Skip to main content

Full text of "D. Martini Lutheri Opera latina varii argumenti ad Reformationis historiam imprimis pertinentia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


6000g2240N 


:»• 


9 

•  •• 

>  • 


^■M. 


D.  lUBTIin  LKTHEIU 


OPERA  LATINA 


VARH  ARGUMENTI 

AD  REFORMATIONIS  HISTORUM 

IMPRIMIS  PEETINENTIA. 

CUEA.VIT 

Dr.  henrigus  sgihidt, 

SCHOLAE  LATIKA£  KRLAKG£N8I8  PUAECEPTOR. 


TOLDMEiV  lU. 

CONT.  SCRlPT^y; 


FRANCOFURTI  AD  91.  ET  ERLANGAE. 
SUMPTIBDS  C.  HEYDERI  ET  H.  ZIMMERL 

MDCCCLXVI. 

■  ^^^-  /■  ^^J- 


-■■  ■  ■* 


6000Q2240N 


Gorrigenda. 

Pag.  16  leg.:  veteres  errores. 

Pag.  348  in  nota  leg.:  exanimem  pro :  examinem.  , 


Dispntatio  et  Excusatio 

F.  Martini  Lutheri  adversus  criiniiiatioiies 

D.  Johaimis  Eccii. 


Praefatio. 

Disputatio  a.  1519  de  die  27.  m.  Junii  usque 
ad  diem  15.  m.  Julii  Lipsiae  habita,  quam  valu- 
isse  plurimum  constat  tam  ad  sacrorum  reformatio- 
nem  promovendam  quam  ad  Lutheri  ingenii  doc- 
trinaeque  vires  et  augendas  et  cupuendas,  iam  inde 
a  mense  Octobri  a.  1518  ab  auctoribus  mente^erat 
concepta.  Tunc  enim  Eccius  Augustae  Vindelico- 
rum  cum  Luthero  pactus  est,  ut  Carolostadium  ad  , 
disputationem  secum  ineundam  permoveret  (cf.  Lu- 
theri  Epp.  ed.  de  Wette  1  p.  171  p.  216.  249.  et  Carl- 
stadii  Defension.  adv.  Eccii  monomachiam*)  in 
Loesch.  Reform.  Act  II,  p.  158),  et  Lutherus  Au- 
gusta  Wittembergam  reversus  d.  15.  m.  Novembris 
a.  1518  Joh.  Eccio,  Ingolstadiensis  studii  Procan- 
cellario ,  nuntium  reddit,  Carolostadio  placere,  ut 
vel  Lipsiam  vel  Erfordiam  convenirent,  eumque 
petere,  ut  Eccius  ipse  diem  praefigeret,  quo  ne- 
cesse  esset  convenire,    simul   et  locum,    utrum  ex 


*)  „Quo  fit  ut  tecum  coram  congredi  verear  Atta- 
men  datis  impensi  s  ^  si  tuto  ire  licet^  iu  are- 
nam  tecum  descendam ,  sed  ea  lege ,  ut  utriusque 
et  argumenta  et  solutiones  lidis  dictentur  no- 
tariis.^'  Haec  Carolostadii  Defensio  adv.  Eccii 
monomachiam  in  vuigus  edita  est  mense  Septem- 
bri  a.  1518. 

Luthcri  opp.  V.  A.  ad  rcf.  hiat.  i.  p.   Vol.  UI.  \ 


2  Praefatio. 

his  duobus  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  de  Wette  I  p.  171). 
Eccius  Lipsiam  elegit  disceptationis  locum  et  iam 
mense  Decembri  Georgium  Saxoniae  Ducem  atque 
Universitatis  Lipsiensis  facultatisque  theologicae 
consilium  precibus  quam  maximis  adiit,  ut  disputa- 
tionem  admitterent  (cf.  de  disputatione  Lipsiensi 
et  de  his  Eccii  precibus  Seckend.  Hist.  Luth.  L.  I 
Sect.  25.  §.54.  p.  72,  Loescheri  Bfeform.  Acta  III, 
292  sqq.  et  Seidemanni  Ubrum  summo  ingenii  acu- 
mine  et  mira  diligentia  compositum:  DieLeipziger 
Disputalion  i.  J.  1519.  Dresden  und  Leipzig  1843). 
Anno  1518  exeunte  (d.  29.  m.  Dec.J  Eccius  „ex 
Augusta  Rhaetiae,"  antequam  inde  in  patriam  iter 
faceret,  htteris  de  hac  re  certiorem  fecit  D.  Mat- 
thaeum  Langium,  Rom.  ecclesiae  cardinalem  et 
coadiutorem  Salisburgi,  iisque  adiunxit  schedam 
disputatoriam,  quae  propositiones  continebat,  quas 
ipse  in  studio  Lipsiensi  disputaturus  erat  contra 
D.  ^odenstein  Carlestadium,  Archidiaconum  docto- 
remque  Vuittenbergensem,  a.  XIX.,  et  contra  novam 
doctrinam  defensurus  (cf.  librum:  Disputatio  D. 
Johannis  Eccii  et  P.  Martini  Luther  in.Studio  Lip- 
sensi  futura,  et  collect.  Basiliensem  Lucubcationum 
D.  M.  Lutheri,  Basileae  ap.  Ad.  Petri.  1520  mens. 
Julio  p.286  sqq.,  ubi  hic  istius  hbelli  titulus  reddi- 
tur:  In  studio  Lipsensi  disputabit  Eccius 
propositiones  infra  notatas  contra  D.  Bo- 
denstevn  Carlestadium,  Ar<5hidiaconum 
et  doctorem  Vuittenbergensem,  an.  XIX., 
et  positionibus  ipsis  praefixa  leguntur  haec  verba:Po- 
sitiones  quas  Eccius  defendet  in  studio 
Lipsensi  contra  aovam  doctrinam.)  Nu- 
merus  thesium,  quas  tum  Eccius  proposuit ,  erat 
duodecim,  septima  enim,  quae  in  tredecim  thesibus, 
quae  postea  propositae  sunt,  legitur  ^t  quae  inci- 
pit:  Errat,  qui  liberum  arbitrium  hominis 
dominum  actuum  hominis  etc,  postea  -est  ad- 
dita;  quam  ob  rem  Eccius  ipse  d.  14  m.  Martii  -a. 
1519  in  hbello  suo:  Disputatio  et  Excusatio  adver- 
sus  criminationes  F.  Mart.  Lutheri,  haec  scribit: 
„8ecurim   ad  radicem  posui  propositioDes  sex  con- 


Praefado.  3 

trahendo  contra  D.  Bodenstein ,  septimam  in 
scriptis  transmisi,  in  quibus  totam  nostrae  scrip- 
tionis  sumfbam  videor  mihi  complexus"  (cf.  Loe- 
scheri  Reform.  Act.  III.  p.  561).  Sex  igitur  prio- 
res  propositiones  Eccius  tum  Carolostadio  objecit, 
reliquis  Lutherom  ipsum  impugnavit.  Cuius  sehe- 
dulae  Augustae  tj])is  impressae  unico  exemplari 
accepto  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  de  Wette  I  p.  217) 
Lutherus,  quasi  ad  illam  responsurus,  ineunte  mense 
Februario  a.  1519  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.^  I  p.  142, 
de  Wette  I,  p.  222  sqq.)  epistolam  in  vulgus  edidit 
Carolostadio  missam,  qua  Eccii  vanitatem,  incon- 
stantiam  ,  arrogantiam  ,  gloriae  "cupiditatem  et  ca- 
*lumniandi  studium  taxat^  istum  hominem  monet  a 
se.versutias  eius  intelligi,  sic  fortem  ad  disputan- 
dum  provocat,  ut  deinceps  omnium  victor  salute- 
tur,  postremo  Caiolostadium  hortatur,  ut  una  se- 
cum  a  Duee  Georgio  et  senfttu  Lipsjensi  vel  priva- 
tum  locum  petat,  ubi  exspectata  disputatio  praesen- 
tibus  Notariis  instituatur  et  absoluta  Pontifici  Ro- 
mano  cognoscenda  exhibeatur  (cf.  Luth.  Epp.  ed. 
Aurif.  1  p.  158.  de  Wette  1,  249.  Loescheri  Reform. 
Act.  111.  p.  205  sqq.  559.  814). 

Huic  Lutheri  e|)istolae  ad  Carolostadium  da- 
tae  Biccius  die  XIV  mensis  Marlii  a.  1519  suum 
opposuit  iibellum:  Disputatio  et  Bxcusatio 
D.  Joh.  Eccii  adversus  Cri  minationes  F. 
Martini  Luther,  ordinis  Eremitarum,  cui 
adiunetae  erant  tredecim  propositiones  sub  hoc  ti- 
tulo  :  Contra  F.  Luther  et  D.  Bodenstein  in 
Lipsensi  studio  has  disputabit  positio- 
nes  XXVIL  Junii  M.  D.  XIX.  Loeschero  (  cf.  Ref. 
Act.  111.  p.  563)  duae  huius  libelli  praesto  erant 
editiones  originales  *  )  forma  quart.,    quem  sequen- 


* )  In  editionibus  originalibus  est  haec:  Disputatio  et 
excusatio  Domini  Johannis  Eccii  adversus  crinii- 
nationes  F.  Martini  Lutter  ordinis  Eremitarum. 
4  folia  forni.  quart.  (Tituli  paginae  impressa  est 
fi^ura  ligno  incisa  cum  litteris  M.  H.  A.  V.  [apud 
Martinam  Landsberg  Lipsiae.] ) 

1  • 


4  Dispntatio  et  £zcuBatio  Eccii 

teshicreddimus  istumEccii  libellum,positione8  autem 
ipsas  repetimus  ex  libello ,  qui  nec  loco  nec  anno 
indicato  tunc  temporis  in  vulgus  editus  ^t  sub  hoc 
titulo:  „Contenta  in  hoc  libello:  Erasmi  Rotero- 
dami  Epistola  ad  illustrissimum  Principem  ac  Du- 
cem  Saxoniae  etc.  Fridericum.  Positiones  Joannis 
Eckii  scholasticae.  Positiones  Martini  Lutherii  theo- 
logicae.  Conclusiones  Andreae  Carolostadii  theo- 
logicae.  Ad  lectorem.  Habes  hic,  Lector  optime, 
ad  illustriss.  Saxoniae  ducem,  Rom.  imp.  electp- 
rem,  Fridericum  prudentissimum  principem,  Erasmi 
Roterodami  prudentissimi  scriptoris  epistolam,  qua 
vir  ille  vere  theologus  benignissimo  studiorum  Mae- 
cenati  primum  litteras  meliores  earumque  profes-  . 
sores  commendat,  deinde  Martini  Lutherii  causam 
paucis  attingens  in  re  scrupulosa  sic  versatur,  ut 
nec  temeritatem  in^pronunciando,  nec  praevarica- 
tionem  in  .patrocinando  calumniari  possis,  qua  parte 
miraberjs  Erasmici  stili  popularem  libertatem.  Porro 
Lutheriana  causa  quorsum  sit  evasura,  forsan  pate-  * 
bit  ex  eventu  scholasticae  disputationis,  quam  Lip- 
siae  vicesima  sepUma  mensis  Junii  die  fore  iam 
dudum  inter  partes  convenit.  Quisquis  ergo  rari 
conflictus.  spectator  esse  cupis,  fac  hospes  in  tem- 
pore  adsis.  Bene  vale.^'  Cum  textu  huiua^  libri 
contulimus  etiam  textum  harum  thesium,  qni  est 
in  libro ,  qui  anno  1519  sub  hoc  titulo  prodiit: 
Disputatio  excellentium  D.  doctorum  Johannis  E^cii 
et  Andreae  Carolostadii  Lipsiae  etc,  et  editiones 
Propositionum  Lutheri  a.  1538  et  1558. 

Disputatio    et  Excusatio    D.  Joh.  Eccii  ad- 
versus    Criminationes    F.    Martini    Lutter, 

ordinis    Eremitarum. 

Deo  amandissimis  praelatis  Domino  Caspari, 
Abbati  fontis  Suessonis,  et  Domino  Johanni  Pol- 
lingi,  praeposito,  patronis  suis  observandissimis,  Ec- 
cius  in  Domino  Jesu  bene  agere. 

Cum  mihi  nova  doctrina  Reverendi  Patris  mei 
Lutheri  Augustiniani   visa  fuisset    in  multis    a  ve- 


adversus  criininationes  Lutberi-  5 

ritatis  tramite  deviare,  quid  ab  initio  egerimus 
quidye  secutum  cum  Andrea  Bodenstein  fuerit,  mi- 
nime  vos  praeterit.  At  4Jum  semper  istud  genus 
invectivarum  scribendi  oderim,  constitui  facere  pe- 
riculum  iudicii  mei  coram  doctissimis,  in  quorum 
sententias  intellectum  meum  captivarem  et  in  ser- 
vitutes  redigerem,  sciens  quod  philautia  sit  mater  ^ 
errorum,  et  quod  singularitas  in  praecipitium  cogit, 
ut  ait  Bern.,  et  nolle  credere  prudentioribus  stul- 
titia  sit,  ut  Boetius  testatur.  Quod  etsi  per  Con- 
traversarium  diu  congrediendi  facultas  fuerit  prae- 
clusa,  tandem  in  Liptzense  Studium  convenimus,  ' 
ubi  dum  et  Augustini  jussa  secutus  futurae  dispu- 
tationis  summam  scheda  exarare  curavi,  etiam  sub- 
itaria,  adeo  ut  non  poenitendum  articulum  de  lib. 
arb.  et  fide  negligerem.  Hac  tum  scheda  ad  F. 
Mart.  Lutter  per  me  transmissa,  ut  est  mordendo 
potentissimus ,  confestim  Epistolam  propugnatori 
8U0  dedicatam  disseminavit.  Quae  an  respondeat 
Eccianae  modestiae,  lectoris  committo  iudicio.  At 
quia  istiusmodi  genus  hominum,  ut  Beatus  Grego- 
rius  affirmat,  tacentes  solos  amat,  non  moveor  nec 
offendor  mordaci  sua  epistola.  Utinam  dignus  ha- 
berer,  velut  apostoli  gloriabantur .  pro  veritate  et 
Domino  Jesu  contumeliam  pati.  Curandum  tamen 
mihi  video,  ne  pusiUi  offendantur,  qui  facilem  prae- 
berent  detrahendi  assensum,  si  nullam  ex  me  ha-'' 
berent  excusationem. 

Aegre  fert  Lutterus,  quod,  dum  promisissem 
disputaturum  me  D.  Bodenstein  Lipsiae,  in  ipsum 
verterim  impetum,  et,  ut  est  totus  olibrius,  addit 
se  nescire  an  ranarum  an  muscarum :  interim  in 
suas  nugas  de  indulgentiis  debacchatus,  D.  Boden- 
stein  dicta  velut  parerga  et  summo  quod  aiunt  di- 
gitulo  vix  attigerim :  at  quam  impudenter  haec  mihi 
adscribat,  lectoris  non  fallit  iudicium.  Nam  cum 
Bodenstein  sit  Lutteri  propugnator  et  adnotationes 
meas  tres  in  disputata  Lutteri  de  Indulgentiis  ad 
Reveren.  Episcopum  meum  Eystetenum  privatim 
factas  non  tam  docte  quam  mordaciter  improbave- 
rit,  ac  reliquis  idem  poWicitus  -  non  temere  materiam 


Q  Disputatip  et  Excusatio  Eccii 

Indulgentiaruin  attigi  conclusionibus,  quod  negotium 
ac  contemptibile  Lutter  nugas  suas  dicit,  in  quo 
tot  heroes  desudarunt.  pcio  quod  Hieronymus  ait, 
nugas  in  ore  saterdotis  esse  blasphemiam:  non  au- 
tem  existimavi  hos  disptitatione  separandos,  qui  in 
eandem  sententiam  manibus  et  pedibus  conspiras- 
sent     Ob   id    dum  illustrissimus  Princeps  Georgius 

'  Saxoniae  Dux,  Dominus  clementissimus,  ac  felicis 
studii  Liptzens.  Commune  et  Facultatis  Theologi- 
cae  consiiium  disputatiouem  nostram  admisissent 
fspiritu  illo  Lutleri  desinente  in  cdr  eorum  dare, 
ut  hoc  negotium  recusarent),  et  Lutterum  litteris 
meis  evocavi  velutprincipalem,  ut  vel  sua  tueretur, 
vel  nostra  improbaret.  Id  ipsum  et  facultati  Theo-  • 
logicae  Liptzensi  significavi,  et  quod  Lutterus  An- 
dream  Bodenstein  nititur  subvertere  e»  arena,  non 
patiar,  cum  tam  animosus  sit  scribendi  convicia  et 
encomium  ante  victoriam  diu  cecinerit,  Recusavit 
adire  Komam,  Parrhysios,  Coloniam,  expensas  cau 
satus  et  iter.  Et  quando  ego  eum  sequerer  usque 
ad  ianuam  putriae  suae,  vellet  detrectare  pugnam 
et  se  intra  muuitiones  continere,  hoc  esset  dege- 
neris  et  timidi  militis.  Quamvis  si  iam  -doctior  fac- 
tus  esset  ac  paiinodiam  recineret  erratuum  Koma- 
nam  sequendo  ecclesiam,  exoscularer  homiqjpm  ut 
amicum  et  fere  alterum.     Securim   autem  ad  radi- 

„cem  posui,  propositiones  contrahendo  sex  contra 
D.  Bodenstein:  septimam  in  scriptis  transmisi,  in 
quibus  totam  nostrae  scriptionis  summam  videor 
mihi  cumplexus.  Non  er|o,  velut  parerga  haec  at- 
tigi  ueque  subdole,  sed  simplicftate  Theologica  has 
propositiones  Bodenstein  obieci.  Quae  vero  contra 
te  posita  sunt,  Lutter,  non  obtrusi,  nec  falso  im- 
posui,  quin  digifo  monstrare  possem,  ubihaec  mon-, 
stra  alueris.  tltiuam  et  illa  apud  te  non  reperis- 
sem.  At  quod  deinde  vanissimae  gloriolae  nie 
damnat,  quod  schedam  disputatoriam  ediderim,  an- 
tequam  certus  essem  de  Liptzensium  Dominorum 
assensu,  fateor.  Et  quid  hoc  culpae?  Imo  ait, 
posteaquam  ex  me  acceperat  eos  omnino  recusare, 
hoc    qjuidem    tornatum    mendacium.     Scheda    mea 


adversus  criminati(me6  Lutheri.  7 

fuit  impressa  Augustae  ante  mensem  Januarium, 
dum  illac  iter  ad  patriam  facerem.  Litterae  Lut- 
teri,  quae  penes  me  exstant^  sunt  datae  Lipsiae 
7.  Januar.  Accepi  eas  8.  Februttrii.  Videte,  dig- 
nissimi  Patres,  schedas  meas  prius  fuisse  impressas, 
quam  litteras  scripserit  ad  me  Lutterus.  Taceo 
quod  ob  locorum  intercapedihem  tardiuscule  fuerunt 
mihi  praesentatae :  intelligitis  iam  arbitror,  quae 
sint  illae  strophae  infeliciter  versutae  et  figurae  ni- 
hilo  figuratae  civiliores  astutiae  et  veternosae  pru- 
dentiae.  Ceterum.  quod  in  nie  iocatur  et  ludit,  suf- 
fero  et  patior:  absit  mihi  gloriari,  si  in  a^iquifous 
Studiis  vel  Germaniae  vel  Italiae  exercendi  ingenii 
causa  iuvenis  disputavi.  Sim  Luttero  et  Bodeuste- 
nio  sophisticus  argutator,  sim  theologista  sophista, 
Aristotelieotatos  scholasticus,  disputator,  nihil  sciani, 
sciant  ipsi  omnia,  novi  quam  sit  mihi  curta  supel- 
lex.  Sim  pusillus,  iUi  Golias,  alter  Hercules,  sint 
eorum  iudicio  praeceptores  mei  infelices,  quos  fe- 
lices  arbitror,  quibusvTs  nominibus  me  dehonestare 
nitantur,  patiar,'  dummodo  fidelem  me  esse  sinant 
et  Christianum.  Si  fecero  omnia,  quae  praeceperit 
mihi  dominus,  scio  quia  servus  inutilis  sum :  quauto 
magis  dum  agnosco  me  non  fecisse.  sum  inutilissi- 
mus.  Attaraen  quicquid  Deo  donante  accepi  liben- 
ter  exponam  pro  veritate  fidei  et  ecclesia  catholica 
tuenda.  Et  quantum  Deus  dederit,  erroribus  repug- 
nabo  et  eos  expungam.  Nulla  enim  nos  commo- 
vere  debent  convicia  (ait  Gregorius),  ut  a  via  recta 
et  a  certa  regula  recedamus.  Amicitiam  tamen  in 
se  meam  Lutterus  causatur  simulatam,  fateor,  ami- 
citiam  ob  litteras  et  studium  cum  eo  inii  nec  viso 
fut  cuiri  doctis  facere  soleo),  sed  tantopere  a 
communi  amico,  doctiss.  Christophoro  Scheurlino, 
Jure  Consulto,  iutegerrimo,  commendato.  Sed  cre- 
ditne  posse  me  esse  amicum  ei,  qui  extra  Ecclesiae 
unitatem  contendit,  cum  B.  Hieronymus  omni  stu- 
dio  affirmet  se  egisse,  ut  hostes  Ecclesiae  et  eius 
hostes  fierent.  Hominem  amo,  errores  cum  Au- 
tj:ustino  odio.  Est  hoc  monstrum  alere,  veritatem 
et  Sum.  Pontif.  tueri  ac  pxoximi  reditum  ab  errore 


8  Dispatatio  et  Excos.  Eccii  a(fv.  Crim.  Luth. 

quaerere?  Vidi  etiam  et  cum  multo  dolore  legi 
arrogaos  scriptum  eius  actorum  apud  se,  apud  Le- 
gatum  et  Appellationis  ad  futururo  concilium,  et 
DOD  sine  gemitu  aliquas  propositiones  suscepi. 
Maiorem  sperassem  sub  nigra  ouculla  sobrietatem 
et  patientiam.  Utinam  eam  fuisset  secutus  aut 
modo  sequeretur  modestiam ,  quam  S.  Gj^prianus 
martjr  ad  Rogatianum  et  Gornelium  docuit,  qui  ex 
contemptu  cleri  haereses  ortas  testatur  ad  Pupia- 
num.  Et  alio  loco  ait:  Haec  sunt  initia  haeretico- 
rum  et  ortus  atque  conatus  scismaticorum  male 
cogitantium,  ut  sibi  placeant,  ut  praepositum  su- 
perbo  tumore  contemnant:  sic  de  Ecclesia  recedi- 
tur,  sic  altare  profanum  foris  collocatur,  sic  contra 
pacem  Ghristi  et  'ordinationem  atque  unitatem  Dei 
rebellatur.  Nec  enim  aliunde  (ait  ad  Gomelium 
Papam)  haereses  ortae  sunt,  aut  nata  scismata, 
nisi  quod  sacerdoti  Dei  non  obtemperatur.  Quam 
consultum  esset  Luttero  id  amplecti,  quod  8.  Bernh. 
Pisanis  consuluit  de  Honorio  Papa:  Honora  tuum 
et  universitatis  Patrem.  Sed  antiquoscineres  ignit 
Lutter  et  antiquae  messi  hovam  praefert  zizaniam, 
ut  Ambrosii  verbis  utar,  D.  0.  M.,  qui  recepit  se 
mansurum  cum  ecclesia  usque  ad  consummationem 
seculi,  illuminet  corda  fidelium  et  det  nobis  suam 
pacem.  Geterum  quemadmoduro  me  obtuli,  ita 
contra  ambos  disputatftrus  sum  pro  fidei  veritate 
et*  Sedis  Ap.  tuitione  Ghristo  adiutore :  non  in  pro- 
fana  domo  et  angulis,  sed  in  florentissimo  Lipsensi 
Ojmnasio,  coram  doctissimis  eiusdem  Studii  patri- 
bus,  ea  qua  decet  modestia,  ut  salvetur,  non  per- 
datur  veritas.  Placet  vero  ut  pro  more  Augu- 
edni  et  Hieronymi  haec  fidis  excipiantur  notariis, 
et  urbi  ac  orbi  flant  notissima.  Haec,  fidissimi 
Patroni,  vobis  significare  volui  et  per  vos  Orbi 
christiano,  ut  qui  sacram  veritatem  pjurimum 
colitis,  ac  vei^ticem  Ecdesiae  Ghristi  vicarium,  pa- 
pam,  veneramini,  ac  pro  felici  statu  Ecclesiae  et 
cathedrae  Petri  cum  fratribus  vestris  indesinenter 
rogatis,  et  hanc  veritatis  causam  pro  Ghristo  et 
Petro  mecum  habeatis  commendatam.'  Valeie  Deo 


Contra  F^  Luther  et  D.  Bodenstein  Posit.  £ccii.      9 

amabiles  praelati,  ex  Ingolstadt  Bajoariae,  14.  Mar- 
tii,  Anno  yirginei  partus  1519. 

Contra  F.  Luther  et  D.  Bodenstein  in  Lip- 

sensi  studio  has  disputabit  positiones  Eo- 

cius*)  XXVII  Junii  M.D.XIX. 

1)  Neque  dictis  sacrae  seripturae,  aut  sanctis  pa- 
tribus ,  Augustino  et  aliis  concordat,  Dominum  et 
Magistrum  nostrum  Jesum  Ghristum  dicendo,  Poe- 
nitentiam  agite ,  voluisse  omnem  fidelium  vitam 
esse  poenitentiam.  Unde  et  de  sacramentali  poe- 
nitentia  illud  verbum  idonee  potest  intelUgi. 

2)  Etsi  peccata  venialia  sint  quotidiana,  tamen 
iustum  semper  peccare  in  omni  opere  bono,  etiam 
bene  moriendo,  riegamus,  sicut  erroneum  dicimue, 
iustum  maneute  iustitia  peccare  posse  mortaliter, 
aut  in  puero  post  baptismum  alienae  voluntatis  pec- 
catum  remanere. 

3)  Astruentem  poenitentiam  non  recte  inchoari 
a  detestation^e  peccatorum ,  recogitando  gravitatem 
peccati  et  poenae,  et  quod  faciat  magis  peccato- 
rem,  tanquam  evangelio  et  sanctis  patribus  contra- 
rium,  non  dicimus  audiendum. 

4)  Dicere,  Deum  remittendo  culpam  remittere 
poenam,  et  non  commutare  in  poenam  aliquam 
temporalem  satisfactoriam ,  per  canones  et  sacer- 
dotis  iniunctionem  in  parte  vel  toto  declaratam,  ut 
sacrae  scripturae,  et  usui  ecclesiae  repugnans  exi- 
stimamus. 

5)  Quemlibet  sacerdotem,  nullo  praelato  dempto, 
suo  subdito  petenti  posse  remittere  aut  debere  poe- 

♦)  Hic  titulus  legitur  etiain  in  libro:  Disputatio  ex- 
celientium  D.  doctorura  Johannis  Eccii  et  Andreae 
CaroloBtadii  Lipsiae  etc,  in  editionibus  autem  opp. 
lat.  Lutheri  tam  Jenensi  quam  Wittembergensi,  in 
quibus  tantnmmodo  ea ,  quae  inter  Lutherum  et 
Ecciura  disputata  sunt,  redduntur,  titulus  hic  est: 
Contra  F.  Martinum  Lutherum  in  Lipsensi  studio 
has  disputabit  posiliones  Eccins,  iV.  Julii  anno 
M.D.XIX.  hora  VII.  (Edit.  Jen.  1,  p.  241.  Wittemb. 
I,  241.) 


10  Contra  F.  Luther  et  D.  Bodenstein 

nas  et  culpas,  ita  quod  praelatus  non  plenarie  ab- 
solvens  a  poena  et  culpa  peccet,  velut  usui  sanctae 
matris  ecclesiae  adversum,  non  acceptamus. 

6)  Animas  in  purgatorio  non  satisfacere  pro 
peccatorum  poenis,  a  quorum  culpis  absolutae  hic 
non  satisfecerunt,  reputamus  erroneum ,  sicut  non 
est  sine  errore,  qui  non  credit  Deum  a  morituro 
requirere  aliam,  quam  mortis  poenam. 

7)  Errat,  qui  liberum  arbitrium  hominis  negat 
dominum  actuum  hominis  ex  eo ,  quia  ipsum  ha- 
beat  se  active  ad  malum,  ad  bonum  vero  tantum 
passive,  sicut  non  esfc  sine  errore ,  qui»  fidem  quo- 
libet  crimine  corrumpi  contra  Scholasticos  existi- 
mat,  nec  sine  maximo  errore,  qui  nulla  contritionis 
habita  ratione  in  sola  fide  quem  absolvi  procaciter 
praedicat. 

8)  Ex  imperfectione  caritatis  vel  fidei  in  anima 
mortui  fieri  horrorem  et  quasi  desperationem ,  qui- 
bus  in  purgatorio  afficiantur,  et  quod  illum  horro- 
rem  ex  timore  mortis  incurrant,  quo  quasi  inviti 
moriantur,  non  recipimus,  quia  veritati  et  rationi 
contrarium. 

9)  Animas  in  purgatorio  mereri  maiorem  gra- 
tiam,  aut  eorum  praemia.minui^  si  alienis  meritis 
liberentur,  aut  non  esse  certas  de  salute,  aut  suf- 
fragia  nostra  noll^,  ut  fidei  nostrae  et  omni  rationi 
adversa  negamu^s. 

10)  Meritum  passionis  Christi  non  esse  thesau- 
rum  ecclesiae,  ex  quo  deutur  indulgentiae,  quia 
veritati  et  apostolicis  decretis  obviaus,  negamus, 
sicut  claves  esse  thesaurum  ecclesiae  imperitissi- 
mum  opinamur.  Meritis  quoque  sanctorum  nos 
adiuvari  pie  credimus. 

11)  Dicere,  indulgentias  non  expedire,  est  er- 
ror,  dicere  item,^  indulgentias  esse  vitium  aliquod 
operis,  qiio-ipsum  minus  valeat,  error  est  pessi- 
mus.  Quare  et  hunc  errare  sentimus,  qui  dicit,  se 
teneri  improbare  indulgentias,  quia  Dominus  di- 
cat,  Propter  me  deleo  iniquitates,  non  propter  pe- 
cunias. 

12)  Papam  non  posse  remittere  poenam,    pro 


.        .     PMitloBfli  EeolLr  ^'  ±i 

peooftto  debitam,,  per  indulgeiiUat,-  emnr*  Imo  enrp- 
neuin  est;  ettm  noo  pjOBtcf  aboolTere  a  poeoio  anf- 
moii  in  purgatorio  existenteei.  Omnium  antem  ma-. 
xime  non  reoipimis,  quod  morituri,  inflrmi,  kgitime 
impediti,  non  crimina  publioa  habentes,  indulgen- 
tiie  non  egeant.  •         .  i  i 

13  >  Bomanam  eooiesiam  non  ftiioBe  8uperiorei|Ei 
aliio  .eocleoiio  ante  teroporaSilyeatri,  negamus»  Sed 
eum,  qni  aedem  beatmimi  Petri  babuit  et  fldeli, 
•nooeaaorem-  PeCri  et  vioarium  Qiriati  geneialem 
semper  agnovimus.  i 

Contmximus^ .  quoad  fleri  poiMt,  propooitiones, 
et  has  paucas  accepimus,  et  ^quod  itlia  ab  hifl  pe»- 
deant. 


His  EJeoii  theeibua  Carolotta^dios  d.  26.  m.  Apri- 

iis  a.  1519  septendecim  opposuit  Gonoiufiionea  aidb 

hoctitulo:  'CoDclusiones  Caroloatadii  oontraD.  Joan- 

nem  ISceum  Lipaiae  27.=  Junii  tuendae  icti  Lo^cheri 

Reform;  Aot  lil,  p.  284  sqq.    p.  563.    Waloh.  X¥, 

979    sqq.,   SeidemanD,    die  Leipziger    Diaputation 

i.  J.  1519.    Dresden  u.  Leipzig  1843.  p.  37).    Eo- 

demque  fere  tempoi*e  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  de  Weite 

I,  278  sqq.)'    Lutherus   contra  Eocii  Disputationem 

et    Excusationein    etc.   suum    edidit   in    vulgus    11- 

bellum : 

Disputatio    et  Excusatio  Fr.  Martini  Lu-^ 

ther  adversus  Criminatioues  D.  Joh.  Ec- 

cii.     Adiunctae  sunt  tredecim  theses  sic  inscrip- 

tae:     Contra    novos    et^eteres    errores 

defendet  Martinus   Lutherius    has    posi- 

tiones  sequentes,  in  studio  Lipsensi^ 

Nos  in  textu  reddendo  secuti  sumus  editionem 

originalem,  cuius  titulus  est: 

Disputatio   et  excusatio   F.  Martini   Lu^ 

ther  adversus  criminationes  D.  Johannis 

Eccii. 

In  tituli  pagina,  nullis  signis  typographicis  or- 
nata,  nec  locus  nec  annus  indicatur,  in  fine  legitur : 
Anno  M.D.X1X.  Panzer  in  Ann.  typogr.  IX,  7^ 
suapicatur,   Wittenbergae    prodiiae  hunc  libelltta^ 


12  Oisputatio  et  Excusatio  Lntheri 

qui  nihil  continet  nisi  epistolam  Lutheri  ad 
Eecium  datam  et  Lutheri  these%  contra 
novos  et  veteres  errores.  In  exeAiplari  huiue 
libri,  quod  nobis  ex  bibliotheca  Scheurliana  praesto 
erat,  tituli  paginae  typis  nec  nigro  nec  alio  pigmento 
tinctis  haec  sunt  impressa  vocabula:  Ulustrissimo 
principi  et  Marchioni  No.  D.  Friderico  IIL  Duci 
Saxoniae  S.  Rom.  Imp.  Archimarscalco  Principi 
Blectori  et  in  regionibus  Saxonici  regis  Vicario,  et 
in  ultima  pagina  pari  ratione  impressa  leguntur 
haec:     Domino  suo  Clementiss. 

Alia  huius  libelli  editio  originalis  in  lucem  pro- 
diit  Lipsiae  sub  hoc  titulo  : 

Disputatio  et  excusatio  Fratris  Martini  Lu- 
ther  adversus  Criminationes  D.  Johannis  Eccii  (s. 
1.  Insigne  Valent.  Schumann  i.  e.  Lipsiae).  In 
fine:  1519.  4. 

Panzer  Ann.  typ.  VII,  209.  v.  d.  Hardt  III,  22. 

Latine  legitur  hic  libellus  in  coll.  Opp.-  Luth. 
Jenensi  I,  p.  239  sqq.,  Wittenb.  I  p.  240  sqq.  Loe- 
Bcher  Reform.  Act.  III,  563  sqq.  (212.  814),  (in 
collect.  Basiliensi  Lucubrat.  Luth.  1520  (m.  Julio) 
tantummodo  Positiones  Lutheri  contra  no- 
vos  et  veteres  errores  reddxtae  sunt),  Germa- 
nice  ap.  Walch.  XV,  974  sqq.  — 


Disputatio  et  Excnsatio 

F.  Martini  Lutheri   adversus   criminationes  D.  Jo- 

hannis  Ecoii. 

D.  Martinus  Luther  optimo  Lectori  S. 

Eccius  meus  irascitur,  mi  lector,  consecravitque 
sedi  apostolicae  aliam  disputationis  schedam,  ple- 
nam  irae  suae  et  criminationis  mei,  adiecitque 
prioribus  propositionibus  unam,  fortiter  irascentem, 
hoc  est,  nisi  timerem  disputationi  ftiturae  impedi- 


advenna  eriminationes  JoliADiiia  Eoeii.  13 

meotam  fieri,  pulohram  occasiooem  malediotia  suii 
semel  respondendi ,  sed  omnia  tempus  habent,  hoo 
Duno  satis  fuerit. 

Quod  adductis  aliquot  S.  patrum  diotis  me  ho- 
stem  ecclesiae  criminatur,  sic  intellige  lector,  per 
ecclesiam  Eccius  opiniones  suas  et  heroum  suorum, 
qui  sudaverunt  in  indulgentiis,  significat,  nam  con- 
secrator  est  sedis  apostolicae,  et  more  opinatorum 
heroum  suorum  loquitur,  qui  -scripturae  et  patrum 
verbis  utuntur,  velut  Anaxagorae  elementis,  ut  quam 
primum  ea  consecrarint  sedi  apostolicae,  mox  trans- 
substantiata  in  eorum  arbitrium  vocabula  (mirum 
dictu)  quodlibet  ex  quolibet  fiunt,  etiam  id  signi- 
ficare  idonea,  quae  vel  per  febrem  ipsi  somniani) 
vel  per  muliebris  invidiae  impotentiam  delirant 

Denique  tam  infeliciter  suae  eis  cedunt  disoi- 
plinae,  ut  hoc  ipsum,  quod  bonum  didicerunt,  nun- 
quam  bene  intelligant,  et  juxta  apostolum*),  non 
inteiiigunt,  neque  quid  loquuntur,  neque  de  quibus 
affirmant,  hoc  est,  nec  praedicatum  cum  subiecto, 
nec  subiectum  cum  praedicato  in  proposidone  ca- 
tegorica  componere  docti.  Bperamus  futurum,  ut 
simiii  dexteritate  et  alia  testimonia  nobis  productu- 
rus  sit  in  futura  disputatione,  ne  desit,  quod  etiam 
pueri  rideant.  Speraveram,  Eccius  didicisset  ex 
epistola  Erasmi  literarum  principis,  tum  ex  D.  Carl- 
stadii  invicta  apologia^)  hebetudinem  capitis  sui, 
verum  patientia  Ecciana  vincit  omnia^  satis  est,  si 
ceteris  omnibus  displiceat,  sibi  saltem  et  heroibus 
suis  placeat. 

Quod  autem  me  haereticum  et  Bohemum  con- 
scelerat,  dicens,  me  ignire  veteres  cineres  etc  pro 
modestia  sua  facit  aut  pro  ofBcio  consecrationis, 
qua  quidquid  consecrat  consecratum  est,  nullo  alio 
usus  chrismate,   quam  veneno  linguae  suae. 

Tu  vero  (ne  hoc  mali  nominis  agnoscam)  in- 
terim  soists,  mi  leqtor,  me  de  monarchia  Rom. 
Pontifi.     non  spernere  venerabilem  consensum   tot 


♦)  1.  Timo  1. 

1)  Haee  verba:  tum  •—  apologia,  desunt  in  edit.  3«d, 


14  I>iBpatatio  et  EzeuMtio  Lutheri 

fldeliihn  per  Italiam,  <7ennaniani,  Galliatn,  Hispa- 
niam ,  Angliam ,  aliasque  regiones.  Unuin  tantum 
a  Domino  precor,  ne  unquam  sinat  me  dieere  aut 
sentire,  quod  Eeeio,  qui  nunc  est,  placeat,  ne 
forte  pro  libero  arbitrio  Christum  fihum  Dei  osten- 
tui  habeam,  et  pro  Rom.  Ecclesia  Christum  in  In- 
dia  et  Oriente  vivere  et  regnare  negem,  seu,  ut  et 
ego  quid  aenigmatizem  festivo  huic  aenigmatisti,  ne 
oum  Eccio  cloacam  Constantinopoiitanam  denuo 
reciudam,  et  de  antiquis  AMcae  homicidiis  nova 
celebrem  ecclesiae  martjria. 

Nam  ut  venenati  sui  aenigma4is  scandalo  non 
laed(uis,  scias,  mi  leetor,  inter  articulos  Johannis 
Huss  censeri  etiam  a  nonnuUis  hunc,  quod  Rom. 
Pontificis  papalem  excellentiam  a  Caesare  esse  dix- 
erit,  quod  et  Platina  manifeste  scribit.  Ego  vero 
noB  caesareis,  sed  pontificiis  decretis  eandem  mo- 
narchiam  probari  posui.  lia  sane  ipsamet  ecclesia 
Lateranensis  in  urbe  de  frontis  suae  peripheria  can- 
tat,  dogmate  papali  simul  et  imperiali  se  esse  mar 
trem  ecclesiarum  etc.  Noti  sunt  versiculi.  Quid 
igitur?  Necesse  est,  ut  ipsa  quoque  ecclesia  Eccio 
sit  Hussita,  et  igniat  eineres,  deinde,  quia  mandato 
papae  consensu  cardinalium  totius  Romae  et  uni- 
versalis  ecclesiae,  iiia  sic  cantat,  nihil  mirum,  si 
Eocius  fe,stidiat  antiquos  cineres,  et  pro  ofiicio  con- 
secrationis  suae  oonsecrare  anhelet  novum  hoio- 
caustum  sedi  apostolicae,  semei  papam,  cardinales 
ipsamque  ecclesiam  Lateranensem  in  cineres  novos 
redaeturus.  Deo  gratia,  quod  unus  saltem  Eccius 
reliquus  est,  qui '  cathoiice  sapiat,  singulari^simus 
iUe  singularitatis  persecutor,  ceteris  omnibus  per 
virus  Boemiae  perditis. 

Sed  quid  niirum,  quod  *sophistae  eiusmodi  hi- 
storias  ignorent,  quando  suas  propositiones  catego- 
rieas  non  intelligunt?  Ego  quidem  hanc  materiam 
nunquam  tractavi  nec  cogitavi  disputar^,  verum 
Bccius,  iam  diu  gravissima  in  me  exulceratus  in- 
vidia,  has  odiosas  esse  prop(9^itioues  sciens,  cum  in 
ceteris  desperaret  victoriam,  hic  saltem  mihi  con- 
oiliare  speravit  indignationem ,  doctus  catulum    (ut 


adveniM  criminationes  Johannis  Eetii.  15 

■ 

dicitur)   ferire  coram  leone^  et  ex  disputatione  ve»- 
ritatis  ^eicere  tragoediam  invidiae. 

Sed  criminentur  quantum  velint,  consecrent* 
sedi  apostolicae  suas  adulationes,  consecrent  scamno 
et  scabello,  consecrent  etiam  cistae  apostolicae 
(quandoquidem  hacc  ad  rem  indulgentiarum  et  mo- 
uarchiam  maxime  omniutii  pertinetj,  transiliant  etl- 
tare  sui  Baal*^),  clament  voce  maiore,  Deus  enim 
est,  forsitan  loquelur,  aut  iii  itinere,  aut  in  diver- 
sorio  est,  aut  certe  dormit,  ut  excitetur.  Sufficit 
mihi,  quod  sedes  apostolica  neque  vult,  neque  po- 
test  quidquam  contra  Christum.  Nec  in  liac  re  ti- 
mebo,  seu  papam,  seu  nomen  papae,  multo  minus 
pappos  et  puppas  istas. 

Unum  ego  specto,  ne  nominis  mei  Christiani 
spolium  cedat  in  doctrinae  Christi  purissimum  dis- 
pendium.  Nam  hic  nolo,  uUus  meam  exspectet 
patientiam,  nolo  Eccius  quaerat  nec  sub  nigra  nec 
sub  alba  cuculla  modestiam,  maledicta  sit  impiae 
illius  clementiae  gloria,  qua\  Achab**J  dimittit  Be- 
nadab  hostem  Israel.  Hic  enim  vellem  non  modo 
esse  potentissimus  mordendo  (quod  Eccio  dolet), 
sed  iuvictus  quoque  devorantio,  quo  et  Silvestros 
et  Civestros,  et  Caietanos  et  Eccios,  reliquosque 
fratrores  Christianae  gratiae  impugnatores  uno  (ut 
isaiae  verbo  u(ar)  ore  devorare  possem.  Terreant 
ahum  per  adulationes  et  consecrationes  suas ,  Lu- 
therus  sacerdotes  et  consecratores  sedis  apostoU- 
eae  contemnit.  Cetera  in  disputatione  et  post 
disputationem.  Sed  et  D.  Andreas  Carlstadius, 
victor  Ecciani  erroris  jam  dudum,  veniet  non 
fugitivus  miles,  sed  mortuum  hunc  et  a  se  pro- 
stratum  leonem  cum  fiducia  excipiet  *) ,  tamen  in- 
terim  gaudere  permittimus  miseram  conscientiam 
simulata  spe  triumphi  et  vana  minarum  iactantia. 
Igitur  addo  et  ego  meis  propositionibus  tertiamde- 
cimam  adversariam  Eccianae  iracundiae,  Dei  fuerit 


*)  1  Reg.  18.        **)  2  Reg.  22. 
1)  Haec  verba:     Sed  et  —  excipict,    desunt   in    edit, 
Opp.  Luth.  Jen.  et  Witteab. 


16  Diaputatio  et  Excusatio  Latheri  ' 

w  ea  disputatione  bonum  promovere,  quam  tot 
malis  invidiae  et  detractionis  Ecoius  contaminat. 
Bene  vale,  mi  lector. 

Contra  novos  et  veretes  errores  defendet  Martinns 
Lutherins  has  positiones  sequentes  in  studio  Lip- 
*t  sensi*). 

1)  Quotidie  peccat  omnis  homo,  sed  et  quo- 
tidie  poenitet,  docente  Christo,  Poenitentiam  agite, 
excepto  uno  novo  quodam  iusto,  qui  poenitentia 
non  indiget,  cum  etiam  palmites  fructiferos  quoti- 
die  purget  agricola  coelestis. 

2)  In  bono  peceare  hominem,  et  peccatum  ve- 
niale  non  natura  sua,  sed  Dei  misericordia  solum 
esse  tale,  aut  in  puero  post  baptismum  peccatum 
remanens  negare,  hoc  est  Paulum  et  Christum  se- 
mel  conculcare. 

3)  Qui  opus  bonum  aut  poenitentiam  a  pecca- 
torum  detestatione  ante  dilectionem  iustitiae  incipi 
nec  in  eo  peccari  asserit,  hunc  iuter  Pelagianos 
haereticos  numeramus,  sed  et  contra  sacrum  suum 
Aristotelem  desipere  probamus. 

4j  Deus  mutat  poenam  aeternam  in  tepapora- 
lem,  seilicet  crucis  portandae,  cuius  canones  aut 
sacerdotes  nec  statuendae,  nec  auferendae  habent 
uUam  potestatem,  quamquam  id  ab  adulatoribus 
noxiis  seducti  praesumere  possint. 

5)  Quilibet  sacerdos  debet  absolvere  poeniten- 
tem  a  poena  et  culpa  aut  peccat,  aeque  peccat  su- 
perior  praelatus,  si  occulta  sine  causa  reservat  ra- 
tionabilissima,  quantumlibet  usus  ecclesiae,  id  est, 
adulatorum  resistit. 

6)  Forte  satisfaciunt  animae  in  purgatorio  pro 
peccatis,  sed  quod  Deus  a  morituro  plus  quam  vo- 
luntariam  mortem  requirat,  vaniasima  temeritate 
asseritur,  quia  nullis  modis  potest  probari. 


*)  In  ed.  pcinc.  PropDsitlonunQ  Lutheri,  quae  anno 
1530  prodiit,  hae  propositioues  non  inveniuntur,  in 
edit.  1538  et  1558  leguntnr. 


adversus  criminatioaes  Johannis  Eccii.        *    17 

7)  Neque  quid  fldes,  ueque  quid  ooniritio,  ne- 
que  quid  liberum  arbitrium  sit,  ostendit  se  nosse, 
qui  liberum  arbitrium  actuum,  sive  bonorum,  sive 
malorum,  dominum  esse  balbutit,  aut  non  sola  flde 
verbi  quem  iustifieari,  aut  fldem  non  toUi  quolibet 
eriinine  somniat^ 

8)  Veritati  et  rationi  eontrarium  est  quidem, 
invite  morientes  defieere  in  earitate,  ideoque  pati 
horrorem  pttrgatorii,  modo  veritas  et  >atio  sit  idem, 
quod  opinio  theologistarum. 

9)  Auimas  in  purgatorio  esse  certas  de  salute 
sua,  nec  gratiam  in  eis  augeri,  scimus  a  theolo- 
gistis  asseri,  sed  miramur  doctissimos  viros,  quod 
huius  fidei  suae  radonem  nec  stultae^)  verisimi|eni 
reddere  possunt. 

10)  Meritum  Ghristi  esse  thesaurum  ecclesiae, 
et  sanctorum  meritis  iuvari,  certum  est.  Esse  au- 
tem  tliesaurum  indulgentiarum  nemo  nisi  foedus 
adulator,  extravagantes^)  a  veritate  et  fictae  quae* 
dam  ecclesiae  praxes  aut  usus  simulant. 

11)  Dicere,  indulgentias  esse  bonum  Christiauo, 
est  insanire,  sunt  enim  verissime  operis  boui  vitium, 
et  improbare  indulgentias  debet  Christianus,  ob 
abusum,  quia  Dominus  dicit,  Propter  me  deleo  ini- 
quitates  tuas,  non  propter  pecunias. 

12)  Papam  posse  remittere  omnem  poenani 
pro  peccatis  debitam  huius  et  futurae  vitae,  et 
quod  indulgentiae  prosint  non  criminosis,  somniaut 
secure  indoctissimi  sophistae,  et  pestiferi  adulato- 
res,  non  tamen  vel  uutu  j)0S8unt  ostendere. 

13)  Romanam  ecclesiam  esse  omnibus  aliis 
superiorem,  probatur  ex  frigidissimis  Rom.  pontiti- 
cum  decretis,  intra  quadriugentos  annos  natis,  con- 
tra  quae  sunt  historiae  approbatae  mille  et  centum 
annorum,  textus  scripturae  divinae,  et  decretum 
Niceni  Goncilii,  omnium  sacratissimi. 


1)  In  ed    Prop.  Luth.  a.  1538:  stulto. 

2)  In  ed,  Prop.  Luth.  a.  1558:  Extravagantes. 

Luthen  opp.   V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p.  Vol  III.  2 


Disputatio  exceUentinm  thedogomm 

Johannis  Eeoii  et  Harttni  Ltftkeri  Aiwastiiilaiii» 
qnae  Llpsiae  coepta  Mt  qnarta  die  Jwi  MDXIX 

hora  septima. 

Praefatio. 

Lutherum  ab  Eccio  scheda  dis^tttatoriia 
anno  1518  exeunte  edita  praeter  opimoneni  ae  vo- 
luntatem  ad  dispptationem  ineundam  adduotuhi  esde 
inter  omnes  constat.  In  duodecim  enim  theeibus, 
quas  ille  tunc  .,contra  D.  Bodenstein.Oarle- 
stadium  Archidiaoonum  et  dootorem  Yuit- 
tenbergensem^^  disputandas  pesuerat,  sex  qpi- 
dem  prioribus  Garolostadiom,  s^  popterioritras  sex 
Lutheruro  ipsum  petivit  Luthem^,  simfiilao  de  hac 
re  certior  factus  est,  suum  esse  duxit  in  arenam 
oontra  istum  liieologum  descendere,  qai  „inTidiae 
suae  in  ipsum  conceptae  satisfaoturus  alium  nomi- 
nabat  concertatorem,  alium  invadebat  tractatoreiti^' 
(Luth..  Epp.  ed.  de  Wette  I,  p.  222.).  Itaque  non 
solum  aa  Carolostadium  ineunte  mense^Februarto 
a.  1519  epistolam- dedit,  qua  eom  orat,  at  nna  se- 
cum  a  Georgio  Saxoniae  Duce  et  senato  Universi- 
tatis  Lipsiensis  locum  petat,  quo  dispfitatio  insti- 
tuatur  (Luth.  Epp.  ed.  de  Wette  I,  249),  ded  eodem 
fere  tempore  (2.  Febr. )  scripsit  Johanni  Sylrio 
Egrano:  „Eccius  noster  a  me  tentatus  Augustae, 
ut  cum  Carolostadio  nostro  Lipsiae  oongrederetor 
pro  componenda  o^ntentione  ,*  taiidem  obseeutas 
est,  sed  audi  hominis  flguram:  mea&  potiitioiies  ar- 
ripit  et  mordet  atrocfssime,  et  eum ,  cum  quo  sibi 
res  est,  omittit,  ludere  eum  credas  larvis  camispri- 
vii.  Cogor  itaque  ego  pro  meis  indul- 
gentiis  homini  pedem  eonferre  et  ma- 
nus    conserere"    (Luth.    Epp.    ed.   de  Wette   I, 


^Praefatio  de  Disput.  Lips.  1 9 


v^ 


p.  216),  et  dte  12.  m.  Pebr.  breviter  nuntiavit  Spa!- 
Iftftino:  ,,Eoci!is  et  ego  oongredieniur  Lip8iq|(e 
post  Paschalia."  (d^  Wette  1,  223 ) ,  atque  die  20. 
m.  Febi'.  Je^Mtiini  Staupitio  scripsit:  „Eccias 
meas  h^mo  snbdolus  me  denuo  in  novas  res  tranft, 
ut  hic  vJdes.  Adeo  Deus  curat,  ne  sim  otiosus: 
sed  male  oedet  haeo  disputatio,  Chrieito  volente, 
iuribiis  et  usibus  Romanier,  in  quos  baoulos  nititur 
EcciHs'-  (de  Wette  I,  p.  232). 

Die  19.  m.  Februarii  Bccius,  postquam  ei  facu}- 
tas  Lip6i«e  disputaodi  a  Duoe  Georgio  et  Univer- 
sitate  data  est,  Lutherum,  ut  et  ipse  Lipsiam  veni- 
rdt  ftd  dogmala  sua  tuenda,  his  literis  adiit :  „Theo- 
lc^  et  Philosopho  interprimo,  Martino  Luttero,  firo 
poiji^heiio,  Vuittenbergi  ordinario  domino  et  maiori 
Bokii  Wittenbergae.  8alutenr  in  domino  et  reete 
m  Jeeu  sapere.  Quod  Lipsensis  Studii  viri  docti^ 
sim]  OQtts  nos  audiendi  reensarant ,  erat  mihi  per- 
molestttm,  neo  piane  soivi,  quid  consilii  caperem, 
at  tum  oiementissimus  princeps  D.  Geof^ius  Saxo- 
niae  dux  etc.  ad  petitionem  meam  egit  cum  Studio 
suo,  ut  tandem  assensum  praeberent,  uti  hoc  die  li- 
teras  et  illustrissimi  Ducis  et  Universitatis  ac  Facul- 
tatis  supra  re  aocepi.  Quare  eis  XXVIi  diem  Junii 
praeeoripsi,  quo  disputationis  primufn  actum  habe- 
remus,  die  autem  XXVI  apud  facultatem  Theologi- 
cam  conveniremus ,  uter  nostrum  in  primo  con- 
gressu  sit  opponens.  €um  autem  Carlestadius  sit 
propugnator  tuus,  tu  vero  principalis  exislas  ,  qui 
haec  dogmata  per  Germaniam  seminasti,  quae  meo 
parvo  et  .exili  iudicio  falsa  et  erronea  apparent ; 
quare  convenit  et  te  illuc  venire,  et  vel  tua  tueri, 
vel  nostra  impugnare.  Sed  quam  vellem,  ut  hunc 
animum  deponeres ,  et  sedi  apostolicae  te  per  om- 
nia  obedientem  praestares,  audires  Leonem  X  Vi- 
cariumrChristi,  non  quaereres  singularitatem*),  sed 
condescenderes  communi  doctorum  sententiae,  cer- 
tu8  quod  Christus  ecclesiam  suam  iam  CCCC  an- 
nos  non   permisisset  in  istis    (ut   tu  divinaris)  er- 


*>  LtrtJh.  Epp.  ed.  de  Wette,  I,  309. 

2* 


20  Praefatio 

roribue.  Vides  eniin  ex  scheda  disputatoria,  me 
aoD  tam  contra  Bodenstein,  quam  contra  tuas  doo- 
trinas  positiones  posuisse.  Vale  ergo,  mi  Martine, 
et  oremus  perinvicem,  ut  iUuminemur.  Ex  Ingol- 
stadt  XIXFebruarii  Anno   virginei   partus  M.D.XIX. 

Tibi  deditissimus  Eckius. 

(Cf.  Seidemann,  die  Leipziger  Disputation  i. 
*J.  1519,  p.  127  sq.  et  Loescher,  Reform.  Act.  UI. 
p.  283 ) .  Lutherus  illico  et  ipse  (Luth.  Epp.  ed.  de 
Wette  (Seidemann)  VI  p.  10)  Georgium  Saxoniae 
Diicem  et  Universitatem  Lipsiensem  (cf.  Seidemann 
„die  Leipz.  Disput.  p.  34  et  130)  orat,  ut  sibi  oon- 
cederetur  Lipsiae  cum  Eccio  disputare,  et  studia 
(^arat  ad  disputationem  iuste  ac  rite  subeundam, 
nam  die  13.  m.  Martii  scribit  Spalatino  (de  Wette 
I  p.  239):  „Ver80  (tot  «ccupatus  operibus)  et  de- 
creta  Pontificum  pro  mea  disputatione,  et  (in 
^urem  tibi  loqUor)  nescio,  an  Papa  sit  Antichristus 
ipse  vel  apostolus  eius:  adeo  misere  corrumpitur 
et  crucifigttur  Christus  (id  est  veritas)  ab  eo  in 
decretis.  Discrucior  mirum  in  modum,  sic  iiludi 
populum  Christi ,  specie  legum  et  Ghristiani  nomi- 
nis.  AUquando  tibi  copiam  faciam  annotationum 
mearum  in  decreta,  ut  et  tu  videas,  quid  sit  leges 
condere  postposita  scriptura  ex  affectu  ambitae  tj- 
rannidis,  ut  taceam,  quae  aUa  Romana  curia  Anti- 
christi  opera  similUma  exundat.  Nascitur  mihi 
in  dies  magis  ac  magis  subsidium  et  prae- 
sidium  pro  sacris  literis.^'  Et  die  13.  m. 
ApriUs  epistolam  dedit  ad  Johannem  Langium,  in 
qua  haec  sunt:  ^Disputationem  nostram  futuram 
signavit  Eccius  27.  Junu:  erit  autem  inter  me  et 
ipsum,  ut  videbis  in  hac  schedula.  Nam  Carolsta- 
dius  non  congredietur  iUi  in  istis  positionibus, 
tum  quod  meae  sint,  tum  quod  subdolus  sophista 
eas  res  movit  de  Papa  etc.  quibus  iUum  vel  in  pe- 
riculum  traheret  ofifensi  Papae  (quod  praebendatis 
malum  intolerabile  est),  vel  periculo  eiusmodi  abs- 
territum  traduceret  sine  beUo  sineque  victoria  ete.^^ 
(de  Wette  I  p.  254). 

Quanti  fecerit  Lutherus  hanc  disputatianein,  cer- 


de  DiBpotatioiie  UpBJensi.  21 

nere  Bcet  ex  epistola,  quam  d.  16.  Maii  Carolo  de 
Miltitz  misit,  in  qua  haec  leguntur  (de  Wette  I 
p.  276):  „Jam  solennis  disputatio  Lipsiae  instat 
oblata  ab  Johanne  Eccio,  a  qua  si  me  subtraherem, 
quantalibetiu8tacau8a,8ummam  ignominiam  mihiom- 
nibusque  amicis,  quin  et  illustrissimo  Principi  nostro, 
totique  Ordini  meo  et  Universitati  inurerem.'^  Eum 
autem  vel  die  8exto  m.  Junii  incertum  fuisse,  utrum 
ad  disputandum  Lipsiae  admitteretur  necne,  apparet 
ex  epistola,  quam  tunc  ad  Joh.  Langum  dedit,  in 
qua  haec  leguntur:  „Invidia  hoc  agit,  ne  Lipsiae 
admittar  ad  respondeudum.  Ternis  literis  a  Duoe 
Geoi^o  non  potui  certum  obtinere  responsum  — 
adero  tamen  saltem  obiaturus  me  ad  respondendum. 
(de  Wette  I  p.  282,  270  cll.  de  Wette  (Seidemann) 
VI,  p.  11.  15.  16).  Ceterum  de  Disputatione  Lip- 
siensi  ipsa  luculentissime  et  accurati8sime  a.  1843 
seripsit  J.  K.  Seidemann  in  libro:  „Die  Leipziger 
Disputation  im  Jahre  1519"  et  superioribus  tempo- 
ribus  V.  E.  Loescher  in  libro:  Reform.  Acta  III, 
J22  sqq. 

Editionum  Opp.  Lat.  Lutheri  et  Jenensis  et 
Wittenbergensis  exempium  sequentes  nos  quSque 
tantummodo  ea  reddidimus,  quae  Lipsiae  inter  Lu- 
therum  et  Eccium  inde  a  die  4.  usque  ad  diem  14. 
m.  Julii  disputata  sunt^  Textus  ipse  repetitus  est 
ex  editione  originali,  euius  titulus  est: 

Disputatio  excellentium  D.  Doctorum 
Johannis  Eccii  et  Andreae  Carolostadii, 
quae  cepta  est  Lipsiae  XXVIL  Junii  a. 
MDXIX.  Disputatio  secunda  D.  Doctorum 
Johannis  Eccii  et  Andreae  Carolostadii, 
quae  cepit  XV.  Julii.  Disputatio  eiusdem 
D^  Joannis  Eccii  et  D.  Martini  Lutheri 
Augustiniani,  quae  cepit  Illl.  Julii.  In  ti- 
tuli  pagina  nec  locus  nec  annus  indicatur,  in  folii 
antepenultimi  fine  legitur:  Soli  Deo  honor  et  glo- 
ria.  M.D.XIX.  Tum  sequuntur:  i)  Contra  F.  Luther 
et  D.  Bodenstein  in  Lipsiensi  studio  has  di8])utabit 
positiones  Eccius  XXVII.  Junii  MDXIX:  Neque 
dictis  etc.     2)    Contra   novos    et   veteres   errores 


di^fendet  Hartinus  Lutherius  hes  positioBeB  seqaen* 
tes  in  studio  Lipeiensi:  Quotidie  peccat  etti. 
S)  Subscriptas  Conclusiones  Andreas  Carolostadiuf 
a4versu8  domiuum  Joennem  Eccium  defendet  Lip» 
siae  die X&VII.  Junii  M.D.XIX :  CumD.  Joannes 
inticiatur  etc.  —  Non  absimile  est  vero,  id  quod 
Seidemannus  ex  Lutheri  epistola  d.  18.  m.  Dee.  ad 
Joh.  Langum  data*(de  Wette  I,  380)  suspicatur, 
has  Disputationes  Erfurdiae  sub  flnem  a.  1519 
prelo  exeudendas  traditas  esse  (cf.  Seidemann :  die 
Leipziger  Disputation  p.  74)  *).  Loescher,  qui  in 
Actis  Reform.  T.  III  p.  292  sqq.  Disputationem 
Lipsiensem  integram  ex  codice  MSo,  qui  ipei  ex 
Bibliotheca  publica  Freybergensi  praesto  erat,  typM 
reddidit,  opinatur  illam  primam  Disputationie  lAp- 
siensis  editionem  Lipsiae  prodiisse  anno  1519  *♦). 
Eltiam  hiiius  editoris  textum  contulimus  et  quae  in- 
ter  nostram  et  hanc  editionem  differunt  adnota- 
vimus. 

Textum  Sermonis.  quem  tunc  Lutherus  de  Matth. 
16, 13  19  in  Feriis  Petri  et  Pauli  (d.  29.  Junii)  1519 
Lipsiaeinaula  disputatoria  Arcis  habuit  (Luth.  Ep|).  ed. 
de  Wette  I  p.  288.),  repetivimus  latine  ex  edidone 
Opp.  Luth.  Jenensi,  cuius  exemplum  Bequentes 
nos  quoque  illum  hic  reddidimus.  Habitus  est  a  Lu- 


«t  * 


*)  Eqaidem  antea  ex  typorum  t^^^pographicorum  formis  et 
literarum  compendiie,  quae  usurpata  suikt  in  editione 
origioali,  mihi  videbar  perspexisse,  has  Disputatio- 
nes  a  Melchiore  Lotthero  jun.,  qui  mense  Decembri 
1519  chalcographiam  Wittenbergae  erexit  (Luth.Cpp. 
ed.  de  Wette,  I,  381),  antei  mensem  Decembrem  a. 
1519  Lipsiae  esse  impressas,  et  opinabar  Lntherum 
in  epistola  illa  ad  Langum  data  per  v^rba*:  „Di8- 
putationes  impressas  cura quantocius  habetmus^' 
a  Lango  repetivisse  missuDi  suum  Disputationum 
imprcssaruoii  exemplar,  quoniam  tum  notarioram 
exemplaria  uondum  erant  in  vulgus  edita. 
)  Etiam  in  libro :  ^©QtQloguS  obcr8lic0iPcrattcr©iHcrunb 
fc^rifftcn  ©.  Tlaxi.  8ut^r  burcl&  in  att«9claf[cn  Dom  Jor 
M.D.XVIII  H<5jn«XXXIIL  mt  cincr «orr|ebe  gutl^ctS 
Bittcn^rg,  burc^  ^andSufft  tf.D.XXXIIL''  haeo  „Du. 
putatio  Lipsioa  a  notariis  e^cepta^^  a.  1M9  prodiis^e 
perhibetur. 


thero  liagw  g^rnkaDica,  sieuti  ille  legitur  apud  Loe- 
scher,  Befonn.  Aot  01,  516  eqq.  et  apud  Walob. 
T.  XI,  p.  3072  sqq*  Editio  prinoeps  huiufi  Bermo- 
ms  exiit  a.  1519   «ub   hoe  titulo:     „(&in  @ermon 

^rebiget  ^  '2tbp%^l  ^ffm  ®dfU%  am  tag  ^tA 
mh  )^^vli}m  XVIIIl  ^^t  bHt^  ben  mirbigen  i^ater 
boctoYem  ^attinum  Sutl^er  auguftiner  lu  SS^itten^: 
bnrg{,  mit  entf(!^ulbigung  e^licj^cr  artidfel,  go  t)m  t>on 
e^Uiid^en  feiner  abgunftigen  gugemeffen  fei)n,  in  ber 
^eit  ber  S)if))utatton  ju  SkVf^^  gel^alten.  @etru(It 
au  2^t)p^^t  burd^  SBotffaang  @t&(fel  im  iar  1519/' 
Alia  huiu6  »ermoQiB  editio  in  vulgus  exiit  aono 
1520,  quae  ob  •eaa»  rem  memoratu  digua  est,  quod 
antiquisBimam  Lutheri,  cucullo  Auguetiniani  induti, 
ptae  ae  ievt  ioiagiaem  ligno  incisaiD  (cf.  Ui^ert,  D. 
MartiQ  Luthera  Leben  etc.  Gotha  1817.  I,  p.  860j. 
Latine  reddita  est  Djsputatio  Lipsieneis  Eccii 
ei  Lutheri  in  Edit.  Opp.  lat  Luth.  Jen.  I  p.  242 
sqq.,  in  Wittenb.  I,  p.  242  b.  sqq.,  germanice#legi- 
tur  afNid  Walch.  XV  p.  1069. 


Ad    Lectorem*). 

Habes  hic,  lector,  quisquis  es,  disputatioiicm 
illam  celebrem,  quam  Lipsiae  vidimus  et  audivimus 
inter  insignes  viros,  D.  Johannem  Eecium**)  et 
Martinum  Lutherum  habitam.  Erunt  fortasse,  qui 
nollent  editam,  aJii  vero  et  damnent  excHsani,  (|Uod 
communi  consilio  Patres  utrinque  convenisse  dieun- 
tur,  ne  qua  via  dieputatio  eiusmodi  dissemiuaretur. 
Verufli  his  sermonibus  nihil  movearis,  lector,  si 
enim  «erio  voluissent  occultatum  iri  hoc  pelagus  et 
cahos  verborum,  non  utique  permisissent  publico 
conspectu,  a  quovis  libitum  esset,  excipi  et  in  iiteras 
referri.  Nam  cum  plus  triginta  exemplaria  sint  il- 
Hc  excepta  et  i«  diversas  orbis  partes  emissa,  satis 
palam  est,  voluisse  omnia  invulgari,  nisi  forte  Notario- 

*)  Hoc  prooeraium  autorie  nesciocuius  cx  edit.  origi- 
aali  et  Jeu^xi&i  e&t  reffttitum.  **)  In  cd.  princ. 
hic  intersertum:    A^dream  Carlstadiuni. 


34  Disputatio  Lipnae  haMtai  a.  XIX 

niin    (qui  ad   hoc  ipsum    seorskn  desigiiati  erant) 
exemplaria  fais  legibus  suis  erubiaoere  oafsrint. 

No8,  8i  quid  utilitatis  in  ea  pio  lectori  aiFerre 
p088emu8,  8olliciti  lliiihu^.  Sunt  in  ea  sane  plera- 
que  talia,  quae  hueusque  aut  non  n6yimu8,  aut  qod 
au8i  8umu8  no88e.  Quae  si  bene  cedunt,  quid  ve- 
ritati8  8int  allatura,  viderint  ii,  quorum  intereet,  li- 
bertati8  certe  nonnihil  paritura  sperantur,  qua  de 
rebu8  eccle8iae  et  Ghristiani^mo  audentius  et  loqai 
et  audire  contingere  putantur. 

Quamquam  multa  quoque  8int  in  ha6  silva, 
qiiae  extra  propositum  dicta  8int,  noluimus  tamen 
quidquam  imminuere,  8ed  simplici  flde,  ut  dicta  et 
gesta  8unt,  plene  omnia  reddere. 

Porro,  nostrae  opis  non  ignaji  nec  immem6re8, 
neutri  partium  quidquam  arrogare  aut  derogare  p66- 
8umu8,  nec  iudicium  tentare,  quo  solet  vel  allici  vel 
retrahi  lectoris  afTectus.  Relinquimus  autem  omnia 
in  omnium  et  singulorum  iudicio,  quod  ut  varium 
futurum  non  dubitamus,  ita  ut  optimum  quodque 
praevaleat,  optamus,  ad  laudem  Dei  et  communis  ' 
rei  Christianae  incrementum.  Vale,  lector  pie,  et 
pie  legas,  quae  pie  monstrantur  a  nobis,  quod  fa- 
cie8,  si  nostrum  studium  boni  consulas. 


Disputatio  ExcellentiTmi 

Theologomm    Johannis    Eccii    et   D.    Martini   Ln- 

theri  Augustiniaiii ,  qnae  Lipsiae  coepta  ftiit  qvartia 

die  lulii  Anno  M  B.XIX.  hora  septima. 

Protestatio  Patris  Martini  Lutheri. 
In   Nomine  Domini,  Amen. 

Protestationem  0    egregii  Domini  D.  Johannis 


1)  In  ed.  principe  legitur:  Protestationem  utri- 
nsqne  egregii  doinini  'et  Andreae  Carolostadii 
ct  Johannis  Eccii.    Haec  autem  protestatio  in  prima 


a-Kotariis  exoepta.  25 

Eccii  amplector  et  sequor.  Hoc  unum  addo,  quod 
pro  reverentia  summi  Pontificis  et  Rom.  ecclesiae 
iibens  hanc  materiam,  non  necessariam  et  mire  in- 
vidiosam  praetermisissem,  nisi  per  propositionem 
egregii  Do.  D.  Johannis  'Ecoii  in  eam  pertractus 
fuissem.  Doleo  etiam  eoS  non  adesse,  quos  ma- 
xime  oportuit,  <]ui  cum  et  privatim  et  publice  toties 
me  crimine  haereseos  pro&narunt^  nunc  cum  instet 
cognitio  causae,  se  subtraxerunt,  haereticae  pravi- 
tatis  Inquisitores  dico^  qui  fraternam  monitionem 
et  doctrinam  postposuerunt  criminationibus  suis. 


disputatione  CaroIoBtadii  et  Eccii  die   XXVil  Junii    hora 
secnnda  ita  prolata  ibidem  legitnr: 

1)  ProtestatioCaroloetadiiperrespoiidenlem 

sibi  a  latere. 

Primo  illud  testamur  et  ubique  tedtatuui  esse  volu- 
mu8 ,  nusquam  ab  ecclesia  catholica  ad  latum  digitnm 
D08  velle  discedere  ^  quod  si  einsmodi  quid  deprehenda- 
tnr  non  dedita  opera,  sed  humana  inscitia  elapsum,  iam 
nunc  pro  recantato  habere  volumus.  Nec  eruditorum  iu- 
dicio  praeimuB,  necpublicarum  scholarum  auctoritatiprae- 
iudicamu».  Maneat  incolume  suuui  cuique  iudicium,  dum- 
modo  scripturas  non  per  nebulam,  sed  cx  integro  Iractat. 
Sacris  autem  scripturis  hunc  honorem  impenilimus,  quod 
nihil  sine  iis  aut  asserere  aut  recipere  volumus,  in  ceteris 
autem,  quae  non  liquide  hinc  doceri  poBSunt,  solis  eccle- 
eiaticis  primas  damus,  nec  ab  iis  discedimus.  quae  in  epi- 
stola  ad  D.  £ccium,  quae  est:  Kisi  sanctissimum  in  Chri^to 
patrem ,  tcstati  sumus,  sed  ea  uunc  quoque  perinde  ut 
antea  testamur. 

Protestatio  Ecrii. 
Invocavit  auxilium. 

Protestor  pro  simplicitate  theologica:  sicut  hoc  onus 
ad  laudem  dei,  ecclesiae  honorem,  animarum  salutem  et 
ad  veritatis  dilucidationem  susccpi,  ita  iion  est  animus 
mihi  quidquani  dicere  vel  asserere,  quod  vel  sacrae  srip- 
turac  vel  sanctae  matri  ecdesiae  esset  adversum.  Pa- 
ratus  corrigi  et  emendari  a  sede  apostolica  et  ab  iis,  quo- 
rum  iudieio  hanc  nostram  disceptationem ,  iuxta  conven- 
tionem  heri  factam ,  sumus  subiecturi :  de  quo  protestor 
ut  supra. 


gjS  Disputatio  LigMiae  habito  a.  XIX 

Scopps. 

DePote;statepap;9te^),  imo  de  pr^aiuRoiu.Pi^ntificiai. 

Epcii  protestodo. 

In  nomine  tuo  dulcis  Jesu.  Antequatn  in  are- 
nam  deac^ndani,  protestor  coram  vobis  illustrissi- 
mis,  nobilibus,  magnificis  et  excellentissimis  Domi- 
nis,  omnia  per  me  dicenda  et  dicta  in  primis  esse 
subiecta  iudicio  primae  sedis,  et  DomiHi  in  ea  se- 
dentjs,  deinde  quorumlibet  aliorum,  quorum  est 
errantes  ^corrigere  5  et  ad  veritatis  cognitionem  re- 
ducere. 

Et  quia  reverendus  Pater  in  praefatione  sua 
quasi  se  excusando  testatur  se  libent^r  hanc  omi- 
sisse  materiam,  pro  summi  pontificis  reverentia,  nisi  , 
per  meam  pertractus  fuisset  propositionem.  At  me- 
minerit  reverendus  Pater,  niei  prius  ipse  in  resolu- 
torio  ante  tempora  Silvestri  negasset,  Rom.  Ponti- 
ficem  aliis  superioreii),  non  fuisset  neceseariu^). 
me  tredecimam  illam  posuisse  priopositlonem,  et 
quod  in  Actis  Augustae^)  coram  legato  Sedis  apo- 
stolioae  Beatum  Pelagium  Pontifieem  evaogelioa 
'  scripta  torsissa  causatur,  qui  tamen  maxime  om- 
nium  ad  sanctorum  Patrum  intentionem  verba  Chri- 
sti  accepit.  Frustra  ergo  Reverendus  Pater  in  me 
oausam  torqueire  nititur,  cui  ipse  non  sexael  occa- 
sionem  praestitit.  Sed  iam  ambagibus  resectis,  prin- 
cipale  institutum,  Deo  duce,  aggrediamur.  • 

Reverende  Pater,  Vestra  Conclusio  tredecima 
meae  contradicens  fatetur  Rom.  Ecclesiaip  esse 
aliis  superiorem,  iuxta  frigidissim^  Bom.  Pontificum 
Decreta,  intra  quadringentos  annos  nata,  quibus 
obstare  dicitis  textum  sacrae  Sciipturae,  et  liisto- 
rias  approbatas  mille  et  centum  annorum,  contra 
quam  sic  oppono. 

Monarchiaet  uniis  principatus  in  ecclesia  Dei 
est  de    iure  divino,    et  a  Christo  institutus,'  quare 

1 )  In  ed.  princ.  deest :  papae.  2)  In  ed.  princ.  deest : 
Augustae  ,  repetitum  ex  ed.  len. 


«  Jrotarilp  ex«epto.  ^ff 

f 

texiuii  saorae  Soripturae  Tel  historiae  approbatae 
ei  non  adyepsantsr.  QuoDiam  ecctesia  illa  militans, 
quae  eet  yelut  unum  corpus,  iuxta  D.  Pauli  senten- 
tiam,  est  instituta  et  ftusta  ad  imaginem  eoelesiae 
triHmphantis ,  in  qua  est  una  monarchia  omnibus 
per  ordinem  dispositis,  usque  ad  unum  caput,  sei- 
iicet  Denm.  Quare  et  talis  ordo  a  Christo  in  ter- 
ris  est  eonstitutus,  eum  fatea^r  Johan.  5:  Filium 
non  faoere  quidquara,  nisi  quod  yiderit  Patrem  ftt^ 
cientem.  Quare  non  de  coelo  est,  qui  capiti  sub- 
esse  recusat,  eicut  non  de  coelo ,  sed  de  Lucifero 
est,  qui  Deo  non  yult  subiici. 

Quae  omnia  latissime  coniirmari  possunt,  ma- 
xime  per  saeram  illam  animam  B.  Dionysium 
Areopagitam  lib.  de  ecolesiastica  hierarchia,  ubi 
ait :  Kpetra  enim  hierarchia .  a  Peo  traditis  ordini- 
bus  sancte  disposita  sanctis  et  coelestibus  hierar- 
eliiie  confonAis  est.  Ita  Oregorius  Naaan.  in  Apo» 
logetico :  Sacrosancta  mysteria  (ait)  ad  instar  coe- 
leetis  iBMtginis  celebrari^  per  quae  utique  in  teinris 
coelestibus  ordinibus  associamur.  Nam  quod  mon- 
strum  esset  ecclesiam  esse  acephalam?  quod  om- 
nes  ferme  haeretici  moliti  sunt  (ut  8.  Cyprianus 
ad  Rogatiauum  et  Puppianum  innuit)  ut  sic  debi- 
iitato  capite  errores  suos  et  virus  impune  possent 
inentibus  hominum  inculcare.  Et  haec  fuit  ratio 
principalis  oura  aliis  annexis,  propter  quam  Paji- 
s^enee  ie\ix  studium  Johannem  Torpacensem  damt- 
nayit,  negantem  primatum  Ecclesiae  Romanae.  Sie 
et  error  fiiit  VuikieflRticus ,  Romanam  Ecclesiam 
ahis  non  esse  superiorem  de  lege  Evangelii. 

M.  Lutherus. 

Quando  Dominus  D.  arguit,  omnino  esse-capul 
ecclesiae  universale,  optime  facit.  Et  si  est  aliquis 
qui  privato  pacto  conveneiMt  cum  cjoujinatione  sua 
ad  defendend.um  contrariuui,  surgat  in  medium,  ad 
me  nihil  pertinet. 

Eccius. 

Quia  reverendus  Pater  dicit,  nihil  ad  se  perti- 
nere  de  contrario  illius  quod  intendebam  probare 
de  iure  divino ,   esse  monarchiam    in  ecclesia  m\\\- 


2S  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

tante,  sicut  et  triumphante :  in  quo  eum  oollaudO) 
quod  et  in  hoc  D.  Johanni  in  Apoealypsi  *)  oonsen- 
tit:  Vidi  civitatem  sanctam  novam  descendentem 
etc.  At  propius  ad  rem  accedentes':  Si  ecciesia  mili- 
tans  non  fnit  sine  monarcha,  vellem  audire,  quis  esset 
iste  monarcha  alius,  tfut  unquam  fiiisset  nisi  Rom. 
Pontifex,  aut  quae  alia  prima  sedes  nisi  sedes  Pe* 
Iri  et  eius  successorum?  Juxta  illud  B.  Cjpriani, 
qui  in  Epistola  2.  ad  t/ornel.  Rdm.  Pontifioem  scri- 
bens,  contra  Novatianos  subdole  Romam  accedeh- 
tes,  inquit:  Post  ista  adhuc  insuper  cedo  episcopo^ 
sibi  ab  haereticis  constituto,  navigare  audent,  et  ad 
Petri  cathedram  atque  ecclesiam  principalem,  unde 
sacerdotalis  unitas  exorta  est,  a  schismaticiset pro- 
fanis  literas  ferre,  nec**)  cogitare  eos  esse  Romanos, 
quorum  fides  ab  apostolo  laudata  est,  ad  quos  per- 
fidia  habere  non  possit  accessum.  Et  Hieronymus 
idem  testatur  contra  Luciferianos:  Ecclesiae  salut 
(ait)  in  summi  sacerdotis  dignitate  pendet,  cui  si 
non  exsors  quaedam  et  ab  omnibus  eminens  de- 
tur  potestas,  tot  in  ecclesiis  efficientur  schismata, 
quot  sacerdotes. 

Et  quod  ille  summus  sacerdos  sit  Romanus, 
liquet  apud  eundem  B.  Hieronymum  in  duabus  epi- 
stolis  ad  Damasiim  Papam,  cuius  ferme  singula 
verba  ad  institutum  faciunt,  verum  brevitatis  studio 
illa  signemus:  Gum  successore  piscatoris  et  disci- 
puli  Ghristi  loquor.  Ego  nullum  praemium  sequens 
nisi  Ghristum  beatitudini  tuae,  id  est,  cathedrae  Pe- 
tri  consocior,  super  illam  Petram  fhndatam  eccle- 
siam  sbio.  Etinfra:  Quicunque  tecum  non  colligit, 
ille  dispergit.  Ex  quibus  quisque  bonus  Ghristianus 
facile  coniicit,  unitatem  sacerdotalem  aRom.  fluere 
Pontifice,  et  illam  fiiisse  semper  cathedram  princi- 
palemf  et  omnibus  aliis  praelatam,  et  quod  illa  sit 
Petra,  sicut  Hieronymus  dicit,  se  scire,  super  quam 
fundata  sit  ecclesia.  Vel  reverendus  Pater  assignet 
alium  monai^cham  ecclesiae  priscis  temporibus. 


*)  Apoc.  22«     **)  In  ed.  Jeu. :  ue. 


a  Notariis  «Koepta.  29 

M.  Lutherus.* 
Monarchiam  eocleeiae  militailtis  prorsus  coufiteor, 
eiusque  caput  non  hominem,  sed  Chriatum  ipsum, 
idque  autoritate  divina.  Prima  ad  Corinth.  15:  Opor- 
tet  illum  regnare,  donec  ponat  omnes  inimicos  sub 
pedibufi  eiuB.  Et  paulo  ante:  Deinde  finis,  cum  tra- 
diderit  regnum  Deo  et  Patri,  et  evacuaverit  omnem 
principatum.  Quod  Augustinus  lib.  1  deTrinit.  ult.cap. 
ezponit  de  regno  Christi  jjraesentis  temporis,  ita 
videlicet,  quod  Christus,  oaput  Ecciesiae,  per  ftdem 
transferet  nos,  qui  regnum  eius^sumus,  per  spe- 
ciem^).  SicMatthaei  ult.:  Ecce  ego  vobiscum  sum, 
usque  ad  consummationem  seculi.  Item,  Actuum  9 
audivit  Paulus  de  coelo:  Saule,  Saule,  quid  me 
peraequeris?  ubi  iterum  Augustinus  dicit,  caput  io- 
qui  pro  membris  suis. 

Quare  prorsus  audiendi  non  sunt,  qui  Christum 
extra  ecclesiam  militantem  trudunt  in  triumphantem, 
cum  sit  regnum  fidei,  hoci^  est,  quod  caput  nostrum 
non  videmus  et  tamen  habemus,  iuxta  illud  Psai. 
122.^):  Illic  sederunt  sedes  in  iudicio,  super 
domum  David,  multae  sciiicet  sedes,  in  quibus  unus 
sedet  Christus.  Sedes  videmus,  non  sessorem  vei 
regem. 

Proinde  ad  autoritates  egregii  D.  D.  venien- 
do,  quando  asserit,  in  ecciesia  militante  esse 
unum  principatum,  divino  iure  et  a  Christo  institu- 
tum ,  sua  dicit,  sed  nihil  probat.  Nam  prima  eius 
autoritas  Pauli,  nimirum  Ephe.  4.,  quae  Christum 
caput  ecclesiae  dicit,  pro  me  contra  eum  valet,  cum 
certissime  loquatur  ibi  de  ecclesia  militante,  et  Chri- 
stum  appellat  eius  caput.  Est  etiam  eadem  sententia 
contraria  huic,  l.Corinth.  3.:  Quid  est  Apollo?  quid 
Cephas?  quid  Paulus?  Divisus  est  Christus?  etc. 
ubi  manifeste  prohibet  aliud  caput  quam  Christum. 

Secunda  eius  autoritas  JoJian.  5:  Non  potest 
Filius  facere  quidquam  nisi  quod  viderit  patrem  fa- 
cientem,  neque  de  ecclesia  militante,   neque  trium- 


1)  In  ed.  Jen.:    ad   speciem.    2)  In  ed.    orig.;   119. 


30  ,     Disputatio  lipnaa^  luOnllt, «.  XIX 

phante  loquitur^  8ed>  oihniunD  doctorum  sententia 
de  aequalitate  sua  <AimPatre,  q«frd>^)  nihilfaoii  aut 
poBsit  faoere  Pater,  qui»  idem  posait  et  filius^ 

Omitto  quod  dixit:  Non  esee  die  eoela,  ^fm. 
oapiti  subcNiBe  recuaat,  ei  eese  de  Loeifero,  qui  Doe 
non  vult  aabiici,  quitt  sieut  praecedeftitis  maiie  sunt 
assumpta,  ita  et  haee  inale  illata. 

Tertia,  quae  est  Dioojstiy  Aihil  dontranoe^  nei|i 
enim  negamus  hierarejiiam  ecdediasttcafD,  sed  de 
oapite  disputamus  monardhiae,  ncinf  hierarckioel 

Quarta,  qua6  Gregoni  Nazw».  adducitury  quod 
per  saerosatieta  mjsteria  sooiamur  saoetw  ordhHbat 
Goelestibus,  a  quovis  grammatieo  ii»telligitar,  nihii 
sonare,  neque  de  monarchia,  neque  de  caf>ite.- 

lam  quod  addiidit  esse  monstrum ,  si  teolesia 
acephala  esset,  fateor,  sed  h4>e  capul  neque  ipeie 
Dom.  Doctor  ahud  dare  pe«8it,  quam  Ohtlstum. 
Quod  probo  evidenter,'  quia  si  suuhi  eaput,  qued 
Rom.  Pontificem  appeilaf,  morhilr,  ivt  eet  homa, 
i»m  ecolesia  est  acephala,  si-  antem  Ghriatug  n^ 
rim  caput  est  eoclesiae,  donec  alins  eiigatut',  non 
minus  monstrnm  est,  Gfarietam  -  oedeve  rivo  Ponti- 
flci,  et  sueoedeve  mortuo. 

Quinta  B.  Gypriani,  qui  haereticos  inseetotuO) 
quod  debititato  capite  molili  svnt  erroves  snds  im- 
pune  hominibus  ineulcare,  prorsus  nihili  ihcit  ad 
prbpositutni.  Loquitur  enim'  non  de  Boiniv  Oapilei, 
sed  de  quolibet  capite  cuiudque  epi^eopalus.  EC 
si  egfregiu»  D.  D.  vohierit  stare  autoritatl  Gypriami, 
hac  hora  finiemus  disputationenr.  Ipee  enim  Oor- 
nelium  Pontificem  nunquam  aliter  salutat,  nisi  ca- 
rissimum  fratrem.  Deinde  describens  episeoperum 
eiectiones  et  confirniationes  per  multas  epistoias^  ex 
divinis  literis  efficacissime  probat,  ad>  p^betnyeit- 
tinere  et  vicinos  duos  episcopos  rel  tres^  quemad- 
modum  et  sancitum  est  in  Bacratiififnno  Nieeno  Gon- 
cilio.  Quin  idem  beatus  MartTr,  nt  B.  AuguelmknB 
aliegat  hb.  2  capi  2  de  Baptismo,  sio  dioit:  Neque 


1)  In  ed.  origiq;:  sed  qfiio<). 


enfan  qms^tMMIii  Mstnim  episeopHtn  se  e&ne  episoo* 
poruoi  conetitolt,  aut  tjnrftnnico  xerrore  ad  otwe- 
qaendi  nei^ssvtateni  oollegas  suos  adigit,  quando 
habet  ofnnis  episoopus  pro  lieentia  libertatis  et  po- 
testatis  suae  arbitrium  proprium,  tanqufun  ab  aHo 
iodicafi  non  possit,  quo  modo  nec  ipse^^otest  alte- 
ram  iudicare,  sed  exspectemus  universi  iudicium 
Domini  nostri  Jesu  Christi. 

Quod  autem  dicit,  eRomana  et  Petri  cathedra 
ortsiii  esse  saeerdotaiem  unitatem,  libeotissime  ad- 
nalto,  qnantum  pertinet  ad  ecdesiam  oecidentaiem. 
Nam  revera  etiam  Rom.  ecdesia  orta  est  ex  Hie- 
rosolymitana ,  haec  est  matrix  proprie  omniH-m  ec- 
desiarom.  Sed  nec  valet  consequentia ,  ex,  Rom. 
eceiesia  orta  est  sacerdotalis  unitas,  ergo  ipsa  est 
caput  et  domina  omnium  prima,  alioquin  insupera- 
biUter  eoncluderet,  Hierosoljmitanam  esse  eaput  et 
dominaih  omnium. 

Ultima  autoritas  divi  Hieronymi  non  recte  m- 
dueitur  ab  egregio  D.  D.,  etiamsi  per  omnia  esset 
vera  autoritas  Hieronjmi ,  quia  D.  D.  intendit  pro- 
bare  ecciesiae  Rom.  potestatem  monarohicam  iure 
divino  a  Christo  institutam.  Hoc  verba  Hieronynii 
non  habent,  quia  dicit:  Cui  si  non  exsors  quaedam 
ab  omnibus  eminens  detur  potestas,  tot  in  ecclesiiH 
efficientur  schismata,  quot  sacerdotes.  Detur,  in- 
quit,  boc  est,  iure  humano  posset  fieri  consentien- 
tibus  ceteris  omnibus  fidelibus.  Nam  nec  ego  hoc 
nego,  si  consenserint  totius  orbis  fideles  in  Rom. 
vel  Parisiensem,  vel  Magdeburgensem  vel  quemcun- 
que,  ut  esset  primus  Pontifex  et  summus,  hunc 
propter  reverentiam  totius  ecclesiae  fidelium  sic 
consentientis  habendum  esse  summum  monaroham. 
Hoc  autem  neque  factum  «est  unquam,  neque  fit, 
neque  fiet,  cum  usque  ad  nostra  tempora  graeca 
ecciesia  non  consenserit,  neque  tamen  sit  habita 
haeretica. 

Et  hanc  esse  sententiam  D.  Hieronymi,  probo 
ex  epistola  ad  Evagrium,  ubi  dicit:  Ubicunque  epi- 
scopus  fuerit,  sive  Romae  sive  Eugubii,  sive  Con- 
ftfantinopoli,  sive  Regii,  sive  Alexandriae,  sive  Tha- 


32  Disputatio  •  Lipsiae  babita  i^.  XDC 

tiis^  eiusdem  raeriti  et  eiusdem  sacerdotii  eat.  P^  ^ 
tentia  divitlarum  et  humilitas  paupertatis  yel  su- 
blimiorem  vel  inferiorem  facit.  Ceterum  oowes 
apostoiorum  Buccessores  sunt.  Recitatur  haec  epi* 
stola  in  Decretis  non  frigidis  dist.  93^  cap.  legimu«. 
Idem  super  epistolam  ad  Titum:  Idem  est  ergo  , 
presbyter,  qui  episcopus,  et  antequam  diaboli  in- 
stinctu  studia  in  religione  fierent,  et  diceretur  in 
populis:  Ego  sum  Pauli,  ego  sum  Cephaev  com- 
muni  presbyterorum  consilio  ecclesiae  gubernaban* 
tur.  Postquam  vero  unusquisque  eos,  quoa  bapti- 
zabat,  suos  esse  puiabat,  in  toto  orbe  deeretum 
est,  ut  unus  de  presbyteris  electus  superponeretur. 
Et  indjuctis  autoritatibus  Scripturae  dicit  in  fine :  Si- 
cut  ergo  presbyteri  sciunt  se  ex  ecclesiae  consue- 
tudine  ei,  qui  sibi  praepositus  fuerit,  esse  subiec-. 
tos,.ita  episcopi  noverint  se  magis  consuetudj^e 
quam  dispositionis  dominicae  veritate  presbyt^ri^ 
esse  majores.  Ideo  quod  D.  D.  addidit,  a  Hiero- 
nymo  intellectum  •  esse  summum  Pontificem  Bom., 
dum  dicit:  Cum  successore  pisoatoris.  et  discipuli 
Christi  loquor,  et  beatitudini  tuae,  id  est,  cathedrae 
Petri  consQcius,  super  illam  petram  fundatam  eo- 
clesiam  scio,  nihil  facit;  non  sequitur,  consocior 
huic  ecclesiae,  ergo  haec  est  sola  prima.  Nec  se- 
quitur,  est  fundata  suprapetram,  ergo  sola  est  fun- 
data. 

Accedit  ad  hoc  decretum  Concilii  AfriciE^nif 
dist.  99.  cap.  Primae.  Primae,  inquit^  sedis  epi: 
scopus  non  appelletur  princeps  sacerdotum,  aut  sum- 
mus  sacerdos,  aut  aliquid  huiusmodi,  sed  tantum 
primae  sedis  episcopus.  Universalis  autem  Ponti- 
fex  nec  Romanus  appelletur.  Quare  si  divino  iure 
staret  monarchia  Rom.«Pontifieis,  haec  omnia  eflh 
sent  haeretica,  quod  est  temerarium  asserere,  et 
in  fine  audiamus  ipsum  Dominum ,  qui  Lucae  22. 
dicit:  Facta  est  autem  contentio  discipulorum,  quis 
eorum  videretur  esse  majpr.  Dixit  autem  eis:  Re- 
ges  gentium  dominantur  earum,  et  qui  potestateo) 
habent  super  eos,  benefici  vocantur,  vos  autem 
non  sio ,  sed  qui  ipaior  est  v^strum ,  flat  fi(i(Hit 
minor. 


. :    a  NotariU  ezoepta*  33 

E  c  c  i  u  6. 

Reverendus  D.  Pater  satiB  instructue  descendit 
iu  arenani)  materiam  suaoi  habens  bono  ordine  con- 
ftextam  in  libello  impresso ,  et  p^r  eum  oomposito, 
qoare  illuBtrifisimae  Dominationes  vestrae,  magnifi- 
oentiae  et  donunationes  veniam  dabuntEccio^.multo 
iam.  tempore  aliis  negotiis  occupato,  si  non  tam 
rotunde  et  accurate  e  veatigio  tania  cumulare  po- 
terit,  quantum  reverendus  Pater  iam  congessit.  Ve- 
nit  enim  disputaturus^  non  librum  editurus.  Verum 
quid  reverendus  Pater  dixerit,  per  ordinem  dispi- 
ciamus. 

Primo  omniujn,  caput  esse.ecclesiae  Ghristum, 
probare  intendit,  quod  tamen  fuerat  supervacaneum, 
eum  nullua  hoc  negare  praesumsCt,  nisi  qui  anti- 
christuB  ait,  miror  tamen  vehementer,  quod  hoc 
non  perpendit,  sicut  pollicetur  in  Aotis  ooram  Le- 
gato  Sedis  Apostolicae,  posse  se  praestare  quen- 
dam  luristotheologum , ,  plura  esse  posse  oapita 
subordinata,  in  quo  mystici  capitis  ratio  aut  sym- 
bolici  a  ratione  capitis  aaturalis  deficit ;  quare  prae- 
ter  caput  Christum  et  aliud  oportere  quaeri  caput 
in  ecclesia  statim  probabitur.  Neque  ei  suffragatur, 
quod  apostolum  inducit,  1 .  Corinth.  3  :  Divisus  est 
Christus  ?  Nam  etsi  Paulus  ibi  Petri  meminerit, 
noD  tamen  falsum  dixit  B.  Hieronymus  lib.  1.  coD' 
tra  lovinianum  colum.  18:  Uuus  eligitur,  loquitur 
de  Petro,  ut  capite  con$tiituto  schismatis  toliatur  oc- 
casio.  Clare  appellat  Petrum  caput  in  ecclesia  esse 
constitutum.  Sed  haec  missa  facimus,  solutiones  ad 
nostra  inducta  repulsuri. 

Primo  cum  respondet  ad  illud  JohauDis  5  :  Ne- 
que  enim  Filius  potest  facere  quidquan),  nisi  quae 
viderit  Patrem  facientem,  dixit  secundum  8.  Patres 
exprimi  hic  aequalitatem  Patris  et  Filii.  Verum  le- 
gat  attentius,  quaeso,  reverendus  Pater  B.  et  inadu- 
labilem  Patrem  Bernardum  lib.3.  de  consideratione 
ad  Eugenium ,  ubi  de  forma  ecclesiae  loquens ,  et 
eam  esse  de  jure  divino  proi>ans,  nostram  rationem 
formavit  mihi  colum.  7 :    Neo   vilem    reputans  for- 

LuUieri  opp.  V.  A.  ad  ref.  Mst.  I.  p.  Vol.  IIL  O 


34  Di8puta<io  LiplBl06^1i)A)iiia  a.  XIX 

mam  hanc,  quia  ift  tefra  est^  exemplar  habet  in 
coelo.  Neque  enim  Filius  potest  facere  quidquam, 
nisi  quae  Tiderit  Patfem  faoieiitem,  praesertMn  cum 
ei  8ub  Hosi  iloftiine  diotum  sit:  Vide  bmnia  facke 
MCUBjdum  exemplar,  quod  tit^i^^in  monte  monifttrai- 
tum  est.  Yiderat  hoc  qui  di^eba^t  Vidi  ciyita4e|ii 
flianotam  ^.  Ego  emm  propter  i^miHtudineHi  dio- 
'tum  veor,  quod  $icut  ilhe  Se^phim  et  (^<einibim, 
et  oeteri  qui  u^que  ad-  angelos  et-archangelo»  k)v- 
dinantur,  eub  uno  capite  I>^o,  ita  hie  quoque  sub 
uno  summO' Pontifioeprimttte»  yel  patriaroha«,  «v- 
ehiepiscopi,  episcopi,  presbyteri  Vel  abbates^  et  ve- 
liqui  in  hunc  modum.  Tunc  subdit  BernflrduB': 
Non  estpaTvi  pendendum  qiiod  ^  l>eum  habeit  au- 
torem^  et  de  coelo  dtioit  orilg;4»em.  Quis-  iam  noii 
iDtelligat  hanc  ecelesia&ticatti  hierarchiam,  secun^ 
dum  Bei^nardiim^il/Ghristo  insdtatam,  et  TelutDeus 
oa^Qt  est  in  ooelo,  ita  aaminuB  Pontifex  oaput  sit 
in  militante  eoclesia?  Njeutiqoam  Ghristum  exehi- 
dei^o,  ouius  se  iatetur  Tiicajium. 
'  Sed  ftd  TatittDculam  plebeia^,  quam  ioduxit, 
eeolesiam  manere'  acephalam  papa  mortiio ,  nisi  rih 
•dieule  diceremue ,  Ghrisdum  ce^ere  papae  yiro  €ft 
^uecedeie  papae  mortud.  Ridicula  prorsus  ratiu»- 
eula,  qua^  in  re  tam  seria  inter  tot  praestantes  ti»- 
ros  vix  est  digMa  enarrari,  cum  ab  initio  dixeritti, 
eaput  illud  symbolioum  a  reri-  ce^itis  natorali&ira- 
tiion^  in  aliqiiabus  eonvenientiifs  de^ere;  <Neqae 
Ghristus,"  cuiuB  regnnm  mmiet  in  aeteraum,  et  cuius 
'  s«mpiternum  •eet  s^rdotiMi!,  eedit  papae  velsuc- 
cedit,  cum  ei  'sit  data  ombri  piOtestas<in  >coelo'  et 
in  terra,  Matth.  ult.,  et  defoncto  papa  modo  eoetus 
Gardinaiiumy^siout  de^ncto  epieoopo  oapiljulum, 
iara  illa\  t^eat,  uaque  quo  iioyus  Pontffeot  deM» 
gatufi     '  •     ■     ■  • 

Quod  vero  secundo  loco/ revereodu»  PMer .  d>- 
cit,'  Gyprianum  idqai  de  quolibet  episeopo,  non  de 
Rom.  Ponttfiee,  piuriniutt  miror,  cum  inteliigentia 
dictorum  ex  eausis^  dicendi  sil  aecipienda ,  et  >  C^- 
prianu»  in  locie :  per  nie  add«ol3iB  eos .  iwcrepet ,  '  qin 
aGoiMli^  defecerunt) '(}ui  oerteiRotnahaB  fuitP4»ii>- 


a  KotaHto '6<Mplk      I    •  i  % 

tifex.  Ob  id  MTiat  vi»irere«(krs  Pftter,  me  non  mHdie 
?erbife  satiwri)  «t  sopbielas  pascere  soleitius.  ^Quae 
exGypriano  pro  se  aifert,  opponendo,  arbitror,  cu- 
imilatiuA  efficieft.  Nam  quod  Cyprianus  Gornelimi 
fii^em  appeilot,  e4  apostolos  iVatree  fiiiMe  nemo 
nescit,  attamen  Petrus,  Bieut  et  eius  suecessor  Gor- 
nelins,  caput  fuit  apostolorum,  apex  et  vertex,  iuxta 
B.  Dioa jmi  eap.  3.  vel  7.  de  divi.  nominibns  sentenr 
tiam. 

De  eleotione  et  eonoilip  Niceno  et  a  Gjpriano 
oonmipta  necpromovent,  neo  impediunt  negotium 
et  multo  minus  Augustinus  lib.  2.  cap.  2.  de  bap- 
iiBmo  panrulorum  debebat  addiuii  post  Cyprianum. 
tkm  Augustinus  arrogantiam  et  temeritatem  eorum, 
qui  per  ambitionem  et  superbiaim  ad  eeclesiastieas 
pvaeialuras  se.  ingearunt ,  r^rehendit,  quod  non  de* 
beant  se  •constftuere ,  nec  alios  oogere  ad  so  con- 
stitueDdum ,  cum  ^uisque  Praelatus  exspectare  de> 
beat,  ut  vocetur,  sicut  Aaron. 

Tertio  aliam  Cypriani  sententiam  ex  2.  Epist. 
ad  Cornelinm  diluturue,  respondit,  unitatem  quideni 
Bacerdotalem  in  ocoidentali  ecclesia  a  Romana  ex- 
ortam,  non  in  orientali.  Obticuit  hic  reverendns 
Pater,  quod  Cyprianus  praecedenter  Roinanam  ec- 
olesiam  appellavit  Petri  cathedram  atque  ecclesiam 
priDcipelem,  sed  quid  sua  soiutio  possit,  niedutlam 
verborum  inspitienti  est  manifestarium ;  nam  reve- 
rendus  pa4^  more  gTammatioo  ortum  umlatis  sa- 
cerdotaiis  intelHgit,  qupad  auspicium  et  initium, 
ciim  profecto  Cyprianus  voluerit  explicare  ortum 
eommissionis ,  subordinationis  seu  influxus,  ut  ab 
uno  Petro,  velut  a  capite,  in  ceteros  omnes  iuris- 
dictio  sit  derivata,  alioqui  non  dabit  unum  sacerdo- 
tetn,  nec  Hierosolymis.  Taceo,  quod  eum  non  re- 
levat  glossula  adiecta  de  occidentali  ecolesia,  cum 
B.  Hieronymus  ab  initio  suae  Epistolae  ob  id  orien- 
talem  ecclesiam  ex  Oriente  scribens  schismaticam 
dicat,  quae  indiscissam  Domini  tunicani  et  desuper 
contextam  niinutatini  per  frustra  discerpit.  Christi 
vineam ,  inquit,  vulpes  exterminant,  denotans  seili- 
cet  Hieronymus,    quod  sponsa  in  C/antiois  conque- 

3  * 


36  Disputatio  Lipsiae  bftbila  a.  XIX 

rebatur,  capite  nobis  yulpeculaB,  quae  demoliuntur 
vjneam.  Taceat  ergo,  quaeso,  revereudus  Pater^ 
et  nobis  Qon  insultet  cum  Gxaecis  et  Oriehtalibus^ 
qui  a  Bom.  deficientes  ecclesia  a  fide  quoque  Ohn* 
stiana  faeti  sunt  exsules.  GoQsectarium  est,  qiio 
pacto  aecipienda  sit  illatio.  Est  radix^  ergo  do'' 
mina;  noa  enim  de  radice  loquimur  initii,  vel  tem* 
poris,  sed  de  radice  influxus  et- principaHtatiB. 

.  Quarto  loco  nititur  reverendus  Pater,  se  ev.oh 
vere  ex  yerbis  Hieronymi,  et  illa  vitafre:  :  nam 
summp  sacerdoti  tribuit  quidem  et  dari  summam 
dignitatem,  sed  hoc  flat  iurehumano.  Sed  cur  tuno 
B.  Hieronymus  Damasum  Piscatoris  appellat  sudt 
cessorem,  et  cathedrae  Petri  vult  associari?  Wnsid 
divinum  citans  Matth.  16.  super  illam  petram.  fon* 
datam  eoclesiam  scio.  Quod  ita  reliquis  eecleaiis 
appropriari  non  potest,  ut  Bernardus  ratiocinator) 
et  proh  dolor  cum  summa  Ghristianorum  iniuria  bu- 
mus  experti  portas  inferorum  praevaluisse  ecclesiae 
Hierosolymitanae,  Antiochenae,  AlexaHdrinae,  addo 
quoque  Boemicae,  quod  tamen  de  eeoleBia,  quae 
fundata  est  super  Petram,  veritas  inoorrupta  Gfarisfei 
non  patitur.  Sed  verissimum  est  in  iis,  quae  sunt 
fldei,  quod  Hieronjmus  in  eadem  Epistola  afifirmat, 
ubieunque  fuerit  corpus,  ibi  oongregabuntur  et  aqui* 
lae*).  Profligato  a  mala  sobole  patrimonio,  apud 
vos  solos  incorrupta  Patrum  omnin#  servatur  auto^- 
ritas.  At  hoc  in  principali  adhuc  evidenter  proba* 
vimus,  non  iure  humano  primatum  obtinere.  eeele» 
siam  Rom.,  sed  divino. 

Praestat  tamen  diluere,  quae  venerandusiPatelr 
pro  se  ex  Hieron.  adduxit,  primo  adEvagriutn,  ubi 
episcopum  Romae  et  Eugubii,  Gonstantinopoli  et 
Regii,  eiusdem  meriti  dicit  et  sacerdotii.  Hoc  sei^ 
vimus,  antequam  Theognis  nasceretur.  Neque  Pa- 
patus  est  ordo  ultra  episoopatum ,  nam  sio  et  alio 
ioco  aequales  dicit  fiiisse  apostolos,  ubi  tamen  pri^ 
matum  S.  Petro  non  abstulit. 


•)  Matth,  24. 


a  Ifotariis  ^cepte.  37 

Sed  quod  reyierendus  Pater  tantopere  a  me 
efflagitabat,  ne  diverticala  quaererem,  quod  nun- 
quam  &cere  sum  solitus,  ipsum  OHnonem  legimus, 
adducene  93.  dist.,  me  ad  hoc  ducit  procardum, 
quod  Domini  Canonistae  etTheologi^),  an  episoopa- 
tus  ordo  sit  proprio-  charactere  insignis  sacerdotio 
additus,  de  quo  in  praesentia  velut  impertinente 
nihil  decemo.  Hoo  tamen  dico^  apparere  mihi, 
salvo  semper  meliori  iudicio,  non  talem  fuisse  in 
primitiva  ecclesia  confusionem,  ut  episcopus  a  sa- 
eerdote  non  separaretur,  eum  duodecim  apostoli 
septuaginta  duos  excedant  discipulos.  In  cuius  rei 
testimonium  B.  affero  Dionysium  Hieronymo  anti- 
quiorem  et  primitivae  ecclesiae  hierarcham,  qui 
Iib.  de  Ecclesiae  Hierarchia  inter  sacros  ordines 
episcopatum  ponit,  et  supremum  hierarcham,  et 
quo  pacto  is  debeat  consecrari,  cui  assentiens  epi- 
seopos  ab  ipso  ecclesiae  initio  commune  sacerao- 
tium  excelluisse  opinor. 

Tertio  adduxit  Canonem^  Concilii  Africani  99. 
distin.*)  can.  1.  Ubi  Concih*um  prohibet ,  nec  Rom. 
Pontificem  debere  dici  universalem,  et  quod  Chri- 
stus  hoc  prohibuerit,  Lucae22:  Reges  gentium  etc. 
Respondeo  verum  esse,  fastuosum  universalis 
episcopi  nomen  fuisse  prohibitum_,  non  quod  Rom. 
Pontifex  unquam  a  vero  Christiano  habitus  sit  non 
primus  et  summus  Pontifex,  sed  quod  episcopus 
peculiariter  Romanae  ecclesiae  non  sit  proprius 
cuiusque  ecclesiae  episcopus,  sed  primus,  quod  alio- 
quin  debitus  honor  episcopis  inferioribus  non  tri- 
bueretur.  Verum  nihil  criminis  inest,  si  quispiam 
Rom.  Pontificem  universalem  dixerit  pro  primo, 
rectius  vero  dicetur  non  episcopus  universalis,  sed 
universalis  ecclesiae  episcopus,  veluti  est  Christi 
vicarius.  Quod  Dominus  ambitiosam  redarguit 
apostolorum   contentionem,    qualis    inter    seculares 


1)  In  cod.  MSo,  qui  Loeschero  praesto  erat,  liic  ad- 
ditum  legitur;  commentantur,  et  in  margine 
adscriptum  erat:  alii  antevertunt. 

2)  In  ed  Jen.:  6&  dist. 


98  I>i8put#|JA  ;I||^^;bAfril»  »•  XIX 

qi4P.ejritur,  hw  pnriJVYfttum;  eeclQaiiMe  .Rcipdai^  non 
aufeirt,  aed  quQd  B*  ^regorius  patimw  feKW.^  M  <  og* 
novU  se  ideo  eciriesiae  catholioaeP];^lai>uiii^  utaerr 
vum  ^ervprum  ae  ease  agnoseeret,  in  ^qua  m  $^ 
queotes  PoQtifioes  npu  eonviciis  laieesaere^  sed  ori^r 
tionihus,  ut  tales  fianti,  a  Deo  impetrfirQ  studeiajiius; 


.  t  • 


Hpra  sepunda  pomeridiana  q,«aTta,:die  Jviii]LD.XIX 

M.  Lutherus. 

!  ■  ■  •  ....  /  .  i     I 

.  Primam  responsion^m  meam,  qua  e^  autoritat4 
Pauli  1.  Gorinth.  3.  ostendi,  ab  apoptolo  prjohlbv 
tum,  he  fideles  §i|)i  9.n:og)Eirent^  verG^pha,u;L,.  vi^l 
Paulum,  vd  Apollo,  ad  istum  modum  confatavii 
D.  D.  egregius,  quod  etsi  Paulius  ibidem  Petri  mi^r 
minerit,  npn  tamen  falso  Hieronymus  CQBtra  lovi- 
nianiim  diqit:  Um^s  eligitur,  quod  capite  coujstitutq 
occasio  schismatis  tollatur,  ctare  ^ppellat  Petrum 
caput  in  ecclesia  constitutumi  Adiecjt,  aed  ha^Q 
missa  faciamus. 

Respondeo :  Non  patior  propter  mia,prem  autQ- 
ritattem  ioductam  me  diveUi  a  maiofe.  N«e  taot«>8 
est  Hieronymus,  ut  propter  eum  P^^ulum  d^aeram. 
I^oji  ergp,  PauTus  solum  memimt  ibi  Petri,  sicut 
cona^ur  extenuare  ista  confutatio ,  sed  cum  plena, 
autpritate.  docet,  et  prohibet,  ne  quis.  djcat  se  ess^ 
Petri.  XJnde  et  idem  capitulqm^)  concludit^  Om-* 
nia  vestra  sive  Paulus,  sive  Cepha^).,  siye  wors, 
sive  vita,  vos  autem  Christi,  Christua  «^utem  Pei, 
Stat  ergo  ista  responsio  mea  adhuc  invipta,  et  njai 
robuatius  confutata  (uerit,  oppono  eam  opanibup 
praeteritis  et  futuris  argumentis  D.  D.  Verbum.  enin) 
D^  super  omnia  yerba  hominum  est 

Ad  Hieronypum  autem  dieo,  quod  et  egp 
missa  facio  ea,  cum  sit  ambiguissimus  locus,.  ut 
bene  sensit  D.  Doctor. 

Secundam  responsionem  meam  ad  autoritatem 
Johan.  5.  ubi  dixi,  Christum  loqui  de  aequalitate 
potentiae  paternae,  iussit  me  D.  D.  attentius  legere 


t)  In  ed.  Jen. :  eodem  capite*  2^'iIti:ed,orig. :  Cephae. 


•  •* 


•  N«tam  ^cp^  99 


^  B.  Bernardum,  qui  hanc  autoritalem  iuducit  pro 
eeolesia  militante,  eiout  auditum  est.  RQspoadieo: 
D.  Bernardam  veueror,  et  eiiis  sententiam  non  eon- 
temno,  sed  in  eontentiofie  acelpiendus  est  sensua 
genuinus  et  proptrius  Soripturae,  qui  etare  in  aoie 
^ossit,  a  quo  saacti  Patres  nonnunquam  locupletan- 
dae  oraiionis  gratia  digrediuntur,  et  -sine  culpa. 
Nuna  autem  ex  praecedenti  et  sequenti  textu  ola- 
rum  fit,  Christum  loqui  de  aequali  omnipotentia 
8ua  Gum  Patre.  Propterea  persequebantuf  Judael 
Jesum,  quia  facieb^t  baec  in  sabbatho,  ergo  roagia 
quaerebant  eum  Judaei  interflcere,  quia  non  solum 
solvebat  sabbaibum, 'sed  et  Patrem  suum  dicebat 
Deum,  aequatem  se  faciens  Deo.  Respondit  itaque 
Jesus,  et  dixit  eis:  Amen,  amen'  dico  vobis,  non 
poteet  Filius  a  se  facere  quidquam  nisi  quod  vido' 
rit  Patrem  faoientem.  Efc  sic  clare  patet,  quod  Ber- 
nardus  alio  sensu  traetat  hoo  verbum  Ghristi. 

Ad  tertiam,  videHeet  plebeiam ,  ut  dixit,  et  ri- 
diculam  ratiuaculam ,  qua  dixi ,  etiam  sine  papa 
ecdesiam  habere  oaput  suum.  Opposuit,  quod  non 
esset  digna  enarrari  coram  tantis  viris,  et  in  re 
tam  seria.  Respondeo :  Sit  plebeia  et  ridicula,  modo 
sit  invicta,  necdum  video  eam  confutatam,  iion 
enim  intelligo,  si  ecclesia  ad  tres  vel  quatuor  tiien- 
ses  non  est  acephala  mortuo  papa,  modo  sint  alii 
episcopi,  quomodo  etiam  non  sit  acephala,  cum 
Qullus  sit  papa,  nam  quod  adduxit  de  Cardinalibus, 
penes  quos  sit  ius  ^)  eligendi  etc. ,  responsionem 
meam  confortat,  cum  hinc  sequatur,  co  tempore, 
quo  nondum  erant  Cardinales,  ut  tempore  Hiero- 
nymi,  non  potubsse  esse  papam. 

Ad  quartam  Cypriani  autoritatem,  ubi  dixi  eum 
loqui  de  quolihet  Pontifice,  obiecit,  quod  ex  textu 
pervincatur  eum  locutum  esse  de  Cornelio  Rom. 
PontificCt  contra  Novatianos.  Respondeo:  Mea  non 
refert,  nec  eam  epistolam  in  memoria  habeo,  hoc 
autem  scio,    quod  D.  Cyprianns  per  multas  episto- 


2^  Iq  ^d).  orig. :  visi 


iO  DiBputeMK)  Lipstae  M)ita  a.  XIX 

kts  in  hoc  tolus  est ,  ut  asserat :  cuilibet  ecclesiact 
suam  caput  et  suum  -  episck>pum ,  per  suffmgium 
plebis,  et  iudicium  Ticinorum  episooporum  ordinari. 
Ideoque  si  est,  ut  D.  D.  Itllegat  contra  NovatianoB, 
de  Cornelio  dico ,  oertum  est  eum  locutum  de  ca< 
pite  Rom.  Ecclesiae,  non  universalis  ecclesiae: 

Item  et  illud  confutavit,  quod  Gjprianus  Cor* 
nelium  semper  compellat  fratrem,  nunquam  autem 
dominum,  ut  nunc  episcopi  faciunt,  ponentes  rela- 
tivum  sine  correlativo.  Obiecit,  quod  et  Petrus 
apostolos  habuerit  firatres ,  ^  tamen  caput  et  ver- 
tex  apostolorum  fucrit,  iuxta  Dionysium.  Respon- 
deo:  Si  poterit  egregius  D.  D.  probare,  quod  Pe- 
trus  unquam  unum  apostolorum  ordiiiaverit,  imo 
nnum  ex  septuaginta  discipulis,  aut  ullum  illorum 
unquam  miserit,  cedo  omnia,  et  volo  esse  victus, 
Si  autem  ego  probavero ,  quod  ne  omnes  quidem 
apostoli  potuerint  unum  apostolorum  mittere  vel 
ordinare,  rogo,  concedat  mihi^,  Petro  nihil  fuisse 
potestatis  super  ceteros  apostoloB.  Quo  sequitur, 
multo  minus  potestatis  esse  episcopo  successori 
Petro  super  episcopos ,  successotes  oeterorum  apo- 
stolorum. 

Nunc  autem  clarissimus  textus  est,  Act.  primo, 
quod  Matthias  apostolus  ab  universo  coetu  aposto- 
lorum  et  discipulorum  ordinari  non  potuit,  sed  de 
coelo ,  sicut  et  ceteri  omnes ,  electus  et  ordinatuB 
est  a  Christo,  ita  et  oapite  13.  Saulus  et  Bamc^ 
bas  segregante  Spiritu  sancto  assumpti  sint  in 
opus.  Error  ergo  est  apertiBsimus ,  quod  Petrus 
babuerit  potestatem  super  apostolos,  Hoc  sane  feir 
teor,  apostolum  Petrum  fuisse  primlim  in  numero 
apostolorum,  et  ei  deberi  honoris  praerogativam, 
sed  non  potestatis,  aequaliter  electi  sunt,  et  aequa- 
lem  potestatem  aceeperunt.  Ita  et  de  Rom.  Pon- 
tifice  sentio,  quod  honoris  praerogativa  ceteris  djs- 
beat  anteferri,  salva  cuiusque  aequali  potestate,  et 
non  sicut  Pelagius  in  fiigidissfmo  suo  decreto  in* 
fert:  Ubi  maior  autoritas,  ibi  maiorpotestas,  et 
manet  ceteros  obsequendi  necessitas. 

Ad  quintam ,    ubi  electionem:  episcopi  ex  Gj' 


# 


X17  j?fcgftilrtiti-i^deiiiii;.i-i..r<|  4jf 

priMO  et  JiMMOftCttuidlio  «ttaB^^  <eglFMhis  D.  Di 
Mll»  Aolotitfo  :e«litom|wil,  dioeiit  ^  qnod  nee  Ihfo^ 
MveMti  ne«  inpediaal  ac^otinin.  •  Sed  per  ho6  non 
teohft»  <mea  lefpoinrio,  totat  ergo  edhuo  deer»- 
tan  llieeii9»,'rai«i  non  Mat^  et  oontra  im  4iin- 
Hm  atetttbrant^  non  oalfaolienm  eondltum,  aed  dia* 
iMlioaali^i.eotacaUabulam  appellan^m  erii^  aio  eum 
patauret  Aofftittiaumnon  fua»e'  indueettdum,i'et  pid^ 
aheniUMfc-  yosia  aS  Cjrprianuin  iper  AugustiiMHa 
addnetum  lik  interoretatus  est,  ifiii  Pjprianua  mn^ 
Uioneiki  et/anperbiam  eotum  reprehenderetrV  qui 
la  ipaoa  ikigerereDt  v  <  antequiun  -yoearentar  ^  rieat 
Aaioni  HOc  mera.<fldueia  diitit,  eeterum  textut 
aatia  olaraaiast^  iquod'  «tuUua  epiaeOpulll,  qt»  iam  nt 
C|»iaeopiia,  ae  eonatitnere  d^beat  auoniah  epiaeopo- 
lam  «^ri^oc^um.  Stat  ergo  ttdhue  mea  req>oa«iO. 
:  lAd  sebBlam^  grayite^kme  'reprehendit  idem'e||;re^ 
giaa:fD/Doot^<  quod  iai  altera  autoritate-^OTpnaai 
Atieaerim  )ioe  iTooabuIiim^  prinoipalem  eedesiato, 
deinde  'vetttt  gfttmmfiticuib'  me  naso  euapendit,  quod 
dizerim,  ortam  elee  unilatem  flacerdotalem  ez  retri 
sede.  -  Ideor  DOVUB.dialecticus  yel  philosophue  po- 
tio8  ortuni  huuo  interpretatur  oommiseiodis  ,  subor- 
dinationiB,  seu  influxus,  Alioquin,  inquit,'neo  ex 
Hieroeolymis  dabit  unum  eaoerdotem.  Respondeo: 
8ive  docuerim,  sive  looutus  fuerim,  hoc  vocabulum 
prineipale  idem  est,  nec  enim  pot^st  priucipalia  VO"» 
cari  respectu  orientalis  ecclesiae,  ut  satis  dictum  eat. 
Deinde  oommentum  suum  de  ortu  influxus  ea- 
dem  fadlitate  oontemno,  qua  ipse  ^finxit,  et  non 
est  di£Ficile  mihi  dari  unum  sacerdotem  ex  Hiero- 
aolymiB,  BCilicet  ipsum  Christum,  a  quo  inoepit,  et 
hinc  orta  et  profecta  est  ecclesia,  iuxta  illudlsaia^ 
2:  De  Sion  exibit  lex,  et  verbum  Domini  de  Hie- 
rusalem.  lam  rquod  addidit,  autoritate  HieroDjmi 
orientalem  ecclesiam  fuisse  schismaticam  et  indi- 
oeissam  Domini  tunicam  minutatim  discerpentem, 
Deseio  6ane  quid^  velit,  nec  etiim  potest  dioere, 
quod  tota  orientalis  ecolesia  et  semper  fiierit  schis- 
matica.  Binc  nec  negare  potest,quod  et  latina  ecclesia 
8ilf  habuitaliquando  schismata,  et  tunen  mansit  ec- 


>• 


^  Dispatafo  Lipsiao  kabfta  a.  XIX 

desia.  Proinde  nihi)  eBt^,  quod  iuB^at  me  tacere,  etaon 
inealtare  pergraecam  ecclesiam^quiadeficienftes  aRo- 
mana  eeolesia  simul  ikcti  sunt  et  a  flde  Christi  es> 
sules.  Ego  potius  rogo  D.  D.  Ecciura,  ut  proEceianar 
modestia,  quam  iactat,  parcat  tot  roiliibus  Sanctorum, 
cttm  neque  ad  nostra  tempora  dorarit  ecclesia  grae- 
oa,  et  sine  dubio  usque  hodie  dumt  et  durabit :  non 
einim  Ghristos  acoepit  medium  terrae  Romanae,  sed 
onftnes  fines  terrae  in  possessiAem  et  hereditatem 
a  Patre,  Psal.  2r  *  - 

Ad  septimam,  quod  *)  ex  Hiemnymo  de  san- 
mo  sacerdote  opposuit,  meam  responsionem  dixit 
ease  evasionem ,  ideo  confirmatunie  diotum  sunm 
adieoit:  Our  B.  Hieronymus  Dama^um  pisoatoris  8n<e- 
oessorem  dicat,  et  cathedrae  Petri  vult  assoeiari? 
illttd  dlvinum  citans  Matth.  16:  Super  illaniPetFam 
ftindatam  ecolesiam  scio,  ^od  ita  reliquis  eoclesiis 
af  propriari  non  potest,  et  deinde  oomploravit  Hiero^ 
soljmitanae,  Antioohenae,  Alexandrinae^  tandem  et 
Boemicae  casnm,  et  quod  eodem  Hieron/mo  teste 
i^ud  solos  Romanos  ineorrupta  Paljpim  «ermretur 
avtioritas,  Respondeo  ,  et  rogo  D.  D.  egregium  ,  ve- 
lit  dicta  Patrum  allegare  secundum  consoientiam, 
ne  pro  theologis  videamur  esse  sophistae,  nam  sum* 
mum  sacerdotem  eo  loci  Hieronymtis  appellat  episco* 
pam  quemlibet  etiam,  ut  qui  de  numero  reliquorum 
sacerdotum  sit  elevatus,  ideo  nihil  pertinet  proprie 
ad  Romanum  Pontificem. 

Deinde  il)a  autoritaaF  Matth.  16  non  appropria- 
tftr  Romanae  ecclesiae  tantum,  qaod  espresse  iadi- 
cant  verba  Ohristi,  cum  dicit:  Eeclesiam  meam. 
Quaecunque  ergo  est  ecclesia,  est  aedificata  supra 
Petram,  et  non  solum  Romana.  Aut  si  non  oonve* 
nit  ceteris  ecolesiis  hoc  verbum,  Romana  eoelesia 
erit  sola,  et  per  consequens  non  prima.  Quare  ani- 
ta9  ecclesiae  non  ab  unitate  primatus  Romani,  sed 
longe  melius  iuxta  Apostolnm  Ephes.  4.  ab  unitate 
fldei ,  baptismatis,  Domini  pendet,  stout  et^freqaen- 
t^r  Ojprianus  in  Epistolis   suis  sentit.     Nec  mansit 


"*T" 


1)  Ifl  «d*'  J€tt>. !  quam* 


ipad  RomMOs  aoIob  ueovrupta  Patrum  ■  antoiita», 
nisi  forie  eo  tempore  quo  scripsit  Hieronyinus,  imo 
tiadunt  Historiae  Liberium  RomaDum  PontificefiQ 
ooDceaaisse  Arianii,  et  illud  Hieronymu6  in  viris  iilu* 
stribus  soribit,  quod  Achacius  Caesariensis  episco- 
puf  Anonus^  Eusebii  Ariani  discipulus,  autoritate 
CoMtaatii  ImperatoriB  ordinavit  Felicem  in  Roma- 
muD  PoQtificem. 

Octavo,  confiitan8  autoritatem  Hieronymi  a  me 
ioductana  afiEvagrium^  dicit  se  sciviase  omnes  eius^ 
dem  m^ti,  eiusdemque  saoerdotii  omnes  episcopos 
foisse  et  esse,  sed  Papatum  esse  ordinem  ultm 
^  episcopatum  ;  sed  non  evicit  responsionem  meam, 
qoia  Hieronymus  sublimitatem  et  inferioritatem  Epi- 
seoporum  noB  iuri  divipo,  sed  cQnsuetudini  et  po- 
t£QtiiAe  di¥itiaru^  tribuH.'    Ideo   adfauc  maneo  cum 

HiezoQjmQ. 

Ad  nonum.,  super  Canonem  99.  dist.  dicit  sihi 
Boa  appavere  in  ecclesia  primitiva  fuisse  talem  con- 
iosioQem ,  ut  episcopus  a  sacerdote  jxqb  seper&rC" 
tur.  Reapondeo:  Quid  hoc  ad  me  ?  pugnet  cum 
HieroQymo  et  canonibus.  Qupd  autem  Dionysiuca 
iadttcife  initer  sacros  ordines  episcopatum  recensere^ 
miror,  ^quod  non  etiam  inducit  ex  eodem  autore 
Rom.  eoclesiae  oftonarchiam ,  eum  habeat  tantum 
momeAti  ad  hierarchiam ,  ut  sine  hac  similitudi^ 
triumphantis  ecclesi^e  consistere  non  possit.  Dch 
cuit  autem  professorem  scribendae  hierarchiae  av« 
gumento  suscepto  praesertim  in  praestantiore  eius 
parte  satie^ere,  at  Diopysius  usque  ad  episcopuiQ 
sohim  deducit.  - 

Ad  decimum ,  ad  Canonem  99.  dist.  ubi  re- 
spoodi,  prohibitum  luisse,  ne  Rom.  Pontifex  univer^ 
salis  ecclesiae  episcopus  appellaretur,  confutavit  in 
hunc  modum  :  Non  quod  Rom.  Pontifex  non  sit  pri» 
mus  et  suonmus ,  ^ed  quod  episcopus  peculiariter 
Rom.  Eccle$iae  o^n  sit  pfoprius  cuiuslibet  ecclesiae 
episcopus.  Bespondeo:  Quasi  uUi  mortalium  possit 
tam  stultus  incidere  affectus ,  ut  una  persona  velit 
•  omnibus  ecclesus  et  singulis  praeesse ,  ut  tantam 
insluiiam    necesse    fuerit  prohibere.     Tamen  lelin- 


44  DiBputatio  Lipsiae  habka  a.  XIZ 

qoens  faano  oonfotationein  reotiorem  dedit ,  soilioet 
non  epiBcopnm  aniversalem ,  sed  uniyersalis  eocle- 
siae  episoopum  eum  Rom.  Pontiftoem  dioendum. 
Nisi  parcerem  et  ego  suspenderem  et  *)  hanc  so- 
lutionem,  sed  iudicent  iudices  et  auditores. 

Ultimo  ,  ad  autoritatem  Ghristi,  ubi  dixit  *)  : 
Vos  autem  non  sic ,  dixit  ambitionem  foisse  redar- 
gutam,  sed  non  primatum.  Respondeo  :  Haeo  est 
petitio  principii,  quasi  iam  obtinuerit,  esse  ^)  sci- 
licet  prinoipatum.  Deinde  clarus  est  textus,  quod 
non  tantum  ambitionem,  sed  ipsam  maioritatem  su- 
per  oeteros  prohibuit.  ■ 

Eccius. 

Ad  defensiones  solutionum  a  reverendo  Patr^ 
dataruni  dico  de  primorNon  increpasse  Paulum 
eos,  qui  dixerant  se  esse  Petri,  quia  habuisaent  in- 
tentionem  prinoipatus  apostolorum,  sed  quia  singu- 
laritatem  aspioiebant  personarum;  quod  Terba  ipsa 
dare  indioant  divisionis  et  schismatis.  Et  quamquam 
merito  Paulum  praeferat  Hieronymus ,  pie  tamen 
eredendum  est,  Hieronymum  eo  loco  sententiam 
Pauli  bene  iQtellexisse.  Nee  locus  est  ambiguus, 
ob  id  caput>  in  ecdesia  constitutum,  ut  schiBm)%tiB 
tolleretur  occasio,  quod  grammatico  satisfecit  lectori, 
quam  disciplinam  praecipuam  prae  aliis  partibus 
philosophiae  theologiae  subsenrientem  dixit  in  di- 
s)puta4ione  quad^m  reverendus  pater. 

Secundo,  nemo  negavit  Ghristum  lohan.  5.  ae- 
^ualitatem  cum  Patre  affirmasse  nisi  Arianos ,  ne- 
qne  alio  sensu  inducit  Bemardus,  aed  quod  reye- 
rendus  Pater  arbitratur  sanctos  Patres  sanctam  in- 
duxisse  scripturam  locupletandae  orationis  gratia, 
respuimus,  quoniam  talem  ostentationem  de  eis  su- 
spicari  non  licet. 

Detertio,  de  papa  m(trtuo  tunc  ecclesiam  esse 
acephalam,  dico,  nunquam  negatum  Ghristum  esse 
caput  ecclesiae,  iuxta  etiam  glossam  Ganti.  5:  Ga- 


1)  In  ed    Jen.  deest:  et.    2)  Ibidem  deest:  eese. 
:«)Lttc'22.  .    ■  V 


a  NotariiB  ezoapU..  45 

pat  eius  aunim  optimuin,  Glossa,  caput,  id  est, 
Cliriistus,  Papa  vero  est  eius  yicajiua.  In  consistorio 
autem  episeopus  et  vigarius  computantur  pro  una 
pewona,  unde  appellare  a  vicario  ad  episcopum  non 
lioet. 

De  Cardinalibus  vero  dixi,  quod  nunc,  hoc  est, 
iuxta  ecclesiam  iam  institutam,  electio  ad  Cardina- 
les  venerit,  Nicolao  quodam  Pontifice  ordinante, 
tamen  tempore  Hieronvmi  fuisse  Cardinales  credo, 
nisi  Hieronjmus  non  luerit  presbyter  Cardinalis. 

Quarto  de  Cjpriano.  Certe  fieri  non  potest, 
ut  8.  Martjris  verba  in  Bomanae  diocoesis  angu- 
stias  coaretet.  Quia  episcopum  Maximum  ex  Nu- 
midia,  quae  regio  est  Alricae  ultra  Atlantem,  ut  Pto- 
lomaeus  et  Strabo  autores  sunt,  ad  Romam  adven^- 
tanmt.  Quod  vero  Cjprianus  Cornelium  Iratrem 
appellavit,  arbitror  collectoris  fuisse^  non  Cjpriani 
mentem,  nam  si  sanctorum  episcffporum  Epistolas 
legerimus,  inveniemus  clare  ea  tempestate  usitatio- 
res  fuisse  conscriptiones  illas  laudabiles  et  magni- 
ficas,  quam  modo  fiat,  Rom.  Pontifici,  ut  de  Am- 
brosio ,  Augustino  ,  Hilario ,  ceterisque  liquet  Patri- 
bus.  Nam  mutuo  se  vocant  beatissimos,  sanctissi* 
mos,  Deo  amabilissimos^tc.  Ad  adiunctum  cau- 
satur,  quod  quaeram  diverticula,  et  ad  rem  non 
pertinentia:  Cum  bona  venia  libenter  dicerem,  Turpe 
est  Doctori  etc,  Petit  a  me,  ut  probem  Petrijm  or- 
dinasse  aliquem  apostolum,  sed  hoc  ad  institutum 
nostrum  est  impertinens.  Non  enim  quaerimus,  quis 
unum  aut  alterum  ordinavit,  sed  quis  primatum  su- 
per  alios  a  Domino  Jesu  accepit.  Subsequens  om- 
nino  respuo,  cum  huiusmodi  fecit  illationem :  Petrus 
nuUum  potuit  ordinare  apostolum ,  quare  nec  suc- 
cessor  Petri  successorem  alterius  potuit  ordinare, 
vel  super  eo  habere  potestatem.  Nam  assumptum 
est  verum,  illatum  est  manifeste  falsum,  cum  sum- 
inus  Pontifex  modo  potestatem  habeat,  et  ordinet 
alios  episcopos.  Verum  ratio  enodandi  nodum  erit 
ista,  quod  apostolatus  offlcium,  fundamentum  eccle- 
siae,  plus  dicit,  quam  esse  episcopum.  Quare  Leo  X. 
successor  est  Petri  apostoli,  non  apostolus. 


46  Disputatio  li^^ifte  Imbi^ 'II.  XIX 

"  t9ed  Kiaidd  fattetur  P^trum  beiie<'ftiiM9e  pdmUtit 
ajKystolum^  i3umeiH>  et  hottoris  praerogatfYa,  <et 'Mri 
potestatis,  illud  non  satisfaoit  instituto.  Primoy  quia 
Evangeli^tae  numeruni  apostolwum  non  ae^qtttaHtot 
inceperunt^  sicut  Chrysostomus  super  Matthaeottti^ 
notat,  et  giossa  videatur  Mattb.  10.  DeiiMle,  qMd  de 
potestate  et  hon<^ris  pmerogativa  variat,  expve«ii8 
eat  contra  8.  Martyrem  Cyprianom,  qui  ih  traetatu 
de  simplicitate  Praelatorum  ^dontra  Nova^i^utn  lo«- 
quens  de  diaboli  astutia  im^repat  eos,  qui  velat  iu* 
Btitiae  ministri  asserunt  nootern  piio  die,  intteritum 
pro  ealute,  desperationem  stfb  obtutu  spei,  ptofidiatti 
mh  praetextu  fklei,  et  infra:  Et  quamvis  aposftoliB 
omtiibus  post  resurrectionem  suam  parem  tribuat 
poteetatem,  et  dieat  '^):  Sicut  me  mi<8it  Pater  «i*Cv 
tamen  ut  unitiatem  manifestaret,  unitattB  eiatidem 
originem  ab  uno  incipientem,  autoritate  s«a  dispo* 
suit.  Hoc  erant^tique  et  ceteri  diecipuit  quodi  Pe^ 
true,  pari  consortio  praediti  et  hoDoriis  et  potiesttt- 
tis,  hoc  ponderandum.  Sed  exordium-  ab  unitatb 
proficiscitur,  ut  ■ecclesia  una  esee  monatretur^  ^ 
inft*a :  Hapc  unitatem  qui  non  tenet,  iegi^i  Dei  iion 
tenet,  non  tenet  Patris  et  Filii  fidem,  vitam  »oii 
tenet  et  salu^em.  Haec  notat»  digni^ssima  Cypriaiii 
verba ,  qui  inter  praerogativam  honorid  et  poteskt^ 
tis  apostolos-tion  variat. 

•  Ad  quintum,  de  eleetione,  dico  ut  priue,'kiihii 
no6  disputare  de  modo  eiigendi,  sed  de  quaiitali^, 
•wt  potius  quantitate  ipsius  eleoti,  quare  CoaeiHum 
Nicenum  non  fuit  oonciliabulum.  Bed'  ^ae  faotum 
et  conversationem  reapioiunt,  pro  teniporis,  perso- 
narum  et  locoruip  qualitate  mutari  possunt ,  ut  in 
muitis  Canonibus  videmus,  *  '   ■. 

Ad  sextum,  quod  observandos:  D.  D.  ^uti  =  dia^ 
teoticum  opponit  me  finxisse  distiiiMtionem  i^  du«- 
piioi  ortu,  iam  audivimus  Cyprianumi,  et  ktquator 
pro  Eccio ,  cui  non  tantum  suppetit  ingeninfn,'  'Ut 
nova  fingat ,   sed  vetera  aanetorum  •  di<$ta  pro  vwiii 


*)  lohaa.  20. 


•  I       -   •  'riJi" 


I  ]  /        *  Kotaxuft  eacepta.         ^  47 

explanat.  Dmm  vero  omniuiii  dat  inihi  saeerdoteiiii 
Chnstum,  primo  CypriaDi  attentionem  ^)  non  aase- 
quitur,  nec  Hieronyuii ,  quoniam  Petrum'  primum 
apoa^lorum  oonatitutum  voiunt,  unde  reliquorum 
sacerdotum  poteataa-  defluat,  non  quidem  interiue 
conferendo,  quodChristi  est  velut  capitis,  sed  pote- 
statem  eccleaiaeticam  commanicando. 

Septimo^.quod  desiderat  Ecciauam  modestiam, 
Graeeoa  et  Onentales  pro  damnandis  iudicantem, 
respondeo :  €h:aeco8  longo  tempore  non  solum  fuisse 
schiamat^cos,  sed  haereticissimOs ,  ut  tot  errorum 
eumulua  et  perviccuc  obstinacia  testatur  Clementin. 
de  8um.  Tnnj,.  ut  de  spiritu  sancto,  de  confessione, 
de  trium  Evangelistarum  falsitate,  et  innumeris  aliis, 
quamvia  saepe  fictam  feoerint  Rom.  Ecclesiae  obe- 
dieDtiaiii^  ut  in  concilio  Floreniino  £ugenii  IV.  tem- 
poribua  £Bictum  eet*  Quare  si  pauci  Christiani  apud 
Q08  multorum  sententia  salvari  debent,  quanto  mar 
gis  paucissimi  aut  nulii  in  Turcia  salvantur,  nisi 
religiosi  aliqui,  et  eis  adhaerentes,  qui  Romanam 
tenent  obedientiam. 

De  octavo,  rogat  reverendus  Pater,  ut  autores 
allegem  secundum  couscientiam ,  in  quo  iiihil  hae- 
sitet.  Vellem ,  quod  eos  adducere  possem ,  etiam 
secundum  scientiam.  At  Hieronymum  agnoscere 
Damasum  velut  summum  Pontificem,  nulli  potesi 
esse  dubium.  Sic  quoque  ecclesiam  universalem 
esse  fundatam  supra  petram  uemo  ambigit.  Sed 
petram  iilam  esse  Petrum  et  eius  successores,  alio 
tempore  probabo. 

Sugillat  tamen  nofinihil  Hierony.  cum  dixisset: 
Apud  vos  solos  incorrupta  prima  omuino  servatur 
autoritas;  quasi  et  Roui.  Pontifices  non  fuerint  sine 
naevo.  Si  ad  tejnpus  Hieronymi  refert,  Liberius 
et  Anastasius  eum  praecesserunt..  Hoc  dico,  quod 
raerito  in  mentibus  fidehum  est  admiraudum,  nul- 
lum  Rom.  Pontificem,  quantumcunque  maluni,  vel 
errantem   definivisse   iudiciaUter,    et  ex    constituto, 

l)rLoescher  in  Act.  Reform.   (III.  348)  hic  aflPert    ex 
cod.  MSo:  intentionenK 


48  ^Bputfttip  Lipaiae  habite  a.  XIX 

<)uod  UDquain  meminerim^  quod  eal  contra  fldei 
Ghristianae  mandata,  quamvis  facto  ipeo  saepe  erra- 
yerint,  imo  talia  iudicia  erronea  faeere  attentainint. 
Ubidivino  quoque  correpti  sunt  iudioio,  ut  deiieooe 
Ariano  adveraante  Hilario ,  ut  de  ApastasiO'  •  can. 
Anastasius  xx.  dist.  ' 

Ad  nonum,  de  Ganone,  liegimufr  93.  dtstia. 
forte  reverenduB  Pater  me  non  inteUexit^  '  Nun- 
quam  venit  mihi  in  mentem,  papatum  esse  ordinem 
ultra  episcopatum,  sed  dignitatem.  Quod  vero.  di- 
dt,  mihi  bellum  ^sse  cum  Hieronymo  et  Canoni- 
bus,  dixi,  quid  eentiam,  praefero  hoc  l,oco  Dionysii 
autoritatem  velut  Bcnioris.  At  cum  rhetoricetur  re- 
verendus  Pater  de  Dionysio,  cur  non  monarcham 
Ecclesiae  descripsit,  imo  iiltra  episqopatura  Don 
progrediatur?  Facile  est  quod  dicam.  Dionysius 
enim  sacramenta  ecclesiae  perstringit,  papatum  aur 
tem  eum  ordinem  esse  negaverim,  episcopatas  ia- 
ter  ordines  omnium  consensu  supremum  obtine)>it 
locum. 

Decimo,  quod  neminem  tam  insanum  6xift<aiiiat, 
qui  crediderit  aliquem  esse  episcopum  proprium 
singulis  ecclesiis:  quid*  est  quod  ego  conqoeror, 
nisi  quod  stultorum  et  qui  singularitati  student:  int- 
finitus  est  numerus.  Legat  reverendus  Pater  Al- 
varum  de  planctu  ecclesiae,  lohannem  de  Turre  (M- 
mata  in  summa  ecclesiae,  Vuilhelmum .  de  Oocam  ia 
diHlogo,  et  inveniet  homines  quandoque  illius  fume 
ineaniae.  ,  '     . 

Quod  vero  suspendere  vult  solutionem  nostmMi 
de  eo,  quod  dixi,  Papam  unlversalis  ecdesiae  Pon- 
tificem  melius ,  quam  universalem  episeoputn  ^  feei 
hoc  divi  Bernardi  autoritate^et  summorum  Pontifl- 
cum  consuetudine.  Ait  enim  Bernardus  lib.  2.^<le 
Considera.  ad.  Euge.  col.  7:  Nempe  signum  singu- 
laris  Pontificii  Petri  etc.  Infra  ita:  Cum  quiaque 
eeterorum  suam  habet  ecclesiam,  tibi  una  oommiasa 
est,  grandissima  navis,  facta  ex  omnibus  ipsa  uni- 
versalis  ecclesia,  toto  orbe  diffusa. 

Ad  decimum,  Verbo  Christi  noq..  satisfaetum, 
Lucae.  22. ,  quasi  sit  commentum  .meum.     At  non 


a  Notariis  excepta.        )  49 

sine  autoritate  loquor,  addueo  ei  Riehardum  Amar- 
canum,  lib.  7.  eap.  3.  de  quaestionib.  Armeniorum, 
locum  istum  ita  intelligentem,  B.  Leonis  autoritate. 
£t  quod  hoe  sit  verum,  verba  indicant :  Et  qui  maior 
est  inter  vos  etc.  Ergo  praesupponebat  Ghristus 
aliquem  esse  maiorem.  Quis  autem  esaet  maior^  nou 
tonc  indicavit,  sed  posterius,  cum  Petro  diceret  de 
daemone  eos  expetente ,  et '  quomodo  rogaret  pro 
eo,  ut  conversus  conflrmaret  fratres  suos,  ubi  maio- 
ritatem  eius  declaravit. 

XaiLe  Hora  VH  die  Martis,  qaae  erat  7.  Jolii. 

M.  Lutherus. 

Confutaturus  responsionem  egregii  D.  D.  in 
causa,  ad  illud  1.  Gorinth.  3 :  Quid  est  Paulus  ?  quid 
estCephas^j?  dixit  ibi  non  esse  intentam  priucipa- 
iitatem,  ^ed  singularitatem  personae,  idque  indicari 
per  verba  scbismatis;  respondeo :  Me  plus  movet 
ipse  textus  Pauli,  quam  tam  violenta  et  extorta  di- 
sliuctio,  quae  nulli  prorsus  nititur  autoritati  ^ )  ,  cum 
tamen  veiit  e  divino  iure  arguere.  Clarum  est  au- 
tem,  contentionem  eoruni  fuisse  de  praestantia  vei 
principalitate  persouarum  ,  quod  indicat  ipsa  confu- 
tatio  Pauli ,  per  tapinoses  et  comparationes  urgens 
et  dicens :  Quid  est  Cephas  ^)  ?  quid  Paulus  ?  Ministri, 
per  quos  credidistis.  Itaque  qui  plantat  et  qui  ri- 
gat,  unum  sunt.  Neque  qui  plantat,  est  aliquid, 
neque  qui  rigat,  est  aliquid ,  sed  qui  incrementum 
dat,  Deus.  In  quo  manifeste  detrahit  personam,  id 
est,  occasionem  schismatis.  Quomodo  et  ad  6al.  2. 
eum  titulo  praestantiae  Petri  et  aliorum  apostolo- 
rum  Calatae  essent  seducti,  audet  et  dicit :  Qui  vi- 
debantur  ^),  quales  aliquando  fuerint,  id  est,  quam 
magui,  nihil  mea  refert,  Deus  enim  personam  homi- 
nis    non    accipit.     Quasi  diceret:     Sive   Petrus    vel 


1)  Ined.  orig.r  Cephae.    2)  In  ed.  Jen. :     nulla  —  au- 
toritate.     3)  lu  ed.  Jen. :  videbantur  esse  aliquid. 

Lutheri  opp.   V.  A.  sd  ref.  hiat.  i.  p.   Vol.  lU,  4 


50  Disputatio  Lipsiae  babita  a.  XIX 

quicunque  apostolus  primus  vel  ultimiis  ait,  nihil  ajd 
rem.  Vellem  ergo  egregius  D.D.  Scripturas  rectins 
legeret,  anteqaam  sic  allegaret.  Stat  ergo,  quod 
primatus  iste  seu  persona  nihii  pertineat  ad  eccie- 
siam  de  iure  divino  saltem.    . 

Transeo  illud,  quod  Hieronymum  dicit  Pauli 
sententiam  intellexisse.  Item  et  illud,  quod  oonces- 
aitilohan.  5.  item  et  illud  de  plebeia  ratiuncula 
transeo^quia  non  est  conftitata.  Quod  de^episcopo 
et  vicario  in  consistorio  adduxit,  nihil  ^d  rem  est. 
Mea  ratio  hoc  voluit:  Si  ecclesia  non  est  acephala 
mortuo  papa ,  nec  acephala  nuUo  papa.  Transea 
illud  de  Gardinalibus,  quia  omnibus  notum,  quahdo 
coeperint.  IVanseo  et  illud  de  Cypriano ,  quia  ex 
propria  saliva  D.  D.  dixit  nescioquae  de  Numidia 
ultra  Atlantem,  quae  non  est  in  rerum  natura.  Et 
illud,  quod  Gomelius  frater  appellatur  a  Damaso, 
transeo ,  quia  non  confutatum  est,  licet  dictum  sit, 
quod  honestissimis  titulis  se  honoraverint,  ut  beatiS' 
simos  ,  sanctissimos  appellando  ,  nam  et  hoc  ego 
dico.  Non  autem  soli  Rom.  Pontifici,  sicut  hodie, 
sic  scribebatur.     Hoc  enim  probandum  erat. 

Transeo  et  illud,  quod  dixerit  impertinens  esse 
ad  institutum,  an  Petrus  apostolum  aliquem  ordina* 
ret,  quia  hic  unicus  i^eryus  est,  et  invictus  contra 
D.  Eccium,  ideo  non  inconsulte  transit,  ne  irreou- 
perabiliter  impingat,  Item  admitto,  quae  ex  Martyrct 
Cjpriano  adduxit  de  honore  et  poteatate  aequali 
appstplorum,  et  accipio  tanquam  gratiam  roihi  factam 
a,  D.  b.  Simili  cura  quod  transiit  a  Niceno  CoxMsiliQ 
et  a  Cypriano  descriptam  ecdesiam  episcoporuiq, 
plaoet,  quia  non  potest  confutari.  Quod  autem  x^. 
petiit  de  distinctione  ortus  sacerdotalis,  unde  patet, 
quod  iQtentio  Cjpriani  sit  de  defluxu  potestatis  sa-: 
cerdotiBilis,  quia  nihil  dixit  nisi  sua  verba,  apud  me 
nihil  concludit. 

.  Illud  quoque  magis  attendendum ,  quod  Grae^ 
cos  haereticissimos  ausus  est  appeliare  satis  mo- 
deste ,  cum  in  universa  ecclesia  nulla  pars  dederit 
plures  ^pellentiores  soriptores,  quam  Graeca.  Nam 
quod  toties  mihi  submocdens  Bohemiam  opproperot 


aliMque  eaUiiniiiaii  intenleKit  y  ad  sophifltot  relego, 
iiidigniora  sulit,  jqiiam  uliio  grayi  et  theologioa<  di» 
sputatione  memdrenttr,  nednm  obiiciMitur. 

Quajre  illttd  Mattk.  16:  Super  hanoPetntin  etd« 
videamiw.  Ubi  dioo  ^  aut  petra:  siguifieat  hec  looo 
petestaleni  yel  fidem  (ood^do  enini  DooiaiQm  D. 
Dunquam  satisfacturum  suae  promissioni,  quod  pe- 
kra  significet  papam  seu,  sueo^ssorem  Petri) ;  si  po- 
testatem  ,  superflue  dicitur  infra:  Tibi  dabo  claves 
Mgni  ooctloiiiiiB,  id  eet^  petestatem,  niai  dixerki,  po- 
tostaiiem  pdtestati  itraditam^  Deinde  si  omnino  po- 
keitatem  sigMfieat)  eadeiA  erfctomnanra»  ecektsiariim, 
quia  dieit:  Super  kanc  peirara.  aediflcabo  eoeteeiain 
meam,  non  Romanam  taatum.  Aut  signifleait  fldem 
(quod  yeium  est),  iterum  eadem  est  fides  omnium 
eoelesiamm.  Ita  patet,  quod  hoo  solum  pronomeo^ 
BMam,  eommunem  facit  .^etram,.  quidquid  signifiee*» 
tor  per  petram»* 

Ide^  fngidisaime  indnieunt  hanc  iratoritatem 
Decreta  Pontificum  pro  aingolaritate  prinotpatusi, 
qaae  tamen  constanter  defendunt  communitatem 
Petri  ^).  Et  slc  cottoordat  cum  apostolo  ad  Ephe- 
sios  *):  Una  fides,  itnum  bapttsma,  unus  DomiDu^. 
NoH  enim  ut  B.  Hierony.  ait  ad  Evagrium,  alia  tidee 
Rom.  eoe^iae  ,  alia  Britanniae  et  totius  orbis ,  ita 
nee  alius  Chriatus,  nec  alia  petra.  Quodsi  eadem 
fides  et  idem  Dominus,  et  idem  baptisma  omnium 
ecclesiarum,  sequitur,  quod  etiam  eaAem  ottinia  re- 
liqua ,  quae  ad  fidem  eti  ad  baptisma  ,  et  ad  Chvi- 
stum  sequuntur. 

Uitfmo  ex  Richardo  Amarcano  ^)  interpretatus  est 
rerbum  Christi  de  ambitione^  non  de  maioritate,  quia 
iDqnit,  praesupponebat  Chriistus,  esse  unum  inter 
eos  maiorem,  lieet  non  indicarit  quis  esset.  Respon- 
deo:  Quidquid  sit  de  Amarcane,  praevalet  clarissi- 
nus  textus  obscoro  autori,  quia  seribitur,  quod  con- 
tcntio  faeta  sit  inter  eos,  quis  eorum  videretu>*  esse 
Riaior.    Et   Chrietus  **)  :     Qui    vuft   inter   vos  osse 


1)  Ined  Jen.rPetrae.  2)  Apud.Lioesch^hicetial.rArmaoanoelc. 
•)Eph.  4.        •♦)  Luc.  22. 

4* 


52  Disputatio  Lipeiae  habita  a.  XIX 

maior,  satisindioat,  nuUum  suppositum-fuisse  aut  esse 
maiorem,  et  ex  eons6que^tia  textus  patet,  quod  no- 
luit  ullum  esse  maiorem  etc.  Quod  autem  pro  con- 
flrmatione  sua:  induxit  illud  Lucae:  Rogavi  pro  te, 
Petre,  e^  tu  confirma,  pro  me  valet,  quia  fratres  Pe- 
tri  Petro  cohflrmandos  praecipit,  non  maioritatem^ 

Eccius. 

De  aposj;olis  quod  attulit  reverendus  Pater,  at 
semel  dicam,  ex  Cypriano  audivimus  et  Hieronjmo, 
quod  et  S.  martyr  et  papa  Anadetus  Itestatur  canone 
in  nono,  dist.  21  :  Aequales  fuisse  eos  in  aposto^ 
latu,  quod  nemo  negat.  At  aequalitas  ilia  apostola- 
tus  non  praeiudicat  primatui  et  principatui,  nisi  im- 
pudenter  dicatur,  S.  martjrem  Anacletum  in  eodem 
decreto  sibi  contradixisse.  Quod  vero  tantam  ponde- 
ris  et  praesidii  locat  in  ordinatione  apoatolorum^ 
scio ,  quod  Paulus  ingenue  scripsit  * ) :  Postquam 
ascenderit  Hierosolymam  ,  nihil  se  recepisse  ab  iis, 
qui  videbantur  aiiquid  esse«  Verum  si  nervus  iste 
tam  invincibiiiter  Eccium  ligare  debet ,  utatur  ed, 
cum  copiam  opponendi  habuerit.  Sed  quod  gratiam 
sibi  factam  ait  ex  Cjpriano,  apostolos  pari  consor^ 
tio  praeditos  honoris  et  p^otestatis;  si  istam  appel^ 
lat  gratiam,  solutiones  suas  interimere,  paratus  sum 
saepe  ei  talem  gratiam  exhibere.  Nam  distinxerat 
reverendus  Pater ,  Petrum  fuisse  priorem  praerdga- 
tiva  honoris ,  non  potestatis ,  Cjprianus  in  utroque 
eos  aequiparat. 

De  Numidia,  quam  ait  esse  inter  Mauritaniam, 
et  quod  aitulit,  negotium  ^)  est  impertinens,  et  diu 
cosmographicum  negotium  non  agens,  non  omnium 
etiani  memini.  Hoc  scio  Mauritaniam  Turganicam 
et  Caesariensem  ab  Atlante  vergere  usque  ad  mare, 
neque  Atlantem  poni  terminum  AMcae ,  sed  Afri* 
cam  pro  magna  sui  parte  dividere  ad  plures  gra« 
dus  ;  sufflciat  vekiientes  ad  Cornelium    ex  Numidia 


1)  In  ed;  Jofo.:  ad  negotiaai. 
•)  Gal.   2. 


a^HotariiB  ezcepta.  f^ 

DOD  fbisse  de  dioecesi  RomaDa,  sed  primam  adiiise 
eedesiam.  Ob  id  invicta  stat  adhuo  Cjpriaoi  illa 
KDtentia  nondiim  soluta.  De  influxu  miror,  quod 
iffert  verba  mea  fnisse,  cumCjprianum  contra  No- 
Titiannm  adduxerim,  ad  quem  reverendus  Pater  ni- 
hil  respondit. 

De  Oraecis ,  fateor  eos  olim  fuisse  Chriatianis- 
nmos  et  doctissimos,  cum  Rom.  Ecclesiam  primam 
appellabant  sedem.  Sed  superbia  elati  et  invidia 
iofecti  ab  obedientia  Rora.  Sedis  se  subtrahentes, 
in  peasimos  indderunt  errores,  et  simul  fidem  cum 
imperio  perdidere.  Quod  vero  divinatur,  me  noo 
exhibitorom  pollicita,  et  argumentum  fecit  exHatth. 
16,  miror  venerandum  Patrem  sophistis  tam  infe- 
AuD,  et  tamen  sophistarum  cautelis  pulchre  utitur. 
ft  eom  sit  respondens ,  se  ad  partem  opponentis 
Inosfert.  Quare  nihil  iam  respondeo,  sed  quod  pe- 
m  per  me  probari,  probabo,  ne  semper  tempus  de- 
liberaDdi  ad  partes  suas  veniat. 

Postremo  obscurum  Doctorem  Richardum  Amar- 
Cionm  reiicit ,  illius  oblitus ,  quod  Richardum  dixi 
id  focere  6.  Leoois  autoritate.  Porro  id  ex  litera 
Don  evincit,  quod  petit  contentioqem  inter  discipu- 
lo8  factam,  Ghristus  merito  reprehendit.  Quare  et 
verba  Christi  *)  sic  sunt  accipienda,  ut  contentio- 
nem  reprimant,  primatum  non  auferant.  Et  textum 
posterins  inductum  credit  reverendus  Pater  facere 
pro  se,  quod  Christus  apostolos  vocaverit  fratres, 
etita  eum  non  fecerit  maiorem.  At  si  verba  textus 
ponderaret,  uti  alias  facere  solet,  iam  videret  Pe- 
tnim  aliis  apostolis  superiorem,  cum  maior  sitcon- 
finnans  confirmato.     Hoc  de  solutionibus  dictum. 

