- 
cedent  (n),  ut  dicere  liceat,  Filius  DEi  non  creavit  mundum,  non  est  p^itri  co- 
essentialis,  quia  isla  non  conveniunt  ipsi  secundum  hütnanam  naturam,  nisi 
per  idiomatum  commentitiam  commuüicationem.  2.  Cum  (o)  ista  Christi  natura 
humana  dicatur  conjuncta  deitati  hypostatice  in  tlnitate  personae,  nonne 
deitas  humanitati  suae  tam  arcte  conjunctae  scientiam  hujüs  secreti  cujus 
capax  esset  comtnunicavit?  3.  Si  persona  Fiiii  (p)  quae  est  divina  scivit 
istum  diem,.  quomodo  potuit  vere  dici  Filium  nescivisse  eum,  cum  illa  per- 
sona Sit  iste  filius?  4.  Simpliciter  (q)  hie  dicitur  filius  nescivisse  diem 
judicii,  ergo  hoc  de  filio  toto  dicitur,  non  de  patle  ßlii  inferiore,  quae  non 
solet  vocari  simpliciter  et  absolute  filius.  5.  Patet  (f)  hie  per  filium  in- 
teiligi  filium  DEI,  quatenus  est  DEI  filius,  primo  ob  id  ipstim  quia  non 
dicitur  filius  hominis,  sed  absolute  filius,  per  quem  solet  rntelligi 
filius  DEL  Deinde  quia  huic  filio  opponitur  statim  Pater  ejus,  qui  est 
DEus,  ergo  istius  patris  filius  intelligitur.  6.  Dicitur  solus  Pater  scire,  et 
quidem  opposite  ad  filium,  idque  ita  ut  filius  nescire,  pater  vero  sokts 
scire  dicatur.     Tale  hinc  emergit  argumentum  arcte  stringens 

Quicunque  scivit  tunc  diem  judicii,  is  est  pater  lesu  Christi  (s) ; 

At  filius  etiam  secundum  divinitatem  consideratus   non   est   pater  lesu 
Chnstl, 


Ergo  Fiiius  eliam  secunduin  DEltatem  consideratus  non  scivit  hunc  diem 
judicii. 
JMajor  probatur  ex  verbis  Christi  quibus  dixit  soluni  patrem  suum  scivisse 
Miunc  diem.  Nam  si  solus  pater  Christi  scivit,  ergo  quicunque  scivit,  is 
^st  pater  Christi ,  et  quicunque  non  est  pater  Christi ,  is  nescivit  seu  ex- 
^z^lusus  est  ab  isla  scientia.  Minor  negari  non  polest,  quia  est  in  confesso 
^  ipud  omnes.     Ergo  conclusio  est  firma. 

Simile  argumentum  peti  potest  ex  eo  (t)  quod  ut  hie  onmiscientiani, 
■  t<i  alibi  omnipotentiam  taleni,  ut  a  se  ipso  omnia  facere  posset,  fiiius  DEI 
i^ibi  denegavit:  loh.  V,  49,  30.  VIII.  28.  Tum  ex  eo  (u)  quod  fiiius  onmia 
taabeal  non  a  se,  sed  a  DEO  Patre  sibi  dala :  Matth.  XI,  27.  XXVIll,  48. 
loh.  in,  35.   XIII,  3.    XVII,  2,  7. 

3. 
Unicum   numero   et   singulare  Ens  non   praedicatur  de   multis.     Quia 
hoc  est  de  definitione  singularis  seu  individui ;    alias  non  esset  sin- 
gulare, sed  contra  universale. 
Atqui  DEus  altissimus  est  unicum  numero  et  singulare  Ens. 
Ergo  DEus  altissimus  non  praedicatur  de  multis.   (x) 
Trinitarii  qui  negare  non  audent,  eum  esse  Ens  singularissimum,  uni- 
numero,  non  specie  vel  genere,  tamen  eum  praedicant  de  tribus  per- 
is,   quarum  unaquaeque,  cum  sit  distincta  subslantia,  est  iIHs  distincte 
Eus  altissimus.     At  ut  ter  unum  sunt  tria,  sie  ter  unus  sunt  tres.     Ergo 
bi   est  ter  unus  DEus,  ibi  sunt  tres  dii. 

Quidam  eo  devenerunt,  ut  diciint,  esse  quidem  unum  numero  DEum 
^sseDtialiter,  sed  non  esse  unum  DEum,  si  idem  consideretur  personaliter. 
lt.a  non  absolute  et  simpliciter  strictissima  unitate  (y)  unus  erit  DEus 
altissimus,  sed  aliquo  modo  unus. 

4. 
Ex  regula  illa  infallibili :  quae  duo  in  uno  tertio  singulari  conveniunt, 
ita  ut  de  eo  praedicentur,  ea  etiam  inter  se  conveniunt  ita  ut  de  se  prae- 
dicentur,  procedit  tale  argumentum  ex  singularibus. 

DEus  ille  altissimus  unicus  individuus  est  Pater  Filii  DEI  Domini  lesu 

Christi, 
DEUS    ille  altissimus    unicus    individuus   est   fiiius   DEI   Domini    lesu 
Christi, 

8* 


Ergo  Filius  DEl  Dominus   lESUS  CHRISTUS   esl   pater   ßlii   DEI   Domini 
lesu  Christi   (z). 
Alqui    hoc    implicat    contradictionem ,    et   est   palam    falsum.      Ergo   aliqua 
praemissarum   est   falsa.     Non   major,   quam   omnes   Christiani    agnoscunt. 
Ergo  minor. 

5. 
Filius  DEi  aut  est  ab  alio  adeoque  non  est  absolute  primum  prinei- 
pium,  sed  principatum  (aa),  aut  non  ab  alio  est  sed  a  se  ipso.  Si  prius 
eligatur,  tunc  sequetur  filium  non  esse  DEUM  altissimum,  nam  huic  re- 
pugnat  esse  ab  alio,  et  habere  ullo  modo  principium  existendi.  Sin  poste- 
rius,  tunc  sequetur  Filium  Dei,  si  non  ab  alio  est,  non  esse  filium,  nam 
hoc  implicat  contradictionem.  Corte  quatenus  est  filius,  a  patre  est.  Sed 
hie  argutuli  quidam  conantur  hujus  dilemmatis  vim  evitare  distinctione ; 
ajunt  filium  DEI  esse  quidem  a  se  ipso,  non  ab  alio,  quoad  essentiam, 
quatenus  est  DEus,  sed  eundem  non  esse  a  se,  verum  ab  alio,  quoad  per- 
sonam,  quatenus  est  filius.  At  haec  distinctio  non  tollit  difficultatem.  Nam 
hie  de  filio  est  quaestio,  quatenus  is  est  filius  DEI  seu  persona  secunda, 
non  autem  quatenus  est  essentia  divina,  quae  ponitur  esse  communis  patri 
et  filio:  quae  essentia  non  est  filius,  quia  ab  istis  negatur  essentiam  DEI 
generari.  Ergo  tamen  hoc  manebit,  filium  DEI  quatenus  est  filius  DEI  seu 
secunda  persona,  non  esse  Deum  altissimum. 

6. 
Ex  generatione  filii  DEI  secundum  DEItatem  prae-aetema  quae  vulgo 
statuitur,  praeter  alia  haec  sequuntur  inconvenientia  4.  quod  absurdum  sil 
eum  qui  generatur  secundum  DEitatem  (bb}  statuere  esse  DEum  altissi- 
mum. Sempiterna  substantia  non  generatur.  Nam  generari  necessario 
infert  produci  ab  alio  et  habere  principium  aliquod  saltem  originis,  ei  fieri 
ac  proinde  dependere  ab  alio,  a  quo  habet  suum  esse.  Quae  omnia  non 
conveniunt  DEo  altissimo  sempitemo,  quo  nullus  ullo  modo  prior  esse  po- 
test.  At  omnis  generans  pater  est  prior  genito  filio:  quod  non  tantum  in 
humanis,  sed  etiam  in  divinis  verum  esse  universaliter,  ex  communi  no- 
tione  ipsum  vulgus  Homousianorum  nobiscum  agnoscit.  2.  quando  dicitur 
DEus  generare  DEum ,  qui  est  DEus  ex  DEo  (cc) ,  aut  generat  eundem 
numero  DEum,  qui  ipse  est,  aut  alium.  Non  eundem  quia  generans  ei 
generatus  sunt  opposita:   quae  non  sunt  unum  et  idem.     Sin  autem  alium 


V^ilofcpltfifci^e  ©ci^rtften.  1 17 

D£um  generat,  sequetur  non  unum  numero  esse  DEum  altissimum.  Conen- 
tur  quidam  ex  hoc  dilemmate  sie  elabi,  dari  inter  isla  duo  medium,  gene- 
rali enim  personam.  Sed  non  cessai  difficultas,  nam  num  ista  persona 
DEi  quae  generatur  non  est  DEus?  3.  Si  filius  DEi  generabatur  ab  omni 
aetemitate  ex  Essentia  DEi  Patris  (dd) ,  aut  jam  desiit  generari ,  aut  non 
desiit.  Non  datur  medium  inter  contradictorie  opposita.  Si  desiit,  habet 
finem  temporis  ista  generatio,  ergo  etiam  apparet  eam  habuisse  principiuni 
temporis  adeoque  non  fuisse  prae-aetemam.  Nam  quod  nunquam  incepit, 
id  nee  desinere  potest.  Sin  autem  non  desiit,  sequetur  filium  DEi  quoad 
DEitatero  etiam  nunc  generari  et  porro  generandum  esse  in  omnia  secula 
seculorum,  ut  quidam  concedunt.  Quod  est  absurdum.  Nam  quod  gene- 
ratur, id  fit,  nondum  perfecte  est.  At  non  convenit  personae  DEi  esse  in 
fieri  semper.   Et  qui  adhuc  gignitur,  nondum  est  perfecte  et  absolute  genitus. 

7. 

Quum  asseritur  DEus  altissimus  esse  incamatus,  aut  tota  Trinitas,  seu 

quicquid  est  DEus  altissimus  est  incamatus,  aut  non  tota.     Si  illud,   non 

tantum  filius, DEi,   sed  etiam  DEus  Pater  et  Spiritus  S.  sunt  incarnati,  et 

<x  Maria  Virgine  nati,    quod   etiam  aliqui   asserere  non  erubuerunt,   quia 

«unt  unus  idemque  DEus  indivisibilis,  cum  etiam  non  sola  persona  secunda 

m\\,  incamata,  sed  cum  ea  simul  quoque  essentia  illa  divina  quae  a  persona 

^ivina  separari  nequit.     Ista  autem  essentia  est  communis  tribus  personis 

<iuae    in   ea    continentur.      Praesertim    cum    haec   actio    assumendae    sibi 

lumanae  naturae  sit  actio  ad  extra,    quales  'actiones  dicuntur  esse   totius 

"Trinitatis  indivisae.     Sin   autem   non   tota  divina  Trias  est  incamata  (ee), 

•sed   sola   persona   filii,   tum   sequetur  DEum   alias   indivisibilem  esse  quo- 

^ammodo  a  se  ipso  divisum,   itaque  non  omnino  unum  ac  simpflicissimum, 

^  non  omnC;  quod  est  DEus  altissimus,  est  incamatum..    Unde  tale  argu- 

xnentum  ex  singularibus  (ff) : 

lila  DEitas  quae  est  in  DEO   patre  non  descendit  de  coelo  et  non  est 

incamata, 

Haec  DEitas  quae  est  in  DEO  filio  descendit  de  coelo  et  est  incarnala, 

Ergo  Haec  DEitas  quae  est  in  DEO  filio  non  est  illa  DEitas  quae  est  in 

DEO  Patre. 

dontradictorie  sibi   opponuntur,    unicum  DEum   altissimum  totum  esse  in- 

carnatum   et  tarnen  simul  DEum  altissimum  unicum  non  totum  esse  incar- 


Ciirnalum.     Ergo    haec   opinio    iniplicat   conlradiclioneni   adcoque   se   i 
everlit ,    ideo  ut  vera  consistere  non  polest.     Sed  haec  liaclenus  suffi' 

Si  quis  mihi  hos  nodos  hene  dissolvcrLt  (gg),    Iura   demum    ego 
opinionem  nou  esse  absurdam  confilebor. 

Responsio  ad  Objectiones  Wissowatii     . 
contra    Trinitatem    et 
Incamationem  DEI 
altissimi. 

(a)  Quia  objecliones  el  responsiones  prislinas  non  vidi,  jiidican 
possum,  an  conlradiclionem  sententiae  Anti-Trinitariac  probaverin 
diluerint. 

(b)  üicis  ex  Virgilio: 

Aspice  num  mage  sit  noslrum  penelrabile  telum. 
Ego  ex  eodem  respondeo: 

Postquam  arma  DEI  ad  Vulcania  ventum  est, 
Mortalis  mucro,  glacies  ceu  futilis,  iciu 
Dissiluit. 

(c)  Ad  argumentum  4.  praemitto  in  genere,  quod  et  in  sequei 
observandum  est,  copulas  in  syllogismorum  praemissis  vulgo  non 
coQcipi.  Distinguendum  autem  inter  propositiones  per  se  et  per  acci 
V.  g.  recte  simpliciter  dicimus  "^j :  Omnis  homo  est  rationalis,  sed  non 
dicimus:  Omnis  homo  est  albus,  etsi  verum  sit,  quia  albedo  humi 
immediate  non  cohaeret;  sed  dicendum:  omnis  qui  est  homo,  est  ; 
Similiter  non  dicendum:  Omnis  Musicus  est  albus,  sed:  omnis  qi 
Musicus  est  albus.  Quae  etiam  ex  parle  observavit  loh.  Hauen  Berolii 
in  peculiaribus  suis  de  copula  speculationibus.  Deinde  observandui 
ex  eodem  fundamenlo  omnes  propositiones  singulares  esse  virtute  1a 
signi  universales,  quod  et  ab  autoro  dissertationis  de  Arte  Gombin 
est  annotatum;  v.  g.  haec  proposilio:   Petrus  Apostolus  fuit  primus  E] 


*)  Setbtti)  ^t  l^ter  am  9{anbe  be9  iD'^anufcriptd  bemerlt:  Haec  observalio  etiam  { 
ad  distinguendam  infinitam  a  negativa,  verbi  gratia:  Qui  non  credunt,  damnantur; 
non   credunt:    Ergo   damnantur.     Videtur  esse  syllogismi  minor  negativa,   sed  n< 
quia  Syllogismus  fit  talis:    Qui  sunt  illi,   qui  non  credunt,   damnantur;    ludaei  si 
qui  non  credunt;  Ergo  damnanturt 


pus  Roiuiinus,  signis  et  copula  rectc  positis  ita  forniabitur :  Omnis  qui  esl 
J^etrus  Apostolus  fuit  Episcopus  Romanus,  iuxta  haec  igilur  formahimus 
l[>rimum  argumentum : 

Omnis  qui  est  unus  DEus  Altissiinus  est  Paler  ilie  ex  quo  omnia ; 
Filius  DEl  lesus  Christus  non  est  pater  iile  ex  quo  omnia, 
Ergo    Filius    DEi    lESUS    CHRISTUS    non    esl    is    qui    est    unus    DEus 
altissimus. 
Mia  Syllogismus  erit  in  Camestres. 

Respondeo  distinguendo :    Per  omnia   inlelliguntur  vel  Creaturae,   vel 

^tiam  simul  Filius.    Si  Creaturae  caeterae  tantum,  concedo  majorem,  quod 

^mnis  ille  qui  est  unusDEus  altissimus  sit  pater  ille  ex  quo 

^mnia,   scilicet  omnes   creaturae,  quia  vos  ipsi  conceditis,  omnes 

^reaturas  per  filium  creatas  esse.    Sin  vero  sub  omni  um  voce  intelligitur 

^tiam    ipse   Filius,    tune   concessa   minore,    quod   Filius   DEi    non    sit 

yater   ille,    ex  quo   omnia^    nempe  ipse  etiam  filius,  negabitur 

^Bfajor:  quod  omnis  ille  qui  est  unusDEus  altissimus  sit  pater 

mlie  ex  quo  omnia,  etiam  ipse  filius,  oriuntur.    Nos  enim,  donec 

^zi^ontrarium  melius  probetur,  manemus  in  hac  sententia,  quod  Filius  et  Spi- 

^r-itus  Sanetus  sint   ille   qui   est  unus  DEus   altissimus,    et  tamen  non  sint 

^3ater  ille  ex  quo  omnia,  et  in  iis  ipse  filius  et  Spiritus  s.  quoque,  oriantur. 

(d)  Non  est  scriptoribus  aYioirveoaroK;  ea  necessitas  imponenda,  ut  cujus 
^Jicendi  etiam  maxima  occasio  est,  id  statim  dicant. 

(e)  D.  Paulus  loco  citato  per  Patrem  ex  quo  omnia,  et  Dominum 
^er  quem  omnia,  potest  intelligere  unum  idemque  Ens,  nempe  DEum 
^Hissimuro.  Nam  alioqui  jure  naturali,  qui  pater.  idem  Dominus  est  libe- 
^:-^)ruin,  et  praepositiones  ex  et  per  non  ita  disparatae  sunt,  ut  prohibea- 
mur  ita  loqui:  ex  quo  sunt  omnia,  per  eum  quoque  sunt  omnia.  Nam  et 
K^aulus  alibi  de  uno  eodemque  DEo^  altissimo  duas  has  particulas,  una  cum 
t^rtia  in,  simul  enunciat,  cum  inquit:  Ex  quo,  per  quem,  et  in  quo  sunt 
omnia.  Quam  phrasin  quidam  ad  adumbrationem  Trinitatis  merito  trahunl. 
^enim  non  est  meum  argupoentari,  sed  respondere. 

(()  Non  necesse  est  ut  Paulus  1  Cor.  VIII,  6  et  Petrus  Act.  II,  36  vo- 
c^ein  Domini  de  Christo  eodem  respeetu  usurpent;  potest  ille  de  Christo 
c|uatenus  DEus  est,  hie  quatenus  bomo  est,  loqui. 

(g)  Non  vacat  nunc  Ipca  citata  omnia  evolvere  et  ex  ipsis  argumenta 
exculpere;  si  qua  in  iis  difficultas  latet,  ostendatur. 


120  ^Wo]epWdft  Bdfxifttn. 

(h]    Argumentum    quod    implicite    proponis,    ne    quid    dissimulemus, 
esset  tale : 

Omnis  per  quem  ille,  qui  est  unus  DEus  altissimus,    faeit  omnia,    is 

non  est  DEus  altissimus; 
Filius  DEi  est  ille,  per  quem  ille  qui  est  unus  DEus  altissimus,  faeit 

omnia ; 
Ergo  Filius  DEi  non  est  DEus  altissimus. 

fn  hoc  argumento  negatur  Major.  Potest  enim  DEus  altissimus,  nempe 
Pater,  per  DEum.altissimum^  nempe  fHium^  omnia  facere,  et  tamen  non 
per  se  ipsum,  licet  eum  qui  etiam  est  id  quod  est  ipse.  Et  ita  respondi- 
mus,  opinor,  argumento  primo.  Ut  tamen  ad  oculum  constet,  nervum  ejus 
incisum  esse,  aliud  ad  ejus  imitationem  fabricabimus : 

Omne  Trilineum  habet  pro  abstracto  immediato  trilineitatem ; 

Triangulum  non  habet  pro  abstracto  immediato  trilineitatem; 

[Habet  enim  Trianguleitatem  potius;  quae  si  cum  trilineitate  esset 
immediate  idem,  esset  etiam  idem  anguleitas  et  lineitas,  quae 
demta  temitate  remanent.  lam  vero  Anguleitas  et  Lineitas  adeo 
non  sunt  idem,  ut  possint  etiam  duae  Lineae  sine  angulo  esse, 
V.  g.  Parallelae.] 
Ergo  Triangulum  non  est  trilineum,  quod  est  absurdum. 

Respondeo  ex  fundamento  praemisso,  majorem  ita  formandam :  Omne  quod 
est  trilineum  habet  pro  abstracto  immediato  trilineitatem.  Et  sie  negatur 
major.  Nam  et  Triangulum  est  Trilineum,  et  tamen  non  habet  pro  con- 
ceptu  immediato  Trilineitatem. 

Hoc  principio  adhibito,  Scholasticorum  taediosis  circa  suppositiones 
praeceptis  carere  possumus.  V.  g.  Animal  est  genus,  Petrus  est  animal, 
Ergo  Petrus  est  genus.  Respondeo,  majorem  non  esse  universalem,  neque 
enim  is  qui  est  animal  est  genus. 

(i)  Argumentum  2.  ut  formale  sit,  sie  formandum  est: 
Qui  nescivit  diem  judicii,  is  non  est  ille  qui  est  DEus  altissimus: 
Filius  nescivit  diem  judicii; 
Ergo  Filius  non  est  ille  qui  est  DEus  altissimus. 

Et  sie  negatur  Major.  Nam  potest  quis,  ex  nostra  hypothesi,  simul  esse 
ille  qui  nescit  diem  judicii,  nempe  homo,  et  ille  qui  est  DEus  altissimus. 
Quae  hypothesis  nostra,  quod  idem  simul  possit  esse  DEus  et  homo,  quam- 


W^\^PW^  ed^riften.  121 

di«^    non  evertitur,  tamdiu  contrarium  argumentum  petit  principium.    Quid- 
li]:>>^t  autem  possibile  praesumitur,  donec  contrarium  probetur. 

(k)  Interpretes  textum  contorquentes  nihil  ad  nos;  utri  plus  textum 
toi*<:Sueani,  et  ex  pluribus  interpretationibus  possibilibus  eligant  improbabi- 
lioK^^m,  dummodo  sibi  faveat,  alibi  demonstrandi  occasio  erit. 

(1)  Vulgatam  hanc  responsionem  neque  qui  se  Catholicos  neque  qui 
El^v^xgelicos  neque  qui  Reformatos  vocant,  quod  sciam,  aversantur. 

(m)  Disparata  neque  de  se  neque  de  eodem  tertio  praedicari  non  posse, 
pl^iKZfte  nego,  dummodo  circa  copulam,  quae  admonuimus  serventur.  Etsi 
minus  bene  dicatur:  ferrum  est  lignum,  et  anima  est  corpus,  tamen 
st  casus  contingere,  in  quo  recte  dicatur:  quoddam  quod  est  ferrum 
(s<^^  licet  ex  parte)  id  est  lignum  (scilicet  ex  alia  parte),  et  quoddam  quod 
^^^  «anima  (ex  parte),  idem  est  corpus  (ex  alia  parte).  Nee  absurdum  est 
^^^*=Ä.^em  esse  et  non  esse  DEum  altissimum  pr<i^^  diversis  partibus.  Nee 
^'^^^^o  cur  non  pars  de  toto  proprio  praedicari  possit,  dummodo  reduplicatio 
^^^^i-^tur  vel  subintelligatur.  Proprio  enim  Totum  nihil  aliud  est  quam  sin- 
8^^1^Ä«  partes  de  eo  praedicatae  cum  unione,  v.  g.  Homo  est  anima  et  cor- 
P^^^^  Quicquid  autem  anima  et  corpus  est,  illud  utique  anima  est,  et 
^^^^■lia  utique  corpus  est.  Si  igitur  licet  formare  hanc  propositionem :  Homo 
^nima  et  corpus,  quidni  liceat  resolvere  copulativam  in  duas  simplices : 
o  est  anima,  et  homo  est  corpus?  Igitur  similiter  si,  ex  nostra  hypo- 
,  Christus  est  unum  ex  DEo  et  homine,  licebit  dicere:  Christus  est 
et  homo,  et  ita:  Christus  est  DEus,  et  Christus  est  homo. 
(m)  *)  Quod  objicitur,  inconveniens  esse  ut  Christus  simpliciter  intelli- 
r  dixisse  se  nescire,  ideo  quia  pars  sui  inferior  nescivit,  id  cur  in- 
"v^eniens  sit,  non  video.  Inprimis  eo  tempore,  quo  functio,  parti  inferior! 
^**^ii3arie  inesse  solita,  ei  subtracta  est.,  Sciendum  enim,  ordinarium  qui- 
^^*^*^    esse,  ut  Divinitas  scientiam  humanitatis   sibi   conjunctae   perficiat,    si 


per  communicationem  ejusdem   numero  idiomatis,   saltem  per  excita- 

^^^^^^m  accidentis  novi.    Id  tamen  quod  ordinarium  est  in  statu  humilitatis 

^^^^sti,  antequam  humanitas  ejus  reciperetur  in  gloriam  suam,  ei  subtrahe- 

"^^^^ÄF.     Quae   res  multum   ventilata  est  inter  Theologos  quosdam  Luthe- 

^^^os,  qui  et  libros  scripsere  icepl  TaiteivcoaiYpaffa;.     Polest  ea  subtractio 

^^telligi  exemplo  Ecstaseos,  quo  tempök*e  anima  functiones  qua«  alioqui  per 


')  2)af  e^tgnnm  (m)  {inbet  fi(^  im  SRanufcri^t  gttximal. 


122  1^^t(ofo|)^fc^€  Triften. 

corpus  peragil ,  nenipe  ratiocinari ,  cogitare  eic.  exequitur  quasi  separaU 
sine  corporis  concursu.  Eo  igiiur  tempore  durantis  Eostaseos  non  inepU 
dicelur^  hominem  non  ratiocinari,  otiamsi  pars  ejus  ignobilior,  nempe  cor- 
pus iantum,  a  raiiocinatione  cesset,  quia  functio  illa  quam  anima  ordinari< 
per  corpus  peragit  et  quam  homo  ordinarie  efficit  quatenus  ex  anima  e 
corpore  unitus  est,  nunc  ab  eo  non  quatenus  anima  et  corpus  est,  et  iu 
non  quatenus  homo  est,  sed  tantum  quatenus  anima  est,  peragitur.  Simi- 
liter  igitur  Christus  recte  dicetur  aliquid  nescire,  quando  functionem  seiend 
non  per  deitatem  cum  humanitate  ut  alias,  et  ita  nee  quatenus  deus-homc 
est,  et  ita  nee  quatenus  Chrislus  est,  exercet. 

(n)  Ad  verba:  an  ipsi  concedent;  iroo  concedemus  Filium  DE 
non  creasse  mundum  etc.  dummodo  subaudiatur:    secundum  humanitatem 

(o)  Quaeris  2.  cur  divinitas  secretum  de  tempore  extremae  diei  nor 
communicarit  humanitati  sibi  tam  arcte  unitae.  Ideo,  inquam,  quia  ean 
nondum  glorificatam  humiliari  et  pati  oportuit. 

(p)  Argumentaris  3:  Persona  iilii  divina  scivit  diem  judicii;  Personi 
filii  est  filius,  Ergo  filius  scivit  diem  judicii.  Concedo.  Quomodo  erg( 
nescivit?     Scivit  DEus,  nescivit  homo. 

(q)  Repetitur  4.  quod  supra  objiciebas:  quod  parti  inferiori  competit 
toti  non  tribuendum  simpliciter.     Responsum  est  supra  lit.  m. 

(r)  Objicis  5.  filium  DEi  nescivisse  diem  judicii,  quatenus  est  filiw 
DEi.  quia  opponitur  hie  patri.  Respondeo:  etiam  humanitatem  non  inept« 
dici  filium  DEi ,  quamvis  ei  non  o(ioooatov ;  quia  et  vps  qui  homoousior 
patri  negatis,  tamen  DEi  filium  dicitis. 

(s)  In  argumento  illo  negatur  minor:  quod  filius  DEi  etiam  secundum 
DEitatem  non  sit  pater  lesu  Christi.  Imo  tota  Trinitas  recte  dicetur  Patei 
lesu  Christi  hominis.  Ideo  miror,  cur  opponens  dicat  minorem  esse  apuc 
omnes  in  confesso. 

(t)  Argumentum  illud  esset  tale :  Quicunque  non  facit  omnia  a  se  ipso 
ille  non  est  omnipotens;  Filius  DEi  non  facit  omnia  a  se  ipso;  Ergo  etc 
Negatur  major.  Perinde  ac  si  argumentari  vellem :  Pater  non  facit  omnii 
per  seipsum,  sed  per  filium,  ut  vos  conceditis,  Ergo  non  est  oknnipotens 
Imo  sunt  causae  sociae  in  agendo,  etsi  altera  altera  sit  prior  natura  ir 
essende. 

(u)  Potest  esse  DEus  aitissirnus  etiam  qui  omPl^  ab  alio  habet,  quand« 


Wio\c^W^t  ^n\ttn.  123 

nivLftiruBi  in  allerius  poiesiate  Bon  est  ipsi  denc^are.  Et  non  iiiiniis  filius 
paCrn,  quam  pater  filio  necessarius  est.  Cum  entm  proprie  Pater  sit  intel- 
leoCivum,  Filius  iuteJligibile,  et  Spiritus  S.  intcllcctio,  et  in  aeternis  atcjue 
divisis  idem  sit  esse  et  posse,  non  erit  inteUectivum  in  DEo  quod  non 
acd.1  intelligat;  intellectio  autem  sine  inielligibili  esse  non  potest.  Contra 
nulluni  erit  inteJligibile  in  DEo  quod  non  inteUigatur,  et  ita  non  haheat 
coi-»*cspondens  sibi  intellectivuni.  Igitur  ut  seeunda  persona  sine  prima, 
iUi      prima  sine  seeunda  esse  non  potest. 

(x)  Ad  argumentum  tertium  respondeo  concedendo  t9tun) :  DEUS  altissi- 

rticas^  est  singulare,  nee  pracdicaiur  de  multis.     Sed  hoc  nihil  officit  Trinir 

t^ii  .     Nam    is  qui   est  DEUS  altissimus  (seu  persona  DEl  altissimi)  potest 

nii^ilominus  de   multis   praedicari ,    quia    is   qui    est  DEus  altissimus   seu 

poM-^ona  divinitatis,  est  universale,  non  singulare.     Ex  hoc  etiam  apparot, 

q^cxiJ  etsi  tres  sint,  quorum  quilibet  est  id  quod  est  DEUS,  tamen  non  sint 

^""^^     Dil.     Non  est  enim  ter  unus  DEUS   ab  altere  distinctus,    sed   est   ter 

u^vm^^  quorum  quilibet  est  id  quod  est  DEus  seu  ter  una  persona.     Igitur 

noc5       ires  dii  sunt,  sed  tres  personae.    Quanquam  haec  vulgo  observala  non 

s*t.      fernere  reperire. 

(y)  Non  potest  dici,  DEUM  ita  strfctissime  unum  esse,   ut  non  dentur 

*ri     ^o  realiter  seu  ante  operationem  mentis  distincta.     Si   enim   mens   est, 

»r^PK>ssibile  est  quin  sint  in  eo:    intelligens,  intellectum,  et  intellectio,  et 

*l^^^Ä^  cum  his  coincidunt:  posse,  scire,  et  volle.    Herum  vero  reale  discri- 

"^^^^    non  esse,    implicat   contradictionem.     Cum   enim    formaliter  differant, 

^^^t,      eorum    differentia   rationis   ratiocinatae ;    (alis   autem   diflferentia    habet 

***^clamentum  in  re,  erunt  igitur  in  DEo  tria  fundamenta  realiter  distincta. 

^^H©m  huic  argumento  responderi.     Neque  hoc  imperfectionem  in  DEo  in- 

•^>    quia  multitudo  et  compositio  per  se  imperfecta  non  est,  nisi  quatenns 

cor^iij^ß^   separabilitatem   et   ita   corruptibilitatem  totius.     Sed   separabilitas 

I     "*ne   non  infertur.     Quin  potius  supra  lit.  u.  demonstratum  est  impossibile 

\     ®^^e    et  implicare  contradictionem,  ut  una  DEitatis  persona  sine  alia  existat. 

^^    multiplicatur  DEus.     Quemadmodum  enim  si  differunt  realiter  in  cor- 

^    P^i^Q  :  magnitudo,  figura,  et  motus,  non  sequitur  ideo  etiam  necessario  tria 

I    ®^se   Corpora,   unum  quantum,   altenim  figuratum,    tertium   motum.     Cum 

I    ^Qein  lapis:    cubitalis,    rotundus  et  gravis  esse  possit,  ita  si  differant  rea* 

\    Uler  in  mente  Judicium,  idea,  et  intellectio,  non  sequitur  tres  esse  mentes, 

j    cum  nna  sit  mens  quae  quando   reflectitur   in  se  ipsam,    est   id   quod    in- 


124  $^Uofot>^tfcl^€  ed^ftcn. 

ielligit,  id  quod  intelligitur,  et  id  quod  intelligit  et  intelligitur.    Nescio  an 
quicquam  clarius  dici  possit. 

(z)  Formabo  syllogismum  ut  sit  formalis  ex  praesuppositis : 
Quicunque  est  DEUS  ille  altissimus,    unicus,    individuus,   est  pater 

Filii  DEI  Domini  lESU  Chnsti; 
DEus  ille   altissimus,   unicus,    individuus   est   iilius   DEI    Dominus 
lESUS  Christus; 
Ergo  filius  DEi  Dominus   lESUS  Christus  est  pater  iilii  DEi  Domini 
lESUS  Christus. 
Nego  majorem. 

(aa)  Nego  DEo  altissimo  aut  potius  ei  qui  est  DEus  altissimus  repu- 
gnare,  esse  ab  alio;  vide  supra  u. 

(bb)  Non  est  absurdum,  DEum  altissimum  aut  potius  eum  qui  est 
DEus  altissimus  generari.  Sempitemam  substantiam  in  tempore  generari 
absurdum  est,  non  vero  est  absurdum,  eam  esse  generatam  ante  datum 
quodlibet  tempus ,  id"  est  ab  aeterno.  DEo  altissimo  aut  potius  eo  qui  est 
DEus  aitissimns  potfist  quis  prior  esse  natura,  non  tempore,  alius  nempe 
qui  etiam  est  DEus  altissimus.  Nam  non  datur  alius  et  alius  DEus,  sed 
alius  et  alius  qui  est  DEus. 

(cc)  Quando  DEus  DEum  generat,  generat  eum  qui  est  idem  numero 
DEus  cum  ipso,  etsi  non  simpliciter  sit  idem  numero  cum  ipso.  Non  ge- 
nerat eundem  numero  DEum,  sed  eum  qui  est  idem  numero  DEus,  lioei 
sit  alia  persona. 

(dd)  Si  filius  DEi  generabatur  ex  substantia  patris  ab  aetemitate,  aut 
desiit  generari,  aut  non  desiit.  Si  non  desiit,  adhuc  generatur,  et  ita 
nunquam  est,  semper  fit;  sin  desiit  generari,  finem  temporis  habet  ejus 
generatio,  adeoque  et  initium  temporis,  Ergo  non  est  praeaeterna.  Re- 
spondeo:  desiit  generari.  Et  tamen  generatio  illa  non  habet  finem  tem- 
poris, nam  et  incepit  et  desiit  generari  ante  quodlibet  tempus.  Simul 
enim  generari  incepit  et  desiit. 

(ee)  Quaeris  an  tota ,  an  non  tota  Trinitas  sit  incarnata.  Respondeo : 
non  tota.  Ergo,  inquis,  Trinitas  a  se  divisa  est  seu  diversa  continet.  Quid 
tum?  Ergo  et  DEus  a  se  divisus  est;  hoc  non  sequitur,  sed  divisi  a  se 
seu  differentes  sunt  Uli  qui  sunt  DEus. 

(ff)  Syllogismum  formas: 


W^e\op^\6^  ® (Triften.  125 

DEitas  quae  est  in  DEo  patre  non  est  incarnata; 
DEitas  quae  est  in  DEo  fiiio  est  incarnata; 
Er^o   DEitas  quae  est  in  DEo  filio  non   est  DEitas   ea   quae  est   in   DEo 
Patre. 
Ne^o    Minorem.    Non  DEitas,  sed  personalitas  potius  filii  DEt  incarnata  est, 
id   ^st    filius  DEi  incamatus  est  non  qua  DEus,  sed  qua  iilius. 

(BS)   Nodos  TE   proposuisse    non    nego,    et  quidem   quantos   maximos 

qui^j>iam   tui  similis  possit.     Reperto  semel   principio   fili,    id   est   natura 

eop^^l^«   propositionis   in   syllogismo,    videmur  nobis  eos  perfecte   solvisse. 

ld^^3n     tibi   Visum   iri,    si   recte  attendas,    non   dubito.     Tum   vero   dabis, 

Qpivior,    gloriam   DEO,    dabis  hoc   veritati,   et  sententiam  Orbi   Christiane 

ipi     seculis   receptam  non-absurdam  coniitebere.     Sin  aliter  sentis,    eflice 

^i  ^ui  nos,  cur  dissentias,    aut  tu,  cur  dissentire  non  debeas.,  ambo  tan- 

^e^n  sentiamus. 


i 


•■'¥•. 


MARII  NIZOLII 

DE 

VERIS  PRINCIPIIS 

ET  VERA  RATIONE 

PHILOSOPHANDI 

CONTRA 

PSEUDOPHILOSOPHOS 

LiBRi  rv. 

Inscripti 

ILLUSTRISSIMO  BARONI 
A  BOINEBURG 

ab  Editore 

G.  G.  L.  L. 
QUI  DISSERTATIONEM  PRAELIMI- 

narem  de  iustituto  operis  atque  optima  philosophi  dictio- 

ne,  Epistolam  de  Aristotele  Recentioribus  reconciliabili, 

notasqiie  atque  animadversiones  marginales 

leniendo  textui,  adjecit. 


PRANCOFURTI, 

Apud  HERMANNUM  a  SANDE. 


MDCLXX. 


EXCELLENTISSIMO  ATQÜE  ELÜ- 
STRISSIMO  DOMINO 

OHANNI  CHRISTIANO 

LIBERO  BARONI  A  BOINEBURG 


Equiti  Aurato  etc. 
DOMINO  MEO  GRATIOSISSIMO 


EDITOR 
G.  G.  L.  L. 


9 


\ 


DEDICATIO. 

« 

ILLUSTRISSIME  DOMINE 

Leges  Rom.inae  Teslatorera  irrident,  qui  domino  rem  suam  legat :  qui 
mihi  futurum  est,  qui  TIBI  tuam  dedico,  nulla  re  quam  panni  ad  purpurai 
assumento  auctiorem?  nisi  TIBI  quidem  inter  meliorationes  quas  vocan 
atque  incrementa  refen'e  placeat,  quicquid  qualitercunque,  hortatu  tarne 
Tuo,  huic  fundo  inaedificatum  est.  Grandiorem  sane  librum  recipis,  utinai 
et  meliorem !  necessarium  tamen  videbatur,  nonnulla  asperius  dicta  coir 
planare.  Alteri,  quam  TIBI  inscribi  ne  ipse  quidem  NIZOLlüS  velit,  pc 
te  e  diuturni  carceris  longo  squalore  erutus,  tuo  beneficio  redivivus,  tu 
judicio  unice  triumpbans.  Est  in  eo  acuminis  satis,  plurimum  eloquentis 
philosopho  dignae,  libertatis  nimium,  quam  et  inter  repagula  aliqua  coei 
cuimus.  Mihi,  ILLUSTRIS  NOMINIS  Tui  praefigendi  praeter  Nizolium  qi 
se  Tibi  totum  debet,  praeter  beneficia  Tua,  quibus  levi  commemoration 
delrahere  nolo,  ratio  potissima  fuit,  admonere  posteritatem  exemplo  Tu< 
non  fuisse  ita  sterile  seeulum  nostrum,  quin  superessent  magni  genere  i 
gestis  viri,  qui  praeter  Reipublicae  curam,  bonarum  etiam  literarum  < 
malis  tangerentur  et  admirabili  usu  pollerent,  et  bis  ipsis  pudorem  in 
cuterent,  qui  totam  vilam  iis  studiis  consumserunt.  Quod  superesi 
ILLUSTRISSIME  DOMINE,  munus  hoc  charlaceum  laela  fronte  accipe,  fa\ 
ferenti,  valeque  ac  bono  publico  diu  vive. 


W^o\opWäft  @(!^rift(tt.  131 


DISSERTATIO  PRAELIMINARIS 

De  alienorum  operum  editione,  de  Scopo  operis,  de  Philosophica 

dictione,  de  lapsibus  Nizolii. 

Aliorum  Scripta  edere,    Leclor  benevole,  humile  est  et  contemtum,  et 

ingenii  per  se  pauperis  nota  esse  videtur  illis,   quorum  sublimis  aut  meDs 

^ut  opinio  supra  caeteros  se  attollit,   quibus  mos   est,    sua  nomina  alienis 

chartis  allinentes  herbae  parietariae  convicio  irridere,    quod  jam  olim   in 

Trajanum,    ubique    per   omnes    vetustatis    ruinas   sui    nominis    prodigum, 

Jactiiverat   magnus    GonstantiDus.     Sed    me   quidem   haec   parum    movent, 

partim   darorum   virorum   exemplo   munitum,    partim   parum   dolentem   si 

^ipud   illos   Censores  ingeniosus  non   habear,   cui   sufficit,   studii  saltem  ac 

^oluntatis  laudem  retulisse.    Exempla  egregiorum  hominum  diu  conquirere, 

<M>pia  non  patitur,   cum  ipsi  Theologi   censeant  Scriptores  Sanctos  priorum 

vnemorias  et  perfecisse  et  edidisse,  et  continuasse  losuam  Mosis^  Samuelem 

losuae,  Esdram  Samuelis  et  Prophetarum.    Apud  Graecos  magna  ingenuita- 

Cis  laude  celebratur  Xenophon,    quod  Thucydidis  Historias   in  lucem  misit, 

c^um  vel  supprimere,  ut  solus  laudarejlur,  vel  sibi  vindicare  posset,  dispari 

^ristotelis  fama,    qui   magna   apud   nonnullos  invidia  laborat   suppressorum 

philosophiae  vetustioris  monumentorum.     Apud  Romanos  de  vita   veteribus 

■^eddenda  mirifice  solicitus  fuit  Hadrianus  Imperator,  qui  non  tantum  Scripta 

cjiligentcr  conquirebat,  sed  ex  slatuis,    ex  picturis  vetustate  vilium  facien- 

Cibus  effigies  eorum  pervestigabat  repertisque,    ne   aliqua   temporis  injuria 

r*ursus  perirent,  sua  imagine  praetermissa  nummos  signabat,  afifeclui  maje- 

statem  posthabens.    Unde  quae  nunc  passim  habentur  numismata,  Cimonis, 

Biiltiadis,  Piatonis,  Aristotelis,    aliorumque  veterum   heroum  aut   sapientum 

imaginibus  percussa,  Hadriano  accepta  referri  debere,  constans  apud  erudi- 

ios  opinio  invaluit.     Sed  vetera  mittamus :    superiore   ac   nostro  seculo  se- 

pulta   refodere   inter  potissimas   eruditorum   curas   fuit.     Nee  circa  veteres 

Vantum,  in  quos  prae  caeteris  incubuere,    qui  nunc  vulgo  Critici  vocanlur, 

laboratum  est,  sed  et  medii  aevi  scriptoribus  cura  impensa  est,  ex  quibus 

Theologos    magnam   partem  in  Bibliothccam  Patrum   eonjecit  Margarinus  de 

la   Bigne,    multis   supplementis   auctus  augendusque   ex   editis   a   Ganisio, 

Gretsero,    Sirmondo,    Petavio,    Gombefisio,    Allatio,    Chiffletio,   Possino,  Hol- 

9* 


1 32  W^oMW  @*rtftnt. 

stenio,  Marcü,  Labbeo  (tum  alibi  tum  in  Byzantinis] ,  Cossartio,  Dacherio, 
Surio,  Rosweido,  BoIIando,  Henschenio,  Papenbrockio,  compilaloribus  Biblio- 
thecae  Patrum  Asceticae,  Benedictinorum  cura  editae,  aliisque  multis.  De 
lureconsultis  medii  aevi  optime  meritus  est,  quisquis  est,  cujus  cura  tot 
eorum  monumenta  in  Oceano  juris,  inque  natis  ex  eo  tractatuum  volumini- 
bus,  vel  ut  postea  appellata  sunt,  Tractatu  Tractatuum,  junctim  edita  vi- 
suntur,  quae  alioqui  fortasse  tenues  in  auras  dudum  abiissent.  Dolendum 
est  profecto  qui  tot  aliis  de  iuce  nominis  prospexit,  seipsum  tacuisse,  cum 
tamen  grandi  illo  in  tot  Volumina  confecto  indice  nihil  cogitari  possit  labe- 
riosius,  niliil  desiderari  accuratius.  Idem  de  coUectis  Repetentium  volumi— 
nibus  dicendum  est.  Speramus  vero,  cura  viri  eruditissimi  Erici  Mauritii 
quamprimum  edendam  digestionem  juris  feudalis  Antonii  de  Prato  veteri, 
opus  illustre  imperatorio  jussu,  delegatione  universitatis  studii  Bononiensis 
confectum,  sed  quod  ncscio  quomodo  hactenus  ex  manibus  hominum  evanuit 
ac  Goldasto  et  Rigaltio  diu  ac  frustra  qnaesitum,  alium  non  indignum 
editorem  invenit.  In  colligendis  medii '  aevi  historiis  Schardii,  Pistorii, 
Reuberi,  Urstisii,  Meibomii,  Reineccii,  Lindebrogiorum,  Goldasti,  Freheri, 
Bongarsii,  Tilii^  Pithoeorum,  Puteanorum,  Theodori  et  Dionysii  junioris 
Gothofredorum,  Chesniorum,  Sammarthanorum,  Seldeni,  Spelmanni,  Dug- 
dali"^),  et  quos  expectamus  Lambecii  et  Gamansii  curae  nuHo  temporum 
lapsu  deterentur.  Sed  erunt  fortasse  qui  sie  occurrent,  aliud  esse  veterum 
immortalia  scripta,  aut  etiam  medii  aevi  monumenta  servare,  aliud  recen- 
tiorum  nugas  per  orbem  jam  tum  satis  talibus  oneratum  dispergere.  Hi 
profecto  nimis  contemtim  de  hujus  aevi  ingeniis  sentiunt,  nee  cogitant,  fore 
tempus  cui  et  nostra  vetera  erunt.  Quis  ignorat  quantam  curam  Rudol- 
phus  Imperator  colligendis  ac  recensendis  Theophrasti  Paracelsi  operibus 
impenderit?  Tychonis  Brahei  reliquias  laudabili  instituto  olim  loh.  Keple- 
rus,  nunc  Albe^us  Curtius  publice  dedere.  Trithemii  Historica  plurima 
Freherus,  Ascetica  Busaeus  luci  exposuere,  Huberlum  Thomam  Leodium 
idem  Freherus,  Hussitica  quaedam  Otto  Brunfelsius  atque  Cochlaeus,  Gro- 
tiana  Edmundus  Mercerius  et  Isaacus  Gruterus  et  Graswinkelius,  clarissimi 
utique  viri;  Isaaci  Vossii  cura  Herberti  nonnulla,  ejusdem  Gruteri  vero 
opera,  Verulamii  plurima  ad  nos  pervenere.  Fratris  Pauli  Servitae  Historia 
Marco  Antonio  de  Dominis  debetur,  Edmunde  Albertino    in   partu    latini  de 


♦)  Resserii  toon  Jcibnij  burd^flrit^n. 


W^o\^PW^t  ©Triften.  133 

Eucharisiia  opcris  mortuo  Blondellus  et  Gronovius,  idem  BlondcUus  Dallaei 

quihusdam,  Monlaculius  lacobi  Angliae  regis,  ei  Laudi  opusculis,  lum  Epi- 

scopio  Curcellaeus  ac  Poelenburgius,   Pierucius  Scioppio,    Cassandro  Corde- 

sius,  aliis  alii,  obsletricati  sunt;  reliquiae  qualescunque  Scaligeri,  Perronii, 

Thuani,  ei  quod  speramus,  aliorura  plurium  a  Fratribus  Puteanis  exceptae 

per   Isaacum   Vossium   publico  nunc  communicaniur.     Epistolas  Casauboni 

cöllegere  Gronovius  et  Graevius,    Salroasü  Clementius,    Grotü  idem  Isaacus 

Oruterus,  variorum  Goldastus  philologicas,   Melanthonis  Peucerus,    Pezelius, 

JManlius,  Camerarii,  Manutii  nuper  Thomasius;    Schlusselburgius,    Heinsius, 

Berlius,  Gabbenia  ei  Poelenburgius  Theologicas  edidere.    Infiniium  est  omnes 

referre.    Erunt  tarnen  rursum  haud  dubie  qui  sie  excipiant:   inedita  edere 

forlasse   excusari   posse,    ai  cramben   semel   coctam   rursus  apponere  pro- 

Jectae  prorsus  operae  videri,  nee  inanis  tantum  sumtus,  sed  et  in  publicum 

damnosum    esse.     Hie   postremus  aries    est,    quem    illi    movent,    hunc  si 

repulerimus,   vindicata    satis    alieni   laboris    editio  erit.     Sed   nihil   magno 

■nolimine  opus,  quando  negari  non  potest,  impressa  vel  distracta  ob  famam, 

^el  suppressa  ob  odium  contemiurove  ejusdem  saepe  cum  manuscriptis  ra- 

ritatis  esse.    Nizolii  certe  opus,  quod  nunc  affero,  non  vereor  ne  quisquam 

^am  tum  in  multonim  ipanibus  esse  dicat.     Quod  non   tam   ex   me   habeo, 

■le   a    mea   rei   librariae   notitia,    quae   exigua   est,    alios  aeslimare  videar, 

^]uam  ex  viris   doctissimis   et  in   hoc   studiorum   genere   versatissimis,   qui 

«lut  nunquam  aut  rarissime   conspectum   sibi   fassi   sunt.     Quare   non  puio 

prudentem  quenquam  mihi  vitio  versurum  quod  in  caeteris  passim  proba- 

Cur.     Certe  eruditi  illi  Angli  qui  tot  alioruro  labores  in  scripturam  sacram 

mino  Bibliorum  Criticorum  volumine  complexi  sunt,  omnium  plausum  tulere. 

Johannes   Flchardus   ICtus   Francofurtensis    diligentem    operam    dabat,    ut 

lurisconsultos    egregios   per  Italiam   Hispaniamque   editos    et   in   Germania 

inventu    raros   iteratae    editioni   maturaret.      Laurentius   Strausius   Medicus 

^ditione  theatri  Sympathetici  variorumque  opusculis   in  eo  junctim  recusis, 

^Dperae  certe  pretium  fecit.     Quis  Regiam  typographiam  Parisiensem,   Elze- 

^xririos  Blaviosque  non   laudat,    qui   suis  vel  Notitiis,   historiis,    memoriisve, 

"vel  Rebuspublicis  vel  Atiantibus  tot  praeclara  monumenta   per  Bibliothecas 

«^lioquin  latitantia   in  luce   ponunt.     Idem   editoribus   velleris  aurei,    artis 

^luriferae,  et  theatri  Chemici  scopus  fuit,  quod  illi  cum  voluptate  sentiunt, 

^ui  his  studiis  dediti,  conquirendi  et  multa  velut  arcana  describendi,  quae 

^Kiunc   facile    parabilia    sunt,    molestissimo   onere    levantur.      lano   Grutero 


134  W^o\opW¥  eti^rMteu. 

anliquilatis  et  hisloriae  Studiosi  aeternas  gratias  deberent,  etiaui  si  nihil  de 
suo,  sed  collcctos  tanluin  aliorum  utilissimos  labores  tum  in  face  Critica, 
tum  in  Chronico  Chronicorum  politico  (ubi  nonien  suum  sub  Gualteri  Belgae 
nomine  non  necessaria  verecundia  occuluit)  incudi  reddidisset.  Sed  a 
collectione  variorum  in  unum  ad  cerla  certorumve  autorum  scripta  recen- 
sita  veniamus.  Blondum  Yorburgius  rccudi  fecit,  Onuphrium  de  Comitiis 
olim  Hortloderus  edidit,  et  mox  cum  Supplemente  edet  TroXuiiadearato^  Lam- 
becius;  Grolius 

Quod  Cassandri  veracia  Scripta  teruntur, 
Cordeslo  grates  haec  bona  propter  agit; 
£rasmica  recensere^  emaculare  et  defendere,  ut  audio,  destinaverat  Mallin- 
crotius.  Allatiana  et  Niciana  typis  Batavis  emisit  Nihusius,  Galilaei  quaedam 
Gassendus,  ejusdem  circinum  Proportionalem  Borneggerus,  ambo  viri  non 
in  mathesi  magis,  quam  omni  eruditione  versatissimi^  alter  in  Germania, 
alter  in  Gallia,  renovata  veste  induerunt.  Bcrneggeri  hujus  synopsin  Lip- 
sianae  politicae  doctissimus  loh.  Andreas  Bosius,  Clapmarium  Schookius, 
Wowerium  a  plagii  impacto  crimine  vindicatum  solidissimae  vir  eruditionis 
lacobus  Thomasius^  Seldeni  jus  naturae  et  Gentium  (et  Aeneae  Sylvii  Fri- 
dericum  111.  prope  diem  editurus]  Boeclerus  suo  merito  longo  celeberrimus, 
denuo  produxere ;  nee  Franciscus  Mercurius  Helmontius  ingenio  suo  indignum 
duxit  Octavium  Pisani  notiorem  orbi  reddere,  lacobus  quoque  Masenius 
Broweri  Trevirenses  Annales  edidit  qui  sub  prelo  sunt.  Inprimis  vero 
apud  Germanos  Uermannus  Gonringius,  apud  Gallos  Gabriel  Naudaeus, 
ambo  Medici,  ambo  varie  uberrimeque  docti,  aliorum  foetus  prope  exposi- 
tos  et  desertos  suscepere :  Naudaeus  Niphi,  Cardani,  Campanellae ;  Con- 
ringius  ipsius  Naudaei  et  Scioppii,  Machiavelli,  Hopperi,  Claramontii^  Sta- 
re volscii,  Cassandri,  Wicelii,  Yiotti.  Ilis  tot  tantisque  correis  vituperium 
notamque  incurrere,  equidem  parum  formidandum  judiv^o. 

Nunc  ad  autorem  ipsum  quem  edemus,  argumentumque  quod  tractat, 
accedendum  est.  Marium  Nizolium  Brixellensem  orbis  eruditus  pene  peni- 
tus  credo  ignoraret,  nisi  Grammaticis  laboribus  inclaruisset,  quibus  merito 
illud  Virgilianum  de  apibus  accommodes, 

In  tenui  labor,  at  tenuis  non  gloria. 
Et  ita  saepe  factum  est  ut  viri  docti  iis  maxime  Scriptis  famam  impetrent, 
a  quibus  minime  sperabant.     Quis  enim  dubitet  Nizolium  et  majorem  sibi 
celebritatem  a  Philosophiae  Reformatione  quam  animo  complectebatur,  quam 


Wio]iipWdft  ec^friftcn.  135 

Ulis,  ut  sie  dicam,  Concordantiis  Giceronianis,   pollicitum?   et  tarnen  Index 
Ciceronianus  dural  duraturusque  est  quamdiu  ipse  Cicero,  Philosophia  Nizo- 
liana  prope  in  ipso  partu  sufifocationem  aegre  efTugit.    Non  ignoro  Majoragii 
et  Grifoli,   occasione  litis  quam  Giceronis  officiis  Calcagninus  moverat,    in- 
dignationem;    tum  Henricum  Stephanum  in  Nizolio  didascalo  sive  monitore 
Giceronianorum  Nlzoiianorum  diaiogo,  ut  inscripsit,  minus  aequum  Nizolio 
fuisse,   et  a   Criticis  eum  passim  alto  supercilio  despici,    sed  Henricum 
Stephanum    peculiaris  causa    impulit  quod  parentis    sui  Roberti   Stephani 
Thesauro  latinae  iinguae  muitum  Nizoliano  opere  derogari  cerneret,  caeteri 
vlrj  licet  doctissimi,  qui  Nizolium  fastidiunt,  si  in  Nizoliana  tempora  inci- 
dissGuij   credo  aliter  sentirent.     Aliud  profecto  judicavit  Caelius  Secundus 
Curio,  vir  longe  praestantissimus ,  qui  conscio  ac  consentiente  ipso  Nizolio 
inciiois  Ciceroniani   looupletationem  ac  recensionem  in  se  suscepit;    eodem 
iaoij.t>uere   ßasilius    Zanchius,    Marcellus   Squarcialupus ,    et   Jac.  Gellarius 
Aug«jtstanus.     Ad  Philosophicas  autem  meditationes  hac  ipsa  diligenti  Gice- 
ronis   lectione  venisse  videtur.     Gum   enim  videret  subtilissimum  quemque 
Pliilosophiae  locum  de  Diis,    de  fato  et  divinatione,    de  rerum  iinibus,    de 
disso rendi ,    inveniendi   ac  judicandi   arte,    de   omni   parte   Reipublicae  ac 
vilH^     humanae  officiis  a  Gicerone  accurate  simul ,  et  latino ,  et  luculenter, 
^^    cllcam  eleganter  et  ubertim,  tractatum  esse;  Nizolius  noster,  vir  acutus 
^^     k>onus,    non    solum   despicere    meHto   coepit   infelicem    Scholasticorum 
traeteindi  rationem^   tenebrarum  affatim,   parum  rerum  utilium,   elegantiae 
vero   omnino  nihil  continentem;  sed  et  impetum  sumsit  mentem  hanc  suam, 
®^    ad   eam  confirmandam   meditata,   hoc  aevo   restaurandis  artibus   fatali, 
Publj^g  exponendi.     Et  passim  quidem  in  scriptis  suis  excidero   sibi   talia 
l^sstas  est,   et  ut  credi  par  est,   oretenus  data  occasione  monuit,   sed  ad 
J^stiujj  opus  occupandum   hac  demum  quae   sequitur  occasione   pertractus 
iciet^r.     Scripserat   Gaelius  Galcagnlnus  disputationes    sive    disquisitiones 
*^^iIoae  apud  Frobenium   anno  superioris   seculi  44.  editas,   quibus   paulo 
it>efi^j3  Officia  Giceronis  reprehendebat.     Gontinuo  id  male   habuit  doctos 
^wos    Tuiiii  cultores,    ex  quibus  Jac.  Grypholus  Romae  apud  Aldum,   Mar- 
cus  A^ntonius  Majoragius  Mediolani  Giceronis  defensionem  edidere.     At   su- 
^■"^oiiiens   Nizolius  Gaeiium,    quod    Giceronem    impugnaret,    Majoragium, 
1*^ocl   Ciceroneni  et  Aristotelem  simul  defendi  posse  putaret,  perstringendos 
sutusii.     Scriptum  illud  Nizolii   tum  separatim   Impressum  est,    tum   titulo 
üoieusiQnuijj  aliquot  Giceronis  locorum,  editioni  Giceronis  Officiorum  Venetae 


1 36  W^oiopW^t  e<36rtften. 

anno  1554.  in  folio  subnexum  est.  Ciceronis  eliam  partes  egere  Joach. 
Canierarius  et  Hier.  Wolfius,  quemadmodum  et  nuperrime  Clarissimus  Sam. 
Rahelius  illustrandae  morali  Ciceronis  Philosophiae  laudabili  conatu  incu- 
buit.  Verum  Majoragius  carpi  se  a  Nizolio  non  lacessi}o  indignius  quam 
pro  injuriae  parvitate  tulit,  stimulante  eum  Octaviano  Ferrario  peripateticc 
celebri  et  erudito,  qui  Nizolii  aemulus  erat,  et  libertatem  iUam  de  Aristo- 
tele  judicandi  concoquere  non  poterat.  Hujus  subsidiis  fretus  Majoragius 
scripsit  acerbe  satis  iibros  duos  Reprehensionum  contra  Marium  Nizoiium 
quibus  accessit  recusatio  omnium  eorum,  quae  Nizolius  in  decisionibui 
ejusdem  Majoragii  tanquam  male  posita  annotavit.-  Ita  coactus  tanden 
Nizolius  re  tota  ad  accuratius  Examen  revocata  edidit  hos  Iibros  lY.  d< 
veris  principiis  et  vera  ratione  philosophandi ,  quibus  sententias  suas  « 
Ferrario  et  Majoragio  reprehensas,  antequam  satis  editae  essent,  non  publi- 
cat  tantum,  sed  et  data  opera  justoque  Scripte  defendit.  Majoragii  auten 
sola  praefatione,  et  libri  lY  cap.  6.  meminit,  ubi  pugnat  Ethica  Nica 
machea  non  Aristotelis  ad  Nicomachum,  sed  Nicomachi  ipsius  esse,  sub 
ducens  nimirum  sese  certamini  inutili,  et  ipsi  rei  potius  explicanda« 
incumbens.  Inscriptio  operis  haec  est  in  editione,  unde  novam  hanc  ex- 
pressimus:  Marii  Nizolii  Brixeilensis  de  veris  principiis  e 
vera  ratione  philosophandi  contra  Pseudophilosophos  libr 
lY.  in  quibus  statuuntur  forme  omnia  vera  verarum  artiun 
et  Scientiarum  principia,  refutatis  et  rcjectis  prope  omni 
bus  Dialecticorum  et  Metapbysicorum  principiis  falsis,  e 
praeterea  refutantur  fere  omnes  Marci  Antonii  Majoragi 
objectationes  contra  eundem  Nizolium  usque  in  hunc  dien 
editae.  Parmae  apud  Septimum  Yiottum  4553  in  4to.  Ai 
aliud  quippiam  in  Philosophia  praestitorit  Nizolius  ^  equidem  ignoro:  ho 
tantum  didici,  vertisse  Galeni  explicationem  obsoletarum  vo 
cum  tlippocratis.  Liber  ab  eo  recognitus,  excusus  est  Yenetiis  a  Junti 
cum  operibus  Galeni  anno  4550.  Fuit  et  alius  Parmae  Nizolius,  fortass' 
nostro  cognatus,  posterior  tamen,  professione  ICtus,  cujus  allegationes  juri 
de  Emphyteusibus  extant  excusae  Parmae  apud  Brudon  in  quarto,  4603 
Atque  haec  quidem  de  autore  non  admodum  curiose  inquirenti  se  obtule 
runt,  quem  credibile  est  eadem  cum  Laurentio  Yalla  fortuna  usum,  cu 
Grammatici  nomen  nocuit,  effecitque,  ne  multum  animis  hominum  moven 
dis  posset.     Idem  jam  ante  Petro  Abaelardo,  idem  Angelo  Politiano,  Ludo 


$^t(o|o)>^tf(^e  @(i^riften.  137 

ieo  Viveli,  Erasmo,  Andreae  Alcialo,  atque  ipsi  Jacoho  Cujacio,  tum  nuper 
alinasio,  Grotio  etc.  ab  imperitis  objectum  est,  et  multa  hujusmodi  pecu- 
aria  in  Grainmaticos  invectiva  congessit  homo  licet  ex  instituto  ac  pro- 
(ssione  sua  Ypap.p.aTixtt)TaTOi;  Maximilianus  Saudaeus.  Quae  quamvis  inania 
3prehendantur,  et  revera  nulli  sint  magis  Grammatici,  quam  qui  sub  vene- 
ibili  Philosophiae  titulo  pei*petuas  Logomachias  serunt,  vulgi  tarnen  animis 
?  nunc  quidem  satis  eximi  possunt.  Sed  et  illud  obstilisse  Nizolii  pro- 
'essibus  videtur,  quod  in  Italia  scripsit,  in  qua  etiam  nunc  Aristoteles 
im  Scholasticis  addictius  regnat.  Quid  enim  Francisco  Patricio,  quid 
irdano,  quid  Galileo,  quid  Apologislae  ejus  Campanellae,  quid  ipsi  Joanni 
*ancisco  Pico  evenerit,  notius  est,  quam  ul  recenseri  mereatur.  Accessit 
ius  seculi  ratio,  in  quo  veritas  incipiebat  tantum  velut  per  rimam  sese 
tendere  et  scintillis  quibusdam  emicare,  instar  facularum  ignearum  quae 
ter  maculas  solares  nonnunquam  ebulliunt,  et  favillartim  quae  cum  fumo 
ibvolant.  Nostro  tempore  largior  lux,  et  vel  hoc  saltem  in  confesso  est, 
ristolelem  errare  posse. 

Nunc  ad  argumentum  operis  accedendum  est;  inscripsit  autem  de 
sris  Principiis  et  vera  ratione  Philosophandi ,  titulo,  fateor, 
»gnificentiore  quam  par  est.  Nihil  aliud  enim  toto  opere,  quam  Logica 
Liaedam  reformata  et  ad  puram  propriamque  loquendi  ra- 
onem  revocata  contlnetur,  quae  quidem  me  autore  vera  libri  inscriptio 
set,  sed  noiui  in  alienis  immutandis  intempestive  ingeniosus  esse.  In 
^taphysicam  passim  invehitur,  nee  affert  tarnen  quicquam  quod  Metaphy- 
^e  principia  convellat,  nisi  quatenus  dialecticis  cognata  sunt,  neque 
piam  de  uno  et  multo,  de  toto  et  parte,  de  eodem  et  diverso,  de  ne- 
ssario  et  contingente,  de  causa  et  effectu,  de  mutatione  et  durationo, 
:}ue  aliis  metaphysicae  locis  tractationem  suscipit.  Rerum  naturalium  et 
äthematicarum  nulla  mentio,  civilia  vlx  frigide  attinguntur. 

Ut  ita  tam  magnificae  inscriptionis  excusationem  nullam  inveniam,  nisi 
nc  unam:  Logicam  veram  non  tantum  instrumentum  esse,  sed  et  quo- 
laimodo  principia  ac  veram  philosophandi  rationem  continere,  quia  gene- 
les  illas  regulas  tradit,  ex  quibus  vera  falsaque  dijudicari ,  adhibitisquc 
ilis  definitionibus  et  experimentis  omnes  conclusiones  demonstrari  possunt. 
ed  sunto  etiam  illa  non  philosophiae,  non  ipsarum  propositionum  prin- 
ipia,  veritatemque  rerum  non  faciant,  sed  ostendant ;  attamen  philosophum 
acient,  recteque  philosophandi  principia  erunt,  quod  Nizolio  tuende  satis  est. 


1 38  m'i^oplfW  ei^nften. 

Ita    aulein    quod    reliquum    est    pra efalionis    parliemiir,     ut 
prius  de  usu  corum  quae  reete  Nizolio  disputala  sunt,  deinde 
de  erroribus  ejus  quibusdam  et  excessibus  disseramus.    Usus 
Nizolianarum  meditationum  scopum  simul  editionis   hujus  iteratae  continct, 
ut  ita  ei  parti  sit  paulo  diligentius  incumbendum.     Duo  autem  mihi  potis— 
siinum  editione  dignum  Nizolium   reddere  visa    sunt,    dicendi  ratio,    eU 
tempus  autoris:  dicendi  ratio  quia  Philosopho  digna  est ;  tempus  autoris^ 
quia  autor  nostro   dignus  est,    illo  certe   tempore   quo  vixit,    meditationes* 
ejusmodi  non   nisi   solidissimis  et   exquisitissimis  ingeniis  obtigerunt.     Di-> 
cendi  ratio,  quam  ille  non  adhibet  tantum,  sed  et  perpetuo  urget,  solidis^ — 
simis   viris   dudum    digna   visa    est,    quae    paulatim    velut    postliminio    im. 
Scholas  reducatur.     Dicendi  inquam   ratio  naturalis  et  propria,   simplex  eU 
perspicua,    et  ab  omni  detorsione  et  fuco  libera ,   et  facilis  et  popularis  cC 
0  medio  sumta,    et  congrua   rebus,    et   luce   sua  juvans  potius  memoriam^ 
quam    Judicium    inani    acumine    confundens.     Sed    nobis    ipsis    danda    hir^ 
opcra  est,  ne  in  vitium  incidamus  quod  reprehendimus,  grandem  nimirunm 
et  translatam  et  ampullosam  dictionem. 

Tres  in  Universum  laudes  orationis   mihi   esse  videntur:    clari  — 
tas,    veritas  et  elegantia.     Nam  utilitas  ipsarum  potius  rcrum  est, 
Ciarum  est  quod  bene  percipitur,  itaque  clara  est  oratio  cujus  omuiuna 
vocabulorum  significationes  notae  sunt,  tantum  attendenti.    Vera  est  oratio 
cujus  signißcatum  sentienle  et  medio  recte  disposito  sentictur  (nam  clarilati^ 
mensura  intellectus,  veritatis  sensus),  quae  unic^  est,  et  verissima  veritati^ 
definitio,  quicquid  etiam  hactenus  sit  dictum,  et  ex  qua  omnes  recte  judi— 
candi  Canones  demonstrari   possunt.     Sed   hoc   exponere  alterius   loci   esi^ 
tantum   exemplo   eam   declarabimus.      Haec  oratio:     Roma   ad  Tiber  im 
Sita  est,  ideo  vera  est,  quia  ut  sentiam  quod  dicit,  nihil  aliud  requirtlur, 
quam  ut  sentiens  et   medium   recte   se   habeat;    sentiens   nimirum    nee   sit 
coecus,    nee  surdus,    medium  seu  intervallum  non   sit  nimis  grande.      His 
positis,  si  ego  sim  Romae  aut  prope  Romam,  fiet  ut  videam  eodem  obtutu 
urbem   et  flumen,    et   ita   urbem  hanc  esse  ad  hoc  flumen,    audiam  vero 
urbem    hanc   dici  Romam,  fluvium  Tiberim.      Similiter  in   abstractis,    haeo 
oratio:  binarius  est  par,    vera  est,  quia  si  video   (audio,  tango,  cogito) 
binarium,  video  unum  et  unum  (per  definitionem  binar ii  ex  audilu  lecluve 
perceptam)  et  nihil  ultra;  video  igitur  duas  partes  binarii  totum  absoiven— 
tes,  unum  et  unum,  easque  inter  se  aequales,  quia  unum  uni  aequale  est. 


Wio\oWt\^t  ^dtxi\Utt.  139 

Numerus  autcm  cujus  duae  partes  totum  absolventcs  seu  inlegrantes  sunt 
aequales  dieitur  Par    (per  definitionem    Paris   lectu   audituve  perceptam). 
Ergo  qui  sentiet  propositum  numerum  esse  binarium,    sentiet  esse  parem^ 
6t  ideo    propositam    oralionem    esse    veram.     'Elegans   est  Oratio,    quae 
duditu  lectuve  jucunda  est.    Cum  autem  de  Oratione  philosophica,  styloque 
i/Ji  debito  sermo   sit   nobis,    elegantiam   impraesentiarum    praetermitte- 
jijims,  elsi  fateamur  eam  ad  attentionem  procurandam,  ad  movendos  animos, 
ad    res  memoriae  altius  inßgendas   plurimum  posse.     Sola   Certitudinis 
r^iCrio  habenda  est,  quantam  materia  capit.     Gertitudo  autem,    etiamsi   rigo- 
ro.^issimus  definitor  accedat,  nihil  aliud  esse  comperietur,  quam  Ciaritas 
V  c^    ritatis,    ut   ita   vel  ex  ipsa  certitudinis  notione  sequalur  orationis  phi- 
los^^i^phicae,    quippe   certitudinem  quaerentis  dotes  esse  clarilatem  et  verita- 
terjBTft.    Et  vero  manifestum  est  veritatem  propositionis  notam  esse  non  posse, 
ni^A    significatio  vocabuloiiim  sit  no(a,    id  est  (per   definitionem   clarae   ora- 
tio Ä::Mis)  nisi  sit  clara. 

Giaritas  in  oratione  est  non   verborum   tantum,    scd   et  constructionis. 

^**  «»1  si  constructio  clara  non  sit,  notum  erit  quidem,  quid  verba  significent 

^■■=*^I)liciter  et  per  se  sumta,    sed  non  quid  significent  hoc   loco  ad  caetera 

■"^l^ta.     Sed  in  obscuritate  constructionis   oratores   potius   et  poötae,    quam 

F^^*^l«sophi  nostri  peccare  solent,  nobis  igilur  est  de  vocum  per  se  sumtarum 

r^^^*--itis  claritate  dicendum.     Claritati,  sive  notitiae  significationis,    duo  vitia 

^^F^CDsila  sunt,  obscuritas,    et  ut  sie   djcam   nimia   claritas  seu   ambi- 

ß^  i  tas;    iliic  nulla  signifie<(tio   nola  est,    hie   plures   simul   apparent,    sed 

^  sit  Vera  incertum  est.     Porro  claritas  vocabuli  ex  duobus   oritur:    vel 

Voce  per  se,    vel   ex   circumstantiis   orationis.     Claritas   vocis 

f^^**     se   rursus   duos  habet   fontes:    originem   et    usum.      Origo    autem 

^^*s  landem  in  duo  resolvitur,  usum  radicis,    et  analogiam   ex   radice 

^^•^e  derivationis.      Usus   est  significatio  vocis   communiter    nota   eadem 

^SMa  uleniibus.     Ana  log  ia  est  significatio  flexionis  seu   derivationis  iti- 

^**^    nota  eadem  lingua  utenlibus,  v.  g.  vocis  Fatum  usus  vel  significatio 

^^    est  necessitas  eventuum;    ejusdem  origo  coroponitur  ex  usu  radicis  et 

^^ogia:  radix  est  for  vel  fari,  Radicis  usus  est:  dicere;  analogia  fati  est: 

^>^i),    qua   in   lingua   latina   significatur   participium   perfectum   passivum 

^**'>i,  ut  ita  origine  fatum  idem  sit  quod  dictum.    Plerumque  autem  usus 

Origine  tropo  quodam  ortus  est,    quod   et   in  exemplo  proposito  patel, 

^'^^    origine  fatum  idem  est  quod   dictum ,   usu  idem  est  quod   necessario 


140  W^o\op\)i\dft  ec^riften. 

eveuturum;  vidcamus  igitur  cujus  diclu  sint  neccssaria  eventura,  el  mani- 
feslum    csl    ad    Dei    solius    dicta    rem   sequi.      Igitur  fatum   origine   est 
dictum^    hinc  antonomasia  seu  xat    iEo^rv  dictum  Dei,    hinc   porro   per 
Synecdochcn   dictum  Dei  de  futuris,    seu   decretum  Dei,    hinc   denique 
metonymia   causae ,    necessario   eventurum,    qui   nunc   vocis   usus   est. 
Unde   boni   Grammatici,    atque   etiam    Philosoph]   est   continuatis   troporum 
soritis,  ut  sie  loquar,    vocis  usum   ex   origine  deducere  posse.     Qua  in  re 
artificem  inprimis  esse  video  lulium  Caesarem  Scaligerum,  cujus  Originum 
libri   non   exiguo   etiam   Philosophiae  detrimento   perierunt,    nisi   quatenus 
filius  iis  forte  in  notis  ad  Varronom  usus  est,  qui  tamen  plerumque  ab  iis 
quae  parens  jam  publicavit,    et  suis  scriptis  passim   interspersit,    dissentit. 
Sed  ut  in   filii   meditationibus   plus  eruditionis  habemus,    ita    in    parentis 
originationibus   plus  acuminis   et  philosophiae  amisimus.     Caeterum  in  vo- 
cabulis  adhibendis  haec  regula  tenenda  est,   ut  si  origo  ab  usu   dissentit, 
usum  potius  quam  originem  in  dicendo  sequamur,    sed   usu  vel  dubio    vel 
non  repugnante,  origini  potius  haereamus.     Si  multiplex  usus   est,    danda 
opera  est,  ut  vel  abstrahatur  animo  formal is  aliqua  significatio  quam 
vocant,    id  est  ut  detur  significatio  vocis,   quae  omnes  usitatas  in    se  con- 
tinet,    in  quo  laborare  solent  Theologi,    inprimis   scripturarum  Hebraicanim 
interpretes,   quos   inter  hac  sensuum  venatione  excellebat  Samuel  Bohlius; 
vel  si  illud  fieri  non  polest,  saltem  constituatur  usus  aliquis,  ut  sie  loquar, 
originarius,    id   est  ex  quo  ^ic   Quant  usus  caeteri,    quemadmodum  ex 
origine  fluxit  ipse,   nempe   per  canales  Troporum.     Danda  tamen    in   usu 
Originario*^constituendo  opera  est,  ut  sit  significatio  formalis,    saltem  plero- 
rumque  usuum,  quoad  ejus  fieri  potest,   ex   qua   caeteri   usus  deducantur. 
Sed  in  utroque,  tam  usu  originario,  quam  significatione  formali  deligendis, 
illud  maxime  dispiciendum  est,  ut  ex  pluribus  se  offerentibus  eligatur  pro- 
pior  origini  vocis.     Electa  autem  semel  significatio   si  locus   fort  redigenda 
in  definitionem  (definitio  enim    nihil  aliud  est,    quam  significatio  verbis 
expressa,   sive  brevius,    significatio  significata)  et  auditori   lectorive  propo- 
nenda  est.     In  definiendo  non  id  solum  curandum  est,    ut  definitio  sit  re- 
ciproce  vera,    sed  et,    ut  sit  clara.     Termini  igitur  Technici  cane  pejus  el 
angue  fugiendi  sunt,  et  abstinendum  inprimis  illis  praedicamentorum  voca- 
bulis  plerumque   ab   usu   latinae   linguae    remotissimts.      Constitutae   semel 
definitioni  constantissime  insistendum  est,    ita  ut  ubique  etiamsi  defi- 
nitionem  definito   substitueres,    nulla    locutio    absurda    sequatur;    sed   etsi 


$(Ucfo))(tfd^e  ^d^riftett.  141 

definilionem  nullam  praemiseris,  debet  tarnen  uniformis  esse  vocis  usus, 
ita  ul  eadem  utrobique  definitio  subsiitui  possit.    Atque  ita  palet  dato 
Yoeabulo  quae  adhibenda  sit  significatio,  videamus,  et  con- 
tra:   datae   significationi   quod    adhibendum    sit   vocabulum. 
Qua  in  re   et  compendii   et  claritatis   ratio   habenda   est.     Claritatis  autem 
maxima  est  in  Terminis  e  roedio  sumtis,   usu  etiam  populari  retento;    ob- 
scuritas  seroper  aliqua  in  Technicis.     Terminum    (liceat  enim   hoc  sensu 
Termini  nomine  uti,    ut  significet  vocem   quatenus  signißcata  est,  nisi  vo- 
<abuli  nomen  substituere  mavelis,  quod  me  quidem  non  invito  fiet)  popu- 
lärem  voco^   cum   vox  et  significatio  usitata  est,    technicum,    cum   vel 
A^ox  vel  significatio  privata  (seu  certo  homini  vel  hominum  generi  propria) 
^st.     Si  ipsa  vox  privata  est,    sequitur  ut  facta  sit  per  quandam  ovop.aTo- 
-aroiCav,  qualia  sunt  pleraque  vocabula  ber  Siot^tDelfd^en  ®^xaäfZ,  cujus  Lexicon 
In  compendio  habet  Gesnerus  in  Mithridate.    Est  autem  in  hoc  vocabulißcio 
lllud  inprimis  attendendum,   ut  non  casu  quasi  et  arbitrario  animi  impetu, 
2sed   ratione  quadam  elformetur,    ratio   autem   quo  aptior,    hoc  laudabilior. 
Aatio  formandi   aptitudinem   habet   tum   a  Radice,    tum  a  modo  formandi; 
Kadix  debet  esse  usitata,    et  rei   quam  novo  vocabulo  designare  contendi- 
9iiuS|    quantum  ßeri   potest  propinqua,   Analogia   debet   esse   et  usitata   et 
<^pta,  ita  ut  ex  significatione  radicis  et  analogiae  conflari  vocabuli  novi  de- 
finitio  quam  intendimus,  possit.-   Y.  g.  Haecceitas  non  habet  analogiam 
^^sitatam,  melior  esset:    hoccitas  (vel  hoccimonia)  uti  quidditas,    non 
<quaedeitas.     lam  ex  Hoccitatis  radice  et  analogia  conflari   ejus  definitio 
'(Dolest,  nam  Hoccitatis  radix  est  hoc;  analogia,  itas.    Analogia  autem  ista 
^eu  derivandi  ratio  significat  rationem  appellationis  in  radice,  seu  qualitatem 
^radicis  quatenus  talis  est,    qualis  esse  dicitur,   erit   igitur  Hoccitas  ratio 
c^ur   aliquid  dicatur  hoc  (uti   qualitatem  definit  Aristoteles,    a  qua  dicimur 
cguales)  vel   qualitas  hu  jus  quatenus  hoc  est.     Nee  mirum   est  abstracla 
definiri  per  concreta,  quia  concreta  sunt  notiora.     Sin  vero   non  vox,    sed 
^igni6catio  sit  nova,    attendendum   est,    tum   an   significatio  quodammodo 
^^ongruat  voci,  id  est  an  ope  troporum  vel  ex  usu  ejus  communi,  vel  saltem 
^^x    origine  deduci   possit;    tum   an   non   haberi  potuerit  vox  congruentior. 
Sxemplis  omnia  illustranda  essent,    si" esset  instituti   mei   persequi  magis 
t'^ilia,    quam  monere.     Porro  Terminis   Technicis,    ut  dixi,   plane  carendum 
^1>   iisque  cavendum   est  quoad   ejus  fieri  potest;    fieri  autem  semper  non 
T^otest,    prolixitatis   causa,    quae   oritura  esset,    si   utendum  esset  semper 


I 


142  $^tlofo)>^tf(^e  ec^riften. 

vocabulis  popularibus.  Nani  exempli  causa:  Quadratum  est  quadrilate- 
rum,  aequilaterum,  rectangulum ;  sed  aequilateri^  quadrilateri  et  rectan- 
guli  vox  (ut  planum  praeteream)  rursus  est  technica,  resolvatur  igitur: 
aequilaterum  est  cujus  omnia  latera  sunt  aequalia,  quadrilaterum 
est  cujus  tantum  quatuor  sunt  latera:  Latus  est  linea  terminans.  Rectan- 
gulum  est,  cujus  omnes  anguli  sunt  recti,  angulus  est  concursus  Iinearum, 
rectus  est  qui  utrinque  aequalis  est.  Ergo  si  tenninis  technicis  abslinen- 
dum  est,  pro  Quadrati  voce  adhibendae  semper  essent  hae  voces  simul: 
id  cujus  omnes  lineae  terminantes  sunt  aequales,  et  cujus  tantum  quatuor 
sunt  lineae  terminantes,  et  omnes  concursus  lineae  terminantis  ad  lineam 
terminantem  utrinque  aequales.  Et  tamen,  si  rigorosius  agendum  est, 
eliam  et  lineae,  et  termini,  et  concursus,  et  aequalitatis  vocabula  essent 
ulterius  resolvenda,  nam  ut  in  usu  sunt,  exacte  Geometrarum  conceptibus 
non  quadrant,  quemadmodum  nee  vox  quadrati,  quae  tum  origine  tum  usu 
communi  omni  quadrilatero  tribui  potest,  cum  Geometrae  per  antonomasiam 
soli  tribuant  aequilatero  rectangulo,  tanquam  perfectissimo ;  quam  vero 
molestum,  quam  ineptum  futurum  sit  in  loquendo  et  demonstrando  pro 
Quadrati  voce  tot  semper  aliis  vocibus  uti,  credo  etiam  caecum  videre; 
addi  possunt,  quae  in  arte  combinatoria  passtm  dixi.  Quamquam 
igitur  istis  resolutionibus  terminorum  technicorum  in  mere  populäres  soli- 
daretur  Judicium,  unde  etiam  in  perfecta  demonstratione  nihil  fit  aliud, 
quam  talis  in  ultima  et  notissima  resolutio,  subjecti  nimirum  et  praedicati 
in  deßnitiones,  et  terminorum  definitionem  ingredientium  rursus  in  defini- 
tiones  (sive  omnis  ea  resolutio  Hat  uno  loco,  sive  aliis  definitionibus  aut 
demonstrationibus  nostris,  alteriusve  scriptoris,  cujus  usum  vocabulorum 
nostrum  faeimus,  jam  facta  sit,  ad  quas  remittimus)  tamen  obrueretur 
memoria;  necesse  igitur  fuit  technicos  terminos  earum  rerum  excogitare, 
quibus  populus,  vel  quia  non  animadvertit,  ut  Lineam  Quadratricem,  vel 
quia  raro  utitur,  ut  Hyperbola  et  Parabola,  peculiaria  nomina  non  imposuit, 
sufficere  credens,  si  forte  tandem  aliquando  usus  posceret,  eircumscriptione 
designace.  Et  quidem  verissimum  est,  nullam  rem  esse,  quae  non  explicari 
terminis  popularibus,  saltem  pluribus,  possit.  Unde  recte  Nizolius  noster 
passim  urget,  id  pro  nullo,  pro  commentitio,  et  inutili,  habendum  esse, 
cui  non  in  lingua  communi  aliqua  vox  saltem  generalis  (id  est,  ut  ego 
interpretor,  quae  cum  aliis  itidem  generalibus  juncla  speciatim  tandem 
rem  exprimere  possit)  sit  imposifa.     Nam    philosophi    plebejis   non   semper 


$M(o|o)>^ifd^e  (g^riften.  143 

in    ^c  praestant,  quod  alias  res  sentiant,    sed   quod  sentianl  alio   modo,    id 

est      oculo  mentis,    et  cum   reflexione   seu  altentione,    et  rerum  cum  aliis 

comparatione;    attentio  autem  hominum  ad  aliquam  rem  non  potuit  melius 

excit.ari,   quam  certo   vocabulo   imposito,    quod   nota   esset   memoriae   mihi 

ipsi^     Signum  judicii  erga  alios.     De  caetero  tantum  abest;  ut  Philosophi  res 

absCv-^usiores  et  nobiliores  sentiant,  quam  homines  caeteri,  ut  potius  contra, 

ant^c^uam  incomparabilis  Verulamius,  aliique  praeclari  viri  philosophiam  ex 

at^r^is  divagationibus  aut  etiam  spatio  imaginario  ad  terram  hanc   nostram 

et     mxsum    Yitae    revocarunt,    saepe    ciniflo  aliquis  Alchimista    solidiores   et 

pra^clariores   de   rerum   natura  comprehensiones   habuerit,    quam  philoso- 

phasCer  quispiam   (neque  enim  negamus  etiam  inter  Philosophos,  eos  prae- 

sertiiD,  qui  ex  Aristotelis  et  veterum  fontibus  potius,    quam   lacunis   scho- 

lasiiocrum    sua    hauserunt,    vires    solide    et    ad    usum    doctos    complures 

supei-fuisse)    intra  claustra  solis  sive  haecceitatibus ,   sive   hoccitatibus   in- 

cumbens.     Philosophi  igitur  saepe  non  sentiunt,   nisi  quae  et  alii  sensere, 

sentiunt  tamen  cum  attentione,  quae  alii  neglexere.    Ita  Joachimus  Jungius 

Hamburgensis,    vir  vere   philosophus,    plurimas   insectorum  species  multis 

haud    dubie  mortalibus  visas,  sed  ab  omnibus  hactenus  praeteritas  et  pede 

calcatas,  observavit,  collegit,  digessit,  comparavit  inter  se,   et  ex  illa  com- 

paratione    nomina    etiam    nova    imposuit.     Cujus  haec   et  alia   meditata   a 

Clarissimo    Vogelio    quam    primum    speramus    editum    iri.      Nonnunquam 

lamen  fateor  et  philosophi  sentiunt  corpora  aut  corporum   qualitates,    quas 

^"'     nunquam    sensere;     ita    Chymici    saepissime    nova    hactenus    ignora(a 

Corpora  variis  mixtionibus  resolutionibusque  producunt ;  idem  ßt  compositio- 

nibus  Medicorum,  quibus  etiam  saepe  ab  autore  nomen  imponi  solet,  majore 

^'^    perennitatem   nominis   efßcacia,   quam  si  ex  solide  adamante  statua  illi 

cum    elogio  coUocata  esset.     Qualitates  quoque   novas,    ut  ignotos   hactenus 

Colones  plurimos,  haud  dubie  vidit,  qui  primus  microscopio  usus  est.     His 

'g'tur  casibus  nomina  vel  nova  formanda,  vel  vetera  tropis  quibusdam,  a  rela- 

"t>Oe    rei  qualilatisve   novae   ad    veteres   petitis,    huc   accommodanda   sunt. 

igitur  pro  certo  habendum  est,  quiequid  terminis  popularibus  explicari 

"®^  potest,  nisi  immediato  sensu  conslet  (qualia  sunt  multa  Genera  eolorum, 

^'^m,   saporum)    esse   nulluni,    et  a  philosophia  velut   pi^iculari    quodam 

^"^^itie  arcendum.    Unde  philosophis  quibusdam  ingeniosis  mos  est  egregios 

ilios    ijispuintores  dialecticos   ad   hoc   urgere,    ut   vel   omnes   terminos  suos 

Cläre    explicent,   vel   si   hanc   molestiam  sublerfugere  velint,   descendant  ad 


\ 


44  1  $^t(ofo^Ml4e  e^nftett. 

linguam   aliquam    vivam  seu  populärem,  ac  tentent  in  ea  animi  sensa  ex- 

ponere;  quo  facto  mirum  est,  quam  vel  consternentur  illi,  vel  si  rem  tentent, 

a  praesentibus  viris  judicio  atque  experientia  praeditis,  latinae  tarnen  linguae 

non  admodum  curiosis  irrideantur.    Ego  certe  ea  ratione  factum  esse  arbitror, 

ut  in  Anglia  Galliaque   paullatim   nimis  scholastica   p|iilosophandi  ratio  ex- 

oleverit,    quia  jam  dudum   illae   gentes  philosophiam   sua   lingua   excolere 

coeperunt,    ut  ipsi    plebi    quodammodo,   atque    etiam   foeminis    aditus   de 

talibus  judicandi  sit  factus.     Idem  haud  dubie  factum  esset  apud  Italos  et 

Hispanos,    nisi   ibi   Theologi   scholastici   cognatis    sibi    philosophis   subsidio 

venissent.     In  Germania   inter  alias  causas,  ideo  ßxior  est  scholastica  Phi- 

losophia,    quod   sero,    et   ne    nunc  quidem    satis,    germanice   philosophari 

coeptum  est.    Illud  tarnen  asserere  ausim,  huic  tentamento  probatorio  atque 

examine    philosopheroatum    per   linguam    aliquam   vivam,   nullam   esse    in 

Europa  linguam  Germanica  aptiorem,  quia  Germanica  in  realibus  plenissima 

est  et  perfectissima,  äd  invidiam   omnium  caeterarum,  cum  artes  reales  el 

inter  eas  mechanicae  a  multis  seculis  a  nulla  gente  sint  diligentius  excultae, 

usque  adeo   ut  ipsi  Turcae  in  fodinis  Graeciae   et  Asiae   minoris   vocabulis 

metallicis  Germanorum  utantur.     Contra  ad  commentitia  exprimenda  lingm 

Germanica  est  facile  ineptissima,  longo  quidem  Gallica  Italicaque  et  caeterii 

latinae  propaginibus  ineptior,  quia  in  Latinae  filiabus,  voce  Latino-barban 

leviter   inflexa   statim   fit   Gallica   aut  Italica   non-barbara,   unde   et   multi 

philosophiae  Scholasticae  in  Gallicum  quomodocunque  tamen  translata  haben- 

tur;    at  in  Germania   nemo   hactenus   tale  quicquam,    nisi  omnium   sibilii 

exceptus,  tentavit.    Sed  si  terminos  Latinos  retinere  aut  del^orquere  volutsse 

aliquis,  hoc  jam  erat  non  germanice  sed  latine  philosophari,  nee  habuisse 

ullum   usum   nee  intellectum   fuisset  a  quoquam  latinitatis  imperito,    qui« 

Germanica  a  latina   toto  coelo  distat,    quod  secus  est  in  Italica  Gallicaque 

Atque  haec  causa  fuit  philosophiae  apud  nos  serius  vernaculo  sermone  trac- 

tatae,  quia  Lingua  Germanica  non   a  philosophia  quidem,  a  barbara  tamei 

philosophia  abhorruit,  cum  vero  barbara  philosophandi  ratio  sero  sit  pulsa 

mirum  etiam  non  est,  tardigradam  in  philosophando  nostram  linguam  fuisse 

Quod  de  Germanica,  idem  de  Germanicae  filiabus,  Suedica,  Danica,  Anglica 

Belgica,  dicendum  est,    nisi  quod  Belgicam   atque  Anglicam   in  admittendi 

aliarum   linguarum   vocabulis    ipsa    vicinitas  audaciores   fecit,    cum    contr 

apud  Germanos,    tametsi  Scholasticastri  quidam,    aut  peregrinatorculi  meri 

Latinismis,  Italicismis   et   Gallicismis  perstrepant,    usus   tamen  et  vironii: 


$^Uo|o)>^if((e  @d^rtften.  145 

gravium,  et  plebis  talia  respuat.    Slavonicam  linguam  huc  noD  affero;  quia 

in  realibus  ipsis  satis  plena  non  est,  et  plerasque  res  mechanicas  aut  im- 

portatas  germanlcis  vocabulis  nuncupat.     lilud  vero  praetereundum  non  est 

locoy  quod  Thomas  Hobbes  pro  sueto  sibi  ingenii  aeumine  observavit,  apud 

eas  gentes,   quibus   mos  est  verbum  substantivum :    Est,   perpetua  Eliipsi 

subin teiligere,   qualos  sunt  nonnuliae  Orientales,   magnam  partem  philoso- 

phiae  Barbarae,  aut  non  omnino,  aut  aegerrime  exprimi  posse,   cum  tamen 

eae  gentes  non  sint  minus  quam  caeterae  aptae  ad  philosophandum,  et  lingua 

alioquin  in   rebus   ipsis  copiosa  cultaque   utantur.     Sed  a  digressione   in 

viam   regrediendum  est.     Cum   igitur  constet    eas   res  esse   nullas,    quae 

popularibus  terminis  explicari  non  possunt,   constet  etiam  tanto  clariorem 

esse  orationem,   quanto  termini   sunt  populariores,    nisi   forte  nimis  multi- 

plicatis  ea  ratione  vocabulis,  jam   ex  alio  capite   taedium,  oblivio,  et  sie 

obscuritas   nascatur,   manifestum  est  normam  ac  mensuram  adhibendorum 

^erminorum  esse  debere,   compendiosissimam   popularitatem,    vel 

popularissimum  compendium.     Quandocunque  igitur  termini 

j)opulares  suppetunt  aeque  compendiosi,    abstinendum   est 

merminis  Technicis.     Est  profecto  haec  una  ex  regulis  fundamentalibus 

Styli   philosophici,   in   quam  passim  impingitur,   praesertim   a  Metaphysicis 

^3t  Dialecticis;   nam   res  ipsae  Dialecticae  et  Metaphysicae  plerumque,  cre- 

Aerrime   in  sermonibus,    scriptis,    cogitationibus  etiam  plebejis  occurrunt, 

^3l  in  omni  vita  passim  teruntur.     Hinc  factum  est,    ut  ipsa  crebritate  ad- 

mnonita  gens,   peculiaribus,    usitatis,   maxime  naturalibus  et  compendiosis 

"Vocabulis  talia  designaverit ;   quae  cum  suppetant,  peccatum  est  novis  ple- 

^-umque  etiam  incommodioribus  confictis    (ut  de  ipsa  saepe  in  fingendo  ad- 

^nissa   ineptitudine   nihil  dicam)   res  obscurare,   se   vero   imperitis  tantum 

^dmirabiles,   caeteris  ridiculos  reddere.     Par  est  ratio  in  moralibus,  civi- 

Aibus,  et  juridicis.     Quae   cum   itidem   sint  omnium  intellectui  exposita^  a 

^:iovis  terminis  confictis,  raro  in  illis  quicquam  praeter  tenebras  sperandum 

^st;   raro,  inquam,  nam  et  illud  fateor,  nullam  esse  scientiam,  in  qua  non 

^-^nninis  technicis  sit  opus,   tunc  nimirum   cum   plebs  rem  aut  non  sensit, 

*^tut   sine  attentione  rursus  dimisit.     In   Mathematicis    autem,    Physicis   et 

JMechanicis  maxime  novis  Terminis  aut  novo  sumtis  opus  est;   quae  in  his 

^Jisciplinis  tractantur,    pleraque   non   sunt  statim  sensui  obvia,  aut  in  usu 

^^ommuni    crebro    versantia.     Producuntur  enim  eae   res,   aut    deteguntur 

cjualitates,  variis  rerum  in  partes  divisionibus,  mutationibus,   motibus,  ad- 

IV.  10 


I 


146  $(irofot>(t|(^e  e^riftm. 

ditionibus,  detraclionibus ,  translocationibus ,  commixlionibus ,  et  omnino 
experimentorum  indusiriis,  quae  vulgus  nisi  necessitate  ooactum  facere  Don 
solet,  artifici  cujusvis  scientiae  talia  relinquens.  Sed  eis!  termini  technici 
parum  sint  popularibus  compendiosiores,  notabile  tamen  taedii  aut  memoriae 
levamentum  hinc  non  oriatur,  manifestum  est  itidem  technicis  in  philo- 
sophando  utilius  abstineri.  Est  tamen  inter  philosophandi  modos  discrimen 
ingens,  alias  enim  est,  ut  sie  dicam,  Acroamaticus ,  alius  Exotericus. 
Aeroamaticus  est  in  quo  omnia  demonstrantur,  Exotericus  in  quo 
quaedam  sine  demonstratione  dicuntur,  confirmantur  tamen  congruentiis 
qutbusdam  et  rationibus  topicis,  yel  etiam  demonstratoriis,  sed  non  nisi 
topice  propositis ;  illustrantur  exemplis  et  similitudinibus;  tale  dicendi  genus 
dogmaticum  quidem  seu  philosophicum  est,  acroamaticum  tamen  non  est, 
id  est,  non  rigorosissimum,  non  exaetissimum.  Atque  ista  differentia  etiam 
apud  Mathematicos  observatur,  distinguunt  enim  a  Demonstrationibus  Scholia, 
demonstrationes  rigorosissime  et  acroamatice,  Scholia  paulo  familiarius  atque 
exoterica  quadam  ratione  traetantur,  quod  vel  ex  solo  Proclo  in  Euclidem 
patet,  qui  in  Scholiis  historica  quaedam  et  quicquid  rei  illustrandae  facit, 
inspergere  non  dubitat.  Gemina  huic  distinctioni  distinctio  est  inter  prae- 
cepta  et  commentaria,  quam  Bartholomaeo  Keckermanno  et  Johanni  Henrico 
Alstedio  utiliter  placuisse  video,  et  tenuit  quoque  vir  summae  doctrinae 
Gerhardus  Johannes  Vossius  in  suis  artium  liberal ium  ac  popularium  par- 
titionibus.  Usus  hujus  discriminis  est,  ut  non  interrupto  definitionum, 
divisionum  et  demonstrationum  cursu  interserere  tamen  nonnulla  scitu  digna 
aut  etiam  profutura  liceat.  Quaecunque  igitur  de  styli  philosophici  ratione 
dicta  sunt,  de  parte  Acroamatica  dicta  sunto.  In  Exoterica  parum  luxuriari 
liceat,  ut  si  certitudini  aliquid,  claritati  tamen  nihil  aut  parum  decedat. 
Acroamatica  autem  pars  constat,  ut  dixi,  Definitionibus ,  Divisionibus  et 
Demonstrationibus;  quanquam  divisionibus  supersederi  possit,  quemad- 
modum  Euclides  illis  carutt,  utiliter  tamen  adhibentur,  saltem  ad  defini- 
tiones  inter  se  ordinate  connectendas,  propositiones  enim  non  divisionibus, 
sed  demonstrationibus  connecti  debent.  Quicunque  igitur  accurate  definire, 
apte  dividere,  et  reote  demonstrare  seu  quandam  propositionem  certam 
reddere  profitetur,  rigorosissime  se  gerere,  nee  vocem  nisi  definitam,  aut 
propositionem  nisi  demonstratam  aut  immediato  sensu  certam  in  demon- 
strando  adhibere  debet.  De  caetero  liceat  fortasse  acutas  nonnunquam 
allusiones,  similitudines,  metaphoras,  exempla,  argutias,  historias  inspergere 


fi9'üo\epW(bt  @<i^ciften.  147 

et  lectoris  fessi  aniraum  juoundilatis  interslilio  recrearc,  sie  tarnen  üt  tuac 
quoque  omnis  obscuritas,  omnis  translationum  nimietas  vitetur. 

lllud  quoque  hoc  loco  admonitu  dignum  visum   est,   quia  vulgo  contra 
sentiunt^     inter    accurate    philosophandum     concretis    tantuni 
utcndum  essb;  idque  ipsum  Aristotelem  plerumque  fecisse  video;  tcosov, 
icoiov,  ta  irpoc  n  potius  ipsi  in  ore  sunt,  quam  tcogottjc,  luoto'njc,  o'/ioi^y  seu 
si   $ic  loqui   fas  esset,   itpoc-Tivon); ;    id   vulgo   sectatores   excusant,    quasi 
pinguius  factum,  ac  se  si  diis  placet,  acutiores  somniant,  cum  omnia  abs- 
tractis    complent,    cum    contra  pro   certo    compertum    sit    istam   abstracta 
vocabula  excogitandi   libidinem  pene  totam  nobis  philosophiam  obscurasse, 
quibus  tamen  careri  in  philosophando  sie  satis  potest.     Nam  concreta  vere 
res  sunt,  abstracta  non  sunt  res,   sed   rerum   modi,  modi  autem  plerique 
nihil  aliud  sunt  quam  relationes  rei  ad  intellectum,  seu  apparendi  facultates. 
Et  vero  datur  modorum  in  infinitum  replicatio^  et  qualitatum  qualitates  et 
numeri  numerorum,  quae   si  omnia  res  sunt,  non  infinitas  tantum,  sed  et 
contradictio  oritur.     Nam  si  Entitas  Ens  est,  si  Realitas  res  est,  si  aliquid- 
ditas  aliquid  est,   idem   erit  forma   sui  ipsius  seu  pars  conceptus  sui  quod 
implicat.     Si   quis  igitur  aliquando  Elementa  Philosophiae   perfecle  consti- 
luturus  est,  eum  abstractis  prope  penitus  abstinere  necesse  est.     Recorder 
'quidem  acutissimum  Hobbesium  abstractis  aliquam  utilitatem  tribuere,  idque 
«0  potissimum   argumento,    quod   exempli   causa  aliud  sit  duplicare  cali(^, 
^liud  duplicare  calorem.     Verum  haec  ipsa  caloris  duplicatio  terminis  con- 
cretis efferri  potest,  nam  si  dicam  eandem  rem  duplo  calidiorem  esse  factam 
seu  effectum  quo  calorem  metimur  duplicari,   jam  intelligetur  non  calida, 
^ed  calorem  duplicatum  esse.     Terminorum  igitur  abstractorum   nunquam 
^^o,  ut  verum  Catear,    uUum  in  philosophandi  rigorose  genere  usum  mag- 
^lopere  oomperi,   abusus  vero  multos  et  magnos,  et  valde  perniciosos.     At 
Sa    exoterica  dicendi   ratione  credo  abstracta  adhibita  tempestive  usu  suo 
^lon  carere,  acuere  enim  inprimis  sententias,    et   figere  quasi  attentionem 
V.ee(oris,  ac  de  caeteris  cogitationibus  impraesentiarum  dimittendis  admouere, 
^nore  secundarum  notionum,  quibus  cur  abstracta  aequiparem,  causas  habeo 
^nultas  et  graves.    Nam  in  Universum  ita  sentio,  substituere  abstracta  con- 
^^retiSy  et  pro  hac  propositione :  homo  est  rationalis,  substituere  illam: 
fcomo    habet    rationalitatem,    aut:    cui    inest    humanitas,    illi 
m  nest  rationalitas^  aut:    humanitate  rationaiitas  continetur, 

^^5se  non  tantum  tropicum,   sed  et  superfluum;    ac   perinde   esse,   ac  si 

10» 


i 


148  ¥l^t(ofo)>l^ir4e  @(i^riften. 

quis  loco  ejusdem  propositionis  dicerei:  certum  est,  verum  est,  non 
est  dubitandum;  quisquis  attendet,  sentiet;  idea  hominis 
menti  meae  per  sensum  impressa  confirmat,  hominem  esse 
rationalem;  quae  variandi  genera  rei  nihil  addentia  praeter  relationem 
ad  mentem,  ad  illustrandum  inculcandumque  possunt  aliquid,  ad  aecurate 
phijosophandum ,  ad  definiendum,  dividendum  et  demonstrandum  nihil. 
Hactenus  ostensum  est  terminis  Technicis  abstinendum  esse,  quoad  ejus 
fieri  polest;  nunc  illud  attentendum  est,  sive  popularibus,  sive  Technicis 
utamur,  tropos  tamen  aut  nullos  aut  exiguos  aptosque  esse 
debere.  Quod  a  Scholasticis  parum  est  observatum,  nam  quod  quis 
miretur,  eorum  oratio  tropis  scatet.  Quid  enim  aliud  quam  tropica  sunt 
dependere,  inhaerere,  emanare,  influere.  Cujus  postremi  vocabuli  in- 
ventione  mire  se  eifert  Suarez.  Cum  enim  Scholastici  ante  eum  dudum 
in  generali  causae  notione  venanda  sudassent,  nee  verba  illis  commoda 
succurrerent,  Suarez  non  quidem  ingeniosior,  tamen  audacior  fuit,  et  ad- 
hibito  callide  influxus  vocabulo,  causam  definivit:  quod  influit  esse  in 
aliud,  barbare  satis  et  obscure;  nam  et  inepta  constructio  est,  qua  in- 
fluere ex  neutro  fit  activum;  et  metaphoricum  est  istud  influere,  et  ob- 
scurius  ipso  definito:  faciliore  enim  negotio  causae  quam  influxus  vocem 
tarn  monströse  acceptam  definire  sperarim.  Illud  denique  observandum 
quod  et  jam  tum  passim  monuimus,  orig'ini  vocis,  praesertim  cum 
certa  est,  qua  pote,  insistendum.  Sane  verum  est  omnem  origi- 
nariam  vocis  significationem  esse  propriam,  neque  enim  video  qui  per 
tropum  ex  alio  Iranslatus  dici  possit;  sed  tamen  illud  fateor  quandam  sig- 
nificationem esse  propriam,  quae  non  sit  originaria,  quod  et  recte  observavit 
Cl.  Brunsmannus  in  iis  quae  de  propria  et  translata  significatione  nuper 
peculiari  opera  commentatus  est.  Quibus  ejus  cogitatis  tamen  illud  adjicio : 
omnem  significationem  non  originariam  aliquando  fuisse  translatam,  eo 
nimirum  tempore  quo  primum  vox  a  primigenia  significatione  ad  alias 
troporum  adminiculo  promota  est;  fectam  vero  tandem  propriam,  cum 
primum  ita  vulgaris  facta  est,  ut  aeque  sit  nota,  aut  notier  etiam  nativa; 
et  jam  homines  non  propter  flexiones  a  nativa  factam,  cujus  saepe  ne  re- 
cordantur  quidem,  sed  per  se  voce  sie  utantur.  Interea  si  quis  destinato 
consilio  sibi  proponeret,  vocibus  quarum  certa  originatio  est,  perpetuo  inter 
philosophandum  non  aliter  uti,  quam  origo  postulat,  ejus  consuetudo  nee 
illaudabilis  nee  aspemanda  foret,  etsi  difficile  censeam  hoc  constanter  exequi. 


Wlf>\opWdtt  ©Triften.  149 

IIa  satis,  opiDor,  fuse  pro  instituli  ratione  de  Claritate  vocabuli  per  se 
dictum  est.  Ciaritas  vero,  quae  ex  Circumstantiis  sumitur,  sumi- 
lur  vel  ex  ipsa  oratione,  vel  extrinsecus.  Si  ex  ipsius  Orationis  circura- 
stantiis  sumitur,  erit  Ciaritas  si  non  vocabuli  per  se,  tarnen  orationis  per 
se.  Quod  (it,  cum  ex  ipsa  oratione  apparet  materia  subjecta  de  qua  agitur, 
et  cum  materia  subjecta  tollit  ambiguitatem ;  nani  si  de  Ursa,  plaustro, 
cane,  lyra,  loquitur  is,  cujus  reliqua  oratio  in  astronomicis  consumitur,  facile 
toUitur  ambiguitas.  Item  si  praemissa  est  deßnitio  vocabuli,  eo  ipso  ob- 
scuritas  sublata  est.  Sed  si  per  multas  demum  conjecturas,  licet  ex  ipsa 
oratione  sumtas,  significatio  venända  est,  longo  infra  claritatis  laudem  sub- 
sidil.  Si  vero  ex  ipsis  extrinsecis  circumstantiis  coUigendus  demum  sensus 
est  lectori  et  auditori,  jam  per  se  obscura  est  oratio.  Obscura  autem  oratio 
fortasse  alicui  prophetae,  aut  ebuccinatori  miraculorum  Alchymistae,  aut 
oraculo  Delphico,  aut  etiam  theologo  mystico,  aut  aenigmatographo  Poetae 
convenerit,  a   philosopho   nihil   potest  esse  alienius.     Equidem   non  ignoro 

• 

et  philosophos  Aegyptiorum  veteres ,  et  Sinensium  hodiernos ,  et  omnino 
orientales,  et  qui  eos  secutus  est,  Pythagoram  apud  Graecos,  apud  Latinos 
autem  et  Arabes,  Chemicos  aenigmatibus  sua  occuluisse.  Quod  eorum 
consilium  non  potest  usquequaque  improbari,  neque  enim  omnia  omnibus 
prostituenda  sunt,  et  qui  postea  philosophi  arlium,  medicae  imprimis 
et  mathematicae  mysteria  in  vulgus  exire  passi  sunt,  rem  a  prudentia  civili 
alienam  fecerunt;  poterant  enim  bis  velut  instrumentis  uti  ad  liberandas 
a  tyrannide  patrias  et  constituendas  Aristocratias:  et  nemo  prudens  Laza- 
rum  Riverium,  vel  Antonium  Mariam  Rheitam  Schyrlaeum  Capucinum  cul- 
paverit  obscuritatis ,  quod  ille  certam  quandam  compositionem  medicam, 
hie  tuborum  opticorum  magis  magisque  perßciendorum  compendium  a  se 
repertum  aenigmatis  nube  sepiverunt.  In  philosophando  tamen  accurate, 
id  est  in  definiendo,  dividendo  et  demonstrando ,  dispellendas  esse  omnes 
illas  nebulas,  non  est  dubitandum.  Licebat  Philosophis  vel  lingua  quadam 
peculiari,  quod  de  Aegyptiis  et  Hetruscis  sacerdotibus  fertur,  vel  scriptura 
saltem ,  quod  nunc  faciunt  Sinenses ,  sua  occulere ,  dummodo  in  hac  ipsa 
lingua,  in  hac  ipsa  Scriptura,  ipsi  saltem  inter  se  clare  accurateque  phi- 
losophati  essent,  nee  nunc  intromissis  in  adyta,  appareret  vasta  rebus  uti- 
libus  et  egena  solitudo,  quodque  de  templo  Hierosolymitano  Tacitus  ait, 
inania  arcana,  quod  de  orientalium  philosophia  verum  esse  magis  magisque 
detegitur.    IIa  explicata  est  una  laudum  Orationis  Philosophicae :  claritas. 


150  $^Uofo|>]^if4e  @4nften. 

RIegantiam  aliorsum  ablegavimus.  Lege  sis  Interim  Quaerengum  de  Elo- 
quentia  Philosophi.  Sola  Veritas  residua  est,  sed  de  hujus  comparandae 
ac  confirmandae  ralione,  deque  omni  inveniendi  et  judicandi  artificto  prae- 
cepta  tradere  ad  Logicum  pertinet,  qui  tarnen  aecurata  Claritate  verborum 
illo  inquirendi  ac  morose  cuncta  discutiendi  necessario  alioquin  onere, 
mirifice  levatur.  Nam  si  nulla  vox  adhibetur,  nisi  clara  et  certae  defini- 
taeque  significationis ,  omnis  jtequivocatio  exulet  necesse  est,  qua  seroel 
pulsa  ingens  sophismatum  agmen  simul  evanescet;  nee  quicquam  fere  ad 
solide  judicandum  supererit,  quam  ut  ab  erroribus  sensus  quidem  eusto- 
diatur  sensorio  ac  medio  recte  constitutis,  intellectus  vero  observatis  regulis 
consequentiarum.  Quae  cum  Ita  sint,  parum  abest,  quin  credam,  uti  Rhe- 
toricae  duae  sunt  partes,  una  de  verbis  eleganter,  omate  et  efficactter 
struendis,  altera  de  movendis  affectibus,  ita  similiter  Logicae  duas  esse 
partes,  unam  verbalem,  alteram  realem:  unam  de  claro,  distincto  et  pro- 
prio verborum  usu  seu  de  stylo  philosophico ,  alteram  de  regendis  cogita- 
tionibus.  Nam  Grammatica,  ut  loquamur  pure  et  ex  usu  gentis,  nos  docet, 
Rhetorica,  ut  apte  ad  movendos  elfectus,  Logica,  ut  apte  ad  movendum 
intellectum  dicamus.  Quemadmodum  igitur  illi  non  probantur,  qui  Ora- 
toriam  a  Rhetorica  divellunt,  oratoriamque  de  movendis  affectibus,  Rheto- 
ricam  de  elegantia  dictionis  praecipere  jubent:  quod  faciunt  Ramistae  qui- 
dam  aut  Semi-Ramistae ,  viri  caetera  doctissimi ,  Keckermannus,  Alstedius, 
Conr.  Dietericus,  Caspar.  Bartholinus;  quemadmodum,  inquam,  ilH  non 
probantur,  cum  ita  implexus  sit  verbis  omnis  cogitandi  volendique  actus, 
ut  vix  unquam  nisi  tacito  intra  nos  verborum  usu  ßat,  cum  verba  sint 
proximum  cogitandi  instrumentum ,  docendi  autem  cogitata  nosira  prope 
unicum;  cum  denique  iisdem  regulis  simul  et  movendorum  affectuum  re- 
gendarumque  cogitationum  ratio,  et,  quibus  prope  solis  id  fit^  verborum 
ad  hoc  apte  collocandorum  praecepta  contineantur:  ita  non  improbandum 
arbitror,  qui  simul  et  de  cogitandi  praeceptis,  et  genere  dicendi  ad  do- 
cendum  apto  tractare  ad  Logici  partes  pertinere  tuebitur.  Quare  nee  Nizo- 
lius  peccavit,  quod  in  Logica  tractatione  dicendi  rationem  exactam  passim 
urget,  nee  fortasse,  qui  ante  Nizolium  eo  de  argumento  tam  in  omni  Ency- 
clopaediae  parte  necessario,  paulo  fusius  praefati  sumus.  Inprimis  cum  eo 
potissimum  fine  Nizolium  ediderimus,  ut,  vel  alieno  labore,  contribueremus 
aliquid  ad  philosophiae  solidioris  instaurationem ,  quae  nunc  tot  ubique 
summis  ingeniis  connitentibus  tam  pulchre  procedit,   adjuvandam.     Spera- 


$^Uofo)>^tt(^e  Triften.  151 

mus  enim  a  lectione  hujus  Nizolianae  commentationis  non  mediocrem  fruc- 
lum  in  rem  philosophieam  redundare  posse,  vel  ideo,  ut  homines  sobrio 
Uli,  ac  proprio  et  nativo,  ac  vere  philosophico  dicendi  generi  magis  magis- 
que  assuefiant,  praeseriim  cum  nemo  mihi  quidem  scriptor  notus  sit,  qui 
pari  zelo,  diligentia,  atque  etiam,  si  attente  legatur,  efficacia,  in  eam  rem 
incubuerit,  ut  omnes  illae  verborum  Spinae  ex  agro  philosophico  funditus 
evellantur.  Quod  quidem  in  parte  Logica  atque  ipso  philosophiae  vestibulo 
sie  satis  praestitisse  mihi  videtur,  dummodo  existant,  quod  fore  non  despe- 
ramus  in  hac  florentium  passim  egregiorum  ingeniorum  ubertate,  qui 
coeptum  semel  laborem  persequantur,  ac  reliquas  philosophiae  partes,  meta- 
physicam,  physicam  generalem,  philosophiam  civilem  ac  veram  jurispru- 
dentiam  a  lerminorum  implexis  sentibus  eadem  ratione  purgent;  pollicere- 
mur  de  nobis  aliquid,  nisi  partim  aliis  studiis  distraheremur ,  partim 
timererous  materiam  aliis  praeripere,  aptius  omnia  praestituris.  Caeterum 
quod  Nizolium  dixi  prae  caeteris  aliquid  in  hoc  genere  praestitisse,  id  tueri 
non  vereor.  Nam  illustres  illi  philosophiae  instauratores  hodiemi  in  eo 
potius  occupantur,  ut  sua  sibi  inventa  et  cogitata  praeclare  constituant 
atque  exoment,  quam  ut  vetera  et  in  scholis  recepta  Aristotelis  ac  scho- 
lasticorum  tradita  poliant  ac  purgent.  Cum  tamen  non  sit  e  re  philoso- 
phiae, vetera  prorsus  abjicere,  sed  emendare  potius,  et  quod  egregium 
est,  qualia  certe  sunt  innumera,  ea  praesertim  quae  ipso  Aristotelis  textu 
continentur,  conservare.  Deinde  fateor  de  dictione  philosophorum  vulga- 
rium  barbara  abolenda  monuisse,  consuluisse,  declamasse  mukös,  rem 
ipsam  vero,  quod  fecit  Nizolius,  aggressos  esse  paucos,  quia  facilius  scilicet 
est  carpere  quam  emendare.  Sane  cum  primum  literae  restaurari  coeptae 
sunt,  eruditi  in  philosophos  scholasticos  inlonuere;  contra  Scholastici  se 
reales  vocabant,  illos  poetarum  et  grammaticorum  titulo  ab  interiore  rerum 
cognitione  arcebant.  Et  memini  videre  aliquando  scriptum  cujusdam  ex 
illo  grege  theologi,  hoc  titulo:  Johannis  Seici  Apologia,  quod 
Theologia  non  sit  fundata  super  Poesi,  quasi  scilicet  quisquam 
hoc  somniasset.  Sed  interea  dum  isti  fulminant,  eruditi  aulas  magnatum 
paulatim  occuparunt.  Laurentium  certe  Vallam  solus  favor  regius  ab  hae- 
reseos  improperatione  defendit,  ut  de  Leonis  X  et  Francisci  I  Galliae  Regis 
in  literaios  propensione  nihil  dicam,  quae  profligandae  barbariae  multum 
potuit.  Jam  ante  Vallam,  princeps  Dantes  Aligerius  Florentinus  meliores 
literas   vehit    ab   inferis  revocavit;    hujus   discipulus  Franciscus   Petrarcha 


I 


1 52  ^M^ofot^^f^c  @<i^nften. 

elegaDtiam  primum  in  philosophia  civili  quippe  ejus  capaciore  experlus 
est,  qua  in  re  Franciscum  Philelphura,  Poggium  Florentinum,  Leonarduni 
Aretinum,  aliosque  succenturiatos  habuit.  At  Valla  majore  vir  ingenio 
spinas  scholasticorum  primus  calcare  aggressus  est,  ac  dialecticam  con- 
scripsit  ingenio  suo  dignam,  ICtos  etiani  Hbello  de  insignibus  et  armis, 
contra  Bartholum,  Theologos  libello  de  libero  arbitrio,  contra  Boethium  la- 
cessere  ausus.  Tunc  vero  philosophiae  simul  et  eloquentiae  exquisitiori  e 
Graecia  subsidio  venere  Theodorus  Gaza,  Georgius  Trapezuntius,  Emanuel 
Chrysoloras  et  Bessario  postea  Cardinalis.  Et  b'cet  Gaza  et  Trapezuntius 
Aristotelem  graecum  resuscitantes,  pugnarent  inter  se,  Bessario  autem  Pla- 
tonicus  cum  utroque,  in  Barbaros  tarnen  aequali  animi  impetu  itum  est. 
Ab  bis  instructi  Johannes  Picus  de  Mirandula,  sui  aevi  phoenix,  Astrolo- 
gorum  hostis,  Hermolaus  Barbarus  ivteXe^e^a«;  interpres,  Nicolaus  Leonicenus 
Patavinus,  cujus  et  Nizolius  noster  lib.  4.  cap.  8.  meminit,  cujus  opera, 
ut  Erasmus  ait,  Hedicina  iterum  loqui  coepit,  Harsilius  Ficinus  Bessarionis 
in  affectu  erga  Platonem  haeres,  certamen  pro  vera  sapientum  eloquentia 
contra  corruptores  utriusque  susceptum,  acriore  impetu,  et  recentibus  armis 
continuarunt.  Tandem  Angelus  Politianus,  Joh.  Franciscus  Picus  de  Miran- 
dula, Rudolphus  Agricola,  Joh.  Reuchlinus,  Hadrianus  Cardinalis,  Erasmus 
Roterodamus,  Paulus  Cortesius,  Joh.  Ludovicus  Vives,  Philippus  Helanchthon, 
Joachimus  Camerarius,  et  multi  consimiles,  perrupere  hostiles  ordines^  et 
late  stragem  dedere.  Hos  qui  toto  orbe  secuti  sunt  philosophi  eloquen- 
tissimi,  tam  multi  sunt,  ut  brevibus  chartis  non  capiantur.  Barbarum 
porro  dicendi  genus  peculiaribus  scriptis  multi  oppugnarunt.  Et  exstant 
Epistolae  amoeboeae  Johannis  Pici  Mirandulani  et  Hermolai  Barbari,  quo- 
rum  hie  acerrime  in  Scholasticos  invehitur,  ille  mollire  eorum  vitia  ac 
tegere  magis  quam  defendere,  non  improbabili  pietate  conatur.  Tanti  fecit 
eas  Epistolas  Philippus  Melanchthon,  ut  addila  dispositione  edi  in  Germania 
curaverit.  Addi  possunt  Quaerengus  de  Eloquentia  Philosophi,  Franciscus 
Floridus  Sabinus  scripto  quod  pro  latina  lingua  ejusque  Scriptoribus  edi- 
dit,  Ubertus  Folieta  de  Latinae  Linguae  usu  et  praestantia,  Germonius, 
Corradus,  Taubmannus,  Barthius,  de  Latina  Lingua,  Susii  LimaCiceroniana, 
Andr.  Schotti  Tullianae  quaestiones,  Alberti  de  Albertis  actio  in  corruptores 
eloquentiae,  Melch.  Inchofer  de  Sacra  latinitate,  Erasmi  Apologeticus  ad- 
versus  Martinum  Dorpium,  Joachimus  Vagetius  de  stylo,  Christoph,  a  Capite 
fonlium  de  necessaria   correctione  Theologiae  Scholasticae ,    Ludovicus  Gar- 


$(i(ofo^Vif<^c  @<i^riften.  153 

bajutlus  Baethicus   libro  uno   de   Restituta   Theologia,    in   quo,    ut   inseruit 

liiuilo  ipse,    Lector  visurus  sit  Theologiam  a  Sophistica   et  barbarie  magna 

ind^Jistria  repurgatam.     Erycius  Puteanus  diatriba  de  Barbaris   ad  Barbari- 

no^  7  Christianus  Becmannus^   et  Isaacus  Clauderus  de  barbarie  superioruni 

lonrBporuni,    Frischlinus  Prisciano   vapulante,   Job.  Conradus  Dietericus   de 

in  r<^  1  icitate   seeuli   superioris  in   graecarum  literarum   ignoratione,  Antibar- 

b^iv^vjfts  Sixti  Amamae   et  Petri   Molinaei,    Gerhardus  Joh.  Vossius  de   vitiis 

s€3  rv^nonis  et  glossematis  latino-barbaris,    Joh.  Niess.  de  ortu  et  oecasu  lin- 

gusi^  latinae  ejusque  instaurandae  ratione,  Petrus  a  Valle  Clausa  de  immu- 

nic^s»€.e  Cyriacorum  [id  est  Theophilus  Raynaudus   contra  Dominicanos   h'bro- 

ruLi^r«    censores);  qui  omnes  data  opera  in  dictionem  illani  pseudophilosophicam 

irkxr^liuntur.     His  addi  possunt,    qui  ex  Cicerone  et  Quintiliano   et  Boethio 

pHilosophati  sunt:  Freigius,  Buscherus,  Jason  Denores,  Ramusque  et  Ramei 

avit,      Philippo-Ramei   prope   omnes;    Hadrianus  item  Cardinalis  libris   4.  de 

ver^st    philosophia  ex  4.   Ecclesiae  doctoribus:  Ambrosio,  Hieronymo,  Augustino 

©^    CjS-regorio  Magno.     De  caetero  ut  Theologiam  Scholasticam  Melchior  Canus 

'"^     locis,   et  Paulus  Cortesius  in  libros  sententiarum  (nuper  Petavius,  opere 

dog-matum   Theol.)    ita   Dialecticam   Valla,    Rudolphus   Agricola,    Polichius, 

^^l^Dchthon,  Caesarius,  Hunnaeus,  Cornelius  Valerius,  Perionius,  Coelius 

^^^vindus  Curio,  Joan.  Sturmius,  Hottomanniis;  Metaphysicam  Vives,  Niphus, 

Jav^llus   (etiam  Nizolio  nostro  laudatus   Hb.  2.  cap.  40),   Fonseca,   Brunus, 

"^^^lorius;    Physicam  Hermolaus   Barbarus,    Corneüu«  Valerius,   Franciscus 

^"^^^^^»Jiercatus,  Hieron.  Fracastorius,  Hieron.  Cardanus,  Jul.  Caesar  Scaliger, 

^^■I>io   Capucius,    Tilelmannus,    et    nuper   Gassendus,    dictionis    elegantia 

»■viscrare  coeperunt.    Qui  tamen  terminos  in  Scholis  receptos  sie  ad  vivum 

• 

'^      c^seleris   philosophiae    partibus    resecuerit,    ut   fecit    in   Logica   Nizolius 
°^^^^r,   nondum   comperi.     Nizolium  igitur,    quo   hactenus   fuit  ignoratior, 
^^      Knagis  dignum  putavi,  qui   in  exemplum  dictionis  philosophi- 
^       reformatae  proponatur. 

altera  editionis  ratio  fuit:   Tempus  Autoris.     Accessit  enim   ad   eden- 

*^^     hie  quoque  Stimulus,    quod  apparet  ex  Nizolio  esse   quasdam   senten- 

^^-^m  periodos,    et,    quae  nostro  tempore  velut  nova  producun- 

^  >    jam  olim  plurima  a  doctis  viris  magna  cum  contentione 

^^^l-ataesse.     Ita   detexit    Telescopium,    viam   lacteam   esse   congeriem 

*   ^^üxsibilium    stellarum,    idem    dudum    conjecerat    Democritus.      Ejusdem 

*^^^^ocriti  Vaticinatio  erat,    Nili  incrementa  esse  a  pluviis  Aethiopiae,   quae 


\ 


154  $(^Uofo^^ifd^  &6fxi\tm. 

sententia  a  coaevis  et  propinquis  scriptoribus  irrisa,  nunc  peregrinationibus 
Vera  deprehensa  est;  Epicuri  et  Lucret ii  Atomi,  quam  magna  nunc  con- 
tentione  refodiuntur?  Hypothesis  terreni  motus  Pythagorae  fuisse  «dicitur, 
et  illuc  inclinasse  Ärchimedem  non  obscura .  sunt  vestigia  in  libello  de 
Numero  arenae.  Illustris  Digbaei  pulverem  sympalheticum  Antonius  Deu- 
singius  et  loh.  Fried.  Helvetius  contendunt  veterem  esse.  Circulationem 
sanguinis  per  totum  corpus  non  ab  Harvaeo  primum  observatam,  sed  dudum 
deprebensam  legi  in  manuscriptis  Pauli  Sarpii,  quae  nunc  quoque  Venetiis 
monstrentur,  refert  in  absolutissimo  Institutionum  Anatomicarum  opere 
Thomas  Bartolinus,  etsi  magis  aditum  praebuisse  quam  rem  dedisse  putem. 
Habeo  ex  narratione  doctissimorum  virorum,  ipsum  illum  magnum  Carte- 
sium  non  mediocriter  confusum  fuisse,  cum  esset  ei  monstratum,  complura 
ejus  philosophemata,  quae  noviter  inventa  credebanlur,  in  Piatone  et  Ari- 
stotele  aliisque  veteribus,  quonim  tamen  ille  contemtum  praeferebat,  tum 
in  naturalibus,  tum  in  ethicis  clare  tradita,  contineri ;  Keckermannus  ostendit 
ex  collatione  verborum  sibi  parallelismo  quodam  oppositorum,  pleraque 
Petri  Rami  dogmata  dudum  vidisse  Ludovicum  Yivem.  Addo  ego,  quae 
nunc  nostro  tempore  a  scriptoribus  praeclaris  Hobbesio,  Cartesio,  lungio, 
Claubergio,  Raeo,  Antonio  Arnoldo  TheologO;  quem  Gallicae  Logicae,  libelli 
sane  elegantissimi,  autorem  ferunt,  acerrime  urgetur  terminorum  tech- 
nicorum  ad  populäres  reductio,  eam  jam  tum  Nizolio  nostro  in 
votis  ac  scopo  unice  fuisse,  longo  meliere,  quam  Rami  consilio,  qui  Aristo- 
teleis  subversis  alios  terminos  technicos  substituit,  multiplicavitque  non 
scientiam,  sed  laborem. 

Restat  nunc,  ut  Errores  quoque  et  Vitia  Nizolii  nostri  ne  dissi- 
mulemus.  Et  ex  vitiis  potissimum  mihi  vituperationem  mereri  videtur 
maledicentia,  qua  in  Aristotelem,  in  Platonem  ipsum,  in  Galenum,  in 
vetcres  Aristotelis  interpretes  Graecos,  in  Scholasticos  sine  discrimine  (nam 
Thomam  Aquinatem,  cum  mollissime  tractatum  cupit,  appellat  monoculum 
inter  caecos  Hb.  4.  cap.  7]  invehitur,  qua  etiam  consentientes  sibi  in  pleris- 
que  Vallam,  Yivem,  Rudolphum  Agricolam  ob  levissima  quaedam  senten- 
tianim  discrimina  proscindit.  Optassem  deleta  e  libro  talia,  ne  lectores 
vel  cum  puritate  dictionis  simul  procacitatem  discerent,  vel  saltem  in  per- 
currendo  ofienderentur,  non  sum  ausus  tamen  in  alieno  opere  quiequaro 
immutare.  Errores  in  Nizolio  et  multi  sunt,  et  magni,  quorum  plures 
in  breviculis  notis  quas  minutiori  typo  insertas  adjeci,  sunt  tacti,  aliquorum 


$^Uof0))]^tf(^e  ©(^riftett.  1 55 

exUintiorum   etiam   hie   mentio  facienda  esl.     Nimirum  ille  palmarius 
est,     quod  Seholasticorum  vitia  Aristoteli  imputat,   et  modesliores   se   vires, 
lohsmnem  Pieum.  Leonicenum,  Rudolph.  Agricelam,  Vivem.  etiam  conviciis 
lacessit,  et  adulationis  insimulat,  quod  excusare  Aristotelem  oonentur;  cum 
tarn  OD  nostro  seculo  post  tot  in  Aristotelem  doctissimorum  et  prioris  barba- 
riei     dissimillimorum  interpretum  curas  nihil  sit  compertius,    quam  Aristo- 
telem omnis  illius  ineptiae  purum  et  insontem  esse,  qua  scholastici  passim 
iaquiinantur.     Errores  ejus   quicunque   sunt,    tales  tarnen  sunt,    ut   facile 
iater-noscas  lapsus  viri  magni  et  in  rerum   luce  versati,    a  vertiginosis  de- 
ce{>t,i<>nibus   imperiti   alicujus  claustraUs.     Hoc  demonstratum    satis  dedere 
primum  superiore  seculo  Itali  interpretes :  Augustinus  Niphus,  Angelus  Mer- 
ceiidinus,    Alexander  et  Franciscus  Piccolominaei,   Caesar  Cremoninus,    M. 
Antonius  Zimara,  Simon  Simonius,    lacobus  Zarabella,   Franciscus  Yicomer- 
catus,   et  tot  alii.     Hoc  vero  seculo  illustrati  Aristotelis  Germanis  maxime 
lauis    debetur.     Nam  partem  de  demonstratione ,   quae   vulgo  Aristotelis  ad- 
versariis  pro  monstro  est,    Cornelius  Hartini,   et  Jungius  et  Job.  a  Felden 
i^on     inediocriter  illustrarunt,  quanquam  enim  Feldeni   in  Topicis  et  Analy- 
ticis    Aristotelis  ad  usum  transferendis  eruditissimae  albique  lapi^lis  calculo 
dignissimae  meditationes  nondum  sint  editae,  speramus  tamen  quam  primum 
eas    skb  ipso  autore  editum  iri;    ad  Hetaphysicam  Aristotelis  recte  compre- 
henflendam  plurimum  contribuere  Sonerus  et  Dreierus,    ille  in   Academia 
^^tov^fina,  hie  in  Regiomontana  professor:  Soneri  it)stitutiones  non  ita  dudum, 
auioi^e  jam  olim  mortuo,  prodiere.     Dreieri  Sapientia  universalis  seu  prima 
philosophia  ex  Graecorum  potissimum  interpretum  sententiis  ad  praeclaram 
b&rii[>oiiiain  concinnata  est,   ex  qua  intelligi  satis  potest,   quam   gravi  con- 
^*'^o   sua  aggressus  sit  Aristoteles,  quam  praeclaro  ordine  collocaverit,  quam 
^Oique  magnifice  sit  executus.     Philosophia  Aristotelis  naturalis  generalis 
C^tn  quae  particularis  est,  ejus  realitas  per  se  lucet)  ad  usum  maxime  et 
^**das  de  rerum  natura  notiones  traducta  est  a  solidissimo  Viro  Abdia  Trew 
^^ihematicarum  scientiarum   professore  AHorfino,   qui   Physicam   Aristotelis 
R^^eralem  ad  morem  mathematicum  traditam  scripsit.    Et  certe  Aristotelem 
^  ^^rdis  illis  et  nullum  intellectum  patientibus  dogmatibus,  quae  ei  publica 
s^t^riorura  temporum  ignorantia  affinxit,  longissime  abfuisse,   illas  tot  for- 
^^lilatmn  realitates  prorsus  ignorasse,   notiones  tantum  generalissimas  tra- 
"^^isse,  satis  ostendunt,    quicunque  nunc  in  Aristotele  cum  Recentioribus 
^^ciHando  operam  ponunt,    quod   partim  acutissimus  Thomas  Anglus  ad 


156  $(^Uo|o))^if^e  @<^nftett. 

mentem  tarnen  illustris  Digbaei,  partim  Clarissimus  Raeus  ostendere  in  se 
susceperunt.  Quod  consilium  cum  sit  Optimum,  et  rei  literariae  necessa- 
rium,  ne  utilia  cum  vanis  aboleantur,  et  nonnullorum  somnia  de  abjiciendo 
^  prorsus  Aristotele  in  animis  incautae  juventutis  invalescanl,  visus  est 
hie  locus  opportunus,  cui  excerpta  quaedam  mea  ex  prolixa 
aliqua  Epistola  non  ita  dudum  ad  celeberrimum  Peripateti- 
cum  Germanum,  Yirum  praeter  accuratissimam  philosophiae 
eognitionem  (aliquot  jam  praeclaris  speciminibus  orbi  de- 
claratam,  et  quod  opto,  multo  pluribus,  quoruni  illi  ingens 
copia  suppetit,  declarandam)  in  omni  eruditione  exquisitis- 
simum  data,  adjiciantur:  quae  proinde  praefationi  huic 
nostrae  statim  subnectemus,  nihil  veriti,  ne  post  praefationem  jam 
tarn  prolixam,  patientia  lectoris  abulamur.  Qui  si  aequus  est  in  re  tarn 
necessaria  etiam  prolixiores  nos  facile  feret;  sin  iniquus,  sciat  nihil  ad  nos 
judicia  sua  pertinere.  In  Morali  ac  Civili  philosophia  Aristotelem  profun- 
dius  rimati  sunt  prae  caeteris  iroXopLaftiotaxoc  Conringius,  Job.  a  Felden 
ICtus  notis  in  Grotium  et  Elementis  Jurisprudentiae  universalis  et  Analysi 
politicorum  Arislotelis  celebris,  ac  denique  Clarissimus  Vir  Jacobus  Tho- 
masius,  cum  in  multis  varii  argumenti  dialribis,  tum  inprimis  in  Tabulis 
philosophiae  practicae  exquisitissimis  ac  plane  a  caelerarum  inanitate  alienis, 
cujus  etiam  in  physica  Arislotelica  tum  praeclara  introductio,  tum  de  Ori- 
gine  formarum  disquisitio,  tum  de  laudibus  Aristotelis  oralio  insignis  extat, 
ut  de  Heinsii  paraphrasi  nihil  dicam,  qui  libros  Aristotelis  politicos  dis- 
jectos  et  hiatibus  deformes,  in  alium  longo  ordinem  redegit,  eumque  ipsius 
Aristotelis  fuisse  multis  argumentis  acUtissimis  ostendit,  ut  de  caeteris  ejus 
in  illa  philosophiae  parte  scriptis  limatissimi^  nihil  dicam.  Hos  jam  quos 
dixi  interpretes,  qui  adhibebit,  sine  fidiculis,  credo,  fatebitur,  longe  alium 
Aristotelem  esse,  quam  qui  vulgo  depingitur,  nee  cum  Yalla,  Nizolio, 
Bassone,  aliisque  Aristotelomastigibus,  refundi  in  autorem  textus  debere, 
quae  interpretum  vel  imperitia,  vel  si  tempora  spectamus  quibüs  vixere, 
infelicitas  peccavit.  Nam  nee  illud  praetereundum  est,  iniquos  esse,  qui 
illorum  temporum  lapsus  tam  acerbe  perstringunt ;  tu  si  iliic  sis,  aliter 
sentias.  Cum  historia  et  civilis  et  philosophica  delitesceret,  cum  scriptores 
optimi  non  nisi  pessime  translati  haberentur,  cum  typographiae  beneficio 
destitutis  aut  sumtuosissime  omnia  aut  molestissime  transcribenda  essent, 
et  unius  inventa  ad    caeterorum   nolitiam    raro  nee  nisi   tarde   pervenirent 


W^c\opW6ft  ©Triften.  157 

(uncie  fit,    ut   nunc  saepe   ex  collatione   scriptorum   deprehendantur,    quae 
eticVKii  coaevi  ignorarunt)  non  minim  fuit  graviter  et  saepe   labi,   miraculi 
potimas   instar    fuit    vel  roediocriler    aliquid    in  literis    et   vera    philosophia 
pra^slare.     Quare   etiam,   sicubi   mihi   aliquid  durius  hie  currente  calamo 
esLoidit,  id  de  temporum  magis  miserabili  fato^  quam  hominum  ignavia  in- 
tell^<;tum  volo.     Uli  potius  culpandi  sunt,  qui  nunc  quoque,  inventa  fruge, 
glaii^clibus  vesci  malunt,  et  perlinacia  potius  quam  ignorantia  peccant.    Nee 
vorder  dicere  Scholasticos    vetustiores   nonnullis   hodiernis    et  acumine   et 
soiiditate   et  modestia   et  ab  inutilibus  quaestionibus  circumspectiore  abs- 
tillten i:itia  longe  praestare:  hodierni  enim  nonnulli  cum  vix  quicquam  dignum 
ty^I>is  addere  veteribus  possint,   hoc  unum   faciunt,   ut   allegata  opinionum 
cu^rnvilent,  et  innumeras  frivolas  quaestiones  excogitent^  et  unum  argumen- 
tiirn      in   multa  partiantur,    et   mutent  methodum,    et  terminos  fingantque 
alcjui^c  refingant.     Ita  Ulis  tot  tamque  grandes  libri  nascuntur.     Quam  vero 
lon^e  sint  acumine  inferiores  superioribus  superioris  et  hujus  seculi  Scho- 
last^ioi,  documento  esse  potest  secta  Nominalium,  omnium  inter  Scholasticas 
P*'^>rtjndissima,  et  hodiernae  reformatae  philosophandi  rationi  congruentissima ; 
qtaao   cum  olim  maxime  floreret,  nunc,   apud  scholasticos  quidem,    extincla 
est.       Unde   conjicias  decrementa  potius  quam   augmenta  acuminis.     Cum 
ä^toiai  ipse  Nizolius   noster  se  Nominalem  exserte  profiteri  non   dubitet 
P^'^pc  finem  capitis  sexti   libri   primi,    et  vero   in  realitate  foimalitatum  et 
univorsalium   evertenda   nervus   disputationis  ejus  omnis  potissimum  conli- 
neatur,    pauca    quaedam   de  Nominalibus  subjicere   operae   pretium  duxi. 
^onainales  sunt,   qui   omnia   putant  esse  nuda   nomina   praeter  subst^ntias 
^"^SUlares,    abstractorum   igitur  et  universalium  realitalem  prorsus  toHunt. 
'^'"^■i^iim  autem  nominalium  ajunt  fuisse  nescio  quem  Rucelinum  Britonem, 
^^JUs  occasione  cruenta  certamina  in  academia  Parisiensi   fuerunt  excitata. 
t  in  eum  ejusmodi  Epigramma  Aventinus: 

Quas  Ruceline  doces,  odit  Dialectica  voceS; 
lamque  dolens  de  se,  non  vult  in  vocibus  esse; 
Res  amat,  in  rebus  cunctis  vult  esse  diebus. 
Voce  retractetur,  res  sit,  quod  voce  docetur; 
Plorat  Aristoteles  nugas  tradendo  seniles, 
Res  sibi  subtractas  per  voces  intitulatas ; 
Porphyriusque  gemit,  quia  res  sibi  lector  ademit; 
Qui  res  abrodit,  Ruceline,  Boetius  edit. 


158  Wi^\opW^t  e^riftm. 

Non  argumonlis,  nulloque  Sophismate  senlis 

Res  existentes  in  voeibus  esse  manentes. 
Diu  auteni  jacuit  in  tenebris  secta  Nominalium,  donec  maxinii  vir  ingeni 
et  eruditionis  pro  illo  aevo  summae,  Wilhelmus  Occam  Anglus,  Scoti  dis- 
eipulus,  sed  mox  oppugnator  maximus,  de  improviso  eam  resuscitavit 
c*onsensere  Gregorius  Ariminensis,  Gabriel  Biel,  et  pleriquo  ordinis  Augu- 
slinianoruni,  unde  et  in  Hartini  Lutheri  scriptis  prioribus  amor  Nominaliun 
satis  elucet,  donec  procedente  tempore  erga  omnes  Monachos  aequalitei 
affectus  esse  coepit.  Generalis  autem  Regula  est,  qua  Nominales  passin 
utuntur:  Enlia  non  esse  multiplicanda  praeter  necessitatem, 
Haec  regula  ab  aliis  passim  oppugnatur,  quasi  injuria  in  Divinam  ubertatem. 
liberalem  potius  quam  parcam ,  et  varietate  ac  copia  rerum  gaudontem. 
Sed,  qui  sie  objiciunt,  non  satis  mihi  nominalium  mentem  cepisse  videntur, 
quae  etsi  obscurius  proposita  huc  redit:  Hypothesin  eo  esse  melio- 
rem,  quo  simpliciorem,  et  in  causis  eorum  quae  apparent  reddendis 
eum  optime  se  gerere,  qui  quam  paucissima  gratis  supponat.  Nam  qui 
aliter  agit,  eo  ipso  naturam,  aut  potius  autorem  ejus  Deum  ineptae  super- 
fluitatis  aceusat.  Si  quis  Astronomus  rationem  phaenomenorum  coelestium 
reddere  potest  paucis  suppositis,  meris  nimirum  motibus  simplicibus,  ejus 
certe  hypothesis  ejus  hypothesi  praeferenda  erit,  qui  multis  orbibus  varic 
implexis  ad  explicanda  coelestia  indiget.  Ex  hac  jam  regula  Nominales 
deduxerunt,  omnia  in  rerum  natura  explicari  posse,  etsi  universalibus  el 
formalitatibus  realibus  prorsus  careatur;  qua  sententia  nihil  verius,  nihil 
nostri  temporis  philosopho  dignius,  usque  adeo,  ut  credam  ipsum  Occamum 
non  fuisse  Nominaliorem,  quam  nunc  est  Thomas  Hobbes,  cpii,  ut  veruni 
fatear,  mihi  plusquam  nominalis  videtur.  Non  contentus  enim  cum  Nomi- 
nalibus  universalia  ad  nomina  reducere,  ipsam  rerum  veritatem  ait  in  no- 
minibus  consistere,  ac,  quod  majus  est,  pendere  ab  arbitrio  humane,  quia 
veritas  pendeat  a  definitionibus  termjnorum,  definitiones  autem  terminorum 
ab  arbitrio  humane.  Haec  est  sententia  viri  inter  profundissimos  seculi 
censendi,  qua,  ut  dixi,  nihil  potest  esse  nominalius.  Sed  quae  tamen  stare 
non  potest.  Uti  in  Arithmetica,  ita  et  in  aliis  disciplinis  manent  eaedem 
veritates  etsi  notae  mutentur,  nee  refert  decadica  an  duodenaria  progressio 
adhibeatur.  Idem  dicendum  est  de  nostri  temporis  philosophiae  Reforma- 
toribus,  eos  si  non  plusquam  Nominales  tamen  Nominales  esse  fere  omnes. 
Tanto  igitur  aptior  his  temporibus  Nizolius  erit.     Nunc  ad  Nizolii   errores 


\ 


$(Uofo^^tf^e  ^^äften.  159 

suadum   est,   ex  quibus,   post  Aristotelem  interpretibus  confusum,  pal- 

ius  est  omnimoda  illa  Dialecticae   et  Metaphysicae  abolitio,    cum  tarnen 

et     ^fominales   iisdem   licet  principiis  nixi  retinuerint.     Et  vero  quis  neget, 

ess^    quaedam  praecepta  tum  artis  cogitandi  'seu  scientiae  de   mente,   tum 

pi^^^atis   naturalis,    seu  scientiae   de   summa  rerum,    id   est  Metaphysicae; 

nanrm    etsi   illam   ad   Oratoriam   seu  artem  'dicendi,    hanc  ad  Physicaro  seu 

soi^Kitiam   naturae   pertinere  velit,    eo  argumento  quod   et  veteres  tantum 

tr^^^     fecerint  Encyclopaediae   partes,    Logicam,    Physicam   et  Ethicam,    quo 

Caic^il«    effecerit,    ne   Matbematicas   quidem  ^scientias  peculiares  esse:    nihil 

tavn^n  prohibet  accuratius  partes  subdistinguerc,   et  dialecticae  separatum 

a    Rbftetorica  (ut  et  grammaticae),  Metaphysicae  seu  Theologiao  separatum  a 

Physica  (ut  et  Bfathesij    locum  assignaro.     Illud  quoque  minime   ferendum 

esl,      quod  Demonstrationem  qualem   descripsit  Aristoteles  prorsus  e  natura 

reruim  tollit,    levibus  certe  argumentis,    ex   quibus   potissimum   est:    quod 

^K^ivcrsalia  non  sint  in  rerum  natura  (cum  tarnen  sufficiat  ad  demonstran- 

<l^nci  :   nomina  esse  universalia] ;    deinde  quod  exemplum  ejus  hactenus  in- 

^^''pr'etes    magno    conatu  frustra   quaesiverint.     Ego   vero  contra   arbitror, 

P^ssim  in   libris  Aristotelis,    imo   et   ipsius  Nizolii,   occurrere  aceuratas   et 

P^i*feclas  demonstrationes.     Quod  ipsum  demonstrare,    et  a  non  intelligen- 

liuvn    objectionibus   nobilissimam  artem  demonstrandi   vindicare,   peculiari 

^P^rae   servo.     Quod   item   contendit   genuina  Aristotelis   opera  nunc  non 

Aaberi,  idque  locis  potissimum  Giceronis,  mihi  nunquam  persuaserit.    Nam 

4ulc]  mirum  est,  hominem  politicum  et  infinitis  curis  obrutum,   qualis  erat 

^loeroy   nonnunquam   subtilissimi   cujusda'm  Philosophi  sententias,    fugiente 

^^^U.lo  lectas  non  satis  assequi?  qui  credit  Aristotelem  in  veris  suis  operi- 

Deum    appellasse  Kaofia  oopavou,    ardorem  ooeli,    nae   is  Aristotelem 

lum  putat;    et  cum  sapientem  et  ingeniosum  habeamus,   per  vim  nobis 

*^^])lum    et    stultum    obtrudit.     Novum    hoc  Criticae    artis    genus   est,    in 

^^noscendis   scriptis  autoris  omnium  confessione  ingeniosi,    quaedam   pro 

posititiis  habere,  quia  stultum  aliquid  autori  a  conviciatoribus  impositum 


^^m  nee  Cicero  nisi  alia  sibi  persona  Aristoteli   iniqua  imposita  haec  lo- 


^^ur]    in    iis   non    reperitur.      Mihi    genuitatem   operum   Aristoteleorum, 
^cquid  dicant  Joh.  Franciscus  Picus  in  Examine  Vanitatis  doctrinae  gen- 
^31,  quicquid  Nizolius,  quicquid  Petrus  Ramus,   quicquid  Patricius,    quic- 
^^5ci  in  Apologia  magnorum  virorum   Magiae  suspectorum,    ubi    et   hunc 
^^^lius  librum  citat,  Naudaeus;   satis  superque  persuadet  perspecta  hypo- 


Mvä 


\ 


160  '^\t\io\cpWäft  ^xi\itü. 

thesium  inter  se  Harmonia,  et  aequalis  ubique  methodus  velocissimae  sub- 
lilitatis.  Ultimo  loco  gravis  aliquis  error  Nizolii  circa  universalium  naturam 
dissimulari  non  debct;  potest  enim  lectorem  noD  satis  cautum  a  vero  phi- 
losophandi  tramite  penitus  abducere.  Persuadere  couatur  Dobis,  universale 
nihil  aliud  esse  quam  omnia  singularia  collective  simul  sumta,  et  cum'dico: 
omnis  homo  est  animal,  sensum  esse :  omnes  homines  sunt  animalia.  Hoc 
quidem  vere,  sed  hinc  non  sequitur:  universalia  esse  totum  coUectivum. 
At  probat  Nizolius:  Omne  totum  est  aut  continuum  aut  discretum.  Uni- 
versale autem  est  totum,  non  continuum  vero,  discretum  igitur.  Totum 
autem  discretum  est  collectivum,  et  eadem  est  ratio  generis  hominum, 
quae  gregis.  Et  par  est  ratio  hujus  propositionis ,  omnis  bomo  '(seu 
totum  genus  humanum)  est  rationalis,  quae  hujus :  omnes  pecudes  quae  hie 
pascuntur  sunt  albae,  vel  totus  grex  est  albus.  At  erras,  Nizoli;  datur 
enim  aliud  totius  discreti  genus  praeter  collectivum,  nimirum:  distribu- 
tivum.  Cum  igitur  dicimus:  omnis  homo  est  animal,  seu  omnes 
homines  sunt  animalia,  sensus  est  distributivus :  sive  illum  (Titium) 
sive  fiunc  (Cajum]  etc.  sumseris,  reperies,  esse  animal,  seu  sentire.  Et 
si  Nizoliano  more  omnis  homo,  seu  omnes  homines  sunt  totum  collectivum, 
et  idem  quod  totum  genus  humanum,  sequetur  absurda  locutio.  Nam  si 
eadem  sunt,  age  in  propositione  ista:  omnis  homo  est  animal,  vel  omnes 
homines  sunt  animalia,  substituamus  totum  genus  humanum,  orietur  haec 
propositio  plus  quam  inepta:  totum  genus  humanum  est  animal; 
similiter  de  grege  res  est,  nam  si  universale  ab  bmnibus  pecudibus, 
quae  hie  pascuntur,  abstractunA,  idem  est  cum  toto  ex  iis  collecto, 
grege,  ut  vult  Nizolius,  vera  erit  haec  propositio:  totus  grex  est  ovis. 
Sed  et  aliud  exemplum  minus  postremo  effugio  commodum  videamus;  ICti 
veteres  quos  Nizolius  opinor  non  negabit  latine  simul  et  accurate  locutos, 
genus  legatum  ajunt,  si  quis  sie  leget:  Titio  equum  meum  do  lego.  Jam 
Nizolii  sensu ,  cum  genus  sit  totum  ex  singularibus  collectum ,  erit  idem 
ac  si  dixisset:  Titio  omnes  equos  meos  do  lego.  Egregio,  si  diis  placet, 
jurisprudentiae  specimine.  Contra,  Substitute  toto  distributive,  plana  res 
est,  sensus  enim  erit:  Titio  illum  aut  illum  equum  do  lego.  Ad- 
damus  hoc  quoque:  cum  dico  omnis  homo  est  animal,  si  genus  de 
specie  dicitur,  et  genus  est  universale,  universale  totum  genus  ex  singu- 
laribus collectum,  substituamus  voci  animalis  omnia  animalia  simul  sumta, 
orietur  haec  propositio:    Homo   est  omnia  animalia  simul  suinta. 


$^i(ofo)>^tf(^e  @<^riften.  161 

Cum    sufficial  homini   esse  quoddam  animal ,   seu  aliquod  ex  universo  ani- 

malivim  genere.     Nee  vero  error  hie  Nizolii  levis  est,  habet  enim  magnum 

aliquid  in  recessu.     Nam  si  universalia  nihil  aliud  sunt  quam  singularium 

collectiones,    sequetur  scientiam  nuUam  haberi  per  demonstrationem  (quod 

et  infra  colligit  Nizolius),    sed   collectionem  singularium,    seu  induetionem. 

Sed    ea  ratione  prorsus  evertuntur  scientiae,  et  Seeptici  vicere.    Nam  nun- 

9u»m  constitui  possunt  ea  ratione  propositiones  perfecte  universales,   quia 

induclione  nunquam  certus  es,  omnia  individua  a  te  tentata  esse,  sed  sem- 

P^^    intra  hanc  propositionem  subsistes,  omnia  illa  quae  expertus  sum  sunt 

^'•<*  ;    cum  vero   non  possit   esse   ulla   ratio  universalis,   semper   manebit 

P^^siLile,  innumera  quae  tu  non  sis  expertus,  esse  diversa.     At,  inquies, 

'gnorn  (id  est  corpus  quoddam  lucidum,  fluidum,  tenue)   ex  lignis  usitato 

"öocio  suscitatum  urere,  dicimus  universaliter,  etiamsi  nemo  sit  omnes  tales 

• 

igi^es  expertus,  sed  quia  in  iis  quos  experti  sumus,  res  comperta  est.    Ita 

^^t  :       hinc  conjicimus ,    et  morali  etiam  cerlitudine  credimus :    omnes  ignes 

cjusmodi  urere,    et  usturos  te  si   manum    admoveas.      Sed   haec  moralis 

<^v*tiiudo  non  fundata   est  in  sola  inductione,   ex  ea  enim  nullis  eam  fidi- 

culis    coUegeris;  sed  ex  additione  seu  adminiculo  harum  propositionum  uni- 

vers^iiim  qqq  ab  inductione  singularium ,   sed   idea   universaü  seu  defini- 

tione    terminorum  pendentium:    (1)  Si  eadem  vel  per  omnia  similis 

^^^     causa,    idem  vel  per  omnia  similis  est   effectus.     Et  hujus 

(^)     existentia   rei,    quae   non   sentitur,    non   praesumitur;    et 

^enic|iie  hujus:    (3)  Quicquid  non  praesumitur,   in  praxi  haben- 

"^n>   est  pro   nuUo,    antequam   probe  tu  r.     Ex  his  conßcitur  certi- 

*wdo    practica  vel  moralis   hujus  propositionis,    quod   omnis   ille   ignis 

^""^t.     Nam  esto  ignis  ille   talis  quicunque   qui   mihi  nunc   oflFeratur,    ajo 

®sse    per  omnia   (quantum  ad  rem  pertinet)   similem  prioribus,    quia,    per 

ypothesin,    non   sentio  dissimilitudinem   ad   rem   facientem ,   jam  quod 

^^^    sentitur,  non  praesumitur,    per  adminiculum  2.     Quod  non  prae- 

^^niitur,  ejus  oppositum  est  in  praxi  tenendum,    per  adminiculum  3. 

""^o    per   omnia  similem  esse,    (quantum   ad   rem   pertinet)    est  in   praxi 

^^^ndum.     Jam  per  omnia   similis  causae.  erit  per  omnia  similis  effectus, 

^^•^  adminiculum.  \.  nimirum  ustio,    per   hypothesin:    Ergo  ignem 

^^^m  quemcunque  oblatum,  seu  omnem  illum  ignem  usturum,  est 

^^  praxi  tenendum.     Quod  erat  demonstrandum.     Hinc  jam  patet,  in- 

^^ctiouem  per  se  nihil  producere,  ne  certitudinem  quidem  moralem ,  sine 
^^-  11 


162  $^i(ofo^^i{c^e  ©(^rtften. 

cidminiculo  propositionum  non  ab  inductione,  sed  ratione  universal!  pen- 
dentium;  nam  si  essent  et  adminicula  ab  inductione,  indigereni  novis 
adminiculis  nee  haberetur  ceititudo  moralis  in  infinitum.  Sed  ceriiludc 
perfecta  ab  induetione  sperari  plane  non  potest,  additis  quibuseunque  ad- 
miniculis, et  propositionem  hanc:  totum  ma jus  esse  sua  parte,  soU 
induetione  nunquam  perfecte  sciemus.  Mox  enim  prodibit,  qui  negabit  oli 
peculiarem  quandam  rationem  in  aliis  nondum  tentatis  veram  esse,  quem- 
admodum  ex  facto  scimus  Gregorium  a  S.  Vincentio  negasse,  totum  esse 
majus  sua  parte,  in  anguiis  saltem  contactus;  alios  in  infi- 
nite; et  Thomam  Hobbes  (at  quem  virum?)  eoepisse  dubitare  de  propo- 
silione  illa  Geometrica  a  Pythagora  demonstrata,  et  becatombae  sacrificio 
digna  habita,  quod  ego  non  sine  stupore  legi.  Atque  hi  sunt  potissimi 
Nizolii  nostri  errores,  alios  partim  notulis  inspersis  tetigimus,  partim  tales 
esse  judicavimus,  ut  ab  attento  lectore,  qui  haec  nostra  praemittere  digna- 
tus  sit,  deprehendi  non  magno  negotio  possint.  Nunc  igitur  loquacissimae, 
sed  ni  fallor  necessariae  praefationi  finis  imponendus  est.  Si  quis  metuit, 
ne  domus  porta  elabatur,  cogitet  aditum  nostrum  tarn  vastum,  domum  tarn 
parvam  esse,  quia  coepta  est  tantum ;  si  post  Logicam,  caeterarum  quoque 
partium  similis  repurgatio  accesserit,  tum  faxe  ut  in  justam  omnia  symme- 
triam  redeant,  nee  quisquam  amplius  de  magnitudine  atrii,  parvitate  areac 
conqueratur.  Quod  superest,  vale,  Leclor  benevole,  et  Studium  tuis  cmn- 
modis  consulendi  boni  consule. 

Epistola  ad  exquisitissiraae  doctrinae  virum  [Jacobum  Thomasiuml 

de  Aristotele  recentioribus  reconciliabili. 

Vir  clarissime. 

Tuum  illud  historiae  Philosophicae  '(eb\La  dici  non  potest,  quam  Omni- 
bus salivam  moverit,  apparet  enim,  quanlum  inter  nudas  nominum  recen- 
siones  et  profundas  illas  de  sententiarum  connexionibus  rationes  intersU. 
Et  certe  quotquot  rerum  intelligentes  de  specimine  tue  loqui  audio  (scis 
nie  nihil  auribus  dare),  ii  unanimiter  asseverant,  a  nemine  uno  integrum 
liisloriae  philosophicae  corpus  potius  expectari  posse.  Plerique  alii  anti- 
quilatis  magis  quam  artis  periti;  vitas  potius  quam  sententias  nobis  dede- 
runt.  Tu  non  Philosophorum,  sed  philosophiae  historiam  dabis.  Narrant 
in  Anglia   sub   prelo  esse  Josephi  Glanvilli  Historiam   crescentium  inde  ab 


AriiSlotele  scienttarum.     Sed  illum  arbitror  fere  Mathematices  et  Mechanices 

et    Pliysices   illius   curiosioris   tantum  periodos  secuturum,    ita  tibi,    opinor, 

pra^ripuit  nihil.    UtiDam  vero  ad  recentiorem  hanc  aetatem  stylum  iilumque 

prodiicas,  et  admoneas  iDConsuItam  juventutem  nostram  neque  omnia  neque 

nihil    novatoribus   tribuenda   esse.     Sunt  Patricii,  Telesii,  Campanellae,  Bo- 

dini,     Nizolii,    Fracastorii,    Cardani,    Galilaei,  Verulamii,   Gassendi,    Hobbii, 

Gart^sii,  Bassones,  Digbaei,    Sennerti,    Sperlingii,  Derodones,  Deusingii,    et 

mtilla  alia  nomina, 'in   quae   philosophiae  pallium  distrahitur.     De  bis  ad- 

moTic^re  orbem,   tibi   ludus,  publice   fnictus  erit.     ludicio  tue  de  sententia, 

Deum   primam   rerum   materiam   fingente,   quis  non  assentiatur?     Nulla  in 

Hypothesibus  ejus  concinnitas,  nulla  rationum  connexio,   sententiae  prorsus 

monsirosae,    nisi   aliqua   in  physiea   speciali   observatu   utilia  auctor  habet, 

reell  US  silebit.     Caeterum  mihi  videntur  illius  parentes  esse  Scaliger,  Sen- 

nerlus   et  Sperlingius    (nam    et   hujus   discipulum   se  profitetur] ;    hi   enim 

st^luunt  formas  educi  non  e  potentia  materiae  passiva,  sed  e  potentia  effi- 

cientis   activa.     Quare  consequens  est,    ut  Deum  potius  ex   sua   potentia 

Bciiva,    quam   ex  nihil!   potentia  objectiva   et  quasi   passiva  creaturas  pro- 

ducere  credant.    Dens  igitur  his  res  ex  se  producet  et  ideo  prima  quodam- 

inodo  rerum  materia  erit.     Sed  de  eo  tu  rectius  arbitraberis.     De  Cartesio 

^^    Claubergio  prorsus   tecum   sentio  discipulum  Magistro   lucidiorem   esse. 

niud    tamen   rursus  dicere  ausim   raro   fere   Gartesianos   inventis    magistri 

quicquam    addidisse.     Gerte   Glaubergius,*)    Heerboord,    Tobias  Andreae, 

Henricus  Regius,  nihil  aliud  quam  Ducis  sui  paraphrastas,  erudttos  tamen, 

^8^runt.     Gartesianos   vero   eos   tantum   appello,    qui  Gartesii   principia 

^^^uunlur,  ex  quo  numero  magni  illi  viri  Yerulamius,  Galilaeus,  **)  Gassen- 

^^s,    Hobbius,  Digbaeus  etc.  prorsus  eximi  debent,  quos  vulgus  Gartesianis 

^^^fundit,  cum   tamen  vel  Cartesio   aequales  vel  etiam  superiores  aetate  et 

^^S^nio  fuerint,    me   fateor  nihil   minus  quam  Gartesianum  esse.     Regulam 

^■lam   Omnibus  istis   philosophiae  Restauratoribus  communem  teneo,    nihil 

^^plicandum  in  corporibus,  nisi  per  magnitudinem,  figuram 

^^    niotum.     In  Gartesio  ejus  methodi  tantum  propositum  amo;    nam  cum 

^^     fem   praesentem   ventum   est,    ab   illa   severitate  prorsus  remisit,  et  ad 

"ypoiheses  quasdam  miras  ex  abrupto  delapsus  est,  quod    recte  etiam  re- 


*)  Spinoza  i|l  toon  Seibni)  bur(!^fh:i(!^. 
^^)  Galilaeus  ifl  t>on  Sei(ni)  ^injugefet^t,  Cornelius  ab  Hoghelande  bur(^fhi(!^en. 

11* 


\ 


164  $(iIofo)>(tfci^e  @(^riften. 

prehendit  in  eo  Isaacus  Vossius  in  Libro  de  Luce.  Quare  dicere  non  vereor 
plura  me  probare  in  libris  Aristotelis  quam  in  medilationibus  Cartesii ; 
tantum  abest,  ut  Cartesiauus  sim.  »Imo  ausim  addere  totos  illos  Libros  8. 
»Aristotelis  salva  pbilosophia  reformata  ferri  posse.a  Qua  ratione  iilis  ipso 
facto  oceurretur,  quae  de  Aristotele  irreconciliabili  nunc  etiam  a  dociifi 
viris  disputantur.  Quae  Aristoteles  enim  de  materia,  forma,  privatione, 
natura,  loco,  infinite,  tempore,  motu  ratiocinatur,  pleraque  certa  et  demon- 
strala  sunt.^)  Formam  quoque  substantialem ,  nerope  id  quo  subsiantia 
corporis  unius  a  subsiantia  alterius  corporis  differt,  quis  non  admittati 
Materia  prima  nihil  verius.  Hoc  unum  in  quaestione  est,  an  quae  Aristo- 
teles de  materia,  forma,  et  mutatione  abstracle  disputaverit,  ea  explicanda 
sint  per  magnitudinem,  figuram  et  motum.  Id  Scholastici  negant,  Refor- 
matores  affirmant.  Reformatorum  sententia  mihi  non  solum  verlor,  sed  et 
Aristoteli  roagis  consentanea  videtur,  de  utroque  breviter  dicam.  Ac  primum 
de  Aristotele.  Nam  Scholasticos  ejus  sensum  mire  depravasse  cui  magis 
est  cognitum,  quam  Tibi,  Vir  Clarissime,  qui  bonam  partem  hujus  generis 
errorum  primus  produxisti?  Id  cum  tecum  in  Metaphysicis  Sonerus  et 
Dreierus;  in  Logicis  Yiottus,  Zabarella,  Jungius;  in  Civilibus  Jason  Denores, 
Piccartus,  Conringius,  Feldenus,  Durrius,  multique  alii  fateantur ;  cur  obsecro 
non  eadem  aut  deteriora  in  physicis  suspicabimur,  cujus  scientiae  praesidia 
a  sensu  et  experientia  et  Mathesi  petenda  sunt,  quibus  instrumentis  scho- 
lastici Monachalibus  claustris  cohibiti  fere  prorsus  caruerunt.  Satis  igitur 
probabile  est  in  physicis  eos  deceptos  esse,  quidsi  hoc  amplius  nimis 
id  certum  esse  ostendam?  Qua  in  re  duplici  rursus  ratione  versari  licet. 
Nam  vel  ostenditur  Philosophiam  Reformatam  Aristotelicae  conciliari  posse 
et  adversam  non  esse,  vel  ulterius  ostenditur  alteram  per  alteram  explic^iri 
non  solum  posse,  sed  et  debere,  imo  ex  Aristotelicis  principiis  fluere  ea 
ipsa  quae  a  recentioribus  tanta  poropa  jaclantur.  Friere  via  possibilitas, 
posteriore  necessitas  conciliationis  conficilur,  quamquam  eo  ipso  si  possibilis 
conciliatio  ostenditur,  confecta  res  est.  Nam  etsi  utraque  explicatio  et 
scholaslicorum  et  recentiorum  esset  possibilis,  ex  duabus  tarnen  possibilibus 
Hypothesibus  semper  eligenda  est  clarior  et  intelligibilior,  qualis  haud  dubie 


*)  !3)te  Hgenben  Sorte :  hoc  uno  fere  demto,  quae  de  impossibilitaie  vacui,  et  motus 
in  vacuo  asserit.  Mihi  enim  neque  vacuum  neque  plenum  necessarium  esse,  utroque 
modo  rerum  natura  explicari  posse  videtur.  De  caetero  reliqua  pleraque  Aristotelis 
Disputata  nemo  fere  sanus  in  dubium  vocabit.  ftnb  )9on  SeiSnt)  burci^fhici^en. 


W^o^M^^t  ec^riftcn.  165 

est  hypothesis  recenliorura,  quae  nulla  entia  incorporalia  in  mediis  corpori- 

bus   sibi  fingil,  sed  praeter  magnitudinem,  ßguram  et  motum  assuroil  nihil. 

Nain    possibilitatem  Conciliationis  non   possum   melius  ostendere,    quam   si 

petam  dari  mihi  aliquod  principium  Aristotelis  quod  non  per  magnitudinem, 

figuram   et   motum   explicari   possit.     Materia  prima   est  ipsa  Massa  in  qua 

nihil  aliud  quam  extensio  et  avTixiwcCa  seu  impenetrabilitas ;  extensionem 

^    spatio   habet  quod   replet;    natura    ipsa    materiae   in    eo    consistit   quod 

crassum   quiddam   est  et   impenetrabile,  et  per  consequens  alio  occurrente 

(dünn  alterum  cedere  debet)   mobile.     Haec  jam  massa  continua  mundum 

repIoQs,  dum  omnes  ejus  partes  quiescunt,  materia  prima  est,  ex  qua  omnia 

por    motum  fiuut,  et   in   quem  per  quietem  resolvuntur,  est  enim  in  ea  in 

se    spectata  nulla  diversitas,  mera  homogeneitas  nisi  per  motum.    Hinc  jam 

omoes  Scholasticorum  nodi  solvuntur.    Primum  de  actu  ejus  entitativo  ante 

oiunem  formam  quaerunt.    Et  respondendum  est  esse  eam  ens  ante  omnem 

fonnam,  cum  habeat  existentiam   suam.     lUud  omne  enim  existit,  quod  in 

<iHqu.o  spatio  est,  quod  de  massa  illa,  omni  licet  motu  et  discontinuitate 

<^i*eixte,  negari  non  potest.     Essentia  autem  materiae  seu  ipsa  forma  cor- 

poreitatis  consistit   in    avTiTuir(q:   seu   impenetrabilitate ;    quantitatem 

quoque  habet  materia,  sed  interminatam  ut  vocänt  Averroistae  seu  in- 

defioitam,  >dum  enim  continua  est,  in  partes  secta  non  est,  ergo  nee  termini 

*^    ea  actu   dantur  (non   de  intrinsecis  enim  mundi  seu  totius   massae,  sed 

• 

ii^triosecis  partium  terminis  loquor),  extensio  tamen  seu  quantitas  in  ea 
datur.  A  materia  transeamus  ad  formam,  per  dispositiones.  Hie  si  formam 
^^Pponamus  nihil  aliud  esse  quam  figuram,  rursus  omnia  mire  concinent. 
^dm    cum  figura  sit  terminus  corporis,  ad  6guras  materiae  inducendas  opus 

m 

^t^t   termino.     Ut  igitur  varii  in  materia  termini  oriantur,  opus  est  discon- 
tinuitate partium.     Eo   ipso   enim    dum   discontinuae    sunt    partes,    habet 
^^aelibet  terminos  separates  (nam  continua  deßnit  Aristoteles  cov  xa  iaya'za 
)>     discontinuitas   autem   in   massa    illa   prius  continua  duplici   modo 
'nduci  potest,  uno  modo  ut  tollatur  etiam  simul  contiguitas,  quod  fit,  quando 
^^^  divelluntur  a  se,  ut  relinqualur  vacuum;  vel  sie  ut  maneat  contiguitas, 
^Uod  ß(^  quando  quae  sibi  immediata  manent,  tamen  in  diversa  moventur, 
^^■"bi    g.  duae  sphaerae   quarum   una   alteram  includit   possunt  in  diversa 
'''»overi,  et  tamen  maneant  conliguae,  licet  desinant  esse  continuae.    Ex  his 
P^^t,    si   quidem   ab   initio   massa   discontinua   seu   vacuitatibus  interrupta 
^^^la  sit,  formas  aliquas  statim  materiae  concretas  esse;  sin  vero  ab  initio 


V 

V 


166  W^ff\^W^  €^(^rtften. 

continua  est,  necesse  esse  ui  formae  oriantur  per  moium  (nam  de  annihi- 
latione  cerlarum  partium  ad  vacuiiales  in  roateiia  procurandas^  quia  supra 
naturam  est,  non  loquor)  quia  a  motu  divisio,  a  divisione  termini  partium, 
a  terminis  partium  figurae  earum,  a  figuris  formae,  ergo  a  motu  formae. 
Ex  quo  patet  omnem  dispositionem  ad  formam  esse  motum,  palet  quoque 
solutio  vexatae  de  origine  formarum  controversiae.  Cui  vir  Gl.  Herrn. 
Couringius  peculiari  dissertatione  non  aliter  oceurrit,  quam  concedendo 
formas  ex  nihilo  oriri,"^]  sed.  meditationes  istae  compendiosiorem  viam 
mopstrant,  ut  illuc  confugere  necesse  dod  sii.  Dicnnos  euim  formas  oriri 
ex  poteutia  materiae,  non  aliquid  novum  producendo,  sed  tantum  veius 
tollende,  et  per  divisionem  partium  terminos  producendo,  qaemadmodum 
qui  columnam  facit,  nihil  aliud  facit,  quam  quod  inutilia  tollit,  residuum  enim 
caeteris  sublatis  eo  ipso  eam  figuram  nanciscitur,  quam  vocamus  columnae, 
sei  licet  omnes  figurae  seu  formae  in  ipsa  massa  conlinentur,  indigent  tantum 
delerminatione,  et  actuali  ab  aliis  adhaerenttbus  separatione.  Hac  expH- 
catione  admissa  ludus  et  jocus  sunt  quaecumque  contra  originem  formarum 
ex  potentia  materiae  monentur.  Restat  nunc  ut  ad  mntationes  veniamus. 
fiiutationes  enumerantur  vulgo  et  recte :  generatio,  corruptio,  augmentatio, 
diminutio,  alteratio  et  mutatio  localis  seu  motus.  Has  omnes  putaDi  re- 
centiores  per  motum  localem  solum  expUcari  posse.  Et  primom  de  aug- 
mentatione  et  diminutione  manifesta  res  est;  mutatio  enim  quantiiat»  in 
toto  fit,  dum  pars  locum  mutat,  et  vel  accedit  vel  decedit.  Heslal  ut 
Generationem  et  corruptionem  et  alterationem  explicemus  per  motum,  et 
praenoto  eandem  numero  mutationem  esse  simul  generationem  et  alieratio- 
nem  diversorum,  nam  exempli  causa  si  verum  est  pulredinem  consistere 
in  vermibus  nudo  visu  insensibilibus,  erit  infectio  aliqua  putrida  alteratio 
hominis,  generatio  vermia.  Similiter  Hookius  in  micrographia  ostendit, 
situm  in  charta  esse  subtilem  sylvalam  enatam;  situm  ergo  oontrahere  erit 
alteratio  cbartae,  generatio  par verum  fruticum.  Caeterom  tam  generatio  et 
corruptio,  qoanr  alteratio  explicari  per  subtilem  partium  motum  poteat, 
V.  g.  cum  album  sit  quod  lucero  pluriraam  refkctit,  nigrum  quod  panram, 
erunt  ea  alba,  quorom  superficies  multa  parva  specula  continet;  haee  ratio 
est  cor  aqua  spumescens  sit  alba,   quia   innumeris  bullutis  oonstat,  qoot 


*)  $et6nt)  ^at  bte  Sorte:  concedendo  formas  ex  nihilo  oriri,  unterfldci^en  unb  am  fflanht 
bitnevft:  conirariom  dixit  Conrifigius. 


$t^t(ofo^^tf(^(  edtfttften.  167 

«sutem  buHuIae,  tot  specula:   cum  ante  tota  fere  aqua  non  nisi  unum   Spe- 
kulum fuerit;    quemadmodum   speculo  viireo  fracto  quot  partes  toi  specula 
tfiunt:  quae  etiam  causa  est,  cur  vitrum  contusum  sit  albius  integre.    Simi- 
Miter  igitur  aqua  per  bullulas  indistincta  velut  specula  fracta  albedo  oritur, 
^uae   ratio   etiam   est,    cur   nix  sit  albior  glacie,    et  glacies  aqua.     Falsum 
^nim  est   nivem  esse  aquam   condensatam,  eum   sit  rarefacta  potius,  unde 
^t  levior  aqua   est   et  plus   spatii   occupat.     Qua  ratione  sophisma  Anaxa- 
^orae  de  nive  nigra  diluitur.     Et  hinc  jam   patet   sola   figurae   et  situs  in 
^uperficie  mutatione  colores  oriri;  idem  de  luce,  calore  et  omnibus  quali- 
Catibus,  si  locus  pateretur,   facile  explican  posset.     Jam  vero,  si  qualitates 
^»er  solum  moium  mutantur,  eo  ipso  et  substantia  mutabitnr ;  mutatis  enim 
^Dmnibus,  imo  et  quibusdam,  requisitis,  res  ipsa  tollitur :  v.  g.  si  vel  hicem 
^^el  calorem  sustuleris,  ignem  sustuleris;  utruraque  motu  inhibito  effecerit, 
^uae  ratio  est  cur  ignis  clausus  pabulo  a^ris  deficiente  nioriatur,  ut  taceara 
^3sseptiam  a   qualitatibus  suis   non   nisi   relatione  ad  sensum  differre.     Uti 
^nim  eadem  Givitas  aliam  sui  faciem  offert,  si  a  turri  in  media  urbe  de- 
^picias  (in  ®ntnb  gelegt)  quod  perinde  est  ac  si  essentiam  ipsam  intueare ; 
^liter  apparet  si  extrinsecus  accedas,  quod  perinde  est  ac  si  corporis  qua» 
ftitaies  percipias;  et  ut  ipse  civitatis  externus  aspectus  variat,  prout  a  latere 
^Drientali  vel  occidentali  accedis,  ita  similiter  pro  varietate  organorum  variant 
qualitates.     Ex  bis  jam  facile  patet  omnes  mutationes  per  motum  explicari 
2>os8e.     Nee  obstat  quod   generatio   fit   in    instanti,    motus  est  successivus, 
^laoi  generatio  non  est  motus,  sed  finis  motus;   jam  motus  finis  est  in  in- 
^^tanti,   nam   figura   aliqua    ultimo   demum   instanti   motus    producitur   seu 
^eDeratur,    uti  circulus   extreme  demum   momento   circumgyrationis  prodit. 
bis  etiam   patet,   cur   forma   substantialis   consistat   in  indivisibili   nee 
'ecipiat  majus  aut  minus.     Nam   et  figura   non   reeipit   majus  aut  minus, 
(i  enim   circulus  sit  circulo  major,   non  tamen  est  circulus  altere  magis 
^^irculus,  nam  circuli  essentia  consistit  in  aequalitate  linearum  a  Gentro  ad 
^^trcumferentiam   ductarum,   jam  aequalitas  consistit  in  indivisibili,  nee  re- 
^cipit   majus  aut  minus.     Nee  vero  objici  debet  figuram  aut  magnitudinem 
^3sse  accidentia,  jieque  enim  semper  sunt  accidentia,  nam  etsi  v.  g.  fluxus 
^ii   accidens   plumbi,   fluit   enim   non   nisi  in   igne,  est  tamen  de  essentia 
nydrargyri;   jam   causa  fluxus  est  haud  dubio  partium  curvilineitas  libera, 
^ive  globis  sive  cylindris,    sive   ovalibus   sive  aliis   sphaeroeideis   constet: 
^curvilineitas   igitur  subtilium    partium    est    accidens    plumbi,    Hydrargyro 


i 


168  $^Uofo)}^tfdi^e  <^(^rtften. 

vero  essentialis.  Ratio  quia  omnia  metalla  oriuntur  ex  hydrargyro  per  salia 
fixo,  salium  auteni  natura  consistit  in  figuris  reclilineis  ad  quietem  aplis, 
hinc  si  salia  in  aqua  soluta,  sponte  recongelascere  sinamus,  alia,  uti  chy- 
micis  nolum  est,  tetraedrica,  alia  hexaedrica,  oclaedrica  etc.  nulla  rotunda 
aut  curvilinea  apparent:  nempe  salia  sunt  causa  fixilatis;  salia  igilur  illa 
acida  in  terrae  visceribus  hydrargyro  quasi  per  minima  mixta  impediunt 
curvilineorum  libertalem  intersertione ,  et  constituunt  metallum.  In  igne 
vero  metallum  redit  ad  naturam  Hydrargyri,  ignis  enim  se  interserens 
sublilibus  partibus,  partes  curvilineas  hydrargyrinas  a  plani-lateris  salinis 
liberal,  hinc  in  igne  fluxus.  Ita  patet  vix  quicquam  in  physica  Aristotelica 
esse,  quod  ex  reformata  non  commode  explicetur  et  illustretur.  Et  haec 
quidem  exerapla  mihi  inter  scribendum  succurrerunt ,  innumera  alia  ab 
aliis  per  totam  philosophiam  naturalem  congeruntur.  Huc  ivit  Glarissimus 
Raeus  in  Glavi  philo,  naturalis,  ut  Aristotelem  recentioribus  conciliaret,  qui 
tamen  ad  manus  non  fuit.  Neque  Raeus  conciliatorum  inter  Aristotelem  et 
recentiores  primus  solusque  est,  ut  quidam  ei  objiciunt.  Princeps  Scaliger 
mihi  viam  stravisse  videtur ;  nostris  temporibus  Kenelmus  Digbaeus  et  ejus 
assecla  Thomas  Anglus,  ille  in  de  animae  immortalitate,  hie  in  instituti- 
onibus  peripateticis,  idem  ex  professo  egere.  Nee  abludunt  tum  Abdias 
Trew,  tum  in  primis  Erhardus  Weigelius.  Hactenus  posse  tantum  c^n- 
ciliari  ostensum  est,  superest  ut  monstremus  et  debere.  Scilicet:  Aristo- 
teles in  8.  phys.  Auditus  libris,  quid  aliud  tractat  quam  figuram,  magni- 
tudinem,  motum,  locum,  tempus?  si  ergo  corporis  in  genere  natura  hie 
absolvitur,  corporis  in  specie  natura  tali  figura,  tali  magnitudine  etc.  ab- 
solvetur.  Et  vero  ait  ipse  Hb.  3.  text.  24.  phys.  Arist.  omnem  naturalem 
scientiam  esse  circa  magniludinem  (cui  scilicet  connexa  figura)  motum  et 
tempus.  Idem  Aristoteles  passim  ait,  Ens  mobile  physicae  subjectum  esse, 
naturalem  scientiam  agere  materia  et  motu:  Ipse  quoque  omnium  quae  in 
sublunaribus  fiunt  causam  facit  coelum.  Jam  coelum,  ait,  non  agere  in 
inferiora  nisi  per  motum.  Motus  autem  non  producit  nisi  motum  aut  ter- 
minos  motus,  nempe  magniludinem  et  figuram,  et  ex  his  resultantem  situm, 
distantiam  etc.  Ex  his  igitur  omnia  explicari  debent  in  naturalibus.  Idem 
Aristoteles  passim  ait  (in  lib.  4.  de  phys.  aud.  text.  69.)  eam  esse  rati- 
onem  aeris  ad  statuae  figuram,  quae  materiae  ad  formam.  Caeterum  figuram 
esse  substantiam,  aut  potius  spatiura  esse  substanliam,  figuram  esse  quiddam 
substantiale,  probaveram,  quia  omnis  scientia   sit  de  substantia,  Geometria 


$(^t(ofo)>^t|(^  s^di^nften.  169 

autem    quin   scienlia  sit  negari  non  possil.     Fuere  qui  responderent  cilius 

loctain   afferri  a  se  posse,    quo  Arist.  Goometriam   esse  scientiam  negaverit, 

qu^m    ego  producturus  sim  quo  dixeril.     Ego  vero  non  dubito,  esse  aliqua 

locd    Arislotelis  quae  huc   irahi   torquerive  possint,   sed  tarnen  ea  infinitis 

aliis     ejus   confessionibus    obrui    puto.      Quid   enim    omnibus   Analyticorum 

libris  Geometrarum  Exemplis  frequentius,  ut  videatur  demonslraliones  Geo- 

metricas  velut  niensuram  caelerarum  esse  voluisse.     Jam  inepte  ignobilius 

nobilioris  mensura  constiluilnr.     Et  vero  tarn  abjeete  de  Mathematicis  scho- 

lasiici  primum  senserunt,  omni  conatu  id  agentes  ut  ex  perfeetarum  seien- 

tiaru.111  numero  Mathesin  exciuderent.    Contra  manifestum  textum  Aristolelis 

iii    libro  4.  posteriorum,  text.  31.  figurarum  maxime  scientialis  est 

Pi^ima.   quia   Mathemalicae   ea   faciunt    demon^trationem,    ut 

^  **i  thmetica,  Geometria  et  Perspectiva  et  omnes  quae  ipsius 

I*  kopier    quid    demonstrationem    faciunt.     Utuntur   eo  praeeipue 

'^'^B^mento  quod  non  semper  ex  causis  demonstret.     Sed  si  rem  cogitemus 

cun^fi^s^  apparebit  demonstrare  eam  ex  causis.    Demonstrant  enim  figuram 

^^     Onotu,  V.  g.  ex  motu  puncti  oritur  linea,  ex  motu  lineae  superficies,  ex 

"^^^Vi  superficiei  corpus.     Ex   motu  rectae   super  recta  oritur  planum.     Ex 

"^^^^a  rectae  circa  punctum   immotum   oritur   circulus  etc.     Gonstructiones 

Su^^anim  sunt  molus;  jam  ex  constructionibus  affectiones  de  figurisdemon- 

**^Otur.     Ergo   ex   motu,    et  per  consequens  a  priori,  et  ex  causa.     Geo- 

^^**ia  igitur  vera  scientia   est.     Ergo  non  invito  Aristotele  objectum  ejus, 

'^^'^pe  spatium,  substantia  erit.    Neque  vero  adeo  absurdum  est,  Geome- 

**  ^  ^  m  agere  de  forma  substantiali   corporum.     Ecce  enim  locum 

*"*^totelis  43.  Met.    text.  3.    quo   expresse   dicit,    Geometras  abstrahere   a 

^^toria,  fine  et  efficiente;  quo  supposito  sequitur  ut  vel  de  forma  substan- 

'^ü     vel   accidentali   agat.     Sed   non   agit  de  accidentali,  quia  forma  acci- 

^'^trslis  in  sua  definitione  reali  involvit  subjectum  in  quo  est,  seu  materiam, 

^^nri    tarnen  Aristoteles  dicat  Geometriam  a  materia  abstrahere.     Ergo  Geo- 

^^ti^ia  agit  de  forma   substantiali.     Hinc  mihi  haec  scribenti  sub  manibus 

*^Bsoiiur  pulchra  quaedam  scienliarum  harmonia,  nempe  re  exacte  perpensa : 

^^ologia    seu    Metaphysica    agit    de    rerum   Efficiente,    nempe 

^^Hle,   Philosophia   moralis  (seu   practica  vel  civilis,  nam,    ut  a  Te 

^^Qioi,   una   eademque   scientia   est)  agit  de   rerum  Fine,    nempe  Bono, 

"dthesis  (puram  intelligo,  nam  reliqua  pbysicae  pars  est)  agit  de  rerum 

*^^ma,   nempe  figura,    Physica  agit  de   rerum  Materia,    et  .  ex  eis 


\ 


170  W^o^^PW^t  ®6fx\\ttn. 

cum  caeteris  causis  complexu  resultante  unica  affectione,  neinpc  Motu. 
Mens  CDim  ut  Bon  um  gratamque  sibi  rerum  figuram  et  statum  ob- 
tineat,  maleriae  motum  praebet.  Nam  Materia  per  se  motus  expers 
est.     Motus  omnis  prineipium,  Mens,  quod  est  Aristoteli  rcete  visum. 

Nam,  ut  huc  quoque  veniam,    nuUibi  Aristoteles  formas  quasdam  sub- 
stantiales  ejusmodi  sibi  imaginatus   videtur,    quae  per  se  sint  causa  motus 
in  corporibus  quemadmodum  Scholastici   capiunt;    definit  quidem   naturam 
principium  motus  et  quietis,    et  formam  materiamque  vocat  naturam,    for- 
mam  autem  magis  quam  materiam,   ^ed    binc  quod   scholastici   volunt  noü 
sequitur,  formam  esso  quiddam  incorporale,    brutum  tamen  in  corporibus, 
quod  ipsum  sua  sponte   sine   externae   rei  consensu  motum  corpori    verbi 
gratia   lapidi  deorsum   praebeat.     Nam  forma  quidem   est  causa  et  princi- 
pium motus,  sed  nön  primum.     Neque  enim  Corpus  movetur,  nisi  ab  ex- 
trinseco  moveatur^  ut  recte  Aristoteles  non  dicit  tantum,  sed  et  demonsirat; 
verbi  gratia  sit  globus  in  piano,    is  si  semel  quiescat   pei^  se  in  aetemum 
non  movebitur,  nisi  accedente  extrinseco  impulsore,  verbi  gratia,  alio  cor- 
pore.    Eo  jam  allabente,  aiterum  corpus  principium  motus  ifnpressi  est, 
fignra  vero,    nempe  globositas,   est  principium   motus  suscepti,   nam  si 
globosftas  afuisset,   forte  pro  re  nata,    corpus  alten  corpori  tam  facile  non 
cessisset.     Ex  hoc  patet  conceptum  formae  scholasticum   ex  definitione  na- 
turae  AristoteUca  non  sequi.     Forma  igitur   est  principium  motus   in   suo 
corpore  et  corpus  ipsum  est  principium  motus  in  alio  corpore,  fateor;    sed 
primum  principium  motus  est  prima  et  realiter  a  materia   abstracta   forma 
(quae  simul  est  efficiens)  nempe  Mens.    Hinc  in  solas  mentes  cadit  libertas 
et  spoDtaneum.     Abrardum   ergo   non  est  (etsi  mirentur  quidam  solam  ex 
anlmabus  formisque  substantialibus  activis  relinqui  a  recentioribus  animam 
rationalem)    unicam    ex  formis   substantialibus    mentem    principium    motus     ^ 
primum  dici,   caeteras  a  Mente  motum  habere.     Et  Aristoteles  ut  dixi  pro    ^ 
certo  habet,   corpui^  nuUum   in  se  sdo  principium   motus  habere,    et  hoc  ^^ 
unico  argumento  ascendit  ad  primum  motorem.     Huic  objectioni  dupliciter  "^ 
aliqni  responderunt,  primum  nihil  apud  cum  posse  hoc  argumentum,  nisi  ^ 
ei  praedemonstretur  hoc  ipsum  absurdum  et  impossibile  esse,  quod  corpus 
haboat  motmn  a  se  ipso.     Verum  enim  vero   id  jam   tum  Cicero  ni   falle 
in  Hbris  de  natura  Deorom  fecit,   eleganter  Epicurum  irridens  quod  quid 
dam  sine  causa  et  ratione  in  suis  Hypothesibus  hoc  modo  introducat.    Nanr:]^ 
in  rerum  natura  nihil  esse  deorsum,   sed  quoad  nos,  neque  igitur  causanr^^ 


'9Wo\epW6ft  ©(^riftcit.  171 

cur  corpus  aliquod  in  hanc  potius  quam  illam  plagam  moveatur.     Epicuro 
Igiiur  neganli   quicquid   movetur  ab  alio  extra  se   moveri  facile 
occurremus  et  laborantem  existentiae  DEl  certitudinem  vindicabimus.     Al- 
teruin   objiciuDt:    Aristotelem    videri    non    tarn    ex    hoc   axiomate,    quod 
omnis    motus    prineipium    sit    extra    corpus    motura,    quam   ex 
alio:   non  dari  processum  in  infinitum,  ratiocinatum  esse.    At  vero 
quaeso,   vir  Amplissime,   te   hujus   controversiae  judicem   appelJo  petoque 
atlente  cogites,  an  non  ulriusque  conjunctione  opus  sit.     Nam   nisi   admit- 
laiur  quod  movetur  ab  extraneo  moveri,  plane  ad  nullum  processum 
deveniemus,  nedum  ad  infinitum ;  nam  adversarius  statim  ab  inilio  resistet, 
ei  datum   aliquod   corpus  sibi   ipsi   ad   motum   producendum   per  forroam 
suam  subslantialem  sufficere,  nuUo  igitur  motore,  nedum  primo,  opus  esse 
respondebit.     Concidet  ergo  scala  iila  primo   statim   gradu  et  velut  funda- 
mento  subtracto.     Deinde  etiam  Epicurus  processum   in   infinitum  admitte- 
bat,    ergo   non  tarn  quid  Epicurus  admittat  vel  non  admittat,    quam   quid 
demoDStrari  certo  possit  videndum  est. 

Et  hactenus  igitur  mihi  satis  videor  Aristotelicam  Philosophiam  Refor- 

matae   coociliasse,    verum  ipsius  philosophiae  Reformatae  manifesta  veritas 

breviter  attingenda  est.     Probandum   autem  est:    nulla    dari    entia    in 

mundo   praeter  Mentem,   Spatium,  Materiam,  Hotum:    Mentem 

voco  ens  cogitans.    Spatium  est  Ens  primo  extensum,  seu  corpus  Mathe- 

matkum,  quod  scilicet  nihil  aliud  continet  quam  tres  dimensiones,  estque 

locus  ille  universalis  omnium  rerum.   Materia  est  ens  secundo-extensum, 

<sett   quod  praeter  extensionem   vel  Corpus  Mathematicum  habet  et  corpus 

physicum,  id  est  resistentiam,   avTiruicCav,   crassitiem,    spalii  repletivitatem, 

impenetrabilitatem,  quae  consistit  in  eo,  ut  alio  tali  enle  adveniente  cedere, 

^ut  quieseere  alterutrum   cogatur;   a   qua   igitur  impenetrabilitatts   natura 

üuit  motus.     Materia   igitur  est  ens  quod  est  in  qialio,   seu  Ens  spatio 

^»exlensttm.     Motus  est  Mutatio  spatii.     Figura  autem,  magnitudo,  situs, 

mumerus  etc.  non  sunt  entia  a  spatio,   materia  et  motu   realiter  distincta, 

^ed  tantum  habitudines  inter  spatium,    materiam,   motum  et  eamm  partes 

^  mente  superveniente  iaclae.    Figur  am  autem  definio  lerminum  extensi, 

üfagniludinem  numerum  partium  in  extenso.   Numeruno  definio  unam, 

^tunum,   et  unum  etc.  seu  unitates.     Situs   ad   figuram  reducitur,   est 

msüim   plurium    configuratio;    Tempus    nihil    aliud    est    quam    magnilucio 

^notiis.     Cumque  onuiis  magnitudo  sit  numerus  partium,   quid  mirum  Ari- 


172  W^o\t>pW6ft  ^äfxi\ttn. 

stotelem  definisse  Tempus  numerum  niotus?  Sed  ila  terinini  tantara  ex- 
plicati  sunt,  exposituraque ,  quo  sensu  iis  utamur,  nihil  probatum;  nunc 
ostendendum  est  nullis  aliis  rebus  ad  explicanda  Mundi  phaenomcna  et 
causas  eorum  possibiles  reddendas  opus  esse,  iroo  nee  alias  res  esse  posse ; 
quanquam  si  ostendimus  aliis  rebus  praeter  Meutern ,  maleriam ,  spatium 
et  motum  opus  non  esse,  eo  ipso  satis  confeetum  erit  Ilypotheses  recentio- 
rum,  qui  bis  solis  rebus  ad  reddenda  phaenomena  utuntur,  esse  meliores. 
Vitium  enim  Hypotheseos  est  non  necessaria  assumere.  Jam 
vero  explicari  omnes  totius  Mundi  res  ex  bis  solis  posse,  satis  lectio  re- 
centiorum  philosophorum  docet,  et  ex  his  patet  quae  paulo  ante  posui, 
cum  possibilitatem  conciliationis  Aristotelicae  ostenderem.  Deinde  quoque 
notandum  est  eas  Hy potbeses  esse  meliores  quae  sunt  clariores. 
Jam  vero  mens  bumana  nihil  aliud  imaginär!  potest,  quam  mentem 
(quando  scilicet  cogitat  se  ipsam)  spatium,  materiam,  motum,  et 
quae  ex  bis  inter  se  comparatis  resultant;  quidquid  superaddideris ,  verba 
sunt  tantum,  quae  nominari  et  inter  se  varie  combinari  possunt,  explicari 
et  intelligi  non  possunt.  Quis  enim  imaginari  sibi  potest  Ens  quod  neque 
extensionis  neque  cogitationis  sit  particeps?  quid  opus  igitur  animas  bru- 
torum,  plantarum  incorporeas,  formas  Elementorum  Metallorum  substantiales 
extensionis  et  cognitionis  expertes,  ponere?  Rectius  Campanella  in  libro 
de  sensu  rerum  et  magia;  et  Marcus  Marci  in  Ideis  operatricibus,  falso 
quidem ,  congruenler  tamen  suis  Hypothesibus  formis  istis  substantialibus 
rerum  inanimatarum  sensum,  scientiam,  imaginationem,  voluntatem  tribuere. 
Nee  abludit  Agrippae  occuita  Philosophia  Angelum  cuilibet  rei  ascribentis 
quasi  obstetricatorem  nee  quae  Scaliger  irepl  Sovecfieo);  TrXaorixr^c  ejusque 
sapientia  disseruit.  Ita  reditur  ad  tot  deunculos,  quot  formas  substantiales, 
et  Gentilem  tandem  polytheismum.  Et  certe  omnes  qui  de  substantiis  ilHs 
incorporalibus  corporum  loquuntur,  non  possunt  mentem  suam  explicare 
nisi  translatione  a  Mentibus  sumta.  Hinc  enim  tributus  illis  appetitus 
vel  instinctus  ille  naturalis,  ex  quo  et  sequitur  cognitio  naturalis,  hinc 
illud  Axioma :  Natura  nihil  facit  frustra,  omnis  res  fugit  sui  destruetionem, 
natura  appetit  continuitatem ,  similia  similibus  gaudent;  materia  appetit 
formam  nobiliorem,  et  alia  id  genus.  Cum  tamen  revera  in  natura  nulla 
sit  sapientia,  nullus  appetitus,  Ordo  vero  pulcher  ex  eo  oriatur,  quia  est 
horologium  Dei,  ex  his  patet  hypotheses  philosophiae  refomiatae  Hypothesibus 
Scholasticis  eo  praevalere,  quod  non  superfluae,    contra  tamen  clarae  sunt. 


$(^tIofov^tf(^e  ^t^riften.  173 

Bestat  ut  subtiliore  ratiocinio  probetur,  ne  posse  quidem  alia  Enlia 
assumi  in  explicanda  corporuni  natura,  quam  qune  dixi.  Idsicfiet:  Cor- 
pus omnes  id  vocant,  quod  aliqua  sensibili  qualitate  praedilum  est,  porro 
ex  s^nsibilibus  qualitatibus  pleraeque  corpori  adinii  possunt,  ita  ut  tarnen 
0131:^^211  corpus.  Nam  etsi  aliquod  corpus  omni  colore,  odore,  sapore  careat, 
taco^xi  dicitur  esse  Corpus.  Concedunt  enim  a6rem  v.  g.  esse  corpus,  etsi 
Sit  f>^rspicuus,  et  careat  saepe  colore,  odore,  sapore ;  similiter  aör  est  cor- 
piiSy  ctiam  quando  caret  sono.  Rejiciantur  igitur  qualitates  visibiles,  audi- 
bileSy  gustabiles,  odorabiles,  tanquam  minime  constitutivae  naturae  corporis. 
Ad  t^jictiles  ergo  res  omnis  rediit.  Et  quidem  primae  illae:  Calor,  humi- 
ditas ,  siccitas,  frigus,  singulae  abesse  possunt,  calor  potest  abesse  ab  aqua, 
humicjitas  a  terra,  siccitas  ab  aöre,  frigus  ab  igne,  et  tarnen  quodlibet 
borviin  potest  esse  corpus.  Caeterae  qualitates  tactiles  v.  g.  glabrities,  levitas, 
tcöaioiias  etc.  non  esse  naturae  corporis  constitutivae  etiam  vulgo  agnoscun- 
*'^^>  eo  ipso  quia  secundae  appellantur,  et  ita  ortae  ex  aliis  quae  potius 
constitutivae,  et  praeterea  quia  nuUa  earum  est,  quae  non  abesse 
a  corpore.  Restat  igitur  indaganda  aliqua  qualitas  sensibilis,  quae 
^^^^^^ibus  et  solis  corporibus  competat,  et  ex  qua  velut  signo  homines  cor- 
a  non  corpore  dignoscant.  Ea  niroirum  est  Crassities  seu  avTtToir(a 
extensione  sumta.  Quidquid  nimirum  homines  sentiunt  extensum 
seu  vident  tantum  (quamquam  revera  semper  sit  corpus  et  habeat 
^^roirtav,  licet  nobis  insensibilem,    perceptibilem  tamen  intellectu)  id  non 


^     m   vocant   corpus,    putant  enim   nonnunquam   esse  meram   speciem  et 


^^^'^^"^aajia.     Quicquid  vero  non  vident  tantum,    sed   et   tangunt,    id   est   in 

^^^^^     avTtTo:t(av  reperiunt,    id  vocant  corpus,    quidquid  vero  avTtTü:t(G|i  caret, 

:»egant    esse    corpus.     In   duobus   igitur  homines   tam   sapientes    quam 

•^^€ae  naturam  corporis  collocant,  in  extensione  et  a^xiTimicf,  simul  sumtis, 

*^  *'^~  sumimus  a  visu,  hanc  a  tactu,  unde  ex  conjunctione  utriusque  sensus 


^- ißcari  de  rebus  solent,  quod  non  sint  phantasmata.    Extensum  autem 
nihil  aliud  est  quam  esse  in  spatio ;  avTiTu:r(a  est,  non  posse  cum  alio 


^^^^    in   eodem  spatio,   sed   alterutrum  moveri  aut  quiescere   debere.      Ex 

^^        patet  naturam  Corporis  constitui  per  Extensionem  et  An- 

^   ^piam^    cumque   nihil  sit  in  rebus  sine  causa,    nihil  etiam  poni  debet 

^^orporibus,   cujus  Causa  reddi  non  possit  ex   primis   eorum    consti- 

^^i  vis.     lam  causa  ex  iis  reddi  non  potest,  nisi  per  eorum  definitio- 

^^-    Nihil  igitur  ponendum   est   in   Corporibus  quod   non  ex   definitione 


1 74  ^^Kofo^^ifd^  edtfriftctt. 

ExteDsionis  et  Antitypiae  fluat.  Fluunt  autem  tantum  ex  ea  Magniludo, 
figura,  silus,  Numerus,  mobilitas  etc.  (Motus  ipse  ex  iis  non  fluit,  unde 
Dec  Corpora  motum  habent  nisi  ab  incorporeis] .  Ex  bis  jam  patet  omniuni 
qualitatum  et  mutationum  explicationem  ex  magnitudine,  figura,  motu  elc. 
sumendam ,  et  calorem ,  colorem  etc.  non  nisi  subtiles  motus  et  figuras 
esse.  Quod  superesty  illud  confirmare  ausim:  Atheis,  Socinianis,  Natura- 
listis,  Scepticis,  nunquam  nisi  constiluta  hac  philosophia  solide  occursum 
iri:  quam  ego  profecto  munus  Dei  credo  senectae  mundi  datum  velut  uni- 
cam  tabulam,  qua  se  viri  pii  ac  prudentes  in  incumbentis  nunc  Atbeismi 
naufragio  servaluri  sunt.  Disserui  hac  de  re  in  extemporanea  quadam 
schedula,  quam  in  suas  manus  delatam  V.  CL.  Theoph.  Spizelius,  nihil 
merentem  licet,  Epistolae  suae  ad  Glarissimum  Reiserum  de  Atheismo  era- 
dicando  nuper  edilae,  velut  pannum  lacerum  purpurae  assuit  hoc  titulo: 
Confessio  Naturae  contra  Atheistas. 

Quod  superest,  lYir  Glarissime,    ideo  de  toto   hoc   negotio   fusius   ad 

Te    disserui ,    quod   ludicem    harum    rerum    et    scientiorem    et    aequiorem 

nullum  haberem.     Quando  et  omnes  veterum   recessus   lustrasti,    et  recen- 

tiorum   inventa,    quando   merentur,    non  aspernaris;    atque  illos  illustrare, 

hos  examinare,  unus  omnium  optime  poles.    Recte  enim  judicas,  etsi  novae 

sententiae  proferantur,  earumque  veritas  eviden tissime  ostendatur,  a  r e > 

ceptis  tamen  publice  vocibus  vix  unquam  esse  abeundum,  quodsi  fecissent 

Scholastici,  non  laboraremus.     Vale,  patriae  decus,  et  tua  praeclare 

cogitata  non  absolve  (pleraque  enim  et  coepta  simul  et 

perfecta  sunt  rara  ingenii  felicitate) 

sed  ede. 


hierauf  folgt:  Excerpta  ex  Literis  Y.  GL.  lAG.  THOMASII,  magni  inten 
paucos  herum  studiorum   per  Germaniam  Ornamentik   ad  EDITOREM.     (SM 

ift  bied  ein  2;^(  bed  Briefe«  t>on  3ac.  S^omaftu«  an  geibni)  t>om  22.  iRoDemften 
1669  t>on  ben  SBorten  an:  De  Marii  Nizolii  libro  Te  amo  etc.  (ftel^  Sdt>.  L  @.  30). 

