This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at |http : //books . qooqle . com/
HARVARD LAW SCHOOL
LIBRARY
^X^^JL^y
\ r
Digitized by
Google
Digitized by VjOOQIC
Digitized by
Google
Digitized by LjOOQ|C
• 4
II
9?
AUG8-
Digitized by
Google
J
Digitized by
Google
^--s^^PTV*^^""
X
^7
MPLOMATA CENTUM
AUG8>
IN DSUM SCHOLARUM DIPLOMATICARUM
+
EDIDIT
V
ET ANNOTATIONIBUS ILLUSTRAVIT
(HENKICUSj BEESSLAU.
•*■
BEROLINI
APUD WEIDMANN0 8.
MDCCGLlXn.
■. , fM ■■
•0>/tized by CjOOQIC
^<^'
x^
^
^"
DEC 6 1911
Digitized by
Google
PEAEFATIO.
Eix quo tempore Itiite hod de^^m aniios iPbilippns Jaffe
b. m. in usum exercitationum diplotiiati(iaram^ quds tum in
universitate litterarutn Berolinensi moderaturus erat^ quadra-
ginta diplomata regum et imperatorum liostrorum edidit^ rei
diplomaticae doctrina opera et studio virorum doctisfeimorum
K^ F. Stumpf, Th. Sickel, W. Wattelibach mirum sane in
modum exculta atque perpolita est. Quo fit^ ut cbartarum
illa collectio hodie non jam sufficiat; atque ipse rir claris-
simus Fh. JaS& altera eam editione emendare atque augere
in animo videtur habuisse^ sed abreptus morte immaturfli^
quam cum viri docti omnes tum ejus discipuli lugent, pro-
positum peragere non potuit,
Quae cum ita essent, novae coUectionis diplomatum edeii-
dae consiliuln cepi, id quod illo superstite facere numquam
fiusus essem. Qui libellum meum cum Jaflfeano comparaverit,
qnibus rebus ab illo discrepet, facile animadvertet. Neque
enim soltim numerum chartarmn mxi, verum etiam in eligendis
atque apte disponendis chartantm exemplis novam rationem
iSecutus sum. Ae primuili quidem 59 chartas regum et impera^
tofttm, qui inde a Conrado I. usque ad Bichardum regnaverunt,
edo ordine chronologico servato, non omnes, ut sunt Jaffea-
nae, es autographis, sed aliquot etiam ex apographis desumptas,
quibus nonnuUa cancellariae italicae diplomata intermiscenda
esse duxi. Sequuntur tres diplomatum series, primum epiacopia
Wirzehurg^nsibus, deinde abbatibtis Sanblasianis, postea rf-
vibus Wormatiensibus concessae chartae. Quas qui inter se
Digitized by
Google
rv
comparaverit, cum spurias a genuinis discernendi, tum probe
cog^oscendi facultatem habebit, quomodo per duo saecula for-
Tnulae diplomatum commutatae sint. Denique sub calcem libelli
aliquot italicae, burgimdicae, anglicae, francogallicae cancel-
larianim diplomata adjeci, quae cum germanicis conferrentur,
postremo ex Mcroviiigorum et Carolinorum actis, ut non
omnino ea omitteremj quinque exempla sttbjunxi.
^ Diplomatura, quae editurus sum, pleraque ex autographis
sive apograpbiSj quae in tabulariis Berolinensi, Brandenbur-
geiisij Carlsnihensi j Colmariensi, Darmstadiensi, Erfurtensi,
Francofurtensij Hannoverano, Kauftmgensi, Magdeburgensi,
Merseburgensi^ Monacensi^ Numburgensi,Wemigerodensi, Wor-
matienBi asservantur, ipse descripsi; alia debeo ex tabnlariis
BrescianOj Gottingcnsij Mediolanensi, Senensi hausta viris
doctisBiniis L. Banchi, Phil. Jaff6, R. Kiepert, E. Steindorff;
pauca denique sunt, quae ex editionibus Monumentomm Boi-
corum^ Mabillonii aliorum desumpta prelo denuo subjeci.
16 chartae adhne non editae sunt, aliamm multae hic pri-
mum emendate yulgantur, qua de caiisa etiam viris doctis,
qui historiae patriae operam navant, libellum meum non in-
gratnm fore spero,
Annotationes nt diplomatis adderem, et consilio v. cl.
* K. F* Stumpf et cx eis permotus sum, quae diserte disputavit
W^ Wattenbach (Schriilvpesen des Mittelalters p. 28).y Quas
quin alius nimis effLiaas, nimis breves atque restrictas alius
babiturus sit, non duhito; omnes autem perpendere velim,
r ^: , antea hujusmodi annotationes ordinatas atque alias ex aliis
nexas numquum adhuc diplomatis edendis snbjunctas esse.
Itaque nihil aliud restat, nisi ut viris doctissimis et cla-
rissimis omnibus, qni et re et consilio me adjuvemnt, quo-
niam refcrre non possam, gratias agam quam maximas.
Dabam Berolini, idihus Aprilibus a. p. Chr. n. 1872.
Heneicus Bbesslau.
Digitized by
Google
INDEX CHARTARUM.
p»g.
1. Conradus I. monasterio Morbachcensi omnia bona et privilegia
confirmat. 913, Mart. 12. Argentina 1
j2. HeinricQS I. Baboni, vassallo comitis Burchardi) ea bona, quae
in loco Siginga in pago Hegoune jure beneficiati tenuit, in
proprietatem donat. 920, Nov. 30. Seliheim 2
3. Heinricus I. Baldmunt presbyterum, servum regii juris de
familia Campidonensis monasterii genitum, excusso denario
manumittit. 926, Aug. 11. Rorae ...... ^ - . . 3
4. Heinricus I. monasterio Campidonensi traditiones Comprehti
et Salachonis confirmat. 930, Jun. 30. Nabepurg 4
5. Otto I. monasterio Quedlinburgensi decimum vestimentum,
quod Lodo dicitur, omne, quod de Chirichberg et Domburg
solvitur, et alia donat. 937, Decembr. 20. Quitilingoburg . . 6
6. Otto I. rex episcopatum in civitate Brendanburg fundat et
dotat. 948, Oct. 1. Magadaburg 7
7. Otto L monasterio Hersfeldensi, abbate Haganone, bona sua
in Gruoningomarca sita dat, pro quibus ab eodem monasterio,
jure concambii, bona in Bobbenzunon et Eilmare villis sita
accipit. 949, Febr. 2. Franconoftirt 8
8. Otto I. monasterii Gamundias sive Horunbach ingenuis homi-
nibus, qui ejus terram tenent, immunitatem ab omnibus ex-
actionibiu ita confirmat, ut omnia fisco solvenda monasterio
sint eoncessa. 950, Jan. 18. Basenvillare 10
9. Otto L imperator Chuonrado episcopo et ecelesiae Constan-
tiensi proprietatem Cuntrammi in pago Prisecgewe Edtam donat.
962, Febr. 21. Riana . . . . ; 11
10. Otto L imj^erator episcopis et comitibus Saxoniae de inthro-
nizando Adalberto, archiepiscopo Magadaburgensi, scribit.
(Auctumno 968.) 13
Digitized by
Google
VI
11. Otto IL cappellae Franconofurtensi bona quaedam confinnat.
977, Apr. 12. Ingilenbeim 14
12. Otto tL cappellae Franconofurtensi bona quaedam confirmat.
977^ Apr, 12. Ingilcnheim 14
13- Otto IL monaaterio Muorbacb, abbate Berebgero, omnia bona
et privilogia confirmat. 977, Apr. 27. Beramata 19
14> Otto IL ^purio diptomaie monasterio Murbacensi donationem
qnandam matriB mixe Adelheidis imperatricis confirmat atque
concanibinra inter Beringerum abbatem Murbacensem et Go-
defridum qucndam iugonaum laicum factum ratum habet.
977. Berenmatao .21
15. Otto IIL rex monasterio Hersfeldensi, abbate Berenhario,
tres maus03 regales sitos in villa Gangesdal, in pago Rei-
nichgowCj in comitatu Sigifridi donat. 993, Jul. 26. Dar-
niburg 23
16. Otto in, rex ecclesiae Mimilevensi abbate Reginolto in loco
MimiieTe mereatura facero permittit. 994, Jan. 2. Altstedi . 24
17. Otto III. monasterio Salsensi ecclesias Lupenstein et Sveichu-
san, cappeJlas Morcenwillare, Witheresheimvilla, Richeneshovan
aliaque bona douat. 9i>4, Dec. 26. Erenstein 25
16, Otto III. re3c monasterio Salsensi ecclesias Lupenstein et Sveichu-
sauj cappellas in Witbercsheimvilla et Richeneshovan aliaque
bona douat. ^94, Dec. 26. Erenstein 26
19. Otto IIL rex monasterio Salsensi ecclesias Lupenstein et
SveLchnsan, cappciias Morcenwillare et Richeneshovan aliaque
bona donat. 994, Dec. 26. Erenstein 28
20. Otto IIL imperator Beruardum diaconum de plebe Viqueriensi
sancti Laarentii ot fratrcm ejus, Petrum qui et Amizo, sub
suo raundiburdio rccipit. 1001, Nov. 20. Ravenne .... 29
21. Heinricns IL rex iuterventu Cunigundae, petente et consen-
tiente Aruoldo opiscopo, monasterio Drubiki immunitatem et
ju3 Libere eligendae abbatlssae eandemque libertatem, qualem
habeut raonastcria Quidilingoburg et Ganderesheim, confirmat.
1004^ Aug. 1, Magadaburg 31
22. Heinrieufl II. impcrator diplomate spurio pactionem inter Hil-
de^ardem abbatissara Drubiccensem et comitem Wikerum
fratrem ejas faetam confirmat monasterioque Drubiki prae-
dium situm in villa Hadeburun donat. 1004, Aug. 1. Maga-
daburg 32
Digitized by
Google
VII
Pag.
23. Heinricus II. rex ecclesiae Brandebargensi, episcopo Wigone,
mundiburdium suum et jus advocatos eligendi atque de de-
cimis suis libere, quid velit, faciendi confirmat. 1010, Oct. 27.
Oskereslevo 34
24. Heinricus II. imperator monasterio Chuofungensi,' abbatissa
Ota, cortem uxoris suae, Herleicbesbuson dictam, in pago
Reinicgowe, in comitatu Sigifridi sitam donat. Dat. a. 1018
seu 1019? 35
25. Heinricus II. imperator monasterio Thmbiki, abbatissa Ger-
birga, praedium in villa Hadeburun situm donat. (1021, Oct.)
Merseburc 37
26. Heinricus II. imperator monasterium S. Salvatoris in loco
Isula, abbate Petro, cum pmnibus ejus possessionibus sub
suum mundiburdium recipit. 1022, Jul. 14. Marturio ... 38
27. Conradus II. abbatiae S. Dionysii prope Mediolanum sitae
omnia bona, immunitatem, alia jura confirmat. 1026, Mart. 23.
Mediolani 39
28. Conradus II. villam Misici ad monasterium SS. Mariae, Gre-
gorii et Benedicti donat. 1030, Mai. 19. Mersiburch ... 42
29. Conradus II. episcopo Nnonburgensi forestum facere in fageto
prope ejus civitatem sito permittit. 1030, Nov. 16. Walahuson 43
30. Conradus II. imperator Berenhardo duei, Sigifrido comiti,
Bernhardo marchioni imperat, ut mancipia Fardensis ecclesiae,
quae vennmdata sint, ei reddenda curent. (1027—1035.) . . 44
31. Conradus II. Brixianae ecclesiae, episcopo Velderico, omnes
possessiones confirmat. 1037, Jul. 15. Caldera 45
32. Heinricus III. ecclesiae Merseburgensi praedium situm in villa
Niwolkesthorp donat. 1040, Decbr. 5. Altestete 47
33. Heinricus III. Agneti conjugi suae praedium Wirena donat.
• 1046, Jul. 8. Rochidez 48
)34. Heinricus III. Sigenam^ Richolfi servam, excusso denario
manumittit. 1050, Jul. 16. Nourenbere 49
35. Heinricus III. imperator ecclesiae Brandenburgensi, episcopo
Dancwardo, mercatum in loco Ursleve donat. 1051, Mart. 19.
Spire 50
36. Heinricus IV. rex cum Botone milite concambium facit. 1074,
Jan. 27. Breittinbach 51
37. Heinricus IV. ecclesiae Salseburgensi XXX mansos diversis
in locis sitos donat. 1077, Aug. 13. Moguntiae 52
Digitized by
Google
vm
38. Helarloiie IV. ecelesiad Sp!r€n«i, episcopo HBOzmanDOy prae*
dium LutGrAj qaod neptis ejus Mahtildae itaticae fuerat^ dooat,
1086, Jan, 11. Spirao 63
39. Heiuiieus V. Imperator concambiua] inter Btrunonem epiBcopum
Spirensem et HeKeloucm praepoBituiu oeterosque canonicos
factum ooufirmat 11 14^ Aug, 29. (Spirae) 54
40. Hetnrlcns V. imperator mona»teno C^fLungensi villas Heliu-
genrodh ct Umbacb restitnit. 1123. Mai. 8. Apud NuhuBen . 55
41. Heinricus V. imperator monasterio Sanoti Blasii praedium
Slocse confirmat. 1125, Jan* B. Argentiu^ .,.,,.- 57
42. Lotharius III. rex concambinm quoddam inter eoclesias Ri-
chenbergcTisein et Goslaricnaem confirmat 1129^ Juui 17.
GosIari§ * * 59
43. Lotharius IIL rex monasterjo Brunwiliarecsi jus ligna colJigeadi
et porcos pascendi in ail^a Osuinoh restituit. 1131, Mai. 2.
Nussi^ , Gl
44* GonraduB III. rex moiiastcrio S. Benedicti snpor Padum VHL
mansDs in yilla ^Lectus Paludanua'^ et trea agros ccllulae
Gunzagiae adjaceutes donat. 1146, Mai. 22* Nurenberch . . 62
45. Conradus 11 L rcx monasterio HerBveldcnsi medietatem alZodii
in Hohenburg ct medietatem novalia, quod Werplohen diciturj
donat 1146, Ang. 2* Vulthao. . . ^ 63
46^ Fridericus L imperator omnia episcopatus Brandenburgenaia
jura et bona firmat. 1161, Jun. 20« Laade ... * ^ * 65
47. Fridericus I. imperator monasterio Herdeosi, preposito Cuu-
rado, qnasdam yiueas a Cuurado milite dc Rulichesbeim ae
mediante douatas oonfirmat* 1175. Apud Rulicheslieim . . 67
48. Heinricus VL imporator milltem uobilem Kobaldum de villa
Lanterii cum omnibus ejus bonis et feudis eub protcctiono
imperialt conatituit» 1191, Nov. 29* Mediolaui 69
49. Heinricua VL imperator coolesiam Magdeburgeueem aub suam
protectiouem recipit. 1196, Apr. 9, Ap. Wirceburc , ... 70
50. Hoinricus VL imperator compositionem factam inter abbatom
Salscnsom et marchionem Badensem de adTOoatia loci Salsen^
sis confirmat 1197, Jnh 3L Apud Linariam .,.,.. 72
51* Philippus monastcrio Salemensi concambia cum aliis ecoleaiis
et 6dclibus et ministerlalibus suis facerc permittitj confirmans
ei omnia bonaj coucambiis seu donationibus acquiaita. Ap.
Ulmam, 1200 (?), MarL 29 , . 73
Digitized by
Google
IX
p»g.
52. Philippus monasterio Salemensi, abbate Eberhardo, praedium
Runstal emptum a Conrado advocato de Swarcinberc confir-
mat. 1208, Febr. 6. Ap. Argentinam 74
53. Otto IV. ministros ecclesiae Aquensis omni exactione publica
eximit. Sine die et loco 76
54. Heinricus (VII.) Ottoni palatino comiti villam Waltdorf donat.
1230, Jun. 17. Apud Egram 76
55. Heinricus (VII.) rex promulgat sententiam ab abbate S. Galli
dictam de bonis et hereditate eorum, qui propter haeresin
capitis condemnati essent. 1231, Jun. 2. Wormacie .... 77
56. Fridericus II. Wormatiensibus promittit, si pacem cum ecclesia
Romani faciet, eos expertes ejus esse se non passurum. 1243,
Aug. Ariani 78
57. Fridericus II. cives Wormatienses theloneo Oppenheimensi
eximit. 1243, Aug. Ariani 79
58. Wilhelmus rex civibus Wormatiensibns omnes libertates jura-
que omnia confirmat. 1269, Jan. 10. Werde 79
59. Richardus rex testatur, se praesente in generali curia Wor-
matiensi, consules Wormatienses promisisse se exactionem,
quae dicitur Ungelt, non amph'us recepturos esse. 1269, Apr. 20.
Wormatie 80
60. Conradus I. ecclesiae Wirzburgensi, episcopo Thiodone immu-
nitatem confirmat. 918, Jul. 4. Wirciburc 81
61. Heinricus I. rex ecclesiae Wirciburgensi, episcopo Thiotone,
decimam tributi, quae de partibus orientalium Francorum vel
de Sclavis ad fiscum dominicum annuatim persolvi solebat,
donat. 923, April 8. Quitilingoburg 83
62. Heinricus I. ecclesiae Wirciburgensi, episcopo Thiodone,
privilegium immunitatis confirmat. 923, Apr. 8. Quitilin-
geburg 85
63. Otto I. imperator ecclesiae Wirciburgensi episcopo Bobbono
immunitatem confirmat. (Datum inter 962, Febr. 2 et 966,
Aug. 27.) 86
64. Otto III. ecclesiae Wirciburgensi, episcopo Berenwardo, de-
cimam tributi quae de partibus orientalium Francorum vel
de Sclavis solvi solebat et immunitatem confirmat. 992,
Dec. 31. Palide 88
65. Otto ni. imperator ecclesiae Wirciburgensi, episcopo Heinrico,
immunitatem confirmat. 996, Sept. 15. Ingilenheim .... 90
Digitized by
Google
X
6G. Heinricus TT- rex ecclesiae Wircibai^nsi immunitatem con-
firmat, 1012, Sept 10. Fninchoiievord ........ 92
S7, Heinricus II. imperator diphmate spurio ecclesiae WlrEibur-
geDSi, epiacopo Eenrico, injmunitateni per totum ducatum
orientalis Franciae coDfirmat. lOlB. AquiagTaui .... 94
68» Conradus IL rcs: ccclesiae WirceburgoDsi , episcopo Me^iH
hardo, immunitatem couiirmat, 1025, Mai, 20. Triburii . . 96
€9ii GouraduB IL imperator diplomute spftrio ecclesiae Wiirxi-'
burgensif episcopo Me^nbardo, immuuitatem per totum du-
catum orientallQ Frauciae con6riuat* 1032, Jub, 6. Mer-
sebuTg , - 98
70. Heiuncua IIL imperator diptomaU spurio eccleaiae Wireebnr-
genai immuuitatem per totutD doRatuiu orientalis Franciae
coufirmat 1049, Decbr. 14. Wirziburg 100
7L HeiuricuH V. juiperator ecclesiae Wirceburgeusi, episcopo Er-
luugOj dignitatem judiciariam iu tota orientali FrancJa reati-
tuit. 1120, Mai 1. Wirccburch 102
72. Pridericus L imperator eccleaiae ac dncatui Wirceburgcnsi,
opiacopo Heroldo, jurisdictiouem per totam orieutalem Fran-
ciam restituit. 1168, Jul, 10. Wiraeburg 104
13* Otto II. iiuperator mouastcrio S. Biasii immunitatem coufirmat.
983, Jun. 5. Verouae 109
74. Conradus IL diplomaU *pi/rfo cellam b* Blaeii a Reginberto
^fideli suo^ in Bilva Swarzwalt constructam, ecelesiae Basi-
Heuai donat 1025, Mai. 14. Ulmg 110
75. HeiDricufl IV. rex mOD&sterio S. Blasii immauitatem confirmat.
1065, Jun. 8. Basileam 112
76. Heinricus V. itDperator libertatem monasterii S^ Blasii coutra
episcopi Baaiteensis asscrtiouoa confirmatn. 1125^ Jan. 8.
Argentiuf 113
77. Lotbarius IH. cex. libertatem mouasterii B, Blaaii coutra
episcopi Basileensii assertLooea confirmat« 1126, Jan. 2^
Argentine 116
78. Lotliariua rogat HonoTium papam, ut episcopuiu Basileensem
coerceatj quomiaus monasteriuiu S. Blasii opprimat (1126,
Jan. Argentine) 118
79. CoDradus IIL rex compositionem a semet ipao inter eccle-
siam Basileensem et monasterium S. Blasii faetam con6rmat.
1141, April. 10. Argentin§ . , .119
Digitized by
Google
XI
80. Heinncas IV. rex Wormatienses, propter insignem fidelitatem
coliaadatos^ a solvendo telooieo in sex locis regiae potestati
assignatis eximit. 1074, Jan. 18. Wormatie 122
81. Heinncna V. Woriaatiensibas exemptionem thelonei in septem
locis imperiali potestati assignatis solvendi confirmat eisque
cenaum ^o vigiliis quovis axmo solutaia condonat. 1112^
Oct. 16. Franchenevort 124
82. Heinricus V. civibus Wormatiensibus privilegium concedit de
non dissolvendis conjagiis, de jure haereditario mutuo con-
jugum, de non constituendis civibus invitis super theloneam
navium, de theloueo pannorum laneorum. 1114, Nov. 30.
Wormaciae 125
83. Fridericas I. diplomate spurio jura civitatia Wormatiensis de-
finit. 1156, Nov. 20. Wormatiae 127
84. Fridoricus I. sententiam latam de jare faciendi testamenta
promulgat. 1165, Sept. 26. Wormatie 130
85. Fridericus I. Wormatiensibus privilegia ab Heinricis IV. et V.
concessa confirmat augetque abrogato eo jnre quod vulgo
Houbitreht dicitur. 1184, Jan. 3 133
86. Otto lY. civibus Wormatiensibus privilegia ab antecessoribus
concessa confirmat. 1208. Apud Spiram 136
87. Fridericus H. civibus Wormatiensibns omnia jura et privilegia
confirmat. 1220, Apr. 20. Apud Frankenvofd 138
88. Heinricus (VII.) omnia civium Wormatiensiam privilegia con-
firmat. 1232, Aug. 3. Frankenfurt 191
89. Lotharius rex Italiae Adeleidae conjugi suae omnes res
suas in loco Vallis Vicinaria sitas donat. 950, Mart. 31.
Papiae 143
90. Rudolfiis in. rex Burgundiae monasterio Salsensi duo man-
dpia donat. 1025, Aug. 6. Pmprinza 144
91. Ganutus, rex Angliae, monasterio S. Augustini, Aelfstano
abbate, donat corpus S. Mildryde cum tota ejus terra infira
et extra insulam Tanat sita. Sine anno 145
92. Eadweard, rex Angulsaxonum, abbati Vulfv^oldo possessionem
suam Aescwica vocatam donat. 1061 146
93. Hugo, rex Francogallorum , monasterio Fossatensi mansum
indominicatum in villa Mansiones situm donat. 989, Jun. 20.
Parisius 147
Digitized by
Google
xn
94. Lndovieua Grossus rei Francogalloruin hominfbus de Com-
pendlo promittit se numquam mouetam Ibi factumm 6886«
1120. Pariaiua 148
%. DagobertUB L re^ diviHtooem bonoruiu quandam coufinnat*
(a, 628?) . . U9
96« Carolua magnus mooastetrio Haorultisf^lt^ abbate LullOj de-
cimas de terriB et pratia fisci aui Aplaat et Tillae suae
MolmbuBO dooat» 775, Oct. 25. Duria , 161
97. Ludovlcufi Pius Adalochj Argeutoratensi episcopa, locellum
Stilla confirmat. (816), Aug. 28. Aquisgrani 152
98. LudovicuB Germanieus Nitbardum abbatem monasterii Me-
dema et mnnaclios ejus sub muudoburdo suo constituit
837| Jan» 6. Eeganeaburg 154
99. EarlomannuB rex Jobo presbjtero daas bobas lu villa Sa-
nautesbaeb sitas donatj quae post ejus mortem in proprie-
tatem S* Euimerammi cedant. 878, Dec, 3* HaDteadorf . i 156
iOO. Ludovicus infans monasterio Wi^^nupurc tres bobas iu villa
Hasalacb sltas donat. 902, Febr. 5. Argentinae . . , . 157
Digitized by
Google
1. Conradus I. monasterio Morbachcensi omnia bona
et privilegia confirmai 913, Mart. 12. Argentina. ;
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Chuon-
radus divina favente clementia rex. Noverit omnium fideUum
nostrorum praesentium sciUcet atque futurorum industria, quia
Nandberdus venerabilis Morbachcensis conobii^) abba || et
omne coUegium fratrum ibidem Domino famulantfum per sup- -i«-'^*%^ ^
plicationem fidelium nostrorum Hathonis videlicet, SalomoniSj
Thiodolfi, Hildini, Einhardi, Erchengarii, Chuonradi, Hu-
gonis, Ottonis, Heinrici, Bopponis, Udalrici, Eberhardi| prae- ' ■
cati sunt clementiam nostram, ut res illius coenobii ad prae-
bendam et nutrimentum eorum pertinentes eis cum nostrae
auctoritatis scripto confirmaremus, eisque inter se eligendi ^^.
abbatem, qui eisdem rebus praesit fratrumque regimini per ^^'
succedentia tempora, quandocumque necesse sit, concederemus-
Nos quoque eorum petitioni pro Dei amore et nostrae mer-
cedis augmento libenter annuimus et hoc preceptum eis inde
conscribi jussimus, per quod eis omnia loca, quae vel tem-
pore Liutfredi usibus eorum concessa sunt aut postea per
incrementum aucta sunt et modo in eorum vestitura haben-
tur aut injuste abstracta noscuntur, basilicae videlicet sancti
Desiderii et sanctae Susannae Dadilaque, id est Dadenried M
et quicquid ad ipsa loca appendit, regia auctoritate conce-
dentes roboramus eisque inter se eligendi abbatem liberum
concedimus arbitnum. Insuper etiam regali sceptro sancimuSj L^**m Jr
*) sic. 1. coenobii.
Digitized by VjOOQIC
ut imlliis comes ant judex seu quilibet praepotens pereooa
manBioneB in illis locis habere ant parata exquirere praesumat,
sed liceat eis quieto ordine degere et regulater*) Domino
militare, Tbeloneum juxta antiquas antecessorum nostrorum
concesBioneB ab eis vel eorum hominihus per omues regni
uostri fines neque in urbe nequc in via neque ad ponteB Beu
aliquas stricturas accipiatur yel queratur. Et ut hoc prae-
ceptum tirmum atque stabile consistat, manu nostra illud
suhtus firmayimus ct anulo nostro consingnari jussimus.
Signum domni Chuonradi (M) Berenissimi regis»
Salon*) notarius ad nccra Piligrimi archicapellani
recognovit ct subscripsit. (S. E.) (L, S,)
Data IIIT iduB Martii^ anno incarnationis Domiui DCCCCXTII,
indictione I, anno autem regni domui Chuonradi regis II.
Actum Argentina ciyitate. In Dei uomine feliciter amen.
£x autographo !□ tabDlario prafifecturae Colmarie^ajtb asflerrato. Sigillaiu andaam.
In signo recoguitlfjaiti quiDtjne aotae, qajLrum qaatuor poatQrlorQS ^lgiiificara
videntar: □□tarina ficnpsit et ^ubaigtiavit; prima atrain uoineu «Emeatos^
i^ignificet nGcne, dabius iam. Edidenmt Scb^[iiiii, AbaL dipL. I, 111 cum
icq^ Koppf FalaQQgr< critic. cmn icoDB. Martene^ TheA. f, 63. BQhmer, Acta
Coarudi p. 20. — BohmeTt Eeg. imp. 15.
2- Heinricus L Baboni^ vassallo conaitis Burchardi,
ea bona, qnae in loco Siginga in pago Hegonue
jure beneficiali tenuitj in proprietatem donat,
920, Nov. 30, Seliheim.
C. In nomine sanctae et individtiae trinitatis. Hcinricus
divina faventc clementia rex. Noverit omninm fidelium nostro-
rum II praesentium scilicet ac futurorum industriaj quia noB
rogatu et consultu fidellum nostrorum Burchardi videlicct,
Ebarhardi^ Cbuonradi, Heiurici atque Utonis venerabilium
comitum Baboni ejusdetn comitiB Burcbardi vassallo in pago
Hegouue in eodem comitatu quiequid in loco Siginga appellato
hactenus beneficii tenuit^ cum curtilibuSj aedifiGiiSj mancipiis,
^) Bic. 1. regulariter. ^) atc. 1. SalomoD.
Digitized by
Google
'm^
terris cultis et incultis, agris, pratis,^ pascu[is, silv]*)is,
aquis aquarumve decursibus, molinis, piscationibus, viis et
inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis omnibusque
rebus [mag]*)nis ac parvis ad praefatum locum just[ici] *)- ^
aliter conspicientibus perpetualiter improprium donavimus.
Jussimus quoque hoc nostrae auctoritatis praeceptum inde con-
scribi, [per] ^) quod volumus firmiterque jubemus, [ut] ') prae-
libatus Babo nuUo impediente, sed Deo opitulante aevis tem-
poribus de ipsa proprietate liberam atque securam teneat po-
testatem habendi, donandi, vendendi, [commutandi] ^) seu quod-
cumque sibi libuerit inde faciendi. Et ut haec auctoritas nostra
firmiorem in Dei nomine obtineat s[tabil]itatem manu nostra
propria subter illud firmavimus et anuli nostri impressione in-
signiri precepimus.
Signum domni Heinrici (M) serenissimi regis.
Simon notarius ad vicem Herigeri archiepiscopi re-
cognovi et subscripsi. (S. R.) (L. S.)
Data II kalendas Decembris, anno incamationis Domini
DCCCCXX, indictione IX^ regnante domno rege Heinrico
anno 11, actum ad [publicum]^) placitum in loco Seliheim
nominato; In nomine Dei feliciter amen.
Ez aatographo in tab.Carlsrahensi asseryato, inscripto ,Aqs dem Sickingens chen
Archive*. SigiUmn aynlsam. In signo recognitionis notae qaae significare
videntnr: .Simon notarins scripsit et sabsignayit". Edidit SchSpflin, Alsatia
diplomatica I, 476. — B5hmer, Reg. imp. 36. Stnmpf No. 2. Domge, Beg. Bad.
pag. 6.
3. Heinricus I. Baldmunt presbyterum, servum regii ,
juris de familia Campidonensis monasterii genitum,
excusso denario manumittit. 926, Aug. 11. Rorae.
G. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex. Noverint omnes fideles nostri
praesentes scilicet et futuri, quia nos rogatu || Amolfi, fidelis
^) Quae nncis inclusa snnt, in antographo legi nequennt.
*) In or. legi non potest. Utrum Simon „publioum" an „regale"
scripserit, certum non est. ^ ^ ^ ... : ^ 7-v
1*
. f i'i^* ■
■„j ^ cc**i ^
C>>'
Digitized by
et dilecti duds uostrij quendam presbitenwnj cui nomeii Bald-
muDt^ proprii juris no&tri serrum, de familia Campidoneasis
cocnohii genitumj ob aeternac mercedis augmentum per ex-
cusBionem denarii a manu ejus in praesentia fidelium noetro-
rum juxta legem Salicam liberum dimisimus et ab omni jugo
coactae servitutis absolvimus. Ejus namque abBolutionem hoc
nostrae auctoritatis scripto firmavitnuSj quam omni tcmpore
firmam et incon^Tilsam volumus eese man&uram. Unde rcgiae
auctoritatis sceptro jubcmuSj quatenus memoratus BaldmiiDtj
prcsbiter venerandus, tali lege ac libertate deinceps poHaturj
qualem cacteri manumissi huc usque habueruntj qui hujus
modi hbertatem a regibus vel imperatoribus Francorum per-
ceperuut. Et ut haec auctoritas noBtra firma stabilisque per-
matieat, anulo nostro Bubtua eam insigniri JusBimus,
Simon notariuB ad vicem Heribcr^i archicappellani
recognovi et eubBcripsi, (S. R,) (L, S.)
Data in idus augusti^ anno incamationis domini DCCCCXXVI,
indictione XIIIT, regnante Heinrico rege glorioso anno Ylll.
Actum Rorae. In Dei Domine feliciter amen,
Ei antograpiio m UbuUrio Moaaceasi a^&ervato. Membratia minimae forraae, sigiLIttm
imprDs^umT ei iDf^^rior^ parte taesum.,^ Abbreviatur&e nialtae. In SigtiO' te-
cogtiitianLs notae ei^ificantes: Simon notariua scripsit et snbslgtiarit — Edituot
iD Mon. Boic. 28\ 163. - Btthmer, Reg. 44. Stnmpf, Reg. 11,
4. Heioricus L monasterio Campidonensi traditiones
Cumprehti et Salachonis confirmat 930, Juni 30.
Nabepurg.
C. In nomiDe sanctae et individnae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex. Noverit omnium fidelinm no-
gtrorum praeseiitium scilicet et futuronim industria^ qualiter
qnidam t) venerabilis abliai Agilolfiis nomine^ cclsitudinem no-
stram depiecatus estj ut quasdam traditiones, quas duo nobilcs
homineSj Cumpreht et Salacho nunciipatij ad monasterium^
quod dicitur Campidona^ cui venerabilis abba IrmiubarduB
nomine praeesse videturj tradiderunt> auctoritatis nostrae
t
Digitized by
Google
scripto firmare dignaremur. Tradidit igitur praefatus Cum-
preht, quicquid proprietatis habere visus est in villa Buosen-
hova nuncupata, in pago Keltinstein in comitatu Ruodperti
comitis; Salacho autem quandam adquisitionem, quam ab
Albsinda nobili femina et advocato suo Agilone peccunia com-
paravit et duos servos Reginbold et Sigifrid nuncupatos con-
donavit in villa Husa, in pago Ougiskewe, in comitatu ejus-
dem comitis: quas ambas traditiones memoratus abbalrmin- ^
hardus cum manu advocati sui Totonis nomine' in jus et *l ' '^* -
proprietatem praefati monasterii suscepit. Ea ratione, ut prae- ^'^^' ^
dictus abba Agilolftis traditionem Cumperti et quod in eadem
villa antea ad monasterium pertinebat, necnon et Salachonis
traditionem et quendam ejusdem abbatiae locum Prunna voca-
tum omnibus diebus vit^ suae possideret absque contradictione
uUius personae ; post ejus autem obitum ambae donationes ad
alimoniam fratrum et decimationes salicae terrae in Buosenhova
ad hospitale in sustentationem pauperum pertinerent, et si eis
abstraherentur, ad condonatores vel successores eorum re-
mearent Cujus petitioni rogatu cpmitum nostronim Arnolfi et ,,:.
Heberhardi consentientes per nostrae auctoritatis praeceptum
firmiter jubemus, ut ambae traditiones firmae et inconvulsae,
sicuti fiactae sunt, permaneant. Et ut haec nostrae domina-
tionis confirmatio pleniorem obtineat stabilitatem, propria manu
nostra firmavimus et anulo nostro subter jussimus sigillari.
Signum domni Heinrici (M) serenissimi regis.
Simon notarius ad vicem Hiltiperti archipellani^) re-
cognovit et subscripsit. (S. R.) (L. S.)
Data n kalendas Julii, anno incarnationis domini nostri Jesu
Christi DCCCCXXX, indictione III, regnante gloriosissimo
rege ^eigrico, anijo*^ X regni ejus. Actum Nabepurg. In
Dei nomine feliciter amen.
Ez autographo in tabulario Monacensi asservato. Sigilli inscriptio legi non jam ^. ^ .
potestT Signum recognitionis notis caret. Editum in Mon.Boic. XXVIII*, 166 >
et apud Nengart, God. Alem. dipl. II, 18. — BOhmer, Reg. imp. 63. Stumpf 26.
>) Bic. 1. archicapellani. >) verba ancis Inclasa desunt in auto-
grapho, cujas membrana hoc loco est exesa. ^ > ' t.; ' \ .. '
Digitized by
Google
^ --"m ^' ^^^ ^* monasterio QuedliGbiirgeiisi deciimim ve-
J^ stimentnm, quod Lodo dicitur, omne, quod de
Chirichberg et Domburg solvltur, et alia donat-
937 Decembr. 20. Quitilingoburg.
C, In nomine sanctae et iudiyidaae trinitatis. Otto Dei
gratia rex» Noverint omnes iideles no&tri || praesenteB sciUeet
et futuri^ qualiter noa rogatu venerandae ac dileetae damuae
^ >JU^ matrisque nostrae Malithildae in QuitiUngoburg ad sanctam
^ ^ Mariam et ad BaDctum Servatium et ad nutrimen Banctimo-
^*\ vIJs^' ' nialium[ibi Deo famulantium pro rcmedio animaejdebitornmque
p ' ' nostromm in proprium damus d^cimuni vestimentum, quod
Lodo dicitufj omne quod de Chiri^hberg et Domburg solvitar
et de locis ad easdem civitates pertinentibus et de proprie-
tate eidem matri uostrae in euum UBum conceesae^) in loci
marca, qui Sm^on dicitur, ab eadem potestate nobis facta,
XII familias Sclavorum cum territoriis, quas*) ipsi possident
Quod scripto coiifirmavimuB, manu roboravimusj anulo nostro
sigillari juBsimus.
Signum domni Ottonis (M) invictissimi regis-
Poppo ad vicem FridHci recognovi et s ubscrip B i^
(f (S. RO (L, SO
Data Xin kalendas Januarii, anno dominicae incamationis
DCCCCXXXVIll, indictione XI, anno Ottonis pii regis IL
Actum in Quitilingoburgamen.
Ei antogTApho in tftbulaxio regio Berolmensi asurrato. EigUli impreasi zmnor
para conaenrAtK. la sigDO notae significantes : Pcppo uotarius scripBit Editam
apnd Eraih, Codei diplam^t. Quedlinburg. 4. Eettner, Antiqnitaies Qaediui-
burgensee 12. Lumg, ReidifivctiiT 10 ^ 3&fi. — Bdhmer, Eeg> B5. Stiunp^^
Beg. 74.
^) Bie; iegendliim pconc&ssa". ^) bIc, L quae^
Digitized by VjOOQIC
w^^^.
M.{i-h-^'^
r*""'
7 ^*
6._ Otto I. rex episcopatum in civitate Brendanburg
fundat et dotat. 948, Oct. 1. Magadaburg.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina
providente clementia rex. Quoniam quidem propagandae fidei
amplificandaeque religioni christianae cunctos indulgere fideles ^
opere precium novimus ||, consultu Marini venerabilis praesulis | , ;^ ^/i- r'
Romanaefecclesiae^legati, nec nonFridurici ac Adaldagi archi- '^"' [,;-'
episcoporum aliorumque episcoporum complurium et cari fratris ■
nostri Brunonis procerumque nostri praecipueque Geronis di-
lecti ducis ac marchionis nostri in praedio nostro in marca illius
sito, in terra Sclavorum, in pago Heveldun, in civitate Bren-
danburg in honore domini ac salvatoris nostri sanctique Petri
apostolorum principis.epicopalem constituimus sedem, praefe-
rentes ei religiosum praesulem Thiatmarumj eidemque conferen- *
tes ecclesiae dimidiam partem praedictae civitatis aquilonalem
et dimidiam partem insulae totius septentrionalem, in qua ci-
vitas eadem habetur constructa^ dimidiamque partem omnium
villarum illuc pertinentium, duas insuper integre^) civitates cum
omnibus suis appenditiis, Pricervi et Ezeri nominatas. Prjle-
terea determinavimus pr^CB^tt^tae sedis parroj^chiae pro-
vintias infra nominatas : Moraciani, Ciervisti, Ploni, Zpriawani,
Heveldun, Vuucri, Eia^ani/ Zamcici, Dassia, Lusici. Termi-
num vero eidem parro^chiae constituimus orientem versus ad
flumen Odera, et occidentem ac austrum versus usque ad
Albiam flumen, ad aquilonem vero usque ad fines provintiarum
suprajiominatarum Vuucri, Eiaj^ani, Dassia; omnem itaque
supradictarum decimationem provintiarum pr^dict^ tradentes .^jjU-n-^
ecelesiae, excepta civitatum subtus nominatarum: Bidrizi, ^:^'^^- c €
Guntmiri, Pechovi, Mokrianici, Burg, Grabo, Ciertuvi et vil- ^''*
larum ad has civitates jure pertinentium, quam ad usum mo- -'■
nachorum in monasterio Magadaburg a nobis in honore ^
sancti Mauricii sanctique Innocentii constructo, episcopi vide-
licet consensu praedicti Thiatmari, venerabilis viri, donavi-
^) Bic. 1. integras.
Digitized by
Google
« V
8
mtie; deliberantes tamcn praclibatae episcopo eccleBiae singnlis
annis tcmpore praedicationis et confirmatiouis semtium im-
pendi ab abbate Magadaburgenais moiiasterii, in tribus vero
locis Bidrizij Biirg scilicet et Mocranici in unjjquoque ^) eoram
trea medones duasque cervisas, scx modios triticij duos por-
celloSj dnas anseres, decem galliDaSj sex quoque frissingos
et sex carradas annon^ pastui eqnorum. Et ut baec nostra
traditio inconyul&a firmitate per onmia succedentium curricula
tempomm inviolabilisqne pcrmaDeat, jusfiimuB jam saepe dicto
Tbiatniaro antistiti Iioc praeeens conscribi praeceptumj manu
nostra subtus firmatum auulique nostri impressione roboratum.
Signum domni Ottonis (M) serenissimi regifi. ^.
Bruu cancellarius ad vicem Fridurici archicapellani
recogniovx (L. S.) (S. E.)
Data kalendis Octobii^, auno incarnationis domini nostri Jesu
Christi DCCCCXLVIIII, indictione VI, anno vero regni domni
Ottonis invictissimi regis XIII.^^Actum Magadaburg. In Dei
nomine feliciter amen.
Ei atitograpbt^ m iabularia capituU Bnuadetibargensid asservdo, Sigillnm impressum,
cnJDS iiLscriptiDELis vcrba OTTO . . .. GHA KEX legi pos.^sunt. Edidemnt Has-
selbaf.h, Cod. Pom, l, 19. MecklcDb. U. B. I, IS. Ricdcl, Nov. Cod. Brand. I,
8» 91. Finke m Biisching, Magaiin f, Hist. IS, 420, Ntit. g. Scbr^der, Paptst.
MecklcDbarg 121. BDChhoLz, Geschichte der EiLiTDark I, 420. GerckeQ» Stifts-
hist 'fon Brandenbg. 335. Eccard. EIbU gen. 123. — BObmer, Rcg. imp. 1G8.
StDmpf 169.
7, Otto L monasterio Hersfeldensi, abbate Haganone,
bona sua in Gruoningomarca sita datj pro qnibus
ab eodem monasterio, jiire concambii, bona in
; , Bobbenzunon et Eilmare villis sita aecipit —
,v'0 "' 949, Febr. 2. Franconofurt,
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia rex, Noverit omnium fidelinm nostro-
rum praesentium seiticet et futuronun industria^ |! qualiter nos
^) sic. I. unoquoque.
Digitized by
Google
quasdam res proprietatis nostrae Haganoni venerabili abbati
Herveldensis coenobii, quod est constructum in litore Fuldae
fluminis in honore beatonim apostolorum Symonis et Thalpi*),
ubi etiam sanctus confessor Christi Wigberchtus corpore re- ;
/ quiescit, in legitimum concambium concessimus. Donavimus -^
siquidem ad praefatum c^enobium in pago Thuringensi in co-
mitatu Willihalmi quicquid habuimus in Gruoningomarc^ ^ '
quod idem Willihalmus et Gumberchtus fidelis noster eatenus '^f"'''" '
in beneficium habere videbantur, cum curtilibus, aedificiis,
n^ mancipiis omnibusque appendil^is et adjacentiis suis legitimo
illuc jure pertinentibus, qu|sitis et inquirehdis, ea videlicet
ratione, ut deinceps sine ulla contradictione supradictus abbas
et subjecti illi monachi potestatem habeant, quicquid eis lifelfe-
rit, exinde faciendi.;sJ^Econtra vero pari ratione ab eodem V>
/f abbate cum consensu fratrum inibi Domino famulantium per
manus advocatorum ejus recepimus, quicquid ad jam fatum
monasterium pertinere videbatur in Bobbenzunon et in Eil-
mare cum curtilibus, aedificiis, mancipiis omnibusque commo-
ditatibus legitimo illuc jure pertinentibus.jjEt ut haec com- \^^
u mutationis nostrae vicissitudo cunctis retro saeculis firma et
inconvulsa permaneat, manu nostra subtus eam firmavimus
et sigilli nostri insigniri impressione jussimus.
Signum domni Ottonis (M) serenissimi regis. (L. S.)
Brun cancellarius ad vicem Fridurici archicappellani
ir recognovi et s ubeoripoi . (S. E.)
Data nil Nonas Februarii, anno incarnationis dominicae
DCCCCXLVini, indi^tione VII, regnante gloriosissimo rege
Ottone, anno regni ejus XIIII. Actum Franconovurt. In
Domino feliciter.-t»^ie»r
Ez autographo in tabolario Marbnrgensi asservato. Sigillam impressum, ciyas
. inscriptio + OTTO D"I GRA REX. Editum, sed male, apud Wenck,
Hessische Landesgeschichte U, 80. — Bdhmer, Reg. imp. No. 161. Stnmpf
No. 173.
') non Jndae, ut habet Wenck. \\ ^> '^^
Digitized by
Google
10
8. Otto I. monasterii Gamundias sive Horunbach
ingenuis hominibus, qui ejus terram tenent, im-
munitatem ab omnibus exactionibus ita confirmat,
ut omnia fisco solvenda monasterio sint concessa.
950. Jan. 18. Basenvillare.
C. In nomine domini nostri Jesu Christi Dei aetemi.
n^i.na.ntt^ Otto diviua [ fev e nte providentia rex. Si erga loca dlvino cul-
tui mancipata pro oportunitatibus servorum Dei ibidem con-
sistentium beneficia |1 congrua sine dubio concedimtis, ad
§tern§ beatitudinis premia capessenda talia facta nobis pro-^
ficere non diffidimus. Igitur comperiat omnium fidelium nostro-
rum presentium scilicet .et futurorum soUertia, quia vir vene-
» *; rabilis Rodwigus, abba ex monasterio Gamundias, quod aUo
'l^f ' nomine Horunbach appellatur/' constructum in honore sanct§
Dei genitricis Mari§ sanctique Petri principis apostolorum, ^/
veniens ad nos detulit nobis preceptum antecessorum nostro-
rum regum Lotharii et Karoli. In quo repet-imus insertum,
qualiter illi eundem locum propter divinum frequentassent
amorem et fan]|iliagiter congregationem sub regulari habitu ihmm^
degentem intimo cordis amore dilexissent, vel quomodo in '^
eorum elemosinam homines ingenuos, qui supra terras ipsius
monasterii conmanebant, qui freda aut tributa aut censum seu
heribannum aut aliqua exacta vel quascumque redibitiones
ad partem fisci persolvere debuerant, ad restauranda lumi-
naria prefati monasterii illuc concessissent. Deprecatus est u
namque nos predictus abbas, ut pro mercedis nostr§ auc-
mento *) denuo hoc no8tr§ auetoritatis precepto renovar[epius].
Ejus quoque petitionem benigne suscipientes, jussimus inde
hoc presens preceptum conscribi, per quod volumus firmiter-
que jubemus, ut nuUus judex publicus uUam super ingenuos ^'^
homines, qui teneant atque pos^ide^t terram prescripti mona-
sterii exerceat potestatem ad aliquod constringendi aut censum
vel freda aut tributa seu heribannum aut aliqua exacta vel
^) pic.
'7H^ 'i l ■
Digitized by
Google
11
quascuffque redibitiones ab eis [e^igendi. Sed in elemosina
nostra, sieut et antecessores nostri reges jam pridem ad
antedictum monasterium illos constituerant, amodo ac dein-
ceps omni tempore nostr§ largitatis condonatione firmiter sine
f uUius contradictionis obstaculo illuc persistant atque perdurant.
Et ut hec auctoritas nostra firma stabilisque permaneat et a
Dei nostrisque fidelibus verius credatur, manu propria nostra \
subtus eam firmavimusj anuloque nostro sigillari jussimus. h '
Signum domni Ottonis (M) invictissimi regis.
w Brun cancellarius ad vicem Rodberti archicapellani
recognovi. (L. S.). (S. R.)
Data VX kalendas Februarii, anno dominice incamationis
DCCCCL, indictione VII, regnante pio rege Ottone ^n^ VX.
Actum Basenvillare. In domino feliciter amen.
£z aatographo in tabnlar. Monacensi assenrato. Sigillam ayalsam. In signo recogni-
tionis notae significantes BRVN.rEditam in Monamentis Boicis XXXI % 193;
sed non ex aatographo. — Stampf 182. r j^ B : "^^ U "
/'^ t
9. Otto I. imperator Chuonrado episcopo et ecclesiae ^^-/g^/
Constantiensi proprietatem Cuntramnii in pago^£iw-'i*^
Prisecgewe sitam donat. 962, Febr. 21. Riana.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina
favente clementia imperator augustus. Notum sit omnibus
sanctae Dei ecclesiae fidelibus et nostris presentibus || sci-
licet et futuris, qualiter nos rogatu dilect^ conjugis nosff^Te^^^r'-* A^<^^i4
Adelheid^ nostrorumque primatum, Burchardi ducis Alamanni§ ^^^
r et Hartberti episcopi, nostro fideli Chuonrado Constantiensis
ecclesiae pr^esuli in proprium donamus atque tradimus talem
proprietatem, qualem visus est habere Cuntrammua comes in // .
pago Prisecgewe in comitatu Pirihti|onis, in locis denominatis
Puckinga, Uringa,/Muron cum^omnibus eisdem locis perti-
/o nentibus^ecclesiisf edificiis, mancipiis utriusque sexus, terris
eultis et incultis, agris, campis, pratis, pascuis, silvis, vineis,
aquis aquarumque decursibus, molendinis molendinumque locis,
viis et inviis, exitibus et reditibus, mobilibus et i^eimobilibus,
Digitized by
Google
. yjc^
0'
12
qu^sitis et inquirendis et omnibus, qu§ nominari vel dici
possunt, ex integro pr^nominato Chuonrado episcopo do-
namus, ea scilicet rapone ut pr^dicta loca teneat atque
possideat usque ad terminum vit§ suae, et post obitum vit^
suae pro remedio anim§ nostr^ nostrorumque parentum ac
pr^fati Chuonradi episcopi canonicis in Constantiensi eccl^sia
Deo servientibus , cui idem pr^fatus praesul videtur pastor
prlieesse, ad victum et vestitum ipsonim donamus atque tra-
dimus pr^nominata loca cum omnibus utensilitatibus supe-
rius pr^dictis firmiter atque perpetualiter absque ullius con-
^ tradictione vel mole^atione tenendum ac possidendum, ut ipse
^ ^ prgmemoratus habere^^li^batur Guntramnnus, antequam in
nostrum regium jus in nostro palacio Augustburc judicata
fuissent pro ipsius commissu. Si quis autem hoc pr^ceptum
nostr^ donationis frangere vel violare temptaverit, noverit se
compositurum auri optimi libras centum, medietatem kamer^
nostr^ et medietatem prefato Chuonrado presuli/Vel post ipsius
obitum canonicis Constantiensis ecclesiae, quibus pr§nominata
loca ad victum et vestitum ipsorum donavimus, quatinus ora-
tionibus eorum sacris constantiores nos in ista vita ac per-
enni alacriores semper esse possimus. Et i^ ajfidelibus
nostris verius credatur et diligentius per succedentia tempora
observetur, jussimus inde hoc pr^sens preceptum conscribi
et anuli nostri inpressione sigillari; manu propria firmavimus.
Signum domni Ottonis invictissimi imperatoris (M)
Liutulfus cancellarius ad vicem Brunonis archicappel-
lani recognovi et subscripsi. (S. R.) (L. S.)
Data VIIII kalendas Martii, anno dominicae incarnationis
DCCCCLXII, indictione V, anno regni serenissimi regis Otto-
^^^^ nis XXVII, imperiiyt Actum Riana. In Christi nomine feli-
citer amen. (>-^ «^
£z antographo in tabnlario Carlsrnliensl asserrato. Signnm reeognitionis notis
caret. Sigilli inscriptio + OTTO IMP AVG. Edidit male Damg^, Regesta
Badensia 88. -* Stompf, Reg. 801.
Digitized by.
Google
13
10. Otto I. imperator episcopis et comitibus Saxoniae
de inthronizando Adalberto, archiepiscopo Ma-
gadaburgensi scribit. (Auctumno 968.)
In nomine sanctae et individu^ trinitatis. Otto divina
favente clementia imperatoraugustus. Omnibus fidelibusnostris,
episcopis seilicet et comitibus ceterisque comprovincialibus ||
nostris aeternam in Domino salutem et omne bonum. Quo-
niam augmentum divini cultus salutem et statum esse regni
vel imperii nostri credimus, idcirco cunctis, quibus posse
suppetit, modis hoc amplificare tendimus et desideramus.
Igitur Magadaburgensi civitate^ sicut omnium vestrorum novit
caritas, archiepiscopalem sedem fieri desiderantes, oportunum
etiam nunc temporis ad hoc peragendum tempus invenientes,
consilio venerabilis archiepiscopi Hattonis et Hildewardi epis-
copi ceterorumque fidelium nostrorum virum venerabilem
Adalbertum episcopum, Rugis Olim pr^dicatorem destinatum
et missum, archiepiscopum et metropolitanum totius ultraAl-
biam et Salam Sclavorum gentis modo ad Deum convers^
vel convertend^ fieri decrevimus, pariter et elegimus, quem
et Romam pro pallio a domno papa suscipiendo direximus.
Et ut hec nostra electio firmior et subnixior fiat, eum vestr§
caritati dirigimus, et ut a vobis omnibus et vocum acclama-
tione et manuum elevatione electus su§ sedi inthronizetur
omnimodis desideramus. Ne vero h§c ejus electio vel in-
thronizatio futuris, quod absit, temporibus aliqnorum valeat
invidia molestari, tres ab illo episcopos unum Merseburgo,
alterum Citic§, tertium Misn§ in pr^sentia legatorum domni
pap§ et vestra volumus ordinari, ut h§c eadem pr^sentia vestra
ante Deum et sanctos ejus intentionis nostr§ sit testis futura.
Et quia vir venerabilis B6so multum jam in eadem Sclavo-
rum gente ad Deum convertenda sudavit, inter Mersebur-
gensem et Citicensem aecclesiam, quam velit, electionem ha-
beat; altera vero secundum convenientiam nostram in dis-
positionem archiepiscopi nostri cedat. Vos autem marchiones
nostros, Wigbertum scilicet, Wiggerum et Guntherium fideli-
Digitized by
Google
VUM^
U
14
tate nobis debita obtestamur et admoneinus, ne qnid in hac
ordinatione archiepiscopo nostro in vobis obsistat, eed se-
cundum dispositionem nostram et suam^ ut vobis dixerit^ fiat
et qu§cu%ue ab illo audieritis, nos velle sciatis. Ne vero
idem episcopi, qui ordinandi erunt, pauperes et villanis si-
miles ^stimentur, volumus caveatis et consilio archiepiscopi
et eorum, qui cum illo in natale domini erunt, episcoporum
et comitum, qualiter sustententur, inveniatis. Quicquid enim
illis impenditur, pro nostra Deo salute oflfertur, vestraque pW
hoc merces apud Deum non minorabitur. Super h§c domni
episcopi Dudo et DSdelinus in archiepiscopi nostri electione
volumus ut subscribant et fidem subjectionemque iUi pro-
mittant. Et ut h^c nostra vestraque post Deum electio firma
et stabilis perseveret, cartam vel noticiam hanc in aecclesia
Magadaburgensi perpetualiter permansuram et eorum, qu^
pr^diximus, testem jugiter futuram scribi ju8simus[et mann
liestrafsubtus firmavimus et anuli nostri impressione signari
jussimus.
Signum domAii Ottonis (M) magni et invictissimi im-
peratoris augusti. (L. S.)
£z antographo in tabalario regio Berolinensi asserrato. Sigilli inscriptio : ^*" OTTO
IMP. AVG. Edidemnt: Pertz, Mon. Germ. Legg. n,561. Hasselbach, God.
Pom. I, 59. Gersdorf, God. Saxon. reg. H, 1, 10. Riedel, Noy. God. Brandenbg.
I, 2, 437. Leibniz, Annal. imp. III, 251. Lenckfeld, Antt. Halb. 656. Sagitta-
rins (in Boysen Hist. Magaz.) 1, 138. Lf^nig, Reichsarchiy XVIi», 19. — Stompf
No. 460.
://
1 1 . Otto n. cappellae Fran-
conofartensi bona quae-
damconfirmat. 977,Apr.
12. Ingilenheim.
C. In nomine sanctae et in-
dividuae trinitatis. Otto divina
favente clementia imperator
aogustas. Notum esse volumus
cunctis fidelibus sanctae Dei
12. Otto n. cappellae Fran-
conofurtensi bona quae-
damconfirmat. 977,Apr.
12. Ingilenheim.
C. In nomine sanctae et in-
dividuae trinitatis. Otto divina
favente clementia imperator
augustus. Notum esse volumus
cunctis fidelibus sanctae Dei
i
Digitized by
Google
15
"- ^ aecclesiae et nostris, presenti-
bus scilicet ac futuris, quali-
ter Willigisus Mogontine sedis
archiepiscopus nostris obtuti-
bus quoddam preceptum Ka-
roli imperatoris II repr§sentans,
ut traditas res in eodem pre-
cepto conscriptas nostra impe-
rjali auctoritate confirmando
recuperaremus imploravit,quas
J^' Ludowicus imperator pro- ae-
tern§ mercedis spe ad cappel-
lam suam in loco Franconofurt
in honorem salvatoris domini
nostri JesuChristi constructam
tradidit traditasque firmavit.
Hoc est: illam cappellam ad
Kufstein et illud monasterium
ad Ursellam et illam aeccle-
siam in villa qu§ dicitur Steti
et illam aecclesiam ad Plage-
stat et illam cappellam ad Ne-
rinstein cum omnibus ad eam
pertinentibus,sicut eam Aaron
in beneficium habuit, et illam
villam qu§ diciturPargilla cum
^cclesia et decima ad eam per-
tinente et illam aecclesiam ad
Sprendilingun cum manso ad
eam pertinente,etillam aeccle-
siam ad Piscofesheim cum omni
decimatione, cum mancipiis et
terris ad eam pertinentibus et
^ecclesiae nostris, presentibus
scilicet et futuris, || qualiter
Willigisus Mogontine sedis
archiepiscopus nostris obtuti-
bus quoddam preceptum Ka-
roli imperatoris representans,
ut traditas res in eodem pre-
cepto conscriptas nostra impe-
riali auctoritate confirmando
recuperaremus imploravit,quas
Loduwicus imperator pro §ter-
n^ mercedis spe ad cajfpellam
suam Franconevurt in hono-
rem salvatoris domini nostri
Jesu Christi constructam tra-
didit traditasque firmavit. Hoc
est illam capellam ad Kufstein
cum decima et terris ad eam
pertinentibus et illud monaste-
riumadUrsellam cum omnibus
utensilibus illuc pertinentibus
et illam ^cclesiam in villa que
dicitur Stetin, et illam §ccle-
siam ad Plag^tat, et illam
capellam ad Nerestein cum
omnibus ad eam pertinentibus
et illam ^cclesiam in Wechen-
heim cum decima et illam vil-
lam que dicitur Pargilla cum
^cclesia et decima ad eam per-
tinente et illam ^cclesiam ad
Sprendelincon cum terris et
decima ad eam pertinentibus,
et illam ^cclesiam adBiscoves-
heim cum decimatione et ter-
ris ad eam pertinentibus et tres
Digitized by
Google
16
quicquicquid^) Ruodkf^rus ha-
^y buit in Seckinbali, et illaiQ
^\v^ ^ " aecclesiaiD ad Sveiuheim cura
omni decimatione^ cutn manei-
piia et terris ad eam pertiiiCTi'
tibus, et tres raansos ad Gel-
strebabj et illam villam que di-
citur Kadelcaraf cum omBibus
appcnditiis, et illam cappellam
in Buuua, et sicut Heririh iu
benefieium habuit in O&tere-
oahaj et quod Ruodhnd ad
ipsam cappellara tradidit et
scrpto^) conflrmavit Has itaque
prescriptas res cum omni iute-
gritate, id est eum omnibus ad
eas pertiDentibus in doraibus,
aedificiis^ maDcipiiB, campiSj
agriSj pratis, pascuis^ vineis,
silvis^ cuhis et incultis, aquis
, ^ 7 aquaramque decursibns, ,mobi'
* * lihus et iumohilibus ad jam
dictam eappellam prefatus im-
perator tradidit, ut deiDceps
perpctualiter ad Dei servitium
peragendura illuc permaneant
absque ullius coutrarietatis ob-
staculo. Et constituitj ut in eo-
dem loco ad serviendum Do-
miuo consistaut elenci XE ex-
ceptis prespiteris, qui in locis
illuc pertineDtibus Domino fa-
mulantur, et hi omnes de pre-
scriptis rebus haheant stipen-
dia necessaria^ et ab illo ab-
bate, cui ipsa cappella com-
mansoe in Siccenbach cum vi-
neis^ et illam QccleBiam ad
Sveinbeim cura omui decima-
tione et terris ad eam pertinen-
tibuset tres mansos adGelstre-
bach cum uteusilibuSr et illani
villam que dicitur Cadelcanf
cura omnibus apeuditiis, et il-
lam capeliam in Bonna ct illam
^cclesiam iii Osteniaha cum
decimis et terriSj et quod Ruot-
lint ad ipsam capellam in
Ovenbach tradidit et scripto
confirma\it et tres mansos in
Franconovurt cnra oranibus
utensilibus illuc pertinentibus,
Has itaqne prescriptas res cum
omni integritatej id est cum
oranibus ad eas pertinentibus
in domibuSj ^difitiiSj mancipiis,
icampis^ agris/yJpratiBj paBCUis, ,'
vineis, silvis, cultis et incultis,
aquis aqnarumque decursibus,
mobilibus et inmobilibus ad
jam dicta,m dictara ^) eapellam
prefatus imperator tradiditj ut
deinceps pejpetualiter ad Dei
servitium peragendum ilhic
pemaneant absque ullius eon-
trarietatis ohstaculo. Et con-
stituit ut in eodera loco ad ser-
viendura Domino consistaut
clerici duodecim et hi omnes
'de prescriptis rehus habeaut
stipendia neceBsaria^ et ab iho
abbate, cui ipsa capj^ella com-
Digitized by
Google
17
missa fuerit, nulla umquam
hostilis expeditioexigatur. Nos
igitur prememorato archiepi-
scopo ejusque petitioni assen-
Bum prebentes et insuper ad
communem utilitatis usum fra-
trihus in jam dicto loco Deo
famulantibus arida et infruc-
tuosa ligna in nostro foresto,
Trieich nuncupato, supem§ re-
munerationis inspectu, mini-
sterialium nostrorum omni mo-
lestia remota, prout illis ne-
cesse sit, perpetualiter conce-
dentes, jussimus"hoc nostr^
confirmationis vel concesSionis
fieri conscriptum, per quod
volumus firmiterque jubemus,
ut, sicut ille jam dictus impera-
tor prescripta omnia constituit
atque firmavit, ita deinceps
firmata et stabilita permane-
ant, absque ullius contradicen-
tis inquietudine. Qu§ vero in
eodem invenimus precepto Ka-
roli imperatoris pro §tern§bea-
titudinis spe ad prescriptum
locum ejus adaugta conces-
sione, id est nonam partem de
omni conlaboratu, videlicet de
annona, friskingis, vino et ar-
gento et in quibuscumque re-
hus sit, ex nostris indomini-
catis villis, quarum h$c sunt
nomina: Fraconofurt, Tribu-
rias, |lmgilenheim, Krucina-
missa fuerit, nuUa umquam
hostilis expeditio exigatur. Nos
igitur prememorato archiepi-
scopo ejusque petitioni assen-
sum prebentes et insuper ad
communem utilitatis usum fra-
tribus in jam dicto loco Deo
famulantibus arida et infruc-
tuosa ligna in nostro voresto,
Trieich nuncupato, supem§ re-
munerationis inspectu, mini-
sterialium nostrorum omni mo-
lestia remota, prout illis ne-
cesse sit, perpetuaUter conce-
dentes, jussimus hoc nostr$
confirmationis vel concessionis
fieri conscriptum, per quod
volumus firmiterque jubemus,
ut sicut ill§ jamdictus impera-
tor prescripta omnia constituit
adque firmavit, ita deinceps
firmata et stabilita permane-
ant, absque ullius contradicen-
tis inquietudine. Qu§ vero in
eodem invenimus preceptoKa-
roli imperatoris pro §tem§ bea-
titudinis spe ad prescriptum
locum ejus adaucta conces-
sione, id est nonam partem de
omni conlaboratu, videlicet de
annona, vino, frisgingis, feno,
denariis et in quibuscumque
rebus sit, ex nostris indomini-
catis villis, quarum h^c sunt
nomina: Triburias cum omni-
bus ad eam pertinentibus, In-
2
Digitized by
Google
18
,imU t ^
t *n.ir-
cha , Luttera , Germesheim,
Sveinheim^ Nerinstein et quic-
quid pertinet ad Wormaciam
et ex partibua Vosagi, tam fir-
ma et stabiltta, nt predicta
jussimuB, et hec volonms per-
tiiiere*
Et ut h^c auctoritas no-
str§ confirmatioiiis et con-
cessioniB inviolabilem in Dei
nomine obtineat finnitatemj
manu propria subter eam \&r-
msmmm^)] et anuli nostri id^-
pressloue assigDEri jussimus.
Signum domni Ottonis in-
victissimi (M) impera-
toris augusti. (L. S,)
Egbertua cancellarius ad
Ticem WiUigisi archi-
capellani notavi*
Datum II idus Aprilis^ anno
dominic^ incarnationis DCCCC
LXXVIIj indietione IIU, anno
gji<
gjlenheim cum omnibus apen-
ditiis, Krucinacha ; similiter^
Lutera cum onmibus ad eam
pertinentibus , Gerinesheim,
Sveinheimj Neristein cum
omuibuB adjacentiisj iu Fran-
conevurt quoque cum omnibus
locis illuc pertineutibus nonam
partem et decimam et foresto
nostro Trieich nuncupato no-
nam partem et decimam de de-
nariisj frisgingis et in omnibns
utensilibus et quicquid perti-
net ad Wormatiam ex partibus
Vosaij tam firma et stabilita,
ut predicta jussimus, et hec
volumus pertinere. Et ut h§c
auctoritas nostr^ confirmatio-
nis 6t--6eiKe$s|0mf^ inviolabi-
lem in Dei nomine obtineat
firmitatem, manu propria sub*
ter eam firmavimus et anuli
nostri i^ressione assignari
juBsimus*
Signum domni Ottonis (M)
imperatoris augnsti.