Venio  ergo  ad  principale,  quod  petit,  probatu- 
ros  primatum  ecclesiae  Romanae  esse  de  iure  di- 
rino  et  constitutione  Christi  ,  ita,  quod  Petrus  fue- ' 
rit  monarcha  ecclesiae,  a  Christo  institutus  cum  suis 
successoribus.  Pro  quo  repeto  ratiopem  Bemardi 
iodnctam  et  nondum  solutam.  Repeto  dictum  Cj- 
priani  pariformiter,    et  tertio  probo  per  illa  verba 

•)  Luc.  22 


j54  DieputatiQ  lipeiae  hahila  a.  XIX 

OlKrierii,  Matth.  16:  Ta  esPetras,  et  super  hanc  pe- 
train  aedifieabo  eeclesiaro  meam.  Ubl  gloSBa  ordi- 
naria  speelaliter  illam  pote9tatem  Petro  conceMrit, 
nt'  ad  unitatem  no6  tnvitaret ,  ideo  enim  enm  prin- 
eipem  apostolornm  eonBHtuit,  ut  ecdesia  unum  prini- 
cipalem  Ghristi  haberet  vicarium ,  ad  quem  diversa 
membra  recnrrerent,  si  fbrte  inter  se  drscnterent, 
qttod,  si  diversa  capita  essent,  vinculum  unitatts 
mmperetur. 

Ito  6.  Atigustinus  in  Epistola  contraDona.  ex- 
posuit:  Tn  es  Petrus,  et  super  hanc  petram,  id  est, 
Petrum,  aedificabo  ecclesiam  meam ,  et  qqfetmvis 
idem  Angnstmus  alicubi  exposuertt  super  hanc  pe- 
traini,  id  est,  Cbrrstum,  ad  mentem  apostoli,  Petra 
autism  erat  Ghristus,  tamen  in  lib.  Retracta.  expo- 
BitioniB  auae  primae  eum  npn  poenituit,^  ita  et  B. 
HieronymuB  libro  primo  contra  Pelagia.  mihi  col.5. 
ait:  Quid  Ptatoni  et  Petro,  ut  ille  enim  prineeps 
philosophorum ,  ita  ef  hic  apostolomm  fuit,  super 
qnem  eecleBia  Domini  stabili  mole  fundata  est,  quae 
nec  fmpetu  flnminnm ,  nec  ulla  tempestate  concuti- 
tur.  Ita  B.Ambrosius  Sermo.  47  Petrum  didt  fhiBse 
pelram. 

Huic  quoque  sententiae  Chrysostomus  adstipu- 
latur  afo  initio  eiusdem  capitis.  Quid  igitur  Petrns, 
inquit,  omnium  apostolorum  os,  vertex  totius  con- 
sortit.  Eit  infra:  Sublimiora  ipsuiD  sapere  fecit,  et 
ecolesiae  fiiturae  pastorem  constituit,  et  post  hunc 
nniverso  orbi  terrarum  Christus  praeposuft.  Fa^t^tur 
hoc  8.  martyr  Cjprianus  ad  Comelium  papam  di- 
cens :  Petfus,  super  quem  aediflcata  fberat  ab  eodem 
Domfno  ecclesia,  nnus  pro  omnibus  loquens,  et  ec- 
ctesiae  voce  respondens,  ait  ^):  Domine,  ad  quem 
ibimus?  etc.  Propterea  S.  Leo  24  q.  1.  cum  bea- 
tissimns ,  ingenue  &tetur,  Petriim  apostolnm  acce- 
pisse  primatnm  ecdesiae  aDomino.ita  omnes  con- 
dentiunt  8.  Petmm  a  Christo  primatum  totius  eccle- 
siae  obtrnuisse,  iuniores  praetereo,  Bedam,  Bemar. 
et  Bimiles.  » 

•)  Johan.  6. 


a  Nolarii8'exceptB.  «55 

Loquatur  8.  papa  et  mar<  Anacletus,  qui  non 
a  quadringentis  annis  frigidissima  Deoreta  compo- 
soit,  sed  a  milleet  quadringentis  annis  ita  intonat : 
Saorosanota  Romana  et  apostolica  eeclesia  non  ab 
apostolis^  sed  ab  ipso  Domino  et  Salvatore  nostro 
primatum  obtinuit,  sicut  B.  Petro  apostolo  dixit: 
Tu  es  Petrus,  et  super  hano  petram  etc.  £t  infra: 
Haec  autem  apostoliea  sedes  caput  et  cardo,  ut  prae- 
fitnm  est,  a  Domino,  et  non  ab  aliis  constituta  est. 
Transferentar  ^)  haeo  verba  can.  Sacrosancta  22.  dist. 

Ita  S.  Harcellus  4.  ante  Silvestrum  can.  Roga- 
mos,  24.  q.  1.  scribit  Episcopis  Antiochenisy  licet 
prima  sedes  fuerit  apud  Antiochiam ,  posterias  Do- 
nino  iubente  Bomam  translata  est.  Sic  B.  Julius  3. 
q.  6.  can.  6.  Petirns,  a  Ghristo  testatur  ecolesiam 
Bomanam  habere  primatum,  et  esse  caput  aliarum 
eeelesiarum. 

Sic  Pelagius  papa  non  a  quadringentis  annis, 
sed  nongentis  et  28.  S.  Patrum  secutus  sententiam, 
yerba  Christi:  Et  super  hanc  petram  etc*  eodem 
modo  accepit.  Hinc  inter  damnatos  et  pesdferos 
errores  Johannis  Vickleff  damnatus  est  et  ille :  Non 
est  de  necessitate  salutis  credere  Rom.  ecclesiam 
esse  supremam  inter  alias.  Sic  inter  pestilentes  Jo- 
hannis  Huss  errores  ilie  quoque  connumeratur:  Pe- 
trus  non  est  nec  fuit  caput  Romanae  Ecclesiae  S.  ca- 
tholicae.  Et  alius :  Non  est  scintilla  apparentiae,  quod 
oporteat  esse  unum  caput  in  spiritualibus  regens 
ecclesiam ,  quod  semper  in  militante  ecclesia  con- 
versetur. 

Et :  Ista  papalis  dignitas  a  Caesare  inolevit.  Et : 
Papae  praefectio  et  institutio  a  Caesare  emanavit. 
Ita  Bonifacius  8.  haereses  condemnans  Lugdunen- 
sium  contra  errorem  eorum  decernit,  esse  de  ne- 
cessitate  salutis,  omnem  bumanam  creaturam  sub- 
esse  Rom.  Pontifici,  Ut  super  hoc  habetur  decreta- 
lis :  Unam  sanctam ,  Johan.  quoifue  22.  haeresim 
Marsilii  Paduani  condemnans,  hunc  quoque  repro- 


1)  Loescher,  Act,  H. :  transcribuntur. 


56  Dispiitatio  Lipsiae  babita  a.  MX 

bavit,  B.  Petnim  apostolum  non  pliis  fuisse  caput 
Eooleaiae,  quam  alios  apostoloSi  Ita  Ibnga  serie  in- 
cipiendo  a  primitiva  ecclesia,  semper  io  confesso 
fait  apud  bonos  Ghristianos  eoclesiam  Romanam 
primatum  obtinuisse  a  Ghristo,  non  iure  humano  et 
populi  cd^sensu. 

Fateor,  quod  Bohemi  in  suorum  errorum  per- 
tinaci  defensione  illa  commemorant,  et  his  armis  ^ 
virulentis  se  defendunt,  ut  est  videre  in  eorum  ob- 
latione  facta  in^  concilio  Basiliensi,  et  in  alia  dispu- 
tatione  facta  coram  Rege  et  optimatibus  regni  in- 
ter  Ragusium,  et  illum  iniquit-atis  ministrum  Johan- 
nem  Rockenzcenam.  Unde  veniam  precor  a  ve- 
nerando  Patre,  si  Bohemis  (non  loquor  deGhristia- 
nis,  sed  schismaticis )  sum  infestus,  tanquam  eccle- 
siae  inimicis,  et  quod  eorum  praesenti  memor  sum 
disputatione,  quoniam  et  conclusio  ipsa,  et  ea,  qnae 
heri  allata  sunt,  primatum  ecclesiae  iure  hnmano 
oonstitutum,  meo  parvo  et  exili  iudicio,  plurimum  ^ 
favent  erroribus  eorum, .  et,  ut  fama  est,  de  hoc  plu- 
rimum  gratulantur.  Haec  modo  in  praesentia  afferre 
libet,  auditnrus  reverendi  Patris  et  sententiam  et 
alligatorum  solutionero. 

M.  Lutherus. 

Primum  diluam  contumeliam ,  quod  me  egre- 
gius  D.  Doctor  insimuiat  Bohemicae  factionis  stu- 
diosum  et  plane  patronum,  parcat  ei  Dominus,  prae- 
sertim  in  tanta  corona  tantorum  virorum.  Nnnquam  - 
mihi  placuit  nec  in  aeternum  placebU  quodcUnque 
schisma  inique  faciunt  B  >hemi  ,  quod  se  autoritate 
propria  separant  a  nostra  unitate,  etiamsi  ius  divi- 
num  pro  eis  staret:  cum  supr^mum  ius  divinum  sit 
oaritas  et  unitas  spiritus. 

>Hoc  ego  quaesivi  solum,  et  rogo  quemlibet 
bonum  Ghristian%m,  dignetur  Ghristiana  caritate  per- 
peadere,  an  non  sit  longe  impudentissimae  iniqni- 
tatis ,  tot  millia  martjrum  et  Sanctorum  per  annos 
mille  et  quadringentos  in  graeca  ecclesia  habitos 
extra  ecclesiam  eiicere,  et  nunc  demum  etiam  regnan- 


/        ft  Notariia  ezcepta.  {^7 

tes  in  ooelo  velle  deturbare?  Nam  si  etiam  insar 
niant  omnee  adulfftores  Rom.  Pontiflcis^  negare 
Bon  possant,  ecclesiam  Christi  fuisse  20  annos  fun- 
datam  ,  coronatam  per  multam  orbis  terrarum  par- 
tem  ,  antequam  Rom.  ecclesia  fieret  ex  Petro,  ut 
darissime  patet  ex  epistola  ad  Gralatas,  ubi  scribit 
Paulas  *)  ^  se  post  tres  annos  venisse  ad  Petrum, 
deinde  post  quatuordecim  annos  iterum  ascendisse 
ad  Petruro.  Qui  si  conferantur,  invenientur  ferme 
decem  et  octo  anni  post  ascensionem  Ghristi,  quando 
Petms  adhuc  erat  Hierosolymis ,  ut  taceam  annos, 
quibus  sedit  Antiochiae,  ut  non  possit  dici^  Rom. ' 
ecdesiam  esse  primam  et  caput  iure  divino..  Jam 
illud  magis  urget,  quod  graeca  ecclesia  usque  ad 
nostra  tempora  nunquam  accepit  episoopos  suos 
confirmatos  ex  Rom.  Ideo  si  fuisset  ius  divinum 
per  tantum  tempus,  omnes  episcopi  Alexandriae, 
Constantinopolis  aliquot  sanctissimi,  ut  Gregor.  Na- 
zan.  et  ceteri  quam  plurimi  essent  damnati,  haere- 
tici  et  Bohemici,  qua  blasphemia  nibil  potest  de- 
testabilius  dici. 

Ad  argumenta  solutionym. 

Quando  egregius  D.  D.  dicit:  Aequalitas  apo- 
stolatus  non  praeiudicat  primatui,  et  adducit  8.  mar. 
Anacletum  distin.  21.  Ca.  in  Novo  test.,  dico  bre- 
viter,  hoc  est  unum  de  frigidifisirnis  decretis ,  quod 
impugno,  nec  ullus  mihi  persuadebit,  hoc  decretum 
esse  huius  sancti  pontificis  et  martyris.  Ad  secnn- 
dum  :  Non  posui  vim  in  ordinatione  apostolorum, 
de  quo  in  opponendo  videbimus. 

Tertio,  qiiod  Cyprianum  induxit  aequiparantem 
apostolos  tam  in  honore  quam  in  potestate ,  cum 
ego  dixissem  B.  Petrum  honore  fuisse  priorem,  li- 
bentissime  admitto ,  et  si  opus  est,  libenter  errare 
volo,  modo  D.  D.  obtineat  hoc  pro  veritate,  et  di- 
cat  postea,  ubi  postea  maneat  principatus.  Dico  ta- 
men,  quod  aequalis  est  honor  apostolorum  ad  alioa, 


•)  Galat  2. 


56  Disputatio  Lipsiae  faatite  a.  XIX 

verum  inter  se  m^rito  Petro  prinrain  looum  ded^ 
ritftt.  Unusquisque  eniBi  apostolonim  in  sua  sorie, 
et  eieut  unusquisque  eptseopus  in  sua  Dioeoesi  aeqoa- 
teni  habet  honorem. 

Quod  exprobrat,  me  nibil  rispondisse  ad  (>f- 
|[)rianum,  quaesiyi  Epistolam,  et  non  inyeni.  Tamen 
stttis  r^s]!K>n8um  est  ex  praecedeatibus,  quodCypria- 
m»  ouilibet'  ecelesiae  tribuit  suum  os^ut  per  mul- 
titt  epistolas.  Hi  qui  ftierunt  ex  Nnmidia  Konipro- 
bant  ius  divinum  esse,  sed  fis^etum  ostendunt  £^oat 
in  simili  Achatius  de  faeto  constitait  Felioem  Rom. 
Ponlificem,  quod  dictum  est  heri.  Imo  Epiphanius 
episcopus  Gjpri  deposuit  maiorem  episcopum  Con- 
dtonl^ttopolitanum,  soilioet  Johan.  Chrysostom.,  ut  est 
in  tripar.  histor.  Non  tamen  ex  facto  isto  iactom 
est  ius,  et  multa  alia  exempla. 

Satis  miror,  D.  D.  instituisse  probarejus  diyi^ 
num  ,  et  usque  hodie  ne  unam  quidem  sjllabam 
Scripturae  inducit,  sed  tantum  diota  et  factaPatrum 
eademque  sibi  ipsi  repugiiantia. 

Quod  Graecos  olim  fatetur  Christianissimos 
fuisse,  postea  recedentes  ab  obedientia  Rom.  ecde- 
siae  fidem  cum  imperio  perdidisse,  idem  est,  quod 
heri  dixit  eadem  autoritate  Eleciana,  pra,eyaluis8e 
adversus  eos  portas  inferi,  sic  traetans  Scripturas, 
ut  intelligat  per  praevalentiam  infqrorum  terrenae 
vitae  vel  rerum  amissionem.  Bellissima  glossa  certe, 
^^Masi  noa  potuerit  fldes  manere  amisso  imperio,  et 
ita  liceat  divinare,  quod  hulli  sint  Cbristiani  inGrae- 
eia,  quia  nullum  imperium.  Eadem  ratione  dioet,  et 
martjres  ab  inferis  esse  superatos. 

Exprobrat  etiam  dicens,  quod  ex  respondente 
fibetus  sum  opponens,  gratus  accipio  monltionem, 
at  hoc  ideo  fecerim,  ut  tempus  haberem  delibe- 
randi.  Non  sunt  tanta  Eoeiana  fiilmina  (ut  et  ego 
quid  glorier),  ut  neoessaria  sit  mihi  deliberatio. 

Illnd  etiam,  quod  Richardus  Amarcanus  non 
.sua,  sed  Leonis  autoritate  verbum  Christi  tractave- 
rit,  parum  movet.  Ostendat  ipse  ex  ipso  textu,  hoc 
est,  iure  divino  propositum,   et  ero  contentus. 

Ad  ultimum,  ubi  sic  ratiocinatur:  Confirtnans  est 


a  Hotailis  excepia* 


oonfirmato,  ergo  Petrus  maior  apostolas,  forte 
^aofl  ex  Arifltoiele  putet  agens  suo  passo  esse  prae  - 
stanthis.  Sed  drgntabor  et  ego  plane  Aristotelice: 
Confirmans  est  bene  maior  per  se,  sed  per  aocidens 
bene  nahior,  nisi  fortassis  oonfirmationem  hic  intel» 
Bgat  samtmentum  oonfirmationis',  quod  non  ore» 
do,  aMoquiift  non  rarum  est  tupmorem  per  inferio- 
rtm  adborttti,  eonsolari,  oonfirmari,  hoo  ad  confu* 
tationes  eius, 

Ad  prinoipale. 

Ad  priocipale  acoedens,  probavit,  Petrum  esse 
moBaxcham  iure  divino,  et  hoc  ex  autoritate  Ber- 
nardi  superius  induda,  Cypria.  Hier.  Ambro.  Ghryso. 
Augustini,  deinde  omnium  Sanctorum  oonsensu,  item 
multis  deoretis  et  decretalibus  diversorum  Pontifi- 
cum.  Respondeo:  D.  D.  Ecoius  voluit  iure  divino 
probare,  et  mox  sui  oblitus  inoidit  in  autoritates 
Patrum,  quas  pro  maiore  parte  iam  tractavimus,  et 
vidimus  eos  in  diversis  locis  diversa  aliquando  sen- 
sisse,  et  multo  plures  et  saepius  pro  me,  quam 
pro  D.  D. 

Secundo  videamus  tamen  per  ordinem. 

Prima  Bernardi  superius  satis  est  dissoluta,  quod 
videlicet  non  probat ,  sed  suadet  tantummodo ,  eo 
quod  nitatur  in  alieno  sensu  Scripturae,  ut  ipsemet 
D.  eoncessit  Doctor.  Similiter  et  Oypriani  autoritas 
de  principalitate  et  de  ortu  sacerdotalis  unitatis  sa- 
tis  visa  est. 

Tertio  probavit  per  illa  verba:  Tu  es  Petrus, 
et  super  hanc  petram  etc,  quae  Augustinus  sic  ex- 
posuerit:  Super  hanc  petrani,  id  est,  Petrum  ,  et  \ 
hanc  non  retractaverit.  Respondeo  :  Quidadme?  8i 
vult  pugnare  contra  me,  conciliet  ipse  primum  dicta 
contraria.  Certum  est  enim ,  Augustinuni  saepius 
exposnisse  petram  Christum,  et  fortassis  vix  semel 
Petrura,  ideo  plus  pro  me,  quam  contra  me  facit. 

Quodsi  etiam  Augustinus  et  omnes  Patres  Pe- 
trum  inlellexemnt  per  petram ,  resistam  eis  ego 
unns  autoritate  apostoli,    id  est,,  divino  iure^   cpti 


60  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

dcribit  1.  Corinth.  3:  Fundameiituin  aliud  nemo 
ponere  potest,  pmeterquam  quod  positum  est^  quod 
est  JesuB  Christus ;  et  autoritate  Petri ,  1.  Pet.  2, 
ubi  Christum  lapidem  vivum  et  angularem  appellat, 
docens,  ut  superaedificemur  in  dbmum  spiritualem. 
AKoquin  si  Petrus  esset  fundamentum  ecolesiae, 
lapsa  fuisset  ecclesia  ad  unius  imcillae  ostiariae  vo- 
oem^  quam  tamen  nec  portae  inferorum  expugnare 
poterunt. 

Sequitur  ergo,  quod  sancti  Patres,  quando  Pe- 
trum  appellant  petram  hoc  loco,  vel  humana  pa- 
tiuntur ,  vel  aliquem  alium  sensum  habent,  de  quo 
non  pronuncio.  Ideo  illud  Ambrosii  dicentis  ,  Pe- 
trum  esse  petram  ,  facile  admitto,  cum  et  quiKbet 
Christianus  sit  petra  propter  Christum,  in  cuius  so- 
liditate  f!rmatur,  et  unum  cum  eo  efficitur. 

Quando  autem  Chrysostomus  Petrum  appellat 
pastorem  futurae  ecclesiae  et  constitutum  praepo- 
situm  universo  orbi,  sum  contentus,  modo  intelliga- 
tur  ista  pastura  non  totius  ecclesiae,  ne  Paulum 
apostolum  excommunicemus ,  qui  multo  plures  ec- 
clesias  pavit,  quam  Petrus,  et  Petrum  esse.primum 
in  honore  in  toto  orbe  confiteor,  et  hoc  etiam  Chry- 
sostomus  tangit,  quando  dicit,  eum  esse  ver);icem 
totius  consortii  apostolici.  Vertex  non  est  caput 
verticis,  sed  pars  capitis.  Imo  apertius  appellat 
eum  apostolorum  os,  quod  et  Hieronymus  et  Cy- 
prianus  asserunj;,  quia  non  in  siia  persona  solum, 
sed  omnium  apostolorum  et  totius  ecclesiae  audi- 
vit:  Tibi  dabo  claves  etc. 

Ad  Decreta  nihil  dico,  quae  dixi  frigidissima, 
et  praesertim  istius  Anacleti  multum  iactati  hac 
hora ,  quod  bonus  Christianus  non  credat  Anacleti 
esse  martvris ,  qui  Cephas  interpretatur  caput,  et 
Roman.  Ecclesiam  vocat  Cardinem. 

Id  fine,  quandoquidem  adeo  displicent  Bohemi 
D.  D.  egregio,  ostendat  memoriam  et  inge^ium 
suum,  scribat  contra  eos.  SatisegQ.  miror,  tam  mul- 
tos  inveniri  Bohemorum  crimina!tQres  et  hostes, 
nutlum  tamen^se,  qui   frafiema.  caritate.  diguetur 


a  NotariiB  oxcepta.        *!  51' 

eorum  errorem  eonfutare  in  gloriam  Romanae  eo- 
cleeiae. 

D.  Martinus  petiit  Eecium,  ne  veiit  impingere  tan- 
tam  contumeliam ,  ut  euni  Bohemum  faceret ,  quia 
sibi    semper  invisi   fuissent^  ideo   quod  ab  unitate 

dissentiant. 


Hora  secanda  oontinnata  est  DiBpntatib,  eadem  V. 

'         die  Jolii. 

M.  Lutherus. 


Obiecit  egregius  D.  D.  in  flne  articulosVuickleff 
et  Johannis  Huss  damnatos ,  et  Bonifacium  damna- 
torem  eorundem.  Respondeo,  sicut  prius,  me  nou 
velle  nec  posse  defendere  Bohemorum  schismaj  sed 
graecam  ecdesiam  mille  et  quadringentorum  anno- 
rum,  sive  cum  ea  senserint  Bohemi,  nihil  ad  me, 
certum  habeo,  quod  nec  Rom.  Pontifex  nec  omnes 
eius  aduiatores  possint  tautuni  numerum  Sanctorum 
sub  poteState  Rom.  Pontificis  nunquam  agentium 
de  coelo  deturbare. 

Secundo,  et  hoc  certum  est,  inter  articulos  Jo- 
iiannis  Huss  vel  Bohemorum  multos  esse  plane 
christianissimos  et  evangeHcos,  quos  non  possit  uui- 
versalis  ecclesia  damnare,  velut  est  ille  et  simiiis, 
quod  tantum  est  una  Ecciesia  universalis.  Haec  enim 
agentibus  impiissimis  aduiatoribus  inique  est  datn- 
nata,  cum  oret  universitas  ecclesiae:  Credo  in  Spi- 
ritum  sanctum,  sanctam  ecclesiam  catholicam,  Sanc- 
torum  communionem.  Hunc  nobiiissimum  articulum 
fidei  inter  articulos  Johannis  Huss  numerant. 

Deinde  ille:  Non  est  de  necessitate  salutis, 
credere  Roui.  ecclesiam  esse  aliis  superiorem ,  sive 
sit  Vuickleff,  sive  Huss,  non  curo.  Scio,  quod  sal- 
vati  sunt  Gregorius  Nazanzenus  ,  Basilius  magnus, 
Epiphanills  ,  Cyprianus,  et  innumerabiles  aiii  Grae- 
ciae  episcopi,  et  tamen  hunc  articulum  non  tenue- 
ruiit.     Nec  est  in  potestate  Rom.  Pontificis  aut  in- 


62  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

quisitorum  haereticae  pravitatis,  norcM  oondere  artn 
culos  fldei,  sed  seoundum  conditos  iudicare.  Nee 
potest  fidelis  Christianus  cogi  ultra  sacram  Sciiptu* 
ram ,  quae  est  proprie  ius  aivinum ,  nisi  accesserit 
nova  et  probata  revelatio.  Imo  ex  iure  divino  pro- 
hibemur  credere ,  nisi  quod  sit  probatum ,  vel  per 
Scripturam  divinam ,  vel  per  mauifestam  revelatio- 
nem,  ut  Gerson  etiam  etsi  rec^ntior  in  multis  locia 
asserit,  et  divus  Augustinus  antiquior  pro  «ogiilafi 
canone  observat,  diceais  ad  divum  Hieronjmum: 
Ego  solis  eis  Libris  didici  hunc  honorem  deferre, 
qui  Ganonici  appeliantur,  ceteros  autem  ita  lego, 
ut,  quantalibet  doctrina  sanctitateque  praepolleant, 
Qon  ideo  verum  existimem,  quia  illi  sic  senaerunt, 
sed  si  ex  libris  Canonicis  vel  probabili  ratione  mihi 
persuadere  potuerunt. 

Quin  etiam  ipsi  Juristae,  de  quibus  minus  vide- 
retur,  in  cap.  ^)  Significasti,  de  elect.  statuerint^ 
praevalere  unius  privati  hominis  sententiam  tam 
rontifici  Ro.  quam  concilio  et  Ecclesiae,  si  meliore 
autoritate  nixus  fuerit  vel  ratione.  Ideo  nihil  est, 
quod  Dominus  egregius  Doctor,  volens  ex  iure  di- 
yino  contra  me  arguere,  dimisso  iure  diyino  arguit 
contra  me  ex  collectaneis  haereticae  pravitatis  In- 
quisitorum. 

Proinde  ista  propositio  Johannis  Huss :  PapaGs 
dignitas  a  Caesare  inolevit ,  si  est  falsa ,  eradatiir 
Platyna  in  vita  Benedicti  secundi,  ubi  scribit  Con- 
stantium  IV.  Imperatorem  Oraecorum  sanxisse,  Pon- 
tificem  Bom.  esse  vicarium  Christi  generalem,.  quan- 
quam  nec  sic  sit  observatum  a  Graeciae  episcopis. 
Quare,  quantum  me  urget  egregius  D.  Doctor 
per  fiohemos  nondum  centum  annorum^  tantum  ego 
urgeo  eum  per  orientalem  ecclesiam,  meliorem  par- 
tem  universalis  ecclesiae,  et  mille  quadringentorum 
annorum.  Si  illi  sunt  haeretici,  quia  Bom.  Pontifi- 
cem  non  agnoveriint,  haereticum  accusabo  adver'^ 
sarium,  qui  tot  Sanctos  per  universalem  ecclesian 
celebratos  audet  asserere  damnatos.  Per  eadem  dioo 

1)  Loescher:  can. 


a  KotariiB.  excepta.  63 

ad  Bonifadum  VIII.,  qui  qualis  Pontifex  fuerit,  et 
qua  fide  eius  gesta  recipienda ,  satis  probant  hi- 
storiae. 

Proinde  concludo  etrogo,  D.  Doctor  velitRom. 
Pontiflces  concedere  ftiisse  homines,  et  non  consti- 
tuere  Deos,  praesertim  quoties  iudicaverunt  in  cau- 
sa  propria:  deinde  non  per  se  ipsos,  sed  per  in- 
doctissimos  adulatores,  quando  divus  Gregorius  multas 
Epistolis,  etsi  Rom.  Pontifex,  reiecit  a  se  {jrimatum 
totius  orbis,  allegans  ad  hoc  praedecessorem  suum 
Pelagium,  dioens  inter  cetera,  quod  venerandaSyn- 
odus  Gbalcedonensis  obtulit  hunc  primatus  hono- 
rem  Ro.Pontifici,  et  nuUus  tamen  ausus  est  accep- 
tare.  Si  ergo  ego  erro,  errat  mecum  Gregorius  pri- 
mus,  cum  suis  praedecessoribus ,  et  damnabiliter 
peocaverunt,  quod  oblatum  primatum  non  assump- 
senint. 

Per  baec  volo  probatum,  quod  ex  Decretis, 
damnationibus,  approbationibus  recentioribus  eccle- 
siae  Rom.  nlhil  contra  me  agitur,  cum  sint  suspeetis- 
sima  omnia,  et  antiquae  veritati  et  consuetudini  per 
omnia  contraria,  nihilominus  t^men  pro  reverentia  et 
vitando  schismate  libentissime  tolero ,  et  toleranda 
persuadeo,  modo  non  tantum  iure  divino  tot  Sanctos 
praecedentes  damnemus.  Haec  habui,  quae  dicerem 
de  articulis. 

Eccius. 

Quod  reverendus  Pater,  honorem  suum  excu- 
saturus,  negat  se  Bohemorum  patronum,  si  facta 
Ferbis  responderent ,  magnificarem  eum,  at  ultima 
primis  non  coneordant,  cum  pestilentissimos  Hussi- 
tarum  errores  non  christiane  dicit  christianissimos. 
At  de  his  posterius. 

Conclusionem  tamen  illam  odio,  quod  schis- 
matici  Bohemi  et  Picardi  tanquam  Deum  acceptare 
possent,  si  pro  eis  staret  ius  di^inum.  Graecos  lau- 
datissimos  et  sanotos  martyres  semper  laudavi.  At 
reverend.  Pater,  artis  coquinariae  minus  instructus, 
commiscet  sanctos  graecos  cum  sehismaticia  et  hae- 


64'  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

reticis,  ut  fuco  sanctitatis  Patrum  haereticorum  tuea- 
tur  perfidiam;  quoniam  mille  et  quadringentos  ai- 
mul  inculcat  annos. 

M.  Lutheriis  protestabatur  dicens: 

Protestor  coram  vobis  omnibus  et  pubiice,  quod 
egregius  D.  D.  hoc  mendaciter  et  impudenter  de 
me  loquitur.  Et  Eccius  protestatur  se  velle  probare 
scriptis  et  dictis ,  in  quibus  longo  tempore  maior 
Oraecorum  pars  et  ecclesia  fuit  haeretica  et  schis- 
matica ,  sed  non  est  conventio  iucis  ad  Belial ,  et 
schismaticorum  ud  sanctos  martjres  et  Qonfessores. 

Eccius. 

De  ecclesia,  ante  Romanam  viginti  aunos 
existente,  dicam,  quam  reverendus  Pater  mihi  eom- 
ponit,  non  moveor,  quod  episcopi  graeci  a'Rom. 
Pontifice  non  faerint  contirmati,  nam  et  plebani  sen 
parochiani  sacerdotes  a  papa  iam  non  conflrman- 
tur.  Sed  extremae  esset  dementiae,  dicere.  ob  hoc 
summum  Pontificem  non  habere  primatum  super 
plebeianos  sacerdotes. 

De  frigidissimo  Anadeti  decreto  dicam  infe* 
rius,  alia  quoque  decreta  defensurus.  De  Numidi^ 
reverendus  Pater  dixit  esse  factum  non  ius,  quod 
est  praeter  Cypriani  sententiam ,  qui  eos  incusat 
velut  schismaticos,  qui  audeant  ad  cathedram  Petri 
et  principalem  ecclesiam,  unde  unitas  orta  est,  ac- 
cedere.  Quod  Epiphanius  Cjprius  Johannem  Chry- 
sostomum  episcopum  superiorem  ab  episoopatu  ex< 
pulerit,  viderit  ipse,  hoo,  inquam,  factum  non  iustum 
fuisse  censeo. 

Praeterea,  quod  in  me  cavillos  torquet,  quasi 
non  idonee  sacras  literas  tractantem,  qui  ob  amis- 
sionem  rerum  temporalium  et  divitiarum  dixerim  ad- 
versus  Graecos  portas  inferi  praevaluiase.  Nunquam 
cogitatum  mihi  imponit ,  nam  haereses ,  «chismata, 
errores  contra  G-raecorum  ecclesiam  invaluisse  dixi. 
Verum  est,  quod  et  Imperii  amissio  cum  magno 
christianitatis  pudore  subseeuta  est» . 


ft  Soteii»  exfepte.^  00 

Deiade  i|iiod  gloikter^Tvrendtti  Arter^  te  kiiB 
diriiio  loqm  Loa  22;  ego  obMunun  ▼inuii  •Smiji 
Biehardiiin  AmeroMnun,  etiam  Leonis  aaioritate  frelMi^ 
dieat  et  me  ewiilem  eredere  evangdii  Mriplatam  et 
iu  diYinom.  At  re¥erendQ8.Pater  aiio  nixin  inteUeeta, 
me  reeputt  antiquomm  eeqaentem  liitelligentiaM.  In« 
dBbitatnm  eet  etrArinm  (Jrater  maior  me  est)  hae^ 
letieam  et  Anathasium  haboisee  erangelium,  venim 
Aiiaa  erronee,  Athanasius,  iit  Spkitoe  saDOtas  «flb- 
gtefaal,  intellexit  De  adieeta  'J  eonflrmatioae  non< 
nfert,  eam  qiiieqae  pnidene  intelligat  eum,  qai  aii-^ 
toritate  aaperioria  sibi  eoneeeaa.alicM  eonflrmat^  prae-. 
slire  in  noe  eoi^Bjnnatoe.  De  per  se'  et  per  aem- 
dene,  neeeio  quo  pertioeant  Hoo  pro  priied. 

Aeeamptniiai  reverendoe  Plater  armin^enta  mea,^ 
eontra  prineipalem  intentionem,  exprMrat  Hiihi  im- ' 
■odieie  instittttam  meom  foiaee,  probare  iure  diTino 
eeelemam  Rom.  eete  atiie  |»aeiatam,  et  tamea  io« 
Inm  in  dieta  PMEum  et  Sanetorum  ineiderim)  qaaei 
ioqihoram  &otoniB  oroeolum  acdpiam.  Paroat  mihi 
lererendae  Pater,  si  intentionem  meam  Toluerit  yel 
non  potuerit  aesequi.  Nam  hoc  fore  de  iure  divino 
satis  fit,  dum  tot  S.  Patres  de  iure  divino  eBse  di- 
xieruDt,  licet  ius  divinum  non  obticuerimuB  Matth.  16 : 
Soper  Jianc  petem,  ubi  autoritates  8.  Patmm  in- 
dmu. 

De  Bemardo,  ouius  autoritae  et  eimul  ratio  eet 
iavincibilis ,  nescio  quomodo  reverendus  Pater  sui 
oblitns  dixerit,  me  admisisse  Bemardum  alio  sensu 
iocutum,  quod  nuilis  armis  possitdevincere;  servato 
enim  vero  et  genuino  Scripturae  sensu,  aequaUtatis 
Filii  ad  Patrem  ,  optime  procedit  S.  Bernardi  ratio. 

De  Augu^tino  et  aliis,  qui  Petram  dixit  esse 
petram,  tanquam  contraria  dicentem  insinuat  se  noa 
reeipere.  Ck>Dtra  quem  ego  dico:  Quomodo  audeat 
tam  sanetum,  tam  doctum  Patrem  credere  sensisfte 
contraria  in  eodem  libro?  in  eodem  capite,  in  utrius- 
qae  sententiae  collatioae,  iib«  1.  retraot.  cap.  21  '>. 


1)  Loescher  excod.MSo  affert:  obiecta.    2)  Ibid.:  c.  12. 

Lath«ri  opp.  V.  A.  nd  ref.  lil«t  i.  p.  Vol.  UL  5 


06  Dispufatio  Lipaiae  habita  «.  XIX 

Sed  quam  nodeste  et  humiliter  reyerendus  Fater 
Augustinianus  responderit,  aliorum  sit  iudicium,  cum 
UBUfl  se  promiserit  tot  sanotis  Patribus  se  oppositu-" 
Fum.  Hoc  est  verum  Boemicum,  plus  velie  intelli* 
gere  sacram  Seripturam,  quam  summi  pontifices^), 
OonciUa,  Doctores  et  Universitates  in  magno  vigore 
existentes,  cum  tamen  Spiritus  sanctus  ecolesiam 
suam  non  deseruerit.  Et  mirum  esset,  si  illam  yeri- 
tatem  Deus  tot  Sanctis  et  Martyribus  occultasset  U9- 
que  ad  adventum  reverendi.Patris.  Neque  eyiiidt 
quippiam  B.  Pauli  inductio,  quod  eius  dicta  8.  P»« 
tribus  et  Doctoribus  minime  adversentur.  Est  C^ri* 
stus  petra,  est  fundamentum,  est  lapis  angularis,  est 
caput  ecoiesiae  iDdubitcUum. 

Porro.illa  non  debere  attribui  eius  vicario,  con- 
tra  S.  Patrum  et  Mart^rum  attestationem,  non  esse 
acceptandum.  Ratiunculam  adieeit  etiam  nuper  in 
vulgari  sermone  disseminatam :  Si  sup^er  petram,  qoo* 
modo  super  Petrum  ecdesia  aediflcari  potuit,  qui 
ad  unius  anciilulae  yooem  Ghristum  et  fidem  Chri'* 
stianam  abnegaret  Parcat  mihi  reverendus  Pater,. 
cum  philosophiam  Aristotelicam  contemnat  et  gram- 
matieam  tanti  faciat,  our  hic  Ijnceis  suis  oculis  ver- 
bum,  Aedfficabo,  futuri  temporis  non  perspexit,  noir 
enim  sponso  praesente,  ubi  filii  laetabantur,  opur 
erat  vicario,  neque  tunc  Christus  ei  poteetatem  de-^ 
dit  clavium,  sed  potius  promisit.  Ante  erg<)  cla- 
vium  et  potestatis  dationem  ab  ostiaria  interpella* 
tus  fiiit  S.  Petrus,  quod  et  Ambrosius  et  dehinc 
Oregorius  testantur. 

Ad  Chrjsostomum  respondit,  Petrum  superia- 
rem  fuisse  honore,  nam  et  Paulus  plures  paverit 
eociesias.  Quasi  reverendus  Pater  non  plus  praedi- 
oaverit,  quam  iam  summus  Pontifex,  et  ob  hoc  non 
sit  dicendus  maior  pastor  quam  papa.  Sic  nimi» 
subtiliter  se  torquet  in  dictione,  vertex,  quasi  Ghrj- 
sostomus  non  primatum  voiuit  ptelligere.  Sed  quicp 
hoc  feret,  cum  symbolicum  sit,  et  vertex  pro  sum-' 


1)  In  ed.  orig. :    pontificis.  coneilia. 


a  Motaritfl  ezeepta.  g7 

miuite  m  tali  tvaiiehitione  et  raetaphora  usurpetnr? 
Sic  et  08  ap6«toloTUin  dicitur,  quod  saepe  pro  om- 
nibus  apostolid  fuefit  locutns,  quod  et  B.  Chrjsosto- 
nras  ponderat. 

De  Decretis  didt,  illa  esse  fngidissima  deeretft^ 
de  quo  pluriaium  miror,  cura  in  disputatione  sua 
posuerit,  Rom.  ecclesiam  esse  omnibus  aliis  supe- 
riorem,  probatur  eK*frigidissimifs  Rom.  pontificum  de- 
eretis  ,  intra  quadringentos  annot  natis ,  et  ego  ei 
DMiltam  Yetustiora  addu:terim,  antequam  incepit  re- 
fngescere  carita»  multorum. 

Subterfugium  suum  non  aocipio,  quo  BCgat  con- 
stitutionem  iilam  esse  Anacleti ,  nam  sic  oranium 
coneiliorum  et  summorum  Pontificum  deereta  Aihi 
sigillatim  eluderentur ,  et  sic  tota  facultas  iuridica 
falsitatis  insimularetur  ^),  quasi  falsis  fundatfientis 
silinnixa,  iti  iectionibus,  decisionibus,  iudiciis  etsimi- 
libus.  Et  sic  iura.  eorum  pontificia  erunt  de  nigra  faba, 
niflii  oonsensu  totius  chdstianitatis  fuerint  approbata. 
Dnde  nulio  pacto  recipienda  est  revefendi  Patris 
sententia,  cum  omniuiifi  summorum  Pontificum  de- 
creta  et  conciliorum  in  pluribus  locis  reperiantur, 
et  ut  est  audax  hominum  genus.  dudum  fuissent  re- 
perti,  qui  simiam  illam  Anacleti"  leOnina  peile  ince- 
dentem  diripuissent.  Nisi  ergo  ostenderit  in  Origi- 
nalibu«  illa  non  haberi,  fidem  ei  non  adhibeo. 

Postremo  de  Bohemis  dixit ,  certe  non  sihe 
christianonim  doctorum  contumelia ,  plures  esse 
criminatores  Bohemorurh,  ubi  sint  qui  ex  caritate 
et  bono  zelo  contra  eos  scribant  et  eos  exhorten- 
tur,  ibi  exerceant  ingenium  et  memoriam.  Quid  surdo 
narrarem  fabulam?  At  christianus  neg^re  non  de- 
bet  plurimos  optimo  zelo  motos  contra  Bohemos 
scripsisse,  quales  fuerunt  Patres  iu  Constantiensi  Cou- 
cilio  deputati,  qualis  fuit  Doctor  respondens  Bohe- 
mis  in  Concilio  Herbipolensi,  qualis  Ragusius,  qua- 
lis  optimae  probitatis  et  doctrinae  Johannes  Capi- 
stranus,   D.   Francisci   sacerdos,   omnibus    fidelibus 


1)  la  ed.  orig. :    insimulatur. 


68  Oisputatio  lipsiae  habita  a.  XI\ 

DotiB8iina8 ,  Nicolaus  Cusanus  Oermanorum  doetis- 
simus  oum  pluribus  aliis,  ut  obiicit  mihi  reverenduB 
Pater,  inquisitoribus*,  praetereo  ').  Quare  non  de- 
fuerunt  Bohemis,  qui  bona  scriberent,  sed  ipsi  de- 
fuerunt,  qui  in  haeresi  obstinati  bona  non  seque- 
rentur. 

De  graecis  Sanctis  diximus  saepius ,  sed  hoo 
horrendum  omnibus  Ghristi  fidelibus  esse  arbitror, 
quod  reverendus  Pater  contra  tam  sanctum  et  lau- 
dabile  Gonstantiense  Concilium  tanto  consensu  to- 
tius  christianitatis  congregatum  non  veretur  dicere^  ar^ 
ticulos  aliquos  Hussiticos  et  Vuiklefficos  fuisse  chri- 
stianissimos  et  evangelicos. 
(Non  est  verum,  quod  contra  Gonstantiense 
Goncilium  locutus  sim  ^). 

Eccius  contra  offert,  se  probaturum  ex  dicljs 
et  scriptis,  quos  non  possit  universalis  ecclesia  dam- 
nare;  sicut  pessime  sonat,  inique  esse  damnatum 
articuium  illum  Hossiticum,  de  necessitate  salutis 
Rom.  ecelesiam  aliis  superiorem,  de  quo  quidem 
dicto  Bohemi  non  immerito  exsultant,  et  hoc  ora- 
tionibus  suis  apud  Deum  postulaverunt,  verum  maffna 
ecclesiae  iactura.  Quod  (sicut  B.  Augustinus  alibi 
ratiocinatur)  si  uUum  mendacium  ad  sacras  Scriptu- 
ras  fuerit  admissum,  tota  erit  de  veritate  suspeota. 
Ita  et  damnati  Hussitae  reverendi  Patris  fulti  patro- 
cinio  procul  dubio  (Mendacium*)  est  impudentissi- 
mum )  dicturi  sunt :  8i  concilium  eriavit  in  his  duo- 
bus  articulis  christianissimis ,  ita  eius  apud  nos  in 
aliis  articulis  vacillabit  autoritas. 

Unde  in  re  prius  condemnata  nolo  plura  verba 
prodigere,  ad  quid  cogendus  sit  Christianus  aut  ad-  » 
mittendus,    hoc    dico  autoptate  Goncilii  vel   Rom. 
Pontificis  fieri,  ut  sententia  sine  suspicione  haeresis 
defendi  non  possit,  quae  alioquin  citra  fidei  iaesio- 


1 )  Loescher  ita  excudendam  curavit  :  Pater ;  Inqaisito- 
reB  praetereo. 

* )  la  ed.  origin.  hic  in  margine  legitur :  Prot^statar 
Latherus. 


/       1 


ft  Ifoterttt  «setplft» 


Ben  inmnie  pOMet  defeodi.  Id  pronpta  eel'  exMB- 
jduB:  Ab  eeeentiain  dffinie  generet  QoMn  ienten- 
tkB  BiehaidOB  Mtpleza»  Bb.  de  trinitale  niDioie 
iBeidpBtor.  At  deeiiMne  per  OoaiMliana  fceta  nallaf 
iuB  Bine  haereeii  Mspicione  easentiam  dioeretjre- 
Beme,  eredo  ineapitnlo:  damnannM  de  summa  Tri- 


Ad  Angostinum  de  legendis  eanoniois  Seriptu^ 
rii  udoetam  nilul  mpyeor,  qooniam  tonoiliorom  et 
lOBnDoram  Pontifleom  deoreta  non  exduditt  Qoid 
domini  mei  iureeonsalti  in  e.  Signifleasti,  de  eieet 
ponderent)  iam  non  memini.  At  suae  pvofeBBionis 
■emores  Telot  iostitiae  eaitoreii  non  dabont,  ut  ar- 
Ulror,  lcttes  pontiflaaB  peasandari.  Qaod  yero  Pla- 

ema  aodoeit,  quam  ille  plos  sit,  quam  soramufl 
Cifez,  Toi  AagaatiDifB  yel  Cyprianue,  qoi  in  yita 
JBenedieti  11.  renarret  Gonstantium  IV.  sanxisse, 
Bom.  eeclesiae  deberi  primatum ;  iegat ,  quaeso, 
rererendoB  Patcr-,  quae  domini  lOlveoonBniti  anno- 
lant  in  capitdlo  Ecclesiae  8.  Mariae  de  Constitut. 
qdd,  qoantnm  et  qaomodo  valeant  secularium  qpn- 
stitnta  in  eeclesiastiois  rebus,  et  videbit,  quo  sensu 
▼erl»  Platjnae  (ne  dicam  Rom.  Imperatoris  de  ec- 
elcBiiB  et  haeretids)  debent  accipi. 

Dltimo  loeo  proponit,  me  urgere  Bohemo«, 
6raeoo8y  Ikteor  sehismaticos.  Nam  8.  Patres  grae* 
eo6  eanonisatos  non  damno,  sieuti  'gigantes  to- 
lebant  in  fabnlis  Jovem  e  coeio  pellere.  Bed 
tene  yere  occurrit  nobis  revereDdus  Paier,  quan- 
do  dabit  Oraecum  inobedientem  et  rebeUem  eccle- 
siae  Romanae,  qui  sit  canonisatus.  Et  quis  est  hic, 
et  non  laudabimus  eum?  Frnstra  ergo  assumit  se 
tolerare  monarchiam,  quasi  non  esset  de  iure  di- 
rino,  sed  quadam  tolerantia  populi  et  consensu  flde- 
Kom  inducta. 

Quod.  permaxime  liquet  ex  Gregorio  inducto, 
qui  primatum  inter  fideles  sibi  oblatum  reiecit.  At 
sensnm  sequatur  reyerendus  Pater,  non  verbomm 
eorticem,  et  reperiet  in  Epistolis  summam  optimi 
Patris  hnmilitatem ,    ut  plus.  mititate  et  humilitate 


70  Disputi^tio.  Upsiae  bal^ita  a.  XIX 

8iia  superbkua  Patriarchae  GonstaQtinopolitani  iu- 
fringeret,  qjaam  quod  suspicio  elationis  aut  super- 
biae  de  eo  haberetur.  Unde  etiam  Servum  seryo- 
rum  se  primus  scripsit.  Et  quod  hoc  sit  yerum,  si 
tam  diiigens  est  reverend.  Pater  Oregorii  lector, 
potuit  in  eiusdem  Epistola  legere  (sicut  transponi- 
tur  in  Decret.  can.  2.  q.  6.  de  cetero);  ubi  potestor 
tis  suae  memor  humillimus  Pater  divitiarum  et  glo- 
riae  eontemptor  scribit:  Alios  episcopos,  praeter- 
quam  Romanum ,  in  partem  voeatos  sollicitudims, 
non  in  plenitudinem  potestatis.  Nemo  est,  qui  hic 
dubitare  possit,  quin  reliquis  episcopis  partem,  Bom. 
vero  Pontifici  plenitudinem  ex  grammatico  senau 
dare  velit.  Ob  id  rogo ,  reverend.  Pater  ea ,  quae 
dictasunt,  vel  per  alios  vel  per  me,  non  semper  ve- 
lit  reiicere  in  adulationis  studium,  quippe  adulari 
non  didici,  adulari  etiam  nescio. 

Sexta  di^  Julii  Hora  septima  mane. 

Martinus  exorsus  est. 

Postquam  heri  egregius  D.  D.  oon  partis,  sed 
iudicis  officium  usurpans  contk^a  conventionis  pactum 
et  voluntatem  illustrissimi  Principis  Georgii,  Patroni 
nostri,  me  toties  definivit  et  proclamavit  haereti- 
cum,  cum  sui  ofBcii  fuisdet  solum  adductis  ratioui- 
bus  et  autoritatibus  iudicibus  relinquere,  essem  hae- 
reticus  necne;  in  quo,  si  non  est  violata  publioa 
fides,  viderint  hi,  quorum  interest. 

Ad  causam  primum  obiecit,  quod  errores  Huss 
pestilentissimos  vocaverim  christianissimos ,  de  quo 
testor  meam  innocenliam.  Nec  hoc  poterit  unquam 
probare,  et  expostulo,  ut  assignet  eosdem  articulos^ 
quos  pestilentissimos  vocaverim  christianissimos, 
aut  vocem  suam  revocet. 

Secundo  criminatur,  quod  commiscuerim  Sanctos 
Ghraecos  cum  schismaticis.  Quid  aliud  faceret,  qui 
non  haberet  quod  diceret,  cum  certissimum  sit  tem* 
pore  Qovissime  vastatae  Ck)nstantinopoiis  fiiisse  ■  in- 


•   .• 


.;;     A  JlQtiiriit- U£#p4t»        .')  iJl 

togeivmos  «iMMMOAiio  Gr%eoift<  poataa.  >&&  Itelift 
ieM^>tM»  Mque.  ntiaiD  ai  hpo  Qon  lugmt^.ailiiiB 
•teti  qood  iifK}uQ/9<dCpii€iliaiii]irioeoam  awaip.  ftie- 
pt  integri  GhmtiiMii  per  totemQrientemv:iion{B«k- 
leeti  Bom.  Ponljfic^.at  olariMime  lesteter  Dearetom 
iwwd<^m  CSonoiiii  JlioeQi  dioentiB  lik.lO*  hisit.^ieol.': 
MM  fipud  AkHWuiiltUQ  vd  in  Urbe  JSoni^.velaite 
ooQ0aieki4o.  Mnserveteri»  ut  ille  A»gyf&,  hM-»eabaB- 
biMrQni  ee^desioram  eoUioitudinem  gerai.  IdemOoii- 
liiiam  non  BoiNiaQO.«  ted  Hiero8ol||iaitaae  tributi 
lonorum  primatum,  dif^eQfl  ibidem:  -Eit.at  Epiaoop^ 
GenoBoljrmoirnm  antiquitus  tmdite  hononim  praero- 
l^ya.aeryetiur..' .  ]■.-.:,.    .  i.-  - 

Qoodai  .  neo  iata  aatia  aunt,  quod  taauan  ad- 
hto  ooQoladit^  qood  egrc^ua  D.  p.  aatia  ..eailide 
taiuii,  qaod;  eooleaia  Cbriati  Tiginti  aQooa  ad  mima 

a'  *    aQteqoam  Boiq.  idceleaia  aaaoeretur :  ideo  ridi- . 
eat  eiua  donfaitatio ,    qupd  fingit  me.  miaoere 
Samtoa  oum  eohiamatioia ,  oum  aaoa  aohiamatiooB 
aaaifnare  non  posait^ 

Tertio,  oum  oonfutasaet  rationem  meam  ,   quia 

scilicdt  non  coofirmarentur  episcopi  Oraeoiae  aRom. 

Pont&ce,  dixit  hoc  nihil  esse,  cum  nec  plebani  paa- 

sim  onfinnentur  a  Bom.  Pontifice.   Quis  non  videt 

haec  lerdendi  tempqria  gratia  dicta?    cum  plebani 

tamenab   epiecopia   ordinentur.  Simul  haeo   omnia 

remittcad  prius  dioto  de  Hieronjm.  ad  Evag.  Ea- 

dem  caisa  et  illud  toties  repetiit  de  Numidia,  cum 

illi  acriantur   venisQO  ad  Romam    non  vocati,    et 

acousenu,  quod  venerint.     Et  adhuc  D.  D.  ius  eji^ 

hoc   factt  Rom.  Pontifici  divinum   tribuit.     Sed  et 

illud,    qi!>d  Epiphanius  Cyprius  Johannem  Chrjso- 

stomum  igposuit,  non  pro  iure,  sed  facto  acoepit. 

Et  sie  vil  confutaase,    cum   ille  egerit  secundum 

stetutum  Xceni  ConciHi,  et  autoritatem  Cypriani  de 

ordinandia  episcopia   citra  autoritetem   Rom.    Pon- 

tifioia. 

Stat  eio  adhue  invicte,  quod  Rom.    primatus 
aut  non  esUure  divino  firmatus^),  aut  totius  orien- 


1)  In  ed.  oiv. :  formatos. ' 


72  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

• 

talifl  ecclesiae  saDctos  esse  in  aetepnum  daHinatOB. 
lUnd  praetereo,  quod  praevalentiam  portarum  inferi 
interpretatur  invalentiam  haeresium,  quod  non  curo, 
nihilominus  non  ostendit  Graecos  fuisse  haeretieos, 
cum  vulgatum  sit  etiam  per  iura,  Oraecos  non  ha- 
beri  pro  haereticis.  Transeo  et  illud  Leonis  et  Amar- 
oani,  ubi  dicit  se  sequi  intelligentiam  antiquorum, 
acoipiendo  numerum  pro  numero,  scilicet  uniusLeo- 
nis  singularis.  Item  de  conflrmatione  fratrum  Petro^ 
commissa  nihil  dicam,  satis  dictum  est,  cum  nihi 
probet,  nec  adhuc  confutatum  sit. 

Ad  rem  pnncipalem  dicit,  se  tenuisse  ^)  iis 
divinum,  quia  iliud  Matthaei  16:  Tu  esPetrus,  eujn 
sententiis  Patrum  sit  secutus ,  praesertim  Ambrodi 
et  Augustini,  qui  dixerint,  Petrum  esse  petram,  cu- 
SQS  etiam  hoc  addere,  quod  Augustinus  non  retracia- 
verit,  ego  postea  consulens  librum  Retractat  in^e- 
nio  contrarium.  Vere  enim  retractat,  et  dicit,  Pe- 
trum  non  esse  petram,  sed  confessum  esse  pet^m. 
Ideni  hoc  dicit  in  homilia,  quam  omnes  sacerd^tes 
orant  in  die  Petri  et  Pauli,  ubi  dicit,  Super  Petam, 
non  super  te ,  sed  super  Petram ,  quam  conftsdus 
es.  Idem  invenio  in  Ambrosio,  quanquam  e/  ipse 
variet.  Ad  hoc  est  simulaurea  illa  glossa,  li  glo- 
riantur,  super  capitulum :  Ita  Dominus,  dicei^  :  £t 
super  hanc  Petram  etc.  per  hanc  dictionen  non 
credo  Dominum^  aliud  demonstrasse ,  quati  haec 
verba,  quae  Petrus  respondit  Domino,  cut  dmt: 
Tu  es  Christus,  Filius  Dei  vivi,  quia  superillo  ar- 
ticulg  fidei  fundata  est  ecclesia,  ergo  supe^  seipso 
fundavit  Christus  ecclesiam. 

Nihil  est  ergo,  quod  gloriatur  egreg^s  D.  D. 
dicta  Patrum  a  se  stare,  cum  multo  fortils  inveni- 
antur  a  me  stare.  Poterat  ereo  parcere  iiijguae  suae 
et  auribus  nostris,  quando  rnetorico  boafa  exdama- 
vit :  Me  velle  unum  esse  doctiorem  omtfbus ,  plus 
veile  inteiligere  scripturam,  quam  Docto^s,  Univer- 
sitates,  Concilia  et  Rom.  Pontificem,  et  itirvan  esset, 


1)  In  ed.  orig. :  se  non  tenaisse. 


'    ft  VotefitB  ezeepta.  78 

m  «Au  •oii  lui  dhi  oooolta  verites  revehte  eMeb 
lee  enini  non  Aiit  dispntefe,  cied  ioTidiftin  momire. 
■  Qnod  vero  ridefmeani  Tatinnenlftin-,  nU  Azi, 
L^Mttm  esae  eeeleri^m  n^^ante  Petro,  ai  super  enm 
mmet  aedifloata,  addnoens  gramniatiee  rerbnm  Aitttri 
tompoiie,  aedifloabOj  qnaai  post  mortem  aedifleata 
M  ceeleeia  snpev  Petmnof ,  transeo ,  quod  quisqne 
Mle  Tideal,  qnid  Taleal  NiUIominns  tamen  etiaa 

eSpiritQm  sanetQm  missum  gravissimo  eeaodalo 
eeddit  Petnis,  €hd.  2,  oum  redargueretur  a 
hnfo,  in^qno  pemaasit  int^ra  fldes  et^nfeMO, 
ia  Fete  qnidem  fldei,  sed  simulatio  i^Teritti  re^ 
fitatem  etraiigelii. 

Admitto  tameA,  qnod  egregiQB  D.  D.  hae  an- 
loritale  praedpne  nixns  nano  se  ipsnm  exeludit  ab 
«B)  nt  de  aihil  iuiie  divini  relinqnatar  ei.  Nam  ri 
prramaaio  tantam  fkota  est,  eundum  est  ad  loonm, 
ibi  ezhibit^proiBissio  est,  et  invenietnr  iUud  lo- 
kaa.  ult.,  ubinon  dioit:  Petre,  aooipe  Spiritum  sano- 
IQB,  sedaeqnaliteromnibns:  Aedpite  Spiritum  sano- 
tom)  qoomm  remiseritis  ete.  Tianseo  et  illud  de 
Chrysostoroo,  ubi  Petrum  honore  superiofk^em  fnisse 
dixi,  D.  p.  confiitaturus  opposuit,  cum  Paulus  plus 
praedicayit,  quam  Petrus,  plus  etiam  habebit  hono- 
ris,  qnasi  ego  de  multitudine  laboris,  ac  non  potius 
de  primitate  ordinis  dixerim.  Transeo  de  yertiee 
et  sjmboHco  suo  capite,  quae  sunt  mera  yerba. 

De  Decretis,  miratur  me  dicere  frigidissima  de- 
creta  et  intra  quadringentos  annos  nata.  De  qua- 
dringentis  annis  supersedeo,  postea  dicturus.  Nam 
Don  fuit  opus,  ut  docerer  ante  mille  et  ducentos, 
imo  quadringentos  annos,  fuisse  decreta,  imo  fuisse 
et  contentiones  de  primatu.  Miretur  interim  ipse 
p.  D.,'quod  autoritatem  Matthaei  intelligit  promis- 
sionis  verbum  esse,  non  exhibitionis ,  cum  tamen 
decreta  ipsa  super  idem  vefbunv  tanquam  exhibitio- 
nis  penitus  nitantur.  Necessarie  ergo  est,  aut  de- 
creta  improprie  tractare ,  etiam  autore  I^  •  D. ,  aut 
ipsum  errare. 

Quod  vero  non  accipit  negatum  a  me  decre- 
tom  Anacleti,  et  quae  de  sigillatia  deeretis  ibi  ludit^ 


74  DisputfitiQ  JLiipsi^.  habita  a.  XIX 

tFanaeo,  nonduia  enim  confutavit,  quod  idem  decre* 
tum^Gepham  interpretatur  caput,  quae  inseitia  tantd 
PoQtifici  Don  est  tribuenda,  praesertim  eo  tempore, 
ubi  floruerunt  linguae  et  Judaeorum  habebatur  co- 
pia.  Sed  hoc  constat,  librum  Decretorum  nondum 
eaae  approbatum. 

][llud  etiam  graviter  insectatus  est ,  quod  dixi, 
plures  esse  criminatores  Bohemorum,  quam  instru^ 
tores.  Utinam  mendacium  fuissem  locutus.  Video 
quidem  multa  dici  et  scribi  contra  eos,  sed  scktis 
infeliciter,  quod  non  nominentur  fraterno  nomine, 
quod  tamen  Paulus  *)  Galatos  lapsos  in  perfidiam 
Judaeorum  non  dedignatur.  Credo  ego  Bohemos 
esae  ho|i)ines  et  blandis  sermonibus  et  concessioni- 
bus  posse  attrahi,  qui  criminationibus  et  opprobriis 
haeretlci  nominis  magis  indurantur.  Non  est  ergo, 
quod  excUsemur  non  esse  narrandam  fbbulam  sur? 
do,  cum  praecipiente  Paulo  ** )  instandum  sit  im- 
portune,  opportune. 

De  graecis  Sanctis  saepiua  diximus.  lUud  au- 
tem  tractandum  est,  quod  ad  concitandam  invidiam 
multum  clamavit,  horrendum  esse  omnibus  Christi 
fidelibua ,  quod  contra  tam  sanctum  et  laudabile  , 
Constantiease  Concilium  non  vereretur  ^)  dicere, 
aliquot  articulosHuss  fuisse  christianissimos  et  evan- 
g^lico^,  quos  non  possit  universalis  ecclesia  dam- 
nare.  Respondeo:  Inter  articulos  Huss  est  et  ille, 
Una  ^)  est  sancta  universalis  ecclesia,  quae  est 
praedestinatorum  universitas.  Item  alius:  tJniversa- 
lis  sancta  ecclesia  tantum  est  una,  sicut  tantum 
unus  est  numerus  omnium  praedestinatorum.  Hi 
duo  non  sunt  Huss,  sed  Augustini  super  Johannem 
ad  verbum  prope,  et  repetuntur  per  Magistrum  4. 
sententiarum  de  sacra  Euchar.  .Tertius  est:  Duae 
naturae,  divinitas  et  humanitas,  sunt  unus  Christus. 
Hos  articulos  creao  confitetur  mecum  D.  Johannes 
Eccius.     Quartus:     Divisio   immediata    humanorum 


1)  In 


Galat.  6.     **)  2.  Tiro.  4. 

ed.  orig. :  veretur.    2)  Ibidem :  unita. 


ofMBTUTi  eat^  qppd  imijM  vel  virtuosa  vel  vitio«%-  qoia 
4  homo  eat  vitioaus  ^  efc  agit  quidquani ,  tuac  agpt 
vitiose,  et  si  eat  yirtuosuB  et  agit  quidquam,  .tune 
.agit  TirtuQse,  etc,    '  '  . 

bte  artj/oulus,  ut  audiyimus  praeoedeute  hab- 
jdLouvn^a,  ^riumphatus  eat  per  egreginm  D,  I>.  Cm^ 
lostaijium'),  ita,  ut  egregius  D.D.  Johannes  Eooiua 
^soaotaB  0it  SoQtuin  et  ISoo^ittafl,  Gapreolum  #1  Tho- 
mistiA  ouiq  uoJMreriis  euae  fiustionifl  dootoribu*  oe- 
Ithrioribus  itepudiare,  et  <ei  ^)  oonsentire* 

.  Proiode  qju^e  heri  in  me  ^eyomuit^  quod  essem 
patfonu^  iBohJemomm ,   haevetiou^  pestiientiosimnA) 

,  et  ai^qua:8Undi]yi^,.re&F0  ia  sinuip  eiiw.  Hio  sentit 
oum  flAhaai^e  Husb^  quidquid  pro  ae  dixerit,  piso 
'me  oontra  eius  .oriminationes  diotum  est.  lUiid  addo, 
quod  rofi^A  dixi  ebristianiesimos  et  eyangeUoopi} 
praesertim  illum:  Duae  ;paturae  eto.  Quare  debidjt 
mibi  boo  ^mittere  egregius  D.  D.,  quod  pro  reye- 

.  rentJvt  Conoilii  Cpnstant.*  crederem  kos  ^  similes 
aitioulj^fl  non  fuisfle  ibi  damnatos,  sed  ab  aliquo 
impoBtore  intefsertos.  Verum  eootra  haec  eum  ip- 
sammet  concilium  dicat,  aliquos  esse  haereticos, 
aliquos  errooeos^  aliquos  blasphemos,  aliquos  teme- 
rarios,  aliquos  seditiosos,  aliquos  piarum  aurium  o^ 
fensivos ,  debuit  prius  egregius  D.  D.  pro  sua  prjOr 
dentia  queVnlihet  in  suum  ordinem  redigere,  et  nqi^ 
contre.  dete^minationem  conciiii  omnes  in  uniyer- 
sum  haereticos  damnare,  quos  concilium  yix  teme- 
rarios  esi^e  yohiit  Nam  potest  et  ipsa  purissim^ 
Yeritas  temeritatis,  scandali,  seditionis,  ofifensionis 
auriuip  aecusari,  sicut  Christo  contigit.  Nec  ideo 
falsus  est  articulus,  multo  minus  haereticiis,  quia 
temerarius  yei  offensiyus.  Et  sic  patet,  quod  nimis 
praecipitanter  et  longe  citra  modestiam  Eccianam 
haereticus  accusatus  ^um,  quem  fortassis  yix  offen- 
sivum  poterit  probare,  imo  cum  ad  eum  non  pertir 
neat  prorsus  de  articulis  istis  iudicare,  qui  erronei, 


1)  In  ed.  Jen.  desunt  verba:     per  egregium  D.  D.  pa< 
rolostadium.    ^2)  Ibidem:  antagonistae  sno. 


76  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XI\ 

qui  haeretici,  qui  temerarii,  clarum  patet,  quam  ini- 
que  et  temere  me  haereticum  et  pessimo  nomine 
acouBat. 

Proinde  non  esse  de  necessitate  salutis,  Roma- 
nam  esse  superiorem  aliis,  nondum  convincitur  esse 
articulus  haereticus,  etiamsi  inter  haereticos  nume- 
retur. 

Quod  autem  ratiocinatur  ^ugustini  exemplo: 
Si  ullum  mendaciuni  in  Goncilio  admittatur ,  vaoil- 
labit  universa  autoritas  Goncilii.  Infelix  similitndo 
est,  Augustinus  de  Scripturis  divinis  ratiocinatur, 
quae  sunt  ' )  verbum  Dei  infallibile,  conoilium  vero 
creatura  istius  verbi.  Ideo  iniuria  verbo  -Dei  flt  per 
hanc  comparationem,  cum  concessum  sit,  coneilium 
posse  errare,  ut  notat  Panormitanus  in  cap;  Signi- 
ficasti.  Transeo  illud  de  essentiae  divinae  genera- 
tione,  quia  nihil  ad  propositum. 

Ad  Augustinum,  qui  excepta  Scriptura  omnium 
scripta  cum  iudicio  iubet  legere,  dicit  egregius  D.D., 
non  esse  exclusa  per  eum  decreta  Rom.  PonfiAcfs 
et  conciliorum.  Hoc  dicitur,  sed  nonprobtttinr;  qiiiB 
solutionem  meam  confirmo  autoritate  Pftnli  *}  ad 
Thessalo.:  Omnia  probate,  quod  bonum  est  tenete. 
Rom.  'Pontifex  et  conoilia  sunt  homines,  ergo  pro- 
bandi  sunt  ^  et  sic  tenendi ,  nec  eximendi  ab  hae 
regula  apostolica. 

Quod  per  me  adductum  cap.  Slgniflcasti,  didt  se 
non  meminisse,  et  dominos  iuristas  monet ,  nt  non 
pessundent  leges  pontificias,  quodet  ipsum  valet 
ad  concitandam  invidiam  mihi.  -Nec  per  hoe  pes- 
sundantur  leges  pontificiae,  si  eis  praeferantur  leges 
divinae,  quod  oum  iaciunt  domini  iuristae,  pessime 
iaeiunt  theologi,  qui  in  hao  re  etiam  resistunt  op- 
timis  iuristis.  ^ 

Platynam  per  me  allegatilm  dioit  non  esse  plns, 
quam  Rom.  Pontifioem ,  Augustinum ,  Cyprianum, 
quasi  per  Augustinum  et  Cjprianum  ,  aut  summum 


1)  In  ed.  orig. :  est. 
•)  1.  Thess.  5. 


ft  Kotftriis  excepta.  77 

Pontificein  iam  probaverit  primatum,  qui  toties  iure 
divino  se  probaturum  promisit,  nec  nisi  decreta  fri- 
gidissima  exhibuit,  et  aliquot  Patrum  false  intel- 
lectas  autoritates.  PJatynae  nihil  tribuo,  sed  bisto- 
riae,  quae  est  mater  veritatis ,  quam  scribit  Pla- 
tyna. 

Quod  de  Gonstitutionibus  dicit ,  transeo. 

Tandem  fatetur,  graecos  Sanctos  non  esse  dam- 
natos,  sed  solum  schismaticos.  Hoc  nihil  est  ad 
propositum ,  neque  ego  enim  unquam  respondi  de 
schismaticis  Oraecis,  sed  de  Sanctis  praesertim  Ni- 
ceni  conciiii,  sicut  nec  credo  ipsum  sentire  de  schis- 
maticis  Latinis ,  quando  de  Rom.  ecclesia  loquitur. 

Gregorium  a  me  inductum  dich  esse  sequen- 
dum  secundum  sensum,  non  secundum  corticem 
verborum,  et  sic  satis  est  coafutata  mea  responsio, 
sufficiunt  enim  sola  verba  Ecciana. 

Quod  autem  induxit  2.  q.  6.  cap.  de  cetero, 
ubi  scribit  idem  Gregorius ,  alios  episcopos ,  prae- 
terquam  Romanum  in  partem  vocatos  sollicitudinis, 
non  in  plenitudinem  potestatis,  debuit  D.  D.  osten- 
dere,  quod  omnes  episcopos  intellexerit  per  orbem, 
et  non  solum  occidentalis  ecciesiae  episcopos.  Quod 
si  quam  maxime  faceret,  non  ideo  probatur  ex  iure 
divino.  Gregorius  homo  est,  eoque  minus  probatur, 
quo  muito  in  pluribus  iocis  diversum  sentit,  ut  ma- 
gis  sit  mihi  ius  dicendi  D.  Doctori,  ut  ipse  sensum, 
et  non  corticem  in  suis  adductis  sequatur,  aut  pri- 
mum  euudem  sibi  conciliet. 

Ultimum,  quando  ego  contra  egregium  D.  D. 
4nduxi  Paulum  ,  1.  Corinth.  3:  Quod  fundamentum 
aiiud  nemo  ponere  potest,  praeter  id  quod  positum 
est ,  quod  est  Jesus  Christus  ,  dixil  etiam  tribuen- 
dum,  Vicario  Christi,  ergo  oportet  sic  dicere:  Ne- 
mo  aiiud  fundamentum  ponere  potest,  praeter 
id  quod  positum  est,  quod  est  Rom.  Pontifex, 
et  sic  resistendum  erit  evidentissimae  autoritati 
Pauli,  aut  revocandum,  quod  haec  non  sint  tribu- 
enda  Vicario  Christi. 

Similiter  illud  Gal.  2,  ubi  dixit  Paulus,  qui  vi- 
debantur  (loquitur  de  Petro ,  Jacobo^  et  Johanne) 


78     ,,,       Disputatio  Lipsiae  habita  a   XIX 

quales  aliquando  fuerint,  nihil  mea  refeH,  Deud  etiiM 
personam  hominis  non  accipit,  ibi  Paulus  etfd^fn- 
tissime  dicit ,  Petri  magnitudinem  et  qualitatem  ni- 
hil  referre,  nec  eam  accipi  a  Deo.  Si  autem  est  6e 
iure  divino,  certissimum  est,  Paulum  hic  mentiff, 
nam  quod  ius  divinum  est,  omnino  accipitur  a  D*?d, 
et  multum  refert.  Ideoque  ista  autoritas  Pattti  co- 
git  primitatem  unius  hominis  episcopi  non  esse  de 
iure  divino,  et  ideo  revocandum,  quod  D.  D.  dixit 
de  iure  divino,  cum  apparenter  contradicat  apodtolo< 
hio,  Sic  dico,  quod  nisi  D.  D.  egregius  suam  gen- 
tentiam  mutarit ,  tanquam  evidentissime  contrariarti 
Paulo,  non  sim  eum  habituinis  pro  cathoHco.  HMd 
satis  sint  de  mea  responsione  ad  obiecta  D.D.  Jo-  ' 
hannis  Eccii  super  Propositione  tertia  decima  de 
potestate  et  primatu  summi  Pontificis,  quae  relinquo 
iudicio  iudicum  et  onraium  lectorum. 

Eccius. 

Cum  reverendus  Pater  mihi  improperet,  quod 
iudicis  occupaverim  oflficium ,  nihil  ad  rem,  sum  di- 
sputator.  Neque  haereticum  dixi,  sed  dicta  sua  hae- 
reticis  et  maxime  Bohemis  favere  et  patrocinari, 
potissimum  cum  itlud  hori-endum  dicere  auderet, 
aHquos  articulos  Johannis  Huss  per  concifiutn  sa- 
crum  Constantiense  reprobatos ,  esse  christianissi- 
mos  et  evangelicos.  Ad  rem  potius  descendamus. 
Duos  heri  protulit  huiusmodr  articulos  ,  hodie  ali- 
quos  addidit,  de  quibus  infra. 

Quod  vero  ad  Graecos  attinet,  mrrum  quo  stu- 
dio  reverendus  Pater  eos  defendit,  quos  fuisse  bo- 
nos  asserit  etiam  in  excidio  Constantfnopolitano, 
qui  deinde  in  Italiam  venerint,  oportere  me  osten* 
dere  et  nominare  qui  fiierint  Graeci  schismatici  et 
haeretici.  Miror,  quod  reverendus  Pater  in  sua  epi- 
stola  obiicit  mihi  historiarum  ignorantiam,  et  ipse 
hoc  loco  nolit  scire,  quod  tota  npvit  ecclesia.  Nonne 
schismaticus    fuit    Nestorius,    non  ^)    Macedonius, 


ty  Iil  ed.  Jen.  et  apud  Loeseb.  deest:    Aon. 


aJfotaiilt  txoepta.  f^ 

Batfehes,  AelmliaB,  Jeanned  tlonstantitttipbllibiiiM, 
et  longo  teibYxyre  in  Bcbismate  persevettuited  snb 
A^nior  IV.  Jh  eonoilio  Florentino  obedientiam  'f^ 
eenint  «odesiae/ qnamvis  propertinaci  perfldiasta- 
tfai  ad  voffiitnni  redrerint.  Alio^nin  si  Graeoi  non 
fidBsent  scfaisinatici  et  haeretltii,  non  haberemas  de^ 
einiofnelni  de  enmitia  flde  oatholica  contra  Ofaecos. 
Tel  fotfe  *  retrerehdus  Pater  ignbrat  Thomam  edr- 
diMef^Hbmm  di^  errOribas  Graeoonim. 

m 

^Addo,  qnia  ihdnxit  iam  saepius  ecclesiatti  orfen- 
fdeA  nori  faiHse  subiectam  Rom^  'Pontiflci,  et  Epi- 
phanianti  Cljpritfm  *)  repulisse  8.  Chrjsostoinaiiir 
ab  e|nJ^eopatn ,  qubd  bene  &ctum  didt  reVerendus 
Fftter  luitoritate  Niceni  concilii  et  Cjpriani.  8ed  ce- 
a£t  in  foyeam,  quam  fecit,  quoniain  8.  Chtyso- 
itomndodiO  imporatricis  ftiit  deiectus,  et  hacSi^eticus 
Arianns  iubstitatus ,  quem  *  summus  Pontifex  JuliuS 
maodayit  recedere,  et  Johannem  Chrysostomnm  re- 
slifoit.  Quod  dum  foctum  non  esset,  Julius  papa 
Johannem  Chrysostomum  restitui  praecepit,  et  im- 
peratorem  excommufiiicayit  lia  et  conbra  atios 
episcopos  haereticos  processit ,  ut  non  semel ,  sed 
decies  OraecOs  ab  obedientia  Rom.  ecclesiae  reces- 
sisse  historiae  tradant.  Eat  nunc  reverendus  Pater, 
et  dicat  Rom.  Pontiflcem  de  ecclesiis  orientalibus 
non  disposuisse,  vel  iustiflcet  tam  S.  Patris  Cliry- 
sostomi  repulsam. 

Tertio  ,  de  Nicena  synodo  quam  ex  Historia 
seholastica  lib.  10.  adduxit,  si  ista  est  constitutio, 
quam  in  sua  voluit  conclusione,  bona  est,  inquam, 
sed  ad  propositum  fiigida.'  Jam  synodus  nullo  etianl 
eb  temjpore '  legitima  arbitrabatur,  quae  non  foret 
aiitoritate  Rom.  Pontificis  congregata.  Ita  Leo,  ita 
Ifarcellns,  ita  Julius,  sancti,  non  frigidi  papae  san- 
xerunt,  circa  idem  tempus  viventes.  ConstitUtiones 
eortim  leguntur  dist.  19.  can.  Synodum,  et  sequen- 
tibus,  unde  quod  Palriarchae  Hierosoljmitano  prae- 
rogativam  honoris  dederunt,  sed  non  primatum  to- 


1)  In  ed.  Jen.  etapud  Lo^ch.:  Cjprianum. 


80  Disputatio  Lipdiae  habita  a.  XIX 

tius  ecclesiae,  hoc  debebat  probare  Dominus  Pater. 
Sexta  autem  synodus  expresse  primam  sedem  dat 
Romanae  ecclesiae,  quae  transsumitur  XXU  diflt. 
Quod  et  Leo  papa  contra  imperatorem  Michaelem, 
et  B.  Gregorius  contra  Johannem  Constantinopoli- 
tanum  et  Mauricium  imperatorem  dbtinuit. 

Unde  hoc  loco  id  quoque  excutiam  de  B.  Ghre- 
gorio,  quem  itainducit,  utprimatum  reiecerit,  quod 
constat  esse  falsissimum,  cum  Platynae  tantum  tri- 
buat,  qui  sic  de  S.  Gregorio  scribit.  Praeterea  vero 
cum  Johannes  Gonstantinop.  Episcopus ,  ha5ita 
Graecorum  sjnodo,  se  ipsum  oecumenicum,  id  eat, 
universalem  patriarcham  creasset,  monuisset  Grego- 
rium  Mauricius,  ut  Johanni  obtemperaret,  respondit 
homo  constantis  ingenii  etfidei,  potestatem  ligandi 
atque  solvendi  Petro  traditam,  eiusque  successoribus, 
non  episcopis  Constantinopolitanis,  proinde  desine- 
ret  iram  Dei  in  se  concitare. 

Ex  quo  constat  Gregorium  sine  dubio  sanctum 
et  humilem  Patrem  primatum  non  solum  non  reie* 
cisse,  sed  etiam  asseruisse  contra  imperatorem  et 
Johannem  episcopu/n  Constantinop.  ^).  Unde  ego 
nolo  tam  sancto  Patri  imponere,  quod  reverendus 
Pater,  ut  sui  minime  constans,  contraria^)  et  pug- 
nantia  dixerit  Gregorius,  sed  universalem  se  esse 
episcopum  negavit,  ad  sensum  datum  in  priore  di- 
sputatione.,  et  tamen  primatum  obtinuit. 

Quod  autem  semper  iste  fuerit  mos,  etiam  tem- 
pore  concilii  Niceni,  observatus,  liquet  ex  Epist.  92. 
Augustini  et  Coepiscoporum  ad  Innocentium  I.,  ubi 
inquiunt:  Quia  te  Dominus  gratiae  suae  praecipuo 
munere  in  Sede  apostolica  collocavit,  talemque  nq- 
stris  temporibus  praestitit  magnis  periculis  infirmo- 
rum  membrorum  Christi,  pastoralem  diligentiaiu 
quaesumus  adhibere  digneris.  Respondet  papa  in 
epistola  sequenti:    Diligenter  ergo  et  congrue  apo- 


1)  In  ed.  orig. :  iinperatorein  et  Constantinopolitaiiaai ; 
nostra  lectio  repetita  est  ex  ed.  Jen.  et  Loescheri.  2)  In 
ed.  Jen.  et  ap.  Loesch.:  quod  contraria. 


/.  = '        m  Soterttt  ezcq^  9i 

tlDiiei  iMmoiia  ealmiilitiAiiBuitigiHm,  hoiuttjfl^  inqtMi} 
iUnw,.  qaonirai  pimeler  illa.,  qaae  sont  «xtrifiieeay 
aoBiBitneo  manel  'oni&iium  eoolesianun,  aap^  m» 
inirebaB  qoee  sit  tenenda  aententia  antiqoae  sei? 
lieet;.rega]ae  iformam  seeotL  Quid  expresriufl  diei 
MMit'  tempore  Augustini)  papam!  habnisse  eolliejla- 
dinem  de  omnibus  eoelesiis,  et  quodrtone  non.  in*- 
ee^ti  eed  nt  fonna  aatiqiiae  regulae. 

.  B^inde  Yenit  revereadus  Pater  eom  Buoflei^ 
mkt^  hot  est^"«ttione  illa  Tiginti  aanordm:  Dbi;  Eo- 
fimm  fcuerit  ante  Bomanam  ?  Respondeoiyeram  esse 
Cknslaiii  in  em^lio  non  .ezpressiase  Romanam 
eodeaiam,  aed  Petruin  prineipem  dpoatolorum.oon^ 
ititBtiitMi;  Unde  qiua  PetaraB ,  euiua  etat  prineipatQa 
iAente  Don^no ,  tranatolit  aedem  ab  AntioehU;  ad 
Kemfun-,  quare  tune  non  iure  humano,  sed  ioaaa 
Oei  jBMta  eat  prima,  iure  prius  a  B.  Petk^o  habito, 
ot  testator  IbureoIluB  aanetus  martyr  et  papa  oa. 
Boga*.  24.  q.  1:  tdoet  prima  aedea  in  Antiodiia 
ftwrit,  poslerius  iubente  Domino  Bomam  translata 
aat.  Quis  enim  ita  desipit,  ut  primatum  velit  loeo 
affigere.  Sed  haec  est  S.  Patium  sententia,  quia 
iore  divino  Petrus.  constitutus  sit  Christi  vicarius^ 
et  omnes  successores,  quales  sunt  Romani  Pontifi- 
oes,  ubi  tocorum  fuerint,  sunt  vicarii  Ghristi.  Ro- 
manos  rex  vel  imperator  non  est  vel  ob  hoe  Ro- 
mae.  Ita  videtur  sensisse  B.  Augustinus  contra  Ha« 
niehaeos,  Palam  est,  inquit^  quod  in  re  dubia  ad 
oertitadinem .  fidei  valeat  autoritas  ecclesiae  catholi-' 
eae,  qui^  ab  ipsis  fimdatissimis  apostoloKum  sedi- 
Ims  usque  ad  hodiemam  diem,  succedentium  sibi- 
met  et  Episcopo^um  serie  et  populi  consensu,  fir- 
matur,  quare  inEpistolis  catalogum  refert  B.  Augu- 
itinusRomanorumPontificum.  Haec  de  praeambuUs.. 

Nunc  ad  principale. 

Responsunis  reverendus  Pater  inductis  per  me, 
dixi  enim  Petrum  iure  divino  ceteris  apostolis  prae- 
latum^  Hatth.  16.  Allegavi  Hieronymum,  Bemar- # 
dum,  Lepnem  et  Cyprianum.  Ad  quos  nihil  respon- 

LDtlieri  cpp,  V,  A,  »4  nk,  hiat,  l  p.  VoL  III,  6 


82  Disputatio  Lipsiae  hafoita  a.  XIX 

dit,  quamvift  manu  0ua  in  suo  Libro  flkteaitar  B.  Qj- 
{ma«nm  sensisse  ecclesiam  ftmdatam  supra  petraiH) 
sed  ausus  fuit  addere,  quod  B.  Cyprianus  ibi  &Ua- 
tur.  Ad  Augustinnm  nisus  ^)  est  respondere,  nara 
de  .Gypriano  est  indubitatum ,  jqui  alia  epistola  ad 
Gomelium  VIII.  Rom.  Eodesiam  voeat  matricem 
et  radicem  aliarum. 

Impingit  mihi,  quod  dietum  oitaverim  ab  A«- 
gustino  retractatum.  Leetoris  iudicium  obscurare 
nequit  reverendus  Pater,  nam  adeo  eum  suae  prio* 
ris  sententiae  non  poenitet,  ut  etiam  pro  firmameDto 
B.  Ambrosium  introducat,  sed  quod  ab  initio  in- 
dwd,  testatur  Augustinus,  se  per  Petram  etiam  ex* 
posuisse  Chr^stum,  neutram  retractans  sententiam, 
neutram  etiam  prae  eligendo  subdit.  Harum  autem 
senlentiarum  quae  sit  j^robabiiior,  eligat  lector^  Aii* 
gusiinus  definire  non  audet,  et  reverendus  Pater 
unam  «ententii^m  yult  reiicere ,  tot  8.  Patribos  ao- 
oeptatam,  et  eam  suo  arbitrio  acceptare.  Unde  Am^ 
gustinum  non  admitto  in  9.  capite  dixisse  contra» 
ria  vel  adversa,  sed  diversa.  Quoniam  ambas  an- 
pleotatur  sententias,  quoniam  petra  est  Ghristui^,  ot 
Potrns  fuit  petra.  Quare  maneo  cum  Ambrosio,  Hie- 
ronymo,  Cypriano,  Bernardo,  et  aliis  sacris  cond-* 
liis  ac  deoretis. 

Secundo,  cum  ab  ostiaria  sumpsisset  arganien* 
tum  reverendus  Pater,  meam  sententiam  debellata* 
rus,  iussi  eum,  ut  grammatica  ratione  vearba 
Ghristi  melius  ponderaret,  omninm  enim  oonaenstt, 
Matth.  16  :  Super  hanc  petram  aedificabo  eto. 
et  tibi  dabo  etc.  Ghristus  promisit  Petro,  non 
tunc  dedit.  Sed  dimittens  grammaticam  suam,  quam 
dizit  tamen  plus  valere  reliquis  partibus  philoto- 
phiae,  opponit,  quare  tunc  deoreta  fundent  se  in 
illo  loco,  Matth.  16.,  et  ipse  me  fundarim,  a  qua 
iam  recedo.  Respondeo:  Quia  Ghristus*)  est  via,  ve- 
ritas   et  vita,    ideo   indubitate  credendum  est  eum 


1)  Ib  ed.  Jen.:  visas. 
•)  Jolm*  14. 


a  Notoriis  exoepto*  B3 

pmetiiAisse  Petroi,  <iiiod  fiierat  pdllicitas.  Quare 
deoreta  reete  argaineQtantur  ab  illo  loco ,  ubi  Chri- 
sto  promisit,  sed  primo  post  resurrectionem  prae- 
stidt. 

Sed  tacite  obiioit,  Ghristum  non  solum  Petro, 
sad  omnibus  fl^oatolis  hoc  praestitisse ,  dicendo*): 
▲oeipite  Spiritum  sanctum,  quorum  remis^tis  pee- 
«Ata^).  Noloit  reverendus  Pater  exprimere,  ubi  pro^ 
■iMum  priiidpatum  Petro  dederit,  nam^in  hoc  cob- 
veBimit  Doctores,  in  coena  Ghristum^discipulos  fe- 
«ese  flMordotes ,  dando  eis  potestatem  supra  cor- 
pHs  Cftristi  veruin ,  dicens  :  Hoc  &cite  in  meam  ^ 
eMunemorationem  ^) ,  Luc.  22.  Et  ^einde  in  die 
MurrectioBis  dedisse  potestatem  supra  corpus  mj- 
itieam:  Aoeipite  Spiritum  sanctum.  Sed  primatum 
et  praelaturam  totius  ecdesiae  promisit  Petro  :  Pasoe 
eres  meas  ,  Johan.  ult  Hinc  Oregorius,  Ghrysosto- 
III18 ,  et  ilii  S.  Patres  testantur.  Ait  enim  Chryso- 
ilDmtts:  Eximius  apostolorum  erat  Petrus,  et  os 
discipulorum,  >ertex  coUegii.  Unde  et  negatione  de- 
leta  promittit  praelationem  fratrum.  Et  Homilia  8. 
de  poenitentia:  Sed  eadem  nocte  Petrus  lapsus  est, 
et  reaurrexit,  post  illum  tam  gravem  casum  rursum 
eum  ad  priorem  gradum  duxit  poenitentia,  et  ei 
per  totum  orbem  terrarum  ecclesiae  praesidentiam 
tradidit.  Sic  glossa  1.  Pet.  5:  Pascite  qui  in  vobis 
est,  ait,  sicut  Dominus  soli  Petro  totius  gregis  cu- 
ram  habere  commisit  eto.  Quare  prius  promissum 
Ghristus  tuno  praestitit.  Sicut  et  B.  Gregorius  con- 
sentit:  Cura  totius  ecclesiae  et  principatus  Petro 
oommittitur,  scilicet:  Pasce  oves  meas.  Quod  si 
ooram  non  monstrassem,  ubi  Christus  dedisset,  ve- 
ritas  tamen  mentiri  non  poterit.  Etmulta  sunt  facta, 
qaae  non  sunt  scripta,  ut  eleganter  docet  Alexan- 
der  3.  ca.  Cum  Marthae  etc. 

Sed  iterum  opponit  reverendus  Pater :  Quia  post 
8piritus  sancti  missionem    adhuc  Petrus  peccaverit. 

1)  Iq  ed.  origin.  deest:  peccata.  2)  Ibid.  deest:  comme- 
morationem. 
«)  Johaa.  20. 

6  * 


84  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Et  satis  magnifioavit  peccatum  Petri,  sicut  scribitor 
ad  Gala.  2.  Quamvis  dissensio  fiierit  primo  inter 
apostolos  Petrum  et  Paulum,  deinde  inter  eoclesiae 
doctores,  Hieronymum  et  Augustinum,  tamen  non. 
possum  in  hanc  adduci  sententiam ,  ut  aliquis  apo- 
stolorum  post  missionem  Spiritus  sancti  oeciderit 
in  aliquod  peccatum  mortale,  sicut  illud  de  sanoti- 
fioatis  in  utero  etiam  non  admittitur.  At  illud  prae^ 
ter  institutum,  dato  tamen  et  minime  concesso,  quod 
scilicet  Petrus  in  simulatione  sua  peccasset  morta- 
liter,  adhuc  mansisset  petra  et  caput  eccledae.  Nisi 
reverendus  Pater  velit  et  hunc  articulum  Hussiti- 
cum  defendere,  quod  non  credo :  Nulius  est  dominas 
civilis,  nullus  praelatus,  nuUus  episcopus  in  peccato 
mortali;  quod  summam  faceret  christianae  religio- 
nis  incertitudinem. 

Quarto,  de  decretis  apud  eum  frigidissimis  hoo 
dico:  Toties  in  ecclesia  summorum  Pontificum  oon* 
stitutiones  in  materia  fidei  receptas ,  et  quod  phu 
est,  olim  Rom.  Pontifex  episcopum^^non  oonfiinBa<- 
bat,  nisi  mitteret  schedam  protestationis  fidei,  .in 
qua  profitebatur  se  credere  evangelia,  quatuor  con* 
ciiia,  synodos  iegitimas,  et  decreta  summorum  Pon* 
tificum.  Ob  eam  rem  Johannes  Papa  Oilibreohtum 
Coloniensem  episcopum  noluit  confirmare,  qnod 
hanc  fidei  schedam  non  perfecte  obtulisset,  tft  le- 
gimus  can.  optatum  20.  dist. 

Quod  vero  Anacleti  decretum  reiicit,  diximofl 
heri ,  qua  autoritate  id  ^iat  vel  qua  probatione. 
Nam  cum  originalia  sint  prae  manibus,  nuUus  ad- 
huc  dixit  istud  dccretum  S.  martyris  Anacieti  non 
esse.  Sed  Nicol.  Cusanus  Oermanorum  dootissimas, 
qui  fatetur  se  concordantiam  fidei  scripsisse,  ex  ori- 
ginalibus  iilud  Anacieti  ailegat.  Fucum  addidit  re- 
verendus  Pater,  quia  in  tam  S.  martjre  non  sit  ta* 
,  lis  inscitia,  ut  exponat  Cepham,  id  est,  caput.  Quasi 
ad  sanctitatem  vitae  tanta  requiratur  soientia.  Dioa- 
mus  tamen  unum,  quia  Cephe  aut  Cephas  debet 
esse  Syriacum,  et  Ebraeis  quoque  familiare,  valens 
tantum  sicut  Petrus  vel  solidum  ,  ut  Erasmus  post 
Hieronymum  refert.  Addamus  hoc  et  singularei, .  quod 


a  Kotariis  excepta.  85 

Oii0aDii8  chaldaice  et  ebraice  doctus  in  libris  exd- 
tatioouiD  testatar,  Petms  etiam  valere  tantnm,  sic- 
Bt  caput  domus.  Quare  non  tanta  inscitia  labora- 
nt  Anacletus,  si  Gepham  pro  capite  interpretatur, 
sed  ntounque  sit  non  video,  quo  fuco  possit  negkre 
alia  decreta  S.  martyrum  et  confessorum ,  ut  Gle- 
mentis  XX.  dist.  Marcelli,  Julii,  Pelagii,  Nicolai, 
Agathonis,  Simonis,  Vigilii,  Benedicti  etc.  Quare  tan- 
tis  Patribus  et  sacro  concilio   malo   condescendere. 

Ad  scrupos. 

At  omnium  invitissime  audivi,  quod  reverendus 
Pater  contra  illustrissimi  Principis  iussupi,  quo  in- 
taeta  manere  voluit  illustrissimus  Princeps  a  sacris 
eonciliia  decisa,  reverend.  tamen  Pater  in  .hestema 
obduruit  sententia,  et  quatuor  proposuit  articulos 
iater  Hussiticos  condemnatos,  quos  reputat  ipse  ca* 
tholieos  et  evangelicos , .  pulchre  certe  Bohemis  pa- 
trocinatur.  Pro  con^ilii  tamen  reverentia  voluit  ab 
impostore  aliquo  additos.  Primo  omnium  egregius 
doctor  et  nobiiis  Hieronymus  de  Croatia,  qui  acta 
concilii  curavit  imprimi,  transsumi  fecit,  sub  forma 
authentica ,  et  cum  res  ita  manifeste  acta  sit  Gon- 
stantiae,  Hussitae  tam  diu  non  reticuissent  articulos 
ahquos  esse  subditicios,  Neque  poterit  suspicari  reve- 
rendus  pater,  quod  heri  assumpserat,  adulatoris  per- 
nicie  inRom.  Pontificem  factum,  cum  Johannes  Huss 
anno  XV.  fuerit  combustus,  Hieronymus  collega  suus 
anno  XVI.  Martino  V.  primum  electo  anno  XVII. 
ipso  die  Martini.  Quare  S.  Patres  et  viri  inadulabi- 
les  ex  omnibus  nationibus  principalibus  ad  hoc  de- 
putati  articulos  illos  discusserunt ,  et  sacrosancta 
synodus  eos  damnavit,  reprobavit  et  autorem  com- 
bussit.  Ideoque  aquolibet  bono  christiano  pro  con- 
demnatis  et  reprobatis  habendi  sunt.  Nec  imponat 
mihi  reverendus  Pater,  quod  velim  de  illis  articu- 
lis  iudicare,  quia  iam  iudicati  sunt. 

Non  relevat,  quod  cum  synodus  meminit  ali- 
quos  esse  haereticos,  alios  temerarios,  alios  ^  j    se- 

1)  In  ed.  orig.  deest:  alioB. 


SS  Disputatio  lipsiae^  habita  a.  XIX 

ditioeos,  et  piannn  ^)  »Bjrium  offensivoB;  qvoiiiajBi 
in  quemeimqae  ordinem  redegerit  illos  artiealos, 
non  possunt  dici  ebristianissimi  et  eTangelioi,  el 
quamvis  non  assumpaerim  hune  laborem  defendhendi 
totam  synodum  in  articulorum  condemnatione,  do* 
ceamus  tamen  aliquid,  et  brevibus. 

Articulum  primum  indicat  batholicum ,  et  esse 
Augustini  cap.  6.  super  Johan.  Dico  :  Forte  reve- 
rendus  Pater  benigniter  interpretatur  articulum,  sed 
quia  res  non  sermoni,  sed  sermo  rei  est  subiectus, 
non  fuerunt  stupidi  concilii  definitores.  Verum  est, 
unam  sanctam  et  universalem  esse  ecclesiam,  sed 
quod  sit  tantum  una,  sicut  est  unus  numerus  prae- 
destinatorum  ad  Hussiticam  inteUigentiam,  est  bae- 
reticissimum ,  quo  ipse  voluit,  existentes  in  pecoaito 
mortali ,  velut  amissa  fide ,  non  esse  in  ecoleeia, 
cum  tamen  regnum  coelorum  a  Ghristo  *)  oompa* 
re^r  decem  Virginibus,  ubi  quinque  erant  pnMten» 
tes,  quinque  vero  fatuae,  cum  reliquis  parabolis  ei- 
dem  proposito  deservientibus.  Neque  AugustiMS 
tract.  26.  super  Johannem  feoit  iotam  ad  Hussiti- 
oum  propositum,  communionem  eucharistiae  eom'. 
mendans,  de  quo  lectoris  desidero  iudicium. 

Ita  de  alio  dicit  articulo :  Duae  naturae,  divina 
et  humana,  unus  est  Christus.  Nihil  pro  hoc  addn- 
xit,  nisi  quod  sit  de  fide.  In  Athanasii  sjmbolo  ') 
aliter  legimus,  Deus  et  homo  unus  est  Ghristus,  non 
deitas  et  humanitas. 

In  alio  articulo  :  divisio  immediata  opmmi  etc. 
quam  ipse  mire  in  me  retorquet,  et  quasi  a  me 
iudex  citatus  suum  coUegam  exclamavit  tnumphasse. 
De  quo  vos  omnes,  qui  interfiiistis ,  potestis  dare 
testimonium,  q^am  verissime  dixerit  reverendus  Pa- 
ter,  et  encomium  prius  cecinit  ante  victoriam  Vui- 
tembergae,  iam  aliud  etiam,  quasi  perdita  victoria. 


1)  In  ed.  Jen. :  ipsarum.    2)  In  ed.  orig.:  In  Athana- 
siano  aliter  legimus. 
•)  Matth.  25. 


A  KoUrii»  excepta.  $7 

Ad  renb 

Artieulum  illum  nnnquam  reputabo  christianum, 
et  ob  hoo  Qregor.  Arim.  28.  dist.  2.  repuli.  N^ 
que  aotum  (uit  inter  nos,  an  possit  dari  opus  in- 
di£ferens,  vel  an  omnis  vita  infiddium  sit  peceatum, 
Yel  similia,  quae  hune  respieiunt  articulum.  Unde 
quod  palliando  errores  Hussiticos  innuit  aliquando 
onistre  verba  intelligi,  sicut  Domino  Christo.  eve- 
aerit.  Quae,  rogo,  comparatio  lucis  ad  Beliai?  Jo* 
hannem  Huss  in  hoc  comparat  Christo,  non  passus, 
qaoad  veritatis  sugillationem  in  parte  admissam, 
■le  compar^e  sacra  concilia  sacris  Scripturis.  In 
quibuB  utrisque  est  indubitata  et  infallibiUs  veritas. 
Nullum  enim  christianum  movere  debet,  et  quod 
dieit,  concilia  esse  homines,  et  ita  creaturas^  et  sic 
pj&ecare  posse ,  nam  si  errant ,  ut  iuit  concilium 
Ephesinum  a  Leone,  credo,  Papa  damnatum,  ut 
Ariminense,  Aquisgranense,  tunc  non  sunt  concilia, 
eed  conciliabula.  Unde  potius  hoc  constantissima 
Ade  tenere  debemus,  quidquid  concilia  legitime  con- 
gregata  in  his,  quae  8untfidei,deterininaverint  et  defini- 
rerint,  esse  certissimum.  Sic  enim  Christus  manet  no- 
biscum  usque  ad  eonsummationem  seculi.  Et  si  duo 
congregati  fuerint  in  nomiue  meo.  Praerancidum 
est ,  quia  homines  sunt  in  coucilio ,  et  ita  errare 
possunt;  nam  etsi  ut  homines  defectibiles  sint,  ve- 
nim  in  concilium  legitime  congregati ,  non  huma- 
00  sensu  ^),  sed  spiritu  divino,  ut  satprobata  sint, 
quae  concilium  probavit,  et  non  sunt  per  cuiusque 
singularitatem  vel  capitositatem  ulterius  discutienda, 
sed  captivare  debemus  intelleetum  in  obsequium 
fidei.  Quare  miror,  quod  textum  negaturus  Siculum 
commentatorem  admittit  Panormitanum. 

Sic  quod  postremo  adduxit  ex  verbis  apostoli 
patet,  de  fundamento  semper  dixi,  hoc  esse  de  om- 
nium    catholicorum    sententia,   Christum  esse  caput 


1)  Loescherus  ex  cod.  MSo  haec  reddit:  non  humano 
sensu,  sed  spiritu  divino  regi  credendum  est,  unde  sat 
probata  sunt,  qaae  concilium  probavit  ete. 


88  Dispotatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

ecclesiae,  ille  enim  est  principalis  Dominus.  8ed 
quia  Petrum  constituit  yicarium,  et  potestatem  ei 
6uper  tota  ecdesia  contulit,  uti^)  8.Leo  oan.  ItaPo- 
minus  21.  dist.  testatur.  Et  miror  plurimum ,  quod 
relicto  textu  8.  Leonis  reverendus  Pater  arripit  ibi 
unam  glossam  textui  contrariam.  Imo  tantum  oon- 
fert  Christo  ascendenti  ad  coelos ,  ut  loco  sui  con- 
stitueret  hic  vicarium  caput ,  ad  quod  esset  recnr- 
sus  in  dubiis  et  aliis  casibus  emergentibus,  ne  tota 
Ghristi  ecclesia  esset  unum  confusum  chaos  Anaxa- 
goricum.  Istam  sententiam  tota  tenet  ecclesia,  sicut 
est  in  responsorio,  quo  ecclesia  de  8.  Petro  utitur: 
Tu  es  pastor  ovium  ,  princeps  apostolorum.  Tibi 
tradidit  Deus  omnia  regna  nmndi.  Ita  oramus  in 
ecdesia.  Imo  divinus  Franciscus,  sigillis  stigmatnm 
approbatus ,  Iratres  suos  et  totum  orbem  terramm 
docuit  obedire  summo  Pontiflci,  et  in  regula  hbo 
praecepit.  Ideo  de  eo  canit  ecclesia:  Frandsous. 
vir  catholicus  et  totus  apostolicus  tenere  fidem  Rom. 
ecclesiae  docuit.  Ita  plurimi  summi  Pontiflces,  ita 
sacra  concilia  deflniverunt ,  quae  brevitatis  stndio 
non  adduco.  Plurimae  quoque  8.  Patrum  sententiae 
idem  sonant  et  approbant.  Quae  omnia  suo  tem- 
pore,  cum  videro  reverendi  Patris  tractatum  super 
hoc  negotio  adducere  non  negligam. 

8i  tamen  primatus  Rom.  Pontiflcis  tantum  iuri 
innititur  humano,  et  elevatur  consensu  populi,  unde 
tunc  reverendi  Patris  mendicitatis  privilegium  ?  Unde 
iste  religionis  habitus  ?  Unde  potestas  confes- 
siones  audiendi,  praedicandi,  cum  aliis  inumeris 
privilegiis,  quibus  a  sede  apostolica  obruuntur^  epi- 
scopis,  archiepiscopis  et  curatis  frequenter  contra- 
dicentibus  ?  Qui  tamen  ut  fllii  obedientiae  Roro. 
Pontiflcem  audiunt,  et  in  eo  Ghristum,  ut  sic  per  pa- 
tientiae  bonum   vitam   adipiscantur  aetemam. 

Haec  brevia  voiui  adiicere  in  praesenti  dispu- 
tationis  negotio,  quantum  tempus  dedit,  plura  aUo- 
quin  allaturus,  nisi  fastidium  me  absterreret  et  illu- 
strissimi  Principis  iussus. 

1)  In  ed.  orig. :  ubi. 


I 
I 


ftlTotelia  esotpta. 

Mari    Lntherus, 

Dao  mihi  incmnbaiit  sgenda,  primnm  respon- 
deDdam  eonftitatioDibas  egregii  J>.  D.,  seeundo  pro 
aoDYentionis  pacto  opponendam  idem.  Et  quia  iam 
Iridao  respondi,  tempasqae  consamptuni  est,  at  neo 
«m  poBsim.  ezplere,  dico  brenter. 

Qaod  omnia  indacta  per- egreginm  D.  D.  eo« 
fieiiMime  qaidem  sant  dicte,  bbA  proreae  nihil  ad 
leqmm,^  cam  iaikiper  tree  dies  promieerit,  drvino 
iveaotomm  ee  contra  me,  nec  adbuc  aadita  eet 
na  antoritae  diTini  iorie,   praeter  illam  Hatth..  16, 

Cn  omnee  aadivimae ,  qaaiki  yarie  .tractetar  a  8« 
ibue,  et  qaod  maior  pare  eoramqae.eanior  een- 
taetia  pro  me  etet.  Unam  ipse  locam  Aagaetini, 
ct  eltemm ' Ambroeii  pro  eeaddaxit,  cetera  omnia 
fcekant  Tocdrala  Pelagii,  Anadeti,  eoram,  qoi  iara 
kimaiia  eonecripeerant  Cyprianos  vero  fere  totae 
■eeam  eentit,Mqaod  committo  iadido  prudentis 
leetorie*  Similiter  et  darissimos  textus  JBueronymi 
•d  Bragrium,  et  super  Titum.  Deiode  Gbregorii  in 
registro  per  senas  ferme  epistolas*  Post  haec  histo- 
rise  et  USU8  orientalis  ecdesiae.  Neque  enim  quid- 
quam  facit  ad  rem,  quod  D.  D.  sdiismaticos  Orae» 
oos  allegayit ,  Nestorium  et  ceteros ,  non  erant  illi 
eedesiae  orientalis.  Possum  et  ego  latinam  eccle- 
siam  sic  describere,  per  Pelagios,  Manichaeos,  Jo- 
Tinianos,  Vigilantianos,  Helpidianos  et  similia  mon- 
itra.  Sed  absit,  ut  propter  paucos  malos  et  schis- 
maticos  totam  aliquam  ecclesiam  schisroatioam  ap- 
penem. 

Cetera  non  potero  prosequi.  Et  reservo  mihi 
praedpue  articulos  Johannis  Huss ,  mihi  obiectos, 
et  inter  eos  novissimum  de  humanis  actibus  ad  ca- 
lamum  et  papjrrum,  et  cetera  omnia,  quae  habe- 
bam  opponere ,  ut  quae  hic  facere  non  possim  ex- 
dusus  spatiis  praestem  per  Scripturam,  voloque  in 
hoc  cedere  et  obedivisse  illustrissimi  Principis  studio- 
niiD  Patroni  dementissimi  iussis,  de  quo  vos  Dominos 
Notarios  requiro,  et  auditores  in  testimoninm  voco. 


06  OiiBpiitatift  lipsiae  iiabUa  a.  XIX 


Die   septima  Jnlii,  anno  MByry     Mane  hora 

septisia. 

Eocius. 

Quia  rev^endus  Pater  heri  horam  habuisaet 
respondendi  ad  nostra,  ut  sic  illustrissinii  Priticipis 
ittssa  fuissemus  exsecuti,'^  ubi  respondendo  pluriniiiHB 
p«rverbum  transeat,  appeUavit>  ad  calamum,  tameB 
deliberatione  habita  proposuit,  se  iam  plei^aB  re- 
sponsurum.  Gui  ego  non  dissensi  pro  verilatis 
amore  et  elucidatione  ?  Admiror,  quomodo  reve- 
rendus  Pater  magno  boatu  audet  ooram  tot  doeCiB 
viris  intonare,  quia  dixerim  me  probaturum  de  iiHre 
divino  monarchiam  et  primatum  in  eoclesia^  emi 
tamen  solum  allegaverim  dicta  S.  Patrum,  decreta 
Pontificum,  cum  tamen  adduxerin)  ei  ius  divinimi, 
Matthaei  16.  de  promissione  aediftcationiB  supraPe- 
Iram,  quod  Christus  *)  specialiter  rogavit  pro  flde 
Petri,  qnod  specialiter  ei  promisit,  ut  confirmaret 
Pratres ,  quod  specialiter  ei  commisit  in  praeBentia 
Johannis  et  Jacobi ,  ut  pasceret  oves ,  tribns 
vicibus.  Et  hoc  ius  divinum  ita  ease  intelligendtun, 
tunc  adduxi  S.  Patres,  summos  Pontifices  et  marty- 
res,  consensum  conciliorum  et  omnium  Univerntar 
tum«  Quare  ex  iure  divino  probatum  est,  esse  pri- 
matum  in  ecdesia  Dei,  nisi  quod  reverendus  P^tter 
intelligentiam  suam  praeponit  intellectui  tot  S.  IV 
trum,  summorum  Pontificum  et  sacri  concilii,  onm 
laudabile  Constantiense  concilium  talem  artiouhim 
inter  pestilentes  Johannis  Huse  damnaverit.  Ad  quod 
reverendus  Pater  silet,  si  vult  afierre  meliora,  pro 
veritatis  elucidatione ,  quod  heri  potuisset  fecisse, 
iuxta  iUustrissimi  Principi^  iussum,  sum  paratus  au- 
dire,  eo  pacto  ,  quoddum  fungitur  officio  respon- 
dentis,  iam  in  fine  actus  non  transferat  se  caUide 
ad  personam  opponentis,   sed   qnaecunqne  opposi- 


*)  Matth.  16.    Lucae  22.    Johan.  21. 


m  Kotariis  «ncepta.  Qd 

ftaruA  rii '  wmUm  iatMn  ineluibilein  ▼eritatem,  parahis 
Mwi.  bia  addHotie  reBpondeiH^  Bt  ea  diluere,  de  ^w 
protefl^or. 

M.    Lutherus. 

Gttia  bori  statutum  esset  nomine  illuatrissimi 
PriBttpis,  patroni  nostri,  ut  m^teria  ista  consummar 
fstur  eo  Ai^  ^  et  e^gius  D.  D.  maiorem  partem 
tomiKNria  sine  necemtate  et  odiositts>  quan  decebat 
koei  spleodidum;  auditarium  oonsumpsisset,  mibi  pro 
tiidttaiia  respoQsioue  unioa  fiiit  reliqua  horula,  cpia 
tsoftle  Heurragjni  mm  responderem ,  simul  et  oppo- 
sar^tn^  Flacuit  postoa.  gratuito  afifeetu  eidem  illu- 
4rii6imo<  i^neipi;  nAstro,  ut  eopia  dsretur  mihi  et 
rcapendeodl  el  opponendi.)  de  qua  gratias  ago  illu- 
sdDmmae  ^tiae  suae  quam  maximas.  Ideoque  ad 
in^posidw  YOttiei^dio,  antequain  eoeptam  bestiernam 
myonaioMm  eontiiiuem,  primo  bane  matutinam 
nebulam  D.  D.  Eccii  dispeUam,  ubi  more  suo  satis 
odie^o  et  aemper  obiicit  Hussiticas  pravitates,  non 
obstante,  quod  toMes  me  expurgaverim.  Ideoque 
pauthim  pr8<efabor  germanice ,  quod  intelligam  me 
pessime  audire  apud  vulgum. 

Declarabat  autem  se  non  impugnare,  nec  chri- 
8tiaitte  a  quoquam  impugnari  posse  primatum  c^ 
obediendam  Romanete  ecclesiae.  Verum  eo  per-* 
traetum  esse,  ut  deolarare  se  oporteat,  eum  primar 
tum  non  esse  de  iure  diyino,  sicut  neque  imperar 
toriam  potestatem  apud  Germanos  improbari  posse, 
quamris  in  sacra  Scriptura  non  fundatam,  quamyis 
ty.  Ee^us  dixit,  yerum  esse,  eam  esse  controyer- 
8iam  ,  an  primatus  ecclesiae  Romanae  sit  de  iure 
dirino,  quod  improbare  constat  esse  Hussitieum  et 
articulum  a  Constantiensi  concilio  condemnatum, 
esseque  dolendum  ,  si  christianorum  corda  tam  M- 
gida  essent,  ut  nemo  hoc  defenderet.  Post  hoc  coe- 
pit  D.  Martinus  latine  prosequi. 

Quod  ergo  inducit  hanc  autoritatem  Matth.  16, 
contendens  ibi  primatum  promissum  esse,  satis  re- 
sponsum  est  in  praecedeotlbus,  quod  eg;regiu^  D.D. 


92  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

vix  duos  autores  habet,  et  eosdem  ambiguos  in 
euam  sententiam.  Cum  tamen  maror  pars  «tatnat 
Petrum  ibi  fuisse  personam  omnium  apostoloninfi  et 
fidelium,  quod  et  ipse  textus  consequentia  sua  ur- 
get,  dum  Christus  interrogat  omnes,  et  non  solum  Pe- 
trum,  dicens:  Vos  autem  quem  me  esse  dicitis?  Ei 
ibi  Petrus,  os  apostolorum,  ut  Chrysostomus  ait,  et 
p^rsona  apostolorum,  ut  Hieronymus  et  Origenes 
dicunt ,  et  Beda,  et  Augustinus ,  et  Amlbrosius ,  re- 
spondet  pro  omnibus.  Ideo  dlxi  nihil  probari  ex 
hac  autoritate  de  primatu.  Item,  quod  textus  ipse 
non  dicit  sic:  Tu  es  Petrus ,  et  super  te,  sed  su- 
per  hanc  Petram ,  manifeste  indieans  petram  aliiam, 
a  qua  Petrus  dictus  sit.  Proinde  cum  sint  yulgata 
iura,  et  ipsi  Rom.  Pontifioes  testentur  interpretatio- 
nem  Scripturae  magis  valere  apud  Doctores,  quam 
apud  se  ipsos,  in  causis  vero  descindendis  ^ )  secus. 

De  articulo  illo  Hussitico  dixi  satis  heri,  quod 
nondum  probatum  est,  eum  esse  haeretioom.  jSoo 
pro  responsione  matutina. 

Redeundo  ad  hesternam,  quando  egregius  D.  D.^ 
secundo  loco  opposuit  depositionem  Chrjsostomi 
ideo  iactam  illegitime ,  quia  odio  imperatricis  facta 
sit.  Nego  consequentiam ,  non  ideo  potestas  ordi- 
naodi  et  deponendi  per  sacrum  Nicenum  coneiliom 
statutafiiit  illegitima,  quia  casu  forte  habuit  malum 
usum.  Nam  in  eadem  etiam  historia  scribitur,  quod 
Rom.  Pontifex  Victor  Martyr  voluit  Asiae  episco- 
pos  excommuoicare.  At  illi  rursus  tanquam  superio- 
res  mandaverunt  silentium ,  et  ut  ecdesiam  non 
perturbaret  iusserunt,  lib.  5.  Ecclesiasticae  historiae. 
Sed  et  Ireneus  Lttgdunensis  Galliae  episcopus  eun- 
dem  Rom.  Episcopum  coercuit,  et  erant  tunc  tem- 
poris  in  Graecia  Epiphanius  celeberrime  laudatus 
a  Hieronjmo,  Gregorius  Nazanzenus,  Basilius  ohri- 
stianissimi  viri,  non  tamen  sub  Rom.  Pontifioe  un- 
quam  fuerunt,  sed  iuxta  Niceni  concilii  statuta  ab 
episcopis  provinciarum  ordinabantur. 


1)  Ap*  Loesch.:  decidendis. 


Quod  vero  egregius  D.  Doct.  inducil  Julium  I. 
excoRiniuDicasse  Arcadiuin  imperalorein  ,  nihil  liiGit 
ad  rein.  Nam  et  Boiiiluoius  VIll.  ausus  est  et  ') 
regem  Franoorum  velle  e  sede  eiioere.  Nou  proba- 
tur  ius  esse,  quidquid  Kom.  PoDlilices  pru  liumaaii 
fregilitate  quandoque  teDLaverunt.  Nt>c  miruDi  eet, 
eauctOB  iatos  viros  ambitioois  tentulioue  vexatoa 
fiiisse,  quandu  plua  quam  BCmel  sanctissimi  tipOBtoli 
eliam  praesente  ChriHto  laboraverunl  eadem, 

Quod  dicit  episoopo  Hierusolymitano  dataoi 
boDoris  praerogatjvam ,  recte  dioit,  aed  qou  probat 
primatum  Hom.  PoDtiticis,  Baltem  iure  diviao  esae. 

Etiam  ibi  optime  dicit  egregius  D.  D.,  quod 
sesta  eyoodus  dedit  Romanae  Ecclesiae  pnmatum, 
noD  autem  praecedeDtes  synodi.  Hoe  est  euim  quod 
'olui,  quod  synodicis  slatutJs  et  huuiauo  iure,  con- 
sensu  tidelium  Christi  ,  cui  uod  licet  resistere,  da- 
lus  sit  iste  primatus.  Quod  et  D.  Giegorius  in  re- 
gistro  in  Iiaec  verba  dixit:  Soitis,  quod  veaerauda 
sj^nodus  Chaioedoneusis  huic  apostolicae  sedi  ob- 
tulit  primatum ,  et  Ittraeri  duIIub  praedccessorum 
meoruoi  uuquttin  prac.siLuijisevit  aecfptare.  Proinde 
niiul  Eaoit,  quod  egregius  D.  D.  dicit,.  Gxegoriuni 
non  reieoiBse  primatum,  sed  asBeruisse.  Legat  pius 
hteUff  Bpiatqla*  Gregorii ,  et  inveoiet  GreROrium 
[HntubuiMe  priiDatum,  et  oeoumemoum  pontincatum 
noii  veDdicaesa ,  ut  ex  Bupra  celatis  dist.  95.  salis 
{)Boba.riiims.  .      A 

Ad  autoritatem  AueuBtioi,  adlnDOoeQtiumRom. 
ppntifioem  et  huiufi  ad  illum  respondeo:  Lemtleetor 
nlDtuque  verba,  et  iudicet,  aDne  egregius  O.  D.  no- 
fM  sjgnifioationea  vooabulie  imposuit. 

I  De  viginti  duQbue  annis  eoolesiae  ante  RomE^ 
'nun  dizit,  oum  Petro  fuieBe  translatum  primatum 
ad  RomaDDi  fortevolens.  hboproverbium:  Ubi  papa, 
ibi  Boma-  Reepondeo,  probandus  erat  primatus  qui 
bMsfenretur ,  nou  translatio,  quam  libens  oon- 
<m4o. 


1)  lo  ed.  Jen.  at  »p,  Umaii.  dawt:  et. . 


94  Disputatio  Upftiae  habita  a.  XIX 

iiid^ixit  etiain  tMitoritotem  Auguetiiit  contra 
Manioh.,  quam  suBpioor  esse  2.  lib.  doottrinae  Ofari-» 
stianae  c.  8.,  quod  in  re  dubia  ad  certitndiDMi  (Lixi 
valeat  autoritas  eoclesiae  catholicae,  quae  ab  iprift  ^ 
apostolorum  sedibns  sHcoedentium  sibimet  et  episeo^ 
porum  serie  et  popuii  consensu  firmatar.  Nibil  de 
Rom.  Eccledia  loquimer,  sed  universali,  et  pro  me 
feoit  contra  D.  D. ,  quia  suocessiones  dtversamni 
sedium  apostolioarum  sibimet  et  oonsensu  pofmli 
describit  Augustinus,  non  autem  cotiflrmationem 
idiArum  aedium  per  utiam  sedem. 

ISuno  ad  rem  ipsam. 

De  autoritate  Mattk.  16:  Tu  es  Pe<arus,  et  td 
inductOB  autores  dicit  me  non  respondisse ,  quod 
oommitto  robis  anditoribus  et  leotoribus,  an  verttm 
sit.^  Augustinum  in  retraot  ^)  relinquentem'  etectio- 
nem  leotori  super  duabus  sententiis  eiuBdem  ttttto-  ^ 
ritatis  opposuit  dioens^  se  ambas  ampleoti  senlen* 
tias,  quod  mihi  plaoet ,  et  sio  nihil  contra  "ftie 
probat. 

Secunda  autoritas  divini  iuris  a   dominatione 
sua  induotaest  haec:  Pasce  oves  meas,  Johan.  uit.,  ^ 
et  gaudeo   tandem  post   tres  dies  aliquando  ftndiri 
unam  autoritatem  divini  iuris,  quo  ^missime  nitatur 
^us  sententia,  sed  videamus  et  ip^sam. 

Primum  ista  autoritas  videtur  intelligi  dttpilid* 
ter^  uno,  per  rerbum  tliligere,  id  quod  est,  sibi  ipsi 
fldere,  et  quidvis  lioere,  et  per  verbum  pascere)  idem 
quod  primum  esse  et  regnare.  Et  sio  erit  seilBUft: 
Petre,  si  diligis  me,  id  est,  si  tua  quaesieris,  et  om- 
nia  feceris,  quae  adulatoribus  tuis  plaoent,  pasce 
oves  meas,  id  est,  esto  primus  et  dominus  omnium* 
Hunc  sensum  non  habeo  in  meo  cbdice. 

Alio  modo:  Si  diligis  me,  id  est,  abnegae  ie 
ipsum,  si  ponis  animam  tuam  pro  me,  si  etiam  on* 
hem  dignitatem  respueris,  et  nihil  nisi  me  dilexoris^ 


1)  In  ed.  Jen.  et  ap.  Loesoh»:  tract. 


it  •gngM'  lanMii  AogiMttinM  in  Mdttoi  looo,  Puoe 
ofCB  ineaB,  id  esl,  do66,  praedio»  Tettem,  «acihor- 
M ,  om  9  bMo  e«;empte  pmecede.  Jf^m ;  ▼erbum 
^gjMeom  hoo  kNso  noa  nmp)ioiter  regem  etpaeeere 
igtgOm^  sed  twritor  et  meUiter  oorare,  et  omaii^ 
fceeM)  ne  fnid-  desit  orikmi,  ti  liuiio.ipBMim  «redo 
«e  «miigdioam. 

•  'Freiiide  tpgo  D.  D.  Beoium,  at  meeum  r(^gQt 
Bf  inmn  JesumChristam,  quo- relit  iaepifare,  non 
MhuB  amm»»  «ed  «tiam  omnibua  pontiaoibua,  iit 
kMo  Torka  eredant.ad  ae  pertinere,  Non  eit  da* 
kiun,  qam  totm  •orbis  obviis  maaibuB  et  pvoftme 
laarimk  sit  eKoeptarus  taleai  irirumy  qui  ieoundnm 
kiee  Torbfk  ae  geirere  vellet  Proinde  si  egregnw 
D.  D.  teztam  dttigeater  inapioiat,  non  iu#  ibi  oon* 
nditDr  et  pzvvil^iim,-  ut  putatar,  sed  |>raeeeptum 
iyinitar,  a^  labor  kodie  intol^raUlia  imungitur,  et 
iBviam  deaMmdatur  ei,  qui  de  fiftoto  est  .?el  ia 
fiiam ) '^jval  in  medio  loco  eonetitntuS)  et  noapn- 
anm  oonstituitur.  Quod  si  aigeat,  offioium  non 
pMfe  administrari,  nisi  priomm  loous  poteetatie  ha- 
bielur,  plaoet ,  sed  tunc  alio  modo  BtruenduB  est 
iste  locuB,  hic  hoc  verbum  non  nisi  officium  oom- 
meadat. 

Proinde  recte  fecerunt  Patres  S.,  qui  hunc  lo- 
oun  ad  omnes  pertinere  diount,  nam  hoc  nemo  po- 
teet  negare,  si  Petro  hic  eunt  coramisaae  omnee 
OTce,  quod  ipse  non  omnes  pavit,  utB.  Augustinua 
(Keit,  et  Aotnum  iiber^)  evidenter  demonstrat,  et  aic 
Ohmto  inobedieuB  fuit.  Nec  potest  dici,  quod  licet 
per  se  non  paverit ,  tamen  per  alios  subordinatos. 
Primum,  ut  donemus ,  (juod  possimus  reddere,  non 
Mse  dictam  Petro,  Pasce  per  alium,  sed  ipeimet  in 
persona  propria,  Pasce  tu.  Tamen  hoc  convinoit, 
qaod  nec  apostolus  ullus  nec  Paulus  saltem  a.  Pe- 
^  sunt  subordinati,  qui  multio  plures  ovcb  pave- 
nint  quam  PetouB.  Ideo  verbi  intelligentia  ex  tota 
Seiiptara   et  circumatantia  rerum  gestarum  peten* 


1)  In  ed.  Jen. :  Apostplonun  Acta  —  demonstrant. 


96  Disputatio  Lipaiae  habita  a.  XIX 

da  est,  quod  haec  autoritas   non  ad  solum  Petniin 
pertineat,  aut  non  ad  omnes  oves. 

Tertio  ,  si  per  ista  verba  probabitur  primaliiiiB 
ineertus  et  ruUus  erit  primatus ,  quia  non  ponitiir^ 
primatus  nisi  sub  eonditione  dilectionis ,  nec  enim 
oportet  Scripturam  dirumpere  in  diversas  partea, 
sed  magis  concinnare.  Ideoque  cum  sit  incertum, 
quis  diligat  Christum,  ihcertum  quoque  erit  nobis^ 
quis  sit  pastor  noster.  Et  si  ei  non  est  necessaria 
dilectio,  nec  nobis  necessarium  erit  agnoscere  pa- 
storem.  Rectius  ergo  dicitur,  quod  hoc  verbum  sil 
praeceptum  datum  universis  praelatis  ecclesiae,  ul 
contemptis  divitiis,  dignitate,  etiam  ipso  primatu, 
tandem  vita  et  morte  sese  imp6ndaat  pro  oyibus 
Christi.  Quis  est  hic,  et  iaudabimus  eum? 

Transeo  ea,  quae  ex  Chrysostomo  attulit  de 
vertice  coliegii,  et  quomodo  Petro  tradita  sit  prae- 
sidentia  orbis  terrarum,  quia  omnia  concedo,  qubd 
sit  primus  in  honore,  sed  non  solus  in  adminiBtrn- 
tione,  saltem  iure  divino. 

De  casu  Petri,  Oalat  2,  ubi  iterum  egregios 
D.  D.  odiosiui^  mihi  articulum  Hussiticum  obieoil| 
nuUum  esse  dominum  spiritualem  vel  civUem  ,  qui 
sit  in  peccato  mortali;  si  dicerem,  Petrum  ideo  non 
esse  praelatum,  quia  peccasset  mortaliter.  itespon- 
deo :  Hoc  non  agebatur ,  et  ad  rhombum  est  ista 
disputatio.  Scio  et  optime  scio,  quod  Praelatus  ma- 
lus  non  sit  reiiciendus.  Ideo  et  ego  damnoHussiti- 
cum  articulum.  Sed  hoc  voluit,  quod  Petrus,  quando 
in  causa  fidei  praebuit  scandalum,  si  non  fuiaset 
emendatus  per  Pauium,  merito  debuit  amoveri  a 
praelatura,  nam  haereticus  pastor,  aut  is,  qni  simu- 
lat  in  periculum  fidei,  graviter  peccat  Nam  hac  8i> 
mulatione  Petri  funditus  peribat  fiides  Chrietj,  u( 
Paulus  dicit,  ideo  potius  fuisset  faciendum ,  nisi 
emendatus  fuisset  Petrus,  ut  Petrus  pro  nuUo  ha- 
beretur,  nedum  pro  summo  Pontifice.  Peccatum 
mortale  nocet  personae  propriae,  sed  haereaia  no* 
cet  personae  communi  et  communitati.  Ideo  gratias 
ago  D.  D.  quod  saltem  hoc  didici^)  ex  hac  dispu- 

1)  in  ed.  Jen.  et  apud  Loeaoh.:  didioit. 


a  Votturlis  ezeepta.  97 

titione,  qaod  aedifloare  super  petram  eigiiifloat,  sab- 
eue  praelato,  sive  bono,  aiye  malo,  Mam  hano  sigu 
ufleationem  aedifleaUonis  et  petrae  fitteor  prios 
igBomtam ,'  quia  dixit  etiam :  Bi  eeoidisset  Petrus 
Bortaliter,  adhuG  manaisset  petra,  id  est,  primus  et 
piaelalaa. 

Qaod  dioit,  olim  episoopos  non  fliisse  eonflr* 
iiatos,  iiisi  praestita  soheda  fldei,  admitto,  sum  oon- 
tintas,  Terum  nihil  ad  ius  divinum,  nihil  enim  de* 
logo  Pontifioi,  quidquid  tribttitur  oi. 
'  Poet  haeo  adduxit  Nioolaum  Cusanum ,  et  es- 
maavit  Anaoletum  8.  vimm,  quod  non  ftierit  ei 
Beoeeeaiia  tanta  iGientia ,  tam  sanoto  viro  ilftteor. 
Teromtamen  summo  Pontifloi ,  sive  eanoto ,  sive 
lon  saneto ,  turpe  est  evangelia  ignorare ,  oum*  sit 
festor  ovium  et  dootor  evangelii^  Cum  autem  Ce- 
fhe  interpretetar  per  JohannemBvangelistam  oa.1. 
oMiteili:  Tu  ee  Bimon,  tu  vooaberie  Cephe,  quod 
iBterpretatur  Petrus,  quando  ergo  fllius  tonitrui  eio 
tonat,  qui  novit  omnium  linguae,  merito  debet  ta* 
eere  vanitas  terreni  fumi,  sive  sit  Nicolaus  Cusa- 
nus,  Chaldaeus  vel  Ebraeus.  Non  quod  reprehen- 
dam  egregium  D.  D.,  qui  dixerit  Petrum  idem  va- 
lere,  sicut  caput  domus  Chaldaicae,  autore  suo  Cu- 
Sftno,  sed  quod  laudem  imperterritum  dispiitatorem, 
()ai  audeat  se  committei^  in  arenam  theologorum, 
nec  tantum  prius  in  eyangelio  studuerit.  ut  primum 
caput  in  Johanne  legerit  Evangelista.  Similiter  non 
babet  in  libro  suo ,  quid  est  Cephe,  quod  ignosco, 
legat  tamen  c.  1.  ad  Corinth.  1.  et  inveniet. 

Ultimum  de  articulis  Bohemorum  non  vult  iu- 
dicare,  licet  nunquam  desistat  me  sugillare,  et  ego 
de  eis  transeo ,  nihil  dicens ,  nisi  quod  Gregorium  • 
Ariminensem  dist.  XXVIII.  reprobatum  ab  egregio 
D.D.  ego  approbo.  Est  enim  totus  aliud  nihil,  quam 
Angustinianus,  et  divina  Scriptura,  resistens  quidem 
omnibus  doctoribus  scholasticis ,  tum  maxime  Ari- 
8toteii,  sed  nondum  ab  ullo  confutatus  est. 

Consentio  cum  D.  D.,  quod  conciliorum  statuta 
in  iis,  quae  sunt  fldei,  sunt  omni  modo  amplecten- 
da,  hoc  solum  mihi  reservo,  quod  et  reservandum 

Lntheri  opp,  V.  A,  ad  ref.  bist.  i.  p.  VoL  lU.  7 


98  DiBputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

est,  concilium  aliquando  errasse,  et  aliquando  poste 
errare ,  praesertim  in  iis ,  quae  non  sunt  fidei ,  nee 
habet  concilium  autoritatem  novorum  articulorum 
condendorum  in  fide ,  alioquin  tot  tandem  habebi* 
mus  articulos,  quot  hominum  opiniones. 

Quod  in  fineS.Franciscum  induxit,  debere  no8 
summo  Pontifici  obedire,  miror  contra  quem  dixit  ^). 
Item  transeo  istas  criminationes  de  Fratribus  men- 
dicantibus,  miser  iste  etiam  habitus  cruciat  egre- 
gium  D.  Doct.  Ego  pro  mea  sententia  pronundo, 
velle  me,  esse  nuUum  ordinem  mendicantium.  Ecce 
haec  habui ,  quae  responderem  ad  obiecta  egregii  - 
D.  D.  super  propositione  13.  Quare  nunc  fiinifca  re- 
sponsione,  restat,  ut  et  ego  moveam  adversus  egre^ 
gium  D.  D.,  quae  me  movent. 

Hic  intonuit  Eccius ,  se  obiectis  velle  respon- 
dere,  quasi  et  ipse  respondens  fuisset.  Respondit 
Martinus  ^),  hoc  pacto  nunquam  finiendam  dispo- 
tationem,  accusans  Eccianam  petulantiam,  quae  6a* 
let  singula  etiam  verba  aucupari.  Contigit  proraus 
virgula  divina,  ut  clementissimus  Dux  Oeorgius  ii^ 
teresset,  cuius  nutu  et  pio  sceptro  concessum  eat 
Martino,  impetere  Eccianam  condusionem ,  quae 
contraria  est  huic  iam  discussae. 

Mart.     Lutherus. 

Contra  sententiam  egregii  D.  D.  videtur  id  mi- 
litare,  quod  satis  fortiter  transiliit  in  confiitando, 
et  scribitur  ^)  1.  Corinth.  3.,  ubi  Paulus  detrahens 
personam  omnibus  apostolis,  dicit:  Quid  est  Apolio? 

3uid  Paulus  ?  quid  Cephe  *)  ?  ministri,  per  quos  cre- 
idistis.  UbiPaulus  prorsus  vult  toUere  occasionem 
contentionis  et  schismatis,  negat  uUam  ecclesiam  ad 
uUum  apostolorum  pertinere,  sed  esse  omnia  om- 
nibus  communia.    Unde  in  fine  3.  c.  dicit:     Omni& 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  Loesch. :  dizerit.  2)  Ibid.  hic 
et  alibi:  Lutherus  etc.  3)  Ibid.  deest:  scribitur.  4)  Ap. 
Lo^Bch.  hic  et  aT:  Cephas. 


A 


a  ViHkrili  ezeeplii;    '  -^* 


▼esM,  8ivc»  Cepiie;,  dTO  ApoUo,  sive  PSmiIiu^jVim 
nton  QiristL' ;'  -' 

Neo  valief  eiT^Of, '  quii  dioitur,  eos  non  deprin- 
dpalitate^  «edatDgularitatepersoDaruni  contenaieuej 
cnm  manitesttts  textae  sit,  quod  de  dignitatibas  per- 
Mnanim  eontenderuht,  quod  alii  praeferebant  om- 
libin  Petram  ^  «lii  Pftalum ,  alii  Apollo ,  alii  ¥ero 
•Dhnn  Ohristum.  Confirmatur  per  illud  QbL  2.,  abi 
i^ili  bontentione  seducti  GMatae,  propter  primiti^ 
tttn  Pl6tri  eomniendatam,  Paulum  et  doctrinam  eina 
velat  indigniorem  reliquerunt.  Contra  quae  longo 
tBstAprobat,  nihil  ad  rem  pertinere  PeM  maieata- 
tam  yel  aliorum  apostolorum,  dioens,  se  neqae  ab 
komine,  lieqae  per  hominem  esse  misaum  ad  eosy 
lee  ▼idisae  quidem  Pethim  neo  didicssse  ab  eo,  sed 
mmia  sine  Petro  habuisse  et  tradidisse. 

8i  ^  ei^p '  aut^nta»  Petri  Aiit  neeessaria  et  iw 
fifintlm,  ^at  PauluB  in  hoe  loco  manifeste  i^iik«l 
et  blaephemtia,  ut  qiii  nolit  etiam  a  Deo  per  homi- 
tem  mitti  videri,  et  prorsus  reiicit  autoritatem  Pe- 
tiL  Tertio  et  inira  darius,  tibi  dicit:  Mihi  qui  vide- 
bantur  ^) ,  nihil  contulerunt ,  et  quales  aliquando 
fiierint,  nihil  mea  refert,  Deus  enim  personam  ho- 
minis  non  accipit.  Ecce  hio  clare  dioit,  quod  qua- 
litas  Petri  et  aliorum  apostolorum  nihil  eua  referat, 
qnod  esset  impiissimum  dicere,  si  qualitas  Petri 
iore  divino  fuisset 'servanda.  Eadem  impietate  di- 
ceret:  Deus  personam  hominis  non  accipit  ,■  cum 
ios  divinum^  et  ea  quae  .sunt  iuris  divini,  etiam  sub 
aeternae  maledictiouis  poena  praecipiat.  Quare  vi- 
detor  primatus  iste  et  maiestas,  vel  quocunque  no- 
mine  censetur  Petri  persona  seu  quaUtas ,  non  sta- 
toi  iare  divino. 

Eccius. 

Dum  reverendus  Pater  contra  me  inducit   tres 
B^.  Pauli   autoritates,   dudum    ab   adversariis   sedis 


1)  Iq  ed.  Jen*  et  ap.  Loesefa.:  videbantnr  esse  aliqnid. 

7  *^ 


100  Disputatio  Lipsiae  habita  a«  XIX 

apostolioae  ventilatas ,  et  per  apostolioae  sedis  de- 
fensores  enodatas,  facile  ei  respondeo,  annectendo 
malos  fucos,  quibus  dogma  suum  nititur  palliare,  et 
hominibus  os  et  oculos  obiinire.  Dico  primum,  me 
non  transiliisse,  sicut  iipponit,  locum  Apostoli  1.  Co- 
rinth.3,  quamvis  ipse  false  adduxerit  cum  Paulo  et 
Apollo  Cepham ,  quia  textus  ab  initio  non  habet, 
sed  in  fine  meminit  Cephae,  sed  statim  glossa  inter- 
linearis  fatetur  eum  maiorem  omnibus.  Non  ergo 
suo  capite,  sed  Sanctorum,  accipiat  sacram  Scriptu- 
ram  rcverendus  Pater. 

Et  dico  solutionem  datam  fuisse  optimam  et 
iniringibilem,  et  fucus  reverendi  Patris,  quo  simplir 
cibus  illudit,  nihil  facit,  testis  est  B;  Hieronymue 
lib.  1.  contra  Jovinianum,  cpl.  18.,  mihi,  ubi  ex- 
presse  dicit,  supra  Petrum  adificatam  ecclesiam. 
Ibi  fortiter  transiliit  reverendus  Pater  et  nihil  dioit. 
Et  infra :  ut  capite  constituto  schismatis  tolieretor 
occasio.  Ergo  quod  apostolus  Paulus  voluit  cayeie 
schismata,  contentiones ,  per  hoc  primatum  capitiB 
non  abstulit,  quod  schismata  melius  tolli  non  poa- 
sunt,  nisi  per  caput.  Unde  nec  verbum  facit  neo 
apex  ad  propositum  de  negatione  primatus.  Quare 
false  anspicatus  est  hodie  ,  me  vix  duos  adduxisse 
S.  Patres  et  eos  ambiguos,  cum  certos  et  indubita- 
tos  adduxerim ,  Augustinum,  Ambrosium,  Hierony- 
mum,  Chrjsostomum,  Leonem,  Bemardum  etc.  Quod 
autem  laudat  me  amplecti  ambas  Augustini  senten- 
tias  libro  1.  retract.  cap.  21,  affirmat^)  et  seipsum 
facere  idem. 

Quod  vero  secundo  loco  inducit  Paulum  ad  Qb^ 
latas,  quasi  ille  scripsit  contra  Petrum,  volens  Gtda- 
tas  confirmare  in  fide  ,  et  toto  ibi  processu  osten- 
dat  se  aequalem  fuisse  Petro,  et  aliis,  quia  non  ab 
homine,  neque  per  hominem  acceperit,  dico,  quod, 
si  reverendus  Pater  tam  diligens  esset  veritatis  in- 
quisitor,  sicut  promittit,  didicisset  vera  fundamenta 
et  intelligentiam  scripturarum ,    ut  non   opus  essej 


1)  In  ed.  orig. :  et  affirmat  se  ipsam. 


/»  /. 


a  iloftuilt  ezeepts.  10i 


dft  keftanter  euni  m  tanto  oonsessu  dieere,  «e  anum 
relle  reBistere  mille.  Ita  habet  yeritas  et  nwotiam 
in  apostolato  et  ordinis  dignitate.  Apostoli  ottkteB 
ftieront  aeqaales,  hoc  saera  Soriptara}  hoc  8.  Patres 
vohierant.  Plalam  dioit  HieronTmus  non  reprehen- 
diase  Petram,  sf  sdret  se  imparem.  Ita  Anacletus 
MD.  In  noTO,  didt  apostolos  aequali  ^)  Jiotestate 
fctatoa.  Ita  Cyprianus,  ita  et  alii.  Cum  erffo  Paa- 
hs  (herit  derignatns  apostolus  a  Christo ,  mgenuie 
diziti  80  non  ab  homine,  neque  per  hominem  ao- 
emisse ,  et  quod  Jaoobus  et  Petrue  eibi  nihil  oon- 
taferant ,  omnia  enim  ista  ad  apostolatum  refereil- 
da  tant 

Aliad  vero  est  de  potestate  regiminis  et  ad* 
ttiiiistrationis,  ubi  oonoors  est  S.  Patrum  aententia, 
eondliom  eontra  Johannem  Huss  ad  ipsum  Petrum 
kuoamodi  primatum  pertinuisse.  Non  ergo  reote 
tftar  saorae  Soripturae  testimoniis,  sed  eas  alior- 
imn  trahit jpro  suo  arbitrio,  contra  quam  Sanctus 
Spiritus  einagitat.  Quod  enim  hodie  ponderabat  ' 
Piuilum  dixisse,  nihil  referre  ad  eum,  quales  fue- 
rint,  non  hoc  quod  volebat  revereudus  Pater,  sed 
hoc  significat,  Petnim  etJacobum  et  ceteroa  fiiisse 
idiotas  et  minus  peritos,  antequam  cum  Domino 
ambulassent,  et  sic  Deus  personam  non  accipit. 

Sed  inquiet,  ut  est  cordaoulus  ^),  hoc  est  com- 
mentum  Eccianum.  Legat  Ambrosium  eodem  loco, 
qni  sententiam  Pauli  non  corrumpens  ingenue  te- 
statnr,  ecciesiam  fundatam  supra  petram.  Quare 
nisi  flrmiora  adduxerit ,  rogo ,  ab  instituto  desistat. 
Dnde  hodie,  dum  dixissem  articulum  esse  Hussiti- 
com,  obedientiam  ecclesiasticam  non  esse  expres- 
Bftm  autoritate  Scripturae  sacrae ,  respondit  brevi- 
Ims,  articulum  non  esse  haereticum.  Mallem  punctim 
agere  cum  reverendo  Patre,  et  dicere:  Iste  est  ar- 
ticolus  damnatus ,  et  ipse  tenet  eum ,  itaque  tenet 
articulum  damnatum  et  reprobatum. 


1)  In  ed.  orig. :  in  quali.    2)  Loesch.  ex  cod.  MSo  red' 

i  *    an/lannliia 


dit;  aadacoluB. 


1Q2  Disputatio  Lipsiae  habit^  a.  XIX 

• 

Item  quaero ,  .  si  articulus  non  est  haereticus^ 
vel  est  temerarius/,  vel  seditiosus,  vel  ofifensivm 
piaruiD  aurium  ,  utcuuque  dederit  ipse.,pater,  erit 
vel  temerarius,  vel  seditiosus,  de  haeresi  suspectua^ 
pias  ofifendens  aures  contra  theologicum  insti- 
tutum. 

Mirum,  quo  colore  pavonico  ornet  verba  Ghri- 
sti  Matth.  16.  Quia  Christus  omnes  interrogaver^t 
discipulos ,  et  ita  Petrus  pro  omnibus  responderi^ 
quis  hoc  negat?  Sed  de  sua  farina  addidit,  propte^ 
rea  Petro  ^)  pro  se  et  aliis  apostolis  dictum ;  Tu 
68  Petrus,  et  super  hanc  petram  etc,  quod  tanquaa) 
commentum  Lutheranum  non  recipio  cum  sanctis 
Patribus. 

De  Ghrjsostomo,  mirum,  quam  facit  iniuriam 
S.  Patri,  quasi  legitioie  et  secundum  decreta  Goa- 
cilii  Niceni  fuerit  destitutus,  cum  exploratum  sit  ab 
historiis  post  Eusebium  Antiochenum ,  credo  schi«r 
maticum,  cum  aliis  Rom.  Pontifici  rebellibus,  chri- 
stianos  episcopos  fuisse  expulsos,  qui  a  prima  seide 
reiugium  quaerentes,  ab  impiis  schismaticis  repiil- 
sam  passi  sunt,  usque  ad  tempora  Theodosii  diri- 
stianis^imi  imperatoris.  Ubi  tunc  schismatici  trir 
ginta  annis  sedem  occupassent,  S.  Gregorius  Nii- 
zanzenus  Gonstantinopoli  episcopatum  accepit,-  non, 
ambitione,  sed  ne  alii  schismatici  succedereni 

Sanctus  vero  Ghrysostomus  iniuria  per  Epi^ 
phanium  pulsus,  Arsatio  schismatico  substitutus 
Rom.  Pontificis  autoritate  regressus  est.  Nec  valet, 
quod  reverendus  Pater  tunc  Rom.  Pontificem  et 
Sanctos  sibi  adhaerentes  calumniatur,  quasi  de  facto, 
non  de  iure  processerint  contra  illos  schismatioos. 
Quod  nudis  suis  verbis  ait,  et  tot  Sanctos,  etiam  a 
D.  Patre  commendatos ,  Romano  Pontifici  non  oon- 
sensisse ,  unde  sine  causa  S.  illos  Patres  ante 
mille  annos  viventes  reverendus  Pater  iam  iqcipit 
ambitionis  insimulare,  a  quo  vitio  a  tot  seculis  a|> 
omni  ecclesia  habiti  sunt  immunes. 


1)  In  ed.  orig.:  Petrum. 


•  Motartii  ezeeptA.  -giOB 

Ita  ei^tiosaBi  est  et  eimplidbfie  iUadit,  qao4 
B.  Oregorioe  aoluerit  se  oeGamenioam  et  anivemr 
lea  pastorem  appeHlare,    nam  Platinam  tanti  feoit 

K*iie,  hifltoriae,  vnt  dicebat,  secfftas  veritatem.  Jam 
tinam  pro  sao  arbitrio  reiicit,  qaod  abiqa^  exi- 
itioiat  aibi  licere. 

Deoretam  allegat  pro  se;  si  allegetur,  reepoit, 
et  dam  teztas  apertissimos  etiam  LeoniB  can. :  Ita 
Dominas  19.  dist  cam  similibas.habeat  sibi  contra- 
BOf,  glossam  acceptat,  sicat  proci  Penelopes,  at  per  ^ 
iaeam  dioam,  cum  Domina  potiri  non  poterant,  an- ' 
dllas  seqaebaatar.  Certum  est,  sanctos  qaoqae  Pon- 
tiflces  scripsisse  se  universales  episcopos,  ut  Sixtus, 
it  Victor,  et  at  ia  Chalcedonensi  ^concilio  acdama- 
tam  fait  Leoni :  Yiyat  Leo  sanctissimas  oecumeni- 
eus  P&triarcha.  Qaamvis  humilitatis  et  Ghristi  for- 
■am  sequentes  Pon^flces  ab  eo  nomine'  sibi  tem- 
peiarant,  melius  se  servos  servoram  fatentes.  Bt 
ne  orederentur  relle  se  tollere  episcoporum  aato- 
ritatem,  ot  dudum  ad  illa  respondit  S.  Thomas  lib. 
de  impugnatione  fidei. 

De  Epistola  Augustini  facit  vobis  dominis  au- 
ditoribus  negotium ,  ut  verba  legatis  ,  verba  audita 
fnere:  Innocentius  ante  centum  et  mille  annos  di- 
xit  esse  veterum  more  consulendum  Pontiflcem  in 
iis,  quae  sunt  fidei.  Ita  dlctum  contra  Manichaeos 
▼oluit  revereudus  Pater  transplantare  in  hortum  suum. 
At  hoc  non  faciet,  si  epistolam  Augustini  legat,  in 
qua  non  seriem  universitatis  episcoporum,  sed  Ro- 
manorum  Pontificum  enumerat  ab  ipso  Petro  usque 
*  ad  tempora  sua. 

Solutionem  per  me  datam  de  viginti  annis  di- 
cit  per  me  non  probatam,  acutus  est  disputator  re- 
?erendu8  Pater,  hoc  nondum  scivi  debere  respon- 
dentem  probare  suam  solutionem,  semper  arbitra- 
tas  sum ,  respondentem  offerre  solutionem  oppo- 
nenti  improbandam.  Debilis  fuit  Hercules  suus,  si 
alieno  Marte  nititur. 

Quod  vero  tanta  laborat  impudentia,  ut  audeat 
illustrissimis  dominationibus ,  et  reverendis  paterni- 
tatibus  vestris  suggerere,   quasi  primum   caput  Jo- 


104  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

hannis  noo  legerim,  insignis  profeeto  temeritas,  eum 
puer  nondum  decennis;  demptis  prophetis,  bibliam 
totam  legerim,'  sed  hoe  nihil  ad  rem,  quantum  quia» 
que  legerit.  ^ 

Dixi  Anacletum  defendendo  non  usque  adeo 
inscitam  fuisse  interpretationem  eius,  Cephas,  id 
est,  caput,  non  ignorans,  quod  Kephale  graece  ca- 
put  significat,  sed  quia  apud  Johannem,  quem  heri 
vidi ,  apud  Augustinum ,  et  glossam  ordin.  Cephe 
interpretatur  Petrus  ,  Petrus  autem,  Gusano  autore, 
etiam  significat  caput  domus,  quae  omnia  in  risum 
trudit  reverendus  Pater,  de  quo  iudicent  ordinandi 
iudices. 

At  illud  praestantius,  quod  autoritatem  ,  Pasce 
oves  ^),  tantis  ambagibus  involvit,  solum  ut  homi- 
nes  videntes  faciat  non  videre,  mitto,  quod  tam  ri- 
diculam  attulit  expositionem  a  se  fictam.  Sed  ad 
alium  eius  sensum  veniam,  ubi  multa  dixit,  at  ego 
non  singularitati  studens,  quae  est  mater  errorum, 
S.  Patrum  secutus  sententiam,  et  S.  matris  eccle- 
siae  accepi  verbum,  Pasce,  quod  eum  pastorem  ibi 
constituerit ,  et  primatum  dederit  universalis  eccle- 
siae.  Ita  Gregorius,  ita  Chrysodtomus  intellexerunt, 
ita  Ambrosius  Lucae  ulti.  heri  per  me  non  allega- 
tus.  Ad  quos  pulchre  praetergrediens  nihil  dixit  re- 
verendus  Pater,  verum  attulit  ^)  Augustini  senten- 
tiam,  cuiusmodi  debeat  esse  pastor,  quem  et  ego 
admitto,  et  credo  quemlibet  fidelium  orare,  ut  et 
summus  pontifex,  quilibet  princeps,  quilibet  praela- 
tus  quaereret  honorem  Dei,  et  subditorum  salutem, 
quod  hoc  sit  verissima  pastura,  per  quam,  sicut 
hic  principantur  in  terris,  etiam  elevantur,  ut  reg- 
nent  in  coelis.  Quare  Augustinus  non  adversa,  non 
pugnantia,  sed  talia  dicit ,  ex  quibus  Praelatus  in- 
telligere  debet,  qualis  sua  sit  institutio. 

Nec  valet,  quod  reverendus  Pater  adduxit  sub 
conditione  ei  commissas  oves,  cum  nulla  ibi  adhibea- 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  Loeach. :  oves  meas.    2)  In  ed, 
orig. :  attuli. 


a  Notariis  excepta.  105 

tar  conditio,  nisi  sua  paternitas  aliud  habeat  evan- 
gelium,  quam  ego.  At  qualis  debeat  esse  pastor, 
significans  Christus  ,  dilectionem  et  amorem  Dei  a 
Petro  quaerit,  et  sic  eum  pastorem  totius  ecclesiae 
fecit,  sicut  canit  S.  mater  ^ecclesia  ,  et  reverendus 
Pater  orat  vel  legit :  Tu  caput  ecclesiae ,  pastor 
OTium  etc.  Quare  iure  divino  habemud  hoc  loco, 
debere  praelatum  diligere  Deum,  habemus  Petrum 
coDstitutum  pastorem  ovium ,  sicuti  S.  Oregorius, 
8.  Ambrosius  et  Ghrysostomus  etiam  Graecus,  intel- 
lexerunt. 

Non  refert  praetenuis  ratiuncula,  in  diversum 
a  reverendo  Patre  inducta ,  Petrum  non  omnes  pa- 
visse ,  quod  nostro  nomine  agitur ,  et  nos  fecisse 
dicimur,  sicut  Clemens  21.  ulti.  distin.  testatur,  Pe- 
tram  ordinasse  presbjteros,  episcopos,  et  diaconos, 
qui  per  universum  orbem  terrarum  evangelium  se- 
minarent,  ut  legitur  in  can.  illis,  80.  vel  81.  dist. 
Unde  missus  a  principali,  sicut  fiiit  S.  Paulus ,  non 
cogitur  mitti  ab  ipsius  vicario,  tamen  Paulus  * )  ascen- 
dit  cum  Tito ,  ad  Gala.  2. ,  et  contulit  cum  Petro 
evangeliuro,  qui  dederunt  ei  dexteram  societatis. 

Porro,  quod  cudit  in  me  glossam,  nunquam  a 
me  cogitatam  ,  quasi  dixerim  :  Aedificare  supra  pe- 
tram,  sit  subesse  Rom.  Pontifici  ,  o  somnia,  o  ver- 
borum  portenta ,  nunquam  hoc  fuit  mentis  meae. 
Christus  enim  aedificat  ecclesiam,  non  hi  qui  sub- 
sunt,  subditi  enim  aedificatae  ecclesiae  esse  de- 
bent. 

De  Gregorio  Ariminensi ,  cuius  sententia  mihi 
displicet,  ei  placet,  nihil  iam  ad  propositum.  Nolo 
ergo  in  ista  diverticula  descendere.  Sed  ut  accepi- 
mus ,  defendamus  articulum  Constantiensis  concilii 
esse  verum,  et  quicunque  huic  contradixerit,  errare, 
et  veritati  et  honori  concilii  contradicere. 

Mart.    Lutherus. 
Antequam   ad  autoritates    a  me    oppositas  ve- 


•)  In  ed.  origin. :   Petrus. 


l<i)6  Disputatio  Lipaiae  babifca  a.  XIX 

niam ,  breviter  discurram  ,  quae  egregius  D.  D.  de 
hesterna  et  hodiema  responsione  mea  commiscuit, 
ubi  inter  cetera,  tanquam  consumptis  omnibus  ar- 
mis  ,  desperans ,  in  unum  articulum  Constantiensie 
concilii  extremum  fiduqjae  praesidium  collocat,  et 
odiosissime  repetit  et  inculcat ,  quasi  non  abunde 
satis  supra  ad  ipsum  sit  responsum.  Dicam  tamen 
adhuc  semel. 

Quaodo  articulus  de  operibus  hominnm  inter 
damnatos  recensetur  ,  et  a  S.  Paulo  et  Augustino 
asseritur,  deinde  per  Gregorium  Ariminensem,  per 
omnes  Universitates  usque  hodie  defenditur ,  non 
movebor  odiosissimis  inculcationibus  huius  articuli, 
donec  egregius  D.  D.  probaverit,  concilium  non 
posse  errare ,  non  errasse ,  aut  etiam  non  errare, 
cum  concilium  facere  ius  divinum  non  possit,  ex 
eo,  quod  natura  sua  non  est  ius  divinum,  ideo  ne- 
que  haereticum  est,  nisi  quod  contra  ius  divinum 
est.  Haec  pro  isto  articulo.  i 

Quod  Chrjsostomum  legitime  destitutum  car- 
pit,  non  intellexit  me,  cum  dare  dixerim  hodie,  po- 
testieitem  ordinandi  et  destituendi  episcoj^i  fuisse  le- 
gitimam  in  B.  Cypriano  et  Theophilo ,  quanquam 
an  bene  tum  usi  sint ,  an  male,  hac  potestate  legi- 
tima,  nihil  disputaverim  ').  Sufficit  mihi,  quod  ci- 
tra  autoritatem  Romani  Pontificis  tot  sancti  et  ce- 
leberrimi  viri  Graeciae  catholicissimi,  non  schisma- 
tici ,  potestatem  habuerunt  ordinandi  et  destituendi 
episcopos. 

Elevat  etiam  egregie,  quod  antiquos  Sanctos 
insimulaverim  ambitionis ,  nec  attendit ,  quod  dixi 
etiam  in  apostolis  hanc  fragilitatem  fuisse  praesente 
Christo  2). 

Quod  Platinam  ita  nund  magnifacit  ^adversum 
sanctum  Oregorium,  mea  autoritate  satis  claret  cui- 
libet  vel  mediocriter  ingenioso,  quid  concludat.  Ego 
enim  ex  Platina  historias  accipio,  et  non  ampiius. 
Quod    autem    idem    Platina  rationes  quasdam    ad- 


1)  In  ed.  origin.:  disputaverit.    3)  Ibid«:  Christiano. 


a  Kotariis  exedpta.  107 

dudt,  respuo  propter  autoritatem  Ghregorii  contra^ 
riam.  ^ 

Jam  et  illud  transeo,  quod  Sixtus,  Victor  scrip- 
sere  se  universales  Pontifioes,  et  liconi  acclamatum 
sit  in  concilio  Chaledonensi ,  de  quo  hodie  satis 
dictum  est.  lilud  obervandum,  quod  sequentes  Pon- 
tlfices  dicit  egregius  D.  D.  humilitatis  formam  in 
Ghristo  secutos ,  sibi  temperasse  ab  hoc  nomine, 
qaod  ego  aliter  intelligere  non  possum,  quam  quod 
eausa  humilitatis  iuri  divino  detraxerint,  mendaces 
et  inobedientes  facti  fuerint,  si  ius  divinum  est,  hoc 
est,  praeceptum,  fuisse  eos  uniyersales  pontifices. 

Innocentii  responsivam  Epistolam  ad  Augusti- 
Dum  repetens  dicit,  veterem  morem  fiiisse  consu- 
leDdi.Homanos, Pantifices,  in  his  quiae  sunt  fidei. 
Optime  dicit,  et  placet,  praesertim  in  latina  eccle- 
aia,  sed  quid  fidei  et  primatui  ?  hoc  est ,  quid  ad 
propositum  ? 

Gausatus  est  etiam,  quo(t  exegerim  ab  eo  pro- 
bationem  soiutionis  de  viginti  annis,  dupliciter  de- 
ficit  egregius  D.  D.,  primo,  quod  ipse  fuit  opponens 
semiquatuor  dies,  et  hac  hora  solum  coepit  esse  re- 
spondeas.  Deinde  non  exegi,  ut  probaret  solutio- 
nem,  sed  translatum  primatum  cum  Petro. 

Excutiens  se  etiam  de  Cephe,  quod  Petrus  in- 
terpretatur  apud  Johannem,  adhuc  persistit  in  eo, 
quod  Petrus  etiam  significet  caput  domus,  quasi 
videlicet  Johannes  Graecis  interpretaturus  evange- 
lium  non  graece,  sed  chaldaice  sit  locutus,  ne  forte 
intelligeretur. 