!£)ie  ©d^rift  be^  92t}onu^  feObft  beginnt  mit  ber  SSibmung  an  ben  (Sotbinat' 
SUeianber  ^oxnt\t  unb  beffen  trüber  Dctabio  S<^nie{e,  $>et)og  t>on  ^amta  nnb 
^acentta.     Sltöbann  fo(gt:  Nizolius  ad  lectores  contra  Majoragium,  fo  n>ie  bie 
Sn^Utenjetge  bei  Sa))ite(  ber  biet  Sd&(f)tt,  aik  miäftn  ba^  SSerl  M  9H}ortnd 
(efte^.    Seibni}  ^at  92oten  l^in}Ugefügt,  toeläft  ih>ifd^en  ben  %ift  gebrudt  ftnb. 


f  c  fmb  )um  Ziieil  nid^t  bebeutenb.  ium  2:^ei(  ol^ne  ben  Zqt  nidf^t  )U  Derfte^en. 

fte  iu  c^aratterifiren,  foQen  einige  ^ier  beigebta^t  iperben. 

@.  77.  Non  rede   dicetur,    horaines   in   genere   rationalium   mortalium 

covz^tineri,  quia  (ut  ponimus)  genus  hominum  et  genus   rationalium   roorla- 

licmY:^  aeque  late  patent.     Genus   humanuni    igitur  non   est  species  generis 

raC^^monalium.    Quare  hoc  in  loco  ab  autore  dissentiendum,  et  omnino  statuen- 

ۀtM  wcMi  est,  Nomina  Universalia  esse  5.     Nam  Nomen  Universale  est  vel  sub- 

j^<:^€.um,  quod  dicitur  species,  vel  praedicatum.    Praedicatum  vel  necessa- 

T)   vel    contingens.     Necessarium    Praedicatum    vel    est    primitivum    vel 

ivativum,  primitivum  vel  substantivum  vel  appellativum.    Substantivum 

genus,  appellativum  est  differentia.    Derivativum  est  proprium. 

tingens  est  Accidens., 

@.  96.  Inio   vero  definitio    nihil   aliud   quam   accurata  nominis    expli- 
D  est. 

@.  151.  Imo   vero  nuUa  nisi  nominum  definitio  est,   nam   realem   seu 
ntialem  ipse  (Nizolius]  rejecit. 

@.  164.  Uic  male,  nam  omnis  res  est,  et  omne  quod  est  res,  et  omne 
est,  est  Ens,  et  contra  omne  Ens  est,  igitur  omnis  Res  est  Ens,  et 
**^^^^e  Ens  est  Res.  Res  autem  quae  non  est,  idem  est  quod  res  ficta, 
^^^-•^  quae  res  dicitur,  sed  non  est  res.  Praelerea  Res  ex  usu  Latinorum 
^^^^nim  Ente  strictior  est.  Nam  Esse  et  Ens  aeque  late  patet.  Sed  qua- 
*^^^Vcs  non  dicimus  Res,  verum  modos  rerum.  Sic  igitur  optime:  Aliquid 
^^^      «ut  Ens  aut  non  Ens.     Ens  aut  Res  aut  modus. 

@.  181.  Non  duae  sunt  Qualitates,  sed  duae  vocis  acceptiones.    Quali- 

^^^^KD  generalem  distinclionis  causa  maliem  appellare  potius  modum.    Nam 

^^^*      eandem  vocem  eodem  loco  diverse  sensu  adhibet,   necesse  est  tropice 

^^Ustur,  quod  a  philosopho,  praesertim  in  constituendis  vocibus  potissimis, 

^^^^um.     Male  autem  Modum  vocare,   quam  accidens,   quia   multi   modi 

*^^Äse  noU'possunt  citra  subjecti  corruptionem,  v.  g.  calor  ab  igne. 

@.  185.  Hie  in  effectu  retinet  novem  accidenlium  species  Aristotelicas, 

^^^     quod  Qualitatem  quantitati  praeponit  sane  non  male;  item  causam  pro 

^^l«xtione  substituit,  hoc  vero  male;  nam  Relatio  similitudinis  sub  relatione 

^U^salitatis  non  continetur.     Male  quoque  pro  Quando  et  Ubi  seu  localilate 

^^  ^Oratione;  quae  sunt  accidentia,    substituit  locum  et  tempus,  quae  sub- 

^Vaniiae  vim  habent^  manent  enim  locus  et  tempus  sublatis  omnibus  localis 

^^  duranlibus,  unde  et  enunciantur  nominibus  substantivis. 


176  $^tlofo^^if(^e  e(^rtften. 

®.  186.  Causam  non  recte  admiscuit,  uti  eoim  actioni  passionem,  ita 
debuisset  opponere  causae  effeclura.  Praeterea  causa  est  substanlia,  relalio 
seu  causalitas  est  Modus.  Praeterea  causa  efficiens  pertiuet  ad  actionem, 
malerialis  ad  passionem,  forma  ad  modum  in  genere,  finis  ad  nullam ,  quia 
nondum  est,  tautum  optatur. 

®.  291.  Breviler:  Concreta,  non  abstracta,  diversarum  Categoriarum 
sibi  invicem  genus  esse  possunt.  Imo  concreta  qualilatum  non  sunt  in 
Categoriis  qualitatum ,  sed  substantiarum.  Quid  enim  aliud  est  doctum 
quam  substantia  docta?  Quaedam  tarnen  excipienda  sunt,  ut  bonum,  quae 
et  de  accidentibus  abstractis  recte  dicuntur  in  concreto,  v.  g.  virtus  est 
bona;  non,  virtus  est  bonitas.  Praeterea  relationes  habent  se  ad  qualitates 
ut  modi  ad  substantias.  Ideo  recte  dicitur  virtus  est  siroilis  scientiae, 
non  similitudo. 

@.  321.  Naturam  demonstrationis  satis  explicatam  dedere  Yiottus,  Cor- 
nelius Martini,  Joach.  Jungius,  tum  vero  Mathematici  omnes.  Nihil  ea  in- 
tellecta  verius,  nihil  praestantius.  Ajo  hanc  esse  perfectissimam  demon- 
strationem :  Omne  corpus  est  in  spatio.  Omne  quod  in  spatio  est,  polest 
esse  in  alio  spatio  (quia  datur  cuilibet  spatio  aliud  aequale  se  simile), 
quicquid  potest  esse  in  alio  spatio,  polest  mutare  spatium.  Quicquid  polest 
mulare  spatium,  est  mobile.     Ergo  omne  corpus  est  mobile. 

S.  345.  Qui  specimen  profundissimae  Piatonis  philosophiae  cupil ,  is 
legal  non  interpretes  etiam  veteres,  magnam  partem  in  turgidum  ampullo- 
sumque  sermonem  ineptientes,  sed  ipsum  Parmenidem  et  Timaeum  quorum 
ille  de  uno  et  Ente,  id  est  Deo  (nam  nulla  creatura  est  Ens,  sed  Enlia) 
admiranda  ratiocinalur,  hie  naturas  corporum  solo  motu  et  figura  explicat, 
quod  hodie  tantopere  novis  nostris  philosophis  merito  sane  probatur. 


HYPOTHESIS 
PHYSICA 

NOVA, 


Qua    Phaenomenorum    Naturae    plerorumque    causae 

ab  unico  quodam  universal!  motu,  in  globo  nostro 

supposito,  neque  Tychonicis,  neque  Copernicams 

aspemando,  repetuntur, 


AUTORE 


G.  G.  L.  L. 


MOGUNTIAE, 

Typis 
CHRISTOPHORI  KÜCHLERI, 

Anno 

M.  DC.  LXXI. 
IV.  12 


ILLUSTRI   SOCIETATI 


REGIAE  BRITANNICAE, 


cognitionis  humanae 
locupletatrici. 


12 


NIsi  compertum  haberem,  malle  Vos  ex  variis  orbis  partibus ,  no 
industriae  in  cogitalis  experimentisque,  quam  eloquentiae  in  re  amplissir 
et  tot  aliis  dicta,  id  est,  laudibus  Vestris,  quibus  audiendis  prius,  qua 
merendis  fessi  estis,  tentamenta  ad  Vos  transmitti;  non  posset  boc  pietal 
officium,  quod  omne  Vobis  literarium  nomen  debet  debebitque,  sine  pi 
eulo  praetermitti :  nunc  quod  mavultis  accipite.  Intellexeram  ex  Oldei 
bürgere  Vestro,  viro  eximio,  conjecturas  quasdam  meas  de  faciliore 
simpliciore  aliqua,  quam  passim  tradi  seiet,  causarum  naturalium  exp~ 
candarum  Hypothesi  Vobis  fortasse  non  ingratas  fore.  Hanc  ergo  sp€ 
secutus  sistere  hoc  quicquid  est  et  Vobis  dieare  volui,  non  ut  rem  alic| 
pretio  censendam,  sed  ut  Canonem  quendam,  quem  utcunque  exiguu 
significandae  recognitioni,  quam  maximis  Vestris  de  publice  meritis  omir 
debent,  sufficere  ICtis  nostris  placet. 


W^^\opW^t  ec^riftcn.  181 


Theoria  motus  concreti, 

seu 

Hypothesis  de  rationibus  phaenomenorum  nostri  Orbis. 

4.  Supponantur  initio  Globus  Solaris,    Globus  Terrestris  et 
um  iniermedium,  massa,   quod  ad  Hypothesin  nostram   attinet,  quies- 

i,  quam  aetherem  vocabimuS;  quantum  satis  est  (omnimodam  enim 
plenitudinem  Mundi  Status,  quem  sentimus,  per  aiibi  demonstrata,  non 
fert)    plenum, 

5.  Necesse  est  igitur  esse  quendam  motum  ante  omnia  tum  in  globo 
sol^iri,  tum  in  globo  terrestri.  Cum  enim  globi  isti  duo  habere  debe- 
aat  partes  cohaerentes ,  ne  ad  quemlibet  levissimum  rci  quantulaeeunque 
impactum  dissolvantur  aut  perforentur,  nulla  autem  sit  cohaesio  quiescentis 
[per  dicta  in  abstracta  motus  Theoria  th.  20  quam  suo  loco  dabimus),  motus 
in  iis  aliquis  supponendus  est:  quae  fortasse  unica  ac  prima  demonstratio 
^t  neeessarii  motus  terrae.  Quanquam,  ut  §.  quoque  35  infra  ad- 
Dionebitur,  ad  summam  Hypotheseos  nostrae  nihil  referat,  an  circulatio 
terrae  admittatur,  cum  Circulatio  Lucis  seu  aetheris  circa  terram  qua  potis- 
s^^nuiu  utimur,  vid.  §.  9,  facile  se  omnibus  approbare,  ni  fallor,  possit. 

3.  Supponamus  igitur,  si  placet,  tum  in  globo  solis  tum  in  globo 
terrae  motum  circa  proprium  centrum,  nam  alios  eidem  aetheri  in- 
^^persos  magnos  parvosque  globos  circa  suum  centrum  motos,  in  quibus 
e^deiD^  quae  in  terra  nostra,  fieri  proportione  possunt,  id  est,  non  planetas 
t^i^tum  quos  videmus,  sed  et  innumerabiles  quosdam  velut  mundulos 
P^i^os,  quos  non  videmus,  nunc  non  consideramus. 

4.  Sed  in  sole  simul  et  alius  motus  supponendus  est,   quo  agat 

extra  se,   unde  causa  in  mundo  motus  in  se  non  redeuntis  deri- 

vetur :   motus  enim  circa  proprium  Centrum  extra  se  non  agit :   nam  quod 

Praeclari  Viri  Torricellius   et  Hobbius  statuere,   sola   solis   gyratione   circa 

proprium   Centrum  totum  aetherem   cum   planetis  circa   solem   ferri;   fer- 

^«ülare,  lucem  efficere,   imo   rem  ita  motam  projicere  sibi  imposita  per 

^B^ntem,   tenuiora   magis,   crassiora  minus,   unde  cum  similis  sit  et  in 

^iTa   motus,  sequatur  crassiora  in  tenuium  rejectorum  locum  succedere,  ac 


1S2  $I^Uofi>|>I^(f4e  B6fv\\itn. 

proinde  gravia  esse,  admittere  Donpossum:  sequetur  enim  ut  lapis  ad 
lerram,  ita  terram  ceterosque  planetas  ad  solem  tendere;  nee  diei  polesl 
distantia  minui  efficaciam,  cum  contra  in  hac  hypothesi  ob  majorem  majoris 
radii  circulum  augeatur.  Neque  hie  ad  experientiam  provocare  licet  liquidi 
quiescentis  sola  solidi  in  ipso  circa  proprium  centnim  gyratione  commoti, 
ut  baculi  in  vase  motus  circa  suum  centnim  aquam  totam  commovet,  cum 
ostensum  sit  in  abstracta  motus  Theoria,  pleraque  repercussionum  phae- 
nomena  non  oriri  ex  liquidis  motus  notionibus,  sed  habere  longe  alias  ab 
oeconomia  et  motu  systematis  insensibili  causas,  quemadmodum  gravitas, 
attractio,  flexorum  restitutio,  aliaque  id  genus:  speciatim  vero  bs^ulus 
aquam  ideo  secum  commovet,  quia  ea  ei  gravitate  sua  atque  intestino 
motu  innititur,  quod  de  aethere  dici  non  potest,  in  quo  alia  praeter  solem 
causa  motus  nulla  esse  supponitur,  cum  liquida  nostra  jam  tum,  etiam 
remoto  baculo,  sint  in  perpetuo  motu.  Ut  taceam  gyrationes  circa  proprium 
centrum,  quas  nos  instituere  solemus,  plerumque  valde  vacillare.  Ut  igitur 
so!  radiäre  seu  agere  in  omnes  partes  possit,  nccesse  est  quendam  in  ejus 
partibus  motum  esse,  a  motu  totius  circa  proprium  centnim  distinctum. 
Et  concessis  cum  Copernico  pluribus  Orbibus  magnis,  eadem  aut  pro — 
portionalis  sui  solis  cuique  ratio  erit. 

5.  Is  motus  partium  solis  (seu  rei  cujuslibet  radiantis)  non^ 
potest  recta  extrorsum  tendere,  alioquin  dudum  omnes  avolassent;  sup  — 
ponendus  est  ergo  motus  partium  praeter  gyrationem  totius,  varie^ 
circularis,  aut  alioquin  in  se  rediens,  ex  quarum  concursu,  quotie^ 
bisecabilis  est,  quaedam  per  rectam  lineam  extrorsum  expellantur  peca 
problem.  7.  Theoriae  motus  abstracti.  Et  tot  quidem,  ut  noin: 
possit  dari  punctum  sensibile  circa  solem  ad  tellurem  usque  et  ultra,  acEi 
quod  non  quolibet  instant!  sensibili  radius  aliquis  solis,  id  est,  aetheri^ 
agitatio  per  emissam  a  sole  recta  linea  partem  (etsi  non  pars  ipsa)  per — 
veniat.  Quae  res  ob  divisibilitatem  cujuslibet  continui  in  partes  quan — 
tumvis  parvas  in  infinitum  non  est  difficilis  explicatu.  Cetenim  ex  bis,  ur 
obiter  admoneam,  necessario  demonstrari  potest,  impossibile  esse,  ur 
sol  luxerit  ab  aeterno,  nisi  sit  unde  perpetuo  reparetur. 

6.  Hi  jam  lucis  radii  agent  in  globum  terrestrem.  Supponatur  auten::* 
globus  terrestris  initio  fuisse  totus  homogeneus,  atque  ita  neque  tarn  rarus.  ^ 
ut  a6r  est,  neque  tarn  crassus,  ut  terra  est,  sed  ut  scriptura  quoqu^ 
Sacra   innuit,   naturae  ad  aquam   accedentis.     Idque   nee  Helmontius  ab-—- 


$^Uofo^(t|(^e  ©((riften.  1S3 

nuerit,   qui   aquam    ponit  principium   reruni,    ac   terram   aquae   sedimen- 
tum  facit. 

7.  Hie   globi   Status   radiis   solis   (et  ante  solem   lucis  primigeniae 
post  in  solem  collectae,  ad  hypothesin  enim  nostram  perinde   est]  ingruen- 
libus  mirifice  mutabitur:  cum  enim  per  abstractam  motus  doctrinam  th.  49 
nulla  sit  corporis  cohaesio  eodem  tempore   in  tota  facie,   globus  terrae 
pul  Salus,  ubi  non  cohaeret,    dehiscet,  aetheremque  admittet:    nam  in 
statu  naturalis   qualis  supponitur  primus,   seu  in  abstracto,  nulla  est  globi 
rotantis  homogene!  cohaesio,  nisi  in  lineis  aequatori  parallelis.    Igitur  omnes 
paralleli   sensibiles,    eorumque  concentrici   abire  poterunt  a  se  invicem,  et 
luce  plerisque  ingruente  dehiscent.     Porro  tot   ictibus  pleraque  centror- 
suni    ibunt,    major    materiae    pars    in    fundum    collecta    terram 
dabit,  aqua  supernatabit,    aar  emicabit:    intrusus  AETHER  (is 
enim  fortasse  est  ille  Spiritus  Domini,  qui  super  aquis  ferebatur,  eas- 
que  digerebat,  ex  eis  ventilatione  sua  crassiora  praecipitabat;  tenuiora  su- 
blimabat,    cujusque  ablatione  omnia  in  pulverem  inertem,   incohaerentem, 
mortuum  rediguntur]  et  intus  omnia  pervadet,  passimque   in  bullas  in- 
tercipietur,  ex  conatu  erumpentis  irrumpentisque  recto,  et  motum  in- 
tercipientis  circulari  velut  fusione  conflatas;  et  de  caetero  summum,  ut  ante, 
jnaximo  sui  velut  oceano,  tenebit.     Haec  non  ita  capienda  sunt,    quasi  re 
ipsa  sie  ortum  globum  nostrum  esse  necesse  sit,  quanquam  cum  scripturae 
sacrae   traditis  mirifice  consentiant,   sed  sufficit,   quam  causam  initii  fingi, 
^am   continuationis   (velut  perpetui   initii)    intelligi  posse,   et  proinde   hy- 
pothesin originis,  saltem  in  causis  praesentibus  percipiendis,    imaginationis 
«^djumentum  esse. 

8.  Caeterum  similem  aliorum  globorum  (praesertim  cum  quilibet  magnus 

Orbis  suum  solem  habere  videatur]  originem  non  est  hujus  loci  declarare; 

pertinent  talia  ad  doctrinam  de   systemate   mundi;    quemadmodum  id 

<]uoque,  qua  ratione  ex   rotatione  solis   circa  proprium  centrum 

-«ODcurrente  ejus  actione  rectilinea  in  terram  oriatur  motus 

terrae  circa  solem,  et  ex  motu  terrae  circa  proprium  centrum, 

«ODcurrente  ejus    lucem   solarem    reflectentis  actione    rectilinea   in  lunam, 

motus  lunae   circa   terram;   quae  de  ceteris   planetis  eadem   proba- 

bilitate  dicere  licet,   nam  et  Torricellio  dudum  visum  est,  motus  globorum 

a  se  invicem   derivari.     Cometae  sive  meteora  sint^  id  est  corpora   trän- 

sitoria,  sive  globi  constantes  (quorum  utrum  verius,  experimentis  recvirsus 


1S4  ^l^Ucfc^^if^e  <^(^rtften. 

dijudicandum),  poterit  tarnen  forte  ex  caeterorum  globonim  in  eos  actione 
explicari  motus:  Lux  autem  illa  caudata  soll  aversa  pene  scyphi  vitrei 
liquore  pleni  exemplo  declarationem  recipit. 

9.  Terra  vero  nostra,  ut  ad  hanc  redeamus,  etsi  radiis  lucis  de- 
hiscens  in  partes  heterogeneas  abierit,  ubique  tarnen  subtilissimo  aethere 
penctratur.  Is  aether  proportionatam  sibi  subtilitate  partium  radiorum 
lucis  actionem  potissimum  recipit.  Cum  igitur  terra  agatur  circa 
proprium  centrum  ab  occidente  versus  orientem  ex  bypothesi,  sub- 
tilissimus  aether  terram  circumdans  contrario  motu  non  tanlum  retarda- 
tionis,  sed  et  obnitentiae  Lucem  secutus,  movebitur  ab  Oriente 
versus  occidentem,  cujus  etiam  in  Oceano  vestigia  deprehenduntur. 

40.  Atque  hie  est  ille  Universalis  motus  in  globo  nostro  terr- 
aqu-aöreo,  a  quo  potius,  quam  atomorum  figuris  aut  ramentorum  ac  vor- 
licum  varietatibus,  res  sunt  repetendae. 

W,  Principio  autem  ex  fluidi  aestuatione  et  fusione  per  lucem  seui 
calorem  ortae  sunt  bullae  innumerabiles  ac  magnitudine  crassitieque  vari- 
antes.  Nam  quoties  subtilia  perrumpere  per  densa  conantur,  et  est  quod 
obsistat,  formantur  densa  in  cavas  quasdam  bullas,  motumque  partium  in- 
ternum  ac  proinde  consist^ntiam  seu  cohaesionem  (per  nostram  de  motu 
Theoriam  theor.  47)  nanciscuntur.  Quod  ex  primis  illis  abstractisque  prin- 
cipiis  speciatim  deducere  prociive  est.  Idem  ex  officinis  vitrariis  constat 
ubi  ex  motu  ignis  circulari  et  Spiritus  recto,  vitra,  simplicissimum  arti- 
ficalium  genus,  parantur;  similiter  ex  motu  terrae  circulari,  lucis  recto. 
natae  sunt  bullae. 

42.  Hae  jam  bullae  sunt  semina  rerum,  stamina  specierum,  re- 
ceptacula  aetheris,  corporum  basis,  consistentiae  causa  et  fundamentum 
tantae  varietatis,  quantum  in  rebus,  tanti  impetus,  quantum  in  motibus 
admiramur:  hae  si  abessent,  omnia  forent  arena  sine  calce,  avolaretque 
gyratione  densorum  expulsus  aether,  ac  terram  nostram  mortuam  dam- 
natamque  relinqueret.  Contra  a  bullis,  gyratione  circa  proprium  centrum 
Grmatis ,  omnia  solidantur  et  continentur.  Quae  ratio '  est  etiam ,  quod 
fornicata,  ea  quam  admiramur  firmitate  polleant,  cur  vitra  rotunda 
in  experimentis  Elasticis  subsistant,  alterius  figurae  dirumpantur. 

43.  Et  sane  qui  rem  accurate  intuebitur,  nihil  verius  comperiet.    Tots 
aqua  innumerabilium  bullarum   congeries,   aSr  nil  nisi  aqua  sub- 
til is  est:  aörem  enim  in  eo  ab  aethere  distinguo,  quod  a^r  est  gravis 


a^Cher  circulalione  sua  causa  gravitatis.  Unde  aar,  et  quidquid  in  eo  nalat, 
utr  nubes,  ut  projecta  gyrantur  cum  terra,  uti  aqua  cum  vase;  mare  etiam 
lit^^zprihus  non  clausum,  ut  oceanus,  qui  terram  includit  potius  quam  ut  ei 
ixm^i^ludatur,  cum  fundo.  Quanquam,  ut  dixi,  non  desit  retardatio  aliqua, 
motus  in  contrariam  partem,  ex  quo,  accedente  fortissima  Oceani  sub 
»picis  commotione,  rarefactione ,  attractione,  per  lucem  solarem,  quam 
tra  motum  terrae,  facilius  quam  terra,  quia  levior,  sequitur,  repctita 
il^Bnn  aliquoties  quotidie  (nam  aqua  semel  allisu  dispersa  spatio,  ut  se  in 
oiJi.jrv3uIum  recoUigat,  indiget)  Oceani  in  litus  Americae  nobis  citimum  illisione 
»li  «.^que  particularibus  illisionibus  et  absorptionibus :  tum  Luna  aerem,  cum 
E>l^s3a  luce  micat,  sub  se  rarefactione  leviorem  ac  minus  prementem,  aquam 
sub  se  intumescentem  reddente;  et  contra,  cum  nova  est,  aärem  sub 
enebris  densiorem  et  magis  prementem,  aquam  ergo  versus  litora  in- 
^^^>^>cft«scentem  faciente:  denique  in  aequinoctiis  directa  oppositione  motus 
^^^^^is  seu  aetheris  ad  motum  terrae  (nam  tunc  fons  seu  motus  solis  opticus. 
^^^  in  aequatore)  omnia  a  motu  aetberis  pendentia  acuente :  bis,  inquam, 
^^^^^^c^urrentibus  causis,  aestus  quotidiani,  in  noviluniis  -ac  pleniluniis  (eodem 
^^*^t.rariarum  causarum  eifectu)  maxime  vero  aequinoctiis  aucti,  currentium 
^^^'v^ersalium  et  particularium,  denique  ventorum  statorum,  caeterorumque 
*^^^e  aSrisque  motuum  ordinariorum  phaenomena  non  difficulter  dedu- 
^^^tur.  Ignem  hie  non  numero,  nam  flamma  est  tantum  exhalatio 
'S^ita,  scintilla  fuligo  ignita,  ignis  ipse  nil  nisi  aetheris  a^risque  erum- 
P^Oiis  et  displosi  coUectio. 

U.   At  qnid  de  Terra?  Non  est  dubitandum,  totam  ex  bullis  con- 

^*^re,  nam   basis   terrae   Vitrum  est,  Vitrum  bulla  densa.     Et  constat 

^^ione,  id  est,  aestuatione  ab  aethere  collecto  seu  igne  se  rebus  insinuante 

^'^tuota,  postremum  esse  exitu,  primum  fine  ac  natura  rei,  vitrificationem. 

^^icl  minim  igitur,  globo  terrestri  ab  actione  lucis  transformato  ac  fluente, 

^^Hsa  seu  terrestria  in  vitrum,  aquam  a^remque  in  tenuiores  bullas  abiise? 

^^Ue  tunc,  ut  in  bomogeneo,  nondum  firmatis  rebus,  ea,  qua  nunc,  contra 

^•"fentem  constituti   systematis,    in  mutando,  vi  opus  erat.     Cum  in  statu 

^oert)  seu  naturali   quantacunque  a  quantuliscunque  facile  moveantur,  in 

*^tu  praesenti  systematico   atque,  ut  sie  dicam,  civili,  non  nisi  proportio- 

^^    ad  sensum  a  proportionatis. 

i5.   Porro  has  bullas,  haec  vitra  varie  intorta,  figurata,  glomerata 
^^^^>   facile  cogitatu  est,  ad  tantum  rerum  apparatum  producendum,  de  quo 


t86  Wiio\opft^6ft  e^rtften. 

mox  in  origine  specierum,  nunc  totius  syslematis  affectionem,  id  est  gra- 
vi tatein  praeoccupemus :  ac  mcriio  quidem,  cum  gravilas  plerorumque  in 
globo  nosiro  extraordinariorum  motuum  causa,  aut  certo  clavis  sit,  eonim 
etiam,  qui  in  speciebus  privatim  exeruntur,  et  danda  sit  Pbysico  opera, 
ut  ad  mechanicas  rationes,  quippe  simpHcissimas,  quoad  ejus  fieri  potest, 
omnia  reducantur. 

46.  Gravitas  orilur  ex  circulatione  aetheris  circa  terram,  in 
terra,  per  terram,  de  cujus  causa  supra  §  9.  et  40.  Is  porro  maxime 
aquam  et  ai5rem  penetrat,  quippe  porosiores.  Unde  terra  in  aqua,  nisi 
cum  plus  aetheris  superficiarii  continet,  quam  ipsa  aqua,  aqua  in  a^re  de- 
scendit. 

47.  Nimirum  quidquid  ab  nomogeneo  divulsum  est  [nam  conjuncta 
ob  gravitationem  insensibilem  in  omnes  partes  mutuo  se  tollen tem  sensi- 
biliter  non  gravitant)  positumque  in  loco  plus  aetheris,  minus  terrae  habente, 
jam  circulationem  aetheris  impedit  et  turbat,  et  quanto  magis  elevatur, ,  tanto 
turbat  magis,  quia  totus  aether  circumterraneus,  per  se  homogeneus.  est 
instar  oceani   aut  a^rJs  variis  rivis,  sinubus,  lacubus,  fretis,  euripis  omnia 

.  percurrens.  Omne  autem  heterogeneum  circulationem  bomogenei  liquidi 
turbat,  quia  etsi  pars  una  partem  liquidi  abripientem  sequi  conetur,  altera 
tamen  ob  diversam  consistentiae  seu  divisibilitatis  rationem  sequi  non 
potest.  Quae  etiam  ratio  est,  cur  in  liquoribus  soluta  paullatim  dejiciantur 
emicentque  in  Cristallos,  et  cur  conclusa  et  digesta  paullatim  fermentent, 
add.  infr.  §.  59. 

48.  Haec  jam  ratio  est,  cur  et  aar  et  aqua  et  terra  in  aethere  gravi- 
tent:  nam  circulatione  ejus  dejiciuntur.  Cum  enim  turbent  circulaUoDem, 
expellentur ;  non  sursuro,  nam  eo  magis  turbabunt  (quia  superficies  sphae- 
ricae  crescunt  in  duplicata  r'atione  diametrorum,  non  in  eadem  cum  dia- 
metris  ratione;  ac  proinde  sectionum  quoque  in  idem  corpus  agentium 
inaequalitas  major  evenit),  ergo  deorsum,  id  est  descendent.  Hinc  porrc 
incrementum  impetus  ob  novam  ubique  inter  descendendum  ic 
qualibet  aetheris  liberi  aut  liberioris,  quam  rei  illius  ratio  fort,  parte  im- 
pressionem;  hinc  caetera  mechanica  ac  statica  phaenomena  com- 
muni  more  modoque  deducentur. 

49.  Potentiae  enim  duo  sunt  Augmenta  mechanica:  impetus  a  lapsuL 
et  distantia  a  linea  directionis.  Tertium  est  physicum,  quod  sol^ 
Nisum    vocare,    qualis   est   a   motu   musculorum,    de   quo   infra   §.  5^ 


¥^i(ofp^)l^if(j^e  ©c^nftcn.  187 

DisV^iniia  autem  a  linea  directionis  äuget  potenliam,    quia   ex    nostra   de 

fno  i^u  Theoria  theor.  24,   omnis  potentia  in  corporibus  pendet  a  cele- 

rit^M^^j   cum    res   quantaeunque    eontinua   moveri   possit  a   quantulacunque 

cel^arius  moia;  jam  in  omnibus  machinis  fundamentalibus,  vecte  seu  statera, 

cLiim^^o  (quatenus  in  cuneo  non  concurrit  vis  elastica,  de  quo  alias),  axe  in 

p^i:*& ^rochio,    Cochlea,    trochlea  compertum  est,    semper   in   aequilibrantibus 

ta !::&€.<=»  celerius  ascendere  pondus,   quam  descendit  onus,    et   contra,    quanto 

oim^j^^s.   est  pondere  majus,  eamque  esse  linearum  eodem  tempore  confectarum 

rat^i^i^x^m,  quae  est  ratio  distantiarum  a  Linea  directionis. 

20.  Supersunt  tamen  nonnulla   etiam   in  raotibus  vulgaribus  phae- 

no  szKiM^ena,  prima  specie  contemnenda,  at  solutu  difficilia,  si  acutius  intro- 

spmc^m^s.     Exempli  gratia,    cur  dura  duris   impacta   resiliant,   cur  quaedam 

fl^^SE..^^     se  tanta  vi    restituant,    cur  si    ingeniosissimorum   virorum    Hugenii 

^^ »•^^:»inique    experimenta    universalia    sunt,    corpus    impactum    quiescenti, 

qnsi^l  permutatione  facta,    ipsum  in  ejus  loco  consistat,   motum  vero   suum 

^^     ^1^  terum  transferat ;  par  est  ratio  de  Goncurrentibus  duobus.    Talia  enim 

^^     n:^iilta  alia  id  genus,  abstractis  motuum  rationibus,  nisi  globi 

'^^^  ^ri  oeconomia  accedat,  consentanea  non  sunt. 

^4.  Cujus  rei  specimen  in  Reflexione  ac  Refractioe  haberi  satis 

iiIix^^fQ   potest.     In    ore   omnium    est,    angulum   incidentiae    et    re- 

*  ^  ^^c.  ionisesseaequales,   et   favent  utique  experimenta  tum  phorono- 

'^*^^**^  tum  optica;    blanditur  ipsa  theorematis  compendiosa  et  bella  specio- 


''^***  ►     quae  maximis  etiam  Viris  imposuit  persuasitque  posse  propositionem 
ersaliter  ex  abstracta  motus  natura  demonstrari.     Gredidi  ego  quoque, 
c;  seria  ac  severa  inquisitione   adhibita  omnem  operam  ludi  animad- 
«     Examina  vi  demonstrationes  Digbaei,  Cartesii,   Hobbii  (at  quantorum 
*"o^^-^ijjjj  deprehendique  plus  valuisse  dulcedinem  sententiae,  quam  rigorem 
*^^      'nstrationis.     Interea  tamen  negari  non  potest,    sensu  satis  firmari,    ac 


de  inter  observationes  potius  quam  theoremata   referendam  propositio- 
^^*^ «       Ratio  igitur  hujus  constantiae,    si  non   ex   Theoria   motus  abstracti, 
•^^:i[i    ex    Hypothesi    motus    concreti,     seu    Oeconomia    rerum    praesenti 


^nda  est.     Intererat  mundi  rem  sie   institui:    nam  si   absque   hac  re- 

^*^Onis  lege  esset,    visus  auditusque  existere  non  possent.     Credibile  est, 

^^^Tinquam  hanc  angulorum  aequalitatem  inde  oriri,   quod  et  si  appareat, 

^^      ^st  tamen  rectus  impingentium  motus;    in   alteram   igitur  partem  cir- 

^^^^Oi  vel  ellipsin  continuant,  ac  proinde  evenit,  ut  Angulus  reflexionis  et 


188  ¥^tIi>fo)>Mf((e  ec^riften. 

incidentiae  sint  aequales,    quia   uterque   est  aDgulus  contaclus  unius  ejus- 
demque  arcus  ab  utroque  latere.    Yide  theor.  mot.  absiract.  th.  8.  9. 
Porro  si  perpendicularis  sit  ad  sensum  iinpactus,    ita   acute  sibi  junguntur 
duo  arcus,    impactus  et  repercussionis ,    ut  eadem   linea  ad  sensum   esse 
videatur.     Quod  nuUis  experimentis  refutari  potest,   quia   plerique   motus, 
qui  recti  apparent,  reapse  curvi  sunt,  sed  ita  insensibiliter  ut  omnia  phae- 
Domena    perinde    eveniant  ac  si   revera  recti   essen t.     Sed   est  adhuc  alia 
ratio  frequentier  et   oeconomiae   rerum  congruentior ,    aequalitatem   anguli 
incidentiae   et  reflexionis  universaliter  explicandi.     Nimirum  quod   passim 
de  Omnibus  corporibus  absolute  assumitur,  aliud  sibi  impingens  repercutere 
aut   refringere,    id  quidem  non  nisi  de  Elasticis  seu  post  compressionem 
vel   dilatationem   se    restituentibus    verum    est.     Sed   admirando  Creatoris 
sive  artificio  sive  ad  vitam  necessario  beneficio,    omnia   corpora   sensibilia 
ob  aetheris  circulationem  per  hypothesin  nostram  sunt  Elastica ;   igitur 
omnia   corpora    sensibilia    reflectunt   aut   refringunt.     NuUum   vero   corpus 
per  se  consideratum,    nisi  perpetua  aetheris  ventilatione  animaretur,    re- 
flecteret  vel  refringeret,    saltem   his  quae  vulgo  feruntur  legibus.     Nam  si 
corpus  motum  impingat  in  quiescens,  totum  perforabit  sine  uUa  refiractione, 
etsi  impingens  arenacei  grani  magnitudine,   recipiens  mille  leucarum  cras- 
sitie  esset ;  sin  et  recipiens  moveatur,  et  ictus .  in  centrum  motus  dirigatur, 
idque  in  eadem  linea,   fortior  vincet  tardiorem^   aut  si  aequales  sunt,    se- 
quetur  quies:    sin  impactus  sit  eccentricus,    retento  priori   motui   accedet 
novus  circa  proprium  centrum.     Si  in  diversis  lineis  concurrant  seu  angu- 
lum  faciant  motu  aequiveloce,    movebuntur  ambo  linea  angulum  bisecante, 
aut,    si  non   est  bisecabilis,    quiescent,    quae  omnia  demonstrare  ad  ab-  - 
stractam  motus  Theoriam  pertinent.     At  corporum  sensibilium  alia  plane  ^ 
facies:    omnia   enim   dura  sunt  motu   quodam   intestino   in  se  redeunte; 
omnia  discontinua  sunt,  unde  caeteris  paribus  plus  efficit  moles ;  omnia  m 
Elastica  sunt,   seu  compressa  ac  mox  sibi  relicta,   ab  aetheris  gyratione^ 
in  statum  priorem  restituuntur.    Quas  leges  motus  apparentis  qui  confundiU^ 
cum   regulis  veri,    ei  similis  est,    qui   quantum  ad  demonstrationes  inter*^ 
mechanica  et  geometrica  nihil  Interesse  credit:    et  tamen  hactenus  a  nu11o0 
eorum,  qui  de  motu  philosophati  sunt,  res  tanti  ad  solidas  de  Deo  ac  mente^ 
demonstrationes  obtinendas   momenti    (ne   quis  laboriosam   de   primis  isti^^ 
abstractisque  motus  legibus  inquisitionem  fructu   carere  putet)  satis,   quoc^-^ 
sciam,  est  observata.    Restat,  demonstremus,  supposito  sensibilium  Elaten 


$(^Ucfo|>tftf(i^e  ©(^ritten.  189 

3  reflexionis  ac  refractionis  consequi.     Ac  quod  reflexionem  atti- 

net,      si  corpus  durum,    seu  se  reslituens,   impingat  in  aliud  durum,   quod 

pen^trare    nequeat,    coraprimei    tarnen    secundum    lineam,    qua  incidit   in 

ipst^vD  corpus  recipiens,    continuatam:    corpus  vero  recipiens  statim   reaget 

ea     I  £  nea,  qua  optima  potest :   potest  autem  in   impactu   perpendiculari  non 

all»  9      quam   qua   impactus  factus  est,   ac  proinde  corpus  impingens  redibit 

vi^i        <qua  venit;    at  in  impactu  obliquo  reaget  ab   ea  plaga,    in  qua  res  ei 

adl^miB.^;  integra,    seu  in   quam   compressio  facta  non  est,    in  quam  proinde 

etisiKtKTB  caetera  compressa  se   recipere   conantur,    id   est,    linea   opposita  ad 

litk^^atm   impactus,    seu  cum   ea   divaricationem   faciente;    eodem   igitur  ad 

sux>^rficiem    angulo    in    alteram    plagam.     Quae    reactio   tanto  est    fortior, 

qii.^i:^Co  impactus  fuit  velocior  caeteris  paribus  (nam  tanta  est  celeritas  re- 

stitr^a^ntis,    quanta  comprimentisj ,   item   quanto   impingens  recipiensque  est 

diEri^is  (quia  tanto  violentior  vibratio,    velut  arcus  subito   dimissi)  et,    si 

utrxiixique   est  durum,   non    tantum  impingens  repellitur  a  recipiente,   sed 

9^    SI     se  ipso,    veluti   nos   pedibus   tellure  repulsa  saltum  facimus:    concur- 

rente    igitur  utriusque  tam  forti,    atque   aliquoties   reciprocata   chordarum 

mslor   pulsarum    vibratione,     aörem    etiam    inter  utrumque   corpus   inter- 

ceptiam,  non  minus  quam  cuique  corpori  intestinum,  comprimente  ac  rursum 

disevitiente.  sonum  tam  fortem,  tam  varium;    denique  omnibus  ab  aetheris 

Syratione,    quantum   licet,    in   priorem  statum  restitutis,    reflexionem  tam 

vehementem  sequi,    mirum   non   est,    ut  sperem  adeo  physicam  reflexionis 

■^ationem  nunc  demum  redditam  esse.     Delineationem  res  meretur,   sed  ab 

'^^c   schediasmate  alienam,  suo  tempore  non  defuturam.    Refractio  mixta 

^n^aedam  Reflexioni  penetratio  est:    unde   partim  transmissio,    partim   de- 

*^^xio ;  et  tantum  accedit  deceditque  obliquitati,  quantum  medii  resistentiae 

^^u   densitati.     Cujus  rei  haec  ratio  est,    quia   Corporum  sensibilium  solus 

P^opemodum  aetber  revera  per  se  movetur,   estque  motus  TcpoiTov  Sexttxov, 

^^^lera  per  ipsum.     Hinc  fit,  ut  nullum  impedimentum  motu!  objici  possit^ 

^l^i^  propagetur,   aetheri   enim   omnes  pori  pervii  sunt,    et  fatigatus  novis 

^^^^per   supplementis    animatur.     Hinc    item    fit,    ut   etsi   per  abstractam 

^^t^iis  Theoriam  reactio  omnis  detrahat  a  celeritate,   tamen   contra  in  cor- 

'^^ibus  sensibilibus  salva  celeritate  (nisi   quatenus  plerumque   in  plura  se 

^^t^ergens  fit  insensibilior)  detrahat  a  plaga  seu  determinatione,   quae   est 

^  >L  refractionis.     Abibo  hinc,  cum  unum  addidero,    etiam  sensu  con- 

*^^i*e  vesicam  inflatam  pavimento  impactam  Elatere   quodam   aöris  impactu 


190  $^itcfo^^ij(^c  e^friften. 

coinpressi  ac  se  restituere  conantis  tarn  alte  exilire.  Quid  credere  ergo 
velat,  ei  caetera  dura,  duris  impacta,  quippe  a^re  ubique  constipaio  in- 
clusoque,  et  impactu  compresso,  plena,  celerrima  fortissimaque  chordanim 
instar  sonantium  reciprocatione  (etiam  aliquamdiu  nonnunquam  durante, 
unde  soni  vibrationumque  in  campanis  pulsatis  aliquandiutina  duralio) 
efGcere  repercussionem.  Quod  et  ad  caetera  motuum  et  concursuuDfi  Phae- 
nomena  transferri  ac  multa  cum  luce  rebus  applicari  poiest. 

22.  Hugenii  Wrennique  pt^aenomena,  si  comperta  sunt,  causam  eorum 
ex  dictis  reddere  difficile  non  est.  Quia  nimirum  in  hoc  globi  statu  res 
percussae  aut  projectae  magis  aBris  aetherisque  quam  suo  impetu  abripi- 
untur,  uti  res  in  aqua  natantes  aut  jacentes  aqua  commota  abripit,  idque 
vel  ea  ratione  patet,  quod  ex  abstractis  motus  rationibus  nihil  se  ipsum 
in  lineam  priorem  restituit,  etiam  sublato  impedimento, 
quia  nullus  conatus  sine  motu  durat  ultra  momentum;  at  percussa  et  in 
piano  impulsa^  cum  in  motu  monticulum  oifendunt,  obliquant  cursum, 
quasi  arte  quadam,  et  sublato  impedimento  resumunt,  quia  scilicet  impe- 
dimentum  corpori  tantum,  non  aöri  aetherive  objectum  fuit,  atque  uno 
evan^scente,  alius  succedit:  quemadmodum  igitur  duo  lumina  ob  raritatem 
inconfusa  se  penetrant,  ita  duo  ilH  aetheres  corporum  concurrentium  sua 
Corpora  deserunt,  et  in  altera  mutuo  transferuntur.  Unde  illa  motuum 
plagarumque  post  concursum  permutatio.  Eadem  estCausaTibrationis 
pendulorum  toties  repetitae,  et  paullatim  evanescentis ,  quod  aetheris 
impellentis,  particulari  condensatione  et  dilatatione  coUecti,  et  se  restituentis 
impetus  etiam  ultra  gravitatis  suae  conatum  rem  correptam  effert,  atque 
ita  delapsam  rursum  in  alterum  latus  attollit,  ac  mox  dispersus  et  eva- 
nescens  denuo  ab  alio  aethere  minus  jam  Elastico  dejici  sinit,  quae  res 
ad  quietem  usque  reciprocatur ,  ut  proinde  pendulorum  chordarumque 
vibrantium  eadem  causa  sit.  Hinc  et  Isochronismi  vibrationum 
ratio  redditur,  nam  quanto  altior  lapsus,  tanto  fortior;  ergo  tanto  major 
compressio;  ergo  cum  altitudine  minuitur  compressio;  compressio  autem 
est  causa  restitutionis ,  restitutio  celeritatis  relabendi.  Altitudo  ergo  et 
celeritas,  seu  vis  et  spatium  simul  minuuntur.  Jam  si  tanto  minus  est 
spatium  spatio,  quanto  minor  vis  vi  seu  celeritas  celeritate,  motus  erit 
isochronus,  seu  eodem  tempore  absolvetur.  Idem  igitur  aether  ex  re  in 
quiescentem  vel  occurrentem  impingente  transfertur  in  quiescentem  vel 
occurrentem  et  deiserit  impingentem,  unde  illa  divaricatio  seu  permutatio 


viarum  aut  celeritalum  Hugenio-Wrenniana,  de  qua  pluribus  exemplo 
Jucis  in  Theor.  mot.  problera.  4  4,  quae  si  duplex  sit^  suos  quaeque  radios 
per  idem  foramen,  eodein  tempore  inconfusos  mittit.  Porro  ex  dictis  in- 
melligi  polest,  cur  motus  vielen  tus  initio  aut  fine  sit  debilis, 
in  medio  fortis,  seu  cur  aliquamdiu  creseat,  inox  rursus  decrescat. 
I'one,  lapidem  aut  glandem  plumbeam  a  me  vel  pulvere  pyrio  projici; 
■nitio  creseet  celeritas,  quia  qui  motus  projeeto  est  violentuis,  projicienti 
st  naturalis,  musculi  enim  mei  instar  arcus  tensi  relaxantur  et  se  magna 
i  in  statum  naturalem  restituunt :  par  est  pulveris  pyrii  ratio,  cujus  com- 
ressa  substanlia  ostio  ab  igne  aperto  erumpit.  Jam  motus  naturalis  rei 
restituentis  continuo  crescit,  idem  ergo  motus  se  continue  accelerans 
rojecto  imprimitur,  quem  id  tamdiu  exercet,  quamdiu  ad  superandum 
erem  satis  forte  est;  at  ubi  aör  se  recollegit,  et  reagere  ac  restituere  se 
ncepit,  motus  iste  restitutionis  in  a^re  est  similiter  naturalis  et  accele- 
atus,  ac  proinde  decrementum  Impetus  projecti  cum  incremento  reagentis 
cceleratur.  Caetenim,  ut  pergamus,  habet  et  hoc  difficultatem,  si  abstractas 
^rnotuum  rationes  intuearis,  quod  experientia  docente,  res  major  prae- 
onderat  minori,  et  longo  fortior  est  impetus  a  re  magna,  quam 
rva;  cum  tamen  in  libero  naturae  statu  in  contiguis  nihil  referat  ad 
^tnotum  quanta  sit  longitudo,  in  continuis  per  Theor.  mot.  23.  24  ne 
^Kioc  quidem  quanta  sit  crassities  aut  latitudo.  Sed  sciendum  est,  Corpora 
^^ensibilia  continua  et  contigua  videri  potius,  quam  esse:  unde  cum  pars 
^najoris  prima  impetum  ädversarii  minoris  suamet  internecione  fregit,  altera 
^iscontinua,  etiam  a  novi  a(^ris  aetherisque  allapsu  animata^  recentibus 
"%riribus  superveniens ,  facile  vincit.  At  in  continuis  omnium  partium  im- 
^)etus  simul  consumitur.  Unde  beneficio  divisionis  res  non  con- 
^.emnendae  in  mechanicis  geri  possunt,  quod  me  usu  ipso  aliquando  de- 
mnoDStraturum  confido. 

S3.     Ex  gravitate  porro  per  accidens  sequitur  levitas  minus 

^ravium,  totaque  doctrina  Hydrostatica  ab  Archimede  primum  constituta. 

dur  lignum  levius  aqua?  quia  in  ligno  plus  aetheris  quam  terrae.    At  cur 

tdeo  lignum  in  aqua  ascendit,  aqua  minor  in  majore,  etsi  ipsa  levior,  non 

^iscendit?  quia,  aqua  etsi  gravitet  in  aqua,  tamen  ob  contrariam  in 

quolibet  puncto  sensibili  a  qualibet   et   in   quamlibet   rectam    curvamque 

lineam  in  liquidis  gravitationem   cylindrorum   imaginariorum   innumerabili- 

bus  modis  assignabilium   mutuo  tollitur  gravitatio,  et  disponitur 


192  W^o\opW6}t  (Triften. 

liquidum  paralleliter  ad  horizontem.  Ergo  heterogeneum  in 
aquam  delatum,  cum  tantum  aquae  attollat,  quantum  spatii  capit,  faciet 
cylindrum,  in  quo  est,  aliis  pondere  inaequalem,  et  proinde  subsidet^  si 
ea  gravius  esi,  sin  levius,  attolletur.  Similiter  si  quid  detur  aSre  vicino 
levius,  in  aäre  attolletur  usque  dum  ad  regionem  a^ris  altiorem  et  subli- 
liorem  et  proinde  se  leviorem  pervenerit,  ubi  pendebit:  quae  etiam  ratio 
est,  cur  nubes  in  a^re  pendeant,  et  fumus  ascendat.  Si  quid  ergo  arte 
humana  parari  queat  aäre  leviuS;  spes  est  perveniri  ad  artem  volandi 
posse.  Parabitur  acutissimi  Lanae,  tum  et  Vossii  sententia,  si  detur  vas 
concavum  tam  grande,  ut  a6r  intus  conclusus,  continenti  seu  vasi  per  se 
sumpto,  praeponderet :  a^re  igitur,  noto  jam  artificio,  exhausto  et  herme- 
tice  sigillato  vase  (pone  vitrum  esse)  erit  totum  vas  a^re  aequalis  spatii 
levius.  Jam  quicquid  liquide  aequalis  spatii  levius  est,  in  eo  ascendit: 
ascendet  ergo  da  tum  vas  in  a^re.  Et  ut  rem  ad  calculos  vocemus  (Lanae 
enim  minores  sunt],  esto  buUa  vitrea  tam  exigua,  ut  aqua  contenta  et 
vitrum  continens  circiter  aequiponderent ;  hujus  semidiametrum  velut  men- 
suram  magnitudinis  appellemus  (aj ,  pondus  sive  vitri  sive  aquae,  quod  per 
Hypotbesin  idem  est,  velut  mensuram  ponderis  destinati  appellemus  (b). 
Denique  ex  doctissimi  Boylii  et  aliorum  observationibus  supponamus,  aSrem 
esse  aqua  millies  leviorem.  Jam  esto  bulla  vitrea  vitro  aeque  crasso  constans 
millies  major  priore,  seu  cujus  semidiameter  sit  4000.  a,  erit  superficies 
sphaerica  seu  Vitrum  continens  in  duplicata  ralione  radii  majus  Vitro  bullae 
mensurantis  ac  proinde  ponderabit  4000,000.  b.  Et  aqua  bullae  bujus 
erit  in  triplicata  ratione  radii  major  aqua  bullae  mensurantis  ac  proinde 
ponderabit  4000,  000,  000.  b.  Ergo  si  bulla  haec  non  sit  aqua,  sed  aäre 
plena,  cum  a^r  sit  millies  levior  aqua  ex  hypothesi,  ponderabit  tantum 
4000,  000.  b.  Et  proinde  aequiponderabit  vitro  bullae.  Exhausta  jam 
bulla  aäre,  quantum  possibile  est,  tantum  circiter  ponderabit,  quantum  a6r 
paris  spatii.  Et  si  sumatur  bulla  radii  4500. a,  et  exhauriatur,  notabiliter 
erit  levior,  quam  aör  paris  spatii,  et  proinde  in  eo  ascendet.  Si  major 
sit  proportio  aäris  ad  aquam,  tanto  major  fiat  bulla.  Sed  an  bullae  tantae 
magnitudinis  commode  fieri,  et  penitus  et  sine  ruptura  exhaurin,  et  durare 
possint,  ego  in  me  non  susceperim. 

25."^)    Inter  species  igitur  gravitatis  est  et  aörostatica,  ex  qua  de- 


*)  Num.  24  fc^rt. 


Wto\opW6}t  @*rlften.  103 

p^x3  det  totus  ille   sypbonum,  antliarum,  baroscopiorum  appara- 

tu   ^ ,  et  si  Elater  accedat,  de  quo  mox  §.  27,  quicquid  stupendi  aüve  com- 

pr^^o  exhaustoque  patratur.     Nimirum  gravia  in  suspenso  roanent,  gravia 

suK~^^^um  attolluntur,    non  metu  Vacui,    alioquin  possent  attolli  in  infinitum, 

quo^  experientia  refutat,    sed  quousque  nondum  habetur  aequilibrium  Gy- 

Udcü  r\  a^rei   totius  atmosphaerae.     Nam  aqua  in  antlia  non  sequente ,    se- 

qu^^iir  cylindnim  aäreum   pistillo  antliae  latitudine  aequalero  vel  coropriroi 

\el      «0  usque  attolli  debere  in  liquidum  aetherem  ex  sphaera  sua,    quanta 

est      ^tliae   longitudo.     Quia    tantum    spatii    in   antlia,    aöre    (etsi   subeat 

sul^t'ilissimus  aether)  vacuum  aut  certe  valde  exhaustum   relinquitur.     Par 

est     ßaroscopii  ratio. 

^6.  At  unde  tanta  vi  a^r  exhaustus  in  vasa  irrumpit? 
Quaoro  eodem  modo,  si  in  media  aqua  vas  clausum  statuas,  mox  vasto 
•oramine  aperies,  cur  irrumpet  aqua?  nisu  propriae  gravitatis.  Ergo  eodem 
^^  o^r.  Aqua  tamen  tardius  et  non  sine  resistentia  irrumpit,  quia  aör  ei 
^^pollendus  est,  cui  difficilis  exitus  patet.  At  aör  irrumpens  in  locum  se 
vocii^jjnj  aethere  vi  illuc  intruso  plenum,  non  tantum  non  impeditur  ab 
3®* höre,  sed  et  juvatur,  quia  aether  praeter  morem  suum  illuc  collectus  in 
*^cum,  in  circulatione  sua  impeditur,  et  exire,  etsi  pori  pateant;  non  po- 
t^st ,  nam  etsi  vacuum  detur ,  magnum  tamen  vacuum  non  datur ;  locus 
*g*lur  ei  ab  aöre  desertus  replendus  est.  Concurrent  ergo  GRAVITAS  Cy- 
imdri  aörei,  et  ELATER  seu  vis  aetheris  se  in  debitam  sibi  circulationem 
a*spergentis. 

S7.     Par  est  ratio   de   aäre    compresso   et   collecto,    ut   sciopetis 
poeurnaticis  onerandis  contingit,    nam  ea  res  non  potest  explicari   gra vi- 
tale   aöris;    est  igitur  explicanda  Elatere,    seu  explicandi  sese  appetitu. 
1^  explicandi  se  conatus  non  est  ab  aöre,    sed  ab  aethere:    nam  cum   aör 
<^nsiipatur,    multis  ictibus  ei  aether  exprimitur,    prorsus  ut  corporibus  in 
niortorio  succus.     Apertura  rursum  facta  aether  eirculationis  prius   distur- 
baiao  ,   nunc  in  ordinem  redeuntis  celeritate,  maxima  rursum  vi  subintrat, 
a^^rerrique  in  pristinam  raritatem  dispergit.    At  cur  ita  turbatur  circulatio? 
quia     ^öre  exhausto  aether  colligitur  in  justo  majorem  quantitatem  in  vase ; 
a^re     c^ompresso,  aether  expressus  in  justo  majorem  quantitatem  extra  vas. 
"1^1  justo  major  quantitas  aetheris   impedit  aetheris  Circulationem   circa 
cenir-^^jQ  terrae,    ubi  propior  est  centro'  circulatio,  quia  quanto  propior  est 
centi^^:^    circulatio,    ut  apud   nos,    tanto   circuli   sunt   minores,    tiinlo   igilur 


194  $^trcfo|>^tf(^e  @4nften. 

omnia  arcliora  esse  debent.  Hinc  quorsumcunque  transtuleris  vas  exhau 
stum  vel  distentum,  etiam  si  mille  Leucis  abieris  (add.  infr.  §.  48)  a  loc 
cxhaustionis ,  si  eodem  tantum  in  Girculo  seu  eadem  circiter  distantia 
centro  terrae  maneas,  perseverabit  (imo  si  ad  centr'um  propius  accedas 
augebitur)  Conatus  aetheris  circulum  suum  in  debitam  densitatem  resti 
tuendi.  Nee  refert,  quod  a  nobis  circa  Vas  exhaustum  nuUa  sentitur  con 
strictio  a^ris  aetherisve,  hoc  enim  fit  eandem  ob  causam  quae  efficit,  n 
urinatores  sentiant  pondus  maris,  et  nos  aetheris  motum,  ob  muiuam  i 
liquide  partim  resistentiam  seu  conatum  utrinque  sublatum,  qui  et  in  for 
nicato  opere  lapides,  et  in  genere  in  rebus  bullas  continet.  Neque  ver 
abnuerim,  quod  diligentissimo  Boylio  probabile  videtur;  partes  a^ris  velleri 
instar  aut  spirarum  habere,  ut  compressae  se  restituant.  dummodo  illu 
ex  abstracta  motus  Theoria  teneatur,  nihil  utcunque  flexum  sese  propri 
vi  restiturum.  Neque  tanta  vis  esset  in  Elatere  a^ris,  quantam  in  natur 
hactenus  cognitarum  potentiarum  oerte  maximam  sentimus,  si  oomprimc 
rentur  tantum  villosae  aäris  partes,  neque  aucta  compressione  vel  es 
haustione  augeretur  perpetuo  impetus,  nisi  ipse  systematis  Status  tui 
baretur. 

28.  Exhalationum  contra  naturalem  gravitatem  sursum  levatarui 
haec  ratio  est:  Marc,  ut  ingeniöse  Becherus  sentit,  partem  suam  bituminc 
siorem  et  graviorem  per  fundum  spongiosum  perpetuo  distillat  ad  centrui 
terrae  seu  interius  quoddam  globi  nostri  receptaculum  vel  aestuarium  un 
versale.  Ibi  digesta  ac  velut  fermentata  haec  sulphurea  et  bitumino: 
raassa,  vapores,  id  est,  rariora,  ac  leviora  proinde,  quam  illius  orbis  cent 
vicinioris,  atque  adeo  densioris,  Status  ac  circulatio  fert,  emittit  per  ts 
ram,  ex  quibus  aquei,  quippe  subtiliores,  leves,  vacui ,  altius  exeunt, 
partim  in  fontes  resolvuntur,  limo  apto  velut  alambico  capti,  vel  apes 
exitu  abeunt  in  aSra,  et  meteora  constituunt. 

29.  Quanquam  eos  et  subtilem  quandam  unctuositatem  seu  sulpti 
etiam  in  aüra  usque  secum  vehere  non  negem.  Et  pars  unctuosior  vel 
htpidibus  vel  a  terra  illa  superiore  hortensi  intercepta,  illic  in  metalla,  1 
accedente  solis  sublimatione  in  herbas,  arbores,  fructus,  semina  afc: 
Fontes  plerosque  a  cisternis  illis  supermontanis  et  submontanis  nivium  ^ 
pluviarum  coUectarum  oriri  cum  Hobbio,  Derkennio  et  in  omni  eruditic^' 
genere  versalissimo  Vossio  non  dubito;  nonnullos  tarnen  vaporibus  sm^ 
terraneis  deberi,    ab    his   eliiim  omnes  aquarum  virtutes  minerales,  imo^ 


W^o\op\)\i^t  @(j^nftcn.  195 

ceteras  specificas  simplicium  vires  repetendas  Chemicis,  fratri  Basilio, 
Groschedelio ,  Helmontio,  omnino  assentiendura  putem,  cum  sol  et  aar, 
agentia  et  patientia  universalia ,  solo  terrae  subjectae  statu,  si  lucem  jain 
propriorem  et  rectam,  jam  obliquioreni  et  remotam  addas,  varientur. 

30.  Hactenus  de  totius  globi   phaenomenis,   nunc  ad  spe- 

eierum  apparentias  veniendum   est,    quae  tarnen   fere  e  phaenomenis 

globi  oriuntur.    Porro  specierum  phaenomena  sunt  vel  qualitates  sensibiles, 

vel  motus,   etsi  omnes  qualitates  istae  sint  insensibiles  motus.     Qualitates 

sensibiles  sunt  aut  Visus,  aut  auditus,  aut  odoratus,  aut  gustus,  aut  taclus. 

Qualitates  visus  sunt  Lux  et  colores.     Lux  est  motus  aetheris  ad  sensum 

rectilineus  celerrimus  in  quodlibet  punctum  sensibile   circum  circa  propa- 

l^atus.     Vide  supra  §.  7  et  infra  §.  56,  nee  sufficit  propensio  ad  motum 

Cartesiana,   quia  omnis  propensio  ad   motum,   quam   non  sequitur  motus, 

npn  durat   ultra   momentum,    adde   supra  §.  23   et  infra  §.  57 ;    porro  lux 

«st  vel  primigenia  illa  in  sole,  de  qua  §.  4  et  5,  vel  secundo-genita,  eaque 

2Ul  originalis,   aut  imitata:    Originalis  est  in  igne  apud  nos  genito  qui  fit 

-sethere  innumerabilium  bullarum  rupturis  acervatim  disploso,  dequomox; 

Imitata  est  in  speculis,   tum  in  rebus,    quae  diuturna  apricatione  radios 

<3olIigunt,    ut   Lapis   Bononiensis,    cicindelae.     Quaedam   digestione 

^ermentationem  seu  motum  intestinum,  atque  inde,   si   satis   fortis,    vel 

lucem,    seu   ignem  solo  visu   sensibilem,    ut  ligna  putrida;    vel  etiam 

mgnem   communem,    ut   foenum   madidum   accumulatum    facit,    pro- 

^ducunt. 

31.  CoIoresEmphatici  experimento  Prismatis,  reales  asse veratione 
^:5aeci  apud  maximae  diligentiae  virum,  Robertum  Boylium,  posteritati  re- 
B  icta,  egregie  illustranlur.    Ajebat  ille,  asperrimam  superficiem  albi 

igrique,     glaberrimam    rubri     (etsi    aliquando    vanans    caeruleum 

raetulerit)  a  se  taclu  deprehendi:  nigrum  tamen  albo  asperiorem,  ceteros 

^c?olores,    prout  ab  extremis  abeunt,    fere  asperitate  decrescere.     Si  ila  est, 

^lirediderim   alba   luci  magis   convexitatem ,    nigra   concavitatem   obvertere: 

^inde   illa    reOectent,    baec  abdent  lucem,    et   facies  nigri  minus  planitiei, 

^lus  aculeorura  habebit.    Goctio  item  rubedinem  faciet,  quia  inaequalitates 

^ibradit.     Sed  haec  obiter;    nostrum  enim  est  hoc  loco  motus  potius  quam 

Qualitates  ad  sua  principia  revocare.     Tenebrarum  nulluni   proprium  efflu- 

X^ium  esse,    sed  apparere  tantum  distantia  vel  hiatu  inter  partes  sensorii  a 

luce  aifectas  notalo,  vel  hinc  concluseris,  quod  nullis  speculis  aut  lentibus 

13» 


196  $^t(ofo^^if4fe  e<!^riften. 

colliguntur.  Adde  hoc:  ubi  multutn  humoris  aquei,  multum  ni- 
goris,  quia  is  totus  alcalizatus  seu  vacuus,  de  quo  infra,  ergo  perspicuus, 
ergo  lucem  admitteDs,  non  reflectens;  adde  et  colores  in  plerisque  non  a 
sola  reflexione,  sed  etiam  a  subtili  quadam  luce  seu  igne  proprio  immixto, 
non  minore,  quam  odorum  effluvia,  perpetuitate  disploso,  etsi  raro  in 
tenebns  sine  alia  luce  oculos  movente,  fortasse  variari  nonnunquam 
posse. 

32.  Sonus  non  consistit  in  motu  a^ris,  aärem  enim  voce  illam 
rem^  cujus  gravitas  in  Baroscopio  sentitur,  quae  comprimi,  exhauriri,  pon- 
derari  potest.  lam  constat,  exhaustis  utcunque  et  clausis  vasis  campa- 
nulam  intus  pulsatam  extrinsecus  audiri.  Consistit  ergo  in  motu  aetheris, 
sed  moderato  et  in  circulos  abeunte,  ut  lapide  aquae  injecto  videmus,  cum 
lux  consistat  in  forti  et  recto  partis  subtilioris.  At  oder  in  aäre  consistit: 
cum  enim  aar  sit  aqua  subtilis,  fitut  allapsu  suo  non  minus  subtiles 
salium  partes  solvat,  quam  aqua  crassas.  Ut  igitur  sapore  percipimus 
salia  crassa  in  aqua,  ita  odore  subtilia  in  ai^re  soluta;  ut 
proinde  nares  sint  os  illud;  quo  aärem  gustamus.  Sal  autem,  ne  de  voc« 
quaestio  sit  hoc  loco  (infra  enim  longo  alio  sensu  vox  usurpatur)  voco  cum 
Gebro,  quicquid  liquore  aliquo  solubile  est. 

33.  Sciendum  est  autem^  nuUam  ejus  generis  solutionem,  quae  sine 
reactione  fit,  centralem  esse.  Centralis  enim  solutio  fit  buUarum  cen- 
tralium  apertura,  unde  actio  et  transformatio,  de  quo  mox;  superficia- 
ria  contra  non  nisi  bullarum  superficiariarum  apertura,  centralium  disgre- 
gatione,  quod  re  liquida  proportionata  sese  poris  insinuante  contingit,  unde 
mox  alio  dissimili  superveniente  praecipitatio :  superficiariae  autem  bullae 
sola  fusione  crassa,  et  sensibili,  et  externa,  sed  debili  fiunt,  unde  metaila 
soluta  reduci  possunt  igne  in  corpus,  centrales  insensibili  quadam  et  in- 
terna, et,  quamdiu  clavem  non  reperimus  nee  naturae  arcana  excussimus, 
lenta,  sed  firma  fusione  formantur,  quanquam  et  natura  saepe  species  si- 
milares  in  instanti  producat. 

34.  Caloris  eadem  est  causa,  quae  lucis,  solo  subtilitatis  discrimine. 
Ulrumque  et  oritur  a  motu  intestino  in  se  redeunte,  subtiliora  sul  ejacu- 
lante,  vid.  sup.  §.  7,  et  eum  facit.  Unde  et  raritas  et  congregatio  ho- 
mogeneorum.  Contra  frigus,  quod  constringit,  oritur  a  motu  quodam 
forti,  et  recto,  sed  crasso,  unde  obtundente,  non  penetrante,  ac  proinde 
non  solvente^   sed   constringente.     Dura  autem   aut  alioqui  densata  et  con- 


VWf^UpW^t  et^riftcn.  197 

feria  sunt  pleraque  frigida,  ut  marmor,  metallum,  mercurius,  quia  pori  sunt 
angusti,  per  quos  transit  aar  seu  ventus:  unde  ventus  frigefaciens  con- 
stringitur  colligiturque,  prorsus  quemadmodum  in  civitatibus  angiportus 
plurimum  semper  frigoris  habere  solent.  Unum  addo  ad  majorem  rei 
lucem,  impressionem  calidi  et  frigidi  difierre,  ut  in  eadem  hasta  punctura 
praeacuto  spiculo  facta,  a  rudi  capuli  lignei  ad  perforandum  impactura. 
Gaeteras  innumerabiles  qualitatum  tactus  varietates  ingredi,  non  est  hujus 
temporis,  cum  pleraeque  a  superficiaria  magis,  quam  centrali  rerum  con- 
stitutione oriantur,  fontes  tamen  explicandi  attingemus  infra  §.  59.  Transea- 
mos  ad  corporum  motus  extraordinarios  seu  physic<^s,  qui  ex 
gravitate  seu  principiis  mechanicis,   quantum  sensu  apparet,   non  oriuntur. 

33.*)  Hos  obiter  partior  in  sympathicos  et  antipathicos.    Sym- 
pathie! sunt  verticitas   et   attractio.     Illa  est  in  linea  circulari^   haec 
in  recta;    illa  ad  certum  globi  punctum  circa  centrum  suum,  haec  ac  cei^ 
^ni    rem.     Verticitas  est  non  in  magnete  tantum,    sed  et  in  plerisque 
febus,  etsi  impari  gradu,  nam  alia  aliis  magis  aetheri  pervia,  ac  poris  suis 
motui  ejus  proportionata  sunt,  magnes  ferrumque  prae  caeteris,  ob  frigoris 
«niorem    nativum    diutumumque   in    fodina    versus   polos    situm.      Sed    is 
"^■•eöe   amor  ad    directionem   tam    constantem   tamque    universalem,    nisi 
^^^se  universalis  ubique  praesens,    id  est  circulatio  aetheris  accedat,  suffi- 
^^''ö    non  potest :    verticitas  igitur,    seu  ut  librata  inter  polos  globi  nostri 
®^troma  sua  constituant,   videtur  fieri  a   motu  aetheris  ab  Oriente  in  occi- 
^^tem,   supra  §.  9.  10,  qui  prohibet,    ne  extremitates  orienti  occidentive 
"'**ecie  aut  oblique  obvertant,    restat  ergo   septentrio   et   meridies.     Quae 
^^1^    in  hoc  verticitatis  negotio  particularia  se  phaenomena  offerunt,  exa- 
"^^U^re  a  praesenti  brevitate  alienum  est. 

34.  Hoc  tamen  omittere  non  possum,  cum  omnis  consistentia  seu  co- 
"^^^sio  corporum  oriatur  a  motu,  corporum  in  toto  quiescentium  orituram 
^  Partium  motu,  in  se  (ne  avoleut)  redeunte,  id  est  circulari;  vel  potius 
^^  coarctationem ,  quandoque  elliptico ,  per  abstractam  motus  Theoriam ; 
"*^c  Corpora  eum  motum  ita  exercere,  ut  commodissime  possint;  possunt 
^^tem  commodissime  in  eam  plagam,  qua  motus  aetheris  non  obstat,  ergo 
v^i^Us  polos  globi  terreni,    quia   motus  aetheris  non  est  versus  polos,    sed 


*)  2)ie  bop^)t(te  3S^^lu^8  bcr  §§.  33  unb  34  pitbet  \\i^  in  ber  Crlgindauögabe;  flc  muß 
^^^alUn  »erben,  um  bi«  (Sitatlon  ber  §§    nic^t  ju  öcrtt>irreu. 


198  ^^t(o[o^ttf(^e  ©c^rifteu. 

circa  poIos.  Ilem  porro  motus  partium  suos  corpori  proprios 
polorunique  diversorum  et  polis  affrictorum  antipathia 
slituit.  Poli  maguetis  appellantur,  quia  Polis  terrae  respondent,  q 
nou  sint  in  axe  intestini  motus  magnetis,  sed  potius  in  aequatore 
tarnen  is  motus  partium  non  est  parallelus,  sed  fit  circuHs  in  f 
intersecantibus  ad  instar  meridianorum ,  hinc  nova  cum  polis  terra« 
litudo.  lam  rotetur  Sphaera,  vel  saltem  Orbis  aut  annulus  circa 
horizonti  perpendicularem ,  et  tangat  in  aequatore  aequatorem  i 
sphaerae,  vel  orbem  saltem,  aut  annulum  similiter  rotabilem ;  impri 
motum  suum,  sed  in  contrariam  plagam :  nam  si  prior  moveatur  ab 
per  septentrionem  in  occidentem,  posterior  movebitur  ab  Oriente  pi 
ridiem  in  occidentem,  seu  ab  occidente  per  septentrionem  in  ori 
Sed  quae  in  plagis  contrarietas  est,  in  motu  non  est,  transferantu 
sphaerae  vel  annuli  permutato  situ,  retento  motu,  erit  conveniei 
plagis,  molus  sibi  obstabunt,  quia  et  punctum  retenlum  unius 
punctum  oppositum  alterius,  nam  si  utriusque  oppositum  sumatur, 
obstaculum  cessabit.  In  magnete  autem  tot  fingendi  sunt  annuli 
meridiani,  id  est  ad  sensum  infiniti,  sed  qui  omnes  in  uno  puncto 
seu  affrictionis  se  intersecant,  quod  non  magis  difficile  est,  quar 
luminis  Iranseuntes  per  idem  foramen  incoufusi ;  hac  porro  affriotione 
fertur  et  motus,  et  qui,  exempli  gratia,  parti  boreali  convenit,  sit 
quia  in  opposito  puncti  accipientis  se  circuli  rursus  intersecant,  acq 
et  ibi  Situs,  quem  habet  in  dante  oppositum  punctum  puncto  danti, 
australis.  Sed  baec  in  affrictione:  caeteroquin  similes  poli  se  rep 
ratio  est,  quia  alterutrius  situs  est  praeternaturalis.  Caeterum  i 
globo  terreno  credibile  est,  similes  magneticis  motus  esse  subtiliui 
tium  fortiori  Lucis  sub  Tropicis  motu  rejectarum  versus  polos  per 
dianos  (quod  nee  a  celeberrimi  Kircheri  sententia  alienum  vi 
cujus  motus  impressionem  prae  caeteris  magnes  et  ferrum,  genuina 
soboles,  receperunt.  At  quae  inclinationis  magneticae  ratic 
acus  levata  vel  depressa  poli  elevationem  monstrat?  uulla  alia,  cu 
libet  magnes  et  quaelibet  acus  quasi  affricti  censendi  sint  polo  t 
quam  quae  limaturae  ferreae  magneti  impositae,  quae  alteri  polo  i 
illuc  inclinat,  in  medio  posita  quiescit  aut  vacillat.  Unde  referenti 
chero  cum  sub  Lineam  ventum  est,  acus  magnetica  innumera 
oscillationibüs   titubat.     Ät   quod   idem   addit,    ultra   Lineam  non   h 


$t^ilofo)>^i|(^e  ec^nften.  199 

aeum  inclinatione  sua  poli  elevationem  monstrare;  hoc  nondum  satiscapio; 

ipsci    facti  ratio  magis  pervestiganda  est,   ut  de  causa  constare  possit,   cum 

certo    polus    magnetis,    qui    eis   Lineam   polum   telluris  nostrum   respexit, 

etiodem  et  Irans  lineam  respiciat,  ut  ajunt.    Sed  et  illud  difficile  est,  quod 

si     Xerrellae   polus  articus  suberi   imponitur   libraturque,    eundem   ubique 

meridianum  terrella  obvertat  polo  telluris,    sed  ita  ut  si  polus  antarcticus 

imponalur,  punctum  quod  prius  fuit  Orientale,  fiat  occidentale.    Tentandum 

esset   ultra  Lineam  an  arctici  an  antarctici  impositione,    quod  hie  Orientale 

pixnctum  est,  ibi  quoque  Orientale  sit;    quemadmodum  illud  quoque,  quod 

ex.    e<idem  ratione  pendere  videtur,  an  ferrum  diu  perpendiculariter  pendens, 

quod    hie  partem  inferiorem   polo   arctico,   si  libretur,   obvertere   affirmant, 

si    trans   Lineam  pependerit,    eandem   antarctico   obvertat.     Quae  cum  non 

sint    explorata,  de  ratione  comperendinandum  puto.     Cum  autem  tam  regu- 

laris    tamque  fortis  sit  in   magnete   motus,    non   est  mirum,   aärem,   qui  ei 

gravitate  sua  impingitur,    ab  eo  rejici,   eoque  mediante  motum  ferro  com- 

mtiolcari,  quod  similiter  dispositum  impressionem  facile  recipit.    Idque  non 

chordae  tantum  tensae  alteri  similiter  tensae  sonum  per  aärem  communi- 

cantis,    sed   et  eo  experimento  constat,    quod   vitrum,    cujus  sonus  pulsu 

exploratus  est,   si  similis  ab  adstante  sonus  edatur,    etiam  non  tactum  re- 

sonat«     Quaelibet  ergo   actio   magnetis    etiam   in  distans   ferrum   quaedam 

insensibilis  affrictio  erit.    Movet  ergo  magnes  ferrum,  sed  cur  ad  se  movet 

^^    trahit?    quia  ferrum  expletur  seu  perficitur  his  radiationibus,  ut  alcali 

a<^ido  proportionato ;  his  ergo  sorbendis  magis  magisque  accedit,  et  ita  fonti 

*psi    seu  magneti  propinquat. 

35.  Igitur  attr actio  ferri  per  magnetem  facills  explicatu  est,  ex- 

P^icata  tractione  Electri,  differunt  enim  subtilitate  tantum,   unde  attractio 

'^^KUetis  nee  frictione   indiget  (quanquam  politura  juvetur)  et  crassa  cor- 

P^>^a  penetrat.     Attractio  electrica  meo  judicio  facile  explicari  potest, 

^^pUcata  attractione  qua   fumus   attrahit  ignem.     Nam,   ut  pueris   notum, 

^^^dela  fumante  ardenti  ita  supposita,   ut  fumus   illius  ad  flammam  hujus 

t^^^ingat,    descendit   ignis  per  scalas  quasi  fumi,   et  extinctam  recens  can- 

^^lam  reaccendit,   quae   etiam   fulguris  causa  esse  potest.     Hujus   vero 

^l^Qctricae  et   fumariae  attractionis  hoc  solum  discrimen  est,  quod 

^^c  ipsa   forma   sui,    illa  non  nisi   effectu   sentitur.     Descensio   ignis  per 

^*^um  videtur  fieri   eodem  modo,    quo   ascensio  aquae  per  antliam,    vel 

^^^Mus  irruptio  aquae  vel  a^ris  in  recipiens  evacuatum.     Nam  fumus  nimis 


200  ^l?i(o[o^>^if(^e  ^(^riftcn. 

displosionibus   exhaustus,    quod   in  igne  jam   collectum  reperit,    resorbet 
uihil   aliud   enim   flanima   est,    quam    fumus   ignitus,    et    fumus   qua 
flumen   partium   volatilium   (ut  cinis   sedimentum   fixarumj    exhaustarum, 
unde  illud  in  fuligine  alcali  volatile,    in  cinere  fixum;    sed  de  his  alia 
exquisitius. 

36.  Äntipatbicus  motus    (de  sensu   et  apparentia  loquor,    nam  sE 

interiora  spectes,  nulla  est  in  corporibus  nee  antipathia  nee  sympathia)  est 

reactio,   cujus  subtilissimis  varietatibus  in  natura   rerum   pleraque   pera — 


guntur.  Reactionum  solae  propemodum  antiquis  notae:  deflagratio  (qu 
pertinet  pugna  ignis  et  aquae]  et  fermentatio.  At  Cheniici  nostri  nonk 
tantum  fortissimam  illam  pulveris  ceraunochrysi,  quemadmodum  et  antes^ 
sulphuris  et  nitri,  sed  et  innumerabiles  alias  detexere,  atque  ipsi  agnoscunHl 
potissimura  naturae  instrumentum  esse  reactionem. 

37.  Hinc  jaro  ille  veterum  Chemicorum  albi  et  rubri,   seu   mascui 

et  foeminao  amplexus,    hinc  Basilii  Yalentini  pugiles,    hinc  decantata  tri  = 

principia  Isaaci  Hollandi,  fratris  Basilii,  et  Paracelsi;    Gas,  Blas,   Archaeu . 

Helinontii;  Humor  Sylvii  Triumviralis,  perfectum  et  imperfectum  Glauber^B 
Aciduro  et  Alcali  Tachenii,  acidum  et  salsum  Travagini,  quae  omnia  ceriucm 
est  recidere  eodem. 

38.  Hinc  illud  Basilii : 

Quae  duo,  quae  tria  sunt,  eadem  rediguntur  ad  unum, 
Quod  si  non  capias,  sunt  tibi  tota  nihil. 
Sed  pleraque  ita  intricate,    ita  ambigue  proponuntur,    ut  constantes  tern^ 
norum  definitiones  vix  ac  ne  vix  quidem  haclenus  impetrare  licuerit.  Qua 
variationem  doctissimus  Boylius  in  Ghemista  sceptico  egregie  exagitavit. 

39.  Igitur  revera  duarum  in  globo  nostro  rerum  tantum  reactio  es=- 
Exhausti  et  distenti,  seu  ut  cum  Democrito  loquar,  vacui  et  plen^ 
atque  haec  est  unica  origo  omnis  fermentationis,  omnis  deflagr 
tionis,  omnis  displosionis,  omnis  pugnae  inter  ignem  et  aquar 
acidum  et  alcali,  sulphur  et  nitrum. 

40.  Causam  non  est  opus  diu  quaerere  post  Hypotheses  nostras  pra 
constilutas.     Nam  §.  26.  27  ratio  reddita  est,   cur  a^r  compressus  tanta 
se  resliluat  in  libertatem ;  contra,  cur  locus  aörem  exhaustum  tanto  imp 
resorbeat?     Gum  ergo  aqua  nihil  sit  nisi  congeries  bullarum  innumera 
lium  exhauslarum.    et  ignis  totus  substantia  turgeat,    eae  permixtae  at<^ 
ipso  lapsu,  motu  aut  gravitate  coUisae  rumpentur,  et  maximo  impetu  al 


^»:?c:onerabitur,  altera  sorbebit.  Idem  de  omnibus  aliis  reactionibus  dicenduro 
^^^t,  magnitudine  tantura  bullarum  et  multitudine,  et  situ,  et  figura^  et 
^j^  haustionis  atque  compressionis  quantitate  pro  re  nata  variatis. 

41.  Nam  si  bullae  sint  Evanidae,  et,  ut  sie  dicam,  aqueae 
sr  ^^1  aäreae,  ut  in  imperfecte  mixtis,  nuUum  fit  ex  reactione  mix- 
d.A  Kni  sensibile,  sed  cuncta  disperguntur.  At  si  bullae  sunt  terreae  seu 
^v^fCreae,  excitatur  ipso  reaelionis  calore  fluxus  quidam  novus,  seu  fusio 
■  cft^ensibilibus  istis  velut  follibus  inflata  et  ex  dissilientium  bullarum  frag- 
'^^ü^snibus  aliae,  sed  dissiiniles  reconflantur,  unde  novae  speciei  ortus, 
^  *-       centralis  rerum  mutatio. 

42.  Haec  jam  cum  Ghemieorum   principiis  non  difficulter  eon- 
^**^*«ntur,    quae    notum    est    illos    dividere    in    nucleum    et   corticem. 

C3leus  constat  decantatis  illis  Triumviris,    cortex   terra   mortua   et 

iegmate.     Cortex  et  ipse  totus  componitur  ex  buUis,    uti  omnia   cor- 

VI  sensibilia,    sed  minoribus  et  dispersioribus ,    quam  ut  effectus  sensi- 

*  •  ^^s  producantur:    maturatur  tamen  paulatim,    id  est,   subtilibus  quibus- 


^"^^^^^Äa  fusionibus  vel  a  sole  vel  aliunde  ortis,  ex  bullis  minoribus  pluribus 
^^^-^od  et  in  aqueis  sibi  appropinquantibus  experientia  docet)  fiunt  pauciores 
'^^^Jores,  unde  nucleus  ex  cortice  et  oritur  et  lente  nutritur. 

43.  Sciendum  est  enim,  ut  praeclari  Uli  Micrographi,  Kircherus 
^^  Hookius,    observavere,    pleraque  quae    nos    sentimus    in    majoribus, 

1  "V* 


^^eum  aliquem  deprehensurum  proportione  in  minoribus,  quae  si  in  in- 
*^  ^  Cum  progrediantur,  quod  certe  possibile  est ,  cum  continuum  sit  divisi- 
^  ^  ^  in  infinitum;  quaelibet  atomus  erit  infinitarum  specierum  quidam  velut 


^dus,    et  dabuntur  mundi   in    mundis    in    infinitum.     Quae  qui 
^    ^"^^ffundius  considerat,    non  poterit  non  exstasi  quadam  abripi  admirationis 
^^  ^^sforendae  in  rerum  Authorem. 

44.    Hinc  jam  apparet  Anaxagoreae  cujusdam  infinitae  bp.oto(jLepe(ac 

^^^^  nostra   de    paucis    rerum    elementis   sententia    conciliatio:    etsi    enim 

**^m  esset,    putredinem   esse  insensibilem  verminationem ^   et   situm 

^^^^nsibilem  fruticationem,  et  ad  rem  esse  aquam  insensibilem,  et  frigus 

^^^  aOrem  conglaciatum,  et  ignem  esse  sulphur  subtile^   et  aquam  esse 

^^*"^m  subtile,    et  animalcula   illa  putrescentia  rursus  resolvi  in  alia  mi- 

^^'^**^,  et  sie,  ut  lubet,  in  infinitum,  haec,  inquam,  etsi  vera  essent;  uti  ex 

^^*"^  fortasse  sunt,   non   tamen  sufficerent  reddendis  rerum  causis,   cum 

^^Ysplum  potius  seu  analogia  afferatur,  quam  causa.    Nam  ubique  rest^bit 


202  ^l?ilo(ov^lf(^t  e>d}xi\itn, 

sine  fioe  quaestio,  nee  minus  impeditum  erit,  cur  secundum  seu  subtile 
nilrum  pugnet  cum  subtili  sulphure,  quam  cur  primum  seu  crassum  cum 
crasso.  Nos  vero  rationes  reddidimus  eliam  illis,si  quae  sunt,  in  infini- 
tum  replicationibus  sufiecturas. 

45.  Sed  ab  Anaxagoristis ,  ita  enim  pace  eorum  doctissimos  illos  Mi- 
crographos  appellare  liceat,  ad  Chemistas  nostros  redeundum  est.  Ac  de 
cortice  quidem  diximus,  qui  ad  seusum  aöre  et  aetbere  neque  vacuus 
neque  plenus,  sed  fere  indifferens  ac  proinde  iners  (etsi  lateat  semper  in 
illo  quoque  virium  nonnihil)  terra  atque  aqua  potissimum  constat,  sed 
Nucleus  sensibilibus  effectibus  demonstrat  impraegnationem  suam.  Ubi 
facile  cum  illis  transigi  potest,  qui  duobus  principiis  contenti 
sunt,  uti  veteres  chemici  fere  omnes  sulpbure  et  Mercurio,  seu 
masculo  et  foemina,  vel,  ut  Tachenius  aliique  vocant,  acido  et 
alcali.  Nam  bulla  aäre  exhausta  (et  contra  aetbere  distenta)  est  alcali, 
foemina,  et  (sensu  veterum  chemicorum)  mercurius;  bulla  a^re  distenta 
(et  contra  aetbere  exbausta)  acidum,  sulpbur,  masculus.  Nam  quod  aetbere 
tantum  plenum  est,  sensibus  vacuum  est:  jam  alcali  potius  quam  acido 
adscribendam  vacuitatem,  Glauberus,  Tacbenius,  aliique  facile,  opinor, 
mihi  assenserint.  Cum  ea,  quae  ipsi  alcalia  vocant,  pleraque  sint  per- 
spicua,  tenuia,  levia,  fluxum  et  vitrificationem  juvantia,  ut  nitrum,  ut  sal 
tartari,  ut  ossa;  acida  sint  opaca,  aut  potius  colore  saturata,  densa,  gravia, 
ut  oleum  suipburis  vel  Yitrioli,  ut  vinum,  ut  sanguis.  Sed  haeo  tarnen 
variant,  admirabili  quadam  rerum  in  se  invicem  implicatione ,  ut  proinde 
instantia  quadam  in  contrarium  reperta  conciliatiö  potius  quaerenda,  quam 
totius  Hypotheseos  eversio  cogitanda  sit.  Unde  etiam  eadem  res  in  com- 
paratione  ad  di versa,  modo  acidum,  modo  alcali  esse  potest,  acidum  va- 
cuatioribus,  alcali  plenioribus:  et  solent  plerumque  interiora  rerum 
exterioribus  contraria  esse,  et  per  fermentationem  interiora 
extrörsum  verti. 

46.  Ne  igitur  levi   aliqua  specie   repugnantis   experimenti   commotus 
lector  totam  statim  harmoniam  turbet,  cum  tamen  plerumque  experimenta, 
ut  in  motu  ostendi,    ab  intimis   rerum   principiis  prima   specie  valde  dis- 
sentiant,    nee  nisi  multo  oeconomiae  universalis  artificio,   admiranda  Grea- 
toris  sapientia  rerum   ortus  involvente,   concilientur ;    ostendendum   est    ^ 
priori   breviter,    hypotbesin   nostram   paulo   plus  aliquid   quam  bypoth 
ess(.     Primum   enim  non   nisi  bullis  atque   vasis  subtilissima    corpusc 


$(^Ucfc^t>if(^e  ec^nfttn.  203 

co^rxeri   possunt.     Duo  igitur  summa   gencra   corporuni   esse   necesse   est: 
c^vk  f^ineotia  et  contenta  seu  contentilia  (ncque  enim  negarim  quaedam  extra 

bullös  volitare,  etsi  forte  et  ipsa  rursum  eonstantia  minoribus  bullis,  vide 

iwiCwr^^  §.  60),  solida  et  liquida,  bullas  et  massas. 

47.  Massarum  motus  motui  universal!  terrae,  aquae,  aSris,  aetheris 
(n^c^ue  enim  alterius  cujusdam  massae  grandis  statuendae  necessitatem  re^ 
p^i^mo]  conformis  est:  bullae  aliquid  propra  sibi  servant,  et  specierum  fun- 
cUiiziTEcota  locant.  Sunt  autem  bullae  naturales  aut  violentae,  seu 
o  r  c:!.  inariae  aut  extraordinariae.  Ordinariae  et  naturales  sunt,  in 
qu^il^iis  tantum  Massarum  aliarum,  terrae,  aquae,  aäris,  tantum  item  aethe- 
^^y  quantum  locus  fert,  in  quo  buUa  sita  est.  At  si  bulla  nimium  aetheris 
^»l>^at,  aöre,  aqua,  terra  justo  vacuatior,  vel  contra  nimium  aöris,  justo 
'^■i^^vis  aetheris,  constituuntur  bullae  extraordinariae  et  vio- 
*ö  i:ä  mae. 

48.  Ordinariarum    nuUa  extra  ordinem   actio   est,    et   quiescunt, 

nisi       quatenus  abripiuntur  motu   massarum   universalium.     Si    quid 

®>^ii3CÄ  extraordinario  quodam   motu  cieatur,   mox  statim  eum  amittet,   cum 

^>t.     ^1  perpetuo  cum  totius   massae   universalis  torrente  confligendum.     At 

*^*^  1  lae  extraordinariae  utcunque  motu  universali  abripiantur,  quam- 

^*^*      Bon  rumpuntur  tamen^    motus  cujusdam  extraordinarii ,   ruptura   exe- 

^^i^di,  vim  secmn  gestaut,   prorsus  ut  vasa  aSre  exhausta  aut  distenta  huc 

*ilo.o    circumgestata,  quandocunque  aperta,   aut  exonerantur  aethere  et  sor- 

"^*^t   aerem,   aut  exonerantur  aöre  et  sorbent  aetherem,   adde  supra  §.  27. 

49.  Utrumque   genus  bullarum   ordinariarum  et  extraordi- 

"^^fiarum  vel  exhaustarum  vel  distentarum,    in   crassas  et  te- 

^  ^  es,  seu  aqueas  et  terreas  vitreasve  dispescitur.     Et  quamvis  ex 

™ici-ographorum   observationibus  dentur  continuo  aüae  aliis   minores,    ma- 

^®bit  tamen  semper  eadem  proportio:    cum  aqueae  aöreis  comparatae   sint 

terreae,    et   aöreae   ad  aethereas   eandem   proportionem   habeant,    et   nihil 

'^'^^hibeat  dari  alium  aetherem,    de  quo  nobis  nee  suspicari   licet,   aethere 

mo    c]uem  ratione  et  experimentis  colligimus  tanto  superiorem ,   quanto   est 

^^Ua    terra,   aut  aör  aqua.     Sed  haec   in  computum   nostrum,    quia   nihil 

*^ae  Phaenomena  variantur,  venire  non  possunt.    Hinc  jam  apparet,  bullas 

*^   Universum  ordinarias,  exhaustas,  distentas,  rursus  non  solum  in  debi- 

^^   et  firmas,  imo  si  lubet,  medias,  sed  et  in  magnas  et  parvas, 
^^o   et  rursum,  si  lubet,  medias  (multiplex  enim  hie  inter  extrema  lati- 


204  $^ilo|o))^tf(i^e  ^(^riftett. 

tudo  est]  discerni.    Figurarum  multitudinisque  varietates  et  sunt 
innumerabiles,  et  nihil  conferunt  ad  summaro  rerum. 

50.  Hinc  jam  illa  absoluta  Paracelsistarum  sive  quinitas  sive 
trinitas  valde  suspeeta  redditur.     Nam  ut  de  inertibus,  phlegmate  et 
terra  damnata,  quae  fere  buUis  ordinariis  (pblegma  aqueis,  terra  damnata 
vitreis)    aut  extraordinariarum   nimis   parvarum,   vel  utcunque  magnarum, 
tarnen  paucarum,  ordinariis  involutarum,  confluge  constant,  nihil  repetam; 
forte    tertium    illud    mercuriale    principium    est   jam    alcali,    jam 
acidum  volatile^  add.  infr.  §.  60,  ut  proinde  verear,  ne  quaternionem 
utiliuni  prineipiorum  habituri  simus:  buUas  exhaustas  majores,  seu  alcali 
vel  sal  fixum;    buUas  distentas  majores,    seu   acidum    Tel   suiphur 
fixum;  bullas  exhaustas  minores,  seu  alcali  volatile;   bulias  distentas 
minores,   seu  acidum  volatile.     Quin  imo  an  medium  detur  aliquod 
inter  fixum   et  volatile,   quae   sit   etiam   tri  um,    ut  vocant,    regnorum 
varietas,    experimentis ,    at  non   paucis,   non   quibuslibet,    sed    multis 
magnisque  inter  se  coUatis  dijudicandum. 

51.  Neque  ego  hoc  loco  divinatione  praepostera  me  prostituere  volo, 
quanta  enim  rursus  esse  potest  in  exhaustionis  constipationisque 
gradibus  varielas?  et  hie  certe  Hypothesin  condituro,  nisi  temerarius  haben 
affectat,  subsistendum  est ;  specialior  enim  applicatio  ab  experientia  pendet. 
Credidi  tamen  semper  admirabiiem  Conditoris  sapientiam  ita  res  insti- 
tuisse,  ut  paucis  multa  gerantur.  Unde  si  somniandum  esset,  dicerero, 
duorum  istorum  naturae  instrumentorum,  distenti  exhaustique,  ter  ternas 
in  summa  varietates  esse:  utrumque  esse  minime,  mediocriter,  maxiroe 
exhaustum  distentumque,  atque  herum  rursus  unumquodque  subtile,  me- 
dium, crassum.     Schema  hoc  esto: 


f 

i 

i 

i 
f 

f 

i 

i 

i 


$^Uofo^^tf(^  ©(i^rtftett. 


205 


9 

s 

CA 


Bulla 

*?    ii  D3    a    "^ 

3    S    3    3  3.  5    S* 

o    s-  o    §  tt    2. 

a  2.  2^  §     5* 

O      A       D      g 

^.  » 


-2   o   B 

-•§3. 
■^  a  *   - 


Bulla 


3) 

•1 

3 

-< 

e: 

o 

^■^ 

CO 

•< 

O 

r» 

C 

1 

O 
03 

*• 
o 

Variatio  continentis  in 
crassitudine. 


o 

Q: 


O- 

o 

Ui 

CO 

O 

03 

C 
o 

03 


o 

09 
09 
CD 

3 

— •    -1 

CA       fl; 

D 

£: 

5" 


Variatio  continentis  in 
amplitudine. 


s 

i'f  B  B  5 


3.  » 


^    K*    CO     — 


CA 


O- 

C 
o; 

9 

*• 

O 

o 

5 

o 


c 
0 


ȣ3 

C 

o 

09 
O) 

<' 

09 


s 

o 

o- 


09 

< 
09 


O 
<^ 

So* 

CO 

er 


OQ 


w 

^       Variatio  contenti  in 

09 

2^    plenitudine    et   vacui- 
g       täte  aliqua  vel  nulla. 

£* 


O 

09 


Variatio  contenti  in 
o- 
g*    plenitudine    et    vacui- 

o       täte  majore  vel  mi- 

09 

nore. 


P3 

H 

3- 

09 
g 


09 


s 

09 

H 

B 

O 


B 

o 


o 
o 

*9 


s 

D 

b' 

Cb 


o 

•1 


206  W^o\opW6ft  @(^riftcn. 

52.  Igitur  sunt  quatuor  massae  grandiores  seu  elementa,  indefinitae 
replicationes  seu  homoeomereiae ;  principia  componenlia  indeterminata,  ob 
graduum  varietatem,  deinde  ob  Änalyseos  per  se  impossibilitatem ,  unde 
plerumque  ex  resolvente,  igne,  menstruo  etc.  cum  soluto  decomposita 
fiunt:  imo  vix  illa  componentia  haberi  debent,  quorum  reconjunctione  res 
regeneratur,  nam  haec  quoque  ipsa  illa  conjunctione  destrui  solent,  et 
solutione  generata  sunt.  Manet  tarnen  duo  principia  utiiia  esse,  tres  ax; 
£v  irXaTei  principiorum  utilium  gradus,  tria  regna.  Regna  difTerunt  par- 
tium solutione,  subtilitate  et  varietate;  gradus  evectione,  et  coctione,  ei 
virlute.  Quanquam  plerumque  quae  virtute  aucta  sunt,  et  subtiiitale  augean- 
tur,  unde  et  in  regno  animali  activitas  major,  sed  et  evahescentior. 

53.  Methodus  medendi,  bis  ita  positis,  ßi  pergere  conjeetando 
licet,  huc  redit,  ut  acida  alcalibus  et  contra,  sed  gradu  similibus,  euren- 
tur:  Ergo  acidum  mercuriale  curabitur  alcali  mercuriali,  acidum  sulphu- 
reum  alcali  sulphure,  acidum  salinum  alcali  saline,  summum  venenum 
frigidum  seu  alcalizatum  summo  balsamo  calido  vel  acido,  et  contra :  ita 
contraria  contrariis  substantia,  similia  similibus  gradu  curabuntur.  Et  quia 
fortasse  tres  illi  Mercurii,  Sulphuris,  salis  gradus  rursus  magnam  habent 
latitudinem  tum  in  se  ipsis,  tum  inter  se,  et  sunt  alia  aliis  mercurialiora 
aut  salsiora :  hinc  jam  non  quaelibet  acida  quibuslibet  alcalibus,  quaelibet 
distenta  quibuslibet  exhaustis,  sed  proportionata  proportionatis  (unde  sym> 
patbicae  illae,  aut  antipathic^e,  seu  specißcae  medicamentorum  quorundam 
vires)  experientia  discernendis  curantur,  prorsus  ut  duobus  recipientibus 
vitreis,  altero  pleno,  altere  exhausto  per  orificia  junctis,  nisi  justa  in  pleno 
quantitas  sit,  replendo  exhausto,  aperto  Epistomio  communi,  ruptura  se- 
quetur.  Caeterum  Regna  sibi  alimenta  praebent  per  scalam,  mineralia 
vegetabilibus,  haec  animalibus,  et  retro;  omnia  omnibus,  medicinam  etiam 
per  saltum. 

54.  Sed  haec  applicatio  omnis  hactenus  divinatoria  est,  et  si  cui  dis- 
pHcet,  nee  dicta  esto.  Sufficit  causam  omnibus  motibus  explieandis  suf- 
fecturam  reddidisse,  sufficit  ex  simplicissimis  et  liquidissimis  et  intelleclu 
facillimis,  ad  hanc  usque  experientiae  portam  volatilfes,  alioquin  et  usui 
vitae  atque  analysi  practic^e  inconciliabiles  Theorias  deduxisse;  sufficit  ea 
attulisse,  quae  sectae  omnes,  salvis  domesticis  opinionibus, 
ferro  possunt. 

55.  Qui  negat  motum  terrae,  motu  aetheris  cum  sole  seu  luce  circa 


^^ilofo^^tf^e  @<i^nften.  207 

terram   contentus  esse  polest:    sed  et  Yacuum  affirmes  negesve  periDde 

est,  cum  sponte  fatear,    quicquid  aöre  exhauritur,  aethere  repleri;  prorsus 

ao   relictis   inanitatulis,    nihil    ad    hypotheseos  summam.     Nee   Aristoteles 

ejusque    germanus    interpres    cum    subtilissimo    Thoma    Anglo    illustris 

Digbaeus  mihi  indignari  possunt.    Uli  elementa  quatuor  habent :  terram, 

aquam,    a^rem,   ignem;    ego   pro  igne  aetherem,    qua  nisi  vocis  distantia? 

^am  ignis  Aristotelis  purus,    qualis   sub  concavo  Lunae,   seu   supra  ai^rem 

^ab  eo  supponitur  et  a  me  coDceditur  (qui  aetherem  credo  a^re  superiorem), 

^vel    ipso   Aristotele    teste    non    urit:    recte    tamen    ignis   appellatur,    cum 

Wagnis  noster  ex  aetheris  collecti  displosique  flumine  fiat.     Praetuli  nihilo- 

'Hninus  aetheris  nomen,    quia  ei   multos  alios  magnosque  effectus  illi  in- 

^nbservatos  adscribo.     Ignis   enim  familiaris  significatio  longo   alia   est,   et 

-^Eiether  meus  ignis  communis  causa   potius  'quam   materia   est:    quanquam 

^KM)ntra  originario  vocis  usu  idem   sit  aether  graecus,   quod  ignis  latinus. 

ed  consuetudo  effecit,  ut  corpus  quoddam  ipso  a6re  subtilius  aethera  no- 

inemus. 

56.     Porro  rarum  et  densum  recte  quidem  Digbaeo  summa  cor- 

orum  difierentia  est,  nam  et  illae,  quas  primas  Peripatetici  vocant,  qua- 

itates  inde  deducuntur.     Cum   calidum   sit  rarefactivum,   frigidum  densa- 

ivum ,    humidum   rarum ,   siccum   densum ;    illa  activa ,   haec  passiva :    et 

alida   motu  intestino   forti   cum   subtiles    radios    ejaculentur,    tum    aärem 

ravitate  sua   innitentem   rejiciant  ventilentque ,    quae  ventilatio  pariter  et 

adiatio  ad  alia  corpora  pertingens,  tum  porös  eorum  aperit,    et  particulis 

etenus  densitate   constrictis  liberum  similis  motus  aut  campum  praebet, 

ut   conatum  si  nondnm  habeant  imprimit,   unde   et  congregatio  homoge- 

eorum  sequitur,  uti  metalla  scoriae  varie  confusa,  rarefaciente  ignis  fluxu 

iberata  partes  dispersas  naturali  deinde  gravitate   in   regulum  colligunt. 

ed  ut  rarum  densumque  praestet,  quod  exhaustum  distentumque  nostrum, 

^^d  est  vim  a  dilatatione  aut   compressione  se  restituendi,   aliud  quiddam, 

^^motus  scilicet  aetheris,  addi  debet.     Nimirum  viro  egregio  reliquiae  Meta- 

I^^hysicarum    notionum    insederant,    unde    illam    rerum    compressarum    aut 

^cJistractarum   ac   se    restituentium    vim,    nescio    cui    appetitui    innato 

«^dscribit,  quo  data  materiae  moles,   etsi  plus  minusve  spatii  implere  pos- 

^it,   omni  tamen  nisu,   cum  potest,   redeat  ad  velut  praescriptam  sibi  ex- 

^ensionem.     Sed  haec  aucta  magis  magisque  Philosophiae   luce  animis  sua 

sponte   cessisse   arbrilror.    cum    ccrluni   sit,    ut   rede  docuit  cum  Gartesio 


208  ?^^tlofortil^^«  ^c^riftcn. 

Hobbius,  eandem  molein  plus  minusve  spatii  implere  non  posse;  etsi  enim 
discontinuata  longius  latiusque  extendi  queat,  non  ideo  tarnen  quidquid 
aniplectitur,  implet,  succedente  re  alia  in  partes  subliliores  rootum  separa- 
tum  habentes,  id  enira  est  esse  rariorem  [quanquam  ad  extremum  sine 
omni  vacuo  res  exitum  non  reperial,  quia  impossibile  est  rn  prorsus  pleno 
molura  uUum  extra  corpus  suum  agentem,  et  secundum  lineam  in  se  non 
redeuntem  esse]  subdivisa.  Aristotelem,  ut  in  praefatione  ad  Nizolium 
de  veris  principiis  et  vera  ratione  philosophandi  nuper  recusum  doeui, 
conciliare  longe  facilius  fuerit^  nam  ille  pene  nusquam  dieit^  quae  ei  a 
scholasticis  imponuntur.  Gerte  omnium  causam  statuit  coelum,  coelum 
autem  agere  per  motum.  Et  recte,  nam  et  Lux  nihil  aliud,  quam  rei 
agitatio  intestina,  tam  fortis,  ut  conatus  ejus  extrorsum  tendentes  ad  quodli- 
bet  et  ex  quolibet  puncto  sensibili  directe  et  reflexe  oculum  feriant.  Ab 
agitatione  tam  forti,  quis  calorem  et  rarefactionem ,  et  in  opposita  globi 
parte  contra  condensationem,  ab  bis  accedente  aetheris  motu  a  lucis  solaris 
circulatione  impresso,  buUas  et  gravitatem  et  elaterem  et  ab  bis  caetera 
oriri  miretur?  Gerte  formas  substantiales  (demta  mente)  etiam  Ari- 
stoteli  non  esse  ens  absolutum,  sed  tantum  Xo-^ov,  rationem,  proportionem, 
apt8p.0V;  structuram  partium  intimam,  quidquid  ei  scholastici  imposuerint, 
docuere  dudum  Honoratus  Fabri  et  Job.  Ra^uS;  Viri  praeter  omnigenaro 
eruditionem  ingeniosae  et  solidae  in  philosophando  libertatis. 

57.  Nobilissimi  Boylii,  vim  Elasticam  a  Spiris  quibusdam  se  resti- 
tuentibus  repetentis,  sententiam  non  improbo,  vim  tamen  illam  etiam  harura 
spirarum  restitutoriam  ab  altiore  quodam  principio,  id  est,  ut  ego  credo, 
aetheris  circulatione  repetendam,  ipsummet,  qua  est  ingenuitate,  agnituniro 
credo.  Nam  et  quod  a^r  difficilius  quam  aqua  caeteris  paribus  angustias 
intrat,  quod  eam  ob  rationem  aqua  in  eanali  angusto  et  longo  ultra  aequi- 
librium  ascendit,  quod  aqua  mercurium  penetrat,  a^r  non  penetrat;  id  etsi 
ad  partium  villositates  et  implicamenta  retuleris,  reddenda  tamen  rursus 
ratio  est  cohaesionis  implicamentorum ,  ultima  autem  cohaesionis  ratio,  per 
alibi  demonstrata ,  est  motus  intestinus.  Ratio  ergo  ultima ,  cur  aar  diffi- 
cilius angusta  transeat,  haec  est,  quia  a^r  magis  elasticus  magisque  cohae- 
rens  non  facile  dissipatur,  aut  per  partes  intrat,  sed  volvitur,  tornatur 
formaturque  in  unum  corpus.  Gur  ita?  quia  plus  in  eos  aetheris,  plus 
ergo  motus,  restitutionis,  cohaesionis:  aquae  partes  non  motu,  sed  densi- 
täte  sibi  admoventur,  minus  ergo  compressionis,  restitutionis,    cohaesionis; 


^^tifofo^<^i)(i^c  ^^viften.  209 

facilius  ergo  io  partes  diffluit,   foraraini   permeando   respondentes ,    ut   vel 

hino  appareat,    densitatem  duritiei   et  cohaesionis  causam  veram  non  esse. 

C^irtesii  Gassendique   maximorum   sane   virorum   seetatores,    et   qui- 

euxmcjue   in  summa   illud   docent,    ex  magnitudine,    figura   et   motu 

ex:plicandam   omnem  Id  corporibus  varietatem,    habent  me  prorsus  assen- 

tiertCem.     Credidi   tamen   semper,    quiequid  de  atomis   varie   ßguratis,    de 

vor^icibus,  ramentis,  ramis,  hamis,    de  uneis,    globulis  tantoque  alio  appa- 

rat^i:!    dicatur,    iusui   ingenii   propius,    a   naturae   simplicitate  et  omnino  ab 

eicp^rimentis   remotius  aut  jejunius  esse,    quam  ut  manifeste  connecli  cum 

Pha^Bomenis  possit.     Praesens  autem  Hypothesis   corpuscula   vaga   et  dila- 

beriCia  tum  inter  se   per  bullas  unit,    tum  motus  effectusque  bullarum   et 

01x11:^1  no  specierum   ab  universi   systematis   unico   universali   motu   deducit, 

atque  ita  hinc  a  summis  et  abstractis  orsa,  illinc  ab  imis  Chemicorum  ex- 

periraentis  ascendens,  in  simplicissimo  et  ex  totius  globi  nostri  statu  expli- 

cablli   gravitatis    elaterisve    Phaenomeno    theoriam    observationi    meclianice 

magna  cum  claritate  et  harmonia  connectit.     Audeo  dicere  ac  bene  confido 

denaonstrare ,    rationem   illius   celeritatis   qua   arcus   se   restituens   sagittam 

explodit,    illius   impetus  quo  pulvis  fulminans   sive   communis  sive  aureus 

obvia  omnia  prostemit,    ex  constitutione  partium  corporis,    nisi   universali 

^^^o    SIC  celerrimo  systematis  motu  advocato,    explicari  non  posse,  cum  cer- 

^^m     sit,   omnem   impetum  oriri   ex   celeritate,    certum  etiam   ex   pluribus 

"Cottbus  tardis    (nisi  maxima  a  centro   rei  distantia^    qualis  hie  nulla  est) 

^ut  etiam  partium  insensibilium  motibus  insensibilibus  utcumque  celeribus, 

'^^^tuin  totius  usque  adeo  celerem  ac  violentum  oriri  non  posse.     Equidem 

solet    motus  arctatione  augeri,  ut  densitas  corporum  compressione ;  sed  hoc 

^^    oeconomia   systematis   pendet,    in  quo   omnis   motus   aetheri   velut  suo 

^P««>Ttp  8exTixcp,    ut  sie  dicam,  incorporatus  est.     ünde  aucta  compressione 

^^^atus  intestinus  se  restituendi,   id  est  aetheris  ambientis  solicitatio,  quia 

"^    siDguias  partes  ducenda  est,    proportione   augetur:    res   ergo   sine  novo 

**^    perpeluo   aetheris   allapsu   non   potest   explicari.     Cum   illud   etiam   sit 

*^*^^r  principia  Phoronomiae  nostrae :    virtutem,  conatum,    motum   om- 

^^    (exceplis   mentibus)    semel   super a tum   cessare   omnino,    nee 

^^   sponte  resurgere,   sublato  licet  aut  imminulo  impedimentO;    vide  sup. 

^*   ^3.28.     Unde  nee  per  motum    reciprocationis   nisi  aetheris  solici- 

^^-^one   advocata,    res   explicari   potest,    qüia  nihil   per  viam,    qua    venit, 

^^lite  redit :  tensa  item  intrinseca  virtute,  etiam  dimissa  non  reslituentur, 
ly.  ,4 


210  $(^Uc|o)>Mf(^e  «Schriften.  • 

etsi  ea  sit  illorum  inlrinseca  constitutio,  ul  vis  aetheris  restituentis  in  ipsis 
potius  quam  aliis  operetur.  Quia  a^r  internus  in  duris  comprimitur,  moiii- 
l)us  elabitur,  et  haec  ratio  est,  cur  diu  tensa  tandera  flaccescant,  quia 
pauliatim  per  subtilissimos  exitus  a^r  hinc  corapressus  elabiiur,  iilinc 
distractus;  novis  supplementis  ad  statum  naturalem  redit.  Patiamur  igitur 
alios  a  figurarum  suarum  varietate  eolorum,  saporum,  aliorumque  id  genus 
causas  repetere :  at  motuum  pugnaruroque  tarn  admirabilium,  tum  in  quos 
vulgus  incidit,  tum  quos  in  resolutione  chemici  deprehendere ,  vim  incre- 
dibilem,  nisi  concurrente,  ut  sie  dicam,  totius  atmosphaerae  nisu,  ut  in 
nostra  sententia,  vix  unquam  explicnbunt,  quemadmodum  nee  chemicorum 
prineipiorum  operationes,  quae  proinde  velut  irpaxTixcuTepa  prae  Ätomisticis 
et  Figuralislicis  doctissimus  Wiilisius  ad  explicandam  fermentationem 
merito  elegit.  Idem  Wiilisius  libro  de  cerebro  et  nervis  motum  muscu- 
lorum  a  displosionibus  innumerabiiiura  sclopetorum  insensibiiium  de- 
ducit.  Reete  omnino  et  huic  Hypothesi  congruenter;  haec  autem  insensi- 
bilia  sclopeta  quid  sunt  nisi  builulae  jam  exhaustae,  jam  distentae,  inter 
se  mixtae  et  ruptae.  ünde  ad  re-eonflanda  et  redoneranda  perpetua  respi- 
rationis  velut  antlia  et  folle  opus.  Figuris  musculorum  quomodoeunque 
suppositis,  nunquam  illam  vim,  illum  fortissimum  nisum  expHcueris,  quem 
quotidie  in  nobis  ipsis  experimur.  Idem  erit,  si  cum  eruditissimo  Lowero 
musculorum  motum  explices  per  fortissimam  contractionera  utrin- 
que  in  contrarium  factam;  nam  nee  tanta  vis  contrahens  vel  restituens 
aliunde  arcessi  potest. 

58.  Unde  constat,  quae  vis,  origo  et  ratio  trium  illorum  augendae  in 
corporibus  potentiae,  seu  gravis  per  leve  levandi  fundamentorum :  distan- 
tiae  a  centro,  impetus  a  lapsu,  et  denique  nisus  a  certa  quadam 
rerum  specie,  ut  animali,  ut  pulvere  pyrio,  ut  magnete,  ut  veneno  aliisque 
exerciti,  quo  per  miraculuro  quasi  quoddam  a  minimis  maximae  res  genin- 
tur,  de  quibus  supra  §.  SO;  ut  enim  illa  a  celeritate  gravitationis, 
ila  haec  a  vi  Elateris,  rursum  autem  et  gravitas  et  elater  a  circulatione 
aetheris  turbata  oriuntur,  hoc  solo  discrimine,  quod  in  gravitate  efficiehda 
aether  movet  rem,  in  elatere  se  ipsum;  in  gravitate  se  restituit  id  locum 
suum,  in  elatere,  quod  plus  est;  se  restituit  in.gradum  suum  statumque 
raritatis,  de  quo  erat  deturbatus.  Nam  aether  circulatione  sua  res  justo 
densiores  aut  dispergit,  aut  cum  non  potest,  deprimit:  ex  hoc  oritur  gra- 
vitas,   ex   iilo  Elater.     Desiderant  omnes  philosophi  recenliores  physica 


<ß^i(ofo^^if(^e  S^riften.  211 

fzieohanice    explicari:    id    hie    perfecte    praestatur.      Quemadmodum    enim 

oan¥iia  naturae  ex  hypothesi  nostra,    ita  et  omnia  artis  horologia  et  mach!- 

n^amenta  consensu  communi  vel   ex   gravitate  vel  ex  Elatere   vel   am- 

«js  junctis  pendent.     Ex  gravitate  omnia  horologia,  in  quibus  naturalis 

cieris   alicujus   gravitas  vectibus,  rotis,  trochleis,  cochleis  tardatur;    et 

bjBft^^<^  quidem  id  commodi   habent,    quod  durabiiia  et  constantia  et  aecu- 

ra^C^n     esse  possunt,  quia  naturalis  ad  descendendum  impetus  nunquam  las- 

saftCuis*,    possunt  item  aequo  faeiie  exhiberi  in  magno  opere,    quam   moduio 

p^ir^vo;    sed    incommodum    subest,    quod   jaetari    et   de   loco   in   loeum 

tr^MT^sferri  sine  gravitatis  jactura  commode  non  possunt,  quia  jactatio  faeit, 

ut.       nonnunquam   sint   in  piano   ad   horizontem   inclinato,    quo   casu   minus 

gfiifcxritant;    unde  et  in  mari  eorum  usus  turbatur.     Ex  vi  Elastica  pendent 

h€>v*ologia  illa  minora  portatilia  vi  quadam  tendenda:  haec  contrariam  prio- 

r'ib^is  rationem  habent,  nam  id  commodi  inest,  quod  sine  gravitatis  jactura 

trsinsferri  possunt   huc  iliuc;    sed   contra   illud   incomniodi,    quod   in   loco 

etiom  priore  relicta  lassantur  tandem,   ut  arcus  diu  tensus,  et  pro  vi  ten- 

"^*Ät-ms   inaequali  aörisque   etiam    mutationibus  variantur.     Machinae,    quas 

äfl^ici    profluens  regit,  pendent  ex  gravitate;  quas  ventus,  partim  ex  gravi- 

lale^     partim  Elatere  aöris;  quas  fumus  aut  ignis,  ex  gravitate  minore  quam 

qu^o    aöris  est;    quas  homines  aut  animalia,  ex  Elatere.     Nee  faeiie  motus 

naiiai^alis  aut  artificialis,  cujus  ratio  a  circulatione  lueis  circa  terram  deduci 

non     possit,  reperietur. 

S9.  Notandum  etiam,  posse,  imo  debere  non  raro  rerum  eohaesionem, 

^^     secundariam  et  ortam  et  aliam  praesupponentem  a  gravitate  aöris 

°''**'5-      Constat  enim  experientia,   duo  plana  aegre   divelli   posse,   si  exacte 

^^gruunt,  quia  levaturo  pondus  atmosphaerae  incumbentis  vineendum  est. 

*^^^eni  ratio   est   in   duobus  curvis,    imo  in  omnibus,  quae  se  ultra  quam 

'*"    Puncto  tangunt,   ut  per  lineam   ad  congruentiam  superficiei  non  paral- 

^*^»n   divelli  ncqueant,  nisi  pondere  cylindri   aörei  aequalis  baseos  ac  pla- 

Diirn     congruentiae  subtensum   est,   superato.     Quia   cum  duo  discedunt  a 

»     ^ta  ut  primo   discessu  plus  intervalli   relinquant,  quam  eodem  tempore 

^  **    ^Oiplere   possit,  quia  scilicet  superficies  ingressus  initio  superfieie  dis- 

c^^sus  minor  est  (quod  fit,  quoties  eontactus  est  plus  quam  in  puncto)  plus 

sp^tii  Interim  aöre  vacare,  ac  proinde  plus  aetheris  ingredi,  atque  interim 

<^*^osphaeram   sive   levari   sive   comprimi    necesse   est,    concursu    quodam 

?T^viiaiis  et  elateris,  nam  utrum  advoces  perinde  est.     Atque  ita  credibile 

14* 


est,  in  corporibus  duris  aut  tenuibus  consistentiam  secundariam  saepissime 
oriri,  cum   probabile   sit,  pleraque  amplius  quam  punctis  congruere.     Sed 
lamen   haec   consistentiae   ratio  aliam  jam  priorem,   ut  dixi,  praesupponit. 
Cum  enim  divellenda  est  superficies   a  superficie  in  linea  non  parallela  ad 
congruentiam,  manifestum  est,  non  impulsu  hoc  fieri,  sed  tractione,    id 
est,    pulsione  rei   alterius   connexae,    per  ansam   nimirum   aliamque   emi- 
nentiam   in   contrarium   curvatam.     Sed   haec   connexio   jam    consistentiam 
supponit,  V.  g.  si  duas  tabulas  summe  politas  separare  aliter  quam  parallele 
impulsu,  qui  facilis,  voles,  necesse  est  ex  superjacente  ansam  ei  connexam 
vel  aliud,  quo  apprehendere  eam  possis,    eminere.     Quae  cur  connexa  sit, 
ratio  reddenda  est.     Non  potest  ergo  cum  Democriticis  ultima  consistentiae 
ratio  a  congruentia  ista  vel,  ut  nonnulli  alterius  scholae  loquuntur,  a  fuga 
vacui    (a  qua  tamen   res   minime,  sed  a  gravitate  et  elatere  potius  oritur)      ^ 
peti;  multo  minus  cum  Cartesio  a  sola  quiete,  sed  ex  rei  motu,  vide  sup.    _ 
§.2  et  1 1 ,  etsi  sensibiliores  consistentiae  ex  compositis  ejusmodi  in  omnem 
faciem  tabulis,   non  nisi  superata  per  istum  Impressum  gravitate  et   elatere^ 
aäris  discessuris,    non   raro  oriri  videantur.     Gerte  a  gravitatis  elaterisqu 
principio  vis  restitutiva  in  corporibus,  compressorum   explicatio, 
diductorum   reductio   sui,    ad   sensum   spontanea,    partim  per  memorata^ 
partim  per  memoranda  duci  debet.     Sentimus  autem  hanc  vim  non  tantu 
in  liquidis  vase  clausis,    ut   aqua,    a^re  etc.,  sed  et  in  üs,  quae  sibi  ipsi 
vasa   sunt,    id   est,    in   consistentihus   ejusmodi,  quae  neque  absolute  du 
neque  absolute   mollia   sunt,  sed  mediam  quandam  rationem  habent.     Nanr^s^ 
liquidum   est,  quod   terminos  ab  alio  quocunque  accipit,  propriis  caret,. -^ 
summa  facilitate  et  separabile  et  transfigurabile.    Durum  est,  quod  contra 
habet.     Flexibile  est  medium  inter  liquidum  et. durum,  quod  separabile 
aut   saltem   transfigurabile   est,   sed   non  facilh'me.      Ejusque   species   sunf^ 
glomerabile,    quod   etsi   facillime   trnnsfigurari ,    non   tamen   et    summ^^ 
facilitate  dissolvi  potest,  ut  filum   lineum,  sericum,  aliaque  id  genus,  qu 
non  possunt  melius,  quam  per  catenam  meris  annulis  constantem.  quoni 
unus   in   alio   sit  gyrabilis,   explicari.      Molle,    quod    parumper    raoratuB. 
transfigurantem,   non   reagit   tamen.     Tenax,    quod   valde  moratur  trän 
figurantem,    non  reagit  tamen;    Tensum,    quod    moratur  transfigurantem 
et   ei   reagit,   atque  adeo   dimissum   se   restituit.     Liquidi  per  se  facilis. 
notio  est,  cum  partes  libere   sibi  confusae  sunt;    Duri,   cum  instar  tabu- 
larum  planarum  eongruentium    in   omne   sensibile   punctum  plagamve  com- 


/ 


¥l&iIofo|)^if((^e  vgd^riftcn.  213 

p€>sitae'j  imde  et  omnino  non  levatur  tabula  a  tabula,  vel  si  parum  levelur, 

U^t^M    levatur:    similiter  dura  aut  non  flectuntur  ad  sensum  (etsi  crediderim 

pi^rlsque  subtilem  flexionem  inesse)  aut  flexa   omnino  rumpuntur.     Molle 

eV      X'enax   gradu   differunt,    utriusque   igitur   eadem   causa.     Tenax   vel 

r^iiBclibile  simul  seu   se  restituens,  vel  tantum  simpliciter  ductibile  est,  ut 

e&r^,  pix.    Simplex  ductilitas  consistit  in  perpetua  per  omne  punclum 

ses^^ibile  implicatione  et  insertione  in  se  invicem  funiculorum,  tubuloruro, 

fi^Cmilarum,    seatularum,  convolvulorum,  vasorum,   aliorumque,  quae  diduc- 

liorE^m  non   impugnant  quidem,   dififerunt   tamen,    modo  non   nimia  impli- 

caiCione  sistant,  quam  in  quibusdam  duritiei   causam    intelligere  licet,  ut 

inst^^r  filorum   glemeratione   confusorum,    nodo  facto,  mox  non  nisi  ruptura 

solv^^ntur.     Ät   in   simpliciter  ductilibus   nulla   unquam   confusio    sequitur, 

ecltji.<2tis  sibi  invicem  tubulis  semper  minoribus,  sibi  in  omnes  piagas  aequa- 

^*^eir    et  concave  et  convexe  per  innumerabiles   duplicaturas  insertis,  donec 

i^^mi»  diductione  et   nimia  sequatur  attenuatio,  et  contingat  ruptura.     Nee 

nair»   cuiquam  haec  insertio  videri  debet,  cum  omnis  fere  subtilis  accretio 

fibratim   per  has   duplicaturas    perque    susceptionem    intimam    tubiformem 

P<^ii%is,  quam  appositionem  extimam  alimenti  fiat.     Tensio  addit  insertioni 

^ub  tilorum,  ut  sint  in  eo  latere,  quo  alium  accipiunt,  occlusi;  in  aitero, 

quo    alteri  inseruntur,  aperti:    quo   facto   vicem   praestabunt  embolorum 

^^    Sensum  infinitorum,    nam   etsi   embolus  hoc   loco   cavus  et  apertus  sit, 

qua   exhaurienti  vas  pneumaticum  obvertitur,  sufficit  tamen  cum  obfirmatum 

y    qua   parte   opponitur  vasi :    diducta  jam   re ,    bis   tubulis   instructa, 

sse  est  eam  difficultatem  in  diducendo  proportione  sentiri.  quae  sentitur 

'^    ^tnbolo  extrahendO;  dum  aärem  vasis  pneumaticis  exhaurimus ;  et  remit- 

®*^to    vi   diducentis  rem   tensam   necesse   est  eadem  vi  se  reslituere,    qua 

®'^l>olus   inter  extrahendum   subito  dimissus   a  vase  resorbetur.     Hac  ten- 

^^^i«;   in   omnes  embolos   insensibiles   sibi    continue   insertos,    inaequaliter 


'^^n,  pro  distantia,  propagatae  causa,  nil  clarius,  nil  faciiius,  nil  bypolhesi 

^^trÄ-'ae  conseutaneum  magis.     Et  credibile  est,  in  corporibus,    ut  vim  cir- 

*^^s^ter  diffusam   a  ruptis   buUis,    ita   in   longum  latumve  aut  profundum 

^^•^■•^clam  evenire  a  tubulis  istis  seu   embolis    (nam   quiiibet  eorum  ante- 

^^^^uti   est  tubulus,    sequenti  embolus)  ultra  quam  Status  aöris  aetherisve 

^^^tÄlatio  fert,  vel,    ut   diximus,  eductis;    vel   etiam,    ut  illinc  eductis,  ita 

^^    intrusis,  uti  in  arcubus,  qui  a  concavitate  ad  convexitatem  vel  conlra 

^^t^mtur,  fieri  par  est;    ubi  etiam   humoris  aiicujus  intra  meatus  jam  in- 


214  ^ß^i(o|o|)(^i((^c  ^d)riftcn. 

terclusos  illiac  compressi,  hinc  dilalati,  restituendi  se  coniitus  nonnunqua 
intercedere  polest.  Huc  el  Lacrymae  vitri,  quibus  siniilia  suol  < 
erudilissimo  Joh.  OUio  Schafhusano  (qui  cum  doctissimo  Henrico  Scre 
sludiorum  socio  duos  nobilissimos  sensus,  ille  visum,  hie  audilum  nup 
illustravil)  observata  filamenta  vitri,  pertinent:  de  quibus  cum  ! 
exlent  hypotheses,  cerlum  tarnen  est  ad  exhaustum  vel  distentum,  id  c 
circulationcm  aetheris,  id  est  hypothesin  nostram  omnes  reduci.  Hobbi 
eas  ex  arcubus  tensis  componit,  Vossius  vacuum  vel  quasi  vacuum  int 
esse  ait,  Honoralus  Fabri  spiritum  quendam  tensum  (instar  funicuH  Fra 
cisci  Lini),  Huddenius  aliique  compressionem  praeferunt:  Hypothesis  nost 
non  parvo  veritatis  indicio  omnes  conciliat.  In  arcu  tenso  hinc  compressi 
Ulinc  distractio  est:  ubicunque  a^r  distrahitur,  aether  colligitur.  Cum  er 
Lacryma  calens  aquae  immergitur  extinguilurque  ignis,  qui  in  omni 
calefacta  aörem  discutit  expellitque,  contraria  aqua  comprimitur,  vel  qu 
idem  est,  acido  ignis,  ab  alcali  aquae  subito  absorpto,  aether  replendo  lo 
allrahilur  coliigiturque  in  buUas  illas  ductusque  totum  vitrum  innumeral 
libus  cuniculis  perforantes,  coäuntes  tamen  omnes  in  apice,  quo  Lacryr 
in  aquam  postremo  intravit,  quorsum  se  ignis  jam  ab  initio  recipit,  prors 
ut  virgae  ferreae  uno  extreme  candente  extincto  alterum  incalescit :  omn 
ergo  cuniculi  isti,  quibus  velut  minis,  ut  vocant,  totum  vitri  corpus  si 
fossum  est,  aethere  seU;  ut  alii  vocarent,  vacuo  vel  nihilo  pleni  sui 
instar  vitri  exhausti,  instar  aeolipilae,  in  qua  calore  rarefactus  expulsusq 
a(5r  negalo  obturatione  foraminis  post  refrigerationem  reditu,  multum  vaci 
id  est,  justo  plus  aetheris  collect!,  intus  reliquit.  Hie  vero  nihil  aeolipilü 
subito  refrigeratae  obturataeque  exemplo  congruentius.  Äperto  igitur  apic 
vel  alia  bulla  cum  caeteris  omnibus  communicante,  aetherem  collectum  cv 
magna  vi  exire,  ai^rem  intrare,  cuniculos  autem  omnes,  quippe  tarn  subtil 
fragilesque  rumpi,  vitrum  ergo  in  pulverem  violenter  dissilientem  abi 
neccsse  est.  Unde  palet  quoque  cur  frigore  aucto,  ut  si  nive  sepeliatu 
fortior,  si  ignis  calore  relractetur,  debilior  sit  ruptura.  Nam  frigus,  qu 
inilio  fecit  loci  (vasorum  quippe,  hoc  loco,  vitri,  lateribus  se  contrahentib 
et  imminuenlibus)  subitum  incremenlum,  ergo  locum  aäre  vacuum,  er 
aetheris  collectionem,  et  pororum,  quippe  corpore  conlracto,  obstructionc 
augel.  Igne  novo  impletur  locus,  minuilur  aether,  admittilur  aar,  p< 
aperiunlur.  Palet  ergo  hoc  quoque  naturae  miraeulum  Elateri  Aelhei 
deberi.     Molus   sanguinis,    unde   caeterae   funclioncs  animales    profic 


/ 


W^t>\cpW6)t  ©d^riften.  215 

seontur  (cor  enim  nioluui  debel-sanguini,  non,  ul  Cartesius  pulabat,  sanguls 

coirdi}    sine    dubio    a   nitri   cujusdam    aärei   respiratione    recepti   reaclione 

potrendus  est.     Credibile   enim   est;  ut   mare  sale,  ita  aSrem  nitro  quodam 

icEifyraegnatum  esse.     Unde  aar  semel  haustus  nisi  recenti  misceatur,  novo 

im^iustui  est  inutilis,  idque  et  Drebelii  experimento  confirmatur,  qui  essentiam 

cfu&^iiidani  aäris  parabat,  quae  aöri  etiam  torpide  et  insalubri  instillata,  vivi- 

in  quandam  refrigerationem  confestim  praestabat.    Jam  si  motus  vitalis 

actione  est,  erit  ab  Elatere^  per  superiora,  ergo  ab  Aetheris  circulatione. 

oadem   esse  Motum  Oceani   in   tellure,   analogum  Sanguinis  circulationi 

■  i:^    «corpore,  supra  dictum  est:  idem  est  de  motu  aöris  seu  vento.    Constat 

tum  aqua  se  lapsu  dispergente  fieri  arte  posse,  idem  credibile  est  natu- 

saepe  facere  in  montium  cavernis ;  folles  ventum  faciunt  compressione, 

^m  modo  nubes  gravidae  descensu  suo  elidunt  aärem  inter  se  et  terram. 

plex   quilibet   motus   in  a^re  faeit  ventum,  quia  aärem  ictu  comprimit, 

l>roinde  loco  replendo  alium  attrahit.    Ignis  facit  ventum,  et  calor  quivis, 

omne   rarefaciens  attrahit   aliquid   subtilius   rarefacto,    replendo   loco 

^^^kausto,  idque  ex  illo  toties  inculcato  principio  Elateris.    Unde  ignis  aSre 

^*^diget,    non   ad  pabulum,   sed   tuendum  locum.     Hinc  stati   venti    intra 

opicos  solem  sequuntur,  loca  clausa,  fomicata  templa,   cavemae  tempore 

Sido   attrahunt   aärem  seu   ventum,    quia  sunt  aäre   ambiente  calidiora : 

pore  ambientis  calido,  quia  tunc  frigida,  remittunt.    Hinc  stati  certorum 

m    ac  temporum  Venti :    addendae   in    hoc   negotio    doctae   Poulletii 

^rvationes.     Vapores  proprio  sol   non   attrahit,   et  eorum  ascensus  non 

pendet  ex  principio   Elateris,    quam   gravitatis,    nam   quod   ignis, 

U.S,  vapor,   res   majalis  ovi   putamine  conclusus,  succus  in  plantis  sole 

,  adeoque  sublimabilia  aut  dlstillabilia  ascendunt,  fit,  quia  aethere 

^^^^•^rposito   ita   rarefiunt,    ut  fiant  aöre    paris  spatii    leviora.     Ipsa  tamen 

^^^I>losionis  in  igne  vis  Eiastica  plurimum  confert,  unde  cum  elevatio  pro- 

^'^ita  est,  ut  in  distiliatione  per  descensum,  nihilominus  calor  dlstillabilia 

^    ^«  repellit,  sed  reguiariter  alias  sursum,  quia  ipse  calor  seu  ignis,  quippe 

^^•"^   levior,  ascensu   suo  eo  abripit.     Si  ergo  motus  marium  ac  ventorum, 

^^porum,    sanguinis    fermentationes ,    reactiones,    restitutiones    ab   Elatere 

^^"^ficiscuntur,  quid  ultra  addemus?    Nam  ab  eodem  totam  fere  Musicam, 

•  ^^  omnino  magnam  artis  Balisticae,  magnam  reliquae  mechanicae  partem 

P^ndere,  satis  hinc  conjici  potest.     Gerte  nervös  nil  aliud,  quam  chordas 

^^Qsas  esse  credibile,  quarum  violenla  adductione,  musculi  utrinque  con- 


\ 


216  ^^ilofo^j^ifc^^c  ad^riftcii. 

iracli  se  Icvant  ol  nieinbra  sccuui.  IHdc  sensionis  explicandae  causa  ad 
liquorcni  quendam  nerve  um  refugere  nihil  necesse  esl,  cum  in  re 
tensa  pulsala  conatus  ad  initium  usque  perlingat,  quia  et  diduclio  ad 
quodlibet  punclum  sensibile  perlinel.  Ulque  lensa  et  moventur  tar~ 
dius,  et  rumpuntur  facilius  humectata,  a^re,  qui  intus  est,  in- 
crassato  ac  proinde  minus  dilatabiii;  ila  idem  in  somno  nervis  evenit, 
ut  sensio  quasi  obruatur.  Ilis  jam  in  quolibet  puncto  sensibiliv, 
et  versus  quodlibet  punctum  sensibile,  seu  in  quolibet 
a  ngulo  sensibili,  et  ita  in  corpore  ad  sensum  continue  tendibili  sup- 
posilis  tensionis  et  strictionis  causis,  demonstrari  illa  tam  multa  praeclara 
theorcmata  Physico-Mathematica  possunt,  quae  et  experienti  et  ratio- 
cinanti  in  promptu  sunt,  atque  in  novam  quandam  partem  Matheseos  mixtae, 
quam  Elasticam  appellare  licebit,  coire  poterunt,  de  decremento 
motus,  aut  incremento  potentiae  statum  violentum  rei  in- 
ferentis,  de  incremento  resti tutionis  ad  incrementum  molus 
gravium  inverso,  de  Vibrationibusisochronis,  de  reslitutionibus 
ejusdem  eliam  a  diversa  tensione  isoehronis,  de  rupturae  tempore  et 
loco,  de  proportione  elateris  ad  gravitatem,  de  lineis  quas  datum  punctum 
in  restitutione  describit,  et  in  specie  de  tensione  lineae  reetae  in  chorda, 
curvae  in  arcu,  superficiei  in  tympano,  solidi  in  vase,  quaeque  alia  sub- 
tilissimi  viri,  Galilaeus,  Torricellius,  Honoratus  Fabri,  Stenonis,  Job.  AI- 
phonsus  Borellus,  aliique  demonstraverunt  aut  observaverunt.  Älque  hie 
admirari  licet  praxin  DEI  in  oeconomia  rerum  geometrisantis.  Etsi 
enim  per  naturam  rerum  impossibile  sit,  corpus  aliquod  totum  lucere, 
perspicuum,  fluidum,  grave,  molle,  tendibile,  flexibile,  durum,  calidum 
elc,  ilem  motum  continuum,  uniformem,  uniformiter  acceleratum  vel  dimi- 
nulum,  rectilineum,  circularem,  reflexum,  refractum,  permutatum,  exacle 
esse;  eflectum  magnetis,  luminis  et  soni  ad  quodlibet  punctum  assignabile 
pervenire  etc.,  evenit  tarnen,  ut  summa  ad  sensum  axptßs(ef  haec  omnia, 
etsi  non  sinl  ita,  tamen  sensu  esse  videantur,  et  quantum  ad  usum  nostrum, 
perinde  sit  ac  si  essent;  atque  ita  incredibili  Dei  beneßcio  Optica,  Musica, 
Slatica,  Elastica,  ttXt^yixiq  (seu  de  impetu  et  percussione] ,  Myologia  seu  de 
motu  musculorum,  imo  et  Pyrotechnica  et  Mechanica  universa,  et  quidcjuid 
est  mixtarum  ex  Physica  Mathematicaque  scientiarum,  ad  purarum  invidiam 
usque,  non  fallentibus  ad  sensum  (nisi  per  accidens)  theorematibus  exeoli 
possiut.    Quod  nisi  niotibus  structurisque  qualitatum  ac  motuum  sensibilium 


eau^satricibus  infra  quodlibei  punctum  scnsibilc  imminulis,  tii  in  quamlibet 
pJct^am  sensibilem  directis,  inimitabili  artificio,  non  poterat  procurari. 

60.   Atque  ita  ostendimus  etiam  duritiem,  etiam  tensorum  restitutionem 

afy     ^Imosphaerae   gravitate   et  aetheris  elatere  peti  posse.     Unum  praeter- 

eur^dum   non   est,    ut   ad  principia  chemica  et  bullas  nostras  redeamus,  ab 

ipso    Helmontio,  Tachenio,  aliisque  praeter  acidum  et  alcali  addi  Archaeum 

seu.       Rectorem,    qui  excitet  duo  illa  naturae  instrumenta  ad   reactionem : 

et   s«diiie  sentimus  mustum  expressum  non  statim,  sed  ubi  aliquamdiu  quievit, 

swst      sponte  excitatum  fermentare.     Is  vero  Archaeus   nihil  est  aliud,  quam 

aetb^r  interspersus;  modus,  quo  agit,  nil  aliud,  quam  universalis  circulatio 

aetb^ris,  qua  et   digestio   rerum  non  nisi  extrinseca  excitatione   formen- 

ta  rk  t.ium  promovetur,  qua   tum  omnia,   tum   liquida   potissimum,   sunt  in 

perp^^tuo   intestino   motu,    gravia  subsidunt,  heterogenea  separantur,  paries 

iatorgerinus  phlegmatis  ac  terrae,    alcali   ab   acido   dividens,  pernimpitur, 

actio     sequitur.     Adde  supra  §.  18.     Is    tamen   aether    non   putandus   est 

oirmiiiio  über  esse  et  dissolutus,  cum  vix  quicquam  tale  sit  in  rebus,  et  in 

niinimis  atomis  innumerabilium  specierum  varietas  lateat ;  plerumque  igitur 

^>*it    et  ipse  coUectus  in  bullas  suas  jam   liquida  jam  sicca  forma  velatas^ 

'd    est,  alcali  ex  sensibilibus  volatilissimum  seu  mercurialissimum,  perpetuis 

^^splosionibus  insensibilibus  activum  (omnis  enim  bulla  aethere  quam  aöre 

P^enior  est  alcali,  unde  et  in  lacrymis  vitri  igne  seu  acido  aquae  extin- 

l^uentis  alcali  absumto,   magnum   in   vitro  manet  vacuum,    seu   alcali,    seu 

^c^iheris   collectio)    hie   est   Helmontii   Archaeus ,    Tachenü  Rector,    aliorum 

P^ritus  mundi,    quidam  tertium   principium   mercuriale  vocant, 

^^^Ue  tribuunt  vim  illam  nobilissimam  formatricem  seu  plasticam,  qualis 

'^    Seminibus,  in  sale  communi,  et  potissimum  in  Mercurio,  modo 

^P^rari  possit;    unde  Mercurius  in   amalgamate  cum   metallisin  illam 

^gantem  excrescentiam  arborescit.     Hie  liquor  aethereus,  hoc  sal  coe- 

^^^«,  si  capi   posse  Helmontio  credimus,  credibile   est  exercere  tantas  vii^ 

^^^s,  quantas  in  suo   alcahest  seu   alcali   est,  ille  veneratur,  de  quo 

^P^rientiae  Judicium  esto.     Quemadmodum  etiam  an  huic  alcali   vola- 

^'  issimo  aliud  acidum  volatilissimum,  seu  mercurialissimum  per- 

^^^^ione  et  virtute  respondens,  solum  ei  per  reactionem  figendo  par,  calido 

^^ato   analogum,    ut   illud   humido   radicali;    igni   proportionale,    ut 

^^hest  aquae ;  filius  solis,  ut  illud  lunae;  essentia  nitri  (nam  etsi  super- 

^^^ria  nitri   constitutio  alcalizata  est,   solent  tamen  interiora  seu  centralia 


2t8  WH^PV^W  Triften. 

exterioribus  seu  superficiariis  contraria  esse]   ut   iilud   salis   communis  , 
opponalur,  adde  supra  §.  50.  53.    Etsi  cnim  possinl  in  sublilitate  et  virtulo 
dar!  graduum  progressus   in   infinilum,    dantur   tarnen   sumnii   gradus  sen— 
sibiles,  ita  ut  quod   ultra   est,    ne    virtute  quidem,    nedum  forma  sensibilS 
ad  nos  pertingat ;  in  hoc  ergo  limite  Philosopho  paritcr  alque  £mpiric 
subsistenduni. 

CONCLUSIO. 

Nunc  Hypotheseos  meac   summam    inibo:    suppono   globorum   mun- 
danorum   gyrationem   circa   proprium   axem,    et  unius   soiis   in  noslro 
magno  orbe  actionem  rectilineam  extra  se,  caelerorum  non  nisi  qua- 
tenus    lucem    a    sole    repercutiunt.      Ex    his    motibus    primigeniis    deduco 
systema  Copernicanum  in  mundo,   et  circulationem  aetheris  cum   luce   in 
tellure  et  circa  tellurem.     Ex  hac  motus  maris  et  ventorum,   verti- 
citatem  magnetis,  ac  denique,  a  quibus  caetera  non  naturae  minus  quam 
artis  machinamenta   pendent,   Gravitatem   et  Elaterem.     Nam  aethei 
res  densiores,  quam  fortissimo  suo  motui  cuncta  discutienti  conveniat,  cum 
potest  (ut  quando  consistunt  ex  cumulo  tantum  male  unito  eorum  quae  noa 
potest)   discutit,    hinc   vis   Elastica   seu    restitutoria   non   compressomwm^^^^ 
tantum,  sed  et  per  consequens   dilatatorum,  quia  omnis  dilatatio  unius  estJt 
compressio  alterius ;  cum  non  potest  (quando  vasis  suis  separata  circulationem^ 
firmatis  continentur)    dejicit,   hinc  gravitas.     Speciatim  ex  motu  recto 
sole,  et  curvo  a  terra,  oriuntur  gyrationes  certarum  rerum  globi  nostri  ein 
centrum  particulare,  seu   bullae,   nonnunquam  etiam  annuli,  tubuii  alia- 
que  Vasa  ad  rem  pertinentia,  a  quibus  consistentia  rerum  et  specie 
rum    varietas.      Ex    vasis    pienitudine    variantibus,    circulatione    aetherij 
accedente,  oritur  in  rebus  diversitas  gravitatis:   unde  jam  omnia  Phae- 
nomena    ponderum,    item    Hydrojstatica,    Aärostatica.     Ex    bullig 
ruptis  et   in    alias    aetheris   circulatione   transfusis,    item    (salvo   vase)    e: 
Embolis  attractis  vel   repulsis  oritur  Vis  Elastica  Aetheris,   seu  conatus 
se  restituendi  in  gradum  raritatis  vel  densitatis  praesenti  aetheris  sphaera^ 
et  structurae  partium  rei  congruentem,  unde  impetus,  repercussionei 
reflexiones,    refractiones,  vibrationes,  soni,   solutiones,   praecipit 
tiones,    fermentationes,    principia   Chemicorum,    sympathiae,   antr       .      '" 
pathiae,   attractiones,   motus  musculorum,   virtus  ignis,   pulver     —    ^^ 


i?^t(ofo)>l^tf((e  ec^rtftcn.  219 

pyrii,  veneni,  lincturae,  si  qua  est;  omnes  omnino  actiones  vehemen- 
liores  quam   pro  mole  agenlis,   el  quicquid   nobis   miracuiorum    natu- 
ral! um   physica   extraordinaria    monstrat.     Ätque   haec  quidem  hypothesis 
ila  mihi   varias  aliorum   hypotheses   jüngere   inter    se    et   conciliare;    ubi 
deficiunt,  snpplere ;  ubi  subsistunt,  provehere  ;  ubi  obscurae  sunt  et  ip^r^roi, 
^xplicare  atque   intelligibiles   reddere   videtur,   ul  jam   non   tarn   de   nova 
^uadam  hypothesi   generali,    quam   particulari   ac  distincta  applicatione  ad 
phaenomena,  magis   magisque  passim   conspirantium  Eruditorum  pariter  et 
fu^cbanicorum   industria   eruenda,    atque   in   solidae  et  feracis  Philosophiae 
aeM*arium  referenda,  ac  denique  de  translatione  inventorum  ad   usum  vilao 
au^^ndamque   potentiam   et    felicitatem  generis    humani,    qui    unus  Philo- 
sof>t)andi  finis  est,  cogi(andum  esse  videatur.     Sin  minus,  saltem  a  Conatu 
deliAeandi   tale   aliquid,   dissertationi   verbis  illabora(ae  ac  proinde  obscu- 
rlusculae,  ordine  ut  apparet  confusaneae  (quod  in  primis  tentamentis  solet, 
qu£ft6     novis   subinde   memoriam    subeuntibus   passim   interpolata   non   satis 
cobaereDt]  si   res  ipsas  spectes ,   parum ,   ut  in  tanta  tractandorum  sylva, 
e^plieatae,  veniam  spero. 

FINIS. 


THEORIA  MOTÜS 

ABSTRACTI 


seu 


Rationes  Motuum  universales,   a  sensu  et 


Phaenomenis  independentes. 


AUTORE 


G.  G.  Jj.  L. 


ILLUSTRI  ACADEMIAE 
REGIAE    FRANCICAE 

ad  promovenda  Mathematica,  Physica, 
Medica  studia,   et  augenda  generis  humani 


commoda  recens  institutae. 


INler  tot  acta  MAONI  REGIS  vestri  illa  forluna,  illo  spiritu  digna  t 
quo  tanta  potentiae  moles  sapienlissime  regitur,  est  cur  dod  minima  cre— 
dam  futura,  quae  per  Vos  geret:  plus  est  de  genere  humano  mereri,  quair^'^^ 
de  genle  tantum  sua:  magnum  est,  ditiouem  suam  ex  culta  cultissimair:^^^ 
reddere,  ex  felice  beatam;  jüngere  maria  fossis,  et  per  Pyrenaeorum  ra — ^^ 
dices  navigare,  et  commercia  Regni  connectere,  et  substiluere  Herculeo  ilL  •  * 
Piratis  infami  aliud  in  suo  fretum;  insurgere  potentia  navali,  et  ad  re^ 
militaris  apicem  eniti;  venerabilem  se  Ghristianis  reddere,  Barbaris  me — 
tuendum:  sed  majus  est  naturam  arti  subjicere,  pomoeria  humanae  poten — 
tiae  propagare,  et  debellare  bestes  illos  invisibiles  inteslinos,  in  quos  nullsr^-  ^ 
vis  satis  valida  est.  Quam  saepe  maximi  Hero^s,  qui  decies  centena  h 
minum  millia  ad  nutum  parata  habuerunt,  levi  morbo  ante  diem  succu^ — 
buere?  et  tamen  fortasse  vincendi  ejus  ralionem  anicula  aliqua  in  vicincr:^ 
neglecta  abjectaque  tenebat.  Felices  nos,  et  forte  corporis  nostri  dominr 
essemus,  si  a  decem  retro  seculis  id  actum  esset,  quod  nunc  aegre  eoeptunr~ 
est.  Sed  nunquam  utilia  sero  inchoantur:  posteritas  saltem  aetati  nostra 
gratias  aget,  et  inter  sidera  collocabit  Principem,  cujus  auspiciis  natura 
claustra  perfringentur ,  cui  gloriae  Ghristianissimuro  Regem  insita  vis  altn 
mentis,  institutio,  vires,  opes,  flos  affluentium  ingeniorum  et  caetera,  qui — 
bus  Gallia  orbem  provocare  potest,  admovent.  Si  serio  res,  si  majore 
solito  nisu  agitur,  possumus  ipsi  vivendo  attingere  fructum  laborum  tem- 
poris  nostri.  Neque  enim  mirum  est,  unum  vix  seculo  praestiturum,  quo^ 
centum  anno:  cum  etiam  centum  juncti  centies  acturi  sint,  quantum  totii 
dem  sparsi.  Sparsi  incohaerentia,  imo  pugnantia  faciunt ;  plurima  et  faci^  ^^ 
liora  saepius  quam  opus  esl,  maximorum  et  potissimorum  nihil,  miscentqi 


re- 
al 
la 
r 

1 
1 


¥^Uofo^^tf(^e  ©(^ritten.  225 

inopiam   superfluitali.     Juncti   non   materiam   laDtum   laboris,    sed   et  mo- 

/e^ciam   minuunt.    condiuntque   sibi   difficultatem    mutui    applausus    süavi- 

Caft^3.    Id  Vos  exemplo  vestro  docebitis  inter  primos:    cum  enim  tantas  res 

A^imasuti,    Bullialdi.  Gassini,  Hugenii ,  Pecqueti,  Petiti,  Robervallii,  Theve- 

aoCxi   et    tot   alii   gesserint,    quid    poterit   coUatis   consiliis   nisi    magnum, 

ai^m     Vobis   honorificum ,    gloriosum   Regi ,    generi    humano   fructuosum    ex- 

sp^^z^tari?     Nee  ominibus  Vos,  nee  praeconiis  egetis:  dudum  haec  de  Vobis 

s^Km€.it  orbis,   liceat  tarnen  accedere   me  quoque  publicae  voci.     Cum   enim 

e^^^  t  mihi  nuper  ad  Garcavium  Vestrum,  Virum  fama  et  doctrina  insignem 

etr        ^x  flore   egregiorum   hominum  quibus  Vos  abundatis   ad  Regiae  Biblio- 

tk^^<^«e  hujusque  adeo  ipsius  Aeademiae  curam  lectum,    scribendi   ab  ipso- 

n^^ü-  9   qua   est   humanitate,    internuntio  CLmo  Ferrando    praebita    oecasio; 

n^^l«:ii   schedam    hanc   ulcunque    exiguam    et    illaboratam    adjicere,    quam 

^DciXÄino    vaeuis    manibus   venire.     Argumentum    certe   Vobis   dignum   est: 

^^^ix^    labyrinthum  in  primis  continui  et  motus  compositionibus   ingenia   im- 

l>lic5«ntem   evolvisse,   plurimum   refert  ad  constituenda   scientiarum   funda- 

1,  confundendos  Seepticorum  triumphos;  Geometriam  Indivisibilium  et 

imeticam  Infinilorum,  tot  egregiorum  theorematum  parentes,   in  solide 

loo^ndas;    Hypothesin   Physicam   per  omnia   congruentem   elaborandam,    et 

^^od  maximum  est,  de  intima  Cogitationis  natura  et  Mentis  perennitate  et 

Prima  demonstrationes  plane  geometricas  hactenus  intactas  impetran- 

Unde  Boni  quoque  et  Aequi,  Jurisque  ac  Legum  fontes   ita  clari   ac 

^•'^pidi,  ita  simul  et  ambitu  parvi  et  recessibus  profundi  profluunt,  ut  pro 

^^^gnis  voluminibus  esse  et  solvendis   omnibus  casibus   mirabili  ad   usum 

^^^OQpendio  sufficere  possint,  quale  nihil,  opinor,  vulgo  occurrit.     Sed   erit 

^^c    nobis  alias  professus  labor.      Caeterum,   ut  ad  praesentia   redeamus, 

^ttiperfectionem   primi    tentaminis '  lubens   agnosco;    spero    tamen    nonnihil 

I^>*aestitum  esse :    indivisibilium  naturam  illustratam ;    cohaesionis   rationem 

tc  primum  detectam;    physico-geometricam  curvarum  ex  meris  rectis  et 

lis  generis  curvorum  corporum  ex  solis  rectilineis  expositam  constructio- 

I,    lentibus   elaborandis  fortasse  profuturam;    Hypothesin  allatam,    unde 

*^iiia  naturae  phaenomena  mechanice  explicari  possint;    quin  et  ostensum 

,  quae  sit  materia  illa  magnetica,  cujus  circa  terram  motui  adscriben- 

'^  Verticitatem ,    suspicatum   nuper  etiam   ingeniosissimum  Auzutum  post 

oeoriam   motus  Concreti  jam   excussam  demum  didici,    quanquam   qualis 

^   Sit,  non  explicuerit:    quo  detecto  ad  constantem  de  variatione  magno- 


XV. 


15 


226  $^i(ofo^(if(j^e  ©d^dften 

tica  Hypothesin  Longitudinesque  perveniri  posse,    nee  ipse  Au^iutus 
rat ;  denique  si  nihil  aliud,  eogitationum  saltem  non  poeniteDdarum 
sparsa  esse.    Eas  aliquando,  eum  plus  otii  erit,  felicius  fortasse  per$ 
et  ad  caeteros  labores  boni  publiei   causa   susceptos  perficiendos  ani 
si   Vos ,    si    Vestri    similes    faustis    ominibus    initia    qualiaeunque 
quentur. 


Wio\opWdft  ed/riften.  227 


Theoriae  motus  abstracti  Definitiones. 

Corpus,  quod  movetur,  ve]  coDlingit  aliud,  vel  non  contingit.    (i)  Con- 
ti 1:1  ^it,    si  non  dalur  spatium  medium:    coniingens   si   movelur,  vel  prae- 
toi^'vchitur,    vel    impingit;     (2)   praetervehilur,    si   continuato  motu  suo 
alt^irius  nihil    loeo  moveret;    sin   aliquid    moveret,     (3)    im  pellet,    et   si 
alt^w^m   quoque   movetur,    impinget;    sed   tarnen    vocum   barum   promi- 
s  fere  usus  est.    (4)  Toti  impingit,  quod  continuato  motu  suo  alte- 
lotum  loco  pellit:     (5)    parti  impingit,    si    secus.     Porro  varie  im- 
I>»»^s;itur,  vel    ratione   lineae   motus,    vel   termini.     (6)  Linea    motus   est, 
CfiA^En   describit   centrum   moti;    Linea    impactus    est,    quam    describit 
nCrum  impingentis   seu  ejus   de  moto,  qduo  in  excipientis  locum  succes- 
i*u  in  est.    Unde  interdum  linea  impactus  a  toto  potest  esse  recta,  a  parte 
r'\r^ :  quanquam  ubi  distinctione  opus  non  est,  in  sequentibus  lineae  motus 
Aorb^llatione  etiam  pro  linea  impactus  usurus  sim.      (7)  Mensura  lineae 
t.  US  est  vel  ipsa  linea  motus  sibi  ipsi,  si  recta   est,  vel  si  obliqua  est, 
■"^^^t^ü    facta  ex   obliqua    retrorsum,  extremo  quod  prorsum  vertitur  immoto, 
^^^^usa.     Linea  motus  impingentis  vel  comparatur  ad  lineam  motus  alterius 
^'^^      ad   centrum   ejus.     Si    comparatur  linea   motus   impingentis  cum  linea 
"^otus  (8)  Excipientis,  id  est  ejus,  in  quod  impingitur,  tum  vel  lineae 
*^otus  impingentis  et  excipientis  junguntur  extremis,  vel   extremum  lineae 
*^oius   impingentis   tangit   non   extremum,  sed  aliud  punctum  lineae  motus 
^^cipientis.     Hoc  casu  impingens  dicitur   (9)    Incurrere   in  excipiens,  et 
^    ^xcipiens  tantum  praetervehitur.     Illo  casu  utrumque  est  impingens  et 
«icuntur    [iO)   Concurrere:  concursus  est  vel    (11)  Occursus,  quando 
^^nsura   lineae  motus  unius  continuata  cadet   in   latus   adventus  alterius, 
^^^     (i2)  Accursus,    quando   id  non   contingit;     Occursus  est  vel  (13) 
^     ^^tus,  si  mensura  lineae  motus  producta  facit  angulum  rectum  ad  latus 
|aave0tus  alterius,   seu  coincidit   cum    mensura    lineae   motus   alterius,    vel 
ji^^)    obliquus,  si  secus.     Accursus  est  vel    (15)  rectus,   si    mensura 
M^eae  motus  est  parallela  lateri  adventus  alterius,  seu  facit  angulum  rectum 
r*  »nensuram  lineae  motus  alterius;    vel    (16)  obliquus,    si  secus.     (17) 
f^ius  adventus,  seu  a  quo  venitur,  est  recta,  ex  qua   (planum,  ex  quo) 
!  15* 


228  Wto]epW6ft  @(^Hften. 

mensura  lineae  motus  perpeDdiculariier  exit  versus  iinpactuin.  Porro 
comparatur  linea  motus  impingentis  ad  centrum  excipientis,  iinpact 
est  vel  (i8)  Centralis,  si  linea  motus  impingentis  producta  ineidit 
centrum  corporis  excipientis,  vel  (19)  eccentricus,  si  secus.  (^0)  Rade 
dicitur,  quod  momento  contactus  totum  contactum  corpus  loco  pellere  n 
conatur  (sive  id  sit  praetervehens  sive  impingens,  sed  eccentrice) .  Deniq 
si  comparantur  termini  impingentis  et  excipientis,  sunt  vel  utrinque  supt 
ficies  vel  ab  altera  parte  punctum  aut  linea.  (21)  Unum  corpus  cc 
stituunt  partes,  quae  sibi  contiguae  aliquandiu  mansurae  sunt.  (S2)  Co  ha 
rent  partes,  quarum  una  mota  movebuntur  caeterae.  (23)  Flexio 
mutalio  circa  rectitudinem  et  curvitatem.  (24)  Facies  est  omne  extremi 
rei,  quo  tangi  potest  ab  alio  in  unani  plagam,  seu  quod  una  recta  toti 
abscindi  potest.  (25)  Durities  est  cohaesio  non  superabilis  parvo  mo 
(26)  Figura  simplex  est,  cujus  quaelibet  facies  una  linea  vel  superfi 
clauditur.  (27)  Una  linea  vel  superficies  est,  quae  uno  motu  fi 
potest.  (28)  Motus  unus  est  prior  et  posterior,  si  continuatio  sponte  fa 
est,  seu  per  se,  nuUo  licet  extrinseco  impulsu  accedente.  (29)  Corp 
rotiforme  est,  quod  potest  moveri,  ut  locum  suum  non  deserat,  id  e 
ut  nulla  parte  sui  in  locum  veniat,  in  quo  non  jam  tum  aliqua  ejus  pj 
fuerit,  qualis  motus  est  Orbium  Coelestium  veteribus  creditorum,  quäle 
que  solum  in  pleno  existere  necesse  est. 

Fundamenta  praedemonstrabilia. 

(1)  Dantur  actu  partes  in  continuo,  contra  quam  sentit  a( 
tissimus  Thomas  Anglus,  (2)  eaeque  infinitae  actu,  indefinitum  en 
Cartesii  non  in  re  est,  sed  cogitante.  (3)  Nullum  est  minimum 
spatio  aut  corpore,  seu  cujus  magnitudo  vel  pars  sit  nulla:  talis  en 
rei  nee  silus  ullus  est,  cum  quicquid  alicubi  situm  est,  simul  a  plurit 
se  non  tangentibus  tangi  possit,  ac  proinde  plures  habeat  facies;  sed  i 
poni  Minimum  potest,  quin  sequatur  tot  esse  totius  quot  partis  minin 
quod  implicat.  (4)  Dantur  indivisibilia  seu  inexten sa,  alioqi 
nee  initium  nee  finis  motus  corporisve  intelligi  potest.  Demonstratio  hi 
est:  datur  initium  finisque  spatii,  corporis,  motus,  temporis  alicujus:  e; 
illud,  cujus  initium  quaeritur,  expositum  linea  a  b,  cujus  punctum  medii 
c,  et  medium  inter  a  et  c  sit  d,  et  inter  a  et  d  sit  e,  et  ita  porro:  quaera" 


^(>iIofcp(>ifc*e  ©(^riftcn.  229 

iniliuro  sinistrorsuiD,  in  latere  a.    Ajo  a  c  non  esse  inilium,  quia  ei  adimi 

polest  d  c  salvo  initio;    nee  a  d,  quia  e  d  adimi  polest,  ei  ita  porro;  nihil 

er^o  initium  est,  cui   aliquid   dextrorsum   adimi   polest.     Gui   nihil   exten- 

sionis  adimi  polest,  inextensum   est;    initium   ergo   corporis,  spatii,  motus, 

temporis  (punctum  nimirum,  conatus,  instans]  aut  nullum,  quod  absurdum, 

auf.     inextensum  est,    quod  erat  demonstrandum.     (5)  Punctum   non   est, 

c  tA  j  US  pars  nulla  est,  nee  cujus  pars  non  consideratur;  sed  cujus  extensio 

n  u.  1  la  est,   seu  cujus  partes  sunt  indistantes.  cujus  magnitudo  est  incon- 

siderabilis,  inassignabilis,    minor   quam  quae   ratione  nisi   infinita  ad  aliam 

sensibiiem   exponi   possit,    minor  quam   quae   dari    potest:    atque  hoc   est 

fundamentum   Methodi  Cavalerianae,    quo   ejus    veritas  evidenter  de- 

monstratur,  ut  cogitentur  quaedam  ut  sie  dicam  rudimenla  seu  initia  linea- 

rum    figurarumque  qualibet  dabili  minora.     (6)  Quietis  ad   motum   non  est 

ratio    quae   puncti   ad  spatium,    sed  quae   nullius  ad  unum.     (7)  Motus  est 

continuus  seu   nullis  quietulis   interruptus.     Nam  (8)  ubi  semel   res  quie- 

vei*it^   nisi  nova    motus   causa  accedat,  semper  quiescet.     (9j   Contra,  quod 

senael  movelur,  quanlum  in   ipso  est,  semper  movetur  eadem  velocitate  et 

pla^a.     (10)  Conatus  est  ad  motum,  ut  punctum  ad  spatium,  seu  ut  unum 

^^  infinitum,  est  enim  initium  finisque  motus.   (11)  Unde  quicquid  move- 

^^>",     quantumcunque    debiliter,    quantumcunque    etiam     sU    obstaculum, 

^onatum  per  omnia  obstantia  in  pleno  propagabit  in  infinitum, 

^^     proinde   omnibus   aliis    imprimet    conatum   suum :    neque    enim   negari 

Potest,  quin  pergere  etiam  cum  desinit,  saltem  conetur ;  ac  proinde  conelur 

^^u    quod   idem   est,    incipiat   obstantia   quantacunque   movere,   etsi  ab  iis 

^^peretur.    (12)  Possunt  igitur  in  eodem  corpore  simul  esse  plures 

^^Hatus  contrarii.    Nam  si  sit  linea  ab,  et  c  tendat  ab  a  ad  b,  contra 

^    a  b  ad  a  et  concurrant ;  momento  concursus  c  conabitur  ad  b,  etsi  cogi- 

^eiur  desinere  moveri,  quia  finis  motus  est  conatus;  sed  et  conabitur  retro, 

^*  oppositum  cogitetur  praevalere,  incipiet  enim  retro  ire,  sed  etsi  neutrum 

P>^evaleat,  idem   erit.    quia  conatus  omnis  propagatur  per  obstantia  in  in- 

^*^üum,  et  ita  utriusque  in  utrumque :  et  si  aequali  celeritate  nihil  agitur, 

^^<^  duplicata  seu   majore  quicquam  agetur,  quia  bis  nihil  est  nihil.     (13) 

^'^u-m    corporis    moti    punctum    tempore    conatus    seu    minore 

^Uam  quod  dari  potest,  est  in  pluribus   locis  seu  punctis  spatii, 

'^  est,  implebit  partem  spatii  se  majorem,  vel  majorem  quam  implet  quies- 

^^i^s,  aut  tardius  motum,  aut  conans  in  unam  tanlum  plagam;   attamen  et 


ipsam  inassignabilem  seu  in  puncto  consistentem,  quaniquam  puncti  corporis 

(vel   puncti   spatii    quod    implet   quiescens)    ea  sit  ratio  ad  punctum  spatii 

quod  implet   motu,    quae   est   anguli    contactus   ad  rectilineuro,  seu  puncti 

ad  lineam.    (14)  Sed  et  omnino  quicquid  movetur,  non  est  unquam 

in  uno  loco,  dum  movetur,   ne  in^tanti  quidem  seu  tempore  minimo, 

quia   quod   in    tempore  movetur,    in  instant!  donatur  seu  incipit  desinitque 

moveri,  id  est  locum  mulare':    nee  refert   dicere,  quolibet  tempore  minore 

quam  quod  dari  potest  conari,    minimo  vero  esse  in  loco:    non  enim  datur 

pars  temporis  minima,  alioquin  et  spatii  dabitur.     Nam  quod  tempore  ab 

sohlt   lineam,    tempore    minore   quam   quod   dari   potest,    absolvet   linea 

minorem,  quam  quae  dari  potest  seu  punctum ;  et  tempore  absolute  minim 

partem  spatii  absolute  minimam,  qualis  nulla  est  per  fund.  3.    (45)  Contra 

tempore   impuisus,    impactus,    concursus,    duo   corporum  extrema  seui^^^ 

puncta  se   penetrant,   seu   sunt   in/eodem   spatii  puncto:    cum  eni 

concurrentium   alterum   in   alterius   locutn   conetur,    incipiet   in  eo  esse,  ir 

est  incipiet   penetrare,    vel  uniri.     Gonatus   enim   est   initium,    penetratio 

unio;  sunt  igitur  in  initio  unionis,  seu  eorum  tetmini  sunt  unum,    (46)  erg< 

Corpora,   quae   se   premunt   vel  impellunt,   cohaerent:   nam  eoru 

termini  unum  sunt,  jam  cuv  Toi  eoxoiTa  ?v,  ea  continua  seu  cohaerentia  sun 

etiam  Aristotele  definiente,  quia  si  duo  in  uno  loco  sunt,  alterum  sine  alte 

impelli   non   potest.     (i7)    Nullus   conatus   sine    motu   durat   ultr 

momentum  praeterquam  in  mentibus.     Nam  quod  in  momento  e 

conatus,  id  in  tempore   motus  corporis :    hie   aperitur  porta  prosecuturo  a 

vcram  corporis  mentisque  discriminationem,  hactenus  a  nomine  explicatan 

Omne  enim   corpus   est   mens   momentanea,    seu   carens   recordationes^^^^  ^i 

quia  conatum  simul  suum  et  alienum  contrarium  (duobus  enim,  actione  m»^  ^' 

reactione,  seu  comparatione   ac  proinde  harmonia,    ad   sensum   et  sir — :^^»^^c 

quibus  sensus  nullus  est,  voluptatem   vel  dolorem  opus  est)  non  retin^ 

ultra  momentum:    ergo  caret  memoria,  caret  sensu  actionum   passionumq 


suarum,   caret   cogitatione.     (18)  Punctum   puncto,   conatus   conatJ^^^^*" 


el 
e 


ur 


major  est,  instans  vero  instanti  aequale,  unde  tempus  exponit 

motu  uniformi  in  linea  eadem,  quanquam   non  desint  instanti  partes  sua^^^""^^^^^' 

sed  indistantes  (ut   anguli    in    puncto),  quas  Scliolastici,  nescio  an  Euclicr"      '■ '  """^ 

exemplo,  vocant   signa,    ut  in  iis  apparet,  quae  sunt  simul   tempore,  s 

non  simul  natura,  quia  alterum  alterius  causa  est :  item  in  motu  accelera'^  ^^' 

qui  cum  quolibet  instanti  atque  ita  slatim  ab  initio  crescat,  crescere  auti  ■^'" 


ed 


Wle\f>PW^t  ec^rtften.  231 

supponat  prius  et  posterius;   necesse  est  eo  casu   in  instanti  dato  Signum 

unum  alio  prius  esse;    etsi  citra   distantiam  seu  extensionem,   adde  probl. 

24.    25.  Gonatuum  inaequalitatem  nemo  £acile  negaverit,  sed  inde  sequitur 

infiiequalitas  punctorum.     Conatum  conalu  majorem   esse,  seu  corpus,  quod 

cel^rius  alio  movetur,   jam  ab   initio   plus  spatii  absolvere,    patet:    nam  si 

iaiCio  tantundem  absolvit,   semper  tantundem   absolvet,  quia  motus  ut  in- 

cif>it,  ita  pergit,  nisi   sit  causa  extrinseca   mutans  per  fund.  9;   sed  et  si 

iiiit.ia  aequalia  sunt,    etiam   fines  aequales  sunt,    ergo   momento  ooncursus 

Ui]3€*Tim  aget   velox  in  tardum,  quantum  tardum  in  velox,  quod  est  absur- 

rlufx:i :  sunto  ergo  inaequales.    Ergo  instanti  dato  fortior  plus  spatii  absolvet, 

qu^ftcu  tardior,  sed  quilibet  conatus  non  potest  percurrere  uno  instanti  plus 

qusii3)  punctum,  seu  partem  spatii  minorem  quam  quae  exponi  potest ;  alio- 

qt:&icm  in  tempore  percurreret   lineam   infinitem:   est  ergo  punctum   puncto 

n^ajus.    Unde  arcus  inassignabilis  circuli  majoris  major  est,  quam  minoris; 

^t    linea  quaelibet,    ducta   a  centro  ad   circumferentiam ,   circulo   common- 

stirabilis,  seu   circumductione  sua  circuli   genitrix,  est  sectorminimus 

P^i*|>etuo  crescens,  sed  intra  inextensionem.    Hinc  et  difficultates  de  duabus 

■"otris  concentricis  super  plani  recta  gyratis,  de  incommensurabi- 

^^bus,  de  angulo  contactus,  et  tot  alia  solvüntur,  ad  quae  explicanda 

eloc|%]entissimus  Belinus  omnes  totius   orbis  Philosophos  provocaverat,  et 

4^>l>us  Sceptici   maxime   triumphant.     Angulus    est   quantitas   puncti 

^^i^K^ursus,    seu   portio  circuli   minoris   quam   qui   assignari   potest,   id  est 

Neotri:    tota    de   Angulis    doctrina    est    de    quantitatibus    inextensorum. 

^^cus  minor  quam  qui  dari  potest  utique  chorda   sua  major  est,  quan- 

4Uait]   haec  quoque   sit  minor,    quam  quae  exponi  potest,  seu  oonsistat  in 

Puneto.     At  ita,  inquies,  Polygonum  infinitangulum  non  erit  circulo 

^^quale :    respondeo,   non  esse  aequalis  magnitudinis,  etsi  sit  aequalis  ex- 

^i^stonis;   difierentia  enim  minor  est  quam  ut  ullo  numero  exprimi  possit. 

^nde  ex   definitione  Euciidis:  -punctum   est,    cujus  pars  nulla  est, 

^^11  US  error  irrepere  potuit   demonstrationibus    de  Extensione    (ut  quidem 

P'^ofundissimo    alioquin    Hobbio    videbatur,    qui    ex    eo    capite   47.   Imi 

^^nonem  sinuum  et   quicquid   quadraturae   suae  obstat,    in   dubium  vocat, 

^Uofi  a  tanto  Viro   inexspectatum   nunquam  sine  admiratione  legi),  modo 

• 

Intel  ligatur  pars  exlensionis,  seu  pars  distans  ab  aliaparte.  Gerte,  si  arcus 
^^  Chorda  inassignabiles  coincidunt,  idem  erit  conatus  in  rect^,  qui  in  arcu : 
^^acus  enim  est  in  arcu  aut  recta  inassignabili.    Jam  si  conatus  idem  est. 


232  VWo\epWäti  ©d^riften. 

etiam  motus  in  recta  et  arcu,  id  est  motus  circularis  et  reclus  (quia  qualis 
motus  coepit  continuatur,  seu  qualis  conatus  talis  motus)  idem  erit,  quoc 
est  absurdum.  (49)  Si  duo  conatus  simul  sunt  servabiles,  com- 
ponuntur  in  unum,  motu  utroque  servato,  ut  in  sphaera  supei 
recta  plani  gyrata  patet,  ubi  motus  puncti  alicujus  in  superficie  designati 
ex  recto  et  circulari  per  minima  seu  per  conatus  mixtis  componitur  ii 
Gycloeidalem,  adde  de  spirali  th.  7  et  iS.  Meretur  hoc  argumentun 
diligentius  tractari  a  Geometris,  ut  appareat,  quarum  linearum  conatui 
quibus  mixti  quas  lineas  novas  producant^  unde  multa  fortasse  nova  Theo- 
remata  Geometrica  demonstrari  poterunt.  (20)  Corpus  quod  moVetur,  sin< 
diminutione  motus  sui  imprimit  alteri  Jd,  quod  alterum  recipere  potest  salv< 
motu  priore,  hinc  Theor.  5.  6.  (24)  Si  quid  non  simul  omnia  agere  potest 
et  par  emnium  causa  est,  et  tertium  nuUum  est,  nihil  agit.  Hinc  cau» 
quietis  theor.  44.  42.  (22)  Si  conatus  incomponibiles  sunt  inaequales,  sib 
adimuntur,  servata  plaga  fortioris,  theor.  4.  2.  3.  quia  duo  conatus  sib 
adimi  possunt;  est  enim  minor  aequalis  parti  majoris:  quamdiu  igitur  re 
exilum  reperit  parte  alterutrius,  non  est  cur  tertium  eligatur.  (23)  S 
conatus  incomponibiles  sunt  aequales,  plaga  mutuo  deceditur,  seu  terti; 
intermedia,  si  qua  dari  potest,  eligitur,  servata  conatus  celerltate,  theor.  7 
8.  9.  40.  Hie  est  velut  apex  rationalitatis  in  motu,  cum  non  sola  sub 
tractione  bruta  aequalium,  sed  et  electione  tertii  propioris,  mira  quadao 
sed  necessaria  prudentiae  specie  res  oonficiatur,  quod  non  facile  alioquii 
in  tota  Geometria  aut  phoronomia  occurrit :  cum  ergo  caetera  omnia  pende 
ant  ex  principio  illo,  totum  esse  majus  parte,  quaeque  alia  sola  addition* 
et  subtractione  absolvenda  Euclides  praefixit  Elementis;  hoc  unum  cud 
fundam.  20  pendet  ex  nobilissimo  illo  (24)  Nihil  est  sine  ratione 
cujus  consectaria  sunt,  quam  minimum  mutandum>  inter  contraria  mediuo 
eligendum,  quid  vis  uni  addendum,  ne  quid  alterutri  adimatur,  multaqu« 
alia,  quae  in  scientia  quoque  civil!  dominantur. 

Theoremata. 

4.  Si  corpus  impingit  in  aliud  quiescens,  vel  tardius  directe  occur 
rens  vel  tardius  antecedens ^  secum  abripit  (id  est  movet  in  eanden 
plagam)  differentia  celeritatum.  2.  Si  incurrens  centraliter  movetur  tar- 
dius praetervehente,  praetervehens  secum  abripit  incurrens  differentia  cele- 


Wio\opW6ft  ec^rtften.  233 

tum.  3.  Sin  incurrens  et  in  genere  impingens  centraliter  movetur 
rius  excipiente,  impingens  abripit  totuip  excipiens  differentia  celeriia- 
tucicm.  4.  Sin  moventur  aequivelociter  incurrens  et  praetervehens  ^  ambo 
mo^^^ebuntur  perinde  ut  concurrentia  aequivelocia  angulum  faoientia,  de 
qumS3us  mox  theor.  7.  5.  Si  tamen  praelervehens  et  omnino  excipiens 
nao^^^^^tur  circa  proprium  axem  (sive  tardius,  sive  celerius),  simul  et  im- 
pf cm.  ^^ens  et  excipiens,  et  retinebit  motum  suum  et  accipiet  motum  allerius. 
6.  Smpingens  eccentrice  (sive  celerius,  sive  tardius)    in   corpus   cohaerens, 

qtJtSM  cohaeret,  et  continuabit  motum  suum,  et  excipienti  priorem  relinquet, 
et  ^^Jdem  motum  circa  proprium  axem  motui  impactus  in  loco  impactus 
«ö<i; ^-Äivelocem  addet.  7.  Si  duo  corpora  c'oncurrunt  aequivelo- 
c*  *'  ^s^r  (vel  etiam  alterum  incurrit,  alterum  praelervehitur ,  vid.  Theore- 
™^^  ^)  et  fit  angulus  (quod  semper  fit  in  accursu,  nunquam  in  occursu 
i)  isque  est  bisectilis;  duo  corpora  simul  movebuntur 
^a  (nisi  motus  unius  sit  uniformis,  alterius  acceleratus,  quo  casu  oriri 
Ebolas  aliaque  linearum  genera  Hobbio  visum  est,  de  quo  alibi) 
ulum  concursus  (vel  incursus]  extrorsum  bisecante  (nisi  duo 
tus  sibi  mutuo  addi  possint,  ut  rectus  circularisque  in  spiralem, 
'^ta  singulonim  celeritate,  vid.  fund.  49),  celeritate  vero  prior e. 
linc  sequitur,  angulum  incidentiae  et  reflexionis  non  esse,  semper 
'^^^^^^^ales,  sed  in  nostro  casu  (ubi  utrumque  concurrentium  est  mutuo  inci- 
,  utrumque  compositum  in  unum  reflectens)  angulum  incidentiae 


Yeflexionis    rectilineum,    uter    minor    est,    esse    alterius 


'^  ^^^  lo  supplementum  ad  rectum.     Causa  aequalitatis  in  corporibus 
mbilibus  reddita  est  in  Theoria   motus  concreti  §.  SIS.     9.    Hinc 
^^^^itur,  solum  angulum  incidentiae  rectilineum  30  graduum  habere  angu- 

^^^      reflexionis  aequalem,  secundum  abstractas  motus  Leges.     40.  Inciden- 

ti^ft 

i  reflexio  non  aestimanda  a  superficie  in  quam  inciditur,    sed  a  linea 


per  punctum  concursus  transeunte ,  ad  mensuram  lineae  motu^  exci- 

^^'^is  perpendiculari ,    ad  latus  adventus   ejus   parallela.      44.    Sequitur 

^^^^=^3  ex  theor.  4,   si  duo  concurrant  aequivelociter  arcubus  similium   et 

^r^^Ä.alium  curvilineorum,  utrumque  recta  perrecturum  esse.      42.    Si   non 

^  Xir  angulus,  qui  sit  bisectilis  (non  datur  autem  angulus  omnino 

^^C3cursu  recto,  non  datur  angulus  bisectilis  in  alio  impactu,   si  impingi- 

^       linea  motus  recta  et  curva,    vel  curva  et  curva  figurae  dissimilis  aut 

cjualis)  et  impactus  aequivelox  est,  utrumque  quiescet  (nisi 


234  ^^ilofopliiift^e  ec^riften. 

scilicet  non  opus  sit  bisectione,  ut  in  concursu  aequabilis  et  accelerati  aut 
acceleratorum  difformium ;  vel  omnino  non  sit  opus  anguli  seclione,  ut  in 
casu  conatuum  componibilium ,  vid.  theor.  7)  impingens  et  in  quod 
impactum  est,  quatenus  impactum  est.  43.  Partes,  quibus  non 
impactum  est,  cessante  cohaesione  pergent,  qua  possunt,  et  seqiietur  divi- 
sio,  unio  et  transformatio.  14.  Sin  datur  angulus,  sed  non  bisecabilis, 
ambo  quiescent  (cum  limitatlone  tarnen  theor.  41).  15.  Ex  naturae  cor- 
poreae  viribus  nulla  datur  flexio  exacte  geometrica  seu  per  minima, 
16.  nee  corpus  durissimum,  quia  nee  motus  celerrimus.  17.  Duae  aliquae 
contiguae  corporis  partes  cohaerent  tum  demum  sibi,  si  se  premunt, 
seu  si  is  est  corporis  motus,  ut  una  altemm  impellat,  id  est  in  alterius 
iocum  sit  successura.  Hoc  est  principium  omnis  cohaesionis  in  rebus 
hdctenus  non  traditum;  propositio  haec  est  conversa  fundamenti  15.  18. 
Unuroquodque  illud  tantum  impellit  seu  in  illud  impingit,  in  cujus  Iocum 
veniret  ipso  non  praesente,  et  quidquid  illi  cohaeret.  19.  Nulla  est  cor- 
poris cohaesio  simul  in  tota  facie  eodem  tempore.  20.  Quiescentis  nulls 
est  cohaesio.  21.  Corpus  discontiguum  plus  resistit  contiguo.  22.  Si  nor 
datur  vacuum,  nullus  quoque  motus  rectiiineus,  aliusve  in  se  non  re- 
diens  (v.  g.  spiralis]  dabitur.  Hinc  multa  motus  in  pleno  mira  consectaris 
deduci  possunt.  23.  In  corpore  contiguo  nihil  refert,  quanta  sit  longi- 
tudo  (seu  extensio  secundum  lineam  motus).  24.  In  corpore  cohaerent« 
seu  continuo  nihil  interest  etiam,  quanta  sit  latitudo  (seu  extensio  se- 
cundum perpendicularem  ad  lineam  motus),  scilicet  corpus  unum  quantunc 
cunque  longum  a  quantumcunque  brevi,  corpus  continuum  quantumcunqiK 
latum  a  quantumcunque  arcto,  perinde  ac  si  quantumvis  minus  esse< 
quantulocunque  motus  excessu  impelli  potest. 


I         Problema   generale. 

Omnes  possibiles  lineas,  figuras,  corpora  et  motus  s 
cundum  omnes  lineas  Physice  conslruere  meris  motib 
rectis  inter  se  aequalibus,  item  meris  motibus  ourvis  c 
juscunque  generis,  adhibitis  corporibus  quibuscunq 
Triplex  constructio  est:  Geometrica,  id  est  imaginaria,  sed  exa( 
Mechanica,  id  est  realis,  sed  non  exacta;  et  Physica,  id  est  reali 
exacta.     Geometrica  continct  modos,  quibus  corpora  construi  possunt. 


^^^Itofo^^iifc^e  @<^iiften.  235 

^aepe  a  solo  DEO,  dumtnodo  scilicet  non  implicare  intelligantur,  ut  si  cir- 
•culus  fiat  flexione  reclae  per  minima;  Mechanica  noslros;  Physica  eos,  qui- 
l>us  natura  res  efficere  potesl,  id  est  quos  coi"pora  producunt  se  ipsis. 

Problemata  Specialia. 

Problema  4.     In   omni   corpore  dato  efficere  cohaesionem;id   fiet 

^er  theor.  47.     2.  In  omni  corpore  dato  efficere   duritiem;    id   fiet  cohae- 

^ione   magna,    per  def.  26,    producta   per   probl.  4.     3.  In  omni   corpore 

'^ato   efficere   flexionem;    hoc   problema   accurate   et   geometrice  ita,    ut 

exio   fiat  per  minima   extensionis,    ex  natura  corporum  solvi  non  potest. 

.   In    omni    corpore    quiescente    efficere    motum;     id   fiet    per   theor.  4. 

.   Ex   meris  motibus   efficere   quietem ;    id  fiet  per  theor-  4  4 .     Modus^  hie 

st   per    naturam    rerum    longo    difficilior,    quam    modus   faciendi  motum, 

antum  abest ,    ut  mota   magis  magisque    per  ^  se  tendant  ad  quietem ,    ut 

uihusdam,    qui  sensu  ducuntur,    persuasum   est.     6.  Ex  meris   motibus 

eclis  facerö   motum   circularem;    id   fiet  per  theor.  6.  et  15.     7.  Ex 

eris  motis  curvilineis  cujuscunque  generis  aeqnalis  et  similis  figurae  inter 

efficere  motum  rectum;    id   fiet  per  theor.  7.     De   parabolico   et 

pirali  vid.  theor.  7.  et  42.    8.  Ex  meris  motibus  aequalibus  efficere  mo- 

um  tardiorem.     Fiat  motus  circularis   per  probl.  6,    in   corpore   solide 

eu   cohaerente   per   probl.  i  pars  quaelibet  centro  vicinior  tardius  move- 

ilur  extremitate.    9.  Ex  meris  motibus  aequalibus  efficere  motum  cele- 

iorem.    Fiat  corpus  oblongum  cohaerens  quantum  satis  est  per  probl.  4, 

d  gyretur  circa  axem  longitudini   non   coincidenlem,    incursu   facto  eccen- 

rico  per  theor.  6.    Ergo  pars  a  centro  remotior,  ipsa  minimum  extremitas, 

elerlus  movebitur.     10.  Corpus  motum  retroagere;  id  fiet  per  theor.  1. 

ffecto   motu   celeriore   per  probl.  9.     11.  Repercus'sionem    mutuam 

fficere;    id   fiet,   si  ambo   ferantur   a   liquide  quodam  discontiguo  propter 

■^,heor.  21   ita  subtili,    ut  plurimum  alterius  per  alterius  polos   mutuo,    non 

^r^bstante  occursu  progrediatur;    tunc   enim  etiam  in  corpus  oppositum  im- 

^^etum  mutuo  transferent,   unde  non  tantum  repercussio,    sed   et  viarum  et 

^zjeleritatum  permulatio  onetur.    Talis  subtilitas  est  in  luce  radiis  diversorum 

lucidorum  per  unum  foramen  sine  confusione  transeuntibus,  et  in  sono,  et 

meridianis  magneticis  in  eodem  polo,  inofl^enso  motu,  se  intersecantibus :  et 

^eneratim  in  AETHERE,    per   Hypotheses  nostras,   cujus  cum   motu  potlus 


236  $^Uofo^(if(^e  ©Triften. 

quam  suo  corpora  sensibilia  ferantur,  habebunt  ab  hoc  subtil!  portitore 
motuum  divaricationem  Hugenio-Wrennianam,  motus  indeslruibilitatem  (nisi 
quatens   dispersione  ßt   insensibiiior) ,   Cartesianam ,    Elaterem,    reflexionis 
refractionisque  leges,  motum  circularem  simplicem  Hobbianum,  cohaesionem, 
duritiem,    bulias   (velut  proprium    quendam    mundulum,    propriam  atmo- 
sphaeram,  proprios  polos,  et  magnetismos,  et  electricismos,  propriam  lucem), 
pleraque  gravitatem,  gravia  descendentia  accelerationem,    pendula  vibratio- 
nem;   projecla  motus  impressi,  sublato  licet  motore,  retentionem;    Chemici 
principia,  Mechanici  potentias,  Physici  Phaenomena  omnia  globi  nostri.    De 
quo  pluribus  in  Theoria  motus  concreti.      Potest  ergo   assumto   solo 
aethere  Theoria  motus  concreti   derivari   ex   theoria  motus  abstracti,    et 
solvi  hoc  problema  generale :    Omnes   motus   sensibiies   explicare. 
Sed    pergamus.      12.    Detorsionem    efficere;     id    fiet    per    theor.    17. 
13.  Permutationem   viarum   inter   impingentia    efficere;    id   fiet  con- 
structione   prohl.  11.     14.  Corpora   unire;    id    fiet    omni    abreptione   et 
quiete,    seu  omni   contiguitate  permanente,    vid.  def.  22.  per  theor.   1.  2. 
3.  4.  5.  7.  11.  13.     15.  Ex  multis  corporibus  efficere   unum  simplex, 
vid.  def.  27;  id  fiet  per  theor.   13,    omissis  scilicet  partibus,    in  quas  non 
impingitur,    id  est  incohaerentibus,   id   est  non  uno  motu  unitis.     16.  Di- 
visionem  dati  corporis  efficere  motu  quantulocunque.    Cum  corpus  quod- 
libet  Sit  alicubi   non   cohaerens  per  theor.  19,    eatenus   impellatur,    ergo 
impelletur  pars,    alia  quadam  non  impulsa  per  theor.  18.     Impulsa  autem 
abripietur  per  theor.  1,    non  impulsa  non  abripietur,  ergo  divisio  partium 
facta  est.     Adde  theor.  13,  ubi  divisio  fit,   sed  non  motu  quantulocunque. 
17.  Ex   meris   corporibus   rectilineis  efficere  Cylindrum.     Sit  columnare 
rectilineum  motum  circa  proprium  axem  per  probl.  6;  dum  gyratur,  irnim- 
pat  simul  progressu  suo  (simul  enim  et  progredi  et  gyrari  potest  theor.  5. 
et  6]   in   materiam   mollem   seu   quiescentem   (et  ideo  per  theor.  20  inco- 
haerentem)  aut  sattem  tardius  motaro.     Circumgyratione   igitur  sua  tantum 
abscindet  a   materia   molli,    in   quam   irrupit,    ut   integrum  absolvat  cylin- 
drum.    Atque   ita   cum   in   uno   latere  materiam  mollem  ingressum  sit  co- 
lumnare rectilineum,  Cylinder  egredietur.    Quod  erat  faciendum.    48.  Ex 
meris    rectilineis    efficere    Conum;     gyretur    pyramis    rectangularis    circa 
suam  altitudinem  intra  materiam   mollem   eadem   methodo,    qua   factus   est 
cylinder  probl.   17.     19.  Ex  rectilineis  et  cono  (cylindro)  efficere   Sphae- 
ram.     Sit  Conus  (cylinder)  latior  quam  altior,  is  gyretur  circa  latitudinem 


/ 


^(Uofo^^tfd^e  ^(^riften.  237 

s^u  diametrum  baseos  (medii  circuli  ad  basin  paralleli)  intra  materiam 
llem  eadem  methodo  qua  factus  est  cylinder  probl.  47.  SO.  Corpora 
cTtionum  coDicarum,  et  omnino  datae  cujuslibet  figurae  corpus 
cere.  Fiat  corpus  latius  quam  altius,  cujus  basis  sit  data  Ggura,  coui- 
wne  vel  cylindriforme,  id  est  nuliibi  latius  quam  in  basi :  id  gyretur 
vx^€.v*a  materiam  moUem,  methodo  dicta  probl.  49.  Ex  hoc  principio  pro 
r^  nata  variato  lentium  et  speculorum  secundum  Conicas  sectiones  forma- 
^vjim  tantis  studiis  quaesitam  elaborationem  derivari  rationis  est,  qua  de 
<M)gitata  nostra  alio  loco  exponemus.  21.  Dato  motu  figuram  efficere; 
i<^  #iet,  si  ille  motus  fiat  intra  materiam  mollem  methodo  dicta.  S2.  Dato 
^^^r-fyore  figuram  efficere.  Hoc  problema  non  indiget  multa  constructione, 
^^-■^^«^  dato  corpore  vel  secto,  figura  respondens,  quippe  terminus  ejus,  data 
^^^,  V.  g.  data  sphaera  datur  Circulus ,  dato  Cono  EUipsis  sola  sectione. 
^^  -  Data  Figura  Mo  tum  efficere.  Hoc  videtur  effici  posse,  si  mobile  ita 
'■^^^•-a  crenam  cohaerentem  datae  figurae  (sectione  feictam)  arctatum  sit,  ut 
^^^'^^'^iilsum  aliam  viam  quam  per  crenam  non  inveniat.  Ita  enim  eliget 
^s  motum  in  figura  crenae,  id  est  in  figura  data,  quam  ut  omnia  quie- 
*^^^»:it  {per  fund.  20.  23).  24.  Datum  motum  continue  accelerare, 
^^-  eundem  retardare,  in  ratione  data.  Hoc  puto  fieri  posse,  si  in  di- 
^^r^^is  signis  ejusdem  instantis  (vid.  fund.  18)  diversi  conatus  eidem 
^oi*j>ori  imprimantur.  Si  prior  est  celerior,  retardabitur ;  si  posterior, 
^^<^elerabitur  motus  in  ea  ratione,  quae  est  celeritatis  prioris  ad  posterio- 
Sed  etsi  plures  sint  impressiones,  etsi  celerior  tardioribus  interpo- 
r,  vel  contra;  continua  multiplicatione  ob  accelerationem,  divisione  ob 
•'©tordationem.  exitum  res  reperiet.  Fateor  tamen  tria  haec  postrema  pro- 
^letData  nondum  a  me  satis  expensa  exacteve  constructa  esse. 

USUS. 

Etsi  haec  aliave  solvi  non  possent  [ex  abstractis  motus  rationibus  in 
^^^'"pcribus  absolute  consideratis ,  in  sensibilibus  tamen ,  assumto  saltem 
'^^there  insensibili,  facile  explicari  potest,  qua  ratione  efficiatur,  ut 
^^llvis  error  sensibilis  rationes  nostras  turbet,    quod   phaenomenis  sufficit. 

'ix^irum  longo  aliter  Natura  (quatenus  sensibilis  est,  nam  alioquin  interio- 
^*^tX8  ejus  figuras  accuratas  ex  abstractis  motus  legibus  secundum  proble- 

^^  praemissa  construi,  qualem  constructionem  Physicam  voco,  non 
*^^Äsibile  tantum,   sed  et   necessarium  est)    et  Ars  haec   problemata   solvit, 


238  Wio]opW^t  ect^riften. 

quam  Geomftra,    mechanice   scilicet,    motibus   non   continuis,    sed    revera 
interniptis,  Uli  Geometrae  describunt  quadratriceni  per  puncta,  et  Archimedes 
quadrat  Girculum  per  Polygona,   spreto  errore  nihil  phaenoinena  turbaturo. 
Sensus  enim  dijudicare  non  polest,    corpus  aliquod   unum  continuuin  con- 
tiguumve  sit,  an  multorum  discontiguorum  hiantium  acervus;  partes  omnino 
quiescant  an  motu  insensibili  in  se  redeant;    angulus  coneursus  sit  parum 
obliquu3,  an  exacle  rectus;   contaclu»^  in  puncto  ßat,  vel  linea  superficieve; 
celeritas  quanta,  curvitas  vera,    an    ex    recta    fracta   ementita :    quibus   va- 
riatis,  patet  ex  Theoria  nostra  et  motus  variari.     Sed  quid  refert,    inquies, 
si  nihil  phaenomena  variantur?    cui  bono   haee  contemplatio  suseipitur   de- 
eventis  ßgurarum    motuumque  exactorum,    si   nulli   tales  unquani  traetandii 
offeruntur?   'An  Angelis,  quibus  cum  subtjlioribus  corporum  fortasse  nego- 
tium est,  artem  mechanicam  scribimus?    Noio  respondere,  etiam  Mechanicise 
nonnunquam   majore  soIHo  exaetitudine   opus   esse,    ut   in    lentibus  elabo— 
randis  sectionum  Gonicarum ,    quia  etsi  majore   non  tamen  summa :    nequ6= 
ad  Geometras  provocare  licet,   quia  his  ipsis  objiciunt  quidam  frustra  qua— 
draturam   circuli    et  tot   alia   quaeri ,    quae   etiam    inventa  nihil   levament 
rebus  humanis  sint  allatura,    quando  exactiores  jam    tum  proportiones  Me— 
i;hanjcas  habeamus,  quam  quas  instrumentis  assequi  liceat;  nee  voluptaten 
maximam   praedicabo,    qua   detecta  qua^dam  nova  rerum  harmonia  mentea 
huic  Musicae  assuetas  afficit  (ut  adeo  is  saltem  huic  doctrinae  generi  inieM 
artes  mentales  locus  sit  relinquendus,  qui  pictoribus,  Poötis,  Musicis,   add« 
et  Apiciis  et  arbitris  voluptatum  Petroniis  inter  corporalesj,    quia   nisi    ex- 
pertis  persuaderi  non  potest  rerum,   ut  ipsis  videtur,    tam  sterilium  arida 
rumque  suavitas.     Sed   etsi   ostendam   maximas  de    ßnito  et   infinito,    d- 
vacuo   et   pleno,    de   compositione   Continui,    de  motu   aut  statione   terra  j 
controversias   non   nisi   abstractis   motus  rationibus   probe   cognitis   definiis 
posse,  non  erunt  haec,   opinor,    tanti  apud  hos  censores.     Quid  ergo?   ni^ 
ut   ultima  experiamur,    ostendßmu$que  aliquando    ad    solidas   de   DEO  ^ 
Mente  demonstrationes,    confirmandaque  maxima  fidei  mysteria   (cui  negotF 
ego,  si  quis  unquam,  summa  animi  contentione  incubui,  nihilque  fere  ali^ 
rum  inexcussum,  nihil  de  meo  intentatum  reliqui)  non  aliter  ascendi  po 
Haec  qui   nihili   faciunt,    magna,   fateor,   spientiarum  parte  carere  possu 
Ita   enim  jure   divino  humanoque,    et  quicquid   his  in  Philosophia  grad 
struit,    abolitis,    historia   etiam   vetere,    cujus   potissimus   apud   prüde 
usus  est,    veritati  reiigionis  testimonium    perhibere,   nisi   cum   ad  pom 


$M(ofo))(^if(t^e  ©erlitten.  239 

adhibetur,  neglecta ;  restabunt  his  borninibus  artes  taniuin  duae.  una  quam 
diuiissime  jucundissimeque  vitam  agendi,  altera  alios  quam  dexterrjme  in 
usum  suum  circumagendi ,  haec  PoliUca\  illa  Medica:  caetera  ^ut  con- 
temnunt  publice,  aut,  cum  non  nisi  in  speciem  didicerint,  intus  rident; 
sed  quam  tuto,  viderint  ipsi.  Ego  ad  eos  redeo,  quibus  talia  non  omnja 
aspemanda  videntur.  Qui  fortasse  mecum  agnoscent,  Partem  Phoronoipicae 
Elementalem,  ßbslractam,  mere  rationalem,  alia  enim  est  mechanica  et  e.v 
perimentaljs  (vel  simplex,  solis  observationibus  conslans;  vel  consequen- 
tiis  observationum,  abstraotarum  regularum  eomplicatione  structis  mixta), 
nuspiam  bactenus,  quod  quidem  increbuerit,  demonstratam  exsiare.  Cq- 
haesionis,  qualitatis  tam  obviae,  rationem  reddidit  nemo:  quid  prodest 
ramos,  hamos,  unoos,  annulos,  aliaque  corporum  implicamenta  comminisci, 
cum  opus  futurum  sit  hamis  hamorum  in  infinitum?  Ullas  vere  eurvas 
in  rerum  natura  esse  negavere  multi;  nominabo  tantum,  qui  nunc  occur- 
runt,  Lubinuro,  Bassonem,  Regium,  Bonariem  et,  quem  parum 
abest  quin  addam,  Hobbium.  Gontrarium  quis  demonstravit,  quis  motum 
aliquem  explicuit,  ex  quo  pbysice,  id  est  geometrice  simul  et  realiter  ge- 
neretur  circulus?  non  satis  est  dicere,  generari  circulum  circumductione 
rectae  circa  extremum  alterum  immotum,  nisi  explicetur,  quomodo  extre- 
mum  constitui  possit  immotum;  quomodo  dari  circumducens,  quod  non 
jam  tum  circulariter  moveatur:  alioquin  in  hoc  ipso  rediret  quaestio,  quo- 
modo et  ipsius  motus  circularis  sit  generatus.  Id  ergo  explicatum  est  meris 
rectilineis  probl.  6;  componi  tamen  plures  conatus  rectilineos  conservatos 
in  unum  curvilineum,  nondum  satis  deprehendere  potui.  Hoc  si  assecutus 
fuero,  concedam  nonnuUa,  cpiae  negavi :  motum  rotationis  circa  corporis 
axem  extra  se  agere;  sola  solis  rotatione,  sine  partium  emissione,  pos^e 
lucem  caloremque  seu  motum  aetheris  produci,  et  caeteros  circa  cum  glo- 
bos  gyrari;  denique  posse  sine  vacuo  naturae  phaenomena  explicari.  Sed 
baec  etsi  concessa,  nihil  in  summa  detrahent  Hypothesi  nostrae.  Interim 
ex  his  apparet,  quantum  tenebrarum  in  natura  motus  a  Philosophis  sit 
relictum.  DifTerentiam  celeritatis  in  motibus  Aristoteles  derivat  a 
resistentia  medii ,  prius  a  posteriore ;  nam  actio  est  prior  reactione,  actio 
autem  sine  quantitate  actionis,  seu  motus  sine  gradu  celeritatis,  ne  inci- 
p^re  quidem  intelligi  potest.  Si  Cartesium,  Virum  utique  incompara- 
bilem,  per  omnia  sequimur,  quies  potentior  motu  erit,  nihil  nempe  unitate: 
negat    enim   quiescens    quantocunque    motu    impelli    posse.       Eruditissimi 


i 


240  $]i^Uofo)>]i^ifd^  Qk^riften. 

Gassen di  sententia  facit,  ut  duo  corpora  semel  contigua  nulla  unquam  vi 
divelli   possint:    Atomorum   enim  suarum   duritiem  derivat  a  defectu  vacui 
intercedentis,  jam  omni»  contigua  sunt  sine  vacuo  intercedente.     Hobbius 
toliit  mentes  incorporeas,   tollit  indivisibilia  vera,   atque  ex  eo  principio  in 
dubium  revocat  inventum  Pythagorae  hecatomba  dignum,  47.  Imi  Euclidis, 
fundamentum  georoetriae,  negat  radicem  quadrati,  seu  ut  ego  vocare  soleo, 
numerum  quadratillorum,  de  quo  alibi,    coincidere  numero  partium  lateris, 
fundamentum  non  Algebrae  tanturo,  sed  et  Geodaesiae,    muitaque   alia   de 
motu   tradit   parum   demonstrata,    quanquam   caeteroquin    nihil    laudi   ejus, 
viri,   cujus  profunditatem  maximi  facio,    detractum  velim.     Galila eus   eU 
Honoratus   Fabri   prudenter  phoronomiam   Experimentaiem   ratiocinatio— 
nibus  excoluere.     Jungii   inedita,    Wallisii   edita  audivi   tantum.     De — 
monstrationes  ergo  Phoronomiae  Elementalis,  quod  ego  sciam,   exstani 
nullae,   quae  tarnen  per  se  separatae  scientiae  pensum   implere  possunt, 
Experimentalis  et  Mechanicae  rationes  physicas  reapse  in   mundo 
existentes   fortasse  non   paucas   reddidimus  primi :    hypothesis  certe  allal 
est,   qua  nescio  an  facile  cogitari  possit  clarior  simpliciorque;    spero  etiaras^ 
posse  aliquando  nonnihil  afferri,  quod  praesenti  usu  oculis  ineurrat.    Quo(&=! 
superest,   testor,    nullum  paene  eorum,    quos  hoc  loco  nominavi,    etiam  ^k. 
quo   me  discedere   professus  sum ,   esse ,    quem   non  magni   faciam :    cert^^ 
plerisque  immortalitatem  a  posteritate,   statuas  a  Republica,   Panegyricos  s.   . 
nobis  deberi  arbitror.     Sed  non  omnia  unus  videt:  etiam  in  cogitationibu^ 
quaedam  fortuna  est,  quae  alia  aliis,  ac  saepe  mediocribus  nonnulla  offer^«w 
Errasse  mihi   in  tanta  alioquin   multitudine  cogitandorum ,   nullum,   speroif 
dedecus  erit:  suffecerit  pauca  et  recte  «t  novo  dicta  Viris  candidis  doctiszf 
que  videri,  caetera,  etiam  cum  improbantur,  excusari.  f 

f 

FINIS.  ' 

f 

i 

i 
J 

I 

i 

J 

f 

/ 


^oti/^abri  an  MM^. 

Cum  ab  urbe  abfuerim   per  vacationes   autumnales,    paulo   tardius  ad 

^%^issimas  et  doctissimas  tuas  literas  rescribo  (Vir  amplissime),  in  quibus 

^^'^ü  est  profecto  quod  desiderem  ad  inventorum  amoenitatein,  ingenii  per- 

sf^^c^sciam,  doctrinae  vim,  novique  systematis  nobilitatem:   unde  est,  quod 

P^^^xw-imum   tum   mihi,    tum   Germaniae   vestrae,    ac  praesertim  Eminent."® 

^^^^o    gratuler,    bis  quidem  tarn  insignem  quam  ingeniosum  Philosophum  et 

^^trhematicum ,    mihi   vero,    quod  certe   maximi   facio,   illustrem   amicum; 

^^^^Eiivis  enim  ab  omnibus  amari,  mihi  maxime  gratum  accidat,  ab  iis  ta- 

'^^ix  Hominibus  diligi,  qui  vel  singulari  doctrina  vel  eximia  bonitate  pollent, 

^^namae  gloriae  semper  duxi.     Sed  ad  rem  venio. 