(L. S.)
Egbertus cancellarius ad
vicem Willigisi aichi-
capellani notavi,
Datum II idus Aprilis anno
dominic^incamationis DCCCC
LXXVH^ indictione IIII, anno
Deest in autographo.
-^^1
ti-lr.rtUi ^
Digitized by
Google
19
regni domni imperatoris 'XVI,
imperii vero X- Actum Ingi-
lenheim feliciter.
Ex antographo in tabnlario eivitatig
Frankfortensis asserrato. Edide-
nint Bdhmer, God. dipl. Moeno-
Francof. 8. Bori, Dreieich, UB. 62.
Wlirdtwein, Dioc. Mog. II, 415. —
BOhmer, Reg. imp. 519. Stampf
700.
regni domni ii^eratoris XVJ/ 5 &/ - ^ '
imperii vero X. Actmn Inge- /
lenheim feliciter.
Ez antographo in tabalario civitatifl
Frankfdrtensis asservato. Edid.
Bnri, Dreieich, UB. 63. Cf. BOh-
mer, Cod. dipl. Moeno-Francof.
I, 6 not — Stmnpf 701. ry^<'^'
^./77^.///i..'^
/^
13. Otto 11. monasterio Muorbach, abbate Berehgero,
onmia bona et privilegia confirmat. 977, Apr. 27.
Beramata.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia imperator augustus. Si ergl^loca
divinis cultibus mancipata propter amorem Dei ditamus et
in eisdem locis sibi famulantibus beneficia oportuna largimur^
premium nobis || apud Deum etemQ remunerationis rependi
confidimus. Proinde omnium fidelium nostrorum tam pr^sen-
tium quam et futurorum noverit industria, quia vir venera-
bilis Berehgerus abbas ex monasterio Muorbach, quod est
constructum in honore sanctae Dei genitricis semperque vir-
ginis Mariae sanctique Petri principis apostolorum et sancti
Leudegarii martyiis et episcopi,detulit obtutibus nostris aucto-
ritates inmunitatum domni et genitoris nostri Ottonis^ pi$
memori^ piissimi imperatoris augusti, ceterorumque precesso-
rum nostrorum, regum scilicet et imperatorum, in quibus con-
tinebatur insertum; qualiter ipsum monasterium cum rebus et
hominibus sibi juste subjectis ob amorem Dei tranquillita-
temque fratrum ibidem consistentium sub plenissima defen-
sione eorum et inmunitatis tuitione haberetur. Sed pro rei
totius firmitate carissima nostra contectalis TheophanU; Ar-
gentin^ eivitatis Erkanbaldo venerando episcopo comite, nos
postulavit^ ut hujuscemodi nostr^ auct^ritatis immunitatem
erga ipsum monasterium ob reverentiam ipsius sancti loci hac
2*
^.
.%''f^
/■••
Digitized by
Google
20
nostra renoyaremus atqne confirmaremns anctoritate. Nos yero
eomm petitioni pro Dei amore et nostr? mercedis augmento
libenter annnimns et hoc pr^eceptum inde conscribi jnssimas,
per qnod eis onmia loca, qu§ yel tempore Eburhardi et Liut-
fredi usibus eorum concessa sunt aut postea per incrementa
aucta sunt et modo in eorum yestitura tenentur ad sunm
peculiare et qu; injuste abstracta noscuntur, nostra imperiali
auctoritate omnia eis concedimus ac roboramus, eisque inter
se eligendi abbatem, qui eisdem rebus fratrumque regimini
pr^esse possit, quandocumque necesse sit, liberum conce-
dimus arbitrium. Insuper etiam imperiali sceptro sancimus^
ut nullus comes aut judex seu qu^libet pr^epotens persona
mansiones in illis locis habere aut parata exquireO praesu-
mat, sed eis liceat quieto ordine degere et regulariter Domino
militare. Theloneum yidelicet juxta antiquas antecessorum
nostrorum concessiones ab eis yel eorum hominibus per omnes
regni nostri fines neque in urbe neque in yia neque ad pontes
seu aliquas stricturas nullo modo accipiatur yel queratur.
Et ut hoc nostr? confirmationis praeceptum firmum stabileque
permaneat, manu nostra illud subdus firmayimus sigillique
s^ nostri impressione insigniri pr^ecepimus.
> 1 ' Signum domni Ottonis. inyictissimi imperatoris (M)
> ^v" ' • '. " _ _ augusti.> (L, S.) (u'- 'l • ^ Y ,
^Egbertus cancellarius ad yicem IS^illigisi archicapel-
lani notayi. ^-^X2i-) ffi^j)
^ Data V kalendas Mait anno dominicae incamationis DCCCC
^/^/^. ^' * LXXVI, indictione V, anno yero regni domni Ottonis XVI,
imperii X. Actum Beramata.
Ex antographo m tabnlario praefectnrae Colmariensis asservato. Sigillam ayalsam.
Edideront Schfipflin, Alsatia diplomai I, 129. Lunig, Reichsarchiy XIX, 961.
Henmann, de re diplomatica imperatric. 121. — Bdhmer, reg. imp. 521.
Stumpf No. 704.
^) sic. 1. exquirere.
Digitized by
Google
"*v-
21
14. Otto n. spurio diplomate monasterio Murbacensi
donationem quandam matris suae Adelheidis im-
peratricis confirmat atque concambium inter Be-
ringerum abbatem Murbacensem et Godefiridum
quendam ingenuum laicum factum ratum habet. — ..^/& >—
977, Berenmatae.
In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Otto di~
vina favente clementia imperator augustus^*). Fidelium sanct^
ecclesi^ nostrorumque tam presentium quam etiam futuronun
noverit || universitas, quia dom|^a nostra Adelheidis impe-
ratrix capellam decimalem et babtismalem cum tota villa
Anxjelricheswilre, in qua sita est, cum clerico suo Sdelrico^
ejusdem ville legfttimo sacerdote, cum tota familia sua tam
libera quam servili, cum agris, pratis, pascuis, campis, vi-
ne^s, deciinationibus, silvis, aquis aquarumque decursibus et
banno, viis et inviis, eo tenore libertatis et justicig, quo
ipsa prepotens regina hec possidebat, pro remedio tam
anim§ sug quam omnium parentum nostrorum Murbacensi do-
navit ecclesi^, ea videlicet conditione, ut sine omni alteriuB
advocati oppressione, sub nostra nostrorumque successorum
semper maneat tuicione. Quorum quedam, campos videlicet,
silvas, aquas, aquarumque decursus, sicut coheredes ipsius
cum ipsa simul hgp tenuerunt et communiter eis fruebantur,
«ic inter familias ipsorum deinceps sine omni controversia
communia permaneant. Statuit etiam, ut si quis locum ipsum
vel populum incendio aut preda aut captione seu aliqua va-
statione inquietaverit, homo liber vel de libera familia damj^um
rei perdit^ in quadruplum restituat et fisco regio libras auri
decem exsolvat, servilis persona autem et qui hgc non possit
exsolvere, pilos perdat cum corio et septem annorum damj&e-
tur in exilio. Quidam etiam eodem tempore nostram adientes
imperialem majestatem, abbas videlicet de c^enobio Murbach
^) hactenus litterae oblongatae..
Digitized by VjOOQIC
I
,^tip
22
Beringer DominG et ingeiiuuB qaidem laieus nomlne Gode-
fridus communi consilio et voluntate, quia nostre iumunitatiB
tuitione eadem conBtitit abbacia, nt ooBtr^ concessioDiB licentia
concambium inter se concederemus faciendi imploraTcrnnt
Quorum digno petitioni asBenBum prfebuimus^ tunc yero pre-^
fatuB Godefridus su^ proprietatis mansoa VIIII in locis Da-
^^'^ golfesheim et Heidewilare nominatis etin eadem yilla dimi-
diam partem ba&ilic^ in pago Aleacia is comitatu Liutfridi
comitis in prelibate abbaci^ vestituram in integrum tradidit.
At ille econtra a prenominato abbate et ejus advocato Udone '^
pari volantat« in pago Brisiggowe in loco Niv|6iburch hasi-
licam I cum omnibos ad eam jure legittimeque pertinentibtis
et in villa vel marcha Chuniringa mauBos duos, in loco Hoh-
torf mansum unum et in loco Scalkestat manBum unum et
in loco Anparingen dimidium mansi in concambium recepit s
Ea vero ratione, ut prefatorum locorum rebus altrinsecus
datis vel receptis, edificiis, terris, cultia et incultis, agriSj
pratis, pascuis, campisj vine^Sj silvis^ aquis aquarumque de-
cursibns^ viifi et inviifi, exitibufi et reditibus, decimationibus
onmibusque nsibus ad eadem loca legittim^ adjacentiis') ab^
bodierna die et deinceps liberam atqoe securam teneant po*
testatem quicquid utriBque inde Hbaerit faciendi. JuBsimoB
quoqae hoc preceptum inde conceBBe nostre licenti^ con-
scribi. Et at sapra scripta donatio senioris matris nostrg
domjnf AdclheidiB et vere auguste t^ a succedeutibus nobis ^
jure hereditario, fiiifie regni successionej quam a nobis et hoc
eoncambium iirma et inconvulsa consistant, manu nostra illa
finnavimus et sigillo nostro jussimuB i&signiri.
i^,iA.T*»t»^* ".f^ Signum domni Ottonis invictisBimi (M) imperatoris
augusti. . ^*
Egebertus cancellarius ad vicem Willegisi archicapeU
lani notavi, (L, S.)
Data anno dominic^ incamationis DCCCGLXXVIIj indic^
I) aic. Zd antographo genQmo legendum eseet adjaccDtibus* *^^
Digitized by
Google
23
tio V, anny( regni domni Ottonis XVI, imperii X. Actum
Berenmatg.
Ex ezemplari spurio, in tabalario praefectnrae Golmariensis asserrato, qnod scrip*
tnm Yidetar esse medio saecnlo XII. Sigillom impressam genainam est, haad
dabie ez altera carta, data eodem die^monasterio Morbacensi desomptam. —
Edideront Sch5pflin, Alsatia dipl. I, 129. Lonig, Reichsarchiy XIX, 962.
Eccard, Or. famil. Habsb. 122. Martene, Thesaanis I, 98. Heamann, comment.
de re dipl. imperatric.-121. — Bdhmer, Reg. imp. 522. Stampf 705.
15. Otto ni. rex monasterio Hersfeldeilsi, abbate Be- ^ "^^ '^/^ "^ *
renhario, tres mansos regales sitos in villa Gan- :, / ^^ ^ /
gesdal, in pago Reinichgowe, in coniitatu SigiMdi ^^>^^v
donat. 993, Jul. 26. Damiburg. ^ ]^X^'^-
C. In nomine sanctae et individnae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia rex, Omnibus fidelibus nostris prae-
sentibus scilicet atque futuriS; notum esse volumus, qualiter
nos II ob votum et interventum dilectae aviae nostrae Adal-
heidis videlicet imperatricis augustae necnon et petitionem
fidelis nostri Hildibaldi Wormaclensis ecclesiae venerabilis
episcopi, simul etiam in memoriam reducentes devotum et
frequens servitium fidelis nostri Berenharii Herolvesfeldensis
ecclesiae honorandi abbatis ad sanctum Wigbertum ejusdem
ecclesi^ patronum de nostrae proprietatis portione dedimus
tres mansos regales, in villa Gangesdal dicta sitos et in pago _
Reinichgowe vocato ac comitatu Sigifridi comitis jeLcenteQf^^'^^^^ ^*^*
cum omnibus utensilibus ad eos rite pertinentibus in areisT^ -^ .^ -^"
^dificiis, terris, cultis et incultis, agris, pratis, campis, pascuis,
silvis, aquis, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et
inquirendis cunctisque aliis appendiciis, quae dici possunt, a
nostro jure in jus ipsius jam dicti Berenharii abbatis et ec-
clesi^ praefatae, cui ipse honorabiliter pr^sidet, perpetualiter
ibi habendum transfadimus, ea videlicet ratione, nt usui ipsius
ecclesiae secundum jussum abbatis ibi pr4esidentis debinc
succumbant et serviant. Et ut haec nostra donatio praesenti
ac ftitaro tempore firma consistat, hoc praeceptum inde con-
Digitized by
Google
24
scriptum sigilli [n^stri inpressione signare jussimns maniique
propria, ut infra videtur, corroboravimus.
Signum domni Ottonis (M) gloriosissimi regis, (L. S.)
Hildibaldus episcopus et canceliarius vice WilligiBi
archiepiscopi recognovi.
Data Vn kalendas Augusti, anno dominice incamationis
DCCCCXCni; indictione VI, anno autem tertii Ottonis reg-
nantis decimo. Actum Damiburg feliciter amen.
Ez antographo in tabolario Marbnrgensi asservato. Sigilkm LmprassDm, ctgas m-
scriptio + OTTO DI GRATIA REX. Editnm apnd Wenck, Hesii&tbe Landes-
geschichte ni, 86. — B5hmer, Reg. imp. No. 720. Slnmpf No. 1003.
16, Otto in. rex ecclesiae Mimilevensi alibate Re-
ginolto in loco Mimileve mercatum facere per-
mittit. 994, Jan. 2. Altstedi. '
C. In nomine sanctae et individuae trinitatiB. Otto di-
vina favente clementia rex. Noverit omniura iidelium nostro-
rum praesentium et futurorum industria, qaemadraodttm nos
ob dilectionem et || interventum dilect^ avi§ nostrae Adal-
heidis videlicet imperatricis' augu|tjJB fideli nostro Reginolto ^
abbati Mimilevensis ecclesi^ et monachis Deo et sanct^ Mari$
virgini ibi servientibus concessimus, uj in loco praelibato
Mimileve nominato faciant jdeinceps et^habeant raercatum et
monetam, atque teloneum cum banno nostro inde accipiant.
Proinde volumus atque regia potentia finniter jobemnsj ut ''
nuUa dehinc persona magna^ sive parva prefato Regiuolto
alibati aut sujs successoribus vel monaJchie in divii^ servi-
tute semper ibi permansuris, in predicto mercato raoneta et
teloneo aliquam] molestiam vel inquietudinem inferre prae-
sumat, nisi statim eidc^ edclesi§ et ejus provisori vel advo- Jr
cato ad hoc opus de abbate electo et a regali potestale con-
stituto regium bannum sicut regio exactori invita perBolvaL
Et ut hec nostr§ dominationis concessio et donatio per futura
temporum curricula inviolabilis et integra perseveret, hanc
praeceptionem nostr§ auctoritatis regi§ indc conscriptam^ si- i*
-jj,
- ♦ 1 „ I'
Digitized by
Google
25
gilli nostri impressione signare jussimus manuque propria,
ut infra videtur, corroboriavimus.
Signum domni Ottonis (M) gloriosissimi regis. (L. S.)
Hildibaldus episeopus et cancelarius vice Willigisi
archiepiscopi recognovi.
Data nn nonas Januarii, anno dominice incamationis
DCCCCXCIIII, indictione VII, anno autem tertii Ottonis
regnantis undecimo. Actum Altstedi feliciter amen.
Edid. Posern-Elett, Die M&nzen , 'V"
Sachsens I, 865. Wenck, Hess. Landesgesch. III, 87. Mittheil. des thur.-sS^hs.
Vereins V, 69. — B5hmer, Reg. imp. 729. Stompf 1018.
17. Otto ni. monasterio Salsensi ecclesias Lupenstein
et Sveichusan, cappellas Morcenwillare, Witheres-
heimvilla, Richeneshovan aliaque bona donat.
994, Dec. 26. Erenstein.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia rex. Omnium fidelium nostrorum prg-
sentium et futurorum piae devotioni || pateat, quomodo nos ob
amorem et interventum dilectg aviae nostre Adalheidis vide-
licet imperatricis august^ ad monasterium suum Salsi nomi-
natum, quod ipsa pro divino amore ad monachorum vitam
et regulam ibi perpetualiter observandam a fundamento pri-
mum aedificavit, ex portione nostrae proprietatis dedimus
duas ecclesiaS; unam in villa Lupenstein, alteram in Svei-
chusan etfe^ captellas! unam^in Morcenwillare, alteram^n ■, \^'
Witheresheimvilla, tertiaBji in Richeneshovan et tres silvas
Wirinthowa, Buochberg atque Sacchenholz, Curtfenhi^an,
Gyavenhoven/quoque cum ....*) et}Altor|if, Muzenhusan, sicut
Sonf/^et Roraha fluunt, beneficium Bdovonis^) et duo molen-
dina in flumine Soma in pago Alsafie ac comitatu Eberhardi
comitis jacentia atque [easd')]em res cum omnibus utensilibus
^) membrana hic lacerata est. ') sic in aut. 1. Buoyonis. *) Deest
in aut.
J'
<>^^j
,i<jt/^
Digitized by
Google
26
ad eas rite partlTientibiis in maDcipiis ntritiBqtie BextiB, areis,
aedificiiSj terria cuUib et incultis, agris, pratiBj campiB^ paBcuis,
vineiSj aquis aquariitnve decursibus, piBcationibuSj \iis et in-
viis, exitibus et reditibus, qu^sitis et inqnirendis cuncHsque
aliis appendidisj qu§ dici aliquo modo aut nominari poBsnnt,
a nostro jure in monasterii pr^dicti jua proprium ultra ibi
habendum transfudimus, Et ut b^c nostri muneriB regia do-
minatio per Aitura temporum curricula inviolabilis ultra per-
severetj hujus praecepti eompositionem inde eonseriptam si-
gilli nostri injpressione signare juesimus manuque propriay ut
infra videtur, corroboravimuB»
^f,* V * i''\ * Signum domni Ottonis (M) gloriosissimi regis.
Hildibaldus epiBcopuB et caucellarius vice Willigisi
archiepiscopi recognovi. (L, S,)
Data VII Lalendas Januarii, anno dominic^ incamationiB
DCCCCXCV, indictione VII, anno autem tertii Ottonis reg-
nantis XI. Aetum Erengtein feliciter amen*
Ex aatograplio In tabul&rio GfttbTQhensi asserrato. DLplomft iiit«gnim ad bai^ DOn
GdLtuai. Eicerpsit Qcgtegentissicne GrandidieT in Hist^iro dAlsue I, tit. 344
et apud Wurdtveiii^ Hoy& Snb^, dipIoiD, V, 373. - Bohmer, R«g. imp. No. 74B.
StnmpfNo, 1030. i -'--.. >^ :-., '^ . %.-:' ' * r > >■ ^
18. Otto 111. rex monasterio Salsi ecclesias in Lu-
penstein et Sveichusan, cappellas in Witheres-
heimvilla et Richeneshovan aliaqne bona donat.
994, Dec. 26. Erenstein.
C. Tn nomine saoctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia rex. Omnium fidelimn nostrorum prie-
Bentium et fiiturorum piae devotioni pateat^ quomodo noB^
ob amorejir || et interventum dilect? aviae no8trae')j Adalhei-
dis videlicet imperatricia aug^atae*), ad monafiterinni suum
^) Hucusqae io aut. B litterae oblongat&e. ') ayiae uostre di-
lect^, aut. B. ^) august§. aut. B>
Digitized by
Google
27
Salsi nominatani, qnod ipsa pro divino amore ad monachomm
vitam et regulam ibi perpetualiter observandam a fundamento
primnm aedificavit, ex portione nostrae ^) proprietatis dedimus
duas ecclesias, unam in Lupenstein, alteram in Sveichusan
et duas cappellas, unam in Witheresheimvilla, alteram in
Bicheneshovan et tres silvas Wirinthowa, Buochberg atque
Sacchenholz, Curtenhusan'), Gravenhovan, Altorpf, Muzen-
husan sicut Soma et Boraha fluunt, beneficium B5ovonis^) et
duo molendina in flumine Soma in pago Alsazie ac comitatu
Eberhardi comitis jacentia, atque easdem res cum omnibus
utensilibus ad eas rite pertinentibns in mancipiis utriusque
sexus, areis, aedificiis, terris cultis et incultis, agris, pratis,
campis, pascuis, vineis, aquis aquaramve decursibus, pisca-
tionibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis*) et in-
quirendis cunctisque aliis appendiciis, que*) dici aliquo modo
aut nominari possunt, a nostro jure in monasterii pr^dicti
jus proprium ultra ibi habendum transfudimus. Et ut hfc
nostri muneris regia donrinatio per futura tempomm curricula
inviolabilis ultra perseveret, hujus pr^cepti compositionem
inde conscriptam sigilli nostri impressione - signare jussimus
manuque propria, ut infira videtur, corroboravimus.
Signum domni Ottonis (M) gloriosissimi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Willigisi
archiepiscopi recognovi. (L. S.)
Data Vn kalendas Januarii, anno dominic^ incamationis
DCCCCXCV, indictione VII, anno autem tertii Ottonis reg-
nantis XI. Actum Erenstein feliciter amen.
Ex dnobns antographis, qnae pancis locis exceptis inter le congnrant, in tabn-
lario Garlsmhensi asservatis. Diploma ineditnm. — Stnmpf No. 1081.
1) noBtre. aut. B. ') CustenhuBan. aut B. *) Baovoois. aut. B.
^) qn^itis. aut B. *) qn^. aut B.
Digitized by
Google
14
hf
28
i
i
19, Otto III, rex monasterio Salsensi ecclesias Lupen-
^%9 l^jf^y stein et Sveichusan, cappellas Morcenwillare et
RicheneshoTan aliaque bona donat 994, Dec, 26.
Erenstein.
C. In uomine satictae et indi^dduae trinitatis, Otto di-
^c^weH^ ^ ™^ favente c/cmcDtia rcx, Omuium fidelium no&troriim || prie-
sentium et futurorum pie dievjotioui pateat^ quomodo nos ob
amorejE^et interv^entum dilectae avi^ie EOstr?ie, Adalhcidie vi-
delicet imperatricift august^e^ ad monasterium suum SalBi
nominatum, quod ipfsa pro divi]no am[ore] ad manachorum
vitam et regulam ibi perpetualiter obeervandam a fundamento
primum aedificavitj [ex porti]oue noBtre proprietatis dedimus
dua8 ccclesias unam ad Lupen[Btein, alteram ad Sveichusan]
A''n ili^i cum duabus ca^p^ellis] ^^:^J^y4lSatis ad Morcenwillare ct ad
Ricbeneshovan. Ad quam scilicet port^ioDom ^ jf^ftTTvTy&Qcle-
/to>.u^{fVkt siam^''/'t . ^ntique tit^uA-.r^^.^.^m dos etiam regia aucto-
ritate et coniirmamus perpetualiter pertinere omnmiodam de-
cimatiouem totiua silvae qn[ae] TrT.^^IIJuR dicitur et omnium ^' I
prediorum circum[jacenti]umj que nostra nostraeque aviae, ':
^AtlaHmidm venerjabilis augustae primitus fuenmt queque
[,*,*, vener]ando duei Suevonim ejueqae uxori, filiae
regis Burgundiae Cuonradij [scil]!cet fratris ejusdem a\iae
nostr^, potcstat ...... cum ipsa tradidimus. Tgitur prc-
fata ad quot , . . , cumque h[ere]des proxim
ve[l] extr . * * ecl . , . < cessiones terrarum devenerint aut » • . -
is aut monasteriis . » . , [quibu8]libet personis donata . , . [v]el
venumd[ata vel per conc]ambium transmutata vel quomodo-
libet altemata fueriut, eo r*) integram decimationem pre-
dict^ ^clesi^ , , - , , husan perpetuo jure subjacere regali con-
Btituimus et sauctimus auctoritate, et quia quocun^que fines I
ebr . . * . ^ dem , ^ . If , , * .'ur, dilatauturj vel artantur illiuB
parochiae termiDi undequaque coequari comprobantur ab Ege-
lolesphat per du[orum d]ecursuB fliimiDUmj quae uno uomine
Matcra vocantur usque ad WizeDStein et Marhbbach et dein-
^) Litterae lectionis dubiae. ') rodiTs ....(?)
29 ,
ceps per omne litus sup [henheimerbrucga^ iterum
regaliter precipimus nihil inter spacia predictorum locorum
excipi, sed m . . . ^ . . Y^.^ • • • • ^- • • • r.i -*-~— ^^ areis,
aedificiis, curtibus, terris cultis et incultis, agris, sil[vis|[, no-l-^^^Jj^i
valibus, pratis, campis, pas[cuis, aquis aquarumjve decursibus,
piscationibus, viis et inviis, exitibus et retibus^) et in cunctis
reditibus, qui de sacro nemore ejusdem dom .n. h
edibus aflu^i^i^quomodo persolvi dinoscuntur. Et ut h^c
nostr^ donationis et regalis confirmationis auctoritas cunctis
perpetim verior firmiorque credatur, hanc confirmationis car-
tam inscribi sigillique nostri inpressione signari jussimus,
manuque propria, ut infra videtur, corroboravimus.
[Signum domni] Ottonis (M) gloriosissimi regis.
Hadibaldus*) episcopus et cancellarius vice Willigisi
archiepiscopi * recognovi. (L. S.)
Data Vn kalendas Januarii, anno dominicae incamationis
DCCCCXCV, indictione VII, anno autem t[ertii Ottojnis
regnantis XI. Actum Erinstein feliciter amen.
Ex aatographo in tabnlario Garlsmhensi asservato, qnod ita mntilatnni atqne dila*
ceratnm est, nt, qnae sententiae fnerit, non plane constitui possit. Ineditnm.
Stnmpf No. 1032.
20. Otto lU. imperator Bemardum diaconum de plebe ^
Viqueriensi sancti Laurentii et fratrem ejus, Pe-
trum qui et Amizo, sub suo mundiburdio re-
cipit. 1001, Nov. 20. Ravenne.
C. In nomine sanctae et individme trinitatis. Otto tercius
divina favente clementia Romanorum imperator augustus nec
non apostolorum servus. || Notum sit omnibus nostris fidelibus,
omniumque sanctae fidelium ■©«•ecclesie^ presentium scilicet
ac futurorum^ cognoscat universitas, quod pro amore Dei
omnipotentis seu honore nostri imperii et interventu nostri
consiliarii Cumani episcopi Bemardum diaconem de plebe
Viqueriensi sancti Laurentii suumque fratrem Petrum, qui et
^) sic in ant. 1. reditibus. ^ sic.
Jt^M^^^
Digitized by
Google
f^
30
AmJso, 8ub noBtro munburdio recepimus ea rationej nt defenBi
et adjuti Bint in omnibu8 nostra defensione eum omntbna
illomm prediia suiBqne rebus mobilibus et immobilibus ca-
stelliBf yilliBf silvis^ pratin^ piscationibHBj cnltig et inculttd,
aquis aquarumque decnrsibuSj molendlQiBj pascuiB, servis et
aneiUis et cum omnibtiB ad eorum jqb pertinentibuB et qu^
dici yel nominari possunt Precipientes itaque jabemuB, nt
deineeps nullnB duzj marcibo^), arebiepiscopuB ^ epiBcopns^
comes, viceeomeSy BculdassiuSj gastaldio vel aliquia publice r^i
exactor^ ma^a parvaque persona BupradictOB jam fratrcB 6er-
nardum diaconem et Petrum, qui et AmiKO^ molestare ant in-
quietare aut per placitum vel per quodvis ingeninm fatigare aut
deBvestireO de omnibus snpradictia rebua mobilibuB et immo-
bilibus mnquam presumatj qu^e tenent vcl possident per aliqaa
monimina^) eartarum et qu^ in futnro aliquo in^nio adquirere
potnerint. Insuper ilUs coneedimuBy ut illorum castra ct ville
et BupCTsedentcs ita in illorum potestate permaneant^ nt ex
nostra parte aut aUqua potestate alteriuB de fotro aut aliqna
publica cansa vel datione nuUa molcBtla') patiantur* Sed
liceat eos jam dictos fratreSj scilicet Bemardum diaconem et
Petrum, qui et AmizOj sub nostra tuitione quiete et pacifice
vivere omnium hominum inquietatione rcmota. Si qQis igitur
temerario ansuj quod minlme credimuB, eoutra hoc noBtrum
munburd|tim fecerit aut iufringere temptaveritj seiat se com-
poBiturum centum libr^ anri obtimij mcdietatem camere
noBtre et medietatem predictiB fratribus suisque heredibas
vel quibus condonaverint. Quod ut vcriuB credatnr dili-
gentiuBque ab omnibuB observeturj sigilli nostri impressione
annotare jusBimUB.
Signum domni OttoniB (M) RomanorQm imperatoris
augUBti.
Heribertus arciepiscopQS ^) et canccUarins ad vi-
cem Pctri CQmani episcopi et arcbicanceUarii
recognovit
^) Bic aut.
Digitized by
Google
31
Data XII kalendas Decembris, anno incamationis domini
nostri Jesu Christi MI, imperii domni Ottonis VI, indi-
cione^) XV._lActum Ravenne. Feliciter.
Ex autographo in tabnlario S. Fedele Mediolanensi asservato descripsit et mihi
dedit R. Eiepert. Bulla avnlsa.^ Edidit BOhmer, Acta imp. selecta 80. --
Stnmpfmi. ^'^ " • '■' - Vr -V' f- ^-r '!-}'--•
21. Heinricus H. rex interventu Cunigundae, petente
et consentiente Amoldo episcopo, monasterio
Drubiki immunitatem et jus libere eligendae
abbatissae eandemque libertatem, qualem habent
monasteria Quidilingoburg et Ganderesheim, con-
firmat. 1004, Aug. 1. Magadaburg.
G. In nomine sanctae et indiyidnae trinitatis. Heinricus
diyina favente clementia rex. Notum sit omnibus fidelibus
nostris praesentibus scilicet et futuris, qualiter nos per inter-
yentum dilectissimae || nobis conjugis nostrae Gunigundae
yidelicet reginae quoddam monasterium in honore sanctae
Mariae sanctique Viti martyris in loco qui dicitur Drubiki
moderno tempore constractuinjnjiostr? tuitionis defensionem — y
suscipientes, [j^tente vero^ consentiente Arnoldo episcopo,
in cujus episcopio situm est, ab omni human^ infestationis
dominio per hoc nostrae auctoritatis praeceptum perpetuaUter
absolyimus. Ea yidelicet ratione, ut nuUus episcopus, comes
yel judex aut exactor neque aliquis omnino in praefati mo-
nasterii rebus judiciariam ideinceps /praesumat^ exercere po-
testatem, nisi quem praescripti monasterii abbatissa, ubi nunc
praeesse yidetur aut quQ sibi successerit in re, publicis uti-
litatibus, conlaudantibus sororibus, elegerit adyocatum. Et
quotienscumque ineyitabilis sors mortis abbatissam deleyerit,
sorores quidem liberam inter se yel aliunde habeant po-
testatem eligendi abbatissam sine uUius contradictione, dum-
taxat non sit minor persona dignitate, talique prorsus jure
^) sic aut.
^^,
r^
Digitized by
Google
32
perfmatur, quali vel Ganderesheini vel Quidiliiigoburg mo-
niales Deo ser\nent€B uti videnturp Et ut hoc nostrae regalis
auctoritatis praeceptum firmum et stabilc permancat, jussimus
hanc cartam conscribi et sigilli nostri inpressione signari,
qnam et mann propria subtns firmavimns.
Signum domni Heinrici (M) regis invictissimi.
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapellani
recognovi. (L. S.)
Data kalendis Augusti anno dominicae incamationis MIIII,
indictione I, anno vero domni Heinrici secundi regnantis IIL
Actum Magadaburg in Dei nomine feliciter amen.
Giselbret. Herolt').
Ez antographo in tabolario Wemigerodensi asservato. SigiUnm impressnm, cnjns
inscriptio + HEINRICHVS D'I G... — Ineditnm. Kvv-wUr ^h^i^tp .
22. Heinricus II. imperator diplomate spurio pactio-
nem inter Hildegardem abbatissam Drubiccensem
et comitem Wikerum fratrem ejus factam con-
firmat monasterioque Drubiki praedium situm in
villa Hadeburun donat. 1004, Aug. 1. Maga-
daburg.
C. In nomine sanct^e et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia imperator Romanornm augustus. Si
fidelium Dei petitiones, quas nobis pro suis nellcessitatibus
innotuerint, ad effectum perducimus, non solum imperialem
consuetudinem exercemus, verum etiam ad beatae retribu-
tionis mercedem talia nobis facta profutura confidimus. Qua-
propter notum sit omnium fidelium nostrorum soUertiae, tam
futurorum, quam et presentium, qualiter -«ee- post discessum
prenobilium constructorum et constructricum 'insignis mo-
nasterii Drubiki dicti in honore sanctae Mariae Dei geni-
tricis sanctique Viti martyris dedicati, Hildigart venerabiUs
^) Duo haec nomina eadem manu, qua reliquum diploma, in laeva
margine sub calcem chartae scripta sunt.
Digitized by
Google
33 •
abbatissa cum fratre suo Wikero comite adiit excellentiam
nostram suppliciter orans, ut nostra munificentia predict^ Dei
ecclesi^ sibi commissjL prospiceremus et tam in disciplina,
quam in cunctis negotiis, qu§ famulae Christi pro sexu et
professione sua exequi non possent, ^rovidere et patrocmari _. — ^..u^'^^'
vellemus. Hec etiam interveutu dilectissime nobis contectalis
nostrae Cunigundae, quin etiam ^flfragante Arnoldi Halver-
stadensis episcopi petitione, nostrum super hoc impetrans
assensum fratrem suum Wikerum comitem ejusque postumam
prolem sub presentia nostrae pietatis in advocati^ ministerium
delegit. Sed Wikerus ad condigne recompensationis meritum,
quicquid habuit in Athe^teti et in Dunnenstedi et in Stre-
beki et in Witebumun tradidit ad supradictum monasterium,
eo tenore tamen, ut si, quod absit, suae prolis hereditaria
successio nostro assensu riostroque consUio concesso priva-
retur benefitio, hominum omnium contradictione remota legis
hereditariae successione prenominato restituerentur matrimonio.
Ad hanc autem Hildegardis venerabilis abbatiss^ super ad-
vocati? ministerio electionem confirmandam tale predium,
quale a quibusdam liberis hominibus, Lamberto scilicet et
Liudgero, ad nostras manus legitime perventum est, situm in
villa Hadeburun, in pago Hardego, in comitatu vero Liudgeri
comitis, cum omnibus suis pertinentiis, agris, areis, aedifitiis,
terris cultis et incultis, silvis, venationibus, aquis aquarumque
decursibus, piscationibus, molendinis, pascuis, pratis, viis et
inviis, exitibuB et reditibus, quesitis et inquirendis, mancipiis
utriusque sexus et omnibus, quae quoquomodo nominari vel
scribi possunt, utilitatibus ad ipsum predium pertinentibus per
hanc nostram imperialem paginam concedimus atque largimur
et de nostro jure atque dominio in ejus jus et dominium
transfundimus, ea ratione, ut jamdicta ejusdem monasterii
veuerabilis abbatissa Hildigart sibique succedentes abbatisse
liberam dehinc habeant de eadem proprietate potestatem,
quicquid eis placuerit ad usum aecclesi^ faciendi. Et ut
h§c apud nostrae pietatis excellentiam super advocatia Dru-
bikcensi expetita et quodammodo precario jure conquisita
3
Digitized by VjOOQ lC
34
libertas et nostrae donationis anctoritas stabilis et inconvulsa
omni posthinc permaneat tempore, lioc preeeptum inde con-
scriptum manu propria corroborantcs sigilli nostri impressione
jussimus insigniri.
Signum domni Heinrici invictissimi Romanorum im-
peratoris augusti.
M.
Guntherius cancellarius vice Aribonis archicapellani
recognovi.
Data kalendis Augusti, anno ab incarnatione dominica Mllllj
iiidictione I, anno secundo domni Hcinrici &eeundi impcf}'
iMUS ni?' Actum Magadaburg. In Dei nomine feliciter amen.
Ez autographo spurio, saec. JII ineuute i^criptc^,^ qaod ia &rcMvio WerDig^Todensi
asservatur. SigiUum avulsum. InGditum. ^f o ♦* **' Jt>^*
23. Heinricus II. rex ecclesiae Brandeburgensi, epi-
f^, jj^ scopo Wigone, mundiburdium suura, et jus ad-
vocatos eligendi atque de decimis suis libere
quid vellet faciendi confinaat 1010, Oct. 27.
Oskereslevo.
C. In nomine sanctae et iudividuae trinitatis* Heinricus
divina favente clementia rex, Divinae bonitatis elementia;
quae nos ad culmen || regiae majestatis evexitj ad hoc nos
regnare voluit, ut subjectorum nobis populonim curam mati-
meque sacerdotum Christi cougrua diepeusatione adhiheamuSj
quorum orationibus et terrena eredimus felicitate cumulari,
'"'^ et etemam quoque beatitudinem promereri. Haec'' quidem
nos sollicita consideratione pensantes, dignum ducimus et
salutiferum judicamus, eccle&ii*.8 Dei sub nostro regimine
positas ac praesertim eas, quae ah iniqtiis hominibus oppri-
muntur, sub nostrae tuicionis munimine defendendas suscipere
et earum paupertati regali munifieentia subvenire, Proinde
omnium fidelium nostrorum pateafc iudustri^, qualiter noa pro
Dei amore nostr^que anim§ vemedio ecclesiam Brandebur-
, .*/
A
Digitized by
Google
35
gensem in honore beatissimi Petri, apostolorum principLS, ^ ^
fiindatam sub nostri mundiburdii defensionem"^ suscepirauj?, ^f*^"^^^'
concedentes ejusdem ecclesi? episcopo Wigoni suisque siic-
cessoribus, ut habeant eandem libertatem, quadi episco]M
Saxonici habent, videlicet in eligendo advocatos in toto siio
episcopatu, prout eis oportunum fuerit, habeantque liberam
facultatem de decimis sui episcopatus, in provincia scilieet
Heveldoti et in aliis provinciis, ubicun^que parrochia ejusdem
episcopatus est, sicut sui antecessores tenuerunt, faciendi acl
utilitatem supradictae ecclesi^ quicquid voluerint, omnium homi-
num regni nostri contradictione remota. Precipientes itaque
jubemus, ut nuUus dux, marchio, comes, vicecomes vel aliquis
rei public§ exactor prefatum episcopum aut suos successoioa
de suprascriptis omnibus divestirC; inquietare vel molestare
praesumat. Et ut haec nostr§ corroborationis sive confirma-
tionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni permaneat tempore
hoc preceptum inde conscriptum manu propria corroborantes^ i .
sigilli nostri inpressione jussim^s insigniri. '»T**
Signum domni Heinrici (M) regis invictissimi. ^
Guntherius cancellarius vice Willigisi archicapellani ijf. .^J S
notavit. (L. S.)
Data VI kalendas Novembris, indictione VIIII; anno doiiii- ^«
nicae incamationis MX^ anno vero domni secundi Heiurici
regnantis VIHI. Actum publice Oskereslevo. Feliciter amen.
Ex antographo in tabulario capituli Brandenburgensis asservato. Sigilli inscriptia :
+ HEINRICHVS D'i GRATIA REX. Ediderunt Riedej^ov. cod. dipL I, ft, 100,
Gercken, Brandbg. Stiftshistorie 339. Eccard, Hist. geneal. 131. — Bflhmer,
Reg. imp. 1066. Stampf 1540.
24. Heinricus 11. imperator monasterio Chuofiingensi,
abbatissa 5ta, cortem uxoris suae, Herleicheshuson
dictam, iu pago Reinicgowe, in comitatu Sigifridi
sitam donat. — Dat. a. 1018 seu 1019?
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinriciis
divina favente clementia Romanorum imperator augustus ||.
3*
Digitized by
Google
36
Si omnibus bona iDcipientibus ex imperialls digoitatis debita
debemus prodesse, quanto magis boDcstum ac religiosum illitis
studium augmentare et ut ad eflfcctum perducatur niodis onmibus
nos oportet adjuvare, cum qua una caro divina existimus co-
pulatione. Proinde omnibus Chrifiti nostrique fidelibnB notuin>"
esse volumus, qualiter nos devotioiu ac reli^oui dilectissim^
conjugis nostr§ Chunigundae imperatricis augustac cougau-
dentes, petitionibus etiam ejus aseeusum pracbcuteSj quandam
hereditariae proprietatis suae cortem Herleicbesbuson dictam,
in pago Reinicgowe, in comitatu Sigifridi comitis sitam mo- ^*
nasterio suo Chuofunga in bonore sanctae Dei genitricis
Mariae et beati Petri principis apostolorum constructaBa^, ubi
etiam virgines Christi sub regala sancti Benedicti ordinavit,
cum omnibus pertinentiis suis, areis vidcHcct, cdificiis, agris,
pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, piscationibus, <
molendinis, silvis, venationibus , exitibus et reditibus, viis et
inviis, omnibusque, quocumquc modo dici ac scribi possunt,
utilitatibus, per hanc imperialenfi pagiiiam in proprium lar-
gimur atque concedimus ac omiiimodis confinnamus, omuium
hominum contradictione remota, Ea Bcilicet ratlone, ut ab--^
batissa Ota, quam eidem loco praefccimus .ac qu^cunque in
eodem ordine posjea/ ibidem promoventur, liberam exinde
habeant potestatem, quicquid cis placuerit faciendi, ad utili-
tatem tantummodo aecclesiae et sororum ibidem suh regula
sancti monachica Deo servientium» Et ut hacc nostrae do-^''
nationis ac confirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa
omni permaneat aevo , hoc praeceptum inde conscriptum
propria manu corroborantes sigilli nostri impressione jussi-
mus insigniri.
Signum domni Heinrici invictissimi (M) Romanorum )*
imperatoris augusti.
Cuntherius cancellarius ad vicem Erkenbaldi arcbi-
cappellani recognovi. (L. S.)
£z antographo, notis chronologicis careQt^T m t&buUrio KanfuD^eusi asserratA.
Sigillum_impressum, cujus inscriptio : + HElNRlCilVS dI G^RA ROMANOBV
IMP. AVG. Diploma verisimile est datum esaa anno MXVIK aeu MXIX, —
Ineditum. - Stumpf, Reg. No. 1831.
I - ^. > > •■ ■ ' ■'
Digitized by
Google
-^<^
37
25. Heinricus H. imperator monasterio Thrubiki ab-
batissa Gerbirga praedium in viUa Hadeburun
sitj^onat. (1021, Oct.) Merseburc.
C. In ^omine sanctae et individnae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia Romanorum imperator augustus. || Si
venerabilia ^ecclesiarum Dei loca alicujus doni commodo di-
tare ac sublimare studuerimus, nobis id regnique nostri statui
profuturum esse miuime dubitamus. Quapropter noverit omuium
Christi fidelium nostrorumque universitas, qualiter nos pro re-
medio animae nostrae necnon dilectissimae contectalis nostrae
Cunigund^ videUcet imperatricis augustae, interventu aetiam
ac petitione Gerbirgae venerabilis abbatissae, cuidam nostro
insigni monasterio Thrubiki dicto in honore sanctae Dei ge-
nitricis fsanctique Viti martyris dedicato tale praedium, quale F-H^
a quibusdam liberis hominibus Lanperto scilicet et Liudgero
ad nostras manus legitime perventum est, situm in villa Ha-
deburun, in pago Hardego in comitatu vero Liudgeri comitis,
cum omnibus suis pertinentiis, agris, areis, aedificiis, terris
cultis et incultis, silvis, venationibus, aquis aquarumque de-
cursibus, piscationibus, molendinis, pascuis, pratis, viis et
inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, mancipiis
utriusque sexus et omnibus, quae quo(|[^<Jmodo nominari vel
scribi possunt, utilitatibus ad ipsum praedium pertinentibus,
per hanc nostram imperialem paginam concedimus atque
largimur et de nostro jure ac dominio in ejus jus ^ do-
minium omnino transfundimus. Ea ratione, ut jam dicta
ejusdem monasterii venerabilis abbatissa Gerbirc sibique suc-
cedentes liberam dehinc habeant de (i^dem proprietate po-
testatem quicquid eis placuerit ad usum aecclesiae faciendi.
Et ut haec nostrae donationis auctoritas stabilis et inconvulsa
omni posthinc permaneat tempore, hoc praeceptum inde con-
scriptum manu propria coroborantes sigilli nostri inpressione
jussimus insigniri.
Signum domni Heinrici Bomanorum invictissimi (M)
imperatoris augusti.
Digitized by
Google
38
^'
Guntherius cancellarius vice AreboniB archicapellani
recognovi.
Data indict .... anno dominicae incamationis mille-
i^l^W^- eimo^^ , . . , anno vero domni Heinrici secundi regnantis . . .
imperii autem . . . Actum Merseburc.
Ex aatogr^pho in tabnl. Wernigerodensi asserrato. Sigillom aTalsnm, notae chro-
nologicae desnnt. — Ineditnm. ';av..^, ,^ k^
26, Heinricus H. imperator monasterium S. Salvatoris
iu loco Isula, abbate Petro, cum omnibus ejus
possessionibus sub suum mundiburdium recipit.
1022, Jul. 14. Marturio.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
di\iua fayente clementia Romanorum imperator augustus. H
Noverit omnium sanctae Dei aecclesiae nostrorumque pre-
Bentiimi scilicet ac futurorum fidelium sagacitatis industria,
qnaliter nos pro Dei amore nostrique imperii stabilitate ab- f
baciam eancti Salvatoris in loco, qui vocatur Isula, et
abbatem illiu^ loci, qui vocatur Petrus, cum omnibus perti-
nentiis &uis, que modo habet vel in antea acquisiturus erit,
tam ex successione quam et alia qualicumque justa adeptione
preceptariis, libellariis, cartulariis, castellis, vinaeis*), manci-/e
piiBj villis, terris cultis et incultis et omnibus mobilibus et immo-
bilibus, qu§ adhuc dici vel nominari possunt, sub nostrae defen-
sionis raundiburdium recipimus. Precipientes itaque [jubemus]*)
ut nullus dux, marchio, comes, vicecomes, sculdascio, gastaldio
aut aliqua nostri imperii magna vel parva persona, preno-/^
nnnatuni abbatem et monachos, qui ibidem sunt, cum homi-
nibus tam liberis quam servis vel ancillis, presumat eos ad
placita trahere vel distringere aut judicare nisi ante nostram
imperialem presentiam. Volumus namque, ut de omnibus
fiupradictis rebus nuUus pr^nominatum abbatem aut suc- i*
cesBores suos audeat molestare, inquietare, contendere vel
') sie. ') deest in aut.
Digitized by VjOOQIC
39
disvestire sine legali judieio. Si quis vero hujus nostri
mundiburdii violator exstiterit, sciat se compositurum auri
optimi libras c, mediaetatem camer§ nostre et mediaetatem
abbacie sancti Salvatoris. Quod ut verius credatur et dili-
^gentius ab omnibus observetur, hoc mundiburdium sigillo
nostro jussimus insigniri.
Theodericus cancellarius vice Eberhardi episcopi et
archicappellani notavi.
Data n idus Julii, anno incamationis domini MXXII, in- r^.i cr
/» dictione V, anno vero domjni Heinrici regnantis secundi XXI,
imperii vero VIIII. Actum Marturio.
Ex autographo in regio tabulario Senensi asservato. SigilU nulla fit mentio in copia
quam debeo v. cl. Luciano Banchi, tabularii Senensis praefecto. Ineditnm.
27, Conradus H. abbatiae S. Dionysii prope Medio-
lannm sitae omnia bona, immunitatem, aliajnra
confirmat. 1026, Mart. 23. Mediolanii
C. In nomine sancte et individuae trinitatis. Chonradus
divina ordinante providentia rex. Sanctorum patrum decret[i8
«p]os&ica auctoritate fultis et experimento mundan^e lebis *) ^^ ^ ^"'^* -
instruimur, ut public^ rei et sanctarum eclesiarum causas
r ^qua lance et justo examine pensemus, quae duo maxima
bona, licet inter se vario sint ordine [distjincta," ita tamen '-. ^♦«'^
sibi invicem justa dispositione Dei sunt conexa, ut si alterum
perierit, alterum precipitium pati non sit ambiguum. Noverit
igitur omnium sanct^ Dei aeclesi? fidelium nostrorumque
io presentium scilicet ac futurorum soUertia, karissimum fide-
lem nostrum domnum Heribertum, sacrosanctae Mediola-
nensis eclesiae venerabilem archiepiscopum, nostrae celsi-
tudinis adiisse clementiam, ut abbatiam in h[onore] beatissimi
confessoris et episcopi Dionisii, ubi ejus sanctissimum quiescit
lY corpus, non longe a civitate Mediolanensi sitam, a semet
ipso noviter institutam cum omnibus adjacentiis et perti-^ '"^ ^
1) sic aut. legendum legis.
Digitized by
Google
40
rJi"^ ^
f/*^f
nentips] ejusdeTii sancti DiouiBii abbati^, qu^ sunt domicultus,
+^r-i^sr^ predia, molenflina^ pratii, Bilvae nostr^ auctoritatis precepto
confirmarcraus et regio vigorc coiToboraremus* Nos vero tam
devotis&imi Deo ct iideliEisimi uohm areliiepipcopi animo am-
plectenteB petitionem pro remedio animae nostrac ipsiusqne ^
refngerationej ut eadem abliatia firmiter dcinceps prevaleat
et in melius crescat roImstiuBqitc [al) invaB^ojrilma exempta di-
tescat^ per lioc prescns preceptnm et hujus nostrac auctori-
tatis confirmatioucm jam dictam abbatinm cum eclesia intra
prenominatam Mpdiolauensem civitatem sita qu[ae dicitnr] ^*
saneta Maria in SoIariolO; et omnibus circumjacentilms , qu§
ad candem eclesiam pei-tinentj et qu^ extra civitatem ad
l^ ^ j . eandem saucti; Mari^ cclcsiam pcrtinentia supradiet^ abbati^
'*" eancti Dioni[&ii adjacentjy et cum quattuor mansisj qui sunt
in loeo Agracino et Kubiolo scu Eomano, cumque etiam 'f
terra^ quae est in Se^^adella et tertia partc curtis, quae di-
t'* ""* citur Talamonaj atque tnrre, ca[steIIo] et districtOj qu^ sunt
j in locOj qui dicitur Licmij Mellate et omnibuSj qu^ tenet
''^'^^ MarogniOj cum omnibus pertinentiiB^ quas ipee domnus He-
-/ *'"*'' ribertus arcliiepiscopus babendas prom[iRit seu adbucj cumV
"^*^ volente Deo ibi collaturus estj et eadem abbatia tam per
ipsnm pontificem quam per alios viros religiosos adquisitura
estj cum servis et ancilliSj [aldionibus et aldiab]usj curtibus^
^dificiis, campiSj pratiSj paseuis, vineiSj silviSj staDareiSj robo*
retiSj castanetis, saltibnSj piscatiouibuSj moIendiniSj aquis aqna-^r
, ^m « rumque dccursibuSj montibuSj vallibuSj planitiebus et |r^bu3
omnibusjj qu§ dici vel nominarij verbis vel littcris comprehendi
^ poasuntj confirmamus et corroboramus. Ea videlieet legCj u£
'*^^ ^ ' Jobannes ipsius' abbas^ qui nunc superest^ ejusque successoreSj
qui pro tempore fuerintj dc omnibus superius nominatis in~'>p
vcstitus sitj de censu et redditUj quos annue dominus exinde
dederitj in stios et monacborum ibi Deo famulantium uaus^ proiit
melius videritj disponat. Statuimus etiam hoc regali precepto,
ut si immineutibus peccatis cartul^ et securitates de terris
aut rebus ipsius monastcrii igne aut latronum incursu vel*^
aliquo casu deperieriutj regiam auctoritatem nostram ejusdem
Digitized by
Google
41
abbatiae advocatus habeat cum duodecim sacramentalibus
jure jurando firmare, quod illo die, quo ips§ cartul§ perdit^
fuerunt, investituram haberet abbatia de rebus, quas conti-
nebant, et ita se defendat secundum legem ad partem ipsius
monasterii, ac si easdem in presentia haberet cartulas, omnium
hominum contradictione inquietudine atque molestatione peni-
tus remota. Sancimus etiam, ut de ipsa abbatia vel predictis
omnibus locis neque dux, neque marchio, neque comes neque
major quelibet vel minor persona fodrum exigat aut violen-
tiam vel molestiam aliquam faciat. Decim§ et ipsorum locorum
districta ad ipsam abbatiam per hujus nostrae munificenti^
preceptum in perpetuum pertineant, quatenus et nobis, hoc
confirmantibus preceptum, et predicto archiepiscopo Heri-
berto, ejusdem abbati^ ^dificatori, peccatorum sit remissio
et sempiteiTia retributio. Si quis, quod absit, nefario ausu
hoc nostr? confirmationis preceptum violaverit, centum libras
auri optimi se compositurum esse procul dubio cognoscat,
medietatem kamer? nostr§, medietatem abbati§. Quod ut
verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, manu
propria subterfirmantes sigilli nostri impressione, nostr§ ima-
ginis figuram continentis, illud insigniri precepimus.
Signum domni Chuonradi (M) serenissimi regis.
Hugo cancellarius ad vicem domni Aribonis arcjii-
episcopi et archica^ellarii recognovit. "
Data anno incamationis dominicae MXXVI, decimo kalendas
aprilis, indictione VIHI, anno regni domni Chonradi regis II.
Actum Mediolani. Feliciter amen.
Ez antographo in archivio S. Fedele Mediolanensi descripsit mecnmqne communi-
cavit R. Kiepert. Sigilli parynm snperest fragmentam. Edidit Paricelli, de
scis. martyr. Arialdo et Herlemberto p. 427 ciyas editionem repetivit Bdhmer,
Acta imp. 42. — Stnmpf No. 1913. Bresslan, Eanzlei Eonrads H, R. 53.
-.^v. :cs
Digitized by
Google
42
28- Conradus IL yillam Misici ad monasterimn SS.
Mariae, Gregorii et Benedicti donai lOSOjMai, 19,
Mersiburch,
C, In nomine eanctae et individiiae trinitatis. Chuonradus
divina favente clemencia Komarum^) imperatflr augustua. (
Noverint omnes Christi fideles preBetites seilicet atque futuri,
qualiter ob interventnm ac petieionem dilectae conjugis noetrae,
GiBalae imperutriciB augUBtae^ atque fidelis nostri Herimanni *
wmvw ' jT marchionis qnandani villam nostri juriSy Misici nnncupatam^
* ""^ ' in pago ScudJzi et in comitatu ])rescripti Marchionis sitamj
'*f«*^^ ' ^ ad monasteriura cujuadam nostri fidelis S . * . conis^), in ho-
nore sanctae Mariae et sancti Gregorii ac Bancti Bencdicti
^,,*, ^**,. consecratum, cum omnibus appenditiis^ mancipiis utriusque ^
eexusj areiSj aedificiis, sgrisj cultis et incnltis, viift et inviis,
silvis, venationibus, aquis aquaruiuve decursibus, piscatio-
nilms, molendinis, exitibus et reditibns, quesitis ct inquirendis,
cum omni utilitate ad eandera \illain pertinente oninino tra-
didiraus^ ea videlicet rationej ut fratres inibi Deo ser^ientes
certa inde habeant stipendia. Et ut haec noBtra traditio sta-
bilSs atque^inconvulfia omni permaneat temporcj hanc pa-
ginam inde conscriptam sigilU nostri impressione insigniri
jussimus propriaique manu [cor]roboravimus,
Signum domni Chuonradi Romanorum imperatoris (M) "
invictissimi,
Odalricus cancellarinB vice Arbonis archicapellani
rcco^ovi. (L. S,)
Data XIIII kalendas Junii^ anno dominicae ineamatioBia
MXXXj indictione XIII; anno domni Chuonradi regnantis VI,
impcrii vero IIIL Actum Mersiburch. Feliciter amcn.
E% antographo in architlo ecdosia« catliedrAlis BrrartcD^is ^servato, Sigiltiiii]
impr^SBUDi, ilUesam, cujas insmptjo: + CHVONRADVS DE GBA KOMANOR
IMP AVG. Ineditaro,
^>.
^) sic, legcodum HoiDJinoruti]. *) In autogrmptiQ duae vcl trea
litterae illegibiles mnL Legendum forsan Sicconis, sive Esichonia.
Digitized by
Google
n
|V.^«.'Ii'"'^-
43
29. Conradus H. episcopo Nuonburgensi forestum
facere in fageto prope ejus civitatem sito per-
mittit. 1030, Nov. 16. Walahuson. 't^^X
C. In nominae^) sanctae et individuae trinitatis. Kuoii- -^^^'r^
radus divina favente clementia Romanorum imperator anguBtus.
Si pro aecclesiarum Dei commodo et utilitate fidelium nosti-o-
rum petitiones benigne suscipimus easdemque nostra iTriperiali
i liberalitfite erigipjus, fovemus, subliipamus, ad regni nostri
statum perepni^que vitae spem profuturum nobis ciTdimiiSj
speramus et scimps. Quapropter per interventum conjugis
nostrae dilectae Gislae imperatricis, per petitioneui quoque
venerabilium episcoporum Arbonis et Hunfredi, necuon ob
/fi iBgen&l servitium Herijnanni marchionis Kadelhoho Nuonbur- l'**!*
gensis Aecclesiae episcopo licentiam faciendi foresti iu fiigetOj
quod proximum adjacet eidem civitati, concedimuSj damus et
condonamus a loco ubi confluunt Salai|i et Wetaa, inde contra ^*^ b^^^^
descensum Salae usque Steinburg, inde ad Steindorf; inde
>r recta linea orientem versus usque ad villam Buonkowize,
inde deorsum per alveum Wetaa, usque dum ipse flavius in
Salam dirivatur, vices' ab ea recipit et suum vocabulnm '''^tSrijJ"'
amittit. Hoc sub banni nostri districtu fidelitatisque nostrae
obtentu praecipientes, ne quis infra praedictamfterminationem f^^^J'^-*' ^.^^
24 sine consensu praefati episcopi successorumque ejiis venari
aut birsare aut alicujus silvatici generis bestias agitare prac-
sumat. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas perpes et
inconvulsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu
propria confirmantes sigilli nostri iinpressione jussiraus in*
j^ signiri.
Signum domni Kuonradi Eomanorum imperatoris (M)
invictissimi.
5dalricus cancellarius vice Arbonis archicappcllani //i?
recognovi. (L. S.)
■)o Data XVI kalendas Decembris, anno dominicae incarnationis
^) sic. ieg. nomine.
Digitized by
Goi)gle
0.. ,.v.'."
f^ C-
44
f'-^^
MXXXj indictioTie XlJlj anno donmi KuoDradi regnantiB VI
imperii vero III, Actum WalaUuson, Feliciter amen.
E% Bntogr&pho in &TctiivJo capitnU NaambargsaiU Mscrrmto. Sigillam tTtilsum-
Edidit Lepfiiiis^ Gescliichte toh Nanoiburg l^ 192- — Stmiipf, Eegesten
No. 199|. firess!ati, Siiulfli Komr^a IL R. 147.
30. Conradus IL imperator Berenhardo ducij Sigifrido
comiti, Bernhardo marchioni imperat, nt man-
cipia Fardensis ecclesiae, qnae vennmdata sint,
ei reddenda curent. (1027 — 1035,)
Chuonradns Dei gratia Komaroiiitn imperator an^etus
Bereuhardo ducij Sigifri^o comiti^ Bemhardo marehionij sa-
liitem et ^ratiam. Quamvis pro totius rei publicae longe
lateqae pToeuraiida utilitate jugem debeamus sollicitudinem
gerere, tamen ut pro ecclesiarum Dei statu aoUertius invigi'
lemus, nos obligatiores csse non ignoramus. Unde quia
sanctae Fardensis eccle&iae tnancipia ceu hruta animalia pro
quantnlocamque pretio hactenns venundata fuisse andivimus^
non solum illam nefaviam consuetudinem admiramur verum
etiam, ut rem Deo hominibusque detestabilemy exccramur;
maxime cum seeundum canonicam auctoritatem nullius eccle-
siae pracdia vel mancfpia pro alia aliqua viciseitudine, nisi
praedia pro praediiSj mancipia pro mancipiis, pro aeque
honis vel melioribus debeant mutunri, Idcirco autem hujusce-
modi morera sanctorum patnim traditionibus repugnantem
nlterins ibidem exerceri, nostra imperiali potegtate inter-
dicimus et vobis, quibus hanim provinciamm rcgimen com-
misimuBj sub Dei noetraeque gratiae obtentu iTnperamuSj ut,
ubicumque vcl inter vestros vel alios ejusdem eeclesiae
mancipia ita vendita invenianturj illius loci episcopo vestro
juvaminc reddantur, ea scilicet ratione, ut episcopus emptori
^ -'■ tantum^ quantum pro eis dedit^ restituat et suae ecclesiae
j4"*' mancipiaj; recipiat Sin vero aliqua persona his parere no-
luerit, vestra judiciaria potestate eam distringite, donec huic
Digitized by
Google
45
nostro justissimo edicto vel coacta oboediat. Ad evideutissiinum
itaque signum omnibus nostrae imaginis proponi praecepimus
sigillum. (L. S.)
Ez autographo in tabulario Hannoverano asservato. Sigillam partim avalsuiD.
Edid. Pertz, Mon. Germ. hist. Legg. II, 38. Hodenberg, Verd. Geschqu. II, 29. —
Stumpf 2127. Bresslau, Kanzlei Konrads II, R. 216.
31. Conradus II. Brixianae ecclesiae, episcopo Vel-
derico, omnes possessiones confirmat. lOS?,
Jul. 15. Caldera.
In nomine sanct^e et individu^e trinitatis. Conradus
secundus divina favente clementia Romanorum imperator
semper augustus. Dum justis fidelium nostrorum petitionibua
assensum prebuimus, devotiores eos in nostro obsequio pro-
cul dubio statuimus. Quapropter omnium sancte Dei ecclesie
nostrorumque fidelium presentium scilicet ei futurorum noverit
industria, sanctj Prixiensium ecclesi? venerabilem episcopum
Veldericum nostram imperialem adiisse clementiam, quo pro
Dei amore nostreque remedio anim§ imperiali auctoritate et
nostra preceptali pagina concederemus sancte Brixiane ee-
clesie dedicate in honore beatj semper virginis Mari?, qu§
est caput ipsius episcopii, monasteria, abbatias, curtes, plebea
vel scriptiones et precepta, nominatim Montem de Castene-
dulo cum silva cunctisque inibi pertinentibus et montem
Dignum cum suo circuitu in integrum, portas civitatis, di-
strictum ecclesiasticum omnemque publicam functionem ipsius
civitatis tam intus quam foris in circuitu per quinque mi-
liariorum spatia, ambas insuper ripas fluminum Olei videlicet
et Mell^, qu§ ad nostram publicam jurisdictionem pertinentj
ab eis scilicet locis, ex quibus ipsa surgunt usque dum ea-
dem flumina in Padum fluvium intrant. Cujus dignis petitio-
nibus assensum prebentes, prout juste et legaliter possumus,
prenominat§ ecclesi? Brixian^ in honore beatg Marij dedi-
cat^, qu5 caput est episcopii, h§c omnia superius expressa
nominatim largimur, utrasque ripas supradictas fluminum Olei
Digitized by
Godgle
.^^tum^J.
46
videlicet et Mell? concedimiis et donamns atqoe ex nostro
imperiali jure et dominio in supranominat^ sanct^ eccksi?
ju8 et dominium penitus transfundimus. Eo videlicet ordinej
quatenus in guperius nominatis utrisquc fiuminum ripis nulii
nostri reg:ni raagn^ parv^que perBon^ liceat portum habere
nec noviter ediiicare ad iiavale negotium esercendum in
g>'irf# granoj vino et Bale nisi per licentiam et consensum episcopi,
qui [proj tempore^ in Bepe supra saerosancta eccleBia nomi-
naia a Deo fuerit ordinatus et constitutus, Precipiendo
deniqne jubemus et hac nostra imperiati et preceptali pagina
statuimu&^ ut nullus archiepiscopuB, episcopus^ dux, marchioj
eomeSj vicecomesj seuldasBiOj gastaldo^ vir aut malier nnl-
laquc nostri rcgni ma§na parvaque persona superins nomi-
natam Banctam Brixianam ecclesiam de supradictis beneficiiSj
qu^ ei concessimuSj vel ntrisqne fluminum fipis divestire,
molestarej diminorare, aut aliquam violentiam aut molestiam
facere aut inferre preBumat, Si quis igitnr hnjns nostri pre-
cepti violator esse temptaverit^ qnod minime crcdimns^ sciat
se compositumm auri optimi libras ccntum, medietatem nostr^
camer^ et medietatem prenominat^ ecclesi^ et episcopo pro
tempore ibi a Deo ordinato. Et ut verius credatur dibgen-
tiuBque ab omnibus obscrvetur hanc paginam manu propria
roborantes sigilli nostri impressione jussimus iuBigniri.
Datum idibus Julii anno dominic^ incai^nationis
MXXXVIIj indictione Y, anno autem domini Conradi secundi
regni XIII, imperatoris XII, Actnm in loco qui dicitur Cal-
dera. Feliciter,
Ei cod, membr. saec. XV m tabnlario Tetere fiiTitatis BTftSciae (archivio Teehio
municipale di Bresci*) asaeirato. Copiam dftbeo t. d. htaim mflmoria* PM-
lippo JaSL — EdidJt Ugbelli, Itaba a«;ra [V, 5.^9* Odorici, Cod. diplom.
firescidii. m, 51 ejxcerp. — Btihmer, Rtg. iiup. 142B. Stampf 2096^ fireijijlau,
Kanzlei Kodr. n, Eeg. No. 2i0.
<
Digitized by
Google
47
32. Heinricus III. ecclesiae Merseburgensi praedium
situm in villa Niwolkesthorp donat. 1 040 , D ecbr , 5 . ^j
Altestete.
ne sanctae et indiyiduae trinitatis. Heimicus
..„...„ ... n™„... ..... „.....,™ ^^^^_^
1) sic. legendum aevo.
4«*e i^
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heimicus
divina favente clementia rex. Omnium fidelium nostroiwn
tam presentium quam et futurorum soUers industria uoveiit,
B qualiter nos ob remedium anim§ genitoris nostri CE5nradi
imperatoris augusti, felicis memori§, necnon pro anima Cliu-
nihildis, dileet^ conjugis nostr§, 'insuper etiam pio nostra
corporis et anim§ perpetua prosperitate sanctae Mersebnigensi
§cclesi§, in honore ' sancti Johannis Baptistae et sanctoium
martirum Laurentii, Maximi, Romani consecrat^, cni vene-
rabilis episcopus Hunoldus tune videbatur preet^se, ejus
frequens servitium revocantes in memoriam, tale prediumj
quale nos in villa Niwolkesthorp habuimus, in burhwardo
Lesnic, in pago Scudici, in comitatu Ekkehardi BiarcUionis ^u^^**- i^
situm, cum mancipiis utriusque sexus inibi manentibus aut^
quocumque locorum sint, ad eandem villam pertinentibus in
proprium per hoc nostrum regale preceptum concessimus
atque tradidimus cunctisque aliis appenditiis, scilicet areis,
edifitiis, terris cultis et incultis, agris, pratis, pascuis, campis,
silvis, venationibus, aquis aquarumve decursibus, molis, mo-
lendinis, piscationibus omnique utilitate, qu^ aut dici aut
scribi potest. Et ut haec nostrae traditionis devota concessio
rata et inconvulsa omni permaneat avo^), hanc cartam inde
conscriptam manu propria confirmantes, ut infira videtur, si-
gilli nostri jussimus impressione sigillari.