Verbum  ,  pasce,  sic  accipit,  ut  constitutionem 
nniversalis  pastoris  significare  velit,  et  ad  hoc  Gre- 
gorium,  Ambrosium,Chry80stomum  heri  non  allegatos 
adduxit  ^  >,  ad  quos  ego  nihil  dixerim.  Dicam  ergo 
nunc,  si  fui  oblitus ,  et  simul  oppono  regulam  divi 
Augustini:  Quod  omnium  scriptorum  dicta  iudicanda 
sunt  per  divinam  Scripturam,  cuius  est  maior  auto- 
ritas,   quam   totius    generis  humani    capacitas,   non 


1)  Id  ed.  orig.  deest:  adduxit. 


108  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

.quod  damnem  illustrisBimorum  Patrum  seDtentiam) 
sed  quod  eos  imiter,  qui  proximd  Scripturae  aoee* 
dunt,  et  prae  omnibus,  si  aperta  fiierit  Scriptura, 
eam  ipsam  amplector.  Gum  ergo  clarum  sit^  pascere 
vi  vocabuli  et  usu  Scripturae  non  significare  nisi 
docere,  curare  oves,  sicut^)  Petrus  accipi  vult: 
Pascite,  qui  in  vobis  est,  gregem.  Non  oportet  vo- 
cabulum  aequivocare,  et  simplicem  sensum  sine  ne- 
cessitate  relinquere. 

Dissolvit  etiam,  quod  dixi  esse  conditionem  in 
verbo  Ghristi ,  Si  diligis  me ,  quando  ego  arbitrer 
non  modo  conditionem ,  sed  et  pactum  esse  inter 
Ghristum  et  Petrum,  dum  ille  dicit,  Diligis  me,  et 
hic  respondet:  Amo  te. 

Omitto  dialecticam,  in  qua  exercitatissimus  est 
D.  D.,  et  coniunctionem  conditionalem,  si.  Vellem  an- 
dire,  quid  diceret  ad  decretalem  de  elect.  c. :  signi- 
ficasti ,  ubi  Paschalis  pontifex  manifeste  dicit  hic 
conditionem  esse,  si  saltem  adeo  valet  atitoritafl 
Rom.  Pontificis,  sicut  hucusque  contendit,  dicit  enim 
ad  sensum. 

At  rationem  meam  sic  confutavit,  quodPetnis 
non.  omnes  paverit ,  quia ,  inquit ,  quod  uostro  no- 
mine  agitur,  et  nos  fecisse  dicimur.  Quanquam  non 
credo ,  per  hoc  D.  D.  voluisse  satisfactum  rationi 
meae,  dum  dicere  non  possit,  Paulum  nomine  Petri 
praedicasse,  qui  contra  ad  Roman.  1.  apostolum 
se  dicit ,  pro  nomine  Ghristi ,  quod  ex  eo  ooniieio, 
quia  dicit  Petrum,  autore  Glemente,  ordinasse  epi- 
scopos,  presoyteros,  diaconos,  qui  per  totum  orbera 
evangelium  seminarent,  inter  quos  Paulum  non  nu- 
merat. 

Sed  hoc  videtur  ad  rem  facere,  quod  missos 
a  principali  non  cogitur  mitti  ab  ipsius  vicario,  hoc 
admitto ,  si  fuerit  primum  probatum ,  Petrum  esse 
vicarium.  Nunc  vero  non  minus  Paulus  est  vica- 
rius,  quam  Petrus,  ut  iam  dictnm  est,  quod  nomine 
Ghristi  sit  apostolns,  et  sic  tot  vicarii,  quot  apo- 
stoli. 

1)  In  ed.  orig.:  sic  PetruB  accipit  ult.  Pascite  etc. 


■ 

/   .    ft  VotMila  ezeepUt  |]09 

.  None  ad  propoBitam* 

Ad  autoritatem  Pauii  1.  CoriDth.  3.  primum 
dieit,  Cephe  non  esse  de  tezitu  ab  initio,  sed  in  fine 
nemorari,  ubi  glossa  fateatur,Petrum  maiorem  om- 
ubaB,  levieulum  hoe  eet^  transeo,  cum  io  principio 
|riiDi  capitis  utique  ponatnr  Cephe. 

SeoondO)  dioit  aliudi  nihil,  quam  quod  nec  vei^* 
hHD  nee  apez  de  negatione  primatue  eit  in  textu, 
et  eie  valt  eohitam  ietam  autoritatem.  Adiedt  ta- 
Men  autoritatem  Hieronymi,  Auguetini,  Ambroeii, 
Qiiyaoatpmi,  Bemardi,  IieoniB  etc.  dicentium,  Pe- 
tnun  eaae  petcam.  Contra  quae  dico,  et  replico,  hoc 
leeondttm  dictom  nihil  eet  ad  propoeitum,  et  eupra 
■liB  disputatum,  an  PetruB  Bit  petra.  Similiter  et 
iDDd  non  Boln%  quod  dicit,  nuliumverbum,  nuilum 
ttieem  esBe  de  negatione  primatus ,  quod  ei  etiam 
meronymuB  conBtituat  caput,  ut  occaBio  eohiBmatiB 
toOatnf,  satiB  robuBte  contra  pugnat  teztuB  apertuB, 
tollit  caput  ^),.  ut  occaeio  BchiBmatiB  tollatur.  Dioit 
eoim  :  Quid  PauluB?'  Quid  Apollo?  yoiens  Bolum 
ChriBtum  esse  caput,  quo  vere  toliitur  omne  Bchisma, 
lon  eBt  mihi  satisfactum  sic  ad  responsionem. 

Ad  autoritatem  Gaia.  2.  dicit  quidem  aposto- 
loB  omnes  aequaies,  quod  et  Hieronjmus  et  can. 
in  novo,  tcBtantur.  3ed  aiiud  esse  potestatem  regl- 
BiiniB  et  administrationis,  his  tribus  verbis  soivere 
tantam  autoritatem,  est  mihi  satis  mirabiie.  Sed  et 
nec  inteliigo  quid  veiit,  quomoda  distinguat  regi- 
onen  jpt  admini^trationem.. 

Quod  autem  dixit,  PaUlum  ascendisBe  cum  Tito 
adPetrum,  ut  conferat  evangeiium  cum  eis,  ciarum 
eat  textu^)  praecedenti  et  sequenti,  ut  et  Hieronj- 
moB  ipse  exponit,  non  hoc  feciese  Pauium,  ut  conr. 
Buleret  Petrum  super  evangeiium,  quod  iam  piua 
14.  annis  praedicarat ,  et  non  ab  homine  aocepisse 
iactaverat,  sed  ut  pseudapostoiorum  os  obstrueret, 


1)  Jn  ed.  orig. :    qai  toliit  capnt.    2)  In  ed  Jen. :    ez 
textu. 


110  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Oalatas  confirmaret,  eadem  esse,  quae  ipse  et  ce- 
teri  apostoli  praedicassent. 

Eccius. 

.'I 

Quod  reverendus  Pater  articuium  Johannis  HiM 
de  obedientia  ecclesiastica  commiscet  alteri  articula 
de  operibus  humanorum  actuum,  autoritate  Oregorii 
Arimin.,  qui  per  omnes  universitates  defendatnr^ 
quem  adhuc  in  eo  ioco  in  nulla  universitate,  quatn-^ 
vis  in  plurimis  fuerim,  audivi  defensum.  Petit  ia^ 
men  a  me,  ut  probem  ei,  concilium  non  posse  ep> 
rare,  nesoio  quid  sibi  veht  ista  petitio,  an  tacite  lauda- 
bile  et  Constantiense  concilium  veiit  habere  8a«- 
spectum.  Hoc  dico  vobis,  reverende  Pater,  si  ote^ 
ditis,  conciiium  iegitime  congregatum  errare  et  er- 
rasse,  estis  mihi  sicut  ethnieus  et  publicanu».  ^fttM 
sit  haereticus,  in  praesentia  non  discutiam»   .    •   'iii 

De  Chrysostomo,  non  vult  eius  expulsionem 
se  iustificasse,  sed  ordinationem  episcoporum  aNi<> 
ceno  concilio  institutam  laudasse.  Plaoet  mihi  pm 
S.  Chrysostomi  reverentia,  et  semper  Rom.  Pooti<' 
fices  in  diversis  nationibus  diversos  permisenml 
modos  episcopos  eUgendi ,  tamen  ex  Gregorio  Na- 
zanzeno  et  Chrysostomo  restituto  satis  iiquet,  inter' 
venisse  autoritatem  Rom.  Pontificis,  quod  8.  Athana^ 
sius  Aiexandrinus,  S.  Paulus  et  alii  orientalis  eoclesiae 
episoopi  testantur,  qui  se  ad  Rom.  Pontiflcem  pro' 
restitutione  contukrunt.  Quod  in  apostolis  quoquet 
quid  humanae  fragilitatis  fuisse  assignat,  nov^as» 
Sed  cum  pubhco  fungerentur  offlcio,  absque  iudioio 
et  causa  tam  S.  viris  non  es^detrahendum.    -   '  • 

De  Piatina  dicit,  se  recipere  pius  historiae  m- 
toritatem,  et  ego  neque  autoritatem  ex  Piatinia  ad*' 
duxi,  sed  historiam.  * 

Ad  Innocentii  Epistolam  respondet,  eam  nibil 
facere  ad  propositum,  quod  de  latina  ilium  probai 
ecclesia,  et  non  de  alia.  Sed  quia  haec  est  glossa 
Lutherana  nulla  autoritate  fulcita,  vel  persuasione, 
ea  facilitate  contemno,  qua  adducitur. 

De  viginti  annis  respondit,  me  fuisse  opponen- 


ft  Voteili  wsdpt»;   '  •  Hi! 


,1 


toffl  iam  tridao,  deberem  utiqtefiiisBe,  hiiiTefrereii^ 
diu  Pater  Buis  oantelis  altquaiido  feoiflaet  ex  oppo- 
oente  leapondentem.  Non  tsmm  hoo  oppoaui  ai^-' 
Boitam  y  aed  ipse  poauit,  et  eerte  oathedram  illaih 
Petros  Don  seemn  sompsit  ad  Roniam ,  sed  prima^' 
faim  transtnliti   ■      *  '  * 

De  Terbo  pasoere,  vult  dimitt^  G^rOgorium, 
Amhroaium ,  Cnrysostomum,  quia  simplex  ▼eibund' 
Bon  debeat  aequivocari  Dioo,  quis  hoc  ignorat,  yer-, 
bam  paatoiifl  esae  nomen  offieii ,  honoris  et  etiam 
OMris  ?  Unde  et  praelationis  aoeepit  officium  et  d- 
m1  paBeendi  onua. 

De  oonditione  non  reoipio  allegata  per  rereren* 
dmn  Patrem,  quia  nec  Christus,  sicut  ipse,  semper 
Uneret  literae,  conditiohem  iunxit  paaturae;.  Nam 
m  BtroT  oonflrmaretar  HuB^treus ,  quod  non  exi- 
tea  in  earitate  non  'easet  episeopus ,  praelatua, 
paator  eto. 

De  can.  Significasti,  de  eleot  soio  Oersonem 
et  alios  dootores  ponderare  in  materia,  an  oonci- 
liam  sit  supra  papam?  Sed  quia  yerba  decretalib 
Don  sunt  adducta,  nihil  possum  dicere,  sed  ooniicio 
Doiens  me  huc  allegare,  pastoralem  conditionem 
accepisse  pro  qualitate^ 

De  Paulo,  qui  primatum  Petri  non  agnoverit, 
sed  fuerit  apostolus  Christi,  omnes  sumus  Christi, 
at  arbitror ,  tamen  Petro  primatum  nullibi  abstulit 
regiminis,  sed  et  moriturus,  ut  iii  epistola  de  trans- 
itn  apostolorum  scribitur,  Petrum  valedixit,  ut  ca- 
put  ecclesiae,  quae  epistola  an  sit  B.  Dionysii  vel 
minus,  incertum  habeo. 

Paulum  dixit  viearium  Christi,  sed  non  genera- 
lem,  nam  etiam  in  apocaljpsi  ponuntur  duodecim 
fundamenta  ecclesiae,  et,  tamen  nindamentum  aliud, 
scilicet  principale,  nemo  pbnere  potest,  quam  quod 
positum  est,  scihcet  Christum  *)• 

De  secundo  dixit,  non  esse  ad  propositum,  an 
Petrus   sit  petra,  et   est   totum  negotium  nostrumv 


•)  1.  Cor.  3. 


112  Dispulatio  Lipsiae  habila  a.  XIX 

Tamen  solutionem  pridie  per  me  datam,  ad  quam 
me  retuli,  ipse  reticuit,  cum  expressum  sit  de  litera 
Paulum  improbare  conteDtioQem.  Sed  nescio,  quo 
ingenio  reverendus  Pater  arbitretur  propterea  Pau- 
lum  negasse  primatum ,  ut  toileret  schisma.  Forte 
non  fuit  in  provincia,  quae  caruit  Principe,  fuisset 
enim  contrarium  expertus ,  quot  dissensiones ,  con- 
tentiones  et  dissidia  emergunt,  ubi  non  estPrinceps 
et  caput,  inter  causas  diiudicans  et  agnoscens. 

Et  mirabile  videtur  ei ,  si  tam  paucis  verbis, 
scilicet  apostolatus  et  regiminis  tantam  velim  sol- 
vere  autoritatem.  Principia  in  quautitate  sunt  minima, 
in  virtute  maxima.  Si  reverendus  Pater  ilia  duo 
minuta*  vocabuia ,  apostolatus  et  regiminis  ,  capitiB 
principalis  et  secundarii  atteudisset,  dudum  pugnan- 
tes,  ut  sibi  videtur,  sacrae  Scripturae  et  S.  Patrum 
sententias  reconciliasset ,  quibus  neglectis  necesse 
est  exotica  et  aliena  sequi  dogmata. 

Die  Julii  octava. 
M.     Lutherus. 

Ad  autoritates  a  me  induetas,  Pauli  ad  Corinth. 
et  ad  Galatas,  egregius  D.  D.  more  suo  nihil  re- 
spondet,  nisi  quod  ingeminat  concilium  Gonstan* 
tiense,  et  Hussitas,  per  quae  nen  solvuntur  ^ )  mihi 
autoritates.  Nam  sicut  dixi,  concilium  Nicenum  alia 
statuit  louge  sacratius  et  celebrius.  Ideo  quantum 
ille  nititur  suo,  tantum  ego  meo,  et  dico,  sicut  heri 
dixi,  quantumlibet  allegetur  concilium  nondum  ha- 
betur  ius  divinum,  de  quo  solo  quaestio  est,  ideo 
coneilium  nihil  ad  propositum. 

Secundo  ,  ut  eluderet  autoritates  potius  quam 
solveret ,  advexit  dist.  apostolatus  et  administratio- 
nis,  quae  quia  humano  arbitrio  est  reperta,  neque 
in  sacris  literis,  neque  in  S.  Patribus   eas  interpre- 


1)  In  ed.  orig.:  Bolvantur. 


a  Notariis  ezcepta.  113 

t&ntibus  habetur,  n6n  sum  contentus,  eam  mihi  esse 
redditam,  praeserdm  quando  apostolatus  non,  ut 
ipse  cum  suis  sentit,  dignitatis  nomen  sit,  sed  offi- 
eii,  ut  clarus  est  Apostolus  ad  Romanos*),  et  ubi- 
qae,  ubi  se  dicit  accepisse  gratiam  et  apostolatum 
ad  obediendum  fidei.  Est  enim  apostolus  nuncius 
?erbi,  et  apostolatus  seu  apostolorum  officium  verbi, 
et  sic  in  sacris  iiteris  apostolatus  sive  administra- 
tio  fere  idem  erunt;  nisi  administrationem  intelli- 
gat  contentiones  forenses  de  rebus  temporalibus, 
eedesiasticis ,  quae  non  est  proprie  admiuistratio 
apostolica.  Fateor  quidem,  si  ista  permittatur  liber- 
tas  fingendi  y  fingens  ^ )  et  ego  S.  Johannem  esse 
eancellarium  et  alium  apostolum  aliud  esse.  Sed 
haec  omnia  non  sunt  iuris  divini.  Evanescit  ergo 
principium  illud,  quod  miuimum  in  quantitate  iacti- 
tatur  ^).  Et  satis  admiror,  quod  Dominus  egregius 
sacras  literas  ita  exhorret,  et  faci^m  eorum  fugit, 
divertens  in  istos  cuniculos  humanitus  inventos. 

Proinde  adhuc  stat  autoritas  ad  Corinth.,  quod 
pro  schismate  tollendo  Pauius  **)  toUit  personam 
Petri,  Pauli,  Apolio  etc.  et  solum  Christum  reliu- 
quit,  sibi  relicto  ministerio  duutaxat  verbi,  quod  est 
vere  apostolatus  et  administratio  eeelesiae.  Nec 
valet ,  quod  hanc  robustissimam  autoritatem  voiuit 
dissolvere  frigida  ista  similitudine,  quod  provincia 
sine  capite  exposita  sit  schismatibus  et  periculis 
multis,  nam  non  dabitur  ecclesia  siue  capite,  quando 
dabuntur  multi  episcopi  sine  papa. 

Quemadmodum  vidernus  fieri  in  foederibus,  ubi 
eo  pulchrius  administrantur  respub.,  quo  minus  ha- 
bent  commune  caput,  nam  hoc  est  ad  oculum,  quod 
reguum  Franciae ,  Angiiae ,  Britanniae ,  Gailiae  ,  et 
iufinitorum  in  mundo,  sunt  sine  communi  capite,  et 
taraen  non  colliduntur,  quolibet  regno  suo  rege  cou- 
tento.  Quod  si  in  iis  temporalibus  tluctuantibus  tot 


\)  Apud  Loescherum :  tmgerem.  2)  lu  ed.  Jen.  et 
apud  Loesch.  addita  leguntur  haec:  iu  virlute  maxi- 
mum  etc. 

♦)  Rom.  r.     ♦)  1.  Corinth.  J. 

tutberi  opp.    V.  A.  a.d  ref.  hiaU  i.  p.   Vol.  lU.  8 


114  Disputatio  Lipsiae  habita':^.  XIX     ' 

diversis  ingeniis  et  moribus  hominum,  non  habea- 
tibus,  neque  in  coelo,  neque  interra,  oommune  oa- 
put,  stat  pax  et  ooncordia  terrarum ,  quanto  magi« 
id  fieri  potest  in  spiritualibus  rebus  constantissimia, 
hoc  est,  una  fide,  eadem  caritate,  eisdem  moriboa 
praeditis  hominibus,  deinde  commune  caput  in  coeto 
habentibus,  sicut  apostolus  dicit:  Una  fldes,  unos 
dominus,  adEphes.  *)  Quare  si  decem  essent  papae, 
si  mille  essent  papae,  non  ideo  schismata  flerent 

Quare  peto  adhuc  D.  D.  velit  autoritatem  Pauli 
melius  solvere,  similiter  et  illam  ad  Galat»:  Deos 
personam  hominis  etc,  ubi  Paulus  reiicit,  quidqiud 
in  Petro  et  apostoiis  personatum  ■  esse  pbtest,  seu 
qualiflcatum,  ut  dicunt  Utraque  ^ )  nondum  est  taeta, 
nedum  soluta. 

Quibus  ut  flniam  disputationem,  addo  et  illad, 
quodPaulus  1  ad  Gortnth.  12.  describens  corpus  eo- 
clesiasticum,  primo  loco  apostolos,  secundo  prophe- 
tas,  tertio  doctores,  et  fere  postremo  loco  gubemar 
tiones,  quas  D.  D.  administrationes  vocat,  reeenset, 
si  ergo  primatus  Petri  tanta  res  et  tam  neoessaiia 
esset  iure  divino,  insufiicienter  descripsisset  Paulos 
ecclesiam ,  ut  qui  principalissimum ,  quod  in  ea 
est,  omisit.^ 

Insuper  et  hoc  adhuc  stat,  quod  nec  Petrua 
nec  universi  apostoli  Matthiam  ordinare  potueruoi, 
Act.  1,  nec  ei  administrationem  dare.  Ideo  Rom. 
Pontifex  plus  sibi  aiTOgat  administrationis  conferei- 
dae  per  totum  orbem,  quam  in  suo  praecesaore 
apostolo  non  invenit. 

Similiter  sentio  de  ordinatione  Pauli  etBama- 
bae,  Act.  13.  Spiritus  isanctus,  non  Petruis  aut  ee- 
desia  segregavit.  Ideo  gloriatur  non  immerito,  se 
nihil  aocepisse  ab  apostolis  magnis,  imo  ad  Go- 
rinth.  **)  scribens  dicit ,  nihil  minus  se  fedsae  oe- 
teris  apostolis. 

Sed  et  illa  autoritas  adhuc  Petrum  arctius  strio- 


1)  In    ed.  orig.    non  legitur  :•  utraque. 
•)  Eph.  4.     ♦*)  1  Cor,  15. 


a  liodtriis  ezcepta.  115 

^t,  qua  scribit  *)  ad  Qalatas  :  Qui  operatus  est  Pe- 
tro  in  apostolatum  circumoisioQis ,  operatus  est  et 
mihi  inter  gentes^  et  infira:  Dederunt  mihi  dextras 
et  Bamabae  societatis,  ut  nos  in  gentes,  ipsi  autem 
io  oiroumcisionem ,  tantum  ut  pauperum  memores 
offlos.  Qua  autoritate,  si  vellem  niti,  non  posset 
D.  D.  cogere,  aut  ullus  hominum,  apostolatum  Pe- 
tri  latiorem  esse,  quam  in  Judaeos,  iure  divino,  et 
per  hoc  omnes  autoritates,  quibus  nititur :  Pasce  oves 
meaa  etc*  et:  Tu  es  Petrus  etc.  referendas  esse  ad 
lerminos  sui  apostolatus,  quemadmodum  Ghristus 
citfe  Joban.  10.  oves  gentium  secernit  ab  ovibus 
Israel,  dicens:  Habeo  adhuc  alias  oves,  quae  non 
soQtex  hoc  ovili. 

Et  in  fine,  quod  et  D.  D.  heri  tetigit,  Apooal. 
21.  desoribitur  HierusaJem  nova  cum  duodecim  fun- 
damentis,  praeter  illud  fundamentum  capitale  Chri- 
stas,  et  tamen  ibi  nihil  di£ferentiae  ponitur  inter 
fiuidamenta  duodecim,  quod  omnino  facieudum  erat, 
si  tantum  erat  Me  primatu  Petri  sentiendum.  Ad 
hoc  idem  valent  plurimae  figurae  in  Scripturis,  ut 
duodecim  boves,  3.  Reg.4.,  maris  aenei,  item  duo- 
deoim  leunculi  throni  Salomonis,  duodecim  lapides 
Jordanis  ,  et  similia ,  in  quibus  omnibus  prorsus 
ommmoda  aequalitas  omnium  apostolorum  desoripta 
est,  nec  potest  ulla  inaequalitas  in  contrarium  pro- 
bari  iure  divino.    , 

Haec  sint  dicta  pro  ista  conclusione,  quam  ego 

usque  hodie  verissimam  credo,  imo  certe  scio,  nec 

spero,  posse  eam  unquam  convelli.  Quare  rogo  D. 

D.  egregium,  ex  quo  nullam  adhuc  posuit  autorita- 

tem  divind  iuris  pro  sua  sententia,  saltem  dissolvat 

aliquas  clare   et  sine  diverticulis,    alioqui    non  ha- 

bebo   eum    pro   recte  sentiente  de  Scripturis  theo- 

logo,  et  relinquo,  imo  refero  ad  iudicium  non  invi- 

diae   neque  vulgi ,    sed  ordinandorum  iudicum ,    et 

cuiuslibet      prudentis     lectoris     candidique     audi- 

toris. 


*)  Gal.  2. 

8 


116  Dispulatio  Lipsiae  habita  a.  XtX 

E  cci  us. 

Nescio,    quid  reverendus  Pater  velit,  quod  ab 
initio   sermonis    dicit ,    me    nihii    respondisse ,    et, 
tamen  in  eius  procursu  solutiones  meas   heri  datas 
invictas  et  robustissimas  nititur  infringere ;    an  iUa 
sibi  constent,  ipse  viderit. 

Deinde,  quod  autoritate  concilii  Constantiensu 
non  vult  se  artari  \  viderit  ipse ,  videant  iudiees, 
quam  iuste  fecerit.  Nicenam  synodum  non  respao 
in  iis  ,  quae  sunt  fidei  atque  mores  respiciunt,  nt 
ordinationes  episcoporum  pro  qualitate  temporani 
et  locorum  nnutari  possunt. 

Postulat  ex  me ,  ut  ius  divinum  ei  aneram, 
quod  etsi  saepius  fecerini ,  conclusio  tamen  mea 
illud  non  habet,  sed  duntaxat,  quia  reverendus  Ftt- 
tar  in  resolutorio  dixit ,  Rom.  ecclesiam  ante  tem- 
pora  Silvestri  non  fuisse  aliis  superiorem ,  quod  in 
conclusione  mea  nego ,  tamen  fateor ,  primatam 
Rom.  Pontificis  esse  de  iure  divino,  secundum  alle- 
gata  per  me. 

Deinde  reprobatuiois  solutionem  dicit,  distinctio* 
nem  meam  humano  arbitrio  inventam,  quasi  non 
liceat  in  theol&gia  distinguere,  sicut  Arius  voluit 
Athanasium  in*idendo,  nam  nimis  literae  tenax  di- 
xit  Filium  esse  creaturam,,  per  illud:  Pater  maior 
me  est  *).  Quod  diluens  Athanasius  distinguendo, 
Pater  maior  me  est,  secundum  humanitatem,  non  secun- 
dum  divinitatem,  quia  sacras  Scripturas  non  distinxit 
Arius,  eam  non  recepit,  et  ita  in  errore  pertinaciter  man- 
sit.  Sic  in  praesentia,  cum  qui  elucidant  sacram  Scri- 
pturam  vitam  aeternam  habebunt.  Diversos  passue  Scri- 
pturae  conferendo ,  ne  in  sacris  literis  contrarietas 
admittatur,  distinctiones  dandae  sunt,  ne  ')  literae 
nimis  tenax  occidatur,  sed  magis  a  Spiritu  vivifloe- 
tur.  Et  quia  Petrus  aliis  praefertur  saepius  in  saoris 
Scripturis  ,  saepe  eis  aequalis  reperitur,  ad  oontra- 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  Loescher.:   ut  Hterae  etc. 
*}  Johan.  14. 


1 

I   ffetatem  yitaDdam  necessarJlaQi .  eat ,  diBtinotiopeai. 

1   ponere  sacrae  deripturae  coDfonneni. 

J        Sie  et  ffieronynnui  ibnuii  et  O^rianas  per  ibe  aUe- 

\  giti }  et  Epistola  9. ,  qui  et  aeqaalitatenT,  i^oBto^a*, 
tM  jBiteQtar,.  et,  tamen  primatum  Petro  tribawt, 
qBod.  fleri  non  potest,  nisi  ad  diverBa  referas.  Pla"^ 
e^  mihi  apoatolatam  dicere  officiam  ,  l^  tamei^ 
quod  etiam  dicat  honprem.  Sunt  enim  ieta  nomina 
et  honorie  et  oneris ,  iit  dixi ,  qnod  apoBtoliie  ad 
BomanoB  indieat,  liap.  tO :  Quomodo  evangeliBabunt^ 
iriBi  mittantur? 

De  JBulniiniBtratione  iterum  aBsentiot  reverendo 
htri)  lllam  scilicet  in  temporalibuB  e&Be  multo  in* 
ferieirem,  qu^n^  illa  in  spiritnalibuB.  Deum  optimum^ 
legemaa,  ut-epiBCopi  noBtriillud  agnoBcaBt^  et  spi- 
litealia  non  per  yiearios,  et  temporalia  per  bc  ipsoB 
BdflriniBtrent  Denotayi  ei^o  saminfBtrationem  re- 
giminiB  in  spiritualibuB  poteBtative,  neo  obstat,  quod 
leferenduB  Pater  didt,  sic  se  poese  flngere  Johan- 
Deai  CSancellarium,  Hareum  Sigilliferum  etc.  Quo- 
imun,  ut  AuguBtinus  ait,  liberis  verbis  utuotur  phi- 
losophi ,  nobis  vero  ad  eertam  regulam  loqai  fas 
e8t,  ideo  talia  oportet  afferre ,  quae  fuudameatum 
recipiant  ex  sacro  Scriptura ,  sicut  primum  mem- 
bram  apostolatus  in  apostolorum  aequalitate  ,  aite- 
nim  membrum  regiminis  in  Petri  primatu.  Unde 
fateor  robustissimam  esse  autoritatem  Pauli,  sed  ^) 
qoae  mihi  nec  in  una  litera  adversetur. 

Gontempsit  reverendus  Pater  simile  per  me 
adductum ,  de  schismajtibus  in  provincia  praeside 
earente,  quoniaro  iam  ita  sit  in  regnis  fldelium  Hi- 
spaniae,  Oalliae,  Angliae,  Hungariae,  quae  sunt  sine 
capite,  et  tamen  stat  pax,  quia  concordia.  inter 
IHa  miror,  quomodo  reverendus  Pater  tantarum  cae- 
dium,  bellorum,  proeliorum  iaui  fuerit  oblitus,  quae 
non  potest  ignorare.  Dicere  nolo  tam  diuturnum 
dissidium  et  perpetuum  odium  inter  Oallos  et  Anglos ; 
odiam   etiam  inveteratum  inter  Oailos  et  Hispanos. 


l^  In  ed.  Jen.  et  apud  Loesch. :'  et. 


jfiS  Disputfttio  Lipdiae  hatita  a.  XIX 

qtti  t6tie8  pro  regno  Neapolitano  cum  ihalima  cUri-' 
Btiani  sanguinis  effusione  bella  gesserunt,  et  utifiaib- 
tandem  pax  esset  stabilis  et  permanens.  Unam  fftfem, 
nnum  Dominum  Christum  agnosco  cum  apostoldy 
sed  Rom.  Pontifi6em  ut  Christi  veneror  vicdtiunfk. 
Stat  ergo  prior  solutio  invicta  et  valida  meo  saltetti ' 
^ili  iudicio,  de  quo  doctiored*  iudicent*). 

Praeterea  observandus  Pater  dicit,  verba  Pauli 
per  me  non  tacta :  Deus  personam  hominis  non  ae^ 
dpit,  et  sic  minus  soluta.  Forte  obaudivit,  quoniam 
tam  ex  Ambrosio,  quam  Hieronymo  adduxi  eorun- 
dem  yerborum  sententiam,  Johannesenim  etPetnM 
idiotae  fuerant  et  analphabetici  in  Lege  \  Paulus 
contra  doctus  fuit ,  proficiens  supra  multos  coaeta- 
neos  suos,  ut  de  se  testatur.  Noluit  ergo  Paulus*) 
reputare ,  qual^s  fuissent  Petrus  et  Johannes ,  quia 
personam  hominis  Deus  non  accipit,  ita  enim  ele- 
git  piscatorem,  sicut  dodtum  scribam.  Sed  per  hoo 
primatus  non  tollitur,  sed  acceptio  personarum  Deo 
non  imputatur,  etiamsi  unum  alteri  praeelegerit,  ut , 
de  Cornelio  Petrus  fatebatur  **) :  In  veritate  com- 
peri,  quia  non  est  acc^ptio  personarum  apudDeum. 
Yeniamus  ad  inducta  per  revefendum  Patrem. 

Apostolum  citat,  1.  Corinth.  12,  qui  coipus 
itoysticum  describens  referat  apostolos ,  prophel^, 
doctores  et  novissime  administrationem.  Dico,  egre- 
gie  quidem  apostolum  descripsisse,  sed  primatatd 
ibi  nec  negasse,  nec  astruxisse,  invaliduin  eist  ergo 
argumentnm:  Hic  Paulus  huiusmodi  primatud  noir  ^ 
meminit,  ergo  primatus  non  est  in  ecdesia,  tuln 
quod  pueri  sciunt  locum  ttb  autoritate  negdtiv^  non 
valere,  tum  quod  etiam  in  sacra  Seriptura  uno  lood 
non  expressum ,  iuxta  Augustini  doctrinam ,  lib.  - 
de  doct.  Christiana,  ex  aHo  loco  accipi  debet,  sicui 
nos  fecimus. 


1)  In  ed.  orig.   margini   hic  adscriptum  legitar:    Qnia 
omnes  snmas  caeci,  dixit  Eccias  (legend. :  LatheruB). 

•)  Gal.  2.  ••)  Act.  10. 


(Mfentilter  mpdndemtts  M  innd  Apob.21.  Fii- 
teor,  dnodecim  sont  fbndainenta ,  mni  iUa  ^tiani 
^gfMita  "pe^  dddd^im  bovefl,  per  duodebim  lennca- 
bs,  per  dnodeciai  lajiides  JordaniB,  sed  in  iiB  nn- 
mm  daodenaritfB  apostolorath  flt08eritor,*-pi4matu8 
ob  hm  noit  negatar.  Bgo  antem  euin  looam  ob  'hoo 
iadoi,  quod  oporteat  pafisas  Bacrae  Bcripturae  con- 
eordesostendere,  et  cum  Apostolus  *)  untinli  flin- 
dimentnm' ,  Ohristum,  poBuisset,  et  nemo  jB^lidd  po- 
Me  ^seet ,  PetrUQi  pcir  hoc  fundanieBfAun  ecde- 
te  Tiq;ari  nOn  debere,  qnia  Johanries  et  ipae  sanc- 
I  ttB  dnbtfelsiiti  posnerit  fhridamenta,  quod  nisi  di- 
tffietfdiiem  acoeperis  de '  ftridamento  fimdainento- 
lUi,  id  etft,  piincipaii  et  de  fiibdamento  elubiBtitato 
MB  Beeandario,  Paultitn  et  Johanriem  riori  6oiic6r- 
driiiiB. 

Sdeondo  looo  indusit,  Petrum  rion  potuisse  6r- 
dhare  Hatthlam,  sic  Bpiritum  sanctum  segregasBe 
hnlom  et  Barhlibfam.  Respondeo:  Gumapp^toli 
iherint  episcopi,  non  m^mini  me  reperisse  in  sacra 
Seriptura  ordinatos  a  Christo  episoopos,  cum  in  ul- 
tima  coena  primum  eos  ordinavent  sacerdotes. 
Qaare  et  illud  in  Petrum  referre  possum,  qtioad 
episcopatus  ordinationem ;  attamen,  quia  apostolatus' 
officiuri[i  a  solo  beo  tributum  admitto,  non  mirum, 
quod  diyinurii  postulariint  praesidium,  sortes  enim 
ariserunt,  non  vulgari  more,  sed  ut  sacer  Dionysius 
testatar,  sors  illa  fuit  Spiritus  sancti  visibilis  appa- 
ritio.  Dnde  locus  ille  pi-o  prifnatu  Petri  facit,  quia 
primatura  sibi  concessum  exsecutus  est :  In  diebus 
iilis  exsurgens  Petrus  in  medio  fratrum  etc.  Sicut 
et  de  B^phira  et  Anania,  sicut  in  ^excusatione  apo- 
stolorum,  quod  non  ei^sent  musto  repleti,  sicut  in 
responsiorie  et  deferisione  coram  concilio  Judaeo- 
rum  et  aliis  in  Actis  apostolorum  **)  contentis, 
ubi  regiriien  superioritatis  exercuit.  Unde  Matthiam 
credo  apostolum  a  domino  factum,  et  a  S.  Petro 
episcopum  ordinatum.  Sic  et  de  Paulo  dudum  con- 


♦)  1.  Cor.  3.    ♦♦)  Act.  1.    Act.  5.    Act.  2. 


120  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

cessi,  quod  apostolatum  a  Deo  acceperit,  abundan- 
tius  eum  laborasse  aliis,  fateor. 

Sed  ad  tertium  veuiamus ,  quod  videtur  m^jOM 
facere  ad  propositum  inter  alia  per  reverendum  ft^- 
trem  adducta :  Qui  cooperatus  est  Petro,  ad  Oalat 
2.  Et  dico,  Paulum  non  promulgasse  ibi  ius  divinvm, 
sed  narrasse  factum,  quoniam  et  Petrus  *)  in  Aetis 
Apostol.  Gornelium  gentilem  iussus  est  in  fide  io- 
struere,  et  gentibus  in  Antiochia ,  ubi  praesedii^  qt 
similiter  Romae ,  ubi  tandem  martyrio  a  Kerone 
gentili  coronatus  est ,  praefiiit  et  docuit  ^ ) ,  sinEiiil 
cum  Judaeis  ad  fidem  conversis  et  convert^dis. 
Unde  clare  liquet ,  Paulum  factum  tunc  narrasse* 
Praetereo  quod  S.  Paulus  non  meminit  officii  regi- 
minis  vel  primatus  praesidentiae ,  sed  exsecutioDis 
apostblatus ,  secundum  quem  apostoli  diversas  sor^ 
tiebantur  provinciaSp  in  quo  et  Petrus  aliis  apodto- 
lis  aequalis  fuit  secundum  Anacletum  can.  in  noyo, 
secundum  Hieronjmum  contra  Jovinianum ,  et  su* 
per  Epistola  ad  Oalatas  secundum  Cjprianum ,  ia 
Epistola  9.  ad  Cornelium  Papam  lib.  4.  Qua  de  re 
sacra  Scriptura  intelligenda  est  cum  effectu,  ut  ad- 
vertamus,  quando  de  ofiicio  apostolatus  loquatur,  et 
quando  de  regimine  potestatis  seu  praesidentiae.' 

Non  refert,  quod  reverendus  Pater  adhuc  ne- 
gat,  me  adduxisse  ius  divinum  pro  primatu,  et  non 
dissolvisse  autoritates  per  eum  inductas,  quia  idem 
dicerem  de  eo.  Attamen  nullus  ex  S.  Patribus  ita 
intellexit  autoritates  per  reverendum  Patrem  inductas 
ad  negationem  primatus  Petrisuperalios,  sicutipsein- 
duxit.  Contra  vero  plurifariam  sancti  Patres  in- 
tellexerunt  autoritates  per  me  inductas  loqui  de 
primatu  Petri.  Unde  circa  illam  conclusionem ,  si 
aliquando  ^)  acerbius  et  durius  quidquam  locutus 
sum  contra  revereodura  Patrem,  nollem  arbitremini 
in  personam  suam  dictum  ,    sed  causa  ipsa ,    quae 


1)  Hic  in  margine  ed.  origin.  et.  Jen.  adscriptum  leffi- 
tur  :  Non  est  verum,  dixitLutberus.  2)  In  ed.  Jen.  verba 
desunt  inde  ab    autoritates  asque  ad  aliq  nando. 

♦)  Act  10. 


a  Sptoriis  cxcepU»   .  121 

V 

Teriiter,  tam  pnMgatfkw  et  neoessaria  mihi  vi^eba- 
ter,  m  verba  aBqaando  aeriora  easent  ateada.  la 
PBiiqiiis  cooelusionibas  EkMrianam  semper  experie- 
wisi  iQiodestiaQL 

Unde  et  ego  istam  oonclusionem  yolo  flnire  in 
l^esentia,  qaod  repetam  S.  Petrom  primatum  to- 
im  eoclesiaea  CSiristo  tenaisse,  ez  promiaeiohe.ei 
fcola  Matth.  16,  doat  iotelligit  Hierooymas,  Ambro- 
nUyCyprianus,  et  alii  ex  nominatione,  quiaprimuB 
lominatar  Matth.  10.  -seoundum  ffloiisam.  ibidem; 
ex  soltitione  tributi,  Matth/l7.,  ubi  solus  ipse  Aiit 
lAqoiparatas  Gfaristo,  Becundum  Auguatioum  etjkqi* 
brolnum.  Ez  eo,,'  quod  ChriBtus  rogavit  pro  fide  eius 
iidereetibili  et  iussit  eum  cooflrmare  fraireB  Loo.  22«, 
feeondam  Ghrysostomum  et  8.  Leooem ;  qood  jmi- 
itor  oviam  Cluisti  oonatitutus  eot',  Johan.  ult,  se- 
flndum  Ch|TS08tbmum  et  Oregorium ;  quod  Chri- 
i^  ait  ad  retrum :  Sequere  me ,  oen  solum  scili- 
oet  £enere  martjrii,  sed  et  ordine  magisterii,  \6e- 
ea&aum  Theophilum ;  qaod  solus  iussus  est  Petrus 
Tenire  super  mare  adCnristum,  ut  sic  mundus,  per 
mare  designatus,  totus  ei  subiectus  secundum  Ber- 
oardum  de  consideratione  ad  Eugenium,  et  per  alia 
8uperius  adducta  ,  reputo  conclusionem  illam  a  tot 
saoctis  Patribus,  et  novissime  a  concilio  Constan- 
tiensi  probatam  esse  veram.  Nolo  tamen  inniti  pro- 
priae  prudentiae,  paratus  captivare  intelleetum  me- 
am  et  in  iis  et  quibuscunque  aiiis  iudicio  iudicum 
ordinandorum  sedis  apostolicae,  et  aliorum  pruden- 
Uom  et  bonorum  virorum. 

Soli  Deo  Gloria. 

Hora  seounda. 
M.    L  u  t  h  e  r  u  8. 

Cogimur  adiicei^e  eoronidem,  quia  egregius  D. 
D.  diluens  obiecta  mea  simul  plurima  opposuit,  et 
nirsus  me  respondere  coegit.  Et  quanquam  id  vo- 
luissem  praeterire,  tamen  ut  ordinandis  iudicibus 
per  omnia  meam  sententiam  declarem  ,  paucis  re- 
spondeo. 


132  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Primum  opponebat,  qiiod  Petrus  praeikbatur 
•^tectioni  Matthiae,  exhortans  apostolos  etd.  Credo 
Antem  nec  ipsi  D.  D.  videri  per  hoc  probari  pri- 
matum  Petri,  si  Petrus  praedicat,  cum  in  superiori- 
bus  ipse  mihi  responderit ,  aiiud  esse  apostolatum, 
et  a>rad  administrationem  regiminis.  Non  recte  ergo 
dixit ,  Petrum  sic  praedioando  exercuisse  admini- 
strationem  regiminis,  alioquin  et  Stephanus  *)  erit 
primus  et  papa,  quia  et  ipse  praedicavit  et  multa 
fecit  in  populo.  * 

Et  quod  credit  Matthiam  apostolum  esse  epi- 
floopum  ordinatum  a  Petro,  sum  contentus,  ut  oredat 
quidquid  volet,  ego  non  credo,  nisi  probet  Iteni 
quodPetrus  **)  exercuerit  primatum  in  percussione 
Ananiae  etSaphirae,  potest  dici,  sed  non  probatnr, 
nam  suscitavit  mortuos,  quod  et  alii  apostoli  fece- 
runt.  Item  quod  excusavit  apostolos,  ne  viderentisr 
esse  ebrii,  nec  hoc  iudicium  est  primatus ,  cnm,  ut 
dixi ,  egregius  D.  D.  semper  distinxerit  primatum 
ab  omnibus  operibus  et  administrationibus  commn- 
nibus  ceteris.  Item  quod  Petrus  ambukvit  super 
mare,  etBernardus  per  mare  interpretatur  mundum, 
concedo ,  sed  nihil  ad  primatum ,  ctim  et  nos  cal- 
care  debeamus  mundum. 

Illud  libens  transeo  de  fidei  indefectibilitat^ 
rogante  Christo,  promissa,  concedo  enim  fidem  Pe- 
tri  nunqtram  cecidisse,  etsi  ipse  ceciderit  a  fide.  T\inc 
enim  latro  credidit  fide  Petri,  quando  Petrus  negavit,  ut 
Augustinus  ait :  Longe  aliud  est  fides,  quam  primatus. 

Item  et  illud,  quod  Petrus  ***)  dedit  staterem 
pro  Christo  et  se,  in  quo  aequiparatus  diciturChri- 
sto,  concedo,  sed  nihil  ad  primatum,  imo  contra 
primatum,  nam  mox  sequitur,  ut  etHieronymus  in-. 
terpretatur ,  ceteros  apostolos  ideo  offensos ,  quod 
Petrum  suspicarentur  fore  maiorem,  coeperunt  dis- 
putare ,  quis  esset  maior.  Ideo  Christus,  advocato 
parvulo ,  compescuit  eorum  ambitionem ,  et  sio  se- 
quentia  textus  fortius  pugnant  contra  pnmatnm, 
quam  praecedentia  pro  primatu. 


•)  Act.  6.  7.     ♦♦)  Act.  5.    •••)  Matth.  17. 


'    ft  XoliMi»  exM^  133 

Mndj  ioliw.  «itf  qaod  «crii  P«tM>  dietain  eat: 
6#tii6t<B  tte,  iiil«ypiele  TheopUlo ,  sii  inftelligeii- 
dim  non  modo  de  geDere  martyrii,  sed  et  oraine 
«^giMerijf.  Nego  Theopluliimi ,  enm  quod  Aogusti- 
lii  MikM  videttliir  Bentire  dicens  8ie:  Sequere  roe 
tMi|[>eMli«  Mtlft  perfefendo.  Bt  8i  Mgnstinua  noa 
dtoarai^,  lp»e  «extaB  eTangetil  eonyineeret  Exill 
atiA  sermo  iiitear  dkdpolcto,  quod  discipulns  iUe 
M  ttlbrerofur,  enm^audisseni  ChriBtum  oieentem: 
BltMo  ittilm  «nmere,  quid  ad  te?  Tu  me  aequere^ 
I  Uibd  UMiniibetietfiflftim  est,  quod  de  genere  martyiii 
«IfMMlOnis  itbitiitio  Ma  inteliffeAda  ni. 

^  ^VMM  eg^  ivge-  p.  D.  lAimtat  nova  addoeere, 
tt  prMsertitif  ea,  qila^  non  fiidiint  ad  remj  cu»  ei 
ego  poeeeiA  idfduoere  illud  Aet.  8.  ^  ubi  apostoB 
ittMttnt  Petnitb  «I  Johannem  tanquam  inferiorem, 
rt  Aet  15.  Jaoobus  sermonem  Petri  et  confirmi^ 
fif  el  HliitliTit.  £ted  noltfi  haee  et  similja  ioducere, 
eUtt  iMiduduiil  coHceeserim  prjmatum  honoris  Pe- 
IMi,  soltittt^e  ttegflVef iia  primatum  jpotestatis  super 
Metc/A  apd8lOlo8;  Haec  est  enim  ilia  persona,  imo 
el  primatus  faonoris,  quam  Deus  non  respicit,  ui 
sapCTiuB  indmd,  npn  autem  illa  persona  piscatoris 
€i  paupertatis,  ut  Ambrosius,  referente  Doctore,  ex* 
pesuit.  Hierooymus  enim  melius  de  magniflca  qua- 
Mtate  Paulum  interpretatur,  quam  pseudapostoli  ad 
Galatas,  tanquam  ab  autoritate  Petri,  subvertere  vo- 
hiei^iifit.  Sum  enim  contentus  optime,  quod  D.  D^ 
saatti  propositiohem  per  autoritates  Hieronymi,  Am- 
brosii,  Bernardi,  Leonis  eonfirmaTit,  praecipue  super 
hane  autoritatem :  Tu  e/s  Petrua,  modo  mea  senten- 
tia,  ut  in  praecedentibus  dictum  est,  eisdem  et  ma- 
^  ioribus  autoritatibus  6t  mftgis  ad  intentionem  lo- 
quentibus,  confirmatior  habeatur,  referens  haec  quo- 
qu^  ad  iudiciuili,  ut  ilupra. 

Eccius. 

Reverendus  Pater  recludit  hodie  conclusa,  et 
ea,  quae  velut  accessoria  et  emblemata  in  conclu- 
sione  adiedt  coronidem,   reperentit  ut  ptincipidia^ 


124  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

et  adeo  metamorphosin  cur9,t ,  ut  ignorem  ,  an  in 
opponentem  vel  respondentem  sit  transformatus.  Ad 
rem  brevibus. 

Nunquam  somniavi  illam  consequentiam :  PetmB 
praedicavit ,  ergo  fuit  primus.  Deinde  credulitatem 
meam  de  Matthia  improbat,'  et  tamen  rationem  me* 
am  non  diluit.  Matthias  et  ceteri  apostoli  fuerunt 
episcopi,  et  non  fuerunt  ordinati  a  Christo  ,  nec  se 
ipsos  ordinaverunt ,  quare  non  nisi  a  Petro  fuerunt 
ordinati,  quem  Cbristus  pastofem  constituit.  Quare 
mecum  credat,  vel  aliud  ^)  ad  illud  respondeat. 

De  excusatione  Petri  imponit  mihi  nunquam 
cogitatum.  Quod  primatum  separaverim  ab  operibus 
administrationis  aliorum  apostolorum,  nunquam  ^it 
mentis  meae,  imo  allegavi  6.  Gregorium,  alios  epi- 
scopos  vocatos  in  partem  sollicitudinis,  non  in  ple- 
nitudinem  potestatis. 

De  Bernardo  super  transitu  Petri  super  mare, 
dicit  nihil  facere  ad  primatum.  De  quo  miror,  quo- 
modo  dicere  possit,  si  Bernardum  legit.  Nam  ex  in- 
tentione  Bernardus  voluit  probare  ex  hoc  primatum 
Eugenii  super  alios ,  et  totum  mundum  debere  ei 
esse  subiectum^  non  sic  aliis  episcopis  vel  apo- 
stolis. 

De  statere  ex  litera  sequenti  vult  elicere  op- 
positum,  quod  tamen  non  fecit,  sed  Christus  mur- 
mur  apostolorum  compescuit.<  At  ego  non  meo  ca- 
pite,  sed  sanctorum  Patrum  verba  sacrae  Scripturae 
accipio,  nam  ex  hoc  B.  Ambrosius  voluit  denota- 
tum  ,  Petrum  reliquis  superiorem  friturum ,  quod  et 
Augustinus  in  quaest.  Evangel.  testatur  expressis- 
sime.  Quaestio  mihi  non  occurrit,  quare  nostro  sen- 
sui  non  innitamur,  sed  S.  Patribus. 

De  fidei  defectibilitate  transiit  Pater,  adducens 
tamen  illud  Augustini,  quod  fidem,  quam  Petrus  ne- 
gavit,  latro  in  cruce  servavit.  Et  ego  de  illo  dicto 
transeo.  Sciat  tamen  reverendus  Pater,  quod  S.  Cy- 
prianus  verbis  Christi    innixus  voluit    nullas  haere- 


1)  In  ed.  orig.  deeat:  aliud. 


i  •  J       •       ft 


«  Hot^g&B  ezoe^U.  .  125 


■see  Somae  yd  in  aliis  eoelesia  exortas,  sieut  pridie 
dfad,  qaod  in  Bomana  sede  fammt  duoenti  et  duo- 
deeunPapae,  et  tamen  ante  eorum  amotionem  nul- 
hi  definitiye  et  sententiam  ferendo  in  flde  erra^ 
Terit 

AdTheophilum,  quem  pro  suonutu  negat  sine 
ilieaiaB  ve\  aotoritatis  yel  rationis  induotn,  miror, 
quod  eooleaiaeticoe  Patres  ita  contemnit,  qui  sophi- 
iiB  est  admodum  infensus.  Ausustinum  induzit,  qui 
Theopbilo  non  adversatur,  Chrotum  locutum  de  ge- 
nere  martyrii.  Sed  doceat,  ubi  Augustinus  ordinem 
mgiBterii  negayerit,  cum  ibidem  traot  124  de  Pe- 
tio  Hnteatur,  .enm  fuisse  abundantiore  mtia,  janum 
eudemque  primum  apoBtolum«  Et  in  Bpi8tolal62: 
h  Bomana  Ecoleaia,  inqoit,  semper  apostolicae  ca- 
diedrae  vjgoit  principatusj-C^uare  non  me  roget,  ut 
eonduaionem  nostram,  quam  reputoveram,  nonde- 
fcttdam. 

Sua  quae  adduxit  de  Petro*j,  mieso  in  Sama* 
riam,  et  per  hoc  primatum  ab  eo  ablatum,  quasi 
nesciamus  aliquem  mittere  se  ipsum,  ut  Filium  Dei 
aPatre  et  a  se  ipso  missum,  non  noviter  ista  ven- 
tilari  coeperunt,  sed  omnia  dudum  fuerunt  solula 
per  Alpharum,  Johannem  de  Turre  cremata  et  alios. 
Quod  si  Petrus  Jacobo  cessit  Hierosolymis  in  con- 
cilio,  et  loci  et  senectutis  rationem  habens,  prima* 
tum  Petro  non  aufert.  Sed  ut  videatur  aliquid  £bi- 
eere,  tribuit  primatum  honoris  Petro,  forte  velut 
ambitioso,  cum  ex  me  audierit  Gjprianun^,  Hiero- 
nymum,  etAnacletum,  apostQlos  aequalis  fuisseho^ 
noris.  Ergo  primatum  honoris  reverendus  Patef  tri- 
buitl^tro,  quem  8.  Patres  negant,  contra  primatum 
regiminis  negat  Petro,  quem  concors  S.  Patrum  sen- 
tentia  et  concilii  Constantiensis  Petro  tribuit. 

Desinat  ergo  ,  oro ,  gloriari  se  contra  tam  S. 
Patres,  contra  tam  celebre  concilium,  se  maioribus 
autoritatibus '  nixum,  quod  saepe  ostenderim  autori- 
tates  per^  eum  inductas  primatum  non  negare  ali- 
cuius  S.  Patris  sententia.  Quare  potius  cum  Graecis 

•)  Actor.  8. 


126  Dispttfatio  tiikaiae  babito  a.  XIX 

sero  sapientibus^  yelut  de  Troiania  dioitur,  tandeni 
sapiat  Rom.  Pootificeiii  yerum  Ghristi  vicariQm 
primum^)  in  orbe  tenere  locum,  sicut  Oraeoi  ipai, 
imperator,  patriarcha  et  primates  hoc  confeflsi  sumI, 
et  obedientiam  fecerunt  Rom.  Ecclesiae  Anno  1439. 
22.Novemb.  et  sic  flatpax  in  diebus  noatris.  Quae 
omnia,  ut  supra,  committo  iudicio  eorum,  quonuB 
interest  et  intererit.    Soli  Deo  gloria. 

M.    L  u  t  h  e  r  u  s*).  • 

Non  displioent  omnia  ferme,  quae  locutu^  eat 
egreg.  D.  D.,  praecipue  illud  Aug.,  quod  apostoli- 
cae  cathedrae  principatus  viguit  semper  in  eoolesia 
Rom.,  si  addidisset  etunum  verbum,  scilioet  pnnet 
patus  potestatis  super  omnes  episcOpos,  et  Beniar- 
dum.  credo  torquere  textum  de  ambulante  Petro  super 
mare,  cum  sequentia  manifeste  fidei  tribuant  amr 
bulationem  illam,  non  primatui,  dicente  Ghristo,  cum 
submergeretur  Petrus:  Modicae  fidei  quare  dubitasti? 
Et  quod  cupit,  ut  credam  secum  apostolos  celmiia 
fuisse  ordinatos  episcopos  a  Petro  apostolo ,  modo 
non  placet  obsequi,  cum  omnes  fuerunt  episeopi 
aequaliter  Petro,  ut  textus  perPetrum  inductus  pro- 
bat  de  Juda :  kt  episcopatum  eius  accipiat  alton 
Haeo  de  isto. 

Eccius  **). 

De  episcopatu,  qijod  etiam  Judas  fiierit  episop- 
pus  iuxta  iUud  Psal.  *) :  Et  episcopatum  eius  aooi* 
piat  alter,  dico  episcopatum  ibi  usurpari  pro  9ipor 
stolatu,  et  non  pro  ordine  episcopali.  Nam  ap.ud 
plerosque  dubium  est,  an  Judas  etiam  fiierit  saoei- 
dos.  Sed  hoo  nihil  ad  rem.  Exiit  tamen  Judas  buc- 
cella  sumpta,  quare  dum  in  ooena  Ghristus  ordina- 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  Lpesch.:  primatum, 
*)  In  ed.  Jen.    et  origin.    tantummodo   in    margine 
legitur:  M.  Lutherus.    *•)  Ibid,  in  margine:  Ecciufl. 
•)  Psal.  m. 


piw.oopseonfctus*  Coipi^i((o  beeo  iQdioaodiii  ut  elia. 

De     Purgatorio. 

Contra    nonam    conolojsionem    argumen- 

tatur  Booius. 

.  Non  floluin  m>ud  theoIogiBtas ,  sed  etiam  in 
«leia  Soriptura,  in  S.  Patribus  habetor^  quod  yita 
liiao  praeaeas  sit  status.  et  terminus  merendi  et 
deflMoeiidi.  Quare  existentea  in  purgatorio  amplius 
nmm  noa  posse ,  et  rio  non  maiorem  gratiam  aop 
flip«re,  Et  hoo  ita  esse  probo  per  Jeremiam  26: 
Baddani  eis  seoundum  opera  eorum,  et  foeundam 
fceta  .manaam^reorum,  ita  etiam  Paulus  ^)  ait :.  Om- 
M.lios  maaifestari  oportet  ante  tribunal  Gbristi, 
at  mlaisat  anosquisque  propria  eorporis,  prout.ges- 
nli^  siFO  bonum,  sive'  malum.  Soientes  ergo  timo- 
rem  Doouni^  hominibus  suademus. 

Addo  Hieronjmum,  ut  gradatim  desoendam,  eo 
loco  apostolum  intelligentem :  Hoc  dicit ,  inq^uaip, 
(}aamdiu  in  mundo  positi  peregrinamur  a  Domino, 
conyersatione  bona  id  agamus,  ut  ei  in  futuro  pla- 
cere  possimus,  non,  ut  quidam  putant,  quod  poBtea- 
quam  excesserimuB  e  corpore  ibi  aliquid  operantes 
promereamur.  Idem  fatetur  gloBsa  ordinaria:  Fru- 
stra  ergo  homo  post  corpus  sibi  hoc  promittit,  quod 
hic  comparare  neglexit.  Ita  etiam  intellexit  Ambro- 
rins,  solum  facta  corporis  alihf  praemiari/ 

£x  quibus  liquet,  cum  gratia  augeatur  ex  me- 
litorum  respondentia,  et  animae  in  purgatorio  non 
poterunt  aliquid  operari  meritorie,  ex  allegatis  non 
poterit  etiam  in  eis  augeri  gratia.  Subscribit  -aper- 
tisrime  B.  Augustinus  in  Ench.  cap.109.  et  110.  et 
repetit  eadem  yerba  prinoipaliter  quaest  2.  de  8. 
Dul<»tii  quaest.  post  multa.  Quocirca,  ait,  hic  onme 
meritum  comparatur,  quo  possit  post  hai]\c  vitam 
releyari  quispiam  yel  grayari.  Nemo  autem  se  spe- 

2.  Cor.  5* 


128  Disputatio  Lipsiae  liabilit  a.  XIX 

ret ,  quod  hic  neglexit ,  cum  obierit ,  apud  Deam 
promereri.  Cessat  ergo  post  mortem  meritorii  ope- 
ris  auctio ,  cessat  et  gratiae  auctio  meritis  respon- 
dens. 

M.    Lutlierus. 

Opposuit  egregius  D.  D.  duas  diviaae  Scripturae 
autoritates,  et  quatuor  S.  Patrum.  Prima  .Jeremiae, 
ubi  Deus  dicit :  Reddam  eis  8ecuDd\im  opera  eorum. 
Miror  satis ,  quod  egregius  D.  D.  haec  et  similia 
arbitretur  contra  me  pugnare^  cum  ego  in  resoln- 
torio  meo  multo  plures  adduxerim  in  hanc  formam, 
et  exposuerim,  quomodo  nihil  contra  me  pugnent. 
Aut  aeque  contra  purgatorium  pugnant.  Cum  enim 
divina  Scriptura  tota  prorsus  nihil  habeat  de  Pnr- 
gatorio,  sed  omnia  ioquatur  vel  de  inferno,  vel  coelo, 
volo  hoc  hac  una  responsione  ad  omnes  autorita- 
tes  respondisse ,  quod  non  faciant  ad  propositum, 
sequenter  et  expositiones  omnium  Patrum,  nisi  ex- 
presse  meminerint  purgatorii.  Nam  credibile  est, 
quod,  quando  tractant  Scripturas  sanctas ,  sensum 
•etiam  Scripturae  sanctae  sequantur.  Ideoque  atiis 
rationibus  et  autoritatibus  doceri  oportet,  animas 
«sse  certas,  et  non  augeri  eas  in  caritate. 


Ec 


CIUS. 


Cum  reverendus  Pater  plures  se  allegasse  dicat 
autoritates  in  resolutorio  et  exposuisse,  vidimus.  Vi- 
dimus  quoque  glossam  suam  ad  textum  nihil  iacere, 
quod  iam  ostendemus.  Hoc  quoque  non  accipimus, 
in  sacra  Scriptura  nihil  haberi  de  purgatorio,  quod 
dictum  quidem  Graecis  et  Picardis  esset  favorabile, 
verum  christianae  fidei  adversum,  ut  recte  mendinit 
in  resolutorio ,  sed  ponamus  solutionem  suam  uni- 
oam  ad  aciem  ^) ,  qua  dicit ,  adducta  nihil  facere 
ad  propositum,  quam  coucinne  respondit.     Af>08to- 


1)  Loescher  refert  ez  cod.  MSo:  ad  arcem« 


a  Notariis.excepta.  129 

Ids  dicit:  Unumquemque  recepturum  secundum  quod 
in  corpore  gessit,  D.  Pater  dicit,  hominem  recipere 
etiam  seoundum  quod  in  purgatorio  gessit.  Augu- 
stinas  dicit,  omne  meritum  hic  comparari ,  et  D. 
Pater  contradicit,  etiam  in  purgatorio  meritum  com- 
parari.  Hieronjmus  dicit,  postquam  e  corpore  ex- 
cesserimus,  nihil  nos  promereri  apud  Deum,  D.  Pa- 
ter  contradicit ,  postquam  e  corpore  excesserimus, 
adhuc  in  purgatorio  nos  promereri,  ita  de  Ambro- 
sio.  Judicent  iam  illustrissimae  dominationes,  excel- 
lentiae  et  praestantiae  vestrae ,  an  per  me  inducta 
oihil  &ciant  ad  propositum,  quae  directe  nihil  dic- 
tis  Patrum  contrariantur.  Peto  ergo ,  quod  vere 
solvat,  vel  ostendat,  quomodo  ad  propositum  nihil 
hdat,  nec  meretur,  quomodo  et  ego  plures  sum  ei 
addaeturus  autoritates ,  ut  manifestarium  sit ,  hoc 
oon  esse  theologistarum ,  sed  verorum  theolo- 
goram. 

M.    Lutherus. 

Ego,  qui  credo  fortiter,  itao  ausim  dicere,  scio 
purgatorium  esse,  facile  persuadeor  in  Scripturis  de 
eo  fieri  mentionem,  quemadmodum  illud  Matth.  in- 
ducit  Gregorius  in  dialogo :  Non  remittitur ,  neque 
in  hoc  seculo  nec  in  futuro,  volens  peccata  quaedam 
remitti  in  purgatorio. 

Admitto  et  illud  2.  M&cha.  12:  Sancta  est  et 
salubris  cogitatio  pro  defunctis  exorare  etc.  Sed  hoc 
?olo,  quod  in  universa  Scriptui:a  non  habeatur  me- 
moria  purgatorii ,  quae  posset  stare  in  contentione 
et  convincere,  nam  et  liber  Machabaeorum,  cum  non 
sit  in  canone,  pro  fidelibus  potens  est,  contra  per- 
tinaces  nihil  facit.  Et  dictum  Gregorii  facillime  elu- 
ditur,  quod  neque  hic,  neque  in  futuro  peccatum  re- 
mittatur,  id  est,  nunquam.  Ideo  nolo  mihi  suspicio- 
nem  fieri,  quod  faverem  Bohemis  et  Graecis.  Hoc 
pro  primo. 

Ad  replicam  D.  D.  dicam  nihil  aliud  ,  quam 
quod  iam  prius  dixi.  Idem  enim  repetit,  ideo  et 
idem  respondeo. 

Latheri  opp.  V.  A.  sd  ref.  biat.  i.  p.  VoL  III.  9 


130  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Dixi  enim,  in  sacris  literis  nihil  haberi  cle  pur- 
gatorio,  ideo  non  posae  eas  neque  expositiones  m- 
rum  ad  negotium  purgatorii  aptari.  Redditur  aiitoai 
aut  bonum  bonis  ,  aut  malum  maliB  post  moriem. 
Medii  sunt,  qui  in  purgatorio  sunt,  de  quibua  diotAe 
autoritates  non  loquuntur,  quibus  neque  reddituv 
est  bonum  neque  malum ,  et  sic  purgatorium  per 
medium  autoritatum  semper  transiit. 

Eccius. 

Quod  se  excusat,  credere  se  et  scire  purgato- 
rium  esse,  bene  accipio  et  prius  novi.  Sed  qued 
negat  in  sacra  Scriptura  purgatorium  probari,  hqt 
tanquam  falsum  et  graecanicum  respuo  ,/  in  propo- 
sito  manens,  quanquam  nec  illud  nec  alia  muto 
maiora  contra  protervos  et  pertinaces  oonirincip#8« 
sint,  ut  de  Ario  et  aliis  Patribus.  At  quod  propte- 
rea  illud  dicatur,  non  reperiri  in  Scriptura,  quia 
contra  pertinacem  conyinci  non  possit,  est  omnino 
captiosum  et  religioni  nostrae  adversum. 

De  libris  Machabaeorum,  quos  di6it  facere  pro 
fidelibus,  sed  non  esse  in  canone,  et  hoc,  inquamf 
falsum  est,  quamvis  enim  apud  Ebraeos  in  canone 
non  ^erint,  tamen  ecclesia  recepit  eos  in  canonem, 
ut  Pater  Domini  Patris  Augustinus,  Libr.  de  dvitate 
Dei,  testatur,-lib«  8.  et  S.  Ipho  ^)  in  suis  Decvetif 
constitutionem  inserit,  qua  ecclesia  libros  iUos  in 
canonem  recepit. 

Quod  in  suo  proposito,  persistere  vult  reveren* 
dus  Pater  allegata  per  me  non  facere  ad  propod- 
tum,  quae  tamen  de  directo  ei  contrariantur.  Pnmo 
enim  quod  dicit  autoritates  illas  respicere  coelum  vel 
infernum,  non  iuvat,  quia  de  directo  faduntmentioiMBi 
de  statu  merendi  et  demerendi  et  hune  statnm  defini- 
unt  morte  terminari.  Contra  reverendus  Pater  nullo  8. 
Doctore  innixus  audet  animabus  a  corpore  exiaten* 
tibus  terminum  merendi  prorogare ,  et  merita  pnrr 
gatorii  in  coelo  remunerari ,    et  apostolica   elamat 

I 

1)  Loeacher  notam  adiecit:    Ivo  CarQoteniia. 


a  Netariis  excepta.  131 

gententia ,  solum  remunerari  opera ,  quae  homo  in 
corpore  gessit.^  Quare  dicta  in  resolutione  sua  per- 
pendi,  sed  tanquam  insufficientia  acceptare  non  po- 
tai,  ut  illas  contrarietates  prius  aperiat 

M.    Lutherus. 

Primum,  quod  egregius  D.  D,  dicit,  non  ideo 
aliquid  negandum  esse  de  Scriptura,  quia  pertinti- 
ces  convinci  non  possint,  optime  etverissime  dicit, 
sed  loquor  ego  de  his  pertinacibus,  qui  nos  nostra 
autoritate  et  proprio  iaculo  confodere  possunt.  Evi- 
deos  enim  est  librum  Machabaeorum  pertinere  ad  ve- 
tiu  Testamentum.  Quando  ergo  S.  Hieronjmus  ca- 
nonem  Ebraeum  conscripserit,  et  eos'8olos  libros 
Ttlere  in  contentione ,  qui  de  canone  sunt,  definiat, 
dtque  in  hac  sua  sententia  receptus,  facile  nostro 
telo  yerberabimur,  nisi  fidelibus  persuadeamus. 

Secundo  probat,  librum  Machaba^orum  esse  re- 
eeptum  in  canonem,  contendit  ad  aequivocationem, 
et  facile  concordabimur.  Scio,  quod  ecclesia  recipit 
hunc  librum,  et  hoc  dixi,  sed  non  potest  ecclesia 
plus  tribuere  autoritatis  aut  firmitatis  libro,  quam 
per  se  ipsum  habeat,  sicut  et  ceterorum  Patrum 
opuscula  approbat  et  recipit,  sed  non  ideo  confir- 
mat  aut  meliora  reddit.  Transeo  ergo  ista,  quae  in 
multis  dicuntur,  canon  et  canon. 

Tertio  dicit,  autoritates  inductas  directe  facere 
mentionem  de  statu  merendi,  et  eundem  morte  ter- 
minari.  Respondeo  sicut  prius:  Quia  nihil  de  pur- 
gatorio  meminerunt,'sed  tantum  de  coelo  etinferno, 
ideo  moriens  ad  coelum  non  meretur ,  moriens  ad 
infernum  non  meretur,  et  sic  terminatur  utriusque 
status  merendi,  alioquin  possit  eisdem  autoritatibus 
evidentissime  probari  purgatorium. 

Quarto  dicit,  me  nullo  autore  inniti,  et  proro- 
gare  terminum  merendi,  item,  merita  purgatorii  re- 
munerata  asserere.  Fateor,  hoc  enim  feci,  utdispu- 
tarem  et  audirem  meliora,  quam  ego  noverim.  Ego 
enim  nihil  de  purgatorio  novi,  nisi  animas  ibi  pati 
iuvandas  operibus  et  orationibus  nostris,  paratus  hu- 

9  ♦ 


132  Dispntatio  Lipsiae  habita  a.  XIX  ' 

militer  doceri,  si  qua  plura  de  ipso  possunt  tradi. 
Quare  apostolus  contra  me  inductus,  quod  solum 
opera  in  corpore  gesta  remunerentur ,  relatiye  ad 
purgatorium  acceptus  est  a  D.  D.,  quomodo  iam 
dixi  non  posse  accipi,  sed  solum  ad  coelum  yel 
infernum.  Ista  relatio  si  observetur,  patet,  quod  non 
pugnet  contra  me,  aut  demonstra^it  purgatorium. 

Nona  Jnlii  ^). 
Eccius. 

'  Primo,  cum  D.  Pater  dicit,  autoritates  inductaB 
non  intelligi  de  purgatorio,  placet,  quoad  hoc,  qdia 
meritum  solum  in  hac  vita,  ergo  purgatorium  ez- 
cludigit  in  hac  vita.  Deinde  certum  est,  Augusti- 
num  in  Ench.  loqui  etiam  de  purgatorio,  quia  ibi- 
dem  probat  animas  suffragiis  vivorum  relevari.  Et 
Hieronymus  increpat  eos,  qui  putant  animas  exutaa 
mereri,  qui  purgatorium  asserit,  Esa.  ult. 

Quod  vero  dicit ,  conclusionem  suam  esse  di- 
sputationem,  quasi  non  habens  de  eamagnam  fldu- 
ciam ,  miror  piurimum ,  cum  iam  post  annum  iUam 
ventilaverit,  et  magnifico  titulo  disputati.onem  inscrip- 
serit  contra  novos  et  veteres  errores ,  sententiam 
quoque  recentiorum  theologorum  nec  stulto  verisi- 
milem  aSirmat,  ac  contemptim  eos  theologistas  nun- 
cupat.  Quod  vero  divinatur  canonis  aequivocationem, 
non  patior,  quoniam  Augustinus  in  iUo  lib.  18.  de 
civit.  ,Dei  eundem  terminum,  maxime  in  puncto  ad- 
versativo  ,  non  potuit  aequivocare ,  dicendo ,  quod 
non  fuerit  in  canone  apudEbraeos,  sed  apud  eoole- 
siam.  Deinde  exploratum  est,  cum  plura  easent 
evangelia  scripta,  autoritate  ecclesiae  quatuor  in  ca- 
none  recepta,  et  sic  libros  Machabaeorum  receptos 
testatur  prologus,  tamen  ab  ecclesia  inter  divinorum 
voluminum  annotantur  historias ,  sed  melius  ad 
rem. 


1)  Loescher  ex  cod.  MSo  hic  affert :    Sabatho  D.  Marei. 


|a  Notsriis  excepta.  133 

Quia  se  fimdat  in  hoc,  quod  purgatorium  non 
sit  in  sacris  literis  expreBsum^  contra  quod  est  con- 
dliii  Florentini  decretum,  quod  et  Oraeci  abnegato 
enrore  assumpserunt,  deinde  plures  loci  sacrae  Scrip- 
taiae,  ut  illud  * )  :  Transivimus  per  aquam  et  ignem, 
et  perduxisti  nos  An  refrigerium  ;  illud.  Eccles.  4 : 
De  carcere  et  catenis  egreditur  ad  regnum;  illud 
Uatth.  5:  Dixit  dominus:  Esto  consentiens  etc.  ne 
in  carcerem  mittaris,  Amen  dico  tibi,  non  exies  inde, 
donec  reddas  novissimum  quadrantem.  Ubi  per 
careerem  intelligit  locum  purgatorii,  ex  quo  homo 
non  liberatur ,  nisi  plene^  satisfecerit,  sicut  interpre- 
tatar  B.  Gregorius  in  loco  respondente  super  Lucam. 
Ratio  tamen  Gregorii,  quam  reassumit  B.Bemardns 
Ber.  66.  super  Canticis,  est  valida,  quod  Christus  in- 
onat  aliqua  peccata  remitti  in  futuro  seculo. 

Sed  apertissimus  textus  est,l.  Corinth.  8:  Si 
eoias  opus  arserit,  detrimentum  patietur,  ipse  autem 
salvus  erit,  sic  tamen  quasi  per  ignem.  Et  dies  Oo- 
mini  declarabit,  quia  in  igne  revelabitur.  Et  unius- 
cuiasque  opus  quale  sit^  ignis  probabit ,  et  ibi  de 
stipula,  foeno  etc.,  ubi  B.  Ambrosius  dicit,  Aposto- 
lum  expresse*.  locutum  de  purgatorio.  Idem  testatur 
glossa  interlinearis  ,  glossa  quoque  ordinaria.  Sub- 
scribit  *)  B.  Hieronymus  llb.  2.  contra  Jovinianum, 
B.  quoque  Gregorius  de  purgatorio  accipit,  quod  et 
B.  Bernardus  super  Canticis  facit.  Et  ne  quis  obii- 
eiat  mihi  Augustinum  in  Encher.  cap.  67.,  qui  et  de 
igne  praesentis  seculi  verba  illa  posse  intelligi  ait, 
legat  eundem  completius  ibidem,  et  quaest.  2  de  8. 
Dalcitii  quaestio.,  et  reperiet  Augustinum  illa  verba 
apostoli,  sicut  sunt  manifestissima,  accipere  quoque 
de  purgatorio. 

Quare  nedum  in  libris  Machabaeorum  *),  quod 
utique  ecclesiae  sufficeret,  sed  et  in  aliis  Scripturis 
purgatorium  asseritur ,  nisi  Gregorius ,  Ambrosius, 
Augustinus,  Hieronymus,  Bernardus  sint  de  numero 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  Loesch. :  subBcripsit. 
♦)  P8al.65.     ♦♦)  1.  Mac.  12. 


134  Dispntatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

theologistarum ;  nescio  alioquin  quomodo  reverendas 
Pater  possit  fateri,  se  scire,  esse  purgatorinm,  eam 
literae  sacrae  Scripturae  ita  ralide  velit  inniti ,  ^i 
cum  clarissima  sint  Scripturae  testimonia  pro  neote* 
ricis  theologis^  Ipse  nec  unum  locum  in  Scripttirti 
assignare  poterit,  ubi  merita  vel  gratiam  in  purgan- 
dis  augeri  asseratur,  cum  contra  Sapiens  dieat,  Bc- 
cles.  11:  Et  si  ceciderit  lignum  ad  austrum  aut 
aquilonem,  ad  locum  ubi  ceciderit,  ibi  erit.  Olossa 
ordinaria :  Id  est ,  locum  quem  hic  tibi  praeparave- 
ris,  tunc  habebis,  quia  in  domo  Patris  mei,  ait  CShii- 
stus,  mansiones  multae  9unt,  certa  mansio  morietiti 
deputatur,  ultra  quam  suis  meritis  in  purgatorio 
ascendere  nequit.  Sic  Damascen.  lib.  2.  cap.  4.  te- 
statur:  Scire  autem  oportet,  quod  hoc  est  in  homi- 
nibus  mors,  quod  in  angelis  casus,  et  dedarat  hoc 
quoad  termimim  merendi.  Sic  SapiensEcd.  9:  Quid- 
quid  potest  manus  tua  instanter  operare,  sicut  ad 
illum  sensum  allegavit  devotus  ille  et  dignus  eccle- 
siae  minister,  Johannes  Capistranus.  Ita  hoc  Apo- 
stolus  docuit  ad  G-alat.  6:  Nolite  errare,  Deas  non 
irridetur.  Quae  enim  homo  seminaverit,  haec  et  me- 
tet.  Quoniam  qui  seminant  in  carne  sua,  de  carne 
metent  corruptionem,  bonum  autem  facientes  non 
deficiamus,  ergo  ^)  tempus  habentes  operemur  bo- 
num  ad  omnes.  Glossa,  quod  homo  seminaverit, 
scilicet  praesentis  vitae  labore.  Non  ergo  in  purga- 
torio  seminantur  merita,  sed  in  praesenti  vita.  Quod 
et  Ghrysostomus  confirmat  per  illud  Johannis  9: 
Me  operari  oportet  opera  eius,  qui  misit  me,  donee 
est  dies,  venit  enim  nox,  quando  nemo  operari  po- 
test.  Dies,  ait  Ghrysostomus,  est  praesens  vita.  Ideo 
Augustinus  hortatur  nos,  debere  operari,  dum  viva- 
mus,  ne  per  noctem  praeveniamur.  Accedat  testis 
etiam  B.Ambrosius,  volens  apostolum  loqui  de  tem- 
pore  praesentis  vitae  nobis  concessae,  ut  iuste  con- 
versemur.  Quare  egregius  Psaltes  ait,  Psal.  104:  Exi- 
vit  homo  ad  opus  suum,  et  ad  operationem  suam 
usque  ad  vesperam. 

1)  In  ed.  Jen.  et  apnd.  Loesch»:  ergo  dum. 


« 

Pofkenia,  ttqMOiM  ett  illa  Angattiiii  Mitoilli^ 
pneter  8iiperiii»:'ililegatR,  abi  tMneQ^paigatoiii  m^ 
■iril^  Mntentia  est  eins  eap.  3.  de  floe  ad  Pettam : 
Tbbmmii  aeqnirenifi  yHmm  aeternaaik  ia  iita  taetiiiD 
ijli]>e«ftke«iniNM4edii  ffioronymtii  quo^  lib.  3. 
■par  illnd  ad<  €hdat.  6:  Unuaqoiaque  onut  snaid 
piitnbit,  ottendit)  qaoinodo  homines  meritia  sais 
■ftatv  iii  hae  Tita)  eed  voeati  ante  tribanal)'  quod 
It  in  aorte,  tono  nec  Job,  neeNee,  nee  Daniel  poi- 

^eftue  pro  qaoqae^  sed  unusquisque  portebit 
•aum.  Nam  ut  pnlehre  B.  Bemardus  doeet^  in 
hominia  morte  partioalare  flet  de  eo  iodt* 
'qpod  fieri  non  posaet,  ei  adhucterminam  ha* 
hMft  merita  eua  in  purgatorio  onmulandiv  cft  ^n^ 
imi  augendi ,  quia ,  ut  per  prophetam  Zaehanam 
Mdt ,  adaequAbit  gratiam  gratiae,  gratiam  gloriae 
nideft  in  proportione  ad  grattem  fldei.  ^od  «i 
eliMi  tieetimoDia  illa  non  essent  ita  dara,  quae  ta- 
maa  sont  apertissima ,  hoc  unum  deberet  rereren- 
iam  Patrem  in  propoiito  abiterrere,  quod  theolo- 
gni  absque  theoiogioo  fiindaniento  pro  iuo  arbitrio 
non  existens  iudex,  nec  iudicis  assessor,  animabus 
ezeuntibus  terminum  merendi  vult  prolongare.  Quare 
qaoad  istam  particulam  concludendum  videtur,  ani- 
nas  in  purgatorio  satis  pati  et  purgari  a  delictis, 
sed  nudorem  gratiam  non  mereri. 

De  secundo  principali,  quo  negat,  animas  in 
pnrgatorio  esie-  certas  de  salute,  hoc  iterum  arbi- 
tror  nulla  sacrae  Scripturae  autoritate  fundatum.  In 
piaesentia  tamen,  quod  sint  certae  de  salute,  ad- 
daco  illud  Apooal.  5 :  Vidi  in  dextra  sedentis  iupra 
dnronum  etc.  Et  nemo  inventus  est  dignus  aperire 
librum,  nec  in  coelo  nec  in  terra,  nec  subtus  ter- 
mm.  In  inferno  indubitate  nulla  est  dignitas  librum 
iperiendi,  quare  de  purgatorio  loquitur.  In  quo 
eliam  sunt  aliquando  S./viri  miraculis  oorusbantes, 
fliaat  de  8.  Paschaaio  testatur  B.  Oregorius  4.  dialogo, 
et  historia  de  8.  Severino  Coloniensi  episcopo,  na- 
tione  tamen  Suevo.  Ulud  4dem  asserit  et  infra:  Et 
omnea  eantabant,  in  coelo,  in  terra,  et  iubtus  ter- 
ram*  Sed  de  aalnte  quasi  desperantes,  non  cantant, 


•  I 


136  Dispntatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

i 

quare  eo  ipso,  quod  sacra  anima  tantum   ibi  esse 
asserit,  'animas  certas  de  salute  a£firmat.  , 

Praeterea  in  canone  missae,  ubi  pro  defunctis 
in  purgatorio  oratur,  ita  dicimus :  Memento,  Domine^ 
famulorum  tuorum,  qui  nos  praecesserunt  cum  signo 
fldei,  et  dormiunt  in  somno  pacis  etc.,'  ipsis  et  om* 
nibus  in  Christo  quiescentibus.  Si  ergo  iuxta  saciv 
tissimum  missae  canonem  animae  quie^cunt  inChri- 
sto,  quomodo  possunt  esse  in  tali  turbatione  et  hor- 
rore,  quasi  desperationis,  si(}ut  declarat  reyerendos 
Pater  in  suo  resolutorio  Concl.  14.  usque  ad  20. 
Non  enim  video,  quomodo  in  talihorrore,  tremore, 
turbatione,  et  quasi  desperatione,  quae  omnia  ma- 
ximam  dicunt  inq^iietudinem ,  animae  pui^ndae 
possint  dici  dormire  in  somno  pacis  ,  quod  prae- 
dicta  omnia  paci  adversentur.  Sed  tunc  a  veriB  * 
Christianis  recte  censebuntur*  in  pace  quiescere,  dum 
securae  exspectant  terminum  suae  purgationis.  Haep« 
sunt  partim ,  quae  me  moverunt ,  et  hodie  moventy 
ad  dissentiendum  reverendo  Patri ,  paratus  tamen 
stare  iudicio  et  informationi  aliorum. 

M.  Lutherus. 

Tria  per  ordinem  egregius  D.  D.  copioBissime 
contra  me  prosecutus  est,  primum  canonem  Scriptu- 
rae  comprehendere  libros  Machabaeorum  ,  deinde 
purgatorium  probari  etiam  aliis  locis  Scriptura^, 
tertio  conatus  ostendere,  animas  esse  certas  de  sa- 
lute  sua. 

Respondeo:  De  primis  duobus  nulla  est  inter 
me  et  dominationem  suam  controversia.  Ideo  non 
erat  necesse  tot  autoritates  colligere  ad  eam  rem, 
quam  forte  constantius  afiirmo,  quam  ipse,  ut  qni 
me  scire  professus  sim,  esse  purgatorium.  Sed  hic 
vertitur  scopus,  an  possit  probari  animas  in  purga- 
torio  mereri^  et  gratiam  in  eis  augeri,  tamen  trans* 
eamus  per  ordinem. 

Primo  dixit  autoritatibus  heri  adductis  statui  me* 
ritum  solum  in  hac  vita,  ergo  excludi  in  futura  yita,- 
quod  ipse  intelligit  purgatorium,  et  sic  aptat  auto« 


liialM  .|id'p^rgftt0riiini..  Egpi.aatei&  ooAoedo  :de  fo- 
tn«%  Yita, .  rf el  >  infiBnM  yel  oodi.  Addmifcf  etiain  An^ 
fmSm*  ia  Baoh*  loqaenteip  de,  puzgat.  et  Hieroiu 
iifrepaatein  eoe,  qai  exutas  anjmas  mereri  aaseraiit. 
Utiwnqae  .9090edo*:'Me  etiam  repirehendit,  quod  c^- 
lOBBi,  me  .dispotare  haoe  propoaitioiiem,  qoaai  ooa 
hbana  fldnoiam  de  ea^  qni.magnifico^  titalo<  acrip^ 
aatfflof)  eontra-  noyoa>:et  yeterea  enrorea  me  diapoten 
tnjaafr  ^  scoitontiam .  zecentioniiDB  nec  atulto  yenaimiT 
lni>-vffimariB  «e  oontemptim  eoa  theologiataancH 


,.••■...■.■  ■■■! 
•  ^lMoo,  aieat  beri  dixivVne  adhuc  nibil  adire  4a 
nagotib  animaram  et  purgatorii ,  et  hoo  appeUent 
oqnrem,  ^piod  quidam  au(]eirt  aaaerere.qu/Oia.igno- 
mit,  tet  opinioiiea  Patrum,  ut  B.^Thomae,  Bonayen*) 
[  Imp  et  aunilium ,  quaa  ipai:  non.  aaaeraerunt ,  ipai 
In^moertoa  artieuloa  fidei  pronunciant,  Hoa  egsh 
9f^iS^  theoldgiataa  et  non  ueologos.  Opinionea 
tnetari  debent  in  aeholia  ^  in  populum  praedicari' 
Teiba  et  opera  Dei.  Paal.  19:  Coeli  enarrant  glor 
nam  Dei  etc.  Non  ergo  ego  damno  opinionea  op- 
timorum  Patrum,  sed  resisto  fabulis  istia,  qui  ex 
opinionibus  hominum  nobis  conflant  articalos  fidei, 
quad  non  est  boni  theologi  ofBcium. 

Quod  canonem  ego  aequivocaverim  contra  Au- 
gnstinum  lib.  18.  cap»  26.  coegit  me  divus  Hiero-> 
QjiDua.  Item  Eusebius  in  historia  ecclesiastica  re- 
eenaena  et  antiquorum  autoritates.  Ideo  stat  aequi- 
Toeatio ,  cum  sditer  Augustinus ,  aliter  Hieronymus 
de  antiquioribua ,  de  Canone  sentiunt,  et  per  con-. 
aeqaena  nullum  robur  argumenti  in  contentione  re- 
lietam  est  An  prologus  Hieronjmi  inter  divina  vo- 
IiuDina  libifos  Hachabaeorum  enumeret,  non  memini, 
transeo  illud;  quod  quatuor  evangelia  autoritate  ec- 
desiae  recepta  sunt*     Haec    enim  erit  alia  materia. 

Post  hoc  dicit,  contra  conciflum  Florentinum 
esse,  quod  purgatoriam  non  sit  in  Scriptura  expres- 
8Qm.  Kespondeo :  Goncilium  non  potest  facere  de 
Scriptura  esse,  quod  non  est  de  Seriptura  natura 
BQii,  sicut  nec  ecclesia  potuit  facere  evangelia,  etiamsi 
approbayit  eyangelia. 


138  Disputatio  Llpsiae  habito  a.  XIX 

Quare  yideamns  autoritates.  Primo  illliin  PmL 
65:  Transivimus  per  ignem  et  aquam.  Respoflded: 
Non  valet  ad  purgatorium^  loquitur  de  peqrseoati^^ 
nibus  Sanctorum  ,  sicut  in  multis  aliis  locis :  Psal. 
17 :  Igne  me  exanninasti,  item  26 :  Ure  renes  meos 
et  cor  meum,  et  l.Pet.  1:  Modicum,  si  nunc  opoiv 
tet  contristari  in  yariis  tentationibus ,  ut  probatioi 
fidei  vestrae  multo  sit  pretiosior  auro,  qnod  per 
igi!iem  probatur.  Et  breviter,  tropus  est  iste  Tvlm' 
tissimus  Scripturae,  per  ignem  et  aquam  intelligi^} 
tribulationes.  Ideo  nimis  haeret  in  literis  et  sylk^ 
bis,  quod  mihi  imponit  D.  D.,  qui  ignem  propniga- 
torio  accipit. 

Item  et  illudEcclesi.  *)  :  Quod  aliqnis  de  car- 
cere  et  catenis  egreditur  ad  regnum.  Satis  est  ohh 
rus  textus  de  vanitate  huius  mundi  disputantis,  qnod 
casu  yertente  is,  qui  nunc  servus  est,  flt  rex,  et 
qui  rex  est,  flt  servus.  His  et  similibus  autoritali- 
bus,  si  contra  negantes  pugnaremus,  nihil  nim  hi- 
dibrium  de  nobis  et  ecclesiae  adversariis  faoereiniu. 
Quanquam  ego  libentissime  omnia  haec  admiito,  et 
si  qua  sunt  similia. 

Tale  et  illud  est  Matth.  5 :  Esto  conseniiens 
adyersario  tuo,  ne  tradat  te  tortori  etc,  ubi  per 
carcerem  dicit  intelligi  per  Ambrosium  looum  por- 
gatorii,  libenter  admitto.  Sed  quia  alii  Patres  in  dip 
yersum  exposuerunt,  praesertim  Augustinus  de  in- 
femo  et  nunquam  egressuro  exponit,  flt  antoritas 
dubia,  fldelibus  suadens,  resistentes.  ^)  non  conyiii* 
cens.  Ut  id  taceam ,  quod  textus  ^nsequentia  ne 
patiatur  quidem  de  purgatorio  intelligi,  dicit  enim 
de  consentiente  adyersario,  et  dissentiente ,  volens 
dissentientem  damnabiliter ,  et  contra  Christi  prae- 
ceptum  peccare,  quae  pertinent  ad  infemnm,  non 
ad  purgatorium. 

Rationem  Gftgorii  consentiente  Bernardo  dioit 
esse  yalidam,  quod  Deus  remittit  aliqua  peooata  in 


1)  In  ed.  Jen.  et  apnd.  Loesch.:  intelligit,     2)  In  ed. 
orig.  et  Jen.:  resistens. 

*)  Eccl.  5.  ' 


•■■ :  ■/ 


9t  witmtm  mtpu.    '  iffil 


r.  KeiMikidM  2  Yehim  M  ajniflflfldefl,'  iMl  in^- 

"■  Fbsi   haec  dieit,    esse   apertissiintini   textom 
i:  Cdfifli|i.3:  81  ^)  cfiuus  opiis  arserit,  detrfthentHM 
filfim y]ip6e  aatein  $alnB  erit,  sie  tameh^  <)titUri 
p0r  igHMii  M  Ambro#iaili  et  Hieronymnm,  glonsiitti 
oraiteriaitfi  et  Ikiterlin^areiti,  Chr^orititti,  Bemardnm, 
irtdMQdsf^  1ioi5  loeo  ^)  apostolum  de  paif;atorf6.- 
HMitiWtistinnB  aliettbi  de  praesentis  seoau  igne  w' 
dltt^VttAla  p08i^^  Ihtelligi  dieal  Rest>ondeo:   Aded> 
liUi  e^  apCTtiBnntus  liio  textus,  ut  ego  hodie  fttea^^' 
eBm  miflta  exeasserim,   me  adKue  iiedeire  germa''' 
Mb  ^eiiBulh  '  Panli ,    ita  vaHantibuis '   intetpretibuB, 
MtiqMp^   per  me  libenS  adihittam  de  purgatorioJ 
tihiifr  eum  apostohu  apertisrime  dioat,  opus  unias- 
tf  HlNnie  per  ^em  probari,  in  quo  igti^  didt  ris^' 
fflibAuti  dtem  Domini,   quae  dleelaret  ahiudenius- 
fMe  6ptA^  ttt  Bont  aperta  yerba,  meo  tenui  iudieio 
Hfeter  toqtd  de  igne  eoliflagrationiB  et  extremi  iu- 
didi,  aut  ut  AuffustinuB  tropologiee  de  igne  perBe-' 
onflOMs  tempomis,   qua  maxime  probatur  fldes  et 
fldei   doctrina.    Et  quaecunque   super  haec  aedifi- 
eatttut.  • 

Quare  adhue  nihil  habetur  ex  sacris  literis  ma- 
idfMiim  de' purgatorio,  quod  in  contentione  valeat. 
Non  eygo  beatissimos  Patres  de  numero  theologi- 
8tarum  habeo ,  quia  purgatorium  cum  eis  conflteor, 
nee  ipsi  opiniones  et  ignorantias  suas  de  statu  ani- 
nmrum  pro  articulis  sanxerunt,  sicut  faciunt  theolo- 
gistae. 

HiraturD.D.,  quomodo  possim  soire,  esse  pur- 
gatoritim,  et  ego  nec  unum  locum  habeam  pro  me' 
in  Scripturis,  cum  haec,  ut  dicit,  clarissima  Bcriptu-  ^ 
rae  testimonia  pro  neotericis  theologis  facere  putet. 
Respondeo:  Non  est  necesse  conflteri,  qua  via  no- 
Terim  purgatorium,  vel  quaecunque.    Deinde  haec 


1)  In  ed.  orig.  tantnmmodo  legitur :  Si  cuius.  ipse  sal- 
v&bitor  etc.  2)  In  ed.  orlgf  deaunt  verba:  hoc  loco,  red- 


dita  8unt  ez  ed.  Jen.  et  Loesch. 


140  Dispatado  lapsiae  habita  a.  XIX 

testimonia  clarisaima  pro  purgatorio   sunt  adducta,. 
non  pro  statu  animarum  in  purgatorio. 

Jam  illa  autoritaa  Eccles.  11:  In  quocunqae 
loco  ceciderit  lignum ,  sive  ad  austrum  siye  ad 
aquilonem,  ibi  erit;  ubi  glossa  ordinaria  intelligit:. 
locum,  quem  hic  tibi  praeparaveris,  habebis,  neecio, 
quo  ingenio  ad  propositum  ducatur ;  si  enim  per  lo- 
cum  praeparatum  ^)  intelligit  purgatorium,  manen- 
dum  erit  in  aetemum  in  purgatorio ,  si  aiiteai  in- 
telligit,  quod  si  hic  praeparaveris,  id  est,  meruerifl, 
tunc  non  facit  ad  autoritatem  Eccles.  11,  qui  nihil 
de  merito  loquitur,  sed  de  morte  hominis.    ^ 

Transeo  illud,  quod  Christus'")  dicit,  in  domo 
Patris  sui  esse  multas  mansiones,  et  quod  certa  man- 
sio  morienti  deputatur ,  ultra  quam  ascendere  ne- 
quit.  Totum  pro  me  est.  Scio,  quod  unicuique 
mansio  deputatur  post  mortem,  sed  nonstatim  per- 
venit  ad  mansionem  post  mortem ,  nisi  mansionem 
iterum  pro  purgatorio  accipiat^  et  sic  morientes  ab. 
aeterno  regno  excludit. 

Item  et  illud  Damascen.:  Hoc  hominibus  mora, 
quod  angelis  casus.  Respondeo:  Si  ergo  post  mor- 
tem  ceciderit  in  purgatorium,  sequitur,  quod  in  ae- 
ternum  purgabitur,  au{  oportet  Damascenum,  sicut 
et  omnia  praecedentia ,  intelligi  de  duabus  ultimis 
mansionibus,  damnationis  et  beatitudinis^  et  -non  de 
purgatorio. 

Ita  et  illa  Eccles.  9:  Quodcunque  poterit  ma- 
nus  tua  instanter  operare ,  quia  nec  ratio  nec  sen- 
sus  apud  inferos  est,  quo  tu  properas.  Si  de  pur- 
gatorio  intelligit,  iterum  purgatorium  erit  infemus, 
ergo  solum  de  infemo,  citra  memoriam  purgatorii, 
loquitur. 

Johannem  Capistranum  libenter  admitto,  sed 
extra  contentionem. 

Jam,  quod  apostolumGalat.  6.  dicit  contra  no- 
stram  sententiam  loqui:  Quae  homo  seminaverit  iii 


4)  In  ed.  orig.  additum  leginir :  et  humidam. 
•)  Joh.  14. 


ettne;,  haeA  met^t »  ,et  iUuil  Job«ii«  9 :  .  V^t  iioz, 
qnando  nemo  poterit  operari,  quod  AmbroBioB  de 
IHfeqentiB  toinpoiis  vita  expoipt,  qaomo^P. .  mere- 
wnr,  olaiiam ,  e^i  quod  pihU  faoit  .^)  ad, j:!Qg).  App- 
itcdns  enim  non  de  purgatorio,  ,8ed  de  e^^treino  iu- 
4ifto  iogaitiprr  ^  CSiristas  per  jii^etefn  aal  va,  tao;ijen  re- 
vfnqiltiii.Cibi^BOstomi  ipteiligiti^  i^t  olarttm 

eft  m.ipHf^wiQO  textu,  <^uaindiu,  ego  in  mundp  aunii,, 
^  /diu  liq;  aam  mundi  ▼olens,  qupd  eztra  fidepli 
Q^ifltiji^gn^o  jppadt.  bene  operari^  tamen  CShiysofltp- 
ppuBi]  ffdbooitto,,    qui^    irefipioit  ad  ^^treqnum   iudi- 

•.  Antoritag.PaaL  104;  Ebdyit  homo  adopus.i^i^ttin 
pqiiQ  ad  Teaperami  permittitur  trahi  figuratiTO  Benau 
ad  TibMn  et  mortem  hominia,  aed  genuino  aenau, 
et  qui  j^ugnet  in  oontentione,  loquiiur  de  admirabili 
iqioaitione  Dei\  quod  hominem  ita  diapoauerit, 
qml  fapmo  ezeat  ad  ')  vesperam  diei  naturalia  ad 
opientionea.  adaa.  Et  Augaatintia  reete  aenaiteapited. 
de  fide  ad  Petrum,  tempus  acquirendi  vitam  aeter- 
nam  eaae  datiim  hominibus,  tamen  in  ista  vita,  quia 
ot  dizi,  semper  ad  futuram  vitam  respiciunt,  non 
ad  purgatorium. 

Et  Hieronjmus  super  Oalat.  6:  Unusquisque 
portabit  onus  suum  etc.  bene  ostendit,  quod  homi- 
nes  meritia  iauis  iuventur  in  hac  vita,  sed  vocati 
ante  tribuna^  quod  fit  in  morte,  tunc  nec  Job,  nec 
Daniel  possunt  atare  pro  quoquam.  Respondeo, 
qnod  autoritas  est  robustissima  contra  egregium  D.  % 
D.,  quia  ai  verum  est,  hominem  in  morte  vocari 
a&te  ^bunal,^  et  tunc  nec  Job,  nec  Daniel  posaunt 
itaxe,  fiiistra  orat  ecclesia  pro  mortuia.  Et  sic  ne- 
gatur  purgatorium.  Quare  de  tribunali  novissimo  lo- 
qoitur  Hieronymus,  post  finitum  purgatorium. 

Bemardum'  etiam  induxit,  quod  in  hominis 
morte  agatur  particulare  iudicium,  quod  non  fieret, 
li  haberet  terminum  adhuc  merendi.    Respondeo :  ^ 


1)  ln  ed.  Jen.  et  apud  Loeseh. :    faciat.      2)  Ibidem: 
'wque  ad.  .  ' 


142  Disputatio  Lipaiae  habit»  a.  XIX 

quidqaid  sit  de  particulari  iudicio,  consequentia'  non 
valet. 

Transeo  autoritatem  Zachariae  :  Adaequabit  gra- 
tiam  gratiae,  quia  tropologico  et  bono  sensu  expo- 
nitur,  sed  non  proprio. 

In  fine  huius  articuli  dicit :  Etiamsi  non  eBsent 
tam  clara  haec  testimonia,  hoc  tamen  deberet  me 
absterrere  theologum ,  quod  sic  absque  fundamento 
pro  meo  arbitrio,  cum  nec  iudex,  nec  assessor  fiie- 
rim ,  et  tamen  animabus  exeuntibus  terminum  pro- 
rogarim  merendi.  Idem  retorqueo  in  ipsum  D.  D^ 
cum  nec  ipse  iudex  nec  assessor  fuerit,  et  tamen 
animabus  certum  statum  iuxta  opiniones  suas  defi- 
niat  absque  fundamento ,  praesertim  cum  id  nolit 
esse  opinionem  duntaxat  (quod  libentissime  to- 
lerarem),  sed  certam  scientiam. 

Hora   seconda    continaata  Dispntatio  per   wniam 

D.  Martinum  Lutherum, 

qui  dixit  dedaraturum ,    se  recte  ^)    et  candide  de 

Scripturis  sentire. 

Et  quia  mea  sententia  non  sa4iis  intellecta  •vi- 
.detur  egregio  D.  D.,  quantum  possum  apertius  me 
expono,  quod  Scripturae  et  S.  Patres  ^tiqui  in  sais 
sententiis  respiciunt  futuram  vitam,  qua  vel  salvan- 
»  tur  vel  damnantur  animae,  nihil  de  pui^atorio  in- 
terim  cogitantes.  Ideo  multae  illae  autoritateS|  quae 
abnegant  statum  merendi  post  hanc  vitam,  non  per- 
tinent  ad  purgatorium.  Quod  si  adhuc  non  intelUgi- 
tur,  fingatur  purgatorium  nullum  esse,  siout  non 
fiiit  eius  cogitatio  in  mentibus  eorum.  Tunc  adhnc 
stabunt  et  verae  erunt  omnes  autoritates  inductae, 
quod  ante  mortem  est  vita  ^)  merendi.  Deinde  non 
sic  de  meritis  loquor  animarum  in  purgatorio,  quod 
aliquid  operenlur,    sed  quod  recipiant  gratiam  am- 

1)  In  ed.  origin. :  qoi  dixit  ae  dedaratoram  recte  etc 
2)  Loescher  scribendum  esse  coniicit :  meta. 


a  Notariis  excepta.  143 

pliorem.  Giun  apad  oames  oonstet  culpam  non  re- 
mitti,  etiam  venialem  sine  augmento  gratiae,  et  in 
pargatorio  culpas  remitti  scribat  divus  Oregorius 
in  dalogorum  4,  et  recitatur  dist.  25.  can.  quaiis, 
sio  tamen  hocassero,  ut  pro  opinione  habeam,  imo, 
ut  fatear,  pro  ignorantia.  Soii  Deo  credo  cognitum 
esse  statum  animarum  in  purgatorio. 

Ad  tertium  principale  de  scientia  salutis  earum, 
aU  induxit  primo  Apocal.  quintum  caput,  quod 
nemo  inventus  est  nec  in  coelo,  neo  in  terra,  nec 
sobtas  terram,  qui  dignus  esset  aperire  librum,  vo- 
lens  per  subtus  terram  intelligere  purgatprium ,  ut 
in  quo  et  aliquando  sancti  viri  fuerunt,  siout  Pa- 
sefaasijis  et  Severinus: 

Dico,  quod  haec  giossa  autoritatem  non  habet, 
ideo  eadem  facilitate  contemnitur,  qua  probatur. 
hteor  quidem ,  Sanctos  in  purgatorio  fuisse ,  imo 
attllam  in  purgatorio  esse ,  nisi  Sanctum.  Posset 
ergo  contentiosus  dicere,  subtus  terram  esse  idem, 
qaod  infemus  ,  vel  quodlibet  aliud,  ut  quod  nec 
daemones ,  nec  homines,  nec  angeli  possint  aperire 
librum ,  sicut  dicitur ,  trina  rerum  machina  colere 
Deum;  et  apud  apostolum  ''')  tam  coelestia,  quara 
terrestria,  quam  inferna  genu  flectere;  siquidem  et 
daemones  contremiecunt**J,  imo,  ut  in  eodem  libro 
modus  est,  Subtus  terram,  significat  etiam  mortuos, 
at  dicit  in  alio  capitulo :  Terra  dedit  mortuos  suos, 
et  infernus  dedit  mortuos  suos. 

Quod  autem  sequenter  inducit  omnes :  Canta- 
bant  in  coelo ,  et  in  terra  et  subtus  terram,  despe- 
rantes  autem  non  cantare  posse ,  respondeo  :  Non 
dixi  animas  desperare  unquam,  sed  quando  una  ec- 
clesiae  sententia  eadem  est  poena  inferorum  et  pur* 
gatorii ,  dixi  eas  similes  esse  desperatis ,  quomodo 
leguntur  et  in  hac  vita  quidam  tentati  fuisse  despe- 
ratione,  ut  in  Psalterio  in  multis  locis:  Ne  avertas 
fociem  tuam  a  me ,  et  assimulabor  descendentibus 
ia  lacum.   Deinde  cantare  Domino,  non  semper  est 


•)  Pliilip.  2.    ••)  Jacob.  2. 


144  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

iaetari  et  gaudere,  imo  canticum  noTum  est  canti- 
cum  crucis,  hoc  est,  laudare  et  portare  Deum  in 
mediis  tribulationibus  atque  adeo  in  morte. 

Quod  tertio  adduxit  canonem  Missae,  ubi  pro 
defunctis  orantes  dicimus :  Dormiunt  in  somno  pi^ 
cis,  et  quiescunt  in  Christo,  non  videt,  ut  diott, 
quomodo  possint  dici  dormire  in  somno  pacis,  ri 
sint  in  tali  turbatione,  tremore  et  inquietudine 
maxima.  Ideo  interpretans  hanc  quietem  pacis  dioil, 
quod  exspectant  secure  terminum  suae  put^tionis. 
Respondeo:  Non  satisfacit  mihi  baec  glossa,  et  idem 
per  idem  f)robatur.  Nam  esse  eos  inquietos ,  pro* 
bat  id  quod  sequitur  in  Canone:  Ipsis,  Domin^^ 
et  omnibus  in  Christo  quiescentibus ,  locum  refrig^ 
rii  lucis  et  pacis  indulge,  et  illud,  quod  omnes  ora- 
mus:  Requiem  aeternam  dona  eis,  Domine.  Item: 
Dona  eis  pacem,  quod  non  potest  intelligi,  dona  eifl, 
exspectare  secure  terminum  suae  pui^tionis,  quod 
D.  D.  interpretatus  est  esse  pacem.  RectiuB  eijgo 
meo  iudicio  requiescunt  in  pace ,  quoad  coipiu. 
Dormire  enim  in  sacris  literis  in  pace ,  signinoai 
quiescere  in  sepulcro.  Et  sic  patet,  quod  egr^ns 
D.  D.  non  probavit  scientiam  salutis  eorum ,  imo 
quodammodo  toliit  poenas  purgatorii,  dum  eis  tri- 
buit  pacem. 

Eccius. 

Quia  nobis  constitutum  est  arctum  tempus  hanc 
materiam  hodie  finiendi,  ut  pro  qualitate  materiae 
solutiones  nihili  refutare  non  pdssim,  et  alia  puneta 
purgatorii  attingere,  paucula  quaedam  afferam , .  ut 
facile  agnos6atur  vitasse  reverendum  Patrem  ma- 
teriae  nostrae  medullam ,  et  diverticula  quaesivisse. 
Unde  primo  cum  Augustino  dixissem  ^) ,  omne  me- 
ritum  hic  comparatur,  et  quod  nenA>  speret,  quod 
hic  neglexit,  cum  obierit,  apud  Deum  promereri. 
8imiliter  et  Hieronjmus  dicit,    se  utrumque  conoe- 


1)  In  ed.  origiD. :   induxissein. 


dm.  8ed  i^aM  teo  tsatiiuUi  obitinfttu^  ai  Aagu- 
Hmm  eoncedity  lonuie.  bmi^iub  ibio  oompenri ,  ut 
Cikt  gntiwn  vIbm  uutnabaB ,  etum  Id  piwgitorio 
i^ari.- 

^NeqiMt  >Tfelet  In  pMeBentin  oollyriam  iuuai  nd 
OMteMtDritntes,' qou  didt  nvntoqoi  de  pu^ato* 
M,  fMM,  B.  Aagwtina»  Ulod  idein.  dizit,  <  oam  de  aoi- 
tmm  in  |H>ig^Qrii>  tnotuet,-  et  in  finofa.  et  ia 
ttn  4n'«n»'  pro.  mortuia  ageud»  c  1.  Nun  poet 
^■iMi.  Mn_  pomuias  agete  qnod  prodest,  »ed  re- 


^iVa-4aod'e0miai,  In  nane  enim- inoidetat  Auga- 
itau  di^Mltatem,  quomodo  •uftagia  oliortai»  pto- 
%!W|P0«^t,  .qui»  Dihil  merereatui?  fiecumt  ad 
Im,  nt  in  vita  meruerint,  quod  eia  poit  ^ortem 
pfoeat^fi,,  qnareifimtra  nitebatur  me  instruere  de 
seaau  suo ,  quem  aatii  bene  aocepi.  Neo  peraua- 
iiHDcuIa  Eua  qii|dqaani  momfinti  habet  apud  Chri* 
iliaaum,  quia  venianatipnresuftantur  eiDeaugmento 
gntiae.  Frobet  hoo  rerereqdus  .Pater.  Nulla  autori- 
tate  hoc  est  fuloitam,  imo  est  MBum ,  cum  peooo- 
tm  TeDiale  Dei  oSehBam  non  fsoiat  ex  "Dei  mieeri- 
eordia,  aon  opus  eet  nova  giatia  in  eiuB  deletione, 
>ed  si^cit,  quod  aliquie  pro  eo  satis  patiatur. 

Quod  vero  seeundo  loco  excusat  se  de  eiroce, 
qma  non  video  unam  literam  adduotam  per  D.  Pa- 
trem  pro  sua  nova  doctrina:  ideo  merito  debet  re- 
pntari  auBpeeta,  oum  recentloram  theologorum  sen- 
tentia  tot  eacrae  Scripturae  et  sanctorutn  Patrum 
nitatar  autoritatibus.  Neo  hoc  excusst,'  quod  aliqui- 
b<u  imponit  facere  opinionea  Thocnae  vel  Scoti  sic- 
■t  artiouloB  fldei,  de'quo  mihi  non  constat.  Ggo 
wm  Thoinam  vel  Scotum  ,  aed  olarissima  eocLeeiae 
luiia*  oum  «aora  Soriptura  adduxi ,  viderit  ipse, 
qua  theologistas  incuaet. 


Tertio  ad  Augustinum  dicit  de  librie  1 
buonim,  fortiorem  oppoDondo  B.  Hieroojmum,  at 
SeronjmuB  nuUibi  uegat  llbros  SachabBeorum  apud 
(wleBiam  esee  de  canone  Bibliae,  quin  in  prologo 
W  conataoter  asserit  .liiisse  annotatum  inter  divi- 
Bomm  voluminum  historiae.  Quare  opusculie  S.Pa- 
tram  in  can.  Bom..l5.  dis^.  non  debuit  aequiparui. 

UtliMl  aiiii.  V.  A-^sa  nf.Utt.Lih  Vot.  ai.     ■  10  > 


116  Dispntatio  Lipsiae  bebita  a.  XIX 

Cum  vero  ei  oppoMiissem  de  eoneiHo  FlorMi^ 
respondet,  coneiliuin  non  posse  facere  aliqokl  68M 
de  Seriptnra  quod  non  sit.  Hoo  quideHi  Venm,  mi 
quid  hoc  est,  eoncilium  tam  laudabile  tanta  teine- 
ritate  contaminare,  ut  hoc  absurdum  deoemat.  Ciun 
vero  doctissimi  fti^nt  in  eo  concilio  viri,  malo  ob» 
dere  conoilio,  quod  a  Spiritu  sancto  regitur,  ^UMI 
Domino  Luth^o,  non  quod  coneilium  (laciat  aliqaid 
de  Scriptura,  quod  non  sit,  sed  quod  eredam  eoih 
cilium  melius  habere  sensum  et  intelligentiam  Sei^ 
turarum  decernendo  hoc  esse  de  Seriptura,  qaod 
in  Scriptura  reperitur. 

Evanida  est  sua  excusatio,  posse  reperiri  sem- 
per  expositionem ,  ita,  quod  textus  allegatos  noilf 
yaleat  in  contentione  contra  pertinaces  ,  nam  iUnd 
esset  omnium  haereticorum  labitulum ,  qui  sempef 
aliquem  expositionis  fucum  possent  afferre,  quiMl 
contenderent  cathoiicas  yeritates  in  Scriptura  saeM 
non  esse  expressas*  Ita  hodie  adhuc  perfidi  Aitt 
duraret  haeresis,  quod  homousia^)  ex  sacris  literit 
tam  expresse  probari  non  posset,  quin  in  conten- 
tione  pertinax  qualicunque  mco  non  CTaderet. 

Similiter  bene  noyimus,  ecclesiam  non  posse 
fq.cere  eyangelia,  tanien  ecclesia  facit,  ut  reUo|jji 
Nicodemi,  Bartholomaei ,  Thomae  et  aliorum  evM* 
geliis,  quatuor  duntaxat  indubitatam  fidem  adbib^r 
amus,  in  quo  ecclesiae  iudicio  standum  est  in  evan* 
geliorum  acceptatione.  Ita  et  in  sacrarum  Scriptnt 
rarum  intelligentia  et  expositione. 

Porro  assumens  autoritates  per  me  induetat 
ab  initio  ,  voluit  praeter  necessitatem  hoo  factanif 
quia  et  ipse  crederet  purgatorium  esse ,  non  rnemi* 
nit,  quod  ex  tot  autoritatibus  terminum  merendi  ta 
praesenti  vita  statuentibus  voluit  se  evolvere, 
quia  purgatorium  ex  sacris  literid  non  probaretai| 
quod  dictum ,  ne  Picardi  et  alii  schismatioi  pro  M 
arriperent,  qui  non  soiunt  pnrgatorium  esse,  siMt 


1)  In  ed.  Jen.  et  apud  LoeBch. :  homonsion. 


ft  ITeiarilf  cpmpto*    .  tO 

D;  BitoVi  marito  ftadK^  a  «m  oaafiitoiidara.  Oiwi- 
■I  ■tojjjhnr^qs  8|Jt6i4  «piupieiainw  loeoK     . 

'Vetth«^,fioluM  per  MvoeFem  inteUi§^ fMugete* 
iiHn|''Qiiia,et  AagiiBtuiBAt  attadiniaiiBe  me  letebat, 
f^  oamtMfem .  ioCerniua  iatelligit.  Addo  ultra  D»  Pa- 
tiipi  ,OhqrBQ8tomiim .  intelligepe  {iraeeentem  vitam, 
«li  Beetiprem  e^  AmbnoHi  genteBtiam,  Yel  saltem 
HtiilMteBmendam,  qui  peraarMrem  paii^atorium 
itijljflpl,  teriba  C9m8ti,hoc  indicaat,  oeb^e  illum 
iqbl^.iia^u^  ad  nov]mmum^<)ttadxantem  >),  eed 
atJjptfBrne  mUa  est  solutio,  aicttt  nullaeet  reAemf-' 
tii^.lKeqiie  flious  additus  ad  Ambroaii  expogitionem 
roUIj^i^e  p0e8t,  quod  in  earcerem  tnideaaua  pecoa- 
IMPt  ./portiditer.  Quoniam  et  propter  pecoata  ve- 
riibtet  propter  pecoata  mortaliay  tamen  eontrita^^ui 
m^tqnip  puniuntur,  quod  ex  Maohabaeia  *)  acoi- 
fJMU,.  dum  inquit:  Sancta  et  Balubris  est  eiga  co» 
ftlfin  pro  defiinctiB  ezQrare,  ut  a  peocatiB  sblvan- 
flHr.  BB  enim,  qui  occi^i  fiierant^  et  pro  quibu8  J«- 
4|8lliaehal>aea8  oblationes  fecit,  p^ccaverant  morta-' 
litor  propter  apolia  idolorum,  quamris  cvedantur 
poeiutai88e  in  ipea  caede,  iuxta  glossam  ordin.  ibi- 
dem^  et  illud  Psal.  **) :  Cum  oooideret  eos,  quae- 
rebant  'eum. 

QuartO|  dum  apertisfiimum  Pauli  apostoli  lo- 
Qua  1»  Corinth.  3.  adduxissem,  quem  AuguBtinua, 
AmbroBiuB,  Hieronymus,  Oregorius,  Bernardus,  Isi- 
doras,  cum  glossa  ordin.  intelligunt  de  igne  purga- 
torii,  &tetur  reverend.  Pater  se  germanum  sensum 
hniiiB  loci  non  habere ,  ideo  eoatemptis  tot  Patri- 
bns,  novam  attuiit  sententiam,  apostolum  loqui  d^ 

Se  conflagrationis,  quia  apostolus  meminerit  diei 
mini,  et  quod  uniuscuiusque  opus  ignis  probabit; 
Qgo,  quisemper  audivi  antiquioribus  maximeSanc- 
tu  er^  debere,  S.  Patrum  exosculor  sententiam, 
et  novam  illam  fflossam ,  et  verba  D.  Lutheri  non 
aeeipio,  nisi  probetur  ')   sacrae  Scripturae  autori- 


t)  In  ed.  origin.:  dodrantem«    2)  Ibid. :  probet. 
•)  2.  Mbc.  12.    ♦♦)  Psal.  78. 

10  ♦ 


143  '      Disputatio  Lipsiae  liabita  a.  XIX 

tate.  Nec  iuyant  ea,  quae  ponderat  io  praesentU, 
quae  et  S.  Patres  bene  legerunt.  Quamvis  enim  pe- 
culiariter  diefi  iudicii  extremi  dies  Domini  dieatur, 
ut  Bemardus  quoque  meminit*,  tamen  in  cuiusque  ho- 
minis  morte ,  cum  iudicium  fit ,  dies  Domini  dici 
potest,  neque  tam  exactam  et  captiosam  accipiat  dis- 
tributionem,  ut  Sophistae  facere  solent,  in  voeola 
uniuscuiusque.  Sed  de  his  accipiat,  qui  Btipulani, 
lignum  et  foenum  superaedificarunt,  sicut  et  AugaiL 
complicat  distributionenl  Johan.  1 :  llluminat  om- 
nem  hominem  venieiitem  in  hunc  mundum.  -Unde 
invicta  est  apostolica  sententia,  eos,  qui  super  fun» 
damentum  aedificant  lignum,  foenum,  stipulam,  eal- 
vos  fieri,  sed  per  ignem  purgationis,  ut  sic  nulhin 
malum  maneat  impunitum. 

Ad  illud  Eccles.  *)  de  casu  ligni  respondet:  Si' 
loquatur  de  purgatorio,  sic  probari  perpetuo  ani^ 
mam  manere  in  purgatorio.  Dico  optime  senaisse 
glossam ,  per  lignum  intelligi  hominem ,  hinc  eft 
Ezecb.  31.  ration^lem  creaturam  significat:  Omne 
lignum  Paradisi  etc.  et  per  casum  mortem.  Nee  t^ 
men  sequi  ideo  perpetuo  remanere  in  purgatorio, 
sed  ut  egregie  exponit  B.  Hieron.  per  austrum  bo- 
num,  per  aequilonem  malum  et  damnationem  sigr 
nificare.  Quare  sapiens  non  loca  illa  intellexit,  sed 
statum,  quod  in  casu  vel  est  bonus,  et  itaperseve-' 
rabit  sine  augmento  gratiae  ob  peccatorum  deletio^ 
nem,  si  est  malus,  perdurabit  malignus. 

De  mansione  apud  Johannem  dixit,  statim  poat 
mortem  certam  animae  deputatam  mansionem^ 
Quomodo  ergo  erit  certa,  si  fiat  accessio  maidriff 
gratiae.  Nam  tunc  necessario  accedet  altior  manaio, 
consectarium  quoque  esset,  eum,  qui  ad  piirgato- 
rium  descenderet,  cum  pluribus  venialibus  meliiu 
habere,  quam  descendentem  cum  paucis,  vel  mori- 
entem  cum  nuliis,  quia  maior  fieret  ei  gratiae  ae- 
cessio  ad  plurium  venialium  deletionem.  Addo, 
quod  noxium  et  damnabile  esset  orare  pro  mortoia) 


♦)  Eccl.  11. 


« 

el  plos.  prodesBet  eiB,  jbi-bi  poenU  purgatoriipcfH 
dHVrant  propter  inaioris  gvaitiae  acoearionein,  sieiiti 
aHaabi  aeripsit  reverendai  Pater,  animam/alienii 
MiniigiiB.  liberatam:  minue  beari,  qnam  si  per  se  in 
pBigatario  BatiB  pateretnr.  Quod  est  non  soliun  oon» 
te  Ba^rain  Sdriptaram :  Sanota  ergo  et  Balubiis  co- 
giMio  etc«,  sed  et  oontra  obeervantiam  e^  pietatem 
MiB  eeclesiae ,  qnam  mortais  imparHri  aebemuBj 
il  Bb  AngdBttnaB  paloherrime  libro  de  oura  prd 
MtnB  agenda,  q$  lib,  Enoh.  explanat 

Ad  DamaBcennm  porro  respondit,  eum  non 
loqoi  fde  porgatorio,  quoniam  sic  perpetuo  dorarent 
ia  poi^gatorie.  Et  ego  sentio,  nec  Damasoenttm,  neo 
fiiB  aqtoritatcB  Bonare  de  purgatorio,  quOniam  aUo* 

r'i  mihi  obesaent,  etD.  Patri  prodeasent.  Al  cum 
praesenti  loqnantur  vita,  in  qua  termjnum  po- 
mt  merendi  et  demerendi,  non  potcBt  porngi 
fMpaa  merendi  ultra  terminum  c*on8titutum ,  Bcili- 
ttt  mortem.  Quarenon  aliam  accipio  expositionem, 
qiim  auctor  ipBevelit,  qui  de  termino  merendi  in 
loeo  allegato  loquitur. 

Ita  et  de  aliis  dicere  possum,  neque  simili  pb- 
inrgatione  increpari  possum,  sicut  reverendus  Pa- 
ter,  quod  autoritate  S.  Patrum  et  sacrae  Scripturae 
enrsum  et  merendi  terminum  cum  morte  finiam. 
Ipse  autem  nulla  fulcitus  sacrae  Scripturae  autori- 
tate  eis  terminum  porrigit  et  prorogat,  contra  Au- 
'gustinam  et  contra  Hieronymum,  quamvis  suae  sit 
modeBtiae,  ut  hanc  dicat  sententiam  suam  esse  opi- 
nionem,  sed  tunc  non  debuit  oppositum  vocare  er- 
rorem. 

De  autoritate  Hieron.  conatus  est  eam  in  me 
retorquere,  nec  Noe,  nec  Job,  necDaniel  stare  pro 
quoquam  post  mortem,  quia  ibi  de  extremo  loqua- 
ter  iudicio  ,  quod  tamen  ex  •  litera  non  convincit. 
Non  solum  enim  in  extremo  iudicio ,  sed  statim 
etiam  post  mortem  unusquisque  onus  suum  portabit. 

Postremo  ad  aliam  accedens  particulam,  re- 
spondit  ad  iUud  Apoc,  quod  per  sub  terram  intel- 
ligatur  infemus.  At  tunc  sequens  de  cantico  stare 
Qequit,  quia  daemonea  et  damnati  noncantant,  aed 


160  Disputatio  Upsiae  habita  a«  XIX 

blasphemant  et  eiulant.  Quare  per  sub  terram  neees- 
sario  pui^torium  et  non  inferos  intelligere  potest. 
Qaamyis  non  negem  in  sacra  Scriptura  etiam  dae- 
monum  fleri  mentionem  in  inferis,  in  apostolo  eoe- 
lestia,  terrestria.     Sed  hoc  nihil  ad  Rhombuni'. 

Apportavit  autem  glossam  super  illo  verbo, 
cantat,  quod  sit  crucem  portare  et  in  tribulatrom- 
bus  Deum  landare,  quam  glossam,  ut  a  D.  Patre 
hoc  loco  flctam,  ea  facilitate  contemno.  Imo  Jottaif- 
nes  non  patitur  sic  se  exponi,  quia  inquit:  GaAta- 
bunt  in  coelo ,  in  terra ,  modo  in  coelo  non  por- 
tant  crucem,  nec  in  tribulationibus  laudant  Denm, 
quoniam  abstergit  Deus  sic  omnem  lacrimara  ab 
oculis  eorum,  iam  non  est  ullus  labor  et  dolor  eta 

Quod  si  etiam  daretur  expositio  sua,  et  esset 
vera,  sicut  tamen  literae  repugnat,  adhuc  hoc  pro^- 
positum  non  rumperet,  nam  laudantes  Deum  in  tii- 
bulationibus  post  mortem  certissimum  haberent  ftt- 
turae  beatitudinis  signum,  cum  damnati  eontra  con- 
summato  odio  Dei  in  perpetuam  prorumpunt  oi^ 
atoris  blasphemiam.  Quare  animae  purgandae  de 
salute  secure  cantant  et  Deum  laudant,  terminum 
purgationis  exspectantes. 

Cum  vero  induxissem  canonem  missae ,  quo 
eos  dormire  in  somno  paeis  asseritur,  non  patitnr 
illationem  meam ,  si  in  somno  pacis,  ergo  snnt  se^ 
curae  de  salute,  et  non  in  horrore,  tremore,  pavore, 
et  quasi  desperatione.  Rationem  duplicem  addnxi) 
primo ,  quia  sequatur,  ut  eis  locum  reirigerii  luds 
et  pacis  indulgeas,  secundo,  quia  frequenter  oramns: 
Requiem  aeternam  dona  eis,  Domine,  et:  Dona  &B 
pacem. 

Ideo  aliam  glossani  dedit,  quod  dormiant  som- 
num  pacis ,  scilicet  quoad  corpus,  non  contentor 
nec  obiectione,  nec  nova  sua  glossa,  quae  nullam 
habet  apparentiam,  nullum  quoque  fundamentam'. 
Nam  dicit  canon:  Memento  eorum,  qui  dormiont, 
et  infra:  Et  omnibus  in  Christo  quiescentibus.  Non 
dicit:  In  sepulcro  quiescentibus.  Porro  quid  refbit 
ad  animam  corpus  habere  pacem,  vel  minus,  siTe 
a  mari  iactetur,  sive  a  feris  laceretur,   quemadmo^ 


km  Dw  Angottiim  totftftter*  B4  qut  hoadBWii  p»- 
tJMr  ooii|m,MaiiiiM  el  eKiugiie  dmmitt  in  pMe? 
Ihie  dieCinolioriea  »  neoierieia  Ibeologis  «k)n  libe»- 
Iv  aAeittiiy  et  tamen  egregie  hio  de  |Mioe  distiii- 
§M  mtfom  et  mSmkisL 

ijgmae  rariot  anipleeltode  est  •eiitetttift,  anines 
pnjjeiiden  ei  donnitd  in  peeey  et  qnieBceve  in  Chri- 
ilib  ..Unde  qniee  illii  et  pex  tnrbatlonenanimae, 
htroitai  et  qnaei  dttsperatioiieai  ezeluAt,  .onm  iU- 


fiiiiiMMM*»»  annt  animae,  qilae  kac  tnrbatioae  omui- 
m  rtptnntiirj  nft  qaasi  deeperent. 

^d  indnefta  tero  iiooi  impendio  rtepondetami': 
(hare  nos  et  obseerare  Denm,  nt  det  eia  .paeem, 
am  paoemy  quam  iaoido  habenti  aeouritatia  tfoilicet 
k  i^nifte ,  aed  paoem  aetemam ,  qnoniam  pax  eat) 
iBenn^rdna  fteatatur,  eft  a  ouipa  eft  a  miaeria.  Det 
ngo  Deua  animabni  in  pui^aftorio  p4cem  a  poenia, 
■ent  eontidift  eis  grafiam  ooniftra  peccata; 

Qnare  attne  vcra  et  inooneuaea  eat  veritaa, 
HMe  io  pnrgaforio  nen  quaai  deapelrare  de  aa^ 
liM^ 

M.    LutheruB. 

Conto  <Eroluiione8  replicat  egregius  D.  D.  ex 
AugiialSno  dicente:  Omne  meritum  hic  comparatur, 
atque  agente  de  purgatorio,  quod  post  mortem  so- 
hm  i^ipiamus,  quod!  egimus.  Respondeo  brevis- 
nme :  B^o  non  est  purgatorium ,  ant  purgatorinm 
erit,  qnoo  redpitur  pro  vita  praeterita.  Quare  patet, 
Augustinum  don  posse  de  purgatorio  intelligi.  tfon 
oiim  hoc  egerunt  iti  vita  praeterita,  ut  purgatorium 
reciperetit.  Quanquam  et  haec  autoritas  mihi  patro- 
dnetur,  quod  meritum,  quo  merentur  iuvari,  hic 
memertuit.    Ego  autem    fateor  intelligere  me  non 

Ktoe,  quomoao  iuventur  animae  in  purgatorio,   et 
ei^entnt  absque  ullo   munere  gratiae,  per  solam 
ritlhtionem  poenartrm,  int^IIigat  qui  potest. 

Deinde  dicit,  hoc  falsum  esse,  veniaUa  non  re- 
nitti  aine  angmento  gratiae. 

Quando  ergo  vult  D.  D.,  qnod  venialia  posiQi^ 


152  Dispatado  Upsiae  habito  a.  XIX 

remitti  absque  augmeDto  gratiae,  noD  conoedo,  donee 
probet.  Im«  est  eontra  expressum  textum,  ad  Bo- 
ma.  7,  Oal.  5,  ubi  apostolus  dicit:  Venundatns  soiA 
8ub  peccato,  quis  liberabit  me  de  morte  corporie 
buius?  Respondet:  Oratia  Dei  per  Jesum  ChristDHt»' 
Gertum  est  autem  apostolum  non  fuisse  in  pttcoatis 
mortalibus.  Cetera  relinquo  fiiturae  disputatiooi  in- 
ter  egregium  D.  Doctorem  Andream  ^)  et  JohaDnem 
Eccium.  Et  hoc  erroneum  est,  quod  veniale  peo* 
catum  Deum  non  offendat,  cum  displiceat  Deo  omne 
immundum,  et  reprobet  eum,  qui  minima  solveriti 
Matth.  5.  Nec  probavit  D.  D;  sufficere,  quod  satis 
patiantur. 

Secundo  criminatur ,  quod  nec  unam  literain 
pro  mea  sententia  induxerim ,  cum  ipse  pro  recen- 
«  tiorum  sententia  tot  Scripturae  et  Patrum  induxerit 
autoritates.  Respondeo:  Eo  magis  mihi  sufipeote 
eius  sententia,  quo  plures  induxit,  quiaper  capillos 
et  obtorto  collo  adduxit ,  sicut  in  praecedentibas 
satis  dixi.  Minus  peccat,  qui  dubitat  in  cogitationi- 
bus  suis,  quam  qui  dubia  sua  verbis  divinis  nititar 
statuere. 

Dicit  etiam,  non  constare  sibi,  qui  pro  artiou- 
lis  fidei  opiniones  Thomae  vel  aliorum  statuerint, 
quia  ecclesiae  lumina  cum  Scriptura  adduxerit.  Mo- 
net  ergo ,  ut  videam ,  quos  appellem  theologistaa. 
Dixi  hodie,  et  iterum  dico :  Permitto  opiniones  esse 
opiniones  neminique  hoc  vitio  verto ,  sed  trahere 
repugnantem  Scripturam  in  alienum  sensum  ,  pro 
confirmandis  opinionibus ,  et  in  hoc  pertinaciter 
stare,  hoc  dico  theologistarum  esse  officium. 

Ad  aliud ,  de  canone  librorum,  ubi  nixus  Hie- 
ronymi  et  concilii  Florent.  autoritate  mavult  cre- 
dere  concilio ,  quod  a  Spiritu  sancto  regitur,  qoam 
mihi,  et  gratias  ago.  Pie  enim  sapit,  nunquam  vo- 
lui  mihi  cfedi.  Sed  respondeo  breviter:  Conciliet 
ipse  primum  Hieronymum  sibi ,  qui  in  prologo  g^ 
leato  Machabaeorurn  libros    et  nonnullos  alios  nui- 


1)  Praenomeo  Carolostadii  restitutum  ex  edit.  cn^ 
ginali,  in  ed.  Jen.  legitur:  N. 


/  i .' 


1^'VMMilv  coi^ipiib 


\ 


riifiMle  kiler  apoeiTpliB  reeentet,  qim  aiitorHateAt 
it  mflii  liber  Maohatmeorum  rit  gratns  etprobatna,  «aa 
anleiilioeispateal  adrepulBam.  latishodie  deoondlio 
dixi,  imo,  ut  ipsemet  D.\).  didt :  Concilium  doh 
«•tyd  antem  errat,  non  est  coneHium,  et  ut  meo 
NM>  loqnar ,  eredo  eoneilium  et  ecelesiam  nnn» 
fMm.'ame,  in  his  quae  Bunt  fldei,  in  oeterii  non 
oit-aeeeQae  ^non  errare. 

<tuod  Yoro  ezdamat,  latibulum  hoc  eise  bae- 
nlieonim ,  qui  hac  fidueia  quasHbet  exporitiones 
litoritaAam  refatarent  tcI  greciperent,  rcipondeo: 
(^mre  hoo  non  rant  conquesti  8/  AugustinuB^  Hie^ 
iwymuBf  aliique  ▼ietoriorisrimi  haereticorum  trium- 
pkitoree,  seddonatis  ambiguii  locis  itaduemntcer- 
lllet  apertis  locii  pugnare?  Hoc  faciamuB  et  de 
irimabQS  ifl  purgatorto. 

Ad  rem:  Ad  autoritatum  solutionem  dizit,  a 
■e  •eohtemptos  esse  Aogustinum,  Ambrorium,  Ber* 
Mrdiim,  Hieronymum,  Greg^rium,  Isidorum  cum 
^ossa  ordin.  Hoc  pro  modestia,  imo  modestia  Ee- 
QMia  dixit,  nimis  cupidus  movendae  invidiae.  Di- 
zit  hodie  ,  non  esse  contemptos  a  me ,  et  iterum 
dioo. 

Quod  autem  meam  glossam  non  accipit,  non 
eoro.  Probet  autem  ipse  et  suam  :^  cum  textus  rit 
dirus  de  die  Domini ,  et  igoe ,  io  quo  revelabitur 
diss  Domini.  Quod  etsi  potest  trahi  ad  purgatoriiim, 
Qt  dixi , '  et  sic  sententiam  D.  D.  non  reprobavi, 
porgatorium  scilicet  esse,  non  tamen  potest  hac  in* 
teiligentia  oppilari  os  contentiosum. 

Item  et  illud  Matthae.  5.  de  carcere  non  con- 
tempsi  pro  Ambro.  sententia,  quod  additD.D.  verba 
Christi  indicare,  debere  solvi  usque  ad  noyissimum 
qoadrantem ,  ideo  de  infemo  intelligi  non  debere. 
Sespondeo:  Hoc  satis  eluitur  per  divum  Hierony- 
nmm,  qui  adyersus  Helvidium  hanc  dictionem,  do- 
nee,  recte  exponit,  ut  non  cogatur  significare,  quod 
Ambrosius  cum  D.  D.  hic  ponit.  Nam  et  sic  l^tth.  L 
scribitur  de  Joseph:  Nec  cognoyit  eam  donec  pe- 
perit  filium  suum ,  et  tamen  non  sequitur ,  quod 
po8t  partum  cognoverit  eam/ita  hic  non  sequitQT^ 


ilSi  Disputfhtio  lipsiat  ImMta  a.  XIX 

qaod   sit  exiturus    post  solutionein ,    sed  solTet  et 
Bon  exibit. 

Quod  autem  confutavit,  ^  quod  non  peecayerit 
mortaliter,  dissentiens  adversario,  atque  quod.  4i 
mortalia  non  sint  eontrita,  et  venialia  purgantqr 
in  pui^torio :  dico ,  quod  hic  textus  non  loquitar 
de  contritie  mortatibus,  nam  contritum  mortale  itai 
non  est  mortale,  et  poenitens  iam  non  e«t  diiaen- 
tiens  adversario  suo  ,  ergo  de  dissentiente  et  sie 
permanente  loquitur  Ghristus. 

Transeo  illud  de  casu  ligni  apnd  EccieeiaBten  *), 
ubi  Hieronymus  didt,  intelligere  per  austram  eft^ 
tum  bonum,  et  per  aquilonem  statum  malum,  oon^ 
cedo  utrumque,  et  nihil  ad  purgatorium. 

De  mansione  apud  lohannem  **)  certa,  vii 
argutatur  in  hunc  modum :  Quomodo  fiet  certa ,  ti 
fiat  accessio  gratiae,  cui  debeatur  altior  mansio? 
Potest  idem  argui  de  quolibet  fideli  post  baptismum, 
cui  est  certa  mansio  ab  aetemo  praedestinata. 

Deinde  in  purgatorio  exsistentes  sic  ordinAti 
sunt,  ut  hoc  modo  ad  certam  mansionem  veniMit 
lUud  etiam  humanum  argumentum  nihil  concludii^ 
quod  sequeretur  descendentem  cum  pluribus  peooa* 
tis  melius  habiturum  esse,  quam  eum  qui  cuavpaa- 
ois.  Si  haec  ratio  bona  est,  timendum  est,  ne  me* 
retrix  melior  fiat,  quam  B.  Virgo:  quasi  non  nnt 
differentes  gradus  aniinarum  in  purgatorio,  oum 
ipee  hodie  l^nctos,  velut  prae  ceteris  praestantio* 
res,  in  purgatorio  asseruerit. 

Deinde  Silvestrinum  argumentum  induoit,  qQod 
prodesset  eis,  si  perdurarent  in  poenis,  nam  sio  et 
martyribus  expediret  usque  in  diem  iudioii  mori  et 
pati,  quasi  ignoret  D.D.  ad  certam  mensuram  poe- 
nas  esse  animabus  constitutas.  Non  ergo  damna* 
bile  est,  orare  pro  mortuis,  sicut  nec  danmabile 
fuit,  quod  Apostolus  ***)  pro  se  oravit,  et  oiaai 
petiit  ,*  cum  tamen  cresceret  virtus  ehis  in  infirmi- 
tate.  Ita  qnilibel  fidelis  pro  qualibet  necessitate'  et> 


•)  Kcde.  It.    ••).  Jolisii.  14    •••)  \t,  Cor.  Itt^. 


:  I 


II 


«:  VoMii  'eaeiptei 


Mikcl  Melis  Adbmb  orare,  debet  MthiVafre,'  no»  oIh. 
ilttifey  qaed*  iUe-  per  neoesehatom  istaxd  magis  iie 


Per  idoMTolo  scdhtum,  qaod  eontra  obeervafl^ 
Mluiae  et  pietatem  sit,  <}tiod  dixi,  animam 
dieaiB  suffiragiis  Uberalam  minud  beari,  qiMU»  0I 
ftt  m  satiB  patiatat  in  paigatorioi»  Hoe  velat  eo^ 
■HoriHm'  «nrapeit  ex  metis  meis,  abi  ego  Benei 
wmmbmB  esae  sneeafrendnm,  quantamlibet  perfectiiifs 
geshs  meriti  eseet  ioetitiae  drrinae  omniras  modto 


'  DasBaseemmii  tmnseo  eum  'tennino  meriti,   et 
lamtto  ad'  praeeedentift.         '  ^ 

Iftens^  itiorura  me  easpit,  qitfbd  nidloi  fidditaB  le« 
riinaniO)  precogb*  terminum'  meriti',  ipse  aiitew  w 
Unr  moMis^  et  negiBt  Beepomdeo:  NoUis  nititay  et 
pe*  iiim  viofeoter  inteUeetis,  nt  sotis  diotwm  est 
'  CSapeie  etia»  me  in*  Terbis  meis  volens  dieit, 
m  appellaBse  *  senteMam  meam  opinioDem ,  efgo- 
■akB:  oppotitam  appeUayerim  errorem.  Dico  sieat 
piias.  -  am  aolnm:  opiaionera,  sed  et  ignorsntiam' 
appello  meam  sententiam ,  errorem  appellavi  non» 
odntpariany  opinionem  ,  sed  quod  opinionem  pro 
vuritaite  statuunt 

Deinde  antoritatem'  de  Noe,  Job  et  Daniel  di^ 
dt  noni  valere  tantum  pro  extrerao  iudicio,  nee^ 
possim  boc  convincere  ex  litera.  Relinquo  boc  rn- 
dieiomelios  sentientis,  cum  textua  mani^te  habeat, 
qaod  pro  homine  ad  tribunal ,  quod  in  morte  fit^ 
noto ,  neo  «fob  nec  Daniel  orent,  quod  omnino  de 
iaoicio  extremo  intelligi  oportet ,  aut  saltem  non 
de  pur^atorio,  quia  pro  mortuis  inpurgatorio  orant 
Hee,  Job,  Daniel,  et  omnes  ecclesiae. 

Adautoritatem  Apocal.  recte  dicit,  quod  daemo- 
oes  ii»  inferno  non  laudant,  sed  blasphemant  Deum. 

Reliqua  exclusns  tempore  D.  Martinus  Lutherus 
veH  signare  in  seheda,  et  ostendere  D.  D.  et  dominis 
Notariis,  obtuKt  autem  sequenti  loco  ^)  infra  scripta., 
Quod    daemones   in  inferno   non  laudant,  sed 

1)  Apud.  Loesch.  ex  MSo:  loce. 


156  Dispntatio  Lipfliae  habita  a.  MX 

• 
blasphemant  Deum,  scio^  sed  quod  ideb  subtus  ter> 
ram  significet  purgatorium,  in  quo  cantent  animae, 
non  sequitur.  Primum,  quod  sunt  in  tribulationibiis 
et  poenis,  necdum  abstersit  Deus  omnem  laorimam 
ab  ocyulis  eorum.  D.  D.  autem  negat  oantare  e«6e 
in  tribulationibus  laudare  Deum.  Ideo  contra  se  ip- 
8um  loquitur,  dum  subtus  terram  in  purgatorio  laa» 
dem  ponit  simul  et  poenas,  in  quibus  non  laadent 
Nego  autem  et  ego  ,  quod  animae  ideo  cantent, 
quia  habent  certissimum  signum  beatituditiis.  Hoc 
enim  signum  certissimum  fuit  probandum.  Deinde 
ego,  sub  terram,  non  dixi  significare  solum  infer- 
num,  sed  et  alia,  quaecunque  sub  terra  sunt,  in  qoi- 
bus  omnibus  laus  Dei  abundat,  omnia  enim  sunt 
plena  gloria  et  laude  Dei,  qui  laudabilis  est  in  om- 
nibus  operibus  suis.  Alioquin  oportet  D.  Doct.  noa 
solum  purgatorium  per  subtus  terram  intelligere, 
sed  etiam  aliquod  quartum,  per  subtus  mare,  cum 
eodem  Apocal.  5.  etiam  subtus  mare  recitetiur,  et 
omnia,  quae  in  eo  sunt.  Rectius  ergo  creatiins  ' 
omnes  hoc  quaternario  intelligimus  signiflcatM^ 
quam  ea,  quae  D.  Eccius  imaginatur. 

Quod  autem  in  tribulationibus  laudare  Deam  , 
sit  cantare,  probo  non  esse  a  me  fictum,  ut  D.  D. 
dicit,  quiaRoman.  5.  dicit:  Gloriamur  in  tribulatio- 
nibus,  et  Psal.  42:  In  die  mandavit  Dominus  mise* 
ricordiam  suam  ,  et  nocte  (id  est,  tribulatione  '), 
canticum  eius,  et  Jacob.  5:  Tristatur  aliquis,  oret 
aequo  animo ,  et  psallat;  item:  Benedicam  Domi- 
num  in  omni  tempore.  Omni,  inquit,  tempore,  etiam 
adverso.  Contra  vituperatur  ille,  de  quo  Psal. :  Con- 
fitebitur  tibi,  cum  benefeceris  ei.  Fateor  autem  hoe 
me  non  dixisse  de  damnatis  subtus  terram,  aed  at 
exduderem  sententiam  D.  D.  volentis ,  quod  can- 
tare  sit  tantum  de  beatitudinis  securitate  in  purga- 
torio. 

De   canone    missae  non   est  contentus ,    qaod 
dormire  in  pace  ad  corpus  retuli,  quia  dicit  canon: 


1)  ]p  ed.  Jen.  et  apud  LoeBcli. :   tribnlationibas. 


h  Quisto  qoieMentJbuB,  non  in  sepuloro  quiOBoen- 
OmB.~  Potio   quid  referat  ad  animam ,   ootpus   in  - 
Mii  aut  aSre  vereari  ao  non  quiesoece? 

Itfim,  qniB  (inquilj  corpua  ezanime  dibat  dor- 
«ie,in  paoe?  Keapondeo:  Kiliil  ieta  argutia  valet, 
DBm  quiesoeules  hi  sfjiulcro  aut  ubilibet  eeouadum 
corpus  iacLttli  vere  quieBount  in  Ghristo,  hoo  est, 
ut  Apucal.  L4 :  requitisouat  a  laboribua  suis,  viii^, 
exl  quod  stparaUi  auima  a  oorpoce  iam  non  Utb^- 
ral  in  coi-i^ure  ia  variii  huiuB  mundi  molestiis,  Alio- 
quin  quumodo  Chmli  oorpus  in  sepul«ro  negabit 
dormire  iu  pa^e,  et  quiesoere  ia  Deo,  oum..in  ,tot 
locis  de  eo  sic  iuqLiaiiir  Boriptora,  et  oantet  eeole- 
iin:  In  pace  in  id  ipsum  donniam,  et  requiesoam; 
tt  PnL  16:  Bt  caro  mea  reqoiesoet  *)  _in  spe. 
BwiApooa.  14:  Beati  qui  moriuntur  in  ^amiao, 
Ifem  SteiphanDB  Aot.  7 :  Obdormivit  in  Domino. 
ijfUiS  Bine  dubio  de  «oi^porsli  morte  tropo  .^criptu- 
ite  .4i(iitiir.  8i  £eeio  non  dormit  oorpAs  exanime, 
iiaat,  qnaiebo,  iUad  dormire  snsoilaturo  Deo  et  Seri- 
ptiuae  autbritati. 

In  fine  dicit,  orari  anobispro  pace,  nonquam 
habent,  eed  ^quam  habere  a  mieeria  poeaarum  ood- 
tiDgat  purgatis.  Kespoadeo :  Hoe  est  petitio  prin- 
dpii,  quia  pas  illa  seouritatia,  quam  habeant,  non- 
dilm  est  probata.  Relinquitur  ergo,  quod  in  poena 
Mmt ,   et  ut  ab  tiac  solvantur ,    et  paeem  habeant, 


Haeo  omnia  sic  volo  dixisse,  ut  osteDdam  me 
ignarum  esse  eorum,  quae  ia  purgatorio  agat  Deus, 
umiB  eo8  audere,  qui  huiue  igaorantiae  impatien- 
tes  potius  Sngere  vuluul  aua,  quam  confiteri  se 
iguoiare.  Hea  probare  uuu  possum,  sed  nec  illi 
raa.  Quaie  recte  mea  coaclusio  td  tanUmi  voluit 
etse,  nec  Scripturis,  nec  rationJbus  probatum,  ani- 
mas  oertaa  esse  aaiteni  omnea  de  salute  sua ,  et 
giatiam  ia  eis  non  augeri,  sutScit,  quod  scimufi  eas 
pati  et  noB  debere  eis  succunere,  cetera  Deo  relin- 
<|ueuda  boU. 

Acto  Bunt  baee  X.  Julii,  praeaentibus  eto. 

1)  Ib^.  Jen.  at  afiud  Loesoh.:  qalescet. 


158  Disputatio  lipsiae  faabiU  a.  XIX 

Eccius     per    Schedam 
respoDdit  XI.  Julii  ^). 

Solutiones  reverendi  Patris  apparent  mihi  in- 
sulficientes,  potissimum  quod  Augustinum  dicat  non 
loqui  de  purgatorio,,  cum  maxime  id  agat,  sciKcet 
de  purgatorio.  Neque  negandum  est ,  animas  de- 
functorum  pietate  suorum  viventiucn  relevari,  cam 
pro  illis  sacrificium  mediatoris  offertur,  vel  eleiemo- 
sjmae  in  ecclesia  fiunt,  sed  haec  eis  prosunt.  Qm 
cum  viverent,  ut  haec  sibi  postea  prodesse  posdint, 
meruerunt.  Est  enim  vivendi  modus,  nec  tam  bo- 
nus ,  ut  non  requirat  ista  post  mortem ,  nec  tam 
malus ,  ut  ei  non  prosint  post  mortem.  Quocirca 
hic  omne  meritum  comparatur,  quo  possit  post  hane 
vitam  relevari  quispiam  vel  gravari.  I  nunc,  Lnthere^ 
et  dic  Augustinum  hic  non  de  purgatorio  locutura. 

Praeterea  non  probat  ad  deletionem  peccati 
venialis  requiri  augmentum  gratiae.  Fateor  ,  attg* 
mentum  gratiae  toilere  aliquando  venialia,  sed  etiam 
veniale  tollitur  satispassione.  Unde  Apostolus  alle- 
gatus  Roman.  7.  non  loquitur  de  veniali  peccato, 
porro  si  loqueretur,  satispassionem  non  excluderet. 
At  de  eius  consensu,  velut  impertinente,  nihil  dieo 
in  praesentia.  Veniale,  fateor,  ofiendit,  sed  veniali- 
ter,  quia  hominem  in  odio  Dei  non  constituit,  nec. 
inimicum  Dei  facit,  quod  alioquin  cum  gratia  sta- 
ret,  ideo  in  purgatorio  habent  quidem  peccata  ve- 
nialia  citra  ipimicitiam  Dei. 

At  quod  causatur  me  torquere  autoritates  per 
capillos  ad  propositum,  dispeream,  si  tota  disputa- 
tione  vel  unam  adduxerit  autoritatem  tam  pertineil- 
tem,  sicut  ego  hic  adduxi.  Bed  hoc  iudicent  iudi- 
ces,  non  Lutherus. 

Indignatur,  cur  non  et  Augustinus  et  Hierony- 
mus  causati  sint  hoc  latibulum  haereticorum ,  quod 
dixi;  bone  Deus,  si  non  ubique  clamet  Augustinns 


1)  Loescher  hic  ez  cod.  MSo  adnotat:  hora  prima. 


•":  I  /     ft  MfttalllS-MMptft.  ■  ■     -^  i  .  jM 

N 

Ambvoikis  «ootm  AriMMhi  et  Noftttfanos^  oob  pr^ 
ttUtrio  nitepretari  saemn  Soriptnxam. 

Potit)  4iMd  probem  aMai  senteDtiMiv  ^^  ^wm 
probeve  noo  poseit,'  mean  vero  proiMtteoi  tadioMn 
ipKnqao  indioio. 

De  dottoo  «lia  eat  Tatio  Hieronymi  ad  Helpi'- 

,  qoia  aliande  probator  ez  8eiipii]|a ,  ifariam 
noaatiBse  viiginem ,   igitor  doneeibidenn 

diflit  eonanmmationem ,   quod  hio  non  potOBt 


;forro  de  ,ratio|iib«s  meis  gratia  brevitatiB  non 

8ed  qood  dieit,  me  oertum  feoisse  ex  diotis 

dh,  ^od  aalmae  8«IEra|pds  viventiam  liberatae  mi- 

Ni  limntar  y  male    mihi  imponit,   neo  enim  mihi 

flngo.    Beperietor  enim  in  dilniione  adno- 

mearura,  noluisse  F^mhalem  sua  ^bi  ifii- 

ynemia,  ideo  maluisse  ardere,  sed  missa  haee 

t>,  et  lodicibaB  eommitto. 

PorrOp  non  nego ,  quin  in  tribulationibus  quis 

Isndet  Deum,  sed  hoc  looo  accipi  non  potest,  quod 

et  in  coelo  cantare  eos  dieit,  et  ab  illis  absterse- 

rit  Deus  omnem  laerimam  etc.  Unde  liquet  lectorj, 

qnomodo  sententiam  meam  invertat.    Uode  animae 

io  purgatorio  cantant,    secundum  Johannem,  Deo, 

et  quaero  causam,  explicet,  nisi  certitudinis  gloriae  ^ 

(ffi99B  &l8i88ime  comminiscitur,  quod  contra  me  ip- 

8un  loquar.  Unde  non  nego,  bonos  eloriari  in  t^i- 

bulationibus,  et  cantare,  sed  negavi  lUam  glossam, 

qoam  ipse  finxit,    quod   cantare  sit  in  tribuiationi- 

008  deum   laudare,   alioquin  angeli   non   canerent 

Deo  et  beati. 

Quod  errorem  patentissimum  defendere  cona- 
tttr,  scilicet  animas  dormire  somno  pacis,  scilicet 
qooad  corpus  etc,  quoniam  anima  separata  a  cor- 
-  pore  non  laborat  in  corpore  variis  molestiis  :  vide 
vafritiem,  qui  cum  solvendo  ad  corpus  retulisset  in 
sepulcro  quiesoentes  ,  iam  se  transfert  ad  quietem 
ftQpnae  a  laboribus  corporis.  Sed  heus  bone  vir, 
est  hoc  quiescere  a  laboribus,  quia  videlicet  non  in 
corpore  molestias  patiatur,  tamea  ineomparabiliter 


160  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

maiores  molestias  sentiat  extra  corpus  in  aoiima? 
quid  iuvat,  si  quiesco  a  febri,  et  infestor  calculoT 

De  Christi  quiete  aliud  est,  resurrectionem  ab»- 
que  corruptione  exspectante.  Beati  ergo,  qui  mori- 
untur  in  Domino,  Sed  quis  dicturus  est  corpus  be- 
atum  nisi  per  redundantiam  animae  in  corpus?  Sic 
de  B.  Stephano,  qui  in  Domino  obdormivit. 

Demum,  inquit,  me  petere  principium  :  Sunt  in 
pace,  et  tamen  eis  petimus  pacem.  Et  quia  ridi- 
culum  est,  referre  pacem  habitam  ad  corpus,  sequi- 
tur,  illam  esse  in  anima  scientiam  securitatis. 

Quod  ait,  se  sua  grobare  non  posse,  reputo 
verissimum,  contra  alii  sua  probant,  quamvis  perti-' 
nax  et  cervicosus  etiam  demonstrationibus  non  ae- 
quiescat,  quin  semper'contenderet,  non  essedemon- 
strationem,  velut  Gregorius  Arimin.  et  Petrus  Alia- 
censis  Aristoteli  faciunt  in  rationibns  de  primo  mox 
tore  in  7.  et  8.  Physicorum.  Quare  cum  commum 
concludo  sententia,  et  in  purgatorio  gratiam  noit 
augeri,  et  eas  certas  esse  de  salute. 

De  indulgentiis. 
Die  undecima Julii,  quae  fuit  diesLunae'). 

Eccius. 

In  primis ,  antequam  descendam  in  hanc  dispo- 
tationem  indulgentiarum,  protestor,  non  esse  mentis 
meae,  aut  propositum,  velle  hac  mea  disputatione 
contravenire  mandatis  summi  Pontificis,  quibus  man- 
dat  in  decreto  incipiente:  Cum  postquam ,  non  de- 
bere  defendi  vel  praedicari  contrarium  certis  puno- 
tis  de  indulgentiis ,  sub  poena  excommunicationis, 
sed  magis  esse  intentionis  meae ,  defendere  verita- 
tem  in  eodem  decreto  approbatam.  Quo  sic  prae- 
fato,  accedo  ad  impugnandam  conclusionem  unde- 
cimam. 

Dicere  indulgentias  esse  utiles  Christianis,  ^t 
verum  et  pium,    nec  indulgentiae  sunt  vitium  bolii 

1)  LoeBch.  ex  MSo  adnotat:  liora  septima. 


a  Kolariis  excepta.  Itil 

operis,  quare  non  videtur  bene  dictum,  quod  hoc 
affirmantes  insaniant.  Hoc  probatur,  quia  eccleaia 
in  iiB,  quae  sunt  fidei,  non  errat,  et  quae  respiciunt 
aoimarum  salutem. 

Imo,  ut  8.  Gjprianus  ait,  Deus  non  permittit 
nudorem  partem  cleri  errare,  sed  in  conciliis  gene- 
nlibus,  et  per  universitatem  cleri  iam  a  trecentis 
aoDis  indulgentiae  reputatae  sunt  utiies  et  piae 
ChriBtianis.  Quod  patuit  in  concilio  Viennensi,  ubi 
tpproba^ae  sunt  datae  per  Urbanum  IV.  pro  vene- 
labilis  eucharistiae  veneratione,  nam  concilium  hanc 
addidit  rationem  motivam,  ut  Christi  fideles  essent 
nuigis  parati  ad  obsequia  venerationis  et  honoris 
sacramento  impendenda. 

8ic  Innocentius  III.  in  concilio  generali,  ubi  uti- 
Gssimani  c6nstituti^nem :  Omnis  utriusque,  a  tota  ec- 
desia  receptam,  edidit,  de  indulgentiis  quoque  dis- 
poauit  hospitalioritm ,  dicens:  Iniungimus  vobis  in 
remissionem  peccatorum,  quatenus  de  bonis  vobis 
coUatis  grata  eis  subsidia  caritatis  erogetis,  ut  per 
subventionem  vestram  ipsorum  inopiae  consuiatur, 
et  vos  per  haec ,  et  alia ,  quae  Domino  inspirante 
feceritis,  ad  aeterna  possitis  gaudia  pervenire.  In 
eodem  quoque  concilio  limitata  fuit  inferiorum  prae- 
latorum  indulgentias  dandi  potestas ,  quae  in  Lug- 
dunensi  concilio  deinde  fuit  approbata.  Sed  si  in- 
dulgentiae  essent  vitium  boni  operis,  et  Christianis 
inutiles ,  quid  opus  esset  collationem  vitii  operis 
minuere  in  inferiori  praelato,  et  conferre  in  pleni- 
tudinem  potestatis. 