Hypothesis  tua  mihi  summopere  placuit,  eamque  summi  foetum  ingenii 

i*ept:i^to,  et  sane  dignam  quae  in  publicam  lucem  prodeat:  non  desunt  qui- 

dein   plurimae  diffieuitates,  a  quibus  ii  qui  mediocri  tantum  ingenio  valent, 

^^se    expedire  facile  nequeant;    non  dubito  tamen,  quin  eas  expedias  nuilo 

^egotio;    iliud   quippe  solenne  est,    ut   nostra   longo   melius  capiamus   et 

^Ducleemus  quam   aliena.     Illorum   statim  aliquis  opponet   1^.  nee  de  hac 

^^btili  materia,    quid   sit,   nee  de  iliius  pemicissima  vertigine,  quidquam 

^^bi    esse  compertum ;  cum  nee  uUo  sensu  percipiatur,  pereipi  tamen  debe- 

^^^7     cum  illi  corpus  densum  et  durum  resistat,  ac  proinde  omne  desit  ex- 

Perinaenimn  ^    nee  ijH^^  gj^  necessitas  vel  ulla  ratio  quae  nos   in  illius  noti- 

*^<^    conducat.     S^.  differentiam   motus    (assumto  sciiicet  modico  intervallo 

^so^nsus  corporis  gravis]  partes  inter  superiores  et  inferiores  hujus  male- 

^^    «sse  prorsus  insensibilem ,    ac  proinde  imparem  adeo  ....*)    motum 


'^)  Qin  nnit\ttüdft»  SBort. 


16 


242  V^Uofo^^ifc^e  (Schriften. 

gravibus  imprimendi.     3^.  corpus  leve  sursum  ferri  non  posset;   impediret 
enim  partium   superiorum  celerior  motus,    quo  leve  deorsum  detruderetur. 
4<^.  in  flumine  currente  lignum  deorsum  immersum  emergit,    non  obstante  ^^ 
celeriore  partium  superiorum  aquae  motu,    immo  non  videtur,  quomodo  in  ^^ 
piano  inclinato  versus   eam  partem   motus   ille   gravi   imprimi  possit,    cui 
planum  omnino  impediat.     5^.  notabilis  esset  differentia  motuum  gravium, 
pro  diversa  distantia  a  cenlro  terrae.     6®.   item   versus   aequatorem    motu: 
esset   pernicior,    et   tardior  versus  pqlos,    unde  motus  gravium  in  divers!^ 
mundi   partibus  pro  diversa  latitudine  varius  esset,    quod   tamen    observar 
nemo.     Alia  sexcenta  hujusmodi    illi   Opponent,  quae  brevitatis  causa  reli— 
ceo,    illudque   praesertim,    nimirum   aeque   conctpi    corpus   grave   deorsu 
propria  vi  ferri  ac  concipitur  tenuis  ilia  materia  sua  vi,    non  vero  ab  ali 
moveri :    potiori  jure,  alia  Opponent  circa  potentiam  illam  elasticam,  tent 
rum   scilicet  et  compressorum ;    per  quid  enim   chorda   lenta   se  restitui 
a^r  compressu;s  tanta  vi  erumpit?  tentus  vero  et  dilatatus  tanta  vi  exteri 
rem   materiam   trahit?    quid  ad   haec    illa   vertigo  tenuis   materiae?     AI 
quam  plurima  Opponent  circa  qualitates  sensibiles,  u^  vocant,  puta  lumei 
colores,  brumam,  calorem,  frigus;  item  circa  innumera  experimenta,  tufn 
antiquis  tradita,    tum  a  recentioribus  ipventa;    illi  suis   elementis  conte 
cum  Aristotele,  hi  suis  atomis  in  quibus  molem  tantum,  figuram  et  mot 
considerant,   nihil  aliud  in  rebus  corporeis  agnoscuüt.     Haec  tamen  omi 
aliaque  hujusmodi  pro  ea  sagacitate,   qua  plurimum   poUes,    pleno   solv< 
aut  saltem   eludes,    quanquara  ii  qui  pares  non   sunt  hisce   subtilitatibi 
eas  capere  nequeant,  aut  saltem  animi  vires,  ut  opus  esset^  ad  capiendt 
minime  applicent. 

Sed  ad  me  tandem  venis,    et  primo  qu^dem  loco  laii^des  illas  non 
mitto,    quas  paulo  liberalius  mihi  pro  tuo  affectu   aspergis,    praeter   un 
scilicet  ingenuitati  meae  attributam,    quam  revera  detrectare  non  possu 
cum  enim  unius  dumtaxat  veritatis  amore  duci  me  sentiam,  nuaquam  di 
mulare  potui,    id  mihi  verum  videri,  quod  falsum  videbatur,    et  viciss 
nunquam  id  falsum  reputare,  quod  verum  essie  putabam.     Subdis  dein 
quatuor  esse  a  me  relicta,  veluti  prima,  irresolubilia  et  indeclarabilia, 
mirum  calorem,  impetum,   gravitatem  et  potentiam  mediam  vel  elastic^ 
mentem  meam  forte  paulo  obscurius   exposui.     Duo  quippe   ex   illis  d 
taxat  agnosco,  nimirum  impetum  et  calorem,  cum  utraque  potentia  gra 
scilicet  et  pressorum  ac  tentorum  ad  impetum  reducatur:  jam,  opinor^. 


$^Uofo^]^tf(^e  ec^riftqi.  343 

deris  quinque  lomos  roeae  physicae,  praeter  antiquuin  de  motu  locali  cor- 

porum,  in  cujus  libro  primo  naturam  et  indolem  Impetus  explauavi :  videris 

in  rebus  corporeis   sex  tantum  a  me  admitti ,    nimirum   quatuor  elementa 

communia,   explicata  conf.  tom.  3.,   et  duo  principia   mutationum   duarum 

^Qsibilium.   nimirum  loci  et  exteusionis;    natura  enim  utraque  indiget  ad 

Carlas  resolutiones.     Immo  tota   natura  in   motu  est;    unde   opus   illi   fuit 

principio  hujus  motus  seu   mutationis  localis,    voco   impetum;    nisi   autem 

£i/iquae  partes  leviores  seu  minus  graves  evadant,  nunquam  ab  aliis  attolli 

j^ossent  ad  aequilibrium ;    nunquam  revera  fumus  ascenderet,  nisi  ab  aäre 

viore   sursum  truderetur.     lila  autem   materia,    quae   ante  gravier  erat 

r*«,  puta  oleum,  humor,  aut  alius  succus  exhalabilis,    rarior  fieri  debet, 

id       ^st  magis  extensa :  quod  enim  omnes  elementorum  particulae  sint  aeque 

e:x:  C^^nsae,  dici  non  potest:  recurrunt  ad  haec  vacuola  Demoeritici,  sat  scio; 

secJ     quod  in  palmo  aäris  cubico  ratio  corporis  seu  materiae  sit  ad  vacuum 

■Kx^^^rceptum  ut  1  ad  1000,  sensui  communi  repugnat.     Potest  enim  palmus 

^v^li^icus  aäris,  adhibita  praesertim  potentia  mecbanica,  reduci  per  compres- 

^^ovü^em  ad  digitum  cubicum;  unde  majoris  extensionis  principium,  in  cor- 

F^o**^  scilicet  capaci,  mihi  admittendum  esse  videtur,  voco  calorem.     Itaque 

^^^^     istis  rebus  contentus,   citra  quodlibet  aliud  ^   omnes   effectus   naturales 

^^^f>licare  conatus  sum  ex  simplicissimis  principiis,    iisque  peripateticis  ad 

"^^-^»•am,  ut  in  prolixa  illa  praefatione,  quam  praemisi  primo  Physicae  tomo, 

^■^^^rvare  potuisti.     Ignosces  quaeso  paulo  hebetiori   vel   obtusiori   ingenio, 

in  me  sentio,    quo  revera  fit,    ut   res  capere  vix  possim,    nisi  a  me 

si  manibus  tractentur  atque  palpentur.     Opponis  contra  eos,    qui   rari- 

s  naturam   in   eo   consistere  volunt  (de  quo  numero  me  esse  non  diffi- 

'}  ut  majus  quam  ante  spatium  corpus  occupet,  inde  sequi,  idem  corpus 

in  pluribus  locis;    non   crediderim   hoc  faciie  demonstrari  posse:    cur 

^^^Oq  concipere  non  possum  aöris  minima   seu  puncta  vel  atomos,    voca  ut 

^^l^s,  esse  majoris  molis  quam  sint  atomf  terrae;   hoc  non  dabis,  sat  scio, 

^^<^     quid  Tetat   a   me   concipi,    quasi    vero  concipere   non   possim   animam 

^^^m  corpori  coextensam,  vel  Deum  infinite  extensum,  ac  proinde  quam- 

'^■>^^  entitatem  plus  vel  minus  de  perfectione  illa  participantem,  perfectione, 

*^qviam,    extensionis.     Nescio  an   videris   meam   metaphysicam   demonstra- 

^^^tn;  dubito  etiam,  an  videris  duos  tomos  Dialogorum  physicorum  Lugduni 

^^^tos,  item  Synopsim  opticam,  et  alia  quaedam  mea. 

Quaeris  deinde  aliqua  ex  me :    primo  an  putem   certas   regulas  statui 

16* 


MMi  an  ^oti.  ^ahn. 

Nuper  ex  Gallia  reversus  incidi  in  Epistolas  tuas,  Moguntiae  biennio 
abhinc  editas,  caeterum  ante  triennium  scriptas  ad  R.  P.  Ignatium 
Baptistam  Pardies  e  Societate  vestra,  in  quibus  aliquam  mei  mentio- 
nem  factam  video.  Fuit  mihi  cum  Pardiesio,  dum  ille  in  vivis  esset 
et  ego  Parisiis  agerem,  consuetudo  non  vulgaris,  ex  quadam  studioruro 
similitudine  nata,  ut  mirer,  quae  me  apud  Gallos  versante,  ad  Gallum 
mihi  amicum  a  te  scripta  fuerant  et  me  tangebant,  in  Germania  demum 
mihi  innotuisse.  Erat  ille  ingenio  promptus,  in  Analysi  Mathematica  et 
penitiore  Geometria  egregie  versatus,  experimentorum  minime  negligei;is, 
machinamentorum  curiosus,  denique  et  scribendi  validus,  quod  editis  patrio 
sermone  libellis  ostendit,  qui  delicatis,  ut  scis,  in  illo  genere  hominibus 
satisfecere:  paucis  dicam,  habebatur  inter  ornamenta  Societatis  vestrae, 
quod  sufficit  ad  maximam  laudem  in  tanta  praestantium  Virorum  apud  vos 
copia.  Quo  magis  ejus  morti  omnes  indoluere,  quos  haec  studia  tangebant. 
Ego  certe  non  mediocrem  jacturam  fecisse  mihi  visus  sum,    cujus    sensum 


244  $^i(ofo)>(ff(i^  €^rtften. 

posse,  quibus  distantias  metiri  possimus  per  tubum  opticum;  existimo 
statui  non  posse  quoad  distantias  magnas  v.  g.  planetarum,  quia  differen- 
tiae,  in  longissimis  distantiis,  proportionum  sunt  insensibiles.  2^.  quaeris, 
quid  sentiam  de  Grandamici  experimento.  Respondeo:  ex  eo  duci  merum 
paralogismum.  3®.  quaeris  de  cortice  Peruviano  seu  febrifugo,  an  scilicet 
Sit  cortex  Arboris;  ita  est,  de  nomine  non  liquet;  crescit  haec  arbor  non 
procera,  sed  ad  instar  Pruni,  in  medituUio  regni  Peruviani,  in  tractu  re- 
gionis  non  vasto;  eam  vocant  Hispani  de  las  Calienturas., 

Dedi  R.  P.  Rirker"^],    uti  jusseras,   Epistolam  tuam,   et  hortatus  sum 
illum,    ut  aliquid   responderet.     Dubito  an  legere  possis  meos  apices  male  «-^^  ie 

tomatos;    sed  alias  plura  de  singularibus   argumentis,    si   gratum   accidet;  -    ^; 

sed  ubi  saltem  lustraveris  universam   meam  Physicam ,    quam  haud   dubie        -^^  me 
habere  debetis  Coloniae,  jam  enim  a  20  mensibus  Lugduni  prodiit.    Charta 
hie  deficit;    plurimum  vale  ac  me  tui   amantem   redama.      Romae  44.  No- 
vembr.  1674. 


^t 


*)  2)er  bcfannte  Sefuit  St^anafiud^trd^er. 


^li^Uolopli^ife^e  ©d^riften.  245 

imminuit   postea   notitia   R.  P.  de  Ghales,    quem    Lugduno    evocatum    in 

Pardiesii   locuni  Ciaromontani   suffecere.     Hujus   et    candorem  morum  et 

luultiplicero  sine  afTectatione  doetrinam   semper   amavi,    diligentiam   autem 

et  perspicuitatem,  quae  in  magno  Corporis  Mathematici  opere  eluxit,  etiam 

sum  miratus.     Equidem  et  R.  P.  Berthe t  videram,   sed   hujus  usum  iti- 

nera   et   negotia   viri   mihi   ademere ,    donec    pauIo    ante   novissimum   iter, 

quod  cum  Eminentissimo  Gardinali  Bullionaeo  Romam  suscepit,   facta   sub- 

inde  coiloquendi  copia  est,    ipso,    qua  est  humanitate,    audaciam  meam  in- 

Titante.     Tum  veno  et  Viri  doetrinam ,    et  ingenii   facilitatem  agnovi,   nam 

^praeter   exquisitam   variarum   scientiarum    notitiam   et  vim   animi  pluribus 

rebus  parem,  prompta  illi  eloquentia,  seu  dicendum  ex  tempore,  seu  Stylus 

xneditatione  exercendus  sit.     Cum  carmina  pangit,    igneus  in  illis  vigor  et 

^haracter  autoris  micat.    Romanum,  Thuscum,  Gallum,  Hispanum  pari  faci- 

Xitate  exprimit.     Sed  haec  nihil  ad  rem  nostram.     Interiorem  vero  Geome- 

V,riae    notitiam    quis    cum    illis  studiis   consistere  posse  putet?     Gonsistunt 

^tarnen,    et  cum   de  Geometria   disserentem  audias,    putes   tota  vita  pulveri 

^^rchimedeo  impalluisse.     Voluit  me  sibi  debere  notitiam  R.  P.  Francisci 

e  la  Chaise,  non  minus  Regis  Christianissimi  judicio  quam  sua  dudum 

irtute   ad  summae    laudis  fastigia  evecti.     Hunc  Virum,   cum  vastissimum 

^Scientiarum   orbem   absolveret,    nihil  Mathematicarum   artium    fügit,    nihil 

^ouriosae  eruditionis  latuit.    Sed  majoribus  destinatum  non  potuere  retinere 

I^)ellaces  Musae.     Rerum  divinarum  profunda   meditatio,    experientia  humar 

^^sanim,  virtus  sine  fuco,  pietas  sincera  et  ardens  benefaciendi  Studium  illi 

oco  debebantur  ad  quem  postea  ascendit.    Nunc  quoque  eadem  vitae  sim- 

licitas,  et  affectus  in  studia,  et  exprompta  erga  omnes  humanitas. 

Vides,  Honorale,   egregios  Vestrae  Societatis  Vires  a  me  coli,  virtu- 

emque   quocunque  demuro   loco   repertam    in  pretio   esse   debere    homini 

ro factum  quaerenti.     Te  certe  semper  magni   feci  nee  sine  laude  nomi- 

avi ,    qua    tarnen    non    indiges.     Dudum   enim  plurimis  et  doctissimis  in 

^omni  prope   scientiarum   genere  monumentis  id   effecisti,   ut   inter  primos 

:^iostri   temporis  autores   habeare.     Ego    tuis   scriptis,    quae    quidem   vidi, 

"^alde  delectatus  sum,   etiam  illis  quae  rebus  a  materia  abstractis  occupan- 

^ur.     Tecum   enim  sentio,    caeterarum   scientiarum    fundamenta   in   prima 

;^hilosophia  contineri.     Hujus  meae  sententiae  .  etiam  in   Hypothesi   Physica 

^n  publicum  aliquot  abhinc  annis  edita,    expressa   satis  vestigia  habentur. 

Et  cum  olim  Marii  Nizolii  Brixellensis  libros  de  veris  Principiis  et  Vera 


I 


246  $](lUofo)>^if4e  e^riften. 

ratione  philosophandi,    quos   eruditis   prope  ignotos  videbam,    cum   praefa- 
tione  recudi  curassem,   adjecta  Epistola  ad  amicum  ostendere  conatus  sum, 
Aristotelem  a  vera   Philasophia   non    ita   remotum   esse   ac  quidam    putant. 
Quo   magis  miror,    quod   me  in   Epistola    tua   velut    ab  Aristotele   omnino- 
alienum  publice  notasti. 

Equidem    minime   neque   de   judicio  tuo   n6que   d^   ejus   publication< 
queror.     Scio  enim,   cuique   liberam  esse  judicandi,   et  si  abstineat  verbij 
mordacibus,   etiam  Judicium   suum   publicandi   facultatem.     Et  qui  publici 
loquitur,    pati   debet  publice   contradicentem.     Quare  nonnullos  facile  tuli^ 
qui  nugis  quibusdam  meis,   quibus  juvenis  lucem  publicam  audacius  qua 
prudentius  experiebar,    censuram   appiuxere;    quorum   alii,   qui   scripser 
immodestius,   a  me  facile   contemnuntur,    bis   enim   roagnorum   quoninda 
Virorum  pene  invidenda  judicia  opponere  possum.    Qui  vero  maturo  judici 
meis  opinionibus  suas  rationes  objiciunt,  bis  etiam  gratias  ago.    Nam  mi 
ipsi  multa,  quae  olim  excidere,  nunc  minime  satisfaciunt,  ex  quo  interio 
Geometriae  familiaritate  usus  sum,  quae  scientia  ingenii  ebuUientis  temp 
States  opportune  sedat.     Itaque  quod  me  a  scopo  aberrasse  putas  in  Hy 
thesi  Pbysica,  facile  ferrem,    neque  a  judicio  tuo  provocarem  ad  te  ipsu 
nisi  aliam  mihi  personam  induisses  quam  sustinere  velim. 

Epistolas  tuas  eo,  ut  ais,  consilio  scripseras,   Honorate,   ut  homi 
Democritici   aut  ut '  quidam   vocant  Atomistae  opinionem  amolireris ,    qu 
nonnullos  de  te  habuisse  didiceras,  credo  quod  mathematica  in  pbilosop 
a  te   adbiberi   insolens   illis   videretur   in    tui   ordinis   Viro.     Tu  vero, 
probes  injuriam  tibi  fieri,  parallelismo  perpetuo  ostendis,    quantum  a  G 
tesio  et  Gassendo  absis,    qui  in  Gallia  imprimis  sectam  condidere,    et 
losopbiae  quam  aliqui  corpuscularem  vocant,   in  illa  regione  princi 
babentur.     Qua  occasione  etiam  Hobbesianae  de  corpore  philosopbiae  n 
tium    mittis,    et  meam    qualemcunque   Hypotbesin   attingis,    ut    admo 
diversa  a  te  sentiri,    quod   facile   persuadebis:    quoniam   tamen  digna 
Visa  est  nostra,    quae   rationibus  objectis,   obiter  licet,   convelleretur, 
alias  contentus  esse  soleas  dissensus  professione,   etiam  me  tibi  debito 
constituisti.     Fecisti  enim  pro  bumanitate  tua,    cum  judicares,    alios 
memoras  non  aeque  instructionis  egere,  ac  credo  me  bominem  juvene 
novum,    quem   inter  memorabiles   novarum  bypotbeseum    autores   non 
liberalitas    tua    locare    potuit.      Neque    vero    post    rem    a    te   judi 
litem   instaurarem ,   nisi   viderem,   distento  tibi  tot  Degotiis,   causae  \^ 


^^lIofo^)^>lf(l^c  ©d^rlftcn.  247 

eognitionem  defiiisse.     Äpparet  hoc  ex  verbis  tuis,    quae   integra  exhiberc 
interesl.*) 

Ubi  quidem  novissimis  lineis   vellem   supersedisses,    nam   nee  ab  Ari- 

^totele  sum  alienus,    nee  in  pemocritum   propensus,    nee   Gartesii   exemplo 

0^^ue   meo  ingenio  ad   Hypothesin   pro  arbitrio   fingendam   proclivis.     Ibo 

r>^s*  sini;ula,   si  pateris.     Quam   non   conteninam  Aristotelem,    supra  dixi; 

^foquentiae  artem  et  civilem  Scientiam  praeelare  tractasse   scio,    sed   et  in 

ip^^s  Physica  de  principiis,    de  motu  et  continuo,    de  anima  acute  et  saepe 

^c>l:ide  disputasse,    et  in  problematis  et  zoographicis  praeclara  et  ingenii  et 

dmlmgentiae  specimina  edidisse  arbitror,  quod  praeter  alios  eleganter  ostendil 

Pardiesius   in   Epistola   ad  amicum   Cartesianuro,    quam    suppresso  suo 

ine  edidit.     In  Germania   Abdias  Trew,    Noribergensis  Academiae  Ma- 

snaticus   sine  controversia   egregius,    octo   Aristotelis   libros   de  physico 

itu   detnönstrationum   forma    exhibuit^    ubi   satis    apparet    quidem   non 

ia  aeque  firma  esse,    apparet  tamen   et  pleraque  non  adeo  inepta  esse 

multis  videntur. 

Vides  quam  non  sum  ab  Aristotele  alienus.     Superest.    ut   videamus, 

m  in  Democritum  propensus  sim. 

Ego  vero  pro  certo  habeo,  esse  substantias  incorporeas,  motum  a  cor- 

3  non  esse  sed  extrinsecus  advenire;    nulla  esse  corpuscula  natura  sua 

cabilia;    üeque  ad  visum  necesse   arbitror  ut  aliquod  objecti  effluvium 

^^     »OS  perveniat.    Quae  tamen  sunt  prima  capita  Demoeriticae  Philosophiae. 

■^*lx:»d  nihilotninus  Gassendo  potius  quam  Cartesio  assentier,    essentiam  cor- 

f^^**is  in  extensione  non  consistere,  sed  aliam  loci,  aliam  materiae  naturam 

^^se.    Quod  tamen  non  impedit  quominus  arbitrer  mundum  (saltem  quan- 

^^»xi  ad  Physicos  usus  sufOcit)  plenum  esse. 

Quod  addis,  Gartesii  exemplo  impulsum  me  novam  Hypothesin  com- 
'^^'^isci  voluisse,  de  eo  sie  habeto,  cum  meam  ederem,  nondum  satis  Car- 
^^ianam  me  inteljexisse.  Neque  enim  illa  nisi  ab  attento  admodum  lectore 
^^^'^Uigi  potest;  ego  vero  tunc  in  multa  distraclus  nondum  a  me  impetrare 
t^^tieram,  ut  unius  hominis,  utcunque  ingeniosi,  scriptis  tantam  operam 
^'^F^^nderem.  Tantum  Vero  abest,  ut  exemplo  ejus  novam  Hypothesin 
^8«re  voluefim,    ut  contra  sim   arbitratus   Hypothesibus  quoad   ejus   6eri 


^)  5)ie  ©orte  ou«  gabri'«  ©rief  fehlen.     ?cibnij  ^at  für  ben  Slbf^relbcr  bcmerft :   mu« 


248  $^ttofo)>(if<l^e  ^xi\itn. 

potest  abstineDdum  esse,  Hypothesibus,  inquam,  arbitrariis,  qualis  dod  est 
mea.  Quod  enim  eam  gratis  assumi  ais,  ostendis  non  satis  a  te  exaroi- 
natam. 

Ego,  mi  Honorate,  cum  viderem  nuHum  esse  coDdendanim  Hypo- 
thesium  finem  et,  ut  quisque  ingenio  poUet,  ita  plus  sibi  licentiae  sumere, 
diversam  ab  aliis  viam  institi.  ni  fallor,  primus,  quam  si  sequerentur  plu- 
res,  spem  fore  credebam,  ut  tandem  aliquando  certi  aliquid  in  physica 
constitueretur.  Nimirum  tentandum  putabam,  an  non  phaenomena  naturae 
difficiliora  ex  aliis  quibusdam  pbaenomenis  manifestis  atque  exploratis  de- 
duci  possent.  Hoc  enim  praestito  patebat  frustra  causas  possibiles  assumi 
pro  veris,  dum  ipsae  verae  atque  certae  causae  in  promptu  essent.  Ita- 
que  cum  constet  astrorum  imprimis  errantium  actione  atque  luce  solis  flui- 
dum  omne  circa  nos  motibus  origine  quidem  variis,  attamen  in  aequabili- 
tatem  quandam  compositis  cieri ,  ex  quibus  ille  imprimis  motus  eminet 
satis  rapidus,  quo  lux  quotidie  tellurem  ambit;  volui  harum  causarum 
tam  potentium  tamque  late  füsarum  consequentias  scrutari  adhibitis  Mecha- 
nices  legibus  Has  inter  consequentias  visus  sum  mihi  et  Gravitatem  et 
vim  quam  Elasticam  voc^nt  et  Magnetis  directionem,  et  multa  alia  naturae 
phaenomena  reperisse.  Quo  successu  aliis  judicandum  relinquo;  credidi 
tamen  excitari  posse  ingeniosiores  hoc  exemplo,  ut  imposterum  quoad  ejus 
fieri  posset  sine  fictitiis  Hypothesibus  Philosophiam  naturalem  tractare  co- 
nentur,  assumtis  causis,  quas  revera  in  natura  esse  constaret.  Hoc  fuit  in 
edendo  Schediasmate  tumultuario  consUium  meum,  quod  quantopere  a  Gas- 
sendi  aut  Cartesii  instituto  absit,  facile  judicatu  est.  Nemo  enim  quod 
sciam  antea  phaenomena  ex  phaenomenis,  particularia  multa  ex  paucis 
generalibus  explicare  aggressus  est,  quae  tamen  vera  est  ratio  physicam 
certis  demonstrationibus  muniendi.  Nimirum  causae  effectuum  dupliciter 
demonstrantur,  vel  cum  ex  ipsis  effectibus  erui  possunt  necessaria  collectione 
(quod  tamen  saepe  fieri  non  potest,  quoties  scilicet  unius  effectus,  quoad 
nobis  cognitus  est,  multae  sunt  causae  possibiles),  vel  cum  ipsae  causae 
prostant.  Sed  tamen  connexio  cum  effectibus  demonstranda  est,  quod  in 
nostro  instituto  locum  habet,  eaque  sola  superest  ratio  inveniendi  causam 
unicam  veram,  quoties  effectus  alioqui  multas  admittit  possibiles.  Vides, 
quod  mihi  fuerit  institutum,  cum  Hypothesin  Physicam  condidi,  in  qua  si 
rem  acu  non  tetigi,  non  ideo  minus  operae  pretium  fecisse  videbor :  ad 
novam  enim  et  ni  fallor  veriorem  de  rerum  natura   ratiocinandi   viam   ho- 


\ 


$(»t(of6)>^if(te  ee^riften.  249 

mines  vocavi.  Si  ausis  ingentibus  excidi  juvenis  et  harum  rerum  cum 
illa  scriberem  paene  novus,  non  exemplo  meo,  sed  consilio  standum  profi- 
tebor,  quod  alii  majoribus  ingeDÜ  atque  experientiae  opibus  felicius  ex- 
sequentur.  Sed  nee  causa  est,  cur  primi  tentaminis  eventu  deferrem,  nee 
despero,  exquisitiora  a  me  aliquando  et  fortasse  jam  nunc  dici  posse;  sed 
haec  in  aliud  tempus  servo,  quoniani  altius  repetenda  sunt.  Nunc  Hypo- 
thesin in  Schediasmate  edito  adumbratam  paucis  repetam,  ut  totam  ejus 
vim  ac  potestatem  tibi  ante  oculos  ponam. 

Propositio  i. 

Ante  omnia  pro  certo  sumo,  Mundum  planetarium  quantum  ad 

«onse.quentias   Physicas   sufficit   pro   pleno   habendum   esse. 

Nam  nuUum  in  eo  punctum  sensibile   assignari   potest,    in   quo   non  possit 

^ideri  lux  alicujus  astri,   modo   alia  visionis  requisita  adsint,    verbi   gratia 

ut  nihil  opacum  obstet.     Ubicunque  autem   lux  videri   vel   lumen  transire 

^polest,    corpus  esse   necesse   est.     NuIIum   ergo   punctum  sensibile   est   in 

mundo  planetario  ubi  non  sit  corpus.     Porro  ubique   in   mundo   planetario 

«sstra  videri  posse  patet,   et   quidem  in  nostra  terra  res  manifesta  est  quo- 

^idiano    experimento.      Idem    alibi    ostendunt   Planetarum    quoque   aliorum 

onutuatum    lumen    et  Eclipses   atque    umbrae   variis    in   positionibus.     Gui 

^^iddo,  vix  punctum  sensibile  in  vasto  illo  spatio  designari  posse,   per  quod 

alicujus  astri  radius  ad  nos  tendens  non  aliquando  transeat.    Radium  autem 

lucis  non  esse  sine  corpore,  pro  certo  sumo,  sunt  enim  omnes  lucis  effectus 

»rporei,    ut  qui  hoc  negat,    pari  jure  corpora  in  Universum  negare  posse 

Tideatur. 

Propositio  2. 

Motus  omnis  per  liquidum  t)]enum   quantaecunque   id  sit 

agnitudinis  propagatur.     Est   enim   omnis   motus  aut  totius  extra 

^ocum ,   aut  partium  circa  axem  immotum :    ille  totam  materiam  commovet, 

^cpiia  dum  corpus  loco  exit,   aliud  succedat  necesse  est;    unde  fit  quidam 

^Mnotus  per  lineas  in  se  redeuntes,    qui  per  totam  massam  ideo  propagatur, 

^[uoniam  propagatur  certe  aliquousque,    et  limites  nulli   possunt   assignari, 

^ntra  quos  uUo  jure   concludatur:   quanquam   enim   remotiora   tardius   mo- 

"^eantur,  moventur  tamen.     Si  vero  sit  motus  circa  axem,   rejiciuntur  con- 

^igua  per  tangentem,    etiam   in  omnes  partes:    impulsus  autem  ille  semper 

^xitum   habet,    quousque    materia   suppetit,    quantumcunque   per  spatium 


I 


250  W^\opWäft  edjrlftcn. 

diffundatur,   quia  nihil   tarn   durum  tamque   magnum  est,    quin  impulsun^^ 
dliquantum  cedat  totum  aut  per  partes. 

Propositio  3. 
Omnia   liquida  sive   fluida   sunt   in    motu   intestino.      Nai 

moventur    Pianetae    et    quidem    in    ioco    quantum    ad  sensum   pleno   per :^^^r 

prop.  4,  unde  eorum  motus  ad  nos  propagatur  per  prop.  S.     Is  autem  es^^B^^^ast 
varius.     Ergo  in  liquido    (quod  scilicet   Separation!   partium   sive   motu: 
vario  minus  repugnat)  varius  partium,  id  est  in  testin  us  motus  erit. 

Propositio  4. 
Causam  connexionis  majoris  ac  minoris  atque  adeo  Hete- 
rogeneitatis in  corporibus  explicare.     Quaeritur,  cur  corpora  pi 
minusve  partes  habeant  cohaerentes :  ajo  ejus  rei  nullam  aliam  esse  causa 
quaerendam,    quam   quod   sunt   atque    moventur   simul.     Moventur  aute 
simul,   quia   in  tanta   motuum   generaiium  in   totam  massam  propagatoru 
varietate  utique  necesse  erat  quaedam  ab  aliis  contiguis  valde  abire,  quai 
dam  caeterorum  comparatione  parum.     £a   igitur  causa   quae   fecit  ut  a 
ab  aliis  contiguis   parum   aut  nihil  abirent;   facit   etiam  ut  in  eodem  s 
perseverare  conentur,   quia  causa  subsistit.     Causa  enim  ipsa  Motuum 
neralium  complicatio  est:    Motus  autem  generaies  semper  subsistunt. 
ergo  turbat  qui  quicquid  ab  illis  effectum  et  constitutum  est,  in  quod  t 
natura  consensit,    subito  mutat.     Unde  manifestum  est,    pressionem   ext^ 
nam  esse  causam  firmitatis  primam,  quietem  vero  aut  motum  conspiran 
partium   esse  causam   proxlmam,    sed  tum   demum  cum  a   causa   exte 
subsistente  oritur.     Ut  ergo  concomitantia ,    id  est  quies  aut  motus  cons 
rans  dicto  modo  ortus  facit  corpus   firm  um,    ila   motus  partium   va 
liquidum  constituit.     Et  hoc  est  principium  l)iversitatis  specificae  in 
poribus,    et   quod  alia   aliis   crassiora,    id   est   magis  firma  aut  ex  parti 
firmis  majoribus  composilae  sunt.     Haec  sententia  experlmenlis  quoque 

matur  sie. 

Propositio  5. 

Quaecunque  in  fluide  motum  intestinum  habente  poD 

tur  heterogenea,    turbant  motus  aequabilitatem.     Ntim 

motus  aequabilis  est  fluidi  uniformitas,   tametsi   enim  in  eo  varius  sit^ 

tus,  erit  tamen  ubique  eodem  modo  varius,  nulla  enim  tum  ratio  est 

militudinis.     Ed  vei'o  aderit  posito  heterogeneo. 


^^UofortlWc  e^riftctt.  251 

Propositio  6. 

Ubicunque   moius  est  turbatus,    conatus  est    ad    aequa- 

biliiatem.     Nam  Id  statu  motus  turbati  alia  minus  aliis  resistunl,   ergo 

d^biliora  vincuntur,   donec  tandem  res  eo  redeat,   ut  omnibus  aequaliter 

r^sistentibus  non  sit  ratio,  cur  unum  potius  quam  aliud  vincatur;  cumque 

on^iiia  simul  vinci  non  possint,   quia  totum  obstaculum  e  medio  tolli  non 

j>otest,  sistitur  tandem  in  aequabilitate. 

Propositio  7. 

Fluida  fluidis  heterogeneis  circumdata  in  guttam  rotun- 

cf^am    colliguntur.     Motui   enim   liquidorum  intestino  per  prop.  3   resi- 

stuixit  sive  eum  turbant  per  prop.  5,  sed  aequaliter  et  omnium  minime  tum 

d^xxixim  cum  in  guttam  sphaericam  collecta  sunt.     In  hanc  ergo  colligentur 

I>öÄ*     prop.  6. 

Propositio  8. 

!Etiam  solida  fluidis  circumdata  aut  varie  jactata  tractu 
^^Knporis  rotundantur.     Nam  nihil  tam   solidum  est,   quin   paulatim 
i^atur,  sive  omne  solidum  sensibile  aliquem  habet  liquiditatis  gradum; 
locum  habet  demonstratio  propositionis  praecedentis. 


Propositio  9. 

Causam  rotunditatis  terrae  explicare.  Si  nimirum  aliquandö 
^^"otixada  non  fuisset,  certe  aliquando  rotunda  facta  fuisset,  qualis  nunc  est, 
T^^^    prop.  8.   Quod  si  aliquando  liquida  fuit,  licet  exiguo  tempore,  in  gut- 

^^**^    collecta  per  prop.  7,  et  postea  crusta  dura  obdücta  est,  sive  exhalan- 

^*^^si   aquis  sive  in  peculiaria  receptacula  collectis. 

Propositio  40. 

Habemus  et  causam  gravitatis,  nam  eadem  causa,  quae  terram 

■"otundavit  prop.  9,  divulsam  a  globo  partem  ad  eum  repellit,  nempe  quia 

^^terogeneo  corpore  turbatur  liquidi  ambientis  aequabilis  motus;    unde   et 

^*icliora  ac  minus  subtilis  atque  aetherei,   plus  crassi  atque  terrei  conti- 

*^®^tia,  aliis  graviora  sunt. 

Propositio  44. 

Quae   est  causa  gravitatis,   eadem    est  Elasticae   quoque 
^^ientiae.     Potentiam  vocant  Elasticam  qua  corpus  volumen  aut  figuram 


252  ¥^iIofo)>l^if<!^e  ec^rtften. 

mutare  conatur.  Porro  liquidum  Dobis  ciroumfusum  solidorum  interpos 
tione  turbatur,  turbatum  causam  turbantem  removere  conatur  per  prop.  ( 
Hoc  fit  dupliciler,  dejiciendo  scilicet  versus  tellurem  ob  eam  quam  di: 
gravitatis  causam,  aut  dissipando  in  parem  sibi  subtilitatem ,  quod  enii 
ita  dissipatum  est,  heterogeneum  esse  cessat ;  quae  est  causa  vis  Elastica< 
qua  corpus  voiumen  mutare  conatur.  Ex  quo  fit  etiam^  ut  plerumque  dui 
partes  voiumen  mutare  conantur,  et  totum  mutet  figuram.  Hanc  pon 
Elasticam  potentiam  in  aäre  imprimis  manifestam  esse  constat,  et  in  ali 
quoque  rebus  forte  aäris  nonnunquam  interventu  deprehendi.  Et  haec  e 
vis  Elastica  subtiliorum.  Nam  alia  etiam  speciaii  ratione  eam  oriri  po» 
in  crassioribus  jam  dicemus. 

Propositio  42. 

Nimirum  ex  sola  etiam  gravitate  sequitur  Vis  Elastica  i 
crassioribus,  quemadmodum  videmus  embolum,  quem  antlia  extrax 
mus,  manu  dimissum  magna  vi  introrsum  redire  pondere  aSris  incumbei 
tis.  Manifestum  est  autem  corpora  solida,  inaequaiitatibus  distincta  et  hii 
cavitatibus  illinc  prominentiis  variata  esse,  et  prominentias  cavitatibus  ii 
seri ,  planas  etiam  facies  faciebus  applicari ;  quanquam  autem  non  exac 
prominentiae  quorundam  corporum  cavitates  aliorum,  quibus  inseruntu 
claudant  (ut  emboli  solent)  nee  duo  plana  exacte  consentiant,  modo  tarne 
hiatus  tam  areti  sint  ut  aöri  incumbenti,  cui  gravitatem  tribuimuSy  nc 
pateat  transitus,  utique  diducta  ac  mox  dimissa  ejus  pondere  in  priore; 
statum  restituentur,  nisi  divulsa  sint,  quantum  satis  est  ad  transitum  aä 
dandum,  tunc  enim  -ruptura  sequetur  aut  certe  restitutio  cessabit.  Pat 
autem  nihil  ad  rem  pertinere,  quod  aether,  id  est  liquidum  circumfusu 
quod  gravitatis  non  subjectum  sed  causa  est,  per  porös  transire  potes 
modo  aar  non  possit. 

Propositio  13. 

Ex  his  quoque  aiiqua  Duritiei  ratio  est,  nam  quae  crebra 
sed  exiguas  habent  applicationes,  difficulter  separantur,  sed  parum  diduc 
statim  franguntur.  Hinc  varii  firmitatum  gradus  non  difficulter  e 
plicantur.  Ego  semper  in  hanc  inclinavi  causam  duritiei,  ex  quo  expea 
mentum  duarum  tabularum  politarum  sibi  impositarum  vidi;  postea  rep« 
et  Galilaeum  eandem  assignare,  quanquam  causam  causae,  gravitatem  s>- 
licet  a^ris  et  motum  iiquidi  aetherii,  non  viderit.     Gravitatem  tamen 


/ 


9^il6fo))^if«^c  Triften.  253 

praeclare   ei  prorsus   ex   sententia   mea  ad   Elasticae   potentiae  ac  Duntiei 
e:&pHcationem   vidi   adhibitam   a   Glarissiroo   viro  Claudio  Perralto,  Vitruvii 
^•stlHci   autore.     Caeterum  cur  ipsae  tabulae  ipsique  emboli  firmitatem   ha- 
2>^»aiit,    quod  uiique  necesse  est,   id  sane  ex  hac  ratione  explicari  non  po- 
,    opus  enim  esset  tabulis  tabularum  in  infinituTn,    neque   ideo   magis 
Cio  appareret.     Ea  ergo  petenda  est  ex  prop.  4  de  causa  connexionis  et 
^^Aerogeneitatis  in  corporibus. 


C5 


Propositio  44. 

Si  Tellus  movetur  motu  diurno,    necesse   est  ut   imposita 
pora  solida  sed  libera  rejicere  conetur  per  tangentem  in 
fr»  V    <^Do  paralleli.     Patet  ex  natura  motus  circularis.    Quicquid  enim  cir- 
^sriter  movetur,    cessante  retinaculo  aut   per  tangentem  aut   per  lineam 
ime  accedentem  tangenti  motum  continuat,    quod   experimentis  pariter 
ationibus  constat.     Nee  valet  exceptio  Galilaei  et  Kepieri,  qui  Hypo- 
in  Copemicanam  hoc  argumento  prementibus  respondebant ,   quod  ob 
nitudinem  circulitelluris,   linea  tangens  sensibilis  in  eo  satis  diu  ser- 
9    quasi  globus  accederet  ad  instar  lineae  rectae,  praesertim  cum  nee  ita 
l^tus  sit  telluris  ambitus,  quin  asperitates  ejus  avolutatae  per  tangentem 
"^^eantur.     Nam   replicari   potest,  quae  per  tangentem  abire  conantur, 
possunt  tamen  abire  per  aliam  tangenti  quam  maxiroe  possunt  vicinam, 
<2orpus  quod  in  tubo  circa  alterum  extremum  rotato  erit. 


m 
n. 


t^ 


Propositio  15. 

Necesse  est  ergo  in  ea  Hypothesi  esse  vim  retinentem  vi 
rae  rejicientis  fortiorem*).  Ea  est  aut  ipsa  vis  terrae  rejiciens 
^^^  alia  quaedam.  Si  est  ipsa  vis  terrae  rejiciens,  tunc  necesse  est,  ut 
^^^•^^mus  esse  circa  terram  corpuscula  solida  exigua  atque  insensibilia  sed 
^**^l>ra,  ita  ut  sit  minus  soliditatis  exiguarum  partium  in  lapide,  quam  in 
^^''^  paris  spatii ;  ita  enim  fiet  ut  potius  solida  illa  subtilia  rejiciantur  prae 
^"^ssis,  ac  proinde  crassa  deprimantur  ac  retineantur.  Alia  tamen  vi  ni- 
^'onaiQus  opus  erit,  tum  quae  ipsa  solida  exigua  rejecta  retineat  ne  in 
universi  spatia  difiugiant  (ita  enim  nee  crassa  ab  ipsis  deprimeren- 


^^       ^)  ^etbni)  ^  am  9tanbe  bed  SDi{anufcn)>t9  bemerlt:   Demonstrandum  distinctius,   quod 
^^ora  solidiora  fortius  rejiciantur  ab  eadem  rota,  modo  rota  ipsa  satis  magna  est,  alio- 
^niin  contrarinm  evenire  potest. 


254  WU\t^Wäit  (^Anftcn. 

iur),  tum  quae  faciat  ui  depressiones  tendant  versus  telluris  centrum,  nam 
81  a  sola  virtute  telluris  rejiciente  oriretur  gravHas,  tenderent  oorpora  ad 
telluris  axem.  Itaque  ad  nostram  tandem  gravitatis  causam  confugiendum 
est  per  prop.  40,  quae  non  hypothesi,  sed  certa'  demonstratione  nititur, 
terramque  dod  formavit  tantum,  sed  et  continet  et  quicquid  ei  circumfusun^ 
est  arctis  limitibus  coercet  atque  in  unuip  oompellit. 

Propositio  16. 

Datur  Motus  fluidi  cujusdam  circa  tellurem  in  aequator 
et  parallelis,  motum  lucis  diurnum  secutus.    Cum  enim  rapidu! 
sit  lucis^  diumae  motus,  qui  uno  horae  minuto  plus  quam  Septem  milliari 
Germanica    percurrit    et    vis    ejus    maxima,    patet   materiam    liquidam    a^»- 
proinde   mobilem    non   minus  radiis  agitari ,   ac  si  baculi  multi  a  sola  a^- 
nos   usque  protensi   in   hoc   liquidum    nobis   oircumfusum    immergerentu 
nam  sive   baculis   cum   sole   circumeuntibus  sive  liquide  cum  vase  in  q 
est  meto  et  baculos  deferente,  motus  in  liquide  nascetur  a  baculis  impre 
sus,  quo  partes  liquidi  sequi  baculos,  id  est  radios,  quoad  per  alias  cau 
licet,  conabuntur. 

Propositio  47. 

Motus  lucis  in  aequatore  et  parallelis  rejicit  corpusc 
solida  versus  poIos  in  meridianis.     Cum  enim  solidum  corpus 
possit  motum  liquidi  subtiiioris  aequis  passibus  sequi,  cum  turbabit :  qu 
conante  ad  uniformitatem  natura,  rejicietur  in  locum  debiliorem,  id  est 
minor  est  motus,  adeoque  vel  versus  centi*um  vel  (cum  ille  locus  jam 
patus   est]    versus   polos   et   quidem   via  in  sphaera  brevissima,  id  est 
meridianos.     Hie   motus,  cum   sit   in  circulis  magnis  quorum  omnium 
trum   commune   centrum   terrae  est,    inter   primarios   illos    liquidi    te 
ambientis  motus  censeri  debet,  ex  quibus  in  unum  conspirantibus  et 
formitatem  suam  tuentibus  supra  gravitatem  deduximus. 

Propositio  48. 

Ex  motu  universali   in  meridianis  directionem  Magn 
cam   oriri   necesse  est.     Unde   sine  alia    hypothesi  pleraque  Mag 
phaenomena  explicari  posse  arbitror,  de  quibus  alias  amplius.     Illud  ta 
addo,  alios  adhuc  esse  Motus  circa  globum  nostrum  generales  qui  jung 
sunt:    omnes  enim  in   gravitatem,  in  Elasticam  vim,  in  Magnetis  acti 


ioQuuat,  nee  dubito  experimenta  excogiUiri  posse,  quibus  plene  definiatur, 
et  quiaam  sint  illi,  et  quid  a  singulis  coniribuatur. 

Propositio  49. 

Si  Corpora  diversa    ita  misceantur  per  partes  exiguas  ut 

viae    fluidi    motoris    invisibilis     satis     muteqtur,     3equitur 

reactio  sensibilis:  reactio,    inquam,  id    est  iqotus  seusibilis 

j>3  rtium    cujus    causa    non    apparet.     Qualis  est   ebullitio,    iucale- 

soentia,  infrigidatio,  odorum  quoque  et  colorum  subita  mutatio.     Hujus  rei 

ixi^mifesta  ratio   est.     Nant  movens  fluidum  diu  per  easdem  transiens  vias, 

t^odem  aptissimas  maxime  ad  transitum  sui  partes  ibi  collegit,  quae  üben* 

tGT-    ibi  haerent  et  exolusis  aliis  motum   quendam   in   se  redeuntem  in  loco 

sibi    diutino  usu   aptato   tuentur,    qui   ipsius  motus  generalis  in  Quido  am- 

l>iei:ite  toto  existentis  propago  quaedam  atque  consequentia  est.    Viis  autem 

s%:Q>ito   mutatis   impediri   iilum   motum  specialem  n^cesse  est  de  improviso, 

^t.    impedimentum  in  ipsum  fluidum  movens  seu  motum  generalem  refundi, 

cj|iio€l   tanta  vi,   quanta   est  perturbatio  sive  diminutio  uniformitatis,  in  ob- 

^^^eulum  pugnat.    Unde  intima  quaedam  commutatio  nascitur  cum  tumuHu, 

^MJvis  efieotus  ad  nos  usque  pervenit.     Hinc   mirari  non  debemus  majorem 

^^^pe  vim  esse  reactionis,  quam   pro   mole  corporis,  quoniam  non  corporis 

^■^    quo  fit  reactio,   sed   fluidi   ambientis  potentiae  debetur.     Ideo  vis  reao* 

^*onis  in   composita    ratione   ex   potentia   fluidi   ambientis   sive   motoris,    et 

^Uantitate  turbationis  sive  introductae  difformitatis. 

Propositio  SO. 

\  Si  duo  corporum   genera  sufficienter    misceantur,    unum 

\     ^^   quo  plurimum,  materiae  crassioris,  e^lterum  in  quo  parum, 

j    Post  mixturam   fiet  distributio  quaedam   tendens  ad  aequa- 

i   "^^itatem;  ea  autem  distributio  fit  cum  tumultu.     Nam  conatus 

Sdicralis  ad  uniformitatem  per  prop.  5  causa  est,  cur  materia  aequabiliter 

^^^Iribuatur,  ubi  id  fieri  potest;    potest  autem  cum  locum  nacta  est,  nacta 

1^^    autem   mtxtione.     Nam  cum  antea  unumquodque  corpus  suis  limitibus 

f^^t^inebatur,  quibus  diutino  motu   liquidum  ambiens  assueverat,  nihil  nisi 

r^Xiivalens  eiabebatur  vel   illabebatur:    itaque   ubi  crassa    erant  corpora, 

r^    crassa  succedebaiit,  et  sublilibus  suhtilia ;  nunc  postquam  mixtura  hos 

r^^ixs  Uquidorum  turbavit,  rupta  sunt  viocula  [quae  ut  dixi  non  alia  erant, 


quam   hi   ipsi  motus]    et  inateria  per  utnimque  corpus  diffündiiur  virtute  W 

conatus  ad  unirormitatem ;  unde  omnibus  discussis  et  disjectis  tumuUus, 
qui  denique  desinit  in  quietem,  id  est  motum  conspirantem  et  qualemcunque 
unifonnitatem,  qualemcunque,  inquam,  non  omnimodam:  haue  enim  prae- 
cipitata  in  novum  corpus  coitio  praevenire  soiet.  Unde  fit,  ut  nova  semper 
reactionum  materia  supersit,  neque  unquam  Elementaria  quaedam  corpora 
plane  pura  habituri  simus. 

Propositio  S4. 

Si    duo    corpora    ita    sint   constituta    ut    fluidi   ambientis 
motus  aequabilis  facilius  circa  ipsa  atque   per  ipsa  exercea  — 
tur  si  propinqua  sint   quam  contra;    tunc   ad   se  invicem   ten  — 
dent  atque  cohaerebunt;  .sin   vero  ille   tunc  difficilius  exer  — 
ceri    possit,    fugient  sese   atque   repellentur.     Patet  ex  prop.  6^ 
Ex  hoc  principio  dubium  nullum  est  phaenomena   fugae  atque  attractionii 
in  magnete  aliisque  corporibus   oriri.     Et  cum   videamus  limaturam    ferr 
admoto  magnete  (id  est  aucto  motu  fluidi  ambientis  ob  praesentiam  materia« 
circa  magnetem,   ob  dicta  prop.  19,    gyros   exercentis]  in  pilorum  formal 
erigi,    et   quasi   funiculum   ex  arena   necti,    sequitur  in   corporibus   saefv 
etiam  hinc  oriri  connexionem  atque  firmitatem,  et  prioris  formae  recipiei 
dae  conatum,  et  corporum  in  liquidis  solutorum  recollectiones  in  crystall« 
certa  forma  praeditas. 

Ex  his  paucis  intelligi  arbitror,  quantus  nobis  apertus  sit  campus 

curate   et  sine   hypothesibus  philosophandi ,    modo  jam   experimenta    (qu ^_^ae 

habentur  annotata  a  viris   diligentibus,   aut  quae  adhuc  sumenda  esse  vi      -      =a>rff 
Anaiysis  ostenderit)  cum  geometricis   elementis   et  legibus  mechanicis  c(^  ~  <^«n- 
jungantur,  nee  dubito,  quin  studio  adhibito  de  summa  rerum  et  potissiaK:~^9^Bi8 
motibus,  qui   circa   nos   exercentur,   aliquid  certi  demonstrari  possit,  ux^^  ^  ^de 
postea  varia  rerum  particularium  phaenomena  explicabuntur,    et   imperii..::^^^— im 
nobis  in  naturam  afleretur. 

Cum   enim  ego  pro  certo   habeam,   omnes  motus  in  corporibus  no 
obviis  ab  Astrorum  motibus  atque  luce  oriri,  fixarum  autem  distantia  ca^ — '^'^  ^ 

sit  cur  credam,  quae  in   ipsis   Sunt,   ea  effectus  quidem  aliquos  sed  lei-^ m^ 

tamen  et  multorum  saeculorum  decursu  aegre  sensibiles  apud  nos  excita^ 
ideo  superest,  ut  omnia  solis  et  planetarum  luci  et  motibus  transscribani 
Hi  motus  neque   tam   multi  neque  tam  implicati  sunt  ut  a  Geometria« 


$(i(orot»^if4c  e<^riftctt.  257 

Jfaehaniees  intelligeniibus  aceurale  satis  cognosci  posse  sit  desperandum. 

His  autem   semel   constitutis  poterunt  ab  ipsis  principiis   et  a  priori ,   ut 

vooant ,   rerum   terresirium  phaenomena   derivari :    ande    patebil   quae  sit 

natriira  Elementorum,   et  quibus   omnia  mixtionibus  formentur.     Quibus  si 

acidantur  Analyses  corporum  quae  nobis  quotidie  occurrunt,  non  dubitem 

ci^v-ftis  demonstrationibus  constitui  posse  causas   rerum.     Et  quemadmodum 

in     .Analysi  Mathematica  judicari  potest,  sufficientiane  sint  data  ad  solvenda 

I>r-ol}Iemata,  ne  scilicet  quaeramus  quae  dudum  in  potestate  sunt;  ita  in  re 

ysica  analysin  aiiquam  superesse  arbitror,  cujus  ope  et  ex  datis  phae- 

is   duci   queat ,    quicquid   in   illis   continetur ,   et    appareat   quantum 

^«Conim  desideretur  ad  absolvendam  quaestionem.    Inde  enim  ars  nascitur, 

^^3c:p»^iinenta  ita  data  opera  instituendi  ut  ad  difficuitates  e  medio  toUendas 

iant.     Equidem  fateor,  quosdam  bona  fortuna  in  Experimenta  quaedam 

i^niter  lucifera  incidere:  saepe  tarnen  ad  easdem  eonciusiones  via  certa 

^%^eniri   poterat,    in  quam  nihil  fortunae  juris   esset.     Neque   dubito,  si 

ines  aliquot  lecti  serio  agerent  quae  in  nostra  potestate  sunt,   unius 

nnii  opera  omnium  retro  saeculorum  labores  obscurari  posse. 

Habes,  Honorate,  sententiam  meam  de  fugiendis  Hypothesibus  arbitrariis 

^^^<lxie  quaerendis  in  re  naturali   demonstrationibus,   quod  fit,  dum  proba- 

^^^«i  a  certis  sejunguntur,  et  ex  comperfis  phaenomenis  inveniuntur  aliorum 

I^u^^iioiiieiiQi^iQ  rationes  incompertae,   ut  fingere  causas  minime  opus  esse 

^'^^^«tur.     Hujus  instituti  specimen  paucis  hoc  loco  propositionibus  exhibui, 

^^^     ex  quibus  vides  res  magnas  pendere.     Breviter  animi  sententiam  ex- 

l^^^ui,  quod  scribam  versatissimo  in  hoc  atque  omni  alio  studiorum  genere 

^''^.     Nam  apud  plurimos  omnia  minutim  declaranda  essent  familiaribus 

^^^niplis  et  schematismis.     Quod  si  viri  docti  quemadmodum  coepere  hanc 

^^t^ii*alis  scientiae  tractandae  rationem,  utilem  judicare  pergent,  spes  est  a 

'^'^^     aliisque   majora  praestari  posse.     Quae  contra   Hypothesin  meam   ob- 

J^cisti^  iis  ni  fallor  ipsa  ejus  explicatione  factum  est  satis;    quam  ubi  per- 

^^^<ieris,  fateberis  forte  mecum,  qua  es  perspicacia  atque  ingenuitate,  non 

^^^e     cur   diutius   gravitatis   aut   restitutionis   aut   sympathiae    explicandae 

^^^s«i,  appetitus  quosdam  aut  qualitates   atque  virtutes  adhibeamus,  quae 

^lamsi  admittantur,  quid  ad  rem   clariorem  reddendam  praestent,  ne  in- 

Uigi  quidem  a  quonam  potest. 

ISnnc  postquam  causam  meam  apud  TE  satis  dixisse  videor,  invitante 

ione,  quaedam  tuarum  literarum  loca,  si  pateris,  obiter  attingam.    De 

17 


258  W^o\opW6ft  @<!^nften. 

Cartesio  tecum  ita  sentio,  magni  ingenii  virum  fuisse,  et  illud  addo,  longo 
plura  rede   ab   eo  dicta^  quam   errata  esse.   Dictio  ejus   vere  philosophica 
est,    expressiones   lucidae   atque  naturales,  verba  neque  inanibus  coloribus 
picturata   neque  scholastico   pulvere   squalentia,   ordo   qualem   desideres   m. 
docente,  tametsi  aliquando  dum  meditationibus  potius  lectorem  ducit  quanm 
demonstrationibus  cogit,  '  certitudinem   abruperit,  senteniiae   in    re   morumm 
sanae   admodum   et  probae,   de  Deo  ac   mente  rectae  atque  praeclarae,   ii 
natural!   scientia   certe    in   exemplum   utiles,    ut   etiaro    cum   veras    rerui 
causas   non   explicat,    ingenia    tarnen    inveniendis    illis   atque    percipiendi 
aptiora  reddat,    ne   scilicet   unquam   admittant   hypotheses  pro  veris,   qua 
minus  clarae  sint  quam   haec  ficta  est.     Quare  Cartesii  scripta  vestibului 
appellare  soleo  Philosophiae   verae,  tametsi   enim  intiraa  non  attigerit,   prc^ — . 
pius    tamen    accessit  quam    ante    ilium   quisquam ,    uno  excepto   Galiläa^ 
cujus  viri  utinam  omnes  de  variis  rebus  meditationes  haberemus  quas  ii 
fortunia  ejus  sufibcavere.     Itaque  qui  Galilaeum   et  Cartesium  leget,  aptL< 
erit  ad  inveniendam  veritatem,  quam  si  per  omne  autorum  viilgarium  geaxz. 
vagetur.     Fateor  tamen  multas  et  magnas  res  in  Cartesio  emendandas  ess< 
potissima  est,  quod  corporis  naturam  ponit  in  extensione,  quod  est  notioEi 
bus  nostris   vim   facere,    ut   taceam   rationem   mysteriis  quae   ipse  cred^ 
profitebatur  inconciliabilem    reddere.      Nani   qua   ratione    corpus    unum 
pluribus  locis  esse  potest,    si  corpus   et  spatium,   ut   ille   ait,   in  re  ide 
sunt?    Quis  vero  toleraret,  quod  eludendae  hujus   ipsius  difficultatis  caix 
commentus   est,  DEUM  quidvis   posse,    etiam   quo^  fieri  non  posse  demoi 
stratur,    exempli   causa   ut  alia   sit  Trianguli   natura  quam   ab  Euclide 
monstratur,    ut  Circulus   non   sit  capacissima   ßgurarum   ejusdem   ambiti 
quasi   scilicet  DEUS   libero  quodam   decreto   capacitatem   largitus'sit  vel 
Rex  subdito  Privilegium  concedit,  aut  quasi  eam  hodie  possit  in  quadrad 
transferre.     Quae  satis  ostendunt,  intimam  veritatis  atque  certitudinis  n 
onem    ei   non   intellectam.     Quae   ratio  est   etiam,    si   quid  judico,  cur         -^^ 
veram  analysin  non   pervenerit.     Unde   alius  mea  sententia  gravissimu^        ^^ 
periculosissimus  ejus   error  nascitur,    quod   Bonitas   pendeat  a   libero    ^M— ^^' 
arbitrio,  non  a  natura  rei.     Hoc  enim  admisso   frustra  de  Justitia  Dei    ^^-^^ 

m 

putamus,  qua  sublata  non  tantum  admissa  Cartesio  redemtionis  mystt^^^^^ 
laborant,  sed  et  in  Universum  amor  Dei  toliitur,  nam  quid  est  quod  DE^^^^'^' 
id  est  Optimum  universi  regem,  a  Tyranno  distinguat,  si  ejus  voli^^^*^^* 
l)onitatis  causa  est,  aut  cur  ab  eo  bona  potius  quam   mala  nostra  exp*^^^^^^^ 


W^ofop^if^e  ®4rifteit.  259 

fnus,  si  caeco  quodam  impetu  sine  uila  ratione,  id  est  ob  solam  voluntatem 
3Ciam  eligit.     Neque  est  cur  promissis  ejus  credamus,  si  veracem  esse  non 
^;;4>nstai.     At,  inquies,  verax  est,  quia  perfectus.     Recte,  perfectionis  igitur 
f^^itura   non   pendet  a  Dei   arbitrio,   nisi  DEUM  ipsum   a  sui  ipsius  arbitrio 
»andere   ponamus.     Si    vero,    quemadmodum   mea   sententia   est,    essentiae 
Y*um  non  a  DEI  arbitrio,  sed  essentia  ejus  pendent,  manifestum  est  ipsam 
i  atque  jusli   idearo   quoque   non   a   DEI    arbitrio  pendere,    quanquam 
mim    bonarum    atque    perfectarum    ereatio  a   DEI    arbitrio    sit   profecta, 
CK^cjue   enim   essentiae  sed   res  creantur.     Res  autem   creavit  DEUS   quas 
<3S*^2ri   bonum   esse    vidit,    quae   rerum    sive    potius   idearuni    bonitas   non 
^is  lihertati  ejus  obest,    quam  sapientiae  quae   facit  ut  nisi  bene  agere 
possit.     Quod   si   non   est  bonitas   in   ipsis   ideis,   certe   nee   in   DEO 
pientia  est,  quae  nii  nisi  seientia  boni  est.     Imo  si  naturae  rerum  atque 
rltates  a   Dei  arbitrio   pendent,   non   video   quomodo   illi  seientia  tribui 
f>ossif.    aut  etiam   voluntas.     Nam   volunlas   utique   intellectum  aiiquem  re- 
cf  v&irit,  neque  enim  velle  quisquam  polest,  nisi  sub  ratione  boni.    Intelleetus 
iA\jitein  requirit  aliquid  intelligibile,  aliquam  scilicet  naturam.    Quod  si  ergo 
naturae  omnes  sunt  a  voluntate,  etiam  intelleetus  a  Yoluntate  erit.    Quomodo 
ergo    voluntas  intellectum  requirit?    Haec  faciunt,  ut  verear  ne  DEUS  fuerit 
Cl^rtesio   res  longe   alia   quam   haberi  seiet.     Caeterum   ut  error   errorem 
^■"^hit,  cum  bonitatem  ac  perfectionem  e  rerum  natura  sustulisset  Cartesius 
^^^i=^iaque  ad  caecum  quoddam  conditoris  arbitrium  reduxisset,  quod  scilicet, 
^^nn    ipsae   rationes  arbitrariae   sint,    nullis  utique   rationibus  niti  poterat, 
'^^i'um  non   est  si   periculosam  supra  quam  credi   potest  sententiam  asse- 
1       ^«raivit,   materiam  omnes  successive  formas  recipere,  sive  quod  idem  est, 
\      ^^^Kk'xa  possibilia   aliquando   existere;    unde  sequitur,   nihil   tarn   inepte   ac 
]     '^irigce  fingi  posse,  quin  aliquando  existat  in  mundo:  quare  omnes  ilii  qui 
^^Olas  Milesias  sive   ut  hodie  vocant  Romanas   fingunt,  historiam  quandam 
'^^^    omnes  circumstantias   verisslmam,    sive  praeteritam   sive  futuram  sive 
^^tn  in   spatiis   longe   dissitis,    praesentem   tradere  censendi  sunt.     Quod 
I      ^^^m  esse,  demonstrari  ni  fallor  potest.    Eo  vero  admisso  mirum  non  est, 
]         IjEUS   bonum   non   elegit,    sive   potius   si   nihil   sua   natura   bonum  est, 
p    ^udo  omnia  tandem  aliquando  futura  sunt,  nee  forte  nisi  temporis  prae- 
I    S"^tiva  discernuntur. 

De  Logica   etiam  et  in  Universum   de  reeeptis  studiis  mihi  contemtius 
^^tur  sensisse  Cartesius  quam  par  erat.    In  Geometria,  tametsi  res  maxi- 


\ 


V 


1 


\ 


260  Wif>\opWätt  (Sk^en. 

mas  gesserit,  abfuit  tarnen  ab  ea  perfectione  quam  prae  se  ferebat,  in  quo 
non  Ingenium  ejus  quod  maximum  erat,  sed  pronuntiandi  audaciam  culpo. 
Videbatur  enim  sibi  determinare  posse  in  Geometria  quicquid  ab  horoine 
fieri  potest,  unde  quantum  abfuerit  eventus  ostendit.  Est  enim  ejus  geo- 
metria non  nisi  rectilinearis,  neque  ad  problemata  servit  nisi  quae  magni- 
tudinem  quarundam  rectarum  per  alias  rectas  determinatam  quaerunt;  ea 
enim  sola  ad  aequationes  revocantur  et  a  locis  pendent.  Tantum  ergo 
Cartesius  Apollonium  ad  alliores  gradus  promovit,  praeelare  quidem,  sed 
non  ut  propterea  omnibus  Yeterum  luminibus  obstruxisse  putari  debeat. 
Quoties  vero  curvilineorum  magnitudo  quaestionem  ingreditur,  incipit  Geo- 
metria illa  cujus  vim  nullus  opinor  Yeterum  praeter  Archimedem  intellexit. 
Cujus  non  nisi  pauca,  elegantia  licet,  Cavalerius  et  Torricellius  aUigere. 
Ego  et  duobus  e  Societate  vestra  viris  summis,  Guldino  et  San.  Yincenlio, 
plurimum  debere  arbitror  Geometriam  Sed  nunc  eo  ni  fallor  provecti 
sumus,  ut  tantum  ab  illis  absimus,  quantum  illi  a  prioribus,  quod,  si  nihil 
aliud,  Hugenii  certe  opus  ostendit  de  Pendulis,  in  quo  sublimis  cujusdam 
atque  arcanae  Geometriae  specimina  eduntur.  Quodsi  dicam  a  me  nunc 
aliquid  addi  posse  Geometriae,  fortasse  non  indignum  seculo,  rem  Hugenii 
aliorumque  amicorum  sententia  non  absurdissimam  asseruero;  possumus 
enim  quae  Cartesius  a  se  praestari  non  posse  fassus  est,  et  singulari  quo- 
dam  analyseos  genere  tribus  lineis  praestamus  quae  Iota  sua  methodo  ne- 
quicquam  aggressum  alicubi  Epistolae  ostendunt. 

Haec  ut  res  ipsa  tulit  de  Cartesio  dixi;  nunc  tua  vestigia  sequar, 
Honorate,  et  quod  scientiam  rationum  universalium  sive  Metaphysicam  a 
Cartesio  praeteriiam  excoluisti,  valde  laude,  ac  vollem  tamen  aliquando 
fuisses  paulo  in  demonstrando  severior  quam  fuisti."^}  Ita  enim  stabiliorem 
nobis  illam  scientiam  dedisses,  quam  ego  quoque  maximi  facio.  Quod  ais, 
corporis  naturam  in  extensione  non  consistere,  assentier,  sed  vellem  dixisses 
in  quo  consistat,  nam  cum  dicis  exigere  impenetrabilitatem,  naturaliter 
scilicet  quamdiu  ea  a  Deo  non  denegatur,  dicis  quam  exigat,  non  quid 
habeat  naturam.  Esse  aliquas  qualitates  non  modales,  vacuum  non  re- 
pugnare,  Geometrarum  demonstrationes  indubitabiles  esse,  n«c  ad  certita — 
dinem   omnem    requiri   ut  DEUM    esse   sciamus,    tecum    contra   Cartesiu 


*)  hierbei  finbet  fi(^  fo(genbe  9tanbbemerfung :  de  causis  finalibus,  de  infinito  ac  K 
arbitrio  inquiri  debere. 


^«ntio;    quod  ais,   corpoream   substaDiiam   incorporea   notiorem   esse,    non 

fC^in.     Nee  refert  quod  de   rebus  incorporeis  plures  quam  de  corporibus 

^ubitaruni,  nam  multo  majores  de  corporibus  dubitandi  rationes  habebant, 

taceam   qui  praepostere  dubitarunt  non  satis  quid  dicerent  intellexisse. 

KUM  esse   per  se  notum   esse,    tibi  Cartesioque  concederem,  si  constaret 

^^,^:Fiicepium   Entis  quod  sit  a  se  non   impiicare.     Sed   hoc  demonsiraiione 

ciiget.     Quod  dicitis,   conservationem  perpeiua  ereatione   indigere,    rem 

j*am  dicitis,  sed  ni  fallor  Gartesianis  inconsistentem. 

Caeteris  missis,  quae  aut  omnino  probo  aut  in  alium  locum  difiero, 
ad  Physicam  tecum  transeo,  ubi  quidem  non  video,  cur  eidem  spatio 
pj^no  nunc  plus  nunc  minus  materiae  tribuamus.  Quid  est  enim  penetratio, 
tioc  non  est?  certe  cum  manifesta  in  promtu  explicatio  sit  rari  atque 
i ,  per  subtiliorum  ac  minus  resistentium  extrusionem  atque  intrusionem, 
ad  nescio  quae  non  intellecta  confugiamus.  Quod  materiam  homogeneam 
3^  cliaphanum  requiris,  cum  pororum  usu  conciliari  posset,  nam  in  homo- 
similes  ubique  sunt  pori . . . .  "^j 


)  ^icTinit  brid^t  ba«  ^ttihtn  ah;  offenbar  fc^U  bei  ^\n%. 


] 
\ 

1 
1 

1 

I 

i 


] 
I 


\ 


Mbni} 


flegen 


9e0carte0  mh  htn  (LatUftmiBmuB. 


1677—1702. 


\ 


B 


uxi)  bie  cinflu^reid^en  SScrbinbungcn  bcg  grci^crrn  üon  95oinc* 
^  gelang  c8  ßcibnij,  in  einer  |)olitif(i^en  ^Hiffton  im  9}iärj  1672 
^  ^arig  ju  ge^en.  93efanntli(i^  Ratten  bie  93emü^ungen  ßeibnijenS 
misiliuin  Aegyptiacum)  am  franjöfifd^en  §ofe  feinen  ©rfolg;  bafür 
•  cnn  er  aber  reid^en  ®rfa|^,  ha^  er  mit  ben  Slutoritaten  auf  bem 
irigen  ©ebiet,  beren  bie  glanjenbe  franjöjtfcl^e  §au|)tftabt  in  jeber 
i^fid^t  [o  Diele  bot  unb  mit  meldten  er  jum  S^^eil  fd^on  in  Serbin* 
g  ftanb,  in  unmittelbare  ijerfönlid^e  Serü^rung  fam.  @o  mürbe 
Seibnij  möglich,  fein  SSBiffen  na^  allen  Seiten  ^in  ju  mehren. 
^  gleid^e  SBeife  Derful^r  er  in  ßonbon,  mo^in  er  im  ©efolge  einer 
rtnainjifd^en  ®efanbtfd[(aft  ju  Slnfang  beS  Sa^reS  1673  fam;  an6) 
'  fuc^te  er  lebiglid^  bie  tt)iffenf(i^aftlid[(en  Greife  auf.  3n  golge  beS 
^  liefen  Sobeg  beS  ß^urfürften  üon  ÜÄainj  fe^rte  bie  ©efanbtfd^aft, 
»    jugleid^  mit  i^r  ßeibnij,  Slnfangg  5Wärj  nad^  ^ariS  jurüdf.    5)a 

bereits  @nbe  1672  fein  ^o^er  ©önner,  ber  grei^err  Don  SSoine* 
a,  geftorben  mar,  fo  fa^  [\6)  ßeibnij  im  ©tanbe,  feine  5Berbin* 
Qen  mit  SWainj  ju  löfen,  unb  er  erhielt  o^ne  ©d^mierigfeit  üon 
^  neuen  ©l^urfürften  Don  5Wainj  bie  ©rlaubni^,  in  ^ariS  bleiben 
birfen,  ßeibnij  ftanb  üon  nun  an  ganj  unabl^dngig  auf  eigenen 
ien;  baburd^  mürbe  biefer  9luf enthalt  in  ^ariS  für  fein  ganjeS 
^xx  Don  ber  entfd^iebenften  SSßid[(tigfeit. 

Somel^mlid^  in  golge  ber  SJefanntfd^ft  mit  bem  berül^mten  l^ol* 
Oijd^en  5Watl^ematiter  $ugenÄ  Dan  3ulic()em,  ber  bamaU  auf  (Sin* 


266  (Sinlettung 

labmu]  yubiDiflg  XIV  in  ^ariS  lebte,  tt)urbe  Üeibnij  für  bie  9Hat^e- 
nmtit  ijetüonnen;  er  erfannte,  mie  menig  er  nod^  in  ber  l^ö^eren  9Ra* 
t^ematif  bemanbert  mar,  unb  fortan  richteten  fid^  feine  ©tubien  faft 
au8fct)lie^Iic^  anf  bieg  3iel.  ©aburd^  ba^  e8  i^m  gelang,  ben  29.  Dcto* 
ber  1075  ben  Sllgorit^mnS  ber  3ntegralred)nung  nnb  balb  barauf  auc^ 
ben  ber  5)ifferentialrec^nnng  ju  entbedfen,  üemioc^te  er  bie  Probleme, 
bie  ®e8carte8  alS  bie  tt)id^tigften  in  ber  ©eometrie  be^eid^net  nnb  nn* 
gelöft  gelaffen  ^atte,  ju  bemdltigen.  5)ie  ©nperiorität,  bie  ßeibnij 
fo  über  bie  ©artefianer  erlangte,  meldte  bie  mat^ematifd^en  iieiftungen 
i^reg  9Keifter8  aU  nnübertrefflid^  priefen,  ^at  gemi^  nid^t  menig  baju 
beigetragen,  ba^  er  aud^  anf  anbern  ©ebieten  ®e8carte8  nid^t  folgte, 
Dielmel^r  feine  ©d^iuäd^en  nnb  geiler  auffud^te.  6r  mu^te  fic^  3u* 
gang  ju  ben  Don  5)e8carte8  ^interlaffenen  9Äannfcri|)ten,  meiere  ßler* 
felier  in  SSerma^rung  ^atte,  ju  uerfd^affen,  nnb  fe^r  umfangreiche 
StuSjüge  baranS,  namentlid^  über  Slnatomie  unb  Stereometrie,  fmb 
nod^  in  feinen  papieren  Dor^anben. 

®a^  ßeibnij  mal^renb  feinet  ^arifer  Slufent^altS  bie  p^ilofo|)l^i* 
fd^en  ©tnbien  nid^t  ganj  bei  Seite  gefegt  ^aben  tt)irb,  bafür  bürgt 
fc^on  feine  Setanntfc^aft  unb  Umgang  mit  Slntoine  Strnaulb,*)  na* 
mentlic^  aber  fein  inniges  9Jerf)äItni^  ju  ß^renfrieb  SBalt^er  Don 
Sfd^irn^auS,  ber  im  September  1675  in  ^ari8  eintraf,  ©iefer  l^atte 
feine  ©tubien  unter  ben  Sd^ülern  ©eScarteS'  in  §oIIanb  gemacht  unb 
mar  mit  Spinoja  perfönlid^  befannt  gemorben.**) 

ßeibnij  folgte  im  Saläre  1676  ber  Slufforberung  be8  §erjog8 
Sodann  griebrid^  Don  S3raunfd^tt)eig*2üneburg ,  in  feinen  5)ienft  ju 
treten;  er  Derlie^  ^ariS  im  Dctober,  oermeilte  eine  SSod^e  in  ßonbon, 
ging  über  §oQanb,  mo  er  in  Slmfterbam  bie  S3efanntfc^aft  beS  ÜRa* 
ti^ematiferS  §ubbe  ma^te,  im  §aag  S|)inoja  fprac^  unb  ßeeuwenl^oef 


*)  3n  feinem  ©riefe  on  ben  ©erjog  3o^ann  griebrid^  öon  ©raunfd^metg'ÖJnebutg  flfari« 
26.  Martii  1673)  (ebt  ^eibni)  bie  Selonntfd^aft  mit  ^rnaulb  gait)  befonbet«  ^ettwr.  ete^e 
©b.  I.  e.  65. 

^)  @ie^e  Xfi^im^au«*  ©rief  an  Seibni)  au6  bem  3a^re  1678. 


emiettung.  267 

in  ®elft  auffud^te,   nai)  ©cutfd^lanb  unb  traf  gegen  ®nbe  5)ecember 
1676  in  §annoDer  ein.     gaft  nm  biefelbe  Seit  mar  ©erwarb  SÄola* 
siu8,  Slbt  Don  ßoccum,  jum  ^räfibenten  beS  ©onfiftoriumS  in  §annO' 
üe«  ernannt  worben.    ©iefer,  früher  [elbft  ^rofeffor  bcr  S^l^eologie  nnb 
^Kat^ematit  an   ber  Uniuerfitdt  |)elmftäbt,  nannte  iieibnij  einen  i^m 
»efreunbeten  ^rofeffor  ber  S^l^eologie  unb  SÄat^ematit  an  ber  Uniuer- 
^tät  aiinteln,  StamenS  ©cf^arb,  ber,  ein  ©artefianer,  geeignet  märe  in 
-nter^altungen  unb  ßorref^jonbenj  über  ^l^ilofop^ie  unb  SÄat^ematit 
einjulaffen.    ßeibnij,  bem  Umgang  mit  miffenfc^aftlid^en  Scannern 
in  ©ebürfni^  mar,   mar  ^od^  erfreut  in  ber  ^M\)t  §annoüer8  einen 
nn  ju  miffen,  meld^er  i^m  in  biefer  §infid^t  entgegentäme ;  er  rid^* 
fofort  ein  @d)reiben*)  an  Ü)iolanu8,  um  e8  feinem  greunbe  mit* 
t^  eilen.    3n  biefem  Schreiben  critifirt  iJeibnij  in  ber  Äürje  bie  Öei- 
ftungen  ®e8carte8'  in  ^^ilofo|)^ie  unb  SÄatl^ematit. 

®ie  ©orrefponbenj  jmifd^en  Üeibnij  unb  (gcf^avb  mährte  uon 
1  6  T  7  bis  1679.  ©leid^jeitig  ftanb  er  mit  einem  ßanbSmann,  9lamen8 
^^ilipp,  in  S3riefmec^fel,  melier  ali  c^urfäc^fifdier  Slat^  unb  Slefibent 
Ä""  Hamburg  fid^  in  ben  bortigen  miffenfc^aftlic^en  Äreifen  bemegte.  **) 
war  bei  ^ufenborf  mit  ßeibnij  jufammengetroffen  unb  ^atte  i^n 

^J  2)a§  bie«  mit  I.  bcjcici^ncte  ©(^reiben,  ba«  tvebcr  3luf{c^rift  nod^  Ort  no(i^  2)atum  (^at, 
Ätt  SDFi^Dianu«  gcriti^tet,  ifl  »ol^I  unstücifclbaft.  6«  bittet  bie  Einleitung  ^u  bem  ©rieftocd^fct 
**»^t    ^Sd^arb  Unb  SWolanu«  (SBb.  I.  @.  207  ff.). 

*'*^)  3)icfer  ^^iU<)p  —  fo  unterjel(^net  er  [idf  fclbp  in  feinen  ©riefen;  gcibni^  nennt  ibn 
^iebc-r^oU  ?(>Uippi  —  roax  ein  ^a6f\t  unb  tt)o^rf(^einIi(i^  ein  ^eipgiger;  in  einem  feiner  ©riefe 
«^n>a^iit  er  feinen  ©ruber  in  ?ei<)jifl  wo^n^aft.  @r  flubirte  toon  1652  an  in  Jcipjig;  naci^^er 
»«^tte  er  ai9  ©ofmeifler  unb  ©ecrctär  in  einer  tooi nehmen  gamilie  ein  fe^r  bemegte«  ?eben. 
^®«  1675  bi«  1682  \)itit  er  fl*  in  (^ur|ö(^fifc^en  2)ienflen  al«  ^W)  unb  SReflbent  in  ?)amburg 
^^^  3m  Sa\fxt  16S2  befam  er  bie  @tctte  eine«  (burfürfllic^cn  ©il6Iiot^>e!ar«  ju  2)re«ben,  flarb 
**^^  l>fllb  nod^^^er.  —  "^Wipp  »or -ein  gewanbter  unb  gefSttiger  ®ef(^äft«mann ;  babei  (>atte^ei, 
^*«  ^W  feinen  ©riefen  ^>en)orgefit,  ein  \t\)v  einge<>cnbe«  Sutereffe  für  bie  ©iffenft^aften,  na* 
^«^tli^^  für  bie  9iaturtt)iffenfd^aften.  (gr  mar  unter  anberm  (Sorref^jonbent  be«  Danjlger  «ftro» 
^ouieii  ^etoelde  (S^etoeliu«) ;  auc^  flettte  er  ju  ©amburg  regelmägigc  ©oromcterbeoba(^tungen  an, 
^^  nr  Jeibnij  jufanbte.  SWit  ben  beriHimten  5Wännern,  bie  ^^amburg  befuc^ten,  lam  er  in  ©e» 
^^i^ii-Hg.  —  aXe  (Sonefponbenj  ^biübp*«  mit  Jeibnij  flnbet  fl(^  jum  X^^ell  in  ber  Seipjiger 
J® UbtlbibUotffet ,  jum  Zl^di  in  ber  Äönigllc^en  ©ibUotl^et  ju  C>annoöer.  «u«  ber  erflen  ffai 
7^-  ^^a(^«mut(>  26  ?eibnijif(^e  ©riefe  <>erau«gegeben  (©riefe  öon  Jeibnij  an  (Sbriflian  VW^PP 
^^'^«»H^egeben  »on  ®.  SBad^ömut^  Sei^aig  1846) ;  bie  <^ier  abgebrudten  fehlen  barin,  f!e  flnb 
■^^^unotjer  toor^anben. 


268  (Siniatung. 

afö  ©cflucr  ©cgcartcS'  fenncn  gelernt,  ©eö^olb  roenbet  er  fic^  an 
i^n,  um  in  33etreff  ber  ©artepanifc^en  ^l^ilofo^jl^ie  5lu8tunft  ju  er^al* 
ten.  3n  feinen  Antworten  betännjft  ßeibnij  namentlich  jwei  in  ®e8« 
carteÄ'  Principia  philosophica  entl^altene  @ä|e:  3n  ber  ^f)\)^t  barf 
man  nid^t  auf  bie  @nburfac^e  ätädfic^t  nehmen,  unb:  ^ie  Materie 
nimmt  nad^  unb  nac^  alle  formen  an,  beren  fie  fä^ig  ift.  — 

®er  §erjog  Sodann  griebric^  t)on  Sraunfc^weig^ßüneburg  ftarb 
im  ©ecember  1679;  il^m  folgte  fein  Sruber,  ber  ^rjog  6rnft  Slugufl, 
beffen  geistreiche  ©ema^lin  <&op\)k  bie  f)of)t  ©önnerin  unb  ^eunbin 
fieibnijenS  mürbe,  ©leid^  i^rer  älteren  ©c^mefter,  ber  berühmten  ^rin* 
jeffin  ©lifabetl^  t)on  S3öl^men,  bie  ©c^ülerin  Don  $)e8carte8  mar,  liebte 
fie  bie  ^jl^ilofop^ifd^en  Unterhaltungen*)  mit  ßeibnij.  3n  golge  einer 
fold^en  Unterhaltung,  bie  jmifdEjen  beiben  über  $)e8carte8  unb  ben  fear- 
tefianifc^en  33emei8  beö  ©afeinö  ®otte8  ftattfanb,  mag  bann  wo^l 
ßeibnij  t>a&  (Schreiben  III,  beffen  3n^alt  fid^  Dome^mlid^  über  biefen 
©egenflanb  derbreitet,  an  bie  C>erjogin  gerichtet  ^aben.**)  SSiel* 
leidet  enthalten  bie  beiben  folgenben  Stummem  IV.  unb  V.  3ufc^riften 
an  9Wolanu8,  bie  um  biefelbe  3eit  Don  ßeibnij  abgefaßt  mürben.***) 
®a8  erftere  ^anbelt  mefentlic^  Don  ber  ßartefianifd^en  ^^ilofopl^ie,  in 


*)  S^on  einet  foli^en  ^t^Uofo^^tfd^en  Unterlj^altung  ergät^U  gebet  in  feinet  ^c^tift:  So)>(ie 
(Slj^utffltflin  toon  f>annotet,  ^annoDet  1810,  2>.  75.  76:  9(n  bet  j£afel  }u  f>etnt^ufen  (am  bie 
Untettebung  mit  bem  fe^t  gef(i^&^ten  etflen  ©etfilii^en  bed  Sanbe«  auf  bie  Unfletblid^teit  bct 
©eele  unb  bie  ^»t^ilofopMfd^en  8en>ei0grünbe  füt  biefelbe.  2)ed  ^btd  (iD>{o(anud)  Setoeife  fonben 
bet  (E^ntfütfl  unb  bie  (S^^utfütflin  nid^t  beftiebigenb ;  man  t>eteinigte  fidf  baf^in,  baß  ^ibnt} 
entfci^eiben  fotte.  ÜRolanud  melbet  it^nt  biefe«  mit  bet  ^Beübung,  et  teci^ne  auf  feine  gtenab« 
fd^aft,  bag  et  ilj^n  ni^t  im  @ti(!(  laffen  »etbe.  3n  bet  @ad6e  felbfl,  antloottet  Setbni^  ^abe  et 
ted^t;  abet  feine  (Sattefianifci^en  ^en>eife  (önne  et  ni(!^t  in  ^äfut^  nehmen.  3n  einem  muntern 
Sone  f((tetbt  batauf  ßeibnij  einen  langen  Stief  an  bie  (S^^utf fltfiin ,  unb  fe^t  bie  au9  feinen 
|)bitofo))t^if(i^en  @(!(tiften  befannten  ©tünbe  füt  bie  (Sinfac^t^eit  unb  Unfletblici^feit  bet  ®eele 
audeinanbet. 

'^*)  2)ad  Otiginal  ^t  nut  bie  Uebetfci^tift  MADAME;  Ott  unb  2)atum  fehlen.  O^ne 
3n>eifel  ifl  bad  ^^teiben  an  bie  ^etjogin  ^op^it  geti(!(tet.  —  2)ie«  BdfxtiUn,  fotote  bie  bei« 
ben  folgenben  (at  Foucher  de  Careil  in  Nouvelles  lettres  et  opuscules  de  Leibniz  in^dits, 
Paris  1857,  ^etau^gegeben.  2)ag  biefet  ^bbtucf  meli^tfad^  bet  @otgfaIt  entbe^tt,  )eigt  eine 
8ctg(ei(i(ung  mit  bem  t^iet  folgenben. 

***)  2)09  ^teiben  IV.  I^at  nut  bie  9[uff((tift  Monsieur,  Ott  unb  2)atum  fe^cn  y  Um  foI> 
genben  V.  mangelt  au6f  bie  ^uffd^rift. 


(Sinleitung.  269 

iem  anbern  tuirb  mc§r  auf  bie  fonftigen  tuiffenf^aftli^en  ßeiftungcn 
IDedcatteS*  eingegangen. 

dine  fernere  ©elegen^eit,  über  unb  gegen  ®e8carte8  au8fü^rli(^ 

iic^  ju  äußern,  bot  fic^  ßeibnij,   al8  er  1689  in  Slom  fi^  aufl^ielt 

^r   mad^te   ^ier  bie   S^efanntfd^aft   be8    franjöfifc^en   9»at|ematifer8 

"^ujout,  bcn  9licaife  ju  35eiträgen  ju  einer  ßebenSbefc^reibung  ©eScar* 

'•eS'  aufgeforbert  l^atte,  welche  t)on  S3aiIIet  bamalä  bearbeitet  würbe. 

'^>a  ßeibnij  md^renb  feineg  ^arifer  8(ufentl^alt8  3ugang  ju  ben  Don 

•*=3)edcarte8  ^nterlaffenen  papieren  gel^abt,  fo  betl^eiligte  er  fic^  ani) 

^^aran  (uergl.  33b.  II.  @.  526).    ®r  tonnte  aber,  entfernt  Don  feinen 

'^Kanufcripten,  feine  3»itt^eilungen  nur  au8  bem  ®eba(^tni^  entwerfen. 

r  ^at  biefe  SKitt^eilungen  f|)öter  überarbeitet  unb  fie  unter  ber  Stuf* 

d^rift:   Notata  quaedam  circa  vitam  et  doctrinam  Cartesii,  fel^riftian 

omafiuö  überlaffen,  ber  fie  in  ber  1693  erfc^ienenen  Historia  sa- 

ientiae  et  stultitiae,  collecta  a  Ch.  Thomasio,  Tom.  IL  p.  113 — 122 

cröffentlic^te. 

®ie  folgenben  Remarques  sur  Tabr^gö  de  la  vie  de  Mons.  des 

aries  flehen  mit  bem  8Sor^erge^enben  in  genauem  äufammen^ang. 
eibnij  entwarf  fte,  aU  er  Don  ber  ©d^rift :  La  Vie  de  M"*.  Des-Cartes. 
ntenant  Fhistoire  de  sa  Philosophie  et  de  ses  autres  Ouvrages. 
t  aussi  ce  qui  luy  est  a^rivö  de  plus  remarquable  pendant  le 
ours  de  sa  vie.     Röduite  en  abregö.    Paris  M.  DC.Xail.,    bie  DOn 

Derfa^t  ift  Äenntni^  nal^m.  *)    ©ie  finb  in  ben  nad^ften  3al^* 
cn  nac^  bem  ©rfc^einen  biefcr  ©^rift  entftanben.  — 

^n  Sa^re  1689  erfc^ien  ^\xtt%  be8  öifc^ofg  Don  Sluranc^e», 
ensura  philosophiae  Cartesianae.  ®iefe  ©d^rift  ma^te  in  granfreid^ 
moit  m  ©eutfc^lanb  ungemeine«  Sluffe^en,  infofern  barin  be^au^jtet 
^ktmtbe,  ba^  bie  ^arteftanifd^e  ^^iIofo{)^ie  ber  rechtgläubigen  ^irc^e 
^d^äblic^   unb   ^öc^ft   gefä^rlic^  fei.    @ie  ueranla^te  Don  Seiten  ber 


*)  ^ur4  bie  ©üte  bed  ^errn  OberbibUot^^efard  Dr.  ton  {)etnemann  in  SBoIfenbüttel  \faU 
%4f  ein  Q^itm^lar  biefer  S^rift  jur  (Sinftci^t  erhalten. 


270  (Sinlettunf). 

©artcfianer  in  ©eutfc^Ianb  eine  Slnja^l  ©ntgegnungSfc^rif ten ,  unter 
meieren  ©c^iDeling'g,  ^rofefforS  in  Svemen,  Exercitationes  Cathedra- 
ticae,  1690  erfd^ienen,  ^erDorju^cbcn  fmb.  Üeibnij  erl^ielt  tiefe  ©c^rift 
üon  einem  SSremenfer  ^reunbe  juge[d)irft  (fie^e  ÖeibnijenS  Srief  an 
giicaife,  Hanover  5  de  Juin  1692,  33b.  II.  ©.  534  f.).  SBa8  fic^  in 
33eh:eff  berjelben  unter  ben  fieibnijifd^en  SKanufcripten  üorfinbet,  ift  in 

VIII.  Dereinigt:  juerft  ein  95rief  an  ben  befreunbeten  9Kann,  Don  mel* 
d^em  ßeibnij  ©d^meling'S  ©d^rift  jugefc^idft  erhielt,  unb  jweitenS  ein 
turjer  Sluffa^,  uieHeid^t  jum  35e^ut  eines  3[bbru(f8  in  einem  Soumal 
gefd^rieben.  3n  beiben  ergebt  jid^  Öeibnij  namentlich  über  bie  Don  htn 
©artefianem  fo  ^od^  ge^jriefene  SKet^obe  ®e8carte8\ 

3n  granfreid^  ^atte  ©iloain  SlegiS  bie  95ert^eibigung  ®e8carte8' 
gegen  §uef8  Eingriff  übernommen  (Reponse  au  Livre  qui  a  pour 
titre:  Petri  Danielis  Huetii,  Episcopi  Suessionensis  designati,  Censiira 
Philosophiae  Cartesianae,  servant  d'eclaircissement  ä  toutes  les  par- 
ties  de  la  Philosophie  et  sur  tout  ä  la  Metaphysique) .    ®benfo  jeigte 

er  fid^  al8  95orfäm|)fer  unter  ben  ©artefianern ,  a\i  ber  S3rief  ßeib* 
nijeng  an  9(licai[e,  batirt  Hanover  ce  15  Fevrier  1697  (fiel^e  S5b.  II. 
©.  562  ff.)'  worin  ber  Eingriff  gegen  ®e8carte8  erneuert  rourbe,  in 
grantreid^  üon  §anb  ju  |)anb  ging.    8(legi8'  95ert^eibigung  unter  ber 

8luffd^rift:  Reflexions  sur  une  lettre  de  Monsieur  Leibnits  6crite  ä 
Monsieur  TAbbö  Nicaise,  dans  laquelle  11  pretend  faire  voir  que  les 
principes  de  la  Philosophie  de  Monsieur  Descartes  renferment  des 
consequences  contraires  ä  la  Religion  et  ä  la  piet6  (Journal  des 
Savans,  Juin  1697)  unb  bie  ©ntgegnung  ßeibnijenä:  Reponse  aux 
reflexions  qui  se  trouvent  dans  le  23  Journal  des  sgavans  de  cette 
ann6e  touchant  les  consequences  de  quelques  endroits  de  la  Philo- 
sophie  de  des  Cartes  (Journal  des  Savans,   Aout  1697)  jinb   unter 

IX.  jufammengefteöt.  — 

®ie  big^er  ermähnten  Singriffe  IßeibnijenS  gegen  ®e8carte8  m 
feine  ^^ilofop^ie  maren  me^r  auf  beftimmte  einjcine  fünfte  gerid^t 


(SinUitung.  271 

[o  wie  eben  (Gelegenheit  fid^  baju  bot.  3n  feinem  Stac^Ia^  ift  aber 
noc^  ein  jiemlic^  umfongreid^eg  9Äanufcn|jt  Dorl^anben,  in  meld^em  er 
bie  ©runblagen  ber  ©artefianifdöen  ^^ilofop^ie  umftänblid^  unb  im 
3ufammenl^ang  einer  ©ritif  nnterjiel^t.  68  finb  bieg  bie  93emertnngen, 
bie  ßeibnij  ju  ben  beiben  erften  2;^eilen  eineä  ber  |)au|)tmerfe  ^ti^ 
carte8\  ber  Principia  philosophiae,  niebergefd^rieben  ^at.  ®er  erfte 
biefer  beiben  2;i^eile  wieberl^olt  nac^  bem  eigenen  ©eftänbni^  ©eScorteS* 
bie  ©ebanfen  ber  Meditationes  de  prima  philosophia  in  einer  ftrenge«^ 
ren  gorm,  ber  jweite  ^anbelt  üon  ber  Statur  ber  ^öxptx  unb  ben 
<Sefe|en  ber  33emegung.  3n  einem  95riefe  an  Soi^ann  95emouQi,  ba^ 
lirt  Guelfebyti  15.  April.  1697,  bejeid^net  fieibnij  biefe  Semerfungen 
<i(8  au8  bem  Stegreif  entworfen  (extemporaneae) ,  fo  wie  fie  fic^  i^m 
l)urc^  bie  ßectüre  ber  Principia  ergaben,  in  einem  fpdteren  93riefe  an 
^enfelben,  batirt  Hannoverae  15.  Junii  1697,  d^aratterifirt  er  fie  weiter 
l^infi(l^tli(^  i^rer  Raffung  aU   für  jeben  ßefer   allgemein  uerftänblic^ 

(scriptae  sunt  ad  captum  Lectorum   qui  profundiora   non  attingunt). 

"^orne^mlic^  uerfolgte  ßeibnij  babei  baS  Siel,  bie  ©artefianer  ju  über- 
zeugen, \>a^  er  nid^t  o^ne  ®runb  mit  ®e8carte8  nid^t  übereinftimme 

{ut  Cartesiani  quidam,  quibus  communicandae  erant,  viderent  me 
^non  sine  ratione  ab  ipso  dissentire).  ©eäl^alb  f dalagt  er  aud^  in 
^nem  ©riefe  an  95a8nage  be  S^eauual,  btn  §erau8geber  ber  Histoire 

Wies  ouvrages  des  s^avans,  al8  5litel  DOr:  Statera  Cartesianismi 
^eu  Principiorura  Cartesii  Pars  Generalis  cum  animad- 

^ersionibus  G.  G.  L.  suo  loco  subjectis,  ut  post  tantas 
Tlites  tandem  aliquando  intelligi  possit,    quantum  doctri- 

^ae    Cartesianae   sit   tribuendum.     ©8    foQte   bemnac^   burd^ 

l)iefe  ©d^rift  allem  ©treit  ein  6nbe  gemad^t  werben.  —  ßeibnij  fanbte 
im  Sa^re  1692  ba8  5»anufcri|)t  an  ben  erwähnten  S3a8nage  be  S3eauüal, 
einmal  um  burd^  i^n  in  §ollanb  einen  SSerleger  ju  gewinnen,  *)  f obann 

*)  Sud  Seibntjend  ^riefmed^fel  mit  !6adnage  ergtebt  ftf^r  ^ag  bie  Semüt^ungen  bed  Unteren 
in  ©ctrcff  eine«  Scrlegcr«  öcrgcblic^  marcn;  er  ^äfxtiht  an  ?eibnij:  J'ai  sondö  nos  libraires 
lä  de8su8,  et  je  ne  leur  ai  trouv6  nulle  disposition  pour  en  entreprendre  redition.     D^s 


\ 


t 


aber  a\xi)  bamit  berfelbe  baS  ÜÄanufcri|)t,  e^e  e*  gebrucft  mürbe,  an 
namhafte  ©clei^rte,  wie  ^ugen*  twn  Sulic^ein,  Sa^le,  ntitt|eilen  foDfte, 
beren  SJemertungen  ßeibnij  norf)  ju  berüdfjiti^tigen  gebuchte.*)  ®aÄ 
SKanufcript  blieb  big  1697  in  ben  §(tnben  95a8nage*8;  in  biefem 
So^re  fanbte  er  eg  auf  ßcibnijenö  95eranlaffung  an  Sol^ann  ^mouDi, 
ber  bamafö  ^rofeffor  ber  ÜRat^matit  unb  ^l^ijfit  in  ©röningen  mar. 
®iefer  \^at,  mie  au8  [einer  Sorrefponbenj  mit  ßeibnij  mä^renb  beS 
Sa^reg  1697  ^eruorge^t,  einige«  barin,  namentlich  in  Setreff  ber 
33emegung8gefe|e ,  Derbeffert.  9lo(^  in  bemfelben  Saläre  erl^ielt  e8 
Öeibnij  mieber  jurüdf.  ®ie  SJeroffentli^ung  ber  ©d^rift  unterblieb,  ba 
ßeibnij,  mie  au8  ber  auf  bem  9»anufcri|)t  befinblic^en  ?Ratij  ju  fd^lie* 
^en,  eine  Umarbeitung  beffelben  beabftc^tigte ;  er  l^at  bemerft:  ^Con- 
nexion  ju  mad^en  ba^  aüti  glei(^fam  wt  [x6)  auc^  au^r  bem  autore, 

barüber  man  notas  mad^t,  an  einanber  ^enge/    SSieBeid^t  ift  baS  fot 

^»  • 

genbe  33rud^ftüdf  unter  XI.  ein  Anfang  biefer  Umarbeitung.    ®ie  in  ,rr ^ti 

Siebe  fte^enbe  ©d^rift  ift  unter  ber  Don  ßeibnij  burd[>gängig  gebrauch 
ten  SSejdc^ung :  Animadversiones  in  partein  generalem  Principionmi 
Cartesianorum,  in  X.  abgebrudft**)  — 


j€A* 


qu'on  leur  parle  d'un  livre  latin,  ils  fönt  cent  difficultez.  (Sbenfo  blieb  Seibn^en^  Sb{t(^^ 
feine  l^emertungen  atö  ^nlj^ang  gur  )n>eiten  Sludgabe  ton  Qi\tV9  Censura  phiiosophiae  Carte- 
sianae  ^iniU}ufügen,  unausgeführt.  -* 

*)  3n  ©etreff  fügend'  öergl.   bie  (Sorrefponbenj  jnjifci^en  Seibnij  unb  Eugene  avL9  htm  **T^     la 

3a^^re  1692.    3n  ©etrcff  ©a^Ic'«  entf^ält  bie  (Sorref^onbenj  mit  ©a«nage  golgenbc«:   Voici  la  ^^^Tfi- 

repoose  de  M.  Bayle  au  memoire  que  je  lui  ai  commaniqnö  de  vostre  part    »La  diffi-  ^     1,^ 

cult^  que  M.  de  Leibnits  a  formte  contre  le  Systeme  des  Carthesiens  sur  Tessence  de  la  ^    1^ 

matiere,   m'a  paru  belle,  et  digne  d'un  esprit  aussi  fort  et  aussi  mathematicien  que  le  ^-«ns 

sien.     Je  ne  suis  pourtant  poiut  convaincu  qu'il  faille  mettre  Tessence  dii  Corps  dans  «  ^^-^i 

un  attribut  diflerent  de  l'etendue :  parceque  tout  autre  attribut  me  paroistroit  aussi  mal 
afs^  ä  accorder  avec  la  resistance  que  fönt  les  corps  les  uns  aux  autres,  que  Tetendoe; 
car  je  ne  s^urois  comprendre  qu'un  corps  puisse  avoir  en  lui  mesme  et  comme  une 
cbose  interne  ou  intrinseque,  un  effort  pour  demeurer  en  un  certain  Heu.  Cet  effort 
doit  donc  proceder  d'un  principe  exterieur  au  corps,  et  cela  etant,  un  corps  qui  n'aura 
pour  son  essence  que  l'etendue  pourra  resister  tant  qu'on  voudra,  pourvüque  ce  prin- 
cipe externe  agisse  en  lui.  Mais  comme  le  dessein  que  j'avots  de  faire  soutenir  une 
tbese  de  natura  corporis,  sera  d'autant  plütost  execut^,  que  le  memoire  de  M. 
Leibnits  m'excite  ä  examiner  cette  question ,  j'espere  lui  envoier  mes  petites  reflexions 
sur  sa  difficultä,  plus  amples  et  plus  etendues  dans  quelque  temps.« 

**)  ®on  biefen  Animadversiones  tfl  im  Seibntjifd^en  ^aäfla^  )>or(^anben   1.  bas  Original 


/ 


(Sinlettung.  273 

95on  bcn  folgenbcn  XII.  unb  XIII.  enthalt  ein  jcbeö  eine  Äritif 
be8  ©artefianifc^en  33eweife8  Dom  ©ofein  ®otki.  ®o8  erfte,  i>ai 
bisher  nid^t  ueröff entließt  war,  ift  in  golge  einer  in  Histoire  des 
Ouvrages  des  Savans,  Mai  1700,  enthaltenen  öef|jrec^ung  ber  ©c^rift: 
Judicium  de  argumento  Cartesii  pro  existentia  Dei  petito  ab  ejus 
idea,  Basiliae  1699,  entftanben;  ba8  jWeite  ift  al8  ein  öruc^ftüdf 
eines  @c^reiben8  an  ben  Herausgeber  ber  Memoires  pour  Thistoire 
<les   Sciences  et  des  beaux  arts  (meiftenä  Journal   de  Trövoux  ge* 

mannt)  in  benfelben  Dom  Sa^re  1701  abgebrudft.  ®a  ba8  Original 
^eS  le^teren  nic^t  aufgefunben  werben  fonnte,  fo  ift  ba8  ^ier  ®ege* 
Ibtnt  avii  ben  genannten  Memoires  etc.  entnommen. 


eine  Sb|(^rift,  bte  Seibni)  toerbeffett  bat.    Bpättx  Ij^at  8etbni)  |u  1.  SufSt^e  unb  t^erbeffe- 

ngen  gemad^t.    Son  btefem  toerbefferten  Original  ifl  naö^  8etbni)en9  2:obe  3.  eine  ^bfd^rift 

enommen  »otben,  bie  aber  fel^r  fe^Ier^^aft  ifl  unb  »orin  toiele«  fe^It.    ^(^  bem  a)i{ann|cri^t 

t^at  (^nifxautx  bie  Animadversiones  abbrucfen  laffen  (Seibni|*9  Animadversiones  ad  Car- 

sii  principia  philosophiae  aud  einer  nod^  ungebrucften  ^nbfd^rift  mitget^eilt  )>on  Dr.  (9.  (5. 

u^rauer,  Sonn  1844).    2)ie  9bf(^rift  2.  ^at,  n>a^rf(^einli(i^  e^e  fie  )>on  Seibni}  i^rbeffert  nnir, 

o^ann  Sernoutti  )>orge(egen,  toie  au9  einer  9tanbbeiner!ung  beffelben  ^ert>orge^t.    3n  bem  biet 

otgenben  ^bbrud  ber  Animadversiones  ift  bie  toon  Setbni)  loerbefferte  9teinf(i(rift  2.  ju  (Sntnbe 

etegt;  bie  fpSter  im  Original  1.  gemad^ten  ^enbentngen  unb  3uf5(}e  |inb  babei  berfidlid^ttgt. 


IV.  18 


4- 


I. 


Quae  de  Domino  Eccardo  Professore  Rintelensi   narrasti,    miri6ce 
delectavere.     Gaudeo  enim  habere  nos  in  vicinia  virum  cui  satis  otii,    ir 
luntatis  atque  ingenii  sit  ad  recte  philosophandum.     Quare,    licet  per      2l 
currentem,  tua  tarnen  autoritate  et  nostris  applausibus  animandum  cens 
ul  in  tarn  praeclaro  instituto  pergat.     Cum  enim  Malhematicarum  scient'S.s- 
rum  non  perfunctoriam  notitiam  habere,  et  inprimis  in  parte  generali  qu 
analysin  aliqui  vocant  egregie  versatum  intelligam,  spes  est  earum  exem 
in  caeteris  quoque  Philosophiae   parlibus  aliquid   quod   nosse  intersit,     ix 
venire  aut  demonstrare  posse.     Neque  vero  displicet,  quod  Cartesium  pvf 
caeteris  pfobat:    illud  enim  negari   non   potest  demto  ex  veteribus  Are 
ihede,    ex  novis  autoribus  Galileo,    nuUum   facile  alium   extare,    qui 
praeclara  ratiocinando  invenerit.     Fateor  tamen  multa  me  in  Cartesio  de 
derare  etiam  post  multiplices  atque  accuratas  meditationes,  neque  de  sum 
rerum  cum  eo,  tametsi  vellem,  convenire  posse.    Neque  enim  admitto 
poris  naturam  consistere  in  extensione  sola,   neque  illam  ejus  periculoi 
admodum  sententiam  probo,  quod  maleria  omnes  formas  quarum  capax  es 
successive   suscipiat.    Illud  vero  mihi  videtur  admodum  incongrue  dictum 
quod  divina  voluntate  factum  sit  ut  triangulum  habeat  tres  angulos  duo 
rectis    aequales,    aut  ut  circulus   sit  capacissima    figura    isoperimetraru*^ 
Quasi  Deus  hoc  velut  Privilegium  circulo  dederit,   quod   potuisset  in  q 
dralum  Iransferre.     Quae  satis  certe  arguunt  autorem  nostrum   in  veri 
inlimad  rationes  non  penetrasse.    Intelligere  autem  mihi  videor,  quo  ar 
mento  ad   haec  inductus   sit.      Statuerat    ille    veritatis    criterium :    cla 
(listinctamque   perceptionem   nostram.      Itaque   quod   verum  est,    circunl-   ^■^'" 
esse  capacissimam  figurarum  ejusdem  ambitus,   non  aliunde  agnosci  pot' 
quam    quod   hanc    ejus    esse    proprietatem    clare    distincteque    percipi 


7 


e 

0- 

se 

o 

ia- 
m 
h 
n- 
e 


I- 
tn 
I- 
a 

r- 

tn 


st, 

115. 


^1 


f^ 


Setbtti}  gegen  ^edcarted  unb  ben  (SartefianidmuiS.  275 

<}aod  si  jam  DEUS  ita  finxisset  naturam  nostram,    ut  coDlrarium  a  nobis 

^are  distincteque  perciperetur,  contrarium  fuisset  verum.     Haec  ille,  quae 

rninime   probo;    sed  nee  Metaphysicum   ejus   principium   universim   verum 

,  quod  eorum  omnium  de  quibus  cogitamus  atque  raliocinamur ,  neces- 

io  in  nobis  sil  idea,    exempli   causa,    figurae   mille   laterum,    aul  enlis 

ectissimi :    quo   ille   velut  Achilleo  clypeo   munitus  omnes   illos  qui  de 

demonstrationibus  existentiae  divinae  dubitavere,   non  sine  supercilio 

vit.     Eodem  profecto  argumento  facile  effecisset,  impossibilium  quoque 

in      KiMobis  esse  Ideam,  exempli  causa,  Motus  celerrimi:  quo  in  numero  eliam 

perfectissimum  esse  dicent,  qui  ejus  demonstrationibus  resistere  volenl. 

quidem  scio,  aliam  hie  longo  esse  Entis  perfectissimi  quam  motus  ce- 

l^nrmini   rationem:    Cartesii  tarnen  ratiocinatione^  imperfectas  esse  arbitror, 

mu^lC^que  alia  de  suo  addere  debere  qui  eas  absolvere  velit. 

De  re  morali  praeclare  admodum  scripsisse  judico,  revocatis  atque  ex- 

pl£^^K:^«tis  Epicteti  et  veterum  aliorum  sententiis.    Nititur  tota  res  distinctione 

^orxiin  quae  sunt  in  nobis.  et  quae  in  nostra  potestate  non  sunt:    nam   si 

^^     solum  desideraverimus  quae  penes  nos  sunt,  nunquam  successu  frustrati 

^^^^l^bimus.     Ut  autem  alia  non  nisi  leviter  expetamus,  partim  meditatione 

Vim  assuetudine  efficietur.     Est  tamen  in  illis  difficultas,   nam   hie  pro 

sumitur,  actiones  saltem  mentis  in  nostra  esse  potestate,  quod  tamen 

usque  adeo  liquidum  est,  potest  enim  venenum  et  canis  rabidi  morsus 

o^sus  gravis  et  morbus  omnem  animi  statum  ita  immutare,  ut  homo  ex 

et  sapiente  meticulosus  et  querulus,    imo  furiosus  et  ut  verbo  dicam 

l>eato  miser  fiat.     Quare  tametsi  concedam,    crebra   exercitatione  homi- 

ef6cere  posse,   ut  contentus  sit  in  praesens,    illud  tamen  efficere  non 

^^^^^si  philosophia  ista,  ut  de  futuro  securi  simus.     Quod  vero  Cartesianae 

si  mavis  Stoicae  philosophiae  (nam  in  re  morali  eadem  est]  adimo,  illud 

ideo   omni   philosophiae  denego:    puto  enim  rationes  superesse  subli- 

^ores,    neque  ideo  minus   certas,    quibus  ni  fallor  solis  effici  potest,    ne 

quillitas   nostra  ullo  in  futurum   motu  solicitetur.     In  naturali  Philoso- 

Moia  Gartesius   meritissimo  jure   triumphat,    et  ubi  a  Galileo  abieris,    non 

^*le    invenias   qui   ei   non   dicam   praeferri   sed  comparari  possit.     Aliud 

^^tn  longe  est  experimenta  invenire,   quod  saepius  casu  quam  ratione  fit, 

^^^d   est   abditas   rerum   causas  eruere.     Quanquam   autem   non   difßtear, 

*^*^Uca  admodum  a  Cartesio  in  physicis  allata  esse  plane  certa :  assero  tamen 

*^^^raque  esse  ad  miraculum  usque  ingeniosa.    Ex  quibus  eminent  explica- 

18* 


276 


8ei6ni)  gegen  2>eScatte(  unb  bcn  (SaitefiatttStmM. 


\ 


tiones  Iridis  et  Magnetis.  Yellem  autem  omnes  ejus  contemplationes  Medi- 
cas  alque  Anatomicas  haberemus,  quarum  publicationem  acerba  literis  viri 
mors  intercepit.  Ego  Parisiis  vidi  et  legi  libellum  adversarium  manu  Gar- 
tesii  scriptum,  in  quem  nonnuUas  suas  anatomicas  observationes  conjecerat, 
quarum  aliquas  excerpsi  et  amicis  communicare  possum."^)  Vidi  eliam  li- 
bellum ejus,  sed  imperfectum  de  inquisitione  veritatis,  in  quo  omnes  suas 
artes,  si  initiis  credimus,  explanare  decreverat.  Multa  in  eo  praeclara  pro 
more:  sed  quae  tamen  in  ea  me  sententia  con6rmavere,  in  quam  dudum 
veni,  a  vera  Methode  atque  ultima  analysi  Cartesium  non  parum  abfuisse. 
Totam  Hypothesin  ejus  physicam  in  summa  probare  non  possum.  Prorsus 
enim  a  ratione  abit  quod  asserit  de  materia  tota  in  partes  aequales  divisa, 
quarum  unaquaeque  circa  suum  centrum  gyratur,  qua  in  re  Hugenium 
habeo  assentientem,  qui  vir  unus  omnium  exactissime  de  his  rebus  judicat, 
et  quem  saepe  hortor,  ut  animadversiones  scribat  in  Cartesium  quas  dare 
nobis  posset  excellentes.  "^"^j  Circa  leges  quoque  motus  certum  plane  est 
Cartesium  fuisse  deceptum,  et  quidem  modis  multis  et  miris,  quod  tamen 
eo  minus  miror,  quod  nemo  hactenus  per  onmia  satisfecit;  puto  tamen 
rem  plane  in  potestate  esse.  Dixi  supra  Cartesio  defuisse  Methodum  per- 
fectam  atque  Analysin  veram,  nunc  addo  ingenium  illi  fuisse  aptum  inven- 
tionibus,  sed  causarum  atque  rationum,  non  vero  machinarum  atque  stra- 
tagematum  vitae  utilium.  Nimirum  sunt  quidam  velut  limites  ingeniorum, 
neque  uni  unquam  omnia  Deus  dedit.  Nam  si  exempli  causa  Cartesius 
Cardani  copiam  aut  Cardanus  Cartesii  soliditatem  habuisset,  profecto  habuis- 
semus  quicquid  ab  homine  ad  scientias  excolendas  expectari  potest.  Ma- 
ch ina  quam  Cartesius  dedit  poliendis  vitris  Hyperbolicis ,  non  est  omnium 
optima  :  sed  et  de  tota  re  Huddenii  qui  omnium  exactissime  ista  scnitatus 
est,  sententia  est  posse  sphaericis  praestari,  quicquid  in  praxi  ab  Hyper- 
bolicis  sperari  potest,  idque  se  demonstrasse  mihi  dixit.  Est  tamen  Hud- 
denius  magnus  Cartesii  aestimator.  Caeterum  ne  Cartesio  a  me  sine  ratione 
veram  atque  ultimam  analysin  adimi  putes,  Geometriam  ejus  in  exemplum 
citabo,  qua  ille  merito  maxime  gloriabatur.  Ait  enim  alicubi,  Methodi  suae 
praeslantiam  in  physicis  alque  metaphysicis  probabilem  reddi,  in  Geometri 


*)  2)tefe  (Sb^cttptt  |inb  unter  ben  8et]6ni)if(!^en  9Ranufcri))ten  in  bcr  i^5nig(i(^n  QtMbti 
)u  ^annotet  no6f  toor^anben. 

**}  (Sonrm  ^t  bte  Semertungen  toou  f>ugeud  )U  2)e«carted*  ithtn  ton  Oatttet  im  3.  8a 
bec  Fragments  philo sophiques  t>er5ffentÜ(i(t. 


^(ibni)  gegen  !3)edcarted  unb  ben  (Sarteflantdmud.  277 

aulem  omnino  demonstrari.  Ät  dos  hodie,  lemporum  fateor  beneficio,  tan- 
tum  certe  Cartesium  supergressi  sumus ,  quantum  ille  ÄpolloDium :  neque 
ea  tantum  habemus  quae  ex  Cartesii  traditis  ducuntur,  sed  longe  alia  ad 
quae  ex  ejus  inventis  duIIus  patebat  aditus.  Cartesius  meo  judicio  partem 
tantum  excoluit  Geometriae  eamque  adniodum  aretam,  quae  scilicet  illa 
problemata  spectat  in  quibus  non  nisi  rectarum  longitudines  daptur  atque 
quaenintur.  Haec  Geometria  a  me  vocatur  Äpolloniana :  tantum  enim  ad 
altiores  gradus  promovere  docuit  Cartesius,  quae  in  inferioribus  praestitit 
Apollonius,  ostendendo  quomodo  curvarum  aptarum  seu  locorum  descriptione 
soivi  possint  haec  problemata.  At  Geometria  in  qua  curvilineorum  magni- 
tudines  dantur  aut  quaenintur,  alterius  plane  generis  est,  ego  eam  vocare 
soleo  Arcbimedeam.  Eam  enim  soius  veterum  intellexit  Archimedes,  reli- 
qui  omnes,  Apollonius,  Pappus,  Theodosius  aliique,  ne  unicum  quidem  ejus 
specimen  memorabile  edidere.  Artium  Archimedearum  partem  aliquam 
tantum  sed  exiguam  resuscitavit  Cavaierius,  aiiam  Guldinus,  aliam  Grego- 
rius  a  S.  Vincentio.  Nemo  enim  totam  ejus  vim  hactenus  animo  complexus 
est.  Nunc  si  dicendum  quod  res  est,  habemus  ad  quae  Archimedes  ipse 
aspirare  non  fuisset  ausus.  Cartesius  vero  hoc  argumentum  non  satis  atti- 
git  quantum  ex  ejus  scriptis  judicari  possit.  Imo  asserere  ausus  est  lineam 
curvam  non  posse  in  rectam  Geometrice  commutari,  quod  postea  felicitas 
seculi  refutavit.  Praeclara  profecto  sunt  quae  a  Cartesii  excessu  Wallisius, 
Heuratius,  Hugenius,  Mercator  aliique  dedere  aliis  plane  artibus  quam  quas 
Cartesius  fuisset  suspicatus.  Inter  caetera  eminet  mea  sententia  inventum 
serierum  infinitarum,  quod  pro  Hyperbola  ab  Huddenio  atque  Mercatore 
aptatum,  ego  ad  circulum  feliciter  transtuli.  Est  enim  illa  serierum  infi- 
nitarum Methodus  tam  generalis  ut  ejus  ope  omnis  quantitatis  incognitae 
valor  exprimi  possit  analytice,  pure,  rationaliter,  per  formulam  tamen  in- 
finitam,  quanquam  ejus  Methodi  generalitas  forte  paucis  nota  sit.    Exemplo 

me  explicabo.     Sit  centro  R  descriptus  circulus,    cujus      i^  _^ ^t 

radius  AR  sit  unitas  sive  4,  tangens  vero  AT  ipsius 
arcus  circuli  AC  sit  t,  quae  tarnen  non  sit  radio 
major,  ajo  ipsius  arcus  i4C  valorem  analyticum,  purum, 
rationalem,     sed    infinitum    esse    hunc:     arc.    aequal. 

t      t*      (*      r      t*     f** 

r  +  Y  —  T"I"T  —  44  ^^^'    Valor  iste  est  exacte  verus  si  totam  se- 

riem  infinitam  consideres,  et  eatenus  mentem  illustrat;   parte  autem  sumta 


i 


278  Seibni)  gegen  Dedcarte«  unb  ben  (Sarteftanidmud. 

ad  usum  idem  mirifice  aptus  est ;  pone  exempli  causa  A  T  esse  quintam 
partem  radii  AR  seu  unitatis,  sive  ipsam  t  esse  \,  erit  arcus  aequal. 
1^  —  T.lhiT  +  Y.aias  ®lc-  *)  2ic  proinde  si  duobus  taDtum  hoc  casu  priori- 
bus  seriei  terminis  utare,  habebis  sufficienter  ad  usum  valorem  lalis  arcus, 
nempe  si  ponatur  esse  arcus  ille  y^  ~  ^,^ts  ^^^  ^  ?  ^^^^  quidem  minor 
vero,  sed  error  non  erit  1 5 1 3  5  radii :  quo  autem  piuribus  terminis  utere, 
hoc  propius  accedes.  Si  AT  ponatur  aequalis  radio  ARj  id  est  si  arcus 
A  C  sit  semiquadrans,  tunc  erit  arcus  aequ.  ^"  —  i  +  i  —  i  +  i  —  tV  ^^^• 
linde  sequitur  illud  mirum,  circulum  esse  ad  quadratum  circum- 
scriptum,  ut  series  ista  \  —  i  +  i  —  i  +  i  —  ^  etc.  est  ad  uni- 
tat em,  quae  quidem  series  ita  uti  hie  jacet  non  est  apta  ad  appropin- 
quationem  promtam  (alias  enim  habemus  longo  velociores  etiam  in  inßnitum 
continuabiles] ,  verum  ad  veram  proportionem  circuli  ad  quadratum,  aut 
quadrantis  ad  diametrum,  mente  complectendam ,  nescio  an  quicquam 
aptius  vel  simplicius  fingi  possit.  Magni  momenti  sunt  hae  expressiones 
per  series  infinitas,  nam  in  eo  differunt  ab  appropinquationibus ,  quod 
series  aliquod  theorema  nobis  exhibent  valoris  exacti,  et  simul  ac  semel 
appropinquationes  praebent  infinitas  sine  novo  calculo,  cum  aliae  appropin- 
quationes  quales  sunt  Ludolphinae,  non  nisi  novo  calculo  longius  produci 
possint.  Atque  hac  arte  quantitates  illae  quas  Cartesius  a  sua  Geometria 
exciusit,  analytice  tractari  possunt :  et  efficere  possumus,  quod  antea  nemo, 
ut  problemata  trigonometrica  aliquis  sine  instrumentis  atque  tabulis  sinuum 
in  casu  quolibet  obiato  solvere  possit  modico  admodum  caiculi  labore,  cum 
antea  opus  fuerit  Tabulas  integras  ordine  calculare  ad  unicum  aliquod  ob- 
lalum  exemplum  Trigonometricum  solvendum.  Nunc  vero  ope  aequationis 
superioris  infinitae  vel  ubi  libet  finitae  valorem  arcus  dati  exprimentis 
facile  possumus  in  Triangulo  ex  datis  lateribus  invenire  angulos,  imo  et 
contra,  idque  sine  ullis  Tabulis.  Quod  magni  usus  erit  itinera  suscipien- 
tibus  qui  libros  et  instrumenta  perdere  possunt,  sed  regulam  usque  adeo 
simplicem  non  facile  obliviscentur.  Ea  autem  ad  observationes  atque  tri-  < 
gonometricas  operationes  in  media  barbarie  sufficit  sine  uila  librorum  ope^ 
Eadem  Methode  possunt  omnes  lineae  curvae  mensurari,  et  omnia  spatis^ 
quadrari,  et  omnia  solida  et  superficies  et  centra  gravitatum  atque  agit«^ 
tionum  inveniri,    aliaque  innumera  praestari  quae  alioqui  vix   in   potesU 


"*")  ^ad  ^omma  ift  ^icr  ^tiö^n  ber  ÜRuItt^Itcation. 


Seibni}  gegen  !2>e^aTte«  nnb  ben  (Sarteftantdmu«.  279 

esse  videotur.  Faieor  tarnen  non  id  esse  uHimum  quod  in  Änalysi  opia- 
muSy  perfecU  enim  incognitarum  quantitatum  valores  consistunt  in  quadam 
finita  expressione,  quando  ea  baberi  polest,  aut  quando  non  polest,  de- 
monstratione  impossibilitatis.  Et  quideni  semper  illa  baberi  polest,  quando 
problemata  redeunl  ad  aequationem  communi  more  expressam,  gradus  licet 
cujuscunque.  Primus  quidam  Arabs,  quem  Mabometem  vocant,  iuvenil 
aequationis  generalis  secundi  gradus  x^  -^ px  +  qHo  (quam  Vietae 
et    Gartesii    more   facililatis    causa    exprimo)    radicem   x   babere   valorem 


dz  1/  +  Y  —  q  —  Y'  *)  Primus  Scipio  Ferreus  invenit  aequationis  generalis 
tertii  gradus  (cujus  secundus  terminus  est  sublatus)  nempe  x^*-^px-\-q  Fl  o 
radicem   x   valere  f  ^:^q  +  f  \q2  ^^pi^f  ^:^q^fj^q2^^p%^ 
Primus  Ludovicus  Ferrarius,  Cardani  aequalis,  iuvenil  resoluUonem  aequa- 
tionis   quadrato-quadralicae    inlervenlu    aequationis    cubicae,     unde    eliam 
i'adix    ejus  generali   ejusmodi   formula   exprimi   possei.     His   inventis  mea 
sententia  vere  analyticis  (quoniam  valorem  incognitae  pure  et  absolute  ex- 
^iiibent)  nibil  a  Yieta  aut  Cartesio  adjectum  est,  quod  ad  hanc  quidem  rem 
pertineat :  quin  imo  cum  de  progressu  ad  altiora  et  de  analytica  extractione 
:radicum  ex  aequationibus  desperassent,  Studium  alio  flexere.    Vieta  inven- 
^um  dedit  sane  pulcberrimum   extrabendi   radices  quanlumlibet  veris  pro- 
pinquas  in  numeris ;  at  Cartesius  eas  construxit  in  lineis,  itaque  cum  unus 
^rithmeticam,  alter  Geometricam  solutionem  dedisset,  vere  analyticam  quae 
«aeteras  virtute  continet,  ambo  declinavere.    Hodie  loco  extractionis  Vietaeae 
in    numeris    habemus    longo    commodiorem    per  series  infinitas,    et   loco 
•constnictionum  Cartesianarum  per  varias  lineas  curvas,    inventum   habeo 
instrumentum    unicum,    quod   multiplicatis   pro   re    nata   partibUs   omnes 
aequationes  construit.     Itaque  etiam  in  his  duobus  longo  et  Vietam  et  Car- 
tesium   hodie  supergressi   sumus.     Analyticam   vero  aequationum  omnium 
extractionem  non  Cartesio  tantum,  sed  et  hodie  maximis  viris  prope  despe- 
ratam  videor  mihi  non   ila  pridem   feliciter  asseculus,    Methodum   scilicet 
cujus  ope  valor  radicis  incognitae  cujusque  aequationis  generali  (pro  gradu 
suo)  formula  exprimi  polest,  quemadmodum  Scipio  Ferreus  in  cubica  fecit, 
quanquam   in  altioribus  (ex.  gr.  quinto  gradu)    tantum   absint  hactenus  a 
formula  generali,   ut  ne  unam  quidem  dederint  particularem :    demonstra- 

*)  Generaliter  sie  exprimo,  non  obstantibus  signis  quae  nos  ut  alibi  ostendi  morari 
non  debent.    9lattbBeinerfuQg  toon  Seibni). 


280  2tibm\  gegen  !2)e^arte«  unb  ben  (SartefianUmud. 

tionem  methodi  habeo,  specimen  vero  in  quinto  gradu  (quem  hactenus 
omnes  frustra  attentaverej  dabo  ubi  otium  erit.  Equidem  certum  est,  vix 
quicquam  in  tota  Analysi  suscipi  posse  difficilius,  et  Methodus  mea  catena 
tarn  loDge  producta  constat,  ut  satis  appareat  non  me  in  illam  obiter  in- 
cidisse.  Continetur  vero  in  ea  totius  Algebrae  (Algebram  enim  voco  pro- 
prie  aequationum  resolutionem  per  se  consideratam  sine  respectu  ad 
numeros  et  lineas)  perfectio;  ubi  enim  semel  omnium  aequationum  radices 
habebuntur,  habebuntur  omnium  problematum  ad  aequationes  revocabiiium 
solutiones.  Sed  me  arctissimum  quod  superest  chartae  spatium  admonet 
non  opinatae  prolixitatis.  Finiam  igitur  ubi  te  rogavero,  ut  doctissimum 
Eccardum  a  me  salutes,  atque  etiam  si  ita  videtur,  haec  cum  eo  commu- 
nices.  Equidem  et  colloquium  viri  et  cum  eo  commercium  mihi  gratissimuro 
erit.     Vale  faveque. 


\ 


^^- 


11 

c4 


\ 


et 


n. 


^^dipp  an  ßei(iit$. 


Hambourg  ce  22*  Nov.  1679. 
Je   Die   souvieDs,   Monsieur,   quand   nous  estions  une  fois  chez  M'  de 
ddorf,  que  vous  disiez ,  que   les  principes   de  M'  des  Cartes   menoien^ 
fortement  ä  Fatheisroe:    mais  comme  je  ne   me  souviens  plus  de  la 
üexioD  de  ce  raisonnement,   je    vous  supplie   d'avoir  la   bont^   de  m'eD 
aichir  la  memoire. 


Seiani)  an  ^^üippi*). 

PouT  ce  qui  est  de  la  Philosophie  de  des  Cartes  dont  vous  demand^s 
^  sentiment,  je  n*ay  garde  de  dire  absolument  qu'elle  mene  ä  TAtheisme. 
^st  vray  qu'il  y  a  quelques  choses   fort  suspectes  ä  moy   qui   Pa  consi- 
e  avec  attention.     Par  exemple   ces  deux  passages,  qu41   ne  faut  pas 
^^^derer  la  cause  finale  en  Physique,  et  que  la  matiere  prend  successive- 

toutes  les  formes  dont  eile  est  capable.     U  y  a  un  passage  admirable 

« 

9  le  Phedon  de  Piaton   qui  blame  Anaxagore  justement  pour  la  m^me 
qui  me  deplait  en  Monsieur  des  Cartes.  ■  Pour  moy  je  croy  que  les 


de  la  Mecanique  qui  servent  de  fondement  ä  tout  le  Systeme  dependent 


1     a 


causes  finales,  c'est  ä  dire  de  la  volonte  de  Dieu  determin^e  k  faire  ce 

\    ^^^t    est  le  plus  parfait,    et  que  la  matiere  ne  prend  pas  toutes  les  formes 

ibles   mais  seulement   les   plus  parfaites;    autrement  il  foudroit   dire, 

il  y  aura  un  temps  oü  tout  sera  mal  en  ordre,  ce  qui  est  bien  eloignö 


»• 


'^)  Sdbnt)  ffat  bemertt:   Extrait  d'une  de  mes  lettres  ä  M.  Philippi.    2)a«  Oni^flfid  ifl 
^iter  Don  2eibni)  tetoibirten  Vbf^rift  toor^nben. 


282  2tiWii  gegen  !2)ed€arted  unb  ben  (SartefianUmud. 

de  la  perfectioD  de  Tauteur  des  choses.  Au  reste  si  Mods.  des  Cartes 
avoit  donn6  rooins  ä  ses  hypotheses  imaginaires  et  s'il  s'estoii  attach^ 
d'avantage  aux  experiences,  je  croy  que  sa  Physique  auroit  esi6  digne 
d^estre  suivie.  Gar  iJ  faul  avouer  qu^il  avoit  une  grande  penetration. 
Pour  sa  Geometrie  et  Analyse,  il  s^en  faut  beaucoup  qu^elie  soit  aussi  par- 
faite  que  le  pretendent  ceux  qui  ne  se  sont  mis  qu^ä  chercber  des  petits 
problemes.  II  y  a  piusieurs  erreurs  dans  sa  Metaphysique,  et  11  n'a  pas 
connu  la  veritable  source  des  verit6s  ny  cette  analyse  generale  des  notions 
que  Jungius  ä  roon  avis  a  mieux  entendue  que  luy.  Gependant  j'avoue  que 
la  lecture  de  des  Cartes  est  tres  utile  et  tres  instruetive,  et  j'aime  mie 
sans  coroparaison  d'avoir  affaire  ä  un  Gartesien  qu'ä  un  homme  sorti  d'un 
autre  ^cole.  Enfin  je  considere  cette  philosophie  comroe  rantichambre  d 
la  veritable. 


^f^üipp  an  Seiini}. 


Harobourg  ce  3^  Dec.   1679. 
Je   vous  suis   fort  obiig^   de   la   bonne    instruction    que    vous    m'av 
donn6e   touchant   les   principes  de   ia   philosophie   de  des   Cartes;    ä  ce 
heure  je  vous  prie  d'avoir  la  bont6  de  me  dire  vostre  jugement  d'un  li 
qui  s'appelle  la  Recherche  de  la  verit^. 


Wl^P  an  geibni). 

Hambourg  ce  dl""  Dec.  1679. 
M'  Rabel,  un  grand  Gartesien,  est  icy  avec  M'  le  Mar^chal  de  Conk 
marc,  son  maitre. 

^^üipp  an  Seibtti}. 

Hambourg  ce  7*  Janv.   1680. 
J'ay   montr6   un   extrait   de   vostre   lettre,    oü  vous   parlez   de  M'         "^ 
Cartes,   ä  M'  Rabel,    sans  vous  nommer,  qui   en  a  est6  fort  ^pouvant^ 
desire  sgavoir  les  endroits,   oü  W  des  Cartes  dit  positivement  ces  (^^«^^ 
propositions  que  vous  alleguez :    il  croit  presque  aussy   fort  aux  prec^  -j}tes 
et  aux  sentimens  de  M'  des  Cartes  qu'ä  la  parole  de  Dieu,  quoyqu'il         soit 
contraint  d'avouer,  que  dans  sa  Geometrie  il  y  ait  des  paralogismes. 


e( 


8ei(itt)  gegen  ^e«carted  unb  ben  <Sartefiant«mu9.  2S3 


Januar  1680. 
^  J'eslime  Mons.  des  Gartes  presqu'autant  qu'oD  peul  estimer  un  homme, 

quoyqu'il  y  ait  parmy  ses  ^entimens  quelques  uns  qui  me  paroi^sent  faux 

m^me  dangereux,  je  ne  laisse  pas  de  dire  que  nous  devons  presqu'autant 

Galilei  et  ä  luy  en  mauere  de  philosophie  qu'ä  toute  rAntiquit^.  Je  ne 
e  souviens  ä  present  que  d^une  seule  des  deux  propositions  dangereuses 
>nt  vous  voul^s  que  je  vous  marque  Fendroit,  le  voicy  Principiorum 
[i  ilosophicorum  pari.  3.  articulo  47.  bis  verbis.  Atque  oninino 
irum  refert,  quid  hoc  pacto  supponatur^  quia  postea  juxta  leges  naturae 
t  mutandum.  Et  vix  aliquid  supponi  potest  ex  quo  non  idem  effectus, 
lanquam  fortasse  operosius,  deduci  possit.    Cum  enim  illarum  ope  materia 

rmas  omnes  quarum  est  capax  successive  assumat,  si  formas 
las  ordine  consideremus,  tandem  ad  illam  quae  est  hujus  mundi  pol^rimus 
»venire,  adeo  ut  hie  nihil  erroris  ex  falsa  hypothesi  sit  timendum.  Je  ne 
oy  pas  qu'on  puisse  former  une  proposition  plus  perilleuse  que  celle  lä. 
ir  si  la  matiere  re^oit  toutes  les  formes  possibles  successivement ,  11 
3nsuit  qu'on  ne  se  puisse  rien  imaginer  d^assez  absurd  ny  d^ass6s  bizarre 

contraire  ä  ce  que  nous  appellons  justice,  qui  ne  soit  arriv6  et  qui 
arrive  un  jour.  Ce  sont  justement  les  sentimens  que  Spinosa  a  expliqu^s 
US  clairement,  s^avoir  que  justice,  beaut^,  ordre  ne  sont  que  des  choses 
li  se  rapportent  ä  nous,  mais  que  la  perfection  de  Dieu  consiste  dans. 
tte  amplitude  de  son  Operation  en  sorte  que  rien  ne  soit  possible  ou 
ncevable  quMl  ne  produise  actuellement.  Ce  sont  aussi  les  sentimens  de 
Hobbes  qni  soutient  que  tout  ce  qui  est  possible,  est  pass^  ou  present 
i   futur,  et  il  n^y  aura  pas   Heu  de  se    rien   promettre   de  la  providence, 

Dieu  produit  tout  et  ne  fait  point  de  choix  parmy  les  estres  possibles. 
3I1S.  des  Cartes   s^est   bien  donn^  de   garde  de  parier  si  nettement,  mais 

n'a  pü  s'empecher  de  decouvrir  ses  sentimens  en  passant  avec  une  teile 
idresse  quMl  ne  sera  entendu  que  de  ceux  qui  examinent  profondement 
)S  sortes  des  choses.  C^est  ä  mon  avis  le  irpmov  ij/euSoc  et  le  fondement 
B  la  Philosophie  Ath^e,  qui  ne  laisse  pas  de  dire  de  Dieu  des  belles  choses 


*)  Setbnt}  ^at  bemertt:  Extrait  d'une  lettre  ä  M  Philippi.    2)ie  «or^anbene  Slbf^nft  tfl 
>n  2eibiti)  rei»ibtrt. 


284  Seibnq  gegen  ^e6carte9  unb  ben  (Sartefianidtnu«. 

en  apparence.  Mais  la  veritable  philosophie  nous  doit  donner  une  touU 
autre  notion  de  la  perfection  de  Dieu  qui  nous  puisse  servir  et  en  physi- 
que  et  en  morale,  et  je  tiens  moy  que  bien  loin  qu'ori^  doive  exciure  lei 
causes  finales  de  ia  consideration  physique,  (M^mme  le  pretend  Mens,  de; 
Gartes  part.  1 .  art.  28,  que  c'est  plustost  par  elles  que  tout  se  doit  deter 
/miner,  puisque  la  cause  efficiente  des  choses  est  intelligente,  ayant  un< 
volonte  et  par  consequent  tendant  au  bien,  ce  qui  est  encor  ^loign^  di 
sentiment  de  Mons.  des  Gartes  qui  tient  que  la  bont^,  la  verit^  et  h 
justice  ne  le  sont  que  par  ce  que  Dieu  les  a  ötablies  par  un  acte  libre  d< 
sa  volonte,  ce  qui  est  bien  Strange.  Gar  si  les  choses  ne  sont  bonnes  oi 
mauvaises  que  par  un  effect  de  la  volonte  de  Dieu,  le  bien  ne  sera  pa: 
un  rootif  de  sa  volonte,  puisquMI  est  posterieur  ä  la  volonte.  Et  sa  volonte 
sera  un  certain  decret  absolu,  sans  raison;  voicy  ses  propres  paroles  Resp 
ad  object.  sext.  n.  8:  Attendenti  ad  Dei  immensitatem  manifestum  est 
nihil  omnino  esse  posse  quod  ab  ipso  non  pendeat,  non  modo  nihil  sub 
sistens,  sed  etiam  nulium  ordinem,  nullam  legem,  nullamve  rationem  ver 
et  boni;  alioqui  enim,  ut  pauIo  ante  dicebatur,  non  fuisset  plane  indiffereni 
ad  ea  creanda  quae  creavit  [:  il  estoit  donc  indifferent  ä  Tegard  des  chose 
que  nous  appellons  justes  et  injustes,  et  s^il  luy  avoit  plü  de  cr^er  u 
monde  dans  lequel  les  bons  fussent  malheureux  pour  tousjours  et  Ie 
mauvais  (c^est  ä  dire  ceux  qui  ne  cherchent  qu'ä  detruire  les  autres)  heiz 
reux,  sela  seroit  juste.  Ainsi  nous  ne  pouvons  rien  promettre  de  la  justia 
de  Dieu  et  peutestre  qu^il  a  fait  des  choses  d'une  maniere  que  nous  ag 
pellons  injuste,  puisqu^l  n'y  a  point  de  notion  de  justice  ä  son  ^gard,  •* 
s'il  arrive  que  nous  soyons  malheureux  malgr^  nostre  piet^,  ou  s'il  arri^ 
que  Tarne  perit  avec  le  corps,  ce  sera  juste  aussi.  Pergit:]  Nam  si  qus 
ratio  boni  ejus  per  ordinationem  antecessisset,  illa  ipsum  determinasset  a 
id  quod  optimum  est  faciendum  [sans  doute,  et  c^est  le  fondement  de 
providence  et  de  toutes  nos  esperances,  S9avoir  qü'il  y  a  quelque  choM 
de  bon  et  de  juste  en  eile  m^me,  et  que  Dieu  estant  la  sagesse  möme 
manque  pas  de  choisir  le  meilleur].  Sed  contra  quod  se  determinavit 
ea  quae  jam  sunt  facienda,  idcirco,  ut  habetur  in  Genesi,  sunt  valde  bo^ 
[cela  est  raisonner  ä  travers.  Si  les  choses  ne  sont  bonnes  par  auc 
id6e  ou  notion  de  bont6  en  elles  m6mes,  mais  par  ce  que  Dieu  les  vi 
Dieu  dans  la  Genese  n'avoit  que  faire  de  les  considerer  quand  elles  esto 
faites,  et  d'estre  satisfait  de  son  ouvrage  en  disant  que  tout  estoit  bon 


Seibni)  gegen  ^edcarte«  unb  ben  (Sarteftanidmud.  285 

I«iy  suffisoit  de  dire:    je  le  veux,  ou  de  se  Souvenir  de  les  avoir  voulues, 

^^il  n'y  a  point  de  differeDce   formelle  entre  les  deux  choses  d^estre  voulu 

.^  Dieu,  et  d^estre  bon.    Mais  on  voit  bien  que  Tauteur  de  la  genese  estoit 

un  autre   sentiment,    introduisant   un  Dieu  qui   ne  seroit  pas  content  de 

1^2  avoir  faites,  s'ii  ne  trouvoit  encor  de  les  avoir  bien  faites]  hoc  est  ratio 

^4>ram   bonitatis   ex   eo   pendet,    quod   voluerit  ipsa  sie  facere.     Voila  Tex- 

px*«ssion  la  plus  nette  qu'on  pouvoit  desirer.    Mais  apres  cela  il  est  inutile 

d^    parier  et  de   la   bont^   et  de   la  justice  de  Dieu,   et  la  providence   ne 

ra  qu'une  chimere.     On  voit  bien  que  la  volonte  de  Dieu  m6me  ne  sera 

7uiie  fiction  mise  en  jeu  pour  ^blouir  ceux  qui  ne  s'attachent  pas  assez 

^     3pprofondir  ces   choses.     Gar   quelle   volonte  (bon  Dieu)    qui   n'a   pas   le 

l>ien   pour  object  ou  motif?   qui  plus  est,    ce  Dieu   n^aura  pas  m6me  d'en- 

t^ndement.     Gar  si  la  verit^  m^me  ne  depend  que  de  la  volonte  de  Dieu 

et    non  pas  de  la  nature  des  choses,  et  Pentendement  edtant  necessairement 

^^t^ant  la  volonte  (je  parle  de  prioritate  naturae,  non  temporis), 

Ventendement  de  Dieu  sera   avant  la   verit6  des  choses  et  par  consequent 

^'aura  pas  la  verit^  pour  object.     Un   tel   entendement  sans  doute   n'est 

^en   qu'une  chimere,  et  par  consequent  il  faudra  concevoir  Dieu  ä  la  fa9on 

^®   Spinosa   corome  un   estre  qui   n'a  point  d'entendement  ny  de  volonte, 

*^^is    qui  produit  tout   indifferement  bon   ou   mauvais,  ^tant  indifferent  ä 

■\^gard  des  choses  et  par  consequent  nulle  raison  Tinclinant  plustost  k  Fun 

^T^'ä  Tautre.     Ainsi  ou  il  ne  fera  rien  ou  il  fera  tout.    Mais  de  dire  qu'un 

^1  Bleu  a  fait  les  choses,  ou  de  dire  qu'elles  sont  est6  produites  par  une 

'^ecessit^   aveugle,   Fun   vaut  Tautre,   ce  me  semble.     J'ay  est6  fach6  moy 

^^me  de  trouver  ces  choses  dans  Monsieur  des  Gartes,  mais  je  n*ay  pas 

^®u  moyen  de   les   excuser.     Je  voudrois  qu'ii  s'en  püt  aussi  bien  laver 

^^e  de  quelques  autres  imputations  dont  Messieurs  Monis  et  Parker  Pont 

Charge.     Gar  de  vouloir  tout  expliquer  Mechaniquement  en  Physique,   ce 

^  ^st  pas  un  crime  ny  impiet^,  Dieu  ayant  tout  fait  selon  les  loix  de  mathe- 

"^^^ique,  c'est  ä  dire  selon  les  verit^s  etemelles  qui  sont  Tobjet  de  sagesse. 

II  y  a  encor  beaucoup  de  choses  dans  les  ouvrages  de  des  Gartes  que 

^^  tiens  erronn^es,  et  par  lesquelles  je  juge  qu'il  n'a  pas  penetr^  si  avant 

HU'on  s'imagine.     Par  exemple   en  Geometrie,  je   ne  croy  pas  ä  la  verit6 

HU'il    (1*31^  {g^*i^  aucun   paralogisme  (comme   vous  me  mahd^s  qu'on  vous  a 

^^)  ;    il  estoit  assez  habile  homme  pour  s'en  garder,  et  vous  voy6s  par  lä 

"^^  je  juge  de  luy  equitablement :  mais  il  s'est  tromp6  par  une  trop  grande 


286  SelBni)  gegen  2)e«carte9  unb  ben  (SarteflanUmu«. 

presomtion,  tenani  tout  ce  oü  il  ne  voyoit  pas  moyen  d^arriver  pour  im- 
possible^  par  exemple  il  croyoit  qu'il  estoit  iropossible  de  trouver  ia  Pro- 
portion entre  une  ligne  courbe  et  une  ligne  droite.  Voicy  ses  propres 
paroles  lib.  Sl  Geom.  articulo  9  fin.  editionis  Schotenianae  de 
anno  1659  p.  39:  cum  ratio  quae  inter  rectas  et  curvas  existit, 
non  cognita  sit  nee  etiam  ab  hominibus  ut  arbitror  cognosei 
queat.  En  quoy  il  s^est  fort  tromp6  mesurant  les  forces  de  toute  la 
poSterit^  par  les  siennes.  Car  un  peu  apres  sa  mort  on  a  trouv6  moyen 
de  donner  une  infinite  de  lignes  courbes,  aux  quelles  on  peut  assigner 
geometriquement  des  droites  egales.  II  s'en  seroit  apperceu  luy  m^me, 
s^il  avoit  assez  consider^  les  adresses  d'Archimede.  II  est  persuad^  que 
tous  les  problemes  se  peuvent  reduire  ä  des  equations  (quo  modo  per 
methodum  qua  utor,  inquit  p.  96  lib.  3  Geom.,  id  omne  quod 
sub  Geometricam  contemplationem  cadit,  ad  unum  idemque 
genus  problematum  reducatuT;  quod  est  ut  quaeratur  valor 
radicum  alicujus  aequationis).  Ge  qui  est  entierement  faux,  comme 
Messieurs  Hugens,  Hudde  et  autres  qui  entendent  ä  fonds  la  Geometrie  de 
des  Cartes  m'ont  avou6  ingenüment.  C^est  pourquoy  il  s^en  faut  beaucoup 
que  TAlgebre  puisse  faire  tout  ce  qu'on  promet  d^elle.  Je  n'en  parle  pas 
ä  la  legere,  et  il  y  a  peu  de  gens  qui  Tayent  exaroin^e  avec  autant  de 
sein  que  moy. 

La  Pbysique  de  M.  des  Cartes  a  un  grand  d^faut;  c^est  que  ses  regles 
du  mouvement  ou  loix  de  la  nature,  qui  doivent  servir  de  fondement,  soni 
pour  la  pluspart  fausses.  II  y  en  a  demonstration :  et  son  grand  Principe: 
que  la  m^roe  qüantit^  de  mouvement  se  conserve  dans  le  monde,  est  un 
erreur.  Ce  que  je  dis  icy,  est  recpnnu  des  plus  habiles  gens  de  Francs: 
et  d'Angleterre. 

lug^s  apres  cela,  Monsieur,  sUI  y  a  lieu  de  prendre  les  seniimens  dl 
M.  des  Cartes  pour  des  oracles;  mais  cela  n^empeche  pas  que  je  ne  ■ 
tienne  pour  un  bomme  admirable  et  pour  le  dire  entre  nous,  sUI  vivo^ 
encor,  peutestre  luy  seul  avanceroit  plus  en  Pbysique  qu^un  grand  nombca 
d\iutres,  quoyque  tres  habiles  gens.  II  m^arrive  icy  ce  qui  arrive  ordr 
nairement  aux  moder^s.  Les  Peripateticiens  me  tiennent  pour  un  CartesieM 
et  les  Cartesiens  s'etonnent  que  je  ne  me  rends  pas  ä  toutes  leurs  lumier^ 
pretendues.  Car  quand  je  parle  ä  des  gens  entest^s  de  T^cole,  qui  traiter^ 
des  Cartes  avec   mepris,   je   rehausse   T^clat  de   ses   qualit^s.  mais  quai^ 


SciBnt)  gegen  2>ef€arte9  nnb  ben  iSartejianUmu«.  287 

j^ay  afifaire  ä  un  Gartesien  trop  zel^,  je  me  irouve  oblige  de  changer  de 
aiote  afin  de  rabbaiser  un  peu  cette  opinion  trop  haute  qu'ils  oni  de  leur 
KiDaisIre.  Les  plus  grands  hommes  du  temps  en  ces  matieres  ne  soni  pas 
diartesiens,  ou  slls  Tont  est^  dans  leur  jeunesse,  ils  en  sont  revenus,  et 
j^  remarque  parmy  les  gens  qui  fönt  profession  de  philosophie  et  de  mathe- 
latique,  que  ceux  qui  sont  proprement  Cartesiens,  deroeurent  ordinairement 
la  medioerit^,  et  n'inventent  rien  de  consequence,  n'estant  que  des 
mentateurs  de  leur  maistre,  quoyqu'ils  soyent  au  reste  bien  plus  habiles 
les  gens  d^^cole. 


^^mp  an  Setüm^. 

Hambourg  ce  21*  Jan  vier  1680. 
Je  vous  suis  extremement  oblig6  de  Pinstruction  solide  que  vous  m'avez 
doiün^,  touchant  ce  quMl  y  a  de  dangereux  dans  la  Philosophie  de  M'  des 
^*»r^es:  je  suis  asseur^,  que  M'  Rabel  et  ceux  qui  sont  de  celle  secte,  y 
trouveront  de  quoy  s'exercer.  Vous  avez  veu  sans  doute  un  livre  intitul^: 
'^l>ologia  pro  Cartesio,  autore  le  Grand.  M'  Rabel  estime  fort  La  Recherche 
^^  1^1  veril6,  dont  je  vous  ay  pri6  de  me  dire  vostre  sentiment.  On  m'a 
^*^  ^  Paris,  qu*il  y  a  des  Paralogismes  dans  la  Geometrie  de  M'  des  Cartes, 
^^  Äi*  Rabel  ne  le  nie  pas:  c'est  Targument  le  plus  fort  dont  je  me  sers 
poiif  prouver  qu'il  peut  bien  avoir  aussy  roanqu^  en  d^autres  choses. 

^^ipp  an  Seiani}. 

Hamb.  ce  25.  Fevr.  4680. 
Comme  M'  Rabel   est  icy   presentement,   je   n'ay   pas   manqu6  de   luy 
^e    un  compliment  de  vostre  part,  dont  il  a  t6moign6  vous  estre  extreme- 
**^^nt  Obligo;  en  regrettant  pareillement  de  n'avoir  pas  eu  Thonneur  de  vous 
^^^tioitre  ä  Paris,  lorsque  vous  y  estiez  Tun  et  Pautre,   et  oü  il  avoit  plus 
^     loisir  de  rechercher   les  belies   lettres  qu'ä   cette  beure,  qu'il  est  tout 
^^^^l>]6  d'affaires  qui  sont  directement  contraires  ä  son  genie. 

Pour  ce  qui   est  de  la   philosophie   de  M'  Descartes,   il   dit,  qu^il  n'en^ 

^   päs   idolatre,    mais   quUl   croit,   qu'il  s'y  trouve  plusieurs  fautes.    Avec 

^^    cela   il  croit  qu'on  peut  defendre  en  quelque  fa9on  cet  auteur  de  ce 

^^^     \rous   y  trouvez  ä  redire;    car  premierement  M'  Rabel   croit,    que   la 

^^ale  et  par  consequent  la  justice  ne  conceme  peint  la  matiere,  qui  n'y 


288  Seibnt)  gegen  !S)e9€arted  unb  ben  (£arteflani9mn9. 

peut  avoir  aucun  rapport,  mais  que  le  bien  et  le  mal  ne  peut  regardei 
que  Tarne  raisonnable.  Apr^s  cela  il  croit,  que  M'  Descartes  n'ait  pa: 
voulu  dire,  que  la  matiere  re^oive  absolument  loutes  les  formes  possibles 
mais  seulement  celles  dont  eile  est  capable  (quarum  est  capax)  c'est  ä  din 
les  formes  auxqueiles  Dieu  i'a  destin^e,  qui  ne  peuvent  estre  autres  qu( 
bonnes. 

M'  Rabel  croit  de  plus,  que  M'  Descartes  n'ait  point  voulu  exclure  le 
causes  finales,  en  disant  que  Dieu  a  determin6  le  bien  par  un  acte  libr 
de  sa  volonte :  par  oü  il  entend,  que  Dieu  par  une  libert^  et  grace  absolu 
a  donn^  ä  connoitre  ä  Tarne  raisonnable  ce  qui  est  bon  ou  mauvais  [scri 
ptum  in  cordibus]. 

Quand  M'  Descartes  dit,  quUl  estoit  impossible  de  trouver  la  proportioi 
entre  une  ligne  courbe  et  une  ligne  droite,  M'  Rabel  croit,  qu'il  a  vouli 
parier  des  lignes  qui  estoient  alors  connues,  mais  non  pas  de  celles  qu'oi 
pouvoit  encore  connoitre  et  examiner.  Et  s^il  avoit  vecu  plus  long-temps 
que  peutestre  il  auroit  trouv^  le  moyen,  de  reduire  ä  des  equations  tou 
les  problemes  qu^on  a  proposez  apr^s  sa  roort. 

Voilä,  Monsieur,   ce  que  M'  Rabel  a  dit  en  passant.     II   voudroit  biec 
S9avoir,    si  M'  Huygens   a  mis   au  jour   le   trait^   du   mouvement   et  de 
percussion  qu41  proroet  au  Journal  des  S^avans  de  Tann^e  4669,  et  s41  ■ 
se  trouvent  pas  d'autres  s^avans,    qui   d^puis  peu   ayent  trait^   de   ceM 
matiere. 

Set6ni$  an  m^ippi*), 

En  revenant  d'Osnabrug,  oü  j'ay  est^  quelques  semaines^  je  viens 
trouver  une  lettre  du  25  de  fevrier  de  vostre  part,  mais  je  n'apprends  {= 
par  lä,  si  vous  av^s  receu  celle  que  je  vous  avois  envoy^e  avant  que 
partir,  avec  une  inclose  pour  un   certain  M.  le  Comte  d'Alefeld.     Je  vci: 
supplie  de  me  mander  ce  qui  en  est :  item  si  vous  ne  donn^s  pas  tousjo^ 
les  lettres  ä  la  poste  qui  est  im  {Xltbutget  $)ofe,   c'est  ä  dire  ä  la  poste 
Lüneburg. 

II  paroist  bien  que  les  excuses  que  M.  Rabel  donne  pour  sauver 
des  Cartes  ne  Tont  pas  satisfait  luy  m^me,  aussi  sont  elles  incompati 
avec  le  sens  et  avec  les  paroles  de  Tauteur. 

Monsieur  des  Cartes  donnant  certaines  figures  et  certains  mouve 


*)  Of^nt  Ort  finb  2)at]itii. 


8etbnt)  gegen  2)e«carte«  unb  ben  (Sarteflanidmn«.  289 

i  parties  de  la  matiere,  s'objecte  luy  m^me  que  cette  hypothese  pourroil 
Cre  fausse:  mais  il  repond  que  cela  ne  s^auroit  nuire,  et  que  nostre 
ci^nde  ne  laisseroit  d'en  suivre  ä  la  6d,  par  ce  que  la  matiere  re^oit 
^zscessivement  toutes  les  formes  dont  eile  est  capable.  Et  il  ne  s^agit 
j^  icy  de  la  volonte  de  Dieu,  mais  de  la  suite  naturelle  des  formes.  Et 
dire  que  la  matiere  n'est  capable  que  de  bonnes  formes,  cela  est  inutile, 
K  sque  Selon  M.  des  Cartes  rien  est  bon  ou  mauvais  que  par  \k  m^me 
CB  m^K  ^3  Dieu  Ta  fait ;  alnsi  rien  n^empeche  que  Dieu  ne  fasse  des  formes  aussi 
t^m^c^rres  qu^on  voudra  feindre.  Ce  ne  sera  pas  la  nature  de  ces  formes, 
(^^^M  mr^  elles  ne  sont  pas  bonnes  ou  mauvaises  que  par  la  volonte  de  Dieu,  et 
C'^^  :»e  sei^a  pas  la   volonte   de  Dieu,    car  pourquoy  Dieu  ne  les  voudroit  il 

1^^=*^^      aussi  bien  que  les  autres. 

^f}\l\pp  an  ßetint). 

Hambourg  ce  3®  Mars  4680. 

M'  Rabel,  qui    vous   baise   tres-humblement  les   mains,    croit   toujours 

^^-*    ^i^n  peut  remarquer  facilement  dans  les  Berits  de  M'  Descartes  qu'il  estoit 

respectueux  envers  Dieu,    et  que  par  consequent   il   n^ayt  jamais  eu 

^«Dlion  de  rien  avancer  qui  püt  chocquer  sa  gloire,  de  sorte  qu'il  falloit 

^'^^-^ipreter  en  bonne  part  ce  qu'on  y  pourroit  trouver  ä  redire  aux  conse- 

^^-*^^ces  qu'on  en  voudroit  tirer;    il  croit  de  plus,  que  la  moralit^  ne  con- 

^*^^^  pas   dans   la   posture   ou   Situation    des  atomes  ou   des  particules,  et 

^^-**VMne  chose  qui  en  resulte  n'est  bonne  ou  mauvaise  qu*ä  Tegard  de  quel- 

'^^*^stre  intelligent.    Pour  ce  qui  est  de  la  volonte  de  Dieu,  M' Rabel  croit, 

ivi'ii  jj»gj^  fg^^  point  parier  comme  de  celle  d'un  homme,  et  quand  M' Des- 

^^^■*t.^s  dit,  que  les  choses  sont  bonnes  parce  que  Dieu  les  a  voulu  ainsy, 

I       *       ^^voit  entendu  en  mesme  temps  qu'il  les  a  voulu,  parce  que  leurs  idees 

j      ^^Voient  bonnes  en   effect.     Enfin  M'  Rabel   sMmagine,  que  s'il  pouvoit  un 

•      Jö^Äü*    avoir  le   bien   de   vous   voir  et  de  vous  parier,  il  vous  reconcilieroit 

^viti^rement  avec  ce  Philosophe. 

1 


Vi 


\ 


19 


mAUiMUM^ä 


Si  V.  A.   ne   m'avoil  ordonn6  de  luy  expliqyer  plus  distinclement  c< 
que  j'avois  dit  en  passant  touchant  M.  des  Cartes   et  sa  Demonstration  d< 
FExistence  de  Dieu,  il  y  auroit  de  la  temerit^  de  le  vouloir  entreprendre 
Gar  les  lumieres   extraordinaires  de  V.  A.  que  j'ay  bien   mieux    reconni 
lorsque  j'eus   Thonneur  de  Tentendre   parier  quelque  moment  que  par  c^ 
que  tant  de  grands  honunes  out  publik  ä  son  avantage,  pr6viennent  toi 
ce  qu'on  luy  peut  dire  sur  uue  matiere  qui  a  est6  sans  doute  il  y  a  loi 
temps  Tobjet  de  ses  plus  profoudes  pens^es.     Ce  n'est  done  pas  ä  dessei 
de   luy  proposer  quelque   cbose   de   nouveau  que  je  m'engage   en   ce   dfe 
cours,    mais  ä  fiu  d^en  apprendre  son  jugement,    dont  je  ne  pretends  ps. 
d'appeler. 

V.  A.  scait  quMl  n'y  a  rien  de  si  rebattu  aujourdhuy  que  des  demo — 

strations  de   cette   existence;    je  remarque  qu'il  en  est  a  peu  pr^s  comi jlbb 

de  la  quadrature  du  cercle  et  du  mouvement  perp^tuel :    le  moindre  pr-  t-it 

6colier   de   math^matique    et    de    la   mecanique   pretend   ä   ces   probleii  mm^s 

sublimes;    et   il    n'y   a   pas  jusqu^au   plus   Ignorant  distillateur   qui   ne  se 

promette   la   pierre   des   philosophes.     De  m^me  lous  ceux  qui   ont  app^^^'^"*»^ 
quelque   peu  de  Metaphysique   debutent   d'abord   par  la   Demonstration  ^^ 

TExistence  de  Dieu  et  de  Fimmortalit^  de  nos  ames  qui,    ;li  mon  avis, 
sont  que  le  fruit  de  toutes   nos   ^tudes,    puisque   c^est  ]ä  ie  fondement 
nos  plus  grandes  esperances.     J^avoue  que  V.  A.  n'auroit  pas  sujet  d'a' 
meilleure  opinion  de  moy,  si  je  ne  luy  disois  que  je  suis  venu  ä  ces 
tieres  apres  avoir  prepar^  Tesprit  par  des  recherches  tres  exactes  en 
Sciences   severes   qui   sont   la    pierre   de   touche  de  nos  pens^es.     Par 
ailleurs  on  se  Hatte  et  on  Irouve  des  flatteurs,  mais  il  Vy  a  que  tres 
de  Matbematiciens   qui   ayent  debile  des  erreurs,    et  il  n'y  en  a  point 


^ei^ntj  gegen  2)etearte4  unb  ben  (£artefiani9mu9.  291 

it  pü  faire  approuver  leurs  faules.    Dans  mes  premieres  ann^eS)  j'eslois 

vers6  dans   les  subtilit^s  des  Thomistes   ei  Scotistes;    en   soriant   de 

r^c^ole,  je  me  jettay  dans  les  bras  de  la  jurisprudence  qui  demandoH  aussi 

riii^C-oire:    mais  les  voyages  roe  donn^rent  la   connoissanee   de   ces   grands 

p^r^MDonages  qui  me  firent  prendre  goust  aux  math^matiques.     Je   m'y  at- 

ta<^l^<siy  avec  une  passion  presque  d^mesur^e  pendant  les  quatre  ann^es  que 

je      d^meuray   ä  Paris.     Ce   fut  avec  plus  de  succ^s  et   d'applaudissement 

q^Ä^ma-Bci  apprentif  et  un  estranger  ne  pouvoit  attendre.    Car  pour  ce  qui  est 

^^     i'«nalyse,   je  n'ose  pas  dire  ce  que  les  plus  grands  hommes  qu'il  y  ait 

**^*jo^irdhuy   en   ces   matteres   en  jug^rent,    et  pour  ce  qui   est   des   meca- 

•^^^i^^s,    la   machine   d'Arithmetique  dont  je  6s  voir  le  modeile   aux  deux 

t^s  Royales  de  France  et  d^Angleterre  panit  une  chose  tout  ä  fait  ex- 

linaire.     Ge  n^est  pas   la  Rhabdologie  de  Neper  (Baron  Ecossais)  tra- 

en   machine   cömme   quelques  autres   qu^on   a  publikes  d^puis  peu. 

<leux  Academies   mireut  une  difTerence  infinie  entre  la  mienne  et  les 

!S  qui  ne  sont  en  effect  que  des  amusemens  et  qui  n'ont  que  le  noro 

oommun   avec  eellecy,    et  on   le   reconnoistra  quand  eile  sera  en  per- 

ioD,  comme  je  m^  attends. 

Mais  pour  moy  je  ne  cherissois  les  Mathematiques  que  par  ce  que  j*y 

^^^'^Vivois  les  traces  de  Fart  dMnventer  en  general,    et   il   me   semble 

^^^^    je  döcouvris  ^  la  fin  que  M.  des  Cartes  luy  m^me   n'avoit  pas  encor 

^^^^^lr6  le  myst^re  de  cette  grande  science.     Je  me  souviens  qu^il    dil   en 

^^^^Ique   endroit   que  Texcellence  de  sa  Methode  qui    ne   paroist   que    pro- 

^*^Iement   dans    la    physique    est    demonstr6e    dans    sa    Geometrie.     Mais 

'^'^oue  que  c'est  dans  sa  Geometrie  mAme  que  j*en  ay  reconnu  principale- 

^^^t  rimperfection.    Car  s'il  y  a  beaucoup  ä  redire  en  sa  physique,  il  ne 

***    pas  s'en  ^tonner,  puisque  M.  des  Cartes  n^estoit  pas  assez  fourni  d'ex- 


«Dces.     Mais  la  Geometrie   ne   depend   que   de  nous   m^mes;    eile    n'a 

^^^     faire  des   secours   exterieurs.     Je  pretends  donc  qu'il  y  a  encor   une 

^^^    aulre  analyse   en  Geometrie  que  celle  de  Viete   et  de  des  Cartes  qui 

^      ^auroient  aller  ass6s  avant,    puisque  les  problemes  les  plus  importans 

^      ^ependent  point  des  equations,  auxquelles  se  reduit  toute  la  Geometrie 

^      Ä.  des  Cartes.     Luy  m6me,    non  obstant  ce  qu'il  avoit  avanc6   un  peu 

^V>  hardiment  dans  sa  Geometrie,    [s^avoir  que  tous  les  problemes  se  re- 

^^^«ient  ä  ses  equations  et  ä  ses  lignes  courbes]    a  est6  contraint   recon- 

^^^tre  ce  defaut   dans   une   de   ses   lettres ,    car  M.  de  Beaune   luy   ayant 

19* 


292 


8eiBnt)  gegen  S)e9€arte9  unb  ben  (Sartefiani^mu«. 


propos^  un  de  ces  estranges,  mais  iroportans  problemes  Methodi  Tan- 
gentium  inversae,  il  avoua  quMl  n'y  voyoii  pas  encor  ass^s  clair.  Ei 
j'ay  trouv6  par  bonheur  que  ce  m^me  probleme  pourra  estre  resolu  en 
irois  lignes  par  Tanalyse  nouvelle  dont  je  me  sers.  Mais  jHrois  trop  avant 
si  je  Youlois  entrer  dans  le  detail,  et  il  suffit  de  dire  que  la  Geometrie 
enrichie  de  ces  nouveaux  moyens  peut  devancer  celle  de  Viete  et  de  des 
Cartes  autant  et  plus  saus  comparaison  que  ces  Messieurs  n^out  surpass^ 
les  anciens.  Et  cela  non  pas  en  curiosit6s  seuleinent,  mais  en  problemes 
importans  pour  la  roechanique. 

Je  ne  veux  pas  icy  m'arrester  ä  la  physique,    quoyque  j'aye   demon- 
stration   des  Regles  de   mouveroent   bien   differentes  de   Celles  de   M.  des 
Cartes:  je  viens  ä  la  Metaphysique,  et  je  puis  dire  que  c'est  pour  Tamou 
d'elle  que  j'ay  pass^  par  tous  ces  degr^s;    car  j^ay   reconnü  que  la  vray 
Metaphysique   n'est   gu^res  differente  de  la  vraye  Logique,   c'est  ä  dire  d 
Tart  dMnventer  en  general;    car  en  effect  la  Metaphysique  est  la  theologi 
naturelle,   et  le  m^me  Dieu  qui  est  la  source  de  tous  les  biens,   est  aussE 
le  principe   de   toutes   les  connoissaUces.     C^est  parce  que   Tid^e  de 
renferme  en  eile  TEstre  absolu,  c'est  ä  dire  ce  qu^il  y  a  de  simple  en  no^ 
pens^es,    dont  tout  ce   que  nous  pensons  prend  son  origine.     Mens.  des. 
Cartes  n'avoit  pas  pris  la  chose  de  ce  cost6;    il   donne  deux  manieres  d^ 
prouver  Fexistence  de  Dieu:  la  premi^re  est  qu'il  y  a  en  nous  une  id^^ 
de  Dieu,  puisque  nous  pensons  sans  doute  ä  Dieu,  et  puisque  nous  ne  s^au — 
rions  penser  ä  queique  chose,  sans  en  avoir  Tid^e.    Or  si  nous  avons  un^ 
id^e  de  Dieu,    et  si  eile  est  v^ritable,    c^est  ä  dire   si   eile  est  d'\m  est 
infini,    et  si  eile  le  repr^sente  fidellement,    eile   ne  s^auroit  estre   caus6 
par   queique  chose   de   moindrO;    et  par  consequent   il   faut  que  ce  Diei^ 
m6me  en  seit  la  cause.     II  faut  donc  quMl  existe.     L'autre  raisonnemen 
est  encor  plus  court.     C'est  que  Dieu  est  un  estre  qui  possede   toutes   le: 
perfections,    et   par  consequent  il   possede  Fexistence  qui   est  du  nombr 
des  perfections.    Donc  il  existe.    II  faut  avouer  que  ces  raisonnemens  so 
un  peu  suspects,   par  ce  qu^ils  vont  trop  viste,  et  par  ce  qu^ils  nous  fo 
violence  sans  nous  6clairer.    Au  Heu  que  les  veritables  demonstrations  o 
coustume  de  remplir  Fesprit  de  queique  nourriture  solide.     Gependant 
est  difficile  de  trouver  le  noeud  de  Faffaire,   et  je  vois  que  quantit^  d'i 
biles    gens    qui    ont    fait    des    objeclions    a    Mens,    des    Cartes    s'en    s*^ 


»es 


iOS 


H 


0/ 


n/ 


8etbnt)  gegen  2)edcacte9  nnb  ben  (Sarteftamdmud.  293 

Quelques  uns  ont  crü,  quUl  n*y  avoit  point  dMd6e  de  Dieu,  par  ce 
qu'il  n'est  pas  sujet  ä  rimagination ,  supposant  qu^id^e  et  image  est  la 
En^me  chose.  Je  ne  suis  pas  de  leur  avis,  et  je  S9ay  bien  quMl  y  a  une 
id^e  de  la  pens^e,  et  de  i'^xistence,  et  de  choses  semblables,  dont  il  n'y 
m.  point  d'image.  Car  nous  pensons  ä  quelque  chose,  et  quand  nous  y  re- 
marquons  ce  qui  nous  la  fait  reconnoistre ,  cela  autant  qu41  est  en  nostre 
i^me,  est  Tid^e  de  la  chose.  C'est  pourquoy  il  y  a  bien  aussi  une  id6e 
le   ce  qui  n'est  pas  mat^riel  ny  imaginable. 

Quelques  autres  demeurent  d'accord  qu^il  y  a  une  id^e  de  Dieu, 
^t   que  cette  id6e  renferme   toutes  les  perfections,   mais  ils  ne  s9auroient 
romprendre  comment  Texistence  s'en  suive:    seit  par  ce  qu'ils  ne  demeu- 
rent pas  d'accord  que  Texistence  est  du  nombre  des  perfections,   ou  par 
^e    quMIs  ne  voyent  pas  comment  une  simple  Idee  ou  pens^e  peut  inferer 
mne   existence  hors  de  nous.    Pour  moy  je  crois  tout  de  bon  que  celuy  qui 
»    reconnu  cette  idee  de  Dieu,  et  qui  voit  bien  que  Texistence  est  une  per- 
'ei^tioUj  doit  avouer  qu'eile  luy  appartient.    £n  effect  je  ne  doute  point  de 
*id^e  de  Dieu  non  plus  que  de  son  existence,  au  contraire  je  pretends  en 
^voir    une   d^monstration ;    mais  je  ne  veux  pas  que  nous  nous  flattions  et 
igue  nous  nous  persuadions  de  pouvoir  venir  ä  beut  d^une  si  grande  chose 
k     si   peu  de  frais.     Les  paralogismes  sont  dangereux   en  cette  matiere, 
]uaiid  ils  ne  reussissent  pas,  ils  rejallissent  sur  nous  m6meS;  et  ils  forti- 
Hent  le  party  contraire.     Je  dis  donc  qu^il  faut  prouver  avec  toute  Fexac- 
L^itude  imaginable,   qu'il  y  a  une  id^e  d'un  estre  tout  parfait,  c^est  k  dire 
[je   Dieu;    il   est   vray  que  les  objections  de  ceux  qui  croyoient  prouver  le 
[M>ntraire,  par  ce  quMl  n'y  a  point  d^image  de  Dieu,  ne  valent  rien,  comme 
ie   viens  de  faire  voir;    mais  il  faut  avouer  aussi  que  la  preuve  de  Mens, 
des  Cartes  qu^il  apporte  ä  fin  d'establir  Tid^e  de  Dieu  est  imparfaite.    Com- 
ment^  dira-il,   pourroit  on  parier  de  Dieu  sans  y  penser,   et  pourroit  on 
penser  ä  Dieu  sans  en  avoir  Tid^e.     Ouy   sans  doute   on   pense   quelques 
fois  ä  des  choses  impossibles  et  m^mes  on  en  fait  des  demonstrations.    Par 
exemple  Mons.  des  Cartes  tient  que  la  quadrature  du  cercle  est  impossible, 
et  on  ne  laisse  pas  d'y  penser  et  de  tirer  des   consequences  de  ce  qui 
arriveroit  si  eile  estoit  donn^e.    Le  mouvement  de  la  derniere  vistesse  est 
impossible  dans  quelque  corps  que  ce  seit,  car  si  on  le  supposoit  dans  un 
cercle  par  exemple,   un  autre  cercle  concentrique  et  environnant  celuicy, 
et  attach6   fermement   au    premier,    seroit  mü  d'une  vistesse  encor  plus 


294  SeiBni)  gegen  2)e9carted  unb  ben  (SartefianUmu«. 

grande  que  le  premier  qui  par  consequent  n^est  pas  du  supreme  degr^, 
Gontre  ce  que  nous  avions  suppos6.  Non  obstant  tout  cela,  on  pense  ä 
cette  vistesse  supreme  qui  ii*a  point  d'id^e,  puisqu'elle  est  impossible.  De 
meme  le  plus  grand  de  tous  les  cercles  est  une  chose  impossible,  et  le 
nombre  de  ioutes  les  unit^s  possibles  ne  Test  pas  moins :  il  y  en  a  de- 
monstration.  Et  neantmoins  nous  pensons  ä  tout  cela.  C'est  pourquoy  il 
y  a  Heu  de  douter  asseurement,  si  Tid^e  du  plus  grand  de  tous  les  estres 
n^est  pas  sujette  ä  caution,  et  s*il  n'enferme  quelque  eontradiction ;  car  je 
comprends  bien  par  exemple  la  nature  du  mouvement  et  de  la  vistesse,  et 
ce  que  c*est  que  ie  plus  grand.  Mais  je  ne  comprends  pas  pour  cela,  si 
tout  cela  est  compatible,  et  s^il  y  a  moyen  de  le  joindre  et  d'en  faire  une 
id6e  de  la  plus  grande  vistesse  dont  le  mouvement  soit  capable.  De  m^me 
quoyque  je  scache  ce  que  c^est  que  Festre  et  ce  que  c'est  que  le  plus 
grand  et  le  plus  parfait,  neantmoins  je  ne  s^ay  pas  encor  pour  cela  s*ii 
n^y  a  une  eontradiction  cach<^e  ä  joindre  tout  cela  ensemble  comme  il  y  e 
a  en  eifect  dans  les  autres  exemples  susdits.  C'est  ä  dire  en  un  niot,  j 
ne  s^ay  pas  encor  pour  cela  si  un  tel  estre  est  possible ;  car  sHI  ne  Testoi 
pas,  il  n'y  en  auroit  point  dUdee.  Gependant  j'avoue  que  Dieu  a  un  gran 
avantage  icy  par  dessus  toutes  les  autres  choses.  Gar  il  suffit  de  prouve 
qu^il  est  possible,  pour  prouver  qu'il  est,  ce  qui  ne  se  rencontre  pas  autn 
part  que  je  scache.    De  plus  jMnfere  de  \ä  qu^il  y  a  presomption  que  Die 


existe.     Car  tousjours  il  y  a  presomption   du   cost6  de  la  possibilit^;    c*esr 
ä  diro  toute  chose  est  tenue  possible  jusqu'ä  ce  qu'on  en  prouve  rimpossi — ^ 
bilit^.     II  y  a  donc  presomption  aussi  que  Dieu  est  possible,     c'est  ä  dir^ 
qu'il  existe,  puisqu^en  luy  Texistence  est  une  suite  de  la  possibilit^.    Gel^ 
peut   suffire  pour  la  practique  de  la  vie,    mais  il  n^en  est  pas  assös   pou 
une  demonstration.     J'ay  fort  dispute  \ä  dessus   avec  plusieurs  Gartesiens 
mais   enßn  j^ay   gagn^   cela   sur  quelques   uns  des  plus  habiles  qui   m'oi 
avouö  ingenüment,  apres  avoir  compris  la  force  de  mes  raisons,  que  cetl 
possibilit^   estoit   encor  ä   demonstrer.     II  y  en    a   m6me   qui   apres   avor" 
estö  sommö  de  moy ,    ont  entrepris   cette  demonstration ,    mais  ils  ne  Voum 
pas  encor  achev^e. 

Yostre  Altesse  estant  eclairee  comme  eile  est  voit  bien  par  \ä  oü  no^^-^^  i/5 
en   sommes,    et  qu^on  n^a  rien  fait  si  on  ne  prouve  pas  cette   possibiJi^       ^^^. 
Quand  je  considere  tout  cela,  j'ay  pitiö  de  la  faiblesse  des  hommes,  et   ~         Je 
n'ay  garde  de  m^en  excepter.     Hons.  des  Gartes  qui    estoit  sans  doute  vn 


Setbni)  gegen  2)e6carte«  unb  bett  CEartefiani^mud.  295 

des  plus  grands  hommes  de  ee  si^cle,  s^est  trompe  d'une  maniere  si  visible, 

et  tant  d^llustres  personnages  avec  luy:    neanimoins  on  ne  doute  pas  de 

leurs  lumidres  ny  de   leurs  soins.     Tout  cela  pourroit  donner    mauvaise 

opinion  ä  quelqu'un  de  la  certiiude  de  nos  coDnoissances  en  general.    Car 

dira-on  si  tant  d^habiles  gens  n'ont  pas  evitö  le  piege  qu^esp6ray-je  moy, 

qui  ne  suis  rien  au  prix  d'eux.   Neantmains  il  ne  faut  pas  perdre  courage. 

U  y  a  un  moyen  de  se  garantir  des  erreurs  dont  ces  Messieurs  n'ont  pas 

daigne  de  se  servir;   cela  auroit  fait  tort  ä  la  grandeur  de  leur  esprit,  au 

moins  en  apparence  et  chez  ie  peuple.     Tous  ceux  qui  veuHlent  paroistre 

grands  personnages  et  qui  s'^rigent  en  chefs  de  secte  ont  quelque  chose 

de  bateleur.     Un  danseur  des  cordes  n'a  garde  de  se  laisser  attacher  pour 

se  garantir  de  tomber:    il  seroit  seur  de  son  fait,    mais   il  ne  paroistroit 

pas  habile   honrnie.     On  me  demandera,   oü  est  donc  ce  beau  moyen  qui 

nous  peut  garantir  des  cheutes?    J'ay  quasi  peur  de  le  dire:   cela  paroist 

trop   bas,   mais  enfin  je  parle  ä  V.  A.  qui   ne  juge  pas,  des  choses  par 

Tapparence.     C'est  en  un  mot,   de  ne  faire  des  argumens  qu^in   forma. 

il  me  semble  que  je  ne  voy  des  gens  qui  s^^crient  contre  moy  et  qui  roe 

renvoyent  ä  T^cole.     Mais  je  les  prie  de  se  donner  un   peu   de   patience, 

oar  peut-estre  ne  m^entendent  ils  pas;    les  argumens  in  forma  ne  sont 

|>as  tousjours  marquös  au  coin   de  Barbara  Celarent.     Toute   demon- 

stration   rigoureuse  qui  n^obmet  rien  qui  soit  necessaire  ä  la  force  du  rai- 

^onnement  est  de  ce  nombre,  et  j'ose  bien  dire  qu^un  compte  d^un  receu- 

v^eur   et  un   calcul  d'analyse  est  un  argument  in   forma,   puisquMl  n^y  a 

^en    qui   y  manque,    et  puisque  la  forme    ou   la  disposition  de   tout   ce 

^^isonnement  est  cause  de  Tevidence.     Ce  n^est  que  la  forme  qui  discerne 

i:an  livre  des  comptes  faits  suivant  la  practique  qu'on  appelle  communement 

ICalienne  (dont  Stevin  a  fait  un  trait6  tout  entier)  d'un  Journal  confus  de 

Quelque  Ignorant  en  matiere  de  negoce.     G^est  pourquoy  je  soutiens  qu^^ 

i^n   de  raisonuer  avec  evidence  par  tout,    il  faut  garder  quelque  formalit^ 

oonstante.     11  y  aura  moins  d^eloquence  et  plus  de  certitude.     Mais  pour 

deierminer  cette  forme  qui  ne  feroit  pas  moins  en  metaphysique,  en  phy- 

sique  et  en  morale,   que  le  calcul  ne  fait  en  Mathematiques ,    et  qui  mon- 

sireroit  m6me  les  degr6s  de  probabilite,    lorsqu^on   ne   peut  raisonner  que 

vraisemblablement,    il   faudroit  rapporter   icy  les  meditations  que  j^ay  sur 

une  nouvelle  characteristique,  ce  qui  seroit  trop  long.   Je  diray  neantmoins 

en  peu  de  mots,  que  cetle  characteristique  representeroit  nos  pens^es  veri- 


I 


296 


Seibni}  gegen  !3>e^arte9  unb  ben  (SarteftanUmu9. 


tablement  et  distinctement,  et  quand  une  pens^e  est  compos^e  de  quelques» 
autres  plus  simples,  son  caractere  le  seroit  aussi  de  m^me.  Je  n'ose  dire 
ce  qui  s^en  suivroit  pour  la  perfection  des  sciences:  cela  paroistroit  in— 
croyable. 

Et  neantmoins  il  y  en  a  demonstration.     Seulement  je  diray   icy  qu^ 
puisque   ce   que   nous    s^avons   est   raisonnement    ou    exp^rience,    il    est^ 
asseure  que  tout  raisonnement  apres  cela   en   matieres  demonstratives  om^ 
probables  ne  demanderoit  pas  plus  d^adresse  qu'un  calcul  d'algebre:    c'e 
ä  dire  on  tireroit  ex  datis  experimentis  tout  ce  qui  s^en  peut  tirer^^ 
tout  de  m^me  qu^en  Algebre.     Mais  ä  present  il  nie  suffit  de  remarquer 
que  ce  qui  est  le  fondement  de  ma  characteristique  Test  aussi   de  la   d 
monstration  de  I^existence  de  Dieu.     Gar  les  pens^es  simples  sont  les  el 
mens  de  la  characteristique  et  les  formes  simples  sont  la  source  des  chose 
Or  je  soutiens  que  toutes  les  formes  simples  sont  compatibles  entre  eil 
G'est  une  proposition  dont  je   ne  s^.aurois  bien   donner  la  demonstratio 
Sans  expliquer  au  long  les  fondemens  de  la  characteristique.     Mais  si  el 
est  accord^e,    il  s^ensuit  que   la   nature  de  Dieu  qui   enferme   toutes   1 
formes  simples  absolument  prises,  est  possible.     Or  nous  avons  prouvö 
dessus,    que  Dieu  est,   pourveu   qu4I   soit  possible.     Donc  il  existe. 
qu'il  falloit  demonstrer. 


IV. 

Monsieur 

Puisque  vous  voul^s  bien  que  je  vous  dise  librement  mes  pens^es  sur 
le  Cartesianisme,  je  ne  vous  dissimuleray  rien  de  ce  que  je  pense  et  qui 
se  pourra  dire  en  peu  de  mots;  et  je  n'avanceray  rien  sans  en  donner  ou 
pou voir  donner  raison.  Premierement  tous  ceux  qui  donnent  absolument 
dans  les  sentimens  de  quelque  auteur  tiennent  de  Tesclavage  et  se  rendent 
suspects  d^erreur;  car  de  dire  que  des  Gartes  est  le  seul  des  auteurs  cpii 
soit  exemt  d^erreur  consid^rable,  c^est  une  supposition  qui  pourra  estre 
vraye,  mais  qui  n^est  pas  vraisemblable.  En  effet,  cet  attachement  n'ap- 
partient  qu^ä  des  petits  esprits  qui  n^ont  pas  la  force  ou  le  loisir  de  m^diter 
d'eux  m^mes  ou  qui  ne  s^en  veuillent  pas  donner  la  peine.  G^est  pourquoy 
les  trois  illustres  Acadömies  de  nostre  temps,  la  Society  Royale  d'Angleterre 
qui  a  estö  ötablie  la  premi^re,  et  puis  rAcademie  Royale  des  Sciences  ä 
i'aris  et  TAcademie  del  Gimento  ä  Florence  ont  protest6  hautement  de  ne 
vouloir  estre  ny  Aristoteliciens  ny  Gartesiens  ny  Epicuriens  ny  sectateurs 
de  quelque  Auteur  que  ce  soit. 

Aussi  ay  je  reconnu  par  experience  que  ceux  qui  sont  tout  a  fait 
Gartesiens  ne  sont  gueres  propres  ä  inventer,  ils  ne  fönt  que  le  mutier 
d'interpretes  ou  commentateurs  de  leur  maistre,  comme  les  philosophes 
de  r^cole  faisoient  sur  Aristote;  et  de  tant  de  belles  d^couvertes  qu^on  a 
faites  depuis  des  Gartes,  il  n'y  en  a  pas  une  que  je  stäche  qui  vienne 
d'un  Cartesien  veritable.  Je  connois  un  peu  ces  Messieurs  \ä  et  je  les 
d^lie  de  m'en  nommer  une  de  leur  fonds.  G^est  une  marque  ou  que  des 
Gartes  ne  s9avoit  pas  la  vraye  Methode  ou  bien  qu^il  ne  la  leur  a  pas 
laiss^e. 

Des  Gartes  m^me  avoit  Tesprit  assez  bomö.  De  tous  les  hommes,  il 
excelloit  dans  les  speculations,    mais   il  n'y  a  rien   trouv^  d'utile  ä  la  vie 


298  Seibni)  gegen  2)e9carte«  unb  ben  (Sartepani9mu9. 

qui  tombe  sous  les  sens   et  qui   serve  dans  la  practique  des  arts.     Toute$ 

ses  Meditations  estoient  ou   trop  abstraites,    comme  sa  Metaphysique  et  sa 

Geometrie,    ou  trop   imaginaires,  -  comme  ses  principes  de  la    philosophie 

naturelle.     La   seule   chose  d'usage   qu'il  ait  crü  de  donner,  c^estoient  ses         ^^^s 

lunettes  d'approche,  faites  suivant  la   ligne  Hyperbolique  avec  lesquelles  il         Mm  \\ 

promettoit   de   nous  faire   voir  dans   la  lune   des  animaux   ou  des  parties 

aussi  petites  que  des  animaux.    Jamals,  par  malheur,  il  n^a  pas  s^u  trouver 

des  ouvriers  capables  d'executer  son  dessein,  et  m^me  depuis  on  a  deraon- 

strc   que   Tavantage   de   la    ligne   de   Thyperbole   n'est  pas  si   grand   qu'il         Km^m!\\ 

avoit  crü. 

H  est  vray  que  des  Cartos  estoit  un  grand  genie,  et  que  les  sciences 
luy  ont  des  grandes  obligations,  roais  non  pas  de  la  maniere  que  le  peuple 
des  Cartesiens  le  croit.     11  faut  donc  que  j^entre  un  peu  dans  le  detail  et^ 
que  je  donpe  des  echantillons  de  ce  qu^il  a  pris  des  autres,  de  ce  quMl  a^ 
fait  luy  mcVme  et  de  ce  qu^i  a  laissö  ä  faire.     On  verra  par  \ä  si  je  pari 
Sans  connaissance  de  cause.     Premierement,  sa  morale  est  un  composö  d 
sentimens   des  StoYciens  et  des  Epicuriens,    ce   qui  n'est  pas  fort  difficile 
car  Seneque   deja   les  concilioit  fort  bien.     11   veut  que  nous   suivions  1 
raison   ou   bien   la  nature   des  choses,    comme  disoient  les  StoYciens,  don 
tout  le  monde   demeurera   d'accord.     11  adjoute  que  nous  devons  ne  do 
pas  mettre  en  peine  des  chosos  qui  ne  sont  pas  en  nostre  pouvoir.     Cesr 
justement  le  dogme  du  Portique  qui  ^tablissoient  la  grandeur  et  la  libert 
de  leur  Sage  tant  vante  dans  la  force  d^esprit  qu'il  avoit  ä  se  resoudre  d 
se  passer  des  choses  qui   ne  dependent  pas  de   nous  et  ä  les  supportea 
quand  elles  viennent  malgre  nous.    G'est  pourquoy  j'ay  coustume  d'appeliet 
cette  morale   Tart  de   la  patience.     Le  souverain   bien   estoit,    suivant  le:^ 
StoYciens  et  suivant  Aristole   m^me,   d'agir  suivant  la  vertu  ou  suivant  !&> 
prudence,  et  le  plaisir   qui   en   resulte   avec  la  resolution  susdite  est 
prement  cette  tranquillit^  de  Tarne   ou  indolence   que   les  StoYciens  et  le& 
Epicuriens  cherchoient  et  recommandoient   egalement  sous  des  noms  dif^ 
ferens.     On  n'a  qu'ä  voir  Tincomparable  manuel  d'Epictete  et  TEpicure  d( 
La^rce  pour  avouer  que  des  Gartes  n'a  pas  avancö  la  practique  de  la  morale 
Mais  il  me  semble  que  cet  Art  de  la  patience,  dans  laquelle  il  fait  consistes^ 
Tart  de  vivre,  n'est  pas  encor   le  tout.     Une   patience  sans   esperance  n 
dure  et  ne  console  gueres,  et  c'est  en  quoy  Piaton,    ä  mon  avis,  passe  le^^ 
autres,  car  il  nous  fait  esperer  une  meilleure   vie  par  de  bonnes  rai 


Seibni)  gegen  2)e9carte9  unb  ben  (Sarteflant6mud.  299 

et  approche  Je  plus  du  Ghristianisme.    II  suffit  de  lire  cet  excellent  diaiogue 
de  rimmortalit^  de  Tame  ou  de  la  mort  de  Socrate,  que  Theophile  a  traduit 
en   francois,    pour  en   concevoir  une   haute   idöe.     Je   croy   que  Pythagore 
(aisoit   la   inline   chose   et  que   sa  metempsychose   n^estoit   que  pour  s^ac- 
commoder  ä  la  port^e   du  vulgaire,    mais  parmy  ses  disciples  il  raisonnoit 
tout   autrement.     Aussi   Ocellus  Lucanus  qui   en    estoit  un   et  dont  nous 
avons  un  petit  mais  excellent  fragment  de  l'Univers  n^en  dit  mot.     On  me 
dira,  que  des  Gartes  6tablit  si  bien  l'existence  de  Dieu  et  Timinortalit^  de 
Tarne.     Mais  j'apprehende  qu'on   ne   nous   trompe  sous  de  belles  paroles: 
car   le  Dieu  ou   Festre   parfait  de  des  Gartes   n'est  pas  un  Dieu  comme  on 
se  rimagine,    et  comme  on   le  souhaite,   c'est  ä  dire  juste  et  sage,  faisant 
tout  pour  le   bien   des  Creatures   autant  quMl   est  possible,   mais  plustost 
«*est  quelque   chose  d^approchant   du  Dieu  de  Spinosa,  s^avoir   le  principe 
<les  choses  et  une  certaine  souveraine   puissance  ou  Nature  primitive  qui 
met  tout  en  action  et  fait  tout  ce  qui  est  faisable.     Le  Dieu  de  des  Gartes 
Ti'a  pas  de   volonte   ny   d'entendement,    puisquo   seien  des  Gartes  il 
:ii'a  pas  le   bien    pour  objet  de  la   volonte,    ny   le   vray   pour  objet  de 
i'entendement.     Aussi  ne  veut  il  point   que   son  Dieu   agisse  suivant  quel- 
<)ue  fin,  et  c^est  pour  cela  quHl   retranche   de   la  philosophie   la   recherche 
<les  causes  finales,  sous  ce  pretexte  adroit  que  nous  ne  sommes  pas  capables 
^e  s^avoir   les   fins  de  Dieu,    au   Heu   que  Piaton   a   si   bien   fait  voir  que 
^ieu  estant  auteur  des   choses,  et  si  Dieu  agit  suivant  la   sagesse,  que  la 
^veritable  physique  est  de  s^avoir   les   (ins  et  les  usages  des  choses,  car  la 
^sscience  est  de  scavoir  les  raisons,  et  les  raisons  de  ce  qui  a  este  fait  par 
•^ntendement  sont  les  causes  finales  ou   desseins  de  celuy  qui  les  a  faites, 
Jesquelles  paroissent  par  Tusage  et  la  fonction  qu^elles  fönt,  c^est  pourquoy  la 
^x>Dsideration  de  Tusage  des  parties  est  si  utile  dans  Tanatomie.    G'est  pour- 
quoy un  Dieu  fait  comme  celuy  de  des  Gartes  ne  nous  laisse  point  d^autre 
«iconsolation  que  celle  de  la  patience  par  force.     11  dit  en  quelques  endroits 
^ue  la  matiere  passe   successivement   par  toutes  les  formes  possibles,  c'est 
^  dire  que  son  Dieu  fait  tout  ce  qui  est  faisable  et  passe,  suivant  un  ordre 
:%ecessaire   et  fatal,    par   toutes   les  combinaisons  possibles :    mais  ä  cela  il 
Q^uffisoit  la  seule  necessit^   de  la   matiere   ou   plustost   son  Dieu   n^est   rien 
^ue  cette  necessit^  ou  ce  principe  de  la  necessit^  agissant  dans  la  matiere 
^»iiifiie  il  peut.     II  ne  faut  donc  pas  croire  que  ce  Dieu  aye   quelque  sein 
^es  creatures  intelligentes  plus  que  des  autres,  chacune  sera  heureuse  ou 


300  Setbni)  gegen  2)e^arted  unb  ben  (Sarteßanidmud. 

malheureuse  selon  qu^elle  se  trouvera  envelopp^e   dans   les  grands  torrens 
ou  tourbillons,  et  il  a  raison  de  nous  recommander  la  patience  sans  esperance 
(au  Heu  de  felicite).    Mais  quelqu'un  des  plus  gens  de  bien  parmy  Messieurs 
les  Gartesiens  abuse  par  les  beaux  discours  de  son  maistre  me  dira,  qu'U 
6tablit  pourtant  si  bien  rimmortalit^  de  Tarne  et  par  consequent  une  meil- 
leure  vie.     Quand  j'entends  ces  choses,   je  m'etonne   de   la  facilit^   quMl  y 
a   de   tromper  le  monde  lorsqu'on  peut  seulement  jouer  adroitement  de& 
paroles  agreables,  quoyqu^on  en  corrompe  le  sens,  car  comme  les  hypocrite» 
abusent  de  la  piet6  et  les  heretiques  de  T^criture  et  les  seditieux  du  moL. 
de  la  libert^,  de   m^me  des  Gartes  a  abus6  de  ces  grands  mots  de  Texis — 
tence   de  Dieu  et  de  Timmortdlit^   de  Farne.     II  faut  donc  developper 
mystere  et  leur  faire  voir  que  Timmortalit^  de  Farne  suivant  des  Cartes  n 
vaut  gueres  mieux  que  son  Dieu.     Je  croy  bien  que  je   ne  feray  point  d 
plaisir  ä  quelques  uns^  car  les  gens  ne  sont  pas  bien  aises  d'estre  eveill^^ 
quand  ils   ont   Fesprit  occupö   d^un  songe  agr6able.     Mais  que  faire?    D 
Cartes  veut  qu'on   deracine  les  fausses  pens^es  avant  que  d'y   introdui 
les  veritables;    il   faut  suivre    son   exemple   et  je  croiray  de    rendre 
Service  au  public  si  je   pouvois   les   d^sabuser  des  dogmes  si   dangere 
Je   dis  donc  que   Fimmortalil^  de   Farne   teile   qu^elle  est   etablie   par 
Cartes  ne  sert  de  rien  et  ne  nous  S9auroit  consoler  en  aucune  fa9on; 
supposons  que   Farne   seit   une  substance   et   que   point  de    substance 
deperi^se;    cela  estant,  Farne  ne   se  perdra  point,   aussi  en  effect  rien 
se  perd  dans  la  nature;   mais  comme  la  matiere  de  m^me  Farne  chanf^ 
de  fa^on,  et  comme   la   matiere   qui  compose  un  homme  a  compos6  au^ 
fois   des  plantes  et  d^autres   animaux,   de   m6me   cette  Arne   pourra  ess'^re 
immortelle  en   effect,    mais  eile  passera  par  mille   changemens   et  n»         ^^ 
souviendra  point  de  ce   qu^elle  a  est^.     Mais  cette  immortalit^  sans  ^^=^u- 
venance   est  tout  ä  fait   inutile  ä  la  morale;    car  eile   renverse   tout^       '^ 
recompense  et  tout  le  cbätiment.     A  quoy  vous  serviroit   il,  Monsieur,       ^^ 
devenir  Roy  de  la  Chine  ä  condition  d^oublier  ce  que  vous  av6s  est^?         ^® 
seroit  ce  pas  la   m^me   chose   que   si  Dieu   en  m^me  temps  qu*il  vous      cJ^^ 
truisoit,  creoit  un  Roy  dans  la  Chine.     C'est  pourquoy  ä  ßn  de   saiisC^^^^^ 
ä  Fesperance  du  genre  humain,  il  faut  prouver  que  le  Dieu  qui  gouv^*"^^ 
tout  est  sage  et  juste   et   qu'il   ne   laissera  rien  sans  recompense  et  ^^^ 
chastiment;  ce  sont  \ä  les  grands  fondemens  de  la  morale;  mais  le  d(P^^^^ 
d'un  Dieu  qui  n'agit  pas  pour  le  bien   et  d*une  ame  qui  est  immo-^^^ 


1 


2tihnii  gegen  2)e^arte0  unt  beit  (Sartefiani^mud.  301 

Sans  souvenances  ne  sert  qu'ä   tromper  les  simples  et  a  perveriir  les  per- 
sonnes  spirituelles. 

Je  pourray  pourtant  monstrer  des  defauts  dans  la  demonstration  pre- 
tendue  de  des  Gartes,  car  il  y  a  encor  bien  des  choses  ä  prouver  pour 
achever.  Mais  je  croy  quMl  est  ä  present  inutile  de  s^y  amuser,  puisque 
ces  demonstrations  ne  serviroient  gueres,  comme  je  viens  de  prouver,  si 
mesmes  elles  estoient  bonnes. 

II   me   reste   de   toucher  quelque  chose  des  autres  sciences  que   des 

Cartes  a  tent^es  pour  faire  voir  des  echantillons   de  ce   quMl  a  fait  ou  de 

ce  quHl  n'a  pas   fait.     Je   commenceray  par  la  Geometrie,   puisqu^on  croit 

que  c^est  lä  le  fort  de  M.  des  Cartes.     II  faut  luy  rendre  justice,  il  estoit 

habile   geometre,    mais  non  pas   jusqu'ä   effacer   les  autres.     II   dissimule 

d'avoir  lü  Viete,    cependant  Viete   a  dit  beaucoup,    et  ce  que  des  Cartes  a 

adjout^,  c^est  premierement  une  recherche  plus  distincte  des  lignes  courbes 

^ides  ou  qui  passent  le  solide,  par  le  moyen  des  equations  accommod^es 

aux  lieux;   et  secondement  la  methode  des  tangentes  par  les  deux  racines 

«gales.     Cependant  il  parle  dans  la  geometrie  avec  une  hauteur  insuppor- 

table.     II   dit  hardiment  que  tous   les  problemes  se  peuvent  resoudre  par 

sa   methode.     Cependant    il   a   est6   Obligo  d'avouer   dans    les    rencontres, 

premierement  que  les  problemes  de  TArithmetique  de  Diophante  n^estoient 

pas  dans  son  pouvoir,  et  secondement  que  Tinverse  des  tangentes  le  passoit 

•aussi.    Cependant  ces  inverses  des  tangentes  sont  la  partie  la  plus  sublime 

«t  la  plus  utile  de  la  geometrie.    Je  croy  que  peu  de  Cartesiens  entendront 

^e  que  je  veux  dire,  car  il  y  a  tr^s  peu  d'excellens  Geometres  parmy  eux; 

^Is  se  contentent  de  resoudre  quelques   petits  problemes  par  le  calcul  de 

leur   maistre,    et  deux  ou   trois   grands  Geometres  de  nostre  temps  qu'on 

^x>mpte   vulgairement  parmy   eux,    reconnoissent  trop  bien  les  choses  que 

jje  viens  de  dire  pour  pouvoir  estre  jug^s  Cartesiens. 

^Astronomie  de  des  Cartes  n^est  dans  le  fonds  que  celle  de  Copernic 
^t  de  Kepler  ä  laquelle  il  a  donn6  un  meilleur  tour,  en  expliquant  plus 
^istinctement  la  connexion  des  corps  mondains  par  le  moyen  de  la  matiere 
^uide  qui  est  pouss^e  par  leur  mouvement;  au  Heu  que  Kepler  ayant 
quelques  restes  de  P^cole  employoit  encor  quelques  vertus  imaginaires. 
^ais  Kepler  avoit  si  bien  prepar^  cette  matiere  que  Faccommodement  que 
lions.  des  Cartes  a  fait  de  la  philosophie  corpusculaire  avec  TAstronomie 
^e  Copernic  n^estoit  pas   fort  difficile.     Je  dis  la  m^me  chose  de  la  philo- 


i 


302  Seibnia  gegen  2)ed€arted  unb  ben  (SartefianUmu«. 

Sophie  Magnetique  de  Gilbert,  et  je  reconnois  neantmoins  que  ce  que  di 
des  Gartes  sur  raimant,  sur  le  flux  et  le  reflux  de  la  mer  et  sur  le 
meteores  est  tout  ä  fait  ingenieux  et  passe  tout  ce  que  les  anciens  ont  di 
\ä  dessus.  Gependant  je  n^ose  pas  encor  dire  sMl  a  bien  rencontr^.  S 
Dioptrique  a  des  endroits  admirables,  mais  eile  en  a  d^autres  insoutenables 
par  exemple,  il  a  bien  rencontr^  en  establissant  la  proportion  des  sinui 
mais  c^estoit  en  tastonnant,  car  les  raisons  qu^il  en  a  apport^es  pour  prouv« 
les  loix  de  la  refraction  ne  vaillent  rien.  Je  croy  m^me  que  les  habiU 
Geometres  en  demeurent  ä  present  d'aecord. 

Pour  TAnatomie  et  la  connoissance  de  Phomme,  M.  des  Gartes  a  bie 
de   Tobligation   ä  Harv^e,   auteur  de   la   circulation   du   sang;    mais  je   n 
trouve  pas   qu'il   ait   rien   d^couvert  qui   soit   d^usage  et  demonstratif. 
s'amuse  trop  a   raisonner  sur  des   parties   invisibles  de  nostre  corps  ava 
que  d^avoir  bien    recherch^   celles   qui   sont  visibles.     Mons.  Stenon    a  fa 
voir  aux  yeux  que  Mons.  des  Gartes  s'est  tromp^  tout  ä  fait  dans  ropini 
qu'il  avoit  du  mouvement  du  coeur  et  des  muscles.    Par  un  grand  malhc? 
pour  la  physique   et  pour   la  Medecine,    Mons.    des  Gartes  a   perdu  sa  ^ 
en  se  croyant  trop  habile  en  medecine  et  differant  d^^couter   les  autres 
de.se  faire  saigner  lors  quMi  tomba  malade  en  Suede.    II  faut  avouer  q« 
estoit  grand  homme,  et  s'il  avoit  vecu,  peutestre  seroit  il  revenu  de  q 
ques  erreurs  (si   son   arrogance   Tavoit  pü  permettre).     II   auroit  tousjo 
fait  asseurement  quelques  deeouvertes  importantes.     Mais  aussi  il  est 
qu'il  n'auroit  pas  la  reputation  qu'ii  avoit  de  son  temps^  oü  il  y  avoit  ^ 
d^habiles  gens  capables  de  luy  tenir  teste,  ou  bien  c^estoit  des  jeunes  g  ^ 
qui  ne  faisoient   que   commencer.     Mais  depuis  on  a  trouv^  des  choses 
Geometrie    que   des   Gartes    croyoit   impossibles,    et  en  physique  on   a     :i 
des  deeouvertes  qui  passent  en  utilite  toutes  les  jolies  6ctions  de  ses  to« 
billons  imaginaires.     Outre   cela  Mons.  des  Gartes   ignoroit   la  chymie  s<^ 
laquelle  il  est  impossible   d'avancer  la  physique  d'usage.     Ge  qu^il  dit    ^ 
sels  fait  piti^  ä  ceux  qui  s'y  entendent,    et   on   voit   bien  qu'il  n'en  a    1 
connu  les  differences.     S^il   avoit   eu   moins   d'ambition  pour  se  faire  «- 
seete,  plus  de  patience  ä   raisonner  sur   les  choses  sensibles,   et  moins 
penchant  ä  donner  dans  Tinvisible,  il  auroit  peut  estre  jett6  les  fondenp ' 
de  la  vraye  physique,  car  il  avoit  le  genie  admirable  pour  y  reussir;  nr^ 
s^estant  egard  du  vray  chemin,    il  a   fait  tort  ä  sa  röputation  qui  ne  ^ 
pas  si  durable  que  celle  d'Archimede.     On  oubliera  bientost  le  beau  Roc^ 


Seil^ni)  gegen  2)e0carted  unb  ben  (Sarteflanidmuö.  303 

de  physique  qu'il  nous  a   donn6.     Gesi  donc  h  la  posterit^  de  commencer 

ä    bastir  sur   des   meilleurs   fondemens   que    les  illustres  Academies  sont 

o^cup6es  de  jetter  en   sorte   que   rien  ne   les  puisse   ebransler.     Suivons 

cl^nc   leur  exemple,    coDtribuons  ä  de   si  beaux   desseins,  ou  bien  si  nous 

rB^  sommes  pas  propres  ä  inventer,  gardons  au  moins  la  libert^  d^esprit  si 

^^essaire  pour  estre  raisonnable. 