Signum domni Heinrici tercii (M) regis invictissimi,
Eberhardus cancellarius vice Bardonis archicaneel-
larii recognovi. (L. S.)
^>
Data Nonis Decembris, indictione VIIII, anno dominicae in-
Digitized by
Gc^ogle
48
caTnatiooiB MXL, anno autem dorani Heinrici tercii ordina-
tionis ejuB XIII. regni vero II. Actum Altestetc, Amen,
£x aatogrfipho in UbnlArio capitaLi MersebQrfflnaia u^enrKto. SigUli impr^ssi
mlaor ptrs eouserv&ta inscnptLouiB kas litt«raa «Klubet , . , BJCYS D~l GRA.
laeditoin*
33, Heinricns IIL Agneti conjngi snae praedinm
Wirena donai 1046, Jul, 8. Rochidez,
C< In nomine Banctae et indiyidnae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex* Notum sit omnibus Christi
nostriquc fidelibus tam fnturia || quam praesentibus, qualiter
noB dilectae contectali Agneti reginae qaoddam praedium
Wirena dictum, situm in pago Wetereiba^ in comitatu MaJ-
stat Bcrtoldi comitis^ eum omnibus Buis appendiciis, hoc est
utriusque sexue maiicipiiSj areis^ aedificLis, agris, terris cultis
et ineultis, pratis, pascuis campiSj silviSj venationibus, aquia
aquarum[que] *) decursibusj piscationibusj molisy molendinis,
viis et iuviisj exitibus et reditibuSj quaesitis et inquirendiSj
seu cum omni utilitate, quae ullo modo inde provenire po-
terit, in proprium tradidimuSj eo videlicet tenore, ut ipsa
dilecta nostra Agnes regiua liberam deinceps de eodem
praedio habeat potestatem tenendij tradendi^ vendendij com-
mutandi^ precariandi^ vel quicquid placuerit iude faciendi
omnium hominum contradictione remota. Et ut hec nostrac
tradLtionis auctoritas stabitis et inconvulsa permaneat^ hanc
eartam inde conscriptam subtuBque mauu propria roboratam
Bi^Ui nostri imprcsBioue juBsimus iusigniri.
Signum domni Heinrici tercii (M) regis invictisBimi.
(8iguum speciale.) (L. S.)
TheodcricuB cauceliarius vice Bardonis arehicancel-
larii recognovi. (S. R)
Data Vm idus JuliLj auuo dominicae incamationis MXLYIj
indictioue XHUj auuo autem domni Heinriei tercii ordiua-
^) »que^ deeat in autographo.
Digitized by
Google
\
,A-\
^^
49
tionis ejus XVm, regni vero VIII. Actum Rochidez. In Dei
nomine feliciter amen.
£x aatographo in tabalario Garlsrnhensi asserrato. Sigilliinscriptio: i- HEINRIGV^
TERTIVS DI GRA REX. Edidit Wurdtwein, Subsid. diplom. V, 250. - B6h-
mer, Reg. imp. 1542. Stompf 2299.
34. Heinricus III. Sigenam, Richolfi servam, excusso
denario manumittit. 1050, Jul. 16. Nourenberc.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus , \i^*^
divina favente clementia Romanorum imperatQr angustus. { '^iw^
Notum sit||omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris
quam praesentibus, qualiter nos per manum cujusdam nobilis
/ viri, Richqlfi dicti, quandamsui juris servam, Sigenam no-
mine, manu nostra de manu illius denario excusso liberam *a-*^»*" .
fecimus atque ab omni jugo debitae servitutis absolvimus, ea
videlicet ratione, ut praedicta ' Sigena tali deinceps lege ac -'*^*^f^'
libertate utatur, quali c^ter?* a regibus vel ab imperatoribus j ^
o manumiss§ ^' hucusque sunt mb^' Et ut haec a nobis donatae'^! .^aH»K
libertatis auctoritas amodo stabilis et inconvulsa permaneat,
hanc cartam inde conscriptam sigilli nostri impressione jus-
simus insigniri.
Winitherius cancellarius vice Bardonis archicancel-
larii recognovi. (L. S.)
Data XVII kalendas Augusti, anno dominicae incarnationis ML,
indictione III, anno autem domni Heinrici tercii regis, secundi
imperatoris|lordinationis ejus XXI, regni XII, imperii IIII.
Actum N5renberc. Feliciter amen.
»
Ez antographo in tabnlario Monacensi asservato, qnod ez archivio Bambergensi
desnmptnm est Membrana minimae formae, sigiilnm impressnm, partim avul-
snm. Edit in Monnm. Boic. XXIX*, 101. — BOhmer, Reg. 1607. Stnmpf,
Reg. 2390.
Digitized by VjOOQIC
C :^A'/-
50
35. Heinricus III. imperator ecclesiae Brandenbor-
* !" gensi, episcopo Dancwardo, mercatum in loco
Ursleve donat. 1051, Mart. 19. Spire.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. H^inricus di-
vina favente clementia Romanorum imperator augustus. Si
piis petitionibus fidelium nostrorum exorabiles aures impen-
/,m>»u)^ dimus, ad stabilitatem nostri regni nostraeque vitae, imo '
animae nostrae profuturum esse minime dubitamus. Qua- ^
propter omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam
et presentibus notum esse volumus, qualiter nos ob^) inter-
ventum ac petitionem ejusdemque juge servitium Danewardi
Brai^deJ^burgensis episcopi eidem Dancwardo mercatum'),
monetam, theloneum, districtum caeteraque omnia ad haec *
^ .. ^ V juste legaliterque pertinentia in loco Ursleve et in pago
i^eA* -'^ Northturinga ' et in comitatu Liutheri comitis sita nostra
imperiali auctoritate') concessimus ea videlicet ratione, ut
Dancwardo episcopo predicto suisque successoribus neque
^b dux neque comes ver^vicecomes aut magna vel parva per-r
sona hanc nostram imperialem concessionem audeat molestare
vel infringere aut ibi negotiantes inquietare. Et ut h^ec
nostra imperialis concessio nunc et in aevum stabilis et in-
convulsa permaneat, hanc cartam inde conscribi eamque
manu propria ut subtus videtur, corroborantes sigilli nostri-i'
impressione jussimus insigniri.
Signum domini H^inrici tercii regis invictissimi, se-
cundi Romanorum imperatoris augusti.
Winitherus cancellarius vice Bardonis archicancel-
larii recognovi.*) :>'
Acta Xlin kalendas Aprilis, indicjjone Iin, anno dominicae
incarnationis MLI, anno autem domini Heinrici') regis tercii,
.• -"^ ;Ay
, \ \ '■ ») Ludewig ad. *) L. marcarum. ^) Codex^thoritate. *) Versus
, "' * [ monogrammatis et Recognitio desunt in C.j *) C. HinriclJ apud L/
'. ^ V I desunt omnes notae chronologicae. / '
Digitized by
Google
j
51
secundi imperatoris, ejus ordinatiouis XXII, regni XII, im-
perii V. Actum Spire^). Feliciter amen.
Ex copiario I in archivio Brandenburgensi asservato p. 2. Edid. Gercken, Fragia.
Marchic. II, 1, Stiftshistorie von Brdbig. 341. Riedel, Nov. cod. dipl. I, 8, 100.
Ludewig, Rell. mscr. II, 397. — Bohmer, Reg. imp. 1615. Stumpf 2402.
36. Heinricus IV. rex cum Botone milite concam-
bium facit. 1074, Jan. 27. Breitt^nbah.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex. || Omnibus Christi nostrique
fidelibus tam futuris quam praesentibus notum esse volumus,
qualiter nos ob interventum principum nostrorum, Liemari
videlicet Hammaburgensis archiepiscopi, Ebbonis Nuimbur-
gensis, Diederici Wirdunensis^ Gunzonis Eichstatensis epi-
scoporum Botoni nostro militi in mutuam nostri suique fidem
in ejus utilitate prompti et devoti ex^Stiterimus. Praedium
siquidem Baden situm, quod ab illo in ambitionem") acce-
pimus, in alia, terra sibi recompensavimus, dantes sibi vide-
licet integram villam Owerestetten et Rudichisdorf et Ruge-
husen et Chusinza et in locis ad Eggehardesberc pertinen-
tibus tantum praedii sibi determinavimus, quoadusque praedium
Baden ex integro sibi restituimus, ipso tamen monte castelli
excepto videlicet Eggehardesberc in pago Dyi-ingen, in co-
mitatu Mazelini. Ea videlicet ratione, ut idem Boto suique
posteri omnibus a nobis sibi concessis cum omni utilitate
libere utatur. Et ut haec nostra regalis traditio firma omni
aevo permaneat, hanc cartam propria manu roboratam nostro
sigillo insigniri jussimus.
Signum domni Heinrici quarti regis invic(M)tissimi.
(L.S.)
Adalbero cancellarius vice Sigefridi archicancellarii
recognovi.
Data est VI kalendas Februarii, anno dominicae incama-
^) C. Spue. ^) sic in aut. 1. cambitioQem.
4*
Digitized by
Google
* ♦
52
tionis MLXXIITj indictione Xn^ aDno antem ordinationifi
domni Heinrici IIII regia XVIIII, regni vero XVII. Actum
est Breittinbacli. Feliciter in Dei nomine amen-
Ei ftntogjraptia t qnod oUm in Ubalano upitali Spirci&is fnitf bhhc m arclitTio
C&rlsrubfissi Aaservntar. SigillDni optimci coD9em,tam. Edldit DiiiDgfit Eeg'
Bad«tti*UO- - Stumpf No.a77L —
37. Heinricus IV. ecclesiae Salseburgensi XXX mau-
sos diversis in locis sitos donat 1077, Aug< 13.
Moguntiae.
C. In nomine sancte et indiyidue trinitatis. Heinricns
divina favente clementia rex^). Regi^ munificenti§ est, ut fide-
liter II nobia servientes bene remunerare studeamns. Qua-
propter omnibus notum esse voIumiiSj qualiter nos pro
J| remedio anira^ patris ct matris, insuper et no8tr(j| et inter-
ventu dilectisfiimg conjugia nostr^ Berth^, regni et thori soci^,
et principum nostrorum Liemari Bremensis arehiepiscopi,
Epponis Nuenburgensis^ Bennonis Osinabruggensis, Cunradi
Trajectensis episcoporum Salseburgensis ^cclesi^ fratribus
predium qUoddam^ XXX scilicet mansos diversis in locis
sitos: ad Scerlenhcim III mansi dominicales et VI tributum
reddentea et quarta para manai, ad Mellesheim III, ad Vul-
venesheim I et quadrans, ad Lupenstein I, ad Munmenheim
V et diraidius, ad Bardestede I, ad Gotdenesheim I, ad Os-
derwilre Ij ad Wicchersheim II, ad Willingishusen III, ad
Bosaendorf I, ad Hicheneshoven I, ad Muzenhusen I in pago
NortgoQ in comitatu Gerhardi comitis, cum omni utilitate; quQ
vel Bcribi vel nominari potest, areis, §dificiis, agris, pratis,
pascuis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decur-
fiibus, moliflf molendinis, piscationibus, silvis, exitibus et re-
ditibus, qu^sitis et inquirendis qu§ve ullo modo inde poterint
provenire, in proprium tradidimus. Ea videlicet conditione,
nt nullus de eodem praedio nisi abbas et fratres praedict;
f ccIesiQ servientes b& deinceps intromittere praesumat £t ut
^) Hactertus Iltterae oblongatae.
Digitized by
Google
53
h§c nostr? traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni
^vo permaneat, hanc chartam inde conscriptam manu pro-
pria ut infra videtur corroborantes sigilli nostri impressione
jussimus insigniri.
Signum domni Heinrici (M) quarti regis.
Gtebehardus cancellarius in vlce Sigefridi archican-
cellarii recognovi. (S. R.) (L. S.)
Data idus Augusti anno dominic^ inearnationis MLXXIIII;
indictione XV, anno domni Heinrici regis ordinationis XXHI,
regni XXH. Actum Mogunti§. In nomine Domini amen.
£z antographo in tabnlario Garlsmhensi asserrato. — Edidit Schdpflin, Als.
diplomat. 1, 175. — B5hmer, Reg. imp. 1880. Stnmpf 2806.
38. Heinricus IV. ecclesiae Spirensi, episcopo Huoz-
manno, praedium Lutera, quod neptis ejus Mahtil-^^^/
dae italicae faerat, donat. 1086, Jan. 11. Spirae.
C. In nomine sanctSe et individu§ trinitatis. Heinricus di-
vina favente clementia tercius Romanorum imperator augustus. |
Omnibus Dei nostrique fidelibus tam futuris quam pr^sen-
tibus notum esse volumus, qualiter nos pro remedio anim§
nostre ac pro memoria parentum nostrorum, patris Heinrici,
avi Cunradi et avi^ Gisl§, per interventum fidelis nostri Hiiz-
manni Spirensis episcopi, sanct§ Mari^ ad ^cclesiam Spi-
rensem tale pr^dium, quale in villa nomine Lutera Mahtilda
Italica, nostra neptis, habuerat, et quod in potestatem nostram
lege et judiciario jure pervenerat, cum servientibus eorumque
bonis et onmibus appendiciis, id est mancipiis, areis, ^difi-
ciis, terris cultis et incultis, viis et inviis, molis et molen-
dinis, aquis aquarumque decursibus, pratis, pascuis, silvis,
venatione, piscatione, exitibus et reditibus, qu^sitis et inqui-
rendis seu cum omni utilitate, qu§ ullo modo inde provenire
potest, in proprium dedimus. Ea videlicet ratione, ut pr§-
dictus episcopus et successores ejus inde talem qualem de
cQteris ad sedem suam pertinentibus bonis potestatem ha-
beant tenendi, pr^standi, commutandi, precariandi. Cujns
r.;^^^Y
Digitized by
Google
v:.;^^
54
donationis auctoritas ut sempcr FitabiUs et incoDVulBa per-
maneat, hanc kartam inde conscribi qiiam sicut infra apparet
manu propria roborantes impressiouc sigilli uoBtri jussimus
insigniri.
Signum domni Heinrici tcrcii Romanorum iinperatoris
augusti. (M.) (S. Speciale.)
Herimannus cancellarius vice Wezelonis archicancel-
larii recognovit. (S. K.) (L. S.)
Data ni idus Januarii, anno ab iiicaruatione Domini
MLXXXVI, indictione VHII, anno m\m\ domiii H. impera-
toris, regni quidem XXXI, imperii vcro H. Actum Spir^.
Feliciter amen.
Ez aatographo in tabalario Garlsmhensi a&scTrato, Sigilluin imprefBuitiT cajus in-
scriptio: + HEINRICVS DI GRA TERCiVS ROMANORVM IMPERATOR AVG-
In signo recognitionis litterae graecao Lii^t YJEA EPMMANNY KAN-
KEJAAPIL (Idea Herimanni Canc^IlariiH) — Ediderunt DStngi, Regesti Ba-
densia 118. Remling, Speierisches UB. J, 58* — Siumpf No,~2872,
39. Heinricus V. imperator concambium inter Bm-
nonem episcopum Spii^cnsem et Hezelonem prae-
positum ceterosque canonicos factum confirmat
1114, Aug. 29 (Spirae),
Heinricus Dei gratia Romariorum inipeTator augustus*
Qui ^cclesiarum quarumlibet utilitati et honori diligenter
prospicimus || speciali soUicitufline commodum et honorem
sanct^ Spirensis §cclesi§ merito requirimus* Quam enim
parentes nostri singulari semper excoluermit studio^ nos
quoque prae ceteris honoramtis quasi quoftam dilectionis
privilegio. Placuit domno Brunoui ejusdem sedis antistiti
cum Hezelone praeposito ceteriKque canonicis quoddam eon-
cambium facere, scilicet ut ea, quac fratres in Oppiwiler
tenuerunt, ipse a fratribus accijjeretj in ciyitate autem tres
libras et quinque solidos, censum videlicet de ccrtilms Ju-
deorum, liber§ fratrum utilitati rcstitueret. Quod quia absque
nostro consensu et voluntate fieri non potuit^ res ad nos de-
Digitized by
Google
55
lata est, et diligenter examinata co^placuit. Notum igitur
omnibus tam praesentis quam futuri temporis fidelibus esse
volumus, quia et nos fratrum utilitate perspecta huic com-
mutationi adquiescimus; hac tamen conditione, ut si supra-
s dict^ Judeorum curtes praedictum censum incendio vel aliqua
occasione solvere non potuerint, ejusdem loci episcopus prae-
posito et fratribus, quicquid minus fuerit, sine omni contra-
dictione restituat, si quid autem superfuerit, in eorum utili-
tatem pariter concedat. Et quia hoc auctoritate nostra factum
i# onmi tempore ratum et inconvulsum permanere volumus, si-
gilli nostri impressione hanc cartam corroborari praecepimus.
Hujus autem rei testes aflfuerunt: Bruno Treverensis archi-
episcopus, Fridericus Coloniensis archiepiscopus, Hezelo
praepositus, Burchardus decanus, 6nulfus magister, V6c-
i5 nandus custos cum ceteris canonicis. Heremannus marchio, \^,,^Ji>^-^:'^
Godefridus palatinus et alii principes co^plures. Ekbert/ad- '
vocatus in vice Egenonis pueri advocati. C5no tribunus. . .^
Adeloldus. Anselmus. Gerungus. (^l.\>')* ^^']^^Tl^'H{y^'^-'*^
Acta anno dominicae incamationis MCXIHI, regnante 7J"-^ ,Ai
Uj Heinrico quarto Romanorum imperatore augusto, anno VII ^ /^ '^ ^''---^"
venerabilis Brunonis episcopi. IIII kalendas Septembris.
Ez autographo in tabulario Garlsmhensi asservato. Sigillam, cnjns appendet
fragmentum, Stumpf Brunonis episcopi esse judicavit; mihi contra auto-
graphnm diligenter perscmtato potius imperatoris videtur esse; qnamquam
pro certo id contendere non audeo, cum inscriptio ipsa perierit, imago autem
valde detrita sit. Ediderunt Dumg^, Reg. Badensial21. Wirtemberg UB. Ij_340.
Remling, Speier. UB. I, 89. — BOhmer, Reg. Imp. 2028. Stumpf 3097.
40. Heinricus V. imperator monasterio C5fhungensi
villas Helingenrodh et Umbach restituit. 1123,
Mai. 8. Apud Nuhusen.
C. In nomine sancte et individue trinit8|,tis. Heinricus di-
vina favente clementia quartus Romanorum imperator augustus.
I Divinis et salutaribus sanctarum scripturarum amonemur
documentis et erudimur, ut gcclesias Deo dicatas cum larga
,CC 11^--
Digitized by
Google
Vt' l'^*
I *.<^\vrfy
t^/t-:ii
m
benivolentia ditemnB et pia rtevotione atoplificare non eesse-
muB^ et si qua violenter Bunt ablata^ noB fimperiali resti-
tu ')]aniU8 auctoritate. Notuni igttur omnibus tam preBentihiis
qnam futuris Christi £delibns CBse voliimuSj qualiter nos pro
remedio aniin^ nostr^ et parentum [Tioetromm beat^ memori^ '
pr^dia (lu^^)] ^cclesia CQfungensiB in foreBfce CSfhungerwalt
appellata quorumdam violentia amiserat^ digna et devota
peticione Gisl^ abbnties^ eidem ^cclesi^ [sanct^^)] remieimus,
Nominatim autem duas villas Helingenrodh videlicet et
Umhach, in eodem foreste sitasj ciim omni jur^.areis^ edi- ^
^ficiis, terris cultis sive incnltis, pratis^ pascuis') aquarumve
^ decurBibuB, piBcationibuSj molendiniSj silviSj venationibus, viis
et inviiSj exitibus et reditibus, queBitis et inqnirendis omnem-
que utilitatem^ qu§ vcl in presenti vel in ftifuro inde pro-
Tenire potestj in commuuem sororum ibidem Deo famulan-'^
tium usum coucedimuSj transfundimue et confirmamus. Hoc
autem tam justo rogatu quam recto judicio principumj qui
presentes aderantj rationabiliter fecimus. Quorum nomina
h^c sunt: Adelbertus Mogontinus arcbiepiscopuSj Fridericus
Coloniensis archiepiscopus, Bruno Spirensis episcopus, Ste-.^
,^ phanus Metensis^ Bertolfus HildcmenBis*)^ Heiuricus Pader-
bruuensis^^ Gebebardus HerbipoleneiSj Odalricus EistatensiB^
dox Heinricus Bawariorum, Fridericus dux et frater ejus
ConraduSj Godefridus palatinue comes, Ludevicus comee et
frater ejus Heinricus, Adelbertus ejusdem ^cclesi^ advocatuSj^f
Gozmarue et fratres ejus, Duto Mogontin§ ecclesi^ archi-
;- diaconuSj Bichardus cantor ejusdem ecclesi^^ Gotteboldus
Frislariensie ecclesi^ prepositusj Adelbertus Wonnatiensie
eccleei^ prepositue, Bertoldus comes, Conradue, Folcmarus
dapiler, Heinricus raarescalcue. Ut autcm hujns nostre con-^*
ceesionis privilegium stabile et inconvuleum pcnuaneatj hanc
inde cartam propria manu coiTohoratam scribi et sigilli nostri
impressione jussimus insigniri,
1) Verba uncis inclusa desuat in aut hia locis exeao. '} Stmnpf
Cofungenfli ; sed huic vocabulo locus non suffeciHset. ^) naquts" deeat
lo aut. hoc loco uon exeso. *) sic. L Eiideshemensia.
Digitized by
Google
57
Signum Heinrici quarti Eomanorum imperatoris (M)
invictissimi. . ^
Philippus '' cancellarius regognovi*) vice Adelberti
Mogontini archicancellarii. (L. S.) ^'"'V" ''-"
Data apud Nuhusen anno dominice [incarnationis MCX] XIII,
indictione XIII, VIII idus Mai. ^ ,../...
Ex antographo in tabnlario Marbnrgensi asserrato. Edidit Stnmpf, Aeta imperii
p. 86. - Stnmpf, Reg. No. 8191.
41. Heinricus V. imperator monasterio Sancti Bla-
sii praedium Slocse confirmat. 1125, Jan. 8.
Argentin?. . v< . > -
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus di-
vina favente clementia quartus Romanorum imperator augustus.
\ Si ea, qu§ ^cclesiis ab antecessoribus nostris vel modemis
divino instinctu coUata sunt, coiToborare nostrique privilegii
7 confirmatione stabilire curamus, hoc in praesenti ac in futuro
seculo nobis proficere non dubitamus. Noverit itaque bmnium
tam praesentium quam futurorum soUers industria, qualiter
dux ESdolfus de Einvelden et comes Otto et filius ejus Fri-
dericus comes, Echebertus comes de Saxonia, Ita de Saxonia
(• et de Birctorf, T5to de Wagenhusen, Hecelo advocatus
Augensis quoddam praedium Slocse pro remedio animarum .
suarum sancto'' Blasio et fratribus ibidem Deo in perpetuum : / >•
famulantibus in proprium communi voto contulerunt ^ cum //.«'^•^''
omni jure et utilitate, qua ipsi possederunt: sicut Warza de
«^ Slose descendit et inde usque ad Stoven, ubi rivus Fusten-
bach oritur, et Fustenbach inferius usque in aquam Mettema,
exinde de Mettema superius, qua dicitur Steina, usque ad
locum, quo Bucenbrunen nascitur, et inde usque ad Heiscin-
bach, et inde ad locum qui dicitur Satelbogo, et inde usque
it Pilestein,'et inde usque ad montem Felperc, ubi Alba nasci-
^) sic. aut. L recognovi.
Digitized by
Google
58
tnr. Hujus praedii confinii pars quedam ad ^cclesiam Augen-
sem attingebat^), quam Hecelo ejusdem §cclesi§ advocatus
cum praedio suo Buttin juxta Ostra commutatam S. Blasio
libere aflfectavit, laudantibus et sacramento confirmantibus
Marcwardo scilicet de Almistorf , Bertoldo de Lucelstete, ''
Burchardo de Peringen, quod illud concambium, quod factum
est apud Singerbrucho praesente abbate Echehardo Augensi
et"dtice Bertoldo ipsorumque hominibus tara liberis quam
ministerialibus multisque aliis, qui ad praedictam commuta-
tionem pro bono convenerant, plus prodesse') Augensi §c-^
clesi^ quam obesse'). Praedicti autem jurantes erant de fa-
milia ' Augensis ^cclesi^. Nos ergo praedictum praedium
Slocse, quod jam praescriptus dux ESdolfus aliique praedicti
nobiles S. Blasio et fratribus ejusdem loci conlulerunt, item-
que partem illam, quam supradictus Hecelo per jam nomi- '^
natum concambium acquisivit et ^celesi^ S^_Blasii tradidit et
legitime aflfectavit, eidem §cclesi§ S. Blasii recognoscimus et
confirmamus cum omnibus ejusdem praedii praescriptis ap-
penditiis. Ac pro nostre anim§ remedio parentumque nostro-
rum kartam praesentem jussimus componi, et ut liberius 4r
ipsum praedium Slocje praedict? ^cclesi^ fratres possideant,
propria manu insignitam proprium sigillum apponi fecimus
ea die scilicet, qua liberam electionem eligendi advocatum
Rusteno abbati S. Blasii confratrum suorum et nostro consilio
recognovimus et privilegium, qualiter ad hoc pervenerit, de-i»'
dimus. Praesentes autem fuerunt donationi hujus privil^ii:
Ansericus Bisuntinus archiepiscopus, 5dalricus Constantiensis
episcopus cum ceteris episcopis, dux quoque Fridericus et
Godefridus comes palatinus aliique principes qui interfuerunt
dum aliud privilegium Rusteno abbati suisque fratribus pro
libertate et electione advocati retinenda porreximus.
Signum Heinrici quarti Eomanorum imperatoris (M)
invictissimi. (L. S.)
») Diimge „pertinebat" falso. *) sic. I. prodesset. obesset.
Digitized by
Google
59
Philippus cancellarius vice Adelberti Mogontini archi-
cancellarii recognovi.
Acta sunt h§c anno dominic^ incarnationis MCXXV, in-
dictione 131, data Argentin§ VI idus Januarii feliciter amen.
Ex autographo in arehivio Carlsruhensi asservato. Sigillum avulsnm. Ediderunt
Dumg^, Reg. Badens. 127. Neugart, God. dipl. Alem. II, 59. Herrgott, GeneaL
Habsb. n, 137. — B6hmer, reg. imp. 2090. Stumpf 8205.
42. Lotharius III. rex concambium quoddam inter
ecclesias Richenbergensem et Goslariensem con-
firmat. 1129, Juni 17. Goslari§. ^-^^^
C. In nomine sanct| et individu^trinitatis. Loljarius
Dei favente clemeAtia tercius Eomanorum rex invictissimus. J
Quia regni mei administrationem Deo| guhemante dispensari' ^^^»*i*i^ *
cupio et humilitatem meam scuto su§ protectionis obumbrari t*--^
f exopto, ministerio ejus omnes devote insistentes visceribus
caritatis amplectens, fideliter fovensilob amorem suum omni-
'^modis semper consolationibus sublevabo. Sit igitur notum
omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam pr^sentibus, quod
cum sententia mei consensus Eilbertus Goslariensisij^cclesi^
10 pr^positus et Liudolfus de Waletingeroth ejusdem ^cclesi?
advocatus Richenbergensi ^cclesi^ ra^ione commutationis al-
lodium quoddam, totam videlicet villam Bqtingeroth cum
omnibus utilitatibus ad eam pertinentibus, agris scilicet,
silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, molen-
«^ dinis et duos mansos in Hanenthorp in proprium tradiderunt,
«a videlicet recompensatione, ut Gerhardus Richenbergensis
pilgpositus et Hugoldus ejus advocatus totum pr^dium, quod
eadem Richenbergensis ^cclesia possederat in villa, qu§ Li-
yenstide dicitur, novem scilicet mansos cum omnibus utilita-
u tibus ad eos pertinentibus et dimidium molendinum juxta
eum montem situm, qui Herseberch vocatur, vice commu-
tationis su§ ^cclesi? in perpetuam proprietatem reponerent.
Hujus itaque concambii actio in pr^sentia mea secundum
Digitized by
Goo^
^m^l'^
60
petitionem utriasqne pr^dicti prfpositi consmnmata est, utro-
que advocato a^tipulante et robur finnitatis ejus spondente,
assistentibus etiam nonnuUis, quorum nomina subter annotari
volui. Pr^terea pr^fatus Liudolfus de Waletiujgeroth tres
mansos in Huneringeroth, quos a munificentia regni mei^
jure beneficii habuerat, michi resignavit, ut eos s^pe jam
dict^ Eichenbergensi §cclesi§ et ejus pr^posito commutationis
institutione conferrem, pro quibus ab eodem pr^posito et suo
advocato legitimo concambio tres alios mansos in villa, qu^
Suthere' vocatur, recepi, quos rursum eidem Liudolfo in*
possessionem beneficii restitui. Ut igitur h§c concambia ra-
tionabiGter acta a nuUo uiiquam rescindi aut annullari
queant, privilegii hujus conscriptione et sigilli mei impres-
sione ac regalis banni confirmatione communivi. Nomina
vero eorum, qui pr^sentes aderant, sunt h§c: Liudolfus filius '^
Liudolfi de Waletingeroth et Ldidgerus frater ejus,^ EiJ(o 4e
Sledem et Nit^hingus filius ejus, Ei^pertus de Haldesleve,
Cristanus de EWenburch, Cuonradus de Hagen^ Esic dja
:;^ Blanchenburch, Bemhart et Fridericus fratres ejus, Grode-
fridus de Vlechtorp',' Fridericus de Bardenwic, Bejo de^
^„^0-^ Liuneburch, Liudolfus de Daleh(', Eipo de Bruneswic. Cives
Goslarienses: Herizo, Guntherus frater*) Gerhardi pr^positi,
Thiedericus barbatus.
Signum domni Lotharii tertii Eomanorum regis in-
victissimi (M). (L. S.) ^ '^
Thietmarus notarius regis vice Adelberti M^fguntini
archiepiscopi et archicancellarii recognovi.
Data XV kal^ndas Julii, indictione.VH, anno dominice incar-
nationis MCXXVHn, regnante Lothario tercio Eomanorum
rege, anno regni ejus IV. Actum est Gqslarig feliciter amen. ->'
+L...
Gum autographo, qnod in bibliotheca regia Gottingensi asseryattir, pro me be-
nigne contulit t. cl. E. Steindorff. Sigilli inscriptio^ . . lA TERGIVS ROMA-
NORVM REX. Edid. Heineccius, Antt Gosl. 125. Harenberg, Hist. Ganden-
heim 195. - BOhmer 2110. Stumpf 8246. . .. , ; J _>J( O.w', ^
In autographo frat. Forsan legendum fratres.
Digitized by
Google
61
43. Lotharius III. rex monasterio BrunwiUarensi jus
ligna colligendi et porcos pascendi in silva Os- ^ -^y
nincli restituit. 1131, Mai. 2. Nussi^. ^'
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Lotharius
divina favente clementia fercius rex Romanorum ||. Quoniam
divin^ pietatis favente clementia locum Romani tenemus im-
perii, decet ut §cclesias cum suis usibus et reditibus prote-
gamus, et si qua violenter abstracta sunt, nostra auctoritate
restituamus et restituta confirmemus. Notum igitur facimus
tam futuris quam presentibus, quod Alverada de C&ch cum
suis liberis in silva, qu? dicitur Osninch lisus, quos jure habe-
bant monachi de Brunwillare ad curtim sui Pirnam perti-
nentes, seilicet ut tempore necessario oum X et VIII plau-
stris intrantes ligna colligant et porcos tempore glandiniS;
quod Sigil vocant, pascendos introducant, violentia vetuerunt
Monachis antem proclamantibus causa in nostram prolata est
audientiam, ubi monachi jus, qnod in predicta silva habue-
runt, judiciario jure optinuerunt. Nos igitur regio banno eis
hoc confirmamus^ et ne quis eis aliqua obesse presumat in-
festatione, sub obtentu grati? nostr§ interdicimus. Si quis
autem eis nocere vel jus illud voluerit imminuere, reum se
esse sciat regi^ majestatis. Ne igitur successns temporis,
justiciam hanc coram nobis juste diffinitam diluat, vel ve-
tustas a memoria hominum abscidat^ nominis nostri caractere
firmamus.
Hujus rei testes sunt: Dux Walraven, Comes Ger- (M.) (L. S.)
hardus de Gulechen. Comes Gerhardus de Hostat. Ger-
hardus de Mulenarca. Teod^ricus de Duren et fratres
ejus. Ministeriales s. Petri Almarus, Heinricus, Cunradus
advocatus, Heinricus advocatus noster, Lftthewicus de
Pirna, Adelbero, Philippus de Verkene.
Tietmarus in vice Adelberti archicancellarii recognovit. Data VI.
Nonas Mai. Nussi^. In nomme Domini amen.
Digitized by
Google
vO ^
Acta sunt h^c anno dominic^ incarnationiB MCXXXI, in-
dictione VIIII, sub tereio Lotiiario Romanorum rege.
Ex antograpiho in taJbnlario Berolinensi asserrato. Sigilli inscriptio: i- LOTHA-
RIVS DEI GBATIA TERCIVS EOMANORVM REX. Edltom^ Acte Palatina
III, 162; excerpsit Lacomblet, Niederrhein. UB. I, 205, N.l. — Bohmer, Reg.
imp. 2120. Stumpf 8263.
44. Conradus III. rex monasterio S. Benedicti super
Padum Vin. mansos in villa ^Lectus Paludanus"
et tres agros cellulae Gunzagiae adjacentes donat.
1146, Mai. 22. Nurenberch.
V C. In nomine sanct? et individu^ trinitatis. Cunradu-
dus*) divina favente cl[ementiaTre*)]x secundus. || Qui ad sor-
tem Mariae concedendo contemplativae vitae tranquillitatein
eligunt, activo' [opere et*)] sedula administratione Marth§ in
temporalibus sustentari et adjuvari debent. Eapropter omnimn
tam futurorum quam praesentium noverit industria, qualiter
nos ob regni nostri firmam stabilitatem et anim§ nostr§ di-
lect^que conjugis nostr^ Gerdrudis regin§ perpetuam salutem
beato Benedicto super Padum et fratribus in monasterio ejus
Deo servientibus octo mansos, in villa quae dicitur Lectus
Paludanus sitos, una cum tribus agris, cellul§ Gunzagi^ ad-
jacentibus, donavimus et per praesentis privilegii auctori-
tatem, lege in perpetuum valitura, eis confirmavimus; edicto
regali statuentes, ne aliquis successorum nostrorum regum
seu imperatorum aut alia quaelibet persona magna sive parva
hanc nostram donationem infringat, sed praedicti monasterii
abbas et fratres ibidem Deo servientes omni futuro in poste-
rum tempore praefatos mansos una cum agris libera et quieta
possessione optineant. Si quis autem, quod absit, hujus
nostr? donationis statutum infringere temptaverit, centum
libras auri purissimi componat, quarum partem dimidiam
camer? nostr^, reliquam vero praefato monasterio persolvat
^) sic in aut.; legendam Cunradus. >) deest in aut.
Digitized by
Google
63
Et ut hec verius credantur et omni deinceps tempore invio-
lata serventur, hanc inde cartam scribi et sigilli nostri iflS-
pressione insigniri jussimus, manuque propria corroborantes
idoneos testes subtemotari fecimus. Quorum nomina h§c sunt;
Egilbertus Babenbergensis episcopus, Rabb[ot]o^) abbas de
Halsbrunnen, Eberhardus praepositus Babenbergensis, mar-
chio Gebehardus, Godefridus castellanus de Nurenberch,
Walhterus de Lobe[nhusen]r';".5°^^."^^!^rda, Godefridus de
Luda, Eberhardus de Hohenstein.
Signum domini Cunradi Eomanorum regis secundi (M).
Ego Arnoldus cancellarius vice Heinrici Mogontini
archiepiscopi et archicancella[rii recogno^)]vi.
Data undecimo kalendas Junii, indictione VHn, anno domi-
nicae incarnationis MCXLVI, regnante C&nrado Romanorum
rege secundo, anno regni ejus ViniJActum Nfirenberch. In
Christo feliciter amen,
Ez antographo in archivio San Fedele Mediolanensi asservato. Inedltam, sed me-
moratam apnd Stnmpf, Reichskanzler n. 3517. In copia, quam debeo t. d.
Richardo Eiepert, sigilli nnlla fit mentio.
45. Conradus III. rex monasterio Hersveldensi me-
dietatem allodii in Hohenburg et medietatem
novalis, quod Werplohen dicitur, donat. 1146,
Aug. 2. Vulthae.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Cunradus
divina favente clementia Eomanorum rex secundus ||. Ante-
cessorum nostrorum regum seu imperatorum exemplis edocti
felici commercio sic temporalia erogare debemus, ut ^temo-
rum premiorum certitudinem nobis conquiramus. Ea propter
omnium tam futurorum quam presentium noverit industria,
qualiter nos ob regni nostri firmam stabilitatem et pro re-
medio anim^ nostr^ dilect^que conjugis nostr? Gerdrudis
1) Deest in or. *) Deest in or.
Digitized by
Goodic
f
dl •(.xLt.rA
64
reginf; quf in Hersvelden Deo spiritum reddidit^), beatis
apostolis Symoni et Jud? in Hersveld/^t confratribus in
monasterio eorum ibidem Deo servientibus medietatem allodii
in Hobenburcb, qu^ nobis attinet^ cum omnibus appendifiis
suis et cum meaietate novaliS; quod Werplohen dicitur, et ^'
cum omni utilitate, qu^ in presens inde habetur vel in poste-
rum abinde elici potest, excepto quod a nobis inbeneficiatum
est et excepto monte ipso Hohenburch, legitima donatione
] ,y contradidimus et per presentis privilegii auctoritatem lege in
perpetuum valii^a'eis confirmavimus, edicto regali statuentes,*
ne'*^ui8 successorum nostrorum regum seu imperatorum aut
alia quelibet persona magna sive parva hanc nostram dona-
tionem infringat, sed predicti monasterii abbas et fratres
ibidem Dei servientes omni in posterum tempore predictum
allodium libera et quieta possessione obtineant, nullum ad- ^~^
^ vocatum preter filium nostrum aut alium aliquem ex nostris
• 1=^^' heredibus eidem allodio preponant NuUus etabbas inbene-
c) ^mit^r» ficiare vel distrahere seu aliquid inde preter conmiunem
fratrum suorum petitionem ordinare presumat Si quis autem,
quod absit, hujus nostr; donationis statutum infringere aut^o
aliquid de predicto allodio inbeneficiare vel distrahere pre-
sumpserit, C. libras auri componat, quarum dimidiam partem
camr?*) nostr^, reliquam vero prefato monasterio persolvat
Et ut h§c verius credantur et omni deinceps tempore invio-
lata serventur, hanc kartam inde conscriptam et manu nostra ^'^
corroboratam impressione sigilli nostri signai^ jussimus nec^-
non et testes annotari, sub quorum presentia hfc acta et
firmata sunt, fecimus, quorum nomina h^c sunt: Egilbertus
Babenbergensis episcopus, Adolf Vuldensis abbas, Adam
Ebra([ensis abbas, Babboto abbas de Hahelsbrunnen, Fride-?^^
ricus dux, Hermannus palatinus comes, Boppo comes de
Hennenberch et Bertholdus frater ejus, Gothefridus comes de
! Cigenhagen, Boppo frater ejus de Richenbach, Gijb de
Hiltenburch.
I^M Wenck male: domino supremum spiritum reddidit
, ) *) sic. 1. camer^.
Digitized by
Google
65
Signum domni Cunradi Romanorum regis sccundi (M). ^
Ego Arnoldus cancellarius vice Moguntini archi-
episcopi et arcbicancellarii recognovi.
Data nn Nonas Augusti, indictione VIIII, anno dominic^ in-
carnationis MCXLVI, regnante Cunrado Eomanorum rege II
anno VIIII regni ejus. Actum Vulthe. In Christo feliciter
amen. (L. S.)
Ez autographo in ^bnlario Marborgensi asservato. Sigilli inscriptio: + CY^-
RADVS DI GRA ROMANORV REX U. Edidit male Wenck, Hess. Landea-
geschichte II, 97. — BOhmer, Reg. imp. 2260. Stompf No. 3515.
46. Fridericus I. imperator omnia episcopatus Bran- .
denburgensis jura et bona firmat. 1161, Juni 20. /''^* ^,;:
Laude.
C. In nomine sanct^ et individue trinitatis. Fredericus
divina favente clementia Romanorum imperator et semper
augustus. II Si piis fidelium nostrorum petitionibus exorabileB
aures impendimus ad stabilitatem nostri imperii nostr^que
^ vit§ immo et animae nostrae profliturum esse in perpetuum
minime dubitamus. Eapropter notum esse volumus universia
fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter nos intuitu
divino et fidelium nostrorum interventu in terra Sclavorum,
in pago Heveldun, in civitate Brandenburch in honore do-
w mini ac salvatoris nostri et beati Petri, apostolorum principisj
episcopalem sedem, ab antecessore nostro Otthone imperatore
constitutam, confirmamus, corroborantes eidem ecclesie dimi- j/j^***» 4'^
diam partem predict^ civitatis aquilonalem et dimidiam partem
insul§ totius septentrionalem, in qua civitas eadem habetur
f\ constructa dimidiamque partem omnium villarum illuc per-
tinentium, duas insuper integras civitates cum omnibus suis ^; y^^ -g f
appenditiis Pricervi et Ezervi nominatas. Preterea confir-
mamus prememorat§ sedis parrochi§ provincias infira nomi-
natas: Moraciani, Ciervisti, Ploni, Zpriawani, Heveldun^
5
Digitized by
Google
t
*s^'
66
7 Viiueri^)lRiaziani, Zamcici, Dassia, Lusici; terminum quoque
eidcm parrochi? constitutum orientem versus ad flumen Odera,
et occidentem ac austrum versus usque ad Albiam flumen,
i ,,f^ k f ad aquilonem vero usque ad fines provintiarum supra nomi-
natarum Vuucri, Riaziani, Dassia. Omnem itaque decima->'
tionem in parrocbia totius episcopatus predict^ ecclesi?
traditam ab imperatoribus Ottbone et Heinrico nostra impe-
riali auctoritate confirmamus exceptis decimis possessionum
Megdelnirgensis §cclesi§, quas Megdeburgensis ^cclesia studio
^/;,„ A Cunradi'' Megdeburgensis archiepiscopi et Wicheri Brande-"
burgenais tempore Innocentii pape et Cfinradi^regis per con-
canbium optinuit. Preterea mercatum, monetam, theloneum
, .1 districtum c^teraque omnia ad b^c juste legaliterque per-
t W 5^ ? tincntia in loco Urslebe et in pago Northturinga et in co-
'^'^{U^< t- mitatu Liutheri'^comitis sita, pr^dict^ §cclesi§ nostro edicto^
roboramus, ea videlicet ratione, ut omnibus ejusdem ^cclesi?
episcopis neque dux neque comes vel vicecomes nec persona
magna vel parva imperatorum donationem et nostram con-
firmationem infringere audeat aut ibi negociantes inquietet.
Proinde omnium fidelium nostrorum pateat industri^, qualiter ^
nos pro Dei amore et anim§ nostr? ^remedio ecclesiam Bran-
i,jj*^'i' deburgensem, in honore beatissimi^ Petri apostolorum prin-
cipis fuudatam, sub nostri mundeburdii defensione suscepimus,
confimiantes omnibus ejus episcopis, ut habeant eandem li-
berlatem, quam episcopi Saxonici habent, videlicet in eligendo i^
advocatos in toto suo episcopatu, prout eis oportunum fuerit,
sicut a predecessore nostro imperatore Henrico eidem §cclesi?
tradituin fuit Illa etiam bona, que Brandeburgensis episcopus
Wigcrus vel quelibet fidelis persona canonicis in monte beat?
Mari? juxta villam Lezeke juxta regulam beati Augustini vi-^
ventibuB contradidit vel in posterum dabit et que similiter
fidelis noster Willemarus ejusdem ^cclesi^ episcopus canonicis
in Brandenburch nichilominus secundum regulam b. Augustini
eab noma Premonstratensis ordinis viventibus concessit vel
eic. 1. Vuucri.
Digitized by
Google
67
' quelibet persona dedit vel in posterum legitime dabit, nostra
imperiali auctoritate confirmamus. Et ut h§c predicta regalia /^Jes/
dona Brandeburgensis ^cclesi? episcopi de manu imperiali in "^ y
pace et quiete in perpetuum teneant, nostro imperiali edicto
-T sancimus. .
Hujus nostr§ confirmationis testes sunt: Pelegrinus Aqui- *h^6 kS
leyensis'patriarcha, Hillinus Treverensis archiepiscopus, Wido ^ i
Ravennas, Stephanus Viennensis archiepiscopus, Everardua \
Babenbergensis, Henricus Leodiensis, Godefridus Trajectensis,
/^ Fridericus Monasteriensis, Guntherus Spirensis, Henricua ^/d^^ :'
Wirzeburgensis. Marchio Theodericus, Otto palatinus, Lod- ' ^ i
vicus lantgravius, Cftnraduspalatinus de Eheno, Fridericus wJJJ ^ f J
dux Suevorum, Henricus dux Karinthi§^ Burcardus Megde- */ S— ^ */* * * ^ J^^
burgensis burcravius.
'^ Signum domini Frederici Eomanorum imperatoria
invictissimi (M).
Ego Ulricus cancellarius vice Reinaldi Coloniensis
archiepiscopi et Ytalie archicancellarii recognovi.
Acta sunt h^c anno dominic§ incarnationis MCLXI, in-
io dictione VIHI, regnante domino Frederico Eomanorum im-
peratore victoriosissimo, anno regni ejus X, imperii vero VIL * x /
Feliciter amen. Datum Laude^ in palacio imperatoris XII ka~ ^****
lendas Julii. (L. S.)
Ex antographo in tabnlario capituli Brandenbnrgensis asservato. Sigilli inscriptio :
+ FREDERICVS DEI GRATIA ROMANOR IMPERATOR . . VG. Ediderunt:
Gercken, Fragmenta Marchica II, 4. Idem, Stiftshistorie 351. Hasselbacb,
Cod. Pomm. I, 67. Riedel, Nov. cod. Brandenbg. I, 8, 102. — BOhmer, Reg.
imp. 2445. Stampf 3907.
47. Fridericus I. imperator monasterio Herdensi, pre-
posito Cunrado, quasdam vineas a Cunrado milite
de Rulichesheim se mediante donatas confirmat.
1175. Apud Rulichesheim. _
In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus di-
vina favente clementia Bomanorum imperator augustus. |{
5*
Digitized by VjOO^IC
^l
G8
Quia imperatorie beatitudinis sttminft in hoc consistit, nt,
quicquid divinorum usibus obsequiorum est profuturum, ipsius
provisione promotionis incrementa pacis securitatisque con-
moda sortiatur; nostre intentionis est id ipsum, quantum Dei
misericordia inspiraverit, procurare. Volentes igitur Herden-
sifi ecclesiae, quam speciali gratie nostre favore respicimus,
indempnitati, quantum licet, in posterum precavere, presenti
pagina duximus exprimendum, quod Gunradus miles in Bu-
lichesheim ab alto visitatus, anime sue soUicitus, in ipsius
remedium quasdam vineas suas apud Kulichesheim per ma-
num nostram imperialem post ipsarum resignationem nobis
factam Herdensi ecclesie donavit, usibus Deo inibi famulan-
tium profuturas, cum sana deliberatione, nullius obstaculo
contradictionis prepediente. Insuper ne predicta donatio in
aliqua parte claudicans ab ullo possit cavillari, prepositus
Cunradus, qui tunc temporis in prememorata ecclesia mi-
nistravit, premissarum vinearum possessionem corporalem
nomine ecclesie a manu nostra dinoscitur recepisse. Ut
autem hec donatio, tam pio aflFectu liberaliter et rationabiliter
nobis mediantibus facta, nulla occasione in posterum a quo-
libet inpugnetur, ad cujuslibet calumpnie repressionem pre-
sentis notule apices sigilli nostri communitione duximus cor-
roborare. Testes sunt: comes Cunradus de Calewe, comes
Rudolfus de Phullendorf, Ebmarus de Leimersheun, Wezelo
de Bergen, Heinricus marscalcus de Germersheun, Otto de
Eulichesheim et alii quam plures.
Acta sunt hec apud Rulichesheim, anno dominice incar-
nationis MCLXXV. Feliciter.
Ez autographo in tabulario Carlsrohensi asservato. Diploma integmm adhnc non
editum, excerptum antem in Actis Palatinis II, 75 et apad Mone, Anzeiger f.
Kundo d. deutschen Vorz. VI, 869. — Stumpf No. 4169.
Digitized by
Google
^lfmt^nfUi
69
48. Heinricus VI. imperator militem nobilem Robal-
dum de villa Lanterii cum omnibus ejus bonis
et feudis sub protectione imperiali constituit,
1191, Nov. 29. Mediolani.
Himicus sextus divina favente clementia Eomanorum
imperator augustus. Dignum ducit imperialis celsitudo^) eos
praecipue protectionis sue munimine defFendere, quos firlcli-
tatis vinculo sue majestati noverit alligatos. Eapropter lide-
lium nostrorum noscat universitas, quod nobilem militera et
fidelem nostrum, Robaldum de villa Lanterii, cum universis
suis bonis, que nunc habet, vel in antea poterit adipisGii
sub protectionis nostre deflfensione constituimus , investieutes
eum de suo recto feudo, sicut ejus antecessores et ip&c ab
imperio consuevit [tenere ^)],"' et specialiter de districto et juris-
dictione et bonoribus aliis ville Lanterii et aqua Lambrij que
ab imperio teneri dignoscuntur^); statuentes, ut nullus dux,
marchio, comes, nuUum commune civitatis vel aliqua spe-
cialis persona ipsum supradictis rebus inquietare vel mole'
stare audeat. Quod qui fecerit, in ultionem temeritatis pro-
prie L libras*) auri noverit se compositurum, dimidiuni ea-
mare nostre et reliquum predicto Robaldo et suis beredibus.
Quod [ut]^) verius credatur, presentem inde paginam scribi")
jussimus et nostre auctoritatis sigillo communiri. Hujus rei
testes sunt: Albertus Vercellensis episcopus, Bonifacius No-
variensis episcopus, comes Ubertus de Brandate, Teodoricus
comes de Astade, Heinricus de Lutra et alii quam plures*
Datum Mediolani anno domini nostri MCXCI, indictione X,
ni kalendas Decembris.
£x copia vidlmata anni 1818 asservata in tabolario San Fedele MedJo1nii€n£i,
qua altera copia authentica a. 1263 transsumitur. Apographum mecnin cDto- dfjtf*
municatum a v. d. R. Kiepert. — Ineditum, memoratum apud Stumpf 4724. ^^**' *'
*) cessitudo, copia. *) deest in copia. * *) dignoscunt, copia.
*) librarum, copia. ^) deest in copia. ^) scripbi, copia.
Digitized by VjOO^IC
70
49. Heinricus VI. imperator ecclesiam Magdebur-
gensem sub suam protectionem recipit. 1196,
Apr. 9. ap. Wirceburc-
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus
sextus divina favente clementia Romanomm imperator semper
augustus et rex Sicilie ||. Antecessorum nostrorum impera-
torum sive regum sequentes vestigia, hiis, que per ipsos
circa ecclesias Dei pia largitione gesta sunt, nostri muni-
minis robur tanto proniori animo, ubi expostulatum fuerit,
decernimus apponere, quanto diligentiori studio consuevimus
ad illarum statum bonum et processum honestum constanter
intendere. Qua sane consideratione inducti, privilegiis Ottonis
primi, secundi et tercii et aliorum imperatorum ac regum
quam plurium super constructione Magdeburgensis ecdesie
ac confirmatione prediorum et bonorum illorum, que ab ipsis
antecessoribus nostris vel ab aliis quibuslibet Christi fidelibus
ei coUata sunt, inspectis, ad preces dilecti nostri Ludolphi
Magdeburgensis archiepiscopi eandem ecclesiam cum universis
pertinentiis suis tam hiis, que usque ad hec tempora pos-
sedit, quam hiis, qu§ in posterum annuente domino poterit
adipisci, sub imperialem protectionem recipimus ac presentis
scripti confirmamus patrocinio. Statuentes et imperiali pre-
cipientes edicto, ut, sicut in ipsis privilegiis antecessorum
nostrorum divorum augustorum ac regum Eomanorum conti-
netur, nuUus dux, comes, vel judex, vel alia quecunque per-
sona humilis vel alta aliquam deinceps in bonis ipsius eccle-
si§ a quocunque coUatis seu in posterum conferendis pote-
statem habeat ipsum archiepiscopum et suos successores
quoquam modo vexandi aut homines ecclesi? petitionibus vel
ullis prorsus exactionibus infestare sed ecclesi§ advocatus ab
archiepiscopo legitime institutas, quod sui juris est, sine dif-
ficultate seu gravamine exequatur. Sanccimus igitur, ut nullus
omnino in posterum hanc nostr? confirmationis paginam pre-
sumat vel audeat aliquatenus infringere. Quod si quis attemp-
taverit centum libras auri pro poena componat, dunidium
Digitized by
Goos
71
camer? nostr^ et reliquum passo injuriam. Ad cujus rei cer-
tam in perpetuum evidentiam presentem paginam inde con-
scribi et majestatis nostr§ sigillo jussimus communiri. Hujus
rei testes sunt: Hertwicus Bremensis archiepiscopus, Otto
Babembergensis episcopus, Kudolfus Verdensis episcopuSj
Bertrammus Mettensis episcopus, Bertholdus Cicensis episco-
pus, Helembertus Havelembergensis episcopus, Heinricus abbas
Fuldensis, Heinricus palatinus comes Keni, Ludewicus dux
Bawari§, Bemardus dux Saxoni§, Bertoldus de Zeringcn,
Hermannus lantgravius Thuringie, Bertoldus dux Meraniej
Otto marchio de Brandemburc, Conradus marchio de Landea-
berc, Givehardus burcgravius Magdeburgensis, Rubertus de
Dume, Gardolfus de Hamideresleve et alii quamplures.
Signum domini Heinrici sexti Romanorum impera-
toris (M) invictissimi et regis Sicilie.
Ego Conradus imperialis aul§ cancellarius, Hildenes-
hemensis ecclesi? electus vice Conradi Moguntiue
sedis archiepiscopi et totius Germani§ archican-
cellarii recognovi.
Acta sunt hec anno dominic? incamationis MCXCVI, in-
dictione XIV, regnante domino Heinrico VI Romanorum iin-
peratore gloriosissimo et regis^) Sicili§ victoriosissimo, anno
regni ejus XXVI, imperii vero V et regni Sicili§ H. Datum
apud Wirceburc V idus aprilis.
Ex antographo in tabnlario Magdebnrgensi asservato. Sigillnm cx filis sericU
appendet. Cnjns inscriptionis legis possnnt haec : + HEINRIC. DI. GRA ... -
SEMP. AVGVSTVS. Edidernnt pessime Ludewig, Rell. Mannscr. XI, 691).
Sagittarins in Boysen, Histor. Magazin II, 83. — Bdhmcr, Reg. imp. 2370.
Stnmpf 4988.
*) sic. 1. rege.
Digitized by
Gocjgle
Jt;
72
50. Heinricus VI. imperator compositionem factam
]:. ;i inter abbatem Salsensem et marchionem Baden-
}\-'^' sem de advocatia loci Salsensis confirmat. 1197,
Jul. 31. apud Linariam.
Heinricus Dei gratia Eomanorum imperator semper
augustus et rex Sicilie. Omnibus, ad quos presens pagina 1
pervenerit, tam posteris quam presentibus salutem et onme
bonum. .Frequens rerum permutatio hominumque facilis obli-
vio perswadet, ut ea, que geruntur in tempore, ne sequantur
naturam temporis, vividum debeant scripture memoria sumere
fundamentum. Innotescat igitur presentibus et posteris, quod
fidelium nostrorum Helnwici abbatis de Salsa et Hermanni
marchionis de Baden precibus inclinati omnem inter eos
factam compositionem super advocatia loci Salsensis, qua
idem a nobis marchio cognoscitur infeudatus, per assensum
nostre clementie confirmamus, ac ne in posterum ab ullo
hominum infringatur, sub interminatione majestatis imperatorie
firmiter inhibemus. Statuentes juxta partis utriusque condi-
cionem, ut predictus abbas ejusque successores memoratam
cum omni suo jure advocatiam in sua tamdiu retineant po-
testate, quoadusque debitam sibi a prefato marchione du-
centarum pecuniam marcarum sine diminutione recipiant, me-
dioque tempore neque marchio nec suorum aliquis heredum
sepedictam advocatiam pro majori pecunia quoquam presu-
mant alienare vel uUatenus obligare. Sed si de sua eam
potestate penitus voluerint exheredare, ad nuUius nisi abbatis
aut cenobii Salsensis dominium aliquo modo valeant obli-
quare. Ut autem hec nostra concessio illorumque condicio
rata in posterum ae inconvulsa permaneat, nostro sigillo fe-
cimus hanc paginam insigniri et presentis scripti patrocinio
communiri.
Data 'apud Linariam, anno verbi incamati MCXCVII,
II kalendas augusti.
£z antographo in tabnlario Carlsrnhensi asservato. Sigillnm avnlsnm. Edidenmt
Duing4, Reg. Badens. 164. Wurdtwein, Mon. Palat. IV, 83. — Stumpf No. 6073,
Digitized by
Google
73
51. Philippus monasterio Salemensi concambia cum
aliis ecclesiis et fidelibus et ministerialibus suis
facere permittit, confirmans ei omnia bona, con-
cambiis seu donationibus acquisita. — Ap. Ul-
mam, 12G0 (?), Mart. 29.
Philippus Dei gratia Romanorum rex et semper augustus.
Universis presentem paginam intuentibus gratiam suam et
omne bonum. Eegalis excellentie immensa benignitas, qu? - ^^^;
provido circumspectioriis examine singula metitur et mode-
ratur, ad ea propensius exequenda moveri consuevit et in-
clinari, in quibus opera pietatis et misericordie feliciter no-
verit adimpleri. Qua de re cum nos universalem religionis
§cclesiastice '^ eminentiam paterno semper favore et amore /^^^^-
amplexari velimus et ad cultum divinum ferventiori^) desi-
derio ipsos religionis homines beneficiorum collatione crebrius
accendere: spefiali/tamen Salensem { ^olooiam, de cujus ho-
minibus Deo ibidem jugiter famulantibus nobis constat disci-
plina et honestate, nostre largitatis munere semper volumus
gaudere et incrementum accipere. Spepali igitur grati^ nostr_g_,
memoratam ^cclesiam gaudere volentes privilegio, concedimus
et indulgemus ipsi gcclesigj ut ei licitum sit facere conunu-
tationes^ sive concambia cum quibuscunque aliisjgpclesiis seu
et hominibus, sive fidelibus sive ministerialibus sive quocunque
jure nobis attinentibus, confirmarites ipsi §cclesi§ omnia predia
sive possessiones, qu^ ita per concambium ad ipsius gcclesift^
dominium fuerint devolute. Item concedimus e^iam et indul-
gemus, ut quicunque fidelium seu ministerialium sive quorum-
cunque hominum nostrorum pro salute anim§ sugpossessiones
sive quecunque bona sua Salenensi §cclesi§ conferre decre-
verit, ut ea bona per nostrum favorem et assensum sepe
dictj^cclesij^ per nostr§ confirmationis vigorem perpetua et
stabilitate et quiete permaneant, regio districto statuentes et
precipientes, ne ulli de cetero person^ §cclesiastic§ vel secu-
. 4V i/-
») feventiori Cod.
Digitized by
Google
74
lari hanc nostr^ confirmationis paginam fas sit infringere yel
ei aliquo temeritatis ausa contraire.
Datum apnd Ulmam mi kalendaA Aprilis.
£x libro copiario Silemensi in tabnlario Carlsrohensi asserrato 1,41. Ineditain.
52. Philippus monasterio Salemensi, abbate Eber-
hardo, praedium Runstal emptum a Cfinrado ad-
vocato de Swarcinberc confirmai 1208, Febr. 6.
ap. Argentinam.
Philippus secundus divina favente clementia Romanorum
rex et semper augustus. Tunorem illius, qui cum vult aufert
spiritum principum, et cujus nutu vita disponitur humana^ et
in cujus manu sunt omnium potestates et jura regnorum,
pre oculis semper habentes ad laudem et gloriam sanctissimi
sui nominis, quicquid locis religiosis, ubi per electos suos
et digne famulantes divina jugiter exercentur oflficia; sive per
nos ipsos sive per quoscunque fideles nostros provenire po-
terit, id fieri^) volumus et desideramus rerum eflfectu sub-
sequente. Licet enim viri religiosi mente et spiritu celestibus
sint intenti, quia tamen ipsi sine sustentatione rerum tempo-
ralium, sicut homines, qui adhuc mole camis detinentur, esse
non possunt, quicquid nunc habent vel inantea per fideles
christianos consequi poterunt, pacifice et tranquille eos vo-
lumus possidere, ut ipsi, dum liberi sunt a tumultu et stre-
pitu rerum mundanarum, sub sancto otio monasticQ disciplin^
et viventes quiete in sancta contemplatione creatorem nostnun
pro salute nostra et pro statu et felicitate nostra et Bomani
imperii expediti possint exorare. Significamus igitur omnibus
imperii fidelibus tam presentis etatis quam posteritatis suc-
cessure, quod dilectus noster Ebirhardus abbas de Salem
pro necessitate et ad utilitatem su^ ^cclesi^ et ad usos
fratrum suorum Deo inibi famulantium a^) dilecto fidel ^
1) fier. Codex. ^) pro Codex.
Digitized by
Google
75
nostro CCnrado advocato de Swarcmberc quoddam predittm
pro ducentis marcis comparavit, videlicet Efinstal cum ecclesia
parrochiali in Herzogenwilaere et aliis quibusdam possessio-
nibus in eodem vico et in Riethain et in Ubirach et in
Durreheim cum omnibus appehditiis suis, videlicet pratis,
pascuis, terris cultis et incultis, nemoribus, aquis aquarum-
que decursibus et cum molendino quodam in Vilingin ac
cum hominibus utriusque sexus et cum omnibus denique, que
predicto predio dinoscuntur attinere. Ut autem istud factum
majori firmitate subnixum sit, hgc emptio et venditio et pro
parte non modica elemosinarum pro anima sua et parentium
suorum pro animabus largitio coram nobis facta est Et ipse
advocatus de Swarzinberc jam dictum predium a se sic
emptum et ex parte, ut dictum est, pro elemosina coUatum
prememorato E. abbati de Salem et su§ gcclesi? per manus
nostras tradidit et assignavit. Hanc ergo emptionem et ven-
ditionem, qu§ inter jam dictos fideles nostros coram nobis
juste facta est, approbamus et prefatum predium ipsi abbati
et §cclesi§ su§ in Salem nostra r§gia auctoritate confirmamus.
Datum apud Argentinam, VHI idus Februarii, anno iu-
carnationis dominice MCCVII, indictione XI.
Testes sunt Amadeus archiepiscopus Bisuntinus, Eggi-
bertus Babenbergensis episcopus, ChCnradus Spirensis episco-
pus, Liutoldus Basiliensis episcopus, Otto dux Meranie, Bur-
cardus et Albertus fratres et comites de Zolri, C5nradus
comes de Zolri, ITlricus comes de Helphenstein, Heinricus
comes de Nifin, Bertholdus comes de Sancto Monte, Eber-
hardus de Ebirstein, Heinricus dapifer de Walpurc, Heinricus
de Smaluneggi et alii quam plures.
Ex libro copiario Salemitano in archivio Carlsmhensi asservato I, 96. — Inedi-
tom. Bdhmer, Reg. Philippi 115.
Digitized by
Google
76
^ pv-y 53. Otto IV. ministros ecclesiae Aquensis onini ex-
actione publica eximit. Sine die et loco.
Otto Dei graiia Romanorum rex et semper augustus.
^ -j Fidelibus suis sculteto ac universis ministerialibus et burgen-
8ibus{Aquis gra{iam suam et omne bonum. Quanto regalis
dignitatis honor et gloria in ecclesia intemerate virginis Marie
in Aquis pre ceteris consistit, tanto ampliori favore et grapa,/
regali munificentia eam amplecti et manuteneri convenit
Predecessoris itaque nostri Friderici Romanorum imperatoris
exemplo ac nostra speciali benivolencia decemimuS; ut mi-
nistri ejusdem ecclesie, videlicet campanarii, pistor, cocus,
brassator, claustrarius, fenestrarius ab omni exactione publica •
liberi sint et inmnnes, non obstante eo, quod si forte ali-
quando per aliquam insolenciam ab eis. aliquid fuerit ex-
tortum. Judicium quoque civile, si prefati ministri ab aliquo
conveniantur, ecclesie reservamus.. Vestre igitur universitati
precipiendo mandamus, quatinus pr^ictos ministros a supra-'^
dicta exactione liberos observetis nec eos de cetero gravare
presumatis. Vobis enim honor et felicitas augetur, -gi^cclesia
Dei a vobis in honore servatur. /^cu^
Mf... iT^-
^Ez antographo in tabalario Berolinensi aaservato, qaod notis chronologicis carei
Sigillnm/appendet, cnjns inscriptio: -h OTTO DEI 6RA ROMANOR . . .
SEMP . . . VGVSTVS. Ineditum. - BOhmer, reg. Otton. IV, No. 7 ad 1198.
54. Heinricus (VII.) Ottoni palatino comiti villam
Waltdorf donat. 1230, Jun. 17. Apud Egram.
Heinricus Dei gratia Komanorum rex et semper augustus.