Accedit,  quod  laudabile  Constantiense  conci- 
lium,  quod  et  inter  errores  damnavit  indulgentia- 
rum  contemptum,  contuiit  indulgentias  omnibus  in 
coQcilio  exsistentibus,  et  feria  sexta  ieiunantibus, 
quod  fuisset  bona  opera  tantorum  Patrum  inquinare 
et  inficere.  Et  Gerson,  quem  reverendus  Pater  illu- 
strem  theologum  appellat,  sicut  fuit  veri  et  honesti 
studiosissinms,  is  decidit,  indulgentiaruni  concessio- 
neo^  non  esse  parvi  pendendam  seu  coutemnen- 
dam,  sed  devote  amplectendam,  in  fiae,  8})e  et  ca- 
Htate  Domini  nostri  JesuChristi,  qui  taiem  potesla- 

Lutheri  opp.  V.  A.  sd  ref.  bisU  i.  p.  Vol  111.  1  1 


162  Disputatio  Lip&iaQ  liabita  a.  XIX 

tem  clavium  ecolesiasticanim  dedit  hominibus.  Gon- 
stat  enim,  quod  fructuosior  est  et  Deo  acoeptabi- 
lior  operatio  talibus  indulgentiis  innitens,  quam  A 
tera  et  ceteris  paribus  non  innitens.    Haee  Oerson.    'I 

Sic  et  alii  sancti  et  optimae  existimationis  viii   * 
tempore  datarum  indulgentiarum  voluerunt,  qua6  t   ' 
B.   Gregorio    quoque    datae   sunt    ante    hongentos   ^ 
annos,    et  Paschasio  ante  sexcentos  annos.    Und^ 
sola  tanti  Patris  autoritas  debet  querolibet  Ghristia-   f 
num  movere,  ut  credat  indulgentias  esse  utited  Chri*   ' 
stianis,  quamvis  non  ignorem,  quod  Vuilhelmiid  AI- 
tisidorensis  referat  non  defiiisse,  qui  etiam,  viyente 
B.   Oregorio ,    sancto  Patri  in    indulgentiis    oontrft' 
dixerint.  ■ 

Porro  hoc  addam:  Si  indulgentiae  sunt  vitiam    ' 
boni  operis,    hoc  potissimum  meo    arbitfatu    ex  eo    ' 
suspicari  possem,  quod  sunt  sati^factoriae,  sed  p6r    ^ 
opus  satisfactorium  non  minus  meremur,    quam  li    ^ 
non  esset  satisfaotorium  ^    alioquin    praestaret    noB    | 
nuUa  facere  opera  satisfactoria ,    ne    merita    nostA    ^ 
pro  isto  statu  minueremus.    Sed  in  benedictiotriboB   I 
seminantes,    de  benedictionibus    quoque   raetermus. 
Sed  hic  audiam  reverendum  Patrem.     Accedat  tan- 
tus  totius  christianitatis  oonsensus  in  iubilaeis ,  per 
summos  Poutifices  celebratis,  per  Bonifttcium,  Gle- ' 
mentem  VI.,  Urbanum  VI,,  Nicolaum  V. ,  integerri- 
mum  et  doctissimum  Pontificem  Sixtum  IV.,  et  qnod 
communi    consensu    christianissimorum     regum    6t 
principum  pro  passagiis  et    cruciatis   summas  Pon* 
tifex  plenissimas  saepe  dedit  indulgentias. 

Cum  ergo  fides  ecclesiae  sit  indefectibilis,  pro 
qua  Christus  rogavit,  ut  non  deficeret,  Lucae  22, 
et  pollicitus  est,  se  nobiscum  esse  omnibus  diebuS) 
usque  ad  consummationem  seculi  Matth.  28. ,  non 
est  admittendum,  ecclesiam  cum  animarum  pemiMe 
tanto  tempore  errasse ,  et  quia  decreta  summorum 
Pontificum  ab  omnibus  communionem  ecclefliise 
sanctae  habentibus  sunt  acceptanda,  ut  ait  Gr^go- 
rius  can.  Praeceptis,  12  distin. ,  item  can.  omnia 
Decretalia  ,  24.  quaest.  1.  cum  multis  oonoordaiiti' 
bus,  et  Pontifex  modernus'  sub  poena  exeommiuii* 


■fflew  ^>d.  ipoem»  ^  peedftfa.  adWtam;  iig;,  ■  qni  ^tete 
iwi^eDte  meinblra.  saot  ahiiatif.dldlenden j»i«|i  quod 
WiuModi  /  remiaiig  es  meiito  lOhinsti  etpanetonun, 
HWtittte  ettBuiu  PoniifiGiB^  qiMuri  oompensettirj  Bis 
Mmil)i»  pemiaeum  toIo  (%ri0tiaiio  fldeli^  indnlgeai- 
JBMiinoiB.  •eBaeYitiHm.boni  opeidsy  neo  dioere,  indnl* 
gBotiflA  Cbrietiaao  esse  atiles:,  dBie  inaaniro^  qood 
lihfl  aliad  est,  quam'aieere,  totum  elevnmiin  eo- 
d«M'teiM  tempore  in0smviBBe.>  •>  ^/ 

ni,/:Ihiodeeia^  wgwentiB  im|)agMit:«greg|iiiB  Di  D. 

BMlfeiwioilem  meam  .taidecimiuak  •  Ad   qmie.  pnua^ 

miafr  neapondeam^t«^rimo  dihumi  iUud^qaod^  inaa- 

jam^oabo  •  dii^  Jmberi  indalgeatiaa.  bonaB  Ofaristiano^ 

nHfyn  rnn  Titiiim  hniri  TTprrit   PifTr  ergOi  quando 

pBdfldietti  PaaL  •tQ*  aodet  inBaniaiK  faiaaB  fppeUiBure^ 

M.VaaL  110.  iaiqaoram  &bi4latione8/ipBas  tradiltcH 

aai  iHMwinum^  .qaaie  deiise  non  ierant  malae;^ ;  aiBi 

fiod  molam  fidueiam  adFersus   iustitiamiOei  prae» 

ttabant  insipientibuB :   quanto  magis  insania  est  in- 

dalgentias,  quae  neque  praeceptae,  neque  ooosultae 

sunt ,  neque  necessariae  ad  salutem ,  imo  remisBio- 

QesBunt  bonorum' multorum   operam,'  haberi   pro 

boao    Christianorum  ?    oum  <  omne  bonum  noetrum 

et  neoessariura    ad    salntem  comprehensum  sit   in 

*pneceptis   et  eooailiis.  Imo;  ampMus  di<^o :   Quando 

itiaberritha  Deii  lex,    jteste  Szechiele    et  apostoio 

FmiIo  Bom»  7.,  non  est  bona  homiDi,  imo  oceasiio 

peeeati,    sola  autem   gratia  bontqon:  est  Ghristiano, 

^ttnto  magis  indulgentiae ,    quae  nedum  cuni  gra- 

tae,   sed  neo  eum  legis  ullius  bonitate  ullo  modo 

eomparari  poasint,  cum  sint  nihii  et  privatio  quae^ 

isHi.  bonoirum   operum,    haberi  debent  pro  bono? 

NoD  quod  noxias  a4it  pemiciosas  arbitrer;  ut  dice- 

aus, 

Quando  ergo  egregius  D.  D.  dicit ,    primo  ec- 
clesiam  in  iis,  quae  sunt  fidei,  non  errare,    nec  in 

.      11  • 


164  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XfX 

iis,  quae  respiciunt  animarum  salutem,  recte  didt, 
sed  tales  non  sunt  indulgentiae,  ut  dictum  est. 

Quod  autem  Cyprianus  didt,  Deum  non  pe^ 
mittere ,  quod  maior  pars  cleri  erret ,  videril  ipse 
quid  dixerit.  Certum  est,  quod  tempore  Ariaaae 
perfidiae  maior  pars  et  eloquentiorum  episcopomai 
et  doctiorum  virorum  erravit  in  tanto  articulo  fidei, 
adeo  ut  nullus  catholicus  episcopus  ferme  residerel 
in  cathedra  sua. 

Quod  dicit,  in  conciliis  generalibus  iam  treeeO' 
tis  annis  habitis  indulgentias  utiles  etpias  Christia- 
nis,  et  in  concilio  Viennensi  approbatas,  quas  U^ 
banus  iV.    pro    reverentia  venerabilis    eucharistiae 
in  fidelibus  excitanda  largitus  est,  respondeo :  Nun*    \ 
quam  negavi  esse  utiies  indulgentias,  sednonChri*    ^ 
stianis^  hoc  est,  fervide  agentibus,  Christum  seoaii-    | 
dum    nomen   suum  amantibus  et  quaerentibas ,  Si    I 
enim  ingrata  est  remissio  operum  ,  grata  vero  jpft»   ,j 
positio  operum.     Secundo  aico :    Quod  in  iis  ih3b«    j 
non    est    respicienda    persona   uUius   sive   ooncnlii, 
sive  papae,  sed  quid  dicatur,  praesertim  quando  hie 
error  de  indulgentiis,  ut  in  re  non  necessaria,  noQ  . 
est  periculosus,  ceteris  tamen  paribus,  hoc  est,  d    ! 
sciant  eas  esse  non  necessarias ,    nec   in   eas  co»- 
fidant. 

^  Ad  secundum,  de  concilio  generali  etlnnoGe»- 
tio  III,  qui^iniunxit  pro  dispositione  hospitaliorani, 
ut  in  remissionem  peccatorum  conferrent  grata  sub- 
sidia  etc,  dico  me  adhuc  non  intelligere  hoe  vei^ 
bum  papae  ,  cum  remissio  peccatorum  mihi  videa- 
tur  esse  aliud ,  quam  indulgentiae,  atque.  ai  eeset 
idem,  dico  sicut  prius. 

Ad  tertium ,  de  Lugdunensi  concilio,  in  qao 
approbata  dicitur  limitatio  ^)  potestatis  conferendi 
indulgentias  inferiorum  praelatorum ,  admitto  totam. 
Quod  autem  sequitur:  Si  essent  inutiles,  non  fuieee 
neces^arium  collationem  vitii  operis  minuere  in  in- 
ferioribus  praelatis ;   dico  indulgentias  esse  vocatat 


1 )  Jq  ed.  oirigin. :   et  limitatio. 


/.  /  .  ft  Itolariit  Meeplft.f'  -  :  ilM 

»  ine  vitiaat  operis ,  *  seevBdqm  quod  impugnatos 
m  a  D.  D.  Conclusione  mea  42.  in  ReBotelorio,' 
■hi  rie  dixi:  Non  quod  veniae  sint  malae  et  no^ 
ne,  aed  qnod  abuBUB  perversus  nocet,  dum  tele 

Snon  fikoerent ,   nisi  veniae  essent.    Sic  enim 
opms  hninamodi  fit  ipsa  venia,  et  clarismmani 
§^  qaod  nuro  homines  oontribuerent,  nisi  indui- 

C'  \B  promitteientur.  Ideo  semper  ibi  est  periou- 
•altem  vitiori  operis. 
'  .1  12>utfto  indoxit  lavdabile  Oonstantiense  cbnoi* 
^  qnod  inter  errores  ceteros  damnavi^  contemp- 
inanlgentiarum.  Respondeo :  Nunquam  ego  odn- 
pai  ant  contemneitdas  esse  docui,  nisi  contemp- 
Im  intelligatur  hoo  modo,  quod  incomparabiliter 
■rifom  poMumua  eisdem  expensis  facere,  quibus 
iijiilm  niinii  redimuntur,  vei  quam  sunt indulgentiae 
ffilf/b*-  Qoare  praerogativa  melioris  non  est  don- 
iHlDtaa  deterioria,  sicnt  aunim  non  est  ooiitemptli6 
Sfn  aui  foeni^  etBi  praestantius. 

I  Per  -idem  ad  quintum,  ubi  Gtorsonem  induoit, 
indnlgentiarum  concessionem  non  esse  parvi  pen- 
deadani,  addo,  in  suo  genere,  seu  sicut  ipse  dixit, 
oeteris  paribus.  Nec  credo  hanc  sententiam  D.  D. 
attis  placere ,  quod  indulgentiae  sint  suscipiendae 
in  Ade,  spe  et  caritate,  cum  tenuerit  satisflBtotionem 
inqderi  et  remitti  posse,  etiam  iis,  qui  sunt  extra 
gntiam.  Admitterem ,  quod  iructuosior  sit  operatio 
iiiitens  indulgentiis  quam  altera  non  innitens ,  ce- 
teris*paribus,  modo  cetefa  illa  paria  recte  compa- 
raatur,  sicut  non  nego  meliorem  esse  posse  unam 
ontionem  dominicam .  laioi,  quam  omnes  horas  ca- 
nonicas  unius  sacerdotis. 

Sexto  inducit  B.  Gregorium  ante  nongentos 
umos,  Pascasium  ante  sexcentos  annos  dedisse  in- 
dolgentias,  quamvis,  recitante  Vuilhelmo  Altisidio- 
reHi,  ahqui  contradixerint  S.  Gregorio.  Respondeo : 
Nondum  habeo  fide  dignam  historiam  de  indulgen- 
tiis  €hregorianis.  Tamen  quidquid  sit,  non  ideo  se- 
<)utnr,  indulgentias  esse  aliud,  quam  indulgentias, 
hoc  est,  remissiones  bonorum  operum,  quas  nemo 
bonas  poterit   appeilare  Christianis  ^    qnantumlibet 


166  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

sancta  ooncilia  vel  qaamlibet  sancti  eas  dederint 
vel  approbaverint.  Ideo  D.  D.  non  solum  contra  me 
agat  solis  nominibus  autoritatum,  sed  et  ipsius  rei 
veritate. 

Septimo,  suepicatur  eas  esse  ideo  boni  operis 
vitium,  quia  sunt  satistactoriae.  Dico  quod  non  sont 
satisfactoriae,  sed  remissiones  satisfactionis,  pec  ba- 
bendae  ut  opus  satisfactorium.  Ideo  male  hoc  argu- 
mento  comparantur  operibus  satisfactoriis,  quasi  ideo 
merita  nostra  minuantur,  si  indulgentiae  relinquttntur, 
imo  contrarium  verius  est,  merita  augentur,  dum  in- 
dulgentiae  relinquuntur. 

Octavo ,  dicit  consensu  fidelium  receptum  an- 
num  iubilaeum  Bonifacii  VIII,  Clementis  VI,  Sixti  eto. 
Bespondeo:  Quis  scit,  si  consensus  fidelium  eum 
receperit.  Nec  est  Bonifacius  tantae  opinionis ,  nt^ 
quidquid  gesserit,  statim  pro  re  bene  gesta  habenr 
dum  sit,  praesertim  in  re  non  bona  nec  necesBaria 
ad  salutem,  qui  et  alia  monstra  perpetravi*t ,  qnae 
ia  rebus  necessariis   malum  exemplum  praebuerunt 

NonO)  quod  dederunt  Bomani  Pontifioes  con- 
sensu  christianissimorum  regum  et  principum  indul- 
gentias  pro  passagio.  Dico  sicut  prius,  non  est  mi- 
raculum,  quod  Deus  haec  contemnat  et  sinat  agi 
et  agere,  quae  impertinentia  sunt  ad  salutem,  qui 
in  hoc  super  nos  vigilat,  ut  doceat  utilia,  ut  Apostolns 
ad  Titum  3.  dicit,  hoc  est,  praecepta  sua  et  conailia^ 

Decimo,  arguit  fidem  ecclesiae  esse  indefeoti- 
bilem  et  Ghristum  nobiscum,  ideo  ecdesiam  non 
potuisse  errare  tanto  tempore  cum  animarum  pe^ 
nicie.  Dico ,  non  tota  ecclesia  erravit.  Deinde  ai 
etiam  erraret  in  iis  rebus  nihili  (semper  de  Clhri- 
stianis  loquor) ,  non  est  periculum  salva  fid^.  Va* 
riari  opiniones  et  errare  in  temporalibus,  non  toUit 
ecclesiam  Christi. 

Undecimo,  Decreta  Bomanorum  Pontificum  ae- 
ceptanda  esse  contendit.  Bespondeo:  Sine  dubio 
sunt  acceptanda,  sed  tamen  cum  iudicio,  ut  habe' 
tur  dist.  22.  cap.  Anastasio;  quia  Bomani  Pontifi- 
ces  homines  fuerunt,  et  homines  circum  se  habu^ 
runt,  errare  potuerunt.    Deinde  nullum  est  Deor»- 


/  •  IfoftlMriii  extepU.  :  H^ 

\mf  qiiod  pfaedpi^.ioijblgeBtiaA  rediiaefe,.  aeftiaat 
Mqiie  hodie ,  qqod  indttlgeatiaMim  yalorein  «pi^rte 
diilaraverik 

UltiiDo,  de  modQnu  Pontiflfois  defliiitioiie,  eMe 
fi4elioet  .otilea  indulgentia»)  et  de  ««rito  Ouisti  et 
lipiptoraai  aoceptas,  n^spondeo:  Neo  ipee  eatisex* 
fpiiDit,  nec  proDat  vel  ona  ajUaba^  quae  dicLt;   de 

Cre  copioaiiia  in  actis  meit  Augustenaibus  dixi. 
aequitur,  ergo  totum  olerupi  in  eedesia  tantp 
t|Pjppre  iiisaniyisse.,  cum  interim  semper  fuerinti 
jH^Da  et  displicoerint,'4|ui  et  contradixerint  saltem 
IPYatim.  inddgentiiB,  ut  test§tur  viMgatissimum  pro^ 
ferbium:  Indiugeiitiae  ,sunt  piae  deceptiones. 

"  E6ciu8. 

«/  :  Aoeepi  reyerendi  Patris  septentiam ,   iu  multto 

illioiseia  et  aequabiliorem , ,  quain  verba  Conclusio* 

wm  praetenderent,  aut  aiia  saa  scripta  mibi  vide^ 

lnptrr  significare.  ^eque  mei  est  instituti,  indiscre- 

t«B  indulgentiarum  prodamationes    aut  ^usus  de^ 

fandere,  sed  veritatem  et  quantum  indulgentiaie  ra- 

tionabiliter  datae  possunt  prodesee ,    tutari.     Et  ut 

8UD  brevis,  non  disoutio  de  excusatione  suae  Con- 

dusionis.     At    cum   assumit  induigentias  non  prae- 

e^tas,  non  necessarias  esse,  fatemur.     Sed  in  boc 

toto  meo    exili   iudicio  apparet  esse  difficultas  no- 

8tiae  dissensionis  principaliter,  quia  reverendus  Pa- 

ter  didt,    indulgentias   non  esse  y    nisi  remissiones 

bonorum  operum,  quam  interpretationem  apud  nul- 

lam  indulgentiaa  vel  dantem    vel  adraitteptem  me- 

oini  me  reperisse,  quoniam  sio  indulgentiae  essent 

vere  noxiae,  periculo^ae   et  damnabiles.     Cum  sic 

CiAicilia  et  summi  Pontifices  remitterent  haec  bona 

opera,  ut  vel  sic  homo  non  mereretur  tantam  bea- 

tiUidinem,  quod  est  contra  animarum  salutem ,  vel 

hominee   decepti  riBmissione   bonorum    operum    ad 

pnfgatorium  mitterentur,  ut  poenas  hio  non  dilutas 

ibidem  sustinerent,  quod  revera  damnabile  est.  Unde 

omnium  vel  dantium  vel  admittentium  indulgentias 

•aiis  oonsensus  e»!,.  indulgentias  non  esse  bonorutn 

operum  i-emiasiones^  sed  remissionem  esse  poeuae 


168  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

4 

temporalis  pro  peccato  contrito  adhuo  debitae, 
et  non  solutae.  SioutiLeo  modernus  Papa  expresse 
in  praefato  Decreto  definit,  quod  Sixtus  IV.  ante 
eum  expresslssime  fecit  tempore  iubilaei  sui. 

Unde  concordare  non  possum,  quod  reveren- 
dus  Pater  in  suis  resolutionibus  dicit,  indulgentias 
solum  datas  pigris,  quod  etiam  in  Sennone  ▼ulgari 
afBrmat,  non  volentibus  implere  canones  poeniten- 
tiales.  Et  tamen  ia  eodem  resolutorio  dioit.  cano- 
nes  poenitentiales  pigris  impositos,  quod  viri,  aKo- 
quin  strenui,  omnem  vitam  poenitentiam  agerenk 
Unde  infelicissimae  essent  indulgentiae,  si  essent 
bonorum  operum  remissiones. 

Soluturus  ad  primum  respondit,  indnlgentias 
non  attinere  ad  animarum  salutem  ,  cum  profecto 
maxime  intersit  salutis  animarum ,  an  salutem  pro- 
moveant  vel  impediant.  Interest  etiam  fidei  no- 
strae,  an  papa,  ut  Christi  vicarius,  poenas  pecoato 
debitas  facta  recompensatione  per  merita  Ghristi 
et  Sanctorum  possit  remittere  et  delere. 

De  Cypriano  obiecit  mihi,  quod  occurrebat  Cy- 
prianum  legenti,  quamvis  non  plene  mihi  oonstet) 
an  sicut  in  Graecia,  ita  et  in  aliis  regionibus  eo- 
clesiae  maior  pars  cleri  ^erit  infecta. 

Deinde  ad  concilia  respondit,  indulgentias  non 
esse  bonas  Christiano ,  id  est,  qui  fide  et  oaritate 
Christum  sequatur.  Hoccerte  dicta  concijiorum  de- 
struit  et  indulgentiarum  largitionem ,  quia  non  nisi 
Christi  fidelibus  et  contritis  et  confessis  sub  com* 
muni  forma  conceduntur.  Quare  communi  sententia 
indulgcntiae  non  sunt  bonae^malis,  quia  eas  non 
consequuntur,  sed  bonis  et  vere  Christianis. 

Non  accepto,  quod  reverend.  Pater  dictum  8e- 
necae  hicusurpat:  Non  attendendum,  quis,  sed  qnid 
dicatur ,  quoniam  maxime  in  iis ,  quae  sunt  fidei, 
attendere  oportet  etiam  quis  dicat,  et  concilium  le- 
gitime  congregatum  est  ab  omni  Christiano  andien- 
dum. 

Dicit  errorem  non  periculosum,  si  hic  de  in- 
dulgentiis  erretur.  At  mihi  contrarium  videtur,  oiim 
periculosi  errores  fuerunt  iudicati,  qui  sacris  ordiDi- 


/       « MotMiit  ezeepta.  ffjf^ 

bos  Testris  IMroni  Mendieaiitiiiiii  ab  iniUo  defame^ 
mt 

Ad  Innocenti]  in  ffenerali  coneilio  Constitutio- 
Min  dieit,  ee  non  inteUigere,  qiiomodo  valeant,  vel 
iidlilgNitiae  sint  remisrio  peocatomm.  Dico,  nt 
nmper,  non  datio,  tam  soienneeonciliuin  et  legiti- 
Mn  potoisse  emire,  ooro  a  Spiritn  sancto  non  de- 
raHBaiistnr,  et  remisrio  peccatorum  intelligenda  sit 
qioao  poenam,  quia  nomen  peccati  non  semper 
|Nro  enlpa,  sed  etiam  pro  poena  culpae  debita 
mrpator,  sicut  apud  Maohabaeos  * ),  ot  a  peccatis 
folvantor,  qood  de  colpa  neqoit  intelligi  mortali, 
sed  de  poena  colpae  debitaw  Btsi  iodnlgentiae  dican* 
tir  dan,  ot  absolvanior  a  poena  et  culpa,  eas  con^ 
«qikentes  nuUos  exfstimare  debet  indulgentias  re^ 
■tttere  oulpam,  sed  quia  papa^  concedit,  utiftculpi^ 
■ediaiite  saeramento  poenitentiaej|  a  deputatis  cora'^ 
■isMiriiB  absolvantur,  et  deinde  indulgentias,  id  est, 
poenamm  remissiones  consequantur; 

Qood  **)  vero  se  excusat,  quod  dixit,  indul- 

gentias  essevitium  boni  operis,  quia  et  ipse  volne- 

rit  ceteris   paribus   opus    bonum    cum   indulgentiis 

esse  melius,  quam  sine  indulgentiis.  S^  sicuti  fier 

Boleat,    quia  ita  bomines  indulgentias  redimant,  ut 

bona   opera    illa    sine    indulgentiis    non     facerent, 

qaamvis  pleraque   super  illo   dioto   afferri  poesent, 

et  in  simili,    quando    vicini  propter  amicitiam  vici- 

Dorum  conveniunt  ad  oblationes  et  offertoria  plus 

quam    intuitu  mortuorum.     Attamen   mihi  apparet, 

melioriiudicio   semper  salvo,  hoc  non  esse  vitium 

boai   operis.     Primum  ex   eo,   quia   sacrum  conci- 

liam    per    indulgentias    vult    excitare    homines    ad 

boDa  opera.     Secundo  ,  quia  esto ,   quod  tale  quid 

beiaDt,   vel  exhibeant,  propter  indulgentias  conse- 

qaeodas,    tamen  ista  opera  ex  illo  fine  non  infici- 

antar,   quoniam    finis  iste  indulgentiarum  non  dis- 

crepat  a  fine  ultimo ,    ita  quod  poenarum  remissio 


*)  2.  Mac.  12.  **)  In  marg.  ed.  origin.  et  Jen.  hic 
legitar:  Hic  continaayit  Eccius  hora  2  diei  XI.  Julii 
151«. 


iigiO  Disputatio  Upeiae  habita  a.  XIX 

coDgruenter  in  Deum  ordinatur,  alioquin  praesciD- 
dendo  subordinationem  finium  paucissima  vel  nalia 
essent  bona  opera. 

De  oontemptu  indulgentiarum ,  per  Gonstan* 
tiense  ooncilium  improbatum ,  dicit  reverendus  TfBr 
ter,  se  illas  noq  contempsisse,  fateor  ingenue,  si 
eo  semper  fuisset  usus  moderamine,  sicut  se  hodie 
exposuit,  et  forte  eius  interpretationi  est  standum 
et  in  conscientia  sine  foro ,  tamen  scriptus  eius 
Sermo  vulgaris  aliam  exhibet  intelligentiam  laicis. 
Sed  hoc  nihil  ad  me. 

Ad  Gersonem  respondit  admittendo,  tamen  ar- 
bitratur  Gersonem  mihi  adversari,  qui  indulgentias 
tunc  utiles  reputat,  quando  fide,  spe  et  caritate 
percipiuntur ,  quod  ego  alias  tenuerim  posse  fleri 
satidfactionem  in  peccato  miortali.  Dico  et  ipsum 
Christianissimum  Cancellarium  hoc  tenere,  aliquem 
posse  satisiacere  de  iniuncta  poenitentia  in  peceato 
mortali,  alioquin  imprudentiasime  agerent  oonfessior 
num  auditores^  durantem  imponendo  poeniteniiam. 
Sed  an  quispiam  indulgentias  in  peccato  moriali 
consequatur,  nihil  ad  rem,  ratio  diversitatis  est  ob- 
via,  quoniam  indulgentiae  non  solent  conoedi,  nisi 
contritis  et  confessis ,  ideo  non  mirum,  si  peccato- 
res  harum  non  suntcapaces,  quia  indulgentiae  tan- 
tum  valent,  quantum  sonant. 

Subiunxit  reverendus  Pater,  orationem  Domini- 
cam  laici  tantum  valere,  sicut  horas  canonicaa  cle- 
rici,  81  cetera  sunt  paria,  illud  non  admitto. 

De  B.  Gregorio  dicit,  se  nondum  reoeptam  vi- 
disse  historiam.  At  tam  constantissiina  fama,  sieiit 
B.  Augustinus  lib.  de  trin.  de  Alexandria  inquit,  hoe 
negare  non  permittit.  negat  autem  indulgentias  eesa 
satisfactorias ,  sed  solum  sint  remissiones  bonorum 
operum.  In  hoc  credo  principali  nos  dissentire,  et 
magnam  partem  controversiae  hic  fiindarik  At  priiia 
memini  indulgentias  esse  non  remissiones  bonoruni 
operum,  ut  credit  reverendus  Pater,  sed  remissiones 
poenarum  peccatis  debitarum.  '  Unde  homo  vere 
Gbnstianus  accipiens  indulgentias  non  minora,  sed 
plura  facit  bona  opera,  quam  si  non  consequei^etiir 


/.»y. 


ft  Moterito  #aeepta.    <  iiKt 


iiMkih|aitiwi  Sioi  antem  intBlligo  IndalgeAliiA^eaBe 
mtimekmsm\  «ieot  rpapa  Siicta^,  OlemeD»  ¥1.  ■pv^ 
■odemoB  deelaraiiint,  non  quod  conseoutus  indul- 
pentias  satiBfaciat,  sed  quia  nullum  malum  manet 
npnnitBm  et  nullum  pecoatum'manet  inultum  (Caa. 
aoBt  Iprimi  d^poenit.  dist.  l.>>:  Ita  Vioarius  Oliristi 
dispensator  eius  tliesauri,  ubi  homo  pro  poena  peo- 
Mti  non  reddit  aeqniyalens,  ipee-  ex  tliesanro  ^ibi 
eoinmiseo  me^to  Oliristi  sufBoientissimo  illud  fe- 
eompeneat,  et  pro  eo  satisfttcit. 

Qaare  eonoeen^^in*  prioribus ,  indulgentias  de 
8t  non  delere  oulpam ,  sed  noenam ,  et  quod  sit 
tilis  remieeio  'poenAmm  ih  hidulgentiis ,  et  non  re- 
Biario  bonomm  operam,  patet  per  iliud'  Esaiae*): 
BpiritnsDomini  snper  me^  eo  qnod  unxerit  me,  ad 
mnnnoiandom  mansuetis  misit  me,  ut  mederer  con- 
tiitia^^o  praedicarem  eaptiviB  indulgentiami,  etolau* 
M  apertionem.  Oliristas  eadem  verba-de  se  aesumenSi 

Eveorbo  indaigentlas  remislionis  nomen  aecepit. 
Tlieophilus  ait,  nt  B.  Thoites  reMrrat:  nani' 
prias  ab  inferis  animafe  omnium  tenebantur,  doneo 
venit,  qui  praedicaret  captivis  remissionem. 

Deinde  contendit  reverendus  Pater,  merita  au-- 
geri  relictis  indulgentiis.  Hoc  ego  non  video,  quo- 
niam,  nt  dixi,  non  redimentes  vel  relinquentes  in>^ 
daigentias  aiiquando  istam  peouniam  in  bonis  con** 
viviis  volunt  consumere,  non  merita  augere.  Fateor, 
qaod  aliquando  posset  quis  faceVe  maiiis  opus  me- 
ritorium  cum  ilia  pecunia ,  qnam  si  redimeret^in- 
dulgentias,  casus  non  oportet  speeivocari  ^). 

De  iubilaeis  celebratis  non  vult  admittere,  ac- 
cessisse  consensum  fidelium,  et  suspeota  Bonifacii 
Vin.  vita  potest  suspectum  facere  eius  iubilaeum. 
Dico,  satis  magnum  esse  populi  conseosum,  quod 
ex  toto  Christiano  orbe  in  iubilaeo  Christi  fldeles 
confluunt,  quomodo  alias  consensum  fldelium  pro^ 
bare  possit,  non  video. 


1)  Apad  Loesch. :  specificari. 
*)  Esai.  61. 


172  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Quod  consensum  principum  dixi  pro  passagio 
et  cruciatis  a  Bummo  Pontifice  indulgentias  datas, « 
respondet  parum  conficere,  si  hic  erraverint  in  t% 
nihili,  quasi  nihil  esset,  Christi  fideles  decipere,  efc 
unanimem  Ghristianorum  principum  et  regum  con- 
sensum  iu  tam  fallacem  descendere  fidelium  decep- 
tionem. 

Praeterea,  'nuUum,  ait,  esse  Decretum  expres- 
8um  et  clarum  super  indulgentiis.  Oppono  ei  decla- 
rationem  Sixtinam,  et  iam  novissime  declarationem 
moderni  Pontifieis,  ubi  inquit,  Romanam  ecdesiam, 
quam  reliquae  tanquam  matrem  sequi  tenentur, 
tradidisse  Romanum  Pontificem  Petri  Glavigeri  suo- 
cessorem,  et  Jesu  Christi  in  terris  vicarium  pote- 
statem  clavium ,  quarum  est  aperire  tollendo  illius 
in  Christo  fidelibus  impedimenta,  culpam  scilicet  et 
poenam  pro  peccatis  actualibus  deletam.  Gulpam 
quidem,  mediante  sacramento  poenitentiae,  poenam 
vero  temporalem  pro*peccatis  actualibus  secundum 
divinam  iustitiam  debitam,  mediante  ecclesiastica 
indulgentia  posse  pro.  rationabilibus  causis  ebdem 
Christi  fidelibus,  qui  caritate  iungente  sunt  membra 
Christi,  sive  in  hac  vita,  sive  in  purgatorio,  indnl- 
gentias  ex  superabundantia  meritorum  Christi  el 
Sanctorum,  et  tam  pro  vivis ,  quam  pro  defunctis 
apostolica  autoritate  indulgentiam  concedendo,  ibe- 
saurum  meritorum  Ghristi  et  Sanctorum  dispensare 
etc.  Ubi  clare  determinat  cum  sequentibus,  indal- 
gentias  non  esse  remissiones  bonorum  operum,  sed 
remissiones  poenarum,  quae  fiat  compensatione 
facta  meritorum  Christi. 

Et  quod  ratiocinabar ,  ecdesiam  tot  annis  to- 
tam  non  errasse ,  respondit ,  non  totam  ecdesiam 
errasse,  quia  semper  interea  fuerint,  quibus  hoc  ne* 
gotium  faerit  suspectum.  Hinc  vulgatum  illud:  lo- 
dulgentiae  sunt  piae  deceptiones  fidelium.  Ad  quod 
dico:  Quando  alicuius  rei  habenda  est  ratio,  non 
quod  quisque  dieat,  sed  quod  boni,  docti ,  honesti 
et  optimi  staf uunt,  audiendum  est.  Quot  ^)  enim  fuerunt 

,    1)  Id  ed.  Jcn.  et  apud  Loesch.:  quod. 


prolMitiiBiiiii  el  honestisniiii  yiri  per  totain  Ciirislianiiio 
«be^  in  treoeotiB  annis  et  lionim  sliqui  in  aatalogam 
Biaetonimrelati)  non  tamen  indulgentias  hocpaeto 
lliobairenint  I  etiamsi  abusus  eia  rieut  in  omni  re 
tiq^Uooerit  Thomas  aanotus  eet,  Bonayentura,  Al- 
kwtuB  CSarmelita,  Bemardinua  et  alii  magni  viri, 
Alee,  Gerson,  Gapistranus  eto.  qui  tamen  indulgeni- 
fiuiun  eoneoMionem  aon  r^robarunt.  Quare  nihii 
nfarty  qnodJohanniVttioklm  etUlrioo  Kalteisen  in 
Angl^ ,  Domino'  Jo^anni  de  Vuesalia  ,  qui  tamen 
koe  retraetavit  Maguntiae,  Bohemis  indalgentiarum 
iDiioeeaiones  non  plaonerunt. 

QiuHre  eoneluaamas,  indulgentias  rationabilitei 
datma,  ad  Dei  honorem  et  fidei  exaltationem ,  non 
mte  inntilee  Ohristi  fldelibus  derotis,  non  prae- 
nmntibas,  sed  eas  eum  humililate  ^ )  et  gratiaram 
•ofione  aeoipientibus ,  abusibus  resectis  et  repnlsis^ 
it  alo  potios  de  tanto  *)  munere  Deo  graUas  aga- 
mS)  qnam  nt  iilud  superbe  contemnamus,  semper 
ii  animo  habentes,  optimam  indulgentiam  esse  ve- 
lun  eontriUonem.  Tamen  omnino,  si  hodie  expo- 
sita  sententia  fuit  n^ens  reverendi  Patris,  maluissem, 
ut  illud  dare  dixisset ,  et  simpUcibus  non  dedisset 
occasionem  aliud  cogitandi ,  quia  nemo  esi  omni- 
um  auditorum,  qui  sensutn  hodie  datum  intellexe- 
rit  in  Conclusione  undecima :  Dicere  ,  indulgentias 
essebonum  Christiano,  est  insanire,  sunt  enim  veris^ 
sime  operis  boni  vitium.  At  sum  bene  contentus  de 
soa  expositione,  quantum  ad  me  attinet. 

M.    Lutherus. 

Contra  solutiones  meas  opponit  egregius  D.  D. 
primo,  indulgenlias  non  esse  reaiissiones  bonorum 
operam,  nec  se  vidisse,  qui  hoc  assereret.  Sequi 
etiam  ad  hoc,  indulgentias  esse  vere  periculosas, 
noxias  et  damnabiles,  esse  potius  eas  uno  consensu 
dantium  et  admittentium  remissiones ')  poenarum 
pro  peccatis  debitarum.  Respondeo:  Satis  admiror, 

1)  In  ed..  Jen.  et  apnd  Loesch.:^  humanitiate.  2)  Ibid. : 
toto.    3)  Ibid«:  remisslonim. 


174  DiBpntatio  lipsiae  halrita  a.  XIX 

quid  haeo  verba  D.  D.  velint,  cum  aiiie  dubio  per 
poenas  pro  peccads  debitas  intelligant  omnes  la- 
bores  satisfacUonis ,  quae  tertia  para  CBt  poenit^- 
tiae.  Inter  quos  certe  sunt  bona  opera,  eleemOBy- 
nae,  orationes,  ieiunia,  vigiliae  et  similia.  Ad  quod 
eet  expressus  textus  lib.  5.  cap.:  Oum  ex  eo,  ubi 
papa  dicit,  per  indiscretas  indulgentias  enervari 
poenitentialem  satisfactionem ,  et  omnes  Bullae  inr 
dulgentiarum  ferme  hanc  clausulam  habent:  De  ib^ 
iunctis  poenitentiis  relaxamus. 

Sed  age,  dato,  quod  essent  poenae  et  non  opera^ 
dico  peius  esse,  remitti  poenas,  quam  opera,  mm 
vita  passiva  et  poenosa  plus  perficiat  aut  prosit, 
quam  mere  activa,  ut  Apostolus  2.  Corintht  12: 
Cum  infirmor,  tunc  fortior  sum.  EHirius  est  enioi 
opus,  quod  solo  Deo  operante,  nobis  patientibua, 
perficitur,  quam  quod  nobis  cooperantibua  effioiftur, 
iuxta  illud  Deutero.  32:  Ego  percutiam  et  Baaaba, 
occidam  et  vivificabo.  Quare  ad  sensum  egregii  IX 
D.  plura  absurda  sequuntur  ex  indulgentiis ,  quam 
ad  meum  sensum ,  et  sane  nescio ,  an  verisaime 
dicam. 

Secundo,  non  potest  concordare,  quod  dixi,  in- 
dulgentias  solumpigrisessedatas,  etcanoujes  fiimiiiter 
tantum  pigris  impositos.  Dico :  Non  memini  me^dixisse, 
canones  esse  pigris  impositos ,  si  autem  dixi,  Ben- 
sus  meus  est^  quod  strenui  et  ferventeB  sive  poeni- 
tentes  plus  faciunt,  quam  canones  exigunt. 

Tertio,  contendit  eas  esse  necedsariaA  ad  8a- 
lutem  ,  quia  expedit  nosse,  an  promoveant,  necne, 
ad  salutem. 

Etsi  non  fateatur,  necessarias  esse  adsalutem, 
expedit  tamen  scire,  promoveant  ad  dalutem  'J, 
necne.  Respondeo :  nec  hoc  est  necessarium  scire, 
sed  si  nocerent  saluti^  non  enim  est  necessarium 
scire  non  necessiaria  ad  salutem. 

Item ,  quod  interest,  an  papa  per  merita  Ghri- 
sti  posdit  remittere,  nescio  an  intersit.  De  meritis 
Chnsti  postea. 

1)  In  ed.  origin. :  promoveant  saiutem'  necne. 


a  Notariis  excepta.  175 

Po8t  haec  dioit:  Meam  seDtentiam  destruere 
diota  concilionim  ^t  indulgentianim  largitionem, 
qoae  communi  forma  coucedunt  contritis  et  confes- 
sis.  Rsfipondeo:  Non  ideo  deetruit  mea  sententia 
dicta  conciliorum,  quia  sunt  contriti  et  confessi,  qui 
pigri  sunt  ad  solvendas  satisfactiones ,  quos  Scrip- 
tara  etiam  infirmos  vocat,  et  propter  hos  damnan^ 
dae  non  sunt  induige^tiae. 

Reprehendit  etiam  in  me,  quod  usurpavi  dic- 
tom  Seneeae,  Non  quis,  sed  quid  dicatur,  quod  in 
his,  quae  snnt  fidei,  attendere  oporteat,  etiam  quis 
dieat.  Respondeo:  Hoc  non  est  ad  propositum, 
quia  materia  induigentiaruin  non  est  materia  fidei. 
Deinde,  in  materia  fidei  multo  maxime  opus  est»  atten- 
dere,  non  quis,  sed  quid  di^catur,  quia  non  est  re- 
spectus  pel^onarnm  habendus,  sicut  manifeste  prae- 
monuit  Matth.  7.  et  24:  Attendite  a  falsis  prophe- 
tis,  qni  veniunt  ad  vos  etc.  Item,  multi  veniunt  in 
Domine  meo*  dicentes:  Ego  snmCh/istus;  et  Johan. 
10 :  Oves  meae  vocem  meam  audiunt.  Proinde 
etiam  summo  Pontifici  non  temere  credendum  est, 
ut  stet  regula  Johannis  apostoli  *)  :  Carissimi, 
probate  spiritus,  utrum  ex  deo  sint. 

Dicit  deinde,  periculum  esse  in  errore  indul- 
gentiarum  ex  eo,  quod  periculosus  error  liabitus 
sit  eorum,  qui  ordinibus  Mendicantium  ab  initio  de- 
traxerunt.  Quidquid  sit  de  detraetoribus  ,  per  hoc 
non  probatur  error  periculosus  in  indulgentiis ,  nec 
mox  error  est,  quod  ordines  Mendicantium  vel  sa- 
cerdotes  ecclesiarum  errorem  iudicaverint.  Per  idem, 
ad  id,  quod  dicit,  ooncilium  non  errare  ,  quia  regi- 
tur  a  Spiritu  sancto,  addo  ego,  scilicet  in  his ,  in 
quibus  regitur  a  Spiritu  sanclo,  idest,  in  rebus  fidei. 
Et  Qt  aliquando  dicam ,  non  dixi  errasse  in  conci- 
Ho,  in  dandis  indulgentiis,  sed  postea. 

Transeo  illud,  quod  remissionem  peceatorum 
intelligit  remissionem  poenarum,  cum  saepe  pecca- 
tum  pro  poena  accipiatur,  Machab.   12')-  ^g^  ^^^ 


,1)  In  ed.  origin.  :  20. 
*)  t.  Joh.  4. 


176  Disputatio  UpBiae  liabita  a.  XIX 

saepe  inveaio  peccatum  pro  poena  acoipi,  nisi  forte, 
ubi  de  Ghristo  soribitur  ***):  Quod  peccata  nostra 
ipse  portavit,  quod  tamen  et  ipsum  non  ausim  di- 
cere  slmpliciter  pro  poena  accipi.  Sed  haec  ez- 
tranea. 

Gonfutaturus  illud ,  quod  venias  dixi  ease  yi- 
tium  operis,  diclt  esse  subordinationem  finium  in 
operibus ,  ideo  si  veniae  referantur  in  Deum ,  non 
vitiant  opus.  Respondeo:  Da  exemplum  demon- 
strandi.  Dixi  enim  hodie  raros  inveniri^  qui  tantun 
darent  gratis  et  propter  Deum,  quantum  dant  pro 
indulgentiis ;  ex  Aructibus  ergo  cognosceiis  eos,  imo 
si  audiant  melius  se  posse  ^cere ,  quam  redimere 
indulgiintias,  probabiie  est,  nuUas  esse  redempturofl 
iudulgentias. 

De  coutemptu  induigentiarum  diciC^  Si  fulB- 
sem  usus  hoc  moderamine,  standum  esbet  ^) 
eius  deciarationi.  Verum  vulgaris  sermo  aliam  ia- 
dicat  kticis  inteliigentiam.  Respondeo:  Videat  diii- 
gentius  eundem  sennonem  egregius  D.  D.  et  inve- 
niet,  me  expressis  verbis  dixisse,  non  esse  contem- 
nendas  indulgentias,  sed  reUnquendas  liberas,  nemi- 
nem  esse  absterrendum,  sicut  neminem  urgendun^ 
esse  videlicet  pigrorum  solatia.  Quare  sine  mea 
culpa  hanc  deciaralionem  et  satis  moderatam  aen- 
tentiam  non  intelligunt. 

Trauseo  illud  de  Grersone,  ubi  dicit :  Aliud  esae 
satisfacere  in  peccatis,  et  redimere  indulgentiaa  in 
peccatis :  quia  in  iis  obstai  forma  concessionia,  qaae 
solum  confessis  et  contritis  permittit  indulgentiaSi 
illic  vero  et  ipse  Johannes  Gerson  secum  sentiati 
Dico:  Relinquendo  hoc  tanquam  extra  capaeitatein 
intellectus  mei,  vere  enim  non  capio,  quomodo 
peccator  possit  satisfacere  in  peccatis  et  non  etiam 
possit  recipere  licentiam  noii  satisfaciendi,  cum  plQS 
videatur  requiri  ad  operum  perfectionem ,  quam  ad 
omissionem. 


1)  In  ed.  orig. :   est. 
♦)  Esai.  53. 


I 


t 
1 


ft  Hotarii»  exeepUu  177 

■  • 

■  ■  '    ■ 

De  Gr^rio,  eftsi  hiBtpria  non  habeator  re- 
aepte,  timen  hmm*  didi  ••  non  pennittere  negftri. 
Dioo:  FtoiM  temere  nemo  oredat,  et  transeo. 

Tudem  ad  id  ledeo,  quod  indulgentiae  sint  sa- 
lUMstoriae,  et  non  remiBsioneB  Bonoram  opemm,  sed 
foeiuunim,  fortaBsiB  eontendimuB  in  aequivooo,  quod 
MtJBfiuttorium  D.  D.  appellat,  quia  permittitar  vir- 
tate  indalgeatierom,  ut  non  satiBfiMiat,  et  haee  per- 
■iBBio  non  BatiBfiM^onis  pro  satiBfiLctorio  habeiU«r. 
t^  BatJBfiietQrium  appello,  quod  implet  BatlBfitctio- 
B^  non  omittit 

Addttzit  etiam  autoritatem  BBai.  61,  ubi  Oiri- 
ftiB.  Lnoae  4  legeuB  ex  Isaia ,  dicit :  SpuPituB  Do- 
nni  Buper  me ,  eo  quod  unzerit  *  me,  praedioare 
aqptiTiB  indulgentiam ,  ubi  GhriBtus  remiBsionem 
lint,  iiddidit  IRieophilum,  qui  exponit,  quod  ani- 
■ae  tenebantur  etc.  donec  yenit  qui  praedicaret 
«BptiviB  redemptioaem.  Quod  illa  autoritaB  nihil  fe- 
fliat  ad  rem,  ipsa  rerba  et  consequentia  textus  de-^ 
darant,  qHia  ChriBtuB  ibidem  dicit  *):  Hodie  im- 
pleta  est  Bcriptura  haec  in  auribus  veBtris.  Deinde, 
qoia  loquitur  de  vero  anno  iubilaei,  hoc  est,  de  ple- 
nitudine  temporis ,  de  corona  anni  benignitatis  ,  et 
Don  de  remissiouibus  poenarum,  sed  de  remisflione 
peccatorum ,  de  qua  tota  Soriptura  loquitur ,  cum 
iobilaeuB  Bonifikcianus  tanto  post  tempore  coeperit. 
Item  quod  neget  augeri  merita  reliotis  veniis,  tran- 
seo,  quia  non.per  hoc  confutatur,  quod  aliquando 
pecuniam  eandem  volunt  consumere  in  oonviviis. 

De  iubilaeis  ceiebratis  dicit,  satis  magnum  esse 
populi  consensum,  quod  ad  indulgentias  fideles  in 
toto  orbe  confluunt,  excepta  tamen  Itaiia  et  Roma, 
nec  ridet  quomodo  alias  possim  probare  consensum 
Melium.  Respondeo:  Eum  consensum  ego  proba- 
Tem  esse  fideUum,  qui  re  patefaota  et  veritate  in- 
dulgentianim  exposita  fldeies  ad  confluendum  mo- 
veret.  Nunc  vero  confluunt  ignorantes  ,  quid  et 
^inare,  cum  maior  pars  credat  se  rem  necessariam 
^t  meritoriam  faoere. 


*)  Lucae  4. 

I*tb«rt  opp,  y,  A,  adref,  bt&t,  U  p,  VoL  m.  12 


178  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Post  hoc  de  passagiis  et  cruciatis  arbitratur 
egregius  D.  D.  non  ease  rem  parri  momenti ,  tot 
fideles  dedpi  ^  praesertim  Magnates.  Respondeo: 
Nec  est  res  magni  momenti,  qoandoquidem  et  di- 
vus  Hieronymufl  Matth.  23.  de  sanguine  ^euihaiiae 
prophetae  dicit  :  Non  damnamus  errorem  ,  qui  de 
pietote  fidei  descendit.  Ita  et  hic  error  est  sine 
damno  animae,  citra  etiam  lucrum  peouniae,  quod 
deferunt  pro  honore  S.  ecclesiae  rectoribus  eccle- 
siarum. 

Quando  ego  dixi,  nuiliim  esse  decretum  super 
indulgentiis,  opposuit  Sixtinam  et  Leoninam  noviil- 
simaiQ,  ubi  dedarantur  yirtutes  indulgentiarum« 
Dico :  Haec  alia  quaestio  est  Ego  dixi,  nulludi  esse 
decretum,  quod  praeciperet  indulgentias  redimere, 
ideo  non  esse  necessarias^* 

In  fine,  ad  proverbium  illud:  Indulgentiae  sont 
piae  fidelium  deceptiones,  per  quod  volui,  nron  to- 
tam  ecclesiam  errasse,  dicit,  non  esse  audiendutn, 
quod  quisque  dicat,  sed  quod  boni  et  honesti  Tiii 
statuunt.  Nunc  vero  aliqui  etiam  in  Sanctomm  ca- 
talogum  reiati  non  improbant  indulgentias  ^).  Ee- 
spondeo :  Nec  ego  sane.  Hoc  tamen  addo ,  quod 
ecclesia  accipiens  opiniones  non  facit  ideo  ex  bpi- 
nionibus  veritates.  Ideo  ad  istam  Leonis  X.  decta- 
rationem  dico,  sicut  in  Actis  dixi,  non  probari  na- 
dis  verbis  praesertim  hominum  induigentias  esse 
de  thesauro  Christi  sumptas,  et  solvere  poenas  ia- 
stitia  divina  requisitas,  licet  opinionem  non  dam- 
nem.  Nam,  ut  dicam  quod  sentio,  cum  Ghristi  me- 
rita,  sive  accipiantur  ut  suffragia,  sive  quocunque 
modo  et  nomine,  nihilominus  sunt  merita  GhHsti, 
nec  propter  usum  vel  applicationem  metamorpho- 
sin  subeunt.  Si  autem  sunt  merita  Christi ,  gratia 
et  veritas  sunt,  iuxta  illud  PsaL25:  Universae  viae 
Domini  misericordia  etveritas,  et  Johan.  1:  Ghratia 
et  veritas  per  Jesum  Christdm  facta  est;  ibidem: 
Vidimus  plenum  gratiae  et  veritatis.   Quare  etiamsi 


1)  In  ed,  Jen.  et  apad  Loesch. :  indulgentiam. 


ft  Hoteiiis  exoepta«  179 

.«ngebw  .#^t.dc('iooeloi*«liod  penuBserit,  n6n  eredam 
m^  ia  iBannr  iiUiuBi^hdiiiniis  gratiam  et  yeiffxttelai 
dare,  hoc  est,  merita  Gbristi  dispensare,  non  tameti 
HMBto  Ponfciflci*  Sed'  ad  declanitionem  in  Actis  me 

niero* 

..  •  ■    ■  ■     ■ 

Scoiue* 

{.•■Qoia,  ui  idixi,.iiiagna  pars  dissendonis  iacet  in 

^yW  i^dolgentiae  mit  remissiones  bonorum  ope- 

ram,  yel  poenarum,  ubi  in  meam  partem'  dixi  ^e- 

seoidere  eec1esiae^Doctore9  et  Bom.  PbntificeB,  qtii 

ktefceMui  de  indulgentiis  scripserunt.  Sed  ho6''^eyel- 

M  aeate  et  docte  iByerendus  Pater :  Qida  retoittere 

pQcnem  esset- remittere  labores  satisibotioni8','inter 

fpoe . ,  sont  bona '  opeta  oontra'  deor^tttm '  Innocentii, 

iiioaii^;  Ciun  ez  eo,  de  poenftentiiB^  ne  poenitetttialis 

satisfiu^tio  eneryetur.  Dico  bene  remitti  labores  satil^- 

hctionlB,'  sednon  proptereal)ona  opera^^yiAamyis  enim 

oiatio,  ieiunium  etc.  sint  satisfoctiones,  tamen  sunt  boila 

opera,  etiamsi  iis  non  satisfaciamus.    Accedit,  quod 

Batisfaetio  non  solum  fit  labore  bonorum    operum, 

sed  etiam  satidpassionis.  Quare  plerique  volunt,  non 

dehere    cogi  filium    confessionis    ad-  satisfactionem 

in  se  Tedpiendam;  iuxta  iliud  commune:  Melior  ') 

est,  ut  confessor  filiuni  ciim  parva  poenitentia  mittat 

ad  pjorgatorium,  quam  cum  magna  ad  inferrium.  Nec 

miram,   si  Pontifex  plenaHas   reseouit  indulgentias 

&d  satisfactiones  poenitentiales  eluendas ,  si  passim 

a  Praelatis  fiant.     Sic  particula  Bullae  de  iniunctis 

poeoitentiis,   id  est,  quae  secnndum  iustitiam  diyi- 

uam  iniungi  deberent ,  ut  doctores  ecclesiae  de.  in- 

dulgentiis  scribentes  declarant. 

Porro,  quod  argumentatur,  peius  esse  remittere 

i\     poenas,  quam  opera,   non  accipio,    quia  pro  tanto 

H     P<>enae  prosunt,  ut  homo  Instruatur  bene  operari,  et 

i]     sic  virtus  in  infirmitate  perficitur,  sed  hoc  ad  iudi- 

(     ces.    Et  quia  errare  in  indulgentiis  esset   animabus 

• 

1)  Apad  Loescher:    melius  est« 

')  Galat.  1«  9 


> 


180  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

pejriculosum ,  ut  hodie  induxi ,  ideo  ecclesiae  noD 
errant,  si  Bolum  pigtos  contritos  ^olunt  recipere  in- 
duigentias,  certe  ad  Garthusianos  venire  non  de- 
bent. 

In  materia  fidei  dicit  maxime  attendendum, 
quid  dicatur.  Ego  autem  autoritatem  reputo  in  ibeo- 
logia  potentissimam ,  et  quod  audire  praecipimiir 
sedentes  supra  cathedram  Mojsi.  Ideo  quis  dicat, 
attendere  debemus,  ut  captivemus  intellectum,  iuxta 
praeceptum  apostoli,  in  obsequinm  fidei,  propteret 
concilia  habita  sunt,  ut  eorum  autoritate  erroree 
exterminarentur. 

De  Mendicantibus  transeo. 

Quod  vero  ait,  concilium  in  iis,  in  quibus  re- 
gitur  a  Spiritu  sancto,  non  errare,  dico  ego,  anti- 
quorum  Patrum  secutus  sententiam ,  semper  debere 
praesumi  concilium  regi  a  Spiritu  sancto,  quamdte 
non  constat  de  opposito,  scilicet  de  illegitimitM« 
coJigi*egationis. 

Sed  adhuc  fortiter  stat  reverendus  Pater  in  yi- 
tio  boni  operis,  quod  dans  pecuniam  propter  indul- 
gentias,  alias  non  daturus,  quasi  hoc  sit  vitium  boni 
operis.  Quaererem  a  reverendo  Patre ,  si  ipse  oum 
suis  Fratribus  habet  anniversarium  alicuius  Principia 
vei  Nobilis  cum  30.  Missis,  quia  dantur  bonae  Prae- 
sentiae ,  alioqui  non  habiturus  anniversarium  ,  an 
hoc  sit  vitium  boni  operis  ^)  ? 

De  Indulgentiis  ab  eo  non  contemptis  iudioent, 
qui  Sermonem  vulgarem  legerint. 

Porro,  reverendus  Pater  factus  interpres  mea0 
dicit,  indulgentias  forte  sic  factas  esse  satisiactoriaii 
quia  propter  istas  aliquis  satisfacere  non  teneator. 
Non  iste  est  sensus  meus  ,  sed  quia  homo  deberet 
pro  peccatis  etiam  contritis  satisfacere  de  8uo ,  et 
per  indulgentias  satisfacit  de  alieno ,  quia  summus 
Pontifex  dat  ei  de  thesauro  ecclesiae,  unde  solvat» 
ut  sic,  iuxta  communem  Patrum  sententiam,  etiam  io 

1)  In  ed.  orig.  hic  in  margine  additum  legitnr:  Marti- 
nu8  dubitat.  Eccius :  £t  sic  non  erit  salva  omnis  caro  taiD 
in  cuciilla  qnam  eztra. 


a  Notariis  ezeepta.  181 

iDdalgentiis  peccatum  non  maDet  impunitum,  salvo 
eo,  quod  etiam  de  proprio  satisfacere  non  posset, 
Don  accedentibus  Obristi  meritis. 

De  consensu  fidelium,  credo  neminem  esse 
taro  stuUum ,  qui  credat  rem  esse  necessariam  in- 
dolgentias  in  iubilaeo,  et  si  existimet  iter  Romanum 
esse  meritorium,  nec  bic  errat,  stat  enim  opus,  per 
quod  quis  consequitur  indulgentias  esse  meritorium, 
et  tamen  ipsas  indulgentias  non  esse  meritorias. 

Porro,  de  verbis  Sixtinae  et  moderni  Pontificis 
Don  &cio  vim,  quia  catbedram  Petri  sequor,  et  eius 
«ententiam,  qui  in  ea  sedet,  quamdiu  in  haeresin, 
qood  absit,  prolapsus  non  fuerit.  Scio  eum  non 
probare,  sed  definire,  quem  ut  Christi  vicarium  de- 
toiendo  arbitror  esse  iudefectibilis  fidei.  Sed  haec 
OBinia    eorum  committo   iudicio ,    quorum    interest 

paratus  errata  expungere,  si  quae  ost^ndentur. 

• 

Jussit  Lutherus  addere :    Et  ego. 

Boodecima  Julii   argnmentatus  est  Eccias,    respon- 

dente  Luthero, 

De  Poeniten tia. 

In  nomine  tuo  dulcis  Jesu. 

Contra  conclusionem  reverendi  Patris  et  par- 
tem  Sermonis  sui  de  poenitentia  pro  defensione 
optimorum  Patrum  praedicantium  intendo  probare: 
Poenitentiam  veram  incipere  a  timore  etiam  poe- 
nae,  et  quod  bene  quis  se  praeparet  ^ )  discutiendo, 
recogitando  etc. 

Primo  ,  quia  talem  modum  praedicandi  obser- 
vavit  Dominus  Jesus,  et  eius  praecursor  S.  Johan- 
nes.  Luc.  enim  15.  filius  prodigus  gerit  typum  poe- 
nitentis  secundum  Augustinum  de  quaest.  evang., 
Ambrosium  libro  2.  de  poenitent.  cap.  3.,  Chryso- 


t)  In  ed.  Jen.  et  apud  Loescli. ;  praepararet* 


182  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

stomum,  HieroDjmum  et  alios,  sed  eum  ita  propo- 
uit  nobis   Christus.     quod  in    se   conyersus   dixit: 
Quantum  mercenarii    in  domo  patris  mei  abundanl' 
panibus,  ego  autem  hic  fame  pereo,  surgam,  etibci"^ 
ad  patrem  meum ,  et  dicam  illi :   Pater,   peccavi  in  . 
coelum  et  coram  te  etc.  Hic  Dominus  Christus  mo^  '*' 
tum  poepitentis  describens,    exponit  priroo  motutti'-' 
poenitentem  praemiorum  magnitudine,  iscilioet  abun-' ' 
dant  panibus,  et  timore  poenae,   soilicet,  hic  fttme'-' 
pereo,  quibus  gradibus  evectus,  poenitentiam  veram 
coepit  meditari ,  scilicet,  et  dicam :   Pater,  peecavi» 
Et  hoc  Basilius  explaiiat:    Tres    sunt  ibi  poeniten-"'' 
tiae  gradus,  mercedis  spes,  suppliciorum  timor,  et  ' 
bonitatis  paternae  sincera  dilectio.  Et  sic,  antequam    ' 
fiat  amicus  Dei,  qui  exstitit  inimicus,  efficitur  prios  ' » 
servus.  ■'  ■■ 

Sic  Johannes  incepit  a  timore:    Progenies  vel'' 
genimina    viperarum ,     quis    monstravit    vobis  ■fti'^"'i 
gere  ?  etc. 

Sic  etiam  in  toto  actum  est  veteri  instrumento,  ■ 
ut    timore  poenarum   ad    mandatorum   obedientiam 
homines   traherentur ,    ut    in    Legalibus ^    Historiiayi'! 
Prophetis  hoc  ubique  reperitur.     Sufficiat  adducere 
unum  locum,  Psal.  89:    Si  autem  dereliquerint  filii 
eius  legem  meam,   et  in  iudiciis  meis  non  ambula- 
verint,   si  iustitias  meas  profanaverint ,   et  mandata 
mea  non  custodierint ,    visitabo  in  virga  iniquitates 
eorum ,  et  in  verberibus  peccata  eorum ;  cum  con- 
cordantibus.     Quare    praedicatores    sacram    imitati 
Scripturam   hactenus   bonum    habuerunt  modum  de 
poenitentia  paranda,  recogitando  gravitatem  pecca-  -., 
torum,  aeterni  supplicii  etc. 

Accedit  ratio  Dionysiaca:  Quia  sic  Deus  res 
administrat ,  ut  ima  ad  superiora  per  media  ducai 
Quare  cum  peccator  sit  in  imo,  qui  non  est  dignus 
pane,  quo  vescitur,  volens  ascendere  ad  superiora 
gratiae,  hoc  faciat  per  medium  timoris. 

Bene  esset  perfectionis,  quod  aliquis  immersus 
luto  peccati  posset  se  mero  obtutu  dilectionis  Dei 
et  amore  iustitiae  erigere  ad  gratiam  capessendam; 
sed  quis  est  hic  et  laudabimus  eum? 


!■! 


a  Notariis  ezcepta.  183 

Imo  B.  Augustinus  approbat  Enoduin  pra^di- 
Ddi  nostrae  terapestatis,  docens  eKpresse,  nuUum 
rvenire  ad  caritatem  et  ad  veram  gratiam,  nisi  = 
leoedente  timore  ,  non  filiali,  sed  etiam  seryili, 
lec  Aug.  sententia  .  est  Tract. ' )  9 :  Ergo  incipiat  ■ 
lor,  quia  initium  sapientic^e  timor  Domini.  Gum 
tem  coeperit  caritas  habitftre,  pellitur  timor,  qui 
locum  praeparavit.  Quantum  enim  illa  crescit, 
\  decrescit,  et  quantum  illa  fit  interior,  timor 
Ilitur  for€^s;  maior  caritas,  minor  timor;  minor* 
itas,  maior  timor.  Si  autem  nullus  timor,  non 
qoa  intrat  caritas  (dat  comparationem ) ,  sicut 
emus  per  setam  introduci  linum,  quo  suitur,  seta 
DS  intrat,  sed  nisi  exeat,  non  succedit  linum ;  sic 
lor  prius  occupat  mentem,  quia  ideo  intravit,  ut 
roduceret  caritatem.  AUegat  illud  Psal. :  Conver- 
i  luctura  meum  in  gaudium.  Et  infra  sententia 
ta  est  de  Scripturis ,  *  nam  qui  sine  timore  est, 
1  poterit  iustificari.  Opus  ergo  est,  ut  intret  primo 
lor,  per  quem  veniat  caritas.  Timor  medioamen- 
Q ,  caritas  sanitas.  Ex  istis  apertissime  liquet, 
ia  poenitentia  est  medicinalis,  et  timor  est  me- 
amentum  secundum  Augustinum,  et  caritas  non 
rat  nisi  per  timorem,  ideo  bene  praedicatur,  poe- 
entiam  a  timore  incipere. 

Et  non  accipio,  quod  reverendus  Pater  ab  ini- 
'  resolutorii  refert  reverendi  Patris  Staupicii  vo- 
m  quasi  coelitus  demissam,  Poenitentiam  inci- 
re  ab  amore  et  dilectione.  Nam  huic  expresse 
luctatur  B.  Ambrosius ,  bonus  animarum  medicus, 
Epistola  ad  Studium;  Ubi  poena  praescribitur, 
ibet  esse  poenitcntia  peccatorum ;  ubi  remissio 
)natur,  gratia  est;  praecedit  poenitentia,  sequitur 
ratia.  Neque  ergo  poenitentia  sine  gratia ,  neque 
ratia  sine  poenitentia.  Debet  enim  poenitentia 
rius  damnare  peccatum,  ut  gratia  possit  illud  abo- 
ste.    lllud  idem   testatur  Chrysostomus    toto   libro 


^^  In  ed.  origin.  tantummodo  legitur:  August.  cst  tract. 
^  •  Ergo  etc. 


184  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

de  cordis  compunct ,  et  HGTmilia  80.  de  poenit.  ei 
Sermone  29. 

Addo  etiam  Isidorum  libro  2.  de  summo  bon. 
ca.  12.  Gompunctio  cordis  est  humilitas  mentis  oum 
lacrimis,  exoriens  de  recordatione  peccati  et  timore 
iudicii.  Et  toto  libro  de  contritione  cordis,  et  spe- 
culo  peccatorum  Augustinus  nihil  aliud  agit,  imo 
hortatur  peccatorem  volentem  poenitere ,  ut  reco- 
gitet  tres  abyssos,  scilioet  peccatorum  suorum,  poe- 
narum,  et  iudiciorum  Dei.  Sic  B.  Bernardus  super  , 
Canticis  ser.  16  et  aliis  pluribus  locis,  Oregorius 
,  in'  moralibus  lib.  2.  et  5,  et  item  super  ca.  29.  Job, 
libro  quoque  2.  super  Ezech. ,  ubi  Homilia  19.  in-  ', 
quit :  Scriptum  est :  Initium  sapientiae  timor  Do- 
mini.  Gonstat  procul  dubio,  quia  a  timore  ad  Do- 
minum  ascenditur,  non  autem  a  sapientia  ad  timo-  « 
rem  reditur.  Propheta  ergo  de  coelestibus  ad  ima 
loquebatur,  coepit  magis  a  sapientia,  et  desoendit  '. 
ad  timorem.  Sed  nos,  qui  a  terrenis  ad  coelestia 
tendimus,  eosdem  gradus  ascendendo  numeramus, 
ut  a  timore  ad  sapientiam  peryenire  valeamus.  Idem 
lib.  1.  super  Ezech.  dixit,  duas  esse  pennas,  scili- 
cet  timorem  et  poenitentiam ,  quae  tegere  corpora 
dicuntur,  id  est,  peccata. 

Ex  quibus  omnibus,  quoad  unam  particulam 
de  timore,  volo  habere  conclusum,  bene  praedi- 
casse  nostrae  tempestatis  et  superioris  praedicatores, 
quod  poenitentia  a.  timore  incipiat:  et  quod  nitun- 
tur  sermonibus  suis  in  populo  timorem  ^)  Dei  se- 
minare,  ut  sic  semen  diaboli  exstirpetur,  iuxta  illud 
Origenis  lib.  3.  super  Job:  Bonus  est  timor  poenae 
et  iudiciorum ,'  quem  nisi  daemon  expulerit ,  non 
poterit  seminare  semen  peccatorum.  Ex  qiio  deinde 
consectarium  est,  poenitentiam  non  incipere  ab 
amore  et  dilectione  iustitiae ,  quamvis  si  sic  incipe- 
ret,  fateor  eam  esse  laudabiliorem  et  perfectiorem, 
quam  quod  a  timore  poenae  inciperet.  At  fragili- 
tas   nostra  id  non   patitur,    cui  Dominus  Jesus   et 


1)  In  ed.  Jen.  et  apod  Loesch.:  timore. 


/:/ 


»  VotAiiii  esfieptfi.  165 


p 


Mtediofttores  eondescendeiiteB  timoreni  pmedioaDt^ 
nqoMn  gradnni,  qao  ▼emm  iustitiae  amorem  oon- 
eqpamur. 

llLLatherag. 

,J!Idn  est  iste  modas  Soriptaras  diyinas  felioi- 
y  ittlelligendi,  yel  interpretanai,  si  ex  diyersis  loois 
imfm  deoerpantar  diota,  nnlla  habita  ratione  yel 
)i|i6qaentiae  yel .  oollationis.  Imo  iste  esi  eanon 
Wam  Tolgatissimas  in  aadris  literis.  Oportet  ergo 
leologam,  si  nolit  errare,  aniyersam  Soriptaram 
)  oealoB  ponere ,  et  oontraria  oontrariis  oonferre, 

flicat  dno  Cherabim  adrersis  vultibas  atriasqae 
Territatis  oonsensam  in  medio  propitiatorii  inre- 
19,  alioqain  oniaslibet  Gherabim  yaltas  longe  di- 
«iBt  seqaaoem  ooalam  a  propitiatorio,  id  est,  yera 
knML  intelligentia. 

Proinde  nnnqaam  mihi  egregius  D.  D.  remotior 
iqs  est  a  saoris  literis,  qaam  hodie,  atqae  eo  mar 
8,  qnod  ooDoladendo  fatetur,  laudabiliorem  et  per- 
ctiorem  esse  poenitentiam  ,  si  ab  amore  iustitiae 
dperet,  sicut  ego  sapio,  quam  si  a  timore  poenae 
leiperet.  Quasi  non  conandum  sit,  ut  laudabiliter, 
;  at  Johannes  *)  ait ,  dignos  fructus  poenitentiae 
[[ftmas.  Nam  hoc  prorsus  non  accipio,  quod  dicit, 
agilitatem  oostram  obstare ,  quominus  ab  amore 
iBtitiae  poenitentiam  incipiamus.  Si  secundum  fra- 
llitatem  nostram  agendum  est ,  et  Scriptura  expo- 
enda,  nunquam  poenitebimus ,  sed  de  die  in  diem 
eiores  fiemus.  Quare  antequam  respondeam  suis 
Uectis,  primo  declaro  me  ipsum. 

Omnis  bona  vita  necedse  est  ut  instituatur  per 
iliquam  legem ,  ideo  lex  principium  est  poeniten- 
iae  cuiuslibet  boni  operis.  Quare  et  in  poenitente 
wate  omnia  oportet  vel  revelari  vel  suggeri  legem, 
coQtra  quam  fecerit,  et  secundum  quam  facere  de- 
^.  Lege  autem  manifestata  aut  in  memoriam  re- 
^oeata  mox  sequitur  augmentum  peccati ,    si   desit 

•)  Mstth.  3. 


186  Disputatio  UpsiM  habita'a.  XIX 


fi 


gratia^  quia  natnraHter  odit  voluntas  legem,  ht  simt  ' 
expressa  f  testimonia  Pauli   ad  Rom.    et   ad  Ghilai'* 
Rom.  5:    Lex  intravit,  ut  Q,bundaret  delictum,  0ll^^' 
lat.  5:  Lex  propter  transgressiones  posita  est.  Ideo 
6.  Augustinus  de  spir.  et  lit.  e.  3  :  Neque  enim  li- 
berum  arbitriuiji  ante  gratiam  quidquam  valet,  nisi 
ad  peccandum ,  non  autem  ad  poenitendum  ,  ut  D. 
D.  dicit    (hoc   enim  Pelagiannm  est).     Porro    dicit  ' 
Augu6tinu8  ^)  :     Et  cnm  coeperit  cognosci    se  noh'" 
latere ,   quod  faciendum  est ,    nisi  Spiritus    BanetuB^''' 
dififiiderit  caritatem  in  cordibus  nostris,   non  'diligt'^ 
tur,  non  suscipitur,  non  bene'*vivitur.  Ibi  clarissime  " 
dicit  Augustinus,    quod  lex   Dei   non  pot&t  diligi,'' 
nisi  accepta  gratia  Spiritus   sancti.     Si   autem  'non  \ 
diligitur  lex^  contrarium  eius  peccatum   non  oditor.' 
Ergo  impossibile  est  poenitere  ante 'dilectionem  le-  '. 
gis.    Hoc  est  quod  Roma.  4.  Apostolus  vult:    Lez'* 
iram  operatur,  hoc  est,  monstrat  peccatum,  sed  non"^ 
dat    gratiam ,    ut    odiatur   peccatum.     Ideo    manet 
odiumlegis  et  dilectio  peccati ,    quantumlibet   per"' 
increpationes  forinsecas  aut  intrinseeas  'h()mo  conea- '*' 
tiatnr  timore  servili.    Nam    etsi    abstinet  ab  opere 
peccati,  non  tamen  abstinere  potest  ab  amore  peo^ 
cati.    Hoo  et  Ghristus  Johan.  6.   docet^    hbi  dicit: 
Nemo  venit  ad  me,    nisi  Pater  meus  traxerit  enm.  ' 
Concedo  ergo,  quod  lex,  recordatio  peecatorum,  in-  - 
tuitus   poenarum   possunt    terrere  peccatorem,  sed-" 
nunquam  faciunt  poenitentem. 

Respondeo   ergo   ad  obiectionem  primam ,    de  ' 
filio  prodigo  Luc.  15 ,    ubi    incepit   poenitentiam  'H* 
recordatione    magnitudinis    praemii  dicens:   Abun-' 
dant  panibus  mercenarii  etc.  Dico ,    quod   hic  fllins 
prodigus  incepit  vere  ab  amore  iustitiae,  quia  con-  ' 
versus  in  se  cognovit  primo  bonum,  et  ex  cognito 
bono  intellexit  suum  malum.  Hanc  autem  conversio- 
nem  sui  in  se  ipsum  non  habuit  ex  fragilitate  sua, 
aut   ex  timore   poenae ,    sicut  ipsemet  D.  D.  iicif, 
quod  timor  poenae  post  praemiorum  magnitudin^ih 


1)  In  ed.  origin. :  Seqaitur  August. :  £t  oum  etc. 


m  Votariii  eiusepU.  187 

'    .  :»■■  Im!!    'Jii    ■•  ..    •••'»1  •  ^ 

laTerit  Ergo  non  inoepit  a  poena  et-.tiiiiipre*  Ha-^  . 
rit  aatem  eam  ex  iraUenilie  intas  iF^atre  et  <lileotio- 
dta^^lnBpirantepiternae  dbiiiufi,  diun  dixit:  Qaanti  ., 
iMenarii  iti  dbmopatns  mei.  'Kam  oum  prius  yixis- .,  ^ 
efiatieeesltUi,   bonnmneo  eognoyit  nep  dile^t,., 
«fjiedcalhikn^bdiyit:  eiim  tamen  non  posset  .igno.- 
itlipeeobJUaA: '  Ergo  neeesBaria  fiiit'  alia  affeotio^ 
l>Mr,')lakiblr  bonL^ 

'''^SMnmdd,  indinut  Johannem  Baptistam^  Luo.  ,3« 
mMI  iittepeiit  a'tioiiore;,''dio^ns :  Quis  monstrayit 
BUlf'Ai|$^?  ete.  Bespondeio :  Aliud  est  praQdi: 
iie  poenitentiam  ,  aliud  inoip^ere .  poenijl;entiam ; 
iMr  M  praedi^^M'  bonum'  opiis,  adiud  inoip^,,, 
Mriftki  optis*,  Fraediifikttot/monet^  ^^^h  cdUoit  etGu^ , 
ri"ilihil  seiqultur,  iiisi  j^tia  mpyerii 'y.o^uD^tateni, 

^"Mem  '£cd  jftd  PsiEiil:  89  :   Visitabp  m  Yirga  ini- 
Aitee  eprum  eto.    Percuti   potest  peccf^tor^   sed 
ii'*gtlitfa  bbtfp^etvar ,'  ilihil'  proficitur^  lit  ipTe^,5  : 
Bihto8flii'"eoi^  et  iron'\foIuertmt;  etEsai.  1:  Apla^t^  , 
sdift^^tifeKiiie-ad  verticiBm  non  est  i^  eb  sanitas:  su-, 
sr  4^^  i)/^utiam    vos  ultria  ?    quia  nihil  prof^cit . 
irimtiendb.  \ 

-'Et^atis' admiror  egregium  D.  D.,  quod  pblitus   . 
iminis  naturae  Aristotelis   audeat  statuere  alicvuus 
irtati\l'  initiutn  in  timPre  urgente,  cum  ille  tot  ver- 
ia  iani   receptislsimis  3.  Ethi.  pers^adere  conetur:   , 
Iportere    esse  Voluntarium   opus   bon.um  et  libera 
olontate  fieri.  At  voluntas  certe  aut  amor  est,  aut 
oror  amoris.  Inde  etiam  dicitur,  oportere  opus  bo-, 
nnn  fieri  per  liberum  arbitrium.  Addo  et  illud,  quod 
Suristus  nunquam  peccatores  coegit.  timore  ad  poc' 
titentiam,  sed  suaviter  allexit  quoscumque  vocavit,. 
U  Zachaeum,'  Magdal^nam ,  apostolos   et    omnes. 
Seat  et  api/d  Jere.  2.  dicit:    Perpetua  caritate  di- 
iexi  te ,  ideo  attraxi  %e  miserans  tui. 

Diooergo,  quod  timor  Dbmiiii  quidem  neces-  . 
sanus  est,  sed  filialis.  Quia  sine  amore  impossibile 
««t  ferre  conversionem  sui,  in  qua  terretur,  conte- 
ritur  et  humiliatur  peccafor  ,  iuxta  illud  L'  Reg.  2  :, 
Dominus  deducit  ad  inferos,  et  reducit.    Credo  au- 
tem  etiam  ipsius   egregii  D.  D.  sententiam   et  om- 


f  • 


188  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

• 

nium  scholasticorum  Doctorum  mecum  esse  ^ ) ,  et 
contra  obiecta  eius  pugnare,  cum  omnes  consentiant 
contritionem  oporlere  «neri  in  caritate,  si  debet  esae 
bona  et  meritoria  poenitentia.  Quod  ego  sane^in- 
telligo,  contritionem  fieri  movente  et  imperante  es- 
ritate,  ut  sic  sit  voluntaria ,  hilaris,  amorosa  poeoi- 
tentia.  Ideo^licet  Johannes  increpaverit  Judae;08  et 
terruerit,  non  ideo  sequitur,  poenitentes  incipere 
etiam  a  terrore.  Aut  si  incipiunt  a  terrore,  nisi  aie- 
cesserit  gratia ,  hypocritae  sunt  verius  ,  quam  po^ 
nitentes. 

Adiecit  D.  D.  rationem,  quod  Deus  res  sio  ad- 
ministrat ,  ut  ima  per  media  ducat  ad  superiora, 
quod  aptavit  ad  timorem ,  volens ,  peccatum  eese 
imum,  timorem  medium,  amorem  superius,  quod 
ego  transeo,  et  non  accipio. 

Dicit  etiam,  esse  perfectionis ,  si  homo  pOBsei 
se  mere  Dei  obtutu  et  amore  iustitiae  erigere  ad 
gratiam  capessendam.  Sed  quis  est  hic,  et  laudahi- 
mus  eum?  Respondeo :  Nec  tinaore  nec  amore  po- 
test  se  homo  erigere  ad  gratiam  capessendam,  eed 
gratia  praevenit,  et  movet  ad  merum  Dei  obtntam 
et  amorem  iustitiae. 

Ad  Augustinum,  qui  doceat  praecedere  timo- 
rem  ante  gratiam,  et  intrante  caritate  pelli  timorem, 
dico  :  Si  recte  intelligatur ,  admitto,  hoc  est,  quod 
poenitentia'nondum  est  incepta,  quando  timorprae- 
cedit  caritatem.  Sed  intrante  caritate  incipitur  poe- 
nitentia,  id  est,  amor  iustitiae  et  odium  peccati.  Si 
autem  caritas  non  intraret,  timor  non  operaretur,  nisi 
maiora  peccata.  Quare  ista  similitudo  setae  et  lini 
probatur  mihi,  modo  non  intelligatur ,  quod  timor 
inducat  caritatem ,  quod  ex  ipsius  D.  D.  verbis  ca- 
pio,  quod  nisi  exeat  seta,  non  succedit  linuro,  hoc 
est ,  nisi  timor ,  qui  impedit  poenitentiam  veram, 
pellatur  per  intrantem  caritatem ,  nunquam  vere 
poenitetur,  ut  sic  dixerim. 

Ambrosium  inductum  in  Epistola  ad    Studium, 


1)  In  ed.  Jen*  et  apad  Loesch. :   Bentire, 


.i: 


m  KotMrUs  ezeepUu  >  •  09 


qdod  piaeeedit  poenitentia ,  et  seqaitur  gratia ,  et 
tKa,  itrai  biaoniin  de  sammo  dodq,  item  tres 
•bjwoa  reeogitandas  peeoatonuii/Bemardum  super 
«iik,  ChegoriinD  in  Moralibus ,  et  alios  Patres,  qui 
ioeent  a  timore  ascendendum  ad^  sapientiam  et 
polBnitentiam  a  timore  incipiunt  ^  libenter  admitto, 
led  non  oontra  apostolum  Paulum  de  lege  et  timore 
l^is  dooentem  intelligo.  Dioo  et  ego^  habita  oari- 
ttt6  aimnl  moyeri  hominem  ad  dmorem  Dei,  et  die 
indpi  poenitentiam  a  timore  in  caritate,  alioquin 
stat  flima  «ententia,  quod  timor  poenam  habet,  bo- 
mmt  aon  operatnr^  sed  odit  legem. 

Fon  ergo  egregius.D.  D.  oondudit,  poeniten- 
tiam  non^indpere  ab  amore  iustitiae,  quantumlibet 
bonae  rit^timor  poenae  ^  ex  Origine.  Non  enim  ti- 
nore  poenae,  Bed  timore  D^i  poenitehdum  est,  quod 
le  ail  senms,  non  manBurus  in  domo,  hio  autem 
ffioa  et  heres.  Ideo  et  illud  Proyerbio.  1:  Prind- 
pmn  eapientiae  timorDomini,  non  admitto  intellec- 
tam  de  timore  poenae,  qui  ante  gratiam  torquet 
hominem  infructuose ,  cum  expreBBe  dicat :  '  Timor 
Domini ,  non  timor  poenae.  Timor  poenae  potius 
est  principium.  insipientiae.  Videat  ergo  egreg,  D. 
D.  ut  non  in  unum  chaos  confundant  timorem  ser- 
Tilem,  et  timorem  filialem,  ne  sibi  ipsi  Scripturae 
et  Patrum  intelligentiam  praecludat. 

Eccius. 

ReverenduB  Pater  fuco  verborum  conatur  se 
evolvere,  ex  tam  expressis  sacrae  Scripturae  et  S. 
Patram  autoritatibus.  Et  ut  hoc  noblB  ^)  persuade- 
ret,  ausuB  est  dicere ,  me  longe  fuisse  alienum  a 
sacrae  Scripturae  intelligentia ,  hoc  loco  diverticu- 
\m  quaerens  de  Cherubim  se  respicientibus.  Sed 
iudicent,  quorum  interest,  uter  rectius  sentiat  de 
^cra  Scriptura.  Tamen  ut  suas  solutiones  imperti- 
nentissimas  exdudam,  duo  frequenter  adducit,  quo- 


1)  In  ed.  orig^n.:  vobis. 


190  Dispatatio  Lipsiae  habita  a»  XIX 

f 
1  ■  I 

rum  in  Sermone  recitando  secundum  viam  coiomiA- 
nem  non  memini ,  nec  ullus  prf.edicatorum ,  .  qaod 
meminerim  ,  negayit ,  et  hunc  quoque  ,timoJifBm ,  in 
quantum  disponit  ad  veram  poenitentiam  praeye* 
niri  inspiratione  divina.  Nam  indubitatum  est  apjud 
Ghristianum  contra  Pelagii  perfidiam,  quod.salatiB 
nostrae  initium  Deo  inspirante  habemus.  Quare  non  , 
fiiit  necessarium ,  hoc  afferre ,  vel  ob  hoc  modom 
praedicandi  reprehendere.  ,. 

In  uno  tamen  videtur  mihi  aequivocatione  Enlli, 
quod  hanc  gratiam  ,  qua  Deus  praevenit  oorda  ||0- 
minum  movendo,  credit  esse  caritatem,  pum  sift  aliud 
gratuitum  Dei  munus.  Et  per  hoc  resoluta  est  B. 
Augustini  de  spir.  et  lit.  sententia,  contra  impro- 
bos  Pelagianos. 

Alterum  quocL  dicit,  timorem  esse  infructuosuivp, 
nisi  accedente  caritate,  quis  hoc  unquam  vel  SfiW    - 
lasticorum    vel  Praedicatorum   negavit,    qui  poinQf 
apostoli  Pauli   ad   Gorinth.    de    caritate    sequuntor 
sententiam? 

Porro,  quod  laudabiliorem  dixi  poenitentiani| 
quae  ab  amore  incipiat ,  assumpsit  nos  debere  illam 
facere,  iuxta  illud  Johannis*}:  Facite  dignos  firu^ 
tus  poenitentiae.  Nam  si  secundum  freigilitatem  np; 
stram  esset  agendum,  nunquam  poenitebiinus.  Diop 
noR  quoque  posse  facere  dignos  fructus  poeniten- 
tiae,  etiamsi  a  timore  inceperimus,  et  ad  caritatem 
perveniamus. 

Et  miror,  quod  D.  Pater  vult  nos  facere  ange- 
ios ,  et  fragilitatis  nostrae  oblitos ,  cum  B.  Gtrego- 
rius  lib.  2.  super  Ezechielem  expresse  dedaraveri^ 
prophetam  descendisse  de  sapientia  ad  timoreqi, 
sed  nos  eosdem  gradus  ascendendo  a  timore  ad 
caritatem  pervenimus  ,  sicut  multa  alia  fragilitati 
nostrae  condonantur. 

Mentem  suam  declaraturus  ostendit,  quomodp 
dilectio  legis  praecedere  3ebeat  poenitentiam:  quia 
per '  legem  abundavit  delictum ,    et   ad  Oal.  5.  e(c. 


♦)  Matth.  3. 


Dieo:  yeran^  es^,  at  S.  AuguMimiu-iKiBtn.Fsiutaiin 
'Gb.  "£1,  tABUtnr,  peootttqiq  &otum  .vel  idiotom  oon- 
bra  legem  ideo  non  ee»e  peooatam,.  u  non  esset 
leii  prohibens  ,  w^  idout,  legis  tt>nggreMionft  i«bim- 
dut  deiiclum,  ita  legiB  qbMrvantia  augetur  muitum, 
Quare  omnino  ista  .  diT^rtioulB  ad ,  propositum  mon 
Bonferunt:  et  BolutiOnes  i)ata«  esae  ooatra  saerae 
8cripturae  intelligQDfuuDf  ,post  prsadiam  maaifeeta- 
bimua.  ' ,  .        ,     .  ■■     ■ 


.,  j  Horaj 

''Jqonpnaf^Tit  £eiiias  Mmiplenam  oratieinn.  ■  - 

Revereadu8.Fat«r  ad  illud  de  fllio  prodigo  *.) 
tefipoodit'),  piaeoesBfwe  amoTflm  iuatitiae,  auzla 
Hlud:  Et  coQvorBuB.  ^P  se.,  ^uia  memoriam  pa- 
lemae  domuB  hnibuerit,  ^ed  hoo  no»  diluit  obieotuio, 
quia  coQvertiio  illa  f nit  hqU  e^ntenplatione  foonae, 
dum  neniinem  iiaberet,  qoi  eum  BiliquiB  satiarat. 
dmrante  .en^m  peogi^a  npn  oonvertebatuT  in  se,  sed 
fameliouB  est  conyersuH  in  se,  Acoedit,  quod  B, 
inguatinuB  ait,  verba  eiuB  fuisBC  verba  poenitentiam 
ueditandB,  nondum  agenlis.  Quod  si  oonversuB  in 
se  fiiiaset  amore  iuetitiae,  i[im  poenitentiam  iucepis- 
Ht  contra  Augustinum,  Quare  solutio  sua  proposi- 
tam  non  infiiingit ,  et  Basilio  maoifeBte  reluo- 
tatur.  "  - 

Ad  Johannem  respoodit ,  aliud  esse  inoipere, 
aliud  praedicare,  et  ^l^adixit,  praedicatorea  terrere, 
sed  nOD  facere  poeuitentem  per  poenarum  cmoia- 
lum.  Iterum  evaiiida  eat  Bolutio,  quia  si  Johannes 
ptaedicavit,  certe  intendebat  fruclum  Buae  praedica- 
lioiiis,  et  quia  inBinuavit  eia  dmoremr  aignum  est  hoo 
pacto  poenitentiam  auspicari.  £t  nostri  praedioatores 
praedicant,  quomodo  inoipiant,  Bcit  Deus, 

Porro,  quod  poenitentiae  initium  gratiae  tribuit. 


1)  Hic  in  ed.  orlg.  in  margine  additnm  legitnr : 
"''^wt  hodie  incepta. 


192  Dispatatio  Lipsiae  hubita  a.  XIX 

et  nostri  praedicatores  et  doctoreer  nanquaia  nega- 
verunt,  quia  Dem  aspirando  praevenit. 

Praeterea    Aristotelem   non   vult  acceptare  in  ' 
Scholis  theologicis,  et  tamen  audet  eum  mihi  op- 
ponere.    8ed  dico  constantem  esse  ethnicorum  sen- 
tentiam,  sistendo  in  timore  poenae  non  ease  pe^ 
fectam  virtutem,  iuxta  illud:   Oderunt  peccare  mali    1 
formidine    poenae ,    oderunt  peccare  boni ,   virtutis    i 
amore  etc.    Nec  opus  virtutis  debet  esse  eoaotom,    | 
sed  liberum.   Aliud  tamen  est  liberum  arbitrium  in- 
duci,  aliud  est  liberum  arbitrium  cogi.  Fateor,  Qui- 
stus  benevoiis  verbis  vocavit  apostoios,  Zai^aeiuiii 
Magdalenam.     Sed  ipsum  aliquando  durius  yooare, 
factum  Pauli   nobis  innuit,    de  quo  Augustinas  ait 
23.  quaest.  4.  can. :   Quis.  Gui  Christus  vim  intulit 
quem  coegit,    et  in  Evangelio*)   de  vocatione  «d 
coenam  dicit:  Compeile  intrare.  Sicut  pluribus  ver- 
bis  B.  Gregorius  in  homilia   prosequitur.      Taoeat 
ergo,  quaeso,  reverendus  Pater,  solum  benevolentem 
afferens  vocationem. 

Praeterea  solum  timorem  filiaiem  neoessariani 
arbitratur  poenitenti,  de  quo  plurimum  miror,  oum 
hodie  me  ad  Veram  Soripturarum  iateliigentiam  mo- 
nuerit,  quod  se  ipsum  primo  non  emendavit,  nam 
et  B.  Augustinus  in  loco  hodie  ailesato  super  Jo- 
hanne  ioquitur  de  timore  servili,  quem  foras  mittit 
caritas ,  et  de  iilo  dicit  loqui  Sapientem :  Initiam 
sapientiae  timor  Domini.  Et  ita  de  timore  serviH 
inteiiexit  giossa  super  Psai.  *) :  Initium  sapientiae 
etc.  Metus  iudicii  ianua  est  conversionis  ad  Deam, 
et  est  glossa  Cassiodori.  Sic  glossa  super  iliud  Apo- 
stoli  ad  Koma.  8:  Non  enim  accepistis  spiritum 
servitutis  in  timore,  dicit  timorem  servilem  esse 
bonum  et  a  Deo.  Sic  Paulus  testatur  illum  bonum 
1.  Timoth.  5:  Peccantem  coram  omnibus  argue,  ut 
et  ceteri  timorem  habeant.  Ita  Augustinus  super 
Psalmis  ait,  et  Longobardus  eum  enarrat  in  3:  Ti- 
mor  servilis  est,  cum  per  timorem  gehennae  continet 


*)  Lucae  14.     **)  Psalm.  111. 


«  booio  a  peoeate,.  i\uo  praetoDtiaoi  .indicU  et 
pmnu  inebut.  Et  inbm:  Bodub  emt  iBte  tifflOTet 
utilis,  licet  iaHufBcietie,  per  qnem  pMiltUim  &t  eo>' 
asetudo  iustitiae.  Beda  quoqueexpbnit:  Initiam  •••' 
pieutiae  timor  Doinini,  scilicet  Berr)li& 

Quare  aliud  quaerat  sibi  patrooimiim,'^  aliuil 

det  solutioiiem  ,  quODiBm  iuta  S.  Patribiu  non  oon- 

cwdat.  Quod  si  nolit  dictis  Sanctorum  8(ue,  habe- 

I    hit  adversum  ae  sacrae  Scriptarae  looos,  Nam  dwn 

I    timor  Domini  est  iuilium  aapientiKe ,  adbuo  ovita« 

foris  pellit  ticnorem,    aed  timor  flli^li« 'iuxta  David 

iD  aeterDUio  permaoet,  et  iu  aeoulnm  teouli.  Quare' 

aliua  est  timor,  quo  Bapientiu  iniiciatur,   aliua,  est, 

qni  cum  aucta  permaaet.  Uude  cum  reverendus  Pa- 

ler  oegat   timorem  inducere  caritatem,  ezpreese  S. 

Aagustiuo  contradicit,  qui  in  loco  allegato  hoc  fo- 

I    Mm  ait,'    timorem  scilicet   serrilem  esse  initium  sa- 

I   pienttae  ,   et  pcr  caritatem  itdnim  expelli.'  Subscti- 

bit    seDtentiae    Augustiniauae    melli&uus    BemsrdiiB 

Ser.  52.  super  Canticis,  quem  breritatiB  gratia  non 

adduco.  Sed  etiam  plus  dico,  oaritatem  nonsic  ex- 

pellere     timorem,    sicut    unurn    inoompatibile  aliud, 

wd  suecessu  vad    augmentationem  gratiae  minui  ti- 

norero  Bervilem ,  et  aueta    gratia  timorem  omnino 

■afeiri. 

Neo  refert,    quod  ponderabat   hodie  D.  Pater: 

,  'Hinor  Domini ,  aon    dmor  poenae   est  initium  ea- 

pientiae,  quoniam   et   timor  poenae  et  IJmor  rere- 

lentiae   uterque  est  Domini ,    et  uterque  est  a  Do- 

iBino.  Sola  media  timendi  sunt  direrBa,  ut  Beda  et 

lUi  per  Longobardum  iuducti  teetantur,  praeter  Au- 

nstinum  pnus   citatum.    Et   satis   liquet  exrerbia 

CbriBti,  ai  nibil  aliud  baiberemuB,  Matth.  10:    Nolite 

luiiere  eos ,    qui   oocidunt  corpus,    aDJmam    autem 

nan  possuni  occidere,   sed  polius  timete  eum,    qui 

[     potest  animam   et  ooipus  perdere  in  gehenuam.    Si 

I     aam  timor  servilis  esset  damnabilie ,  sicut.dicit  re- 

I     larendns  Pater,  eur  Christus  nos  ad  eum  invitaret  ? 

M  Angusfiaum  et  alios  ita  intetlexisse,   eoofero  in 

ndiciDm  eorum,  qnorum  intererit. 

lusaper  diut,   ScholaBtiooa  omoes  eoncordarej 

[^OM  Of».  V.  X  ad  n£  im.  L  p.  Vol.  m.  13 


194  DisputaUo  Lipsiae  habi(a  a.  XIX 

quod  o<nitritio  nuUius  sit;  utilitati»^  nisi  -flat  in  teii- 
tate«  Hoc  quidem  verum,  sed  Becundum  Augustuimp 
ad  oaritatem  non  peryenitur,  nisi  per  timorem.  11« 
mor  medicamentum  est,  caritas  sanitaa^  UndeLnoB 
accedente  caritate  omnes  bene  noverunt  tiiaeieB^ 
illum  insUffieientem,  propterea  in  via  illnm  Mnsli- 
tuunt,  non  in  termino. 

Ad  rationem  ex  B.  Dionjsio  suniptam  tratisil4^ 
sed  non  aperuit  D.  Pater,  cum  peccatum  sit  itfnil% 
et  earitas  superius,  quod  sit  medium  perreiiiendi''ii 
peccato  in  caritatem,  et  profecto  aliud  date  ne^Jtlli 
quam  Basilius,  Beda,  Augustinus,  Bemardtti,  Jl* 
morem. 

Deinde  assumit  gratiam  praevenire  timoi^ein  ij( 
amorem,  quod  si  loquitur  de  gratia  motionis  diti- 
nae,  qua  Deus  nos  aspirando  praevenit,  fateor  qvi- 
dem  tanc ;  si  autem  loquitur  de  gratia  caritalSl^ 
illud  non  accepto,  quia  illius,  quae  recte  sapiefttis 
in  Scripturis  appellatur ,  initium  est  timor  Dominl, 
quamvis  timor  iste  absque  caritate   sit  infruCtuosus. 

Porro,  quod  Ambrosium,  Gregorium,  et  alioB 
doctores  admittit,  sed  non  contra  Apostolum  de  ti-' 
more  legis,  nescio  quas  ofTundit  nebulas.  Dicat  dare, 
aut  isti  S.  Patres  per  me  allegati  repugnent  djetii 
Apostoli,  vel  minus.  Si  repugnant  dicto  Apostofi^ 
hoc  ostendat,  quod  nunquam  fieri  posse  arbitn^ 
cum  in  sacris  Scripturis  fuerint  exercitatissimi  et 
Spiritu  sancto  repleti,  apostolum  Paulum  a^ae 
bene  intelligentes,  sicut  nos.  Si  non  repugnant  aie- 
tis  Pauli ,  stet  eorum  sententiae ,  et  praedicatoree 
modum  contritionis  et  poenitentiae  praeiatum  do- 
centes  non  improbet,  nec  |ib  bominibus  peccatoii- 
bus  huiusmodi  timorem  servilem  utilem  et  quafli 
necessarium  medium  excludet. 

Non  relevat  eum ,  quod  existimat  habita  oasr 
tate  moveri  mentem  ad  timorem,  quoniam  hoo  ei- 
set  cancrino  more  retrogradi,  contra  B.  Gregoni 
sententiana  lib.  2.  homilia  19«  super  Ezechielein. 
Constat  procul  dubio,  quia  a  timore  ad  sapientiMi 
ascenditur^  non  autem  a  sapientia  ad  timorem  redi- 


m  Notariis  excopta,  195 

tar.  Habet  ergo  timor  poenam,  quae  oaritate  anota 
minuitiir,  et  totaliter  absorbetur. 

Praetereo  ob  temporis  angustiam  alia  in  eodem 
Bennone  oontenta,  quae  tamen  omnino  yenirent 
diBeatienda ,  nisi  hodiemus  dies  praefixus  esset  ad 
kanc  materiam  terminandam,  sicut  est  punctus  de 
sigillata  peccatorum  confessione  in  spem,  uti  memi- 
nit  Ghiysostomus  super  caput12.  Matth.  de  puncto, 
qaod  Dcholastici  ponant  tres  partes  poenitentiae, 
sdlioet  contritionem ,  confessionem ,  et  satisfactio- 
nem,  qaas  prius  posuit  Chrysostomus  sermone  29. 
de  poenitentia.  De  duplici  modo  confitendi  Sacer- 
doti  ^)  cum  aliis  punctis,  quae  omnia  prolixe  pos- 
sent  taotari  et  excuti.  Sed  iacto  iam  fuudamento 
totum  simul  sermonem  ,  et  ea ,  quae  adduxi ,  pro 
parte  mea  confero  in  iudicium  iudicum  eligen- 
domm.  ' 

H.   Lutherus. 

Sperabam  egregium  D.  D.  confutaturum  meas 
solutiones,  praesertim  ea,  quae  pro  fundamentis  ex 
Paulo  induxeram  de  lege,  quae  anie  caritatem  non 
operatur  nisi  iram,  et  auget  peccatum,  taceo,  quod 
disponat  ad  gratiam,  quemadmodum  timor  servilis 
fructus  legis  iram  operatur,  et  auget  peccatum.  At 
ipse  haec  fortiter  transiliens ,  eandem  cantilenam 
recantavit,  ac  nobis  haec,  non  succura  sed  medul- 
lam  Scripturae  contendit  persuadere,  discurram  per 
siDgula. 

Proinde  dicit ,  non  fuisse  necessarium  afiTerre, 
quod  initium  salutis  nostrae  sit  ex  Deo  inspirante, 
ubi  et  timorem  disponentem  dari  inteiiigit.  Respon- 
deo:  Haec  plane  omnia  sunt  erronea  propter  ver- 
bum  Pauli,  qui  dicit*):  Impossibiie  esse  legem  im- 
pleri,  imo  peccata  non  augeri,  nisi  Spiritus  sanctus 
diflfundat  caritatem  in  cordibus  nostris.    Has  aut-ori- 


1)  In  ed.  origin.  hic  addilaleguntnr  haec  verba  :  magna 
et  aha  deo,  cum  aliis  etc. 
*)  Roma.  8. 

13* 


196  Diaputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

tates  iam  expressas  oportuit  confiiiatas,  et  illam  B« 
Augustioi  cap.  3.  de  spir.  et  lit:  Cum  ooeperit 
non  latere,  quomodo  vivendum  est,  nisi  gratia  do- 
uetur,  non  suscipitur,  non  bene  vivitur.  Vadat  esrgo 
cum  suo  servili  timore,  qui  non  operatur,  nisi  odiatt 
legis  et  Dei,  et  cum  iniuria  vocatur  disponens  ad 
gratiam.^  ' 

Invenitetiamaequivocationem  gratiae,  aliam  esBti 
caritatem,  aliam  donum,  quo  primum  moYemot; 
Transeat  haec  distinctio,  nihil  ad  propositum,  eilt 
elusio  verborum  Pauli.  Glarissimus  est  textus  Paolii 
nisi  gratia  et  caritas  faciat  nos  diligere  legem, 
lex  semper  iram  operatur.  Hoc  donum  autem,  quo 
primum  movemur ,  non  diliget  legem ,  sed  caritas 
spiritus.  .  "*  ^ 

Tertio ,  concessit  tim^rem  esse  infructuosufp 
sine  caritate ,  et  hoc  nulium  negasse.  Respondeo : 
Cur  ergo  docent  infructuosas  poenitentias ,  et  resi- 
stunt  mihi  iructuosam  docenti  ?  Reiinquo  hanc  esse 
omnino  subversam  cum  tot  opusculis  Augustini,  et 
si  Augustinus  non  faceret ,  tot  fulminibus  ,  tamen 
unus  Paulus  concludit,  opera  quaecunque  ante  oi^ 
ritatem  esse  peccata  et  damnabiiia  et  indisponen: 
tia  ad  gratiam.  Et  per  haec  dicta  ferme  ad  omaia 
sua  replicata  responderi  potest.  Ipse  quidem  po 
more  suo  dicta  Scripturae  divinae  temperat  ad  diota 
Patrum ,  imo  trahit  ad  intelligentiam  suam ,  quam 
habet  in  Patribus,  cum  potius  contra  scripta  Patram 
debeant  conferri,  et  iudicari  ad  dicta  Scripturae. . 

Quarto,  non  aocipit  quod  assumpsi,  nos  debeie 
facere  laudabiliorem  iilam  poenitentiam ,  sed  didt, 
nos  posse  etiam  dignos  iructus  poenitentiae  faoere, 
si  a  timore  inceperimus.  Hoo  secundum  B.  Augo* 
stiuum  sic  expono :  Si  peccata  peccatis  addiderimiis, 
cum,  ut  saepius  iam  dictum  est,  quidquid  ante  Vir 
natam  per  gratiam  voiuntatem  flt,  fructus  mabie 
arboris  sit,  quae  non  potest  bonos  fructus  faeere. 
Ergo  per  timorem  servilem  nunquam  pervenitur  ad 
caritatem. 

Quinto,    innixus   Oregorio   super  Ezeohielein, 


\  ■  • 

•  SoterUa  azcepte.  197 

ff 

qni  detioeiidit  ' )  de  sapieotia  ad  timorem,  aed  nos 
eontra  desoendere  a  timore  ad  caritatem.  Dooenti 
no  respondeo,  qaod  diyi»  Oregorius  non  debet  ex- 
«bdm^  earitatem ,  neo  exolusit  a  timore  inoipiente  . 
yo^wtentiam,  eicut  D.  D.  intelligit,  siout  neo  a'oa-' 
rilate  ezdaditur  oknnis  timor  senrilis,  praesertim  in 
hftc.  vita,  cum  oaritatis  offlcium  mt  expellere  timo- 
leflii  servilem,  atque  id  tota  vita,  et  inducere  timo- 
mn-  fllialem. 

•  Sexto,  ad  autoHtates  Pauli ,  quod  Lex  propter 
IWil^Msionea  posita  est,  et  auget  delictum ,  dicit 
dhil;:eMe  ad  propositum,  et  me  diverticula  quae* 
lifise^  f  adduoens  Augustinum  contra  Faustum  lib. 
22:  Peccatum  esse  dictum  vel  factumcontra  l^gem 
Dei;  nesdo  quid  velit  D.  D.  Non  est  hic  dispnta- 
tio,  quid  sit  peccatum,  ideo  superfluis  verbis  hoc 
tempus  perditum  est.  ficopus  iste.  versatur,  quod 
Mtoritste  Pwli  timor  servilis  non  possit  esse  nisi 
peooatum ,  et  vaugere  peccatum  per  virtutem  legis, 
a  desit  gratia.  Et  sic  auioritates  Pauli  non  sunt 
diyertieula,  sed  fulmina  conterentia  sententiam  D.  D. 
nsque  ad  pulverem.  Non  ergo  ego  ex  hominibus 
aDgelos  facio,  obJiius  fragilitatis,  sed  doceo,  ne  Deos 
fiMiajmus  ex  peccatorjbus ,  dum  obliviscuntur  fragi- 
litatis  suae ,  qua  non  possunt  nisi  malum  facere 
ftote  gratiam. 

Quod .  conversionem  fllii  prodigi  factam  dicit 
eontemplatione  poenae,^  nego.  Ad  probationem, 
qood  neminem  haberet,  qui  eum  siliquis  Hatiaret, 
dico:  Nisi  intus  fuisset  tractus  et  in  se  conversus, 
potius  fBime  mortuus  esset,  quam  rediisset,  ut  stet 
BeDtentia:  Nemo  yenit  ad  me,  nisi  Pater  meus  tra- 
xerit  eum. 

Quod  Augustinus  dipit,  verba  eius  fiiisse  verba 
poenitentiam  meditantis,  nondum  agentis,  spero  quod 
pro  me  faciat,  quando  meditari  poenitentiam,  prae- 
sertim  meduUitus  in  corde,  sit  certe  incipere  poeni- 


1)  In  ed.  orig. :   descendat. 


/ 

198  Dispufcatio  Lipsiac  habita  a.  XIX 

tentiam.  Ergo  illad  nondmn  agentis  oportet  de  pe^ 
fectione  ad  extra  intelligi. 

Idem  ad  Basilium  dicetur. 

De  verbo  Joheinnis  Bapistae,  dicit  eyanidam, 
esse  solutionem  ,  quod  dixerim,  aliud  esse  poeni- 
tentiam  docere,  aliud  incipere.  Respondeo;  Salva 
reverentia,  egregius  D.  D.  non  videtur  Paolum  in- 
telligere,  nec  virtutem  Legis-  cognovisse.  Lex  enim 
docet  quidem  sancta,  iusta,  et  bona,  sed  sola  gra^ 
tia  incipit,  facit  et  perfieit  ea.  Ei^o  etiamsi  Johan- 
nes  timorem  docuisset  esse  initium  poenitentiae, 
nonr  ideo  sequitur,  poenitentiam  incipere  a  timore. 
Sicut  si  insinuem  quodlibet  bonum  opus  per  terrorts 
et  minas,  non  ideo  incipit  opus  bonum  a  terrore 
et  minis,  sed  a  caritate. 

fndignatur,  quod  Aristotelem  ei  obiecerim  in 
scholis  theologicis,  quem  tamen  non  acceptarini. 
Fateor,  minor  est,  quam  ut  valeat  in  theologioa 
schola ,  cum  seductor  fuerit  scholasticorum  docto* 
rum.  Sed  satisfacere  volui  conclusioni  meae ,  quod 
contra  saorum  suum  Aristotelem  desipiunt,  qui  poe- 
nitentiam  a  timore,  et  non  libera  voluntate  ind- 
piunt.  Nam  distinctionem  de  libero  arbitrio  coacto 
et  inducto  transeo.  Non  enim  verum  est,  quod  li- 
berum  arbitrium  unquam  cogatur  ad  bonum,  aul 
cogi  etiam  possit.  Si  autem  cogitur,  in  diversa 
rapitur,  et  coactionem  sui  odit.  Sola  autem  gratia 
trahitur,  hoc  est,  vere  liberum  efScitur,  ut  Aagosti- 
nus  contra  Julianum  hb.  2.  et  in  multis  locis. 

Ubi  Christum  dixi  vocasse  apostolos  et  Mag- 
dalenam  blando  tractu,  contra  opponit,  Paulum  vo- 
catum  esse  durius,  et  in  Evangelio  *)  iussum  esse 
servum,  ut  compelleret  intrare.  Primum  satis  ad- 
miror,  quod  cum  nos  exemplum  Pauli  soleamus  ad- 
ducere  pro  defendenda  gratia,  ipsi  nobis  elabnntur 
dicentes,  hoc  esse  miraculosum  factum,  et  non  fa- 
cere  regulam.  Hic  tamen  egregius  D.  D.  quasi  non 
pro  niiraculo  habens,  pro  regula  inducit.    Sed  hoo 

•)  Lucae.  14. 


•  Hotafiif  «zcepte.  M9 

dunitto.  Dim;  noii  potuisse  Paalum  intos  em  eorde 
oonverti,  oim  trabenle  gratia,  ut  B«  "AugQBtiiiiM 
eoota  Epistolaa  Pelagiano.  dooet,  gratiam  Dei  h^ 
¥Kt  ez.BoltetibaB  ac  resistentibas  TOlentes  ot  a»- 
fMMes.  ita  et  iUnd  in  Evangdio  flolviiiir,  quod  eer- 

}  m  poteat  oompeUere  verbo ,  sed  nisi  ( ut  Esa.  lo* 
'qsitor  ^)  DomuMis  ubilet,  nihil  «equitur. 

Ad  iUnd  Augustini,  intelUgentis  seryilem  timo- 
tm  in  -T^o  Ehu.ottoniB  :   Inkium  sapientiae  timor 

-    DmiBi,  et  illnd  glossae  PsaL  110:  Metus  ittdieii 

.  imia  Mt  oonversionis  adDeum,  respondeo:  8i  ad» 
4t  gmtta,  alioquin  senrilis  timor  sine  gratia  (ne^ 
4|Be  eniBi  Augnstinus  eiceludit)  non  operatur  nisi 
JBum.  Oportet  enim  quod  AugustinuB  aon  pugnet, 
«eut  Fore  non  pugnat,  oum  Paulo,  damnante  om- 
Bfi;  quaa  suht  eztra  gratiam.  Gt^ossam  euper  iUud 
KoBia.  8;    Non  aoeepiatis  spiritum   servitutis  in  ti^ 

^  Mre,  dioentem^  efise  seryilem  timorem  bonnm,.po^ 
tiiis  reiieerem,  lanquam  expresse  eontra  textum  lo- 
fientem.  Apostolus  enim  dioit :  IToQ  aoeepistis  spir 
ritum  servitutis  in  timore,  damnanB  eum.  Aut  dieo, 
qaod  gloBsa  textum  nop  exponit. 

lUud  Apostoli  ad  Timoth.  *) :  Argue  ooram 
omnibus,  ut  et  ceteri  timorem  habeant,  D.  D.  ad 
lemlem  timorem  adaptavit,  quod  relinquo.  Ego  de 
UiaU  timore  accipio,  donec  aliter  probet.  Quodau- 
tem  Augustinus  Magistro  recitante  lib.  3.  dioit:  Ti- 
mor  servilis  est,  eum  per  timorem  gehennae  con- 
linet  se  a  peccato,  quo  poenitentiam  iudiois,  quo 
.poenaB  metuit  etc.  Gontinet,  inquam,  se  a  peccato 
eztemo  tantum,  intus  tamen  auget  odium  iuotitiae 

'  gebennam  comminantif .  Et  infira  :  Bonus  est  timor 
et  utilis,  Ucet  et  ioSufficiens,  per  quem  paulatim 
fit  eoQsuetudo  iustitiae.  Hocestmeo  iudicio  cooBue- 
tado  desperandi  et  odietndi  Deum,  si  excludatur 
gmtia :  verum  autem  est,  si  includatur  gratia. 


•   ^ 


1)  In  ed.  origin.  msirginiadscriptaleguntur  haecverba 
ut  Esa.  loquitur. 

•)  1.  Tim.  5- 


200  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

Non  est  ergo  necesfie,  ut  dem^aliam  «oli 
nem,  nisi  D.  D.  egregius  primum  probaverit,  8 
tres  loqui  de  servili  timore,  exclusa  gratia,  ant 
ritatem  non  habere  negotium  in  expellendo  tiii 
servili.  Quare,  quae  consequenter  induxit  dfe  ei 
sione  timoris,  de  initio  sapientiae,  et  quomodo 
pellat  caritas  timorem  successu  per  augmenti 
nem  gratiae ,   expraecedentibus  satis  intelligiu 

Superest  robu^issima  autoritas  Matth.  10,  q 
unam  sufficere  putat :  Nolite  timere  eos,  qni  oo 
OGcidunt  etc.  sed  timete  eum  etc.  ,  ideo'  non 
servilem  timorem  damnabilem ,  ad  quem  C9uri 
nos  invitat.  Respondeo  primum.  Si  hoo  tult.D 
contradicetur  praecedentibus ,  ubi  timor  servilii 
sufficiens  dicitur,  ideo  aeqiie  absurdum  est  di4 
Ghristum  nos  doduisse  insufficientiam.  Dico  te 
ego,  non  esse  ibi  servilem  timorem  Domini, 
et  filialis  timor  timet  offendere  Deum,  et  sm 
ab  eo.  Atque  etiamsi  de  mero  servili  timore'  lo 
retur,  nondum  intelligitur  exdusa  gratia,  imc 
clusa,  cum  teste  Apostolo  et  Augustino  omnia 
et  doctrina  sit  litera  requirens  Spiritum. 

Gonsensit  etiam  Scholasticos  vere  dicere:^ 
tritionem  non  valere  extra  caritatem,  sed  non 
futavit.     Stat  ergo  eorum  ipsorum   autoritas  oo 
eos:    nisi  confutet  contritionem  in  caritate  eew 
quod  a  caritate  iocipit  fleri. 

Illud  Augustini  bene  placet:  quod  timor 
medicamentum ,  caritas  est  sanitas ,  timor  sd 
in  caritate  imperfecta,  et  caritas  perfe6ta. 

Rationem  illam  ex  Dionysio  sumptam,  de : 
medio  et  summo,  dicit  me  transiisse,  et  non 
ruisse,  quod  sit  medium  inter  peccatum  imam 
caritatem  superiorem.  Fateor  me  libenter  tranri 
ut  qui  crederem  ipsi  D.  D.  satis  esse  perapec 
hanc  rationem,  nihil  esse  ad  propositum.  Dion} 
enim  loquitur  de  ordinibus  infinitis,  mediis  et  i 
mis.  At  ego  prorsus  nuUum  habeo  medium  i 
peccatum  et  gratiam.  Sicut  nec  Ghristus,  ooi 
dicit  :  Qui  non  est  mecum,  contra  me  est.  Bt 
rum:   Aut  facite  arborem  bonam,   aut  &oite  a 


'       fl 


•  Voterfl»  «xcepU..  201 


,• 


I 


lem  malam.  Sed  et  ip^nm  D.  D.  credo  id  ipsam 
•Mrere,  quod  gratia  et  peeeatuni  apud  Sefiolaati- 
«otimmediate  oppODuntur. 

Non  aet»pit  D.  D. ,  quod'  ffratiam  dixi  praere- 
we  amor«i  et  timorem,  nisi  u>qaar  de  gratia  pri- 
«ae  moiionis.  Respondeo :  Ego  oum  Apostolo  et 
ABguaHno  aentio:  quod  nlei  lexdiligatur  (quod  est 
Qiriiatis  et  non  prinuie  motionia)  non  bene  vivitur: 
Argo  neo  Deus  timetur,  neo  oolitur. 
^i  In  fine,  infltruit  adversus  me  oomutum  syllo- 
pmMmy  aut  Ambrosius,  Gregorius,  aliique  repug- 
imt  dietiB  Apootoli ,.  vel  non,  si  sic,  quod  osten- 
4am:  ai  non,  ut  stem  eorum  sententiae.  Respon- 
dao  et  per  medium  traoseo  ^  non  rep|Ugnant  mctie 
Apostoli:  et  stoeorum  aententiae,  non  autem  Eooi- 
saae  intelligentiae,  imo  errori.  Non  enim  exolu- 
iiattt  caritatem  a  timore  aive  servili  aive  filiali. 
:-  DieitD.D.  esse  cancrino  more  retrogredi,  quod 
dizi:  Habiti^  caritate  moveri.  mentem  ad  timorem. 
Batia  mhror,  sive  acqrpionem;,  sive  cancrum  iatum^ 
eam  et  gentilia  ille  poeta  dixerit:  Res  est  solliciti 
plena  timoris  amor.  Quasi  ignoremus^  quod  amor 
fons  et  caput  est  omnium  afiectuum.  Ideo  enim  ti- 
metur  poena  et  infernus  serviliter,  quia  diligitur  vita 
et  voluptas  pueriliter  et  serviliter.  Ad  hunc  timo- 
rem  et  amorem  exstirpandum  difiunditur  caritas  Dei, 
qaa  amemus  aliam  vitam,  et  timeamus  aliam  mor- 
tem,  id  est,  separationem  a  Deo. 

Transiit  D.  D.  de  punctis  in  Sermone  meo 
signatis,  et  de  toto  Sermone  confutando.  Dico  bre- 
viter:  Habet  calamum  et  papyrum,  aiggrediatur  eum 
eum  fiducia,  videbitur,  an  Sermonem  confutaverit, 
vel  se  ipsum  irriserit.  Hoc  relinquo  iudicio  ordinan- 
doram. 

Eccius.  • 

Quia  ob  tempons  angustiam  respondere  non 
po88um  iis,  quae  reverendus  Pater  adduxit:  -.refero 
tamen  me  ad  iudices,  me  nihil  transiliisse  neque 
iui88e  de  mente  PraecUcatorum  autDoctorum  legem 


202  Dispatatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

adiinpleri  sine  caritate,  neque  aliqaos  doouisB^  in- 
fkiotuosam  poenitentiam,  sed  quomodo  per  timoreni 
servilem  ad  iructuosam  perveniatur.  Et  quod  mag- 
niAoo  verborum  apparatu  reeessit  ab  hodierna  80- 
lutione  ^) ,  quia  dixerat  Sapientem  loqui  de  timora 
filiali,  iam  vero  admittit  loquentem  de  timore  se^ 
vili :  npn  tamen  exeludendo  gratiam.  Quod  neo  tez- 
tus ,  nec  S.  Doctores  patiuntur.  Nam  per  sapieii- 
tiam  intelligit  caritatem ,  et  ita  initium  esset  aot» 
initium.  Totus  quoque  Augustinus  non  laborat) 
quomodo  timor  servilis  cum  caritate  sit  initiaai 
caritatis,  sed  quomodo  timor  servilis  primo  oeeu^ 
pet  mentem  et  primo  ingrediatur,  et  sic  Indaoat 
caritatem  ,  quod  etiam  est  de  mente  Oregorii  im- 
probantis  reditum  cancrinum,  ubi  reverendus  Pater 
pro  Gregorio  scorpionem  mihi  adducit:  Res  est  sol*. 
licita  etc.  Omnes  ergo  S.  Doctores  hodie  oitali 
volunt  timorem  servilem  esse  initium  caritatis,  ad 
intelligentiam  saepe  datam,  et  quam  PraedicatorM 
solent  dare,  de  quo  refero  me  ad  iudice».' 

Tertia  deoima  Julii  anno  MPXTX   hora  ftecmidA. 

Girca  materiam  conclusionum  quartae  et  quintae. 

Eccius. 

Reverende  Pater,  quia  tempus  nobis  praeflxum 
est  nimis  arctum ,  tamen  tangendo  fundum  negotii 
aliqua  obiter  attingemus.  IUud  scilicet,  quod  quifi- 
bet  sacerdos  absolyat  a  poena  et  culpa,  eontra 
communem  usum  totius  ecclesiae.  Et  quod  in  Se^ 
mone  vulgari  et  Conclusione  dicitis,  ex  nulla  Scri- 
ptura  probari ,  divinam  iustitiam  aliquam  poenam 
v^l  satisfactionem  expostulare  a  peccatore.  Et  illis 
innitor,  quia  in  absolutione  sacramentali  culpa  re- 
mittitur  simultanee ,   sed  poena  peccato  debita  ae- 


1 )  In  cd.  origin.  margini  adscriptum  le^tur :  Martiniii| 
non,  recessi ,  respondit. 


•  HotariiB  ezoepta.  203 

terna  Gommutatur  in  temporalem.  Hoo  liqnet  ex 
saorae  Scripturae  traditione,  et  8.  Patrum  usu.  Et 
i(  brevior  sim ,  expresse  hoc  voluit  Ambrosius  su- 
per  Lucam,  Hieronjmns  lib.  1.  contra  Jovinianum, 
Atgusti.nus  quaesti.  1.  de  octo  Dulcitii  quaestioni- 
Inis,  et  pertinenter  Ambrosius  Luo.  5.  testatur  sa- 
ds&ctione  poenam  peocati  dissolvi. 

Scriptura  est  in  promptu:  quoniam  peceatum 
Adae,  eulpa  iam  remissa,  punitur  in  tota  posteri- 
tate.  Qnare  transeunte  culpa  remanet  poena.  Quam 
lationem  tangit  Augustinus  tractatu  124.  supra 
Hatth.  et  glossa  2.  Regum  12.  Similiter  de  Da- 
Tid.  2.  Reg.  24,  ubiDavid  poenituerat  et  percusse« 
i»t  eor  eius,  peocavi,  dixit,  valde  in  hoc  facto,  sed 
peto  ut  transferas  iniquitatem  servi  tui.  Modo  pec- 
eatnm  non  transfertur  quoad  culpam,  quia,  ut  Pro- 
pheta  ^^)  ait,  anima  ipsa  quae  peccavcrit  morte 
morietur.  Restat  ergo  ut  peccatum  quoad  poenam 
transferatur.  Sio  per  prophetam  Natan  dicitur  Da- 
?id  **)  :  Transtulit  Deus  peccatum  tuum.  Ubi  glossa: 
Dens  delictum  delet,  sed  inultum  non  deserit.  Aut 
enim  homo  in  se  poenitens  punit,  aut  Deus  eum 
homine  vindicans  percutit. 

Et  ut  ad  S.  Patres  veniamus ,  a  quibus  usus 
et  praxis  ecclesiae  principaliter  ab  apoatolis  deri- 
vatus  est.  Nam  primo  nullum  peccatum  manet  im- 
punitum,  et  poena  est  ordinativa  culpae.  Quas  ra- 
tiones  tangit  Augustinus  et  refert  Gratianus  (sicut 
primi  de  poenitentia.  distinctione?.).  Nam  Deus  ma- 
lom  fieri  non  pateretur,  nisi  illud  per  iustitiam  or- 
dinando  melius  stare  in  mundo  faceret.  Inquit  ergo 
Augustinus  lib.  de  poenitentiae  medicina:  Non  suf- 
ficit  mores  in  melius  commutare ,  et  a  factis  malis 
recedere ,  nisi  etiam  de  iis,  quae  facta  sunt,  satis- 
fiat  Deo  per  poenitentiae  dolorem  ,  per  humilitatis 
gemitum,  per  contriti  cordis  sacrificium,  eleemosy- 
nifi  cooperantibus  etc.  Non  enim  dictum  est,  ut  tan- 
tum  abstineatis  a  peccatis ,  sed  et  de  peccatis ,  in- 
quit,  deprecare  Dominum,  ut  tibi  dimittantur  etc. 

*)  Ezech.  18.    ••)  2.  Samu.  11. 


204  Oisputatio  Lipsiae  babUa  a.  XIX 

Sed  81  reverendus  Pater,  sicat  in  Resolatorio 
et  alias  ^  meo  quidem  sensu ,  facere  nititar ,  satis- 
factionem  illam  fieri  eoclesiae  ^  sed  Deum  talaa 
poenam  non  requirere,  et  quam  Deus  requirat,  hom 
non  auferat;  contra  ego  oppono  :  Primo  qyod  A^ 
gustinus  in  Enchiridio  ^inquit,  cap.  71.  loqaitur  Ai 
oratione  dominica:  Delet  omnino  haec  oratiy>'nii* 
nima  et  quotidiana  peccata,  delet  et  illa,  a  qoibiu 
vita  fidelium  scelerate  gesta,  sed  poenitendo  iii 
melius  mutata  discedit.  Ubi  constat,  orationem  do«> 
minicam  delere  venialia  et  etiam  mortalia,  nOD 
quoad  culpam,  sed  quoad  poenatn,  quia  poenitoDdd 
mutata,  quae  mutatio  Augustini  intelligi  nequit, 
nisi    de  mutatione  poenae  aetemae  in  temporalen. 

Eos,  qui  fuerunt  a  quadringentis  annis,  dod 
adduco  huc.  Vuilhelmus  Parisiensis,  VuilhelmusAlii- 
siod.,  qui  id  pleno  ore  affirmant.  Accedat  Cypria- 
nus  in  Epistola  ad  Fidum,  ubi  sic  ait:  Legimns  li- 
teras  tuas,  carissime  frater ,  quibus  significaati  d6 
quodam  presbytero  Victore,  quod  ei,  antequam  ple- 
nam  poenitentiam  egisset,  etDomino  Deo,  in  qoeni 
deliquerat,  satisfecisset ,  temere  Therapios  oollega 
praepropere  pacem  dederat.  Hic  S.  Gj^rianas  noii 
dicit  Victorem  ecclesiae  non  satisfecisse,  sed  Do- 
mino  Deo. 

Idem  Cjprianus  ad  Comelium  Papam  de  hae- 
reticisait:  Elaborant,  ut  opus  suum  diaboli  maUtia 
consumment,  ne  vulneratos  divina  clementia  in  eo- 
clesia  suacuret.  Miserorum  poenitentiam  mendaeio- 
rum  fraude  corrumpunt,  ne  Deo  indignanti  satisflai 
Apertissime  sacer  martyr  haereticos  increpat,  qni 
poenitentiam  ab  ecclesia  iniunctam  existimabant  non 
esse  satisfactionem  Dei. 

Quamvis  reverendus  Pater  citra  modestiam  sae- 
pius  mihi  improperet,  quasi  Scripturarum  sanotamm 
intelligentiam  non  idonee  tractem,  de  quo  iadioent 
hodie  designati  iudices,  uter  reotius  de  fide  et  sa- 
crarum  Soripturamm  sensu  sentiat :  attamen ,  quan- 
tum  ego  video,  universi  sacramm  Soriptararani 
tractatores  in  hanc  sententiam  descendunt.  Ad  quid 
enim  ecclesia  vellet  imponere  tale  onus  grave  poe- 


a  Hotariis  excepta.  205 

r 

nitentibus ,  oum  Dominus  et  oaput  eoolesiae  illud 
non  exigeret?  Quam  rationem  in  anQotationibus 
tetigi,  non  tamen  fuit  iQea,  sed  Chrysoatomi,  sieut 
lefert  Grratianus  26.  quaest.,  7.  oan.  Allegat  homo: 
eoi  grave  pondus  poenitentiae  imponis ,  aut  poeni- 
tentiam  reiidet,  aut  dum  sufiferre  nequit,  ^oandali- 
latuB  amplius  peooat.  Deinde  etsi  erramus,  poeni- 
teotiam  modicam  imponentes,  nonne  melius  est, 
propter  miserioordiam  rationem  reddere,  quam  prop- 
ter  crudelitatem  ?  Ubi  enim  paterfia,milias  largus  est 
dispensator,  non  debet  esse  tenax.  Si  Deus  benig- 
DiiB,  ut  quid  saoerdos  vuit  esse  austerus?  Hoo  pro 
eoDfessoribus. 

Idem  Homilia  31.  ait  super  Epistola  ad  Ebraeos: 
Peccatum  oonfessione  minuitur,  sed  non  minuitur 
qaoad  oulpam,  quia  impium  est,  utHieronymus  ait, 
a  Deo  dimidiam  sperare  veniam ,  ergo  minuitur 
qaoad  poenam. 

Addo  Oregorium,  4.  moral.  oap.  49  post  multa 

*ita  dioit:  Sed  quia  nuUum  peooatum    Deus  inultum 

relaxat,   aut  enim  nos  hoo  flendo  insequimur,    aut 

ipse  iudioando.  Restat,   ut  ad  emendationem  suam 

semper  mens  solerter  invigilet. 

Hoo  sensit  et  B.  Hieronymus,  verba  sua  trans- 
scripta  sunt  can.  Mensuram,  de  poenitent.  disi.  1 : 
Mensuram  temporis  in  agenda  poenitentia  idcirco 
non  satis  praefigunt  Canones  pro  unoquoque  crimine, 
ut  de  singulis  dicant,  qualiter  unumquodque  emen- 
dandum  sit,  sed  magis  in  arbitrio  sacerdotis  intel- 
ligentis  relinquendum  statuuut,  quia  apud  Deum  non 
tam  valet  mensura  temporis,  quam  doloris. 

Augustinum  quoque  refert  in  can.  Nuilus :  Nul- 
lu8  debitae  gravioris  poeuae  accipit  veniam ,  nisi 
quaiemcunque  etsi  longe  minorem,  quam  debeat, 
poenam  solverit,  ita  enim  impertitur  a  Deo  largi- 
tas  misericordiae,  ut  non  relinquatur  iustitiae  disci- 
plina.    Hic  habet  Reverendus  Pater  Augustinum  ') 


1)  Id  ed.  origin.  hic   ita  legitur:     Hic   habet   egregius 
^'  D«  Carolostadias  Augustinam  etc. 


206  Dispatotio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

in  defensione  mea  adductum,  cuius  aententiaii  pr^ 
sequi  non  est  instituti  nostri  in  praesentia. 

Aecedat  postremo  Isidbrus  lib.  2*  de  buibm 
bono,  cap.  13:  Quamvis  per  poenitentiam  profiA- 
atio  peccatorum  sit,  tamen  sine  metu  hoo  edse  niMi 
debet,  quia  poenitentis  satisfactio  divino  taottui 
pensatur  iudicio,  non  humano.  Quare  poenitealift 
iniuncta  non  est,  quia  satisfacit  tantnm  ecoleBkui) 
sed  etiam  quia  satisfit  Deo.  Nam  et  apnd  Deui 
productior  est  poena,  quam  cuipa,  at  AugttBtinM 
testatur  tract.  124  super  lohannem. 

Quibus  omnibus  pro  indubitata  *  reritate  habilii 
faciliter  patet  improbatio  conclusionis  quntae,  M 
dicit  reverendus  Pater,  quemlibet  saoerdotem  debere 
absoivere  poenitentem  a  poena  et  a  oulpa^  et  itl 
quiiibet  sacerdos  villanus  esset  in  sua  paroehia  ef^ 
scopus,  archiepiscopus  et  papa.  Quod  esBe  maoiie- 
stissime  faisum  praeter  usum  totius  eo<de8iae,  mb 
solum  adulatorum,  probatur  primo  ex  ub,  quae 
dicta  sunt,  quia  per  absolutionem  saoerdotalem  ooIm 
deletur,  poena  manet,  licet  commutata;  deiade^ 
quia  sacramentum  poenitentiae  est  iudieiale,  ut  f(m^ 
mam  huius  iudicii  describit  B.  AugustinoB  oa.  2.  de 
poen.  medic.  Et  ad  iudicium  ferendum  pertinet  iuris- 
dictio,  nisi  veiit  Anaxagoreum  chaos  et  confusionM 
maximam  facere  in  e^esia  Dei. 

Et  cum  iurisdictio  se  ad  duo  extendat  materialiA 
in  hoc  sacramento  habita,  nam  et  peocator  poeni* 
tens  et  peccata  ipsa  sunt  de  materia  poeBitentiaB) 
et  nemo  negat  iurisdictionem  in  inferioribuB  Praelatil 
ad  confusionem  tollendam  esse  coartatam,  quoad  aia- 
teriam  peccantium,  nam  hinc  proprii  saeerdotiB  habe- 
tur  determinatio.  £t  quia  sententia  non  iata  a  sao  iudioB 
est  nulla,  ideo  absoivens  non  subditum  nihil  fiaeit. 

Sic  a  simiii  materia^)  peccatorum  poteet  eoartari 
iurisdictio  eadem  ratione  et  in  (»-iminttm  detestap 
tione.  Quod  autem  etiam  a  sibi  commiaBis  oon 
possit  plenarie  absolvere,  ex  eo  patet,  quia  tanta 
potestas,    nisi  autoritate  fundetur    contra  totiaB  ee- 

1 )  In  ed.  orig. :   Sic  a  simili  in  materia  etc. 


a  Hoteriii  ezteptei     .  .  807 

ffladae  oommiaiB,  dtiius  prazis  debet  homiai  Chri- 
itjeiio  eeee.pro  regula^.  non  debet  Iribui.  8ed  in 
«^erioribus  patentam  iliit  per  maiores  olericoS)  Cy- 
■riMiQm,  .Chxysostomum ,  et  Augustinum,  poena^ 
Mitum  remeiiefe  post  eulpam.  Ideo  reverendus 
Ate  oedai  8«  Patrum  ^toritati,  et  consuetudini 
Wias  eodesiaie  obtemperet,  aut  our  id  fieri  bob 
dflbeat.autoritate  saorae  Seripturae,  oonciliorum  yel 
isaetonuii  Patrum)  exponat 

M.   Lutherus. 

Admitto  D.  D.  qnod'habeat  ultimum  nrerbaoi, 
wa  sio  yiilt.  Arguit  autem  egregius  D.  l>^  eontra 
ConebiAionem  meam,  volens  probare^  poenam  re- 
qiiri  a  Deo,  pt.pro  primo  indudt  Smpturam,  Oen. 
4  ubi  peccaiqm  Adae  etiam  remissa  colpa  punitur 
iaposteritate,ergo  poena  remanet,  transeunte  culpa. 
Tmo*)  D«  ])«  obstrictum  hoc  exemplo,  et  non  re* 
^lieet,  nisi  oonflrmet,  aut  sratentiam  eedat.  Siista 
foeoa^  requiritur.  pro  peccato,  et  similiter  sentien- 
dam  est  de  qualibet  poena,  ut  infert,  habeo  pro- 
positum,  quod  poena  non  possit  remitti  per  Papam 
aot  uUum  sacerdotem,  quia  nulius  adhuc  remisit 
mortem,  infinita  genera  poenarum,  morborum,  et 
umilium  miseriarum,  quae  omnes  pro  peccato  primo 
simt  illatae.  Et  sic  probatio  D.  D.  probavit  con- 
eliuionem  meam  contra  se  ipsum. 

Secundo,  quod  aDavid.translato  peccaio  non  est 
trsnslata  tamen  poena,  etiam  pro  me  facit,  sicutet  in 
Sermone  eodem  vulgari  sequenter  dixi.  Quia  erat 
poeoa,  quam  Deus  requisivit,  ideo  nemo  auferre 
potuit.  Si  D.  D.  non  intellexit  me,  legat  diligentius, 
ego  enim  dizi  et  dieo:  Quod  hanc  poenam  Deus 
QOQ  requirat,  quam  papa  vel  homo  possit  solvere; 
quam  autem  ipserequirit  (scilicetimmediateloquiturj 
SOQ  possit  homo  soivere. 

Tertio,  induxit  glossam:    Deus   delictum  delet, 


1t)  In  ed  origin.  faic  inEirgiiii  adscriptiini  legiiar:  Ad- 
doxit  tamen  se  velle  replicare,  si  dominus  0.  Eccius 
plus  iusto  responderet. 


206  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

sed  inultum  non  dimittit;  nihil  pugnat  oonira  me. 
Ulciscitur  enim,  sive  per  ipsummet  hominem  oon- 
terendo,  sive  per  ecdesiam  emendando,  Biye  per 
^  se  ipsum  iudicando.  Et  hoc  ultimum  et  primttm 
genus.  poenae  in  nuliius  hominis  arbitrio  estr,  aioat 
Apostoius  1.  Cor.  2  dicit:  Si  nos  ipsos  iudioaremii% 
non  utique  iudicaremur  a'Domino,  cum  autem  iii- 
dicamur  a  Domino,  corripimur,  ut  non  eum  tioe 
mundo  damnemun  Ibi  ciarum  est,  quomodo  D«u 
poenam  requirat,  et  non  requirat. 

Quarto,  Augustinum  per  Gratianum  relatoin, 
quod  Deus  non  permitteret  malum  fleri,  nisi  p^ 
iustitiam  illud  ordinando  melius  stare  fiaceret:  miror 
D.  D.  quod  has  et  similes  autoritates  ita  oonsaroi' 
nat,  cum  nemo  eas  neget,  aut  contrarium  sapiat. 
Ego  enim  hoc  solum  impugnavi  semper,  quod  vv- 
tute  clavium  iactant  solvi  poenas  per  iustitiam  di- 
vinam  requisitas.  Hoc  enim  non  credo  esse  yemii, 
nec  probabitur.  Non  enim  dixitad  Petrum*):  Qood 
ego  ligo,  tu  solves,  sed:  Quodcunque  tu  solyerii, 
solutum  erit. 

Quinto,  iilud  de  poenitentiae  medicina:  Non 
sufficit  mores  in  melius  commutari,  nisi  etiam  la- 
tisfaciat  Deo,  de  iis  quae  facta  sunt  per  poeniten- 
tiae  dolorem,  per  humilitatis  gemitum,  per  oontriti 
cordis  sacrificium.  Haec  omnia  ego  quam  maxime 
volui  semper,  ut  quid  ergo  per  indulgentiae  ifte 
iactantur  remitti,  si  non  sufficit,  mores  in  melioB 
commutare,  et  divina  iustitia  has  requirat  satis&o- 
tiones?  Frustra  ergo  gloriatur  D.  D.  quod  non  dio- 
tum  sit,  quod  tantum  abstineatis  a  peocatis,  sed  de 
praeteritis  deprecare  Dominum.  Et  sic  patet,  qaod 
adhuc  nuila  Scriptura  contra  me  adducta  est)  quao* 
quam  ego  possem  multo  fortiores  induoere  oon* 
tra  me. 

Post  haec,  adducit  Augustinum  in  Enchiridio: 
Delet  oronino  haec  oratio  mmima  et  quotidiana 
peccata,  delet  et  iila,  a  quibus  vita  fldelium  soe- 
ierate  gesta,  sed  poenitendo  in  melius  mutata   ete. 


')  Matth.  16. 


a  Notariifl^ezcepto.  209 

Hoc  est  quod  dizi,  peccatorem  poBt  eonTersioiiem 
teneri  ad  crucem  et  passiones  vitae,  secundam  quod 
Deus  intulerit,  quas  non  possit  homo  solyere,  et 
iterum  haec-autoritas  pro  me  facit. 

Eos,    qui  a   quadringentis  annis  fuerunt,   non 

addacit,  et  placet.  Ad  Cyprianum,  epistola  ad  Fidum, 

ubi  damnat  Therapium,    quod    praepropere  pacem 

dederat  Yictori,  antequam  plenam  egisset  poeniten- 

tiam,  et  Domino  satisfecisset :  Ecce,  inquit,  non  ec- 

desiae,    sed  Domino   non   satisfecisse  dicit  Victo- 

rem.     Respondeo:    Legat    et    conferat    Oyprianum 

bene  D.  D.  et  inveniet  eos  etiam,  quos  paci  dede- 

rant,    ideo    datos  essepaci  etiam  pr^epropere^   ut 

craces  et  martyria  expeditius  sustinerent.     Quae  ipse 

per  multas  epistolas  exponit  esse  poenas  et  flagella 

pro  peccatis  a  Deo  inflicta.     Quare  Victor  hoc  modo 

Qondum  satisfecit  Deo;  et  tamen  satisfecit,  quiaec- 

desiae ,  quam  nos  vult  audire  Deus,  satisfecit.  Hoc 

enim  habent  verba  Christi,  quod  ecciesia  debetim- 

ponere  poenas,  quando  dicit:  Quodcunque  ligaveris. 

Et  hoc   modo  possem   admittere,  Deum  requirere 

poenas,   quas  ecclesia  possit  solvere,   quia  pactum 

fecit  cum  illa. 

Altera  autoritas  Cypriani  ad  Cornelium,  qua 
iterum  scribit,  haereticos  impedire  peccantes,  ne 
indignanti  Deo  satisfaciant.  Quanquam  Cyprianus 
ibi  de  poenitentibus  non  loquitur,  sed  de  haereticis, 
qui  tanquam  iusti  et  quasi  bene  fecissent,  excusa- 
verunt  et  defenderunt  se  in  peccatis  suis,  tamen 
respondeo  sicut  ad  priorem. 

Post  haec  addidit  rationem :  Ad  quid  ecclesia 
veliet  onus  imponere  poenitentibus,  si  illud  Dominus 
non  exigit,  et  longam  autoritatem  allegat  Capitukim. 
Quae  inducit  omnia,  transeo ,  et  dico ,  quod  eccle- 
siae  mandatum  est,  ut  castiget  et  iudicet  peccato- 
ree,  quod  si  non  fecerit,  Deus  irremissibiliter  faciet, 
iuxta  sententiam  Pauli  superius  adductam  1.  Cor.  11. 
et  8ic  non  potest  solvi. 

Item,  idem  Homiiia  31.  super  Ebraeos :  Pecca- 
tnm  confessione  minuitur.  Ex  quo  verbo  colligit 
^-  l).  in  hnnc  modum :     Non  minuitur    quoad  cul- 

Lutheii  upp.  V.  A.  ad  lof.  hist.  i.  p.    Vol.  Uf.  l4 


2(10  Di^putatio  Li{ftiae  habita  a.  XlX 

pam,  quod  iBnpiuin  sit  a  Deo  sperare  dnnidiam  ve^ 
uiam:  ergo  quoad  poenam.  Admitto  totum,  seoun- 
dum  praedicta. 

lam  illa .  autoritas  Oreg.  4.  Mor. :  Aiit  emn 
1109  hoc  fieado  insequimur,  aut  ipse  iudieando ;  vix 
aliud  aptius  pro  me  adduci  potuit.  Similiter  et  illdi 
Hiero.  0.  Mensuram,  admitto,  quod  tamen  Hiero- 
nymi  esse  dubito. 

Admitto  totum,  quod  canones  non  satis  piaa- 
figunt,  ideo  relinquo  arbitrio  sacerdotis.  Addo  cft 
ego  multo  magis  arbitrio  Dei,  qui  solus  est  poih 
derator  spirituum,  et  non  ignarus  neque  'iniquoi 
iudidat. 

Placet  et  illa  autoritas  Augustini  c.  nnlliis] 
Ita  impartitur  aDeo  largitas  misericordiae,  ut  non 
relinquatur  iustitiae  disciplina.  Potest  pro  me,  et 
pro  D.  D,  valere,  transeo. 

Et  Isidorus  quamvis  non  satis  gravis  autor  m 
his  rebus ,  plaeet  tamen ,  quod  poenitentis  satisba- 
tLonem  tantum  divino  pensari  iudicio  dictat,  noQ 
humano.  Ergo  multo  minus  remitti  potest  humaBO 
iudieio,  cum  clavis  potestatis  non  debeat  operad) 
nisi  prior  sit  clavis  scientiae,  quae  sciat,  quid  al 
quantum  soivat. 

Apud  Deum  productiorem  esse  poenam  quain 
culpam  ex  Augustino  concedo,  salva  tamen  autoii- 
tate  PauU  Roman.  7.  dicentis:  Non  invenio  in  me, 
hoc  est,  in  carne  mea,  bouum.  Cuius  sententia  ert, 
poenam  et  peccatum  simul  finiri. 

Haec  de  prima  Conclusione.  Sed  contra  aliam 
dioit,  esse  manifestissime  falsan)  et  praeter  usum 
totius  eoclesiae,  quod  quiiibet  sacerdos  debet  ab- 
solvere  a  poena  et  culpa  poenitentem.  Et  hoe 
probat  primo  ex  dictis,  id  est,  ex  nihilo.  Secundo 
per  rationem,  quia  sacramentum  poenitentiae  ta^ 
quoddam  iudiciaie,  et  ad  iudicium  ferendum  pW" 
Unet  iurisdiotio.  lurisdictionem  autem  esse  courta- 
tam  in  inferioribus  Praelatis  ad  toiiendam  confasi- 
on^m,  tam  in  peecantibus  quam  in  peccatis,  seeundo 
in  detestationem  criminum,  alioqui  quilibet  villaniiB 
SMerdoa  eeset  episoopua,    archiepiscopus  et  papfti 


a  Kotsrii»  «iMpte.  Ml 

Sespondeo  et  dioo  duo ,  primiiin  me  nescire 
■fQe  in  hodiernttq)  diem,  an  coartatio  istins  iniis- 
ifliionis  fecerit  hoc,  quod  praetenditnr,  sdlioet, 
■ninum  detestationem,  et  confhBionis  ablationem. 
se  oertum  est  longe  sedttB  evenipse,  nam  peocate 
■Missima  etiam  ridentur  in  maioribus  curiis,  qnae 

propriis  Lparochiis  possent  pulcherrime'  puniri, 
seorratus  esset  modus,  quem  instituerunt  apostoli, 

•Arvayerunt  S.  ^atres  usque  post  Nioenum  con- 
inm,    ubi  deflnitum  est,  et  longe  post  servatum, 

dioeoeses  non  permisoerentur,  et  unusquisqoe 
eniteretin  sua  dioecesi.  De  quo  ^stat  cum  aliis 
leelarissima  epistola  Cypriani  ad  Comelium  Ro- 
innm  Pontificem  IIL 

Nam  cum  statutum  sit  ab  omnibus  nobis,  et 
]nom  sit  pariter  et  iustum,  ut  uniuscuiusque  causa 
e  andiatnr,  ubi  est  orimen  admissum,  et  singulis 
■Coribus  portio  gregis  sit  adscripta,  qujam  xe&X 
naqnisque  et  gubernet,  rationem  sni  actns  Domino 
Iditurus,  oportet  utique  eos,  quibus  praesumus, 
01  eircumcurssure ,  nec  episcoporum  concordiam 
baerentem.  sua  subdola  et  fallaci  temeritate  con- 
lere,  sed  agere  illic  causam  suam,  v\x^  et  accusa- 
res  habere  et  testes  sui  criminis  posaint  etc. 
Loquitur  enim  de  iis,  qui  in  Africa  peccaverunt, 

ad  Romanum  Pontifioem  Corneiium  cueurrerant^ 
t  sic  patet  usus  primitivae  ecclesiae  de  ligandis 
\  solvendis  peccatoribus. 

Cum  autem,  ut  Apoatolus  Act.  .20.  ostendit, 
lem  sit  episcopus  etpresbyter,  et  ad  Tit.  1.  quae- 
bet  civitas  suum  episcopura  habere  debeat  iure 
ivino,  longe  utilior  esset  ad  corripienda  peccata 
Kodas.  si  quilibet  sacerdos  in  sua  parochia  ligaret 
t  solveret  poeniteolem.  Quod  exemplum  monstra- 
itApostoIus,  1.  Corinth.  5,  ubi  cum  Corinthiis 
tntesens  spiritu  tradidit  fornicarium  satanae,  obiur- 
;ui8  quod  ipsi  non  fecissent. 

Quo  vero'  iure,  aut  qua  '  ecclesiae  felicitate 
^  modus  divino  iure  praescriptus  et  in  tantum 
lempas  roboratus  sit  sublatus,  viderint  alii.  Ego 
^em  negare  non  possum,  quia  ad  oculum  videmus 

14* 


212  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  ^IX' 

• 

ita  fieri,  ita  statui,  quod  tam  peccantes  quam  peo- 
cata  reserventur,  et  uni  animae  sex  vel  septem  pa- 
stores  secunduQi  sub  et  supra  imponantur.     Sed  an    ] 
ita  debeat  tieri,   aut  e^pediat,  non  definio.     8010,    ] 
quod  inferior  tenetur  obedire  restringenti  et  yexaDti,    - 
quanquam   nullo   iure  divino.     Superior  tamen,   iit 
dicit  Condusio  mea,  gravissime  peccat^  ei  reservttt 
occulta  peccata  sine  rationabilissima  causa,  imo  ad- 
huc  dubito,  et  quantum  capio,  credo  sine  temeritate, 
nulium    occultum    peccatum    debere    reservari   aut 
posse,  optans  audire  probationem  contrariam. 

Secundo  dico,  ecclesia  non  esset  ruitura,  A 
idem  plebanus,  episcopus,  archiepiscopus,  et  papt 
esset,  ac  sola  concordia  cohaerente,  ut  Gjprianoa 
ait,  et  sicut  usus  prioris  ecclesiae  fuit,  iungerentor. 

Proinde,  quod  et  damnatus  fertur  articulus  in 
Constantiensi  concilio  de  istis  reservalionibus ,  noB, 
satis  curo.  Hoc  scio,  quod  probatus  fuit,  et  repro- 
bata  ista  reservatio  in  primitiva  ecdesia  et  instita- 
tione  apostoiorum,  et  nunc  quoque,  ut  miserriini 
ecclesiae  experientia  docet,  esset  utilissimus  et  Mr 
luberrimus  ad  coercenda  peccata  et  tollendam  dfr 
testabiLem  confusionem  omnium  episcopatuum,  quani 
hodie  videmus.  Qua  causa  autem  sit  suo  tempoie 
mutatus ,  transeo.  Mutabilem  invenio ,  mutabilem 
relinquo.    Haec  in  arbitrium  iudicum.  Hora  transiit 

Quarta     decima      die    lulii,      mane    hora 

septima. 

Continuavit  Eccius  praeter  pactum. 

Eccius. 

Reverendus  Pater  ab  initio  satis  glorianter  pa^ 
vi  peniiit  per  me  adducta,  quasi  sibi  minime  obstent, 
quae  maxime  adversantur.  Nam  ipse  voluit  in  Se^ 
mone  vulgari  non  fieri  commutationem  poenae 
aeternae  in  poenam  temporalem,  et  opinioni  oofli- 
muni  contradicit,  quasi  non  possit  probari,  DeoiD 
exigere  aliquam  satisfactionem,  praeter  portatioDem 


' '  •  Vofturlif  ezeepta.  $21$ 

eniGis.  fit  iil  Sennone  latiDO  eoUaudat  diotnm  yiil- 
gariam  ultra  omnem  doctriDam  Dootoram  seholasti- 
ibnina,  de  poenitentia  datam :  9llmmer  tl^un  bie  I^Sd^^e 
Snle.  Optima  poenitentia  nova  yita,  seonndum 
gbeaam  eius.  Addidterunt  talem  persuasionem  ipse 
et  piopognator,  quia  ei  averterit  'se  impius  a  iustitia 
na  eto«  Si  ad  novam  poenam  imputat,  quomodo 
dicitor  ooo  reoordari^  et  patet  Gonclusio  sua  mani- 
ibste  dioenB,  peocare  sacerdotem,  qui  non  absolyat 
V  t  eulpa  et  poena.  Huic  errori  ego  contradixi  8.  Pa- 
tram  autoritatibus ,  quibus  ipse  voluit  illudere,  et 
laditores  faseinare,  quasi  apud  eum  solum  esset 
potestas  interpretandi  sacram  Scripturam. 

Unde   bene    adduxi   contra   eum   Augudtinnm: 

l6n  Bufficit  mbres  in  melius  commutare  c^  a  malis 

f^etiB  recedere  etc.    Ubi  est  liquidissimum,  doctri- 

naip  ez  Sermone  allegatam  esse  falsam,  quia  nova 

lita  noD  est  optima  poenitentia,  cum  non  sufflciat 

aeenndum  Augustinum.    Et  bene  etiam  doctrina  illa 

inprobatuV  per  B.  Ambrosium,  lib.  2.  de  poeniten. 

etp.  5:  Apostoli  secundum  Ghristi  magisterium  do- 

cuerant    poenitentiam.     Et    infra:    Qui    enim    agit 

poenitentiam ,  non  solum  diluere  debet  lacrimis  pec- 

catam  suum,  sed  etiati^  emendatioribus  factis  operire 

et  tegere  peccata  sua.     Clarissima  S.  Patris  verba, 

quod  emendatioribus  factis  agendo  poenitentiam  tegere 

debemus  peccata. 

At  eum  autoritates  fqrent  expressissimae,  Deum 
non  remittere  peccatum  impunitum,  confugit  ad  mi- 
rabilem  poenarum  distinctionem ,  qui  tamen  solitus 
est,  Scholasticos-  ob  distinctionum  usum  improbare, 
et  dhcit,  poenam,  qua  Deus  vult  peccatum  punire, 
non  posse  auferri  per  hominem  vel  per  papam, 
■  quod  est  omnium  falsissimum,  ,et  potestatis  clavium 
r|  aDnullativum.  Nam  in  poenitentia  facta  commuta- 
tf  tione  poenae  certe  homo  potest  solvere  illam  poe- 
A  nam,  per  ipdum  Apostolum,  per  reverendum  Patrem 
f  inductum,  1.  Cor.  11:  Si  nos  ipsos  iudicaremus,  non 
i  utique  iudicaremur  a  Domino.  Quare  si  nos  pro 
g  hac  poena  satisfacimus ,  Deus  pro  peccato  a  nobis 
^      aliam  non  exigit,  alioqui  contra  prophetam,    iliud 


214  Disputatio  Lipsme  habita  a.  XIX 

quod  nos  puniremus,    si  Deus  vellet  pnnire,    iam 
bis  puniret  id  ipsum. 

Praeterea  clara  fuerunt  Cypriani  verba,  <3iiy- 
sostomi,  Oregorii  IV,  Hieronymi,  quod  poena  in- 
iuncta  a  sacerdote  in  satisfactionem  est  poena  Deo 
debita,  et  ita  Yictor,  quia  non  impleverat  poeni- 
tentiam  iniunctam  a  Cypriano,  dicitur  nondnm  sa- 
tisfecisse  Deo,  Quod  et  Theodorus  in  suo  poeni- 
tentiali,  quem  sequitur  quasi  ad  verbum  Beda, 
id  ipsum  testatur,  quamvis  forte  nec  ii  autores  sicat 
nec  Isidorus  ei  satisfaciunt*). 

Unde  quidquid  dicat  ore,  autoritates  omnes  bt 
cere  pro  eo,  tamen  necessarium  est,  quod  corde 
dissentiat:  cum  hae  autoritates  doctrinam  eius  et 
conclusionem  subvertant.  Si  enim  sacerdos  peceat 
non  absolvendo  a  poena^  et  culpa,  tunc  episcopi 
peccassent  non  absolventes  Victorem  a  poena  et 
culpa,  et  omnes  sacerdotes  peccarent  per  orben 
Christianum  absolventes  extra  indulgentias. 

Neque  relevatur  in  eo,  quod  debeat  craoey 
portare,  et  hanc  poenam  exigat  Deus.  Quia  vbHm 
crucis  portatio  non  est  aliud,  quam  vita  GhristiaDa) 
sicut  ipse  rever^ndus  Pater  docte  hoc  exposuit; 
sed  cum  hoc  oportet  de  pr^eteritis  satisfaoere,  et 
Dominum  deprecari  de  praeteritis. 

De  reservatione  casuum  Conclusio  mea  Dihil 
habet,  tamen  reservationes  moderatas  credo  «sse 
utiles,  quod  etiam  Praelati  in  monasteriis  experiun- 
tur.  Fateor  ingenue,  me  esse  in  voto  Gersonis,  ii 
concilio  Constantiensi  interpellantis  pro  delend» 
immodica  reservatione  casuum,  et  potissiroum  di*- 
plicet  mihi  illa  reservatio,  sicut  et  Domino  Patii. 
quando  habet  avaritiam  comitem ,  id  est ,  pecuoii^ 
rum  poenam  annexam. 

Ecclesiam  non  dicit  ruituram,  si  sacerdos  i^ 
sua  parochia  esset  episcopus  et  papa ;  certe  app*" 
ret  mihi,  si  esset  illius  pulcherrimi  ordinis  hierar- 
chiei  corruptio,  quod  etiam  esset  ecclesiae  etb- 
versio. 


1)  In  ed.  orig.:  satisfacit. 


a  Notariis  exoepta.  ^J^ 

Sed  maneam  in  pribcipali,  qoia  peccatum  taioii 

manet  impunituin,    secundum  Angustinum,   Orego- 

riam.     Quare    satisfactio    merito   tertia  pafs  poeni- 

tentiae  asseritur.     Bt  plene  pTobavit  Augustinus  lA 

Ench. ,    per  orationem    dominicam    nos    isatififateiei;^ 

pro  scelerate   gestis.     Et   ut  vere  dixit  heri   reve- 

rendus  Pater ,   Deus  fecit  pactum  cum  ee«6lesi<i .    \A 

ecclesia  non  faoit,  Deus  fecit.    Ergo  babeo  propit^ 

dtum  Scholasticorum  et  Praedicantium,  quod  opoi*- 

tet  vel  nos  satisfacere,    aut  Deus  exiget.     Quod  si 

p^r  orationes  nostras    vel  bona  opera  satirsfacimu6*, 

cur  iliud  non  posset  tieri  accedente  virtutte  clavinvn', 

quas  Deus  non  frnstra  suae  sponsae  ecclesia;e  coti- 

laiit.     Et  cum    iuxta   Gregorii    sententiam   can.  I>e 

cetero  2,  q.  7.  alii  episcopi  sunt  vocati  in  pariem 

sollicitudinis ,    papa   habet  pleniiudinem  potestatis, 

per  indulgentias    ab    eo    datas   saiisfit  poenae   pro 

peccatis   debitae,    solutione    ex   thesauro    ec^lesiae 

facta,    ut    post  Sixtum    declaravit  Papa   modetttite, 

praecipiendo  sub  poena  excommunicationis  ita  do- 

ceri,  teneri  et  praedicari.    Quare  si  reverendus  ta- 

ter  contra  doceat,    ])raedicet  vel  disputet,  iam  ^st 

anatheniate   percussns.     Placuit    iamen    mihi ,  qnod 

ultra  clavem  potesiatis  heri   posuit   clavem   discre- 

tionis,  cum  iamen  plures  claves  contra  scholasti'cos 

Doctores  neget  Conclus.  7.  Resolutorii. 

Haec  volui  omnino  adiicere,  ut  futuri  iudices 
apertius  intelligerent,  quae  nostra  esset  controver- 
sia  in  hoc  puncto,  quoniam,  si  reverendus  Pater 
stat  sententiae  Doctovum  per  me  allegatorum,  nota 
adversabitur  nee  Scholasiicis ,  nec  Praedicatoribus, 
nec  mihi.  Quare  si  voluerit,  etiam  sententiam  suam 
pro  informaiione  dominorum  iudicum  poterit  cla- 
rius  exprimere. 

M.     L  u  t  h  e  r  u  s. 

Ad  istas  naenias  et  ineptias  D.  D.  heri  satis 
respondi,  repetit  enim  eadem,  et  velut  ridiculns 
citharoedus  chorda  semper  oberrat  eadfem. 

Secundo  scopum  controversiae  non  attigit,  Nott 


21.6  Disputatio  Lipsiae  habita  a.  XIX 

jenim  quaestio  est,  an  Deus  peccatum  inultum  di- 
mittat,  quod  satis  copiose  probavi,  sed  an  papa 
vel  ecclesia  remittat,  quas  poenas  Deus  e^ogBt 
De  hoc  nihil  probavit,  quod  r^linquo  iudicio  iu<fi- 
cum  et  omnium  auditorum. 