V. 


J^estime  infiniment  Monsieur  des  Cartes,  et  je  connois  la  grandeur  d 
son  merile,   mais  je  ne  conviens  pas  des  exaggeraiions  de  certaines  gen 
et  je  ne  sgaurois  approuver  le  Gartesianisme.     UEsprit  de  secte   et   Tanrr 
bition  de  celuy  qui  pretend  de  s^^riger  en  ehef  de  parti  fait  grand  tort 
la   verit^   et   aux  progr^s   des  sciences.     Un  auteur  qui  a  cette  vanit^ 
teste  tache  de  rendre   les  autres   meprisables ,    il  cherche  ä  faire  paroist 
leur  defauts;    il  supprime  ce  quMIs  ont  dit  de  bon   et   tache  de  se  Tatt 
buer  sous  un   habit  deguise.      Et  ii  ne  songe  pas  qu'en  payant  d^ingra 
tude   ses  predecesseurs ,    il   laisse   un   mauvais  exemple  ä  la  posterit^, 
pourra  estre  traite  de  m^me;    il  leve  la  gloire  ä  eeux  qui  la  m^ritent 
rebute  d^autres  qui  pourroient  estre  animös  par  leur  exemples  ä  bien  fai 
il  fait  naistre  des  jalousies   et  des  contestations  avec  perte  du  temps 
tieux  et  du  repos  necessaire  pour  les  d^couvertes  de  cons6quenee.  — 

Les  seetateurs  d'un  tel  auteur  n'^tudient  ordinairement  que  les  ^(^ 
du  maistre  au   lieu   du  grand   livre  de  la  nature;    ils  s^aecoustument 
babil,  ä  des  faux  fuyans  et  ä  la  paresse;   ils  ignorent  ce  qu'il  y  a  de 
chez  les  autres  et  se  privent  des  avantages  qu^ils  en   pourroient   recev^ 
car  estant  tousjours  determin^s   ä  penser  la  m^me  chose   d^une   ni^me 
9on,   ils  ne  trouvent  jamais  de  verit^s  nouvelles,  et  cet  esprit  servil, 
les  tient  enchainös,    les  rend  d^ordinaire   incapables  de  s'elever  'ä  des* 
yentions  et  de  faire  des  progrds  de  consequence. 

Tout  cecy  est  arrive  ä  des  Cartes   et  ä   beaucoup  de  Cartesiens. 
philosophe  cherche  d*abord  de  faire  mepriser  tous  les  autres;  il  parle  A^  tju* 
etrange  maniere   dans   ses   lettres  des  plus  habiles  hommes  de  son  te^:^^!^' 
et   il   paroist   une   vanite   estrange   dans  ses   expressions   accompagn^^       "^ 
quelques  finesses  peu  louables.     11  cherchoit  avec  passion  d*entrer  en       ^'^ 
avec  les  Jesuites,  et  prenoit  pour  un  mepris  la  reserve  qu'ils  firent  parc^i^^*^ 


OD 


C]U1 


n 


9ciBnQ  gegen  !S)e0€artcd  unb  ben  (SarteftanUmud.  305 

ä  luy  repondre.    11  eile  rarement  les  aatres,  et  il  ne  ioue  presque  jamais. 

Gependant  une  grande  partie  de  ses  iiieilleures  pensees  estoit  prise  d*ail- 

leurs:    ä   quoy   personne    ne   trouveroit  a   redire,    s'il    l\ivoit   reconnu   de 

bonne  foy. 

Aristoie  a  fort  bien  explique  le  plein  et  la  division  du  continu  conire 

les  Atomisl^s.     Democrite   avoit   monstre,    que  tous  les  phenomenes  de  la 

physique  peuvent  estre  expliques  meeaniquement;  et  M.  des  Cartes  le  vou- 

lant  rendre  meprisable   pour  luy  paroistre  moins  redevable,    a  tort  de  luy 

iroputer   Terreur  d^Epicure,    qui   sMmaginoit   que   les  atomes   avoient  une 

pesanteur.     Leucippe   avoit  enseigne   les   tourbillons.      L^explication   de    la 

lumiere  par  la  oomparaison  d^un  baston  qui  touche  ce  qui  est  eloigne  estoit 

deja  des  anciens  rapportee  par  Simplicius,  philosophe  gree.  Piaton  explique 

divinement  bien  les  substances  incorporelles  distinctes  de  la  niatiere  et  les 

id^es  ind^pendentes  des  sens.    11  faut  m^mes  avouer  que  les  raisonnemens 

<les  Academiciens  et  les  objections  des  Sceptiques  contre  les  sens  et  contre 

les  choses  sensibles  sont  de  grande  importance  pour  faire  reconnoistre  ces 

^erii^.     La  niorale  de  des  Cartes   est  sans  doute   celle  des  StoYciens.     Et 

<|uant  aux  Mathematiques  oü  il  avoit  acquis  le  plus  d'autorit^,  il  s'en  faut 

X>eaucoup  que  les  eloges  excessives  de  ses  sectateurs  ayent  lieu.     II  avoue 

luy  m^me  dans  ses  lettres  qu'il   n^a   pas  entrepris  de  donner  la  Mathema- 

^ique  Universelle,    parce  qu'il   trouvoit  bien  de  la  difficulte  dans   les   pro- 

9>lemes   des  nombres  tels   que  M.  Fermat   et  M.  Freniele  proposoient.     Et 

^ans  la  Geometrie  m^me,  il  se  trouva  pris  lorsque  M.  de  Beaune  luy  pro- 

]3osa  les  problemes  de  la  converse  des  tangentes;   il  se  trompa  fort  quand 

^1  crüt  qu'on  ne  trouveroit  jamais  la  proportion  d^une  courbe  a  une  droite. 

£t  ayant  reconnu  que  les  anciens  avoient  eu  tort  de  donner  des  bornes  a 

Ma  Geometrie  en  excluant  les  lignes  des  plus  hauts  degres,    il  tomba  dans 

■e  m^nie  deiaut   ou   voulut  bien  y  tomber  en  excluant  de  la  geometrie  les 

■ignes  qui  ne  se  peuvent  expliquer   par   une   equation   d^an   degre   deler- 

^nin^,  parce  quMi  ne  pouvoit  pas  les  assujetir  ä  sa  methode^   par  laquelle 

fil  preteodoit  de  pouvoir  resoudre  tous  les  problemes  de  Geometrie;   il  com- 

^nence  la  sienne   par  une  rodomontade  qui  est  bien  eloignee  de  la  verite, 

^M)tnme  s'il  avoit  donn^  moyen  de  reduire  tous  les  problemes   ä  des  equa- 

Uions  d^un  certain  degr^,  et  par  consequent  le  moyen  de  les  construire  par 

des  lignes  courbes  convenables. 

Mons.  Fermat  avoit  d^ja  donn6  les  lieux  plans  et  solides  et  les  fonde- 
IV.  20 


I 


3(36  SeiBni)  gegen  jS)e«carte9  unb  ben  (Sarteflani^mud. 

mens  de  presque  lout  ee  qui  est  contenu  dans  le  premier  livre  de  la  Geo- 
metrie de  des  Gartes.    Aussi  n^estoit  ce  qu'une  resuscitation  de  la  methode 
des  aneiens.     Et  le  m^me  M.  Fermat  a  monstre  depuis  que  M.  des  Gartes 
s'est  fort  tromp^  dans  l'assignation  des  lignes  propres  ä  une  resolution  des          <^^  eS 
problemes,    ayant  monslr6   que   30    moyennes    proportionelles    se   peuvent          ^^m^\. 
trouver  par  une  ligne  du  6roe  degr^,    au  Heu  que   suivant  des  Gartes,    il          Mm    W 
en  faudroit  une  du  15me  pour  le  moins.    Et  il  Tavoit  prevenu  encor  dans       ^^^  Mjms 
la  Methode   de   Maximis   et   Minimis   et  des  Touehantes;    car  celle  de       -^^Mzsde 
des  Gartes  qui  est  plus  born6e  et  bien  plus  embarrass6e   et  eclaire  moins     .^e^mimns 
Tesprit   est   venue   apres   coup.    et   peut  passer  pour   un   deguisement  de     ^L^^t^de 
Taulre,  d'autant  que  lorsqu'une  chose  est  trouv^e,   il  est  souvent  facile  d'y     ~-^^  ^  B'y 
arriver  par  une  aulre  route;  de  sorte  qu'on  peut  dire,  qu'encor  le  deuxieme    -^-^^mnaone 
livre   de   la   Geometrie   de   des  Gartes   n'est   pas   tout   ä   fait  nouveau ;    et  ^:ä'  ^^      et 
quant  au  3  me  les  Anglois   ont   decouvert  que  Pouvrage  posthume  de  Tho ^zm  Bo- 
rnas Harriot,    imprim^   Tan    1631,    eontient  d^ja  presque  tout  ce  qu*il  y  a  äbc  a 
de  meilleur  et  principalement  Tadresse  de  poser  une  equation  egale  ä  rien  ^^im^-^^^en 
et  de  la  produire  par  la  multiplication    des   racines  qui   est   le   fondement^»  m  :^r  -nt 
de  tout  ce  livre  3me.    II  a  jou6  aussi  d'adresse  pour  s'approprier  la  belle^^  ^  ^'e 
invention    de    la    reduction   des    equations   quarrö-quarr^es  aux   cubiques.  ^  -*=-5^  "*s- 
L^auteur  en  estoit  Ludovicus  Ferrarius  dont  Gardan   qui  estöit  son  maistre-?^^'     -^e 
et   son  ami    nous  a   laiss^  la  vie.    Bombelli  nous  en  explique  Forigine  de-^^  ^»^e 
methode,  et  Viete   s^en    sert;    mais  des  Gartes  prit   expres  un   autre   toui 
moins  naturel  pour  donner  la  m^me  chose.    Mais  sur  tout  il  devoit  nommer* 
Viete,    quand    il    seroit  vray  m^me   quMI  ne   Teüt   jamais   lü   auparavant, 
comme    il   nous   veut    persuader   dans    une    de    ses    lettres    avec    peu    de 
vraisemblance. 

Quant  ä  la  dioptrique ,  il  avoue  dans  ses  lettres  que  Kepler  a  est^ 
son  maistre  dans  cette  science  et  celuy  de  tous  les  hommes  qui  en  avoit 
scü  le  plus,  cependant  il  n'avoit  garde  de  le  nommer  dans  ses  ouvrages, 
et  bien  moins  Snellius  dont  il  paroist  avoir  appris  la  veritable  regle  des 
refractions  comme  M.  Isaac  Vossius  a  decouvert.  II  se  donne  bien  de  garde 
aussi  de  nommer  Maurolycus  et  de  Dominis  qui  avoient  ouvert  le  chemin 
ä  la  decouverte  des  raisons  de  Tarc  en  ciel.  G'est  Kepler  aussi  qui  avoit 
trouv^  que  la  ligne  dioptrique  approchoit  de  THyperbole,  et  un  aussi  habile 
Geometre  que  des  Gartes,  apr^s  avoir  appris  la  regle  de  Snellius,  pouvoit 
trouver  aisement  que  c'estoit  THyperbole  m^me.     Kepler  a  aussi  remarqu^ 


SelBnii  gegen  2)e9carte9  itnb  b^n  (SarteflanUmud.  307 

des  mobiles  par  la  tangenle  de  la  cireulation  et  le  moyen 
1a  gravite  par  la  simiiitude  d^un  tourbillon  d'eau  dont  Tagita- 
n  vaisseau  fail  aller  vers  le  centre  les  petites  raclures  de  bois 
irlicules  qui  sont  moins  solides  que  Feau  m^me;  ce  qui  est  le 
le  ce  qu'il  y  a  presque  de  meilleur  dans  la  physique  de  des 
res  cela  on  ne  s^elonnera  point  qu'il  ii*a  pas  nommö  Gilbert, 
a  Philosophie  magnetique,  dont  les  pens^es  sans  doute  luy  ont 
)uverlures  considerables,  et  encor  moins  le  Chancelier  Bacon  et 
1  consideroit  comme  des  rivaux  de  la  gloire  de  la  restauration 
;ophie.  II  dit  malignement  de  Bacon  que  les  voyes  qu^'l  pro- 
a  connoissance  de  la  nature  demanderoient  les  revenues  de  trois 
i;  mais  les  illustres  Societes  fond^es  par  des  grands  princes, 
t  voir  qu'oD  peut  reussir  ä  meilleur  march6  en  suivant  les  avis 
Ire  Chancelier  qui  n'avoit  garde  de  donner  dans  le  visionnaire. 
vray  que  les  experiences  demandent  des  frais  que  les  particu- 
3  souvent  ne  sont  pas  en  estat  de  fournir.  Mais  il  est  vray 
est  une  temerit^  d^esperer  la  connoissance  du  detail  des  corps 
IS  faire  ou  scavoir  beaucoup  d^experiences. 

5ure  de  Galil^e  n*a  gueres  plus  de  justice,  il  meprise  ses  pen- 
jvement,  particulierement  de  celuy  des  corps  pesans  comme  si 
it  inutiles  ou  mal  fondees.  Gependant  Texperience  en  a  fait 
le  grand  usage;  et  il  parle  des  telescopes  comme  trouves  par 
a  honte  des  sciences,  et  ce  n^est  que  pour  donner  en  passant 
$  a  Galileo  qui  les  avoit  trouves  ä  force  de  raisonner  sur  le 
le  la  decouverte  de  Hollande.  Aussi  Kepler  a  remarqu^  que 
oit  donne  quelques  lumieres  qui  estoient  fondees  plustost  sur 
le  sur  Texp^rience  et  qui  ont  peutestre  servi  ä  Tinventeur  Hol- 
jpler  luy  m^me,  par  la  force  de  son  genie,  a  decouvert  les 
iont  tous  les  verres  sont  convexes  et  qui  sont  bien  plus  exeel- 
s  autres. 

les  Cartes  vouloit  faire  croire  qu'il  avoit  peu  leu   et  qu'il  avoit 

ploy6  son  temps  aux  voyages  et  ä  la  guerre.    C'est  ä  quoy  ten- 

ites  qu'il  fait  dans  sa  Methode.     Mais  on   S9ait  qu'il   avoit  fait 

ans  le  College:  le  style  fait  connoistre  sa  lecture;  la  guerre  ne 

3S  occupe  qu'autant  quMI  falloit  pour  n'y  estre  pas  entierement 

20* 


308  Seibnt)  gegen  !S)e«€arte9  unb  ben  (Sarteftani^mu«. 

Ignorant.     Et  les  voyages  luy  donnoient   la  commodit^  d'estudier,    de 
les  bons  auteurs  et  les  habiles  gens. 

Ces  defauts  de  ce  philosophe  qui  n'estoient  que  les  effects  d^unc 
nit6  trop  ordinaire  aux  gens  de  lettres  ne  nous  doivent  pas  emp< 
d'honnorer  son  grand  merite.  II  avoit  un  talent  merveilleux  de  se 
expliquer;  il  a  eu  Fesprit  d^amasser  les  meilleurs  seniimens  des  an 
et  modernes,  quoyqu^il  ne  soit  pas  venu  ä  beut  des  demonstrations 
promettoit  touchant  Dieu  et  Farne.  On  luy  est  redevable  d'avoir  resii 
les  contemplations  de  Piaton  et  des  Aeademiciens ,  et  d^en  avoir  fait 
Fimportance.  II  faut  avouer  que  ce  qu'il  dit  de  Fetendue,  conime 
faisoit  Fessence  du  corps,  ne  S9auroit  estre  soutenu  m^me  en  philoso] 
pour  ne  rien  dire  de  la  religion ;  il  est  vray  neantmoins  quMI  n^y  a  ja 
d^etendue  sans  corps,  et  que  le  vuide  ne  se  trouve  point.  Et  quoyqu^ 
trompe  dans  sa  physique  en  posant  pour  fondement  la '  oonservation  < 
m^me  quantit^  de  mouvement,  il  a  donn^  occasion  par  lä  ä  la  decou' 
de  la  verit6  qui  est  la  oonservation  de  la  ni^me  quantit^  de  force,  c 
S9ait  estre  diff^rente  du  mouvement.  On  ne  peut  pas  luy  accorder 
la  lumiere  consiste  dans  un  simple  commencement  ou  dans  une  a 
in  instant!,  ny  qu^il  ait  donn^  la  vraye  raison  des  loix  de  la  refrac 
Car  sMl  est  vray  que  Tair  ä  cause  de  sa  flexibilite  fait  perdre  une  p 
de  la  force  comme  le  tapis  celle  du  globule  qui  court  lä  dessus,  cette 
perdue  ne  sera  point  rendue  lorsque  le  rayon  sort  de  Fair  et  relo 
dans  Feau.  Cependant  nous  voyons  que  le  rayon  y  reprend  la  prer 
inclinaison« 

Son  premier  dement  et  ses  globules  ne  scauroient  subsister;   mai 
tourbillons  en  general  sont  une  chose  fort  belle,  et  il  a  pousse  plus  i 
ce  que  d^autres  avoient  commenc^.     Gar  chaque  Systeme  ou  corps  par 
Her  ne  se  maintient  que  par  le  mouvement  de  ses  parties   qui   repou 
Celles  des  corps  voisins.    Quoyquil  y  ait  encor  beaucoup  de  difficuU^ 
son  explication  du  flux  et  reflux  ä  cause  de  Celles    qui   se    trouvent 
le  mouvement  de  la  lune,  il  a  pourtant  dit  ce  qu^il  y  a  de  plus  plauf 
Aussi   quoyqu^il   y  ait  encor   un   grand    scrupule   sur   son    explicatio 
Faimant  parce  qu'on  n'en  scauroit  tirer  cette  declinaison   et  qui   n'esi 
si  irreguli^re  qu^on  auroit  cru  en  son  temps,    neantmoins   il  paroist 
approch^    le  plus   de   la   v^rit^.      Et   tout   son   Systeme  du   monde  e 
rbotume,   quelque   imaginaire   qu'il   soit,    est  pourtant  si   beau  qu*il 


I 


Setbnt)  gegen  !2)e«carte9  unb  ben  (SarteftanUmu^.  309 

servir  de  modelle  ä  ceux  qui  chercheront  les  causcs  v^ritabies;  il  nian- 
quoit'  d'exp6rience ,  il  n'avoit  pas  assez  de  connoissance  de  la  chymie,  et 
ce  cfia'il  dit  des  sels.  des  mineraux  et  autres  corps  sensiblement  homogenes 
est  trop  sec.  Mais  son  g^nie  y  suppleoit  autant  qu^il  est  possible.  C'est 
grancl  dommage  qu^I  n^a  pas  vecu  autant  que  M.  Hobbes  et  M.  Roberval, 
le  genre  humain  luy  auroit  des  grandes  obligations,  et  il  se  seroit  peutestre 
eorrig^  en  bien  d'endroits.  Jouissons  de  ce  quUl  a  de  bon  sans  nous 
eiiiester  de  son  Systeme  et  de  Fesprit  de  secte;  mais  surtout  tachons  de 
riroiCer  en  faisant  des  decouvertes;  c^est  la  veritable  maniere  de  suivre 
les    ^rands  hommes  et  de  prendre  part  ä  leur  gloire  sans  leur  rien   de- 


*)  jS)ad  SJ^tanufcri^t  entölt  (iec  gotgenbe«  in  ^(ammern  etnge[(^toffen ,  )utn  B^tc^en,  bag 
e9  bei  ber  ^Ibfc^rift  n>egbletbeu  foQte:  Filiam  naturalem  in  Batavis  habuit  et  ejus  mortem 
impense  luxit  idque  ipse  notavit  sua  manu. 


or 


VI. 

Notata  quaedam  G.  G.  L.  circa  yitam  et 

doctriaam  Cartesii. 

Gartesius  diu  Flcxiae  in  collegio  Jesuitarum  studiis  operani  dedi9  •  m-sn\  , 
juvenisque  emendandae  Philosopbiae  consilium  cepit  post  somnia  quaedair:^  ^^iam 
et  illud  Ausonii  diu  expensum :  quod  vitae  sectabor  iter?  IIa  \o-^^^^^  ^ 
quuDtur  ipsius  schedae  manuseriptae. 

Anno  4620.  die  41.  Novembr.  notavit  in  schedis  suis:  ea  die  se  coe- 
pisse  intelligere  fundamentum  inventi  mirabilis.  Quid  illud  sit,  video' 
mihi  conjicere;  ipse  in  scriptis  suis  non  exposuit,  quemadmodum  ne»-^^^  ^ec 
publicavit  metbodum  suam,  sed  tantum  de  ea  scribere  ejusque  specimins*  ^--^  ^^ 
dare  voluit,  ut  ipse  observat.  Itaque  valde  falluntur,  qui  bis  quae  edidit  -•  ^^  '^» 
nimis  contenti  sunt,  methodumque  ejus  se  babere  arbitrantur."^) 

Lipstorpius   narrat,    Cartesium   in   Germania   cum   Faulhabero,    insign 
Matbematico  et  imprimis  in  numerorum  doclrina  versato,  contulisse  et  huno 
admiralione  juvenis  fuisse  captum. 

Quando  Gartesius   in  Sueciam   venerat,  Regina   magi$   antiquitatum  et 
bistoriae  quam  Pbilosopbiao  studio  capiebatur:  ita  Gartesius  ad  horas  ante 
lucanas  remissus,  ex  insueto  officio  in  morbum  incidit.     Audivi  ex  Y.  Gl 
Job.  Henrico  Boeclero,  qui   eodem   tempore    in  Suecla  fuil,  pleuriticum  in 
teriisse,    quod    ipse   suas    quasdam    rationes   secutus    sanguinis    missionem 
sprevisset  aut  distulisset. 

Fuit  in  Gartesio  major  librorum  usus  quam  ipse  videri  volebat:  boc 
Stylus  et  res  ipsae  docent.  Praeclare  in  rem  suam  vertit  aliorum  cogitata, 
quod  vellem  non  dissimulasset.  eaque  res  ipsi  in  Suecia  cum  eruditis  con- 
certationes  peperit. 


;ni 
ic 


Sctbnt}  gegen  2)e^arted  unb  ben  (Sarteftanidmud.  311 

Dogmata  ejus  Metaphysica,  velut  circa  ideas  a  sensibus  remotas,  et 
imae  distinctionein  a  corpore,  et  fluxam  per  se  rerum  materialium  fidem, 
orsus  Platonica  sunt.  Argumentum  pro  existentia  Dei,  ex.  eo  quod  ens 
rfectissimum,  vel  quo  majus  intelligi  non  potest,  existentiam  inciudil, 
t  Anselmi  et  in  Libro  contra  insipientem  inscripto,  inter  ejus  extat  opera, 
ssimque  a  Scholasticis  examinatur.  In  doctrina  de  continuo,  pleno  et 
o  Arislotelem  noster  secutus  est,  Stoicosque  in  re  morali  penitus  ex* 
3ssit,  floriferis  ut  apes  in  saltibus  omnia  iibans.  In  explicatione  rerum 
ysicarum  mechanica  Leucippum  et  Democritum  praeeuntes  habuit,  qui  et 
rlices  ipsos  jam  docuerant.  Jordanus  Brunus  easdem  fere  de  magnitudine 
iversi  ideas  habuisse  dicitur,  quemadmodum  et  notavit  V.  Cl.  Stephanus 
leissius,  ut  de  Gilberte  nihil  dicam,  cujus  magneticae  considerationes 
n  per  se  tum  ad  systema  universi  applicatae,  plurimum  Cartesio  pro- 
pre. Explicationem  gravitatis  per  materiae  soiidioris  rejectionem  in 
igente  (quod  in  Physica  Carlesiana  prope  pulcherrimum  est]  didicit  ex 
plero,  qui  similitudinc  palearum  motu  aquae  in  vase  gyrantis  ad  cenlrum 
itrusarum  rem  explicuit  primus.  Actionem  lucis  in  distans  similitudine 
iculi  pressi  jam  veteres  adumbravere.  Circa  Iridem  a  M.  Antonio  de 
»minis  non  parum  lucis  accepisse  censetur. 

Keplerum  fuisse  primum  suum  in  dioptricis  magistrum,  et  in  eo  argu- 
ento  omnes  antese  mortales  longo  intervallo  antegressum  fatetur  Carlesius 
i  Epistolis  familiaribus ;  nam  in  scriptis,  quae  ipsc  edidit,  longo  abest  a 
ili  confessione  aut  laude,  tamelsi  illa  ratio,  qua  radiorum  directionem 
Lplicat,  ex  compositione  niniirum  duplicis  conatus  perpendicularis*  ad 
iperficiem  et  ad  eandem  paralleli,  diserte  apud  Keplerum  extet,  qui 
nlem  ut  Cartesius  modo  aequalitatem  angulorum  incidentiae  et  reflexionis 
ine  deducit.  Idque  gratam  roentionem  ideo  merebatur,  quod  omnis  prope 
artesii  ratiocinatio  huic  innititur  principio.  Legem  refractionis  primum 
ivenisse  Willebrordum  Snellium  Isaacus  Yossius  patefecit,  quanquam  non 
leo  negare  ausim,  Cartesium  in  eadem  incidere  potuisse  de  suo. 

Negavit  in  epistolis,  Vietam  sibi  lectum,  sed  Thomae  Harrioli  Angli 
ibros  Analyticos  posthumos  anno  1631.  editos  vidisse,  multi  vix  dubitant, 
sque  adeo  magnus  e^t  eorum  consensus  cum  calculo  Geometriae  Carle- 
ianae.  Sane  Harriotus  aequationem  jam  nihilo  aequalem  posuit,  et  hinc 
erivavit,  quomodo  oriatur  aequatio  ex  multiplicatione  radicum  in  se  in- 
icem,   et   quomodo    radicum    auctione,    diminutione,    muUiplicatione    aut 


312  it'ifmii  Qt^tn  2)e«cacte6  unb  ten  (Sartcflani«inti9. 

divisione  variari  acquatio  possit,  et  quomodo  proinde  naiura  et  constitutio 
aequationum  et  radicum  agnosci  possit  ex  torminorum  habitudine.  liaque 
narrat  coleberrimus  Wallisius,  Robcrvalliurn,  qui  miratus  erat,  unde  Cartesio 
in  mentem  venisset  palmarium  illud,  aequationem  ponere  aequalem  nihilo 
ad  instar  unius  quantitatis,  ostenso  sibi  a  Domino  de  Cavendish  Libro 
Harrioti  exciaroasse:  il  Pa  veU;  il  Fa  veu,  vidit,  vidit.  Reduotionem  qua- 
drato-quadralicae  aequationis  ad  cubic^im  superiore  jam  saeculo  invenit 
Ludovicus  Perrarius,  cujus  vitain  reliquit  Cardanus,  ejus  familiaris. 

Denique  fuit  Cartesius,  ut  a  viris  doctis  dudum  notatum  est,  ei  ex 
opistolis  niniium  quantum  apparet,  immodicus  contemtor  alioruin  et  famae 
cupiditate  ab  artifieiis  non  abstinens,  quae  parum  generosa  videri  possunt. 

Atque  haec  profecto  non  dico  animo  obtrectandi  viro,  quem  mirifice 
aeslimo,  sed  eo  consilio,  ut  suum  cuique  tribuatur,  nee  unus  omnium  laudes 
absorbeat;  justissimum  enim  est,  ut  inventoribus  suus  bonos  constet,  nee 
sublatis  virtulum  praemiis  praeclara  faciendi  Studium  refrigescat.  Et  vellem 
ego  propositionum  aut  dogmatum,  quae  majoris  momenti  sunt,  autores 
semper  memorari  exemplo  Mathematicorum ,  qui  Pythagorae,  Piatonis  et 
Archimedis  et  Euclidis  et  Apollonii  et  Nicomedis  et  Dinostrati,  et  tot  alio- 
runi  nierita  singulatim  pcrpetua  mentione  recognoscunt. 

Optarim  etiam  vires  insignes  spem  inanem  arripiendac  tyrannidis  in 
imperio  Philosophico  deponere,  et  sectae  condendae  ambiiionem  exuere; 
unde  inepta  partium  studia  et  bella  lileraria  vanissima  nasci  solent,  magno 
scientiae  et  pretiosi  temporis  detrimento.  Non  distinguuntur  apud  Geometras 
Euclidei,  Archimedei  aut  Apolloniani :  omnium  eadem  secta  est,  sequi  aperien- 
tem  se  undecunque  veritatem.  Neque  unquamquisquam  orietur,  qui  totum 
sibi  vindicabit  Patrimonium  eruditionis,  aut  qui  genus  humanum  ingenio 
superabit,  et  omnes  praestinguel  Stellas  exortus  ut  aetherius  sol.  Legamus 
Gartesium,  laudemus  etiam,  imo  admiremur,  sed  non  ideo  reliquos  negliga- 
mus,  apud  quos  multa  et  magna  exlant.  quae  Gartesius  non  animadvertit. 

Nihil  magis  profectui  seienliarum  obstat,  quam  nimium  et  servile  in 
Philosophia  Studium  tcov  irapacppaCovroiv,  neque  aliam  magis  ob  causam  fieri 
arbitror,  quod  raro  aliquid  egregium  et  novum  a  meris  Cartesianis  pro- 
fertur,  non  magis  quam  a  meris  Aristoteicis ,  non  ingenii  sane  defectu, 
sed  vitio  sectae.  Quemadmodum  enim  imaginatio  una  melodia  nimis  oc- 
cupata  acgre  ad  aliam  canendam  convertitur,  et  qui  trilam  alteri  viam 
insistit,  raro  in  nova   incidit:    ita  qui   uni  autori  insuevere,  mancipia  sunt 


Setbnt)  gegen  Dedcartc«  unb  bcn  (SartefianUmnd.  313 

doctoris  sui  quasi  usu  capta,  aegreque  animum  ad  aliquid  novi  et  diversi 
alioilunt,  cum  tarnen  constet,  non  alia  re  magis  incrementura  accepisse 
scientias,  quam  varietate  iliDerum,  quae  in  veritate  investiganda  diversi  iniero. 

Subjiciam  nonnulla,  quae  mihi  inier  cogitata  Cartesio  ipsi  debita  in- 
prirais  laudanda  videntur.  In  Geometricis  (ut  hinc  ordiar)  rede  docuil 
(post  Soverum  tamen  Germanum  obiter  hoc  perstringentem)  aliani  longe 
esse  conchoeidis  et  similium  aequatione  explicabilium  quam  spiralis  naturam, 
et  male  a  veteribus  lineas  altiorum  aequationum  exciudi.  Primus  etiam 
animadvertit  negativas  radices  non  modo,  &ed  et  imaginarias  seu  impos- 
sibiles  utiliter  considerari  et  aequaliones  solvere,  adeoque  in  Universum 
tot  esse  radices  quot  dimensiones  aequationis.  Gomparatio  aequationum 
licet  ab  aliis 'nonnihil  usurpata,  ab  ipso  tamen  promota  est  egregie 
Pulchre  quoque  notavit  in  tangentium  problematibus  et  similibus  duas  esse 
radices  aequales.  Proprietates  quas  invenit  Hyperbolos,  Ellipseos  et  ova- 
lium  altiorum  ad  usum  Catoptricum  et  Dioptricum,  Theoriae  gratia  egregiae 
sunt.  In  Metaphysicis  argumenta  Scepticorum  ad  bonum  usum  praeclare 
traduxit.  In  Physicis  agnovit  materiae  partes  aliquas  actu  subdividi  sine 
fine;  item  motum  seu  loci  mulationem  esse  aliquid  in  se  relativum.  Debetur 
ipsi  vorticum  a  veteribus  coeptorum  distinctior  explicatio,  et  ad  Philosophiam 
Gilberti  magneticam  applic<itio.  Tentamentum  praeclarum  circa  aestum  maris. 
Explicatio  iridis  aliorumque  emphaticorum,  et  specimen  elegans  ratiocinandi 
circa  Genesin  salis.  Et  in  multis  aliis  etiam  ubi  non  assentier,  ipsum  philoso- 
phandi  filum  mirifice  placet :  et  sane  vix  pagina  apud  ipsum  occurrit.  unde 
non  utile  aliquid  et  novum  disci  possit,  itaque  in  bis  referendis  sum  parcior. 

Denique  addam  aliqua,  quae  nonnihil  offcndunt.  Jactavit  sub  initium 
Geometriae  suae,  universa  problemala  ad  radices  aequationum  ccrti  cujus- 
dam  gradus  a  se  reducta  esse,  adeoque  in  potestate  haberi.  Negavit  pos- 
sibilitatem  dimensionis  curvarum,  quae  tarnen  postea  deprehensa;  Lineas 
transcendentes  (ut  voco)  exclusit  a  Geometria.  Linearum  problemalibus 
solvendis  idonearum  gradus  male  constituit  nolante  Ferniaiio.  Refractionum 
naluram  perverse  explicuit  simililudine  globuii  in  lapete  vim  perdentis, 
ut  defenderet  plus  aärem  resistere  quam  aquam.  Quantitatem  motus  male 
pro  quantitate  potentiae  motricis  accepit  et  ideo  scrvandam  putavit.  Mate- 
riam  cum  extensione  confundit;  unionem  seu  firmitatem  a  quiete  derivavit, 
quae  a  motu  est;  elementa  sua,  globulos  inprimis  quos  vocat  secundi  ele- 
menti  et  particulas  striatas  aliaque  similia  gratis  et  frustra  confinxit.    Vortices 


I 


314  Scibni)  gegen  ^e^artc«  unb  tett  (£arteftant9inu9. 

cievit  immensa  celeritate  distaniiis  proporlionali.    Porro  brutis  sensum  negat, 

fictorum  polius  quam   verorum   animalium  Genesin  et  structuram  explicat. 

Et  ut  ad  graviora  veniam,  rejecit  argumentum  divinitatis  a  Providentia  et 

dignis   sapiente   finibus  reruni,    et  pro   rationibus  captu  facilioribus  Meta- 

physica  sola  substituit.     Dubitationem   ad   ipsas  primas  assertiones  maxime 

manifestas  ncscio  quo  consilio  produxit,   quasi  nihil  certo  sciri  possit,    nisi 

supposita  Dei   exislentia,   quod   ipsum   credidisse   nemo  credet;    aut   quasi 

veritas  ipsa  pendeat  ab  arbitrio  DEI,  ita  ut  voluntate  ejus  constitutum  sit, 

trianguli    tres    angulos    esse    duobus    rectis  aequales.     Insinuasse   videtur 

unum   in   rebus  actorem   esse   DEUM,    quo   abusus  Spinosa   unam   tantum 

substantiani  in  rebus  esse  voluit,  ipsum  scilicet  Deum  hoc  est  (ipsi}  Naturam 

universi,    cujus  caeterae   res  sint  modi,    ut   figurac   sunt   modi    materiae.  ^^^ü: 

Statuit  etiam  Carlesius,  maleriam  omnes  successive  formas  accipere,  ita  ut 

nihil  lam  absonum  üngi  possit,  quin  landem  aliquando  aut  alicubi  in  uni- 

vcrso  contingat,  quod  est  haud  dubio  per  consequentiam,  omnem  sapientiae  et  ^^   ^^ 

pulchritudinis  rationem  (ne  dicam  providentiam)  tollere,   quanquam  ipsi  hanc  <:^>.c^nc 

consequentiam  non  imputem,   nee  ab  ipso  animadversam  sperem.    Aiiaque        ^^jljuc 

hujusmodi  habet,  quae  puto  defendi  non  posse,  et  Spinosae  praelusisse. 

Sed  ista  tamen  omnia  minime  impediunt,  quin  Cartesium  inter  maximo 
vires  censeamus,  qui  generis  humani  opes  auxere  atque  etiam  inter  erran- 
dum    prosunt.     Itaque   Pythagoram,    Democritum,    Platonem,   Aristotelera, 
Copernicum,  Galilaeum,  Ba(X)num  et  Cartesium  (quibus  Joachimuni  Jungium^ciMr^v  um 
adderem,  si  scripta  ejus  extarenl)  aliosque,  qui   sibi  homines  immortalibus^s^-^K^^nis 
nieritis  obstrinxere,  tamdiu  colet   posteritas,    quamdiu  memoria  historiis  eiM  -^^^     ^^ 
virtuti  veneratio  erit.  *) 


Ut 

• 


*)  (£^.  X^^omafiu«  ^>at  folgenben  äufafe  ^^tnjugefügt:   Consenlio  Ccleberrimo  Autori  no — 
lanim  harum.    Et  niinis  indigne  memoriam  Carlesii  tractat  autor,  quisquis  est,  similiunitf: 
notarum    ad   vitam   Carlesii    aut    potius   ad   mortem   ejus   pcrtinentium,    quas   nundina 
aestivae  attulerunt,   ubi   fingit,   simulatam  fuisse  mortem  Cartesii,   eumque  ni  fallor  in 
Lapponia  adhuc  Philosophiam  docere.    Qui  quidem  autor,  etsi  fabulam  narrare  videatur, 
eo  fortius  pungit,  quo  plura  ex  Scriptore  Vitae  Carlesii  excerpsit,  fabulam  istam  ornanlia.  ^ 

Magis  jucunde  et  magis  acute  Philosophiam  CartesianaiA  aggressus  est  autor,   qui  Iline 

rarium  in  Mundum  Carlesii  Gallico  idiomate  conscripsit,  ubi  fingit,  quod  anima  Carlesii  ^ 
in  spalio  quodam  coelesti  degat,  et  sub  hac  Gctione,  dum  simulat  ac  si  Cartesianus  factus 
fuerit,  dubia  saltem  proponendo  fortissimis  omnium  objectiones  adversus  Philosophiam 
Carlesii  et  Physicam  maxime,  ac  ni  fallor  etiam  Dioplricen  publicavil.  Aliquot  jam 
Cartesianos  novi ,  quibus  adversus  istum  aqua  haesit ,  quique  ad  principium  primum 
Carlesii  recurrendo,  de  Philosophia  Cartesiana  serio  dubitare  inceperunt. 


VII. 

Remarques 

sur 

Fabreg^  de  la  yie  de  Mons.  des  Cartes. 

1610.  Je  ne  crois  pas  que  le  P.  Mersenne  puisse  cstre  cbmpte  entre 
les  sectaleurs  de  M.  des  Cartes.  On  voil  assez  qu^il  n'entroit  pas  fort 
avant  dans  ses  opinions  bien  qu^il  estoit  fort  de  ses  amis,  mais  avec  cette 
adresse  qu*il  ne  laissa  pas  de  se  conserver  celle  de  Messieurs  Format, 
Hobbes,  Gassendi  et  Roberval. 

Je  ne  crois  pas  quo  les  Maximes  de  morale  et  de  logique  qu'on  rap- 
porte  icy  ayent  este  faites  par  des  Cartes  ^colier.  C'est  par  antieipation  sans 
doute  que  M.  Baillet  les  fait  enlrer  dans  le  reeit  de  ses  estudes  de  College. 

1613.  Je  n^ay  pas  encor  vü  le  petit  trait^  de  M.  des  Cartes  de  T^crime. 
M.  Mydorge,  ami  de  M.  des  Cartes,  estoit  habile  Geometre,  mais  je  ne  s^ay 
s'il  a  eu  la  reputation  du  premier  Mathematicien  de  France  pendant  quel- 
que  temps.  A  mon  avis,  Mons.  Aüeaumc  le  passoit  de  beaucoup.  Car  il 
entroit  dans  les  methodes  de  Viele,  dont  il  ne  paroist  pas  que  Mons.  My- 
dorge eut  eu  grande  connoissance. 

1619.  II  est  vray  que  M.  des  Cartes  donnoit  dans  sa  jeunesse  dans 
des  pens^es  un  peu  chimeriques,  on  le  voit  par  ses  Olympiques.  Mais  je 
ne  crois  pas  quMI  ait  estö  veritablement  Enthousiasle  pour  quelque  temps, 
eomme  M.  Baillet  Fa  pris  qui  n'a  pas  assez  considere  ce  que  M.  des  Cartes 
entendoit  par  les  föndemens  de  la  science  admirable. 

1625.  Uopinion  de  M.  des  Cartes  sur  le  lonnerc  est  une  des  moins 
raisonnables,  et  le  bruit  de  la  cheute  des  neiges  dans  les  Alpes  qui  luy 
an  a  donn^  Toccasion,  ne  prouve  rien. 


i 


316  ^etbnig  gegen  S)edcarted  unb  ten  (Sarteftant«mud. 

1626.  Moos,  des  Argues  a  donne  dans  ses  ecrits  plustost  des  preuves 
d'un  grand  Geometre  que  d^un  homme  excellent  dans  les  Mecaniques.  Je 
croiray  volonticrs  que  M.  des  Cartes  n*avoit  point  vü  Galilei  en  Italic. 
Cependant  on  remarque  qu'il  esloit  jaloux  de  la  reputation  de  ce  grand 
liomme.  L*air  dont  il  parle  de  la  decouverte  du  Telescope  comme  si  Ga- 
lilei n'y  avoit  aucune  part,  est  desobligeant.  Et  quand  il  meprise  ce  que 
Galilei  a  donne  sur  la  pesanteur,  s'imaginant  que  Texperience  ne  s^accorderoit 
pas  assez  avec  les  raisonnemcns  de  ce  mathematicien,  revenement  a  fait 
voir  qu'il  s'est  trompö. 

1629.  II  est  vray  que  M.  dos  Cartes  s^appliqua  de  temps  en  temps  ä 
la  Medecine,  mais  il  eut  est^  ä  souhaitter  qu'il  s^y  fut  appliqu^  d'avantage  ^», 
et  avec  plus  d'attachement  aux  observations  qu'aux  hypotheses.  Gar  il  Mm 
faut  avouer  que  ies  considerations  des  atomes  et  petites  parties  sert  peu 
dans  la  practi^ue. 

1630.  II  me  semble  qu'on  fait  tort  ä  M.  Isaac  Beckmann  en  ie  mal- 
traittant  sur  Ie  seul  rapport  des  lettres  de  M.  des  Cartes,  aux  quelles  j'ay 
appris  qu'on  ne  se  doit  point  fier  au  desavantage  des  gcns,  car  M.  des 
Cartes  donnoit  un  ctrange  tour  aux  ehoses  quand  il  estoit  piqu^  contre 
quelcun. 

1636.  Au  sujet  de  la  Geometrie  de  M.  des  Cartes  il  est  bon  de  scavoir 
quo  ce  fut  M.  Goüus  qui  fournit  Foccasion  ä  la  faire  naistre,  et  qui  con- 
tribua  aux  ouvertures  qu'il  cüt  sur  cette  science.  Car  M.  Golius  estoit 
tres  vers^  dans  la  Geometrie  profonde  des  anciens  qui  avoit  estö  comme 
oubli^e  depuis.  Et  comme  M.  des  Cartes  faisoit  sonner  fort  haut  sa  me- 
thode  et  la  facilitö  qu'elle  luy  donnoit  de  rcsoudre  des  problemes^  Mens. 
Golius  luy  indiqua  Ie  grand  probicme  des  anciens  rapport^  par  Pappus, 
qui  consiste  dans  un  ccrtain  denombrement  des  lignes  courbes  par  les 
lieux.  Ce  probleme  cousta  six  semaines  ä  M.  des  Cartes  et  fait  presque 
tout  Ie  Premier  livre  de  sa  Geometrie.  II  servit  aussi  ä  desabuser  M.  des 
Cartes  de  la  petite  opinion  qu*il  avoit  cue  de  Fanalyse  des  anciens.  J'ay 
cela  de  M.  Hardy  qui  me  Ta  conte  autrefois  ä  Paris.  M.  Boyle  s^etonne 
dans  quelque  endroit  que  M.  des  Cartes  a  pu  se  resoudre  a  employer  six 
semaines  ri  un  seul  probicme.  Mais  il  faut  considerer  que  ce  probleme 
contient  une  grande  suite  d'autres. 

1637.  Je  crois  que  Tanimosite  qu'il  y  a  eu  entre  M.  des  Cartes  ei  M. 
de  Roberval   venoit  d'une   raison   plus  importante  que   de  ce  que  M.  des 


2ei6ni}  gegen  ^edcarted  unb  beu  (SorterianUmud  317 

Cartes  avoit  omis  de  luy  donner  un  exemplaire  de  ses  essais.  La  veritable 
raison  a  este  sans  doute,  que  M.  des  Cartes  avoit  la  coustume  de  parier 
des  autres  scavans  avec  un  ^rand  mepris,  comme  il  paroist  par  ses  lettres, 
et  par  une  ceriaine  affectation  qui  se  reinarque  par  tout  dans  ses  ouvrages. 
Et  Roberval  estoit  un  homroe  fier,  ardent  et  contentieux.  M.  des  Cartes 
sans  doute  estoit  bien  plus  profond  que  luy  et  plus  capable  de  faire  des 
decouvertes.  Mais  il  estoit  comme  les  meditatifs  ont  coütume  d^estre^  et 
oomme  un  homme  qui  ayant  beaucoup  de  grandes  vues,  ne  scauroit  avoir 
le  loisir  de  se  charger  la  memoire  des  particularites  de  chaque  matiere. 
Mais  M.  Roberval,  n'ayant  que  les  mathematiques  en  teste  et  faisant  pro- 
fession  d^enseigner,  avoit  sa  science  preste  et  pour  ainsi  dire  au  bout  de 
la  langue.  Cela  faisoit  que  M.  des  Cartes  avoit  de  la  peine  a  luy  tenir 
teste  dans  les  conversations  oü  le  monde  ne  juge  que  par  les  dehors. 
M.  Roberval  rae  raconta  ä  Paris  que  M.  des  Cartes  paroissoit  ecolier 
aupr^s  de  luy,  et  d'autres  me  Font  confirm^.  II  affectoit  de  se  trouver 
aux  Compagnies,  oü  M.  des  Cartes  venoit  pour  avoir  Toccasion  de  le  bar- 
celer,  et  ce  fut  une  des  raisons  qui  fit  quitter  Paris  ä  M.  des  Cartes 
comme  M.  Baillet  a  remarqu6  plus  bas. 

1637.  Autant  que  je  puis  juger  par  les  lettres  de  M.  des  Cartes, 
M.  Format  avoit  trouv6  et  communiqu^  a  ses  amis  sa  Methode  de  Maxim is 
et  Minimis  avant  que  la  Geometrie  de  M.  des  Cartes  avoit  paru.  Quant  ä 
la  quereile  qu^il  y  eut  entre  ces  deux  excellens  Greometres,  comme  la  Me- 
thode  de  M.  Format  a  quelques  avantages  considerables  sur  celle  que  M. 
des  Cartes  venoit  de  pubiier  dans  sa  Geometrie,  on  voit  clairement  que 
celuy  ci  se  servit  de  chicanes  pour  la  decrier  d'autant  qu^il  avoit  un  peu 
trop  vante  luy  m^me  la  sienne,  qu'il  avoit  appliquee  aux  Tangentes, 
disant  que  cVstoit  ce  qu^il  avoit  le  plus  desir^  de  scavoir  dans  la  Geome- 
trie: en  quoy  je  suis  nullement  de  son  avis. 

4638.  Lorsque  M.  des  Cartes  mande  dans  une  de  ses  lettres  que  le 
jeune  Gillot,  son  domestique,  satisferoit  a  sa  place  ä  Mons.  Fermat,  il  me 
semble  quMl  faisoit  \ä  paroistre  une  vanit^,  oü  meme  les  mesures  de  Thon- 
nestete  n'estoient  pas  assez  gardees.  Je  ne  trouve  pas  que  M.  des  Argues 
soit  devenu  Cartesien  ny  qu'il  ait  jamais  employ6  la  Methode  de  des  Cartes 
dans  ses  meditations  de  Geometrie.  II  avoit  la  sienne  propre,  qui  est  tout 
d^une  autre  espece.  Pour  ce  qui  est  des  objections  de  M.  de  Fermat  contre 
la  dioptrique   de   M.  des  Cartes,    il   ne   faut   pas  dire   que   le  premier  ne 


I 


318  SeiBni}  gegen  7>c9caxtt9  unb  ben  (Sartcflanidmue. 

s'avisa  pas  de  reveiller  la  dispute  pendant  la  vie  de  M.  des  Gartes,  au 
contraire  il  luy  avoit  lemoign^  hauleraent  de  n'estre  pas  saüsfait  de  ses 
reponses.  J'avois  fait  connoislre  (dit  il)  ces  difficuU^s  a  luy  m^me,  vi- 
venu  et  sentienti,  mais  il  ne  me  satisfit  jamais.  Quand  ä  ce  que 
M.  Baillet  dit,  que  M.  de  Fermat  renouvella  la  querelle  apres  la  mort  de 
M.  des  Cartes,  mais  que  M.  Clerselier  la  termina  a  la  gloire  de  M.  des 
Cartes  et  a  la  satisfaction  de  M.  Fermat  qui  rendit  les  armes,  il  y  a  bien 
des  choses  ä  dire.  M.  de  Fermat  n^estant  Dullement  satisfait  de  Fexplica- 
tion  de  M.  des  Cartes  meditoit  tousjours  quelque  chose  pour  la  dioptrique 
et  anima  M.  Petit  de  faire  des  experiences  1ä  dessus.  Et  comme  M.  de  la 
Cbambre  songeoit  de  publier  un  traite  de  la  lumiere,  M.  de  Fermat  luy 
manda,  qu^il  avoit  une  pens^e  par  laqueile  il  esperoit  de  trouver  la  veri- 
table  raison  de  la  loy  des  refractions,  mais  que  le  caicul  le  rebutoit. 
Enfin  il  s'y  mit  et  decouvrit  qu'en  supposant  que  les  rayons  vont  d'un 
point  donne  a  un  autre  point  donn^,  par  la  voye  la  plus  ais^e,  il  vient 
justement  la  loy  des  sinus,  que  M.  des  Cartes  avoit  voulu  prouver  par 
une  autre  voye.  Et  ce  quMl  y  a  de  plus  curieux,  c'est  que  M.  de  Fermat 
suppose  que  le  verre  resiste  aux  rayons  plus  que  Tair,  au  lieu  que  M.  des 
Cartes  suppose  tout  le  contraire,  et  se  sert  de  la  comparaison  d'un  tapi 
qui  n^est  point  juste  dans  la  question  dont  il  s^agit.  Et  cependant  leur 
conclusions  sont  les  m^mes.  Le  premier  qui  avoit  decouvert  la  veritable 
loy  des  refractions  estoit  Willebrord  Snellius,  Hollandois,  un  des  plus 
grands  Geometres  de  son  temps,  il  Tavoit  expliqu^e  dans  un  traite  expres, 
dont  Mons.  Isaac  Yossius  nous  a  conserv6  des  extraits.  Snellius  Tenseignoit 
ä  ses  disciples,  et  entre  autres  a  Hortensius,  depuis  professeur  de  Mathe- 
matiqueS;  qui  Tenseignoit  aussi ;  ainsi  toutes  les  apparences  sont  que  M. 
des  Cartes  qui  estoit  si  curieux  de  ces  choses,  qui  avoit  sejourne  si  long 
temps  en  Hollande  et  qui  practiquoit  les  meilleurs  Mathematiciens,  Ta  S9ue. 
Cela  se  confirme  aussi  en  ce  quil  n^en  a  pas  sqti  la  raison,  et  que  voulant 
Texpliquer  a  sa  mode  par  la  composition  du  mouvement  perpendiculaire 
avec   la    parallele,    quil    avoit    apprise    de   Kepler,    il   s^estoit  embarrasse 

estrangement Ainsi  on  voit  qu'il  a  est6  oblig^  de  donner  la  g^ne  a 

ses  principes,  pour  y  ajuster  ce  quMl  avoit  appris  d^ailleurs.  Je  n^ay  pas 
vü  le  Manuscrit  de  Snellius,  mais  je  suis  persuad6  que  la  voye  par  la- 
queile il  a  trouve  cet  important  Theoreme,  a  est^  la  ro^me  que  Mons. 
Fermat  a  employee  depuis,   et  qui  Ta  men^  ä  la  m^me  loy  sans  s'y  alten- 


?e{Bnt)  gegen  !2)eecartc«  unb  ben  (Sartefianidmud.  319 

<ire  et  sans  rien  scavoir  de  Snellius.     Et    ce   qui  rae   le   fail   croire,    cVsl 

^ue    les    anciens    se    sont    servis   de    la    inline   Methode   pour  demonslrer 

l'^galit^  des   angles   d'incidence   et  de  reflexion   que  Messieurs  Snellius  et 

E^ermat  ont  poussee  ä  la  refraction.     La  post^rit«^  a  depuis  rendu  justice  a 

«s  deux  Messieurs,    et   ceux   qui    ont   approfondi   ces   choses,    denieurent 

'accord  que  M.  des  Cartes  n'a  pas  est6  inventeur  nyxle  la  loy  de  refraction 

3"    de  sa  raison.     Cependant  la  raison  des  anciens  tient  quelque  chose  de 

M^^      <;onsideration   des   Finales  ^    ce   qui   a    fait  qu^on  a   cherch^   encor   une 

r-:£i^json  ab  efficienti.     M.  Hobbes  s'estoit   servi  de  la  consideration  d'un 

r^Myr^z^n  solide,    M.  Barrow    Tavoit   pousse    plus   avant.     Mais   il   semble   que 

i^^:x::plication   de  M.  Hugens   par  les   ondes   est  -la  plus  profonde  et  la  plus 

rente  que  nous  ayons  jusqu'icy. 

II  ne  paroist  pas  que  M.   Petit  soit  jamais  devenu  Gartesien. 
Je  m'etonne  aussi  que  M.  Baillet  parle   si   affirmativeraent   de    la  rou- 
,  comme  si  le  P.  Mersenne  Tavoit  remarquee  le  premier,    et  comme  si 
e  Roberval  en  avoit  demonstre  le   premier   la  qua<lrature.     Toules  les 
s^rences  sont   que   Mons.  Carlo   Dati  dans   la   petite   relation   qu'il    en  a  ^ 
^^  •  •  ^      a  eu  raison  de  dire,  que  Galilei  a  este  le  premier  qui  a  remarqu6  la 
l^tle,    et  Torricelli   le   premier  qui   en    a   donn^    la  quadrature.     Je  ne 
^     aussi  sur  quel  fondement  on  dit  qu'avec  le  secours  de  M.  des  Cartes, 
fc^^rval  decouvrit  le  solide  ä   Tentour   de   la   base,    et   les   touchanles  de 
-t^    ligne.    Ces   choses   ne  sont  pas  assez  difficiles  pour  que  M.  Roberval 
^     en  besoin  d'un  tel  secours. 

J'ay  vü  le  petit  ^crit  qui  devoit   servir  dMntroduction   a    la  Geometrie 
^M.  des  Cartes.     Feu  Mons.  Thevenot  me   le  communiqua.     11   est   assez 
mais  je  n'y  remarque   rien   de   cette  excellence   que   M.  Baillet   dit 
^^^   ^>i:^    luy    attribuoit    et    qui    faisoit    croire    que   M.  des  Cartes   en    estoit 
^^^^t-^ur  luy  m^me. 

IM.  des  Carlos  a  avou6  dans  ses   lettres,    que   sa  Methode  n^estoit  pas 

^^^^■^  süffisante  pour  les  problemes  des  nombres.     II  s'etonnoit   comment 

•    ^fcnicle  et  de  Ste  Croix  pouvoient  decouvrir  ces  choses  sans  le  secours 

^     ^'Algebre.     On  a  S9U  depuis,  que  M.  Frenicle  se  servoit  d^une  Methode 

i    ^^  *l      appelloit   exclusive.      Effectivement   ceux   qui   simaginent   que   toutes 

\         ^     IHethodes  mathematiques  dependent  de  TAIgebre  sont  mal  inform^s. 

i  ^  639.    On  ne  remarque  pas  que  Plempius  ait  est^  satisfait  des  repon- 

I         ^     ^e  M.  des  Cartes.     On  a  lrouv6   depuis   que   Texplication   que   celuyci 

1 


320  ^eibnt)  gegen  ^e^carted  unb  bcn  (Sarteflanidmud. 

donnoit  de  la  circulation  de  Harv6e  n'est  pas  soutenable,  comme  M.  Stenonis 
el  aulres  ont  fait  voir. 

Je  crois  que  M.  des  Cartes  a  eu  raison  de  dire  que  ie  jeune  M.  Pascal 
aag6  de  46  ans  lorsqu'il  fit  son  Traite  des  eoniques  avoit  profite  des  pen- 
s^es  de  M.  des  Argues.  II  nie  sembie  aussi  que  M.  Pascal  Va  reconnu 
iuy-m^me.  Cependant  il  faul  avouer  quMI  avoit  pousse  les  choses  bien 
plus  loin.  C'est  doromage  que  cet  ouvrage  dont  Messieurs  Perrier  neveux 
de  M.  Pascal  nie  monstrerenl  des  fragmens  ä  Paris  n'a  pas  esi^  donn^  au 
public. 

1640.  L'air  dont  on  parle  icy  de  feu  M.  Rivetus  ne  me  paroist  point 
convenable  a  son  caractere,  je  ne  crois  pas  qu'il  se  soit  jamais  piqu^ 
d'eslre  Cartesien,  n'y  qu'il  ait  eu  une  grande  demangeaison  de  parier  de 
M.  des  Cartes.  11  avoit  bien  d'autres  affaires  en  teste,  estant  un  des  plus 
considerables  Theologiens  du  pays.  Cependant  je  crois  qu'il  faisoit  pro- 
fession  d^estre  de  ses  amis. 

On  remarque  par  tout  que  M.  des  Cartes  avoit  une  estrange  arabition 
de  devenir  chef  de  secte.  Pour  cet  efTect  il  souhaittoit  d'avoir  en  teste 
Tordre  des  Jesuites,  ce  qui  Ie  fit  supposer  adroitement  que  ce  que  le  P. 
Bourdin  avoit  fait,  venoit  de  toute  la  Compagnie,  sur  une  pretendue 
liaison,  qu'il  disoit  qu'il  y  a  entre  les  Jesuites.  Mais  ces  Messieurs  s^estant 
apper^us  de  son  dessein,  resolurent  de  ne  luy  point  donner  occasion  d'en- 
velopper  la  societe  dans  cette  affaire. 

1641.  Je  ne  trouve  pas  que  M.  des  Cartes  ait  est^  ravi  qu'on  Tait 
prie  de  donner  Tabreg^  de  ses  meditations  Metaphysiques  dans  un  ordre 
Geometrique ,  ny  que  Texecution  luy  en  ait  paru  facile.  On  remarque 
plustost  qu'il  a  eu  de  la  peine  a  s'y  resoudre  et  a  le  faire.  Aussi  peut 
on  dire  qu'il  y  a  tr^s  mal  reussi  et  qu'on  y  voit  clairement  la  foiblesse  de 
ses  argumens  cacbee  auparavant  sous  les  belies  apparences  du  discours 
suivi  des  meditations. 

II  faut  avouer  que  M.  Hobbes  faisant  des  objections  ä  M.  des  Cartes 
^crit  fort  civilement,  et  que  M.  des  Cartes  y  repondit  d'une  maniere  fiere 
et  insultante  et  comme  un  homme  qui  parle  par  monosyllabes,  et  qui 
daigne  a  peine  son  adversaire  de  reponse.  C'est  que  figulus  figulura 
odit  et  que  M.  des  Cartes  avoit  quelque  Jalousie  de  la  repulation  de  M. 
Hobbes  qu'il  consideroit  comme  un  concourant  dans  la  fondation  d'une 
nouvelle  pbilosophie.     On  a  trouv^   depuis  que   les  pens^es  de  M.  Hobbes 


itihnli  gegen  ^e^carte«  itnb  ben  (SartefianUmnd.  321 

n'esloienl  pas  si   meprisables   que  H.  des  Cartes  vouloit   faire  croire.     Ce 

philosophe  se  moquoit  de  M.  Hobbes  qui  disoit  que  la  reflexion  des  corps 

venoit  du  ressort,  cependant  ce  sentiment  a  est^  justifi6  depuis. 

Je  croy  que  M.  des  Cartes  regloit  sa  mani^re  de  traiier  les  gens  hon- 

nestement  ou  fierement  selon    les    maximes  d'une  certaine   politique.     II 

insultoit  ä  Messieurs  Fermat,   Hobbes  et  Gassendi,   quoyqu^ils  eussent  us6 

de  beaucoup  de  civilit^  ä  son  egard  par  ce  que  ieur  mathematique  et  leur 

Philosophie   faisoit  ombrage  ä  la   sienne.     Mais  ii  traita  M.  Amaud   avec 

l>eaucoup  d'honaestet6,   par  ce  qu'il  voyoit  bien  qu'il  n'y  auroit  point  de 

oonoours  entre  eux,  et  qu'ils  avoient  en  quelque  fa9on  les  m^mes  iut^rests 

oontre  les  docteurs  vulgaires  de  T^cole  et  sur  tout  contre   les  Jesuites, 

^vec  lesquels  M.  des  Cartes  meditoit  d'entrer  en  guerre.     Cette  espece  de 

politique  paroist  aussi  dans  les  manieres  differentes  dont  M.  des  Cartes  a 

^js^    en  parlant    de  M.  Bouillaud  et    de  Campanella:    mais    en   differens 

^ndroits.     II  parle  du  premier  avec  estime,    pour  la  m^roe  raison  qui  luy 

sert   ä  m^priser  le  second;    c'est   que   Tun  et  Pautre  s'estoit  tromp6  en 

s^ec^rtant  des  routes  de  la  philosophie  ordinaire. 

Quant  ä  M.  Gassendi,  je  trouve  que  M.  des  Cartes  n'en  a  pas  bien 

tisö  ä  son  egard,  et  que  se/s  manieres  de  repondre  s^eloignent  fort  de  cette 

bonnestet^  qui  sied  bien  dans  les  disputes.    Le  pretexte  qu'on  allegue  pour 

excuser  H.  des  Cartes,    S9avoir  que  M.  Gassendi  dans  les  entretiens  fami- 

liers   ne  parloit  pas  de  nostre   philosophe   avec   la   m^me   rooderation  qui 

paroissoit  dans  ses  objections,  peut  eslre  faux,  et  s^il  est  vray,   je   m^ma- 

gine  que  ces  expressions  de  M.  Gassendi   auront  est^    posterieures  ä    la 

r^plique  de  H.  des  Cartes.     Mais  quand  il  seroit  vray  que  M.  Gassendi 

eut    parl6    autrement   qu^il   n'6crivoit,   M.    des   Cartes   auroit  asseurement 

mieux  fait  d'avoir  pour  le  public  les  m^mes  egards  que  M.  Gassendi  avoit 

BUS,  et  de  donner  plustost  un  exemple  de  moderation  que  d^emportement. 

La    pluspart  des   lecteurs   ne   connoissant  point  ces  discours  familiers  pr6- 

tendus,   conferent  la   repliqne   avec  les  objections  et   n^approuvent    point 

qu^on  oppose  des  manieres  choquantes  ä  des  expressions  douces  et  honnestes. 

1642.   Je  ne   mimagine   pas  que   le  Carlesianisme   ait   fait  un  grand 

progr^s  dans  Tordre  des  J^suiles.     J'ay  appris  qu'un  Anglois  de  cet  ordre, 

dont  nous  avons  un   livre  intitul6  Thomae  Bonartis  Nordtani  Angli 

Concordia  scientiae  cum   fide,  essuya  des  mortifications  pour  avoir 

paru  trop  port^  ä  suivre  les  sentimens  de  ce  philosophe. 

IV.  21 


I 


322 


itibnli  gegen  ^t9catM  unb  ben  (SartefUmifmue. 


1643.  MoDS.  de  Sorhi^re  qui  avoii  vü  M.  des  Caries  dans  sa  reiraite 
temoigne  d'avoir  reconnu  en  luy  un  desir  insatiable  d^estre  chef  de  sede, 
et  une  affeqtalion  qui  rendoit  ses  demarches  estudiöes,  ee  quMi  n'avoit  pas 
trouYö  en  M.  Gassendi  dont  le  proced^  estoit  plus  franc  et  les  manieres 
Sans  artifioe. 

1644.  Je  m^^tonne  comment  on  peut  dire  que  M.  des  Cartes  a  eu 
assez  de.  modestie  pour  se  donner  nulle  part  Tautoritä  de  deeider ;  luy  qui 
est  peulestre  le  plus  affirmatif  des  philosophes  qu^on  avoit  jamais  vü.  Jns- 
qu^ä  avoir  dit  quelque  part  que  si  on  decouvroit  la  moindre  eireur  sur  ce 
qu'il  avoit  dit  de  la  lumiere,  il  döolaroit  que  toute  sa  philosophie  esloit 
fausse.  Ge  qui  estoit  doublement  hyperbolique,  car  on  s^ait  assez  aujour- 
dhuy  que  sa  doctrine  sur  la  lumiere  est  pleine  d'erreurs.  Mais  il  ne  s'en- 
suit  pas  pour  cela  que  toute  sa  philosophie  est  fausse,  car  ses  parties  ne 
sont  pas  aussi  bien  li6es  qu'il  veut  que  nous  croyions. 

4645.  Je  ne  pense  pas  qu'on  puisse  aceuser  M.  Regius  avec  justice 
d^avoir  est^  plagiaire  de  M.  des  Cartes.     Jl  luy  avoit  souvent  rendu  justice 
en   reconnoissant  combien   il   luy   estoit  oblig^.     Mais   M.   des  Cartes  qui 
vouloit   regenter  les   gens,   sur   lesquels  il   croyoit  avoir  quelque  autorit^, 
ayant  maltrait^  Regius   sous  des  pretextes  assi^s  legers,   le  parti  ie  plus 
raisonnable  que  celuyci  pouvoit  prendre,   estoit  de  ne  plus  parier  de  luy 
ny  en  bien  ny  en  mal.    En  <iuoy  il  obeissoit  aux  ordres  de  son  Magistrat. 
M.  des  Cartes  en  critiquant  la  these  de  M.  Regius  se  sert  de  chicanes  fort 
plaisanles,  entre  autres  par  ce  que  Regius  avoit  intitul^  sa  these:    Expli 
cation  de  Väme  etc.,  M.  des  Cartes  dit  qu'il  faut  croire  qu'il  y  aura  mis  las 
toutes  ses  raisons,  et  qu'il  n^aura  plus  rien  ä  dire.     11  est  vray  que  cett 
these  n^a   est^   publice   que   Tan  4647,    mais  j'en  ay  voulu  parier  icy 
avance. 

11   est   vray  que  M.  des  Cartes  tenoit  la  quadrature   du  cercle 
impossible.     Mais   il    ne  paroist   pas  qu^il   en   ait    eu   une  demonstraii 
M.  Hugens  qui  a  vü  un  discours  qu^il  avoit  fait  sur  ce  sujet,  a  jug^,  q| 
n'avoit  point  vuid6   ce  point,    et  qu^il   ne  s^y   estoit  pas  m^me  pris 
meilleure  tnaniere  du  monde. 

4646.  Quant  ä  la  dispute  sur  les  centres  de  Vibration  qui  estoit  e 
des  Caries  et  Roberval,   M.  Hugens  qui  a  ^clairci   cette  matiere  ä  to 
a  juge  que  ces  Messieurs  n^y  avoient  pas  est6  fort  avanc^s  non  plus 
le  P.  Fabry. 


A 


il 
U 


9ei(ni)  gegen  2)e«ccirteg  tinb  ben  (SartefianUmuf .  323 

Qooyque  les  Jesuiies  n^ayent  eu  garde  d^autoriser  la  philosophie  du 
P.  Fabry  du  nom  de  tout  le  corps  de  leur  ordre,  comme  M.  des  Cartes  le 
^esiroit,  pour  interesser  toul  l'ordre  dans  la  refutation  qu'il  meditoit  contre 
^e  Pere,  on  ne  |>eut  pas  dire  poür  cela,  que  le  P.  Fabry  n^ait  pas  eu  toule 
l'approbation  de  sa  compagnie,  qo'on  pouvoit  raisonnablement  desirer. 

4647.  M.  des  Cartes  ne  dit  pas  seülement  qu'il  n^a  point  de  raisons 
<de  prouver  que  le  monde  seit  fini,  mais  il  dit  de  plus,  qu^on  n'en  s^au- 
mroit  avoir. 

Hons.  Golius  n'a  jamais  est^  Cartesien,  il  avoit  de  Festime  et  de 
fl'aniiti6  pour  Bf.  des  Cartes,  mais  il  n^entroit  pas  dans  ces  disputes  de 
2>biIosophie.  II  estoit  excellent  Geometre  avant  que  d'avoir  connu  nostre 
^(»hilosophe.  Au  reste  on  scait  qull  s'appliquoit  fort  aux  langues  orientaies. 
.^ussi  a-il  est^  un  des  principaux  roaistres  que  TEurope  alt  eu  dans  la 
Sangue  Arabesque. 

4648.  Hods.  Roberval  ayant  obtenu  les  papiers  du  P.  Mersenne  et  les 
Seitres  de  M.  des  Cartes  qui  y  estoient,  ir  est  ä  croire  qu^elles  se  trouveront 
(>army  les  papiers  que  M.  Roberval  a  laiss^s  ä  rAcademie  Royale  des 
Sciences. 

Bien  que  M.  Horus  ait  estim^  infiniment  M.  des  Cartes,   on  voit  bien 

f>ar  les  lettres   qu^il   luy  6erivoit,    qu^il   avoit  das  lors  des  sentimens  par- 

^iculiers. 

4  649.    On   dit   que  M.  de  Beaune   mourut  dans  cette   ann^e  quelques 

mois  apres  Todition  de  ses  notes  sur  la  Geometrie  de  M.  des  Cartes.    Mais 

je    crois  qu^il   y  a   du   m^conte  ä  cela,    et   on   peut  juger  par   ce  que   dit 

M.   Erasmus  Bartolinus  en  publiant  le  discours  de  M.  Beaune  sur  la  nature 

des  Equations,  quMi  est  mort  apres  M.  des  Cartes. 

On  a  lieu  de  s'etonner  du  mepris  avec   lequel  M.  des  Cartes  ecrivant 

ä  M.  Careavi   parle   de  M.  Schooten,    pendant   que   celuyci  prenoit  tant  de 

peine  pour  faire  valoir  Tanalyse  de  M.  des  Cartes.     C'est  qu'il  consideroit 

Schooten  corame  sa  creature,  quMI  n^avoit  pas  besoin  de  menager.     Et  j^iy 

deja  remarqu6,  qu'il  en  usoit  avec  beaucoup  de  hauteur,  avec  les  gens  sur 

les  quels  il  croyoit  avoir  de  Fautoril^. 

Je  veux  croire  que   la  Reine   de  Suede   a  eu  beaucoup  d^estime  pour 

M.  des  Cartes  et  qu^elle   Fa  honor^   de   sa  confiance  jusqu^ä  luy  fnire  pari 

aussi  bien  qu'^  Mens.  Chanut  des  dispositions  qu^elle  avoit  pour  le  dessein 

extraordinaire  qu'elle  a  pris  depuis;  mais  de  dire  qu^elle  Tait   mis  de  son 

21* 


324  Scibni)  gegen  2)e9carte9  unb  bett  SartcflanUmne. 

Conseil  secret,  c^est  en  quoy  je  ne  voy  pas  d'apparence.  J'ay  s(u  ä  Rome 
des  personnes  qui  avoient  eu  Fhonneur  d'approcher  souvent  de  la  Reine 
qu'elle  avoit  t^rooignö  que  H.  Jean  Alphonse  Rorelli  luy  paroissoit  plus 
grand  philosophe  que  des  Cartes  luy  m^me.  Je  ne  suis  nuliement  de 
Fopinion  de  la  Reine.  Cependant  on  voit  par  lä  que  l'estiroe  qu'elle  a  eu 
pour  M.  des  Cartes  n*a  pas  est^  si  grande^qu'on  dit;  je  crois  que  s'il  avoit 
vecu,  il  auroit  essuy6  les  inegalit^s  de  Phumeur  de  cette  grande  prinoesse. 

Je  ne  s^ay  quels  Grammairiens  M.  Baillet  entend  en  parlant  de  la 
cour  de  La  Reine  de  Suede.  Est  ce  qu'il  donne  ce  nom  ä  Messieurs 
Saumaise,  Bochart,  Naud6,  Isaac  Vossius,  Freinshemius,  dont  les  merites 
et  les  connoissances  fort  estendues  ont  est6  reconnues  gen^ralement? 

4650.  J'avoue  cependant  que  les  lumieres  de  M.  des  Cartes  daps  la 
connoissance  de  la  natnre  ont  est^  plus  utiles  au  genre  humain  que  toute 
Ferudition  de  ces  Messieurs  1^.  Et  il  auroit  estd  ä  souhaitter  que  nostre 
philosophe  fut  parvenu  ä  Paage  de  M.  Hobbes  ou  de  M.  Roberval.  Car 
asseurement  il  auroit  encor  fait  des  decouvertes  tres  importantes,  dont  sa 
mort  deplorable  nous  a  frustr^s.  En  effect  je  tiens  que  le  genre  humain 
y  a  fait  une  perte  tres  grande,  qu'il  sera  difficile  de  reparer.  Et  quoyque 
nous  ayions  eu  depuis  de  fort  grands  hommes  qui  ont  m^mes  surpass^ 
Mons.  des  Cartes  en  certaines  matieres,  je  ne  connois  aucun  qui  ait  eu 
des  veues  anssi  generales  que  luy,  jointes  h  une  penetration  et  profondeur 
aussi  grande  que  la  sienne. 


vm. 

GraUas  ago  quod  Viri  doctissimi,   Job.   Eberh.   Sweiingii,    mihi  olim 
libello   de    animi    immortaiitaie    cogniti,   Responsionem  ad  Reverendissimi 
Episcopi  Suessionensis  Censuram   in  Cartesianos  strictam  transmisisti.     Et 
agnosco,  etsi  multa  in  sectam  sectaeque  Studium  a  Gensore  dicta  sint  pul- 
cherrime  justissimeque ,    alicubi  tameu  relictum  Cartesianis  defendendi   sui 
locum,  illis  praesertim  qui  lectionem  veterum  et  eleganliores  literas  aesti- 
mare  didicerunt,  et  vel  sola  inficiatione  tueri  sese  possunt.    Nam  Huetium 
nihil   magis  ad  scribendum   excitasse    videtur   quam    multorum   in  Galliis 
hominum  sciolorum   in  summa  ignorantia  temeritas  incredibilis ,    cujus  ego 
ipse  teslis  esse  possum.     Vidi  enim  non  paucos,  ubi  globulos  et  materiam 
subtilem  et  particulas  striatas  et  nescio  quas  alias  nugas  crepare,  et  acidi- 
tatem    aculeis,    lubricitatem    anguillis,    tenacitatem    ramositatibus   tribuere 
didicerunt,    magnos  sibi   vires   videri   et  linguarum    studia,    Historicorum 
diligentiam,   Astronomorum  observationes ,    Chemicorum   experimenta  con- 
temnere.      Et   cum   nihil   ipsi   praestare  possint  alicujus   momenti,    tamen 
nescio    quam    Methodum    vel    Analysin   suam   jactare.     Ab   his   longissime 
abesse  Suelingium  satis  apparet,    vix  enim  credere  potest,    extare  alicubi 
teirarum  homines,  in  quos  haec  jure  dicere  potuerit  Huetius.    fn  Aristotele 
.summum    ingenium    magnamque    doclrinam    agnoscit;    philosophiam   quam 
^ocamus    practicam,    mirifice  ab  eo  exomatam  fatetur^    et  si  nihil  aliud 
<{uam  Organen  suum  reliquisset,   in  quo  rationis  aetemae  leges  traduntur, 
^enus  humanum  ei  plurimum  debiturum  judicat.     In  hujusmodi  Cartesia- 
nos  mitius   haud  dubio  scripsisset   celeberrimus  philosophiae  Cartesianae 
-<!ensor. 

Gl"*^  Suelingio  id  propositum  video,  ut  verbis  abstineat  quae  Adver- 
Barium,  virum  magnum,  offendere  merito  possint.  Quod  institutum  ple- 
«rumque  tenuit,  excidere  tamen  aliqua  non  cogitanti;  quae  mutala  fuisse 
maUem  vel  ideo  ut  exteri  intelligant,   etiam  in  Germania  viros  eruditos 


\ 


326  ^eibni)  gegen  2)e«carte«  unb  bcn  (Sartefiani^mu«. 

scribere  in  alios  posse  gratiis  non  invitis,  ut  cum  p.  384  egregium  philo- 
sophum  vocat  qui  manifesta  ignoret  et  asylum  ignorantiae  amplexetur,  el 
p.  380  rhethoricari  ail  ingenioque  esse  hyperbolico;  p.  397  temerario  ju- 
dicio  Geometriam  Cartesii  physicae  praeferre,  p.  430  nugari,  p.  434  so- 
loecismum  logicum  committere,  et  p.  449  in  os  Cartesii  et  Cartesianorum 
expuisse;  qualia  nemo  liberaliter  educatus  praesens  praesenli  dicat. 

Ex  carmine  quodam  operi  praefixo  video  et  Scbotanum  Huelio  sese 
opposuisse,  cujus  über  nondum  ad  me  pervenit.  Meretur  certe  censura 
tanti  viri  ut  plures  ei  respondeant,  sed  efficacissimum  respondendi  genus 
erit ,  audire  monentem ,  inanem  confidentiam  deponere ,  ineptum  et  saepe 
in  republica  periculosum  sectae  Studium  abjicere,  praeclara  veterum  recen- 
tiorumque  inventa  Cartesii  meditationibus  adjungere,  Cartesium  non  trän- 
scribere  tantum  sed  et  imitari,  et  quod  ille  fecit,  adjicere  aliquid  ad 
humanas  opes  el  longius  proferre  gradum,  cum  tam  multa  agenda  restent, 
ut  quae  vel  Cartesius  vel  alii  fecere,  exigui  admodum  momenti  hactenus 
videantur. 

Sed  Suelingiani  libri  inilia  nonnihil  percurramus.  Non  intelligo,  quo- 
modo  se  in  praefatione  dicat  nomine  censoris  abstinuisse,  quod  in  titulo 
expressit,  qui  prae  aliis  omnibus  libri  partibus  in  oculos  lectoris  incur- 
rere  solet. 

Quod  ait  p.  3  Cartesium  in  Meditationibus  demonstrationes  pfomisisse, 
verum  est,  sed  cum  ille  post  multas  Mersenni  flagitationes  tandem  in  for- 
mam  Geometricarum  demonstrationum  redigere  sua  conatus  esset,  profecto 
rem  male  admodum  gessit,  ostenditque  nondum  sibi  compertum,  quae  sit 
Vera  demonstrandi  ratio  in  rebus  ab  imaginatione  remotis. 

Quae  de  summa  Cartesii  modestia  habet  p.  5,  aliquam  exceptionem 
patiuntur,  constat  ipsum  et  Robervallium  apud  Dn.  de  Cavendish  muiuis 
sese  contumeliis  incessivisse ,  Epistolaeque  ipsae  viri  insolitum  quendam 
fastum  et  affectatum  aliorum  conlemtum  passim  Spirant,  ut  ex  frivolis  illis 
objectiunculis  apparet,  quibus  gloriam  Fermatii,  quam  suae  dictaturae 
obstare  sentiebat,  imminuere  sperabat.  Et  hoc  Cartesii  vitium  non  dissi- 
mulavit  egregius  Gallosius,  cum  in  Gallico  eruditorum  Diario  Tertium  Car- 
tesiauarum  Epistolarum  Tomum  recenseret. 

De  dubitatione  Cartesiana  non  multum  laboro,  facileque  Cl*<^  Suelingio 
p.  n  assentier,  nihil  aliud  quam  Aversionem  quandam  animi  intelligi  de- 


Scibnt)  gegen  2)e«€arte9  unb  ben  (Sarteflaniemu^.  327 

bere,  durioribus  autem  verbis  usum,  ut  animos  leciorum  novitate  quadam 
excitaret.  Videlur  quidem  eo  inclinare  (p.  45  ei  alibi)  ut  necessariam 
hanc  dubia  pro  incertis  rejiciendi  Methodum  putet,  ei  huc  usque  a  nemine 
demonstralum  alium  modum  promovendi  philosophiam.  Sed  ego  caeremo- 
nias  isias  ad  veritaiem  inveniendam  non  necessarias  judico,  ei  viam  ni 
fallor  meliorem  innui  in  mediiaiione  de  veris  falsisque  ideis.  Ei  quod  ab 
eventu  Cariesii  consilium  commendai,  ego  ab  eveniu  reprehendendum  cen- 
seo,  nam  video  Cariesii  discipulos  ulira  Magisiri  placiia  non  profecisse, 
quod  Signum  esi  veram  ipsis  Meihodum  deesse.  Itaque  iempus  esi  ui  ex- 
ciieniur  e  veiemo  ei  sibi  dicani 

pudei  haeo  opprobria  nobis 
Ei  dici  potuisse,  ei  non  poiuisse  refelli. 

Prima   Experimenia   nosira   conslai   esse   ipsas    iniernas    percopiiones, 

Tiempe  non  ianium  me  esse  qui  cogitem,  sod  ei  varieiaiem  esse  in  meis 

^^giiaiionibus  (quae  duo   a   se   invicem   independeniia   ei  aeque  originaria 

^udico)  ab  ipsis  Scepiicis  esi  inculcaium,    qui  appareniias  a  se  admitti  fa- 

"^ebaniur;    iiaque   nullum   hie  eupTjpia  (de  quo  p.  %\)    agnosco.     Ei   illud: 

^^ogito  ergo  sum,  quemadmodum  ei  rejeciionem  omnium  de  qui- 

l[)us  dubitare   licei,  inier  phaleras  ad  populum  numero.     Scilicei  cal- 

lide  Cartesius  pilas  quasdam  plebejis  ingeniis  objicere  voluii,  quibus  lude- 

:s-eni.     Aique  Interim  magnum  aliquid   nacti   sibi   viderentur,    ui   pueri   in 

^Kuce    aut    faba.     Iiaque  vix   a  risu  mihi   temperare   possum,    cum   video 

^Optimum    virum    p.   6  Divina    consilia.    Divinum    facinus    hie   sibi    videre 

~^^ideri.     Sed  justius  a  risu  ad  dolorem   versus  vires  altioribus  pares  his 

repundiis   immorari    inter  publica  damna  censeo,    mallemque   Cartesium 

rofeciui  ingeniorum  quam  ambitioni  suae  consuluisse. 

Recte  reprehensus  esi  Cartesius,  quod  inier  verilaies  quas  initio  reji- 
iendas  censebai,    etiam  eas  colloeavii  quarum   oppositum  contradictionem 


^^mplicare  consiai.  Nam  ut  experimenia  interna  sunt  fundamentum  omnium 
\  "Xreriiaium  facti,  ita  principium  contradictionis  esi  principium  omnium  veri- 
I  ^^^tum  rationis,  eoque  sublato  omnis  toUitur  ratiocinatio ,  neque  quicquam 
"Xrel  de  Deo  vel  de  uUa  alia  re  colligere  licet.  Itaque  nihil  fuit  absurdius 
^•^z^uam  asserere  maihemaiicas  veriiaies  noü  posse  cerio  sciri  nisi  praecognito 
VXDEO,  adeo  ui  aliqui  qui  Cariesii  acumen  noruni,  nescio  quid  scaevi  aril- 
liEcii  bic  suspiceniur.     Pudei  me  seculi  profecto  quod  sibi   ialibus   illudi 


I 
\ 


328  Seibni)  gegen  2)c«catte«  unb  ben  (SartcflanUmu9. 

patilur.     Sed  bene  habet  quod  vindices  non  desunt,   praestanie  Huetio  et 
aliis,  ne  aliquaodo  posteritali  ineptiisse  videamur. 

Quod  ait  p.  55  Veritatis  eriterium  nihil  aliud  esse  quam  visionem,  id 
joco  ut  alii  forte  fac^rent  lacessere  nolo ,  quibus  hoc  videri  posset  princi- 
pium  «eonim  qu!  visionarii  appellantur.  Intelligit  scilicet,  quiequid  coq- 
scientia  nostra  nobis  evidens  esse  dictitat,  id  verum  esse;  sed  ego  puto 
hie  conscientiam  erroneam  locum  habere.  Itaque  principium  illud  toties 
decantatum:  quiequid  clare  dislincteque  pereipio,  verum  est,  nobis  parum 
prodest,  quamdiu  non  satis  exhibentur  indicia  clari  et  distincti.  Cuilibet 
sua  somnia  admodum  manifesta  videntur.  Veras  notas  alibi  explicmmus. 
Malebranchius  fassus  est,  nullam  se  habere  ideam  Mentis  et  CogitationiSy 
quam  caeteri  Cartesiani  sibi  habere  videntur.  De  corporis  quoque*  idea  res 
multis  minime  confecta  videtur.  Si  Euclides  beneficio  visionis  atque  evi- 
dentiae  opinione  contentus  esse  voluisset,  multa  assumsisset  sine  demon- 
stratione,  magna  scientiae  jactura,  cujus  ille  naturam  melius  intellexit  quam 
nonnullis  videtur. 

Quod  alt  p.  89  nihil  claritatis  vel  nitoris  esse  in  falso,  miror.  Ita 
sequeretur  nunquam  falsum  habere  veri  speciem.  Cartesianis  omnibus  et 
multis  aliis  et  mihi  ipsi  olim  evidens  videbatur,  eandem  servari  quantita* 
tem  motus,  et  corpore  in  corpus  agente  tantum  uni  motus  accedere  quan- 
tum  alteri  detrahitur,  quod  tamen  falsum  esse  certa  demonstratione  com- 
peri.  Scilicet  quantitatem  motus  cum  quantitate  virium  confuderamus 
omnes.  Plerique  matheseos  gnari,  si  quis  ab  eis  concedi  sibi  postulet, 
lineam  alteri  lineae  continue  accedentem  tandem  ad  eam  pervenire,  facile 
largientur  postulatum,  et  mirabuntur  etiam,  si  audiant  esse  qui  dubi- 
tent  de  veri  täte  tam  evidenti.  Contrarium  tamen  constat  exemplo  xwv 
aaopiirrcuTcov. 

Miror  etiam  quod  ait  p.  94  clare  et  distincte  percepisse  Gartesiura  darl 
in  materia  particulas  indefinitae  parvitatis.  Quasi  possit  quicquam  össe 
indefinitum  in  rebus.  Id  certum  est,  omni  parte  materiae  dari  partem 
minorem;  itaque  nulla  est  parvitas  ultima  in  natura,  etsi  parti  cuique 
definita  sit  sua.     Unumquodque  aut  nullos  habet  terminos  aut  definitos. 

P.  92  plane  repugnat,  inquit,  Cartesium  in  doctrinis  fundamentalibus 
erroris  convinci  posse.  At  convictus  est  erroris  in  doctrina  de  lumine^ 
quam  adeo  fundamentalem  ipse  credebat,    ut  alicubi  in  Episiolis  audacter 


2tihn\^  gegen  2)eMrtcd  unb  ben  (Sartefiani^mu^.  329 

« 

dixerity    se  totam  suam  philösopbiam   una   litura  delere  velle,   si  error  hie 
sibi  monstrari  posset. 

P.  97  fatetur  Carlesium  noluisse  negare  conlradictoria  a  DEO  efiici 
posse.  At  si  DEus  nos  fallere  non  polest,  ulique  nee  conlradictoria  effi* 
<^re  polest,  quid  enim  magis  fallere  est  quam  efficere  ut  aliquid  quod  esse 
evidens  est,  non  sil;  et  quis  est  usus  veritatis,  si  cum  falsilale  stare  po- 
fest.  Si  quis  aiius  haec  poflenla  dixissel,  omnes  eum  exploderent;  nunc 
€\ma  Cartesio  exciderunt,  misere  se  lorquent  viri  alioqui  docli  ut  defen- 
dant  vel.  sallem  excusenl.  Sapienlius  longe  anteriores  philosophi  statuunt, 
c|uae  contradictionem  implicanl,  inania  esse  verba,  nee  ullius  polenliae 
objecia. 

Dum  nosler  claram  et  dislinctam  perceplionem  pro  criterio  veritatis 
venditat,  ipse  praeter  opinionem  cogente  vi  veritatis  recurrere  cogitur  ad 
sliquid  certius;  provocat  scilicet  ad  immediatam  experientiam  p.  98  fin. 
Immediata  enim  experientia,  ut  alibi  notavimus,  est  primum  principium 
^eritatum  facti,  uti  principium  contradictionis  est  primum  principium  veri- 
Calum  rationis,  et  ambo  ita  comparata  sunt,  ut  illis  non  admissis  cesset 
omnis  ratio  comprobandi  veritatem.  Immediatas  autem  experientias 
voco  illas  propositiones ,  quibus  percipimus  aliquid  nobis  apparere,  ipsa 
vero  claritas  non  est  res  immediatae  experientiae,  sed  colligitur  ex  notis. 

Quatuor  Cartesianae  Methodi  Begulae  quas  repetit  p.  100  et  104,  non 
Video  quid  habeant  Cartesio  proprium.  Et  parum  abest  ut  dicam  similes 
praecepto  Chemici  nescio  cujus:  Sume  quod  debes  et  operare  ut  debes,  et 
habebis  quod  optas.  Nihil  admitte  nisi  evidenter  verum  (seu  nisi  quod 
debes  admittere),  divido  rem  in  partes  quot  requiruntur  (id  est  quot  facere 
debes],  procede  ordine  (quo  debes),  enumera  perfecte  (seu  quae  debes], 
prorsus  ut  quidam  inter  praecepta  ponunt,  Bonum  esse  appetendum,  Malum 
fugiendum;  recte  profecto,  sed  indipia  boni  malique  desiderantur.  Et 
tarnen  audet  vir  doctus  petere  p.  103  ut  signißcetur  sibl  quid  his  regulis 
desit.  At  ego  majori  jure  ab  ipso  peterem,  ut  significet  nobis  quid  illis 
insit.  Usque  adeo  vacuae  mihi  videntur.  Sed  consideremus  paulo  pro- 
pius:  Prima  reducitur  ad  illam  supra  examinatam,  quod  clare  distincte- 
que  percepta  sint  vera,  de  qua  diximus  satis  superque  ad  p.  55  et  seqq. 
Nempe  claritatem  seu  evidentiam  habere  notas  quae  tradi  debent,  cum 
multos  hie  falli  videamus.  Altera  de  difficultate  in  partes  secanda  aptas 
ad  eam  minuendam,    etiam  parvi  momenti  est,  quamdiu  ars  secandi,    hoc 


1 


330  ^cibnt)  gegen  ^(«catte«  unb  bcn  (Sartcfiant^mud. 

est  Vera  Analysis  non  est  explicata.  Nam  qui  junoturas  non  novit,  is  in 
secando  potius  laniat  quam  anatomen  exercet;  ita  fit  ut  imperitus  analy- 
ticus  rem  in  partes  minime  convenientes  resolvendo  augeat  sibi  difficulta- 
lem  quam  minuere  credit,  ut  Uli  experiuntur  qui  difficilia  problemata  in 
mathesi  non  recte  aggrediuntur.  Tertia,  ut  a  simplicibus  ordine  progre- 
diamur  ad  composita,  proba  est,  sed  cui  non  dictus  Hylas?  Verum  ne 
hinc  quidem  multum  proficietur  sine  artificiis  a  Cartesio  non  explicatis. 
Nam  qui  iter  illud  a  simplicibus  ad  composita  instituet,  sine  magnetica 
quadam  directione,  is  diu  per  minuta  vagabitur,  et  ob  vitae  brevitatem 
tarde  admodum  aliquid  reconditum  et  tanto  molimine  dignum  praestabit, 
ut  plerisque  contingere  videmus.  Quarta,  ut  nihil  in  enumerando  omitta- 
tur,  longo  difficillima  est  et  saepe  inutilis,  cum  plerumque  quaedam  suffi- 
ciant  quaesito  indagando,  id  vero  maxime  artis  est  combinationes  utiles  ab 
inutilibus  discemere,  ne  labor  frustra  in  immensum  augeatur. 

Atque  haec  est  jactata  illa  Methodus  Cartesiana  (ut  creditur)  quae  pro 
thesauro  exhibet  carbones.  Ego  vero  conabor  Cartesianos,  optimos  doclissi- 
mosque  Vires,  ab  errore  liberare,  quo  passim  irretitos  video,  eademque 
opera  honori  ipsius  Cartesii,  magni  utique  viri,  consulere.  Valde  igitar 
falluntur  Cartesiani,  qui  se  Cartesii  Melbodum  seu  inveniendi  artem  in 
scriptis  ejus  teuere  putant,  cum  ipse  alicubi  in  Epislolis  suppressam  a  se 
fateatur,  nee  Metbodum  sese,  sed  de  methodo  scribere,  ac  specimina  tan- 
tum  dare  voluisse  protestetur.  Et  nisi  dixisset  ille,  res  ipsa  clamaret, 
neque  enim  alia  causa  est,  cur  tot  viri  ingenio  et  doctrina  praestantes  sed 
unius  Magistri  notionibus  occupati,  nihil  alicujus  momenti  reperire  potue- 
rint.  Et  cum  pulchra  quaeque  inventa  nostri  temporis  quibusvis  potius 
quam  Cartesianis  deberi  videamus,  profecto  isti,  si  certam  progrediendi 
rationem  tenerent,  minime  sibi  praeripi  omnia  paterentur.  Et^i  autem  non 
putem  Cartesii  Methodum  fuisse  valde  perfectam ,  uti  res  ipsa  docet ,  cum 
videamus  eum  ad  multa  quae  nunc  in  proclivi  sunt,  etiam  quaesita  magno« 
studio,  pervenire  tarnen  non  potuisse,  non  dubito  tamen  quin  praeclars 
quaedam  artificia  habuerit,  quae  cum  a  sectatoribus  ejus  ignorari  soleant«: 
non     mirumest,  si  interpretes  potius  magistri  quam  naturae  agunt. 


^eibtii)  gegen  ^edcartc«  unb  ben  (Sartcfiani9mu9.  331 


Responsio"")  ad  celeberrimi  Huetii  censuram  Cartesianae  Philosophiae 
^ideiur  scripta  a  Viro  doctissimo  et  in  Cartesii  libris  bene  versato,  sed 
■lescio  an  aeque  exercitato  in  veritate  proprio  Marte  inquironda. 

Principium  illud  toties  decantatuiu:  Quicquid  clare  distincte- 
^ue  percipio,  verum  est,  nobis  parum  prodesl,  quamdiu  non  satis 
^xhibentur  criteria  clari  et  distincti.  Guilibet  sua  somnia  admodum  mani- 
ffesta  videntur.  Veras  notas  praxi  aptas  explicuimus  aliquando  in  medi- 
matione  de  veris  falsisque  ideis.  Malebranchius  fassus  est,  nullam  se  habere 
5deam  distinctam  Mentis  et  Cogitationis,  quam  caeteri  Gartesiani  sibi  habere 
^^ridentur.     Alii  dubitant  an  corporis  ideara  distinctam  habeant. 

Praeceptum  Cartesii  de  difficultate  in  partes  secanda,  aptas 
^d  eam  minuendam,  etiam  parvi  momenti  est,  quamdiu  ars  secandi, 
Sioc  est  Vera  Analysis  non  est  explicata.  Nam  qui  juncturas  non  novit,  is 
sn  secando  potius  laniat^  quam  anatomen  exercet.  Ita  ßt,  ut  imperitus 
«sinalyticus  rem  in  partes  minime  convenientes  resolvendo  augeat  sibi  dif6- 
<;ultatem,  uti  experiuntur  qui  difßcilia  problemata  in  Mathesi  non  recte 
siggrediuntur. 

Tertium  Cartesii  praeceptum,  ut  a  simplicibus  progrediamur 
«id  composita,  probum  est,  sed  cui  non  dictus  Hylas?  At  ne  sie  quidem 
multum  proficitur  sine  artificiis  a  Cartesio  non  explicatis.  Nam  qui  iter 
itlud  a  simplicibus  ad  composita  instituet  sine  magnetica  quadam  directione, 
is  diu  per  minuta  vagabitur,  et  ob  brevitatem  vitae  tarde  admodum  aliquid 
reoonditum  et  tanto  molimine  dignum  praestabit. 

Quartum  praeceptum  de  perfecta  enumeratione  facienda  et 
plerumque  difficile  et  saepe  inulile  est,  cum  quaedam  ad  scopum  sufficere 
soleant,  itaque  id  potissimum  artis  est,  combinationes  utiles  ab  inutilibus 
secernere. 

Valde  igitur  falluntur  Cartesiani  qui  putant  se  Cartesii  Methodum  seu 
inveniendi  arlem  in  ejus  scriptis  teuere,  cum  ipse  alicubi  in  Epistolis  sese 
eam  suppressisse  fateatur,  nee  Methodum  suam^  sed  de  sua  Methode  scribere 
ac  specimina  ejus  tantum  exhibere  voluisse  protestetur. 


^  3laäf  einer  Don  lüeibni}  rebibirten  ^bf^rtft.    9[uf  bem  bor^anbenen  Original  l^at  Seibnt} 
bemerlt:  Ad  Suelingii  responsionem  Censurae  Huetii  oppositam. 


332  idbnii  flcgen  2)e«cartcd  utib  best  (Sartefiani^mu«. 

r 

Licet  autem  non  putem  Cariesii  Hethodum  inveniendi  fuisse  perfectam, 
Uli  res  ipsa  docet,  cum  videamus  eum  ad  multa  quae  nunc  in  prociivi 
sunt,  adhibito  licet  studio  pervenire  non  potuisse,  non  dubito  tarnen  quin 
praeclara  quaedam  arti6cia  habuerit,  quae  cum  a  sectatoribus  ejus  ignorari 
soleant,  nqn  mirum  est,  si  interpretes  potius  Magistri  quam  Naturae  agunt. 

Haec  igitur  non  eo  animo  dico,  quasi  spernam  Gartesii  doctrinam  aut 
Cartesianos,  libenter  enim  fateor  scientiam  humanam  progressus  non  con- 
temnendos  hujus  viri  opera  fecisse,  et  Gartesianum  (quoties  inanis  fiducia 
abesl)  aptiorem  esse  ad  progrediendum  ulterius,  quam  eum  qui  nil  nisi 
Scholae  placita  novit;  sed  quod  video  plurimos  ubi  psittacos  Gartesii  agere 
didicerunt,  nullo  difficultatum  superandarum  experimento  capto,  sibi  videri 
jam  conscendisse 

Edita  doctrina  sapientum  tenipla  serena; 
quo  nihil  magis  veris  profectibus  adversum  et  cum  generis  humani  damno 
conjunctum  est,  dum  praeclara  ingenia  (quae  passim  inter  Gartesianos 
agnosco,  nee  Autorem  responsionis  in  minimis  habeo)  a  vero  studiorum 
labore,  quo  augere  possent  scientias^  ad  frivolas  repetitiones  inanium 
placitorum  traducuntur. 

Quod  Gensuram  Reverendissimi  Episcopi  Suessionensis  attinet,  multa 
merito  admonuisse  mihi  videtur,  non  nego  tamen  alicubi  relictum  Carte- 
sianis  justae  defensionis  locum,  sed  efficacissimum  respondendi  genus  erit, 
audire  monentem,  inanem  sui  opinionem  deponere,  ineptum  et  litigiis 
natum  ac  saepe  in  republica  periculosum  sectae  Studium  abjicere,  praeclara 
veteruro  recentiorumque  inventa  Gartesii  meditationibus  adjungere;  Gar- 
tesium  non  transcribere  tantum,  sed  et  imitari,  et  (quod  ille  fecit)  adjicere 
aliquid  ad  humanas  opes,  longiusque  proferre  gradum,  cum  tam  multa 
agenda  restent,  ut  quae  Gartesius  vel  alii  fecere,  exigui  admodum  momenti 
hactenus  videantur. 


IX. 

Reflexions  sur  une  lettre  de  Monsieur  Lelbnlts  Perlte  h 
Monslenr  TAbb^  Nlcalse^  dans  laquelle  11  pretend  faire 
Yoir  que  les  prlnelpes  de  la  PUlosoplile  de  Monsieur 
Descartes  renferment  des  eonsequences  eontralres  h  la 

Religion  et  h  la  plet^. 

II  y  a  long-tems  quMI  semble  que  Mr.  Leihnits  veut  ^tablir  sa  repu- 
tation  sur  les  niines  de  celle  de  Mr/ Descartes ;  les  fragmens  quMl  a  tnis 
de  tems  en  tems  dans  le  Journal  de  France  en  sont  une  grande  preuve, 
et  la  liaison  particuliere  qu*il  a  faite  avec  les  ennemis  de  ce  Philosophe, 
qui  sont  ici  en  grand  nombre,  ne  pennet  pas  d*en  douter.  Mais  ce  qu'il 
y  a  de  surprenant;  c'est  que  depuis  si  long-tems  il  ne  se  seit  pas  trouv6 
un  seul  Disciple  de  Mr.  Descartes  qui  ait  entrepris  de  d^fendre  son  Mattre. 
Toutefois  mon  etonnement  a  cess6  lorsque  j^ai  apris  qu'on  n'a  gard^  le 
silence,  que  parce  qu^on  a  vü  que  tout  ce  que  Mr.  Leibnits  ^crivoit,  se 
detruisoit  de  lui-m6me,  et  que  ses  meilleurs  amis  publioient  hautement  quMl 
seroit  h  souhaiter  qu'un  si  grand  homme  voulüt  se  renfermer  dans  les 
Matbematiques  oü  11  excelle,  et  ne  pas  se  m6ler  de  la  Philosophie  oü  il 
n'a  pas  le  m^me  avantage.  Pour  moi  je  me  suis  tu  comme  les  autres, 
tandis  quUl  ne  s'est  agi  que  des  principes  de  la  Philosophie  de  Mr.  Des- 
cartes: mais  maintenant  qu'il  est  question  de  sa  religion,  je  crois  6tre 
Obligo  de  la  defendre,  non  en  elle-m^me,  car  eile  se  soutient  assez  par 
ses  propres  forces,  mais  contre  les  raisons  avec  lesquelles  Mr.  Leibnits 
Fattaque. 

Ges  raisons  sont  tir^es  d'une  lettre  que  Mr.  Leibnits  a  ^crite  ä  Mr. 
PAbb^  Nicaise  en  ces  tennes:  »Quoique  je  veuille  bien  croire  que  Mr.  Des- 
»cartes  ait  6t6  sincere  dans  la  profession  de  sa  religion,  neanmoins  les 
»principes  qu^il  a  pos6s  renferment  des  eonsequences  etranges,  auxquelles 


334  SeiBni}  gegen  2)e9carte9  unb  ben  (SarteflanUmud. 

»on  ne  prend  pas  assez  garde.  Apr^s  avoir  d^tourne  les  Philosophes  de 
»la  recherche  des  causes  ßnales,  ou,  ce  qui  est  la  m^me  chose,  de  la  con- 
»sideration   de   la   sagesse   divine   dans   Fordre  des  choses,  qui  ä  mon  avis 

))doit  ^tre  le  plus  grand  but  de  la  Philosophie,  il  en  fait  entrevoir  la  raison  ^ 

»dans  un  endroit  de  ses  principes,  oü  voulant  s'excuser  de  ce  quMl  semble  --^ 

»avoir   attribuö  arbitrairement   ä   la   mati^re    certaines   figures    et   certains  ^^s 

»mouvemens,    il   dit  qu^il   a   eu  droit   de   le  faire,   parce   que   la    matiere  -^^-e 

»prend  successivement  toutes  les  formes  possibles,  et  qu^ainsi  il  faut  qu^elle  ^^  ^e 

»soit  enfin   venue   ä  celle   quMl  a  suppos6e.     Mais  si  ce  qu^il  dit  est  vrai,  ^  M  a, 

»si  tout  possible  doit  arriver,  et  s'il  n'y  a  point  de  ßction,  quelque  absurde  — i^  ÄBe 

»et  indigne  qu'elle  soit,  qui   n'arrive   en  quelque  tems  ou  en  quelque  lieu  ^kl^^^u 
»de  rUnivers,    il  s^ensuit  qu'il   n'y  a  ni  choix  ni   providence,   que  ce  qui  mm  JM^^m^i 

»n'arrive  point  est  impossible,    et  que  ce  qui  arrive  est  n6cessaire,  juste 


»ment  comrae   Hobbes   et  Spinosa   le   disent  en  termes  plus  clairs:    aussiS^ 
»peut-on  dire  que  Spinosa  n'a   fait  que  cultiver  certaines  semences  de  la^^s-  M~     la 
»Philosophie  4e  Hr.  Descartes:    De  sorte  que  je  erois  qu'il   importe  effeo 


-so- 


es 

s 

es 


Si 


»tivement  pour  la  Religion  et  pour  la  piet^,  que  cetle  Philosophie  soi^  ^E^-^cwil 
»ch&ti^e  par  le  retranchement  des  erreurs  qui  sont  ro^l^es  avec  la  v6rit^ . . .  .^  —  •* 
II  paroii  par  les  termes  de  cette  lettre  que  Mr.  Leibnits  a  pour  bur  ^^^^  ^ul 
de  faire  voir  que  les  principes  de  Mr.  Descartes,  renferment  des  conse — ^^^-se- 
quences  dangereuses;  et  si  on  lui  demande  quelles  sont  ces  consequenoes"*"  ^^^^ 
c^est,  dit-il;  que  Mr.  Descartes  bannit  de  la  Philosophie  la  recherche  d 
causes  ßnales,  et  par  consequent  la  consideration  de  la  sagesse  divine  dans^ 
Fordre  des  choses.  Mais  de  quelle  Philosophie  Mr.  Descartes  bannit-il  les^^^ 
causes  finales?  Si  c^est  de  la  Philosophie  mofale,  il  a  tort:  car  tout  1^  ^K^  '^ 
bien  et  tout  le  mal  de  nos  actions  libres  depend  de  leur  fin.  Mais 
c*est  de  la  Philosophie  naturelle,  il  a  raison :  car  en  Physique  on  ne  de- 
mande pas  pourquoi  les  choses  sont,  raais  comment  elles  se  fotit.  11  n 
seroit  pas  moins  ridicule  de  demander  en  roorale  des  causes  efficien 
quUl  le  seroit  de  demander  en  Physique  des  causes  finales.  Mr.  Desca 
a  egalement  evit^  ces  deux  inconveniens :  il  a  banni  de  la  Physique  I 
causes  finales  dans  le  88.  art.  de  la  premiere  partie  de  ses  principes^ 
il  a  admis  ces  m^mes  causes  dans  la  morale,  au  3.  art.  de  la  3.  pari 
des  m6mes  principes.  II  n^est  donc  pas  vrai  que  Mr.  Descartes  ait  d^lou 
les  Philosophes  de  la  consideration  de  la  sagesse  divine,  ainsi  que  Mr. 

nitfi   1a    nPAt.Anrl 


Sci^ttt)  gegen  2)eecarte«  unb  ben  (SarteflanUmnB.  335 

Je  ne  crois  pas  que  Mr.  Descartes,  voulant  s'excuser  de  oe  qu'il  semble 
avoir  attribu^  arbitrairement  ä  la  maliere  certaines  figures  et  certains 
mouvemens,  ait  jamais  dii  qu'il  a  eu  droit  de  le  faire  parce  que  la  mallere 
prend  successivement  toutes  les  formes  possibles.  Si  Mr.  Descartes  a  dii 
cela  quelque  pari,  je  prie  Mr.  Leibnits  de  euer  l'endroit,  ei  de  soufrir 
cependant  qu^on  croye  que  Mr.  Descartes  n'a  jamais  propos^  une  teile 
chose,  parce  qu^on  auroit  pü  lui  objecter  avec  raison,  qu'il  est  vrai  que 
la  maiiere  viendra  enfin  ä  la  forme  quUl  suppose,  mais  qu^elie  n'y  est  pas 
encore  venue,  et  par  consequent  quMl  explique  les  choses  presentes  par  uu 
^yst^me  futur,  ce  qui  est  absurde.  Mr.  Descartes  n^a  jamais  enseign^  que  ' 
Ja  matiere  re^oive  successivement  toutes  les  formes  possibles:  il  a  dit  seule- 
^Dent  qu^elle  les  peut  recevoir,  comme  il  parott  par  Tarticle  803.  et  204. 
le  la  quairieme  partie  des  principes.  Or  si  Mr.  Descartes  ne  dii  pas  que 
maiiere  prend  successivement  toutes  les  figures  possibles,  mais  seulemeni 
u'elle  les  peut  prendre,  que  deviendront  toutes  les  cons^quences  que  Mr. 
I)nits  tire  de  la  fausse  doclrine  qu^il  altribue  ä  Mr.  Descartes?  Ppur 
lor-:s  il  ne  sera  plus  vrai  que  selon  Mr.  Descartes  tout  possible  doive  arriver, 
qfo'll  n'y  ait  ni  choix  ni  providence,  que  tout  ee  qui  n^arrive  pas  soit  im- 
po^B,siibIe,  que  tout  ce  qui  arrive  soit  necessaire;  il  ne  sera  pas  vrai  enfin 
cfu^  Mr.  Descartes  resseroble  ä  Hobbes  ni  ä  Spinosa:  ceux-ci  nient  absolu- 
m&K^tla  providence  divine  et  la  libert6  humaine;  au  contraire,  Mr.  Descartes 
eii^.^igne  expressement  dans  le  4.  art.  de  la  premiere  partie,  que  nous 
fermons  un  crime  de  penser  que  nous  eussions  jamais  ^16  capables  de  faire 
dUc^VKoe  diose  que  Dieu  ne  Teüt  auparavant  ordonn6e. 

Je  ne  dirai  pas  si  Spinosa  n'a  fait  que  cultiver  certaines  semences  de 

^    X^liilosophie  de  Mr.  Descartes,  ou  s^il  a  des  principes  qui  lui  soieni  pro- 

:  Mais  je  puls  bien  assurer  que  ces  deux  Philosophes  raisonneni  d^une 

iere  fort  differente,  ei  que  s'il  paroit  ä  Mr.  Leibniis  qu'il  y  a  quelque 

^^^Sonnit^  dans  leurs  opinions,  cela  ne  vient  pas  tant  de  la  chose  m^me, 

^^^      de   la   Causse   id^e  qu'il  a  con^ue   de  la  doctrine  de  Mr.  Descartes. 

^*^TOe  rien  n'esi  plus  capable   de   flötrir  un  Auieur  que    de   le   rendre 

^^^I>«ble  des  erreurs  des  auires,   rien  n'est  aussi  plus  ordinaire  ä  ceux 

^*^^    ont  dessein  de  d6crier  une  doctrine,  que  de  rejetler  sur  ses  principes 

^^    tmpiet^s  et  les   extra vagances  des  libertins.     C'est  une  injustice  qu'on 

^   ^^i%e  phis  d'une   fois  ä  Mr.  Descartes,   et  qu'il   semble  que  Mr.  Leibnils 

^^    fait  aujourd'hui,  ä  Toccasion  des  impiet^s  de  Spinosa;  il  est  vrai  n^an- 


336  Seihii)  gegen  2)e^arted  unb  bcn  (SarteftaniMitf; 

moins  qu^on  ne  le  peut  faire  moins  raisonnablement  qu'en  cette  rencontre, 
6tant  certain  quo  le  jour  n^est  pas  plus  different  de  la  nuit,  que  las  prin- 
cipes  de  Hr.  Descartes  le  sont  de  ceux  sur  lesquels  Spinosa  a  b^ti  son 
Systeme.  Cest  ce  que  le  P.  Lami  Benedictin  fait  voir  evidemment  dans 
la  refutation  du  Systeme  de  Spinosa  pag.  454. 

On  espere  que  Hr.  Leibnits  considerera  ces  raisons,  et  qu'y  ayant  fait 
Tattention  qui  est  necessaire,  il  aura  regret  d'avoir  attaqu6  la  Religion  et 
la  piet6  de  Hr.  Descartes,  sur  des  motivs  aussi  legers  que  ceux  qui  sont 
allegu^s  dans  sa  lettre. 


Reponse  aux  reflexlons  qui  se  trouyent  dans  le  23  Jour 
nal  des  S^ayans  de  eette  ann^e  tonchaut  les  eonseqnen 
de  quelques  endrolts  de  la  pUlosophle  de  des  Cartes. 

Honsieur  PAbb^  Nicaise  me  rendra  tousjours  temoignage,  que  ma  lettn 
qu'on  refute  n'a  pas  est^  ^crite  pour  le  public;  et  ce  fut  ä  Toccasion  d< 
ce  qu'il  me  fit  Thonneur  de  mander  sur  la  censure  reiter6e  de  M.  TEv^Ui 
d'Avranches  de  la  part  de  cet  illustre  Prelat,  que  je  mis  dans  ma  reponse 
entre  quantit^  d*autres  cboses,  ce  peu  de  lignes  dont  un  babile  et  zel^ 
partisan  de  M.  des  Cartes  a  est^  choqu6.  Lorsque  j'appris  qu'on  vouloi  J 
publier  cet  extrait  de  ma  lettre,  je  voulus  Fempecher,  mais  trop  tard.  Ci 
n^est  pas  que  ce  qu^il  y  a  ne  seit  vray  et  digne  de  remarque;  mais  c'et 
que  je  prevoyois  que  ceux  qui  me  croiroient  avoir  part  ä  cette  publicatioi 
le  pourroient  prendre  pour  une  insulte,  et  pourroient  me  soup^onner  d 
quelque  animosit^  contre  un  auteur  dont  j^ay  tousjours  admir6  le  meril 
et  contre  un  parti  oü  il  y  a  des  personnes  que  j'estime  et  honore,  et  qin. 
me  fönt  Phonneur  de  me  mettre  au  rang  de  leur  amis,  non  obstant 
diversit6  de  nos  opinions.  Cependant  j'avoue  de  ne  pas  entendre  le  bi 
de  celuy  qui  refute  ce  passage  de  ma  lettre,  et  le  public  en  m^me  tem] 
S^il  Tavoit  laiss^  dans  Tobscurit^  d^une  lettre  particüli^re,  il  n'auroii 
eu  besoin  de  prendre  la  peine  de  le  refuter.  Cela  seit  dit  sans  le  blai 
pour  cela,  et  sans  me  plaindre  de  son  proced^. 

On  m'accuse  de  vouloir  6tab1ir  ma   reputation  sur  la  rui 
de  Celle  de  H.  des  Cartes.    C'est  de  cela  que  j'ay  droit  de  me  plaindi 


»        Seibni)  gegen  !2)e0carte0  unb  ben  (Sartefioni^mit«.  337 

fiien  loin  de  vouloir  ruiner  la  reputation   de  ce  grand  homme,  je  trouve 

que  soQ  veritable  merite  n'est  pas   assez   connu,  parce  qu^on  ne  considere 

&t  n^imite  pas  assez  ce  quMI  a  eu  de  plus  excellent.    On  s'attache  ordinaire- 

tfient  aux   plus   foibles  endroits,    parce   quMls  sont  le  plus  ä  la  port6e  de 

o^ux  qui  ne  veulent  point  se  donner  la  peine  de  mediter  profondement  et 

v^^udroient  pourtanl  entendre   le   fond  des  choses.     G'est  ce  qui  fait,  qu*ä 

grand  regret,  ses  Seetateurs  n^adjoutent  presqüe  rien  ä  ses  d^couvertes, 

.  c'est  Teffect  ordinaire  de  Pesprit  de  secte  en  Philosophie.    Comme  toutes 

«s  veues  ne   tendent  qu'au  bien   public,  j^en   ay   dit   quelque  chose  de 

en  temps  pour  les  reveiller,  s^achant  bien  que  leur  penetration  les 

^Qeroit  bien  loin,  s^ils  ne  croyoient  pas  que  leur  maislre  avoit  assez  fait. 

3"   tousjours  declard  que  j^estime  infiniment  H.  des  Cartes:    II  y  a  peu 

genies  qui  approchent  du  sien,  je   ne  connois  qu'Archimede,  Gopemic, 

2ilei,    Kepler,   Jungius,   Messieurs  Hugens  et  Newton,    et  quelque   peu 

d'ai^jitres  de  cette  force;    on  pourroit  adjouter  Pythagore,  Democrite,  Piaton, 

A.i*mistote,    Suisset,    Cardan,    Gilbert,   Verulamius,    Gampanella,    Harvaeus, 

s.  Pascal,  et  quelques  autres.    11  est  vr^  cependant  que  M.  des  Cartes 

d'artifices,    pour  profiter  des  decou^ertes  des  autres  sans  leur  en 

oir  paroistre  redevable;  il  traitoit  des  excellens  homines  d'une  maniere 

et  indigne,  lors  qu'ils  luy  faisoient  ombrage,  et  il  avoit  une  ambition 

*^*^CÄesur6e  pour  s'eriger  en  chef  de  pdrti.     Mais  cela  ne  diminue   point  la 

l>^Äiü^   de    ses    pens^es.     Bien    loin    d'approuver  qu'on    nieprise    et   paye 

*  ^^^gratitude   le   vray   merite,    c'est  cela   que  je  blame   principalement   en 

"*-     cles  Cartes,  et  encor  plus  en  plusieurs  de  ses  Seetateurs,  dont  l'attache- 

"^^*^l  mal  entendu  ä  un  seul  auteur  nourrit  la  prevention  et  les  empeche 

^    l^rofiter   des  lumieres  de  tant  d*autres.     J'ay  coustume   de  dire  que  la 

*^*^losophie  Cartesienne   est   comme  FAntichambre  de  la  verit6,  et  qu'il  est 

*^'6oile  de  penetrer  bien  avant,  sans  avoir  pass6  par-lä:  mais  on  se  prive 

^    la  veritable  connoissance  du  fonds  des  choses,  quand  on  s'y  arresle. 

Quant  a  ce  peu  de  reputation  qu'on  me  fait  Fhonneur  de  m'accorder, 

^^    ^c  Tay  point  acquis  en  refutant  M.  des  Cartes,    et  je  n'ay  point  besoin 

^    ^e  moyen;  le  Droit,  FHistoire,  et  les  Lettres  y  ont  contribu6  avant  que 

y    song^  aux  Mathdmatiques.     Et  si   nostre  nouvelle   Analyse,    dont  j'ay 

****^l>f)s6   le    caicul,    passe    celle   de   M.  des  Cartes  autant   et   plus   que  la 

^^^Oe  passoit  les   methodes   precedentes,    la   sienne   ne   laisse  pas  de  de- 

^^r^er  tres  estimable,    quoyqu'il  ait  est^  necessaire ,   pour   le  progres  des 
^V.  22 


L 


338 


SeiBnt)  gegen  SDe^carte^  unb  ben  (Sartefiamdmu«. 


Sciences,    de  desabuser   ceux  qui  la  croyoient  suffire  ä  toul;    ce  qu*on  n'a 
pü  mieux  faire  qu^en   leur  proposant  des  problemes  beaux  et  altrayans, 
et  mörne  simples  pour  ceux  qui  en  scavent  1a  methode,    mais  que  pas  un 
des  Analystes  born^s  ä  ce  que  H.  des  Gartes  avoit  donn^  n^a  pü  r^soudre. 
^      On  adjoute  qu'il   est  surprenant  que  pas  un  Cartesien  ne 
m^a  repondu.    Mais  je  ne  veux  point  d'un  avantage  qui  ne  m^appartient 
pas.     On  trouvera  des  reponses  dans  les  Journaux  de  France,   et  de  Hol- 
lande, et  m^me  dans  celuy  de  Leipzig,    aussi  bien  que  mes  repliques;    et 
si  j*estois  homme  ä  faire  feste  de  ces  choses,  je  pourrois  remplir  un  volume 
des  lettres  qui  m'ont  est^   6crites  \ä  dessus  par  des  habiles  gens,    parmy 
lesquels  il  s^en  trouve  d'illustres  en  rang  et  en  merite.     J^avoue  de  bonne 
foy  de  n^avoir  point  s^ü  ce  que  Tauteur  de  ces  reflexions  m^apprend :  que 
mes    meilleurs    amis    publioient    hautement    quMl    seroit    ä 
souhaiter  que  je  voulusse   me   renfermer  dans  les  Hathema- 
tiques,  oü  il  dit  que  j'excelle,    et  ne  me  pas  m^Ier  de  la  Phi- 
losophie,   oü  je   n'ay  pas  le  m^me  avantage.     Asseur6ment  si  j( 
Tavois  S9Ü,  j^aurois  proßt^  de  4eur  avis,   en   les  priant  de   me  desabuser.. 
Cependant   je  ne  s^ay  sMI  a  eu  de  bonnes  inforroalions  de  leur  sentiment, 
et  je  doute  que  les  meilleurs  de  mes  amis  auroient  mieux  aim^  le  publiei 
hautement,    que    de  m'en  avertir  en   particulier.     Neantmoins  comme   ui 
ami  n'est  pas  tousjours  sur  ses  garäes,  je  ne  les  en  blamerois  point,  et  j« 
declare  tres  sincerement,  que  je  tiendray  ces  avertissemens  pour  une  marqm 
d^amiti^,   pourveu  qu'on  les  accompagne  de  quelque  chose  qui  me  puiss. 
instruire,  et  redresser.     Et  si  Fauteur  anonyme  des  reflexions,  qui  paroii 
tres  capable   de  me  donner  de  bons  avis^   en   vouloit  prendre   la  peini 
seit  en  public  ou  plustost  en  particulier  (afin  qu^il   ne  pense  point  que  ^ 
cherche  tant  ä  faire  du  bruit),  il  feroit  en  cela  comme  le  meilleur  de  m^- 
amis,   et  il  eprouveroit  ma  docilit6.     Je  pourrois   cependant   produire  d^ 
lettres  des  personnes  excellentes  et  celebres,    qui  ont  eu  de  la   peine 
souffrir  que  je  m'appliquois  aux  Mathematiques,  et  qui  me  conseilloient  -^ 
pousser   plustost   mes   meditations   de   Philosophie;    comme   il   y   en  a 
d'autres  en   plus  grand  nombre   et  de   plus  d^autorit^  qui  me  rappelloi« 
aux  raatieres  de  Droit  et  d^Histoire. 

Venons  maintenant  au   fonds  de  nostre   dispute.     Je   ne  suis  pas 
premier  qui  ait  b1am6  M.  des  Cartes  d'avoir  rejett6  la  recherche  des  cai» 
finales.    Outre  le  R.  P.  de  Malebranche,  fcu  M.  Boyle  Pa  fait  avec  beanoo 


e 

l> 
ier 

un 

je 
jue 


^ist 


8ei(iti}  gegen  2)e9carte9  unb  teil  (SartefiaQidmit«.  339 

de  zele  et  de  solidit^,   sans  parier  de  quantit^  d'auteurs  graves,   moder^s 

et  bien  intentionn^s,  et  qui  d'ailleurs  faisoient^  grand  cas  de  H.  des  Gartes. 

On  repond  icy:   qu'il  a  banni  les  causes  finales  de  la  Physique,   et  qu'il  a 

«u  raison  de  le  faire;    mais  qu'il  auroit  eu   tort,   s^il  les  avoit  bannies  de 

Ja  morale:  Gar  tout  le  bien  et  tout  le  mal  de  nos  actions  libres 

fiepend  de  leur  fin.     Gette  reponse  est  surprenante:    il  ne  s^agit  pas 

<le  nos  actions   libres  dont   il  est  bien  vray  qu^on  traite  dans  la  morale, 

mais  des  Actions  libres,  de  Dien  et  de  sa  sagesse,  qui  paroist  dans  Tordre 

^es  eboses  que  M.  des   Gartes  ne  devoit  point  negliger.     Et   la  reponse 

^ien  loin  de  Fexcuser  le  chargeroit,    s'il  estoit  vray,   que  selon   luy  les 

^^uses  finales  n^appartiennent  qu'ä  nos  actions  libres.     Mais  je  suppose  que 

^:;e  n'est  pas   le   sentiment  de   Tauteur  des  reflexions,    ni  celuy  de  M.  des 

hartes.     Gependant  son  silence  pouvoit  nuire  contre  son  intention.     11  ne 

"^ouloit  point  se.  servir  de  ce  moyen  pour  prouver  l'existence  de  Dieu ;   on 

^K^eut  Fexcuser  lä  dessus,  quoyque  plusieurs  Fayent  blam^  pour  cela :    mais 

S.I  n*a  pas  bien  fait  de  passer  par  tout  ailleurs  un  point  si  Important,   qui 

^devoit  estre  mis  en  usage  dans  quelque  endroit  de  ses  principes  de  Philo- 

»phie.     Si  Dieu  est  Tauteur  des  choses,   et  s'il   est  souverainement  sage, 

ne  s^auroit  assez   bien   raisonner  de  la  structure  de  TUnivers,    sans  y 

Claire  entrer  les  veues  de  sa  sagesse,    comme  on   ne   s^auroit  assez   bien 

■"^aisonner  sur  un  bastiment,  sans  entrer  dans  les  fins  de  TArchitecte.    J^ay 

^llegu^  ailleurs  un  excellenl  passage  du  Phedon  de  Piaton  (qui  est  le  Dia- 

logue    de  la   mort   de  Socrale]    oü   le   philosophe  Anaximandre,    qui   avoit 

pos^  deux  principes,    un  esprit   intelligent,    et  la  matiere,   est  blam^  pour 

ü'avoir  point  employ6  cette  intelligence  ou  sagesse  dans  le  progr^s  de  son 

ouvrage,  s^estant  content^  des  figures  et  des  mouvemens  de  la  matiere :  et 

c'est  justement  le  cas  de  nos  Philosophes  modernes  trop  materiaux. 

Mais  (dit  on)  en   Physique   on   ne   demaude   point   pourquoy 

les   eboses   sont,    mais  comment  elles  sont.     Je  reponds  qu*on  y 

demande  Tun  et  Tautre.    Souvent  la  fin  et  Tusage  fait  deviner  le  comment, 

parce   qu^en   connoissant  la  fin,   on  peut  mieux  juger  des  moyens.     Outre 

que  pour  expliquer  une  Machine,  on  ne  scauroit  mieux  faire,  que  de  pro- 

poser  son  but,   et  de  monstrer  comment  toutes  les  pieces  y  servent.     Cela 

peut  m^me  estre  utile  ä  trouver  Torigine  de  Pintention.    Je  voudrois  qu'on 

se  servit  de  cette  Methode   encor  dans  la  Medicine.     Le  corps  de  Fanimal 

est  une  Machine  en.  m^me  temps  Hydraulique,  pneumatique  et  pyrobolique^ 

22* 


340  ^eibtii)  gegen  2)e9carte9  ttnb  btn  $arte|iantfinn9. 

dont  le  but  est  d'entretenir  un  certain  mouvement;  et  en  monstrant  ce 
qui  sert  ä  ce  but  et  ce  qui  nuit,  on  feroit  coDnoistre  lant  1a  Physiologie 
que  la  Therapeutique.  Ainsi  on  voit  que  les  c^uses  finales  servent  en 
Physique,  non  seuleraent  pour  admirer  la  sagest  de  Dieu,  ce  qui  est  le 
principal,  mais  encor  pour  connoistre  les  choses  et  pour  les  inanier.  Tay 
monstr^  ailleurs,  que  tandis  qu^on  peut  encor  disputer  de  la  cause  effi- 
ciente  de  la  lumiere,  que  M.  des  Cartes  n^a  pas  ass6s  bien  expliqu^e^ 
comme  les  plus  intelligens  avouent  maintenant,  la  cause  finale  £»uffit  pour 
deviner  les  loix  qu^elle  suit :  car  pourveu  qu^on  se  figure,  que  la  nature  a 
eu  pour  but  de  conduire  les  rayons  d'un  point  donnö  ä  un  autre  point 
donn6  par  le  chemin  le  plus  facile,  on  trouve  adniirablement  bien  toutes 
ces  loix,  en  eniployant  seulenient  quelques  lignes  d'Analyse,  comme  j'ay 
fait  dans  les  Actes  de  Leipzig.  Hons.  Molineux  m^en  a  s^ü  bon  gr6  dans 
sa  Dioptrique,  et  il  a  fort  approuv6  la  remarque  que  j'avois  faite  ä  cette 
occasion  du  bei  usage  des  causes  finales,  qui  nous  eleve  ä  la  consideration 
de  la  Souveraine  Sagesse,  en  nous  faisant  connoistre  en  m6me  temps  les 
loix  de  la  nature  qui  en  sont  la  suite. 

L^Auteur  des  Reflexions  me  demande  Pendroit,  oü  M.  des  Cartes  dit 
que  la  matiere  re^oit  successivement  toutes  les  formes  dont  eile  est  capable. 
II  Ta  cherch6  artic.  203  et  204  de  la  quatrieme  partie  de  ses  principes. 
Hais  il  se  trouve  dans  l'article  47  de  la  3™*  partie.  J'en  mettray  les 
propres  paroles  en  latin  qui  est  Torginal.  L'auteur  marque  dans  le  Som- 
maire,  que  la  fausset^  de  ses  suppositions  h  Tdgard  de  Porigine  du  monde, 
ne  s^auroit  nuire,  et  pour  le  mieux  prouver  il  adjoute:  »Atque  omnino 
»parum  refert  quid  hoc  pacto  supponatur,  quia  postea  juxta  leges  naturae 
»est  mutandum.  Et  vix  aliquid  supponi  potest,  ex  quo  non  idem  effectus 
»(quanquam  fortasse  operosius)  per  easdem  naturae  leges  deduci  possit. 
»Cum  enim  earum  ope  materia  formas  omnes,  quarum  est 
»capax,  successive  assumat,  si  formas  istas  ordine  consideremus, 
»tandem  ad  illam  quae  est  hujus  mundi,  poterimus  devenire.«  On  peut 
juger  par  lä,  si  j'ay  impos6  ä  cet  auteur,  et  s^il  ne  dit  pas  positivement, 
non  seulement  que  la  matiere  peut  prendre,  mais  m^me  qu'elle  prend 
effeclivement,  bien  que  successivement,  toutes  les  formes  dont  eile  est 
susceptible,  et  qu^ainsi  il  Importe  peu  quelles  suppositions  qu'on  fasse.^ 
II  y  a  bien  ä  dire  contre  ce  raisonnement.  Pour  le  soutenir,  il  faudroilP^-i 
supposer,   que  le   m6me  estat  de  PUnivers  revient   tousjours  precisement^^ 


^ibnt)  gegen  2)e0carte«  unb  ben  (Sarteflanidmu9.  341 

apres  quelque  periode,  puis  qu^autremont,  prenanl  un  estat  du  monde  qui 
est  posterieur  en  effect  ä  un  autre,  on  n'en  s^auroit  jamais  deduire  celuyci, 
quand  m^ine  la   matiere  recevroit  toutes  les  formes  doDi  eile  est  capable. 
Mais   ces   periodes   enveloppent    d'autres    incohveniens,    d'aütani   qu'ainsi 
toutes  les  possibilit^s  infinies  devroieni  arriver  dans  cet  intervalle  periodique 
fiDi;    et  toute  Teternit^  ne   produiroit  plus  rien  de  nouveau.     Pour  dire 
aussi   avec  M.  des  Cartes,    qu^i  est   presque   iibre   de  supposer  ce  qu'on 
Teut,  ii  ne  suffiroit  pas  que  chaque  supposition  ou  hypothese  pourroit  enfin 
mener  ä  nostre  monde,  car  eile  pourroit  estre  si  eloign^e  et  le  passage  de  Tun 
^  Tautre  pourroit  eslre  si  long  et  si  difficiie,  qu'il  seroit  impossible  ä  Tesprit 
<le  rhomme  de   le  suivre   et  de  le  comprendre.     Mais  il  ne  s*agit  Icy  que 
^e  la  proposition  que  j'avois  allegu^e,  et  dont  j*avois  marqu^  les  estranges 
^onsequences :  car  si  tout  possible,  et  tout  ce  qu^on  se  peut  figurer,  quel- 
que  indigne  qu'il   seit,    arrive  un  jour,    si  toute  fable  ou  fiction  a  est6  ou 
^eviendra  histoire  veritable;  il  n^y  a  donc  que  necessit^,  et  point  de  choix, 
:Kiy   providence.     Et  c*est  de  quoy   l'auteur  des  reflexions   ne   disconvient 
^K>oint,  s^estant  seulement  inscrit  en  faux  contre  la  proposition  m^me,    quMl 
:m^e  trouvoit  point  dans  les  principes  de  Tauteur. 

Gependant  je   n*ay  garde  d'attaquer  la  Religion  et  la  Piet^  de  M.  des 

^Hartes,   comme  on  m'impute  Injustement.     J^avois  protest6  ä  Tencontre  en 

^^«rmes  expr^s;   car  une  doctrine   peut  estre  dangereuse,   sans  que  celuy 

^^ui  Tenseigne  ou  qui  la  suit,  en  remarque  et  en  approuve  les  consequences* 

^lÜependant   il   est   bon  de   les   faire  connoistre,    ä  fin  qu^on  se  donne  de 

^arde;    d'autant  quMl   paroist  effectivement  que  Spinosa  et  quelques  autres 

l.«s  en  ont  tir^es.     Car  il  y  a  des  esprits  dispos^s  ä  s^attacher  aux  plus 

sinauvais  endroits,  et  ingenieux  ä  en  tirer  les  plus  dangereuses  conclusions, 

<«Ie   n'aurois  point  parld  de  Spinosa,   si  j'avois  pens^   qu^on   publieroit  ce 

cjue  j^^crivois,  de  peur  qu^on  ne  crüt,  que  je  voulois  rendre  les  Cartesiens 

odieux,  s(achant  assez,  qu'on  leur  a  fait  du  tort  quelques  fois  par  un  zele 

Ynal    entendu.     Cependant,   puis  qu^on  a   voulu  relever  mes  paroles,    il  a 

ost6  necessaire  de  faire  voir  que  je  n'ay  rien  avanc^  sans  sujet.     Comme 

l^un   des  meilleurs  usages   de  la  veritable  Philosophie  et  particuli^rement 

\     de  la  Physique  est  de  nourrir  la  piet6,    et   de   nous  elever  ä  Dieu,  je  ne 

s^y  point  mauvais  gr^  ä  ceux  qui  m^ont  donn6  cette  occasion  de  m'expli- 

c|uer  d^une  maniere,  qui  pourra  peut  estre  donner  des  bonnes  impressions 

^  quelqu'un,  quoyque  j'eusse  souhait6  qu'on  Peut  fait  sans  m^attribuer  une 


\ 


\ 


342  SetBni)  gegen  2)e«€arte«  utib  ben  (SottepanUmu«. 

passion  et  une  partialit^  dont  peut  estre  peu  de  gens  sont  aussi  eioign^s 
que  moy.  Pour  exprimer  en  peu  de  mois  le  sentiment  que  j'ay  d*un 
auteur  dont  on  ra'aceuse  ä  tort  de  vouloir  ruiner  la  reputation  (ce  qui 
seroit  une  entreprise  aussi  injuste  qu^mpossible],  je  diray  que  celuy  qui 
ne  s^ait  pas  connoistre  Teminent  merite  de  des  Cartes,  n'est  pas  fort 
penetrant;  mais  qu^aussi  celuy  qui  ne  connoist  et  n'estime  que  luy,  et 
ceux  qui  le  suivent,  ne  fera  jamais  grande  chose. 


23eilagc. 


Unter  ben  8etbnt}tf(i^eti  ^a^ieren  ftnbet  fid^  folgenber  SSrtef.  ber  in  9ii[a|         ^9^^! 
2U  ber  t)orfte^enben  älfi^anblung  loa^rfd^einßd^  an  ben  {)eraudgeber  bed  Journal 
des  Sa  vants  gef daneben  tft: 

Monsieur 

J'avois  pris  la  libert6  de  vous  ^crire  dernierement  pour  deux  raisons; 
mais  ayant  appris  que  Fune  ne  peut  plus  avoir  lieu,  j'espere  que  vous 
prendr^s  Fautre  en  bonne  part.  Cependant  pour  redresser  oe  qui  pourroit 
toumer  ä  mon  prejudice,  j*ay  est6  oblig^  de  faire  TApologie  que  voiey, 
dont  je  vous  supplie  de  faire  part  au  public,  suivant  vostre  bont^  et  vosti 
equit^  ordinaire.  Je  me  flatte  que  vous  trouver^,  Monsieur,  comme  qu*il 
n'y  a  rien  que  de  modert,  et  qu'aussi  Messieurs  les  Cartesiens  mieux  in- 
form^s  me  feront  la  justice  de  croire,  que  je  n'ay  point  parl6  par  anii 
sit6  ny  par  ambition,  comme  on  m'impute,  mais  pour  le  bien  public,  ei 
que  je  n'attaque  point  la  piet^  de  M.  des  Cartes  non  plus  que  la  leur. 
Lorsque  je  croy  qu^on  peut  tirer  des  mauvaises  consequences  de  quelques 
endroits  des  Principes  de  cet  auteur,  j^ay  eu  sein  d^adjouter  des  eclair- 
cissemens ,  qui  auront  peutestre  quelque  utilit6 ,  car  je  ne  crois  pas  qu« 
des  simples  Apologies  ou  disputes  personnelles  doivent  charger  vostre  Jour- 
nal des  S^avans.  J^ay  partag^  ce  discours  cyjoint  en  deux,  parcequ'il  es^ 
trop  grand  pour  un  Journal.     Je  suis  etc. 

P.  S.  J'ose  aussi  vous  supplier  que  lors  qu^on  repliquera  peutesti 
contre  moy,  ou  en  des  rencontres  semblables  vous  vouli^s  avoir  la  bonl 
de  faire  marquer  mon  nom  seulement  par  les  lettres  initiales. 


Sct^nta  gegen  2)e^rted  unb  ben  (SactefianUmu«.  343 

Xu«  btefem  99rtefe  ergtebt  [xöf,  bag  Seibni),  gegen  beffen  SBiQen  ber  $rief 
4m  Sltcaife  berSffentUd^t  koorben  U)ar,  bie  Sartefianer,  barunter  namentlid^  bte  am 
ftanjöpfdjfen  ^ofe  fo  mSd^tigen  Sefuiten,  »ieberum  berfö^nen  tooüte.  —  Urfprüng* 
Ixdf  toaxtn  Seibntien«  R^flexions  tpeit  umfangreid(fer  enttoorfen.  !Dad  ^olgenbe 
cntl^alt  in  erfter  Raffung  bad,  toa^  er  in  bem  (e^ten  Xbfa^  ber  gebrudten  S(B« 
l^nblung  jufamntengebrSngt  f)aU 

li  *)  est  asseurö  que  Tabus  de  la  philosophio  nouvelle  fait  grand  preju- 
<lic6  ä  ia  piet^,  particulierement  en  quelques  pays,  oü  ces  dogmes  nou- 
"veaux  sont  fort  connus  non  seulement  des  doctes,  mais  generalement  de 
Mjous  ceux  qul  se  piquent  un  peu  d'esprit  et  de  curiosit^.  Car  comme  ils 
doDDent  moyen  aux  personnes  sans  6tude  de  parier  hardiment  de  toute 
^M)rte  de  matieres,  et  de  mepriser  les  maistres  et  les  docteurs  de  profession 
^ui  ont  passö  leur  vie  ä  mediter  et  ä  enseigner ,  on  voit  que  quantit6  de 
jjersonnes,  et  particulierement  les  jeunes  gens  ne  manquent  pas  de  donner 
lä  dedans.  Ce  qui  ne  seroit  pas  un  fort  grand  mal,  si  cette  libertö  de 
^hilosopher  qui  rejette  les  abstractions  et  rapporte  tout  ä  la  necessit^  de 
la  matiere,  et  ä  ce  qui  frappe  Fimagination,  ne  disposoit  quelques  fois  au 
Hbertinage,  outre  qu*elle  nuit  au  progr^s  des  scienceS;  en  accoustumant 
las  gens  au  babil  qui  n'aboutit  ä  rien,  au  lieu  d'une  meditation  utile. 

Gependant  ceux  qui  s'opposent  au  cours  de  ces  opinions,  ne  s'y  pren- 
Kient  pas  souvent  de  la  bonne  fa^on.  Car  ils  confondent  les  bonnes  d6- 
«::M>uvertes  des  modernes  avec  quelques  visions  entremel^es,  et  par  lä  ils  se 
fönt  tort  et  rendent  les  gens  opiniastres  dans  Ferreur,  en  combattant  aussi 
K3ien  ce  qui  est  clair  et  convainquant  que  ce  qui  est  faux  ou  douteux. 

Les  fondateurs  de  la  philosophie  moderne  sont  Bacon,  Galilei,  Kepler, 
d^assendi  et  des  Cartes.  Le  Chancelier  Bacon  fait  des  belles  reflexions  sur 
^.route  Sorte  de  doctrines  et  s'attache  principalement  ä  faciliter  les  ex- 
periences.  Galilei  a  commencd  la  science  du  mouvement  et  a  embelli 
1 'Astronomie  particulierement  dans  FHypothese  de  Copernic.  Et  on  luy  pcut 
joindre  Kepler  dont  les  suivans  ont  fort  profit6.  Gassendi  a  ressuscit6  les 
^B^ntimens  de  Democrite  et  d'Epicure,  que  des  Cartes  a  corrig^s  en  y 
joignant  quelques  opinions  d'Aristote  (touchant  le  plein  et  le  contenu],  et 
1  a  morale  des  Stoieiens. 

On  ne  peut  que  louer  le   dessein   de   ces  auteurs   d'expliquer   meca- 


*)  ^  fd^eint  i»om  iERanufcrt))t  ber  ?(nfang  3U  festen. 


344  Sfibnt)  gegen  2)e^arte9  unb  ben  (Sartefiani^mui. 

niquement  les  phenomenes  particuliers  de  la  nature,  et  de  s*y  opposer 
c^est  se  faire  tort:  aussi  bien  que  de  nier  la  pesanteur  et  le  ressort  de 
Tair,  et  plusieurs  autres  decouvertes  de  nos  temps. 

Mais  OD  ne  doit  pas  souffrir  que  nos  modernes,  pour  embellir  la  phy- 
sique  particuliere ,  nous  detniisent  la  nietaphysique,  et  nous  renversent  la 
morale  et  la  Theologie,   ä  quoy  il  semble  que  quelques  unes  de  leur  opi- 
nions  pourroient  porter.    Car  en  soutenant  que  les  verit^s  etefnelles  de  ta 
Geometrie  et  de  la  morale,  et  par  consequent  aussi  les  regles  de  la  justice, 
bont6  et  beautö  sont   PefTect  d'un   choix   libre  ou  arbitraire  de  la  volontö 
de  Dieu,  il  semble  qu'on  luy  oste  sa  sagesse  et  sa  justice  ou  plustost  Ten- 
tendement   et  la  volonte,    ne  laissant  qu'une  certaine  puissance  demesur^^ 
dont   tout  emane ,    qui   merite  phistost  le  nom  de  la  nature  que  celuy  d< 
Dieu;    car  comment  est  il  possible  que  son  entendement  (dont  Fobjet  soni 
les  vcrit^s  des  idees  enferm^es  dans  son  essence)    puisse   dependre  de 
volonte?   et  comment  peut  il  avoir  une  volonte  qui  n'a  pas  Fid^e  du  biei 
pour  objet,  mais  pour  son  effect? 

Et  en   bannissant  de   ta   physique   les  causes   finales   (outre  qu'on 
prive  par  lä  du  moyen  de  deviner  quelques  belies  verlies  qu^on   n'a  trou- 
vees   que   par  les   finales),    il   semble   que   c'est  en   vain   et  par   raanien 
d'acquit  qu'on  a  mis  en  avant  une   intelligence  souveraine,   si  au  Heu  d( 
Femployer;  on  ne  se  sert  que  de  la  necessit^  de  la  matiere,   et  si  au  liei 
de  dire  que  les  yeux  ont   est6   faits  pour  voir,    on  soutient  qu'on  ne  voir 
que  parce  qu'il  se  trouve  qu'on  a  des  yeux.     Ce  qui  cache  une   profaniU 
dangereuse.     L'effect  doit   estre   expliqu^   par  la  connoissance  de  la  cause  ^ 
la  quelle  estant  intelligente,  on  doit  joindre  la  consideration  des  fins  cju^ell^  '  -Jj 
a  eues  aux  instrumens  dont  eile  s'est  servie.     Cest  de   quoy  on   pourroi^^^ 

donner  de  beaux  exemples.  J 

f 
Soutenir   aussi   que   la   matiere    passe    successivement    par    toutes   le^^^j 

formes  possibles,    c^est   detruire   indirectement   la  sagesse  et  la  justice  d^^ 

Dieu,    car  si  tout  possible  existe   necessairement  en  son  temps,    Dieu 

fait  aucun   choix  du  bien   et  du  mal,    du  juste  et  de  Finjusle,    et  pa 

une  infinite  de  mondes,  il  y  en  aura  qui  seront  tout  ä  fait  renvers^s, 

les  bons  seront  punis  et  les  mauvais  recompens6s. 

Le  conseil  non  seulement  de  revoquer  tout  en  doute,   mais  m^me 
rejetter  comme   faux  ce  qui  est  douteux,    quoy  quMl   puisse   recevoir  u 


9ei(nt)  gegen  2)e9carte«  unb  ben  (Sartefiani^mu«.  ä45 

bo^ne  explication,  n^est  pas  necessaire  ä  la  decouverte  de  la  verit^,  et 
peut  estre  sujet  ä  de  grands  abus. 

Si  Tessence  de  la  maliere  consiste  dans  Tetendue,  il  n'y  a  pas  moyen 
d^expliquer  la  presence  reelle  dans  rEucharistie:  £t  quand  on  rejette  les 
formes  substantielles  et  accidentelles  ou  les  accidens  reels  qui  peuvent 
exister  sans  sujet,  on  tombe  dans  des  grands  inconveniens,  que  les  Theo- 
logiens  ont  evit^s  sagement,  en  niant  que  les  accidens  du  pain  doivent  estre 
attribu^s  au  corps  de  Jesus  Christ,  ä  fin  de  ne  pas  dire  qu'il  est  blanc, 
rond,  mince,  sujet  ä  plusieurs  imperfections  etc.  et  ä  fin  que  ce  ne  soit 
pas  une  petite  chose  blanche  et  ronde  qui  soit  Fobjet  de  Tadoration. 

11  me  semble  aussi  que  de  mettre  la  conciliation  du  libre  arbitre  et 
du  concours  de  Dieu  entre  les  choses  inexplicables ,  c^est  favoriser  la  ne- 
cessit^.  .  Et  cette  morale  Stoicienne  qu^on  ressuscite ,  qui  fait  de  necessit^ 
vertu  et  qui  met  toute  la  felicit^  dans  une  certaine  patience  par  force, 
n'est  pas  tout  ä  fait  la  m^me  avec  la  morale  Chrestienne. 

L^ambition  de  faire  une  secte  a  port^  quelques  fois  de  bons  esprits  ä 
avancer  des  nouveaut^s  choquantes  et  dangereuses.  Mais  par  lä  ils  entrent 
en  guerre  avec  les  autres  et  fönt  tort  aux  bonnes  choses  qu^ils  disent, 
comme  aussi  aux  verites  anciennes,  dont  ils  ^branlent  les  fondemens  dans 
Fopinion  des  hommes  amateurs  de  nouveaut^s. 

Les  hommes  ayant  la  teste  remplie  de  subtilit^s  creuses  et  sans  de- 
monstration,  et  se  battant  par  caprice  et  par  passion,  perdent  miserable- 
roent  le  temps  pretieux  qu^ils  pourroient  employer  ä  avancer  les  connois- 
sances  solides. 

Pour  couper  le  cours  de  cette  maladie,  il  seroit  temps  d'establir  les 
verites  anciennes,  aussi  bien  que  les  nouvelles  decouvertes  par  des  de- 
monstrations  si  exactes  qu'eiles  ne  puissent  plus  estre  6bran1^es.  Car 
toute  verit6  necessaire  dont  on  comprend  la  necessit6  peut  estre  reduite 
en  demonstration  sans  distinction  de  Mathematiques  ou  d^autres  sciences, 
et  si  eile  n*est  que  vraisemblable,  il  est  bon  de  demonstrer  cela  m6me  et 
d*estimer  en  quelque  fa^on  le  degr6  de  Papparence. 

Je  croy  de  pouvoir  donner  quelques  demonstrations  evidentes  pour 
rappeller  postliminio  Fancienne  philosophie,  entre  autres  je  puis  faire 
voir  que  la  substance  corporelle  ne  s^auroit  consister  dans  F^tendue,  et  qu*il 
faut  necessairement  quMl  y  ait  quelque  chose  qui  r^ponde  aux  ames  ou 
aux  formes  substantielles,    mais  les  philosophes  de  F^cole  ont  manqu6  en 


i 


346  Seibni)  g<gen  2)e«€artc«  unb  bett  <Sartcfiani9mu9. 

empioyani  leur  formes  ei  leur  qualii6s  (dont  la  connoUsaDce  est  imporUnte 
pour  la  metaphysique,  morale  ei  iheologie)  ä  expliquer  les  pbenomeoes 
particuliers  de  la  naiure,  oü  elles  ne  changent  rien. 

Cependant  je  puls  monsirer  aussi  qu'il  y  a  quelque  qualiiö  dans  la 
naiure  des  coq)s,  qu'on  peut  appelier  la  force,  qui  est  fort  differeote  du 
mouvement,  et  qu'elle  est  reelle,  au  Heu  que  le  mouvement  en  luy  m^me 
ne  Test  pas  tout  ä  fait;  item  que  Dieu  conserve  tousjours  dans  la  naturc 
la  mÄme  force,  mais  non  pas  la  m^me  quaniitö  de  mouvemeDt,  comme  des 
Cartes  et  autres  ont  erü,  dont  je  puls  donner  une  demonstration  fort  evidente 
et  fort  considerable.  Ce  qui  fait  voir  aussi,  pourquoy  les  loix  de  la  naiure 
que  les  Cartesiens  avancent,  sont  fausses  pour  la  pluspart. 

II  faut  avouer  que  M.  des  Cartes  a  est6   un  des  plus  grands  esprit3 
dont  on  aii  connoissance.     Mais  il  a  terni  ces  belies  qualit^s  par  une  am- 
bition  demesur^e  d'estre  chef  de  seete,  par  un  m^pris  intolerable  et  souvent 
mal  fond^  des  autres  et  par  des  artifices  eloign^s  de  la  sincerit6,  dont  il 
est  ais^  de   voir  des  marques;   et   les  applaudissemens  quW  luy  donna, 
l'ayant  rendu  irop  hardi  et  presque  lemeraire,  11  est  tomb6  dans  des  erreurs 
et  a   crü  d^avoir  decouvert  des  choses  dont  il  estoit  encor  bien  eloigne. 
Et  comme  sa  philosophie  mal  prise   va   faire  grand  tort  k  la  religion,  si 
eile   prend   le  dessus,   car  il  semble  qu^elle  mene  droit  aux  sentimens  de 
Splnosa,  qui  a  os6  dire  ce  que   des  Cartes  a  evit6  avec  soin,  on  a  sujet 
de  s'y  opposer.     C'est  pourquoy  je  loue  fort  le  zele  des  RR.  PP.  Jesuites 
qui  ont  crü  que  le   plus  seur  est  de  ne  se  pas  eloigner  sans  necessite  et 
Sans  demonstration  des  dogmes  receus  qui  souvent  Interessent  la  religion. 
Mais   il  faut  prendre  garde  de   ne  se  point  prostituer  en  combattant  les 
veritös  p^le  m61e  avec  les  erreurs  des  modernes.     C'est  en  quoy  il  semblo 
que  les  PP.  Rourdin,    Cazrö  et  autres   et  quelques  fois  encor  le  P.  Fabry, 
quoyque  tres  habile  homme,   ont    manque.     Un   des   plus  raisonnables  sur 
ce  sujet  a  est6   le  P.  des  Chales,   et  si  le  P.  Pardies  avoit  vecu,  il  auroU 
fait  quelque   chose  de   consequence,    car   Tair  de   Paris   avoit  corrig^   les 
Premiers  emportemens  de  Gascogne.    Je  ne  S9ay  si  le  P.  Rerthet  vit  encor, 
mais  je  s^ay  bien  quil  a  estö  des  plus  propres  ä  juger  librement  et  solido' 
ment  de  ces  matieres.    Mais  si  le  R™®  P.  de  la  Chaise,  confesseur  a  divinis 
du  roy  (qu'on  voit  bien  par  ce  qu'en  disent  deja  autres  fois  RR.  PP.  Fabry 
et  des  Chasles,    avoir   examin6  les  modernes  avec  beaucoup  d*equit6  digne 
des  lumieres  universelles  d'un  si   grand  bomme)  avoit  eu  le  loisir  de  s) 


Sciibni)  gegot  S>e«carted  unb  bcn  (SartcfianUmu«.  347 

arresier  assez,   cesi  xle  luy  qu'on  auroii  pü  atlendre  un  ouvrage  parfait 
d'une  Philosophie  demonstrative,  capable  d'effacer  las  novateurs. 

Corome  des  Cartes  passe  pour  un  oracle  parmy  nos  nouveaux  phiio- 
sophes  au  deJä  de  Fautos  epha  de  Pylhagore,  il  est  ä  propos  de  les  des- 
abuser;  en  efTect  ii  s'en  faut  beaucoup  qu'il  ait  donn6  dans  le  but.  li 
n^avoit  pas  encor  la  veritable  clef  de  i'art  d*inventer,  ou  bien  ii  ne  l'a 
point  decouverte  aux  autres.  II  ne  sert  de  rien  de  dire  qu'une  connois- 
sance  claire  et  distinete  est  une  marque  de  la  verit^,  quand  on  ne  donne 
point  des  marques  d'une  connoissance  distinete.  Car  on  peut  monstrer  que 
des  Cärtes  luy  m6me  a  erü  de  s^avoir  distinetement  ce  qu'il  ne  s^avoit 
en  aucune  fa^on,  et  de  se  rapporter  au  t^moignage  inferieur  de  son  id^e, 
c^est  s'exposer  aux  illusions.  11  ne  sert  de  rien  aussi  de  dire  que  pour 
diminuer  la  difficultö,  ii  faut  la  diviser  en  parties,  car  les  difficuU6s  sont 
de  certaines  jonctures  ou  articies,  et  quand  on  ne  les  s^ait  point,  on  fait 
mal  r^cuyer  tranchant,  et  on  les  dechire  au  lieu  de  les  diviser,  ce  qui 
est  augmenter  les  difficult^s,  bien  ioin  de  les  diminuer. 

Ceux  qui  sont  assez  entr^s  dans  Tinterieur  de  TAnalyse  et  de  la 
Geometrie,  s^avent  que  des  Cartes  n'a  rien  decouvert  de  consequence 
dans  PAlgebre,  la  specieuse  en  eile  m^me  estant  de  Viete,  les  resolutions 
des  Equations  cubiques  et  quarr^-quarr^es  estant  de  Scipion  du  Fer  et  de 
Louys  de  Ferrare,  la  genese  des  Equations  par  la  multiplication  des  Equa- 
tions egales  ä  rien  estant  de  Harriot  Anglois,  et  la  Methode  des  tangentes 
ou  de  Maximis  et  Minimis  estant  de  M.  Format,  de  sorte  quMl  ne 
luy  reste  que  d'avoir  appliquö  les  equations  aux  lignes  de  Geometrie  des 
degr^s  superieurs,  que  Viete,  prevenu  par  les  anciens  qui  ne  les  tenoient 
pas  pour  assez  geometriques,  avoit  neglig^s. 

U  est  oonstant  que  M.  des  Cartes  a  est6  un  des  plus  grands  Geometres, 
mais  on  fait  grand  tort  ä  Viete,  ä  Snellius,  au  P.  de  S.  Vincent  et  autres, 
si  on  les  m^prise  aupr^s  de  luy.  11  s'est  trouvd  que  des  Cartes  suivant 
sa  confiance  trop  ordinaire  s'est  precipite  assez  souvent  m^me  en  Geometrie, 
comme  lorsqu^il  a  crü  qu'il  estoit  impossible  de  trouver  la  proportion  des 
lignes  courbes  aux  droites,  qu^on  a  pourtant  decouverte  en  bien  des  ren- 
contres  apres  sa  mort,  et  lorsqu'il  a  prononc^  que  tous  les  problemes  de 
Geometrie  se  pouvoient  reduire  ä  des  equations  de  certains  degr^s,  ce  qui 
luy  a  ferm^  le  passage  ä  la  Geometrie  des  transcendantes.     On  voit  aussi 


348  ^ibni)  gegen  2)e«carte9  unb  bcn  (SarteflanUmu«. 

par  ses  lettres,  quUl  a  cberch6  en  vain  quelques  problemes  difficiles  dont 
]a  Solution  se  donne  par  des  methodes  qu'on  a  trouyees  d^puis. 

Wiilebrord  Snellius  avoit  decouvert  le  premier  les  loix  de  la  refraetion, 
et  en  avoit  donn^  la  dem9nstration  dans  un  ouvrage  Ms.  qui  subslste  encor. 
II  avoit  enseign^  assez  publiquement  cette  regle  ä  ses  ecoliers,  et  il  est 
difficile  que  des  Cartes  qui  estoit  assez  curieux  de  bonnes  choses  ne  Tait 
point  apprise  dans  le  long  sejour  qu'il  a  fait  en  Hollande.  II  ne  luy  estoit 
pas  difficile  aussi  de  decouvrir  la  propriet^  de  THyperbole,  apres  ce  que 
Kepler  en  avoit  dit  et  en  y  joignant  la  regle  de  Snellius.  Car  Kepler  ne 
scachant  pas  encor  la  regle  precise  des  refractions  n'avoit  garde  de  dire 
qu'elle  estoit  proprement  la  ligne  dioptrique,  qu^il  s^avoit  bien  devoir  estre 
hyperboliforme. 

II  y  a  bien  de  choses  ä  dire  ä  Tegard  de  sa  physique.  On  s^ait  assez 
qu'une  bonne  partie  de  sa  meteorologie  n^est  point  soutenable  et  entre 
autres  defauts,  quMl  n^a  pas  employ6  la  pesanteur  de  Tair,  qui  y  contribue 
tant,  comme  M.  Guerike  a  monströ.  II  a  tout  ä  fait  ignor^  la  nature  de 
toute  Sorte  de  sels,  des  mineraux  et  des  metaux.  M.  Stenon  fut  desabus^ 
du  Cartesianisme,  quand  il  decouvrit  combien  le  veritable  corps  humain 
est  different  de  rbomme  de  des  Cartes.  Les  tourbillons  sont  bien  pens^s, 
cependant  joignant  les  pens^es  de  Leucippus,  de  Jordanus  Brunus,  de 
Copemic,  de  Gilbert  et  de  Kepler,  il  ne  pouvoit  manquer  d'y  venir,  en 
traduisant  quelques  fois  les  expressions  de  certains  bons  auleurs  qui  par- 
loient  encor  le  language  des  qualit^s  en  la  langue  des  petits  corps,  sans 
faire  grand  changement  dans  les  pens6es,'^car  on  s^ait  que  M.  des  Cartes 
avoit  assös  lü  et  bien  plus  qu^il  ne  fait  semblant  d'avoir  fait. 

Le  mal  est  que  comme  il  donnoit  autrefois  un  defy  aux  Peripateticiens 
(dans  sa  lettre  au  Provincial  des  Jesuites)  leur  soutenant  qu^ils  ne  pour- 
roient  monstrer  Fexplication  d'aucun  phenomene  par  ce  qui  est  propre  ä 
la  Philosophie  peripateticienne,  on  pourroit  aussi  soutenir  que  le  Carte- 
sianisme  est  fort  sterile,  et  que  jusqu^icy  on  n^a  rien  decouvert  du  tout 
qui  puisse  estre  utile  aux  bommes  par  ce  qui  est  propre  ä  la  philosophie 
Cartesienne,  comme  par  exemple  par  le  premier  element,  par  les  globes 
du  second  dement,  les  parties  cannel^es,  et  semblables  fictions  dont  od 
n'apprendra  pas  si  tost  les  doses  pour  s'en  servir  dans  la  medicine  et  daDS 
les  arts,  au  lieu  qu^on  doit  aux  fondemens  que  Galilei  a  pos^s,  les  pendules, 
les  experienccs  de  l'air,  et  autres  connoissances. 


Sei(ni)  gegen  !S)e«carte9  unb  ben  <Sartefiani«mu9.  349 

J'ay  est^  souvent  surpris  de  voir  que  rinvention  Cartesienne  est  morte 
avec  M.  des  Cartes,  car  on  ne  voit  point  que  ses  sectateurs  fassent  autre 
chose  que  de  le  paraphraser,  car  de  faire  quelques  jolis  discours  ou  quel- 
que  bonne  reflexion,  ce  u'est  pas  ce  qu'on  appelle  une  decouverte.  Ordi- 
nairement  les  sectateurs  ex  professo  sont  capables  d^estre  inventeurs  et  par 
je  ne  s^ay  quel  malheur  je  ne  connois  aucune  invention  memorable  qui 
soit  d'aucun  de  ceux  qu'on  appelle  proprement  Cartesiens.  Aussi  les 
Society  Ou  Academies  d'Angleterre,  de  France  et  dltalie  temoignent  beau- 
coup  d^eloignement  de  cet  Esprit  de  secte,  et  fönt  profession  de  demander 
des  demonstrations  ou  experiences. 

Je  conclus  qu'il  est  important  de  desabuser  les  horomes  des  opinions 
dangereuses  ou  inutiles,  de  retablir  la  reputation  de  la  philosophie  de 
S.  Thomas,  et  de  tant  d^autres  habiles  gens  dont  les  meditations  que  les 
esprits  populaires  decrient,  ont  plus  de  solidit6  qu'on  ne  pense,  de  faire 
cesser  cette  manie  des  sectes  et  qui  tendent  ä  renverser  les  dogmes  bien 
fond^s  par  quelques  nouvelles  expressions  ou  opinions  avanc^es  recemment, 
et  d^etablir  enfin  des  Elemens  demonstratifs  et  tout  h  fait  rigoureux  ä  la 
fa^on  des  Geometres,  qu^on  puisse  enseigner  seurement  dans  les  6coles,  et 
employer  utilement  dans  la  vie  humaine.  Et  a  mon  avis  les  RR.  PP. 
Jesuites  sont  les  plus  capables  de  donner  ce  bien  au  genre  humain. 

Je  croy  qu^on  y  pouvoit  contribuer  considerablement  en  monstrant  une 
methode  dont  on  peut  demonstrer  tant  par  un  raisonnement  necessaire  par 
avance  que  par  Texperience  efTective  de  quelques  essais,  qu^elle  y  meneroit 
indubitablement ;  mais  pour  venir  ä  Texecution  entiere  d'un  ouvrage  de 
«etto  force  qui  seroit  plustost  grand  que  long,  il  faudroit  que  plusieurs 
personnes  tres  capables  y  püssent  concourir  d'une  maniere  bien  concert^e 
et  sans  advection(?)  de  quelque  autorit^;  ce  qu'on  peut  attendre  le  mieux 
des  membres  d'une  fleurissante  compagnie. 


Animadyersiones  in  partem  generalem  Prlndpio 

Cartesianomm. 

93or(emerfung.  !2)ed  beffem  SSerftSnbmffe^  tpegen  mag  ker  3n: 
etnjetnen  Sirtlfct  ber  bctbcn  erften  SBüdjfcr  ber  Principia,  n>lc  i^n  ^De^carti 
aufgefteQt  l^at,  ^ter  totau^gefd^idt  loerben. 

Pars   prima. 
De  principiis  cognitionis  humanae. 

Index  articulorum. 

4.  Veritatem  inquirenti,  semel  in  vita  de  omnibus,   quantum  fieri   pot< 
dubitandum. 

2.  Dubia  etiaiD  pro  falsis  habenda. 

3.  Hanc  interim  dubitationem  ad  usum  vitae  non  esse  referendam. 

4.  Cur  possimus  dubitare  de  rebus  sensibilibus? 

5.  Cur  etiam  de  Mathematicis  demonstrationibus? 

6.  Nos  habere  liberum  arbitrium,  ad  cohibendum  assensum  in  dubiii 
ad  errorem  vitandum. 

7.  Non  posse  a  nobis  dubitari,   quin  existamus,   dum  dubitamus,  at 
esse  primum  ordine,  quod  philosophando  cognoscimus. 

8.  Distinctionem  inter  animam  et  corpus,   sive  inter  rem  cogitantem 
poream  hinc  agnosci. 

9.  Quid  Sit  cogitatio. 

4  0.  Quae  simplicissima  sunt  et  per  se   nota,   definitionibus  logicis  obj 
reddi;  et  talia  inter  cognitiones  studio  acquisitas  non  esse  numerai 
4  4.  Quomodo  mens  nostra  notior  sit  quam  corpus. 

42.  Cur  non  omnibus  aeque  innotescat. 

43.  Quo  sensu  reliquarum  rerum  cognitio  a  Dei  cognitione  dependeat. 

44.  Ex  eo,   quod  existentia  necessaria  in   nostro  de  Deo  conceptu  cont 
recte  concludi,  Deum  existere. 

4  5.  Non   eodem  modo   in  aliarum  rerum  conceptibus  existentiam  neces 
sed  contingentem  dumtaxat  conti neri. 

46.  Praejudicia  impedire,   quominus  ista  necessitas  existentiae  Dei  ab  o 
clare  cognoscatur. 

47.  Quo  cujusque  ex  nostris  ideis  objectiva  perfectio  major  est,  eo  ejus  < 
esse  debere  majorem. 

48.  Hinc  rursus  concludi,  Deum  existere. 


Seibni)  gegen  !S)e«carte«  unb  ben  (SartefianUmu«.  351 

49.  Btsi  Dei  naturam  non  comprehendamus,  ejus  tarnen  perfectiones  omni  alia 

re  clarius  a  nobis  cognosci. 
20.  Nos  non  a  nobis  ipsis,  sed  a  Deo  factos,  eumque  proinde  existere. 

24.  Existentiae  nostrae  durationem  sufficere  ad  existentiam  Dei  demonstrandam. 

22.  Ex  nostro  modo  existentiam  Dei  cognoscendi,  omnia  ejus  attributa  naturali 
ingenii  vi  cognoscibilia  simul  cognosci. 

23.  Deum  non  esse  corporeum,  nee  sentire  ut  nos,  nee  volle  malitiam  peccati. 
tk,  A  Dei  cognitione  ad  creaturarum  cognitionem  perveniri,    recordando  eum 

esse  infinitum,  et  nos  finitos. 

25.  Credenda  esse  omnia,  quae  a  Deo  revelata  sunt,  quamvis  captum  nostrum 
excedant. 

26.  Nunquam  disputandum  esse  de  infinito,  sed  tantum  ea,  in  quibus  nullos 
fines  advertimus,  qualia  sunt  extensio  mundi,  divisibilitas  partium  materiae, 
numerus  stellarum  etc.  pro  indefinitis  habenda. 

27.  Quae  differentia  sit  inter  indefinitum  et  infinitum. 

28.  Non  causas  finales  renim  creatarum,  sed  efficientes  esse  examinandas. 

29.  Deum  non  esse  erronim  causam. 

30.  Hinc  sequi,  omnia  quae  clare  percipimus,  vera  esse,  ac  tolli  dubitationes 
ante  recensitas. 

14.  Errores  nostros,  si  ad  Deum  referantur,  esse  tantum  negationes;  si  ad  nos, 

privationes. 
32.  Duos  tantum  in  nobis  esse  modos  cogitandi,  perceptionem  scilicet  intellectus, 

et  operationem  voluntatis. 

83.  Nos  non  errare,  nisi  cum  de  re  non  satis  percepta  judicamus. 

84.  Non  solum  intellectum,  sed  etiam  voluntatem  requiri  ad  judicandum. 

85.  Hanc  illo  latius  patere,  erronimque  causam  inde  esse. 

36.  Errores  nostros  Deo  imputari  non  posse. 

37.  Summam  esse  hominis  perfectionem,  quod  agat  libere,  sive  per  voluntatem, 
et  per  hoc  laude  vel  vituperio  dignum  reddi. 

88.  Esse  defectum  in  nostra  actione,  non  in  nostra  natura,  quod  erremus;  et 
saepe  subditorum  culpas  aliis  dominis,  nunquam  autem  Deo  tribui  posse. 

39.  Libertatem  arbitrii  esse  per  se  notam. 

40.  Gertum  etiam,  omnia  esse  a  Deo  praeordinata. 

44.  Quomodo  arbitrii  nostri  libertas  et  Dei  praeordinatio  simul  concilientur. 

42.  Quomodo,   quamvis  nolimus  falli,  fallamur  tamen  per  nostram  voluntatem. 

43.  Nos  nunquam  falli,  cum  solis  clare  et  distincte  perceptis  assentimur. 

44.  Nos  semper  male  judicare,  cum  assentimur  non  clare  perceptis,  etsi  casu 
incidamus  in  veritatem;  idque  ex  eo  contingere,  quod  supponamus,  ea 
fuisse  antea  satis  a  nobis  perspecta. 

45.  Quid  Sit  perceptio  clara,  quid  distincta. 

46.  Exemplo  doloris  ostenditur,  claram  esse  posse  perceptionem,  etsi  non  sit 
distincta;  non  autem  distinctam,  nisi  sit  clara. 

47.  .Ad  primae  aetatis  praejudicia  emendanda  simplices  notiones  esse  conside- 

randas,  et  quid  in  quaque  sit  darum. 

48.  Omnia  quae  sub  perceptionem  nostram  cadunt,  spectari  ut  res  rerumve 
affectiones,  vel  ut  aeternas  veritates;  et  rerum  enumeratio. 

49.  Aeternas  veritates  non  posse  ita  numerari,  sed  nee  esse  opus. 

50.  Eas  clare  percipi,  sed  non  omnes  ab  omnibus,  propter  praejudicia. 

54.  Quid  Sit  substantia:  et  quod  istud  nomen  Deo  et  creaturis  non  conveniat 
univoce. 


352  Setbnt^  gegen  !Z)e9carte9  unb  bett  (Sarte|iam9mu9. 

52.  Quod  menti  et  corpori  univoce  conveniat,  et  quomodo  ipsa  cognoscantur. 

53.  Cujusque  substantiae  unum  esse  praecipuum  attributum:   ut  mentis,   cogi- 
tatio:  corporis,  extensio. 

54.  Quomodo  ciaras  et  distinctas  notiones  habere  possimus,    substantiae  cogi- 
tantis,  et  corporeae,  item  Dei. 

55.  Quomodo  duratto,  ordo,  numerus,  etiam  distincte  intelligantur. 

56.  Quid  sint  modi,  qualitates,  attrtbuta. 

57.  Quaedam  attributa  esse  in  rebus,   alia  in  cogitatione.     Et  quid  duratio  et 
tempus. 

58.  Numerum  et  universalia  omnia  esse  tantum  modos  cogitandi. 

59.  Quomodo  universalia  fiant;   et  quae  sint  quinque  vulgata:    genus,   species, 
differentta,  proprium,  accidens. 

60.  De  distinctionibus,  ac  primo  de  reali. 
64.  De  distinctione  modali. 

62.  De  distinctione  rationis. 

68.  Quomodo  cogitatio   et  extensio  distincte  cognosci  possit,  ut  coDstituentes 
naturam  mentis  et  corporis. 

64.  Quomodo  etiam  ut  modi  substantiae. 

65.  Quomodo  ipsarum  modi  sint  etiam  cognoscendi. 

66.  Quomodo  sensus,  affectus  et  appetitus  clare  cognoscantur,  quamvis  saepe 
de  iis  male  judicemus. 

67.  In  ipso  de  dolore  judicio  saepe  nos  falli. 

68.  Quomodo  in  istis  id  quod  clare  cognoscimus,  ab  eo,  in  quo  falli  possumus, 
Sit  distinguendum. 

69.  Longe  aliter  cognosci  magnitudinem,  figuram  etc.  quam  colores,  dolores  etc. 

70.  Nos  posse  duobus  modis  de  sensibilibus  Judicium  ferre,  quorum  uno  errorem 
praecavemus,  alio  in  errorem  incidimus. 

74.  Praecipuam  errorum  causam  a  praejudiciis  infantiae  procedere. 

72.  Alteram  errorum  causam  esse,  quod  praejudiciorum  oblivisci  nequeamus. 

78.  Tertiam  causam  esse,   quod  defatigemur  ad  ea ,  quae  sensibus  praesentia 

non  sunt,   attendendo:    et  ideo  assueti  sumus,   de  illis  non  ex  praesenti 

perceptione,  sed  ex  praeconcepta  opinione  judicare. 

74.  Quartam  causam  esse,  quod  conceptus  nostros  verbis  quae  rebus  aceurate 
non  respondent,  alligemus. 

75.  Summa  eorum,  quae  observanda  sunt  ad  recte  philosophandum. 

76.  Auctoritatem  divinam  perceptioni  nostrae  esse  praeferendam ;  sed  ea  seclusa 
non  decere  philosophum  aliis  quam  perceptis  assentiri. 

Pars  secunda. 

De  principiis  rerum  materialium. 

4.  Quibus  rationibus  rerum  materialium  existentia  certo  cognoscatur. 

2.  Quibus  etiam  cognoscatur,   corpus  humanum  menti  esse  arcte  conjunctum. 

3.  Sensuum   perceptiones ,    non  quid   revera  sit   in   rebus,    sed  quid  humane 
composito  prosit  vel  obsit,  docere. 

4 .  Naturam  corporis  non  in  pondere,  duritie,  colore  aut  similibus,  sed  in  sola 
extensione  consistere. 

5.  Praejudicia  de  rarefactione  et  de  vacuo  hanc  corporis  naturam  obscurio- 
rem  facere. 

6.  Quomodo  fiat  rarefactio. 


Mhm\  gegen  !l)edcarte9  unb  ben  (Sartefianidmu«.  35$ 

7.  Eam  non  posse  ullo  alio  modo  intelligibili  explicari. 

8.  Quantitatem  et  numerum  differre  tantum  ratione  a  re  quanta  et  numerata. 

9.  Substantiam  corpoream,  cum  a  qoantitate  sua  distinguitur,  confose  concipi 
tanquam  incorpoream. 

0.  Quid  Sit  spatium,  sive  locus  internus. 

4.  Quomodo  in  re  non  differat  a  substantia  corporea. 
2.  Quomodo  ab  eadem  differat  in  modo,  quo  concipitur. 
13.  Quid  Sit  locus  externus. 
h.  In  quo  differant  locus  et  spatium. 

5.  Quomodo  locus  externus  pro  superficie  corporis  ambientts  recte  sumatur. 
.  Repugnare  ut  detur  vacuum,  sive  in  quo  nuUa  plane  sit  res. 

7.  Yacuum  ex  vulgi  usu  non  excludere  omne  corpus. 

8.  Quomodo  emendandum  sit  praejudicium  de  vacuo  absolute  sumto. 

9.  Ex  his  ea  confirmari,  quae  de  rarefactione  dicta  sunt. 

20.  Ex  his  etiam  demonstrari,  nullas  atomos  dari  posse. 

21.  Item  mundum  esse  indefinite  extensum. 

22.  Item  unam  et  eandem  esse  materiam  coeli  et  terrae,  ac  plures  mundos 
esse  non  posse. 

23.  Omnem  materiae  variationem,  sive  omnem  ejus  formarum  diversitatem 
pendere  a  motu. 

24.  Quid  Sit  motus  juxta  vulgarem  sensum. 

25.  Quid  Sit  motus  proprio  sumtus. 

26.  Non  plus  actionis  requiri  ad  motum,  quam  ad  quietem. 

27.  Motum  et  quietem  esse  tantum  diverses  modos  corporis  moti. 

28.  Motum  proprie  sumtum  non  referri,  nisi  ad  corpora  contigua  ejus  quod 
movetur. 

29.  Nee  referri  nisi  ad  ea  corpora  contigua,  quae  tanquam  quiescentia 
spectantur. 

80.  Cur  ex  duobus  corporibus  contiguis  quae  separantur  ab  invicem,  unum 
potius  quam  aliud  moveri  dicatur. 

31.  Quomodo  in  eodem  corpore  innumeri  diversi  motus  esse  possint. 

32.  Quomodo  etiam  motus  proprie  sumtus,  qui  in  quoque  corpore  unicus  est, 
pro  pluribus  sumi  possit. 

33.  Quomodo  in  omni  motu  integer  circulus  corporum  simul  moveatur. 

34.  Hinc  sequi  divisionem  materiae  in  particulas  revera  indefinitas,  quamvts 
eae  nobis  sint  incomprehenstbiles. 

35.  Quomodo  fiat  ista  divisio;  et  quod  non  sit  dubitandum,  quin  fiat,  etsi  non 
comprehendatur. 

36.  Deum  esse  primariam  motus  causam,  et  eandem  semper  motus  quantitatem 
in  universo  conservare. 

37.  Prima  lex  naturae:  quod  unaquaeque  res  quantum  in  se  est,  semper  in 
eodem  statu  perseveret :  sicque  quod  semel  movetur,  semper  moveri  pergat. 

38.  De  motu  projectorum. 

39.  Altera  lex  naturae:  quod  omnis  motus  ex  se  ipso  sit  rectus,  et  ideo  quae 
circulariter  moventur,  tendere  semper,  ut  recedant  a  centro  circuli  quem 
describunt. 

40.  Tertia  lex:  quod  unum  corpus,  alteri  fortiori  occurrendo,  nihil  amittat  de 
suomotu;  occurrendo  vero  minus  forti,  tantum  amittere,  quantum  in  illud 
transfert. 

41.  Probatio  prioris  partis  hujus  regulae. 

IV.  n 


354  2eibnt)  gegen  !2)e«€arte9  unb  ben  (Sartefiantdmud. 

43.  Probatio  posterioris  partis. 

48.  lo  quo  consistat  vis  cujusque  coq>oris  ad  agendum  vel  resistendum. 

44.  Motum  non  esse  wotui  coatrarium,  sed  quieti;  et  determinaUonein  in  unam 
partem  determinationi  in  partem  oppositam. 

45.  Quomodo  possit  determinari,    quantum  cujusque  corporis  motus  mutetur 
propter  aliorum  corporum  occursum,  idque  per  regulas  sequentes. 

46—52.  Prima  —  Septima. 

53.  Hamm  regulanim  usum  esse  difficilem,  propterea  quod  unumquodque  cor- 
pus a  roultis  simul  tangatur. 

54.  Quae  sint  corpore  dura,  quae  fluide. 

55.  Durorum  partes  nuUo  alio  glutino  simul  jungi,  quam  earum  quiete. 

56.  Fluidorum  particulas  aequali  vi  versus  omnes  partes  moveri:  et  corpus 
durum,  in  fluide  existens,  a  minima  vi  posse  determinari  ad  motum. 

57.  Ejusdem  rei  demonstratio. 

58.  Si  quae  fluidi  particulae  tardius  moveantur,  quam  corpus  durum  in  eo 
existens,  illud  hac  in  parte  fluidi  rationem  non  habere. 

59.  Corpus  durum,  ab  alio  duro  impulsum,  non  omnem  suum  motum  ab  eo 
mutuari,  sed  partem  eiiam  a  fluide  circumjacente. 

60.  Non  posse  tarnen  ab  isto  fluide  majorem  celeritatem  acquirere,  quam 
habeat  a  duro,  a  quo  impulsum  est. 

61.  Cum  corpus  fluidum  totno^i  simul  versus  aliquam  partem  fertur,  necessario 
secum  deferre  corpus  durum,  quod  in  se  continet. 

63.  Dum  corpus  durum  a  fluide  sie  defertur,  non  idcirco  moveri. 

63.  Cur  quaedam  corpore  tarn  dura  sint,  ut  quamvis  parva,  non  facile  manibus 
nostris  dividantur. 

64.  Non  alia  principia  in  Physica,  quam  in  Geometria  vel  in  Mathesi  abstracta 
a  me  admitti,  nee  optari,  quia  sip  omnia  naturae  phaenomena  explicantur, 
et  certae  de  iis  demonsfi*ationcs  dari  possunt. 


IN  PARTEM  PRIMAM. 

Ad  articulum  (1).  Quod  de  omnibus  in  quibus  vel  minimum  est 
incertitudiDis  dubitandum  a  Cartesio  dicitur,  praestabat  hoc  meliore  atque 
expressiore  praecepto  complecti:  cogitandum  esse  quem  quodque  assensus 
aut  dissensus  gradum  mereatur ;  vel  simplieius  inquirendum  esse  in  cuju^ 
que  dogmatis  rationes.  Ita  cessassent  de  dubitatione  Cartesiana  vitiliti- 
gationes.  Sed  fortasse  autor  maluit  irapaSoEoXoYstv,  ul  torpentem  lectorem 
novitate  exciiaret.  Vellem  autem  praecepti  ipse  sui  meminisset,  vel  potius, 
ut  veram  ejus  vim  coneepisset  animo.  *)  Rem  reique  usum  optime  expla- 
nabimus  oxemplo  Geometraruro.     Constat  esse  apud  eos  Axiomata  et  Postu- 


*j  3m  Original  ftnbet  ßc^  ^ier  ber  Bufa^:  tunc  cum  ipse  dogmata  sua  produxit. 


8eiBnt)  gegen  3)e9carted  unb  ben  (Sarteflant^mud.  355 

lata,  quornm  Verität!  reliqua  iimituntur.  Haec  admittimus,  tum  quod  statim 
satis  faciunt  animo,  tum  quod  infinitis  experimentis  comprobantur,  et  tarnen 
iuteresset  ad  perfectionem  scientiae  ut  demonstrarentur. .  Hoc  olim  aggressi 
sunt  in  nonnullis  Apolionius  et  Proclus,  nuper  Robervallius.  *)  £t  sane 
quemadmodum  demonstrare  Euclides  voluit  Trianguli  duo  latera  simul^) 
«sse  tertio  majora  (quod  ut  quidam  veterum  jocabatur,  etiam  asini  norunt 
recta,  non  per  ambages  ad  pabulum  tendentes),  quia  sci]icet  volebat  veri- 
Aates  Geometricas  non  imaginibus  sensuum  sed  rationibus  uiti,  ita  poterat 
^uoque  demonstrare  duas  rectas  (quae  productae  non  coincidunt)  unicuro 
Tantum  punctum  commune  habere  posse,  si  bonam  rectae  definitionem 
mbuisset.  Et  magnum  ego  usum  demonstrationis  axiomatum  esse  scio  ad 
'eram  analyticen  seu  artem  inveniendi.  Itaque  si  voluisset  Cartesius  id 
Jtequi,  quod  in  praecepto  ejus  Optimum  est,  debuisset  elaborare  in  de- 
s^oonstrandis  principiis  scientiarum,  et  agere  in  Philosophia,  quod  Proclus 
^^^3/ebat  in  Geometria,  ubi  minus  necesse  est.  Sed  nostro  autori  potius 
^ msvRm  alicubi  est  applausum  quam  certitudinem  habere.  Nee  reprehende- 
'^ncM  verisimilitudine  subinde  contentum,  nisi  ipse  tanta  professione  severi- 
mt.m^  animos  erexisset :  Euclidem  vero  quaedam  sine  probatione  assumentem 
3p^:K~ebendo  multo  minus, **'^)  qui  vel  id  praestitit,  ut  sciamus  paucis  hy- 
^t..fcMesibus  admissis,  caetera  tuta  atque  adeo  jam  fide  illis  paria  esse;  cui 
Je  aiiquid  si  fecissent  Cartesius  aut  alii  Philosophi,  non  laboraremus. 
Le  hoc  Sceptici  quoque  sibi  dictum  putare  debent,  qui  scientias  eo 
textu  contemnunt,  quod  principiis  non  demonstratis  passimf)  utuntur. 
contra  potius  Geometras  iaudandos  censeo,  quod  his  velut  paxillis 
^^**-^^Äininaverunt  scientiam,  artemque  repererunt  progrediendi ,  atque  ex 
^^^^^^iis  tam  multa  ducendi;  nam  si  voluissent  differre  theorematum  aut 
^^^^^=>]ematum  inventiones,  dum  omnia  axiomata  et  postulata  demonstrata 
^^^^scnt,  fortasse  nuUam  hodie  Geometriam  haberemus. 

Ad  artic.   [Vj.     Caeterum   non  video  quid   prosit  dubia  habere  pro 


*)  Sm  Ortgmal  geSnbert :  Hoc  aggressi  sunt  olim  Apolionius  et  Proclus,  nuper  Rober- 
^Mlius,  unb  ba)U  ber  dufa^  gemacht:    Proclusque  ipsios  in  eam  rem  Thaletis  Milesii  ten- 
^mioa  affert. 

*^)  3i|t  Original  jugefe^t:  sumta. 

*^)  3m  Original  ^eigt  biefe  ^Stelle:  Sed  illi  polius  visum  est  plausibiliora  scribere  etsi 
minus  certa ;  quod  nee  adeo  reprehenderem  nisi  ipse  tanta  professione  severitatis  animos 
erexisset;  Euclidem  vero  reprehendo  multo  minus,  qui  vel  id  .  .  .  . 
f)  9m  Original:  subinde. 


356  SfiSni)  gegen  !^edcarted  unb  ben  (Sartcftanidmud. 

falsis :  hoc  foret  non  exuere  praejudicia,  sed  mutare.  Quod  si  fictio  tantum 
intelligitur ,  non  erat  illa  abutendum,  quemadmodum  et  apparebit  hinc 
natum  paralogismum  infra  arlic.  8.  cum  de  distinctione  Mentis  a  corpore 
agetur. 

Ad  artic.  (4).  Nihil  autero  aliud  de  rebus  sensibilibus  aut  scire 
possumus  aut  desiderare  debemus,  quam  ut  tam  inter  se  quam  cum  in- 
dubitatis  rationibus  consentiant,  atque  adeo  ut  ex  praeteritis  praevideri 
aliquatenus  fulura  possint.  Alia  in  illis  veritas  aut  realitas  frustra  expe- 
titur,  quam  quae  hoc  praestat,  nee  aliud  vel  postulare  debent  Sceptici  vel 
dogmatici  polliceri.*) 

Ad  artic.  (5).  De  mathematicis  demonstrationibus  non  aliter  potest 
dubitari  quam  quomodo  metui  potest  error  in  calculo  Arithmeticorum.  **) 
Cui  rei  mederi  non  licet  nisi  examinando  calculuiu  saepius  aut  per  diverses, 
adhibitis  etiam  comprobalionibus.  Haec  mentis  humanae  imbecillitas  orta 
ex  defectu  attentionis  et  memoriae  perfecte  toUi  non  potest,  frustraque  huc 
adducitur  a  Cartesio  tanquam  remedium  allaturo.  Sufficeret  quod  in 
Mathematicis  idem  in  aliis  praestari,  sane  omnis,  etiam  Gartesiana,  ratio- 
cinatio  iitcunque  proba  aut  accurata,  huic  tamen  dubitationi  obnoxia  erit ; 
quicquid  demum  de  potente  aliquo  genio  decepturiente,  aut  de  somnii  et 
vigiliae  discrimine  statuatur. 

Ad  artic.  (6).  Liberum  arbitrium  habemus  non  in  sentiendo,  sed 
in  agendo.  Non  est  in  meo  arbitrio  utrum  mel  mihi  dulce  an  amarum 
videatur,  sed  nee  in  meo  arbitrio  est,  utrum  theorema  propositum  mihi 
verum  an  falsum  videalur,  sed  conscientiae  tantum  res  est,  inspicere  quid 
videatur.  Quisquis  aliquid  statuit,  ^'^^]  conscius  est  aut  sensus  rationisve 
praesentis  aut  saltem  praesentis  memoriae  praeteritum  sensum  praeteritaeve 
rationis  perceptionem  referentis ;  quanquam  in  eo  saepe  infidelitate  memoriae 
aut  defectu  attentionis  fallamur.  Conscientia  autem  praesentis  aut  praeteriti 
utique   in  arbitrio  nostro   non   est.  f )     Unum    hoc    penes  voluntatem    esse 


*)  3)a9  Original  \fat  \fitx  ben  Sufa^:  add.  quae  ad  artic.  4.  partis  2. 
**)  3m  Original  gugefefet:  vel  Analyticorum. 
***)  3m  Original:   Non  est   in  meo  arbitrio  judicare  utrum  mel  mihi  dulce  an  ama- 
rum appareat,   sed  nee  utrum   theorema  propositum  verum  an  falsum  videatur;    solius 
conscientiae   negotium    est    inspicere    quid    videatur.      Quisquis    enim   aliquid    secum 
statuit  .  .  . 

f)  3m  Original  ifl  ^ier  ber  @a|j  eingefc^altet :    Etiam  in  dubiis  conscientiae  res  est 
agnoscerc  quid  sentiamus,  aut  quomodo  argumcntis  afficiamur. 


$!et(>ni^  gegen  "De^carted  unb  bcn  (Sarteftanidmii«.  357 

ignoscimus,  ut  atteDtionem  et  Studium  imperet,  atque  ita  etsi  sententiam 
D  nobis"^)  ooQ  faciat,  potest  tarnen  ad  eam  oblique  conferre.  Ita  fit  ut 
laepe  homines  quod  verum  esse  vellent,  tandem  credant,  postquam  assuevere 
iDiroum,  ut  ad  ea  attendat  potissimum  quae  favent:  qua  ratione  postremo 
»btinent,  ut  non  tantum  voluntati,  sed  et  conscientiae^  satisfiat.  Add. 
irtic.  34. 

Ad  artic.  (7).  Ego***)  cogito,  adeoque  sum,  inter  primas  veritates 
isse  praeclare  a  Gartesio  notatum  est.  Sed  aequum  erat  ut  alias  non 
legligeret  huic  pares.  In  Universum  ergo  sie  dici  potest:  Veritates  esse 
^el  facti  vel  rationis.  Veritatum  rationis  prima  estf)  prineipium  contra- 
lictionis  vel  quod  eodem  redit  identicorum,  quemadmodum  et  Aristoteles 
ecte  animadvertit.  Veritates  facti  primae  tot  sunt  quot  perceptiones  im- 
nediatae  sive  conscientiae,  ut  sie  dicam.  Non  tantum  autem  mei  cogilantis 
ed  et  meorum  cogitatorum  conscius  sum,  nee  magis  verum  certumve  est 
nD  cogitare,  quam  illa  vel  illa  a  me  cogitari.  Itaque  veritates  facti  primas 
lon  incommode  referre  licebit  ad  has  duas:  Ego  cogito^  et:  Varia  a  me 
ogitantur.  Unde  consequitur  non  tantum  me  esse,  sed  et  me  variis  modis 
Qectum  esse. 

Ad  artic.  (8).  Non  procedit:ff)  possum  assumere  vel  fingere  cor- 
orea  nulla  existere,  sed  non  possum  fingere  me  non  existere,  aut  non 
3gitare,  ergo  ego  non  sum  corporeus,  nee  cogitatio  est  modus  corporis, 
t  miror  virum  egregium  tam  levi  sophismati  tantum  tribuere  potuisse, 
3rte  in  hoc  articulo  nihil  ultra  addit;  quae  in  meditationibus  attuiit,  suo 
>co  examinabuntur.  Qui  putabit  animam  esse  corpoream,  non  admittet 
i  posse  ponere  quod  nulla  corporea  existant,  sed  hoc  tantum  concedet 
i  posse  dubitare  (quamdiu  naturam  animae  ignores},  utrum  corporea 
listant  vel  non  existant;  et  cum  videas  tamen  clare  animam  tuam  exi- 
^re,  hoc  unum  inde  sequi  fatebitur,  dubitare  te  adhuc  posse  utrum  anima 
t  corporea;  nee  ullis  fidiculis  quicquam  amplius  extorquebitur  ex  hoc 
rgumento:  paralogismo  autem  ansam  praebuit  illa  supra  artic.  2.  sumta 
centia  dubia  rejiciendi  tanquam  falsa,  quasi  ponere  liceat  [nulla  esse  cor- 


*)  3in  Original  jugefe^t:  arbitrio  suo. 
')  3tn  Original  jugefe^t:  (saepe  erroneae  quoque). 
♦**)  3tn  Original  geSnbert :  Celebratum  illud :  Ego  cogito  .  .  . 

f )  3in  Original  jugefet^t :  identicismus  seu. 
•H-)  3m  Original  gugefct^t:  talis  argumentatio. 


358  Seibni}  gegen  ^edcarte«  unb  ben  (Sartefianidmud. 

porea,  quia  dubitare  licet  utnim  existant,  quod  concedi  non  debet.  Secus 
foret  si  tam  perfecte  naturam  animae  quam  existentiam  cognosceremus,  ila 
enim  quicquid  in  ea  non  appareret,  constaret  nee  ei  inesse.  *) 

Ad  artic.  (13).  Jam  notavi  ad  artic.  5  errores  qui  ex  defectu  me- 
moriae  aut  attentionis  nasei  el  arithmeticis  quoque  calculis*  inlervenire 
possunt  (etiam  post  perfeetam  roethodum  repertam  ut  in  Numerisj,  fnistra 
hie  memorari,  quia  nulla  ars  excogitari  polest,  in  qua  non  metui  debeant, 
praesertiin  cum  ratiocinatio  longe  producenda  est,  itaque  ad  examina  est 
recurrendum.  Caeterum  ad  speciem  quandam  sive  pompam  huc  acciri 
Dens  videtur,  nam  ut  taceam,  exoticam  illam  fictionem  vel  dubitationem, 
an  non  ad  errandum  etiam  in  evidentissimis  facti  simus,  neminem  movere 
debere,  cum  obstet  natura  evidentiae,  et  contrarium  totius  vitae  experi- 
menta  successusque  testentur;  et  si  semel  jure  moveri  posset  haec  dubitatio, 
insuperabilis  prorsus  futura  sit,  etiam  ipsi  Gartesio  et  alteri  cuivis,  cui 
licet  evidentissima  afferenti  semper  obstaret:  haec  inquam  ut  taceam, 
sciendum  est  nee  Deo  negato  hanc  dubitationem  poni,  nee  admisso  tolli. 
Nam  etsi  Dens  nuUus  esset,  modo  possibile  maneret  nos  existere,  non  ideo 
minus  essemus  capaces  veri ;  et  licet  concedatur  esse  Deum ,  non  ideo 
sequitur  non  existere  creaturam  fallibilem  admodum  atque  imperfectam, 
praesertim  cum  fieri  possit  ut  ejus  imperfectio  non  sit  nativa,  sed  forte 
peccato  magno  superinducta ,  ut  de  originis  peccato  Theologi  Christiani 
docent,  ita  malum  hoc  non  posset  Deo  imputari.  Etsi  autem  Dens  hie  non 
apte  introductus  videatur,  sentio  tamen,  sed  alio  modo,  veram  Dei  cogni- 
tionemaltioris  sapientiae  principium  esse;  est  enim  Dens  non  minus  causa 
prima  quam  ultima  ratio  rerum;  nee  res  melius  quam  ex  suis  /causis  et 
rationibus  cognoscuntur. 

Ad  artic.  (H).  Argumentum  pro  existentia  Dei  ab  ipsa  ejus  notione 
sumtum,  primus  quantum  constat,  invenit  proposuitque  Anseimus  Caotuari- 
ensis  Archiepiscopus  libro  contra  insipientem  qui  extat.  Et  passim  exa- 
minatur  a  Scholasticae  Theologiae  scriptoribus ,  ipsoque  Aquinate,  unde 
videtur   hausisse  Cartesius,    ejus   studii   non    expers.  **]     Continet  aliquid 


*)  Sm  Original  ^eigt  biefec  @a^:  Secus  erit  si  ponamus  naturam  animae  non  minus 
quam  ejus  existentiam  a  nobis  cognosci,  et  tamen  dubitari  posse  an  corporea  sit,  aut 
flngi  posse  anima  existente  corpus  non  existere;  ita  enim  concludi  poterit  animam  cor- 
poream  non  esse.     Sed  haec  positio  firmanda  fuisset. 

**)  3nt  Original  jugefe^t:  postquam  apud  Jesuitas  Fiexiae  literas  hausit. 


2eibni)  gegen  2>e«€arted  unb  ben  (Sartcfiantdmu«.  359 

pulchri  haec  ratiocinatio ,  sed  est  tarnen  imperfecta.*)  Res  huc  redit. 
Quicquid  ex  notione  rei  demonstrari  potest,  id  rei  attribui  potest.  Jam 
ex  notione  Entis  perfectissimi  seu  maximi  demonstrari  potest  existentia. 
Ergo  Enti  perfectissimo  (Deo)  attribui  Existentia  potest,  seu  Deus  existit. 
Probatur  assumtio:  Ens  perfectissimum  seu  maximum  continet  omnes  per- 
fectiones,  ergo  et  existentiam,  quae  utique  est  ex  numero  perfectionum, 
cum  plus  majusve  sit  existere  quam  non  existere.  Hactenus  argumentum. 
Sed  omissa  perfectione  aut  magnitudine  potuisset  formari  argumentatio 
adhuc  propior  strictiorque  hoc  modo:  Ens  necessarium  existit  (seu  Ens  de 
cujus  Essentia  est  Existentia,  sive  Ens  a  se  existit),  ut  ex  terminis  patet. 
Jam  Deus  est  Ens  tale  (ex  Dei  definitione),  Ergo  Deus  existit.  Haec  argu- 
menta procedunt,  si  modo  concedatur  Ens  perfectissimum  seu  Ens  neces- 
sarium esse  possibile,  nee  implicare  contradictionem,  vel  quod  idem  est, 
3M)ssibilem  esse  essentiam  ex  qua  sequatur  existentia.  Sed  quamdiu  pos- 
ibilitas  ista  non  est  demonstrata,  utique  nee  Dei  existentiam  tali  argu- 
^snento  perfecte  demonstratam  esse  putandum  est.  Et  in  genere  sciendum 
t  (quemadmodum  olim  admonui)  ex  definitione  aliqua  nihil  posse  tuto 
nferri  de  definito,  quam  diu  non  constat  definitionem  exprimere  aliquid 
ssibile.  Nam  si  contradiclionem  occuitam  forte  implicet,  fieri  poterit  ut 
liquid  absurdum  inde  deducatur.**)  Interim  ex  hac  argumentatione  prae- 
lamm  hoc  discimus  divinae  naturae  Privilegium,  ut  si  modo  sit  possibilis, 
o  ipso  existat,  quod  in  caeteris  rebus  ad  existentiam  probaüdam  non 
flGcit.  Tantum  ergo  pro  Geometrica  divinae  existentiae  demonstratione***) 
uperest,  ut  possibiiitas  Dei  accurata  ad  Geometricum  rigorem  severitate 
emonstretur.  Interea  vel  hinc  magnam  fidem  accipit  existentia  rei  quae 
antum  indiget  possibilitate ;  caeterum  esse  aliquam  rem  necessariam,  aliunde 
onstat  vel  ex  eo  quod  existunt  res  contingentes. 

Ad  artic.   (18).     Habere  nos  ideam  Entis  perfectissimi  ejusque  ideae 
deo    causam    (id    est    Ens    perfectissimum)    existere    quod    secundum    est 


*)  3in  Original  ^ngefet^t:  indigetque  Supplemente. 

**)  2)a«  Original  entölt  ^ier  folgenbe«,   tx>a9  SeiBni)  in  ber  Kbfd^rift  burd^flrid^en  ^at: 

xempli  causa  sit  Definitum  A,   cujus  definitio  sit  Bestie  absolute  necessaria;    ostendam 

existere  hoc  modo :    Quicquid  est  absolute  necessarium,  id  existit  (per  axioma  indu- 

itatam),    A  est  absolute  necessarium  (per  definitionem),   Ergo   A  existit.     Quod  tarnen 

i  absurdum.    Respondendum  est,  definitionem  hanc  vel  ideam  esse  impossibilem,  atque 

deo  in  assumtione  non  admittendam. 

***)  Sm  Original  jugefe^t:  secundum  hanc  quidem  viam. 


360  Seibnt)  gegen  ^e^carte«  unb  ben  (Sarteflani^mud. 

Gartesii  argumentum,  magis  dubium  est  quam  Dei  possibilitas,  et  negatur 
ab  illis  quoque  multis,  qui  Deum  non  tantum  possibilem  sed  et  existentem 
summo  studio  profitentur.  Nee  valet  quod  Gartesium  alicubi  dicere  memini, 
nos  cum  de  aliqua  re  loquimur,  intelligendo  quod  dicimus  habere  rei  ideam. 
Nam  saepe  fit  ut  combinemus  incompatibilia,  velut  cum  de  Motu  celerrimo 
cogitamus  quem  impossibilem  esse  constat,  adeoque  idea  carere.  et  tarnen 
concessum  nobis  est  de  eo  cum  intellectu  loqui.  Scilicet  alibi  a  me  ex- 
plicatum  est,  saepe  no3  confuse  tantum  cogitare  id  de  quo  loquimur  neque 
ideae  in  mente  nostra  existentis  conscios  esse,  nisi  rem  intelligamus  et 
quantum  satis  est  resolvamus.  *) 

Ad  artic.  (20).  Tertium  argumentum  praeter  alia  eodem  vitio  laborat, 
dum  scilicet  assumit,  esse  in  nobis  summae  Dei  perfectionis  ideam,  atque 
inde  concludit  esse  Deum,  qtiia  nos  eam  ideam  habentes  existimus. 

Ad  artic.  (21).  Ex  eo  quod  jam  sumus,  sequitur,  nos  mox  adhuc 
futuros  esse,  nisi  existat  ratio  mutationis.  Itaque  nisi  aliunde  constaret 
nos  ne  existere  quidem  posse,  nisi  Dei  beneficio,  nihil  efficeretur  pro  Dei 
existentia  ex  nostra  duratione;  quasi  scilicet  una  pars  durationis  hujus  ab 
alia  esset  penitus  independens,  quod  concedendum  non  est. 

Ad  artic.  (26).  Etiamsi  nos  finiti  simus,  multa  tamen  de  inOnito 
possumus  scire,  ut  de  lineis  Asymptotis,  seu  quae  in  infinitum  pro- 
ductae  semper  sibi  propiores  Sunt,  nunquam  concurrunt,  de  spatiis  longi- 
tudine  infinitis  finito  quoad  aream  non  majoribus,  de  summis  serierum 
infinitarum.  Alioqui  nee  de  Deo  quicquam  certo  cognosceremus.  Aliud 
est  autem  scire  aliquid  de  re,  aliud  rem  comprehendere,**)  hoc  est  quic- 
quid  in  ea  latet  in  potestate  habere. 

Ad  artic.  (28).  Quod  ad  Fines  attinet,  quos  DEUS  sibi  proposuit, 
plane  sentio,  et  cognosci  eos  Dei  et  summa  utilitate  investigari;  et  con- 
temtum  hujus  inquisitionis  periculo  aut  suspicione  non  carere.  Et  in  Uni- 
versum,   quotiescunque   rem   aliquam    egregias   utilitates    habere   videmus. 


*)  3m  Original  i|l  l^ier  jugefet^t:  laterim  verissimum  est  ideam  Dei  in  nobis  esse, 
quia  verissimum  est  Deum  possibilem  imo  existentem  esse  et  utrumque  a  nobis  cognosci. 
Et  innatae  in  nobis  sunt  quodam  modo  omnes  ideae,  neque  aliud  possunt  sensus  quam 
ad  eas  advertere  mentem,  ut  alias  ostensum  est. 

**)  3m  Original  tfl  ^ter  )ugefet}t:  quae  rei  insunt.  Quod  quaestiones  attinet,  seien- 
dum  est,  lineam  infinitam  aut  numerum  infinitum  non  esse  tota,  adeoque  nee  lineam 
ejusmodi  partem  mediam  habere,  nee  talem  numerum  in  partes  aequales  aut  inaequales 
dividi  posse,  paremve  adeo  aut  imparem  esse. 


Seibni}  gegen  !2)edcarte^  uiib  ben  (Sartefiaiiidmud.  361 

possumus  tuto  proDUQtiare,  hunc  inter  alios  finem  Deo  eam  rem  producenti 
propositum  fuisse,  ut  illas  utilitates  praebßret,  *)  cum  usum  hunc  rei  et 
sciverit  et  procurarit.  Alibi  notavi  et  exemplis  ostendi,  areanas  quasdam 
magni  momenti  veritates  Physicas  consideratione  causäe  finalis  exui  posse, 
quas  non  aeque  facile  licuit  cognoscere  per  causam  efficientem.  "^"^j 

Ad  artic.  (30)  Etiam  admissa  substantia  perfecta,  quae  imperfectio- 
num  causa  utique  non  est,  non  ideo  illae  verae  vel  fictitiae  dubitandi  ra- 
tiones  toUuntur,  quas  induxit  Cartesius,  quemadipodum  jam  animadversum 
«st  artic.  13. 