Universis imperii fidelibus, quibus presens scriptum exhibitum
fuerit, gratiam suam et omne bonum. Ut ad nostre posteri-
tatis noticiam^) ea, que geruntur a nobis, perveniant certiora,
litterarum testimonio commendamus, ne tractu temporis pos-
sint obfuscari. Innotescat igitur universiS; quod nos dilecto
^) DOtiticiam Cod.
r.:'
Digitized by
Google
77
nostro principi illustri Ottoni palatino comiti*) Reni villam
Waltdorf remisimus cum omnibus attinentiis, que ad eandem
villam spectare dinoscuntur. Et ad majorem securitatem pre-
sens scriptum sigillo nostre celsitudinis communitum prenotato
palatino*) comiti Eeni precepimus exhiberi.
Datum apud Egram^ anno dominice incamationis
MCCXXX, XV kalendas Julii, indictione III.
Ez libro copiali palatino No. II in tabnlario Carlsrnbensi asservato , pag. LIII^,
Edidenmt: HOfer, Zeitschr. f. Archivkunde II, 611. jMUaTd-Br^hoUeSjJB^
dipl. Friderici II, vol. III, p. 421. - BChmer, Reg. Heinr. YII, No. 206.
55, Heinricus (VII.) rex promulgat sententiam ab
abbate S, Galli dictam de bonis et hereditate
eorum, qui propter haeresin capitis condemnati
essent. 1231, Juni 2. Wormacie.
Heinricus Dei gratia Bomanorum rex et semper augustus.
Universis hoc scriptum cementibus gratiam suam et omne
bonum. Quesitum fiiit Wormatie coram nobis in sententia,
cui de jure cedere deberent cujuslibet hominis bona, qui
propter heretice pravitatis errorem condempnaretur ad mor-
tem. Abbas vero sancti Galli requisitus talem promulgavit
sententiam approbatam ab omnibus, quod heredes condemp- '
nati bonis ejus deberent hereditariis ac patrimonio gaudere,
beneficiis ejus similiter ad jus et potestatem dominorum, a
quibus habebant, redeuntibus, domino vero, cujuseunque esset
homo condempnatus, bonis ejus mobilibus innitente, hoc tamen
excepto, quod sumptus ad incendium hereticorum faciendi et
merces comitis de bonis eorum forent mobilibus recipienda,
Super quo presentem paginam conscribi fecimus et sigilli
nostri testimopio communiri. Testes: Sifridus Katisponensis
episcopus, imperialis aule cancellarius, Wemherus de Bonland r-i**i;.fc»
imperialis aule dapifer, Gotefridus de Bandeggen, Heinricus
^) comitis Cod. ^) palatini Cod.
\f
Digitized by '
i
Gdogle
^^rir
78
de Oppinheim et Sifridos de Lntra scnlteti; Rindismola et
qnamplores alii.
Datum Wormacie IIII Nonas Junii, indietionis ini.
Ez autographo in tabulurio cWitatis Wormatieiisis asservato. Sigilhun aTnlsam.
Edidemnt Pertz, Mon. Germ. hist Legg. 11,284. Moritz, ReichsstEdte 160.
HgiUiiA^B iihoUes, Hist dipl. Friderici li, m, 465. - BOhmer, Reg. Heinr. YU,
No. 241.
56. Fridericus 11. Wormatiensibns promittit^ si pacem
cum ecclesia Romani faciet, eos expertes ejus
esse se non passurum. 1243, Aug. Ariani.
Fridericus Dei gratia Bomanorum imperator semper
augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Tenore presentium no-
tum fieri volumus universis, quod nos attendentes inmensam
fidem et devota servicia dilecti principis nostri L. venerabilis
Wormatiensis episcopi, tocins deri et devoti populi Wor-r
matie, nostrorum fidelium nostromm^), promittimuS; quod si
contigerit nos cum ecclesia Bomana compositionem inire,
predictum principem nostrum Wormatiensem episcopum; cle-
rum et Wormatiensem populum, fideles nostros, ab eadem
compositione nuUatenus patiemur excludi, ut, sicut nobiscnin*
sunt ob reverentiam et honorem status nostri in adversitat^
participes, sic compositione tranquillitatis esse debent^) in-
expertes. Ad cujus rei memoriam et cautelam presentes lit-
teras conscribi et culminis nostrii sigillo jussimus conmiuniri
Datum Ariani, anno dominice incamationis MCCXLIII,^
mense Augusti, prime indictionis.
Ez antographo in tabnlario civitatis Wormatiensis asservato. Edid. non »ine
mendis Hnillard-Br^hoUes, Hist dipl. Frider. H, VI, 106. - BOhmer, Reg-
Frider. II, No. 1051.
^) tic in aatogr. »> sic. 1. debeant. / ■ ^-^'^ '" ^"
tl^jJ
Digitized by
Google
79
57. Fridericus H. cives Wormatienses theloneo Op-
penheimensi eximit. 1243, Aug. Ariani.
Fridericus Dei gratia Romanorum imperator semper *
augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Tenore presentium no-
tum fieri volumus universis, quod nos respectum habentes
ad grata valde et fidelia servicia, que cives Warmacienses^*- ^****^"**'*
fideles nostri nobis et imperio incessanter exhibent; et quod
ad oppugnacionem et confusionem rebellium nostrorum vires ^/ ^^"
suas strenue exerceant, personarum suarum laboribus et rerum
dispendiis non parcentes, ipsos de speciaU gratia nostra, qua
eis^Writis suis poscentibus specialiter confovemus, a solu- c,^'^
cioae thelonei super Benum apud Oppenheim duximus exi-
mendos, ut nullo ex nunc futuro tempore in predicto loco
ad solucionem alicujus thelonei teneantur. Ad hujus igitur
nostre exempcionis memoriam presens scriptum fieri et ma-
jestatis nostre sigillo jussimus communiri.
Datum Ariani, anno dominice incarnationis MCCXLIII,
mense augusti, prime indictionis.
Ez antographo in tabulano Wormatiensi asservato. Edid. mendose Moritz,
Eeichsstadte append. No. 16. ^uillard-Br^h oUes, Hist. dipl. Friderici U, VI, 108.
— BOhmer, Reg. Frideric. II, 1050.
58. Wilhelmus rex civibus Wormatiensibus omnes li-
bertates juraque omnia confirmat. 1269, Jan. 10.
Werde.
Wilhehnus Dei gratia Bomanorum rex semper augustus.
Sculteto, scabinis et universis civibus Wormatiensibus di-
lectis fidelibus suis gratiam suam et omne bonuuL Devotioni
vestre cunctam de nobis inesse volumus fiduciam, quod sin-
gula et universa libertates et jura vobis a divis predecesso-
ribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus tradita et
concessa minuere non intendimus sed augere, promittentes
vobis inviolabiliter observare et tantam vobis de nostra gratia
confidentiam elargimur, quod non solum vos Christiani, quos
Digitized by
Google
80
dilectionis brachiis amplexamur, quam etiam Judei gaude-
bitis vos nostro dominio subdidisse et nil dulcius nilque
suavius sentiatis nostro dominio experiri, cum intentionis
nostri extiterit et existat contra jura vobis debita penitus
nichil attemptare sed honorum vos titulis et beneficiorum
extoUere incrementis.
Datum Werde IIII idus Januarii; indictione Xin.
Ex antographo in tabnlario Wormatiensi asservato. Edidit pessime Moritz, Reichs-
st&dte 176. - B5hmer, Reg. Wilhehni No. 233.
59, Eichardus rex testatur, se praesente in generali
curia Wonnatiensi, consules Wonnatienses pro-
misisse se exactionem quae dicitur Ungelt non
amplius recepturos esse. 1269, Apr. 20. Wor-
matie.
Richardus Dei gratia Eomanorum rex semper augustus.
Universis imperii Romani fidelibus presentes litteras in-
specturis gratiam suam et omne bonum. Cum pridem per
consules civitatis Wormatiensis, dilectos fideles nostros, in
ipsa civitate quedam exactio sive angaria, ungelt appellata
vulgariter, instituta de facto fuisset^), que in non 4eve tam
ecclesiasticarum quam secularium personarum, incolarum et
etiam advenarum dispendium per diminutionem mensure vini,
frumenti et aliorum victualium vergere videbatur; nosse vo-
lumus universos quod prenotati consules, in generali collo-
quio per nos celebrato Wormatie in nostra et venerabilium
Moguntini et Treverensis archiepiscoporum, Wormatiensis et
Spirensis episcoporum, dilectorum principum nostrorum, ae
aliorum multorum comitum et magnatum fidelium nostrorum
presentia constituti, sub^) prestiti juramenti religione pro rei
publice bono et generali pace solempniter sposponderunt')
^) fuissent de facto Cod. ^) et prestiti jur. Schannat.
3) spoponderunt Schannat.
Digitized by
Google
81
ab omni de cetero exactionis hujusmodi ^) et angarie recep-
tione ac extortione cessare, usum ejusmodi angarie vel ab-
usum potius abjurantes. In cujus rei testimonium^ preseus
scriptum sigillo nostro regio jussimus communiri.
Datum Wormatie XX die Aprilis, indict. XII , anno Do-
mini MCCLXIX, regni vero nostri anno XII.
Ex editione Schannatii (Hist. Wormat. 134), coUata cum libro cop. eccl. Worm.
in tabol. Darmstadiensi asservato (saec. XIV), fol. 6. — Editionem Schannfltii
repetivit Pertz, Mon. Germ. Hist. Legg. II, 382. Lunig, Reichsarchiv XXI, 13H»
Gebauer 403. — Bohmer, Reg. Richardi No. 111.
60. Conradus I. ecclesiae Wirzburgensi, episcopo , 4^
ThiQdone, immunitatem confirmat. 918, Jul. 4, >
Wirciburc.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Chnon- **
radus divina ordinante providentia rex. Cum petitionibus -
servorum Dei pro quibuslibet ^cclesiasticis necessitatibus j
aures nostras pulsantium hbenter anuimus et divinae poten-
f tiae in locis Deo dicatis uberius famulandum auxilium por-
rigimus, id nos procul dubio et ad mortalem vitam tempo-
raliter deducendam et ad futuram feliciter obtinendam com- - ^-'^^ ^
modum provenire confidimus. Idcirco notum sit omnibus
fidelibUfe nostris tam praesentibus quam et futuris, quia Thiodo
'^ venerabilis Wirciburgensis aecclesiae episcopus obtulit nostria
obtutibus auctoritatem immunitatis Hludowici imperatoris et
regis serenissimi Hludowici, in qua continebatur, qualiter ipsi
et ante^|ssores eorum gloriosissimi reges [praedictam sedem]^)
cum omnibus rebus et hominibus ad se juste pertinentibus
i^ et legaUter asspicientibus semper sub plenissima defensionc
et immunitatis tuitione habuissent. Pro firmitatis namque
studio postulavit memoratus Thiodo episcopus et dilectus
fidelis noster excellentiam nostram, ut pro divini cultUB
amore et animae nostrae remedio, ut et nos res et homines
^) octo quae sequantur vocabula desunt in Cod. ^)
Desunt in autiM'-^^^*^
Digitized by VjOOCIC
:p:^h
82
praefatae Dei aecclesiae cum omnibus juste et legitime ad
se aspicientibus sub nostrae immunitatis tuitione susciperemns.
Cujus petitioni libenter aurem accomodamus et hanc auctori-
tatem nostrae immunitatis circa ipsam sedem ejusque prae-
latos fieri decrevimus, per quam precipimus firmiterque ja-^
bemus, ut nuUus judex publicus vel quislibet ex judiciaria
c potestate in jecclesias aut loca vel agros seu reliquas pos-
sessiones memoratae sedis, quas modemo tempore in quibus-
libet pagis vel territoriis infra ditionem regni nostri juste et
« ' -.'[ legaliter possidet, vel quae deinceps in jure ipsius aecclesiae n
' [voluerit divina pietas augeri, ad causas audiendas vel freda
exigenda aut mansiones aut paratas faciendas aut fidejussores
[tollendos aut homines ipsius aecclesiae] ^) sive accolas vel
Sclavos in uUa re stringendos aut inlicitas occasiones requi-
rendas ullo umquam tempore audeat ingredi vel ea, quae?
supra memorata sunt, poenitus exigere praesumat. Sed liceat
memorato praesuli siiisque successoribus res praedictae aec-
clesiae sub immunitatis nostrae defensione quieto ordine pos-
sidere et nostro parere imperio, quatinus ipsius sanctae Dei
ecclesiae caelibes pro incolomitate et stabilitate regni nostriii
Dei omnipotentis misericordiam jugiter exorare delectet. Et
ut haec auctoritas concessionis nostrae firmior habeatur et
per futura tempora a cunctis fidelibus nostris diligentius con-
servetur, manu propria nostra subter eam firmavimus et
anulo nostro sigillari jussimus. **
Signum domni Chuonradi (M) serenissimi regis.
Salon^) cancellarius ad vicem Piligrimi archicapellani
recognovi et subscripsi. (S. E.) (L. S.)
Data nil nonas Julii, anno dominicae incamationis
" DCCCCXVin, indictionejfVI], anno vero regni invictissimi >#
regis Chuonradi VII. Actum ad civitatem Wirciburc. In
Dei nomine feliciter amen.
Ex Mon. Boicis XXVIII*, 153. AutographTim in regio tabulario Monaeensi asser-
vatur. Edidit praeterea Eckhart, Francia Or. II, 900. — B6hmer, Reg. Imp. 82.
*) Deest in autographo totum hoc enunciatum. *) Cf. pag. 2.
Digitized by
Google
83
61. Heinricus I. rex ecclesiae Wirciburgensi, epi-
scopo Thiotone, decimam tributi, quae de par-
tibus orientalium Francorum vel de Sclavis ad
fiscum dominicum annuatim persohi solehBXj^. i^ji
donat. 923, April 8. Quitilingoburg. J^-^- r^— ^
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex. Eegalem celsitudinem oportet
antecessorum suorum pia facta non solum inviolabiliter con-
servare, verum etiam || auctoritate sua alacriter confirmare.
/ Proinde noverit omnium fidelium nostrorum praesentium sci*
licet et futurorum industria, quia venerabilis episcopus aec-
clesiae Wirciburgensis Thioto nuncupatus nostris obtulit ob-
tutibus quaedam antecessorum nostrorum praecepta, Pippini
videlicet, Karolomanni, Hludowici atque Amolfi necnon Chuon-
tff radi regum atque imperatorum. In quibus continebatur, qua-
liter ipsi pro suae mercedis augmento ad basilicam sancti
salvatoris, ubi sanctus Kilianus martir Christi praeciosus cor-
pore requiescit, decimam tributi, quae de partibus orientalium
Francorum vel de Sclavis ad fiscum dominicum annuatim
'T persolvere solebant, quae secundum illorum linguam stiora
vel ostarstuopha vocatur, ut de illo tributo sive reditu annis
singulis pars decima ad praedictum locum persolveretur, sive
in melle, sive in paltenis, seu in alia qualibet redibitionc,
quae ut diximus de pagis opentalium Francorum persolvc-
ia batur: id est de pago Waldsazzi et de pagis Tubargowej
Wingartweiba, Jagasgowe, Mulahgowe, Nejchargowe, Choh-
hangowe, Rangowe, Iphigowe, Hasagowe, Grapfeld, TuUi-
veld, Salagewi, Gozfeld, Badanacgewi dictis etdecimam de
fiscis dominicis id est de Ingilunheim, Eiotfeld in Eangewe,
15 Ruodeshof in Volcveldon, in Crucinacha et Neristein, Om-
muntestat, Albsteti, Chuningeshova, Sunderunhova, Gollehova,
Berenheim, Ikilenheim, Wielantesheim, Eumveld, Govunheim
in Gozveldon, et Brozzoltesheim, Halazzesta^t, in Eatinzgowe
Chuningeshove, item Chuningeshove et Salz, Hamulunburg;
6*
Digitized by VjOOQIC
r^
84
Iphahove, Tc^lebah, Bleihfeld, Heilacbrunnen et Loufen, in
his fiscis et villis dominicis seu in praedictis pagis tam de
illa decima census, quam de omni coUaboratu, quod ipsis
fuerit laboratum, ad praedictum locum sua auctoritate con-
cessissent. Suggessit etiam memoratus et venerabilis praesul '
Thioto una cum Bobbone comite, ut haec eadem ad jam
dictam aecclesiam nostra auctoritate confirmaremus. Eorum
petitionibus, quia justae et rationabiles visae sunt nobis, as-
sensum libenter praebuimus, et jussimus ei hoc nostrae
auctoritatis praeceptum inde conscribi, per quod decemimns*
firmiterque jubemus, ut, sicut constat ab eisdem gloriosissimis
regibus vel imperatoribus praefatis Pippino scilicet, Karlo-
manno, Hludowico, Arnolfo atque Chuonrado de praedictis
pagis et villis praefatae aecclesiae concessum, ita deinceps
nostris et perpetuis temporibus per hanc nostram auctori-^r
tatem permaneat confirmatum, et nullus ex fidelibus nostris
seu quislibet ullam calumniam aut inquietudinem rectoribus
memoratae aecclesiae aut ejus ministris facere praesumat vel
audeat. Et ut hoc praeceptum verius credatur et per futura
tempora a cunctis fidelibus nostris diligentius conservetur, !«
manu nostra propria subter*^ illud convirmavimus ' et sigilli
nostri impressione insigniri praecepimus.
Signum domni Heinrici (M) serenissimi regis.
Simon cancellarius ad vicem Herigeri archicappellani
recognovi et subscripsi. (S. R.) (L. S.) ^^
Data VI idus Aprilis, anno incarnationis Domini DCCCCXXIII,
indictione I, regnante Heinrico glorioso rege anno liil.
Actum in loco Quitilingoburg nuncupato. In Dei nomine
feliciter amen.
Ex autographo in tabulario Monacensi asservato. Sigilli inscriptio + HEINRICVS
REX. In signo recognitionis notae significantes : Simon notarius scripsit et
subsignavit. Editum Mon. Boic. XXVIII*, 161. Wirtemb. UB. II, 438., - B6h-
mer, Reg. imp. 42. Stumpf, Reg. 7.
Digitized by
Google
85
62. Heinricus I. ecclesiae Wirciburgensi, episcopo
Thiodone, privilegium immunitatis confirmat.
923, Apr. 8. Quitilingaburg.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex. Cum petitionibus servorum Dei
pro quibuslibet aecclesiarum necessitatibus aures nostras pul-
santium libenter anuimus et divinae || potentiae in locis Deo
dic^tis uberius famulandum auxilium porrigimus, id nobis
procul dubio et ad mortalem vitam temporaliter deducendam
et ad fiituram feliciter obtinendam commodum provenire con-
fidimus. Idcirco notum sit omnibus fidelibus nostris tam prae-
sentibus quam et futuris, quia Thiodo venerabilis Wircibur-
gensis aecclesiae episcopus obtulit nostris obtutibus auctori-
tatem immunitatis Hludowici imperatoris et regum serenissi-
morum Hludowici videlicet et Chuonradi, in qua continebatur,
qualiter ipsi et antecessores eorum gloriosissimi reges [prae- : ,''p /._('1J
dictam sedem] cum omnibus rebus atque hominibus ad se /^/ /^'/i^^» ^'J
juste pertiuentibus ac legaliter asspicientibus semper sub ple-
nissima defensione et immunitatis tuitione habuissent. Pro
firmitatis namque studio memoratus Thiodo dilectus fidelisque
noster episcopus necnon et Bobbo venerandus comes nostram
rogaverunt excellentiam, ut pro divini cultus amore et animae
nostrae remedio res et homines praefatae Dei aecclesiae cum
omnibus juste legitimeque ad se aspicientibus sub nostrae
immunitatis tuitione susciperemus. Eorum petitionibus libenter
aiirem accomodavimus, et hanc nostrae auctoritatem immuni-
tatis circa ipsam sedem ejusque praelatos fieri decrevimus,
per quam praecipimus firmiterque jubemus, ut nullus judex
publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut
loca vel agros seu reliquas possessiones memoratae sedis,
quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra
ditionem regni nostri juste et legaliter possidet vel quae
deinceps in jure aecclesiae ipsius, [voluerit divina pietas !
augeri, ad causas audiendas vel freda exigenda aut man-
siones aut paratas faciendas aut fidejussores tollendos aut
£r/. i
aJo
Digitized by
Google
86
homines ipsius ecclesiae] *) sive accolas vel Sclavos servosve
in uUa re stringendos aut inlicitas occasiones requirendas
ullo umquam tempore audeat ingredi vel ea, quae supra
memorata sunt, poenitus exigere praesumat' Sed liceat me-
morato praesuli suisque successoribus res praedictae aecclesiae
sub immunitatis nostrae defensione quieto ordine possidere
nostroque parere imperio, quatinus ipsius sanctae Dei aec-
clesiae c§libes pro incolomitate et stabilitate regni nostri Dei
omnipotentis misericordiam jugiter exorare delectet. Et ut
haec auctoritas concessionis nostrae firmior habeatur et per
fiitura tempora a cunctis fidelibus nostris observetur, manu
nostra propria subtus eam firmavimus anuloque nostro sigil-
lari jussimus.
Signum domni Heinrici (M) serenissimi regis.
Simon cancellarius ad vicem Herigeri archiepiscopi
summique capellani recognovi et subscripsi. (S. E.)
(L. S.)
Data VI idus Aprilis, anno incarnationis domini DCCCCXXni,
indictione I, anno vero regni gloriosissimi Heinrici regis ini.
Actum in loco, qui dicitur Quitilingaburg. In Dei nomine
feliciter amen.
Ez antographo in tabnlario Monacensi asservato. In signo recognitionis notae,
quae significare videntnr: Simon notarins scripsit et snbsignaYit. Sigiliam
idem atqne in charta snperiore. Edidit Stumpf, Acta imperii No. 1. — Bdhmer,
Reg. imp. 40. Stnmpf, Regesten 8.
* 63. Otto L imperator ecclesiae Wirciburgensi, epi-
scopo Bobbone, immunitatem confirmat. (Datum
0'. ' ■' inter 962, Febr. 2 et 966, Aug. 27.)
4 C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia imperator augustus. fl^ Imperialem
celsitudinem oportet, antecessorum suorum pia facta non
solum inviolabiliter conservare/.j verum etiam auctoritate sua
alacriter confirmare. Proinde noverit omnium fidelium nostro-
^) Desunt in aut. haec omnia.
Digitized by
Google
'^'?
87 //..
rum prjlesentium scilicet et futurorum industria, qukf vene-
rabilis episcopus Wirciburgensis aecclesiae Bobbo nuncupa-
tus nostris obtulit obtulit*) obtutibus quaedam antecessorum
nostrorum prjlecepta Karoli, Hludowici, Arnolfi, CSnradi ge-
nitorisque nostri Heinrici/^ in quibus continebatur, quod ipsi T^'^"''' i'^*'*'''*^"
Bub suae defensionis immunitate cunctas res et homines ad ^ "^"^
aecclesiam sancti salvatoris, in qua praeciosus mariyr Christi
Kilianus requiescit, juste et legaliter pertinentes semper ha-
buissent, Hoc etiam in hisdem scriptis habebatur, quod prae-
dicti reges et imperatores per auctoritatis suae praecepta prae-
fatae aecclesiae praesulibus concessisent, quatinus nuUus ju-
dex publicus ejusdem aecclesiae servos vel l^clavos vel acco-
las sive alios quoslibet liberos homines, parochos, quos bar-
gildon dicunt, necnon et Saxones, qui Northelbinga vocantur,
quique se vel sua novalia ex viridi silva facta in jus et in , ^
ditionem prae^ietae aecclesiae tradidissent, ad causas audien- ! y'*^
dum, vel freda exigendum, aut mansiones vel paratas fa-
ciendum vel ab eis uUam redibitionem requirendum vel ad
aliquod opus 4mmB0 distringendum vel uUam districtionem
in eos habere ullo umquam tempore praesumat. Unde etiam
idem fidelis noster Bobbo praefatae sedis episcopus nostr?
imperiali potentiae supplicavit, quatinus pro divini amoris
respectu animaeque nostrae remedio earui^dem rerum defen-^
sionem sub nostrae immunitatis tuitionem susciperemus ie^
que nostrae auctoritatis scripto confirmari juberemus. Cujus
peti<](ioni cum pro Dei tum pro nostrae dilectissimae conjugis
Adelheidae imperatricis amore libenter aurem accomodavimus,
hocque nostrae dominationis decvetum conscribi inde manda-
vimus, in quo praecipimus firmissimeque jubemus, ut nuUus
judex publicus vel quislibet ex judiciaria potestate in aeccle-
sias aut loca vel agros seu res vel homines, servos, Sclavos,
accolas, Saxones, quos Northelbinga dicunt, necnon etiam
parochos, quos bargildon dicunt, seu alios liberos homines,
undecunque nati sint, vel quocunque jure debeant vivere,
^) sic. aut.
y
.^^
Digitized by VjOOQ lC
88
qui se vel sua alodia in jus et potestatem praefatae aeccle-
siae quomodolibet maucipando subdiderunt, ullam audeat
potestatem exercere, vel praefatos homines ad causas audien-
das vel freda exigenda aut mansiones aut paratas faciendas
aut fidejussoi^s tollendos aut in uUa re vel opere distrin-
gendos praesumat cogere vel exactitare. Sed liceat memo-
rato praesuli Bobboni suisque successoribus res praefatae
aecclesiae quieto ordine possidere nostroque tantum imperio
parere, quatinus sibi suisque subjectis pro nostra regnique
nostri prosperitate Dei omnipotentis gratiam jugiter libeat
invocare. Et ut hoc omni tempore firmum habeatur, hanc
nostrae immunitatis paginam inde conscriptam manu propria
confirmavimus sigillique nostri impressione insigniri impe-
ravimus.
j ! .' Signum domni (M) Ottonis invictissimi imperatoris.
.. Liudolfus cancellarius ad vicem Willihalmi archi-
^.capellani recognovi. (S. E.)r(L. S.)
Data^ idiiwis^ augusti, anno dominic^ incarnationis DCCCC
LXXIIII,*'lndictione II, anno vero regni domni Ottonis XV,
imperii VIL Actum Eore.
Ex autographo in archivio Monacensi asservato (s. r. Kaiserliche Nachtr&ge No. 11).
Sigiliam avalsnm. Signum sine notis. Ineditom. - rr-i--ivy^vv
64. Otto in. ecclesiae Wirciburgensi, episcopo Beren-
iv,^t^^^ wardo, decimam tributi quae de partibus orien-
l talium Francorum vel de Sclavis solvi solebat et
immunitg|,tem confirmat. 992, Dec. 31. Palide.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia rex. Omnium fidelium nostrorum prae-
sentium scilicet ac futurorum piae devotioni pateat, || qua-
liter vir venerabilis Berenwardus, sanctae Wirciburgensis
ecclesiae venerabilis episcopus, nostris obtutibus praesentavit
*) Totu8 versus notarum chronologicarum alia manu alioque atra-
mento scriptus est atque ipsum diploma.
Digitized by
Google
89
praedecessorum nostrorum praecepta, Pippini videlicet, Ka-
rMomanni et Karoli aliorumque regum et imperatorum, in
quibus continebatur, quomodo ipsi pro remedio animarum
suarum ad pr§fatam ecclesiam in honore sancti Kiliani mar-
tyris constructam omnem decimam tributi, qu§ annuatim de
partibus orientalium Francorum vel de Sclavis, quam vulgari
lingua stiora vel osterstuofa vocant, ad fiscum dominicum
per omnes terr§ illius pagos et comitatus de qualicumque
re persolvi solita erat, suis pr§ceptionibus donassent et in-
super etiam omnem decimam, qu§ a dominicis curtibus In-
gilenheim, Neristein, Cruzzinacha et aliis, sicut in pr§liba-
torum regum vel imperatorum pr^ceptis scriptum invenitur,
ad privatum jus ipsonim pertinuit, eidem jam dictae ecclesiae
sua auctoritate addidissent et confirmassent. Pro rei tamen
firmitate memoratus episcopus petiit celsitudinem nostram,
haec omnia nostra confirmatione denuo corroborari. Cujus
rationabili petitioni ob interventum car§ avi? nostrae Adal-
heidis imperatricis augustae pium assensum pr^bentes, omnes
donationes et cpnfirmationes pr^scriptorum regum vel impe-
ratorum aliorumque religiosorum virorum nostrae munificen-
tiae dono et praecepto noviter confirmamus. Ad h§c quoque,
sicut beato Burgharto episcopo, viro apostolico, per pr§fatum
regem Pippinum est donatum et per subsequentes reges et
imperatores postea confirmatum, hac nostra pr^ceptione et
regia emunitatis tuitione sancimus firmiterque jubemus, ut
nuUus comes vel judex publicus seu alia qu^libet persona,
magna sive parva, territoria, vicos, villas ad pr^dictam eccle-
siam pertinentes temerario ausu ingredi pr§sumat ad causas
audiendas, vel freda exigenda, mansiones aut paratas facien-
das, vel fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesi§
liberos vel servos in alodis vel aliquibus eorum rebus distrin-
gere sive uUam redibitionem ibi requirere vel aliqua calumnia
eos audeat inquietare; sed omnia superius jam dicta a re-
gibus vel imperatoribus illuc donata et 'confirmata pr§fatus
Berenwardus episcopus suique successores per hanc nostr§
pr§ceptionis auctoritatem integro jure possideant et ad ecclesi§
Digitized by
Google
90
hocorem su^qne utilitatis oommoditatem libera potestate dispo-
nant. Et ut h^c confirmatio nostris et perpetuis temporibus
inconvulsa permaneat, hoc pr§ceptum inde conscriptum sigilli
nostri inpressione signare jussimus manuque propria subtua
confirmavimus.
Signum domni Ottonis (M) gloriosissimi regis. (L. S.)
Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Willigisi
archiepiscopi recognovi.
Data II kalendas Januarii, anno dominicae incamationis
DCCCCXCIII, indictione VI, anno autem tertii Ottonis regnan-
tis X. Actum Palide. Feliciter amen.
£z antographo in tabulario Monacensi asservato. Sigilli inscriptio: + OTTO
DI GRATIA REX. Edit. Mon. Boica XXVm«, 258. - Bohmer, Reg. imp. 728.
Stompf 980.
* 65. Otto in. imperator ecclesiae Wirciburgensi,
•'/ ^ ^'^ episcopo Heinrico, immunitatem confirmat. 996,
y^'" ! Sept. 15. Ingilenheim.
G. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina favente clementia Romanorum imperator augustus. Cre-
dimus et vere scimus laude non solum humana, verum divina
mercede remunerandum, si || nostrae celsitudinis aures fami-
harium nostrorum, praesertim Dei sacerdotum [precibufi^] -
faciles praebemus petitaque eorum maxime pro rebus divino
cultui mancipatis -e^roancipandis implere studemus. Nam inde
credimus et temporalem regni nostri prosperitatem stabiUri
aeternaeque vitae nobis januam aperiri. Quapropter omnium
fidelium nostrorum praesentium scilicet jfk futurorum pateat
noticiae, quod Heinricus sacrosanctae Wirciburgensis aeccle-
siae praesul, moribus et vita probatissimus nobisque ob sua
merita carissimus, quasdam cartulas nostris optulit^) con-
spectibus, in quibus continebatur, quod gloriosissimi anteces-
^) omissum in aut. *) sio in aut.
Digitized by
Google
91
sores nostri, tam reges quam imperatores Karolus, Luodo-
wicus, Arnolfus, Cuonradus, Heinricus avusque noster magni
nominis Otto paterque noster divae memoriae Otto, cunctas
res tam mobiles quam inmobiles ad aecclesiam sancti sal-
vatoris, in qua ppfejiosus Christi martyr Kilianus sociique ejus
corporaliter requiescunt, juste et legaliter pertinentes sub in-
munitatis suae clipeo semper tuerentur. Ad hoc etiam in eis-
dem kartulis scriptum habebatur, quod praedicti reges seu
imperatores per auctoritatis suae praecepta praefatae aeccle-
siae praesulibus concessissent et confirmassent, ut nuUus co-
mes vel publicus judex ejusdem aecclesiae servos vel Sclavos
sive parochos, quos bargildon dicunt, seu Saxones, qui Nort-
helbinga dicuntur, sive caeteros accolas pro liberis hominibus
in ejusdem aecclesiae praediis manentes, qui se vel sua no-
valia ex viridi silva facta in jus et in ditionem praedictae
aecclesiae traderent vel adhuc tradere vellent, ad causas
audiendum vel freda exigendum, aut mansiones vel paratas
faciendum, vel ab eis ullam redibitionem requirendum vel ad
aliquod opus dj^tringendum ullo umquam tempore praesumat.
Unde etiam idem venerabilis pontifex Heinricus nostrae po-
tentiae supplicavit, quatinus et nos praedictarum rerum de-
fensionem sub nostrae inmunitatis susciperemus tuitionem.
Cujus petitioni libenter aurem accomodavimus hancque no-
stram inmunitatem circa ipsam sedem ejusque praelatos scribi
mandavimus, in qua praecipimus firmiterque jubemus, qua-
tinus cuncta, quae ad praenominatam aecclesiam pertinent,
sive in agris vel terris cultis et incultis, seu in hominibus,
servis, Sclavis, Saxonibus vel caeteris accolis, qui^se vel
suas res illuc aliquomodo manciparunt vel adhuc mancipare
volunt, cujuscumque sint nationis cujusve conditionis, quo-
cumque jure debeant vivere, tuta et defensa sub nostra in-
munitate liceat manere, nec quisquam publicus judex in aliqua
re praefatos homines vel res audeat distringere vel inquie-
tare. Et ut hoc firmum inconvulsumque omni tempore ma-
neat, manu propria signum in ea fecimus sigilloque nostro
signare praecepimus.
Digitized by
Google
92
Signum domni Ottonis (M) Caesaris augusti. (L. S.)
Heriberdus cancellarius vice Willigisi archiepiscopi
recognovii.
Data XVn kalendas Octobris, anno incarnationis dominicae
DCCCCXCVI; indictione Vnil, anno regni tercii Ottonis Xm,
imperii vero I. Actum Ingilenheim. Feliciter amen.
Ez aatographo in tabnlario Monacensi asseryato. Sigilli ralde laesi inscriptio
legi nequit. Edit. Mon. Boica XXVIII», 267. — Bflhmer, Reg. imp. 782.
Stnmpf No. 1093.
66. Heinricus 11. rex ecclesiae Wirceburgensi immuni-
tatem confirmat. 1012, Sept. 10. Franchonevord.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinrieus
divina ordinante providentia rex. Si petitionibus sacerdotum
Dei de his, quae ad loca sanctorum juste pertinent, nostris
auribus || prolatis adquiescimus, regiam consuetudinem exer-
cemus et hoc nobis ad laudem et stabilitatem regni nostri
in Dei nomine pertinere confiditous. .Quocirca omnium fide-
lium nostrorum praesentium scilicet ac futurorum industriae
pateat, quod nos Heinricus sanctae Wirceburgensis aeclesiae
venerabilis episcopus humiliter adiens claemeiitiae nostrae
dominationis innotuit, quod praedecessores nostri reges et
imperatores divae memoriae Karolus, Ludowicus, Arnolfus
tresque Ottones omnes curtes, villas, terras, terrarumque
cultores seu quicquid in cunctis rebus ad aeclesiam sancti
salvatoris, in qua praeciosus Christi martyr Kilianus sociique
ejus corporaliter requiescunt, pertinere dinoscitur, seu quod
inantea ad ea sancta loca legitime traditum fuisset, per uni-
versos comitatus, pagos ac territoria sub integrae defensionis
immunitate permanere suaequ(| tuitionis clipeo muniri con-
cessissent, hoc etiam, quod in eisdem praeceptis veraciter
scriptum continetur, nostris conspectibus praesentans, prae-
dictos reges seu imperatores per suae auctoritatis praedictae
aeclesiae praecepta concessisse et confirmasse, quatinus
nuUus judex publicus servos, Sclavos, sive accolas pro liberis
Digitized by
Google
93
hominibus in aeclesiae praediis manentibus ^) ad causas
audiendum et fredas exigendum et mansiones aut paratas
faciendum et fidejussores tollendura et homines ipsius aecle-
siae tam Francos quam servos et Sclavos distringeridum et
uUam redibitionem requirendum aut aliquid de his exactitare
per aliquam judiciariam potestatem uUo unquam tempore
praesumat. Unde etiam idem venerabilis episcopus Heinricus
nostram petiit majestatem, ut eandem defensionem per nostrae j^J^hi
auctoritatis immunitatem circa ipsa bona vel homines prae— *^ ^^Tjir
fatae aeclesiae confirmaremus. Cujus petitioni, quoniam ra- ^*"^* a^j^
tionabilis videbatur, hoc denegare noluimus, ac per hoc *' ^
omnia, quae superius continentur, per hanc nostri praecepti
paginam confirmare studuimus. Idcirco etiam praecipientes
sanctimus, ut quicquid ad ipsam praenominatam aeclesiam
tam in servis, Sclavis et accolis, quam aliis rebus juste et
legaliter hactenus pertinere visum est, sicut in antecessorum
nostrorum [praeceptis continetur^)], ita etiam sub nostrae im- /fV
munitatis nomine in modo datis rebus et adhuc dandis tu-
tum et defensum permaneat, nec quisquam de^ fidelibus nostris,
sive comes, sive judex piiblicus in parte aliqua aut uUo um-
quam tempore praefatae aeclesiae res inquietare audeat, qua-
tinus rectores ipsius aeclesiae pro incolomitate nosti*a regnique
nostri stabilitate jugiter divinam claementiam studeant ex-
orare. Si quis vero, quod futurum non credimus, hujus
nostrae immunitatis praeceptum aliquando infringere tempta-
verit, noverit se componere auri optimi libras C, medietatem
camerae nostrae et ad praefatam aeclesiam partem alteram.
Quod ut vaerius credatur diligentiusque observetur, hoc prae-
ceptum inde conscriptum manu propria roborantes sigilli
nostri inpressione jussimus assignari.
Signum domni Heinrici (M) regis invictissimi. (L. S.)
Guntherius cancellarius vice Erchanbaldi archicapel-
lani recognovi.
Data nn idus Septembris, anno dominicae incamationis MXII/
i) sic. 1. manentes. *) desunt in aut.
r
Digitized by VjOCw lC
r
J ' ^
1
94
indictione X, anno vero domni secundi Heinrici regnantis XI
Actum Franchonevord, regio palatio, feliciter amen.
Ez Monnmentis Boicis XXYIII*, 487. Aatographiim in_ tabnlario Monacensi as-
servatur. SigiUi illaesi inscriptio: + HEINRICHVS DI GRATIA REX. - B6h-
mer, Reg. imp. 1084. Stampf 1563.
67. Heiniicus H. imperator diplomate spurio ecclesiae
Wirziburgensi, episcopo Henrico, immunitatem
per totum ducatum orientalis Franciae confinnat.
1 1018. Aquisgrani.
'. i ' . C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hejnricus
divina ordinante providentia Romanorum imperator augustus.
II Si petitionibus sacerdotum Dei de hiS; quae ad loca sancto-
rum juste pertinent, nostris auribus prolatis acquiescimus,
regiam consuetudinem exercemus hincque etiam temporalem
regni nostri prosperitatem stabiliri aeternaeque vitae januam
nobis credimus aperiri. Quapropter omnium fidelium nostro-
rum praesentis vel futurae aetatis pateat notitiae, quod Hen-
ricus sacrosanctae Wirziburgensis aecclesiae praesul, moribus
et vita probatissimus nobisque ob sua merita carissimus,
quasdam cartulas nostris obtulit conspectibus, in quibus
continebatur, quod gloriosissimi antecessores nostri tam reges
quam imperatores Karolus, Luodewicus, Amolfus, Guonradus,
Heinricus tresque Ottones divae memoriae imperatores cunctas
; res tam mobiles quam immobiles ad aecclesiam sancti sal-
vatoris, in qua preciosus Christi martyr KJlianus sociique
ejus corporaliter requiescunt, juste et legaliter pertinentes
sub immunitatis suae clipeo semper tuerentur. Ad hoc etiam
in eisdem cartulis scriptum habebatur, quod praedicti reges
seu imperatores auctoritatis suae praeceptis praefatae aeccle-
siae praesulibus concessissent et confirmassent, ut nuUus comes
vel publicus judex ejusdem aecclesiae servos vel Sclavos sive
parrochos, quos bargildon dicunt, seu Saxones, quos Nordel-
binga vocant, sive caeteros accolas pro liberis hominibus in
ejusdem aecclesiae prediis manentes, qui se vel sua novalia
Digitized by
Google
95
ex viridi silva facta, in jus et dicionem praedictae aeccle-
siae tradidissent vel adhuc tradere vellent, ad causas audien-
dum, vel freda exigendum, aut mansiones vel paratas fa-
ciendum vel ab eis ullam redibitionem requirendum vel ad
aliquod opus omnino destringendum ^) uUo umquam loco vel
tempore audeat praesumere. Unde etiam idem venerabilis
pontifex Henricus nostrae dominationi supplicavit, quatinus
et nos praedictarum rerum defensionem sub nostrae immuni-
tatis susciperemus tuitionem. Cujus peticionem nostrae sere-
nitatis aure libenter percepimus hancque nostram immunitatem
circa ipsam sedem ejusque praelatos conscribi mandavimus,
in qua praecipimus firmissimaeque jubemus, quatinus cuncta
ad praefatam aecclesiam pertinentia in agris, pascuis, aedi-
ficiis, terris cultis et incultis, seu in hominibus, servis, Sclavis,
Saxonibus, parochis vel caeteris accolis, qui se vel suas res
eidem aecclesiae aliquo mo4o manciparunt vel adhuc nranci-
pare volunt, cujuscumque sint nationis cujusve conditionis,
quocumque jure debeant vivere, tuta et indefensa^) sub nostra
immunitate liceat sine omni inquietudine permanere, nec quis-
quam comes vel aliquis publicus judex noster in uUa penitus
re praefatae aecclesiae homines vel res audeat ullo umquam
tempore vel loco destringere vel inquietare, vel aliquam po-
testatem vel jurisdictionem in toto ducatu vel comeciis orien-
talis Franciae, nisi super parochos, quos bargildon vocant,
exercere, quod ad honorem preciosissimi martyris Kyliani
sociorumque ejus nostra auctoritate dignae superaddere de-
crevimus. Et ut hoc firmum inconvulsumque omni tempore
perseveret, manu propria signum in hac, quam inde jussimus
conscribi cartam, fecimus sigilloque nostro signare et con-
firmare praecepimus.
Signum domni Heinrici invictissimi et serenissimi
imperatoris augusti. (L. S.) ^.
Gunterius cancellarius (M) vice Erchenbajdi episcopi
et archicancellarii recognovi.
*) Mon. B. destrigendum. ^) sic. 1. defensa.
Digitized by VjOOQIC
96
Datum anno dominicae incarnationis MXVII, indictione I,
anno domni Heinrici regnantis XVI, imperii vero ejus V.
Actum Aquisgrani palacii, Feliciter amen.
Er Mon. Boicis XXYIII*, 477. Antographnm spnriam, saec. XII scriptum, in tabnlario
Monacensi asservatnr. Sigiili inscriptionem legere non potnimns. Edidenint
praeterea Lenckfeld, Antt. Poeld. 251. LOnig, Reiclisarchiy VII*, 324. —
Stumpf 1708.
68- Cojiradus 11. rex ecclesiae Wirceburgensi, epi-
scopo Meginhardo, immunitatem confirmai 1025,
Mai 20. Triburii.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Chuon-
radus divina ordinante providentia rex. Si petitionibus sacer-
dotum Dei de his, quae ad loca sanctorum juste pertinent,
nostris auribus prolatis adquiescimus regiam consuetudinem
exercemus et hoc nobis ad laudem et stabilitatem regni
nostri in Dei nomine pertinere confidimus. Quocirca om-
nium fidelium nostrorum praesentium scilicet ac futurorum
industriae pateat, quod nos Meginhardus sanctae Wircebur-
gensis aeclesiae venerabilis episcopus humiliter adiens cle-
mentiae nostrae dominationis innotuit, quod praedecessores
nostri reges et imperatores divae memoriae Karolus, Ludo-
wicus, Amolfus tresque Ottones omnes cortes, villas, terras,
terrarumque cultores seu quicquid in cunctis rebus ad aecle-
siam sancti salvatoris, in qua preciosus Christi martyr Ki-
lianus sociique ejus corporaliter requiescunt, pertinere di-
noscitur, seu quod inantea ad ea sancta loca legitime tradi-
tum fuisset, per universps comitatus, pagos ac territoria sub
integrae defensionis immunitate permanere suaeque tuitionis
clipeo muniri concessissent, hoc etiam, quod in eisdem prae-
ceptis veraciter scriptum continetur, nostris conspectibus prae-
sentans, praedictos reges seu imperatores per suae auctoritatis
praedictae aeclesiae praecepta concessisse et confirmasse, qua-
tinus nullus judex publicus servos, Sclavos sive accolas pro
Digitized by
Google
:^';^^^f?J-^>^3
97
liberis hominibus in aeclesiae praediis manentibus *) ad causas
audiendum et fredas exigendum et jnansiones aut paratas
faciendum et fidejussores toUendum et homines ipsius aecle-
siae tam Francos, quam servos et Sclavos distringendum et
uUam redibitionem requirendum aut aliquid de his exactitare
per aliquam judiciariam potestatem uUo umquam tempore
praesumat. Unde etiam idem venerabilis episcopus Megin-
hardus nostram petiit majestatem, ut eandem defensionem
per nostrae auctoritatis immunitatem circa ipsa loca vel ho-
mines praefatae aeclesiae confirmaremus. Cujus petitioni,
quoniam rationabilis videbatur, hoc denegare noluimus, ac
per hoc omnia, quae superius continentur, per hanc nostri
praecepti paginam confirmare studuimus. Idcirco praeci-
pientes sanctimus, ut quicquid ad ipsam praenominatam
aeclesiam tam in servis, Sclavis et accolis quam aliis rebus
juste et legaliter hactenus pertinere visum est, sicut in ante-
cessorum nostrorum [praeceptis continetur*)], ita etiam sub /^ ^J"^
nostrae immunitatis nomine in modo datis rebus et adhuc
dandis tutum et defensum permaneat, nec quisquam de fide-
libus nostris sive comes sive jud«x publicus in parte aliqua
aut ullo umquam tempore praefatae aeclesiae res inquietare
audeat, quatinus rectores ipsius aeclesiae pro incolomitate
nostra regnique nostri stabilitate jugiter divinam clementiam
studeant exorare. Si quis vero, quod futurum non credimus,
hujus nostrae inmiunitatis praeceptum aliquando infringere
temptaverit, noverit se componere auri optimi libras C. me-
dietatem camerae nostrae et ad praefatam aeclesiam partem
alteram. Quod ut verius credatur diligentiusque observetur,
hoc praeceptum inde conscriptum manu propria roborantes
sigilli nostri inpressione jussimus assignari.
Signum dorani Chuonradi (M) regis invictissimi. (L. S.)
5dalricus') cancellarius vice Aribonis archiepiscopi
recognovit.
Data Xin kalendas Junii, indictione VIII, anno ab incamatione
■1
^) sic. 1. manentes. ^) deest in aut. ') Ovdalricus Mon. Boic.
7
Digitized by
Google
98
domini nostri Jesu^) Christi MXXV, anno vero domni Chnon-
radi secundi regnantis L Actum Triburii. Feliciter amen.
Ez Mon. BoicisXXIZ*, 14. Aniographam asservatar in archiTio Honacensi. —
Bohmer, Beg. imp. 1286. Stompf 1888. Bresslau, Eanzlei Eonrads U, B. 35.
#69. Conradus 11. imperator diplomate spurio ecclesiae
Wirziburgensi, episcopo Meginhardo, immunita-
tem per totum ducatum orientalis Franciae con-
firmat. 1032, Jun. 6. Merseburg.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Chunradus
divina favente clementia Eomanorum imperator augastus').
Si peticionibus sacerdotum Dei de his, qu^ ad loca || sancto-
rum juste pertinent, nostris auribus prolatis acquiescimus,
regiam consuetudinem exercemus hincque et temporalem
regni nostri prosperitatem stabiliri ^terneque vit§ januam
nobis aperiri credimus. Quapropter omnium fidelium nostro-
rum praesentis vel futur^ [§tatis]') pateat notici^, quod Megin-
hardus Wirziburgensis ^cclesi? venerabilis praesul quasdam
cartulas nostris obtulit conspectibus, in quibus continebatur,
quod gloriosissimi antecessoris*) nostri tam reges quam im-
peratores, Karolus, Ludowicus, Arnolfus, Chunradus, Hen-
ricus, tresque Ottones, Heinricus, div§ memori§ imperatores,
cunctas res tam mobiles, quam inmobiles ad ^cclesiam sancti
salvatoris, in qua preciosus Christi martyr Kylianus soeiique
ejus corporaliter requiescunt, juste et legaliter pertinentes
sub immunitatis su§ clypeo tuerentur. Ad hoc etiam in eis-
dem cartulis scriptum habebatur, quod praedicti reges sive
imperatores auctoritatis sug preceptis praefat§ §cclesi§ prae-
sulibus concessissent et confirmassent, ut nuUus dux, comes
vel vicecomes vel uUa qualibet juridicialis persona ejusdem
§cclesi§ servos vel Sclavo^ sive parachos^), quos bargildon
dicunt, seu Saxones, quos Nordelbinga vocant, sive c§teros
M Jhesu Mon. Boic. *) huc usque litterae oblongatae. •) deest
in aut. *) sic. 1. antecessores. *) sic. 1. parochos.
Digitized by
Google
accolas pro liberis hominibus in ejusdem §cclesi§ praediis
manentes, qui se vel sua novalia ex viridi silva factaj in
jus et in ditionem praedict§ ^cclesi^ tradidissent vel adhuc
tradere vellent, ad causas audiendum vel freda exigendum
aut mansiones vel paratas faciendum vel ab eis uUam redi-
bitionem requirendum vel ad aliquod opus omnino distrin-
gendum uUo umquam loco vel tempore audeat pracyumere»
Unde etiam idem venerabilis pontifex Meginhardus nostr^
dominationi supplicavit, quatinus et nos praedictarum rerura
defensioni^) sub nostr§ immunitatis susceperimus^) tuitionem,
Cujus peticionem nostr§ serenitatis aurem^) libenter percepi-
mus et ob interventum dilect§ conjugis nostr§ Gisil? impe-
ratricis august§ et amantissim^ nostr^ prolis Henrici regis
hanc nostram immunitatem circa ipsam sedem ejusque i^rae-
latos conscribi mandavimus, in qua praecepimus firmissiin^que
jussimus, quatinus cuncta ad praefatam ^celesiam pertinentia
in agris, pascuis, ^dificiis, terris cultis et incultis, seu in ho-
minibus, servis, Sclavis, Saxonibus, parochis vel c^teris ac-
colis, qui se vel suas res eidem §cclesi§ aliquo modo man-
ciparunt vel adhuc mancipare volunt, cujuscunque Bint na-
tionis cujusve conditionis, quocumque jure vivere debeant,
tuta et indefensa*)' sub nostra inmunitate liceat sine omni
inquietudine permanere, nec quisque comes vel aliiis quis
publicus judex noster in ulla penitus re praefat? ^cclesi^
homines vel res audeat ullo umquam tempore distringere vel
inquietare vel aliquanf jurisdictionem vel potestatem in toto
ducatu orientalis Franci^, nisi super parochos, quos biirgildon
vocant, exercere: quod ad honorem preciosissinu nin.rt}ri0
sancti Kyliani sociorumque ejus, plenitudinem benivolentig
praedecessoris nostri Heinrici gloriosissimi imperatoris se-
quentes, facere et constituere decreyimus. Et ut hoe firmum
inconvulsumque omni tempore perseveret, manu propria signtim
in hac quam inde jussimus carta conscribi. fecimus sigilloque
nostro signare et confirmare praecepimus.
*) sic. 1. defensionem. *) sic. 1. susciperemus. ^) sic. L aure.
*) sic. 1. defensa.
7*
Digitized by
Google
100
Signum domni Cunradi invictissimi Romanorum im-
peratoris (M) aiigusti. (L. S.)
Udalricus cancellarius vice Bardonis archicapellani
recognovit.
Data VIII idus Junii, indictione XV, anno dominic§ incar-
nationis MXXXII, anno autem domni Cunradi secundi re-
gnantis VIII, imperii vero VII. Actum Merseburg.
Ex autographo spnrio in tabnlario Monacensi assenrato. Sigillam, cnjns frag-
mentum superest, probum est. Editum in Mon. Boic. XXIX', 34. — Bohmer,
Reg. imp. 1881. Stumpf 2032. Bresslan, Eanzlei Konrads H, R. 277.
^ 70. Heinricus III. iniperator diplomate spurio eccle-
siae Wirceburgensis immunitatem per totum du-
catum orientalis Franciae confirmat. 1049,
Decbr. 14. Wirziburg.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Hejnricus
divina favente clementia Romanorum imperator augustus. Si
petitionibus sacerdotum Dei de his, qu§ ad loca sanctorum
juste pertinent, nostris auribus prolatis adquiescimus, regiam
consuetudinem exercemus, hinc quoque et temporalem regni
nostri prosperitatem §tern§que vit§ januam nobis aperiri cre-
dimus. Quapropter omnium fidelium nostrorum praesentis
vel futur§ [^tatis^)] pateat notici§, quod Adelbero Wirzibur-
gensis §cclesi§ venerabilis praesul nostris obtulit obtutibus
quasdam cartulas, in quibus continebatur, quod gloriosissimi
antecessores nostri tam reges quam imperatores Karolus,
Ludewicus, Arnolfus, [Cfinradus^)], Heinricus tresque Ottones,
Heinricus, domnus et pater noster Cunradus, div§ memori§
imperatores, cunctas res tam mobiles quam immobiles ad §c-
clesiam sancti salvatoris, in qua preciosus Christi martyr
Kjlianus sociique ejus corporaliter requiescunt, juste et lega-
liter pertinentes sub inmunitatis su§ clipeo tuerentur. Ad
hoc etiam in eisdem cartulis scriptumJiabebatur, quod prae-
^) verba uncis inclusa desunt in aut.
Digitized by
Google
101
dicti reges sive imperatores auctoritatis su§ praeceptis prae-
fat? §cclesi§ praesulibus concessissent et confirmassent, ut
nuUus dux, comes vel vicecomes vel uUa qualibet juridicialis
persona ejusdem §cclesi§ servos vel Sclavos sive paroclioSj
quos bargildon dicunt, seu Saxones, quos Nordelbinga vo-
cant, sive c§teros accolas pro liberis hominibus in ejusdem
^cclesi? praediis manentes, qui se vel sua novalia ex viridi
silva facta in jus et in ditionem praedict§ [§cclesi§*)] tradi-
dissent vel adhuc tradere vellent, ad causas audiendum vel
freda exigendum aut mansiones vel paratas faciendum vel ab
eis uUam redibitionem requirendum vel ad aliquod opus
omnino distringendum uUo umquam loco vel tempore audeat
praesumere. Unde etiam idem venerabilis pontifex Adelbero
nostr§ dominationi supplicavit, quatinus et nos praedictarum
rerum defensioni^) sub nostr§ inmunitatis susciperemus tui-
tionem. Cujus peticionem nostr§ serenitatis aure libentcr pcr-
cepimus et ob interventum nostr§ dilect§ conjugis Aguctis
imperatricis august^ hanc nostram immunitatem circa ipsam
sedem ejusque praelatos conscribi mandavimus, in qua prae-
cepimus firmissim§que jussimus, quatinus cuncta ad praefa-
tam §cclesiam pertinentia in agris, pascuis, §dificiis, tcrris
cultis et incultis, seu in hominibus, servis, Sclavis, Saxouibus,
parochis, vel c§teris accolis, qui se ipsos resque suas oidem
§cclesi§ aliquo modo manciparunt vel adhuc mancipsire vo-
lunt, cujuscumque sint nationis cujusve conditionis, quocumque
jure vivere debeant, tuta et indefensa') sub nostra immuni-
tate liceat sine omni inquietudine permanere nec quisque
comes vel alius quis publicus judex noster in uUa peiutua
re praefat§ §cclesi§ homines vel res audeat uUo umqiiam
tempore distringere vel inquietare vel aliquam potestatcm vel
jurisdictionem in toto ducatu vel in omnibus comeciis orieu-
talis Franci§ nisi super parochos, quos bargildon vocanty
exercere: quod ad honorem preciosissimi martyris Kyliani
*) verba uncis inclusa desunt in aut. *) Bic. 1. defensionem.
*) sic. 1. defensa.
Digitized by
Goos
102
sociorumque ejus nostra auctoritate digne superaddere decre-
vimus. Et ut hoc firmum inconvulsumque omni tempore per-
severet, manu propria signum in hac, quam inde jussimus
conscribi cartam, fecimus sigilloque nostro signare et confir-
mare precepimus.
Signum domini Heinrici tercii regis invic(M)tissimi, se-
cundi Komanorum imperatoris augusti (Sign. spec).
Winitherius cancellarius vice Bardonis cancellarii^)
recognovi. (L. S.)
Data Xynn kalendas Januarii, anno dominic^ incamationis
MXLVIIII, indictione III, anno autem domni Heinrici tercii
regis, imperatorifl secundi, ordinationis ejus XXI, regni qui-
dem XI, imperii autem III. In nomine domini. Actum Wir-
ziburg. Feliciter amen.
Ez exemplari spario in tabalario regio Monacensi asservato. Sigilli inscriptio:
+ HEINRICVS Di GRA ROMANOR IMPR AVG. Edit. Mon. Boica XXIX», 98.
Wenck, Hess. Landesgesch. I, 281. ~ BShmer, Reg. imp. 1600. Stumpf 2379.
71. Heinricus V. imperator ecclesiae Wirceburgensi,
episcopo Erlungo, dignitatem judiciariam in tota
-^s orientali Francia restituit. 1120, Mai 1. Wir-
ceburch.
C. In nomine sanctae et individu|te trinitatis. Hein-
ricus divina favente clementia quartus Romanorum imperator
augustus.ll Si quid locis divino cultui mancipatis nostrae lar-
gitatis stabilimus munificentia, divinae pietatis nos inde cre-
dimus et minime ambigimus remunerandos magnificentia. Sic
^ enim predecessorum nostrorum regum vel imperatorum me-
" ritisnos assotiamus, si ea, quae pro eternae vitae remune-
ratione ipsi locis Deo dicatis contulerunt, nostrae auctoritatis
consensu stabilimus et corroboramus. Unde omnium prkesens
et futura cognoscat industria, qualiter dignitas judiciaria in
tota orientali Francia, a predecessoribus nostris regibus vel
^y sic. 1. archicancellarii.
Digitized by
Google
^'WA^W^i^^^W^^:^
103
imperatoribus ad domum in honore sancti salvatoris et sanctae
Dei genitricis Mariae sanctique Kiliapi martyris Christi in
urbe Wirciburch dono tradita, nostris temporibus inde est
alienata. Erlungus autem Wirceburgensis aecclesiae presul
per interventum conjugis nostrae Mathildis et Herimanni
Augustensis episcopi et tf^dalrici Eistetensis episcopi et Er-
lolfi Vuldensis abbatis et Gerhardi Merseburgensis episcopi
et Godefridi comitis palatini et Beringarii comitis aliorumque
fldelium nostrorum suppliciter adiit majestatem nostram cum
universo cleri, militiae, plebis ejusdem loci conventu rogans,
ut honorem priefatae dignitatis regali munificentia et nostrae
auctoritatis clementia ecclesiae memoratae tam pro obsequio
suae fidelitatis, quam pro remuneratione divinae pietatis re-
stitueremus/ Cujus quidem peticioni primum pro amore Christi
et sanctae Dei genitricis et pretiosi martyris Kiliani, deinde
pro nostrae salutis provectu satisfacientes, per hoc imperialis
magnificentiae insigne restituimus, confirmamus et validissime
corroboramus ad domum prefatam sancti salvatoris et pre-
tiosi martyris l^iliani predictam dignitatem cum omni po-
testate, non imminuens^) terminos a predecessoribus nostris
ei prefinitos. Et hujus nostrae concessionis imperiali aucto-
ritate prefiriimus, ut sine omnium contradictione majorum
sive minorum, regum vel principum in jure dictae aecclesiae
perpetuo permaneat, et solus predictus episcopus et sui suc-
cessores hanc judiciariam potestatem potestative juxta ante-
cessorum nostrorum tradicionem exercendi potestatem ha-
beat'). Ut autem haec nostrae auctoritatis restitutio et super
hac re facta confirmatio a cunctis inviolabilis ultra permaneat,
hanc nostrae donationis pr^eceptionem inde conscriptam, si-
gillo nostro signari jussimus manuque propria, ut infra vi-
detur, subscripsimus.
Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris (M)
invictissimi. (L. S.)
Bruno cancellarius recognovi vice archicancellarii.
*) sio. 1. imminuentes. ^) sic. 1. habeant.
Digitized by
Google
i-M-'
lCJl
' r^'-'- 104 '
.. /
Data Wirceburch,'' edbo dominicae incamatioms MCXK; in-
dictione XII, in festo Philippi et Jacobi in aecclesia S. Ki-
liani. Feliciter amen.
Ez Mon. Boicis XXDC', 288. Autographnm asserratar in tabalftrjo MonacensL
Edidemnt praeterea Leuckfeld, Antiqn. Poeldens. 268. Schmidt, Jnris Franc.1,39.
(Wdlckem) Sing. Norimb. 369. J&ger, Geschichte des Frankenlandes 238^ —
BOhmer, Eeg. imp. 2068. Stompf 3164. ^ /j . '' '^ >^- ^ ^^'^ •/ — v>^ /t- ^
72. Fridericus I. imperator ecclesiae ac ducatui Wir-
ceburgensi, episcopo Heroldo, jurisdictionem per
totam orientalem Franciam restituit. 1168, Jul. 10.
Wirzeburg.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Fredericus
divina favente clementia Romanorum imperator et semper
augustus. Imperialem celsitudinem decet predecessorum suo-
rum pia facta non solum inviolabiliter conservare, sed etiam
censurae suae auctoritate alacriter et soUempniter confirmata
perhenni commendare memoriae, ne, quod a divis imj^erato-
ribus ad laudem Dei necessitatibus aecclesiarum et saluti pro-
vinciarum clementer indultum et irrefragabiliter institutum est,
decursu temporum vel qualibet rerum varietate posteris hoc
fiat dubium vel incertum. In examine namque cuncta Dei
conspicientis aequale meritum credimus dantis et data cor-
roborantis. Unde nos piis votis delectamur vetustatis invento,
et sequi vetera instituta libenter amplectimur, quia locus sub-
reptionibus non relinquitur, quotiens rationabiliter constituta
servantur. Noverit itaqne Dei et imperii nostri fidelium tam
presens etas, quam successura posteritas, qualiter in generali
curia Wirzeburg celebrata, ubi inter discordes principes Saxo-
niae, Deo cooperante, plenam reconciliationem perfecimus,
Heroldus, ejusdem civitatis venerabilis episcopus, cum omni
aecclesiae conventu et spectabili liberorum et ministerialium
multitudine nostram suppliciter imploravit clementiam, ut
omnem jurisdictionem, quam antecessores sui et aecclesia et
ducatus Wirzeburgensis a Karolo magno et omnibus succes-
Digitized by
Google
105
soribus suis usque ad presens tempus justa et quieta pos-
sessione sine diminutione tenuerunt et possederunt, sibi et
aecclesiae et ducatui imperiali auctoritate et privilegii nostri
munitione confirmare dignaremur. Quia vero rationabiles pe-
titiones supplicum libenter amplectimur, qui etiam non rogati
justa cogitare debemus, definitas res ab antiquis imperato-
ribus, quas tamen constat rationabiliter esse decretas et ab
aecclesia et ducatu Wirzeburgensi longissimis possessionibus,
ut et memoriam hominum excedant, irrefragabiliter habitas
et usitatas, nuUa volumus deinceps ambiguitate titubare, quia
decet firmum semper existere, ' quod antiquitate et diutuma
possessione commendatur, nec priora quassare valemus, ubi
nichil est, quod corrigere debeamus; inde est, quod prefato
Heroldo venerabili episcopo suisque successoribus in perpe-
tuum pro fidei suae et obsequiorum preclans meritis et inter-
ventu sacri coUegii predictae aecclesiae, cujus devotio pectoris
nostri penetralibus inheret ac liberorum et ministerialium
indefessa supplicatione devicti damus et concedimus et pre-
sentis privilegii munimine confirmamus omnem jurisdictionem
seu plenam potestatem faciendi justiciam per totum episco-
patum et ducatum Wirzeburgensem et per omnes cometias^)
in eodein episcopatu vel ducatu sitas de rapinis et incendiis,
de allodiis et beneficiis, de hominibus et de vindicta san-
guinis; statuentes imperiali auctoritate et lege perpetuo vali-
tura decernentes, ne aliqua aecclesiastica secularisve persona
aliqua temeritatis presumptione contra instituta antiquorum
principum, contra diutumam et justam possessionem Wirze-
burgensis aecclesiae et nostra intemefanda decreta veniens,
per totum Wirzeburgensem episcopatum et ducatum et co-
metias^) infra terminos episcopatus vel ducatus sitas judicia-
riam potestatem de predis vel incendiis, aut de allodiis seu
beneficiis sive hominibus deinceps exerceat, nisi solus Wir-
zeburgensis episcopus et dux, vel cui ipse commiserit, hoc
excepto, quod comites de liberis hominibus, qui vulgo bar-
1) comitias B.
Digitized by
Google
''^'^^r-
106
gildi vocantnr, in comitiis habitantibtiS; statutam jasticimi
recipere debent. Imperiali quoque precepto inhibemus, ne
aliquis in prefato episcopatu et ducatu vel in comitiis in eis
sitis aliquas centurias faciat vel centgravios constituat, nisi
concessione episcopi ducis Wirzeburgensis. Preterea, quia de
castro Bramberg quies pacis totius provinciae sepe turbaba-
tur et multorum malorum occasiones contra praefatam aeccle-
siam exortae sunt, pro pace aecclesiae et salute animae
nostrae ipsum castrum destrui fecimus et montem aecclesiae
Wirzeburgensi jure proprietatis tradidimus, ne de caetero
castrum vel aliqua munitio in eodem monte fiat firmiter in-
hibentes. Aliud quoque castrum Frankenberg dictum, quod
adjacenti abbatiae Amerbach destinictionem minabatur et per
subreptionem inimicorum aecclesiae Wirzeburgensi poterat in-
ferre periculum, similiter destruximus et montem nullo tem-
pore reedificandum aecclesiae recognovimus. Sit igitur hac
nostra pragmatica sanctione supradictorum omnium omni evo
stabilis et firma constitutio, et nemo uUo umquam tempore
eam infringere vel cassare presumat Quicumque autem con-
tra eam venire vel in irritum revocare^) presumpserit, impe-
ratoriae majestatis reus severissimae animadversionis paenas
exsolvat et mille libras auri purissimi componat, medietatem
camerae nostrae et alteram medietatem Wirzeburgensi episeopo
et aecclesiae. Quod ut verius credatur et ab omnibus dili-
gentius observetur, presentem inde paginam conscribi et signi
nostri karactere firmari et sigilli nostri impressione insigniri^
precepimus, adhibitis idoneis testibus, quorum nomina hec
sunt: Cristianus Magountinae sedis archiepiscopus, Udo Ci-
censis episcopus, Gerungus Missenensis') episcopus, Hugo
Fardensis epi^opus, Roudolfus*) Leodiensis episcopus, Albe-
ricus Laudensis episcopus, Tercius Placentinus episcopus,
Ragimundus*) Yporiensis®) episcopus, Burcardus') Fuldensis
abbas, Cono*) Batisbonensis episcopus, Hildeboldus Heris-
1) verba „vel in irritum revocare" desunt in B. *) aurea bulla
nostra insigniri B. *) Geroungus Missinensia B. *) Ruodolfus B.