Tertio,  obticuit  hodie  Scripturas  sanctas,  ideo 
Bto  in  eius  probatione  hesterna  prima,  ex  Grene.  3, 
ubi  probavit,  poenas  requiri  a  Deo,  quas  ibi  Scrip- 
tura  ostendit  irremissibiles.  Doleo,  quod  D.  D.  ite 
profunde  penetrat  Scripturas,  sicut  tipula  aquas, 
imo  videtur  fugere  a  facie  earum,  sicut  diaboiu 
crucem.  Quare,  salvis  reverentiis  Patrum,  praefero 
ego  autoritatem  Scripturae,  quod  commendo  iudi- 
cibus  fiituris. 

^  E  c  c  i  u  s. 

Quia  impatiens  monachus  scurrilia  quaedaoa 
addidit,  praeter  gravitatem  theologicam,  de  quo  in- 
tegri  viri  iudicent,  an  recte  induxerim  tsontra  eum, 
iudices  iudicabunt.  Sed  hanc  fuisse  materiam  no- 
stram,  patet  ex  Conclusione  4.  dicere,  Deum  re- 
mittendo  culpam  remittere  poenam  etc.  Hoc  erat 
saxum  per  nos  volvendum,  et  quia  praefert  auto- 
ritatem  sacrae  Scripturae  Patribus,  quasi  ipse  velut 
alterum  oraculum  Apollinis  solus  habeat  Scripturar 
rum  intelligentiam ,  ultra  S.  Patres,  et  apparenter 
inducit  autoritatem  heri  per  me  citatam.  Dico  duo. 

Primo  me  adduxisse  in  eum  finem,  ut  osten- 
deretur,  cum  impius  avertisset  se  ab  iniustitia  sua, 
Deum  adhuc  recordari,  non  quoad  culpam,  sed 
quoad  poenam,  quod  facit  pro  Scholasticis  et  Prae- 
dicantibus. 

Secundo,  cum  reverendus  Pater  reflectit  auto- 
ritatem  illam  contra  me,  quia  poenae  istae  a  Deo 
peccato  Adae  impositae  sint  irremissibiles  a  Papa 
et  homine,  verum  est,  et  fateor.  Qui^  istae  sunt 
poenae,  quae  non  solum  consequuntur  personam, 
sed  etiam  consequuntur  naturam ,  et  ergo  non  eai 
mirum,  quod  istae  poenae  sunt  irremissibiles  at> 
homine,  sed  per  hoc  non  probatur,  poenas  perso^ 


0         a  HotarilB  ezcepta.  21? 

nales  pro  peccatb  debitas  non  esBO  a  papa  vel  sa- 
eerdote  remissibiles.  At  in  his  remitto  me  ad  iu- 
dioes,  paratuB  mutare  sententiam,  Bi  me  aliter  ad 
neliuB  docuerint. 

Rnita  Bunt  haec  XIV.  die  lulii,  horaoctava  prae- 
sente  frequenti  concione  auditorum. 
Soli  Deo  honor  et  gioria.     Anno  MDXIX. 


Sema  Lntheri 

lipsiae   in   arce    praedicatus  *)    in   feriis   Petri   et 
Pauli,    anno    MDXJX,    tempore    disputationis    illio 
babitae,  una  cum  excusatione  aliquot  articulorum, 
a  malevoliB  faleo  intentatorum. 

Haud  dubie  plerisque  omnibus  notum  est,  quo- 
nodo  ego  Martinus  Lutherus  abusum  Romanarum 
mdulgentiarum  taxarim ,  urgente  me  ad  hanc  ler- 
oam  aggrediendam  Christiano  studio  et  commo- 
dandi  piis  amore,  cum  viderem  tam  misere  aliquo- 
nim  concionatorum  insand  instituto  promiscuae 
populi  multitudini  imponi ,  cuius  simplicitati  ilii 
praetextu  indulgentiarum  perdite  insidiabantur,  non 
solum  cuni  animarum  dispendio,  sed  etiam  victui 
Decessaria  suis  praestigiis  miseris  subtrahendo.  Ex 
quo  propenso  meo  in  commune  studio  muitum  odii 
etpericuli  mihi  contraxi,  multos  labores  sustinui, 
multa  insumpsi.  Ad  haec  nominis  mei,  et  non 
DegligeDdae  Christiano  existimationis  gravem  iactu- 
fam  feci,  cum  passim  tradueerer  a  quibusdam  sa- 
pientibus  et  sanctulis  pro  suggestu,  in  angulis, 
plateis,  et  ubi  non  ?  idque  gravissime,  quod  iam 
ad  biennium  citra  intermissionem  duravit. 

Quanquam  in  his  omnibus  illud  maxime  me 
turbavit,  quod  per  eiusmodi  clamores  et  calumnias 
tot  Christiani    comfhoti    sunt  et  accensi  ad  odium, 


*)  Textus  redditus  est  ex  edit.  Jeo.  a.  1556. 


218  Sermo  Lutheri  A 

• 

invidiain,  obtrectationes,  temerariuni  iudicium  et  id 
genus  gravia  peccata,  cum  tamen  si  non  perditiB- 
8ima*avaritia  instigaret,  non  tanti  sint  rndulgentiie, 
ut  earum  nomine  unius  hominis  cor  odio  aut  male- 
volentia  inficiatur,  aut  ali(|uod  Dei  praeceptum  viO" 
letur,  cum  nec  a  Deo,  nec  ab  hominibus  illae  prae- 
ceptae  sint,  et  citra  indulgentias  salus  meliu8  cod- 
stet.  Atqui  cum  divina  gratia  et  ope  veritas  e1 
fundamentum  indulgentiarum  ^omnibus  iam  pateat, 
ut  nihil  opus  sit,  adversarios  meos  mendacii  et  va- 
nitatis  arguere,  siquidem  lux  eorum  tenebricoM 
opera  per  se  accusat,  ut  plane  videri  et  tangi  queat, 
quod  tam  insanas  vociferationes  et  tragoedias  9i 
opppessionem  veritatis  et  meam  perniciem  exdtii- 
rint. 

Et  quamvis  harum  iniuriarum  antesignanos  ia 
ius  vocare  potuerim,  et  meam  existimationeYn  per 
hoc  restituere,  remisi  tamen  noxam,  quod  Deus 
ita  facere  iusserit^  qui  mihi  multas  myi-iadas  deliO' 
torum  condonavit,  et  ut  in  posterum,  ut  spero  et 
credo ,  condonabit ,  a  quo  uno  verae  indulgentifte 
fluunt.  Facit  et  hoc  me  placatiorem,  quod  expc^ 
tus  sum ,  quantum  in  vexanda  veritate  invidia  Yi- 
rium  habeat,  nihil  tamen  ,  quamlibet  sese  torqueat» 
ad  illam  opprimendam  obtinere  misera  possit. 

Verum  cum  iam  haec  tempestas  magna  ex 
parte  sopita  esset,  ecce  tibi  novus  ludus  occipitur* 
Nam  ex  proxime  Lipsiae  habita  concertatione  oiD- 
nem  priorem  audaciam  et  furores,  quibus  in  tn^ 
invecti  sunt,  tegere  conantur,  nova  in  me  GOvaaA- 
niscentes.  Siquidem  intentant  mihi,  quod  Bobc 
morum  haeresin  instituam  propugnare,  et  ut  veri 
simile  hoc  faciant,  sigillum  talibus  mendaciis  difi 
num  appendunt,  multa  alia  levia  et  puerilia  coiv 
menta  in  me  confingentes.  Huic  Papam  omnino  i 
ordinem  redigo,  huic  baccas  orarias  dicor  avulsisB^ 
aliis  aureis  annulis  digitos  revinxi ,  huic  serta  ff 
stavi,  et  huius  generis  alia,  indigna  sane,  quae  <M 
ram  gravibns  hominibus  percenseantur.  Ita  depl^ 
rata  et  perdita  invidia  cum  sua  firmare  veris  n* 
sciat,    multo  laboriosiue  ipsi   esi;  mendacia  finger 


Lipsiae  in  aixe  habitus.  219 

quam  mihi  ea  Bustinere,  id  quod  prius  etiam  in  re 
iodulgentiaria  usu  venit. 

Facile  h  quovis  honesto  et  bono  viro  iudicari 
potest,  quod  sicut  illi  prius  mendactis  me  tradu- 
xerint,  ita  et  porro  facturos,  maxime  cum  tam  pue- 
rilibus' fabulis  se  prodant,  quam  parati  sint.ad  per- 
dendum,  si  modo  technae  procederent.  Et  cum 
hactenus  Chidsti^o  digna  ege,rim,  et  contra  omnes 
istorum  calumnias  innocens  repertus  sim,  bene  spe- 
randum,  me  et  nunc  non  nisi  Christiane  acturum, 
quanquam  invid^ae  paulisper  cedendum  est,  et  ala- 
criter  crimina,  quae  Christiano  nomini  meo  im- 
pinguntur,  ferenda. 

Atqui  mearum  partium  est,  ne  mihi  in  hac  re 

desim ,    et  quemlibet    pium    et  Christianum  admo- 

neam ,    ut    suam  animam  a  talibus  obtrectationibus 

tatetur,   nec  temere  iudicando,   aut  licenter  calum- 

niando,  Dei  indignationem  incurrat.     Quocirca  hac 

scriptione    mea    omnibus  innocentiam  meam  testa- 

tam  esse  volo.     Siquidem,    conscientia    mea  teste, 

aliud  nihil  mihi  conscius  sum  ,  quam  omnia,  quae 

Lipsiae   propugnavi,  adeo  Christiana  esse,    ut   non 

dubitem  in    ea  persuasione  fato  meo  defungi,   gra- 

tia  et  subsidio  Dei  mihi  aspirantibus.    Hoc  confido 

sane,  et  suo  tempore  palam  faciam,  ac  facile  tuta- 

bor,  multo  quidem  facilius,  quam  rem  indulgentia- 

nim  falsam  esse  ostendi. 

Neque  quenquam  existimo  bonae  fidei  virum,  qui 
de  me  affirmare  possit,  quod  alicuius  haereseos, 
sive  ea  bohemica  sive  gallica  vocetur ,  convictus 
ftierim.  Eiusmodi  virum  velim  corani  et  videre 
et  audire,  sive  doctum  sive  indoctum,  qui  tale  quid- 
dam  de  me  in  lucem  et  rnedium  proferre  ausit. 
Quocirca  hic  me  excusatum  volo.  Quod  si  quis 
posticis  calumniis  me  proscindet,  hic  nihil  incom- 
roodi  milii  afferet,  sed  in  suum  iudicem  incidet. 
Porro  ne  mihi  uni  inserviam ,  sed  ut  aliquid  etiam 
emolumenti  consequatur,  qui  haec  legit,  Sermonem 
in  medium  dabo,  quem  Lipsiae  in  arce  habui,  qui 
incendii  magna  ex  parte  occasio  fiiit,  ita  tamen 
^am,    ut  molliam,    quae  forte  in  odium  incurrere 


220  Sermo  Lutheri 

possint,  et    germaDam  sententiam    explicatius   tnr 
dam.  ,•         ' 

Enarratio    evang.  Matth.  XVI. 

In  festo  Petri  et  Pauli. 

Hoc  evangelium  universam  materiam  totiiiB 
Disputationis  hic  agitatae  continet',  n^  de  duabm 
rebus  potissimum  loquitur ,  primo  de  gratia  Dei  ^ 
libera  voluntate  nostra ,  secundo  de  potestate  Petri 
et  clavium.  Prior  invadit  magnos,  sapientes  et 
sanctos,  quos  omnino  in  nihiium  redigere  conatnr, 
cum  ipsi  persuasi  sint,  se  sua  sapientia  et  operi- 
bus  omnia  posse  efficere.  Atqui  Dominus  hic  do- 
cet  haec  omnia  nihil  esse,  quidquid  caro  et  sangais 
est  et  potest:  siquidem  Christum  cognoscere  nemo 
potest,  multo  minus  sequi,  carnis  et  sanguinis  dactB, 
sed  ut  Pater,  qui  in  coelis  est,  revelet,  oportet,  id 
quod  hic  divo  Petro  accidit.  Hoc  ipsum  etiam  in- 
nuit,  quod  quaerit:  Quid  homines  de  se  loquantor, 
nec  aliquid  certae  et  firmae  responsionis  datur, 
verum  variae  et  vacillantes  opiniones  vulgi  percen- 
sentur.  Quo  quidera  ipso  ostenditur  citra  gratiam 
Dei  hac  et  illac  declinari,  et  incertas  opiniones  de 
Christo  fingi,  donec  Pater  revelet,  tum  demum  oog- 
noscit  homo,  quid  Christus  sit. 

Ex  hoc  sequitur,  liberum  arbitrium  hominis, 
quamlibet  iaudibus  vehatur,  ex  se  ipso  nihil  pro^ 
sus  posse,  nec  in  sua  esse  potestate  bona  cogpe- 
scere  aut  facere,  sed  id  esse  tantum  gratiae  Uei, 
qiiae  ipsum  liberum  reddit,  qua  destitutum  in  pee- 
catis  et  erroribus  captivum  iacet,  et  per  se  Hberari 
nequit.  Sicut  et  Christus  lohan.  8 :  Veritas  libe-- 
rabit  vos;  et  pauio  post:  Qui  facit  peccatain, 
servus  est  peccati.  Servus  autem  non  manet  in 
domo  in  aeternum  ,  filius  manet  in  aeternum.  Si 
ergo  vos  Filius  liberos  reddiderit,  vere  liberi  estifl. 
Ita  et  divus  Paulus  Rom.  3.  ait :  Non  est  distinctio, 
omnes  enim  peccaverunt ,  ac  destituuntur  glorift 
Dei.  Et  paulo  supra  ex  Psal.  14  et  53.  dicit:  Non 
est  iustus,  ne  unus  quidem,  non  est  qui  intelligst) 


.  Upsiae  in  arce  liabitua.  221 

000  est  qoi  exquirat  Deum.  Omnes  deflezerunt, 
simul  inutiles  feiXiii  sunt,  non  est  qui  faciat  bonum, 
non  est  usque  ad  unum.  Quod  si  a  nobis  boni 
aliqiiid  fieiciendi  initinm  esset,  cur  Ghristns  iubet 
008  pro  gratia  orare,  et  in  Dominica  precatione 
dieere  noe  docet:  Tua  vbluntas  fiat,  quemadmodum 
in  coelo,  sic  etiam  in  terra.  Quo  probatur,  nos 
Dei  voluntatem  facere  non  •posse  ex  liberO  nostro 
arbitrio. 

Ultra  sequitur,  liberum  arbitrium  nunquam  do 
iite  nominari  aut  a^ipi,  nisi  Dei  gratia  redimitum 
sit,  dtra  quam  magis,  serva  voluntae  quam  libera 
Tocindum  erat.  Nam  sine  gratia  voluntati  divinae 
le  non  attemperat,  sed  suae  ipsiue  voluntati,  quae 
iimquam  bona  est.  libera  quidem  in  Adam  fuit, 
Temm  nunc  per  lapsum  ipsius  perdita  et  in  pecoa-  « 
tifl  eapta,  nomen  duntaxat  libertatis  retinet,  eo 
qaod  libera  fuerit,  ^t  per  gratiam  rursus  libera 
reddenda  sit. 

Quare,  si  quis  scire  cupiat,  quomodo  iusti  eva* 
dere  et  bona  operari  debeamus,  quae  iam  vulgaris 
et  usitatissima  quaestio  est,  prius  dixi,  primum  hoc 
et  praecipuum  esse ,  ut  sciat  aliquis ,  quod  ex  se 
ipso  non  possit  iustus  fleri,  aut  bene  agere,  proinde 
de  ee  ipso  desperet  oportet,  manus  et  pedes  ferri 
permlttat,  hoc  est,  suaruga  virium  et  operum  fidu- 
ciam  abiiciat,  se  tanquam  hominem  inutilem  coram 
diyinis  oculis  reputet,  et  sic  gratiam  Dei  imploret, 
in  qua  sola  firmiter  confidere  debet.  Qui  aliam 
rationem  aut  viam  ad  iustitiam  perveniendi  docet 
&Qt  quaerit,  quam  hano  praescriptam,  hic  errat,  et 
taiD  se,  quam  alios  seducit,  ut  faciunt  illi  qui  di- 
cant:  Heus,  tu  liberani  voluntatem  habes,  facquan- 
tum  in  te  est,  Deus  etiam  suum  faciet,  et  dispu- 
tant,  hominibus  non  persuadendum  esse ,  ut  de  ip- 
sis  desperent.  Minime  quidem  fieri  debet,  ut  de- 
sperationis  alicui  autores  simus.  V^rum  de  despe- 
f&tione  distincte  docendum  erat.  De  gratia  Dei 
obtinenda  nemo  quisquam  desperare  debet,  sed 
contra  totum  mundum  adversus  omnia  peccata  fir^ 
niiterDei  misericordianitendum,  ,at  deseipso  pror^ 


222  Serrao  Lutheri 

8U8  desperandum ,  et  nullo  modo  libero  arbitdo 
eonfidendum  e8t,  etiam  ad  minimum  opus  Deo  gra- 
tum  effieiendum. 

Quocirea  bene  Hieronymus  super  hoc  eyan- 
gelio  dicit,  scilicet  notandum  esse,  quomodo  Chri- 
stus  discipulos  suos  interroget,  quid  homines  de 
se  loquantur,  postea,  quid  ipsi  de  se  loquerentur, 
quasi  ipsi  homines  non  essent.  Siquidem  yerum 
est ,  hominem  gratia  adiutum  plus  quiddam  et  au- 
gustius  esse ,  quam  hominem ,  atque  adeo  gratia . 
Dei  insum  deiformem  reddit  et  quasi  deifieat,  ut 
et  Scnptura  ipsum'  Deum,  et  Dei  filium  vocet. 

Ita  hominem  .supra  carnem  et  sanguinem 'exni 
oportet,  et  plus  quam  hominem  fieri ,  si  iustus  co- 
ram  Deo  esse  cupiat.  Hoc  tum  fit,  cum  cognosdt 
homo  hoc  sibi  hnpossibile,  et  deiecto  animo  gra- 
tiam  Dei  quaerit,  ac  in  se  ipso  penitus  desperat, 
postea  demum  bona  opera  |equuntur.  Cum  iam 
ita  obtenta  est  gratia,  tum  vere  liberam  yoluDtatem 
habes ,  tum  quod  in  te  est  facito.  Fieri  nequit,  ut 
Deus  alicui  gratiam  suam  neget^  qui  ad  hunc  mo- 
dum  ex  toto  corde  imbecillitatem  et  suam  indigni- 
tatem  agnoscit,  et  de  se  prorsus  desperat.  Haeo 
optima  et  proxima  est  ad  gratiam  praeparatio,  ut 
diva  Virgo  in  suo  hjmno  docet  ac  dicit :  Bsurien- 
tes  bonis  implet,  et  divites  inanes  dimittit. 

Haec  praedicanda  essent,  et  homines  priuB 
exuendi  sua  propria  persuasione,  et  falsa  fiducia) 
post  vero  bonis  operibus  impiendi.  Contra  illi 
plura  de  bonis  operibus  subinde  inculcant,  et  mive 
pauca  de  initio  faciendi  bona  opera,^  in  quo  plus 
situm  est,  quam  in  bonis  operibus.  Ubi  enira  ini- 
tia  non  bene  habent,  raro  exitus  feiix  sequitur, 
ubi  autem  gratia  Dei  obtenta  est,  abunde  operum 
sequetur. 

Huiusmodi  desperatio  sui  et  gratiae  inquisitio 
non  horaui  aut  aliquautum  temporis  durare  debet^ 
post  desinere,  verum  omnia  opera  nostra,  verba, 
cogitationes,  quoad  hic  vivimus,  non  aliter  opdinater 
sint,  quam  eo,  ut  nunquam  non  nobis  ipsis  despe^ 
rabundi  simus,    et  in  Dei  gratiae  desiderio  et  siti 


Lipsiae  in  arce  habitus.  223 

penQaDeamas,  uti  Propheta  in  Paal.  42.  iiiquU. 
Eiusmodi  sitim  ad  Deum  et  ad  iustitiam  perveoi- 
eiidi  gratia  incipit,  et  ad  mortem  usque  durat  Qua- 
propter  iuxta  etiam  desperatio  sui  ipsius  durare 
debet,  et  sui  falsa  fiducia  omittenda. 

Altera  pars  de  potestate  divi  Petri. 

Imperito  vulgo  nihil  opus  est,  multa  de  pote- 
state  divi  Petri  aut  Papae  disputare.  In  eo  plus 
situm  est,  ut  sciatur,  quomodo  ea  feliciter  utendum 
sit.  Verum  est,  claves  divo  Petro  esse  ti;aditas, 
sed  non  ipsi  ut  suae  personae  sed  in  persona  Chri- 
stianae  ecclesiae,  adeoque  mihi  et  tibi  traditae 
sant  in  consolationem  conscientiarum  nostrarum. 
Divus  Petrus  et  quivis  sacerdos  minister  est  in  cla- 
vium  ofQcio.  Ecciesia  domina  et  sponsa  est,  cui 
servire  debet  potestate  clavium,  uti  quotidiano  usu 
observamus,  quod  sacramenta  omnibus,  qui  ea  a 
sacerdotibus^petunt,  porriguntur. 

Porro  ut  percipiatur ,  quomodo  clavibus  felici- 
ter  utendum  sit,  supra  dixi,  cum  coram  Deo  iusti 
seu  accepti  esse  cupimus  ,  et  nostrae  possibilitati 
nuncium  remittendo,  gratiae  capaces  iam  facti  su- 
mus.  Postea  in  eo  tantum  res  sita  est,  uti  scia- 
ffius,  an  gratia  Dei  obtenta  sit,  vel  secus.  Siqui- 
dem  scire  oportet,  quomodo  cum  Deo  nobis  con- 
veniat,  si  modo  conscientiam  exhilarari  et  roborari 
volumus.  Etenim  ,  si  quis  dubitet,  uec  certo  per- 
suasus  sit ,  se  proj^itium  Deuni  habere,  certe  eum 
non  habet.  Sicut  credit ,  ita  et  habet.  Proinde 
nemo  scire  potest,  quod  in  gratia  sit  et  Deum 
propitium  habeat,  nisi  per  lidem.  Si  credit  hoc, 
salvus  est ,  si  nou  credit ,  condemnatus  est.  Talis 
enim  fiducia  et  bona  conscieutia  vera  et  probata 
fides  est,  quae  Dei  gratiam  nobis  adfert. 

Vide,  huc  tibi  claves  ancillantur,  ad  hoc  sa- 
cerdotes  instituti  suut.  Cum  sentis  cor  tuum  va- 
cillare  aut  dubitare,  se  non  esse  in  gratia  coram 
divinis  oculis,  tum  peropus  est  tibi,  ut  sacerdotem 
accedas,    et   absolutionem    delictorum    tuorum   pe- 


224   ^        Sermo  L.  Lipsiae  in  arce  habitas. 

tas^  ac  ita  potestatem  et  consolatioDem  claviam 
quaeras.  Gum  iam  sacerdos  pronunciat  et  te  ab- 
solvit,  idem  est,  ac  si  dicaiur:  Remissa  sunt  tibi 
peccata  tua,  misericordem  Deum  habes.  Hic  de- 
mum  sermo  consolatione  plenus  est,  et  verba  Dei 
sunt,  qui  sic  fidem  suam  obligavit,  et  in  coelo  so- 
lutum  esse  vult,  quod  sacerdos  solutum  pronunciai 

Hic  tibi  etiam  atque  etiam  videndum  est,  ne 
quid  dubites  sic  se  habere.  Atque  citius  non  unam 
mortem  obire  debes,  quam  de  sacerdotis  iudieio 
dubitare.  Nam  Christi  et  Dei  iudicium  ^est.  8i 
haec  ita  credere  potest,  oportet  ut  cor  tuum  prac 
laetitia  rideat  et  sacerdotis  potestatem  deamet,  Deo 
gratias  agat,  eumque  laudibus  efferat,  quod  toain 
conscientiam  ita  per  homines  consolari  dignatnr, 
Sin  vero  credere  nescis ,  et  te  huius  condonatioiiis 
indignum  iudicas,  nequaquam  existimes  te  satisfe- 
oisse  pro  tali  fide  dbtinenda  Deo  supplicato,  btuie 
enim  nisi  habeas,  aeternum  tibi  pereundum  est) 
estque  hoc  certum  signum  te  in  fide  non  satis  in- 
structum  esse,  in  opieribus  autem  plus  satis. 

Millies  plus  in  eo  situm  est,  ut  certo  et  con- 
stanter  credas  sententiae  absolutionis ,  quam  quo- 
modo  dignus  sis,  et  satisfacias.  adeoque  taiis  flda 
dignum  te  reddit,  et  veram  satisfactionem  [>rae8tai 
Atqae  ita  potestas  clavium  adiuvat  non  sacerdotes 
ut  sacerdotes,  verum  tantum,  ut  infirmae  et  peceft- 
tis  obrutae  conscientiae ,  quae  giatiam  per  fldem 
accipiunt,  pacentur,  et  firmam  in  Deum  fiduciaiD 
concipiant. 

Ex  quo  postea  sequitur,  quod  omnis  vita  et 
afQictio  leviter  feratur,  et  homo  hilaris  suo  propitio 
Deo  inservire  queat,  qui  alioqui  per  cordis  aestmn 
et  perpetuam  dubitationem  nullum.  unquam  vere 
bonum  opus  facit.  Hoc  demum  dulee  illud  onn» 
est  Domini  nostri  lesu  Christi,  de  quo  Matth.  11. 
loquitur:  lugum  meum  coinmodum  est,  et  oniiB 
meum  leve.     Atque  haec  de  hoc  evangelio. 


.iioil:   *    '■tijli       .i    .-.'•»!!  i^l^ 

'•»   ililr    ■  !'   |.|I'M1. ''!       tlii      nir:  .;.     .J'     iiMir^    ili!i:'ii»i, 

'•.Jiu'-ii    1*     »;■•'.:   .',■•      •'■'■|*     ■'       ■   '**     . -.  1' I  •:  1 

i^ .  f      .  '^     i     ■  J 1  i  ■  i   ■'.'•■!     ■       : ; .    ;   ■  i   »  i         .■•:.!»  i  '  11  i  i .  '-. 

iHU!'!-';'-  ln*.  /     :•.-    •  i: '•.      .  uiiii  »..1  •»:     .ill    .{i    'Jii- 

iH^^i        ■-    -•.    ..         .1  ■(.»;••:    'i-v        ..i'-.;i-,,'.  ■       'U\'t :     ui-  I 

*  * 
jA    ,■?.    '■  '      .':,     I..'     n  .;. :  .'iiifili  /    .ijll.M-     nJ^.i.^. 

'I   ■■••';  4.''      ■ -.J,-  '  ^_' 'i :  ■    ..     V.^-'V-'-'ii'-    •JL. 


lili.»'.'»    vii.^i       -.llj^.ri    '   .j"i>       '.ii|     li-      i.'oll'    iil 


.lUJr>'ja':.:       iliiii'    ■>  -.1    -  •'  M.l    ••■  ,,:      .)-.•»    J.: h    I  !< »     'i'.' 

wdii^i^J.  ./      ■...!      lii^    ■;      .\-j:     ■!        .iii;.!-      . ..!,■;::.; 

i<|:Aindkttriia .  p%ulo.  poat  :dispiitafionesii'  lipalae 
tHkm*  iAiiMiinuai  inaiuiase:  .¥idel»r :  adidiDtanuia 
iii4iii«t.pdveri»ritf9iim!iM»nyi«juk)(VefelJierfda  deiili- 
«)^Qtt6  i^sa.  >qU9«dftm  in;  YulgiitnMbenB  let  ppofO' 
jmIh  suas  .oopio#iii8:eKplioare  ao'  probasei)  Haq|ie  ' 

n^die  20.  iiliiUi..i&19  .  modo  Wittembevgaip  .ire- 
■Mii  in  epifitola  ad  Spalatinum  data  aeribU :  „figo 
ii  respOadlerim  (Eooio  de  primatu  PontifioiS'  Ro- 
ini)  videbis  propediem^^  (Lutb.  Epp.  ed. de Wette 
JJM),  ibidemque  (de  WtAte  I,  287) :  „IU.  nihil 
mie iq  isrta.disputatioae  traotatum  est  saitem  di|jiie 
!aeter  propositionem  meam  decimaib  •  tertiapi. 
imvla  •  liamen  ilie  i(Ecciu8)  placet  ^  triumphat  et 
pii^,  sed  don6c  ediderimus  noi»  nostra. 
un  quia  male  disputatum  est,  edam  resolutio- 
Sfiidenuo.'^  Die  15.  m^  Augusti  a.  151;9  eidem 
mlatinor  (de  Wette  I  p.  302j:aperit:  ^^^uando 
ko  dispntatione  magia  tempus  est  perditum,  quan 
sritas  quaesita,  volo  propositionum  mea- 
iui  resolutiones  in  iucem  d^re,  confisus 
iiorem  cognitionis  fructum  hinc .  proventurum, 
lam  si  bi»  septies  ad  hunc  modam  disputetur.^^ 
pahktino  igitur  iiie  iam  ante  editas  resoliitiones 
^Qsliium,  quod  fovebat,  et  opus,  quod  moliebd.tur, 
Aeasse,  et  e2(,cusasse  yidetiir,^  id  quod  'eitiam  ex 
ne  huius  epistolae  cerni  ,pot^t ,  '.in  quq.Iaitheiriis 

Uthari  opp.  V.  A.  «d  ref.  Mat  i,  p.  YoL  III.  15 


ct 


226  Resol.  L.  super  Proposition. 

scribit:  „sed  iam  ad  resolutiones  accedo,  t 
interim  cura  ut  illustrissimo  Principi  Eccium  oon 
mendes,  sicut  se  ipsum  commendari  meruit  *). 
Quum  vero  iam  die  tertio  m.  Septembris  hae  n 
solutiones  venderentur  (de  Wette  I  p.  328)  < 
die  13.  m.  Septembris  Augustae  Vindelicorom  d< 
nuo  tjpis  excusae  ederentur,  necesse  est  ed 
tionem  earum  Vittembergensem  ipso  mense  Aogi 
sto  in  lucem.pjXMliispe. 

Princeps  idmtio^fexiit  mib-^hoc  titulo: 

Resoiutiones  Lutherianae  Super  Pio 
positiyjilibu-s  suis  Lipsiae  disputatis. 

In  tituli  pagina,  quae  nullis  signis  typograpb 
cis  ornata  est ,  nec  locus  nec  annus  indicator.  1 
pagina  ultima  legitur:  Impressum  Wittenbergi 
Awio  Domini  MiD.XiX.  Gontinet  hic  iliber  ^pistx 
iam-lLiutberi  ad  Speiatinum  datam,  oiuus  in  flne.Ji 
jgitiir:.  «Vuittenbei^ae  iMtD.XlX.  AssuaiptioiiiBilfar 
"«Mie,  let  Resolutiones  Luthm  8.P^op;|i.disp.  iEflDfi 
plaT)  quod<nobi6  exbibliotheea  reip.  Norirab#igfli 
sis  praesto  i»a.t,  Otho  Beekmaom  EbeneronNoiBi 
b^rgensi  misecat  haec  siia  manu  addens :  „DdM 
Hieronjmo  Ebener  duumviro  Numb.  Otho  Bofl 
ma/bn.^'  .iu, 

Alia  editio  originalis  huius  libri,  forma  quartai 
merYatur  in  biblioiheca  Norimbergensi,!  quaeikii 
prae  se  fert  inscriptionem : 

Epistola  D.  Martini  Lulher  AdrOeor 
gium  Spalatinum  etc.  de  disputaftiaii 
s  ua. 

Eiuedem  super  Tredecim  Propo8itio<ai 
>b-us<  Lipsiae  disputatis  ResolutioneB. 

Tituli  pagina  nihil  continetpraeter  haoo.iiuMri 

—    Il^  MBM  ■»■  M«         »■  »■         ■!■  ■■■■■■■       M^         —  ^      .^  I 

'*')  InveMuntar  duae'  editiones  huias  epistolae,  'col  'JKli 
<-4ddkae  ■  gnnt:  Resolutiones   super  propositionibas  'U^ 
dispatatis,    quaram  altera  hunc  titulum  habet : 

,  ResQlutioiieB  Lutherianae  Buper  pr^poii 
tionibua  suis  Lipsiae  disputatis,  ^quatpihfoni 
quart.y  altera  sic.inscribiiur: 

'DH^lilutibitta  «litt^mdne  ItipeT  ^ropojltiortibu«  T^IWW 
fle  W«})iitat<«:' 2  quartem.  forta.  quArt.  »  "     " 


'.>  •' 


•ais  Lipriao  dippntatia  a.  XIX.  227 

ptionem  nu31^pff..fl|guJ8  rtjypogtapbici^  ornata  nec 
ioeum  nec  annudfi  indioat ;  neque  in  fine  quidquam 
Jegitur  mai:  Biqifli.  Apno  1$19.1ijB|^  ediUp  prodii^^e" 
videtur,  quoniaioiu  bibliolh^oa  N.orimbergensi  volu- 
mini  inserta  est ,  quo  complura  scripta  Lutberi  a. 
1519  oontinentur. 

In  textu  reddendo  maxipnam  partem  secuti  su- 
mas  editionem  Opp.  LuCheri  Jenensem ,  quod  hac 
editione  Resolutiones  Lutheri  super  propositionibus 
suis  Lipsiae  disputatSs  emendatae  redduntur;  et 
fuaie  Mb  )u>c  te:i:tu  in  edjtioDibus  ocigiDalibus  idiffe- 
junl},  iii  notis  i^liunxiious.  Gditionem  ilTaflfi,  quae  )ooo 
non  indicato  ip  JluceiQ  jprodiit,  geperatim  nomina- 
nmus  editionem  originalem,  alteram ,  quae 
WAUembqrga^  jtrodiit^  .^ppQUavivuis  e4it.  orig.  . 
Wltitem.bergensem,  ambas  autem  isditiones 
origiiiitJ*^ 

Aiiae  ie^itioaes  yetMsliasiina^  sunt : 
ResoluUones   L.uttherianae  super  prepiosi- 
tioiaibuis   suis    Lipsiae  disputatis.    In  flne:    E?ECusa 
Auguftae  VindediepruD).     Anno  salut.  M.D.XIX  die 
lUI  Mens.  Septemb.  4. 

(Panzer  A.  typ.  VI,  157.   IG9.J 
Resolutiones    Lutherianae   super    j^ropositioni- 
bus  Upsiae  disputatis  ^d  Oeorg.    Spalatiuum.     lip- 
siae  ^  Aedibus  Vuolfgangi  monacensis  1519^  4. 

(.Panzer  A.  typ.  VII,  209.) 
Resolution^  LutheviaQae  super  Prppositioqibus 
suis  Lipsiae  difliputfttis  :  ,emendatae.  In  flDe  :  Lipsiae, 
apttd  Melchiorem  Lotherum.  Anno  MDXX,  4.) 
^  (Panz.  IX,  497.) 

Latine  legitur  hic  tiber  in  ed.  Jen.  1  p.  294  sqq. 
*      Wittenb.  I,  294  sqq.    (Lutli.  EJpp.    ed.  Aurif.  I,  p. 
185.  Loesch.  Refonn.  Act.  lU  p.  733  sqq.),  germa- 
I-      nioe  apud  Walch.  XV,  p.  1356  sqq. 

)9 


15 


228  Rcsol.  L.  8«p6r  PropOBitioD. 

Besolntioiies  Lntheri    - 

■■  !i      ■  .    "  ■■•■»; 

Buper  Propositi-onibus  suis  Lipsiae  dii^H 
'  ta^tis  emendatae.  ?     «iv 

■ ;'  ■ .  li      ■  ■  .'i     '(iilij 


..  ■:.!., 

•  .     ,  ■  1  1 

j   e  S  U  8.  '        , 

Optimo  et  eradito  Viro 

D.  Georgio  Spalatino,  lllustrissimi  Prindpis  Friderii 
Saxoniae,  Electoris  Imperii,  eiusdemque  Vioarii 'i6l 

a  libellis  et  sacris,  suo  S. 


■i».i 
■ii 


Historiam  ftimosae  huius  disputationis ,  ^fik 
Lipdiae  habuimus,  optime  Spalatine,  cupis  n^afa 
ea  vel  maxime  causa,  quod  audieris  Eeciatti'Bfi 
strum ,  et  Eccianae  fii.ctionis  aliquot  homine»  iti 
diu  et  sectire  triumphare,  en6omiaque  oantare;*!^ 
sane  gaudeo,  et  gratias  ago,  si  tam  vera  est  ^M 
ria,  'quam  magna  est  iactantia.  Quid  eirim  GhtMi 
nis,  praesertim  theologis ,  magis  optandum ,  qiiki 
ut  "feritas  triumphet,  error  traducatur?  Sed  rursa 
qiiando  unquam  auditum  est  a  secuio ,  hano  eM 
gloriam  veram  et  stabilem^  quae  se  ipsam  praediefc 
et  ante  tempus  iactat?  Nonne  in  hancsunt  proVtt 
bia  edita:  Encomium  ante  victoriam:  Rumor  ant 
salutem,  deinde  illud  trivii :  Propria  laus  sordet,  c 
Laudet  te  os  alienum  ?  Tum  Ohristus :  Si  glbiiii 
meam  quaero ,  gloria  mea  nihil  est,  et'  provelUt 
rutn  autor  Saiomon,  haereditas  (inquit),  ad  qoai 
in  principio  festinatur,  in  fine  benedictione  oarebil 
lustus  enim  (Scriplura  dicitj  in  prindpio  non  i^ 
iactator,  sed  accusator  sui:  Pharisaeus  autem  pii 
mo  est  laudator  sui ,  simul  accosator  omnflii 
aliorum. 

De  Eccio  nostro  autem  eo  facilius  credo,  hU 
tasse  eum  victorias ,  quo  iam  oiim  mihi  est  ing€ 
nium  hominis  perspectum,  ut  gloriae  miserrimoD 
mancipium,  tum  quod  iam  magis  expertus  sum,  bo 
lere  eum  in  disputatione  magis  criminari  quam  di 


•bI».  liyt^e  •«HH^s  1  a;  XIX.  2HL* 

«ftttittra,  «t!inbm*iiidMliihuBi'CleelanstoniiD  toUipwi 
oiMmhb  eteoatemelueihomiMiiHi^imderei  IdeiKnihil 
■inoiy  riiinoft  ni8i'»gif9nftili  qoMretii  Mihil-veroi  qiiit 
iHft  diioft  annofEi  pii^ov-aiullDaeiaBniodi  !<rictonn»i 
iMtaafciMdnioa  -  elil :  vaniaiinioa  gloriatoires^  ?  araMdoaqiiaf 
arMtiinatosee,i.deinite  odnlenipflii'  nteeio-  iqnae  ^tlirtara. 
■Sii  uetenlala^  pro  •iniaiiab.teel^il^uie  eoniniiainHil' 
hlai  g^riainilattdireyfkiu6ruaftmigisiaiBefeiT^  quain: 
pigore  opaiteak.  •Nam!  8i;«eota6oieBiia  jMNrum>:ideni; 
gloriaretur,  ne  dubiteS)  foris  ueqMglittviAi^^tar^^^iie^- 

fafel!ailiiuaareiltlir.-'Mni!     *■■'  \y-'  .  r.rj    u.    >f.trl.    :r^» 

SMfTffainfi^iiit/tibiiiBatiafaeiam^  bi^titer^ranllijpaaai^ 
Mutidatn  .veritatemi  dMcribam  f  «l^i:iiia  1  deaoiitbairi 
*(ii|teU«gareiipU88i^  diapatatieiBtim  iUfml  tmBm^*^ 
iitneirtii^ttppptiav"'  aon  >•  inqaisitiofieAi   iierifatijsii:^ 
MtadeSielautniBMtiaaiaique  aimalari  iB::gh)riai>a)iud^ 
4raliiidi  i^liftt. iii  ooBScientiat  ■  Bam;  ;quantutti  iniBe*^ 
(iaviylv;>fere  aiUhiaieoopu»  taotoa  e8t«.<  8ifn;  (aiitiui^ 
«l^  •  Bovi :  nieii  BdfiiiBihiia  a^  vulgo  prdtetoatia  aigumeo}* 
tb  aartetMmnesti  .IMmDeui  noYit^.qiiod  totain.i8taim 
fwaielnaieiiia»   eofaortem    miilfO    acriua  et    validius 
laitri  Vuitembergense»   dnobuB   annis   oppugnave^ 
nmt,  et  ita  exaimnavieirunt,  ut  ossa  earum  mimerare 
liaaerit^  quaa  Ecciua  vjz  ia  focie  cutis  leviter  per- 
itiiBxit,  niai' quod- multo  fortius  clamavit  una  hora,- 
qaam   no»   int^gria-  duobus!  anni^,  ac  gestibua  im- 
aaiiiter  faatuoais.  et  gloriosis  etiatn   se  ipaum.  ola- 
natorfem  auperare  vdie  visusieaL    Hia  euim  .mori- 
hai^.aane  quietis  elt  tranquillis.)    pacificam  illaBi  et 
ia-aileotio 'Be    mysterio    profundisBiiiie  •qiiietiasime-'' 
(|a6  lateatem  theologiam  quaeeiHrit  hucusque  Ecoiana 
nodeatia.  Ita  iBO  Deus  ambt,  £ftieri  cogor,  nos  esBC 
natdi  clamoreietgestu,  hdc  est,  Eceianamodestiav 
sia  enim'  ipee  vocat.  i       ' 

Verum  aiitequam  rem  ipsan .  dieam,  praekbor, 
et  veniam  petam^  8i  homines  quosdam  involvam 
paiater,  Ubenler.  omiasurus •,  si  Ipei  seee  non  inVol- 
▼iaaent  sine  causei^  et, .  ut  dicitur, '  neutraleB  et  indif- 
faeentea  habuiaeiedt  alrinque*  Ideo  Bon  mihi,  sed 
nbi  impolabunts .  ai :  tangantur  et  ipsi,  quoa  par-  gU> 
riae  studium   et  inveterata>.iam  •aitt.invidia  eoegi^ 


23&  RmoL  L.  sapeF  Propotitio»,  • 

ppo  Eocio  eoDtra  iios  inaehiDari  noir  boDBs 
DMk  Noil  sane  omnes  dico.,  nam  8iin<i  in  e» 
mia  praeclarisAima  eandidigsimi  ei  reolorunv  stadi^ 
mm  optimi  assertores ,  atque  boc  ipso  tamen  ihk 
mine  akerius  illius  fermenti  bominibus,  velnt  sudw 
in  oculis,  et  offendiculum  a  latere,  u4  Josaae  verbiv 
dixerim.  Sed  et  prudentissimoB  senatas^,  orMtiflfei' 
mique  cives  tam  absunt  ab  hoc  maligno  jngcaiiv 
ut  nemo  magis  abominetur  hoe  perversnnii  elbonii 
literis  inimicum  genus. 

Omnium  autemmaxime  laudandot  esliUaatiiti' 
simus  Princeps  Dux  Oeorgius,  qui  vere  prinoipali 
clementia  et  munificentia  nihil  omisii;^  quod  ad  i»- 
licissimum  huius  disputationis  fruetum  fiieetiepo^' 
sit,  si  taHs  faisset,  nt  pura  veritas  pofl4habitaf|l^ 
ria  quaereretur.  Deniqoe^t  sua  splendidissima  piaflh- 
sentia  id  negotii  dignatus  est  mirifiee  iHuslrar^ 
omnia  cavens  et  monens,  ut  modeste  et  quas#oii» 
dae  veritatis  stodio  agerentur.  Nihil  ei^o  optimss 
huic  universitati  me  debere  confiteor,  qutoBfrMineB 
honorem,  et  omne  officium,  duntaxart  iimdMn  qox^ 
rundam  (ut  sunt  res  mortalium  ex  nuUa  parte  i»* 
tegrae)  fkteor  mihi  satis  displieuisse. 

Igitur  haec  est  sive  tragoedia,  sive  oomoedKi 
huius  disputationis  (quam  satjram  potius  dixent): 
Primo  ruptum  est  paotum,  quo  interEocium  et  nos 
convenerat ,  ut  libere  dispntaretur ,  et  exeepia  psf 
Dotarios  in  publicum  todus  orbis  iudieivm  edeve»* 
tur,  quemadmodum  in  literis  utrinque  editis  l^t«ii« 
Nam  voluit  potius  Eccius  noster  sine  notariis  ne* 
ris  et  liberis  clamoribus  rem  agi.  GonsenBemnt  !■ 
idem  suae  factionis  viri.  Ubi  hoc  obtinere  non  po** 
tuerunt,  ad  aliam  pacti  illusionem  itura  est,  soilieet' 
ne  excepta  per  notarios  ederentur,  nisi  iodieibai 
nominatim  et  communiter  electis  oblats/,  aooepis- 
sent  sententiam.  Additum  est  oommentum,  qao  Te- 
lut  honestissimo  titulo  hoe  foedifragium  apud  idio- 
tas  ornaretur,  videlicet,  oportere  iudioes  certos  ksr 
bere,  qnos  si  recusak^emns ,  iam  haberent^  qao  in 
odium  vulgi  nos  traherent  et  iactarent,  aolle  scili- 
cet  no8  poii  allos  iudiees. 


8ui8  Upsi^  diB[]|utati8  a.  X|[2.  231- 

Ita,  solidissima  verita^  Ecqii  et  EociaQoruiq  me- 
tiut  lucem  et  publicum,  sibi  scilicet  optimc  coqscia, 
qoasi  orbis  et  cuiusque  optiipi  viri  iudioivn^  parum 
sit,  quo  recepta.  sui^t  tam  multa,  quae  olim  3.  Pa- 
tres  dixerunt,  scripseruut,  disputaverupt.  Fecerunt 
ita  forte,  quod  iudices  fore  sperarcnt  eo^,  quqs  iu 
imiversitetibus  passim  contra  nos  prose  atftre  scie^- 
baot,  aut  quod  ma^is  suspicor,  quod  Eccivis  meus 
conacius  sibi  non  iniellectae  a  se  l^cripturae  latihu- 
lum  huLus  conscientiae  hac  ratione  quaereret.  Nau) 
etai  est  homo  in  literis  humanis  et  opinioDihus, 
scholasticis  varie  et  copiose  eruditus,  tamei^  s^: 
erarum  literarum  e^o  inanem  inveni  di8put^.tor,em, 
quod  mihi  pro  modestia  sua  ignoscet ,  quii^  yerufu 
fico,  et  suo  tempore  probabo,  ubi  ea  non  suffece- 
rint,  quae  ipsemet  in  papyrum  effudi.t  tc^stinf^gnia 
imperitiae  huius  credibilia  nimis.  Non  quod  mihi 
80I1  vendicem  Scriptui^rum  sanctarum  scientiam 
fsio  enim  me  solet  Qriminari ,  qua^dp  aliud  quod 
dicat  non  est  ad  manum),  sed  quod  arbitrer  me  in 
sacria  literis  tantum  yersati^m  et  exercitatuin,  ut  de 
scholastici  theologi  scieniia.,  qui  sacras  literas  vix, 
a  limine  salutavit,  possim  sine  periculo  proDuncit^re. 

Altera machina  fuit,  Carlstadius  iain  non  uot^ter'). 
secum  libros  attulerat.  Cum  sit  houestissim^  dispu- 
taodi  et  iutissima  ratio,  ex  praesentibus  libris  h)ca 
ostendere,  et  dictavel  probare  vel  refutare,  magno 
tumultu  hoc  Eccius  noster  detrectavit.  Kain  yidcba- 
tur  cuiusdam  compilatoris  ingenio  ct  opera  fretus 
multas  consarcinasse  autoritates  8.  Pairufn ,  siudio- 
quefactionis  suaeauxisse;  ibi^)  periculum  erat^  ne 
sicut  aliquoties  convincebatur ,  iia  sen^per  convince- 
retur,  male  induxisse  dicta  Patrum.  Nam  cuni  prae- 
cfdentia  et  sequentia.  npn  vidissei  ( nec  enim  veri- 
tas,  ut  dixi,  qua!^rebatur) ,  iia  illf^  ^)  aptavii  ad 
propositMm ,  ut  nihil  minus  yalerei  ad  proposiium, 
nm  quod  dcleciabat.  eum  aliquando  ei  risum  mi- 
scere  audiiorio. 

1)  lo  edd.  orig. :  CarkU  noeter.    2)  lo  ed.  JeD.:  ubi« 


232  Reeol.  L.  snper  Propositibn. 

Stattierunt  itaque  prci  CJccii  yolantate,  libk^s  d6bi 
relinqdendbs  esse ,   et   solius   memoriae  efli^j^diM 
vMbuls,  aclibertate disputandum,  hoc  est,  qUod  o|)^'' 
timi    quidam    dixerunt,     hanc   disputation^tfi   tioi 
de  veritate,  sed  de  laude  memoriae  et  lingnae  "ag^ 
tari.  Praetexuit  tamen  et  hic  Adam  ille   foliufn  floi 
pulcherrimum,  qaod  sane  nullas,'  nisi  sit  stipes,  iti^'] 
telligat,  videlicet,  puerile  et  ridieulum  esse,  theolo»" 
gum  e  librie  aut  schedis  disputafe.  Et  mirum,  qiteMI 
blandum    sibi    vulgi    murmur   hoc  ingenio  inv^t^'* 
ruat,  quod  de  his  rebus  iudicat  sicut  de  pueromtjii'^ 
scholasticis  exercitamentis,  qub,8i  non  et  Augastini^'' 
contra  Manichaeos  etDonatistas  qollatis  libris  jpoj^' 
naverit.  Venim  veritatem  ille  quarrebat,  non  gloriartiij' 
Fraetereo ,    quod  Eccio    necesse   fuit   ulthnw' 
verbum  cedere ,    sive  opponeret ,   sive  responderet,- 
ut   sic  argumenta  insoluta  facilius   victoriam  sinnH 
larentl    Tum    si    alicui  rei  flniendae  dictusi  fiiisiM' 
dies^  Hberutn  illi  fuit  hoc  non  observare,  nos  religibsofe 
et  obsei^vahtes  esse  oportuit.  Breviter  qui  pughattml* 
veneramus  contra  errores  et  haereses,  cum  inviditi^ 
vana gloria negotium habere coacti sumus.  Namquod'^^ 
ad  me  pertiriet,  cum  me  tot  concionibus  in  popiilo" 
fcibulam  iet  sibilum  &ceret,  ita  volentibus  suis  squa- 
inis  ,    libens  traaseo  ,    ut   qui  nihil  aeque '  optarim, 
quam  nominis  mei  oblivionem.  Nec  sic  tamen  qoid- 
quam  promoveriint ,  nam  velint,  nolitit?  testafi' do- 
guntur  et  ipsi,  Carolstadii  propositiones  domiim  salvas 
rediisse,  nec  una  vel  syilaba  rehitatas,  qtias  ietiaiir 
crudas  deVorare  Eccius  statuerat.  •     .. 

Quin    egregius    iste    scholasticorum    d<>ctoratb 
patronus,  quo  caveret,  ue  victus  videretur,  inter  d?-' 
sputandum  Protheum    imitatus  subit6    ea ,    qtlae  inf 
principio  magno  impetu  impugnarat,  in  flne  omni» 
concessit,  imo  affirmavit,  tum  praeoccupans  gloriA-' 
tus  est ,    quod    in   sententiam    suam  Carolostadiott'' 
pertraxerit,   audens  etiam  hoc  dicere,  scholasticoi 
doctores  nunquam  aliter  docuisse  et  sapuisse.  Qaod 
cum  sentiret  impudentius  dici ,   quam  audira  possit 
qaicunque  Scholasticos  legisset,    sic  sane  tempm- 
vit,   ut  Scotum  cum  Scotistis  suis,  et  Gapreblam' 


BQis  IsipBlhe  dispntatlB  a.  ZIX.  233 

^m  Hiofnistis  suis  constanter  negnret,  antiqaiores 
Aitisiod.,  Bonayen.  et  nescio  quos  autores  allegans. 
Credo  autem  ,  quod  haec  suae  farinae  hovninibu» 
magnae  cnici  fuerint,  etsi  risum  miserrime  simula- 
lent,  cnm  duoem  suum,  tam  fortiter  aggressum  cer- 
amen,  relictis  signis,  mox  sensetui^t  f  si  tamen  sen- 
erant)  desertorem  exercrtus  et  transfbgam  factum. 
fam  id  Oarolostadio  satis  erat,  scholasticorum  doo* 
)rDin  tres  celebriores  sectas  fuisse  ab  Eccio  ea- 
pm  hora  negatas.  quas  nisi  negasset,  Pelagianua 
igolstadium  reversurus  erat.  Certum  est  enim,  Mo^ 
emos  (quos  yocant)  oum  Scotistis  et  Thomistia 
I  hac  re  (id  est,  libero  arbitrio  et  gratia)  consen- 
re  excepto  utio  Gregorio  Ariminensi,  quem  omnes 
ftnmant,  qui  et  ipse  eos  Pelagianis  deteriores  esse, 
fc  recte  et  efficaoiter  convincit.  Is  enim  solus  inter 
diolasticos,  contra  omnes  Scholasticos  recentiores, 
iim  Adgustino  ' )  et  Apostolo  Paulo  consentit. 

Nam  Pelagiani,  etsi  sine  gratia  opus  bonum  fieri ' 
osse  asseruerunt,  non  tamen  sine  gratia  coeliim  obti- 
eri  dixerunt.  Item  certe  dicunt  Scholastici,  dum  sine ' 
ratia  opus  bonum,  sed  non  meritorium  fieri  docent. 
^einde  super  Pelagianos  addunt,  hominem  habefe 
ictamen  naturale  rectae  rationis,  cui  se  possit  natura- 
ter  conformare  ^ )  voluntas,  ubi  Pelagiani  hominem 
diuvari  per  legem  Dei  dixerunt.  Nec  hanc  meta- 
lorphosin  Ecciano  ingenio  alienam  existimes,  est  in 
a  promptissimus.  Nam  hac  die  quidem  cum  Gre- 
orio  (ut  dixi )  sensit  et  Carolostadio,  rursus  altera 
lecum  congressus,  eundem  mihi  Gregorium  in  ea- 
em  etiam  materia  negavit,  propter  articulum  Hus- 
tticum  Constan.  Concilio  damnatum.  Ita  vere  miri- 
cus  est ,  et  cui  non  viderim  similem ,  disputator 
lccius,  apud  quem  nihil  sit  vel  periculi  vel  vitii, 
rregorii  Ariminen.  sententiam  cum  D.  Carolostadio 
ontra  omnes  Scholasticos  pugnantem  pro  Schola- 
ticis  amplecti,  eundem  rursus  pro  Scholasticis  eis- 
cm    in   eadem  re  repudiare.     Sic  habes  victoriam, 

\)  In  ed.    orig. :  cuin  ('arolosta^lio,  id  est,  Augu8tino. 
)  Ibid. :  confirmare ;  ed.  orig.  Witt.  :    coiiformare. 


quoatotwloa.w^/cepi^iwt.)  cuin  eoQlesiia^tifli^  iM)9ri 
sentMioL 

3edi  ot,  nofi^.  V.ujiemb^gae  «beiebia,u;iuf|.8chol&fl|tiT. 
008-  do«liQMr08^.  siicum.  te^ebriH  suia,  id  eali,  luminf), 
natnri^    seounilttai-  Ecoiuiav.   Aristot^    neg^qtf^»,. 
poft99  oonKCinirei   eiun   ecclesiasticia»..  Veriiip»  hfiiii^ 
negfLocki.rvtioDeDgi,.  ot  pai;.  negs^tiQQ^m.  coa<^)r4iNHft,   1 
V:uiti8a)bftr,g|ae  ignpsantes , .  Lipsji^e  didicuous.,  q|iifiPI|.  i 
et.  Iibi  et,  omnibufl^qui.  voiujQt,.  eoc^  lib^ntpr,  ,oomM  ! 
muneia.  ftieinaus.    Crimuni,,  iil^  in  exjqrdio.  ^i^patiiiJifT    i 
nift   alipuius.   dicta    iprtiiliar  i^ipugq^,    protestf^Di.,   ; 
%tia»L  per,  publicaa^  ftcbedfr^,  te.  coptrft,  nQVAat.^docir    { 
trioain  pro.v,eritate  fldei  edr  hono^,S.,eccii^ii^,pm^, 
natuumr,,  ita,  a4».  montea  ptMrt^MrirQ  ptttfKitui:,  tani^, 
in  n^egotio.  se^sjvi  et  aubdole.c^^^^.,  ^e   qwf^ii' 
victumi  seQtifktv  idpti)  Qon^tMiei  af&rmea ,.  ot,  diMi., 
vieispe.  glorieris..    Deande.Q9.iilti^..coQQd(^ntia  flpaen* 
dum.  til^  Q8t,   npUum.  eonua,  qjui  adwpt,    liaSm, 
veV   mepipriam.  vel  8en8um  comoHin^  %  Ut  lij^A  i 
q.ueaa  dicoKes  to.  ab-  initio.  ita  «epsij^i,  ot  ImiP  iHA. 
novapiti  8ed,  veterem.  esae  doQtrinaai,  nibi^  mQiafimi 
intorina^,  8i  amiseria.totumexercitumrdp/etQirum,  qiMHI 
dofeqdoro*  prppo^ueraa.   Atque  hic  quideip  ^.  OM^ 
dua  et  €tye«iitu8  €arolo8t^dianao  et.Ecoiajaia^  4w% 
tationis. 

PoAti  haeq  mecim  oongre98U8  esi^  d;^  pijip^ 
Rom;  poQtifici^  ^  de*  purgQ4;ocio  y  de  indulj^entiis^  4^^ 
poenUenAia,  de  pK)te8tate  ab^olveQdi  cpjMiiljh/^  nr. 
ceiid)oti8,,.lQ.  quibui^  amnibu8  quid  feceriipu8,  aao  ^r 
dehitur  dj^.  Nam4eme.  parcip8  Tpijii  diqondiiip  ^ 
no  mihi  praeoo,  fiam.  iQterim,  i^Qo  dico,,  qu4>cl.  4(| 
poeojteuUa  et  porg^tario  ip8e  piK^nq  igQQ^o,  qvw 
twm  diA9oiA8eriipQ8.  Naoi  poepiten.tia,9i^  ineipei^  «b 
amioce  iiu9titiae,  laudabile  quid^e^^es  ^^^  pp^.pf^- 
ceaaariiiu^.  volmit.  Quod  ego.  ^jwino  QOQefmriam 
asaeflo  lUBque,  adhuc,  cum  c^nte  gijatifipA  (qpae  fff^ 
carita8)  non  possit  fieri  uUum  opu8  bonum ,  ut  ip- 
8emet  concessQi^at  Capsa  dissidii  mihi  visa  est, 
quod  UU).  .fpidtiQ!  autoritotibiM  wduQtlA  ppi^tentMOi 


Buis  Ijipsiae  diBpataUs  a.  XfX.  235 

a  tiiDore  etiam  servili  ineipi  eontenderifc,  vel  igno- 
raoB  vel  dissimulans ,  quod  servilis  timor  in  hae 
ita  non  penilas  tollitur.  Ideo  etiam  infusa  gratia, 
(nae  inoipit  poenitentiam  ,  timorem  eervilem  eom- 
loret,  simul  operans  timorem  fllialem,  eum  sint 
pera  Dei  terribilia ,  dum  vivifioatarus  oeeidit  ete. 
»  aatem  aiiimae  esBent  oertae  de  salute  et  gratia 
I  eis  augeretur,  dixi  me  neseire^  iuxta  dieputatio- 
nn  meam  in  resolutorio,  needam  ipse  demon- 
ravit  eontrarium ;  ita  adhue  media  pendet  sen- 
Biia. 

De  indulgentiis  paene  coneordamus ,  quae  et 
x>fe  in  risum  abierunt ,    siquidem  et   ipse  palam 

vulgns  quoque  concionatus  eBt,  non  esse  quidem 
18  contemnendas,  nec  tamen  in  eis  fidendum,  quo- 
od.o  si  fuissent  per  indulgentiarios  praedicatae,  nec 
artini  ^)  nomen  hodie  ulius  forte  nosset.  Sed  et  in 

ipsis  iam  diu  corruissent,  morientibus  prae  fame 
ommissariis,  si  populus  novisset,  non  esse  in  eis  ^) 
lendum.  Itaque  quam  ego  fore  putabam  summam 
spufationis  et  rem  omnium  periculQsissimam,  adeo 
ae  negotio  confecimus,  ut  nihil  fere  segnius  trac- 
verimus,  imo  nunquam  infelicius  et  miserius  ha- 
lerunt  indulgentiae. 

Quare  satis  tutus  mansit  sermo  meus  de  in-^ 
ilgentiis  vernaeulus  cum  hia ,  quae  in  resoluturio 
C0ntra  Silvestrum  in  hanc  rem  scripsi  ,  licet  vel 
ore  auo,  vel  iussu  fermenti  sui  non  potuerit  eum 
reprehensum  relinquere,  eausans  quod  deciperem 
>mine8  verbis  meis ,  et  vitam  novam  et  crucem^ 
lam  a  Deo  requiri  in  peccatore  dixeram,  tam  pro- 
ndus  theologus  non  intellexit  includere  omnc  ge- 
18  mali,  etiam  mortis  in  hoc  mundo.  Nec  mirum^ 
iia  non  Seripturaa ,  neo  fcropos  eius ,  sed  lumen 
ftturae ,  Aristotelem ,  et  illuminatos  eodem  lumine 
octores  duntaxat  legit.  Bt  tatnen  velutMoab  arro- 
antissimus   plus   praesuniens   quam  posset,  omnia 


1)  In  ed.  Jen. :  Lutheri.    2)  Ibid.:  eas. 


23&;  ResoJ.  L.  taper  FropoBition. .  , 

quae    unquain  -(11x1866111    calumiiiari    et    tradueere 
coMbatur.  .  /  .       .t 

■  Proiude  miroF .  quid  nune  dicturi  facturiqae' 
sint  .Fratre^  iUi ,  qui  me  passim  apud  PriDdpe»  et 
ubiqueterrarum.  haeretieum  ,  et  nescio  quot  Doni* 
nibus  oriminati  suut,  propter  indulgentiaB,  tum  sebe- 
daa,^:)  satis  amplas  disputatioois  contrariaa,  magiio 
(ut  dioitur)  stipendio  alienoque  studio  paratas,  in- 
vulgarunt,  et  Christi .  popuium  suis  impadentibns 
impo8tur93<)  et  in  fimima  Bcduxerunt,  et  in  corpoie 
rebus  suis  spoliaverunt ,  cum  videant  causam  iitMi 
ita  friguisse  in  hac  disputatione ,  quam  inferno  a^ 
dentiorem  esse  voluerunt.  Sufficit  mihi,  quod  sumiM 
cfitusae  cecidit  in  felicie  Lipsia,  et  omnium  iudioio' 
indiilgentiae  clamatoresque  earum  ridiculum  fne- 
ruht. 

'  De  primatu  Romanae  ecclesiae  acrius  certaloi^ 
est.  Ego  primatum  honoris  non  negavi,  nec  pote- 
statis  dedi ,  saltem  iure  divino ,  nihil  repugnataroi^. 
imo  constanter  confessurus  ac  defensurus,  si  llie^| 
vel  iure  humano  eum  habeat.  Nihil  ')  enim  mioM 
quaero ,  quam  ne  a  suihma  sede  S.  Petri  et  Riiili 
ull&  causa  quisquam  recedat,  aut  ot)edientiam  dflh 
bitam  subtrahat:  solum  ne  tbt  S.  Patires  in  coelo  ; 
regnantes,  qui  in  Oriente  viventes  sub  Rbmana  sede  i 
non  fuerant,  contra  ius  divinum  egiese  conoeAaiB-  \ 
Ille  oontra  iure  divino  utrumque  conatuo  asfterere, 
cum  multas  autoritates  Patrum  conveheret ,  inven' 
tum  tandem  est,  eos  ambiguoe  et  varios  enne,  in 
alteram  sententiam  aliquando  videri  inolinasee. 
Quamquam  pro  me  robnstius  et  locupletius  aenti- 
rent,  praesertim  ubi  id  agunt  ex  animo,  ut  evaogo- 
linm  interpretentur. 

Jam  illud  Matth.  16:  Tu  es' Petras;  item  illod 
Johann.  21 :  Pasce  oves  meas,  et:  Sequere  me;  item^: 
Gonfirma  fratres  tuos ,    et  nonnulla  minuB  ad  Toa, 

quam  haeo,  facientia,  cum  non  urgerent,    tandeni 

(■•■■.  •■ 

D.In    ed.  Jen. :  schedulas.     2)  Ibid.:  Kihilo.    2)  Ibtd. 
additum  est:    Lacae  22. 


ftHis  Lipsiae  ditputatis  a.  XIX.  g37 

eoofiigit  ad  concilium  Gonstantiense ,  plenA  fiducia, 

qnod  esset  illic  determinatum  contrarium^   et  '8en- 

tentia  mea  inter  articuios  Huss  etVuideff  damiiata. 

ffic  totus  immoratus  anhelabat,    quo   poterat  odio- 

ains  moyere  iiividiam ,  quia  aliud  non  habuit,    qiio 

nio  fermento  palpatet  biandius.    Ubi   enim   defeeit 

ID  iure  diyino ,  cucurrit  ad  ius  humanum ,  probatu- 

ms  per  ipsmn  ius  diyinum,  neque  inc  tamen  ridtoi 

oporfcuit,  quae  tantus  theologus  tentaret. 

Cai  ego  duo  concilia  antiquiOra  et  celebriora, 
Nicenum  et  Airicanum ,  contra  nnum.  opposui, 
deinde  et  ipsum  Constantiense '  non  recte  fuisse  ab 
ipso  et  fermentonequitiae  (cui  tum  serviebat)  in- 
tdlectnm.  Nicenum  enim  concilium  decrevit,  Ro- 
manum  pontificem  debere  curam  habere  ecclesia- 
mm  suburbanarum',  sicot  Alexandrinum  Aegypti, 
ddnde  episcbpos^  non,  ut  modo,  ex  urbe  emptis 
palliis  et  potestate ,  sed  per  vicinos  episcopos  ordi- 
nandos  esse,  ut  lib.  Ecelesia.  histor.  10.  scribitur, 
Hic  vero  angnilla  ista  aiebat,  Hoc  ut  fieref,  per- 
missum  esse  a  Roni.  Pontifieibus,  fingens  (ut  solet) 
ez  capite  proprio  glossas  novas,  quasi  non  impiis- 
sime  et  haereticissime  fecissent  tam  Romani  Pou- 
tiflces ,  quam  Nicenum  concilium,  si  vei  statuerenl 
vel  permitterent ,  quod  esset  contra  ius  divinum. 
Nam  si  est  ius  divinum,  Romanum  pontificem  om- 
oia  in  omnibus  ecclesiis  posse,  non  est  in  eius  po- 
testate  permittere ,  eontrarium  vel  una  hora  fieri, 
nec  in  Concilii  potestate  contrarium,  aut  de  Ro- 
mano  pontifice,  utinferiore  suo,  disponere,  aut  di- 
versum,  aut  aliud  statuere,  uon  magis  oerte,  quam 
in  potestate  eius  sit,  permittere  aut  statuere  stupra 
et  adulteria  licere.  Ita  fiebat,  ut  miser  Romanae 
poteslatis  tutor  et  patronus  primatum  huno  tueri 
non  posset,  nisi  blasphemaret  tum  sacratissimum 
Nicenum  concilium,  tum  ipsos  pontifices,  dum  eos 
solvisse  ius  divinum  asseruit.  Quid  est  haeretioum 
et  blasphemum,  si  haec  Ecciana  modestia  uon  est 
Wresis  et  blasphemia?  Sed  sic  loqui  debet,  qui 
loquitur,  ut  hominibus  placeat. 

Jam  cum  concilium  Africanum,  ut  habetur  dist.  99* 


;288  ,  liteaol.  L.  supeir  PropofliUpn. 

C»  ifinmi^  ^j),  prohUwMsaet  Rpm.  PoiMi^ceiVi 
uoiversalem  ^nti&oem^    idicena  in.  bunc  ,moim* 
UAiFejraaUs  .f^utem  p.ontifex   neic  Romuaous  appfdlf- 
,tiir  ^  hic  aibi  li^per^vit  quideo(i  ^  ^blai^^h^m»,  m    \ 
.dicena,  quod.cOQtra  iqa  diviium  i^iud  n^CTiigjyiB    j 
iuit  Btajtuimn  Hi^  sed  ^Qsaam  certe  I^Mito  ^1^0)^0 
.^igoain  effinicit,  qiuaai  non  j^Qn^nem,  niai  e«^  ifli- 
rem  gloci^  .ayidiaai^io    djqptttatoi^i  |»^fae(QKe,  ,«1 
gloriam  abaolutam  ei  ,parer|e.  JL)ixit  eniJB(i:  JSitaiJRoiL 
j>ontife(K  non  .ait   appeiii^ndua  univArsialiB  :pcmiifeK, 
itamcn  appeUmi  debet   univ^r^alis  «eccl^aii^,  |tfm||i: 
ifex.  E|aum,  .quaeap,  t^oeaa,  amioe,  ain^  auain;^ 
.mentum  ;i.dereo  .nemo  eMim  dignioa  jri^eat  ^4  AfP 
(^lBignem  gloaaan;!.  J^o^giorior  me  tot  ^xpe^^  ,flilp   t 
jGwtra  .I4paiae  moratujaoi,  aaitem  ^oe  didiciaafi^,f|lop 
eat  univQraaJLia,  eat  tQ«nen  univeraalia  epdeaiae  f||W- 
acdpus,  non  eat  foxte  etiam  HoguntinuB,  eat  topnvi 
^Kogunjbnae  eccleaiae  epiacopua.  •  ,. 

Haec  ad  mea  duo  conciUa  iile  oppoauU^  ii|ii 
Nicenum  pqr  v,erbum ,  jpernuait,  i^fripanum  .per  4^- 
men,  eccieaiae,  aoiviij.  .Adeo  &oile  eat  Itfi^HBi 
noatna  eximiia magnaa quaeationea  aolverei  QtetiM 
conciiiorum  autoritati  detrahere,  qua  tamien  vuxm  \ 
•  eat,  quamaoieaiit  aiioa  atrenue  ad  haereaim  adiga^ 

Nunc  vide ,  bjx  ego  .meliua  vel  peiua  ad  aaoii 
unicum  reapondei^im,  certum  eat,  non  omnea  .Hft 
jcuioa  Constantiae  damnatoa  eaae  haeretipQa,  aioit- 
temerarie  et  impudenter  iatrabat  ^loffi^a.  .(jfioi 
pipbo  evjdcnter,  priiuum  ex  ipaiua  eonciiii  ireibii) 
quae  .aic  habent :  Quidam  ex  eia  aunt  notorie  haa- 
jretici,  quidam  erronei,  alii  biaaphemi,  alii  t^ipaniii 
et  aeditioai,  alii  piarum  aurium  offenaivi.  Haao  ibL 
Monne  clarum  eat,  iiaec  verba  eaae  eorum.i  .qnof 
haereticae  ')  pravitatia  jnquiaitorea  vpcama^,,  qnpB 
m  eo  coneilio  apparet  tjrannidem  obtinuiaa^?  SaiH 
horum  paene  aiia  non  eat  vox,  quaoi  haec:  Mpi 
piropoaitio  eat  baeretipa,  iata  acwdaloaa,  iata  afifr 
tioaa,  ista  offeoaiva;  :V^I  certe  :Spiritum  .aanotuoi  pi' 
mio  praeaejlktem  iUia  ludentibua  aut  dormitantihip^ 
vigilaase,  utcoacti  sint  .omnino  imprudeatea  peopiii 
1)  Uk  ed.  tlaa.:iPrUQae.  .21  in  edd.  orig.:  haeralMi. 


tvA9  'Lipeiae  diBputotM' «.  •  XIX.  « ^gSlQ 

fMe  teirtari,  Hsequosdatii  damnMse  ,  »fiee  ^haereti- 
«08,  necerFene^B^  acper  hoo  'eathe4ieo8,-'ChrfitNi- 
'1100  ^t  VeroB.  ''Nam  'si  - 'dixissoBt  sine  disepetieoe, 
Mnaes  "0880  *et  'kaereiioos  'Bimal  et'  errooeoB  ,  'sisMil 
'l8fHeFario8  ,  simal '  offeBsivos ,  non  >jpatoret ' verHati 
loons  aut  Aiga.  Nunc  ipsi  discernunt  haeretioos^b 
•eiMHieiB,  '^t  -  ^  utrisque '  ^eTBerarios  ^t  seditiosos. 

^Dvmn'  ergo,  quid  a  *  me,  si  temere  ^et^offenaive 
loqfnar^modo  vere  ^et  eatholiee  loquar?  Tuo  teonr- 
geo  «gladio,  alios  haeretieos'dici8,>ut  quoe  in-fldem 
pcMaMe-  ceHum  sit ,  alioe-  erreneos  ,  ^fe>rte ,  'qaiin 
moreis*  et'  statutahemiBfmipeoeent.  Jam  'de  't>eliqui8 
liiimplHtmus,  eos  neqae  in- fidem,'aeqae  inetataia 
noitim  'peecare,"et0T'#Drte  teneras  'aurioulas  >Teiite- 
lis  impatientes  imordacius  offendant ,  tsuffieit  q»ed 
snitflkieles^et  veri.  6emperata  fuity  quod^vieritas 
eoeet  iemeraria,  mordax,  seditiosc^etoffensiva.  Ita 
ego  eredo  huno  'uaum  esde  effensivoFum ,  Rom. 
pontifltoem  non  esseiure  divmo  •dominum^omnium 
in  petestate.  Qaid  enim  atrocius  offexidit?>-quid49»a- 
gis 'temere  dicihodie  et  a  multis  anni8ipo4iuit<?'Ita 
et  'iUe  in  'auribas  Thomistarum  offensivus  eat,  >quom 
Gregorii  Ariminensis  esse,  imo  Pauli.et  Augustiiiii 
sapra  essedixi:  Omnem  scilicet-aetum  hominis  esse 
0iit '  boDum  aut '  malum. 

Ego-quidem  rogabani  mihi  dooari,  ne  omnes 
artieuli  ^a  eonoilio  damnati  dieerentur,  'sed  ab^ali- 
quo  Thomista  quosdam  Christianissimos  'iotrusos, 
ut  est  iste:  "Omnis  aotus  hominis --aut- est  bdnus 
aut  raalus,  sicutomnis  arbor  aut  est  booa^autjnala, 
iaxtaevaBgehuin:  sed  noluit.  Verum  quid  a^me, 
qaerd  Thomistae^ffenduntur  veritate?'8iilflcit,  ^^ed 
sit  «eque -haeretieus,  neque  erroneus.  -Aut-siiest 
haereticus  et-damnatus,  >iam  quid  Eccius  faodet, 
qni  •  contra  laudabile  iUud  concilium  Goostantiense 
pro  laudabili  eodem  concilio  disputans,  ooncessit 
Carolostadio,  ipsum  esse  verumet  catholicum,j.nec 
Boholasticos  dootores  aliter  sapuisse,  ut  dixi  supva. 
0  horrendum  facinus,  quod  Eccio  ecclesiae  sanctae 
patrono  sit  intolerabile ,  quod  Boemorum  et  hae- 
reticorum  (ut  eius  verbis  tonem)  patronus  cum  con- 


»: 


2iO  .■'  i-  U«8oL . L  fiupci:  Prppoaition. 


tCilio  eootmcoQciUuin;aepti.t,  et  ut.cum  auia  do^toii- 

ibuft  GhristHuaua  «it^.bAereticusefficitur*  Sed.ut  4iii, 

.  £coiaBae.  mo^estiae.  pnvilegium  est,  sibi  ipsi  libflf^ 

..diBseQtire,   et;.iii  re   eadem   coD,tradio|4Kia  t§neie| 

«dcut.  et  Vieimae  fecisse  se  testatur  ^  et  fort^.  ffifB 

.fionooiae. 

Claret  ergo,,..  co^ciJium  Cqpst^^.  iiQn,.piM)||t 

me  pugpare,  nec  baerieticum ,  nec  eironeiuin,  imo 

oatbolicum   et  v^acem  e&  ^od^  me  prqbi^y.iOfc 

.  sio.  stet  concordia  oom  Niceno  et  .Afiricwo  coii#o 

^•etGonstantiensi.  .Qupdautem  iiii^c.  0041  vidit  S^fifiif^ 

et  8ua  &rina)  deinde  et  ba^reUeae  ^}  pravitHt|Vi:.9B' 

quiBitores  in  caijura  vid^ntur  ^)  e80e ,    .quod   piWMi 

hi    prouqptiores    ad    contumeliam  bft^etici    ofifgfh 

■  brii  auQt,  quam  tantos  dece^t  populorum  Magistvi^ 

..et  bac  caecitate  perc^si^i,  sicut  Scripturas  safsrna  et 

f;S.  Patres  leguut,  ita.^t  omnia  alia,  boc  est,  poiii.c^gi' 

.  4aot  quam  bene  et  quam  diligenter,    sed  a4  qnin- 

tum  odium:  et  invidiam  alioi:um..  legant.    id/eo  qiud' 

quid    alien.um  a  suo.  sensu.audierint ,  mox  h»/^i0r 

cum  quoque- affirmant,  suam  iuxta  et  osjqitahtiia  : 

'  in  .legendo,   et  .temejci^.tem.  in  iudicaudo;  ojp|nit)ii 

ludibrio  exponeQtes.  -,..1 

.  Deinde,  .^i.noii  piaqet  u^ia.  coneiliorum  opiMO^  : 

dia  et  pertinaciter  mibi  Coni^tan.   unum  eootcajdso 

obtenda4;ur,    iam    non    difdcile  mibi  erit  sitatufire) 

.utrius  autoritas   debeat.  praeponderare.    Nami,euiD 

conciiium  possit  errare,  potius  Cons.t^n,  quam.Hi- 

cenum  et  Africanum    errasse  confitear,    quod  hf^ 

.  ionge,  felioiuu  quam  iUud  processerint  et  egeiriu^  *o 

.iam^diu  sacris  evangeliis   etiam    prae.  ceteris  ibod- 

ciliis  comparata  sint,  praesertim  l<Iicenum,  ad  qwi 

-gloriam  Constantiense  necdum  pervenit.  £t  in  bo^ 

imitabor  aovissimum  Rom.    concilium ,   in  quo.  fi^ 

siliense   damnatum    est,    et  Constantiensei  quOqtM 

passum  non  parya  suae  autoritatis  detrimenta,  daiii 

papam  supra  conciiium  esse  sanxit,    ouius   oootn- 

rium  in  Constantieusi  deflnitum  est.  Atque  ita  invi- 

..;•■.■■      '1        .  ■  .    ,    ■ 

■  i~      ■    ..".■■    !:.-■        ':         i" 

■'■    1 )  In  edd.-  urigin.:  hueretici: • '  2)   Ibid. :•  videtor. 


m 


iiti»  jUptiM   diaputatis  a.  XIX.  2)41 

«886  iq^haiitia  concilis  interim  saiis  nos 
lltoa  reddmit,  el  liberos  ad  cuQtxadicendum  ubis- 
fw.  Quae  enim  sibi  dissident,  cui  conyenient? 
ii|pe  haee  latius ,  Deo  dante ,  cum  Bccius  in  pn* 
lisiuB  86  dederit 

.  Veraai,  quando,  ut  dixi,  hac  disputatione  ma- 
|P»'teinpiiB  est  perditdm,  quam  veritafi  quaeatta, 
«8io  propositionam  meurum  resolutiones  in  lucem 
tees^  ooaflBUs,  maiorem  cognitioniB  fructum  liinc 
■wrentonim ,  quam  si  bia  septieB  ad  hunc  modum 
«patetnr.  Quare,  «i  cui  videar  errare,  age,  confii- 
lil'«rorem,  si  odit,  aut  rectiora  doceat,  si  diiigit. 
"iK  .flabes,  mi  oariBsime  Spalatine,  historiam  tere 
Wim  9  nam  ai  qua  alia  non  dixi ,  ad  reverentiam 
{WTersitatiB  Lipsienais ,  mihi  carissimae ,  non  dixi, 
fti^itegis  Idumeae  ossa  adcineres  redigerenu  Quan- 
||Mm  Diai  scirem  hoc  meis  peccatie  debitum,  satis 
iatigne  ierrem,  me  tam  aterilibus  negotiis  occupari 
la  indolgentiis ,  primatu  et  pHvilegiis,  ahisque  ad 
MiBtem  nihil  neceasariis  rebus ,  quibus  ab  optimis 
lOitro  seoulo  studiie  avocor  indignabundus.  Nam 
it  illustrissimus  Princeps  Dux  Georgius  prudentis- 
aime  ambos  nos  verberans  dixit:  Sive  hoc  sit  iure 
dirino,  sive  humano,  Kom.  pontifex  est  et  manet 
sunmus  Pontifex;  ita  vere  dixit,  et  non  ieviter  in- 
nlilem  hanc  nosiram  disputationem  insigni  hac  mo- 
destia  taxavit. 

Persuasus  vero  sum,  ubi  haec  viderit  Eccius 
iDcns  Eccianaque  factio ,  statim  vociferaturos  esse, 
■on  servasse  me  foedus,  nec  conventioni  paruisse, 
ohi  cantum  est,  ne  disputatio  invulgetur  ante  de- 
eretum  iudicum ,  quasi  vero  ullum  pactum  ^nobis 
wiqaam  servaverint  ipsi.  Respondeo  tamen ,  me 
eonvenisse,  ne  per  nos  disputatio  evulgetur  ea,  quae 
nanu  notariorum  excepta  est,  celera  vero  exemplaria, 
aeat  permittebatur  cuilibet  sibi  eadem  coUigendi 
potestas,  quis  prohibebit  ne  edantur  ?  Sed  esto,  nec 
i{Ma  edantur,  meum  notarii  exemplar  non  edetur, 
INilchre  ita  servato  pacto.  Verum,  ne  praelerea  scri- 
berem,  non  pepigi,  imo  palam  protestatus  sum,  cum 
imquioribus  nostram  libertatem  conditionibus  vexa- 

Utheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  biaU  i.  p.  Vol.  W.  16 


242  Hcsol.  L.  Buper  Proposilion. 

rent,   ne  praesumerent,  me  tacitnrum ,  itaque  nob 
taeere. 

Sed  finge  me  ita  pepigisse,  rogo,  uter  piimo 
solvit  pactum  ?  Nonne  Ecciue,  qui,  ut  audio,  ampal*  i 
losis  et  iniquissimis  literis  etiam  illustrissimum  PnB- 
oipem  et  patronum  nostrum  (quem  suae  fiictioiu 
stapidissimae  simiiem  somniat)  corrumpere  molitiii 
est,  pessima  de  me,  quantum  potuit,  recenseiiB; 
quasi  negassem  8.  Patrum  simul  omnium  sententiti, 
mihi  soli  arrogarim  Scripturae  intelligentiam ,  ote- 
cilia  negarim,  haereticos  defenderim.  His  enim  men- 
daoiis  homo  ille  purus  et  S.  theologus  tam  sacnni 
et  venerabile  caput  ausus  est  tentare,  et  me  ooraa 
optimo  Principe  tam  egregie  commendare.  Quid  td 
alios ,  putas  ,  scribit  et  loquitur  (sine  scilicet  paeti 
violatione),  qui  ad  nostrum  patronum  ista  seribitT 
Aut  quid  apud  aemulos  meos  verum  dicit,  qui  td 
talem,  tam  prudentem,  tam  formidabilis  iudicii  Prio* 
cipem  mentiri  nihil  pudet? 

Audio  denique  confiasse  eum  quasdam  inle^ 
pretationes  super  articulis  quibusdam,  mihi  per  in* 
quietos  et  mali  sui  cupidos  Fraterculos  impositla, 
atque  iterum  me  coram  magnatibus  mira  oaritnto 
Manichaeum  ,  Hussitam  ,  Vuicklefistam ,  et  neteio 
quot  generibns  haereticum  desciipsisse.  Sio  soM 
Ecciana  modestia  ^servare  pactum.  Verum  hiiM 
suam  insaniam  mihi  facile  est  contemnere,  qui  no- 
rim  hominis  ferme  totam  supellectilem.  Atque  ubi 
illa  sua  genimina  in  manus  meas  venerint,  spero 
quod  Eccium  meum  digne  et  magnifice  tractare 
possim,  si  qua  tandem  via  intelligere  possit,  qoid  ] 
sit  multa  pacisci,  et  nihil  servare,  et  tamen  ab  aliis  | 
servanda  expostulare,  atque  his  omnibus  aliud  oi-  . 
hil  quaerere,  quam  ut  noceat  et  veritatem  eon- 
culcet. 

Inteiim  mihi  sufBcit  quod  carnifex  illa  conscien- 
tiarum  theologisiria ,  cui  totum  debeo,  quod  mea 
conscientia  patitur,  cecidit  in  hac  disputatione.  Nam 
prius  didiceram,  meritum  aliud  esse  congrui,  allnd 
condigni,  facere  hominem  posse,  quod  in  se  est, 
ad   ()btinendam    gratiam,    posse  removere  obioen^ 


^  siiif  lipriM  disputetit  a.  XIX.  fUJi 

pom   BOO'  ponere  obicem  gratiae^  posse  implere 

jMeoepta  Dei  quoad   sabetantiam    faoti,  licet  non 

•dietentionem  praeeipientis,  liberumarbitrium  posse 

ii  aimniqae  eontradictoriomm  ^),  volantatem  posse 

tEi  poria  natoraiibus   diligere  Deam    super  onmia, 

fom^  ez  naturalibus  faaberi  actum  amoris  amidtiae, 

«t  id  ffenos  monstra,'  qaae  pro  primis  ferme  prtn- 

cMia  ferantur  acholasticae  tlieologiae ,   et  omnium 

mm  et  aates  impleverunt.    At  nuno  hi  ')  omnes 

«oiores,   8ub  Eoeiano  praeaidio  et  triumphabundia 

i%Di8y  satis  ttrenue  ceciderunt,  sine  ulio  ferme  Marte, 

oonterriti  ad  solum  conspectum  duarum  proporitio* 

MMi  Oarolostadii  '),  qua^m  prior  haec  AuguBtiDi : 

IfDeram  «rbitrium   sine  gratia  nihil  valet,   nisi  ad 

E^dum^  ppsterior  Ambrosii  haec:  Liberum  ar- 
m  sine  gratia  tanto  citius  propinquat  iniqui- 
tili,  qaanto  fortius  intenderit  actioni. 

Similia  trophaea  et  spolia  retulerunt  ferme  et 
inclaigentiae  ex  hac  pugna,  quas  non  mitiore  (ut 
isrriunt)  sententia  utiles  esse  admisi,  sedutiles  so- 
nrai  pigris  et  stertentibus :  ceterum  insauiam  esse 
defendi,  si  quis  eas  bonas  et  utiles  esse  Ohri- 
Btiano  homini  dixerit.  Haec,  inquam,  mihi  interim 
Bttis  sunt  evenisse  ex  hac  disputatione,  quae  ideo 
reeitavi,  ut  iactantiam  gloriosam  Eccianae  haeresis 
idiquantulum  iuvarem,  cetera,  ubi  haec  quispiam  eo- 
ram  impetierit,  fortasse  dabit  Doniinus  in  lucem 
renire. 

Vidisse  te  credo  Bccii  excusationem  adversus 
Philippum  nostrum  satis  dignam  Ecciauo  genio  ^), 
ia  qua  homini  etiam  in  sacris  literis,  terque  quater- 
qae  omnibus  Ecciis  doctiori,  denique  et  sordidae  iliius 
Bedanae  theoiogiae  non  ignaro,  opprobrat  pro 
magno  vitio  grammaticam  professioilem ,  tam  recto 
simt  iudicio  Magistri  illi  nostri  eximii,  ut  eruditio- 
nem  metiantur  secundum  qualificationes  suas ,  et 
inftDes  titulos.  Conatus  est  et  eundem  mihi  invidio- 


\)  In  ed.  ^Jen:  contradictoriam.    2)  In  edd.  orig/;   hii 
^)  In  ed.  Jen.  :   illarum.     3)  Ibid. :  ingenio. 

16* 


244  tiesol.  L.  super  Propositioik. 

sum  reddere,  dum  mihi  et  ingenium  et  eruditioDeiii 
nescio  quantam  tribuit.  Nam  ut  hoo  etiam  soiaa, 
me  quoque  nonnihil  gloriae  retulisse  ex  disputar 
tione  ista.  Tribuit  mihi  Eccius  eruditionem,  tribttant 
et  Lipsenses,  adeo  (quantum  fama  cepi)  ut  nifli 
Eccio  [subsidiarias  opes  sufifecissent  ipsi,  fateantar 
Eccium"a  me  fuisse  prostratum,  atque  ita  yictorit 
iam  ab  Eccio  in  Lipsenses  incipit  migrare.  Ruisiii 
dicitur ,  illum  magnificum  contemptorem  Ldpseiisei 
habuisse  pro  bonis  quidem  hominibus,  sed  in  qui- 
bus  longe  plura  sperasset ,  et  se  solum  omnia  fe- 
oisse. 

Ita  vides  novam  quandam  Iliadaet  AeneidA 
illos  cantare,  et  me  saltem  Hectora  et  Tumum  u- 
bitrari,  quo  illum  Achillem  et  Aeneam  stataaat) 
nisi  quod  in  hoc  victoria  fluctuat ,  an  suis  id  B& 
cius  praestiterit ,  an  Lipsensium  viribus  et  copiis. 
Gertam  est  ipsum  solum  semper  clamasse,  illos  an* 
tem  semper  tacuisse ,  putasne  magnas  me  illis  de- 
bere  gratias?  > 

Sed  redeo  ad  Philippum,  quem  tantum  abeit 
ut  ullus  Eccius  mihi  reddere  possit  invidiosum,  ut 
in  omni  mea  professione  nihil  ducam  antiquiusHii- 
lippi  calculo,  cuius  unius  iudicium  et  autoritas  mihi 
stant  pro  multis  wilibus  sordidorum  Ecciorum.  Ke- 
que  me  pudet,  etsi  Magistrum  Artium,  Philosophiae 
et  Theologiae,  et  omnibus  paene  Eccii  titulis  inaig- 
nem,  si  huius  mihi  grammatistae  dissenserit  inge- 
nium,  meo  sensu  cedere,  quod  et  saepius  feei,  et 
quotidie  facio ,  ob  divinum  donum ,  quod  Deua  in 
hoc  fictile  vasculum  (Eccio  quidem  contemptibile) 
larga  benedictione  infudit.  Philippum  non  laudo, 
creatura  est  Dei  et  nihil,  sed  opus  Dei  mei  in  ipso 
veneror.  Nec  Eccium  vitupero ,  sed  crassas  iattB 
seminandae  discordiae  et  invidiae  conoitandae  va- 
fritias  toto  corde  detestor  abominorque,  quas  neque 
frequentiores,  neque  maligniores  usquam  vidi,  quam 
in  Eccio,  quibus  et  paene  totius  nostrae  disputatio- 
nis  farraginem  fermentavit.  Nam  hac  una  sola  paene 


bvAb  LipBiae  disputatis  a.  XIX.  245 

re  pessima  potens  est  Eocius ,  ad  rem  theologicam 
Q(  asinds  ad  Ijram  ^). 

Sed  iam  ad  Resolutiones  accedo ,  tu  interim 
eura,  ut  illustrissimo  Principi  Elccium  commendes, 
sieot  se  ipsum  commendari  meruit,  quanquam  ni- 
liil  hoc  officio  sit  opus  apud  tantum  Principem. 
Vale  Wittembergae^)  Anno  MDX1X.  Assumptionis 
MfuriaDae  ^). 

Gonclusio  I. 

Quotidie  peccat  omnis  homo  ,  sed  et  quotidie 
poenitel,  docente  Christo:  Poen^tentiam  agite,  ex- 
e6pto  uno,  novo  quodam  iusto,  qui  poenitentia  non 
indiget,  cum  etiaYn  palmites  fructiferos  quotidie 
porget  agricola  coelestis. 

Ista  conclusio  pendct  ex  eo  fundamento,  quod 
omnis  actus  humanus  aut  est  bonus,  aut  mahis,  nec 
datar  actus  neuter,  seu,  ut  illi  dicunt,  moraliter  bo- 
nu8.  Ideo  primum  mihi  sunt  amolienda  duo,  quae 
his  opponi  solent. 

Primum  ^est  autoritas  scholae  omniiuTi  fere 
Iheologorum  per  orbem  ,  qui  contra  sentiunt.  Hin 
quanquam  omnem  debeam  reverentiam,  veniam  ta- 
men  mihi  dabunt ,  quod  eis  divinas  literas  prae- 
fero.  Quare  obsecro,  si  cui  displiceo,  non  mihi  sta- 
tira  opponat :  Tu  solus  sapis  ,  et  ecclesia  hucusque 
sine  te  erravit ,  nec  tot  capita  vidore  potuerunt, 
fjuod  tu  vides,  atque  his  similibus  suasionibus  me- 
3um  expostulet.  Ut  enim  omittam ,  quod  per  asi- 
lam  quandoque  locutus  est  Deus,  quod  prophctam 
ielavil,  et  Samueli  puero  ostendit,  quod  sacerdoti 
sraelis  Heli  non  revelavit,  salteni  suo  exemplo 
nansuescant,  et  quod  ipsi  sibi  mutuo  qt  invicem 
50ncedunt,  mihi  q"uoque  permittant.  Surrexit  Sco- 
us  unus  homo,  et  omnium  scholarum  et  doctorum 


1)  In  ed.  Jen.  et  ed.  orig.  Witt.  :  ovog  nQog  Xvqccv, 
)  In  ed.  orig,  Wiit. :  Vuittembergae.  6)  In  ed.  Jen. : 
lariae. 


246  ReBoU  L.  euper  Propositiaiu  ^ 

opiniones  impugnavit  et  praeyaluit.  Idem  feoit  O^ 
eam  ,  fecerunt  et  multi  alii,  faciunt  usque  in  prae- 
sentem  diem,  et  cum  singulis  eorum  liberum  8it^), 
omnibus  contradicere,  cur  ego  unus  hac  gratia  pii- 
vor?  Denique  cum  et  ego  in  aliis  multis  sententiis  .  : 
sine  querela  omnibus  contradixi,  ciir  in  hae  una  h 
novam  legem  patior.  | 

Itaque  rogo^  attendat  qui  volet,  non  quis,  aat  j 
contra  quos,  sed  quid  et  contra  quae  dicam.  Cedat 
respectus  personarum,  quas  Deus  non  accipit.  Legi- 
mus  in  Evangelio,  praecipiente  Christo ,  Scribaa  et 
Pharisaeos  in  cathedra  Mosi  sedentes  audiendoi 
esse ,  non  quia  personae  esseut ,  id  est,  Scribae  et 
Pharisaei ,  sed  quia  Mosen  docerent.  Alioquin  eum 
sit  iam  seculum  corruptissimum  ,  temporaque  peri- 
culosissima ,  in  proclivi  erit,  si  superbia  et  eoa- 
temptu  coeperimus  agere,  ut  incurramus  in  illad 
Psal.  14.  periculum  :  Consilium  inopis  confudiBtis, 
quoniam  Dominus  spes  eius  est  ^).  Quare  memo- 
res  invicem  ,  quod  omnes  sumus  homines ,  qoaiD 
facile  sit  errare ,  quam  raro  et  difficile  contiogat 
vera  sapere,  et  recte  agere,  commu]#  studio  veri- 
tatem  quaeramus  potius,  quam  invicem  solo  glo- 
riae  aut  sensus  proprii  tuendi  studio  mordeaiDUS 
et  consumamur  ^). 

Secundum,  quod  mihi  obiicitur ,  quod  hie  arti- 
culus  in  Constautiensi  concilio  est  inter  JSussitioos 
expresse  damnatus  :  hic  si  non  mox  sileo  et  re- 
voco,  continent  aures ,  et  impetu  facto  ignem  mibi 
minantur,  neque  enim  dignantur  hic  ullam  morani 
vel  excusationis.  Sed  obsecro,  est  ne  is  modus  ve- 
ritatem  quaerendi  statim  obstruere  os  quaerenti 
veritatem  ?  Et  ubi  est ,  quod  Petro  praecipiente 
ratio  reddenda  cst  omni  poscenti  ?  Deinde ,  nonoe 
concilia  saepius  erraverunt?  nonne  Cyprianus  cum 
totius  Africae  episcopis  habito  concilio  erravit 
etiam  in  articulo  gravissimo'  fidei  de  virtute  baptis- 


1)  In  ed.  orig.  deesl:  sit.  2)  Ibid.deest:  eet  3)  Ibid. : 
coDBumamuB. 


SQ^. Ul^  iditpffUtb  a..,XpC. 


matnf.Jjlt  Vu4  J^^mi  «|.ho(4fe  <|i|0,vi«  Qo^dUtt^^ 
nonomiuaattingat,  qaa^do  samns  m  t^fopore  long^ 
firigidiore  qaam  QyprianuB  ?  $!t  ut  plane  et  libere  di- 
ouB  ijiiQd  sentiOy  oredo  me  tbeologum  esse  (jhvi"  , 
atianam^  et  in  rq^o  Teritatis  vivere,  ideo  nie  de- 
Utorem  ease  non  modo  affirmandae  veritatis,  sed 
eliam  asserendae  et'  defendendae ,  seu  per  sfingui- 
oeoiy  aeu  per  mortem. 

Profnde  volo  Hber  ease,  et  nolliu»,  mi  cond- 

Bj  um  p«teatalis ,  seu  universitatam,  seu.  Ponffflds 

wtoritata  eaptiifiM  fleri,  quin  coofldenter  oonfltear, 

qaidqnd  ▼erum  vidm) ,  sfTe  hoe   sit  a  cfitholioo^ 

iife  hteretico  aasertum,  siv^e  probatam>  sive  reprcr- 

faateB    ftierit  a  qaoeonque  '^oncilio.    Neo  verebo# 

etiam  ipaam  invicHaim,  quae  me  haereticoram  patro- 

iofTte   erhninabitar:  qood   soiam  veritatf  eamr 

nihil  eaae  commereii,  sicut  dieit  SapiCBS  6 : 

lee  eam  invidia  tabeseente  iter  habebo,   quoo?am 

I    taK»  homo  non  erit  particeps  >)  sapientiae.    Quid 

i    ttgo  ad  me,  qaod  niendapt  invidia  mfe  eriminatur? 

LiiiB  est  impiis  dlspHcuiSBe.  DispHeent  et  mihi  hae- 

retici,  sed  qdando  hodie  nullo  oppiobrio  6oi>hTStae 

r'B  insaniunt,  fttofcifit  nt  paene  apud  haereticos 
reHqQa  sit  ecclesia  catholica  Christi ;  haereti- 
eo8  inquam,  non  qui  snnit,  sed  qui  iHorum  fbrore 
appellantur. 

Et  sequar  in  hoc  meo  proposito  iuri.speritornm 
quoque  definitionem  (ne  solus  et  temerc  \(\  facere 
eiistimer).  Dicit  enim  Panormitanus  de  Elect.  c. 
Significasti :  Plus  credendum  uni  privato  fideli,  quam 
toti  concilio,  aut  papae,  si  meliorem  habet  * )  au- 
toritatem  vel  rationem.  8i  haec  vera  sunt,^  cur  non 
lieeat  uti?  cur  non  audeam  tentare,  si  unus  melio- 
rem  ostendere  possim  autoritatem ,  quani  conci- 
lium? 

Itaque    de    conciliis   videamus.     Nonne    omni- 
bos  notum    est,    contraria    aliquand.o   futssc    dam- 


1)  lo  edd.  origin. :  princeps.    2)  Ibid. :  habeat. 


248  '    Resol.  L.  saper  Propoaitioii. 

pata  ab  ecdesia,  velut  illa :  Deus  fttcit  maTnm,  Dens 
nqn  facit  malum  ?  Quanquam  ego  nescio,  an  eede- 
sia  fuerit,  quae  haec  damnavit.  Nam  ecclesia  oon 
habet  potestatem  damnandi  expressam  sententiain 
sacrae  Scripturae,  etiam  ad  verbum  in  textu  pon- 
tam,  nam  illa:  Deus  facit  malujn,  expresse  ponitur 
Esa.  46.  et  Amos  3.  et  multis  aliis  locis ;  nec  qmd- 
quam  facit,  quod  dicitur,  propter  haereticoniib  fU- 
sam  intelligentiam  esse  damnata.  Non  sunt  dam- 
nanda^j  Scripturae  verba  propter  cuiuseunqae  ht 
sam  intelligentiam.  Alioqui  damnandum  erit  prop- 
ter  Arianos  et  illud:  Pater  maior  me  est:  imo  tota 
Scriptura  damnanda  erit,  et  sola ,  cum  e  nulla  alii 
haereses  ortae  sint.  Quid  autem  insanius  isto  prae*  \ 
sumi  potest?  Absit  enim,  ut  pius  et  simplex  Chri- 
stianus  quidquam  in  sacris  literis  recte  didiceriti 
quod,  ubi  in  quosdam  inquisitores  impegerit,  quoras  "^ 
pedes  veloces  ad  effundendum  sanguinem,  oogatar, 
propter  aliorum  falsam  intelligeniiam  damnatam, 
ipse  quoque  damnare.  Nam  hac  ratione  viam  fiir 
ciemus  semel  universam  sacris  literis  autoritateai 
convellendi,  et  surgent  omnium  blasphemorum  im- 
piisimi  illi  blasphematores,  qui  dicunt  Biblia' )  esae 
librum  haereticorum,  Christianos  oportere  aliis  libiis, 
scilicet  Doctorum,  sese  tueri. 

lia  invenio  et  in  Constantiensi  conoilio  duo 
contraria.  Primum  deierminatum  illic  est,  conciliom 
esse  Bupra  papam,  quod  ego  verissimum  iudico. 
Nam  et  B.  Hieronymus  ad  Evagrium  dicit:  Si  an- 
toriias  quaeriiur,  maior  cst  orbis  urbe.  Ita  tota 
ccclesia  maior  esi  una  Romana  ecclesia:  atque  ita 
Romana  ecclesia  non  est  super  universalem  totam 
ecclesiam,  sed  conira,  toia  ecclesia  (et  concilium, 
quod  illam  repraesentai)  super  Romanam  ecclesiam,. 
sicut  super  quamlibet  aliam  particularem ,  totum 
quoque  maius  est  sua  parie,  cum  Romana  ecclesia 
pars  sii  toiius  ecclesiae  universalis. 

Quod  si  haec    vera  suni,    apparet,    conciliom 


1)  In  edd.  orig.:  damnandae.    2)  Ibid.:  Bibliam. 


Md»  UptiU  diipatfttis  bL  XDL  846 

ConitentieiMe  niale^)  dabnasse  hiino  artienlQiki 
MiaiiBie  Hnss:  Pipa  non  eat  inr^  'diyino  (raper 
«mes  eooleBias.  Nam  d  Roniana  eoelesia  etpapa 
ait^  inre  divino  snper  omnes  eoolesias  et  snper  eon- 
eflinm,  oontra  insdivinum  determinatum  est  (qnod 
ciit'inipiietimnmethaeretioum),papam  et  Romanam 
eededam  esse  infra  eoncilinm  et  totam  eoeleBiam, 
fm  non  est  in  mann  eeolesiae  ant  conoilii  ins  di- 
finam  infringere,  ideoque  non  potuit  papam  yel  de- 
ponere  Tel  constltttere.  An  oredis  paflsumm  epi- 
leopnm  Ln^nnjenBem  sevedeponi  vel  eonstitni  per 
epiaeopnm  M ((^ntinnm,  si  inre  divino  se  superiorem 
MognntiBO  Boiret;  quantuniUbet  meritns  fb^t?  Ime 
|mB  id  ]iati  dd[>eret ,  nisi'  mallet  impius  et  haefeti- 
m  ea^«  Ita  Rom.  ^piacopua  non  pote^  neo  debet 
pati  ae  a  eonoilio  r^  et  atatui  ,  ai  est  super  con- 
efliam  et  eccleaiam  inre  diyino.  Eius  enim  eat 
legere,  non  regi;  qni  iure  divipo  enperior  est. 

Atqne  ita  patet,  Gonstantienae  coneilinm  ant 
•itienlnm  Huaai  male  damnasse,  ant  oontra  ina  di- 
riiram  impie  detenninaase  et  egiase. 

8ed  ultra  vide  Spiritus  sancti  praesentiam  in 
eeeleaia,  id  quod  in  Constantiendi  concilio  deter- 
niinatum  est,  papam  scilicet^)  esse  inira  concilium 
et  ecclesiam,  ac  per  Basiliense  confinnatuA  iam  no- 
nBsimo  Romano  concilio  est  reprobatum,  et  totum 
Basiliense  abrogatum,  atque  statutum,  papam  esse 
mperiorem  concilio.  Quid  hic  dicemus?  necesse 
eit,  aut  Romanum  aut  Constantiense  concilinm 
hacTeticum  esse,  si  non  licet  a  decretis  conciHorum 
wcedere. 

Deniqne  via  iam  nobis  facta  est  enervandi^) 
aotoritatem  Conciliorum  et  libere  contradicendi 
eoram  gestis,  ac  iudicandi  eoram  decreta.  Nam  ut 
(Heant,  si  in  uno  articulo  errasse  deprehenditur,  iam 
tota  eius  vacillat  autoritas.  Quis  est  igitur  tam  au- 
<iax,  qui  me  praesumat  haereticum  arguere,  etiam- 
si  universa  decreta  concilii,  tam  Romani  quam^Con- 

1)  Id  ed.  Jen.:  malum.  2)  Inedd.:  orig.  deest.:  scilicet. 
3)  Ibid.:  enarrandi. 


350  ReBol.  L.  saper  Propotition. 

BiaatieDsis,  negem,  qui' habeam  hoc  munimentam 
et  hanc  excusationem,  quod  condlio  incnmbit  pro- 
bare  sua  deoreta  et  odtendere^  se  non  erraase,  poBt- 
quam  constitit,  ipsum  aliquando  errasse  et  errare 
posae. 

Quid  ergo  putas  nobis  praestant  yicariae  illae 
conciliorum  nostri  seculi  determinationefi  et  repro- 
bationes,  nigi  quod  nos  reddunt  (si  in  illas  nixi 
fuerimus)  incertos,  ubi  tandem  quaerendus  sit') 
Christus,  ecclesia,  concilium,  Spiritus  sanctus,,  oia- 
niaque  plane  in  primum  chaos  confundantur. 

Sed  ad  Constantiense  reyertor,  quo  magis  im- 
petor,  cuius  damnationem  in  articulo  illo  HosMtico: 
Papa  non  est  iure  diyino  super  on^nes  ecelesias. 
etiam  ideo  iniquam  assero,  quod  sit  contraria  Nio^ 
no  concilio  et  Africano,  et  toti  orientali  et  Afrieanse 
ecclesiae,  cum  non  nisi  sexta  Synodo  CaloedoneDBi 
oblatus  sit  primatus  (non  iure  divino),  sed  ab  ee- 
clesia  Rom.  pontificibus ,  nec  sic  tamej;^  ab  eis  as- 
sumptus,  ut  scribit  S.  Gregorius.  Nam  si  iure  din- 
no  staret  primatus,  Nicenum  cum  quatuor  sequenti' 
bus  esset  haereticum,  omnesque  in  ecclesia  orientiB 
haeretici,  haeretici  Rom.  pontifices,  qui  oblatum  re- 
spuerunt.  Quare  yolo  autoritati  Constantiensis  concilii 
in  hac  {ilirte  nihil  cedere.  Non  enim  patiar  ulk 
ratione  maiorem  partem  ecclesiae  haereticam  fieri 
propter  Constantiense  concilium,  quod  errasee  palain 
est.  Nec  mirum,  cum  administrata  haec  sint  potis- 
simnm  machina  inquisitorum    et   sociorum    suoruni. 

Sunt  et  multi  alii  articuli  Hussitici  verissiini 
ibidem  damnati,  quos  expediam ,  cum  adversariiu 
me  excitaverit,  nam  hoc  ipsius^)  concilii  verbis 
evidenter  probabo,  Johannis  Hussi  sententiam  dod 
fuisse,  quod  malus  pontifex,  aut  in  peccato  raortali 
existens',  non  sit  pontifex  habendus,  licet  saogui- 
narii  inquisitores  multos  articulos  ei  in  hanc  reno 
imposjtos  damnari  curarint.  Nec  hic  curo,  quod  ne 
Boemorum  patronum  vociferantur ;  ipsius  CoDoilii\ 
quod  contra  me  iactant,   ostendo    et  sequor  verbsi 

1)  In  ed.  orig.:  est.    2)  In  edd.  orig,:  ex  IptiaB. 


•ais  UpdM  dispaft»ti0  ^.  HX.  2Mt 

quie  ri  Msa  inveAta  ftierint,  qnid  ad  me  ?  mn  vera, 
m  non  fteqnar?  Mieain  est,  ul  dixi,  contra  omnem 
maiHilonim,  titulorum,  nominis,  dignitatis  strepi- 
In,  yemm  dieere,  et  ftlsum  negare.  Sic  enim 
Ghristiano.fiMiendum  esse  credo.  Et  rogo,  si  non 
flaceo  noaiine  OuriBtiani,  flngant  et  sinant  me  in- 
Ivim  ▼elut  Turcam ,  ant  quemvis  iniidelem  eis  op- 
pMere  meas  rationee  et  autCHntates,  ut  aaltem,  sie 
lideant  ei  expeiiantur,  quo  studio  possint  fidem 
Mm  taeii,  ^t  quam  liEunle  sit  dicere:  Goncilium 
M  determinayit ,  et  quam  difiicile^)  sit  id  ipsum 
bfDe  determiBatam  eese  tueri. 

Dieo  ergo^  quod  iste  articulus  sit  male  damm- 
lisGonBtanti^e:  Omnis  actus  hominis  aut  est  bonus 
ttt  maluB;  ae  respondeat,  qui  se  putat  determina* 
.tioaem  ilUm  defendere. 

Primum  dicit  apostplus  Bom.  8:  Qui  spiritu 
fiei  aguntm*,    hi')  nlii  Dei  sunt    Item:   Quod   si 

r^piritum  Ghristi  non  habet,  hic  non  est  eius, 
quaero,  cuius  sitiile,  qui  non  estChristi?  Non- 
■e  diaboli  et  f^ccati?  At  qui  servus  est  peecati, 
fceit  non  nisi  peccatum. 

Secundo,  dicit  idem  Gal.  3 :  Quicunque  ex  ope- 
ribus  legie  sunt,  sub  maledicto  sunt.  Ecce,  hic  opera 
legis  extra  gratiam  dicit  esse  maledicta.  Ergo  noo 
oeutra.  Et  dicit:  Quicunque,  neminem  excipiene, 
Bee  aliquod  medium  inter  maledictum  et  gratiam 
fceiens.  Nec  valet,  quod  apostolum  hic  de  lege 
oeremoniali  loqui  dicunt,  quodea  tuno  mortifera  fuerit. 
ftun  ex  eequentibus  patet,  quod  deomnium  legum 
operibue  loquitur,  cum  inducat  Moeen  dicentem: 
lUedictus,  qui  non  permanet  in  omnibus,  quae 
seripta  sunt  in  libro  legis.  Deinde  dicit,  Chrietum 
OOB  redemiese  de  maledicto  legis.  At  Christus 
vm  no6  non  redemit  de  lege  ceremoniali  post 
ittortem  eius  abrogata,  sed  de  lege  quacunque,  dans 
gratiam,  ut  possit  impleri.  Si  ergo  omnia  (ut  Mo- 
^  dicit,  autores  Paulo)  opera  legis  sunt  maledicta 


1)  hi  edd.  orig.:  facile.    2)  Ibid.:  ii. 


252  Resol    L.  saper  ProposUion. 

sine  gratia'),  ^quanto  magis  nulla  alia  opera  sunt 
neutralia,  seu  in  genere  inorum  bona. 

Tertio,  Luc.  12:  Aut  faeite  arborem  boDam, 
et  fructum  eius  bonum,  aut  facite  arborem  malam, 
et  ftoictum  eius  malum.  Hic  nihil  medium  Christos 
permittit  intelligi,  sicut  et  ibidem  dicit:^  Qai  non 
est  mecum,  contra  me  est,  et  qui  non  ooUigit  me- 
cum,  dispergit.  Vides,  quod  aut  cum  Christo  col- 
ligendum  aut  dispergendum,  yel  cum  eo  vel  oontn 
eum  esse  oporteat,  at  contra  eum,  non  est  niri 
peccatum,  nec  dispergit,  nisi  qui  peccat. 

Quarto,  Johan.  15:  Si  quis  in  me  non  man- 
serit,  mittetur  foras  siout  palmes  et  arescet  et  colli- 
gent  eum,  et  in  ignem  mittent,  et  ardet.  Ecce  are- 
scitetperit,  quisquis  extraChristum  est;  et  tudiois, 
neutrum,  quod  nec  arescat  neque  virescat,  sed  me- 
dium  se  aliquando  habet. 

Quinto,  Roma.  14:  Omne  quod  non  eat  ei 
fide,  peccatum  est,  quod  B.  Augustinus  pro  regalft 
habet.  Quod  autem  dicunt,  ibi  fidem  pro  conscieD- 
tia  accipi,  et  apostolum  loqui  de  fts,  qui  oontia 
conscientiam  operantur,  quanquam  hoe  B.  Angii- 
stinuB  repellit,  tamen  age,  sit  ita.  Adhuc  stat  sen- 
tentia,  qui  non  habet  ndem  in  Christo,  non  habet 
conscientiam  bonam  erga  Deum.  Ergo  vel  non 
credit,  vel  dubitat  se  placere  Deo  in  operibua  sui». 
Si  dubitat,  peccat  contra  conscientiam ,  quia  npn 
credit  firmiter,  se  Deo  placere.  Quare  agit,  quod 
credit  non  bonum,  et  ita  semper  peccat.  Sola  ao- 
tem  fides  firmiter  contidit  se  placere  Deo,  et  hae 
fide  fit,  ut  placeamus  Deo,  quia  haec  fldes  vere  de 
Deo  bene  sentit,  ac  pro  Deo  vero  eum  habet,  prae- 
sumens  bona  de  ipso ,  iuxta  ilhid  Sap.  1 :  Sentite 
de  Doniino  in  bonitate.  Imposibile  est  enim  homi- 
nem  salvum  esse,  et  bene  vivere,  nisi  de  Deo  erga 
se  ipsum  bene  sentiat. 

Sexto,  (ut  omittam  plura,  ne  prolixior  sinij 
adduco   rationena,     qua    utitur  fere  S.  AuguBtinus, 


1)  In  cdd.  orig.:  Si  ergo  opcra  legis  sant  malcdict»  sioc 
gratia. 


pmesertiin  contra  luUanum  lib,  4.  et  repetit .  ean- 
dem  Gf^oriua  Arim.  iib.  2.  q.  28.  quae  est  haeo: 
Tirtutes  diseernuDtur  fiuibu»,  uon  officiis.  lam  qiiae- 
libet  virtilSv  eztra  gratiam  quaerit,  quae  sua  sunt, 
aee  poteat  quaerere,  quae  Dei  sunt,  quia  non  po- 
M;  in  opus  caritatis,'  de  qua  dicitur  laude  propria 
1  Cor.  13:  Caritas  non  quaerit,  quae  sua  sunt. 
Qure  nalia  yirtus  babet  Deum  pro  flne,  nec  potest 
Deum  diligere  euper  omnia  et  propter  Deum,  alio- 
fpm  gratia  non  esset  necessarisu  Atque  hac  sola 
fmuk  fit,  ut  omnia  opera  bona  gentium  aut  natu- 
ralia  aint  mala,  quia  fine  debito  CGtt^nt.  Hoc  est, 
^iod  apostoluB  Roman,  3.  involvens  prorsus  omnes 
JiMDines,  tam  ludaeos  quam  gentes,  licet  illi  iustitia, 
hae  sapientia,  quantum  poterant,  praestabant,  dicit: 
Hon  est  iustus,  non  est  intelligens,  non  est  requi- 
lens  Deum,  omnes  dedinaverunt,  simul  inutiies 
beti  sunt;  ecee,  nemo  requiritDeum,  etomnesde- 
eiisant, -^nullus  intelligit  Deum,  nedum  pro  flne 
Deam^)  habet  in  opefB  suo.  Unde  fidenter  con- 
dudit,  dicens :  Conclusit  Deus  omnes  sub  peccatum. 
Eeee  neminem  exoipit,  omnes  sub  peccatum,  quod 
et  David  dicit :  Omnis  homo  mendax ,  a  mendace 
vero  quid  verum  dicetur?  Ab  immundo  quid  mun- 
doin  fiet?  ait  Sapiens. 

Quod  verodicitur:  NonneCaiphasprophetavitve- 
nim  ?  Nonne  Matth.  7 :  Multi  prophetaverunt  in  nomine 
Christi,  et  multas  virtutes  fecerunt.  Respondeo :  Vera, 
sed  non  vere  dixerunt,  bona,  sed  non  bene  feceruni. 
Qois  enim  non  dubitat,  quando^)  meretrix  tambonum 
aurum  gestet  quam  pudica  matrona,  et  tam  formosa 
qaoque  membi*a  habeat?  sed  non  tam  bene  gestat 
et  utitur.  Eodem  modo  et  bona  illa  opera  sapi- 
entiae,  virtutum,  donorum,  cum  sint  gratuita  dona 
Dei,  bona  sunt  valde,  sed  quia  non  in  finem  debi- 
tam  referuntur,  bond  faciunt,  sed  non  bene.  Quare 
e  bonis  donis  Dei  mala  opera  nostro  vitio  fiunt. 
Ideo  Christus  illis  dicturus  est:  Discedite  a  me  om- 
nes  operarii    iniquitatis.      Quomodo    sunt   operarii 


1)  In  ed.  Jen.  deeet;  Deum.    2)  Inedd.  origin.:  quin. 


254  lcteBol.  L.  super  Propoaition. 

iniquitatis,  qui  tanta  bona  fecerunt?  nisi  quia  boniB 
male  usi  sunt ,  etiamsi  hoc  male  usi ' )  aliis  pro- 
fuerunt. 

Septimo^  si  iustus  in  gratia  non  potest  fooore 
bonum,  quin  simul  peccet,  quanto  magis  iDioatoB 
non  facit  bonum?  Ac  per  hoc  concludo,  aut  boniui 
aut  malum  esse  actum  hominis  quemcunque,  nee 
dari  actum  medium  et  neutrum.  Anteoedens  pro- 
babitur  evidenter  conclusione  sequente. 

Quare  ad  rem  propositionis  redeundo,  ommB 
Christianus  quotidie  poenitet,  quia  quotidie  pecMU| 
non  quidem  perpetrando  crimina,  sed  non  perfioien- 
do  mandata  Dei.  Et  ad  hoc  probandum  sufficeret 
autoritas  Johan.  in  conclusione  posita,  quod  iructife- 
ros  paimites  quotidie  ^  )  purgat  coeiestis  agriooia.  8i 
suntpurgandi,sunt^)  immundi,8i  sunt^)  immundL  Bunt 
peccatores,  si  peccatores,  poenitentia  indigent.  Qaare 
ad  eos  pertiuet  verbum  Christi :  Poenitentiam  agite. 

Secundo,  illud  eiusdem  l.Johan.  1.^):  8i  dix- 
erimus,  quia  peccatum  ndb  habemus,  nos  ipBOi 
seducimus,  et  veritas  in  nobis  non  est.  Qnam  aH' 
toritatem  B.  Augustinus  in  multis  locis  addueens 
ponderat  in  verbo ,  habemus ,  praesentis  temporiS) ' 
quod  non  dicit ,  habuimus ,  sed  habemus.  Quare 
quotidie  peccamus,  et  quoiidie  peceatum  purgamofl, 
ita  ergo  poenitemus,  nisi  poenitentiam  dicas  non 
esse  peccatorum  purgationt^m,  contra  omnium  sen- 
tentiam,  qui  cohtritionem  culpae  deletrioem  poeni- 
tentiae  potissimam  partem  ponunt.  Denique  hoe 
verbo  Johan.  nixus  B.  Augustinus  lib.  de  natura  et 
gratia,  audet  dicere:  Si  omnes  Sancti  in  unumcon- 
gregati  quaererentur,  au  peccatum  haberent,  quid  ee- 
sent  (inquit)  dicturi,  quam :  Si  dixerimus,  quia  peo- 
catum  non  habemus,  nos  ipsos  seducimus,  et  veri- 
tas  in  nobis  non  est.  At  nullum  peccatum  sine 
poenitentia  tollitur. 

Tertio  illud  Psal.  32*):  Pro  hac  orabit  ad  te 
omnis  Sancius  in  tempore  opportuno.     Eoce  omniB 

1)  In  edd.  orig.:  hocraaioiisu.  2)  Ibid.  deest :  qnotidie. 
'3)  Ibid.  deest:  sunt.  4)  Ibid. :  Johan.  primo.  5)  Ibid. :  Psal.  31- 


sait  Lipsiae  dispntatis  a.  XIX.  255 

Sanotus  orat  pro  impietate  peoeati  sui,  hoc  autem 
est  poeDitere  utique,  nec  potest  dici,  quod  pro  prae- 
terito  aut  pro  poeua  praeteriti  peccati  oret,  sed  pro 
praeeenti.  Nam  ut  hoc  ostenderet,  adiecit:  Impietatem 
peceati  mei,  pro  hac  orabit,  non  scilicet  pro  peccato, 
qio  aliquando  poena  eignificatur,  sed  proimpietate 
peocati,  quae  estculpa,  nam  pro  remittenda  oratur, 
pro  remissa  gratias  agimus. 

Quarto,  illud  1.  Timoth.  1:  Venit  Jesus  Chri- 
BluB  peocatores  salvoe  facere,  quorum  primus  ego 
Miin;  noD  dioit  fiii^),  sed  sum  peccator,  iuxta  illud 
Rom.  7:  8cio,  quod  npn  habitat  in  me,  hoc  est, 
in  oarne  mea,  bonum ;  quod  nolo  malum,  hoc  facio. 
Et:  Ego  autem  carnalis  sum,  yenundatus  sub  pec- 
cato;  8io6al.5:  Garo  concupiscit  adversus  spiritum, 
et  spirituB  adversus  camem.  At  concupiscere  con- 
tra  spiritum,  peocatum  est,  quia  prohibitum  prae- 
oepto  Dei:  Nod  concupisces.  Quare  hoc  peccatuni 
est  proprie  peccatum,  et  per  poenitentiam  diluen- 
doA,  sicut  Rom.  6.  dooet,  destrui  corpus  peccati, 
et  non  obedire  desideriis  carnis.  At  desideria  car- 
nis  peccata  et  contra  legem  sunt  divinam,  quare 
poenitentia  pro  eis  opus  est. 

Quinto,  Luc.  13:  Putatis,  quia  ipsi  debilores 
fuerunt  ])rae  omnibus  hominibus  habitatoribus  le- 
rusalem?  non,  dico  vobis,  nisi  poenitentiam  liabu- 
eritis,  omnes  simul  peribitis.  Ecce,  omnibus  poeni- 
tentiam  indicit.  lla  Lucae.  'i4^):  Oportuit  praedi- 
cari  in  nomine  eius  poenitentiam  et'"*)  reniissionem 
peecatorum,  in  omnes  gentes.  Ecce  totnm  evan- 
gelium  nihil  est,  quam  praedicatio  poenitentiae. 
Ergo  vita  evangelica  est  aliud  nihil,  quam  poeni- 
tentia.  Ideo  Bernardus  recle  dicit:  Qui  non  assi- 
due  ad  poenitentiam  festinat,  facto  ostendit  se  poe- 
nitentia  non  egere,,  qiiasi  scilicet  sit  longe  absur- 
diseimum,  esse  aliquem ,  qui  poenitentia  non  egeat. 

Sexto,  totA  ecclesia,  teste  Augustino,  usque 
in  finem  mundi  orat:  Dimitte  nobis  debita  nostra. 
Haec  autem    vox   est  poenitentiae,    ita  ut  Christus 

1)  In  e<I.  orig.:  fiiit.  2)  In  edd.  orig.:ult..  3)  Ibid.:  in. 


256  Hesol.  L.  Buper  Propoatioii. 

• 

dicat  ^) :  Si  noD  remiseritis  hominibus  peooata  eotnjiA, 
nee.  Pater  vester  remittit  vobis  peccata  vestra;  lo- 
quitur  ad  apostolos  sanctos  filius  Dei ,  et  ubi  BUt 
eorum  peccata?  venialia  quidem  sunt,  sed  mortalift 
erunt,  nisi  remittantur.  Sane  sunt  quidani,  qni  ' 
hanc  orationem  pro  poenis  peccatorum  oraii  ganiaat, 
quos  oportet  tanquam  verbi  Dei  depravatores  eaveiei 
Nam  quid  dicent  ad  illud :  Sanctificetur  nomen  te- 
um,  adveniat  regnum  tuum,  fiat  voluntas  tua?  hoe 
sanctissimi  etiam  orant,  at  orando  confitentur  se 
nondum  sanctificasse  nomen  Dei,  nondum  in  eii 
e^se  regnum  Dei,  nec  iustitiam  eius ;  sed  quaeruot 
hac  oratione  regnum  Dei,  et  iustitiam  eius,  nondaa 
86  fecisse  voiuntatem  Dei.  At  haec  omnia  sunt  debili 
^  culpae,  et  peccata  contra  legem  Dei,  qui  vult  nomea 
suum  sanctum  esse,  in  uobisregnare,  voluntatem  suam 
in  nobis  fieri.    Nec  putandum,  quod  ficte  oretur. 

Quare  sequitur,  omnes  vere  orare,  et  vere  Bibi 
haec  deesse  confiteri,  Et  ita  patet,  quod  sola  oralio 
Dominica  nos  docet,  primo,  esse  nos  quotidiAoi 
peccatores  et  semper  peccare,  deinde  totam  vitan 
esse  poenitentiam  et  orationem,  et  contritionein. 
Ex  quo  ulterius  sequitur  contra  concilii  GonBtanti-' 
ensis  determinationem,  omnem  actum  hominia  esse 
malum  extra  gratiam,  quando  etiam  actue  iustonia 
in  gratia  non  est  bonus,  nec  implet  mandatum  Dei. 

Ultimo  ad  hoc  uigent  tot  apostoli  Pauli  ei- 
hortationes,  ut  mortificemus  membra,  quae  super 
terram  sunt,  Col.  3;  et  facta  carnis,  Rom.  8;  M 
renovemur  in  novitate  sensus,  Roma.  12;  et  caniia 
curam  non  faciamus  in  desideriis  eius,  Rom.  13;  eruci- 
figamus  carnem  cum  concupiscentiis,  Gala.  5.  Quae 
omnia  eo  tendunt  (ut  clarum  est),  quod.  asaidoe 
poenitendum  sit,  quia  peccatum  fomitis  assidua 
movetur,  et  nova  desideria  protert,  ceu  spinaa  el 
tribulos  terra  maledicta  Gene.  1. 

Cetera  in  Resolutorio  Con.  1.  2.  et  3.  et  c5n. 
Sed  nec  adhuc  video  huius  conclusionis  sententiaai 
confutatam.  Neque  enim  tacta  fuit  Lipsiae  in  uoa 
syllaba.     Eius^)  sententiam  si  neges,  necesse   est, 

l^  In  edd.  orig.:  dicit    2)  Ibid.:  Eius  etiam. 


iftnmes  oimeB  fBana  libros  B.  AiigMtiiii  oontra 
Nii^tiioft  «ditoji)  :qiii  totiia  per  omnia  in  hanc  8en<- 
MJw  IMFoeedil. 

■:in.8e^mitar  ergo,  hane  non  ease  dootiBMn  novam, 
ihliewB»  M^omniator',  eed  Eeoii  propoaitio,  oon- 
Ma  hvic,  eet^uiTas  et  yeto»  error,  ad  haerenn 
fMlhNiBa  Pelagianorttm,  nec  ooncilium  quicquam 
(Mtra^alaibii^  hab^  niBtyelit  errare,  Bicutsaepius 


H 


I  Conelusio  II. 

i>oi.  In  bono  peeoarehoiBinein,  etpeeoatom  veniale 
i|Bi  nataim  aaa,  sed  Dei  nnBerioordia  solum  esse 
lifah,.-  anfc  in  poero  po8t  baptiBmum  peooiUum  re- 
■wana  negare^  hoo  est  Paolum  est  Chriatum  ee- 
wl  eoMuieafo. 

.    ■•  -Xna  i«te  eonoliuiio  oomprehendit,  esse  peceatum 
iiibotte  oqpere,   deiade  peeoatom  non  natura,  •  sed 
WMiiooMKa   D^  ewe   ▼eniale,  et  peooatum  po8t 
lipfiiffiam  romanere. 
v-'--  Primum  ita  ostenditur: 

Esa.  64:  Et  fiBicti  snmus  immundi  omnes  nos, 
€t  quasi  pannus  menstruatae  universae  iustitiae  no- 
idae.  Haec  vel  sola  autoritas  obstruat  omnlum  oon- 
titdictorum  ob  et  gulam,  cum  sit  apertissima,  esse 
m  omnes  immundos,  et  non  modo  iniuetitias,  sed 
iwtitiaa  quoque.  nostras  apud  Deum. 

8ed  8oio,  quid  hic  soleant  opponere,  sciiicet 
pnphetein  loqui  de  iustitia  nostra,  quae  ex  lege 
eit,  quam  apostolus  quoque  damnat.  In  hanc  sen- 
taatiam  et  D.  Hieronjmus  cedere  videtur.  Sed 
Hrlia  prophetae  sunt  manifesta,  loquitur  enim  in 
p€nona  sua  et  totius  fidelis  populi,  qui  non  iusti* 
tii  legis,  sed  gratiae  iusti  erant,  siquidem  et  ipsi 
tedem  escam  mftnducayerunt,  et  eundem  spiritum 
84^  habuerunt,  ut  Apostolus  dicit.  Neque  enim 
ioilitia  legis  confitetur  Deo  in  humilitete,  non  est 
Wuatrix  sui  in  principio,  sed  inflate  excusat  se 
^  iustificat,  quare  solius  gratiae  iustificantis  est 
dieere  et  confiteri,  sese  esse  immundum  etiniquum. 

Secundo,    non     dicit,    iustitiae    nostrae,    aut 

Utheri  opp.  y.  A.  »d  ret.  IUmL  L  %  Vol.  lU.  17 


258  Resol.  L.  saper  Proposition. 

1108,  sed  omnes  nos,  et  universae  iustitiae  nostne, 
nemineai  excepif,  et  nuilam  iustitiam  mundam  aaseril 
Ergo  noD  potest  trahi  ad  aliquos,  qui  non  fuerint^) 
gratia  iustiiicati,  necadsolam  iegalem,  sed  adomnea, 
et  ad  omnem  iustitiam  eorum.  At  certam  est,  aK- 
quot  inter  eos  fuisse ,  qui  plus  quam  legali  luatitii 
iusti  essent,  et  aliam  quam  iustitiam  iegalcim  tmi^ 
tuisse  simul,  et  tamen  dicit  omnes  immundoa,  et  «u- 
versas  iustitias  pollutas.  Quare  vincit  haec  autoii- 
tas,  et  tam  aperta  verba  cogunt  cuiuscunque  inte^ 
pretationem  posthaberi  suo  apertissimo  sensui.       ^' 

Sed  et  iliud  malo  inteliigendi  usu  dioitur,  qaod 
iustitia  legulis  fuerit  immunda  ad  iustitiaoi  eYBnBe* 
licam  comparata.  Quia  lex  utcunque  oeremonidii 
erat  bona,  et  a  Deo  instituta,  quare  iuetitia  eiiW' 
deui  non  erat  de  se  immunda  ullo  modo,  cuin-  tmM 
uon  minus  cogerentur  ea  servare ,  quam  deealogi 
praecepta.  Ideo,  qui  de  iustitia  legis  tanquam  in< 
munda  loquuntur,  solum  respiciunt  ad  tempus  OTas* 
gelii,  in  quo  est  abrogata,  nou  quia  immunda/  sel. 
quia  fiduciam  praebebat  stuitis  contra  gratiam  Dei, 
ut  Apostolus  ad  Galat.  et  Rom.  docet.  Quare  uont 
ceremonialis  iustitia  erat  bona  et  recta ,  et  tamea 
immunda,  ita  et  decalogi  «orum  iustitia  erat  im- 
inunda,  quantumlibet  bona.  Propheta  enim  pro  tao 
tempore  loquitur,  quo  iustitia  legis  nondum  eitt 
ubrogata,  alioqui  dicendum ,  quod  Deus  eie  piaa- 
cepisset  immunda  servare,  quod  est  detestabile. 
Stat  ergo  verbum  universae  iustitiae  nostrae  immiD* 
dae,  et  omnes  nos  immundi. 

Secundo,  illud  Eccle.  7:  Non  est  iustus  ii 
terra,  qui  benefaciat,  et  non  peccet  Solet  autera  et 
hoc  verbuni  sic  eludi,  quod  iustus  aliquando  ben^ 
facit,  aliquando  peccat,  sed  hoc  non  stabit.  8i  eniB 
hoc  voluisset,  sufiecerat  dicere:  Non  est  iustus  qoi 
non  peccet,  quid  enim  superflueret  verbis,  quasi  aJi* 
quis  sit  iustus,  qui  faciat  ^)  male?  non  enim  niii 
iustus  facit  bene,  et  a  bene  faciendo  iustus  est.  Ideo, 
ut  exprimat  vitium,  addit,  qui  faciat  bene,   et  dob 

1)  in  ed.  orig.:  faerunt.    2)  In  ed.  Jen.:  facit. 

4 


snjbi  l^iae  d^pntatif  a.  XJX.  ^ 

mpe^.. ,  ;N«ffi  dfim.  ^  0|peribu8  extea  jbeii«&ota  lo- 
pjtai^  aj^  <Uf$t:,  SopUesiQ  die.caditim»tiis,,et  toties 
WU^t-    Hio  qon  a4^W  iustua  qui  bepefiloit.  , 
,,u.  Tortidi  ilM.Bom.  7:.  Quo4  nolo  malum,  hoc 
^IJJL  quod  Mlo  boaum,  hoc  noo  lacio.    Bt  iofra: 
IpdjqlDetQi  eniip  .1^  Pei  seQundum  interiorem  ho- 
iSiw»  vi4ao.  jaoAevi^aliam  legemin  membris  m^, 
jpiigft^Htftin  legL  mentlf  ipeaeeto.  Hio  advertan^us 
faMiilmi)..cedanjt  jiuio  ratio  et  autoritag,  sive  eo- 
ppjne  slr^jooncilii:  quo^ium  hicdocetur,  Quius  con- 
^imm^  ai  apgel^s  de  obelo,4ocuerit^  non  oredam. 
Hpo  Jt^walaoum  Apoatoli  mifai8uperi|Dit,'nec  evadet. 
,,4,i^rfiDian,;  hio  idem  wub  homo  Jf^aalua  S.^.apo- 
lll|^,,pl«U))i4  gratia,  aimnl  delectatur  in.l^e  Dei, 
pil  ropognat  legi.JDei»  simui  vult  boniini  aecun- 
mi.  apiiitnm,  non  tam^n  affit  proptar  carnem,  aed 
mjrarinmy   firgo  pctQcat,  oum  benejac^t.  Namre- 
MM'®  ttegi  Dei,  quia  ,aljud  quaif^  peccare  audeat 
Hflljgttre?  Kon  agere  bonum,  Qonne  contra  legem 
ei  eat?  At  dum  vult  hocbonum,  eo  ipsononfocit 
]||i  bonum,  sed  mfilum  Gontrarium,  cum  ergo  nun- 
ifUD  ait  aine  repugnantia ,  nunquam  sine  vitio  beue 
eit,  nunquam  ei^o  plene  implet  legem  Dei.  Quare, 
.  aic  dixerim,  noluntas  illa  legis  Dei  in  carne  sem- 
ir  eat,    quando  voluntas  est  legis  Dei,    per  hanc 
HMJbcit,  per  illam  malefacit.    J^oUe  est  ex  carne, 
dle  ex  spiritu.    Ideo  oramus ,  ut  fiat  voluntas  Dei 

torra  (came),  aicut  id  in  coelo  (id  est  spiritu) 
^..8ic  dicit:  VeUe.uyhi  adiacet,  perficere  nou 
fenio.  Hoc  et  Scholastici  dicunt,  quojd  homo  sit 
Bdlis  ad  bonum,  et  pronus  ad  malum,  et  tamen 
i4ant  dicere,  uon  esse  peceatum  in  opere  bono, 
laai  difficultas,  quae  impedtt  hilarem  et  liberam 
gia  dileotionem ,  non  dfficiat,  quo  minus  legi  Dei 
itii&at,  quae  noij  nisi  puro  et  libero  amore  imple- 
v.  Paal.  1 :  In  lege  Domini  voluntas  eius ,  et  1 . 
inoth.  i:  Finis  legis  caritas;  ita  de  Christo  Psal. 
5:  Dilexisti  iustitiam,  et  odisti  iniquitatem. 

.  Goncludit  ergo  Paulus:  Igitur  mente  servio 
egi  Dei,  carne  autem  legi  peccati.  Quid  expres- 
ias  dici  potest,  idem  servus  eadem  servitute   legi 

17* 


^60  Resol.  L.  supier  PropbBitioili. 

Dei  et  legi  peccati  servit?  Adhuc  negas  peceataiii 
eBse,  servire  legi  peccati  ?  Eadem  ironte  mges,  bO' 
num  esse  servire  legi  Dei.  Est  ergo  omne  opus  bomin  .^ 
vitiosum  cuiuscunque  hominis  in  hac  vita,  propter  \ 
servitutem  peccati,  qua  tenetur  captivus  in  canrt, 
ut  legi  Dei  semper  debit<:)r  et  peccator  maneat,  liotf 
uno  salvus,  quodcum  Apostolo  clamat:  Infelixbomo 
ego,  quis  me  liberabit  de  morle  corporiB  hiiias? 

Quarto^)  eadem  eiusdem  sententia  estOalatS^ 
Caro  concupiscit  adversus  spiritum  et  spiritus  adver-, 
sus  camem ,  haec  enim  sibi  invicem  adversantnr,  nt 
non  ea,  quae  vultis,  faciatis.  An  etiani  hic  non  satii ' 
apertus  est  Paulus?  Concupiscere  adversus  spnitam, 
peccatum  est  et  contra  legemDei.  At  haec|dno  mi- 
nent,  quamdiu  caro  maftet,  ita  non  faciunt  quod  vohnt- 
Volunt  legem  Dei  servare,  ne  concupiscant  alimril 
contra  leg^m  Dei,  sed  non  fociunt,  nec  implent  noe 
velle,  ideo  manent  peccatores,  et  non  unum  aaltea 
opus  faciunt ,  in  quo  nihil  sit  debiti ,  ant  defeetM 
a  lege. 

Hic  vero  obstrepunt,  dicentes:  Hic  defeotoi 
proprie  peccaturo  non  est,  ideo  tenendua  ^t  urai 
loquendi,  et  loquendum  ut  multi.  Respondeo:  Tvai 
usus  est  perniciosus,  qui  a  loquendi  uan  Keeeaait, 
qui  in  sacris  literis  est,  cuius  theologos  oportet  eaee 
constantissimos  observatores.  Paulus  dicit,  qvod 
servit  legi  peccati,  et  contra  legem  agat.  At  pee- 
catum  magis  proprie  dici  non  potest,  quam  qnodl 
contra  legem  est,  et  legi  peccati  servit.  Valerf- 
ergo  tuus  loquendi  abusus.  Sed  de  hoc  infrav  ' 
peccato  veniali.  ^  **^ 

Igitur  tantum  est^ibi  peccati,  quantum  noloih 
tatis ,  difricultatis,  repugnantiae ,  et  tantum  ibi  me- 
riti,  quantum  voluntatis,  libertatis,  hilaritatis.  Miiti 
sunt  haec  duo  in  omni  vita  et  opere  nostro,  noB 
enim  sine  carne  sumus,  nec  sine  ea  operamur,  at 
qualis  est  caro ,  talia  operatur.  Quod  si  sit  toti 
noluntas,  iam  est  peccatum  ibi  mortale  et  averriO) 
tota  autem  voluntas  in  hac  vita  non  est,  ideb  8€BH 


l)In  edd.  orig.:  Quinto. 


Buis  Upsiae  disputatis  a.  XIX-  261 

perpeccamus,  duin  benefaeiuius,  licet  quandoque  nii- 
0118,  quandoque  magis,  seeuudum  quod  caro  minus 
herit  iinportuna  eum  suis  immundis  desideriis. 

Haec  ergo  est  causa,  quare  non  sit  iustus  in 
terra,  qui  faciat  bene  et  non  peccet,  est  auteni 
»iis  iustus  solum  iu  coelo.  Cum  autem  homo  siue 
Bta  Doluntate  non  sit,  nec  sine  ea  operetur,  per 
loc  nec  sine  peccato  in  opere  bono  erit.  Quomodo 
mim  sine  ea  operari  potest,  qui  sine  ea  vivere  et 
iflse  noD  potest?  Quare  iustus  est  velut  instrumentum 
iorrosum  rubigine,  quod  Deus  suscepit  expolienduni, 
|uod,  ubi  c(\rrosum  est,  male  secat,  donec  perfecte 
it  expoiitum. 

Quinto  '),  ad  hoc  valet  illa  parabola  (Lucae  10.) 
lamaritani,  qui  semivivo  homini^)  infuso  vulneribus 
tleo  et  vino  alllgavit  quidem  vuinera,  sed  numquid 
Qox  sanavit?  non,  sed  curam  eius  commisit  stal>u- 
uio,  donec  rediret*  Itaque  ecclesia  stabulum  est, 
Q  quo  accepta  gratia  baptismi  quotidie  curamur 
k  peccatis,  et  operanostra  taliasunt,  qualia  eorum^ 
[ui  incipiunt  sanari,  sanati  autem  nondum  sunt; 
[uia ')  patet,  quod  sint  partim  aegra,  pariiin  sana, 
Qultum  ab  his  distantia,  quae  sani  perfecte  faciunt. 
ode  Christus  Mattb.  7.  apostolos  plane  malos  ap- 
•eilat,  dicens :  Vos  cuin  sitis  mali,  nostis  bonadala 
lare  filiis  vestris»  Si  autem  sunt  mali^  iam  stabil 
iusdem  Domini  sententia.  Arbor  mahi  non  potest 
ructus  bonos  facere,  ct  tantum  faciunt  bonos,  (|nau- 
am  sunt  arbor  boua,  et  econtra. 

Quod  autem  haec  intelligentia  aul  usus  kxjuendi 
pud  ^heologos  periit,  in  causa  est,  quod  relictis 
acris  iileris  coeperunt  de  his  rebus  divinis  huinano, 
d  est,  faciliore  (ut  ipsi  putanL)  inodo  loqui,  et  sic 
laulatim  amiserunt  et  sensuin  Scripturae ,  ciiiu» 
rerba  tanquam  vasa  reliquerunt  siinul ;  qui.  cuin  in 
)aptismo  remitti  omnia  peccata  scirent.,  slatiiu  in- 
tulerunt,  uuIUmi  ibi  relinqui  peccaturn,  IbmiLem'*) 
noD  peccaLum ,  sed  inHrmitatem ,  contra  cx])ressuin 
textum  Apostoli  appellantes,    cuin  pcccatum  rcmit- 

I)  hi  eHd.  orig. :  Sexto.  2)  Ibid.:  semivivum  homincm 
3)  Ibid. :  qaae.     4)  Ibid. :  ideo  lomitem. 


262  Resol.  L.  snpcr  Propo8?tion. 

tatur  ibi,  non  ut  non  sit,  sed  ut  noni  imp 
(ut  B.  Augustinus  ait).  Est  ergo  peocatam  11 
rissime,  nisi  quod  non  imputatur,  eo  quod  oo 
est  expelli,  reatusM  quidem  soiutus  est,  ipsd 
tem  manet,  donec  et  ipsum  expellatur.  Sumus 
in  phase,  id  est,  transitu  de  peccato  ad  gr 
Quod  si  cesses  illud  expellere,  ac  pro  non  p* 
habeas ,  iam  pactum  non  servas  baptismi ,  ei 
reatus  eius.  Pactus  enim  es,  te  peccatum  'ezf 
turum,  ac  diabolo  pompisque  eiiis  reluctataruod. 
cum  de  peccatis  extra  te  positis  intelligis,  H 
peccatum  intus  nullum  esse  putas,  nec  reet< 
dsmi  sacramentum  inteiligis  nec  accipis.  Nihi 
differt  pecoatum  fomitis  a  quolibet  crimine  pc 
ante  baptismum,  cum  sit  aequecontra  leget 
sicut  quodlibet  aiiud,  nisi  quod  non  imputati 

Quare,  quid  alii  in  theologia  schoJastici 
cerint,  ipsi  viderint.  Ego  scio  et  confiteor,  m< 
nihil  didicisse,  quam  ignorantiam  peccati,  iii 
baptismi ,  et  totius  Ghristianae  vitae,  nec  qu 
tus  Dei,  opus  Dei,  gratia  Dei,  iustitia  Dei^ 
spes,  caritas  sit.  Breviter  non  solum  nihil 
(quod  ferendum  erat),  sed  et^)  non  nisi  dedi( 
didici,  omnino  contraria  divinis  literis,  mhror  i 
si  alii  felicius  didicerint,  qui  isi  aliqui  sint,  oi 
eis  gratulor,  ego  Christum  amiseram  illic,  ni 
Paulo  reperi. 

Sexto'),  huc  parabola  Matth.  13.  pertine 
mile  estregnum  coelonim  fermento,  quod  acc 
mulier  abscondit  in  farinae  satis  tnbus,  doi)< 
mentaretur  totum.  Satum,  genus  mensural 
Ebraicum  modium  et  dimidium  continens 
Hieronymo.  Quae  autem  sint  tria  sata  ista  ti 
modo  non  est  locus  dicere.  Sat  nunc  est,  fii 
esse  nos  homines,  fermentum  absconditam 
stuin,  gratiam  nobis  largitam  in  spiritu  fidei. 
sicut  fermentum  non  subito  fermentat  consperd 
totam,  ita  gratia  infusa  non  mox  diffunditc 
totum   corpus ,   sed    paulatim   totum   hominei 

I)     In    edd.    orijr. :     ideo    rcutuB.     2)  Ibid.   dec 
3;  Ibid. :  Septimo. 


sais  Lipsiiie  dispuliatis  a.  X(X.  268 

# 
nieotat)  sibiqile  similem  reddit.  Quare  peccatnm 
ibi  reiiquum  est,  sed  quia  eoeptum  expurgari^  non 
inputatur  expui^atori,  hoc  est  enim  in  baptismo 
omnia  peccata  remitti,  non  imputari  scilicet,  non 
aitem  penitus  evacuari. 

Error  ergo  est,  et  humana  sunt  commenta,  quod 
peocatum  quoad  formale  suiun  tollitur.  Formale 
aatem  appellant  privationem  gratiae,  materiale  ipsum 
fomitem  vel  habitum.  Reatus  tantum  tollitur,  for- 
oale  autem  tantum  manet,  quantum  matenale,  hoc 
est,  privatio  gratiae  tanta  ibi  est^  quanta  est  con- 
eupificeiitia  reliqua.  Oportet  enim  in  locum  con- 
eapiseentiae  succedere  caritatem,  quae  non  est,  ubi 
eoncupiscentia  est.  Causa  errOris  est,  quod  subiec- 
tiun  gratiae  dant  solam  animam,  eiusque  nobiliorem 
partem;  deinde,  quod  carnem  et  spiritum  distin- 
gttunt  metaphysice,  tanquam  duas  substantias,  cum 
totus  homo  sit  spiritus  et  caro,  tantum  spiritus, 
qoantum  diiigit  legem  Dei^  tantum  caro,  quantum 
odit  legem  Dei.  Sic  sanitas  et  morbus  iuxta  sunt 
io  eodem  corpore,  aut  eodem  loco  carnis.  Ideo 
enim  iuxta  Salomonem,  nemo  gioriari  potest  se 
habere  mundum  cor,  quia  caro ,  id  est,  aifectus 
earilis  et  concupiscentia,  quae  est  fermentum  vetus 
nequitiae,  totum  hominem  corrupit,  iuxta  Gene.  (>: 
Non  permanebit  Spiritus  meus  in  homine;  quia  caro 
est,  inquit,  non  carnem  habet,  quia  toto  affectu 
eordis  carnem  sapit.  Quare  fermentum  novnm,  quae 
est  caritas,  rursus')  miscetur  huic  fermento  veteri, 
ot  ipsum  e  toto  homine  eiiciat,  primum  de  corde, 
deinde  de  toto  corpore  et  omnibus  membris. 

Septimo^)  iHud  praevalidum  in  Psal.  143^): 
Non  intres  in  iudicium  cum  scrvo  tuo,  quia  non 
iustificabitur  in  conspectu  tuo  omnis  vivens.  Hic 
quaero ,  an  ille  iustus ,  quem  fingunt,  cum  iu  ipso 
pulcherrimo  merito  iam  actualiter  fuerit,  etiam  sii'*) 
numerandus  inter  eos,  qui  vivunt,  cum  Psal.  omnis 
vivens  universaliter  dixerit?  Si  inter  eos  numeratur. 


l)   Im  edd.  oiig. :  rursuiu.     *J)  Ibid. ;  OcLavu.     3)   ibid.. 
H2.    4)  In  ed.  orig. :  si. 


264  Resol.  U  saper  Propotition. 

non  iustificabitor  corsm  iudieio  Da  ut  hif 
Cur  hoe,  qoaeso?  8i  sine  peecato  est  in  opevf 
non  polest  damnari  a  Deo,  qni  ioatitia  esl 
nihil  magis  amans,  qnam  iustitiam;  nee  tnM 
quod  iu8tu8  iudex  iustitiam  damnet,  si  aatev 
natur,  iam  sine  peccato  non  est,  et  eontra 
Dei  inTenitur  egisse.  Non  enim  damnatu 
qui  legi  Dei  non  satifecit 

Quod  si  is  non  instificabitnr  in  indiei 
qui  8ervu8  Dei  est^  nec  omnes  Yiventes,  inli 
riecesse  e8t  8anctis8imo8  aliquotesse,  ^eecleaia] 
lam,  Sanctorum  communionem  in  terris  viven 
mus,  qui  tamen  legem  implent;  qnalis  putas  6; 
eorum,  qui  citra  gratiam  et  extra  eecleotfi 
niunt,  legem  posse  impleri  ex  natoralibua  ' 
quoad  totam  substantiam  facti,  iicet  non  ad 
tionem  praecipientis  ?  Ad  hoc,  ut  itemm  ad 
lum  Hussiticum  Gonstantiae  damnatum  redeain 
tus  error  est,  actum  neutrum  et  non  malan 
niri  dicere ,  quando  actus  iustorum  non  est  ii 
bilis  corani  Deo?  Quibus  recte  illud  Jerem.  49 
potest:  Ecce  quibus  iudicium  non  erai,  utbi 
hibentes  bibent,  et  tu  innocens  eris?  Non  i 
tiocens;  et  1.  Pet.  4:  Si  iustus  vix  salvabito 
cator  et  impius  ubi  parebunt? 

Et  vide  monstra,  quae  hinc  sequuntur. 
extra  gratiam    in  suo  opere  bono  tribount   i 
niale  peccatum^    sed    solummodo   non  meril 
cum  hic  iusto  in  opere  bono  tribuatur  adeo 
tum,  ut,  si  iudicio  Dei  sistatur,  noh  possit  ioi 
(  hoc  est,  mortale  et  damnabile).  Quanto  ergo 
impii  oi)era  bona  sunt  damnabiiia  et  mortalia, 
quam  neutralia  seu  media.  Et  adhuc  gloriantn 
ologiam  scholasticam  non  esse  contra  theologi 
eram,  cum  hac  ratione  melior  esset  conditio  p< 
ris,  quam  iusti,  ubi  illenon  peccaret,  inquo  iosti 
caret.    Hinc  iam  .videmus,  unde  fluant  8.  f 
sententiae. 

Augustinus  lib.  9.  Confess. :  Vae  hOminon 


1)  In  edd.  orig.  deest:  49. 


■    ■■!•  Upaiae  diapiitAtia  ••  2IX.  JNb 

qwuitiiiDeBiiqiie  fauidabiK,  ai  reinota  miserioordia 
ir.  Qoid  hie,  qiieeso,  sequilor:  Noinie  omne 
im  «tae  omniiio  mortele  ez  naliira  raa,  sola 
miaerieordia  Dei  yeniale?  Neo  mimm  sane, 
iomiie  peeoatom  est  contra  legem  Dei,  At 
ktra  legem  Dei  esee,  iam  graviasimnm  eat,  qnan- 
tawi  in  ipeo  est  NeeesBe  est  enim  perpetoo  •e» 
panii  a  Deo,  qnidqnid  qnomodoeunque  oontra  le- 
pHi  Dei  eat,  eum  nihil  inquinatum  intraturum^  sit 
■K  legnnnl  eodorom.  Deinde  ouin  neo  apex  ait 
pneteritiirae  a  lege,  qui  non  flat,  neoease  eat  nee 
taiiale  quidem  peeeatum  remanere.  Bioquia  enim 
DomiBi  eaela,  argentom,  igne  probatum,  purgatum 
Mptnplum.  Ita  purum  esse  oportebft  et  hominem, 
,  ilkMni  ^)  aalyns  non  erit,  aut  apex  unus  praeter^ 
iiii.^). 

■'.  ^  Qnoeirea  graviaenror  eat  itemm  theologorum, 
paaeafnm  veniale  penitua  nihil  ourantium,  et  gwrri- 
aatium,  qnod  yeniale  peoeatum  Deum  non  ofiendit 
•nt  aolum  venialiter  onendit  Si  tam  levia  offensio, 
enr  iuatua  yiz  aalvua  erit?  our  non  austinet  iudicium 
JM,  et  iuatifioari  iustus  non  poteat?  Gur  tam  serio, 
et  non  yenialiter  nec  improprie  orare  cogimur: 
Dimitte  nobia  debita  nostra,  et:  Fiat  voluntas  tua, 
idveniat  regnum  tuum,  sanctificetur  nomen  tuum? 
Nonne  apparet  hos  theoiogistas  primum  exstinguere 
timoreui  Def  in  hominibus,  deinde  pulviiloa  et  cervi- 
otlia  anb  manibua  et  capitibus  eorum  ponere,  ut 
Bxeehiel  dicit,  ac  orationes  eorum  remittere,  et 
Spiritom  exstinguere?  Non  est  res  levis  momenti 
(ffloant  quid  velint)  legi  et  voluntati  divinae  vel 
■no  pilo  dissentire.  Nec  res  est  levis  misericordia 
divina,  quae  veniale  ignoscit.  Ita  illi  legem  et  vo- 
lantatem  ac  misericordiam  diviDam  paene  pro  ig- 
aiivia  habent,  ne  ferveat  oratio,  neve  ardeat  grati- 
tado  iuatomm.  Attendamus  ergo  a  fermento  isto 
pbBrisaico. 

His  interim    satisfactum    est,   Eccianam  secun- 

U  In  edd.orig.:  alioquin.  2)  Ibid.:  quia  apexanus  non 
praeteribit 


••' 


266  Resol.   L  super  Propotition. 

dam  propositionem  esse  et  erroueam  ei  impiam, 
quando  negat,  iustum  in  omni  opere  boAo  peooare, 
aut.  iustum  peccare  mortaliter  (si  iudicium  divinmB 
spectes)  aut  peccatum  in  baptisato  remanere.  Haee 
enim  humanis  somniis  concepit,  qui  in  aacris  liteiis, 
quid  peccatum  aut  opus  bonum  sit,  nec  legit,  beo 
intellexit. 

Iterum  Augusti.  lib.  1.  Retract.  29,  ubi  quaed- 
TisSet,  an  mandata  Dei  fuissent  ab  apoatolis  impleta 
omnia,  dicit:  Omnia  mandata  implentur,  quando, 
quidquid  non  impietur,  ignoscitur,  quia  in  eisdein 
mandatis- est  et  illud,  quod  tota  ecclesia  usque  ad 
finem  nmndi  orat:  Dimitte  nobds  debita  nostra. 

Vides,  qifed  mandata  non  operantibus  homioi- 
bus,  sed  ignoscente  Deo  implentur.  Quid-autem 
ignoscitur  in  operibus  mandatorum  nisi  peccatum? 
At  non  levis  est  ignoscentia,  quam  divina  maiestas 
donat.  Desinant  ergo,  veniale  peccatum  leve  fiioere, 
ad  cuius  remissionem  non  homo,  non  angelus,  sed 
misericordia  aeternae  maiestatis  necessaria  est  De- 
inde  non  leve  mandatum  est,  quod  eadem  maiestaB 
iussit  orare  ( ut  Augustinus  hic  dicit):  Dimitte  nobis 
debita  nostra.  Divina  maiestas  veniale  peccatum  taoti 
facit,  ut  pro  eo  delendo  praeceptum  statuat  orandae 
misericordiae  suae,  et  homo  sibi  securitatem  in  illo 
fingit?  Vae^ )  ilii,  per  qiiem  tantum  soandalum  yenit. 

Iterum,  idem  Augustinus  Epist.  29.*  ad  beatnib 
Hieron.  de  virtutibus  disputans,  dicit:  £t  ut  gene' 
raliter  breviterque  complectar,  quam  de  virlute  ha- 
beam  notionem,  quod  ad  recte  vivendum  attinet: 
Virtus  est  caritas,  qua  id  quod  diligendum  est  di- 
ligitur  Haec  in  aliis  maior,  in  aliis  minor,  in  aliia 
nuila  est,  'plenissima  vero,  quae  non  possit  augeri) 
quamdiu  hic  vivit  homo,  est  in  nemine.  Quamdia 
autem  augeri  potest,  profecto  id  quod  minus  est 
quam  debet  ex  vitio  est.  Ex  quo  vitio  nou  est 
iustus  iu  terra ,  qui  benefaciat  et  non  pecoet.  Bx 
quo  vitio  non  iustificabitur  in  conspeotu  Dei  omnis 
vivens.     Propter  quod  vitium,    si  dixerimus,    quia 


1)  in  cd.  orig.:  ut 


■«ii  lipime  diapntatii  a.  XIX.  267 

* 

poMMUiimBM''faab€Hlil8^  no8>ip808  sedaoiiiitts',  prOf»- 
kflr:  qaod  etiftm,  qoantumlibet  profecerimus,  heees^a- 
tiiim  habemus  dioere,  Dimittie  nobis  debita  nostta, 
en  iani  omnia  in  baptismo  diotjft,  fitota,  oogitata 
MmsKfiunt. 