Ad   artic.   (31.  35).      Errores   pendere   magis   a   voluntate   quam   ab 

intellectu,  non  admitto.     Gredere  vera  vel  falsa,  quorum  illud  cognoscere, 

hoc  errare  est,  nihil  aliud  quam  conscientia  aut  memoria  est  quaedam  per- 

^^ptionum   aut   rationum ,    itaque   non  pendet   a   voluntate ,    nisi   quatenus 

^>bliqua  arte  tandem  efficitur  etiam  aliquando  nobis  ignaris,  ut  quae  volu- 

:mus   nobis   videre   videamur.     Add.  artic.  6.     Judicamus   igitur  non   quia 

"volumus,   sed   quia   apparet.     Et  quod  dicitur,    voluntatem   esse   latiorem 

jntellectu ,    argutum   est   magis  quam    verum ,    verbo   dicam :    ad  populum 

])halerae.      Nihil    voiumus   quin   intellectui    obversetur.      Errorum    omnium 

^3rigo    eadem   est,    suo   quodam    modo,    quae    errorum    calculi    ratio    apud 

^^ritbmeticos  observatur.     Nam  saepe  fit  defectu   attentionis  aut   memoriae 

^jt  agamus  indebitum  aut  omittamus  debitum,  aut  putemus  nos  egisse  quod 

^^lon  egimus,   aut  quod  egimus  non  egisse.     Ita  fit  ut  notae  debitae  in  cal- 

^3ulo  (cui  ratiocinatio  respondet  in  animo]  non  ponantur,  indebitae  ponantur, 

^ranssiliatur  aliquid   inter  coUigendum,    methodus  turbetur.     Mens  scilicet 

miostra  lassata  aut  distracta  non  satis  rei  attendit  ad  praesentes  operationes 

^uas,    aut  errore  memoriae  assumit  tanquam  olim  probatum,    quod  tantum 

KDCulcatum  saepius  aut  consideratum  fixe,   aut  optatum  studiose,   altius   in 

Kiobis  haesit.     Remedium  quoque  errorum  nostrorum  idem  est,   quod  erro- 

T*um  calculi,  ut  materiae  formaeque  attendamus,    ut  procedamus  lente,    ut 

i*epetamus  operationem  variemusque,  ut  examina  instituamus  sive  compro- 

bationes,  ut  longiores  ratiocinationes  in  partes  secemus,  quo  respirare  mens 

possit,    partemque   quamlibet   peculiaribus   comprobationibus   confirmemus. 

Et  quoniam  in  agendo  aliquando  festinandum  est,  magna  res  est,  praesen- 


*)  ^ai  Original  ^t:  ut  eae  obtinerentur. 

**)  3m  Original  jugefet^t:  Videatur  schediasma  meum  Actis  Lipsiensibus  insertum  De 
unico  opticae  principio. 


362  ^eibni)  gegen  2)edcarte«  unb  ben  (Sarteftanidmud. 

tiam  animi  sibi  comparasse  assuescendo,  velut  illi  qui  in  tumultu  atque 
etiam  sine  scriptura  aut  calculis,  non  ideo  minus  ingentes  numeros  com- 
putare  possunt,  ut  scilicet  non  distrahatur  facile  mens,  vel  sensibus  exter- 
nis  vel  imaginibus  affectibusque  propriis,  sed  super  id  quod  agil  emineat, 
retineatque  poteslatem  animadvertendi,  seu  ut  vulgo  dicimus  reflectendi  in 
sese,  ut  subinde  dicere  sibi  ipsi  possit:  vide  quid  agas,  die  cur  hie,  mit 
hora;  vice  extranei  monitoris.  Germani  egregie  vocant,  ftd^  Begreif  fett; 
Galli  non  minus  pulchre  s 'aviser,  quasi  monere  se  ipsum,  suggerere  sibi; 
ut  nomenclatores  Romanis  candidatis  nomina  ac  merita  civium  prensari 
dignorum,  ut  insusurrator  comoedo  initialia  verba  superstitis  pensi,  ut 
ephebus  quidam  Philippe  regi  Macedonum  illud:  memento  te  mortalem. 
Ipsum  vero  animadvertere,  s'aviser,  non  est  in  nostra  potestate  nee 
in  arbitrio  voluntatis,  imo  prius  intellectui  oecurrere  oportet,  pendetque  a 
praesenti  perfectionis  nostrae  gradu*  Voluntatis  est  in  antecessum  omni 
studio  niti,  ut  mens  bene  praeparetur,  quod  utiliter  fit  tum  intuitu  alie- 
norum  experimentorum  damnorumque  aut  periculorum,  tum  et  usu  pro- 
priorum,  sed  (qua  licet)  periculo  vacantium,  aut  levis  saltem  vel  ludicri 
damni,  tum  vero  assuefactione  animi  ad  seriem  quandam  methodumque 
cogitandi,  ut  postea  velut  sponte  occurrat  quod  oportet.  Sunt  tamen  quae 
sine  culpa  elabuntur  aut  non  subveniunt,  ubi  non  judicii  defectu^  sed 
memoriae  aut  ingenii  laboramus,  nee  tam  erramus  quam  ignoramus,  quod 
non  est  hujus  loci,  neque  enim  efficere  possumus  ut  aut  nosse  liceat  aut 
meminisse  quae  vellemus.  Sufficit  ea  animadversionis  species,  qua  pugna- 
mus  in  defectum  attentionis,  et  quoties  memoria  nobis  praeter! tas  proba- 
tiones  refert,  quae  fortasse  nullae  fuerunt,  suspectam  habeamus  confusaro 
recoi*dationem ;  et  vel  repetamus  inquisitionem,  si  licet,  magnaque  res  est, 
vel  non  nisi  testatae  satis  praeteritae  diligentiae  confidamus. 

Ad  artic.  (37).  Summa  hominis  perfectio  non  magis  est  quod  libere, 
quam  quod  cum  ratione  agit;  aut  potius  idem  est  utrumque,  cum  tanto 
quisque  sit  liberior,  quanto  minus  affectuum  impetu  rationis  usus  tur- 
batur. 

Ad  artic.  (39).  Quaerere,  utrum  in  nostra  voluntate  sit  libertas, 
idem  est  ac  quaerere  utrum  in  nostra  voluntate  sit  voluntas.  Liberum 
et  voluntarium  idem  significant.  Est  enim  liberum  idem  quod  spontaneum 
cum  ratione,  et  velle  est  ob  rationem  intellectu  perceptam  ad  agendum 
ferri :    quanto  autem  purior  ratio   est   minusque  Impetus  brutl  et  confusae 


^eibnt}  gegen  ^e^carte«  unb  ben  (£artefiant«mitd.  363 

perceptionis  admistum  habet,  eo  iiberior  actio  est.*)  A  judiciis  abstinere 
non  est  voluntatis  nostrae,  sed  intellectus  anitnadversionem  quandam  sibi 
suggerentis,  ut  jam  dictum  est  ad  artic.  35. 

Ad  artic.  (40).    Si  quis  ratus  Deum  omnia  praeordinare,  et  se  tarnen 
liberum  esse,   argumentis  pugnam  inter  haec  ostentantibus ,   hoc  unum  re- 
spondeat,    quod  Cartesius  jubet,   nempe  suam  mentem  esse  finitam,    quae 
talia  non  capiat,   is  mihi  videtur  respondere  ad  conclusionem ,    non  ad  ar- 
gumentum, et  scindere,  non  solvere  nodum.    Non  quaeritur  an  rem  ipsam 
<»pias,  sed  potius  an  non  in  ea  me  monstrante  capias  tuam  absurditatem. 
Certe  etiam   in  mysteriis   6dei   oportet  contradictionem   abesse,    nedum   in 
mysteriis  naturae.     Itaque   si   philosophum    praestare   velis,    convenit^    ut 
argumentum   resumas,    quod    contradictorium   ex  assertis   tuis   aliqua  veri 
specie  infert,   vitiumque  in  eo  ostendas,    qüod   utique   semper  fieri   posse 
<^rtum  est,  nisi  errasti.**) 

Ad  artic.  (43.  45.  46).  Alibi  a  me  admonitum  est***)  non  ma^nam 
^sse  utilitatero  jactatae  illius  regulae :  de  claris  tantum  et  distinctis  appro- 
X>andis,  nisi  meiiores  afferantur  notae  clari  et  distincti,  quam  quas  Carte- 
sius dedit.  Praeslant  regulae  Aristotelis  et  Geometrai*um ,  ut  scilicet  ex- 
c;eptis  principiis  (id  est  primis  veritatibus  aut  hypothesibus)  nihil  admittamus 
Kiisi  legitime  argumento  probatum :  legitime  inquam,  id  est  nee  formae  nee 
«nateriae  vitio  iaborante.  Mäteriae  autem  Vitium  est,  si  quicquam  praeter 
prineipia,  aut  rursus  ex  principiis  legitime  argumento  probata  assumatur. 
Pormam  autem  rectam  intelligo  non  tantum  vulgarem  syllogisticam ,  sed  et 
^liam  quamcunque  praedemonstratam,  quae  vi  suae  dispositionis  concludit; 
<qaod  faciunt  etiam  formae  operationum  arithmeticarum  et  Algebraicarum, 
formae  librorum  computatoriorum ,  quin  et  aliquo  modo  formae  judiciarii 
Processus:  nam  interdum  contenti  sumus  ad  agendum  certo  verisimilitu- 
dinis  gradu.  Quanquam  supersit  adhuc  tractanda  pars  Logicae  maxime  in 
vita  utilis  de  Gradibus  Probabilitatum  aestimandis,  de  qua  non  pauca  a  me 
sunt  annotata.     De  forma  adde  infra  ad  artic.  75. 


*)  3m  Original  )Ugefe^t:  si  liberum  servo  opponatur. 

*^  Xa9  Original  ^t  folgenben  3uf<^4'  lodern  vitio  laborabat  quod  dixerat  Cartesius 
artic.  26.  quaestiones  aut  objectiones  circa  infinitum  formanti  respondendum,  mentem 
noKtram  finitam  esse  quasi  non  et  de  infinito  quaedam  finitus  intellectus  scire  possit,  a 
quibus  utique  saltom  contradictionem  abesse  oportet. 

*•*)  3tn   Original   jugefejjt:    (in  Tentamine  Actis  Lipsiensibus  inserto  de  veritate  et 
ideisj. 


364  Seibni)  gegen  2)e«carte«  unb  beii  (Sarteftant«inu9. 

Ad  artic.   (47.  48).      Recte   olim   animadveriit  nescio  quis   (puto 
menius]    Cartesium    arlic.    47    proiDittenleiD    summatim    enumerare    om 
siroplices  Doliones,  mox  in  sequente  48  nos  deserere,  et  quibusdam  no 
natis  subjicere :  et  talia;  praeterquam  quod  pleraque  quae  nominal,  s 
plicia  non  sunt.     Est  ea  disquisitio  majoris  momenti  quam  putatur. 

Ad  artic.   (50).     Veritates  siroplices  admodum,    sed  quae  tarnen  : 
admittuntur  ob  praejudicatas  hominum   opiniones,    consultissimum   est 
monstrari  per  simpliciores. 

Ad  artic.  (51).  Definitio  substantiae,  quod  solius  Dei  concursu 
digcat  ad  existendum,  nescio  an  uili  substantiae  creatae  nobis  cogn 
competat,  nisi  sensu  quodam  minus  pervulgato  interpreteris.  Non  tant 
enim  aliis  substantiis  indigemus,  sed  et  multo  magis  accidentibus  nost 
Cum  ergo  substantia  et  accidens  sese  mutuo  indigeant,  aliis  indiciis  o 
erat  ad  substantiam  ab  accidente  discriminandam,  inter  quae  hoc  esse 
test  quod  licet  substantia  aliquo  accidente  indigeat,  saepe  tarnen  non  o] 
habet  uno  determinato,  sed  eo  sublato  alterius  surrogatione  contenta  < 
accidens  autem  non  tantum  aliqua  substantia  indiget  generaliter,  sed  eti 
hac  sua  cui  semel  inest,  ut  eam  non  mutet.  Supersunt  tamen  alia  maj< 
momenti   discussionisque   profundioris   de  natura  substantiae  alias  dicen 

Ad  artic.  (52).  Fateor  unum  esse  praecipuum  substantiae  cujus< 
attributum,  essentiam  ejus  exprimens,  sed  nescio  an  verbis  iisque  pai 
explicari  possit,  si  intelligas  substantiam  singularem,  genera  substantiar 
ut  alia  definitionibus  explicantur.  Quod  autem  extensio  substantiae  cor 
reae  naturam  communem  constituat,  pronuntiatum  video  a  multis  ma 
confidentia,  probatum  nusquam;  certe  nee  motus  sive  actio,  nee  resistei 
sive  passio  inde  derivantur;  nee  leges  naturae  quae  in  corporum  m 
concursuque  observantur  ex  sola  notione  extensionis  nascuntur,  quem 
modum  alibi  a  me  ostensum  est.  Et  vero  extensionis  notio  non  primil 
est,  sed  resolubilis.  Nam  in  extenso  requiritur,  ut  sit  totum  continui 
in  quo  plura  simul  existant.  Et  ut  amplius  dicam,  ad  extensionem  qui] 
cujus  relativa  est  notio,  requiritur  aliquid,  quod  extenditur  seu  continual 
ut  in  lacte  albedo,  in  corpore  id  ipsum  quod  ejus  essentiam  facit:  hi 
(qualecunque  sit)  repetitio  extensio  est.  Et  plane  assentier  Hugenio  (cu 
in  rebus  naturalibus  et  mathematicis  magna  apud  me  est  opinio),  eund 
esse  loci  vacui  et  solius  extensionis  conceptum;    nee  meo  judicio  ipsa  i 


2etbnt)  gegen  2)edcarte«  uiib  ben  (Sarteftantdinui).  365 

bilitas   aut   avtituirfa,    ex  sola  extensione  intelligi  polest,    sed   ex  subjecto 
extensionis,  a  quo  non  constituatur  tantum  locus,  sed  et  impleatur. 

Ad  artic.  (54j.    Nondun)  perfeete  demonstratum  memini  vel  ab  autore 

nos  tro  vel  ab  ejus  sectatoribus ,  substantiam  cogitaDtem  extensione  aut  ex- 

term^m  cogitatione   carere,    ut  Inde  constet  alterum  attributum  ad  alterum 

nom^     requiri    in  eodem  subjecto,    imo  nee  cum  ea  consistere  posse.     Neque 

id      Hriiirum  est,    rede   enim   animadvertit  autor  libri  de  inquirenda  veritate 

(a     <q|uo  nonnulla  egregia  monentur),  nullam  a  Cartesianis  afferri  distinctam 

^^^&  m.  mationis  notionem ,  itaque  nihil  miruro  est ,  si ,  quid  in  ea  lateat ,    ipsis 

nor:^      constat.  *) 

Ad  artic.  (60.  61).  Distinctionem  inter  modos  realem  negare^  non 
nec^^issaria  est  usus  verborum  recepti  mutatio.  Hactenus  enim  et  modi  ha- 
*^*tri  sunt  inter  res,  et  realiter  differre  sunt  visi,  ut  figura  cerae  sphaerica 
^  ^uadrata;  certe  vera  est  mutatio  ex  una  figura  in  aliam,  adeoque  reale 
*^^^  ^liamentum  habet. 

Ad  artic.  (63).  Gogitationem  et  extensionem  concipere  ut  ipsam  sub- 
st^xx^jguj  cogitantem  aut  extensam,  mihi  nee  rectum  videtur  nee  possibile. 
^^c^binutio  haec  est  suspecta  et  illi  similis,  qua  dubia  pro  falsis  haberi 
J^l>^l)aniur.  Praeparantur  animi  bis  rerum  detorsionibus  ad  pertinaciam  et 
Pö  **=^  logismos. 

Ad  artic.   (65  usque  ad  68).     Utilem  Cartesius  operam   navavit   post 

'^es  in  eradicando  hoc  praejudicio,    quo  calores,   colores  aliaque  phae- 

^*^^^^na   ut   res  quasdam   spectamus  extra  nos,    cum   constet   eadem    manu 

H^o^    valde  calidum  videbatur,  mox  tepidum  sentiri;    et  qui  viridem  colo- 

"^      ^mimadvertit  in  mistura  pulverea,  eum  armato  mox  oculo  non  virorem 

^^ Filius,  sed  misluram  flavi  et  caerulei  deprehendere,  et  meliere  armatura 

^^     «^liis  experimeutis   aut   rationibus  et  herum  duorum  causas  deprehendi 


Vet 


,  ex  quibus  apparet  nullam  talem  rem  extra  nos  consistere,  cujus 
^^f.asma    imaginalioni    noslrae   obversatur.     Similes  pueris  vulgo   sumus, 

^  *k^Vts  persuasum  est  reperiri  patellam  auream  in  ipso  extreme  arcus 
^^^stis,    quo    scilicet    terram    attingit,    quam    frustra    currendo    invenire 

^^^^litur.  **) 


«,.         ^)   3tn  Original  jugefe^^t:    Interim  verissimum  est,   ioto  genere  diversa  esse  ÄDimam 
^^^teriam,  ut  ex  nostris  aliquando  melius  apparebit. 
^*}  3nt  Original  jugefe^t:    Interim  recte  dicimus  colores  et  calores  esse   in  rebus, 
^^^  herum  phaenomenorum  fundamenta  inteiligimus. 


366 


8eibai}  gegen  !S)edcarte«  unb  ben  (Savteftantdmnd. 


Ad  artic.  (71  usqne  ad  74).  De  causis  errorum  supra  diximus  non- 
nihil  ad  artic.  34.  35.  Ex  his  etiam  praesentium  ratio  reddi  polest,  nam 
infantiae  quoque  praejudicia  pertinent  ad  assumtiones  non  probatas,  de- 
fatigatio  autem  attentionem  miauit,  et  verbonim  ambiguitas  pertinet  ad 
abusum  Dotarum,  facitque  Vitium  in  forma;  et  perinde  est,  ut  Germani 
proverbio  dicunt  ac  si  in  calculo  ponatur  x  pro  v,  aut  velut  si  pharma- 
copola  pro  sanguine  draconis  sandaracam  in  praescripta  formula  legat. 

Ad  artic.  (75).  Aequum  mihi  videtur  ut  suum  quoque  tribuamus 
veteribus,  neque  maligne  silentio  et  nobis  ipsis  damnoso  eorum  merita 
obruamus.  Quae  in  Logica  sua  praescripsit  Aristoteles,  etsi  non  sufficiant 
ad  inveniendum,  sufficiunt  tarnen  fere  ad  judicandum,  ubi  de  necessariis 
saltem  consequentiis  agitur:  magnaque  res  est  consequentias  humanae  men- 
tis  velut  mathematicis  quibusdam  regulis  stabilitas  haben.  Et  a  me  nota- 
tum  est,  qui  paralogismos  in  rebus  seriis  admittunt,  saepius  in  formam 
Logicam  peccare  quam  vulgo  creditur.  Itaque  ad  vitandos  errores  omnes 
nihil  aliud  opus  est  quam  magna  constantia  et  severitate  logicorum  vulga- 
tissimis  regülis  uti.  Sed  quoniam  saepe  rerum  complicatio*)  non  patitur 
hanc  morositatem,  hinc  speciales  quasdam  formas  Logicas  adhibemus  in 
soientiis  et  rebus  agendis,  quae  per  regulas  illas  generales  accedente  pe- 
culiari  natura  subjecti  debent  esse  praedemonstratae ;  prorsus  quemadmo- 
dum  Euclides  suam  quandam  Logicam  propriam  habet  circa  rationum  con- 
versiones,  compositiones,  divisiones,  peculiari  libro  elementorum  prius 
comprobatam ,  et  postea  in  tota  Geometria  regnantem.  Ita  simul  et  com- 
pendio  et  securitati  consulltur;  et  quanto  plura  ejus  generis  habentur,  eo 
magis  scientia  quaeque  exculta  est.  Addantur  quae  notavimus  ad  artic.  43 
seq.  de  argumentationibus  quas  dicunt  fieri  in  forma,  latius  quam  vulgo 
creditur  extendendis. 


AD  PARTEM  SECUNDAM. 

Ad  a-rtic.  (4).  Infirmum  est  argumentum  quo  Cartesius  demonstrare 
conatur  res  materiales  existere;  praestabat  igitur  non  tentare.  Vis  argu- 
menti  fiaec  est:  ratio  cur  materialia  sentiamus,  extra  nos  est,  itaque  vel 
a  Deo,  vel  ab  alio,  vel  ab  ipsis ;  non  a  Deo,  si  nuUa  existunt,  foret  enim 
deceptor;  non  ab  alio,  hoc  probare  oblitus  est;    Ergo  ab  ipsis,  ipsa  igitur 


')  3m  Driginaf  eingefd^attet :  ususque  vitae 


'k 


Seibni)  gegen  ^e^arte«  unb  bett  (Sartefiantdiniid.  867 

existunt.     Responderi   potest,    posse   sensionem   ab  alio   esse  quam  a  Deo, 
qui  ul  alia  mala  permittit)   ob  graves  quasdam   rationes,    ita  hanc  quoque 
decepiion^m    nostram    permittere   polesl   sine  nota  deceptoris;    praesertim 
quia  cum  duUo  est  damno  conjuneta,    cum  potius  ingratum  nobis  futurum 
sit  non  falli.'^)     Praeterea  captio  in  eo  est,    quod  disslmulat  argumentatio, 
fieri  posse,   ut  sensiones  quidem  sint  a  Deo  vel  alio,  Judicium  tamen  (de 
<;ausa   sensionis  utrum   sit   ab  objecto  reali   extra  nos)    adeoque   deceptio, 
^riatur  a  nobis.     Quemadmodum   et   contingit,    quando  colores  aliaque   id 
:^enus  pro  realibus  objectis  habentur.     Praeterea   possent  animae  peccatis 
^nterioribus  meruisse,  ut  ad  hanc  vitam  deoeptionis  plenam  agendam  dam- 
TSiarentur,   ubi   umbras  pro  rebus  captent;    a   quo  Platonici   non   videntur 
bhorruisse,    quibus  haec  vita  velut   in  antro  Morphei  somnio  similis  visa 
dementata  mente  lethaeis  haustibus,  antequam  huc  veniret,  ut  Poötae 
<^Danebant.  **) 

Ad  artic.  (4).  Corpus  in  sola  exlensione  consistere,  demonstrare 
^Lentat  Gartesius  enumeratione  alionim  attributorum  quae  removet,  sed  osten- 
^cjendum  erat  enumerationem  esse  sufficientem ;  deinde  non  omnia  bene  re- 
^vnoventur,  certe  qui  atomos  id  est  xorpora  summae  duritiei  admittunt, 
egabant  duritiem  in  eo  consistere,  ut  motui  manuum  corpus  non  cedat, 
ed  in  hoc  ut  figuram  servet.  Et  qui  corporis  essentiam  constituunt  in 
kvTtTuicC^  seu  impenetrabilitate ,  non  a  manibus  nostris  aut  sensibus  repe- 
«nt  ejus  notionem,  sed  ab  hoc  ut  alteri  homogeneo  locum  non  det,  nisi 
liorsum  abire  possit.  Velut  si  fingamus  in  cubum  eodem  momento  aequali 
^:^«leritate  incurrere  sex  alios  cubos,  ipsi  et  prorsus  geminos  ac  similes,  ita 
i  unusquisque  eorum  una  sua  hedra  uni  hedrae  cubi  excipientis  accurate 
Dgruat;  eo  posito  impossibile  erit  vel  ipsum  excipientem  cubum,  vel 
f:>4irtem  ejus  loco  moveri,  sive  flexilis  sive  rigidus  intelligatur.  Quod  si 
c^^ibus  ille  medius  ponatur  esse  extensum  penetrabile  seu  spatium  nudum, 
%uno  cubi  sex  concurrentes  angulis  quidem  suis  sibi  mutuo  obsistent;  si 
V^oien  flexiles  sint,   nihil  obstabit,  quo  minus  partes  eorum  mediae  in  lo- 


*)  Sqi  Original  für  non  falli  geSnbert:   nunc  quidem  res  aliter  videre. 
**)  3ni  Original  abgeänbert:  ut  poeta  canebat  cavendum  jubens, 

Ne  te  cum  porta  cancri  egrediere  calentis, 
Lethaeae  nimium  proluat  hnmor  aquae. 
\      %\t  beibcn  «erteilen  ^t  Setbnt}  in  ber  Stetnfd^rift  bun^firii^n.    (Sr  (at  im  Original  ne^ 
IQgefe^t :    Caeterum  in  quo  consistat  materialium  reaiitas,  alibi  dictum  est.    Adde  quae 
\      ad  artic.  4  partis  I . 

1 


368  Sci^ni)  gegen  !S)e9carted  unb  ben  (Sartefiantdmud. 

cum  cubicum  excipientetn  irruropant.  Unde  etiam  intelligitur ,  quod  sH 
discrimen  inter  duritiem  quae  quoruodam  est  corporum,  et  inter  impene- 
trabilitatem ,  quae  est  omnium ,  cujus  Cartesium  meminisse  aequum  erat, 
non  minus  quam  duritiei. 

Ad  artic.  (5.  6.  7).  Egregie  explicuit  Cartesius,  rarefactionem  et 
condensationem,  quales  sensu  percipimus,  posse  locum  habere,  licet  nee 
vacuum  interspersum  nee  mutatio  dimensionum  ejusdem  partis  materiae 
admittalur. 

Ad  artic.  (8  usque  ad  19).  Qui  vacuum  tuentur,  eoriim  non  pauci 
spatium  habent  pro  substantia,  nee  Cartesianis  argumentis  refutari  possunt ; 
aliis  principiis  opus  est  ad  hanc  litem  finiendam.  Concedent  quantitatem 
et  numerum  non  subsistere  extra  res  quibus  attiibuuntur,  negabunt  vero 
spatium  seu  locum  esse  quantitatem  corporis,  et  potius  ipsummet  habere 
credent  quantitatem  seu  capacitatem,  ei  quam  contentuni  corpus  habet 
aequalem.  Ostendendum  a  Cartesio  erat,  spatium  seu  locum  internum  non 
differre  a  substantia  corporis.  Contra  sentieates  se  communi  mortalium 
notione  tuebuntur,  qui  existiment  corpus  corpori  succedens  eundem  locum 
idemque  spatium  ingredi  quod  a  priore  corpore  erat  desertum,  id  vero 
dici  ulique  nequit,  si  spatium  cum  ipsa  corporis  substantia  coincidit.  Etsi 
autem  situm  quendam  habere,  vel  in  loco  dato  esse  sit  accidens  corporis, 
ipsum  tamen  locum  esse  corporis  accidens,  non  magis  admittent,  quam  ut 
contactus  est  accidens,  ita  quoque  quod  tangitur  accidens  esse.  Et  quidem 
videtur  mihi  Cartesius  non  tam  suae  sententiae  probas  rationes  afferre, 
quam  contrariis  argumentis  respondere,  quod  hoc  loco  non  infeliciter  prae- 
stat.  Eoque  artificio  saepe  utitur  in  demonstrationis  vicem.  Sed  nos  ex- 
pectabamus  majus  aliquid,  et  ni  fallor  expectare  jussi  eramus.  Quod  nibili 
nulla  sit  extensio,  fatcndum  est,  recteque  in  illos  torquetur,  qui  statuunt 
spatium  nescio  quod  imaginarium.  Sed  quibus  spatium  substantia  est,  hoc 
argumento  non  tanguntur;  tangerenlur  utique  si  demonstrasset  supra  Car- 
tesius, quod  hie  assumit,  omnem  substantiam  extensam  esse  corpus.  *) 

Ad  artic.    (20).     Non    videtur  Autor  satis  bene  pugnare  in  Atomos; 
concedent  earum  defensores,  posse  eas  dividi  tam  cogitatione,  quam  divina 


*)  3m  Original  jugefet^t:  Caeterum  aliquando  apparebit,  massam  materialem  ipsam 
non  psse  substantiam ,  sed  aggregatum  e\  substantiis  resultans ,  spatium  autem  nihil 
aliud  esse  quam  omnium  coexistentium  ordinem  communem,  ut  tempus  non  coexisten- 
tium. 


^cibnij  gegen  !^edcarted  uiib  bcn  (Sarteflautdmu«.  369 

poteQtia.  An  vero  naluraliter  existere  possint  corpora,  quae  firmitatem 
habeant  naturae  viribus  iosuperabilem  (quae  vera  apud  eos  Atomi  notio 
est),  quaestio  est  quam  Cartesius  (quod  mirere]  hoc  loco  ne  attingit  quidem, 
Ol  tarnen  Atomos  a  se  profligatas  hie  profitetur,  et  in  toto  operis  decursu 
assumit.     Plura  infra  de  Atomis  dicturi  sumus  ad  artic.  54."^) 

Ad  artic.  (91.  22.  23).  .Mundum  nuUos  extensionis  fines  habere 
adeoque  non  nisi  unicum  esse  posse^  tum  totam  materiam  ubique  esse 
homogeneam  nee  nisi  motibus  adeoque  et  figuris  discriminari,  sententiae 
sunt  quae  hie  inaedificantur  pronuntiato  neque  ab  omnibus  admisso,  neque 
ab  autore  demonstrato,  quod  idem  sit  extensum  et  corpus.*"^) 

Ad  artic.  (25).  Si  motus  nihil  aliud  est  quam  mutatio  contactus  seu 
viciniae  immediatae,  sequitur  nunquam  posse  definiri,  quaenam  res  movea- 
tur.  Ut  enim  in  Astronomicis  eadem  phaenomena  diversis  hypothesibus 
praestantur,  ita  semper  licebit,  motum  realem  vel  uni  vel  alteri  eorum 
tribuere  quae  viciniam  aut  situm  inter  se  mutant;  adeo  ut  uno  ex  ipsis 
pro  arbitrio  electo,  tanquam  quiescente,  aut  data  ratione  in  data  linea  meto 
geometrice  deßniri  queat,  quid  motus  quietisve  reiiquis  tribuendum  sit,  ut 
data  phaenomena  prodeant.  Unde  si  nihil  aliud  inest  in  motu,  quam  haec 
respectiva  mutatio,  sequitur  nullam  in  natura  rationem  dari  cur  uni  rei 
potius  quam  aliis  ascribi  motum  oporteat.  Cujus  consequens  erit,  motum 
realem  esse  nuilum.  Itaque  ad  hoc,  ut  moveri  aliquid  dicatur,  requiremus 
non  tantum  ut  mutet  situm  respectu  aliorum,  sed  etiam  ut  causa  muta- 
tionis,  vis,  actio,  sit  in  ipso. 

Ad  artic.  (26).  Ex  dictis  paragrapho  praecedente  intelligitur,  stare 
non  posse  quod  affirmat  Cartesius,  non  plus  actionis  in  corpore  requiri  ad 
motum,  quam  ad  quietem.  Fateor  vi  opus  esse,  ut  quiescens  quietem 
tueatur  contra  corpora  incurrentia;  sed  ea  vis  non  est  in  quiesoente,  nam 
ipsa  ambientia  mutua  vi  motus  sui  sibi  obluctantia  efficiunt  ut  quiescens 
in  situ  priore  manere  cogatur.  ***) 

Ad  artic.  (32).  Primus  autorum  qui  ad  nos  pervenerunt  composi- 
tionem  motuum  attigit  Arcbimedes,  de  spiraiibus  traotans;  primus  eam  ad 
reddendam  rationem  aequalitatis  angulorum  incidentiae  et  reflexionis  in 
paralipomenis  opticis  applicuit  Keplerus,  diviso   motu  oblique  in  perpendi- 


*)  3m  Original  ^ugefe^t:  quas  nullas  esse  aliis  argumentis  judicamus. 

**)  3in  Original  gugcfeftt:  Possunt  tarnen  aliunde  verae  esse. 

***)  dm  Original  jngefetjt:  quanquam  revera  nuspiam  reperiatur  perfecte  quiescens. 
IV.  24 


\ 


370  ^etbiii}  gegen  !^9carte«  unb  ben  (Sarteftani^tnud. 

cularem  et  par<illelum  quem  e»  in  re  hie  pariter  et  in  dioptricis  secutus 
est  Cartesius.;  prinms  amplissimum  in  Physicis  et  Mechanicis  compositionif 
motuum  u^um  ostendit  Galiiaeus. 

Ad  artic.  (33.  34.  35}.  Quae  hoc  loco  dicit  Gartesius,  pulcherrimi 
sunt,  et  ingenio  ejus  digna,  quod  scilicet  omnis  motus  in  loco  pleno  involvai 
circulationem,  et  quod  necesse  sit  materiam  actu  dividi  alicubi  in  parte: 
data  quavis  minores,  cujus  poslremae  conclusionis  momentum  non  videtui 
ipse  satis  expendisse. 

Ad  artic.    (36).      Eandem   motus   quantitatera    conservari    in    rebus, 
ceiebralissima  est  sententia  Cartesianorum ;    demonstrationem  tarnen  nullan 
dedere,    nam   quae   hie  ratio  sumitur  a   constantia  Dei,   quam   debilis  sit, 
nemo  non   videt,    quoniam   etsi .  constantia  Dei   summa  sit,    nee  quicquam 
ab  eo  nisi  secundum   praescriptae   dudum   seriei   leges   mutetur,   id  tameo 
quaeritur,   quidnam   conservare   in   serie   decreverit;    utrumne  quaniitateni 
motus,  an  aliud  quiddam  ab  ea  diversum,  qualis  est  quantitas  virium  quam 
a  me  demonstratum  est  eandem   potius.  oonsüervari,   et   a  Motus  quantitate 
esse  diversam,  et  saepissime  coiUiDgere^  jut  quanlitas  motus  mutetur,    quan- 
titate tamen  virium  semper  permimente.     Quibus  argumentis  hoc  evicerim, 
et  ab  objectionibus  vindicaverim ,    alibi   legi   pluribus  potest.     Quia  tamen 
magni   momenti  res   est,   meditationis  meae  fontem   summatim   aperiam  in 
exemplo.     Sint  duo  corpora,  A  mole  ut  4,  celeritate  ut  4,  et  J9  mole  ut  4, 
celeritate  ut  0,  seu  quiescens.     Ponamus  vel   fingamus  effici   ut  mox  tota 
vis  ipsius  A  transferatur  in  J9,   id  est   ut  A  redigatur  .ad  quietem,    B  vero 
pro  ipso  solum  moveatur:    Quaeritur  quantum  celeritatis  nancisci  debeat  ^? 
Secundum   Gartesianos  respondebitur:    debere  B  habere  celeritatem   ut  4; 
ita  enim  quantitas  motus  pristina  et  praesens   aequabuntur,    quia   moles  4 
in  celeritatem  \  tantum  producit,   quantum  moles  \  in  celeritatem  4;    ce- 
leritate scilicet  in  tantum  aucta   in  quantum  diminutum  fuit  corpus.     Mea 
sententia  respondendum  est,  B,  \  debere  accipere  celeritatem  2,  ut  tantum 
potentiae  habeat  quantum  A,  4,  celeritatem   habens   ut  1,  cujus  ratio  qua 
licet  paucis   explicanda   est,   ne  nuUa   ratione  dictum  videatur.     Nimirum 
hoc  modo  tantum  potentiae  nunc  habebit  B,  quantum  antea  habebat  A^  seu 
potentia  praesens   et  pristina   erunt  aequales,  quod  ostendi  operae  pretium 
est.    Scilicet,  ut  altius  ordiar,  verumque  aestimandi  modum  explicem  (quod 
est  officium  Matheseos   cujusdam   vere   universalis   nuspiam   traditae)    ante^ 
omnia  potentiam   duplam,    triplam,    quadrupiam   fieri  manifestum  est,  cum: 


9etbiü)  gegen  ^edcarted  iiitb  bcn  (Sartefianidmnd.  371 

id  cpiod  simplam  habet,  bis,  ler,  quater  praecise  repetitur.  Itaque  duo 
Corpora  moie  et  celerilate  aequalia  duplum  potentiae  habent  unius  ex  ipsis. 
Non  tarnen  inde  sequitur,  unum  corpus  dupla  celeritate  praeditum  esse 
UDO,  simplam  habente,  duplo  tantum  potentius;  licet  enim  repetatur  adhuc 
semel  gradus  celeritatis,  non  tamen  replicatur  et  subjectum:  quemad- 
modum  revera  fit  cum  corpus  duplo  majus  vel  bina  corpora  aequalium 
celeritatum  ponuntur  pro  uno,  ubi  plena  unius  ex  ipsis  fit  repetitio  tarn 
magnitudine  qudm  motu.  Similiter  duae  librae  super  horizontem  altitudine 
pedis  elevatae  praecise  re  et  virtute  duplum  sunt  unius  tantundem  elevatae ; 
et  duo  elastra  aequaliter  tensa  sunt  duplum  unius  ex  ipsis.  Sed  quando 
duo  potentiam  habentia  non  plane  homogenea  sunt,  necpie  hoc  modo  inter 
se  comparari  aut  ad  mensuram  re  pariter  et  virtute  metientem  revocari 
possunt,  tentanda  est  comparatio  per  ambages,  comparando  scilicet  effectus 
eorum  homogeneos  vel  causas.  Nam  unaquaecpie  causa  aequalem  potentiam 
habet  cum  effectu  integre  seu  quem  ipsa  potentiam  suam  consumendo  pro- 
ducit.  Cum  ergo  duo  corpora  supradicta  A  mole  4,  celeritate  4,  et  B 
mole  4,  celeritate  2  per  se  praecise  non  sint  comparabilia,  neque  unum 
aliquod  potentia  praeditum  assignari  possit,  cujus  simplici  repetitione  pro- 
ducatur  utrumque,  inspiciamus  eorum  efiectus.  Nempe  ponantur  haec  duo 
corpora  esse  gravia ;  itaque  si  A  directionem  suam  sursum  convertat  et 
ope  celeritatis  ut  1  assurgere  possit  ad  unius  pedis  altitudinem,  poterit  B 
celeritate  ut  2  assurgere  ad  altitudinem  pedum  4,  ex  demonstratis  a  Gali- 
laeo  aliisque,  isque  effectus  uterque  erit  integer  et  potentiam  consumens, 
adeoque  causae  producenti  aequalis.  Sed  hi  duo  efiectus  sunt  virtute  seu 
potentia  aequales  inter  se,  librarum  scilicet  4,  seu  corporis  A  elevatio  ad 
pedem  unum  et  librae  unius  seu  corporis  B  elevatio  ad  quatuor.  Ergo 
et  causae,  nempe  A.  4  celeritate  1  et  ^.  4  celeritate  2  virtute  seu  potentia 
erunt  aequales,  quod  asserebatur.  Si  quis  autem  neget  ejusdem  potentiae 
esse  4  libras  ad  pedem  4  et  unam  lib.  ad  ped.  4  elevare  seu  duos  hos 
efiectus  aequipollere  (quanquam  admittant  ni  fallor  fere  omnes),  ex  eodem 
principio  convinci  potest.  Nam  adhibita  inaequalium  brachiorum  bilance 
utique  per  libram  4  descendentem  ex  pedibus  4,  praecise  attolli  possunt 
librae  4  ad  pedem  4 ,  nee  quicquam  ultra  licet  praestare ;  ila  ut  hie  effectus 
causae  potentiam  praecise  consumat,  adeoque  sit  et  virtute  aequalis.  Itaque 
hinc  tandem  colligo :  Si  tota  potentia  ipsius  A.  4  praediti  celeritate  4  trans- 
ferri  debeat  in  B.  1,   debere  B  aeoipere  celeritatem  2,    vel   quod   eodem 

24* 


372  Üeibni)  gegen  2)c9carted  unb  ben  (Sarteftanidmu9. 

redit,  si  prius  B  quieseente,  moluin  fuissel  A,  nunc  vero  A  quiescenle  in  motu 
debeat  esse  B  (caeteris  paribus  manentibusj  j  debere  celeritatem  ipsius  B  esse 
duplam,  cum  moles  ipsius  A  quadrupla  sit.  Si  vero  ut  vulgo  volunt,  B  sub- 
quadruplum  ipsius  A  seu  quartae  ejus  parti  pondere  aequale  acciperet  celeri- 
tatem quadruplam,  acquireremus  motum  perpetuum  seu  effectum  potentiorem 
causa;  nam  initio  cum  moveretur  A^  tantummodo  poterant  4  librae  attolli  ad 
pedem  1 ,  seu  una  iibra  ad  pedes  4 ;  postea  vero,  moto  B,  posset  una  libra 
attolli  ad  pedes  16,  nam  altitudines  sunt  ut  quadrata  celeritatum  quarum  vi 
ad  eas  assurgi  potest,  et  quadrupla  celeritas  ad  altitudinem  sedecuplaiii 
atloilit.  Ita  ope  ipsius  B  non  possemus  tantum  A  rursus  attollere  ad  pecjem  4 , 
unde  redescendendo  celeritatem  pristinam  reciperet^  sed  et  plura  alia  effi- 
cere,  quod  est  motum  mechanicum  perpetuum  exhibere,  cum  scilicet  potentia 
prima  redit  et  tameü  aliquid  ultra  praestitum  est.  Etsi  autem  supposilio 
illa  de  translatione  totius  potentiae  ipsius  i4  in  ^  non  posset  actu  ipso 
praeslari,  id  tamen  ad  rem  non  facit,  cum  hoc  loco  de  vera  aestimatione 
agatur  seu  quantum  ex  tali  hypothesi  B  accipere  operieret.  Imo  elsi  pars 
virium  retineatur,  parte  tantum  translata,  easdem  tarnen  absurditates  nasci 
necesse  est,  nam  si  quantitas  motus  servanda  est,  quantitatem  virium  ser- 
vari  semper  non  posse  patet,  cum  quantitatem  motus  constet  esse  in  raiione 
composita  molis  et  celeritalis,  quantitas  autem  potentiae,  ut  ostendimus,  sit 
in  ratione  composita  molis  et  altitudinis  ad  quam  grave  vi  potentiae  attolli 
potest,  altitudines  vero  sint  in  ratione  celeritatum  attollentium  duplicata. 
Interim  haec  regula  constitui  potest :  eandem  tam  virium  quam  motus 
quantitatem  servari,  cum  corpora  tam  ante  quam  post  concursum  tendunt 
in  easdem  pailes,  item  cum  corpora  conourrentia  aequalia  sunt. 

Ad  artic.  (37.  38).  Verissima  et  indubitata  naturae  lex  est,  quod 
eadem  res,  quantum  in  se  est,  semper  in  eodem  statu  perseverat,  quam 
et  Galilaeus  et  Gassendus,  et  plerique  alii  dudum  tenuere.  Ut  mirum  sit 
fuisse,  quibus  in  mentein  venit  projecla  continuationem  motus  aöri  debere, 
non  cogitantibus  pari  jure  hoc  modo  novam  rationem  motus  continuandi 
quaerendam  fore  pro  aäre  ipso;  neque  enim  ilie  lapidem  projectum  im— 
pellere  posset  ut  illi  volunt,  nisi  vim  recepti  motus  continuandi  in  ses 
haberet,  eaque  in  re  ab  obstante  lapide  impediretur. 

Ad  artic.  (30).  Pulcherrimam  naturae  legem,  qua  fit  ut  circuiuira 
vel  lineam  quamcunque  curvam  describentia  recedere  conentur  a  iinea  pe  < 
reclam   tangentem,    non   tantum   observavit  Keplerus   (post   alios   fortassej^ 


SeiBni)  gegen  ^edcailed  unb  bcn  (Savtrfianidmnd.  373 

sed  eliam  ea  jam  lum  usus  est,  quod  palniarium  judico  ad  ülustraDdam 
causam  gravilatis,  ut  apparet  ex  Epitoma  Astronomiae  Copernicanae.  A  Car- 
tesio  recte  posita  est  haec  lex,  et  egregie  explicata,  sed  non  tarnen  demon- 
strata,  quod  ab  ipso  expectandum  videbatur. 

Ad  artic.  (40  usque  ad  44).  Duas  Naturae  Leges  verissimas  atlulit 
Cartesius  artic.  37  et  39,  et  sua  quadam  luce  ciaras,  sed  tertia  mihi  tarn 
videtur  aliena  non  tanlum  a  veritate,  sed  etiam  a  verisimilitudine ,  ut 
mirari  subeat,  quomodo  in  meutern  tanti  viri  irrepserit.  Et  huic  tarnen 
ille  roox  suas  motuum  atque  concursuum  regulas  inaedificat,  aitque  omnes 
causas  mutationum  particularium  in  corporibus  in  ea  contineri.  fta  au(em 
concepta  est:  Unum  corpus  alteri  fortiori  occurrendo  nihil  amittit  de  suo 
moti^,  sed  tanlum  mutat  determinationem,  aecipere  tarnen  aliquid  motus  a 
fortiori  polest;  occurrendo  autem  minus  forti,  tanlum  amittit  quantum 
transfert.  Verum  enim  vero  ut  corpus  fortiori  impingendo  nihil  amiltat 
de  suo  motu,  sed  celeritatem  vel  retineat  vel  augeat,  tantummodo  locum 
habet  in  casu  concursus  eontrarii;  sed  quando  corpus  debilius  et  tamen 
celerius  impingilur  fortiori  tardius  antecedcnti,  quod  scilicet  assequilur, 
tunc  cx>ntrarium  evcnit,  gencralilcrque  verum/ esse  reperio,  observari  a 
natura  ut  corporis  aliud  assequentis  celerilas  ictu  imminualur.  Nam  si 
<x>ntinuet  motum  post  ictum,  utique  continuare  eum  priore  celeritate  non 
potest,  nisi  eam  et  antecedenti  tribuat,  quo  casu  in  summa  augeretur 
aggregatum  potentiae.  Si  quiescat  post  ictum,  per  se  patet  celeritatem 
«jus  esse  ictu  imminutam,  imo  sublatam  :  contingit  autem  quies  in  duris 
(quae  hie  semper  subintelligo),  cum  ratio  excessus  praecedentis  super 
«sissequens  est  ad  assequens  duplum,  ut  celerilas  praecedentis  ad  celeri- 
tatem assequentis.  Denique  si  reflectatur  incurrere  corpus  post  assecu- 
tionem,  rursus  patet  motum  reflexi  esse  minorem  quam  ante,  alioqui  cum 
«I  superveniente  incurrenlis  impulsu  nccessario  aucla  sit  celerilas  excipienlis 
seu  praecedentis,  utique  volentibus  nobis  ipsius  quoque  insequentis  et  jam 
reflexi  celeritatem  augere,  vel  saltem  eandem  quae  prius  retinere,  totius 
potentiae  aggregatum  rursus  auctum  prodiret,  quod  absurdum  est.  Si  quis 
excusando  Carlesio  excipiat,  hanc  Terliam  ejus  Legem  de  occursu  corporum 
loquentem  de  solis  concursibus  contra riis  intelligi  debere,  facile  id  quidom 
patiar;  sed  tunc  fatendum  est  non  esse  provisum  ab  ipso  concursui  cor- 
porum  ad  easdem  partes  tendentium,  cum  tamen  ipseraet  legem  hanc, 
quemadmodum  jam   notavimus,    ad  omnes  casus  particulares   porrigi   pro- 


1 


374  Seibnij  gegen  2)e«carte€  unb  bett  (SartefiaiiUmu«. 

fiteatur.  Demonstratio  quoque  quam  molitur  artic.  41,  si  proba  est,  omnem 
concursum  ad  easdem  aut  coatrarias  partes  tendentium  eomprehendit.  Sed 
mihi  ne  speciem  quidem  argumenti  habere  videtur.  Fateor  recte  distingui 
motus  quantitatem  et  determinationem,  et  unam  aliquando  mutari  altera 
servata;  verum  non  raro  contra  evenit  ut  simul  mutentur,  et  sane  ambo 
ad  se  mutuo  tuendum  conspirant,  corpusque  tota  sua  vi  totaque  motus 
sui  quantitate  huc  tendit,  ut  determinationem  suam  sive  directionem  servet, 
et  quiequid  manente  directione  de  celeritate  detrahitur,  decedit  etiam 
determinationi ;  tardius  enim  procedens  in  eandem  plagam,  minus  ad  eam 
servandam  delerminatum  est.  Praeterea  si  corpus  A  incurrat  in  quie-> 
scens  minus  B,  perget  in  eadem  directione,  imminuto  licet  motu,  seu  in- 
currat in  quiescens  sibi  aequale  B,  sistetur,  ita  ut  ipsummet  quiescat 
omnino,  motu  translato  in  B;  denique  si  A  incurrat  in  B,  quiescens  majus 
vel  aequale  quidem,  sed  contratendens,  tunc  A  plane  reflectetur.  Unde 
intelligitur,  majore  oppositione  opus  esse  ut  A  reflectatur  in  plagam  direc- 
tioni  suae  oppositam,  quam  ut  redigatur  ad  quietem;  quae  res  prorsus 
pugnat  cum  Cartesii  decretis.  Major  enim  oppositio  est,  cum  oppositum 
est  majus,  aut  cum  magis  contra  tendit.  Quod  autem  ait  motum,  tanquam 
rem  simplicem,  perseverare,  donec  a  causa  externa  destruatur,  agnosco 
non  tantum  de  quantitate  motus,  sed  et  determinatione.  Et  determinatio 
ipsa  corporis  moti,  seu  ipse  progrediendi  nisus  suam  habet  quantitatem, 
quae  facilius  minui  quam  ad  nihilum  id  est  quietem  redigi,  et  facilius  (id 
est  minore  oppositione}  sisti  prorsus  et  reduci  ad  quietem,  quam  in  regres- 
sum  seu  motum  conlrarium  mutari  potest,  quemadmodum  proxime  animad- 
vertimus.  Itaque  licet  motus  motui  in  genere  contrarius  non  sit,  tamen 
obstat  motus  praesens  praesenti  concurrentis ,  seu  progressus  progressui 
contrario;  quandoquidem  minore  mutatione  minoreque,  ut  ostendimus, 
oppositione  opus  est  ad  minuendum  progressum  quam^  ad  eundem  plane 
tollendum  et  transformandum  in  regressum.  Perinde  autem  mihi  sese 
habere  videtur  Cartesii  ratiocinatio,  ac  si  quis  argutari  vellet,  cum  duo 
Corpora  sibi  obstant,  nunquam  debcre  frangi  et  in  partes  dissilire,  sed 
semper  flectere  sese  atque  accommodare  sibi  mutuo  suas  figuras,  quia 
scilicet  materia  distinguitur  a  figura,  nee  materia  materiae,  sed  figura 
figurae  contraria  est,  et  quantitas  materiae  servari  in  corpore  potest,  mutata 
ßgura,  atque  hinc  proinde.  magnitudine  ejusdem  corporis  nunquam  im- 
minuta  figuram  solam  mutari  debere  concludat.     Si  considerasset  Cartesius 


8cibiii)  gegen  2)c9carte«  iiiib  bcn  C^artrftanismud.  375 

corpus  omne  in  aliud  incurrens,  anlequani  reflectalur,  a  progressu  suo  re- 
mitiere, deinde  sisli,  ac  tum  demum  reflecti,  atque  ita  non  per  saltum  sed 
per  gradus  ab  una  delermiDatione  ad  opposilam  transire :  alias  nobis  motuum 
regulas  consliluissel.     Sciendum   enim   est, .  omne   corpus  utcunque  durum 
^men  flexibile  aliquo  modo  ei  elaslicum  esse  ad  instar  pilae  vcnto  inflatae, 
^uae  vel  ipsamet   illapsa   in   pavimentum,  vel   lapillum  in  se  illapsum  ex- 
^^ipiens ,    cedit  nonnihii ,    donec   impetus   ipse   concurrendi  sive   progressus 
paulatim  fractus  tandem  plane  sisialur;  quo  facto  pila  se  restituens  lapillum 
:Hion  jam  amplius  resistentem  repercutit,  vel  se  ipsam  rursus  attollit  a  pavi- 
^mento  in  quod  illapsa  erat.     Et  simile  aliquid   in   omni  repercussione  con- 
fingere,  tametsi  ipse  flexus  ipsaquc  restitutio  oculis  notari  nequeat,  manifestis 
^inen  indiciis  per  experimenta  compertum  habemus.     Cartesius  autem  ex- 
»licalionem  reflexionum  per  vim  Elasticam  ab  Hobbio  primum  animadversam 
ilto  supercilio  contemsit   in  Epistolis,   nimium  securus  posteritatis.     Ratio- 
linatio  autem  qua  posteriorem  hujus  quam  promulgare  voluit  naturae  Legis 
»ariem    (quae   statuit,    quantum   motus  uni  concurrentium  decedit,  tantura 
Itcri  decedere)  demonstrare  conatur  artic.  42,   novo   examine   non  indiget, 
laia  assumit  eandem  manere   debere  quantitatem   motus,  quod  quam  erro- 
cum  sit,  jam  ad  artic.  36  ostensum  est. 

Ad  artic.   (45).     Antequam   ad   speciales   motuum   regulas   ab  autore 
ostro    traditas   examinandas   veniam,    criterion    generale    dabo,    et    velut 
1  .sjipidem  Lydium  ad  quem  examinari  possint,  quod  appellare  soleo  Legem 
^^   oatinuitatis.     Rem   alibi   dudum   explicui,    sed   hie  repejtenda  est  am- 
Y>liandaque.     Nimirum   cum    hypotheses   duae   seu   duo   data  diversa  ad  s^ 
i^Yiviceni  continue  accedunt,  donec  tandem  uniim  eodim  in  alterum  desinat, 
ecesse   est  etiam   quaesita   sive   eventa    amborum   continue  ad  se  invicem 
decedere,  et  tandem  unum  in  alterum  abire  et  vice  versa.     Ita  uno  Ellip- 
seos foeo  manente  immoto,    si   alter  focus  ab  ipso  magis  magisquc  recedat, 
manente  Interim  latere  recto,  tunc  novae  Ellipses  quae  ita  nascentur,  con- 
ViQue  accedent  ad  Parabolam  ac  postremo  plane  in  eam  abibunt,  cum  sciiicet 
distaniia    recedentis   foci   facta   erit   immensa.     Unde  et  proprietates  talium 
Ellipsium  magis  magisquc   ad  Parabolae   proprietates  accedent,  usque  adeö 
ut  postremo  in  eas  abeant,  et  Parabola  considerari  possit  tanquam  Ellipsis, 
cujus  alter  focus   infinite   absit;    adeoque   omnes  proprietates   Ellipseos   in 
genere  etiam   de  Parabola  tanquam  tali  Ellipsi  verificentur.     Et  hujusmodi 
quidem  exemplorum  plena  est  Geomelria :  sed  natura,  cujus  sapientissimus 


376  2tihmi  gcgrii  !S)e«carted  unb  ben  (SarteflanUmu9. 

Auetor  perfectissimam  Geometriam  exercel,  idem  observat,  alioqui  nullus 
in  ea  progressus  ordinatus  servaretur.  Sic  Motus  paulatim  decrescens 
tandem  evanescit  in  quietero^  et  inaequalitas  continue  diminuta  in  aecura- 
tam  aequalitatem  abit,  ita  ut  quies  eonsiderari  possit  tanquam  motus  in- 
finite parvus,  aut  tanquam  tarditas  infinita,  et  aequalitas  tanquam  inaequalitas 
infinite  parva;  atque  ea  ratione  quicquid  vel  de  motu  in  genere  vel  de 
inaequalitate  in  genere  demonstratum  est,  etiam  de  quiete  aut  aequalitate 
seeundum  hanc  interpretationem  verificari  debet,  ita  ut  regula  quietis  aut 
aequalitatis  certo  modo  concipi  possit  tanquam  casus  specialis  regulae  de 
motu  aut  de  inaequalitate.  Si  vero  id  non  succedat;  pro  certo  habendum 
est,  regulas  esse  inconcinnas  et  male  conceptas.  Unde  etiam  infra  in 
artic.  53  ostendetur,  quomodo  lineae  rcpraesentatrici  variationis  hypothe- 
sium  respondere  debeat  linea  repraesentatrix  variationis  eventuum,  cum 
tamen  Cartesianae  regulae  delineationem  eventuum  praebeant  monstrosani 
et  incobaerentem. 

Ad  artic.  (46).  Jam  regulas  motuum  Cartesianas  videamus.  Intel- 
ligantur  autem  corpora  dura  nee  ab  aliis  cirumstantibus  impedita.  Reg.  4. 
Si  directe  sibi  occurrant  ^  et  C  aequalia  et  aequivelocia,  ambo  reflectentur 
ea  qua  venerunt  celeritate.  Haec  prima  regula  de  motu  Cartesiana  sola 
penitus  vera  est.  Atque  i(a  quidem  demonstratur :  cum  par  amborum 
corporum  ratio  sit,  aut  ambo  pergent,  adeoque  se  penetrabunt,  quod  ab- 
surdum est,  aut  ambo  quiescent,  sed  ita  periisset  potentia,  aut  ambo  re- 
flectentur, et  quidem  pristina  celeritate,  quoniam  si  unius  imminueretur 
celeritas.  deberet  ob  rationum  paritatem  et  celeritas  alterius  minui,  sed 
amborum  celeritate  mihuta  virium  quoque  summa  minueretur,  quod  fieri 
nequit. 

Ad  artic.  (47).  Reg.  2.  Si  i?  et  0  celeritatibus  aequalibus  sibi 
occurrunt,  sed  B  sit  majus,  tunc  solum  C  reflectetur  et  B  perget,  ambo 
priore  celeritate,  atque  ita  ambo  simul  ibunt  directione  quam  habuerat  B. 
Haec  regula  falsa  est,  nee  consentit  praecedenti,  ut  patet  per  criterion 
paulo  ante  positum.  Nam  diminuta  continue  inaequalitate  seu  exc«ssu 
ipsius  B  super  C,  donec  in  ipsam  plane  aequalitatem  abeat,  continue  etiam 
eventus  accedere  debebit  ad  eventum  aequalitatis,  atque  ita  si  ponamus  B 
tanto  excessu  vincere  occurrens  C  ut  post  occursum  progredi  pergat,  necesse 
erit  ut  B  paulatim  imminuto  etiam  continue  progressus  ejus  imminuatur, 
donec  ad  certam  quandam   ipsius  ^  ad  C  proportionem   deventum  sit,  ubi 


Seibnij  gegen  2)e9caTtc«  iinb  ben  (SarteftanUmud.  377 

B  plane   sistatur,    iic   deinde   conlinuata    imminulione   ipsius  B  vortatur   in 

inotuni   contrarium   paulatim   crescentem,   quousque   tandem  omni  inacqua- 

litate  inter  B  ei  C  sublata  desinatur  in  regulam  aequalitalis,    regressusque 

post  ictum  ex  regula  prima  plane  fiat  progressui  ante  ictum  aequalis.    Ita- 

<que  baec  regula  Cartesii  secunda  stare  non  polest,  utcunque  enim  diminiins 

J?,  ut  ad  magniludinem   ipsius  C  accedat,   atque  ita  quidem  prope  ut  dis- 

crimen  fiat  parvitatis  prope  inexplicabilis,  tarnen  semper  iongissime  diversa, 

si  ipsi  credimus,  manent  evenla  aequalitatis  et  inaequalitatis  inter  B  et  C, 

neque  ad  sese   paulatim   accedunt,    B  semper   pergente  in  eandem   plagam 

eadem  eeleritate  quamdiu  lantiilo  majus  est  ipso  C,  unde  fit  ut  deinde  uno 

Vit  ita  dicam  jQatu  corrigendus  sit   hie   negiectus  et  magno  in  eventis  saitu 

opus   sit,    minima    licet   mutatione   adhuc   facienda    in   datis,    cum   scilicet 

I->ostremo  excessus  ipsius  B  plane  cessat  lantiilo  illo  indefinite  parvo  prorsus 

detraclo,  alque  ila  ab  omnimodo  progressu  ad  omnimodum  regressum  Irans- 

oatur   inlermediis   infinitis   casibus  velut  saltu   Iransmissis,   et   fiel  ut  duo 

oasus  qui  discrimen    habent   in   hypolhesibus  seu  datis  infinite  parvum  seu 

C|uod  minus  sumi  queal  quovis  dato,  habeanl  tamen  maximum  et  nolabilis- 

sinium  discrimen  in  eventis,    neque   ad  se   nisi    ultimo   momenlo   transitus 

tota  simul  accedant  seu  simul  incipiant  appropinquare  et   desinant,  appro- 

pinqualionemque  absolvant  omnino  coincidendo,    quod  cum  ratione  pugnal. 

Ita   eliam  fiel,   ut   regula  aequalitatis   seu  inaequalitatis  infinite  parvae  sub 

regula  generali  inaequalitatis  comprehendi  non  possit.     Itaque  cum  ^  et  C 

aequalia  et  aequivelocia  sibi  occurrentia  (per  reg.  1.)  ambo  priori  eeleritate 

refleclanlur,  oportet  aucto   nonnibil  B^   vel   (si  maneat]   imminuto  C,  roula- 

tionem   quandam   et   in   evenlu   fieri,  ac  nonnihtl  accedi  ad  eum  evenlum, 

qui   obtineret  maxima  ipsius  C  imminulione,  hoc  est  omnimoda  sublatione. 

Nunc  aulem  cum  C  nonnibil  tantum  infra  B  imminui  incipial,  non  aliter  a 

casu  omnimodae  aequalitatis  seu  omnimodae  reflexionis,  ad  casum  summae 

inaequalitatis  seu  omnimodae  sublationis  ipsius  C  adeoque  ad  casum  omni- 

modi  progressus  ipsius  B  paulatim  accedere  incipiemus,  quam  si  reflexionem 

ipsius  B   minuere   incipiamus.      Aucto   deinde   magis    magisque   discrimine 

inter  B  et  C,  eo  tandem  excessus  perveniet  B  ut  plane  non  reflectatur,  sed 

inter   regressum   et   progressum   velut   medium  atque   suspensum   sistatur; 

porro  aulem  auclum  jam  plane  progredietur  ea  qua  veneral  directione,  etsi 

nunquam  usque  adeo  augeri  possit  ejus  magnitudo  quin  progrediendi  cele- 

ritas   occursu   conlrarii  nonnibil   retardetur,    nisi   cum   ratio  ejus   ad  C  fit 


378  Üeibitt)  gegen  2)e9carte^  tinb  ben  (Sartcflani«mu€. 

infinita,  id  est  cum  C  plane  evanescit  aut  lollitur.  Haec  vera  corporum 
inaequaiium  sed  aequali  celeritate  sibi  occurrentium  habitudo  esl,  per 
oinnia  consentiens  rationi  et  sibi;  praecise  autem  determinare  celeritatuixi 
residuarum  quantitates  non  est  hujus  loci,  nam  ea  res  altius  repeti  debet 
et  peculiarem  a  nobis  tractationem  accepit. 

Ad  artic.  (48).  Reg.  3.  Si  ^  et  C  sint  aequalia  sibique  occurrant 
motibus  contrariis  inaequalibus^  tunc  ceierius  ß  secum  abripiet  tardius  C 
et  dimidia  diflerentia  celeritatum  detracta  celeritati  ipsius  B  addetur  ce- 
lerilati  ipsius  C,  ut  ambo  eant  simul  celeritate  aequali.  Haec  regula  non 
minus  falsa  est  quam  praecedens,  nee  minus  cum  rationibus  quam  expe- 
rimentis  pugnat.  Nam  ut  nostrum  Criterium  applicemus,  B  ceierius  secum 
abripiat  tardius  modo  dicto,  ex  hypolhesi,  et  decrescat  conlinue  celcritas 
ipsius  B,  donec  fiant  ambae  aequales,  seu  quod  eodem  redit,  donec  ex- 
cessus  celeritatis  B  super  C  ßat  incomparabiliter  parvus,  i(aque  tunc  ambo 
ferentur  simul  celeritate  ipsius  B  nulla  assignabili  quanlilate  diminuta, 
quod  est  absurdum,  et  contra  regulam  primam,  quae  recte  statuit  tam  in 
magnitudine  quam  in  velocitate  in  casu  perfectae  paritatis  vel  saltem  in 
casu  ab  hoc  inassignabiliter  differente  ambo  sua  aut  saltem  inassignabiliter 
aucta  vel  diminuta  celeritate  reflecti.  Nee  fieri  potest  ut  eventus  inaequa- 
litatis  evanescentis  in  eventum  aequalitatis  non  evanescat. 

Ad  artic.  (49).  Reg.  4.  Si  B  sit  minus  quam  C,  et  B  moveatur,  C 
vero  quiescat,  B  reflectetur  qua  venit  celeritate,  C  vero  manebit  quiescens. 
Haec  regula  in  eo  vera  est,  quod  minus  semper  a  majore  quiescenlo  re- 
flectitur,  sed  non  ea  qua  venit  celeritate,  nam  quo  magis  decrescet  excessus 
ipsius  Bj  eo  magis  decrescet  repulsa,  donec  tandem  perveniatur  ad  casum 
aequalitatis,  de  quo  reg.  sexta;  et  absurdum  est,  liypothesibus  paulalim 
ad  casum  aequalitatis  corporum  accedentibus,  eventus  quoque  non  paulatim 
ad  eum  accedere,  sed  semper  eosdem  mancre,  donec  postea  uno  ictu  velut 
per  saltum  ad  eum  transeatur.  Et  sane  facile  quivis  inlelligit  etiam  illud 
a  ratione  alienum  esse,  ut  hypothesis  continue  variata  nihil  variet  eventum, 
excepto  casu  singulari  determinato,  cum  contra  potius  in  omnibus  rerum 
exemplis  varialio  hypotheseos  variare  eventum  debcat,  exceptis  casibus 
determinatis ,  ubi  diversae  forte  variationes  complicalae  sc  mutuo  com- 
pensant. 

Ad  artic.  (50).  Reg.  5.  Si  ^  sit  majus  quam  C  et  ^  moveatur,  C 
vero  quiescat,  tunc  B  perget,    et  ambo  simul  ferentur  celeritate  eadem,  at 


8eibni)  gegen  ^e^arted  unb  beit  (SartefianUmud.  379 

quantitate  motus  priore.     Hacc  regula  et  ipsa  erronen  esl,    nam  erraUir  in 

Vera   quantitate   celerilatis  cujusque   definienda,    dum   ponitur  omnia   post 

€X)neursuin  simul  incedere,  quod  nunquam  in  durorum  coucursu  contingere 

potest;  recte  tarnen  pronuntiatum  est,  omne  niajus,    quod  in  quiescens  in- 

currit,  pergere  post  ictum.    Quod  autem  hoc  loco  nou  possint  simul  moveri, 

eliam  ex  criterio  nostro  intelligitur.     Nam  B  esse  tanliilo  majus  quam   C, 

ei  C  esse  tantillo  majus  quam  B^  sunt  duo  casus,  qui  sibi  admoveri  possunt 

ad  differentiam   usque   incomparabiliter   parvam,    ergo   fieri  non  potest,  ut 

eventa  eorum  tunc  quoque  longissimo  intervallo  dissideant,    ita  ut  priore 

<^su  simul  eant  directiooe  quam  habuerat  B^   posteriore  autem  casu  B   in 

c^ontrarium  repeliatur  tola  sua  celeritate. 

Ad  artic.  (51).  Reg.  6.  Si  i?  et  C  sint  aequalia,  et  B  moveatur,  C 
vero  quiescat,  tünc  B  reflectetur  tribus  quadrantibus  velocitatis  qua  venit, 
€J  autem  ibit  directione  priore  ipsius  B  cesiduo  velocitatis  quadrante. 
Haec  auctor;  sed  nescio  an  quicquam  in  hac  materia  excogitari  possit  a 
ratione  alienius,  ut  satis  mirari  nequeam  talia  in  mentem  egregii  Viri 
v^enire  potuisse.  Sed  patiamur  Cartesianos  quaerere  rationem  dictorum 
Magistri ;  nobis  suffecerit,  inconsistentiam  regularum  demonstrare.  Si  B 
et  C  sint  aequalia,  et  occurrant  sibi  velocitatibus  aequalibus,  reflectetur 
tarn  B  quam  C  velocitate  qua  venit  per  reg.  \.  Diminuta  jam  continue 
velocitate  ipsius  C,  manente  velocitate  ipsius  B^  necesse  est  B  minus 
roflecti  adeoque  C  magis  quam  ante,  cum  quantum  uni  aequalium  celeri- 
tatis  detrahitur,  tantum  alteri  addatur.  Evanescente  jam  velocitate  ipsius 
C  seu  quiescente  C,  quaeritur  quantum  celeritatis  detractum  sit  reflexioni 
ipsius  B.  Regula  Cartesii  praesens  pronuntiat  tantummodo  detractum  esse 
quadrantem.  Jam  pergendo  minuamus  nonnihii  C  quiescentis  magnitudi- 
Qem  ,  utique  ex  reg.  praecedenti  B  perget ;  ergo  per  mutationem  casus 
utcunque  parvam ,  fit  ingens  mutatio  in  eventu ,  seu  fit  saltus ,  nam  in 
eventu  ex  magna  celeritate  reflexionis  B  (tribus  scilicet  quartis  prislinao 
celeritatis)  cum  C  quiescens  ei  aequaretur,  nunc  C  tantillum  diminuto  fit 
subito  destructio  omnimoda  reflexionis,  imo  quod  plus  est  conversio  ejus 
in  contrarium,  nempe  in  progressum,  casibus  intermediis  saltu  transmissis, 
jquod  absurdum  est.  Dicendum  igitur  est  in  casu  aequalitatis  inter  B  et 
C,  quiescente  C  ante  ictum,  quiescere  B  post  ictum,  et  totam  suam  cele- 
riiatem  transferre  in  C.  Idque  etiam  colligitur  ex  eo  quod  verum  inest 
regulis  4  et  5.     Nam  per  reg.  4,  incurrente  B  in  quiescens  C  maius,  uti- 


380  Sctbni)  gegen  2)c9carted  uiib  bcn  (SarteflanUmu€. 

que  reflectetur  B;  rursus  per  reg.  5.  iDcurrenie  B  in  quiescens  C  minus, 
utique  pergel  B :  ergo  incurrente  B  in  quiescens  C  aequale,  nee  perget  Bj 
nee  reflectetur,  sed  (quod  inier  haec  medium  est)  quiescet,  Iota  sua  vi 
Iranslata  in  C 

Ad  artic.  (52).  Reg.  7.  Si  ^  et  C  moverentur  versus  eandem  par- 
tem,  B  quidem  insequens  et  celerius,  C  vero  anlecedens  et  tardius,  esset- 
que  C  majus,  sed  minor  ratio  ipsius  C  ad  ^  quam  celeritalis  B  ad  cele- 
ritatem  C,  irent  ambo  simul  directione  priore  ac  cleritate,  quae  faceret 
eandem  quae  prius  quantitatem  motus.  Sin  C  majore  existente  major  esset 
ratio  C  ad  ^  quam  velocitatis  B  ad  velocitatem  C,  reflectetur  B  celeritate 
qua  venit,  et  perget  C  celeritate  qua  prius.  Ita  aulor  noster.  Sed  haec 
quam  incongrua  sint,  facile  intelligitur,  nam  dudum  notavimus  corpora 
dura  (qualia  hie  ponuntur)  nunquam  post  ictum  simul  incedorc,  quod  tarnen 
liic  fit  casu  priore;  et  nihil  est  a  ratione  alienius,  quam  corpus  B  agendo 
in  corpus  C  nihil  in  ipso  immutare,  et  tamen  plurimum  ab  eo 
pati,  quod  fit  in  casu  posteriore.  Pugnant  ista  ni  failor  cum  Metaphysica 
(ut  ita  dicam)  naturali,  quam  nobis  praebel  lumen  rationis.  Etiam  alia 
insunt  prioribus  contraria,  nam  cum  C  est  infinite  parvo  majus,  id  est 
aequale  ipsi  B,  et  celeritate  incomparabililer  parva  antecedit,  id  est  revera 
quiescit,  locum  habet  casus  prior  regulae  hujus  septimae,  adeoque  sequetur 
ex  hac  regula  ambo  ire  simul,  cum  tamen  B  ad  quietem  redigi,  et  vim 
totam  transferre  in  C  antea  quiescens  sibi  aequale,  ostensum  sit  fine  dicto- 
rum  ad  regulam  sextam.  Ut  alia  brevitatis  causa  taceam  non  minus  in- 
consistentia.  Postremo  admonendum  est,  oblitum  esse  Autorem  casus  inter- 
medii,  cum  ratio  corporum  est  reciproca  rationis  celeritatum,  nee  apparet, 
quid  vi  regulae  sit  dicendum ;  deberet  enim  eventus  quoque  esse  in  medio, 
et  omnino  in  ipso  confinio  casus  utriusque;  sed  casus  prior  et  posterior 
regulae,  etsi  confinium  habeant  in  hypothesi,  non  tamen  con- 
finium  habent  in  eventu,  quod  iterum  pugnat  cum  Criterio  nostro. 
Sed  etiam  dissimulatus  est  casus,  cum  B  est  major  quam  C.  Adjicienda 
jam  fuisset  regula  8,  qua  explicuisset  autor,  quid  contingat  cum  duo  cor- 
pora inaequatia,  inaequalibus  celerilatibus  in  contrarias  partes  tendentia 
inter  se  concurrunt.  Distinguendum  quoque  erat  inter  incursum  centralem 
et  eccentricum ,  inter  perpendicularem  et  obliquum ;  sed  finis  tandem 
examinis  faciendus  est ,  nee  doctrinae  jacenti  ac  deploratae  ultra  in- 
sistcndum. 


\ 


Sctbiti)  gegen  2)edcarted  unb  ben  (Sart(fiaiu9ntu9.  381 

Ad  artic.  (53).    Usum  regulariim  suarum  Curtesius  agnoscit  difficilem 
esse,    sciiicet  quod   videret   plane   repugnare  experimentis.     Cum  in  veris 
motus  reguHs  mirus  sit  consensus  ratton is  et  experientiae,  neque  ambienlia 
iantum    impediant   regularuin    verarum  successum,    quanlumMlle   videtur 
timere ,    ut   sciiicet    exceptiones    haberet    ad    effugiendum    paratas.      Quin 
potius,  quanto  magis  corpora  et  dura  et  magna  sunt,  eo  accuratius  regulae 
ab    observationibus   exprimuntur.     Sed    quid    dura    aut   liquida    conferanl 
mox  videbimus,  hoc  loco  placet  ostendere  in  ßgura*)  ad  faciliorem  captum, 
quomodo   ope   Criterii   nostri   adumbrari   in    rebus   possit  veritas   velut   in 
antecessum,  et  praeludio  quodam,  eliam  antequam  perfecta   ejus  delineatio 
obtineri  queat :    quod  magnum  usum  habet  pariter  ad  agnoscendos  errores 
Gl    ad    appropinquandum    veritati.      Ponamus    ergo    corpora   ^    ac    C   esse 
aequalia,    et   ipsius  B  celeritatem   ac  directionem   repraesentari  recta  B  W, 
iCa    ut   tendat  a  B  versus  W,    celeritate  ut  BW;    sed  ipsiqs  C  celeritatem 
otque  directionem   aliam   atque   aliam    pro  diversis  casibus  assumi  AH^  ila 
quidem  ut  in  casu  AiH  vel  A2H  seu   infra  A  directio   ipsius  C  sit  eadem 
quae  ipsius  B,  adeoque  in  casu  A^H  quae  aequalis  est  ipsi  BW,  celerita- 
tem amborum  esse  aequalem,  et  directionem  eandem,  sed  sumto  H  propius 
ad  Af  ut  in  ^H,   directionem   quidem   ipsius   C  ab  il  ad   2^  ^sse   eandem 
quae  ipsius  B,    quae  est  a  i?  ad  W,   verum   celeritatem   ipsius  C  esse  mi- 
norem quam  ipsius  B,  quia  A2H  minor  est  quam  BW,  adeoque  a  B  inse- 
quente  attingi  praecedens  C.     Si  H  incidat  in  yi,  ut  3//,    tunc  directionem 
et  celeritatem  ipsius  C  esse  nuUam,  seu  C  quiescere ;  sin  H  sumatur  supra 
A  ut  in  4//,  ^H,  f^Hj    tunc  ipsius  C  directionem  esse   conlrariam   directioni 
ipsius  B.     Ducantur  jam   lineae  PP  et  QQ,   ita   ut  sit  ordinatim  applicata 
HP  celeritas  et  directio  ipsius  B  post  ictum,    ei  HQ  celeritas  et  directio 
ipsius   C  post  ictum    hoc  observato   ut  directio   alterutrius    vel    utriusque 
quae   post   ictum   est   ad  easdem  partes  ad  quas  ante  ictum  directio  ipsius 
B  fuerat,  exprimatur  per  applicatam  sinistram,  et  quae  est  ad  partes  con- 
trarias  directioni   ipsius  B  signetur   per  applicatam  dextram.     Jam  deter- 
minemus  quaedam   puncta  linearum  PP  et  QQ.     Directio  et  celeritas  seu 
(verboj  motus  ante  concursum  ipsius  B  semper  est  B  W,  jam  si  ante  con- 
cursum  motus   ipsius   C  sit    ei   aequalis   et   ad  easdem  partes  nempe  A^H 
(aequ.  BW),  utique  ut  constat  non  obstante  contactu  ambo  ^  ac  C  retine- 


♦)  @lc^c  ble  iimpe^cnbc  gigur. 


382 


8<ibnt)  gegen  2)c^arte6  unb  ben  (Sartcftaut^mnd. 


buDt  priorem  celeritatem  et  directioDem  adeoque  reclac  i^iP  et  iH iQ 
motum  ipsorum  ß  hc  C  post  ictum  repraesentantes  erunt  aequales  ipsi 
AxH  seu  ^W  et  ad  sinistram.  Sed  si  molus  ipsius  C  ante  ictum  sit 
nullus,  seu  'A  ^H,    ipso  puncto  3^  incidente  in  Aj   seu  si  C  cpiiescat,    tunc 


Ad  artic.  53. 
partis  secundae. 


Repraesentatio  Regularum  Motus   in   casu  aequalitatis 
corporum  concurrentium 


Secundum  Cartesium. 
Delineatio  monstrosa. 


Secundum  Veritatem. 
Delineatio  concinna. 


si^. 


^'^^/ii^""i^' 


Setbni)  gegen  2)cdcartc9  unb  ben  iSartefiant^mu«.  383 

coDslat  etiam  quid  fial,  nempe  post  ictum  corpus  B  quiescet  adeoque  locus 
3P  incidet  in  A^  C  vero  accipiet  celerilatem  quam  habuerat  Bj  et  ad  eas 
partes  ad  quas  tenderat  B;  ergo  habetur  3^3^  aequalis  ipsi  BW  ei  ad 
sinistram,  adeoque  et  puncta  3P  et  3Q  habentur.     Denique  si  motus  ipsius 


Explicatio  Figurae  Artic.  53. 
partis  secundae. 

Ante  iclum 

i-us  corporis  B  est  BW,  corporis  C  est  A^H,  A^H  etc. 

constans 

Post  ictum 

US  corporis  B  est  corporis  C  est 

Cartesio  //^qp,  ^2^  ^tc.         Cartesio  ^|f,  H^^  etc. 

nobis  //iP,  H^P  eia.  nobis  HQ 

constans 


nfra  [supra]  A  ^ 

I  significant  directionem  eandem 
\  sinisteriora  [dexteriora]  quam  A  H      [contrariam]  ei  quam  habuit  B  ante  iclum. 

< 
'2y(3)9>)      i?2?3?  ex  reg.  Cartes.  7 
N9P(5)9>,  ({3))?4?5?  ex  reg.  Cartes.  3 
|D,  s^  ex  reg.      ejus    6 

P,  5?  ex  reg.      ejus    6 

■leationes  nostra  et  Carlesiana  ex  in6nitis  casibus  habent  duos  solum  con  venientes  1  Hel^H. 
rieatio  nostra  observat  Legem  continuitatis, 

Cartesiana  interrumpitur  et  saltum  habet  quoad  lineam  q)q>  in  ^q>  et  ^q> 

SS  in  3?  et  5^ ; 
saltus  notatus  est  punctis  ad  fingendam  continuationem. 
i>ssibile   est  ut  a   duarum   linearum  conlinuatarum  q)g>  ei  ^^  coincidentia  excipi 
I^  numerus  punctorum   determinatus,    verbi   gratia   binarius,    ut  sciiicet  omnia  q> 
Omnibus  S  respondentibus  coincidant  exceptis  duobus  solum  casibus,    sciiicet  3^ 
3$  et  5^  cum  5^.     Et  hoc  tamen  fieri  debet  in  delineatione  Cartesiana. 
Deberent  ^^q)  et  ^^)^q>  coincidere  in  39) 

*!^l  eoincidere  debet  cum  {  *^ 


384  Scibui)  gegen  !De9carte«  iinb  ben  (Sarteftaui^mud. 

C  sil  aequalis  molui  ipsius  B,  sed  ei  contrarius,  seu  repraesentelur  per 
A  ^H  aequalem  ipsi  B  W,  sed  5/f  sumto  supra  A,  hoc  est  si  corpora  propo- 
sita  (aequalia  ex  hypothesi]  aequalibus  celeritatibus  oppositisque  directioni- 
bus  concurrant;  tunc  etiam  habetur  eventus,  nam  eadem  utrumque  qua 
venerat  celerilate  reflectetur,  adeoque  dabuntur  puncta  5^,5^.  Nam  iH  ^P 
erit  aequalis  ipsi  B  W  sed  ad  dexlrara,  quia  ita  B  reflectitur  seu  directione 
pristinae  contraria  movelur;  et  ^H  ^Q  erit  aequalis  eidem,  sed  ad  sinistram, 
quia  C  accipit  directionem  quam  habuerat  B.  Habemus  ergo  tam  puncta 
|P,  2)P,  5P,  quae  (quod  notabiie  est)  incidunt  in  reclam,  quam  et  puncta 
\Qj  sQ)  5Q7  ^^^^  incidunt  in  aliam  rectam  ei  quidem  rectae  AH  parallelem; 
puncta  autem  reliqua  ut  2P,  4P,  ßP  etc.  vel  2Q1  aQi  bQ  equidem  ex  solo 
Criterio  nostro,  seu  ex  lege  Continuitatis  delerminari  non  possunt,  seu  non 
constat  ex  his  solis,  quaenam  sint  lineae  PP  ei  QQ,  Sufficitque  omnia 
una  linea  coniinua  connecti,  quo  locus  sit  Criterio  nostro,  omnesque  adeo 
regulae  istae  incohaerenies  jam  tum  ante  plenam  rei  cognitionem  aut  in- 
ventionem  speciei  lineae  excluduntur.  Interim  aliunde  scimus,  revera  has 
lineas  PP  ei  QQ  esse  recias,  et  ob  permutationem  in  aequalibus  corpori- 
bus  celeritatum  ac  directionum  HP  semper  aequalem  esse  ipsi  AH,  et 
HQ  ipsi  LM,  adeoque  tam  HQ  quam  LM  concipi  hie  posse  constantes  et 
simul  motum  significare  ad  easdem  partes.  Gaeterum  eas  infra  ^H,  |P,  ^Q 
non  produco,  quia  lunc  B  tardius  moveretur  quam  C,  adeoque  non  attinge- 
ret,  neque  adeo  concursus  intelligi  posset.  £odem  modo  positis  celeritati- 
bus corporum  aequalibus,  et  uno  corpore  retento,  altero  magnitudine  va- 
riaio,  Schema  fieri  posset  ad  eventum  in  utroque  corpore  duabus  linei 
designandum;  imo  quaecunque  ßeret  hypothesis,  una  variabililale  excep 
permanens,  liceret  adumbrare  similem  ßguram.  Sed  sufficit  specimen  in 
uno  dedisse,  praesertim  cum  alia  methodo  omnia  perfecie  assequamur, 
quae  per  hanc  tantum  adumbrantur,  quod  ipsum  tamen  suum  usum  a 
errores  refutandos  habere  ostendimus.  Et  si  nondum  detecia  tota  res  esset 
ad  quandam  adumbrationem  prodesset.  Ex  Gartesianis  vero  regulis  no 
posset  duci  coniinua  quaedam  linea  eventuum  variatorum  respondens  linea 
continuae  hypotheseos  variantis,  et  prodiret  delineatio  plane  monstrosa  e 
contraria  nostro  Criterio  artic.  45  seu  Legi  Continuitatis.  Placuit  ii 
figura  comparare  nostram  et  Cartesianam  delineationem,  unde  hujus  in 
consistentia  aut  potius  impossibilitas  ad  oculum  apparebit. 

Ad  artic.    [54.  55).     Fluida  esse  corpora,  quorum  particulae  varii 


e 
it 
n 


IS 


Sdbni)  gegen  !S)e<€arted  unb  ben  (Sartefiani«mu0.  385 

iQolibus  in  omnes  partes  agiUintur,  Dura,  quorum  partes  juxla  se  mutuo 
quiescunt  nee  alio  glutine   materiam  connecti  quam  quiete  unius  apud 
alterum,    non  per  omnia  verum  esse  arbitror,  etsi  aliquid  insit  veri.    Duri- 
tiem    igitur,    seu  ut  ego  malim  dicere  generalius,    firmitatem  (quae  et 
in  mollibus  aliqua  est)  a  sola  quiete  profieisci,  Cartesius  colligit,  quia  gluten 
seu  ratio  cohaesionis  non  potest  esse  corpus  (alioqui  rediret  quaestio),  ita- 
que  erit  modus  corporis,    recte.     Sed  non  est  alia  modificatio   corporis  ad 
eam  rem  apta,  quam  quies.     Cur  ita?  quia  quies  maxime  motui  adversa- 
tur.     Miror  tantam   rem   tam   levi   et  perfunctoria ,    imo   sophistica   ratione 
concludi.     Syllogismus  forel:  Quies  est  modus  corporis,  qui  maxime  motui 
adversatur;  Modus  autem  corporis  qui  maxime  motui  adversatur,  est  causa 
6rmitatis.    Ergo  quies  est  causa  firmitatis.    Sed  ulraque  praemissarum  falsa 
est,    etsi  aliquam   tenuem  veri   speciem  prae  se   ferat.     Et  hoc  Gartesio 
nimis  frequens  est  ut  maxime  incerta  tanquam  certissima  assumens  lecto- 
rem  facilem  dictatoria  brevitate  absolvat:    quemadmodum   cum    concludit 
extensionem  constituere  materiam,   et  cogitationem  a  materia  independen- 
tem   esse,   et  eandem  in  natura  servari   motus  quantitatem;    pronuntiandi 
magis  autoritate  quam  argumentis.     Ego  sentio,    motum  contrarinm  magis 
adversari  motui  quam  quietem,   et  majore  oppositione  esse  opus  ut  corpus 
reflectatur^  quam  ut  tantum  sistatur,   quemadmodum  ostensum  est  ad  arti- 
<^1.  47.     Sed  probanda  etiam  altera  praemissarum  erat,   nempe  id   quod 
maxime  motui  adversatur  esse  causam  firmitatis.     An  forte  talem  prosyllo- 
^ismum  in  mente  autor  habuit?    Firmitas  maxime  motui  adversatur;  quic- 
<iuid   maxime  motui  adversatur,   ejus  et  causa  maxime  motui  adversatur. 
JErgo  causa  firmitatis  maxime  motui  adversatur.     Sed  praemissae  prosyllo- 
^ismi  rursus  ambae  laborant.    Nego  igitur  firmitatem  motui  maxime  adver- 
sari;  fateor  eam  maxime  adversari  motui  unius  partis  sine  alia,  atque  hoc 
:illud   erat  cujus   causa  debebat  quaeri.     Nee  scio  an  tut  um   sit  axioma, 
^uicquid  maxime  rei  adversatur,   ejus  et  causa  maxime    rei   adversatur. 
^[^uid  magis  morti  adversatur  quam  vita,  quis  tamen  neget  mortem  animali 
^lersaepe  a  vivente  inferri?    Talibus  regulis  Philosophicis  vagis  admodum 
t  nondum  ad  certos  limiles  redactis  nulla  superstrui  demonstratio  potest. 
runt  qui  lectis  istis  subindignabuntur  nobis,.  Philosophos  tantos  velut  ad 
^usholam  per  syliogismos  revocantibus ;    erunt  etiam  fortasse,    qui  haec  tam 
(i^rotrita  contemnent.     Sed  nos  compertum  habemus,   magnos  ilios  Philoso- 

hos,  quin  et  nlios  saepe  homines  in  rebus  maxime  seriis,    puerilis  hujus 
IV.  25 


386  ^flbnig  gcgcti  3)c?cartc«  utib  beti  iSortcftotil^mu«.  ^ 

logicae   neglectu  labi,    imo  vix  aliter  labi.     Quid   enim   aliud  haec  Logica  \    ^ 

coDtinet,  quam  dictata  supremae  rationis  maxime  generalia,  regulis  captui 
facilibus  comprehensa  ?  Et  placuit  semel  in  hoc  specimine  ostendere,  quam 
utile  sit  talia  ad  formae  praescriptum  exigi,  ut  appareat  vis  argumentorum, 
praesertim  cum  imaginatio  rationi  no];i  ut  in  Mathematicis  succurrit,  et  ne- 
gotium nobis  est  cum  scriptore  abruptis  argumentis  res  magnas  colligente. 
Quoniam  ergo  nihil  nos  hie  rationibus  adjuvat  Gartesius,  placet  ad  rerum 
ipsarum  considerationem  redire.  Non  tarn  igitur  quies  consideranda  est  in 
firmitate  quam  vis,  qua  una  pars  secum  aliam  trahit.    Sint  duo> 


B       Ä 

cubi  perfecti  A  ei  B  juxta  se  mutuo  quiescentes   et  hedras  ha- 


' — W'  bentes  omnino  laevigatas,  sitque  cubus  B  ad  sinistram  cubi  A 
positus,  hedra  unius  cum  alterius  hedra  congruente,  nulloque^ 
adeo  relicto  intervallo.  Incurrat  jam  globulus  C  in  mediunk 
eubi  A,  directione  ad  duas  hedras  congruentes  parallela;  ita  directio  ictuj 
non  perveniet  ad  cubum  B,  nisi  is  adhaerere  ponatur  cubo  A.  Et  san< 
quiete  sua  resistet  A  incurrenti  C,  nee  nisi  imminuta  vi  ipsius  C  ab  e< 
poterit  propelli ,  atque  ita  etiam  verum  est ,  A  quiete  sua  in  hoc  casu  re- 
sistere  separanti  a  B;  sed  hoc  per  accidens,  non  quia  separatur  a  H,  se< 
quia  vim  in  se  debet  recipere,  quod  perinde  contingeret,  etiamsi  B  plani 
abesset.  Itaque  ubi  semel  vim  recipiet,  viam  suam  inibit  deserto  B^^ 
perinde  ac  si  omnino  ab  ejus  vicinia  abfuisset.  Sophisma  igitur  est  con- 
ciudere  volle,  quia  unumquodque  in  statu  suo  quantum  potest,  perseverat  ^=^^^^^t, 
ideo  duo  apud  se  quiescentia  sibi  mutuo  adhaerere  et  ex  nuda  quiete  ha— ^^^^-d* 
bere  firmitatem,  parique  jure  concluderes  etiam,  quae  decem  pedibus  a  s^^^^s^^^ 
absunt  sibi  connecti,   atque   id   agere  conari   ut  semper  decem  pedibus  »  ^ 

sese  absint.     Causa   igitur  afferenda   est,   cur  aliquando  duo  cubi  A  et  .^^  ^ 

Gohaereant,  et  parallelepipedum  firmum  AB  constituant,  quod  sola  parte  j^^  ^ 

impulsa   moveatur  totum;    seu   cur  cubus  A    impulsus   secum    traha^^rT""^t 
cubum   B,    adeoque   quaeritur   causa  tractionis  in   natura.      Sunt  quidai^i^  ^    '^ 
egregii  Viri^   qui   ipsam   perfeotam  unitatero  causam  firmitatis  esse  ajun'  ^^^^^j 
eamque  sentenliam  video  placere  nonnullis  Atomorum  Patronis.     Nempe  ^i 

qua  sit  atomus  parallelepipeda  AB,  quae  mente  sit  divisibilis  in  duos  illi 
cubos  i4  et  ^,    re  autem  non  divisa ,  eam  dicunt  re  etiam  divisibitem  n< 
esse,  semperque  firmam  mansuram.    His  multa  obstant,  primum  enim  ni 
lam   afferunt   demonstrationem    dicti.      Ponamus    in    parallelepipedum 
duas  atomos  D  ei  E  ipsis  cubis   A  et  B   hedris   suis   an(erioribus.resp<^^ 


*  itihnii  gegen  ^c^carte«  unb  bell  d^artcftani^tnu^.  387 

dentes,    simul  incurrere    directionibus    parallelis   ad    hedram    communem 
cuborum  A  ei  B,   et  quideiD  D  venientem   retrorsum  a  plaga  F,   tota  sua 
hedra  incurrere   in  totam  hedram  congruentem  Ay   similiterque 
E  venientem  antrorsum  a  plaga  G,    incurrere   in  B;    quaeritur        : 
causa  cur  A  non  propellatur  versus  G,  deserto  B,  et  cur  B  non     I  ^  I 
propellatur  in  contrarium   versus  F,   deserto  A,     Hujus  ego  in     [ 


B     A 


diotis  rationem  invenio  nullam.    Quid  aliud  enim  hie  est,  unum  |  ^  | 

oomponi  ex  duobus  cubis  A  et  B^  quam  eos  actu  non  esse  divisos.  j 

Quodsi  cum  quibusdam  dicas,  in  continuo  ante  actualem  divisio- 

nem  nuUas  esse  partes,  alterulrum  sequetur,  vel  id  separationi  non  obstare, 

cum  scilicet  ratio  ad  actualem  quandam  divisionem  tendens  adeoque  partes 

velut  designans  ac  distinguens  (con  (actus  nempe  incurrentium  D  ei  E)  su- 

pervenit,   vel  continuum   nullum   unquam    in   partes  posse  divelli.     Quid 

ergo  si  duae  Atomi  cubicae  yl  et  ^  prius  diversae  semel  ita  sibi  accedant, 

ut  bedrae  earum  duae  congruant,  nonne  hoc  contactus  momento  nihil  diffe- 

rent  ab  atomo  illa   parallelepipeda  AB  paulo  ante  descripta?    Itaque  ca- 

pientur  a  se  mutuo    duae  Atomi    simplici  contactu   velut  visco  quodam, 

idemque  fieri  debet  etiamsi  partes  tantum   hedrarum   congruant.     Ex  his 

porro  sequitur  progressu  naturae,  continue  debere  crescere  atomos,  instar 

pilae  nivis  per  nivem  provolutae,   ac  tandem  futurum  esse,   ut  omnia   in 

plusquam  adamantinam  duritiem  coalescant  et  aeterna  glacie  obtorpescant, 

quando  causa  coalitiopis  datur,   dissolutionis  non  datur.     Unum  effugium 

superest  iis,   qui  haec  tuentur,   ut   dicant,    nullas  dari   in   natura  hedras 

planaS;  aut  si  quae  sint,  coalitu  esse  desinere,    Atomos  autem  omnes  su- 

perficiebus  curvis  iisque  miniroe  invicem  appllcabilibus  terminari,  c[uemad- 

TOodum  sane  fieret,   si  omnes  atomi  essent  sphaericae,    atque   ita  nullus 

<^ntactus  esset  totius  alicujus  superficiei.     Sed  praeterquam   quod  corpora 

planis   vel  aliis  sibi    congruentibus  superficiebus  praedita   ex   rebus   nulla 

^atis    ratione   excluduntur,    huc   redimus  ut  rationem   nobis  afferant,    cur 

'^sootinuum  in  partes  resolvi  non  possit.     Alia  quoque  habemus   magna  in 

^Atomos  argumenta ,   sed   nobis  hanc  materiam  hoc  loco  exhaurire  proposi- 

%uin  non  est.    Sunt  qui  duritiem  corporum  explicant  per  eam  causam,  qua 

"^idemus  duas  tabulas  politas  a  se  divelli  nisl  magna  vi  non  posse,  obstante 

^Kcilicel  ambiente,   quod  se  tam  subito  insinuare  in  locum  divulsione  inter 

^-abulas  relinquendum  non  potest.     Atque  ita  duritiem   ajunt  oriri  a  com- 

f^ressione,  recle  quidem  in  plurimis  casibus,  sed  non  potest  haec  intelligi 

55* 


388  2t\hni\  gegen  !{>e^arted  imb  bett  Sartefiani^mud. 

causa  duritiei  in  Universum,  quoniam  ea  rursus  aliquam  duritiem  vel  Gr- 
milatem  jam  tum  praeconstitutam  ponil,  ipsarummet  scilicet  Tabulanim. 
Porro  nee  refert,  si  quis  dicat  cuhos  A  ei  B  glutine  aliquo  eonnecti,  nam 
ipsius  glutinis  firmilas  requiritur  qua  partes  ejus  adhaereant  tarn  utrique 
corporum  quae  connectit,  quam  inter  se.  Quod  si  quis  concipiat  ex  A 
eminentiolas  quasdam  transire  in  B,  ac  sese  ejus  valliculis  insinuare,  idem- 
que  a  B  fieri  in  Aj  atque  ita  non  posse  propelli  unum  sine  alio,  quin 
apices  illi  frangantur,  jam  nova  quaestio  est,  unde  illis  ipsis  apieibus  fir- 
milas sua.  His  igitur  omissis,  quae  vel  non  prosunt,  vel  rem  non  absol- 
vunt,  arbitror  primigeniam  cohaesionis  causam  (praeter  impenetrabiiitatem 
ipsam,  cum  cedendi  locus  non  est,  aut  ratio  non  est  cur  unum  prae  alio 
eedat,  qua  ratione  globus  perfectus  in  pleno  quiescente  uniformi  circulans 
aliquid  vi  centrifuga  emittere  prohibetur)  esse  Motum  eumque  conspiran- 
tem.  Nam  ipsam  materiam,  per  se  homogeneam  et  aeque  divisibilem, 
arbitror  solo  motu  distingui;  videmus  autem  fluida  quoque  motu  acquirere 
quandam  firmitatem.  Ita  vehemens  aquae  jactus  extraneis  in  radium  suuro 
magis  vetabit  ingressum,  quam  eadem  aqua  quiescens  faceret.  Ingressu 
enim  novae  materiae  magna  motus  conspirantis  perturbatio  oriatur  necesse 
est,  ad  perturbandum  autem,  id  est  valde  mutandum  motum  opus  est  vi. 
Jactum  aquae  digito  tange,  videbis  huc  illuc  guttulas  dispergi,  non  sine 
vehementia,  atque  adeo  et  quod  jactui  accedit  nonnihil  repelli.  Et  quae 
per  se  dissoluta  sunt,  et  ut  ita  dicam  arena  sine  calce,  solo  motu  con- 
nexionem  quandam  acquirere  posse,  eleganti  experimento  magnes  docet, 
limaturae  chalybis  admotus,  subito  enim  velut  funiculi  nectuntur  ex  arena, 
et  nascuntur  filamenta,  subng^nte  sese  materia  velut  in  pilos,  nee  dubium 
est  quodam  quasi  genere  magnetismi ,  id  est  motus  intestini  conspirantis, 
etiam  alias  quorundam  corporum  partes  connecti.  Haec  igitur  primitiva 
ratio  consistentiae  seu  cohaesionis  non  minus  rationi  quam  sensibus  sa- 
tisfacit. 

Ad  artic.  (56.  57).  Fluiditatis  causam  investigare  opus  non  est^ 
nam  materia  per  se  fluida  est,  nisi  quatenus  in  ea  sunt  motus,  qui  se- 
paratione  quarundam  partium  turbantur.  Itaque  necesse  non  est,  ut  fluidum 
Sit  agit^itum  motibus  variis  particularum.  Quoniam  tamen  aliunde  constat 
ex  generali  lege  naturae,  corpora  omnia  inlestinis  motibus  agitari,  con- 
sequens  est,  firma  esse  quatenus  motus  sunt  conspirantes,  vel  quatenus 
sunt  perturbati    ac  nullo  systemate  ex)nne\i,  fluida  manere;    unde  fit  ut  id 


Mhnii  gegen  ^De^carted  unb  ben  (Sartefiauidmud.  389 

omni  corpore  sit  aliquis  Üuiditalis  pariter  ac  (irniilatis  gradus;  nee  quic- 
quam  tarn  durum  est,  quin  aliquam  flexibiiitatem  habeat,  vel  contra.  Porro 
motus  iile  intestinus  est  insensibilis,  cum  partes  quae  sibi  continue  suc- 
cedunt,  ob  exiguitatem  et  similitudiuem,  sensu  sint  indiscriminabiles,  et 
velociter  motae  (ut  jactus  aquae,  ut  radius  in  rotaj  unum  aliquid  continuum 
solidum  simulent.  Confirmant  motum  intestinum  fluidorum  etiam  solutiones 
salium  in  aqua,  et  corrosioues,  quae  fiunt  a  Hquoribus  acribus,  tum  vero 
et  calor  in  Universum,  qui  cum  fortis  est,  liquorum  ebullitionem  facit,  cum 
mediocris,  saltem  agitationem;  sed  cum  hyeme  agitatio  a  calore  nata  de- 
bilitatur,  tunc  motus  intestinus  partium  inter  se  conspirantium,  materiae 
proprius  solus  praedominatur  in  plurimis  Hquoribus,  unde  concrescunt  et 
aliquando  glaciantur.  Specimen  etiam  rüde  hujus  fluidorum  agitationis, 
miris  modis  perturbatae,  praebent  pulverea  corpuscula  quae  solaribus 
radiis  in  loco  caetera  obscuro  deteguntur.  Quoniam  autem  in  fluidis 
nostris,  sensus  judicio  quiescenlibus ,  ubique  et  in  omnes  partes  aeque 
facilis  est  motus,  consequens  est,  motus  perturbatos  in  iis  sie  satis  aequa- 
liter  distributos  esse  et  velut  compensatos,  ita  ut  solidum  in  tali  fluide 
positum  ictibus  et  ut  ita  dicam  fluctibus  fluidi  ab  omni  latere  aequaliter 
pulsetur,  hactenusque  in  motu  nee  adjuvetur  nee  impediatur. 

Ad  artic.   (59).     Cum   corpus  vi   externa   impellitur   in  fluide,  pulat 

Autor  hanc  vim,  etsi  sola  non  sufficiat  ad  corpus  movendum,  movere  tamen 

concurrendo   cum   particulis   fluidi   huic  motui    faventibus,   et   determinare 

reliquas,    ut  etiam   faveant,    motu   suo    retento,   determinatione  vero    seu 

<lirectione  mutata.     Adde  quae  autor  habet  fine  artic.  56  et  in   ejus  de- 

monstratione  artic.  57.     Unde  statuit,  corpus  durum  in  fluide  motum  non 

toium  suum  motum  mutuari  a  duro  impellente,  sed  partim  etiam  a  fluide 

^ircumjacente.     Sed  haec   mox   ipse  destruere  videtur  artic.  60  et  omnino 

^equiequam  dicta  arbitror,  cum  et  falso  principio  nitantur  (quod  hie  rursus 

^nculcatur  quasi   quies  motui   contraria   sit]  et   excogitata   unice   videantur 

<^d  salvandam  contrarietatem  quam  phaenomena  habent  cum  regula  quarta 

^^notus  a   nostro  autore  posita,    in   qua  male   negatur,    corpus  quiescens  a 

^ninore,    quantacunque   celeritate   acte   posse   impelli  (vide   fln.  artic.  64), 

^^um  tamen   ipse  fateri  cogatur  artic.  56,  corpus   durum   in  fluide  existens 

^    oiinima    vi   moveri.      Itaque   ut    efl'ugiat    difficultatem ,    miro    commento 

^^titur,    particulasque   fluidi    in   auxilium   advocat   frustra,  nam  a  contrariis 

^^ompensatae   nihil   praestant,    et,    si   quid  efficerent,    nimium   praeslarent. 


390  ?eibni)  gegen  !2)e^ai-ted  uiib  bcit  (Sartefiantdmu<$. 

motumque  mobili  majorem  quam  a  vi  impellent^  pi^oficisci  debet,  darenl. 
Cum  tarnen  constel  nee  majorem  motum  adeoque  nee  alium  in  mobili  oriri, 
quam  si  nihil  omnino  a  fluide  ageretur.  Quin  contra  potius  dicendun)  est, 
adeo  nil  motus  addere  fluidum,  ut  potius  detrahat  nonnihil,  velocitatemque 
mobilis  diminuat,  partim  ob  aliquam  tenacitatem  admistam,  partim  etiam 
ex  eo  solo  quod  ingressu  duri  in  fluidum  pars  fluid!  voluroine  aequalis 
duro,  continue  pellenda  loco  atque  in  motum  eoneitanda  est  novum,  in 
quam  rem  aliqua  pars  potentiae  mobilis  impendenda  est.  Quantitaiem 
ufriusque  hujus  resistentiae,  quarum  una  absoluta  est,  semperque  eadem 
in  eodem  fluide,  altera  vero  respectiva  et  cum  motus  velocitate  crescens, 
ad  calculum  aiibi  revocavi. 

Ad  artic.  (63).  Mirifica  sunt  quae  hie  traduntur  de  causa,  cur  manus 
nostrae  non  possint  rumpere  clavum  ferreuni.  Quaeritur  nodus  in  scirpo 
detortaeque  objectioni  par  responsio  accommodatur.  Nimirum  si  corpus 
quiescens  a  majori  moveri  potest,  quaeritur  cur  manus  partem  clavi  ferrei 
se  multo  minorem,  licet  quiescentem,  non  moveat,  nee  a  reliqua  parte 
avellat.  Causam  rejicit  in  moUitiem  manus,  quae  ideo  non  tota,  sed  suL 
parte  tantum,  agit  in  clavum,  adeoque  parte  semper  minore  manus,  quam 
sit  avellenda  pars  clavi.  Verum  non  est  quaestio  de  motu,  nam  manus  non 
tantum  partem  clavi,  sed  istum  clavum  totum  facile  movet;  illud  potius- 
quaeritur  cur  pars  clavi  reliquam  partem  secum  trahat,  nee  facile  una  sine 
alia  se  moveri  patiatur.  Deinde  inutiliter  recurritur  ad  mollitiem  manus, 
cum  etsi  loco  manus  sumatur  percutiens  frustum  quantumeunque  ferri  au 
saxi,  nihilominus  clavi  partes  sese  trahunt;  et  licet  durum  a  duro  facili 
frangatur,  quam  a  molli,  non  tarnen  quaeritur  cur  aui  quanta  vi  supereiu 
cohaesio  duarum  clavi  partium,  sed  cur  existat;  nee  quaeritur  cur  un 
earum  moveatur,  a  majori  licet  corpore  (id  enim  falsum  est],  sed  cur  n 
facile  sola  moveatur. 

Ad  artic.   (64).     Glaudit  Auetor  Partem  secundam,  id  est  genera 
de  rerum  materialium  principiis  admonitione  quadam  quae  mihi  resiridion 
egere  videtur.     Nimirum  ait  ad   naturae  phaenomena  explicanda  non  alii 
esse  opus  principiis,    quam   ex  Mathesi  abstraeta  petitis,    seu  doctrina  d 
magnitudine,  flgura  et  motu,  nee  aliam  se  materiam  agnoscere  quam  q 
subjectum    est  Geometriae.     Ego   plane    quidem    assentior   omnia 
phaenomena  specialia  mechanice  explicari  posse,  si  nobis  satis  essent  e 
plorata,    neque  alia  ratione  causas  rerum  materialium  posse  intelligi; 


^t\hni\  gegen  iDedcarted  unb  ben  (SartefiauUmud.  391 

illud  tarnen  etiaui  aique  etiani  considerandum  censeo,  ipsa  Principia  Mecha- 
Dica,  Legesque  adeo  naturae  generales  ex  allioribus  principüs  nasci  nee 
per  solam  quantiialis  ac  rerum  Geomelriearum  considerationeni  posse  ex- 
plicari,  quin  potius  aliquid  Metaphysicum  ilUs  inesse»  independens  a  noUo- 
nibu8  quas  praebet  ioiagiualio,  referendumque  ^d  substantiam  oxtensionis 
expertem.  Nam  praeter  exCensionem  ejusque  variabilUates  inest  materiae 
vis  ipsa  seu  agendi  potentia  quae  transitum  facit  a  Metaphysica  ad  naturam, 
a  materialibus  ad  immaterialia.  Habet  illa  vis  Leges  suas  ex  principiis 
non  Ulis  solis  absolutae  atque  ut  ita  dicaro  brutae  necessitatis,  ut  in  Mathe- 
maticis.  sed  perfeotae  rationis  deduetas.  His  vero  semel  in  generali  trac- 
tatione  constilutis,  postea  cum  phaenomeuorum  naturae  ratio  redditur, 
omnia  mechanice  expediri  possunt,  et  tarn  frustra  perceptiones  et  appetitus 
archaei,  et  ideae  operatrices,  et  forinae  substantiarum,  ipsaeque  aniinae 
tune  adhibentur,  quam  frustra  causam  universalem  omnium  De  um  ex 
machina  ad  res  naturales  singulas  simplici  voluntate  ejus  expediendas 
advocaremus,  quod  autorem  Philosophiae  Mosaicae  verbis  Scripturae  sacrae 
male  acceptis  facere  memini.  Haec  qui  probe  considerabit ,  medium  in 
phiiosophando  tenebit,  et  non  minus  Theologis  quam  Physicis  satisfaciel, 
intelligetque  non  tam  peccatum  olim  a  Schola  fuisse  in  tractandis  formis 
indivisibilibus  quam  in  applicandis,  tunc  cum  potius  de  modificationibus 
atque  instrumentis  substantiae  quaeritur,  agendique  modo,  id  est  Mecha- 
oismo.  Habet  natura  velut  Imperium  in  imperio,  et  ut  ita  dicam  regnum 
duplex,  rationis  et  necessitatis,  sive  formarum  et  particularum  materiae, 
quemadmodum  enim  omnia  sunt  plena  animarum,  ita  et  organicorum  cor- 
porum.  Haec  regna  inter  se  inconfusa  suo  quodque  jure  gubernantur,  nee 
magis  ratio  perceptionis  atque  appetitus  in  modificationibus  extensionis, 
quam  ratio  nutritionis,  caeterarumque  functionum  organicarum  in  formis 
sive  animabus  quaerenda  est.  Sed  summa  illa  substantia,  quae  causa  est 
universalis  omnium,  pro  infinita  sua  sapientia  et  potestate  efficit,  ut  duae 
diversissimae  series  in  eadem  substantia  corporea  sese  referant,  ac  perfecte 
iwnsentiant  inter  se,  perinde  ac  si  una  alterius  influxu  regeretur,  et  sive 
necessitatem  materiae  et  ordinem  efficientium  intueare,  nihil  sine  causa 
imaginationi  satisfaciente  aut  praeter  mathematicas  mechanismi  Leges  con- 
mingere  animadvertas ,  sive  finium  velut  auream  catenam  et  formarum 
^rbem  tanquam  mundum  intelligibilem  contemplere,  conjunctis  in  unum  ob 
^erfectionem  Autoris  supremi,  Ethicae  ac  Metaphysicae  apicibus,  nihil  sine 


392  9eibni)  gegen  Dedcarted  unb  ben  (Sartepanidmud. 

ratione  summa  fieri  animadvertas.  Idem  enim  DEUS  et  forma  eminens 
et  efficiens  primum,  et  finis  est  sive  ultima  ratio  rerum.  Nostnim  autem 
est,  vestigia  ejus  in  rebus  adorare,  nee  tantum  instrumenta  ipsius  in 
operando  rerumque  materialium  effectricem  mechanicen,  sed  et  admirandi 
artificii  sublimiores  usus  meditari,  et  quemadmodum  Architectum  eorporum, 
ila  et  maxime  Regem  mentium  DEUM  ejusque  optime  ordinantem  omnia 
intelligentiam  agnoscere,  quae  perfectissimam  Universi  Rempublicam  sub 
potentissimi  ac  sapientissimi  Monarchae  dominatu  constituit.  Ita  in  singu- 
laribus  naturae  phaenomenis  utriusque  considerationis  conjunctione  vitae 
pariter  utilitatibus  et  perfectioni  mentis,  nee  minus  sapientiae  quam  pielati 
consulemus. 


y 


XI. 

Maji  4702. 

NuUum  quidem  iibrum  contra  philosophiam  Cartesidnam  typis  emisi 
hactenus,  passim  tarnen  in  Actis  Eruditorum  Lipsiensibus  et  in  Diariis 
Galileis  et  Batavis  inserta  reperiuntur  a  me  Schediasmata,  quibus  dissen- 
sum  ab  ea  meum  sum  testatus.  Sed  imprimis  (ut  alia  nunc  taceam)  circa 
naturam  corporis  et  virium  motricium  quae  corpori  insunt,  in  alia  omnia 
mihi  eundum  fuit.  Nempe  corporis  essentiam  Cartesiani  collocant  in  sola 
extensione,  ego  vero  etsi  cum  Aristotele  et  Cartesio  contra  Democritum 
Gassendumque  Vacuum  nullum  admittam,  et  contra  Aristotelem  cum  Demo- 
crito  et  Cartesio  nullam  Rarefactionem  aut  Condensationem  nisi  appa- 
rentem  statuam,  puto  tamen  cum  Democrito  et  Aristotele  contra  Cartesium 
aliquid  in  corpore  esse  passivum,  praeter  extensionem,  id  scilicet  quo 
corpus  resistit  penetrationi ;  sed  et  praeterea  cum  Piatone  et  Aristotele 
contra  Democritum  et  Cartesium  in  corpore  aliquam  Vim  activam  sive 
ivreXi^ciav  agnosco,  ut  ita  recte  mihi  Aristoteles  naturam  definisse 
videatur  principium  motus  et  quietis,  non  quod  putem  uUum  corpus 
nisi  jam  in  motu  sit  moveri  a  se  ipso  aut  ab  aliqua  qualitate,  qualis  est 
gravitas,  incitari,  sed  quod  arbitrer  omne  corpus  vim  motricem,  imo 
motum  intrinsecum  actualem  semper  habere  insitum  inde  ab  origine  rerum. 
Exercitium  autem  potentiae  motricis  et  phaenomena  corporum  assentier 
Democrito  et  Cartesio  contra  vulgus  Scholasticorum  semper  mecbanice 
posse  explicari,  demtis  ipsis  Legum  motus  causis  quae  ab  altiore  principio, 
nempe  ab  Entelechia  proficiscuntur  neque  ex  sola  massa  passiva  ejusque 
modification^bus  derivari  possunt. 

Sed  ut  melius  intelligatur  sententia  mea  rationesque  etiam  ejus  non- 
nibil  appareant,  primum  sentio  naturam  corporis  non  consistere  in  sola 
extensione,  quia  notionem  extensionis  evolvendo  animadverti  eam  relativam 
esse  ad  aliquid  quod  extendi  debet  et  diffusionem  sive  repetitionem  cujus- 


304  lletbni)  gegen  !£)edcarted  unb  ben  (2[arteftanUmui$. 

dam  naturae  significare.  Repelilio  enim  oiddIs  (seu  mullitudo  eorundem) 
alia  est  discrela,  ui  in  rebus  Dumeratis  ubi  partes  aggregati  discemuntur; 
alia  est  continua;  ubi  indeterminalae  sunt  partes  atque  iufiiiitis  modis 
assumi  possunt.  Continua  aulem  duorum  sunt  generum,  alia  successiva, 
ut  tempus  et  motus,  alia  simultanea  seu  ex  coexistentibus  partibus  con~ 
stantia,  ut  spatiuin  et  corpus.  Et  quidem  uti  in  tempore  nihil  aliud  con- 
cipimus  quam  ipsam  variationum  dispositionem  sive  seriem,  quae  in  ipso 
possunt  contingere,  ita  in  spatio  nihil  aliud  quam  corporum  dispositionem 
possibilem  intelligimus.  Itaque  cum  spalium  dicitur  extendi,  non  aliter 
accipimus  quam  cum  tempus  dicilui*  durare,  aut  numerus  numerari ;  revera 
enim  nihil  aut  tempus  durationi,  aut  spatium  extensioni  supperaddit,  sed 
ut  variationes  successivae  tempori  insunt,  in  corpore  varia  sunt  quae  simul 
diflundi  possunt.  Nam  quia  iexlensio  est  repetitio  continua  simultanea,  uti 
duratio  successiva,  hinc  quoties  eadem  natura  per  multa  simul  diffusa  est, 
velut  in  auro  ductilitas  aut  gravitas  specifica  aut  flavedo,  in  lacte  albedo, 
in  corpore  generaliter  resistentia  seu  impenetrabilitas ,  exiensio  locum 
habere  dicitur,  quahquam  fatendum  sit  diftusionem  iilam  conlinuam  in 
colore,  pondere,  ductilitate  et  similibus  in  speciem  tantum  homogeneis  non 
nisi  apparentem  esse  neque  in  partibus  utcunque  parvis  locum  habere, 
solamque  adeo  extensionem  resistentiae  quae  per  materiam  diffunditur,  hoc 
nomen  apud  rigidum  examinatorem  tueri.  Ex  his  aütem  patet,  eltensionem 
non  esse  absolutum  quoddam  praedicatum,  sed  relativum  ad  id  quod  ex- 
tenditur  sive  diffunditur,  atque  adeo  a  natura  cujus  fit  diffusio  non  magis 
diveili  posse  quam  numerum  a  re  nünierata.  Et  proinde  illi'  qui  Exten- 
sionem assumsere  tanquam  aliquod  attributum  in  corpore  absolutum  primi- 
tivum,  indefinibile  atque  appTjtov,  defectu  Anaiyseos  pecc^vere  et  reapse 
ad  qualitateä  occultas  confügerunt  quas  alioquin  adeo  contemnunt,  tanquam 
extensio  esset  aliquid  quod  explicari  noü  potest. 

Quaeritur  jam  quae  sit  alia  natura  cujus  diffusio  corpus  constituit? 
Resisteütiae  quidem  diffusione  jara  diximus  materiam  constitui;  sed  cum 
nostra  sententia  aliquid  aliud  in  corpore  sit  quam  maleria,  quaeritur  in 
qua  ejus  natura  consistat.  Eam  ergo  dicimus  non  in  ölio  posse  consi^lere 
quam  iv  t^  Suva^iix^  seu  principio  mutationis  et  perseverantiae  insito. 
Unde  et  doctrina  physiöa  duarum  scientiarum  Malhematicarum  quibus 
suboirdinata  est  principiis  utitur,  Geometriae  et  Dynamices,  cujus  posterioris 
scientiae  Elementa  nondum    hactenus  satis   tradita  alicubi   promisi.     I 


2tibnii  gegen  !S)edcaited  uitb  ben  (Sartefiant^mud.  395 

autem  Geometria  seu  scientia  extensionis  rursus  subordinaiur  Arithmeticae, 
quia  in  exiensione,  ut  supra  dixi,  repelitio  est  seu  multitudo;  et  Dynamice 
subordinatur  Metaphysicae  quae  de  causa  et  effectu  agit. 

Porro  To  Suvafiixov  seu  potentia  in  corpore  duplex  est,  Passiva  et  Activa. 

Yis  Passiva  proprie  constituit  Materiani  seu  Massam,  Activa   ivreXi^siav  seu 

formam.     Vis   passiva   est   ipsa  Resistentia,    per  quam    corpus   resistit  non 

tantum  penetrationi,  sed  et  motui,  et  per  ouam  fit,  ut  corpus  aliud  in  locum 

ejus  subire  non  possit  nisi   ipso  cedente,  ipsum  vero  non  cedat  nisi  motu 

impellentis  nonnihil  tardato,  atque  ita  perseverare   conetur  in  priore  statu 

non  ita  tantum  ut  sponte  non  inde  discedat,  sed   ita  etiam  ut  mutanti  re- 

pugnet.     Itaque  duo  insunt  Resistentiae  sive  Massae:  primum  Antitypia  ut 

vocant  seu   impenetrabilitas ,    deinde    resistentia   seu   quod   Keplerus   voc^t 

oorporum   inertiam   naturalem,   quam  et  Cartesius    in   Epistoiis  alicubi    ex 

eo   agnovit,   ut  sciiicet  novum  molum  non   nisi  per   vim   recipiant  corpora 

adeoque  imprimenti  resistant  et  vim  ejus  infringant.     Quod  non   ßeret,    si 

in   corpore   praeter  extensionem   non   inesset  to  Suvafjiixov   seu   principium 

legum  motus,  quo   fit   ut   virium   quantitas  augeri   non   possit,  neque  adeo 

corpus  ab  alio  nisi  refracta  ejus  vi  queat  impelli.     Haec  autem  vis  passiva 

In  corpore  ubique  est  eadem  et  magnitudini  ejus  proportionalis.     Nam  etsi 

oorpora  alia  aiiis  densiora  appareant,  id  tarnen  fit,  quod  pori  eorum  materia 

ad  corpus  pertinente  magis  sint  repleti,  dum  contra  corpora  rariora  spongiae 

naturam  habent,  ita  ut  alia  subtilior  materia  eorum  porös  perlabatur  quae 

corpori  non  computatur  nee  motum  ejus  sequitur  vei  expectat. 

Vis  activa,  quae  et  absolute  vis  dici  solet,  ^non  est  concipienda 
ut  Simplex  potentia  vulgaris  scholarum  seu  ut  receptivitas  actionis,  sed 
invoivit  conatum  seu  tendentiam  ad  actionem,  ita  ut  nisi  quid  aliud 
impediat,  actio  consequatur.  Et  in  hoc  proprie  consistit  ivreXi^^ia,  parum 
scholis  intellecta ;  talis  enim  potentia  actum  involvit  neque  in  facuitale  nuda 
persistit,  etsi  non  semper  integre  procedat  ad  actionem  ad  quam  tendit, 
quoties  sciiicet  objicitur  impedimentum.  Porro  vis  acliva  duplex  est,  pri- 
mitiva  et  derivativa,  hoc  est  vel  substantialis  vei  aocidentalis.  Vis  activa 
primitiva  quae  Aristoteli  dicitur  ivTcAi^eia  t)  icpaSn),  vuigo  forma  subsiantiae, 
est  alterum  naturale  principium  quod  cum  materia  seu  vi  passiva  substan- 
tiam  oorpoream  absolvit,  quae  sciiicet  unum  per  se  est,  non  nudum  aggre- 
^atum  plurium  substantiarum ,  multum  enim  interest  verbi  gratia  inter 
«nimal  et  gregem.     Adeoque  haec  Entelechia  vel   anima   est,  vel  quiddam 


396  ?ei6nt)  gegen  ^Dedcaited  unb  ben  (Sarteftanifmu«. 

Animae  analogum,  et  semper  corpus  aliquod  orgaDicum  naturaliter  actuat, 
quod  ipsum  separatim  sumtum,  seposita  scilicet  seu  semota  anima,  non 
una  substantia  est,  sed  plurium  aggregatum,  verbo,  machina  naturae. 

Habet  autem  Machina  naturalis  hanc  pro  artificiali  summani  praerogati- 
vam,  ut  infiniti  autoris  specimen  exhibens,  ex  infinitis  constet  organis  sibi 
i^volutis,  neque  adeo  unquam  prorsus  destrui  possit,  quemadmodum  nee 
prorsus  nasci,  sed  diminui  tantum  et  crescere,  involvique  atque  evolvi, 
saiva  semper  hac  ipsa  quadantenus  substantia  et  in  ea  (utcunque  trans- 
formetur)  alicpio  vitalitatis  aut  si  niavis  actuositatis  primitivae  gradu.  Idem 
enim  quod  de  animatis,  etiam  proportione  de  iis  dicendum  est,  quae  ani- 
malia  proprio  non  sunt.  Interim  ponendum  est  intelligentias  seu  nobiüores 
animas  quae  et  Spiritus  appellantur,  non  tantum  a  Deo  tanquam  machinas, 
sed  etiam  tanquam  subditos  regi,  neque  iis  quibus  alia  viventia  revolu- 
tionibus  obnoxia  esse. 

Via  derivativa  est  id  quod  quidam  vocant  impetum,  conatus  scilicel 
seu  tendentia  ut  sie  loquar  ad  motum  aliquem  delerminatum,  quo  proinde 
vis  primitiva  seu  actionis  principium  modificatur.  Hanc  ostendi  non  qui- 
dem  eandem  in  eodem  corpore  conservari,  sed  tamen,  utcunque  in  pluribus 
distribuatur,  eandem  in  summa  mauere  et  differre  a  motu  ipso,  cujus  quan- 
titas  non  conservatur.  Atque  haec  ipsa  est  impressio  quam  corpus  impulsu 
accipit,  cujus  ope  projecta  motum  continuant,  neque  novo  indigent  impulsu, 
quod  et  Gassendus  elegantibus  experimentis  illustravit  in  navi  factis.  Ita> 
que  non  recte  quidam  putant  projecta  continuationem  motus  ab  aäre  habere. 
Porro  vis  derivativa  ab  Actione  non  aliter  differt,  quam  instantaneum  a 
successivo;  vis  enim  jam  in  primo  est  instant!, -actio  indiget  temporis  tractu, 
adeoque  fit  ex  ductu  virium  in  tempus,  qui  inteliigilur  in  quavis  corporis 
parte.  Itaque  actio  est  in  ratione  composita  corporis,  temporis  et  vis  sive 
virtutis,  cum  Cartesianis  Motus  quantitas  solo  ductu  celeritatis  in  corpus 
aestimetur  longeque  aliter  se  habeant  vires  quam  celeritates,  ut  mox 
dicetur. 

Ut  autem  Vim  activam  statuamus  in  corporibus,  multa  cogunt,  et  ipsa 
maxime  experientia  quae  ostendit  motus  esse  in  materia,  qui  licet  origi- 
narie  tribui  debeant  causae  rerum  generali,  Deo,  immediate  tamen  ac 
speciatim  vi  a  Deo  rebus  insitae  attribui  debent.  Nam  dicere  Doum  in 
creatione  corporibus  agendi  Legem  dedisse,  nihil  est  nisi  aliquid  dederit 
simul  per  quod  fiat  ut  Lex  observetur ;  alioquin  ipse  semper  extra  ordinem 


8ctbnii  gegen  ^e0carte9  unb  bcn  (Sarteflani^mitd  397 

procurare   legis  observationem  debebit.     Quin   potius   lex  ejus  efßeax  est, 

et  Corpora  reddidit  efficacia,  id  est  vim  insitam  ipsis  dedit.    Gonsiderandum 

praeterea  est  viin   derivativam   atque  actionem  quiddam  esse  modale,  cum 

mutationem  recipiat.    Omnis  autem  modus  constituitur  per  quandam  modi- 

licationem    alicujus    persistentis    sive    magis    absolut!.     Et   queroadmodum 

(igura   est   quaedam  limitatio   seu   modißcatio  vis  passivae  seu  massae  ex- 

tensae,  ita  vis  derivativa  actioque  molrix  quaedam  roodificalio  est  non  uti- 

que  rei  mere  passivae  (alioqui  modificatio  seu   limes   plus  realitatis  invol- 

veret,   quam   ipsum   illud  quod   limitatur),    sed    activi    cujusdam,    id  est 

enielechiae  primitivae.     Ergo  vis  derivativa  atque  accidentalis  seu  mutabilis 

erit  quaedam  modificatio  virtutis  primitivae  essentialis  atque  in  unaquaque 

substantia  corporea  perdurantis.     Unde  Cartesiani,  cum  nuUum  principium 

activum  substantiale  modificabile   in  corpore  agnoscerent,  actionem  omnem 

ipsi   abjudicare  et  in  solum  Deum  transferre  sunt  coacti,   accersitum  ex 

Machina,  quod  philosophjcum  non  est. 

Yariatur  autem  vis  primitiva  per  derivativam  in  concursibus  corporum, 

prout  scilicet  exercitium  vis  primitivae  introrsum   aut  extrorsum   vertitur. 

Bevera   enim   omne  corpus  habet  motum    intestinum,    neque  unquam   ad 

quietem  deduci  potest.     Uaec  porro   vis   intestina    sese  extrorsum  vertit^ 

cum  vis  Elasticae  officium  facit,    quando  scilicet  motus  intestinus  in  cursu 

suo  solito  impeditur,    unde  omne  corpus  essentialiter  Elasticum  est,    ne 

aqua  quidem  excepta,  quae  quam  violenter  repercutiat;  etiam  pilae  tonnen- 

tariae  docent.     Et  nisi  Elasticum  esset  omne  corpus,    leges  motuum  verae 

et  debitae  obtineri  non  possent.     Interim   ea  vis  non  semper  sese  conspi- 

cuam  in  ipsis  sensibilibus  corporum  partibus  reddit,   cum  eae  scilicet  non 

satis    cohaerent.     Quanto   autem   corpus   est   durius,    tanto   est   elasticum 

magis  fortiusque  repercutit.    Nempe  in  concursu,  cum  corpora  a  se  invicem 

resiliunt,  id  fit  per  vim  Elasticam,  unde  revera  corpora  motum  a  concursu 

proprium  semper  habent  a  vi  sua  propria,    cui   impulsus  alienus  tantum 

occasionem  praebet  agendi  et  ut  sie  dicam  determinationem. 

Hinc  autem  intelligitur,  etsi  admittatur  vis  illa  primitiva  seu  Forma 
substantiae  (quae  revera  etiam  figuras  in  materia  determinat,  dum  motum 
efßcit),  tamen  in  vi  elastica  aliisque  phaenomenis  explicandis  semper  pro- 
cedendum  esse  Mechanice,  nempe  per  figuras  quae  sunt  modificationes 
materiae,  et  per  impetus  qui  sunt  modificationes  formae.  Et  inane  est, 
cum  rationes  distinciae  et  specificae  reddi  debent,  ad  formam  seu  primiti- 


39$  ^eibiii;)  gegen  ^c^arted  unb  ben  (SarteflanUmud. 

vam  in  re  vim  immediate  et  generice  confugere,  Uli  inane  est  in  creatu* 
rarum  phaenomenis  explicandis  recunrere  ad  primam  substantiam  seu 
Deum,  nisi  ejus  instrumenta  aut  fines  simul  specialim  expliceniur,  causae- 
que  efficientes  proximae  aut  etiam  finales  propriae  recte  reddantur,  ut 
potentia  ejus  et  sapientia  appareat.  Omnino  enim  (quicquid  dixeril  Car- 
tesius)  non  efficientes  tantum,  sed  et  finales  causae  sunt  physicae  tracta- 
tionis;  prorsus  quemadmodum  domus  male  exponeretur,  si  quis  partium 
structuram  traderet  tantum,  non  usuro.  Jam  supra  etiam  monui,  cum 
omnia  in  natura  explicari  dicimus  Mechanice,  excipiendas  esse  ipsas  Legum 
liotus  rationes  seu  principia  Mechanismi,  quae  non  ex  soüs  mathematicis 
atque  imaginationi  subjectis,  sed  ex  fönte  metaphysico,  scilicei  ab  aequa- 
litate  causae  et  efiectus,  deduci  debent  aliisque  hujusmodi  Legibus  quae 
sunt  Entelechiis  essentiales.  Nempe  ut  jam  dictum  est,  Pbysica  per  Geo- 
metriam  Arithmeticae,  per  Dynamicen  Metaphysicae  subordinatur. 

Cartesiani  vero,  natura  virium  non  satis  intellecta,  Vim  moiricem  cum 
Motu  confundentes,  graviter  in  legibus  Motuum  constituendis  sunt  lapsi. 
Nam  cum  intelligeret  Cartesius,  vim  eandem  in  natura  debere  conservari, 
et  corpus  cum  vis  suae  (derivativae  scilicet)  partem  alteri  tribuit,  partem 
ita  retinere  ut  summa  virium  eadem  maneat,  deceptus  exemplo  aequilibrii 
seu  vis  mortuae  quam  voco  (quae  hie  in  computum  non  venit,  et  vis  vivae 
seu  de  qua  nunc  agitur  non  nisi  infinitesimalis  pars  est)  credidit  vim  esse 
in  ratione  composita  massarum  et  celeritatum,  sive  idem  esse  cum  eo  quod 
vocat  quantitatem  motus,  quo  nomine  intelligit  factum  ex  ductu  massae  in 
celeritatem,  cum  tamen  a  priori  a  me  sit  alibi  demonstratum ,  vires  esse 
in  ratione  composita  ex  simplice  massarum  et  duplicata  celeritatum.  Scio 
quosdam  vires  doctos  nuper  cum  tandem  agnoscere  contra  Gartesianos 
cogerentur  non  conservari  quantitatem  motus  in  natura  eamque  hanc  solam 
pro  vi  absoluta  haberent,  hanc  quoque  vim  non  manere  condusisse  con* 
fugisseque  ad  solam  conservationem  vis  respectivae,  sed  a  nobis  deprehen- 
sum  est,  ne  in  absoluta  quidem  vi  conservanda  naturam  oonstantiae  suae 
atque  perfectionis  dememinisse.  Et  Gartesianorum  quidem  opinio,  C[ua 
quantitas  motus  conservatur,  cum  phaenomenis  omnibus  pugnat,  nostra 
mirifice  experimentis  confirmatur. 

In  eo  etiam  erratur  a  Cartesianis,  quod  putant  mutationes  fieri  per 
saltum,  tanquara  exempli  causa  corpus  quiescens  nM>mento  poßsit  transire 
in  statum  determinati  motus,    aut  tanquam   corpus  in  motu  positum  subito 


1 


] 


2dhnii  gegen  ^«cartcft  tinb  bett  Q^artefiani^mnd.  399 

« 

redigi  possit  ad  quietem,   non   transeundo  per  intermedios  velocitatis  gra- 

dus,  quia  scilicet  usum  vis  elasticae  in  corporum  concursu  non  intellexere. 

Quae  si  abesset,  fateor,  neque  lex  quam  toco  coniinuitatis  in  rebus  obser- 

vareiur,   per  quam  eviiantur  saltus,    neque  lex  aequivalentiae  qua  vires 

absolutae   conservantur ,    neque   alia    egregia    Naiurae  Architeotae   inventa 

locum  haberent,   quibus  necessitas  materiae   et  pulchritudo  formae  conci- 

liantur.     Ipsa  autem  vis  Elaslica  omni  corpori  insita  ostendit,   omni  etiam 

corpori  motum  intestinum  inesse  et  vim  primitivam  (ut  ita  dicam)  inflnitam, 

licet  in  ipso  concursu,   circumstantiis  exigentibus  vi   derivativa  determine- 

tur.     [Ut  enim  in  fomice  incumbentis  aut  in  chorda  tensa  trahentis  totam 

vim   quaevis  pars  sustinet   et   quaevis  portio   aöris  compressi  tantam  vim 

liabet  quantam  a^ris  incumbentis  pondus,    ita   quodvis  corpusculum   totius 

massae  ambientis  vi  conspirante  ad  agendum  solicitatur  nee  nisi  occasionem 

^xercendae  potentiae  expectat,  ut  pulveris  pyrii  exemplo  patet.] 

Sunt  alia  multa,  in  quibus  a  Gartesio  mihi  fuit  abeundum,  sed  quae 
^Kiunc  attuli  ad  principia  ipsa  substantiarum  corporearum  potissimum  refe- 
^runtur  et  ad  antiquam  Scholae  sanioris  philosophiam,  si  recte  interpretere, 
'^^indicandam  valent,  quam  video  a  multis  doctissimis  Recentioribus,  etiam 
i  faventibus,  desertam,  ubi  non  erat  opus.  R.  P.  Ptolemaei,  in  Yeterum 
st  Recentiorum  placitis  versutissimi  viri,  cujus  doctrinam  insignem  Romae 
pse  perspexi,  philosophia  (a  qua  plurimum  mihi  poUiceor)  nondum  ad  nos 
rvenit. 

3n  einer  9?ote  l^at  Seibni}  l^injugef ügt :  Praeterquam  finiam,  adjicere  pla- 

—  et,   etsi  Cartesiani  plerique  Formas  Viresque  in   corporibus  audacter  reji- 

iant,  Cartesium  tamen  moderatius  locutum  esse  et  hoc  tantum  professum, 

e  nullam  invenire  iis  utendi  rationem.     Equidem  fateor.    si  usu  carerent, 

erito  rejiciendas;    sed  in   hoc  ipso  Cartesium  lapsum  esse  ostendi.     Non 

-^jntum   enim   in  Entelechiis  seu  T(p  8uvcr(i.ixq>  sita   sunt  principia  Mecha- 

ismi,  quo  omnia  in  corporibus  reguntur,  sed  etiam  a  me  in  Actis  Erudr- 

rum,    cum    celeberrimo  Viro  Joh.   Christophoro  Sturmio   in   Physica    sua 

clectica  doctrinam   meam   non   satis  perceptam   impugnanti   responderem, 

^refragabili  demonstratione  ostensum  est:  posita  plenitudine,  si  nihil  esset 

materia  quam   massa   ipsa   ejusque   partium   variatio  situs,    impossibile 

^ore,    ut  Ulla  contingat  perceplibilis  cuiquam  variatio,    cum   semper  aequi- 

Valentia  limitatis   substituantur  seponendoque   conatum   sive  vim   tendendi 

ad    futurum    (sublalis  scilicet  Entelechiis)    praesens   unius   momenti   Status 


400  2t\%mi  gegen  2)e«cartc«  unb  ben  (£4rtefiattUiiiii9. 

rerum  ab  alterius  cujusque  momenli  statu  distingui  non  possit.  Idque 
Arislotelem  perspexisse  arbitror,  cum  praeter  motum  localem  etiam  altera- 
tionem  neeessariam  esse  vidit,  ut  phaenomenis  satisfiat.  Alterationes 
autem,  etsi  in  speciem  multiplices,  perinde  ac  qualitates  in  ultima  analysi 
ad  solam  virium  variationem  rediguntur.  Nam  et  omnes  qualitates  cor- 
porum,  id  est  omnia  praeter  üguras  accidentia  eorum  realia  stabilia  (id 
est  quae  non  in  transitu  existunt,  ut  motus,  sed  impraesentiarum  intelli- 
guntur  etsi  in  futurum  referantur) ,  instituta  Analysi  ad  vires  demum  revo- 
cantur.  Praeterea  sublatis  viribus  in  motu  ipso  nihil  manet  reale,  nam 
ex  sola  variatione  situs  determinari  non  potest,  ubi  sit  motus  verus  seu 
variationis  causa. 


xn. 

Je*)  n'ay  pas  encor  vü  cel  6crit  publik  ä  B61e  Tan  1699  qui  a  pour 
titre:  Judicium  de  arguraento  Cartesii  pro  existentia  Dei 
petito  ab  ejus  idea;  raais  ayant  examinä  autres  fois  en  passant  le 
möme  argument  dans  un  Essay  touchani  la  connoissance ,  la  verit^  et  les 
id^es,  inserä  dans  les  Actes  de  Leipzig  de  Tan  1684,  j'ay  estä  curieux  de 
lire  ce  qu'un  habile  homme  dit  dans  THistoire  des  ouvrages  de 
scavans  May  1700  pour  Targument  de  des  Cartes  contre  F^crit  Latin 
de  B61e,  et  je  vous  diray,  Monsieur,  que  je  tiens  le  milieu  entre  T^crit  et 
la  reponse.  L'auteur  de  l'^crit  croit  que  Targument  est  un  sophisme, 
Tauteur  de  la  reponse.  le  tient  pour  une  demonstration ,  et  raoy  je  crois 
que  c'est  un  argument  imparfait  qui  suppose  tacitement  une  proposition 
de  la  quelle  si  Ton  adjoutoit  la  preuve,  la  demonstration  seroit  achev^e. 
Ainsi  Targument  n'est  pas  ä  mepriser,  c'est  un  bon  coramencement  au  moins. 
Est  aliquid  prodire  tenus,  si  non  datur  ultra. 

Les  Geometres  qui  sont  les  veritables  maistres  dans  Tart  de  raisonner 
ont  vü  que,  pour  que  les  demonstrations  qu'on  tire  des  definitions  soyent 
bonnes,  il  faut  prouver  ou  postuler  au  moins  que  la  notion  comprise  dans 
la  definition  est  possible.  C'est  pourquoy  Euclide  a  mis  parmi  ses  postu- 
lata,  que  le  cercle  est  quelque  chose  de  possible,  en  demandant  qu'on 
puisse  decrire  un  cercle  dont  le  centre  et  le  rayon  soyent  donn6s.  La 
roöme  precaution  a  lieu  en  toute  sorte  de  raisonnemens ,  et  particuliere- 
ment  dans  Targument  d'Anselme,  Archev^que  de  Cantorbery  (in  libro 
contra  insipientem)  rapport^  et  examinä  par  S.  Thomas  et  autres 
Scholastiques  et  renouvellä  par  M.  des  Cartes  qui  prouve  que  Dieu  estant 
Festre  le  plus  grand  ou  le  plus  parfait,  enferme  encor  cette  perfection  qui 


*)  ^ibiti)  ^at  bemerft:  Ad  Hist.  des  ouvr.  des  S^av.  May  1700.  ibidem  p.  194  mois 
d'Avril  le  P.  L'ami  est  dit  me  refuser  promptement  Tom.  2.  de  la  Connoisance  de  soy 
meme. 

IV.  26 


402  ^ibnt)  gegen  ^edcarted  unb  beit  (SartcflanUinit«. 

s^appelle  rexisience,  et  que  par  consequent  il  oxiste.  A  cela  on  peut  dire 
que  le  raisonnement  est  tres  juste,  supposä  que  Pestre  souverainement 
parfait  ou  qui  comprend  toutes  les  perfections,  est  possible.  Et  que  c'est 
\ä  le  privilege  de  la  nature  divine  (Entis  a  se)  que  son  essence  com- 
prend i'existence,  c^est  ä  dire  qu'il  existe  pourveu  qu'ii  soit  possible.  Et 
oraettant  m^me  toute  raention  de  la  perfection,  on  peut  dire:  que  si 
l'estre  necessaire  est  possible,  il  existe,  proposition  la  plus 
belle  Sans  doute  et  la  plus  impoilanle  de  la  doctrine  des  modales,  parce 
qu'elle  fournit  un  passage  de  la  puissance  ä  Pacte.  et  c'est  uniquement  icy 
qu^a  posse  ad  esse  valet  eonsequentia.  Aussi  trouvet-on  1^  dedans 
le  principe  des  existences. 

Uauteur  de  l'^crit  oppose  une  instance  ä  des  Cartes,  en  raisonnant 
comme  luy  et  concluant  faux,  car  il  dit  que  Texistence  est  contenue  dans 
ridee  d'un  corps  tres  parfait  (ou  qui  comprend  toutes  les  perfections),  donc 
un  tel  Corps  existe.  A  cela  il  faut  r^pondre  ä  mon  avis  que  Tidee  d^un 
Corps  tres  parfait  dans  ce  sens  est  impossible,  car  un  corps  estant  limit^ 
par  son  essence  ne  s^auroit  renfermer  toutes  les  perfections.  L'^crit  et  la 
reponse  s'enfoncenl  un  peu  trop  dans  les  termes  et  dans  les  distinctions 
d' essence  et  existence,  reelle  (ou  formelle)  et  objective,  oü  je  ne  crois  pas 
s^il  soit  necessaire  de  les  suivre,  et  il  suffit  de  remarquer,  que  Pauteur  de 
P^crit  s'estant  propos6  le  raisonnement  de  ceux  qui  disent  que  Dieu 
doit  exister  necessairement  parcequMl  n'est  pas  impossible 
que  Dieu  soit,  a  touch^  le  poinl  essenliel,  et  il  n'a  pas  mal  repondu, 
qu'il  ne  s'ensuit  pas  qu^une  chose  est  possible,  parceque  nous  n*en  voyons 
pas  Pimpossibilit^,  nos  connoissances  estant  born^es.  Mais  cela  le  pouvoit 
faire  juger,  que  Pargument  n'est  pas  un  sophisme,  et  que  ceux  qui  Pont 
propos^  ont  pech6  seulement  en  dissimulant  ce  quMls  supposent,  au  Heu 
de  suivre  Pexemple  des  Geometres  qui  ont  ass^s  de  penetration  et  de 
sincerit6  pour  voir  et  pour  marquer  expressement  les  axiomes  et  les  de- 
mandes  dont  ils  ont  besoin  et  quMls  presupposent. 

Uauteur  de  la  reponse  n'entre  pas  assez  \k  dedans  autant  que  je  puis 
comprendre;  il  a  fort  raison  p.  2^\  de  rejetter  cette  limitation :  que 
Pestre  tout  parfait  renferme  Texistence,  suppos^  qu'il  y  a 
un  estre  tout  parfait,  c'est  ä  dire  actuel.  Mais  si  on  Pentend :  su|>- 
pos6  quil  y  a  un  estre  tout  parfait,  possible,  ou  parmy  les  essences,  la 
limitation  est  bonne.    II  a  raison  de  dire  qu'il  n'est  point  permis  de  douter 


MMi  Hegen  !t)e9earte8  tinb  beit  CtatteflanUmitd.  403 

des  choses  qui  nous  sont  connues,  sous  pretexte  que  nos  connoissances  soDt 
bom^es.  Mais  cela  ne  paroist  pas  aussi  estre  Pintention  de  Pauteur  de 
r^crit.  Et  j'avois  d6ja  reraarqu^  dans  raon  Essay  susdit,  que  la  veritable 
marque  d'une  connoissance  parfaitement  distincte  est  lorsqu'on  peut  prou- 
ver  a  priori  la  possibilit^  de  la  notion  dont  il  s^agit.  Ainsi  on  se  trorape 
dans  le  fonds  icy,  en  s^attrihuant  une  notion  claire  et  distincte,  lorsqu'on 
ne  la  s^auroit  verifier  par  la  marque  qui  luy  est  essentielle.  L'exemple 
de  la  proposition  que  deux  et  deux  sont  quatre  ne  convient  pas  icy, 
puisqu'on  la  peut  demonstrer  par  des  definitions  dont  la  possibilit^  est 
reconnue.  Voicy  cette  demonstration :  Les  definitions  sont  primo  2  est 
1+4,  et  secundo  3  est  2  +  1,  et  tertio  4  est  3  -+-  1.  Or  2  -+-  2  est 
auiant  (par  la  def.  premiere)  que  2  +  4  +  4 ,  e'est  ä  dire  (par  la  defini- 
tion  seconde)  3  +  4  ,  ou  bien  (par  la  def.  troisieme)  4.  Ge  qu'ii  failoit 
demonstrer.  Si  tout  ce  qu'on  se  vante  de  s^avoir  clairement  et  distincte- 
ment  estoit  demonstr^  de  la  m6me  fa^on,  on  pourroit  s'y  Her,  mais  sous 
pretexte  que  les  choses  trop  claires  n'ont  point  besoin  de  demonstration  on 
fait  souvent  passer  pour  clair  ce  qui  ne  Test  pas  assez.  Et  cet  abus  des 
id^es  et  verit^s  pretendues  claires  et  distinctes  fait  que  feu  Mens.  Stilling- 
fleet,  Ev^que  de  Worcester,  et  d'autres  ont  eu  quelque  raison  de  s'elever 
contre  la  Voye  des  id^es  qui  est  en  vogue  aujourdhuy  et  qui  souvent  est 
an  asyle  d'ignorance  aussi  bien  que  les  qualit^s  occultes  d^autres  fois. 

11  faut  avouer  que  le  celebre  Mons.  Lock  dans  son  essay  de  l'cntende- 
ment  et  dans  ses  Berits  oppos^s  a  feu  Monsieur  de  Worcester  a  eu  raison 
de  faire  TApologie  des  id^es,  mais  il  n^a  pas  fait  ce  qui  se  demande  icy 
pour  en  monstrer  le  bon  usage^  puisqu'au  lieu  de  dire  simplement  que  les 
verit^s  ne  sont  que  Fagrement  ou  desagrement  des  id^es,  il  failoit  le 
monsirer  effectivement ,  c'est  ä  dire  il  failoit  demonstrer  les  Axiomes  par 
des  definitions  possibles  de  la  mani^re  que  je  Tay  fait  ä  Fegard  de  la  pro- 
position que  deux  et  deux  sont  quatre.  C'est  Tunique  moyen  non  seule- 
ment  de  convaincre  ceux  qui  veulent  qu'outre  les  id^es  ou  definitions  on 
a  besoin  d'employer  des  axiomes,  mais  aussi  de  rectifier  la  Methode  des 
id^es  assez  sujette  ä  caution  jusqu'icy. 

Pour  revenir  ä  Fauteur  de  la  reponse,   il  semble  quMl  tache  de  prou- 

ver  p.  240,    qu'il  y  a  une  id6e  d'un  eslre   tout  parfait,    mais   disant   que 

ridee  de  Testre  general  Ty  porte,  il  auroit  bien  fait  de  monstrer  comment. 

Et  quand  il  dit  p.  242  q'u'il  est  incontestabie  que  Findependance  ou  Fexi- 

26* 


404  ^iBni)  gegen  !2)e9carted  unb  ben  (Sartefianienraf. 

stence  de  soy  m^rne  est  la  premiere  des  perfeclions,  il  suppose  tousjours 
celte  possibilit^  qui  est  en  quesUon.  Je  ne  s^ay  pas  ce  quMl  entend  p.  216 
par  une  id6e  arbitraire  de  Fesprit  humain,  lorsqu^il  veut  prouver  que  celle 
de  TEstre  tout  parfait  n'est  point  arbitraire.  Gar  toutes  les  id6es  possibles 
sont  independeDtes  de  Tesprit  humain ,  et  Celles  qui  soDt  irapossibles ,  ne 
sont  pas  m^me  arbitraires,  puisqu^ii  n'est  pas  en  nostre  pouvoir  de  les 
concevoir.  II  dit  p.  220  que  si  quelcun  nioit  que  deux  et  deux  fönt 
quatre,  on  ne  pourroit  le  luy  prouver,  parce  que  Tevidence  de  cette  pro- 
position  en  est  la  seule  preuve.  Mais  je  viens  de  monstrer  le  contraire, 
ä  fin  que  desormais  on  ne  cherche  point  de  cacher  ses  suppositions  sans 
des  evidences  pretendues.  Cependant  il  faut  avouer  que  sans  qu^on  donne 
une  demonstration  metaphysique  de  la  possibilitö  de  Testre  tout  parfait, 
on  en  a  une  tres  grando  presomtion  qui  peut  aller  jusqu^ä  une  certitude 
morale,  sans  parier  maintenant  des  denionslrations  parfaites  de  Fexistence 
de  Dieu,  qui  se  peuvent  tirer  a  posteriori,  c^est  ä  dire  des  efiects.  Et 
je  ne  doute  pas  m^me  qu'on  ne  puisse  venir*  ä  une  parfaite  demonstration 
de  cette  possibilite:  apres  quoy  en  cor  la  demonstration  a  priori  commen- 
c^e  par  S.  Anselme  et  pouss^e  par  M.  des  Gartes  seroit  achevee  ä  la  rigueur 
autant  qu'aucune  demonstration  Geometrique. 

En  effect  il  faut  avouer  que  ceux  qui  suivent  la  voye  des  id^es  ont 
coüstume  d'abuser  encor  d'un  principe  qui  leur  sert  quand  ils  se  trouvent 
arrest^s  dans  leur  raisonnemens ,  car  alleguant  que  tout  ce  qu'on  con^oit 
clairement  et  distinctement  est  vray,  ils  se  croyent  dispens^s  de  prouver 
ce  quMls  pretendent  estre  evident.  Mais  ce  principe  ne  sert  gueres  qu'ä 
des  illusions  tant  qu'on  n^a  pas  une  marque  de  ce  qui  est  clair  et  distinct 
que  des  Gartes  ne  nous  a  point  donn^e.  La  marque  de  la  connoissance 
distincte  d^une  notion  que  j^ay  propos^e  est  qu^on  en  puisse  monstrer  la 
possibilite,  et  la  marque  de  la  connoissance  distincte  d^une  verit^  est  qu'on 
la  puisse  demonstrer  par  des  definitions  des  notions  possibles.  Ainsi  ces 
provocalions  aux  id^es  et  aux  connoissances  claires  et  distinctes  sont  inu- 
tiles  ou  pluslost  dommageabies,  et  il  faut  recourir  aux  methodes  des  legi- 
ciens  et  des  geometres. 


xm. 

J'ay  d^ja  dit  ailleurs  raon  sentiment  sur  la  demonstration  de  Texistence 
de  Dieu  de  S.  Anselme,  renouvell^e  par  Descartes,  dont  la  substance  est 
que  ce  qui  renferme  dans  son  id^e  touies  les  perfections,  ou  le  plus  grand 
de  tous  les  ^tres  possibles,  comprend  aussi  Fexislence  dans  son  essence, 
puisque  Fexistence  est  du  nombre  des  perfectioDs,  et  qu^autrement  quelque 
chose  pourroit  ^tre  ajoulä  ä  ce  qui  est  parfait.  Je  tiens  le  milieu  entre 
ceux  qui  prenuent  ce  raisonnement  pour  un  sophisme,  et  entre  ropinion 
du  R  P.  Lamy  expliqu^e  icy,  qui  le  prend  pour  une  demonstration  achev^e. 
J'accorde  donc  que  c'est  une  demonstration,  mais  iüiparfaite,  qui  demande 
ou  suppose  une  verit6  qui  merite  d'ötre  encore  demontr^e.  Car  on  sup- 
pose  tacitement  que  Dieu  ou  bien  TEslre  parfait  est  possible.  Si  ce 
point  6toit  encore  demontr^  comme  11  faut,  on  pourroit  dire  que  Texistence 
de  Dieu  seroit  demontr^e  geometriquement  a  priori.  Et  cela  montre  ce 
que  j'ay  d^ja  dit  qu^on  ne  peut  raisonner  parfaitement  sur  des  id^es,  qu'en 
connoissant  leur  possibilit^ :  ä  quoy  les  Geometres  ont  pris  garde,  mais  pas 
assez  les  Gartesiens.  Gependant  on  peut  dire  que  cette  demonstration  ne 
laisse  pas  d'^tre  considerable,  et  pour  ainsi  dire  presomptive:  car  tout 
estre  doit  estre  tenu  possible  jusqu'ä  ce  qu'on  prouve  son  impossibilit^. 
Je  doute  cependant  que  R.  P.  Lamy  ait  eu  sujet  de  dire  qu^elle  a  et^ 
adopt^e  par  TEcole :  car  FAuteur  de  ia  Note  marginale  remarque  fort  bien 
icy  que  saint  Thomas  i'avoit  rejett^e. 

Quoyqu'il  en  soit,  on  pourroit  former  une  demonstration  encore  plus 
simple,  en  ne  parlant  point  des  perfections,  pour  n'^tre  point  arrest^  par 
ceux  qui  s'aviseroient  de  nier  que  toutes  les  perfections  soient  compatibles, 
et  par  consequent  que  Tid^e  en  question  seit  possible.  Gar  en  disant 
seulement  que  Dieu  est  un  Estre  de  soy  ou  primitif  Ens  a  se,  c'est  ä 
dire  qui  existe  par  son  essence;  il  est  ais6  de  conclure  de  cette  definition, 
qu^un  tel  Estre,  s'il  est  possible,  existe,  ou  plutöt  cette  conclusion  est  un 
corollaire  qui  se  tire  immediatement  de  la  definition  et  n^en  differe  presque 


406  Setbnii  gegen  2)e«carted  unb  ben  (£artefianUmu9. 

point.  Car  Tessence  de  la  chose  n'^tant  que  ce  qui  fait  sa  possibilit^  en 
particulier,  il  est  bien  manifeste  qu'exister  par  son  essence,  est  exister  par 
sa  possibilit^.  Et  si  l'Estre  de  soy  ^toit  defini  en  termes  encore  plus 
approchans,  en  disant  que  c^est  TEstre  qui  doit  exister  parce  qu'il 
est  possible,  il  est  manifeste  que  tout  ce  qu'on  pourroit  dire  contre 
Texistence  d'un  tel  ötre,  seroit  de  nier  sa  possibilit^. 

On  pourroit  encore  faire  ä  ce  sujet  une  proposition  modale  qui  seroit 
un  des  meilleurs  fruits  de  (oute  la  Logique,  s^avoir  que  siPEstre  ne- 
cessaire  est  possible,  il  existe.  Car  FEstre  necessaire  et 
TEstre  par  son  Essence  ne  sont  qu'une  m^me  chose.  Ainsi  le  raison- 
nement  pris  de  ce  biais  paroit  avoir  de  la  soHdite,  et  ceux  qui  veulent 
que  des  seuies  notions,  id^es,  definitions,  ou  essences  possibles  on  ne  peut 
jamais  inferer  i'existence  actueile,  retombent  en  effet  dans  ce  que  je  viens 
de  dire,  c'est  ä  dire  quMIs  nient  la  possibilite  de  TEstre  de  soy.  Mais  ce 
qui  est  bien  ä  remarquer,  ce  biais  m^me  sert  ä  faire  connoitre  qu'ils  ont 
tort,  et  remplit  enfin  ie  vuide  de  la  demonstration.  Gar  si  FEstre  de 
soy  est  impossible,  tous  les  estres  par  autruy  le  sont  aussi ,  puisqu'üs 
ne  sont  enfin  que  par  TEstre  de  soy:  ainsi  rien  ne  S9auroit  exister. 
Ce  raisonnement  nous  conduit  ä  une  autre  importante  proposition  modale 
egale  ä  la  precedente ,  et  qui  jointe  avec  eile  acheve  la  demonstration. 
On  la  pourroit  enoncer  ainsi:  si  TEstre  necessaire  n*est  point,  il 
n'y  a  point  d^Estre  possible.  11  semble  que  cette  demonstration 
n'avoit  pas  et^  port^e  si  loin  jusqu'icy:  cependant  j'ay  travaill^  aussi  ail- 
leurs  ä  prouver  que  TEstre  parfait  est  possible. 

Je  n'avois  dessein,  Monsieur,  que  de  vous  6crire  en  peu  de  mots  quel- 
ques petites  reflexions  sur  les  Memoires  que  vous  m'aviez  envoyez;  mais 
la  Variete  des  matieres,  *)  la  chaleur  de  la  meditation  et  le  plaisir  que 
j'ay  pris  au  dessein  genereux  du  Prince  qui  est  le  Protecteur  de  cet 
OuvragO;  m^ont  empörte.  Je  vous  demande  pardon  d'avoir  et^  si  long,  et 
je  suis  etc. 


*)  Seibni}  ^atte  tn  bemfelben  ©einreiben  feine  ^n^^t  über  bie  ^ntfie^ung  be9  (Stfe9  ent* 
n^tclelt.  —  2)er  biet  ertöfi^nte  »Prince  qui  est  le  Protecteur  de  cet  Ouvrage«  l|l  bcr  Duo 
du  Maine,  auf  beffen  )l3eranla{fttng  bie  Memoires  etc.  crfd^icncn. 


mt>mftSft  Mlfmhlmm. 


1684—1703. 


k 


m, 


a  ©eöcarteg  in  bcr  StufftcHung  bcr  (Kriterien  in  SSetrcff  bcr 

€rfcnntnif  ber  SBal^rl^eit  unb  in  ber  Unterfd^eibung  bcr  maleren  uon 

3)cn  falfd^en  Sbeen  nid^t  ©enügcnbeS  geiciftet  ^atte,  unb  ba  ber  falfd^e 

^ebraud^   ber  Sbeen   ju  Srrt^ümern   fül^rt  (le   mauvais  usage  des 

:md6es  donne  occasion  ä  plusieurs  erreurs),  fo  l^ielt  ßeibnij  für  notl^* 

wenbig,  in  biefem  fünfte  eine  fefte  ©runblage  ju  fd^affen.    3n  ber 

^bl^anblung  I:  Meditationes  de  Cognitione,  Veritate  et  Weis*)  unter* 

Td^^ibet  er  junäd^ft  bie  bunfle  unb  flare  ©rfenntnif,  cognitio  obscura 
"vel  Clara,  bie  le^tere  ift  confusa  vel  distincta,  biefe  femer  inad- 
siequata  vel  adaequata,  unb  symbolica  vel  intuitiva;  er  fe^t  l^inju: 
^t  quidem  si  simul  adaequata  et  intuitiva  sit,  perfectissima  est 
(cognitio).  ©entnad^  werben  wir  nur  burd^  bie  cognitio  intuitiva  ju 
Sbcen  uon  bem  gelangen,  toai  wir  beftimmt  erfennen.  9lad^bem 
ßeibnij  Don  biefen  geftfe^ungen  eine  Slnwenbung  auf  ben  cartepanifd^en 
33ctt)ei8  ber  ©jiftenj  ©otteö  gemad^t  ^at,  erwähnt  er  weiter  ba8  car* 

tcftanifd^e  Sljiom:  Quicquid  clare  et  distincte  de  re  aliqua  percipio, 
id  est  verum  seu  de  ea  enuntiabile,  unb  bemerft,  baf  baffelbe  nur 
©eltung  ^abe,  wenn  |bie  Don  i^m  aufgefteQten  (Kriterien  be8  klaren 
Unb  Seftimmten  jur  Slnwenbung  gebrad^t  würben. 

®ie  Slb^anblung  H,  beren  Original  o^ne  Ueberfd^rift  ift  würbe 
toon  ßeibnij  ju  Slnfang  be8  Sal^reS  1686  gefd^rieben.    ®ie8  ergiebt 


*)  B^crp  in  ben  Act.  Erudit.  Lips.  ao.  1684  Novembr.  abgebructt. 


410  ^  Einleitung. 

fid^  au8  ßcibnijcnö  95rief  an  bcn  ßanbgrafcn  ßrnft  uon  $effen*9ll^ein* 
fcl8  ^  gcbruar  1686,  bcm  er  ein  genaues  Sn^altSüerjeid^nif  ber 
einjelnen  9lummern  biefer  Slb^anblung  beigefügt  ^at,  um  baffelbe 
Slntoine  Slrnaulb  jufommen  ju  laffen  (fie^e  SSriefwed^fel  jwifci^en  ßeibnij, 
ßanbgraf  6rn[t  uon  $effen*9fl^einfel8  unb  Slntoine  Slrnaulb,  95b.  U, 
@.  1 1  ff),  ßeibnij  bejeid^net  in  bem  ermahnten  95rief  bie  Slb^anblung 
afö  »un  petit  discours  de  metaphysique «.  *)  Snbem  in  SSetreff  il^reS 
Sn^altg  auf  bie  Don  ßeibnij  felbft  aufgefteQte  DoQftänbige  Snl^altö* 
angäbe  Demiefen  wirb,  foQ  ^ier  nur  ^erüorge^oben  werben,  baf  ßeibnij 
in  biefer  Slb^anblung  bie  ©umme  feiner  ganjen  biöl^erigen  |)l^iIofo|)l^i' 
fd^en  ©ijeculation  niebergelegt  l^at ;  fie  gewal^rt  bemnad^  ein  S3ilb,  wie 
ßeibnijenS  |)^iIofo|)^ifd^e  unb  inöbefonbere  meta|)^9fifcl^e  5BorjlelIungen, 
bie  er  in  ben  Briefen  an  ben  ^erjog  Sol^ann  griebrid^  üon  öraun* 
fd^weig^ßüneburg  au8  bem  Sa^re  1671  erwähnt,  pd^  nad^  unb  nac^ 
geflärt  ^aben,  namentlid^  wie  er  burd^  bie  ©^namif  ju  bem  95egriff 
ber  ©ubftanj  gelangt  ifi  ©elegentlid^  be8  9lad^weife8,  \>a^  nic^t  wie 
©eScarteg  irrtl^ümlid^  annahm,  bie  Quantität  ber  Bewegung,  fonbem 
uielme^r  bie  ®röfe  ber  Äraft,  bie  burd^  \>ai  ^robuct  au8  ber  SRaffe 
unb  bem  Cluabrat  ber  ©efc^winbigfeit  beftimmt  wirb,  in  ber  SBelt 
fid^  unoeränbert  erhalte,  fal^rt  ßeibnij  fort:  Cette  consideration  de  la 
force  distinguöe  de  la  quantit^  de  mouvement  est  assez  importanle 
non  seulement  en  physique  et  en  mechanique  pour  trouver  les 
veritables  loix  de  la  nature  et  regles  du  mouvement,  et  pour 
corriger  m^me  plusieurs  erreurs  de  practique  qui  se  sont  gliss^s 
dans  les  öcrits  de  quelques  habiles  Mathematiciens ,  mais  encor 
dans  la  metaphysique  pour  mieux  entendre  les  principes,  car  ie 
mouvement,  si  on  n'y  considere  que  ce  qu'il  comprend  precisement 
et  formellement,  c'est  ä  dire  un  changement  de  place,  n^est  pas 
une  chose  entierement  reelle,    et   quand   plusieurs   corps  changent 

*)  2)iefe  ^b^anblung  ifl  intxft  im  Sn^ang  }u  bem  toon  ©rotefenb  herausgegebenen  Orief* 
to&if\ti  itoi]d)tn  Seibni},  Srnanlb  nnb  bem  Sanbgrafen  Srnfl  t>on  $e{fen'9{(einfcl9,  ^mtober 
1846,  gebrudt. 


(Sinleitung.  411 

de  Situation  entre  eux,  y  il  n'est  pas  possible  de  determiner  par  la 
seule  coDsideration  de  ces  changemens,  ä  qui  entre  eux  le  niouve- 
ment  ou  le  repos  doit  estre  attribu6,  comme  je  pourrois  faire  voir 
geometriquement ,  si  je  my  voulois  arrester  maintenant.  Mais  la 
force  ou  cause  prochaine  de  ces  changemens  est  quelque  chose  de 
plus  reel,  et  il  y  a  assez  de  fondement  pour  l'attribuer  ä  un  corps 
plus  qu'ä  Tautre;  aussi  n'est  ce  que  par  lä  qu'on  peut  connoistre 
ä  qui  le  mouvement  appartient  d'avantage.  Or  cette  force  est 
quelque  chose  de  different  de  la  grandeur  de  la  figure  et  du  mou- 
vement, et  on  peut  juger  par  lä  que  tout  ce  qui  est  congü  dans 
les  corps  ne  consiste  pas  uniquement  dans  l'etendue  et  dans  ses 
modifications ,  comme  nos  modernes  se  le  persuadent.  Ainsi  nous 
sommes  encor  Obligos  de  rötablir  quelques  estres  ou  formes,  qu'ils 
ont  bannies.  Et  il  paroist  de  plus  en  plus,  quoyque  tous  les  pheno- 
menes  particuliers  de  la  nature  se  puissent  expliquer  mathematique- 
ment  ou  mechaniquement  par  ceux  qui  les  entendent,  que  neantmoins 
les  principes  generaux  de  la  nature  corporelle  et  de  la  mechanique 
mSme  sont  plustost  metaphysiques  que  Geometriques,  et  appartien- 
nent  plustost  ä  quelques  formes  ou  natures  indivisibles  comme  causes 
des  apparences  qu^ä  la  masse  corporelle  ou  ötendue.  Reflexion 
qui  est  capable  de  reconcilier  la  philosophie  mechanique  des  mo- 
dernes avec  la  circomspection  de  quelques  personnes  intelligentes 
et  bien  intentionnöes  qui  craignent  avec  quelque  raison  qu'on  ne 
s'eloigne  trop  des  estres  immateriels  au  prejudice  de  la  piet6.  — 
(Sbcnfo  cntl^ält  bicfc  Slbl^anblung  bereits  bie  ©runbjüge  beS  Systeme 
nouveau  de  la  nature  et  de  la  communication  des  substances,  benn 
in  n.  XXXIII.  giebt  Seibni)  bie  explication  du  commerce  de  l'ame 
et  du  corps  qui  a  passö  pour  inexplicable  ou  pour  miraculeux. 

3m  folgenben  Sa^re,  im  §erbjl  1687,  trat  ßeibnij  auf  SSefel^l 
be8  |)erjo08  üon  §annoüer  feine  grofe  Steife  burd^  ©eutfd^lanb  unb 
Stauen  an,  um  Urtunben  unb  5)enfmäler  für  eine  umfaffenbe  ©efd^id^te 


I 


412  (Stnieitung. 

be8  §aufc8  SSraunfd^wciö  ju  erforfd^cn  unb  ju  fatnmeln.  SBal^rcnb 
fcineö  3lufcnt^alt8  in  9lom  (Dctobcr  unb  9loücniber  1689)  gelangte 
baS  berul^mte  SSei:!  ytmtoni:  Philosophiae  naturalis  principia  mathe- 

matica,  ba8  gegen  6nbe  be8  Sal^reö  1686  erfd^ienen  war,  in  feine 
$änbe.  *)  ®a  ßeibnij  mit  ber  barin  ju  ©runbe  gelegten  ®raDitation8* 
^5|)ot^e[e  fid^  eben  fo  njenig  al8  ber  berül^mte  $ugen8  befreunben 
fonnte,  fo  nal^m  er,  nod^  wä^renb  feines  Slufentl^altg  in  Statten, 
SSeranlaffung  eine  größere  ©c^rift  unter  bem  Jitel:  Dynamica  de 
Potentia  et  Legibus  Naturae  corporeae,  auszuarbeiten,  in  welcher  er 
feine  langjährigen  ©tubien  über  bie  ©runbbegriffe  ber  ©^namif  unb 
bie  ®e[e^e  ber  SSewegung  nieberlegte.  **)  68  fonnte  nid^t  f eitlen,  baf 
ßeibnij  burc^  biefe  einge^enbe  öefc^äftigung  mit  ber  ©^namif  auc^ 
feine  meta|)l^5fifc^en  Unterfud^ungen  weiter  oerfolgte.  6r  berid^tet 
barilber  in  einem  35riefe  'an  Slntoine  ^maulb,  batirt  ä  Venise  23  Mars 
1690  (fte^e  95b.  II.  @.  135  ff).  ®a  ber  Sn^alt  biefe«  »riefe«  ge* 
wiffermafen  bie  gortfe^ung  unb  \>tn  Slbfd^Iuf  uon  ber  im  Saläre  1686 
Derfaften  Slbl^anblung  bilbet,  fo  mag  ^ier  golgenbeö  barauö  erroal^nt 


*)  ^ied  berichtet  Sefbni)  an  fugend  in  einem  Briefe,  ber  unbatirt,  aber  {ebenfaO«  nacb 
bem  24.  9(ugufl  1690  gefc^rieben  ifl;  ed  ^eigt  barin:  Apres  avoir  bien  consider6  le  livre  de 
M.  Newton  que  j'ay  vü  ä  Rome  pour  la  premiere  fois,  j'ay  admirö  comme  de  raison 
quantit^  de  heiles  choses  qu'il  y  donne.  Gependant  je  ne  comprends  pas  comment  il 
con^oit  la  pesanteur,  ou  attraction. 

**)  2)a9  92&(ere  erjS^It  Seibni)  in  einem  Briefe  an  Sodann  SernonHi,  Hanoverae  ^  Martii 

1696:  Cum  Roroae  essem  anno  1689  et  cum  Auzouto,  erudilissimo  Gallo,  qui  inter  Aca- 
demiae  Scientiarum  Regiae  velut  conditores  fuit,  multum  de  his  disputarem,  meditatio- 
nes  meas  in  ordinem  redigens  libellum  adumbravi,  in  quo  demonstrantur  baec  omnia, 
de  vi  scilicet  tam  absoluta,  quam  directiva,  et  conservando  progressu  centri  gravitatis, 
aliaque  his  non  inferiora.  Eum  transiens  per  Florenliam  amico,  in  Mathematicis  egregio, 
petenti  reliqui  edendum,  et  ille  redegit  in  mundum  omnia  studiose,  sed  cum  finis  libro 
adhuc  deessel,  quem  summittere  in  me  receperam,  per  me  stetit  hactenus,  quominus 
editio  sequeretur;  nondum  enim  colophonem  adjeci,  partim  quod  multa  nova  subinde 
nascercntur,  quae  mererentur  addi ,  partim  quod  his,  quos  videbam  mea  non  ut  par 
erat  accepisse,  noUem  velut  obtrudere  pulchras  veritates.  ^er  ^ier  tCtoS.\fnit  greunb  iß 
ber  greiberr  t)on  ^oben^anfen,  ber  unter  bem  angenommenen  9}amen  eined  9(bb6  Qobenu«  al^ 
(Sr^ieber  ber  @8^ne  bed  C^T^ogd  t>on  2^o9cana  am  ^o\t  ju  gieren}  lebte.  SBabrfd^etnlid^  ^tte 
berfelbe  befümmt,  bag  nac!^  feinem  Sobe  aOe  feine  mat^ematif(!^en  $a)>iere  an  Seibni)  fiberfanbt 
n)erben  foOten;  fo  gef(!^^  e9  benn,  bag  bad  Original  nebfl  ber  batoon  genommenen  forgfSItigen 
Kbfd^rift  »ieber  in  Seibnijend  $&ube  gelangte. 


(Sinleitung.  413 

tüerbcn.  ßeibnij  (einreibt:  Le  corps  est  un  aggreg6  de  substances, 
et  ce  n'est  pas  une  substance  ä  proprement  parier.  II  faut  par 
cons^quent  que  par  tout  dans  le  corps  il  se  trouve  des  substances 
indivisibles,  ingön^rables  et  incorruptibles,  ayant  quelque  chose  de 
r^pondant  aux  ames.  Que  toutes  ces  substances  ont  tousjours  6i6 
et  seront  tousjours  unies  ä  des  corps  organiques,  diversement 
transformables.  Que  chacune  de  ces  substances  contient  dans  sa 
nature  legem  continuationis  seriei  suarum  operationum, 
et  tout  ce  qui  luy  est  arriv6  et  arrivera.  Que  toutes  ses  actions 
viennent  de  son  propre  fonds,  except6  la  d^pendance  de  Dieu. 
Que  chaque  substance  exprime  Tunivers  tout  entier,  roais  Tune 
plus  distinctement  que  Tautre,  sur  tout  chacune  ä  Tögard  de  cer- 
taines  choses,  et  selon  son  point  de  veue.  Que  Tunion  de  Tarne 
avec  le  corps,  et  m^me  Toperation  d'une  substance  sur  Tautre,  ne 
consiste  que  dans  ce  parfait  accord  mutuel,  establi  expr^s  par 
l'ordre  de  la  premiere  cröation,  en  vertu  duquel  chaque  substance, 
suivant  ses  propres  loix,  se  rencontre  dans  ce  que  demandent  les 
autres;  et  les  Operations  de  l'une  suivent  ou  accompagnent  ainsi 
Toperation  ou  le  changement  de  l'autre. 

9lac^bcm  ßcibnij  md)  jtociunbcin^albiäl^riger  Slbtücfcn^eit  im  Suni 
1690  nad^  §annoDcr  jurüdCgcfel^rt  tvax,  lag  i^tn  tro^  bcr  Derfc^icbcn* 
artiflftcn  SSefd^äftigungcn  unb  Slrbciten  aQcr  3lrt  bic  SScfanntmac^uufl 
[einer  meta|)^9fifcl^en  ©|)ecuIationen  am  ^erjen.*)  (gr  benu^te  baju 
bie  uorne^mften  Seitfc^riften  ber  bamaligen  Seit:  Journal  des  Savants 
unb   bie  Acta  Eruditorum  Lipsiensium.    $[n   ben  herausgebet  beS 


*)  Seibnig  fc^relBt  an  $(accm9,  Hanoverae  d.  5.  Sept.  1695:  Quam  mirifice  sim  dis- 
tractus,  dici  non  potest.  Varia  ex  archivis  eruo,  antiquas  Chartas  inspicio,  manuscripla 
inedita  conquiro.  Ex  bis  lucem  dare  conor  Brunsvicensi  historiae.  Magno  numero 
literas  et  accipio  et  dimitto.  Habeo  vero  tarn  malta  nova  in  matbematicis,  tot  cogita- 
tiones  in  pbilosophicis,  tot  alias  literarias  observationes,  quas  vellem  non  perire,  ut 
saepe  inter  agenda  anceps  baeream,   et  prope   illud  Ovidianum  sentiam :    inopem  me 

copia  fecit Inprimis  tarnen  et  dynamices  curam  absolvisse  vellem,  qua  veras 

tandem  naturae  corporeae  leges  me  complexum  puto,  ut  problemata  solvere  possim  circa 
corponim  actiones  inter  se,  quae  per  nola  hactenus  praecepla  non  babentur. 


414  (Sinleitnng. 

erfteni  Sournafö  rid^tetc  er  jwei  3ufc^riftcn  III  (Joum.  des  Sav.  Juia 
1691  unb  Janv.  1693),  in  »eld^en  er  au8fül^rt,  baf  ber  Sidxptt  nic^t 
blo^  in  ber  SluSbel^nung  befte^t,  ba§  eS  uielmel^r  nöt^ig  [ei,  itnt  bie 
®e[e|e  ber  Bewegung  ju  erflaren,  htn  ^öl^eren,  meta|)^5fi[ci^en  SJegriff 
ber  ©ubftanj  unb  ber  Äraft  bamit  ju  oerbinben.  —  3m  Saläre  1694 
lief  ßeibnij  bie  furje  Slb^anblung  IV:  De  primae  Philosophiae  Emen- 
datione,  et  de  Noüone  Sabstantiae,   in   bie  Act.  Erudit.  Lips.    eim 

rüdCen.*)  ®r  beflagt  barin,  baf  bie  9Äat^ematifer  fo  wenig  um 
meta|)^5ftfci^e  begriffe  fic^  befümmern;  baf  aber  bie  le^tem  \)on  ber 
^öd^ften  öebeutung  fmb,  jeige  ber  öegriff  ber  ©ubflanj,  mit  beffen' 
§ülfe  bie  wid^tigften  SSSal^r^eiten  jtd^  erttären  liefen,  ©ie  ©ubflanj 
entl^lte  eine  Äraft,  vis  activa,  bie  öon  bem  allgemein  angenommenen 
SSegriff  ber  Äraft  (potentia) ,  bie  eine  ©inwirfung  erf orbere,  fi^  unter* 
fd^eibe  unb  meldte  namentlich  }ur  fiöfung  be^  fc^mierigen  Problems 
über  bie  gegenfeitige  ßintoirfung  ber  ©ubftansen  unter  einanber  Don 
9lu^en  fei. 

Sx^t^  fanben/  »ie  t6  [d^eint,  ßeibnijenö  Sbeen  in  ©eutf erlaub 
feinen  Änflang.  Änberg  mar  e8  in  granfreid^;  er  ftanb  mit  l^rDor» 
ragenben  franjöfifc^en  ©elel^rten,  namentlich  mit  gouc^er,  feit  längerer 
Seit  in  3Jriefnjec^fel  (ob.  I.  @.  363  ff),  unb  beS^alb  befc^lof  er  nac^ 
ben  bereits  üorauSgegangenen  SSorbereitimgen  fein  neues  @9ftem  in 
bem  Journal  des  Savants  ju  veröffentlichen.  Sm  Saläre  1 695  erfd^ien 
bie  Slbl^anblung  V :  Systeme  nouveau  de  ia  nature  et  de  ia  cominu- 
nication  des  substances/  aussi  bien  que  de  l'union  cpi'il  y  a  entre 
Tarne  et  le  corps  (Journal  des  Savants,  Juin  1695),  in  ber  er  über 
bie  aHmä^lid^e  ©ntftel^ung  unb  5BerüolIfommnung  feiner  ÜRetajjl^^fif 
l^anbelt.  **)    5)a  ßeibnij  in  ben  einleitenben  SBorten  auf  \>tn  Sufammen* 


*)  Act.  Ersdit.  Lips.  an.  1^94  p.  110  sq. 

**)  fßm  bicfer  Slb^nbdtiig  ifl  ber^anbeit  1)  ber  erfle  (SnttDurf  mit  bct  ^cmerfung  Mh- 
iii)cn«:  „ifl  t>iel  on^gdagcii  tiitb  gcfinbcct,  alf0  biefe9  n$6f  nft^^ufe^n  tinb  )tf  compsnren.* 
9ct  ^aht  biefcn  erfleit  (Snttttttf,  ber  (in|i4t(t<^  ber  frif(^n,  bttr^fid^tigen  ^arfteOnng  ftcmer* 
Ieii9»crt(  ift,  (tcr  aufgenowincii.  2)a  berfelbc  angerorbenttic^  bnrd^cerrigirt  ifl,  fo  ^t  ^ctbnis 
2)  ein  )ttxtte9  (lonce^t  ongefertigt.    Xahon  M  ^  ^)  <itt<  Sbfd^ift  ne^en  laffcti,  bie  er  »ie* 


C^inleitung.  415 

1^9  l^intDdfl,  in  »eld^ctn  bicfclbe  mit  ber  ©^natnif  ftel^t  fo  fc^cint 
c8  angemeffcn,  bic  ©mnbbcöriffc  ber  ©^natnif  nad^  feiner  Sluffaffung 
^ier  jufammenjufteQen.  ßeibnij  begann  mit  ber  ©peculation  iiber  bie 
9tatur  bed  ^övptxi,  @r  mied  nad^,  baf  nid^t  tt)ie  S)egcarted  meinte, 
bie  9latur  be9  Stöxptii  lebiglid^  in  ber  $lu8bel^nung  befiele,  benn  \>\t 
^uSbel^nung  ift  !ein  urf|)rünglid^e8 ,  abfoIuteS  ^(ttribut  beg  Mvptx&, 
fonbem  nur  ein  relotiueS,  infofem  babei  SSejug  genommen  wirb  auf 
boS  wag  auggebel^nt  wirb.  3nbem  nun  Seibnij  weiter  ging  unb  fic^ 
bie  ^ge  üorlegte,  worin  \>ai  SBefen  be«  ÄörperS^  beftel^e,  fo  fanb  er, 
\Si^  aufer  ber  ^attm  nod^  etwas  anbered  im  ^ör|)er  Dor^anben  fein 

muffe;  er  bejeic^net  ti  alS  tb  SuvatJtixbv  seu  principiam  matationis 
et  perseverantiae  insitum.     ®iefe  potentia  in  corpore,    wie  Seibnij 

e*  auc^  nennt,  ift  bo|)|)elter  Art:  paffiD  unb  actio;  jene  bilbet  bie 
SWaterie  ober  a»affe,  biefe  bie  ©nteled^ie  ober  gorm,  ©ie  jjaffioe  Äraft 
ift  bie  Unburc^bringlic^feit  ober  ber  Sßiberftanb  ben  ein  Körper  leiftet ; 
fie  ift  im  ^örfyer  überall  biefelbe  unb  feiner  ®röf e  |)ro|)ortional.  ®i€ 
actioe  ^aft  ift  nid^t  allein  bad  voai  fc^led^tl^in  ^aft  genannt  wirb, 
fonbem  fie  fc^Ueft  aud^  ben  conatus  ein,  worin  namentlid^  hai 
SBefen  ber  (gnteled^ie  befte^t.  ®ie  actiüe  Äraft  ift  hopptlttt  Art:  pxi- 
mitio  unb  berioatio,   b.  ^.  fubftantieH  unb  accibenteH.     ®ie  erftere 

bcrnm  flarf  t)erbeffert  ^at.  !^at)on  tp  4)  eine  9teinf(^ft  t>or(anben,  bie  ebenfalls  noäf  an  ein« 
meinen  @tfQea  tterbeffert  ifl.  {>ten9on  tvirb  er  eine  Slbfc^rift  an  bod  Journal  des  Savants 
gef^idtt  (aben.  3n  bem  ^bbrudte  finb  bie  Seibnijifc^e  Ort(ogra)>(ie  unb  eingelned  im  @ti(  ge* 
Snbert.  <Sr  ^at  fic^  aber  bamit  eint)er{tanben  erRfirt,  benn  e9  ifl  ein  Keiner  3<tte(  borl^onben, 
Q)orauf  er  einige  (Eonecturen  notirt  ^t,  o^ne  weitere  Qemerfungen  l^iniu^uffigen.  $on  bem 
HBbmdt  im  Journal  des  Savanls  (at  Seibni)  eine  Sbyc^rtft  nehmen  (äffen,  bie  an  einigen 
^teSes  t)erbff{crt  tfi,  ferner  tMn  ben  (Stmoürfen  gond^r'l,  tt>o)u  er  bie  ^er  folgenbcs,  bisher 
nngebmdtten  ^[nmertungen  gemacht  (at.  Seibnt}  beabfic^tigte  nSmlid^  aOed  n}ad  in  betreff  feine« 
@i^flem«  berSffentüc^t  touxbt,  jnfammen  (eraud^ugeben ;  er  fd^ibt  an  Sadnage  be  9eaut>al, 

Hanover   ^  Jan  vier  1696:    Et   ces  pens^es   qui  ont    para    paradoxes  ä  quelques  uns, 

m'ayaut  fait  ^cbanger  des  lettres  avec  plusieurs  personnes  celebres ,  je  pourrois  .donner 
un  Commercium  Epistoiicum  lä  dessus,  oü  entreroit  mon  commerce  avec  M.  Ar- 
naud,  dont  fay  parl^  dans  ma  precedente.  II  y  aura  un  melange  curieux  de  pens6es 
phiiosophiques  et  Matbemaiiques ,  qui  auront  peut-estre  quelque  fois  ia  grace  de  la 
nouveautä.  3nbeg  ber  Xoh  gouc^er'd  (f  1696)  lieg  btefen  ©ebanfen  nic^t  pr  ^udffi^mng 
tommen.  3(^  V^Be  bef^tlb  alle«,  bie  ttblanblmg  nd^  ben  Crläutenmocn«  unter  einer 
92nmmer  Dereinigt. 


f 


416  (SinUitung. 

bilbct  in  5Bcrbinbung  mit  bcr  SWatcrie  bie  ©ubftanj  beö  Stövptvi;  bie 
jtDcite  ift  ber  conatus  ober  bie  S^enbenj  ju  einer  beftimmten  öewe^ 
flung.  S)iefe  S^enbenj,  bie  in  ber  ©umme  immer  biefelbe  bleibt,  ift 
üon  ber  öemegung  felbft,  beren  Onantität  ftd^  änbert,  unterfd^ieben. 
StDifd^en  ber  beriüatiöen  Äraft  unb  bem  in  SSemegung  ®e|en  (Actio) 
finbet  eben  ber  Unterfd^ieb  ftatt,  wie  jtDifd^en  h^m  Slugenblicflicl^en  unb 
©uccefftöen;  bie  Äraft  ift  fc^on  im  erften  5lugenbli(f  öorl^anben,  bie 
Actio  bebarf  ber  3eit  unb  ift  beöl^alb  gleich  bem  ^robuft  au8  ben 
Gräften  in  bie  3eit.  68  fommt  mitl^in  bei  ber  Actio  ber  Äörper 
bie  Äraft  unb  bie  3eit  in  SSetrad^t.  —  SBie  befinirt  nun  aber  ßeibnij 
ben  95egriff  ber  ©ubftanj?  Sltome  in  h^m  gemö^nlid^en  ©inne,  auf 
bie  man  burd^  fortgefe^te  S^eilung  beö  Äörperö  fommt,  fönnen  nid^t 
einfädle  ©ubftanjen  fein ;  fle  finb  5lggregate  oon  einf ad^en  ©ubftanjen 

(unit6s).  »Donc  pour  trouver  ces  unit^s  reelles,  je  fus  con- 
traint de  recourir  ä  un  point  reell  et  anim^  pour  ainsi  dire, 
ou  ä  un  Atome  de  substance  qui  doit  envelopper  quelque  chose 
de  forme  ou  d'actif ,  pour  faire  un  Estre  complet.«  ©olc^e  veri- 
tables  unitäs  finb  unt^eilbar  (indivisibles)  unb  l^anbelnb  (agissantes) , 
ä^nlid^  ber  ©eele  ber  belebten  SBefen.  Slu^er  ber  Unt^eilbarfeit  f om* 
men  il^nen  nod^  bie  (Sigenfc^aften  beö  Unerjeugbaren  unb  be«  Unjer* 
ftörbaren  ju,  fie  finb  nur  burd^  bie  ©d^öpfung  entftanben  unb  ebenfo 
fann  fie  nur  ber  SBille  ©otteS  öernid^ten.  II  n'y  a  que  les  Atom  es 
de  substance,  fäl^rt  ßeibnij  an  einer  anbern  ©teile  fort,  c'est  ä 

dire  les  unit6s  reelles  et  absolument  destitu^es  de  parties,  qui  soyent 
les  sources  des  actions,  et  les  premiers  principes  absolus  de  la 
composition  des  choses,  et  comme  les  derniers  elemens  de  Fanal  yse 
des  choses  substantielles.  On  les  pourroit  appeller  points  meta- 
physiques;  ils  ont  quelque  chose  de  vital  et  une  espece 
de  perception,  et  les  points  mathematiques  sont  lenr  points 
de  veue,  pour  exprimer  Tunivers.  3um  DoHftdnbigen  35egriff  ber 
einfachen  ©ubftanj  gel^ört  bemnac^,  ba^  fte  baS  Unenblid^e,  baS  üni* 


(Sinlcitung.  417 

ucrfum  in  ftc^  fd^Iie^t  unb  aHejeit  i§re  ganje  5Bergangcnl^cit  unb  il^re 

ganje  dufunft  auSbrucft  (legem  continuationis  seriei  suarum  opera- 
iionum),  jcbod^  bie  eine  beutlid^er  al8  bie  anbete  »selon  son  point  de 
veue«.  ©arauf  berul^t  bie  üon  ®ott  jmifc^en  il^nen  allen  üon  Slnfang 
an  gefegte  Harmonie  unb  bemnac^  auc^  bie  Harmonie  jmifc^en  ©eele 
unb  Seib. 

©elegentlid^  be8  ©treiteS,  ber  jmifci^en  3o§.  £l^riflo|)§  ©türm, 

^rofeffor  an  ber  Uniüerfitdt  Slltorf,    unb  ©üntl^er  6§rifto|)§  ©d^el' 

lammer,  ^rofeffor  in  Äiel,   in  ben  Salären  1697  unb  1698  geführt 

würbe,  *)  §atte  Seibnij  5Beranlaffung  fein  neueö  (Softem  ju  oert^eibigen. 

^l^ne  ftd^  in  ben  ©treit  felbfl  ju  mifd^en,  jiel^t  ßeibnij  in  ber  Slb* 

l^anblung  VI:  De  ipsa  Natura  sive  de  Vi  insita  Actionibusque  Crea- 
^urarum,  pro  Dynamicis  suis  confirmandis  illustrandisque  (Act.  Erudit. 

,ips.  an.  1698  Septembr.)  bie  95el^auptung  ©turm'8  in  SSetrad^t, 
>a^  bie  Sltttibute,  bie  getDÖ^nlid^  mit  bem  öegriff:  9latur  ber  ©inge 
ijerbunben  werben,  jum  Sl^eil  ^eibnifd^  unb  unc^riftlic^  feien,  unb  fer* 
"^^er  ba^  ©türm  leugnet,  ha^  in  ben  ®efcl^ö|)fen  bie  evsp^eia  öor^anben 
Tci.  95efonber8  ge§t  ßeibnij  auf  baS  ße^tere  auöfül^rlic^  ein.  6r 
Qcbraud^t  l^ier  aud^  baS  SBort  STOonabe,  beffen  Definition  er  alfo  ein* 

*)  2)iefer  €$trctt  ^atte  feinen  Urf^rung  in  ber  im  3a(re  1686  erfci^ienenen  @(i^rift  Stöbert 

^5ol^lc*d:   Libera  in  receptam  naturae  notionem  disquisitio  ad  amicum,   in  Wtlä^ix  berfelbe 

Qcgcn  ben  SRigbrauci^  bed  föorted:  9latiir  eiferte;  er  meinte,  man  mflffe  beffen  fi(i^  gan)  cnt' 

galten  itnb  bafür  bad  Sort:  SRec^anidmud  gebrauci^en.    @turm  befannte  fic^  )u  ber  9nfi(^t 

9oplc*6  in  ber  )u  Sltorf  1692  erfc^ienenen  2)ifffrtation :  Idoluin  naturae  similiuroque  nomi- 

num  vanorum  ex  hominum  Christianorum  animis  deturbandi  conatus  philosophicus,  sive 

de  natura  agentis  tum  universalis  tum  particularis  aliorumque  cognatorum  quasi  Numi- 

num  superstitiosts  erroneisque  conceptibus  Dissertatio.    ^gegen  trat  auf  <S(i^e(^ammer  im 

Sa^re  1697  in  ber  @<^rift:  Natura  sibi  et  Medicis  vindicata,  in  ber  er  bad  föort:   9}atur 

mt^cibigte.    2)ie  (Sntgegnnng  €$turm'd,  toon  Scibni)  al6  Dissertatio  Apologetica  bqeic^net, 

erf(i^ien  1698:  De  natura  sibi  in  cassum  vindicata,  qua  sententia  nostra  de  Naturae,  pro- 

videntissime  utique,  et  efficacia  Divinae  Virtuti  contradistincta,   universaliter  et  particu- 

jariter  agentis  idolo  ab  ignorationibus  elenchi  perpetuis  Viri  Doctissimi,  mentem  nostram 

haud  assecuti,  modeste  vindicatur.    3n  biefem  Streite  fam  aviäf  bie  S^age  Aber  bie  Urfaci^e 

]      ber  Bewegung  )ur  (SrSrtentng,   unb  @turm  aU  (Sartefianer  be^au)>tete,   bag  ®ott  bie  einzige 

r     Urfa(^e  ber  Bewegung  fei.    3n  bem  Briefweci^fct,  ber  }n>if(i^en  Seibni)  unb  €$turm  bcflanb, 

\    ^tte  (e^terer  i^äf  )um  X^eil  für  bie  Snfici^ten  9eibni)end  befannt,  barauf  aber  tiHir  er  toiebentm 

\    anberer  SReinung  geworben;  bed^alb  antwortete  i^m  Seibni}  in  ber  in  Siebe  fle^enben  9b^nb« 

V   lung  audffi^rlid^. 

\         IV.  27 

\ 


418  CIttttettiiitd. 

leitet :  Quae  utique  activitates  atque  entelechiae  cuiti  materiae  primae 
sive    molis,    rei    essentialiter    passivae,    modificationes    esse    non 

possuat ,  vel  hinc  judicari  polest,  debere  in  corporea  sub- 

stantia  reperiri  entelechiam  primam,  tanquam  lupcotov  Sexxixöv 
activitatis,  vim  scilicet  motriceni  primitivam,  quae  praeter  extensio- 
nem  (seu  id  quod  est  mere  geometricum)  et  praeter  molem  (seu 
id  quod  est  mere  materiale)  superaddita  semper  quidem  agit,  sed 
tarnen  varie  ex  corporum  concursibus  per  conatus  impetusve  modi- 
ficatur.'  Atque  hoc  ipsum  substantiale  principium  est,  quod  in  vi- 
ventibus  anima,  in  aliis  forma  substantialis  appellatur,  et 
quatenus  cum  materia  substantiam  vere  unam,  seu  unum  per  se 
constituit,  id  facit,  quod  ego  Monadem  appello,  cum  sublatis  bis 
veris  et  realibus  unitatibus,  non  nisi  entia  per  aggregationem,  imo 
quod  hinc  sequitur,  nulla  vera  entia  in  corporibus  sint  superfutura. 
Etsi  enim  dentur  atomi  substantiae,  nostrae  scilicet  Monades  partibus 
carentes,  nuUae  tarnen  dantur  atomi  molis  seu  minimae  extensionis, 
vel  ultima  elementa,  cum  ex  punctis  continuum  non  componatur. 
Prorsus  uti  nullum  datur  ens  mole  maximum,  vel  extensione  infini- 
tum,  etsi  semper  alia  aliis  majora  dentur,  sed  datur  tantum  ens 
maximum   intensione   perfectionis   seu   inßnitum  virtute.  —  9locl^  ijl 

ber  ©c^lu$  biefer  Slbl^anblung  ^eruorjul^eben ,  in  njeld^em  ßeibnij  mit 
lüenigen  SBortcn  fein  metap^^fifd^cä  (Softem  d^araf tcrifirt :   ex  quibus 

restitutum  emendatumque  Systema  mediae  inter  formalem  et  mate- 
riariam  philosophiae  (conjuncta  servataque  rite  utraque)  nasci  videtur 
aliquando  posse. 

©leid^jeitig  erhoben  fid^  gegen  ßeibnijenö  neues  ©Aftern  jtnei  an* 
bere  ©egner.  S)er  eine  mar  ber  al8  fd^arfer  Äritifer  berühmte  ?|Jierre 
^a\)lt.  (Sr  ^atte  in  feinem  Dictionnaire  historique  et  critique,  Slrtifel 
Rorarius,*)  bie  Slrt  unb  SBeife  angegriffen,  mt  ßeibnij  bie  SJerbinbung 

*)  ^at^Ic'9  Dictionnaire  erfc^ien  ^uerfl  ju  9eotterbam  1695  unb  1697  in  2  ^nbcn;  aU* 
bann  in  ^tueiter  Auflage  )}erme^rt  unb  t>erbe{fcrt  int  Sa^re  1702.  —  !S)a«  ^{S^ere  über  Rorarius 
fie^e  ntt  Anfang  ber  ^b^anblung  Seibnijend. 


CSittteitung.  419 

jtüifd^en  ßcib  unb  ©eclc  erflärtc.  3n  einem  längeren  ©d^reiben  VII, 
batitt  Juillet  1698,  ba8  an  SBaSnage  be  Seauual,  ben  Herausgeber 
ber  Histoire  des  ouvrages  des  sQavans,  gerid^tet  ift,  fud^te  er  bie  ®in* 
würfe  Sa^le'g  jurürfjutDeifen.  3n  ber  jmeiten  2lu8gabe  feines  Diction- 
naire,  in  bemfelben  Slrtifel  Rorarius,  lam  Sat)le  tDieberum  auf  ßeib*» 
nijenS  neueS  ©Aftern  jurürf,  erfldrte,  ta^  burd^  beffen  ©rmieberung 
bie  ©d^mierigfeiten  nte^r  aufgeflärt  mdren,  unb  man  mürbe  bie  ^\)po* 
tl^efe  ber  Harmonie  pr66tablie  ber  ©artefianifd^en  öorjie^en  fönnen, 
menn  bie  SWöglid^f eit  (possibilit6)  ber  erfteren  nac^gemiefen  märe ;  aber 
biefe  9Jtöglid^feit  fei  fd^mer  ju  begreifen,  Seibnij  unterwarf  nod^  in 
bemfelben  Sa^re  1702  biefe  weitern  Einwürfe  Sa^le'S,  ©a^  für  ©a|, 
einer  grünblid^en  unb  einge^enben  SBiberlegung.  ©ie  war  biäl^er  nod^ 
nid^t  gebrudft,  unb  folgt  l^ier  unter  ber  Sluffd^rift:  Extrait  du  Diction- 

naire  de  M.  Bayle  article  Rorarius  p.  2599  sqq.  de  FEdition  de  Tan 
1 702  avec  mes  remarques.  ©emerfenSwertl^  ift  ber  ©d^lu^  berfelben, 
e8  §ei^t  bafelbft:  Ayant  repondu  soigneusement  et  precisement, 
Periode  par  periode,  aux  difficult^s  de  M.  Bayle  d'une  maniere 
tousjours  uniforme  et  fond6e  sur  le  m6me  principe,  j'espere  d'avoir 
applani  tout  ce  qui  a  luy  paru  scabreux,  et  il  semble  que  luy 
raSme  paroist  enfin  assez  disposö  a  abandonner  ses  objections.  J'ay 
aussi  repondu  ailleurs  aux  difßcult^s  de  Dom  FranQois  Lami  qui 
n'^töient  que  des  mesentendus.  Enfin  la  somme  de  mon  Systeme 
revient  ä  cecy,  que  chaque  Monade  est  une  concenlration  de  Tuni- 
vers,  et  que  chaque  Esprit  est  une  Imitation  de  la  divinitö.  Qu'en 
Dieu  Tunivers  se  trouve  non  seulement  concentr6,  mais  encore  ex- 
prim^  parfaitement;  mais  qu'en  chaque  Monade  cre6e  il  y  a  seule- 
ment une  partie  exprim^  distinctement  qui  est  plus  ou  moins  grande 
Selon  que  l'Ame  est  plus  ou  moins  excellente,  et  tout  le  reste  qui 
est  infini  n'y  est  exprimö  que  confusement.  Mais  qu'il  y  a  en  Dieu 
non  seulement  la  concenlration,  mais  encore  la  source  de  Tunivers. 
11  est  le  centre  primitif  dont   tout   le  reste   emane,   et  si   quelque 

27» 


420  (Sinleitung. 

chose  emane  de  nous  au  dehors,  ce  -  n'est  pas  immediatement,  mais 
par  ce  qu'il  a  voulu  accommoder  d'abord  les  choses  ä  nos  desirs. 
Enfin  lorsqu'on  dit  que  chaque  Monade,  Arne,  Esprit  a  receu  une 
loy  particuliere ,  il  faut  adjouter  qu'elle  n'est  qu'une  Variation  de 
la  loy  generale  qui  regle  l'univers;  et  que  c'est  comme  une  mSme 
ville  paroit  difFerente  selon  les  differens  points  de  veue  dont  on  la 
regarde.  Ainsi  il  n'est  point  necessaire  que  les  Arnes  bumaines 
different  specifiquement  entre  elles  et  ie  contraire  a  plustot  Heu, 
car  il  est  seur  que  jamais  deux  feuilles,  deux  oeufs,  deux  corps, 
quoyque  d'une  mSn^e  espece,  se  ressemblent  parfaitement,  et  les 
Varietes  infinies  qu'on  ne  sauroit  comprendre  sous  une  notion  fönt 
d'autres  individus,  raais  non  pas  d'autres  especes.  La  merveille  est 
que  la  sagesse  souveraine  a  trouve  le  moyen  par  les  substances 
representantes  de  varier  le  m6me  monde  en  m6me  teraps  infini- 
ment,  car  le  monde  ayant  deja  une  variete  infinie  en  luy  mörae 
et  estant  variö  tel  qu'il  est  et  exprim6  diversement  par  une  infi- 
nite de  representations  diflferentes,  il  regoit  une  infinite  d'infinit^s, 
et  ne  pouvoit  mieux  repondre  ä  la  nature  et  aux  intentions  de  son 
inexprimable  auteur  qui  passe  en  perfection  tout  ce  qu'on  en  peut 

penser.  —  9Son  bicfcr  au8fül^rlicl^cn  SBibcrlcgung  [c^idCtc  ßeibnij  eine 
Ueberarbeitung  an  Sol^ann  33ernouIIi  unb  be  Stoiber,  um  beten  Urt^eil 
ju  üernel^men;  ber  leitete  foHte  fte  alSbann  weiter  an  S^a^le  über* 
fenben.  Sluö  bcm  95riefe  be  5Bolbei*8  an  ßeibnij  uom  7.  Octobr.  1702 
(33b.  II.  ©.  244)  gel^t  l^eruov,  ba^  SSa^Ie  bie  Slbl^anblung  ßeibnijenö 
ol^ne  jebe  (SrtDieberung ,  nur  in  33egleitung  eineö  33r!efe8  (ber  in  ber 
ßcibni^ifd^en  ©orrefjjonbenj  nod^  nic^t  aufgefunben  ift)  an  i^n  jurücf* 
gelangen  Ue^.  S)ie[e  Ueberarbeitung  ^at  ßeibnij  10  Sa^re  ipättv,  im 
Saläre  1712,  in  bem  2.  ©anbe  ©.  78  ff.  ber  üon  9Äaffon  ]^erau«gcg^ 
benen  Histoire  Critique  de  la  Republique  des  Lettres  unter  bem  S^itel: 
Röponse  aux  reflexions  contenues  dans  la  seconde  Edition  du  Diction- 
naire    Critique  de  M.  Bayle,    article   Rorarius,   sur   le   Systeme   de 


(Sinlettung.  421 

THarmonie  pr66lablie,  ücröffcntlic^t.     ©ic  ift  ^icr  mit  uickn  nad^* 
träglid^cn  3ufä|cn  ßeibnijcnö  abgcbrurft. 

Sluf  dl^nlirf)e  SBcife  uerfu^r  ßcibnij  mit  bcm  jmeitcn  ©egner, 
bcm  Scnebictincr  ®om  grangoiS  Üami,  ber  in  feiner  ©c^rift:  Con- 
noissance  de  soy-m6me,  Paris  1699,  ebenfalls  eine  Steige  ©c^tDicrig* 
feiten  erhoben  ^atte,  meiere  bie  präftabilirte  Harmonie  betrafen.  5Bon 
ben  ausführlichen  33eantn)ortun9en  biefer  ©inmürfe  (VIII),  bie  ^ier 
jum  erften  9Äale  gebrurft  finb,  l^at  ßeibnij  nur  einen  SluSjug:  R6- 

ponse  aux  Objections  que  le  P.  Lamy  Benedictin  a  faites  contre  le 
Systßine  de  THarmonie  Pr66tablie  (Supplem.  du  Journal  des  Sgavans 

an.  1709)  befannt  gemacht. 


I. 

Medltatlones 
de  Cognitionen  Yeritate  et  Idels. 

Quoniain  hodie  inter  Viros  egregios  de  veris  et  faisis  ideis  controver- 
siae  agitantur,  eaque  res  magni  ad  veritatem  cognoscendam  momenti  est, 
in  qua  nee  ipse  Gartesius  usquequaque  satisfeeit,  placet  quid  mihi  de 
discrimimbus  atque  eriteriis  Idearum  et  cognitionum  statuendum  videatur, 
explicare  paucis.  Est  ergo  cognitio  vel  obscura  vel  clara,  et  clara  rursus 
vel  confusa  vel  distincta,  et  distineta  vel  inadaequata  vel  adaequata, 
item  vei  symbolica  vel  intuitiva:  et  quidem  si  simul  adaequata  et  in- 
tuitiva  sit,  perfectissima  est. 