6) Reimundus B. •) Hyporiensis B. '') Buorkardus B. ») Cuono B.
Digitized by
Google
107
veldensis^) abbas, Nicholaus Sigebergensis abbas, Engelhar-
dus^) abbas sancti Burehardi"), Heinricus abbas sancti Ste-
phani, Richolfus majoris aecclesiae praepositus, Perseus
dekanus*), Reinhardus praepositus novi Monasterii, Wem-
herus*^) praepositus sancti Johannis, Godefridus*) cantor,
Johannes scolasticus, Albertus custos, Weszelo^) portenarius,
Heinricus praepositus de Onoldesbach, Bertolfus ") praepositus
et archidiaconus*), Counradus^) cellerarius, Heinricus^®) de
Hesseburg, Heinricus de Beierbach"), Heinricus^^) curiae
prothonotarius, Adelohus praepositus Goslariensis*^), Theo-
dericus praepositus de Werda sancti Swiberti, Arnoldus prae-
positus sancti Andreae in Colonia, Burkardus'') praepositus
sancti Petri in Magontia, Conradus ^) palatinus comes Rheni,
Otto marchio Missenensis ^*), Theodericus marchio frater ejus,
Heinricus*°) comes de Witin frater eorum, Otto et Fridericus")
palatini comites de Witilenesbach^^), Bertolfus") marchio de
Voheburg, Comes Bertolflis") de Andesse*®), Comes Rodulfus
de FuUendorph^®), Comes Lodowicus**^) de Lon, Comes Ra-
podo de Abenberg et filius ejus comes Fridericus*^), Boppo
Wirzeburgensis burgravius, Marqwardus de Grombach^^) et
filii ejus Albertus et Otto, Burkardus") Magdeburgensis
burkgravius^'), Oudalricus^*) filius ducis Boemiae, Albertus
filius ducis Poloniae, Albertus comes de Dilingen, Comes
Otto de Kirkberg'^), Comes Manegoldus de Veringen, Co-
mes Bertolfus") de Berga, Comes Gerhardus de Bertheim
et frater ejus Hermannus, Comes Boppo de Wertheim, Coun-
radus burkgravius de Nouremberg**), Ronbertus de Kastela"),
») Herisfeldensis B. «) Egelhardus B. ») Buorchardi B. *) Per-
sius decanus B. ^) Wemerus B. •) Gotefridus B. '') Wezelo B.
®) archiaconus B. ') Cuonradus B. ^®) Henricus B. ") Henricus
de Beirbach B. »*) Adhelohus Coslariensis praepositus B. ^^) Bur-
chardus B. ") Missinensis B. ^') Fredericus B. ") Witelinesbach B.
") Bertholfiis B. ") Mon. Boic. et Andesse. i») Rouduolfus de Phul-
lendorf B. ^) Lodewicus B. *i) Raboto de Avenberg et Fredericus
filius ejus B. ^) MarquarduB de Grumbach B. ^) burgravius B.
") Udalricns B. **) Kyrberc B. ^) Cuonradus burgravius de Nu-
renberg B. *') Robertus de Castele B.
Digitized by VjOOQ lC
\
108
Counradus de Buokkesberg'), Fredericus de Bilred*), Boppo
et Godeboldus de Liethenberg'), Heinricus*) et Boppo de
Trimperg, Comes Hermannus de Wolveswach*), Waltherus
et Grafto de Lobenhusen^), Manegoldus de Tunkdorph'),
Albertus de Hilthenburg'), Conradus de Scheideveld'), Con-
radus de Nivemburg^**), Conradus") de Phucecha^*), Hein-
ricus*) marischalcus, Bertolfus triscamerarius, Cono camera-
rius de Minzenberg*'), Waltherus") dapifer, Conradus") Colbo
pincema et fratres ejus Loudowicus ^*^) et Berengerus, Hugo
de Warda, Thiemo") de Koldiz*'), Bodo") de Wirzeburg,
Iringus pincerna, Engelhardus ^*) dapifer, Billungus vice-
domnus, Billungus et Heinricus*) schultheti*^), Richolfus de
Kieth, Wolframmus et Counradus de Brozoldesheim, Gode-
fridus et Engelbertus de Foro.
Signum domni Frederici Romanorum imperatoris in-
victissimi (M). (L. S.)
Ego Heinricus*) cancellarius vice Cristiani Magontinae
sedis^^) archiepiscopi et archicancellarii recognovi.
Datum Wirzeburg, VI Idus Julii, Indictione I, anno domi-
nicae incamationis MCLXVIII, regnante domno Frederico
Romanorum imperatore gloriosissimo , anno regni ejus XVI,
imperii vero XIIII. Actum in Christo feliciter amen").
Ez daobas aatographis in tabulario Monacensi asseryatis, qnoram altemm (A)
sigillo, alteram (B) buUa aarea manitam est. £ditam ntramqae in Mon. Boic.
XXIX*, 385 ss. Edidenmt B. Leackfeld, Anti Poeldenses 224. Schannat,
Vindem. II, 116. Liinig, Reichsarchiv VII», 826. Wdlkem, Sing. Norimbg.426.
Oetter, Woch. Wappenbel. II, 93. Jager, Gesch. d. Frankenl. II, 873. —
B5hmer, Reg. imp. 2529. Stampf 4095.
») Cuonradus de Bockesberg B. *) Fridericus de Bilrieth B.
*) Boppo de Lihtenberg et frater ejus Goteboldus B. *) Henricus B.
*) Wolveswac B. «) Walterus et Craftho de Lobenhuse B. '') Tung-
torf B. 8) Hiltenburg B. ») Cuonradus de Scheivelt B. »<>) Cuon-
radus de Nivenburg B. ") Cuonradus B. ^*) Phuceken B. *•) Cuno
camerarius de Minzeberg B. ") Walterus B. *') Lodewicus B.
*«) Tiemo. ") Coldiz B. ") Botho B. ^») Ingelhardus B. «>) scui-
teti B. Jam seqnuntur in B. haec nomina: Gotefridus et Engelbertns de
ForO) Richolfus de Rieth, Heroldus camerarius, Billongus vicecomes et
alii quam plures. ^^) Magontini B. ^) amen, amen, amen B.
Digitized by
Google
73. Otto 11. imperator monasterio S. Blasii immuni- '^^^/
tatem concedit. 983, Jun. 5. Veronae.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto di-
vina dispensante clementia imperator augustus. Ad perpetuam
nobis in Christo felicitatem proficere speramus, si aecclesip
ab II antecessoribus nostris Deo constructas vel temporibus
nostris ad honorem ejus inchoatas defendere, perpetua pace
stabilire non negligimus. Unde omnibus Christi nostrkiue
fidelibus tam futuris quam prf esentibus notum esse volumus,
qualiter nos cellam in silva Swarzwalt a beato Reginberto
haeremita noviter constructam Deo et sancto Blasio cum
locis circumjacentibus et terminatione eorum pro remedio
animae nostrae, instinctu quoque fidelium nostrorum, in
proprium tradidimus, legitime confirmavimus, ab omny^^Eo-
minum potestate liberam fecimus eamque eidem sancto viro,
qui primus ibi habitare coeperat, atque omnibus ibidem Deo
servientibus libere et quiaete possidendam fruendamque con-
cessimus. Ea videlicet ratione, ut in eadem terminatione, hoc
est a fonte Cheinbach usque ad villam Heibenswanda, et y^^^v^^'^^'
inde usque ad locum Werenbrehtest^illa,'' et ita per declivum ^T^^^^Z^C^^'
montis usque quo Swendenbach influit Albam, indeque usque
ad ortum Steinaha, indeque usque ad montem Veltperch ad
ortum Albae, et inde usque ad locum ubi Swarzaha exit de
lacu SlSchse et juxta decursum praedicti fluvii usque ad
locum, ubi Cheinbach influit Swarzaha et ita usque ad fon-
tem Cheinbach, nuUus dux aut comes vel alia aliqua per-
sona major vel minor aliquid juris habeat, aliquam potesta-
tem exerceat, vel ullam inquiaetationem monachis in eadem
cella manentibus inferre presumat. Quod si presumpserit
regiae potestati subjacebit. Et ut haec nostra regalis traditio
stabilis et inconvulsa omni tempore permaneat, hanc cartam
conscribi manuque propria xorroborantes sigilli nostri im-
pressione jussimus insigniri.
Signum domni Ottonis magni et invictissimi impe-
ratoris augusti (M). (S. R.)
Digitized by VjOOQ lC
^.^.^^/_^-^— H- ^ '^""'"'" '
^Am
110
Hildiboldus episcopus et cancellarius yice Willi^
archicancellarii notavi. (L. S.)
DataNonis Junii, anno dominicae incarnationisDCCCCLX^^HI,
Kv» regni veroE^^ni^ttonis XXjVIIl'), imperii autemv^[l]'), in-
I i^\ dictione[f¥}^ '''Aetum feliciter Veronae. Amen.
Ez antographo in tabulario Garlsnihensi asserrato. Sigillam avnlsnm. Edidenmt:
Gerbert, Hist silv. nigr. III, 15. Nengart, Cod. dipl. Alem. I, 628. Mone, An-
zeiger f. Kund. deutsch. Vorz. VI, 869. SchOnemann, Prakt. Dipl. I, 76. Wigand,
Wetzl. Beitr. II, 94. — Bdhmer, Reg. imp. 609. Stumpf 844.
74. Conradus H. diplomate spurio cellam b. Blasii a
Reginberto „fideli suo" in silva Swarzwalt con-
stmctam, ecclesiae Basiliensi donat. 1025, Mai 14.
Ulm§.
In nomine sanct? et individu^ trinitatis. ChSnradus di-
vina favente clementia Romanorum imperator augustus. Quo-
niam temporum transeuncium antiquitas hominibus dampno-
sam ingerit oblivionem, instituit sanctorum patrum auctoritas,
scripturarum testimonio memoriae commendare et confirmare,
qu§ defluentis temporis volubilitas consuevit alienare. Unde
omnibus notum esse volumus tam futuris quam praesentibus,
qualiter quidam fidelis noster Reginbertus bon? memori^ laicus
in foresto, quod dicitur Swarzwalt, secus flumen quod dicitur
Alba locum solitarium [ad] Deo ibidem serviendum*) elegit,
atque inibi cellulam in honore beati') Blasii martyris construxit;
sed quidam maliciosi homines, timoris Domini pariter et amo-
ris minus experti, non dubitabant eum crebrius inquietare
ac diversis injuriis infestare. Qua de causa necessitate com-
pulsus ad nos se contulit et causa, propter quam venerat,
ordine exposita no8tr§ imperialis defensionis auxilium postu-
lavit. Nos vero rem auditam diligentius considerantes et a
^) nameromm notae uncis inclusae aHo atramento scripta saec. XII
mihi videntur exarata esse. *) „ad" deest in apographo, habetur ap.
Gerbert. ") sancti Gerbert.
Digitized by
Google
111
conprovincialibus attentius perquirentes deliberatione et ju-
dicio regni principum supra dictum forestum nostro regali
dominio pertinere aperte eognovimus. Sic deniqua regni
primatum consilio, interventu quoque dilect^ conjugis iiostrg
Gisil§ videlicet imperatricis et carissimi filii nostri Heiinici
regis atque obtentu domini Adelberonis reverendi BaailLeusIs
episcopi, rogatu etiam praedicti Reginberti eundem locura i\d
reprimendam nequiciam pravorum hominum et contunjaeiam
sanct§ Mari^ Basiliensis ^cclesi? designavimus et cuin ap-
pendiciis acquisitis et acquirendis, silvis, terris cultis ct ic-
cultis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus legali
institucione contulimus et transfunditus donando confirma-
vimus; ea scilicet lege et corroboratione, ut nuUus dcinceps
dux aut marchio, comes vel vicecomes aut aliqua niagna
parvave*) persona locum illum inhabitantes et Deo servientes
audeat praesumptuosa invasione inquietare, distrahcrc aut
diminuere. Si quis autem hujus nostri praecepti sentimtiara
aliqua transgressione infregerit aut infringere attemptaverit,
banno nostro subjaceat, insuper et LX libras auri, XX fisco
regio, XX Basiliensi episcopo et XX concussis fratribu^ eora-
ponat. Hujus autem privilegii auctoritas postmodum firma
et inconvulsa permaneat. Quod ut credatur verius et omni
§vo conservetur firmius, sigilli nostri impressione subtcr in-
signiri fecimus.
Datum II idus Maji, indictione VHI, anno vero domi-
nic§ incamationis MXXV, anno autem domini Cb5iiradi
regnantis H, imperii vero I. Actum Ulm§^ Feliciter amen.
Ex apographo, scripto ineunte saec.XTI, quod asservatar in archivio Carlsriihensi.
Ediderant Gerbert, Nigr. silva III, 21, ,ex arch. Bruntrut". Trouillat, Mtm. de
Bale 1,155. Gallia christiana XV, 199. — Stumpf No. 1887. Bresslan, Eandei
Konr. n, R. 269.
*) parvaque Gerbert.
Digitized by VjOO^I^
)
x^I
I
112
75. Heinricus IV. rex monasterio S. Blasii inimuni-
tatem confirmat. 1065, Jun. 8. Basileam.
C. In nomine sancte et individup trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex j. Ad perpetuam nobis in
Christo felicitatem proficere speramus, si ^cclesias ab ante-
cessoribus nostris Deo constructas defendere, perpetaa pace
stabilire non neglegimus. lj|nde omnibus Christi nostripue fide-
libus tam futuris quam presentibus notum lesse volumus, qua-
liter nos cellam in silva Swarzwalt a Wto Reinberto hfte»^
wto constructam, ab Ottone autem imperatore Deo et S. Blasio
cum locis circumjacentibus et terminatione eorum in proprium
traditam, concessam, confirmatam Deo et praedicto sancto pro
/ vt^**'- remedio animae nostrae, instinctu quoque fidelium nostrorum
L^" tradidimu8,Lconfirmavimu8, ab omnium jure separavimus. Ea
videlicet ratione, ut in eadem terminatione, hoc est a fonte
Cheinbach usque ad villam Heinbensvanda et inde usque ad
locum Werenbrehtestvilla, et ita per declivum montis, usque
quo Suendenbach influit Albam, indeque usque ad ortum
Steinaha indeque usque ad montem Veltberch ad ortum
Albe, et inde usque ad locum, ubi Svarzaha exit de lacu
SlSthse et juxta decursum predicti fluvii usque ad locum,
ubi Cheinbach influit S^^rzaha, et ita usque ad fontem
Cheinbach nullus dux aut comes vel alia aliqua major vel
minor personaynquietationem monachis in eadem cella ma-
nentibus inferre presumat. Quod si presumpserit, regiae po-
testati subjacebit. Insuper etiam mansum unum in villa Ha-
haltingen a Theodp-ico Basileiensis ecclesi^ episcopo illuc
traditum et alterum Brunnaderon ternamque partem Wangen
eidem cell§ confirmavimus. Et ut haec nostra regalis con-
firmatio stabilis et inconvulsa onmi permaneat tempore,
hanc cartam conscribi manuque propria corroborantes sigilli
nostri impressione jussimus insigniri.
Signum domni Heinrici (M) qu^rti regis.
Sigehardus cancellarius vice Sigefridi archicancellarii
recognovi.
Digitized by
Google
113
Data VI idus Junii, anno dominicae incarnationis MLXV, in-
dictione III, anno autem domni Heinrici IIII regis XII, regni
vero Vini. Actum Basileam. In Dei nomine feliciter amen*
Ez antographo in archivio Garlsmhensi asservato. Edid. Gerbert, Nig. Silv. III, £7,
Tromllat, Mon. de Bile I, 185. - Bdhmer, Reg. imp. 1794. Stompf 2670.
76. Heinricus V. imperator libertatem monasterii S. '^^j '^^
Blasii contra episcopi Basileensis assertiones H^
confirmat. 1125, Jan. 8. Argentin§.
C. In nomine sanctae et individu§ trinitatis. Heinri-
cus divina favente clementia quartus Eomanorum imperator
augustus. II Ad presentis vit§ felicitatem et ad etem§ beati-
tudinis meritum nobis proficere speramus, si §cclesias ab
antecessoribus nostris Deo constructas defendere et in sua
libertate retinere non negligimus. Hujus rei gratia Rustenum,
sancti Blasii abbatem, ejusque confratres sepius nobis con-
querentes de multiplici et miserabili injuria et oppressione,
quam a quodam Adelgozo, qui ejusdem §cclesi§ advocatiam
sibi vendicabat, jamjam diu sustinuerant, tandem apud Nu-
husen in obsidione Wormati^ benigne et misericorditer audi-
vimus. Huic audienti^ et praedict§ querimoni? Wilhelmus
Prenestirius episcopus et cardinalis, Adelbertus Mogontinus
archiepiscopus, Fridericus Coloniensis archiepiscopus, Gode-
fridus Trevirensis archiepiscopus, Arnoldus Spirensis epi-
scopus, Bruno Argentinensis episcopus, Godebaldus Tra-
jectensis episcopus, comes palatinus Godefridus multique
alii interfiierunt principes. Audita a nobis una cum .pfae-
dioti s- principibus pr^edicti abbatis et confratrum ipsius que-
rimonia super Basileensem episcopum Bertol^um, a quo jam |^ i .
dictus Adelgoz advocatiam S. Blasii retinere volebat, idem
Basiliensis episcopus inito consilio respondit, se pro hujua
negotii et querimoni§ responsione non advenisse, insuper cum
et ibidem Basileensis §cclesi§ fideles aberant ac privilegium
illius advocati§ retinend§ impromptu non haberet. Sed quo-
8
Digitized by VjOOfelC
114
niam nostrum non est, quemquam intercipere; nec in causa
aut verbo capere, judicio et consilio principum praesentium
ipsi Basiliensi episcopo petenti terminum et locum, quo prae-
munitus ad respondendum cum privilegio veniret, determina-
vimus. Convenerunt itaque in nativitate Domini Argentin§
Bertolfiis Basiliensis episcopus et S. Blasii abbas Rustenus
' cum religiosis fratribus, et praesidente principum multitudine
in nostra praesentia de praedicta advocatia in medium utrius-
que, episcopi scilicet Basiliensis et abbatis S. Blasii deducta
et audita est controversia, Hic 5dalricus sanct§ Constan-
tiensis ^cclesi^ venerabilis episcopus sub obtentu grati^ et
fidelitatis nostr^ ammonitus liberam per omnia ^cclesiam S.
Blasii sub nostra tantum tutela et patrocinio permanere ju-
dicavit, assentientibus omnibus aliis episcopis ceterisque prin-
cipibus collaudantibus idemque judicium confirmantibus. Notum
igitur sit omnibus Christi fidelibus tam fiituris quam prae-
sentibus utriusque §cclesi§ controversiam pro illa advocatia
retinenda auditam et iteratam sepius fuisse in nostra prae-
sentia, multiplicis quoque consilii examinatione ventilatam,
tandem antiquioris et veracioris privilegii corroboratione ac
r - e/rflitoK' principum subtilissima diligentia cognita et approbata veritate
' *^***l §cclesi§ S. Blasii libertatem loci a primo Ottonejtraditam ac
deinde a patre nostro felicis memori^ Heinrico imperatore
renovatam et confirmatam, liberam quoque electionem advo-
cati judicio episcoporum omniumgue praesentium principum
retinuit. Ea scilicet lege et condipone, ut in electione advo-
cati abbas habeat liberam potestatem consilio fratrum suorum
talem eligere, quem ad defendendam libertatem monasterii
et justiciam bonum et utilem atque idoneum cognoscat, qui
non pro terreno commodo, sed pro remissione peccatorum
suorum ipsam advocatiam habere et bene ac pacifice tractare
velit. Si autem, quod absit, non ut advocatus sed potius
calumpniator et pervasor §cclesi§ fuerit et ammonitus semel,
iterum ac tercio nec emendando satisfecerit, omnino potesta-
tem habeat abbas consilio fratrum et nostro successorumque
nostrorum patrocinio hunc reprobare et alium sibi utiliorem
Digitized by
Google
115
undecunque eligere. Et quoniam huic S. Blasii ^cclesi^ prae-
dictus Adelgoz libertatem antiquam et advocati^ auditam con-
dicionem minime observabat, Eustenus abbas, consilio fratrum
suorum, eundem Adelgozum privilegii auctoritate pro trans-
gressione condicionis oppressum eadem advocatia principum
jiidicio privavit aliumque electum nostro et confratrum con-
silio subrogavimus, C5nradum scilicet, filium ducis Bertolfi,
cui bannum praedict^ advocati^ jure imperiali dedimus, salva
§cclesi§ libertatjj*) et condicionis auctoritate. Ad hujus vero
privilegii confirmationem perficiendam sedula ac devota pe-
ticio Mathildis regin§ dilectg nostr^ cum praedicti abbatis
Kusteni supplicatione interftiit et admodum proftiit. Maxime
tamen pro remedio anim§ nostr§ et parentum nostrorum hanc
praedict^ ^cclesi^ S. Blasii cartam conscribi et propria manu
corroboratam sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Si
quis denique temerarius praesumptor hujus nostri privilegii con-
firmationem violare praesumpserit aut inquietare, auri purissimi
C. libras componat, dimidium nostre camere et dimidium ipsi
^cclesi^. Hujus §cclesi§ renovat? libertati et privilegio praesenti
a nobis confirmato idon§§ person§ praesentes interfiiere: Anse-
ricus Bisuntinus archiepiscopus, Geroldus Lausanensis episco-
pus et cancellarius, Humbertus Gebennensis episcopus, 5dal-
ricus Constantiensis episcopus, Stephanus Metensis episcopus,
Amoldus Spirensis episcopus, Bruno Argentinensis episcopus,
Manegoldus abbas S. Galli, Bertoldus Morbacensis abbas,
Wemherus abbas S. Georgii, Bertoldus abbas de S. Walpurga,
Otto abbas de Steina, Wemherus abbas de Etenheim. Alii
quoque principes: Dux Fridericus, C5nradus ejusdem ^cclesi^
advocatus, Godefridus palatinus comes, Wilhelmus comes
Burgundi^, Euodolftis comes de Linceburc, Adelbertus comes
de Habesburc, Adelbero comes de Phroburc, Wernherus Ba-
sileensis ecclesie advocatus, Wecelo comes de Hegerlo, Fri-
dericus comes de Monte Biligardis et frater ejus Deodericus,
Petrus comes, Folmarus comes de Huneburc, Hugo comes
1) i^. Ubertate./Up.-v^v^M ^ ^
Digitized by
Google
116
de Tuingen, Burchardus comes de Zolr, Otto de Stusceling,
Otto de Salmen , Thietelmus de Tochenburch, Godefiridus de
NSrnberc, Waltherus de Manburon, Heinricus de Wetelberc,
Waltherus de Botstein, Thiehelmus de Eivun, Geroldus de
Svercingen, CSnradus de Acenstein, Erchenbaldus de Haberch,
Erchenbaldus de Forcheim.
Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris (M)
invictissimi. (L. S.)
Philippus cancellarius vice Adelberti Mogontini archi-
canoellarii recognovi.
Acta sunt hQc anno dominice incamationis MCXXV, indictione
in. Data Argentin? VI idus Januarii. Feliciter amen.
Ez aatographo in tabulario Garlsmhensi asservato. Sigillam aynlsnm. Edidenmt
Nengart, God. dipl. aiem. II, 56. Herrgott, Gen. Habsb. n, 139. Trooillat, Mon. de
B&le I, 243. - Bdhmer, Beg. imp. 2089. Stampf 3204.
77. Lotharius IH. rex libertatem monasterii S. Blasii
/ . ;^. |i((i1^,^- contra episcopi Basileensis assertiones confirmat.
1126, Jan. 2. Argentine.
C. In nomine sanct^ et individuie trinitatis. Lf tharius
divina favente clemencia Romanorum rex. || Quoniam princi-
pem ac defensorem ecclesiarum nos constituit dominus^ ne
grati§ ejus videamur esse ingrati, servitium ejus augmentare,
bene et oprfortune instituta confirmare, juste inventa conser-
vare et omni remota contradictione pacem, concordiam et
tranquillitatem nos decet restaurare. Idcirco notum sit omni-
bus fidelibus nostris presentibus scilicet et futuris, qualiter
Bertholdus venerabilis abbas S/Blasii ejusque confratres de
multiplici et miserabili injuria et oppressibne, quam a Ber-
tholdo Basiliensi episcopo et quodam Adelgozo, qui ejusdem
$cclesi§ advocatiam sibi vendicabat, jamjam diu sustinuerant,
persepe conquesti presentiam nostram Argentine adierunt et
causam de controversia eorum et Basiliensium, a predecessore
nostro bon§ memori§ Haenrico imperatore multis principibus
assentientibus judiciali ordine discussam, a n5bis quoque con-
Digitized by
Google
i
117
firmari humiliter deprecati sunt Quorum jusi§ peticioui £um pro
conjugis nostr^ Richinz^ regin§ pia dilectione, tum pro archi-
episcopi Mogontini c^terorumque principum bumili peticione
libenti animo assensum prebuiijius, regali(^nostra I auctoritate ^
confirmantes ejusdem loci libertatem ab OttODe irnperatore
traditam ac deinde a Heinrico rege, tandem a Heinrico im-
peratore filio ipsius Argentine renovatam et modis omnibos
a jure Basiliensis §cclesi§ alienatam. Preterea regia aucto-
ritate statuimus, ut in electione advocati abbas habeat libe-
ram potestatem cum consilio frat rum suorum talem eligere,
quem ad defendendam f libertatem Imonasterii ] et justieiam bo-
num et utilem atque idoneum cognoscat, qui non pro terreno
commodo, sed pro remissione peccatorum Buorum et pro
§tema mercede ipsam advocatiam habere et beiie tractare
velit. Si autem, quod absit, non ut advocahis^ scd potiua
calumpniator et pervasor monasterii fuerit et adraoiiitus semel
et iterum atque tercio non emendaverit, omnino potestatem
habeat abbas cum consilio fratrum et nostro nostrorumque
successorum patrocinio hunc reprobare et alium !?ilii utiliorem
undecunque eligere. Et ut hec nostra regalis confirmatio at-
que constitutio stabilis et inconvulsa omni temporc pcrmaneat,
hanc cartam conscribi manuque propria corroborantes sigilli
nostri impressione jussimus insigniri. Si quis autem teme-
rarius presumptor hujus nostri privilegii confiriuationem vio-
lare presumpserit aut inquietare, auri purissimi C. libras com-
ponat, dimidium nostr§ camer§ et dimidium ipsi ^cclesi?.
Hujus §cclesi§ renovat§ libertati et privilegio presenti a nobis
confirmato idone^ person^ presentes fuere: Adelbertus Magon-
tinus archiepiscopus, Arnoldus Spirensis episcopus^ Odalricus
Constanciensis episcopus, Stephanus Metensis episeopusj B5-
dolfus Augensis abbas, Manegoldus abbas de S. Gallo, Odal-
ricus Vuldensis^^abbas, Bertoldus Morbacensis abl^aSj Sjmon
dux, Gothefridus palatinus comes, ChSnradus fllius ducis Ber-
tholdi, Herimannus marchio, Reginoldus comes, Petrua comes,
Gerloch comes, Sigebertus comes et frater ejas FridericUB
comes et alii quamplures.
Digitized by
Goos
118
Data Argentine anno incarnationiB Domini (M)(L.S.) Signiim
MCXXVI, indictione IIII, nonas mi Ja- domini
nuarii, anno I regni Lotharii III. Ego Lotharii
Snelhardus notavi sub vice archicancel- Dei gracia
larii Adelberti archiepiscopi Mogontini. terciiregis.
Ez antographo in archiyio Garlsrahensi asserrato. Sigillnm laesnm. Edidenint
Herrgott, Genealogia Habsb. H, 149. TronUlat, Mon. de Bale I, 249. Dumge,
Reg. Bad. 35 Eztr. — Bdhmer, Reg. imp. 2099. Stiunpf, 3232.
78- Lotharius rogat Honorium papam, ut episcopum
Basileensem coerceat, quominus monasterium S.
Blasii opprimat (1126, Jan. Argentine).
Domino et universali papae Honorio Lotharius Eoma-
norum rex devotum cum filiali dilectione obsequium. Bene-
dictus Deus, qui faciem §cclesi§ su§ respexit et te patrem,
ut decuit, in ea sublimavit. Proinde duplici speramus nos
usuros commoditate, videlicet §cclesi§ gubemaculo a te dingi
et nos in regimine praeposito tuo, pater, interventu summo
placere rectori. Unde siquidem magnam oppressionem fra-
trum S. Blasii vestr§ conquerimur paternitati, quia causa ista
a praedecessoribus nostris tam regibus quam imperatoribus
et noviter in nostra praesentia videlicet a principibus §cclesi§
et regni subtiliter ventilata ac dijudicata est, ita scilicet, ut
non sit opus, si tantum vestra nobis succurrerit auctoritas,
eam amplius retractari et dijudicari. Rogamus igitur vestram
patemitatem, ut praedictus Basiliensis episcopus sic rigidam
vestr^ districtionis censuram a vobis senciat, ut deinceps
ab oppressione filiorum vestrorum desistat. Quod enim regu-
lari judicio diffinivimus, vos decet auctoritate vestra roborare.
Ex apographo, inennte saec. XII scripto, qnod asservatnr in archiyio Carlsmhensi.
Edidit .Gerbert, Nigr. Silva UI, 67.
Digitized by
Google
119
79. Conradus III. rex compositionem a semet ipso in-
ter ecclesiam Basileensem et monasterium S. Blasii
factam confirmat. 1141, April. 10. Argeutin^.
C. In nomine sanct§ et individu^ trinitatis. CSnradus
divina favente clementia rex secmidus *). Quoniam nan surda
aure percepimus illud ^vangelicum: beati pacifici qiioniam
filii Dei vocabuntur U , multa diligentia eam, qu§ inter Basl-
liensem ac sancti Blasii ^cclesiam diu versabatuf; contro-
versiam rescindere eosque igni sancti spiritus conflare atque
in unitatem pacis reformare operam dedimus. Noverit igitur
tam presens §tas, quam sequens posteritas, qua ratione liti-
gium et diutin^ dissensiones frequentesque querimoDi^^ qu§
ab utraque parte commovebantur, finem acceperunt. Ea vero
extitit inter eos causa dissensionum, quod videlicct Basi-
lienses asserebant, monasterium S. Blasii §cclesi§ Easiliensi
subjectionem debere eamque jus advocati^ super illud liabere,
monachi vero utrumque negabant. Multis ergo regiii princi-
pibus in diebus pasch^ nobiscum congregatis, afiuit ibidem
Ortliebus Basiliensis episcopus cum Wernhero eomite, advo-
cato suo, magnaque parte cleri et populi Basiliensium. Aderat
etiam Bertoldus abbas S. Blasii cum advocato suo CQnrado
duce una cum fratribus suis. Ibi consensu utriusqiie paitia
omnis, qu§ inter eos erat controversia, dimissa est in consilio
discretionis nostr§. Nos igitur habita deliberatione cum rcgni
principibus consuluimus, quod Basiliensis ^cclesia, qnatuor
curtibus, scilicet Sierenzo, Loufen, Ooltingen, Filnaccer ab
^cclesia S. Blasii per legitimam traditionem acceptis, numquam
eandem §cclesiam pro jure subjectionis vel advocati^ vexaret
vel aliquo modo pulsaret. Placuit utrique parti hoc iiostrum
consilium. Quapropter presidente principum multitudine in
nostra presentia CSnradus dux, advocatus monasterii S, Blasii,
consentiente abbate cum fratribus suis tradidit legaliter ad-
vocato Basiliensi Wemhero comiti et episcopo Basilicnsi Ort-
I
*) deest ap. Herrgott et Trouillat.
Digitized by
Goodle
:i
120
liebo quatuor predictas ourtes Sierenzo, Loufen, Ooltingen,
Filnaccer cum omni jure, quo possidebantur ab ^cclesia S.
Blasii ob eam scilicet causam, ut omnis inter eos discordia
ac controversia de subjectione monast^rii S. Blasii atque ad-
vocatia, diu protracta, in ^ternum consopita penitusque ex-
tincta interimeretur. Statimque in eodem loco Wernherus
comes advocatus Basiliensis $cclesi§ et episcopus Ortliebus
presentibus et consentientibus clericis et fidelibus §cclesi§ Ba-
siliensis abdicaverunt atque omnino abnegaverunt onmem ex-
postulationem, quam habebant de subjectione atque advocatia
monasterii S. Blasii, legitimeque confirmaverunt, nunquam ex
tunc in perpetuum se facturos uUam molestiam vel queri-
moniam de omnibus bonis, que in presentiarum possidebat
§cclesia beati Blasii et insuper privilegium ceteraque scripta,
que habebant contra libertatem monasterii S. Blasii nobis
reddiderunt Nos itaque petentibus et hanc conventionem,
pacis coUaudantibus principibus eam, qu§ facta erat inter eos,
concordi§ compositionem regia majestate confirmavimus *). Et
ut h§c confirmatio atque compositio stabilis inconvulsaque
permaneat omni deinceps tempore, hanc cartam conscribi
manuque propria corroborantes sigilli nostri impressione jus-
simus insigniri. Si quis itaque hujus edicti confirmationem
violare presumpserit aut inquietare, auri purissimi centum
libras componat, dimidium camer§ nostr? et dimidium ipsi
^cclesi^. Huic vero litis ac discordiarum felici diremptioni
et unitatis optat§ reformationi hii, qui subscripti sunt, idonei
testes interfaere: Thiodewinus sancte Rufin^ episcopus et
apostolic? sedis legatus, Adelbero Treverensis archiepiscopus,
Burchardus Argentinensis episcopus, Embrico Wirzeburgensis
1) TrouUlat et Herrgott hic addunt: regia quoque auctoritate
praecipiendo (deest ap. T.) statuimus , ut neque Ortliebus episcopus
neque aliquis successorum ejus praenominatas duas curtes, videlicet
Sierenzo (T. zho, H. ho) et Loufen cuiquam in beneficium prestare seu
vendere vel commutare vel aliquo modo ab ecclesia Basiliensi alienare
praesumat. Cf. annot.
Digitized by
Google
121
episcopus, Wernherus Monasterienais episcopus, Stephanus
Metensis episcopus, Ortliebus Basiliensis episcopus. Canonici
Basilienses: KCdolfus prepositus, Adelbero decanus, Adelbero
de Hasimburch, Rabodo, Diethelmus, Sigenandus prepositus.
Bertoldus abbas S. Blasii fratresque ejus Wernherus abbas
de Ethenheim, Berkerus abbas S. Lieonardi, Frowinus, Erle-
winus, Gerungus, Wemherus de Caldembach, Wernherus de
Turreheim, Bertoldus. Heinricus palatinus comes, Fridericus
dux ejusque filius Fridericus, CSnradus dux ejusque filius
Bertoldus, Albertus dux, Mahu dux, Hermannus marchio,
Wernherus comes de Habisburc, Fridericus comes de Firreta,
Reginaldus comes de Munzum, Dieodricus comes de Hune-
burc, Hugo comes de Huneburc, Reginaldus comes de Val-
chenstein, RSdolfds comes de Lenzeburc fraterque ejus Ar-
noldus, Adelbero comes de Froburch, Wezelo comes de Hei-
gerloh ejusque filius Adelbertus, Oudalricus comes de Egens-
heim, RSdolfus comes de Ramesberc, Alewicus comes de
Sulzo, Bertoldus comes de Nuwenburc, Ludewicus comes de
Wirtemberc, Hugo de Tiwingen, Hesso de 5simberc, Mani-
goldus de Werde, Heinricus de Rinaugia, 5dalricus de Hor-
ningen, C8no et frater ejus Herimannus de Biederdan, Wal-
therus de Mamburren, C6no de Chunringen, Heinricus de
Cussachberc, Hugo de Tigensheim, Merebodo de Grifenstein,
5dalricus et frater ejus Heinricus de Eichsteiga, Reingerus,
Heinricus et Richardus de Hasenburch, 5zo de Nuemburg,
Ludewicus de 5tingen, Otto et Burchardus de Geroldisecco.
De familia Basiliensis ^cclesi?: CSnradus scultetus, CCno
vicedominus, Hugo thelonearius, Hugo monetarius, Anselmus
dapifer, Erchenbertus pincema, Giselbertus camerarius, Alke-
rus marescalcus, 5dalricus.
Signum domini Cuonradi Romanorum regis secundi
invictissimi. (M). (L. S.)
Ego Amoldus cancellarius vice Adelberti Moguntini
archiepiscopi et archicancellarii recognovi.
Anno dominic§ incamationis MCXLI, indictione IIH, regnante
Digitized by
Google
122
CSnrado Eomanorum rege II, anno vero regni ejus im, mi
idus Aprilis. Data Argentin^. In Christo feliciter amen.
Ez antographo in archivio Carlsruhensi asservato. Edidenmt Nengart, God. dipL
Alemanniae II, 71 ex eodem ani Tronillat, Mon. de B&le I, 282 ex codice
dipl. Basil. qni Bmndrat est. Herrgott, Geneal. Habsborg. H, 165 .ez archiYis
S. Blasiano et Basileensi*. — Bdhmer, Reg. imp. 2211. Stnmpf 3425.
80. Heinricus IV. rex Wormatienses, propter insignem
fidelitatem collaudatos, a solvendo teloneo In
sex locis regiae potestati assignatis eximit. 1074,
Jan. 18. Wormatie.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus
divina favente clementia rex ||. Regiae potestatis est et pie-
tatis omnium servituti congruis respondere beneficiis, videlicet
ut, qui in servitii devotione se exhibent promptiores, in ser-
vitii etiam remuneratione se judicari digniores gaudeant et
sublimiores. Inter quos Wormatiensis civitatis habitatores non
minima, sed maxima et speciali remuneratione dignos, quin
omnibus cujuslibet urbis civibus digniores judicavimus, quos
in maxima regni commotione maxima et speciali fidelitate
nobis adhaesisse cognovimus, cum nec viva nec litteris no-
tata, nec per nos nec per nuncium, vel aliqua voce illos
in hanc tam egregiam fidelitatem attraxerimus. Quam iccirco
tam egregiam diximus, quia, cunctis regni principibus in nos
neglecta fidei religione s§vientibus, hi soli quasi in mortem
ruentes contra omnium voluntatem nobis adhaesere. Nam
cum singulae civitates quasi immo v§re in nostrum adventum
clauderentur, dum vigilum custodiae per vices ') distribueren-
tur, dum cerere et ferro tutandae nocte et die circumirentur:
sola Wormatia communi civium favore omnigenum armorum
munitione nostro adventui servabatur. Sint igitur servitii re-
muneratione primi, qui in servitii devotione exstiterunt non
novissimi; sint omnibus exemplo in debita servitii responsione,
') 8jc in aut. Forsan legendum est „per vicos**.
Digitized by
Google
]
123
qui omnibus praestant in servata fidei religione; sint omnium
civitatum habitatores regiae munificentiae spe laetificati, quam
Wormatienses ipsa re sunt consecuti ; discant omnes regi ser- '
vare istorum imitatione fidelitatem, qui in istorum utilitate j
regis probant^benignitatem ! Quae quidem utilitas paucis verbis j
comprehenditur, sed in *}|i^rum consideratione non levis, sed |
grata et honorabilis computatur. Teloneum siquidem, quod
in teutonica lingua interpretatum est zol, quod in omnibus
locis regiae potestati assignatis, videlicet Franchenevurt, Bo- j
parten, Hamerstein, Drutmunne, Goslarie, Angere, judei et ^
coeteriO Wormatienses solvere praetereuntes debiti erant, !
Wormatiensibus, neulterius solvant zol, rejnisimus, in prin- i fj^ ]
cipum nostrorum, scilicet Liemmari*Hammaburgensis metro- * '"IP*^ Ij
politani, Ebbonis Nuimburgensis, Diederici Virdunensis, Heri- '
manni Babenbergensis, Burchardi Basiliensis episcoporum
coeterorumque fidelium Christi nostrorumque praesentia fir*
mavimus. Quam firmationem super praefati zol remissione
factam ut nullus successorum nostrorum videlicet regum seu A^
imperatorum infirmare velit, rogamus et pro sui facti cujus- * ^
libet optanda stabilitate obligamus, qui, quod absit, in quo •
nos infirmat, se et quod fecerit infirmari credat. Hanc igitur |{
firmationem, ut infra videtur, nostra manu in hac carta, quam i
scribi jussimus, inscriptam et nostri sigilli impressione in-
signitam omnis generationis , tam futurae quam praesentia, i
notitiae reliquimus.
Signum domni Heinrici quarti regis humillimi et in-
vic(M)tissimi. (L. S.)
Adalbero cancellarius vice Sigefridi archicancellarii
recognovi.
Data est XV kalendas Februarii, anno dominicae incamar
tionis millesimo LXXHI, indictione XH, anno autem ordi-
1) Quinque verba insequentia apud Moritz omissa sunt, pro
Judei et coeteri'' scriptum est Judeis etcoeteris"! Quod sine dubio
consulto factum est.
Digitized by VjOO^IC
1
»^>
124
nationis domni Heinrici IIII regis XVmi, regni vero XVIL
Actum est Wormatie. Feliciter in Dei nomine amen.
Ez antographo in archivio civitatis Wormatiensis asserrato. Sigilli inscriptio:
4- HEINRIGYS D! GRA REX. Editom apnd Moritz, Reichsst&dte 141.
Schannat, Hist. Worm. 842. W6lkem, Einl. 321. Lndewig, Rel. II, 176. Lonig,
ReichsarchivXIV*, 679. Wdlkem, Sing. Norimbg. 840. BOhmer, Cod. Moeno-
franc. I, 12 Frgmt. - BOhmer, Reg. 1859. Stnmpf 2770.
81. Heinricus V. VV^ormatiensibus exemptionem the-
lonei in septem locis imperiali potestati assigna-
tis solvendi confirmat eisque censum pro vigiliis
quotannis solutum condonat. 1112, Oct. 16.
Franchenevort.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus
divina favente clementia (Romanonim imperator augustu^. ||
Imperialis potestatis est et pietatis omnium servituti congrais
respondere beneficiis, videlicet ut, qui in servicii devocione
se exibent promtiores, in servicii etiam remuneratione se ju-
dicari digniores gaudeant et sublimiores. Notum igitur esse
volumus omnibus Christi nostrique fidelibus tam presentibus
quam fiituris, qualiter nos ob firmam et inviolabilem fidem,
quam Wormacienses cives patri nostro beat^ memori§ serva-
verunt et nobis etiam servare debent, consilio etiam et ro-
gatu principum nostrorum Alberti Maguntini archiepiscopi,
Burchardi Monasteriensis episcopi, Frederici ducis, Godefridi
comitis de Caloen, Herimanni marchionis, Gerardi de Wasem-
berc teloneum videlicet, quod pater noster eis remisit, nos
etiam eis remittimus et judeis ibidem demorantibus et stabili
privilegio confirmamus, in omnibus locis imperiali potestati
assignatis, siquidem Franchennevurt, Boparten, Hamerstein,
Drutmunni, Goslari?, Angere et Nuorenberc. Insuper etiam
censum, quem pro vigiliis omni anno soliti erant*), salva
tamen custodia civitatis, ut nobis perpetuam fidelitatem con-
^) Vocabulum „8olvere" interpolandum videtur eaae.
Digitized by
Google
125
servent, eis condonamus. Quam confirmationem supradictara
remissione facta ^), ut nuUus successorum nostrorum videlicct
regum seu imperatorum infirmare velit, rogamus et pro sui
facti cujuslibet optanda stabilitate obligajmus, qui, quod absit,
in quo nos infirmat, se et quod fecerit infirmari credat. Hanc ^ ^
igitur confirmacionem, ut infra videtur,lhi hac carta, quara jj^'^^^ ^^^
scribi jussimus, inscriptam et nostri sigilli impressione in-
signitam omnis generationis, tam futur^ quam presentis, no-
tici§ reliquimus. Et*) ut omnes horum imitacione regibuB
et dominis suis discant servare fidelitatem, nos eos omnibns
cujuslibet urbis civibus digniores judicamus et eis maximam
tocius justici^ dignitatem, quam apud predecessores meos et
mecum habuerunt, in §ternum firmam concedimus.
Signum domni Heinrici quarti Romanorum impera-
toris invic(M)tissimi. (L. S.)
Amoldus vice Alberti Maguntini archiepiscopi et
archicancellarii recognovit.
Data XVII kalendas Novembris, indictione V, anno dominic?
incamationis millesimo CXII, regnante Heinrico V rege Ro-
manorum anno VI, ordinationis eius XII, imperii 11. Actiim
est Franchenevort. In Christo feliciter amen. ^
Ez antographo in tabolario civitatis Wormatiensis asservato. Sigilli inscriptio:
+ HEINRICVS DI GRA ROMANORVM IIII IMPR AVG. Editnm apnd Mo-
ritz,Reich8stadte 142. Wdlckem, Einleit. 322. Ludewig, Rel.II, 180. (WOlckern)
Sing. Norimbg. 366. — Bdhmer, Regest 2024. Stnmpf 3091.
82. Heinricus V- civibus Wormatiensibus privilegium
dat de non dissolvendis conjugiis, de jure haere-
ditario mutuo conjugum, de non constituendis
civibus invitis super theloneum navium, de thelo-
neo pannorum laneorum. 1114, Nov. 30. Wormacie.
C. In nomine sanct§ et individu? trinitatis. Henricus
divina favente clementia Romanorum imperator augustus. |
M sic. legendum videtnr: „8uper dicta remissione factam*'.
') Omnia quae sequuntur, alia sed coaeva manu scripta sunt.
Digitized by VjOOQIC
^i^TW^-
126
Quoniam ex imperialis anctoritate dignitatis antecessores mei
reges vel imperatores urbes et populos, quos plus diligebant,
sepe pre ceteris speciali honore donabant, volumus et nos
simili auctoritate ompibus regni nostri principibus notum esse,
quod privilegium honoris dederimus Wormatiensis urbis con-
civibus. Videlicet lamentabilem ejusdem populi clamorem et
infinitas, quas patiebantur insuper conubiis suis, calunmias ex
eorum petitione et consensu principum meorum ita terminavi,
ut deinceps ob hanc causam non habeant occasionem con-
querendi. Nempe volumus, statuimus, jubemus, ut quicumque
aut undecumque sit vir, qui uxorem seu de consortio suo sive
de alia familia ibidem acceperit, aut uxoratus aliunde illuc
venerit, hanc unam eandemque justiciam omnes indiscrete ex
hoc in perpetuum habeant, ut nuUus advocatus conjugia
eorum juramenti coactione dissolvat, et nulla vel major vel
minor potestas in obitu vel viri vel mulieris aliquid de rebus
relictis tamquam jure debitum exigat, sed sicut insequentibus
ordinavimus, h§c res fixa sedeat. Scilicet si vir prior uxore
sua obierit, uxor et ejus progenies, quam de viro illo ha-
buerit, quicquid possessionis reliquerit vir, ipsa absque omni
contradictione obtineat, et eadem lex de muliere, si prior
obierit, ad maritum redeat Si vero sine progenie ambo de-
functi fuerint, proximi heredes relictam substantiam habeant
Et nulla, ut predictum est, ab aliquo advocato aut ab alia
qualibet persona pro eisdem bonis calumnia eis fiat. Est et
aliud quod simili juris nostri potentia» eisdem urbanis nostris
remitto, hoc scilicet, ut nuUus a magistratibus urbis invitus
super theloneum navium constituatur. Sed ne servitium inde
nobis constitutum vilescat, dum unusquisque hoc officium ti-
more damni recipere non audeat, tradimus in subplementmn
ad hoc officium de nigris et grossis laneis pannis theloneum
constitutum, cujus thelonei mensura de singulis pannis in di-
midio constat denario* Et ut hgc auctoritatis nostr§ traditio
stabilis et inconvulsa omni evo permaneat, signo nostro cor-
roboravimus et subtus inpressione sigilU nostri insigniri jus-
simus, asscriptis testibus qui viderunt et audierunt: Bruno
Digitized by
Google
127
Treverensis archiepiscopus , ErlSnc Herbipolensis episcopasj
Erlolf Vuldensis abbas, Gotefrit comes palatinus, WilULel-
mus comes et alii complures clerici ac laici.
Signum domni Heinrici quarti Romanorum impe-
ra(M)toris invictissimi. (Sign, spec.)
Arnoldus vice Brunonis archicancellarii recognovit.
(L. S.)
Data n kalendas Decembris, anno dominic^ incarnationis
Millesimo CXini, indictione VII, regnante domno Henrico V
rege Romanorum anno VIII, ordinationis ejus regni quidem
XTTTT, imperii autem IIII. In nomine domini actum Wor- /Vv
maci§. ^men. f^*-i •'•
Ez antographo in tabolario ciyitatis Wormatiensis asservato. Sigillam avnIaEita.
Editnm apnd Moritz, Reichsst&dte 144. Ludewig, Rell. II, 183. — B&hmer^
Reg. 2042. Stnmpf 3119.
83. Fridericusl. diplomate spurio jura civitatis Wor- l^fr^"'*'"^
matiensis definit. 1156, Nov. 20. Wormatiae. r''^'^
C. In nomine sancte et individu§ trinitatis. Fredericus
divina favente clementia Romanorum imperator augustus ||.
Cum imperialis clementia omnibus sibi devotis auxilium de*
fensionis exhibere debeat, devotionis civium Wormatie Iiaut
immemores pacem nostram imperialem eis tradidimus et ta\i
eam conditione observari precepimus, quod, si quis infra
terminum hujus pacis aliquem blasphemaverit, blasphemato
satisfaciens juramento se expurget; quod si jurare contempBe-
rit, ei, quem verbis male tractavit, XX. solidos et judicibus
civitatis X. solidos componat, ibidem fidejussionem exhibeais,
quod infra Xini. dies compositos denarios persolvat, et si
pro sua paupertate persolvere non poterit, verberatus et ton-
sus de civitate eiciatur numquam reversurus. Si quis autem
aliquem depilaverit vel verberibus afflixerit aut vulneribaa
plagaverit, reus pacis habeatur et manum pr|scriptam') tmn-
*) sic. legendum: manu proscripta. /^v i /m (a^':', wv^/ X^'^
Digitized by VjOOQIC
128
cetur. Si quis autem aliquem occiderit et dc homicidio con-
victus fuerit, ju^lus ei proscribatur. Si quis vero alicui bona
sua contra justipam abstulerit, aut aliquem infra atrium aue
mansionis violenter invaserit, reus pacis liabeatur. Si qiiis
autem pro suo arbitrio contra aliquem; injustas inimicias*) exer-
^cKm/v»vu(!/vv^->Y ceixBy iniqua querimonia cOJCvenerit et ab eo satisfactianem
suscipere noluerit, sub proscriptione imperatoris habeatur, et
si super boc infra civitatem manere presumpserit^ deprehen-
datur et domino imperatori punienduB reseiTetur, Termini
vero hujus pacis protendantur ad ulteriores finee vineamm
et usque ad hortos Mecelini et ad fines communis paschne
burgensium et ad ripam Primme, ubi influit in Kpum, Si
quis autem burgensium extra civitatem alium burgensem per-
sequens in aliquo totius imperii loco contra statuta huJQs
pacis inquietando invaserit, habeatur pacis violatoi;^, ac si infra
civitatem idem fecisset. Item si quis burgensi]^ suuni con-
burgensem super aliqua causa voluerit impetercj coramjudi-
cibus hoc faciat et eo jure contentus sit, quod ei judices per
, M^^ r sententiam secundum jura civitatis dictaverint, et non appel-
^ f"^ " let^^ad majorem audientiam. Ad confirmationcm itaque pre-
dicte pacis ex mandato imperiali XII ministeriales ecclesie
Wormatiensis et XXVIII burgenses statuenhir, qui de inra-
sione ledentium et lesorum a testihus testimonium audiant
et secundum veritatem testium disceniantj et si predicti XL
judices in aliquo discordaverint, standam erit judicio partis
majoris. Si quis autem judicum ratione consanguinitatis vel
precii sive cujuslibet occasionis reum aliquem malo ingenio
tueri et contra juramentum, quod fecit, vel innocentem con-
dempnare attemptaverit et de hoc convictus fuerit per tres
judices, suos videlicet consortes, de consortio eorum iguomi-
niose eiciatur; insuper, si habere poterit, ad cumulum sue
dampnationis et pen§ VII. libras WormatienBis monete per-
solvat: tres scilicet episcopo, duas judicibus et reliquas duaa
advocato et sculteto et officiatis eonmij qui vulgo amhitman
1
'/tj;^
1) sic. legendum: inimicitias.
^n-
129
vocantur. Preterea nuUi liceat burgensem aut extraneum ad
duellum provocare. Si quis extraneus burgensem in rebus
aut in^persona molestaverit, et molestatus ipBum infra civi-
tatem deprehenderit, coram judice eundem in causam trahat
et injurias suas rationabiliter proponat, et si tc&stinioaio trium
judicum fiierit convictus, satisfaciat. Insuper firtniter obaervari
volumus, ut, si quis co^rovincialium^ vestroi iim aliquem de
civibus in quovis imperii loco invaserit aut dcpredatus fucritj
vulneraverit aut occiderit, rumoroue ad vos peryeueritj burgen-
ses vestri illum insequantur, ef si deprehensus fuerit, fla-
grante maleficio in civitatem Wormatiensem deducatuv et ta-
liter de eo judicium sumatur, ac si hec infra eivitatem com-
misisset. Quod si aufugerit et a burgensibus capi ucquiverit
et in aliqua civitate vel castello receptus fucrit, burgeusea
illuc veniant et ipsum ab eis, qui illum detinentj reposcant.
Et si eis presentatus fuerit, pacifice recedant, mn autem et
facultatem habuerint, potestative ipsum auferant; et si locua
adeo munitus fuerit, ut evincerei subito non possint, obsidione
eum cingant et nuncios Wernhero^de Bonlaiii^ imittant, ut
eis succurrat, et si per ejus auxilium locus expugLiari poteritj
gratum habeant, sin autem Wernherus idem nuntios suos cum
vestris ad clementiam imperialem dirigat^) auxilium cjus im-
ploraturos. Super integritate itaque hujus pacis conservauda
primos et precipuos adjutores et consiliarios liabere debetig
videlicet: Wernherum^de Bonla^/^vicedominum, Ricbizonem^
^ultetum, prefectum et judices de civitate, qui vob pariter
precedant et, si quid contra pacem hanc factiirn fuerit, siout
imperium decet et justipam et honorem ac cou^modum" civi- ^^ 9 ^- *f
tatis vobiscum emendent et ulciscantur. Voleiites igiturj ut
pax Wormatiensis juxta prescriptam formam rata et iuviola-
bilis perseveret, hanc imperialis auctoritatis nostre cart^im ^
inde conscribi fecimus et sigillo nostro co^fmunin/ 3^- f
Signum dom|ni Frperici Romanorum imperatorls in-
victissimi. ^M)
^) In autogr. scriptum est dirigant, sed n expunctum est.
9
Digitized by
Goofcle
|le
Ego Godefridus imperialis aule cancellarius vice
Cunradi Moguntine sedis archiepiscopi et Germa-
nie archicancellarii recognovL^ ^ ^ ,
M
.'-• *^
<^Acta sunt hec anno domimce incarhationls MCLVI, indietione
In^ ^[Jj^—fir, regnante domino Fr(ierico Komanorum imperatore glo-
^ ^ riosissimo anno regni^ejus ^7 imperii vero ejus ifi. Datum
aput Wormatiam XIII kalendas Novembris. Feliciter amen.
Testes: Cunradus Moguntine sedis archiepiscopus. Cun-
radus Wormatiensis episcopus. Godefridus Spirensis episco-
pus. Heinricus abbas Laurissensis. Godefridus cancellarius.
Cunradus prothonotarius. Sifridus major WormatiensJ3 pre-
positus. Heinricus decanus. Emicho prepositus S/^ijlL
Cunradus prepositus S/Andree. Sifridus prepositus S^Har-
tini. Cunradus palatinus comes Bpni. Emicho comes de Li-
ningen. Godefridus comes de Spanheim. Ulricus de Homin-
^ ^ gen. Berhtolfus de Scowenburg. Waltherus de Husen. Mar-
//L ^^^^\j^ quardus de Grunbach. Wernherus de Bonlanden^' Burcardus
vicedominus, Kichizo et alii quam plures tam liberi quam
ministeriales ac burgenses.
Ez ezemplari spurio scripto initio saec. XIII, asservato in tabulario WormatiensL
Moritz, Reichsstadte 146. Hansselmann, Landeshoheit II, 278. Sehannat, Hist
Worm. 76. Ludewig. ReU. Mannscr. II, 192. — B5hmer, Reg. imp. 2.S65.
Stumpf, Reg. 3769. Mi t7tJ ^ie>%
f^ 84. Fridericus I. sententiam latam de jure faciendi
testamenta promulgat. 1165, Sept. 26. Wor-
matie.
In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus di-
vina favente clementia Eomanorum imperator et semper augu-
stus. Quemadmodum divinis humanisque legibus inretracta-
biliter obnoxius tenetur, quisquis vel tyranica violencia vel
aliqua detestabili versutia sancte Dei ecclesie, que nos in
divine adoptionis hereditatem parit, dampna aliqua vel de-
^) ita legendum; Cod. laudibus.
Digitized by
Google
1
131
trimentum molitur, sic omnis, qui defensioni provectioniqae
ejus ac libertati consulit, certam remunerationis fiduciam
apud illum tremendum judicem sibi prospicit. Eapropter no-
verit omnium Christi imperiique^) nostri fidelium tam presens
T etas quam successura posteritas, qualiter quidam caiionicus
sancti Pauli in Worma^a, nomine Wemherus, in lecto infir-
mitatis/positus, cum jam de vita desperaret et supreme A^^ m
voluntatis jam instaret articulus^ convocatis aliquibus conca- '^^ ft^^*^
nonicis suis et matre et ceter^ propinquis, testamentum suum ^ ^^ a
10 fecit et unicuique ecclesie in^Wormatia et matri aue et cui-^ ^ * '
cun^que volebat persone tum pro remedio anime sug^ tum ^'*"t7^^„l
pro humanitatis officio mobilia bona sua distribuit et uemine
hanc donacionem contradicente ipse in fata concessit. Con-
tigit postmodum, ut Gundolflfus, vitricus defunctij maritua
'^ scilicet matris, ejus nomine*), hereditatem, que matri contin-
gebat, cujus ipse legitimus procurator extitit, cunota prius in
testamento ordinata studio malignandi repeteret et tcstamcn-
tum^modis omnibus infringere laboraret, asserens dictaote
justipa neminem in lecto infirmitatis sue aliquid de bonis -^-/*
io suis vel mobilibus, preter quinque solidos, erogare aliquid^)
sine consensu heredum suorum. Unde sepenumero contra
ecclesiam Wormaperisem querimonia mota, decisa nou fuit
Tandem nobis Wormalfie existentibus et curiam sollempnem
celebrantibus, predicta causa inter clericos et laycos divcrsa
is hinc inde senc|entes coram nobis diu ventilata est; et que- ^^*/f*^
sita sententia a clerico et layco, clericus ultimam voluntatem |
cleri de rebus mobilibus ratam et irrefragabilem esse asse- |
ruit, quam sententiam laicus^^penitus contradixit Post longam ^if*Y**^fi \
itaque hujus cause disceptationem et diutinam tam implicate
c^ rei ambiguitatem*) clerus'^) ex sanctione canonum, ex legi-
bus divorum augustorum, ex decretis Romanorum pontificum
predictam sententiam ratam et nuUa refragatione evacuandam
comprobavit ^ .j^
i^<rn,-
^) que deest in Cod. ^ ita interpungendum esse cenieo contra
B5bmerum. *) sic Cod. legendum forsan posse vel debere. *) ambi-
guitate Cod.? ^) sio Cod. legendum clericus? * '* — '**
Digitized by
'gle
GoQsIe
132
Nos igitur precessorum nostrorum divorum imperatorum,
magni Constantini videlicet et Justiniani et Valentiniani nec-
non Karoli et Ludowici vestigiis inherentes et sacras leges
eorum tanquam divina oracula venerantes, imitari non eru-
bescimus Gonstantinum imperatorem de sacrosanctis ecclesiis f
etrebus et privilegiis eorum constituentem ac dicentem:
A/<^^r Habeat unusquisque licenciam decedens bonorum quod opta-
verit relinquere, et non sint cassa judicia. Nihil est enim,
quod magis hominibus debeatur, quam ut supreme voluntatis,
postquam jam aliud velle non possunt, liber sit stilus et '
licitum quod iterum non redit arbitrium.
Item sacratissimam legem Valentiniani imperatoris pre-
foi^f^ fecto pretorio^) Palladio conscript^recolimus: Verum sive
testamento quocunque jure facto seu codicillo vel sola nun-
cupatione, legato sive fideicommisso aut mortis causa aut alio '^
quocunque ultimo arbitrio aut certe inter viventes habita lar-
gitate sive contractu venditionis sive doriationis aut alio quo-
cunque tytulo, quisquam^) ad prefatam venerabilem ecclesiam
patrimonium suum partemve certam patrimonii in fandis, pre-
diis seu domibus vel annonis, mancipiis vel colonis, eorumve')^^'
peculiis voluerit*) pertinere: inconcussa sine uUa penitus im-
mutacione conserventur.
Hiis sacris legibus et Karoli et Lodoici, quibus par circa
cultum divine religionis et catholice fidei studium fuit, insti-
tutionibus eruditi, sententiam venerabilis cleri Worma^ensis^^
/ uuLitlertC- c- ^< ecclesie, decedenti bonorum suorum mobilium quod optaverit,
/, y^.f t^- V. A .,A ^linquere aut pro remedio anime sue vel alio quovis re-
^rY^o f.^ic spectu tribuere et testamentum facere sub testimonio adminus
duorum confratrum suorum, sane huic libertati perpetuam tri-
buimus firmitatem. 3»
Et ne hec nostre perhennitatis statuta audaci spiritu et
mente sacrilega quisquam hominum temeranda crediderit')
presentem inde paginam conscribi et sigilli nostri impres-
hi
i.M
^\u.
*) pa^pe Cod., cujus scriptor siglas p. p. falso legit./^ ^ quisque
Cod. 3) eorum Cod. <) voluerint Cod. *) credidit Cod.
Digitized by
Google
\0 ^\
133
sione insigniri jussimus, pene mille librarum auri et bsnni
nostri hujus sacre legis violatoretn coRflompufiTiteSj adhibitis
ydoneis testibus, quorum nomina hec Runt: Cuonrndus epi-
scopus, Sifridus prepositus de domOj Heuricua decanue^ Hen-
ricus cantor, Ulricus magister scolnruuij Albeilus custos,
Conradus deNuenhusen^) prepositus, Emicbo prepositus sancti
Pauli, Conradus prepositus sancti Andrcc, Sjfridus prcpo-
situs sancti Martini, Hermannus nhhin^ Fnldv^iisiSj Ulricus dux
Boemorum, Marquardus de Grunbac, Symon comes de Sare-
bruggen, Emicho comes de Lyningcn, IJliicus de Honiingen*)^
Folmarus comes de Sarewerde, GotctVidus cames de Spon-
heim, Walt|(erus de Huse, Bertholdus de Sconenbure, Wern-
herus de Bonelande, Syfridus vicedomiiiuf^j Borebardus frater
ejus, Wernherus theolonarius et Gi&lebLu-tus fruter ejuB^ Ger'
lacus et Rikezo scultetus. Dudo ct fratrcs cjus Kumaudus et
Wichnandus. Syfridus. Wichnanrlus,
Ego Henricus imperialiB aule prothonotariug Tice
Cristiani Moguntinensis electi et arcbicancellarii
recognovi.
Datum Wormape VI kalendas Ocfobri^j anno domiuice incar-
nationis MCLXV, indictione XHIj regnante domino Fridcrico
Romanorum imperatore gloriosissimo, auuo regni cjus X T T Ij
imperii vero XI. Actum in Christo fclicitcr amen. ^ . ^
Ex codice cop. eccl. cath. Wormat. saec. XIV, fjiii in tabnlnrio DaTinstndiBnBi , V /
asservatur, fol. 55. Edidit Bohmerna m Mtjn. Geria. Hist. Legg> Uy 1S8. ^^- ,
BShmer, Reg. imp. 2508. Stumpf No. 406S. ^ C^'^^" '^
85. Fridericus I. Wormatiensibas privilegia ab Hein-
ricis IV. et V. concessa confirmat aagetque, ab-
rogato 60 jure, quod Tulga Houbitreht dicitur.
1184, Jan. 3. Apud civitatcm Argentinenseni.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Friderious
divina favente clementia Eomanonim iinperator angustua. 11
1) Hisehuse Cod. Nuenhusen emeiicla,vit RobincruB.
^) Cod. recte Homingen, non ut dicit BObm, Horvingen.