Haeedarissimi  Patris  dariesima  «enientia  noki- 
■e  praedieta  omnta  eonflrmat,  quod  detbctu  caritatis 
leKqmm  nimirum  conoupisoentiam  oausam  facit  pec- 
eali  i»  qnolibet  opfel-e  bono.  ■  * 

D.  -Hieronymn  lib.  2.  contra  Peli^anos,  trac- 
IHW  illnd^PBali  32:'Pixi,  oonfltebor  adTemiin  me 
iniiistttiam  meami  et;  tu  remisisti  iftipietalem  peccati 
ONi^  pro  haeotdbit  ad  te  omnis  sanctus  in  tempore 
oppovtuno.  Si^ianctiqts  eaft,  inqnlt,'  ()uomodo  oimt  pro 
«ptelate?  Si  iniquitatem  habetT  qua  rtitione  sanctns 
•H»eUatur?  Taadein  plurima  Scripturae  testimonia, 
pneiertim  Job  adducenB,  concludit:  Eccejob  noster 
imaeulatns,  et  sine  querela ,  et  abstinens  ab  omni 
•mlo,  quali  flne  iustitiae  coronatur,  ut  miserieordia 
Dei  indig^at    ' 

Idem  lib.  1 :  Tunc  iusti  sumus ,  quando  nos 
peeoatores  fatemur,  et  iustitia  nostra  non  ex  pro- 
prio,  sed  ex  Dei  consistit  raisericordia.  Quare  mi- 
serentis  est  et  ignoscentis  Dei,  uon  yolentis  neque 
eorrentis  horoinis. 

Adamus  Oregorium  in  Moralibus  primo,  super 
iilud  Job.  9:  Non  iustifiGabitur  homo  oompositus 
Deo,  Sanctus,  inquit,  vir,  quia  omne  meritum  vir- 
totis  nostrae  vitium  esse  conspioit,  si  ab  interno 
arbitrio  districte  iudicetur.  Ideo  recte  subiungit :  Si 
Yoinerit  contendere  cum  eo,  non  poterit  unum  re- 
spondere  pro  mille.  '  fj 

Secundo  ibidem  super  illud:  Si  repente  inter- 
roget,  quis  respondebit  ei?  Quia,  inquit,  si  remota 
pietate  diecutitur,  in  eo  examine  etiam  iustorum 
vita  succumbit  * 

Tertio  ibidem  super  illud :  Si  habuero  quippiam 
iostum,  non  respondebo,  sed  meum  iudicem  depre- 
cabor.  Ut  enim  (inquitj  saepe  diximus:  Omnis  hu- 
maqa  iustitia  iniustitia  esse  convincitur,  si  districta^J 

1)  In  editionibus  orig. :  districte. 


268  Rebol.  L.  8uper  Propositioii. 

iudicetur;  prece  ergo  ppst  iustitiam  indiget,  ut  qnae 
succumbere  discussa  poterat,  ex  sola  iudicis  pietale 
convalescat. 

Quarto  ibidem:  Verebar  omnia  opera  mea, 
sciens  quia  non  parcis  delinquenti.  Eooe  vir  aaoo- 
tus  in  operibus  omnibus  non  malis  (quae  non  h- 
ciebat  sanctus ,  ut  testatur  Dominus  de  eo  in  priD- 
cipio  libri)  timet  et  deliquisse  se  sentit,  ao  miDW 
fecisse.  Ibi  Gregorius  dicit:  Quae  aperte  egerim, 
video,  sed  quid  intus  latenter  pertulerim,  ignoro. 

Quinto  ibidem :  Si  fulserintt  velut  mundissimae 
manus  meae,  tamen  sordibus  tinges  me  eto.  Gregor.: 
Quia  quousque  poena  corruptionis  astringimur,  quan- 
tumlibet  rectis  operibus,  veram  munditiam  nequa- 
quam  apprehendimus,  sed  imitamur.  Et  infra :  Qaam- 
vis  per  studia  recte  operationis  exercear,  in  toa 
tamen  .notitia  video,  quia  mundus  non  sum.  Et  io 
fine  Moralium:  Quis  inter  ista  remanet  aalatis 
locus,  quando  et  mala  nostra  pura  maia  sint^),  tA 
bona  nostra,  quae  nos  habere  credimus,  pura  bona 
esse  nequaquam  possunt. 

Vides  ergo ,  onme  opus  bonum  esse  partim 
malum,  etiam  in  tantis  viris.  Imo  quod  amplins  eat 
et  mirabile,  quomodo  potest  utrumque  verura  esse, 
quod  Job  sese  confitetur  peccatorem  per  toturo 
iibrum,  quem  Deus  in  principio  eximie  laudat  et 
iustum  pronunciat  ?  Neque  enim  Deus  mentitar,  ne- 
que  Job  mentitur,  quem  non  mentiens  Deus  uti- 
que  de  veritate  iaudat.  Est  ergo  verissime  peoca- 
tor  Job,  sicut  vere  confitetur,  est  etiam  veriaaime 
iustus,  sicut  Deus  eum  comroendat.  Quomodo  haee 
convenieut?  nisi  quod  revera  peccator  fuit,  sed  sola 
Dei  ignoscente  misericordia  iustus. 

Dicunt  autem  hic  quidam:  Verum  quidem  est, 
nulius  est  iustus,  si  cum  Dei  iudicio  comparetur, 
imo  inquiunt,  sic  nec  angeli  iusti  sunt.  Respondeo: 
Hoc  ultimum  blasphemum  est,  quia  Deus  mirabilifl 
est  in  beatis  (ut  Apostolus  ait)  neo  eorum  iustitia 


1)  In  ed.  orig. :  sunt. 


\      — 


MMMvM  ittBtftia^  inodo  peiivanda  est.  Sunt  enim 
fdeiie  et  pare-  iusti,  eliam  Dei  iudioio.  Veruiti  no8, 
ffHm  m  peooato  n^ti  et  peeeatani  yelut  naturam 
Miti  aine  peeeato  non  sumuB,  donee  simQes  an- 
|dlB  erimua*' 

-'  Frimuiki  autem  pro  me  ilBkoit.  Nam  ideo  dixi, 
nllam-iewe  peeoatum  natura  sua  veniale,  sed  om- 
rii*  idamnaMua.     Quod  >utem  venialia  sunt,    Dei 

Kaefqoae  ma|ni  pendenda  est)  tribuenduftn est. 
ne  parvi  pendatur  diyinae  maiestatis   mleeri- 
MdHa,  neeesee  est  yenialia  peeoata  maximi  ilMere. 

..  .   ■  ■  i-      • 

Rationem  etiam  addemuB  dictorum. 

Keeeaae:  eat  hoe  mandatum  impieri:  DiligOB 
Dominom  Deam  tuum  ex  tdto  corde)  ez  tota  ani- 
M,taa|  ex  totiB  yiribuB,  iia  ut  nec  iota  neo  apex 
metereatjor.  A(  cum  ex  ApoBtoIp  Roman.  7.  pror 
nnimnMiB  ,  p^^^catum*  et  concupiBcentiam  in,  mem- 
briB  repognare  legi  Dei,  darum  CBt,  quod  nec  ex 
toto  corde,  nec  ex  tota  .anima,  nec  ex  totis  yiribus 
dflieere  'ulius  possit.  Dbi  enim  concupiscentia  in 
eorae,  in  anima,  in  yiribus  eet,  ibl  non  totum  cor, 
Qon  tota  anima,  non  totae  vires  diligunt,  ac  per 
hoc  tantum  peccant,  quantum  ibi  reliqua  eet  con- 
eapiscentia,  seu  peccatum.  Atque  sicDeushoc  prae- 
eepto  omnes  sub  peccato  tenet  conelusos,  ut  &m- 
niini  misereatur. 

Verum  invenerunt  hic  glossam,  qua  in  mille 
aaniB  vix  data  est  pestilentior,  scilicet,  quod  Deu» 
n<m  requirit  perfectam  impletionem  huiuB  et  simi-  -  «V;: 
Bttm  legum,  cum  Christus  clare  dicat,  nec  iota,  nee  '^' 
apicem  a  Lege  praetereundum  ^).  Ideo  timendumi 
est,  istos  doctores  esse  inter  eos,  quos  describit 
OhristuB,  dicens:  Qni  ergo  solverit  unum  de  man- 
^tis  istis  minimis  ,  et  sic  docuerit  homines ,  mini- 
nme  vocabitur  in  regno  coelorum.  Non  ergo  dicen- 
^m  est:    Deus  non  requirit  perfectum  mandatum^ 


t)  In  ed,  orig.:  praetereanda. 


270  Resol.  L  saper  Pro(>oaition. 

hoc  enim  est  mutare  mandatum  Dei,  sed  ignoaoit,' 
quod  minus  facimus.  Non  autem  ignoscit  sterten* 
tibus,  sed  operantibus,  timeutibus  et  oum  Job  di- 
centibus:  Verebar  omnia  opera  mea,  sciens  qm^ 
niam  non  parcis  delinquenti.  Illi  vero  dooent. 
quod  parcat  delinquenti,  dum  dicunt,  non  roquirit. 
Gave  ergo^,  ne  putes  a  te  non  requiri  totum  man- 
datum ,  ne  forte  ignores  te  quantum  debeas  Deo,  ' 
ac  per  hoc  superbias  ac  tepidus  fias  ,  gratiam  eiu 
fastidiens,  ad  quam  te  quam  maxime  ui^ere  Toliat 
mandato  tibi  impossibili. 

In  fine  iterum  induco  orationem  dominicanif 
quae  sola  plus  et  melius  erudit  animam  de  libero 
arbitrio  ,  gratia  et  peccato,  quam  omnes  recentio- 
rum  theologorum  libri  et  argutiae  disputationiim. 

Qui  ergo  orat:  Sanctificetur  nomen  tunm,  pe-' 
tit  sine  dubio,  quod  non  habet ;  non  enim  fictis  ve^ 
bis  apud  Deum  ludere  iicet;  si  non  habet,  ergo 
pollutor  est  ^ )  nominis  Dei.  At  nomen  Dei  ifon 
sanctificare,  sed  poliuere,  ieve  existimamus?         ' 

Ita  qui  orat:  Regnum  Dei  advenire,  quod  eaft 
iustitia  et  pax,  et  intra  nos  (ut  Christus  et  PaulDS 
docentj,  nonne  confitetur  se  iniustum  et  iustitia  io* 
digentem?  At  haec  orant  non  nisi  filii  Dei,  iusti 
et  sancti. 

Ita,  qui  di^it:  Fiat  voluntas  tua,  nonne  rebel' 
lem  se  Deo  esse  confitetur?  An  nou  est  peocatuoh 
Dei  voluntatem  non  fieri  ?  Ubi  nunc  liberum  arbi- 
trium?  An  noii  hic  de  se  desperat,  ad  solam  gisr 
tiam  confugit,  non  nisi  peccatum  sibi  tribuit,  et  in- 
possibiiia  mandataDei  sibi  esse  confitetur  ?  Dbi  hie- 
est  facere,  quod  in  se  est,  quando  iusti  orant,  et 
peccatores  sese  tot  niodis  confitentur  ?  ita  in  oiniu 
ore  haec  oratio  volvitur.  Et  adhuc  theologi  libe- 
rum  arbitrium,  peccatum,  gratiam  tot  studiis  et 
quaestionibus  non  invenerunt,  quid  faciant  aut  pos- 
sint.     Recte  ergo  dixi ,   oportere .  hominem  de  sui^ 


1)  Id  edd.  orig. :  esl. 


sais  Lipsiae  dispatatie  a.  XlX.  271 

operibus  diffidere,  et  velut  paralyticum  ^),  remis- 
818  manibus  et  pedibus,  gratiam  operum  artificem 
ifflplorare,  licet  hanc  seiitentiam  Eccius  cum  factio- 
m  suis  in  singulare  suae  inscitiae  argumentum 
damnayeirit. 

Facessant  ergo  nugae  et  argumenta  humana, 
qiiae  dicunt :  Unus  et  idem  actus  non  potest  esse 
aeoeptatus  et  deacceptatus,  quia  esset  bonus  et  non 
boBUS.Hoc  enim  subtilitatis  Scotica^induco,  ut  osten- 
dam ,  quam  longe  absint  a  veritate,  dum  res  istas 
divioas  humanis  ratiiinculis  incipiunt  metiri.  Nam 
Difli  Scsripturae  veritatem  ignorarent,  ista  non  dice- 
rent,  et  si  recte  intelligerent  materiam  gratiae,  pec- 
sati,  et  liberi  arbitrii,  ndm  istas  cavillationes  pro 
)onis  rationibus  ducerent. 

Dico  ergo:  Idem  actus  est  acceptatus  et  non 
leaeceptatus ;  quod  auteui  non  deacceptatur  (opor- 
«t  enim  eorum  verbis  uti),  non  est  bonitas  actus 
D  causa,  sed  ignoscenlia  divina,  quae  nisi  esset, 
lullus  esset  acceptatus.  Quare  satis  patet ,  qu  od 
lunt  ignari  (Jivinae  misericordiae ,  ac  per  hoc  et 
3hristi,  dum  opus  bonum  inveniunt  acceptatione  dig- 
lum,  sine  misericordia  ignoscente. 

Dicerent  rursus,  cur  ergo  1.  Johan.  5.  dicit: 
Jui  natus  est  ex  I^eo,  non  peccat;  respondeo:  Im- 
posibile  est,  ut  peccet  filius  Dei  quicunque.  Tamen 
iimul  verum  est*)  quod  peccat,  sed  quia  ignosci- 
Lur  ei,  ideo  vere  etiam  peccans  non  peccat,  nisi  Pau- 
lu8  non  fuit  natus  ex  Deo ,  Roma.  7,  ubi  servire 
se  dicit  legi  peccati,  aut  ipse  Johannes  mentitus 
est  contra  se  ipsum,  ubi  dicit:  Si  dixerimus,  quia 
peccatum  non  habemus,  nos  ipsos  seducimus,  et 
veritas  in  nobis  non  est.  Sequitur  enim^)  exposi- 
tio  et  concordia,  quam  dedi.  Si  autem,  inquit''),  eon- 
fessi  fuerimus  peccata  nostra,  fidelis  est  et  iustus, 
ut  remittat  nobis  peccata  nostra.     Sic  confitentibus 


1)  In  edd.  orig.  haec  verba :  velut  paralyticum,  legun- 
for  post  :  gratiam.  2)  In  edd.  origin.:  Verum  tamen 
''ixta  est.     3)  Ibid.  deest:  enim.    4)  Ibid.  deest. :  inquit. 


272  Resoi.  L.  snper  Propositien. 

remittit,  et  facit,  ut  peceatores  non  sint  peccatores, 
negantibus  aytem  reservat  et  facit,  ut  iusti  noi^  sint 
iusti.  Proinde  definitio  iusti  in  hac  vita  est  haec: 
lustus  primo  accusator  est  sui,  ideo  iustitia  Ghristi- 
ana  est  accusatio  sui;  quam  cito  perit  aiftcuBatio 
sui,  statim  recedit  quoque  iustitia.  Hos  confeBSoree 
Ghristus  gestat  in  triumpho  suo:  Jesus  Hasarenus 
Rex  Judaeorum,  id  est,  confessorum.  Hoo  est  ve^ 
bum  bonum  et  sdave,  qnod  Apostolus  1.  Timoth.  1. 
iucundissime  resonat:  Fldelis  sermo,  et  omniacoep- 
tatione  dignus,  quia  Jesus  Christus  venit  in  hunt 
modum  peccatores  salvos  facere,  quorum  primus 
ego  sum. 

Igitur  stat  mea  secunda  proppsitio,  et  darel, 
quomodo  peccatum  remaneat  post  baptismum ,  et 
in  omni  opere  bono  sit  peccatum  (si  misericordii 
non  succurrerit)  mortale  etnuilum  esse  nlfttiira  snt 
veniaie.  Quare  iterum  stabilitur,  quod  maltoh 
magis  actus  impiorum  sunt  mere  mali,  et  sic  om- 
nis  actus  aut  bonus  ^ )  aut  maius  contra  determini- 
tionem  concilii  Constantiensis,  id  est,  Thomistamn, 
quos  ibi  regnasse  apparet.         *  ^ 

Ex  his  etiam  infertur ,  liberum  arbitrium  Cflse 
mere  passivum  in  omni  actu  suo,  qui  velle  voet- 
tur,  et  frustra.  garriri  distinctionem  Sophistarum: 
Actum  bonum  esse  totum  a  Deo,  sed  non  totaliter. 
Est  enim  totus  et  totaliter  a  Deo,  quia  voliintas 
gratia  ^)  non  nisi  rapitur,  trahitur,  movetur,  qui 
tractus  redundans  in  membra  et  vires.  seu  animae 
seu  corporis  est  eius  activitas ,  et  nuUa  alia ;  sicat 
tractus  serrae  secantis  lignum  est  serrae  mere  ptB- 
sivus  a  sectore,  nec  ad  tractum  suum  quidqunm 
cooperatur,  sed  tamen  tracta  iam  in  lignum  operator, 
impulsa  magis  quam  impellens ,  quae  serratio  opo' 
eius  cum  serratore  dicitur,  cum  tamen  mere  jw- 
atur.     Sed  de  hoc  suo  tempore  latius. 


1)  In  editione  orig. :  multorum.  2)  In  ed.  Jen.  a.  15^ 
deest:  aut  bonus.  3)  Ibid.  legitur.:  gratiam. 


suis  Lipsiae  dispatatis  a.  XIX*  273 

Conclusio  IQ. 

Qtti  opuB  bonum  aut  poenitentiam  a  peccato- 
nim  detestatione  ante  dilectioDem  iustitiae  incipi, 
nec  in  eo  peccari  asserit,  hunc  inter  Pelagianos 
htereticos  numeramus,  sed  et  contra  sacrum  suum 
Aristotelem  desipere  probamus. 

^lsta  conclufiio  ex  praecedentibus  firmiter  proba- 
ir.  8i  enim  verum  est,  adeo  nullum  opus  bonum 
nte  gratiam  fieri  posse,  ut  nec  in  gratia  pure  bonum 
at,  poenitentia  autem  bonum  opus  nimirum  sit, 
eeease  eat  eam  giatia  praeveniente  inchoari.  De 
oeoitentia  enim  salutari  loquimur,  non  de  poeni- 
iotia  Judae,  aut  damnatorum.  Est  ergo  expresse 
aeresia  Pelagiana  dicere,  poenitentiam  aute  dilec- 
onem  iustitiae  incipi.  Dilectio  autem  iustitiae  gratia 
^ei  eat,  non  natura.  Verum  ut  Eccianae  proposi- 
onie  impietatem  manifestius  yideamus,  rem  paulo 
Uias  incipiamus. 

Docui  ego  in  Resolutionibus  et  Sermone  de 
oenitentia,  peccatorum  recordationem  ante  amorem 
utitiae  nemini  esse  salutarem,  sed  noxiam.  Ideo 
rimum  conandum,  ut  iustitia  diligatur,  tum  amore 
istitiae  peccata  detestentur.  Quam  doctriDam  Ec- 
iana  modestia  non  haereticam  quideni  nomiDavit, 
sd  evangelio  et  S.  Patribus  coDtrariam  asseruit. 
leo  magnifico  titulo  suis  Propositionibus  praefixo 
ontra  novam  doctrinam  (eadem  modestiaj  se  di- 
putaturum  ebuccinavit. 

Age,  Paulum  apostolum  videamus,  qui  Rom.  4. 
idt:  Lex  iram  operatur,  ubi  enim  dod  est  lex, 
lee  praevaricatio ,  et  5:  Lex  subiDtravit,  ut  abuo- 
laret  delictum,  et  Galat.  3:  Lex  propter  trausgres- 
ionem  posita  est,  et  l.CoriDth.  15:  Virtus  peccati 
ex.  Quibus  omuibus  id  vult  Apostolus,  quod  per 
egem  peccata  potius  augeutur,  quam  tolluutur,  et 
M)Qcupi8centia  magis  irritetur,  quo  magis  prohibetur. 
3ed  omnium  manifestissime  Rom.  7:  occasione  ac- 
i^pta  peccatum  per  maudatum  operatum  est  in  me 
omneu  concupiscentiam. 

Stat  ergo  sententia,  quod  sine  gratia  lex  occi- 
<iU  et  auget  peccatum,    etsi  foris  cohibet   mauum, 

Utheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p'.  Vol.  in.  18 


274  Resol.  L.  stiper  PropositiMi; 

tamep  intus  eo  tfiagis'  iAVitum  accendit  apimum. 
Cuni  ergo  peccator  ante  gratiam  iuftsus  peMAa  m  • 
discutere,  necessario  legis  Dei  memor  sitj  cdntn 
quam  peccavit ,  necesise  est ,  ut  concupiseeiltitte  re- 
fricet,  et  legem  odiat,  quam  sola  gratia  dlKg^ 
facit.  Itafit,  ut  hypocHta  fiat,  etpeior,  quaitt  {liriaB, 
dum  simulat  se  odisse  peccata,  qnae  vere  neoodit 
nec  odisse  pot6st,  fiisi  legem  ipriui^  dilexeift, -imo 
plus  iam  diligat  peccata,  quam  prius,  atque  id  ip- 
sum  si  auderet,  sine  dubio  fat^retur  et  ipse.  Qm 
istis  pestilentibus  et  haereticis  doctritiis  fepMtar 
ecclesia  hypocritis,  dum  raro  de  dilectioDe  instidn, 
semper  autem  de  odio  peccati  docent,  nec  quomodo 
,  ad  odiuin  peccati  perveniatur,  aut  sciunt,  aut  doeeiii 

Et  quid  moror?  Gum  ipse  Eccius  meus  ooo- 
cedat,  liberum  arbitrium  ante  gratiam  non  vatere, 
nisi  ad  peccandum,  qua  insatiia  dicere  «ndet  in 
ista  Pelagiana  propositione,  quod  non  modo  ncnii  p^ 
cet,  sed  secundum  evangelium  et  secundtitu  ntres 
agat,  qui  poenitentiam  a  detestatione  peciDtiti  itto- 
piat,  hoc  est,  a  peccando  poenitere  incipiat,  <Stnn 
ante  gratiam  non  nisi  peccare  detur  in  hoi]tnn6. 

Deinde  etiam  Scholasticorum  sententia  est,  oob- 
tritionem  fieri  oport;pre  in  caritate,  ergo  cantsa 
prior  contritione.  At  caritas  amor  est  legis  et  fO- 
luntatis  divinae.  Quod  si  et  ipse  suam  prropotli- 
tionem  intelligit  de  peccatorum  detestatione  ez  ea- 
ritate  fluente,  quae  est  ergo  impudentia  et  teme- 
ritas,  hoc  appellare  dbctriham  novam,  et  contrariaiD 
evangelio  et  S.  ^Patribus?  Quare  dico:  Si  propoil- 
tionem  suam  meae  vult  esse  contrariam,  haM- 
ticam,  Pelagianam  tenet  sententiam:  si  consooUD, 
temere  et  stulte  eam  novam  doctrinam  et  oontra 
evangelium  esse  iactitat. 

Deinde  nec  Aristotelem  suum  intelligit,  if\vi  ot 
ipse,  licet  caecus  gentilis,  acutiu^tamen  Bccio  mi^ 
vidit,  omnem  actum  virtutis  ab  electioTie  libeia  «t 
voluntate  ac  amore  proficisci,  atque  privatioaeiD 
nec  nosci  nec  odiri  posse,  nisi  cognita  et  amnta  i^ 
positiva,  peccatum  antem  privationem  esseonioes 
dicunt,  iustitiam  autem  tem  positivam. 


«ais  Lipsiae  disputatiB   a.  XIX.  275 

Conelusio  IV. 
Deu6  mAlMkt  poenam  aeternam  in  temporalem, 
sdlicet  crtieis  portandae,  euius  canones  aut  sacei^ 
dotes  necstatuendae,  nec  auferendae  habent  ullam 
potestatem,  quamquam  id  ab  adulatoribus  noxiis  se- 
ducti  pvtMssumere  possunt. 

Huius  propositionis  nullam  adhuc  confutationem 
aadivi,  nisi  quod  in  eontraria  Eccii  conclusione  di- 
dtor,  hoc  esse  repugnans  Scripturae,  et  usui  eccle- 
siae;  yerum,  an  aliam  ille  Scripturam  et  ecclesiam 
habeat,  ignoro,  forte  ecclesiam  malignantium ,  et 
dus  abusum  intelligit,  et  Scripturanf,  buUas  et  li- 
tms  eorum. 

Mihi  sufflcit,  quod  ecclesia  in  his  ^),  quaeDeus 
mlt  et  facit,  prorsus  nihil  possit  praeter  orationem, 
dayes  habet,  quibus  utitur  in  terris ;  nec  video,  quo- 
modo  ligare  aut  solvere  possit,  cuius  prorsus  nul- 
hm  potest  habere  notitiam ,  cum  usui  clavium 
neeessaria  asseratur  scientia.  De  iis  abunde  in  Re- 
solutionibus  meis,  quas  ubi  confutatas  videro,  cedam. 

Conclusio  V. 
Quilibet  sacerdos  debet  absolvere  poenitentem 
a  poena  et  culpa,  aut  peccat.    Aeque  peccat  su- 
perior  praelatus,  si  occulta  sine  causa  reservat  ra- 
tionabilissima,  quantumlibet  usus  ecclesiae,  id  est, 
adulatorum  resistit. 

Et  hanc  usui  matris^)  ecclesiae  adversam  Ec- 

ciana  arguit  propositio ,    ego  vero ,    non  quid  fiat, 

sed  quid  fieri .  debeat,  disputo.     Quod  autem  sacer- 

dotes  restringuntur  per  episcopos,    et  episcopi  per 

Papam,    quo  minus  id  possunt,  quod  debent,  quo 

iore  id  fiat,  fateor  me  ignorare.     Usum  video,   ius 

quaero,  ius,  inquam,  divinum :  nam  humanum  et  usum 

pro  eodem  accipio.     Cum  enim   presbyteri   et   epi- 

scopi  iure  divino  sint  idem ,    et  olim  idem  tuerint, 

dnm  populorum  curam  haberent  praedicando  et  mi- 

nittrando,  non  video,  quo  iurc  episcopi,  relicto  of- 

flcio  presbyteris,    ius    tamen   presbyterorum  secum 

ascendentes  sustulerunt. 


1)  Iq  edd.  orig.:  hiis.    2)  Ibid.:  saDctae  matris. 

18* 


276  Hesol.  L.  8aper  Propositioii. 

Multa  suDt  ^t  alia  in  iure  et  usu  ecclesiae) 
quae  dod  capio,  quomodo  fieri  potuerant;  quale  est 
iuramentuDa  episcoporum,  quod  pro  palliia  piaestaR 
coguDtur,  et  in  meram  servitutem  iniquisdmae 
Romae  capiuntur,  qualis  est  mensis  papalia  et  gn- 
tiae  exspectativae ,  quales  servationes  caauum,  et 
infinita  his  similia.  Quae  fiunt  quidem,  sed  eontit- 
ria  fieri  deberent*). 

Conclusio  YL 

Forte  satisfaciunt  animae  in  purgatorio  pro 
peccatis,  secl  quod  Deus  a  morituro  plus  quam  to- 
iuDtariam  mortem  requirit^),  vanissima  temeritate 
asseritur,  quia  nullis  modis  potest  probari. 

Et  hanc  nemo  adhuc  tetigit,  et  abunde  Mtia 
de  his  rebus  alibi  scripsi.  Nec  multum  nocet,  qood 
Ecciana  propositio  erroneum  dicit,  quidquid  haae 
mea  propositio  statuit,  quia  multi  multa  loquuntnr. 
Ne  ergo  eadem  repetam,  illuc  remitto  ubi  dixL 

Conclusio  VIL 

Neque  quid  fides ,  neque  quid  contritio ,  neqoe 
quid  liberum  arbitrium  sit,  ostenditse  nosse^^qoi 
libeVum  arbitrium  actuumsuorum ,  sive  bonorum, 
sive  malorum ,  dominum  esse,  balbutit,  aut  noa 
sola  fide  verbi  quem  iustificari,  aut  fidem  non  toUi 
quolibet  crimine  somDiat. 

Tres  errores  EcciaDOS  hio  signavi. 
Primus,  quod  liberum  arbitrium  sit  domiaiB 
actuum  suorum,  quod  una  solius  Apostoii  antorilii 
satis  confutat,  Roma.  6:  Fuistis  servi  pecoatii  S- 
beri^)  autem  a  peccatb,  servi  facti  estia  iuatttiie. 
Ita  in  quocuDque  vitae  statu  sumus,  servi  aumvi, 
seu  coDcupiscentiae,  seu  caritatis.  Utraque  enJB 
domiuabitur  libero  arbitrio.  Sic  Christus  Johan.8: 
Qui  facit  peccatum,  servus  est  peccati.  Ita  et  tt- 
trus,  2.  Petr.  2:  A  quo  euim  quis  superatus  ai^ 
huius  et  servus  est. 


1)  In  edd.  orig.:  debent.    2)  Ibid. :  reqairat.   3)  Ib^^ 
liberati. 


•■!■  UptfM  dtofMitfttit   a.  XIX.  277 

fli  dlee^:  Etfi  Umm  aHqtto  veram  seQsa,  Hbi^ 
«Wtrimn  eme-  donrimiin  non  exeludendo  gra- 
miMmdto :  Sive  mi  Bensus  dTe  non,  theolognni 
leeel  loqid  ad  nsam  theologiae  et  sacrae  Scriptorae. 
lltlNMi  in  BMB  repertas  loouendi  regulas  eogant 
«mMs  OhristiiBuioa)  ourtam  lioeri  sunt  oontemptoree 
ii|g«lae  divinae?  Vateor,  liberam  arbitrium  posee 
Mdominam,  prinoipem,  episcopum,  regem,  etalia 
fiaeeonqae,  sed  haeo  perioalo  gratiae  Dei  et  Sorip- 
terae  iofdlUgendae  dieuntur,  quae  servitutis  Toca- 
bola  noe  eignal,  et  qui  aliler  Hberum  arbitrium  in- 
Idigii,  non  inlelHgit 

Alter  error  magis  noxius,  et  qui  evidenter  in- 
dieat^),  Bocinm  meum  nescire,  quid  fldes  sit,  dum 
mat  per  eam  tolam  iustificari  nominem,  sed  nec 
fiod  eit  iuetiflcari  intelligit. 

Dieimiis  ergo  eum  Patilo  Rom.  1 :  luatitia  Dei 
mdatar  in  illo  ez  fide  in  fldem,  sicut  soriptum 
tti:  Instue  ex  flde  Tivet.  An  Apostolus  ab  Ecdanis 
doe^dus  iiiit,  ut  glossam  illam  mirabilem  adderet, 
sed  non  ez  sola  flde?  Item  Rom.  10:  Corde  cre- 
ditnr  ad  iustitiam;  vide,  ut  hic  soli  fldei  tribuat 
iitlitiam,  adeo,  ut  solum  oor  nominet,  ceteris  mem- 
hris,  quae  operentur,  tacitis,  ore,  iuquit,  confessio 
It  ad  salutem,  sed  ubi  iam  iustiflcatus  est  per 
ftdem. 

Dicam  ergo,  ut  nugas  istas  insulsas  Sophista- 
moi  praeteream,  nulla  opera  iustificant,  seu  iustum 
heiant,  seA  sola  fldes.  lustiflcatus  autem  facit  opera. 
Sie  enim  habet  sensos  Scripturae,  utMUstificatio  sit 
prior  operibus,  et  opera  fiant  tf  iustificatis.  Non 
enim,  ut  errat  Aristoteles,  iusta  faciendo  iusti  efli- 
oimiir^  sed  iusti  facti  operamur  iusta.  Sicut  npn 
itt  qpiscopus  operaepiscopifaciendo,  sed  episcopus 
tMtns  facit  opera  episcopi.  Sic  non  opera  fidei 
beiant  fldemi»  sed^fldes  focit  opera  fidei.  Sic  non 
opera  gratiae  ^fietciunt  gratiam,  sed  gratia  facit  opera 
gratiae.     Inde  est,    quod  Deus  respioit  primum  ad 

1)  In  edd.  orig.:  iDdicet. 


278  &e80l.  L.  super  Propotitioii. 

Habel  (in  quo  sibi  placet),  et  sie  tandeiii  ad  open. 
Hoc  est,  quod  vult  Apostolus,  quod  sola  fide  m&' 
ficamur,  non  operibus,  licet  opera  iam  iuatifieati  djOB 
omittamus. 

£t  inde  latius  audet  dioere,  quod^lex  iustonoii 
est  posita,  quia  iam  iustus  ex  flde  non  eget  Usgt^ 
sed  8ua  sponte  facit  opera.  Hunc  loquendi  et  in- 
telligendi  modum  in  operibus  suis  submersi,  niui- 
quam  intelligunt  Sophistae  huiusmodi.  Nam  qnod 
Roman.  2.  dicit:  Non  auditores  legis,  sed.fiictom 
legis  iustificabuntur,  loquitur,  quod  reputantur  insti, 
non  quod  per  opera  iustificentur,  atque  faeerelegen 
est  implere  legem,    quod   est  credere  in  GhristQm. 

Quod  autem  Jacobi  apostoli  inducitur:  Fides 
sine  operibus  mortua  est,  primum  stilus  epistohe 
illius  longe  est  infra  apostolicam  maiestatem,  net 
cum  Paulino  ullo  modo  comparandns.  Deinde  de 
fide  viva  loquitur  Paulus.  Nam  fides  mortna  dob 
est  fides,  sed  opinio.  At  vide  theologos,  hano  unaa 
autoritatem  mordicus  tenent,  nihil  prorsue  curaQtet, 
quod  tota  alia  Scriptura  fidem  sine  operibus  com- 
mendet.  Hic  enim  mos  eornm  est,  una  abrepla 
oratiuncula  textus  contra  totam  Scripturam  oomoa 
erigere. 

Debebant  ergo  hi,  qui  titulo  theologiae  in- 
flantur,  discere  primum ,  quid  esset  fldes  et  opert 
iuxta  Scripturas,  ac  non  mox  damnare,  qnidqoid 
contra  suas  opiniones  inveteratas  ofiendissent.  Qaod 
si  populus  his  ofiVnditur,  suis  imputent  infelioibM 
studiis,  quod  populum  non  docuerunt  intelligere 
verba  Dei  et  tropos  Scripturae  necessarios  ad  sali- 
tem.  Ipsi  autores  sunt  scandalorum  huinsmodi. 
Multo  periculo  praedicantur  opera  prae  fide:  fides 
autem  sine  opere  nullo  periculo  praedicatnr,  prop- 
terea  quod  facilis  est  et  proclivis  popnlus  in  fldv- 
ciam  operum,  et  opera  facile  praeponderat  fideL 
Ubi  autem.  pura  fides  recte  docetur,  sponte  eni, 
et  sine  periculo  venient  opera,  dum  didicerint,  bnp 
iorem  vim,  imo  totam,  in  fide  positam,  quae  biM 
opera. 


Biiif  LipQ^a^  (lispiitatis  a.  J^X.  27d- 

Borror  e^t  intondere,  quam  ignavi  sint  etiam 
baologi,  nedum  populi,  in  cognitione  fidei,  quam 
rofltentur:  adeo  eQclesia  repleta  est  iactantia  ope- 
um  externorum,  ut  Christus  de  nostro  tempore 
tixisse  videatur:  Fi|i|is  hominis  cum  venerit,  putas, 
iveniet  fidemin  terra?  Breviter,  cum  fides  sit  recta 
t  bona  opinio  de  Deo,  opinio  autem  quaeiibet 
er  BC  solam  hominem  trahit  in  opera,  non  est 
ubitandum,  quin  omnia  opera  faciat,  qui  fidem 
abuerit.  Si  enim  opinio  et  amor  mulii^ris  non 
init  esse  otiosum,  sed  sine  lege  et  magistro  faeit 
iliira,quam  postuletur:  quomodo  non  fides  muUo 
aagis  idem  praestet?  Mundus  regitur  solis  opiui- 
>niDUS,  et  sola  fide  non  possit  regi  Ghristianus? 
)enique  quis  docet  sophistas  theologos  tot  et  tanta 
acere,  pati,  cogitare,  vitare  pro  opinionibus  suis? 
^onne  solaaffectio  opiniouis  suae?  Sed  alias  plura. 
Tertius  error  impiissimus^  quod  fidem  non  tolli 
[aolibet  crimine  dicit,  cum  fides  sit  iustitia,  crimen 
kutem  contrarium  iniustitia.  At  scio.  quod  mihi 
iommentum  de  fide  infusa  et  acquisita  obiiciat. 
5ed  nunquid  hoc  est  boni  viri,  nedum  theoh)gi  of- 
iciimi ,  scire  alicuius  propositionem  esse  veram, 
5t  tamen  alium  sensum  quaerero,  quo  eandem  gar- 
rias  esse  falsam ,  et  ita  ad  vocem ,  et  vocabuli  ae- 
quivocationem  veritatem  calumnieris?  quam  eximia 
vero  theologia  haec  est,  ut  hanc:  Canis  est  ani- 
mal  latrabile,  oppugnes  et  dicas :  Coutra,  cuiis  est 
8idus  coeleste,  cum  scias  certissime  canem  ab  illo 
aliter  acceptum,  quam  abs  te. 

Ista  sophistica  et  odibilis  duplicitas ,  seu  rec- 
tiu8  muUiplicitas,  cui  non  odiosa  sit  in  Proteo,  ne- 
dum  in  theologo?  Verum  quando  Eccius  titulo 
praefixo  contra  novam  doctrinuin  disputare  se  di- 
cit:  inteUigo  eum  pro  simpiicitate  theologica  non 
de  aUa  fide  loqui,  quam  ego  loquutus  sum:  aUo- 
qui  non  contra  meam  novam  doctrinam  loqneretur, 
et  titulus  mentiretur.  Ideo  dico,  quod  sua  haec 
contraria  propositio  sit  omnium,  quas  viderim  un- 
<luam,  haereticissima  et  impiissima,  ut  quae  fidem 
solam  iustificatricem  contra  Paulum  apostolum,    et 


280  Resol.  L.  snper  Propoiitioii* 

eyangelinm  Christi  neget,  et  eain  niillo  oiiinne 
tolli  affirmet.  Deinde  liberum  arbitrinm  aetunm  4o* 
miDum  contra  Scripturas  defendit. 

Conclusio  VIII. 

I  Veritati  et  rationi  contrarium   est  quidem,  in- 
vite  morientes  deficere  in  caritate,    ideoque  pati 
horrorem  pui^torii,  modo  veritas  et  ratio  sit  idea, 
quod  opinio  theologistarum. 

Haec  nuUum  adhuc  habet  confutatorem,  et  de 

eadem  multa  in  Resoiutoriis  dixi.    Ne  eim  taedk),   l 

repetere  nolo. 

Conclusio   IX. 

Anima»  in  purgatorio  esse  certas  de  salute  sua, 
nec  gratiam  in  eis  augeri,    scimue  a  theologistis 
asseri,  sed  miramur  doctissimos  viros,  quod  huiiis 
fidei  suae  rationem  nec  stulto  yerisimilem  reddere 
possunt. 

Hanc  multis  impefiit  Eccius,  sed  nihil  efieeit, 
cum  nuUus  hominum  scire  possit,  quid  cum  aniina- 
bus  agatur  in  purgatorio.  Hac  ignorantiae  prifb- 
sione  faoUe  eludo  omnium  contraria  argamenli, 
quod  nullus  possit  docere,  quod  nec  vidit,  nec  as* 
divit,  nec  in  cor  hominis  ascendit.  Opinari  possi- 
mus  de  iis  et  similibus,  quantum  volumns,  sed  theo- 
loristis  convenit,  ut,  quae  opiniones  sunt,  pro  arti- 
culis  certissimis  fidei  iactent. 

Ad  argumenta  vero,  quorum  caput  est  et  tfira 
virtus  illud,  hic  omne  meritum  comparari,  non  illie, 
respondi  satis  in  Resolutorio.  Nec  ego  ^as  mereri 
dixi,  sed  gratiam  augeri^),  et  in  statu  merendinon 
esse  eas,  dixi  nondum  demonstratum  esee;  poet- 
quam  fuerit  demonstratum,  cedam. 

Conclusio  X. 
Meritum  Christi  esse  thesaumm  ecclesiae,  et*} 


1)  In  edd.  ohgin  :   non  aageri.    2)  fn  editione  orfg* 
deest:  et. 


Uf^'  dlipvtatU  ki--  ZUL  381 

iMctowwr  werWg  nog  Invri,  eertameflt:  eme  M»  ' 
i^^^theMnmni  indnlgentianini  nemo  nin  foedift 
Mator,  exlmTagantes  aTeritate,  et  fietae  qoae- 
la»  eeeleeiae  prazes  ant  nsue  simalant 

Hie  forte  propter  illam  declaratoriam  Leoni* 
•  •addends  rant  qnaedam^iis,  quae  eopio^e  in 
Molotionibos  dixL  Primo,  quidquid  sit  de  extra- 
ipAle  illa  et  dedaratoria,  certum  est  in  manu  eoole- 
iV'«iit  Pkpae  prorsos  non  eese,  articulos  fldei  sta^ 
dbe,'  ino  nee  ieges  momm  seu  bonorum  operum, 
lod  haee  omnia  in-saerisliteriB  tinttradita.    Ideo 

rm  eet,  >at  articulorum  declarandorum  tantum- 
poteetatem  habeat,  deinde  -  ceremonias  ordi* 
M  ad  extemam  speoiem  ecclesiae  Dei,  quas  rur- 
fei 'deatitnat,  s\  pietatia  ratio  postulet. 
-•Deinde-in  deolarandis  fidei  articulis  oportet,  ut 
m-  eoe  adbibeat,  qui  humanis  ^raditionibus,  iuri- 
ii*^et  opinionibus  eunt  ezerciti,  hi  nihil  boni  de- 
liaNint,  eed  theotogos  insigniter  eruditos,  vitaque 
•batos,  ut  et  lohannes  Oerson  censet,  non  sicut 
NKe  errant  quidam  pontificii  adulatores,  qui  sine 
erie,  sitie  ratione  bonae  vitae,  proDunciant  de 
fite  6UO,   velut  certi,    quod  Bpiritus  sanotas  eos 

Pk.    Fatemur,  ecclesiam  non  deseri  spirita  Ghristi, 
ecclesia  ibi  non  intelligitur  Papa  et  Cardiaales, 
tl  etiam  Gonoilium.    Ideo  ponenda  est  ista  stulta  ^ 
hMia  praesentis  spiritus  securitasque  pronunciandi, 
eom  timore  consultis  sacris  literis  res  gerenda. 

Secundo  dico,  quod  meritaChristi  suntspiritus 
Tita,  sunt  gratia  et  veritas,  ut  lohan.  I:  Gratia 
▼eritas  per  Jesum  Christum  facta  est.  Gum  au- 
m  in  nullius  hominis  potestate  sit,  gratiam  et  yeri- 
leiii,  spiritum  et  Titam  tribuere,  ideo  non  poterit 
ipa  Tc)  ecclesia  merita  Ghristi  dispensare,  id  est, 
ratiam  et  veritatem.  Et  hanc  sententiam  ita  teneo 
B  tenebo,  etiamsi  angelus  de  coelo,  nedum  Papa, 
Kud  dixerit;  quandoquidem  et  universa  ecclesia 
ainesque  in  unum  Doctores  negent,  gratiam  Dei 
ter  hominem  dari. 

Quod  si  dixeris :  applicare  tamen  potest  merita 
Snristi,  quo  volet,  respondeo:   Merita  Ghristi  aunt 


262  HoioL  L.  raper  FropoMtiMk 

gmtia  ei  Terittia,  sive  deetnr,  sive  TendMiftiir,  aife 
dispenBentur,  sive  applieeniur.  Non  eniin  finnt  aUvdi, 
qaam  merita  Christi,  in  quoconqoe  eoram  oflD,  idio 
sicut  nec  dare.  ita  nee  applicare  ea  poteai  hoBO, 
dieas  quid  veiie. 

Bunum  dieis  ■) :  Ministerialiter  dat  merita  Ghriatl; 
haec  concedo,  sed  non  pro  indulgentiis,  qnia  ia-< 
dulgentiae  aunt  contrariae  meritia  Cbriali,  merilft 
Christi  suni  gratia  et  veritaa,  quae  faciunt  melioreB 
in  spiritu,  et  sanctiorem  eum  qui  consequitmr.  In- 
dulgeotiae  vero  nihil  boni  conferunt  in  spiritn,  Boi 
remitiunt  bona  spiritus  contra  merita  Christi.  Qpwla 
ipsi  viderint  sua  verba  et  usum  suum,  ego,  sahra 
eorum  reverentia.  dico.  quod,  ut  verba  sonant,  wt^ 
rita  Christi  non  esse  posse  thesaunim  indolgentia- 
rum,  sed  contra  thesaurum  impositionum  et  poe- 
narum  ferendarum  omnino  contraria  indolgentiis. 

Ideo  fateor  ea  conferri  ministerialiter  in  abftth 
lutione  culpae,  ibi  enim  res  spiritus  agitnr,  ihi  mit 
rita  Christi  operantur  ad  verbum  sacerdotis,  ai  eia- 
dat  peccator,  alias  nequaquam. 

Quare  declaratoriaip  iliam  non  damno,  sed  ia  ') 
8UO  sensu  eam  relinquo.  Si  autem  aptata  iaerit, 
ut  contra  praedicta  militet',  lespuo,  et  postulo^.ai 
reddatur  ratio  dictorum.  Deinde  ostendatur  pote- 
stas  faciendi  articulos  fidei,  aut  proferatur  probati 
revehitio,  nudis  verbis  prohibet  me  Paulua  credera 

Gonclusio  XI. 

Dicere,  iodulgentias  esse  bonum  Christiano,  eat 
insaoire,  sunt  enimverissime  operis  boni  ▼itinB, 
et  improbare  indulgentias  debet  Christianns  ob  alw- 
sum,  quia  Dominus  dicit:    Propter  me  deleo  ini- 
quitates  tuaa,  noo  propter  pecunias. 

Propheta  Psal.  40.  appellat  insanias  fitlaas  ho- 
minum  doctrinas.  quibus  colitur  Deus,  eontempto 
eins  mandato.     Quanto   magia  insaniunt  ii '),  qrii 

11  lo   editionibos  orig. :   dices.      2)    Ibid.   deoit:  >>• 
3)  &id.:  Jui. 


iik  Tilniiit iiiinnlif ii  n.  XIK*  9SR- 


j_i 


.«fW, 


i|ii^ ,  •tat.  lemwioiMs  baiiomni  openmi: 
# ji)M)|iii9i'  poenaftip^  aaideaaft  haec  boDa  profltori 
Mjpiiaiini.  joiaim  hyj|y,#uiUj  esse  plenum  bonia  ope-. 
fiil  el.tpMoif  ctMia,  iiDa§pne  Domiia  aui  GhriatL 
„  ])eiig4e.{Wiiper  (laiNfc,  yi^m  operia,   dum  npa 
dmt^M^  Qnoo  dator^  niaitodiilgentiaa  soiTent  red* 
Mjifu    Jlto.pDoptec  fpalvm>8attmv  aeu  mmus  bo- 
Pll^  $Mt«Bi  Donom  anum^  ubi  oertum  est,   quod 
•a%  inaeiitar^.p^s,  aed  ipee  homo, 
^..p^eDto,  et..Tidebi0  me  -Terum  dioere«    Nam  in 
lllp^.  i|ibi  gratis  aantiii^olgeotiae  pasaim  ezpositae^ 
4|Pfl«)9M  Cfarat»  iq  Qermania  oontva,  nisLdes,  eaa 
ilpillfijiiA  dabit^ito  miruiq  ^t  ingenitim .  indulgenr 
tonili»]  i^faod  aJ|ter:  in  Itoliir,   aliter.  in  Germania 
"Wpt..  ....... 

..v.fWttlo  propositionem,  lohannes  SeoiuB  Lipsiae 
JjfllBgDitfjt,  sed  iiaiv  ut  in  «ibilnm  pene  ierint  uni- 
fcnae  indnlgentiae,  neque  ipse  enim  yisus  est  eas 
mip^aoere,  Jiitqoa  ,utiiiamiam  diusio  fuissent/com- 
HHOditijB)|  siout  abEocio  nostrosunt  Qominendatae, 
aniius  rapinapum  et  apoliorum  Romana  avaratia 
toiisset  eGermania,  tum  dod  ita  irrisissent  Oerma- 
KMwn  baibaram  ruditatem  RomaDenses  pepulorum 
iUMores,     CSetera  in  Resolutorio. 

Conclusio  XII.  ^ 

Papam  Dosse  remittere  omDem  poeoam  pro 
pecoatis  deDitam  huius  et  futurae  vitae,  et  quod  iu- 
<ialgeDtiae  prosuDtDOD  criminosis,  somniaDtsecure 
iodoctissimi  Sophistae  et  pestiferi  adulatores,  dod 
kmen  vel  Dutu  possuut  osteudere. 

Et  habc  Dcmo  aggressus  adhuo,  quem  viderim, 
piaeter  propositionis  Eccianae  veutum,  ad  quem 
QOn  est  secuta  pluvia.  Verum  quia  et  haec  est 
^ntra  novissimam  dedaratoriam,  quae  dicit,  eocle- 
^am  remittere  poenas  pro  peccatis  secundum  iuj^- 
iam  diviuam  requisitsjB,  hjc  dico:  . 

Baepius  dixi,  ecclesiam  nihil  posse  contra  iu- 
titiam  divinam  praeter  orationem,  uisi  aequivoce 
tistitiam  divinam   aooipias.    Mam  mibi  nullum  du* 


284  ResoL  L.  snper  Pfopoeilioii.  - 

biuin  est,  poenas,  qnae  ecclesia  requirit  a  peceston, 
simul  requiri  a  iustitia  divina,  perpacturo  quodlMt 
cum  ecclesia,  dicens :  Quodcunque'  ligaveris  •ii|Ni' 
terram,  ligatum  erit^)  et  in  coelis.  Ubi  elare  dioift 
ligari  apud  se,  quod  in  ecclesia  tigatum  est,  et  iti 
consonat  iustitia  ecclesiae  et  Dei  euper  peeeatoie, 
Verum  hoc  modo  non  habet  usus  loquenm,  qui  ptt 
iustitiam  divinam  intelligit  aliam  seorsim*)  eztn 
pactum  iustitiam  Dei,  secundum  quam  eoelema  otni 
imposuit  aut  imponit.  De  hac^)  dico,  si  deehn- 
toria  loquatur,  non  ei  credam.  Sinam  tamen  eM 
opinionem,  sicut  et  sumpta  est  ex  opionionilNiii 
Nam,  ut  dixi,  novos  fidei  artioulos  non  reoipio,  •  , 
quocunque  statuantur^  nisi  assit  probata  relatio^]: 
nec  declaratoriam  articuli  cuiuscunque,  nisi  per  ffi- 
vinas  Scripturas  declaraverit,  quarum  ne  ^ilabaa 
quidem  habet  ista  declaratoria  iuristica  magis  qam 
tikeologica. 

An  hic  mihi  obstrepunt,  magnam  et  inMKbi- 
lem  esse  autoritatem  ecclesiae,  quae  Spiritu  sanelo 
regatur.  Denique  iuxta  Augusfinum :  Evangelio  noB 
crederem,  nisi  ecclesiae  crederem.  Hic  sane  noniB 
pelagus  disputationis  navigandum  est.  Dico,  siett 
paulo  ante  dixi,  magnam  et  infallibilem  esse  eeeie^ 
siae  autoritatem,  quod  spiritu  Christi  regatur;^  pleno 
corde  confiteor.  Sed  iurisperditis  quibusdam  et 
assentatoribus  theologis  debemus  hanc  intelligentiaiD) 
quod  ecclesia  ibi  pro  notariis  et  poenitentiariis,  ant 
magistris  palatii  Papae  accipitur  (nam  ipsi  pontil- 
ces  raro  has  res  curant ) ,  cum  de  universali  eed^ 
sia  tota  loquatur,  non  de  Romanae  eocleeiae  qnr 
dam  parva,  et  nonnunquam  vilissima  parte.  B 
inde  habemus  etiam  bullas  et  definitiones  ex  Url)e, 
dignas  tali  ecclesia. 

Ad  autoritatem  Augustini  dico  primum: 

Esse  eius  vulgatam  quorundam  sententiam.  hane: 
Evangelio  non  crederem,  nisi  ecdesiae  crederem,  H 
est,  plus  credo  ecclesiae,*  quam  Evangelio.  Bt  qvod 

t)  In  edd.  orig'  ligata  ernnt  2)  Ibid.:  seonaB. 
3)  Ibid.:  de  hoc-    4)  Ibtd.:  revelfttio. 


».'<N")|^iP"' 


lUiia  ^iax.  ,885 


Ueo  eomm  sit  seiiteulia,  eKeopBtet^uodPapMbino 
tnbuuut  autotitatem  inter{)retaDdu  Boript^ne-,  «oli 
stiaoi;  deiode  eam  oppriQuat  oronib^a,  quofi  widmnt 
rel  dubitftre  vel  reluulari  puuLifioam  vel  Uteria  rel  feolu. 

Qua  BeQtentia  nt;c  Luoiiet  ipge,  neo  omnes 
uerelici  simul  sumpti  daumatiorem,  uno  nw>  ainai- 
em  impielatem  cogilaveruDt.>  Nun  bioc  Bequitur, 
?apam  et  uotarios  |i&latii  eoM  Bnpia  eTaogelium, 
lO  per  boc  Bupra  Deum,  cumLuoifer  lolumtequ- 
is  beo  eese  cunatua  fuerit.  Qua  B^ienti»  Qova 
^epam  Dobis  houiinem  illum  Btatuunt,  de  quo  difit 
*aulus:  Qui  estollitur  tiiipra  omne  quoa  oolitur, 
iat  quod  dicilur  Deu^.  KooloBia  enim  or^tara  eit 
ireiigelii,  incomparabiliter  minor  ipBO,  Biout  ait  Ja- 
lobus:  VoluDtavie  geuuit  uoB  Verbo  ToriUtiB  Buae, 
A  Paulua:  Per  evaagelium  ego  tob  genui,  uode 
dem  Terbuoi  vocatur  uieruB  et  TulvaDei,  ItiBa.'4€[: 
^ui  geatamiiii  in  utero  meo,  bt  portamini  in.  tuIt» 
aea,  quia  scilicet  ex  Deo  nasounur  et  portamur 
rotbo  virtutis  suae, 

*  Si  hoo  voluisBct  B.  AugiutinuB,  Bieut  ei  inno- 
WptiMimo  imponunt,  quis  non  Augustini  mallet 
poqnam  audiTisse  nomen?  Igilur  ad  foutem  euu- 
Jlipi  eat.  B<mbit  enim  B,  Auguadnus  oontra  epi- 
■^dlaiii  fnndamenti  Maniohaeorum ,  dos  Vincentii 
[■t.iUi  dioont)  capite  5:  Adeo  studiosi  aunt  tum 
li|ironiiD  tom.Terborum,  ut  neo  ad  originem,  oee 
|i|)  •eBnim  cureut  pedem  moTere.  Denique  Terba 
Aagaatini,  quae«ic  habent:  Bvaugelio  non  orede- 
qn.,  niai  me  ecoieaiae  commoveret  autoritas,  illi 
tlinwoDes  sio  reddunt:  Evangelio  oon  orederem, 
pin  orederem  eoclesiae.  lade  oibil  mirum,  si  tan- 
toiB  ait  labotatum  in  huius  dioti  iDteUigentia,  et  tot 
«floauum  rivulos  inde  ductos,  luatus  enim  labor 
hil  *)  est,  ut  multis  torqueantur  interpretationibuB, 
Qn  UbnuD  et  autorem  non  dignantur  lectione,  aed 
da  BDiB  capitibuB  divinare  coDantur  undelibet  de- 
Mptia  depraTatisqne  dictis  intelligeutiam. 

Primuna,  familiarie  tropus  est  B.  Augustini,  di- 

1)  Id  edd,  orig.-:  i*. 


nionem  et  yalorem  ^;. 

8eeundo,  eeelesiam  hoc  loeo  nee  FapMA 
Romam  aecipit,  sed  per  lotum  orbem  diflds^ 
versalem  ecclesiam,  at  mox  ibidem  Ba6atiil^ 
Eyangelio  enim  catholieis  praedicantilnis  iMi 

Est  ergo  argamentum,  scopus  et  sinft 
Augustini  eo  loco  einsmodi:  Vobis  Maniehaei 
eredo.  Quare?  quia  in  evangelio  nihii  de 
lego,  cum  autem  catholici  vos  per  totom  mn 
detestentur,  evangelium  autem  commendent 
et  constanter  ubique  praedicent,  evangeHo  t 
non  credidissem,  nisi  totus  orbis  tam  eoneo 
docens  hac  autoritate  sua  me  moveret  ad  ti 
dnm,  simul  eadem  autoritate  moveor  ad  voU 
credendum,  quia  nihii  de  vobis  lego  in  evatt 
cui  motus  autoritate  totius  orbis  credo.  EIz  c 
clarum  est,  Augustinum  hoe  volle,  posae  t|i 
probari  tanto  omnium  consensu  evangeliuml^i 
clesiam-,  et  improbari  haereses  contrariaa"! 
muititudini,  praesertim  ubihi'),  cum  qoibia  I 
Hbros  acceptant,  ex  quibus  id  pi^batur. 

Hunc  esse  sensum  B.  Augustini  patebit  qi 
libet,  qui  praecedentia  et  sequentia  conferant|H 
pum  Augustini  observant.  Frustra  Oerson,  firaMH 
ron,  frustra  et  alii  hoc  de  primitiva  ecclesia,  aHii 
desia  cum  Christo  Deo  incluso  intelligunt.  Nanl^^ 
Gonfess.  idem  dicit,  se  non  leviter  motum  ad  l! 
fldem,  quod  videret  sacris  literis  a  Deo  tantam  esAi 
tam  autoritatem,  quod  toto  orbe  haberentur  in  80 
autoritatis  fastigio.     Sic    hic  dicit  se  motam. 


1)  In   edd.  origin.   desnnt  verba:    Deinde  per  a 
tatem  —  opinionem  et  valorem.    2)  IMd.:  ii. 


BQie  Lipsiae  diBputatis  a.  XIX.  287 

per  orbem  populo  in  evangelium  consentiente ,  in 
qoo  tamen  nibil  invenisset  de  Manichaeis,  ideo  non 
posse  se  Manichaeis  credere,  quos  illi  detestaren- 
tur,  quos  eyangelium  videbat  ita  constanter^)  re- 
dpere,  ut  eorum  moveret  autoritas  ad  credendnm, 
hoo  esse  evangelium. 

Neo  hoc  ergo  recte  dicitur,  qnod  approbante 
eedeaia  evangelium  noscatur,  cum  de  approbatione 
Augustinus  nihil  dicat,  praesertim  si  Romanam  ec- 
desiam  intelligas ,  sed  de  multitudine  totius  orbis, 
quae  res  non  levis  est  autoritatis,  cum  sine  Dei 
mazimo  miraonlo  fieri,  tot  resistentibus  tyrannis, 
tot  morientibus  Christianis,  non  potuisset,  ut  evan- 
gelium  dc  maneret^)  et  cresceret  Si  enim  hoc 
Don  vidisset  fieri,  evangelio  non  crederet.  Quid 
hoo?  An  non  crederes,  etiamsi  totus  orbis  insaniat 
oontra  evadgelium? 

Dixi  ergo,  quod  magis  loquitur  de  convincen- 
diB  kaereticis  et  probanda  fide  catholica  (hoc  enim 
tuDC  agebat),  quam  de  sua  propria  fide,  quae  non 
Dllomm  autoritate,  sed  spiritu  solo  Dei  oritur  in 
eorde,  licet  per  verbum  et  exemplum  moveatur 
homo  ad  eam.  Sed  quia  haereticis  hoc  exemplo 
pro  fide  fortiter  resistitur,  quasi  diceret:  Fidem^), 
qoam  habeo  in  evangeiium,  non  possem  ita  tueri 
eontra  vos,   nisi    ecclesiae  ista  moveret   autoritas. 

Et  est  simiie,  sicuti  Deo  non  credidissem,  nisi 
Paalo  praedicanti  credidissem,  quia  fides  non  nisi 
ex  auditu.  Quomodo  enim  credent*)  ei,  quem  nop 
audierunt?  Ita  probatio  fidei  non  nisi  ab  exemplo 
totius  ecclesiae  per  orbem,  quomodo  enim  persua- 
debit,  etiamsi  solus  fortissime  credat,  nisi  proferat  et 
aliorum  exemplum,  ethoc  quo poterit potentissimum ? 

Igitur  non  crederem,  necessario  intelligitur,  id 
est,  non  possem  persuaderi,  et  persuadere  ad  cre- 
dendum,  alioqui  »)  falsissime  diceret,  cum  solus  Spi- 
ritus  sanctus  faciat  credere  quemque. 


t)  In  edd.  orig.  deest:  constanter.  2)  Ibid.:  manaret. 
3)  Ibid.:  fides.  4j  In  edit.  orig. :  credenti  ei.  5)  In  edd.  orig.: 
alioquin. 


288  Resol.  L.  super  Proposition* 

At  iterum  simile  esto.  Johan.  dieit:  Qoi  son 
diligit  fratrem,  quem  videt,  Deum  quomodo  poM  , 
diligere,  quem  dod  videt?  Cum  eit  impodbiie  iiatnfti 
diligi,  nisi  in  Deo  prius  dilecto.  Est  ergo  BenM: 
Non  probatur  diligere  Deum,  quem  non  videt,  fd 
DOD  osteDdit  se  diligere  fratremi  quem  videt. 

Vides  ergo,  quam  longe  abierint  ab  AaguBluio, 
qui  hunc  tropum  non  observaverunt,  et  quam  inofftB 
ad  Romanum  Pontificem  et  ecdesiam  BomtMi 
ista  directa  sint. 

Dicisiterum:  ChristuB  rogavit  pro  Petro  dioM: 
Ut  non  deficiat  fides  tua.  Si  defioere  accipitar:  lip 
Uno  tropo,  manifestum  est,  Petri  fidem  defeoiaae, 
quando  cecidit  negato  Christo.  Quare  Petii  fidei 
tum  Don  in  Petro ,  sed  in  virgine  Haria  manritj  ol 
in  latrone  dextro  orta  eat,  eadem  enim  est  Sm 
fides,  quae  omDium,  sicut  Augustinus  de  Trin.  didl 
libr.  1 :  Haec  mea  fides  est,  quoniam  haeo  oatholitt 
fides  est.  Atque  hoc  modo  fides  Petri  nihil  ad  Bth 
manam  eociesiam,  quod  sensus  est:  Fidem  Ghiiili 
(quae  totius  ecclesiae  est),  quae  tunc  in  Petio  fiut, 
nunquam  defecturam. 

Si  autem  Ebraeo  tropo  deficere  accipitur  pio 
finire  ac  penitus  cessare ,  dco  -  aliquando  tepana, 
clarum  est,  Petri  fidem  cecidisse  quidem,  sed  bod  . 
defecisse,  quia  reversa  est  a  iapsu,  verum  ex  hoo  - 
personali  fide  Dihil  pro  uUo  episoopo  infertur,  1100 
aliquid  ad  successorem  pertiaet  de  hao  fide.  qaii- 
tum  verborum  proprietas  facit 

CoDclusio  XIII. 
Romanam  ecclesiam  esse  omnibus  alila  tiipt- 
riorem,  probatur  ex  frigidissimisRomanorum  pontir 
ficum  decretis,  intra  quadriDgenlos  annos  nttiiy 
contra  quae  sunt  historiae  approbatae  miUe  ei  oat 
tum  aDDorum,  textus  Scripturae  divinae,  et  deM- 
tum  concilii  NiccDi  omnium  sacratissimi. 

Hanc  edita  Resolutione  aliquanto  declMfi) 
plura  dicturus  futuris  adversariis.  Interim,  quia  sflta* 
dalosa  est  propositio  in  auribus  pietatis,  id  est,  in- 
vidiae  et  superbiae,  pauca  iterum,  ne  nuda  prooeiti 
addam.    Pro  quo  primum  probo,  quamlibet  oivitatM 


auU  Lipsiae  disputatis  a.  XIX.  289 

iiabere  debere  episcopum  proprium  iure  divino,  quod 
ez  Pftulo  Tit.  i.  ostendo  dicente :  Huius  rei  gratia 
reliqui  te  Oretae,  ut  quae  desunt  corrigas  et  con- 
stitQas  presbyteros  per  civitates,  sicut  ego  disposui 
tibi.  Hos  autem  presbjteros  esse  episcopos,  testa- 
tv  Hieronjmus  et  textus  sequens  ostendit  dicens: 
Oportet  enim  episcopum  esse  irreprehenRibilem ' ) 
•lc.  Sed  et  B.  Augustinus  Epistola  29.  ad  Uiero- 
Djmum  episoopum  descripturus  rationem  addit  et 
dioit:  Erat  enim  civitas,  quasi  diceret,  non  ei-at 
simplex  presbjter,  sed  episcopus,  de  quo  loquor, 
quia  erat  civitas,  cui  praeerat. 

Secundo  suppono. 

Christum  habere  aut  aliquando  habuisse  Chi-i- 
atianos  in  omni  termino  terrae,  ut  in  extrema  parte 
Indiae  et  Aethiopae ,  et  aliis  finibus  iuxta  Psal.  2 : 
PoBseesionem  tuam  terminos  terrae,  et  Psal.  72: 
DomiDabitur  a  mari  usque  ad  mare,  et  a  flumine 
usque  ad  terminos  orbis  terrarum. 

Tertio  suppono, 

Fideles  Christianos  ^)  posse  esse  perlectos  et 
pauperes,  relictis  omnibus  suis  rebus,  ita  ut  uihil 
proprii  habeant. 

Tunc  arguo. 

Dentur  hi^)  fideles  in  extremo  aliquo  termino 
terrae,  perfecti  et  pauperes,  credisne  Christum,  qui 
legem  suam  voluit  esse  suavem ,  voluisse ,  ut  per 
taDtum  iter  tantis  sumptibus  fideles  sui  episcopum 
eRoma  palliatum  et  confirmatum  acciperent?  Nam 
Mnc  vere  plus  imposuisset  oneris  ecclesiae  suae, 
quam  unquam  imposuit  synagogae.  Quin  coegis- 
set  eos  paupertati  evangeHcae  renunciare,  et  con- 
tempto  pmecepto  eius  curam  habere  et  sollicitos 
ease,  quomodo  divitias  et  sumptus  coarcervarent, 
quo  pallia  et  confirmationes  impetrare  possent. 
Nam  si  est  ius  divinum,  episcopos  omnes  e  Roma 
aocipere,  nou  licet  hoc  ullo  vel  loci  vel  rerum  casu 
intringere,   ac  per   hoc  infringere  oportet  aliud  ius 


1)  In    edilionibus   origin. :    reprehensibilem.     2)  Ibid, : 
Christiani..   3)  Ibid.:  hii 

LaUieri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p.  Vol  lU.  19 


290  Reaol.  L.  raper  Propositloii. 

divinum,  scilicet,.  ne  soUiciti  sint  de  erastiio,  li 
Matth.  6.  docet.     Impossibile  eat  eniniY  a  tot  et  1»    \ 
remotiB  finibus  terrae^)  tantum  iter  eonfici  ab  htf),  ■] 
qui  iuxta  evangelium  aolliciti  non  sunt  de  oiaafiBO, 
non  enim  habebunt  sumptus. 

Si  diois  3) :  Potest  Romanus  pontifex  coniiiutt«e 
vicinis  episcopis  potestatem  suam,  respondeo :  Tm 
non  erit  ius  divinum  ez  urbe  Roma  episcopos  pe- 
tere,  quia  ius  divinum  non  potest  mutari  aut  tiaai- 
ferri  in  alium  ab  eo,  cuius  est.  Bt  cur  hodie  qia- 
que^)  Primatibus  non  confert  hanc  poteatatoat 
Quid  enim  hic  obstat ,  nisi  detrimentnm  kMi  it 
gratiae  *)  ? 

Sed  flnge  allquam  ecclesiam  ab  hoatibiia  oap* 
tam,  ut  non  possit  ad  Romam  mittere  pro  epim- 
po.  Quid  hic  faciet?  Si  est  iusdivinuin,  captifitai 
Qon  excusat.  lus  enim  divinum  est  njulli  rei  aS- 
gatum,  sed  super  omnia  omnibusque^)  servanditfa 
Si  dicis :  Sufficit  votum  mittendi ,  dico :  Cor  noa  it 
in  aliis  episcopatibus  hoc  votum  suflficit,  qui  ezhaaiti 
sunt,  et  tam  longe  a  Roma  positi,  ut  magno  no 
detrimento  (contra  caritatem)  episcopum  einaff 
cogantur? 

Secundo,  sequitur  ex  verbo  Pauli,  quo  cuilibei 
civitati  episcopum  tribuit  (qui  nunc  plebani  dioai- 
tur),  episcopos,  patriarchas,  primates,  qui  hodie  faBli 
esse  iuris  humani  tantum^  quod  etDecreta  indioaii) 
quibus  Rom.  pontifices  sibi  tribuunt  omnium  eaele- 
siarum  et  dignitatum  constitutionem ,  atque  ita  inK 
divino  Papa  nuUi  est  superior  omnino ,  ant  lolii 
plebanis  superior  est.  Geteris  mediis  ac  maioiibv 
suo  iure  et  usu  superior  est,  quo  et  Cardinalibos.  At* 
que  ut  plebanus  alteri  non  praefertur  iure  divinO} 
ita  nec  ulius  episcopus  ulli  episcopo.  Omnia  aoiv 
haec  per  ecclesiam  ordinata  sunt. 

Ex  quo  ulterius  sequitur,  quod  cum  unus  Bo- 
manus  episcopus    non    possit  omnium  paroehian* 


1 )  In  e^d.  orig. :  a  tot  rinibas  terrae.  2)  Ibid. :  conficere  ab 
iif.  3)  Ibid. :  dices.  4)  Ibid. :  cur  non  hodie  qoa^i^' 
5)  Ibid. :  gloriae.    6)  Ibid.:  in  omnibasque. 


BvA§  lipaiae  disputotis  a.  XIX.  291 

Mfftin  habere  (quibns  solis  est  superior  iure  divino, 
n  soperior  est^  nt  dixi),  uon  esseoredendum,  quod 
Christus  ad  impossibile  eum  ^oluerit  iure  divino 
«tiingi,  ac  per  hoo  nec  iure  divino  superiorem  esse 
omnibas.  Quod  si  non  omnibus,  eadem  ratione 
nulli  particulariter ,  ac  sic  omnes  omnium  civitatum 
cpiaoopi  aequales  iure  divino  sunt. 

lam  qupd  in  principio  egimus:  Concilium  Con- 
•tentiense  determinavit,  Concilium  esse  supra  Papam, 
sitBt  et  huius  determinationis  usum  ibidem  servavit 
dqionendo  et  statuendo  Papam,  at  si  in  iure  divino 
hfNb  omDibus  superior  est^),  Concilium  haeresim 
et  fecit  et  definivit;  quia  haereticum  est,  divinum 
ii»  damnare,  et  contrarium  statuere. 

Quod  si  dixeris:  Concilium  non  Papam,  sed 
kominem  dat  vel  aufert,  papatu  semper  manente; 
icspondeo :  Hoc  est  ridiculum  et  insulsum  commen- 
In.  Sequitur  enim,  quod  non  Papam  ut  Papam, 
■ed  hominem  tantum  deponit,  ergo  Papa  depositus 
Pttpa  erit,  quia  manet  idem  qui  prius,  cum  in  eius 
papatnm  nihil  sit  actum.  Quid  moror?  Non  in  ho- 
minem  agit,  sed  in  Papam  ut  Papam,  quia  admini- 
Btrationem  ei  aufert^j  tanquam  habens  potestatem 
badendae  adniinistrationis,  non  secus,  quam  Papa 
ipse  episcopum  statuit,  ubi  utique  non  hominem  ut 
bominem,  sed  episcopum  ut  episcopum  statuit,  con- 
ferens  ei  administrationis  ius.  Alioqui  ^  )  et  hic  dice- 
knr:  Non  episcopum  staiui  aut  pontificem,  sed  homi- 
nem  episcopatu  manente.  Haslarvas  invenerunt,  dum 
episcopatum  non  officii,  sed  dignitatis  vocabulum 
(aescio  in   quo  universali    reali    latentis)  fecerunt» 

Quod  si  Papa  est  iure  divino.  non  licet  eum 
deponere  uUo  modo,  sive  sit  malus  sive  bonus,  sive 
haereticus,  sive  catholicus,  sed  est  tolerandus  us- 
que  ad  mortem.  Sicut  Saulum  a  Deo  unctum  iure 
divino  regem  David  toleravit.  Quare  iteruin  errant, 
et  haeretica  erunt  decreta ,  quae  staiuunt,  Papam 
pro  haeresi  deponendum,    quia  contra  ius  divinum 


1)  In  edd.  origin.  deest:    est.     2)  In  editione  opg.: 
affert.    3)  In  edd.  orig.:  alioquin. 

19* 


292  ReBol.  L.  eup.  Prop.  s,  Lipf.  disp. 

statuunt,  cum  non  sit  superior,  qui  eoni  deponat*, 
si  autem  est  ullus  superior^  ut  Concilium  (quod  ?e- 
rum  est) ,  iam  ipse  non  est  omnium  superior  iine 
divino,  sed  accipit  hanc  superioritatem  humano  Coi- 
cilii  iure,  cui  eam  rursus  debet  mutandam  eius  ar- 
bitrio. 

Plura  (ut  dixi)  provocatus,  nam  serranda  siuit, 
et  in  praesidio  arma  adversus  pertinaciam  aemuloram. 

In  fine  repeto,  quae  in  principio  dixi,  me  pro^  .  ', 
sus  confiteri  et  tueri  primatum  Romani  pontifieii, 
quantus  quantus  est,  fuit  aut  futurus  est,  aolni^ 
quod  novum  dogma  esse  scio,  iure  divino  eundeB 
stabiliri,  quia  nullus  antiquorum  Patrum  meiniiii 
eius  articuli  fidei,  qui  tamen  omnia  tam  pie  et  Bot 
licite,  quae  nostrae  fldei  sunt,  exquisierunt,  nec  s^ 
cundum  eundem  egerunt  aut  vixerunt,  quos  omiMi 
baereticos  dici  nulla  ratione  patiar.  Atque  in  difli 
magis  mihi  placeo  et  superbus  fio,  quod  vidM 
nomen  pessimum  mihi  crescere.  Veritatem  eniBi 
id  est,  Ghristum,  oportet  cresoere,  me  autem  bum. 
Plus  gaudeo  ad  vocem  sponsi  et  sponsae,  qoam  tt 
multum  ^)  etclamoremluxuriosorum  procorum  melM, 
certus,  quod  homines^  qui  videntur  mihi  adyer8ari?)i 
ipsi  non  sunt  malorum  autores,  neo  eos  odio  habee. 
Sed  Behemoth  ille  princeps  malorum,  quem  per 
umbras  suas  video,  vellet  mihi  formidabilis  mif 
si  posset,  et  veritatem  e  regno  suo  mei  ocoaaiM 
exturbare,  sed  maior  est,  qui  in  nobis  est,  qoiB 
qui  in  mundo,  quo  duce  nihil  proflciet  inimicaaMa 
Amen. 

Praesens  male  iudicat  aetas,  iudicium  meline  po* 

steritatis   erit. 


1)  In  edd.  orig.:  ad  tuinuUam.    2)  Ibid.:  adventft 


Resolntio  Lntheriana 

nper  Propocdtioiie  Xin.  de   potestate  Papae  per 

antorem  locupletata. 


Kx  propositionibus ,  quas  Lutherus  Eocii  the- 
nbos  opposuerat  (Luth.  Epp.  de  Wette  I,  262), 
(imesertain  tertia  decima  et  Spalatini  et  aliorum, 
|Bi  in  aula  Electoris  Baxoniae  versabantur,  mota 
bU  miratio  ac  trepidatio.  Haec  propositio  est  de 
lotestate  papae,  et  Luthero  (de  Wette  I,  261) 
irat  extorta  per  thesim,  quam  Eccius  proposuerat 
litimam.  In  propositionibus,  quas  Eccius  exeunte 
mno  1518  in  vulgus-ediderat,  haec  erat  duode- 
(ima,  in  iis,  quas  mense  Martio  a.  1519  divulga- 
'erat,  tertia  decima,  quo  factum  est,  ut  Luthe- 
116  modo  loquatur  de  propositione  duodecima,  modo 
le  tertia  decima^  Spalatini  animum  ut  tranquillum 
'edderet,  Lutherus  bis  ad  eum  dedit  epistolas  (de 
Wette  I,  260  et  261  sqq.),  in  quarum  altera  mense 
Maio  a.  1519  prae  ceteris  ei  aperuit,  qua  via  ac 
ratione  thesim  de  potestate  papae  propositam  esset 
defensurus.  Cum  vero  partim  mature  incepisset 
pro  disputatione  sua  decreta  Pontificum 
▼ersare,  atque  magis  magisque  sibi  persuasisset, 
inisere  in  his  decvetis  corruptum  et  crucifixum  esse 
Christum  (id  est  veritatem),  et  ex  afifectu  am- 
bitae  tjrannidis  postposita  Scriptura  ibi  conditas 
esse  leges  (cf.  Luth.  Ep.  ad  Spalal.  de  die  13. 
Martii  (de  Wette  1,  239),  partim  maximo  studio 
commoveretur  perpetuo ,  ut  adversariorum  sedaret 
invidiam  et  trepidationi  consuleret   aulicorum,   iam 


294  Resol.  L.  super  PropoBitione 

mense  Maio  a.  1519  composuisse  atque  confeoiMe 
videtur  Resolutionem  super  propositioDe 
sua  tertia  decima,  qua  dicta  sua  de  potestate 
papae  probaret,  id  quod  cerni  potest  quum  ex  pro- 
oemio,  quod.  „ad  Lectorem^^  Lutherus  primae  edi- 
tioni  huius  Resolutionis  suae  praemisit ,  tQm 
ex  probatione,  quam  in  Resolutionibus  super 
propositionibus  suis  Lipsiae  -^isputatis 
in  tertiam  decimam  conscripsit.  Hanc  Resolii- 
tionem  super  propositione  sua  XUL  eum  inf^ 
ante  Disputationem  Lipsiae  institutam  in  valgiu 
edidisse  apparet  ex  epistola,  quam  die  sexto  mennB 
Junii  a.  1519  ad  Johannem  Langum  dedit,  ubi  ha^ 
leguntur:  Edo  iam  probationes  super  odio- 
sissimam  propo  sitionem  tertiam  decimam 
propter  invidiam ,  quae  hoc  agit,  ne  Lipsiae  admittar 
ad  respondendum  (de  Wette  l,p.  282  coll.  Seidemanii, 
die  Leipziger  Disput.  p.  37 ;  Walch.  Introduet.  ii 
tom.  opp.  Luth.  XVIII,  63 ;  Seckendorf.  Histor.  Latk 
lib.  I  §  52  p.  70). 

Et  hanc  Resolutionem  et  reliquas  tumulluaiio 
negotio  editas  postea  sub  incudem  revocatas  augen 
vel  emendare  saltem  constituit,  ut  digniore  fiiieie 
in  publicum  venire  possent.  -  Contigit  hoc  cum  on- 
nibus  Resolutionibus  in  tredecim  propositiones  oom* 
positis,  quo  etiam  factum  est,  ut  ipso  aniio  1520 
Lipsiae  apud  Melchiorem  Lottherum  „Re8olutionei 
Lutherianae  super  propositionibus  suis  Lipsiae  diapi- 
tatae  emendatae^^  in  lucem  prodirent,  tum  prM- 
sertim  Resohitioni  super  propositione  tertia  deciiBft 
compositae.  Huic  enim  prooemii  illius  loco,  quodia 
prima  Resolutionis  editione  „ad  Leotorem^'  oonditan 
iegebatur,  praefationem  praemisit,  qua  de  Resoln- 
lionibus  suis  augendis  vel  emendandis  agit  atque 
stiii  sui  varietatem  linguaeque  duritiem  excoMt 
Quae  tamen  praefatio  quum  in  antiquissimis  editi- 
onibus  nisi  Resolutioni  super  propositiona 
XIII.  praemissa  non  inveniatur,  verisimile  est,  Ln* 
therum  hanc  Resolutionem  primam  emendasse,  eaw 
que  emendatam  in  lucem  prodiisse  paullo  postqoav 
ipse  Resolutiones    super    propoaitionibua    tred^CIP 


XJU.  de  poteaUte  PepM.  295 

0 

lipriae  duputajkis  primum  in   vulgus   ediderat  (vid. 
snpra  p.  226.)- 

Quum  vero  haec  Besolutio  locupletata  de  po- 
tMtate  Papae  propter  praefationem ,  quam  affert, 
noD  ante  ResolutioDeB  super  tredecim  pro- 
poBitionibuB  coUocari possit,  oos  quoque  exem- 
plmn  editionis  opp.  lat.  Lutheri  et  JeneDsie  etWit- 
fceiDbeigenBis  sequenteB  hic  eam  post  Besolutiones 
nper  aIU  propositioDibus  posuimus.  Textum  red- 
didimus  ex  editione  origiDali,  cuius  titulus  est: 

Resolntio  lutheriaua   super    propositioue 
deeima  tertia:    de    potestate    papae:    per 
autorem  locupletata. 

Tituli  pagina  siguis  typoprapfiicis  oroata  nec 
locam  nec  annum  indioat.  lo  ultima  pagina  legi- 
tor:  Lipsiae,  apud  Melchiorem  Lottherum.  Anno  a 
Baitali  Christiano.  M.  D.  XIX.  Cum  hac  editione  con- 
talimufl  priorem,  noo  locupletatam,  quae  prodiit  sub 
hoe  titulo: 

RE80LUTI0    LUTHERIANA    SUPER    PROPOSI- 

TIONE  SUA  TERCIA  DECIMA  DE  P0TE8TA  FE 

PAPAE,  4.  4^/4  quatern. 

Tituli  pagina  praeter  hanc   inscriptionem  nihil 

iirae  se  fert  neque  usquam  indieatum  legitur,  quo 
oeo  vel  quo  tempore  hic  libellus  impressus  sit. 
Id  fine  additum  est:  Soli  Deo  gloria,  et  textus  im- 
pressus  literis  gothicis  muitisque  literarum  compendiis. 
Quae  inter  hanc  priorem  editionem  etlocuple- 
tatam  differunt,  in  notis  adiecimus,  et  quae  sunt  ad 
iooupletaadum  addita,  uocinis  angulatis  inclusimus. 
Latine  legitur  haec  Resolutio  in  ed.  lenensi 
1,311  sqq.,  in  Wittemb.  I  p.  311  sqq„  in  Loescheri 
Reform.  Act.  111,  p.  123  sqq,,  germanice  apud  Walch. 
T.  XVm  p.  933  sqq. 

Vetustissimae  editiones  hae  sunt: 
Hesolutio   Lutheriana   super    propositione    sua 
Isrtia  decima  de  potestate  Papae.    (Wittembergae) 
i5t8  (sie  pro:  1519).  4. 

(v.  d.  Hardt  autogr.  Ill  p.  14.  Panz.  IX,  71  j 


296  ReBol.  L.  snper  PropostionB 

Resolutio  Lutheriana  super  propositione  m 
tercia  decima  de  potestate  papae  (s.  1.  et  a.);8ex 
quatern.Tituli  pagina  literis  capitalibus  estiropreesl 

Resolutio  Lutheriana  super  propositione  stt 
decima  tertia,  De  potestate  Papae,  4.  ll^/j  qaateiu 
Tituli  pagina  et  maioribus  et  minoribus  literis  di- 
pitalibus  est  impressa.  - 

Resolutio  Lutheriana  super  propositione  dedmi 
tertia:  de  potestate  papae:  per  autorem  locupletata. 
Iri  Hne:  Lipsiae  ex  Aedibus  Valentini  Schuiminn. 
Anno    domini  Millesiroo    quingentimo   yigesimo.  4. 

(Panzer  ann.  typ.  VII,  216.) 


Resolutio  Lutheriana 

super     Propositioue    XIII.     de     potestafte 
Papae,  per  autorem  locupletata. 

J  e  s  u  8. 

Martinus  Luther  Pio  Lectori  salutem   io  Cbristo'). 

Super    propositionibus    tredecim   Resolutionei 
meas  nuper  tumultuario   negotio  edidi,    ut  ferebii 

1)  In  editione  priore,  non  locupletata,  haeo  legitit 
praefatio :  Ad  Lectorem* 

Cogor  ego  solus  fere  mortalium  disputationibus  meis  ait 
nullum  interserere  paradoxum  aut  moz  simul  efiiuidere 
totum  secretum.  Adco  ceteri  omnes,  cum  ambulent  in  nirir 
bilibus  superseet  nonmodo  paradoxotata,  sedetpBeudodox* 
otata  propoBuerint,  hanchabent  gratiam,  ntlonge  distingfaft' 
tur  inter  ea,  quae  sic  ostentant,  et  ea  quae  plane  in  popilo 
docent  aut  domi  fabulantur;  unusest  Lutherns,  qui  etprovo- 
catur  et  vi  rapitur  ad  pugnam  disputationem ,  et  simil 
exigitur  dicere  et  rationem  ante  tempus  reddere^  aut  it* 
dicere  disputaturus,  ut  a  cerdonibus  quoqne  inteUiffi  poi* 
sit.  Quod  si  non  fecero,  mox  haereticus,  blaspneniaif 
scandalosus  sum,  sic  mea  habet  sors,  mi  lector,  sed  noo 
timeo.  donec  Christus  vixerit,  qni  simili,  imo  malore  is- 
vidia  laboravit,  cum  suis  divinis  paradoxis  auperbof  itf' 
leret,  ut  qui  videntes  erant  caeci  fierent,  quae  tamen  ai* 
bi  post  ascenBiouem  suo  tempore  per  spiritum  saDCtaii 
lovelare  noluit. 


Xni.  de  potattftle  Papae.  297 

et  teraporis  et  oocupationum  mearum  ratio :  ita  enim 
flOgCNr  paene  imperatus,  pessimo  nomini,  quod  mihi 
a  mnltis  intentatur,  ocourrere.  Quas  oam  videam 
Miore  studio  peti^  quam  speraveram,  visum  est 
«98  sob  incudem  revocatas  augere,  vel  emendare 
Nltem,  si  qua  digniore  facie  in  publicum  venire 
posdnt. 

In  qua  re,  optime  Lector,  te  primum  oro,  ne 
ittli  mei  varietatem  mireris:  sum  plane  aliquando 
tordidior,  penitnsque  mei  dissimilis,  quod  de  in- 
dintria  ikcio,  quod  mihi  non  sit  spes  nominis  et 
memoriae  diuturnae,  nec  tale  quippiam  unquam 
quaesivi.  Bed  sicut  vi  in  publicum  tractus  sum, 
ita  cogito  semper  quam  possim  citius  redire  in  meum 
«ngalum ,  salvo  Christiano  meo  nomine.  Habere 
enim  puto  theatrum  meum  suam  horam,  post  me 
alius  sequetur,  si  Dominus  volet,  ego^)  tempori 
meo  satisfecerim. 

Videor  et  multis  paulo  durior  in  adversarios, 
et  velut  modestiae  theologicae  oblitus.  Hic,  si  qua 
et  alia  vitia  mea  iuvenianlur,  non  magnopere  de- 
precor  culpam ,  quod  hoc  me  alia  causa  facere 
non  sum  mihi  conscius,  quam  nimio  publici  taedio 
et  odio,  in  quod  me  mergunt  illi,  plurimum  mihi 
pretiosissimi  temporis  suffurautes.  Deinde,  quod 
tam  praefractos  et  obstinatos  oblatratores  patior, 
ut  e  quavis  syllaba  niihi  ignominiam,  sibi  victoriam 
nominis  Christiani  insidiosissime  et  pertinacissime 
qoaerant,  ut  malo  nodo  malus  mihi  cuneus  ueces- 
sarius  videatur.  Quamquam  videor  ririhi  stomacho 
meo  multam  semper  fecisse  vim,  ne  facerem  quae 
possem.     Et  nescio,  si  molliter  simul  et  utiliter  tangi 


Ita  sant  istae  roeae  adversus  Johan.  Eccium  positae 
Fropositiones,  maxime  tertia  decinia  de  potestate  Papae, 
Qt  superbiam  invidissimam  facie  sua  luderet.  praesertim 
tQin  mihi  rem  fore  cum  hibrioo  coUuctalore  intelligerem. 
Quare  te,  lector,  iudicem  eligo,  quisquis  fueris^  adeo  nihil 
in  hac  propositione  periculi  mihi  timeo,  quantum  ad  ve- 
ntatem  attinet.  Ceterum  si  invidia  aliud  fecerit,  suum 
opD8  fecerit,  tu  modo  candide  et  libere  iudica.  Vale. 
2)  In  ed.  Jen.  legitur:  ubi  ego. 


296  ResoL  L,  811^  PropositicuM 

queant,  qui  iDyeteratissima  iam  diu  eonsuetvdiiM 
opprobrandi  haeretioi  nominie,  ita  in  iudicandii 
aliorum  seriptia  obstupuerunt ,  et  ad  audiendui  ' 
veritatem  obduruerunt,  suisque  opinioniboB  obfn- 
duerunt,  ut  vix  oadueeo  divino  quopiam  exoitui 
posse  videantur. 

Ut  id  taceam,  quam  intolerabile  sit  lerite 
arguere  eos,  qui  e  templo  Dei  speluneam  latronan 
fecerunt  et  e  Scriptura  Dei  negotium  hominum,  ab- 
ominationem  eam  e  loco  sancto  et  Christus  fiMeL- 
lis  pepulit,  et  Paulus  dure  increpandos  censuit  hoi 
vaniloquos.  Nam  id  coguntur,  velint,  nolint,  oonit- 
teri,  sacras  literas  passim  in  universalibus  studiii 
fiiisse  neglectas  penitus ,  quantumvis  sese  iacteot 
Scripturas  intelligere  religiosius  humano  alionuB 
sensu,  quam  illarum  proprio.  Ego  mihinolo  hane 
cantari  cantilenam,  nec  saltitabo  ad  eam.  Volo 
non  iudice  humano  die  Scripturam,  sed  Scriptora  i«- 
dice  omnium  hominum  scripta,  dict(9t,  facta  intelhffere. 

Postremo,  omuium  criminum  nomina  mooeflto 
et  patienter  tulisse,  laus  esto.  Ad  spolium  nonunii  ; 
Christiani,  rapinam  gloriae  Dei,  abnegationem  Chriiti 
(quod  moliuntur,  qui  kaereticum  tam  £Bioile  qaaB 
temere  pronunciant)  agnovisse,  ac  non  potinB  ui- 
que  ad  sanguinem  omnibus  viribus  reclamasaei  aoi* 
thema  sit. 

Proinde,  qui  me  patientem  desiderant,  primum 
alio  quam  haeretico,  perfido  et  apostatico  nomiBe 
criminentur:  aut,  quod  debent,  talem  me  esaepriii 
convincant.  Neque  enim  mihi  retaliasoe  videor 
quemquam  talium  criniinatorum ,  etiamsi  seKoentii  , 
nominibus  malis  eos  onerassem.  Haeresis  enim  ■- 
milia  sibi  monstra  non  habet,  cum  sit  peocatoa 
in  spiritum  sanctum.  Quamquam  intutus  omniBB 
Sanctorum  exempla,  et  impotentem  illorum  animaBi 
qui  tam  celebre  hoc  crimen  faciunt,  paene  mihi 
persuadeo,  non  minus  ferendum  esse  haeretioi,  quiB 
cuiusque  vitii  opprobrium :  quando  et  Christum  hihv^ 
daemonium  ludaei  insaniebant,  obsequium  Deo  le 
praestare  arbitrati. 

Verum ,   utut  sit,  nullius  perBona  unquam  aSki 


Xm.  de  poteatate  Papae.  299 

9ixt  odiosa,  qui  sperem  omnes  nos  tandem  pacatos 
ii  regDO  Cfariati  victmros  in  aetemum.  Gausam  vero 
Soriptarae  sanctae  si  concitatiore  zelo  egero,  veniam 
nilu,  apero,  iustam  non  negari,  quod  non  possit 
flMe  par  ullius  laesio  seu  iniuria,  cum  iniuria  divi- 
ne  Scripturae  coUata.  Hic  enim  vita  nostra  lae- 
ditiur  aetema,  illic  putridum  nomen  corruptibilis 
lutiDiois.  Dominus  autem  ipse  Jesus  regat  et  ser- 
Tet  nos  omnes,  custodiatque  corda  et  intelligentias 
BOitras.  Amen. 

Vale,  optime  Lector. 

Oloria    in    excelsis    Deo. 

Propositio  Ecciana. 

*  fiomanam  ecclesiam  non  fuisse  superiorem  aliis 
eeeiesiie  ante  tempora  Silvestri,  negamus.  Sed  eum, 
qn  sedem  beatissimi  Petri  habuit  et  fidem,  successo- 
lem  Petri  et  vicarium  Christi  generalem  semper 
igDOvimvs. 

Propositio  Lutheriana. 

Romanam  ecclesiam  aliis  ecclesiis  fuisse  su- 
periorem,  probatur  ex  fingidissimis  Decretis  Roma- 
Dorum  pontificum,  contra  quae  sunt  textus  divinae 
Scripturae  historiae  approbatae  millecentumqueanno- 
rum,  et  decretiim  concilii  Niceni  omuium  sacratissimi. 

Primum  vides,  leetor,  de  re  ipsa  nos  non  ad- 

modum  dissentire,  sed  de  causis  et  origine  rei.  Nam 

oee  ego    nego  Romanum    poutificem  esse,   fuisse, 

fore  primum,  nec  de  hoc  disputo,  nec  hoc  quaeri- 

tur:  sed  an  probationes  valeant,  quibus  id  asseritur. 

Mihi  sane,  quod  fateor,  maxime  omnium  displicet, 

quod  in  ecclesia  aliquid  assertum  studio  adulationis 

vel  mendaciis  probatur,    quibus  ecclesiam  et  fidem 

Qostram  adversariis  ludibrio  exponamus.     Non  eget 

eeelesia  Christi  nostris  mendaciis ,  super  fidei  petram 

stabilitur,    non    abhorret   discuti    et   inquiri.     Inde 

&etum    est,    ut  Romanorum    pontificum  adulatores 

in  hoc  primatu  ium  diu  suspicionem  tyrannidis  passi 

sint,   dum   velut   malae   fidei  possessores  non  per- 

nuBerunt  buius  rei  veritatem  libere  inquirere  et  dis- 


300  ResoL  L.  snp^r  Propositione 

putare  :  quod  taxnen  in  oxnnibus  etiam  diyinis  Tebni 
(modo  primatuni  hunc  non  tangerent)  libentiBiiiiie 
permiserunt. 

Omitto    itaque  Eccianam    propositionem.    Pii- 
mum,  quod  eam,  ut^)  invidiose  et  subdole  poritnn,    i 
mihi    non    capere   videor.     Nam   sine    ulla  eanil  j 
hanc  in    publico   mihi  invidiam  movit,    eum  hiae 
materiam  in  nullo  meorum  dictorum  tractarim,  sed 
adulator  sua  quaesivit^    etiam   cum   fratris  sui  p6^ 
nicie.     Deinde,  quod  homo  suavis  vicarium  Chriili 
et  Petri  successorem  non  asserit,  nisi  et  fidem  hir  i 
beat.     fn  quo  autinsanit,  aut  multos  pontifloesBo-  < 
manos  negat  vicarios  Ghristi  fiiisse ,  et  fore  poflse, 
ut  quos  fidem  habuisse  nesciamus,  atque,  quod  on- 
nium  intolerabilissimum    est,   Romanis   pontiflcibiii 
sanctitate    et  pietate  necessariia  eos    onerat,    eoB 
apud  uos  ratus   sit  etiam  eius  vicariatus  et  ponlifl- 
catus,  qui  sine  fide  et  sanctitate  sii 

Sed  age,  lubricam  hanc  anguillam  diffnam,  et 
duoin  meapropositione  faciam.  Primoadducamflniiir 
menta,  quibus  primatus  iste  stabiliri  fideliter  pone 
mihi  videatur,  ita  ut  per  ipsa  etiam  haeretioifl  ei 
schismaticis  efificaciter  resisti  possit.  Deinde  oflten- 
dam,  quod  nihil  faciunt  Decreta  et  probationes, 
quibus  hucusque  nixi  fuerunt,  qui  eundem  primaUiiB 
statuerunt. 

De  priore  prius. 

Primum,  quod  me  movet,  Romanum  pontifieea 
esse  aliis  omnibus,  quos  saltem  noverimus  se  pon- 
tiflces  gerere ,  superiorem ,  est  ipsa  voluntas  Dd, 
quam  in  ipso  facto  videmus  ^).  Neque  enim  flin^ 
voluntate  Dei  in  hanc  monarchiam  unquam  veniie 
potuisset  Romanus  pontifex.  At  voluntas  Dei,  qao- 
quo  modo  nota  fuerit,  cum  reverentia  suscipiendi 
est.  Ideoque  non  licet  temere  Romano  pontifld 
in  suo  primatu  resistere. 

Haec  autem  ratio  tanta  est,  ut,  si  etiam  naDi 

1 )  In  ed.  priore :  E.  propositionetu ,  quam  ul  invidioic 
et  subdole  positam  menon  capere  fateor.  2)  In  ed.Jen*' 
videbimuB. 


■;i;*.? 


^  dn  poMtote  P»pM.  aOl 


Siptaray.imaUf  alia.  ofloua  esflet,  haeo  tamen  salis 
$  /|4/ <MfvqpHeao|Emdain   temeritatoiii   resiatentium. 
Ve  Bola  ratioiie  gloriosisdmus  martyr  Cypria- 
l^  QWUa9   ^ifltolaa  oonfldentiasime  gloriatur, 
ftmfk^  epiBOoporum  quorumouuque  adversa- 
3.  Beg.  12.  legimuB,  quod.deeem  tribus 
jjKijoenflerui|t  a  Bpboami  01io  SalomoniB,    et 
qiua  Yoluntf^  Dei  sine')  autoritate  fiietum 

latupn.  apud  JDteum  foit.     ^ 

^f^fftfm.^  ^>ad  theologOB  omnes  voluntas  aign], 
BptiTQoanlQjperationem  Dei,  nonminus  quam  alia 
Sm,  i^Uuitatia  Dei)  ut  praeoepta,  prohlbita  eto. 
gycnda  eati.  Ideo  noo  video,  quomodo  sint  .es^- 
i  a  sehismatis  reatu,  qui  huie  voluntati  oontra- 
^ese  a  Romani  pontiflois  autoritate.subtra- 
Booe,  haee  est  una  prima  mihi  insuperabiliB 
qoae  me  aubiieit  Romano  pontifloi,  et  primi^ 
eiua  eonfiteri  eogit. 
i^L '  jEfemuda ,  si  iuxta  praeeeptum  Cluisti  ceder^ 
IffjBwaiio  iubemur,  et  qui  angariarit  nos  mille  paa- 
iPi  eupdnm  est  cum  eo  et  aliis  duobus  millibus: 
fiaiilp  magis,  si  Romanus  pontifex  exegerit  in  suo 
ipnoipatu  eedendum,  sive  id  iuste  sive  iniuste  egerit. 
atm  ineomparabiliter  minor  res  est,  principatus  iste, 
ifH^n  ut  unitas  et  caritas  et  humiiitas  propter  ip- 
ifUB  per  nos  dissolvatur.  Ideo  non  dubito  peccare 
egt,  qui  in  dissensionem  sese  tradunt,  et  spiritus  aeter- 
um  unitatem  propter  han6  temporalem  y  terrenam 
4)mllentiam  fiigiendam  dissolvunt.  Ferenda  enim 
Duit  omnia,  quae  peccata  non  sunt. 

Tertia,  quod  si  propter  peccata  nostra  nos 
lieas  Yoluerit  premere  multis  Principibus ,  siout  in 
hoTerbiis  dicit  Salomon :  Numquid  resistendum  est 
ligello  Dei?  Propter  peccata  (inquit)  populi  muiti 
pucipes  eius.  Proinde,  quando  nostrum  non  est 
Mbire,  iratane  an  propi^a  voluntate  Deus  nobis 
Hposcunque  principes  dederit,  hocnostnim  est,  vo- 
antatem  eius  pio  simplicique  timore  suscipere. 
^o  modo ,  etiam  si  sub  Turca  nos  esse  vellet, 
Tgcse*)  subesse  libenter  deberemus. 
1)  In  ed.  Jen.:  sive.    2)  In  ed.  priore:  TurGO. 


302 


Resol  L.  SQper  Propositione 


Quarta,  Rom.  13.  Apostolus  dioit:  Omni^atriiim 
potestatibus  sublimioribus  subdita  sit.  Non  mm 
est-potestas,  nisi  a  Deo:  quaeeunque  autem  a  Deo 
sunt,  ordinata  sunt.  Itaque  qui  resistunt  potestali, 
Dei  ordinationi  resistunt:  qui  autem  Deo  reaifltnlkt, 
ipsi  damnationem  sibi  aequirunt.  Hac  certe  onmfiim 
robustissima,  quantum  ego  capio,  causa  nos  Ronaiio 
pontifici  subiecti  sumus^  in  qua  clare  asserit,  naHHi 
potestatem  nec  esse  quidem  posse,  nisi  a  Deo.  Obb 
autem  Romani  pontificis  potestas  iam  sit  robiutiB- 
sime  stabilita,  ut  videmus,  certe  non  oportet  Da 
ordinationem  hanc  impugnare^)  :  sed  quanta  qnaiti'! 
est,  humiliter  sustinere,  etiamsi  iniusta  esaet,  et  is- 
dicium  Deo  relinquere. 

Quinta,  est  B.  Petrus  docens^),  nt  subditi  fl- 
mus  emni  humanae  creaturae,  quia  sic  est  yoimilu 
Dei.  At  humanam  creaturam  vocat  magistratn, 
hominum  arbitrio  institutos,  ut  darum  est  ex  fleqiMi- 
tibus,  ubi  dicit :  8ive  regi  tanquam  praeeellenti,  nve 
ducibus,  tanquam  ab  eo  missis.  Cum  autem  etKo- 
mani  pontificis  potestatem  arbitremur  humano  dfr 
creto  statutam,  et  ordinante  Deo  sic  roborattft 
sine  crimine  non  est,  qui  sese  sua  antoritate  *)  nk- 
duxerit. 

Sexta^  ad  hoc  facit  unus  ille  consensus  omDiBB 
fidelium,  qui  hodie  sub  Romano  pontiflce  sunt  Hm 
cum  potestas  illa  sit  res  temporalis  et  longe  snb* 
mittenda  unitati  fidelium,  non  sine  foedissimo  flri- 
mine  esse  poterit,  si  propter  rem  temporalem  hoBe 
tot  fidelium  communem  sensum  despexerit,  hoeeit, 
Ghristum  negaverit ,  et  ecclesiam  contempserit.  Ab 
possibile  est,  Christum  non  esse  inter  tot  ac  tantoi 
Christianos?  Si  autem  Christus  ibi  est  et  Chrifltiasi} 
cum  Christo  et  Christianis  standum  est  in  quaeat- 
que  re ,  ^  quae  contra  Dei  praeceptum  non  fberit 

Haec,  inquam ,  ratio  fortis  est,  et  insoIulNlb) 
et   ex  iis  possunt  multae  aliae  formari:    qnio  hn^ 


1)  In  ed.  priore:   certe  oportet  Dei  ordiDationem  btf^ 
noii  impugaare.    2)  Ibid.:  suae  antoritsti. 
•)  1.  Petr.  3. 


:4.    V 


flBu:  Ww  pOHHMO  Miyttfl^  vOv 


Mpil  «niMM  Seripiim  doei,  ut  quae  ubique  eft- 
Ukeai)  bnttffiteleiii,  imitateiD  spiritos,  et  timorein 
iHNiMnMiel  sm  violandas  esee,  prouUa  re  niiiDdi, 
fie^ndaeiiBO  poniifloata  Telmimata,  etiam 
iua  IwWMmo  eseet  inetitatiis.  £!t  hae  ratione 
il  yldeer,  longe  meUas  atabiliretar  Roman 
Mnarehia,-el  Tohuitatem  Dei  et  eonseni 
f4deiiMi|iion  tantnm  subditi,  sed  et  Boman 
altaidere  et  timereeogerentar,  qaam,  dam 
iim  divino  taneant,  ▼!  etterrore  exlorqaent,- 
edhm  riU  aeeendant  in  sabditis ,  et  eesei 
in  tjraQnidem  paulatkn  oonfertant. 

De  Poeteriore. 

Qnod  pvoiwtieaea  luieaflque  habitae  nihil  aint, 
'  iteaosteedam:  jpnmo,  Scriptaras  adductaa  dia- 
ido;  aeeniido^  Gaaonum  seu  Deoretalium  inef- 
#»0101  Jpobationem ;  totio ,  rationee  robustiasimas 

^ui  Ad  prtmum  daae  sunt  autoritates  Soriptarae, 
qpiboa  oreditum  eat  stabiliri  primatum  Romanae 
Mleiiae. 

Primo,  addueitur  illa  autoritas  llatth.  16:  Tu 
n  Petms,  et  super  hano  petram  aediflcabo  eccle- 
don  meam,  et  tibi  dabo  daves  regni  coelorum  etc. 
la  hoc  enim  textu  clamant,  Petrum  solom  aoce- 
eloTes  prae  oeteris  apostolis. 


,'  Bed  quod  haec  nihil  [ad  hoc]  faciant,  probo. 

Prioram,  quod  ipsimet  iuristae  primatus  hiiitts 
•isertores  receduDt  ab  hoo  sensu,  et  negant  hoc 
liibo  Petro  datam  primitatem,  consequenter  et  Ro- 
iMoe  pootifloi,  sicut  gloss.  in  c.  GoDsiderapdam, 
ter  50:  et  Panormitanus  de  elect.  c.  Signiflcasti, 
iide  dicunt:  Non  hoc  verbo,  sed  illo  verbo:  Pasce 
svis  meas,  Petro  esse  eollatum  pontiflcatum 
isdetiae 

8i  ergo  ipsis  iuristis  lioet  negare  tot  textos 
^pressos  Decretorum,  et  dissentire  omnibus,  quae 
^n.  17.  18.  19.  21.  22.  tam   copioae  et  pertma- 


304  Resol.  L.  super  Proporitione 

citer  ex  hoc  ▼erbo  Matth.^>  sUtuantur,  eur  nil^ 
DOD  lie^t  frigidissima  Decreta  appellare  theologo, 
cuin  ea  negare  et  anDihiiare  liceat  iuristia?  PenW' 
quaotur  primum  se  ipsos,  maioris  crimiDis  reos^^^Mtf, 
si  veDiam  merentur  Decretorum  uegatorea  et  oaaHr 
tores,  siDC  peccato  erit,  qui  iDefiTicacea  asBetit  6t 
frigidas  Decretorum  probatioues.  Neque  enim  efp 
ea  uegavi,  sicul  ilii,  sed^frigere  taD(um  ad  prQbia- 
dum  dixi,  sicut  revera  frigeut,  Diai  quod  ad  loou^ 
taudum  locum  valeDt,  exemplo  eorum,  quae  perijii 
dicuDtur,  et  iD  alienaDi  seDtcDtiam  trahuntor.       .., 

Nihil  ergo  probatur  hoc  textu,  a  quo  ipsii9|{t 
disceduDt.  Nihil  istis  Decretis  probatur,  quae  ipn- 
met  Degaat,  neulrisque  coDtiduot.  Et  moveotur  td 
hoc  satis  forti  ratioue,  quae  adversarios  reddat  in- 
victos,  scilicet  hac,  quodChri8tu8(ut  etiamB.fliero. 
eodem  loco  expouit)  dod  tradit  Petro  olaves,  ,miI 
promittit  duntaxat.  Ideo  curreDdum  esse  ad  loouii, 
iu  quo  tradit  claves,  et  tuDC  iDvcDitur  illud  JohMUiis 
uUimo,  quod  non  ad  Petruoi,  sed  ad  omnee  dMil: 
Accipite  Spiritum  sanctum,  quorum  remiseritis  pee- 
cata  etc.  Ex  quibus  verbis  liquet,  non  solum,^- 
bus  in  Petro  claves  promiserit  (nempe  toti  ecoleoM}) 
sed  etiam  quid  per  claves  promissas  intelligi  velit) 
nempe  remissionem  et  retentionem  peccatoruni. 

Secundo,  quod  idem  verbum  Christi  male  Db- 
creta  aptant  soli  Petro  et  Romano  pontiflci.  Nili 
apud  S.  Patres  Chrlstus  hoc  verbuni  dixiase  ad  ef- 
clesiam  et  omaes  apostolos  in  persona  Petri  aBie- 
ritur.  Quorum  primus  est  D.  Hieronymus,  qui  hoc 
loco  interpretatus  verbum  Petri  dicit:  Petru  tt 
persona  omnium  apostolorum  confltetur,  dioeii: 
Tu  es  Christus,  filius  Dei  vivi.  Et  in  hoc  seqaiftv 
suuni  (ut  solet)  Origeuem,  qui  idem  eodem  loco  sealiL 

Chrysostoums  autem,  etsi  hnnc  locum  toM 
in  Petri  laudem  trahat,  dicens  eum  caput  et  pail^ 
rem  constitutum  ecclesiae  futurae,  ettoti  orbipni' 
positum :  tanien  et  ipse  vocat  eum  os  apostolonfff 
quod  vice  omuium  responderit,  dioens:  Petnie  o*- 

1)  In  ed.  JeD.  additam:  16. 


Xin.  de  potestate  Papae.  305 

iniiii  apoBtoloram  os,  et  vertex  consortii  totius,  cam 
inines  interrogati  essent,  ipse  soIub  respondet.  Brgo 
lon  ad  solum  Petrum  iste  locus  pertinet,  sed  ad 
Miines ,  etiamsi  primus  et  prinoeps  inter  apostolos 
pBC  ftierit. 

B.  AugustinuB  Psal.  108^):  Sicut  quaedam  di- 
Kmtiir,  quae,  [cum]  ad  apostolum  Petrum  proprie 
tertinere  videantur,  nec  tamen  habent  illuBtrem  in- 
ellectum ,  nisi  cum  referuntur  ad  ecclesiani ,  cuius 
lle  agnoscitur  in  figura  gessisse  personam,  propter 
irimatom,  quem  in  discipulis  habuit.  Sicuti  est: 
nin  dabo  claves  regni  coelorum,  et  si  qua  huius- 
DOdi.  Ita  Judas  personam  sustinet  quodammodo  in- 
mioorum  Ghristi  etc.  Vides,  quod  olaves  ecdesiae 
n  persona  Petri  datas  asserit.  Idem  lib.  1.  de 
loct  Ghristia.  c.  17 :  Has  igitur  claves  dedit  ecde- 
liae  Buae,  ut  quaecunque  solveret  in  terra,  soluta 
SMent  et  in  coelis. 

Bt  our  non  nos  ipsi  potius  textum  et  verba 
Jhristi  consideramus,  qui  nos  clarius  per  se  ipsum 
nstruet? 

Dicit  *)  itaque :  Venit  Jesus  in  partes  Caesareae 
%ilippi,  et  iuterrogavit  discipulos  suos :  Quem  di- 
sant  homines  esse  filium  hominis  etc. 

Ubi  significanter  B.  Hierony.  observat,  aliter 
3hiistum  interrogasse  de  se,  quando  hominum,  ali- 
er  quando  apostolorum  sententiam  quaesivit.  Illos 
^ocat  homines ,  hos  autem  Deos  esse  significat. 
)einde  de  hominibus  quaerens  Filium  hominis  se 
ippellat,  vdut  vago  nomine.  At  ex  apostolis  quae- 
«ns'),  me,  inquit,  certam  et  singularem  personam 
Bonstrans.  Atque  ubi  de  hominibus  quaerit,  nullus 
lesignatus  discipulus  respoudet:  ad  significandum, 
pod  sine  nomine  sunt,  qui  indigna  de  Filio  Dei 
tentinnt.  Quibus  adde  et  hoc,  quod  opiniones  in- 
M)n8tantes  sunt  hominum  de  Christo.  At  ubi  apo- 
itolos  de  se  interrogat,   ibi  signatus^)  unus  certus 


I)  In   ed.  Jen.:    109.     2)  In    ed.  priore:    at    apoBtolos 
q<i&eren8.     3)  In  ed.  Jen.:    designatus. 
')  MaUh.  16. 

I^eri  opp.  V.  A.  ad  ret  buL  L  p.  Vol.  III.  20 


306  Resol.  L.  Bupar  Proppaiiione 

• 

respoDdet,  et  constantein  absolvit  et  pronunfliat 
fidei  confeasionem ,  ut  yeiam  Christi  cognitioiMin 
in  unitate  et  firmitate  conBistere,  non  multoram^ooi- 
nionibus,  velut  arundinem  agifari,  doceret.  Yi$$i 
ergo  adhuc  nihil  ad  Petrum  proprie  pertineare,  Jii^ 
qnod  eommune  organum  est  omnium  apostolomia 

lam  illud  yide,  quod  et  a  laicis  observatuvi  ip^a 
didici  (est  etiam^)  in  laieis  spiritus  Chri^ti).,  w 
bum  hoc  Christi  non  posse  ad  solum  PetruDQ  iietn^ 
intelligi,  quia  Christus  non  solum  Petnim,  f^  op- 
nes  apostolos  requisiyit  dicens:  Yos  autem,,  qi9P  j 
me  esse  dicitis?  non  dixit:  Tu,  Petre,  qneoBiAie' 
esse  dicis?  Nisi  ergo  per  Petrum  omnea  di^dpiili 
respondissent,  certe  discipuli  non  fuiflaenty.iieoiMI- 
gistrum  audissent,  nec  satisfecissent  interro(;av|i) 
quod  est  impium  de  apostolis  sentire, 

Relinquitur  ergo,  qnod  Christus  responaum  Pehi 
acceptarit,  non  pro  solo  Petro,  sed  pro  toto  leolk' 
gio  apostolorum  et  discipulorum ,  alioquin  «et  alioi 
quoque  denuo  interrogasset. 

Ex  quibus  ulterius  sequitur,  quod  sicut  Ghriittf 
personam  respondentis  Petri  pro  omnibus  «eeeptal) 
ita  sequenter  quoque  non  ad  solum  Petrum,  ^ri 
ad  omnes,  quorum  persona  Petrus  loquitur,  diiift: 
Tu  es  Petrus,  Tibi  dabo  claves  etc.  AUoquin  Mf- 
tura  non  recte  intelligitur,  nisi  praeeedentia  t^ 
sequentia  recte  conferantur. 

Atque  ut  hoc  eo  sit  certius,  non  soli  Petaaa 
Christo  aliquid  dictum  esse,  exponit  se  ipsum  CkB- 
stus,  cui  loquatur,  et  cui  tradat  claves,  dicens:  Bi- 
atus  es  Simon  Bar  Jona,  earo  et  sanguis  noAW- 
velavit  tibi ,  sed  Pater  meus,  qui  est  in  coelis.  Ok- 
secro ,  quid  hic  potest  contra  vel  fingi ,  quid  iflf' 
tius  dici ,  quam  quod  Petrus  in  hac  persona  ■!■ 
est  Petrus,  non  est  caro,  neque  sanguis?  Sedart 
is,  cui  revelat  Pater,  omnino  Petrus  extra  homaM* 
ponitur,  et  iam  non  est  uUa  persona  per  se,  m' 
revelantis  Patris  auditor, 

Non  Simon    Bar   Jona   haec   respondet,  ooa 


1)  In  edit.  priore:  est  enim  etiam.  l!fi 


ffO.  de  P9ti?9jt*te  P^pae.  307 

CfBjro  et  sangjuis,  sed  reji^elatioDis  paternae  auditor. 
Potestne  hic  caluniniator  ullus  verbum  Cbristi  ad 
Petrum  bojDQijgieip  torquere?  Quid  ergo?  Is  qui  au- 
ditor  est  p^teraae  revelationis ,  huic  dantur  claves, 
npo  Petrp,  non  filio  Jobannis,  non  carni  et  sanguini. 

Quod  si  ita  estp  pronum  iam  sequitur,  quod 
Uidli  privato  homini  datae  sunt  claves,  sed  soli  ec- 
oles^ae.  Quia  de  nullo  privato  homine  certi  sumus, 
hjBtbeat,  necne,  revelationem  Patris.  Ecclesia  au- 
teip  ipsa  est,  de  qua  dubitari  non  licet,  cum  sit 
eorpus  Christi,  una  caro ,  eodem  spiritu  vivens,  quo 
Qiristus.  ^psa  est  Petrus  ille  auditor  revelationis, 
et  acceptor  clavium.  Quia  sic  * )  sjmbolum  stat 
flnuiter:  Credo  ecclesiam  sanctam,  communionem 
Baoctorum,  non,  ut  nunc  aliqui  somniant:  Credo 
ecdesiam  ^anctam,  esse  Praelatum,  vei  aliud  quod 
flpgunt.  Totus  mundus  confitetur  sese  credere  ec- 
detiam  sanctam  catholicam  aiiud  nihil  esse,  quam 
ebmmuQionem  Sanctorum.  Unde  et  antiquitus  ar- 
tioalus  ille,  Sauctorum  communionem,  non  oraba- 
tor,  ut  ex  RufiFini  symbolo  exposito  videre  licet.  Sed 
glossa  aliqua  forte  ecclesiam  sanctam  calhoiicam 
exposuit  esse^)  communionem  Sanctorum,  quod  suc- 
cessu  temporis  in  textum  relatuui  nunc  simul  oratur. 
Sed  0  necessarium  et  optabilissimum  fuctum,  prop- 
ter  eos,  qui  ecciesiam  hodie  quidvis  vocant,  quam 
comAiunionem  Sanctorum. 

Sequitur  autem :  Et  super  hanc  petrani  aedifi- 
cabo  ecclesiam  meam.  Si  per  hancpetram  intelli- 
giious  potestatem  papae,  vide,  quid  facimus.  Pri- 
mum  sequitur,  quod  ecclesia  primitiva  apostolo- 
rum  non  fuit  ecclesia,  quia  Petrus  (ut  solidis  pro- 
bem  argumentis)  anno  decimo  octavo  adhuc  fuit 
ffierosoiymis ,  necdum  viderat  Romam;  quod  ex 
Paulo  ad  Gaiatas*)  clarum  fit,  qui  scribit.  se  post 
conversionem  sui  abiisse  primum  in  Arabiam,  deiude 
post  annos  tres  venisse  Hierosolymam ,  videre  Pe- 
tnim;    ac   postea   post  quatuordecim  annos   ascen- 


1)  la  ed.  priore.:  hic.     2)  Ibid.  deeat:  esse. 
*)  Galat.  2.  Galat.  1. 

20  ♦ 


308  Resol.  L.  Buper  ProposMone 

disse,  et  contulisse  cum  Jacobo,  Petro  et  JDhaime 
eTangelium  praeputii. 

Quis  autem  ita  insaniat  quaeso  yel  Oresiea,  e^ 
clesiam  HierosolymitaDam  et  catholicam  non  faiaie 
ecclesiam,  quia  potestas  Romanae  ecclesiae  nondmi 
fuit  nec  forte  fides  eius.  Non  ergo  super^)  petnm, 
id  est,  potestatem  Roman.  ecclesiae,  sicut  Deoreli 
quaedam  exponunt,  sed  supra  fidem,  a  Petro  snb^ 
totius  ecclesiae  persona  confessam,  aedifleata  eil; 
cum  et  universalis  et  catholica  ecclesia  tanto  tem- 
pore  ante  Romanam  ecclesiam  Hierit 

Ulterius  Matth.  XVIII.  in  plnrali  numero  dieit, 
non  ad  Petrum,  non  ad  apostolos,  sed  ad  ecdesiiii 
dicens : 

8i  ecclesiam  non  audierit,  sit  tibi  sicut  ethBi- 
cus  et  publicanus.  Amen  dico  vobis:  QuaeoaDqBe 
ligaveritis  ' )  super  terram,  ligata  erunt  et  in  oodp. 

Accede  nunc,  qui  voles,  et  hunc  cum  illo  Ibeo  , 
confer.  Ille  sonat,  soli  Petro  datas  claves,^ 
negat,  et  non  soli  datas  asserit.  Quomodo  n^fli-  . 
que  stabit?  Concordandum  utique  est  '  utruiD()M  . 
verbum ,  quod  idem  Ghristus  dixit.  Si  soli  Pebe 
collatae  sunt,  mendacium  est,  quod  hic  dicit  omni- 
bus  collatas.  Quis  autem  non  videat,  hunc  poate- 
riorem  locum  esse  interpretem  prioris,  et  in  hoe 
rem  esse  clare  expositam.  Illic  vero  in  Petro  imi- 
tatem  multorum  in  ecclesia  commendatema.  [Pe^ 
spicuum  estitaque,  claves  esse  ecclesiae  datas,  nee 
est,  quod  huic  loco  possit  opponi,  quando  dieit: 
Dic  ecclesiae,  si  ecclesiam  non  audierit.  Hoi 
dicit :  Dic  Petro,  si  Petrum  non  audierit  etc] 

Quin  vide  quoddam  mirabile.  IUic  incipit  eb 
omnibus,  dicens :  Quem  vos  me  esse  dicitis,  et  flnit 
in  uno  Petro,  dicens :  Tu  es,  et  tibi  dabo.  Hic  eoA- 
tra  incipit,  ab  uno  dicens :  Si  peccaverit  in  te  ftttar 
tuus  etc.  et  desinit  in  omnibus,  dicens :  Quaecanoie 
ligaveritis  etc.  Nonne  clarum  est,  per  unum  n- 
trum  illic  idem  voluisse,    quod  hic  per  univenoe, 


1)  Inedit.  priore:  supra.  2)  Ibid.  deeet:  sub.  3)  lUdeB: 
ligaveris. 


ZHI.  de  potMtate  Papae.  309 

<  dayes  non  esse  ullius  hominis  singularis,  sed 
ideeiae  efc  oommunitatis,  ut  flrmum  sit,  sacerdotem 
m  8U0  iure,  sed  ministerio  (quia  ecclesiae  minister 
i)  ecdesiae  olavibus  uti,  nec  tanquam  suis  aut 
n,  sed  eoclesiae  traditis. 

Credp  iam  haec  ferme  fidem  factura,  hanc 
itthaei  autoritatem  neque  ad  Petrum,  neque  ad 
eeessorem,  neque  ad  unam  aliquam  ecclesiam, 
d  ad  omnes  ecdesias  pertinere.  Quia  [(ut  dixi)] 
118  poterit  negare,  illi  esse  claves  traaitas ,  qui 
▼elante  Patre  Christum  confitetur?  Quo  posito, 
loesse  est,  ut,  ubi  sitrevelatio  Patris  et  confessio 
iristi,  illic  et  claves.  At  haec  in  qualibet  eccle- 
ft  est,  non  antem  in  ullo  uno  singulari  et  incerto 
nnine. 

Qaod  at  Christus  nobis  commendaret,  statim 
Mt  gloriosam  istam  Petri  commendationem,  cum 
UD  Petrus  prohibuit,  ne  moreretur,  audivit:  Vade 
ost  me,  Satana,  non  enim  sapis  ea,  quae  Dei  sunt? 
inid  hoc  est?  non  sapit  Petrus,  quae  Dei  sunt? 
onne  Pater  revelavit  ei?  8i  haec  ante  commenda- 
onem  Petri  lacta  fuissent,  aliquid  momenti  habe- 
3Dt,  Petrum  pro  sua  et  successorum  aut  unius 
eelesiae  persona  fuisse  commendatum ,  at  nunc, 
nm  post  commendationem  vituperetur ,  ut  ignarus 
^,  clarum  fit,  illum  superiorem  Petrum,  qui  cla- 
88  accepit,  non  fuisse  Petrum  filium  Bar  Jona, 
ed  ecclesiam  filiam  Dei,  quae  verbo  Dei  genita 
ert)am  Dei  audit  et  confitetur  perseveranter  in 
Dem,  non  aliquando  non  sapiens  quae  Dei  sunt, 
t  retro  abire  iussa,  sicut  Petrus. 

Aut,  si  hoc  ad  Romanum  pontificem  et  eccle- 
iam  pertinet,  quod  ad  Petrum  dicitur:  Tibi  dabo 
lives,  iam  irreiragabili  sequela  etiam  ad  eandem 
t  illud  pertinebit:  Vade  post  me,  Satana,  non  enim 
apis  quae  Dei  sunt,  quia  et  haec  ad  Petrum  Ro- 
Qanae  ecclesiae  futurum  episcopum  dicta  sunt.  Aut, 
i  haec  non  ad  se  pertinere  putant,  iam  nulla 
atione  convincere  possunt  ea,  quae  superius  dicta 
nnt  ad  se  pertinere. 


310  Reso).  L.  super  f^opositione 

Sed  age  latius,  si  omnino  ad  rigorem  isiuon^) 
grammaticum  se  reoipiunt,  quod  8oIi  Petro  diotam 
estf  Tu  es  Petrus,  Tibi  dabo  claves  etc. ,  qupmbdo 
resistemus  haereticis,  si  qui  hoc  nostro  rigore  ver 
borum  nixi  nos  urgeant  et  dicant:  Esto,  ad  soliini 
Petrum  haec  dicta  sunt^  ergo  non  ad  successOreni, 
ergo  ecclesiae  claves  cum  Petro  venerunt  et  alilM- 
runt.  Ubi  ergo  nunc  ecclesia?  Non  enim  ad  plnM 
pertinere  potest,  quod  ad  unum  dicitur,  sficut  fllnd*): 
Cum  iunior  esses,  cingebas  te  etc,  qttod  ad  solnti '' 
Petrum  ita  dictum  est,  ut  cum  Petrd  iiApletatn  e( 
finitum  sit,  ad  nuUum  successorem  dtis  pertiheos. 

Si  autem  ad  successores  et  aliquam  ecclesiani 
dictum  est,  iam  nulla  ratione  prohib^ri  potest,  qoU 
ad  omnes  dictum  sit,  imo  necessaria  ratione  ad  H^ 
stolos  omnes,  qui  praesentes  erant,  magis^  qiHlmad 
unius  Petri  successores,  qui  nondum  erant,  dietan  ^ 
accipietur.  Quod  si  ad  omnes  apostolos,  iain  etiMi 
ad  omnium  apostolorum,  et  non  unius  apoBtoIi  bim- 
cessores  dictum  intellig^tur. 

Sed  respondeat  tamen  mihi  qui  potest,  qaiB- 
nam  credendus  sithabere  claves,  etiam  in  BomiBt 
ecclesia?  An  ipsa  ecclesia,  an^)  papa?  et  attende  ; 
quod  dico.  Quando  Papa  eligitur,  an  seoum  afisit 
claves  an^)  non?  Si  afifert,  ergo  erat  papa,  aate- 
quam  eligeretur,  si  non  affert,  a  quo  acoipit?  nav ' 
quid  ab  angelo  de  coelo?  nonne  ab  ecolesia?  Itea 
quando  papa  moritur,  cui  relinquit  caves?  anfBii 
eas  secum?  Si  non  aufert,  cui  relinquit  niBi  Mlfr 
siae,  a  qua^)  accepit?  Quid  igitur  potest  did  oob* 
tra  hanc  evidentissimam  experientiam^  opftiiMB 
evangelii  interpretem,  claves  nec  Petro,  nec  ww* 
cessori,  sed  soli  ecclesiae  datas,  a  qua  tanqaun 
minisier  accipit,  usurus  eis  sacerdos.  fjbi  nune  ctt 
quod  soli  Pelro  dictum  esse  putatur:  Tibi  dtbb 
claves,  imo,  ubi  nunc  est,  quod  soli  ecclesiae  Bo- 
manae  claves  datae  sunt?  Necesse  est,  ut  in  ^ 
libet  ecclesia  claves  sint,  ut  dixi  supra. 


1)  In  ed.  Jen.:  iustum.    2)  In  ed.  priore:  vel.  i)fii^' 
a  quo.     *)  Johan.  21. 


XHL  d«  potMtote  PapM.  311 

Adhue  unum  dieam,  et  utar  apostoli  Pauli 
argumeDio,  Rom.  4^  ubi  probat  ex  cireumstantia 
temporis  et  iaeti,  Abraham  non  ex  eircumcisione,  sed 
ex  flde  iustificatum,  nulla  aHa  ratione  usus,  quam 
qaodAbraham  ante  circumcisionem  fueritiustus  apud 
Deam  per  fldem.  Si  hoc  eius  argumentum  valet, 
lieat  necesse  est  yalere,  necesse  erit  et  hoc  va- 
lere,  quod  nunc  produco  in  hunc  modum:  Petrus, 
qnando  clayes  accepit  a  Christo  ( si  oinnino  perso- 
nam  eius  solam  contendis  accipere),  nondum  erat 
episoopus  urbis  Romae  (imo  proprie  nunquam  fuit 
qriecopus  ullius  civitatis,  sed  apostolus,  episcoporum 
iostitutor,  maior  omnibus  episoopis),  sed  erat  unus 
inter  apostolos.  Ergo  olaves  non  sunt  ei  datae, 
teeundum  quod  posiea  vel  factus  vel  mutatus  est^ 
vbI  Ioco  vel  officio,  sicut  Abrahae  non  est  iustitia 
reputata,  qualiscunque  post  fidem  factus  est:  sed 
prout  fuit  apostolus  tantum,  et  praesertim  habens 
Patris  revelationem ,  quare  prosus  nihil  haec  auto- 
ritas  ad  Romanum  pontificem  pertinet,  etiamsi  soli 
Petro  diota  fiiisset,  quanto  nuno  minus  pertinet, 
qaando    nec   soli  Petri  personae  dicta  convincitur. 

Addo  et  illud^)  similis  formae  argumentum, 
qao  Paulus  Rom.  4.  etc.  et  Gal.  3.  utitur,  dicens :  Quod 
rient  Abrahae  ex  fide  reputata  est  iustitia,  ita  et 
omnibus,  qui  credunt,  reputabituriustitia.  Quare  et  his 
ricut  Petro  habenti  revelationem  Patris  etChristum 
eonfitenti  claves  dantur,  ita  necesse  est  onmi  si- 
iniliter  confitenti  et  revelantem  habenti  claves  do- 
natas  esse,  quod  nulli  nisi  ecclesiae,  id  est,  com- 
munioni  Sanctorum  convenire  potest,  cum  uullus 
ringularis  fidelis  constanter  et  certo  ac  perseveran- 
ter  habere  possit  hanc  confessionem ,  cum  nec  Pe- 
tras  ipse  in  eadem  perseverarit,  quia  ^)  non  modo 
aliquando,  sed  mox  post  acceptas  claves  erravit, 
et  tamen  non  sunt  ei  claves  rursum  ablatae,  quia 
BOn  in  sua,  sed  ecclesiae  persona  eas  accepit. 
Qnod  si  haec  argumenta  non  concludunt,  nec  illa 
apostoli  Pauli,  quae  allegata  sunt. 


1)  In  ed.  priore:  aliad.    2)  Ibid.:  quin. 


312  Resol.  L.  saper  PropoBitlone 

Verum  ufc  opinioDem  coDtrariam  peDitiis  iuga- 
lemus,  age,  si  ista  verba:  Tibi  dabo  olaTOB  etOh 
ad  Petrum  et  succesBorem  eius  pertiDCDt,  neoeeie 
erit,  ut  et  praecedentia  et  Bequeniia,  ac  vi  Bentoi- 
tiae  cohaerentia,  ad  eosdem  pertineaDt  Non  enim 
iD  sacris  evangelii  verbis  admittendi  sunt,  qui  jno 
arbitrio  sensus  sui  partem  huc,  partem  illuc  torqoeot 
et  rapiunt,  sed  ex  consequentia  sensus  et  verbonun 
et  ex  circumstantiis  intelligentia  referenda  est,  inxti 
Hilarii  documentum. 

Cum  itaque  Ghristus  claves  noluerit  tradere, 
uisi  prius  omnibus  discipulis  de  sui  confessione  ei- 
ploratis,  deinde  non  nisi  accepto  et  approbato  re- 
spoDso  Petri,  ex  revelatione  Patris  loquentiB,  elanm 
est,  claves  non  esse,  nisi  eius,  qui  talis  est,  qoalii 
tunc  Petrus  fuit.  Quo  sequitur  absurdissima  abso^ 
ditas,  quod  ipalus  papa  vel  episcopus  dod  essel 
papa  Dec  episcopus,  quia  dod  haberet  fidem,  que 
coDstituit  acceptorem  davium. 

Deinde  sequitur,  contratextum  et  seDsum  eoraa, 
quod  uec  Petrus  claves  acceperit  aut  retiDuerii  Qoift 
Christus  dicit,  quod  portae  inferi  non  praevaleant 
adversus  vel  ecclesiam  vel  fldem,  quam  tunoPetnB 
tenuit.  At  contra  Petrum  praevaluit  etiam  aodlli 
ostiaria.  Si  itaque  illorum  sententia  staret,  neM- 
saria  omnino  sequela  sequetur:  Aut  Romanos  et 
omDes  pontifices  oportere  esse  sanctos,  et  habere 
Patris  revelationem,  nec  esse  carnem  et  sangnineo, 
aut  eos  non  esse  pontifics,  nec  habere  claves.  Mee 
video,  quid  contra  haec  dici  possit,  cum  stet  ttfi 
clarus  textus,  quod  claves  sunt  datae  dod  nisi  flif 
qui  carnem  et  sanguinem  dod  audit,  sed  PlatreB 
coelestem,  hoc  est,  saoctum  et  iustum  iu  spiritii 
Alioquiu  omuis  poDtifex  est  satanas,  non  si^ieai 
quae  Dei  sunt. 

At,  si  hoc  dicimus,  iam  haereticorum  novonui 
et  antiquorum  Donatistarum  errorem  renovaniBii 
qui  malum  episcopum  dod  esse  episcopum  aeeen- 
erunt,  quod  absit  a  nobis,  qui  sanctae  etiustae  ao- 
clesiae  ministrum  impium  et  malum  esse  posse  eoe* 
fitemur.    Itafit,  dumper  haeo  verba  volunt  exBo- 


XUL  de  poteatate  Papae.  313 

nano  pontifioe  soluin  et  omnem,  et  universalem 
pontificem  faoere,  nnllum  pontifieem  nobis  relin- 
qpant,  ut  yideant,  quo  stipendio  Scripturas  violen- 
ient  adulatores  et  ambitiosi. 

Beliquum  ergo  est,  evangelium  hoc  loco,  nec 
ad  Petrum,  nec  ad  successorem  eius,  nec  ad  ullum 
epiacopum  aut  uUum  hominem  singularem  pertinere, 
sed  ad  communionem  Sanctorum,  quae  est  ecclesia, 
haec  deinceps  potest  claves  committere,  tum  digno, 
tam  indigno.  Indigno,  inquam,  coram  Deo,  quia 
neseit,  utrum  dignus  ^)  Deo,  alioquin  non  nisi  digno 
eoiam  bominibus  committere  debet. 

Quare  satis  patere  arbitror,  quando  Decreta 
qnaedam  hunc  textum  ad  Romanam  sedem  et  pon- 
tifloem  trahunt,  non  modo  frigidissime  (quod  mo- 
deste  dixi),  sed  etiam  contrarie  sensui  evangelico 
verbum  Chiisti  tractare,  quod  clarius  faciemus,  quan- 
do  ea  inferius  examinabimus.  Interim  de  hac  au- 
toiitate  satis  sit  in  summa  dictum.  Quod  si  cui 
olaves  arrogantur,  huic  necessariam  quoque  esse 
Rdem  Petri ;  quod  si  fides  Petri  necessaria  esse  ne- 
gabitur,  eadem  ratione  negabitur  et  claves  esse 
ei  datas,  cum  utrumque  copulet  et  exprimat,  imo 
fidem  magis,  et  primo  quaerat  Christus.  Quare  non 
nisi  de  ecclesia  Christum  esse  locutum  clare  intelli- 
gitur,  nec  de  una  aliqua,  sed  de  qualibet  in  qua- 
ubet  parte  mundi. 

Secundo,  adducitur  illud  Johan.  ultimo :  Simon, 
diligis  me,  pasce  oves  meas.  Hoc  enim,  quia  ad 
solaro  Petrum  dictum  putatur,  ipsum  super  omnes 
coDstitutum  arbitrantur.  Verum,  quod  et  haec  nihil 
effidat,  ostendo.  Primo,  quia  certissimum  est,  a 
Petro  nullum  apostolorum  esse  vel  creatum  vel 
missum.  Quare  nec  verum,  nec  possibile  est,  Petro 
orDDes  oves  esse  commissas.  Sed  generali  sententia 
oiDDibus  dictum :  Pasce  oves  meas.  Non  enim  dicit 
oiDDes,  sicut  ad  omnes  apostolos  dicit:  Ite  in  orbem 
Qniversum,  et  docete  omnes  gentes. 

Verum,  ego  non  possum  satis  admirari,  quod 


1)  In  edit.  priore:  utrum  dignus  sit. 


314  ResoL  L  snper  Proposlthme 

tot  ac  tanti  viri,  contra  tam  expressas  Sciiptiurat, 
tam  evidentem  e^perientiam  ^ ) ,  omnes  oyes  F^tro 
arrogant,  qui  tarnen  unanimiter  conflteri  eogantiir, 
singulos  apostolos  in  suas  sortes  esse  miasoB,  et 
Paulum  de  coelo  in  apostolatum  gentium  yoeatiiin. 
In  quibus  omnibus,  quomodo  Petrum  adbue  omnimD 
pastorem  asserere  audemus?  qui  nullum  illonnn 
misit,  praesertim  Paulum,  ut  ad  Oalat.  I.  mnbii 
verbis  contendit.  Sunt  haec  tam  aperta,  ut  confli- 
tatione  opus  non  videatur.  Illi,  inqnit  Marcus,  pro- 
fecti  praedicaverunt  ubique. 

Sequitur  ergo,  aut^)  Petro  et  successori  bqo 
non  esse  omnes  Christi  oves  commissas :  ant  oves, 
quas  non  Petrus,  sed  Paulus  et  ceteri  apostoli  pa- 
verunt,  ad  oves  Christi  non  pertinere.  Quo  qidd 
blasphemius?  Ergo  Corinthii,  Galatae,  Philippenees, 
et  aliae  gentes,  quia  nec  pascente,  nec  pastores 
mittente  Petro  pastae  sunt,  oves  Christi  intelligeD- 
dae  non  stint.     Sed  quid  moror  in  re  tam  aporCB? 

Si  dicis:  At  verbum  Christi  ad  solum  Petnn 
dicit:  Pasce  oves  meas,  respondeo:  Non  dixit,  on- 
nes  oves  meas,  alioquin  peccasset  Petrus,  si  dob 
omnes  pavisset  solus,  sine  ceteris  apostolis.  Peceaiet 
etiam  hodie  Romanus  pontifex,  quod  non  pasdt, 
nec  pastores  mittit  ad  Turcas  et  alias  gentee'). 

Quin  aliud  dicam :  Ex  isto  verbo  nihil  poteit 
cogi  aliud ,  quam  ut  Petrus  pasceret  oyes,  qnae 
fuerunt  ex  ovili  Judaeorum,  et  sic  nihil  ad  eaoB 
pertiuet,  nec  ad  Romanum  pontiflcem  et  sucoeBflO- 
rem  eius:  aut  non  ad  solum  eum  pertinet  Quod 
ex  apostolo  Paulo  Gala.  2.  probo,  ubi  Petnun  to- 
cat  apostolum  circumcisionis,  et  se  apostolum  ffBO- 
tium.  Ergo  si  quis  pertinax  esset,  nulla  yi  pOBSitM 
cogi  hoc  verbo  Christi  aliud  intelligi,  quam  p9^ 
ram  ovium,  quae  fuerunt  ex  circumcisione^aat,  n 
extenditur  ad  Romanum  pontiflcem,  iam  neo  pro; 
hiberi  potest,  quin  ad  omnes  pertineat;  et  extefldi 
pari  negotio  ad  omnes  queat. 


1 )  In  ed.  priore :  evidentes  ezperientias.  2)  Ibid. :  teL 
3)  Ibid. :  proyinciae.    4)  In  ed.  Jen* :  poBBet. 


Xin.  d^  potestAte  I^apM.  315 

Seonndo,  ego  rogarem,  ut  adulatores  Romani 
pi6liltiflc]8  omitterent  hoc  terribilisBimuro  yerbnm 
tllefi^re  pro  statuendo  primatu  eius.  Neque  enim 
terribilius  ego  verbum  in  tota ' )  Soriptura  legi,  quod 
Romatium  pontiflcem  et  omnem  pontificem  magis 
tcnrere  possit.  •  Primum,  quia^)  pascere  non  signi- 
tiM  id,  quod  esse  primum  aut  principem,  ideo 
ex  ipso  nihil  aliud  probatur,  quam  quod  Romanus 
potttifex  debet  praedicare,  docereque  verbum  Dei. 
Qnod  si  hoc  debet,  iam  ei  deponendus  est  totus 
iste  pTimatus^  die  ac  nocte  in  literis  sacris  versan- 
dam  •) ,  pure  orandum ,  periculis  et  morte  *)  pro 
verbo  laborandum.  Breviter,  tota  Roma,  ut  hodie 
est,  loQge  in  aliam  faciem  mutanda.  Desinant  ergo 
pfopter  Deum  verba  Christi  spiritualissima  suis  cu- 
piditatibus  aptare.  Haec  enim  si  Romano  pontiflci 
iptantur,  seqtiitur  irrefragabiliter  [necessarium  esse, 
itl  dodeat  verbum:  Aut,  si  non  docet,  nihil  ad 
edm  pertinet. 

Verum,  magis  observa,  Christus  non  imponit 
pasturaiti  Petro,  nisi  prins  diligat.  Obsecro  te,  quid 
hoc  est?  Nonne  sequitur,  quod  si  non  diligat,  non 
rit  audiendus?  At  quis  nos  certos  faciet  de  amore 
pastorifi?  Dubitabimus  ergo,  quemnam  audiamus? 
Ram  si  audire  nobis  pastorem  necesse  est,  etiam 
illi  amare  Christum  necesse  est.  Aut,  si  amare 
Christum  non  est  necesse,  nec  audire  pastorem  ne- 
cesse  est,  cum  utrumque  Christus  eopularit,  nec 
pasturam  nisi  amanti  commiserit.  Quid  hic  facie- 
mus?  scio,  quod,  si  recte  pensaret  hoc  verbum 
[Christi]  qnilibet  episcopus,  desperaret,  se  medinm 
unius  civitatis  pascere  posse. 

Igitur  hoc  effecimus,  quod  ista  autoritate  nihil 
probatur ,  nec  valet  ad  probandum  primatum.  Si 
autem  aliquid  facit*),  tunc  hoc  urgebit,  non  esse 
episcopum  in  ecclesia,  qui  non  doceat,  nec  docere 
aliquem  debere,  nisi  diligat.     Hoc,  inquam,  et  non 


1)  In  ed.  priore :  in  sacra  tota.  2)  In  ed.  Jen. :  quia 
8i  pascere.  3)  In  ed.  priore:  ei  vcrsandum.  4)  Tn  ed. 
orig. :  morti.    5)  In  fed.  priore:  valet. 


316    .-  ResoL  L.  0aper  Propositlone 

aliud  ista  verba  conoluduDt(,  nisi  nova  grammatica 
USU8  dicas:  Si  diligis  me,  pasce  oves  meas,  idem 
sit,  quod,  si  diligis  te,  esto  primus  super  totam 
ecolesiam^). 

Rectius  ergo  facies :  Si  hoc  verbum  Christi  ao- 
cipias  pro  exhortatione ,  imo  praecepto,  non  qao 
oves  ad  subiectionem,  sed  quo  pastores  ad  diligen- 
dum  Ghristum  et  pascendum  populum  astringantnr. 
Porro  dilectio  Ghristi  (ut  B.  Augustinus  hio  ezpo- 
nit)  etiam  mori  pro  ovibus  Ghristi  requirit. 

Atque  utinam  hoc  verbum  ad  se  pertinere  cre- 
derent  Romani  pontifices.  Haec  est  enim  totios  orbiB 
querela,  quod  dilectionem  et  doctrinam  aliis  rde- 
gantes  ad  se  nihil  putant  pertinere.  Intellignnt 
enim,  haec  verba  ad  populum  pertinere,  nt  per 
quae  cogere  ad  subiectionem  omnes  volunt:  et  tir 
men  pascua  et  auditum  verbi  (quod  verba  sonant) 
nemo  ex  iis  intelligit^).  O  felix  ambitio,  siqaisa^ 
quam  inveniretur,  qui  omnium  Pastor  esse  ambirei 
Quis  hunc  non  libentissime  admitteret  ?  Nuno  aatem 
libenter  permittunt  cuicunque  diligendi  et  pasoendi 
officium,  sibi  vero  titulum  diligendi  et  pascendi,  et 
quae  titulum  sequuntur,  lucra  scilicet  et  honores, 
reservant.  Desine  itaque  a  verbis  Ghristi  torqneB- 
dis ,  quia  ea ,  quae  per  hoc  pontiflci  tribuis,  penitui 
auferunt,  et  omnia  ea  imponunt,  quae  non  tribniS) 
et  ille  quam  maxime  exhorret. 

At  dicis :  Pascere  non  potest,  nisi  sit  superiot 
Ergo ,  licet  non  faciat  officium  pastoris ,  non  per 
hoc  superioris  amittit  locum.  Respondeo :  Qaid  noe 
ad  me?  Quaere  ergo  alia  verba,  quibus  locum  po- 
testatis  asseras.  Haec  verba  aut  amantem  et  pir 
scentem  requirunt,  aut  prorsus  nulli  conveniunt,  niri 
iterum  nova  latinitate,  diligere  plus  his,  accipisi 
pro  eo,  quod  est,  praeesse  ceteris  omnibus',  et  pt- 
scere,  omnium  iura  et  opes  possidere.  Proinde  nlhil 
mirum,  si  primatum  tanto  aestu  quaerunt,  auem  ri 
verbis  in  suo  significatu  acceptis  gerere  debent')) 
nec  Deum  ipsum  pro  praemio  essent  exspectatori. 

1)  Id  ed.  priore. :  ecclesiam  totam.  2)  Ibid.:  nemo  vo- 
cat.    3)  Ibid.  et  in  ed.  Jen.:  deberent. 


Xin.  de  potestete  Papae.  317 

Videsne  eigo,  quid  sit  illudere  Scripturas,  i^ea,  ut 
modestius  dixi^),  ex  frigidissimis  Decretis  primatum 
huiio  probare? 

Sequitur  ex  iis,  quod  praeesse  oeteris,  et  nec 
diligere,  nec  pascere,  non  est  evangelicum,  neque 
Christianum  officium,  sed  mundanum  et  humanum. 
Dio  mihi,  si  subditi  erecti  adversus  Pontifioem 
dicerent:  Nolumus  te  audire,  nec  habere  pro  pon- 
tifice,  quibus  velles  [eos]  verbis  compescere  ?  Num- 
quid  his:  Pasce  oves  meas?  At  ipsi  dicent:  Quando 
tatem  pascis?  quando  diligis  ?  ubi  opuset  reshuius 
veibi?  Ergo  alio  verbo  cogendi  essent,  non  isto. 
Qnare  sequitur  quoque,  quod  his  verbis  nec  uUa 
poteetas,  nedum  primatus  committitur,  sed  pote- 
statem  habenti  omcium  diligendi  et  docendi  impo- 
Bitar,  sicut  Petro  iam  in  apostolatum  vooato  haec 
£eontar. 

[Bt  hoc  est ,  quod  istos  adulatores ,  verborum 
Qiristi  oscitantes  et  stertentes  lectores,  ab  intellectu 
8100  propellit,  quod  non  discernunt  verbum  officii 
ei  potestatis.  Vocatio  Petri  fecit  eum  primum ,  et 
qoalem  ipsi  volunt  statuere.  Sed  impositio  officii, 
per  verbum  pasce,  nuUum  ei  maiorem  gradum  con- 
tolit,  nec  conferre  potuit,  nisi  dicant :  Petrum  super 
«e  ipsum  etiam  elevatum  per  verbum,  pasce.] 

Dicis  autem:  SufBcit,  quod  per  alium  doceat 
et  diligat,  non  est  necesse,  ut  per  se  soium  faciat. 
Eespondeo:  Admitto,  sed  hoc  isto  verbo  Christi 
noD  traditur,  et  alio  verbo  hanc  licentiam  astrui 
oportet.  Hoc  verbum  insuperabiiiter  concludit,  aut 
putores  esse  debere,  etiam  per  se  ipsos  amantes 
et  docentes,  aut,  si  nou  per  se  ipsos  amant  et  do- 
J*nt,  nihil  hoc  verbum  ad  eos  pertinere.  Atque 
ita  nihii  probatur  ex  ipso  pro  monarchia  Romana, 
Bedpotius  contrapugnatur,  cum  tot  amari  et  pasci 
ftb  ono  sit  impossibile. 

Videmus*)  quidem  officium  diligendi  et  pa- 
^ndi  a  pontificibus  Kuinanis  tradi  episcopis,  retento 
titulo  pastoris  et  amatoris:    et  episcopi  eodem  no- 

.1)  In  ed.  priore:    dizit.    2)  iu   ed.  Jen.    et  Wittenb. : 


aum,    mifiitque  bpiritum    sanctum,    et  omnia 
ut  offieium  hoc  esset  ofQciosissimum. 

Quod  si  satis  est,  per  alium  doeere,  ^uii 
plius  iacit  episcopus,  quapi  l^jcus  ?  Nonae  vel 
potcBt  iubere  au|;  piermittere,  ut  alius  diligat  ^ 
scat?  Quid  ergo  necesse  fuit  Petro,  tot  vioU^ 
petitis  mandare  hoc  officium,  et  tam  inst^nfa 
gere?  Estistemodus  evangelii  interpretandi: 
oves  meas,  id  est,  permitte,  iubc,  ut  alius  py 
Si  ille  alius  item  per  alium  pascat,  et  terti^ 
quartum  ac  sic  sine  fine  usque  ad  ueminew 
manet  verbum  Christi?  Aut  qua  decentia  oeti 
quaces  pascent,  quando  primores,  et  qui  pi 
debeut,  non  pascunt?  Cur  Christus  nou  fecit  j 
cm*  Petrus  non  etiam  otiatus  per  alios  pavitl 

Igitur,  si  ista  verb^.  ad  pontiOciam  potes 
cogas  servire,  in  nervum  res  tua  ibit ,  et  ooiu 
a  tempore  Gregorii  Magni  non  fuisse  pastov 
Komana  ecclesia.  Hicenim  fereultimus  eate 
qui  sacras  iiteras  tractaverunt.  Quare,  si  gU 
diotum  esse  Petro:  Diiigis  me  plus  iis,  hene 
hoc  et  vives,  dilige  plus  ceteris,  pasce  plus  o 
Et  iuduentur  arietes  ovium,  et  valles  abund 
frumento,    ciamabuut  et  hvmnum  dicent.     Qi 


XDL  de  potesUte  Papae.  319 

ipflfts  m  hao  re  formatum  est.  Ex  iis  iam  faciie 
eat,  Deoreta  ipsa  iudicare,  quam  infirmiter  sua  pro- 
bent.     Quod  ut  clarum  faciam,  aliquot  adduco. 

Primus  eat  Leo  dist.  t9.  c.  Ita  Dominus  noster, 
inquit:  Jesus  Christus  humani  generis  salvator  in- 
stitait,  ut  yeritas,  quae  antea  legis  et  prophetarum 
praeooiiio  continebatur,  per  tubam  apostolicam  in 
ealutem  universitatis  exiret,  sicut  scriptum  est:  In 
omnem  terram  exivit  sonus  eorum,  et  in  fines  orbis 
terrae  verba  eorum.  Sed  huius  muneris  sacramenta 
ita  Dominus  ad  omnium  apostolorum  oificium  per- 
tinere  voluit,  ut  in  beatissimo  Petro  omnium  aposto- 
lorum  summo  principaliter  collocaret,  ut  ab  ipso,  qua- 
n  a  quodam  capite,  dona  sua  velut  in  corpus  omne 
difiiinderet,  ut  exsortem  se  intelligeret  divini  mj- 
iterii  esse,  qui  a  Petri  soliditate  recederet.   Haec  iile. 

Quis,  obsecro,  non  videt  sanctum  et  erudituqr) 
lumc  virum  humana  passum?  Nam  si  per  solidita- 
tem  Petri  inteiligit  fidem,  qua  Petrus  Christum  con- 
&88US  est  Matth.  16.,  recte  et  evangelice  dicit.  Haec 
e&im  fides  est  petra,  a  qua  Petrus  nomen  habet: 
aqua  qui  recesserit,  merito  exsors  est  divini  mysterii. 
Verum,  si  per  soliditatem  Petri  intelligit  iurisdieU- 
ODem  et  potestatem  Petri  et  Romani  pontificis,  qui- 
libet  £Gicile  capit,  quod  verbo  evangelii  abutitur  et 
bliitur.  Nonne  omnes  apostoli  fuerunt  in  soliditate 
Petri,  et  tamen  sub  Romana  ecclesia  non  fuerunt? 
8.  Stephanus  et  alii  a  Paulo  persecutionem  passi 
io  soliditate  Petri  fuerunt,  antequam  Romana  ecclc; 
8ia  fieret.  Deinde  eadem  humani  afi*ectus  labilitate 
dieit  in  apostolo  Petro  principaliter  collocatum 
nuinus  docendi,  trahens  ad  singularem  Petrum,  quod 
Propheta  plurali  etindiscreto  numero  dixit^):  Sonus 
eorum  et  verba  eorum. 

S^d  et  hoc  manifeste  falsum  est,  quod  Petrus 
e&put  sit  totius  corporis,  a  quo  doua  sua  ChristuH 
ifl  omne  corpus  difi^undat,  nisi  intelligat  partem 
ecclesiae,  quae  docente  Petro  erudita  est,  ut  est 
Utina  et  occidentalis  ecclesia.     Nam  etiam  per  alios 

•)  Psal.  19. 


320  Resol.  L.  Boper  PropoBitione 

apostolos,  praeBertim  Paulum,  dona  sua  diffiidit  in 
multo  plures  quam  per  Petrum,  ut  mihi  miraoaliiB 
sit,  tam  profunde  huius  pontificis  mentem  fiuBse  00' 
cupatam,  ut  haec  scribens  non  meminisse  potneriil 
Pauli  et  aliorum  apostolorum.  Si  ergo  dixisset,  per 
quem  dona  sua  in  corpus  diffiinderet,  reote  (BA- 
set;  sed  in  nomiue,  corpus,  nimium  dictam  e^ 

Sequitur  idem  Leo :  Hunc  fPetfum )  enim  in 
consortium  individuae  unitatis  assumptum ,  id  qood 
ipse  erat,  voluit  nominari  dicendo:  Tu  es  Petras,  eft 
super  hanc  petram  aedificabo  ecclesiam  meam,  st 
aeterni  templi  aedificatio  mirabili  munere  gratiaelM 
in  Petri  soliditate  consisteret. 

Iterum  per  soliditatem  Petri  non  fidem  aniver 
salis  eclesiae,  sed  potestatem  Romanae  eodesiie 
significat,  et  verbum  Ohristi,  sub  persona  proprii 
Petri,  non  autem  ecclesiae,  accipit  dictum,  ut  dan 
ex  sequentibus  patet,  ubi  dicit:  Yerum  hanc  fimd- 
tatem  Petri  istius  sanctissimam ,  Deo  (ut  dizimni) 
aedificante  constructam,  nimis  vult  impia  praesomp- 
tione  violare,  quisquis  eius  potestatem  tentat  h- 
fringere,  favendo  suis  cupiditatibus,  et  id  quod  te- 
cepit  a  veteribus  non  sequendo. 

Ecce  se  ipsum  exponit,  soliditatem  Petri  eese 
potestatem  Romanae  ecclesiae,  idem  per  secretien- 
mam  fidem  spiritus,  et  externam  iurisdictionis  po- 
testatem  intelligens,  non  sine  verbi  evangelid  iB- 
iuria.  Non  ergo  infringit  soliditatem  Petri,  qui  leb 
iegibus  Romanae  ecclesiae  non  vivit,  sed  qoi  ooi 
id  credit,  quod  Petrus  confessus  est. 

Protestor  autem  ego,  quod  Deoreta  qoideA 
huiusmodi  non  damno.  Nihil  enim  meae  saloti  de- 
perit,  si  tolero  alicuius  violentam  Scripturae  inter 
pretationem,  modo  vera  et  legitima  intelligentii 
iuxta  salva  sit.  Sed  hoc  adnitor,  ut  rem  et  fldea 
nostram  constanti  et  solida  intelligentia  disoafliu 
firmare.  Quamvis  enim  eiusmodi  abusiones  Sciip- 
turae  valeant  pro  iis,  qui  iam  credunt,  et  toleraDdie 
sint,  tamen  oportet  etiam,  si  cum  contentiosie  OR* 
atur  bellum,  habere  simplicem  et  germanum  senewe 
Christi,  qui  stare  in  acie  victor  possit,  ne  eooleeiiB 


XOL  dit  potestote  Papae.  32t 

Me  ludtbrio  exp<mamu6.  Neque  enim 
sentiOj  qiii  Bomanos  poutifloes  non  errasse 
pluitf  «t  apud  eoB  solos  esse  veram  Scripturae 
WiMl[g»nniiin ,  cum  longe  contrarium  hic  et  multie 
djp^loeu  •▼ideatur.  Homines  fuerunt,  sicut  et  ce- 
laiLepiaoopi. 
#1  jMeqiie  aane  grande  miraculum  est,  sanctos  hos 
fptiftene  humana  infirmitate  sibi  ambivisse  prima- 
^mi  qwado  et  ipsi  apostoli  praesente  Ghristo  non 
Nkim  ambiverunt,  sed  etiam  non  semel  inter  se 
JWHenderantf  quis  eorum  videretur  maior.  Sicut 
afaChriatus  b^igne  tulit  eorum  humanitatem,  ita 
flteedtteia' 'talium  pontificum  ambitionis  reliquias 
&Mdaa  diadt  et  Deoreta  eiusmodi  ideo  non  peni- 
lilmieit.-  Illis  porro  et  manibus  et  pedibus  resi- 
tedum  eeti  qni  non  oontenti,  quod  huiusmodi 
Biareta  humiliter  ferimus ,  sed  eo  insaniunt,  ut  tan- 
fMB  non  sit  alius  in  Soriptura  sensus,  ea  pro  ne- 
MMriis  articulis  fidei  nobis  sancire,  et  omnem 
dni  sensum  haereticum  prodamare  audent,  omnia 
MBe  uUo  iudido  legentes.  Qna  temeritate  necessario 
tudem  fit,  ut  legitimum  Christi  sensum  amittamus, 
et  in  humanum  arbitrium  et  arenam  aedificemur. 

8i  enim  verum  esset,  quod  hic  Leo  iste  dicit, 
et  tanquam  divino  praecepto  eius  verbis  obedien- 
dun  esset,  iam  tota  orientalis  ecclesia  ab  initio  sui 
uiqae  ad  finem  fuisset  exsors  divini  mjsterii,  quia 
mmqiiam  sub  Roman.  ecclesiae  potestate  fuit.  To- 
lemDdus  itaque  error  huius  Leonis,  iion  autem  pro- 
pter  eum  alius  et  verior  sensus  relinquendus. 