Obscura  est  notio,  quae  non  sufficit  ad  rem  repraesentatam  agno- 
scendam,  veiuti  si  utcunque  meminerim  alicujus  floris  aut  animalis  olim 
visi ,  non  tamen  (Quantum  satis  est ,  ut  obiatum  recognoscere  et  ab  aliquo 
vicino  discemere  possim;  vel  si  considerem  aliquem  terminum  in  scholis 
parum  explicatum,  ut  Entelechiam  Äristotelis,  aut  causam  prout  communis 
est  materiae,  formae,  efficienti  et  fini,  aliaque  ejusmodi,  de  quibus  nuUam 
certam  definitionem  habemus:  unde  propositio  quoque  obscura  fit,  quam 
notio  talis  ingreditur.  Clara  ergo  cognitio  est,  cum  habeo  unde  rem  re- 
praesentatam agnoscere  possim,  eaque  rursus  est  vel  confusa  vel  distineta. 
Confusa,  cum  sciiicet  non  possum  notas  ad  rem  ab  aliis  discemendam 
sufficientes  separatim  enumerare,  licet  res  illa  tales  notas  atque  requisita 
revera  habeat ,  in  quae  notio  ejus  resolvi  possit :  ita  colores ,  odores ,  sa- 
pores,  aliaque  peculiaria  sensuum  objecta  satis  clare  quidem  agnoscimus 
et  a  se  invicem  discernimus,  sed  simplici  sensuum  testimonio,  non  vero 
notis  enuntiabilibus ;  ideo  nee  caeco  explicare  possumus,  quid  sit  rubrum, 
nee  aliis  declarare  talia  possumus,  nisi  eos  in  rem  praesentem  ducendo, 
atque  ut  idem  videant,  olfaciant  aut  gustent  efficiendo,  aut  saltem  praete- 
ritae  alicujus  perceptionis  similis  eos  admonendo :  licet  certum  sit,  notiones 


hanim  qualitatum  compositas  esse  et  resoivi  posse,  quippe  cum  causas  suas 
habeant.     Simiiiter  videmus   pictores  aliosque  artifices  probe    cognoscere, 
quid  recte,    quid  vitiose  factum  sit,    at  judicii  sui  rationem  reddere  saepe 
non  posse,    et  quaerenti  dicere,    se  in  re  quae  displicet  desideraro  nescio 
quid.     At  distincta   notio   est  qualem  de  auro  habent  DocimastaC;  per 
notas   sciiicet  et  examina  sufficientia   ad   rem  ab  aliis  omnibus  corporibus 
similibus  discernendam :    tales  habere  solemus  circa  notiones  pluribus  sen- 
sibus  commuues,  ut  numeri,  magnitudinis ,  figurae,   item  circa  multos  af- 
fectus  animi,    ut  spem,  metum^  verbo  circa  omnia  quorum  habemus  De- 
finitionem  nominalem,  quae  nihil  aliud  est,  quam  enumeratio  notarum 
sufficientium.    Datur  tamen  et  cognitio  distincta  notionis  indefinibilis^  quando 
ea  est  primitiva  sive  nota  sui  ipsius^  hoc  est,  cum  est  irresolubilis  ac 
non   nisi   per  se   intelligltur,    atque   adeo   caret   requisitis.     In  notionibus 
autem   cotnpositis,    quia  rursus  notae  singulae  componentes  interdum  clare 
quidem,  sed  tamen  confuse  cognitae  sunt,  ut  gravitas,  color,  aqua  fortis, 
aliaque  quae  auri  notas  ingrediuntur,  hinc  talis  cognitio  auri  licet  distincta 
sil,    inadaequata  est  tamen.     Cum  vero  id  omne  quod  notitiam  dislin- 
ctam  ingreditur,  rursus  distincte  cognitum  est,   seu  cum  analysis  ad  finem 
usque  producta  habetur,    cognitio  est  adaequata,   cujus  exemplum  per- 
fectum  nescio  an  homines  dare  possint;  valde  tamen  ad  eam  accedit  noti- 
lia  numerorum.     Plerumque  autem,   praesertim   in   Analysi   longiore,    non 
totam  simui  naturam  rei  intuemur^  sed  rerum  ioco  signis  utimur,  quorum 
explicationem  in  praesenti  aliqua  cogitatione  compendii  causa  solemus  prae- 
termittere ,    scientes  aut  credentes   nos  eam  habere  in  potestate :    ita   cum 
Clhiiiogonum  seu  Polygonum   milie  aequalium  laterum   cogito,    non   semper 
jiaturam  lateris  et  aequalitatis  et  millenarii  (seu  cubi  a  denario)  considero, 
sed  vocabulis  istis  (quorum  sensus  obscure  saltem  atque   imperfecle  menti 
^)bversatur]  in  animo  utor  Ioco  idearum  quas  de  iis  habeo,   quoniam   me- 
^nini  me  significationem  istorum  vocabulorum  habere,  explicationem  autem 
Biunc  judico  necessariam  non  esse;  qualem  cogitationem  caecam  vel  etiam 
^ymboiicam   appellare   soleo,    qua  et  in  Algebra  et  in  Arithmetica   uti- 
JKnur,  imo  fere  ubique.     Et  certe  cum  notio  valde  composita  est;  non  pos- 
9umus   omnes    ingredientes  eam  notiones   simul   cogitare:    ubi   tamen   hoc 
licet,   vel  saltem  in  quantum  licet,  cognitionem  voco  intuitivam.    Notio- 
nis distinctae  primitivae  non  alia  datur  cognitio,  quam  intuitiva,    ut  com- 
\)ositarum  plerumque  cogitatio  non  nisi  symbolica  est. 


424  '!Pl7t(cfo))^if(^e  ^b^anb(ungcn. 

Ex  bis  jam  patet,  dos  eorum  quoque  quae  distincle  cogDOscimus,  ideas 
non  pei'cipere,  nisi  q^alenus  cogitatione  intuiliva  utimur.  Et  sane  con- 
tingit,  ut  nos  saepe  faiso  credamus  habere  in  animo  ideas  rerum,  cum 
falso  supponimus  aiiquos  terminos,  quibus  utimur,  jam  a  nobis  fuisse  ex- 
piicatos:  nee  verum  aut  certe  ambiguitati  obnoxium  est,  quod  ajunt  aliqui, 
non  posse  nos  de  re  aliqua  dicere,  inteliigendo  quod  dicimus,  quin  ejus 
habeamus  ideam.  Saepe  enim  vocabuia  ista  singuia  utcunque  intelligimus, 
aut  nos  antea  inteliexisse  meminimus,  quia  tamen  hac  cogitatione  caeca 
contenti  sumus  et  resolulionem  notionum  non  satis  prosequimur,  fit  ut 
Tateat  nos  contradictio,  quam  forte  nolio  composita  involvit.  Haec  ut  con- 
siderarem  distinctius,  fecit  olim  argumentum,  dudum  inter  Scholasticos 
celebre,  et  a  Gartesio  renovatum,  pro  Existentia  Dei,  quod  ita  habet: 
Quicquid  ex  alicujus  rei  idea  sive  definitione  sequitur,  id  de  re  potest 
praedicari.  Existentia  ex  DEI  (sive  Entis  perfectissimi,  vel  quo  majus  co- 
gitari  non  potest)  idea  sequitur.  (Ens  enim  perfectissimum  involvit  omnes 
perfectiones ,  in  quarum  numero  est  etiam  existentia).  Ergo  existentia  de 
DEO  potest  praedicari.  Verum  sciendum  est,  inde  hoc  tantum  confici:  si 
DEUS  est  possibiiis,  sequitur  quod  existat;  nam  definitionibus  non  possu* 
mus  tuto  uti  ad  concludendum ,  antequam  sciamus  eas  esse  reales,  aut 
nullam  invoivere  contradictionem.  Cujus  ratio  est,  quia  de  notionibus 
contradictionem  invoiventibus  simul  possent  concludi  opposita,  quod  absur- 
dum est.  Soieo  autem  ad  hoc  deciarandum  uti  exemplo  motus  celerrlmi 
qui  absurdum  impiicat;  ponamus  enim  rotam  aliquam  celerrimo  motu  ro- 
tari,  quis  non  videt,  productum  aliquem  rotae  radium  extremo  suo  celerius 
motum  iri,  quam  in  rotae  circumferentia  clavum;  hujus  ergo  motus  non 
est  celerrimus,  contra  hypothesin.  Interim  prima  fronte  videri  possit  nos 
ideam  motus  ceierrimi  habere;  inteiligimus  enim  utique  quid  dicamus,  et 
tamen  nullam  utique  habemus  ideam  rerum  impossibilium.  Eodera  igitur 
modo  non  sufficit  nos  cogitare  de  Ente  perfectissimo ,  ut  asseramus  nos 
ejus  ideam  habere,  et  in  hac  aliata  pauio  ante  demonstratione  possibilitas 
Entis  perfectissimi  aut  ostendenda  aut  supponenda  est,  ut  rede  concluda- 
mus.  Interim  nihil  verius  est,  quam  et  nos  DEI  habere  ideam ^  et  Ens 
perfectissimum  esse  possibile ,  Imo  necessarium ;  argumentum  tamen  non 
satis  concludit,  et  jam  ab  Aquinate  rejectum  est. 

Atque  ita  habemus  quoque  discrimen  inter  definitioues  nomi- 
nales, quae  notas  tanlum  rei  ab  aliis  discernendae  continent,  et  realesyt 


$t^t(ofo)>^tf4fe  ^bl;anb(iingen.  425 

ex  quibus  constat  rem  esse  possibilem,  et  hac  ratione  satisfit  Hobbio,  qui 
veritales  volebat  esse  arbitrarias,  quia  ex  definilionibus  nominalibus  pen- 
dereDt,  non  considerans  realitatem  definilionis  in  arbitrio  non  esse,  nee 
quaslibet  DolioDes  inter  se  posse  conjungi.  Nee  detinitiones  nominales  suf- 
6ciunt  ad  perfeetara  scientiam,  nisi  quando  aliunde  constat  rem  definitam 
esse  possibilem.  Patet  eliam,  quae  (andern  sit  Idea  vera,  quae  falsa, 
Vera  scilicet  cum  nolio  est  possibiiis,  falsa  cum  contradictionem  involvit. 
Possibilitalem  autem  rei  vel  a  priori  cognoscimus,  vel  a  posteriori. 
Et  quidem  a  priori,  cum  notionem  resolvimus  in  sua  requisita,  seu  in  alias 
Dotiones  cognitae  possibilitatis,  nihilque  in  illis  incompatibile  esse  scimus; 
idque  fit  inter  alia,  cum  intelligimus  modum,  quo  res  possit  produci,  unde 
prae  caeteris  uliies  sunt  Definitiones  causales:  a  posteriori  vero,  cum 
rem  actu  existere  experimur,  quod  enim  actu  existit  vel  extitit^  id  utique 
possibile  est.  Et  quidem  quandocunque  habetur  cognitio  adaequata,  habe- 
tur et  cognitio  possibilitatis  a  priori;  perducta  enim  anaiysi  ad  finem,  si 
nulla  apparet  contradictio ,  utique  notio  possibiiis  est.  An  vero  unquam 
ab  hominibus  perfecta  institui  possit  analysis  notionum,  sive  an  ad  prima 
possibilia  ac  notiones  irresolubiles ,  sive  (quod  eodem  redit)  ipsa  abso- 
luta Attributa  DRI,  nempe  causas  primas  atque  ullimam  rerum  rationem, 
«ogitationes  suas  reducere  possinl,  nunc  quidem  definire  non  ausim.  Ple- 
rumque  contenti  sumus,  notionum  quarundam  realitatem  experientia  didi- 
«isse,  unde  postea  alias  componimus  ad  exemplum  naturae. 

Hinc  ergo  tandem  puto  intelligi  posse,    non  semper  tuto  provocari   ad 
Sdeas,    et  multos  specioso  illo  titulo  ad  imaginationes  quasdam   suas  stabi- 
liendas  abuti;  neque  enim  statim  ideam  habemus  rei,  de  qua  nos  cogitare 
Turnus  conscii,  quod  exemplo  maximae  velocitatis  paulo  ante  ostendi.    Nee 
Mninus  abuti  video   nostri   temporis  homines  jactato    illo   principio:    quic- 
^uid  ciare  et  distincte  de   re  aliqua  percipio,    id   est  verum 
^eu  de  ea  enuntiabile.      Saepe  enim  clara  et  distincta  videnlur  homi- 
nibus   temere  judicantibus ,    quae   obscura   et   confusa  sunt.     Inutile   ergo 
Axiome  est,  nisi  clari  et  distincti  criteria  adhibeanlur,  quae  tradidimus, 
^t  nisi  constet  de  veritate  idearum.    De  caetero  non  contemnenda  veritatis 
enunliationum  criteria  sunt  regulae  communisLogicae,  quibus  et  Geo- 
Qietrae  utuntur,   ut  scilicet  nihil  admittatur  pro  certo,  nisi  accurata  expe- 
rientia vel  firma  demonstratione  probatum ;    firma   autem  demonstratio*  est, 
quae    praescriptam   a  Logica   formam   servat,    non   quasi   semper  ordinatis 


426  $^Uofop^if(^e  ^b^anblungen. 

* 

Schoiarum  more  Syllogismis  opus  sit  (quales  Christianus  HerÜDUs  el  Con- 
radus  Dasypodius  in  sex  priores  Euclidis  libros  exhibuerunt) ,  sed  iia  saltera 
ut  argumentatio  concludat  vi  formae,  qualis  argumentalionis  in  forma 
debita  concepiae  exemplum,  etiam  calculum  aliquem  legitimum  esse  dixe- 
ris;  itaque  nee  praetermittenda  est  aliqua  praemissa  necessaria,  et  omnes 
praemissae  jam  ante  vel  demonstratae  esse  debent,  vel  saltem  instar  hypo- 
theseos  assumtae,  quo  casu  et  conclusio  hypothetica  est.  Haec  qui  obser- 
vabunt  diligenter,  facile  ab  Ideis  deceptricibus  sibi  cavebunt.  His  autem 
satis  congruenter  ingeniosissimus  Pascalius^  in  praeclara  dissertatione  de 
Ingenio  Geometrico  (cujus  fragmentum  extat  in  egregio  Libro  celeberrimi 
Yiri  Antonii  Ärnaldi  de  arte  bene  cogitandi]  Geometrae  esse  ait  deßnire 
omnes  terminos  parumper  obscuros,  et  comprobare  omnes  veritates  pa- 
rumper  dubias.  Sed  vollem  definiisset  limites,  quos  ultra  aliqua  notio 
aut  enuntiatio  non  amplius  parumper  obscura  aut  dubia  est.  Yerumtamen 
quid  conveniat,  ex  attenta  eorum  quae  hie  diximus  consideratione  erui  po- 
test,  nunc  enim  brevitati  studemus. 

Quod  ad  controversiam  attinet,  utrum  omnia  videamus  in  DEO  (quae 
utique  vetus  est  sententia,  et  si  sano  sensu  intelligatur,  non  omnino  sper- 
nenda)  an  vero  proprias  ideas  habeamus,  sciendum  est,  etsi  omnia  in  DEO 
videremuS;  necesse  tarnen  esse  ut  habeamus  et  ideas  proprias,  id  est  non 
quasi  icunculas  quasdam,  sed  affectiones  sive  modificationes  mentis  nostrae,. 
respondentes  ad  id  ipsum  quod  in  DEO  perciperemus :  utique  enim  aliis 
atque  aliis  cogitationibus  subeuntibus  aliqua  in  mente  nostra  mutatio  fit; 
rerum  vero  actu  a  nobis  non  cogitatarum  Ideae  sunt  in  mente  nostra,  ut 
figura  Herculis  in  rudi  marmore.  At  in  DEO  non  tantum  necesse  est  actu 
esse  ideam  extensionis  absolutae  atque  infinitae,  sed  et  cujusque  figurae, 
quare  nihil  aliud  est  quam  extensionis  absolutae  modificatio.  Gaeterum  cum 
colores  aut  odores  percipimus,  utique  nuUam  aliam  habemus  quam  figura- 
rum  et  motuum  perceptionem,  sed  tam  multiplicium  et  exiguorum,  ut 
mens  nostra  singulis  dislincle  considerandis  in  hoc  praesenti  suo  statu  non 
sufficiat,  et  proinde  non  animadvertat  perceptionem  suam  ex  soHs  figura- 
rum  et  motuum  minutissimorum  perceptionibus  compositam  esse,  quemad- 
modum  confusis  flavi  et  caerulei  pulvisculis  viridem  colorem  percipiendo, 
nil  nisi  flavum  et  caeruleum  minutissime  mixta  sentimus,  licet  non  ani- 
madvertentes  et  potius  novum  aliquod  ens  nobis  fingentes. 


] 


n. 

I.  La  notion  de  Dieu  la  plus   receue  ei  la  plus  significative  que  nous 

ayons,  est  assez  bien  exprimöe  en   ces  termes,  que  Dieu  est  un  estre  ab- 

solument  parfait,   mais  on   n^en   considere  pas  assez  les  suites;    et  pour  y 

eDtrer  plus  avant,    il   est  ä  propos  de  remarquer  qu'il  y  a  dans  la  nature 

plusieurs  perfections  toutes  differentes,  que  Dieu  les  possede  toutes  ensemble, 

et  que  chacune  luy  appartient  au  plus  souverain  degr^.     II  faut  connoistre 

aussi   ce   que   c'est   que   perfectioO)   dont  voiey   une   marque   ass^s  seure, 

s^voir  que  les  formes  ou  natures,  qui  ne  sont  pas  susceptibles  du  demier 

degr^,    ne   sont  pas  des  perfections,    comme   par  exemple    la   nature  du 

nombre   ou  de  la   figure;    Car   le  nombre  le  plus  grand  de  tous  (ou  bien 

Je  nombre  de  tous  les  nonibres),  aussi  bien  que  la   plus  grande  de  toutes 

les   figures,    impliquent  contradiction ,    mais   la   plus   grande  science   et  la 

%oute-puissadce  n'enferment  point  d'impossibilit^.     Par  consequent  la  puis- 

^ance  et  la  science  sont  des  perfections,  et  en  tant  qu'elles  appartiennent  ä 

Dieu,  elles  n'ont  point  de  bornes.     D^oü  il  s^ensuit  que  Dieu  possedant  la 

^agesse  supreme  et  infinie  agit  de  la  maniere  la  plus  parfaite,  non  seule- 
^nent  au  sens  metaphysique,  mais  encor  moralement  parlant,  et  qu'on  peut 
^xprimer  ainsi  ä  nostre  ögard,  que  plus  on  sera  6clair6  et  informö  des 
cfeuvrages  de  Dieu,  plus  on  sera  disposö  ä  les  trouver  excellens,  et  entiere- 
Yuent  conformes  ä  tout  ce  qu'on  auroit  pü  souhaitter. 

II.  Ainsi  je  suis  fort  eloignö  du  sentiment  de  ceux  qui  soutiennent 
C|u'il  n'y  a  point  de  regles  de  bontö  et  de  perfection  dans  la  nature  des 
ohoses,  ou  dans  les  idöes  que  Dieu  en  a ;  et  que  les  ouvrages  de  Dieu  ne 

sont  bons  que  par  cette  raison   formelle  que  Dieu  les  a  faits.     Gar  si  cela 
estoit,  Dieu  s^acbant  quUl  en  est  Tauteur,  n'avoit  que  faire  de  les  regarder 
par  apres  et  de  les  trouver  bons,  comme  le  temoigne   la   s^  öcriture,   qui 
ne  paroist  s^estre   servi   de   cette  Anthropologie,    que   pour  nous  faire  con- 
noistre que  leur  excellence  se  connoist  ä  les  regarder  en  eux  m^mes,  lors 


428  ¥^iIofoVl^tf(be  tlbbanbliingeii. 

mdmes  qiron  De  fait  point  de  reflexion  sur  celte  denominaiion  toute  uue, 
qui  les  rapporte  ä  leur  cause.  Ce  qui  est  d^aulant  plus  vray,  qua  c'est 
par  la  consideralion  des  ouvrages,  qu*on  peul  decouvrir  Fouvrier.  11  faul 
donc  que  ces  ouvrages  porlent  en  eux  son  caractere.  J'avoue  que  le  senti- 
menl  contraire  rae  paroist  extremement  dangereux  et  fort  approchant  de 
ceUiy  des  derniers  novateurs,  dont  Topinion  est,  que  la  beaute  de  Tunivers, 
et  la  bonld  que  dous  attribuons  aux  ouvrages  de  Dieu,  ne  sonl  que  des 
chimeres  des  hommes  qui  con^oivent  Dieu  ä  leur  maniere.  Aussi  disant 
que  les  choses  ne  sont  bonnes  par  aucune  regle  de  bont6,  mais  par  la 
seule  volonlö  de  Dieu,  on  d^truit,  ce  me  semble,  sans  y  penser,  toul 
Tamour  de  Dieu  et  toute  sa  gloire.  Gar  pourquoy  le  louer  de  ce  quHl  a 
fait,  s^il  seroit  ^galement  louable  en  faisant  tout  le  contraire?  Oü  sera 
donc  sa  justice  et  sa  sagesse,  sMl  ne  reste  qu'un  certain  pouvoir  despotique, 
si  la  volonte  tient  Heu  de  raison,  et  si  selon  la  definition  des  tyrans,  ce 
qui  piaist  au  plus  puissant  est  juste  par  \ä  m^me?  Outre  qu'il  semble 
que  toute  volonte  suppose  quelque  raison  de  vouloir  et  que  cette  raison 
est  nalurellement  anterieure  ä  la  volonte.  G^est  pourquoy  je  trouve  encor 
cette  expression  de  quelques  autres  philosophes  tout  ä  fait  estrange,  qui 
disent  que  les  verites  etemelles  de  la  metaphysique  et  de  la  Geometrie, 
et  par  consequent  aussi  les  regles  de  la  bont^,  de  la  justice  et  de  la  per- 
fection ,  ne  sont  que  des  effects  de  la  volonte  de  Dieu,  au  Heu  qu'il  nie 
semble  que  ce  sont  des  suites  de  son  entendement,  qui  ne  depend  point 
de  sa  volonte,  non  plus  que  son  essence. 

III.  Je  ne  s^aurois  non  plus  approuver  Topinion  de  quelques  modernes 
qui  soutiennent  hardiment,  que  ce  que  Dieu  fait  n'est  pas  dans  la  derniere 
perfection,  et  qu'il  auroit  pü  agir  bien  mieux.  Gar  il  me  semble  que  les 
suites  de  ce  senliment  sont  tout  ä  fait  contraires  ä  la  gloire  de  Dieu. 
Uti  minus  malum  habet  rationem  boni,  ita  minus  bonum 
habet  rationem  maii.  Et  c^est  agir  imparfaitement,  que  d'agir  avec 
moins  de  perfections  qu'on  n'auroit  pü.  G^est  trouver  ä  redire  ä  un  ouvirage 
d^un  Architecte  que  de  monstrer  quMl  le  pouvoit  faire  meilleur.  Cela  va 
encor  contre  la  s^  Venture,  lors  qu'elle  nous  asseure  de  la  bont^  des 
ouvrages  de  Dieu.  Gar  comme  les  imperfections  descendent  ä  l'infini  de 
quelque  fa^on  que  Dieu  auroit  fait  son  ouvrage,  il  auroit  tousjours  est6 
bon  en  comparaison  des  moins  parfaits,  si  cela  estoit  assez;  mais  une 
chose  n^est  gueres  louable,  quand  eile  ne  Pest   que  de   cette  maniere.     Je 


'^Vilc\opWäft  9[B^nb(ungen.  429 

croy  aussi  qu^on  trouvera  une  infinite  de  passages  de  la  divine  ^criture  et 
des  SS.  Peres,  qui  favoriseront  mon  sentiment,  mais  od  n^en  trouvera 
gueres  pour  celuy  de  ces  modernes,  qui  est  ä  mon  avis  inconnu  ä  toute 
Tantiquit^,  et  ne  se  fonde  que  sur  le  trop  peu  de  connoissance  que  nous 
avons  de  Tharmonie  generale  de  l'univers  et  des  raisons  cachöes  de  la 
conduite  de  Dieu,  ce  qui  nous  fait  juger  temerairement  que  bien  des 
choses  auroient  pü  estre  rendues  meilleures.  Outre  que  ces  modernes 
insistent  sur  quelques  subtilit^s  peo  solides.  Gar  ils  simaginent  que  rien 
est  si  parfait,  qu^il  n^y  aye  quelque  chose  de  plus  parfait,  ce  qui  est  une 
erreur.  Ils  croyent  aussi  de  pourvoir  par  \ä  ä  la  libert^  de  Dieu,  comme 
si  ce  n^estoit  pas  la  plus  haute  libertö  d'agir  en  perfection  suivant  la 
souveraine  raison.  Gar  ,de  croire  que  Dieu  agit  en  quelque  chose  sans 
avoir  aucune  raison  de  sa  volonte,  outre  qu^il  semble  que  cela  ne  se  peut 
point,  c'est  un  sentiment  peu  conforme  ä  sa  gloire ;  par  exemple  supposons 
que  Dieu  choisisse  entre  A  ei  B  ei  qu^il  prenne  A  sans  avoir  aucune  raison 
de  la  preferer  ä  By  je  dis  que  cette  action  de  Dieu  pour  le  moins  ne  seroit 
point  louable;  car  toute  louange  doit  estre  fond^e  en  quelque  raison  qui 
:iie  se  trouve  point  icy  ex  hypothesi.  Au  lieu  que  je  tiens  que  Dieu 
^e  fait  rien  dont  il  ne  merite  d*estre  glorifi^. 

lY.    La  connoissance   generale  de   cette   grande   verit^   que   Dieu  agit 

^ousjours  de  la  maniere   la  plus  parfaite  et   la   plus  souhaittable   qui   seit 

^(lossible,  est  ä  mon  avis  le  fondement  de  l'amour  que  nous  devons  ä  Dieu 

^ur   loutes  choses,    puisque   celuy   qui   aime,    cherche  sa   satisfaction  dans 

l<j   felicitö  ou  perfection   de   Tobject  aim^  et  de  ses  actions.     Idem    velie 

^t    idem   nolle   vera  amicitia   est.     Et  je   croy  qu'il  est  difficile  de 

bien  aimer  Dieu,  quand  on  n^est  pas  dans  la  disposition  de  vouloir  ce  quil 

veut,  quand  on  auroit  de  pouvoir   de  le  changer.     En  effect  ceux  qui  ne 

sont  pas  satisfaits  de  ce  qu^il   fait,    me  paroissent  semblables  ä  des  sujets 

in^contens  dont  Tintention   n'est  pas  fort  difTerente   de   celle  des  rebelles. 

Je  liens  donc  que  suivant  ces  principes  pour  agir  conformement  ä  i^amour 

de  Dieu,    il   ne   suffit   pas   d'avoir  patience  par  force,    mais   il   faut  estre 

veritablement  satisfait  de  tout  ce   qui  nous  est  arrivö  suivant  sa  volonte. 

J'enlends   cet  acquiescement   quant  au   pass6.     Gar  quant  ä  Pavenir  il  ne 

faul  pas  estre  Quietiste  ny  attendre  ridiculement  ä  bras  crois^s  ce  que 

Dieu  fera,  selon  ce   sophisme   que   les  anciens  appelloient  Xo^ov   asp^ov,  la 

raison  paresseuse,  mais    il  faut   agir  selon   la    volonte   presomtive   de 


430  ^(^ilofo^^tfd^e  «IbtKinblttngen. 

Dieu  autant  que  dous  en  pouvons  juger,  tacbant  de  tout  nostre  pouvoir 
de  contribuer  au  bien  general  et  particulierement  ä  l'omement  et  ä  la 
perfection  de  ce  qui  nous  touche^  ou  de  ce  qui  nous  est  procbain  et  poor 
ainsi  dire  ä  port^e.  Gar  quand  revenement  aura  peutestre  fail  voir  que 
Dieu  n^a  pas  voulu  presentement  que  nostre  bonne  volonte  aye  son  eflfect, 
il  De  s^ensuit  pas  de  lä  quMl  n'aye  pas  voulu  que  nous  fissions  ce  que 
nous  avons  fait.  Au  conlraire,  comme  il  est  le  meilleur  de  tous  les 
maistres,  il  ne  demande  jamais  que  la  droite  intention,  et  c'est  a  luy  de 
connoistre  Fheure  et  le  Heu  propre  ä  faire  reussir  les  bons  desseins. 

Y.  II  suffit  donc  d^avoir  cette  confiance,  en  Dieu,  qu*il  fait  tout  pour 
le  mieux,  et  que  rien  ne  s^auroit  nuire  Ji  ceux  qui  Faiment;  mais  de 
connoistre  en  particulier  les  raisons  qui  Tont  pü  mouvoir  ä  choisir  cet 
ordre  de  TuniverS;  ä  souffrir  les  pecb^s,  ä  dispenser  ses  graces  salutaires 
d'une  certaine  maniere,  cela  passe  les  forces  d^un  esprit  fini,  sur  tout 
quand  11  n^est  pas  encor  parvenu  ä  la  jouissance  de  la  veue  de  Dieu. 
Gependant  on  peut  faire  quelques  remarques  generales  touchant  la  con- 
duite  de  la  providence  dans  le  gouvemement  des  choses.  On  peut  donc 
dire  que  celuy  qui  agit  parfaitement  est  semblable  ä  un  excellent  Geometre, 
qui  s^ait  trouver  leS;  meilleures  constructions  d'un  probleme;  ä  un  bon 
Architecte  qui  manage  sa  place  et  le  fonds  destin^  pour  le  bastiment  de 
la  maniere  la  plus  avantageuse,  ne  laissant  rien  de  choquant,  ou  qui  soit 
destitu^  de  la  beaut^  dont  il  est  susceptible;  ä  un  bon  Pere  de  famille, 
qui  employe  son  bien  en  sorte  qu'il  n^y  ait  rien  dMnculte  ny  de  sterile; 
ä  un  habile  machi niste  qui  fait  son  effect  par  la  voye  la  moins  emba rassle 
qu'on  püisse  choisir;  et  ä  un  s^avant  auteur,  qui  enferme  le  plus  de 
realites  dans  le  moins  de  volume  qu'il  peut.  Or  les  plus  parfaits  de  tous 
les  estres,  et  qui  occupent  le  moins  de  volume,  c^est  ä  dire  qui  s'empechent 
le  moins,  ce  sont  les  esprits  dont  les  perfections  sont  les  verlus.  Cest 
pourquoy  il  ne  faut  point  douter  que  la  felicit^  des  esprits  ne  soit  le 
principal  but  de  Dieu,  et  qu'il  ne  la  mette  en  execution  autant  que  Thar- 
monie  generale  le  permet.  De  quoy  nous  dirons  d*avantage  tanlost.  Pour 
ce  qui  est  de  la  simplicitö  des  voyes  de  Dieu,  eile  a  Heu  proprement  ä 
r^gard  des  moyens,  comme  au  central re  la  variet^,  richesse  ou  abondance 
y  a  lieu  ä  T^gard  des  fins  ou  effects.  Et  Tun  doit  estre  en  balance  avec 
Tautre,  commes  les  frais  destin^s  pour  un  bastiment  avec  la  grandeuii) 
et   la   benutz   qu'on  y  demande.     II   est   vray   que   rien   ne  couste  ä  DieU| 


^^Uofov^ifi^e  ÜB^anbtungen.  431 

3n  moins  qu^ä  un  Phiiosophe  qui  faii  des  hypotheses  pour  la  fabrique 
son  monde  imaginaire,  puisque  Dieu  n^a  que  des  decrets  ä  faire,  pour 
re  naistre  un  monde  reel ;  mais  en  matiere  de  sagesse  ies  decrets  ou 
potheses  iiennent  lieu  de  d^pense  ä  mesure  qu^elles  sont  plus  indepen- 
ntes  Ies  unes  des  auires:  car  la  raison  veui  qu^on  evite  la  muUiplicit^ 
ns  Ies  hypotheses  ou  principes,  ä  peu  pr^s  comme  1e  Systeme  le  plus 
»ple  est  tousjours  prefer6  en  Astronomie. 

VI.  Les  Volont^s  ou  Actions  de  Dieu  sont  communement  divis^es  en 
jlinaires  ou  extraordinaires.  Mais  il  est  bon  de  considerer  que  Dieu  ne 
t  rien  hors  d'ordre.  Ainsi  ce  qui  passe  pour  extraordinaire,  ne  Fest 
'ä  r^gard  de  quelque  ordre  particulier  establi  parroy  les  creatures.  Car 
ant  ä  Tordre  universel,  tout  y  est  conforme.  Ge  qui  est  si  vray,  que 
n  seulement  rien  n'arrive  dans  le  monde,  qui  seit  absolument  irregulier, 
lis  on  ne  S9auroit  m6mes  rien  feindre  de  tel.  Gar  supposons  par  ex- 
iple  que  queleun  fasse  quantit6  de  points  sur  le  papier  ä  tout  hazard, 
mme  fönt  ceux  qui  exercent  Part  ridicule  de  la  Geomance,  je  dis  qu'il 
t  possible  de  trouver  une  ligne  geometrique  dont  la  notion  seit  constante 
uniforme  suivant  une  certaine  regle,  en  sorte  que  cette  ligne  passe  par 
IS  ces  points,  et  dans  le  m6me  ordre  que  la  main  les  avoit  marquös. 
si  queleun  tra^oit  tout  d^une  suite  une  ligne  qui  seroit  tantost  droite, 
itost  cercle,  tantost  d'une  autre  nature,  il  est  possible  de  trouver  une 
tion  ou  regle  ou  equation  commune  ä  tous  les  poiüts  de  cette  ligne  en 
rtu  de  la  quelle  ces  m^mes  changemens  doivent  arriver.  Et  il  n'y  a 
r  exemple  point  de  visage  dont  la  contour  ne  fasse  partie  d'une  ligne 
ometrique  et  ne  puisse  estre  tracö  tout  d'un  trait  par  un  certain  mouve- 
mt  regl^.  Mais  quand  une  regle  est  fort  compos^e,  ce  qui  luj  est  con- 
me,  passe  pour  irregulier.  Ainsi  on  peut  dire  que  de  quelque  meiere 
e  Dieu  auroit  cr6e  le  monde,  il  auroit  tousjours  est^  regulier  et  dans 
certain  ordre  general.  Mais  Dieu  a  choisi  celuy  qui  est  le  plus  parfait, 
st  ä  dire  celuy  qui  est  en  m6me  temps  le  plus  simple  en  hypotheses  et 
plus  riche  en  phenomenes,  comme  pourroit  estre  une  ligne  de  Geometrie 
it  la  construction  seroit  ais^e  et  les  propriet^s  et  effects  seroient  fort 
nirables  et  d'une  grande  6tendue.  Je  me  sers  de  ces  comparaisons 
ir  crayonner  quelque  ressemblance  imparfaite  de  la  sagesse  divine, 
pour  dire  ce  qui  puisse  au  moins  elever  nostre  esprit  ä  concevoir 
quelque    fa^on    ce    qu'on    ne    scauroit    exprimer    assez.      Mais    je    ne 


432  ¥^Uofo)>^tf(^  tlb(^nb(ungeu. 

prelends   moins   d'expUquer    par   lä    ce    grand   myslere   doDt  depend   tout 
l'univers. 

Vil.  Or  puisque  rien  ne  se  peul  faire,  qui  ne  soll  daDS  Tordre,  od 
peul  dire  que  les  miracles  sont  aussi  bieD  dans  l'ordre  quo  les  Operations 
nalurelJes,  qu^oD  appeUe  aiDsi  parce  qu'elles  sont  conformes  ä  certaines 
inaximcs  subalternes  que  nous  appellons  la  nature  des  choses.  Car  on 
peul  dire  que  eelte  nature  n^est  qu^une  coustume  de  Dieu,  donl  iJ  se  peut 
dispenser  ä  cause  d'une  raison  plus  forte,  que  celle  qui  l'a  mü  ä  se  servir 
de  ces  maxiroes.  Quant  aux  volont^s  generales  ou  particulieres,  selon  qu'on 
prend  la  cbose,  on  peut  dire  que  Dieu  fait  tout  suivant  sa  volonte  ia  plus 
generale,  qui  est  conforroe  au  plus  parfait  ordre  qu'il  a  choisi;  mais  on 
peut  dire  aussi  qu'il  a  des  volont^s  partieuiieres,  qui  sont  des  exceptions 
de  ces  maximes  subalternes  susdites,  car  la  plus  generale  des  loix  de  Dieu 
qui  regle  toute  la  suite  de  Tunivers,  est  sans  exception.  On  peut  dire 
aussi  que  Dieu  veut  tout  ce  qui  est  un  object  de  sa  volonte  particuliere ; 
mais  quant  aux  objects  de  sa  volonte  generale,  tels  que  sont  les  actions 
des  autres  creatures,  particulierement  de  Celles  qui  sont  raisonnables,  aux 
quelles  Dieu  veut  concourir,  il  faut  distinguer:  car  si  Taction  est  bonne 
en  eile  m^me,  on  peut  dire  que  Dieu  la  veut  et  la  commande  quelques 
fois,  lors  m6mes  qu^elle  ii*arrive  point;  mais  si  eile  est  mauvaise  en  eile 
m^me,  et  ne  devient  bonne  que  par  accident,  parce  que  la  suite  des 
choses,  et  particulierement  le  cbastiment  et  la  satisfaetion  corrige  sa  ma- 
lignit^,  et  en  recompense  le  mal  avec  usure,  en  sorte  qu*enfin  il  se  trouve 
plus  de  perfection  dans  toute  la  suite,  que  si  tout  ce  mal  n'estoit  pas 
arriv6 ;  il  faut  dire  que  Dieu  le  permet  et  non  pas  qu^il  le  veut,  quoyqu*il 
y  concoure  ä  cause  des  loix  de  nature  qu'il  a  establies  et  parce  qu'il  en 
scait^irer  un  plus  grand  bien. 

VIII.  II  est  assez  difßcile  de  distinguer  les  actions  de  Dieu  de  celles 
des  creatures;  car  il  y  en  a  qui  croyent  que  Dieu  fait  tout,  d'autres 
s'imaginent  quMl  ne  fait  que  conserver  la  force  qu'il  a  donn^e  aux  crea- 
tures: la  suite  fera  voir  combien  Tun  ou  l'autre  se  peut  dire.  Or  puis-j 
que  les  actions  et  passions  appartiennent  proprement  aux  substan« 
individuelles  (actiones  sunt  suppositorum) ,  il  seroit  necessaii 
d^expliquer  ce  que  c'est  qu^une  teile  substance.  II  est  bien  vray,  qi 
lorsque  plusieurs  predicats  s'attribuent  ä  un  m6me  sujet,  et  que  ce  si 
ne  s'allribue  plus  ä  aucun  autre,  on  Tappelle  substance  individuelle;   ni 


f 
f 


«P^ilofo^j^iWe  ?lbl?anblungcti.  433 

celci   n'est   pas  assez^    et  une  teile  explicalion  n*est  que  nominale.     II  faut 

donc  considcrer  ce   que  c'est  que  d'estre  atlribue  veritablement  ä  un  cer- 

lain   sujet.     Or   il   est  constant   que   toute   predication  veritable  a  quelque 

fondement  dans  la  nature   des  choses,    et  lors  qu'une  proposition  n'est  pas 

identique,  c'est  ä  dire  lors  que  le  predieat  n'est  pas  compris  expressement 

dans  le  sujet,  il  faut  qu'il  y.  soit  compris  virtuellement,   et  c'est  ce  que  les 

Pbilosophes  appellent  in-esse,    en   disant   que   le  predieat   est  dans   le 

sujet.     Ainsi    il   faut   que   le   terme   du   sujet   enferme   tousjours   celuy   du 

predieat,  en  sorte  que  celuy  qui  entendroit  parfailement  la  notion  du  sujet, 

jugeroit   aussi   que   le   predieat  luy  appartient.     Gela  estant,  nous  pouvons 

dire  que  la  nature  d'une  substance  individuelle  ou  d^un  estre  complet,  est 

d^avoir  une   notion   si   accomplie   qu^elle   soit  süffisante  ä  comprendre  et  ä 

en  faire  deduire  tous  les  predicats  du  sujet  ä  qui  cette  notion  est  attribu^e. 

Au  lieu  que  Taccident  est  un  estre  dont   la  notion  n'enferme  point  tout  ce 

qu^on    peut  attribuer   au   sujet   ä   qui   on   attribue   cette    notion.     Ainsi   la 

qualit^  de  Roy  qui  appartient  ä  Alexandre  le  Grand,  faisant  abstraction  du 

sujet,    n'est  pas  assez   determin^e   ä  un   individu,    et  n^enferme   point  les 

autres  qualit^s  du   m^me   sujet,    ny   tout  ce   que    la   notion   de  ce   Prince 

comprend,    au   lieu    que   Dieu   voyant    la    notion    individuelle   ou    hecceYt^ 

<l*AIexandre,  y  voit  en  m^me  temps  le   fondement  et  la  raison  de  tous  les 

predicats  qui  se  peuvent   dire   de   luy   veritablement,   comme  par  exemple 

^u*il  vaincroit  Darius  et  Perus,   jusqu^ä  y  connoistre  a  priori   (et  non  par 

^xperience)  s'il  est  mort  d^une  mort  naturelle  ou  par  poison,  ce  que  nous 

M^e  pouvons  s^avoir  que   par   Fhistoire.     Aussi  quand  on  considere  bien  la 

^:^nnexion   des   choses,    on   peut  dire  qu^il   y  a  de  tout  temps   dans  Tarne 

cd'Alexandre   des  restes  de   tout   ce  qui  luy  est   arriv6,  et  les  marques  de 

9^ut  ce  qui  luy  arrivera,  et  m^me  des  traces  de  tout  ce  qui  se  passe  dans 

l^'univers,  quoyqu*il  n'appartienne  qu'ä  Dieu  de  les  reconnoistre  toutes. 

IX.    II    s'ensuit    de    cela    plusietirs    paradoxes    considerables ,    comme 
^ntre  autres  qu'il  n'est  pas  vray  que  deux  substances  se  ressemblent  entiere- 
riaent,    et  soyent  differentes  solo    numero,    et   que   ce   que   S.   Thomas 
^sseure  sur  ce  point  des  anges   ou  intelligences  (quod    ibi   omne   Indi- 
viduum Sit  species  infima)   est  vray  de  toutes  les  substances,  pourveu 
qu'on  prenne  la  diflTerence  specifique.  comme  la  prennent  les  Geometres  ä 
V6gard  de  leur  figures :  item  qu'une  substance  ne  s^auroit  commencer  que 

par  creation,  ny  perir  que  par  annihilation :  qu'on  ne  divise  pas  une  sub- 
IV.  28 


434  ¥bi(ofo)>^if(!^c  Sb^anbtungen. 

stance  en  deux,  ny  qu^on  ne  fait  pas  de  deux  une,  et  qu^ainsi  ie  nombre 
des  substances  naturelleraent  n^augmenle  et  ne  diminue  pas,  quoyqu'elles 
soyent  souvent  transformees.  De  plus  loute  substance  est  comme  un  monde 
entier  et  comme  un  miroir  de  Dieu  ou  bien  de  tout  l'univers,  qu'elle  ex- 
primc  chaeune  ä  sa  facon,  ä  peu  pres  comme  une  m^me  vilie  est  diverse- 
ment  representöe  selon  ies  differentes  situations  de  celuy  qui  la  regarde. 
AiDsi  Tunivcrs  est  en  quelque  fa^on  multipli^  autant  de  fois  qu'il  y  a  de 
substances,  et  ia  gloire  de  Dieu  est  redoubl^e  de  m<^me  par  autant  de  ^^  ^ 
representations  toutes  differentes  de  son  ouvrage.  On  peut  m^me  dire  quo  ^r>ic 
toute  substance  porte  en  quelque  fa^on  le  caractere  de  la  sagesse  infinie  ^^ie 
et  de  la  toute-puissance  de  Dieq,  et  Timite  autant  qu^elle  en  est  susceptible.  -  ^^• 
Car  eile  exprime  quoyque  confusement  tout  ce  qui  arrive  dans  Tunivers,  ^^ 
passe,  present  ou  avenir,  ce  qui  a  quelque  ressemblance  ä  une  perception  .czx^d 
ou  connoissance  infinie;  et  comme  toutes  Ies  autres  substances  exprimenl  *B  ^l 
cellecy  ä  leur  tour  et  s'y  aocommodent,  ou  peut  dire  qu^elle  etend  sa  ^^^ 
puissance  sur  (oules  Ies  autres  ä  Timitation  de  la  toute-puissance  du 
Greateur. 

X.  II  semble  que  Ies  anciens  aussi  bien  que  tant  d^habiies  gens  ac- 
coustum^s  aux  meditations  profondes,  qui  ont  enseign^  la  theologie  et  la 
Philosophie  il  y  a  quelques  siecles,  et  dont  quelques  uns  sont  recommen- 
dables  pour  leur  saintet^,  ont  eu  quelque  connoissance  de  ce  que  nous 
venons  de  dire,  et  c'est  ce  qui  Ies  a  fait  introduire  et  maintepir  Ies  formes 
substantielles  qui  sont  aujourd'huy  si  decri^es.  Mais  ils  ne  sont  pas  si 
eloign^s  de  la  verit6,  ny  si  ridicules  que  le  vulgaire  de  nos  nouveaui 
Philosopbes  se  Timagine.  Je  demeure  d'accord  que  la  con3ideration  de 
ces  formes  ne  sert  de  rien  dans  le  detail  de  la  physique,  et  ne  doit  poinl 
esire  employ^e  ä  Texplication  des  phenomenes  en  particulier.  Et  c^est  en 
quoy  nos  scholastiques  ont  manqu^,  et  Ies  Medecins  du  temps  pass^  ä  leur 
exemple,  croyant  de  rendre  raison  des  proprietös  des  corps,  en  faisant 
mention  des  formes  et  des  qualitös,  sans  se  mettre  en  peine  d'examiner 
la  maniere  de  Toperation,  comme  si  on  se  vouloit  contenter  de  dire  qu^une 
horloge  a  la  quantit^  borodictique  prevenante  de  sa  forme,  sans  considerer 
en  quoy  tout  cela  consiste.  Ce  qui  peut  suffire  en  effect  ä  celuy  qui 
l'achete,  pourveu  qu'il  en  abandonne  le  soin  ä  un  autre,  Hais  ce  man- 
quement  et  mauvais  usage  des  formes  ne  doit  pas  nous  faire  rejetter  une 
chose  dont   la   connoissance   est  si   necessaire  en  Metaphysique,    que  sans 


^^Uofo^^ifi^e  ^b^anblungen.  435 

cehi  je  liens  qu^on  ne  s^auroil  bien   connoistre   les   preniiers  principes  ny 

elever   assez   Tesprit  ä   la   connoissance    des    natures    incorporelles   et   des 

merveilles   de   Dieu.     Gepend<int   comme   un   Geometre    n^a    pas   besoin  de 

s^embarasser  Tesprit   du   fameux  Jabyrinthe  de  la   composilion  du   continu, 

el  qu^aueun  Philosophe  moral  et  encor  moins  un  jurisconsulte   ou  politique 

n^a   point   besoin   de   se   mottre   en   peine    des   grandes    diffieult^s    qui    se 

Irouvent  dans  la  conciliation  du  libre  arbitre  et  de  la  providence  de  Dieu, 

puisque  le  Geometre  peut  achever  toutes  ses  demonstrations,  et  le  politique 

peut  terminer  toutes  ses  deliberations  sans  entrer  dans  ces  discussions,  qui 

ne  laissent   pas  d^estre   necessaires   et   importantes  dans  la  philosophie  et 

<lans  la  theologie :  de  m^me  un  Physicien  peut  rendre  raison  des  experien- 

m^es  se  servant  tantost  des  experiences  plus  simples  ddja  faites,  tantost  des 

^emonstrations   geometriques  et   mechaniques,    sans   avoir  besoin  des  con- 

siderations  generales   qui   sont  d^une   autre  sphere;    et  s'il   y  employe   le 

«3oocours   de  Dieu  ou   bien   quelque   ame,  Arch^e  ou  autre  chose  de  cette 

■nature,    il    extravague    aussi   bien   que   celuy   qui   dans    une    deliberation 

importante    de    practique     voudroit     entrer    dans    les    grands    raisonne- 

mens    sur    la    nature    du   destin    et    de   nostre    libertd;    comme   en  effect 

Les    hommes    fönt   assez   souvent    cette   faute    sans   y   penser,    lors    qu'ils 

^'embarassent  Tesprit  par  la  consideration  de  la  fatalit^,    et  m^mes  parfois 

sont   detourn^s  par  \ä  de  quelque   bonne  resolution,    ou  de  quelque  soin 

necessaire. 

XI.    Je  S9ay  que  j'avance  un  grand  paradoxe  en  pretendant  de  rehabi- 

liier  en  quelque  fa^on  Tancienne  philosophie  et  de  rappeller  postliminio 

les    formes   substantielles  presque  bannies;    mais   peutestre    qu'on   ne  me 

condamnera  pas  legerement,  quand  on  s^aura  que  j'ay  assez  medit^  sur  la 

Philosophie   moderne,   que  j'ay   donn6   bien   du  temps  aux  experiences  de 

physique  et  aux  demonstrations  de  Geometrie,  et  que  j^ay  estö  long  temps 

persuad^  de  la  vanit6  de  ces  Estres,  que  j*ay  est6  enfin  oblig^  de  reprendre 

malgr^  moy  et  comme  par  force,  apres  avoir  fait  moy  m^me  des  recherches 

qui  m'ont  fait  reconnoistre  que  nos  modernes  ne  rendent  pas  assez  de  justice 

ä  S.  Thomas  et  ä  d^autres   grands  hommes  de  ce  temps  lä,   et  qu'il  y  a 

dans   les  sentimens  .des   philosophes   et  theologiens  scholastiques  bien  plus 

de   solidit^   qu'on   ne   sMmagine,   pourveu  qu'on  s'en  serve  ä  propos  et  en 

leur  Heu.    Je  suis  m^me  persuadö,  que  si  quelque  esprit  exact  et  meditatif 

prenoit   la   peine   d'^claircir   et  de  digerer  leur    pens^es  ä   la    fa^on   des 

28* 


436  fWo^epWdft  SCb^anttuiigen. 

Geometres   analytiques,    il    y   trouveroit   un    tresor   de   quanlit^   de    veritej 
tres  iniportanles  et  tout  ä  fait  demonslratives. 

XII.  Mais   pour  reprendre   le   fil   de   nos   considerationS;  je  croy   que^i^^c 

celuy  qui  meditera  sur   la  nature   de  la  substance,  que  j*ay  expliqu^e  cy - 

dessus,  trouvera  que  toute  la  nature  du  corps  ne  consiste  pas  seulemenL^  ^nnt 
dans  r^tendue^  c^est  ä  dire  dans  la  grandeur,  ügure  et  mouvement,  mais^^js 
qu'il  faut  necessairement  y  reconnoistre  quelque  chose,  qui  aye  du  rapport»— » «rt 
aux  ameS;  et  qu^on  appelle  communement  forme  substantielle,  bien  qu^elle^:»  de 
ne  change  rien  dans  les  phenomenes,  non  plus  que  Farne  des  bestes,  siS'^  si 
elles  en  ont.  On  peut  m6me  demonstrer  que  la  notion  de  la  grandeur,  ^ -"^  r, 
de  la  figure  et  du  mouvement  n'est  pas  si  distincte  qu^on  s'imagine,  eU9^^t 
qu^elle  enferroe  quelque  chose  d'imaginaire  et  de  relatif  ä  nos  perceptions,  ^  ^^^; 
comme  le   fönt  encor  (quoyque  bien  d'avantage)  la   couleur,  la  chaleur,  el^  ^^^^^ 

autres   qualit^s  semblaibles   dont  on  peut  douter  si  elles  se  trouvent  veri »•- 

tablement  dans  la  nature  des  choses  hors  de  nous.  C*est  pourquoy  ces^^'^s 
softes  de  qualit^s  ne  s^auroient  constituer  aucune  substance.  Et  s'il  n'y  '^£^^y 
a  point  d'autre  principe  d'identit^  dans  les  corps  que  ce  que  nous  venons  ^^  ^^ 
de  dire,  jamais  un  corps  ne  subsistera  plus  d*un  moment.  Gependant  les  ^^-^s 
auies  et  les  formes  substantielles  des  autres  corps  sont  bien  differentes  des  ^^^-^ 
amos  intelligentes,  qui  seules  connoissent  leur  actions,  et  qui  non  seule- 
ment  ne  perissent  point  naturellement,  mais  m6mes  gardent  tousjours  le 
fondement  de  la  connoissance  de  ce  qu^elles  sont;  ce  qui  les  rend  seules 
süsceptibles  de  chastiment  et  de  recompense,  et  les  fait  citoyens  de  la 
Republique  de  Tunivers,  dont  Dieu  est  le  Monarque :  aussi  s'ensuit  il  que 
tout  le  reste  des  creatures  leur  doit  servir,  de  quoy  nous  parlerons  tantost 
plus  amplement. 

XIII.  Mais  avant  que  de  passer  plus  loin,  il  faut  tacher  de  satisfaire 
ä  une  grande  difficult^,  qui  peut  naistre  des  fondemens  que  nous  avons 
jett6s  cydessus.  Nous  avons  dit  que  la  notion  d'une  subslance  individuelle 
enferme  une  fois  pour  toutes  tout  ce  qui  luy  peut  jamais  arriver,  et  qu'en 
considerant  cette  notion,  on  y  peut  voir  tout  ce  qui  se  pourra  veritable- 
ment  enoncer  d'elle,  comme  nous  pouvons  voir  dans  la  nature  du  cercle 
toutes  les  propriet^s  qu^on  en  peut  deduire.  Mais  il  semble  que  par  \ä 
la  difference  des  verit^s  contingentes  et  necessaires  sera  detruitc,  que  la 
liberte  humaine  n^aura  plus  aucun  lieu,  et  qu'une  fatalit6  absolue  regnera 
sur  toutes  nos  actions  aussi  bien  que  sur  tout   le  reste  des  evenemens  du 


^(^Uofc^)5lWe  2(b(^anblunijfn.  437 

roonde.     A  quoy  je    r^ponds,    qu'il    faul   faire   distinction  entre  ce  qui  est 
certaiD,  et  ce  qui  est  necessaire:  tout  le  roonde  demeure  d'accord  que  les 
fulurs  contingens  sont  asseurös,  puisque  Dieu  les  prevoit,  mais  on  n^avoue 
pas  pour  cela,    qu^ils   soyent  necessaires.     Mais  (dirat-on)  si  quelque  con- 
cIusioD  se  peut  deduire  infalliblement  d^une  definition  ou  notion,  eile  sera 
necessaire.     Or  est  il,    que  nous  soutenons   que  tout  ce  qui  doit  arriver  ä 
quelque  personne  est  d^ja  compris  virtuellement  dans  sa  nature  ou  notion, 
corame  les  proprietös   le   sont   dans  la  definition  du  cercle.     Ainsi  la  diffi- 
<;ult6  subsiste  encor;  pour  y  satisfaire  solidement,  je  dis  que  la  connexion 
^u   conseeution   est  de   deux   sortes,    Fune  est  absolunient  necessaire,  dont 
le    contraire    iniplique   contradiction  ^    et  cette    deduction   a    Heu   dans   les 
'verilds  eternellos,  comrae  sont  Celles  de  Geometrie;  Fautre  n'est  necessaire 
^u'cx  hypothesi,  et  pour  ainsi  dire  par  accident,  et  eile  est  contingente 
^:^n  eile  m<^mc,  lors  que  le  conlraire  n'implique  point.     Et  cette  connexion 
^st  fondee  non  pas  sur  les  idces  toutes  pures  et  sur  le  simple  entendement 
^e   Dieu,  mais  encor  sur   ses   decrets   libres,    et   sur   la   suite  de  Tunivers. 
^^enoDS  a  un  exemple:    puisque  Jules  Gesar  deviendra  Dictateur  perpetuel 
^::»t  niaistre  de    la  Rcpublique,    et   renverscra   la    liberl6  des  Romains,  cette 
^action  est  comprise  dans  sa  notion,  car  nous  supposons  que  c/est  la  nature 
n^'une    teile   notion   parfaite   d'un   sujet,    de   tout -comprendre,  ä  fin  que  le 
piredicat  y  seit  enfermo.  ut  possit  inesse  subjecto.     On  pourroit  dire 
f  |uo    ce   n'est  pas  en  vertu   de   cette    notion   ou   idec   qu*il   doit  commettre 
t-otle  action,  puis  qu'elle   ne  luy  convient  que  par  ce  que  Dieu  s^ait  loul. 
Mais  on  insistera  que  sa  nature  ou  forme  repond  '^  cette  notion,  et  puisque 
Dieu  luy  a  impos6  ce  personnage,  il  luy  est  desormais  necessaire  d'y  satis- 
faire.    J'y   pourrois   röpondre   par   Tinstance   des  futurs  contingens,  c^r  ils 
n'ont  rien   encor   de    reel   que   dans   Tenlendement   et  volonte  de  Dieu,  et 
puisque  Dieu  leur  y  a  donn6   cette    forme   par  avance,    il   faudra   tout   de 
möme  qu^ils  y  röpondent.     Mais  j'aime  mieux   de  satisfaire  aux  difficultes, 
que  de  les  excuser  par  Texemple  de  quelques  autres  difficultes  semblables, 
et  ce  que  je  vay  dire  servira  ä  eclaircir  aussi  bien  J'une  que  Fautre.    G'est 
donc   maintenant   quMl    faut   appliquer   la  distinction  des  connexions,  et  je 
dis  que  ce  qui  arrive   conformement  a  ces  avances  est  asseurö,  mais  qu*il 
n'est  pas  necessaire,    et  si    quelcun    faisoit   le   contraire,    il   ne    feroit   rien 
d'impossible    en    soy    m^me,    quoyquil   seit   impossible    (ex   hypothesi) 
que  cela   arrive.     Gar  si    quelque   homme  estoit  capable  d'achever  toute  la 


438  $^l(ofo)>Mf^e  Sb^anblungen. 

demonstration,    en   vertu   de   la   quelle  il  pourroit  prouver  cette  connexion 

du  sujet  qui  est  Gesar  et  du  predicat   qui  est  son  enireprise  heureuse ;    il 

feroit  Yoir  en   effeet   que   la   Diclaiure   future   de   Cesar  a   sod   fondement 

dans  sa  notion  ou  nature,    qu^on  y  voit  une  raison,  pourquoy  il  a  plustost 

resolu  de  passer  le  Rubicon  que  de  s^y  arrester,  et  pourquoy  il  a  plustost 

gagnö  que  perdu  la  journöe  de  Pharsale,  et  quil  estoit  raisonnable  et  par 

con'sequent  asseur^  que  cela  arrivast;  mais  non  pas  quMI  est  necessaire  en 

soy  m6me,  ny  que  le  contraire  implique  contradiction.    A  peu  pres  comme 

il  est  raisonnable  et  asseurö  que  üieu  fera  tousjours  le  meilleur,    quoyque 

ce   qui   est   moins   parfait   n^implique   point.     Gar  on   trouveroit   que  cette 

demonstration   de   ce   predicat   de  Gesar  n'est  pas  aussi  absolue  que  colles 

des  nombres  ou  de  la  Geometrie,  mais  qu^elle  suppose  la  suite  des  choses   —       _  s 

que  Dieu  a  choisie  librement,  et  qui  est  fondc^e  sur  le  preraier  decret  liliri         m   — e 

de  Dieu,  qui  porte  de  faire  tousjours  ce  qui  est  le  plus  parfait,  et  sur  ]e=:^^   .MIe 

decret   que  Dieu  a    fait  (en  suite   du   premier)  ä  Tegard   de  la  nature  hu ^     i 

maine,  qui  est  que  Thomme  fera  tousjours  (quoyque  librement)  ce  qur  ■  ■^nl 
paroistra  le  meilleur.  Or  toute  verite  qui  est  fondöo  sur  ces  sortes  dc^  M^  nie 
decrets  est  contingente,  quoyqu'elle  seit  certaine;  car  ces  decrets  n^  m  mmu 
changent  point  la  possibilitö  des  choses,  et  comme  j'ay  deja  dit,  quoyqu»  ■  ^n 
Dieu  choisisse  tousjours  le  meilleur  asseurement,  cela  n^empeche  pas  qu»  ■  iimil 
ce  qui  est  moins  parfait  ne  seit  et  demeure  possible  en  luy  mömc,  hier  -^^  — r^p 
qu*il  n'arrivera  point,    car  ce  n'est  pas   son  impossibilitö,  mais  son  impem«^  r- 

fection,  qui  le  fait  rejetter.     Or  rien  est  necessaire  dont  Poppose  est  pos 
sible.      On   sera   donc   en   eslat   de    satisfaire  ä   ces   sortes   de    difficultci 
quelques  grandes   qu'elles   paroissent  (et  en  efTect  elles  ne  sont  pas  moii 
pressantes  ä  Tegard  de  tous  les  autres  qui  ont  jamais  trailö  cette  matierc 
pourveu  qu*on  considere   bien   que  toutes  les  propositions   contingenles  oi 
des  raisons  pour  eslre   plustost   ainsi  qu'autrement,    ou  bien   (ce  qui  est 
m^me  chose)    qu' elles  ont  des  preuves   a  priori   de   leur  verite   qui  1( 
rendent  certaines,  et  qui  monstrent  que  la  connexion  du   sujet  et  du  pi 
dicat  de  ces  propositions   a   son   fondement  dans   la   nature   de   Fun   et 
Tautre;    mais   qu'elles   n'ont   pas   des  demonstrations  de  necessite,  puisqi 
ces  raisons  ne   sont   fondees   cjue  sur  le  principe  de  la  contingence  ou 
l'existence  des  choses,  c'est  ä  dire  sur  ce  qui  est  ou  qui  paroisl  le  meille 
parmy  plusieurs  choses   cgalemcnt   possibles,   au   lieu   que   les  verites 
cessaires  sont  fond6es  sur  le  principe  de  contradiction  et  sur  la  possibil^^^  ^^ 


ou  impossibilit^  des  essences  m^mes,  sans  avoir  dgard  en  cela  ä  la  volontö 
libre  de  Dieu  ou  des  creatures. 

XIV.  Apres  avoir  connu  en  quelque  fa^on,  en  quoy  consiste  la  nature 
des  substances,  il  faul  tacher  d'expliquer  la  dependance  que  les  unes  ont 
des  autres,  et  leur  actions  et  passions.  Or  il  est  preinierement  tres  mani- 
feste que  les  substances  cr66es  dependent  de  Dieu  qui  les  conserve  et 
möme  qui  les  produit  eontinuellement  par  une  maniere  d'emanalion,  eonime 
nous  produisons  nos  pens6es.  Gar  Dieu  toumant  pour  ainsi  dire  de  tous 
cost^s  et  de  toutes  les  fa^ons  le  Systeme  general  des  phenomenes  qu^il 
trouve  bon  de  produire  pour  manifester  sa  gloire,  et  regardant  toutes  les 
faces  du  monde  de  toutes  les  nianieres  possibles,  puisquMl  n^y  a  point  de 
rapport  qui  ^chappe  ä  son  omniscience;  le  resultat  de  cbaque  veue  de 
l'univers,  comme  rogardö  d'un  certain  endroit,  est  une  substance  qui  ex- 
prime  Tunivers  eonformement  a  cetle  veue,  si  Dieu  trouve  bon  de  rendre 
sa  pensee  eflFective  et  de  produire  cette  substance.  Et  comme  la  veue  de 
Dieu  est  tousjours  veritable,  nos  perceptions  le  sont  aussi,  mais  ce  sont 
nos  jugemens  qui  sont  de  nous  et  qui  nous  trompent.  Or  nous  avons  dit 
cy  dessus  et  il  s'ensuit  de  ce  que  nous  venons  de  dire,  que  cbaque  sub- 
stance est  comme  un  monde  ä  part,  independant  de  tout  autre  chose  bors 
de  Dieu;  ainsi  tous  nos  phenomenes,  c^est  ä  dire  tout  ce  qui  nous  peut 
jamais  arriver,  ne  sont  que  des  suiles  de  nostre  estre;  et  comme  ces  pbe- 
nomenes  gardent  un  cert<iin  ordre  conforme  ä  nostre  nature,  ou  pour  ainsi 
dire  au  monde  qui  est  en  nous,  qui  fait  que  nous  pouvons  faire  des  ob- 
servations  utiles  pour  regier  nostre  conduite  qui  sont  justifiöes  par  le 
succes  des  phenomenes  futurs,  et  qu^ainsi  nous  pouvons  souvent  juger  de 
Favenir  par  le  passe  sans  nous  tromper,  cela  suffiroit  pour  dire  quo  ces 
phenomenes  sont  veritables  sans  nous  mettre  en  peine,  sMls  sont  bors  de 
nous,  et  si  d'autres  s'en  appercoivent  aussi :  cependant  il  est  tres  vray 
que  les  perceptions  ou  expressions  de  toutes  les  substances  s'entrerepon- 
dent,  en  sorte  que  cbacun  suivant  avec  soin  certaines  raisons  ou  loix  qu'il 
a  observ6es,  se  rencontre  avec  Fautre  qui  en  fait  aulant,  comme  lors  que 
plusieurs  s'estant  accordös  de  se  trouver  ensemble  en  quelque  endroit  ä 
un  certain  jour  prefix,  le  peuvent  faire  effectivement  s*ils  veuillent.  Or 
quoy  tous  expriment  les  mömes  phenomenes,  ce  n*est  pas  pour  cela  que 
leur  expressions  soyent  parfaitement  semblables,  mais  il  suffit  qu'elles 
soyent  proporlionelies ;    comme  plusieurs  spectateurs  croyent  voir  la  m6me 


4  10  ^^^Kofo^^ift^e  ^b^anblungeii. 

chose,  et  s'entrenlendent  en  effect,  quoyque  cbacun  voye  et  parle  seion  la 
mesure  de  sa  veue.  Or  il  n'y  a  que  Dieu  (de  qui  lous  les  individus 
emanent  continuellement ,  et  qui  voit  Tunivers  non  seulement  comme  ils 
le  voyent,  mais  encor  tout  autrement  qu^eux  tous),  qui  seit  cause  de  cette 
correspondance  de  leur  phenomenes,  et  qui  fasse  que  ce  qui  est  particulier 
ä  l'un,  seit  public  ä  tous;  autrement  il  n'y  auroit  point  de  liaison.  On 
pourroit  donc  dire  en  quelque  fa^on ,  et  dans  un  bon  sens ,  quoyque 
eloign^  de  Tusage,  qu^une  substance  particuliere  n^agit  jamais  sur  unc 
autre  substance  particuliere  et  n^en  palit  non  plus,  si  on  considere  que  ce 
qui  arrive  ä  chacune  n^est  qu'une  suite  de  son  idee  ou  notion  coiupletc 
toute  seule,  puisque  cette  id6c  enferme  deja  tous  les  predieals  ou  evene- 
mens,  et  exprime  tout  Tunivers.  En  effect  rien  ne  nous  peut  arriver  que 
des  pensöes  et  des  perceplions,  et  toutes  nos  pensöes  et  perceptions  fu- 
turcs  ne  sont  que  des  suites  quoyque  contingentes  de  noS  pensees  et  per- 
ceptions precedentes,  tellement  que  si  j'cstois  capable  de  considerer 
distinctement  tout  ce  qui  m'arrive  ou  paroist  a  cette  heure,  j'y  pourrois 
voir  tout  ce  qui  m'arrivcra,  ou  qui  ine  paroislra  a  tout  Jamals;  ce  (|ui  no 
manqueroit  pas,  et  m'arriveroit  tout  de  möiue,  quand  tout  ce  qui  est  hors 
de  moy  seroit  detruit,  pourveu  qu'il  ne  reslAt  qu6  Dieu  et  raoy.  Mais 
comme  nous  attribuons  a  d^autres  choses  comme  ä  des  causes  agissantes 
sur  nous  ce  que  nous  appercevons  d'uno  certaine  nKmiere,  il  faut  considerer 
le  fondement  de  ce  jugement,  et  ce  quMl  y  a  de  veritable. 

XV.  Mais  Sans  entrer  dans  une  longue  discussion,  il  sufüt  ä  presenl, 
pour  concilier  le  langage  metaphysique  avec  la  practique,  de  remarquer 
que  nous  nous  attribuons  d'avantage  et  avec  raison  les  phenomenes  que 
nous  exprimons  plus  parfaitement,  et  que  nous  attribuons  aux  aulres  sut>- 
stances  ce  que  chacune  exprime  le  mieux.  Ainsi  une  substance  qui  est 
d^une  ^tendue  infinie,  en  tant  qu^elle  exprime  tout,  devient  limil6e  par  la 
maniere  de  son  expression  plus  ou  moins  parfaite.  C'est  donc  ainsi  qu'on 
peut  concevoir  que  les  substances  s'entrempechent  ou  se  limitent,  et  par 
consequent  on  peut  dire  dans  ce  sens  qu'elles  agissent  Tune  sur  Tautre, 
et  sont  obligees  pour  ainsi  dire  de  s'accommoder  entre  elles.  Gar  il  peut 
arriver  qu^un  changement  qui  augmente  Texpression  de  i^une ,  diminue 
Celle  de  Tautre.  Or  la  vertu  d'une  substance  particuliere  est  de  bien  ex- 
primer  la  gloire  de  Dieu ,  et  c'est  par  la  qu'elle  est  moins  limitoe.  Et 
chaque  chose  quand  eile  exerce  sa  vertu  ou  puissance,  c^est  a  dire  quand 


^t^ilefe^^ifc^e  ^(^anbiungen.  441 

eile  agit,  chungc  en  niieux  et  s'ötend,  en  tant  qu^elle  agit:  lors  donc  qu^l 
arriyc  un  changement  dont  ^lusieurs  substances  sonl  affeclöes  (comme  en 
effect  tout  changement  les  touche  toutes],  je  croy  qu^on  peut  dire  que  celle 
qui  imroediatemenl  par  \ä  passe  ä  un  plus  grand  degrö  de  perfeclion  ou 
a  une  expression  plus  parfaite,  exerce  sa  puissance,  et  agit,  et  celle  qui 
passe  ä  un  moindre  degrö  fait  connoislre  sa  forbiessc,  et  patit.  Aussi 
tiens  je  que  toute  aetion  d^une  substance  qui  a  de  ia  perception  Importe 
quelque  volupl6,  et  toute  passion  quelque  douleur,  et  vice  versa; 
eependant  il  peut  bicn  arriver  qu*un  avanlage  present  soit  d^lruit  par  un 
plus  grand  mal  dans  la  suile.  D^oü  vient  qu'on  peut  pecher  en  agissant 
ou  exer^ant  sa  puissance  et  en  trouvant  du  plaisir. 

XVI.     11  ne  reste  a  present  quo  d'expliquer,    comroent  il  est  possible 
c|ue  Dieu  ayc  quelques  fois  de  Tinfluence  sur  les  bommes  ou  sur  les  autres 
substances  par  un  concours  extraordinaire  et  niiraculcux,  puisqu^il  seinble 
c|ue  rien  ne  leur  peut  arriver  d'extraordinaire   ny  de   surnalurel,  veu  que 
ious  leur  evenemcns  ne  sont  que  des  suites  de  leur  nature.     Mais   il   faut 
se  Souvenir  de  ce  que  nous  avons  dit  cydessus  ä  Tegard  des  miracles  dans 
Tunivers,  qui  sont  lousjours  conforraes  ä  la  loy  universelle  de  Tordre  gene- 
rale  quoyquils  soyent  au  dessus  des  maxiines  subalternes.    Et  d'aulant  que 
toute    personne   ou   substance   est   comnie    un   petit   monde  qui  exprime  le 
grand,  on  peut  dire  de  m^me  que  cette  aetion  extraordinaire  de  Dieu  sur 
celte  substance  ne  laisse  pas  d'estre  rairaculeuse,  quoyqu*elle  soit  comprise 
dans  Tordre  general  de  Tunivers  en  tant  qu'il  est  exprime  par  Tessence  ou 
notion  individuelle  de  cette  substance.     C'cst  pourquoy,    si    nous  compre- 
nons   dans  nostre   nature    tout   ce   qu'elle   exprime,    rien   ne   luy  est   sur- 
naturel,  car  eile  s^etend  ä  tout,   un  effect  expriraant  tousjours  sa  cause,  et 
Dieu   estant  la  veritable  cause  des  substances.     Mais  comme  ce  que  nostre 
nature  exprime  plus  parfailement  luy  appartient  d*une  manierc  particuliere, 
puisque   c*est   en   cela   que    sa   puissance   consiste,    et  qu'elle   est   limitee, 
comme  je    viens   d'expliquer;    il  y  a  bien    des   choses   qui   surpassent   les 
Forces   de   nostre   nature,    et   m^me   celles   de   toutes   les   natures  limit^es. 
l^ar  consequent  ä  fin  de  parier  plus  clairement,  je  dis  que  les  miracles  et 
Jes   concours   exlraordinaires   de  Dieu   ont  cela  de  propre   quMls   ne   s^au- 
oient    estre    preveus  ""par   le    raisonnement   d'aucun    esprit   cr66 ,    quelque 
clairö   qu'il    soit,    parce  que  la  comprehension  distincte  de  Fordre  general 
•  <»s  surpasse  Ious:    au  Heu  que  tout  ce  qu'on  appelle  naturel ;    depend  des 


442  $(^Uofo^^if(^e  SB^^anblungen. 

roaximes  moins  generales  que  les  creatures  peuvent  coniprendre.  Afin 
donc  que  les  paroles  soyent  aussi  irreprehensibles  que  le  sens,  il  seroit 
bon  de  lier  certaines  manieres  de  parier  avec  certaines  pensöes,  et  on 
pourroit  appeller  nostre  essence,  ce  qui  comprend  tout  ce  que  nous 
exprimoDS,  et  eomme  eile  exprime  nostre  union  avec  Dieu  möme,  eile 
n'a  point  de  limites,  et  rleu  ne  la  passe.  Mais  ce  qui  est  limitö  en 
nous,  pourra  estrc  appell6  nostre  nature  ou  nostre  puissance,  et  ä  cet 
egard  ce  qui  passe  les  naturcs  de  toutes  les  substances  cröes,  est  sur- 
nalurel. 

XVII.  J'ay  d6ja  souvent  fait  mention  des  maximes  subalternes,  ou  des 
loix  de  la  nature ,  et  il  semble  qu'il  seroit  bon  d'en  donncr  un  cxeniple : 
Communement  nos  nouveaux  philosopbes  se  servcnt  de  cetle  regle  fameusc 
que  Dieu  conserve  lousjours  la  m6me  quanlil^  de  mouveaient  dans  le 
nionde.  En  effect  eile  est  fort  plausible ,  et  du  lemps  passe  je  la  tenois 
pour  indubitable.  Mais  depuis  fay  reconnu  en  quoy  consiste  la  faute. 
C^est  que  Monsieur  des  Cartes  et  bien  d^autres  habiles  Malhematiciens  ont 
cru,  que  la  quantit^  de  mouvement,  c'est  ä  dire  la  vistesse  mullipliöc  par  la 
grandeur  du  mobile,  convient  entierement  avec  la  force  mouvanlc,  ou  pour 
parier  geometriquement,  que  les  forces  sont  en  raison  coinpos^e  des  vistesses 
et  des  Corps.  Or  il  est  raisonnable  que  la  m6me  force  se  conserve  lous- 
jours dans  Tunivers.  Aussi  quand  on  prend  garde  aux  phenomenes,  on 
voit  bien  que  le  mouvement  perpetuel  mecanique  n'a  point  de  lieu,  parce 
qu^ainsi  la  force  d^une  machine,  qui  est  tousjours  un  peu  diminuöe  par  la 

friction    et  doit   finir  bientost,    se  repareroit,    et  par  consequent  s'augmen- 

* 

teroit  d'elle  m6me  sans  quelque  impulsion  nouvelle  de  dehors;  et  on  re- 
marque  aussi  que  la  force  d*un  corps  n*est  pas  diminuce  qvCä  niesure  qu'il  J 
en  donne  ä  quelques  corps  contigus  ou  t\  ses  propres  parlies  en  tant  qu^elles-^ 
ont  un  mouvement  h  part.  Ainsi  ils  ont  cru  que  ce  qui  se  peut  dire  de^ 
la  force,  se  pourroit  aussi  dire  de  la  quantitd  de  mouvement.  Mais  pour:« 
en  monstrer  la  difference,  je  suppose  qu'un  corps  tombant  d*une  cerlain^^ 
bauteur  acquiert  la  force  d'y  remonter,  si  sa  direclion  le  porte  ainsi,  r^ 
moins  qu'ils  ne  se  trouvent  quelques  empechemens :  par  exemple  un  pen— -i 
dule  remonteroit  parfaitement  ^  la  bauteur  dont  il  est  descendu ,  si  Is-  J 
resistance  de  Tair  et  quelques  autres  petits  obstacles  ne  diminuoient  \^w 
peu  sa  force  acquise.  Je  suppose  aussi  qu'il  faut  autant  de  force  poi 
elever    un    corps  A    d'une   livre   ü    la   hauteur   CD  de  quatre  toises,    qm 


$^i(ofo^^ifd}e  ^(b^anMungfn.  443 

r 

d'elever  un  corps  B  de  quatre  Hvrcs   ä  ia    haulour  EF  d'une  loise.     Tout 
cela  est  accorde  par  nos  nouveaux  Philosophes.    11  est  donc  manifeste,  que 
le  Corps  A  estant  loinb<^  de  la  hauteur  CD  a  aequis  autant   de  force  prc- 
cisement   que    le  corps  B  tombö  de  la  hauteur  EF\ 
car  le  corps  [B]  estant  parvenu   en  F  et  y  ayant  la    ^1^1^ 
force   de    renionler  jusqu^ä  E  (par   la  preraiere  sup-  1 

Position),    a   par  consequent   la   force   de  porler  un  ; 

corps  de  quatre  livres,  c'est  ä  dire  son  propre  corps,  1 

ii  la  hauteur  EF  d^une  toise,    et  de  m6me   le   corps  \        »  KV 

[A]  estant  parvenu  en  Z>  et  y  ayant   la   force  de  re-  I  ^^ 

monter  jusqu'^    C,    a    la    force    de   porter    un   corps    yv\A^ 
d'une  livre.  c'est  ä  dire  son  propre  corps,  ä  la  hau-  ^)  ö>] 

leur    CD    de    qualre   (oises.      Donc    (par   la   seconde  ^ 

supposition)   la  force   de   ces  deux  corps   est    egale.     Voyons  maintenant  si 
la  quantilc   de   mouvement   est   aussi   la   m^me   de  part  et  d'autre :    mais 
c'esl  lä,    oü  on    sera   surpris  de    trouver  unc  difference  grandissime.     Car 
il  a  esle  demonslr6  par  Galilei,    que  la  vistesse  acquise  par  la  cheute  CD 
«st  double   de   la   vistesse   acquise  par  la  cheute  EF^    quoyque  la  hauteur 
seit    quadruple.     Mulliplions    donc    le    corps  A  qui    est   corame    K   par   sa 
vistesse  qui  est  comme  2,    le   produit   ou   la   quantilc   de  mouvement  sera 
c:ommc  2,    et  de  Fautre  part  mulliplions  le  corps  B  qui    est  comme  4  par 
sa  vistesse  qui  est  comme  4 ,  le  produit  ou  la  quantitö  de  mouvement  sera 
cjomme  4;  donc  la  quantitö  de  mouvement  du  corps  [A]  au  point  D  est  la 
moiti6  de   la   quantitö  de  mouvement   du  corps  [B]  au  point  F,  et  cepen- 
dant  leur  forces  sont  egales ;  donc  il  y  a  bien  de  difference  entre  la  quan- 
lite  de  mouvement  et  la  force,    ce   qu'il  falloit  monstrer.     On  voit  par  lü, 
comment   la   force   doit  estre   estimöe  par  la   quantitö   de  reffecl   qu'elle 
peut  produire,    par   exemple  par  la  hauteur,    ä  la  quelle  un  corps  pesant 
d'une  certaine  grandeur  et  espece  peut  estre  elevö,    ce  qui  est  bien  diffe- 
rent  de  la  vistesse  qu'on  luy  peut  donner.     Et  pour  luy  donner  le  double 
de  la  vistesse,    il  faul   plus  que   le   double   de   la   force.     Rien  n^est  plus 
simple  que  cette  preuve,  et  Mens,  des  Gartes  n'est  tombö  icy  dans  Fcrreur 
que  par  ce  qu^il  se  fioit  trop  k  ses  pensees,  lors  mömes  qu^elles  n^estoient 
pas  encor  assez  meures.     Mais  je  m'ötonne   que   depuis   ses   sectaleurs   ne 
se  sont  pas  apper^us  de  cette   faute :    et  j'ay   peur   qu'ils   nc   commencent 
peu   ä   peu   d'imiter   quelques    Peripateticiens ,    donl   ils   se   mocquent,    et 


44 1  $^i(ofo^^tf(((  ^b(attb(ungcn. 

qu'ils  ne  s^accoustumenl  comme  eux  de  consulter  plustost  les  livres  de  leur 
maistre  que  )a  raison  et  la  nature. 

XVIII.  Gette  consideration  de  la  force  distingu6e  de  la  quantite  de 
mouvement  est  assez  importapte  non  seulement  en  physique  et  en  mecha- 
nique  pour  trouver  les  veritables  loix  de  la  nalure  et  regles  du  mouve- 
ment, et  pour  corriger  m6me  plusieurs  erreurs  de  praciique,  qui  se  sont 
glisses  dans  les  öcrits  de  quelques  habiics  Matbematiciens,  mais  encor  dans 
la  metapbysique  pour  mieux  entendre  les  principes,  car  le  mouvement,  si 
on  n'y  considere  que  ce  quM|  comprend  preciscment  et  formellement,  c^esl 
a  dire  un  changement  de  place,  n'cst  pas  une  chose  entierement  reelle,  et 
quand  plusieurs  corps  cbangent  de  Situation  entro  eux,  y  il  n^est  pas  pos- 
sible  de  determiner  par  la  seule  consideration  de  ces  changemens,  ä  qui 
enlre  eux  le  mouvement  ou  |e  repos  doit  estre  altribue,  comme  je  pourrois 
faire  voir  geometriquement,  si  je  m^y  voulois  arrester  mainlenant.  Mais 
la  force  ou  cause  procliainc  de  ces  changemens  est  quelque  chose  de  plus 
rcel,  et  il  y  a  assez  de  fondement  pour  Pattribuer  a  un  corps  plus  qu'a 
Fautre;  aussi  n'est  ce  quo  par  \ä  (|u'on  peut  connoistre  a  qui  le  mouve- 
ment appartient  d'avantage.  Or  celte  force  est  quelque  chose  de  diffcrent 
de  la  grandeur,  de  la  figure  et  du  mouvement,  et  on  peut  juger  par  la 
que  tout  ce  qui  est  con9Ü  dans  les  corps  nc  consiste  pas  uniquement  dans 
Fetendue  et  dans  ses  modificationS;  comme  nos  modernes  se  le  persuadenl. 
Ainsi  nous  sonimes  encor  obliges  de  retablir  quelques  estres  ou  formes, 
qu'ils  ont  bannies.  Et  il  paroist  de  plus  en  plus  quoyque  tous  les  phe- 
noroenes  particuliers  de  la  nature  se  puissent  cxpliquer  mathematiquement 
ou  mechaniquement  par  ceux  qui  les  entendent,  que  neantmoins  les  prin- 
cipes generaux  de  la  nature  corporelle  et  de  la  mechanique  mt^ine  sont 
pluslot  melaphysiques  que  Geometriques,  et  apparliennent  pluslost  ä  quel- 
ques formes  ou  natures  indivisibles  comme  causes  des  apparences  qu'^  la 
masse  corporelle  ou  6tendue.  Reflexion  qui  est  capable  de  reconcilier  la 
Philosophie  mechanique  des  modernes  avec  la  circomspection  de  quelques 
personnes  intelligentes  et  bien  intentionnees  qui  craignent  avec  quelque 
raison  qu*on  ne  s'eloigne  trop  des  estres  immateriels  au  prejudice  de 
la  piet6. 

XIX.  Gomme  je  n'aime  pas  de  juger  des  gens  en  mauvaise  part,  je 
n^accuse  pas  nos  nouveaux  philosophes,  qui  prelendent  de  bannir  les  causes 
finales  de   la  physique,    mais  je  suis   neantmoins   oblige   d'avouer   que  les 


suites  de  ce  sentiment   me   paroissent  dangereuses,    sur   toiit   quand  je   le 

joins  ä  eeluy  que  j'ay  refute  au  commencemenl  de  ce  discours,  qui  sembie 

aller  ä  les  oster  tout  ä  fait,  comme  si  Dieu  ne  se  proposoit  aucune  fio  ny 

bien,  en  agissant,  ou  comme  si  le  bien  n^estoit  pas  l'object  de  sa  volonte. 

Je  tiens  au  contraire  que  c*est  1^  oü  il  faüt  chercher  le  principe  de  toutes 

les  existences  et  des  loix  de  la  nature^  parce  que  Dieu  se  propose  tousjours 

le   meilleur  et   le   plus   parfait.     Je   veux  bien   avouer,  que  nous  sommes 

Sujets  ä  nous  abuser,    quand   nous   voulons   determiner  les  fins  ou  conseils 

de  Dieu,    mais  ce   n'est   que   lors   que   nous  les  voulons  borner  ä  quelque 

dessein   particulier,    croyans   quMl   n^a   eu  en   veue  qu^une  seule  chose,  au 

lieu   qu'il  a  en   m^me   temps  6gard  ä  tout;    comme   lorsque   nous  croyons 

que  Dieu  n'a  fait  le  monde  que  pour  nous,  c^est  un  grand  abus,  quoyqu'il 

soit   tres   veritable   qu*il    Ta  fait  tout  entier  pour  nous,    et  qu'il  n'y  a  rien 

dans  Tunivers  qui  ne  nous  touche  et  qui  ne  s^accommode  aussi  aux  ^gards 

qu'il  a  pour   nous,    suivant   les   principes   pos^s   cydessus.     Ainsi  lors  que 

nöus   voyons   quelque   bon   effect  ou  quelque  perfection  qui  anrive  ou  qui 

s^ensuit  des  ouvrages  de  Dieu,  nous  pouvons  dire  seurement,  que  Dieu  se 

Test  proposee.     Gar   il   ne   fait   rien   par   hazard,   et  n^est  pas  seroblable  ä 

nous,  a  qui  il  echappe  quelque   fois   de   bien    faire.     G^est  pourquoy  bien 

loin   qu^on   puisse    faillir   en   cela,    comme  fönt    les   politiques    outr^s    qui 

^s'imaginent  trop   de   rafinement  dans  les   desseins  des  Princes,  ou  comme 

fönt  des  commentateurs   qui  cherchent  trop   d^erudition  chins  leur  auteur; 

cn   ne   s^auroit  attribuer  trop   de   reflexions   ä  cette   sagesse   infinie,  et  il 

n'y  a  aucune   matiere   oü  il  y  aye  moins  d^erreur  ä  craindre  tandis  qu^on 

De  fait  qu'affirmer,  et  pourveu  qu'on  se  garde  icy  des  propositions  negatives 

qui  limitent  les  desseins  de  Dieu.    Tous  ceux  qui  voyent  Fadmirable  stnio- 

ture  des  animaux  se   trouvent   port^s  ä  reconnoistre  la  sagesse  de  Tauteur 

des  choses,    et  je  conseille  ä  ceux   qui   ont  quelque  sentiment  de  piet^  et 

tn^me   de   la   veritable  Philosophie,    de  s'eloigner  des  phrases  de  quelques 

esprits   forts  pretendus,    qui   disent  qu^on   voit  parce  qu'il  se  trouve  qu'on 

«I  des  yeux,    sans  que  les  yeux  ayent   est^  faits  pour  voir.     Quand  on  est 

serieusement  dans   ces  sentimens   qui   donnent  tout  ä   la   necessit6  de   la 

matiere   ou  ä  un    certain  hazard  (quoyque  Tun   et  l'autre   doive  paroislre 

ridicule   ä  ceux   qui   entendent   ce   que   nous  avons   expliqu6  cydessus),  il 

est    difficile   qu'on   puisse   reconnoistre    un   auteur  intelligent  de  la  nature. 

Gar  Teffect  doit  r^pondre  ä  sa  cause,  et  m^me  il  se  connoist  le  mieux  par 


446  ^^i;tIofo)>f7if(^c  ^bf^anbdtngeti. 

la  connoissance  de  la  cause,  et  il  est  d^raisonnable  diniroduire  une  in- 
telligence  souveraine  ordonnatrice  des  choses,  et  puis  au  Heu  d'employer 
sa  sagesse,  ne  se  servir  que  des  propriel6s  de  la  maliere  pour  expliquer 
les  phenomen«s.  Comme  si  pour  rendre  raison  d^une  conqueste  qu'un 
grand  Prince  a  fait,  en  prenant  quelque  place  d^importance,  un  Historien 
vouloit  dire,  que  c'est  par  ce  que  les  petits  corps  de  la  poudre  ä  canon 
cstant  delivr6s  ä  Tattouchement  d^une  6tincelle  se  sont  echapp6s  avec  une 
vistesse  capable  de  pousser  un  corps  dur  et  pesant  contre  les  murailles  de 
la  place,  pendant  que  les  branches  des  petits  corps  qui  composent  le  cuivre 
du  canon  estoient  assez  bien  entrelac^eS;  pour  ne  se  pas  d^joindre  par 
celte  vistesse ;  m  Heu  de  faire  voir  comment  la  prevoyance  du  conquerant 
luy  a  fait  choisir  le  temps  et  les  moyens  convenables,  et  comment  sa  puis- 
sance  a  surmont^  tou^  les  obstacles. 

XX.  Cela  me  fait  Souvenir  d^un  beau  passdge  de  Socrate  dans  le 
Phedon  de  Piaton,  qui  est  merveilleusement  conforme  ä  mes  sentimens 
sur  ce  point,  et  semble  estre  fait  expr^s  contre  nos  Philosophes  trop 
materiels.  Aussi  ce  rapport  m^a  donn6  envie  de  le  traduire,  quoyquMi 
seit  un  peu  long,  peutestre  que  cet  ^chantillon  pourra  donner  occasion  ä 
quelcun  de  nous  faire  part  de  quantit6  d'autres  pens^es  belles  et  solides, 
qui  se  trouvent  dans  les  Berits  de  ce  fameux  auteur.  *) 

XXI.  Or  puisqu'on  a  tousjours  reconnu  la  sagesse  de  Dieu  dans  le 
detail  de  la  structure  mecanique  de  quelques  corps  particuliers,  il  faut 
bien  qu^elle  se  soit  monstr^e  aussi  dans  Toeconomie  generale  du  roonde  et 
dans  la  Constitution  des  loix  de  la  nature.  Ge  qui  est  si  vray  qu^on  re- 
marque  les  conseils  de  cette  sagesse  dans  les  loix  du  mouvement  en  general. 
Gar  sUl  nY  avoit  dans  les  corps  qu^une  masse  ^tendue  et  s^il  n^  avoit  dans 
le  mouvement  que  le  cbangement  de  place,  et  si  tout  se  devoit  et  pouvoit 
deduire  de  cos  deiinitions  toutes  seules  par  une  necessit^  geometrique;  il 
s'ensuivroit,  comme  j^ay  monstr6  ailleurs,  que  le  moindre  corps  donneroit 
au  plus  grand  qui  seroit  en  repos  et  qu'il  rencontreroit,  la  m^me  vistesse 
quil  a,  Sans  perdre  quoyque  ce  soit  de  la  sienne;  et  il  faudroit  admettre 
quantit^  d'autres  telles  regles  tout  ä  fait  contraires  ä  la  formation  d^un 
Systeme.     Mais   le   decret  de  la   sagesse  divine  de   conserver  tousjours  la 


*)  (Sd  finbet  fi(i^  ^ier  ein  leerer  ^iat^  in  bem  üftanufcri))! ;  bie  UeSerfe^ung  ber  in  d^ebe 
{leVcnben  ^Mt  an9  ^laton*«  ¥(^£bon  foate  n>a(rf((einli((  bafelbfl  eindeff^altet  toerben. 


¥(Uofop(if4;e  %b(^anb(ungctt.  447 

9 

m6me  force  et  la  mörae  direction  en  somme,  y  a  pourveu.  Je  trouve 
m^me  que  plusieurs  effects  de  la  nature  se  peuvent  demonstrer  double- 
ment,  s^avoir  par  la  consideration  de  la  cause  efficiente,  et  encor  ä  part 
par  la  consideration  de  la  cause  finale,  en  se  servant  par  exemple  du 
decret  de  Dieu  de  produire  tousjours  son  efiect  par  les  voyes  les  plus 
ais^es  et  les  plus  determin^es,  comme  j^ay  fait  voir  ailleurs  en  rendant 
raison  des  regles  de  la  catoptrique  et  de  la  dioptrique,  et  en  diray  d'avan- 
tage  tantost. 

XXII.     II   est  bon   de    faire   cette   remarque  pour  concilier  ceux   qui 

esperent   d^expliquer   mechaniquement   la   formation  de  la  premiere  tissure 

d'un   animal.    et   de   toute   la   machine   des  parlies,  avec  ceux  qui  rendent 

raison  de  cette  m^me  structure  par  les  causes   finales.     L*un  et  Fautre  est 

l)on,  Fun  et  Tautre  peut  estre  utile,  non  seulement  pour  admirer  Fartifice 

du   grand   ouvrier,    mais   encor  pour  d^couvrir  quelque  chose  d'utile  dans 

la   pbysique   et  dans  la  Medecine.     Et  les  auteurs  qui  suivent  ces  roules 

differentes  ne   devroient    point   se   maltraiter.     Gar  je   voy   que   ceux  qui 

s'attachent  ä  expliquer  la  beaut^   de  la  divine  Anatomie,   se  mocquent  des 

untres  qui  s'imaginent  qu'un   mouvement  de  certaines  liqueurs  qui  paroist 

fiortuit  a  pü   faire   une  si   belle   variet6   de   membres,  et  traitent  ces  gens 

1^  de  temeraires  et  de  profanes.     Et  oeuxcy   au  contraire  traitent  les  pre- 

niers  de  simples  et  de  superstitieux,  semblables  ä  ces  anoiens  qui  prenoient 

les  physiciens  pour  impieS;  quand  ils  soütenoient  que  ce  n'est  pas  Jupiter 

c|ui  tonne,  mais  quelque  matiere  qui  se  trouve  dans  les  nues.    Le  meilleur 

seroit  de  joindre  Tune   et  l'autre  consideration,    car  sMl   est  permis   de  se 

servir    d'une  basse   comparaison,   je  reconnois   et   j'exalte    Fadresse  d'un 

ouvrier  non  seulement  en  monstrant  quels  desseins  il  a  eus  en  faisant  les 

pieces  de  sa  machine,    mais   encor   en   expliquant  les  instrumens  dont  il 

s^est  servi  pour   faire   chaque  piece,    sur  tout  quand   ces  instrumens  sont 

simples  et   ingenieusement  controuv^s.     Et  Dieu  est  assez   habile   artisan 

pour  produire  une  machine  encor  plus  ingenieuse  mille   fois  que  celle  de 

nostre   corps,    en   ne   se   servant   que   de  quelques  liqueurs  assez  simples 

expressement  form^s  en   sorte  qu'il  ne  faille   que  les  loix  ordinaires  de  la 

nature  pour  les  dem6Ier  comme  il  faut  ä  fin  de  produire  un   effect  si  ad- 

mirable,  mais  il  est  vray  aussi,  que  cela  n^arriveroit  point,  si  Dieu  n^estoit 

pas   auteur  de   la   nature.     Cependant  je  trouve   que  la   voye   des   causes 

efficientes,    qui   est   plus   profonde   en  effect  el  en  quelque  fn^on  plus  im- 


448  '^l^i(ofo)>Mf(^<:  «b^anMungrn. 

Tnedüite  el  a  priori,  est  en  recompensc  nssoz  difficüe,  quand  on  vient 
au  detail,  et  je  croy  que  nos  Philosophes  le  plus  souvcnt  en  sont  encor 
bien  ^loignöes.  Mais  la  voye  des  finales  est  plus  aisee,  et  ne  laisse  pas 
de  servir  souvent  ä  deviner  des  veritös  importantes  et  utiles  qu'on  seroit 
bien  long  temps  ä  chercber  par  cette  autre  route  plus  physique,  dont 
TAnatomie  peut  foumir  des  exemples  considerables.  Aussi  tiens-je  que 
Snellius  qui  est  le  premier  inventeur  des  regles  de  la  refraction,  auroit 
atlendu  long  temps  ä  les  trouver,  s'il  avoit  voulu  chercber  preraierenient 
comment  la  lumiere  se  forme.  Mais  il  a  suivi  apparemraent  la  metbode 
dont  les  anciens  se  sont  servis  pour  la  catoptrique,  qui  est  en  effect  par 
les  finales.  Car  chercbant  la  voye  la  plus  ais^e  pour  conduire  un  rayon 
d^un  point  donn6  ä  un  autre  point  donn^  par  la  reflexion  d'un  plan  donn^ 
(supposans  que  c^est  le  dessein  de  la  nature),  ils  ont  trouv^  P^galite  des 
angles  d'incidence  et  de  reflexion,  comme  Ton  peut  voir  dans  un  petit 
trait^  d'Heliodore  de  Larisse,  et  ailleurs.  Ce  que  Mons.  Snellius,  comme 
je  croy,  et  apres  luy  (quoyque  sans  rien  S9avoir  de  luy)  M.  Format  ont 
appliqu^  plus  ingenieusement  ä  la  refraction.  Car  lors  que  les  rayons 
observent  dans  les  m^mes  milieux  la  m^me  proportion  des  sinus  qui  est 
aussi  Celle  des  resistences  des  milieux,  il  se  trouve  que  c^est  la  voye  la 
plus  ais^e  ou  du  moins  la  plus  determin^e  pour  passer  d^un  point  donn^ 
dans  un  milieu  ä  un  point  donn^  dans  un  autre.  Et  il  s'en  faut  beaucoup 
que  la  demonstration  de  ce  m^me  tbeoreme  que  M.  des  Gartes  a  voulu 
donner  par  la  voye  des  efficientes,  soit  aussi  bonne.  Au  moins  y  at-il 
lieu  de  soub9onner  qu^il  ne  Fauroit  jamais  trouv^e  par  lä,  s^il  n'avoit  rien 
appris  en  Hol  lande  de  la  decouverte  de  Snellius. 

XXIII.  J^ay  trouv^  ä  propos  d'insister  un  peu  sur  ces  considerations 
des  finales,  des  natures  incorporelles  et  d'une  cause  intelligente  avec  rap- 
port  aux  Corps,  pour  en  faire  connoistre  Fusage  jusque  dans  la  pbysique 
et  dans  les  matbematiques,  ä  fin  de  purger  d^une  part  la  pbilosopbie  me> 
canique  de  la  profanit^  qu'on  luy  impule,  et  de  Fautre  part  d'elever  Fesprit 
de  nos  pbilosopbes  des  considerations  materielles  toutes  seules  ä  des  me- 
ditations  plus  nobles.  Maintenant  il  sera  ä  propos  de  retoumer  des  corps 
aux  natures  immaterielles  et  parliculierement  aux  esprits  et  de  dire  quel- 
que  chose  de  la  maniere  dont  Dieu  se  sert  pour  les  ^clairer  et  pour  agir 
sur  eux,  ou  il  ne  faut  point  douter,  quMl  nV  ait  aussi  certaines  loix  de 
nalure,   de  quoy  je  pourrois   parier  plus  amplement  ailleurs.     Maintenant 


$(^iIofo)>^if((e  ^b^anblungcn.  44g 

il  suffira  de  toucher  que]que  chose   des   idees,    et  si   nous   voyons   toutes 

choses  en  Dieu,  et  comment  Dieu  est  nostre  lumiere.    Or  il  sera  ä  propos 

de  remarquer  qua  le  mauvais  usage  des  idees  donne  occasion   ä  plusieurs 

erreurs.     Car,  quänd   on  raisonne  de  quelque  chose,    on  s'imagine  d'avoir 

une  idee  de  cette  chose,    et  c'est  le  fondement  sur  le  quel  quelques  Phi- 

losophes  anciens  et  nouveaux  ont  basti  une  certaine  demonstration  de  Dieu, 

qui  est  fort  imparfaite.     Car,  disent-ils,  ii  faut  bien  que  j^aye  une  id^e  de 

Dieu   ou   d'un   estre  parfaite,   puisque  je   pense  ä  luy,  et  on  ne  s^auroit 

penser  sans  id6e;    or  Pid^e  de  cet  estre  enferme  toutes  les  perfections,  et 

l^existence  en  est  une,    par  consequent  il  existe.     Mais  comme  nous  pen- 

sons   souvent  ä  des  chimeres  impossibles,    par  exemple   au  demier  degr6 

de  la  vistesse,  au  plus  grand  nombre,  ä  la  rencontre  de  la  conchoide  avec 

la  base  ou  regle,    ce  raisonnement  ne  sufßt  pas.     C'est  donc  en   ce  sens, 

C|u'on  peut  dire,  quMl  y  a  des  id^es  vrayes  et  fausses,   selon  que  la  chose 

dont  il  s'agit  est  possible  ou  non.     Et  c'est  aiors  qu'on  peut  se  vanter 

d'avoir  une   id^e   de  la  chose,   lors  qu'on   est  asseur^  de   sa  possibilit^. 

Ainsi  Targument  susdit  prouve  au  moins,  que  Dieu  existe  necessairement, 

s'il  est  possible.     Ce  qui  est  en  effect  un  excellent  privilege  de  la  nature 

divine,    de  n'avoir  besoin  que  de  sa  possibilit6  ou   essence,   pour  exister 

actuellement,  et  c'est  justement  ce  qu'on  appelle  Ens  a  se. 

XXIV.     Pour   mieux    entendre    la   nature   des   id6es,    il   faut  toucher 

quelque  chose  de  la  variet^  des  connoissances.    Quand  je  puis  reconnoistre 

une  chose  parmy  les  autres,  sans  pouvoir  dire  en  quoy  consistent  ses  diffe- 

rences  ou  propriet^s,    la  connoissance  est  confuse.     C'est  ainsi  que  nous 

connoissons   quelques   fois   clairement,    sans  estre   en  doute   en  aucune 

fa9on,  si  un  poäme  ou  bien  un  tableau  est  bien  ou  mal  fait,  parce  quMl  y 

aun  je  ne  S9ay  quoy  qui  nous  satisfait  ou  qui  nous  choqüe.    Mais  lors 

que   je  puis   expliquer   les   marques   que  j'ay,    la    connoissance    s'appelle 

distincte.     Et  teile  est  la  connoissance  d'un   essayeur,   qui   discerne   le 

vray  or  du  faux  par  le  moyen  de  certaines  ^preuves  ou  marques  qui  fönt 

la  definition  de  Tor.     Mais  la  connoissance  distincte  a  des  degr6s,   car  or- 

dinairement  les  notions  qui  entrent  dans  la  definition,  auroient  besoin  elles 

m^mes  de  definition   et  ne  sont  connues  que  confusement.     Mais  lors   que 

tout  ce  qui  entre  dans  une  definition   ou  connoissance  distincte  est  connu 

^istinctement ,    jusqu'aux    notions    primitives,    j'appelie   cette    connoissance 

•«dequate.     Et  quand  mon  esprit  comprend  ä  la   fois  et  distinctement 
IV.  29 


450 


$^iUfD^(tf((c  ^btanblungeu. 


tous  les   Ingrediens  primitifs  d*une  notion,    il  en  a  une  connoissanoe   in- 
tuitive   qui    est    bien    rare,     la    pluspart    des   connoissances   huroaines 
n^estant  que  oonfuses  ou  bien  suppositi  ves;    II  est  bon  aussi  de  discer- 
ner  ies  deßnitions  nominales  et  les  reelles:   fappelle  definition   nomi- 
nale, lors  qu^on  peut  encor  douter  si  la  notion  definie  est  possible,  comme 
par  exemple,   si  je  dis  qu^une  vis  sanq^  fin  est  une   ligne  solide  dont   les 
parties  sont  congruentes  ou  peuvent  inceder  Tune  sur  Tautre;    celuy  qui 
ne  connoist  pas  d'ailleurs  ce  que  c'est  qu^une  vis  sans  fin,    pourra  douler 
si   une   teile   ligne   est  possible,    quoyque  en   effect  ce  seit  une  propriel^ 
reciproque  de  la  vis  sans  fin,   car  les  autres  lignes  dont   les   parties  sonl 
congruentes  (qui  ne  sont  que  la  circomference  du  cercle  et  la  ligne  droite) 
sont  planes,  c^est  ä  dire  se  peuvent  d^crire  in  piano.    Gela  fait  voir  que 
toule  propriet^  reciproque  peut  servir  ä  une  definition  nominale,  mais  lors 
que  la  propriet^  donne  ä  connoistre  la  possibilit^  de  la  cbose,    eile  fait  la 
definition   reelle;    et  tandis  qu'on   n'a  qu^une   definition   nominale,    on   ne 
scauroit   s'asseurer   des   consequences    qu'on    en   tire,    car  si   eile   cachoit 
quelque  contradiction  ou  impossibilit^,  on  en  pourroit  tirer  des  conclusions 
oppos^es.     C^est  pourquoy  les  verit^s  ne  dependent  point  des  noms,  et  ne 
sont  point  arbitraires  comme  quelques  nouveaux  philosophes  ont  cr(k.     Au 
reslc  il  y  a  encor  bien  de  la  difference  entre   les   especes  des  definitions 
reelles,    car  quand  la  possibilit^  ne  se  prouve  que  par  experience   comme 
dans  la  definition  du  vif  argent  dont  on  connoist  la  possibilit6  parce  qu'on 
sgait  qu'un  tel  oorps  se  trouve  effectivement  qui  est  un  fluide  extrememenl 
pesant    et  neantmoins  ass^s   volatile,    la  definition  est  seulement  reelle  et 
rien  d'avantage;  mais  lors  que  la  preuve  de  la  possibilit^  se  fait  a  priori, 
la  definition  est  encor  reelle  et  causale,  comme  lors  qu'elle  contient  la 
generation   possible  de  la  chose.     Et  quand   eile   pousse  Tanalyse   ä   beut 
jusqu^aux  notions  primitives,  sans  rien  supposer,  qui  ait  besoin  de  preuve 
a  priori  de  sa  possibilit^,  la  definition  est  parfaile  ou  essentielle. 

XXV.  Or  il  est  manifeste  que  nous  n^avons  aucune  id6e  d'une  noüon 
quand  eile  est  impossible.  Et  lorsque  la  oonnoissance  n^esi  que  suppo- 
siti v  e ,  quand  nous  aurions  Fid^e,  nous  ne  la  contemplons  point,  car  une 
teile  notion  ne  se  connoist  que  de  la  m^me  maniere  que  les  notions  oc- 
cultement  impossibles,  et  si  eile  est  possible,  ce  n'est  pas  par  cette  ma- 
niere de  oonnoislre  qu'on  Tapprend.  Par  exemple  lors  que  je  pense  ä 
mille   ou   ä   un   chiliogone,    je   le   fais   souvent  sans   en   conlempier  Tid^ 


la 


^^i(ofop^il(^c  ^)(b^anb(ung(n.  451 

(comroe  lors  que  je  dis  que  mille  est  dix  fois  cent),  sans  me  mettre  en 
peine  de  penser  ce  que  c^est  que  40  et  400,  parce  que  je  suppose  de 
le  scavoir  et  ne  crois  pas  d^avoir  besoin  ä  present  de  m'arrester  ä  le 
concevoir.  Ainsi  il  pourra  bien  arriver,  comme  il  arrive  en  effect  assez 
souventy  que  je  me  trompe  ä  F^gard  d^une  notion  que  je  suppose  ou  croy 
d^entendre,  quoyque  dans  la  verit^  eile  seit  impossible,  ou  au  moins  in- 
compatible  avec  les  autres,  aux  quelles  je  la  joins,  et  seit  que  je  me 
Irompe,  ou  que  je  ne  me  trompe  point,  cette  maniere  suppositive  de 
concevoir  demeure  la  m6me.  Ce  n^est  donc  que  lors  que  nostre  connois- 
sance  est  claire  dans  les  notions  confuses,  ou  lors  qu^elle  est  intuitive 
dans  les  distinotes,  que  nous  en  voyons  Tid^e  entiere. 

XXVI.    Pour  bien  concevoir  ce  que  c'est  qu'id^e,  il  faut  prevenir  une 
equivocation ,   car  plusieurs  prennent  Tid^e  pour  la  forme  ou  diffefence  de 
»OS  pens^es,    et  de  cette  maniere  nous  n'avons   Tid^e  dans  Tesprit  qu'en 
tant  que  nous  y  pensons,   et  toutes  les  fois  que  nous  y  pensons  de  nou- 
"veau,   nous  avons  d'autres  Id^es  de  la  m^me  chose,   quoyque  semblables 
•aux  precedentes.     Mais   il   semble   que   d'autres  prennent  Tid^e   pour  un 
objet  immediat  de  la  pens^e  ou   pour  quelque  forme  permanente   qui   de- 
Yneure  lors  que  nous  ne  la  contemplons  point.     Et  en  effect   nostre  ame  a 
Cousjours  en  eile  la  qualit^  de  se  representer  quelque  nature  ou  forme  que 
C3e   soit,   quand  Toccasion  se   presente  d^y  penser.     Et  je  croy  que  cette 
C]ualite  de  nostre  ame   en  tant   qu^elle  exprime  quelque  nature,    forme  ou 
essence,   est  proprement   Tid^e  de  la  chose,    qui  est  en  nous,   et  qui  est 
tousjours  en  nous,  seit  que  nous  y  pensions  ou  non.     Car  nostre  ame  ex- 
prime Dieu   et  Tunivers,    et  toutes  les  essences  aussi   bien  que  toutes  les 
existences.     Gela  s'accorde  avec  mes  principes,    car  naturellement  rien  ne 
nous  entre  dans  Tesprit  par  dehors,   et  c'est  une  mauvaise  habitude  que 
'  nous  avons  de  penser  comme   si   nostre   ame    recevoit   quelques   especes 
messageres  et  comme  si  eile  avoit  des  portes  et  des  fenestres.    Nous  avons 
dans  l'esprit  toutes  ces  formes,  et  m^me  de  tout  temps,  parce  que  l'esprit 
exprime  tousjours  toutes  ses  pens^es  futures,   et  pense   d6ja   confusement 
t  tout  ce  quUl  pensera  jamais  distinctement.     Et  rien  ne   nous   sfauroit 
estre  appris,  dont  nous  n'ayons  d^ja  dans  l'esprit  Fid^e  qui  est  comme  la 
matiere  dont  cette   pens6e  se   forme.     C'est  ce  que  Piaton   a  excellement 
bien  consider^,  quand  il  a  mis  en  avant  sa   reminiscense  qui  a  beau- 

eoup  de  solidit^,   pourveu  qu'on  la  prenne  bien,    qu'on   la   purge  de  Ter- 

29* 


452  $Mlofo)>^if(!^e  ^b(^anb(nn^cit. 

reur  de  la  preexistence ,  et  qu^on  ne  s'imagine  point  que  l'ame  doit  deja 
avoir  sceu  et  pense  distincteoient  autres  fois  ce  qu^elle  apprend  et  pense 
maintenant.  Aussi  at-il  confirm^  son  sentiment  par  une  belle  experience, 
introduisant  un  petit  garcon  quMl  mene  iosensiblement  ä  des  verites  tres 
difficiles  de  la  Geometrie  touchaot  les  incom mensurables,  sans  luy  rien 
apprendre,  en  faisant  seulemcnt  des  demandes  par  ordre  ei  ä  propos.  Ce 
qui  fait  voir  que  nostre  ame  S9ait  tout  cela  virtuellement,  et  n^a  besoin 
que  d^animadversion  pour  connoistre  les  verites,  et  par  consequent 
qu'elle  a  au  moins  les  idees  dont  ces  verites  depeodent.  On  peut  möme 
dire  qu^elle  possede  d^ja  ces  verit^,  quand  on  les  prend  pour  les  rapports 
des  id^es. 

XXVIl.  Aristole  a  mieux  aim6  de  comparer  nostre  ame  ä  des  tablettes 
encor  vuides,  oü  ü  y  a  place  pour  6crire,  et  il  a  soutenu  que  rien  n'est 
dans  nostre  entendement,  qui  ne  vienne  des  sens.  Gela  s^acoorde  d'avan- 
tage  avec  les  notions  populaires,  comme  c'est  la  maniere  d'Aristote,  au 
lieu  que  Piaton  va  plus  au  fond.  Gependant  ces  sortes  de  Doxologies  ou 
practicologies  peuvent  passer  dans  Tusage  ordinaire  ä  peu  präs  comme 
nous  voyons  que  ceux  qui  suivent  Copemic  ne  laissent  pas  de  dire  que 
le  soleil  se  leve  et  se  couche.  Je  trouve  m^me  souvent  qu^on  leur  peut 
donner  un  bon  sens,  suivant  le  quel  elles  ifont  rien  de  faux,  comme  j'ay 
remarqu6  deja  de  quelle  fa9on  on  peut  dire  veritablement  que  les  sub- 
stances  parliculieres  agissent  l'une  sur  Tautre,  et  dans  ce  m^me  sens  on 
peut  dire  aussi  que  nous  recevons  de  dehors  des  connoissances  par  le 
ministere  des  sens,  parce  que  quelques  cboses  exterieures  contiennent  ou 
expriment  plus  particulierement  les  raisons  qui  determinent  nostre  ame 
ä  certaines  pensöes.  Mais  quand  il  s^agit  de  Texactitude  des  verit6s  me> 
laphysiques,  il  est  important  de  reconnoistre  T^tendue  et  IMndependance 
de  nostre  ame,  qui  va  infiniment  plus  loin  que  le  vulgaire  ne  pense, 
quoyque  dans  Tusage  ordinaire  de  la  vie  on  ne  luy  attribue  que  ce  don 
on  s'apperfoit  plus  manifestement,  et  ce  qui  nous  appartient  d^une  manie 
particuliere ,  car  il  n^y  sert  de  rien,  draller  plus  avant.  II  seroit  bo 
cependant  de  choisir  des  termes  propres  ä  Tun  et  ä  Fautre  sens  pou 
eviter  requivocation.  Ainsi  ces  expressions  qui  sont  dans  nostre  ame,  soi 
qu^on  les  congoive  ou  non,  peuvent  estre  appell^es  id6es,  mais  celie^ 
qu'on  con9oit  ou  forme,  se  peuvent  dire  notions,  conceptus.  Mais 
quelque  maniere  qu^on  le  'f)renne,   il  est  tousjours  faux  de  dire  que  tout 


DOS  notioDs  vieoDeni  des  sens  qu'on  appelle  exlerieurs,  car  celie  que  j'ay 
de  moy  et  de  mes  pens^es,  et  par  consequent  de  Testre,  de  la  substance, 
de  raction,  de  TideDtit^,  et  de  bien  d'autres,  viennent  d^une  experience 
interne. 

XXVIII.  Or  dans  1a   rigueur  de   la  veritö  metaphysique  il  o'y  a  point 

de  c<iuse  externe   qui   agisse   sur  nous,    except6  Dieu  seul,  et  luy  seul  se 

communique  ä   nous   immediatement  en  vertu   de  nostre   dependence  con- 

tinuelle.     D'oü   il   s'ensuit   qu'il   n^y   a   point   d'aulre  object   externe,    qui 

touebe  nostre   ame   et  qui   excite  immediatement  nostre  peroeption.     Aussi 

n^avons  nous  dans   nostre   ame  les  idees  de  toutes  cboscs,  qu'en  vertu  de 

J^action   continuelle  de  Dieu   sur   nous,   c^est  ä  dire   parce  que   tout  effcet 

«xprime   sa   cause,    et  qu^ainsi   Tessence   de   nostre  ame  est   une  certaine 

cxpression  ou  imitation  ou  image  de  Tessence,  pens6e  et  volonte  divine  et 

de  toutes  les  id^es   qui  y  sont   comprises.     On   peut   donc  dire,  que  Dieu 

seul  est  nostre  objet  immediat  hors   de   nous,    et  que  nous   voyons  toutes 

c^hoses  par  luy;    par  exemple   lors  que   nous  voyons  le  soleil  et  les  astres, 

c^'est  Dieu  qui  nous  en  a  donnö  et  qui  nous   en  eonserve  les  id^es,  et  qui 

nous  determine  ä  y  penser  effectivement,  par  son  concours  ordinaire,  dans 

le  temps  que   nos  sens  sont   dispos^s  d^une  oertaine  maniere,  suivant  les 

loix  qu'il  a  establies.     Dieu  est  le  soleil  et  la  lumiere   des  ames,    lumen 

illuminans    omnem    hominem    venientem    in    hunc    mundum; 

ot  CO  n^est  pas  d'aujourdhuy  qu^on  est  dans  ce  senlimenl.     Apres  la  sainte 

^criture  et  les  Peres,  qui  ont  tousjours  este  pluslost  pour  Piaton  que  pour 

* 

Arislote,  je  me  souviens  d'avoir  reraarque  autres  fois,  que  du  temps  des 
scholasliques,  plusieurs  ont  crCi  que  Dieu  est  la  lumiere  de  Tarne,  et,  seien 
ieur  maniere  de  parier,  intellectus  agens  animae  rationalis.  Les 
Averroistes  Tont  toum^  dans  un  mauvais  sens,  mais  d^autres,  parmy  les- 
quels  je  croy  que  Guillaume  de  S.  Amour  s'ost  trouve,  et  plusieurs  Tbco- 

logiens  mystiques.  Tont  pris  d'une  maniere  digne  de  Dieu  et  capable  dVIever 

Vame  a  la  connoissance  de  son  bien. 

XXIX.  Cependant  je  ne  suis  pas  dans  le  senliment  de  quelques  habiles 
Philosophes,  qui  semblent  soutenir  que  nos  id^es  m^mes  sont  en  Dieu,  et 
Dullement  en  nous.  Cela  vient  ä  mon  avis  de  ce  quMls  n'oni  pas  assez 
considerö  encor  cc  que  nous  venons  d'expliquer  icy  touchant  les  substances, 
ny  toute  F^tendue  et  independance  de  nostre  ame,  qui  fall  qu^elle  enferme 
lout  cc  qui  luy  arrive,  et  qu'elle  exprime  Dieu  et  avec  luy  tous  les  eslres 


454  ^^(^Uofo^Mf(^<  ^b^aitbaingcn. 

possibles  et  ücluels^  com  nie  un  effect  exprime  sa  cause:  Aussi  est  ce  une 
chose  iDQoncevable  que  je  pense  par  les  idöes  d'autruy.  [I  faut  bien  aussi 
que  Farne  seit  affect^e  effectivement  d^une  certaine  maniere,  lors  qu'elle 
pense  ä  quelque  chose,  et  il  faut  quMl  y  aye  en  eile  par  avance  non  seule- 
ment  la  puissance  passive  de  pouvoir  estre  affectee  ainsi,  laquelle  est  deja 
toute  delermiD^e,  mais  encor'  une  puissance  aclive,  en  ventu  de  laquelle 
il  y  a  tousjours  eu  dans  sa  nature  des  marques  de  la  production  future 
de  cette  pens^e  et  des  dispositions  ä  la  produire  en  son  temps.  Et  tout 
cecy  enveloppe  d^ja  Tid^e  comprise  dans  celte  pens6e. 

XXX.  Pour  ce  qui  est  de  Faction  de  Dieu  sur  la  volonte  humaine,  il 
y  a  quanlit^  de  considerations  assez  difficiles,  qu^il  seroit  long  de  pour- 
suivre  icy.  Neantmoins  voicy  ce  qu'on  peut  dire  en  gros.  Dieu  en  con- 
courant  a  nos  actions  ordinairement  ne  fait  que  suivre  les  loix  qu'il  a 
estäblies,  c^est  ä  dire  il  conserve  et  produit  conlinuellement  nostre  estre, 
en  Sorte  que  les  pens^es  nous  arrivent  spontan^ment  ou  librement  dans 
Fordre  que  la  notion  de  nostre  substance  individuelle  porte,  dans  laquelle 
on  pouvoit  les  prevoir  de  toute  eternit^.  De  plus  en  vertu  du  decret 
quMl  a  fait  que  la  volonte  tendroit  tousjours  au  bien  apparent,  en  ex- 
primant  ou  imitant  la  volonte  de  Dieu  sous  des  certains  respects  parti- 
culiers,  ä  Fegard  desquels  ce  bien  apparent  a  tousjours  quelque  chose  de 
verilable,  il  determine  la  nostre  aux  choix  de  ce  qui  paroist  le  roeilleur 
Sans  la  necessiler  neantmoins.  Car  absolument  parlant,  eile  est  dans  Fin- 
difference  en  tant  qu^on  Foppose  ä  la  necessit^,  et  eile  a  le  pouvoir  de 
faire  autrement  ou  de  suspendre  encor  tout  ä  fait  son  action,  Fun  et  Fautre 
parti  estant  et  demeurant  possible.  II  depend  donc  de  Farne  de  se  pre- 
cautionner  contre  les  surprises  des  apparences  par  une  forme  volonte  de 
faire  des  reflexions,  et  de  ne  point  agir  ny  juger  en  certaines  rencontres, 
qu\ipres  avoir  bien  et  meuremenl  deliberö.  II  est  vray  cependant  et  m^me 
il  est  asseurö  de  toute  6temit6  que  quelque  ame  ne  se  servira  pas  de  ce 
pouvoir  dans  une  teile  rencontre.  Mais  qui  en  peut  mais?  et  se  peut  eile 
plaindre  que  d'elle  m6me?  Car  toutes  ces  plaintes  apres  le  fait  sont  in- 
justes,  quand  elles  auroient  est6  injustes  avant  le  fait.  Or  cette  ame  un 
peu  avant  que  de  pecher  auroit  eile  bonne  grace  de  se  plaindre  de  Dieu, 
comme  s'il  la  determinoit  au  pech6?  Les  determinations  de  Dieu  en  ce 
matieres  estant  des  dieses  qu'on  ne  s^auroit  prevoir,  d'oü  s^ait  eile  qu'ell 
est  dctermin6e  ä  pechcr,   si  non   lors  qu'cUe  peche  döja  effectivcraenl?     ! 


$(^i(oro)>^if(l^  ^b^aublungen.  455 

ne  s'agit  que  de  ne  pas  voulolr,  et  Dieu  ne  s^auroit  proposer  une  condition 

plus  ais^e  et  plus  juste;  aussi  tous  les  juges  saus  chercher  les  raisons  qui 

ont  disposd   un  homme  ä  avoir   une  mauvaise   volonte,  ne  s'arrestent  qu'^ 

Gonsiderer  combien   cette  volonte   est   mauvaise.     Mais   peutestre   qu'il  est 

asseurd  de  toute   etemit^,    que  je  pecheray?    Repondes  vous  vous  m^me: 

peutestre  que  non;    et  sans  songer  ä  ce  que   vous  ne  S9auri6s  oonnoistro, 

et  qui  ne  vous  peut  donner  aucune  lumiere,  agiss^s   suivant  vostre  devoir 

que  vous  connoiss^s.     Mais  dira  quelque  autre,  d'oü  vient  que  cet  homme 

fera  asseurement  ce  pech6?    La   r6ponse   est  ais6e,   c'est  qu'autrement  ce 

ne   seroit  pas  cet   homme.     Gar  Dieu   voit  de   tout  temps  qu^il  y  aura  un 

certain  Judas  dont  la  notion  ou  id^e  que  Dieu  en  a,  contient  cette  action 

future  iibre.     II  ne  reste  donc  que  cette  question,  pourquoy  un  tel  Judas, 

le  traistre,  qui  n^est  que  possible  dans  i^id^e  de  Dieu,  existe  actuellement. 

Itfais  ä  celte  question   il  n'y  a  point   de   r^ponse  ä  attendre  icy  bas,  si  ce 

n'est   qu'en   general  on   doit  dire,    que   puisque   Dieu   a  trouv6  bon   quMl 

existät,    non  obstant  le  pech^   qu'il   prevoyoit,    il  faut  que  ce  mal  se  re- 

compense  avec  usure   dans   Funivers,    que  Dieu  en  tirera   un   plus  grand 

bien,  et  quUl  so   trouvera  en   somme  que   cette   suite  des  choses  dans  la- 

quelle   l'existence  de   ce  pecheur  est  comprise,  est  la  plus  parfaile  parmy 

toutes   les  autres   fa^ons  possibles.     Mais  d'expliquer  tousjours  Tadmirable 

oeoonomie  de.  ce  choix,   ceia  ne  se  peut   pendant  que   nous  sommes  voya- 

geurs;    c'est  assez   de   le  S9avoir  sans   le   comprendre.     Et   c^est   icy  qu'il 

est  temps  de  reconnoistre   altitudinem   divitiarum,    la  profondeur  et 

Tabyme  de  la   divine   sagesse,   sans  chercher  un  detail  qui  enveloppe  des 

considerations   infinies.     On   voit    bien   cependant    que   Dieu    n'est   pas    la 

eause    du    mal.     Gar   non    seulement   apres    la    perte    de   Tinnocence   des 

hommes  le  pech^  erigincl   s^est   empar^   de   Tame,    mais  encor  auparavanl 

il  y  avoit  une  limitation  ou  imperfection  originale  connaturelle  ä  toutes  les 

creatures,    qui    les   rend   peccables  ou  capables  de  manquer.     Äinsi  il  n'y 

a  pas  plus  de  difficuU^  a  Tegard  des  supralapsaires,  qu'^  Tegard  des  autres. 

Et  c'est  ä  quoy  se  doit  reduiro  ä  mon  avis  le  sentiment  de  S.  Auguslin  et 

d'autres  auteurs  que  la  racine  du  mal  est  dans  le  ncant,  c'est  ä  dire  dans 

la  privation  ou  limitation  des  creatures,  ä  laquelle  Dieu  remedie  gracieuse- 

ment  par  le  degr6   de   perfection   qu'il    luy  piaist  de  donner.     Getto  grace 

de  Dieu,  seit  ordinaire  ou  extraordinaire,  a  ses  degr^  et  ses  mesures,  eile 

est    tousjours  efficace   en   eile   m^me   pour   produirc  un  certain  effect  pro- 


456  $(^itofo)>f^tf((e  $(b(^anMungrn. 

portionn^,  et  de  plus  eile  esl  tousjours  süffisante  non  seulemeot  pour  nous 
garantir  du  pechö,  mais  m^me  pour  produire  ie  salut,  en  supposant  que 
rhomme  s'y  joigne  par  ce  qui  est  de  luy;  mais  eile  n'est  pas  tousjours 
süffisante  ä  surmonter  les  inclinations  de  Thomme,  car  autrement  il  ne 
tiendroit  plus  ä  rien,  et  cela  est  reserv6  ä  la  seule  grace  absolument  efficace 
qui  est  tousjours  victorieuse,  seit  qu'elle  le  seit  par  eile  m^me,  ou  par  la 
congruit^  des  circomstances. 

XXXI.  Enfin  les  graces  de  Dieu  sont  des  graces  toutes  pures,  sur 
lesquelles  les  creatures  n'ont  rien  ä  pretendre :  pourtant  eomine  il  ne  suffit 
pas  pour  rendre  raison  du  choix  de  Dieu  qu41  a  fait  dans  la  dispensation 
de  ces  graces  de  recourir  ä  la  prevision  absolue  ou  conditionnelle  des 
actions  futures  des  hommes,  11  ne  faut  pas  aussi  s'imaginer  des  decrets 
absolus,  qui  n'ayent  aueun  motif  raisonnable.  Pour  ce  qui  est  de  la  foy 
ou  des  bonnes  oeuvres  prevües,  il  est  tres  vray  quo  Dieu  n'a  eleu  que 
ceux  dont  il  prevoyoit  la  foy  et  la  cbarilö^  quos  se  fide  donaturum 
praescivit;  mais  la  m^me  question  revient,  pourquoy  Dieu  donnera  aux 
uns  plustost  qu'aux  autres  la  grace  de  la  foy  ou  des  bonnes  oeuvres.  Et 
quant  ä  cette  science  de  Dieu,  qui  est  la  prevision  non  pas  de  la  foy  et 
des  bons  actes,  mais  de  leur  matiere  et  predisposition  ou  de  ce  que  Thomme 
y  contribueroit  de  son  cost6  (puisquUl  est  vray  qu'il  y  a  de  la  diversite 
du  cost^  des  hommes  \ä  oü  il  y  en  a  du  cost^  de  la  grace,  et  qu'en  effect 
il  faut  bien  que  Phomme,  quoyqu^il  aye  besoin  d^estre  excite  au  bien  et 
converti,  y  agisse  aussi  par  apres),  il  semble  ä  plusieurs  qu'on  pourroit 
dire  que  Dieu  voyant  ce  que  Fhomme  feroit  sans  la  grace  ou  assistance 
extraordinaire,  ou  au  moins  ce  qu'il  y  aura  de  son  cost^  faisant  abstraction 
de  la  grace,  pourroit  se  resoudre  ä  donner  la  grace  ä  ceux  dont  les  dis- 
positions  naturelles  seroient  les  meilleures  ou  au  moins  les  moins  impar- 
faites  ou  moins  mauvaises.  Mais  quand  cela.seroit,  on  peut  dire  que  ces 
dispositions  naturelles,  autant  qu^elles  sont  bonnes,  sont  encor  reffect  d^une 
grace  bien  qu^ordinaire,  Dieu  ayant  avantagö  les  uns  plus  que  les  autres: 
et  puisquil  s^ait  bien  que  ces  avantages  naturels  quMl  donne,  serviront 
de  motif  ä  la  grace  ou  assistance  extraordinaire,  suivant  cette  doctrine, 
n'est  il  pas  vray  qu^enfin  le  tout  se  reduit  entierement  ä  sa  misericorde? 
Je  croy  donc  (puisque  nous  ne  s^avons  pas,  combien  ou  comment  Dieu  a 
dgard  aux  dispositions  naturelles  dans  la  dispensation  de  la  grace]  que  le^ 
plus   exact   et   le  plus  seur  est  de  dire,    suivant  nos  principes  et  comm«^ 


$^iIoro)>(if((e  ^b^anbTungfn  457 

j'ay   d^j«   remarque,    qu'il    faul   qu'il   y  aye   pariny    les   estres  possibles   la 

personne  de  Pierre  ou  6h  Jean  dont  la  nolion  ou  id<^e  contient  toute  cetle 

suite  de  graces  ordinal  res  ei  extraordinaires  et  tout  le  reste  de  ces  evene- 

mens   avec   leur   circomstances,    et  qu'il  a  pICi  ä  Dieu  de  la  choisir  parmy 

une  infinite  d'autres   personnes  egaleraent  possibles,  pour  exister  actuelle- 

nient :  apres  quoy  il  sembie  qu'il  n'y  a  plus  rien  ä  demander  et  que  toules 

les   difficult^s  evanouissent.     Gar  quant  ä  cette  seule  et  grande  demande, 

pourquoy  il   a   plü   ä   Dieu   de  ^a   choisir  parmy  tant   d'autres    personnes 

possibles,    il  faut  estre  bien  d6raisonnable   pour  ne  se  pas  contenter  des 

raisons  generales   que   nous   avons   donn^es,    dont  le    detail   nous   passe. 

Ainsi   au   Heu   de   recourir  ä  un   decret  absolu   qui  'estant  sans  raison  est 

deraisonnable,  ou  ä  des  raisons   qui  n'achevent  point  de  resoudre  la  difii- 

cult^,  et  ont  besoin  d'autres  raisons,  le  meilleur  sera  de  dire  conformement 

ä  S.  Paul,  qu'il  y  a  pour  cela  certaines  grandes  raisons  de  sagesse  ou  de 

congruit^   inconnues  aux   mortels  et  fond6es    sur  l'ordre   general   dont   le 

but  est  la  plus  grande  perfection  de  Tunivers,  que  Dieu  a  observ^es.    C'est 

ä  quoy   reviennent  les   motifs  de   la  gloire  de  Dieu  et  de  la  manifestation 

de    sa  justice   aussi   bien   que   de   sa   misericorde   et  generalement  de  ses 

perfections,    et  eniin  cette  profondeur  immense  des  richesses  dont  le  ro6me 

S.  Paul  avoit  i'ame  ravie. 

XXXIl.  Au  reste  il  sembie  que  les  pens^es  que  nous  venons  d'ex- 
pliquer,  et  particulierement  le  grand  principe  de  la  perfection  des  Operations 
de  Dieu  et  celuy  de  la  notion  de  la  substance  qui  enferme  tous  ses  evene- 
mens  avec  loutes  leur  circomstances ,  bien  loin  de  nuire,  servent  ä  con- 
firmer  la  religion,  a  dissiper  des  difficult^s  tres  grandes,  a  enflammer  les 
ames  d'un  amour  divin  et  a  elever  les  esprits  ä  la  connoissance  des  sub- 
stances  incorporelles  bien  plus  que  les  hypotheses  qu'on  a  veues  jusqu'icy. 
Gar  on  voit  fort  claireroent  que  toutes  les  autres  substances  dependent  de 
Dieu  comme  les  pens^es  emanent  de  nostre  substance,  que  Dieu  est  tout 
en  tous,  et  qu'il  est  uni  intimement  ä  toutes  les  creatures,  ci  mesure 
neantmoins  de  leur  perfection,  quec'est  luy  qui  seul  les  determine  au 
dehors  par  son  influence,  et,  si  agir  est  determiner  immediatement,  on 
peul  dire  en  ce  sens  dans  le  langage  de  Metaphysique ,  que  Dieu  seul 
«pere  sur  moy,  et  seul  me  peut  faire  du  bien  ou  du  mal,  les  autres  sub- 
stances ne  contribuant  qu'^  la  raison  de  ces  determinations,  ä  cause  que 
Dieu  ayant  egard  ä  toutes,  partage  ses  bont^s  et  les  oblige  de  s'accommoder 


45S  $^Uofop|^if(^e  ^b^^aublungen. 

entre  elles.     Aussi  Dieu  seul  fait  la  liaison  ou  la  communicatioB  des  sub-  I  ^ 

stances,   et  c^est  par  luy  que   les  phenomenes  des  uns  se  renoontrent  et  \  > 

s'accordent  avec  ceux   d^autres,   et   par  consequent  qu*il  y  a  de  la  realiti^ 

dans  DOS    perceptions.     Mais    dans  la  practique   on  attribue  raction  aux 

raisons  particulieres  dans   le   sens  que  j^ay  expliqu^  cydessus,  parce  qu'il 

n'est  pas  necessaire  de  faire  tousjours  mention  de  la  cause  universelle  dans 

les  cas  particuliers.     On   VQit  aussi    que  toute   substance  a  une    parfaite 

sponlaneit^  (qui  devient  libert6  dans  les  substances  intelligentes),  que  tout 

ce  qui  luy  arrive  est  une  suite  de  son   id6e  ou  de  son  estre,  et  que  rien 

ne   la  determine   exceptd  Dieu  seul.     Et  c^est  pour  cela  qu'une  personne 

dont  Tesprit  estoit  fort  relev6  et  dont  la  saintet^  est  rever^e,  avoit  cou- 

stume  de  dire,  que   Tarne   doit  souvent  penser  comme   s41   n^y  avoit  qua 

Dieu  et  eile  au  monde.     Or  rien   ne  fait  comprendre  plus  fortement  Tim- 

morlalitd   que   cette   independance   et  cette  ^tendue   de  l'ame,    qui   la   met 

absolument  ä  oouvert  de  toutes  les  choses  exterieures,    puisqu'elle   seul^ 

fait  tout  son  monde,  et  se  suffit  avec  Dieu :  et  il  est  aussi  impossible  qu'elle^ 

perisse  sans  annihilation,  qu'il  est  impossible   que   le  monde  (dont  eile  csU 

une  expression  vivante,    perpetuelle]  se  detruise   luy  m^me;   aussi  n'est  iL 

pas  possible   que   les  changemens  de  cette  masse  6tendue  qui  est  appellec^^ 

nostre   corps,    fassent   rien   sur  Tarne,    ny   que   la   dissipation   de    ce  corps 

detruise  ce  qui  est  indivisible. 

XXXIII.     On    voit    aussi    ^claircissement    de    ce    grand    mystere    d< 
Tunion  de  Tarne  et  du  porps,  c^est  ä  dire  comment  il  arrive  que  h 
passions   et   les  actions   de  Tun  sont  accompägn^es  des  actions  et  passioi 
ou  bien  des  phenomenes  convenables  de  Tautre.     Car  il  n^y  a   pas   moyei 
de  concevoir  que  Tun  aye  de  Tinfluence  sur  Tautre,  et  il  n*est  pas  raison- 
nable  de  recourir  simpleroent  ä  Toperation  extraordinaire  de  la  cause  uni— 
verseile  dans  une  cbose   ordinaire   et  particuliere.     Mais  en  voicy  la  veri 
table  raison:    nous  avons  dit,    que  tout  ce  qui  arrive  ä  Tame  et  ä  chaqu 
substance,    est  une  suite  de   sa  notion,   donc  Tidöe  m^me  ou  essence 
Tame   porte  que  toutes   ses  apparences  ou  perceptions  luy  doivent  naisti 
(sponte)  de  sa  propre  nature,    et  justement  en   sorte  qu'elles  r^pondei 
d'elles  m^mes  ä  ce  qui  arrive,    dans  tout  Tunivers,  mais  plus  particulien 
ment  et  plus  parfaitement  ä  ce  qui  arrive  dans  le  corps  qui  luy  est  affecl 
parce  que  c'est  en  quelque  fa9on    et  pour   un    temps,    suivant   le  n 
des  autres  corps  au  sien,    quo  Tame  exprime  Testat  de  Tunivers.     Ce 


fait    connoistre    encor,    comnient   noslre  corps   nous   appartient  sans   eslre 

neanlmoins  attache  ä  nostre  essence.     Et  je  croy   que  les   personnes  qui 

S9avent    mediier,    jugeront   avantageusemeni   do    nos  principes  pour  cela 

indme,  qu'ils  pourront  voir  alsement  en  quoy  consiste  ]a  connexion  qu'il  y 

a  entre  Farne  et   le  corps  qui   paroist  inexplicable   par  toute  autre   voye. 

On  voit  aussi  que  les  perceptions  de  nos  sens,    lors  m^mes   qu'elles  sont 

claires,    doivent  necessairenient   contenir    quelque    sentiment    confus,    car 

comme  tous  les  corps  de  Tunivers  sympathisent,    le   nostre  re9oit  Fimpres- 

sion  de  lous  les  autres,  et  quoyque  nos  sens  se  rapportent  ä  tout,  ü  n'est 

pas    possible   que   nostre   ame   puisse  altendre  ä  tout  en  particulier;    c'est 

pourquoy  nos  senlimens  confus  sont  le  resullat  d'une  variet^  de  perceptions, 

qui  est  tout  ä  fait  infinie.    Et  c'est  ä  peu  pr^s  comme  le  murmure  confus 

qii'entendent  ceux  qui  approchent  du  rivage   de  la  mer,   vient  de  Tassem- 

blage    des    rcpercussions    des    vagues    innumerables.     Or  si   de    plusieurs 

perceptions  (qui  ne  s^accordent  point  ä   en   faire  une)  il  n'y  a  aucune  qui 

excelle  par  dessus  les  autres,   et  si  olles   fönt  ä  peu  pr^s  des  impressions 

egalement  fortes  ou  egalement  capables  de  determiner  Faltention  de  Tarne, 

eile  ne  s'en  peut  appercevoir  que  confusement. 

XXXIY.  Supposant  que  les  corps  qui  fönt  unum  per  se,  comme 
rhomme,  sont  des  substances,  et  qu'ils  ont  des  formes  substantielles,  et 
que  les  bestes  ont  des  ames,  on  est.oblig^  d'avouer,  que  ces  araes  et  ces 
formes  substantielles  ne  scauroient  entierement  perir  non  plus  que  les 
alomes  ou  les  demicres  parties  de  la  matiere  dans  le  sentiment  des  autres 
philosophes;  car  aucune  substance  ne  perit,  quoyqu'elle  puisse  devenir  tout 
autre.  Elles  expriment  aussi  tout  Tunivers,  quoyque  plus  imparfaitement 
que  les  esprits.  Mais  la  principale  difference  est ,  qu'elles  ne  connoissent 
pas  ce  qu'elles  sont,  ny  ce  qu' elles  fönt,  et  par  consequent  ne  pouvant 
faire  des  roflexions,  elles  ne  S9auroient  decouvrir  des  veritös  necessaires 
et  universelles.  G'est  aussi  faule  de  reflexion  sur  elles  m^mes  qu'elles 
n'oni  point  de  qualitö  morale,  d'oü  vient,  que  passant  par  mille  transfor- 
mations  ä  peu  pr^s,  comme  nous  voyons  qu'une  chenille  se  change  en 
papillon,  c'est  autant  pour  la  morale  ou  practique,  comme  si  on  disoit 
<]u'elles  perissent,  et  on  le  peut  mömes  dire  physiquement ,  comme  nous 
clisons,  que  les  corps  perissent  par  leur  corruption.  Mais  Tarne  intelligente 
^onnoissant  ce  qu'elle  est,  et  pouvant  dire  ce  MOT,  qui  dit  beaucoup,  ne 
^emeure   pas  seulement   et  subsisle   Melapbysiquemcnt,  blen  plus  que  les 


460  ^Mtofo^^if^e  «bf^nMnngen. 

aulres,    mais   eile  demeure   enoor  la   m^me   moralement   et   fait   le   ra^me 
personnage.     Car  c'est  le  Souvenir,  ou  la  connoissance  de  ce  moy,  qui  la 
rend  capable  de  chastiroent  et  de  recompense.     Äussi   TimmortaHt^   qu'on 
demande  dans  la  morale  et  dans  la   religion,    ne   consiste  pas   dans   cetta 
subsistance  perpetuelle  toute  seule   qui  convient  ä  toutes   les  subslances, 
car  Sans  le  Souvenir  de  ce  qu'on  a  est^,  eile  n'auroit  rien  de  souhaittable. 
Supposons  que  quelque  particulier  doive   devenir  tout  d*un   coup  Roy  da 
la  Chine,    mais  ä  condition  d'oublier  ce  qu'il  a  est6,   comme  s^il  venoit  d^ 
naistre  tout  de  nouveau;    n^est  ce  pas  autant  dans  la  practique,    ou  quanU 
aux  effects  dont  on  se  peut  appercevoir,    que  sMl   devoit  eslre  aneanti,    eU 
qu'un  Roy  de  la  Chine  devoit  cstre  cr6^  dans  le  m^mc  instant  ä  sa  place "iT 
Ce  que  ce  particulier  n'a  aucune  raison  de  soubaitter. 

XXXV.   Mais   pour  faire  juger   par  des  raisons   naturelles,    que  Dieu 
conservera   tousjours   non  seulement  nostre   substance,    mais   encor   nostr^ 
personne,    c'est    ä    dire    le    Souvenir  et   la   connoissance   de  co   que    nou^^ 
somraes  (quoyque  la  connoissance  distincte  en  seit  quelques  fois  suspendu^ 
dans  le  sommeil  et  dans  les   defaillances) ,    il    faut  joindre   la   morale  ä  I 
Metaphysique ;  c'est  ä  dire  il  ne  faut  pas  seulement  considerer  Dieu  comm 
le  principe  et  la  cause  de  toutes  les  substances  et  de  tous  les  Estres,   mai 
encor  comme  chef  de  toutes  les  personnes   ou   substances   intelligentes,    e 
comme  le  Monarque  absolu  de  la   plus   parfaite   cito   ou   republique,    teil 
qu'est  Celle  de  Tunivers  compos^e  de  tous  les   esprils  ensemble ,    Dieu  lu 
möme  estant  aussi  bien  le  plus  accompli  de   tous   les  Esprits,    qu^il    est   1 
f^us  grand  de  tous  les  Estres.     Car  asseurement  les  Esprits  sont  Ics  plu 
parfaits,    et  qui  expriment  le  mieux  la  Divinit^.     Et   toute   la  nature,  fi 
vertu  et  fonction  des  substances  n'estant  que  d'exprimer  Dieu  et  Tuniven 
comme  il  a  est6  assez  expliqu^,    il    n'y  a  pas  Heu  de  douter  que  les  su 
stances  qui  Fexpriment  avec  connoissance  de  ce  qu'elles  fönt,    et   qui  so 

capables  de  connoistre  des  grandes  verilös  a  Tegard  de  Dieu  et  de  Tuniver  rs^ 

ne  Texpriment  mieux  sans  comparaison  que  ces  natures  qui  sont  ou  brul  ^es 

et  incapables  de  connoistre  des  veriles,   ou  tout  ä  fait  destitu^es  de  sen^^^     (i- 
ment  et  de  connoissance ;  et  la  difference  cnlre  les  substances  intelligent  =»^ 

et  Celles  qui  ne  le  sont  point,  est  aussi  grande  que  celie  qu^il  y  a  en 
le  miroir  et  celuy  qui  voit.  Et  comme  Dieu  luy  m6me  est  le  plus  gra 
et  le  plus  sage  des  Esprits,  il  est  ais6  de  juger,  que  les  Estres  avec  1 
quels  il  peut  pour  ainsi  dire  entrer   en   convcrsation   et  m^me  en   soci^C^^ 


^Uofo^^ifc^e  ^b(|anb(uiigfn.  461 

en  leur  communiquant  ses  sentimens  el  ses  volonl^s  d^une  maniere  parti- 
culiere,  et  en  teile  sorte  qu^ls  puisseDt  connoistre  .  et  aimer  leur  bien- 
faiieur,  le  doivent  toucher  infiniment  plus  que  le  reste  des  choses,  qui  ne 
peuvent  passer  que  pour  les  instrumens  des  Esprits:  comme  nous  voyons 
que  toutes  les  personnes  sages  fönt  infiniment  plus  d^estat  d'un  homme 
que  de  quelque  autre  chose,  quelque  precieuse  qu'elle  seit:  et  il  semble 
qpie  la  plus  grande  satisfaclion  qu^une  ame,  qui  d'ailleurs  est  contente, 
peut  avoir ,  est  de  se  voir  aim^e  des  autres :  quoyque  ä  Tegard  de  Dieu 
11  y  aye  cette  difference  que  sa  gloire  et  nostre  culte  ne  s^auroit  rien  ad- 
jouter  ä  sa  satisfaotion,  la  connoissance  des  creatures  n^estant  qu^une  suite 
ie  sa  souveraine  et  parfaite  felicit^,  bien  loin  d^y  contribuer  ou  d'en  estre 
3D  parlie  la  cause.  Gependant  ce  qui  est  bon  et  raisonnable  dans  les 
äsprits  ßnis,  se  trouve  eininemment  en  luy,  et  comme  nous  louerions  un 
tioy  qui  aimeroit  mieux  de  conserver  la  vie  d'un  boname  que  du  plus 
>retieux  et  plus  rare  de  ses  animaux,  nous  ne  devons  point  douter  que 
e  plus  6clair^  et  le  plus  juste  de  tous  les  Monarques  ne  -seit  dans  le 
n^me  sentiment. 

XXXVL  £n  efifect  les  esprits  sont  les  substances  les  plus  perfection- 
[lables,  et  leur  perfections  ont  cela  de  particulier  qu'elles  s'entrempechent 
le  moins,  ou  plustosl  qu'elles  s'entraident,  car  les  plus  vertueux  pourront 
seuls  estre  les  plus  parfaits  amis:  d'oü  il  s'ensuit  manifeslement  que  Dieu 
qui  va  tousjours  ä  la  plus  grande  perfection  en  general,  aura  le  plus  de 
soin  des  esprits,  et  leur  donnera  non  seulement  en  general,  mais  m^mes 
ä  chacun  en  particulier  le  plus  de  perfection  que  i'harmonie  universelle 
scauroit  permettre.  On  peut  m^me  dire  que  Dieu,  en  taut  qu^il  est  un 
esprit,  est  l'origine  des  exislences;  autrement  s'il  manquoit  de  volonte 
pour  choisir  le  meilleur,  il  n^y  auroit  aucune  raison  pour  qu^un  possible 
existAt  preferablement  aux  autres.  Ainsi  la  qualitä  de  Dieu,  qu^i  a  d'estre 
£sprit  luy  m^me,  va  devant  toutes  les  autres  considerations  qu^il  peut 
avoir  ä  Fegard  des  creatures:  les  seuls  esprits  sont  faits  ä  son  Image,  et 
quasi  de  sa  race  ou  comme  enfons  de  la  maison,  puisqu^eux  seuls  le 
peuvent  servir  librement  et  agir  avec  connoissance  ä  Timitation  de  la  na- 
ture  divine:  un  seul  esprit  vaut  tout  un  monde,  puisqu^il  ne  Texprime 
pas  seulement,  mais  le  connoist  aussi,  et  s^y  gouveme  ä  la  fa^on  de  Dieu. 
Tellement  qu'il  semble  quoyque  loute  substance  exprime  tout  Tunivers, 
que   neantmoins    les  autres  substances   expriment  plustost  le   monde   que 


462  $^Uofo^^if(^e  ^b^aubdtugeu. 

Dieu,  mais  que  les  Esprits  expriment  pluslost  Dieu  que  le  monde.  Et 
cette  nature  si  noble  des  Esprits,  qui  les  approche  de  la  divinile  autant 
qu'il  est  possible  aux  simples  creatures,  fait  que  Dieu  tire  d^eux  infinement 
plus  de  gloire  que  du  reste  des  Estres,  ou  plustost  les  autres  estres  ne 
donnent  que  de  la  matiere  aux  esprits  pour  le  glorifier.  G'est  pourquoy 
cette  qualit^  morale  de  Dieu,  qui  le  rend  le  seigneur  ou  Monarque  des 
Esprits,  le  conceme  pour  ainsi  dire  personnellement  d'une  maniere  toote 
singuliere.  G'est  en  cela  qu'il  s'humaine,  qu41  veut  bien  souffrir  des  an- 
thropologies ,  et  quMl  entre  en  societ^  avec  nous,  comme  un  Prince  avec 
ses  Sujets ;  et  cette  consideration  luy  est  si  chere  que  Theureux  et  fleurissant 
estat  de  son  Empire,  qui  consiste  dans  la  plus  grande  felicit^  possible  des 
habitans,  devient  la  supreme  de  ses  loix.  Gar  la  felicile  est  aux  person- 
nes  ce  que  la  perfection  est  aux  estres.  Et  si  le  premier  principe  de 
Texistence  du  monde  physique  est  le  decret  de  luy  donner  le  plus  de  per- 
fection qu'il  so  peut,  le  premier  dessein  du  monde  moral,  ou  de  la  cite 
de  Dieu  qui  est  la  plus  noble  partie  de  runivei*s,  doit^estre  d'y  r^pandre 
le  plus  de  felicit^  qu1l  sera  possible.  11  ne  faut  donc  point  douter  que 
Dieu  n'ait  ordonn^  tout  en  sorte  que  les  Esprits  non  seulement  puissent 
vivre  tousjours,  ce  qui  est  immanquable,  mais  encor  qu'ils  conserveni  tous- 
jours  leur  qualit^  morale,  afin  que  sa  cit^  ne  perde  aucune  personne, 
comme  le  monde  na  perd  aucune  substance.  Et  par  consequeni  ils  s^au- 
ront  tousjours  ce  qu'ils  sont,  autrement  ils  ne  seroient  susceptibles  de  re- 
compense  ny  de  chastiment,  ce  qui  est  pourtant  de  Tessence  d'une  Re- 
publique,  mais  sur  tout  de  la  plus  parfaite,  oü  den  ne  s^auroit  estre 
neglig^.  Enfin  Dieu  estant  en  m^me  temps  le  plus  juste  et  le  plus  de- 
bonnaire  des  Monarques,  et  ne  demandant  que  la  bonne  volonte,  pourveu 
qu'elle  seit  sincere  et  serieuse^  ses  sujets  ne  S9auroient  soubaiiter  une 
meilleure  condition,  et  pour  les  rendre  parfaitement  heureux,  il  veut  seule- 
ment qu'on  Faime. 

XXXYII.  Les  anciens  Philosophes  ont  fort  peu  connu  ces  importantes 
verit^s:  Jesus  Ghrist  seul  les  a  divinement  bien  exprimöes,  ei  d^une  ma- 
niere si  claire  et  si  familiere,  que  les  esprits  les  plus  grossiers  les  ont 
con^ues:  aussi  son  Evangile  a  chang^  entierement  la  face  des  choses  ha- 
maines;  il  nous  a  donn6  ä  connoistre  le  Royaume  des  cieux  ou  ceiie  par- 
faite Eepublique  des  Esprits  qui  merite  le  titre  de  cit6  de  Dieu,  dont  il 
nous  a  d^couvert   les  admirables   loix :    luy   seul  a  fait   voir  oombien  Dieu 


$^Uofo^M{(^e  9b^anb(ung<n.  463 

nous  aime,  et  avec  qu^elle  exactHude  il  a  pourveu  ä  tout  ce  qui  nous 
touche;  qu'ayant  soin  des  passereaux,  il  ne  negügera  pas  ies  creatures 
raisonnables  qui  luy  sont  infiniment  plus  cheres;  que  tous  Ies  cheveux  de 
nostre  teste  sont  compt^s;  que  le  ciel  et  la  terre  periront  plustost  que  la 
parole  de  Dieu  et  ce  qu'appartieut  ä  roeconomie  de  nostre  salut  seit 
^  change ;  que  Dieu  a  plus  d'egard  ä  la  moindre  des  ames  intelligentes,  qu*ä 
toute  la  machine  du  monde;  que  nous  ne  devons  point  craindre  ceux  qui 
peuvent  d^truire  Ies  corps,  mais  ne  s^auroient  nuire  aux  ames,  puisque 
Dieu  seul  ies  peut  rendre  heureuses  ou  malbeureuses ;  et  que  celies  des 
justes  sont  dans  sa  main  ä  couvert  de  toutes  Ies  revolutions  de  l'uhivers, 
rien  ne  pouvant  agir  sur  elles  que  Dieu  seul;  qu^aucune  de  nos  aciions 
est  oubli^e ;  que  tout  est  mis  en  iigne  de  compte,  jusqu^aux  paroies  oisives, 
et  jusqu'ä  une  cuiller^e  d'eau  bien  employ^e ;  enfin  que  tout  doit  reussir 
pour  le  plus  grand  bien  des  bons ;  que  Ies  justes  seront  comme  des  soleils, 
et  que  ny  nos  sens  ny  nostre  esprit  n'a  jamais  rien  goust^  d'approcbant 
de  la  felicit^  que  Dieu  prepare  ä  ceux  qui  Taiment. 


m. 


Vous  me  demand^s,  Monsieur,  les  raisons  que  j^ay  de  croire  que  l'Id^ 
du  Corps  ou  de  la  matiere  est  autre  que  celle  de  r^teudue.     II  est  vray 
comme  Yoüs  dites  que  bien  d^iabiles  gens  sont  prevenus  aujourd'huy  d 
ce  sentiment,  que  Fessence  du  corps  consiste  dans  la  longueur,  largeur  e 
profondeur.     Cependant  il  y  en   a  encor,    qu^on   ne  peut  pas  accuser   d 
trop  d^attachement  ä  la  Scholastique ,   qui  n^en   sont  pas   contents.     Mo 
Nieole  dans  un  endroit  de  ses  essais  temoigne  d'estre  de  ce  nombre, 
il  luy  semble  qu'il  y  a  plus  de  prevention  que  de  lumiere  dan 
ceux  qui  ne  paroissent  pas   effray^s  des  difficult^s,  qui    s* 
trouvent.'   II  faudroit  un  discours  fort  ample  pour  expliquer  bien  distinct 
ment  ce  que  je  pense  \ä  dessus;    cependant  voicy  quelques   consideratio 
que  je  soumets  ä  vostre  jugement  dont  je  vous  supplie  de  me  faire  pa 
Si  Tessence  du  corps  consistoit  dans  T^lendue,  cette  ^tendue  seule  de 
suffire  pour  rendre  raison  de  toutes  les  affections  du  corps :  mais  cela  n' 
point.     Nous  remarquons  dans  la  matiere   une  qualitö,    que  quelques  u:r 
ont   appell^e    Tlnertie   Naturelle,    par   laquelle    le    corps    resiste 
quelque  facon   au   mouvemcnt,    en  sorte  qu^il  faut  employer  quelque  for 
pour  Fy  mettre  (faisant  m^me  abstraction  de  la  pesanteur)  et  qu'un  gra 
Corps  est  plus  difficilement  6branslö  qu'un  petit  corps.     Par  exemple  fig. 

flg.  ].  Si  le  corps  A  en  mouvement  rencontre  ie  corps  B  en  re 

C)'  -   1       I     il  est  clair  que  si  le  corps  ^  estoit  indifferent  au  mouvem 
^        ou  au  repos,  il  se  laisseroit  pousser  par  le  corps  A,  sans 
resister  et  sans  diminuer  la  vistesse  ou  changer  la  direction  du  corps 
et  apres   le   concours,   A  continueroit  son   chemin   et  B  iroit  avec  luy 
compagnie ,    en   le  devancant.     Mais  il  n*en  est  pas  ainsi   dans  la  natu 
plus  le  corps  B  est  grand,  plus  diminuerat-il  la  vistesse,  avec  laquelle  vi 
le  corps  Ay  jusqu^ä  Tobliger  m^me  de  reflechir  si  B  est  plus  grand  qim^^^' 
Or  sMl    n^y   avoit   dans   les   corps   que  Totendue,  ou  la  situati 


-e- 

DS 


est  ä  dire  que  ce  que  les  Geometres  y  connoissent,  Joint  ä  la  seule  no- 
3n  du  changement,  cette  etendue  seroil  entierement  indifferente  ä  Fegard 
3  ce  changement,  et  les  resullats  du  eoncours  des  corps  s^expliqueroient 
ir  la  seule  composition  Geoinelrique  des  niouVemens,  c'est  ä  dire  le 
)rps  apres  le  eoncours  iroit  tousjours  d^un  mouvement 
)mpose  de  Timpression  quMl  avoit  avant  le  choc  et  de  celle 
uMl  recevroit  du  corps  concourant,  pour  ne  le  pas  empe- 
ler,  c'est  ä  dire  en  cas  de  rencontre,  il  iroit  avec  la  difference 
IS  deux  vistesses  et  du  cosl6  de  la  direction  du  plus  viste.  Comme  la 
locil^  2^3^  ou  2B3Ä  dans  la  ßgure  2.  cy  jointe  est  la  difference  entre 
2A  et  1^2^)  6^  6^  ^^s  d'atteinte 
;.  3.,    lorsque    le   plus   promt   attein- 


7 


f«)»     •     •     •     •    •!.•;:*;    *|*|-.  -,'  n       n 

oit   un    plus    lent,    qui    le    devance,  iA  ^a  2B_     xtt      ^a  ^b     *' 

plus    lent    recevroit    la    vistesse   de  ^ 

uire,  et  generalement  ils  iroient  tous-  «  ^ 

irs  de  coropasnie  apres   le   eoncours,  0  *  *  LJ  '     W  ;    •  •  •  •  0  «J  fig.  3. 

^   ^  ^  '         lil  \U tA  tß  iA  zB 

particulierement  (comme  j'ay  dit  au  ^ 

umencement)  celuy  qui  est  en  mou- 

ment  emporteroit  avec  luy  celuy  qui  est  en  repos,  sans  recevoir 
cune  diminution  de  sa  vislesse,  et  sans  qu'en  tout  cecy  la  grandeur, 
alil6  ou  inegalit^  des  deux  corps  puisse  rien  changer;  ce  qui  est  en- 
remeni  irreconciliable  avec  les  experiences.  Et  quand  on  supposeroit, 
e  la  grandeur  doit  faire  un  changement  au  mouvement,  on  n^auroit  point 

principe  pour  determiner  le  moyen  de  Testimer  en  detail,  et  pour  s^a- 
ir  la  direction  et  la  vistesse  resultante.  En  tout  cas  on  pancheroit  h 
pinion  de  la  conservation  du  mouvement,  au  lieu  que  je  crois  avoir  de- 
)nstre,  que  la  möme  force  se  conserve,*)  et  que  sa  quantit^  est  diffe- 
nte  de  la  quantit^  du  mouvement.  Tout  cela  fait  connoistre,  qu'il  y  a 
ns  la  nature  quelque  autre  chose  que  ce  qui  est  purement  Geometrique, 
st  ä  dire  que  Petendue  et  son  changement  tout  nud.  Et  h  le  bien  con- 
lerer,  on  s'appercoit  qu^il  y  faut  joindre  quelque  notion  superieure  ou 
^taphysique,  scavoir  celle  de  la  subatance,  aclion  et  force ;  et  ces  notions 
rtent  que  tout  ce  qui  patit,    doit  agir   reciproquement ,    et  que   tout   ce 


*)  Brevis  Demonstratio  Erroris  memorabilis  Carlesii  et  aliorum  circa  Legem  nalu- 
em,   secundum   quam   volunt  a  Deo  eandem   scmper  quantitatem  motus   conscrvari, 
I  et  in  re  mechanica  abutuntur  (Act.  Erudit.  LIps.  an.  1686). 
IV.  30 


466  ^^ilofo^^ifi^e  ^b^blungen. 

qui  agit,  doii  patir  quelque  reaction,  el  par  consequent  qu'un  corps  en 
repos  ijie  doit  estre  empörte  par  ud  autre  en  mouvement  sans  chaoger 
quelque  (?hose  de  la  direction  et  de  la  vistesse  de  Tageut.  Je  deroeure 
d'accord  que  u^aturelleiDent  tout  corps  est  ^tendu^  et  quMl  n'y  a  poiot 
d^etendue  saii3  corps;  il  ne  faut  pas  neantmoins  confondre  les  notious  du 
lieu,  de  l'espace  ou  de  releudue  toule  pure  avec  la  notioa  de  la  substance, 
qui  outre  t^dteudue  renferme  aussi  la  resislaoce,  c^est  ä  dire  Taction  et 
passion.  Celle  consideration  me  paroist  importante  non  seulement  pour 
connoistre  la  nature  de  la  substance  ^teodue,  mais  aussi  pour  ne  pas  me- 
priser  dans  la  Physique  les  Principes  superieurs  et  iinioaleriels ,  au  preju- 
dice  de  la  piel6.  Car  quoyque  je  soi3  persuad6  que  lout  se  fait  meca- 
niquement  daus  la  nature  corporelle,  je  ne  I0i3se  pas  de  croire  aussi,  que 
les  Principes  m^roes  de  la  Mecanique,  c^est  ä  dire  les  premieres  loix  du 
mouvement,  ont  une  origine  plus  sublime  que  celle  que  les  pures  Bfalhe- 
matiques  peuvent  foumir.  Et  je  mMmagiue  que  si  cela  estoit  plus  connu, 
ou  mieux  consider^,  bien  d€s  personnes  de  piet^  n^auroient  pas  si  mau- 
vaise  opinion  de  la  Philosophie  corpusculaire ,  et  les  Philosophes  modernes 
joindroient  mieux  la  connoissance  de  la  nature  avec  celle  de  son  Auteur. 
Je  ne  m^etends  pas  sur  d^autres  raisons  touchant  la  nature  du  corps,  car 
cela  me  meneroit  trop  loin. 

Extrait  d'une  lettre  de  M.  D.  L.  pour  sodtenir  ce  qu'il  y  a  de 
luy  dans  le  Journal  des  Sfavans  du   18.  Juin   lfi91. 

Pour  prouver  que  la  nature  du  corps  ne  consiste  pas  dans 
Teten due,  je  m^eslois  servi  d'un  argument  expliqui^  dans  le  Journal  des 
S^avans  du  18.  Juin  1691,  dont  le  fondement  est,  qu'on  ne  scauroit  rendre 
raison  par  la  seuje  etendue  de  Tinertie  naturelle  des  corps^  c'est 
ä  dire  de  ce  qui  fait  que  la  maliere  resisle  au  mouvement,  ou  bien  de  ce 
qui  fait  qu'un  corps  qui  se  meut  deja,  ne  scauroit  emporler  avec  soy  un 
autre  qui  repose,  sans  en  estre  relarde.  Gar  Tetendue  en  eile  möme  estant 
indifferente  au  mouvement  et  au  repos,  rien  ne  devroit  empecher  les  deux 
corps  d'aller  de  compagnie ,  avec  toute  la  vistesse  du  premier,  qu'il  tache 
d'imprimer  au  second.  A  cela  on  repond  dans  le  Journal  du  46.  Juillet 
de  la  m^me  ann^e  (comme  je  n'ay  appris  que  depuis  peu)  qu'effeclive- 
menl    le    corps    doit    estre    indifferent    au    mouvement    el   au 


Wio\opWdft  ^(b^anblungen.  467 

repos,  sup^pos^  que  son   essence  consiste  ä   estre  seulement 
etendu:    mais   que   neantmoins  un  corps  qui  va  pousser  un  autre  corps, 
en   doit   estre   retard^  (non  pas  ä  cause  de  F^lendue,    mais  ä  cause  de  la 
force],    parceque   la   inline   force   qui   estoit  appliqu^e  ä  un  des 
Corps,    est   maintenant  appliqu^e  ä  tous  les  deux.     Or  la  force 
qui  meut  un  des  corps  avec  une  certaine  vistesse,    doit  mouvoir  les  deux 
ensemble   avec    moins  de   vistesse.     Gesi  comme  si   on   disoit   en   autres 
termes,  que  le  corps,   sMl  consiste  dans  Tetendue,  doit  estre  indifferent  au 
mouvement.    mais  qu'effectivement  n'y  estant  pas  indifferent  (puisqu^il  re- 
siste  ä  ce  qui  luy  en  doit  donner],  il  faut  outre  la  notion  de  Tetendue, 
employer  celle  de   la    Force.     Ainsi  cette  reponse  m^accorde  justement  ce 
que  je  veux.     Et  en  effect  ceux  qui   sont  pour  le  Systeme  des  causes  oc- 
casionnelles ,    se   sont  d^ja   fort  bien  appercüs  que  la  force  et  les  loix  du 
mouvement  qui  en  dependent,  ne  peuvenl  estre  tir^es  de  la  seule  etendue, 
et  comme   ils  ont  pris  pour  accord^  quUl  n'y  a  que  de  Petendue   datts   1« 
»matiere,    ils  ont  est6  oblig6s  de  luy  refuser  la  force  et  Faction,   et  d'avoir 
recours  ä  la  seule  cause  generale,    qui   est   la  pure  volonte   et  action   de 
Dieu.     En  quoy  on  peut  dire  qu41s  ont  tres  bien  raisonn^  ex  hypothesi. 
Mais  rhypolbese   n^a  pas  eneor  est^  demonstr^e,    et  comme   la  conclusion 
paroist  peu  convenable  en  Physique,  il  y  a  plus  d'apparence  de  dire  qu'il 
y    a   du   defaut  dans   FHypothese  (qui  d'ailleurs  souffre  bien  d'autres  difff- 
cult^s)   et  qu^on  doit  reconnoistre   dans  la   matiere  quelque  chose  de   plus 
que  ce  qui  consiste  dans  le  seul  rapport  ä  Fetendue,  laquelle  (tout  comme 
Vespace)  est  incapable  d'action   et  de    resistance,    qui   n'appartient  qu'aux 
substances.     Ceux   qui   veulent   que   Fetendue   m^me    est   une    substance, 
renversent  Fordre  des  paroles   aussi   bien  que  des  pens^es.     Outre   Feten- 
due il  faut  avoir  un  sujet ,   qui  soit  Etendu ,    c'est  ä  dire  une  substance  ä 
laquelle   il   apparlienne  d'estre   repet^e  ou  continu^e.     Car  Fetendue   ne 
signifie  qu'une  repetition   ou  multiplicit^  continu^e  de  ce  qui  est  repandu, 
une  pluralite,   continuit^   et  coexistence  des  parties;    et  par 
consequent  eile  ne  suffit  point   pour  expliquer  la  nature  m^me  de  la  sub- 
stance  repandue   ou   repet^e,    dont  la  notion   est   anterieure  ä  celle  de  sa 
repetition. 


30 


IV. 

De  primae  philosophiae 
Emendatione,  et  de  Notione  Snbstantiae. 

Video  plerosque,  qui  Miilhematicis  doclriiiis  deleclantur,  a  Melaphysicis 
abborrero,  quod  in  illis  lucem,    in  bis   tenebras  animadvertant.     Cujus  rei 
potissimam  causam  esse  arbilror,  quod  noliones  generaies,  et  quae  maxime 
Omnibus  notae  creduntur,    bumana   negligentia  atque  inconstantia  cogilandi 
ambiguae  atque  obscurae  sunt  faetae;  et  quae  vulgo  afferuntur  definitiones, 
ne  nominales  sunt  quidem,  adeo  nibil  explicant.     Nee  dubium   est  in  cae- 
teras   disciplinas   influxisse   malum,    quae   primae   iili  atque  arebiteetonieae 
subordinantur.     IIa  pro  deßnitionibus  lucidis  natae  nobis  sunt  distineliun- 
eulae ,    pro  axiomatibus    vere    universalibus   regulae    topicae ,    quae   saepe 
pluribus  franguntur  instantiis,  quam  juvantur  exemplis.     Et  tarnen  passim 
bomines  Metapbysicas  voces  necessitate  quadam  adhibent,  et  sibi  blandienles 
intelligere  credunt,  quae  loqui  didicere.     Nee  vero  substanliae  tantuni,  sed 
€t  causae,  et  actionis,  et  relationis,  et  similitudinis.  et  plerorumque  aliorum 
terminorum  generalium  notiones  veras  et  foecundas  vulgo  lalere  nianiresluni 
est.     Unde   nemo   mirari   debet,    scientiam    illam    principem,    quae   Primae 
Pbilosophiae   nomine   venit    et  Aristoteli   dieta   est  desiderata  seu   quaesila 
(Cr^ToufiivT]) ,  adbuc  inter  quaerenda  mansisse.    Equidem  Plato  passim  Dialogis 
vim  notionum  vestigat;  idem  facit  Aristoteles  in  libris  qui  vulgo  Metaphysici 
vocantur;    multum  tamen   profecisse  non   apparet.     Platonici  posteriores  ad 
loquendi  portenta   sunt  lapsi ;    Aristotelicis,    praesertim  SebolasticiS;  movere 
magis  quaestiones  curae  fuit,  quam  ßnire.     Nostris  lemporibus  viri  quidam 
insignes  etiam  ad  Primam  Pbilosopbiam  animum  adjeeere,  non  magno  tamen 
bactenus   successu.     Cartesium   atlulisse  aliqua  egregia   negari   non  potest, 
et  rede  inprimis  Plalonis  Studium  revocasse  abducendi  mentem  a  sensibns, 
et  Academicas   dubilaliones    utililer   subinde   adbibuisse;    sed   mox    incon- 


W^o\opWdft  9tb^anb(ungen.  469 

slantia  quadam    vel   affirmandi    licentia  scopo  excidisse,  nee  certum  ab  in- 
certo  distinxissc,    et  proinde   substantiac   corporeae  naturam  in  extensione 
praepostere  collocasse,    nee   de   unione   animae   et  corporis  probas  compre- 
hensiones  habuisse,   quorum  causa  fuit  non  intellecta   substantiae  natura  in 
Universum.     Nani  saltu   quodam   ad  gravissimas  quaestiones  solvendas  pro- 
cesserat,    notionibus   ingredientibus   non  explicatis.     Unde  quantum  absint 
a    certitudine  Meditationes   ejus  Metaphysicae,    non   aliunde   magis  apparet, 
cjuan)  ex  scripto  ipsius,    in  quo,  horiatu  Mersenni  et  aliorum,  Mathematico 
eas  habitu  vestire  voluerat  frustra.    Video  et  alios  viros  acumine  praestantes 
attigisse   Metaphysica ,   et   nonnulla   profunde   cogitasse ,    sed   ita   involvisse 
tenebris,  ut  divinare  magis  appareat,  quam  demonstrare.    Mihi  vero  in  bis 
magis   quam   in   igsis  Mathcmaticis,    luce   et  certitudine  opus  videtur,  quia 
res  Mathematicae  sua  examina  et  comprobationes  secum  ferunt^  quae  causa 
est  potissima  successus,  sed  in  Metaphysicis  hoc  commodo  caremus.     Itaque 
peculiaris  quaedam  proponendi  ratio  necessaria  est,  et  velut  filum  in  Laby- 
rintho,  cujus  ope  non  minus  quam  Euclidea  methodo  ad  calculi  instar  quae- 
stiones  resolvantur,   servata   nihilominus   claritate,    quae    nee   popuiaribus 
sermonibus  quicquam  concedat. 

Quanti  autem  ista  sint  momenti,  inprimis  apparebit  ex  notione  sub- 
stantiae,  quam   ego   assigno,  quae   tam   foecunda  est,    ut  inde  yeritates 
primariae,    etiam   circa  Deum   et   mentes,    et  naturam   corporum,    eaeque 
partim   cognitae,    sed   parum   demonstratae ,    partim   hactenus   ignotae,    sed 
maximi   per    caeteras   scientias  usus    futurae  consequantur.      Cujus   rei  ut 
aliquem  guslum  dem,  dicam  interim,  notionem  virium  seu  virtutis  (quam 
Germani  vocant  Krafft,  Galli   la   force)  cui  ego  explicandae  peculiarem 
Dynamices  seien tiam  destinavi,  plurimum  lucis  afferre  ad  veram  notio- 
nem substantiae  intelligendam.    Differt  enim  vis  activa  a  potentia  nuda 
vulgo  scholis  eognita,  quod  potentia  activa  Seholasticorum,  seu  facultas,  nihil 
aliud  est  quam  propinqua  agendi  possibilitas,  quae  tamen  aliena  excitatione 
et  velut  stimulo   indiget,    ut  in  actum  transferatur.     Sed  vis  activa  actum 
quendam  sive  ivreXl^^iav  continet,  atque  inter  facultatem  agendi  actionem- 
que    ipsam   media   est,    et   eonatum   involvit;    atque    ita   per  sc   ipsam   in 
operationem  fertur;    nee  auxiliis  indiget,    sed  sola  sublatione  impedimenti. 
<}uod  exemplis  gravis   suspensi   funem   sustinentem   intendentis,    aut  arcus 
tensi  illustrari  polest.     Etsi   enim  gravitas  aut  vis   elastica   mechanice  ex- 
^licari  possint   debeantque   ex  aetheris  motu,  ultima  tamen  ratio  motus  in 


470  $^tlofc)>^if(^e  Slbl^anblungcn. 

materia  est  vis  in  creaiioDe  impressa,  quae  in  unoquoque  corpore  ioest, 
sed  ipso  conflictu  corporum  varie  in  natura  iimitatur  et  coärcetur.  Et 
hanc  agendi  virtutero  omni  substantiae  inesse  ajo,  semperque  aliquam  ex 
ea  actionem  nasci;  adeoque  nee  ipsam  substantiam  corpoream  (non  magis 
quam  spiritualem]  ab  agendo  cessare  unquam;  quod  illi  non  satis  per- 
cepisse  videntur,  qui  essentiam  ejus  in  sola  extensione,  vel  etiam  impene- 
trabilitate  collocaverunt,  et  corpus  omnimode  quiesceas  concipere  sibi  sunt 
visi.  Apparebit  etiam  ßx  nostris  meditationibus^  substantiam  creatam  ab 
alia  substantia  creata  non  ipsam  vim  agendi,  sed  praeexistentis  jam  nisus 
sui,  sive  virtutis  agendi,  limites  tantummodo  ac  determinationeqa  accipere; 
ut  alia  nunc  tacean)  ad  solvendum  illud  problema  difßcile,  de  substao- 
tiarmn  operatione  ip  se  invicem,  profutura. 


V. 

Systeme  nonvean  ponr  expliquer  la  natnre  des  snb- 
stances  et  lenr  communication  entre  elles,  anssi  bien 

qne  rnnion  de  Farne  arec  le  corps. 

((Srfler  (SnttDurf.) 

II  y  a  deja  plusieurs  ann^es  que  j'ay  concCi  ce  Systeme  et  que  j'en  ay 
communiqu6  avec  des  scaVans  hommes,  mais  sur  tout  avec  un  des  plus 
grands  Theologiens  et  Philosophes  de  nostre  temps,  le  quel  ayant  appris 
quelques  uns  de  mes  sentimens  par  la  communication  d'une  personne  de 
!a  plus  baute  qualitö,  les  avoit  trouv^s  fort  etranges.  Mais  ayant  receu 
mes  eclaircissemens,  il  se  retracta  de  la  maniere  la  plus  genereuse  et  la 
plus  edifiante  du  monde,  et  ayant  approuvd  une  partie  des  mes  proposi- 
tions,  il  fit  cesser  sa  censure  ä  Tegard  des  autres  dont  11  ne  demeuroit 
pas  encor  d^accord.  Depuis  ce  temps  \ä  j'ay  continu^  mes  meditations 
Selon  les  occasions  pour  ne  donner  au  public  que  des  opinions  bien  ex- 
amin^es,  et  j^ay  tach6  aussi  le  satisfaire  ä  ceux  qui  ont  fait  des  objections 
contre  mes  essais  de  Dynamique  qui  ont  de  la  liaison  avec  cecy.  Enfin 
des  personnes  considerables  ayant  desir6  que  je  travaillasse  ä  ranger  mes 
sentimens  quUls  jugent  pouvoir  servir  A  Faccord  de  la  foy  avec  la  raison 
sur  des  matieres  d^mportance,  j^ay  hazard6  ces  meditations  pour  profiter 
des  jugemens  des  plus  eclair^s,  puisqu'il  seroit  trop  embarassant  de 
chercher  et  de  sommer  en  particulier  ceux  qui  seroient  disposös  ä  ftie 
donner  des  instructions  que  je  seray  tousjours  bien  aise  de  recevoir  soit 
publiquement  ou  en  particulier,  pourveu  qu^on  en  use  avec  douceur. 

On  sera  surpris  que  je  pretends  rehabiliter  en  quelque  facon  la  Phi- 
losophie de  Fecole,  si  d^cri^e  dans  Topinion  de  plusieurs,  et  que  j'entre- 
prends  de  fournir  de  quoy   expliquer  intelligiblement  Aristote,  S.  Thomas 


472  $^l(ofcp^tf(^c  ^b^anbluHgen. 

et  les  Scholaslicjues  sur  quelques  maiieres  oü  il  semble   qu^oD   Ics  a  aban- 
doDDÖs,    et   lä   dessus   on   ira  peuteslre  s^imagtDer  que  je  suis  du   nombre 
de  ceux  qui  veuillent  rendre  raison  des  phenomenes  de  la  nature  par  des 
qualitös  ou  facull^s,  par  des  arch^es  ou  par  quelque  autre  terme  semblable. 
Cela  m*ob]ige  donc  de  declarer  par  avance  que  seien   moD  opinion  tout  se 
fait  mecaniquement  dans  la  nature,   et  que  pour  rendre  une  raison   exacte 
et  achevde  de   quelque   phenomene   particulier  (comme  de  la  pesanleur  ou 
du  ressort  par  exemple)  il  suffit  de  n'employer  que  la  figure  et  le  mouve- 
ment.     Mais  les  prineipes  m^mes  de  la  mechanique  et  les  loix  du  mouve- 
inent  naissent  ä   mon   avis  de   quelque   chose   de    superieur,    qui   depend 
plustost  de   la   metaphysique  que  de  la  geometrie,  et  que  Timagination  ne 
scauroit  atteindre,  quoyque  Peisprit  le  concoive  fort  bien.     Ainsi  je  trouve 
que  dans  la  nature  outre   la   notion   de  Telendue  11  faut  employer  ceile  de 
la  force,  qui  rend  la  matiere  capable  d^agir  et  de  resister;  et  par  la  Force 
ou  Puissance  je  n'entends   pas   le  pouvoir  ou   la   simple   facult^  qui  n'est 
qu^une  possibilit^   prochaine   pour   agir  et   qui   estant  comme  morte  m6me 
ne  produit  jamais  une  action  sans  estre  excit^e  par  debors,  mais  j^entends 
un   milieu   entre   le   pouvoir   et  l'action,  qui  enveloppe  un  effort,   un  acte, 
une  entelecbie,  car  la  force  passe  d^elle  m6me  ä  Taction  en  tant  que  rien 
ne  Tempeche.     C^est  pourquoy  je   la   considere  comme  le  constitutif  de  la 
substance,   estant  le  principe   de   Taction,    qui  en  est  le  caractere.     Ainsi 
je  trouve   que   la   cause   efficiente   des  actions  physiques  est  du  ressort  de 
la  metaphysique ;  en  quoy  je  suis  fort  eloignö  de  ceux  qui  ne  reconnoissent 
dans  la  nature  que  ce  qui  est  materiel  ou  etendu,  et  qui  par  ]ä  se  renden^ 
suspects  avec  quelque  raison  aupres  des  personnes  de  piet^.    Je  tiens  m^m^ 
que  la  consideration  du  bien,  ou  de  la  cause  finale,  quoyqu'il  y  ait  quelque? 
chose  de   moral,    est   encor   utilement   eniploy^e   dans   les   explications  de^- 
choses   naturelles,    puisque   Tauteur  de   la   nature  agit   par  le  principe  d 
Fordre  et  de  la  perfection,  et  avec  une  sagesse  a  laquelle  rien  ne  se  peu 
adjouter,    et  j^ay   monstre   ailleurs   dans   Texemple   de   la   loy   generale  d 
rayonnement   de   la  lumiere,   comment   le  principe  de  la  cause  finale  suffit 
souvent  pour  decouvrir  les   secrets  de   la   nature,    en   attendant   la   caus^E? 
efficiente   prochaine  qui    est    plus    difficile   ä   decouvrir.     Quoyque   j'avou-^^f 
que   ce   que  M.  Hugens   nous  a  donn^   sur  la  production  de  la  lumiere  ^^M 
de  la  refraction  paroisse  plus  vraisemblable  que   tout  ce  qu^on  en  a  doni^ 
jusqu'icy. 


$t>i(ofo^(if(^e  Slb^^anMungen.  473 

Mais   veüons  a  Texposition  que  nous  avons  promise,   je  commence  par 

la  difference  qu^on  doit  faire  entre   une   substanee   et   entre   une  collection 

ou  bien  un  aggreg^  de  plusieurs  substances.    Quand  je  dis :  moy,  je  parle 

d'une  seule  substanee,  mais  une   arm^e,   un  trouppeau,  un  etang  plein  de 

poissons,  quand  il  seroit  glac^  et  devenu  roide  avec  tous  ses  poissons,  se- 

ra  tousjours  une  collection  de  plusieurs  substances.    C'est  pourquoy  mettant 

a  part  les  ames  ou  tels  autres  principes  de  Tunit^,  nous  ne  scaurions  jamais 

trouver  une  masse  corporelle  ou  portion  de  matiere  qui  seit  une  veritable 

substanee.     Ce  sera  tousjours  une  collection,  la  matiere  estant  actuellement 

<livis6e  ä  Finfini  en  sorte   que  la   moindre   particelle   enveloppe  un  monde 

^eritablement  infini  de  creatures,  et  peut  estre  d'animaux.     Cette  difficult^ 

<«  forc6  feu  M.  Copdemoy  d'abandonner  Descartes  pour  recourir  aux  Atomes, 

<;royaut  d'y  trouver  une   veritable  unitd.     Mais  outre  que  Fatome  repugne 

^  la    raison   et  ä   Tordre,    il   contient   deja   actuellement  les  parties  dont  il 

^st  compos^,  et  il  ne  sert  de  rien  de  distinguer,  si  elles  sont  separees  ou 

^Kion.    Cependant  puisqu^il  Taut  necessairement  quMl  se  trouve  dans  la  nature 

^3orporelle  des  veritables  unitds,  sans  lesquelles  il  n'y  auroit  point  de  mul- 

^itude  ny  de  collection,  il  faut  que  ce  qui  fait  la  substanee  corporelle,  soit 

cjuelque  chose  qui  reponde  ä  ce  qui  s'appelle   moy,   en  nous,  qui  est  in- 

ciivisible  et  pourtant  agissant,   car  estant  indivisible  et  sans  parties,  ce  ne 

sera  plus  un  estre  par   aggregation,    mais  estant  agissant,  ce  sera  quelque 

ohose  de   substantiel.     II  y  a  Heu   de   croire   qu^une   teile  chose  se  trouve 

dans  les  animaux,    qui   les   rend  capables  de  sentiment  qu^on  appelle  leur 

ame,   que  S.  Thomas  a  jug6  devoir  encor  estre  indivisible.    II  paroist  m^me 

que  dans  toutes  les  especes  organiques,    il  y  doit  avoir  quelque  chose  qui 

reponde  a  Tame,  et  que   les   philosophes   ont  appell6e  forme  substantielle, 

qu'Aristote  appelle  entelechie  premiere,  et  que  j^appelle  peutestre  plus  in- 

telligiblement  la  force  primitive   pour  la   distinguer  de  la  secondaire  qu^on 

appelle  force   mouvante  qui   est   une  limitation  ou  Variation  accidentelle  de 

la  force  primitive.    Mais  quand  nous  ne  voudrions  rien  asseurer  des  bestes^ 

des  plantes  ny  de  quelque  autre  espece  propos^e  en  particulier,  nous  devons 

tousjours  reconnoistre  en  general,    qu'il  faut  que   tout   soit  plein  de  telles 

especes  qui  contiennent  en  elles  un  principe  de  la   veritable   unil^  qui  alt 

de  Tanalogie  avec  Tame  et  qui  soit  Joint  a  une  maniere  de  corps  organis<^«; 

autrement  nous  ne  Irouverions  point  de  substances  dans  la  matiere,  et  les 

Corps  ne  seroient   que   des   phenomenes   et  comme  des  songes  bien  regl6s. 


474  W^o\opW6^t  t(btKtnb(ungeit. 

Aussi  les  anciens,  el  Piaton  sur  tout,  ont  bien  reconnu  que  la  matiere  en 
eile  m^me,  c'est  ä  dire  saos  ce  principe  indivisible  que  nous  vcdods  d'ex- 
pliquer,  ne  seroil  point  quelque  chose  de  real  ny  de  determiD^,  car  il  n^y 
auroit  point  de  substance  corporelle. 

Quant  au  commencement  et  ä  la  (in  de  ces  formes,  ames,  ou  principes 
substantiels;  il  faut  dire  qu^elles  ne  s^auroient  avoir  leur  origine  que  de 
la  creation,  ny  leur  fin  que  d'une  annihiiation  faite  expr^s  par  la  puissance 
supreme  de  Dieu.  Les  philosophes  ont  est^  fort  embarass^s,  car  ils  cher- 
choient  Timpossible  en  cherchant  leur  origine.  II  est  vray  qu^encor  parmy 
les  Scholastiques  Albert  le  Grand,  Jean  Bachon  et  d'autres  paroissent  avoir 
entreveu  une  partie  de  la  verite.  Ainsi  naturellement  ces  formes  ne  coro- 
mencent  et  ne  finissent  point,  et  pourquoy  n*auroient  elles  pas  le  privilege 
des  Atomes,  qui  selon  les  Gassendistes  se  doivent  tousjours  conserver.  Ge 
privilege  se  doit  accorder  ä  tout  ce  qui  est  veritablement  une  substance, 
car  la  veritable  unite  est  absolument  indissoluble.  Cela  estant,  il  faut 
croire  que  ces  substances  ont  este  cre^es  d'abord  avec  le  monde.  Si  ce 
n^est  que  Dieu  en  cree  encor  quelques  unes  par  sa  toute-puissance,  je 
prevoy  que  ceux  qui  se  hastent  de  juger,  me  declareront  d'abord  la  guerre 
\ä  dessus  et  diront  que  j^ntroduis  la  Metempsychose  ou  transroigration  des 
ames,  en  accordant  leur  preexistence.  Je  reponds  que  cette  transmigration 
des  ames  est  une  absurdit^.  Les  principes  substantiels  ne  voltigent  point 
hors  des  substances.  L^ame  ne  se  trouve  jamais  sans  corps  naturellement. 
Ainsi  au  lieu  de  croire  la  transmigration  des  ames,  il  faut  croire  la  trans- 
formation  d'un  m6me  animal.  11  semble  qu'il  n'y  a  ny  generation  ny  mort 
ä  la  rigueur,  mais  seulement  des  developpemens  ou  enveloppemens,  aug- 
mentations  ou  diminutions  des  animaux  döja  formes  et  tousjours  subsistans 
en  vie,  quoyque  avec  differens  degr^s  de  sensibilit^.  Feu  Mons.  Swam- 
merdam  insinuoit  cette  generation  des  animaux,  et  les  observations  de 
M.  Leewenhoek  la  confirment;  il  semble  que  le  R.  P.  Malebranche  et  peut 
estre  m^me  Mons.  Regis  qui  rapporte  de  tels  sentimens,  ne  s'en  eloigneot 
point.  Mais  si  nous  rejettons  la  naissance  premiere  d^un  animal,  il  est 
naturel  de  congedier  encor  Textinction  finale  ou  la  mort  prise  ä  la  rigueui 
de  la  Philosophie.  L^auteur  du  premier  livre  de  Diaeta,  attribu^ 
Hippocrate,  estoit  de  ce  sentimcnt;  il  veut  que  ce  qu'on  appelle  vivre 
mourir  n'est  que  paroistre  ou  disparoistre  plus  ou  moins.  Parmenide  ei 
Melisse  en  disoient  autant   chez  Aristote.     Et  comme  la  subtilit^  des  corps 


^^Uofo^i^ifc^  Kb^nMitngeit.  475 

organiques  peut  aller  ä  Tinfini  (ce  qu'on  peut  juger  m^me  par  les  semenoes 
envelopp^es  les  unes  dans  les  autres  qui  contiennent  une  replicalion  cod- 
tinuelle  des  corps  organisds  et  anim^s),  ii  est  ais6  ä  juger  que  le  feu  mdme 
qui  est  le  plus  subtil  et  le  plus  violent  agent  ne  d^truira  point  ranimal, 
puisqu'il  De  fera  tout  au  plus  que  le  reduire  ä  uue  petitesse,  sur  laquelle 
cet  elemeut  ne  puisse  plus  agir.  Gependant  je  ne  veux  point  qu^on  ap- 
plique  lout  cela  ä  Tarne  raisonnable,  qui  est  d^un  ordre  superieur,  et  ä 
Tegard  de  la  quelle  Dieu  a  des  loix.  particulieres  qui  la  rendent  exemte 
des  revolutions  de  la  matiere.  Dieu  agit  simplement  en  auteur  et  en 
maistre  avee  les  creatures  qui  sont  sans  raison,  niais  il  agit  en  pere  et  en 
chef  av6c  ies  ames  qui  le  peuvent  eonnoistre  et  Taimer.  Le  Monde  in- 
lellectuel  (qui  n'est  autre  chose  que  la  Republique  de  l'univers  ou  la  cit^ 
de  Dieu)  n^est  pas  assujetti  aux  loix  inferieures  de  Fordre  des  corps;  et 
tout  le  Systeme  des  corps  ne  paroist  estre  fait  que  pour  le  Monde  Intel- 
lecluel.  J^adjouteray  qu^il  semble  que  la  sensibilit^  et  la  douleur  des 
bestes  est  tout  d'une  autre  nature  que  la  nostre,  et  ne  s9auroit  les  rendre 
xnalheureuses,  faute  de  reflexion.  C^est  pour  repondre  ä  ceux  qui  s'ima- 
^inent  que  si  elles  avoient  des  ames,  la  justice  de  Dieu  seroit  bless^e  ä 
Jeur  egard. 

Mais  pour  mieux  entendre  la  nature  de  la  substance,    il   faut  s^avoir 
^ue  la  notion  parfaite  de  cbaque  substance,  quoyque  indivisible,  enveloppe 
J'infini   et  exprime   tousjours   tout  son  pass6  et  tout  son  avenir,    en   sorte 
^ue  Dieu  ou  celui  qui  la  connoist  exacteroent,  y  voit  tout  cela  des  ä  pre- 
^ent.     Cependant   les  dispositions  presentes   (quelques  inclinantes  qu'elles 
j>uissent  estre)  ne  sont  jamais  necessitantes  et  n'oslent  point  la  contingence 
^e  Tavenir.     Cela  va  m^me  encor  bien  plus  avant,   car  chaque  substance 
^oute  seule  exprime  en  eile  tout  Tunivers;  c'est  un  parfait  miroir,  suivant 
^on  rapport  ou  point  de  veue,    quoyque   cette   combinaison   d'une   infinite 
de  choses  en   chacune   empeche  qu'il  y  en  ait  une  connoissance   distincte. 
II  en  est  de  Tunivers,   comme  de  nostre  corps,    dont  Hippocrate  dit,    que 
^^ut  y  conspire.     II  arrive  de  cela,  qu'une  substance  cre6e  n'agit  pas  pro- 
prement  sur  Tautre,    a  la  rigueur  metaphysique ,    mais  que  tout  vient  du 
propre  fonds  de  chacune,  puisque  chacune  represente  ä  part  tout  Tunivers 
^  sa  maniere.     II  est  vray  que  ce  n'est   que   par  une  participation ,    bien 
que  limit^e  des  perfections  divines;  car  c'est  Fexpression  de  la  cause  com- 
mune qui  fait  Taccord  des  effects.     Getto  independance  ou  spontaneit^  des 


476  ^^(ofo^^ifd^e  Sb^anblungeit. 

substances  va  plus  loin  qu^on  ne  pense.  Gar  je  tiens  que  in^me  suivant 
les  loix  des  mouvemens,  jamais  un  corps  ne  patit  au  choc  d^un  autre  qu'en 
vertu  de  son  propre  ressort  qui  vient  d'un  mouvement  deja  existanl  en 
luy.  Mais  cela  est  bien  plus  absolument  vray  dans  le  principe  substantiel 
indivisible,  sur  le  quel  aucune  autre  creature  ne  s^auroit  agir  ä  la  rigueur, 
quoyque  nous  attribuions  Taction  ä  celuy  des  corps  dont  la  disposition  est 
plus  propre  k  rendre  raison.  Ainsi  le  Systeme  des  causes  occasionnelles 
qui  fait  que  Dieu  produit  des  changemens  dans  une  substance,  ä  Foccasion 
d'une  autre  substance,  (ä  moins  qu'on  ne  Pexplique  comme  nous]  nVst 
point  necessaire;  il  me  semble  que  Phypothese  de  la  spontaneit^  suffil, 
Sans  qu'il  faille  faire  tousjours  entrevenir  la  puissance  divine,  DEUM  ex 
machina,  par  une  maniere  inexplicable  et  comme  miraculeuse.  II  est 
tres  vray  que  tout  se  produit  continuellement  par  la  vertu  de  Dieu;  mais 
lorsqu^on  vient  ä  expliquer  les  actions  de  creatures,  on  peut  supposer  une 
fois  pour  toutes  que  chaque  substance  a  est6  cre6e  d'abord  en  sorte  que 
tout  luy  arrive  en  suite  en  vertu  de  ses  propres  loix  ou  inclinations  d'une 
maniere  qui  s'accorde  parfaitement  avec  ce  qui  arrive  en  toutes  les  autres, 
tout  comme  si  Pune  transmettoit  quelque  chose  sur  Pajatre  dans  les  ren- 
contres,  de  quoy  il  n'y  a  pourtant  aucun  besoin,  ny  möme  aucun  moyen. 
J^appelle  cela  le  Systeme  de  la  correspondance.  Je  ne  voy  rien  qui  em- 
peche  Dieu  de  creer  d'abord  les  substances  aussi  parfaites,  aussi  indepen- 
dantes  des  autres,  et  neantmoins  aussi  ajust^es  ä  toutes  les  autres  que  je 
viens  de  dire,  sans  que  Tune  fasse  jamais  de  violence  ä  Fautre.  Dieu 
avant  le  decret  de  la  creation  connoissant  parfaitement  les  estres  possibles 
avec  toute  la  suite  de  leur  evenemens  contingens  compris  dans  la  notion 
parfaite  de  chaque  possible,  a  choisi  ceux  dont  il  prevoyoit  que  Texistence 
conviendroit  le  plus  ä  sa  sagesse.  Ainsi  les  biens  sont  de  luy  et  les  roaux 
viennent  de  Timperfection  originelle  des  creatures.  Les  esprits  soni  par- 
faitement libres  et  la  substance  ne  depend  que  de  Dieu  et  d'elle  ra^me. 
C'est  aussi  par  \ä  que  nous  avons  enfin  la  Solution  du  grand  probleme  de 
Tunton  de  Tame  avec  le  corps  ou  avec  la  masse  organis^e.  Le  corps  ne 
transmet  rien  sur  Famo  ny  Fame  sur  le  corps,  et  on  n^a  pas  besoin  de 
dire  non  plus  que  Dieu  le  fasse  pour  eux.  L'ame  a  est6  cre^e  d'abord  en 
Sorte  que  tout  ce  que  le  corps  peut  offrir,  se  presente  en  eile  en  vertu 
de  la  nature  representative  qui  luy  a  est6  donn^e  avec  son  estre,  pour  se 
produire  ä  point  nomm6.     Dans  la  suite  des  temps  par  Fenfilade  des  pen- 


V^Uofop^ifc^e  9b^anblungcn.  477 

s^es  et  pour  ainsi  dire  comme  par  des  songes  (ou  plustosl  phenomeoes 
internes]  reglos  et  tellement  veritables  qu41s  se  prevoyent  avec  succ^s;  le 
tout  independemment  d'un  dehors  qui  les  fasse  naistre  dans  l'ame  et  ne- 
antmoins  conformement  au  reste  de  l'univers,  mais  particulierement  aux 
organes  du  corps  qui  fait  son  point  de  vUe  dans  le  monde,  et  e'est  en 
quoy  consiste  leur  union.  Tout  ce  qu'on  peut  pretendre  au  delä,  n^est 
point  necessa Ire,  et  /ose  adjouter  qu'il  n'est  poiot  possible,  car  je  crois 
que  ce  que  nous  venons  de  dire  icy,  est  quelque  chose  de  plus  qu^une 
Hypothese. 


Systeme  nonyean  de  la  natnre  et  de  la  commnnlcatlon 
des  snbstances,  anssl  Men  qne  de  Fnnion  qn^l  y  a 

entre  Farne  et  le  corpg. 

II  y  a  plusieurs  ann^es   que  j'ay   concü   ce   Systeme,    et  que  j*en    ay 

communique    avec  des    scavans    hommes,    et   sur  tout   avec   un    des   plus 

grands  Theologiens    et  Philosophes   de   nostre    temps,"*")    qui   ayant   appris 

quelques  uns  de  mes  sentimens   par  une   personne   de  la  plus  haute  qua- 

lit6,    les  avoit  trouv6s  fort  paradoxes.     Mais   ayant   receu   raes   eclaircisse- 

mens,    il  se  retracta  de  la  maniere  la  plus  genereuse   et  la  plus  edifiante 

du  monde,  et  ayant  approuv^  une  partie  de  mes  propositions,  il  fit  cesser 

sa  censure  a  Fegard  des  autres   dont   il   ne  demeuroit  pas  encor  d'accord. 

Depuis  ce  temps  lä  j^iy  continu^  mes  meditations  selon  les  occasions,  pour 

ne  donner  au  public  que  des  opinions  bien  examin^es:  et  j'ay  tach^  aussi 

de  satisfaire  aux  objections  faites  contre  mes  essays  de  Dynamique  qui  ont 

<Je  la  liaison  avec  cecy.     Enfin   des   personnes  considerables   ayant  desir6 

<le  voir  mes  sentimens  plus  ^claircis,   j'ay  hazard^  ces  meditations,   quoy- 

<|u*elles   ne   soient  nullement   populaires,    ny  propres   ä  estre  goust^es  de 

€oute   Sorte   d'esprits.     Je  m'y  suis  port6  principalement  pour  profiter  des 

jugemens  de  ceux  qui  sont  6clair6s  en  ces  matieres,    puisqu'il  seroit  trop 

^mbarassant  de  chercher  et   de   sommer  en   particulier  ceux   qui   seroient 

^ispos^s  a  me  donner  des  Instructions,  que  je  seray  tousjours  bien  aise  de 


*)  Mons.  Arnaud.    ^Bcmertung  t}on  Seibni). 


478  SPWo^^Wä^  »B^anMitngen. 

recevoir,  pourveu  que  Tamour  de  la  verit6  y  paroisse  piasiost  qne  la  pas- 
sion  peur  les  opinioo^  ck>iit  on  est  prevenu. 

Quoyque  je  sois  un  de  ceux  qui  ont  fort  travaiH6  sur  les  Matheraa- 
tiques,  je  n'ay  pas  laiss^  de  mediter  sur  la  philosophie  d^s  ma  jeun^sse, 
car  il  me  paroissoii  tousjours  qu'il  y  avoit  moyen  d'y  ^tablir  quelque  chose 
de  solide  f^ar  des  demonstrations  claires.  J'avois  penetr^  bien  avant  dans 
le  pays  des  scholasticfues ,  lorsque  les  Mathematiques  et  les  Auteurs  mo- 
dernes m'en  firent  sortir  encor  bien  jeune.  Leur  belles  manieres  d'ejtpli- 
quer  la  na  Iure  mecaniquement  me  charm^rent,  et  je  m^prisols  avee  raison 
la  methode  de  ceux  qui  n'employent  que  des  fornies  ou  des  facultas  dont 
on  n^apprend  rien.  Mais  depuis,  ayant  taeh^  d^approfondir  les  principes 
m^mes  de  la  Mecanique,  pour  rendre  raison  des  loix  de  la  nature  que 
Texperience  faisoit  connoistre,  je  m'apper9(ls  que  la  seule  consideration 
d'unc  masse  ^tendue  ne  sufßsoit  pas,  et  qu'il  falloit  employer  encor 
la  notion  de  la  force,  qui  est  tres  intelligible,  quoyqu^elle  soit  du  ressort 
de  la  Metaphysique.  '  H  me  paroissoii  aussi,  que  Topinion  de  ceux  qui 
transforment  ou  degradent  les  bestes  en  pures  machines,  quoyqu'elle  semble 
possible,  est  hors  d'apparence,  et  m^me  conlre  Pordre  des  choses. 

Au  commencement ,  lorsque  je  m'estois  affranchi  du  joug  d^Aristote, 
j'avois  donne  dans  le  vuide  et  dans  les  Alomes,  car  c'est  ce  qui  remplit 
le  mieux  Timaginalion.  Mais  en  estant  revenu,  apr^s  bien  des  meditations, 
je  m'apperceus,  qu'il  est  impossible  de  Irouver  les  principes  d'une 
veritable  Unit^  dans  la  matiere  seule  ou  dans  ce  qui  n'est  que  passif, 
puisque  lout  n^y  est  que  collection  ou  anias  de  parties  jusqu^ä  Finfini.  Or 
la  muUitude  ne  pouvant  avoir  sa  realile  que  des  unit^s  veritables 
qui  viennent  d'ailleurs  et  sont  tout  autre  chose  que  les  points  mathema- 
tiques qui  ne  sont  que  des  extremit^s  de  T^tendu  et  des  niodifications  dont 
il  est  constant,  que  le  continuum  ne  s^auroit  estre  compose.  Donc  pour 
trouver  ces  unit^s  reelles,  je  fus  conlraint  de  recourir  c\  un  point 
reel  et  anime  pour  ainsi  dire,  ou  a  un  Atome  de  substance  qui  doit 
envelopper  quelque  chose  de  forme  ou  d'actif,  pour  faire  un  Estre  com- 
plet.*)     II  fallut  donc  rappeller  et   comme   rehabiliter   les   formes   sub- 


*)  60  M  ?eibni}  biefe  Stelle  t^Ster  aBgeSnbert;  fie  lautete  in  bem  <9ebru(!ten  xoit  folgt  : 
Or  la  multitude  ne  pouvant  avoir  sa  realitd  que  des  unitäs  veritables  qui  viennent 
d'ailleurs  et  sont  tout  autre  chose  que  les  points  dont  il  est  constant  que  le  conlinu 
ne  sgauroit  estre  compose;   donc   pour  trouver  ces   unit^s   reelles,   je  fus  conlraint 


stantielles,  si  decri^es  aujourd^huy ,  mats  d'une  maniere  qui  les  ren- 
disi  intelligibles  et  qui  separat  Fusage  quW  en  doit  faire,  de  Tabus  qu^on 
en  a  fait.  Je  trouvay  donc  que  leur  nalure  eonsiste  dans  la  force,  et  que 
de  cela  s^ensuit  quelque  chose  d^analogique  au  sentiment  et  a  Fappetit;  et 
qu'ainsi  il  fallotl  les  concevoir  ä  l'imitation  de  1a  notion  que  nous  avons 
des  am  es.  Mais  coniine  Farne  ne  doit  pas  estre  empioyöe  pour  rendre 
raison  du  detail  de  roeconomie  du  corps  de  Fanimal ,  je  jugeay  de  m^me 
qu'il  ne  falloit  pas  employer  ces  formes  pour  expliquer  les  problemes  par- 
tieuliers  de  la  nature,  quoyqu'elles  soyent  necessaires  pour  ^tablir  des 
vrays  principes  generaux.  Aristote  les  appelle  entelechies  premieres, 
je  les  appelle  peutestre  plus  inlelligiblenienl  forces  primitives,  qui 
ne  contiennenl  pas  seulement  Tacte  ou  le  complement  de  la  possibilit^, 
mais  encor  une  activit^  originale. 