.yt^ S^
Digitized by
GoQgle
JL
134
Imperialis justici^ decet clementiam, ut que ab antecessoribus
nostris regibus sive imperatoribus ad favorem populi alicujus
aut civitatis pie statuta cognoverimus, ea nos confirmare aut
renovare debeamus. Cum* igitur ad noticiam nostram perlata
faisset div§ memori§ Heinrici V. Eomanorum imperatoris
augusti constitucio civibus Wormaciensibus racionabiliter in-
dulta, nos rata haberi volentes ea, que idem imperator, de
cujus nos stirpe originem ducimus, laudabiliter statuit et ad
favorem civium Wormatiensium privilegio suo roboravit, ipsis
fidelibus nostris civibus Wormatiensibus confirmamus ex con-
scientia et consensu filii nostri Heinrici Romanorum regis
augusti, ad consilium principum et peticionem fidelis nostri
C&nradi Wormatiensis , episcopi, Thietheri majoris prepositi,
Luppoldi custodis, cum beneplacito etiam Burchardi Worma-
tiensis vicedomini aliorumque, qui jus et potestatem in cives
habere videbantur, statuimus: ut civis Wormatiensis quilibet
et in eadem habitans civitate, si uxorem duxerit su^ condi-
tionis aut alterius, sive uxoratus illuc aliunde venit, hac in
perpetuum indulgentia perfraatur, ut nuUus advocatus con-
jugia cujuscunque Wormatiensis civis juramenti coactione aut
quovis alio ingenii modo dissolvat. NuUa potestas major aut
minor viri mortui aut mulieris res relictas aut aliquid de
rebus ejus tamquam jure sibi debitum exigat. Si ergo vir
prior uxore sua moriatur, uxor et proles ex illo viro suscepta
omnem viri hereditatem tam mobilia quam inmobilia sine
contradictione obtinebit; similiter si uxor premoriatur, vir et
sua proles ex illa uxore suscepta omnia mortu? uxoris bona
obtinebit. Quod si alteruter conjugum sine herede premoria-
tur, superstes omnem premortui hereditatem, quoad vixerit,
libere possidebit; defunctis autem ambobus sine prole con-
jugibus, ad proximos eoram heredes relicta ab illis substancia
devolvetur, et viri quidem hereditas ad heredes viri, mulieris
autem hereditas ad heredes mulieris transibit, ita ut nemo
aliquod sibi jus dicat in bonis mortuorum racione suppel-
lectilis que vulgo buvteil dicitur. Nos quoque fidem ac de-
votionem et prona obsequia eorundem civium Wormatiensium
Digitized by
Google
135
attendentes imperiali eis auctoritate indulsimus, ut sicut ah
exactione juris quod buvteil dicitur indulgentia privilegii
antiqui sunt inmunes, ita etiam ab exactione optimi animaliB
sive preciosioris vestimenti, quod in vulgari houbitreht vo-
catur, de cetero sint absoluti. Similiter indultum eis confir-
mamus, ut nuUus eorum a magistratibus civitatis invitus snpcr
theloneum navium constituatur. Ne autem servitium de tUe-
loneo nobis aut episcopo Wormatiensi debitum diminuatur,
detrectantibus omnibus hoc officium recipere, coUaudamus et
confirmamus in supplementum hujus officii datum theloneum
de grossis et nigris laneis pannis constitutum, cujus thelonei
precium dimidio denario constat de singulis pannis. Et ut
hec civibus Wormatiensibus facta clementer indulgentia onini
evo permaneat inconvulsa, presentem inde paginam conscribi
jussimus et sigilli nostri inpressione insigniri. Si quis autcm
huic nostrg renovationis et confirmationis auctoritati contraire
temptaverit, LX libras auri puri pro pena componat, quarum
medietas phisco imperiali, reliqua vero injuria lesis personis
persolvatur. Item sub eadem pena statuimus et, sicut pri-
vilegio predecessoris et proavi nostri, Heinrici quarti divi
imperatoris, indultum legitur, eis imperiali auctoritate con-
firmamus, ut cives Wormatienses in locis imperio pertinen-
tibus nuUum theloneum persolvant, nominatim vero in bis:
Frankinvurt, Bopardin, Hamirstein, Tramoni§, 6oslari§, An-
ger^, Numage, Duspurc et in locis reliquis ad imperium
spectantibus. Similiter earundem civitatum seu opidorum
cives nuUum apud Wormatienses theloneum persolvant^ ut
haec equa vicissitudo intra loca imperio specialiter pertinentia
et inter Wormatienses perpetuo inviolata permaneat. Hujus
rei sunt testes: Heinricus Romanorum rex augustus, Cun-
radus Moguntinus archiepiscopus, Cunradus Wormatiensis
episcopus, Hermannus Monasteriensis episcopus, Cuno EatiB*
ponensis episcopus, Diether major praepositus Wormatiens^,
Meiniiardus decanus, Kfidulfus Wormatiensis ecclesig caiio-
nicus et imperialis aul§ prothonotarius, . Fridericus dux Sue%i<g,
Ludwicus langravius Thuringie, Cunrad palatinus Rheni,
Digitized by
Gobgle
I
136
Wernher de Bonlant et filius ejus Phylippus, Dudo camera-
rius Moguntinus, Luppold custos Wormatiensis, Ebirhardus
precentor, Burchardus vicedominus Wormatiensis et alii quam
plures.
Signum domini Friderici Romanorum imperatoris in-
victissimi (M).
Ego Gotefridus imperialis aul§ cancellarius vice Cun-
radi Moguntin; sedis archiepiscopi et Germani^
archicancellarii recognovi.
Acta sunt hec anno dominic^ incamationis MCLXXXIIII, in-
dictione V, regnante domino Friderico Romanorum impera-
tore gloriosissimo anno regni ejus XXXIII, imperii vero ejus
XXXI. Datum apud civitatem Argentinensem III Nonas Ja-
nuarii. Feliciter amen.
Ex antographo in. tabnlario civitatis Wormatiensis asserrato. Appendet ex filis
sericis fhlvi coloris bnlla anrea, inscripta ex nna parte imagine imperatoris
et verbis + FREDERIC DEI GR"A ROMANORV IMPERATOR AVG'S, ex
altera parte ima^ine Urbis et versn + ROMA CAPVT MVNDI REGIT ORBIS
FRENA ROTVNDI atque his verbis AVREA ROMA. Edidenmt, sed male,
Schannat, Hist. Worm. 85. Moritz, Reichsst&dte 150. Bondam, Gharterboek
der hertogen van Gelderlant ,1, 281. Tolner, Historia palatina 55. Gmsias,
Ann. Saev. II, 471. Liinig, Reichsarchiv XIV', 680. Bohmer, God. Moenofr.
I, 17. - Bahmer, Reg. 2619. Stumpf 4370.
86. Otto IV. civibus Wormatiensibus privilegia ab
antecessoribus concessa confirmat. 1208. Apud
Spiram.
C. In nomine sancte et individuae trinitatis. Otto
quartus divina favente clementia Romanorum rex et semper
augustus. II Eegie celsitudinis et pietatis est, fidelium suorum
devotionis et servitutis constantiam, dignis respicere benelSciis,
ut se non modica remuneratione gaudeant et utilitate hono-
ratos, qui pura voluntate et unito omnium voto regie subli-
mitati et Romano imperio se jugiter reddiderunt astrictos.
Inde est, quod nos super fidelitate et sincera devotione ci-
vium nostrorum de Wormatia habita consideratione, eorum
Digitized by
Google
137
plurima servicia antecessoribus nostris hilariter exhibita et
ipsorum circa Romani imperii promotionem vigilem soUerciam
respicere volentes, privilegia a divis augustis nostris prede-
cessoribus eis concessa, tam de pacis ipsorum confirmatione,
quam etiam de thelonei exemptione, quod lingua theutonica
interpretatum est zol, in omnibus locis regno Romano as-
signatis videlicet Frankenvort, Bobarten, Hamerstein, Drut-
munde, Goslarie, Angeren, Dusburc, Werde sicut domini im-
peratoris Heinrici quarti autenticum privilegium eis traditum
continet, [confirmamus 0]- Volumus, statuimus et firmiter pre-
cipimus, ut ab omni theloneo in memoratis locis in perpetuum
sint absoluti, et ne quis extraneus aliquem de prefatis civibus
nostris vel aliquis civium aliquem extraneum non possit ali-
quatenus in duello impetere, alia quoque jura qualiacunque
et bonas consuetudines privilegiatas eis confirmamus, omnes
posteros nostros Eomano imperio post nos successuros dili-
gentius rogantes, ut sicut ipsi facta sua cupiunt illibata ser-
vari, ita hujus nostri privilegii firmitatem fidelibus Wormatie
habitatoribus munitam servare curent et illesam. Qui si, q*od
absit, nos in hoc facto nostro infirmaverint, se [et^)] quod
fecerint in hoc debilitari credant. Ut igitur hec nostre aucto-
ritatis traditio, quam ad cetera Wormatiensium privilegia et
alia ipsorum jura servanda et confirmanda eis contulimus,
stabilis et inconvulsa omni evo permanere debeat, signo
nostro corroboravimus et subtus nostri inpressione sigilli
jussimus insigniri, ascriptis testibus, qui viderunt et audie-
runt: Sifridus Moguntine sedis afchiepiscopus, Johannes Tre-
virensis archiepiscopus, Cameracensis episcopus, Argentinen-
sis episcopus, Abbas de Wizenburc, Wirzeburgensis episcopus;
laici: frater noster Heinricus palatinus comes Eeni, marchio
de Baden, Ludewicus et Hartmannus comites de^irtenberc,
comes Fridericus de Liningin, Cunradus hirsutus comes et
filii sui, Godefridus comes de Spanheim et alii quam plures
clerici et laici. (M) .
1) Deest in aut. ^) Deest in aut.
Digitized by
Google
138
Datnm anno dominice incarnationis MCCVin, indictione
XI, per manum cancellarii nostri Spirensis episcopi Cunradi
et per manum prothonotarii nostri Walteri. In nomine Domini
apud Spiram actum feliciter.
Ex aatographo in tabnlario Wormatiensis clTitatis assenrato. Sigillnni, qnod ap-
pendisse videtnr, avulsnm est. Editom apnd Moritz, Reiclisstadte 153. —
BShmer, Reg. Ott IV, 37.
87. Fridericus 11. eivibus Wormatiensibus omnia jura
et privilegia confirmat. 1220, Apr. 20. Apud
Frankenvord.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus
divina favente clemencia Romanorum rex augustus et rex
Sycilie^). Cum imperialis || clemencia omnibus sibi devotis
auxilium defensionis exhibere debeat, devocionis civium Wor-
macie non immemores, privilegium presens, quod de multa
benignitate et gracia avi nostri divi Eomanorum augusti im-
peratoris Friderici meruerunt accipere in forma subscripta,
eandem pacis et juris condicionem civibus ipsis tradimus et
observari precipimus, quod si quis intra terminum hujus pacis
aliquem blasphemaverit, blasphemato satisfaciens juramento
se expurget. Quod si jurare contempserit, ei, quem verbis
male tractavit, XX solidos et judicibus civitatis X componat
ibidem fidejussorem exhibens, quod intra XIIII dies compo-
sitos denarios persolvat et, si pro sua paupertate persolvere
non poterit, verberatus et tonsus de civitate eiciatur nun-
quam reversurus. Si quis autem aliquem depilaverit, vel
verberibus afflixerit, aut vulneribus plagaverit, reus pacis
habeatur et manu proscripta truncetur. Si quis autem ali-
quem occiderit et de homicidio convictus fuerit, jugulus ejus
proscribatur. Si quis vero alicui bona sua contra justiciam
abstulerit aut aliquem intra atrium sue mansionis inviolenter
invaserit, reus pacis habeatur. Si quis autem pro suo arbi-
^) Hactenus litterae oblongatae.
Digitized by
Google
139
trio contra aliquem injustas inimicicias exercens iniqua que-
rimonia ipsum circumvenerit et ab eo satisfactionem suscipere
noluerit, sub proscriptione imperatoris habeatur, et si super
hoc infra civitatem manere presumpserit, deprehendatur et
domino imperatori puniendus reservetur. Termini autem hujus
pacis protendantur ad ulteriores fines vinearum et usque ad
hortos Mezelini et ad fines communis pascug burgensium et
ad ripam Primme, ubi influit in Eenum. Si quis autem
burgensium extra civitatem alium burgensem persequens in
aliquo tocius imperii loco contra statuta hujus pacis inquie-
tando invaserit, habeatur pacis violator, ac si infra civitatem
idem fecisset. Item, si quis burgensis suum comburgensem
super aliqua causa voluerit impetere, coram judicibus hoc
faciat et eo jure contentus sit, quod ei judices per senten-
tiam secundum jura civitatis dictaverint et non appellent ad
majorem audienciam. Ad confirmationem itaque predicte pa-
cis ex mandato imperiali XII ministeriales ecclesie Worma-
ciensis et XXVIII burgenses statuentur, qui de invasione
ledencium et lesorum a testibus testimoninm audiant et se-
cundum veritatem testium discernant, et si predicti XL ju-
dices in aliquo discordaverint, standum erit judicio partis
majoris. Si quis autem judicum ratione consanguinitatis vel
precii sive cujuslibet occasionis reum aliquem malo ingenio
tueri et contra juramentum, quod fecit, vel innocentem con-
dempnare attemptaverit et de hoc convictus fuerit per trea
conjudices, suos videlicet consortes, de consorcio eorum igno-
miniose eiciatur; insuper, si habere poterit, ad cumulum suc
dampnationis et pen^ VII libras Wormaciensis monet^ per-
solvat, tres videlicet episcopo, duas judicibus et reliquas
duas advocato et scultheto et officiatis eorum, qiii vulgo am-
behtman vocantur. Preterea nulli liceat burgensem aut ex-
traneum ad duellum provocare. Si quis extraneus burgensem
in rebus aut in persona molestaverit, et molestatus ipsum
infra civitatem deprehenderit, coram judice eundem in causam
trahat et injurias suas rationabiliter proponat, et si testi»
monio trium judicum flierit convictus, satisfaciat. Insuper
Digitized by VjOOQIC
140
firmiter observari volumus, ut, si quis comprovincialium
vestrorum aliquem de civibus in quovis imperii loco inva-
serit aut depredatus fuerit, vulneraverit aut occiderit, ru-
morque ad vos pervenerit, burgenses vestri illum insequantur,
et si deprebensus fuerit flagrante maleficio, in civitatem Wor-
maciam deducatur et taliter de eo judicium sumatur, ac si
hec infra civitatem commisisset. Quod si aufugerit et a bur-
gensibus capi nequiverit et in aliqua civitate vel castello re-
ceptus fuerit, burgenses illuc veniant et ipsum ab eis, qui
illum detinent, reposcant, et si eis presentatus fiierit, paci-
fice recedatur, sin autem et facultatem habuerint, potestative
ipsum auferant et si locus adeo munitus fiierit, ut evineere
subito non possint, obsidione eum cingant et nuncios ad
Wernherum de Bolant et fratrem ejus Phylippum mittant, ut
eis succurrant, et si per eorum auxilium locus expugnari
poterit, gratum habeatur; sin autem, dictus Wemherus et
Phylippus nuncios suos cum vestris ad clemenciam impe-
rialem dirigant auxilium ejus imploraturos. Super integritate
itaque hujus pacis observanda primos et precipuos adjutores
et conciliarios habere debetis antedictos de Bonlant confratres,
vicedominum, sculthetum, prefectum et judices de civitate,
qui vos precedant pariter, et si quid contra pacem hanc
factum fuerit, sicut imperium decet et justiciam et honorem
et commodum civitatis vobiscum emendent et ulciscantur,
Volentes igitur ut pax Wormaciensis juxta formam pre-
scriptam, insuper omnes traditiones et jura privilegiata ipsis
a divis Eomanorum imperatoribus augustis, domino Friderico
videlicet avo nostro et patre nostro Heinrico, salva perma-
neant et inconvulsa, auctoritate regia confirmamus, omnes
posteros nostros Eomano regno post nos successuros rogantes
diligencius, ut sicut ipsi facta sua cupiunt illibata servari,
ita hujus privilegii nostram confirmationem fidelibus regni
Wormaciensibus munitam servare curent et illesam.
Signum Friderici Eomanorum regis invictissimi et
regis Sycilie gloriosi (M).
Digitized by
Google
141
Ego Cuonradus Spirensis ac Metensis episcopus, im-
perialis aule cancellarius, vice domini SifiFridi
Moguntine sedis archiepiscopi et Germanie archi-
cancellarii recognovi.
Testes Siflfridus Moguntinus archiepiscopus, Engelbertus
Coloniensis archiepiscopus, Theodericus Treverensis archi-
episcopus, Albertus Magdeburgensis archiepiscopus, C&nradus
Ratisponensis episcopus, Theodericus Monasteriensis episcopus,
Otto Trajectensis episcopus, Heinricus dux Suevie rectorque
Burgundie, Ludewicus dux Bawarie palatinus coraes Reni,
Heinricus dux Bravancie, Ludewicus lantgravius Turingie,
Hermannus marchio de Baden, comes Gerhardus de Diedse,
Diepoldus marchio de Voheburg, Anshalmus de Justingin
marscalcus, Wernherus dapifer de Bonlandia, C&nradus pin-
cema de Scyphe, Ulricus de Minzenberg, Phylippus de Bon-
landia et alii quam plures.
Datum apud Frankenvord, anno domini MCCXX, XH ka-
lendas Maii, indictione Vin.
Ez aatographo in tabulario ciVitatis Wormatiensis asservato. Sigillum, qnod ap-
pendebat, ayalsnm est. Edidit mendose Moritz, Reichsst&dte 155. 169. B5hmer,
Reg. Frider. II, No. 338.
88. Heinricus (VH.) omnia civiumWormatiensium pri-
vilegia confirmat. 1232, Aug. 3. Frankenfurt.
C. In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus
septimus divina favente clementia Romanorum rex et semper
augustus. Si ea que || per sanctiones divorum augustorum
imperatorum ac regum salubriori consilio disponuntur, regio
patrocinio confirmamus, jura sua illesa cuilibet conservantes
fideles imperii, credimus, per hoc ad promptiora obsequia
invitamus. Noverint igitur tam presens etas quam successura
posteritas, quod nos cognoscentes fidem et devotionem nec-
non obsequiosam voluntatem fidelium nostrorum universorum
civium Wormatiensium, quam nobis et predecessoribus ac
progenitoribus nostiis exhibuerunt hactenus indefesse, ipsis
Digitized by
Google
142
singula et universa privilegia a predeceflsoribus nostris im-
peratoribus ac regibus Romanorum et nominatim ab impera-
tore Friderico, proavo nostro, ab imperatore Heinrico, avo
nostro, et a serenissimo domino imperatore, pati'e nostro, eis-
dem indulta auctoritate regia et ex gratia et potestate, quam
a serenissimo domino imperatore patre nostro, nuper sumus
adeptij confirmamus,*volentes ea velut hactenus in suo robore
et vigore absque calumpnia in posterum permanere. Statui-
mus igitur et sub interminatione gratie nostre districte pre-
cipimus, ut nulla unquam persona humilis vel alta, eccle-
siastica vel secularis, huic facto et confirmationi nostre audeat
contraire vel ausu temerario in aliquo obviai-e. Quod qui
facere presumpserit, iram nostram gravem sentiet et offensam
et penam reatus sui centum libras auri componat, medieta-
tem camere nostre, reliquum passis injuriam persolvendas.
Ad hujus itaque facti nostri et confirmationis memoriam evi-
dentem et robur in posterum valiturum presens exind? privi-
legium conscribi et sigilli nostri munimine jussimus roborari.
Testes hii sunt: S. venerabilis Maguntinus et . . . . . Treve-
rensis archiepiscopi, B. Argentinensis, . . Cameracensis, . .
Osnaburgensis episcopi, C. abbas Fuldensis, H. marchio de
Baden, H. dux de Lunburg, 0. Aquensis et . . . Trajectensis
prepositi^), C. prepositus de Tanne, Comes Walrammus de
Lucilnburg, comes E. de Urach, H. marchio de Burgowe,
comes H. de Habichisburg, comes A. de Rodemburg, Ger-
lacus de Budingen, Godefridus de Hohinloch, W. dapifer de
Bonlant, W. pincema de Schiphe, L. dapifer de Walpurg,
C. pincerna de Winderstetin, C. pincema de Clingineburg,
Ludewicus de Schipha et alii quam plures.
Actum [anno*)] dominice incamationis MCCXXXTT,
in Nonas') Augusti, indictione V, anno regni ejus XL ,
Signum domini Heinrici Romanorum regis invictis-
simi (M).
^) Sic in autogr. Huillard, eo non inspecto, male emendavit pre-
positus. ') Deest in autographo. >) Huillard ^mensiB^, male.
Digitized by
Google
143
Datnm apud Frankenfurt in solempni curia nostra, anno,
nonis, indictione prenotatis.
Ex antographo in tabulario civitatis Wormatiensis asservato. Sigillnm ayalsum.
Edidenmt mendose : Moritz, Reichsst&dte 163. s Hnillard-Br^holles, Hist. dipL
Friderici II. lY, 679. Hansselmann, Landeshoheit II, 277. — B5hmer, Reg.
Heinr. VII, No. 271.
89. Lotharius rex Italiae Adeleidae conjugi suae
omnes res suas in loco Vallis Vicinaria sitas
donat. 950, Mart. 31. Papiae.
C. In nomine domini Dei aeterni. Lotharius divina fa-
vente clementia rex. Si jugalibus-. votis rata poscentibus
aisensum prebemus, statum regni nostri finnius solidari non / •' •
ambigimus. Quocirca omnium sanctae || aecclesiae fidelium
nostrorumque presentium scilicet ac futurorum sollertia no-
verit, qualiter mutuae dilectionis amore per hoc nostrum pre-
ceptum concedimus; donamus atque largimur Adeleidae aman-
tissimae conjugi nostrae et consorti regni nostri omnes cortes
et res juris nostri ex patema hereditate nobis advenientes
infra Mutinensem comitatum et Bononiensem coniacentes in
loco qui dicitur Vallis Vicinaria una cum castellis, villis,
massariciis, capellis, terris, vineis, campis, pratis, pascuis,
silvis, stalariis, castanetis, montibus, vallibus, planiciebus,
aquis, aquarumque decursibus, molendinis, piscationibus, tolo-
neis, exhibitionibus, servis et ancillis, aldionibus et aldiabus
onmibusque rebus et familiis ad predictas cortes et res in-
tegre pertinentibus. Nec non et a nostro jure et dominio in
prefatae Adelejdae amantissimae conjugis nostrae jus et do-
minium omnino transfundimus ac delegamus, ut habeat,
teneat, firmiterqne possideat illa suique heredes, habeantque
potestatem tenendi, donandi, vendendi, commutandi, alienandi,
pro anima sua judicandi, et quicquid eorum decreverit ani-
mus faciendi, omnium hcmiinum contradictione funditus re-
mota. Si quis igitur hujus nostri prtecepti violator exsti- . - ^
Digitized by
Google
144
terit, sciat se oompositarum aari optimi libras dacenfi^),
medietatem kamerae nostrae et medietatem prelibatae Ade-
leid§ amantissimae conjugi nostrae suisque heredibus. Quod
ut verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur, manu
propria roborantes anulo nostro subter insigniri jussimus.
Signum domni (M) Lotharii serenissimi regis.
Petrus qui et Amizo, regius ' capellanus ad vicem
Bruningi episcopi et. archicancellarii recognovii^et
subscripsi' (S. R.) (L. S.)
Data pridie kalendas aprilis, anno dominicae incamationis
DCCCCL, regni vero domni Lotharii XX, indictione VIII.
Actum Papiae. Feliciter.
Ez antographo in tabulario Garlsnihensi asseryato. Sigilli inscriptio: 4. LO-
THARIVS 6RATIA DEI REX. Edidit Dumg^, Reg. Badensia 87.
90. Rudolfus IIL rex Burgundiae monasterio Salsensi
duo mancipia donat. 1025, Aug. 6. Pinprinza.
In nomine sancte et individue trinitatis. Rb'udolfus Dei
gratia rex I|. Itaque prisc§ consuetudinis seriem regalisque
dignitatis morem considerantes^ si totis nisibus totoque men-
tis affectu incessanter Deo famulantibus placabiles ''esse cu-
pimus,^ etiam cum primis Deum omnipotentem, qui genus
humanum a dominatu antiqui hostis liberavit, nobis ob hoc
remuneratorem promereri confidimus. Quapropter cognitum
fieri volumus cunctis nostri regni principibus, tam presentibus
quam absentibus necnon coenobiorum ordinibus, qualiter pro
remedio anim^ nostr^ cuidam monasterio nomine Salsensi in
honore sancti Petri nec non Adelheite imperatricis bon§ me-
morig constructo, cui praeest dominus et spiritalis pater Ker-
bertus per hoc nostr§ auctoritatis praeceptum concessimus et
de nostro jure in jus monasterii atque ad serviendum Sal-
sensium monachorum h^c duo mancipia 5dalricum et Wielam
concedimus has praedictas res conditori Deo et redemptori
^) Sio. l. ducentas.
Digitized by
Google
145
nostro ejusque pie matri Mari; praedicta maDcipia et jam
dicto Salsensi cenobio ad tenendum et jure proprietario pos-
sidendum sine cujuslibet persong vel nobis succedentis in
regimine seu cujuscumque ordinis vel dignitatis contradictione.
Et ut hoc nostr^ auctoritatis praeceptum firmissimum stabi-
leque maneat in evum, sigilli nostri impressione e^ more
sigillare jussimus.
Signum domni Ruodolfi (M) regis nobilissimi.
Acta sunt h^c Pinprinza^) anno incarnacionis domini MXXV,
regnante Rudolfo'^ rege anno XXXVI, "^
Hupertus cancellarius jussu regis scripsit VIII idus
Augusti/luna HL^
Ex autographo in tabulario Garlsrtiliensi asaervato. SigiUam aYnlsnm. Male
edidit Dumg^, Reg. Badensia 101./.- « 1:^ ' ]■-' , i- , ^ ^ -^" ■ ' ''"'^
91. Canutus^ rex Angliae, monasterio S. Augustini,
Aelfstano abbate, donat corpus S. MilSryde cum
tota ejus terra infra et extra insulam Tanat sita.
Sine anno.
4- Ego Cnud, per Dei misericordiam basileus, AegelnoSo
archiepiscopo et omnibus episcopis, abbatibus, comitibus, vice-
comitibus et omnibus fidelibus totius Angliae salutem et ami-
citiam. Notum sit vobis omnibus me dedisse sancto Augustino
patrono meo corpus sanctae Mildryde gloriosae virginis cum
tota terra sua infra insulam Tanat et extra cum omnibus con-
suetudinibus ad suam aecclesiam pertinentibus. Haec omnia
ita libera et quieta reddo Deo et abbati JElfstano et fratribus
loci, sicut ego ea unquam melius habui tam in terra, quam
in mari et in litore, ut habeant, possideant imperpetuum. Et
qui hanc donationem meam infringere vel irritam facere
temptaverit, a Deo omnipotente et omni sancta aecclesia
excommunicatus sit. Amen.
Ez Eemble, God. dipl. aevi Sazonici VI, 189.
^) sic, non ut Dtlmg6 scripsit, Pmprinha.
10
Digitized by
Google
146
92. Eadweard, rex Angulsaxonnm, abbati Vulfwoldo
possessionem suam Aescwica vocatam donat.
1061.
+ In nomine domini nostri Jesu^) Christi, Regnante in
perpetuum domino nostro Jesu^) Christo et omnia de summo
coeli apice dispensante ac gubemante, cemimus omnia tem-
poralia et praesentia perire, labi, transirC; aliquando matu-
rius gubemantis Dei dispensationibus, aliquando saecularium
rerum ingi*uentibus accessibus^ id est evidentibus cladibus
bellorum; incendiis urbium et terraram, direptionibus prae-
damm, anxionibus infirmitatum et aliis innumerabilibus caasis
existentibus. Ne obiivioni tradita, quae in nostris temporibus
facta smit, videantur*), litteraram apicibus evidenter com-
mendare curavimus. Quapropter ego Eadweard, Dei indul-
gente clementia, Angulsaxonum rex, aliquantulam terrenae
possessionis partem cuidam abbati meo Vulfwoldo libenti
animo largitus sum in iila possessione, quae vulgo Aescwica
vocatur, ea conditione, ut habeat, vita comite, quamdiu Deus
voluerit, et cum dissolutionem sui corporis imminere sentierit,
cui voluerit, perpetualiter tribuendam. Haec autem supra-
scriptorum agellorum possessio ita est ad utiUtatem data^)
praenominato abbati Wulfwoldo, ut ab omni fiscali vectiga-
lique jure libera sit, tribus causis etiam ratis, videlicet ex-
peditione, pontis arcisve aedificatione. Qui hanc donationem
benigna mentis intentione custodierit, aetema beatitudine co-
ronetur, ometur, glorificetur: qui autem malefico ingenio istnd
avertere voluerit, sciat se reum esse gehennae ignis coram
aetemo judice, si non ad poenitentiam revocatus fuerit.
Acta est autem haec donatio anno dominicae incama-
tionis MLXI, indictione XIIII, epactae VI, concurrens I. Ad
confirmandum vero nostrae beneficiae munus hi testes af-
fuemnt, quorum nomina infira sunt carraxata.
Ego Giso Dei gratia episcopus hanc cartam dictavi 4-.
^) Jhesu K. ^) videntur K. >) data a K«
Digitized by
Google
147
Ego Eadwardus rex sigillum imposui -f-. Ego Stigandus
archiepiscopus laudavi -h. Ego Heremannus episcopus cor-
roboravi. -h. Ego Leofricus episcopus affirmavi -h. Ego
Willelmus episcopus consolidavi +. Ego -ZEgelnodus abbas
confirmavi -h. Ego Aegelvin abbas laudavi -h. Ego Ha-
Toldus dux -h. Ego Tostig dux -♦-. Ego iElfgar dux -h.
Ego Gyrd dux -i-. Ego Brihtric consiliarius -h. Ego ^Elf-
gar consiliarius -♦-. Ego ^Egeloin minister •+-. Ego Ever-
wacer minister -♦-. Ego Esegar minister -♦-. Ego Botberd
minister -4-. Ego Rauf minister -♦-. Ego Bondi minister -4-.
Ego -^Eilferd minister -h. Ego Eadmer minister -+-. Ego
iBgelsie minister -h. Ego ^lfget minister -I-.
Ez Eemble, God. dipl. Aeyi Sazonici IV, 150.
93. Hugo, rex Francogalloruni, monasterio Fossatensi
. mansum indominicatum in villa Mansiones situm
donat. 989, Jun. 20. Parisius.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hugo gratia
Dei rex. Quicquid locis divino cultui mancipatis largiendo
conferimuS; profuturum nobis et ad aetemam beatitudinem
obtinendam et ad praesentem vitam felicius transigendam
omnino confidimus. Itaque noverit omnium sanctae Dei eccle-
siae fidelium nostrorumque praesentium ac futurorum industriay
quia pro absolutione peccatorum nostrorum, ad deprecationem
venerabilis abbatis monasterii Fossatensis, nomine Majoli; et
monachorum ejusdem congregationis, quod est dedicatum in
honore beatae virginis Mariae ac principis apostolorum Petri,
considerantes eorum non modicas necessitates, propter hoc
complacuit celsitudini nostrae in quadam villa; in comitatu
Parisiensi sita, cui est vocabulum Mansiones, mansum indo-
minicatum cum pratis et terris arabilibus, cultis et incuItiS;
et farinariiS; pascuiS; aquis aquarumve decursibuS; cum man-
cipiis utriusque sexus desuper commanentibus sive cum omni-
10»
Digitized by
Google
148
bus appendiciis suis, videlicet ecclesias duas, quarum una
est mater ecclesia in honore beati Remigii et alia capella
in honore sancti Germani, et omnem vicariam in ea potestate
habendam, praedicto abbati vel fratribus tradere atque dele-
gare. Unde etiam hoc celsitudinis nostrae praeceptum fieri
praedictoque abbati vel congregationi dari jussimus, per quod
memoratas res omnes, ad supradicti monasterii fratrumque
subsidium juste legaliterque pertinentes cum omni rerum
summa integritate tradimus ac delegamus, ut secundum rerum
dispositionem successorumque suorum administrationem per
futura tempora ordinentur eisque pro sua oportunitate utan-
tur,et^ nostrum memoriale conjugisque meae seu filii nostri
Rotberti regis ac consortis regni nostri aeternaliter fundendo,
pro nobis preces inibi habeantur*). Et ut haec auctoritatis
nostrae largitio nostris futurisque temporibus diligentius eon-
servetur atque ab ipsis firatribus securius possideatur, manu
propria subter eam firmavimus anulique nostri impressione
insigniri jussimus.
Signum Hugonis gloriosissimi regis.
Ragenaldus cancellarius scripsit.
Data XII kalendas Julii, Indictione II, anno 11 regnante Hu-
gone rege. Acta publice Parisius urbe.
Ez Mabillon de re dipl. 576.
94. Ludovicus Grossus rex Francogalloruin hominibus
de Compentiio promittit se numquam monetam
ibi facturum esse. 1120. Parisius.
In nomine sanctae trinitatis. Ego Ludovicus Dei ^atia
rex Francorum. Notum fieri volo ciinctis fidelibus tam fu-
turis quam et instantibus, quod nos, qui contra voluntatem
hominum de Compendio ibi monetam fieri volebamus, tum
^) habeatur M.
Digitized by
Google
149
propter discordiain inde ortam, tam propter eorum petitionem
illis concedimas, ut neque nos, nec heres noster umquam am-
plius Compendii monetam fieri faciamus. Sed illis in per-
petuum annuimus, ut talis moneta ad medietatem ibi perpe-
tuo mittatur, qualis antecessorum suorum temporibus ibidem
cucurrisse cognoscitur. Quod ne valeat oblivione deleri,
scripto commendavimus, et ne possit a posteris infirmari,
sigilli nostri auctoritate et nominis nostri karactere subter-
firmavimus.
Datum Parisius publice, anno incarnati verbi MCXX,
regni nostri XIII, Adelaydis reginae VI, adstantibus in pa-
latio nostro, quorum nomina subtitulata sunt et signa
S. Stepbani dapiferi. S. Gisleberti buticularii. S. Hugonis con-
stabularii. S. Widdonis camerarii.
Data per manum Stephani cancellarii.
_Ex Mabillon, de re diplom. 598. MabiUon antographo monogramma regis appo-
sitnm esse testatnr, sed nbi locns ejns fuerit, non dicit.
95. Dagobertus I. rex divisionem bonorum quandam
confirmat. (a. 628?)
+. Dagobercthus rex Francorum vir inluster. Quotiens-
cumque peticionebus fedilium personarum in quo nostris fue-
rint patefacti, eas per singola libenter volumus obaudire et
effectui in Dei nomine^mancipari. Adque ideo vir inluster '
et fedelis Deo propicio noster Ursinus climenciae regni no-
stri petiit, ut de id quod una cum germano suo Beppoleno
in divisionis paginam, tam ex 'successione geneturi suo Chro-
doleno, quam germano suo Chaimedes quondam loca, quo-
rum vocabola sunt Ferrarias, Leubaredovillare et Eudonco-
villa seu reliqua facultatem vel villas illas, quod in Rote-
neco de alode matema per pactionis tetulum ad eodem
nuscuntur pervenisse, hoc est cum terris, aedificiis, mancipiis,
viniis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursebus,
movilebus et inmovilebus vel reliquis rebus seu ^djacenciis
Digitized by
Google
\\ii i •; »1
150
ad [ipsa]') pertenentebuB , ut dictnm est, ad parte Bna per-
venisiet et hoc ad presens rioto ordenejassent*) domenari.
Unde et pactione demorata') loca vel de reliquas res mano
prefato germano suo Beppoleno suscripta vel bonorum ro-
boracion^ ...♦.*) cta] se pre manibus habere adfirmat idem- ^
que et vindicionis quod ab aliquibus homenebus in supra-
scripta loca porciones alequas visus est com[p^^)|a8se, prae
manebus habere adfirmat: petiit predictus vir, ut nostram ex
hoc circa ipsum plinius deber^t confirmari praeceptio. Cujus
postolacione pro rei tucius firmitatem noluemus denegari, '"
precipientis enim ut quicquid ei constat aequo ordene *)
iBr dicta loca vel reliquas res ad parte sua per inspecta
pactione e contra supradicto germano suo justi in divisione
percipisse et quod per ipsas vindicionis in prefata loca pos-
dedire dinuscetur, ut ad presens ricto tramete possedire vi-'^
detur, nostram in Dei nomine generaliter auctoretatem firma-
tur, et ipsi hoc teneat [seu po^i]dat') et suisque posteris
perpetualiter ad possededendum relinquat. Et ut haec aucto-
retas perpetuis temporebus firma stabeletate debeat perdu-
rare^ manus nostre suscripcionebus subter eam decrevimus ^
roborar^.
+ Burgundofaro optolit. Dagoberchtas rex
^ subscripsi. *'
Ez icone apud Mabinon, Snpplem. de re dipl. tab. II, p. 70. Edidit idem L c
p. 94 et Annal. ord. S. Bened. I append. U, p. 685. Breqaigny-Pardessns D, 3
^) spatium in lcone. >) sic in icone. Hab. ordineassent. Brequ.
ordene essent. *) demorata in icone. Legendum videtur de memo-
rata. pleniore loca quod Mabillon et Brequ. legunt in icone non habetar.
^) spatium in icone aliquot Byllabarum. Litteras ^cta'' quas Ma-
billon habet in icone non invenies. ') spatinm aliquot litterarum.
*) lineolae quae vocem „dat" praecedunt in icone et „n^ et „8i" legi
possunt
Digitized by
Google
151
96. Carolus magnus monasterio Haerulfisfelt, abbate
Lullo, decimas de terris et pratis flsci sui Aplast
et villae suae Molinhuso donat. 775, Oct. 25.
Duria.
C. Carolus gratia Dei rex Francorum et Langobardorum.
Quicquid enim locis venerabilibus ob amore domini et opor-
tunitate servorum Dei benivola deliberatione concedimus |
hoc nobis ad aeternam beatitudinem vel remedium animae
5 nostrae pertinere. confidimus. Quapropter notum sit omnium
fidelium nostrorum magnitudini, qualiter donamus ad monar
sterium Haerulfisfelt, ubi LuUo episcopus abba praeesse vi-
detur, quod est in honore beatorum apostolorum Symonis et
Tathei super fluvium Fulda in vaste Bochonia constructum,
>o hoc est illa decima de terra et prata ex fisco nostroj cujus
vocabulum est Aplast, in pago Toringia, quantumcumquae
ad praedictopnostro pago- pertinet, sicut diximus, illa decima [v^<>
de terra et prata sive aquis ad jam dicto sancto loco tra-
dimus. Similiter et in alio loco, ubi Franci homines coh^ ^CHl-or
r manent, cujus vocabulum est Molinhuso, quantum in ipsa
villa nostra videtur esse possessio, illa decUna de terra et
silva vel prata sive aquis ad praedicto^ad praedicto') sancto t/lt :-.y
loco tradidimus perpetualiter ad possidendum. Propterea -^j
hanc praeceptionem auctoritatis nostrae conscribere jussimus,
u ut ab hac die tam memoratus LuUo episcopus, quamque sui
successores, qui fuerint rectores ejusdem sancti loci, ipsa de-
cima de terra, silva et prata vel aquis de supra scriptas
curtes ad opus jam dictae ecclesiae habeant, teneant atque
possedeant. Et quicquid exinde ad profectum ejusdem sancti
v^ loci facere elegerint, liberum perfruantur arbitrium. Et nullus
quilibet^de fidelibus nostris aut de judiciaria potestate yA^lfl^' ^
qualibet persona praedicto [episcopo]') de jam dicta decima
inquietare aut contra rationis ordine vel calomniam generare
quoque tempore praesumat, sed hoc nostrae auctoritatis
^) sic aiit. *) deest in aut.
Digitized by
Google
152
4; / ;
atqu[o] *) confinnationis donum jure valeant po88ide[re] *) fir-
missimUm, quatenus melius dejectet [i|)s<^] ) servos Dei, qni
ibi Deo deservire videntur, [^]0ro nobis, etiam uxore et
prolis nostris vel procerum nostroram stabilitatem, domini
misericordia adten[tij]')s exorare. Et ut haec auctoritas fir-'
mior sit, manus nostrae subscriptionibus subter eam decre-
vimus roborare, vel de anulo nostro jussimus siggillare.
^ Signum (M) Garoli gloriosissimi regis.
.y*/(f. ' y-> '* ^^ (1 Wigbald[us] *) ad vicem Hitherii recognovi et sub-
> ' ■ ^i ,./-, Bcripsi. (S. R.) (L. S.) . .
Datm^ Vlt^alendas Novembris, anno VIH et fiTregni nostri.
Actum Duria palatio publico. In Dei nomine feliciter.
Ex tabula aeri incisa ap. Kopp, Palaeogr. critic. tab. I. SigiHnm aTnlanm. In
signo recognitionis notae tironianae, qnas legit Sickel: Wigbaldns ad yicem
Hitheri recognovi et snbscripsi, ordinante domno meo Karolo rege Franconun
et Fnlrado ambasciante. Kopp 1. c. 823 legit ita: Wihbaldns abbas tabema-
rins ordinante Karolo rege Francomm et alioram inyicem Hitheri recognori
et snbscripsi. - Edidit Kopp I, 879. Wenck III, 9. B5hmer, Reg. Carol. 77.
Sickel, K. 48.
97. Ludovicns Pius Adaloch, Argentoratensi episcopo,
locellum Stilla confirmat. (816), Aug. 28. Aquis-
grani.
C. In nomine domini Dei et salvatoris nostri Jesu Christi.
Hludowicus divina ordinante providentia imperator augustus.
Cum petitionibus servorum Dei justis et rationabiUbus servo-
rum Dei justis et rationabilibus*) divini cultus amjbre favemus,
superna nos || gracia muniri non dubitamus. Idcirco noverit
omnium fidelium nostrorum tam praesentium quam etfiituro-
rum industria, quia vir venerabilis Adaloch Argentoratensis
sive Stratbeirgensis ') ecclesiae vocatus episcopus, que est con-
structa in.houore sanctae Dei genetricis semperque virginis
Mariae, detulit obtutibus nostris quandam auctoritatem domni
^) deest in ant. *) sio. / ^) sic. 1. StratburgenBis.
Digitized by
Google
153
et genetoris nostri Karoli bonae memoriae piissimi augusti, in
qua continebatur insertum, qualiter quondam locellum nuncu-
pantem Stilla, quod a longo tempore pcr confirmationes re-
gum praedicta possidet ecclesia, rectores ipsius ecclesi^ cum
judicibus regalibus habuerant intentionem et praedictum locum
per loca denominata, id est per regia strata, qu§ pergit su-
per riyolum, qui dicitur Stilla, super casa Rummaldi, deinde
ubi dicitur Paphinisnaida, inde totum montem qui vocatur
Arlegisbergo usque ubi rivolus surgit, qui dicitur Haslade,
inde^ubi Wichia surgit usque quo in Brusca ingreditur, inde
iterum per longa Brusca usque dum Stilla intus ingreditur,
ad partem praedicte ecclesiae adquesierant, et domnus et ge-
nitor noster per eandem auctoritatem ad ipsam sedem peren-
niter ad habendum confirmaret. Et deprecatus est, ut pater-
num morem sequentes nostra confirmaremus auctoritate. Quod
ita nos fecisse omnium fidelium nostrorum cognoscat indu-
stria, Praecipientes ergo jubenms, ut sicut in precepto domni
et genitoris nostri continetur, et praedicta ecclesia moderno
tempore possidet, ita deinceps absque uUius inpedimento te-
neat atque possideat et quicquid de ipso vel in ipso rectores
praedicte sedes^) ob utilitatem et profectum ipsius facere vel
judicare voluerint jure eclesiastico perennibus temporibus li-
bero pociantur arbitrio faciendi. Haec vero auctoritas ut
firmiorem in Dei nomine obtineat vigorem et a fidelibus sanctae
Dei ecclesie et nostris verius credatur et diligencius conser-
vetur, manu propria subterfirmavimus et [a^ulij*) ^ostri in-
pressione signari jussimus. x
C. Durandus diaconus ad vicem Helisachar recognovi
et subscripsi (S. R.) (L. S.)
Signum (M) Hludowici serenissimi imperatoris. . ,
C. Data V kalendas Septembres, anno Christo propitio H*
imperii domni Hludowici piissimi augusti, indictione X. Actum
Aquisgrani palatio regio. In Dei nomine feliciter amen.
^) Bic. *) locus ezesuB in autogr.
Digitized by
Google
154
Ez icone ap. Kopp , Palaegr. critic. T, 387. Sigillam aTnlsiuD. In signo recogn.
notae Tironianae, qnas Koppl. c. interpretatar: Dnrandas diaconas inTicem
Helisacaar recognovi et snbscripsi. Edider. Grandidier, Hist. d*Als. n prenves
n. 165. Schdpflin, Alsat tlipl. I, 65 cnm ioone. Gallia obristia&a Y, instr.
462 n. 2. - BCluner, Reg. Kar. 285. Sickel L. 95.
98. Ludovicas Germanicus Nithardum abbatem mona-
sterii Medema et monachos ejus sub mundo-
burdo suo constituit. 837, Jan. 6. Reganesburg.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hludowicns
divina favente gratia rex. Decet regiam dignitatem praede-
cessorum suormn pie facta. non solum -inviolabiliter conser-
vare, || sed etiam cessurae ') suae auctoritate alacriter confir-
mare. Proinde noverit omnium fidelium nostrorum praesen-
rif - < timn gcilicet et futurorum magnitudo, qualUerjvenerabilis Nit-
hardus abba ex monasterio, quod dicitur Medema, quod est
constructum in honore sancti Michahelis archangeli, obtulit
excellentiae nostrae qnandam auctoritatem bone memorie avi
. . nostri Earoli praestantissimi imperatoris, in qua continebatur
insertum, qualiter idem cristianissimus imperator praefatum
monasterium cum abbate et monachis ibidem Deo famu-
lantibus, cum hominibus vel rebus ibidem pertinentibus sub
sermone tuitionis suae constituisset, ita ut in posterum tam
sub suo quamque et successorum suorum regum videlicet se-
quentium mundoburdo et defensione consisteret. Petiit celsi-
tudini nostrae praedictus abba, ut nos similiter eum et mona-
sterium, cui praeest, et monachis ibidem Deo militantibus at-
i'f < j/-- que^rebus vel hominibus sibi pertinentibus*) sub nostra con-
stitueremus defensione et eidem auctoritati nostram firmitatis
^ gratia jungeremus auctoritatem. Cujus deprecationem libenter
" '^ annuimus et beneficium, qucrd in nobis postulavit ob amorem ^
Dei et reverentiam ipsius sancti loci libenti animo conces-
sisse omnium fidelium nostrorum cognoscat industria. Prop-
sic in icone. 1. censurae. *) hucusqud icon.
Digitized by
Google
..V
/;,>'^t
155 \
terea praesentem auctoritatem ei fieri jussimus; per quam
praecipimus atque jubemus, ut nuUus quislibet ex vobis neque ^J::::^^ / "^^
de jumonbus aut successonbus vestns[venerabiii viro Nitharcio '»^^_,^^^„„,^
abbati nec monachis seu hominibus suis, qui per eum legibus
sperare noscuntur, de nuUis quibuslibent inlicitis occasionibus 4^^-^*^y^ ' ^ ^ ^
injunarenec inquietarf aut contempnare neque contra rationem
ordinis^) de rebus monasterii sui, unde ad praesens justo or-
dine vestitus esse videtur, aut in antea Deo largiente ibidem
juste et rationabiliter conlatum faerit, aliquid abstrahere aut
minuare") nuUo modo praeSumatis, nisi liceat ei una cum mo- '
nachis et hominibus suis sub Dei nostrique mundoburdo quieto ;^ . {y.i, ■ '
tramite vivere ac resedere et pro nobis uxorique ac proli|
vel genti Francorum seu stabilitate regni nostri adtentius
Domini misericordiam exorare. Et si causas adversus eum
aut mitico suo surrexerint aut ortas fuerint, quas ibidem in
patria absque ^ave iniquo dispendio difinire nequiverit, us-
que in praesentia nostra sint suspensas vel reservatas, qua- ^ ... ; , . *
liter qujdem*'secundum legem et institutnm finitivam acci-
piant sententiam. Et ut praesens auctoritas^firmior habeatur
vel per tempora melius conservetur de anulcjllsubter jussimus /^.^.^A^
sigillari. (f./^^ </«n.A>v^r >
C. Adalleodus diaconus ad vicem Grimaldi recog-
novi et subscripsi. (S. R.) (L. S.)
Data Vin idus Januaraaj anno Christo propitio quarto regni
domni Hludowici regis in orientali Francia, indictione XV.
Actum Reganesburg civitate. In Dei nomine feliciter amen.
Ez editione Geyeri in Abhandlungen der Bayerischen Akademie Phil. hist. VH (Hi-
8ior. V), Mfinchen 1772, p. 309, emendata ad ectypon ei a^unctom. Antogra-
phnm in tabulario Monacensi asservatnr. In signo recognitionis notae tironia-
nae; sigillum inscriptione caret et post perditum genninnm diplomati im-
pressum esse videtur. Editum praeterea in Mon. Boicis XI, 420. Hnnd, Metrop.
Salisb. ed. Gewold, Mtinchen 1620, U, 601. - Bdhmer, Reg. Garol. 785.
Sickel, Urk. Ludw. d. Dentschen (Wiener Akad. Sitzgber. phiL Classe Bd. 89)
No. 18.
^) sic Geyer. L rationiB ordinem. ') minorare?
Digitized by
Google
156
99. Karlomannns rex Jobo presbytero, dnas hobas
in villa Samntesbach sitas donat, qnae post ejns
mortem in proprietatem S. Emmerammi cedant
878, Dec. 3. Rantesdorf.
C. In noinme sanct^.et individuae trinitatis. Karloman-
nus divina favente gratia rex. Si pro D6i nutu vel pro mer-
cede aetemae retributionis fidelibus qutbuscumque nostris quas-
dam res proprietatis nostrae donamus || non solum regium
morem decenter implemus, verum etiam et aetemae beatitu-
dinis premium nos promereri liquido credimus. Idcirco notum
sit omnibus fidelibus sanctae Dei ecclesiae nqstrisque scilicet
presentibus et futuris, quoniam quidam fidelis et dilectus pres-
biter noster nomine Job culmen serenitatis nostrae adiit de-
precan^, ut ei quasdam res proprietatis [nostrae]*) in pago,
qui dicitur Tonagewe, in comitatu Engildeonis in proprietatem
donaremus. Nos vero libentissime petitionibus illius satisfa-
cientes propter nimiam servitutem illius in nos exhibitam per
hoc pr^sens preceptum nostrum in praedicto pago et in villa,
quae vocatur Samutesbach, donavimus ei duas hobas in pro-
prietatem cum octo mancipiis, cum terris cultis et incultis,
agris, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus.
Omnia haec praedicto Jobo dilecto presbitero nostro in pro-
prietatem dedimus, atque de nostro jure in jus et dominatio-
nem ejus transfundimus ; ea videlicet ratione, ut ab hodieraa
die et deinceps hanc ipsam proprietatem omnibus diebus vitae
suae habeat, teneat atque possideat, Post obitum autem illius
jubemus, ut res praedictae redeant in potestatem sancti Em-
merammi martyris Christi. Et ut haec auctoritas largitionis
nostrae ab universis fidelibus firmior habeatur et per futura
tempora verius credatur ac diligentius conservetur, manu
propria nostra subter eam confirmavimus^ et anulo nostro si-
gillare jussimus.
^) deest in aut.
Digitized by
Google
157
Signum (M) domni Karlomanni piissimi regisl
Baldo cancellarius ad vicem Thiotmari archicappel-
lani recognovi et subscripsi. (S. R.) (L. S.)
Data III nonas Decemhris, anno Christo propitio III domni
Earlomanni serenissimi regis in Bawaria et II in Italia, in-
dictione XI. Actum ad Kantesdorf curte regia. In Dei nomine
feliciter amen.
Ex autographo in tabulario regio Monacensi asservato. Sigilli inscriptio : GARLO-
MANN RCX. Edit. Monuoienta Boic. XXVIII«, 63. Ried, Cod. Ratisbon. 1, 57.
Pez, Thesaurus I, 3, 27. — Bohmer, Reg. Carol. 869.
100. Ludovicus infans monasterio Wizzunpurc tres
hobas in villa Hasalach sitas donat. 902, Febr. 5.
Argentinae.
C. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hludowi-
cus divina favente clementia rex. Noverit gnerale^) collegium
omnium fidelium nostronim || praesentium scilicet atque futu-
rorum, quia Hatho venerabilis archiepiscopus per supplicatio-
nem fidelium nostrorum, Salomonis videlicet episcopi, Chuon-
rati et Purgharti*) comitum precatus est clementiam nostram,
ut ad monasterium, quod dicitur Wizzunpurc, cui ipse prae-
senti tempore praesse') videtur, quasdam res juris nostri in
pago Spiricowe, in comitatu Walahonis, in villa quae Hasa-
lach dicitur, hoc est hohas tres, pro nostrae mercedis aug-
mento concederemus. Nos quoque ejus petitioni libenter an-
nuimus et pro remedio animae nostrae parentumque nostrorum
ipsas hobas cum curtijbus, aedificiis, mancipiis, vinetis, agris, \^
pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus omnibus-
que appendiciis, quaesitis et inquirendis, ad ipsas hobas rite
pertinentibus ad praefatum cenobium perpetualiter in proprium
donavimus, undeque*) hoc praeceptum conscribi jussimus, per
quod decemimus atque jubemus, ut ipsae illuc cum omnibus
^) Bic. 1. generale. ^) Sch5pflin Purgloasti! ^) sic. 1. praeeBse.
^) 810. 1. indeque.
Digitized by
Google
158
pertinentiis suis perenniter possidendae eonsistant. Et ut hoc
praeceptum firmum et stabile consistat; manu nostra illud
roborantes sigillo nostro consignari jussimus.
Signum domni Hludowici (M) serenissimi regis..
Emustus cancellarius ad vicem Theotmari archicap-
pellani recognovit et subscripsit (S. B.) (L. S.)
Data nonas Februariarii^) die, anno incamationis domini
DCCCCII, indictionum V, anno autem regni IHludowici re^s
UL Actum Argentina civitate. /^%7i^^
Ex icone apad Schdpflin, Alsatia dipl. 1, 100. In signo notae, qnae significare
Tidentor, Enuutos notarios scripsit et snbaignaTit. Antographun Yerisinule
est Argentinae in tabolario praefectnrae asserrarL — BOhmer, Reg. Kar. 1183.
1) sic. 1. Februarii.
1 A."'
.-i.^^^
<f_v^(kn\
Digitized by
Google
ANNOTATIONES.
No. 1. Diplomata Murbacensia inde a Conrado I. usque
ad annum 1198 septem nobis conservata sunt (Bl5hmer, Reg.
imp. 15. Stumpf 704. 705. 916. 1813. 1892. 2370). Eorum
omnium; excepta charta St. 916, autographa in tabulario
Cohnariensi asservata vidi; unum illud ibidem esse dicitur,
sed, cum Cohnariae essem, inveniri non statim potuit. —
De notis, quae in signis recognitionum diplomatum Conradi I.,
Heinrici L, Ottonis I. occurrunt, alio loco uberius agam; hic /^^^»^
pauca dixisse sufBciat. Falso eae a compluribus scriptori- '
bus atque etiam ab editoribns Monumentorum Boicorum Ti-
ronianae appellantur; illarum enim notarum usum atque
cognitionem jam medio saeculo nono in cancellaria esse per-
dita, demonstravit Sickel (Diplomatische Beitrage II, Sitzungs-
berichte der Wiener Akademie, historisch-philologische Classe
XXXIX, 116). Saeculo igitur decimo recte dixit Kopp (Pa-
laeographia critica I, §. 432) „et omnino mutatam esse nota-
riorum rationem diplomata subscribendi et obsoletam paene
notarum cognitionem". Attamen non cum viro doctiss. Sickel
(1. c. pag. 118) arbitror fleri non posse, ut notas, quas in
saeculi decimi chartis invenimus, interpretemur. Quidam enim
cancellarii: Simon, Poppo, Bruno tam constanter et con- *
gruenter notas suas exaraverunt, ut, quid significent, conjicere
non adeo difficile mihi esse videatur. Salomon vero can-
cellarius, qui nostrum diploma recognovit, notas omnino non
videtur intellexisse. Nam cum conjectura Koppii (I. b. § 435,
Digitized by
Google
160
I, pag. 414), qui primam nostri diplomatis notam^) „Er-
nustus" legit, verisimillima sit, Salomonem apparet notas,
quibus Ernustus, decessor ejus, diplomata sua omaverat,
quamquam earum vim minime intellexit, tamen easdem satis
accurate delineavisse. Simon autem et Poppo atque Bruno
novo et perspicuo, quamvis inaudito antea modo notas suas
formaverunt neque quidem litteris vulgaribus notarum modo
uti dubitaverunt. — Denique observandum est, in narratione
nostri diplomatis duas concessiones a rege peti, in disposi-
tione autem comprehendi quattuor: 1. confirmationem om-
nium monasterii bonorum, 2. confirmationem juris libere eli-
gendi abbatem, 3. confirmationem immunitatis, 4. confiima-
tionem priviiegii de non solvendo theloneo.
No. 2. Narratio et dispositio non inter se distinctae
sunt, sed in unam formulam contractae, id quod in dona-
tionibus semper fere invenitur, confer Sickel, Acta Karolo-
rum I, 179 et librum meum Kanzlei Konrads 11., pag. 33, quo
loco non prorsus recte dixi narrationem donationum diplo-
matis omnino deesse. Conferendae sunt etiam formulae do-
nationum, quas praebet de Rozifere (Recueil g6n6ral des
formules, Paris 1859 ss., 3 voll. 8®), quarum in tribus N. 146,
148, 149 narratio et dispositio distinguuntur. — Verba nostri
diplomatis „in eodem comitatu" cum antea comitatus mentio
facta non sit, sine dubio ita interpretanda sunt, ut Burchardi
comitatus intellegatur.
No. 3. De usu manu mittendi servos „per excussio-
nem denarii" „secundum legem Salicam" confer, quae dis-
putaverunt Grimm, Deutsche Bechtsalterthttmer 178 ss. 940;
Waitz, Verfassungsgeschichte 11, 180; Kunstmann in Oberbayr.
Archiv f. vaterlHnd. Gesch. I, 374; HOfer in Zeitschrift f,
Archivwissensch. 1, 152. — Mos ipse antiquissimus est, quippe
cujus jam in legibus Salica (XXVI) et Bibuaria (LVII, 1)
mentio fiat. Diplomata, quae de hujusmodi manumissionibus
^) Videsis illam in icone editione Schdpflinianiae addito.
Digitized by
Google
^^..If^^ « - ■ ( ' * /
161
scribebantur, in formulis apud de Rozifere 55. 56. 60 appel-
lantur ^cartae denariales^', postea nonnunquam „ingenuitates^
vocantur (Stumpf 699. 1588). Formulae talium manumissio-
num apud de Rozifere extant septem (No. 55 — 61), quarum
et quattuor priores et tres posteriores inter se simillimae
sunt^). Ex Carolorum regum temporibus aliquot hujusmodi
diplomata enumerat Sickel, Diplom. Beitrage I (in Wiener
Sitzungsber. XXXVI, 360),^^quibus accedit diploma Arnolfi o)'
datum a. 898 (Mon. Boic. 31', 153). Ex regum Saxonum et
Salicorum saeculis decem ejus generis diplomata mihi nota
sunt haec: ,^ t^^/^x -^cU ^/> ^^ ^^.
,, .. //I/r >^. ^St^pf No. 11 Heinrici I. a. 926.
'Ci/;-r7~- ■ 632-Ottonis II. a. 974./^^..;^^^ -' /
' .f^. ^y - . 699 ejusdem a. 977. ^^-^^-> ^-^- -^-^^/^^-l^-'^^ '^^-^ -^^
- 966 Ottonis IH. a. 992. ;^- /--. '>^" /:-^^
- 1588 Heinricin. a. 1013. '>^- ^^^^"- ^'^^^j^
Bresslau, Kanzlei Konrads H. R. 72 a. 1024—27'). '^'^^^ ^T^^
Stumpf No. 2390 Heinrici III. a. 1050. A... .ti^ -./.; /.. ^ /.; 4, /^^ -
. 2558 HeinricilV. a. 1058. -'^"" -^-^" ^^^ ^^^^-
- 2641 ejusdem a. 1064. ^^^ v/'^^/ -- ^^» /''^
- 3013 Heinrici V. a. 1107. ^^^^- ^>'- -^^* '^^
Postea mos obsolevisse videtur, nuUum enim ejus adhuc
ex actis regum stirpis Stauficae exemplum colligere potiii. —
Diplomata ipsa, excepta narratione, quam in aliis aliam esse
oportet, et inter se et formulae de Rozifere 60 similia sunt
Omnia ea, sicut formulae de Roziere 59. 60 (quae solae pro-
tocollum quod dicitur praebent) subscriptione regia carent,
sigillis vero munita et ab cancellariis recognita erant. Auto-
grapha trium nobis conservata sunt (Stumpf 11. 632. 2390),
quorum duo (11 et 632) crismon praebent, tertium vero non
habet Duo quae ipse vidi (11. 2390) in membrana scripta
sunt multo minoris formae, quam esse solet ceterorum prae-
ceptorum regum et imperatoruuL ^^
r,.
^) No. Gl proliuor est ^) Omissum a viro cl. Stampf.
11
4f/ <^.,
U: //, /Tn
Digitized by
Google
162
Praeterea observandum est has manumissiones praesen-
tibus regis proceribus fieri Solitas esse, cujus rei diplomata
nonnuUa ipsa mentionem faciunt (Rozifere 55. 59/60. Stumpf
632. 699 cet.). Neglegentiae denique eorum, qui diplomata ex
formularum libris in cancellaria adhibitis describebant, exem-
plum notabile dat charta St. 632 cujus verba „cetere manu-
misse", cum de servo masculo agatur, ex formula, qua femina
quaedam libertate donabatur, descripta esse nemo est qui
non videat.
No. 4. De loco „Nabepurg" quo diploma datum est cf.
annotationem Stumpf No. 26. In partibus Rhenanis, ubi regem
circa initium m. Julii a. 930 versatum esse chartae Stumpf
27. 28 demonstrant, ejus nominis locus inveniri non potest
Diploma ipsum quin genuinum sit, ne minima quidem esse
potesi dubitatio; nihil igitur aliud restare videtur, nisi ut
aut Stumpfii, qui II kalendas Junii legi vult aut aliam ali-
quam hujusmodi emendationem adoptemus; cf. Waitz, Jahr-
bttcher Heinrichs I. , p. 141 , N. 3. — Ceterum nostrum di-
ploma eorum quae ego vidi Heinrici I. autographorum primum
est, quod notis quasitironianis, ut ita dicam, caret. In signo
enim recognitionis nihil nisi lineolae quaedam inveniuntur,
quae intellegi non possunt, neque ad intellegendum desti-
natae sunt. Eadem res in diplomate Stumpf 31 occurrit.
No. 5. Observanda est perbrevis et pressa conceptio
diplomatis, cui tamen nuUa earum, quae consuetae sunt, for-
mularum plane deest. Imprimis praecisa est foiinula corro-
borationis omissis verbis. „Quod ut verius credatur" cet. seu
similibus, quae mentioni monogrammatis et sigilli praemitti
solent fere semper, confer librum meum Kanzlei Konrads H,
p. 49 ; Sickel, Acta Karolorum I, § 64.
No. 6. Inde a pridie kalendas Majas anni 948 usque
ad finem ejusdem anni in omnibus Ottonis I. diplomatis annus
regni tertius decimus numeratur, quamquam is non ante sep-
timum diem m. Augusti incepit. Eodem modo per totum
annum 949 inde a Kalendis Januariis annus regni 14 et bis
Digitized by
Google
163
(Stumpf 174. 180) aiiiius regni 15 numerabatur. Quo m errore
quanta fuerit cancellariae constarTtia, nostra charta probat,
cujus in autographo numerus XIIII ex recto numero XIII,
qui antea scriptus erat, non bene correctus est.
No. 7. Diplomata Hornbacensia in volumine XXXI" Mo-
numentorum Boicorum ex codice saec. XV edita sunt. Nostrae
autem chartae postea autographum inventum est, quod jam
in tabulario Monacensi asservatur atque hic primum editur.
Quo cum editione Monumentorum Boicorum comparando,
pulchrum habes exemplum, quo, quae inter autographum et
apographum quamvis bonum et emendatum intersint, cognos-
cas. — Observanda est nostri diplomatis invocatio non saepe
usitata. Notabilis etiam est modus scribendi numerorum lit-
teras in nostro diplomate usurpatus. Datum autem esse illud
a. d. XV neque vero a. d. V kalendas Februarias — cum
scriba VX kalendas Febrijarii exaraverit — anno regni
probatur, cujus numerus VX non quintus, sed quintus deci-
mus legendus est, cum annus XV regni Otlonis I. VII die
m. Augusti anni 950 incipiat atque etiam alia -diplomata
ejusdem anni ante illum diem data (Stumpf R. 187. 188. 189)
numerum XV praebeant. Annotandum est hoc loco diploma
Heinricill., StumpfR. 1649, quod similiter annum incarna-
tionis MVX praebet, quem numerum alii 1005, alii 1015
interpretati sunt, falsum esse, qua de re diligens autographi
inspectio certior^m me fecit.
No. 8. Cum genuinae litterae ftmdationis episcopatuum
Oldenburgensis et Misnensis non supersint, conferendum est
nostrum diploma imprimis cum eo, quo ab Ottone I. episco-
patus Havelbergensis fundatus est, Stumpf R. 133, dato die
9 m. Maii anni 946. Arengam ibi aliam atque in nostra
Brandenburgensi charta invenies ; ceterum vero utrumque di-
ploma ex una atque eadem formula scriptum esse nemo est
qui non videat. Formulam itaque, ex qua diploma Havel-
bergense scriptum erat, in cancellaria asservatam esse, qua
notarii, cum quis ejusdem modi occasio rediret, uterentur,
11*
Digitized by
Google
164
verisimile est. Unum tantum enunciatum „decernimus itaque
et regali nostra auctoritate sancimus, ut nuUus archiepisco-
porum aut episcoporum infra praescriptos terminos aliquod
jus sibi usurpare praesumat, sed omnia dicto episcopo Ha-
velbergensi et ejus successoribus episcopali jure subjaceant,
tam in decimis dandis quam in aliis, que ad christianam
legem spectent" omissum est in diplomate Brandenburgensi,
quod non sine certa causa factum esse putandum est. De
utroque diplomate disputaverunt Hasselbach et Medem in anno-
tationibus suae editioni adjunctis (Cod. dipl. Pomeraniae 1. c),
ubi etiam aliorum librorum qui ea tractant titulos invenies,
et K5pke in Ranke, Jahrbttcher des deutschen Reichs I, 2, 114
(excurs. XI), qui imprimis duas chartas (quae partim sibi re-
pugnant) inter se conciliare studet.
No. 9. Primum nostrae coUectionis exemplum, quo ei
qui regis praeceptum non observaverit poena pecuniaria de-
nunciatur. Qua de formula egerunt: Stumpf, Reichskanzler
I, 116 ss.; Sickel, Beitrage zur Diplomatik 11 (in actis aca-
demiae Viennensis, class. historic.-philosoph. XXXIX, 135 ss.)
et Acta Carolorum I, 200 ss. ; Ficker, Forschungen zur italian.