Secundus  est  Leo  IV.  distinct.  20.  c.  De  libel- 
lii,  dicens :  Quam  ob  causam  luculentius  et  magna 
▼oee  pronunciare  non  timeo:  quia  qui  illa  (quae 
diiiiDus)  sanctorum  Patrum  statuta,  quae  apud  nos 
Ouionum  nomine  praetitulantur,  sive  sit  episcopus, 
«Te  dericus,  sive  laicus,  non  indifferenter  recipere 
ooBvincitur,  nec  catholicam,  nec  apostolicam  fidem, 
M  quatuor  evangelia  utiliter  et  efficaciter ,  ad  ef- 
fcotum  suum  retinere,  vel  credere  probatur. 

Vere  nimis  nihil  times,  mi  Leo,  pronunciare, 
videns   humana  statuta  evangeliis  aequare,    et  au- 

hniheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  bist,  L  p.  VoL  III.  21 


322  Resol.  L.  saper  Propositioiie 

dacter  satis  affirmas,  iis  non  servatis  nec  fldem  oa- 
tholieam  servari.  Si  de  contemploribus,  et  liB,  qui 
sub  te  sunt,  diceres,  recte  diceres.  Nunc  contrt, 
quando  mores  et  fidem,  traditiones  cum  eTangelio, 
verbum  hominum  cum  verbo  Dei  confundis,  nonne 
homo  es?  Quis  ferat,  ut  evangelium  et  fidem  noi 
servare  putetur,  qui  sub  statutis  iilis  non  faerit? 
Tu  cum  tuis  serva  statuta  et  Canones,  illis,  qni 
sunt  in  Oriente  ,  alia  sunt  statuta,  sed  idem  evan- 
gelium. 

Tertius,  distin.  2i.  c  Glero:  Quod  capitulQin 
ego  nunquam  credam  esse  ab  aliquo  Romano  p<m* 
tifice  constitutum ,  sed  videtur  Isidori  commentum 
esse.  Qui  metropolim  mensuram  civitatis,  et  Aeo- 
Ijtum  ceroferarium  aliosque  gradus  egregia  insdtia 
describit,  et  invenit  tamen  autoritatem. 

Pontifex,  inquit,  princeps  sacerdotum  est,  vel 
esse  dicitur,  quasi  via  sequentium.  Ipse  enim  soib- 
mus  sacerdos,  ipse  pontifex  maximus  nuncupator: 
ipse  enim  efficit  sacerdotes  et  levitas,  ipse  onmeB 
ordines  ecclesiaticos  disponit,  ipse  quod  unosquia- 
que  facere  debet.  Antea  autem  pontifices  et  leffi 
erant,  uam  maiorum  haec  consuetudo  fuit,  ut  res 
esset  sacerdos  et  pontifex.  Unde  et  pontifices 
Romani  imperatores  appellabantur. 

Hunc  divinatorera  contemptum  praetenissem 
cum  erroribus  suis ,  nisi  viderem  hinc  sumi  bodie 
a  nonnullis,  quod  papam  imperatorem  mazimuiD- 
que  pontificem  iactant.  Ideo  non  inter  CanoDeS) 
sed  inter  canes  hunc  deputo. 

Et  ne  id  sine  iudicio  faciam,  opponam  ei  con* 
traria  Decreta ,  quae  simul  seutentiam  nostram  io* 
vabunt.  Dicitur  enim  dist.  99.  c  Primae:  Prinwfi 
sedis  episcopus  non  appelletur  princeps  sacerdotuiD) 
vel  summus  sacerdos,  aut  aliquid  huiusmodi,  s^ 
tantum  primae  sedis  episcopus.  Et  sequitur:  Uoi- 
versalis  autem  nec  etiam  Romanus  pontifex  ap* 
pelletur. 

Hic  ego  in  iudicium  voco  ipsos  canones  etcir 
nonistas,  doceant  me,  quaeso,  quid  hic  dicam.  Iste 
canon  probatus  est,  sed  vide,  quanto  maiora  crinunA 


'  Xni«i  dle'  pbtAtate  P&paid.  S^ 

oJMliBittall  ift  snminum  pontiflcem,  qaam  ego'  tmquam 
Mma  ^em  eogitare.  Primo,  nou  solam  fnj^idos 
aWrit,  8^  et  negat  et  prohibet,  ae  damnat  eos 
MMOties   etf  canonistas,   qui   Romanum  pontificem 

eeifieib,  oaput,  summuih,  maximum  appellant. 
ide  primatum  ei  auferens  penitus  euin  reliquis 
eDaram  Bedinm^epiacopis^  id  est,  patriarchis,  aeqaat. 
•  silntergo,  qui  me  noya  posuisse  garriunt,  qui 
HgidiBflfiiBia  Decreta  dixi  superiora,  et  credo,  non 
lyqae.  Nam  hio  canon  concilii  AiHcani  eo  plus 
9tt  pnMdferendus  eat,  quo  longius  ab  ambitione' 
tieedit,  et  evangelicam  modestiam  sapit. 

Qui  ergo  me  haereticum  accasant,  obsedroj 
ptteaiit  saltem  huic  canoni,  si  mihi  nolunt  patrcere. 
Igb  omnia  admisi,  quaecunque  Romano  pontiflci 
MNdie  tribuuntar,  rem  non  nego,  fticto  non  contra- 
dieo,  «ed  de  iure  eius  disputo  et  ^entio :  Quod  non 
iBM  diTino,  sed  decretis  hominum  talia  tribuantur. 
^d  amplius  faciendutti  mihi  est?  an  non  solum 
dd)eo  fiictum  conflteri,  sed  etiam  mendaciis  et  cor- 
tvptionibus  Scripturae  idem  stabilire?  Absit.  Igitur 
damner,  quantum  volunt,  hic  habeo  canonem,  qui 
damnat  Romanum  pontificem  universalem  pontifi- 
cem  vocari,  quod  ego  tamen  nunquam  damnavi. 
8ed  addamus  plura. 

Ibidem  Pelagius  omnibus  episcopis  scribit  in 
honc  modum:  Nullus  patriarcharum  universitatis 
tocabulo  unquam  utatur.  Quia  si  unus  patriarcha 
Universalis  dicitur,  patriarcharum  nomen  ceteris  de- 
rogatur.  Sed  absit  hoc  a  fldelibus  sibi  veile  ^)  quem- 
piam  arripere,  unde  honorem  fratrum  suorum  im- 
minuere  ex  quantulacunque  parte  videatur.  Qua- 
propter  caritas  vestra  neminem  unquam,  etiam  in 
epistolis  suis,  universalem  appeilet,  ne  sibi  debitum 
Bubtrahat,  cum  alteri  honorem  infert  indebitum. 

Vides,  quod  honoris  fratemi  imminutio  sit,  si 
iinus  omnibus  praeferatur,  etiam  Romano  pontiflce 
autore. 


1)  In    edit.   priore:   sed  absit  hoc  a  fidelibus  hoc  sibi 
velle  etc. 

21* 


324  Resol.  L.  super  Propoaitione 

Ibidem  B.  Gregorius  Eulogio  patriarchae  Alex- 
andrino:  Ecee  in  praefatione  epistolae,  quam  ad 
me  ipsum,  qui  prohibui,  direxistis,  superbae  appel- 
lationis  verbum ,  universalem  Papam  me  dicens, 
imprimere  curastis.  Quod  peto  mihi  duloissima 
sanctitas  vestra  ultra  non  faciat,  quia  vobis  sab-. 
trahitur,  quod  alteri  plus,  quam  ratio  exigit,  prae- 
betur.  Nec  honorem  esse  deputo ,  in  quo  fi^tres 
meos  honorem  suum  perdere  cognosco.  Meus  nam- 
que  est  honor  universalis  ecclesiae,  meus  hooor 
est  fratrum  meorum  solidus  vigor.  Tunc  ego  bo- 
noratus  sum,  cum  singulis  quibusque  honor  debitUB 
non  negatur.  Si  enim  universalem  papam  vestFa 
sanctitas  me  dicit,  negat  se  hoc  esse,  quod  me  f«r 
tetur,  universum.  Sed  absit  hoc,  recedant  verbaf 
quae  veritatem  inflant,  et  caritatem  vulnerant. 

Obsecro,  quid  hic  dicemus?  An  adhuc  pecco, 
quod  frigidissima  Decreta  vocavi  aUquorum  Roma- 
uorum  pontificum,  forte  confictorum  nominum?  qui 
ista  secutus  debueram  appellare  verba  veritateffl 
inflantia  (id  est,  levem  et  vanam  facientia)  et  ca- 
ritatem  vulnerantia.  Quid  ?  si  ego  ista  dixissem,  esse 
videlicet  non  modo  inefficacia,  sed  etiam  inimica 
veritati,  et  contraria  caritati. 

His  adde  et  senas  ferme  epistolas  B.  Gregorii 
in  Regestis  suis,  quibus  ad  imperatoreni  ConstaD- 
tinopolitanum  et  patriarcham  eiusdem  acerrime  idem 
prosequitur,  protestans,  oblatum  fuisse  a  concilio 
Chalcedonensi  Romano  pontiiici  hunc  primatum,  et 
tamen  a  uulio  assumptum. 

Quod  si  dixerint  canonistae  novelli,  esse  hae« 
abrogata,  vei  per  consuetudinem  desiisse,  gratias 
ago,  hoc  volui.  Sequitur  ergo,  quod  non  verbiB 
evangelicis  et  iure  divino  iste  primatus  stet,  aed 
iure  hominum  et  usu.  Hoc  admitto,  hoc  confiteor,  ' 
alioquin,  si  iure  divino  staret,  nunquam  debuit  non 
esse  et  fuisse,  et  peccassent  mortaliter  hic  PelagiuB 
et  Gregorius,  sicut  cassantes  ius  divinum,  et  evaa- 
gehum  depravantes.  Quando  ergo  iura  humana  sic 
eum  asserunt,  ut  per  verbum  evangelii  conentur 
probare,  nonne  necesse  est,  ut    frigidissime  et  in- 


XIIL  de  potestate  Papae.  325 

eflBocusisriine  et  violentissiine  id  facisntf  siout  vide- 
mu  in  praedictis,  et  nunc  ecoe  amplius  yideanius. 

Qttartns  Anacletus  21.^)  o.  In  novo,  In  noro, 
iiiqait,  l^estamento  post  Christum  Dominum  a  Petro 
Mitordotalis  coepit  ordo.  Qnia  ipsi  primo  pontifi- 
Mns  in  ecclesia  Christi  datus  est,  Domino  dicente : 
Tli  68  Petnis  etc. 

'  Haeo  m  intelligit,  iquod  sacerdotalis  o^do  coepit 
it<'Petro  in  ecclesia  latina,  potest  utcunque  susten- 
ttti,  qaemadmodum  et  B.  Cyprianus  epistola  tertia 
ledem  Petri  principalem,  et  unde  sacerdotalis  ordo 
eoq^rii,  appellat,  aut  sic  coepit,  quod  Petrus  primus 
intcnr  aequales  apostolos  fuerit.  Si  autem  intelligit, 
qnod  a  Bomana  sede  omnis  ordo  sacerdotalis  primo 
et  solum  Tcniat,  ex  dictis  satis  patet,  quam  sit  er- 
roneam.  Nec  hoo  tunc  Anacleti  est  decretum,  sed 
&0ti  aliouius  Anacleti  palea. 

'  Quintus  Pelagius  eadem  disti.  21:  Sancta  Ro- 
mana  ecclesia  catholica  et  apostolica  (forte  quod 
oeteras,  nec  sanctas,  nec  catholicas  reputat)  nuilis 
synodicis  constitutis  ceteris  ecclesiis  praelata  est, 
eed  evangelica  voce  Domini  et  Salvatoris  nostri  pri- 
matum  obtinuit,  Tu  es,  inquit,  Petrus. 

Hic  magis  erumpit  et  audet,  non  tantum  contra 
praedicta  dist.  99.  adducta  decreta,  sed  etiam  quod 
verbum  Christi  ad  Petrum  omnino  torquet  de  fide 
ad  potestatem  iurisdictionis  et  pompam  primatus. 
Deinde  solam  Petri  personam  in  verbis  Christi  ac- 
cipit,  rei^ta  persona  ecclesiae,  quam  vere  Petrus 
tonc  gessit.  Ergo  nova  grammatica:  Tu  es  Petrus, 
rigniflcat,  tu  es  primus,  et:  Tibi  dabo  claves,  id 
est ,  soli  Romanae  ecclesiae ,  ceteris  ecclesiis  nihil 
habentibus.     Sed  piget  me  omnia  eommemorare. 

In  summa,  ut  dixi,  si  his  verbis  Christus  Ro- 
manam  ecclesiam  significavit,  cum  Romana  ecclesia 
vix  yiCesimo  anno  ecclesiae  primitivae  nata  sit,  se- 
qoitur,  quod  ipsa  primitiva  non  fuerit  ecclesia,  et 
deinoeps  omnes,  quae  ^)  claves  ex  Romana  ecclesia 


1)  Id    ed.  Jen.    et  Witt.    additum;    dist.    2)  la    edit. 
priore:  qai. 


326  ResoL  L.  super  PropositioDC 

non  acceperunt,  Christo  inobedientes  fiierint;  et 
ita  S.  Stephanus  cum  tot  milibus  martyrum  orien- 
talis  ecclesiae  damnati  censebuntur.  Ut  omittam, 
quod,  si  per  verbum  Christi  potestas  Romanae  eo- 
clesiae  intelligeretur,  ut  hic  vult,  et  Christus  super 
hanc  petram  ecclesiam  suam  se  aedificare  promittat, 
sequitur,  quod  universalis  ecclesia  non  super  fldem, 
sed  super  potestatem  Romanae  ecclesiae  aedifieati 
est.  Super  quam  tunc  ipsa  Romana  aedificafca  est? 
non  super  petram,  id  est,  suam  potestatem,  nec  eu- 
per  fidem,  ergo  super  nihilum.     Quis  ferat  haec? 

Vides  ergo  quam  possum  invehi  in  istoe  ho- 
minum  sensus,  si  vellem  libere  agere.  Nunc  aatem 
sufficit  mihi  ostendere,  quod  his  Decretis  contia 
hostes  et  in  contentione  nihil  effici  potest,  smit 
enim  languidissima,  frigidissima,  et  penitus  inepti9- 
sima  ad  contentionem,  sat  est,  quod  tolerantor  pro 
fraterna  caritate,  non  etiam  adorentur  pro  sofidft 
et  germana  veritate.  ^) 

Sed  nec  hoc  ferendum  est,  quod  infert:  In  liB 
omnibus  quanto  gradus  celsior,  tanto  maior  as- 
toritas  invenitur.  In  maioribus  siquidem  est  regendi 
iubendique  potestas,  in  minoribus  obsequendi  ne- 
cessitas. 

Vide,  ut  necessitatem  omnibus  imponit,  et  sibi 
soli  (contra  caritatis  ofiicium)  libertatem  arrogat) 
sed  pessima  consequentia.  Non  enim  mox  maior 
autoritas  est,  ubi  gradus  celsior  est.  Petrus  eniii 
primus  apostolornm  fuit,  sed  nullam  in  ei^s  auton- 
tatem  habuit  unquam,  imo  contra  apostoli  in  Pe- 
trum  habuerunt  autoritatem ,  ut  Act.  8.  scribitai} 
quod  apostoli  miserunt  Petrum  et  Johannem,  qoi 
tunc  primores  erant  inter  apostolos,  et  tamen  miBai 
sunt  ab  apostolis,  tanquam  maioribus,  ad  Samariae 
fldeles. 

Labitur  ergo  Pelagius  hoc  loco  satis  apertei 
quamquam  ego  credo,  hos  et  similes  canones  nihil 
praeter  nomen  de  Romanis  pontiflcibus  habere,  eese 
autem  compositos  ab  eorum  Offlcialibus  et  Scribis, 
in  theologia  parum  doctis.     Ideo  nihil  evangelicuiD) 

1)  In  ed.  Jen.:  caritate. 


JOill.  depotestate  Papae.  827 


iU  eodeaaatioain  spirant,  sed  humaDnm  affectum, 
inaiB,  et  saDguinem. 

SeztuB  Nicolaus  Papa  eadem  dist  c.  Inferior, 
tdena  robuatiBsime  probare,  quod  inferior  non  po- 
Mi.  snperiorem  absolvere  (intelligit  autem  Gon- 
IMinopolitanam  ecclesiam  inferiorem,  nam  l^aec 
nilonun  canonum  causa  fuit  pro  iato  primatu), 
rinit  iUud  Bsa.  14:  Nanquid  gloriabitur  securis 
oilni  eiun,  qui  aecat  in  ea,  aut  exaltabitur  serra 
oatrn  eiUD,  qui  trahit  eam? 

Hie,  inquit,  ex  divina  Scriptura  commemoratia 
da  olanoa  ezhibnimua,  non  poaae  quenquam ,  qui 
nioria  aatoritatis  eat,  eum,  qui  maioris  potestatis 
■tyindieiiB  aais  adiicere^). 

Qois  non  miretur?  Adeo  iste  autor  sub  nomine 
ipae  Scripturaa  tractat  apposite,  Deum  &cit  ex 
my  eeteroa  epiacopos  non  fratres,  non  homines 
litem,  aed  instrumenta  facit,  hoc  est  nimirum,  sole 
lniiia  exhibere,  id  est,  tenebras  offundere. 

[Ut  omittam,  quod  hoc  syllogismo  probat, 
100  posse  inferiorem  superioris  ess^  iudicem,  qui 
»robandum  suscepit,  quis  esset  superior  et  inferior, 
nn  apte  et  acute  disputari,  dignus  fuit  iste  prima- 
08  ambitionis  foedissimae.] 

Deinde  in  fine,  Romanam  ecclesiam  matrem  vo- 
at  omnium  ecclesiarum.  In  quo  mirum  est,  cuius  filiae 
t  diecipulae^)  fuerunt  ecclesiae  ludaeae,  de  quibus 
Was  ad  Oalatas  dicit:  Eram  ignotus  facie  eccie- 
iis  ludaeae;  et  quae  ecclesia  fuerit,  quam  Paulus 
tstabat:  siquidem  Romana  ecclesia  tunc  erat  ad- 
iue  in  lumbis  patris  sui  Petri ,  qui  Hierosolymis 
lai  Quid,  quaeso,  Hierosolymitana  ecclesia  didi- 
tt  a  Romana?  Cur  mentitur  Paulus  Roma.  15.  di- 
ons,  pauperes  sanctos  in  ludaea  iuste  accipere  coi- 
^m  a  Romanis  et  aliis  gentibus,  quod  spiritua- 
him  illorum  participes  fticti  essent  ?  Quo  verbo  apo- 
>U)Iq8  Hierosolymitanam  ecclesiam  matrem,  matri- 
l^,  radicem  signat  omnium  plane  ecclesiarum  to- 
m  orbis,  etiam  Romanae,  quod  et  verum  est. 

.0  In  ed.  Jen.r  subiicere.    2)  In  ed.  Jen,  etWitt. :  dia- 
nplinae. 


328  Resol.  L.  saper  Propositioiie 

Quis  enim  negare  potest,  ecclesiam  gentiiiin 
posteriorem  esse  ecclesia  ludaeorum,  et  ex  hac  illam 
Datam  ?  cum  tot  in  locis  hoc  de  gentibus  prophetae 
praedixeriut,  cum  in  Actibus  discipuli  dispersi  solk 
ludaeis  praedicasse  verbum,  et  de  gentium  salote 
stupuisse^)  legantur?  Et  Paulus  Roman.  15.  ludte- 
orum  ministruni  fuisse  Christum,  et  gentes  miseii- 
cordiam  conseculas  ad  ruinam  ludaeorum  doceat? 
Sed  et  Ghristus  Johan.  4,  Salus,  inquit,  ex  ludaeis. 
Modeste  itaque  dixisset,  matrem  ecclesiarum,  matren 
vero  omnium  ecclesiarum,  hyperbole  est  nimia. 

Septimus  Nicolaus  iterum  dist.  22.  c.  Omoes, 
de  quo  textu  nescio  quid  dicam.  Nam  prope  co^ 
rigo  meam  propositionem,  et  dico,  quod  RomaniiB 
ecclesiam  aliis  esse  superiorem  probatur  ex  deliisr 
mentis  cuiusdam  ineptissimae  puleae,  Domine  Bo- 
manorum  pontificum   ecclesiam  Christi  illudentis. 

Audi,  quaeso  per  Christum,  qui^)  hic  dicat 

Omnes,  inquit,  sive  patriarcharum ,  sive  cuiub- 
libet  apicem ,  sive  metropoles ,  primatus ,  aut  epi- 
scopatuum  cathedras,  vel  ecclesiarum  cuiuscuoque 
ordinis  dignitatem  instituit  Roma.  ecclesia,  illao 
vero  ipse  solus  fundavit,  et  supra  fidei  petram  mw 
nascentis  erexit,  qui  B.  Petro  aeternae  vitae  davi- 
gero  terreni  simul  et  coelestis  imperii  iura  commirit 
Rogo  te,  lector,  deRom.  pontificibus  et  ipsaBoiD. 
ecclesia,  tot  milibus  martyrum  in  coelo  et  terra  fiij- 
gente,  alia  quae  potes  sentias,  modo  propitius  tibisit 
Christus ,  ne  hoc  decretum  credas  editum  ab  oUo 
Romano  pontifice,  saltem  sciente. 

Primum,  verbo  Christi  solam  Romanam  eode- 
siam  fundatam  garrit  hic  impius,  quisquis  est  Bo- 
mani  nominis  ementitor.  Ceteras  autem  (sequitor) 
non  Christus,  sed  Romana  ecclesia  fundavit,  qui» 
Romanam  ecclesiam  supra  fidei  petram  erexit,  supit 
quam  petram,  quaeso,  alias  ecclesias  erexit?  An  supit 
arenam?  Non  credunt  idem  Romana  ecclesia^)  etali>e 


1)  Id  ed.  Jen.  et  Witt.:  obstupuisse.  2)  In  edit.  priore: 
quid.    3)  Ibid.:  Romanam  ecclesiam. 


XIIL  de  potetUte  Papae.  829 

MMderiaef  Non  suDt  ipeaeetism  ecclesiae?  Si  sunt  eo- 
doria  C3iri8ti,  cur  to  impiisimo  ore  resistis  Christo  di- 
Msti:  Snper  banc  petram  aediflcabo  ecclesiam  meam. 
(tnidsigiiifioat  ecdesiam  meam  ?  Non  est  nisi  una  Ro- 
■aim  eeoleeia  sua  ecclesia  ?  Si  autem  quaelibet 
dia  etiam  ecclesia  Christi  est,  et  Christus  afifirmat 
atm  aedifioandam  supra  petram  fldei,  impio  iam 
more  dicitur,  ad  [solam]  ecclesiam  Romanam  per- 
fioere,  et  non  ad  alias  omnes. 

Te  nunc  appello,  lector,  ut  iudices,  an  haec 
Dteetamodeate  an^)  immodeste  frigidissima  dixerim, 

Cie  Terioa  impiissima  dicere  debuissem,  non  quod 
.  manomm  pontiflcum  sint,  sed  quod  nomine  eorum 
'ndgentmr,  et  per  ipsa  iam  multis  annis  adulentur 
mnmis  Pontificibna,  has  insanias  nihil  curantibus, 
fdn  et  anayiter  audientibus. 

Igitor  eTangelium,  hoc  interprete,  sic  intelligi- 
•1118  * J  et  locupletabimus :  Ego  supra  fldei  petram 
MMyflcabo  eccleaiam  meam  Romanam.  Romana 
latem  aedificabit  supra  suam  sententiam  ecclesias 
•uas,  non  meas,  quia  meam  supra  fldei  petram 
ledificabo.  Ecce  nunc  eant  adulatores,  et  statuant 
Qobis  Scripturae  sanctae  interpretationem  ad  Romani 
pontificis  scribas  pertinere. 

Deinde  vide,  quid  sit  in  curiaRomana  iuristas 
dominari,  et  sine  theologis  ac  sacris  literis  de  sola 

Eotestate  et  Spiritus  sancti  praesentia  praesumere, 
oc  est,  per  solam  potentiam  scripturas  tractare. 
Ceterum  iuxta  Augustini  regulam  et  Romanus  et 
omnis  pontifex  subiacet  cuiuslibet  fidelis  etiam  iu- 
dicio,  maxime  in  materia  fidei. 

lam  illud  quam  evangelice  dictum  est:  Quod 
coelestis  imperii  et  terreni  iura  Petro  commisit; 
obsecro,  non  est  haec  res  omnibus  lacrimis  digna, 
qnod  haec  non  modo  legere,  sed  etiam  credere  pro 
oraculis  Spiritus  sancti  urgeamur,  et  ita  urgeamur, 
ut  ignem  minentur,  si  contra  quid  mutiamus?  At- 
qne  ita  flt,  ut  haec  maiore  timore  et  religione  am- 
plectamur,   quam  ullum  aliud    vel  fidei  vel  morum 


1)  In  ed.  priore:  vei.    2)  In  ed.  Jen.:  intelligemas. 


330  Resol.  L.  super  Propositione 

praeceplum  divinum,  ubi  ignem  nemo  minatur,  qiUB 
glorificantur,  et  adhuc  bonum  statum  ecclesiae  som- 
niamus,  nec  antichristum  in  medio  templi  agnosciiiras. 
Igitur,  vox  ista  blasphemia  est  impiissima^  quod 
Petrus  iura  coelestis  imperii  teneat,  cum  solum  mini- 
sterium  verbi  teneat  in  terra,  Christus  solus  sit  ^)  Do- 
minus  coeli  et  terrae.  Deinde  imperium  terrenum  et 
Christus  ^)  docuit  et  Petrus  contemnere.  Hic  noH 
non  solum  non  habere,  sed  etiam  iura  eius  in  maini 
Petri  constituit. 

Hinc  secutum  est  malum,  quod  adulatores  Bo- 
manum  pontificem  in  utroque  regno  dominum  con- 
stituunt,  quod  nec  Christo  quidem  datum.e8t,qai 
suum  regnum  negat  ex  hoc  mundo  esse.  Mbnm 
autem,  quod  Petrus  Neronem  principem  passaseit, 
non  modo  in  Roma,  sed  etiam  in  sua  cruce,  qui  po- 
tuit  ei  iura  terreni  imperii  auferre,.  aut  eerte  frivo- 
lum  et  impium  est,  successorem  Petri  hoe  praesi' 
mere,  quod  in  Petro  non  fuisse  cernitur.  Pereant 
ergo  arrogantissima  vocabula  ista,  Imperii,  iura  in^ 
perii,  coelestis  et  terreni  imperii.  Soli  Deo  haeo 
conveniunt,  ministro  ecciesiae  et  sacerdoti,  Christi 
servo,  modestiora  tribuantur. 

Sequitur  eadem  palea. 

Non  ergo  quaelibet  terrena  sententia,  sed  iliud 
verbum,  quo  constructum  est  coelum  et  terra,  per 
quod  denique  omnia  condita  sunt  elementa,  Romi' 
nam  fundavit  ecclesiam. 

Vide  monstra,  aut  haec  de  sola  ecclesia  Ro- 
mana  dicuntur,  et  sequitur,  omnes  alias  ecclesiat 
esse  terrena  sententia  statutas ,  et  sine  verbo  Dei, 
sine  quo  nihil  factum  est,  quod  factum  est,  et  sic 
omnes  aliae  ecclesiae  sunt  nihil^  aut  simul  etiam 
de  aliis  ecclesiis  intelligendum  est,  esse  scilicet  eaa 
per  verbum  Dei ,  quod  omnia  condidit,  statutas. 
Et  sequitur  hinc,  nihil  singulare  de  Romana  eccle- 
sia  dici ,  nisi  inanem  pompam  syllabarum.  Bt  ita 
decretistam  hunc  aut  intolerabili   impietate  negart 


1)  In  edit.  priore:  est   2)  Ibid.:  imperinin  et  terreniini 
ChriBtos. 


XnL  de  potettote  Papae.  331  > 

»jtfims  eooleaiiui  nna  oum  Cbriato ,  aut  se  ipeam 
mpt  in^otia  mapifeetiBeime  irridere. 

Qaod  ai  de  oonfititutione  eodeeiarum  iozta 
liputatie  gradoB  loquitur,  non  iuxta  substantiam, 
pptqt  ex  praedictis,  quam  peryerse  hoo  verbum 
Qvirti  de  flde  totiuB  eoclesiae  universalis  torqueat 
«4  potestatem  uniua  hominis.  Christuseuam  ecde- 
■am  eupra  petram  aedificare  se  dioit,  hic  vero  non, 
led  duntaxat  Romaoam^  hoc  est,  ceteras  ecclesias 
Bibil  fiMere,  et  Christum  ne^re. 

Porro,  ei  oeterae  ecclesiae  sunt  terrena  senten- 
tii  statutaey  et  hanc  senteutiam  Romanae  ecdesiae 
mt  dijdt,  «no  ore  sese  damnat,  suam  sententiam 
epe  terrenam,  noo  divinam,  dicens.  Et  ubi  manet, 
9K»d  vooem  Petri  tanquam  divinam  et  non  terre- 
■IIB  aadire  oportet?  Porro,  quis  constituit  eoclesiam 
ffierosolymitanam,  antequam  ecclesia  Romana  esset? 
iJl  non  Petrus  v^rbo  Dei  Romanam  ecdesiam  con- 
«l^oit?  yerum  si  de  dignitatis  constitutione  loquitur, 
BM  de  aabstantia  ecdesiae, 

Tunc  arguo  sic: 

Romana  ecclesia  est  divino  verbo  aliis  superior 
eonstituta:  ergo  necesse  erit,  ut  eodem  verbo  ce- 
terae  ecclesiae  sint  ei  inferiores  statutae,  quia  non 
potest  statui  superior,  nisi  sint,  quibus  superior 
stataipossit.  Ubi  ergo  est,  quod  supra  dixit,  inferiores 
teterarum  ecclesiarum  ordines  a  Romana  ecclesia 
institui,  non  verbo  divino,  quo  vult  sola  constitui 
9*ik?  Nam,  quomodo  Christus  potuit  statui  Domi- 
BHB,  nisi  simul  gentes  et  termini  terrae  subiiceren- 
tar,  et  mons  Zion,  cui  rex  praeficeretur? 

Adde  his,  si  quis  dio/eit:  Si  Romana  ecclesia 
fiTmo  verbo  fundatur  super  omnes,  oportet  ergo 
^  eas  certas  nominari,  quae  verbo  divino  subiician- 
tor,  Age ,  esto  ereo  haec  sententia'  divina :  Ro- 
loana  ecclesia  est  aliis  superior ,  dic  ubi  scriptum 
^t  eias  correlativum :  Ecdesia  Mediolanensis  est  ea^) 

i)  In  ed.  priore:  eiue. 


332  Resol.  L.  euper  Propositioofi 

inferior,  autullaalia?  Si  nulla  noQiinatur,  nullasab^ 
e«se  debet,  praecepto  saltem  diyino.  Quid  bie 
melius  dici  potest,  quam  quod  verbum  Ghriati  nec 
de  superioritate  nec  inferioritate  ecclesiarum  intel- 
ligi  possit,  sed  de  sola,  eadem,  invictaque.  flde  et 
potestate  omnium  ecclesiarum  aequaliter.  'Videsne, 
quid  sit  sacras  literas  pro  humado  affectu  et  sine 
timore  Dei  tractare. 

Sequitur: 

Illius  certe  privilegio  fungitur,  cuius  autoritate 
hi  lcitur. 

Vide,  quae  corollaria  inferat.  Verbum  Chrisfi, 
de  fide  ad  potestatis  significationem  detortum,  pri- 
vilegium  fit  Romanae  ecclesiae  in  verbo,  quod  con- 
muniter  omnibus  ecclesiis  convenit,  quia  ChrietoB 
dicit:  Super  hanc  petram  aedificabo  ecclesiam  meani, 
Meam,  inquit,  meam.  Si  ecclesia  alia  quaelibet  est 
ecclesia  Christi,  ipsa  certe  aedificata  est  super  ean- 
dem  petram,  et  nullum  est  ulli  privilegium.  fi 
non  est  ecclesia  Christi,  et  sola  Roma^)  est  eccleeii, 
privilegium  non  stat,  quia  nuUa  est  ecclesia,  cd 
Romana  superior  esse  possit.  Iterum  dico:  Pro- 
nomen,  meam,  aut  signifieat  solam  Romanaro  eo- 
clesiam,  aut  omnem  ecclesiam.  Si  solam,  non  babet 
privilegium  prae  ceteris;  si  omnem,  iterum  non  habet 
privilegium  prae  ceteris.  Eligat  ergo  quod  vult, 
per  hoc  verbum  Christi,  Romana  ecclesia  aqt  erit 
sola,  aut  non  erit  prima. 

Alia  ergo  via  probandus  iste  primatus,  qoil 
illusionem  hanc  sui  evangelium  Christi  (ut  vides) 
quam  pulchre  eludit,  et  (ut  proverbium  Salomonis 
habet)  illudit  illusores  suos.  Et  sunt  tamen  tain 
multi,  qui  ex  hac  misera  palea  privilegium  Romanae 
ecclesiae  passim  pro  articulo  fidei,  vel  omniQO 
primo  et  maximo,  iactitent,  patientiores,  si  Christoo 
neges,  quam  si  hoc  privilegium.  verba  Christi  pe^ 
vertens,  non  adores. 

Sequituriterum  corollarium,  tali  themate  dignan. 

Unde  non  est  dubium,  quia,  quisquis   cuilibet 


1 


1)  In  ed.  Jen.:  Romana. 


Zm.  de  potattoto  PapM.  333 

MolenM^iiis  saam  detrahit,  iniustitiam  &eit;  qui  au- 
t^lD.Boinaiiaeeeolesiae  privilegium,  ab  ipso  summo 
ovndnm  eoeleeiarum  oapite  traditum,  (vide  hiatum 
jjrtHVi  8tentoieam)  auferre  eonatur,  hio  prooul  dubio 
iiliaenDsim  labitur. 

Eeclesia  Romana  non  habet  ius,  sed  privile- 
giun.  Qapd?  quod  est  supra  petram  fidei  aedifl- 
Mk;  hoc  enim  solius  Romanae  eccleaiae  est,  iato 
iotore,  deinde,  petram  fldei,  intelligit  praelationem 
luBie  primatus  terreni.  Nam  haec  duo  perpetuo 
akeet  et  eonfundit  haec  palea. 

Obseero,  quanta  patientia  est,  ista  tolerare? 
Frimum  aieut  dixi:  8i  petra  fidem  signat,  eadem 
t$  pnmiam  eeclesiarum ,  nullo  reliquo  privilegio. 
Sjl  aatem.  non  omnium  est  eadem,  sola  erit  eccieBia 
Kmana,  non  habeos  cui  praeferetur^).  Secundo, 
« petra  fidei  dignitatem  signiflcat,'  iam  sibi  ipai 
mtradieit  in  eodem  verbo,  verbumque  Christi  ad- 
ikerat,  fidei  significationem  in  potestatis  signiflca- 
lioaem  subvertens,  et  spiritumin  carnem,  Christum 
id  mundum  trahens.  Kon  ergo  est  haereticus,  qui 
Q^t  hoc  privilegium  Romanae  ecclesiae,  sed  ilie 
depravator  est  verbi  Dei,  qui  per  fidei  petram  in- 
Miigit  privilegium  potentiae  temporalis. 

Quod  autem  io  fine  Ambrosium  adducit,  qui 
M  matrem  ecclesiarum  asserit  sequi  Romanam.  Uti- 
Qim  et  ipse  idem  faceret  cum  Ambrosio,  ecclesia 
Bomana  mater  esi ,  sed  non  omnium  ecclesiarum. 
Hun  et  metropolis  quaelibel  est  mater  ecclesiarum, 
ioxta  Patrum  statuta.  Deinde  Romana  ecclesia 
wuiquam  verbis  Christi  has  contumelias  fecit,  quas 
btec  palea  facit,  sed  per  petram  fideni  intelligit, 
Qon  tjrrannidis  ambitionem. 

Octavus  (ut  finem  faciamus    horum   deploran- 
dorum  interpretum  Bcripturae    diviuae)  est    iterum. 
Ajiacletus  eadem  distin.  c.  Sacrosancta.     (Sic  enim. 
aosus  est,  quisquis  fuerit  iste  barbarissimus  notarius, 
^m  tanto  Pontifici   tribuere    tantam   et  inscitiam 
^  temeritaten,  quantam  videbimus): 


1)  In  ed.  priore:  praeferatur. 


334  Resol.  L.  super  Propositione 

Sacrosancta  Romana  ecclesia  (quia  aKae  noo 
sanctae,  aut  saorosanctae  sunt,  etiam  si  eadem  flde, 
verbo,  sacramento,  spiritu,  prorsusque  eadem  sano- 
titate  sanctificentur)  non  ab  apostolis,  sed  ab  ipso 
Domino  et  Salvatore  primatum  obtiauit,  sicut  R 
Petro  dicit:  Tu  es  Petrus  etc. 

Si  aliquis  gentilium  sic  exponi  verba  Ghristi 
audiret,  quando  Ghristianus  fieret?  Igitur  et  hie 
primatum  intelligit  per  verbum:  Tu  es  Petrus,  aeu 
per  hanc  petram.  Eligant  autem  (utiterum  eaden 
repetam),  utrum  voluerint.  Petrahooloco  aut  sig^ 
niiicat  fidem  Spiritus,  aut  ]}rimatum  exterius,  utram- 
que  enim  simul  nequit  significare. 

8i  fidem,  iam  omnes  ecclesiae  super  eam  saot 
aedificatae,  quia  Ghristus  dicit:  Super  hano  petnn 
aedificabo  ecclesiam  meam.  Ergo  cuiounque  COB- 
venit  dici  a  Ghristo :  Ecclesia  mea,  ad  eandem  pe^ 
tinet  petra  et  petrus,  super  quam  aedifioatur.  Itt 
nihil  proprium  Romana  ecclesia  habet,  sed  omDii 
sunt  communia,  quia  ubi  eadem  fides,  eadem  qao- 
que  potestas  clavium;  fidei  enim  et  petrae  datae 
sunt  claves  ut  patet.  Si  potestatem,  iam  iterom 
omnes  sunt  aequales  ecclesiae,  quia  cuiconqae 
dicitur  a  Ghristo :  Ecclesia  mea,  simul  dicitur:  Aedi- 
ficabo  te  supra  petram,  id  est,  potestatem.  Qaare 
quaelibet  ecclesia  hoc  verbo  erit  omnium  prima, 
quia  habet  eandem  petram,  qua  Romana  eccleni 
gloriatur  esse  se  primam.  Ita  quoquo^)  te  vertas, 
semper  occurrit  et  resistit  tibi  Ghristus,  dum  eod^ 
siam  suam  supra  petram^)  aedificat,  nec  sinit  nUi 
particulari  ecclesiae  hanc  petram  appropriari,  ideo 
nec  Petrum. 

Vides  ergo ,  quod  unicum  illud  pronomoi, 
Meam,  tanquam  crystallus  coelestis,  omnes  has 
Decretales  infrigidat,  ut  ante  faciem  fTigoris  eia« 
nulla  sustiuere  possit,  dum  communem  petram,  COB* 
munem  potestatem,   communes  claves,  communea 


1)  In  ed.  Jen.:    quocunque,  et  in  ed.  priore:    qooqno 
vertas  te.    3)  In  edit.  priore:  snper  petram. 


XIII.  de  potestate  Papae.  1-335 

Peiram,  et  omnia  communia  facit.  Ita  iure  divino, 
quidquid  habet  Romana  ecclesia,  habet  quaeHbet 
ecclesia,  quantumhbet  parva');  quia  ad  omnes 
dicii  et  Paulus  1.  Corinth  3:  Omnia  vestra,  sive 
Paolus,  sive  ApoUo,  siveOephe,  sive  mundus,  omnia 
vestra,  vos  autem  Ghristi. 

Esset  sane  ridiculum,  quod  omnium  ecclesiarum 
idem  est  baptismus,  eadem  eucharistia,  eadem  con- 
firmatiG,  idem  verbum  Dei,  idem  sacerdotium,  eadem 
poenitentiae,  unctionis,  matrimonii,  et  omnia  sacra- 
menta,  eadem  fides,  spes,  caritas,  gratia,  mors,  vita, 
glorla,  et  una  haec  temporalis  potentia  uni  tributa 
esset  per  verbum  Dei,  quod  commune  est  omnibus. 

Quare,  ubicunque  praedicatur  verbum  Dei  et 
creditur,  ibi  est  vera  hdes,  petra  ista  immobiHs; 
ubi  autem  fides,  ibiecclesia;  ubi  ecclesia,  ibi  sponsa 
Chriati;  ubi  sponsa  Christi,  ibi  omnia  quae  sunt 
sponsi.  Ita  fides  omnia  secum  habet,  quae  ad  fidem 
sequuntur,  claves,  sacramenta,  potestatem,  et  om- 
nia  alia. 

Quaero  etiam :  Si  soii  sunt  Petro  claves  datae, 
et  non  universali  ecclesiae,  cur  non  vocantur  cla- 
ves  Petri?  cur  non  vocantur  claves  ecclesiae  Ro- 
manae?  Cur  ipsemet  pontifex  in  suis  literis  vocat 
eas  claves  sanctae  matris  ecclesiae?  Aut  enim  haec 
vox  communis  totius  ecclesiae  iniuriam  facit  Ro- 
manae  ecclesiae,  in  suo  privilegio,  sibi  soli  attra- 
henti  claves :  aut  Romana  eccJesia  schisma  quaerit, 
dicens:  Ego  sum  Cephe,  et  toti  ecclesiae  rapit  rem, 
quam  ipsamet  confitetur  communem.  Patet  ergo 
testimonio  omnium  publico,  non  Petro,  sed  ecclesiae 
eese  claves  traditas,  non  Romanae,  sed  universali 
et  cuilibet. 

Praeter  haec,  j^ide,  quam  recte  per  petram  in- 
teliigant  potestatem.  Nam  cum  potestas  esse  non 
possit,  nisi  ecclesia  sit  prius  fundata,  quae  accipiat 
potestatem,  quomodo  ecclesia  super  potestatem, 
id  est,  prius  aedificatur  super  posterius?  Denique 
potestatem  non  per  petram,'  sed  per  claves  Christus 

1)  In  ed.  priore:  parva  sit. 


336  Resol.  L.  Buper  Propositione 

intelligit,  quas  ecclesiae  supra  petram  (id  estfidem) 
prius  aedificatae  tmdit,  ut  clare  textus  ordo  probat. 
Vides  ergo,  quam  ambitio  excaecet^)  ooulos  mentiB, 
ut  clavium  potestate  non  contenta,  etiam  ex  petn 
fidei  (quae  est  ecclesiae  substantia)  potestatem 
faciat  ^). 

Quod  autem  hic  Anacletus  Romanam  Bedem 
primam  vocat,  et  Alexandrinam  secundam,  et  Antio- 
chenam  tertiam,  se  ipsum  iterum  redarguit,  noo 
solum,  quia  iste  ordo  iam  diu  mutatus  eat,  ▼emm 
etiam,  quodsequitur  hinc,  aut  Alexandrinam  esseiare 
divino  secundam,  et  Antiochenam  tertiam ,  aut  neo 
Romanam  primam,  quia  eodem  iure  oportet  eflse 
primam,  quo  secundam  et  tertiam.  At  manifeBtnm 
est,  quod  secundam  et  tertiam  suo  iure  ordinit 
Romana,  ergo  et  se  ipsam  primam  suo  iure  ordinsL 

En*at  etiam  in  historia,  quod  Ignatium  scribit 
constitutum  a  Petro  episcopum  Antiochiae  sibi 
successorem,  cum  in  ecclesiastica  historia  pateat, 
Enodium  Petro,  et  Enodio  Ignatium  successisse. 
Ideo  non  est  credibile,  huius  Canonis  auytorem  esM 
Anacletum. 

lam  audi  iterum  securum  affirmatorem,  id  eit, 
temerarium:  Inter  beatos  apostolos,  inquit,  quae- 
dam  fuit  discretio  potestatis,  et  licet  omnes  essent 
apostoli,  Petro  tamen  concessum  est  a  Domino,  et 
ipsi  inter  se  volueruntid  ipsum,  ut  reliq  uis  apostolie 
omnibus  praeesset.  Obsecro,  quae  fuit  ista  dijMre- 
tio  potestatis?  Numquid  Petrus  ordinavit  apostoloa? 
numquid  misit  eos?  numquid  confirmavit  eos?  Ubi 
legisti  belua,  quod  a  Domino  concessum  est  Petro 
habere  discretam  potestatem  ab  aliis  ?  quando  hoe 
ipsi  voluerunt? 

Quin  iiic  signa,  duplex  est  primatus,  honori* 
et  potestatis.  Quod  Petrus  primus  fuit  in  ordine, 
nemo  negat.  Nam  et  inter  cardinales,  episcopoij 
sacerdotes,  doctores,  principes,  etiamsi  nulius  alteri 
subiectus  est,  tamen  necesse  est,  in  conventu  tli- 
quem  primo  loco  seder^,    cum  tamen  nihil  habeit 


1)  lu  edit.  priore:  ezcaecat.    2)  In  ed.  Jen.:  fadt 


XUL  de  potestate  Papae.  337 

praedpere  illis.  Ita  Petrum  fatemur  principem  apo- 
stolorum,  prioium  ecclesiae  membrum,  caput  collegii 
apoatolidi,  et  alia,  quae  de  eo  S.  Patres  dixerunt. 
Uia  videmus  et  Romanos  pontiflces  semper  fuisse 
honoratos,  ut  successores  Petri,  et  primo  loco  ha- 
bitos.  Et  in  hoc  recte  et  laudabiliter  actum  est, 
et  agitur,  agendumque  est  sine  querela. 

Alter  autem  primatus  potestatis  nunquam  fuit 
Petro  datus,  quia  quilibet  apostolorum  sine  autori- 
tate  Petri  praedicavit  evangelium,  episcopos  et  pres- 
byteroB  ordinavit  in  locis  suis.  Omnes  a  solo  Chri- 
Bto  aimt  aequaliter  missi,  et  immediate.  Hunc  pri- 
matum  iati  honestissimi  Canones  ambiunt,  et  verbis 
Dei  abuntur  in  hanc  tjrannidem  stabiliendam.  No- 
bmt  enim  uUum  episcopum  in  toto  mundo  fieri, 
nin  pallium  et  autoritatem  Ro.  pontificis  habeat. 
Et  ubi  Petrus  sese  non  extulit  super  apostolos,  ibi 
B&ius  apostoli  successor,  longe  minor  suo  praede- 
cessore  (sicut  episcopus  apostolo),  non  contentus 
honoria  primatu,  omnium  apostolorum  successori- 
buB  vult  dominari  in  potestate  et  violentia,  [sed 
Qon  etiam  ipsi  pascere  etc.] 

Hanc    rationem    invictam    oppono     omuibus, 

qui  Romano  pontifici  adulantur  super  totius  mundi 

dominio,  et  exspecto  cum  fiducia,   quidnam  contra 

possint  movere.  aut  gannire.  Qua  simul  fretus,  tan- 

quam    certissima ,    ct    omnibus    notissima    veritate, 

cum  fiducia  proclamo:    Quud  Decreta,   quaecunque 

aliter  statuunt,  non  modo  frigidissinia  sunt,  sed  etiam 

contraria  divinae  Scripturae,    evaugelio  et  Actibus, 

epistolis  apostolorum.     In  quibus  tam  crebre,    tam 

aperte,  apostolorum  aequalis,  et  in  mundo  diversa 

commissa  provincia  describitur,  ut  ego  non  possim 

satis  admirari,  esse  potuisse  unquam  tam  temerarios 

adulatores,    qui  contra  haec  fulmina  Scripturae  fu- 

mum  suum  terrenum  levare  auderent,    hoc  succes- 

sori  Petri  episcopo  arrogantes,   quod  nec  apostolo 

Petro  praedecessori   unquam   permissum    est.     Nec 

tamen  mirarer,    si  id  solum   arrogarent,    nec    hoc 

quererer,    sed    quod    huic  arrogantiae  repuguantes 

Scripturas    maluerint    corrumpere,     quam     repug- 

Luti|RrI  opp.  V.  A.  ti(\  ref.  hist.  i.  j).   Vol.  III.  ^^ 


338  Resol.  L.  super  Propositlone 

nantibus    temporalem    hunc    potestatis   piiiiiatai 
oedere. 

Addo  ad  haec,  quod  nec  in  hoc  reote  et  erw- 
gelice  fit  a  Romanis  pontiflcibus,  quod  episoopos 
e  Romana  ecclesia  propagatos,  id  est,  eoeleMn 
Latinam  sic  administrant,  ut  soli  ipsi  ordineirtet 
conflrment  episoopos  omnes.  In  hoo  enim  non 
Ghristo,  sed  sibi  ecclesias  Ghnsti  videntur  airogare, 
cum  apostoli  Pauli  exemplo  deberent  etiam  dii 
committere  constitutionem  episcoporam,  yideiiMl 
archiepiscopis  et  vicinis.  Deberent  ergo  illoa  Deo 
committere,  et  nequaquam  cogere,  ut  pro  noTO  epi- 
scopo  ad  Urbem  mitterent.  Habet  enim  hoe  speMi 
non  levem  avaritiae  et  tyrannidis,  qua 
fldei  eorum ,  quod  Paulus  noluit  in  GoriBthioe 
usurpare.  Sufficeret  enim  semel  episcopum  dedieie, 
et  deinceps  eos  gratiae  Dei  commendatoe  propagi- 
tioni  propriae  * )  eos  relinquere ,  aut  BolomflMNto 
cnram  gerere,  ne  a  flde  degenerarent,  sioat  tpe* 
stolus  in  Galatis  monstravit  exemplum.  Nune  fide- 
mus  praetextu  huius  beneficii  et  primatus  omnitti 
episcopatus  et  sacerdotia  in  voraginem  Romaoie 
avaritiae  rapi,  tot  Bimoniae  impudentissimae  moo- 
stris  hoc  uno  operculo  tectis. 

Sequitur: 
Et  Cephas,  id  est,  caput  et  principium  teneret 
apostolatus.  Vel  hic  locus  ostendit,  magie  afliMli 
potestatis,  quam  veritatis  studio  hunc  priaiatu 
quaesitum.  Quomodo  enim  tot  falsis  argumeatii 
uterentur,  si  semel  et  solidam  haberent  oaaeaoif 
multis  autem  eget  mendacium,  ut  verum  appareal 
Itaque  tam  inscius  est  iste  scenicus  et  poedM 
Anacletus,  ut  Cepham  caput  interpretetur  ooDbi 
evidentissimum  et  apostolicum  testimoniuui  lohaa- 
nis  apostoli,  qui  dicit  lohan.  1 :  Intuitus  eum  JeMi 
dixit:  Tu  es  Simou  filius  Johanna,  Tu  Yooabeai 
Cephas,  quod  interpretatur  Petrus.  Pudet  me,  qno' 
super  hoc  errore  crassissimo  tantum  negotiura  otri^ 
itur,  in    quo  simul  indiligentes   se  fuisse  evangelo 

1)  In  ed.  priore:  proprie. 


J[IIL  de  potesUte  Papae.  339 

l^etorefl.,  ideo  uon  mirum,  quod  et  falsos  intellec- 
tores  se  ostendunt.  Melius  Leo  supra  petram,  80- 
Ijilitoi^m  ijM^eJUgens,  vocabulum  Gephe  bene  novit: 
4f  Uo  peo  evangelium,  nec  Canones  recte  intelUgit. 
.1  .  .Eat  autem  Cephe,  teete  Hieronjmo,  syrum  vo- 
flrf>abnn  y  eignificans  soliditatem ,  quam  Graecue 
|>efarum  vel  petr&m,  iid  eet,  saxum  vel  rupem  firmam 
tlMatvlit.  At  hoster  nugator  ^)  xegxxX^^y  graece 
pro  cepha  sjriace  accepit,  et  tamen  inter  eacros 
GmiDiies  vel  primus  habetur.  Nam  in  Decretalibus, 
qn^  Gregorius  IX  et  Bonifacius  VIII  congesserunt, 
)i|iic.  Citiioiai  suisque  eimilibus  autoritas  tanta  tribu- 
itlipr,  ut  yix  una  sit,  quae  non  totum  hunc  spiret. 
Fiii^reo,  quod  deinceps  hanc  formam  successoribus 
trtditam  fisibulatur,  servandum  a  ceteris  episcopis, 
Qmnino  aliud  niliil,  quam  ambitiosissimum  spirans 
affeetum. 

Seqaitur  pulchra  similitudo: 
Et  non  solum  in  novo  Testamento  est  consti- 
'tatam,  sed  etiam  in  veteri  fuit,  sicut  scriptum  est: 
HoBes  et  Aaron  in  sacerdotibus  eius,  id  est,  primi 
inter  eos  fuerunt. 

Quid  audio?    quam    non    frustra   hos   canones 

lego,  quam  egregie  disco  Sripturas  intelligere.  Pri- 

mam,  qui  unum  solum  summum  sacerdotem  in  ve- 

teri  Lege  novi,  nunc  didici  duos  fuisse  primos.  8e- 

eando ,  etiara  grammaticam  novam  vide ,   in  sacer- 

dotibus  eius,  idem  est,  quod  primi  inter  eos  fuerunt, 

cnm  hucusquc  hoc   versu  Psalmi  iutellexerim  nihil 

aliad  dioi ,    quam  Mosen  et  Aaron  sacerdotes ,    vel 

de  numero  sacerdotum    fuisse ,    sicut  Samuel   inter 

invoeantes  nomen  eius,  nihil  de  primitate  veP)  co- 

gitans.     Tertium  documentum,  quod  summus  sacer- 

<k)8   veteris  Legis   fuerit    figura  Romani    pontificis. 

Apostolus  enim  ad  Kbraeos*)     me    mirum  in  mo- 

dum  decepit    cum    universis    ecclesiae    doctoribus, 

Ajeens,    non  Romanum   pontificem,    sed  Christum 

1)  hi  ed.  priore:    noster  hic    nugator.     2)  In  ed.  Jen. 
etWittenb.:  ulla. 
•)  Ebrae.  7. 

22* 


340  Resol.  L.  snper  Propotitioiie 

solum  fdisse  per  summum  et  unum  pontifioem  ng- 
nificatum. 

Ut  hoc  omittam,  quod  illis  omnia  in  figora  aea- 
tigisse  scimus,  et  in  noTO  Testamento  flgmun  ik 
denuo  revocat,  ut  similis  figara  utriosqae  Teili- 
menti,  nihil  iam  utrumque  ab  otroque  «JKffittCM. 
Uror  ego,  diyinas  literas  ab  his  poreiB  tam  ittpl* 
denter  conculcari,  praesertim  sub  nomine  RoBind 
pontificis  et  Romanae  ecclesiae. 

Quid  autem  hoc  est,  quod  duos  primos  HMtf- 
dotes  in  veteri  Testamento  statuit,  magno  soi  pii- 
matus  detrimento  ?  Imitare  quod  diois  (et  n  fiJratt) 
stet  'similitudo,  et  da  etiam  nunc  duos  primoB.  Qi(l* 
modo  unum  primum  probabis  per  duos  piJnMf 
Vides  ergo  hos  homines  eos  fuisse,  qui  eimplMMe 
fidei  nostrae  abusi  ausi  sunt  statuere,  qoidqHid  vd 
somniare  potuerunt. 

In  fine  concludit  et  eadem  dexteritate  Botti- 
nam  ecclesiam  cardinem  vocat,  in  quo  onuies  ee- 
desiae  reguntur,  domino  disponente :  et  tanden  A 
finis  hic.  Nam  ceteri  Ganones,  qui  eadem  spimk, 
horum  nimirum  influxu  infecti  sic  spirant. 

Non  possum  autem  omittere,  quin  et  Deere- 
talem  vel  unam  adduoam,  ut  appareat,  quid  piodt 
ecclesias  regere,  et  Scripturas  sacras  non  iniellime. 
Sunt  enim  et  Decretales  quam  plurimae  firigifflM- 
mae,  hae^)  maximae,  quae  maxime  sunt  in 
Transeo  illam  de  constitutione,  /d.  Translato,  qi 
puto  sic  a  me  vindicatam  antea,  ut  neoease 
sit  repetere.  Assumo  onus  illud  c.  Signifleatti  de 
elect.,  ubi  archiepiscopus  Panormitamus  oum  icge 
et  regno  Siciliae  iustissime  mirati,  quod  palKia 
accepturus  exigeretur  iuramentum,  et  obi  pnlehie 
modestia  contra  hanc  infelicissimam  exaotionem  iir 
duceret  praeceptum  Ghristi  et  statuta  oondlioiui) 
talem  accepit  responsionem  et  interpretatioiMB 
Scripturae  sanctae  a  Paschale  Bomano  pontileei 
[hoc  est,  a  notariis  Romanis]. 

Mirentur,  inquit,  Dominum  nostrum  leBna  CU- 


1)  In  ed.  priore:  eae. 


XIII.  de  potestate  Papae.  341 

itum,  qai  cum  ovium  suarum  curam  Petro  commit- 
ieiet,  oonditionem  spposuit,  dicens:  Si  diligis  me, 
puee  oyea  meas  etc.  Adeo  perculsi  sunt  Papae 
Bt  Somanae  curiae  proceres  unius  huius  episcopi 
InleiTOffatione ,  ut,  quid  responderent,  non  inveni- 
nent,  donec  Spiritus  Domini  eos  huc  rotaret,  ubi 
inifiibiM  ostenderent ,  in  lege  Domini  nec  volun- 
aatem,  nec  meditationem  eis  fuisse.  Agam  interim 
partes  archiepiscopi. 

8i  ezemplum  Christi  placet,  etvaletapud  te,  o  Pa- 
lehalis,  cur  non  imitaris?  Si  non  placet,  cur  adducis, 
Bur  ta  quoque  non  contentus  quaerere,  an  diligat  Chri- 
ifaun,  aine  ioramento  committis  oves  Christi?  Cum 
plaeeat  ezemplum,  cur  non  sufficit  et  conditio?  An 
nelior  et  sanctior  est  conditio  iuramenti  quam 
inoria?  An  plura  speras  eum  facturum,  qui  coac- 
kiia  inrat,  quam  qui  sponte  amat?  Christus  solvit 
Petram  a  lege  et  a  coactione  voti  et  juramenti, 
lolam  libertatis  et  caritatis  in  eo  quaerit  fidem.  Et 
tn  libertatem  tollens,  lege  iuramenti  cogis  ?  Ubi  est 
oemplum  Christi?  ubi  conditionis  similitudo?  Est 
per  verbum,  diligere,  intelligendum  iuramentum? 

Numquid  Christus  a  Petro  iurameotum  exegii 
|>ro  Bomana  ecdesia?  Quid  hoc  ad  oves  Christi, 
)uod  tibi  iuratur  et  ecclesiae  tuae  ?  Tuae  sunt  oves, 
in  Cbristi?  At  tu,  optime  Pater,  an  Christum  di- 
ligat,  prorsus  nihil  curas,  sordet  haec  tibi,  ut  vilis- 
riina  oonditio,  tibi  ut  fidelis  sit,  iuramento  adstringis; 
idhuc  stat  interrogatio  archiepiccopi,  non  satisfecisti. 

Adhuc  quaeritur:  Quo  iure  hanc  fidelitatem 
Bztorqueas?  Tua  responsio  profundius  te  mergit  et 
oapit.  Deinde,  cui,  quaeso,  tu  iuras  fidelitatem? 
Cur  facisAct  imponis  alteri  onus,  quod  digito  non 
ris  movere,  contra  et  caritatem  et  legem  naturae  ? 

Deinde,  adhuc  quaestio  etiam  illa  stat:  Cur 
praeeedentes  pontifices  non  exegerunt  iuramentum? 
Oir  alii  non  praestiterunt?  undenovaista  exactio? 
7i8  dicam?  Ex  malae  fidei  possessa  potestate  con- 
identia  metuit,  iustitia  non  suffragatur.  Ideo  qnae- 
ritur  utcunque  solatium  et  firmameutum. 

Itaque  hodie  pontificari    non   licet,   nisi   iures 


342  Resol.  L.  snper  Propositione 

Romano  pontifici  fldelitati^tn.  Jurata  autetn  fidefi- 
tate  mox  dignus  es  pontiflcari,  siv^  diligas,  slre 
pJBiscas^  has  enim  conditiories  ChristuB  r^quii^t,  qtiid 
de  iis  nosti^o  seculo?  nec  hoc  curetur,  an  sailtftu^ 
doctusque  sit ,  an  minus  ?  splum  sit  servns  Rom. 
^cclesiae.  Non  licet  Christo  iibertatiB  magistto  drir- 
vire,  nisi  primum  das  iitratum  mancipiuiw  Rytnr  Ctt- 
rid.e.  Satis  eist  ab  ex.^mplo  Christi  didicief66,  qliatif- 
libet  conditionem  fratribus  etiam  iniquissntiam  iifl-' 
pOiiere  pro  libito ,  ipsam  vero  Christi  CbfeyiMoftiim 
ne  syllaba  quidem  meminisse. 

8ed  responde  adhuc  semel ,  PaschalJs ,  tdb  tfe 
iiidicio  peto.  Si  Christus  conditionerh  iM  poyiril,' 
ut'  dicis,  iam  tuo  ore  definimus,  nullutn  eisBi^  RoiiMi- 
niiih  pontificem,  nisi  diligat  ac  pascat,  quia  p^titutii 
et*  commissio  cdriditionalis ,  sl  cbndltio  non^t^t^ 
non  valet.  Tuo  ergo  enthymemate  utar.  SiH^M^ 
epj^6bpus  Panormitaiius  sine  conditibne  hiraCtA^htr 
praesfiti  in  facto  nbn  est  episcopus.  Ergb  n^iB"  ftf 
^apa.  hisi  in  ftectb  primom  praestes  cfonditiVrtiteitt 
amoris  et  pascuae.  Quae  si  vera  sunt,  fani  in  if!±' 
oentis  annis  non  h&buimus  Papam.  Nullus  ^nim. 
docuit  nos  verbum  Dei.  Nec  suflicit,  qnodpfomit- 
tas  te  amatdrum,  quia  tibi  non  Sufficit  proittissia 
iuraturi,  sed  sicut  tu  a  fratre  exigis  Conditioil^tti 
in  facto,  ita  nos  nomine  Christi  maior^m  hanc  <ioii- 
ditionem  exigimus  in  facto,  aut  tua  autoritate  Fk^ 
pam  negamus. 

Quid  hic  facies?  vides  ergo,  quaiii  iinpatleitis 
sit  Scriptura  corruptionis,  quam  vanos  Ostendai  eos, 
qui  se  maculant.  Noluit  Paschalis  vinci  int^rrb^ 
tione,  nec  male  egisse  videri,  et  ignards  se  ipsatn 
tbto  pontiflcatu  indignum  redarguit,  duititiue  festti- 
caih  fratri  eruit ,  trabes  suas  nobis  ostetidit.  Ista 
efgo  est^)  pastura,  quodRomani*)  omnia  siii  in- 
fl^ctunt,  omnibus  omnia  imponunt,  oninibns  s^stib- 
trahiint,  et,  quod  atrocius  est,  non  ad  Christuiti,  ntd 
ad  se  ipsos  nos  cogunt,  hon  exigunt  conditiohetti^ 

1}  In  ed.  priore:  est  ergo.    2)  In  e(il.,Jen.  ei^tt.  ad- 
djtdni  legHwr;  pbiitidces.  "•':  a 


Xlli.  de  potesUte  Pap^e.  343 

qiia  Cbristi  libertaiem  promittaoius ,  sed  qua  sibi 
servitutem  iuremus.  Quae  autem  maior  miseria  ee- 
clesiae,  quam  non  amore,  sed  vi  conglutinari  ?  pon- 
tifioes  Qon  benevolentia ,  sed  potestate  imperare? 
siibditos  noD  amore ,  sed  odio  et  timore  coactoa 
servire? 

Sed  sequitur  digna  applicatio  similitudinis : 

Si  conscientiarum  factor  et  cognitor  secretorum 
conditione  hac  usus  est,  nec  semel  tantum,  sed  et 
secundo,  et  usque  ad  contristationem,  qua  nos  opor- 
tet  soUicitudine  tantam  ecclesiae  praelationem  im- 
ponere  fratribus,  quorum  conscientias  non  videmus  ? 

Nec  mirum  certe,  quia  Petrus,  Paulus  et  alii 
apostoli  non  erant  tam  solliciti,  tanta  soUicitucline, 
quanta  nunc  sunt  Romani').  Deinde,  quia  cogno- 
veruntforteconscientias  iIIorum,quos  sacerdotes  con- 
stituebant,  nec  exemplum  Ghristi  *)  adeo  curaverunt. 
Nonne  hoc  est  se  ipsum  ridere?  Sed  nec  Christus, 
cuius  oves  sunt  propriae,  licet  pro  eis  se  traderet,  non 
tamen  fuit  tam  sollicitus ,  ut  iuramentum  a  Petro 
ea^igeret,  sed  velut  dormitans  dilectionem  tantummo- 
do,  rem  sane  levissimam,  exegit.  Quandoquidem, 
nisi  iuramentum  Paschalis  caritati  praeponeret,  sine 
dubio  exemplo  Chrisli  eontentus  esset,  nec  se  opor- 
tere  magis  sollicitum  esse  quereretur,  quam  Chri- 
stum  ipsum,  [qui  et  ludam  praeposuit  ovibus  pa- 
scendis,  quem  malum  esse  novit,  atque  id  sine  con- 
ditionej.  Vides  enim,  ut  arguit  a  minori:  Christus 
exegit,  quanto  magis  nos.  Quasi  vero  hoc  aliquid 
ad  rem  pertineat,  quod  Christus  conscientias  novit, 
Romanus  pontifex  non  novit ,  cum  Christus  exem- 
plum  in  hoc  omnibus  praebuerit  imitandum.  Deni- 
que  et  nos  non  novimus  conscieutias  Romani  pon- 
tifiois,  iuret  ergo  et  nobis  conditionem,  Christi 
salutem^). 

Iterum  quaero:  Si  ignorantia  conscientiarum 
sola  est  causa  exigendi  iuramenti,    cur   non  cogis, 


1)  Ibid.  add.:  pontiflces  2)  Iiied.priore  etin  Jen.:  saltem. 
*)  Johan.  10. 


344  Resol.  L.  snper  Propositione 

ut  iuret  se  recte  iurasse,  idque  sine  fine,  cutn  in 
nnllo  iuramento  conscientiam  eius  noscas,  rectene 
iuret,  an  secus?  Si  autem  ignorantia  ista  consci- 
entiae  non  movet  ad  exaclionem  iuramenti,  qua 
fronte  ignorantiam  conscientiarum  pro  causa  addi^ 
cis?  Quae  est  ista  mirabilis  in  uno  bomine  super 
eodem  homine  patientia  et  impatientia  ignoratae^) 
conscientiae?  Si  accepto  iuramento  tantam  admini- 
strationem  ei  cedis :  cur  non,  quod  levius  erat,  iura- 
mentum  [ei]  cedis?  An  putas,  quod  maior  res  sit 
iuramentum  tibi  praestitum,  quam  tantae  ecclesiae 
administratio? 

Ad  haec,  ignorata  conscientia  debuit  te  quam 
tutissimum  facere  ad  imponendam  praelationetn ,  ut 
eo  magis  relinqueres  iuramentum,  quo  minus  con- 
scieAtias  nosti,  ne  forte  ad  periurium  eum  cogeres. 
Gaudendiim  tibi  fuit,  hanc  tibi  a  Christo  relictaih 
libertatem,  ut  possis  eis  oves  committere,  quorum 
eorda  non  nosti.  Nunc  per  iuramentum  secreta 
exploras,  aut  in  periculum  fratrem  adducis,  quorom 
utrumque  gravissijnum  est:  idque  sine  catisa,  nec 
propter  Deum,  sed  propter  fidelitatem  Romanae 
ecclesiae. 

Demum,  si  ignorantia  est  causa  iuramenti,  se- 
quitur,  si  scires  conscientiam,  male  te  exegisse  iu- 
ramentum.  At  cum  quisque  de  quolibet  debeat 
optima  praesumere,  et  caritatis  sit  omnia  credere, 
haec  ipsa  fides  de  fratris  bonitate  certior  est  omni 
scientia,  quod  etiamsi  scires,  diu  scire  non  possis, 
credere  autem  semper  possis.  Ultimo,  numquid 
post  iuramentum  nosti  eius  conscientiam  ?  Cur  ergo 
non  toto  tempore  tibi  iurat,  qui  toto  tempore  causas 
iuramenti  tibi  praestat? 

Haec  dixi,  ut  videamus,  quid  sit  verbo  Dei 
nolle  cedere,  et  Scripturas  suo  sensui  aptare.  Quo- 
modo  ego^)  sperem  apud  Romanos  pontifices  esse  ius 
interpretandae  Scripturae,  qui  tam  manifeste  Scripturas 
in  alieno  sensu  tractant?  Vel,  quid  non  obtineant  in 
terra  Romani^)?   quid  non  audeant  eorum  nomine 

1)  In   ed.  Jea.:  ignorantiae.    2)  In   ed.    Jen.    et    Wit- 
tenb.:  ergo.    3j  Ibid.  additam:  pontilices.  • 


XIII.  de  potestate  Papae.  346 

adulatorefi,  si  baec  persaasio  eorum  nos  ceperit  et 
everterit,  non  licere  scilicet  eorum  dicta  cum  iudi- 
cio  legere,  et  eis  solis  interpretandae  Soripturae 
iura  concessa  esse.  Tunc  enim  (utAugustini  verbo 
utar)^)  vere  sine  periculo  primatus  huius  in  ecde- 
sia  iuditur,  sed  mirum,  si  non  Deo  et  nobis  iliudi- 
tur.  Absit,  absit  ista  plus  quam  Babyloniea  capti'- 
vitas. 

Sequitur  nunc  oppositorum  dissolutio : 

Aiunt,  omne  iusiurandum  a  Domino  in  evan- 
gelio  esse  probibitum^  nec  ab  apostolis  post  Domi- 
nnm,  nec  in  couciliis  inveniri  posse  statutum. 

His  ictibus  insuperabilibus  prostratus  quid  diiM^ 
audiamus.  Quid  est  ergo,  quod  Dominus  subse- 
quenter  ait"'):  Quod  amplius  est,  a  malo  e«t? 
hoc  enim  amplius,  ut  exigamus  malum,  nos  illo 
permittente  compellit.  Quod  Christus  prohibet  et 
negat,  hic  affirmat  et  praecipit.  Ghristus  didt: 
Quod  amplius  est,  a  malo  est,  id  est,  non  debet 
fieri.  Loquitur  enim  de  pronitate  iurandi,  sine  ne^^ 
cessitate  fratris,  hoc  est,  de  libidine  iurandi,  sicut 
mulierem  concupiscere  prohibuit,  qui  tamen  debi- 
tum  coniugibus  reddendum  non  prohibuit.  Ita  libi- 
dinem  iurandi,  non  iuramehtum  debitum  prohibuit. 
Hic  dicit,  hoc  amplius  cogit  nos,  id  est,  fieri  om- 
nino  oportet.  Sed  audiamus  hoc  malum,  quod  nul- 
lus  in  verbis  evangelii  cogitavit  unquam. 

Nonne  malum  est,  inquit,  ab  ecclesiae  unitate 
et  a  sedis  apostolicae  obedientia  resilire,  et  contrd* 
canonum  statuta  prorumpere,  quod  multi  etiam  post 
praestitum  sacramentum  praesumpserunt?  Ego  pu- 
tabam,  quod  hoc  malum  esset  interpretaturus ,  non 
diligere  Christum,  non  pascere  oves,  et  harum 
sollicitudine  exemplo  Chnsti  torqueri  ad  iuramenti 
exactionem.  Verum,  haec  Christus  a  Petro  requi- 
rat,  hodie  curandum,  ne  ab  obedientia  sedis  apo- 
stolicae  resiliant  episcopi. 


*)  In  edit.  priore:   abutar. 
*)  Matth.  5. 


346  Reaol.  L.  auper  Propopitioiie 

TuQO  ego,  ef>iseopii8  meus  no&iluiQ  quidq«aiii 
ilidvum  maloEum  feeit^  ut  quid  ergo  exigis  iurameB- 
Uun?  Ad  quod  ignoras  eum  doq  faeturum?  Ciur 
BOii  in  omni  praecepto  Dei  exigis  iuramentum? 
ouf  bic  te  non  compellit  malum?  an  non  est  Bia* 
lum*  a  praeoeptift  Dei  resilire?  Quin  ecclesiam  re* 
ples^  nonnisi  iuramentis.  Si  autem  in  Dei  praeo^ 
tis  tam  patiens  es,  ut  te  tot  mala,  quae  in  prospeetu 
dominantur,  etiam  in  domesticis  tuis  ad  iuramen- 
tum  non  compellunt,  quomodo  in  tuis  praeceptis 
maia,  nec  praesentia,  nec  forte  unquam  ftitnm,  te 
compeDunt?  Nonne  perspicuum  est^),  quod  amor 
sui,  quo  magis  sese  venustat'),  raragi«  se  ipsum  pr^ 
dt?  P^orsus  aulki  reH<qm  est  ratio,  ^ori  sf  ik  tuis 
pyfteeeptts  ioramenta  exigas  pro  tio  cemaioda) 
mwlto  iMgis  exigas  pro  I>Bi  cooMnodo,  aut  si  hie 
tton  ftkeis,  non  sine  eaipa  ibi  lacis. 
i  Habes  ergo  maUim,  quod  Romani')  in  ewa- 
g^o  iBteUigunt,  ^food  est  suspioio*  mala  de  hJkor 
kttfi  bonis^  nam  transgressioiies  mandatotrum  Dety  «0 
mnlae  eint,  alii  viderint.  0  oen^  ambitiiinis  et 
airaritiaei 

Seqviftur : 

I 

Hoe  nimirum  nialo  ac  necessitate  compellimur 
iuramentum  pro  flde,  pro  obedientia^  pro  unitate 
requirere.  Num  quid  etiam  pro  fide  Christi^  pro 
obedientia  Dei,  pro  unitate  fratrum?  Non,  sed  hoc 
ujoittm  ecclesiae^)  bonum  et  necessarium  est,  ut 
Roma  secure  dominetur,  et  ceterae  omnes  serviant 
eaptivitatem. 

Proinde  Christiani  in  india  adhuc  magno  malo 
laborant,  ita  suspicio  pessima  de  optimis  fratribus 
e^t  causa  exigendi  iuramenti,  quam  (amen  non  ha^ 
bent  in  praeceptis  ^Dei,  in  quibus  praesumunt  om- 
nia  servari. 


^)  In  ed.  orig.  additam  legitar:  Bt.  '^)  In  ed.  Jen. 
et  Witt. :  ornat.  ^f  Ibid.  additoni  est:  pontifices.  *)  In 
edjt  prjore:  verbum  ecclesiae. 


Xia,«^iir>|>bteetBto  INhpot^'"  3f7 


i.-';r 


EMttfii  hAt  M{IMeMf|(«oehMKia«,  4dei»-«t  obodiM- 
tMii  R^hMime^  eotfl^dM-iiitcMgiVwni  iMein^  «pM^i 
c«linitAto',t^ml«numnte^  -9ftB]4itiili>y  eti  «HterAi^  qttm 
eadem  sunt,  sed  hoc  8ingu)k#ey^^0d'MiKte€Ml«feMl 
6m^i»y9^tiitLi}M^kmfi  ^  tKmen  •uniiiMnl  yo- 
dMt''flOttt^bwMu^  bodiBKi^ 

0ttMAtt«ft  botittinij  et^^tasten  liitefM' ooiiiMi  »1ov)M 
ij^^^otf^iitnt,  qnbd nottiliadbent^el 'fliHrtt  tum» 
in  re  non  oommuni,  sed  «iflflplariBrittia  «iioni  hoMliril 
iMMtiiiJ<'  GM 'eniin  ^^eHnda  Mni  now  >  vodAbola 
iKtMM*  temp^^HMb  in>  >fiteHpinrili<^  e^toleirtst-QeiJ 
QMWtb  rdotiuB  OypriiAtitiiilinitatetii  haity <Miiiiitei 

Ui'  Mnf  mydm  in  'inoM»,'"4iioui'  et>fiioa  inpinii 
mHllftis^lVtitiQlj^finqMt;  1n  ttoUty  non/ in  Melesiv  B»» 

rt>    -  >--»i:v!-i|*..     -i.h?-;!»-;  .«     .if    /      :n         :.'lr  ■  ■.1...»'     -JiHp 

.  .Aiyint  pi^  .cojriciyliis  n^n  iityeniri  fitatutupi,  /liian 
Bomanae  ecclesiae  leg^m  concuia^)  ullaui  praefl^e; 
rint, .  cum  omnifk  concilia  per  Romanae  eci^Ieami 
autoritatem  et  faota  sint^.  et  robur  acceperint.  n!t 
in  eprui;D  statutis,  .patenter  excipiatur  Komapi  p6n- 
tiifiois  autpritas. 

QuIb  haec  ferat,  quaeso?  Numquid  itl^ieenuiA' 
concilium  robur  accepit,  aut  ^)  iactum.  est  autoritate 
Romanae  ecclesiae?  Numquid  et  multa  alia  per 
Augustinum  et  olim  Cyprianum  in  Africa  habita? 
Denique,  etiamsi  statuta  exdperent  Romanum  .poiin 
tiflcem,  tamen  ipse  debet  nolle  exeipi,  pro  aedmea* 
tibne  ecolesiae.  Hic  autem  gloriatur  ee  nenHBi 
quidquam  debere,  ut  et  Deus  ei  nihil  debeat.  :  " 
Ego  sane  archiepiscopo  Psuiormitaiio  non  fatf 
duro^  fragoso  plenoque.  contention|8.  et  tumoris^^' 
respondissem  sermone,  quo  furor  et  odium  susc^ 
tar,  sed  dixissem :  Sustine  Frater  interim,  res  magm^ 

~-     '"'    "^  ■  ■  «■'       '         !.'   '!    :        ••  ..!•      ■-..       ■    ■.      .1.  ,'.'» 

1)  In  i^d.  Jeh:  et  Wittefefb.  deest;.  conellia.  ^f  ln**9A. 
priore :  an.    ' j  ibidm :  tiinot^V  tn  ed. '  Jea;:  Mmofte.'  ' ' 


348  Resol.  L.  tuper  Propositioiie 

eat,  tua  solius  gratia  haec  tam  subito  eaBsare^  x]uae 
Q06  non  statuimus.  Sie  enim  pax  et  oaritas  ale^ 
retur,  at  ista  DecretaliB  raeram  auperbiam  et  prae- 
fraetam  fldoeiam  spirat^). 

[Adiiciamue  et  alteram  De<»:etalem,  quo  finnias 
probemus,  non  esse  solis  pontificibtts  Romanie  ios 
ialerpretandi  sacras  literae,  nec  oportere  oaptivQS 
OMe  ChristfBnos  in  eorum  verba,  sed  cum  libero 
indicio'  omnia  eorum  legenda. 
ri'  De  maioritate  et  obedientia  c.  solitae,  ubieum 
Impierator  Constantinopolitanus  obiecisset  Romano 
pontifiei  verbum  Petri:  Bubditi  estote  omni  b«ma- 
nae  creaturae  etc,  quo  voluit  patriarcham  Cooatao- 
IfaMipolitanum  sibi  infericHrem  facere,  reapondet  In- 
DOttenlius  III.  eive,  quisquis  Aierit,  familiaria  ie|tts 
scriba,  prorsus  ignarus  sacrarum  literarum,  dioeBfi: 

Verum,  si  personam  loquentis,  et  eorum  ad 
quos  loquebatur,  ac  vim  locutionis  attendieses  di- 
ligentius,  talem  scribentis  non  expressisses  intel* 
leetum. 

Vide,  quaeso,   pastdrem    hunc   oVium  Ghristi, 

3ui  interpretaturus  verbum  Dei  parat  personaniih 
ifferentias  afferre,  cum  verbum  Dei  nihil  aeque 
impugnet,  atque  respectum  personaram.  Non  est 
ehim  acceptio  personarum  apud  Deum,  sed  qnid- 
quid  praecipit,    omnibus  praecipit,    magiiis  et  par- 


■)  In  editione  priore  hic  ita  pergit  Luthertts:  „Slint 
piraeter  hanc  et  aliae  quaedam ,  praesertim  illa  de  maSo* 
ritate  et  obedientia  c.  aolitae  adeo  sine  theologia,  at  me 
miaereat  eccleeiae  illiue  tantum  in  traditionibu»  hominam 
occirpatae,  ut  purissimum  sensum  evangelii  videre  non 
nermittatur.  Sed  abstineo  hoc  tempore^sat  habens  osten- 
aiMe,  cur  ego  me  sufficienter  honorasse  videar  Romanum 
Pontiflcem,  si  eins  decreta  tulero,  non  antem  eorum  sen- 
sum  tanqnam  solam  et  veram  secatus  fuero,  ne  forta,  tl 
plaribns  ea  examinem,  ezietimer  stndio  delectalioaie 
tanti  verticis  dicta  carpsisse.  Nolo  ea  damnare,  nolo 
etiam  eis  cogi  contra  Scripturae  veritatem.*^  —  Reliqna 
quae  sequantnr  usque  ad  iUa:  Ad  tertium,  ad  ra- 
liojiaf,  aont  addita  in  editione  locupletata. 


XIII.  d6  potasUte  Pafwe.  349 

▼is.    Sed  age,  videamus^  quam  loqaentis  persoMm 
hio  novus  advehat  Scripturae  iuterpres. 

Soribebat  enim  Apostolus  fiubditis  suis,  et  eos 
ad  meritum  humilitatis  provooabat. 

Sio  habes  loquentis  personam,  et  eorum  ad 
quos  scripsit,  id  est,  maioris  et  minoris,  deinde  vim 
locutionis,  quae  est  provocatio  ad  meritum  hunii- 
litatis.    Haec  ille. 

Principio,  quid  novi,  quaeso,  haec  affert  inter- 
pretatio?  Quia  unquam  praecipit  aliis,  aut  docet 
alios,  quam  subditos  suos?  Quid  ergo  necesaaria 
est  distinotio  personarum,  ad  intelligendum  hunc 
aolum  locum  retri,  prae  ceteris  eiusdem,  et  om- 
nium  doctorum  scripturis?  An  in  ceteris  sub- 
diti  docent  maiores,  discipuli  magistrum,  gentes 
apostoium?  Verum,  sic  oportet  loqui,  ne  taceant, 
qui  vel  pessimam  causam  tuentur,  vel  ignari  suttt 
literarum  sacrarum.  Fallit  autem  liunc  locutorem, 
quod  verba  Petri  interim  arbitratur  esse  iuris  sui 
humani,  in  quibus  aliquando  maiores  statuunt  pro 
inferiorum  salute,  quae  ipsos  non  tangunt.  Atque 
hoc  nimirum  est,  quod  ex  divino  praecepto  Pe^ 
nobis  consilium  facit,  dicens,  eum  provocasse  sub- 
ditos  ad  humilitatem,  videlicet  nou  praecepisse,  nec 
consuluisse,  sed  tanquam  ad  humilitatis  superero- 
gatum  (ut  vocant)  meritum  provocasse.  Hanc  sci- 
licet  vim  in  locutione  Dei  inveniunt  pastores  ovium, 
cum  PetruB  praecipiat,  praeceptum  divinum  et  ne- 
cessarium  addens :  Sic  est  voluntas  Dei. 

Sequamur  tamen  sensum  eius,  qui  est,  hao  lo- 
cutionis  vi  distinctis  personis,  non  Petrum,  non 
successores  eius,  non  rectores  in  ecclesia,  sed  sub- 
ditos  tantum  provocari  ad  subiectionem.  Videamus 
quid  sequatur. 

Primo,  Petrus  et  pontifices  sunt  exempti  a 
praecepto  Dei,  non  decet  eos  obedire  Deo,  sed  so- 
los  subditos.  Et  cum  ius  seu  verbum  divinum  om- 
nibus  praefigatur,  magnis  et  parvis,  nullumque 
sinat  exceptum,  notarius  tamen  Papae  potestatem 
habet  excipere,  quos  volet    Ita  vides<)   pet  D^e^t^- 


'860  '  RetftkL.  AnpMr  Propoaitltfne 

itefee   ea^tingiii  evangelium.,  .fet   verbmii  .Jioiquus 

toUi  verbum  Difi^' et  hoe  mooBtniiii  adoraautfiiChii- 

^fttiapi    ii^  .e«splf«ia   Cbri^ti   gro    vprbp.  J)!^.,^  Quis, 

quaeso,  non  uratf^?  .  .     i- ;,'  *,: 

:«..      .^^is  autem  ita  insaniret  alius,  ut  Petruor)  hane 

SfibiQetionem  8Ut)diti8  imposuisse  sua  autoritate  ore- 

*d[^re^,    quo  se  ipse-ab  eodem  praecepto  exio^eiri^? 

fitob  si' fecit,  aliud  docuit  verbo,   et  aliud,  mbii^stib^- 

vit  exemplo,    hoc  est,  destruxit  quae    docuU.  '  An 

b^ortet  subdito^   Petri   et  soccessoris^)*  eftse    sub- 

Itfctos  Caesari ,  ipsos  vero  contrario  eiiempl^y  id)6^ 

efedetn  dissuadere?    An    non  Petrus  fuit   subditos 

Estatibus ,  sicut  docuit?  Non  fait  Cbristue  isixb 
8Lre?  Koniie  .omnes  a^stoit^  et  Sancti?  Au 
ano  pontifici  non  licet  provocari  ad  merftmn 
hiimilitatls  ?  Huic  soli  licet  erigi  in  pe^tntn  'sti- 
v^biae  ?  Itaque  alind  iam  pontifices  sutit ,  qaimi 
Clhristiaiii,  quoniam  lex  Christianorum  eoe  non  (H- 
g&t  AHo  eunt  ipsi,  alio  eorum  subditi,  tdio  pa- 
Btores,  alio  oves,  alib  duces,  alio  greges,  nora 
c^rte  ratione  ducendi,  pascendi,  regendi.  Non  iam 
dicant,  venite,  sed,  ite,  non  praecedant,  sed  tan- 
tummbdo  dimittant  populum  in  mandatis  Dei. 

Quod  si  in  hoc  lOco  ista  sapientia  valet/  va- 
lebit  et  in  omni  alio  praecepto  Petri ,  ubi  docet 
jBdem  Christi,  evacuabiturqne  universa  autoritias 
Petri,  qnia  ubique  dicethr:  Hoc  subditis  praee^pime, 
non  sibi  nec  successoribus,  quandoquidem  nx)ii  'ttiei 
subditis  loquipotuit.  Dicamusergo  et  hic:  SiloqUeHtis 
personam  attendisses,  et  eorum  ad  quod  loqoitut, 
non  ita  exposuisses  intellectum  eius:  quia  loquitur 
«ubditis  suis,  et  eos  ad  meritum  fldei,  epei  etioa- 
ritatis  provocat,  se  ipsum  et  nos  exemptoe  voluit. 
St  reete,  eic  enim  hodie  attendunt  diUgeatieeime 
Romani  loquentis  sui  Petri  personam,  ut  eie  lioere 
.nihi)  eorum.  eervare,  quae  ille  ioeutus  eet,  intelii- 
gaot)  ne  Chrieto  quidem  d^dere,  et  CbriaUaiips 
•CMee  a£  vivere,    ut   reiecto   verbo  •Chrieti^iip  P^^ 

■l*;"..   .  .   I  ■  .  ■     ,  .\      '     .  •  I ■        ■.  •■ 

«■^^^»»  ■      ■■■■■■  —  ■■■■■■  1^1  ^.  ■        -I    ■  «■  ■        ■  • 

'  -'^)  ln  .ed.  Jen.  el  WiiL :  et  nen  ejicoeaeqreik  >     "^iv  -. 


Iflf;(4e  pptwtiti  Fq^  351 

«grf  Ant  hMl>acire«aU<eaifMiui:  i)«li8  In,  iOk 

et  populus.  

Ubi   «rgo   «Miiebi^   qood   in  omnibiM^' qome 

■  doeeatmr  in  taoris  Hteria,  :oportei,priiBoe  ^ate  pM« 

■iKloee,  et  kioen  mundi,  ut  Tidesotar  eoniB  opeMk 

db  hoaMaibott    Qnd,  ti  sobdili  dtooot:   Attod  n^ 

feeere  mc  debere  po«8uiiNis^  quMi   »  pastoribM 

«oilriB  Heri  videiiiUB?    Ubi    tOM  mooebu^  veriMB 

Petri?   ubi  tone  eorum  persona,  ed  qods  >  loqoitoi!»? 

'Queado  sobditi  «aiorem  oaaeaaai  babent  illod  reii- 

eiendiy  eo  ipso,  qoo  vident,  ^oon  ttm  modo  nen 

«ervari,  sed  etiam  reiioi  ab  iis,   qooron  eKewpto 

▼nrero  debent    Vix  me  oontineo^  ne  Deeretaleon 

henc  impiissimam    et  perrersissioiaai  dioam>'bloe- 

pbc«iam. 

8ed  iam  oognita  et  persona.  loqnentis  el<afi- 
dientfs  et  vi  iMutionis,  proseqoamor,  qoomado 
teec  ezseqaator : 

Nam  si  per  hoc,  qoied  dixit,  8obditi>  estole, 
eaoerdoUbus  voloit  iugom  subieotionis  iropoofife, 
et  eios  praelationis  autoritatem  aoferre;  quibus  eas 
sizbiectos  esse  monebat,  sequeretur  ex  hoo  etiaa, 
•quod  servus  quilibet  in  sacerdotes  imperium  aeo^- 
pisset^  cum  dicatur,  omni  humanae  CBPeaturae. 

Quam  amarum  Terbum,  Subditi  estote,  unde  et 
repetit,  quam  potest  odiosius,  le^pellans  iugom  sob- 
ieetionis,  contra  autoritatem  praelationis,  et  servi 
imperium  relut  queruians.  Deinde,  moaebat  (to- 
qoit)  exhorrens  praeoepti  vocabuhim,  altod  nibil 
spirans,  quam  ne  cogatur  subesse  olli  hominiim, 
sed  ot  liceat  omnibos  praeesse,  aot  saHem,  ot  con- 
silium  ex  praecepto  faciat. 

Quale  autem  est  incoQveniens :  Esse  sacerdo- 
tem  subiectum  servo?  Nonne  Ghristus  in  medio 
omnium  venit  ministrari,  et  formam.  servi  adcepit? 
An  haec  provocatio  ad  meritnm  humilitatis  iBOn 
nisi  ad  subditoe  Christi  pertinet,  cuios  Bomani  poii- 
tifices  nolunt  esse  subditi?  Christus  lussit  nov^- 
simo  looo  sedere,  et  Petrus  onmes  iubet  ihsinuare 
bomilitatem,  et  Paolos:  8operiores  invicem  adbi- 
traates,  et  bonore  praevettieptes,  vemia  bam  aidih 


1 

352  Reaol.  L.  •aper.  Propoflitione 

ditis  8ui8  dixerunt  personae  loqueatium,  et  alia  ^- 
cutae  sunt. 

Qaainquain  de  hac  subiectione  Petrus  hoc  loco 
Bon  loquatur,  quae  mutua  humilitate  spiritua  in 
Chri8tiani8  regnat,  sed  de  ea,  qua  subiiciebanlur 
profani8  magistratibus,  praesidibus,  iudicibus,  quos 
potestas  Romani  imperii  ordinaver^t.  Hanc  enim 
eonstitutionem  vocat  Petrus  creaturam  humanam, 
q«od  per  homines  oreentur  ii  magistratus.  At  hic 
decretalista  nec  vocabula  Scripturae  intelligit^  et 
audet  eam  interpretari.  Esse  autem  ci*eaturam  hu- 
manam  (id  quod  dixi)  potuisset  intelligere  (sitam 
sensum  Petri,  quam  suam  ambitionem  quaesivisset) 
«K  mox  sequentibus,  ubi  Petrus  distribuens  per 
singula,  quae  in  collectione  dixerat,  se  ipsum  ex- 
ponit,  Omni,  inquam,  creaturae,  eive  regi,  sive  du- 
€ibu8,  quasi  dicat:  Ideo  dixi  omni  creaturae^  et 
omnibus  hominum  ordinationibus  subiici,  ne  qui 
;vestrum  se  adversus  minores  praesides  devent, 
«jpiafli  tantummodo  regi  obtemperaturi,  sed  etiam 
missis  ab  eo,  date,  facite,  servate,  quae  danda,  fa- 
eienda,  servanda  suqt;  quomodo  Roma.  13:  Cui 
honorem ,  honorem ;  cui  timorem,  timorem ;  cui  tri- 
butum,  t^ibutum. 

l^on  ergo  de  creatura  Dei  loquitur,  quam  In- 
nocentius  in  suis  opinionibus  cogitat,  sed  de  orea- 
tara  humana,  ut  verba  expresse  sonant,  qualis  non 
est  servus,  quem  timet  imperium  accipere  super  aa- 
eerdotes,  licet  (iuxta  evangelium)  cuivis  servo.nos 
oporteat  submitti,  quin  totum  hoc  verborum  cahos 
Innocentii  et  nihil  facit  ad  rem,  et  inscitiae  suae 
duntaxat  testimonia  sunt. 

Sequitur : 

Quod  autem  sequitur,  sive  regi  tanquam  prae- 
oellenti,   non  negamus,    quin   praecellat   imperator 
.  in  temporalibus ,    illos  duntaxat,    qui  ab  eo  susci- 
piunt  temporalia. 

Hic  si  quaeras,  qua  autoritate  verbum  Petri 
do  coartet,  et  quod  omnibus  dictum  est,  ad  aliquos 
dnntaxatdepravator  aptet,  respondebit:  Aliudmkil, 


zm.  do  poto^Ma  Ptipae.  363 

quam  aic  volumus,  nostro  yerbo  credi  ias  est,  etiam 
plns  quam  expresso  textui  verborum  Dei. 

Piimnm,  hio  scriba  laborat,  ubi  non  ura;etur) 
et  fiigit,  nemine  persequente,  scilicet  mala  fioe  et 
conscientia  vexatus.  Petrus  didt,  Regi  subdi  de» 
bere  tanquam  praecellenti,  id  est,  qui  sit  primarins 
et  plns  quam  duces  ab  eo  missi.  At  decretalista 
▼ocabulo,  praecellenti,  male  tactus,  timens,  ne  praie- 
oellentiam  sonet  imperatoris  super  pontifices,  anxie 
occurrit,  et  de  praecellentia  regis  et  pontificis  longe 
extra  sententiam  Petri  disputat,  non  advertens  ver* 
bnm  Petri,  qui  non  moao  regi  praecellenti ,  sed 
etiam  ducibus  ab  eo  missis  obtemperare  praecipit, 
imo  omni  creaturae  humanae,  de  quibus  nihil  est 
sollicitus  decretalista,  quia  verbum  praecellentiae 
in  ducibus  et  creatura  humana  non  sonuit  terribi- 
liter  in  auribus  eius.  Breviter,  ne  dictionem  unam 
quidem  in  Petri  hac  autoritate  intelligit  is,  quisquis 
est,  scriptorculus  Romanus,  et  contendit  tamen  om- 
nes  oves  Ghristi  docere. 


Sed  sequamur  eius  fumum. 

Dico,  imperator  in  temporalibus  omnibus  prae- 
cellit,  etiam  sacris,  idque  iure  divino,  ut  haec  Petri 
verba  cogunt,  tamen,  quia  in  arbitrio  eius  est,  et 
sunt  creaturae  humanae,  potest  hanc  praecellentiam 
ipse  sponte  vel  retinere,  vel  dimittere,  et  m  utro- 
que  hahet  ius  divinum.  Sic  a  Gonstantini  tempore, 
non  autoritate  pontificum,  sed  imperatorum,  crea- 
turis  humanis  data  est  libertas,  personis  et  rebus 
ecclesiasticorum ,  nec  potest  ad  hoc  uUus  respon- 
dere  aliud  quod  valeat.  Unde,  si  imperator  vel 
duces  rursum  haec  revocent,  quae  sua  autoritate  * 
donarunt,  non  potest  eis  resisti  sine  peccato  et 
impietate.  Quare  nihil  hic  facit  depravator,  dunta- 
xat  eos  imperatori  subiiciens,  qui  temporalia  ab  eo 
suscipiunt,  aperte  et  temere  verbum  Dei  Petri  dis- 
cerpens. 

A  quo,  rogo,  habet  ipse  temporalia?    k.  4aAr 

Lutheri  opp.  V,  A.  ad  ret  biat,  L  p.  VoL  m.  2!^ 


354  Resol.  L.  super  Propositione 

bolo,  vel  rapina?  Et  ubi  est,  quod  eupra  dixit, 
persoDam  loquentis  attendendam,  quod  Petrus  haec 
scripserit  suis  subditis?  Qui  sunt  Petri  subditi? 
An  soli  laici?  Cur  ergo  omnes  oves  Christi  sibi 
commissas  in  Petro  iactat?  Ergo  omnes  oves  Chri- 
sti,  id  est,  omnes  subditi  Papae  sive  laici,  sive  cle- 
rici,  ac  per  hoc  et  ipse  dux  ac  pastor,  et  arietes 
gregis,  subditi  sunt  imperatori  et  ducibus.  Sic  enim 
ipsiusmet  decretalistae  huius  verba  sibi  collata  co- 
gunt.  Aut  ergo  non  nisi  clerici  sunt  oves  Ghristi, 
Petro  commissi,  aut  clerici  subditi  sunt  imperatori 
simul  cum  laicis,  quia  omnes  Petro  subditi  sub- 
duntur   a  Petro    imperatori  et  ducibus. 

Sed  pontifex  in  spiritualibus  antecellit,  quae 
tanto  sunt  digniora,  quanto  anima  praestat 
corpori. 

Et  cur  hic  non  additui:  Duntaxat  illos,  qui 
spiritualia  ab  eo  suscipiunt?  Nempe,  quod  in  tem- 
porahbus  excellere  vult,  ne  imperatori  ulla  parte 
cogatur  subdi,  quem  Petrus  in  totum  subdit  impe- 
ratori :  ita  cogitur  sacrum  et  tremendum  verbum 
Dei  postremo  loco  sedere,  et  nostris  affectibus  ce- 
dere.     Sed  dicito. 

An  Petrus  ignorabat  spirituaha  praecellere  tem- 
poralibus?  Cur  ergo  se  ipsum  et  omnes  subiicit 
temporalibus  administrationibus  ?  Yerum  illud  longe 
suavius.  Subditi  Petri  et  Papae  sunt  spirituales, 
ideo  non  subditi  imperatori,  ex  quo  sequitur,  quod 
laici,  quia  spirituales  non  sunt,  nec  subditi  Petri, 
non  sint  oves  Christi,  quia  has  omnes  Petro  sub- 
iecit.  Cum  autem  Petrus  (hoc  autore  decretaHsta) 
suis  subditis  haec  scripserit,  sequens  erit,  solos  de- 
ricos  debere,  et  nuUos  laicos,  subesse  imperatori, 
« aut,  quod  maxime  horrent,  non  omnes  oves  Christi 
per  mundum  sub  Petro  sunt,  aut  omnes  subditos 
esse  oportet  aequaliter  spirituales,  si  omnes  oves 
et  subditi  sunt  Petro,  ac  per  hoc  distinctio  ista  tem- 
poraHum  et  spirituaHum  prorsus  corruit. 

Quid  aHud  mereatur,  qui  sacras  Uteras  humanis 
^/aditioiubas  tractare  et  contaminare  audet,    quam 


W  d«  pot^rtfilt  r^pM. '1  355: 

ut  in  haec  monstra  confasionia  et  eontradictionis 
ruat?  Non  ergo  alii  aunt  subditi  Papae  et  impe- 
ratoris,  nisi  quantum  donavit  imperatoris  constitutio 
et  creatura.  Hoc  yerbo  Petri*)  et  iure  divino 
omnes  subiioimur  gladio  et  potestati  mundanae, 
sieut  et  Bom»  iS.  et  Tit.  3.  scribitur:  Omnis  (in- 
quit)  anima  potestatibus  sublimioribus  subdita  sit, 
non  sine  causa  gladium  portat,  ministra  Dei  est, 
tibi  in  bonum.  Uredo,  qui  omnis  {^nima  dixit,  neo 
animam  pontificis,  nec  suam  ipsius  exceperit.  Sed 
perpendamus  singula,  ut  videamus  Scripturae  saorae 
interpretationem  Romanam  hodiemam. 

Si  spiritualia  temporalibus  praeoellunt,  quanto 
anima  corpori,  ideoque  spiritualia  non  licet  subdi 
temporalibus,  omnis  autem  homo  habet  animam, 
id  est,  spirituale,  ergo  nuUus  homo  alteri  subdatur, 
nec  oves  Christi  Petro,  oum  Petrus  sit  homo  siout 
et  ilii.  Paulus  dioit:  Omnis  anima  subdita  sit, 
quae  utique  spiritualis  est»  An  Christus**)  non 
erat  spiritualis,  quando  cum  Petro  solvit  Caesari 
didrachmum?  an  pontifices  excepit,  quando  dixit: 
Date  quae  Caesaris  sunt  Caesari. 

At  hoc  syllogismb  concludemus:  Quod  magis 
spirituale  fiierit,  praecellat  minus  spirituale,  tum 
virgo  sancta  ancilla  dominabitur  impio  pontifici,  et 
pannosus  mendicus  imperatori.  Obseoro,  quae  tan- 
dem  hinc  ludibria  sequentur?  Hoc  sane  verum,  in 
verbo  et  sacramento  tradendo  (haec  enim  sunt  spi- 
ritualia)  pontifices  sunt  super  omnes.  Verum  in 
temporaUbus  rebus,  officiis,  tributo,  censu,  vectigali, 
et  omnibus  oneribus  temporalis  reipubUcae,  prorsus 
pontifices  et  clerici  sunt  magistratibus  subiecti  iure 
divino,  nec  exempti  nisi  beneficio  huius  humanae 
creaturae. 

Quod  si  dixerit:  SpirituaUa  non  inteUigo  per- 
sonas  ipsas,  nam  volumus  omnes  oves  Christi  no- 
bis  esse  subiectas  et  spirituales,  sed  res  ipsas  spi- 
rituales,  ut  per  temporaUa  res  teinporales,  respon- 


♦)  l  Pet.  2.    *♦)  Matth.  17.  et  22. 

23» 


356  ResoL  L.  stiper  PropOBiUone 

deo:  Tuo  laqueo  te  capio.  Si  imperatori  tribuis 
temporaliumv  omnium  potestatem,  cur  ergo  tua  tem- 
poralia  subtrahis,  et  non  vis  subdita?  Et  quod 
maius  est,  et  inaestimabile  monstrum,  cur  tu  impe- 
ria,  regna,  dominia  tenes,  aufers,  confers,  transfers  ? 
Cur  his  te  misces?  Est  hoc  imperatori  temporalia 
permittere,  et  tibi  spiritualia  servare? 

Quid  hic  dicent  omnes  decretalistae,  nisi  quod 
tam  ex  verbis  quam  operibus  suis  cognoscuntur, 
ceu  ex  foliis  et  fructibus,  se  nescire,  quid  sit  vel 
temporale,  vel  spirituale,  imo  amissis  spiritualibus, 
solum  temporalia  amare,  ut  praecellentiam,  opuien- 
tiam,  voluptatem.  Si  enim  imperator  excellit  in 
temporalibus,  non  debet  ea  spirituaiis  pontifex  usur- 
pare,  sed  subdita  illi  relinquere,  tributum  de  eis 
pendere  imperatori  et  ducibus,  ac  reipublicae  tem- 
porali  per  illa  servire,  quoties  fuerint  requisiti. 

Licet  non  simpliciter  dictum  fuerit:  Subditi 
estote,  sed  additum  fuit:  propter  Deum. 

Quid  hoc?  An  iterum  consilium  fiet  ex  prae- 
cepto:  annon  simpiiciter  persona  loquentis  atten- 
denda  est?  an  non  simpliciter  subditos  suos  Pe- 
trus*)  provocavit  ad  humilitatem?  Non  simpliciter 
imperator  praecellit  in  temporallbus?  O  miserum 
et  anxium  efifugium,  imo  deploranda  inscitia,  quae 
nondum,  quid  propter  Deum  velit,  accipit.  Petri 
sensus  planus  est,  ut  statim  se  ipse  exponit:  Quia 
(inquit)  sic  est  voluntas  Dei,  ideo  sciiicet  propter 
Deum  subdi  debere,  non  quia  iiii  mereantur  magi- 
stratus,  sed  quia  Deus  ita  voluit.  At  decretator 
tbrte  conatur  hoc  verbo  non  necessariam  esse  sub- 
iectionem  eiusmodi  docere,  quasi  Petrus  indebitos 
obsecrarit,  meriti  videlicet  humilitatis  causa.  Vae 
tibi,  qui  verbum  Dei  saluberrimum  tam  audacter 
oorrumpis,  miserrime  decretator. 

Nec  pure  sit  scriptum,  Regi  praecellenti ,  sed 
interpositum  fuit,   forsan  non  sine  causa,  tanquam. 

Tot  mendaciiim  eget  fiicis,  ut  verum  saltem 
videatur,  quam  misere  torquetur  hic  fugax  autor,  ut 

V  1  Petr.  2. 


Xni.  de  poteBtote  Pftpae.  357 

Dei  praeceptnm  illadat.  Si  hoc,  tanquam,  minuit 
veritatem,  vel  regis,  vel  praecepti,  cur  superiuB 
non  similiter  dixit:  Bubditi  estote  tanquam  omni 
humanae  creaturae?  Gur  praecipit  subdi  sine  tan- 
quam?  Gur  non  dixit:  Estote  tanquam  subditi, 
simulantes  subiectionem,  sicut  ille  simulat  regem, 
tanquam  sit  rex?  Insulsior  est  ista  glossa,  quam  ut 
mereatur  refutari.  Petrus  vult,  hoo  tanquam  ratio- 
nalem  esse  coniunctionem,  ostendens,  quare  sit 
subdendum,  Quia,  inquit,  praecellit,  et  quia  duoes 
missi  sunt  ab  eo;  hoc  est,  ipsa  praecelientia  et  po- 
testas,  quia  Deo  volente  geritur,  est  causa,  quare 
propter  Deum  subdi  ei  debeatis. 

Quod  autem  sequitur:  ad  vindictam  malorum, 
laudem  vero  bonorum,  intelligendum  non  est,  quod 
rex  vel  imperator  super  bonos  et  malos  acceperit 
gladii  potestatem^  sed  in  eos  solummodo,  qui  uten- 
tes  gladio  eius    sunt  iurisdictioni  commissi. 

0  necessariam  Romanae  curiae  et  cleri  licen- 
tiae  impunitissimae  glossam.  Hic  sane  opus  erat 
oculos  intendere,  hic  ulcus  tangebatur,  sed  frustra. 
Iterum,  hic  cum  suo  duntaxat  prodit,  verbum  Dei 
generale  torquens  in  partem  populi  Christi.  Quare 
et  nos  eadem  absurda,  pro  verbo  Dei,  contra  vani- 
tatem  hanc  reducamus.  Et  quaeramus:  An  omnes 
oves  Christi  sint  Petro  subditae?  et  an  ad  suos 
subditos  haec  scripserit?  et  an  alii  sint  subditi  Pe- 
tri  et  regis?  haec  enim  tria,  necesse  est,  confitea- 
tur  vera,  ut  ex  praedictis  patet. 

Quare,  si  suis  eubditis  haec  scripsit,  et  hi 
alii  sunt  a  subditis  imperatoris,  gladii  potestas, 
verbo  Petri,  solum  super  clericos,  in  vindictam 
malorum  et  laudem  bonorum  valebit,  eruntque  ex- 
empti  omnes  et  soli  laici;  cur  ergo  contraria  vide- 
mus  fieri ,  adeo  ut  clericos  tradant  seculari  foro, 
non  nisi  exutos  clericatu?  Sin  omnes  sunt  subditi 
Petro,  et  ad  omnes  haec  scripsit,  qui  sunt  oves 
Christi,  ergo  vel  clerici  gladio  exempti  non  sunt 
oves  Christi,  vel  haec  depravatio  et  disHnctio  ver- 
borum  Petri  prorsus  impia  et  veritati  adversa 
est. 


358  Resol.  L.  stiper  Propositibne 

Denique  haec  glosda  id  pra^stabit,  ut  iam 
nulla  sit  potestas  gladii,  quandoquidetn  pontifici  to- 
tum  orbem  subiiciunt,  subiecti  vero  ei  non  sunt 
8ub  imperatoris  iurisdictione,  nisi  noya  et  humani- 
tu8  ^)  instituta  iurisdictio  clericos  solos  eximat,  ac 
laicos  illic  relinquat.  Sed  hoc  non  est  verbum 
Petri  exponere,  qui  omnes  gladio  subiicit,  qui  sibi 
subiecti  sunt.  Ita  pugnant  leges  hominum  cum  lege 
Dei.  Quare  nullus  est  exemptus  a  potestate  gladii, 
Bive  laicus,  sive  clerus,  nisi  quantum  ipsa  poteistab 
gladii  donavit  ac  permisit.  Sicut  olim  haeretici 
tempore  Augustini  puniebantur  potestate  gladii,  et 
etiam  nunc  per  ignem.  Quod  nullo  modo  liceret 
fieri,  si  ecolesiastica  iurisdictio  esset  iuris  divini,  ea 
scilicet,  qua  exempti  sunt  clerici  a  gladii  potestate.' 
Et  sicut  hodie  habet  clericalis  status,  melius  esset, 
sublatis  exemptionibus  rursum  gladio  subiici  iuxta 
praeceptum  Petri  et  Pauli  omnes  cleros,  ut  puni- 
rentur,  tunc  ecclesia  melius  haberet,  timore  gladii 
peccatis  coercitis;  nunc  autem  suis  legibus  impune 
aluntur  in  omne  malum. 

Potest  autem  potestas  gladii  clero  gratuito  con- 
cedere  suum  rigorem.  Verum,  si  id  noUet  facere, 
non  posset  cogi,  nec  ullis  pontificum  decretis  im- 
pediri.  Non  enim  habent  potestatem  gladii  coer- 
cendi,  quem  Deus  dedit  solus.  Nec  verum  est, 
quod  in  manu  Papae  sit  iubere  gladium  eximi,  vel 
condi,  libera  est  potestas  gladii  a  Deo  collata,  sic- 
ut  et  supra  dixit,  quod  in  temporalibus  eam  habeat 
imperator,  ubi  in  omnibus  dicere  debuit;  adeo  non 
potuit  omnino  negare,  gladium  non  esse  in  sua 
manu. 

Potuisses  autem  praerogativam  sacerdotii  ex 
eo  potius  intelligere,  quod  dictum  est,  non  a  quo- 
libet,  sed  a  Deo,  non  regi,  sed  sacerdoti,  non  de 
regia  etirpe,  sed  de  sacerdotali  prosapia  descen- 
denti;  de  sacerdotibus  videlicet,  qui  erant  in  Ana- 
toth  * )  :  Ecce  constitui  te  super  gentes  et  regna,  ut 
evellas  et  dissipes,  aediflces  et  plantes. 


')  In  ed.  orig.:  hamanitas.       *)  lerem.  1. 


XIII.  de  poieBtote  Pftpae.  359 

Quid  hoo?  An  non  est  a  Deo  dictnm,  qnod 
Petrus  et  Paulus  dixerunt:  Subditi  estote?  Non 
e6t  sacerdotibus  diotum,  non  est  omnibus  dictum, 
quando  Paulus  dicit:     Omnis  anima? 

Quid  si  imperator  dicat:  Ego  duos  apostolo^s 
primos  pro  me  habeo,  quibus  plus  credendum  est, 
quam  leremiae,  eo  quod  illi  yeritatem  revelatam 
novi  Testamenti,  iste  more  prophetico  occulta- 
tam  locutus  est?  Ideo  uihil  probatur  contra 
me.  Quid  hic  dicetur?  Sed  adde,  si  haec  vera 
sunt:  Ergo  leremias  est  summus  pontifex,  quando- 
quidem  hunc  eius  titulum  soli  Rom.  pontifices  ar- 
rogant,  quod  constituti  «unt  super  gentes  et 
regna. 

Igitur  de  propheta  et  opere  prophetae  locutus 
est  Deus,  nihil  de  praecellentia  sacerdotali.  Non 
est  alia  praecellentia  in  ecclesia,  quam  verbi  mini- 
sterium,  quod  bene  salvum  manet,  si  sacerdotes  in 
omnibus  temporalibus  subiecti  sint  potestati  gladii, 
sicut  fuit  in  Christo  et  apostolis,  et  primoribus 
episcopis. 

Denique  cur  non  evellit,  dissipat,  aedificat,  plan- 
tat,  si  hoc  ad  se  pertinere  putat?  Non  sunt  dig- 
nitatis  et  praecellentiae,  sed  laboris  et  officii  verba, 
quae  hic  ponuntur.  Et  ubi  fuit  summus  sacerdos 
in  lege,  si  leremias  hoc  verbo,  sacerdos,  constitui- 
tur  super  gentes  et  regna,  super  quae  ille  non  erat 
constitutus.  Ubi  est  et  illud  quoque,  quod  ponti- 
ficem  in  spiritualibus  duntaxat  praecellere  dixit, 
partitus  cum  Caesare  imperium,  si  super  gentes  et 
regna  constitutus  est,  ad  hunc  sensura? 

Praeterea  nosse  debueras,  quod  fecit  Deus  duo 
luminaria  magna  in  firmamento  coeli,  luminare 
maius,  ut  praesset  diei,  et  luminare  minus,  ut  praees- 
set  nocti,  utrumque  magnum ,  sed  alterum  maius. 
Ad  firmamentum  igitur  coeli,  id  est,  universalis 
ecclesiae,  fecit  Deus  duo  lufninaria  magna,  id  est, 
instituit  duas  dignitates,  quae  sunt  pontificalis  auto- 
ritas  et  regalis  potestas,  sed  illa,  quae  praeest  die- 
bus,  id  est,  spiritualibus,  maior  est,  quae  vero  car- 
nalibus,  minor.    Et  guanta  est  inter  Bolem   e\>  W 


360  Resol.  L.  super  Propositione 

nam,  tanta  inter  pontifices  et  reges  differentia  cog- 
noecitur^). 

A  quo  cognoscitur?  a  glossa  hoc  textu  dignis- 
sima,!  quae  dicit,  Papam  quadragesies  septies  esse 
maiorem  rege.  Adeo  certi  sibi  sunt  de  mensura 
utriusque  magnitudinis ,  et  solis  et  pontificis.  Niei 
quod  hic  magna  quaestio  oritur:  Quomodo  in 
veteri  lege  reges  erant  super  pontifices^  nisi 
tunc  non  fuisse  ecclesiam ,  id  est,  firmamen- 
tum  coeli,  credendum  sit,  quando  una  ecclesia 
Dei  est,  ab  origine  mundi  ad  finem  usque.  Sed 
esto,  ecclesiam  Christianam  intelligat  quid  dicet? 
quis  certiores  nos  faciet,  sol  novum  an  veterem 
sacerdotem  significet?  Siquidem  allegoria  dubia 
est,  et  nihil  probat,  imo  qua  ratione  compescetur 
imperator,  si  suam  potestatem  dicat  intelligi  per 
solem  maius  lumen,  ut  cui  subieata  per  Pauli^) 
verbum  sit  omnis  anima, 'quantumlibet  spiritualis? 

Quid?  quod  hac  ratione  sequitur,  lulium,  Au- 
gustum,  et  alios  gentiles  imperatores  fuisse  in  ec- 
clesia,  quia  fuerunt  minus  lumen  ecclesiae,  a  Deo 
factum?  Et  quod  festivius  est,  lulius  et  Augustus 
erant  minus  lumen,  antequam  fieret  firmamentum^ 
id  est,  ecclesia,  imo  antequam  Christus  nasceretur, 
caput  et  autor  huius  firmamenti,  sed  et  universalis 
ecclesia  diu  fuit  sine  isto  maiori  luminari,  et  etiam- 
num  est  in  Graecia  et  India;  illi  forte  adhuc  in  te- 
nebris  sunt,  licet  in  firmamento  coeli  sint. 

Dolendum  sane  istis  ludicris  et  nugis,  verba 
Dei  in  res  (ut  putant)  tam  serias  stabiliendas  de- 
formare.  Facessant  larvae,  figura  nihil  probat. 
Deinde,  allegoria  horum  verborum  est  haec:  Sol 
est  Chiistus,  luna  ecclesia,  coeli  apostoli,  stellae 
Sancti.  Potestas  imperatoris  nihil  pertinet  ad  ec- 
clesiam,  non  magis  quam  quaecunque  res  mundi. 

Nobis  autem  commissae  sunt  oves  Christi,  in 
B.  Petro,  dicente  Domino:    Pasce  oves  meas,  non 


i)    In    ed  Jen.    et   Witt. :  agnoscitur.     2)  In  ed.  orig. 
et  Wittenb.:  Petri. 


XIII.  de  iMitastate  P»{we.  361 

distinguens  inter  has  oves  et  alias,  ut  alienum  a 
8U0  ovili  demonstraret,  qui  Petrum  et  sucoessoree 
ipsius  magistros  non  reeognosceret  et  pastores. 

Hoc  sane  necessarium  erat  addere,  quo  ambi- 
tio  aperte  ostenderetur.  Quis  autem  hanc  glossam 
accipiet?  quo  nervo  firmabitur?  quando  diois,  non 
distinguens  inter  has  et  alias:  Cuius  oves  Paulus 
pascebat  et  alii  apostoli?  suas?  Cur  non  potius  di- 
cendum,  quod  non  distinxerit  inter  Petrum  et  alios 
pastores,  cum  impossibile  fuerit,  ab  uno  Petro  pasct 
omnes.  Sin  per  alium  potest  pascere,  quid  referi 
et  oves  posse  per  alium  audire?  Ubi  tunc  erunt 
tam  pastor  quam  oves?  Siccine  verbum  Dei  licet 
lud  ere  ? 

Cur  autem,  qui  hoc  verbum,  pasce,  ad  se  so- 
los  pertinere  putant,  non  eunt  in  Turcas?  iino  cur 
non  in  Bohemos  saltem  ?  Yerum,  quid  hoc  laborot 
Cur  non  pavit  hic  Paschalis  hunc  decretalistam,  et 
suam  curiam,  ut  verba  Christi  recte  intelligeret, 
pro  animae  cibo,  et  non  tam  misere  contaminaret? 
An  in  Turcia  etBohemia  non  sunt  animae  pascen- 
dae?  An  solum  pastas  sibi  credit  commiseas?  Cur 
ergo  Petru8,  non  contentus  pastis  a  Christo  ovibus, 
ipse  per  totum  mundum  pascendas  et  docendas 
quaesivit?  Cur,  inquam,  pascere  sibi  usurpant,  et 
tamen  non  faciunt?  nisi  quod  cupiunt  nos  scire, 
quid  intelligant  per  verbum,  pascere,  quoties  illi 
ad  se  oves  pertinere  iactant,  scilicet  dominari,  in 
otio  tondere  oves,  meraque  tyrannidc  in  ecclesia 
praevalere? 

Error  itaque  est,  alienum  esse  ab  ovili  Christi, 
qui  Petruni  et  successores  ipsius  non  recognoscit 
pastores  et  magistros:  primum,  quod  ipsi  n^  pa- 
scunt,  nec  regunl,  alioqui  iam  omnes  Christiani  es- 
sent  alieni  a  Christo,  quod  nullus  eorum  videat, 
etiamsi  quam  maxime  velit,  pastores  et  magistros 
Romanos  pontifices.  Vident  autem  eos,  et  recog- 
noscunt  dominantes  et  pompantes,  et  tamen  hac 
recognitione  non  magis  sunt  de  ovili  Christi,  sed 
paene  eiiciuntur  per  vim,  tam  efficacia  sunt  eorum 
scandala.     Deinde,   quia    satis   est,    Paulum^  imo 


362  ReBol.  L  Buper  Propositione 

qaemvis  sacerdotem  recognoscere  paetorem  et  ma- 
gistrum,  ubiubi  fuerit.  Hic  enim  pascit  et  regit, 
illi  vero  pastas  solum  tondent  et  mactant.  Sed 
satis  haec,  ne  videar  studio  reprehendendi  haec 
moliri,  cum  aliud  non  quaeram,  quam  ut  iHis  os 
obstruam,  qui  nobis  Scripturarum  inteliectum  liber- 
rimum  a  Christo  datum  captivare  audent  in  sen- 
8um  et  verbum  hominum  pontiflcum,  volentes  de 
verbis  Dei  iudioare  secundum  verbum  hominum, 
oum  contra  verba  hominum  iudicanda  sint  secUn- 
dom  verbum  Dei,  quod  iudicat  omnia. 

Ad  tertium,  ad  rationes. 

Ubi  illud  primum  tractandum,  quod  Decreta, 
quibus  primatus  ecclesiae  Romanae  probari  a  me 
dicitur,  dixi  intra  quadringentos  annos  nata,  et  con- 
tra  hoc   esse  historias  mille  et  centum  annorum. 

Primo  sciebam  haec  offensura,  et  manifestis- 
sime  omnium  falsa  videri  omnibus.  Certum  est 
enim,  esse  Decretis  Romanorum  pontiflcum  ante 
mille  annos  certatum  pro  hoc  primatu. 

Ego  autem  hoc  spectavi,  quod  Romana  eccle- 
sia  nunquam  fuit,  nec  est,  nec  erit  unquam  super 
omnes  totius  orbis  ecclesias,  licet  super  plurimas 
sit.  Nec  enim  fuit  unquam  super  Graeciae,  Africae, 
Asiae  ecclesias,  nec  eorum  episcopos  confirmavit, 
sicut  modo  nostros  confirniat,  ut  satis  probant  hi- 
storiae.  Deinde  sunt  sine  dubio  Christiani  in  Ori- 
ente,  cum  Christi  regnum  sit  orbis  terrarum,  iuxta 
Psal.  2,  et  tamen  episcopi  eorum  non  instituuntur, 
non  confirmantur  e  Roma,  nec  est  necessarium. 

Deinde  ab  hoc  tempore  coeperunt  multiplicari 
leges  et  iura.  Nam  Gregorius  IX,  Bonifacius  VIII, 
Clemens  V.  nisi  consarcinassent,  et  alias  recisas, 
alias  additas  epistolas  scholis  legendas  ac  docen- 
das  tradidissent,  sine  dubio  tot  maria  glossarum, 
et  infelicissimum  iuris  studium  non  essent.  Deli- 
tuissent  autem  tam  Decreta,  quam  Decretales  magno 
ecclesiae  lucro,  et  Evangelii  commodo,  intra  arcas 
Rbmani  pontificis ,   nunc  autem  quae  sit  facies  ec- 


XHL  de  potestote  Papae.  368 

olesiae  vigore  istaniiii  legum,  plns  satis  ^)  videtnuli* 
Nec  hoc  satis,  in  dies  augescunt  eiusmodi  libri,  et 
tamen  nihil  faciunt,  nisi  quod  plures  animabus  la- 
queos  ponunt.  Inde  dispensationum ,  confessiona- 
lium,  indultonim,  exemptionum  turpissimae  nundi- 
nae.  Inde  episcopatuum,  sacerdotiorum,  offldorum, 
palliorum,  annatarum  rapinae,  et  venditiones  im- 
pndendssimae.  Inde  oensurae,  minae,  fulmina,  vis, 
ifraus,  dolus,  et  inflnita  monstra,  quorum  nullum, 
aut  saltem  rarum  esset,  si  epistolae  eiusmodi,  sieut 
oportuit,  intra  annales  et  regestas  mansissent  se- 
positae,  etEvangelio  in  publico  locum  reliquissent. 

Proinde  traditiones  Romanas  nunquam  ita  sen- 
sit  mundus,  ut  in  annis  istis  quadringentis*  Ideo 
totum  eorum  pondus,  et  omnem  vim  Gregorio  IX 
tribuendum  existimo,  per  quem  velut  natae  sunt 
et  ortae.  Ab  hoc*)  enim  usus  eorum  robur  ao- 
cepit  et  invaluit^),  ut  legibus  istis  et  traditionibus 
ita  sint  omnium  officia,  statuta  ecdesiae,  ordines 
in  unum  cahos  confusa,  intra  istos  quadringentos 
annos,  ut  Babylone  ipsa  confusior  sit  hodierna  ec- 
clesia.  Nemo  in  suo  ordine  incedit,  quilibet  sibi 
ex  urbe  legem  emit,  qua  vivat,  ille  exemptus,  iste 
privilegiatus ,  iste  familiaris,  iste  officialis,  iste  ne- 
scioquo  titulo ,  omnes  libertatem  quidlibet  essendi, 
faciendi,  audendi  habent  per  has  Romanas  leges. 

Nec  Romae  aliud  curatur,  quam  ut  hac  eccle- 
siae  summa  calamitate  roboretur  potestas  et  domi- 
natio  sua  in  omni  individuo  suo  sola.  Et  hunc 
ecclesiae  oceasum,  si  quando  gemimus,  si  dolemus, 
si  querulamur,  haeretici  sumus,  irreverentes  in  Ro- 
manam  ecclesiam  sumus  scandalosi,  seditiosi,  pro- 
caces  sumus.  Quia  videlicet  querulari  non  possu- 
mus,  nisi  Romani  pontificis,  tum  iura,  tum  potesta- 
tem,  imo  tantas  iniurias  populi  Dei  simul  anga- 
mus^J.  Nam  hic  fons  est  aut  servandae  aut  per- 
dendae    ecclesiae.     Cum    autem   hodie  omnia    sint 


1)  In  edit.  priore:  satis  plu8.  2)  Ibidem:  abhinc. 
3)  Ibidem:  invaluerunt.  4)  In  ed.  priore  et  in  Jenensi: 
tangamus. 


364  Resol.  L*  saper  Propositione 

in  urbe  inquinatisfiima  et  corruptissima^  et  agenti- 
bus  impiissiinis  adulatoribus,  de  ipsis  Dihii  iiceat 
vel  mutire,  nisi  quod  portenta  ista  laudet,  iustifieet, 
glorificet.  Quid  mirum,  si  sub  venerabili  Romanae 
eeclesiae  nomine  tot  mala  inundaverint  in  omnem 
ecclesiam  pleno  impetu,  et  praecipiti,  cui^)  nemo 
resistere  possit,  gurgite. 

Denique  eo  devenit  legum  Romanarum  stu- 
dium  et  Evangelii  neglectus,  ut  necesse  habuerint 
.>statuere  in  concilio  novissimo,  animam  hominis 
esse  immortalem.  Quid,  putas,  hoc  decretum  in- 
dicat? 

Itaque,  unuequisque  in  suo  sensu^)  abundet, 
mihi  Decretorum  autores  sunt,  Gregorius  IX,  Bo- 
nifacius  VIII,  Clemens  V  et  Extravagantium  ponti- 
fices.  Quod  his  agentibus,  in  publicum  sparsa  et 
praecepta  sunt,  et  omnia  stabilita.  Quae  si^instar 
epistolarum  Gregorii,  Augustini,  Hieronjmi,  Bem- 
hardi,  et  aliorum,  vel  in  bibliothecis,  vel  arcis,  pro 
cuiusque  arbitrio  consulenda,  citra  ullum  praeeep- 
tum  relicta  fuissent,  felicior  esset  ecclesia.  Nunc 
vero ,  quando  summis  articulis  fidei  aequantur,  ab 
adulatoribus  autem  et  praeferuntur,  fructum  illarum 
habemus,  ordinis  ecclesiastici  confusionem,  consci- 
entiarum  horrendas  carnificinas,  Evangelii  ignoran- 
tiam,  scelerum  impunitissimam  licentiam,  adulato- 
rum  Romanensium  odiosissimam  tyrannidem,  donec 
id  meruerint,  ut  sub  vasto  coelo  non  sit  nomen 
odiosius   et  graveolentius   nomine  Romanae  curiae. 

Ex  his  credo  intelligi,  me  non  fuisse  tam  cras- 
sae  ignorantiae,  ut  nescirem  longe  ante  quadrin- 
gentos  annos  Decreta  Romani  pontificis  nata.  Alio- 
quin  quomodo  certos  quadringentos  annos,  et  non 
plus  aut  minus  potuissem  recitare?  quomodo  iudi- 
care,  quod  essent  frigidissima?  quomodo  historias 
allegare?  quomodo  textum  Scripturae  contrarium 
asserere?  nisi  diligentissime  omnia  pervidissem  et 
contulissem?  Ex  his  indiciis  volui  nasuto  lectori 
satisfactum,    ut    me    non   sine    causa   sic  posuisse 


i)  In  edit.  priore:  et  cui.    2)  Ibidem:  in  sensu  suo. 


Xm.  de  potestate  Papaa.  365 

cognoBceret,  nec  ignorantia,  sed  de  industria  sio 
locutum  fnisse,  simul,  ut  ^)  insidiosae  et  adulato- 
riae  propositioni  Eccii  per  omnia  par  referrem*). 

Qui  cum  adstruxisset,  ante  tempora  Silvestri 
Romanam  ecclesiam  fuisse  aliis  superiorem,  et  ego 
persuasissimum  haberem,  Eccium  non  esse  tam  im- 
pudentem,  ut  publice  mentiretur,  neo  tam  ignarum 
historiarum,  ut  haeo  vera  crederet,  insidias  suspi- 
catus  sum,  ut  qui  mofem  sophistarum  et  lubricita- 
tates  istorum  Proteorum  probe  caiierem.  Qui  si 
volent,  falsum  facient  yerum,  et  verum  mutent  in' 
falsum,  cum  interim  in  aliis  eum  loquendi  rigorem 
exigant,  ut  nec  verba  Dei  tuta  coram  eis  sint. 
Proinde  volui  animosiorem,  ac  ante  diem  trium* 
phabundum  reddere,  sicut  ipse  me  formidabundum 
nisus  est  facere. 

Gum  ergo  mihi  satis  esse  potuerit,  quod  Scrip« 
turae  sanctae  autoritas  mecum  est,  qua  probatur 
primatus  ecclesiasticus  iure  divino  nuilus  esse,  ta- 
men,  ne  solus  et  solas  Scripturas  iactare  videar, 
iam  et  aliorum  sententias  audiamus  cum  rationibus. 

Primus  est  D.  Hieronymus  in  Epistola  ad  Eva- 
grium,  sic  scribens:  Legimus  in  Isaia:  Fatuus  fatua 
ioquitur.  Audio  quendam  in  tantam  erupisse  ve- 
cordiam,  ut  diacones*)  presbyteris  anteferat.  Nam 
cum  Apostolus  perspicue  doceat,  eosdem  esse  pres- 
bjteros,  quos  episcopos,  quid  patiatur^)  mensarum 
et  viduarum  minister,  ut  super  eos  tumidus  se  ef- 
ferat,  ad  quorum  preces  corpus  et  sanguis  Christi 
conficitur?  Quaeris  autoritatem?  Audi  testimonium: 
Paulus*)  et  Timotheus  servi  lesu  Christi,  omnibus 
Sanctis,  qui  sunt  Philippis  cum  episcopis  et  diaco- 
nibus  *). 

Vis  et  aliud  exemplum?  In  Act.  apostoio- 
rum  **)  ad  unius  ecclesiae  sacerdotes  ita  Paulus 
loquitur:  Attendite  vobis  et  universo  gregi,  in  quo 


1)  In  ed.  priore:  quod.  2)  Ibidem:  par  referre  volui. 
3)  Ibidem :  patitur.  4)  In  ed*  Jen.  et  Witt. :  diaconos. 
diaconis. 

♦)  Philipp.  1,    •*)  Act.  20. 


366  Reaol»  L.  aaper  Propoaitiiine 

Spiritus  sanctus  posuit  episcopos,  et^)  regatia  eo- 
clesiam  Dei,  quam  acquisivit  saDguine  suo.  Ac  ne 
quos  contentiose  in  una  ecclesia  plures  fuisse  epi- 
scopos  contendat,  audiat  aliud  testimonium  * ) ,  in 
quo  manifestissime  comprobatur,  eundem  esse  epi- 
scopum  atque  presbyterum:  Propter  hoc  reliqui  te 
Gretae ,  ut  quae  deerant  corrigeres,  et  constitueres 
episcopos  per  civitates,  sicut  tibi  mandavi,  si  quis 
est  sine  crimine,  unius  uxoris  vir,  filios  habens 
fideles ,  non  in  accusatione  luxuriae ,  aut  non  sub- 
ditos.  Oportet  enim  episcopum  sine  crimine  esse, 
sicut  Dei  dispensatorem.  Et  ad  Timoth.**):  Noli 
negligere  gratiam,  quae  data  est  tibi  per  prophe- 
tiam,  et  per  impositionem  manuum  presbyterii.  Sed 
et  Petrus  in  epistola  prima***j :  Presbyteros,  qui 
in  vobis  sunt,  precor  ego  conpresbjter  et  testis 
passionum  Christi,  et  futurae,  quae  revelanda  est, 
gloriae  particeps,  regite  gregem  Christi,  et  inspi- 
cite  non  ex  necessitate ,  sed  voluntarie  ^ ) ,  iuxta 
Deum.  Quod  quide  gpaece  significantius  dicitur 
^maxoTiovPTeg ,  unde  et  nomen  episcopi  tractum 
est. 

Parva  tibi  videntur  tantorum  testimonia  viro- 
rum?  Clangat  tuba  evangelica,  filius  tonitrui,  quem 
lesus  plurimum  amavit,  qui  de  pectore^)  Salvato- 
ris  doctrinarum  fluenta  potavit:  Presbjter  electae 
dominae  et  filiis  eius,  quos  ego  diligo  in  veritate. 
Et  alia  epistoia:  Presbyter  Gaio  carissimo,  quem 
ego  in  veritate  diligo. 

Quod  autem  postea  unus  electus  est,  qui  cete- 
ris  praeponeretur ,  in  remedium  schismatis  faotum 
est,  ne  unusquisque  ad  se  trahens  ecclesiam  Chri- 
sti  rumperet.  Nam  et  Alexandriae  a  Marco  evan- 
gelista  usque  ad  Esdram^)  et  Dionysium  episoopos 
presbyteri  semper  ex  se  unum  eligebant,  et  in  ex* 
celsiore  gradu  collocabant,  quem  episcopum  nomi- 


1)  In  ed.  Jen.  et  Witt:  ut.  2)  Ibid.  voluntate. 
3)  In  ed.  orig.:  pictore.  4)  In  ed,  Jen.  et  Witt.:  Hera- 
clam. 

•;  Tit.  J.    ••)  1.  Tim,  1.    ♦••)  1.  Pet  5. 


XHI.  de  potestote  Papaa.  367 

nabant.  Quomodo  si  exeroitus  dibi  imperatorem 
faciat,  diaconi  autem  eligant  de  se,  quem  industrium 
noverint,  et  archidiaconum  nuncupent.  Quid  eniohi 
facit  excepta  ordinatione  episcopus,  quod  presbj- 
ter  non  facit?  Nec  altera  Romanae  urbis  ecdesia, 
altera  totius  orbis  aestimanda  est.  Et  Oalliae  et 
Britanniae,  nam  et  Africa,  et  Persis,  et  Oriens,  et 
India,  et  omnes  barbarae  nationes  unum  Christum 
adorant,  unam  observant  regulam  yeritatis.  Si  au- 
tem  autoritas  quaeritur,  orbis  maior  est  urbe,  ubi- 
cunque  episcopus  fuerit,  sive  Romae,  sive  Engu- 
bii^),  sive  Constantinopoii,  sive  Rhegii,  sive  Alex- 
andriae,  sive  Thanis,  eiusdem  meriti  est,  et  eius- 
dem  sacerdotii,  potentia  divitiarum  et  humiiitas^) 
paupertatis  vei  sublimiorem  vel  inferiorem  facit. 
Ceterum  omnes  apostolorum  successores  sunt.  Haee 
D.  Hieronymus. 

Nihil  de  mutatione  temporum  loquor,  nihil  de 
iure  positivo.  Hoc  contendo:  8i  unus  episcopus 
iure  divino  ceteris  praefertur,  manifeste  hic  Hiero- 
njmus  haeresim  docet,  non  solum  ipse  (nam  ei 
non  crederem ) ,  sed  Petrus ,  Paulus ,  lohannes ,  Lu- 
cas ,  quos  inducit  irrefragabiies  autores.  Quis, 
quaeso,  his  resistet?  Cur  adulator  negat  Romanum 
pontificem  ceteris  esse  coepiscopum ,  cum  primus 
Petrus  se  conpresbyterum  appeliet?  Si  successores 
sunt  Petri,  quid  erubescunt  titulum  sui  praedeoes- 
soris?  8i  nomen  superbissimum  sanctissimi,  summi, 
maximi  pontificis  haereditant  ex  recentibus  ^) ,  cur 
non  nomen  conpresbjteri  et  coepiscopi  a  primo? 
Obsecro,  an  Petrus,  Paulus,  lohannes,  Lucas,  et 
omnes  apostoli  ignoraverunt,  quid  verbum  Christi 
sibi  voluerit*):  Tu  es  Petrus,  et:  Tibi  dabo  cla- 
ves,  et:  Pasce  oves  meas,  [quod  non  exinde  Pe- 
tro  primatum  diviuitus  datum  observarunt] . 

Si  me  omnino  haereticum  ciamant,  qui  omnia 
quae    volunt  tribuo   Romano  Pontifici,    solum,   ne 


1)  Ibid. :  Eugubii.  2)  Ibid.:  humilitatis,  paupertatis. 
3)  Ibid.:  recentioribus.  4)  In  ed.  priore:  quld  verbnm 
Christi  voluit. 


368  Resol.  L.  super  Propositioae 

autoritate  Scripturae,  id  est,  mendaciter.  facere  co- 
gar,  pareant  S.  Hieronjmo  tantis  autoribus  munito. 
Proclamat  ille  longe  impudentius,  episcopos  poten- 
tia  divitiarum  et  humiiitate  paupertatis  invicem  esse 
vel  sublimiores  vel  inferiores.  Ego  consensu  fide- 
lium  et  decretis  hominum  id  astruo.  Gur  non  honc 
irreverentem ,  blasphemum ,  seditiosum  ,  bis  septies 
comburunt  haereticae  pravitatis  pravissimi  inquisi- 
tores?  Sinant  me  cum  Hieronymo  interim  sapere, 
sinant  cum  Paulo ,  Petro,  lohanne,  Luca  sentire. 
8i  hoc  non  est  satis,  age,  comburant  sua  Decreta 
primum.  Nam  haec  epistola  recitatur  in  Decretis, 
diat.  93.  c.  legimus,  legitur,  auditur,  docetur,  ap- 
probatur  haec  ab  universis  in  ecclesia  Romana. 
Cur  ego  unus  prohibeor  dicere  et  sentire,  quod 
ipsimet  omnes  dicunt,  sentiunt,  iubentque  sentire? 

Hieronymus  non  modo  episcopos  aequat  inter 
se,  sed  et  presbyteros  episcopis  comparat,  alterum 
aetatis,  alterum  officii  nomen  esse  pronuncians. 
Ego  longe  reverentius  iocutus  nihii  peto,  nisi  ut 
contra  hdnc  veritatem  non  cogar  Scripturas  et  ver- 
bum  Dei  illudere.  Sit  Romanus  pontifex  quidquid 
voluerit,  modo  autoritate  Scripturae  id  non  astru- 
ant,  sed  et  Scripturas  eorum  sensui  aptari  patiar, 
modo  ne  hunc  esse  germanum  et  solum  sensum 
contendant.  Sat  ergo  est,  quod  frigidissimis  De- 
cretis  primatus  asseritur,  qui  ferventissimis  Dei  ver- 
bis  negatur.  Sed  audiamus  iterum  eundem,  in  com- 
mentario  super  Epistolam  ad  Titum. 

[D.  Hieronymus   in  commentariis  Epistolae  ad  Ti- 

tum.] 

Idem  est  ergo  presbyter  qui  episcopus,  et  an- 
tequam  diaboli  instinctu  studia  in  religione  flerent, 
et  diceretur  in  populis :  Ego  sum  Pauli,  ego  Apolio, 
ego  autem  Cephe,  communi  presbyterorum  consi- 
lio  ecclesiae  gubernabantur.  Postquara  vero  unus- 
quisque  eos,  quos  baptisarat,  suos  esse  putabat, 
non  Christi,  in  toto  orbe  decretum  est,  ut  unus  de 
presbyteris  eleotus  superponeretur,  ad  quem  omnis 


XIIL  de  potostftte  Pitpae.  369 

eoolesiae  cura  pertineret,  et  Bohisiuatum  semina 
tollereDtur.  Putat  aliquis,  non  Scripturarum,  sed 
nostram  esse  sententiaoi,  episcopum  et  presbjte- 
rum  unum  esse,  et  aliud  aetatis,  et  aliud  esse  no- 
men  of&cii ,  relegat  Apostoli  ad  Philippenses  *) 
verba,  et  cetera,'  quae  supra  in  epistola  ad  Eva- 
grium  induxit.  Et  in  flne:  Sicut  ergo  presbyteri 
sciunt  se  ex  ecclesiae  oonsuetudine  ei ,  qui  sibi 
praepositus  fuerit,  esse  subiectos,  ita  episcopi  no* 
verint  se  magis  oonsuetudine ,  quam  dispensatiouis 
divinae  veritate  presbyteris  esse  maiores,  et  in 
communi  debere  ecdesiam  regere. 

Vide  ergo^),  an  propositio  mea  uiale  vel  bene 
dixerit,  esse  contra  Scripturarum  textum,  Roma- 
nam  ecclesiam  esse  aliis  superiorem,  cum  etiam 
sit  contra  ipsa  Decreta.  Nam  et  haec  B.  Hiero- 
nymi  verba  recitantur  distiu.  95  c.  Olim.  Atque  si 
non  tibi^)  approbarentur,  tamen  quia  solidis  pug- 
nant  divinae  Scripturae**)  armis,  etiamsi  totus 
mundus  et  angelus  de  coelo  contradixerint ,  nihii 
dixerint.  Atque  ita  satis  puto  et  probatam  nostram 
propositionem,  et  dissoluta  omnia  argumenta,  quae 
vel  fingi  contrana  possunt.  Stat  sententia'),  non 
dispeusationis  divinae  ventate,  sed  ecclesiae  cou- 
suetudine  episcopos  esse  maiores  presbyteris. 

Addo  tertium  Decretum  eadem  distin.  95  c. 
Episcopus,  Episcopus  in  quohbet  loco  sedens  stare 
presbyterum  uon  patiatur.  Et  iterum  alio  c.  Epi- 
acopus,  Episcopus  in  ecclesia  iu  consessu  presby- 
terorum  sublimior  sedeat,  intra  domum  vero  colle- 
gam  presbyterorum  se  esse  cognoscat.  Haec  ibi- 
dem  esse  decreta  concihi  CaHhaginensis  quarti  di- 
cuntur,  quae  certe  haeretica  sunt,  scandalosa  et 
seditiosa  (ut  vocant),  si  episcopi  iure  divino  pres- 
byteris  subUmiores  sunt,  quos  esse  coliegas  episco- 
porum  statuunt,  multo  magis,  si  unus  episcopus  ce- 
teris  subHmior  est.     Deleant  ergo  primum  sua  De- 


1)  hi  editione  priore:  Haec  ille.  Vide  ergo.     2)  Ibi- 
(lem:  ibi.     3)  Ibidem:  sententia  fixa. 
*)  Phihpp.  1.    *•)  Gal.  1. 

.     Lutheri  opp.  V.  A.  Md  ref.  biaL  L  p.  Vol.  lU.  ^4 


370  ReaoL  L.  •oper  Propoaitione 

ereta,  quae  noe  cogunt  discere,  ut  quid  damiiant 
iu  nobis,  quod  ipsi  nos  dooeat. 

Patet  itaque  re  ipsa  aequales  episcopos  inter 
60  et  presbyteros,  solo  usu  et  ecclesiae  oausa  aliuBi 
alii  praeferendum.  Ex  quo  ulterius  seqnitur:  Si 
primatus  Romani  pontificis  vergere  incipiat  in  ee- 
clesiae  detrimentum,  omnino  tollendus  est  de  ec- 
elesia,  quia  humana  iura  et  consuetudines  pro  ee- 
«lesia  servire  debent^^non  contra  ecclesiam  militare. 
Quod  si  non  fiat,  iam  coram  Deo  traditio .  homi- 
num  irrita  facit  mandata  Dei.  Quare  vide,  quam 
tenui  pendeat  filo  Romanorum  adulatorum  tTran- 
nis,  quae  se  ipsara  autoritate  divina  conata  stabi- 
lire,  Be  ipsam  penitus  ea  ratione  subvertit. 

Huc  et  Cjprianum  voco,  quem  et  B.  Augusti- 
nu8  allegat  lib.  2.  c.  2.  de  Baptismo,  dicentem: 
Neque  enim  quisquam  nostrum  episcopum  se  esse 
episcoporum  constituit,  aut  tjrannico  terrore  ad 
obsequendi  necessitatem  coliegas  suos  adigit, 
quando  habet  omnis  episcopus  pro  licentia  liberia- 
ti8  et  potestatis  suae  arbitrium  proprium,  tanquam 
ab  alio  iudicari  non  possit,  quomodo  nec  ipse  po- 
test  aiterum  iudicare,  sed  exspectemus  universi  iu- 
dicium  Domini  nostri  lesu  Christi.  Hic  gloriosus 
Martjr  palam  confitetur  tjrannidem  esse,  ab  uno 
episcopo  alios  cogi  ad  obedientiam.  At  hanc  ty- 
rannidem,  veiut  iustitiam  ,  paene  omnes  Decreta- 
lium  syllabae  et  statuunt  et  servant,  tanquam  divi- 
nam  autoritatem.  Deinde  mirum  est,  quod  B.  Au- 
gustinus  non  redarguit  Cjprianum  a  se  allegatum, 
si  sensit  eum  contra  ius  divinum  loqui,  sed  potius 
cum  eo  sentit^),  omnes  scilicet  esse  episcopos 
aequales. 

Sed  videamus  et  alia. 

Idem  Cyprianus  libro  Epistolarum  primo,  epi- 
stola  quarta  ad.  Felicem  presbyterum  ,  probaturus 
divinis  testimoniis,    quod  in  potestate  non  episco- 

1)  In  edit.  priore:  consentit. 


ppnuD,  sed  plebis  fnfuame  sit  eligere  laali  reDusare 
episeopos,  dioit;  Piopter  quod  plebs  obaequeiM  do- 
miiiiei*  praeG^plia  et  Deum  metueoe  a.  pecoatore 
praepoflito  separare  ae  debet,  nec  a^  ad  saoijlegi 
«aeerdotis  saorifleia  miisoere,  quando  ipsa  ma?di||e 
hcd)eat  potestatem  vel  eligeudi  dignoa  aaoerdotes, 
yel  indignos  reousandi.  Qued  et  ipaum  videipus 
de  divina  autoritate  descendere,  ut  saoerdos  plebe 
praesonte  aub  omnium  oeulis  deligatur,  et  digiuis 
atque  idoneus  publico  iudioio  ao  testimonio  eom- 
probeiur,  aicut  in  Numeris  Hosi  praecepit  Dominua 
dioens:  Prehende  Aaron  fratarem  tuum  et  Eleaza- 
nysQ  filium  eius,  et  impoiiea  eos  in  montem  eoram 
omni  synagoga,  et  exue  Aaron  stolam  eius,  et  iii- 
dae  Sleazarum  filium  eiua,  et  Aaron  appoaitaa  mo- 
riatur  illic.  Coram  omni  synagoga  iuhet  Deus  oon- 
atitui  saeerdotem,  id  eat,  instruit  et  ostendit  ordi- 
nationes  sacerdotalea,  non  nisi  sub  populi  assisten- 
tis  conscientia  fieri  oportere,  ut  plebe  praeseiite 
vel  detegantur  malorum  cidmina,  vel  bonorum^) 
merita  praedicentur^  et  ait  ordinatio  iusta  et  legi* 
tima,  quae  omnium  auffragio  et  iudicio  fuerit  exa- 
minata. 

Quod  postea  secundum  divina  raagisteria  ob- 
servatur  in  Act.  apostolorum  *") ,  quando  de  ordi- 
na4ido  in  locum  ludae  episcopo  Petrus  ad  plebem 
loquitur:  Surrexit,  inquit,  Petrus  in  medio  diacen- 
tium  ^ ) ,  fuit  autem  tuHba  ia  uno.  Nec  hoc  in  epi- 
scoporum  tanium  et  sacerdotum,  sed  in  diacono- 
rum  ordinatione  observasae  apostolos  animadverti- 
mus,  de  quo  et  ipso  in  Act.  apoatoiorum**)  scrip- 
tum  eat:  Et  convocaverunt ,  inquit,  iili  duodecim 
totam  plebem  discipulorum,  et  dixerunt  eis.  QuOd 
utique  idcirco  tam  diligenter  et  caute  convocata 
plebe  tota  gerebatur,  ne  quis  ad  altaris  miniate- 
rium,  vei  ad  sacerdotalem  locum  indignus  obre- 
peret. 


1)  In  edit.  orlg. :  malorum.   2)  In  ed.  Jen.  et  Witt.: 
discipulorum. 

♦)  Act.  1.     ♦*)  Act.  6. 

24  ♦ 


^ti  ^      Resol.  L.  snper  Pro()ositioae 

'  Propter  quod  diligenter  de  divina  traditione 
et  apostolica  observatione  servandum  est  et  tenen- 
dum,  quod  apud  nos  quoque  et  fere  provincias^) 
universas  tenetur,  ut  ad  ordinationes  rite  celebran- 
(V3t8 ,  ad  eam  plebem ,  cui  praepositus  ordinattir, 
episcopi  eiusdem  provinciae  propinqui  quique  oon- 
veniant,  et  episcopus  deligatur  piebe  praesente, 
quae  singuiorum  vitam  plenissime  novit.  Quod  et 
apud  vos  factum  videmus  in  Sabini  nostrr  collegae 
ordinatione,  ut  de  universae  fraternitatiB  sufire^o 
et  de  episcoporum,  qui  in  praesentiam  oonvefie- 
rant,  qui  de  eo  ad  vos  literas  fecerant,  iitdioio 
episcopatus  ei  deferretur,  et  manus  ei  in  loeum 
Basilidis  imponeretur. 

Hunc  ritum  et^)  per  multas  alias  epistolas 
idem  Cyprianus  commemorat,  semper  sufiragium 
populi  et  iudicium  propinquorum  epiiScoporum  ita 
ailegans,  ut  hanc  ex  Dea  ordrnationem  esse  oam 
flducia  pronunciet. 

Qui  ritus,  quid  sit  ad  eum,  qui  hodie  exUrbe 
petitur^  in  qno  non  modo  eicclusus  est  popmius, 
sed  nec  sacerdotum  electio  satis  est,  aliis  relinquo. 
Nec  referre  est  necesse,  quanto  felicius  hodieis 
ritus  divinus  servaretur,  praesertim  tot  sacerdotibus 
maiis  regnantibus,  et  invito  populo  impositis.  Nam 
videmus  per  Romanam  curiam,  per  gratias  suas 
exspectativas ,  passim  in  mundum  etiam  intriidi  sa- 
cerdotes.  Transeant  haec.  Hoc  queror,  quod  hunc 
ritum  sacratissimum  et  vetustum,  iurique  divino 
per  omnia  conformem,  hi  nostri  haeretioum  et  dam- 
natum  haberi  volunt,  prae  ritu  suo  recentiore,  Cum 
certum  omnibus  sit,  S.  Nicolaum ,  S.  Martinum,  8. 
Augustinum,  S.  Ambrosium,  omnesque  priscos  Pa- 
tres  eo  niodo  fuisse  ordinatos.  Sit  itaque  ritus 
hodiemus,  qualis  esse  potest,  modo  Romanum  pon- 
tificem  non  iure  divino  id  posse  putemus,  ne  tot 
seculorum  Sanctos  et  Martyres  contra  ius  divinum 
egisse  damnemus. 


1)  In  ed.  Jen.  et  Witt.:    per   provinciaa.    2\  hk    ed. 
priore  deest:  et,  ;  •' 


Xni.  df  poteatato  Pftpae. .  373 

Oregorius  I.  lib.  4.  Registro.  Epifiitola.  32.  li- 
cet  per  autoritates  illas  :  Pasce  oyes  meas,  et:  Ta 
66  Petrus  etc.  Petro  apostoloruoi  prinoipi  totiii0 
eooleaiae  ouram  aDomino  commissam  dicat,  tamen 
in  hac  cura  nullum  episcopum  ei  successorem  par* 
titur.  Sed  nec  Petrum  apostolum  universalem  ap- 
pellari  dicit,  scribens  ita  Mauricip  Augusto  de  lo- 
banne  Gonatantinopolitano :  Gura  totius  ecclesiae 
6t  principatufl  Petro  committitur,  et  tamen  univer- 
salis  apostolus  non  vocatur.  Et  vir  BanctissimuB, 
consacerdos  meua,  vocari  universalis  episcopus  eo- 
natur.  Exclamare  compellor,  o  tempora,  o  more9« 
Et  infra:  8i  nomen  illud  in  ecclesia  sibi  quisquam 
arripit:  universa  ergo  ecclesia  (quod  absit)  a  statn 
suo  corruit,  quando  ie,  qui  appellatur  universalis, 
cadit.  Sed  absit  a  cordibus  Ghristianorum  nomen 
istud  blasphemiae,  in  quo  omniiim  sacerdotum  ho* 
nor  adimitur,  dum  ab  uno  sibi  dementer  arrogatur. 

Ecce  habes,  quod  blasphemiae  nomen  sit,  uni* 
versalis  epiacopus.  Quid  putas,  de  nomine  summi, 
maximi,  sanctissimi  dixisset  ? 

Sequitur:  Certe  pro  B.  Petri  apostolorum  prin- 
cipis  honore,  per  venerandam  Chaicedonensem  syn- 
odum,  Romano  pontifioi  oblatum  est,  sed  nullus 
eorum  unquam  hoc  singularitatis  vocabulum  as- 
sumpsit,  nec  uti  consensit^  ne,  dum  privatum  ali* 
quid  daretur  uni,  honore  debito  privarentur  sacer- 
dotes  universi. 

Perspieuum  est,  hunc  Gregorium,  qui  se  cunc- 
torum  sacerdotum  servum  potius  quam  Dominum 
vocat,  et  servum  servorum  Dei,  non  credidisse  so- 
lum  Romanum  pontificem  Petri  successorem  esse, 
ut  qui  abhorreat  princeps  sacerdotum  et  episcopo- 
rum  dici,  cum  illum  principem  apostolorum  dicat. 

Idem  in  sequenti  epistola  ad  Constantiam  eun- 
dem  lohannem  Lucifero  comparat,  dicens:  Quia 
illum  videlicet  imitatur,  qui  spretis  sociali  gaudio 
angelorum  legionibus  ad  culmen  conatus  est  singu- 
laritatis  erumpere. 

Idem  Epistola  36.  ad  Eulogium  Alexandrinum 
et  Anastasium  Antiochenum  episcopos:   Sicut  novit 


374  Resol.  L»  6vpw  Pfopo8iti#iEie 

yeneranda  sanelitas^  vestra,  per  Bant^tam  Chaleedo- 
Mnsem  synodum,  pontifiei  sedis  apostolieae  (eui 
D^  disponente  deserrioj  hoe  univemitatis  nomen 
oblatnm  eet.  8ed  nullus  unquam  praedeeessomm 
nltorum  hoc  tam  profano  vocabulo  uti  eonsensit, 
qttia  videlicet,  si  unus  patriarcha  univerealis  dicitur, 
patriarcharum  nomen  ceteris  derogatur.  Sed  absit 
hoc  a  Ghristiana  mente,  id  sibi  velle  qnempiam  ar- 
ripere,  unde  fratrum  suorum  honorem  imminuere 
ex  quantnlacunque  parte  videatur.  [Sed  nonne,  si 
ins  divinum  est  primatus  Papae,  tam  ipsi  pontifiees 
Romani  haeretict  faerunt,  quam  conciliom :  illi,  qnod 
iuB  divinum  non  assumpserunt,  sed  coneulcaverunt, 
hoe,  quod  obtulit,  quae  non  erant  sui  iuris  offerre/J 

Et  infra  de  eodem:  llDiversa  tentat  sibi  adscri- 
bere,  et  omnia  [membra] ,  quae  soli  uni  eapiti  co- 
haerent  (videlicet  Christo),  per  elationem  pompa- 
tiei  sermonis,  eiusdem  Cbristi  sibi  studet  subiugare. 
Obeecro,  quid  mereretur,  qui  hodie  sic  loqueretur? 
hic  Gregorius  Romanus  pontifex  persequitur  tan- 
quam  profanum,  quod  nostri  statuunt,  qnasi  sit  ins 
divinum. 

Et  Epistol.  38.  ad  ipsummet  lohannem  episoo- 
pnm  praedicta  iterans  et  copiosius  explicans  dicit: 
Gerte  Paulus  apostolus,  cum  audiret  quosdam  dioere : 
Ego  sum  Pauli,  ego  Apollo,  ego  vero  Cephe,  hanc 
dilacerationem  corporis  dominici,  per  quam  mem- 
bra  eius  aliis  se  capitibus  quodammodo  soeiabant, 
vehementissime  perhorrescens  exclamavit  et  dixit: 
Namquid  Paulus  pro  vobis  crucifixus  est?  aut  in 
Pauli  nomine  baptisati  estis?  Si  ergo  ille  membra 
dominici  corporis  certis  extra  Christuni  quasi  ca- 
pitibus  et  ipsis  quidem  apostolis  subiici  particuiari- 
ter  evitavit:  tu,  quid  GhriBto  universalis  sanctae 
Eeciesiae  capiti  in  extremi  iudicii  es  dicturus  exa- 
mine,  qui  cuncta  eius  membra  tibimet  conaris  Uni- 
versalis  appellatione  supponere?  [At  nonne  et 
hoc  summo  impetu  faciunt,  et  conantur,  o  Oregori, 
tui  successores  ?] 

Et  infra,  certe  Petrus  apostolus  primum  mem- 
brnm  sanetae  et  ttniversalie  eeelesiae  eet,  Paalaa, 


XllL  de  poteMftte  PapM.  9J'^ 

Andreas ,  lohanDes,  quid  aliud,  quam  singulariaiQ 
sunt  plebium  capita,  et  tamen  sub  udo  capite  om- 
nes  sunt  membra  ecclesiae.     8ed  haec  satis. 

Audiamus  iam  ipsum  caput  omnium,  quid  bu* 
per  huius  moDarchiae  statu  definierit.  Nam  hid 
praescins  futurorum  quaestionem  hanc  primus  .oni- 
nium  et  dedita  opera  dissolvit,  et  tot  adhuc  8«- 
culis  euper  ea  certatur,  quaai  verba  Christi  fumu0 
sint,  et  inanis  fabula. 

Dicitur  itaque  Luc.  22:  Facta  est  autem  con- 
tentio,  quis  eorum  videretur  esse  maior,  dixit  autem 
eis:  Reges  gentium  dominantur  eorum^),  et  qui 
potestatem  habent  super  eos,  benefici  vocantur,  vo8 
autem  non  sic,  sed  qui  roaior  est  vestrum.,  fiat  si^ 
cut  minor:  et  qui  praecessor  est,  sicut  ministrator. 
(£t  exemplum  suum  subiungit. )  Nam  quis  maier 
est,  qui  recumbit,  an  qui  miuistrat?  Nonne  ^ni 
recumbit?  Ego  autem  in  medio  vestrum  sum,  sia^ 
ut  qui  ministrat. 