Je  voyois  que  ces  formes  est  ces  ames  devoient  estre  indivisibles, 
nussi  bieu  que  nostre  Espril,  comme  en  effect  je  roe  souvenois  que  c'estoit 
le  sentiment  de  S.  Thomas  a  Tegard  des  ames  des  bestes.  Mais  cette 
verit^  renouyelloit  les  grandes  difficult^s  de  l'origine  et  de  la  dur^e  des 
ames  et  des  formes.  Gar  toute  substance  simple  qui  a  une  veritable 
unit^,  ne  pouvant  avoir  son  commencement  ny  sa  fin  que  par  miracle,  il 
s'ensuit  qu^elles  ne  s^auroient  commencer  que  par  creation  ny  ßnir  que 
par  annihilation.  Ainsi  (excepte  les  Ames  que  Dieu  veut  encor  cr6er  ex- 
pr^s)  j^etois  oblig^  de  reconnoistre  quMl  faut  que  les  formes  constitutives 
des  substances  ayent  esi^  cr^ees  avec  le  monde,  et  qu'elles  subsistent 
tousjours.  Aussi  quelques  Scholastiques,  comme  Albert  le  Grand  et  Jean 
Bachon ,  avoient  entrevü  une  partie  de  la  verit^  sur  leur  origine.  Et  la 
chose  ne  doit  point  paroislre  extraordinaire,  puisqu'on  ne  donne  aux  formes 
que  la  duröe,  que  les  Gassendistes  accordent  ä  leurs  Atomes. 

Je  jugeois  pourfant  qu'il  n'y  falloit  point  m^ler  indifferemment  ou  con- 
fondre  avec  les  autres  formes  ou  ames  les  Esprits  ny  Famo  raisonnable, 
qui  sont  d^un  ordre  superieur,  et  ont  incomparablement  plus  de  perfection 
que  ces  formes  enfonc^es  dans  la  maliere  qui  se  trouvent  partout  ä  mon 
avis,  estant  comme  des  pelits  Dieux  au  prix  d'elles,  faits  a  Fimage  de 
Dieu,  et  ayanl  en  eux  quelque  rayon  des  lumi^res  de  la  Divinit^.  C^est 
pourquoy  Dieu  gouverne  les  Esprits,  comme  un  Prince  gouverne  ses  sujets, 

de   recourir  ä  un   »iome  formel ,   puisqu'un   estre   inateriel   ne   SQauroit  estre  en  möme 
tomps  materiel  et  parfaitemeni  indivisible,  ou  dou6  d'une  veritable  unit6. 


480  W^o\o)ßWäft  ^b^anMungen. 

et  m^rae  comme  un  pere  a  soin  de  ses  enfans;  au  Heu  qu^il  dispose  des 
autres  substances,  comme  un  lugenieur  manie  ses  machines.  Ainsi  les 
esprils  onl  des  loix  parliculiereS;  qui  les  mettent  au  dessus  des  revolulions 
de  la  maliere  par  Tordre  m^me  que  Dieu  y  a  mis,  et  on  peut  dire  que 
tout  le  resle  n'esl  fait  que  pour  eux,  ces  revolutions  m^mes  estant  accom- 
modees  ä  la  felieit6  des  bons,  et  au  chastimenl  des  mechans. 

Gependant,  pour  revenir  aux  formes  ordinaires,  ou  aux  Am  es  brutes, 
Celle  dur^e  qu'il  leur  faut  allribuer,  ä  la  place  de  ceile  qu^on  avoit  attri- 
buee  aux  atomes,  pourroit  faire  douter  sL  elies  ne  vont  pas  de  corps  en 
Corps,  ce  qui  seroit  la  Metempsychose,  ä  peu  pr^s  comme  quelques 
Philosophes  ont  crü  la  transmission  du  mouvement  et  celle  des  especes. 
Mais  cette  imagination  est  bien  eloign^e  de  la  nature  des  choses.  II  n^y 
a  point  de  tel  passage ,  et  c'esl  icy  oü  les  transformations  de  Mes- 
sieurs Swammerdam,  Malpighi  et  Leewenlioeck,  qui  sont  des  plus  exceüens 
observateurs  de  nostre  temps,  sont  venues  a  mon  secours,  et  m^ont  fait 
admettre  plus  aisement,  que  Tanimal  et  toute  autre  substance  organisee 
ne  commence  point,  lorsque  nous  le  croyons,  et  que  sa  gcneration  appa- 
rente  n'est  qu'un  developpement,  et  une  espece  d'augmentation.  Aussi  ay 
je  remarqu6  que  TAuteur  de  la  Recherche  de  la  Verile,  Mr.  Regis,  Mr. 
Hartsoeker  et  d^autres  habiles  hommes  n'ont  pas  este  fort  eloign^s  de  ce 
sentiment. 

Mais  il  restoit  encor  la  plus  grande  question  de  ce  que ,  ces  araes  ou 
ces  formes  deviennent  par  la  mort  de  ranimal,.ou  par  la  destruetion  de 
rindividu  de  la  substance  organisee.  Et  c'est  ce  qui  embarrasse  le  plus, 
d^autant  qu'il  paroist  peu  raisonnable  que  les  ames  restent  inutilement 
dans  un  chaos  de  matiere  confuse.  Cela  m'a  fait  juger  enfin  qu'il  n'y 
avoit  qu'un  seul  parti  raisonnable  a  prendre;  et  c'est  celuy  de  la  conser- 
vation  non  seulement  de  Tame,  mais  encor  de  Panimal  m^me  et  de  sa 
machine  orgahique ;  quoyque  la  destruetion  des  parties  grossieres  Fait  reduit 
ä  une  petitesse  qui  n'echappe  pas  ropins  a  nos  sens  que  celle  oü  il  estoit 
avant  que  de  naistre.  Aussi  n'y  al-il  personne  qui  puisse  bien  marquer 
le  veritable  temps  de  la  mort,  laquelle  peut  passer  long  temps  pour  une 
simple  Suspension  des  actions  notables,  et  dans  le  fonds  n'est  jamais  autre 
chose  dans  les  simples  animaux:  temoin  les  ressusci  tations  des  mouches 
noyees  et  puis  ensevelies  sous  de  la  craye  pulverisee,  et  plusieurs  exeni- 
ples    semblables    qui    fönt    assez    connoislre    qu'il    y    auroit    bien    d'aulrfs 


V^llofo^^ifd^e  tl6^anb(ungen.  481 

ressuscitations,    et  de  bien  plus   loin,   si   les  hommes  estoient   en  estat  de 

remettre  la  machine.     Et  il  y  a  de  Fapparence  que  c'est  de  quelque  chose 

d'approchant  que   le   grand  Democrite  a  parl^,    tout  Atomiste  quil  estoit, 

quoyque  Pline  s'en  moque.     II  est  donc   naturel   que    l'animal  ayant  tous- 

jours  est^  vivant  et  organis^   (comme  des  personnes  de  grande  penetration 

commencent  a    le  reconnoistre)    il   le  demeure   aussi   tousjours.      Et  puis- 

qu'ainsi  il  n^y  a  point  de  preroiere  naissance  ny  de  generatlon  entierement 

nouvelle  de  ranimal,   il  s'ensuit  quMl  n'y  en  aura  point  d'extinction  finale, 

ny   de   mort   entiere  prise  ä  la   rigueur   metaphysique ;    et  que  par  conse- 

quent  au  lieu  de  la  transmigration  des  aroes,  il  n'y  a  qu^une  trans- 

formation  d^un  m^me  animal,  selon  que  les  organes  sont  pli6s  differem- 

ment,  et  plus  ou  moins  developp^s. 

Cependant  les  Arnes  raisonnables  suivent  des  loix  bien  plus  relev^es, 

et  sont   exemtes  de   tout  ce   qui    leur   pourroit   faire  perdre  la  qua1it6  de 

citoyens  de  la  societ^  des  esprits,  Dieu  y  ayant  si  bien  pourveu,  que  tous 

les  changemens  de  la  matiere  ne  leur  scauroient   faire   perdre    les  qualit^s 

inorales  de  leur   personalil^.     Et   on   peut  dire   que   tout   tend   ä    la   per- 

fection  non  seulemeut  de  TUnivers  en  general,  mais  eneor  de  ces  creatures 

en  parlieulier,  qui  sont  destin^es  ä  un  tel  degr^  de  bonheur,  que  Tünivers 

s'y  trouve  interess^  en  vertu  de  la  bout^  divine  qui  se  coinmunique  ä  un 

chaeun  autant  que  la  soiiveraine  Sagesse  le  peut  permettre. 

Pour  ce    qui    est    du  corps   ordinaire   des   animaux  et  d'autres   sub- 

stances  corporelles,  dont  on  a  erü  jusquMcy  Textinetion  entiere  et  dont  les 

"changemens  dependent  plustost  des   regles  mecaniques  que  des  loix  mora- 

les,    je    remarquay   avec    plaisir  que  Tancien  auteur  du  livre  de  la  Diete 

<|u'on  attribue  ä  Hippocrate,    avoit  entreveu   quelque   chose   de   la    verit6, 

lorsqu^il    a    dit    en    termes    expres,    que   les   animaux   ue   naissent   et    ne 

^neurent  point,    et  que  les  choses  qu^on  croit  commencer  et  perir,  ne  fönt 

^ue  paroistre  et  disparoistre.     G'estoit  aussi  le  sentiment  de  Parmenide  et 

^e  Melisse  chez  Aristote.     Gar  ces  anciens  estoient   plus  solides   qu'on  ne 

^^roit. 

Je  suis  le  mieux  dispos6   du  monde,    ä  reudre  justice  aux  modernes; 

-^^ependant  je  trouve  qu'ils  ont  porl6  la  reforme  Irop  loin,    entre  autres  en 

c^onfondant  les  choses  naturelles  avec  les  artificielles,    pour   n'avoir   pas  eu 

^ssez  grandes  Id^es  de    la   majest^   de   la   nature.     Ils  concoivent   que   la 

^ifference  quMI  y  a  entre  ses  machines  et  les  nostres,   n'est  que  du  grand 
iv.  31 


482 


^^Uofc^^ifd^c  9b^nb(ungen. 


au  potit.  Ce  qut  a  fait  dire  depuis  peu  ä  un  tres  habile  homroe,  *]  qu'en 
regardant  la  nnture  de  pr^s,  on  1a  irouve  moins  admirable  qu'on  n'avoit 
crü,  n^estant  que  comme  la  boutique  d^un  ouvrier.  Je  crois  qne  ce  n'esl 
pas  en  donner  une  id^e  assez  jusle  ny  assez  digne  d^elle,  et  il  n^y  a  que 
nosire  Systeme  qui  fasse  connoistre  enfin  la  veritable  et  immense  distance 
qu'il  y  a  entre  Ips  moindres  productions  et  meehanismes  de  la  sagesse 
divine,  et  entre  les  plus  grands  chefs  d'oeuvre  de  Tart  d*un  esprit  bome; 
cette  difference  ne  consisLant  pas  seuleraent  dans  1e  degr^,  mais  d^ns  le 
genre  m^me.  II  faut  donc  s^avoir  que  les  Machines  de  la  nature  ont  un 
nombre  d'organes  veritablemenl  infini,  et  sont  si  bien  munies  et  a  l'^preuve 
de  tous  les  accidens,  qu^il  n'est  pas  possible  de  les  detruire.  Une  machine 
naturelle  demeure  encor  machine  dans  ses  moindres  parties^  et  qui  plus 
est,  eile  demeure  tousjours  cetle  m^me  machinc  qu'elle  a  est6,  n'estant 
que  transform^e  par  des  difTerens  plis  qu'elle  recoit,  et  tantost  etendue, 
tantost  resserr^e  et  comme  concentr^e  lorsqu'on  croit  qu'elle  est  perdue. 

De  plus,  par  le  moyen  de  Tarne  ou  forme,  il  y  a  une  veritable  unil^ 
qui  repond  A  ce  qu'on  appelle  moy  en  nous;  ce  qui  ne  scauroii  avoir 
Heu  ny  dans  les  machincs  de  Part,  ny  dans  la  simple  masse  de  la  matiere, 
quelque  organis6e  qu*elle  puisse  estre;  qu'on  ne  peut  considerer  que 
comme  une  arm^e  ou  un  Iroupeau,  ou  comme  un  estang  plein  de  poissons, 
ou  comme  une  monlre  composee  de  ressorls  et  de  roues.  Cependant  s'il 
n'y  avoit  point  de  veritables  unites  substantielles,  il  n'y  auroit  rien 
de  substantiel  .ny  de  reel  dans  la  collection.  CVstoit  ce  qui  avoit  forc^ 
Mr.  Cordemoy  a  abandonner  des  Cartes,  en  embrassant  la  doctrine  des 
Alomes  de  Democrile,  pour  trouver  une  veritable  unit^\  Mais  les  Atomes 
de   matiere   sont  contraires   h   la   raison:    outre   qu'ils  ßont   encor   com- 

"V. 

poses  de  parties,  puisque  Tattachement  invincible  d'une  partie  ä  Tautre 
(quand  on  le  pourroit  concevoir  ou  supposer  avec  raison)  ne  delruiroit 
point  leur  diversite.  11  n'y  a  que  les  Atomes  de  substance,  c'esl  ^ 
dire,  les  unites  reelles  et  absolument  destitu^es  de  parties,  qui  soyenl  les 
sources  des  actions,  et  les  premiers  principes  absolus  de  la  composition 
des  choses,  et  comme  les  derniers  elemens  de  Tanalyse  des  choses  sub- 
stantielles.    On  les  pourroit  appeller   points   m  etaphysiques:    ils  ont 


♦)  2)lc  folgcnbcn   SÖortc  be«  Original«:    auteur  des   Eiitretiens   sur  la   pluralil^  de; 
Mondes,  f^ai  ^t\hn\\  f^Ster  bnr^ftrid^cu. 


W^o\t>pW<Sft  ^b^anMungen.  483 

quelque  chose  de  vital  et  une  espece  de  perception.  et  les  points 
mathematiqucs  sont  leur  points  de  veue,  pour  exprimer  Funivers. 
Mais  quand  les  substances  corporelies  sont  resserr^es,  tous  leur  organes 
ensemhle  ne  fönt  qu'un  point  physique  ä  nostre  ^gard.  Ainsi  les 
points  physiques  ne  sont  indivisibles  qu^en  apparence :  les  points  mathe- 
matiques  sont  exaets,  mais  ce  ne  sont  que  des  roodalit^s:  il  n^y  a  que  les 
points  melaphysiques  ou  de  substance  (constilu^s  par  les  formes  ou  ames) 
qui  soyent  exacts  et  reels,  et  sans  eux  il  n'y  auroit  rien  de  reel,  puisque 
Sans  les  veritables  unit^s  il  n^y  auroit  point  de  multitude. 

Apres  avoir  <^tabli  ces  choses,  je  croyois  entrer  dans  le  port;  mais 
lorsque  je  me  mis  h  mediter  sur  Tunion  de  Tarne  avec  le  corps,  je  fus 
comme  rejelt^  en  pleine  mer.  Car  je  ne  trouvois  aucun  moyen  d'expliquer 
comment  le  corps  fait  passer  quelque  chose  dans  Tarne,  ou  vice  versa, 
ny  comment  une  substance  peut  communiquer  avec  une  autre  substance 
creee.  Mr.  des  Gartes  avoit  quitte  1a  partie  \ä  dessus,  autant  qu^on  le 
peut  connoistre  par  ses  ecrits:  mais  ses  disciples  voyanl  que  Topinion 
commune  est  inconcevable ,  jug^rent  que  nous  sentons  les  qualit^s  des 
corps,  parceque  Dieu  fait  naistre  des  pens^es  dans  Tame  a  Toccasion  des 
mouvemcns  de  la  matiere;  et  lorsque  nostre  ame  veut  remuer  le  corps  ä 
son  tour,  ils  jug^rent  que  c'est  Dieu  qui  le  remue  pour  eile.  Et  comme  la 
communication  des  mouvemens  leur  paroissoit  encor  inconcevable,  ils  ont 
crü  que  Dieu  donne  du  mouvement  ä  un  corps  a  Toccasion  du  mouvement 
«Tun  autre  corps.  C'est  ce  qu'ils  appellent  le  Systeme  des  Causes 
occasionnel  les,  qui  a  este  fort  mis  en  vogue  par  les  belles  reflexions 
de  TAuteur  de  la  Recherche  de  la  Verit6. 

II  faut  avouer  qu^on  a  bien  penetr^  dans  la  difßcult^,  en  disant  ce 
qui  ne  se  peut  point;  mais  il  ne  paroist  pas  qu'on  Tait  levee  en  expli- 
quant  ce  qui  se  fait  efTectivement.  II  est  bien  vray  qu^il  n'y  a  point 
d'influence  reelle  d'une  substance  creee  sur  Tautre,  en  parlant  selon  la 
rigueur  metaphysique,  et  que  toutes  les  choses,  avec  toutes  leur  realit^s, 
sont  continuellement  produites  par  la  vertu  de  Dieu:  mais  pour  resoudre 
des  problemes,  il  n'est  pas  assez  d^employer  la  cause  generale,  et  de  faire 
venir  ce  qu'on  appelle  Deum  ex  machina.  Car  lorsque  cela  se  fait 
Sans  qu'il  y  ait  autre  explication  qui  se  puisse  tirer  de  Tordre  des  causes 
secondes,  c'est  proprement  recourir  au  miracle.  En  Philosophie  il  faut 
iacher  de  rendre  raison,    en  faisant   connoistre  de   quelle    fa9on  les  choses 

31* 


484 


^^ilofo^f^lfd^e  Sb^nblungen. 


s'executent  par  la  sagesse  divine.    conformement  ä  la  notion  du  sojet  dont 
il  s'agit. 

Estant  donc  oblig^  d'accorder  qu^il  n^est  pas  possible  que  Tarne  oa 
quelque  autre  veritable  substance  puisse  recevoir  quelque  chose  par  dehors, 
si  ce  n^est  par  la  toutepuissance  divine,  je  fus  conduit  insensibleinenl  ä 
un  sentiinent  qui  me  surprit^  mais  qui  paroist  inevitable,  et  qoi  en  effect 
a  des  avantages  tres  grands  et  des  beaut^s  bien  considerables.  Cest  qu^il 
faul  donc  dire  que  Dieu  a  ere^  d'abord  Tarne,  ou  toute  autre  unil6  reelle 
de  teile  sorle,  que  tout  luy  doit  naistre  de  son  propre  fonds,  par  une 
parfaite  spontaneit^  a  T^gard  d'elle-m^me ,  et  pourtant  avec  une  par- 
faite  confortnit^  aux  choses  de  dehors.  Et  qu^iinsi  nos  sentimens  In- 
terieurs (c.^esl  ä  dire,  qui  sont  dans  Tarne  möme,  et  non  par  dans  le 
cerveau,  ny  dans  les  parties  subtiles  du  corps)  n^estant  que  des  pheno- 
menes  suivis  sur  les  estres  externes,  ou  bien  des  apparences  verilables, 
et  comme  des  songes  bien  reglos,  il  faut  que  ces  perceptions  internes  dans 
Tarne  m^me  luy  arrivent  par  sa  propre  Constitution  originale,  c'est  a  dire 
par  la  nature  representative  (capable  d'exprimer  les  eslres  hors  d'elle  par 
rapport  ä  ses  organes]  qui  luy  a  este  donn^e  des  sa  cr^ation,  et  qui  fait 
son  caractere  individuel.  Et  c^est  ce  qui  fait  que  chacune  de  ces  sub- 
stances,  representant  exaclement  tout  Tunivers  a  sa  maniere  et  suivant 
un  certain  point  de  veue,  et  les  perceptions  ou  expressions  des  choses 
externes  arrivant  ä  Tarne  ä  point  nomm^,  en  vertu  de  ses  propres  loix, 
comme  dans  un  monde  ä  part,  et  comme  s^il  n'existoit  rien  que  Dieu  et 
eile  (pour  me  servir  de  la  maniere  de  parier  d'une  certaine  personne  d^une 
grande  elevation  d'esprit,  dont  la  saintet6  est  celebr6e),  il  y  aura  un  par- 
fait  accord  entre  toutes  ces  subslances,  qui  fait  le  meme  effect  qu'on  re- 
marqueroit  si  elles  communiquoient  ensemble  par  une  (ransmission  des 
especes,  ou  des  qualit^s  que  le  vulgaire  des  Philosophes  s^imagine.  De 
plus,  la  masse  organisee,  dans  laquelle  est  le  point  de  veue  de  Tarne, 
eslant  exprim^e  plus  prochainement  par  eile,  et  se  trouvant  reciproquement 
preste  ä  agir  d^elle-m^me,  suivant  les  loix  de  la  machine  corporelle,  dans 
le  moment  que  Tame  le  veut,  sans  que  Tun  trouble  les  loix  de  Tautre. 
les  esprits  et  le  sang  ayant  justcment  alors  les  mouvemens  qu'il  leur  faut 
pour  repondre  aux  passions  et  aux  perceptions  de  Tame,  c^est  ce  rapport 
muluel  regle  par  avanco  dans  chaque  substance  de  Tunivers,  qui  produit 
ce   que    nous   appellons    leur   comm  unication,    et   qui    fait  uniquemeat 


^»  e 

—  j- 
^  ie 


is 
5t 


^f^llofop^ijcbc  ^b^nblungcn.  485 

l'union  de  Taine  et  du  corps.  Et  Ton  peul  entendre  par  lä  comment 
Tarne  a  son  siege  dans  le  corps  par  une^  presence  immediate,  qui  ne 
scauroit  estre  plus  grande,  puisqu'elle  y  est  comme  runite  est  dans  le 
resuUat  des  unit^s  qui  est  la  multitude. 

Gelte  hypothese  est  Ires  possible.  Gar  pourquoy  Dieu  ne  pourroit  ii 
pas  donner  d'abord  ä  la  substance  une  nature  ou  force  interne  qui  luy 
puisse  produire  par  ordre  (comme  dans  un  Automate  spirituel  ou 
formet,  mais  libre  en  celle  qui  a  la  raison  en  partage]  tout  ce  qui 
luy  arrivera ,  c'est  ä  dire ,  toutes  les  apparences  ou  expressions  qu^elie 
aura ,  et  cela  sans  le  secours  d'aucune  creature  ?  D^autant  plus  que  la 
nature  de  la  substance  demande  necessairement  et  enveloppe  essentielle- 
ment  un  progräs  ou  un  changement,  sans  lequel  eile  n^auroit  point  de 
force  d^agir.  Et  cette  nature  de  Tame  estant  representative  de  Tunivers 
d^une  maniere  tres  exacte  (quoyque  plus  ou  moins  distincte),  la  suite  des 
representations  que  Tarne  se  produit,  r^pondra  naturell6ment  ä  la  suite 
des  changemens  de  Tunivers  m6me:  comme  en  6change  le  corps  a  aussi 
est^  accommodö  ä  Tame,  pour  les  rencontres  oü  eile  est  con^ue  comme 
agissanle  au  dehors:  ce  qui  est  d'autant  plus  raisonnable,  que  les  corps 
ne  sont  faits  que  pour  les  esprits  seuls  capables  d'entrer  en  societ^  avec 
Dieu,  et  de  celebrer  sa  gloire.  Ainsi  dbs  qu'on  voit  la  possibilit^  de  celte 
Hypothese  des  accords,  on  voit  aussi  qu'elle  est  la  plus  raisonnable, 
et  qu'elle  donne  une  merveilleuse  id^e  de  Tharmonie  de  Tunivers  et  de 
la  perfection  des  ouvrages  de  Dieu. 

II  s^y  trouve  aussi  ce  grand  avantage,   qu^au   Heu   de  dire,    que  nous 

ne  sommes  libres  qu^en  apparence  et  d^une  maniere  süffisante  ä  la  practi- 

que,  comme  j)lusieurs  personnes  d'esprit  ont  crü,   il  faut  dire  plustost  que 

nous  ne  sommes  entrain^s  qu^en   apparence,   et  que   dans   la  rigueur  des 

expressions  metaphysiques,    nous  sommes  dans   une  parfaite   independance 

ä  T^gard  de  Tinfluence  de  toutes   les   autres  creatures.     Ge  qui  met  encor 

dans  un  jour  merveilleux  Timmortalit^  de   nostre  ame,    et  la  conservation 

tousjours  uniforme   de    nostre    individu,    parfaitement  bien    regime   par  sa 

propre  nature,  ä  Tabri  de  (ous  les  accidens  de  dehors,  quelquo  apparence 

quMl  y   ait   du   contraire.     Jamais  Systeme   n^a  mis  nostre   elevation   dans 

une  plus  grande  evidence.     Tout  Esprit  estant  comine   un  Monde  ä  part, 

süffisant  ä  luy  m^mo,    independant   de   loule   autre  creature,    enveloppant 

l'infini,  exprimant  Tunivers,  il  est  aussi  durable,  aussi  subsistant,  et  aussi 


486  W\o\c\>WtSft  ^bl^nblungm. 

absolu  que  Tunivcrs  luy  m^ino  des  crealures.  Ainsi  on  doit  juger  qu'il  y 
doit  tousjours  faire  figure  de  la  maniere  la  plus  propre  ä  contribuer  ä  la 
perfeclion  de  la  societ6  de  tous  les  esprils,  qui  fait  leur  union  morale 
dans  la  Cile  de  Dieu.  On  y  trouve  aussi  une  nouvelle  preuve  de  l'exi- 
stence  de  Dieu,  qui  est  d^une  clart^  surprenante.  Gar  ce  parfail  accord 
de  tant  de  substances  qui  n'ont  point  de  communication  ensembie,  ne 
s^auroit  venir  que  de  la  cause  commune. 

Outre  tous  ces  avantages  qui  rendent  cette  Hypothese  recommandable, 
on  peut  dire  que  c'est  quelque  chose  de  plus  qu^une  Hypothese,  puisqu'il 
ne  paroist  gueres  possible  d^expliquer  les  choses  d'une  autre  maniere  intelli- 
gible,  et  que  plusieurs  grandes  difficultds  qui  ont  jusqu'icy  eieret  les 
esprits,  semblent  disparoistre  d^elles  m^mes  quand  on  Ta  bien  comprise. 
Les  manieres  de  parier  ordinaires  se  sauvent  encor  tres  bien.  Gar  on 
peut  dire  que  la  substance  dont  la  disposilion  rend  raison  du  changement, 
d'une  maniere  inielligible,  en  sorte  qu^on  peut  juger  que  c'est  ä  eile  que 
les  autres  ont  est6  accommod^es  en  ce  point  d^s  le  commencemenl,  selon 
Fordre  des  decrets  de  Dieu,  est  celle  qu'on  doit  concevoir  en  cela,  comme 
agissante  ensuite  sur  les  autres.  Aussi  l'action  d'une  substance  sur 
Fautre  n'est  pas  une  Omission  ny  une  transplantation  d^une  entit^,  comme 
le  vulgaire  le  con9oit,  et  ne  scauroit  estre  prise  raisonnablement  que  de 
la  maniere  que  je  viens  de  dire.  II  est  vray  qu'on  concoit  fort  bien 
dans  la  matiere  et  des  emissions  et  des  receptions  des  parties,  par  les- 
quelles  on  a  raison  d'exliquer  mecaniquement  tous  les  phenomenes  de 
Physique;  mais  comme  la  masse  malerielle  n'est  pas  une  substance,  il  est 
visible  que  Taction  ä  T^gard  de  la  substance  m^me  ne  scauroit  estre  que 
ce  que  je  viens  de  dire. 

Ces  considerations,  quelque  metaphysiques  qu'elles  paroissent,  ont 
encor  un  merveilleux  usage  dans  la  Physique  pour  ^tablir  les  loix  du 
mouvement,  comme  nos  Dynamiques  le  pourront  faire  connoistre.  Gar 
on  peut  dire  que  dans  le  choc  des  corps  chacun  ne  souffre  que  par  son 
propre  ressort,  cause  du  mouvement  qui  est  d^ja  en  luy.  Et  quant  au 
mouvement  absolu,  rien  ne  peut  le  determiner  mathematiquement,  puisque 
tout  se  termine  en  rapports:  ce  qui  fait  quMl  y  a  tousjours  une  parfaite 
equivalence  des  Hypotheses,  comme  dans  TAslronomie,  en  sorte  que  quel- 
que nambre  de  corps  qu'on  prenne,  il  est  arbitraire  d^assigner  le  repos 
ou  bien  un  tel  degr^  de  vistesse   ä   celuy   qu'ou   en   voudra   choisir,   sans 


W^^\opW^^  ^bt^anblun^en.  487 

que  les  phenomeoes  du  roouvement  droit,  circulairc,  ou  composö,  le 
puissent  refuter.  Gependant  il  est  raisonnable  d^attribuer  aux  corps  des 
veritables  mouvemeos,  suivant  la  supposition  qui  rend  raison  des  pheno- 
menes,  de  la  maniere  la  plus  Intelligible,  cette  deuominatlon  estant  coo- 
forme  ä  la  nolioo  de  l^Aclion,  que  oous  venons  d'etablir. 


Objectlons  de  9L  Foncher,  Chanolne  de  Dijon,  contre  le 
nonyean  Systeme  de  la  commnnication  des  snbstances, 
dans  nne  lettre  h  Fantenr  de  ce  Systeme  12  Septemb. 

1695. 

Quoique  votre  Systeme,  Monsieur,  ne  seit  pas  nouveau  pour  moi,  et 
que  je  vous  aye  declarö  en  partie  mon  sentiment  sur  ce  sujet  il  y  a  plus 
de  dix  ans  (a],  je  ne  laisserai  pßs  de  vous  dire  encore  ici  ce  que  j'en 
pense. 

La  premiere  partie  ne  tend  qvCä  faire  reconnoistre  dans  toutes  les  sub- 
stances  des  uniles  qui  constituent  leurs  realit^s,  et  les  distinguant  des 
autres,  forment,  pour  parier  ä  la  maniere  de  P^cole,  leur  individua- 
tion;  et  c^est  ce  que  vous  remarquez  premiörement  au  sujet  de  la 
mati^re  ou  de  P^tenduä.  Je  demeure  d'accord  avec  vous,  qu^on  a  raison 
de  deroander  d e s  unit^s  qui  fassent  la  composition  et  la  r6alit6 
de  r^tendu6.  Gar  sans  cela,  comme  vous  remarquez  fort  bien,  une 
^tenduä  toujours  divisible  n^est  qu'un  compos6  chim^ri- 
que,  dont  les  principes  n'existent  point,  puisque  sans  unit^s  il 
n*y  a  point 'de  multitude  v^ritablement.  Gependant  je  m^etonne  que  Ton 
s'endorme  sur  cette  question;  car  les  principes  essentiels  de 
r^tendu^^  ne  s^auroient  exister  r^ellement  (bj.  En  effet,  des 
point  sans  parties  ne  peuvent  ^tre  dans  TUnivers,  et  deux  points  joints 
ensemble  ne  forment  aucune  extension.  II  est  impossible  qu^aucune  Ion- 
gueur  subsi^le  sans  largeur,  ni  aucune  superficie  sans  profondeur.  Et  il 
ne  sert  de  rien  d^aporter  des  points  physiques,  puisque  ces  points  sont 
^tendus  et  renferment  toutes  les  difficult^s  que  Ton  voudroit  öviter.  Mais 
je  ne  m'arr^terai   pas  davantage  sur  ce   sujet,  sur  lequel  nous  avons  d6ja 


488  $^i(oto|>^if(l^e  Sb^nMungen. 

dispute,    vous   et  moi,    dans   les  journaux   du   seizi^me   mars  1693   et   du 
troisi^me  aoüt  de  la  m^me  ann^e. 

Vous  aportez  d'autre  pari  une  autre  sorte  d^unit^s  qui  sont,  ä  pro- 
prement  parier,  des  unit^s  de  composition  ou  de  relation,  et  qui  regardent 
la  perfection  ou  rach^vement  d^un  tout,  lequel  est  destin^  ä  quelques 
fonetions,  ^tant  organique.  Par  exemple,  un  horloge  est  un,  un  animal 
est  un;  et  vous  croyez  donner  le  nom  de  formes  substautielles  aux 
unit^s  naturelles  des  animaux  et  des  plantes,  en  sorte  que  ces  unit6s 
fassent  leur  individuation,  en  les  distinguant  de  tout  autre  compos^.  II 
me  semble  que  vous  avez  raison  de  donner  aux  animaux  un  principe 
d^ individuation,  autre  que  celui  qu^on  a  coutume  de  leur  donner,  qui  n'est 
que  par  raport  ä  des  accidens  ext^rieurs.  EQectivement  il  faut  que  ce 
principe  seit  interne,  tant  de  la  part  de  leur  ame  que  de  leur  corps,  mais 
quelque  disposition  qu'il  puisse  y  avoir  dans  les  organes  de  Tanimal,  cela 
ne  suffit  pas  pour  le  rendre  sensible;  car  enfin  tout  cela  ne  regarde  que 
la  composition  organique  et  roachinale,  et  je  ne  vois  pas  que  vous  ayez 
raison  par  lä  de  constituer  un  principe  sensitif  dans  les  bötes, 
difförent  substantiellement  de  celui  des  hororoes  (c);  et  apr^ 
tout,  ce  n'est  pas  sans  sujet  que  les  Cartösiens  reconnoissent  que  si  on 
adroet  un  principe  sensitif,  capable  de  distinguer  le  bien  du  mal  dans  les 
animaux,  il  est  n6cessaire  aussi  par  cons^quent  d'y  admettre  de  la  raison, 
du  discemement  et  du  jugement.  Ainsi,  permettez-moi  de  vous  dire, 
Monsieur,  que  cela  ne  r^sout  point  non  plus  la  difficult^. 

Yenons  ä  vostre  Goncomitance,  qui  fait  la  principale  et  la  seconde 
partie  de  vostre  Systeme.  On  vous  accordera  que  Dieu,  ce  grand  Artisan 
de  rUnivers,  peut  si  bien  ajuster  toutes  les  parties  organiques  du  corps 
d'un  homme,  qu^elles  soient  capables  de  produire  tous  les  mouvemens  que 
Farne  jointe  ä  ce  corps  voitdra  produire  dans  le  cours  de  sa  vie,  sans 
qu'elle  ait  le  pouvoir  de  changer  ces  mouvemens,  ni  de  les  modifier  en 
aucune  mani^re,  et  que  röciproquement  Dieu  peut  faire  une  construction 
dans  Tame  (seit  que  ce  seit  une  machine  d'une  nouvelle  exp^cc  ou  non), 
par  le  moyen  de  laquelle  toutes  les  pensöes  et  modifications ,  qui  cor- 
respondent  ä  ces  mouvemens,  puissent  nattre  successivement  dans  le 
m^me  moment  que  le  corps  fera  ses  fonetions,  et  que  cela  n'est  pas  plus 
impossible  que  de  faire  que  deux  horloges  s'accordent  si  bien  et  agissent 
si  uniform^ment,  que  dans  le  moment  que  Thorloge  A  sonnera  midi,  Thor-- 


Vf^iIofo)>(if(^c  «IbfKknblungen.  489 

löge  B  le  sonne  aussi,  en  sorte  que  Ton  s^imagine  que  les  deux  borloges 
ne  soient  conduits  que  per  un  m^me  poids  ou  un  m^me  ressort.  Mais 
apr^s  tout,  ä  quoi  peut  servir  tout  ce  grand  artifice  dans  les 
su1)slances,  si  non  pour  faire  croire  que  les  unes  agissent 
sur  les  autres,  quoique  cela  ne  soit  pas?  (d)  En  vöritd,  il  me 
semble  que  ce  Systeme  n^est  de  gu^res  plus  avantageux  que  celui  des 
Cart^siens;  et  si  on  a  raison  de  rejetter  le  leur,  parce  quMl  suppose  in- 
utilement  que  Dieu  consid6rant  les  mouvemens  qu'il  produit  lui-m^me 
dans  le  corps,  produit  aussi  dans  Pame  des  pens^es  qui  correspondent  ä 
ces  mouvemens;  comme  s'il  n'^toit  pas  plus  digne  de  lui  de 
produire  tout  d'un  coup  les  pens^es  et  modifications  de 
Väme,  Sans  quMI  y  ait  des  corps  qui  lui  servent  comme  de 
r^gle  (e),  et  pour  ainsi  dire,  lui  aprennent  ce  qu'il  doit  faire;  n'aura- 
t-on  pas  sujet  de  vous  demander  pourquoi  Dieu  ne  se  contente  point  de 
produire  toutes  les  pens^es  et  modifications  de  Tarne,  soit  qu41  le  fasse 
imm^diatement  ou  par  artifice,  comme  vous  voudriez,  sans  qu'il  y  ait  des 
corps  inutiles  que  Tesprit  ne  s^auroit  ni  remuer  ni  connoistre?  Jusques-lä, 
que  quand  il  n'arriveroit  aucun  mouvement  dans  ces  corps,  Famo  ne  lais- 
seroit  pas  tousjours  de  penser  qu'il  y  en  auroit;  de  m^me  que  ceux  qui 
sont  endormis  croyönt  remuer  leurs  membres,  et  marcher,  lorsque  n^an- 
moins  ces  membres  sont  en  repos  et  ne  se  meuvent  point  du  tout.  Ainsi, 
pendant  la  veille,  les  ames  demeureroient  toujours  persuad^es  que  leurs 
corps  se  mouvroient  suivant  leurs  volont^s,  quoique  [lourtaut  ces  masses 
vaines  et  inutiles  fussent  dans  l'inaction  et  demeurassent  dans  une  con- 
tinuelle  letargie.  En  v^rit6,  Monsieur,  ne  voit-on  pas  que  ces  opinions 
sont  faites  expr^s,  et  que  ces  syst^mes  venant  apr^s  coup,  n'ont  6t^  fabri- 
ques  que  pour  sauver  de  certains  principes  dont  on  est  prevenu?  En 
effet,  les  Cart^siens  supposant  qu'il  n'y  a  rien  de  commun  entre  les  sub- 
slances  spirituelles  et  les  corporelles,  ne  peuvent  expliquer  comment  les 
unes  agissent  sur  les  autres ;  et  par  cons^quent,  ils  en  sont  rcduits  ä  dire 
ce  qu'ils  disent.  Mais  vous,  Monsieur,  qui  pourriez  vous  en  dem^ler  par 
d'autres  voyes,  je  m'6tonne  de  ce  que  vous  vous  embarrassez  de  leurs  diffi- 
cult^s.  Car  qui  est-ce  qui  ne  con^oit  qu'une  balance  6tant  en  equilibre 
et  Sans  action,  si  on  ajoute  un  poids  nouveau  ä  Tun  des  c6t6s,  incontinent 
on  voit  du  mouvement,  et  Tun  des  coutrepoids  fait  monter  l'autre,  malgr6 
l'effort  qu'il  fait  pour  descendre.     Vous  concevez  que   les   6tres  mate- 


490  Vk'MopW^ft  %bianmHtn. 

riels  sont  capables  d'efforts  et  de  mouvemenl;  et  il  s^ensuit 
fort  naturelleraent  que  le  plus  grand  effort  doit  surmonter  le  plus  foibie. 
D'autre  part,  vous  reconnoissez  aussi  que  les  6tres  spirituels  peu- 
veut  faire  des  efforts  (f),  et  comme  il  n^y  a  poiut  d'effort  qxxi  ne 
suppose  quelque  r^sistauce,  il  est  n6cessaire  ou  que  cette  resistance  se 
trouve  plus  forte  ou  plus  faible ;  si  plus  forte,  alle  sunnonte,  si  plus  faible, 
eile  cdde.  Or,  il  n^est  pas  iinpossible  que  Tesprit  faisant  effort  pour  mou- 
yoir  le  corps,  le  trouve  muni  d^un  effort  contraire  qui  lui  r^siste  tautet 
plus,  tantöt  moins,  et  cela  suffit  pour  faire  qu'il  en  souffre.  C'est  ainsi 
que  St.  Augustin  explique  de  dessein  forme  dans  ses  livres  de  la  inusique 
Paction  des  esprits  sur  les  corps. 

Je  s^ai  qu'il  y  a  bieo  encore  des  questions  ä  faire  avant  que  d'avoir 
r^solu  toutes  celles  que  Ton  peut  agiter  depuis  les  premiers  principes; 
tant  il  est  vrai  que  Ton  doit  observer  les  loix  des  Aead^miciens,  dont  la 
seconde  d6fend  de  mettre  en  question  les  choses  que  Fon  voit  bien  ne 
pouvoir  d^cider,  comme  sont  presque  toutes  celles  dont  nous  renons  de 
parier ;  non  pas  que  ces  questions  soient  absolument  irr^solubles ,  mais 
parce  qu'elles  ne  sont  resolubles  que  dans  un  certajn  ordre,  qui  demande 
que  les  Philosophes  commencent  ä  s^accorder  pour  la  marque  infaillibie  de 
la  v^rit^,  et  s'assuj^tissent  aux  demonstrations  depuis  les  premiers  prin- 
cipes; et  en  attendant,  on  peut  toujours  söparer  ce  que  Ton  con9oit  ciaire- 
ment  et  suffisamment,  ^es  autres  points  ou  sujets  qui  renferment  quelque 
obscurit^.  • 

Voilä,  Monsieur,  ce  que  je  puis  dire  pr^sentement  de  vostre  Systeme, 
Sans  parier  des  autres  beaux  sujets  que  vous  y  traitez  par  occasion,  et 
qui  m^riteroient  une  discussion  particuii^re. 


Remarques  sur  les  Objectlons  de  M.  Foncher. 

(a)  il   y  a   plus   de   dix  ans]     C'est   qu 'avant  que   de   publier  U 
Systeme  nouveau,   on  a  observ^  la  regle  d^Horace:    nonumque   prema 
tur  in  annum. 

(b)  On   a   raison   de  demander  des  Unit^s  qui    fassent  1 
composition   et  la  realite  de  T^tendue  .  .  .     Une  unit^  tous 


Wlf>WPW^t  %b(yanblungen.  491 

jours  divisible  n^esi  qu'un  compos^  ehiruerique  dont  les 
principes  n'existent  point  .  .  .  les  principes  essentiels  de 
Tetendue  ne  sauroient  exister  reellemeni].  II  seinble  que  rau** 
teur  de  robjection  n'a  pas  bien  pris  mon  seniiment.  Uetendue  ou  Tespace, 
et  les  surfaceS;  lignes  et  points  qu'on  y  peut  concevoir,  ne  sont  que  des 
rapporls  d'ordre,  ou  des  ordres  de  coexistence,  tant  pour  Texistent  effectif 
que  pour  le  possible  qu'on  pourroit  y  mettre  ä  la  place  de  ee  qui  est. 
Ainsi  ils  n'ont  point  de  principes  composans,  non  plus  que  le  Nombre. 
Et  conune  le  Nombre  rompu,  par  exemple  ^,  peut  estre  rompu  d'avantage 
en  deux  quatriemes  ou  4  huitiemes  etc.  et  cela  ä  Tinfini,  sans  qu'oo  puisse 
venir  aux  plus  petites  fractions  ou  concevoir  le  nombre  comme  un  Tout 
forme  par  Tassemblage  des  derniers  elemens,  il  en  est  de  m^me  d'une 
ligne  qu'ou  peut  diviser,  tout  comme  ce  nombre.  Äussi  ä  propreraent 
parier,  le  nombre  ^  en  abstrait  est  un  rapport  tout  simple,  nuUement 
formö  par  la  composition  d^autres  fractions,  quoyque  dans  les  choses  de- 
Dombrees  il  se  trouve  de  Tegalil^  entre  deux  quatriemes  et  un  demi.  Et 
on  en  peut  dire  autant  de  la  ligne  abstraite,  la  composition  n'estant 
que  dans  les  concrets,  ou  masses  dont  ces  lignes  abstraites  marquenl 
les  rapports.  Et  c^est  aussi  de  cette  sorte  que  les  points  mathematiques 
ont  lieu,  qui  ne  sont  encor  que  des  modalit^s,  c'est  ä  dire  des  extremit^s. 
Et  comme  tout  est  indefini  dans  la  ligne  abstraite,  on  y  a  ^gard  ä  tout  ce 
qui  est  possible,  comme  dans  les  fractions  d'un  nombre,  sans  se  mettre  en 
peine  des  divisions  faites  actuellement,  qui  designent  ces  points  de  diffe- 
rente  maniere.  Mais  dans  les  choses  substantielles  actuelles  le  tout  est 
un  resultat  ou  assemblage  des  substances  simples  ou  bien  d'une  multitude 
d'unit^s  reelles.  Et  c'est  la  confusion  de  Tideal  et  de  Factuel  qui  a  tout 
embrouille  et  fait  le  labyrinlbe  de  compositione  continui.  Geux  qui 
composent  la  ligne  de  points,  ont  cherche  des  premiers  elemens  dans  les 
choses  ideales  ou  rapporls  tout  autrement  qu41  ne  falloit;  et  ceux  qui  ont 
lrouv6  que  les  rapports  comme  le  nombre  ou  Tespace  (qui  comprend  Tordre 
ou  rapport  des  choses  coexistentes  possiblesj  ne  sauroient  estre  fbrm^  par 
FassembLage  des  points,  ont  eu  tort  pour  la  pluspart  de  nier  les  premiers 
elemens  des  realjt^s  substantielles,  si  elles  n'avoiept  point  d'unites  primi- 
tives ou  comme  s'il  n'y  avoit  point  de  substances  simples.  Gependant  le 
nombre  et  la  ligne  ne  sont  point  des  choses  cbimeriques,  quoyqu'il 
n'y  ait  point  de  teile  composition^  car  ce  sont  des  rapports  qui  rünfermeot 


492  $(yi(ofop^if(!^e  ^Ib^anblungen. 

des  verlies  elernelles,  sur  lesquelles  se  regleni  les  phenoinenes  de  la  na- 
iure.  De  sor(e  qu'on  peut  dire  qu'un  4^  ei  ^  pris  en  absiraii  soni  inde- 
pendans  Tun  de  Tautre,  ou  plusiosi  le  rappori  ioial  \  esi  anierieur  (dans 
le  signe  de  la  raison,  comme  parleni  les  Scholasiiques)  au  rappori  par- 
iial  \,  puisque  c'esi  par  la  soubsdivision  du  demi  qu^on  vieni  au  qua- 
irieme,  en  considerani  Tordre  ideal;  ei  il  en  esi  de  in^me  de  la  ligne, 
oü  le  ioui  esi  anierieur  ä  la  partie  parceque  ceiie  pariie  n^esi  que  pos- 
sible  ei  ideale.  Mais  dans  les  realii^s  oü  il  n'enire  que  des  divisions 
faiies  aciuellemeni ,  le  ioui  n'esi  qu'un  resuliai  ou  assemblage,  comme  un 
irouppeau  de  mouions;  il  esi  vray  que  le  nombre  des  subsianees  simples 
qui  enireni  dans  une  masse  quelque  peiiie  qu'elle  soii,  esi  infini,  puis- 
qu'ouire  Tarne  qui  faii  Tunii^  reelle  de  l'animal,  le  corps  du  mouion  (par 
exemple]  esi  soubsdivisö  aciuellemeni,  c'esi  ä  dire  qu*il  esi  encor  un  as- 
semblage  d'animaux  ou  de  pianies  invisibles,  composes  de  m^me  ouire  ce 
qui  faii  aussi  leur  unii^  reelle;  ei  quoyque  cela  aille  ä  l'infini,  il  esi  ma- 
nifesie,  qu'au  boui  du  compie  ioui  revieni  ä  ces  unii^s,  le  resie  ou  les 
resuliais  n'esiani  que  des  phenomenes  bien  foud^s. 

(c)  Je  ne  vois  poini  que  vous  av^s  raison  par  \ä  de  con- 
siiiuer  un  principe  sensiiif  dans  les  besies  differeni  sub- 
sianiiellemeni  de  celuy  des  hommes].  Je  le  fais  parce  qu'on  ne 
irouve  pas  que  les  Besies  fasseni  des  reflexions  qui  consiiiueni  la  raison, 
ei  donnani  la  connoissance  des  verlies  necessaires  ou  des  sciences,  rendeni 
Tarne  capable  de  personaliie.  Les  besies  disiingueni  le  bien  ei  Je  mal^ 
ayant  de  la  percepiion,  mais  elles  ne  soni  poini  capables  du  bien  ei  du 
mal  moral,   qui  supposeni  la  raison  ei  la  conscience. 

(dj  A  quoy  peui  servir  ioui  ce  grand  ariifice  dans  les 
subsianees,  si  non  pour  faire  croire  que  les  unes  agisseni 
sur  les  auires,  quoyque  cela  ne  soii  pas.]  Ce  grand  ariifice  qui 
faii  que  chaque  subsiance  repond  ä  iouies  les  auires,  esi  necessaire  parce 
que  iouies  ces  subsianees  soni  Teffeci  d^une  souveraine  sagesse;  ei  il 
n'esioii  pas  possible  (au  moins  dans  Tordre  naiurel  ei  sans  miracles) 
d'obienir  auiremeni  leur  dependance,  ei  les  changemens  des  uns  par  les 
auires  ou  suivani  les  auires.  II  demeure  cependani  vray  que  les  unes 
agisseni  sur  les  auires,  pourveu  qu^on  Teniende  sainemeni;  Taciion  enire 
subsianees  cre^es  ne  consisiani  que  dans  ceiie  dependance  que  les  unes 
oni  des  auires  en  suiie  de  la  consiiiuiion  originale,   que  Dieu  leur  a  doo- 


W^oSepViWft  «bffanblungcn.  493 

n^e.  Mais  si  nous  nous  imaginons  une  influence  des  unes  sur  les  autres, 
c'esi  une  erreur  qui  vient  de  nostre  faule,  lorsque  nous  raisonnons  mal. 
Et  Dieu  n^est  pas  oblig^  de  faire  un  Systeme,  oü  nous  ne  soyons  pas  sujets 
ä  nous  tromper;  comme  il  n'a  pas  est6  oblige  d^eviter  le  sysleme  du 
mouvement  de  la  terre,  pour  nous  garantir  de  Ferreur,  oü  presque  tous 
les  Astronomes  sont  tomhes  jusqu'ä  Copernic. 

(e)  II  estoit  plus  digne  de  Dieu  de  produire  tout  d^un 
coup  les  pens^es  et  modifications  de  l'ame,  sans  qu'il  y  ait 
des  Corps  qui  luy  servent  comme  de  regle].  Dieu  aussi  a  pro- 
duit  tout  d^un  coup  non  pas  toutes  les  pens^es  (car  il  faut  qu'elles  se 
suivent),  mais  une  nature  qui  les  produit  par  ordre.  Et  c^est  juslement  ce 
que  je  veux:  Le  corps  ne  fait  qu*y  repondre.  Mais  les  corps  estoient  ne- 
cessaires  pour  produire  non  seulement  nos  unit^s  et  ames,  mais  encor  celles 
des  autres  substances  corporelles,  animaux  et  plantes,  qui  sont  dans  nos 
corps  et  dans  ceux  qui  nous  environnent. 

(f)  Les  estres  materiels  sont  capables  d'efforts  et  de 
mouvement.  .  .  les  Estres  spirituels  aussi  peuvent  faire  des 
efforts].  On  en  veut  inferer  qu'ils  peuvent  agir  les  uns  sur  les  autres. 
Mais  leur  efforts  sont  chez  eux,  et  ne  vont  pas  des  uns  dans  les  autres, 
car  ce  ne  sont  que  des  tendances  au  changement  seien  les  loix  de  chacun 
ä  part. 


Eclaircissement  dn  nouTean  Systeme  de  la  commnni- 

catlon  des  substances,  ponr  seryir  de  reponse  ä  ce  qnl 

en  est  dlt  dans  le  Jonmal  du  13  Septembre  1695. 

Je  me  souviens,  Monsieur,  que  je  crüs  satisfaire  ä  vostre  desir,  en 
vous  communiquant  mon  Hypothese  de  Philosophie,  il  y  a  plusieurs  aun^es, 
quoyque  ce  fut  en  vous  t^moignant  en  m^me  temps  que  je  n'avois  pas 
encor  resolu  de  l'avouer.  Je  vous  en  deroanday  vostre  sentiment  en  echange, 
mais  je  ne  me  souviens  pas  d'avoir  receu  de  vous  des  objections;  autre- 
ment,  estant  docile  comme  je  suis,  je  ne  vous  aurois  point  donn^  sujet  de 
me  faire  les   m^mes   deux  fois.     Cependant  elles  viennenl  encor  a  temps, 


494  V(^ilofo^^if(^  «b^anblungcn. 

quoyqii'elles  viennenl  apres  la  publicalion,  car  je  ne  suis  pas  de  ceux  ä 
qiii  Fengagemeiit  tient  lieu  de  raison,  comme  vous  Feprouver^s  quand  voos 
pourres  dire  d'avoir  apporl6  quelque  raison  precise  et  pressante  contre  nies 
opinions,  ce  qui  apparemment  n'a  pas  est^  vostre  dessein.  Vous  aves 
voulu  parier  en  Academieien  habile,  et  donner  occasion  par  1ä  d'appro- 
fondir  les  ehoses. 

(4)  Je  n'ay  point  voulu  donner  icy  les  principes  de  T^tendue,  mais 
ceux  de  T^tendu  effectif,  ou  de  la  masse  corporelle,  et  ees  principes,  selon 
moy,  sont  les  unites  reelles,  c  est  a  dire  les  suhstances  dou^es  d'une  veri- 
tahle  unit^. 

(%)  L'unit^  d^une  horloge  dont  vous  faites  mention,  est  toute  autre 
chez  moy  que  celle  d'un  animal :  celuicy  pouvant  estre  une  substance 
dou^e  d'une  veritable  unit^,  comme  ce  qu^on  appelle  moy  en  nous;  au 
lieu  qu'une  horloge  n'est  autre  chose  qu'un  ^ssemblage. 

(3)  Ce  n^est  pas  dans  la  disposition  de^  organes  que  je  mets  1e  prin- 
cipe sensitif  des  animaux;  et  je  demeure  d'accord  qu'elle  ne  regarde  que 
la  masse  corporelle. 

(4)  Je  remarque  ces  ehoses  pour  ompecher  les  mesentendus  et  pour 
monstrer  que  ce  que  vous  dites  \k  dessus  n'est  point  contraire  ä  ce  que 
j^ay  avance.  Aussi  semblet-il  que  vous  ne  me  donn^s  point  de  tort,  lors- 
que  je  demande  des  unites  veriUibles,  et  que  cela  me  fait  rehabiliter  les 
formes  substantielles.  Mais  lorsque  vous  sembl^s  dire  que  Tame  des  bestes 
doit  avoir  de  la  raison,  si  on  luy  donne  du  senliment,  c'est  une  conse- 
quence,  dont  je  ne  voy  point  la  preuve. 

(5)  Vous  reconnoiss^s  avec  une  sincerit^  louable,  que  mon  Hypothese 
de  THarmonie  ou  de  la  concomitance  est  possible.  Mais  vous  ne  laisses 
pas  d'y  avoir  quelque  repugnance,  sans  doule  parceque  vous  Taves  crüe 
purement  arbitraire,  pour  n^avoir  point  est^  inform^,  qu^elle  suit  de  mon 
sentiment  des  Unil^s;  car  tout  y  est  Ii6. 

(6)  Vous  dcmand^s  donc,  Monsieur,  a  quoy  peut  servir  tout  cet  arti- 
ßce^  que  j^attribue  a  TAuteur  de  la  nature,  comme  si  on  luy  en  pouvoit 
trop  attribuer,  et  comme  si  cette  exacte  correspondance  entre  elles  par  les 
loix  propres,  que  chacune  a  receues  d'abord,  n^estoit  pas  une  chose  ad- 
mirablement  belle  en  eile  m^me  et  digne  de  son  Auteur.  Vous  demandes 
aussi,  quel  avantage  j'y  trouve. 

(7)  Je  pourrois  me  rapporter  a  ce  que  j'en  avois  deja  dit.    Neantrooins 


WWo^W^  ^Ib^anblungen.  495 

je  reponds  premierement,  que  lorsqu'une  chose  ne  s^auroit  manquer  d*estre, 
i1  n'est  pas  necessaire  pour  radmettre,  qu'on  demande  ä  quoy  eile  peut 
servir.     A  quoy  sert  rineommensurabilit^  du  cosi^  avec  la  diagonale? 

(8j  Je  reponds  en  second  lieu,  que  cette  correspoudance  sert  ä  expli- 
quer  la  eommunicalion  des  subsiances,  et  Tunion  de  Tarne  avec  le  corps 
par  les  loix  de  la  nature  Stabiles  par  avance,  sans  avoir  recours  ny  ä  une 
Iransmission  des  especes,  qui  est  inconcevable,  ny  ä  un  nouveau  secours 
de  Dieu.  qui  paroist  peu  convenable.  Gar  il  faut  scavoir  que  comme  il 
y  a  des  loix  de  la  nature  dans  la  matiere,  il  y  en  a  aussi  dans  les  ames 
ou  formes,  et  ces  loix  portent  ce  que  je  viens  de  dire. 

(9)  On  roe  demande  encor,  d'oü  vient  que  Dieu  ne  se  contente  point 
de  produire  toutes  les  pens^es  et  modifications  de  Pame,  sans  ces  corps 
inutiles  que  Tarne  ne  scauroit  (dit-on)  ny  remuer  ny  connoistre. 
La  r^ponse  est  ais^e.  C^est  que  Dieu  a  voulu  qu^il  y  eust  plustost  plus 
que  moins  de  substances,  et  quMl  a  trouv^  bon  que  ces  modifications 
repondissent  a  quelque  chose  de  dehors. 

(40)  II  n*y  a  point  de  substance  inutile;  elles  sont  concourues  toutes 
au  dessein  de  Dieu. 

(4  4)  Je  n^ay  garde  aussi  d^admettre  que  Tarne  ne  connoist  point 
les  corps,  quoyque  cette  connoissance  se  fasse  sans  influence  de  Tun  sur 
Tautre. 

(42)  Je  ne  fuiray  pas  m^me  de  dire  que  Tarne  remue  le  corps,  et 
comme  un  Copemicien  parle  veritablement  du  lever  du  soleil,  un  Piatoni- 
cien  de  la  realile  de  la  matiere,  un  Cartesien  de  celle  des  qualit^s  sen- 
sibles, pourveu  qu^on  Tentende  sainement,  je  crois  de  m^me  qu'il  est  tres 
vray  de  dire  que  les  substances  agissent  les  unes  sur  les  autres,  pourveu 
qu'on  entende  que  Tune  est  cause  des  changemens  dans  Tautre  en  con* 
sequence  des  loix  de  THarmonie. 

(43)  Ce  qui  est  objecto  touchant  la  lethargie  des  corps,  qui  seroient 
sans  action  pendant  que  Tame  les  croiroit  en  mouvement,  ne  scauroit 
estre,  a  cause  de  cette  m^me  correspondance  immanquable,  que  la  Sagesse 
Divine  a  etablie. 

(44)  Je  ne  connois  point  ces  masses  vaines,  inutiles  et  dans 
Pinaction,  dont  on  parle.  II  y  a  de  Taction  par  tout,  et  je  Tetablis 
plus  que  la  Philosophie  receue,  parcecpie  je  crois  qu'il  n'y  a  point  de  corps 
sans  mouvement,  ny  de  subslance  sans  efibrt. 


496  $^Uofo^6if(i^  9[b^anblungen. 

(45)  Je  n'eniends  pas  en  quoy  consisie  Fobjeetion  comprise  dans  ces 
paroles:  En  veritö,  Monsieur,  ne  voit  on  pas  que  ces  opinions 
sont  faites  expr^s,  et  que  ces  systemes  venant  apres  coup 
n'ont  est6  fahriqu6s  que  pour  sauver  de  certains  principes? 
Touies  les  hypotheses  sont  faites  expr^s,  et  tous  les  systemes  viennent 
apr^s  coup,  pour  sauver  les  phenomenes  ou  apparences;  mais  je  ne 
voy  pas  quels  sont  les  principes  dont  on  dit  que  je  suis  prevenu,  et  que 
je  veux  sauver. 

(16)  Si  cela  veut  dire  que  je  suis  port6  ä  mon  Hypothese  encor  par 
des  raisons  a  p  r  i  o  r  i ,  ou  par  de  certains  principes,  comme  cela  est  ainsi 
en  effect,  c'est  pluslost  une  louange  de  Thypothese  qu'une  objection.  II 
suffit  communement ,  qu'une  Hypothese  se  prouve  a  posteriori,  parce 
qu'elle  satisfait  aux  phenomenes;  mais  quand  on  en  a  encor  des  raisons 
d'ailleurs,  et  a  priori,  c'est  tanl  mieux. 

(47)  Mais  peut  estre  que  cela  veut  dire,  que  m'estant  forgd  une  opinion 
nouvelle,  j^ay  est^  hien  aise  de  Temployer,  plustost  pour  me  donner  des 
airs  de  nouveaut^,  que  pour  que  j^y  aye  reconnu  de  rutilitö.  Je  ne  scay, 
Monsieur,  si  vous  av^s  assez  mauvaise  opinion  de  moy,  pour  m'atiribuer 
ces  pens^es.  Car  vous  S9av^s  que  j'aime  la  verit^,  et  que,  si  j'affectois 
tant  les.  nouveaul^s,  j^aurois  plus  d'empressement  ä  les  produire,  m^roe 
Celles  dont  la  solidite  est  reconnue.  Mais  ä  6n  que  ceux  qui  me  connois- 
sent  moins  ne  donnent  point  ä  vos  paroles  un  sens  que  nous  ne  voudrions 
point,  il  suffira  de  dire,  qu^ä  mon  avis  il  est  impossible  d'expliquer  autre- 
ment  Paction  emanente  conforme  aux  loix  de  la  nature,  et  que  j'ay 
crü  que  Tusage  de  mon  hypothese  se  reconnoistroit  par  la  difäcult^  que 
des  plus  habiles  Philosophes  de  nostre  temps  ont  trouv^e  dans  Ja  com- 
munication  des  esprits  et  des  corps,  et  m^me  des  substances  corporelies 
entre  elles:  et  je  ne  scay  si  vous  nS   en  av6s  point  trouv6  vous  m^me. 

(48)  Jl  est  yray  qu'il  y  a,  selon  moy,  des  efforts  dans  toutes  les  substan- 
ces; mais  ces  efibrts  ne  sont  proprement  que  dans  la  substance  m^me;  et 
ce  qui  s'ensuit  dans  les  autres,  n'est  qu'en  vertu  d'une  Harmonie  pre- 
^tablie  s'il  m*est  permis  d^employer  ce  mot,  et  nullement  par  une  in- — 
fluence  reelle,  ou  par  une  transmission  de  quelque  espece  ou  qualite. 
Comme  j'ay  expliqu6  ce  que  c'esl  que  Taclion  et  la  passion,  on  peut  inferei— 
aussi  ce  que  c'est  que  l'effort  et  la  resistance. 

(49)  Vous   syaves,    diles   vous,  Monsieur,    qu'il  y  a   bien  encor* 


des  questions  ä  faire,  avant  qu^on  puisse  decider  celles  que 

nous  venons   d'agiter.     Mais  peut  estre  irouver^s  voiis  que  je  les  ay 

deja  faiies;    et  je  ne  s^ay  si    vos  Academiciens  ont  pratiqu6  avec  plus  de 

rigueur  et   plus  effeclivement  que   moy,    ce   qu'il   y   a  de   bon   dans  leur 

methode.     J'aprouve  fort  qu'on  cherche  ä  demonstrer  les  verit^s  depuis  les 

Premiers  principes :  cela  est  plus  utile  qu'on  ne  pense,  et  j'ay  mis  souvent 

ce  preceple  en  practique.    Ainsi  j'applaudis  ä  ce  que  vous  dites  lä  dessus, 

et  je  voudrois  que  vostre  exemple  porlät  nos  Philosophes  a  y  penser  comrae 

il  faut. 

(20)  J'ajouterai  encor  une  Reflexion,  qui  me  paroist  considerahle  pour 

mieux  faire  comprendre  la  realit6  et  Tusage  de  mon  Systeme.    Vous  s^av^s 

que  Mr.    des  Cartes  a  crü  quMI   se   conserve   la  möme  quantite  de  mouve- 

ment  dans  les  corps.     On  a  monstr^  qu*il  s'est  trompe  en  cela;    raais  j'ay 

fait  voir  qu*il  est  tousjours  vray,  qu'il  se  conserve  la  m^me  force  mouvante, 

pour    laquelle   il    avoit    pris    la    quantite    du   mouvement.      Cependant   les 

changemens   qui   se   fönt  dans   le   corps   en   consequence  des  modiflcations 

de   Tame.    Tembarrass^rent,    parce   qu'elles  sembloient  violer  cette  loi.     II 

crüt  donc  avoir  trouv^  un  expedient,  qui  est  ingenieux  en  efTect,  en  disant 

qu^il  faut  distinguer  entre  le  mouvement  et  la   direction;    et  que  Pame  ne 

scauroil  augmenter  ny  diminuer  la  force  mouvante,    mais  qu^elle  change  la 

direction,  ou  d^lermination  du  cours  des  esprits  animaux^  et  que  c'est  par 

]ä  qu'arrivent  les    mouvemens   volontaires.     II   est  vray  qu'il  n'avoit  garde 

d'expliquer  comment  fait  Tame  pour  changer  le  cours  des  corps,  cela  parois- 

sant  aussi  inconcevable,    que   de  dire  qu^elle  leur  donne  du  mouvement,  ä 

moins  qu^on   n^ait    recours   avec  moy  ä  Tharmonie  preetablie;    mais  il  faut 

scavoir  quil  y  a  une   autre   loi  de  la  nature,    que  j'ay  d^couverte  et 

demonströe,  et  que  Mr.  des  Cartes  ne  s^avoit  pas:    C'est  qu'il   se  con- 

:serve  non  seulement  la  m^me  quantite  de  la  force  mouvante,  mais  encor 

Ja    m^me    quantite    de    direction    de    quelque   cost6    qu'on   la 

p renne   dans   le   monde.     CVst  ä  dire:    menant  une  ligne  droite  teile 

^uMl  vous  plaira,  et  prenant  encor  des  corps  tels  et  tant  qu'il  vous  plaira, 

^ous  trouver^s,  en  consid^rant  tous  ces  corps  ensemble,  sans  omettre  aucun 

de   ceux  qui   agissent   sur  quelqu'un   de  ceux  que  vous  avez  pris,  qu'il  y 

^ura   tousjours  la   m^me   quantite  de  progr^s  du  m^me  coste  dans  toutes 

les  paralleles  ä  la   droite   que  vous   av6s  prise :    prenant  garde,    qu'il   faut 

estimer  la  somme  du  progres,  en  ostant  celuy  des  corps  qui   vont  en  sens 
nr.  32 


498 


$6t(ofo))^if4e  9[6ffanb(ttRgen. 


oontraire  de  celuy  de  ceux  qui  vont  dans  le  sens  qu^on  a  pris.  Celle  loy 
e^taol  aussi  belle  et  aussi  generale  que  Taulre,  ne  meritoit  pas  non  plus 
d^estre  viol6e :  et  c^est  ce  qui  se  fail  par  mon  Systeme,  qui  conserve  la 
force  et  la  direction,  et  en  un  mot  toutes  les  loix  naturelles  des  corps, 
non  obstaul  les  changemens  qui  s'y  fönt  en  consequenee  de  ceux  de  Taine. 


P.  S. 

Hanover  ^  Janvier  4696.*) 

Je  Yois  bien   par  vos   reflexions,    que  ma   pens^e   qu'un   ami   a   fait 
mettre  dans  le  Journal  de  Paris,  a  besoin  d^eclaircissement.    Vous  ne  sca- 


v6s,  dites  vous,  Monsieur,  comment  je  pourrois  prouver  ce  que  j*ay  avanc^ 
louchant  la  communication  ou  Harmonie  de  deux  substances  aussi  differente 
que   Fame   et   le   corps.      II   est  vray  que  je   croyois  d'en   avoir    donn^   I 
moyen.     Et  voicy  comment  j^espere  «le  vous  contenter. 

Figur^s  vous  deux  horloges  ou  montres  qui  s'accordent  parfaitement 
Or  cela  se  peut  faire  de  trois  fa^ons:  la  premiere  consiste  dan 
une  influence  naturelle.  C^est  ce  qu'experimenla  Monsieur  Hugens  ^  so 
grand  elonneraent.  II  avoit  suspendu  deux  pendules  a  une  m^me  piec 
de  bois;  les  battemens  conlinuels  des  pendules  avoient  communique  de 
tremblemens  semblables  aux  particules  du  bois,  mais  ces  trembicmens  n 
pouvant  subsisler  dans  leur  ordre,  et  sans  s'entr'empecher ,  ä  moins  qu 
les  pendules  ne  s^accordassenl,  il  arrivoit  par  une  espece  de  merveille  qu 
lorsqu'on  avoit  m6me  troubl^  leur  battemens  tout  expr^s,  elles  retournoien 
(k  battre  ensemble,  ä  peu  pres  comme  deux  cordes  qui  sont  ä  Tunisson 
La  seconde  maniere  de  faire  tousjours  accorder  deux  horloges,  bienqu 
mauvaises,  seroit  d'y  faire  tousjours  prendre  garde  par  un  habile  ouvrier 
qui  les  redresse  et  les  motte  d'accord  a  tous  moraens.  La  Iroisiem 
maniere  est  de  faire  d^abord  ces  deux  pendules  avec  taut  d'art  et  d 
justesse,  qu'on  se  puisse  asseurer  de  leur  accord  dans  la  suite. 

Melles  maintenant  Tame  et  le  corps  ä  la  place  de  ces  deux  montres  9 
leur  accord  ou  Sympathie  arrivera  aussi  par  une  de  ces  Irois  fa9ons.  L  ^ 
V  0  y  e  d  e  r  i  n  f  I  u  e  n  c  e   est  celle  de  la  Philosophie  vulgaire ;    mais  comm^ 


*)  ^oflfcriptum  eine^  Briefe«  an  Sadnagc  bt  8eaut>al. 


$^iIofov^tf(^e  9b(fanb(ungen.  499 

OD  ne  s^auroil  concevoir  ny  des  particules  materielles,   ny  des  especes  ou 

qualit^s   immaterielles,    qui    puissent   passer  d^une  de  ces  substapces  dans 

Tautre,    on  est  oblig^  d'abandonner  ee  sentiment.     La    voye   de    Tassi- 

stance  est  eelle  du  Systeme  des  causes  occasionnelles.     Mais  je  tiens  que 

c'est  faire  venir  Deum   ex   machina   dans  une  chose  naturelle   et  ordi- 

naire,    oü  selon    la    raison    il    ne   doit   entrevenir  que  de  la  roaniere   qu'il 

coneourt  a  toutes  les  autres  choses   naturelles.     Ainsi  il  ne  reste  que  mon 

Hypothese,  c'est  ä  dire  que  la  voye  de  l'harmonie  pre-6tablie,  par 

un  artifice  divin  prevenant,  lequel  a  form6  d^s  le  commenceraent  chaeune 

de  ces  substances,  qu'en  ne  suivant  que  ses  propres  loix  qu^elle  a  reeeues 

avee  son  eslre,  eile  s'accorde  pourt^mt  avec  l'autre,  tout  comme  s'il  y  avoit 

une  influenee  mutuelle,  ou  comme  si  Dieu  y  mettoit  tousjours  la  main,  au 

dela  de  son  concours  general.    Apr^s  cela,  je  ne  croy  pas  que  j^aye  besoin 

de  rien  prouver,  si  ce  n'est  qu'on  veuille  que  je  prouve  que  Dieu  est  assez 

habile,  pour  se  pouvoir  servir  de  cet  artifice  prevenant,  dont  nous  voyons 

m^me   des  echantillons   parmy   les   hommes,    ä  mesure  qails   sont   habiles 

gens.     Kt  suppose   qu^l    le   puisse,    on  voit  bien  que   c'est   la   plus   belle 

voye,   et  la  plus  digne  de  luy.     Vous  aves  eu  quelque  soubcon,  que  mon 

explication   seroit  oppos^e  ä  Tid^e  differente  que  nous  avons  de  Tesprit  et 

du  Corps.     Mais  vous  voy^s  bien   maintenant,    Monsieur,    que   personne   a 

roieux   etabli   leur  independance.     Gar  tandis  qu^on  a  est6  oblig^   d'expli- 

quer  leur  communicalion  par  une  maniere  de  roiracle,  on  a  tousjours  donn^ 

lieu  a  bien  des  gens,    de   craindi*e   que   leur   distinclion   ne  soit  pas  teile 

qu^on   croit,    puisque   pour   la  soutenir   il   falloit  aller  si  loin.     Maintenant 

tous  ces  scrupules  cessent.     Mes  Essays  dynamiques  ont  de  la  liaison  avec 

cecy,    oü  il  a  fallu  approfondir   la   notion  de  la  substance  corporelle,    que 

Je  mets  plustost  dans   la   force   d'agir   et  de   resister  que   dans  T^tendue, 

<]ui  n^est  qu'une  repetition  ou  diffusion  de  quelque  chose  anterieurc,   c'est 

<a  dire  de  cette  force.     Et  ces  pensees  qui  ont  paru  paradoxes  ä  quelques 

'uns,    m'ayant  fait  ^changer  des  lettres   avec   plusieurs  personnes  celebres, 

Jje  pourrois  donner  un  Commercium  Epistolicum  1^  dessus,  oü  entre- 

voit  mon  commerce  avec  M.  Arnaud,    dont  j'ay  parl6  dans  ma  precedente. 

Il  y  aura  un  melange  curieux  de  pens6es  philosophiques  et  Malhemaliques, 

C]ui   auront    peut-estre   quelque   fois    la   grace   de   la   nouveaule.     Je   vous 

laisse  juger,  Monsieur,    si  ces  explications  que  je  viens  de  donner,   pour- 

roient   estre   propres   a   sonder   les   senlimens  des  personnes   6clair6es   par 

32» 


500  $(^t(ofo)>^if(i^e  ^b^anblungen. 

renlremise  de  voslre  Journal,    mais  sans  me  nommer  pourtant,    comroe  je 
n^ay  pas  est^  nomme  non  plus  dans  le  Journal  de  Paris. 


Extrait  d'une  Lettre  de  M.  D.  L.  sur  son  Hypothese  de 
Philosophie,  et  sur  le  probleme  curieux  qu'un  de  ses 
amis  propose  aux  Mathematiciens,  ayec  un  ^claircisse- 
ment  sur  quelques  points  contest^s  dans  les  Journaux 
precedens  entre  Pautenr  des  principes  de  physique  et 

celuy  des  objections,*) 

Quelques  amis  s^avans  et  penetrans,  ayant  consider6  ma  nouvelle 
Hypothese  sur  la  grande  Queslion  de  TUnion  de  TAme  et  du  corps, 
et  Tayant  trouv^e  de  consequence,  m'ont  pri6  de  donner  quelques  6clair- 
cissemens  sur  les  difficulles  qu'on  avoit  faites,  et  qui  venoient  de  ce  qu^on 
ne  Pavoit  pas  bien  enlendue.  J'ay  erü  qu^on  pourroit  rendre  la  chose  in- 
telligible  ä  toute  sorte  d^esprits  par  la  comparaison  suivante. 

Figur^s  vous  deux  horloges  ou  deux  montres,  qui  s^aecordent  parfaile- 
ment.  Or  cela  se  peut  faire  de  trois  facons.  La  premiere  consisle 
dans  riiUluence  mutuelle  d^une  horloge  sur  Fautre;  la  seconde  dans  le 
soin  d^un  homme  qui  y  prend  garde;  la  troisieme  dans  leur  propre  ex- 
actitude.  La  premiere  facon,  qui  est  celle  de  Finfluence,  a  esle  ex- 
perimenlee  par  feu  Monsieur  Hugens  ä  son  grand  eslonncment.  II  avoit 
deux  grandes  pendules  attachees  ä  une  m^me  piece  de  bois ;  les  battemens 
continuels  de  ces  pendules  avoient  communiqu6  des  tremblemens  semblablej 
aux  particules  du  bois^  mais  ces  tremblemens  divers  nc  pouvant  pas  biei 

subsister   dans   leur  ordre,    et  sans  s*enlr'empecher,    a  moins  que  les  pen 

dules  ne  s*accordassent,  il  arrivoit  par  une  espece  de   merveille,  que  lors — 

qu^on   avoit  m^me   trouble   leur   battemens   tout   expr^s,  elles  retoumoieo^^^  ^ 
bientost   ä  battre   ensemble,   a   peu   pres   comme  deux   cordes  qui   sont  -^ 

Funisson. 


*)  Seibni)  Ifcit  auf  bcm  ^anufcript  bemcrft:    mis  h  Tautcur  du  Journal  des  s^avai 
Septembr.    16%.  —  2)cr  in  ber  Uebcifc^rift  f mahnte  3JcrfafTcr  bcr  Principes  de  physiq^mfe 
(etf(^ien<u  Paris  1696.  4.)  iß  bcr  !S^atf^eniatifer  uiib  ^^i^fifer  9}ico(.  ^artfocter. 


La  seconde  maniere  de  faire  lousjours  accorder  deux  horloges  bien 
que  mauvaises,  pourra  estre  d^y  faire  tousjours  prendre  garde  par  ud  habile 
ouvrier,  qui  les  metle  d^accord  a  lous  momens:  et  c'est  ce  que  j^appelle  la 
voye  de  Tassistance. 

Enfin  1a  troisieme  maniere  sera  de  faire  d^abord  ces  deux  pen- 
dules  avec  tant  d^art  et  de  justesse,  qu^on  se  puisse  asseurer  de  leur  accord 
dans  la  suite;  et  c^est  la  voye  du  consentement  pr6^tabli. 

Mett6s  maiDtenant  Farne  et  le  corps  ä  la  place  de  ces  deux  horloges. 
Leur  accord  ou  Sympathie  arrivera  aussi  par  une  de  ces  trois  fa9ons.  La 
voye  de  IMnfluence  est  celle  de  la  Philosophie  vulgaire;  mais  comme 
on  ne  scauroit  concevoir  des  particules  materielles,  ny  des  especes  ou  qua- 
lit^s  immaterielles,  qui  puissent  passer  de  Fune  de  ces  substances  daus 
Fautre,  on  est  oblige  d'abandonner  ce  sentiment.  La  voye  de  Tas- 
sistance  est  celle  du  Systeme  des  causes  occasionnelles ;  mais  je  tiens 
que  c^est  faire  venir  Deum  ex  machina,  dans  une^chose  naturelle  et 
ordinaire,  oü  selon  la  raison  il  ne  doit  intervenir  que  de  la  maniere  qu'il 
concourt  ä  toutes  les  autres  choses  de  la  nature.  Ainsi  il  ne  reste  que 
mon  Hypothese,  c'est  ä  dire  que  la  voye  de  Tharmonie  pr66tablie 
par  un  artifice  divin  prevenant,  lequel  dös  le  commencement  a  form^ 
chacune  de  ces  substances  d'une  maniere  si  parfaite  et  i*^glee  avec  tant 
d'exactitude,  qu^en  ne  suivant  que  ses  propres  loix,  qu^elle  a  re^ues  avec 
son  estre.  eile  s^accorde  pourtant  avec  Fautre:  tout  comme  sMl  y  avoit  une 
influence  mutuelle,  ou  comme  si  Dieu  y  mettoit  tousjours  la  main  au  delä 
de  son  concours  general. 

Aprös  cela  je  ne  crois  pas  que  j^aye  besoin  de  rien  prouver,  si  ce 
n'est  qu'on  veuille  que  je  prouve,  que  Dieu  a  tout  ce  qu'il  faut  pour  se 
pouvoir  servir  de  cet  artifice  prevenant,  dont  nous  voyons  m6me  des  öchan- 
tillons  parmy  les  hommes,  ä  mesure  qu'ils  sont  habiles  gens.  Et  suppos^ 
qu'il  le  puisse,  on  voit  bien  que  c^est  la  plus  belle  voye,  et  la  plus  digne 
de  luy.  II  est  vray  que  j'en  ay  encor  d'autres  preuves,  mais  elles  sont 
plus  profondes,  et  il  n^est  pas  necessaire  de  les  alleguer  icy. 

Je  me  sers  de  cette  occasion,  pour  vous  faire  sgavoir,  Monsieur,  qu^un 
excellent  Mathematicien  de  mes  amis,  qui  employe  nostre  nouveau  calcul 
des  difTörences,  a  resolu  le  probleme  suivant:  Deux  points  estant 
donnös,  trouver  la  ligne  par  laquelle  un  corps  pesant 
puisse  parvenir  de  Tun  ä  Tautre   dans  le   temps  le  plus  court 


502  $^tIofo^^tf(^e  ^b^anblungen. 

qui  soit  possible.  Gar  il  faul  scavoir  que  celle  ligne  ne  sera  poiot 
droite,  et  que  le  corps  pesant  ue  doit  point  aller  d^un  poini  ä  Tautre  par 
Ic  plus  courl  chemin,  hormis  dans  le  seul  cas,  oü  les  deux  poinls  se  trou- 
veroDl  dans  une  m^me  droile  verticale,  c^est  ci  dire  Tun  au  zenith  de  Pautre. 
Et  j^ay  remarqu^  que  lorsqu'on  prend  le  triangle  rectaugle  Pythagörique 
ABC,  dont  les  cost^s  soyent  AB,  3,  verlicale  ou  le  cathete;  J9C,  4,  hori- 
zontale ou  la  base;  AC,  b,  inclin^e  ou  Phypotenuse,  alors  le  corps  pesant 
parviendra  en  m^me  temps  du  point  A  au  point  C,  soit  qu'il  aille  tout 
droit  par  Thypotenuse,  ou  qu'il  aille  par  le  cireuit  du  cathete  et  de  la 
base,  continuant  par  la  base  Timpetuosit^  con9ue  en  descendant  par  le 
calhete:  ce  qui  se  fera  si  Pangle  B  est  arrondi  tant  soit  peu,  afin  que  le 
globule  descendant  y  puisse  passer  du  cathete  sur  la  base  sans  heurter. 

L'auteur  du  Probleme  (qui  est  Mens.  Jean  Bei^noulli,  Professeur 
ä  Groningue)  a  trouv6  bon  de  le  proposer  aux  Mathematiciens, 
sur  tout  ä  ceux  qui  se  servent  des  methodes  differentes  de  la  nostre;  et 
il  attendra  leur  Solutions  jusqu'aprös  Paques  de  Tann^e  suivante.  Si  quel- 
qu'un  en  trouve  la  Solution,  il  est  pri6  de  ne  la  point  publier  avant  le 
terme,  pour  donner  encor  aux  autres  le  temps  de  s^y  exercer.  Cependant 
il  la  pourra  deposer  entre  les  mains  d^un  tiers,  et  en  donner  avis.  J'ay 
trouv^  ce  probleme  si  beau,  que  je  m'y  suis  appliqu^  malgr^  mes  distrac- 
tions;  et  comme  nous  sommes  parvenus,  TAuteur  et  moy,  ä  une  ro^me 
ligne  par  voyes  diflerentes,  sans  aucune  communication  prealable,  cela 
mal*que  assez  que  nous  ne  nous  sommes  pas  eloign^s  de  la  verilc. 

Pour  dire  un  mot  sur  la  dispute  entre  deux  personnes  fort  habiles, 
qui  sont  TAuteur  des  Principes  de  Physique  publi^s  depuis  peu,  et 
TAuteur  des  Objections  (mises  dans  le  Journal  du  13  d^Aoüt  et  ailleurs), 
parce  que  mon  hypothese  sert  ä  terminer  ces  controverses,  je  ne  comprends 
pas  comment  la  matiere  peut  estre  con^ue,  ^tendue,  et  cependant  sans 
parties  actuelies  ny  mentales;  et  si  cela  est  ainsi,  je  ne  scay  ce  que  c'est 
que  d'estre  6tendu.  Je  crois  m6me  que  la  matiere  est  essentiellement  un 
aggregö,  et  par  consequent,  qu'il  y  a  tousjours  des  parties  actuelies.  Ainsi 
c^est  par  la  raison,  et  non  pas  seulement  par  le  sens,  que  nous  jugeon 
qu^elle  est  divis^e,  ou  plustost  qu^elle  n^est  autre  chose  originairemen 
qu'une  multitude.  Je  crois  quMI  est  vräy  que  la  matiere  (et  m^me  chaqu^^ 
partie  de  la  matiere)  est  divisöe  en  un  plus  grand  nombre  de  parties  qu'i  T 
n'est   possible  d^imaginer.     C'est   ce   qui    nie  fait  dire  souvent  que  chaque 


$^Uofo)>^tf(^  ^b^anblungen.  503 

Corps,  quelque  pelit  qu'il  soit,  est  un  Monde  de  crealures  infiDies  en 
nombre.  Ainsi  je  ne  crois  pas  qu'il  y  ait  des  Atomes,  c'est  ä  dire  des 
parties  de  la  mattere  parfaitemeol  dures,  ou  d^une  fermetö  invincible; 
comme  de  Tautre  cost6,  je  ne  crois  pas  non  plus  qu'ii  y  ait  une  matiere 
parfaitemeot  fluide,  et  raon  sentiment  est  que  chaque  corps  est  fluide  en 
comparaison  des  plus  fermes,  et  forme  en  comparaison  des  plus  fluides. 
Je  m^^tonne  qu'on  dit  encor  qu^il  se  conserve  tousjours  une  egale  quantit^ 
de  mouvement  au  sens  Cartesien;  car  j'ay  d^monstr^  le  contraire,  et  döja 
d'excellens  Mathematiciens  se  sont  reudus.  Cependant  je  ne  considere 
point  la  formet^  ou  consistance  des  corps  comme  une  qualit^  primitive, 
mais  comme  une  suite  du  mouvement,  et  j^espere  que  mes  Dynamiques 
feront  voir  en  quoy  cela  consiste;  comme  rintelligence  de  mon  hypothese 
servira  aussi  ä  lever  plusieurs  difficult^s  qui  exercent  encor  les  Philo- 
sophes.  En  effect  je  crois  pouvoir  satisfaire  intelligiblement  ä  tous  les 
doutes  dont  feu  Mons.  Bernier  a  fait  un  livre  expreß:  et*)  ceux  qui 
voudront  mediter  ce  que  j^ay  donn6  auparavant,  en  trouveront  peut  estre 
d^ja  les  moyens.  < 


"^j  2)tc  folgenben  Sorte  fehlen  in  bem  borUegenbeu  Original. 


VI. 

De  Ipsa  natura  siye  de  yi  insita  actionibusque  Creatnra- 
rum,  pro  Dynamicis  suis  conflrmandls  Uliistrandisqiie. 

(4)  Accepi  nuper  missu  celeberrimi  et  de  rebus  mathematicis  ac  phy- 
sicis  praeclare  meriti  Viri  Johannis  Christophori  Slurmii,  quam  AltoHii 
edidit,  Apologiam  pro  sua  de  Idolo  Naturae  Dissertatione,  impugnala 
a  Medice  Kiloniensium  primario  et  j^apieaTatcp ,  Gunthero  Ghristopboro 
Schelhamero,  in  libro  de  Natura.  Cum  igitur  idem  argumentum  ver- 
sassem  et  ego  olim,  nonnihilque  etiam  concertationis  per  literas  mibi  cum 
praeclare  autorc  Dissertalionis  intercedat,  cujus  mentionem  mihi  perhono- 
rificam  ipse  nuper  fecit,  publice  memoratis  nonnullis  inter  nos  actis  in 
Physicae  Eiectivae  Tome  primo  lib.  1.  secl.  1.  cap.  3.  Epilog. 
§.5.  pag.  149.  420:  eo  libentius  animum  attentionemque  adhibui  argu- 
mento  per  se  egregio,  necessarium  judicans,  ut  mens  mea  pariter  et  tola 
res  ex  iis,  quae  aliquoties  jam  indicavi,  principiis  distinclius  pauIo  pro- 
poneretur.  Cui  instituto  commodam  occasionem  praestare  iila  visa  est 
Apologetica  dissertatio,  quod  judicare  liceret,  Autorem  ibi,  quae  maxime 
ad  rem  facerenl,  paucis  uno  sub  conspectu  exhibuisse.  De  caetero  iitem 
ipsam  inter  praeclaros  Vires  non  facio  meam. 

(2)  Duo  potissimum  quaeri  puto ,  primum ,  in  quo  consistat  Natura, 
quam  rebus  tribuere  solemus,  cujus  attributa  passim  recepta  aliquid  Paga- 
nismi  redolere  judicat  celeberrimus  Sturmius;  deinde  utrum  aliqua  sit  in 
creaturis  ivipY&ta,  quam  videtur  negare.  Quod  primum  attinet,  de  ipsa 
natura;  si  dispiciamus,  et  quid  non  sil,  et  quid  sit,  assentier  quidem, 
nullam  dari  animam  Universi;  concedo  etiam,  miranda  illa,  quae  occurrunt 
quotidie,  de  quibus  dicere  merito  solemus,  opus  naturae  esse  opus  inlelli- 
gentiae,  non  esse  adscribenda  crealis  quibusdam  Intelligentiis,  sapientia  et 
virlule  proportionali   ad   rem   tantam   praeditis;    sed  naturam   universam 


$^Uofo^(^tf(i^e  9ib^anb(ungen.  505 

esse,   ut  sie  dicam,  arlificiumDei,    et  tanium  quidem,  ut  quaevis  ma- 
China  naturalis  (quod   verum  parumque  observatum   naturae   artisque 
discrimen  est)  organis  constet   prorsus   infinitis,    infinitamque   adeo   sa- 
pientiam    potentiamque    autoris    rectorisque    poslulet       Itaque    et    calidum 
omniscium  Hippocratis,    et   Cholcodeam  animarum   datricem  Avicennae^   et 
illam   sapientissimam  Scaligeri   aliorumque   virtutem   plasticam,    et   princi- 
pium  hylarchicum  Henrici  Mori,  partim  impossibilia,  partim  superflua  puto ; 
satisque  habeo,    machinam   rerum   tanta  sapientia  esse  conditam;    ut   ipso 
ejus  progressu  admiranda  illa  contingant,  organicis  praeserlim  (ut  arbitror] 
ex   praedelinealione   quadam   sese  evolventibus.     Itaque   quod   Vir  CI.  na- 
turae cujusdam  creatae,  sapientis,  corporum  machinas  formantis  gubernan- 
tisque  figmentum  rejicit,  probo.     Sed  nee  consequi   inde  nee   rationi  con- 
sentaneum  puto,  ut  omnem  vim  creatam  actricem  insitam  rebus  denegemus. 
(3)  Diximus  quid   non  sit;    videamus  jam  etiam  paulo  propriuS;    quid 
Sit    iila    Natura,    quam    Aristoteles    non    male    principium    motus    et 
quietis  appellavit,    quanquam  Philosophus  ille   mihi  latius  accepto   voca- 
bulo  non  solum  motum  localem  aut  in  loco  quietem,   sed   generaliter  mu- 
tationem,   et  otaaiv  seu  persistentiam  intelligere  videatur.     Unde  etiam, 
ut  obiter  dicam,    definitio  quam  Motui   assignat,    etsi  obscurior  justo,    non 
tarn  inepta  tamen  est,  quam  iis  videtur,  qui  perinde  sumunt,  ac  si  motum 
localem    tantummodo    definire    voluisset:    sed  ad   rem.     Robertus   Boylius, 
\ir  insignis  et  in  naturae  observatione  cum  cura  versatus,    de   ipsa   na- 
tura libellum  scripsit,  cujus  mens  eo  redit,  si  bene  memini,    ut  naturam 
judicemus  esse   ipsum    corporum   mechanismum,    quod   quidem   coc   ^v 
irXarei  probari  potest;    sed  rem  rimanti  majore  axpiße((f  distinguenda  erant 
in  ipso  mechanismo  principia  a  derivatis:    ut   in   explicando  horologio  non 
satis  est,    si   mechanica  ratione  impelli  dicas,    nisi  distinguas,    pondere  an 
elastro  concitetur.     Et  a  me  aliquoties  jam  est  proditum  (quod  profuturum 
puto,    ne  mechanicae  naturalium   rerum  explicationes  ad  abusum  trahantur 
in  praejudicium   pietatis,    tanquam   per  se  materia  stare  possit,    et  mecha- 
nismus  nuUa  intelligentia  aut  substantia  spirituali  indigeat)  originem  ipsius 
Mechanismi  non  ex  solo  materiali  principio  mathematicisque  rationibus,  sed 
altiore  quodam  et,  ut  sie  dicam,  Metaphysico  fönte  fluxisse. 

(4j  Cujus  inter  alia  indicium  insigne  praebet  fundamentum  natu- 
rae leg  um,  non  petendum  ex  eo,  ut  conservetur  eadem  motus  quantilas, 
uti  vulgo  Visum  erat,   sed  potius  ex  eo,   quod  necesse  est  servari  eao* 


506  ^(Uofo^^if^e  ^b^attblungctt. 

dem  quantilatcm  poletitiae  acti'icis,  imo  (quod  pulcherrhna  ra- 
tione  evenire  deprehendij  eliam  eandem  quantilatem  aotionis  mo- 
tri  eis,  cujus  alia  longe  aestimalio  est  ab  illa^  quam  Cartesiani  concipiunl 
sub  quantilate  motus.  Eaque  de  re  cum  duo  Malhematici  ingenio  facile 
iDter  primos  mecum  partim  per  literas  partim  publice  coDtuiissent,  alter 
pefiltus  in  castra  mea  transiit,  alter  eo  devenit,  ut  objectiones  suas  omnes 
post  muliam  et  accuratam  ventilationem  desereret,  et  ad  meam  quandam 
demonstrationem  tiondum  sibi  respoDsionem  suppetere  candide  fateretur. 
Eoque  magis  miratus  sum,  Virum  praeclarum  in  Physicae  suae  Electivae 
parte  edita,  explicantem  leges  motus,  vulgarem  de  iliis  sententiam  (quam 
tamen  nulla  demonstratione,  sed  quadam  tantum  verisimilitudine  niti  ipse 
agnovit,  repetiitque  etiam  hie  novissima  dissertatione  cap*  3.  §.  2]  quasi 
Qulla  dubitatione  libatam  assumsisse ;  nisi  forte  scripsit  antequam  prodirent 
mea,  et  scripta  deinde  recensere  vel  non  vacavit,  vel  in  mentem  non 
venit,  praesertim  cum  leges  motus  arbitrarias  esse  crederet,  quod  mihi 
non  usquequaque  consentaneum  videtur.  Puto  enim  determinatis  sapien- 
tiae  atque  ordinis  rationibus,  ad  eas  quae  in  natura  observantur  ferendas 
leges  venisse  Deum :  et  vel  hinc  apparei'e ,  quod  a  me  aliquando  Opticae 
Legis  occasione  est  admonitum  et  Gl.  Molineuxio  in  Dioptricis  postea  valde 
se  probavit,  Finalem  causam  non  tantum  prodesse  ad  virtutem  et  pietatem. 
in  Ethica  et  Theologia  naturali,  sed  etiam  in  ipsa  Physica  ad  inveniondum 
et  detegendum  abditas  veritates.  Itaque  cum  celeberrimus  Sturmius  in. 
Physica  sua  Eclectica,  ubi  de  causa  Finali  agit,  sententiam  meam  retulissel^ 
inter  Hypotheses,  optarem  ut  in  Epicrisi  satis  expendisset;  haud  dubi^ 
enim  inde  occasionem  fuisset  sumturus,  muita  pro  argumenti  praestantia  et»- 
ubertate  dicendi  praeclara  et  ad  pietatem  quoque  profutura. 

(5)  Sed  jam  considerandum  est,  quid  ipse  de  Naturae  notione  in  hac^ 
sua  Apologetica  dissertatione  dicat,  et  quid  dictis  deesse  adhuc  videatur. 
Concedit  cap.  4.  §.  2,  3,  et  alibi  passim,  motus  qui  nunc  fiunt,  consequi. 
vi  aeternae  legis  semel  a  Deo  latae,  quam  legem  mox  vocat  volitioneii^ 
et  jussum;  nee  opus  esse  novo  Dei  jussu,  nova  volitione,  nedum  novc^ 
conatu,  aut  laborioso  quodam  negotio  d.  §.  3.  et  a  se  repellii  tanquan^ 
male  imputatam  ex  adverso  sententiam,  quod  Dens  moveat  res  ut  faber 
lignarius  bipennem,  et  molitor  dirigit  molam  arcendo  aquas,  vel  immittendc? 
rotae.  Verum  enimvero,  ut  mihi  quidem  videtur,  nondum  sufficit  haee 
expiicatio.     Quaero  enim,   utrum   volitio   illa   vel  jussio,    aut  si  mavis  lex 


divina  oliffi  lata  extrinsecam  tantuin  tribuerit  rebus  detiotiiinalio- 
nem,  an  vero  aliquam  coniulefit  impressionem  creatam  in  ipsis  perduran- 
leni;  vel,  ut  optiine  Dn.  Schelbammerus  judicÜ  non  minus  quam  experientiae 
egregius  Voctit,  legem  insitam  (etsi  plerumque  non  intellectäm  creatuHs, 
quibus  inest)  ex  qua  actiones  passionesque  consequantur.  PHus  autorum 
systematis  causarum  occasionalium,  acutissimi  imprimis  Malebranchii,  dogma 
videlur,  posterius  receptum  est,  et  ut  ego  arbitror,  verissimum. 

(6)  Nam  jussio  illa  praeterita  cum  nunc  non  existat,  nihil  nunc  efficere 

polest,    nisi   aliquem   tunc  post  se   reliquerit  effectum  subsistentem ,    qui 

nunc  quoque  duret  et  operetur:  et  qui  secus  sentit,  omnij  si  quid  judico, 

distinctae   rerum   explicationi  renunciat,    quidvis  ex  quovis  consequi  pari 

jure  dicturus,  si  id  quod  loco  temporeve  est  absens,    sine   interpositO)    hie 

et  nunc  operari  potest.     Itaque  satis  non  est  dici,  Deum  initio  res  creantem 

voluisse,    ut  certam  quandam  legem  in  progressu  observarent,    si  voluntas 

ejus  fingatur  ita  fuiäse  inefficax,    ut  res  ab  ea   non   fuerint  affectae,   nee 

durabilis  in  iis  efTectus   sit  productus.      Et   pugnat  profecto  cum   notione 

diviiiae  potentiae   voluntatisque,   purae  illius  et  absolutae,   volle  Deum  et 

tarnen  vdlendo  prodUcere  aut  immutare   nihil,    agereque  semper,    efficere 

nunquam,  neque  opus  vel  airoriXeafjLot  relinquere   ullum.     Gerte  si 

nihil  creaturis  impressum  est  divino  illo  Verbo:    producat  terra,  mul- 

tiplicemini  animaliä;    si  res  perinde  post  ipsum  füere  afTectae,  ac  si 

nüllum  jUssüm  intervenisset,   consequens  est  (cum  connexione  aliqua  inter 

causam  et  effectutn  opus  sit,  vel  immediata,   vel  per  aliquod  intermedium] 

dtit  nihil  fieri  nunc  consenlaneum  mandato,  aut  mandatum  tantum  valuisse 

id  praesens,  semper  renovandum  in  futurum;    quod  Cl.  Autor  merito  a  se 

amolitur.    Siti  vero  lex  a  Deo  lala  reliquit  aliquod  sui  expressum  in  rebus 

vestigium,  si  res  ita  fuere  formatae  mandato,  ut  aptae  redderentur  ad^im- 

plendam  jübentis   voluntatem,    jam    concedendum   est,    quandam   inditam 

esse   rebus   efficaciam ,    formam    vel   vim ,    qualis   naturae   nomine   a  nobis 

accipi  solet,    ex  qua  series  phaenomenorutn   ad  primi  jussUs  praescriptum 

consequeretur. 

(7j  Haec  autem  vis  insita  distincte  quidem  ibtelligi  potest,  sed  non 
explicdri  imaginabiliter;  nee  sane  ita  explicari  debet,  non  magis  quam 
natura  animae;  est  enim  Vis  ex  earum  rerum  numero,  quae  non  imagi- 
natione,  sed  intellectu  attinguntur.  Itaque  quod  petit  Vir  Cl.  c.  4.  §.  6 
dissertationis   Apologeticae ,    imaginabiliter   explicari   modum ,   quo  lex 


y 


508  V^lofop^if^e  ^b^anblungoi. 

iDSita  in  corporibus  legis  ignaris  operetur,  sie  accipio,  ut  desideret  exponi 
intelligibiliier,  ne  scilicet  credatur  posiulare  ut  soni  pingantur,  vel  colores 
audiantur.  Deinde  si  explicandi  di facultas  ad  res  rejiciendas  suf fielt, 
consequenter ,  quae  ipse  sibi  injuria  imputari  quoritur,  cap.  4.  §.2,  quod 
scilieet  omnia  non  nisi  divina  virtute  moveri  statuere  malit,  quam  aliquid 
admittere  naturae  nomine,  cujus  naturam  ignoret.  Gerte  pari  jure  niteren- 
tur  etiam  Hobbes  et  alii,  qui  omnes  res  volunt  esse  corporeas,  quia  nihil 
nisi  corpus  distincte  et  imaginabiliter  explicari  posse  sibi  persuadent.  Sed 
illi  ipsi  ex  eo  ipso  recte  rcfutantur,  quod  vis  agendi  rebus  inest,  quae  ex 
imaginabilibus  non  derivatur :  eamque  in  Dei  mandatum,  olim  semel  datum, 
res  nullo  modo  afficiens  nee  effectum  post  se  relinquens  simpliciter  reji- 
cere,  tantum  abest,  ut  foret  reddere  rem  explicatiorem,  ut  potius  deposita 
philosophi  persona  esset  gladio  gordium  nodum  secare.  Ceterum  distinctior 
et  rectior  Vis  activae  explicatio,  quam  hactenus  habita  est,  ex  Dynamicis 
noslris,  legumque  naturae  et  motus  vera  aestimatione  in  illis  tradita  et 
rebus  consentanea  derivatur. 

(8)  Quodsi  quis  defensor  philosophiae  novae,  inertiaro  rerum  ei  tor- 
porem  introdueentis,  eo  usque  progrediatur,  ut  omnem  jussis  Dei  effectum 
durabilem  efficaciamque  in  futurum  adimens,  etiam  novas  semper  moli- 
tiones  ab  ipso  exigere  nihil  pensi  habeat  (quod  Dn.  Sturmius  a  se 
alienum  esse  prudenter  profitetur),  is  quam  digna  Deo  sentiat,  ipse  vi- 
derit;  excusari  autem  non  poterit,  nisi  rationem  afferat,  cur  res  quidem 
ipsae  aliquamdiu  durare  possint,  attributa  autem  rerum,  quae  in  ipsis 
naturae  nomine  inteIHgimus,  durabilia  esse  non  possint:  cum  tarnen  con- 
sentaneum  sit,  quemadmodum  verbum  fiat  aliquid  post  se  reliquri,  nempe 
rem  ipsam  persistentem;  ita  verbum  benedictionis  non  minus  miri- 
ficum  aliquam  post  se  in  rebus  reliquisse  producendi  actus  suos  ope- 
randique  foeeunditatem  nisumve,  ex  quo  operatio,  si  nihil  obstet,  conse- 
quatur.  Quibus  addi  potest,  quod  alibi  a  me  explieatum  est,  etsi  nondum 
fortasse  satis  perspectum  omnibus,  ipsam  rerum  substantiam  in  agendi 
patiendique  vi  consistere:  unde  eonsequens  est,  ne  res  quidem  durabiles 
produci  posse,  si  nulla  ipsis  vis  aliquamdiu  permanens  divina  virtute  im- 
primi  potest.  Ita  sequeretur  nullam  substantiam  creatam,  nullani  animam 
eandem  numero  mauere,  nihilque  adeo  a  Deo  conservari,  ac  proinde  res 
omnes  esse  tantum  evanidas  quasdam  sive  fluxas  unius  divinae  subsiantiae 
permanentis  modificationes  et  phasmata,  ut  sic.dicam;  et  quod  eodem  redit, 


$^i(ofo)>^ii(^c  Vb^anbluneen.  509 

ipsam  naturam  vel  suhstantiam  rerum  omnium  Deum  esse,  qualem  pessimae 
notae  doetrinam  nuper  scriptor  quidem  sublilis,  al  profanus,  orbi  invexit 
vel  renovavit.  Sane  si  res  corporales  nil  nisi  materiale  conlinerent,  veris- 
sime  dicerenlur  in  fluxu  consistere,  neque  habere  substantiale  quicquam, 
queroadmodum  et  Platonici  olim  rede  agnovere. 

(9)  Altera  quaestio  est,  utrum  creaturae  proprie  et  vere  agere 
sint  dicendae?  Ea,  si  semel  intelligamus ,  naturam  insilam  non  differre  a 
vi  agendi  et  patiendi,  reoidit  in  priorem.  Nam  actio  sine  vi  agendi  esse 
non  polest,  et  vicissim  inanis  potenlia  est,  quae  nunquam  potest  exerceri. 
Quia  tarnen  nihilorainus  actio  et  polentia  res  sunt  diversae,  illa  successiva, 
baec  permanens,  videamus  et  de  actione;  ubi  faleor,  me  non  exiguam  in 
explicanda  celeberrimi  Sturmii  mente  difficultatem  reperire.  Negat  enim, 
res  creatas  per  se  et  proprie  agere;  mox  tarnen  ita  concedit  eas  agere,  ut 
noiit  quodammodo  sibi  tribui  comparationem  creaturarum  cum  bipenni  a 
fabro  h'gnario  mota.  Ex  quibus  nihil  certi  exsculpere  possum,  nee  diserte 
satis  explicatum  video,  quousque  ipse  a  receptis  sententiis  recedat;  aut 
quaronam  distinctam  animo  conceperit  actionis  notionem,  quae  quam  non 
sit  obvia  et  faciiis,  ex  raetaphysicorum  certaminibus  constat.  Quantum  ego 
mihi  notionem  actionis  perspexisse  videor,  consequi  ex  illa  et  stabiliri  ar- 
bitror  receptissimum  philosophiae  dogma,  actiones  esse  supposito- 
rum;  idque  adeo  esse  verum  deprehendo,  ut  etiam  sit  reciprocum,  ita  ut 
non  tantum  omne  quod  agit  sit  substantia  singularis,  sed  etiam  ut  omnis 
^ingularis  substantia  agat  sine  intermissione ,  corpore  ipso  non  excepto^  in 
<|uo  nulla  unquam  quies  absoluta  reperitur. 

(40)  Sed  nunc  attentius  pauIo  consideremus  eorum  sententiam,  qui 
rebus  creatis  veram  et  propriam  actionem  adimunt,  quod  olim  etiam  fecere 
Philosophiae  Mosaicae'  autor  Robertus  Fluddus,  nunc  vero  Cartesiani  qui- 
<lam,  qui  putant  non  res  agere,  sed  Deum  ad  rerum  praesentiam  et  se- 
rundum  rerum  aptitudinem;  adeoque  res  occasiones  esse,  non  causas,  et 
Tecipere,  non  efficere  aut  elicere.  Quam  doetrinam  Cordemojus,  Forgaeus 
«t  alii  Cartesiani  cum  proposuissent ,  Malebranchius  inprimis,  pro  acumine 
suo,  orationis  quibusdam  luminibus  exomavit;  rationes  autem  solidas 
(quantum  intelligo)  adduxit  nemo.  Gerte  si  eousque  producitur  haec  doc- 
Irina,  ut  actiones  etiam  immanentes  substanliarum  tollantur  (quod 
tarnen  merito  rejicit  Pn.  Sturmius  Physicae  Elect.  lib.  4.  cap.  4.  Epilog. 
§.   H.  p.   476.  et  in  eo  circumspeclionem  suam  luculenler  oslendit).    adeo 


"='— 


510  Wio\opWM  ^b^nblungtn. 

a  raMone  «apparel  aliena,  ul  nihil  supra.  An  enim  mentem  cogitare  ac 
velle,  et  in  nobis  a  nobis  elici  niultas  cogilaliones  ac  volunlates,  ac  spon-* 
taneuni  penes  nos  esse,  quisquam  in  Uubium  revocabit?  Quo  faclo  non 
tantum  negaretur  Überlas  huinana,  el  in  Deum  causß  rejiceretur  maloruin, 
sed  eliam  inlimae  nostrae  experienliae  conscientiaeve  testimonio  reclano- 
retur,  quo  ipsimet  noslra  esse  senlimus,  quae  nuila  Talionis  specie  a  dis- 
senlienlibus  in  Deum  Iransferrenlur.  Quod  si  vero  menli  noslrae  vim 
insilam  Iribuinius,  acliones  immanenles  producendi  vel  quod  idem  est, 
agendi  immanenler,  jam  niliü  prohibel,  imo  consenlaneum  esl,  aliis  ani- 
mabus  vel  formis,  aul  si  mavis,  naluris  subslanliarum  eandem  vim  inesse; 
nisi  quis  soias'  in  nalura  rerum  nobis  obvia  menles  noslras  aclivas  esse, 
aul  omnem  vim  agendi  immanenter,  alque  iideo  vila liier  ul  sie  dicam, 
cum  inlellectu  esse  conjunclam  arbitrelur,  quales  cerle  asseveraliones  ne- 
que  ralione  ulla  confirmantur,  nee  nisi  invita  verilale  propugnanlur.  Quid 
vero  de  Iranseunlibus  crealurarum  aclionibus  sil  slaluendum, 
alio  loco  melius  exponetur,  pro  parte  eliam  jam  lum  a  nobis  alibi  esl  ex- 
plicalum :  commercium  scilicel  subslanliarum  sive  monadum  oriri 
non  per  influxum,  sed  per  consensum  ortum  a  divina  praefomiatione, 
unoquoque,  dum  suae  nalurae  vim  insilam  legesque  sequjlur,  ad  exlranea 
accommodalo,  in  quo  eliam  unio  animae  corporisque  consislit. 

(14)  Quod  aulem  corpora  sinl  per  se  inerlia,  verum  quidem  esl,  si 
rede  sumas;  haclenus  scilicel,  ul  quod  semel  quiescere  aliqua  raiioiie  po- 
nilur,  se  ipsum  ealenus  in  motum  concitare  non  |K>ssil,  nee  sine  resislenlia 
ab  alio  concilari  palialur;  non  magis  quam  suaple  sponle  inulare  sibi  po- 
tesl  gradum  velocitalis  aul  directionem,  quam  semel  habet,  a^t  pati  facile 
ac  sine  resislenlia,  ul  ab  aljo  mutelur.  Alque  adeo  fatendum  esl,  exten- 
sionem,  sive  quod  in  corpore  esl  geomelricum,  si  nude  sumatur,^ nihil  in 
se  habere,  unde  actio  el  molus  proficiscalur :  imo  potius  materiam  resistere 
molui  per  quandam  suam  inerliam  naturalem  a  Keplero  pulchre  sie 
denominalam ,  ila  ul  non  sil  indifferens  ad  motum  et  quielem ,  uti  vulgo 
rem  aestimare  solenl,  sed  ad  molum  pro  magniludine  sua  vi  tanlo  majore 
acliva  indigett.  linde  in  hac  ipsa  vi  passiva  resislendi  (el  impenetrabili- 
tatem  et  aiiquid  aroplius  involvenle)  ipsam  maleriae  primae  sive  molis, 
quae  in  corpore  ubique  eadem  magnitudinique  ejus  proportionalis  est,  no- 
tionem  colloco,  et  ostendo  hinc  alias  longe,  quam  si  sola  in  corpore  ipsa- 
que  materia  inessei  cum  exlensione  impenelrabilitas,  moluum  leges  conse-r 


qui;  et  uti  in  materia  inerliam  Daturalem  oppositam  motui,  ita  in 
ipso  corpore,  imo  in  omni  substantia  inesse  constantiam  naturalem 
oppositam  mutationi.  Verum  haec  doctrina  non  patroeinatur,  sed  potius 
adversatur  illiSy  qui  rebus  actionem  adimunt:  nam  quam  certum  est,  ma- 
teriam  per  se  motum  non  incipere ,  tam  certum  est  (quod  experipnenta 
etiam  ostendunt  praeclara  de  motu  impresso  a  motore  translato]  corpus  per 
se  conceptum  semel  impetum  retinere  Consta nsque  in  levitate  sua  esse, 
sive  in  illa  ipsa  mutationis  suae  serie ,  quam  semel  est  ingressum ,  perse- 
verandi  habere  nisum.  Quae  utique  activitates  atque  entelechiae,  cum 
materiae  primae  sive  molis,  rei  essentialiter  passivae,  modificationes  esse 
non  possint,  uti  praeclare  (quemadmodum  sequente  paragrapho  dicemus] 
ab  ipso  judiciosissimo  Sturmio  agnitum  est,  vel  hinc  judicari  potest,  debere 
in  corporea  substantia  reperiri  entelechiam  primam,  tandem  irpcuTov 
SexTixov  activitatis,  vim  scilicet  motricem  primitivam,  quae  praeter  exten- 
sionem  (seu  id  quod  est  mere  geometricum]  et  praeter  molem  (seu  id  quod 
est  mere  materialej  superuddita,  semper  quidem  agit,  sed  tarnen  varie  ex 
corporum  concursibus  per  conatus  impetusve  modificatur.  Atque  hoc  ipsum 
substantiale  principium  est,  quod  in  viventibus  anima,  in  aiiis  forma 
substantiaiis  appellatur,  et  quatenus  cum  materia  substantiam  vere 
unam,  seu  unum  per  se  constituit,  id  facit  quod  ego  Monadem  appello, 
cum  sublatis  bis  veris  et  realibus  unitatibus,  non  nisi  entia  per  aggrega- 
tionem,  imo  quod  hinc  sequitur,  nuUa  vera  entia  in  corporibus  sint  super- 
futura.  Etsi  enim  dentur  atomi  substantiae,  nostrae  scilicet  Monades  par- 
tibus  carentes,  nullae  tamen  dantur  atomi  molis,  seu  minimae  extensionis, 
vel  ultima  elementa,  cum  ex  punctis  continuum  non  componatur,  prorsus 
uti  nullum  datur  ens  mole  maximum,  vel  extensione  inBnitum,  etsi  semper 
alia  aliis  majora  dentur;  sed  datur  tantum  ens  maximum  intensione  per- 
fectionis,  seu  infinitum  virtute. 

(42)  Video  tamen  celeberrimum  Sturmium  in  hac  ipsa  Dissertatione 
Apologetica  cap.  4.  §.  7  et  seqq.  insitam  corporibus  vim  motricem  argu- 
mentis  quibusdam  impugnare  aggressüm.  Ex  abundanti,  inquit,  hie 
ostendam,  ne  capacem  quidem  esse  substantiam  corpoream 
potentiae  alicujus  ACTIVE  motricis.  Quanquam  ego  non  eapiam, 
quae  possit  esse  potentia  non  active  motrix.  Gemino  autem  se  usurpm  ait 
argumento,  uno  a  natura  materiae  et  corporis,  altero  ex  natura  motus. 
Prius  huc  redit:  materiam  sua  natura  et  essentialiter  passivam  esse  sub- 


512  W(Dfo)>]^if(i^e  Slb^anblungeu. 

stantiam ;  ilaque  ipsi  dari  vim  activam  non  magis  esse  possibile ,  quam  si 
Deus  lapidem ,  dum  lapis  manet ,  velit  esse  vitalem  et  rationalem ,  id  est 
non  lapidem:  deinde  quac  in  corpore  ponantur,  ea  esse  tantum  materiae 
modiGcationes ;  modificationem  autem  (quod  pulchre  dictum  agnosco)  rei 
essentialiter  passivae  non  posse  rem  reddere  activam.  Sed  responderi 
commode  polest  ex  recepta  non  minus  quam  vera  Philosophia :  mate- 
riam  intelligi  vel  seeundam  vel  primam;  secundam  esse  quidero  substan- 
tiam  completam ,  sed  non  mere  passivam;  primam  esse  mere  passivam, 
sed  non  esse  completam  suhslanliam ;  accedereque  adeo  debere  animam, 
vel  formam  animae  analogam,  sive  IvteXi^eiav  tf/V  irpcoTYjv,  id  est  nisum 
quendam  seu  vim  agendi  primitivam,  quae  ipsa  est  lex  insita,  decrelo 
divino  impressa.  A  qua  sententia  non  puto  abhorrere  Virum  celebrem  et 
ingeniosum,  qui  nuper  defendit,  corpus  constare  ex  materia  et  spiritu; 
modo  sumatur  spiritus  non  pro  re  intelligente  (ut  alias  solet)  sed  pro 
anima  vel  forma  animae  analoga ,  nee  pro  simplici  modificatione ,  sed  pro 
constitutivo  substantiali  perseverante ,  quod  Monadis  nomine  appellare 
soleo,  in  quo  est  velut  perceptio  et  appetitus.  Haec  ergo  recepta  doctrina, 
et  scholarum  dogmati  benigne  explicato  consentanea,  refutanda  est  prius, 
ut  argumentum  Viri  clarissimi  vim  habere  possit:  quemadmodum  et  binc 
patet,  non  posse  concedi,  quod  assumsit,  quicquid  est  in  substantia  cor- 
porea,  esse  materiae  modificationem.  Notum  est  enim,  animas  inesse  vi- 
ventium  corporibus  secundum  receplam  philosophiam ,  quae  utique  modifi- 
cationes  non  sunt.  Licet  enim  Vir  egregius  contrarium  statuere,  omnemque 
veri  nominis  sensum  animalibus  brutis  animamque  proprio  dictam  adimere 
videatur;  sententiam  tamen  hanc  pro  fundamento  demonstrationis  assumere 
non  potest,  antequam  ipsa  demonstretur.  Et  contra  potius  arbitror,  neque 
ordini  y  neque  pulchritudini  rationive  rerum  esse  consentaneum ,  ut  vitale 
aliquid  seu  immanenter  agens  sit  in  exigua  tantum  parte 'materiae ,  cum 
ad  majorem  perfectionem  pertineat,  ut  sit  in  omni ;  neque  qutcquam  obstet, 
quo  minus  ubique  sint  animae  aut  analoga  saltem  animabus,  Msi  domi- 
nantes animae,  atque  adeo  intelligentes,  quales  sunt  humanae,  ubique  esse 
non  possint. 

(43)  Posterius  argumentum  quod  ex  natura  motus  sumit  Vir  Gl. 
majorem,  ut  mihi  quidem  videtur,  concludendi  necessitatem  non  habef. 
Motum  ait  esse  successivam  tantum  rei  motae  in  diversis  locis  existentiaro. 
Concedamus  hoc  interim,  etsi  non  omnino  satisfaciat,  magisque  id.  quod  ex 


W^c\cpVi\6ft  $(S^nb(iingen.  513 

motu  resultat,    quam   ipsam   (ut  vocant)  formalem  ejus  ralionera  exprimal; 
Don  ideo  tarnen  exciudilur  vis  motrix.     Nam  non   tantum  corpus  praeseuti 
sui   motus   momenio   inest   in   loco  sibi   commensurato,  sed  eliara  conatum 
habet  seu   nisum   mutandi  locum,    ita   ut  Status  sequens  ex  praesenti,  per 
se,  naturae  vi  consequatur;  alioqui  praesenti  momento  (alque  adeo  momento 
quovis)    corpus  A    quod    movetur  a  corpore   B  quiescente    nihil    difTeret; 
sequereturque  ex  clarissimi  Yiri  sententia,  si  nobis  ea  in  re  adversa  esset, 
nullum   plane   discrimen   in   corporibus   fore,   quandoquidem  in  pleno  uni- 
formis  per  se  massae  discrimen,  nisi  ab  eo  quod  motum  respicit,  sumi  non 
potest.    Unde  etiam  amplius  tandem  efBcietur,  nihil  prorsus  variari  in  cor- 
poribus, omniaque  sempcr  eodem  se  habere  modo.    Nam  si  materiae  portio 
quaevis  ab  alia   aequali   et   congrua  non  difTert   (quod  admittendum  est  a 
Viro  Gl.  viribus  activis  impetibusve  et  quibuscumque  aliis,  praeter  existen- 
tiam  in  hoc  loco,    successive  futuram   aliam  vel  aliam,  qualitatibus  modifi- 
cationibusque  sublatis)  ac  praeterea  si  unius  momenti  Status  a  statu  alterius 
momenti   non   nisi   transpositione   aequalium   et  congruarum  et  per  omnia 
convenientium  materiae  portionum  difTert;    manifestum   est  ob   perpetuam 
substitutionem  indistinguibilium  consequi,  ut  diversorum  momentorum  Status 
in   mundo   corporeo  discriminari   nullo  modo  possin t.     Extrinseca   enim 
tantum   foret  denominatio,    qua   distingueretur   materiae    pars    una   ab 
alia,    nempe   a  futuro,    quod   scilicet   imposterum    sit  futura   alio   vel   alio 
loco;    impraesentiarum  vero   discrimen   est  nullum;    imo  ne  a  futuro  qui- 
dem    cum    fundamento    sumeretur,   quia    nunquam    etiam    imposterum   ad 
verum  aliquod  praesens  discrimen  deveniretur,  cum  nee  locus  a  loco,  nee 
materia  a  materia  ejusdem  loci  (ex  hypothesi   perfectae   illius  uniformitatis 
in   ipsa  materia)    distingui  ulla   nota   queat.     Frustra   etiam  ad   figuram 
praeter  motum    recurreretur.     Nam   in   massa  perfecte  similari  et  indiscri- 
minata  et  plena,  nulla   oritur  figura  seu  terminatio  partium  diversarum  ac 
discriroinatio,   nisi  ab   ipso  motu.     Quodsi  ergo  motus  nullam  distinguendi 

# 

notam  continet,  nullam  etiam  figurae  largietur;  et  cum  omnia,  quae  priori- 
bus  substituuntur,  perfecte  aequipolleant,  nullum  vel  minimum  mutationis 
indicium  a  quocunque  observatore,  etiam  omniscio,  deprehendetur;  ac 
proinde  omnia  perinde  erunt,  ac  si  mutatio  discriminatioque  nulla  in  cor- 
poribus contingeret:  nee  unquam  inde  reddi  poterit  ratio  diversarum  quas 
sentimus  apparentiarum.  Et  perinde  res  foret,  ac  si  fingeremus  duas 
sphaeras  concenlricas  perfectüfs   et  perfecte  tarn  inter  se  quam  in  partibus 

IV.  33 


5 1 4  "^WoitpWM  «HanMiragcn. 

suis  similareS;  alteram  alleri  ita  inclusam  esse,  ut  nee  minimus  sii  hiaAiis; 
tuD€  sive  voivi  inclusam,  sive  quiescere  ponamus,  ne  aagehis  qvidem,  iie 
quid  amplius  dicam,  ullum  poierifc  notare  discrimen  inter  diversi  temporis 
Status,  »ut  indictum  habere  diseemendi,  utrum  quiescat  an  volvatur  indaaa 
sphaera,  et  qua  motus  lege.  Imo  ne  Bmcs  quidem  sphaeranim  definiri 
potent,  ob  defectam  simiü  hiatas  et  discrimiDis ;  uti  motus  vel  ob  solom 
discriminis  defectum  agnosei  hie  nequit.  Unde  pro  eerto  habendvni 
(etsi  hoe  minus  adverlerint^  qui  satis  alte  in  haec  non  penetravere),  tali« 
a  rerum  natura  atque  ordine  esse  aliena^  nullamqae  uspiam  dari 
(quod  inter  nova  et  majora  axiomata  mea  est)  perfeetam  similari- 
tatem;  cujus  rei  eon«equens  ettam  est,  nee  corpuscula  extrofnae  doritrei, 
nee  fluidum  snmmae  tenuitatis,  materiamve  subtilem  universaliter  diffiisam, 
aut  ultima  elementa,  quae  primi  secundive  quibusdam  nomine  veniunt,  in 
natura  rq^eriri.  Quorum  eum  nonnihil  perspexissei  (ut  arbitror]  ArisUtieks, 
profundior  mea  sententia,  quam  multi  putant,  judicavit,  praeter  mutationeoi 
localem  opus  esse  alteratione,  nee  materiam  ubiqne  sibi  esse  similem,  ne 
maneat  invariabtlis.  Dissimilitudo  autem  itla  yel  qnalitatum  diversitas, 
atque  adeo  aAJLo(u>aü;  vel  alteratio,  quam  non  satis  exposuil  Aristoteles, 
ipsis  diversis  nisuum  gradibos  directiouibusque,  monadumque  adea  inex- 
istentium  HM>dificatk>nibus  obtinetur.  Ex  quibus  proinde  inlelligi  pulo, 
necessario  aliud  debere  peni  in  corpor3>us,  quam  massam  uniformem, 
ejusque  nihil  utique  immutaturam  transportationem.  Sane  qur  atom  s 
et  vacttum  habent,  nonnihil  saHero  diversificant  materiam,  dum  alibi 
faciunt  partibilem,  alibi  impartibilem ,  et  uno  ioco  plenam,  alio  hiantem. 
Sed  diu  est,  quod  rejiciendas  esse  atomos  cum  vaeuo  (deposito  juvestutis 
praejudicio]  depreheodi.  Addit  Vir  celeberrimus  materiae  existevliara  per 
diversa  momenta  tribuendam  esse  divinae  voluntati;  quidni  ergo  (inquit) 
eidero  tribuatur  quod  existit  hie  et  nunc?  Respondeo,  id  ipsoBi  Deo  haud 
dubio  deberi,  ut  alia  omnia,  quatenus  perfedionem  quandam  involvunt; 
sed  quemadmodum  prima  illa  et  universalis  causa  omnia  consenrans  non 
tollit,  sed  facit  potius  rei  existere  incipientis  subsistentiDm  naturalem,  seo 
in  existendo  perseverationem  semel  coneesssm;  ita  eadem  non  tollel,  sed 
potius  eonOrraabit  rei  in  motum  ooncitatae  eKcaciam  naturalem,  seu  in 
agendo  perseverationem  semel  impressam. 

(44)  Multa  qvoque  alia  oecurruni  in  Apotogetica  Ula  Dissertatione,  quae 
difOcultatem  haben t,  ut  quod  ait  dict.  cap.  4.  §.  44,  motu  de  globuto  per 


plu#es  iDiormedios  in  globulum  translato,  gJobulum  uHimum  eadero  vi 
moveri  qua  laotus  est  globulus  primus:  mihi  vero  videtur,  aequivalente 
quidem  moveri ,  sed  non  eadem ,  cum  unusquisque  (quod  minim  videri 
posait)  8u$  propria  vi,  nempe  elastica  (dod  jam  de  elasmaüs  hujus  causa 
disputo^  ndque  nego  mechanice  debere  expli^ari*  motu  fluidi  inexistentis  ac 
periabeolis)  a  proximo  urgente  repalsus  in.  raoimn  agatar.  Sic  eliam,  quod 
§.42  dictt,  rem  qtiae  pnmardiuni  motus  dare  sibi  non  potest,  noo  posse 
per  se  coDtinuare  motom,  mirum  merito  videbitur.  Gonstat  enim  poiius, 
quemadffiodum  vi  opus  est  ad  motum  dandum,  ita  dato  senael  impetu/ 
tantum  abesse,  Qt  vi  nova  sit  opus  ad  conCinuandum,  at  petius  ea  opua 
sit  ad  sistendum.  Naoi  conservati»  illa  a  causa  universali  rebus  necessaria, 
hujus  loci  non  est,  quae  ut  jam  monuimus,  si  toHeret  reruro  efficaciam, 
eCiam  tolleret  subsisCentiam. 

(45)  £x  quibos  rursus  inteUigitur,  doctrinam  a  nonnuJlis  propugnatam 
causarum  occastonalium  (nisi  ita  explieetur,  ufl  temperamenta  adhiberi  pos^ 
sint,  quae  Gl.  Sturmius  partim  admisit  partim  adnrissurus  videturj  perl« 
oulosis  consequentiis  obAoxiam  esse ,  doctissimis  licet  defensoribus  haud 
dubie  invitis^  Tantum  enim  abesl^  ut  Dei  gloriam  augeat,  tollende  idolum 
naturae;  ut  potius  rebus  creatis  in  nudas  divinae  unius  substantiae  modi* 
ficaliones  evanescentibus,  ex  Deo  factura  cum  Spinosa  videatur  ipsam  rerum 
naturam,  cum  id  quod  Den  agit,  quod  vi  activa  caret,  quod  discriminabi- 
litale,  quod  denique  emni  subsistendi  ratione  ae  fundamento  spoliatur, 
sidwtantia  esse  nullo  modo  possit.  Gertissime  persvasum  mihi  est,  Gl. 
Sturmium,  Virum  et  pietate  et  doctrina  insigBem,  ab  hn»  portentis  esse 
alienissimum.  Itaque  dubium  nuUum  est,  aut  ostensurum  esse  liquide, 
qua  ratione  maneat  aliqua  in  rebus  substantia  vel  etiam  variatio,  salva 
doctrina  sua,  aut  veritati  manus  esse  daturum. 

(4  6]    Gerte   quo  magis  suspicer^   ijfientem  ipsius    non   satis  mihi   esse 

perspeclam,  nee  meam  ipsi,  multa  faciunt.    Älicubi  fassus  mihi  est,  posse, 

imo   quoddammodo   etiam   debere,   quandam   divinae  virtutis   parti- 

culam  (id  est,  ut  opinor,  expressionem,  imitationem,  effectum  proximum, 

nam  ipsa  divina  vis   in   partes  utique   secari  non  potest)  velut  rebus  pro- 

priam  et   attributam   intelligi.     Yideantur  quae  mihi   transmissa   repetiit  in 

Physicae  Electivae  loco  supra   citato  sub  initium  hujus  schediasmatis.     Hoc 

si    (ut   ex  verbis   apparet)    eo   sensu   accipitur,  quo  animam  divinae  parti- 

culam  aurae  dicimus,  jam  sublata  iuter  nos  eatenus  controversia  erit.    Sed 

33* 


516  W^ofo)>^if(^e  HB^nblungcn. 

quo  minus  hanc  mentem  ipsius  affirmare  audeam^  facit,  quod  vix  uspiam 
alibi  Video  tale  aliquid  ab  ipso  tradi,  aut  quae  inde  consequautur  exponi; 
contra  vero  animadverto,  quae  passim  habet,  huic  sententiae  parum  cohae- 
rere,  Dissertationen!  autem  Apologeticam  in  alia  omnia  ire.  Sane  cum 
primum  meae  in  Actis  Eruditorum  Lipsiensibös  mense  Martio  4694  de  vi 
insita  prolatae  sententiae  (quam  porro  illustrat  specimen  meum  dynamicum 
in  iisdem  Actis  April.  4695)  quaedam  per  literas  objecisset,  mox  accepta 
responsione  mea,  perbenigne  judicavit  nullum  inter  nos  esse  discrimen, 
nisi  in  loquendi  modo;  quod  cum  ego  animadvertens,  monuissem  adhuc 
nonnulla,  ipse  jam  in  contrarium  versus,  plura  inter  nos  discrimina  posuit, 
quae  ego  agnosco,  vixque  bis  exemtis  tandem  novissime  eo  rediit  ut  denuo 
scriberet,  nisi  verborum  differentiam  inter  nos  esse  nuUam,  quod  mihi 
futurum  esset  gratissimum.  Volui  ergo,  occasione  novissimae  Dissertationis 
Apologeticae,  rem  ita  exponere,  ut  denique  ei  de  sententia  cujusque  et  de 
sententiae  veritate  constare  facilius  possit.  Est  enim  alioqui  magna  Yiri 
egregii  et  in  perspiciendo  solertia  et  perspicuitas  in  exponendo,  ut  sperem 
ejus  studio  non  exiguam  tantae  rei  lucem  afferri  posse,  atque  adeo  vel 
ideo  non  inutilem  hanc  operam  meam  fore,  quod  occasionem  ei  fortasse 
praebilura  est,  ea  qua  solet  iudustria  et  vi  judicii  expendendi  atque  illu- 
strandi  nonnulla  alicujus  in  negotio  praesente  moroenti,  praetermissa  hacienus 
ab  autoribus  et  a  me^  ni  fallor,  novis  et  altius  repetitis  et  late  fusis  axio- 
matibus  nonnihil  suppleta,  ex  quibus  restitutum  emendatumque  Systema 
mediae  inier  formalem  et  materiariam  philosophiae  (conjuncta  servaiaque 
rite  utraque)  nasci  videtur  aliquando  posse. 


vn. 

Eclaircissement  des  difflcult^s  que  Monsieur  Bayle  a 
trouY^es  dans  le  Systeme  noayeau  de  Punion  de  Farne 

et  du  Corps. 

Je  prends  la  libertö,  Monsieur,  de  vous  envoyer  cet  Eclaircissement 
sur  las  difficult^s  que  Mens.  Bayle  a  trouvEes  dans  THypothese,  que  j'ay 
proposEe  pour  expliquer  Tunion  de  Paroe  et  du  corps.  Rieh  n'est  plus 
obligeant  que  la  maniere  dont  il  en  a  usE  ä  mon  egard;  et  je  me  tiens 
honorE  des  objections  quMl  a  mises  dans  son  excellent  Dictionnaire,  ä 
FarticFe  de  Rorarius.  D'ailleurs  un  esprit  aussi  grand  et  aussi  profond 
que  le  sien  n'en  s^auroit  faire  sans  instruire,  et  je  tacheray  de  profiter 
des  lumieres  quMI  a  repandues  sur  ces  matieres  dans  cet  endroit  aussi 
bien  que  dans  plusieurs  autres  de  son  ouvrage.  U  ne  rejette  pas  ce  que 
j'avois  dit  de  la  conservation  de  Tame,  et  m^me  de  Panimal,  mais  il  ne 
paroist  pas  encor  satisfait  de  la  maniere  dont  j^ay  pretendu  expliquer 
Tunion  et  le  commerce  de  Tame  et  du  corps,  dans  le  Journal  des  S^avans 
du  27  Juin  et  du  4  Juillet  4695  et  dans  THistoire  des  Ouvrages  des 
S^avans,  Fevrier  4696  pag.  274.  275. 

Voicy  ses  paroles,  qui  semblent  marquer  en  quoy  il  a  trouvE  de  la 
difficultE:  Je  ne  s^aurois  comprendre  (dit-il)  Tenchainement 
d'actions  internes  et  spontanEes,  qui  feroit  que  l'ame  d*un 
chien  sentiroit  de  la  douleur,  immediatement  aprös  avoir 
senti  de  la  joye,  quand  m6me  eile  seroit  seule  dans  Tuni- 
vers.  Je  repondS;  que  lorsque  j^ay  dit  que  l'ame,  quand  il  n'y  auroit 
que  Dieu  et  Elle  au  roonde,  sentiroit  tout  ce  qu'elle  sent  maintenant,  je 
n'ay  fait  qu'employer  une  fiction,  en  supposant  ce  qui  ne  s^auroit  arriver 
naturellement ,  pour  marquer  que  les  sentimens  de  Tarne  ne  sont  qu'une 
saite  de  ce  qui  est  d6ja  en  eile.  Je  ne  s^ay  si  la  preuve  de  Tincomprehen- 
sibilitE,  que  Mens.  Bayle  trouve  dans  cet  enchainement,  doit  estre  seule- 


dfes 


ä 


\ias 


;« *'  "'"'.i;.  *•  >'  'T  "coot»«« 


^        eo  voT»\a«^*°  ,^oe  c^»***       vo\>^^6«  ^        ^\\  est  seu>,  ^i^c- 

^^         nß\ttOoS'  «»''.      ,^o  cor?*  <i  dire  ^«>  ""  o\«o»«  "*    .     «ai» 

.»  •»''"T^e«  •»  '^*    O.  »••*  """  ,C  «'^°  "^^  ^  ""'^ 


ce 


e 


e 


e 


t:«^'r  ;^>'  ''r-"  '*rr."  -.1:::  *^  -  - 


""^  «e  cb»««  ^^ 


'a' 

•"•"-  »^  «*"•  •"«...-. ".';:;.  d.«>»«i- .. «.» 


"        .  9i  ce  cofV"'     ^y^^  <\*®  d«  v<xe  <^"*      ,„«  uo  --        . 


Hot»»-  •*"'  _.   d»  P^*        „in.  Ott  ^*^ 


a 


ttaö»^'  * 


ie  ne  s^ay  si  on  le  comprend  assez  bien.  Personne  ne  connoisi  mieux 
que  Mons.  Bayle  m^me,  que  c*est  en  cela  qae  consisle  In  grande  difficulte 
qu*il  y  a  d*expliquer,  pourquoy  oe  qui  se  passe  dans  le  ocyrps  fait  du 
ehangeinejit  dans  Tame,  ei  que  c'est  ce  qui  a  forc^  (es  defenseurs  des 
causes  oocasionnelles  de  reeourir  au  sein  que  Dieu  doit  prendre,  de  repre- 
senfcer  eontinuellement  ä  Vame  des  changemens  qui  se  fönt  dans  son  corps  : 
au  lien  que  je  croy  que  e'est  la  nature  mdine,  que  Dieu  luy  a  donn^,  de 
se  representer  en  vertu  de  ses  propres  loix,  ce  qui  se  passe  dans  les 
organes.     H  coniinue: 

Mais  que  son  ame  seit  construite  de  teile  fa^on,  qu'au 
moment  qii'ii  est  frapp^,  il  seniiroit  de  la  douieur,  quand 
m^me  on  ne  le  frapperoit  pas,  quand  m^me  il  continueroit 
de  manger  du  pain  sans  troubie  et  sans  empechement,  c^est 
ce  que  je  ne  s^aurois  comprendre.  Je  ne  me  souviens  pas  aussi 
de  TaToir  dit,  et  on  ne  le  peut  dire  que  par  une  fiction  metaphysique, 
comme  lorsqu'on  suppose  que  Dieu  aneantit  quelque  corps  pour  faire  du 
vuide,  i'un  et  Tautre  estant  egalement  contraire  h  Pordre  des  choses.  Car 
puisque  la  natura  de  Fanie  a  est^  faite  d'abord  d'une  maniere  propre  k 
se  representer  suceessirement  les  changemens  de  la  matiere,  le  cas  qu'on 
suppoae  ne  sfauroit  arriver  dans  Tordre  naturel.  Dieu  pouvoit  donner  ä 
chaque  substance  ses  phenomenes  independans  de  ceux  des  autres,  mais 
de  cetto  maniere  il  auroit  fait,  pour  ainsi  dire,  autant  de  mondes  sans 
connexion,  qu'il  y  a  de  substances ;  ä  peu  pr^s  comnie  on  dit,  que  quand 
on  songe,  on  est  dans  son  monde  ä  part,  et  qu^on  entre  dans  le  monde 
commun  quand  on  s'eveille.  Ce  n'est  pas  que  les  songes  m^mes  ne  se 
mpport^it  aux  organes  et  au  reste  des  corps,  mais  d'une  maniere  moins 
distiocte.     Continnons  avec  Mr.  Bayie. 

Je  trouve  aussi  (dit  il)  fort  incompatibie  la  spontaneit^ 
de  cette  ame  avec  les  sentimens  de  douieur,  et  en  general 
avec  toutes  les  perceptions  qui  luy  deplaisent.  Cette  incpm- 
patibilit^  seroit  certaine,  si  spontan^  et  volontaire  estoit  la  m6me  chose. 
Tout  voiontaire  est  spontan^;  mais  il  y  a  des  actions  spontanes  qui  sont 
sans  eiection,  et  par  consequent  qui  ne  sont  point  voiontaires.  11  ne 
depend  pas  de  Pame  de  se  donner  tousjours  les  sentimens  qui  luy  plaisent, 
puisque  les  sentimens  qu'elle  aura,  ont  une  dependance  de  ceux  qu^eiie 
a  eus.     Mons.  Bayle  poursuit: 


520  ¥^ttofo)>^if(^c  ^Ib^anblungcn. 

D'ailleurs  la  raison  pourquoy  cet  habile  homme  ne  goaste 
point  1e  Systeme  Cartesien,  me  paroist  estre  une  fausse 
supposition,  car  on  ne  peut  pas  dire  que  le  Systeme  des 
Causes  occasionnelles  fasse  intervenir  Taction  de  Dieu  par 
miracle  (Deum  ex  Machina)  dans  la  dependance  reciproque 
du  Corps  et  de  l'ame:  car  comme  Dieu  nMntervient  que  sui- 
vant  les  loix  generales,  il  n'agit  point  \ä  extraordinaire- 
ment.  Ce  n*est  pas  par  cette  seuie  raison  que  je  ne  gouste  pas  ie 
Systeme  Cartesien;  et  quand  on  considere  un  peu  le  mien,  on  voit  bien 
que  je  trouve  en  luy  mdme  ce  qui  me  porte  ä  Tembrasser.  D^ailleurs 
quand  Thypothese  des  causes  occasionnelles  n'auroit  point  besoin  de  miracle, 
il  me  semble  que  la  mienne  ne  laisseroit  pas  d'avoir  d'autres  ayantages. 
J'ay  dit  qu^on  peut  imaginer  trois  systemes  pour  expliquer  le  commerce 
qu'on  trouve  enlre  l'amc  et  le  corps,  s^avoir  {^)  le  Systeme  de  Tinfluence 
de  Tun  sur  Tautre,  qui  est  celuy  des  ^coles,  pris  dans  le  sens  vulgaire, 
que  je  crois  impossible ,  apr^s  les  Cartesiens ;  (2)  celuy  d^un  surveillant 
perpetuel,  qui  represente  dans  Tun  ce  qui  se  passe  dans  Pautre,  ä  peu 
pres  comme  si  un  homme  estoit  charg6  d^accorder  tousjours  deux  mecbantes 
horloges,  qui  d^elles  m^mes  ne  seroient  point  capables  de  s'accorder,  et 
c'est  le  Systeme  des  causes  occasionnelles,  et  (8)  celuy  de  Faccord  naturel 
de  deux  substances,  tel  qu'ii  seroit  entre  deux  horloges  bien  exactes;  et 
c'est  ce  que  je  trouve  aussi  possible  que  le  Systeme  du  surveillant,  et  plus 
digne  de  TAuteur  de  ces  substances^  horloges  ou  automates.  Cependant 
voyons  si  le  Systeme  des  causes  occasionnelles  ne  suppose  point  en  effect 
un  miracle  perpetuel.  On  dit  icy  que  non,  parce  que  Dieu  n'agiroit  sui- 
vant  ce  Systeme  que  par  des  loix  generales.  Je  Faccorde,  mais  ä  mon 
avis  cela  ne  suffit  pas  pour  lever  Jes  miracles;  si  Dieu  en  faisoit  conti- 
nuellement,  ils  ne  laisseroient  pas  d'estre  des  miracles,  en  prenant  ce  mot 
non  pas  populairement  pour  une  chose  rare  et  merveilleuse,  mais  philoso- 
phiquement  pour  ce  qui  passe  les  forces  des  creatures.  II  ne  suffit  pas 
de  dire  que  Dieu  a  fait  une  Loy  generale,  car  outre  le  decret,  il  faut 
encor  un  moyen  naturel  de  Texecuter,  c'est  ä  dire,  il  faut  que  ce  qui  se 
fai(,  se  puisse  expliquer  par  la  nature  que  Dieu  donne  aux  choses.  Les 
loix  de  la  nature  ne  sont  pas  si  arbitraires  et  si  indifferentes,  que  plu~ 
sieurs  s'imaginent.  Si  Dieu  decretoit  (par  exemple)  que  tous  les  corps 
auroient  une  tendance  en  ligne  circulaire,    et   que   les  rayons   des   cercles 


Wlo]opW6ft  KblJKinblungen.  521 

seroieDt  proportionnels  aux  grandeurs  des  corps,  ii  faudroit  dire,  quHl  y 
eüt  un  moyen  d'executer  cela  par  des  loix  plus  simples,  ou  bien  il  faudra 
avouer  que  Dieu  Texecutera  miraculeusemeDt,  ou  du  moins  par  des  Auges 
charg^s  exprös  de  ce  sein,  ä  peu  prös  comme  ceux  qu^on  donnoit  autres- 
fois  aux  Spheres  Celestes.  II  en  seroit  de  m6me,  si  que1qu*un  disoit,  que 
Dieu  a  donn^  aux  corps  des  gravit^s  naturelles  et  primitives,  par  les- 
quelles  chacun  tendroit  au  centre  de  son  globe,  sans  estre  pouss^  par 
d'autres  corps;  car  ä  mon  avis  ce  Systeme  auroit  besoin  d'uu  miracle  per- 
petuel,  ou  du  moins  de  Fassistance  des  Anges. 

La  vertu  interne  et  active  communlqu^e  a^x  formes  des 
corps,  connoist  eile  la  suite  d'actions  qu'elle  doit  produire? 
Nullement;  car  nous  S9avons  par  experience,  que  nous  ig- 
norons  que  nous  aurons  dans  une  heure  telles  ou  telles  per- 
ceptions.  Je  reponds,  que  cette  vertu,  ou  plustost  cette  ame  ou  forme 
m^mC;  ne  les  connoist  pas  distinctement,  mais  qu'elle  les  sent  confusement. 
11  y  a  en  chaque  substance  des  traces  de  tout  ce  qui  luy  est  arriv6,  et  de 
tout  ce  qui  luy  arrivera.  Mais  cette  multitude  infinie  de  perceptions  nous 
empeche  de  les  distinguer,  comme  lorsque  j'entends  un  grand  bruit  confus 
de  tout  un  peuple,  je  ne  distingue  point  une  voix  de  Tautre. 

II  faudroit  donc  que  les  formes  fussent  dirig^es  par 
quelque  principe  externe  dans  la  production  de  leurs  actes; 
cela  ne  seroit  il  pas  le  Dens  ex  Machina,  tout  de  m^me  que 
dans  le  Systeme  de  causes  occasionnelles?  La  reponse  precedente 
fait  cesser  cette  consequence.  Au  contraire  Testat  present  de  chaque  sub- 
stance est  une  suite  naturelle  de  son  estat  precedent,  mais  il  n'y  a  qu'une 
intelligence  infinie  qui  puisse  voir  cette  suite,  car  eile  enveloppe  l'univers, 
dans  les  ames  aussi  bien  que  dans  chaque  portion  de  la  matiere. 

Mr.  Bayle  conclut  par  ces  paroles:  Enfin  comme  11  suppose 
avec  beaucoup  de  raison  que  toutes  les  ames  simples  et 
indivisibles,  on  ne  s^auroit  comprendre  qu'elles  puissent 
estre  comparöes  ä  une  pendule,  c'est  ä  dire,  que  par  leur 
Constitution  originale  elles  puissent  diversifier  leur  Opera- 
tions, en  se  servant  de  Pactivit6  spontan^e  qu'elles  re- 
cevroient  de  leur  Createur.  On  con^oit  clairement  qu*un 
estre  simple  agira  tousjours  uniformement,  si  aucune  cause 
estrangere  ne  le  detourne.     SMl  estoit  compos^  de  plusieurs 


522  ^ttofo^if^e  ^^anblungcn. 

pi^oes,  comme  un&  machine,  ii  agiroit  diversement^  parce 
que  ractivit6  particuliere  de  chaque  piöee  pourroit  changer 
ä  tout  moment  ie  cours  de  celle  des  autres;  mais  dans  nne 
substance  unique,  oü  trouverös  vous  la  cause  du  ehange- 
inent  d' Operation?  Je  trouve  que  cette  objeciion  est  digoe  de  Mon* 
sJeur  Bayle,  et  qu'elle  est  de  ceiles  qni  meritent  lo  plus  d'estre  ^iaircies. 
Mais  aussi  je  crois  que  si  je  n^y  avots  point  pourvü  d'abord,  mon  Systeme 
ne  meriteroit  pas  d'estre  examin^.  Je  n'ay  compar^  Tarne  avec  une  pendule 
qu'ä  Tegard  de  Texaetitude  regime  des  changemens,  qui  n'est  m^me  quMm* 
parfaite  dans  les  meilleares  horloges,  mats  qui  est  parfaite  dans  les  ouvrages 
de  Dieu;  et  on  peut  dire  que  l^ame  est  un  Automate  immateriel  des  plus 
justes.  Quand  il  est  dit,  qu^un  estre  simple  agira  tousjours  uniformement, 
il  y  a  quelque  distinetton  ä  faire:  si  ^gir  uniformement  est  suivre 
perpetuellement  one  m^me  loy  d'drdre  ou  de  continuation,  comme  dans 
un  certain  rang  ou  suite  de  nombres,  j'avoue  que  de  soy  tout  Estre  simple, 
et  m^me  tout  Estre  compos^  agit  unifonnemont ;  mais  si- uniformement 
veut  dire  semblablement,  je  ne  Taccorde  point.  Pour  expliquer  la  diffe- 
renee  de  ce  sens  par  un  exemple:  un  mouvement  en  ligne  parabolique 
est  uniforme  dans  le  premier  sens,  mais  il  ne  Fest  pas  dans  Ie  second, 
les  portions  de  la  ligne  parabolique  n'estant  pas  semblables  entre  elles, 
comme  eeiles  de  la  ligne  droite.  Ii  est  vray  (pour  le  dire  en  passant) 
qu^un  Corps  simple  laiss^  ä  soy  ne  decrit  que  des  lignes  droites,  si  od  ne 
parle  que  du  centre  qui  represente  le  mouvement  de  ce  corps  tout  entier; 
mais  puis  qu'un  corps  simple  et  roide  ayant  receu  une  fois  une  turbination, 
ou  circulation  ä  l'entour  de  son  centre,  la  retient  du  m6me  sens  et  avec 
la  m^me  vistesse ,  il  s^ensuit  qu'un  corps  laiss^  a  soy  peut  decrire  das 
lignes  circulaires  par  ses  points  eioign^s  du  centre,  quand  le  contre  est 
en  repos,  et  m6me  certaines  quadratrices,  quand  ce  centre  est  en 
mouvement,  qui  auront  Tordonn^e  composöe  de  la  droite,  parcourue  par 
le  centre,  et  du  sinus  droit,  dont  le  verse  est  Tabscisse,  Parc  estani  ä  la 
ciroonf^rence,  comme  la  dito  droite  est  une  droite  donn^.  11  feut  coo- 
siderer  aussi  que  Famo,  toute  simple  qu'elle  est,  a  tousjours  un  senfiment 
eompos^  de  plusieurs  perceptions  ä  la  fois ;  ce  qui  opere  autant  pour  nostre 
but,  que  si  eile  estoit  Gompos6e  de  piöces,  comme  une  machine.  Car  cha- 
que perception  precedente  a  de  Finfluence  sur  les  suivantes,  conformement 
ä  une  loy  d'ordre  qui  est  dans  les  perceptions  comme  dans  les  mouvemens. 


^i(«fo^tf<^e  ^Mblungen.  523 

Äussi  la  ptuspart  des  Phiicsophes  depuis  plusieurs  siecles,  qui  donnent  des 
pens^es  aus  ames  et  aux  Anges,  qu'ils  eroyent  destitu^s  de  tout  eoi'ps> 
(pour  ne  rien  dire  des  inlelligences  d^AristoCe)  admettent  un  chan^ement 
spofitanö  dans  »n  estre  simple,  i'adjoute,  que  les  peroeptions  qui  se  trou* 
vent  ensemMe  dans  une  ro^me  ame  en  m^me  <empB,  enveloppant  une  mul- 
titude  Teritableinent  infinie  de  petiCs  seniiinens  indistinguafoles,  que  la  sttite 
ddt  developper,  il  ne  £aut  point  s'^lonner  de  la  variete  infinie  de  ce  qui 
en  doit  resuiter  aveo  le  temps.  Taut  cela  n'est  qu'uhe  consequenoe  de  la 
naf^re  representative  de  Tarne,  qui  dott  expriraer  oe  qui  se  passe,  et  m^me 
ce  qui  se  passera  dans  son  corps,  et  an  quelqne  fai^on  dans  toys  les  autres, 
par  la  eonnexion  ou  oorrespondance  de  toutes  les  parties  du  monde.  11 
auroit  peutestre  suffi  de  dire,  que  DIeu  ayant  fatt  des  Auiomates  oorporels, 
en  pourroit  foien  avoir  fall  aussi  d'immaterids  qut  represeDtent  les  preniers; 
mais  on  a  crA,  qu*il  seroit  foon  de  s^elendre  un  peu  davantage. 

Au  resCe,  j'ay  lü  aveo  plaisir  ce  que  Mons.  Bayle  dit  dans  l'artide  de 
Zenon.  14  pourra  peutestre  s'appercevoir ,  que  oe  qu'on  en  peut  lirer, 
s'accorde  mieux  avec  mon  Systeme,  qu'avec  tout  autre;  car  ee  qu'il  y  a 
de  reel  dans  F^tendue  et  dans  le  mouvement,  ne  consiste  que  dans  le 
fondement  de  Tordre  et  de  la  suite  regime  des  phenomenes  et  peroeptions. 
Aussi  tant  les  Academiciens  et  Sceptiques,  que  ceux  qui  leur  ont  voulu 
repondre,  ne  semblent  s'estre  embarrass^s  principalement,  que  parce  qu^ils 
(^erehoient  une  phisgratidiß  raalit6  daris  les- cho^es  Sensibles  hbrsd^  noüs', 
quo  Celle  de  pheoomeii^s  regl^a.  Nbus  ooncevpt|s  If^tenduo,  eu  o^n- 
cevant  un  ordre  dans  les  coexistences ;  mais  nous  ne  devons  pas  la  con- 
cevoir,  non  plus  que  Tespace  ä  la  fa^on  d^une  substance.  Cest  comme 
ie  temps,  qui  ne  presente  ä  l'esprit  qu'un  ordre  dans  les  changemens. 
Et  quant  au  mouvement,  ce  qu^il  y  a  de  reel,  est  la  force  ou  la 
puissance,  e^est  ä  dire,  ce  qu'il  y  a  dans  l'estat  present,  qui  porte  aveo 
soy  un  changement  pour  l'avenir.  Le  reste  n'est  que  phenomenes  et  rap* 
ports.  La  consideration  de  ce  Systeme  Cait  voir  aussi  que  lorsqu'on  enire 
dans  le  fonds  des  ehoses,  on  reraarque  plus  de  la  raison  qu'on  ne  croyoii 
dans  la  pluspart  des  sectes  des  philosophes.  Le  peu  de  reaiit^  substantielle 
des  cho«es  sensibles  des  Sceptiques;  la  reduetion  de  tout  aux  harmonies 
ou  nombres,  id^es  et  perceptions  des  Pythagoristes  et  Platoniciens ;  Tun  ei 
m^me  un  tout  de  Parm^nide  et  de  Plotin,  sans  aucun  Spinozisme;  la  oon*- 
nexion  StoYcienne,  compatible  avec  la  spontaneitö  des  autres ;  la  philesophie 


524  $l^Uoro)>^if(l^  9(b^nbltttidcn. 

vitale  des  Cabalistes  et  Hermetiques,  qui  mettent  du  sentiment  par  tout; 
les  formes  et  Entelechies  d'Äristote  et  des  Scholastiques ;  et  cependant 
rexplication  mecanique  de  tous  les  phenomenes  particuliers  seien  Democrite 
et  les  modernes,  etc.  se  trouvent  reunies  comme  dans  un  centre  de  per- 
spective, d^oü  robject  (embrouill^  en  le  regardant  de  tout  autre  endroit] 
fait  voir  sa  regularit^  et  la  convenance  de  ses  parties:  on  a  manqu^  le 
plus  par  un  esprit  de  Secte,  en  se  bomant  par  la  rejection  des  autres. 
Les  philosophes  fonnalistes  blAment  les  materiels  ou  corpusculaires,  et  vice 
versa.  On  donne  mal  des  limites  ä  la  division  et  subtilit^,  aussi  bien 
qu'ä  la  richesse  et  beaut^  de  la  nature,  lorsqu^on  met  des  atomes  et  du 
vuide,  lorsqu^on  se  figure  certains  premiers  Elemens  (tels  ni^me  que  les 
Cartesiens)  au  lieu  des  veritables  unit^s,  et  lorsqu^on  ne  reconnoist  pas 
rinfini  en  tout,  et  Texacte  expression  du  plus  grand  dans  le  plus  petit, 
jointe  ä  la  tendance  de  chacun  ä  se  developper  dans  un  ordre  parfait,  ce 
qui  est  le  plus  admirable  et  le  plus  bei  effect  du  souverain  principe,  dont 
la  sagesse  et  bont^  ne  laisseroit  rien  ä  desirer  de  meilleur  ä  ceux  qui  en 
pourroient  entendre  Toeconomie. 


Extrait  du  Dictionnaire  de  M.  Bayle  article  Rorariiis 
p.  2599  sqq.  de  PEditioii  de  Tan  1702  ayec  mes  re- 
marques. 

Jerome  Rorarius,  Nonce  de  Clement  YII.  h  la  Cour  de  Ferdinand,  Roy 
de  Hongrie,  a  compos6  un  ouvrage  qui  merile  d'etre  lü.  II  entreprend  d^y 
montrer  non  seulement  que  les  b^tes  sont  des  animaux  raisonnables,  mais 

aussi  qu'elles  se  servent  de   la  raison  mieux  que  l'homme Ce 

livre  n'est  pas  mal  ecrit,  il  contient  quantitö  de  faits  singuliers  sur  Pin- 
dustrie  des  b^tes.  ...  Ils  embarrassent  tout  ä  la  fois  les  sectateurs  de 
M.  Descartes  et  les  sectateurs  d'Aristote.  Ceux  lä  nient  que  les  b^tes  ayent 
une  ame;  ceux  ci  soutiennent  qu'elles  en  ont  une  dou^e  de  sentiment  et 
de  memoire  et  de  passions,  mais  non  pas  de  raison.  C'est  dommage  que 
le  sentiment  de  M.  Descartes  seit  si  difficile  ä  soutenir  et  si  eloign^  de  la 
vraisemblance.    Car  il  est  d'ailleufs  tres  avantageux  ä  la  vraye  foy  et  c'est 


$(Uofo)>^ir(^c  Hb^anblnngen.  525 

Tunique  raison  qui  empeche  quelqes  personnes  de  s^en   departir.     II  n'est 
point  sujet  aux  coDsequences  tres  dangereuses  de  ropinion  ordinaire. 

[la  quelle  porte  que  Tarne  des  bestes  est  capable  de  sentimeDt  et 
que  neantmoins  eile  est  mortelle,  car  si  eile  a  du  sentiment,  il  faut 
dire  qu^elle  est  immaterielle  ou  bien  que  la  matiere  est  capable  de 
sentir.     Mais  si  eile  est  immaterielle,    il  faut  aussi  la  faire  Immor- 
telle,   ou  bien  il  faut  avouer,   qu'une  substance  immaterielle  peut 
perir.     Mais  seit  qu'on  donne  du  sentiment  ä  la  matiere,  seit  qu'on 
accorde  que  Timmateriel  peut  perir,  on  ruine  les  preuves  naturelles 
de  rimmortalitö  ^e  nos  ames.    Mon  opinion  est  que  Fame  des  b^tes 
a  du  sentiment,  mais  aussi  qu^elle  est  immaterielle  et  m6me  qu'elle 
ne  sauroit  perir  naturellement.] 
II  y  a  long  temps  qu'on  a  soutenu   que   Pame  des  b^tes  est  raisonnable. 
Les  philoso^)hes  de  TEcole  se  trompent  fort  en  rejettant  cela.    IIs  se  per- 
suadent  qu'ils  eviteront  les  suites  facheuses  de  ceux  qui  donnent  aux  b6tes 
une  ame  raisonnable.     Ces  Messieurs  ne  manquent  ny  de  distinetions  ny 
d'exceptions  ny  de  hardiesse  k  decide^  que  les  actes  de  cette  ame  ne  pas- 
sent  Jamals  certaines  bomes  qu'ils  leur  prescrivent;  mais  tout  ce  verbiage 
confus  et  impenetrable  ne  sert  de  rien  pour  6tablir  une  difference  speci- 
fique  entre  Fame  humaine  et  celle  lä.     Et  il  n'est  gueres  apparent  quMls 
puissent  jamais  inTenter  une  explication  meilleure  que  ce  qu^ils  ont  allegu^ 
jusqu'icy.    L'auteur  qui  a  le  mieux  refut^  M.  Descartes  sur  l'ame  des  b^tes 
[c'est  le  P.  Pardies  Jesuite  dans  son   livre  de   la  connoissance  des  b^tes] 
nous  auroit  fait  beaucoup  de  plaisir,   sMl  avoit  pü  nettoyer  le  sentiment 
ordinaire. 

[j'ay  travaill^  il  y  a  long  temps  ä  donner  ce  que  M.  Bayle  desire 
icy  et  plusieurs  personnes  habiles  onl  crü  que  je  Tay  fait  arec  suc- 
cds.  J'ay  tachö  de  m'expiiquer  par  une  comparaison.  Dans  la  mede- 
cine  il  y  a  la  secte  des  Empiriques  et  les  sectes  des  Methodiques  et 
Raisonnables.  La  premiere  n'admettoit  point  la  recherche  des  causes 
ou  raisons,  eile  se  contentoit  uniquement  des  faits  ou  experiences 
pour  dire :  cecy  a  servi  ou  nui,  donc  il  pourra  encore  servir  ou  nuir 
dans  un  cas  semblable.  Les  simples  Methodiques  ne  se  soucioient 
gueres  des  observations  ou  experiences,  ils  croyoient  d'avoir  tout 
reduit  aux  causes  ou  raisons.  Mais  les  Medecins  raisonnables  ont 
tach6   de   perfectionner  Fexperience  en  y  joignant  la  recherche  des 


526  '^Hüitpf^i^t  9(Bf»aiib(imgtii. 

causes.   J'ay  inontr6  qu'ii  suffit  que  les  b6le8  soyent  aeulement  em- 
piriques  pour  pouvoir  faire  lout  ce  qu'elle»  fontr  el  que  la  memoire 
suffil  pour  les  oooseeutions  dont  eile»  se  servent^   en  attendaDl  d'une 
experienee  nouvelte  derablable  ä  des  experienees  precedeoies   une 
suiie  sembiable  ä  la  suile  des  precedenies.     Les  hommes  aussi  tres 
sottVent  fönt  des  consequeiiees  semblables  et  qui  r«us3issent.     Mais 
comme  eltes  ne  scmt  poiEit  necessaires ,    dies   manquent  aussi   tres 
scmv^Eiiy  lorsqiie  la  lu^me  raison  n'y  est  poinl.    G'est  donc  Tavantage 
de  Uhomme  de  n'estre  pas  seulemeni  empirique  et  dou6  de  memoire, 
qui  luy  sert  ä  faire  des  induciioas,    nms  d>4re  encore   raison- 
nMe  el  de  pouvoir  faire  des   syllogismes    demoDStratifs    et 
connoitre  des  verit^&  necessaires,  lesquelles  dot^nent  des  enontialious 
abeolument  u&iverselles  et  immaikeables,    c^esi  ee  qui  rend  ThonHne 
eapable  des  seiences  demonstratives,  dont  od  ne  decouvre  aucune 
trace  dans  les  b^tes.    Au  lieu  que  les  b^es  et  \ed  hommes  e»  iant 
qn^mpiriques,  ne  sont  susceptibleä  quo  de^  universalited  fond^es  sur 
quelque  induction  ou  experienee,   mais  qui  Ue  sont  jamais  parfeite- 
ment  seures^  tant  cpiW  a'en  connoit  point  la  raison.] 
Mons*  Bayle  p.  2604  dans  les  Annotations:    On  ne  peui  aon- 
ger  saus  borreur  aux  suites  d^  cette  doetrine:    Tarne   de    Thomaie   et 
Tarne  des  B^tes  ne  different  poiiit  substantielleoient ,  elles 
sonf  de  memo  espeee,   Tune   aequiert  plus  de  lumieres   que 
Tautre^    mais  ce  ne  sont  que  des   avantages   aecidentels   et 
dependans   d'une   Institution    arbitraire.      Getto   doctfine    coule 
necessairement  et  inevitablement  de  ce  qui  s^enseigne  dans  les  Ecoles  sur 
la  coDnoissance'  des  B^tes.     M  s^ensuit  deda^   que  si  )eur  ames  sont  mate- 
rielles et  m«rteUes,   les  ames  das  bommes  le  sont  aussi,   et  si  ^ame  de 
t'honime  est  une  substance  spiriluelie  et  imraortelle^  Tarne  des  b^es  Test 
aussi,,   GOttseqaenees   borriUes  de  quel  cot^  qu^on  se  toame.     Car  si   pour 
eviter  TiBimortaiit^  de  Tarne  des  b^tes,   on  suppose  que  Tanane  de  lliomme 
meurt  avee  le  copp»,.  on  renverse  la  doetrine  d^une  autre  vie,  et  Ton  sape 
^es  londeäMns  de  la  reUgiMa,  et  si  pour  eonserver  ä  notre  ame  (e  privilege 
de  Timmertiriit^  on  Tetend  sur  celle  de3  b^tes ,    dans  quels  abismes  se 
trouverat-oii  ?  que  fereos  nous  de  tant  d'ames  immortelles?  y  aurat-il  aussi 
pour  eiles^  un  paradis  et  un  enfer,   passeront  elles  d^uB  corps  k  nu  autre, 
seront  elles  aneanties  ä  mesure  que  les  b^tes  raeurent?    Dieu   creerat-il 


incessammeiil  une  infiail^  d'esprils,  pour  les  replonger  si  tosC  apres  dans 
le  neant?  Combieii  y  aWil  d'iosectes  qui  ne  viveni  quo  peu  de  jours?  Ne 
nous  imaginofis  pas  qu'il  suffise  de  creer  des  ames  pour  ies  b^tes  que  dous 
connoissonsr.  Celles  qoe  nous  ne  connoissons  point  soni  encore  en  plus 
grand  nombre.  Le  Mieroacope  nous  en  fait  decouvrir  par  milliers  dans 
une  gouUe  de  liqueur.  On  en  decouvriroit  bten  d'autres,  si  Pen  avoit  des 
mieroscopes  plus  parfaits.  Et  qu^on  ne  dise  pas  que  les  inseetes  sont  des 
niachines;  car  cm  expUqueroit  piatost  par  cette  Hypothese  les  aetions  des 
chiens,  que  les  aetions  des  fourmis  et  des  abeilles.  II  y  a  peutetre  plus 
d'esprit  et  plus  de  raiscm  dans  les  aniroaux  invisibles  que  dans  les 
plus  gros. 

[Ces  doubles  horreurs  pretendues  ne  nous  daivent  point  qpouvanter. 

Premierement  j^ay  montr^  une  difference  essentielle  entre 

Tarne  des  b^tes  et  entre  un  esprit  tel  qu'est  Tarne  raisonnable.    Les 

coUeetions  que  nous  remarqüons  dams  tes  b^tes   ne  sont  que  des 

inductions  ou  eonclusions  contingentes,  qui  peuvent  manquer^  et 

Ton  n'y  trouve  point  des  raisons  necessaires  6\x  syllogismes  de-> 

inonstralifs  qui  fondent  les  sciences  dont  les  esprits  sont  capables. 

Secondement  on  admet  que  toutes  les  ames  seot  immaterielles  et 

indestrucitbles  tant  celles  des  b6tes  que  Tame  humatne.     Hais  ob 

n'aecorde  pas  pour  celd  que  Tarne  des  Mtes  soH  spkituelle^  ou  qu'öUe 

merite  d'etre  appdU^e  un  Esprit  ^  eaf  quoyqu'elle  ait  du  ^entiment, 

eile  n'a  pas  Tentendöment,  qui  tenferme  la  cdnneissance  ctes  raisons. 

Et  c^est  pour  cela  aussi  que  les  b^les  n'ont  point  de  libert^.    II  y  a 

aitssi  liDe  graade  difference  entre  Tindestrudibiltt^   des  ames  des 

b^tes  et  Timmerialit^  des  ames  raisoimables.     Cai*  toutes  ies  ames 

Gondervent  leur  substance,  mais  les  seuls  esprits  conservent  encore 

leur  personalit6,   e'est  ä  dire  la  eonnoissanice  de  Ce  moy,   par  la- 

quelle  je  me  connots  la  m^me  personne,  ce  qui  me  read  susoeptible 

de  recempense  ou  de  cMtiment.   Troisiemement  j'^accorde  que  la 

conseqnefice  qui  detruiroit  Timmaterialit^  et  Tinde6tructtbHit6  de  nos 

ames  auroit  des  mauvais  effects.     Mais  je  ne  vois   rien  d'korrible 

dans   le   sentiment    qui    etend    Timtiriaterialit6    et    Tindestruetibilit^ 

jusqiu^4)  toutes  les  ames.    Quel  mal  y  auroit-tl  si  les  anies  estant  des 

subistances  simples ,   et  par  consequent  des  vr^us  Atomes    de   la 

nature  etoient  aussi  indestrUctibles  que  les  Atomes  materiels  ima- 


528  $^i(ofo)>^tf(^e  StB^anblungcn. 

ginaires  de  Democrite  ressuscit^s  par  M.  Gassendi?  Que  ferons  nous 
de  tant  d'ames,  dit  M.  Bayle?  Mais  que  fait  on  des  Atomes  mate- 
riels?  Ces  Atomes  selon  Democrite  entrent  dans  la  composition  des 
substances  corporelies,  et  les  Ames  y  entrent  aussi  selon  nous,  on 
n*a  donc  point  besoin  de  les  aneantir.  Et  il  n^est  point  necessaire 
qu^il  y  ait  un  paradis  ou  un  enfer  pour  elles,  ny  qu^elles  passent 
d'un  Corps  ä  un  autre.  Cela  suffiroit  pour  satisfaire  ä  Tobjection. 
Mais  j^ay  eclairci  le  fond  de  la  question,  en  faisant  voir  que  non 
seulement  Tarne,  mais  encore  Fanimal  subsiste  tousjours  et  qu^il  n'y 
a  qu^une  augmentation,  diminution  ou  transformation  du  corps  orga- 
nique  de  la  b^te.  Le  nombre  innumerable  des  ames  dispers^es  par 
toute  la  matiere  n'est  donc  pas  plus  embarassant  que  celuy  des 
animaux.] 

M.  Bayle  continue  p.  8607. 

Monsieur  L.  un  des  plus  grands  Esprits  de  TEurope,  ayant  bien  connu 
ees  difficult^s  a  foumi  des  ouvertures,  qui  meritent  d^etre  cultiv6es.  J'en 
diray  quelque  chose,  quand  ce  ne  seroit  que  pour  indiquer  mes  doutes 
etc.  [Annotations  de  M.  Bayle]  II  approuve  le  sentiment  de  quelques 
modernes  que  les  animaux  sont  organis6s  dans'  la  semence,  et  il  croit 
d'ailleurs,  que  la  matiere  seule  ne  peut  pas  constituer  une  veritable  Unit^, 
et  qu^ainsi  tout  animal  est  uni  k  une  Forme  [ou  Arne]  qui  est  un  ^tre 
simple,  indivisible,  veritablement  unique  [veritablement  un].  Outre 
cela  il  suppose  que  cette  forme  ne  quitte  jamais  son  sujet  [entierement 
et  tout  d'un  coup],  d'oü  il  resulte  qu'^  proprement  parier  il  n'y  a  ny 
mort  ny  generation  [d'un  viTant]  dans  la  nature.  II  excepte  de  tout 
cecy  Famo  de  rhomme  [et  tout  autre  esprit],  il  la  met  ä  part.  [Ces 
substances  raisonnables  ayant  un  double  rang  et  employ, 
Tun  physique  comme  tous  les  animaux  en  consequence  de  la 
I  machine  de  leur  corps,  l'autre  moral,  qui  les  fait  entrer  en 
societ^  avec  Dieu  en  qualitö  de  citoyens  de  la  cit^  de  Dieu; 
ce  qui  les  fait  conserver  non  seulement  leur  substance, 
mais  encore  leur  personalit^  et  la  connoissance  de  ce  qu'elles 
sont.]  Gette  Hypothese  est  semblable  ä  peu  pres  ä  une  opinion  des  phi- 
losophes  de  Flndostan  que  M.  Bemier  rapporte  dans  sa  Relation  des  gentils 
de   ce  paYs  lä  p.  SOO.     Elle  nous  delivre  d^une  partie  de  Tembarras.    II 


n^est  plus  question  de  r^pondre  aux  objections  accablantes  qu^on  fait  aux 
Scholastiques.  L'ame  des  b^tes,  leur  dit  on,  est  une  subslance  distincte 
du  Corps;  il  faut  donc  qu^elle  seit  produite  par  creation  et  detruite  par 
annihilation.  II  faudroit  donc  que  la  chaleur  eüt  la  force  de  cr^er  des 
ames  et  de  les  aneantir,  et  que  peut  on  dire  de  plus  absurde?  Car  on 
fait  ^clorre  des  poulets  dans  FEgypte,  en  mettant  des  oeufs  dans  un  four 
un  peu  trop  chaud.  Les  reponses  des  Peripateticiens  ä  cette  objeetion  ne 
meritent  pas  d'etre  rapport^es,  ny  de  sortir  de  robscurit^  des  classes,  oü 
on  les  dobite  ä  de  jeunes  Ecoliers.  Elles  ne  sont  propres  qu'ä  nous  con- 
vaincre  que  Tobjection  est  invincible  ä  leur  ^gard.  Ils  ne  se  tirent  pas 
mieux  du  precipice  oü  on  les  jette,  quand  on  les  engage  ä  trouver  du 
sens  et  quelque  orabre  de  raison  dans  la  production  continuelle  d^un  nombre 
presque  infini  de  substances,  qui  sont  detruites  totalement  peu  de  jours 
apres,  quoyqu'elles  soyent  beaucoup  plus  nobles  et  beaucoup  plus  excellentes 
que  la  matiere  qui  ne  perd  jamais  son  existence.  L'Hypothese  de  Monsieur 
L.  pare  tous  ces  coups:  eile  nous  porte  ä  croire  4.  que  Dieu  au  commen- 
cement  du  monde  a  cre^  les  formes  de  tous  les  corps,  et  par  consequent 
toutes  les  ames  des  bestes;  S.  que  les  ames  subsistent  tousjours  depuis  ce 
temps  \ä  unies  inseparablement  au  premier  corps  organis^,  dans  lequel 
Dieu  les  a  log^es  [non  pas  qu'une  certaine  masse  demeure  tous- 
jours inseparable  de  Tanimal  ou  de  Pame,  mais  tellement 
quMls  demeurent  tousjours  certains  organes,  du  moins  par 
la  Substitution  d'un  equivalent,  comme  lorsqu'une  riviere 
demeure  la  m^me,  quoyque  de  la  matiere  semblable  y  entre 
et  dorte  tousjours].  Cela  nous  epargne  la  Metempsychose,  par 
laquelle  Tame  passeroit  tout  d^un  coup  dans  un  corps  nouveau  tout  autre- 
ment  organis^,  ce  qui  sans  cela  seroit  un  asyle  oü  il  faudroit  se  sauver 
necessairement.  II  y  a  dans  THypothese  de  Monsieur  L.  quelques  choses 
qui  fönt  de  la  peine,  quoyqu'elles  marquent  Tetendue  et  la  force  de 
son  genie. 

[L'objection  que  M.  Bayle  me  fait  icy,  ne  regarde  que  la  moitiö  de 
mon  Hypothese.  II  paroist  applaudir  ä  ce  que  j'ay  dit  de  Timma- 
terialit^  et  de  la  dur^e  de  TAme  des  bestes,  et  m6me  de  la  dur^e 
et  transformation  de  Tanimal.  Mais  il  n'est  point  content  encore 
tout  ä  fait  de  la  maniere  que  j^ay  propos^e  pour  expliquer  la  com- 
munication  et  le  commerce  entre  Farne  et  le  corps.] 
IV.  34 


530  $(Uofo^(tf<^e  tOb^nblunaen. 

II    veut    que    Farne    d'une  b^te    agisse    independamineAt    du    corps  .... 

D'oü  il  resulte  qu^elle  sentiroit  la  faim  et  la  aoif  quand  m^me  il  n'y  auroit 

aucun  cx)rps  dans  Vunivers,  quand  m^me  il  n'existeroit  rien  que  Dieu  et  eile. 

[Je  n'ay  dit  cela  que  par  une  fiction,  qui  n^est  point  convenabte  ä 

Vordre  des  choses,   mais  qui  a  pü  servir  ä  reodre  ma  pena6e  plus 

intelligible.     Gar  Dieu  a  fait  Tame  en  sorte  qu»elle  doit  s'acoorder 

avec  tout  ce  qui  est  hors  d^elle,  et  m4me  le  representer  suivant  les 

impressioBS  que  les  choses  fout  sur  son  corps  organique,  et  qui  fait 

son  point  de  vUe.     S^il  y  avoit  d'autres  mouvemeus  dans  le  corps 

que  ceux  qui  ont  coutume  d'accompagner  le  sentiment  de  la  faim 

et  de  la  soif,  Tarne  n^auroit  point  ce  sentiment.     II  y  est  \ray  que 

si  Dieu  pouvoit  se   resoudre  ä  detruire   toutes  les  choses  qui  sont 

hors  de  Tame,  et  conserver  Tarne  seule  avec  ses  affectioins  et  modi- 

fications,  elles  la  porteroient  par  ses  propres  dispositions  ä  avoir  les 

meines  sentimens  qu'auparavaut,  comme  si  les  corps  restoient,  quoy- 

que  alor^  ce  ne  seroit  que  comme  une  espece  de  songes.    Mais  cela 

estant  contraire  aux  desseins  de  Dieu  qui  a  voulu  q«e  Tarne  et  les 

choses  hors  d^elle  s^accordassent,  il  est  manifeste  que  cette  barmoBie 

pre^tablie  detruit  une  teile   fiction,  qui  est  d'une  possibilit^  meta- 

physique,  mais  qui  ne  s'accord  point  avec  les  faits  et  leur  raisons.] 

II    a    expliqu^    sa    pens6e    [dans    THistorie    des     ouvrages    des    savans 

Fevrier  4696]  par  Texemple  de  deui^  pendules  qui  s^accorderoieut  parfaite- 

ment,   c'est  ä  dire  qu^l  suppose   que  selon  les  loix  particulieres 

qui  fönt  agir  Tarne,  eile  doit  sentir  la  faim  ä  une  teile  heure«,  et  que 

3elon  les  loix  particulieres  qui  reglent  le  mouvement  de  la  matiere,  le  corps 

qui  est  uni  ^  cette  ame  doit  etre  modifi6  k  la  m^me  heure,  comme  il  est 

modifi6  quand  Tame  a  faim. 

[J'ay  expliqu6  Taccord  q|ui  est  entre  Tame  et  le  corps  par  une  oom- 
paraison  qui  seroit  entre  Taccord  de  ces  deux  Et  res  et  celuy  de 
deux  pendules  de  difierente  structure  qui  se  rencontreroient  tousjoufs 
exactement  pour  marquer  la  m^me  b^Ufe  au  m^m^  tomps.  Ce  qui 
se  pourroit  faire  de  trois  fa9onS;  i.  en  les  attachant  telieoient  en- 
semble  qu'elles  fussent  obligees  de  taivQ  leur  yibrations  an  m^me 
temps;  2.  en  chargeant  un  homme  expr^s  pour  Ws^  acicorder ;  3.  en 
les  faisant  si  exactes  et  si  bonnes  d'aboird,  qu'elles  puis&ent  s^ac- 
corder  par  leur  propre  structure.    Ce  qui  est  sans  doute  le  meilleur. 


W^\t(ißW^t  «Hanbbttigett.  531 

Ainsi  r^me  et  le  oorps  se  peavent  atcorder  1 .  par  une  tnfloence  de 

l'un  sar  Fantre  coDforniMnent  aa   Mtitimeni  comniun    des   Ecoles, 

mais  cpii  esl  ineicplicab]^ ;    9.  par  le   soin  que  Dien  prendroit  con- 

tinuellettient  de  Im  accorder  ensemble^  selon  le  sysl^me  des  causes 

ocOBsionBeües^  en  sorle  que  i'eslat  de  Tun  donberoU  occa^iofi  ä  Dieu 

de   faire  sür  l'aotre  des  inpresMnDs  coDTenables^  ee  qtfi  seroit  un 

rairade  perpetue)   oosfonne  ä   la    Mgesse   divine  et  ä   Tordre   des 

ehoses;   3>.  paf  dd  reglettient  exact  de  chacuft  de  ces  deux  estres  ä 

pari  S9]r,  en  sorte  qn'ils  puisaent  accerder  en  vertu  de  lear  propre 

oature,   ee  qui  est  le  phis  beau  et  le  plus  digne  de  Dieu,  et  c'est 

man  Systeme  de  rbarmonrie  pre^blie.] 

J^aUendray  k  preferer  oe  Systeme  k  eeluy  des  eauses  oceasfonnelles,  que 

80D  tebtle  auteur  Tatt  perfectionnö.     Je  ne  sanrois  comprendre  Tencbaine- 

ment  des  actions   inlerne»  et  spontan^es,   qui  ferodt  qpe  Tarne  d'un  chien 

sentiroft  de  ia  doulevr  immedialement  apres  aroir  senti  de  la  joye,  quand 

m^fme  eile  sereit  seule   dans  Tunirera.     Je  eoniprends  pourquey  un  chien 

passe  immediatement  du  plai»r  ä  la  douleur,    lorsqu'etant  bien  affam6  et 

maageant  du  pain,  en  luy  donne  subitement  un  coup  de  b^ton:  mais  que 

WB  arae  seit  consirutte  de  teile   sorte,  qu^au  moment  qn'il  est  frapp6,  il 

sentiroit  de  la  dooleur,  quand  mf^me  on  ne  le  frapperoit  pas,  quand  m^me 

il  eontimieroit  de  manger  du  pain  sans  trouble  ni  empechement,  c'est  ce 

que  je  ne  saurois  comprendre. 

[C'est  aussi  ce  que  je  ne  dia  pas,  ä  le  bien  entendre.  L^Harmonie 
pre^tablie  fail  qu^il  vient  au  chien  de  la  douleur  dans  Tarne,  lors- 
que  son  corps  est  frarpp^.  Et  si  le  chien  ne  devoit  pas  esire  frapp^ 
maintenant,  Dieu  n'anrolt  poiM  denn^  d'abord  ä  son  ame  une  Con- 
stitution, qui  produit  maintenant  cette  douleur  en  eile,  et  cette  re^ 

4 

presentation  eu  pereeption  qui  r^pond  au  coup  du  baten.  Mais  si 
(par  impossible)  Dieu  se  repentoit  et  ehangeoit  le  cours  des  corps 
de  teile  maniere  que  le  eoup  n'arrivM  poini,  sans  cbanger  la  nature 
de  Tarne  et  )e  cours  naturel  de  ses  modifications.  Tarne  sentiroit  ce 
qui  r^ond  ä  ce  coup,  quand  son  corps  ne  le  recevroit  point.  Mais 
dir»  M.  Bayle:  )e  conceis  les  raisons,  par  lesquelles  le  corps  du 
cbien  est  frapp6  par  le  bAton,  mais  je  ne  comprends  point,  com- 
ment  Tarne  du  chien  qui  sent  du  plaisir  pendant  qu'il  mange  avec 
appecH,  fyasse  subitemeni  ä  la  douleur  sans  que  le  baton  en  soit  la 

34* 


532  $^i(ofot)(if(^e  IB^nbfunaeit. 

cause  Selon  Fecole,  ny  Dieu  particulierement  Selon  les  OcCasioft 
nalistes.  Mais  M.  Bayle  ne  comprend  pas  non  plus  comment  le 
baton  influe  sur  Tarne,  ny  comment  se  fait  roperation  miraculeuse, 
par  laquelle  Dieu  accorde  continuellement  Tarne  et  le  corps.  Au 
lieu  que  j^ay  tach6  d'expliquer  comment  cet  accord  se  fait  naturelle- 
ment,  en  supposant  que  chaque  ame  est  un  miroir  vivant  represen- 
tant  Tunivers  suivant  son  point  de  v'eue  et  sur  tout  par  rapport  ä 
son  Corps.  Ainsi  les  causes  qui  fönt  agir  le  bäton  (c^est  ä  dire 
Thomme  post^  derriere  le  chien;  qui  se  prepare  ä  le  frapper  pen- 
dant  qu^il  mange,  et  tout  ce  qui  däns  le  cours  des  corps  contribue 
ä  y  disposer  cet  homme)  sont  aussi  represent^s  d'abord  dans  Tame 
du  chien  exactement  ä  la  verit^,  mais  foiblement  par  des  perceptions 
petites  et  confuses  et  sans  apperception,  c^est  ä  dire  sans  que  le 
chien  le  remarque,  parce  qu^aussi  le  corps  du  chien  n^en  est  affect^ 
qu'imperceptiblement.  Et  comme  dans  le  cours  des  corps  ces  dis- 
positions  produisent  enfin  le  coup  bien  serr6  sur  le  corps  du  chien, 
de  m6me  les  representations  de  ces  dispositions  dans  Tame  du  chien 
produisent  enfin  la  representation  du  coup  de  baton,  laquelle  estant 
distingu^e  et  forte  (ce  que  les  representations  de  ces  predispositions 
n^estoient  pas,  puisqu'aussi  ces  predispositions  n'affectoient  que  foible- 
ment le  corps  du  chien]  le  chien  s'en  apper9oit  bien  distinetement, 
et  c^est  ce  qui  fait  sa  douleur.  Ainsi  il  ne  faut  point  s^imaginer 
que  Tame  du  chien  dans  ce  rencontre  passe  du  plaisir  ä  la  douleur 
sans  aucun  moyen  et  sans  aucune  raison  intern^.] 
Je  trouve  aussi  fort  incompatible  la  spontaneit^  de  cette  ame  avec  les 
sentimens  de  douleur,  et  en  general  avec  toutes  les  perceptions  qui  luy 
deplaisent. 

[La   raison  de  cette  objection  de  M.  Bayle  est  qu'on  ne  tend  pas  f 
i    avec  spontaneit^  ä  ce  qui   nous  deplaist.     Distinguo:    je   Tavouef 
quand  nous  savons  que  cela   nous  doit  deplaire.     Mais   icy  le  chienf 
ne  le  sait  p<is.     II   faut  encore  distinguer  entre  le  spontan^  et  \^ 
volontaire.     Le  principe  du  changement  est  dans  le  chien,  la  diif 
Position  de  son  ame  va  insensiblement  ä  luy  donner  de  la  doule 
mais  c'est  sans  qu^il  le  Sache  et  sans  qu41  le  veuille.    La  repre 
tation   de  Tetat  present  de   Tunivers  dans  Tame  du  chien  prod 
en  luy  la  -representation  de  Tetat  suivant  du  m6me  univers,  coi 


^^Kofo^^tfd^e  9(b^anb(ungen.  533 

dans  les  objets  Testat  precedent  produit  effectivenient  Testat  suivant 
du  monde.  Dans  Tarne,  les  representations  des  causes 
sont  les  causes  des  representations  des  effects.  Et  cet 
estat  suivant  du  monde  enveloppant  le  coup  sur  le  corps  du  chien, 
la  representation  de  cet  etat  suivant  dans  son  ame  enveloppera  la 
douleur  qui  y  repond  ä  ce  coup.] 

D'ailleurs  la  raison  pourquoy  cet  habile  homme  ne  goute  pas  le  Systeme 
Cartesien,  me  paroist  etre  une  fausse  supposition.  Car  on  ne  peut  pas 
dire  que  le  Systeme  des  causes  occasionnelles  fasse  intervenir  Taction  de 
Dieu  par  miracle,  Deum  ex  machina,  dans  la  dependance  reciproque 
du  Corps  et  de  Tarne.  Car  comme  Dieu  n^y  intervient  que  suivant  des 
loix  generales,  il  n*agit  point  \ä  extraordinairement. 

[II  y  a  plus  d^une  raison  qui  m^eloigne  du  Systeme  des  occasionnelles: 
mais  j'avoue  que  celle  qu^on  allegue  en  est  une.  Et  il  ne  suffit 
pas  qu^une  action  seit  conforme  ä  une  loy  generale  pour  n^etre 
point  miraculeuse.  Car  si  cette  loy  n'etoit  point  fondde  dans  la 
nature  des  choses,  il  faudroit  des  miracles  perpetuels  pour  Texe- 
cuter.  Comme  si  Dieu  faisoit  une  loy  qui  donnM  ordre  ä  une 
planete  de  tourner  en  rond  ä  Tentour  du  soleil,  sans  avoir  etabli 
quelque  chose  qui  Ty  obligeast;  je  dis  que  la  planete  ne  pourroit 
point  y  obeir,  sans  que  Dieu  y  mist  tousjours  la  main  luy  m^me. 
Äinsi  il  ne  suffit  pas  que  Dieu  ordonne  au  corps  d^obeir  ä  Tarne, 
et  ä  Tame  d'avoir  perception  de  ce  qui  se  passe  dans  le  corps,  il 
faut  qu'il  leur  donne  un  moyen  de  le  faire,  et  j'ay  expliqu^  ce 
moyen.] 

M.  Bayle  au  dit  endroit  p.  2610  replique  ainsi  ä  mes  reponses 
mises  dans  THistoire  des  ouvrages  des  savans  Juillet  1698. 

Je  commence  par  declarer  que  je  me  felicite  beaucoup  des  petites 
difficult^s  que  j'ay  propos6es  contre  le  Systeme  de  ce  grand  philosophe, 
puisqu^elles  ont  donn^  occasion  ä  des  reponses  qui  m^ont  mieux  developp^ 
ce  sujet  lä,  et  qui  m'en  ont  fait  connoitre  plus  distinctement  le  merveilleux. 
Je  considere  presentement  ce  nouveau  Systeme  comme  une  conqu^te  d'im- 
portance,  qui  recule  les  bomes  de  la  philosophie.  Nous  n'avions  que  deux 
Hypothese s,  celle  de  TEcole,  et  celle  des  Cartesiens.    L'une  6toit  une  voie 


534  $^ilofo^^tf(^e  ^tb^nbUindcn. 

(IMnflueQce  du  oorps  sur  Taipe,  et  de  Taipe  aur  le  corps;  Tautre  etoit 
une  voie  d'assistance  ou  de  causalit^  occasionnelle.  MhU  voicy  une 
nouvelle  acquißition ,  c^est  cella  qu'on  peut  appeller  avec  le  Pere  Dom 
Fran^ois  Lami  (traitö  2.  de  la  coonoissance  de  soy  meine  p.  826  edit.  1649) 
voie  d'harmonie  pre^tablie. 

[Je  luy  avois  d^ja  donn^  ce  oom  dans  ma  reponae  h  M.  FAbb^ 
Foucher  mise  dans  le  Journal  des  savans  du  9  Ayril  de  Tan  1696, 
et  le  R.  P.  Lami  Ta  trouv6.  convenable.] 
Nous  en  sommes  redevables  ä  Monsieur  L.  et  il  se  peut  rien  imaginer 
qui  donne  une  haute  id^e  de  rintelligence  et  de  la  puissance 
de  FAuteur  de  toutes  choses,  Gela  Joint  ä  Tavantage  d^eloigner  toute 
notion  de  conduile  miraculeuse,  m^engageroit  ä  preferer  ce  nouveau  systeipe 
ä  celuy  des  Cartesiens,  si  je  pouvois  concevoir  quelque  possibiiit^  dans  la 

voie  d^harmonie  pre^tablie Je  ra'abstiens  de  toutes  les  objections  qui 

ne  sont  pas  plus  contraires  ä  son  sentiment  qu^ä  celuy  de  quelques  autres 
pbilosophes;  je  n^allegueray  donc  pas  les  difficult^s  qui  combatent  la  sup- 
Position  que  la  creature  puisse  recevoir  de  Dieu  la  force  de  se  mouvoir. 
Elles  sont  grandes  et  presque  invincibles.  Voy^s  M.  Sturmius  dans  le 
1.  Tome  de  «a  Physica  Eclectica,  dont  Textrait  se  trouve  dans  le 
Journal  de  Leipzic  1697  p.  474  et  suiv.  et  dans  le  memoire  qu41  a  inser^ 
au  Journal  de  Leipzic  1699  pag.  208  et  suiv.  pour  r^pondre  ä  un  memoire 
de  M.  Leihni^  inser^  au  m6me  Journal  1698  p.  427  et  suiv. 

[On  verra  qu'elles  ne  sont  pas  si  invincibles,  qu'on  le  dil  icy,  en 
Consultant  ma  reponse  ä  ce  dernier  memoire  de  M.  Sturm,  que  j'ay 
aussi  fait  inserer  dans  le  Journal  Latin  de  Leipzic] 
Le  Systeme  de  Mr.  L.  n^y  est  pas  plus  expos6  que  celuy  des  Peripateti- 
ciens.  ...  Je  ne  crois  pas  non  plus  qu'il  seit  moins  facile  ä  Mr.  L.  qu'aux 
Gartesiens  ou  autres  Pbilosophes  de  se  garantir  de  Pobjeclion  du  Mecha- 
nisme  fatal  le  renversement  de  la  libert6  humaine.  Laissons  donc  cela, 
parlons  seulement  de  ce  qui  est  propre  au  Systeme  de  rb^troionie  pr6- 
^taUfe. 

h    Ma  preroiere  remarque  sera,  qu'il  eleve  au  de^sua  de  tout  oe  qu'oii 
peut  concevoir  la  puissanoe  et  IMptelligence  de  l'art  divin, 

[Je  consens  qu^il  Televe  au  dessus  de  tout  oe  qu'on  peu^  oompreadre, 
mais  non  pas  au  dessus  de  tout  ce  qu'on  peut  concevoir.] 
Figur^s  vous  un  Vai^eau  qui  san^  aupun  sentiipenl  my  auoune  oo^noUsaiiee, 


ei  Sans  etre  dirig^  par  aucün  Etre  ou  cree  ou  incree,  alt  la  vertu  de  se 
mouvoir  de  luy  meme  si  h  propos ,  qu*il  ait  toasjours  le  vent  favorable, 
qu'il  evite  les  oou^ans  et  les  6cueils,  qu'il  se  retire  dans  un  havre  precise- 
ment  lors  que  cela  est  necessaire.  Suppos6s  qu^un  tel  vaisseau  vogue  de 
oetle  fa^on  plusieurs  ann^es  de  soite ,  tousjours  tourn^  et  sttuö  comme  il 
le  faut  etre  en  egard  aux  chaogemeDs  de  Tair  et  aux  differentes  situations 
des  mens  et  des  terres,  vous  oonviendr^s  que  rinfinit^  de  DSeu  n^est  pas 
trop  grande  pour  oommuniquer  ä  un  vaisseau  une  teile  facult6,  et  vous 
dir6s  m^me  que  la  nature  de  vaisseau  n'est  pas  capable  de  recevoir  de 
Dien  oette  vertu  Id.  Cependant  ce  que  Mr.  L.  suppose  de  la  mach  ine 
du  Corps  humain  est  plus  admirable  et  plus  surprenant  que  tout  cecy. 

[le  repondray  premierement  ä  la  question,  si  la  supposition  d'un  tel 
vaisseau  est  possible.  Et  par  apres  je  viendray  ä  la  comparaison 
qu'on  en  fait  icy,  avec  la  Machine  du  eorps  humain.  Je  trouve 
d^abord  Strange  que  M.  Bayle  ose  decider  negativement  la  question, 
et  nier  que  cela  seit  possible  ä  Dieu,  sans  en  apporter  aucune  rai- 
son ,  au  lieu  que  luy  meme  convient  souvent  que  tout  ce  que 
n^implique  aucune  contradiction  ny  tmperfeotion  pourroit  etre  pro- 
duit  par  la  divinum.  J^avoue  que  M.  Bayle  auroit  raison,  si  Von 
demandoit  que  Dieu.  donnät  au  vaisseau  une  oertaine  facult^ ,  per- 
fection  ou  qualitö  ooculte  pour  se  gouvemer  tousjours  dans  son 
chemin  de  luy  meme,  sans  aucune  connoissance  au  dedans,  et  sans 
auounQ  attraction  ou  direction  au  dehors,  comme  le  navire  des 
Phaeaciens  dans  TOdyss^e  d^Homere.  Car  une  teile  supposition 
seroit  impossible ,  et  combattroit  le  principe  de  la  raison  süffisante, 
puisqu'il  ne  seroit  point  possible  de  rendre  aucune  raison  d'une  teile 
perfection,  et  it  faudroit  que  Dieu  y  mist  tousjours  la  main  par  un 
mirade  perpetuel;  ä  moins  que  quelqu^occasionaliste  ne  trouvät  k 
propos  d'avoir  recours  aux  pretendues  loix  generales,  puisque  Dieu 
en  pourroit  publier  une  en  faveur  de  ce  vaisseau;  et  M.  Bayle  qui 
voudroit  exemter  du  miracle  les  occasionnelles  ne  pourroit  point  s^y 
opposer  avec  raison.  Mais  pour  moy  je  rejette  ces  loix  naturelles 
dont  Texemtion  est  absolument  explicable  par  la  nature  des  choses. 
Mais  rejettant  cette  qualtt^  occulte  du  vaisseau,  on  doit  avouer  que 
rien  n^empeche  qu*il  y  ait  un  vaisseau  n6  heureux  pour  ainsi  dire, 
pour  parvenir  tousjours  au  port  sans  gouvemement  par  les  vents  et 


536  W^^Mi\^t  Kbftanblungen. 

les  mar^es  ä  travers  des  orages  et  des  ecueils,  par  la  seule  ren- 
contre  des  accidens  favorables.  11  est  seur  que  quelques  fois  des 
vaisseaux  sans  hommes  sont  abord^s  oü  ils  etoient  destinds.  Y  at-il 
de  Fimpossibilit^  qui  empeche  que  cela  puisse  arriver  plusieurs  fois 
ä  un  m^me  vaisseau,  et  par  consequent  toutes  et  quantes  fois  quMl 
auroit  et^  mis  en  mer,  ce  qui  n'arriveroit  qu'un  certain  nombre  de 
fois.  Comme  le  nombre  des  accidens  n^est  point  infini,  non  seule- 
ment  Dieu,  mais  encor  un  esprit  fini  tres  excellent  pourroit  prevoir 
tous  les  accidens,  oü  le  vaisseau  seroit  expos6,  et  pourroit  trouver 
par  la  Solution  d'un  probleme  geometrico-mechanique  la  structure 
de  ce  vaisseau,  et  les  lieux,  les  moroens,  et  les  manier^s  de  le 
mettre  en  mer  qui  le  fassent  s'accommoder  comme  il  faut  ä  ce 
nombre  fini  de  ces  accidens.  Ne  sait  on  pas  que  les  hommes  sont 
ass6s  industrieux  pour  faire  des  automates  capables  de  tpumer  ä 
point  nomm6  ä  certains  coins  des  nies,  et  de  s^aocommoder  ainsi  ä 
un  certain  nombre  d'accidens?  Et  un  Esprit  plus  grand  ä  propor- 
tion  pourvoiroit  ä  des  accidens  en  plus  grand  nombre.  Et  si  cet 
excellent  Esprit  ne  trouvoit  pas  ces  accidens  d^ja  donn6s,  mais  avoit 
la  libert^  de  les  faire  naitre  ou  cesser  ä  sa  volonte,  il  luy  seroit 
encore  incomparablement  plus  ais6  de  satisfaire  ä  la  demande,  et 
d'accommoder  par  avance  et  par  une  harmonie  pre^tablie  le  vaisseau 
aux  accidens,  et  les  accidens  au  vaisseau.  Ainsi  on  a  grandissime 
tort  de  douter  si  Finfinit^  de  Dieu  est  ass^s  grande  pour  y  pouvoir 
reussir.] 
II.  Appliquons  ä  la  personne  de  Cesar  le  Systeme  nouveau  de  TUnion 
de  FAme  et  du  Corps :  il  faut  dire  selon  ce  Systeme  que  le  corps  de  Jules 
Cesar  exer9a  de  teile  sorte  sa  vertu  motrice ,  que  depuis  sa  naissance 
jusqu'ä  sa  mort  il  suivit  un  progr^s  continuel  de  diangemens  qui  repondoit 
dans  la  demiere  exactitude  aux  changemens  perpetuels  d^une  certaine 
ame,  qu^il  ne  connoissoit  pas,  et  qui  ne  faisoit  aucune  impression  sur  luy. 
[Les  corps  ne  connoissent  point  ce  qui  se  fait  dans  Farne,  et  Farne 
ne  fait  aucune  impression  physique  sur  le  corps.  M.  Bayle  en  con- 
vient,  mais  Dieu  y  a  supple6,  non  pas  en  donnant  luy  meme  de 
temps  en  temps  de  nouvelles  impressions  au  corps  poui*  le  faire 
obeir  ä  Fame,  mais  en  faisant  d'abord  cet  automate  tel  qu'il  exe- 
cutera  en  temps  et  Heu  ponctuellement  ce  que  Fame  ordonnera.] 


11  taut  dire  que  la  regle  selon  laquelle  cette  facult^  du  corps  de  Cesar 
devoit  produire  ces  Actes,  6toit  teile  qu'il  seroit  all6  au  senat  un  tel  jour 
ä  une  teile  heure,  qu'il  y  auroit  prononc6  telles  et  telles  paroles  etc.;  quand 
meine  il  auroit  plu  ä  Dieu  d'aneantir  Farne  de  Cesar  le  lendemain  qu'elle 
fut  cr^e. 

[II  n^y  a  rien  d'etrange  en  cela,  quand  on  oonsidere  une  fois  qu^un 

Artisan  aussi   grand  que  Dieu  peut  faire  un  Automate  ressemblant 

ä  un  valet  et  capable  d'en  faire  la  fonction,    et  d'executer  ä  point 

nomm6  ce  qu^on  Tordonneroit  durant  un  fort  long  temps.     Le  corps 

est  un  tel  automate  ä  Tegard  de  Fesprit.] 

II  faut  dire  que  cette  vertu  motrice   se   changeoit   et  se   modifioit  ponc- 

tuellement  selon  la  volubilit^  des  pens6es  de  cet  esprit  arobitieux,  et  qu'elle 

se  donnoit  precisement  un  tel  etat  plus  tot  que  tout  autre,  parce  que  Farne 

de  Cesar  passoit  d'une  teile  pens^e  ä  une  teile  autre. 

[II  semble   que  M.  Bayle  a  pris   le  change,   s^estant  iroagin^  qu'on 

donnoit   au   vaisseau  ou  au  corps  de  Fhomme  une  je  ne  say  quelle 

facult^  ou  vertu  capable  de  s'accommoder  aux  accidens  ou  aux 

pens^es  sans  en  avoir  aucune  connoissance  et  meroe   sans  aucune 

raison  intelligible.     II  a  grande  raison  de  condamner  une  teile  fa- 

cult6   comme   impossible,    mais  on   n'y   jamais    pense.     L^Automate 

qui  feroit  le  valet  n'auroit  besoin  que  d^une  structure  qui  le  feroit 

faire  ses  fonctions  en  vertu  des  regles  de  mechanique.     II  ne  se 

modifieroit  et  ne  se  changeroit  point  pour  s'accommoder  aux  pens6es 

du  maitre.     II  suivroit  son  train  et  par  cela  m6me  il  se  rencontre- 

roit  justement  avec  la  volonte  de  celuy  ä  qui  Fartisan  Fa  voulu  faire 

servir.] 

Une  force  aveugle,  se  peut  eile  modifier  si  ä  propos  en  consequence  d'une 

Impression  communiqu^e  30  ou  40  ans  auparavant,    et  qui   n'a  jamais 

et6  renouvell6e  depuis,   et  qui  est  abandonn^e  ä  eile  memo,   sans  qu'elle 

ait  jamais  connoissance  de  sa  le9on?     Cela  n^est  il  pas  beaucoup  plus  in- 

Goroprehensible    que    la   navigation    dont   j'ay   parl6    dans    le    paragraphe 

precedent? 

[On  voit  de  plus  en  plus  que  M.  Bayle  n'a  pas  bien  pris  ma  pens^e, 
qui  n'est  pas  que  le  corps  se  modifie  comme  il  faut  par  je  ne  sai 
quelle  impression  ou  vertu  receue,  mais  par  sa  structure  accom- 
mod^e  ä  cela.    Uautomate  qui  fait  le  valet  sert  encor  ä  lever  toute 


ttOO« 


„«es  a«««»  " ,  votdotv^»^^* 


la   ro^me   maliere;    ils  ont   crd  saus   rais<m  que   rinfioitö  de  Dieu 

n'etoit  pas  as8<ös  grande  pour  y  pourvoir.] 

Notes  que  selon  Mr.  L.  ce  qui  est  actif  dans  chaque  substance;    est  une 

ebose  qui  doit  etre  reduite  ä  une  vraye  unit^.     H  Caut  donc,   puisque  le 

Corps  de  cbaque  homoie  est  compos^  de  plnsieurs  substances,  que  chacune 

ait  im  principe  d^action  reellement  disiinct  du  principe   de   chacune  des 

autres.     II  veut  que  Faction  de  cbaque  principe   soii  spontan^e.     Or  cela 

doit  vaner  ä  Tinfini  leurs  efiects^  et  ies  troubler;  car  le  choc  des  corps 

voisins  doit  m^ler  quelque  contrainte  ä  la  spontaneit^  naturelle  de  chacun. 

[J^accorde  que  cela  doit  varier  ä  Finfini  Ies  effects  des  prineipes  ou 

vrayes  Unit^s ,  mais  non  pas  que  cela  doit  troubler  ees  Unit^s  ou 

Arnes  m^es,   ou  m^ler  quelque  contrainte  ä  leur  spontaneit^.     Le 

choc  des  corps  cause  des  changemens  dans  Ies  Masses,  et  non  pas 

dans  Ies  Arnes  ou  Monades,   qui  suivent  avec  spontaneil^  leur  train 

accommod^  ä  tout  ce  qui  se  fait  dans  Ies  masses,  et  le  repreaentant.] 

IV.  On  a  beau  faire  bouclier  de  la  puissance  de  Dieu  pour  soutenir 

que  Ies  bötes  ne  sont  que  des  Automates.     On  a  beau  represenler  que 

Dieu  a  pü  faire  des  Maobines  si  arUstement  travaill6es,    que  la  voix  d'un 

homnie,    la   lumi^re   reflechie   d'un  objet,  etc.  Ies  frappent  precisement  oü 

il  faut,   ä  fin  qu*elles  se  remuent   de  teile  ou  de  teile  nianiere.     Tout  le 

monde  hors  mis  une  parüe  des  Gartesiens  rejette  cette  supposition. 