Rechtsgesch. I, 62 ss. ; Bresslau, Kanzlei Konrads II. p. 43 et
G5ttinger Gelehrte Anzeigen 1870, p. 950 — 52. Ficker, qui
recte distinxit eas poenas, quae nova quasi regis lege in
ipsis diplomatis violatori denunciantur ritu Italico, ab eis,
quarum mentionem rex facere potuit, non debuit, cum regii
banni sive regiae immunitatis violator lege lata usuque re-
cepto puniretur, illarum primum in Germania exemplum di-
ploma a. 994 datum putavit esse (1. c. p. 76, N. 1). Sed jam
nostra charta eum errare docet; observandum autem est hanc
in Italia datam esse. Aliud exemplum est diploma Stumpf
R. 660 datum Magdeburgi a. 950, quod ei qui mercatorum
Magdeburgensium privilegia violaverit, poenam X talentorum
minatur, non, ut mos erat, inter fiscum regium et violatos
dividendam, sed totam camerae regis solvendam. Eadem
vero poena jam in duabus formulis de Roziere 27. 28 oc-
Digitized by
Google
165
cumt, quibus Ludovicus Pius Judaeis quibusdam protectio-
nem suam promittit; de quibus -conferas quae dixit Sickel,
Dipl. Beitr. 1. c. 137 N.
No. 10. De ejus generis chartis, quas ^breves" appel-
lavi, (Kanzlei Konrads II., p. 89), confer Sickel, Acta Caro-
lorum I, 394 ss. et librum meum laudatum 1. c. ss. In nostra
charta vocabulum „noticia" qua appellanda videtur, obser-
vandum est. Ottonis I. chartae ejusdem generis hae fere sunt:
Stumpf R. 333. 334. 443. 460. 539; quas hujusmodi breves
Conradi II. habemus 1. c. pag. 89 enumeravi. Duae vero bre-
ves, quas hoc libello edidi (N. 10 et N. 30), quippe quarum
autographa nostris quoque temporibus supersint, imprimis
sunt notabiles. Quarum Ottonianum diploma soUemnius est,
quam Conradinum, cujus formam 1. c. pag. 91 descripsi.
Ottonis brevis in membrana tantae formae scripta est, quanta
in ceteris regiis praeceptis esse solebat ; primus versus modo
consueto litteris oblongatis scriptus est, compendia non
saepius quam in ceteris diplomatis occurrunt neque eorum
, notae insolitae sunt, denique neque invocatio verbalis quae
dicitur, neque monogi-amma neque sigillum desiderantur.
Attamen Crismo et recognitione cancellarii, notis denique
chronologicis omnibus utrumque autographum caret atque,
id quod imprimis ^breves" a ceteris diplomatis distinguit,
in utroque loco promulgationis salutatio habetur. — Quod
brevis Ottonis nobis conservata est nos debere verisimile
puto regis praecepto qui eam „in aecclesia Magadaburgensi
perpetualiter pemanere" jussit. Multas enim alias hujusmodi
breves, quibus de administranda re publica imperatores et
reges constituebant, quae ut conservarentur, cum regis man-
datum perfectum esset, neminis fere intererat, perditas esse
arbitror ita, ut ne uUum quidem earum vestigium remaneret,-
No. 11. 12. Non raro fiebat, ut in regia cancellaria
unius atque ejusdem diplomatis duo sive etiam plura auto-
grapha' authentica scriberentur. Aliquot hujusmodi exempla
ex aevi Carolorum actis contulit Sickel, Acta Carol. I, 404,
Digitized by
Google
166
n. 1; ex saeculo X alia quaedam hic annotanda esse duxi:
Stumpf 71. 77. 130. 152. 158. 294. 477. 481. 584. 612. 952.
957 alia. Compluribus de causis hoc fieri potuit. Nonnum-
quam enim monasteria sive episcopi quibus bona seu privi-
legia concedebantur ad majorem cautelam duo diplomata
scribenda sibi curabant, ut altero deperdito sive combusto
alterum haberent, quam rem cancellariis eo gratiorem fuisse
verisimile est, cum constet ab eis qui diplomatis donabantur
aliquantam pecuniae summam pro his solutam esse. Alia
saltem causa non apparet, cur S. Mauritii monachi Magde-
burgenses diplomata Stumpf 71. 77. 130. 158. 294 bis sibi
scribenda curaverint. Praeterea semper fere duplicia auto-
grapha scripta videntur esse, cum de concambiis sive aliis
pactionibus inter duas ecclesias factis agebatur. Ita diplo-
matis Stumpf 612, quo concambium inter monasterium Ful-
dense et archiepiscopatum Magdeburgensem factum confir-
matur, alterum autographum ex tabulario Magdeburgensi in
Berolinense transportatum est, alterum usque hodie Fuldae
asservatur. Aliud ejusdem modi exemplum praebet nostrae
collectionis diploma N. 79, cujus annotationem conferas.
Tertia denique causa, cur compluria unius chartae auto-
grapha scriberentur, erat haec, ut, cum uno actu compluria
loca concederentur, ecclesia non solum unam omnium com-
munem sed etiam uniuscujusque loci singularem donationem
haberet. Ita se habent nostrae collectionis diplomata 17 — 19,
ita Stumpf R. 840. 841. 842. 843. Diploma enim Stumpf 843
de quo ille vir doctissimus scribit „scheint nur unbesiegelter
Entwurf geblieben zu sein" sigillo impressum quidem ^num-
quam fuit, cetera autem omnia perfecti diplomatis signa —
inter quae etiam monogramma est a rege ipso completum —
praebet ac certe monachis S. Emmerammi traditum erat,
ex quorum tabulario in Monacense pervenit
Jam vero compluria unius chartae exemplaria fere num-
quam plane inter se concordant atque congruunt. Alia enim
litteris tantum aliquot atque verbis inter se differunt, alia
autem rebus ipsis multum discrepant. Illius generis sunt
Digitized by
Google
167
chartae Stumpf 71. 481; nostrum diploma, utroque exemplari
diligenter perlecto, hujus esse generis invenies. Conferenda
autem sunt cum eo quatuor exemplaria diplomatis Caroli
Crassi, Bohmer Regesta Carolorum 749, de quibus egit idem
•vir doctissimus in Codice diplomatico Moenofrancofurtano
p. 5. Quae diplomata quo factum sit ut adeo inter se diffe-
rant, diligenti disquisitione demonstrare operae pretium est.
No. 13. 14. Eximium diplomatis corrupti et transscripti
exemplum praebet charta nostra quarta decima,' quam jam
Heumannus (De re diplomat. imperatricum 122, § 94 init.)
non plane genuinam esse suspicatus est. IUius enim notas
chronologicas et recognitionem cancellarii ex diplomate nostro
tertio decimo descriptas esse^), cujus sigillum avulsum fal-
sarius suis adulterinis tahulis impressit et cujus monogramma
satis accurate delineavit, nemo est qui non intellegat. Attamen
sese ipse prodidit. Nam non solum litteras ipsas, quas in
tahula aeri incisa apud SchOpflinium inspicias, saeculo duo-
decimo scriptas esse primo quisque aspectu videt; verum
etiam Crismon omissum, pronomen „ego" contra morem saec. X
regis nomini praemissum, alia falsarium non satis eaute egisse
probant. Quae cum ita sint, utrum re vera Adelheidis im-
peratrix monasterio villam et capellam Amalricheswilrenses
donaverit necne, non satis constat, quamquam res ipsa mihi
credibilis esse videtur. Concambium autem quod confirmari
videtur, verum, non fictum, sed ab imperatore non confirma-
tum esse arhitror. Ceterum in ipso diplomate quarto decimo,
quamvis spurium sit, nonnuUa sunt notatu dignissima: im-
primis poena violatori denunciata et duo illa enunciata: „quia
nostre immunitatis cet." atque „et ut supra scripta donatio
cet." — Conferas cum nostro diplomate similia transscrip-
tionis exempla Stumpf 126 et 129; 263 et 264; 488 et 489;
510 et 512; 553, 554, 555; 452, 453, 566; 935 et 936, aUa,
^) Ita tamen ut vitiosum numerum anni incarnationis reote
emendaret, diem autem omitteret.
Digitized by
Google
168
No. 16. Duo quae praebeo mercatuum donatorum diplo-
mata — Mimilevense N. 16 et Brandenburgicum N. 34 —
cum inter se contuleris, formulas ex quibus descripta sunt
differre multum, re ipsa utroque una re excepta paene idem
constitui videbis, utroque enim mercatus mon^ta theloneum*
a rege conceduntur. De moneta episcopis sive monasteriis
concessa cf. Sickel, Diplom. Beitrage 11 (In actis Viennen-
sibus academicis, classis hist.-philos. XXXIX, 132) et Acta
Karolorum L. 345* (II, p. 351); Soetbeer in Forschungen zur
deutsch. Gesch. VI, 24 ss., cf. etiam diplomata Lotharii 11.
(Beyer, Mittelrh. UB. 100), Arnulfi (Lappenberg, Hamburg.
UB. 33), Ludovici Infantis (Monumenta Boica XXXI', 178). —
De „districtu" cujus in diplomate Brandenburgico mentio fit,
vide Waitz, Verfassungsgesch. III, 249 n. 3; 269 n. 1. In diplo-
mate Ottonis III. (Stumpf 1171) conceduntur: ^mercatus, mo-
neta, bannum, teloneum et totitis publicae rei districtus^]
bannum et districtus distinguuntur etiam in aliis diplomatis
V. g. Stumpf 1227 (Ottonis III.), Stumpf 1584 (Heinrici H.).
Multa porro sunt diplomata, quibus de „banno regio" agitur,
ex quibus pauca hic contuli:
Stumpf 925 (a. 989): ut in eodem loco Halverstatensi
dehinc teneat et faciat mercatum ac monetam, atque teloneum
et bannum ibi accipiat et talia jura talesque utilitates de
eodem mercato, moneta, teloneo et banno deinceps — possi-
deant et accipiant, sicut reliquae civitates, Magadaburg et aliae,
tenent ac possident.
Stumpf 938 (a. 990): ut firmius — mercatus cum moneta
et theloneo consistat, regium riostrum bannum illuc dedimus,
ut omnis causa, quaecunque^ in eodem loco contra legem
oborta fuerit, per jussionem abbatissae — nostro regio banno
ad suas nianus recipiendo emendetur et legaliter corrigatur.
Stumpf 1067 (a. 996): Et omnibus quidem eundem mer-
catum inquirentibus pacificum aditum ac reditum nostri im-
perialis banni districtione firmiter sancimus.
Stumpf 1869 (a. 1025): mercatum et monetam Ferdiun
habere permittimus, bannum quoque ac teloneum et quicquid
Digitized by
Google
169
ad nostrum jus pertinet a nostro jure in potestatem preno-
minati presulis transfundimus.
Stumpf 2000 (a. 1030): tale bannum sciat se componere
quale componeret, si illud mercatum Ratisbonae aut Augustae
inquietaret.
Stumpf 2008 (a. 1030): (violator mercatus) summam banni
nostri solvat.
Stumpf 2506 (a. 1056): sciat se componere nostrum ban-
num ita, sicut ille qui mercato Mogoncie, Colonie et Treveris
confracto et contaminato dampnatus fuerit.
Stumpf 2981 (a. 1067): Insuper etiam nostre regalis
dignitatis banno eidem tradito sub nostra precepimus auctori-
tate, ut omnes ibidem negotiantes tam in eundo quam in
redeundo seu illic commorando pacem obtineant nuUusque
nocere aut in aliquo presumat eos inquietare. Si quis vero
hoc infregerit aut in aliquo violare voluerit, regie nostre
dignitatis bannum incidisse [se sciat et] compositurum.
Haec sufficiant. Valde autem desideranda est uberior
de his rebus omnibus, qua ad singula respiciatur, disquisitio
diplomatica.
No. 17. 18. 19. Conferas de tribus his diplomatis, quo-
rum unum, ut in editione Grandidieri esse solet, neglegenter
excerptum, integrum adhuc editum est nullum, annotationem
N. 11. 12 adjectam. Chartae N. 18 duo, N. 17. 19 singula
exemplaria supersunt. In diplomate 19, quod valde laceratum
est, „ducis Suevorum ejusque uxoris filiae regis Burgundiae
Conradi, scilicet fratris ejusdem aviae nostrae (Adelheidis)''
mentio fit. Nomen quidem ducis legi non potest, sed de
Herimanno diploma agere patet. Cf. Herimann. Augiens. 997:
(Herimannus dux Sueviae) filiam Counradi regis Burgundiae
Gerbingam in matrimonio habuit. Mirac. S. Adalheid. SS. IV,
646: Herimannus dux Sueviae qui fratris illius Chuonradi
filiam in conjugium acceperat cet. .
No. 20. De litteris, quibus „mundeburdis" regia sive
hominibus singulis sive ecclesiis confertur, egit Sickel Beitrage
Digitized by
Google
170
zur Diplom. I (in actis acad. Viennensis hist.-philos. XXXVI,
356 ss.) II, III passim. Inde a Ludovici pii temporibus
chartae, quibus mundeburdis sola sine immunitate aliisve
privilegiis concedebatur, Germanis hominibus perraro datae
sunt; ita Ludovici Germanici unum tantum hujusmodi exem-
plum habemus (nostrae coUectionis N. 98), regum vero Sa-
xonum vel Salicorum equidem nuUum novi. In cancellaria
vero italica usque ad imperii tempora postrema ejusmodi diplo-
mata data sunt, ex qua demum regum Stauforum memoria mos
in Germaniam rursum introductus est. Quod ad formulas
harum chartarum attinet, hoc maxime inter eas ac cetera
regia diplomata interest, quod mundeburdia saeculis X et XI
semper fere regia subscriptione et mentione monogramma-
tis, quae alias in versu corroborationis occurrere solet,
carent. (Cf. Sickel 1. c. I, 358 N. 2 et HI, 192 N. 1.) Ita
in utroque hujusmodi diplomate nostrae coUectionis (N. 20
et 26) res se habet, ita, ut praeter exempla a me laudata
in libello meo Kanzlei Konrads 11. p. 49, alia aliquot affe-
ram, in dipU. Stumpf 2449; B5hmer R. K. 1380. 1381. Op-
time autem probant alia quaedam diplomata, formulis, qui-
bus notarii in describendis mundeburdii litteris utebantur,
subscriptionem regiam defuisse. Namque in charta Ottonis 11.
(Stumpf 863), quam Tosti (Storia di Montecassino I, 245)
ex autographo edidit, versus corroborationis ita conceptus
est, ut monogrammatis mentio non fiat: Quod ut verius cre-
datur diligentiusque ab omnibus observetur, sigillo nostro hanc
paginam sigillare precepimus. Attamen in ipso diplomate
post recognitionem cancellarii monogramma delineatum est,
sed modo notatu dignissimo sine solitis verbis : Signum domni
Ottonis piissimi imperatoris. Apparet igitur in formula, qua
notarius utebatur, nuUam monogrammatis mentionem neque in
versu corroborationis neque in versu signi factam esse, illum
autem, quippe qui ignoraret talia acta monogrammate ornanda
non esse, monogramma* delineavisse regique perficiendum
tradidisse, ut in ceteris regiis diplomatis scribendis facere so-
lebat. Simili modo sese habet diploma Ottonis I. (Stumpf 465)
Digitized by
Google
171
quod ex autographo edidit Savioli (Annali Bolognesi I^, 46).
Ibi ecclesiae Bononiensi et defensio regia et confirmatio om-
nium bonorum conceduntur. Scriba formula concipiendae
mundeburdii chartae utebatur; in versu igitur corroborationis
subscriptionis regiae mentionem non fecit: attamen mono-
gramma ipsum et versus Signim domni Ottonis p. p. diplo-
mati non desunt. Observandum est praeterea in nostro diplo-
mate No. 20 inter eos qui Bernardum et Petrum inquietare
vetantur ducem et marchionem ante archiepiscopum et epis-
copum memorari, cum plerumque laici clericis in diplomatis
postponi soleant; cf. Kanzlei Konrads 11. p. 38. Denique no-
tatu dignum est, Heriberto cancellario et archipraesuli Colo-
niensi contra usum cancellariae titulum archiepiscopo tribui.
No. 21. 22. Monasterii Drubicensis in montibus Hartzii
siti praeter- tria, quae hoc libro edo, et praeter chartam Lo-
tharianam Stumpf 3254, duo alia diplomata saec. X in tabu-
lario Wemigerodensi conservata sunt autographa, quae sicuti
nostra tria adhuc publici juris facta non sunt. Quae cum
comes Stolbergensis mihi non permisisset ut ederem integra,
saltem eorum regesta hoc loco vulganda esse duxi:
1. 960, a. d. IV idus Septembr. Otto I. rex ob petitio-
nem conjugis suae Adelheidae duas partes proprietatis, quam
Diotmarus in pago Ratinzgow? in comitatu Berchtoldi habuit,
quae judicio populi in regis jus redac.ta est, tertia parte re-
licta quam dare S. Kiliano rex deposuit, ad monasterium
Drubechi donat ea conditione ut Gerberg ejusdem Diotmari
soror, in eodem loco velata,. diebus vitae suae praedictas duas
partes possideat, postea autem eae ad commune sororum
servicium redeant. — Liutulf cancell. ad vicem Brunonis. —
Actum Magedeburg.
2. 980 a. d. IH idus Septembr. Otto H. imperator mo-
nasterium Drubiki, Wichero comite et ceteris qui eidem ec-
clesiae praesulari videbantur tradentibus, in suam defensio-
nem suscipit, petitione ac consensu Hildiwardi episcopi, Deo-
derici marchionis, Wicheri comitis atque omnium, qui sibi
Digitized by
Google
172
exinde aliquam vendicabant partem; abbatissae jus constituendi
advocati, sororibus jus eligendae abbatissae concedit. — Hil-
diboldus cancellarius advicem Willigisi archicapellani. —
Actum Botfeldon.
Nostrum Heinricianum diploma No. 21 ex Ottonis 11.
charta praeter omissam arengam et mutata quaedam in nar-
ratione fere verbotenus descriptum est. Observandum vero
est, Heinricum, ubi de eligendo advocato agit verba „con-
laudantibus sororibus", ubi de eligenda abbatissa, enunciatum
„dumtaxat non sit minor persona dignitate" addidisse, quae
in diplomate Ottonis non habentur. Quae res notatu dignis-
sima est, quippe quae probet, Heinricum privilegia sibi ad
confirmandum tradita non semper simpliciter renovasse, sed
nonnumquam secundum eam, quam in administranda re
publica sequebatur rationem, mutavisse. — In laeva margine
inferiore diplomatis duo vocabula Giselliret. Herolt eadem
manu qua totum diploma scripta sunt, quae quid isibi vejint
me ignorare fateor.
Ex hoc atquc ex altero genuino Heinrici U. diplomate
(N. 25 nostrae collectionis) falsarius quidam saeculo XII spu-
rium quod edo diploma N. 22 composuit. Ex dipl. N. 25
titulum imperatoris, dispositionem totam, dimidium versum
corroborationis, recognitionem cancellarii desumpsit-, sed cum
notae chronologicae iUi chartae deessent eas, quas in dipl.
N. 21 invenit, satts stulte descripsit. Arengam suo ingenio
debere videtur. Scribendi vero non satis fuit peritus, nam
quamquam regiae cancellariae litterarum ductus imitari stu-
duit, non prospere quae conatus est cesserunt: totum diploma
non in regia cancellaria scriptum esse primo quisque aspectu
exemplaris spurii videt. Tamen res ipsa quae spurio diplo-
mate narratur forsan ita gesta est, neque incredibile est niliil
nisi Heinrici confirmationem fictam esse.
No. 23. De hoc diplomate cf. quae dicit Hirsch, Jahr-
btlcher Heinrichs IL, vol. II, p. 294. Haec mundeburdis charta,
Digitized by
Google
173
in cancellaria gennanica scripta comparetur cum diplom.
No. 26, mundeburdio in cancellaria italica dato.
No. 24. Ineditum hucusque diploma monasterio Kaufun-
gensi c6nces6um. De diplomatis Kaufungensibus in excursu
ni annalibus Heinrici 11. adjecto uberius agam. — Diplomati
omnes notae chronologicae desunt; sed hac re chartae ipsius
fides non suspecta fit, quod in dissertatione de immunita-
tibus Wirzeburgensibus scripta comprobabo. Hoc loco suffi-
ciat quasdam chartas annotare, quae eodem modo notis chro-
nologicis carent: Stumpf 531. 864. 1283. 1304.
No. 25, Cf. annotationem ad N. 21.
No. 26. De litteris mundiburdii cf. annotationem ad
N. 20. Cujus diplomatis formula quantum et quibus rebus a
nostra differat, non difficile est intellectu. — Observandum
est autem nostrae chartae enunciatum „nemo — praesumat
eos ad placita trahere vel destringere aut judicare nisi ante
nostram imperialem praesentiam" etiam inveniri in diplomate
inedito cujusdam Heinrici imperatoris, Cremonae asservato,
notis chronologicis carente, cujus mentionem facit Ficker,
Forsch. z. ital. Rechtsgesch. I, 289. Illud diploma nostro
Heinrico II. imperatori ascribendum esse ex hac similitudine
licet conjicere. Verba laudata quid significarent, Ficker 1. 1.
luculenter exposuit.
No. 27. Monasterium S. Dionysii, quod hoc diplomate
confirmatur, fundatum erat a. 1023 ab archiepiscopo Medio-
lanensi, cf. Puricelli de SS. mart. Arialdo et Herlemb. lib. IV,
c. 93 n. 10. — Charta ipsa in cancellaria italica data non
multum ab eis differt, quae in cancellaria germanica scribe-
bantur. Observanda autem est enumeratio „pertinentiarum"
monasterii inter quae nonnullae res (stallarea, castaneta, ro-
boreta, montes, valles, planities cet.) occurrunt, quas num-
quam in diplomatis germanicis invenies. Notanda quoque illa
pars diplomatis, qua si casu quodam cartulae monasterii per-
ditae essent, advocato jus conceditur cum duobus „sacramen-
Digitized by
Google
174
talibus" jure jurando comprobare, monasterium illo die quo
cartulae perditae essent, de rebus quas continebant, investi-
turam habuisse. Non raro fiebat, ut ecclesiis post perdita
diplomata generalis eorum confirmatio, quae ^apennis" voca-
batur daretur: monachi S. Dionysii jam antea huic rei con-
sulebant. Notatu digna denique est mentio sigilli y^noatr^ ima-
ginis figuram continentis".
No. 28. Diploma hoc adhuc ineditum atque viris doctis
non notum erat. Nomen fidelis, cujus monasterium ab im-
peratore donabatur, mutilum est: Sicco vel Esicho fuisse
potest. Quod monasterium intellegendum sit mihi plane du-
bium est, neque quo modo diploma in tabularium Erfurtense
pervenerit, invenire potui. Sigillum quqd impressum est, ad
id genus pertinet, quod Kanzlei Konrads 11. numero IV
signavi (p. 85); diploma ipsum nihil habet insoliti.
No. 29. De hoc diplomate pluribus disputavi Kanzlei
Konrads II. R. 147. De „banni districtu", quo „foresta fa-
cere" a rege permittebatur, cf. librum laudatum p. 45, R. 121.
Alia exempla sunt chartae Stumpf 86. 613. 1221. 1363. 1638.
1811. 2436 alia; cf. Waitz, Verfassungsgesch. IV, 109 ss.
Observandum denique est scribae nostri diplomatis sin-
gulare dicendi genus. Ter enim ternis synonimis vocabulis
utitur: erigimus, fovemus, sublimamus — credimus, speramus,
scimus — concedimus damus, condonamus. Idem in alio
ejusdem imperatoris diplomate (Kanzlei Konrads II. R. 189,
cf. pag. 35) occurrit, neque dubito.quin utraque charta ab uno
scriba dictata sit.
No. 30. Cf annotationem ad N. 10; Kanzlei Konrads 11.
§ 39—41.
No. 31. In titulo vocabulum ^semper" vocabulo „augusti"
praemissum certe a librario additum est.
No. 34. De mercatu donato pauca annotavi ad N. 16.
Nostri diplomatis autographum deperditum est: conservatum
vero nobis est in duobus codicibus, altero Brandenburgensi,
Digitized by
Google
175
quo Gercken, altero Viennensi, quo Ludewig usus est. In
neutro totum diploma invenies, ad utrumque autem si respicis,
id quod ego feci, non difficile est integrum restituere.
No. 35. Cf. annotationem ad N. 3.
No. 37. De litteris oblongatis, quibus diplomatis primus
versus scribebatur cf. Sickel, Acta Karolorum I, § 94; Kanz-
lei Konrads II. p. 79. Albericus Casinensis, dictator saec. XI
ita dicit: solet autem prima linea preceptorum longis et equa-
libus litteris figurari (Rockinger, Formelbiicher in Quellen
und ErSrterungen zur bairischen und deutschen Gesch. IX, 38).
Saeculo decimo re vera totus primus versus, sive solum in-
vocationem et titulum regis, sive praeterea etiam partem
arengae seu promulgationis comprehendebat, litteris oblon-
gatis scribebatur neque ullum hujus saeculi diploma vidi quod
in primo versu litteras breves haberet. Cum autem litterae
longae imprimis ad distinguendas a reliquis diplomatis par-
tibus ea enunciata, quae Sickel bene protocollum vocavit,
ita adhiberentur, ut etiam recognitio cancellarii et versus
monogrammatis eis scriberentur, saeculo XI nonnuUi scribae
regiae cancellariae ea verba arengae sive promulgationis,
quae quamquam non ad protocoUum pertinebant, tamen in
primo verstt, ut plenus fieret, scribebantur, litteris brevibus
exarare coeperunt Quam rem primum animadverti in aliquot
Heinrici II. chartis Monaci adservatis, Stumpf 1630. 1683.
1771. Quibus in onmibus inde ab ultimo regii tituli voca-
bulo ceterorum quae in primo diplomatis versu scripta sunt,
litterae non sunt oblongatae sed breves. Idem occurrit in
diplomate Kanzlei Konrads II. R. 215, idem etiam in nostra
eharta. Saeculo XI interdum, saeculo XII plerumque ita di-
plomata scribebantur.
No. 38. Signa recognitionum in diplomatis Ottonis 11.
regis non semper occurrunt. Cum chartae Stumpf 681. 682.
684. 750. 792. 839. 840. 841 cet. eo ornatae sint, in chartis
Stumpf 678. 679. 687. 806. 815. 816. 857 non inveniuntur;
novissimum in quo illud vidi estdipl. Stumpf 891, dat. anno 983.
Digitized by
Google
176
Ottone ni, Heinrico II., Conrado II. regibus illis signis,
qnorum nsus obsoletus erat, omnino cancellarii non utantar^);
nullum horum regum diploma adhuc invenire potui, quod
illo signo ornatum esset. Heinrico vero IIL rege, cum a. 1040
'Eberhardus cancellariam administrare coepisset, ille vir, haud
dubie usum saeculi decimi imitatus, denuo versui recogni-
tionis signa quaedam addere instituit. Qnae signa in aliquot
chartis veterum formae similia sunt (Stumpf 2233); in aliis
quasi turris figura in diplomatis effingitur (Stumpf 2254);
nonnumquam denique — ita v. g. in dipl. Stumpf 2207 -^
Eberhardus signo noraen suum (EBERHARDVS CANCEL-
LARIVS) per duas lineas quae diagonales vocantur inscripsit
Successores Eberhardi, Adelgerus, Theodericus, Hartwicus
ejus exemplum imitati sunt; Winitherius autem qui inde ab
anno 1048 cancellariae praeerat, novitatis cupiditate ductus
in aliquot diplomatis, quae ipse recognovisse videtur (v. gr.
Stumpf 2370. 2409. 2441), signa formavit, similia duarum
legum tabularum, quibus, ut eruditionem monstraret, graecis
litteris inscripsit: YA€A YYYNI06PYY CANC6AAPYY,
id est: Idea Winitherii cancellarii*). Postea Heinrico IV.
rege talia signa rarius occurrunt, at ea non plane obsoleta
esse, nostra charta docet, in qua Eberhardus' cancellarius
signum et ideam Winitherii imitatus est. Postremum hujus
rei exemplum mihi notum praeberet charta Stumpf 3006,
cujus signo litterae ALBERTVS CANCELLARIVS inscriptae
sunt, nisi hujus diplomatis fides valde suspecta esset.
Praeter hoc signum, post versum recognitionis positum,
in diplomatis Heinriconim III. IV. V. aliud occurrit („signum
speciale" vocant editores Monumentorum Boicorum), post ver-
sum monogrammatis delineatum, quod ex duabus litteris M
et R compositum est ac sine dubio vocabula „mana regia*
a
^) Signum speciale quod in dipl. Stumpf 1053 inveniri editores
Mon. Boic. XXVIII *, 263 contendunt, simile formae 8, nibil nisi inter-
punctionis quae dicitur nota est. *) Effigiem satls accuratam videas
in HOfer, Zeitschrift ftir Archivwissenschaft II , 534. Quae 1. 1. de hoc
signo disputat, non plaue recte se babent.
Digitized by
Google
177
significat. Ita recte illud Hofer^) interpretatus est, sed erra-
vit contendens signum speciale nisi in chartis Heinrici IH.
non occurrere: vidi enim id in multis duorum successorum
ejus chartis: v. g. Stumpf 2873. 2874. 2877. 2878. 2885.
2894. 2943. 2958. 3085. 3119.
No. 39. Observanda sunt verba ,^quod quia absque nostro
consensu et voluntate fieri non potuit, res ad nos dilata est
et diligenter examinata". Non omnibus „concambiis" regiam
confirmationem, ut rata essent, opus fuisse, verisimile est,
sed quae et qualia ea indiguerint, adhuc non constat. Quae-
stionem valde dignam, quae uberius tractetur, tetigit sed non
persolvit Sickel, Diplom. Beitrage I (in act. acad. Viennens.
hist.-phiL XXXVI, 361 ss.).
Diploma vero nostrum etiam alias ob res pemotabile
est, discrepat enim multum a ceteris regum et imperatorum
praeceptis. Crismon deest, monogramma neque in versu cor-
roborationis memoratur, neque ipsum delineatum est, denique
a cancellario diploma recognitum non est. In versu notarum
chronologicarum indictio non numeratur, porro cum „annu8 VII
venerabilis Brunonis episcopi", Heinrici vero neque regni ne-
que imperii annuS numeretur, id quoque ab usu cancellariae
regiae abhorret. De sigillo, cujus parvulum fragmentum ad-
huc superest, Stumpf scribit „mit dem Siegelfragment des
Bischofs Bruno" ; equidem autographo diligenter inspecto frag-
mentum quod superest potius imperialis quam episcopalis
sigilli esse arbitror, praesertim cum in versu corroborationis
sigilli ^nostri", h. e. imperatoris mentio fiat. Attamen diploma
ipsum non in Heinrici V. cancellaria, sed potius ab episcopi
sive capituli Spirensis notario scriptum esse puto; cujus rei
analogum habes diploma Conradi II. St. 1959 (Kanzlei p. p.
R. 103), quo simili modo concambium inter Ratisbonensem
^) Zeitschrift fiir Archivwissenscbaft 1. c. ; ibi ejas figuram deli-
neatam videas, qaalis Heinrico III. rege fuit. In quibusdam posterio-
rum regum chartis signum non plane idem sed pauUulum diversum
apparet, quod „M. Imp.^ interpretari possis.
12
Digitized by
Google
178
et Brixiensem episcopos formulis ab usu cancellariae prorsus
alienis confirmatur.
No. 40. Crismon, quod Stumpfius in editione sua, nescio
qua de causa, omisit, autographo non deest.
No. 41. Conferenda cum hac charta altera eodem die
data, nostrae coUectionis No. 76. — Testes in regum diplo-
matis primo enumerantur in charta Conradi 11. a. 1028, cf.
librum meum saepe citatum p. 47. Albericus Casinensis
(Rockinger 1. c. 39) in tractatu de privilegiis ex. saec. XI
scripto testium subscriptionis mentionem non facit; in Saxonica
vero „summa prosarum dictaminis", quae medio saeculo XIII
scripta est, ita habetur: „Sequitur (sc. post versum corrobora-
tionis et post poenam) testium subscriptio, de quibus alique
diflferencie sunt premisse. Inter quas etiam notabis et habere
debes diflferencias personarum. Videlicet si clerici et laici
sunt ponendi, pones clericos primo loco secundum diflferen-
« cias et ordines dignitatum, demum laicos. In quibus etiam
dignitatum diflferencias non obmittes, ut ducem comiti ante-
ponas; condicionis etiam ordinem observabis inter liberos
dominos et ministeriales dominos, et vasallos liberos atque
servos" (Rockinger 1. c. 219). Observabis in nostra charta
testes loco in hac „summa dictaminis^ dicto scriptos esse,
in ea vero quae pr^iecedit ante versum corroborationis. Sae-
culo Xn in privilegiis soUemnibus testes fere semper enume-
rantur.
No. 42. Numero singulari in diplomatis saeculi XI ra-
rissime cancellarii loquentes faciunt reges, neque unquam
in chartis genuinis id fit sine causa quadam speciali; cf. Eanz-
lei Konrads 11. p. 42. Saeculo autem Xn saepius singularis
occurrit, ita v. g. in autographis dipU. Heinrici V. Stumpf 3226
(inde a verbis „rogabant autem me"), Conradi III. Stumpf
3424 (ubi singularis plurali numero intermiscetur). — Obser-
vandum porro est totam diplomatum subscribendorum rationem
Lothario rege mutatam esse. Non enim, ut saec. XI fere
semper fiebat, diplomata oumia Germaniea alterius, alterius
Digitized by
Google
179
antem cancellarii nomine Italica recognoscebantur (cf. Kanzlei
Konr. n. § 5), sed jam uno atque eodem tempore simul com-
plures scribae, qui modo notarios, modo cancellarios, modo
subcancellarios se vocant, chartas subscribebant, nihilque
intererat, utrum in Italia an in Germania, utrum hominibus
Germanis, an Italis concederentur. Omnino denique aliae
sunt Lothario rege formulae, quibus notarii in subscribendis
chartis utebantur itaque veri dissimile non est Lotharium,
quos notarios dux Saxoniae habuerat, regem eosdem in can-
cellaria retinuisse, praesertim cum nemo ex eis, qui Hein-
rici V. chartas subscripserant, in Lotharii cancellaria occur-
rat. — Nostro diplomate monachi Richenbergenses usi sunt,
quo aliud ejusdem regis nomine adulterinum componerent
(Stumpf 3256), cujus exemplaria tria inter se diversa sicut
genuinum nostrum in bibliotheca Gottingensi asservantur.
Nomina enim testium, quae ibi inveniuntur, ex nostra charta
transscripta sunt.
No. 43. Rex in arenga se „Iocum tenere Romani im-
perii" profitetur, quamquam quo tempore diploma datum est,
imperator nondum erat coronatus. — Observandum est, mo-
nogranmia scriptum esse versu „signum domni L. regis etc."
omisso, id quod etiam in aliis ejusdem regis chartis inveni-
tur. Similiter in formula corroborationis sigilli mentio non
fit: tamen ipsum sigillum non desideratur (cf. similiter omis-
sam mentionem sigilli in charta Stumpf 3264); recognitio
denique cancellarii litteris oblongatis scripta non est, cf.
Stumpf 3226. 3264. Porro etiam versus notarum chronologi-
carum ab usu saec. XI prorsus alienus est. Explicanda sunt
omnia haec inusitata atque anomala, ut ita dicam, ex eis
quae in annotatione ad. N. 42 dixi. — De regio banno, quo
monachis jura confirmantur, et de comminatione „reum se
esse sciat regiae majestatis" cf. Ficker, Forschungen z. italian.
Rechtsgeschichte I, § 35 et mea additamenta, Gott. Gelehrte
Anzeigen 1871, 951. Exemplis quae ibi coUecta sunt ad-
dendum est aliud diploma datum a. 992 archiepiscopatui
12*
Digitized by
Google
180
Magdeburgensi; Stumpf 953: nisi violator istius regalis muni-
ficentiae divino anathetnate et regiae gratiae detrimento magis
velit percuti.
No. 44. Conradus, quem tertium vocare solemus, in actis
genuinis semper „Romanorum rex secundus" appellatur, haud
dubie primo Conrado, quippe qui Romanorum imperator non
fiierit, non numerato. — Diploma ipsum, cum inter testes
Egilbertus episcopus Bal^enbergensis enumeretur, qui jam
29 d. mensis Maii mortuus erat, putat suspectae esse fidei
JaflF6 Geschichte Konrads m. p. 79 N. 30. Sed autographum,
quod in tabulario Marburgensi asservatur, sine dubio genui-
num est. Itaque Stumpf loco verborum „IV Nonas Augusti"
legi vult: „1111 Nonas Maji". At etiam haec conjectura ne-
cessaria esse mihi non videtur, neque enim testes dato diplo-
mati sed rei gestae interfuisse ex verbis „testes sub quorum
pr^sentia h§c acta et firmata sunt" sequitur. Inter rem autem
gestam et diploma datum interdum multorum spatium dierum
et mensium esse potuit, cf. duo quae attuli exempla Kan^lei
Konrads II. p. 69. Atque rex qui 21 d. mensis Julii a. 1146
Ulmae erat (Stumpf 3521) inde vero per Saxoniam contra
Polonos exercitum duxit, haud dubie a. d. IV nonas Augustas
Fuldae esse potuit (cf Jaflfe 1. L). — Quod ad formulas no-
stri diplomatis attinet, longe id chartarum saec. XI similius
esse quam praecepta Lotharii 111. facile videbis.
No. 45. Diplomate hoc cum eo quod praecedit compa-
rato intelleges utrumque ex una atque eadem formula scriptum
esse, cui in charta Hersfeldensi panca de eligendo advocato
et de non „ inbeneficiandis " bonis monasterii addita sunt
Itaque Conrado m. rege non solum eidem homines — duo
Arnoldi — utriusque regni et Italici et Germanici cancel-
lariae praeerant, verum etiam eisdem formulis in scribendis
diplomatis Italicis atque Germanicis utebantur.
No. 46. Diploma hoc Fridericianum, quo omnia bona
et privilegia ecclesiae Brandenburgensis confirmantur, ex tri-
bus aliis huic episcopatui ab Ottone I. Heinricis H. et m.
Digitized by
Google
181
(nostrae coUectionis N. 6. 23. 24) concessis compositum esse,
qui has chartas inter se comparaverit, facile intelleget. Eas
igitur cancellariae Friderici I. ad confirmandum exhibitas esse
constat. Sed praeterea episcopum Brandenburgensem alias
quasdam scriptiones habuisse et monstravisse probari potest.
Nostro enim diplomati enunciatum de concambio inter Con-
radum archiepiscopum Magdeburgensem et Wigerum episcopum
Brandeburgensem facto insertum est, de quo concambio adhuo
saltem regia confirmatio nobis cognita non est; buUam autem
Innocentii 11. a. 1139 de eo datam edidit Sagittarius (in Boysen,
Histor. Magazin II, 45). Similiter, quod ad donationes Wigeri
et Willimanni monasterio b. Mariae in Lezeke factas attinet,
res sese habere videtur. Observandum autem est, ex pri-
legio Heinrici H. alteram promulgationis formulam (Proinde
omnium fidelium etc.) descriptam esse, cum prior ex diplo-
mate Heinrici IH. desumpta sit — Inter testes contra usum
cancellariae Fridericianae marchio Theodericus, Otto et Con-
radus palatini, Ludovicus lantgravius ante duces Suevorum
Karinthanorum nominantur; cf. alias Laudis eodem tempore
datas chartas Stumpf 3908. 11. 12. 13.
Diploma vice archicancellarii Italici, non Germanici re-
cognitum est. Etenim in cancellaria Friderici I. et succes-
sorum ejus is usus erat, ut chartae in Italia datae vice archi-
episcoporum Coloniensium, archicancellariorum Italiae; in
Germania datae vice archiepiscoporum Moguntinensium, ar-
chicancellariorum Germaniae; denique in Burgundia datae
vice archiepiscoporum Viennensium, archicancellariorum Bur-
gundiae recognoscerentur. Quod quantum ab usu et Con-
radi III. (cf. supra N. 45 annot.) et regum et imperatorum
daec. XI (cf. Kanzlei Konrads 11. p. 16) differat, quivis facile
intellegit.
No. 47. Diploma hoc, cujus pars tantum antea edita
erat, cum appareat multis rebus ab eo quod praecedit, dif-
ferre, pauca hoc loco de re diplomatica Staufforum impera-
torum annotanda esse duxi. Onmia saeculi X et XI diplo-
Digitized by
Google
182
mata regia — praeter breves (cf. N. 10, ann.), chartas dena-
riales (N. 3 ann.), mundiburdia (N. 20 ann.) alia pauca char-
tarum genera — inter se simillima esse nemo negabit. Omnia
Crismon, invocationem, promulgationem (non salutationem),
formulam corroborationis, subscriptionem regis, recognitionem
cancellarii, denique sigillum ac notas chronologicas (diem,
annum incamationis, indictionem, annum regni, locum) prae-
bent: multae praeterea arenga, formula poenae, enumeratione
testium instructae sunt. Inde vero a Friderici I. temporibus
hae res prorsus mutatae sunt. Multa invenimus diplomata
formae minus soUemnis, et recte jam saeculo XIII Conradus
de Mure (Rockinger 1. 1. p. 456) scripsit: „olim privilegia
formabantur aliter quam in presenti". Virorum doctorum,
qui de re diplomatica scripserunt, nemo accurate compluria
genera diplomatum saec. XII et XIII inter se distinxit praeter
unum, Huillard-BrehoUes. Hle vero in praefatione, qua librum
suum inscriptum ^Histori^ diplomatica Friderici H. et filiorum
ejus" instruxit, quattuor genera diplomatum Friderici distinxit
baec (Introduction p. XXIII ss.):
cl) privilegia soUemnia (priviliges du premier degr6, chartes
soUennelles), quae habent invocationem, promulgationem,
monogramma, recognitionem cancellarii, formulam cor-
roborationis bipartitam, testes, notas chronologicas
omnes, pleraque etiam arengam;
b) privilegta minus soUemnia (privil^ges du second d6gr6,
chartes non solennelles) quae invocatione, monogram-
. mate recognitione carent; arenga raro praemissa, testes
semper habent;
c) litterae apertae (lettres patentes) quae carent testibus,
cum mentio sigilli semper in eis fiat;
d) litterae clausae (lettres closes) quae salutationem habent,
sigilli mentione et interdum notis chronologicis carent.
Facile videbis, privilegia soUemnia ejusdem esse formae
atque chartas saec. XI fere omnes, litteras clausas vero ejus-
dem atque „breves" hujus saeculi. Verum enim vero neque
Digitized by
Google
188
Huillardi divisio apta est, et nomina quibus quatuor*genera
distinxit, ab usu loquendi medii aevi recedunt. Ita non recte
mentione sigilli facta sive non facta litterae apertae et clau-
sae dividuntur. Namque ne litteras quidem clausas sigillo
caniisse probatur hoc loco Conradi de Mure (Rockinger I,
479): generaliter sive littera sit clausa vel aperta sigillum
sit de cera recenti etc. Ita Heinrici VI. diploma Stumpf
4779 secundum Huillardum litterarum clamarum in numerum
referendum esset, quippe in quo neque mentio sigilli fiat
neque testes enumerentur: tamen idem cum a. 1192 lectum
esset, in tabulis de hac re publice scriptis memoratur lectas
esse „litteras apertaa sigillatas sigillo domini Henrici impe-
ratoris" (Toeche, Jahrbticher Heinrichs VI. 623). Neque
omnino litteras clausas atque apertas formulis inter se distu-
lisse arbitror: qua re distincta fuerint duo litterarum genera,
et nomina ipsa docent et probat alter locus Conradi de Mure
(Rockinger 1. c.) qui dicit: „Item si littera debet claudi et
aliqua continet secreta, tam provide, tam subtiliter conpo-
netur et conplicetur, ne quis malus etiam sigillo non leso
secretum litere investiget aliqua ratione. Item litera clausa
exterius seu a tergo habeat superscriptionem cet."
Non aptior est, ut vocabulo logico medii aevii utar,
„diflferentia specifica", qua Huillardus litteras apertas et pri-
vilegia minus soUemnia distingui vult. Enumeratio enim
testium ad ceteras chartae partes parum momenti habet, ac
persaepe duorum diplomatum prorsus similium in altero testium
mentio fit, non fit in altero.
Quae cum ita sint, mihi potius distinguendum esse vi-
detur inter ea diplomata quae promulgationem habent (notum
sit omnibus etc.) atque ea quae salutationem. Hla praecepta
seu privilegia voco, quorum soUemnia (invocatione, mono-
grammate, recognitione instructa) a minus soUemnibus (quae
his formulis carent) sejungo. Haec mandata sive breves*)
appellanda esse reor, quorum generalia (omnibus Christi fide-
^) vel brevia cf. tabulas apud Toeche 1. 1.
Digitized by
Google
184 '
libus ^alutem, sive gratiam suam et omne bonum, omnibus
ad quos presentes litterae pervenerint g. s. e. o. b.), et spe-
cialia (ad unum seu complures homines in ipsa charta no-
minatos scripta) distinguenda esse mihi videntur. Qua de
divisione alio loco uberius agendum erit. Quod si eam re-
ceperis, nostra charta N. 47 ad praecepta minus soUennia
pertinet. Observandum autem est, quod in ea occurrit, vo-
cabulum „notula".
No. 48. Qomparanda cum hoc diplomate sunt mundi-
burdia saec. XI N. 20. 23. 26.
No. 50. Mandatum generale, cf. N. 47 ann. Scriptum
est in membrana minimae formae, litteris oblongatis unum
nomen Heinricus exaratum est.
No. 51. 52. Utrunique diploma, ex libro copiario Salemi-
tano desumptum, quod sciam adhuc editum non est. Obser-
vandum est Philippum jam regem Romanorum, nondum im-
peratorem, titulum ^semper augusti" sumpsisse. Conradus HI.
augustum se non vocavit, Fridericus I. rex interdum (non
semper cf. Stumpf 3623. 3681) „augustum'* ') se videtur ap-
pellavisse (cf. Stumpf 3642. 3671. 3672), denique Hein-
ricus VI. jam antequam imperialem coronam adipisceretur,
„semper augusti" nomen sibi dedit (cf. Stumpf 4604. 4609.
4637). In charta N. 52 numerus „secundus" memorabilis
est, quem Philippus saepe nomini suo adjungit Alterum Phi-
lippum inter regeg Germaniae non invenimus, sed Romano-
rum imperator tertio p. Chr. n. saeculo Philippus quidam fdit,
quem noster antecessorem suum habuisse videtur (cf. Gruber,
Lehrsystem der Diplomatik I, 273).
Chartae N. 51 praeter diem et locum omnes notae chro-
nologicae desunt: quodsi eam a. 1200 scriptam putamus esse,
facillime in itinerarium regis, qui tum Argentinam proficisce-
batur, inseri potest.
^) nan ^semper augustum^.
Digitized by
Google
185
No. 53. Mandatmn speciale, quod omnibus notis chro-
nologicis caret. B5hmer id anno 1198, cum rex Aquisgrani
esset, datum esse putat. Certe, cum Otto rex appelletur,
ante a. 1209 mensem Octobrem quo imperator coronatus est,
datum est; itaque quod in dorso manu recentiori scriptum
est c. 1210 nuUius est momenti.
No. 54. 55. Duo diplomata praeter additos in posteriore
testes, in priore annum incarnationis et prologum, quantum
attinet ad formulas, inter se simillima. Utrumque ad idem
chartarum genus referendum esse nemo non videt: ex Huil-
lardi autem divisione alterum ad privilegia minus soUemnia,
alterum ad litteras apertas pertineret.
No. 59. De codicibus, in quibus diplomata episcopis
Wormatiensibus data nobis conservata sunt, cf Sickel, Acta
Karolorum II, 221, P. 35*. Facile videbis Schannatium in
nostra charta edenda codice minore non usum esse.
No. 60. De immunitatibus Wirzeburgensibus, quorum non-
nuUae ad rem diplomaticam universam magni momenti sunt,
alio loco fusius disputabo.
No. 63. Diploma imprimis notabile, de quo uberius in
dissertatione supra memorata agetur. Notae chronologicae
sub finem saec. X additae sunt. Diploma autem datum esse
debet post 2 d. m. Febr. a. 962, cum imperator Otto vocetur,
et ante 27 d. m. Aug. a. 966, cum a Liudolfo vice Willihalmi
subscriptum sit; cf. Stumpf, Regesten p. 8.
No. 71. Heinricus quintus se imperatorem hujus nominis
quartum vocat, non numerato primo Heinrico, quippe qui
imperator non fuerit. Archicancellarius non nominatur, illo
enim tempore, quo charta data est, archiepiscopus Mogun-
tinus, Germaniae archicancellarius, Heinrici adversarius erat
atque ab eo dignitate privatus. Cf. Giesebrecht, Kaiserzeit
III, .1157.
No. 73. Ut de Wirzeburgensibus, ita etiam de San-
blasianis diplomatis singulari dissertatione agendum erit
Digitized by
Google
186
nberius. Hoc loco sufficiant haec. Nostra charta; quae a
plerjsque viris doctis — inter quos sunt Stumpf et Waitz —
spuria habetur, genuina esse mihi videtur; sed ejus notae
chronologicae initio saec. XII , cum monachis Sanblasianis
plurimum interesset; ut suum monasterium quam yetustissimis
imperatorum institutis libertate donatum esse probarent, ab
eis corruptae et vitiatae sunt.
No. 74. In margine apographi, ex quo ego hanc char-
tam edidi, scripsit v. cl. beatae memoriae Dttmge, se auto-
graphum (seu potius spurii diplomatis exemplar primum) in
tabulario Pruntrutensi episcopi Basiliensis vidisse. Spuriam
autem esse ipsam chartam primo quisque aspectu videt
No. 75. Observanda est comminatio: quod si prae-
sumpserit, regiae potestati subjacebit. Cujus sententia haud
dubie haec est, ut violatori „regiae gratiae" jactura de-
nuntietur.
No. 77. Notabile est, non solum testium nomina, ut
saepe fit, sed etiam formulam poenae post corroborationis
formulam scripta esse. Etiam monogramma et sigillum in
loco insolito posita sunt, ubi in chartis saec. XI ea non in-
venies. Cf. N. 42. 43, ann.
No. 78. Hanc chartam, quae ad genus brevium pertinet,
non integram nobis conservatam esse, jam Gerbert, Nigra
Silva in, 58 annotavit. Petit enim rex a papa „ut praedictus
Basiliensis episcopus" coerceatur, cujus tamen antea men-
tionem non fecit. De eodem negotio praeter regem archi-
episcopus Moguntinus, episcopus Spirensis, dux Bavariorum
ad papam scripserunt, quorum epistulas Gerbertus 1. 1., haud
dubie ex nostro apographo tum post curiam Argentinensem
scripto edidit. In Arnoldi Spirensis episcopi litteris haec
verba notabilia habentur; „cognovimus, quod duo privilegia de
controversia ecclesie Basiliensis et coenobii S. Blasii, alterum
scilicet S. Blasii de libera loci sui constitutione, alterum vi-
delicet Basiliense ex antiqua traditione, Heinrico imperatori
Digitized by
Google
187
sunt praesentata. Quorum altero, scilicet Basiliensi judiciali
veritate et chronicorum vetustate et gestis Chounradi refutato,
alterum est receptum et ab omnibus confirmatum".
No. 79. De hoc diplbmate Stumpf, Reg. a. 3425 ita
disputat: Die Abdrticke bei HeiTgott et Trouillat mit Inter-
polation. Sed errasse videtur vir doctissimus. Trouillat enim
et Herrgott chartam ex codice diplomatico Basiliensi edide-
runt, jam vero, cum librarius, qui illum codicem scripsit,
certe non eo autographo, quod olim in monasterio Sanbla-
siano, nunc vero in tabulario Carlsruhehsi asservatur, usus
sit, sequitur, nostrae chartae, ut in pactionibus scribendis
semper fere fiebat (cf. N. 11. 12, ann.) duo exemplaria exarata,
alterumque monachis, alterum autem episcopo exhibitum esse.
Hlud vero enuntiatum, quod in autographo Carlsruhensi
deest, omissum esse videtur propterea, quod monachorum
Sancti Blasii nihil intererat, utrum episcopi Basilienses prae-
dia sibi tradita venderent necne. Interpolatum igitur non est
diploma, sicut apud Trouillat et Herrgott habetur, sed ex
altero Basiliensi autographo editiones eorum haustae sunt.
No. 80. Observanda est chartae hujus universa con-
ceptio, quae a formulis dicendi in cancellaria imperatorum
usitatis valde discrepat. Promulgationis autem formula omnino
omissa est. Quid sibi velint verba „dum cerere et ferro tu-
tandae nocte et die circumirentur" difficile est dictu, nisi
ita interpretanda sunt, ut regem dicere voluisse arbitremur,
civibus „singularupa civitatum" cum obsidione cingerentur et
rem frumentariam procurandam et hostes armis depellendos
fuisse.
No. 81. Ultimum enunciatum, alia sed coaeva manu
post versum corroborationis .scriptum, jussu regis forsan ad-
ditum est; quod ut conjiciam singulari numero bis in^eo pro
plurali adhibito permoveor. Wormatiensium enim plurimum
interesse potuit, ut hujusmodi enuntiatum, quo sicut in privi-
legio Heinrici IV. omnium imperii urbium civibus digniores
judicarentur, chartae Heinrici V. non deesset.
Digitized by
Google
188
No. 82. De subscriptione cancellarii cf. Giesebrecht,
Kaiserzeit ni, 1159 (ubi pro numero St. R. 3116 ex priore
editione libri Stumpfiani desumpto R. 3119 numerus legendus
est). Cbarta quin genuina sit, dubitari non potest Bnmo
cancellarius, cum Adelbertus Moguntinus rebellaret, hoc diplo-
mate nomen archicancellarii assumpsit, Arnoldus autem qui
ejus vice diploma recognovit, is est, qui etiam in aliis aliquot
chartis annor. 1112 — 1114 occurrit; cf. Stumpf p. 253. —
Animadvertas sis modum satis singularem quo in nostra charta
arenga et promulgatio in unum enuntiatum contractae sunt
Praeterea observandum, numeros singularem et pluralem m
uno atque eodem enuntiato occurrere (antecessores mei —
volumus et nos — ; urbanis nostria remitto)'^ cf. N. 42, ann.
No. 83. De charta hac spuria cf. doctam Stumpfii dis-
sertationem Zur Kritik deutscher Stadteprivilegien (in actis
academiae Viennensis, class. hist.-phil., XXXII, 603 ss.), cui
prorsus assentior.
No. 85. Mirum in modum in omnibus editionibus hujus
chartae et notae chronologicae et oratio ipsa corruptae et vi-
tiatae sunt Goncludendum est ex hoc exemplo quanta cum
cautela editionibus Schannatii utendum sit — Comparato hoc
diplomate cum chartis Heinrici IV. et V. (N. 80 — 82), obser-
vabis quantopere non magno temporis spatio interjecto privi-
legia civium Wormatiensium aucta sint
No. 87. Charta Heinrici VI., quae in nostra memoratur,
una ex omnibus Wormatiensium privilegiis veteris aevi perdita
est Cujus nihil nisi parvulum fragmentum superest, cf.
Stumpf 4659.
No. 89. Duodecim, quae sequuntur chartae, quarum sex
priore8*in cancellariis italica, burgundica, anglica, francogal-
lica datae sunt, posteriores sex ad acta regum et imperatorum
merovingorum seu carolingorum pertinent, notis illustrandas
esse non puto, cum illae quantopere et quibus rebus a chartis
germanicis discrepent, facile appareat, de his autem vir doc-
Digitized by
Google
189
tissimus Th. Sickel tam copiose atque ornate disputaverit,
ut nihil magis optandum sit, quam ut res diplomatica regum
Saxonum, Salicorum, Stauforum tandem aliquando aeque
tractetur atque absolvatur. — Chartam nostram N. 89 ob-
serves velim ab capellano Petro, qui et Amizo, recognitam
esse. In charta nostrae editionis vigesima a. 1001 Bemardus
diaconus de plebe Viqueriensi et frater ejus Petrus, qui et
Amizo, ab Ottone III. in mundiburdium regium suscipiuntur.
Si nostrum capellanum a. 950 circiter vigesimum annum egisse
ponis, non prorsus incredibilis est conjectura, eum a. 1001
superstitem fuisse.
Digitized by
Google
INDEX NOMINUM.
A. comes de Rodemburg 123.
Aaron 15.
Abenberg, Avenberg 107. Raboto
comes de — . Fridericas comes
de -.
Acenstein 116. Cooradus de —.
Adalbero. Adelbero.
Adelbero 61.
Adelbero archieps. Trevirensis 120*
Adelbero episc.Wirziburgensis 100.
Adelbero episc. Basiliensis 111.
Adalbero cancellarius 51. 123.
Adelbero decanus Basiliensis 121.
Adalbero de Hasimburch, canoni-
cus Basiliensis 121.
Adelbero comes de Phroburo 115.
121.
Adalbertus. Adelbertus. Al-
bertus.
Adalbertus (Adelb. Alb.) I, arcbi-
episcopus Moguntinus et archi-
cancellarius Germaniae 56. 57.
59. 60. 61. 113. 116. 117. 118.
121. 124. 125.
Adalbertus, archiep.Magdeburgen-
sis 13^
Albertus, archiep. Magdeburgensis
141.
Albertus, eps. Verceliensis 69.
Adelbertus, praepositus Worma-
tiensis 56.
Albertus, custos Wormatiensis 136.
Albertns, custos Wirciburgensis
107.
Albertus dux 121.
Albertus, fiiius ducis Poloniae 107.
Albertus, comes de Dilingen 107.
Adelbertus, comes de Uabsbo^
115.
Albertus, comes de Zolri 75.
Albertus de Grumbach 107.
Albertus de Hiltbenburg 108.
Adelbertus, filius Wezelonis de
Hegerloh 121.
Adelbertus, advocatus Eaufungen-
sis 56.
Adaldagus archiepiscopus 7.
Adalleodus diaconus, canceil. 155.
Adaloch episcopus Argentinensis
152.
Adelgozus, advocatus S. Blasii
113. 115. 116.
Adelheida (— heita, — heidis, Ade-
leida), uxorLotharii regis Italiae,
deinde Ottonis I. 11. 21. 22. 23.
^24. 25. 26. 27. 28. 87. 89. 143.
144.
Adelaydis regina FranciaQ 149.
Adelohus (Adhelohus) praepositos
Goslariensis 107.
Adam abbas Ebracensis 64.
Adolf abbas Fuldensis 64.
Aegelnodus archiepiscopus 145.
Aegeluodus abbas 147.
Digitized by
Google
191
^geloin mmlster 147.
^gelsie minister 147.
Aegelvin abbas 147.
iBilferd minister 147.
-ffilfgar dux 147.
iBlfgar consiliarins 147.
^lfget minister 147.
^lfstanus abbas 145.
Aescwica pbssessio 146.
Agilo advocatus Albsindae 5.
Agilolfus abba 4. 5.
Agnes, uxor Heinrici III. impera-
toris 48. 101.
Agracino locus 40.
Alamannia 11. — dux Burchardus.
V. Suevia.
Alba flumen 57. 109. 110. 112.
Albericus/episcopus Laudensis 106.
Albia flumen 7. 13. 66.
Albsinda nobilis femina 5.
Albsteti 83.
Alewicus comes de Sulzo 121.
Alkerus marescalcus Basiliensis
121.
Almarus ministerialis S^ Petri Brun-
wilarensis 61.
Almistorf 58. — Marquardus de — .
Alsacia (— zia, — tia) pagus 22. 25.
27. comites Eberhardus, Liut-
fridus.
Altestete, Altstedi 25. 48.
Altorpf 25. 27.
Alverada de Cuch 61.
Amadeus archieps. Bisuntinus 75.
Amelricheswilre 21.
Amerbach abbatia 106.
Amizo qui etPetrus 29. 30. — idem?
cancellarius Italicus 144.
Andesse 107. Bertolfus comesde — .
S. Andreae Coloniensis ecclesia 107,
praepositus Amoldus.
S. Andreae Wormatiensis ecclesia
130. 133, praepositus Cunradus.
Angere, Angeren 123. 124. 135.
137.
Anglia 145. Angulsaxones 146.
reges Cnud, Eadweard.
Anparingen 22.
Anselmus dapifer Basiliens. 121.
Anshalmus de Justingin marescal-
cus 141.
Ansericus archieps. Bisuntinus 58.
115.
Aplast 151.
Aquae 76. Aquisgrani palacium 96.
153. Aquensis praepositus 0.
'142.
Aquileyensis eccl. 67. patriarcha
Pelegrinus.
Argentina 2. 19. 59. 75. 114. 116.
117. 118. 122. 158. Argentinen-
sis (civitas, ecclesia, episcopus)
113. 115. 120. 136. 137. 142.
— episcopi Adaloch. B. Bruno.
Burchardus Erkenbaldus. Ar-
gentoratensis ecclesia 152.
Arianum 78. 79.
Aribo (Arebo, Arbo), archiepisc.
Moguntin. et archicancellar. 34.
38. 41. 42. 43. 97.
Arlegisbergo 153.
Arnoldus episc. Spirens. 113. 115.
117.
Amoldus episc. Halberstad. 31. 33.
Arnoldi cancellarii 63. 65. 121.
125. 127.
Arnoldus praeposit. S. Andreae
Coloniens. 107.
Amoldus frater comitis Lenzebur-
gensis 121.
Arnolfus imperator 83. 84. 87. 91.
92. 94. 96. 98. 100. *
Amolfus dux 3.
Araolftis comes 5.
Astade 69. V. Hostade.
Athessteti 33.
Digitized by
Google
192
Angensis ecclesia 57. 58. 117. ad-
YOcatiisHecelo 57.58. familia 58.
abbates £chehardus. Rodolfas.
Augustburc palatium 12.
S. Aagustini regula 66.
S. Augustini monasterium 145. ab-
bas JBlfstan.
Avenberg 107. V. Abenberg.
B. episcopus Argentinensis 142.
Babenbergensis ecclesia 63. 64. 67.
71.75.123. — episcopi Everar-
dus, Eggibertus, Engilbertus,
Hermannus, Otto. — praepositus
Eberhardus.
Babo vassallus comitis Burchardi
2.3.
Badanacgewi pagus 83.
Baden 51. 72. 137. 141. 142. - mar-
chio Hermannus.
Balazzestat 83.
Baldmunt presbyter Gampidonen-
sis 4.
Baldo cancellarius 157.
Bardenwic 60. Fridericus de — .
Bardestede 52.
Bardo aeps. Moguntin. et archi-
canc. 47. 48. 49. 50. 100. 102.
Basenvillare 11.
Basilea 113. Basileensis (— -liensis)
ecclesia 75. 111. 112. 113. 114.
115. 116. 117. 118. 119. 120. 121.
123. — familia 121. — canonici
121. — advocatus comes Wem-
faerus. — episcopi Adelbero, Ber-
tholdus, Burchardus, Luitoldus,
Ortliebus, Theodoricus.
Bawaria*Bawarii 56. 71. 141. 157.
— duces Heinricus, Ludewicus.
Beierbach 107. Heinricus de — .
Bejo de Liuneburch 60.
S. Benedictus 42. — i regula 36.
— i monasterium super Padam
62.
Benno episc. Osinabruggensis 52.
Beppolenns 149. 150.
Beramata (Berenmata) 20. 23.
Berehgerus(Beringerus) abbas Mar-
bacensis 19. 22.
Berengerus frater dapiferi Conradi
Colbo 108.
Berenharius abbasHersvelden8.23.
Berenhardus dux Saxoniae 44.
Bernardus diaconus de plebe Vi-
queriensi 29. 30.
Bernardus dux Saxoniae 71.
Bernhardus marchio 44.
Bemhart frater Esiconis de Blan-
kenburg 60.
Berenheim 83.
Berenwardus eps.Wirciburg. 88.89.
Berga 107. Bertolfus comes de — .
Bergen 68. Wezelo de — .
Berkerus abbas S. Lieonardi 121.
Bertha uxor Heinrici IV. 52.
Bertheim 107. Gerhardus comes
de — et frater ejus Hermannus.
Bertholdus. Bertoldus. Ber-
tolfus. Bertholfus.
Bertoldus (— tolfus) episc. Basi-
liens. 113. 114. 116.
Bertholdus episc. Cicensis 71.
Bertolfus episc. Hildesheimens. 56.
Bertolfus praeposit. et archidiac.
Wirciburg. 107.
Bertholdus (— toldus) abbas S.BIa-
sii 116. 119. 121.
Bertoldus abbas Murbacensis 115.
117.
Bertoldus abbas de S. Walpnrga
115.
Bertoldus (— tholdus, — tolfus) dux
58. 115. 117.
Bertoldus dux Meraniae 71.
B^rtoldus de Zeringen 71.
Digitized by
Google
193
Bertoldus filius ducis Conradi 121.
Bertoldus comes 56.
Bertolfus marchio de Voheburg
107.
Bertolfus comes de Andesse 107.
Bertolfus comes de Berga 107.
Bertolfus comes deNuwenburcl21.
Bertolfus comes de Sancto Monte
75.
Bertoldus comes de Wetereiba 48.
Bertholdus, frater comitis Bopp. de
Hennenberch 64.
Bertoldus de Lucelstete 58.
Berhtolfus (— tholdus) de Scowen-
burg 130. 133.
Bertolfus triscamerarius 108.
Bertrammus episc. Mettensis 71.
Bidrizi civitas 7. 8.
Biederdan 121. Cono de •— . Heri-
mannus de — .
Billongus vicecomes 108.
Billongus (— ungus) vicedomnus
108.
Billungus sculthetus 108.
Bilred (— rieth) 107. Fridericus
de -.
Birctorf 57. It« de — .
Biscovesheim ecclesia 15.
Bisuntini archiepiscopi 58. 75. 115.
Amadeus. Ansericus.
Blanchenburch 60. Esic de — , Bur-
chardus etFridericus fratres ejus.
S. Blasius, — i ecclesia 57. 58; 109.
110. 112. 113. 114. 115. 116. 117.
118. 119. 120. 121. — i monachi
121. — -i advocati Adelgoz, Con-
radus. — i abbates Berthbldus,
Rustenus.
Blechfeld 84.
Bobbenzunon 9.
Bochonia vastis 151.
Bockesberg 108. V. Buokkesberg.
Bodo (Botho) de Wirzebnrg 108.
Boemia 107. Boemorum dux Ulri-
cus 133. — iae ducis filius Udal-
ricus 107.
Bonifacius episcopus Novariensis
69.
Bonland (Bonlant, Boland, Bolant,
Bonlandia) 77. 129. 130. 133. 136.
140. 141. 142. Wernherus de — .
Philippus de — .
Bondi minister 147.
Bonna 61. V. Bunna.
Bononiensis comitatus 143.
Boparten (— pardin, —barten) 123.
124. 135. 137.
Bobbo episcop. Wirciburg. 87. 88.
Bobbo comes 84. 85.
Boppo 1.
Boppo comes de Hennenberch 64.
Boppo comes de Wertheim 107.
Boppo burcgrav. Wirciburg. 107.
Boppo de Lihtenberg 108.
Boppo de Kichenbach 84.
Boppo de Trimperg 108.
Botingeroth villa 59.
Botstein 116. Waltherus de — .
Boso episc. 13.