[On  ne  la  rejette  pas  comme  impossible,  mais  oomme  peu  vraisem- 
blable.] 
Et  il  n'y  a  point  de  Cartiesien  qui  la  voulut  reoevoir,  si  on  la  vouloit 
^tendre  jusques  ä  Phomme,  c'est  ä  dire  si  Ton  voulut  soutenir  que  Dieu 
a  pü  faire  des  corps  qui  feroient  machinalement  tout  ce  que  nous  voyons 
faire  aux  autres  hommes. 

[Le  Cartesien  ne  niera  pas  qü'un  tel  Automate  soit  possible  ä  Dieu, 
mais  il  n^admettra  pas  que  Ies  autres  hommes  soyent  effectivement 
de  tels  Automates  inanim^s.  II  jugera  avec  raison  qu'ils  sont  comme 
luy.  Selon  moy,  ils  sont  tous  des  Automates,  tant  Ies  corps  des 
hommes  que  des  B^tes^  mais  tous  anim^s^  tant  Ies  corps  des  b6tes 
que  ceux  des  hommes.  Ainsi  tant  Ies  purs  materialistes  comme 
las  Democritieiens^  que  Ies  Formalistes  comme  Ies  IHatoniciens  et 
Peripateticiens  ont  raison  en  quelque  chose,  et  tori  ailleurs.  L^s 
Democriticiens  ont  orA  avec  beaucoup  de  fondement  que  Ies  corps  des 


540  $^Uofo)>^if(l^e  flB^nblmtden. 

hommes  aussi  bien  que  des  B^tes  sont  autoroates  et   foDt  tout  ma- 

chinalement ;    mais    ils   ont   eu    tort   de   croire   que   ces   Machines 

n^etoient  point  aocompagnöes  d^une  substance  immaterielle  ou  Forme, 

et  que  la  matiere  pouvoit  avoir  de  la  pereeption.   Les  Platoniciens  et 

les  Peripateticiens  ont  crü  que  les  b^tes  et  les  hommes  ont  des  corps 

anim^s,   mais   ils  ont  eu  tort  de  croire  que  les  ames  changeni  les 

reglos  du  mouvement   des  corps;    ainsi  ils  ont  ot^   Tautomate   au 

Corps  de  la  b^te  et  de  Thomme.     Les  Cartesiens  ont  eu  raison  de 

rejetter  cette  influence,    mais  ils  ont  manqu^  en  otant  l'automate  ä 

rhomme  et  le  sentiment  ä  la  B^te.     Je  crois  qu*on  doit  laisser  Tun 

et  Fautre  ä  Fun  et  Tautre,  qu^on  doit  estre  Democriticien  en  rendant 

toutes  les  actions  des  corps  machinales  independantes  des  Ames,  et 

qu'on  doit  aussi  estre  plus  que  Platonicien  en  jugeant  que   toutes 

les   actions   des  Ames   sont   immaterielles    et   independantes  de  la 

Machine.] 

En  niant  cela,   on  ne  pretend  pas  donner  des  bomes  ä  la  puissance  et  ä 

la  science  de  Dieu.    On  veut  seulement  signifier  que  la  nature  des  choses 

demande  que  les  facultas  communiqu^es  ä  la  creature,  ayent  necessaire- 

ment  certaines  limitations.     II   faut    de  toute    necessit^   que  Taction  des 

creatures  seit  proportionn^e  k  leur  etat  essentiel  et  qu'elle  s*execute  selon 

le  caractere  qui  convient  ä  chaque  machine,  car  selon  TAxiome  des  Philo- 

sophes  tout  ce  qui  est  re9u  se  proportionne  ä  la  capacit^  du  sujet. 

[M.  Bayle  revient  tousjours  ä  je  ne  say  quelle  facult^  donn6e  au 
corps  pour  s^accommoder  ä  l'ame.  On  n'en  demande  point,,  on  ne 
s*ecarte  point  des  limitations  des  creatures,  ny  de  Tetat  des  corps 
ou  machines.  L'Artifice  de  la  machine  divine  n'a  rien  qui  surpasse 
la  science  et  la  puissance  de  Dieu.  Puisqu'il  s^ait  tout  ce  qui  est  f 
connoissable,  et  peut  faire  tout  ce  qui  est  faisable,  il  connoist  ce 
nombre  ass^s  bom^  des  volitions  de  l'homme ;  et  il  a  le  pouvoir  de 
faire  une  machine  capable  de  Texecuter.]  [ 

On  peut  donc  rejetter  comme  impossible  PHypothese  de  Mr.  L.  puisqu^ellef 
en  forme  plus  grandes  (difficult^s)  que  celle  des  Automates.  1 

[Get  argument  seroit  bon,   si  celle  des  Automates  etoit  convain 
d'impossibilite ;    mais  le  contraire  etant  manifeste    et  ass6s  veri 
par  les  Cartesiens,    il   ne  s'agit  que  du  plus  et  du  moins,    qui 
refoit  point  de  difficult^,    quand  il  s'agit  d^une  puissance   ei  d' 


$M(ofo^^tf<(e  ^B^onblundett.  541 

sagesse  infinies.  Quoyque  rhomme  raisonne  sur  des  choses^abs- 
traiies  ei  qui  surpassent  rimagination ,  il  ne  laisse  pas  d'avoir 
dans  rimagination  des  signes  qui  y  repondent,  comme  sont  les  lettres 
et  les  caracteres.  II  n^y  a  jatnais  un  entendement  si  pur  qu'il  ne 
seit  point  accompagn^  de  quelque  imagination.  Ainsi  rl  y  a  tous- 
jours  dans  le  corps  quelque  chose  de  Macbinal  qui  repond  exacte> 
ment  ä  la  suite  des  pens^es,  qui  est  dans  i'esprit  de  l'homroe, 
autant  que  Timaginable  y  entre,  et  par  consequence  rAutomate  de 
son  Corps  n'a  pas  plus  besoin  de  Tinfluence  de  Tarne,  ou  de  Tassi- 
stanee  sumaturelle  de  Dieu,  que  celuy  du  corps  de  la  b^te.] 
Elle  met  une  harmonie  continuelle  entre  deux  substances  qui  n'agissent 
point  Pune  sur  Fautre. 

[Pourquoy  non?  puisqu'elles  viennent  d'un  m^roe  auteur  qui  a  voulu 

et  pü  faire  en  sorte  qu'elies  s'accordent  sans  agir  l'une  sur  Fautre.] 

Mais  si  les  valets  etoient  des  machines  et  qu'ils  fissent  ponctuellement  ceci 

ou  cela  toutes  les  fois  que  leur  maitre  Fordonnera,    ce  ne  seroit  pas  sans 

qu'il  y  eüt  une  action  reelle  du  maitre  sur  eux :  il  prononceroit  des  paro- 

leS;  il  feroit  des  signes  qui  ebransleroient  reellement  les  organes  des  valets. 

[Mais  il  y  a  des  valets  assez  bien  appris  pour  n'avoir  point  besoin 

qu'on   leur   fasse   des   signes.     Ils  les  previennent.     Les  monströs 

sonnantes,   par  exemple,    et  les  revelUematins  sont  de  tels  valets. 

Bien  loin  d^attendre  des  signes,    ils   nous   en   donnent.     Le  valet 

artificiel  imitant  et  contrefaisant  un  veritable,  dont  nous  avons  parl6 

cy  dessus,   n'a   pas  m6me  besoin  d'etre  mont^  ou  prepar^  par  nous 

comme    les    montres    et   reveillematins   en   ont   besoin.      L'Ariiste 

Fauroit  prepar6  pour  nous.     Un  tel  valet  est  notre  corps.] 

V.   Gonsiderons  ä  cette  heure  FAme  de  C^sar,  nous  trouverons  encore 

plus  dUmpossibilit^s.     Cette  ame  etoit  dans  le  monde,  sans  etre  expos^e  ä 

Finfluence  d'aucun  corps  ni  d'aucun  esprit.    La  force  qu'elle  avoit  receue 

de  Dieu  etoit  Funique  principe  des  Actions  particulieres  qu'elle  produisoit 

chaque  moment ;    et  si  ces  actions  etoient  differentes  les  unes  des  autres, 

cela  ne  procedoit  point  de  ce  que  les  unes  etoient  produites  par  le  con- 

cours  de  quelques  ressorts,    qui  ne  contribuoient  pas  k  la  production  ded 

autres,    car  Farne  de  Fhomme  est  simple,,  indivisible,  immaterielle;    Mr.  L. 

en  convient,  et  s'il  n'en  convenoit  pas,    mais  si  au  contraire  il  supposoit 

avec  le  commun  des  philosophes,   et  avec  quelques  uns  des  plus  excellens 


542  $^(ofo)^^lf(^  ^^Bbbtiigeii. 

M^taphysieieDS  de  n^ire  siecle  (M.  Locke  par  exemple)  qu'uD  compos6  de 
plusieurs  pariies  malerielles  arrang^es  d'une  ceriaioe  fa90D  est  capable  de 
penser,  je  regardereis  d^  \ä  aon  hypetbese  comme  absoluinefit  impossible, 

[M.  Bayle  ne  la  r^arde  donc  pas  encer  comme  teile.] 
el  il  se  presenteroit  bleu  d^attCres  Bdoyens  de  la  refuter  dooft  je  n'ay  que 
faire  icy,   puisqu^il  reconnoist  l^maleriaUl6  de   noire   ame^  el  qu'il  batit 
\ä  des^ns. 

[De   dire,    que   la   foree  que   Tarne  a   receue  de  Dieu   est  Tunique 

priikcipe  de  sea  actions  partieulieres ,   n^est  pas  aäs6»  4  exprimer  la 

raison  de  ses  aciioBs.    II  vaui  mieux  de  dire,  que  Dieu  a  mis  dans 

chaque  Arne  une  Concenlration  du  Mo^nde,    ou  la   force  de 

representer  Funivers  suivant  un  point  de  veue  propre  ä  ceUe  Arne, 

et   c^esi  ce  qui   est  le  principe  de  ses  aclions,    qui   les  distingue 

entre  dies  et  des  Acti<ms  d'une  autre  Arne.    Gar  U  s'ensuil  qu'elles 

aunml    eooiiiiueUement    des    changemeas    qui    represeoteroiit    les 

changemeos  de  Tunivers^  et  qu6  les  autres  Arnes  en  auroAt  d'autres, 

mais  avec  oorrespondence.} 

ReveBOBs:  ä  l'Ame  de  Cesar,   et  appellens  lä  un  Automate  immateriell  sui* 

vant  rexpressien  de  M.  L.   luy  m^me,   et  coiaparons  lä  arec  un   Atome 

d^Epicure.     J'entefids  ün  Atome  entour^  de   vuide  de  toutes   parts   et  qui 

ne  rencontreroil  jamais  aueiift  aulre  Atome.    La  comparaison  est  tres  juste : 

ear  d^un  cot6  eet  Atome  a  une  v^rtu  naturelle  de  se  mouvoir,   et  il  Texe- 

cute  Sans  etre  aid6  de  quoyque  ee  soit,   et  sans  etre  retard^  ou  travers^ 

par  aucune  clMse;  et  TAine  de  Cesar  est  lui  Esprit  qui  a  la  laoult^  de  se 

donner  des  piens^s,   et  qui  Fexecute  sans  Vinfluenoe  d'aucun  auire  esprit 

ny  d^aucun  corps.     Rien  ne  Fassiste,    rien  ne  la  traverse.     Si  vous  con- 

salt^s-  lea  Neliens  eeoamunes  et  les  id^es  de  Fordre ,   vous  trouver^s  que 

cet  Atome  &e  doit  jamais  s^arrester,   et  que   s^etant  mu  daos  le  momeni 

preeedent,   il  doit  se  mouvoir  dans  ce  moment-ey,   ei  datts  tous  ceux  qai 

suivront,  et  que  la  matiere  de  son  mouvement  doit  etre  tousjours  la  m^cae. 

Q^est  la  suite  d^un  axiome  approuv6  par  Mr.  L.  de  ce  qu'une  chose 

demeare  tousjours  dans  Tetat  oü  eile  est  une  fois,   si  rien 

ne  survient  qui  l'oblige  de  ehanger,    nous^  conciuons   (dit  il) 

Qon  seulement  qu^un  corps  qui  est  en   repos,    sera   tousjours 

•  n  repos;   mais  aussi  qu^un  corps  qui  est  en  mouvement  gar- 

dera  tousjeurs  ce  mouvement  ou  ce  changemeot,   e'est  ä  dire 


¥^Uefo^^if(^  ftS^anblttiidcit.  543 

la  m^me  yitesse  et  la  inöme  direction,  si  rien  ne  survient 
qui  l'eiBpeche.  Tout  le  monde  connoit  dairemebt  que  cet  Atome,  seit 
qu'il  se  m^ive  par  une  virtu  inn^e,  comme  Democrtte  et  Epieure  asseu- 
roieot,  soit  qu'il  se  meuve  par  une  vertu  reoeue  du  Createur,  avancera 
tousjours  uniformement  et  egalement  dans  la  m^me  ligne,  sans  qu'il  luy 
arrive  quelques  fois  de  se  detoumer  k  droite  ou  ä  gauche  ou  de  reculer. 
On  se  moqua  d'Epicore,  larsqu'il  inventa  le  mourement  de  deelinaison;  il 
ie  supposa  gratuitement  pour  se  tirer  du  labyrintbe  de  la  fatale  necessit^ 
de  toutes  elioses,  et  il  ne  pouvoit  donner  aucune  raison  de  celte  nouvelle 
partie  de  son  bypolhese.  Elle  ehoquf^it  les  notions  les  plus  evidentes  de 
noire  E^rit,  car  On  ooncoit  clairement  qu'afin  qu^un  atome  qui  aura  d6crit 
une  HgBe  droite  pendant  deux  jours,  se  detoume  de  son  chemin  au  com- 
mencement  du  troisieme  jour,  il  laut  ou  quMl  reneontre  quelqne  obstacle 
o»  qu'il  luy  prenne  quel(]pie  envie  de  s'^oarter  de  sa  roule  ou  qa^I  ren- 
ferme  quelque  ressort  qui  commence  de  jouer  en  ce  moment  lä.  La  pre- 
miere  de  ces  raisons  n'a  poini  de  Ueu  dans  Tespace  vuide,  la  seeonde  est 
i«ipo9sible  parce  qu'un  Atome  n'a  pas  la  vertu  de  penser.  La  troisieme 
esl  pareälement  impossibie  dans  un  corpuscule  absolument  un. 

[II  est  bon  de  remarquer,  avant  qu'on  passe  phis  avant,  une  grande 
differenee  entre  la  matiere  et  Tarne.  La  matiere  est  un  etre  in- 
oomplet,  eile  manque  de  la  source  des  actions.  Et  quand  une  Im- 
pression luy  est  donn6e,  eile  ne  renfenne  que  oela  precisement,  et 
ce  qui  y  est  dans  le  moment.  Cest  pour  eela  que  la  matiere  n^est 
pas  m^me  capable  de  ganier  par  eile  m^me  un  mowemenC  circulaire, 
parceque  ce  mouvement  n'est  pas  assez  simple  pour  qu'elle  s'en 
puisse  Souvenir  pour  ainsi  dire.  Elle  se  souvient  seulement  de  ce 
qui  luy  arrive  dans  le  deniier  moDoent  ou  plutot  in  ultimo  signo 
rationiS;  c^est  ä  dire  ekle  se  souvient  de  la  Arectien  seien  la 
droilei  toueiiaBte,  sans  avohr  le  don  de  se  Souvenir  du  pr^cepte  qu'Mi 
luy  dminereit  de  se  detourner  de  cetle  toucbante,  pour  demeurer 
tousjours  dans  la  circomference.  Cest  pourquoy  le  corps  ne  garde 
pas  le  mouvement  circulaire,  quoyqo^il  ait  oommene^  de  Texercer, 
a  moms  que  quelque  raison  ne  Yy  oblige.  C*esl  poorquoy  un  Atome 
ne  peut  apprendre  qiie  d'all«r  simplement  en  ligne  droite,  lant  il 
est  Stapide  et  imparfait;  il  en  est  tout  auti'emenl  ih»iie  Arne  ou 
d'un   esprit.     Comme   eile  est   une   veritable  substance,  ou  un  Etre 


544  $^iCofo^(if(^e  96^anb(uitgett. 

complet,   qüi  6st  la   dource  de  ses  Actions,    eile  se  souvient  pour 

ainsi  dire   (confusement,   s'entend)  de   tous  ses  etats  precedens,  et 

en  est  affectöe.     Elle  ne  garde  pas  seulement  sa  direction,  comme 

fait  Tatome,    mais  encore  la   loy  des  changemens  de  direction  ou  la 

loy  des  courbures,   ce  que  rAtome  n'est  point  eapable  de  faire:    et 

au  Heu  que  dans  TAtoiue  il  n'y  a  qu'un  seul  changement,  il  y  en 

a  une  infinite  dans  les  modifications  de  Tarne,   dont  chacun  garde 

sa   loy,    car  l'Atome  d^Epicure,   quoyque  dou^   de  parties,   est  une 

chose  unie  dans  son   Interieur,   au  Heu  que  TAme,   quoyque   sans 

parties,  renferme  dans  son  Interieur  un  grand  nombre,  ou  plus  l6t 

un  nombre  infini  de  variet^s,   par  la  multitude  des  representations 

des  choses  externes,  ou  plus  t6t  par  la  representation  de  Punivers 

que   le  Greateur  y  a   log6.     Si  M.  Bayle  avoit  consider^  cette  dif- 

ference  entre  les  conatus  des  corps  et  ceux  des  Arnes,  dont  j^avois 

d^ja  eu  quelque  legere  notion  dans  roa  premiere  jeunesse,  en  don- 

nant  une  Hypothese   pbysique  au  public   (notion  dont  feu  M. 

Lantin   de  Dijon   fut  frapp^,   comme   il   me   le  temoigna  dans  une 

lettre) ,  il  ue  m'auroit  point  oppos^  la  comparaison  d'un  Atome  d^Epi- 

eure  avec  TAme  Humaine,  comme  il  fait  icy.] 

VI.   Faisons  quelque  usage  de  tout  cecy:   Uame  de  Cesar  est  un  Etre 

ä  qui  Tunit^  convient  au  sens  de  rigueur.     La  Facult^  de  se  donner  des 

pens^es  est  une  propriet6  de  sa  nature  selon  le  Systeme  de  Mr.  L.     Elle 

Fa   receue   de  Dieu,   quant  ä  la  possession,   et  quant  ä  Texeoution.     Si  la 

premiere  pens6e  qu'elle  se  donne  est  un  sentiment  de  plaisir, 

[je  ne  con9ois  pas  que   Tame  se  donne  des  premiers  sentimens. 

Elle  les  a  receus  de  Dieu  avec  soti  etre  au  moment  de  la  creatioo, 

car  eile  en  a  eu  d'abord;    et  dans  ses   premiers  sentimens  eile  a 

receü  vertuellement  tous  les  autres.] 

on  ne  voit  pas  pourquoy  la  seconde  pens^e  ne  sera  pas  aussi  un  sentiment 

de  plaisir,  car  lorsque  la  cause  totale  d'un  effect  demeure  la  m^me,  Teffect 

ne  peut  pas  cbanger. 

[La  cause  totale  ne  demeure  point  la  m6me  icy.  Les  pens^es  pre- 
sentes  renferment  une  tendance  ä  d'autres  pens^es.  Car  Fame  n^a 
pas  seulement  de  la  perception,  mais  encore  de  Tappetit.  Maisj 
tendant  ä  de  nouveaux  plaisirs^  eile  rencontre  quelques  fois  d< 
douleurs.] 


$t^t(ofopt^tf(^e  ^b^anb(ungen.  545 

Or  cette  ame  au  second  moment  de  son  existence  ne  re^oit  pas  une  nouvelle 
facult^  de  penser,  eile  ne  fait  que  retenir  la  facult^  qu'elle  avoit  au  pre- 
mier  moment,  et  eile  est  aussi  independante  du  concours  de  toute  autre 
cause  au  second  moment  qu'au  premier:  eile  doit  donc  reproduire  au  second 
moment  la  m6me  pens6e  qu'elle  venoit  de  produire. 

[Nullement,  parce  qu'elle  tend  au  changement  selon  les  loix  de 
Fappetit,  comme  le  corps  tend  au  changement  selon  les  loix  du 
mouvement.] 
Si  vous  m^object^s  qu'elle  doit  estre  dans  un  etat  de  changement,  et  qu'elle 
ne  seroit  pas  dans  le  cas  que  j'ay  suppost^,  je  vous  reponds,  que  son 
changement  sera  semblable  au  changement  de  Patome.  Car  un  Atome  qui 
se  meut  continuellement  sur  la  m6me  ligne,  acquiert  dans  chaque  moment 
une  nouvelle  Situation,  mais  qui  est  semblable  ä  la  Situation  precedente. 
Afin  donc  que  Tame  persiste  dans  son  etat  de  changement,  il  suffit  qu^elle 
donne  une  nouvelle  pens6e  semblable  ä  la  precedente. 

[J'ay   d6ja  expliqu6  cy   dessus   la   grande  difference  qu'il  y  a  entre 
les  loix  du  changement  d'un  corps  comme  est  FAtome,  et  Celles  de 
FAme.      Et   la    difference   m^me    entre   la    pens^e   de    Tame    et    le 
mouvement   de    FAtome    le    peut    faire    connoitre.     Le    mouvement 
spontan^e  consiste  dans   la   tendance  en   ligne  droite ;    il  n'y  a  rien 
de  si   uni.     Mais   la   pens^e   enveloppe    un   objet    materiel   externe 
actuel  qui   est   le   corps  humain,   et  cet  objet  est  compos^,  et  con- 
tient  un  tres  grand  nombre  de  modifications,  par  lesquelles  il  tient 
aux  corps  ambians  et  par  leur  moyen  de  degr^  en  degr^  ä  tous  les 
autres.     Et  les  tendances  de  Tame  ä  de  nouvelles  pens^es  repond  ä 
la  tendance  du   corps  ä  de   nouvelles  figures   et  de  nouveaux  mou- 
vemens.     Et  comme  ces  nouveaux  mouvemens  peuvent  faire  passer 
Fobjet  de  Fordre  au  desordre,   leur  representations  dans  Fame  peu- 
vent aussi  faire  passer  Fame  du  plaisir  au  deplaisir.] 
Ne  la  tenons  pas  si  h  F6troit,  accordons  luy  la  metamorphose  des  pens^es, 
mais  pour  le  moins  faudrat  il  que  le  passage  d'une  pens^e  h  Faulre  ren- 
ferme   quelque   raison  d'affinit^.     Si  je  suppose  que  dans  un  certain 
instant  Fame  de  Cesar  voit   un   arbre   qui  a  des  fleurs   et  des  feuilles,  je 
puis  concevoir  (en  supposant   qu'un   esprit  cre6  peut  se  donner  des  id^es 
ä  luy  meme,  non  obstant  les  raisons  qui  nous  empechent  de  le  comprendre) 

que  tout  aussi  U)t  eile  souhaite  d^en  voir  un  qui   n'ait  que  des  feuilles,  et 
IV  35 


546  W^f>\o\>W^  Hb^nblundctt. 

puls  un  aiitre  qui  n'ait  que  des  fleurs;  et  qu'i^jiisj  eile  se  fera  successive- 
ment  plusieurs  images  qui  naitront  les  unes  des  auifes.  Mais  on  ne  sauroit 
representer  comme  possibles  les  changemens  du  blanc  au  noir,  et 
du  oui  au  non,  ny  les  sauts  tumultueux  de  la  terjre  au  ciel  qui  sont  or- 
dinaires  ä  la  pens^e  de  l'homme.  Od  ne  sauroit  cooiprpndre  que  Dieu  alt 
pü  mettre  dans  Tarne  de  Jules  Cesar  le  pripcipe  de  ce  qu^  je  m'en  vais 
dire :  i|  luy  arriva  sans  doute  plusieurs  fbis  d'^trß  piqu6  d'uQe  epingle 
pendant  qu'il  tettoit.  II  fallut  donc  suivant  Thypothese  qu'ou  examine  icy, 
que  son  ame  se  modifiät  e)le  m^me  d'un  sentiment  de  douleur,  imme- 
diatement  apres  les  perceptiöqs  agreables  de  la  douceur  du 
lait,  qu'elle  avoit  eues  deux  ou  trois  minutes  de  si|ite.  Par  quel  ressort 
fut  eile  determin^e  ä  interrompre  ses  plaisirs  et  ä  se  donner  ^)ut  un  coup 
up  sentiment  dß  douleur  sans  que  rien  Teut  avertie  de  se  preparer 
ay  changeinent,  ny  qu'il  se  fut  rien  pass6  de  nouveau  daqs  la 
substance.  Si  vous  pareour^s  la  vie  de  ce  preipier  Empereur,  vous 
trouvpr^s  ä  ehaque  pas  la  matiere  d'une  objection  encor  plus  forte  que 
Celle  ci. 

[Parcourons  ce  qui  se  dit   icy :    11  fau^  bien   qye  le  passage  d'une 
pens^e  ä   Fautre   renferme   quelque   liaison  ou   raison,    et  od 
Ta  montr^e.    Si  Taine  de  Cesar  p^avoit  qi^p  des  pensöes  distingu^es, 
et  se  les  donnoit  toutes  volontairement,   )e  pasisage  d'une  pens^e  ä 
Tautre  pourroit  etre   tel   que  H.  Bayle  pfopose  d'pn  arbre  ä  Tautrei 
par  exemple.    Hais  outre  les  perceptions  dont  Tarne  a  souvenir,  elli 
a  un  tas  d'une  infinite  de  confuses,  qu'ellß  ne  demele  point,  et  c'e^ 
par  elles  qu'elle  represente  les  corps  qui  sont  bors  d'elle,  et  qu'ef 
vient  ä  des  pens^es  distinctes  dissemhiables  aux  precedentes,  pa|^ 
que  les  corps  qu'ejle  represente  opt  pa^s;^  tout  d*un  coup  ä  queii^ 
chpse  qui  affecte  fortement  le  sien.     Ainsi   Tarne  passe  quelques? 
du  hianc  au  noir  ou  du  oui  au  non,  sans  savoir  comment,  ci 
moins  d^une  maniere  involontaire.     Car  ce  que  ses  pens^es  coi^ 
et  ses  sentimens  produisent  en  eile,   est  attrihu6  aux  corps. 
faut  donc  s'e^onner  si  un  homme  qui  mange  quelque  confitui 
trouve  piqu^  par  quelque  auimal  passe  immediaterpept  du 
la  douleur  malgrd  luy.    Car  Tauimal  affectoit  deja  le  corps  de  1^^ 
en  Tapprochant   avant  que   de  piquer,    et  la   represePtatiop,i 
affectoit  deja  son  ame,    mais  insensiblement.     Cependant 


^l(ofo|>^t%  96^nbtung€Tt.  547 

rinsensible  passe  au  sensible  dans  Tarne  comme  dans  lecorps;  c'est 
ainsi   que   Farne  se  modifie  eile  ro^me  conire  son  gr^,    car  eile  est 
esclaTe  par  ses  sentimens  et  pensöes  confuses   qui  se  fönt  selon  les 
^tats  de  son  corps  et  des   autres  oorps  par  rappprt  au  sien.     Yoilä 
donc  par  quels  ressorts  les  plaisirs  sont  interrompus  et  les  douleurs 
suecedent  -quelques  fois,  sans  que  Fame  en  soit  avertie  tousjours  ou 
y  soit  prepar^e,  comme  par  exemple  lors  que   Fanimal  qui  piquera 
approohe  sans  bruit,  ou  bien  si  c^etoit  une  gu6pe  par  exemple,  lors 
qu'une  distraction  nous  empeche  d'avoir  attention  au  bourdonnement 
de  la  gu^pe  qui  approche.    Ainsi  il  ne  faut  point  dire  qu'il  ne  s'est 
rien  pass6  de  nouveau  dans  ia  substance  de  cette  ame,  qui  la  fasse 
venir  au  sentiment  de  la  piqure,  ce   sont  les  pressentimens  confus, 
ou  pour  mieux  dire  les  dispositions  insensibles  de  Fame  qui  repre- 
sentoient  les  dispositions  ä  la  piqure  dans  les  corps.] 
YII.    On  comprendroit  quelque  chose  lä  dedans,   si  Fon  supposoit  que 
Fame  de   Fhomme   n^est  pas   un   esprit,    mais   plut6t  une  legion  d'esprits, 
dont  chacun  a  ses  fonctions  qui  commencent  et  finissent  precisement  comme 
le  demandent   les  changemens  qui   se   fönt  au   corps  humain.     En  conse- 
quence  de  cela  ii  faudroit  dire  que  quelque  chose  d'analogue  ä  un  grand 
attirail  de  roues  et  de   ressorts  ou   de  matieres  qui  se  fermentent,  dispos^ 
Selon  les  vicissitudes  de  nostre  machine,  reveille  ou  endort  pour  un  tel  et 
pour  un  tel  temps  Faction   de  chacun  de  ces  esprils:    mais  alors  Fame  de 
Fhomme  ne  seroit  plus  une  substance,  ce  seroit  un   Ens  per  Aggrega- 
tion e  m ,    un   amas  et  un   monceau   de  substances,    tout  comme  les  ^tres 
materiels.     Nous  cherchons  icy   un   Etre    unique,    qui    forme  tant6t  la 
joye,    tantöt  ia  douleur  etc.,- nous  ne  cherchons  pas   plusieurs  ^tres,  dont 
Fun  produise  Fesperance,  Fautre  le  desespoir  etc. 

[Mens.  Bayle  a  raison  de  rejetter  cette  composition  de  FAme,  qui 
Ia  rendroit  destructible  et  dissipable,  puisqu'elle  seroit  un  amas. 
Mais  aussi  nous  n'avons  point  besöin  d'une  composition  de  la  sub- 
stance de  Fame,  il  suffit  que  ses  pens^es  soyent  compos^es  et  en- 
veloppent  un  grand  nombre  d'objets  et  de  modificatioüs  distinctement 
ou  confusement  connues  comme  Fexperience  nous  le  fait  reconnoitre 
en  effect.  Car  quoyqne  Fame  soit  une  substance  simple  et  unique, 
eile  n'a  jamais  des  perceptions  simples  et  uniques.     Elle  en  a  tous- 

jouris  tout  ä  Ia   fois   plusieurs   distinctes  dont  eile  se  peut  Souvenir, 

35* 


548  $(^Uofo^t^if^  ^b^nblungm. 

et  une  infinite  de  confuses  qui  y  sont  attacb^es  dont  eile  ne  sauroit 

distinguer  les   Ingrediens.     Gelte   composition  de  pens^es  ne  devant 

produire  que  d'autres  pens6es  compos6es  n'a  poiixt  besoin  de  cette 

legion  d'esprits.    Chaque  modification  partiale  de  Total  precedent  de 

Tarne   conlribue   ä  la   modification  totale   suivante  de  la  meme  ame, 

et  luy  donne  une  nou volle  Variation.] 

Les  ohservalions   que   Ton   vient  de  lire  ne  sont  quo  le  developpement  de 

Celles  que  Mr.  L.   m'a   fait   Thonneur  d'examiner.     Ty  vais  faire  quelques 

reflexions  sur  ses  reponses. 

[Ainsi   lout  ce   que  M.  Bayle   a  dit  jusqu'icy  n'est  que  le  renforce- 
roent  de  ses  premieres  objeclions,  oü  il  parle  comme  je  n'y  ay  pas 
encor  repondu.     Maintenant  il  commence  ä  repliquer  ä  ma  reponse, 
inser6e  dans  THistoire  des  ouvrages  des  savans,  Juillet  4698,  et  qui 
doil  elre  considerde  comme  inser^e  icy.] 
VIII.   II  dit  que  la  loy  de  la  substance  de  Tanimal    le  porte 
de  la  joye  ä  ladouleur  dans  lemoment  quMl  se  voit  une  Solu- 
tion de  coi;itinu  dans  son  corps-,    parce  que  la  loy   de  la  sub- 
stance  indivisible  de   cet  animal  est  de   representer  ce  qui 
se  fait  dans  son    corps  de  la   maniere  que  nous  Texperimen- 
lons,  et  m^me  de  representer  en   quelque  fa^on   et  par  rap- 
port  ä  ce  corps  lout   ce  qui  se   fait  dans  le  monde.     Ces  paroles 
sont  une  tres  bonne  explication  des  fondemens  de  ce  Systeme,  elles  en  sont 
pour  ainsi  dire  le  denouement  et  la  clef;    mais  en  m6me  temps  elies  sont 
le  point  de  vtte  des  objections  de  ceux  qui  trouvent  impossible  cette  nou- 
velle  Hypothese.     La  loy  donl  on  nous   parle,  suppose  un  decret  de  Dieu, 
et  monlre  en  quoy  ce  Systeme  convient  avec  celuy  des  causes  occasionnelles. 
[Je   ne  con^ois  pas  la   loy  de  la  suite   des  modifications   d'une  Arne 
comme  un  simple  decret   de  Dieu,  mais  comme  un  effect  du  decret 
consistant  dans  la  nature  de  Tarne,  comme  une  loy  inscrite  dans  sa 
substance.     Lors  que  Dieu   met  une  certaine  loy  ou  regle  d'actions 
ä  faire  dans  un  automate,    il  ne  se  contente  pas  de  luy  donner  un 
ordre  par  son   decret,  mais  il  Itiy  donne  en  m^me  temps  le  moyen 
de  Texecuter,  c'est  une  loy  inscrite  dans  sa  nature  ou  conformation. 
II  luy  donne  une  slructure  en  vertu  de  laquelle  les  actions  que  Dieu 
veul  ou  permel  que  Tnnimal  fasse,  se   produiront  naturellement  par 
ordre.     J*ay   la    m^me   notion   de   TAme,   je  la  considere  comme  un 


$t^i(ofo^^if(i^  %b]{^anbtungen.  549 


/ 


Aulomate  immateriel  dont  la  Constitution  interne  est  une  concen- 
tration  ou  representation  d'un  Automate  materiel,  et  produit  repre- 
sentivement  dans  cette  Arne  le  m^me  effect.] 
Ges  deux  syst^mes  se  reunissent  en  ce  point  cy  quMl  y  a  des  loix,  selon 
lesquelles  l^ame  de  Tbomme  doit  representer  ce  qui  se  fait 
dans  le  corps  de  la  maniere  que  nous  Fexperimentons.  11s 
se  desunissent  dans  la  maniere  de  l'execution  de  ces  loix.  Les  Cartesiens 
pretendent  que  Dieu  en  est  Texecuteur,  Mr.  L.  veut  que  Tarne  les  execute 
eile  m^me.  C'est  ce  qui  me  paroist  impossible,  Tame  n'ayant  pas  les  in- 
strumens,  qu^il  faudroit  qu'elle  eut  pour  une  semblable  execution.  Or 
queique  iniinie  que  soit  la  science  et  la  puissance  de  Dieu,  il  ne  sauroit 
faire  par  une  Machine  destitu^e  d'une  certaine  piece,  ce  qui  mande  le 
concours  de  cette  piece.  II  faudroit  qu'il  suppleAt  ä  ce  defaut,  et  en  ce 
cas  lä  ce  seroit  luy  et  non  la  machine  qui  produiroit  cet  effect.  Montrons 
que  TAme  n'a  point  les  instrumens  necessaires  pour  Fexecution  de  la  loy 
divine  dont  on  nous  parle,  et  servons  nous  de  comparaison.  Figurons  nous 
ä  plaisir  un  animal  creö  de  Dieu,  et  destin6  ä  chan'ter  incessamment,  il 
chantera  tousjours,  cela  est  indubitable;  mais  si  Dieu  luy  destine  une  cer- 
taine Tablature,  il  faüt  de  necessit^  ou  quil  la  luy  motte  devant  jes 
yeux,  ou  qu'il  la  luy  imprimc  dans  la  memoire,  ou  qu'il  luy  donne  un 
arrangement  de  rauscies  qui  fasse  selon  les  loix  de  la  mecanique  qu'un  ton 
suive  tousjours  celuy  \ä  precisement  selon  l'ordre  de  la  Tablature.  On  ne 
concoit  pas  que  sans  cela  cet  animal  soit  jamais  capable  de  se  conformer 
ä  toute  la  suite  des  noies  que  Dieu  a  raarqu^e. 

[II  suffit  qu'on  sc  figure  un  chantre  d'Eglise  ou  d'opera  gag6  pour 
y  faire  ä  certaines  heures  sa  fonction  de  chanter;  et  quMl  trouve  a 
TEglise  ou  ä  Topera  un  livre  de  Musique,  oü  il  y  ait  pour  les 
jours  et  les  heures  marqu^es  les  pieces  de  musique  ou  la  Tablature 
qu^il  deyra  chanter.  Ce  chantre  chante  ä  livre  ouvert,  ses  yeux 
sont  dirig^s  par  le  livre  et  sa  langue  et  son  gosier  sont  dirig^s  par 
les  yeux,  mais  son  ame  chante  pour  ainsi  dire  par  memoire,  ou 
par  queique  chose  equivalente  ä  la  memoire;  car  puisque  le  livre 
de  Musique,  les  yeux  et  les  aureilles  ne  sauroient  influer  sur  Pame, 
il  faut  qu'elle  trouve  par  eile  m^me  et  m^me  sans  peine  et  sans 
application,  et  sans  le  chercher  ce  que  son  cerveau  et  ses  organes 
U'ouvent  par  Faide  du  livre.    C'est   parce   que  toute  la  tablature  de 


550  ^t^tUfop^ifd^e  9b^nb(ttngcn. 

ce  livre  ou  des  livres  qu'on  suivra  successivement  en  chaDtant,    est 

grav6e  dans  soq  ame  virtuellement  des  le  conuuencemeoi  de  l^exi- 

slence  de  Tarne;    comme   ceUe  Tablature   a  ^\^  gravöe  enk  quelque 

fe9on  dans  les  causes  materielles  avaiit   qu'on   est  venu  h  composer 

ces  pi^ees  et  ä  en  faire  un  livre.    Mais  Tarne  ae  sauroit  s'en  apper- 

eevoir,    car   cela    est  eavelopp^  dans  les  perceptions   eonfuses  de 

Tarne,   qui  expriment  tout  le  detail   de  Tunivers.     Et  eile  ne  s'en 

apper^oit  distinctement  que   dans   le  temps,    que  ses  organes  sont 

frapp^s  notablement  par  les  notes  de  catte  TabJ<ature.] 

Appliquons  ä  TAme   de   Thomme   un   pareil  plan.     Mr.  L.  veut  qu'elle  ait 

receu  non  seulement  la  facult6  de  se  donner  incessaniment  des  pens^es, 

mais  aussi  la  facult^  de  suivre  tousjours  un  certain  ordre   de  pens6es  qui 

correspond  aux  changemens  continuels  de  la  macbine  du  eorps.    Cet  ordre 

des    pens6es    est   camme    la  Tablature   prescrite  ä  Tanimal  Musicien   dont 

nous  parlions  cy  dessus.     Ne  faudroit   il   pas   que   Tarne,    pour   cbanger  ä 

ebaque  moment  ses  perceptions  ou  ses   modifications  selon  cette  Tablature 

de  pens^es,  connut  la  suite  des  notes  et  y  songeat  aetueliement?    Or  Tex- 

pericmce  nous  montre  qu'elle  n'en  sait  rien. 

[J'ay  d6ja  montr6  plus  d'une  foi&  que  Tarne  Cait  beaucoup  de  choses 
Sans  savoir  comment  eile  les  fait,  lorsqu'elle  le  fait  par  le  moyen 
des  perceptions  eonfuses  et  des  inclinations  ou  appetitions  insen- 
sibles dont  iL  y  en  a  tousjours  un  grandissime  nombre  et  dont  par 
consequent  il  est  impossible  que  Tarne  s'apper9oive ,  ou  qu'elle 
puisse  les  demeler  distinctement.  Jamals  nos  perceptions  sont  par- 
faitement  unies,  comme  pourroit  etre  une  ligne  droite,  elles  sont 
tousjours  revetues  de  quelque  chose  desensible,  qui  enveloppe  quel- 
que chose  de  confus,  lors  m6me  qu'il  est  clair.  C'est  ainsii  que  les 
notions  des  couleurs  sont  claires,  et  se  fönt  bien  remarquer.  Mais 
elles  sont  eonfuses,  car  leur  composition  ne  se  decouvre  point  par 
le  sentiment  qu'on  en  a.  Elles  enveloppent  dans  leur  Interieur 
quelque  chose  du  lumineux  qui  les  excite,  de  Tobjet  d'oü  elles 
viennent  et  du  milieu  par  oü  elles  passent.  Et  elles  doivent  se 
ressentir  de  tout  cela,  et  par  consequent  d^une  infinite  de  choses 
qui  diversifient  le  milieu  qu'elles  traversent,  comme  Teau  se  resseol 
tousjours  un  peu  de  son  canal.  J'ay  montr^  ailleurs  que  la  per- 
ception  confuse  de  Tagrement  ou  des  agremens  qui   se   trouve  dans 


'    les  confsonafices   oü  dissonances  cof^siste  dans  une  Aritbmetique  oc- 

culte.     L^ame  compte   le§  biaUemens  du  cofps   sonnant  qui   est  en 

Vibration,    et  qaand  ces  batt^mens  se  rencontrent  regulierement  ä 

des   intervailes  courts,    eile  y  trotive  du  plaisir.     Aid!si  eile  fait  ces 

comptes  sans  \e  savoir.     G'est  ainsi   qu'elle   fait  encore  une  infinite 

d'autres  pefites  Operations  tres  justes,    quoyqu'elles  ne  soyent  point 

voloütaires  ny  coAnues  que  par  TefiFiect  notable  oü  elles  aboutissent 

enfin,    en  noos  dotmant  un  setitiment  clair  mais  confus,    parceque 

ses  sources  n'y  sont  poiM  appercues.     II  faut  que   Te  raisonnement 

tache  d'y  suppiger,   comme   on   Fa   fait  dans  la  Musi^tie,    oü   Ton  a 

decouvert  les  proportions  qui  dontient  de  Tagreitoent.] 

Ne   faudroit  il   pas  pour  le   nu)ins  que   Tarne  ati  defaüt  de   cette   science 

de   ce  qu'elle   fait,    eüt   en    eile   uü^   suite   dMnstrui^ens   pai^ticuliers   qui 

fassent   chacun    une   cause  necessaire  d'une   teile   ou  d'une  teile   pens^e? 

Ne    faudroit   il   pas  les  situer   de   teile   fa^on  que  precisement  Tun  op6rät 

aprös  Tautre  selon   la   correspondai^ce   pr^etablie   entre  les  changemens  de 

la  machine  du  corps  et  les  pens^es  de  Farne.    Or  il  est  bien  cerlain  qu'une 

substance    immaterielle    simple    et    indivisible    ne    peut   point   etr^    com- 

pos^e  de  cette  multitude  innumerable  d'instrumens  particuliers  plac^s  Fuü 

devant  Fautre  selon   Ford^ie  d^  la   Tablature  en   question.     II   n^est  donc 

pas  f)ossible  que  FAme  execute  cette  loy. 

[Jusqti'icy  va   cette   demiere   objection   de  M.  Bayle;    il  y  joinl  luy 
m^me  ma  reponse,  et  paröist  avouer  qu'elle  est  plausible,  et  pourroit 
bien  resoudre   la  dWficulti6.     Gar  j'y   avois   r^pondu   en   effect,    par 
avanco,    qüe   FAme   a   tous  ces  instrukiiens' que  M.  Bayle  demande, 
plac^s  comme  il  faut.    Mais  quMls  ne  sont  point  materiels.    Ge  sont 
les  perceptions  p'recedentes  mdmes  dont  naissent  les  suivantes  par 
les  loix  des  appetits.     Voicy  ce  que  M.  Baylb  dit  \ä  dessus.] 
Mv.  L.  suppose  que  FAme  ne  connoist  poiilt  distinctement  ses  perceptions 
ä  venir,    mais  qu'elles   les  seDt  con'fusemönt,    et  qu'ii  y  a   en 
ohaque  siibstatice  des  traces  de  tout  ce   qui   luy   est  arriv^,    et 
de   tout   ce  qui    luy    arrivera,    mais  Cette   multitude  de  per- 
ceptions  n*ous   empeche   de   les  distinguer.     Mais  le   moyen  de 
concevoir  des  traces  dans  une  substance  indivisible,  siitiple,  immaterielle? 
[On  entend  icy  par  les  traces  des  marques  qui  peuvent  elre  imma- 
terielles comme  sont  les  rapports,  les  expressions,  les  i^presentatlons, 


552  $(^t(ofo^tif(^e  ^bf^anblungen. 

les  effects  par  lesquels  on  peut  connoitre  quelque  cause  passöe,    ou 

les  causes   par   lesquelles  on    peut   connoitre   quelque   effect   futur. 

Et  puisqu'il  y  a  une  grandissime  quantit^  de  vdriel^s  daos  ie  pre- 

sent  ^tat  de  Tarne  qui  connoit  beaucoup  de  choses  ä  la  fois  et  en 

sent   encore  infiniment  d'avantage,    et  que  ces   presentes   variet^s 

sont  un  effect  de  Celles  d*un  etat  precedent  et  une  cause  de  celles 

d*un   6tat    futur,    on   a   crü   les  pouvoir   appeller   des   traces  du 

pass6  et  du  futur,    dans  lesquelles  un  esprit  assez  penetrant  pour- 

roit  reconnoitre  Tun  et  Pautre;    mais  notre  penetration   ne  sauroit 

aller  si  loin.] 

Mr.    L.    continue    ainsi:    L'etat   present    de    cbaque    ame    est    une 

suite  naturelle  de  son  etat  precedent.     L'An^e   toute  simple 

qu'elle   est,    a   tousjours  un  sentiraent  compos6  de  plusieurs 

perccptions  ä   la  fois,    ce  qui   opere   autant   pour   n6tre  but, 

qüe  si  eile   estoit   composee  de   pieces  comme  une  machine. 

Car  chaque   perception   precedente   a  de   Tinfluence  sur  les 

suivantes,    conformement  ä  une  ioy  d'ordre,    qui  est  dans  les 

perccptions  comme  dans  les  mouvemens Les  perceptions 

qui  se  trouvent  dans  une  ro^me  ame  en  m^me  temps,  enve- 
loppant  une  multitude  veritablement  infinie  de  petits  sen- 
timens  indistinguables,  que  la  suite  doit  developper;  il  ne 
faut  point  s'dtonner  de  la  variet^  infinie  de  ce  qui  en  doit 
resuller  avec  le  temps  Tout  cela  n'est  qu'une  consequence 
de  la  nature  represen tati ve  de  TAme,  qui  doit  exprimer  ce 
qui  se  passe,  et  m^me  ce  qui  passera  dans  son  corps,  et  en 
quelque  fa^on  dans  tous  les  autres,  par  la  connexion  ou 
correspondance  de  toutes  les  parties  du  monde.  Je  n'ay  pas 
beaucoup  de  choses  ä  repliquer  ä  cela:  je  dis  seulement  que  cette  suppo- 
sition,  quand  eile  sera  bien  developp6e,  est  le  vray  moyen  de  resoudre 
toutes  les  difficult^s.  Mr.  L.  par  la  penetration  de  son  grand  genie  a 
tres  bien  compri^  toute  i'etendue  et  toute  la  force  de  Tobjection,  et  oii 
doit  etre  la"  source  du  remede  du  principal  inconvenient.  Je  suis  persuad^ 
qu'ii  applanira  ce  qui  pourroit  etre  de  plus  scabreux  dans  son  Systeme,  et 
qu'il  nous  apprendra  d'excellentes  choses  sur  la  nature  des  Esprits.  Per- 
sonne ne  peut  voyager  plus  utilement  ny  phis  seurement  que  luy  dans  le 
monde  intelligible.     J'espere  que   ses  beaux  6claircissemens  feront   dispa- 


V^iie^opW^t  ^bi^iibtungen.  553 

roitre  toutes  les  impossibilit^s  qui  se  monstrent  jusqu'icy  ä  mon  imagina- 
tion,  et  qu'il  resoudra  solidement  mes  difficultds  et  m^me  celles  de  Dom 
Fran9ois  Lami  qui  se  trouvent  dans  le  2.  trait^  de  la  connoissance  de  soy 
m^me,  depuis  la  page  285  jusqu'ä  la  page  2l3  edit.  de  Paris  4699.  Et 
c'est  dans  cette  esperance  que  j'ay  pü  dire  sans  compliment,  que  son 
Systeme  doit  etre  consider^  comme  une  conqu^te  de  consequence.  II  ne 
se  fera  pas  une  affaire  de  ce  qu'au  Heu  que  dans  la  supposition  des  Gar- 
lesiens  il  n'y  a  qu'une  seule  loy  generale  pour  Tunion  de  tous  les  esprits, 
il  veut  que  Dieu  donne  ä  chaque  esprit  une  loy  parliculiere  d'oü  il  semble 
resulter  que  la  Constitution  primitive  de  chaque  esprit  est  differente  de 
toute  autre  specißquement.  II  n'y  a  jamais  deux  hommes  qui  ayent  les 
m^mes  pens^es,  je  ne  dis  pas  un  mois  de  suite,  mais  non  pas  m^me  pen- 
dant  deux  minutes;  il  faui  donc  que  le  principe  de  penser  ait  dans 
chacun  une  regle  et  une  nature  particuliere.  Mais  les  Thomistes  ne  disent 
ils  pas  que  dans  la  nature  Angelique  il  y  a  autant  d'especes  .que  dMndi- 
vidus? 

[Ayant  repondu  soigneusement  et  precisement,  periode  par  periode, 
aux  difficult^s  de  M.  Bayle  d'une  maniere  tousjours  uniforme  et 
fond^e  sur  le  m^me  principe,  j'espere  d'avoir  applani  tout  ce  qui 
a  luy  paru  scabreux,  et  il  semble  que  luy  m^me  paroist  enfin  assez 
dispos6  ä  abandonner  ses  objections.  J'ay  aussi  repondu  ailleurs 
aux  difficult^s  de  Dom  Fran^ois  Lami  qui  n'^toient  que  des  mesen- 
tendus.  £nfin  la  somme  de  mon  Systeme  revient  ä  cecy  que  chaque 
Monade  est  une  concentration  de  Tunivers,  et  que  chaque  Esprit 
est  une  imitation  de  la  divinit^.  Qu'en  Dieu  Tunivers  se  trouve 
non  seulement  concentr^,  mais  encore  exprimd  parfaitement;  mais 
qu'en  chaque  Monade  cre^e  il  y  a  seulement  une  partie  exprimöe 
distinctement  qui  est  plus  ou  moins  grande  seien  que  TAme  est 
plus  ou  moins  excellente,  et  tout  le  reste  qui  est  infini  n'y  est 
exprim6  que  confusement.  Mais  qu'il  y  a  en  Dieu  non  seulement 
la  concentration,  mais  encore  la  source  de  Tunivers.  11  est  le  centre 
primitif  dont  tout  le  reste  emane,  et  si  quelque  chose  emane  de 
nous  au  dehors,  ce  n'est  pas  immediatement,  mais  par  ce  qu^il  a 
voulu  accommoder  d'abord  les  choses  ä  nos  desirs.  Enfin  lorsqu'on 
dit  que  chaque  Monade,  Ame,  Esprit  a  receu  une  loy  particuliere, 
il  faut   adjouter  qu^elle  n'est  qu'une   Tariation   de    la    loy   generale 


554  Wlo^op\fi\d^t  "ähi^Miblümtn, 

,  qui  regl(B  Punivers ;  et  que  c^esl  comme  une  rn^ine  ville  paroit  dif- 
ferente  seloQ  les  differens  points  de  veue  doni  on  la  regarde. 
Ainsi  il  n'est  point  necessaire  que  les  Arnes  humaines  cKffere&t  spe- 
cifiquement  entre  elMs,  et  le  contraire  a  plustot  liea,  car  U  est 
seur  que  jamais  deux  feuiUes,  deux  oeufs,  deux  eorps,  cfüoyqfue 
d'une  in^me  espece,  se  ressemblent  parfaiiement,  et  les  variet^s 
infinies  qu'on  ne  sauroit  compreadre  sous  une  notion,  fönl  d'autres 
individus,  mais  non  pas  d'autres  especes.  La  merveille  est  que  ki 
sagesse  souveraine  a  trouv^  le  moyen  par  les  substanees  represen*- 
tantes  de  varier  le  inline  monde  en  m6me  temps  infinifDent,  ear 
le  monde  ayant  ddja  une  variet^  infinie  en  luy ,  m^me  et  estant 
variö  tel  qu-il  est  et  exprim^  diversement  par  une  infinite  de  re* 
presentations  differentes,  il  re^oit  une  infinite  d^infinit^s,  et  ne 
pouvoit  mieux  repondre  ä  la  nature  et  aux  intentions  de  son  inex- 
primable  auteur  qui  passe  en  perfection  tout  ce  qu'on  en  peut 
penser. 


Reponse  aux  reflexions  contenues  dans  la  seconde  Edi- 

tioD  du  Diettottnaire  Critique  de  M<.  Bayle^  ultele  Bora- 

rins,  snr  le  Systeme  de  FHarmonie  pre^tabüe. 

J'avois  fait  inserer  dans  le  Journal  des  St^avans  de  Paris  (Juin  et 
J  Ulli  et  4695)  quelques  Essais  sur  un  Systeme  nouveau,  qui  me  parois- 
soient  propres  ä  expliquer  Punion  de  l'ame  et  du<  corps,  oü  au'  lieu  de  la 
voye  de'  Tinfluenee  des  Reoles,  et  de  la  voye  de  Tassistenoe  des  Gartesiens, 
j^avois- employ^  la  voy«  de  l'Harmonie  pre^tab4i«.  M.  Bayle  qui  fait 
donner  aux  meditations  les  plus  abstraites  l'agr^ment  dont  elles  ont  besoin 
pour  attirer  l'attention  du  Leoleur,  et  qui  les  approfondit  en  m6me  temps, 
en  les  mettant  dans  IiBur  jour,  avoit  bien  voulu  se  donner  la  peine  d*en- 
richir  ce  Systeme  par  ses  reflexions  inser^es  dans  son  Diotionnaire,  arlicle 
Rorarius;  mais  comme  11  y  rapportoit  en  m^me  temps  des  dif(ioult6s,  qu^il 
jugeoit  avoir  besoin  d-estre  eclaircies,  j!avois  taoh6  d^y  satisfaire  dans 
rUistoire  des  ouvrages  desS9avans,  Juillet  1698.     H.  Bayle  vient  d*y  re- 


pMquer  dans  la  seco&de  edition  de  son  DictionDaire  au  m^me  article  de 
Rorarius  pag.  S610  iit.  L.  11  a  Thoimesiei^  de  dire,  qae  mes  r^poDses  ont 
mieux  deyelopp^  le  sujet,  e%  que  si  la  possibilile  de  THypothese  de  Vhar- 
monie  pre^iablie  estoit  bien  aver^e,  ii  ne  feroit  point  difficult^  de  la  pre- 
ferer  ä  THypothese  Gariesienne,  parce  que  la  premiere  donne  une  haute 
id6e  de  TAuteur  des  choses,  et  eloigne  (daos  le  cours  ordinaire  de  la  na- 
ture)  toute  notUm  de  conduite  miraeuieuse.  Cependant  U  luy  paroist  dif- 
ficile  encer  de  concevoir,  que  cette  Harmonie  pre^tablie  est  possible;  et 
pour  le  faire  voir,  il  commence  par  quelque  chose  de  plus  facile  que  eela, 
ä  son  avis,  et  qu'on  treuve  pourtant  peu  faisable,  c^est  qu'il  compare  cette 
Hypothese  avec  la  supposition  d'un  vaisseau,  qui  sans  estre  dirig^  de  per- 
sonne, va  se  rendre  de  soy  m^me  au  port  desir6.  11  dit  lä  dessus,  qu'on 
conviendra  que  rinfinit^  de  Dieu  n'est  pas  trop  grande,  pour  communi- 
quer  ä  un  vaisseau  une  teile  faeult^ :  il  ne  prononce  point  absolument  sur 
Fimpossibilit^  de  la  chose,  il  juge  pourtant,  que  d'autres  la  eroiront;  car 
vous  ditrös  m^me  (ajoutet-il)  que  la  nature  du  vaisseau  n'est 
pas  capable  de  recevoir  de  Dieu  cette  facult^  lä.  Peutestre 
qu'il  a  jug^  que  selon  THypoth^se  en  question  il  faudroit  concevoir  que 
Dieu  a  donn^  au  vaisseau  pour  cet  effect  une  facult^  ä  la  Scholastique^ 
comme  celle  qu'on  donne  dans  les  öcoles  aux  corps  pesans,  pour  les  mener 
vers  le  centre.  Si  c'est  ainsi  qu'il  Pentend,  je  suis  le  premier  ä  rejetter 
cette  supposition;  mais  s*il  Fentend  d'une  facult^  du  vaisseau  explicable 
par  les  regles  de  la  Mecanique,  et  par  les  ressorts  internes,  aussi  bien  que 
par  les  ciroonstances  externes,  et  s'il  rejette  neantmoiirs  la  supposition 
comme  impossible,  je  voudrois  qu^il  donnÄt  quelque  raison  de  ce  jugement. 
Car  bien  que  je  n'aye  point  besoin  de  la  possibilit^  de  quelque  chose  qui 
ressemble  tout  ä  bil  ä  ce  vaisseau,  de  la  maniere  que  M.  Bayle  le  semble 
concevoir,  comme  je  le  feray  voir  plus  bas;  je  crois  pourtant,  qu'ä  bien 
considerer  les  choses,  bien  loin  qu'il  y  ait  de  la  difficultö  lä  dessus  ä 
Tegard  de  Dieu,  il  semble  plustost  qu'un  Esprit  fini  pourroit  estre  ass6s 
habile  pour  en  venir  ä  beut.  11  n^y  a  point  de  doute  qu'un  homme  pour- 
roit faire  une  machine  capable  de  se  promener  durant  quelque  temps  par 
une  vilie,  et  de  se  toumer  justement  aux  coins  de  certaines  rues.  Un 
esprit  incomparablement  plus  parfait,  quoyque  bornö,  pourroit  aussi  prevoir 
et  eviter  un  nombre  incomparablement  plus  grand  d'obstacles.  Ce  qui  est 
si  vray,  que  si  ce  monde  selon  THypothese  de  quelques  uns,  n'estoit  qu^un 


556  $]{^tIofo))]{^if(^e  ^ib^nblungen. 

conipos^  d'un  nombre  fini  d^Atomes,  qui  se  remuassent  suivant  les  loix  de 
la  mecanique,  il  est  seur,  qu'un  esprit  fini  pourroil  eslre  ass6s  relev^  pour 
comprendre  et  prevoir  deinonstrativement  tout  ce  qui  y  doit  arriver  dans 
UD  temps  delermin^,  de  sorte  que  cet  Esprit  pourroit  non  seulement  fabri- 
quer  un  vaisseau,  capable  draller  tout  seul  ä  un  port  nornm^,  en  luy  don- 
Qant  d'abord  le  tour,  la  direction,  et  les  ressorts  qu'il  faut.  Mais  il  pour- 
roit encor  f6rmer  un  corps  capable  de  contrefaire  un  homme,  car  il  n^y  a 
que  du  plus  et  du  moins,  qui  ne  changent  rien  dans  le  pays  des  possibi- 
lit^s:  et  queique  grande  que  soit  la  multitude  des  fonctions  d'une  machine, 
la  puissance  et  Tartifice  de  Touvrier  peuvent  croistre  ä  proportion,  de  sorte 
que  n^en  point  voir  la  possibilit^,  seroit  ne  pas  assös  considerer  les  degrds 
des  choses.  II  est  vray  que  le  monde  n*est  pas  un  oompos^  d'un  nombre 
fini  d*atomes,  mais  plustost  comme  une  machine  compos6e  dans  chacune 
de  ses  parties  d'un  nombre  veritableraent  infini  de  ressorts;  mais  il  est 
vray  aussi,  que  celuy  qui  Ta  faite,  et  qui  la  gouveme,  est  d'une  perfec- 
tion  encor  plus  infinie ,  puisqu'elle  va  ä  une  infinite  de  Mondes  possibles, 
qu'il  a  dans  Tentendement  et  dont  il  a  choisi  celuy  qui  luy  a  plü.  Gepen- 
dant  pour  revenir  aux  esprits  bom6s,  on  peut  juger  par  de  petits  echan- 
tillons,  qui  se  trouvent  quelquesfois  parmy  nous,  oü  peuvent  aller  ceux 
que  nous  ne  connoissons  pas.  II  y  a  par  exemple  des  honiraes  capables 
de  faire  promptement  des  grands  calculs  d^arithm^tique  par  la  seule  pensee. 
M.  de  Monconis  fait  raention  d'un  tel  homme  qui  estoit  de  son  temps  en 
Italic,  et  il  y  en  a  un  aujourdhuy  en  Suede,  qui  n'a  pas  m^me  appris 
rArithmetique  ordinaire,  et  que  je  voudrois  qu'on  ne  negligeast  point  de 
bien  taster  sur  sa  maniere  de  proceder.  Et  qu'est  ce  que  Thomme,  queique 
excellent  qu'il  puisse  estre,  au  prix  de  tant  de  creatures  possibles  et  m^me 
existantes?  telles^que  les  anges  ou  genies,  qui  nous  pourroient  surpasser 
en  toute  sorte  de  comprehensions  et  de  raisonnemens ,  incomparablement 
plus  que  CCS  merveilleux  possesseurs  d^une  Arithmötique  naturelle  nous 
surpassent  en  matiere  de  Nombres.  J'avoue  que  le  vulgaire  n'entre  point 
dans  ces  considerations :  on  F^tourdit  par  des  objections,  oü  il  faut  penser 
ä  ce  qui  n'est  pas  ordinaire,  ou  m6me  qui  est  sans  exemple  parmy  nous. 
Mais  quand  on  pense  ä  la  grandeur  et  ä  la  variet6  de  TUnivers,  on  en 
juge  tout  autrement.  M.  Bayie  sur  tout  ne  peut  point  manquer  de  voir 
la  justesse  de  ces  consequences.  II  est  vray,  que  mon  hypothdse  n'eD 
depend  point,  comme  je  le  montreray  tantost;    mais  quand  eile  en  depen- 


V^llofo^^tfc^e  KBffanbdsngen.  557 

droit,  et  quand  on  auroit  droit  de  dire,  qu'elle  est  plus  surprenante  que 
Celle  des  Automates  (dont  je  feray  voir  pourtant  plus  bas,  qu'elle  ne  fait 
que  pousser  les  bons  endroits,  et  ce  quMl  y  a  de  solide)^  je  ne  m'eQ  allarme- 
rois  pas,  snppos^  qu'il  n'y  ait  point  d'autre  moyen  d'expliquer  les  choses 
conformement  aux  loix  de  la  nature.  Gar  il  ne  faut  point  se  regier  en 
ces  matteres  sur  les  notions  populaires,  au  prejudice  des  consequences  cer- 
taines.  D'ailleurs  ce  n'est  pas  dans  le  merveilleux  de  la  supposition  que 
consiste  ce  qu'un  Pbilosophe  doit  objecter  aux  automates,  mais  dans  le  de- 
faut  des  principes,_puisqu'il  faut  par  tout  des  Ehtelechies;  et  c'est  avoir 
une  petite  id^e  de  TAuteur  de  la  Nature  (qui  multiplie,  autant  quil  se 
peut,  ses  petits  Mondes,  ou  ses  miroirs  actifs  indivisibles) ,  que  de  n'en 
donner  qu'aux  corps  humains.  II  est  m^me  impossible  qu'il  n'y  en-  ait 
par  tout. 

Jusqu'icy  nous  n'avons  parl6  que  de  ce  que  peut  une  substance  ber- 
uhe; mais  ä  Tegard  de  Dieu,  c'est  bien  autre  chose,  et  bien  loin  que  ce 
qui  a  paru  impossible  d'abord,  le  seit  en  effect,  il  faut  dire  plustost  qu'il 
est  impossible  que  Dieu  en  use  autrement,  estant,  comme  il  est,  infiniment 
puissant  et  sage,  et  gardant  en  tout  Tordre  et  Tbarmonie,  autant  qu'il  est 
possible.  Mais  qui  plus  est,  ce  qui  paroist  si  Strange  quand  on  le  consi- 
dere  detacb6 ,  est  une  consequence  certaine  de  la  Constitution  des  choses, 
de  Sorte  que  le  merveilleux  universel  fait  cesser  et  absorbe,  pour  ainsi 
dire,  le  merveilleux  particulier,  puisquMl  en  rend  raison.  Gar  tout  est 
tellement  regl6  et  116,  que  ces  machines  de  la  nature,  qui  ne  manquent 
point,  qu'on  compare  ä  des  vaisseaux,  qui  iroient  au  port  d'eux  m^mes, 
malgr^  tous  les  detours  et  toutes  les  tempestes^  ne  sauroient  estre  jug6es 
plus  estranges,  qu'une  fus^e  qui  coule  le  long  d'une  corde,  ou  qu'une 
liqueur  qui  court  dans  un  canal.  De  plus,  les  corps  n'estant  pas  des 
atomes,  mais  estant  divisibles  et  divis^s  m6me  ä  Pinfini,  et  tout  en  estant 
plein,  11  s'ensuit  que  le  moindre  petit  corps  re^oit  quelque  Impression  ä 
part  du  moindre  changement  de  tous  les  autres,  quelques  clotgn^s  et  petits 
qu'ils  soyent,  et  doit  estre  ainsi  un  miroir  exact  de  Tunivers:  ce  qui  fait 
qu'un  esprit  ass^s  penetrant  pour  cela  pourroit,  a  mesure  de  sa  penetra- 
tion,  voir  et  prevoir  dans  chaque  corpuscule  ce  qui  se  passe  et  se  passera 
dans  ce  corpuscule,  ce  qui  se  passe  et  se  passera  par  tout,  et  dans  ce 
corpuscule  et  au  dehors.  Ainsi  rien  n'y  arrive,  pas  m^me  par  le  choc  des 
Corps   environnans,    qui  ne  suive  de  ce  qui   est  d^ja   inlerne,    et  qui   en 


558  ¥(U«fo4>^f4e  S^Mbinngot. 

puisse  troubler  Pordre.  Et  cela  est  eneor  plus  manifeste  dans  les  sub- 
stances  simples,  ou  dans  les  principes  aotifs  m^mes,  que  j^appelle  des 
Entölechies  primitives  avec  Anstote,  et  que  seien  moy  rien  ne  sauroit 
troubler.  C'est  pour  r^pondre  ä  une  note  marginale  de  11.  Bayie  pag.  2612 
lit.  b  oü  il  m'objecte,  qu'un  corps  organique  estant  »compos6  de  plusieurs 
nsubstances,  dont  ohacune  a  un  principe  d^action,  reeliement  distinct  du 
»principe  de  chacune  des  autres,  et  Taction  de  chaque  principe  estant 
»spontan^e,  <)ela  doit  varier  ä  l'infini  les  effects;  et  le  choc  des  corps  voi- 
9sins  doit  m^ler  quelque  contrainte  ä  la  spontaneitd  naturelle  de  chacun.« 
Mais  ii  faut  considerer  que  c'est  de  tout  temps  que  Tun  s'est  d6ja  accom- 
mod6  ä  tout  autre,  et  se  porte  ä  ce  que  Tautre  exigera  de  luy.  Ainsi  il 
n'ya  de  la  contrainte  dans  les  subslances  qu'au  dehors  et  dans  les  appa- 
rences.  Et  cela  est  si  vray,  que  le  mouvement  de  quelque  point  qu'on 
puisse  prendre  dans  le  monde,  se  fait  dans  une  ligne  d'une  nature  deter- 
min6e,  que  ce  point  a  prise  une  fois  pour  toutes,  et  que  rien  ne  luy  fera 
Jamals  quitter.  Et  c'est  ce  que  je  crois  pouvoir  dire  de  plus  precis  et  de 
plus  dair  pour  des  esprits  geometriques,  quoyque  ces  sortes  de  lignes  pas- 
sent  infiniment  Celles  qu'un  esprit  fini  peut  comprendre.  11  est  vray  que 
cette  ligne  seroit  droite,  si  ce  point  pouToit  estre  seul  dans  le  monde;  et 
que  maintenant  eile  est'due,  en  vertu  des  loix  de  mecanique,  au  concours 
de  tous  les  corps:  aussi  est  ce  par  ce  concours  m^me,  qu'elle  est  pre- 
^tablie.  Ainsi  j'avoue  que  la  spontaneitd  n'est  pas  proprement  dans  la 
masse  (ä  moins  que  de  prendre  Funivers  tout  entier,  ä  qui  rien  ne  re- 
siste);  car  si  ce  point  pouvoit  commencer  d'estre  seul,  il  continueroit  non 
pas  dans  la  ligne  predtablie,  mais  dans  la  droite  tangenle.  Cest  donc 
proprement  dans  TEntelechie  (dont  ce  point  est  le  point  de  veue)  que  la 
spontaneit^  se  trouve:  et  au  lieu  que  le  point  ne  peut  avoir  de  soy  que 
la  tendance  dans  la  droite  qui  touche  cette  Ligne,  parce  qu'il  n'a  point  de 
memoire,  pour  ainsi  dire,  ny  de  pressentiment,  TEntelechie  exprime  la 
courbe  pre^tablie  m^me,  les  corps  environnans  ne  pouvant  point  avoir  d'in- 
fluence  sur  cette  Ame  ou  Entelechie,  de  sorte  qu'en  ce  sens  rien  n'est 
violent  ä  son  egard.  Quoyque  ce  que  les  hommes  appellent  violent  ne 
laisse  pas  d'avoir  Heu,  en  tant  que  cette  Ame  a  des  perceptions  confuses 
et  par  oonsequent  involontaires.  Or  tout  cela  fait  voir  enfin  coroment 
toutes  les  merveilles  du  vaisseau,  qui  se  conduit  luy  m^me  au  port  sao5 
pilote ,    ou   de   la  Machlne   qui    fait   les   fbnctions  de  Thomme  sans   intelli- 


9^\ie\afikMft  %%f^caMun%in.  559 

gence ,  et  je  ue  s^ay  oomibieD  d'autres  fictioos  qu'on  peut  objecler  encor, 
et  qui  fant  paroistre  nos  «uppositions  incroyahles  lorsqu'on  les  considere 
comine  detach^es,  cessent  de  faire  difüeult^;  et  oomment  tout  ce  qu'on 
avoit  trouv6  Strange  se  perd  entierement ,  lorsqu'on  considere  que  les 
choses  sont  delenniin^es  ou  inolinees  ä  ce  qu'elles  dcivent  faire.  Tout  ce 
que  i'ambitioD,  ou  autre  passion  fait  faire  k  Pame  de  Cesar,  est  aussi  re- 
present^  dans  son  corps:  et  tous  les  mouvemens  de  oes  passions  viennent 
des  impressions  des  objets  jointes  aux  mouvemens  internes;  et  ie  corps  est 
fait  en  sorte  que  Tarne  ne  prend  jamais  des  resoiutions  oü  les  mouvemens 
du  Corps  ne  s^accordent,  les  raisonnemens  m6mes  les  plus  abstreite  y  trou- 
vant  leur  jeu,  par  Ie  moyen  des  caracteres,  qui  les  representent  ä  Tima- 
gination,  En  un  mot,  tout  se  fait  dans  ie  corps,  ä  Tegard  du  detail  des 
phenomenes,  comme  si  la  mauvaise  doctrine  de  ceux  qui  croyent  que  Tame 
est  materielle  suivant  Epicure  et  HobbeSj  estoit  veritable;  ou  comme  si 
Thomme  m^me  n'estoit  que  corps,  ou  qu' Automate.  Aussi  ont  ils  pouss^ 
jusqu'ä  rhomme,  ce  que  les  Gartesiens  aceordent  ä  Tegard  de  tous  les 
autres  animaux,  ces  ifaterialistes  ayant  fait  voir  en  effect  que  rien  ne  se 
fait  par  Thomme  avec  toute  sa  raison,  qui  dans  ie  corps  ne  seit  un  jeu 
d'images,  de  passions  et  de  mouvemens.  On  s'est  prostitu^  en  voulant 
prouver  Ie  contraire,  et  on  a  seulement  prepar6  matiere  de  triomphe  ä 
Terreur,  en  se  prenant  de  oe  hiais.  Les  Cartesiens  ont  fort  mal  reussi 
{ä  peu  pres  comme  Epicure  avec  sa  deciination  des  Atomes,  dont  Cice- 
ron  se  moque  si  bien),  iorsqu'ils  ont  voulu,  que  Farne  ne  pouvant 
point  donner  du  mouvement  au  corps,  en  change  pourtant  la  direction; 
mais  ny  Tun  ny  Tautre  ne  se  peut  et  ne  se  doit,  et  les  materialistes  n^ont 
point  besoin  d'y  recourir,  de  sorte  que  rien  de  ce  qui  paroist  au  dehors 
de  rhomme,  n'est  capable  de  refuter  leur  doctrine,  ce  qui  suffil  pour 
^tablir  une  partie  de  mon  Hypothese.  Ceux  qui  montrent  aux  Cartesiens, 
que  leur  maniere  de  prouver  que  les  Bestes  ne  sont  que  des  Automates, 
va  jusqu^ä.  justifier  celuy  qui  diroit  quMl  est  possibie  metaphysiquement 
parlant,  que  tous  les  autres  hommes,  liormis  luy,  soyent  des  simples  au- 
tomates aussi,  ont  dit  justement  et  precisemenl  ce  qu'il  me  faut  pour  cette 
moiti^  de  mon  bypotliese,  qui  regarde  Ie  corps.  Mais  outre  les  principes, 
qui  etablissent  les  Monades,  dont  les  compos^s  ne  sont  que  les  resultats, 
Texp^rience  interne  refute  la  doctrine  Epicureenne :  c^est  la  conseience  qui 
est  en  nous  de  ce  moy  qui  s'apper^oit  des  choses  qui  se  passenl  dans  Ie 


560  $(Uofo^(tf(^e  ^(b^btitngen. 

Corps;  ei  la  perception  ne  pouvani  estre  expliqu6  par  les  figures  et  les 
mouvemens,  6tablit  Fautre  moiti^  de  mon  hypothese,  et  nous  fait  recon- 
noislre  en  nous  une  substance  indivisible,  qui  doit  estre  eile  m^ine  la 
source  de  ses  phenomenes,  de  sorte  que  suivant  cette  seconde  rnoiti^  de 
mon  hypothese  tout  se  fait  dans  Tarne,  comme  s'i)  n'y  avoit  point  de  corps ; 
de  m6me  que  selon  la  premi^re  moiti^  tout  se  fait  dans  le  corps,  comme 
sll  n'y  avoit  point  d'ame.  Et  la  Raison  veut  qu'on  juge  que  les  autres 
hommes  ont  le  m6me  aVantage  que  nous.  Outre  que  j'ay  monstr6  souvent, 
que  dans  les  corps  m^mes,  quoyque  le  detail  des  phenomenes  ait  des  rai- 
sons  mecaniques,  la  derniere  analyse  des  loix  de  mecanique  et  la  natura 
des  substances  nous  oblige  enfin  de  recourir  aux  principes  actifs  indivi- 
sibles;  et  que  Tordre  admirable  qui  s'y  trouve,  nous  fait  voir,  quMI  y  a 
un  principe  universel ,  dont  Fintelligence  aussi  bien  que  la  puissance  est 
supr6me.  Et  comme  11  paroist  par  ce  qu'il  y  a  de  bon  et  de  solide  dans 
la  Cäusse  et  mechante  doctrine  d^Epicure,  qu^on  n^a  point  besoin  de  dire 
que  Famo  change  les  tendances,  qui  sont  dans  le  corps;  il  est  ais^  de 
juger  aussi,  qu'il  n'est  point  necessaire  non  plus,  que  la  raasse  materielle 
envoye  des  pens6es  ä  Famo  par  Finfluence  de  je  ne  S9ay  quelles  esp^ces 
chimeriques  de  FEcole,  ny  que  Dieu  soit  tousjours  Finterprete  du  corps 
auprös  de  Famo,  tout  aussi  peu  qu'il  a  besoin  d'interpreter  les  volont^s 
de  Fame  au  corps  comme  le  voudroient  les  Carlesiens:  FHarmonie  pre- 
stabile  estant  un  bon  truchement  de  part  et  d^autre.  Ce  qui  fait  voir  que 
ce  qu'il  y  a  de  bon  dans  les  hypotheses  d'Epicure  et  de  Piaton,  des 
plus  grands  Materialistes  et  des  plus  grands  Idealistes,  se  reunit  icy;  et 
qu^il  n'y  a  plus  rien  de  surprenant  icy  que  la  seule  sureminente  perfection 
du  souverain  principe,  monstr^e  maintenant  dans  son  ouvrage  au  delä  de 
tout  ^e  qu'on  en  a  crü  jusqu^d  present.  Quelle  merveille  donc,  que  tout 
aille  bien  et  avec  justesse?  puisque  toutes  choses  conspirent  et  se  cod- 
duisent  par  la  main,  depuis  qu'on  suppose  que  ce  tout  est  parfaitemenl 
bien  con^u.  Ce  seroit  plustost  la  plus  grande  de  toutes  les  merveilles,  ou 
plustost  ce  seroit  la  plus  Strange  des  absurdit^s,  si  ce  vaisseau  destin^  ä 
bien  aller,  si  cette  Machine  ä  qui  le  chemin  a  est^  trac6  de  tout  iemps, 
pourroit  manquer  malgr^  les  mesures  que  Dieu  a  prises.  »11  ne  faut  donc 
»pas  comparer  n6tre  hypothese  ä  Fegard  de  la  masse  corporelle,  avec  on 
»vaisseau  qui  se  mene  soy  m6me  au  port« ;  mais  avec  ces  bateaux  de  trajet, 
attach^s  ä  une  corde  qui  traverse  la  riviere.    C'est  comme  dans  les  machines 


y^iiofo^ifi^  ^blM^lungcn.  561 

de  Tbealre,  ei  daiis  les  feuK  d'artifice,  dont  on  ne  trouve  plus  la  justessa 
Strange,  quand  on  aaii  comment  iout  est  coodutt;  il  est  vray  qu'on  trans- 
porie  radmiration  de  l'ouvrage  ä  rinventeur,  Iout  comme  iorsqu'o«  voit 
mainieDant  que  les  pianetes  n'ont  point  besoin  d'estre  men^es  par  des  in- 
telligences. 

Ju8qu*lcy  nous  n'avons  presque  pari^  que  des  objections  qui  regar- 
dent  ie  coqas  ou  la  matiere,  et  il  n'y  a  point  non  plus  d'autre  difficull^ 
qu'oa  ait  apport^e  que  celle  du  merveilleux,  mais  beau  et  regl^  et  uni- 
versel,  qui  se  doit  trouver  daos  les  corps,  afin  qu'ils  s^aeoordenl  entre 
eux,  et  avec  Les  ames;  ce  qui  ä  mon  avis  doit  estre  pris  plustost  pour 
une  preuve ,  que  pour  une  objeetion ,  aupr^s  des  personnes  qui  jugent 
comme  il  faut  de  la  puissance  et  de  rintelligence  de  l'art 
divin,  pour  parier  avec  M.  Bayle,  qui  avoue  aussi,  quMl  ne  se  peut 
rien  imaginer  qui  donne  une  si  baute  id^e  de  l'intelligence 
et  de  la  puissasce  de  TAuteur  de  toutes  choses.  Maintenant  il 
£aut  venir  ä  TAme,  oü  M.  Bayle  trouve  encor  des  difficult6s,  apr^s  ce  que 
j^avois  dit  pöur  reseudre  les  premieres.  II  commence  par  la  comparaison 
de  ceiite  ame  toute  seule  et  prise  ä  part,  sans  recevoir  rien  au  dehors, 
avec  un  AUnne  d'Epicure,  environn6  de  vuide;  et  en  effect,  je  considere 
les  araes,  ou  plustost  les  Monades,  comme  des  Atomes  de  substance,  puis* 
qu'ä  mon  avis,  il  n'y  a  point  d' Atomes  de  matiere  dans  la  nature,  la 
raoindre  pareelle  de  la  matiere  ayanit  encor  des  parties.  Or  Tatome,  tel 
qii'Epicure  a'est  iraagin^,  ayant  de  la  force  mouvante,  qui  luy  donne  une 
certaine  direction,  Texecutera  sans  empecheoient;  et  uniformement,  suppos^ 
cpi'il  ne  reocootre  aucun  autre  atome.  L^ame  de  möme,  pos^e  dans  cet 
estat,  aä  rien  de  debors  ne  la  change,  ayant  receu  d'abord  un  sentiment 
de  plaisir,  il  seuble,  seien  M.  Bayle,  qu^elie  se  doit  tousjours  tenir  ä  ce 
sentiment.  Gar  jorsque  la  cause  totale  demeure,  Teffect  doit  tousjours 
demeurer.  Que  si  j'objeete,  que  Fame  doit  estre  consider^e  comme  dans 
un  estat  de  «bangement,  et  qu'ainsi  la  cause  totale  ne  demeure  point, 
M.  Bayle  r^pond,  q«e  ce  cbangement  doit  estre  semblable  au  cbangement 
d'uB  atome,  cpii  se  cneut  continuellemeot  sur  la  m^me  ligne  (droRe)  et 
d'une  vistesse  uniforme.  Et  quand  il  accorderoit  (dit  il)  la  metamorpbose 
des  pens^es,  pour  le  moins  faudroit  il  que  le  passage,  que  j'^tablis  d'une 
pens^e  k  Fautre,  reafermiit  cpielque  raison  d'affinit^.  le  demeure  d'acoord 
des  fondemens  de   ces  objections,  et  je  les  employe  moy   m^me,  pour  ex- 

IV.  36 


562  ¥^i(ofo|)^tf(^e  ^b^nblungeit. 

pliquer  mon  Systeme.  L'estat  de  Farne,  comme  de  l'atome,  est  un  estat 
de  ohangement,  une  tendance:  Fatome  tend  ä  changer  de  Heu,  Tarne  ä 
changer  de  pens^e;  Fun  et  Fautre  de  soy  change  de  la  maniere  la  plus 
simple  et  la  plus  uniforme,  que  son  estat  permet.  D'oü  vient  il  donc  (me 
dirat-on]  quMl  y  a  tant  de  simplicit^  daus  le  changement  de  Fatome,  et 
taut  de  Variete  dans  les  changemens  de  Farne?  C^est  que  Fatome  (tel 
qu'on  le  suppose,  quoyqu'il  n^y  ait  rien  de  tel  dans  la  nature)  bien  qu'il 
ait  des  parties,  n^a  rien  qui  cause  de  la  variet^  dans  sa  tendance,  parce 
qu'on  supposC;  que  ces  parties  ne  changent  point  leur  rapports,  au  Heu 
que  Fame,  toute  indivisible  qu'elle  est,  renferme  une  tendance  compos6e, 
c'est  ä  dire  une  multitude  de  pens^es  presentes,  dont  chacune  tend  ä  ud 
changement  particuHer,  suivanl  ce  qu'elle  renferme,  et  qui  se  trouvent  en 
eile  tout  ä  la  fois,  en  vertu  de  son  rapport  essentiel  ä  toutes  les  autres 
choses  du  roonde.  Aussi  est  ce  entre  autres  le  defaut  de  ce  rapport,  qui 
bannit  les  alom^s  d'Epicure  de  la  nature.  Car  chaque  chose  ou  portion 
de  FUnivers  doit  marquer  toutes  les  autres,  de  sorte  que  Fame,  ä  Tegard 
de  la  Variete  de  ses  modifications,  doit  estre  compar^e  avec  Funivers,  qu'elle 
repr^sente,  selon  son  point  de  veue  et  m^me  en  quelque  fa^on  avec  Dieu, 
dont  eile  represente  6niment  Fin6nit6  (ä  cause  de  sa  perception  confuse  et 
imparfaite  de  Finfini)  plustost  qu'avec  un  Atome  materiel.  La  pens^e  du 
plaisir  paroist  simple,  mais  eile  ne  Fest  pas,  et  qui  en  feroit  FAnatomie, 
trouveroit  qu'elle  enveloppe  tout  ce  qui  nous  environne  et  par  consequenl 
tout  ce  qui  environne  Fenvironnant.  Et  la  raison  du  changement  des 
pens^es  dans  Farne  est  la  m6me  que  celle  du  changement  des  choses 
dans  Funivers  qu'elle  represente.  Car  les  raisons  de  mecanique,  qui  sont 
developpees  dans  les  corps,  sont  reunies,  et  pour  ainsi  dire,  concentr^es 
dans  les  ames  ou  Entelechies,  et  y  trouvent  m6me  leur  source.  II  est 
vray  que  toutes  les  Entelechies  ne  sont  pas,  comme  noslre  ame,  des  images 
de  Dieu,  n'estant  pas  toutes  faites  pour  estre  membres  d'une  societ^,  ou 
d*un  Estat  dont  il  seit  le  Chef;  mais  efles  sont  tousjours  des  images  de 
FUnivers.  Ce  sont  des  mondes  en  raccourci,  ä  leur  mode:  des  simpiicit^s 
f^condes;  des  unit^s  de  sübslances,  mais  virtuellement  infinies,  par  la 
multitude  de  leur  modifications;  des  centres,  qui  expriment  une  circum- 
ference  infinie.  Et  il  est  necessaire  qu'elles  le  soyent,  comme  je  Fay  ex- 
plique  autresfois  dans  des  lettres  ^chang^es  avec  M.  Arnaud.  Et 
leur  dur^e  ne   doit  embarasser  personne,    non   plus  que  celle  des  atomes 


des  Gassendistes.  Au  reste,  comme  Socrate  a  remarqu^  dans  le  Phedon 
de  Piaton,  parlant  d^un  bomme  qui  se  gratte,  souvent  du  plaisir  ä  ]a 
douleur  ü  n^y  a  qu^un  pas,  extrema  gaudii  luctus  occupat.  De 
Sorte  quMl  ne  Caut  point  s^ötonner  de  ce  passage;"^)  il  semble  quelquesfois 
que  ]e  plaisir  u^est  qu'un  compos^  de  petites  perceptions,  dont  chacune 
seroit  uue  douleur,  si  >elle  6toit  grande. 

M.  Bayle  reconnoist  d^ja,  que  j^ay  tach6  de  repondre  ä  une  bonne 
partie  de  ses  objections :  il  considere  aussi,  que  dans  le  Systeme  des  causes 
occasionnelles,  il  faut  que  Dieu  seit  Fexecuteur  de  ses  propres  loix,  au 
Heu  que  dans  le  nostre  c^est  Tarne;  mais  il  objecto  que  Tarne  n^a  point 
d^instrumens  pour  une  semblable  ex^cution.  Je  r^ponds,  et  j'ay  r^pondu, 
qu'elle  en  a :  ce  sont  ses  pens^es  presentes,  dont  naissent  les  suivantes ; 
et  on  peut  dire,  qu*en  eile,  comme  partout  ailleurs,  le  present  est 
gros  de  Favenir.  Je  crois  que  M.  Bayle  demeurera  d^accord,  et  tous 
les  Philosopbes  avec  luy,  que  nos  pensöes  ne  sont  jamais  simples;  et  qu^ä 
T^gard  de  certaines  pens^es  Tarne  a  le  pouvoir  de  passer  d^elle  m6me  de 
Tune  ä  Tauire,  comme  lorsqu'elle  va  des  premisses  ä  la  conclusion,  ou  de 
la  (in  aux  moyens.  Le  R.  P.  Malebranche  m^me  demeure  d'accord ,  que 
Tame  a  des  actions  internes  volontaires.  Or  quelle  raison  y  at-il,  pour 
emp6cber  que  cela  n^ait  lieu  en  toutes  ses  pensees?  G'est  peutestre 
qu*on  a  crü  que  les  pensees  confuses  difierent  toto  gener e  des  distinctes, 
au  lieu  qu^elles  sont  seulement  moins  distinguöes  et  moins  d^velopp^es  ä 
cause  de  leur  muUiplicite.  Cela  a  fait,  qu^on  a  tellement  attribu^  au 
Corps  certains  mouvemens,  qu^on  a  raison  d^appeller  involontaires,  qu^on  a 
crü  qu'il  n'y  a  rien  dans  Tame  qui  y  r^ponde:  et  on  a  crü  reciproque- 
ment,  que  certaines  pensees  abstraites  ne  sont  point  represent^es  dans  le 
Corps.  Mais  il  y  a  erreur  dans  Tun  et  dans  Tautre,  comme  il  arrive  ordi- 
nairement  dans  ces  sortes  de  distinctions,  parce  qu'on  n'a  pris  garde  qu*ä 

ce  qui  paroist  le  plus.     Les  plus  abstraites  pensöes  ont  besoin  de  quelque 

• 

Imagination :  et  quand  on  considere  ce  que  c'est  que  les  pensees  confuses 
(qui  ne  manquent  jamais  d^accompagner  les  plus  distinctes  que  nous  puis- 
sions  avoir]  comme  sont  celles  des  couleurs,  odeurs,  saveurs,  de  la  chaleur, 
du  froid  etc.,    on  reconnoist  qu^elles   enveloppent  tousjours  Tinfini,   et  non 


*)  3m  9J{anufctt)>t  finbet  \i(fy  l^ier  fcigenber  3ufa<?:  dans  les  corps  des  animaux.  On 
trouve  du  plaisir  ä  resister  ä  quelque  eflbrl ,  mais  quand  il  devient  trop  violent,  on 
passe  ä  la  douleur.     ^^  folgcnbe :  il  semble  —  öloit  grande  fe^It  barin. 

36» 


564  $^i(ofo))^tf(^e  ^b^anblungen. 

seulement  ce  qui  se  passe  en  nostre  oorps,  mais  encor  par  son  moyen,  ce 
qui  airive  ailleurs;  el  servent  ainsi  bien  plus  ici  ä  nostre  but,  que  ceUe 
bgion  de  substances  dont  parle  M.  Bayle,  comnie  d^un  instrutnent  qui 
sembloit  necessaire  aux  fonctions  que  je  donne  h  Tarne.  II  est  vray  qu'elle 
a  ces  l^gioDs  ä  son  Service,  mais  non  pas  au  dedans  d^elle  Ai^me.  Car  i( 
n'y  a  point  d'Ame  ou  Entelechie,  qui  ne  seit  dominante  par  rapport  ä 
une  infinilö  d^autres  qui  entrent  dans  ses  organes,  ei  l'Ame  n'est  jamais 
Sans  quelque  corps  organique  convenable  ä  sbn  present  Estat.  C'est  donc 
des  perceptions  präsentes  avec  ia  tendance  regime  au  changement  conve- 
nable ä  ce  qui  est  au  dehors,  que  se  forme  cette  iablature  de  Musique 
qui  fait  sa  lecon.  Mais  (dit  M.  Bayle)  ne  faudroit  it  pas  qu*elle 
conttüt  (distinctemenl)  la  suite  des  n*otes,  et  y  pensdt  (ainsi) 
actuellement?  Je  r^ponds  que  non:  il  luy  suffit  de  les  avoir  enve- 
lopp6es  dans  ses  pens^es  confuses,  de  la  m^me  maniere  que  TAme  a  mille 
choses  dans  la  memoire,  sans  y  penser  distinciement,  autrement  toute  En- 
telechie  seroit  Dieu,  si  Me  connoissoit  distinctement  tout  cet  infini  qu'elle 
enveloppe.  €ar  IHeu  expHme  tout  parfaitement  k  la  fois,  possible  et  exi- 
stant,  pass6,  present  et  futur.  il  est  la  source  universelle  de  tooi,  et  les 
Monades  cre^es  Timitent  auiant  qu'il  est  possible  que  des  creatures  le 
fassent:  il  les  a  faites  sources  de  leur  phenomenes,  qui  contiennent  des 
rapports  ä  taut,  mais  plus  ou  moins  disttncts,  selon  les  degr6$  de  per- 
fection  de  chac^me  de  ces  substances.  Oü  en  est  Timpossibilit^?  il  paroist 
plustost  que  cela  se  doit  pour  approcher  les  Creatures  ä  Dieu,  autant  quMl 
se  pettt  raisonnablement.  Je  voudrois  voir  quelque  argument  positif,  qui 
men^t  ä  quelque  contradiction,  ou  ä  Topposition  de  quelque  verit^  prouv^. 
De  dire  que  cela  est  surprenant,  ce  ne  seroit  pas  tme  objection.  Au  con- 
traire,  toiis  celix  qui  reconnoissent  des  substances  immaterielles  et  indivi- 
sibles,  l^ur  accordent  une  multitude  de  perceptions  ä  la  fois,  et  une  spott- 
taneit^  dans  leur  ratsonnemens  et  actes  volontaires.  De  sorte  que  je  ne 
fals  qu'^endre  la  spontaneit^  aux  pens6es  confuses  et  involontaires ,  et 
monstrer  que  (eur  nature  est  d'envelopper  des  rapports  ä  tout  ce  qui  est 
au  dehors.  Comment  prouver  que  cela  ne  se  peut,  ou  quMl  faut  necessai- 
rement  que  tout  ce  qui  est  en  nous,  nous  soit  connu  distinctement?  N^est 
il  pas  vray,  que  nous  ne  saurions  nous  souvenir  tousjours,  m^me  de  ce 
que  nous  savons,  et  oü  nous  rentrons  tout  d^un  coup,  par  une  petite  occa- 
sion  de  reminiscence  ?     Et  combren  de  variet^s  ne  pouvous  nous  pas  avoir 


$(II«fo^(if(^e  9[b(Kinblungen.  565 

encor  dans  Farne,  oü  il  ne  nous  est  poini  permis  d'entrer  si  vite?  Auire- 
ment  Tarne  seroit  un  Dieu,  au  Heu  qu^il  luy  suffit  d'estre  un  petit  moude, 
qu'on  trouve  aussi  imperturbable  que  le  grand,  lorsqu^on  considere  qu'il  y 
a  de  la  spontaneit^  dans  le  coufus,  comme  dans  le  distinci.  Mais  on  a 
raison  dans  un  autre  sens  d'appeller  perturbations  avec  les  anciens, 
oupassions,  ce  qui  consiste  dans  les  pens^es  confuses,  oü  il  y  a  de 
rinvolontaire  et  de  Tinconnu;  et  c^est  ce  que  dans  le  langage  commun,  on 
n'attribue  pas  mal  au  combat  du  corps  et  de  Tesprit,  puisque  nos  pens^es 
confuses  representent  le  corps  ou  la  chair,  et  fönt  nostre  imperfection. 

Comme  j^avois  d6ja  donn6  oette  r6ponse  en  subslance,  que  les  per- 
ceptions  confuses  enveloppent  tout  ce  qui  est  au  dehors,  et  renferment 
des  rapports  infinis,  M.  Bayle,  apres  Tavoir  rapporl^e,  ne  la  refute  pas; 
11  dit  plustost  que  cette  supposition,  quand  eile  sera  bien  de- 
velopp^e,  est  le  vray  moyen  de  resoudre  toutes  les  diffi- 
cult^s;  et  il  me  fait  Thonneur  de  dire,  qu^il  espere  que  je  resoudray 
solidement  les  siennes.  Quand  il  ne  Pauroit  dit  que  par  bonnestet^,  je 
n'aurois  pas  laiss^  de  faire  des  efforts  pour  cela,  et  je  crois  de  n'en  avoir 
pass^  aucune:  et  si  j'ay  laiss6  quelque  chose,  sans  tacher  d^y  satisfaire, 
il  faudra  que  je  n^aye  point  pü  voir  en  quoy  consistoit  la  difficult6  qu'on 
me  vouloit  opposer;  ce  qui  me  donne  quelquesfois  le  plus  de  peine  en 
r^pondant.  J'aurois  souhait^  de  voir  pourquoy  Ton  croit,  que  oelte  multi- 
tude  de  perceptions,  que  je  suppose  dans  une  substance  indivisible,  n'y 
sauroit  avoir  Heu;  car  je  crois  que,  quand  m^me  Texp^rience  et  le  senti- 
ment  cbmmun  ne  nous  en  feroient  point  reconnoistre  une  grande  variet^ 
dans  nostre  ame,  il  seroit  permis  de  la  supposer.  Ce  ne  sera  pas  une 
preuve  d'impossibilit^  de  dire  seulement,  qii^on  ne  sauroit  concevoir  une 
teile  ou  teile  chose,  quand  on  ne  marque  pas  en  quoy  eile  choque  la 
raison,  et  quand  la  difficult^  n'est  que  dans  Timagination,  sans  qu'il  y  en 
ait  dans  Tentendement. 

II  y  a  du  plaisir  d'avoir  ä  faire  ä  un  opposant  aussi  equitable  et  aussi 
profond  en  m^me  temps,  que  M.  Bayle,  qui  rend  t^llement  justice,  qu41 
previent  souvent  les  r^ponses,  comme  il  a  fait  en  remarquant  que,  selon 
moy,  la  Constitution  primitive  de  chaque  esprit  estant  difförente  de  celle 
de  tout  autre,  cela  ne  doit  pas  paroistre  plus  extraordinaire ,  que  ce  que 
disent  les  Thomistes,  apres  leur  Maistre,  de  la  diversit6  specifique  de 
toutes  les  intelligences  separöes.     Je  suis  bien  aise  de  me  rencontrer  encor 


566  Wic\optf\\dft  %b\)a\MnttQtn, 

en  cela  avec  luy,  car  j^ay  allegu^  quelque  pari  cette  m^me  autorit^.  11 
est  vray  que,  suivant  ma  definition  de  Tespece,  je  n*appelle  pas  cette 
diff^rence  specifique;  car  comme,  selon  moy,  jamais  deux  individus  ne  se 
ressemblent  parfaitement ,  il  faudroit  dire  que  jamais  deux  individus  ne 
sont  d'une  m^me  espece;  ce  qui  ne  seroit  point  parier  juste.  Je  suis 
fach^,  de  n'avoir  pas  encor  pü  voir  les  objections  de  Dom  Fran^ois  Lami, 
contenues  [ä  ce  que  M.  Bayle  m^apprend)  dans  son  second  trait^  de  la 
Connaissance  de  soy  möme  (edit.  1699),  autrement  j^y  aurois  encor 
dirig6  mes  reponses.  M.  Bayle  m^a  voulu  epargner  expr^s  les  objections 
comnumes  a  (rautres  systemes,  et  c*est  encor  une  Obligation  que  je  luy  ay. 
Je  diray  seulement,  qu^ä  Fegard  de  la  force  donn^e  aux  creatures,  je  crois 
d'avoir  r^pondu  dans  le  mois  de  Seplembre  du  Journal  de  Leipzic  4698*) 
ä  toutes  les  objections  du  memoire  d^uh  savant  homme,  contenues  dans  le 
m^me  Journal  1697,  que  M.  Bayle  cite  ä  la  marge  lit.  s,  et  d'avoir  de- 
monstr^  m^me,  que  sans  la  force  active  dans  les  corps,  il  n^y  auroit  point 
de  Variete  dans  les  phenomenes,  ce'  qui  vaudroit  autant,  que  s*il  n^y  avoit 
rien  du  tout.  11  est  vray  que  ce  savant  adversaire  a  repliqu^  (May  1699), 
mais  c^est  proprement  en  expliquant  son  sentiment,  et  sans  toucber  ass^s 
a  mes  raisons  contraires:  ce  qui  a  fait,  quMI  ne  s^est  point  souvenu  de 
r^pondre  ä  cette  demonstration,  d^autant  qu'il  regardoit  la  matiere  comme 
inutile  ä  persuader  et  ä  ^claircir  dWantage,  et  m^me  comme  capable 
d'alterer  la  bonne  intelligence.  J'avoue  que  c'est  le  destin  ordinaire  des 
contestations,  mais  il  y  a  de  Texception;  et  ce  qui  s^est  pass^  entre 
M.  Bayle  et  moy,  paroist  d'une  autre  nature.  Je  tache  tousjours  de  mon 
c6te  de  prendre  des  mesures  propres  ä  conserver  la  moderation ,  et  ä 
pousser  Teclaircissement  de  la  cbose,  ä  6n  que  la  dispute  non  seulement 
ne  seit  pas  nuisible,  mais  puisse  m6me  devenir  utile.  Je  ne  say  si  j*ay 
obtenu  maintenant  ce  demier  point;  mais  quoyque  je  ne  puisse  me  flatter 
de  donner  une  entiere  satisfaction  ä  un  esprit  aussi  p^n^trant  que  celuy 
de  M.  Bayle,  dans  une  matiere  aussi  difficile  que  celle  dont  il  s'agit,  je 
seray  tousjours  content,  s^il  trouve  que  j^ay  fait  quelque  progr^s  dans  une 
si  importanle  recberche. 

Je  n'ay  pü  m'empecher  de  renouveller  le  plaisir,  que  j'avois  eu  autres- 
fois,    de   lire   avec  une  attention  particuliere  plusieurs  articles  de  son  ex- 


*)  @ie^^  bie  9ib(fanb(ung :  De  ipsa  natura  sive  de  vi  insita  actionibusque  creaturarnm. 


$^Uofo)>Mf4e  ^Ib^nblungen.  567 

cellent  et  riebe  Dictionnaire ,  ei  entre  auires  ceux  qui  regardent  la  Philo- 
sophie, comme  les  articles  des  PauUcienS;  Origene,  Pereira,  Rorarius,  Spi- 
nosa,  Zenon.  J^ay  estö  surpris  tout  de  nouveau  de  la  feconditö,  de  la 
force  et  du  brillant  des  pens6es.  Jamais  ancien  Academicien,  sans  excepter 
Carneade,  n^aura  mieux  fait  sentir  les  difficult^s.  M.  Foucher,  quoyque 
tres  habile  dans  ces  meditations,  n*y  approchoit  pas,  et  moy  je  trouve  que 
rien  au  monde  n*est  plus  utile  pour  surmonter  ces  m6mes  difficult^s.  G'est 
ce  qui  fait  que  je  me  plais  extremement  aux  objeetions  des  personnes 
habiles  et  modernes,  car  je  sens  que  cela  me  donne  des  nouvelles  forces, 
oomme  daus  la  fable  d'Ant^e  terrass^.  Et  ce  qui  me  fait  parier  avec  un 
peu  de  confiance,  c'est  que  ne  m^estant  fix^  qu^apres  avoir  regard^  de 
tous  cost6s  et  bien  balanc^,  je  puis  peutestre  dire  sans  vanit^:  Omnia 
praecepi  atque  animo  mecum  peregi.  Mais  les  objeetions  me  re- 
mejitent  dans  les  voyes,  et  m'^pargnent  bien  de  la  peine:  car  il  n'y  en  a 
pas  peu  de  vouloir  repasser  par  tous  les  6carts,  pour  deviner  et  prevenir 
ce  que  d^autres  peuvent  trouver  ä  redire,  puisque  les  preventions  et  les 
inclinations  sont  si  diflferentes^  qu'il  y  a  eu  des  personnes  fort  penetrantes, 
qui  ont  donn^  d^abord  dans  mon  hypothese,  et  ont  pris  ro^me  la  peine  de 
la  recommander  ä  d'autres.  II  y  en  a  eu  encor  de  tres  habiles,  qui, 
m'ont  marqu6  Tavoir  d^ja  eue  en  effect;  et  m^me  quelques  autres  ont  dit, 
qu'ils  entendoient  ainsi  Phypothese  des  causes  occasionnelles ,  et  ne  la 
distinguoient  point  de  la  mienne,  dont  je  suis  bien  aise.  Mais  je  ne  le 
suis  pas  moins,  lorsque  je  vois  qu^on  se  met  ä  l'examiner  comme  il  faut. 
Pour  dire  quelque  chose  sur  les  articles  de  M.  Bayle,  dont  je  viens 
de  parier,  et  dont  le  sujet  a  beaucoup  de  connexion  avec  cette  mati^re, 
il  semble  que  la  raison  de  la  permission  du  mal  vient  des  possibilit^s 
eternelies,  suivant  lesquelles  cette  maniere  d'Univers  qui  Fadmet  et  qui  a 
est^  admise  ä  rexistence  actuelle,  se  trouve  la  plus  parfaite  en  somme 
parmy  toutes  les  fa^ons  possibles.  Mais  on  s'egare,  en  voulant  monstrer 
en  detail,  avec  les  Stoiciens,  cette  utilit^  du  mal  qui  releve  le  bien,  que 
S.  Augustin  a  bien  reconnue  en  general,  et  qui,  pour  ainsi  dire,  fait  re- 
euler  pour  mieux  sanier;  car  peut-on  entrer  dans  les  particularit^s  in- 
Gnies  de  THarmonie  universelle?  Cependani  s^l  falloit  choisir  entre  deux, 
suivant  la  raison,  je  serois  plustost  pour  rOrigeniste,  et  jamais  pour  le 
Manich^en.  II  ne  me  paroist  pas  aussi  qu'il  faille  oster  Taction  ou  la 
force  aux  Creatüres,  sous  preiexte  qu^elles  cr^eroient  si  elles  produisoient 


568  $i^i(ofo|>^tf(i^  ^b^anblungni. 

des  modalit^s. '  Gar  c'est  Dieu  qui  conserve  et  cr^e  coqUnuellement  leur 
forces,  c'est  ä  dire,  une  source  de  modifications,  qui  est  dans  la  erkläre, 
ou  bien  un  estat,  par  lequel  on  peut  juger  qu'il  y  aura  changement  de 
modifications;  parce  que  sans  cela  je  trouve  (comnie  j^ay  dit  cy  dessus 
d^avoir  monstre  ailleurs)  que  Dieu  ne  produiroit  rien,  et  qu'il  n^y  auroit 
point  de  substances  hormis  ia  sienue,  ce  qui  nous  ram^neroit  toutes  ies 
absurd it6s  du  Dieu  de  Spinosa.  Aussi  paroist  il,  que  l'erreur  de  cet 
Auteur  ne  vient  que  de  ee  qu'il  a  pouss^  las  suites  de  la  doctrine,  qui 
osle  ]a  force  et  l^aclion  aux  creatures. 

Je  reconnois  que  le  temps,  i'etendue,  le  mouvement,  et  le  contiou  en 
general  de  la  maniere  qu'on  Ies  prend  en  Mathematiques,  ne  sont  que  des 
choses  ideales,  c^est  ä  dire,  qui  expriment  Ies  possibilit^s,  tout  conime 
font  Ies  nombres.  Hobbes  m^me  a  defini  Fespace  par  phantasma  exi- 
stentis.  Mais  pour  parier  plus  juste,  TEtendue  est  Tordre  des  ceäxisten- 
ces  possibles,  comme  le  Temps  est  Tordre  des  possibilit^s  inconsistentes, 
mais  qui  ont  pourtant  de  la  connexion.  Ainsi  Fun  regarde  Ies  choses 
simultanes  ou  qui  existent  ensemble,  Fautre  Celles  qui  sont  incompatibles 
et  qu'on  con9oit  pourtant  toutes  comme  existentes,  et  c^est  qui  fait  qu'elles 
sont  successiYcs.  Mais  FEspace  et  le  Temps  pris  ensemble  font  Fordre  des 
possibilites  de  tout  un  Univers,  de  sorte  que  ces  ordres  (c'est  ä  dire  FEspace 
et  le  Temps)  quadrent  non  seulement  ä  ce  qui  est  actuellement,  mais  encor 
ä  ce  qui  pourroit  estre  mis  ä  la  place,  comme  ies  nombres  sont  indifferens 
ä  tout  ce  qui  peut  estre  resnumerata.  Et  cet  enveloppement  du  pos- 
sible  avec  FExistent  fait  une  continuit^  uniforme  et  indifierente  ä  toute 
di Vision.  Et  quoyque  dans  la  nature  il  ne  se  trouve  jamais  des  change- 
mens  parfaitement  uniformes,  tels  que  demande  Fd6e  que  Ies  Mathemati- 
ques  nous  donüent  du  mouvement,  non  plus  que  des  figures  acluelies  ä  la 
rigueur  de  la  nature  de  celles  que  la  Geometrie  nous  enseigne,  parce  que 
le  monde  actuel  n*est  point  demeur^  dans  Findifference  des .  possibilites, 
estant  venu  ä  des  divisions  ou  multitudes  eflfectives,  dont  ies  resultats  sont 
Ies  phenomenes  qui  se  presentent  et  qui  sont  varies  dans  Ies  moindres 
pariies:  neantmoins  Ies  phenomenes  acluels  de  la  nature  sont  menag^s  et 
doivent  Festre  de  teile  sorte,  qu^il  ne  se  rencontre  jamais  rien,  oü  la  loy 
de  la  continuit^  (que  j'ay  introduite,  et  dont  j'ay  fait  la  premtere  raention 
dans  Ies  Nouvelles  de  la  Republique  des  Lettres  de  M.  Bayle)  et  toutes  Ies 
autres  rdgles   Ies  plus   exactes  des  Mathematiques  soient  viot^es.     Et  bien 


W^^fipW^t  Kb^nblnngeit.  569 

loin  de  cela,  les  choses  ne  sauroient  estre  rendues  intelligibles  que  par 
ces  rögles,  seules  capables,  avec  Celles  de  PHarmonie,  ou  de  la  perfeciion, 
que  la  veritable  Metaphysique  foumit,  de  nous  faire  entrer  dans  les  raisons 
et  veues  de  TAuteur  des  choses.  La  trop  grande  mullitude  des  compositions 
infinies  fait  ä  la  verit6  que  nous  nous  perdons  enfin,  et  sommes  Obligos  de 
nous  arrester  dans  Tapplication  des  r^gles  de  la  Metapbysique,  aussi  bien 
que  dans  les  applications  des  Matheroatiques  ä  la  Physique;  cependant 
Jamals  ces  applications  ne  trompent,  et  quand  il  y  a  du  m^compte  apr^s 
un  raisonnement  exact,  c'est  qu^on  ne  sauroit  assez  epluoher  le  fait;  et 
qu^il  y  a  imperfection  dans  la  suppositton.  On  est  in^me  d^autant  plus 
capable  draller  loin  dans  cette  application,  qu'on  est  plus  capable  de  mönager 
la  consid^ration  de  l'infini,  comme  nos  demieres  m^thodes  Font  fait  voir. 
Ainsi  quoyque  les  mMitations  Mathematiques  soient  ideales,  cela  ne  diminue 
rien  de  leur  utilit^,  parce  que  les  choses  actuelles  ne  sauroient  s'^carter  de 
leurs  rögles;  et  on  peut  dire  en  effect,  que  c^est  en  cela  que  consiste  la 
r^alitd  des  ph6nomönes,  qui  les  distingue  des  songes.  Les  Math^maticiens 
cepenplant  n'ont  point  besoin  du  tout  des  discussions  m^taphysiques,  ni 
de  s^embarrasser  de  l'existence  reelle  des  points,  des  indivisibles,  des  in- 
finiment  petits,  et  des  infinis  ä  la  rigueur.  Je  Tay  marqu^  dans  ma  r^ponse 
ä  Fendroit  des  M^moires  de  Trevoux,  May  et  Juin  1701,  que  M.  Bayle  a 
cit6  dans  Fartide  de  Zenon :  et  j^ay  donne  ä  consid^rer  la  m^me  ann^e, 
qu'il  suffit  aux  Math^maticiens ,  pour  la  rigueur  de  leur  dömonstrations, 
de  prendre  au  lieu  des  grandeurs  infiniment  petites,  d'aussi  petites  qu'il 
en  faut,  pour  monstrer  que  Terreur  est  moindre  que  celle  qu'un  adversaire 
vouloit  assigner,  et  par  cons^quent  qu^on  n^en  sauroit  assigner  aucune,  de 
Sorte  que  quand  les  inßniment  petits  exacts,  qui  terminent  la  diminution 
des  assignations ,  ne  seroient  que  comme  les  racines  imaginaires,  cela  ne 
nuiroit  point  au  calcul  infinitesimal,  ou  des  diff^rences  et  des  sommes, 
que  j'ay  propos^,  que  des  excellens  Bfath^maticiens  ont  cultivö  si  utilement, 
et  oü  Fon  ne  sauroit  s'ögarer,  que  faute  de  Fentendre,  ou  faule  d'ap* 
pltcation,  car  il  porte  sa  d^monstration  avec  soy.  Aussi  atr-on  reconnu 
depuis  dans  le  Journal  de  Trevoux,  au  m^me  endroit,  que  ce  qu'on  y  avoit 
dit  auparavant  n^alloit  pas  contre  mon  explication.  11  est  vray  qu'on  y 
pr^tend  encor,  que  cela  va  contre  celle  de  Mr.  le  Marquis  de  FH^pital; 
mais  je  crois  qu'il  ne  voudra  pas,  non  plus  que  moy,  charger  ia  G^om^tne 
des  questions  m^taphysiques. 


570  $^i(ofo^]^if^e  9(b^anblungen. 

J^ay  presque  ri  des  airs  que  Mr.  le  Chevalier  de  M6r6  s'est  donne 
dans  sa  Lettre  ä  M.  Pascal  que  M.  Bayle  rapporte  au  m^me  articie.  Mais 
je  vois  que  le  Chevalier  savoit,  que  ce  grand  G^nie  avoit  ses  in^galit^s, 
qui  le  rendoient  quelquesfois  trop  susceptible  aux  impressions  des  spiri- 
tualistes  outr^s,  et  le  d6goüioient  m^me  par  intervalles  des  connoissances 
solides:  ce  qu^on  a  vu  arriver  depuis,  mais  sans  retour,  ä  Messieurs  Ste- 
nonis  et  Swammerdam,  faute  d'avoir  Joint  la  M^taphysique  v^ritable  ä  la 
Physique  et  aux  Mathömatiques.  M.  de  M^r6  en  profitoit  pour  parier  de 
haut  en  bas  ä  M.  Pascal.  II  semble  qu^il  se  moque  un  peu,  oomme  fönt 
les  gens  du  monde,  qui  ont  beaucoup  d^esprit  et  un  savoir  m^diocre.  lis 
voudroient  nous  persuader,  que  ce  qu'ils  n'entendent  pas  assez,  est  peu  de 
chose,  il  auroit  fallu  l'envoyer  ä  T^cole  chez  M.  Roberval.  II  est  vray  ce- 
pendant  que  le  Chevalier  avoit  quelque  g^nie  extraordinaire,  m^me  pour 
les  Math^matiques ;  et  j'ay  appris  de  M.  Des  Billettes,  ami  de  M.  Pascal, 
excellent  dans  les  M^chaniques,  ce  que  c'est  que  cette  d^couverte,  dont 
ce  Chevalier  se  vante  icy  dans  sa  lettre.  C*est,  qu'6tant  grand  joueur,  il 
donna  les  premieres  ouvertures  sur  Testime  des  paris ;  ce  qui  fit  naltre  les 
belles  pens^es  de  Alea,  de  Messieurs  Format,  Pascal  et  Hugens,  oü  M. 
Roberval  ne  pouvoit  ou  ne  vouloit  rien  coroprendre.  Mr.  le  Pensionaire 
de  Wit  a  pouss6  cela  encor  davantage,  et  Tapplique  ä  d*autres  usages 
plus  considerables  par  rapport  aux  rentes  de  vie:  et  M.  Hugens  m^a  dit, 
que  M.  Hudde  a  encor  eu  d^excellentes  m^ditations  lä-dessus,  et  que  c^est 
dommage  quMI  les  ait  supprim6es  avec  tant  d^autres."  Ainsi  les  jeux  m6mes 
raeriteroient  d'^tre  examin^s :  et  si  quelque  Math^maticien  p6n6trant  m^ditoit 
lä-dessus,  il  y  trouveroit  beaucoup  d'iinportantes  considerations ;  car  les 
hommes  n^ont  jamais  monstr^  plus  d^esprit  que  lorsqu'ils  ont  badin^.  Je 
veux  ajouter,  en  passant,  que  non  seulement  Cavalieri  et  Torricelli,  dont 
parle  Gassendi  dans  le  passage  cit^  icy  par  M.  Bayle,  mäis  encor  moy  m^me 
et  beaucoup  d^autres,  ont  trouv^  des  figures  d^une  longueur  infinie,  ^ales 
ä  des  espaces  finis.  II  n^y  a  rien  de  plus  extraordinaire  en  cela,  que  dans 
les  S6ries  infinies,  oü  Ton  fait  voir  qu*  i  +  i  +  i  +  iV  +  lV  ®*^'  ®^^  ^8** 
ä  Tunit^.  II  se  peut  cependant,  que  ce  Chevalier  ait  encor  eu  quelque 
bon  enthousiasme,  qui  Tait  transport^  dans  ce  Monde  invisible,  et 
dans  cette  ^tendue  infinie,  dont  il  parle,  et  que  je  crois  estre  celle 
des  id^es  ou  des  formes,  dont  ont  parl^  encor  quelques  Scholastiques  en 
mettant  en  question,   utrum   detur   vacuum  formarum.     Car  il  dit, 


$^Uofo))Mf^e  9(b^anblun0en.  571 

»qu'on  y  peut  d^couvrir  les  raisons  et  les  priDcipes  des  choses,  les  v^rit^s 
»les  plus  cach^es,  les  convenances,  les  justesses,  les  proportions,  les  vrais 
Doriginaux  et  les  parfaites  id^es  de  tout  ce  qu'on  cherche.«  Ce  Monde  in- 
tellectuel,  dont  les  Anciens  ont  fort  parl^,  est  en  Dieu,  et  en  quelque  fa^on 
en  nous  aussi.  Mais  ce  que  la  Lettre  dit  contre  la  division  ä  rinOni,  fait 
bien  voir,  que  celuy  qui  Va  6crite  ^toit  encor  trop  ^Iranger  dans  ce  monde 
sup^rieur,  et  que  les  agr^mens  du  monde  visible,  dont  il  a  ^crit,  ne  luy 
laisseroient  pas  le  temps  qu'il  faut  pour  acqu6rir  le  droit  de  bourgeoisie 
dans  Tautre.  M.  Bayle  a  raison  de  dire,  avec  les  Anciens,  que  Dieu  exerce 
ia  G^om^trie.  et  que  les  Math^matiques  fönt  une  partie  du  monde  intel- 
lectuel,  et  sont  les  plus  propres  pour  y  donner  entr^e.  Mais  je  crois  moy 
m^me  que  son  int^rieur  est  quelque  chose  de  plus.  J^ay  insinu^  ailleurs, 
quMl  y  a  un  calcul  plus  important  que  ceux  de  rArithm^tique  et  de  la 
G^om^trie,  et  qui  dopend  de  TAnalyse  des  id6es.  Ce  seroit  une  Garac- 
t^ristique  universelle,  dont  la  formation  me  paroisK  une  des  plus  importantes 
choses  qu^on  pourroit  entreprendre. 


Addlüoii  k  rExpllcatlon  du  Systeme  nouyeau  touchant 

rnnlon  de  Farne  et  du  corps,  enyoy^e  ä  Paris  h  Foeoa- 

slon  d'nn  liyre  intltnl^  Connolssance  de  soy  m^me. 

II  y  a  dans  les  Journaux  des  Sfavans  du  8  et  45  Septembre  n.  35 
et  36  de  l'an  4698  l^extrait  d'un  livre  intitul^  Connolssance  de  soy  m^me, 
publik  ä  Paris  chez  Pralard,  oü  il  est  fort  parl6  de  Funion  de  Pame  et  da 
Corps.  On  dit  lä  dessus  plusieurs  cboses  tres  bonnes,  on  examine  cette 
matiere  avec  soin,  et  on  entre  dans  le  detail  plus  que  de  coustume.  Pour 
expliquer  Torigine  de  cette  union,  on  dit  que  ces  deux  substances  ne  peu- 
vent  estre  unies  que  par  un  rapport  pour  ainsi  dire  surnaturel, 
entre  leur  diverses  manieres  d^estre,  qui  ne  peut  venir  que 
de  rinstitution  purement  arbitraire  de  l'auteur  de  la  na- 
tu re.  Mais  si  Thabile  auteur  de  ce  livre  avoit  consider6  un  nouveau 
Systeme  publik  depuis  peu,  il  auroit  pü  estre  exemt  des  embarras 
qu41  trouve  icy.  Ce  rapport  n'est  rien  moins  que  surnaturel,  car  i\ 
est  une  suite  natureile  de  ce  que  Dieu  a  cr^^,  et  n'est  nullement  arbi- 
traire,  qu'en  tant  qu'on  peut  dire  que  la  creation  de  cet  univers  depen- 
doit  du  bon  piaisir  du  createur.  L^opinion  de  FEcole,  que  Tarne  et  la  ma- 
tiere ont  quelque  chose  d'incomplet,  n'est  pas  si  absurde  qu^on  pense.  Car 
la  matiere  sans  les  ames  et  formes  ou  entelechies  n'est  que  passive,  et  les 
ames  sans  matiere  ne  seroient  qu^actives :  la  Substance  corporelle  complete, 
veritablement  une,  que  TEcoIe  appelle  unum  per  se  (oppos6  ä  TEstre  par 
aggregation)  devant  resulter  du  principe  de  Tunitö  qui  est  actif,  et  de  la 
masse  qui  fait  la  multitude  et  qui  seroit  passive  seulement,  si  eile  ne  conte- 
noit  que  la  matiere  premiere.  Au  lieu  que  la  matiere  seconde  ou  masse 
qui  fait  nostre  corps,    a  partout  des  parties  qui  sont  des  substances  com- 


$itfUefo^^fd|e  ^IB^osibdnigen.  573 

pletes  elles  mömes,  lorsqoe  €e  sont  d'autres  animaux  ou  substanoes  erga- 
Diques  anim^es  ou  aciu6es  ä  part.  Mais  Tamas  de  ces  substances  corpo- 
rellee  orgaDis^s  qui  canstitue  nt>stre  oorps,  n^esi  uni  avec  nostre  Arne  que 
par  ce  rappori  qai  suit  de  Tordre  des  phenomenes  naturels  h  chaque 
substance  ä  part.  Et  tout  cela  fait  voir,  oomment  on  peut  dire  d*iiii  cost^ 
que  Tarne  et  le  corps  sont  independans  Tun  de  Tattire,  et  de  Tautre  cost^ 
que  Tun  est  iDcomptet  saus  Fautre,  putsque  Baturellement  Tun  n^est  janiais 
Sans  Tautre.  Ainsi  il  ne.paroist  point  qu'on  puisse  dire  generaiement  avec 
Tauteur  du  trait^  de  la  Coanoissaiice  de  soy  m^me,  que  le  corps  (or- 
ganique)  exercoit  la  plus  part  de  ses  fonctions  avant  que 
Tame  luy  fut  unie,  ny  que  Tame  n'exereera  jamais  mieHx 
les  siennes  que  lorsqu'elle  sera  separ^e  d'avec  le  corps.  Au 
eoniraire  quand  il  s'agit  des  plantes,  bMes  et  ioute  sorte  de  vivans  en  ge- 
neral ,  on  a  sujet  de  croire  qu^aussitost  que  le  corps  est  veriiablement  or- 
ganique  pour  soy.  Tarne  luy  est  unie,  et  que  la  mort  ne  peut  deponüler 
Tame  naiureUement  que  du  plus  grassier  de  son  oorps  organique.  On  i»e 
parle  ä  Tegard  de  ce  poini  que  des  Arnes  et  E^telechies  substaiBtielles  que 
Dieu  laisse  au  cours  de  la  naiure,  eomme  sont  ceUes  des  bewies,  n'entre- 
prenant  point  de  prononcer  sur  ['origine  ni  sur  la  Separation  de  nos  ames, 
ou  sur  Toeconomie  des  esprits,  ni  sur  le  regne  de  la  grace  distingu^ 
de  cetui  de  la  nature. 

L'attt^eur  persuad6  du  rapport  surnaturel  entre  Tarne  et  le  <eorpSy 
dit  que  si  Tarne  faisoit  reflexion  que  les  sentimens  agreables 
qu'elle  recoit  ä  Toccasion  de  son  corps  ne  luy  peuventvenir 
immediatefnent' que  de  Dieu,  et  quMl  n^a  pas  besoin  du  corps 
pour  les  luy  donner,  eile  ne  devroit  aveir  dMnclination  qu'ä 
s'unir  ä  Dieu.  On  demeure  d'accord  q«e  ces  sensations  ne  peuvent 
venir  que  de  Dieu  originaii^ment,  mais  non  pas  immediatement,  si  non  de 
cette  mantere  generale,  selon  laqnelle  toutes  les  realit^s  emanent  oonti- 
nuellement  de  Dieu.  Car  les  sentimens  presens  sont  une  suite  des  senti- 
mens precedens  et  tous  ^isemble  suivent  de  la  nature  ra^me  de 
rame,  qui  n'est  essentieilement  que  cette  tendance  regime,  de  laquelle 
doit  naistre  spontanement  une  teile  series  de  pkenomenes,  qui  represen- 
teroni  les  fonctions  de  son  corps,  tout  comme  si  ce  corps  les  iuy  pouvoit 
donner  par  Tinfluence  des  espeoes  que  Tecole  se  fignrort.  Mans  M  ne  pa- 
roist  pas  que  pour  nous  poiter  ä  aimer  Dieu,  on  ait  besoin  de  or^ire  qu'tl 


574  $(^tlofo^^tf(i^e  %hffivMun^tn. 

Dous  donne  ä  tout  moment  des  sentimens  agreables  par  une  maniere  im- 
mediale  surnaturelle,  ou  miraculeuse.  Au  contraire  cette  opinion 
diminueroit  celle  qu^on  doit  avair  de  la  grandeur  et  de  la  sagesse  de  Dieu, 
et  de  ]a  perfection  de  ses  ouvrages.  II  est  vray  que  Dieu  n^a  pas  be- 
sein  du  Corps,  absolument  parlant,  pour  donner  ä  Tame  les  senti- 
mens qu'elle  a,  mais  il  en  a  besoin  pour  agir  dans  Fordre  de  la  nature 
qu^l  a  etabliy  ayant  donn6  ä  Tarne  d^s  le  commencement  et  une  fois  pour 
loutes  cette  force  ou  tendance  qui  la  fait  exprimer  son  corps. 

Nostre  auteur  soütient  que  Tesprit  est  uni  passivement  au 
Corps,  mais  non  pas  activement,  parceque  seien  luy  il  n'y  a  point 
de  partie  du  corps  qui  n^agisse  sur  Tesprit,  au  Heu  qu^il  y  a  des  parties 
du  corps,  sur  lesquelles  Tesprit  n^agit  point.  Mais  il  paroist  plustost  que 
cela  doit  tousjours  estre  reciproque,  et  qu'il  n*y  a  jamais  action  entre  les 
creatures  sans  reaction.  II  soütient  aussi,  que  le  corps  est  uni  ac- 
tivement  ä  Pesprit  en  tout,  mais  non  pas  passivement,  parce- 
que l'esprit  estant  indivisible,  le  corps  ne  peut  le  toucher  que  tout  entier, 
au  Heu  que  seien  luy  Tesprit  a  des  pens^es  purement  inteUigibles  qui  ne 
touchent  point  le  corps.  Mais  il  paroist  encor  que  le  corps  se  ressent  aussi 
de  nos  pens^es  abstraites,  et  Fexperience  fait  voir  que  les  meditations  sont 
capables  de  luy  faire  du  tort :  car  les  pens6es  les  plus  abstraites  employent 
tousjours  quelques  sign  es  qui  touchent  Timagination,  outre  Tattention  qui 
bände  les  fibres  du  cerveau.  II  paroist  aussi  qu^il  est  plus  exact  de  dire 
que  les  esprits  sönt  lä  oü  ils  operent  immediatement,  que  de  dire,  comme 
on  fait  icy,  quMls  sont  nulle  part.  J^ay  expliqu6  ailleurs,  comment 
je  Tentends,  quand  je  dis  que  les  Esprits  operent  sur  les  corps. 

On  con9oit;  ordinairemenl  les  pens^es  confuses  comme  d'un  genre 
entierement  different  des  pens^es  distinctes,  et  nostre  auteur  juge  que 
Tesprit  est  plus  uni  au  corps  par  les  pens^es  confuses  que  par  les 
distinctes.  Cela  n'est  pas  sans  fondement,  car  les  pens^es  confuses  mar- 
quent  nostre  imperfection ,  passions  et  dependance  de  l'assemblage  des 
choses  exterieures  ou  de  la  matiere,  au  Heu  que  la  perfection,  force,  em- 
pire,  libert6  et  action  de  Tarne  consistent  principalement  dans  nos  pens^es 
distinctes.  Cependant  il  ne  laisse  pas  d'estre  vray  que  dans  le  fonds  les 
pensöes  confuses  ne  sont  autre  chose  qu'une  multitude  de  pens^es  qui  sont 
en  elles  m^mes  comme  les  distinctes,  mais  qui  sont  si  petites  que  chacune 
ä  part  n'excite  pas  nostre  attention  et  ne  se  fait  point  distinguer.    On  peut 


$^tIofo^^iffl^e  ^bMblungen.  575 

inline  dire  qu^il  y  en  a  tout  ä  la  fois  un  nombre  veritablement  infini  en- 
velopp6  dans  nos  sentimens.  Cest  en  ceia  que  oonsiste  veritabiement  la 
grande  difference  qu'il  y  a  entre  les  pens^es  confuses  et  les  distinctes,  qui 
est  justement  la  m^me  qu'il  y  a  entre  les  machines  de  la  nature  et  de  Part, 
expliqu^e  lorsq'on  a  publik  le  Systeme  nouveau  dans  le  Journal  des  S^a- 
vans.  Ainsi  on  ne  peut  dire  que  les  pens6es  confuses  diff^rent  essen- 
tiellement  entre  elles  que  de  la  m^me  maniere  qu'on  peut  dire  que 
les  Corps  ou  mouvemens  diff(6rent  entre  eux.  II  est  vray  que  nostre  auteur 
paroist  d'une  autre  opinion,  croyant  que  le  sentiment  de  la  douleur 
diff^re  essentiellement  de  celui  de  la  chaleur,  bien  que  la 
difference  des  mouvemens  du  feu  qui  causent  la  douleur,  et 
la  ohaleur  ne  diff^rent  que  de  plus  et  du  moins.  Cependant  on 
peut  dire  que  le  sentiment  agreable  d'une  chaleur  moderee,  et  le  sentiment 
douleureux  d'une  cbaleur  excessive  sont  egalement  representatifs  des  mouve- 
mens de  la  matiere  et  ne  diff^rent  que  comme  eux,  la  reflexion  de  Fame 
mise  ä  part.  Ainsi  il  ne  faut  point  concevoir  les  sensations  confuses  comme 
quelque  cbose  de  primitif  et  d'inexplicable ,  autrement  on  les  mettroit  ä 
peu  prös  sur  le  pied  des  anciennes  qualitds  de  quelques  philosophes  de 
r^cole,  aux  quelles  on  ne  feroit  que  substituer  ces  sensations,  en  voulant 
soutenir  cette  difference  essentielle,  ce  qui  ne  seroit  que  transporter  la 
difficult^.  Et  quoyqu'il  seit  vray  que  leur  entiere  explication  pDasse  nos 
forces,  ä  cause  de  la  trop  grande  multitude  des  variet^s  envelopp^es,  on 
ne  laisse  pas  d'y  penetrer  de  plus  en  plus  par  des  experiences  qui  y  fönt 
decouvrir  des  fondemens  des  pens^es  distinctes,  dont  la  lumiere  et  les 
Couleurs  nous  fournissent  des  exeroples.  Ces  sentimens  confus  ne  sont  pas 
arbitraires  non  plus,  et  on  ne  demeure  point  d'accord  de  Topinion  re- 
ceue  aujourdhuy  par  plusieurs,  et  suivie  par  nostre  auteur,  qu'il  n'y  a 
point  de  ressemblance  ou  rapport  entre  nos  sensations  et  les  traces  corpo- 
relies. II  paroist  plustost  que  nos  sentimens  les  representent  et  les  ex- 
priment  parfaitement.  Quelqu'un  dira  peutestre  que  le  sentiment  de  la 
chaleur  ne  ressemble  pas  au  mouvement :  oui,  sans  doute,  il  ne  ressemble 
pas  ä  un  mouvement  sensible,  tel  que^ celui  d'une  roue  de  carosse,  mais 
il  ressemble  ä  Tassemblage  des  petits  mouvemens  du  feu  et  des  organes 
qui  en  fönt  la  cause,  ou  plustost  il  n'est  que  leur  representation.  C'est 
comme  la  bjancheur  ne  ressemble  pas  ä  un  miroir  spherique  convexe, 
cependant   eile   n'est   autre   chose   que   Tasseroblage  de  quantit^   de  petits 


576  ¥t^t(ofoMif4«  9[b^nb(itit0(tt, 

miroirs  convexes  tels  qu'on  voit  dans  r^cume,  en  la  regardant  de  pr^^ 
Et  si  nous  pouvions  iousjours  d^oouvrir  avee  la  m^iae  facilit^  les  oauses 
de  nos  sensations^  nous  trouverions  que  c'est  iousjours  queique  cbose  d'ap- 
prochaot.  Aiasi  ioutes  les  declamations  et  pointes  employ^es  cootre  l'^cole 
et  contre  la  pbilosophie  ordiiuiire  qui  enseigne  la  ressemblauce  de  nos  sen- 
sations  avec  les  Iraces  des  objecto,  sont  inutiles  et  ne  viennent  que  des 
ooosiderations  trop  superficielles.  D'oix  il  paroist  aussi  queDieu  ne  pre- 
sente  pas  ä  Tarne  les  id6es  telles  quMl  luy  piaist  k  Pocca- 
sion  des  traces  du  «erveau,  comme  dit  TaiUeur,  luais  telles  qu'exige 
la  ressemblance.  Et  il  y  a  li«u  de  s^^tonner,  que  des  Philosopfaes  «Kcei- 
lens  de  ce  temps  peuvent  concevoir  que  Dieu  agit  d'une  maniere  si  arbi- 
traire  ei  si  peu  detennln6e  (c^est  ä  dire  si  desiituee  de  raison),  en  esta- 
blissant  les  loix  de  la  naiure  soit  peur  les  pensi^es  soit  pour  les  mouvemens. 
Ce  n'est  pas  assez  employer  sa  sagesse,  qui  est  iousjours  determin^  ä 
cboisir  Je  plus  oanvenable.  Ainsi  si  Dieu  attachoit  Je  sentiment  de 
saveur  ä  la  irace  qui  resulte  dans  le  cerveau  ä  l'occasion  de 
r^bra  aslement  de  roreille,  comme  nostre  auleur  croit  qu'il  luy 
«stoit  libre  de  Ciaire,  ce  seroii  comme  si  un  peinire  represeniok  la  eupola 
de  S.  Pierre  par  la  figure  d'une  pyra»ide.  Et  alors  on  pourroii  dire  veri- 
tablement  que  nos  seos  nous  Iroraperoient.  Gai*  datis  robjection  que  nostre 
auieur  se  fait  sur  un  autre  fondement,  comme  st  quelqu^un  pourroit  dire, 
que  Dieu  nous  jette  dans  l'erreur  par  nos  sens,  en  nous  faisant  rapporier 
•aux  Corps  des  qualit^s  sensibles  qui  ae  sont  que  des  manieres  de  nostre 
esprit,  il  su^ipose  oe  qui  n^est  point.  Car  ces  qualit^s  sensibles  soui  des 
manieres  ou  mfidifications  des  corps  et  non  pas  de  nosti*e  esprit;  et  nos 
^sensations  sont  ä  Ja  verit6  des  fa^^ons  d'estre  de  Tarne,  mais  qui  represen- 
tent  Celles  du  corps.  II  est  vray  que  nos  sentimens  ne  ressemblent  poiini 
aux  seuJies  modificatioas  de  Tetendue  ou  de  Vespace,  et  c'est  ce  que  nostre 
auteur  faU  bien  voir,  mais  aussi  at-on  ass^s  monstre,  qu^il  y  a  queique 
chose  d«  piiäB  dans  le  corps  que  de  T^tendue.  Pour  oe  qui  est  des  com- 
bats  qu'ou  suppose  entre  le  c^rps  et  Tarne,  oe  n'est  autre  cbose 
que  la  diversit^  des  penchans  n^  des  pensöes  distinetes  ou  des  pens^es 
confuses,  c^est  ä  dire  des  raisons  ou  des  instincts  et  passions:  Tinsiinct 
estant  pour  atosi  dire  une  passion  durable  et  n^e  avec  nous^  et  la  pas- 
sion  estant  comme  un  insUnct  passager  et  survenu;  ä  quoy  on  pourroit 
joindre  J'accoustufnance  qui  tient  le  milieu  entre  cos  deux  sortes  d'in- 


^^irofo^^iff^e  «b^anblunflcn.  577 

clinaiions,  estant  plus  durable  que  la  passioD,  mais  dod  pas  n6e  avec  nous 
comme  Finstinct. 

Avant  que  de  ßnir,  j^adjouteray  sur  ce  que  Tauteur  croit  que  nous 
n'avons  que  Tid^e  de  Dieu,  et  non  pas  Celles  des  creatures,  que  j^ay  mon- 
str6  ailleurs  comment  on  dispute  inutilement  sur  cela.  tant  qu'on  n^a  point 
de  marque  d'une  vraye  id^e.  Voicy  celle  que  j'ay  donn6e  autresfois:  Les 
id^es  sont  confusement  en  nous,  mais  nous  les  voyons  distincte- 
ment,  quand  nous  pouvons  demonstrer  a  priori  la  possibilit6  de  Vobjet. 
Celuy  qui  peut  faire  cela,  a  droit  de  s'attribuer  la  veue  des  id6es;  autre- 
ment  il  se  vante  inutilement  d'un  si  grand  avantage.  C'est  le  moyen  de 
6nir  les  controverses  sur  ce  sujet  par  une  epreuve  de  practique. 


J'ay*)  receu  enfin  Textrait  du  livre  de  la  Connoissance  de  soy  m^me 
qui  regarde  roon  Systeme.  II  est  tir^  des  cinq  reflexions  sur  la  ma- 
niere  dont  Dieu  execute  Funion  de  Tarne  et  du  corps.  L^auteur  qui  a 
du  merite  et  de  la  meditation,  apr^s  avoir  declar^  quMl  juge  la  voye  de 
rinfluence  de  Famo  sur  le  corps  ou  du  corps  sur  Pame,  qui  estoit  en- 
seignöe  dans  les  ^coles,  impossible,  avoue  p.  227  qu'il  paroist  d^abord,  que 
la  voye  des  causes  occasionnelles  rabbaisse  en  quelque  fa^on  la 
divinit^,  qu'elle  la  rend  esclave  de  son  ouvrage  et  qu'elle  ne  fait  agir 
Dieu  que  par  miracles,  dans  un  effect  tout  naturel,  au  lieii 
que  la  voye  de  Tharmonie  pröetablie,  que  j'ay  mise  sur  le  tapis,  est 
infiniment  plus  simple  et  plus  sage  et  marque  une  intelli- 
gence  et  une  penetration  infiniment  plus  grande  dans  le 
souverain  ouvrier.  Mais  le  m^me  auteur  pretend  faire  voir  un  peu 
apr^s  p.  229  que  cela  paroist  seulement,  lorsqu'on  ne  regarde  ce 
Systeme  que  par  un  cost6,  mais  quand  on  le  regarde  par  un 
autre  endroit,  qu'on  entrevoit  des  difficult^s  et  des  impos- 
sibilitös,  qui  meritent  qu'on  les  examine  de  plus  pr^s.  Voyons 
cet  examen. 

Primo  ou  ce]s  substances,  qui  ont  une  harmonie  pr^etablie,  sont 
faites  Tune   pour   Tautre  (dit  il)    ou   sans   avoir  est6   destin^es 


*)  Selbni)  f^at  ouf  bcm  SWanufcrl^Jt  bemerft:  30  Novembr.  1708  ä  Berlin. 
IV.  37 


578  ^^llofo^l^irc^c  ^(b^nbfungett. 

Fune  pour  Fautre,  elles  ont  receu  chacune  ä  part  ou  comme 
si  eile  estoit  seule  avec  Dieu,  une  teile  nature  que  leur  mo- 
dalit^s  s'aecordent.  Siegest  le  premier^  ce  Systeme  noaveau  differe 
seulement  de  celuy  des  causes  öccasionnelles  en  ce  que  Dieu  dans  le  nou- 
veau  Systeme  ne  produit .  les  impressions  que  mediatemeut,  par  la  force 
qn'il  a  doun^e  ä  chaque  substance.  Si  c^est  le  second,  la  suile  des 
perceptions  que  Dieu  aura  donn^es  aux  esprits,  ne  sera  nullement  s^ige, 
mais  purement  capricieuse. 

Je  reponds  qu'il  n'y  avoit  pas  lieu  de  douter  quel  parti  je  prendrois, 
et  que  je  m'etois  assez  declare  en  faveur  du  premier  parti :  ainsi  on  ne 
devoit  point  se  faire  de  la  difßculte  \h  dessus,  puisquil  semble  qu'on 
demeure  d^accord  qu'elle  cesse  en  ee  cas,  ou  mon  Systeme  n'en  pourroit 
recevoir  qui  ne  luy  seroient  communes  avec  le  Systeme  des  causes  occ<i- 
sionnelles.  Gar  je  tiens  que  non  seulement  Fame  et  le  corps,  mais  encor 
toutes  les  autres  substances  creees  de  Funivers  sont  faites  Fune  pour 
Fautre,  et  s'expriment  mutuellement,  quoyque  Fune  se  rapporte  plus  ou 
moins  mediatement  a  Fautre  seien  les  degres  du  rapport.  Ainsi  on  peut 
dire  que  dans  Fintention  de  Dieu  et  dans  Fordre  des  causes  finales  une 
substance  depend  de  Fautre,  Dieu  ayant  eu  egard  a  Fune  en  produisant 
Fautre,  quoyque  selon  Finfluence  physique,  ou  dans  Fordre  des  causes 
efficientes  Fune  ait  aussi  peu  de  dependance  de  Fautre,  que  si  eile  esloit 
seule  au  monde  avec  Dieu.  Et  on  n^avoit  point  besoin  de  former  ce 
dilemme,  puisque  j'avois  d6ja  pris  hautement  contre  tout  ombre  de  ca- 
price  le  parti  de  la  sagesse  dans  les  Operations  de  Dieu,  autant  qu^il  est 
possiblc  d'en  concevoir  la  dedans,  et  plus  qu^on  n'a  jamais  fait,  comme 
Fauteur  avouoit  auparavant,  aussi  bien  que  M.  Bayle;  rien  ne  pouvant 
mieux  monstrer  que  mon  Systeme,  le  besoin  et  la  necessi(6  de  Fexislence 
d^un  auteur  infiniment  puissant  et  sage,  puisquM'I  faul  cela  pour  prdetablir 
los  harmonies:  ce  qui  est  un  nouveau  moyen  invincible  de  prouver  Fex- 
istence  de  Dieu. 

2®.  On  m'objecte  encor  un  autre  dilemme:  La  production  spontanee 
des  perceptions  dans  Fame  est  libre  ou  necessaire :  si  eile  est  libre,  com- 
ment  Fame  se  donnet-elle  des  sentimens  desagreables?  que  si  ces  senti- 
mens  luy  arrivent  necessairement,  ou  luy  echappent  malgr^  eile  en  vertu 
de  la  Constitution  de  sa  nature,  oü  est  la  sagesse  de  Dieu  de  la  faire  passer 
ainsi  par  cette  variel^  de  perceptions  sans  cause  et  sans  raison?    J'admire 


^^Uofo^^tfc^e  ^Ib^anblungcn.  579 

qu'on  se  peut  faire  ces  sortes  de  difficulles,  lesquelles,  si  elles  estoienl 
fondees,  auroient  lieu  tout  de  m^me  dans  les  aulres  sysiemes.  II  faul 
dislinguer  entre  les  pens^es  volontaires  qui  sont  libres  sans  douie,  el  enlre 
les  involontaires,  comme  les  sentimens  des  douleurs  par  exemple.  Or  c^esl 
tousjours  Dien  qui  donne  ces  sentimens :  il  le  fait  immediaiement  dans  le 
sysleme  des  causes  occasionnelies;  il  le  fait  mediatement  par  la  nature 
qu41  a  eslablie  dans  les  deux  aulres  sysiemes:  car  dans  le  sysleme  des 
influences,  qui  est  Fordinaire^  r/esl  par  la  nalure  des  corps  qui  communi- 
quent  quelque  chose  a  Tame^  et  y  onl  quelque  influenae;  dans  le  mien 
c'est  par  la  Constitution  de  Fame^  en  t^nt  qu'elle  doit  exprimer  le  corps. 
Ces  sentimens  ne  sont  donc  poinl  libres  ny  ne  le  doivenl  estre,  puisqu^ls 
ne  sont  poinl  volontaires,  et  on  ne  voit  poinl  pourquoy  ils  soyent  plus 
contre  la  sagesse  de  Dieu  dans  mon  Systeme  que  dans  les  aulres:  aussi 
n^esl  ce  pas  sans  cause  et  sans  raison  qu^ils  arrivent,  puisque  cela  se  fait 
par  ce  que  Pame  doit  exprimer  le  corps. 

3^.  On  objecto  encor  que  Tame  n'esl  point  libre  suivant  mon  Systeme, 
et  on  en  allegue  trois  preuves.  La^premiere  preuve  qui  convient  dans 
le  fonds  avec  Fobjection  precedente,  est,  que  j'avoue  qu'il  ne  depend  pas 
de  Fame  de  se  donner  tousjours  des  sentimens  qui  luy  plaisent,  puisque 
les  sentimens  qu'elle  aura,  dependent  de  ceux  qu^elle  a  eus.  Mais  je  de- 
mandc  a  Fauteur  de  Fobjeclion,  s^il  n^est  pas  vray  dans  les  deux  aulres 
sysiemes  aussi,  que  les  sentimens  desagreables  de  Fame  viennent  de  quel- 
que chose,  qui  ne  depend  pas  de  la  volonte  de  Fame? 

La  seconde  preuve  contre  la  liberle  est  que  jWoue  que  Festat 
present  de  chaque  substance  est  une  suite  naturelle  de  son  eslal  precedenl. 
D^oü  Fauteur  de  Fobjeclion  infere  qu'une  suite  naturelle  d^un  estat  prece- 
denl est  une  suite  necessaire.  Mais  c'est  une  consequence  que  je  n^accorde 
point.  Si  la  nalure  de  la  substance  est  d'eslre  libre  dans  Faclion  donl  il 
s'agit,  cette  suite  naturelle  sera  libre  et  volontaire;  car  les  actions  volon- 
taires ne  sont  pas  moins  naturelles  ä  Fame  que  les  aulres;  et  on  peut 
m^me  dire  qu'elles  luy  sont  plus  naturelles,  parce  que  Fame  y  exerce  une 
perfeclion  de  sa  nalure,  qui  esl  la  libert^.  En  effect  la  m6me  objeclion 
auroii  lieu  dans  les  aulres  sysiemes.  Car  dans  le  Systeme  vulgaire  qui 
est  celuy  de  Finfluencc,  cet  estat  present  de  Fame,  dans  ce  qui  est  in- 
voloniaire,   est  une   suite   naturelle  en  partie   des  influences  du  corps,    et 

dans   celuy   des  causes   occasionnelies,   c^est  une  suite  naturelle  (au  moins 

37* 


580  ^^ilofo^Mfc^e  9(b^anb(ungen. 

en  partie)  des  impressioDS  de  Dieu.  Mais  ä  Tegard  de  ce  qui  est  volon- 
iaire,  le  Systeme  des  influences  tout  comme  le  mien,  rend  Farne  indepen- 
dante  du  eorps  en  quelque  fa9on,  et  dependante  de  son  bon  plaisir,  ce 
qui  est  une  perfection  de  sa  nature,  au  lieu  que  celuy  des  causes  occa- 
sionnelles  est  alors  le  plus  embarrass^,  sür  tout  quand  les  actions  volontaires 
sont  mauvaises. 

La  troisieme  preuve  prelendue  contre  ia  libert^  dans  mon  Systeme 
QSt,  que  Selon  moy  il  y  a  une  loy  d^ordre  dans  les  pereeptions  comme  dans 
les  mouvemens.  Or  selon  Tauteur  de  Fobjection  les  Communications  des 
mouvemens  sont  necessaires.  Mais  sans  appuyer  sur  ce  que  les  loix  du 
mouvement  sont  estabiies  en  vertu  de  la  sagesse  divine  et  ne  sont  point 
d'une  necessite  geometrique,  il  suffit  de  dire  que  les  pereeptions  qui  ex- 
priment  les  loix  du  mouvement  sont  aussi  Ii6es  que  ces  loix,  qu^elles  ex- 
priment  selon  Tordre  des  causes  efficientes.  Mais  Tordre  des  pereeptions 
volontaires  qui  est  celuy  des  causes  ßnales,  est  conforme  ä  la  nature  de 
la  volonte. 

4®.  On  objecto  que  quand  mon  Systeme  seroit  possible,  ce  n'est  pas 
celuy  que  Dieu  a  suivi,  il  faudra  donc  dire  que  mon  Systeme  ne  satisfait 
pas  aux  phenomenes,  ce  que  je  ne  voy  pas  comment  on  peut  soutenir  si 
on  accorde  que  Dieu  peut  creer  une  nature  capable  de  produire  par  ordre 
ces  phenomenes.  Venons  pourtant  au  detail  de  Tobjeclion.  Elle  pretend 
que  suivant  mon  Systeme  ce  seroit  sans  sujet  et  non  pas  ä  cause  du  ren- 
versement  des  traces  dans  le  cerveau  (par  exemple)  que  l'esprit  extravague. 
Mais  je  reponds  que  je  puis  fort  bien  dire,  que  Pame  extravague  ä  cause 
du  Corps,  aussi  bien  que  dans  les  autres  systemes,  parceque  sa  nature  est 
d^exprimer  son  corps,  et  de  s^accorder  avec  luy,  tout  comme  si  le  corps 
influoit  sur  Fame^  J'admire  comment  on  se  peut  aviser  de  charger  mon 
Systeme  de  tous  les  inconveniens  qui  nous  paroissent  dans  la  nature  des 
choses,  comme  si  ce  n'estoit  pas  tout  un  ä  Tegard  des  autres  systemes,  et 
comme  si  la  dif6cultd  ne  sembloit  pas  encor  plus  grande  dans  celuy  des 
causes  occasionnelles,  oü  tout  accord  du  corps  et  de  Tame  ne  vient  qu^im- 
mediatement  de  Dieu. 

On  me  demande,  sMl  est  vraisemblable  que  ces  extravagan- 
ces,  qui  se  fönt  remarquer  dans  Tesprit  d^un  homme  yvre,  ne  soyent 
que  les  suites  naturelles  de  la  Constitution  de  Tarne,  et 
qu^elle  ne  fasse  en  cela  que  se  conformer  aux  loix   de   la  na- 


W^o^^PW^t  «eitfanbCungen.  581 

ture  que  Dieu  luy  a  donnees.  Mais  comme  nostre  nalure  est  cor- 
rompue  par  des  aciions  libres  nees  du  propre  fonds  de  la  nalure  humaine, 
et  qui  ont  m616  leur  effeet  avec  celuy  de  la  coDstitution  originairc  qui 
vient  de  Dieu,  et  que  nostre  nalure  est  faile  d'abord  en  sorle  que  nos 
modißcations  dependent  beaucoup  des  modifications  du  corps  exprim^es  en 
nous;  ny  nos  pechös  ny  nos  exlravagances  involontaires  comme  celles  qui 
peuvent  venir  d'une  phrenesie  ne  sauroient  plus  estre  impulöes  ä  Dieu 
dans  mon  Systeme  que  dans  les  autres.  Car  ne  demanderat-on  pas  de 
m6me  comment  ces  desordres  ne  peuvent  estre  que  des  suites  des  im- 
pressions  de  Dieu  dans  le  Systeme  des  causes  occasionnelles?  Ou  bien 
seien  le  Systeme  commun,  comment  Dieu  a  cr6^  les  corps  en  sorte  qu'il 
luy  arrive  ces  desordres  capables  de  deranger  l'ame;  ou  pourquoy  il  a 
comme  condamne  Tamc  ä  loger  dans  un  tel  corps?  C^est  justement  de- 
mander  la  cause  du  mal. 

Ainsi  quand  Tauteur  de  Fobjection  adjoute :  O  que  cela  feroit 
honneur  ä  la  sagesse  divine!  ne  voit-il  pas  qu^il  plaide  pour  les 
Manicb^ens  qui  vouloient  deux  principes?  Quand  il  m'accordera,  que  mon 
Systeme  est  le  seul  veritable,  je  m'engage  de  le  satisfaire  sur  ce  point  lä, 
et  de  rdpondre  aux  Mauich^ens;  mais  quand  il  s'agit  de  comparer  mon 
Systeme  avec  les  autres,  pourquoy  m^embarrasseray-je  et  mon  lecteur  des 
difficult^s  communes  ä  tous  les  systemes,  lorsqu^on  ne  monstre  point,  que 
le  mien  les  rehausse.  C^est  m6me  tout  le  contraire,  et  je  pourrois  monstrer 
tres  aisement  comment  il  satisfait  ä  ces  dif6cultds  mieux  encor  que  les 
autres;  mais  ce  n'est  pas  icy  le  lieu  d^entrer  dans  une  teile  discussion. 
C^est  ce  que  M.  Bayle  a  bien  consider6,  car  il  declare  de  ne  me  vouloir 
point  objecter  ce  qui  regarde  toutes  les  hypotheses. 

Cest  pourquoy,  quand  Tauteur  poursuit  avec  des  exciamations : 
Digne  spectacle  de  TEstre  infiniment  parfait,  qu'une  ame 
qui  sort  de  ses  mains  avec  une  nature  qui  la  met  dans  une 
vraye  necessitd  d'extravaguer  les  soixante  ou  quatre  vingt 
annöes  ou  peutestre  toute  reternit^I  II  faut  quMl  m'ait  bien 
peu  connu  par  mes  ouvrages,  s^il  m'a  crü  assez  malavisö  pour  admettre 
cette  pretendue  necessitö  dans  les  actions  de  Tame:  moy  ä  qui  feu  M. 
Amaud  imputa  au  commencement  quelque  chose  de  semblable,  mais  dont 
il  se  retracta  genereusement  par  apr^s  quand  il  eüt  mieux  connu  le  fonds 
de  mes  sentimens.     N^est  il   pas   vray   qu'encor  dans   les  autres  systemes 


582  ^^Uofo^^ifii^c  ^b^anbtuitden. 

taut  la  nalure  de  Tame  que  cclle  du  corps  sortent  des  mains  De  Dieu?  et 
que  les  pechös  et  les  extravagances  y  naissent  neanlmoins,  soit  qu^on  dise 
que  le  corps  influe  sur  I^ame  ou  noD,  puisque  selon  moy  Tarne  est  faite 
pour  agir  comme  si  ie  corps  influoit,  parcequ'elle  Fexprime,  et  selon 
Fauteur,  parceque  Dieu  y  produit  ce  qu^il  veut  qui  s^y  fasse  ä  Foccasion 
du  Corps. 

L'auteur  de  robjeclion  prelcDd  encor  que  Fextravagance  de  celto  ame 
dont  il  parle  devroit  selon  moy  durcr  toule  Feternit^:  puisque  (dit  il) 
ce  qui  naist  de  la  naturc  ou  de  Tessence  d'une  chose  doit 
durer  autant  que  cette  chose.  Mais  il  me  pardonnera,  si  je  dis  que 
c'est  un  peu  equivoquer.  On  distingue  par  tout  entre  co  qui  est  essen- 
liel  et  ce  qui  est  naturel,  jusque  dans  les  livres  des  Jurisconsultes  qui 
fonl  dilTerence  entre  ce  qui  est  essentiel  et  ce  qui  est  naturel  ä  un  con- 
Iract.  Les  proprietes  sonl  essentielles  et  elernelles,  inais  les  modi6cations 
peuvent  estre  naturelles  quoyqu^elles  soyent  changeantes.  II  y  a  ni6nie 
des  degrös  entre  les  modifications  naturelles.  Le  plus  naturel  est  ce  qui 
est  entierement  conforme  ä  la  perfeclion  originaire  de  la  nature.  Mais 
quand  eile  est  corrompue,  les  faules  luy  peuvent  devenir  naturelles.  II 
ne  faut  point  confondre  aussi  ce  que  nous  appellons  naturel  dans  un  sens 
ordinaire  avec  ce  qui  peut  estre  appellö  naturel  dans  un  sens  plus  meta- 
physique.  Par  excmple  dans  le  sens  ordinaire ,  il  nous  est  naturel  de 
mourir,  mais  il  ne  nous  est  point  naturel  de  mourir  d'un  coup  de  canon; 
on  appello  cela  accidentel  et  violent  et  on  a  raison ;  aussi  ne  pretends-je 
point  changer  ce  language.  Ainsi  quand  je  dis  que  tout  ce  qui  arrive  ä 
une  substance  peut  estre  jugc  dans  un  certain  sens  luy  estre  naturel,  ou 
estre  une  suile  de  sa  nature  individuelle,  j'enlends  la  nalure  complele  qui 
coniprend  tout  co  qui  appartient  ä  cot  individu.  Je  Fcntends  donc  dans  un 
certain  sens  transcendant ,  suivant  lequel  la  nalure  complele  de  chaque 
individu  enveloppe  tout  ce  qui  luy  arrive  et  tous  les  autres  individus  ä 
cause  de  leur  rapport  entre  eux,  ce  qui  est  vray,  cet  enveloppement 
estant  conforme  a  la  rigueur  des  expressions  metaphysiques,  quoyqu^il  ne 
soit  point  considere  dans  Fusage  populaire.  Mais  je  ne  leve  point  les 
dislinclions  ordinaircs  pour  cela,  el  je  ne  prends  les  mols  dans  ce  sens 
extraordinaire  que  parceque  je  ne  Irouve  point  de  lermcs  plus  propres 
pour  m^^xprimer.  El  si  on  ne  veut  poinl  prendre  garde  ä  cela ,  on  me 
fera  mille  objeclions   badines  et  de  neant,    qui   ne  sieronl  bicn  qu^a  quel- 


Wlo^o\^Wdft  9(bl!fanblttngen.  583 

que  homme  du  peuple  peu  inform^  de  rinterieur  des  choses  et  qui  Iraiiera 
par  exemple  les  sentimens  de  Copernic  et  de  des  Cartes  d'extravagans. 
Aussi  suis-je  persuad^  que  Fauteur  de  la  ConDoissance  de  soy  m6me  est 
trop  judicieux  pour  insister,  aprös  avoir  bien  compris  mon  sentiment. 

Et  quand  il  coDtinue  par  ces  mots:  ne  seroit  ce  pas  faire  Dieu 
visiblement  auteur  de  ces  desordres,  et  un  tel  Systeme  iuy 
feroit-il  bien  de  rhonneur?  ce  n'est  qu'une  suite  d'un  mesentendu 
que  je  viens  de  lever.  Selon  recole,  les  peeb^s  et  les  extravagances,  seit 
voioDlaires,  seit  involontaires,  viennent  de  Tarne  et  des  influences  du  corps ; 
et  la  nature  de  Tarne  et  du  corps  est  sortie  des  mains  de  Dieu.  Dans  le 
Systeme  des  causes  occasionnelles  les  extravagances  qui  sont  dans  Tame 
ne  peuvent  avoir  leur  origine  que  de  Tame  et  des  impressions  de  Dieu 
sur  Tame  ä  Toccasion  des  corps,  ä  la  place  des  influences  du  corps.  Et 
Selon  moy  elles  viennent  de  Tame  seule,  tant  ä  raison  de  sa  volonte  qu^en 
suite  de  ses  perceptions  involontaires  qui  Iuy  naissent  de  ce  que  sa  nature 
est  d*exprimer  le  corps,  ce  que  je  mets  ä  la  place  des  influences  du  corps. 
Pourquoy  donc  auroit  on  plus  de  peine  dans  mon  bypothcse  que  dans  les 
autres  de  sauver  Thonneur  de  Dieu  et  de  le  justifier  de  ces  jdesordres? 
C'est  la  m6me  chose  seit  qu'on  les  attribue  ä  Tame  seule  qui  represente  le 
corpS;  ou  ä  Tame  avec  les  impressions  du  corps,  ou  ä  Tame  avec  les  im- 
pressions de  Dieu,  puisqu'enfin  et  Tame  et  le  corps  vient  de  Dieu.  Et 
s'il  y  avoit  quelque  chose  de  choquant  ä  Tegard  de  Dieu,  ce  seroit  plustost 
dans  Tbypothese,  qui  met  les  impressions  de  Dieu  ä  la  place  de  celles  du 
Corps  ou  de  Celles /des  idöes  du  corps,  parcequMI  semble  que  o'est  charger 
Dieu  plus  immediatement  de  ce  qui  en  arrive. 

Pour  ce  qui  est  de  cette  difficull^  qui  fait  la  S^^  partie  de  la  4°*^  ob- 
jection,  que  les  actions  du  corps  humain,  qui  marquent  de  Tintelligenco, 
comme  parier,  ^crire  etc.  ne  s^auroient  estre  produites  par  les  loix  de 
mechanique,  eile  merite  4e  plus  d'estre  eclaircie,  et  je  Tay  fait  amplement 
dans  la  demiere  r^ponse  ä  M.  Bayle.  Plusieurs  anciens  et  modernes  qui 
ont  combattu  contre  les  preuves  Cartesiennes  et  autres  semblables  de  la 
spiritualit^  de  Tame,  entre  autres  Gassendi  dans  ses  objections,  et  dans 
leur  defense,  ont  crü  que  tout  ce  qui  se  passe  dans  la  nature  jusqu'aux 
actions  qui  paroissent  dans  Thomme,  pouvoit  estre  expliquö  par  les  modi- 
fications  de  la  matiere,  ou  mecaniqucment:  et  m6me  le  sentiment  des 
Cartesiens  qui  fönt  d^une  beste  un  automate,  a  fait  juger  que  les  hommes 


584  VWo\opW(itt  9[b^nb(ungen. 

pouvoient  estre  des  automates  aussi.  En  effect  le  corps  pourroit  Teslre, 
et  Fest  verilablement,  mais  l^action  interne  seule  de  Tarne  en  doit  estre 
except^e.  Pour  ne  rien  dire  ä  present  du  principe  m^nie  des  loix  meca- 
niques  qu'on  ne  sauroit  deriver  des  modifications  de  T^tendue.  Ainsi 
l^objection  ne  vient  que  du  peu  de  connoissanee  qu^on  a  du  meehanisme 
admirable  que  Dieu  exerce.  J^avois  pris  mes  precaulions  d^abord,  et 
j^avois  demand^  en  proposant  mon  Systeme,  s'il  n^estoit  pas  possible  que 
Dieu  püt  faire  un  automate  qui  fist  les  fonctions  de  Thomme.  Et  la  possi- 
bilite  de  cela  suppos^e,  j^en  inferay  que  mon  Systeme  estant  possible, 
devoit  estre  prefer^  aux  autres,  puisque  nous  exemtant  d'une  espece  de 
conduite  miraculeuse  et  relevant  le  plus  la  sagesse  de  Dieu,  il  levoit  toute 
la  difficull6  sur  Tunion  de  Tarne  et  du  corps.  Aussi  Tauteur  des  objections, 
ayant  dit  pag.  235  au  commencement  de  la  4™®  objection,  que  quand  on 
conviendroit  de  la  possibilit^  de  mon  Systeme,  on  trouveroit  que  Dieu  ne 
Fa  point  suivi  en  effect,  ne  pouvoit  point  de  cette  m^me  objection  revenir 
ä  en  nier  la  possibilit^,  en  disant  que  tant  d'actions  si  regulieres 
en  un  sens  et  si  biscarres  en  un  autre  ne  peuvent  point  ve- 
nir  des  loix  generales  des  mecaniques.  Cependant  il  ne  dit 
point,  pourquoy  cela  ne  se  peut.  Ces  loix  generales  quelques  simples 
qu^elles  soyent  en  elles  m^mes,  donnent  une  infinite  de  variations  dans 
leur  application,  et  les  Cartesiens  le  doivent  reconnoislre ,  puisque  les 
bestes  leur  sont  des  machines.  Les  hommes  m6mes  sont  capables  de  faire 
des  machines  dont  les  effects  semblent  demander  une  intelligence.  Dieu 
qui  est  infiniment  plus  intelligent  et  plus  puissant  que  nous,  pour  inventer 
les  moyens  et  pour  les  executer,  pourquoy  ne  pourroit  il  pas  aller  infini- 
ment plus  loin,  ou  plustost  pourquoy  ne  Tauroit  il  point  fait  en  effect? 
Ainsi  la  difficulte  ne  vient  que  des  bomes  qu^on  donne  tacitement  et  sans 
y  penser  ä  la  sagesse  et  ä  la  puissance  divine. 

La  cinquieme  Objection  est:  que  si  chaque  substance  a  receu 
de  Dieu  une  nature,  en  vertu  de  la  quelle  ses  modifications  se  develop- 
pent  successivement  et  conformement  ä  certaines  loix,  independamment  de 
Tinfluence  de  toute  autre  creature,  on  demandera,  si  ces  loix  sont  sa- 
ges,  si  les  substances  les  suivent,  et  qui  est  ce  qui  les  fait 
executer.  Je  reponds  qu^elles  sont  sages  sans  doute,  que  les  substances 
les  suivent,  et  que  leur  propre  nature  les  fait  executer.  A  cela  on  ob- 
jecto  que  les   estres   tendent  mocaniquement  au  moins  ä  leur 


W^o\o}?Wdft  %i}\^nhiun^tn.  585 

conservalion,  cependant  on  voit  des  corps  qui  se  jettent 
dans  les  fiammes,  qui  se  precipiten  t,  qui  se  coupent  par 
morceaux.  Mais  je  irouve  qu^on  me  fail  des  objeclions  toutes  telles 
qu'un  sau  vage  du  fonds  de  TAmerique  feroit  ä  tous  les  philosophes,  ou 
telles  que  les  hoinnies  auroient  failes  ä  celuy  qui  a  philosoph^  le  premier, 
comme  si  feslois  reponsable  de  (out.  P2t  il  semble  que  Thabile  auteur  du 
livre  de  la  Connoissance  de  soy  m^me  se  depouilie  de  toute  sa  science 
par  une  espece  de  (iction  ingenieuse,  comme  pour  m^obliger  a  recommeDcer 
1a  Philosophie  ab  ovo.  Car  ne  peui  on  pas  faire  celte  objection  ä  toutes 
les  hypolheses?  Et  ces  aheurtemens  des  corps  qui  se  perdent  par  quelque 
renconlre,  ne  sont  ce  pas  des  suites  des  loix  de  la  nature  que  Dieu  a 
mises  dans  les  corps,  seit  qu'on  admette  mon  Systeme  ou  quelque  autre? 
Chaque  chose  se  conserve  dans  son  estat,  s^ii  n^y  a  point  d^  raison  qui  la 
fait  changer,  et  on  n'a  jamais  pris  autrement  la  loy  de  la  conservation. 
Mais  il  faut  encor  distinguer  entre  la  substance  et  Tassemblage  des  sub- 
stances  qui  fait  la  masse.  Chaque  substance  se  conserve,  mais  les  masses 
en  vertu  des  loix  de  leur  propre  nature  tendent  ä  se  detruire,  car  elles 
se  dissiperoient  par  leur  mouvement  interne,  en  tendant  a  s'eloigner  du 
centre,  si  elles  n^ostoient  point  maintenues  dans  leur  consistance  par  la 
pression  des  ambians. 

La  möme  objection  est  appliquee  aussi  a  Tesprit.  On  voit  (dit-on) 
des  esprits  qui  vivent  perpetuellement  dans  les  douleurs, 
plaisante  loy  que  celle  par  läquelle  dans  le  temps,  qu^une 
ame  est  appliquee  ä  contempler  la  diviuit^,  eile  se  trouve 
surprise  d^une  vive  douleur  qui  luy  fait  abandonner  son 
sujet.  Mais  c^est  plustost  une  plaisante  demande,  de  vouloir  que  mon 
hypothese  rende  les  choses  meilleures  qu^elies  ne  doivent  et  ne  peuvent 
estre;  et  que  la  loy  que  Dieu  a  mise  dans  la  nature  suivant  mon  senti- 
ment,  fasse  plus  que  Dieu  ne  fait  luy  m6me  dans  Topinion  de  Tauteur. 
Car  puisque  Dieu  agissant  luy  m6me  sur  Tame  par  des  impressions  con- 
tinuelles,  Selon  la  doctrine  des  causes  occasionnelles,  n'evite  point  ou 
donne  plustost  ces  douleurs,  pourquoy  ne  luy  serat-il  point  pennis  de 
donner  au  commencement  ä  Tesprit  une  nature  qui  produise  ces  m^mes 
sentimens  par  aprds  dans  leur  temps?  at-on  jamais  vü  une  partialitd 
pareille,  et  n*ay  je  pas  sujet  d'estre  surpris  qu^on  me  fait  de  telles  ob- 
jections? 


586  $^t(ofo|>^if(^  ^b^anblungcn. 

J'ay  de  la  peine  u  coinprendre  en  effccl,  comment  od  a  pu  s'aviser 
de  ces  difficult^s,  et  de  quel  cost6  que  je  regarde  mon  Systeme,  je  ne 
trouve  rien  qui  me  donne  oecasion  de  les  remarquer.  II  faut  qu'on  Tait 
regarde  ä  travers  d'uQ  verre  taillö  d'une  estrange  maniere,  pour  le  faire 
paroistre  aussi  disloqu^  qu*on  dit.  Car  on  ne  voit  \ä  rien  de  sage 
(dit-on),  rien  de  regl6,  rien  de  digne  deDieu.  Par  la  m^me  raison 
on  ne  trouvera  rien  de  sage,  rien  de  regio,  rien  de  digne  de  Dieu  dans 
toute  la  nature,  car  pourquoy  Dieu  seroit  il  oblig6  de  faire  d'avantage 
Selon  moy  que  selon  les  autres?  Quoyqu'il  seit  d'ailleurs  tres  vray  que 
sa  sagesse  et  puissance  infinies  ne  paroissent  jamais  mieux  que  dans  nion 
hypothese  et  presque  jamais  moins  que  dans  celle  des  occasionnelles,  oü 
Ton  fait  Dieu  ressembler  ä  un  homme  qui  vit  du  jour  au  lendemain,  ou 
a  un  ouvrier  .qui  est  tousjours  occup6  ä  raecommoder  son  ouvrage.  Et 
cependant  un  sectatcur  d'une  doctrine  qui  pour  parier  apr^s  nostre  auleur 
luy  m6me  semble  rabbaiser  la  divinit^,  peut  aller  jusqu^ä  dire  que 
le  Systeme  de  l'harmonie  pr^^tablie  qui  l'avoit  6bloui  par  je 
ne  say  quel  air  de  simplicitö  et  d'uniformit6  luy  paroist  pro- 
sentement  si  disloqu6,  si  ruineux  et  portant  ä  faux  par  tant 
d'endroits,  qu'il  le  croit  insoutenabie.  Et  moy  j'ay  plus  de 
peine  ä  trouver  de  la  difficultö  dans  ses  objeetions  que  je  n'en  trouve  ä 
y  repondre. 

La  sixiöme  objection  est,  que  Tendroit  par  lequel  ce  Sy- 
steme paroist  porter  le  plus  ä  faux  et  qui  est  pourtant  le 
plus  Capital,  est  la  supposition  d*une  nature  agissante, 
puissance,  force  ou  energie  distinguöe  de  la  puissance  de 
Dieu,  en  vertu  de  laquelle  les  Estres  produissent  par  ordre 
tous  les  changemens  qui  leur  arrivent,  en  sorte  que  tout 
leur  naisse  de  leur  propre  fonds  par  une  parfaite  sponta- 
neitd.  Car  cette  supposition  (dit-on)  est  directement  con- 
traire  ä  la  dependance  et  foiblesse  essentielle  ä  la  croature 
et  ä  la  puissance  souveraine  essentielle  au  Greatcur.  Mais 
on  ne  marque  point,  pourquoy  et  en  quoy  ma  supposition  y  est  contraire. 
La  creature,  }K)ur  estre  foible  et  dependante,  doit  eile  estre  sans  pouvoir 
aueun?  Et  le  Createur,  pour  eslre  souverainement  puissant,  doit  il  estre 
seul  puissant  et  agissant?  Parceque  Dieu  est  infinimcnt  parfait,  n'y 
aurat-il  aucune  perfection  dans  les  crealures?     On  prouveroit  de  la  m^me 


^(^Uofo^^tfc^c  ^b^itblundcn.  587 

maniere  que  parccqu'il   est  Tfislro  souveraiD,    il   esl   le   seul  Eslre  ou  du 
moins  la  seuie  subs(ance. 

On  adjoute,  que  c'esi  une  fausse  idee  que  de  sMmaginer 
qu'il  seil  iudigne  de  Dieu  de  s'assujettir  ä  agir  ä  tous  mo- 
mens  dans  les  crcatures  et  ci  produire  par  luy  ni^me  tous  les 
changemens  qui  leur  arriveDt.  Je  coDviens  que  Dieu  agi(  ä  tous 
luomeDS  sur  les  creatures  en  les  conservant:  mais  s'il  agit  seul,  quelle 
porfection  leur  at-il  donn^e?  Je  voudrois  bieo  qu'on  la  specifiAt,  car  on 
n'en  trouvera  aueune  qui  ne  marque  de  Taction.  Et  s'il  ne  leur  avoit 
donnö  aueune  perfection,  son  ouvrage  seroit  indigne  de  luy.  De  plus  l'au- 
tour  de  Fobjection  avoit  reeonnu  d'abord,  comme  M.  Bayle  aussi,  que  la 
voye  de  rharmonie  prö^tablie  marque  une  sagesse  infini- 
ment  plus  grande.  Et  cela  ne  suffit  il  pas  pour  faire  juger  que  toule 
autre  hypothese  est  au  dessous  de  Dieu? 

On  dit  encor,  que  ce  n'est  point  luy  demander  des  perpe- 
tuels  miracles  que  de  luy  faire  ainsi  produire  toutes  les  im- 
pressions  qui  arrivent  a  l'esprit  et  au  corps,  puisqu'il  ne  le 
fait  qu'en  consequence  de  eertaines  loix  generales  et  ordi- 
naires,  et  que  les  miraeles  sont  des  exceptions  de  ces  loix. 
A  cela  j'ay  deja  repondu  autresfois,  qu'en  raisonnant  ainsi,  on  n'a  pas  une 
justc  id6e  de  ce  que  c^est  que  miracle.  Car  suivant  celte  \d6e,  les  loix 
de  nature  seroient  arbitraires,  et  celles  que  Dieu  auroit  voulu  etablir  se- 
roient  la  nature  des  choses,  comme  leur  exceptions  seroient  les  miracles: 
par  consequent  le  naturel  et  le  miraculeux  ne  differeroient  pas  en  eux 
m^mes,  mais  par  la  seule  denomination  exterieure  (denominatione 
extrinseca)  prise  des  antecedens  et  consequens.  Car  ce  qui  seroit  pre- 
cedd  et  suivi  par  ses  pareils,  seroit  naturel,  et  ce  qui  ne  seroit  point  tel, 
seroit  miracle.  Mais  il  faut  savoir  que  toute  sorte  de  regle  ou  loy  n'est 
point  propre  ä  faire  une  loy  de  nature,  et  qu'il  y  a  une  difference  essen- 
tielle entre  le  naturel  et  le  miraculeux,  en  sorte  que  si  Dieu  agissoit  con- 
tinuellement  d'une  certaine  facon ,  il  feroit  des  miracles  perpetuels.  Par 
exemple,  si  Dieu  avoit  etabli  qu'une  planete  devoit  tousjours  aller  de  soy 
dans  une  ligne  courbe  comme  est  TEllipse,  par  exemple,  sans  adjouter  rien 
d'explicable,  qui  causiit  ou  entretinst  ce  mouvement  Elliptique;  je  dis  que 
Dieu  auroit  establi  un  miracle  perpetuel  et  qu'on  ne  pourroit  point  dire 
que  la  Planete  iroit  ainsi  en  vertu  de  sa  nature  ou  suivant  les  loix  natu- 


588  W^o\opWdft  ^b^anbtungm. 

relles,  puisqu'il  n^esl  poinl  possible  d'expliquer  cela,  ny  de  rendre  raison 
d'uD  Icl  phenomene,  ce  qui  se  devroit  pourtant,  parceque  ce  mouvement 
est  composö,  donc  la  raison  doit  venir  de  mouveroens  plus  simples.  Et  si 
Dieu  vouioil  neantmoins  quMl  y  eüt  tousjours  un  iel  mouvement  elliptique 
de  la  planete,  sans  qu'aucune  aulre  cause  corporelie  y  contribu^l,  11  fau- 
droil  que  Dieu  y  mist  tousjours  la  main,  ou  en  donnAt  la  Charge  ä  quelque 
inlelligence;  ä  moins  (dis  je)  que  d'autres  corps  concourent  ä  Tentretenir, 
et  qu'on  en  trouve  la  raison  dans  quelques  mouvemens  plus  simples  d'aulres 
Corps  qui  causent  ce  mouvement  compose ;  mais  alors  ce  sera  dans  ces  rai- 
sons  plus  simples  que  consistera  la  nature  de  la  chose,  par  exemple  dans 
le  mouvement  droit  de  la  planete,  compose  avec  Fimpression  du  mouve- 
ment de  Tambiant  capable  de  faire  peser  la  planete  vers  le  soleil.  Ainsi 
si  Dieu  veut  qu'un  corps  de  soy  tende  en  ligne  droite,  ce  sera  une  loy  de 
nature,  mais  sMl  veut  que  de  soy  il  aiile  en  ligne  circulaire  ou  Elliptique, 
ce  sera  un  miracle  continuel.  De  la  m6me  maniere,  c'est  veritablement  un 
miracle  perpetuel ,  si  Dieu  doit  tousjours  servir  de  trucheman  au  corps 
auprds  de  Tame,  et  d^executeur  des  volont6s  de  Famo  aupr^s  du  corps, 
puisqu^on  n^explique  pas  par  quelque  chose  de  plus  simple,  comment  cela 
s'execute,  et  qu^on  ne  rend  aucune  raison  de  cet  accord  de  ces  substances 
priso  de  la  nature  des  dieses  m^mes,  comme  j^ay  eu  sein  de  faire  dans 
mon  hypothese. 

Enfin  Tauteur  du  livre  de  la  Connoissance  de  soy  m^me  conclut  cetle 
matierc  en  disant,  que  Dieu  se  d^saisiroit  (seien  moy)  de  sa  puls- 
sance,  pour  la  communiquer  aux  Creatures,  et  se  depouille- 
roit  d'une  perfection  essentielle  et  incommunicable,  et 
qu'ainsi  mon  Systeme  est  appuy^  sur  des  idöes  contradic- 
toires  et  chimeriques.  Mais  ce  n^est  que  petition  de  principe,  quand 
ii  suppose  qu^il  apparlient  äDieu'seul  de  pouvoir  agir.  II  est  certain, 
dit-il,  que  Dieu  fait  tout  ce  qui  se  passe  de  reel  ä  tous  mo- 
mens  dans  les  creatures,  et  quMl  n'y  a  que  luy  qui  puisse 
agir  en  el.les,  et  produire  leur  changemens  comme  cause  ve- 
ri table.  J'accorde  en  quelque  fa9on  le  premier  point,  que  Dieu  produit 
conti nuellement  tout  ce  qui  est  reel  dans  les  creatures.  Mais  je  tiens  qu'en 
le  faisant  il  produit  aussi  continuellement  ou  conserve  en  nous  cette  ener- 
gie  ou  aclivitö  qui  seien  moy  fait  la  nature  de  la  substance,  et  la  source 
de  ses  modißcations.     Et  ainsi  je  n'accorde  point  que  Dieu  seul  agit  dans 


$^Uofo|>(tf(i(e  9(b^nb(ungen.  589 

les  substances,    ou  cause   seul   leur  changemens,    et  je  croy  que  ce  seroit 
faire  les  creatures  tout  ä  fait  vaines  et  inutiles. 

L'auteur  se  souvient  d'avoir  vü  un  6crit  de  la  fa^on  d'un  de 
ces  amis,  oü  ces  verit6s  sont  prouvöes  (dit-iJ)  et  clairement 
demonstr^es  par  la  methode  des  Geometres,  et  il  le  veut  re- 
lire  au  premier  jour,  pour  se  fortifier  de  plus  en  plus  contre 
ie  faux  brillant  de  mon  Systeme.  J^ay  tousjours  crü  que  la  seule 
raison  ou  apparence  de  demonstration,  qui  a  fait  naistre  et  peut  excuser  les 
causes  occasionnelles  des  Cartesiens,  est  rimpossibilile  des  influences,  la- 
quelle  a  fait  courir  les  auteurs  ä  ce  qui  leur  pouvoit  venir  plus  aisement 
dans  Tesprit,  car  rharmonie  pre6tab1ie  est  quelque  chose  de  plus  profond, 
et  ne  devoit  estre  que  Ie  fruit  d'une  plus  grande  maturit^  de  la  philoso- 
phie  qui  est  un  benefice  du  temps,  c^est  ä  dire,  du  plustost  ä  Dieu  qu^aux 
hommes :  je  serois  fort  curieux  cependant  de  voir  cet  ^crit,  et  j'ay  donn^ 
assez  de  preuves  de  ma  docilit^  pour  faire  juger,  que  si  ces  demonstra- 
tions  sont  bonnes,  je  m^y  rendrois.  J'avoue  qu'ayant  lü  souvent  ce  qui  a 
est^  6crit  en  faveur  des  causes  occasionnelles,  je  n^ay  jamais  rien  vü  (ä  la 
refutation  des  influences  pr^s)  qui  ressemblAt  ä  une  demonstration.  On  y 
a  eu  en  vue  de  relever  nostre  dependance  et  la  puissance  <le  Dieu :  ce  qui 
seroit  louable  si  ce  n'estoit  pas  au  prejudice  de  sa  sagesse,  et  s^il  n^alloit 
pas  ä  aneantir  nostre  substance.  Car  toutes  mes  raisons  ot,  j^ose  dire, 
demonstrations  roe  fönt  croire,  qu^en  depouillant  la  substance  de  Tenergie 
et  action,  on  ne  luy  laisse  rien  du  tout.  La  fausse  notion  de  Fetendue 
que  se  forment  les  Cartesiens,  comme  si  c'estoit  un  attribut  primitif  et 
capable  de  constituer  une  substance,  leur  fait  beaucoup  de  tort,  en  les 
faisant  croire,  qu^on  peut  concevoir  une  substance  sans  action,  au  lieu  que 
la  notion  de  Tetendue  est  derivative,  ä  peu  pr^s  comme  ceile  du  nombre 
et  du  temps,  incapables  de  constituer  la  substance,  car  l'extension  ou  ^ten- 
due  est  relative  et  suppose  quelque  nature  qui  est  ^tendue  ou  repet^e, 
tout  comme  le  nombre  suppose  quelque  chose  dont  on  fait  le  denombre- 
ment  (rem  numeratam).  Or  Ton  trouvera  que  cette  nature  qui  se  re- 
pete  continuellement  dans  Tetendu,  et  que  Tetendue  suppose,  doit  enve- 
lopper  le  Dynamique  ou  la  force ;  ou  bien  il  n'y  a  lä  rien  qu'on  luy  puisse 
assigner.  Quant  ä  l'esprit  qui  est  Fautre  substance ,  que  les  Cartesiens 
admettent,  le  R.  P.  Malebranche,  M.  Sturm  et  autres,  si  je  ne  me  trompe, 
luy  accordenl   Faction   interne,   et  moy  je  n^en  accorde  point  d\')utres  aux 


590  $^t(o{o)>^if(^  ^e^anbfungcn. 

substances  cr6^es.  Mais  les  masses  ne  sont  point  des  substances  chez  moy. 
J'ay  quanlil^  d^autres  raison«  a  alleguer,  et  plusieurs  tendeni  ä  faire  juger 
que  suivant  le  sentimeni  qui  depouille  les  crcatures  de  toute  puissanee  et 
action ,  Dieu  seroit  la  seule  substanee  et  les  creatures  ne  seroient  que  les 
accidens  ou  modifications  de  Dieu,  de  sorte  que  ceux  qui  sont  de  ce  sen- 
timent,  tomberoient  malgre  eux  dans  celuy  de  Spinosa  qui  me  paroist  avoir 
pouss^  le  plus  les  suites  de  la  doctrine  Cartesienne  des  causes  oocasion- 
nelles.  Je  n'ay  garde  d^mputer  ce  sentiment  de  Spinosa  (que  je  tiens  fort 
mauvais  et  absurde)  a  tout  de  personnes  de  merite,  qui  soutiennent  Topi- 
nion  Cartesienne.  Cependant  il  nie  sera  permis  de  marquer  les  conse- 
quences  de  cette  opinion.  Ce  que  j'aurois  nioins  de  droit  de  faire,  si  je 
ne  faisois  paroistre  un  moyen  de  les  eviter,  qui  d'ailleurs  a  toui^  les  avan- 
tages  qu'on  peut  soubaiter  dans  une  bypothese ,  et  qui  m^me  doit  passer 
pour  quelque  chose  de  plus  qu^une  bypothese. 


R^ponse  anx  Objections  contre  le  Systeme   de  Phar- 
monie  pr^^tablie  qni  se  tronyent  dans  le  liyre  de  la 

Connoissance  de  soy-meme. 

Le  celebre  auteur  de  pes  Objections,  qui  a  du  nierite  et  de  la  medi- 
tation,  avoue  (p.  825  sqq.)  qu^il  a  trouv6  quelque  chose  de  fort  specieux 
dans  le  Systeme  de  THarinonie  pre6tablie,  eniploy6  pour  expliquer  le  rap- 
port  qu^il  y  a  entre  Tarne  et  le  corps:  que  la  voye  de  Tinfluence  est  in- 
soutenable,  et  que  celle  des  causes  occasionnelles  paroit  d'abord  peu  digne 
de  Dieu,  comme  le  faisant  agir  continuellement  par  miracles  dans  un  effet 
tout  naturel ;  au  lieu  que  la  voye  de  Tharmonie  pr^6tablie  marque  dans  |e 
souverain  ouvrier  un  arlißce  incomparablement  plus  grand.  Mais  il  ajoule 
p.  S30,  qu'un  moment  de  reflexion  Ty  a  fait  entrevoir  des  difficult^s  et 
m^me  des  impossibilit^s,  qui  meritent  qu'on  les  examine.  Venons  ä  cet 
exanien  avec  luy,  et  voyons  comment  il  execute  le  dessein  dont  il  parle 
de  se  fortißer  contre  ce  qu'il  appelle  le  faux  brillant  de  ce  nouveau 
Systeme. 


$^t(efop^l{(^e  ^b^nbfungen.  591 

La  premiere  difficultö  consiste  dans  cette  question,  si  les  deux* 
substances  qui  s'accordent  sont  faites  Tune  pour  Taulre.  Je  reponds  qu'ouy, 
car  si  elles  s'accordent,  Dieu  les  a  failes  pour  s^accorder.  Mais  on  en  infere 
que  ce  Systeme  differe  donc  peu  de  eeluy  des  causes  occasionnelles.  A  la 
bonne  heure,  diray-je ;  cependant  je  ne  voy  point  cette  consequence.  Dans 
eelui  des  occasionnelles  les  substances  s'accordent,  parceque  Dieu  y  pro- 
duit  tousjonrs  cel  accord,  sans  que  leur  ^tat  precedent  les  y  porte  natu- 
rellement,  au  lieu  que  cela  se  trouve  ainsi  dans  le  Systeme  nonveau;  et 
la  difference  des  deux  systemes  est  d'autant  plus  manifeste  en  cela  que 
Tauteur  de  Fobjection  veut  faire  passer  cet  accord  naturel  pour  impossible. 
Voy  es  cy  dessous  la  cinquieme  difficulte.  En  tout  cas  si  quelcun  veut 
prendre  le  Systeme  des  occasionnelles  d'une  maniere  qui  le  transforme 
dans  le  mien,  je  n*en  seray  point  fache. 

La  seconde  difficult^  (p..233)  consiste  dans  une  autre  question, 
savoir,  si  Tame  est  libre  dans  la  production  de  ses  sentimens  ou  non?  11 
me  seroble  qu^une  question  n'est  pas  une  objection :  cependant  j*y  reponds, 
et  la  r^ponse  est  ais^e,  ou  plust^t  on  a  repondu  deja  d'abord  ä  ces  sortes 
de  difßcult^s,  lorsqu^on  a  propos6  ce  Systeme :  Tame  est  libre  dans  les 
actions  volontaires,  oü  eile  a  des  pens^es  distinctes  et  montre  de  la  raison ; 
mais  les  perceptions  confuses  ^tant  regl^es  sur  le  corps,  naissent  des  per- 
ceptions  confuses  precedentes,  sans  quMl  soit  necessaire  que  Farne  les  veuilie 
et  qu'elle  les  prevoye.  Ainsi  quoyque  les  donleurs  ne  luy  arrivent  point 
par  ce  qu^elle  les  veut,  elles  ne  luy  arrivent  pas  pour  cela  sans  cause  et 
Sans  raison,  la  suite  des  pens^es  confuses  6tant  representative  des  mouve- 
mens  du  corps,  dont  la  multitude  et  la  petitesse  ne  permet  pas  qu*on  sVn 
puisse  appercevoir  distinctement. 

La  troisieme  difficulte  (p.  834)  est  qu'il  ne  paroit  pas  ä  Taute^ur 
des  objections,  que  dans  ce  Systeme  il  y  alt  une  vraye  libert<^.  Mais  c^est 
une  prevention  dont  on  ne  voit  point  de  fondement.  Si  j'ay  dit  (comme* 
il  allegue)  quMI  ne  depend  point  de  Tame  de  se  donner  des 
sentimens  qui  luy  plaisent,  n'ay  je  pas  eu  raison?  nAtre  libert^ 
vat-elle  jnsques  \ä  dans  quelque  Systeme  que  ce  soit?  Et  ne  seroit  ce  pas 
une  souverainet6  comme  celle  de  Dieu?  Alleguer  cela,  n'est  pas  faire 
une  objection  contre  mon  Systeme,  mais  c'est  en  faire  une  contre  la  libertö, 
qu'on  prend  icy  dans  un  sens  outr6.  Autre  indice:  J^ay  dit  que  Fe  tat 
present  de  chaque  substance   est   une  suite  naturelle  de  son 


592  W^o]opff\\6ft  ^6^anb(unsen. 

6tal  precedent.  Or  (dit-on)  une  suite  naturelle  est  une  suile  neccs- 
saire.  Je  r^ponds  que  je  n'accorde  point  cela,  et  que  je  m'etonne  qu'on 
avance  de  telles  positions,  pour  rae  pouvoir  imputer  des  erreurs.  Ce  qui 
est  naturel,  est  convenable  ä  la  nature  de  la  chose,  mais  ce  qui  est  ne- 
cessaire,  est  essentiel  et  ne  sauroit  6tre  chang^.  Les  feuilles  viennent  na- 
(urellemeDt  aux  arbres  et  ne  laissent  pas  de  tomber.  II  est  naturel  que 
les  in^chans  comraettent  des  criraes,  mais  il  n^est  point  necessaire  qu^ils 
les  commeltent.  11  est  naturel  aussi  ä  Thabitude  de  la  vertu  de  produire 
des  bonnes  actions:  en  sont  elles*  raoins  libres?  Troisi^me  indiee:  J'ay  dit 
que  chaque  perception  precedente  a  de  l'influence  sur  les 
suivantes  conformeraent  ä  une  loy  d'ordre,  qui  est  dans  les 
pereeptions  comme  dans  les  mouvemens.  La  röponse  est  ais^e. 
La  loy  d'ordre,  exciut  eile  la  libert^?  Dieu  n'agit-il  pas  toüjours  suivant 
une  teile  loy?  Les  pereeptions  confuscs  sont  regl^es  comme  les  loix  des 
mouvemens  qu'elles  representent :  les  mouvemens  des  corps  sont  expliques 
par  les  causes  efficientes,  mais  dans  les  pereeptions  distinetes  de  Fame,  oü 
il  y  a  de  la  liberlö,  paroissent  encor  les  causes  ßnales.  Cependant  il  y  a 
de  Tordre  dans  Tune  de  ces  series  aussi  bien  que  dans  Fautre.  Je  suis 
un  peu  surpris  de  ne  rencontrer  presque  que  des  objections  qui  n^en  ont 
pas  m^me  Tapparence. 

La  quatrieme  difficull^  (p.  235)  revient  k  dire,  que  le  Systeme 
nouveau,  quand  il  seroit  possible,  n'est  pas  celui  que  Dieu  a  choisi,  par 
ce  qu'il  n'est  pas  digne  de  luy.  11  se  fait  un  dereglement  dans  les  esprits 
animaux  d'un  homme,  cause  par  Fexc^s  du  vin.  Est-il  vraisemblable  (dit 
Fauteur  de  Fobjection)  que  de  pareilles  extravagances  ne  soyent  que  des 
suites  naturelles  de  la  Constitution  de  cette  ame,  et  qu'elle  ne  fasse  en 
cela  que  se  conformer  aux  loix  que  Dieu  luy  a  donnöes?  Que  cela  fait 
bonneur  ä  sa  sagesse!  L'exclamation  tombera  pour  peu  qu'on  y  pense. 
LorsquMl  se  fait  un  dereglement  dans  le  corps,  il  est  naturel  que  nos  per- 
eeptions confuses  le  representent.  D'ailleurs  la  nature  du  corps  et  celle  de 
Fame  sont  corrompues,  et  en  suivant  sa  nature,  Fame  ne  se  conforme  pas 
tousjours  aux  loix  de  Dieu :  cette  corruption  est  une  suite  du  volontaire  et 
libre.  En  accuser  le  Systeme  nouveau,  c'est  le  cbarger  de  tous  les  incon- 
veniens  qui  paroissent  dans  la  nature  des  cboses  et  qui  ont  lieu,  quelque 
Systeme  qu^on  employe.  On  poun*a  demander  tout  de  m^me  dans  le  Systeme 
commun,  pourquoy  Dieu  a  cre6  le  corps  et  Fame  en  sorte  que  des  desordres 


$^iIofo|>^if(l(^e  »b^anblungcit.  593 

leur  arrivent  par  une  influence  de  Tun  sur  Tautre,  qui  leur  est  naturelle 
suivant  ce  Systeme.  Et  c'est  bien  pis  dans  le  Systeme  des  occasionnelles, 
oü  Ton  ose  dire,  que  ces  desordres  sont  des  suites  immediates  des  im- 
pressions  continuelles  de  Dieu :  c^est  toüjours  demander  en  effet  la  cause 
du  mal.  L^auteur  de  Fobjection  veut-il  plaider  pour  les  Manich6ens,  en 
niani  que  ces  desordres  survenus  dans  les  ouvrages  de  Dieu  fönt  honneur 
ä  sa  sagesse?  Ne  faut^il  point  convenir  plüt6t  avec  S.  Augustin,  que  les 
desordres  apparens  sont  corrigds  par  un  plus  grand  ordre? 

Je  conte  pour  la  cinqui^me  difficult6,  que  Tauteur  revenant  un 
peu  apr^s  ä  contester  la  possibilit^  du  nouveau  Systeme,  nie  que  Dieu 
puisse  faire  un  Automate,  eapable  de  faire  sans  la  raison  tout  ce  que 
rhomme  fait  avec  la  raison.  M.  Bayle  le  nioit  de  m^me :  mais  je  m^6tonne 
qu^on  pretend  de  donner  des  bornes  ä  la  puissance  et  ä  la  sagesse  de 
Dieu,  el  cela  sans  en  apporter  aucune  preuve.  Outre  qu'il  y  a  des  ex- 
emples  sans  nombre  de  tels  ouvrages  de  Dieu  qui  fönt  bien  plus.  Ce  qui 
forme  le  foetus^  est  un  Automate  dont  Tartiflce  passe  tout  ce  que  les  hom- 
tnes  peuvent  faire  par  la  raison:  le  plus  beau  po^me  ou  autre  ouvrage 
d'esprit  n'y  approche  pas.  II  est  vray  que  cela  se  fait  par  une  pre for- 
ma t  Ion  divine,  mais  il  en  est  de  m6me  dans  Tharmonie  pr6^tablie. 

La  sixi^me  difficull^  (qui  revient  ä  peu  pr^s  ä  la  quatri^me) 
est,  qu'il  semble  que  les  loix  de  l'harmonie  ne  sont  point  sages.  Les  ^tres 
tendent  ä  leur  conserration ,  et  cependant  11  y  a  des  corps,  comme  des 
papillons  par  exemple,  qui  vont  se  brüler;  il  y  a  des  ames  qui  se  jettent 
dans  des  amertumes.  Plaisante  loy  (dit-on)  qui  force  une  ame  ä  quitter 
une  bonne  pens^e  lorsqu'elle  est  piqu^e  par  une  eguille.  Plaisante  ob- 
jection  plüt^t,  dont  Tauteur  ne  s'appercoit  point,  qu'elle  se  peut  faire  contre 
tous  les  systemes,  et  sur  tout  contre  le  sien.  Monsieur  Bayle  a  mieux  fait 
d#  m^pargner  les  objeetions  de  eelte  nature,  comme  il  declara  d'äbord  de 
vouloir  ftfire.  Veut-on  blÄmer  Dieu,  pour  avoir  fait  les  choses  de  teile 
iorte  que  les  pdpillons  se  brülent  en  tendant  ä  se  chauffer,  et  pour  avoir 
aussi  assujetti  nos  ames,  en  partie,  aux  mouvemens  des  corps?  Que  cela 
se  fasse  pdf  une  influence  journaliere,  ou  par  Tharmenie  ^lablie  par  avaüce, 
11  est  toCijours  conforme  ä  la  nature  des  cboses.  Et  pöurquoy  veut^on  que 
la  nature  de  Tarne  luv  donne  plus  de  perfection  dans  le  nouveau  Systeme,, 
que  Dieu  luy  fn^me  ne  luy  en  donne  immediatement  dans  le  Systeme  des 
occasionnelles?    Et  n^esi   il  pas  bien  plus  duf  de   dire  que  Dieu  par  une 

IV.  38 


594  'l^l^iiofo^f^tfc^e  ^2(b^anblungen. 

actioD  immediate  assujeUit  Tarne  cootinuellement  ä  un  corps  en  desordre, 
que  de  dire  que  Tarne  y  est  assujettie  par  sa  nature  corrompue?  Si  en 
vertu  des  loix  de  nature  le$  co]*ps  se  detruisent  quelques  fois  en  tendant 
ä  se  conserver,  le  nouveau  Systeme  en  est-il  plus  r^ponsable  que  les 
autres?  Toüjours  on  peut  dire  que  la  sagesse  de  Dieu  ne  paroit  jamais 
mieux  que  dans  le  Systeme  de  i'harmonie,  oü  tout  est  lie  par  des  raisons 
prises  des  natures  des  choses,  et  jamais  moins  que  dans  celuy  des  occa- 
sionnelies  oü  tout  est  forc6  par  un  pouvoir  arbitraire. 

La  septi^me  diffieultd  marque  ce  qui  a  le  plus  choque  TAuteur 
habile  des  objeetions.  C'est  que  je  donne  aux  creatures  une  cerlaine  nature 
agissante,  puissance^  force,  energie,  distinguee  de  la  puissance  de  Dieu. 
Mais  ne  fais  je  pas  en  eela  ce  que  presque  tous  les  Philosophes,  tous  les 
Peres,  tous  les  Theologiens  ont  fait  en  tout  temps?  Et  pour  ,dire  la  verile, 
je  ne  comprends  rien  dans  le  sentiment  contraire.  Si  nous  agissons,  noüs 
avons  la  puissance  d'agir;  si  nous  n'agissons  pas,  nous  ne  pechons  pas  non 
plus.  Si  le  sentiment  contraire  ^toit  outr^,  il  pourroit  nous  mener,  sans 
y  penser,  ä  une  doctrine  dangereuse.  Celuy  qui  soutient  que  Dieu  est  le 
seul  Acteur,  pourra  passer  aisement  ä  dire  avec  un  auteur  moderne  fori 
decrie,  que  Dieu  est  Tunique  substance,  et  que  les  creatures  ne  sont  que 
des  modifications  passageres.  Et  jusqu^icy  rien  n^a  mieux  marque  la  sub- 
stance que  la  puissance  d'agir. 

Je  conte  pour  la  huiti^me  difficult^  ce  que  Tauteur  dit  sur  les 
miracles.  II  veut  delivrer  son  Systeme  de  Timputation  des  miracles  per- 
petuels,  mais  il  n'explique  pas  bien  ce  que  c^est  que  miracle:  M.  Bayle 
y  a  manqu^  de  m^me.  Selon  eux,  le  miracle  n'est  qu'üne  exception  des 
regles  ou  loix  generales,  que  Dieu  a  Stabiles  arbitrairement.  Ainsi  Dieu 
s^^tant  fait  une  loy  ou  regle  generale  de  vouloir  toüjours  accorder  le  corps 
avec  Taine  ou  vice  versa,  il  n'y  a  plus  de  miracle  lä  dedans;  et  dans 
ce  sens  le  miracle  ne  differeroit  d'une  autre  action  de  Dieu  que  par  une 
denomination  externe,  c'est  ä  dire  par  sa  raret^.  Mais  je  n'accorde 
point  qu'une  teile  regle  seroit  une  iby  de  nature,  ny  que  les  loix  generale^ 
de  la  nature  soyent  purement  arbitraires.  Ce  n'est  pas  une  necessit^  ab7 
solue  qui  ait  port^  Dieu  ä  les  ^tablir ;  il  y  a  et^  pourtant  port^  par  quelque 
raison,  conforme  ä  sa  sagesse  supreme  et  par  une  certaine  convenance  avec 
la  nature  des  choses.  Ainsi  le  miracle  n'est  une  exception  de  ces  loix  que 
parcequ'il   n'est   pas   explicable   par  les  natures   des  choses.      Et  si    Dieu 


?^>iIofo^}^>lfc^e  «b^anblungcn.  595 

avoil  resolu  de  faire  exister  continuellement  quelque  evenement  qui  füt 
peu  conforme  avec  ces  natures,  il  n*eii  auroit  point  fait  une  loy  de  na- 
ture,  mais  il  auroit  resolu  de  faire  un  miracle  perpetuel  et  d'y  mettre 
toüjours  la  main  luy-m^me ,  pour  produire  ce  qui  seroit  au  dessus  des 
forces  de  la  nature.  Et  c'est  ce  qui  arriveroit  dans  le  Systeme  des  causes 
occasionnelles ,  si  Tarne  et  le  corps  s^accordoient  toüjours,  sans  que  leur 
nature  et  ce  qu'on  y  peut  concevoir,  les  portät  ä  s^accorder:  c'est  ä  dire, 
si  Tautomate  du  corps  ne  le  portoit  pas  ä  faire  ce  que  Tarne  veut;  et  si 
la  suile  naturelle  des  perceptions  confuses  de  Tarne  ne  la  portoit  pas  ä  se 
representer  ce  qui  se  passe  dans  le  corps.  Mais  voicy  un  exemple  plus 
aise,  qui  6clairera  la  difference  quMl  y  a  enlre  une  loy  de  nature  et  entre 
une  regle  generale  dont  Texecution  demanderoit  des  miracles  continuels. 
Si  Dieu  faisoit  une  loy  qui  portät  que  tout  corps  libre  ou  qui  n'est  point 
empech^,  doit  tendre  ä  aller  de  luy-m^me  circulairement  ä  Tentour  d'un 
certain  centre,  et  cela  (par  consequent)  sans  qu^il  soit  possible  de  con- 
cevoir par  quel  moyen  et  comment  la  chose  se  fait:  je  dis  que  cette  loy 
ne  pourroit  ^tre  execut^e  que  par  des  miracles  continuels,  n'^tant  point 
conforme  ä  la  nature  du  mouvement  des  corps,  qui  porte  qu'un  corps  qui 
^toit  raü  en  ligne  courbe,  continue  son  mouvement  dans  la  droite  tan- 
gente,  s'il  est  libre  ou  si  rien  ne  Tempeche.  Une  teile  loy  de  mouvement 
circulaire  ne  seroit  donc  point  naturelle,  suppos^  que  la  nature  du  corps 
füt  teile  qu'elle  est  ä  present.  Äinsi  il  ne  suffit  pas  pour  eviter  les  mi- 
racles, que  Dieu  fasse  une  certaine  loy,  s^il  ne  donne  point  aux  creatures 
une  nature  capable  d'executer  ses  ordres.  G'est  comme  si  queicun  disoit 
que  Dieu  a  ordonn^  ä  la  Lune  de  d^crire  librement  dans  Tair  ou  dans 
TEther  un  cercle  ä  Tentour  du  globe  de  la  terre,  sans  qu^il  y  ait  ny  Ange 
ou  intelligence  qui  la  gouverne,  ny  orbe  solide  qui  la  porte,  ny  tourbillon 
ou  orbe  liquide  qui  Tentraine,  ny  pesanteur,  magnetisme  ou  autre  cause 
explicable  mechaniquement ,  qui  Tempeche  de  s'eloigner  de  la  terre  et  de 
s*en  aller  par  la  tangente  du  cercle.  Nier  que  ce  seroit  un  miracle,  c'est 
recourir  aux  qualit^s  occultes  absolument  inexplicables,  d^cri^es  aujourdhuy 
avec  tant  de  raison. 


38 


Vxud  oon  9TfitIot)f  unb  ^Artet  in  ^tipiiq. 


V 


,V 


y 


\ 
\ 
\ 


I 


d