Bossendorf 52.
Boto miles 51.
Boovo (Buovo) 25. 27.
Bramberg castrum 106.
Brandate 69. Ubertus comes d&— .
Brandenburg (— ch, Brendanburg)
civitas. — ensis ecclesia 7. 35. 50.
65. 66. — episcopi Dancwardus,
Wicherus, Wigo, Willemarus.
Brandemburc 71. Otto marchio
de -.
Bravancia 141. Heinricus dux.
Breittinbah 52.
Bremenses archiepisc. 52. 71. Hert-
wicus. Liemmarus.
Brisiggowe pagus 22. V. Prisic-
gewe.
13
Digitized by
Google
194
Brihtrio conBiliarias 147.
Brixiana ecclesia 45. 46. eps. Vel-
dericus.
Brozoldesheim 108. Wolframmus
et Conradns de — .
Brozzoltesheim 83.
Bruningns eps. et archicancell. 144.
Bnineswic 60. Eipo de — .
Bmnnaderon 112.
Bruno (archiepisc. Coloniens.) can-
cellarius 7. 8. 9. archicappella-
nus 12.
Bruno aepisc. Trevirensis 55. 126.
Bruno episc. Argentinensis 113.
115.
Bruno episc. Spirensis 54. 55. 56.
Bruno cancellarius 103. archicanc.
127.
Brunwillare 61.
Brusca 153.
Bucenbrunnen 57.
Bunna (Bonna) capella 16.
Bupchberg 25. 27.
Budingen 142. Geriacus de — .
Buokkesberg (Bockesberg) 108.
Gonradus de — .
Buonkowize 43.
Buosenhova 5.
S. Burchardi ecclesia 107. abbas
Engelhardus.
Burchardus eps. Argentin. 120.
Burchardus eps. Basiliensis 123.
Burchardus eps. Monasteriensis 124.
Burghartus eps. Wirciburgens. 89.
Burcardus (Buorkardus) abbasFul-
densis 106.
Burchardus decanus Spirensis 55.
Bnrchardus praepos. S. Petri Mo-
gunt. 107.
Burchardus dux Alamanniae 11.
Burchardus comes 2.
Burchardus (Burcardus) comes de
Zolri 76. 116.
BnrcharduB (Burcardus) burggrav.
Magdeburg. 67. 107.
Bnrchardns de Geroltinesecco 121.
Burchardns de Peringen 58.
Burchardus vicedominus Worma-
tiensis 130. 134. 136.
Burg civitas 7. 8,
Burgowe 142. H. marchio de — .
Burgundia 28. 115. 141. Burgun-
diae regesCuonradus, Ruodolfas,
rector Heinricus, comes Wilhel-
mus.
Burgundofaro 150.
C.
C. abbas Fuldensis 142.
C. praepos. de Tanne 142.
C. pincema de Winderstetin 142.
C. pincema de Clingineburg 142.
Cadelcanf 16. V. Kadelcanf.
Caldembach 121. Wemherus de — .
Caldera 46.
Calewe 68. Cunradus de --.
Caloen 124. Godefridus comes de — .
Cameracensis episcopus 137. 142.
Campidona, — donense coenobinm
4. 5. — abbas Irminhardus, ad-
vocatus Toto.
Carolus. V. Karolus.
Castenedulo mons 45.
Castele 107. V. Kastela.
Chaimedes 149.
Cheinbach 109. 112,
Chirichberg 6.
Chohhangowe pagus 83.
Chrodolenus 149.
Chunigunda (Cun— ) uxor Hein-
rici n. 31. 33. 36. 37.
Chunihildis uxor Heinrici lU. 47.
Chuningeshova 83.
Chuniringa 22.
Chunringen 121. Cono de — .
Chuofunga. V. Cofunga.
Digitized by
Google
195
Chnonradus. Chnnradus.
Caonradus.Cunradns.Cun-
radus. Conradns. Cono.
Cono.
Cunradus aeps. Megdeburgens. 66.
Conradus (Cunr— ) aeps. Moguntin.,
archicanc. Germaniae 71. 130.
135. 136.
Chuonradus eps. Constant. 11. 12.
Conradus electus Hildesheim. et
canc. 71.
Cuno, Cunradus eps. Ratisbonen-
sis 106. 135. 141.
Chonradus eps. Spirensis 75. —
et Mettensis 138. 139.
Cunradus eps. Trajectensis 52.
Cunradus eps. Wormatiensis 130.
133. 134. 135.
Cunradus prothonotarius 130.
Cunradus praeposit. S. Andreae
Wormatiensis 130. 133.
Cunradus praeposit. Herdensis 69.
Conradus praeposit. de Nuenhusen
133.
Counradus cellerarius Wirzebur-
gensis 107.
Chuonradus I. rex 1. 2. 81. 82. 83.
84. 85. 87. 91. 94. 98. 100.
Chuonradus H. rex et imperator
39. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 53.
96.97.98.100.110.111.
Conradus HI. rex 63. 64. 65. 66.
119. 121. 122.
Cuonradus rex Burgundiae 29.
Conradus filius ducis Bertolfi, ad-
Yocatus S. Blasii 115. 117. dux
119. 121.
Conradus frater Friderici ducis 56.
Chuonradus comes 2. 157.
Cunradus Hirsutus comes 137.
Conradus marchio de Landsberg 71.
Cuonradus burggravius de Niirn-
berg 107.
Cunradus palatinus comes Rheni
67. 107. 130. 135.
Conradus comes de Zolre 75.
Conradus de Acenstein 116.
Cono de Biederdan 121.
Counradus de Brozzoldesheim 108.
Counradus de Buokkesberg 108.
Cunradus de Calewe 68.
Cono de Chunringen 121.
Cuonradus de Hagen 60.
Cuonradus de Nivemburg 108.
Cuonradus de Phucechen 108.
Cunradus de Rulichesheim 68.
Conradus de Scheidevelt 108.
Conradus advocatus de Swarcin-
berc 75.
Cono camerarius de Minzenberg
108.
Conradus Colbo pincerna 108.
Cunradus pincerna de Scyphe 141.
Cunradus advocatus ministerialis
S. Petri Brunwillar. 61.
Conr%dus scultetus Basiliensis 121.
Cono vicedominus Basiliensis 121.
Cono tribunus 55.
Chuonradus 1.
Conradus 56.
Chusinza 51.
Cicensis, Citicensis ecclesia 13. 71.
106. episcopi Bertoldus, Udo.
Ciertuvi civitas 7.
Ciervisti provincia 7. 65.
Cigenhagen 64. Gothefridus comes
de -.
Clingineburg 142. C. pincemade — .
Cnud rex 145.
Cofungensis ecclesia 36. 56. abba-
tissae Gisla, Ota. advocatus Adel-
bertus.
Cofhungerwalt forestis 56.
Colbo 108. Conradus — pincema
108.
Coldiz 108. V. Koldiz.
13*
Digitized by
Google
196
Golonia 107. Golonienses arcbi-
episcopi 55. 56. 67. 113. 141.
Engelbertus, Fridericus, Reinal-
dus. — is ecclesiaS. Andreae 107.
Gompendium 148.
Constantiensis ecclesia 11. 12. 114.
115. 117. — es canonici 12. —
episcopi Chuonradus, ddalricus.
Constantinus imperator 132.
Craftho de Lobenhusen 108.
Cristanus de Rodenburch 60.
Cristianus aeps. Moguntin. et archi-
canc. 106. 108. 133.
Cruzzinacha, Crucinacha 83. 89.
y. Erucinacha.
Cnmanus episcopus Petrus 29.
Cumprecht, — pert 4. 5.
Cuntherius 36. Y. Guntherius.
Cuntrammus comes 11.
Cuch 61. Alverada de — .
Curtenhusan 25. 27.
Cussachberc 121. Heinricus de — .
D.
Dadila id est Dadenried 1.
Dagoberchtus rex Francorum 149.
150.
Dagolfesheim 22.
Dalem 60. Ludolfus de — .
Dancwardus eps: Brandenburg. 50.
Darniburg 24. V. Domburg.
Dassia provincia 7. 66.
S. Desiderii basilica 1.
Dieodericus, Deodericus. V. Theo-
doricus.
Diedse 141. Gerharduscomes de — .
Diepoldus marchio deVoheburgl41.
Diethelmus canonicns Basiliens.
121.
Dignus mons 45.
Dilingen 107.
S. Dionysii abbatia prope Mediola-
num 39. abbas Johannes.
Dodelinns episc. 14.
Dornbnrg 6. V. Darniburg.
Drubiki, Thrubiki monasterium 31.
32. 37. Dmbikcensis advocatia
33. abbatissae Gerbirg, Hiltigart
Drutmunne, — mnnde, Tramoma
123. 124. 135. 137.
Dudo 133.
Dudo episcop. 14.
Dudo camerarins Mognntin. 136.
Dnnnenstedi 33.
Durandus diaconus 153.
Duren 61. Theodoricus de — .
Dnria palatium 152.
Durne 71. Rubertus de — .
Durreheim 75.
Duspurc, — bnrc 135. 137.
Duto archidiacon. Moguntin. 56.
Dyringen pagus 51. comes Maze-
linus.
£. comes de Urach 142.
Eadmer minister 147.
Eadweard rex Angulsaxonnm 146.
147.
Eberhardns, Ebnrhardns,
— birhardus, — barhardns,
Ebbo, £ppo,Heb6rhardns,
£verardus.
Eberhardus eps. Babenberg. et ar-
chicappell. 39.
Everardns eps. Babenberg. 67.
Ebbo, Eppo eps. Numbnrgens. 51.
52. 123.
Eberhardus cancell. 47.
Eberhardus abbas de Salem 74.
Eberhardus praeposit. Babenberg.
63.
Eberhardus precentor Wormat. 136.
Eberhardns comes 2.
Heberhardus comes 5.
Eberhardus comes in pago Alsa-
tiae 25. 27.
Digitized by
Google
197
Eberhardus de Ebirsteiu 75.
Eberhardus de Hohenstein 63.
Eberhardus 1.
Ebnrhardus 20.
Ebirstein 75. Eberhardus de — .
Ebmarns de Leimersheim 68.
Ebracensis abbas Adam 64.
Echebertus comes de Saxonia 57.
Echehardus. V. Ekkehardus.
Egbertus cancellarius 19. 20. 22.
Eggibertus episcop. Babenberg. 75.
Egelolphesphat 58.
Egeno puer advocatus Spirens. 55.
Egensheim 121. Oudalricus comes
de -.
Eggehardesberc 51.
Egilbertus eps. Babenberg. 63. 64.
Egilbertus cancellarius 32.
Egra 77.
Eistetensis, Eistatensis, Eichsta-
tensis eccl. 51. 56. 58. 103. epi-
scopi Gunzo, Oudalricus.
Eichsteiga 121. Odalricus et Hein-
ricus de — .
Eico de Sledem 60.
Eilbertus praepos. Goslariens. 59.
Eilmare 9.
Eingilenheim 17. V. Ingilenheim.
Einhardus 1.
Eipo de Bruneswic 60.
Eivun 116. Thiethelmus de — .
Ekbert advocatus 55. — V. Eg-
bertus.
Echehardus abbas Augensis. 57. 58.
Ekkehardus marchio 47, comes in
pago Scudizi.
Embrico episcop. Wirzeburg. 120.
Emicho praepos. S. Pauli Wormat.
130.
Emicho comes de Liningen 130. 133.
S. Emmerammus 156.
Engelbertus archieps. Coloniens.
191.
Engelbertus de Foro 108.
Engelhardus dapifer 108. V. Ingel-
hardus.
Engelhardus abbas S.Burchardil07.
Engildeo comes in Tonagewe 156.
Ercbenbaldus, — chanbal-
dns, — kanbaldus.
Erkenbaldus aeps. Moguntin. archi-
canc. 36. 93. 95.
Erkanbaldus eps. Argentin. 19.
Erchenbaldns de Forcheim 116.
Erchenbaldus de Haberch 116.
Erchenbaldus pincema Basiliens.
121.
Erchengarius 1.
Erenstein, —instein 26. 27. 29.
Erlewinus monachus S. Blasii 121.
Erlolfus abbas Fuldensis 103. 127,
Erlonc, Erlungus eps.Wirciburgens.
103. 127.
Emustus cancellarius 158.
Esegar minister 147.
Esic de Blanchenburch 60.
Etenheim 115. 121. Werherus ab-
bas de — .
Eudoncovilla 149.
Everwacer minister 147.
Ezeri, Ezervi civitas 7. 65.
F.
Fardensis ecclesia 45. episc. Hugo
106.
Felperc mons 57. V. Veltperch.
Ferrarias 149.
Filnaccer curtis 119. 120.
Firreta 121. Fridericus comes de
— . V. Phirreta.
Folcmaras dapifer 56.
Folmaras comes de Hnneburc 115.
Folmarus comes de Sarewerde 133.
Forcheim 116. Erchenbaldus de — .
Foro 108. Engelbertus et Gode-
fridus de — .
Digitized by
Google
198
FoBBatensd monaBterium 147. ab-
bas Majolus.
Franci 4. 93. 148. 149. 151. 155.
Franci orientales 83. Francia
orientalis 95. 99. 101. 102. 155.
Franconofort, — chonovord, — che-
nevurt, — conofurt, —kenvurt
etc. 9. 15. 16. 17. 18. 94. 123.
124. 125. 135. 137. 141. 142.
cappella S. Salvatoris 15.
Frankenberg castrum 106.
Fredericus. Fridericus. Fri-
dnricns.
Fnduricus archieps. Mogunt. et
archicanc. 6. 7. 8. 9.
Fridericus ae*ps. Coloniens. 55. 56.
113.
Fridericus eps. Monasteriens. 67.
Fridericus I. imperator 65. 67. 76.
104. 108. 127. 129. 130. 133. 136.
138. 140. 142.
Fridericus II. imperator 78. 79.
138. 140, 142.
FridericuB dux 56. 58. 64. 115. 121.
124.
FridericUs dux Sueviae 67. 135.
Fridericus filius ducis Friderici
121.
Fridericus comes 117.
Fridericus comes filius comitis Ot-
tonis 57.
Fridericus comes de Firrete 121.
Fridericus comes de Liningen 137.
Fridericus comes de Monta Bili-
gardis 115.
Fridericus palatinus de Witilines-
bach 107.
Fridericus filius comitis de Aben-
berg 107.
Fridericus de Bardenwic 60.
Fridericus de Bilred 107.
Fridericus frater Esiconis de Blan-
chenburg 60.
Frislariensis ecdesia 56. praeposit.
Goteboldus.
Fulda fluvius 151.
Fuldensis (Vuldensis) abbatia 64.
71. 103. 106. 117. 133. 142.
abbates Adolfus Burcardns, G.
Ertolfus, Heinricus, Hermannus,
Oudalricus.
FuIIendorph 107. comes Rudolfas
de -.
Fulradus ambascians 152.
Fustenbach rivus 57.
G.
S. Galli ecdesia 77. 115. 117. abbas
Manegoldus.
Gamundias 10. Y. Horunbach.
Ganderesheim 32.
Gangesdal 23.
Gardolfus de Hamideresleve 71.
Gebehardus eps. Wirciburg. 56.
Gebehardus cancellarius 53.
Gebehardus marchio 63.
Gebennensis ecclesia 115. eps.
Humbertus.
Gelstrebach 10.
S. Georgii abbas Wernherus 115.
Gerbirc, — birga abbatissa Drubi-
censis 37.
Gerdrudis uxor Conradi III. 62. 63.
Gerhardufe eps. Merseburg. 103.
Gerhardus praeposit. Richenber-
gens. 59. 60.
Gerhardus comes deBertheim 107.
Gerhardus comes de Diedse 141.
Gerhardus comes de Gulechen 61.
Gerhardus comes de Hostat 61.
Gerhardus comes de Mulenarca 61.
Gerhardus comes in pago Nort-
gove 52.
Gerhardus de Wasemberc 125.
Gerinesheim villa 18.
Gerlacus de Budingen 142.
Digitized by
Google
199
Gerlacus 133.
Gerloch oomes 117.
Germania 71. 130. 141.
S. Germanus 148.
Germersheim 58. Heinricus mar-
scalcus de — .
Gero dux et marchio 7.
Geroldisecco 121. Otto de — -.iJur-
chardus de —.
Geroldus eps. Lausanensis et can-
cell. 115.
Geroldus de Svercingen 116.
Gerungus eps. Misnensis 106.
Gerungus monachus S. Blasii 121.
Gifo de Hiltenburch 64.
Gisela, Gisla, Gisila uxor Gon-
radi H. imperat. 42. 43. 53. 99.
Gisla abbatissa Eaufungensis 56.
Giselbret 32.
Gislebertus buticularius 149.
Gislebertus frater thelonearii Wor-
matiens. 133.
Gislebertus camerarius Basiliens.
121.
Giso episc. 146.
Givehardus burggrav. Magdeburg.
71.
GoUehova 83.
Godebaldus eps. Trajectensis 113.
Gotteboldus praeposit. Frislarien-
sis 56.
Goteboldus de Lihtenberc 108.
Godefridus archieps. Trevirens.
113.
Godefridus eps. Spirensis 130.
Godefridus eps. Trajectensis 67.
Godefridus cancellarius 130. 135.
Godefridus cantor Wirciburgens.
107,
Godefridus palatinus comes 55. 56.
58. 113. 115. 117. 127.
Godefridus comes de Caloen 124.
Godefridus comes deCigenhagen 64.
Godefridus comes de Spanheim
130. 133. 137.
Godefridus de Foro 108.
Godefridus de Hohinloch 142.
Godefridus de Luda 63.
Godefridus de Nornberc 116.
Godefridus castellanus de Nfiren-
berch 63.
Godefridus de Randeggen 77.
Godefridus de Vlechtorp 60.
Godefridus ingenuus laicus 22.
Goslaria 60. 123. 124. 135. 137.
— ensis ecclesia 59. 107. prae-
positi Adelohus, Eilbertus. — ci-
ves 60.
Gotdenesheim 52.
Goteboldus v. Gpdeboldus.
Govunheim 83.
Gozmarus 56.
Grabo civitas 7.
Grafto V. Craftho.
Grapfeld pagus 83.
Gravenhoven 25. 27.
S. Gregorius 42.
Grifenstein 121. Merebodo de — .
Grimaldus archicappellanus 155.
Grumbach, Grombach 107. 130. 133.
Albertus de —. Marquardus
de — . Otto de — .
Gruoningomarca 9.
Gulechen 61. Gerharduscomesde— .
Guinberchtus 9.
Gundolffus 131.
Gantherus eps. Spirens. 67.
Guntherius cancellarius 34. 35. 36.
37. 93. 95.
Guntherius marchio 13.
Guntherus civis Goslariens. 60.
Gunzo episc. Eichstatens. 7.
Guntmiri civitas 7.
Guntrammus comes 12.
Gunzagia cellula 62.
Gyrd dux 147.
Digitized by
Google
200
H.
H. comes de Habichisburg 142.
H. dnx de Lunbarg 142.
H. marchio de Burgowe 142.
Haberch 116. Ercbenbaldus de — .
Habichisburg, Habisburg 115. 121.
142. Adelbertus comes de — .
H. comes de — .
Hadeburun 33. 37.
Haerulfisfeldensis v. Hersveldensis.
Hagano abbas Hersfeldens. 9.
Hagen 60. Cuonradus de — .
Hahaltingen 112.
Haldesleve 60. Kopertus de —.
Halverstadensis episc. Amoldus
31. 33.
Halsbrunnen 63. 64. Rabboto ab-
bas de — .
Hamerstein, — mirstein 123. 124.
135. 137.
Hamideresleve 71. Gardolfus de— .
Hammaburgensis ecclesia 51. 123.
aeps. Liemmarus. V. Bremensis.
Hamulunburg 83.
Hanenthorp. 59.
Hardego pagus 33. 37. comes Liud-
gerus.
Haroldus dux 147.
Hartbertus eps. 11.
Hartmannus comes de Wirtemberc
137.
Hasagowe pagus 83.
Hasalach villa 157.
Hasenburch, Hasimburch 121.
Adelbero de —. Heinricus de — .
Reingerusde— . Richardusde— .
Haslade rivolus 143.
Hatho, Hatto archiepiscopus 13.
157.
Hatho fidelis 1.
Havelembergensis eps. Helember-
tus 71.
Heberhardus v. Eberhardus.
Hecelo advocatus Augensis 57. 58.
Hegerlo, Heigerloch 115. 121. We-
celo comes de — et fiiius ejus
Adelbertus.
Hegowe pagus 2.
Heibensvanda 109. 112.
Heidewilare 22.
Heilacbrunnen 84.
Heinricus archiepisc. Mognnt. et
archicanc. 63.
Heinricus episc. Leodiensis 67.
Heinrlcus episc. Paderbornensis 56.
Heinricns episc. Wirciburgensis 67.
90. 91. 92. 93. 94. 95.
Heinricus cancellarius 108.
Heinricus abbas Fuldensis 71.
Heinricus abbas Laurissensis 180.
Heinricus abbas S. Stephani 107.
Heinricus protonotarius 107. 133.
Heinricus praepositus de Onoldes-
bach 107.
Heinricus decanus Wormatiensis
130. 133.
HeinricuscantorWormatiensis 133.
Heinricus I. rex 2. 3. 4. 5. 83. 84.
85. 86. 87. 94. 98.
Heinricus H. imperator 31. 32. 33.
34. 35. 36. 37. 38. 39. 66. 92. 93.
94. 96. 98. 99.
Heinricus HL imperator 47. 48. 49.
50. 53. 99. 100. 102.
Heinricus IV. imperator 51. 52. 53.
54. 112. 114. 117. 122. 123. 124.
134. 135. 137.
Heinricus V. imperator 54. 55. 57.
58. 102. 103. 113. 116. 124. 125.
127.
Heinricus VI. imperator 69. 70. 71.
72. 134. 135. 140. 142.
Heinricus (VII.) dux Sueviae,
postea rex 76. 77. 141. 142.
Heinricus dux Bawariae 56.
Digitized by
Google
201
Hemricus dux Bravanciae 141.
Heinricus dux Earinthiae 67.
Heinricus palatinus comes Rheni
71. 121. 137.
Heinricus comes de Nifin 75.
Heinricus comes de Witin 107.
Heinricas comes 2.
Heinricus frater comitis Ludovici
56.
Heinricus de Beierbach 107.
Heinricns de Cussachberc 121.
Heinricus de Eichsteiga 121.
Heinricus marscalcus de Germers-
heim 68.
Heinricus de Hasenburch 121.
Heinricus de Hesseburg 107.
Heinricus de Lntra 69.
Heinricus de Oppinheim scultetus
77.
Heinricns de Rinaugia 121.
Heinricus de Smaluneggi 75.
Heinricus de Trimperg 108.
Heinricus dapifer de Walpurc 75.
Heinricus de Wetelberc 116.
Heinricus advocatus 61.
Heinricus marescalcus 56. 108.
Heinricus ministerialis S. Petri
Brunwill. 61.
Heinricus scultetus 108.'
Heinricus 2.
Heiscinbach 57.
Helembertuseps.Havelbergens. 71.
Helingenrodh 56.
Helnwicns abbas Salsens. 72.
Helphenstein 75. Ulricus comes
de ~.
Hennenberch 64. Boppo comes
de -.
Helisachar 153.
Herbipolensis 56. 127. V. Wirci-
burgensis.
Herdensis ecclesia 68. praepos.
Cunradus.
Heribertus archieps. et canc. 30.92.
Heribertus archieps. Mediolan. 39.
41.
Herigerus archicappellan. 3. 4. 84.
86.
Herimannus cancellarius 54.
Herimannus eps. Babenberg. 123.
Herimannus eps. 147.
Hermannus eps. Monasteriens. 135.
Hermannus abbas Fnldensis 133.
Hermannus dux Suevorum 28.
Hermannus palatinus comes 64.
Hermannus marchio 42. 43. 55.
117. 121. 124.
Hermannus marchio de Baden 72.
137. 142.
Hermannus landgravius Thuringiae
71.
Hermannus frater comitis de Bert-
heim 107.
Hermannus de Biederdan 121.
Heririh 16.
Herizo civis Goslariens. 60.
Herleicheshuson 36.
Heroldus eps. Wirciburg. 104. 105.
Heroldus camerarius 108.
Herolt 32.
Herseberch mons 59.
Hersvelden, Hersveld, Haerulfis-
feldensis, Hersveldensis, Heroi-
fesfeldensis, Herveldensis ecde-
sia 9. 23. 64. 106. 151. abbates
Bernharius, Hagano, Hildebol-
dus, Lullo.
Hertwicus aeps. Bremensis 71.
Herzogenwilaere 75.
Hesseburg 107. Heinricus de — .
Hesso de Osimberc 121.
Heveldun, Hevildun pagus, pro-
vincia 7. 35. 65.
Hezelo praeposit. Spirensis 54. 55.
Hildeshemensis ecdesia 56. 71.
episc. Conradus Bertoifus.
Digitized by V
Google
■*>■>
202
Hildibaldus episc. Wormat. et can-
cellarius 23. 24. 25.' 26. 27. 29. 90.
Hiideboldus abbas Hersveldensis
106.
Hildigart abbatissa Drubicensis 32.
33.
Hildinus 1.
Hildewardus episcop. 13.
Hillinns archieps. Trevirens. 67.
Hilthenburch 64. 108. Albertas
de — . Gifo de — .
Hiltipertus archicapell. 6.
Hitherius archicapellan. 152.
Hludowicus. V. Ludowicus.
Hohenburch 64.
Hohenstein 63. Eberhardus de — .
Hohinloch 142. Godefridus de — .
Hohtorf 122.
Honorius papa 118.
Homingen 121. 130. 133. Odalri-
cus, Ulricus de — .
Horunbach monasterium 10.
Hostadt 61. Astade 69. Gerhardus
comes de — . Theodoricus comes
de -.
Hugo episcopus Fardensis 106.
Hugo cancellarius 40.
Hugo rex Franciae 147.
Hugo comes de Tiwingen 115. 121.
Hugo de Huneburc 121.
Hugo de Tigensheim 121.
Hugo constabularius 149.
Hugo thelonearins Basiliens. 121.
Hugo monetarius Basiiiens. 121.
Hugo de Warda 108.
Hugo 1.
Hngoldus advocatus Richenberg.
59.
Humbertus eps. Gebennensis 115.
Huneburc 115. 121. Diodricus co-
mes de — . Folmarus comes
de — . Hugo comes de — .
Huneringeroth 60.
Hnnfredus archieps. Magdeburg. 43.
Hunoldns eps. Merseburg. 47.
Huzmannns eps. Spirens. 53.
Hupertus cancelIariusBurgund.145.
Husa villa 5.
Husen 130. 133. Walthems de — .
Hyporiensis ecdesia 106. episcop.
Ragimundus.
Jl et I.
S. Jacobus 104.
Jagasgowe pagus 183.
Jerusalem 78. 79.
Ikilenheim 83.
Ingelhardus dapifer 108.
Ingilenheim curtis dominica, villa,
fiscus dominicns 17.19.83.89.92.
S. Innocentii monasterium Magde-
burgense 7.
Innocentius papa 6$.
Job presbyter 156.
S. Johannis Baptista (Mersebgns.)
47. —is ecclesia Wirciburgens.
107. praeposit. Wemhems.
Johannes aeps. Trevirensis 137.
Johannes abbas S. Dionysii Medio-
lanensis 40.
Johannes scolasticus Wircibnrgens.
107. •
Iphahove 84.
Iphigowe pagus 83.
Iringus pinceraa 108.
Irminhardus abbas Campidonens.
4. 6.
Isula 38. abbatia S. Saivatoris
in — . abbas Petrus.
Ita de Saxonia et de Birctorf 57.
Italia 67. 157. Italica Mahtilda 53.
S. Judas (Hersveldens.) 64.
Judaei Spirenses 54. 65. — Wor-
matienses 80. 123. 124.
Justingin 141. Anshalmus de — .
Justinianus imperator 132.
Digitized by
Google
203
H.
Kadelcanf 16. V. Cadelcanf.
Eadelhohus eps. Numburg. 43.
Karinthia 67. — e dux Henricus.
Karolus rex et imperator 10. 15.
17. 87. 89. 91. 92. 94. 96. 98.
104. 132. 151. 152. 153. 154.
Karolomannus rex 83. 84. 89. Kar-
lomannus (II.) rex 156. 157.
Kastela 107. Robertus comes de ~.
Keltinstein pagus 5.
Kerbertus abbas Salsensis 144.
S. Kilianus, Kylianus (Wircibgns.)
83. 87. 89. 91. 92. 94. 95. 96.
98. 99. 100. 101. 103. 104.
Kirkberg (Kyrberc) 107. Otto co-
mes de — .
Koldiz 108. Thiemo de — .
Krucinacha 17. 18. V. Cruzinacha.
Kufstein cappella 15.
Kuonradus II. 43. 44. V. Chuon-
radus II.
L. eps. Wormatiens. 78.
L. dapifer de Walpurg 142.
Lambertus homo liber 33. V. Lan-
pertus.
Lambri aqua 69.
Langobardi 151.
Lanpertus 37. V. Lambertus.
Lanterii villa 69. Robaldus de — .
Lauda palacium 67. — ensis eps.
Albericus 106.
S. Laurentius Merseburg. 47. —
de plebe Viqueriensi 29.
Laurissensis abbas Heinricus 130.
Lausanensis eps. Geroldus 115.
Lectus Paludanus villa 62.
Leimersheim 68. Ebmarus de — .
Leodiensis ecclesia 67. 106. epi.
Heinricns, Rudolfus.
Leofricus episc. 147.
Lenzeburc. V. Linceburg.
Lesnic burgwardus in pago Scu-
dici 47.
Leubaredowillare 149.
S. Leudegarius Murbac. 19.
Lezeke villa 66.
Liemmarus aeps. Bremens. — Ham-
burgens. 51. 52. 123.
S. Lieonardi ecclesia 121. abbas
Berkerus.
Lierni 40.
Lihtenberg 107. Boppo de — . Go-
teboldus de — .
Linaria 72.
Liningen (Lyningen) 130. 133. 137.
Emicho comes de — . Fridericus
comes de — .
Linceburc 115. 121. Rudolfus co-
mes de — .
Liud— . Lud—.
Luitfredus 1. 20.
Liudfridus comes in pago Alsatia
22.
Liudgerus comes in pago Hardego
33. 37.
Liudgerus homo liber 33. 37.
Ludgerus frater Liudolfi de Wa-
letingeroth 60.
Ludolphus aeps. Magdeburg. 70.
Liudolfus, — tulfus cancellar. 12.
88.
Liudolfus de Waletingeroth 59. 60.
— filius ejusdem 60.
Liudolfus de Dalem 60.
Liuneburch 60. Bejo de — . V.
Lunburg.
Liutherus comes in pago Nortthu-
ring. 50. 66.
Liutoldus e^s. Basiliens. 75.
Livenstide villa 59.
Lobenhusen 63. 108. Crafftho de — .
Waltherus de — .
Lon 107. Ludewicus comes de — .
Digitized by
Google
204
Lotharins I. 10.
Lotharius IIL imperator 59. 60. 61.
62. 116. 118.
Lotharius rex Italiae 143. 144.
Loufen 84. 119. 120.
Lucelstete 58. Bertoldus de —.
Lucelnburg 142. Walrammns co-
mes de — .
Luda 63. Godefridus de — .
Ludovicus. Ludewicus. Hlu-
dowicus etc.
Hludowicus imperator 15. 81. 85.
87. 91. 92. 94. 96. 98. 100. 132.
152. 157.
Hludowicus rex (Germanicus) 81.
83. 84. 85. 154.
Hludowicus rex (Infans) 157.
158.
Ludovicus Grossus rex Francornm
148.
Ludewicus dnx Bavariae 71.
Ludewicus dux Bavariae et pala-
tinus comes Rheni 141.
Ludewicus landgravius Thuringiae
135.
Lodvicus landgravius 67.
Lodovicus comes de Lon 107.
Ludevicus comes de Wirtemberg
121.
Ludevicus comes 56.
Ludevicus de 6tingen 121.
Luthewicus de Pirna 61.
Ludewicus de Schipha 142.
Loudowicus frater dapiferi Con-
radi Colbo 108.
LuIIo episcop. abbas Hersveldens.
151.
Lunburg 142. H. dux de --. V.
Liuneburch.
Lnpenstein 25. 27. 28. 52.
LnppoIduscustosWormatiens. 134.
136.
Lnsici provincia 7. 66.
Lutera, Lutra villa 18. 53. Sigfri-
dus sculthetus de — 78. Hein-
cus de — 69.
m.
Magadabnrg 7. 8. 32. 34. Magada-
bnrgensis, MagdeburgensiSj Meg-
debnrgensis ecclesia 13. 14. 66.
67.70.71.141. — esarchiepiscopi
Adalbertns, Albertus, Cunradus,
Hnnfredus, Ludolphus. — e mo-
nasterium S. Mauricii et S. Iu-
nocentii 7. — es bnrggravii Bur-
cardns, Givehardns.
Mahthilda mater Ottonis I. 6.
Mathildis uxor Heinrici V. 103. 115.
Mahtilda Italica neptis Heinrici IV.
53.
Mabn dux 121.
Majolus abbas Fossatensis 147.
Malstat comitatns 48.
Mamburren, Manbnron 116. 121.
Waltherus de — .
Manegoldus abbas S. Galli 115.
117.
Manegoldns comes de Yeringen
107.
Manegoldus de Tnncdorph 108.
Manigoldns de Werde 121.
Mansiones villa 147.
Marhbhach 28.
S. Maria 42. 62. — Aqnensis 76.
— Argentinensis 152. — Basi-
liensis 111. — Brixiensis 45.
— Drubicensis 31. 32. 37. — Fos-
satensis 147. — Hornbacensis
10. — Kanfiingensis 36. — in
Lezeke 66. — Mimilevensis 24.
— Murbacensis 19. — Qued-
linburgensis 5. — Salsensis 145.
— in Solariolo Mediolanens. 40.
— Spirensis 53. — Wircibur-
gensis 103.
Digitized by
Google
205
Marinus praesul, Romanae eccle-
siae legatus 7.
Marognio 40.
Marcwardus de Almistorf 58.
Marquardus de Grumbach 107.
130. 133.
Martha 62.
S. Martini ecclesia Wormatiens.
130. 133. praepos. Sigfridus.
Marturio 39.
Matera flumen 28.
S. Mauricii et S. Innocentii coeno-
bium Magdeburgense 7.
S. MaximuQ Merseburg. 47.
Mazelinus comes in pago Thurin-
gia 51.
Mecelini horti (Wormatiae) 128.
139.
Medema monasterium 154. abbas
Nithardus.
Mediolanum civitas 39. 41. 69.
— ensis eccle8ia39. 41. archieps.
Heribertns. — ense monasterium
S. Dionysii 39. 40. 41. abbas
Johannes.
Meginhardus eps. Wirciburgens.
96. 97. 98. 99.
Meinhardus decanus Wormatiens.
135.
Mella flumen 45.
Mellate 40.
Mellesheim 52.
Merania 71. 75. — e duces Ber-
tholdus, Otto.
Merebodo de Grifenstein 4^1.
Merseburc, Mersiburch, Merseburg
13. 38. 42. 100. - ensis ecclesia
13. 47. 103. — es epi. Gerhardus,
Hnnoldus.
Mettema aqua 57.
Mettensis, Metensis ecclesia 56. 71.
115. 117. 121. 141. episcopi Ber-
trammns, Conradus, Stephanus.
S. Michaelis monasteriam in Me-
dema 154.
S. Mildryda 145.
Mimileve 24. — ensis ecclesia 24.
abbas Regenoltus.
Minzenberg 108. 141. Cono de — .
Uiricus de — .
Misici villa 42.
Misna 13. Missenensis ecclesia 106.
episcopus Gerungus. Missinensis
marchio Otto 107.
Moguntia, Magontia 53. 107. — tina
sedes 15. 56. 57. 63. 65. 71. 80.
106. 108. 113. 116. 117. 118. 121.
124. 125. 136. 141. 142. archi-
cpiscopiAdelbertus,Aribo,Bardo,
Conradus, Cristianus, Erchan-
baldus, Heinricus, Sigifridus,
Willigisus. ~nus archidiaconus
Duto. — cantor Richardus. — na
ecclesia S. Petri 107. praepos.
Burchardus.
Mokrianici, Mocranici civitas 7. 8.
Molinhuso 151.
Monasteriensis ecclesia 67. 121.
124. 135. 142. episcopi Burchar-
dus , Fridericus , Hermannus,
Theodoricus, Wemherus.
Mons Biligardis 115. Fridericus
comes de — .
Moraciani provincia 7. 65.
Morcenwillare cappella 25. 28.
Mulahgowe pagus 83.
Mulenarca 61. Gerhardus de — .
Munmenheim 52.
Munzum 121. Reginaldus comes
de -.
Muorbach, Murbach, Morbacense,
Murbacense, Morbachcense coe-
nobium 1. 19. 21. 115. — es
abbates Berchgerus (Beringerus),
Bertholdus, Nandberdus. — is
advocatus Udo.
Digitized by
Google
206
Muron 11.
Mutinensis comitatns 143.
Muzenhusen 25. 27. 52.
N.
Nabepnrg 5.
Nandberdus abbas Marbacensis 1.
Nechargowe pagus 83.
Neristein, — estein, — instein 18.
83. 89.
Nicholaus abbas Sigebergensis 107.
Nifin 75. Heinricus comes de — .
Nithardus abbas de Medema 154.
Nitthingus filius Eiconis de Sledem
60.
Nivemburg 108. Conradus de — .
Nivunburch (in pago Brisiggove) 22.
Niwolkesthorp 47.
Northelbingi Saxones 87. 91. 94.
98. 101.
Nortgoe pagus 52. comes Gerhar-
dns.
Northturingia pagus 50. 66. comes
Liutherus.
Novariensis episcopus Bonifacius
69.
Nuemburg 121. Ozo de — -.
Nuhusen, Nuenhusen (prope Wor-
matiam) 57. 113. 133. Gonradus
praepositus de — .
Nuimburgensis, — emburgensis,
— onburgensis ecclesia 43. 51.
52. 123. episcopi Ebbo, Kadelho-
hus.
Numage 135.
Nuorenberg, Nurenberch, Noren-
berch, Nurenberg etc. 49. 63.
107. 116. 124. Cunradus burg-
gravius de — . Godefridus ca-
stellanus de — .
Nussia 61.
Nuwenburc 121. Bertoldus comes
de -.
0. praepositus Aquensis 142.
Odera flumen 7. 66.
Oleus flumen 45.
OmmunteiStat 83.
Onoldesbach 107. Heinricus prae-
positus de — .
Ooltingen curtis 119. 120.
Oppenheim 78. 79. Heinricus scul-
tetus de — .
Oppiwiler 54.
Ortliebus eps. Basiliens. 119. 120.
121.
Oskereslevo 35.
Osinabruggensis , Osnaburgensis
eccl. 52. 142. eps. Benno.
Osderwilre 52.
Osninch silva 61.
Osterenaha 16.
Ostra 58.
Otto eps. Babembergensis 71.
Otto eps. Trajectensis 141.
Otto abbas de Steina 115.
Otto I. imperator 6. 7. 8. 9. 10. 11.
12. 13. 14. 19. 66. 70. 86. 88. 91.
92. 94. 96. 98. 100. 114, 117.
Otto II. imperator 14. 18. 19. 20.
21. 22. 70. 91. 92. 94. 96. 98. 100.
109. 110. 112.
Otto III. imperator 23. 24. 25. 26.
27. 28. 29. 30. 31. 70. 88. 90. 92.
94. 96. 98, 100.
Otto IV. imperator 76. 136.
Otto dux Meraniae 75.
Otto palatinus 67.
Otto palatinus comes Rheni 77.
Otto palatinus-comes de Witelines-
bach 107.
Otto marchio de Brandemburc 71.
Otto marchio Missenensis 107.
Otto comes de Eirkberg 107.
Otto comes 57.
Digitized by
Google
207
Otto de Geroldisecco 121.
Otto de Grumbach 107.
Otto de Rulichesheim 68.
Otto de Salmen 116.
Otto de Stusceling 116.
Otto 1.
Oudalricus. Odalricus. Udal-
ricus. Ulricus.
Odalricus eps. Gonstantiensis 114.
115. 117.
Odalricns eps. Eichstatensis 56. 58.
103.
Odalricus abbas Fuldensis 117.
Odalricus (Udalricus) cancellarius
42. 43. 97. 100.
Ulricus cancellarius 67.
Ulricus magister scbolarium Wor-
mat. 133.
Odelricus dericus de Amelriches-
wilre.
Ulricus dux Boemorum 133.
Oudalricus filius ducis Boemiae
107.
Oudalricus comes de Egensheim
121.
e
Uiricus comes de Helphenstein 75.
Oudahricus de Eichsteiga 121.
Oudalricus, Uiricus de Horningen
121. 130. 133.
Ulricus de Minzenberg 141.
Odalricus de familia Basiliensi
r 121.
Odalricus mancipium 144.
Udalricus 1.
Ougiskewe pagus 5. comes Rud-
pertus.
Onulfus canonicus Spirensis 55.
Osimberc 121. Hesso de — .
Ota abbatissa Eaufungensis 36.
Otingen 121. Ludewicus de — .
Ozo de Nuemberg 121.
Ovenbach 16.
Oweresteten villa 51.
P.
Paderbornensis episcop. Heinricus
56.
Padus 45. 62.
Palida 90.
Palladius praefectus praetorio 132.
Paludanus lectns villa 62.
Paphinisnaida 153.
Papia 144.
Pargilla villa 15.
Parisius urbs 148. 149. — iensis
comitatus 147.
S. Pauli Wormat. ecclesia 130. 131.
133. praepos. Emicho. canonicus
Wernherus.
Pechovi civitas 7.
Pelegrinus patriarcha Aquilejensis
67.
Peringen 58. Burchardus de — .
Perseus, — sius decanus Wirci-
burg. 107.
S. Petrus Brandenburgensis 7. 35.
65. 66. — ' Brunwilarensis 61.
.— Fossatensis 147. — Hornba-
censis 10. — Eaufungensis 36.
— Murbacensis 19. — Salsensis
144. — rieccIe8iaMoguntinal07,
praepos. Burchardus.
Petrus archiepiscopus Gumanus et
archicanc. 29. 30.
Petrus abbas S. Salvatoris in Isula
38.
Petrus qui et Amizo 29. 30. 144.
Petrus comes 115. 117.
S. Philippus 104.
Philippus rex 73. 74.
Philippus cancellarius 57. 59. 116.
Philippus de Bonlant 136. 140. 141.
Philippus de Verkene 61.
Phroburc 115. 121. Adalbero co-
mes de — . V. Froburch.
Phucecha 158. Gonradus de — .
Digitized by
Google
■::;%«:,
^^r^^^
208
Phullendorf 68. 109. Rudolfus co-
mes de — .
Pirihtilo 11. comes in pago Prisic-
gewe.
Pirna 61. Luthewicus de — .
Piligrimus archicappellanus 2. 82.
Pinprinza 145.
Pippinus rex 83. 84. 89.
Piscovesheim. V. Biscovesheim.
Placentinus eps. Tercius 106.
Plagestat 15.
Ploni civitas 7. 65.
Poloniae ducis filius Albertus 107.
Poppo cancellarius 6. V. Boppo.
Premonstratensis ordo 66.
Prenestinus episc. Wilhelmus 113.
Pricervi civitas 7. 65.
Primma flumen 128. 139.
Prisecgewe pagus 11. comes Pi-
rihtilo. V. Brisiggowe.
Prix.iensis ecclesia 45. V. Brixien-
sis.
Prunna 5.
Puckinga 11.
Purghartus comes 157. V. Burg-
hartus.
Quidilingoburg , Quitilingoburg 5.
32. 84. 86.
Rabboto abbas de Halsbrunnen
63. 64.
Rabodo canonic. Basiliens. 121.
Raboto comes de Abenberg 107.
Ragimundus eps. Hyporiensis 106.
Raginaldus cancell. 148.
Ramesberc 121. Rudolfus comes
de --.
Randeggen 77. Gotefridus de — .
Rangowe pagus 83.
Rantesdorf curtis regia 157.
Ratinzgowe 83.
RatisbonensiSf — ponensis ecclesia
77. 106. 135. 141. episcopi Cuno
(Cunradus), Sigifridus. V. Rega-
nesburg.
Rauf minister 147.
Ravenna 30. — nas aeps. Wido
67.
Reganesburg civitas 155. V. Ratis-
bonensis.
Reginaldus comes de Munzum 121.
Reginaldus comes de Valchenstein
121.
B. Reginbertus (Reinbertus) 109.
110. 111. 112.
Reginoldus comes 117.
Reginoltus abbas Mimilevens. 24.
Reinaldus aeps. Coloniens., archi-
canc. Italiae 67.
Reingerus de Hasenburch 121.
Reinhardus praepos. novi mona-
sterii Wirciburg. 107.
Reinicgowe, — ichgowe pagus 23.
31. comes Sigifridus.
S. Remigius 148.
Rhenus, Renus 67. 71. 77. 79. 107.
128. 130. 135. 137. 139. 141.
comites palat. Rheni Conradus,
Heinricus, Ludovicus, Otto.
Riana 12.
Riaziani provincia 7. 66.
Richardus cantor Moguntinus 56.
Richardus rex Romanorum 80.
Richardus de Hasenburch 121.
Richenbach 64. Boppo de — .
Richenbergensis eccles. 59. 60. ad-
vocatus Hugoldus. praepositus
Gerhardus.
Richeneshova, — hoven 25. 27. 28.
52.
Richinza regina 117.
Richizo, Rikezo scultetus Worma-
tiens. 129. 130. 133.
Digitized by
Google
209
Richolfas majbr praepos. Wird-
burg. 107.
Bicholfus de Rieth 108.
Richolfus «vir nobilis 49.
Rieth 108. Richolfus de — .
Riethein 75.
Rinaugia 121. Heinricus de — .
Rindismula 78.
Rinvelden 57. Rudolfus dux de — .
Riotfeld fisc. dominic. 83.
Robaldus de villa Lanterii 69.
Rochidez 49.
Rodenburch, — demburg 60. 142.
A. comes de — . Cristanus de — -.
Roma 18. Romana ecclesia 7. 78.
— num regnum 140. — num im-
perium 61. 74. 136. 137.
Romano in loco 40.
S. Romanus 47.
Rora 4. 88.
Roraha fluvius 25. 27.
Rotbertus, Rodbertus, Ru-
bertus, Ropertus, Ruod-
pertus.
Rodbertus archicapellanus 11.
Rotbertus rex 148.
Ruodpertus comes in pag. Keltin-
stein et Ougiskewe 5.
Roubertus de Gastela 107.
Rubertus de Dume 71.
Ropertus de Haldesleve 60.
Rotberd minister 60.
Roteneco 149.
Rodwigus abbas Hornbacensis 10.
Rubiolo 40. '
Rudichisdorf 51.
Rudolfus, Rudulfus, Rou-
dolfus, Rodulfus etc.
Ruodolfus eps. Leodiensis 106.
Rodolfus abbas Augensls 117.
Rudulfus protonotarius et canoni-
cus Wormat. 135.
Rodoifus praepos. Basiliens. 121.
Ruodolfus HL rex Burgundiae 144.
145.
Rodolfus dux de Rinfelden 57. 58.
Rodolfus comes de Lenzeburc 115.
Rudolfus comes de PhuIIendorf 68.
107.
Rodolfus comes de Ramesleve 121.
S. Rufiue eps. Thiodericus 120.
Rngae 13.
Ragehusen 51.
Rulichesheim 68. Gunradus miles
de — . Otto de — .
Rumandus 133.
Rummaldi casa 153.
Rumveld 83.
Runstal 75.
Ruodkerus 16.
Ruodlint 16.
Rustenus abbas S. Blasii 58. 113.
114. 115.
Ruttin 58.
9.
Sacchenholz silva 25. 27.
Salaa flumen 13. 43.
Salacho nobilis homo 4. 5.
Salagewi pagus 83.
Salem 74. 75. Salensis ecclesia 73.
abb. Eberhardus.
Salica lex 4.
Salmen 116. Otto de — .
Salomon eps. 157.
Salomon 1.
Salon notarius 2. cancellarius 82.
Salsa, Salsi, Salz, Salsense mona-
sterium 25. 26. 28. 52. 72. 83.
144. 145. abbates Helnwicus,
Eerbertus.
S. Salvatoris ecclesia in Isula 38.
abbas Petrus.
Samutesbach villa 156.
Sanctus Mons 75. Bertholdus co-
mes de — .
14
Digitized by
Google
210
Sarebrnggen 133. Symon comes
de -.
Sarewerde 133. Folmarus comes
de -.
Satelbogo 57.
Saxonia 57. 71. 104. dux Beren-
hardus, Saxones 87. 91. 94. 95.
98. 99. 101. Saxonici episcopi
35. 66. Ita de — .
Scalkestat 22.
Scerlenheim 52.
Scheidevelt 108. Conradus de —.
Schipha, Scyphe 141. 142. Cunra-
dus dapifer de — . Ludewicus
de — . W. pincema de — .
Sclavi 6. 7. 13. 81. 83. 87. 89. 91.
92. 94. 95. 96. 98. 99. 101.
Scowenburg 130. 133. Berhtolfus
de -.
Scndici pagus 42. 47. comites £k-
kehardus, Herimannus.
Seckinbah 16.
Segradella 40.
Seliheim 3.
S. Servatius 5.
Sicilia, Sycilia 70. 71. 72. 78. 79.
139. 140.
Sierenzo curtis 119. 120.
Sigebergensis abbas Nicholaus
107.
Sigebertus comes 117.
Sigefridus. Sifridus. Sy-
fridus.
Sigefridus archicanc. (archieps.Mo-
gunt.) 51. 53. 112. 123.
Sifridus aeps. Moguntin. archicanc.
Germaniae 137. 141. 142.
Sifridus eps. Ratisbonensis , can-
cellarius 77.
Sifridus praepos. major. Worma-
tiensis 130. 133*.
Sifridus praepos. S. Martini Wor-
matiens. 130. 133.
Sigifridus comes in Reinicgowe.
23.. 36.
Sigifridus comes 44.
Syfridus yicedom. Wormatiens.
133.
Sifiridus scultetus de Lutra 78.
Syfridus 133.
Sigehardus cancellar. 112.
Sigena serva 44.
Sigenandus praepos. Basiliens. 121.
Siginga 2.
Simon. Symon.
S. Simon (Hersveldens.) 9. 64. 151.
Simon notarius 3. 4. 5. caneella-
rius 84. 86.
Symon dux 117.
Symon comes de Sarebruggen 133.
Singerbrucho 58.
Sledem 60. Eico de — .
Slocse, Slose, Sloce, Slochse prae-
dium 57. 58. lacus 109.
Smaluneggi 75. Heinricus de — .
Smeon 6.
Snelhardus (notarius) 118.
Solariolo, eccl. S. Mariae in — 40.
Som, Soma flumen 25. 27.
Spanheim, Sponheim 130. 133. 137.
Godefridus comes de — .
Spira 51. 54. 138. Spirensis eccL
53. 54. 56. 67. 75. 80. 113. 115.
117. 130. episc. Arnoldu8,Bruno,
Conradus, Godefridus, Gunthe-
rus, H&zmannus. — praepositus
Hecelo. — decanus Bnrchar-
dus. magister Onulfus. custos
Vocnandus. advocati Ekbertns,
Egeno.
Spiricowe pagus 157. comes Wa-
iaho.
Sprendilingun, — delincon 15.
Steina 57. 115. Otto de — .
Steinaha 109. 112.
Steinburg 43.
Digitized by VjOOQIC
211
Steindorf 43.
S. Stephani ecdesia 107. abbas
Heinricus.
Stephanus aeps. Viennensis 67.
Stephanus eps. Mettensis 56. 115.
117. 121.
Stephanus dapifer 149.
Steti, Stetin villa 15.
Stigandus aeps. 147.
Stilla 153.
Stoven 57.
Stratbeirgensis 152. V. Argenti-
nensis.
Strebeki 33.
Stusceling 116. Otto de — .
Suevia 135. 141. Suevi 28. 67.
duces Burchardus, Fridericus,
Heinricus. V. Alamannia.
Sulzo 121. Alewicus comes de ~.
Sunderunhova 83.
S. Susanna 1.
Suthere villa 60.
Sveichusan 25. 27. 28.
Sveinheim 16. 18.
Svercingen 116. Geroldus de — .
Swarzaha 109. 112.
Swarzinberc 75. Conradus advo-
catus de — .
Swarzwalt 109. 110. 112.
Swendenbach 109. 112.
S. Swiberti ecdesia in Werde 107.
praepos. Theodoricus.
T.
Talamona curtis 40.
Tanat insula 145.
Tanne 142. C. praepositus de — .
S. Tatheus (Hersvddens.) 9. 151.
Tercius eps. Placentinus 106.
Tetiiebach 84.
Theodericus. Deodericus.
Diedricus. Diether. Thie-
therus etc.
Theodericus aeps. Trevirens. 141.
Theodericus eps. Basiliens. 112.
Theodericus eps. Monasteriens.
142.
Diedericus eps. Virdunens. 51. 123.
Theodericus cancellarius 39. 48.
Thietherus major praepos. Wor-
mat. 134. 135.
Theodericus praepos. S. Suiberti
de Werda 107.
Theodericus marchio 67.
Theodericus marchio, firater Otto-
nis march. Misnens. 107.
Teodoricus comes de Astade 69.
Dieodricus comes de Huneburc
121.
Teodericus de Dnren 61.
Deodericus frater com. Friderici de
Monte Biligard. 115.
Thiedericus barbatus civis Gosla-
riens. 60.
Theophanu uxor Ottonis II. 19.
Theutonica lingua 123. 137.
Thiodo, Thioto eps. Wirciburgens.
81. 83. 84. 85.
Thiehelmus de Eivun 116.
Thietdmus de Tochenburg 116.
Thiodewinus eps. S. Rufine, lega-
tus apostol. 120.
Tbietmarus. Thiatmarus.
Thiotmarus etc. Thiemo.
Thiotmarus , Theotmarus archi-
cappell. 157. 158.
Thiatmarus eps. Brandenburg. 7. 8.
Thietmarus notarins 60. 61.
Thiemo, Tiemo de Koldiz 108.
Thiodolfus 1.
Thrubiki 37. V. Drubiki.
Thuringia 71. 135. landgravii Her-
mannus, Ludovicus.
Thuringensis pagus, Toringia pa-
gus 9. 151. comes Wilhdmus.
Tigensheim 121. Hugo de — .
Digitized by
Google
"^^
212
Tiwingen, Tuingen 116. 121. Hugo
comes de — .
Tochenburg 116. Thietelmue de — .
Tonagewe pagus 156. comes £n-
gildeo.
Tostig dux 147.
Toto advocatus Campidonensis 5.
Toto de Wagenhusen 57.
Trajectensis ecclesia 52. 67. 113.
141. episcopi Cunradus, Gk)de-
baldus, Godefridus, Otto.
Tramonia 135. V. Drutmunne.
Trevirensis ecclesia 55. 67. 80. 113.
120.141.142. archiepiscopiAdel-
bero, Bruno, Godefridus, Hilli-
nus, Johannes, Theodoricus.
Triburias, — rii 17.98.
Trieich forestum 17. 18.
Trimpergl08. Boppode— . Hein-
ricus de —.
Trowinus frater S.Blasiensis 121.
Tubargowe pagus 83.
Tuingen. V. Tiwingen.
TuUiveld pagus 83.
Tungdorf 108. Manegoldus de — .
Turreheim 121. Weraherus de — .
V.
Ubertus comes de Brandate 69.
Ubirach 75.
Udalricus. V. Oudalricus.
Udo episc. Cicensis 106.
Udo advocat. Murbacens. 22.
Uto comes 2.
Ulma 74. 111.
Ulricus. V. Oudalricus.
Umbach villa 56.
Urach 142. E. comes de — .
Uringa 11.
Ursella monasterium 15.
Ursiuus vir inluster 149,
Urslebe, — leve 50.66.
V.
Yalchenstein 121. Reginaldus co-
mes de — .
Valentinianus imperator 132.
Vallis Vicinaria 143.
Veldericus eps. Briziens. 45.
Veltperch mons. 109. 112.
Vercellensis eps. Albertns 69.
Veringen 107. Manegoldus comes
de -.
Verkene 61. Philippus de — .
Verona 110.
Viennensis archieps. Stephanos 75.
Vilingin 75.
Viqueriensis plebs 29.
Virdunensis eps. Diedericus 123.
V. Wirdunens.
S. Vitus Drubicens. 31. 32. 37.
Vlechtorp. Godefridus de — 60.
Vocnandus custos Spirens. 55.
Voheburg 141. Bertholfus marchio
de — . Diepoldus marchio de —.
Volcfeldon pagus 83.
Vosagus, Vosaus 18.
Vuldensis. V. Fuldensis.
Vulfwoldus, Wulfwoldusabbas 146.
Vulvenesheim 52.
W. pincema de Schiphe 142.
Wagenhusen 57. Toto de — .
Walaho comes in Spircowe 157.
Walahuson 44.
Waldsazzi pagus 83.
Waletingeroth 59. 60. Liudolfns
de -.
Waipurc, — purg 75. 142. L. dapi-
fer de — . Heinricus dapifer
de — .
S. Walpurgae abbas Bertoldus 115.
Walrammus comes de Lucilnborg
142.
Digitized by
Google
213
Walraven dux 61.
Waltdorf villa 77.
Waltherus. Walterus.
Walterus prothonotarius 138.
Waltherus de Botstein 116.
Waltherus de Husen 130. 133.
Walterus de Lobenhusen 63. 108.
Waltherus de Manburon 116.
Waltherus dapifer 108.
Wangen 112.
Warda 108. Hugo de — .
Warza flumen 57.
Wasemberc 124. Gerardus de — .
Wechenheim 15.
Werda 80. 137. S. Suiberti eccle-
. sia in — 107.
Werde 121. Manigoldus de — .
Werenbrehtestoviila 109. 112.
Wernherus. Wernerus. We-
zelo.
Wezelo archicancell. 54.
Wemherus episc. Monasteriensis
121.
Wernherus abbas deEtenheim 115.
, 121.
Wernherus abbas S. Georgii 115.
Wemherus praepos. S. Johannis
Wirciburg. 107.
Wernheras canonic. S. Pauli Wor-
matiens. 131.
Weraherns de Turreheim, frater
S. Blasiens. 121.
Wezelo portenarius Wirciburg.
107.
Wernheras comes de Habisburc
121.
Wemherus comes de Hegerlo 115.
121.
Weraheras comes advocatus Ba-
siliens. 115. 119. 120.
Wezelo de Bergen 61.
Weraherus de Bonland 77. 129.
130. 133. 136.
Wernheras de Bonland dapifer
140. 141. 142.
Wernherus de Caldembach 121.
Weraherus thelonearius Worma-
tiens. 133.
Wertheim 107. Boppo comes de — .
Wetaa flumen 43.
Wetelberc 46. Heinricus de — .
Wetereiba pagus 48. comes Ber-
tholdus.
Wicherus, Wigerus eps, Branden-
burg. 66.
Wiccheresheim 52.
Wichia fluvius 143.
Wichnandus 133.
Wido aeps. Ravennas 67.
Wiela mancipium 144.
Wielantesheim 83.
Wigbaldus cancellar. 152.
S. Wigberi;us Hersveld. 9. 23.
Wigbertus marchio 13.
Wiggerus marchio 13.
Wigo eps. Brandenburg. 33.
Wikeras comes 33.
Willemaras eps. Brandenburg. 66.
Willigisus aeps. Moguntin., archi-
oanc. 15. 18. 20. 22. 24. 25. 26.
27. 29. 32. 35. 90. 92. 110.
Willihelmus. Willehelmua.
Willelmus,
Willihelmus archicapell. 88.
Wilhelmus eps. Prenestinus et car-
dinalis 113.
Willelmus eps. 147.
Wilhelmus rex 74.
Wilhelmus comes Burgundi§ 115.
Willihalmus comes in pago Thu-
ring. 9.
Willingishusen 52.
Windersteten 142. C. pinceraa
de — .
Wingartweiba pagus 83.
Winitherius cancell. 49. 50. 102.
Digitized by
Google
214
Wirceburc, Wirziburg, Wircibnrch,
Wirciburc etc. 71. 82. 102. 103.
104. 108. Wirciburgensis, — ce-
bnrgensis etc. ecclesia 67. 81.
82. 83. 84. 85. 87. 88. 89. 90.
92. 93. 100. 104. 105. 106. 107.
120. 137. — ses episcopi Adel-
bero, Berenwardus, Bobbo, Bnrg-
hartus, Embrico, Erlungus, Geb-
hardus, Heinricus, Heroldus, Me-
ginhardus, Thiodo. — sis ecde-
sia S. JohanniS 107. praepos.
Wemherus. — se novum mo-
nasterinm 107. praepos. Richar-
dus. — sis major praepositus
Richolfus. decanns Persens. can-
tor Godefridus. custos Albertns.
portenarius Wezelo. praepos.
et archidiaconus Bertolftis. cel-
lerarins Couuradus. burggravins
Boppo.
Wirciburc 108. Boto de — .
Wirdunensis 51. V. Virdunensis.
Wirena 48.
Wirinthowa 25. 27.
Wirtemberc 121. 137. comites
Hartmannus, Lndovicns.
Witeburnum 33.
Witheresheimvilla 25. 27.
Witilinesbach 107. palatini comites
de — Fridericus et Otto.
Witin 107. Heinricus comes de — .
Wizzunpurc 137. 157. abbas Hatho
archieps.
Wizenstein 28.
Wolframmus de Brozzoldesheim
108.
Wormatia, — cia 18. 77. 78. 80.
81. 113. 122. 124. 125. 127. 131.
<133. 136. 138. 140. -tiensis
ecclesia 23. 56. 78. 80. 130. 131.
132. episcopi Cunradns. Hildi-
baldns. L. — eccIesiaS.Andreae
130, praepos. Conradns. — ec-
clesia S. MartinMdO, praepos.
Sigifridus. — ecclesia S. Pauli
130, praepos. Emicho. — major
praepositns Adelbertns, Thiete-
ms, Sigifridns. — decanns Mein-
hardns, Henricus. — cnstos Al-
bertus, Luppoldus. — cantor
Henricns. — precentor Eber-
hardns. — magister scholar.
Ulricus. — canonicus Rudnlfhs.
— vicedomnns Burchardns, Si-
fridns. — thelonearius Wemhe-
ras, scnltetus Richizo. Worma-
tiensis moneta 128. 139. — ses
Judaei 80. 123.
Wncri provincia 7. 66.
Wulfwoldus abbas 146. V. Vnlf-
woidns.
Y.
Yporiensis. V. Hyporiensis.
Ytalia 67. V. ItaUa.
Z.
Zamcici provincia 7. 66.
Zeringen 71. Bertoldus de — .
Zolr, Zolri 75, 116. comites Bur-
chardus, Albertns, Cnnradns.
Zpriawani provincia 7. 66.
^///^.
Digitized by
Google
ADDENDA ET CORRIGENDA.
Pag. 4 1. 15 pro ^Heriberti^ lege ^Herigeri^.
- 37 - 3 pro „8ita" lege ^situm''.
- 61 - 7 pro „Breittenbah" lege ^Breittinbah".
- 75 - ultima post ^ineditum" adde ^sed ezcerptum apud Stillfried,
Monumenta Zollerana I, 29; Mone, Zeitschr. f. Gesch. des
Oberrheins I, 326.«
- 163 - ultima pro „cum quis ejusdem modi occasio rediret^ lege „cum
similis occasio rediret^.
Berolini, apud Weidmaknos ( J. Reimer).
Ttpis Gustayi Sohadb (Otto Franokb), Bbbolimbmsis.
Digitized by
Goodle
Verlag der Weidmannschen Buchhandlung in Berlin.
BIBLIOTHECA
REKUM GERMANICAEUM
EDIDIT
PHILIPPUS JAFFfe.
Tomus I. MONUMENTA CORBEIENSIA: I. Translatio sancti Viti.
— II. Bovonis de sui temporis actis fragmentum. —
III. Annales Corbeienses et chrono^aphus Corbeiensis.
— IV. Catalogus abbatum et fratrum Corbeiensium. —
V. Notae Stabulenses de Wibaldo. — VI. Wibaldi epi-
stolae. gr. 8. 4 Thlr.
Tomus II. MONDMENTA GREGORIANA : I. Gregorii VII registrum.
— II. Gregorii VII epistolae coliectae. — III. Bonithonis
episcopi Sutrini liber ad amicum. gr. 8. 4 Thlr. 20 Sgr.
Tomus III. MONUMENTA MOGUNTINA: I. Catalogi episcoporum
Moguntinorum. — II. S. Bonifatii et Luili epistolae. —
III. Epistolae Moguntinae. — IV. Vitae S. Bonifatii. —
V. Liutolfus de sancto Severo. — VI. Vitae Bardonis
archiepiscopi Moguntini. — VII. Anselmi Havelbergensis
vita Adelberti II Moguntini. — VIII. Vita Arnoldi archi-
episcopi Moguntini. — IX. Christiani chronicon Mogunti-
num. — X. Annales Augienses. — XI. Annales Moguntini.
— XII. Inscriptiones ecclesiae S. Albani. — XIII. Ne-
crologinm ecclesiae Moguntinae. gr. 8. 4 Thlr. 20 Sgr.
Tomus IV. MONUMENTA CAROLINA: I. Codicis Carolini epistolae.
— II. Leonis III epistolae. — IIL Epistolae Carolinae.
— IV. Einharti epistolae. — V. Einharti vita Caroli
Magni. -- VI. Poetae Saxonis vita Caroli Magni. —
VIL Monachus Sangallensis de Carolo Magno. — VIII.
Visio Caroli Magni. gr. 8. 4 Thlr. 20 Sgr.
Tomus V. MONUMENTA BAMBERGENSIA : I. Udalrici Baben-
bergensis codex epistolarum. — 11. Epistolae Bamber-
genses. — III. Ex Heimonis de decursu temporis libro.
— IV. Annales S. Michaelis Babenbergensis. — V. An-
nales S. Petri Babenbergenses. — VI. Necrologium S.
Petri Bambergense antiquius. — VII. Ex necrologio ca-
pituli S. Petri Bambergensis. — VIII. Necrologium S.
Michaelis Bambergense antiquius. — IX. Ex necrologio
S. Michaelis Bambergensi posteriore. — X. Ebonis vita
Ottonis episcopi Bambergensis. — XI. Herbordi dia-
logus de Ottone episcopo Bambergensi. — XII. Ex mira-
culis Ottonis episcopi Bambergensis. gr. 8. 5 Thlr. 10 Sgr.
Tomus VI. von Professor DUmmler und Wattenbach herausgegeben,
befindet sich unter der Presse.
Digitized by
Google
/
k
i
t
\
s
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
%
!dby
Google