Vides,  quod  Christus  aperte  pronunciat  esse 
reges  gentium,  non  pontifices,  qui  voiunt  esse  maio- 
res.  Et  potestatem  illam  mundanam  (id  est,  sine 
verbo  et  diiectione)  prorsus  damnat.  Verum  ego 
credo ,  quandoquidem  ecclesiam  necesse  fuit  sem- 
per  a  gentibus  opprimi,  ut  Ezech.  4.  dicit:  In  me- 
dio  gentium  posui  eam ,  et  Psal.  ilO^):  Dominare 
in  medio  inimicorum  tuorum:  ideo  quando  desunt 
gentes  aliae,  ut  Scriptura  impleatur,  in  ecclesia  re- 
ges  gentiles  fieri  oportuisse,  et  potestate  dominante 
super  ecclesiam  tyrannisare,  diligendi  et  docendi 
ofAcio  ad  alios  translato.  Item,  Marci  10,  ubi  filii 
Zebedaei  ad  potestatem  aspirarunt,  ut  unus  ad  dex- 
teram  et  [alius]  ad  sinistram  sederet,  acceperunt 
sane  responsum  dignum,  scilicet,  ut  calicem  bibe- 
rent,  nec  tamen  certi ,  ubi  sessuri  essent.  Hanc 
ambitionis  infirmitatem  quid  mirum  est  in  pontifi- 
cibus  quoque  Romanis  fuisse,  quantumlibet  sanctis^ 
etiam  martyribus,  quando  in  apostolis  eam  Christus 
pertulit?     Denique   cum  illi  duo  apostoli  hac  arro- 


l)  In  ed.  Jen.  et  Witt.:  eis.    2)  In  ed.  orig.:  iO^. 


376  RmoI.  L.  raper  Propositioiie 

gantia  ceteris  indigDationeiD  commoyissent,  et  ite- 
rom  oriretur  contentio  de  maioritate,  lesus  convo- 
cans  eo8  dixit  eie :  Scitis^  quia  ii,  qui  videntur  gen- 
tibus  principari,  dominantur  eis^  et  principes  eorum 
habent  potestatem  eorum.  Non  autem  ita  est  in 
vobis,  eed  quicunque  voluerit  fieri  maior,  erit  ve- 
ster  minister,  et  quicunque  voluerit  in  vobis  pvi- 
mu8  esse ,  erit  omnium  servus  (iterum  exemplum 
sui  addit),  nam  et  Blius  hominis  non  venit,  ut  mi- 
nistraretur  ei,  sed  ut  ministraret^  et  animam  suam 
diuret  redemptionem  pro  multis.  [Quis  aut«m  nen 
videat,  quod  hoc  ministerium  nec  pontificee,  nec 
eorum  adulatores  quaerunt,  sed  potestatem  solam? 
Quia  Christum  ministratorem  arduum  est  imitari.] 

Item  eiusdem  9:  Et  venerunt  Capernaum,  qui 
euro  domi  essent,  interrogabat  eo8:  Quid  in  via 
tractabatis?  At  illi  tacebant,  siquidem  in  via  in- 
ter  8e  disputaverant  ^  quis  eorum  maior  esset.  Et 
reaidens  vocavit  duodecim,  et  ait  illis:  Bi  quia  vuit 
primus  esse,  erit  omnium  novissimus  et  omnium 
minifiter.  Et  accipiens  puerum  statuit  eum  in  me- 
dio  eorum,  quem  cum  complexue  esaei,  ait  illis: 
Quisquis  unum  receperit  in  nomine  meo,  me  re- 
cipit. 

Eadem  Lucas  9:  Intravit  autem  cogitatio  in 
eo8,  quis  eorum  maior  esset.  At  lesus  videns  co- 
gitationes  cordis  iliorum  apprehendit  puerum,  et 
statuit  illum  secus  se,  et  ait  illis:  Quicunque  sus- 
ceperit  puerum  istum  in  nomine  meo ,  me  recipiL, 
et  quicunque  me  receperit,  recipit  eum,  qui  me 
misit.  Nam  qui  minor  est  inter  vos  omnes,  hic 
maior  est.  Item  Matth.  18:  In  illa  hora  accesse- 
mnt  ad  lesum  diseipuli,  dicentes :  Quis,  putas,  maior 
est  in  regno  coelorum?  Et  advocans  lesus  parvu- 
lum,  statuit  eum  in  medio  eorum,  et  dixit:  Qui- 
cunque  humiliaverit  se,  sicut  parvulus  iste,  hic 
maior  est  in  regno  coelorum. 

Nunc  vide,  quantis  verbis,  quot  exemplis, 
quanta  diligentia  Christus  praevenerit  et  prohibue- 
rit  ambitionem  illam,  quam  tanto  tumore  iactant 
Decreta  et  Decretales,  ac  ita  repetunt  et  inculoant, 


XaU  de  potoiteto  P»pM.  377 

ac  si  hoe  sit  pasoere  populum  Christi,  quod  e$t 
potestatem  iactare  et  ambire.  [Nod  ergo  potestas, 
sed  servitus  imponitur  episcopis.  Quie  autem  non 
libens  patietur  eos  servire,  si  vellent.] 

Unde  meo  iudioio,  sicut  apoetoli  usque  ad 
finem  vitae  Christi  contenderunt,  nec  tot  exemplis 
et  verbis  Christi  ab  humana  ista  affectione  tempe- 
rarunt,  et  tamen  nulium  permisit  obtinere  prima- 
tum,  donec  omnes  dispersi  eum  relinquerent,  ita  in 
ecclesia  tot  iam  seeulis  contenditur  deprimatu  pro- 
hibito,  nec  auditur  Christus  interim  tot  vocibus  re- 
sietens ,  nec  ulli  obtinere  permittens ,  doneo  forte 
et  ipsi  adveniente  antichristo  dispei^ntur,  et 
Christum  negent. 

Nam  apostoli  primum  haec  pulchre  servabant, 
quando  lacobum  minorem  episcopum  Hierosolymis 
ooDstituerunt,  et  Petrus,  lacobus  ac  lohannes  a  se 
8U06  primatus  reiecerunt.  Post  illos  autem  mqx 
tam  ChriBti  quam  apostolorum  exemplo  neglecto 
8ine  fine  contendunt,  non  pro  verbo,  quo  plus  do- 
ceant,  sed  quo  latius  mandare,  ligare,  eolvere,  et 
lucrari  queant,  sic  enim  et  nos  iuQrmitates  pontifi- 
cum  noD  sine  muitis  scandalis  ferre  cogimur,  prop- 
ter  Christum.  [8i  enim  iuris  divini  erat  primatus 
Petri,  impiissime  fecit  una  cum  lohanne  et  lacobo^ 
quod  minorem  lacobum  sibi  episcopum  praetule- 
runt  in  eceiesia  Hierosolymitana,  cuius  omnes  erant 
ineinbra,  unde  et  Paulus  Galat.  2.  lacobum  prae- 
fert  Petro,  in  censendis  columnis  ecclesiae.] 

Nunc  ex  historiis  et  rationibus. 

Piinia  est  ipsa  Act.  apostolorum,  ubi  Petrus 
aequalis  scribitur  ceteris  apostolis,  denique  sui  ser- 
monis  c.  15.  confirmationem  a  lacobo  accepit.  De- 
inde  nullum  apostolorum  ipse  ordinavit,  nec  uHus 
sub  ipso  fuit.  Quomodo  ergo  successor  Petri  om- 
nium  apostolorum  successores  sub  se  habere  po- 
test^  quid^  quaeso,  ad  haec  dici  ab  ullo  potest? 
Item  Matthiam  nec  ipse  nec  omnes  simul  ausi  sunt 
in  apostolum  ordinare,  sed  ex  Deo  postularunt  tau- 


378  Resciii!!;  •Ufer  FyopositlbAe 

tom.  [Quod  eel  ^videntissimuni  arguroentum,  nui- 
lum  apoetolorum  alteri  fuime  praelatum^  sed  a  gk^Io 
Deo  quemlibet  ceterie  aequaliter  vocatum  et  in&ti- 
tutum.] 

Secunda,  Galat.  2.  Antioohiae  Petrus  a  Paulo 
reprehendebatur^  in  quo  patet,  Romanum  pontificem 
sabesse  cuilibet  meiius  sentienti:  nec  ideo  venim 
e0se  aut  bonum,  quia  ipse  sic  dicit  aut  facit,  eed 
rationem  reddere  tenetur,  imo  non  semper  potest 
reddere,  sed  cum  Petro  aiiquando  errat. 

Tertia,  ecclesiastica  hi&toria  Hb,  5.  Victor  I. 
Romanus  pontifex  Asiae  episcopos  voluit  excom- 
municare,  redargutus  autem  est  non  a  Pauio ,  sed 
ab  Irenaeo  Lugdunensi ,  et  coercitus  etiam  a  cete- 
ris  omnibus ,  monitus  et  iussus  pacem  habeve ,  et 
eoolesiam  non  contnrbare,  quibus,  sieut  deeuit,  cea- 
sit.  Item  ibidem  Anicetus  quoque  oessit  Polycarpo, 
Smymeo  episcopo,  nec  eum  cogere  potuit  in  sna 
d^ereta.  Item  historia  tripart.  lib.  4.  lulius  primus 
conatus  prohibere,  ne  citra  suam  autoritatem  con- 
eilium  cogerent  orientaies  episcopi,  inaniter  egit, 
quia  nihii  iiii  hoc  curarunt  et  acutissime  ei  reeeri- 
pserunt. 

Qnarta,  Romanum  pontificem  esse  omnibus 
superiorem  humano  decreto  sancitum  est,  nempe 
Constantini  IV,  Graecorum  imperatoris,  ut  scril»it 
Platina  in  Benedicto  2.,  nec  sic  tamen  observatum 
epdsoopis  aliis. 

Quinta,  numquid  Cyprianum  et  Augustinum, 
aliosque  Africae  episcopos  confirmavit  Papa,  qui 
tamen  de  latina  ecclesia  erant?  Numquid  eorum 
concilia  impedivit?  aut  conciliabula  fuerunt,  quia 
sine  Romani  pontificis  autoritate  gesta  sunt,  ut  iu 
eorum  libris  clare  habetur. 

8exta,  quando  Alexandrinum ,  Antiochenum, 
Hierosolymitatium ,  et  alios  Aegypti,  Arabiae,  8y- 
riae,  Asiae,  totiusque  Orientis  episcopos  instituit? 
Hi  omnes  ergo  haeretici  fuerunt?  Absit. 

Septitna,  nec  hodie  sub  Romano  pontlfiee  sunt, 
qui  in  Perside,  India,  Sohytia,  totoque  Oriente  sunt. 
An  ptrlfte  ttullos  ibt   esde*  CbristiaDos?  et   regnuai 


JUIL.  Ae  pettatftle  PapM^t  379 

Cbristi  m  Romam  coaotum,  cuius  sant  omnes  flnes 
terme?  Psal  2.  et  22^).  An  non  sunt  epiecopi, 
cfiiia  non  induunt  vestes,  non  habent  palatia,  equoB, 
aiiasque  pompas  Romanas?  Sufflcit,  quod  yerbani» 
Dei  docent,  quod  diligunt  ac  pascunt^).  Quia  sio 
oec  apoatolos  confiteberiB  episoopos  fiiisse,  si  ftl^ 
eiem  rerum,  non  res  ipsas  contemplari  coeperis. 
Imo  eo  meliores  episcopi,  quo  a  larvis  ftM^ieraoi 
renotiores,  et  eo  minus  episoopi,  quo  propiores«  • 

Ootava,  scribit  Hieronymus  de  illustribus  viris, 
qnod  Achatius  episcopus  Caesariensis,  disdpulus 
Eusebii  Pampbili,  imperante  Constantio,  Liberium 
Papam  deposuerit,  et  Felicem  constituerit.  Item^ 
lohannem  Chrjsostomum  non  Romanus  PontitoK, 
sed  Tbeophilus  Alexandrinus  et  Epiphanius,  CTpci 
episoopd  fut  in  tripart. ),  deposuerunt.  Idem  Bpi- 
phanius  Cjpri  minor  episoopus  lohanne  Hieroso^ 
Ijmitano  episoopo  eundem  excommunicavit,  [et 
poenituit  commanioasse  cum  illo,  ut  D.  Hieroaj- 
mus  scribit  eontra  eundem].  Et  si  hi^torias  con- 
sideres,  quomodo  nunc  imperatores  Papam,  mioc 
contra  Papam  imperatores,  item  Papa  episcopos, 
et  episcopi  Papam  mutarint,  statuerint,  deposuerint, 
credas  te  Iliada  quandam  videre,  nec  mirum,  quia 
Christum  non  audierunt,  ambitiones  prohibentem, 
ideo  toties  colliduntur  et  turbantur'). 

Nona,  quid  ad  hoc  dioemus*)?  Verane  est 
illa  sententia,  quam  tota  ecclesia,  omnia  etiam  De* 
creta,  omnes  doctores  tenent,  esse  videlicet  episco* 
pos  apostolorum  successores  ut  dist.  21.  in  novo*). 
Si  est  falsa,  quid  iactatur  tanta  autoritate?  Si  vera, 
quomodo  solus  Romanus  pontifex  est  successor 
unius  apostoli  Petri,  et  ceteri  omnes  Romani  pon- 
tificis  sunt  subditi?  Cur  non  et  alii  apostoli  habent 
successores?     Num   fiierunt*)    ceteri   apostoli  suo- 


t)  In  ed.  priore  et  in  orig  :  21.  2)  In  edit.  priore: 
diligant  ac  pascant.  3)  In  edit.  priore  haec  adaita  le- 
guntur:  Poenituit  communicasse  cum  illo,  ut  D.  Hiero- 
nymus  scribit  contra  eundem.  4)  Ibid. :  dicimus.  5)  Ibid  : 
c.  in  novo.    6)  Ibidem:  Aut  fuerant. 


^O  Ratol.  -L.  sttpep  JPropobitioDe 

eessores  uniuB  Petri?  Cur  oeteris  apostolie  aufer-* 
tor  «ua  gloria,  et  tribuitur  soli  Petro?  Cur 
non  quilibet  episcopi  habent,  quod  apostoli  eomfD- 
habuerunt,  cum  Romanus  habeat,  <  quod  Petrus  suus 
praedecessor  habuit?  Muta  ergo  verbum ,  et  dic : 
Quod  episcopi  sunt  apostolorum  successoree^  sed 
unu8  epiecopus  Romanus  est  unius  apostoli  sucoes» 
soc.  ista  ratio,  fateor,  nisi  ego  sum  insensatior 
t^ncO)  cogit)  et  omnium  obstruit  os,  esse  episcopos 
omues  aequales,  et  sicut  Romanus  pontifex  a  ne- 
mitie  ordinatur,  ita  quilibet  per  solam  electionem 
siout  ipse  ordinari  debet,  iure  divino.  Stat  eBim 
firaia  sententia^  nullum  apostolorum  a  Petro  mis^ 
snm  esse,  sed  omnes  eadem'  a  Christo  Domino  ae- 
qupilia  accepisse  in  suas  sortes.  Ergo  eorum  epi- 
scdpi  successores  aeqnalia  habent  cum  Romano 
Pontifice,  excepta  praerogativa  honoris  seu  digni- 
tatis,  sicut  Paulus  ad  Corinthios  clare  scribit:  Quid 
enim  minus  feci  a  magnis  apostolis? 

Decima,  responde,  si  Romanus  pontifex  prae* 
eepto  Dei  est  Vicarius  generalis  in  tota  ecclesia, 
sequitur  inevitabiliter  peccarc  eos,  imo  esse  haere- 
tioos,  qui  non  sub  eo  fuerint.  At  tunc  ecclesia 
tota  primitiva,  saltem  usque  ad  quadringentos  an> 
nos  cum  tot  martyribus  et  8anctis  haeretici  erunt. 
Obsecro,  quid  prodest  tantam  blasphemiam  in  ec- 
elesia  pro  fumi(^e  potestatis  pompa  statuere?  De- 
nique  etiam  8.  Petrus  erit  haereticus,  qui  ante  Ro- 
manam  ecclesiam  cum  apostolis  fuit  Hierosolymis. 
Vincit  me  haec  ratio  invicta. 

Undecima,  si  ulla  ecclesia  est  prima  et  raater 
omnium,  non  est  alia  nisi  Hierosolymitana,  ut  dixi 
supra.  Quid  enim  faceret  Roma,  si  haberet  haec 
pro  se,  quae  habet  illa?  Nempe,  quod  Isaias  et 
Michaeas,  et  omnes  prophetae*)  pronunciarint,  de 
Zion  exituram  legem  Evangefii,  et  de  lerusalem 
verbum  Domini.  Item,  quod  Dominus  ibi  dedit 
gloriam  in  domo  sua  novissima,  ut  Haggeus  dicit: 
Quod  Christus  ibi   pontifex,    apostoli    autem  velut 


*)  Esai.  2.  Mich.  4.  Hagg.  % 


XliL  de  potMtete  PapM.  381 

presbyteri,  quodChristua  ibi  oblatus  Spiritum  sauo- 
tum  misit;  et  breviter,  binc  in  omnem  terram  exi- 
vit  verbum  Dei,  binc  omnes  ecclesiae.  Nec  e$t 
uUius  tam  impudens  frous,  qui  possit  negare  haoo 
esse  vere  matrem  ecclesiarum  omnium,  fontem,  ra- 
dicem  ac  matricem ,  etiam  Romanae  eccleaiae. 
[Undelib.  9.  tripar.  oap.  14.  episoopi  in  oond- 
lio  Confitantinopoiitauo  congregati  signifieant  Da- 
ma^o  episoopo  Romano  inler  eetera,  quae  ordina- 
rant  in  hunc  modnm :  In  matre  cunctarum  eccleaia- 
rum  Hierosoljmis  constituta  reverendissimum  et 
Deo  amabilem  Cjrillum  episcopum  esse  signiflca- 
mus,  qiii  regulariter  olim  a  provincialibus  ordina- 
tus  etc.  Hic  daret  matrem  omnium  ecclesiariMn 
tunc  habilam  Hierosolymitanam,  et  concilium  fuisse 
citra  Romani  pontificis  autoritatem  habitum,  qtiod 
esset  haereticum,  si  iure  divino  niteretur  Romani 
episcopi  potestas.]  Si  ergo  haec  non  habet  pri- 
matum,  imo  vix  quiutum  ei  dederunt,  quanto  mi- 
nus  Romana  habet,  quae  est  eius  discipula?  Dibat 
adversus  haec  aliquicl  qui  potest. 

Duodccima,  concilium  Nicenum,  ut  scribitur 
lib.  10  ')  c.  6.  hist.  ecclesiast.,  statuit  artic.  6.  iu 
huiic  modum:  Et  apud  Alexandriam,  vel  in  urbe 
Roina,  vetusta  consuetudo  servetur,  ut  vel  ille  Ae- 
gypti,  vel  hic  suburbanarum  ecclesiarum  sollicitu- 
dinem  gerat.  Responde:  Hoc  concilium  omuium 
fere  sacerrimum  est.  Et  ecce,  non  modo  non  pri- 
matum  et  monarchiam  Romano  dat  pontifici^  sed 
ex  vetusta  consuetudine ,  non  iure  divino  tribnit 
sollicitudinem  ItaHcarum  et  suburbanai-um  ecclesia- 
rum.  Atque  haec  in  propositione  mea  tetigi,  quando 
dixi,  quod  contra  frigidissijna  Decreta  staret  Decre- 
tum  huius  concilii. 

Si  ergo  sum  haereticus ,  age ,  tollant  primum 
hoc  concilium,  cui  me  ipsa  quoque  Decreta  tan- 
quam  Evangelio  eogunt  ubedire,  non  possum  duo- 
bus  dominis  servire  coutrariis. 

Decima  tertia^) ,  idem  Nicenum  concilium  sta- 

!)■  In  ed.  Jen.:  16.    2}  In  edit.  priore:  tertia  decxui^* 


382  R«fa).  L.  »Hper  Propotfitione 

t«iit,  non  a  Romano  episcopo  omnes  epidcopos  or- 
dinarr,  sed  a  provincialibus  episcopis,  dicene:  Et 
ut,  si  forte  in  ordinando  episoopO,  duo  Tel  tres 
pt^  aliqua  contentione  dissentiani ,  reliquorum  au- 
toritas,  et  pmecipue  metropolitani ,  cum  ceteris  fir- 
nior  habeatur.  Obsecro ,  quid  amplius  facere  de- 
beo?  Non  satis  est,  quod  Romano  poniifloi  oin- 
nia,  quae  sibi  arrogat,  libens  cedo  ^  j,  debeo  insuper 
ppebare,  quod  haec  Decreta  sunt  contempta  et  ir- 
ritata  humano  unius  episcopi  arbitrio? 

Decima  quarta  ^) ,  idem  Nicenum  conciliuoi 
episcopo  Hierosolymitano ,  non  Romano  tribuit  ho- 
noris  primatum ,  dicens  ibidem :  Et  ut  episcopo 
Hierosoljmorum  antiquitus  tradita  honoris  praero- 
gativa  servetur ,  manente  nihilominus  et  metropoli- 
tani  ipsius  provinciae  dignitate.  Doce  me ,  iector, 
quid  faciendum  sit,  quando  non  satis  est,  me  ho- 
dierno  tempore  confiteri,  Rom.  pontificem  esse  pri- 
mum,  nisi  mentiar  quoque  et  negem  alium  antiqui- 
tus  fuisse  primum,  et  tanti  concilii  autoritati  resi- 
stam.  [Deuique  in  concilio  Niceno  primo  loco 
sedisse  scribitur  Eustachius,  Antiochenae  ecclesiae 
episcopus,  non  Romanus,  necLegatusRom.  episcopi 
lib.  2.  tripar.  c.  5.  quod  esset  intoierabile  hodierno 
iuri  Rom.  Episcopi,  nec  tamen  ideo  haereticus  fuit, 
aut  Nicenum  concilium  contra  ius  divinum  egit.] 

Decima  quinta,  si  Romana  ecclesia  est  prima 
propter  primum  apostoluui  Petrum ,  eadeni  neees- 
aitate  confitebimur,  et  Compostellanam  eoclesiam 
esse  secujidam  propter  apostolum  S.  lacobum,  et 
Ephesinam  tertiam  propter  apostolum  tertium,  lo- 
hannem,  et  sic  per  ordinem  apostolorum.  At  iste 
ordo,  numquid  servatur?  Quo  iure  ergo  solus  Pe- 
tru8  primam  facit  ecclesiam,  nisi  humano?  Cur 
ergo  Constantinopolitana ,  quae  nuUum  habet  apo- 
Btoium,  praefertur  secundo  loco  Compostellaaae? 
Cur  Aiexandrina,  quae  et  ipsa  nullura  habet  apo- 
Btolom^ .  praefertur  Epfaesiaae?  Gur  Antioeheaa  sine 


i)  bi  td,  priore:  oredOk  2)  Ibid.r  qaarta  deeima  etc. 


XIIL  de  |»ote0tote  Pepae.  .     .:  383 

apostolo  praefertur  Edissenae,  quae  apoeioluin  Tho- 
mam  habet?  Gur  UierosoljrinitaDa  his  omnibiis 
quinto  looo  postponitur,  quae  Christum,  PetruiD, 
laoobum,  lohannem,  item  lacobum  columnafi,  (ttt 
Paulus  Oalat.  2.  acribit)  habuit,  et  universos  diBoi- 
pulos?  Vides,  quam  sit  nulla  ratio?  quam  Chrisfeiis 
studiose  huius  primatus  ambitionem  praevenerit  f ), 
et  caueas  eiusdem  penitus  confuderit? 

Dedma  sexta,  si  ad  solos  Petri  successores 
pertinet  verbum  Christi:  Tu  es  Petrus,  et  Paaoe 
oves,  pari  sequela  ooncludetur:  Solius  lohannifi  aii^ 
cessores  esse  filios  Mariae  in  cruce  eommendatos, 
solos  plus  ceteris  dilectos,  quia  hunc  solum  in 
cruce  allocutus  matri  commandavit.  Ergo  ab  Ephe- 
sinis  episcopis  accipiunt  ceteri,  ut  sint  filii  eoolesiae 
et  Msuiae.  Item  soli  successores  lacobi  et  lohan* 
nis  essent  filii  tonitrui,  et  soli  successores  laoobi 
minoris  essent^)  fratres  Domini,  et  omnino  om- 
nium^  ad  quos  Ghristus  semel  locutus  est,  suceee- 
sores  haberent  eadem  iure  divino.  Quo  quid  va- 
nius  dici  potest? 

[Deoima  septima,  si  Papa  esset  iure  divino 
super  omnes  fideles  ecclesiae,  nullus  posset  eum 
abBolvere,  nec  confitentem  audire.  Quia  quidquid 
iuris  divini  est,  immutabile  est,  nec  uUa  ratione 
potest  se  alteri  submittere,  et  potestatem  super  se 
pati,  sine  iuris  divini  iniuria.  Non  enim  potest  in- 
ferior  superior  fieri  ullo  pacto,  nisi  hominum  arbi- 
trio.     lus  divinum  stat  fixum  in  eo  quod  est.] 

In  fine  dico,  nie  nescire,  an  Christiana  fides 
pati  possit,  in^J  terris  aliud  caput  ecclesiae  uni- 
versalis  statui,  praeter  Christum.  Sunt,  qui  Chri- 
stum  in  ecclesiam  triumphantem  reiiciunt,  ut  Ro- 
manum  pontificem  miiitantis  ecclesiae  caput  con- 
stituant,  contra  expressum  Evangelium  Matth.  ulti* 
mo:  Ecce  ego  vobiscum  sum  usque  ad  consumma- 
tionem  secuii.  Et  illud  Actor.  9:  Saule  Saule, 
quid   me  persequeris?     Ideo  enim  regnum  fidei  ec- 


1)  In  edit.  priore:  praevenit.  2)  Ibidem:  8int.  3)  ibid.: 
quod  in  .  .  .  .  statuitur. 


384  Resol.  L.  8up.  Prop.  XKI.  de  pot.  Papae. 

olesia  vocatur,  quod  rex  noster  Don  videtur,  sed 
ereditur,  sicut  1.  Corinth.  15.  dicit:  Oportet  iilum 
regnare,  donec  ponat  inimicos  suos  scabellum  pe- 
dum  suorum,  et  tunc  tradet  regnum  I>eo  et  Patri. 
At  hi  regnum  rerum  praesentium  faciunt,  dum  vi- 
sibile  caput  erigunt.  Nam  et  mortuo  pontifice  ec- 
clesia  non  est  sine  capite,  cur  ergo  vivo  pontifice 
Christus  non  pro  capite  soius  habetur?  An  vivo 
pontificeV)  cedit,  et  mortuo  succedit,  veiut  quidam 
ttltemus  pontifex,  si  autem  et  vivo  pontifice  caput 
est,  ut  quid  duo  capita  in  ecclesia  statuimus? 

C  o  n  c  l  u  d  o. 

m 

Omnis  sacerdos  in  articulo  mortis  et  necessi- 
tatis  est  episcopus,  est  Papa,  habens  plenissimam 
plenitudinem  potestatis  super  confitentem ,  ut  tenet 
sententia  communis  totius  ecciesiae,  et  ex  B.  Cj- 
priani  epistolis  evidenter  convincitur.  Brgo  nec 
Papa  est  episcopis,  nec  episcopus  est  superior  pres- 
byteris  iure  divino,  tenet  consequentia,  quia  ius 
divinum  est  immutabile  tam  in  vita,  quam  in  morte. 

Finis^). 

8i  quid  requiris  amplius,  aiibi  invenies. 
Et  in  terra  pax  hominibus  bonae  volunlatis. 


1)  Iti  ed.  priore:  pontiHci.  2)  ibidein  iii  fine  tantuiu  le- 
gitur:  Soli  Deo  ^loria. 


Tractatus  Lutheri 

de 
ratione  vivendi  sacerdotum. 


Lutherus  menBe  Maio  a.  1519  a  Spalatino  ro- 
gatus,  ut  sibi  vitam  saoerdotalem  describeret,  haec 
ei  respondit  die  16.  eiusdem  mensiB:  „Ceterum 
de  sacerdotali,  quod  petis,  vita  describenda,  our  a 
me  petis ,  qui  tam  copiose  habeas  apostolum  ad 
Titum  et  Timotheum  disserentem  in  hano  rem/^ 
Quamquam  vero  hic  non  scripsit,  se  Spalatini 
precibus  obsecuturum  esse,  tamen  paulo  post  pauoa 
de  ratione  vivendi  sacerdotum  composuisse  vide- 
tur.  Joannes  Aurifaber,  aulae  Vinariensis  concio- 
nator,  primus  ea  a.  1556  in  lucem  edidit  in  tomo 
primo  epistolarum  R.  P.  D.  Martini  Lutheri 
p.  175  sqq. ,  atque  ibidem  tradidit:  hoc  scriptum 
Lutheri  in  bibliotheca  Johannis  Grau  pastoris  Yi- 
nariensis  inventum  esse.  Legitur  hic  Tractatus  etiam 
inLutheri  epistolis  adeWettioeditis  (I,  271  sqq.),  in 
Loescheri  Reform.  Actis  III,  950  sqq.  et  germa- 
nice  inWalchii  edit.  Opp.  Lutheri  T.  XXI,  p.  631  sqq. 
Nos  textum  reddidimus  secundum  Aurifabri  librum. 

Ratio     vivendi 
sacerdotum,  Mart.  Luthero  autore. 

I.     De  victu  sacerdotum  temperato. 

Quicquid  de  prandio  fuerit,  coenam  esse  par- 
cam  et  brevem  corpori  et  animae  prodest,  sicut  et 

Lutheri  opp.  V.  A.  «d  ret  biaU  i.  p.  Vol.  III.  2b 


386  Tractatos  Latheri 

Horatius  ait:  Coena  brevis  iuvat  et  prope  rivum 
somnus  in  herba.  Et  Eccles.  31 :  Somnus  sanitatis 
in  homine  parco,  dormit  usque  mane,  et  anima 
ipsius  non  ipso  delectabitur.  Quare  vere  dicitur  pro- 
verbio  :  Jucundae  coUationes  vespertinae  tristes  fa- 
ciunt  matutinas.  Denique  serotinae  fabellae  et  po- 
tationes  destructum  pectus  et  confusum  caput  fa- 
ciunt,  mane  vero  refertum  omni  gravedine,  pituita 
et  phlegmate.  Quae  mire  impediunt  sacerdotis  ofQ- 
oium  tum  orandi  tum  "sacrificandi.  Quare  ut  hic  vi- 
giles  adversus  id  malum  generalissimum ,  sero  co- 
gita,  quod  non  poteris  perdere  vesperam,  quin  om- 
nino  vel  prope  perdideris  et  mane  et  totum  diem 
sequentem.  Experto  crede,  si  non  credideris  ex- 
perto,  expertus  olim  credes. 

U.     De  sacerdotum  studio. 

Vespere  omnino  aliquid  ex  sacris  literis  tecum 
in  corde  feras  ad  lectum ,  quo  velut  mundum  ani- 
mait  ruminans  suaviter  obdormias:  non  sit  autem 
tiiultum,  sed  potius  modicum,  bene  cogitatum  at- 
que  intellectum,  quod  mane  surgens  velut  reliquias 
serotinas  reperias.  Item  in  omni  studio  sacrarum 
literarum  omnino  de  ingenio  et  labore  desperan- 
dnm  est,  sed  cutn  timore  et  humilitate  a  Deo  in- 
telfeetum  tibi  petas.  Idcirco  cum  codicem  accedis, 
oculos  et  cordis  et  corporis  primum  in  coelum 
eleves  ad  Ghristum,  brevi  suspirio  eius  gratiam  im- 

[^loikndo,  quod  idem  saepius  faciendum  est  inter 
6gendum,  sed  ut  dicas  et  cogites:  Da,  Domine,  ut 
elt  haec  recte  intelligam,  magis  ut  et  faciam.  Sed 
oave  omnibus  modis,  ne  ideo  cupias  studere  sacra, 
ut  velis  tantummodo  scire  et  intelligere  (non  enim 
credo  te  tam  crassa  Minerva  esse,  ut  honorem,  lu- 
crum  aut  glQriam  quaeras),  imo  nec  ut  velis  alios 
docere:  satis  tibi  tuta  sit  cogitatio,  potest  enim  ibi 
occuitissime  I^tere  kenodoxia ,  sed  prorsus  nihil 
quaeras  nisi  gloriam  Dei  ,  ita  ut  sic  sis  animatus : 
EiCce,  optime  Domine  Jesu,  si  non  est  hoc  studium 
m  gloriaBi  tuam  ,   etgo   ne  facifits   me  ad  sjllabam 


de  rationa  ▼ivemli  facerdotuk  38T 

iotelligere:   da  autem  mihi,  quantum    tibi  videUir 
ad  gloriam  tuam  in  me  peoeatore. 

III    .De  familiaritate. 

Rara  etiam  et  eadem  brevis  familiaritas  prod- 
est  sacerdoti.  Verissimum  enim  est  id  proverbiuin : 
Amioi  flires  temporis.  Quod  si  amici  fures  sunt 
temporis,  quid  erunt  extranei  et  ignoti  vel  minuB 
familiaips?  Verum  in  his  prudentia  summa  tibi 
opus  fiierit,  ne  soilioet  nimium  fiigiens  hominnm 
conviotum  daemonum  societates  incidaa:  rursus,  si 
nimium  accedas,  a  porcis  conculceris.  Itaque  si  te 
vooaverit  Deus  (si  necessarium  fuerit  servire,  oon- 
sulere ,  colloqui  proximo ,  vel  pro  salute ,  aut  alia 
necessitate  ad  id  fiieris  quaesitus)  prorsus  lex  et 
regula  cuiuscunque  instituti  tui  te  retineat:  oaritati 
omnis  lex  debet  cedere  etiam  orandi  et  sacriflcandi, 
ubi  vero  nonvocaris,  nulli  te  ingeras,  ne  incipias... 
velle *)  et  animae  tuae  patiaris  detrimentum. 

IV.    De  oratione. 

Memor  esto  te  sacerdotem  esse,  id  est,  mini- 
strum  communem  et  pubiioum:  ideoque  non  pro 
ie  tantum,  quantum  pro  ovibus  intente  orabis,  prae- 
sertim  pro  maioribus  ecclesiae,  scilicet  pontifloibus 
et  rectoribus ,  quoniam  illorum  salus  nostrum  om- 
nium  est  salus. 

V.  De  sacriflcio  faciendo. 

Non  semper  eris  idoneusad  sacrificium,  verum 
ut  flas  idoneuS)  aliquando  tibi  accedendum  est  non 
idoneo.  !d  facies ,  si  cogitabis  non  propter  te ,  sed 
propter  alios,  in  peccatis  constitutos,  pro  Christia- 
norum  necessitatibus  tibi  esse  sacriflcandum.  Ideo 
quod  pro  te  non  faoeres,  facies  pro  illis:  nec  ind- 
pias  cuiquam  confldere,  quia  idoneus  tibi  visus  iuerit. 


*)  Hic  lacana  est  in  teztu. 

2b 


388  Luth.  Tractatas  de  rat.  viv.  sac. 

VI.  De  tota  vita. 

Sicut  Tobias  docuit  filium  suum,  ut  a  Domino 
peteret,  qui  dirigeret  vitam  eius ,  ita  et  tu  de  te 
desperatus  ora  ^  ut  gressus  tuos  ipse  dirigat  secun- 
dum  eloquium  suum.  Quia  sic  dicit  Hieremias :  Scio, 
inquit,  Doniine,  quia  non  est  hominis  via  eius.  Ante 
omnia  vero  summam  mansuetudinem  erga  peccato- 
res  indue.  Hoc  enim  sacerdoti  necessarium  est,  ut 
nuUum  despiciat,  sed  illius  peccata  et  niiserias  tua 
esse  existima,  sicut  Christum  vides  nobis  fertsse.  — 


^? 


)  ^ 


VI  Conciones 

D«  Hartini    Lutlieri  .  ,  ^ 

a.  1519. 


In  editione  Jenensi  operum  latinorum  LutHeri 
quae  sequuntur  sex  eonciones  anno  151^  adscriptae 
inveniuntur.  Quae  quamquam  omnes  a  Luthero  gefr 
manica  lingua  habitae  et  singulae  primum  ger- 
manica  lingua  separatim  editae  sunt,  tamen  nos 
quoque  editionis  Jenensis  exemplum  sequentes  eas 
hic  reddidimus ,  quoniam  illae  quum  gravissimi 
sint  momenti  eodem  fere  tempore  et  germanica 
et  latina  lingua  sunt  divulgatae.  In  editione  ope- 
rum  latinorum  Lutheri  Wittenbergensi ,  in  qu^ 
temporum  ordo  minus  accurate  servatur,  hi  sermo- 
nes  duodecim  adscripti  sunt  concionibus,  „qua8  Lu- 
therus  primis  duobus  annis  XVII  et  XVIII  negotii 
evangelici  edidit."  Nos  textum  harum  concionum 
repetivimus  ex  editione  Jenensi  1556,  et  pauca  quae 
de  earum  ortu  atque  historia  literaria  cognita  ha- 
bemus  hic  praefamur. 

I.     Concio  de  sacramento  baptismi. 

Hic   sermo    primum    germanice    a.  1519  in    lucein 
prodiit    sub    hoc    titulo: 

@^n  ©crmon  t)on  bcm  l^c^Ugcn  ^od^tDirbigcn  ©acraj: 
mcnt  bcr  tauffe.  D.  M.  L.  ©cbrudft  ju  ffiittcnbcrg 
burd^  3f^^^^c^  Oriincnbcrg.  5Rad^  Sl^rifti  ©cburt 
fiinffjcl^n  ^unbcrt  Dnb  -im  JRcunjc^cnbcn  iar.  ^m 
3DWt»0(i^  i)or  3Kartini, 


390  Vi    CoDciones 

eodemque  anno  bis  typis  est  repetitus  sub  titulis: 
2litt  ©crmott    iDOtt    bcm  l^ailgctt  l^od^ttjirbigctt  ©acra- 
mcnt  bcr  lauff  doctor  SKartitti  Sutl^cr^  5lugufiittcr  ju 
aBittCttbcrg,  et 

@itt  ©crmott  t)Ott  bcm  l^c^ligctt  ]^oci^tt)irbigctt  ©acra^ 
mcnt  bcr  lauff  doctor  aWartiui  8utl^cr6  5lugufiittcr 
)u  aSittcttbcrg. 

Germanice  legitur  in  editionibus  opp.  Luth. 
Wittenb.  VI,  p.  131  sqq.  Jenens.  I,  p.  186  sqq., 
Altenb.  I,  p.SlOsqq.,  Lips.XXII,  p.  139sqq.  Walch. 
X,  p.  2592  sqq. ,  latine  in  ed.  Wittenb.  I,  72  sqq. 
et  in  ed.  Jen.  I,  p.  337  sqq. 

II.     Quomodo    Christi    passio    sit    medi- 
t  a  n  d  a. 

Hic  sfermo  primum  a.  1519  separatim  prodiit  ger- 
manice  Wittembergae  sub  titulo : 
6^n  ©crmott  oott  bcr  93ctra(i)tuttg  bc<J  i^e^tigctt  iic^- 
bctt«  e^rijti.  2).  SKartitti  Sut^cr  ju  aSittcttbcrg.  Oc^ 
brucft  ju  Sffiittcttbcrg  9la6)  ©^rijii  gcburt  fuuffjctin 
^uttbcrt  Ottb  im  ncun^cl^ttbctt  iar  , 

eodemque  anno  Lipsiae  sub  titulo: 
@^tt  ©crmott  t)Ott   bcr  ©ctrad^tuug   bc^  ^e^Ugcu  lc^? 

.  bctt(5  e^rifti  S.  aJlar.  iut^er  gu  Sffiittcttbcrg.  In  fine : 
©cbrucft  cgu  Ict)pc^^gf  SRac^  Sl^rift  gcburt  guttff^cn:^ 
^Uttbcrt  Ottb  im  ncu^clcnbctt  tar.  Tituli  pagina  ligno 
incisam  imaginem  prae  se  fert  Christi  vulnerati 
animo  contemplante  sedentis. 

Postea  reeeptus  est  in  librum :  jtird^cnpoftillc  sive : 
^lu^lcgung  bcr  ©pificln  unb@oangc(ien  oom  ''llbocnt  an 
bt«  auf  Oftcru,  anbcrtt)eit  corrigirct  burd^  1).  3Rartin 
Sutl^er.  Wittcmberg  burd^  3>ol^.  Oriittettberg.  1525 
fol. ,  ibique  est  diei  per  mortem  Christi  »acrato 
attributus.  Germanice  legitur  in  edit.  Wittemberg. 
VI,  p.  142  sqq.  Altenb    I,  p.  296  sqq.,  Walcb.  XI, 

{K  786  sqq.  (ubi  falso  anno  1521  adscriptus  eat), 
aiine  in  ed.  Wittenb.  I ,  p.  82  sqq. ,  Jenens.  I, 
p.  34l8qq.  et  separatim  in  libro:  Sermo  Doetllar* 
tini  Lutheri  Wittembergensis  de  Meditatione  I>omi- 


D.  Martinj  Lutheri  a.  1519 .  Oj^ 

niee  Passionis  e  uernaeulo  in  latinum  versus,  Wit- 
tembergae   1521 ,  4. 

(Panzer  Ann.  typ.  IX,  79,  109), 

III.  Coneio  de  oonfessione  et  saeramenio 
eueharistiae. 

Hie   sermo  primum    germanioe  editus  est  anno 

1524  sub  titulo : 

(S^n  ©crmon  t)on  bcr  83c^)d^t  onb   bcm  ©acramctit 

aitcm  9Som  ©rauc^  onb  bcfcntni«  (S^rijiKd&cr  frc^^cit 

aWartinu^  Sut^cr.     aSoittcmbcrg   1524.     Tituli    p^ 

gina    signis  tjpographieis    est    ornata   et  in  nnje 

adiunoti  alterius  libelli :    Som  braud^  etc.  legituc  : 

©ebrucft  burd^  §an«  Sufft, 

et  anno  1525  separatim    tjpis    est  repetitus  eub  ti- 

tulo: 

©crmon   oon  bcr  SSc^d&t  onb  bcm  ©acramcnt.    D. 

aKartinuS  Sut^er.  M.D.XXV.  SBijttcmberg , 

eodemque  anno  reeeptus  est  in  concionum  eoUectio- 

nem ,  quae  Wittembergae  prodiit  sub  titulo :     ^u9^ 

(egunq  berSpifleln  unb  SoangeUcn  t?om  9lboent  an  bi^ 

auf  Oftern,   anbertoeit  corriQiret  burc^  35.  SKartin  2u' 

t^er  ,    ubi  ultimum  locum  obtinet.    Germanice    red- 

ditur  a   Walchio  in  tom.  XI  Opp.  Luth.  p.  797  sqq. 

et  latine  legitur  in  ed.  Jen.  I,  p.344  sqq.  et  in  ed. 

Wittemb.  1,  p.  76  sqq.    Liberiore  ac  solutiore  ver- 

sione   latina    redditur  in  libro:    Martini  Lutheri    de 

confessione  et  Eucharistiae  sacramento ,   de  usu  et 

confessione  christianae    libertatis    sermo ,   ab    ipso 

quidem  autore  in  vernacula  recens  aeditus  ac  iuzta 

recens  Latio    donatus    a  Johanne  Lonicero.     Anno 

1524.  Tituli  pagina  signo  tjpographico  foiii  trans- 

versi  est  ornata. 


IV^  Quomodo  sit  orandum. 

Hic  sermo :  Quomodo  sit  orandum,  primum  a.  1519 
Wittembergae  germanice  prodiit  coniunctus  cum  al- 
tero:  Quid  sit  agendum  de  processione  in  hebdo- 
made  quam  diount  orucis,  sub  hoc  titulo : 


392  VI  CoBciones 

®n  ©crmott  t)on  bcm  gcpcct  t)nb  proccfjion  ^n  bcr 
Srcufewod^cn.  ©cbrudtt  ju  SGBittcnberg!  md)  Sl^rijti 
gcburt  funffjcl^cnl^unbcrt  onb  im  ncunjel^nbcn  3far, 
eodemque  anno  Lipsiae,  et  anno  1520  tam  Wittem- 
bei^ae  quam  Lipsiae  et  Augustae  Vindelicorum  ty- 
pis  est  repetitus  (cf.  Rotermund,  Verzeichniss  von 
den  Ausgaben  der  sammtl.  Schriften  Luthers.  Bre- 
men  1813,  et  Schtitze,  D.  M.  Luthers  bisher  unge- 
druckte  Briefe  III,  p.  272  et28i.).  Germanice  legi- 
tur  in  ed.  Opp.  Luth.  Wittenb.  VI ,  1091  sqq.  Je- 
nens.  I,  p.  175  sqq.  Altenb.  I,  p.  301  sqq.  Lips. 
XXII  p.  36  sqq.  Walchiana  X,  p.  1713  sqq.  ooll. 
p.  82,  latine  in  ed.  Wittenb.  I,  p.  70  sqq.  et  in 
Jen.  I  p.  351  sqq. 

V.  Concio  de  matrimonio. 

Hic   sermo   anno  1519  Luthero   inscio  Lipsiae 

(cf.  Aemilii   Werneri   Repertorium    typographicum, 

Nordlingae   1864.   p.  150)  eodemque  |anno    iterum 

nuUo  loco  indicato    typis  divulgatus    est    sub    hoc 

titulo : 

@in  ©crmon  oon  bcm  c^cUdycn  ftanbt  Doftori^  ajlar- 

tini  Sttttcr  gcprcbigt  1519. 

Lutherus  hac  re  offensus  eum  ipse  typis  excuden- 

dum' tradidit  Wittenbergae  1519  sub  hoc  titulo: 

@9n  ©crmon  oon  bcm  6li(^en  |  fianbt  oorcnbctt  onb 

corrigirct  |  burd^  D.  3(Kartinum  Sut^er,  aiu-  I  gufliner 

tju  SSittcnburgf.  —     fn    flne:  ©etrurft  ^u  SBittcn^ 

burgf  ^ad)  6|rift  geOurt  |  taufcnb  funff  ^unbcrt  onb 

im  I  Sfteunjcl^cnben  tar. 

eodemque  anno  sub  eodem  titulo  etiam  Lipsiae  di- 

vulgavit.   His  utrisque  editionibus  prooemium  prae- 

misit,    quo  concionem  hanc  se  inscio  et  invito  ex- 

cusam  esse  graviter  questus  est  (cf.  Walchii  Intro- 

duct.  in  Tom.  Opp.  Luth.  X  ,   p.  53    et   p.  754  et 

Rotermund  ,    Verzeichniss  etc.  p.  18).     Germanice 

legitur  hic  sermo  in  edit.  Opp.    Luth.  Wittenb.  VI, 

p.  165,    Jenensi  I,  p.  172,  Altenburg,  I,  p.  299, 

Lips.  XII,  p.  379,  latine  in  Jenensi  I,  p.  352,  Wit- 

tenb.  I,  p.  90   et  in  editione  Baailiensi  Lucubratio- 


D.  MarUni  Liitheri  a.  1519.  393 

num  Lutheri  a.  1520  mense  Julio,  ubi  p.  154  eio 
inscriptus  est:  Rev.  Patris  ac  8.  Theologiae  Doc- 
toris  Martiui  Lutherii  de  matriniODio  sermo  habitus 
Vuittenbergae ,  in  Latinam  linguam  e  Germanica 
versus. 

VL  Concio:   Quomodo   sit  parandus  ani- 
mus  ad  mortem. 

Haec  Qonscio    primum  germanice   edita  est  dub 
titulo: 
@in  ©crmon  t>on  bcr  ©crc^tun^  gum  jicrbcn  M.L.A. 
®cbru(!t  ju  aSittcnbcr^  SRad^  K^rtfi   gcburt  XV.  0. 
onb  im  XIX. 
atque    postea    saepius     et    Wittenbergae     et    Lip- 
siae  et  Basileae  tjpis  repetita  (cf.  Rotermund,  Ver- 
zeichniss  p.  19    et  Schtitze ,    D.  M.  Luthers   bisfaer 
ungedruckte  Briefe  IIl,  p.  273).    Quae  editio  Basi- 
leae  a.  1520  prodiit,   hanc  prae   se  fert  inscriptio- 
nem : 
@in  niitficl^  t)nb    faji  triiPlici^   prcbig    ober  t)nbcrrt(3^5 
tung,    tt)ic  jtd^  cin  (^riftcn  menfcf>   mit  frcubcn  bcrct^s 
tcn  fol  ju  ftcrben,  bcfc^viben  burc^  S)octor  SRartinum 
8ut^er  ^Suoujiincr.     In  fine:     ©ctrucft  in  bcr  UUu 
d^en  ftat  «afd  bnrc^  9lbam  ^^ctri  2lnno  M.  D.  XX. 
Latine  redditus  est  hic  sermo  Lipsiae  anno  1520 
8ub  hoc  titulo: 

Serrao  Martini  Lutheri  de  praeparatione  ad  mo- 
riendum  e  vernaculo  in  latinum  versus.  Lipsiae, 
ex  ofdcina  Melchioris  Lottheri.  Anno  salutis 
M.  D.  XX.  In  fine :  Lipsiae  ex  ofBcina  Melchioris 
Lottheri.  Anno  salutis  M.D.XX.  4. 

(Panzer  Ann.  tjp.  VII,  p.  213.) 
Germanice  legitur  in  ed.  Opp.  Luth.  VVittenb.  VI, 
p.  310  sqq.  AUenb.  I,  p.310  sqq.  V^alch.X,  p.2292 
sqq.,    latine   in  ed.  Wittenb.  I,    p.  85  sqq.  Jen.  I, 
p.  354  sqq. 


394     ^  I:  Goncio  D.  M.  Luih. 

VI  Conciones 

D.  Martini  Lntheri. 

I. 
De  Sacramento  baptismi. 

Primo,  nomen,  baptismus,  graeeum  est,  latine 
j|>ote8t  verti ,  mersio ,  cum  immergimus  aliquid  in 
aquam,  ut  totum  tegatur  aqua. 

Et  quamvis  ille  mos  iam  absoleverit  apud  ple- 
rosqne  (neque  enim  totos  demergunt  pueros ,  sed 
tantum  paucula  aqua  perfundunt),  deb^bant  tamen 
prorsus  immergi,  et  statim  retrahi.  Id  enim  etymo- 
logia  nominis  postulare  videtur,  et  Oermani 
quoque  baptismum  £auff  vocant,  a  profunditate, 
quatn  £teff  illi  sua  lingua  vocant,  quod  profunde 
demergi  conveniat  eos,  qui  baptizantur. 

Et  sane,  si  spectes,  quid  baptismus  significet, 
idem  requiri  videbis.  Hoc  enim  signiiicat,  ut  vetus 
homo  et  nativitas  nostra  plena  peccatis  ,  quae  ex 
came  et  sanguine  constat,  tota  per  divinam  gratiam 
demergatur,  id  quod  post  copiosius  indicabimus. 
Debebat  igitur  modus  baptizandi  respondere  signifi- 
cationi  baptismi ,  ut  certum  ac  plenum  eius  ederet 
signum. 

Secundo ,  est  quoque  baptismus  externum  sig- 
num  seu  nota,  quae  nos  discernit  ab  omnibus  aliis 
hominibus,  qui  non  sunt  baptizati,  ut  cognoscamur, 
quod  simus  populus  nostri  ducis  Jesu  Ghristi ,  sub 
cuius  signis  (ea  crux  est)  assidue  contra  peccata 
pugnamus. 

Tria  igitur  in  hoc  sacramento  nobis  sunt  spec- 
tanda,  signum,  significatio  signi  et  fides.  Signum  in 
eo  oonsistit,  quod  homo  in  aquam  demergitur  in 
nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  Non  au- 
tem  in  aqua  retinetur,  sed  statim  retrahitur.  Hinc 
nostri  Germani  Catechistam  dicunt  de  fonte  baptis- 
mi  levasse  puerum,  utemur  enim  vulgari  loquendi 
con.8uetudine.    Sic  ambo  illa  in  signo  requiruntur, 


de  6*eraaieiito  baptiBmi.  386 

ut  et  demergatur  puer  in  aquam  et  rursus  retra- 
hatur. 

Tertio,  figura  seu  significatio  baptisroi  ea  eat, 
ut  mortificentur  primo  peccata,  post  ut  resurgamus 
per  gratiam  Dei ,  ut  vetus  homo  ,  qui  in  peccatis 
conceptus  et  editus  est,  totus  demergatur ,  et  prod- 
eat  novus  homo,  renatus  per  gratiam  Dei. 

Sic  S.  Paulus  ad  Titum  3.  vocat  baptismum 
lavacrum  regenerationis  ac  renovationis ,  quod  in 
eo  lavacro  regeneremur  et  renovemur.  Sic  Chriatns 
quoque  Johan.  3.  dicit:  Nisi  quis  renatus  Aierit  ez 
aqua  et  spiritu  (gratiae  scilicet),  non  potest  introire 
in  regnum  Dei. 

Quemadmodum  enim  mater  illo  camali  parta 
plenum  peccatis  puerum  et  irae  filium  edit,  ita  bap- 
tismus  edit  spiritualem  partum,  et  regenerat  no8) 
ut  iustifioati  simus  fllii  gratiae.  Sic  peccata  in  bap- 
tismo  demerguntur,  et  emergit  pro  peccatis  iustitia. 

Quarto,  porro  illa  peccatorum  demersio  et  mor- 
tificatio  nou  perfecte  in  hac  vita  absolvitur,  donec 
hoc  mortale  corpus  pereat,  et  totum  in  pulverem 
abeat.  Sacramentum  vel  signum  baptismi^  id  quod 
videmus,  brevi  perfioitur.  Verum  significatio  eius  et 
spiritualis  baptismus,  demersio  ,  sciiicet  peccatorum, 
illa  per  hanc  totam  vitam  durat,  et  non  nisi  in 
morte  perficitur.  Tum  enim  vere  demergitur  homo 
in  baptismum,  et  vere  fit  hoc,  quod  baptismus  sig- 
nificat. 

Non  igitur  haec  vita  aliud  est,  quam  perpetuus 
baptismus  spiritualis,  donec  moriamur,  et  adiudica- 
tur  morti  is,  qui  baptizatur.  Perinde  atque  si  dicat 
sacerdos,  cum  baptizat :  Ecce  tunihil  aliud  es,  quam 
caro  plena  peccatis  ,  demergo  itaque  te  in  nomine 
Dei ,  et  sententiam  mortis  conti*a  te  in  eodem  no- 
mine  fero ,  ut  tecum  omnia  peccata  tua  moriantur 
et  demergantur.  Atque  sic  S  Paulus  quoque  ad 
Roman.  6.  dicit :  Sumus  cum  Christo  sepulti  in  mor- 
tem  per  baptismum. 

Quo  igitur  citius  homo  a  baptismo  moritur,  eo 
citius  baptismus  suus  perficitur  et  absolvitur.  Neque 
enim    cessant   peccata,  quamdiu  hic  vivimviB^  ivdAxv 


396  I.  Concio  D.  M.  Luth. 

cnm  toti  ex  et  in  peccato  simus  nati,  natura  no- 
stra  peccatum  est  ,  id  quod  Propheta  *)  quoque 
conBrmat :  Ecce  in  iniquitatibus  conceptus  sum ,  et 
in  peccatis  concepit  me  mater  mea.  Nec  aliter  con- 
suli  huic  naturae  vitio  potest,  quam  per  mortem, 
cum  tota  una  cum  peccatis  interit. 

Vides  igitur  Christianam  vitam  nihil  esse  aliud, 
quaih  initia  quaedam  a  baptismo  feliciter  et  sancte 
moriendi,  donec  hoc  corpus  intereat.  VuU  enim 
Deus  hominem  in  novissimo  die  resurgere ,  ut  tum 
plane  novus  sit. 

Quinto,  quemadmodum  autem  demersionem  in 
aquam  brevi  perfici  videmus,ita  quoquemox  retrahitur 
ex  aqua  infans,  et  levatur.  Verum  significatio  huius, 
spiritualis  scilicet  regeneratio,  donum  gratiae  et  iu^ 
stitiae,  illa  in  baptismo  quidem  inoipiunt,  Aon  ta- 
men  prius  perfecte  ea  consequimur,  quam  moria- 
mur,  imo  cum  in  novissimo  die  haec  caro  resusci- 
tabitur,  tum  demum  coeptum  opus  absolvet  Deus, 
et  liberi  a  peccato  et  morte  aliisque  malis  resurge- 
mus,  et  in  aeternum  vivemus,  tam  hoc  corpore, 
quam  etiam  anima  purificata,  tum  demum  perfecte 
e  baptismi  fonte  levabimur,  et  renascemur,  perpe- 
tuo  in  coelo  victuri. 

Nam  hoc,  quod  demersum  infantem  ex  aqua 
retrahunt  Catechistae,  nihil  aliud  est,  quam  si  di- 
cant:  Ecce  iam  demersa  sunt  tua  peccata,  nos  igi- 
tur  te  in  nomine  Dei  excipimus ,  ut  eum ,  qui  iam 
in  aeternum  et  in  innooentem  migraturus  sis  vitam. 
8ic  enim  angeli  Dei  in  novissimo  die  omnes  pios 
baptizatos  Christianos  producent,  et  tum  vere  hoc 
fiet,  quod  et  baptismus  et  Catechistae  significant. 
Quemadmodum  dicit  Christus  Matth.  24:  Emittet 
angelos  suos,  et  ipsi  congregabunt  electos  eius  a 
quatuor  ventis ,  a  summis  coelorum  usque  ad  ter- 
minos  eorum. 

Sexto,    huius  quoque  baptismi  tjpus  fiiit  dilu 
vium  illud  Noha,  quo  totus  mundus  periit,  excepto 


•;  Pflnl.  ^l. 


de  Sacramento  baptiami.  «       397 

Noha  cum  tribus  flliis  eorumque  uxoribus,  neque 
enim  plures  quam  octo  in  arca  sunt  servati.  Quod 
igitur  homines  diluvio  perierunt,  signiflcat  in  bap- 
tismo  demergi  nostra  peccata,  verum ,  quod  octo 
homines  servanturcum  omni  genere  animalium,  sig» 
niflcat  per  baptismum  hominem  salvari.  Sicut  S.  Pe- 
trus  in  prima  sua  epistola  hanc  flguram  de  Noha 
exponit. 

Porro  multo  latius  patet  baptismus,  quam  di- 
luvium  illud.  Nam  diluvium,  quod  Noha  temporibus 
fuit,  unius  anni  homines  perdidit,  baptismus  autem 
adhuc  per  totum  mundum  aChristi  baptismo  durat, 
et  durabit  usque  ad  novissimum  diem ,  et  est  dilu- 
vium  gratiae,  sicut  illud  erat  irae  diluvium.  Id  quod 
Psalmus  quoque  29.  praedixit:  Dominus  diluvium 
inhabitare  facit.  Procul  dubio  enim  plures  homines 
baptizantur,  quam  illo  diluvio  perierint. 

Septimo,  ex  his  igilur  colligimus  verum  esse, 
quodv  homo  statim  a  baptismo  sine  peccatis  sit  et 
plane  innocens.  Verum  multi  sunt,  qui  hoc  non 
recte  intelligtint.  Sic  enim  quidam  somniant,  cum 
nullum  plane  sit  reliquum  peccatum  a  baptismo,  li- 
cere  sibi  otiosis  esse ,  neque  unquam  cogitant  de 
mortiflcanda  illa  peccatis  plena  natura ,  id  quod 
multi  quoque  a  confessione  solent  facere.  Recte 
igitur  haec,  ut  supra  monuimus,  sunt  accipienda  et 
sciendum,  quod  haec  nostra  caro,  quamdiu  vivimus, 
mala  sit  et  plena  peccatis,  cui  non  alia  ratione  po- 
tuit  consulere  Deus,  quam  si  totam  reflngeret  et 
reformaret.  Sicut  Jerem.  indicat  cap.  18.  Figulus 
cum  videt  aliam  esse  iam  flcti  vasis  formam,  quam 
ipse  velit,  redigit  in  lutum,  et  reflngit  (Sic  inquit 
Deus  apud  Prophetam:  Sicut  lutum  in  manu  flguli, 
sic  vos  in  manu  mea  estis). 

Quia  autem  primus  partus  ipse  non  probatur, 
quod  sit  corruptus,  ideo  in  terram  nos  denuo  per 
mortem  redigit,  in  novissimo  autem  die  reflnget,  ut 
integri  et  sine  peccatis  simus.  Hocque  consilium  in- 
choat  Deus  in  baptismo,  qui  mortis  et  resurrectio- 
nis  novissimi  diei  est  typus.  Quantum  igitur  ad 
figuram  et    ad   signum   sacramenti  attinet^    motiwsb 


396       •  I.  Condo  D.  Mart.  Luth. 

etiam  nuno  una  cum  homine  sunt  pecoata,  et  reaur- 
rexit  honio.  Verum  quantum  ad  opus  attinet,  sacra- 
menti  effeotus  nondum  perfecte  est  absoiutus ,  hoc 
est,  mors  et  resurrectio  in  novissimo  die  nondom 
sunt  facta,  sed  fient. 

Octavo  ,  homo  igitur  sacramentaliter  ab  omni- 
bus  peccatis  mundus  et  innocens  est,  hoc  est,  sig- 
num  divinum  habet,  quod  significat,  quod  omnia 
ipsius  peccata  mortua  esse  debeant,  et  ipse  quoque 
feliciter  raori  et  tandem  in  novissimo  die  mundus 
ab  omnibus  peccatis  resurgere  ad  aeternam  vitam 
debeat.  Quantum  igitur  ad  sacramentnm  attinet,  ve- 
rum  est,  quod  simus  sine  peccato.  Verum,  eum  non- 
dam  perfectus  sit  baptismus,  et  nos  adhuc  in  illa 
earne  plena  peccatis  simus,  coepta  tantum  illa  Chri- 
stiana  innocentia  est.  non  etiam  absoluta. 

Postquam  igitur  adoleverit  homo,  tum  se  pee- 
catrix  natura  exserit,  tum  se  prodit  concupiscentia 
et  affectusirae,  odii,  libidinis,  amoris,  avaritiae,  su- 
perbiae,  et  si  qui  sunt  similes,  quorum  nullus  sen- 
tiretur,  si  in  sacramento  demersa  et  mortua  omnia 
peccata  essent.  Verum  baptismo  peccatorum  morti- 
ficatio  tantum  significata  est,  nondum  penitus  per- 
fecta,  perficitur  autem  per  mortem  et  resurrectio- 
nem  in  novissimo  die.  Bic  S.  Pauius  Rom.  7.  Item 
reliqui  Sancti  omnes  cum  eo  queruntur,  se  pecoa- 
tores  esse,  et  vi  naturali  ad  peccandum  rapi,  quam- 
vis  baptizati  et  sancti  essent.  Quoad  enim  vivimns, 
sentimus,  quod  natura  feramur  ad  pecoandum. 

Nono,  quaeras  igitur,  quid  prosit  baptismus, 
cum  non  totum  peccatum  tollat,  et  abluat?  Haec" 
quaestio  occasionem  dabit,  ut  intelligamus,  et  quid 
sit  baptismus,  et  quis  eius  verus  usus.  In  baptismi 
enim  sacramento  Deus  teoum  foedus  iungit,  et  se 
tibi  conciliat  foedere  et  gratiae  /et  consolationis 
pleno. 

Primo,  quod  baptismum  et  hoc  quod  significat 
expetis  et  exoptas,  videlicet,  ut  una  cum  peccatis 
intermoriaris  et  in  novissimo  die  refingaris  (id  enim 
baptismus  significat),  hoc  in  te  probat  Deus,  et  si- 
nit  te  baptizari ,  statimque  a  baptismo  te  reflngere 


de  Sacramento  baptiBmi,  399 

indpit,  te  saa  gratia  ao  spirita  suo  perfiindit,  «anctas 
antem  Spiritus  statim  naturajn  et  peocata  mortifiosre 
inoipit,  atque  ita  te  ad  mortem  et  resurrectionem 
in  noTissimo  die  praeparat.  * 

Secundo,  praeterea,  quia  tuam  fidem  obstringis, 
te  quoad  vivas  tuam  caruem  ao  peccata  mortifica* 
turum ,  eam  quoque  voluntatem  tuam  probat  Deus, 
teqae  multis  ac  variis  bonis  operibus,  quoad  vixeris, 
exercet,  praeterea  cruce  et  afflictionibus,  quibus  hoc, 
quod  tu  in  baptismo  petiisti,  conficit ,  nempe  ut  te 
liberet  a  peccatis,  mortificet,  et  resuscitet  in  novis- 
simo  die;  atqne  ita  baptismus  absolvatur. 

Gum  igitur  legimus  aut  videmus,  Sanctos  mi- 
sere  affiigi,  variis  item  exerceri  calamitatibus ,  sic 
sentiamus ,  illa  omnia  fieri  a  propitio  Deo ,  ut  eos 
mortificet,  et  sic  satisfiat  sacramento  baiitismi, 
nempe  ut  mortui  refingantur.  Nisi  enim  boc  fiat, 
ut  variis  malis  exerceamur  et  iactemur ,  ^  corrupta 
haec  natura  vincet  nos ,  ut  nullus  sit  baptismi  «sus, 
sed  subinde  e  peccato  in  peccatum  recidamus ,  et 
tales  perpetuo,  quales  nati  sumus,  maneamus. 

Decimo  ,  cum  ergo  tu  cum  Deo  tale  iungas 
foedus ,  ipse  vicissim  per  gratiam  suam  se  obstrin- 
git,  quod  reliquias  peccatorum,  quae  a  baptisnio  in 
natura  tua  supersunt,  nolit  imputare,  adeoque  quod 
propter  eas  te  nolit  condemnare.  Et  satis  est  ei, 
hocque  unice  probat ,  si  assiduo  labores  peccata 
mortificare,  et  mortem  exoptes,  quae  innatam  illam 
ad  peccandum  vim  tollat. 

Si  igitur  sentias  te  malis  cogitationibus,  concu- 
piscentia,  item  aliis  afiectibus  agitari,  imo  si  videas 
aliquando  prolapsum  te  iu  peccatum  aliquod ,  illa 
omnia  certo  tibi  sunt  condonata,  vi  foederis  ,  quod 
cum  Deo  iunxisti  in  hoc  sacramento,  si  modo  re- 
sipiscas  ac  redeas  ad  hoc  foedus  eique  credas. 

Id  quod  S.  Paulus  Rom.  8.  indicat,  cum  dicitc 
Nuila  nunc  condcmnatio  etc. ,  id  est ,  illa  naturae 
vis ,  qua  ad  peccandum  inviti  rapimur,  neminem, 
qui  in  Christum  credit ,  condemnat  ,  si  modo  eam 
non  probemus  ac  defendamus. 

Item  S.  Johannes  in  sna  canonica  c.  2\  B\  ^\% 


400  I.  Concio  D.  M.  Lutb. 

pecoaverit,  habemus  advocatum  apudPatrem  Jeauai 
Christum  iustum,  et  ipse  est  propitiatio  pro  peoca- 
tis  Qostris,  non  pro  nostris  autem  tantum,  sed  etiam 
pro  totius  mundi.  Porro  hoc  totum  in  baptismo 
flt ,  in  quo  Christus  uobis  donatur ,  id  quod  in  se- 
quenti  parte  concionis  tractabimus. 

Undecimo  ,  nisi  ergo  hoc  foedus  cum  Deo  es- 
set,  et  Deus  ratione  huius  foederis  ad  nostra  pec- 
cata  conniveret,  nullum  tam  leve  esset  peccatum, 
quod  nos  non  condemnaret.  Neque  enim  ullum  pec- 
catum,  quantumvis  exiguum,  Dei  iudicium  sustinere 
potest.  Non  igitur  est  aliud  maius  et  suavius  sola- 
tium  in  hoc  mundo ,  quam  baptismus.  Per  baptis- 
mum  enim  et  gratiam  et  misericordiam  consequi- 
mur,  quae  peccata  non  accusQ.nt  aut  damnant,  sed 
potius  magno  labore  et  usu  eiiciuut  ac  repellunt. 

Pulchre  igitur  S.  Augustinus  scripsit ,  peccata 
in  baptismo  condonari,  non  quod  nullae  peecati  re- 
liquiae  supersint,  sed.  quod  non  amplius  imputetur 
peccatum,  q.  d.:  Peccata  quidem  in  mortem  usque 
in  nostra  carne  haerent,  se  couimovent,  ac  subinde 
produnt,  verum  cum  illa  fiant  nobis  invitis  nec  ap- 
probantibus,  hoc  baptismi  beneflcium  est,  quod  nos 
non  condemnant ,  nec  nobis  nocent ,  sed  in  dies 
magis  ac  magis,  donec  moriamur,  mortificantur. 

Cum  igitur  sentis,  te  concupiscentia  aut  aliis 
vitiis  tentari ,  non  ideo  exhorresces  nec  desperabis, 
neque  etiam ,  si  in  manifestum  aliquod  peccatum 
proiabaris,  sed  baptismi  recordare,  teque  eo  conso- 
lare.  Nam  in-  baptismo  Deus  se  tibi  obstrinxit,  quod 
et  tua  peccata  velit  mortiflcare  ,  et  ea  condonare, 
si  modo  ea  aut  non  approbes,  aut  etiam  in  eis  non 
perdures. 

Et  sic  quoque  accipiendae  sunt  maiae  cogita- 
^ones,  concupiscentia,  et  peccata ,  quae  sentimus, 
non  ut  iis  ad  desperationem  adigamur,  sed  sentiamus 
ea  esse  ceu  monumenta  quaedam  divina ,  quae  nos 
commoneant  baptismi,  quid  in  eo  voverimus,  nempe 
ut  invocemus  divinam  gratiam ,  et  in  assiduo  belli 
U3U,  oontra    peccata  simus,    ut    etiam    exoptomus 


de  Saoramento  baptiBini.  401 

mortem,  ut  vel  illa  ratione  ab  hoc  corpore  peocati 
liberemur. 

Duodecimo,  restat  iam  tertia  huius  saoram^iiti 
pars  tractanda,  nempe  fides,  ut  scilicet  constanter  'et 
flrmiter  credamus,  quod  non  solum  significat  hoc 
sacramentum  mortem  et  resurrectionem  in  novis- 
simo  die,  per  quae  homo  renascitur  in  aeternam 
vitam,  sed  quod  baptismus  illa  omnia,  dum  etiam 
hic  vivimus,  vere  in  nobis  operetur.  Haec  enim 
baptismus  agit ,  Deum  nobis  et  nos  vicissim  Deo 
obstringit,  quod  velimus  peccata,  quoad  vivimus, 
mortificare ,  et  contra  ea  pugnare  :  quod  vicissim 
ipse  Deus  velit  indulgere  nobis ,  condonare  errata, 
nobiscum  non  summo  iure  agere,  neque  ideo  dam- 
nare  nos,  quod,  dum  hic  vivimus,  sine  peccatis  vi- 
vere  non  possimus. 

Sic  utrumque  intelligis,  et  quod  baptismus  in- 
nocentes  faciat,  omniaque  toliat  peccata,  et  quod 
reUquiae  peccati  in  nobisremaneant,  neque  illa  in- 
iiata  ad  peccandum  vis  et  natura  tota  aboleatur« 
Eum  igitur,  qui  iani  baptizatus  est,  innocentem  ideo 
vocamus,  quod  coeperit  fieri  innocens,  et  iam  inno- 
centiae  signum  ac  foedus  acceperit,  ut  subinde  illa 
innocentia  crescat  et  augeatur.  Si  qua  autem  errata 
et  peccata  remanent,  ea  Deus  propter  ictum  foedus 
non  imputat ,  ita  ut  illa  innocentia  tota  pendeat, 
non  ex  homine,  sed  ex  imputatione  Dei.  Sicut  Pro- 
pheta  ait  Psal.  32:  Beati,  quibus  remissa  est  iniqui- 
tas,  et  beatus  homo,  cui  non  imputat  Dominus  pec- 
catum. 

Porro,  haec  fides  est  omnium  maxime  neces- 
saria.  Ea  enim  sola,  et  nulla  alia  res  afQictam  ac 
turbatam  conscientiam  consolari  et  erigere  potest. 
Quod  si  qui  hac  fide  careant,  illi  necessario  prop- 
ter  peccata  desperabunt.  Nam  peccata,  quae  a  bap- 
tismo  manent,  in  iis,  qui  non  credunt,  omnia  etiam 
bona  opera  contaminant  et  coinquinant  coramDeo. 
Quare  constanti  et  firmo  animo  inniti  baptismo 
convenit,  ut  obiiciamus  eum  peccatis  et  omnibus 
terroribus  conscientiae,  et  demisso  animo  dicamus  : 
Seio  omnia  mea  opera  impura  et  coinquinata  esse. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  biaU  i,  p.  Vol.  III.  ^^ 


402  I*  Ooncio  D.  M.  Luth. 

Yerum  sum  baptizatus  ,  et  scio,  quod  Deus,  qui 
mentiri  non  potest,  per  baptismum  se  mihi  obstrin- 
Mrit,  quod  nolit  peccata  mihi  imputare,  sed  potius 
ea  in  me  mortificare  et  abolere. 

Tertio  decimo,  intelligis  igitur  nostram  inno- 
centiam ,  in  qua  a  baptismo  sumus ,  totam  divinae 
mleericordiae  deberi,  quae  nos  peccatores  tolerat, 
neque  imputat  nobis  peccata,  perinde  atque  si  sine 
peocatis  essemus. 

Hinc  quoque  intelligis,  quare  Chridtiani  miseri- 
cordiae  filii,  populus  gratiae,  item  homines,  quibas 
Deus  bene  velit,  in  sacris  literis  appellentur. '  Ideo 
scilioet,  quod  in  baptismo  coeperint  purificari,  et 
peccati  reliquiae  (si  quae  in  eis  remaneant)  non 
oondemnant  eos.  Tum  demum  autem  omnino  ab 
omnibus  peccatis  liberi  vivent,  cum  mortui  in  no- 
vissimo  die  resurgent,  id  quod  baptismi  signum  in- 
dioat. 

'  Longe  igitur  errant,  si  qui  putant,  iam  tum  a 
baptismo  se  ab  omnibus  peccatis  mundatos  ao  li- 
beratos,  facit  enim  ille  error,  ut  securi  obambulent, 
neque  unquam  de  mortificandis  peccatis  cogitent. 
Si  quod  admiserunt  peccatum,  se  non  peccasse  opi- 
nantur,  ita  autem  fit,  ut  in  peccatis  perdurent  ac 
prorsus  inutilem  sibi  baptismum  reddant.  Haerent 
enim  in  externis  tantum  operibus,  sub  quibus  se- 
pulta  superbia,  odium,  aiiaque  vitia  magis  ac  ma- 
gie  ipsis  ignorantibus  crescunt. 

Verum  non  ita  faciundum  est,  necesse  est 
enim ,  ut  peccata ,  item  vitiosos  afiectus  pro  veris 
peceatis  agnoscas.  Quod  autem  illa  te  condemnare 
non  possint,  iliud  totum  divinae  misericordiae  re- 
feres  acceptum,  neque  enim  Deus  ea  vult  imputare, 
ita  tamen,  ut  tu  quoque  cum  eis  depugnes  cruee 
et  bonis  operibus,  donec  per  mortem  omnino  abo- 
leftntur.  Haec  qui  non  faciunt,  illis  non  remitten- 
tur  peccata.  Neque  enim  baptismo  et  foederi,  quod 
oum  Deo  iunxerunt,  satisfaciunt,  sed  inceptum  tum 
Dei,  tum  baptismi  opus  remorantur. 

Quarto  decimo,  non  autem  multum  his  absimi- 
lea  sunt,  qui  satisfaotionibus  peccata  delere  oon«i- 


de  Slieramento  b«ptiBiiii.  4/^ 

tiilr.  Hi  eo  usque  progredinntur,  ut  et  plane  ooti- 
temnant  et  negligant  baptismum ,  perinde  atqne  si 
nnllus  alius  baptismi  udus  esset,  quam  corpns  aqua 
perfiindi.  Nesciunt  enidri,  quod  debeat  esse  eius  udus 
per  totam  vitam  in  mortem  usque,  imo  usque  ad 
novisBimum  quoque  diem,  sicut  supra  docuimus. 

SoUioiti  igitur  aliud  quaerunt,  quo  pro  pecoa- 
tis  satisfaciant,  opera  scilicet,  verum  ea  res  mira- 
biliter  conseientias  excruciat  ac  terret,  neque  enim 
unquam  certa  esse  potest  conscientia ,  quae  operi- 
bns  nititur,  in  mortis  autem  periculo  etiam  despe- 
rat,  neque  novit,  quae  sit  Dei  erga  se  voluntas. 
Sic  enim  sentiunt  tum  homines  illi ,  frustra  esse 
baptismnm,  neque  ullum  eius  amplius  propter  ad- 
missa  peccata  esse  usum. 

Verum  hoc  ipsum  summe  caveri  oportebat. 
Sic  enim  supra  monuimus,  ut  quam  primum  quis 
peocatum  sentit,  statim  ad  baptismum,  ceu  ad  asy- 
lum,  recurrat  ao  confugiat,  et  recordetur  divini  foe- 
deris,  quo  se  obstrinxit  Deus  condonaturum  omnla 
peccata,  si  modp  tu  cum  eis  depugnare  in  mortem 
usque  velis. 

In  hanc  promissionem  defigendi  sunt  oculi, 
huic  tuto  est  innitendum.  Atque  hic  verus  est  ao 
proprius  baptismi  usus,  et  hoc  modo  pacatur  et 
conflrmatur  cor,  non  aliqua  satisfactione  aut  aliquo 
nostro  opere ,  sed  misericordia  Dei ,  quam  in  bap- 
tismo  Deus  promisit. 

Porro  adeo  constanter  retinenda  haec  fldes  in 
animo  est,  ut,  etiamsi  omnes  creaturae,  omnis  ge- 
neris  peccata  te  obruant,  tu  tamen  flrmiter  in  ea 
haereas,  qui  enim  ab  illa  fide  discedit,  Deum  men- 
dacem  esse  sentit,  neque  servantem  foederis,  quod 
in  baptismo  nobiscum  iunxit. 

Quinto  decimo,  fidem  autem  potissimum  tentat 
et  sollicitat  Satan,  quam  ubi  evertit,  tum  certam 
habet  victoriam  in  manibus.  Nam  et  poenitentiae 
(de  qua  supra  egimus)  ceu  fundamentum  baptismus 
est.  Solis  enim  illis  remittuntur  peccata,  qui  sunt 
baptizati,   hoc  est,  quibus  promisit  Deua  Teini%%\o- 

26* 


4M:  L  OoMio  0.  M.  Laft. 


peeeatomiii.  Poeoitentim  igitiir  cea  leToeat  ae 
lenoYAt  beptiBiiii  sacnmeiitiiiD. 

Peiinde  atqoe  si  sie  dicat  saeerdoa,  taiD  eoni 
eonfitmtem  absolyit  (ntemnr  enim  Tnlgaii  ▼oear 
bolo):  Eeee,  eondonaTit  iam  tibi  IXeua  omnia  pee- 
eata,  qaemadmodam  et  in  baptismo  antea  promiaity 
et  iam  mihi  mandaTit  Tiitnte  claTiam.  Sie  leroea- 
mnr  ad  Terom  baptismi  asnm.  Qaod  ai  credideii- 
IIIII8,  sine  dobio  peecatoiam  remissionem  habebi- 
nnia,  sin  minos,  damnabimar.  SicTidemas  remtBaio- 
nem  ac  mortificationem  peecatoium  (ea  enim  dno 
operator  baptismas}  aliqoando  peceads  impedin; 
ineiedolitate  aotem  prorsosreddi  inotilem,  qnemad- 
modom  qooqoe  sola  fides  intereeptom  baptiBmi  opos 
lepaiat  ae  repetit.  adeo  omnia  ex:  fide  pendeni. 

Dt  aotem  paolo  rodios  ac  apertias  lem  expli- 
eemos,  aliod  est  peccata  ranittere,  et  aliod  eaw&te 
¥d  moitificare  peecata*  Fides  peccatmom  lemiBsio- 
nem  impetiat,  etiamsi  nondom  sint  moitificata  Mor- 
tificantor  aatem  peccata  tom,  com  eis  obnitimar, 
item  com  morimoi,  tom  enim  pioisos  peecatnm 
inteiit,  sont  aotem  ambo  baptismi  opeia. 

Sic  Apostolos  Ebraeis  12.  scribit,  qoi  tamen 
ante  baptizati  leimssionem  peccatorom  iam  eiant 
eonsecoti,  ot  peccatom  tenaciter  *)  inhaeiens  depo- 
nant.  Tam  enim  Tim  soam  baptismos  obtinet,  et 
eeito  mihi  remissa  sont  peccata,  com  ciedo  Deo 
promittenti,  qood  nolit  mihi  peccala  impotaie,  qoam- 
Tis  maxima  eorom  pars  adhoc  in  caine  lemaneaL 
niam  aotem  fidem  seqoitor  peccatonim  mortificatio, 
qoae  fit  per  erocem  et  per  mortem. 

Atqoe  hic  ille  fidei  ardeolos  est,  qoem  pn^te- 
mor :  Oredo  in  Spiritom  sanctom,  remissionem  pec- 
catorom  ete.  Allodit  enim  ad  baptisraom  ,  in  qao 
remittontor  peccata,  propter  foedos  illod,  qood  no- 
iMseom  ionxit  Deos.  Kihii  ei^  de  remissione  pec- 
eatorom  dobitabimos. 

SextOvdecimo,  iam  igitor  hoc   qooqoe  Tides^ 


^)  In  cd.  Jea«:  reaaeiler. 


de  Sacramento  baptiBmi.  406 

omms  generis  aflQiotiones,  etiam  ipsam  mortem^ 
per  baptismum  salutarem  ac  atilem  efBci,  ut  slt 
ceu  instrumentum ,  quo  baptismus  ad  mortificatio- 
nem  utitur.  Neque  enim  aliter  fieri  potest,  quam 
ut  illi,  qui  baptismo  satisfacere  et  peccatis  liberari 
volunt,  moriantur.  Quia  autem  peecatum  non  nisi 
coactum  moritur,  ideo  etiam  fit,  ut  mors  tam  acerba 
et  horribilis  carni  appareat.  Sicque  cernimus  Dei 
tum  misericordiam  tum  potentiam  ea  in  re,  quod 
peocatum  morte  tollitur,  quae  mors  peccati  tamen 
est  fructus  et  merces,  sicut  eam  Paulus  vocatRom. 
6.  i\b<Avia  Tfiq  afiaQtlag  S-avaToq, 

invenias  autem  multos  passim,  qui  vellent  se 
iustos  esse,  neque  aliud  aeque  expetunt  ac  sanctam 
vitam.  Verum  non  est  alia  magis  compendiaria 
via,  qua  iustitiam  assequamur,  quam  per  baptismum 
eiusque  opus,  hoc  est,  per  crucem  et  mortem.  Quae 
cum  illi  fugiunt,  apparet,  quod  neque  intelligant, 
quid  sit  iustum  esse,  neque  etiam  vere  id  cupiant. 

Deus  igitur  in  varia  vitae  genera  coniecit  ho- 
mines,  in  quibus  se  quisque  exerceret  et  suam  fer- 
ret  crucem.  Aiii  vivunt  in  coniugio,  alii  imperant, 
alii  imperata  faciunt.  Porro  hi  omnes  satis  labo- 
rum  ac  molestiarum  habent,  quibus  mortificetur 
caro.  Et  si  qui  baptizati  sunt,  illis  otium,  securitas 
et  pax  mundi  ceu  venenum  est,  quod  iustum  bap- 
tismi  opus  remoratur,  neque  enim  illi,  qui  otiose 
ac  secure  agunt,  aut  crucem  et  mortem  tolerare, 
aut  peccatum  odisse  possunt.  Hoc  potius  inde  ac- 
cidif,  ut  hanc  vitam  ardentius  complectantur,  illam 
autem  futuram  et  aeternam  horreant,  metuant  mor- 
tem,  atque  peccatorum  mortificationem  refugiant. 

Decimo  septimo,  iam  ergo  si  hominum  vitam 
ac  mores  diligentius  intuearis,  multos  passim  in- 
venias,  qui  ieiuniis,  orationibus,  peregrinationibus 
et  similibus  operibus  non  ad  mortificanda  peccata, 
sed  ad  promerendam  gratiam  et  cumulanda  merita 
utantur. 

Verum  ieiuniorum  et  aliorum  similium  operum 
hic  esse  debebat  usus ,  ut  veterem  Adamum  illam- 
que  innatam    ad  peccandum    vim  premerent  et  as- 


8|y^ftMreot  ad  oontemneKtdas  httias  vitae  illeeebapa», 
ui  810  magis  ao  magis  pararentur  animi  ad  mor- 
tftpi,  ao  baptbmo  satisfieret.  Debebat  tamen  iUo> 
rw  omnium  esse  modus  quidam,  non  quod  mag- 
Djitudo  vel  numerus  illorum  oertus  praeaeribatur, 
sed  hoo  quisque  animadvertat,  quantum  et  quid 
baptismus  postulet,  id  quod  sio  aodpiendum  ^t: 
Sentit  unusquisque  sua  vitia,  in  quibus  ipse  m'a- 
xime  laborat,  qua  igitur  ratione  illa  opprimi  aut 
mortifioari  posse  putabit,  ea  utetur ,  quod  «i  ani- 
madvertet  deoresoere  vitia  et  imminui,  de  mortifi- 
oatione  quoque  aliquantum  remittat. 

Neque  autem  tentantur  haeo  humanis  ^iribus, 
1108  enim  de  iis  dioimus,  qui  baptizati  et  reoepti 
a«nt  in  gratiam,  et  qui  eredunt  iam  Deo  pron^it- 
t^nti  peooatorum  remissionem.  Hi  fide  ad  morti- 
fieaudas  peooati  reliquias  et  omnia  alia  bona  opera 
commoventur  et  exoitantur.  lam  qui  nullam  ba- 
beot  fidem,  se  multis  ao  variis  defatigant  operibus, 
iam  hoc  iam  illud  instituunt,  et  oontenti  auot  illa 
nuda  et  externa  operis  speoie,  in  quo  oeu  in  Ug- 
nea  statua  neque  vita,  nec  spiritus  aUquis  inest,  uno 
perfeoto  convertuntur  mox  ad  aliud,  ao  mira  in- 
eonstantia  perpetuo  feruntur,  neque  eius  rei  uUum 
sentiunt  fructum.  NonnuUi  etiam  ad  insaniam  iUo 
studio  redacti  sunt,  ut  nec  sibi  nec  aliis  prodesse 
possent. 

Verum  omnia  iUa  inoommoda  inde  sunt  enata, 
quod  ab  impiis  doctoribus  persuasi  sentimus  nos 
a  baptismo  seu  contritione  sine  peccatis  esse.  Item, 
quod  bona  opera  non  ad  mortificanda  peooata,  sed 
ad  oumulanda  merita,  et  ad  satisfaoiendum  pro 
peocatis  valeant.  Confirmant  autem  impiam  hano 
opinionem,  qui  vitas  et  opera  Sanotorum  impru- 
denter  praedioanl,  quasi  ea  proposita  sint  exempla, 
quae  nos  imitari  conveniat.  Stulti  igitur  homines, 
qui  omni  iudicio  in  his  rebus  oarent,  oaeoo  impetu 
in  ista  Sanotorum  exempla  irruunt,  et  bene  secmn 
actum  putant,  si  utcunque  externam  larvam  facti 
expresserint. 

Verom  Deus  singuUs   Saactis    singulas   dedii 


de  SacramoDto  baptismi*  407 

dotes,  quibus  isti  suo  baptismo  satiaiacereQt.  Bst 
autem  baptismus  uua  cum  eo,  quod  siguificat,  ge^ 
neralis  quaedam  regula  proposita  omolbus,  ut  unus- 
quisque  eam  rationem  deligat,  quam  sibi  suoque 
vitae  generi  maxime  conveuire  putat,  qua  baptismo 
satisfiat,  hoc  est,  qua  mortificentur  peccata,  et  prae^ 

{>arentur  animi  ad  mortem  aequius  ferendam,  ac 
eve  ac  suave  fiat  onus  Christi,  neque  nos  ad  illud 
resistamus,  aut  impatientius  id  feramus.  Sicut  Sa- 
lomondicit:  Insipientis  opera  excruciant  eum,  prop- 
terea  quod  viam  ad  civitatem  nesciat.  Qu&mad- 
modum  enim,  si  qui  ad  urbem  aliquam  tendunt, 
cuin  a  via  aberrant,  dolent,  ita  his  quoque  accidit, 
qui  cum  per  totam  vitam  multis  ac  variis  se  ope- 
ribus  defatigarint,  nullum  tamen  inde.capiunt  fructum. 

Decimo  octavo ,  huc  quoque  pertinent  notae 
illae  quaestiones,  an  baptismus  et  votum,  quod  in 
baptismo  vovimus,  maiora  sint  votis,  quibus  se  ob- 
stringunt  homines  ad  castitatem,  ad  monachatum, 
ad  ordinem  sacerdotum,  cum  tamen  baptismus  sit 
communis  omnibus  Christianis,  et  Religiosorum 
vota  singulare  ac  maius  quiddam  prae  se  ferre  vi 
deantur? 

Si  quis  igitur  ea,  quae  supra  diximus,  diligen- 
ter  legit ,  is  in  promptu  habebit,  quid  respondeat* 
Nam  in  baptismo  unum  et  idem  omnium  est  vo- 
tum,  vovent  enim  omnes  illi,  qui  baptizantur,  quod 
velint  mortificare  peccata,  et  sanctificari  per  mise- 
ricordiam  Dei,  cui  se  tradunt  et  ofierunt,  ceu  lu- 
tum  figulo,  neque  hic  quisquam  aiteri  praestat,  sed 
omnium  eadem  est  conditio. 

Ratio  autem ,  qua  satisfiat  baptismo ,  et  qua 
mortificemus  peccata,  illa  non  poterit  esse  eadem. 
Quare  iam  antea  monui,  ut  quisque  diligenter  vi- 
deat,  quaenam  ratio  mortificandi  peccata  et  repri- 
mendae  carnis  sibi  maxime  conveniat,  quod  item 
vitae  genus.  Verum  igitur  hoc  est,  nullum  neque 
gravius,  neque  melius,  neque  etiam  maius  esse  vo- 
tum,  quam  baptismi.  Quid  enim  amplius  quaeso 
vovere  poteris,  quam  quod  velis  mortificare  pec- 
cata,  mori,  hanc  vitam  odisse,  sanctificari? 


406  !•  Concio  D.  M.  Lnth. 

Praeter  hoc  aatem  votum,  potes  te  quoque 
eerto  vitae  generi  addicere,  quod  tibi  commodisBi- 
mnm  videbitur,  ut  in  eo  illi  voto  satisfacias,  quod 
in  baptismo  fecisti.  Atque  is  delectus  in  nostra 
manu  est.  Quemadmodum  quoque,  si  duo  una  iter 
faciant  in  aliquam  civitatem,  potest  alter  in  semita, 
alter  in  publica  via,  prout  utrique  commodissimum 
fberit,  ingredi.  Si  quis  ergo  se  coniecerit  in  ma- 
trimonium,  ille  labores  ac  molestias,  quae  in  con- 
iugio  sunt,  perferre  cogitur,  quibus  dum  exercetur 
natura,  assuescit  et  bona  et  mala  aequius  ferre, 
cavere  peccata,  se  comparare  ad  mortem,  quae 
omnia  commodius  potedt  in  illo  genere  vitae,  quam 
si  viveret  exti-a  coniugium. 

Est  autem  praeter  coniugium  aliud  vitae  genus 
amplius  ac  praestantius ,  illorum  scilicet,  qui  spiri- 
tuale  tenent  regnum  (utemur  euim  communibus  vo- 
cabulis),  quales  sunt  episcopi,  parocbi  etc.  Atque 
hi  quiaem  singulis  horis  debebant  esse  parati,  ad 
omnem  adversam  fortunam,  et  ad  mortem  quoque 
perferendam,  non  solum  propter  suam  ipsorum  sa- 
lutem,  sed  etiam  propter  illorum,  quibus  praesunt. 

Porro  debet  modus  esse  in  his  omniKus,  sicut 
supra  monui,  ut  spectetur  non  multitudo  aut  mag- 
nitudo  operum,  sed  tantum  peccatorum  mortificatio. 

Verum  sicut  nemo,  neque  baptismi,  neque  quid 
significet  baptismus,  neque  voti,  quod  in  baptismo 
fecimus,  meminit,  quod  scilicet  hoc  nobis  sit  prae- 
standum,  ut  nostram  carnem,  quamdiu  hic  vivimus,- 
mortificemus ,  ita  quoque  nemo  conditionis  suae, 
in  qua  vivit,  meminit.  Et  pauci  sunt,  qui  norunt, 
quare  hunc  in  hoc,  illum  in  aliud  vitae  genus  con- 
iecerit  Deus.  Ideo  autem  a  Deo  ista  sic  fiunt, 
ut  unusquisque  commodius  baptismo  satisfaceret. 
lam  in  pompam  ea  res  abiit,  neque  quicquam  aliud, 
quam  externa  quaedam  species  est  reliqua.  Id 
quod  Esa.  cap.  1.  quoque  conqueritur:  Argentum 
tuum  conversum  est  in  scoriam,  et  vinum  tuum  in 
aquam.  Est  autem  ea  indigna  et  miserabilis  om- 
nino  oalamitas,  cui  utinam  aliquando  Deus  medea- 
tur,  Amen. 


de  SacrameBto  baptlBmi.  400 

Deoimo  noDo,  quia  autem  baptismus  ceu  the- 
saurus  quidam  gratiae  divinae  et  consolationis  est, 
ideo  magnas  Deo  gratias,  laudem  ac  gloriam  pro 
eo  nos  debere  sentiamus.  Puto  enira  nostrae  in- 
gratitudinis  hanc  fuisse  poenam,  quod  illo  superiore 
seculo  excaecati  prorsus  ignoraverimus  tantas  in 
baptismo  sepultas  opes.  Gum  enim  baptismo  ao 
gratia  sua  Deus  mundum  obruisset,  nos  tamen  in 
molesta  opera  prolapsi,  post  indulgentiis ,  aliisque 
similibus  nugis  decepti  ac  seducti  sumus.  Neque 
prius  Deo  volumus  credere,  quam  fatisfecissemus 
pro  i^ccatis,  perinde  atque  si  venalem  nostris  ope- 
ribns' ]gratiam  proposuisset  Deus. 

Verum,  qui  non  sic  sentit,  quod  Deus  per  gra- 
tiam  peccatores  suscipiat,  toleret  ac  salvet,  neque 
alia  ratione  iudicium  Dei  posse  sustineri  a  nobis, 
quam  praesidio  gratiae,  is  neque  amare,  neque 
praedicare  Deum  unquam  poterit,  sed  perpetuo  tan- 
quam  horrendum  iudicem  extimescet.  In  baptismo  . 
autem  Deus  talis  praedicatur,  quod  nos  peccatores 
suscipiat,  nobis  parcat,  in  dies  magis  ac  magis  pec- 
catorum  reliquias  expurget.  Ea  cum  audit  cor,  et 
constanter  credit,  non  potest  non  gaudio  exsilire, 
amare  et  praedicare  Deum. 

Talem  quoque  nobis  propheta  Deum  describit: 
Sicut  pater  parcit  filiis,  ita  ego  illis  parcam.  Re- 
quiritur  igitur  a  nobis,  ut  amplissimae  maiestati, 
quae  nos  miseros  ac  damnatos  vermes  tanta  gra- 
tia  ac  misericordia  prosequitur,  agamus  gl^atias,  ac 
misericordiam  illam,  sicut  meretur,  agnoscamus  et 
praedicemus. 

Vigesimo,  verum  cavendura  est  hic,  ne  secure 
nimium  agamus,  et  sic  sentiamus:  Si  tantus  the- 
saurus  gratiae  in  baptismo  est  repositus,  ut  Deus 
peccata  imputare  nolit,  et  si  statim  remissa  sunt 
peccata  vi  baptismi,  cum  nos  ab  eis  recesserimus, 
tum  securus  omnia,  ut  mihi  placuerit,  nunc  agam. 
Possum  aliquando  post,  cum  commodum  videbitur, 
vei  etiam  in  mortis  periculo  baptismi  meminisse, 
et  Deum  sui  commonere  foederis,  ac  satisfacere 
baptismo. 


410  n.  CoBcio  D.  M.  Lvth. 

Quod  igitur  sio  sentis,  si  a  pecoatis  reeedas 
eft  foederis,  quod  in  baptismo  oum  Deo  iunxiBfti, 
810  memor,  tum  remissa  tibi  esse  peccata,  in  eo 
qnidem  non  falleris  et  recte  sentis.  Verum  hoc 
vide,  ne,  cum  adeo  impudenter  fiducia  gratiae  pec- 
ees,  divinum  iudicium  in  ipso  peccato,  priusquam 
to  redeas,  te  obruat,  ne  (sic  permittente  Deo)  in 
taiitas  tentationes  coniiciaris,  ut  ne  si  yelis  quidem 
mdere  aut  baptismi  meminisse  possis,  et  conseien- 
tia  Yicta  fides  succumUkt. 

Nam  cum  aegre  illi  serventur,  qui  iM>n  pec- 
oant,  aut  qui  infirmitate  peccant,  quid  de  ta^tu- 
mm  est,  qui  adeo  impudenter  gratiam  tentnRi  ac 
oontemsisti?  In  timore  igitur  Dei  ambuleipus,  ut 
«mstanti  fide  illum  gratiae  thesaurum  retineamus, 
•t  pro  illa  misericordia  laeti  praedicemus  ac  lau- 
Asmus  Deum  in  secula,  Amen. 

Finis. 

IL  Quomodo    Christi    passio    sit    medi* 

tanda. 

Primo,  plerique  hominum  sic  Christi  passion^m 
meditantur,  ut  graviter  irascantur  ludaeis,  et  ludae 
peocatum  multis  modis  exsecrentur,  ac  praeterea 
nihil  faciant.  Sic  enim  illi  sunt  soliti  et  aliorum 
qmoque  hominum  calamitates  deplorare,  et  accusare 
iUos,  qui  non  meritis  attulerunt  iniuriam.  Verum 
hec  rectius  diceretur,  ludae  ac  ludaeorum  impro- 
bitatem  quam  Christi  passionem  meditari. 

Secundo,  collegerunt  quidam  varia  commoda, 
qiiae  ex  diligentiori  meditatione  passionis  Christi 
proveniant.  Hinc  illud  Alberti  vulgo  iactatur:  8a- 
tiiis  esse  Christi  passionem  semel  et  obiter  in  vita 
■leditari,  quam  si  per  totum  annum  singulis  diebos 
idones,  aut  totum.  Psalmorum  librum  evolvas  -eto. 

Est  autem  hac  et  similibus  aliis  sententiis  ef- 
feotnm,  ut  oeu  caeci  homines  verum  usum  passio- 
nis  Christi  nunquam  sint  assecuti.  Neque  enim  in 
ea  qoidquam  quaerebant,  quam  privatum  commo- 
dum.    Circumferebant  enim  secum  imagunoulas,  li- 


de  p«08ione  ChriBti.  411 

bellos,  tabulas,  cruces,  aliasque  uugas.  Quidam 
eo  usque  quoque  prolapsi  sunt,  ut  se  his  etiain  tu- 
tos  credant  ab  aqua,  igni,  ferro,  aliisque  periculis, 
quasi  vero  Christi  passio  ab  exjterjais  illis  malis  et 
a  cruce  liberet,  cum  tamen  diversum  potius  effieial 

Tertio,  condolent  quoque  Christo,  et  queruntur 
de  eius  innocentia  ac  deflent  eum',  quemstdmoduin 
mulierculae  illae  Hierosolymitanae,  quas  reprehen* 
debat  Christus  *)  ac  monebat,  ut  se  suosque  de- 
flerent  liberos. 

Quibus  haud  dissimiles  isunt  conoionatores  illi, 
qui  kta  ratione  passiouem  traclant,  ut  in  media 
fere  Snarratione  historiae  in  hos  excurrant  looos, 
quomodo  suis  in  Bethania  valedixerit  Christus, 
quantis  doloribus  discruciata  sit  Maria,  et  in  simi- 
les  alios ,  in  quibus  consistunt  longius ,  eisque  im- 
morantur.  Hinc  quoque  factum  est,  quod  in  tot 
horas,  cum  narrarent  passionis  historiam,  res  sit 
extracta,  nescio  an  dormiendi  an  vigilandi  causa. 

Quarto,  hi  ergo  vere  et  recte  Christi  passio- 
nem  meditantur,  qui  in  ipsius  passione  peccata  sua 
cernunt,  et  illo  conspectu  peccatorum  exterrentur, 
quorum  conscientia  ceu  in  desperationem  labitur. 
Porro  ille  metus  et  terror  inde  nascitur,  quod  vi- 
des  in  hac  Christi  passione  vehementem  iram  et 
constantem  Dei  in  peccatores  severitatem ,  qui  no- 
luit  in  gratiam  unigeniti  sui  Filii  impunitos  pecca- 
tores  ac  liberos  dimittere,  nisi  eos  sua  morte  re^ 
dimeret  Filius.  Id  quod  Esaias  quoque  confirmat 
cap.  53 :  Propter  peccata  populi  mei  percussi  eum. 

Quid  ergo  de  nobis  peccatoribus  fiet,  cum  di- 
Jectus  Filius  adeo  duriter  tractetur  ac  percutiatur? 
Necesse  est  inefiabilem  et  plane  intolerabilem  iram 
ac  severitatem  esse,  cui  se  opponere  tanta  persona 
coacta  sit,  et  ad  quam  placandam  et  sedandam 
Dei  filius  passus  ac  mortuus  sit.  Et  sane,  si  quis 
hic  diligenter  expendat  ipsum  Dei  filium,  qui  est 
aeterna  Patris  sapientia,  pati  graviter,  sat  scio,  ex- 
terrebitur. 

*)  Lucae23* 


412  n.  Concio  D.  M.  Luth. 

Quinto,  hoc  quoque  animo  tuo  insculpes,  ne- 
que  ditibitabis ,  quin  tu  quoque  ex  illorum  sis  nu- 
mero ,  qui  Christum  ita  excarnificant ,  et  cruci  affi- 
^nt,  peccata  enim  tua  coniecerunt  eum  in  illos 
omciatus.  Atque  sic  quoque  S.  Petrus  Acto.  2.  lu- 
daeos  ceu  tonitru  quodam  perterrefecit,  cum  inquit 
ad  omnes,  qui  aderant:  Vos  eum  crucifixistis.  Tria 
igitur  milia  hominuni  ea  voce  conterriti,  Quid  igi- 
tiff  faciemus,  iratres?  ad  apostolos  dicebant.  Ergo 
cum  clavos  infixos  manibus  Ghristi  cernis,  oogita 
illos  clayos  esse  tua  opera,  cum  coronam  spineam, 
GOgita  eam  esse  malas  et  impias  tuas  cog^tio- 
nes  ete. 

Sexto,  ubi  igitur  Christum  una  spina  pungi  vi- 
des,  tu  cogita  te  meritum,  ut  millies  gravius  et 
saepius  pungereris.  Ubi  clavis  perfossas  manus  ac 
pedes  cernis^  cogita  te  longe  maiores  meritum  cru- 
daMs.  Et  sane,  qui  Christi  passionem  negligunt, 
illi  omnes  illos  gravissimos  cruciatus  indesinenter 
patientur.  Neque  enim  hoc  exemplum  irae  divinae, 
in  Christo  propositum,  nos  fallet.  Ista  omnia  aique 
his  etiam  graviora  impii  experientur. 

Septimo,  ac  talem  quidem  terrorem  S.  Bemar- 
dus  ex  Christi  passione  accepit,  ut  diceret:  Secu- 
rus  incedebam,  nihil  sciens  de  iudicio  Dei  horrendo, 
quod  contra  me  latum  erat  in  coelo.  Et  ecce  mit- 
titur  virginis  filius,  filius  Dei  altissimi,  et  iubetur 
occidi,  ut  vulneribus  meis,  pretioso  sanguinis  ipsius 
balsamo,  medeatur.  Agnosce  homo,  quam  gravia 
sunt  vulnera,  pro  quibus  necesse  est  Dominum 
Ohristum  vulnerari.  Si  non  essent  haec  ad  mor- 
tem  et  mortem  sempitemam ,  nunquam  pro  eorum 
remedio  Dei  filius  moreretur  etc. 

Sio  Christus  quoque  monebat  mulierculas :  No- 
lite  flere  super  me,  sed  super  vos  ipsas  flete,  et 
super  filios  vestros.  Et  addebat  rationem:  Quia 
si  in  humido  ligno  haec  faciunt,  in  arido  quid  fiet? 
Luc.  23.  q.  d.  Discite  ex  hac  mea  passione,  quos 
cruciatus  vos  sitis  meriti,  et  quae  vos  maneat,  ni 
credideritis ,  poena.  Plane  enim  hic  videmus  fieri, 
ut  caedatur  catulus  in  terrorem  vetuli  oanie* 


de  pasBione  Christi.  413 

Sic  Propheta  quoque  dicit:  Et  plangent  seipsos 
8uper  eo  omnes  tribus  ^rrae.  Non  dicit:  Deplo- 
rabunt  eum,  sed  plangent  se  ipsos  super  eo.  Sic 
terrebantur  illi  Act.  2,  id  quod  supra  indicavimi». 
Et  ecclesia  canit:  Memoria  memor  ero,  et  tabesoet 
in  me  anima  mea. 

Octavo,  atque  in  liac  quidem  parte  diligenter 
se  exercebunt  pii  animi,  nam  ex  ea  pendet  verus 
usus  passionis  Christi,  ut  homo  se  ipsum  cognosoat, 
et  sui  conspectu  terreatur,  ac  ceu  conteratur.  Et 
sane,  nisi  eo  deveniat  homo,  plane  nullam  utilita- 
tem  ex  Christi  passione  capiet.  Hoc  enim  verum 
ac  germanum  opus  est,  quod  passio  Christi  in  cor- 
dibus  piorum  ef&cit,  ut  conformes  imagini  illius 
reddamur,  hoc  est,  ut  quemadmodum  Christus  tum 
corpoie  tum  etiam  animo  graviter  propter  peccata 
nostra  cruciatur,  ita  nos  quoque  nostra  conscientia 
excamificet,  ob  peccata  admissa.  Neque  ad  bano 
rem  multis  est  opus  verbis,  sed  diligenti  cogita- 
tione,  et  ut  sentias  peccati  magnitudinem. 

Possumus  autem  hac  similitudine  uti.  Finga- 
mus  principis  cuiusdam  interfectum  filium  et  per- 
cussorem  raptum  iam  in  iudicium  capitaliter  accu- 
sari,  quod  si  is  coram  iudice  caedem  quidem  a  se 
factam  esse  fateatur,  verum  se  a  te  subornatum 
percussorem  dicat,  tu  autem  securus  interim  can- 
tans  aut  ludens  obambules,  et  statim  ex  insperato 
in  carcerem  coniiciaris:  an  non  tum  etiam  amplum 
hoc  mundi  spatium  angustius  videbitur,  quam  in 
quo  latere  possis  ?  praesertim  si  te  tua  accuset  con- 
scientia,  et  convincat  admissi  sceleris?  Ita  non  po- 
test  non  multo  gravius  dolere,  qui  hanc  Christi 
passionem  diligenter  meditatur.  ludaei  enim,  quam- 
vis  illi  iudicium  suum  iam  habeant,  et  reiecti  sint 
a  Deo,  tameh  tui  peccati  ministri  luerunt,  et  tu  re 
vera  peccatis  tuis  Dei  filium  occidisti,  eumque  affix- 
isti  cruci,  sicut  supra  quoque  monuimus. 

Nono,  porro  si  qui  adeo  duri  et  saxei  sunt, 
ut  ex  Christi  passione  neque  terreantur,  neque 
etiam  se  cognoscere  incipiant,  illi  merito  sibi  male 
metuent.     Neque  enim  aliter  fieri  potest,  quam  ut 


414  n.  C&nao  D.  II.  LiitlL 

eonfonnes  imegini  Christi  reddalnor^),  siTe  illud 
in  Tite,  siTe  in  inferis  fiat,  vel  etiam  in  periealo 
mortis,  ut  in  illos  terrores  coniiciamur,  et  contre- 
riABeamuB,  ac  omnes  illos  sentiainus  cruciatns,  quos 
Christus  in  cruce  pertulit  Est  autem  horrendum, 
illa  tum  demum,  cum  de  irita  periclitamur,  experiri. 

Orabit  igitur  unusquisque  Deum,  ut  cor  suum 
induratum  emolliat,  ut  possit  cum  fructu  aliquo 
pMaionem  Ghristi  diligentius  animo  meditori.  Nam 
noc  nemo  cogitabit,  quod  nostris  yiribus  sine  di- 
rina  gratia  passionem  Christi  yere  meditari  posai- 
mus,  Dei  illud  est  opus,  non  nostrum.  Neque  Qftiam 
haec  yel  alia  docentur,  ut  cogites  tuis  yiribus  pirae- 
stari  ea  posse.  A  Deo  illa  facultas  postulanda  est, 
ut  illius  gratia,  non  nostris  viribus  adiuti  prae- 
stare  ea  possimus.  Nam  quod  illi,  de  quibus  su- 
pra  diximus,  non  recte  Oiristi  pa&sionem  tractaye- 
miit^  id  totum  inde  manavit,  quod  suis  viribus  fretl 
humanis  rationibus  rem  tentaverunt,  neque  divinam 
gratiam  imploraverunt.  Nullam  igitur  inde  repor- 
tanmt  utilitatem. 

Decimo,  qui  igitur  Ghristi  passionem  vel  per 
unnm  diem,  vel  per  horae  spatium  sio  animo  me- 
ditatus  fiierit,  de  illo  sane  dici  illud  Alberti  patie- 
mur,  quod  melins  illud  tempus  collocaverit,  quam 
si  per  annum  singulis  diebus  ieiunet,  aut  Psalmo- 
mm  librum  evolvat.  Haec  enim  meditatio  totum 
immutat  hominem,  et  quodammodo  regenerat,  sicut 
baptismus.  Atque  hoc  illud  germanum  et  praeela- 
rum  passionis  Christi  opus  est,  ut  mortiflcet  vete- 
rem  hominem,  ut  voluptates,  item  fiduciam  ae  spem 
in  ereaturas  eiiciat;  quemadmodum  Christus  quo- 
que  ab  omnibus,  etiam  ab  ipso  Deo,  erat  desertus 
ac  destitiitus. 

Undecimo,  cum  igitur  non  sit  nostrarum  vi- 
rinm  sic  meditari  Christi  passionem,  nonnunquam 
accidit,  ut  id  a  Deo  postulemus,  neque  tamen  im- 
petremus,  eo,  quo  nos  volumus,  tempore,  quod  si 
fiat,  non  ideo  statim  desperandum  aut  intermittenda 

*)  Rom.  8. 


de  pMii0A«  OMilL  4i§ 

onitio  erit  KonnaiiqvAm  aocddit,  ut  prar-^M  M 
pfomus  non  oremus,  id  quod  Deus  qnoqoe  nofi^ 
neque  enim  semper  spuitum  ad  orandom  donai^ 
et  Tult  illud  donum  omnino  esse  liberumi  n^q# 
alligatum  vel  loco  vel  tempori  yel' p^wonae.  jNi 
igitur,  ut  graviter  perturbentur  animi,  eum  iUnd 
sentiunt,  et  ut  homo  sibi  prorsua  displioeat 

Fieri  aiitem  potest,  ut  illa  ipsa  aatmi  pertaiN 
balio  sit  ipeissimum  passionis  Ghnsti  opus,  quod. 
ipsa  in  nobia  nihil  tale  cogitantibus  efBcit.  ^e«- 
admodum  qu^me  saepe  accidit,  ut  qui  diiigali^ 
tissime  Christf^Assionem  medit^ntur,  nunqoam  ad 
sui  1^08  oognitionem  veniant,  qui  tamen  vei«a 
passioniB  Christi  debebat  esse  usus.  llli  igitor  pas- 
sionis  Christi  fructum  vere  habent,  quamquam  Imh 
tenter)  hi  autem  tantum  spedem,  >^  sic  saepe 
invertit  Deus  omnia,  ut  iili.j  qui  Chrisli  passioaMi 
meditantur,  nihil  minus,  quam  iliud  IJMdant:  |B^ 
tra,  qui  hoc  ftMsiunt  in  spedem,  revera  id  Ikoiaflli 

Duodecimo,  hactenus  crucem  et  passionem 
Christi  tractavimus,  iam  quoque  ad  resurrectioMm 
accedemus.  Cum  homo  sic  sua  peccata  sentire  et 
cognoscere  incipit,  et  terretur  conspectu  peccaUK^ 
rum  suorum,  diligenter  cavendum  est,  ne  illi  teiro* 
res  diutius  in  conscientia  haereant.  Nam  inde  im 
desperationem  animi  prolaberentur.  Sed  quemad- 
modum  peccata  et  eorum  cognitio  e  Christi  pas^ 
siohe  manarunt,  ita  quoque  regerenda  in  Christoa 
sunt,  et  exonerandae  couscientiae. 

Diligenter  cavebis  igitur,  ne,  quemadmodmii 
perversi  quidam  homines  solent,  tu  quoque  feciaf, 
Nam  cum  illi  sentiunt  peccata  et  mordentiw  a  coi^ 
scientia,  recurrunt  ad  bona  opera  et  satisfactiones, 
item  ad  indulgeniiaB,  seque  miris  ezcruciant  modis^ 
iam  huc,  iam  illuc  cursitando,  ut  se  e  peccatis 
evolvant  et  expiicent.  Verum  frustra  id  tentani^ 
quamquam  ille  mos  de  fiBUsa  fiducia  in  satisfactiones 
adeo  inolevit,  ut  miserabilem  religionis  ruinam  se- 
cum  traxerit. 

Tertiodecimo,  porro  sic  reiicies  peceata  tus^jii» 
Christum,   si  constanter  credas,    quod  vulAera  et 


416  n.  Concio  D.  M.  Luth. 

crux  ipsius  tua  sint  peccata,  quae  eum  in  ee  rece- 
perit  Christus,  pro  eis  quoque  satisfecit.  Sicut 
Esai.  53.  ait:  Posuit  Dominus  in  eo  iniquitates  om- 
nium  nostrum.  Et  1.  Pet.  2:  Ipse  in  suo  corpore 
nostra  peccata  pertulit  in  ligno  crucis.  Et  Paulus 
2.  Corinth.  5:  Eum,  qui  peccatum  non  novit,  pro 
nobis  Deus  peccatum  fecit,  ut  nos  efficeremur  iusti- 
tia  Dei  per  illum. 

Quanto  igitur  magis  te  tua  conscientia  exeru- 
ciat,  tanto  tu  firmius  ac  constantius  his  atque  aliis 
similibus  sententiis  inniteris  ac  erede^.  Nam  si  per 
contritionem  tuam  et  satisfactiones  tledare  conscien- 
tiam  tentes,  nunquam  certus  eris,  sed  perpetuo  la- 
bore  exhaustus,  tandem  etiam  ad  desperationem 
adigeris. 

Neque  cpnscientia  consistere  potest,  cum  videt 
peccatum ,  quale  in  se  est,  agnoscit  enim  longe 
m^orem  vim  peccati  esse,  quam  ut  nostrae  vires 
ferre  possint.  Sin  autem  viderit  coniecta  omnia 
omnium  peccata  in  Christum,  et  per  mortem  et 
resurrectioncm  crediderit  ea  victa,  tum  sentiet, 
quam  nulla  in  peccato  vis  sit.  Quemaxlmodum 
enim  nulla  neque  vulnerum,  neque  doloris  vestigia 
amplius  in  corpore  Christi  haerent,  sic  peccata  quo- 
que  omnia  ceu  fumus  evanuerunt. 

Atque  sic  S.  Paulus*)  quoque  dicit,  quod 
Ghristus  propter  nostra  peccata  sit  mortuus,  resur- 
rexerit  autem  propter  iustificationem  nostri.  Hoc 
est,  passio  Christi  nostra  nobis  ostendit  peccata 
sioque  ea  tollit,  per  resurrectionem  autem  ipsius 
iustificamur,  et  ab  omnibus  peccatis  liberamur,  si 
modo  ccedamus. 

Quartodecimo ,  sin  autem  sentiamus  nostram 
ineredulitatem,  quod  uon  possimus  nobis  certo  per- 
suadere  ista  sic  esse,  reliqua  oratio  est,  ut  ante 
monuimus,  ad  quam  confugiamus,  nam  et  hoc  to- 
tum  in  manu  Dei  est,  et  quemadmodum  supra  de 
passione  dixi,  ita  et  hoc  aliis,  ut  manifest^  senti- 
ant,  aliis  occulte.donatur.  Sunt  autem  quaedam 
viae^  quibus  ad  hanc  fidem  nos  invitemus. 

*)  liom.  4. 


de  passione  Chtisti.  4t7 

Principio,  defleotes  oculos  a  pas&iione  Christi, 
uam  illa  iam  suum  opus  peregit,  et  per^umpes,  ae 
animum  Ghristi  plenum  humanitatis  introspicies, 
qui  adeo  te  amavit,  ut  conscientiam  et  omnia  taa 
peccata  in  se  receperit.  Capiet  autem  et  deleott- 
bit  haec  cogitatio  animuni  tuum,  et  conflrmabitur 
ita  flducia  in  Christum. 

Postea  hoc  quoque  facies,  ut  in  illo  Chriati 
erga  te  animo  videas ,  quaenam  Patris  erga .  te 
sit  voluntas.  Tum  enim  apparebit,  non  potuisse 
Chrietum  tanifnpi  beneficium  in  te  conferre,  si  non 
antea  a  Patre  sic  fuisset  decretum.  Nam  illi  Chri- 
stus  paruit,  cum  pro  te  est  passus.  Atque  hoe 
modo  cernes  plenum  humanitate  Dei  animum,  et 
per  Christum  sic  traheris  ad  Pati*em,  ut  intelligere 
illud  Ciiristi  possis:  Sic  Deus  dilexit  mundum,  ut 
filium  suum  unigenitum  daret,  ut  omnis  qui  credit 
in  eum,  non  pereat,  sed  habeat  vitam  aeternam  etc. 
Et  hoc  est  vere  Deum  cognoscere,  quando  non 
maiestatem  aut  sapientiam  (quibus  terrentur  animi), 
sed  bonitatem  et  amorem  apprehendimus ,  in  qui- 
bus  consistere  potest  fiducia,  qua  homo  plane  in 
Deo  regeneratur. 

Quintodecimo ,  cum  igitur  sic  confirmatus  tuus 
animus  in  Christo  fuerit,  et  revera  iam  odisti  pec- 
catum,  non  poenae  metu,  sed  amore  erga  Deum, 
hoc  quoque  restat,  ut  totius  tuae  vitae  gerendae 
exemplum,  in  Christi  passione  propositum,  sentias. 
Atque  haec  ratio  meditandae  passionis  Christi  longe 
a  superiore  diversa  est.  Hactenus  enim  sic  ee^ 
sumus  meditati  tanquam  Sacramentuin  aliquod,  quod 
in  nobis  patientibus  operetur,  iam  autem  sic  medi- 
tabimur  eam,  ut  ipsi  operemur,  nempe  in  hunc 
modum. 

Cum  dolore  aut  morbo  aliquo  laboras,  eogita, 
quam  levis  is  sit  cruciatus ,  si  cum  Christi  spinea 
corona  et  clavis  comparetur. 

Cum  facere  aut  omittere  aliquid  contra,  quam 
velles,  cogeris,  cogita,  Christum  vinctum  sursum 
ac  deorsum  iactari. 

Tentaris  superbia,   vide,   quam  indignis  modls 

Latherl  opp.  V.  A.  «d  ref,  biMt.  U  p.  Vol.  lU.  %{ 


418  U>    Concio  D,  M.  L.  de  pass.  Christi. 

illudatur    Christus,     et    ut    cum    latronibus    repu-. 
tetur. 

Tentaris  Hbidine  et  concupiscentia  carnis,  co- 
gita,  quam  crudeHter  tenera  Ghristi  caro  flagris 
oaesa,  confossa  et  lacerata  sit* 

Tentaris  odio  aut  invidia  aut  vindicta,  cogita, 
Qhristum  magno  clamore  et  eiulatu  pro  te  aliisque 
inimicis  suis  orasse,  de  quibus  multo  iustius  potuis- 
set  poenam  sumere. 

Tentaris  afflictionibus  aHis,  qualescunque  tan- 
dem  sint,  sive  mternae,  sive  extqpae,  confirma 
tuum  cor  et  sic  dicito :  Magna  ea  esset  ingratitudo, 
si  parvam  hanc  afQictionem  patienter  ferre  nollem, 
^um  Christus  Dominus  ac  redemptor  meus  in  horto 
prae  angoribus  sanguineum  emiserit  sudorem.  Quid 
enim  esset  turpius,  quam  servum  in  lecto  moHiter 
se  curare,  tum,  cum  Dominus  ipsius  pro  vita  di- 
micaret? 

Ecce  ad  hunc  modum  confirmare  et  consolari 
te  Christi  passione  poteris,  contra  omnia  vitia  et 
peccata,  atque  haec  vera  meditatlo  passionis  Christi 
est,  et  hi  sunt  veri  fructus,  qui  ex  ea  nobis  pe- 
tendi  sunt.  Qui  igitur  se  diligenter  ad  hunc  mo- 
dum  in  ea  exercent,  iHi  longe  rectius  faciunt,  quam 
si  milHes  historiam  passionis  audirent.  Et  hi  tan- 
tum  Christiani  vere  dicuntur,  qui  ad  hunc  modum 
Christi  vitam  ac  nomen  in  sua  vita  exprimunt, 
quemadmodum  S.  Paulus  quoque  dicit:  Qui  Christi 
sunt,  carnem  suam  cum  concupiscentiis  una  cum 
C^risto  cruciHxerunt.  Neque  enim  verbis  aut  gestu 
quodam  externo,  sed  vita  ac  moribus  Christi  passio 
nobis  est  exprimenda. 

Id  quod  apostolus  quoque  monet  Ebrae.  12 : 
Recogitate  lesum,  fidei  nostrae  ducem,  qui  talem 
sustinuerit  a  peccatoribus  adversus  se  contradictio- 
nem,  ne  defiBttigemini  animis  vestris  defecti. 

Et  S.  Petrus  cap  4:  Sicut  Chnstus  passus 
est  carne,  sic  vos  quoque  iuxta  eandem  cogitatio- 
nem  armemini. 

Verum  obsolevit  haec  ratio  meditandae  pas- 
BWDis  Okristi,  et  rara  est,  cum  tamen  S.  Paulus  et 


III.   Coneie  d^  oonf.  ot  Sftcram.  Isach.  419 

S^  Petrtts  in  siiis  soriptis  eam  subiode  repetant  &t 
dQoeexit  Nos  kee  totoni  in  externam  quibndaA 
speeiem  mutavinus  ei  eontenti  sumus,  ai  kistoriam 
passionis  in  parietibus  depietam  intueamur. 

Finis. 

III.    Conicio  de  confessioue  et  Sacramentq 

eucharistiae. 

Saepius  a  me  dictum  est^  non  posse  nec  de- 
bere  Christianiy  ad  sacMramentunfi  akaris,  certo  hoc 
Paschatis  tempore  cogi,  sed  liberum  esse  unicuique, 
quando  et  quoties  velit  hoc  sacramento  uti.  Atque 
ad  eam  rem  ministri  is  eoclesia  constituti  sunt, 
qui  tum  verho  tum  sacramentis  populo  quotidte 
praeessent. 

Longe  igitur  ilii  en*aut  et  peccaut  quoque  gra- 
viter,  qui  cogunt  homines  sub  peccato  mortaii  in 
Pasohatis  festo  aacramento  uti,  id  quod  haotenus 
fieri  solitum  est,  et  adhuc  multis  in  locis  fieri  solet. 
Neque  enim  huius  sacramenti  natura  ferre  potest, 
ut  quisquam  coactus  eo  utatur.  Animam  sitibun- 
dam  requirit,  quae  ipsa  sese  cogit,  et  gaudet,  quod 
possit  hoc  sacramento  frui.  Qui  ab  aliis  eoaoti 
hoo  sacramentum  accipiunt,  cum  nullo  suo  fruotu 
id  faciunt. 

Vides  igitur  ex  Satana^  consilio  Papam  om- 
nia  egisse,  Satan  enim  sine  dubio  impuiit  Papam, 
ut  cogeret  sine  discripnine  omnes  ad  hocsacramen- 
tum.  Ex  qua  re  hoc  secutum  est  iueommodum ,  ut 
et  irreverenter  ac  indigne  propter  Papae  praeceff- 
tum  tractaretur  sacramentum,  et  mundus  maximis 
se  oneraret  peccatis.  Neque  enim  aliter  atqae 
porci,  illotis  ( quod  aiunt)  manibus  ac  pedibus,  ho> 
mines  ad  s^cramentum  hoc  accipiendum  ruebant. 
Non  ergo  sinemus  nos  aliqua  lege  ad  sacramentum 
cogi,  sed  iilam  iibertatem,  quam  nobis  Christus 
eontulit,  retinebimus. 

Dieo  autem  hoc  propter  iilos,  qui  noiunt  ailo 
tempore  sacramentum  acdpere,  commnni  omnium 
consuetudine  inducti,  quam  hoc  Paschatis  teaipose. 

27* 


/ 
420  lU*    Concio  de  confessione 

NoQ  tamen  est  hoc  sic  accipiendum  atque  si  fien- 
tia^m  peccatum  esse  Paschatis  tempore  sacramento 
uti.  Imo  laudo  eam  consuetudinem ,  si  modo  con- 
scientia  non  sit  alligata  tempori,  et  quoque  si  tua 
te  cogat  necessitas  ad  accipiendum  sacramentum, 
Qon  aliquae  Papae  leges. 

Sed  priusquam  pergamus,  de  hoc  sacramento 
latius  disserere,  de  confessione  quoque,  ad  quam 
Papa  similiter  coegit  homines,  pauca  dicemus. 

Triplex  Gonfessi^ 

I. 

Primo,  tria  sunt  confessionis  genera.  Primum 
eonfessionis  genus  est  ea,  quam  coram  Deo  faci- 
mus,  de  qua  dicit  Propheta  Psal.  32:  Peccatum 
meum  i^otum  tibi  feci,  et  iniustitiam  meam  non 
abscondi.  Dixi:  Gonfitebor  adversus  me  iniustitiam 
meam  Domino,  et  tu  remisisti  impietatem  peccati 
mei.  Et  in  eodem  Psalmo:  Quoniam  taeui,  in- 
veterjiverunt  ossia  mea,  immutatus  est  humor  meus, 
in  fiiccitates  aestatis. 

Hoc  est,  coram  Deo  nemo  subsistet,  nisi  hanc 
oonfessionem  secum  afferat.  Sio  Psal.  130  prae- 
dicat:  Apud  te  propitiatio  est,  ut  timearis.  Hoc 
est,  qui  cum  Deo  agere  volet,  iile  sic  aget,  ut  ex 
corde  confiteatur  sua  peccata,  et  dicat:  Domine,  si 
ta  tuam  mihi  negaveris  misericordiam ,  actum  de 
me  est,  quantumcunque  sim  probus. 

Est  autem  haec  confessio  communis  omnibus 
Sanctis,  sicut  rursum  in  Psal.  32  dicitur:  Pro  hac 
orabit  ad  te  omnis  Sanctus  etc.  Sic  docet  nos 
haec  confessio,  quod  omnes  iniusti  et  improbi  si- 
mus.  Si  qui  vero  singularia  habent  dona,  illi  pro 
eo  beneficio  agant  Deo  gratiaGj,  neque  se  efferant. 
8in  in  peccata  prolapsus  fueris,  cogites  eam  eese 
oarnis  et  sanguinis  naturam,  neque  tam  magnum 
tuum  esse  peccatum,  quin  in  idem  aut  etiam  in 
oiaius  aliud  quivis  alius  prolabi  possit.  Non  igi- 
tur  est  alia  res,  quae  nos  discemat,  quam  gra- 
tia  Dei. 


et  Saeramento  endiftristiae*  421 

Atque  haec  quidem  confessio  tam  est  lieces- 
saria,  ut  nullo  temporis  momento  sit  intermittenda, 
et  debet  ad  hanc  omnis  Christianorum  vita  esse 
comparata,  ut  perpetuo  Dei  gratiam  praedicet  homo 
et  snam  vitam  apud  Deum  accuset  ac  damnet. 
Naooi  si  vel  bona  opera  vel  honestam  yitam  lactes, 
statim  Dei  iudicium,  quod  neutrum  horum  patitur, 
sequitur,  non  potest  autem  quisquam  hominum  in- 
dicium  Dei  ferre.  8ic  ergo  haec  confessio  fieri 
debet,  ut  te  ipsum  primo  damnes,  et  sentias  certo, 
te  mortem  ac  perpeiuos  inferorum  cruciatus  meri- 
tum.  Quod  si  facias,  antevortis  Deum,  ut  non 
possit  te  iudicare  aut  damnare,  sed  sua  gratia  te 
excipit  et  fovet.  Verum  de  hac  confessione  hic 
non  agimus. 

II. 

Secunda  confessio,  illa  fit  ad  proxlmum,  et 
est  caritatis,  sicut  prior  illa  est  fidei.  De  ea  in 
epistola  lacobi  scriptum  est:  Coniitemini  invicem 
alius  alii  delicta.  Est  autem  haec  confessio,  cum 
quis  confitetur  proximo,  quod  eum  laeserit. 

Sicut  Christus  Matth.  5.  docet:  Si  obtuleris 
munus  tuum  ad  aram,  et  illic  recordatus  fueris, 
quod  frater  tuus  habet  aliquid  adversum  te,  relinque 
illic  munuB  tuum  corum  altari,  et  abi,  prius  recon- 
cilieris  fratri  tuo,  et  tum  veniens  offer  munus  tuum. 
Habeto  benevolentiam  cum  adversario  tuo  cito,  dum 
es  in  via  cum  illo  etc.  Utrumque  hic  exigit  Chri- 
stus,  ut  ie,  qui  laesit  alterum,  roget  ab  eo  veniam, 
et  is,  qui  rogatur,  det  veniam  errato. 

Est  autem  et  haec  confessio  neces&aria  ac  di- 
vinitus,  ut  prima,  mandata  nobis.  Neque  enim 
nobis  nostra  peccata  remittet  Deus,  nisi  et  aliis 
condonaverimus,  quae  ipsi  in  nos  peccaverunt.  Et 
certum  argurtientum  est,  eam  non  esse  veram  fidem, 
quae  non  hunc  fructum  secum  affert,  ut  et  aliis 
peccata  remittat,  et  remissionem  a  Deo  quoque 
roget.  Neque  enim  alias  ad  Deum  homo  accedere 
ausit.     Si    ergo    hic    fructus   non    affuerit,    certum 


ajrgiunentum  est,  neque  fldem  neque  i^rimam  con- 
fefiBionem  yeram  eBse. 

III. 

Tertia  confessio  est,  quam  Papa  mandavit, 
aurioularie  illa^  quae  fit  coram  sacerdote.  EaM 
Deus  non  praecepit,  verum  Papa  ad  eam  coegit 
homines.  Sunt  autem  in  ea  varia  peocatorum  ge- 
nera  et  discrimina  conficta,  quibus  mlsere  urgeniur 
et  excruciantur  conscientiae.  Sic  igitur  de  hoc 
postremo  confessionis  genere  sentieadum  est,  Deus 
neminem,  neque  ad  illam  primam  cdnfeesionem, 
quae  corum  Deo  fit,  neque  ad  illam  alteram,  quae 
fit  coram  proximo,  cogit,  vult  ut  te  tua  cog^  vo- 
luntas ,  ut  cogat  te  tuae  salutis  ratio ,  item  divinae 
gratiae  sitis.  Non  ergo  Deus  delectatur  iis,  aut 
probat  eos,  qui  inviti  ita  confitentur,  vult  potius, 
ut  volentes  ac  ex  animo  id  faciamus. 

Verum  Papa  diversum  fecit,  neque  ctiravit, 
volentes  an  inviti  confiterentur,  sed  mandavit  serio, 
ut  nisi  quis  certo  tempore  confiteretur,  is  in  pto- 
fkno  loco  extra  publicuto  coemiterii  humetur: 
perinde  atque  si  agerefur  res  in  politica  administra- 
tione,  in  qua  vi  coguntur  hoMines. 

Verum  Deus  non  probat  eam  confessionem, 
aut  ullum  aliud  opUs,  si  invitus  illud  facias.  Imio 
praiestat  omnino  non  confiteri,  quam  ihvit\iirt  confi- 
teri.  Neque  enim  patet  ad  Deum  aditus  illis,  qui 
ttOn  sua  sponte  voluntarii  ad  ipsnm  venhint.  Noh 
igftut  cogl  debent  hon^ines. 

Et6i  qui  propter  Papae  mandatum  confitgntur, 
illi  etiam  peccare  se  sciant,  quanquam  videiYius  ita 
piflissim  iam  fieri,  ut  omnes  hulla  alia  ratione,  quam 
qnod  ita  mandatum  est  a  Papa,  ad  confessionem 
iDiatit. 

Vere  igitur  illud  telmpus  a  Germanis  |>as8iotifs 
hebdomab  appellatum  est,  misere  enim  eicearniflcan- 
tur,  hoc  praesertim  tempore,  conscientiae ,  tlatn 
tti^no  aninmrum  ac  salutis  periculo.  Et  Ghristub 
quoque  longe  gravius  ac  contumeliosius  eo  tem- 
p6ftt  e)ccruoia<M!r,   quam  tum,    citm  iki  crace  peh- 


%i  Sacraiaento  daGhari8ti«e«  4SB 

deret.  MerMo  igitur  Deo  agamtts  gratUus  ptt  hoc 
beneficio,  quod  suum  verbum  ceu  lumen  ac  duoeBi 
conscientiarum  dederit. 

Sic  ergo  de  auriculari  confessione,  quam  di- 
cuut,  sentimus.  Quanquam  ad  eam  nemo  sit  o#- 
gendus,  non  tamen  ideo  contemnenda  est,  nam 
multae  sunt  .rationes,  propter  quas  eam  probamus. 
Ac  principalis  quidem  ea  est,  quod  verhum  Ditfi 
nullo  modo  contemnendum,  sed  ardenti  animo  am* 
plectendum  est,  ubicunque  tandem  et  quotiescunque 
illud  audire  contigerit.  lam  autem  per  totum  ter^ 
raJTum  orbem  suum  verbum  Deus  divulgavit,  ut 
nullus  sit  angulus ,  in  quo  non  possis  illud  in- 
venire. 

Porro  verbum  Dei  et  evangelium  proprie  hae 
est,  quod  nobis  peccatorum  remissionem  promittit. 
Ea.  enim  evangebi  summa  est,  remissa  esse  pec- 
cata  illis,  qui  credunt  in  Christum,  neque  doceci 
evangelium  potest,  quin  simul  absolutionem,  quam 
vocant,  sacerdos  dicat. 

Sic  illa  vox,  quam  in  altari  sacerdos  dicit,  Pax 
vobis,  evangelium  et  absolutio  quaedam  est,  quasi 
diceret:  Annuncio  vobis  divinitus  pacem  et  remis- 
sionem  peccatorum  per  Christum.  Sic  verba  Christi 
in  eoena  sunt  evangelium  et  absolutio:  Hoc  est 
corpus  meum,  quod  pro  vobis  traditur,  hic  sanguis 
meus,  qui  pro  vobis  effunditur  in  remissionem 
peccatorum  etc.  8i  quis  ergo  ideo  confiteri  nolif, 
quod  verbum  in  sacramento  quoque  habeat,  is 
eadem  ratione  sacras  quoque  conciones  poterit 
negligere.  Verum  debet  evangelium  assiduo  per- 
sonare  nostras  aures,  et  nos  vicissim  illud  cum 
summo  gaudio  excipere  debemus,  ubi  et  quoties- 
cunque  id  audire  licet,  debemus  quoque  Deo 
gratias  agere  pro  summo  illo  beneficio,  quod  liceat 
ubique  sacrosanctum  Dei  verbum  audire. 

Non  igitur  contemnenda  confessio  illa  auricu- 
laris  est,  propter  absolutionem  et  evangelii  verbum, 
quod  ex  sacerdote  audis.  Et  cum  confiteri  voles, 
non  tam  curabis  tuam  confessionem,  quam  verbum, 
quod  audis  a  sacerdote. 


4iH:  IIL    Concio  de  eonfesBioiie 

Possunt  autem  illa  sic  discemi:  Duo  vesirum 
eonvenitis,  tu  narras  prior,  ille  alter  posterior 
loquitur.  Non  igitur  admodum  soliicitus  sis  de  eo, 
qnod  tu  dicis,  sed  maior  cura  sit  de  iis,  quae  au- 
die  ab  illo  altero,  qui  remissionem  peccatorum  Dei 
nomine  tibi  annunciat. 

Neque  multum  refert.  sive  is  sit  sacerdos.  aut 
pfi^licus  ecclesiae  minister,  sive  aiius  quidam  Chri- 
stianuB.  Nam  verbum,  quod  loquitur,  non  suum, 
8ed  Dei  est,  et  Deus  non  minoris  illud  aestimat, 
qnam  si  ipse  tecum  locutus  fuisset,  adeo  in  omnes 
angulos  diviuum  suum  verbum  Deus  sparsit.  Cum 
ei^o  ubique  verbum  Dei  nobis  sit  expositum,  de- 
bemus  cum  gratiarum  actione  illud  amplecti,  non 
oontemnere  aut  negligere. 

Praeterea,  quemadmodum  saeramentum,  ita 
iilud  verbum^  quod  ex  sacerdote  audis,  non  nisi 
fid  tuam  personum  refertur.  In  publicis  autem 
concionibus  in  vulgus  evolat  promissio,  et  quamvi« 
ad  te  quoque  pertineat,  non  tamen  ita  certus  de 
ea  esse  potes.  Verum  hic  id  in  confessione  ad  te 
unum  dicitur,  ut  prorsus  nihil  de  voluntate  Dei 
erga  le  dubites.  lam  si  quis  esset  in  orbe  locus, 
in  quo  Christus  ipse  tecum  vellet  loqui,  imo  ange- 
lus  quidam ,  non  Christus ,  an  non  ad  extremos 
usque  mundi  angulos  currerefi^,  ut  audire  coelestem 
voeem  possis? 

Quae  ergo  est  iila  miseria,  quae  illa  stuititia, 
quae  ingratitudo?  ut  hoc,  quod  nobis  dicitur,  non 
audiamus?  Scriptura  testatur  Deum  per  nos  tecum 
loqui.  neque  minus  in  nostris  verbis  pondus  esse, 
qoam  si  ipse  praesens  praesenti  loqueretur,  et  ta- 
men  negligitur. 

Sic  enim  Christus  dicit  Matth.  l^:  Ubi  duo 
vel  tres  congregati  sunt  in  nomine  meo,  ibi  sum 
in  medio  eorum.  Item  lohan.  20:  Quorumcunque 
remiseriti^  peccata,  remittuntur  eis,  quorumcunque 
retinueritis,  retenta  sunt.  Sic  Deus  ipse  absofutio- 
nem  in  confessione  dicit^  quemadmodum  quoque 
infantem  ipee  Deus,  non  sacerdos,  baptizat,  et  ta- 
men  dicemus  nos  eonfessione  non  habere  opus? 


•I  SMnuBMlo  «iiehiiistiM.  4Sb 


Btwmsi  iffitur  eandeni  ipsam  peoofttoram 
miMionem  au£a8  in  saeramento,  non  tamen  eon- 
feaeio  est  negligenda,  potissimam  antem  ob  eaai 
rationem,  qnod  tibi  soU  in  confeesibne  verbum,  nt 
in  saoramento,  annunoiatur. 

Praeterquam  autem,  quod  in  confesaione  ▼er* 
bum  ad  te  unum  dicitur  et  refertur,  hoc  quoqne 
in  ea  efit  eommodi,  quod  tibi  licet  tuto  eacerdoti 
dieere,  quibus  in  rebus  maxime  labores,  et  epn* 
silium  ao  eo  vel  quovis  aiio,  quisquis  tandem 
ftierit,  petere.  8i  ergo  nulla  alia  esset  commodi- 
tas  in  confessione,  si  etiam  non  loquenetur  nobis* 
oum  in  ea  Ghristus,  tamen  nolim  magno  oareite 
oonfessione,  ideo  quod  lieeat  omnia  qoae  sentis  ia 
iratris  sinum  effundere  et  conqueri  de  iis,  quae  ia 
te  oonseientiam  urgent.  Neque  enim  est  alia  res 
aeque  misera,  atque  conscientia,  cum  ppemitur  et 
angitur,  neque  tamen  consilium  aut  solatium  aH- 
qood  novit.  Plenum  ergo  consolatioois  |et  huauiF* 
nitatis  quoque  opus  est,  quod  in  confessione  dao 
conveniunt,  et  alter  alterum  cousilio,  consolatione, 
quacunque  item  alia  re  potest,  iuvat.  Hic  mor- 
bnm  suuni  aperit,  alter  medicas  affert  manus. 

Quanquam  igitur  mandato  ad  confessionem  cogi 
homines  nolim,  ne,  si  qui  non  ante  confessi  acce- 
dant  ad  sacramentum,  se  peccasse  sentiant,  mazi- 
mum  tamen  thesaurum  confessionem  esse  iudioo, 
qui  nullis  opibus  sit  comparandus,  adeoque  minime 
contemnendus.  Nemo  enim  potest  verbum  Dei 
neque  satis  diligenter  audire ,  neque  in  animum  ita, 
ut  merebatur,  insculpere. 

Dixi  igitur  diligenter  inter  se  discernendas 
confessionem  et  absolutionem ,  ut  absolutionem 
potissimum  spectes,  neque  confltearis  vel  ob  man- 
datum,  vel  tanquam  bonum  opus,  quod  peccatorum 
remissionem  mereatur,  facturus,  sed  iaeo  potius, 
ut  Dei  verbum  audias,  quo  erigatur  ac  consolatio- 
nem  accipiat  conscientia  tua. 

In  absolutionem  igitur  tum  oculos  tum  mentem 
potissimum  deflges,  in  qua  divina  voce  peccatorum 
remissio  per  hominem  tibi  annunciatur,    quae  flde 


436  II ^  '  Oondo  <h»  ooBliBesione 

eet  apprehendenda.  Videa  enim,  quam  impia  et 
abeurda  plane  conBtendi  ratio  ante  hoc  tempu»  in 
papatu  fiierit,  priusquam  enim  absolvereutur  homi- 
nes,  multa  et  varia  eis  sunt  iniuncta  opera,  quibus 
pro  peccatis  satisfacerent  eamque  rem  vocarunt 
absolotionem,  cum  rectius  alligatio  vocari  queat: 
nam  cum  tollantur  peccata  per  absolutionem,  si  ei 
oredas,  quid  attinet  opera,  quibus  pro  peecatis  sa- 
tisfacias ,  addere  ?  et  cogere  homines  a  fide  et  ab- 
aoltttione  ad  propria  opera? 

Quis  potius  sic  cogitari  oportuit:  Ecce  hoc 
verbum,  quod  a  me  audis  divino  mandato,  fide 
tibi  est  apprehendendum.  Si  ergo  credere  ei  non 
potes,  omitte  confessionem  tuam.  Non  est  autem 
hoc  ita  accipiendum,  quod  nolim  eonfiteri  sua  pec* 
cata  eos,  aut  consolationem  et  oonfirmationem 
animi  petere,  quorum  infirmior  est  fides.  Imo  si 
sentis  imbecinitatem  tuam,  quod  credere  nou  pos- 
sis,  conqueraris  ea  de  re  apud  fratrem  tuum,  cui 
confiteri  voles.  Dic:  Sentio  quidem,  quod  oon- 
feseione  et  absolutione  habeam  opus,  verum  infir- 
mior  est  fides  mea,  quam  quod  possit  certo  sibi 
persuadere  vera  esse,  quae  ex  te  audio.  Nam  cui 
rectius  de  imbecillitate  tua  conquestus  fueris,  quam 
Deo?  Deo  autem  tum  conquereris,  cum  fratri  tuo 
conquereris,  qui  te  sancto  Dei  verbo  consolari  ^c 
oonflrmare  potest,  atque  ea  demum  vera  est  oon- 
fesaio.  Utinam  autem  omnes  eo  usque  progressi 
essent,  ut  confiterentur  fidei  suae  infirmitatem,  quod 
Dei  promissionibus  credere  non  possent. 

Haec  iam  de  confessione  sufficiant,  quod  nemo 
ad  eam  cogi  debeat,  sed  ut  volentes,  non  doacti 
eenflteamur. 

Verum  quaerat  aliquis,  quidnam  sit  confiten- 
dvm?  MuUa  nugati  hic  sunt,  qui  hactenus  in  tem- 
plie  docuerunt,  de  quinque  sensibus,  de  septem 
pieccatis  mortalibus,  de  decem  praeoeptis,  et  aliis 
similibus,  quibus  potius  implicitae  sunt  eonscientiae 
qmm  adiutae. 

Vemm  sic  oportuit  fieri,  debebai  ante  diligen- 
ter   ciraimspicere ,    quaenam   peceata    te   maxime 


iti  SmvpmhI»  «ulutfiitlM  4SS 

prMierctoty  quft^  consdentianoi  ««tiimilarent  et  gn^ 
▼areiit,  atque  ea.  ia  oonfeaeione  erant  dioendaw 
Nttdl  igitiir  ofm  est  iUo  elattiine,  quo  soliti  f wit 
uti ,  ut  exactus  peceatorum  omniilni  referretur  «ai» 
tidogiiSi,  ea  quAe  oogitanti  oeourrunt  arrif^,  et 
dio:.  Bone  frater,  hio  lapeus  8«m,.tii  erige  tM 
▼erbo  Dei^'  et  oonsule,  quid  in  hao  re  Bo^i ,  114 
fiMiundua.  ,v. 

Dekidt  enitn  brevis  eese  Oonfi^saio,  in  quaf.--4i 
qnid  te  fugit^  quod  post  in  mentem  yeniat,  nihilte 
ea  res  eotatarbet  Nequfe  enim  oonfesstts  e»,  iM 
tanqnatti  bodum  opns,  v^  tanquam  coaotum  op«0 
fieiekirus,  et:  poterie  hoo  ipeum  ^Ooatnm  Deo  oon>- 
flteri.  Insuper  absolutionem  quoque  ialidis  in.Miai» 
Uams  ouni.terba  ooenae  Dominioae,  reoitari:  audia 
NfliM  eigo  te.  conturbet,  ei  quorundam  peoeatomto 
sis  oblitiie.  Nam  et  ooculta  peoeata^  qttaeque^itt 
fiigiont,  in  abeolutiione  remfesa  tent  Neque  eniip 
Dene  hoo  speotat>,  quid  a«t  quomodo  tu  MnfiesBW 
sis,  vtfbum  euuin  ao  tuam  speotat  Sdem.  i  • 

£]t  in  absolutione  non  solet  oertus  numemf 
pecoatorum,  quae  remittuntur,  addi,  sed  ea  (Mt 
libera  quaedam  ac  iate  patens  vox,  quae  simplici- 
ter  annunciat  Deum  tibi  favere,  porro  si  Deus  tibi 
favet,  sublata  sunt  omnia  peocata.  Conflrmet  igi^ 
tur  te  non  tua  confessio,  sed  absoluiio,  neque  muK 
tum  te  sollicitet,  si  qua  non  meministi.  Bemistto 
enim  peceatorum  tuae  respondet  fldei.  8i  evgo 
multw»  credis,  multum  quoque  tibi  remittitur.  Ajt- 
qne  in  hunc  modum  quidem  peocatis  et  conscien-* 
tiae  opponi  veiJHim  Dei  et  promissio  debet.  Sed 
haec  iam  de  cDnfessione  satis  sint. 

Altera  pars  sermonvs  de  sacramento  altaris. 

lam  nobis  est  ad  inceptam  de  sacramento 
disputationem  redeundum.  Illum  autem  locum  ian 
ante  absolvimus,  quod  liberum  esse  debeat  sacra- 
mentum,  neque  homines  ad  illud  vi  cogendos. 

Restat  igitur,  ut  quoque  de  utraque  spede 
attquid   cicamuB.    lam   ottm  rautem  aio  dooai^   uk 


4S8  m.    CoBeio  de  eonfesiloiio 

nostrs  ecelesia  UDam  specieni  nemiBi  ezhibendsm, 
86d  nt  is,  qni  sacramento  nti  volet,  ant  integrnm 
saoraroentum,  ut  a  Christo  institutnm  est,  accipiat, 
aot  prorsus  abstineat. 

Porro,  adeo  saepe  haec  a  nobis  tractata  cansa 
eet,  ut  putem  iam  omnibns  planum  esse,  quare 
ntramque  spedem  eumi  postnlemus.  Quod  s\  qui 
adeo  sunt  rudes,  aut  etiam  sua  infirmitate  adeo 
delectantur,  ut  intelligere  haec  nolint,  illos  sane 
B08  non  curamus,  et  multo  satius  quoque  eet,  ut 
illi  sacramento  prorsus  abetineant.  Malum  enim 
«rgumentum  est,  tot  annis  audire  verbum  Dei,  et 
tamen  perpetuo  inflrmum  manere,  et  dicere,  quod 
non  possit  illa  assequi.  Neque  enim  possibile  est 
aoD  illuminari.animos,  si  diutius  yerbum  audias, 
Bisi  omnino  excaecatae  sint  mentes  a  Satana.  Cnm 
igitur  perdures  in  caecitate  tua,  multo  consultius 
quoque  faciunt  ministri  ecdesiae,  si  tibi  prorsus 
non  exhibeant  sacramentum.  Si  enim  verbum,  quod 
planissimum  ac  apertissimum  est,  capere  non  potes, 
saeramenta  qaoque  non  capias ,  absque  verbo 
enim  essent,  et  nuUa  quoque  essent  sacramenta. 

Adeo  autem  persuasit  haec  nostra  de  utraque 
specie  sententia  orbem,  ut  etiam  adversarii  nostri 
eam  norint.  Quia  autem  illi  non  inflrmi,  sed  in- 
dnrati  sunt,  ac  nostram  doctrinam,  quam  norunt 
saorarum  literarum  testimoniis  niti,  oppugnant  (si- 
qnidem  vi  pergunt , "  ac  sua  autoritate  nos  urgere 
volunt),  non  cedemus  eis,  neque  eorum  pertinaciam 
oeu  inflrmorum  errorem  tolerabimus,  praesertim 
cum  non  possint  nostram  sententiam  refutare,  ne- 
que  ulla  alia  re,  quam  autoritate  Romanae  eocle- 
siae  sint  subnixi.  Et  quia  se  tam  pertinaciter  op- 
ponunt,  ideo  nostris  utramque  speciem  exhibebi- 
mus,  sive  offendantur  ea  re,  sive  non.  Et  quia 
vi  ac  pertinacia  se  opponunt,  nihil  omnino  est  eis 
concedendum. 

Illud  autem  mihi  maxime  placet,  quod  hoc 
sacramentum  non  sit  sine  persecutione.  Ideo  enim 
Christus  id  instituit,  ut  esset  ceu  tessera  vel  nota, 
qua   disoernerentur  Christiani   ab  aliis*    Nisi  wim 


•I  SAcnunMitQ  6aoh«rl0ftlM.  429 

haberemuB  hoo  •aeraineiituin,  haud  sdiri  poterati 
quinam  Christiaoi,  aut  ubi  essent,  item  in  quibas 
8UO0  frucius  evangelium  ederet 

Verum  oum  acoipiunt  hominea  •  aaoramentttiiii 
videmus,  et  qui  sint  illi,  qui  audiunt  evangelium, 
et  wvk  digne  Christiano  nomine  ambulent.  Bie 
ceu  quaedam  nota  hoo  saoramentum  eat,  qua  usA 
agnoficimur,  quod  profiteamur  nomen  Dei|  et  quod 
no8  divini  verbi  non  pudeat. 

8i  igiturPapa  aut  alius  impius  tyrannue  videat 
te  utramque  sacramenti  speoiem  acdpere,  videt 
oertum  teatimonium,  quod  hanc  evangeiu  doctrioain 
probes.  Indignatur  igitur,  et  vim  ceu  advenns 
haereticttm  parat,  bene  autem  tum  tecum  agitari 
nam  et  sic  actum  est  cum  Christianis  olim,  qui  hoc 
sacramento  religionem  suam  testabantur. 

Prohibuerunt  iam  nos  ab  utraque  epecie  epit 
acopi,  si  qui  ergo  Christum  proflteri  volent,  iili 
utramque  speciem  accipiunt,  tum  scient  reliqui,  quod 
Christiani  sint,  et  verbuiu  Dei  probent  ac  sequaa* 
tur.  Si  eam  igitur  ob  rem  vis  eie  afferatur,  et  occi- 
dantur,  patiantur  eam  iniuriam,  reddet  enim  longe 
splendidiorem  vitam  Deus,  quam  haec  sit. 

Quare  placet  mihi,  quod  sa(»ramentum  hoc  no- 
stro  tempore  persecutioni  praebeat  occasionem,  nam 
si  omnes  id  probarent  ac  revererentur,  qui  posset 
vera  adesse  confessio?  lam  cum  ignominia,  contu- 
melia,  denique  vitae  pericula  inde  nobis  enascaa* 
tur,  atque  iila  omnia  propter  illam  confessionem, 
recte  nobiscum  agitur,  sicut  quoque  olim  cum  veris 
Christianis  in  primitiva  ecciesia  est  actum. 

Porro  dixi  quoque,  non  satis  esse,  si  accipias 
sacramentum,  sed  oportet  te  quoque  certum  esse, 
et  bene  munitum  rationibus  sacrarum  literarum, 
quibus  et  te  confirmes,  et  aliis  quoque,  si  id  a  te 
postuletur,  rationem  tui  facti  dare  queas,  ut,  cum 
vis  tibi  eam  ob  rem  offeratur,  possis  factum  tuum 
contra  Satanam  et  muudum  divino  verbo  defendere. 

Quare  non  poteris  alterius  flde  niti,  cum  ad 
sacramentum  accedis,  unusquisque  pro  se  credere 
ofebet,  sicut  unusquisque  pro  se  quoque  contra  ^ee- 


436  ill>  Oencio  de  oonfessione 

oatum,  Satanam,  itera  mundum  militare  debet.  Ante 
omnia  igitur  diligentissime  memoriae  commendafida 
sunt  verba,  quibus  Ohristus  hoc  aacramentum  insti- 
tait^  nempe  haec: 

Dominus  lesus  in  ea  noete,  qua  traditus 
est,  accepit  panem,  et  postquam  gratias 
egisset,  fregit,  et  dedit  discipulis  suis, 
dicens:  Aecipite,  oomedite,  hoc  est  eorpus 
meum,  quod  pro  vobis  datur.  Hoc  facite 
in  mei  commemorationem. 

Similiter,  postquam  coenavit,  acoepto 
G^alioe,  cum  grati^s  egisset,  dedit  illis, 
dicens:  dibite  ex  hoo  omnes,  hic  oaliK: 
novum  testamentuin  est  in  meo  sanguine, 
qui  pro  vobis  effonditur  in  remissionem 
peccatorum,  hoc  facite,  quotiescunque 
biberitis,  in  mei  commemorationem. 

Haec  sunt  verba,  quae  neque  ipsi,  neque  etiam 
Batan  negare  poterit,  in  quae  figendus  pes  est,  ut 
firmiter  in  iis  consistamus?  Sunt  autem  nuda  ae 
planissima,  quae  nullis  interpretationibus  eludi  pos- 
sunt,  quod  et  panis  sit  Christi  corpus  pro  nobis 
traditum,  et  calix  Christi  sanguis,  pro  vobis  efifosua, 
et  iubemur  illa  facere  in  commemoratiQnem  ipsius. 

Diversum  autem  P^pistae  mandarunt.  Cum 
igitur  pro  concione  dixerint:  Vos  Laici  haeo  non 
intelligitis ,  neque  iioet  vobis  ista  interpretari,  erra- 
tis  igitur,  responde:  ius  interpretandi  scripturas 
aeque  Laicis  concessum  esse  atque  dootis.  Et  quem- 
admodum  iiiis,  ita  nobis  quoque  mandatum  est, 
ut  credamus  in  Deum,  ut  nostram  fidem  confiteamur, 
ae  omnia  praecepta  Dei  servemus.  Habemus  enim 
eundem  Deum,  quem  ipsi  habere  se  dicunt,  quo- 
modo  autem  credemus,  si  aut  verbum  ignoremus, 
itut  non  intelligamus ,  cum  ergo  mandatum  habea- 
mus,  ut  credamus,  necesse  quoque  est,  ut  verbum^ 
eui  credendum  est,  sciamus.  Neque  enim  potest 
esse  fides  sine  verbo. 

Praeterea  hoc  quoque  nobis  inciunbit,  ^t  illo 
verbo  nitamur,  et  contra  omnes  insulius  Satanae, 
/>eecati  et  mupdi  nos  defendamu^ ,   itero,  ut  4)iiae 


et  SacrMuento  eacharistiae.  431 

obiioiuntur,  refiitara  poseimus.  Habemus  ergo,  quod 
mpondeamus  iUis,  qui  noluDt  nobis  concedere  ius 
Iractandi  sacras  literus,  nempe,  quod  cum  a  nobis 
eadem  requiratur  fides,  quae  ab  illis,  necessarium 
nobis,  idem  yerbum  ac  parem  eiusdem  verbi  oog- 
nitionem  esse. 

Cum  igiiur  dicat  evangelista :  lesus  acoepit  ca- 
licem,  et  dedit  discipulis,  dicens:  Bibite  ex  hoe 
omnes,  hic  calix  novum  testamentum  est,  in  meo 
sanguine,  qui  pro  vobis  effiinditur  etc,  vident  sine 
dubio  omnes,  quaenam  horum  verborum  sit  sen- 
teniia:  Accipite,  bibite  etc.  M  ergo  probent  esae 
aliam  quandam  signiflcationem  verbi  bibere  ete,, 
no8  nostram  sententiam  retinebimus,  quod  omnibus 
ex  caiice  illo  sit  bibendum,  neque  vel  consuetudi- 
nem,  vel  consiliorum  decreta  quicquam  morabimur. 
Deus  enim  vetustior  est,  quam  uUa  cousuetudo,  et 
autoritas  Dei  omnia  vincit  concilia. 

Plana  quoque  suut  illa  verba:  Hoc  facite  in 
mei  comniemorationem.  Dic  quaeso,  quibusnam  sit 
mandata  commemoratio  Domini?  num  solis  sacer- 
dotibus?  Cur  non  potius  omnibus  iis,  qui  Christi 
nomen  profitentur?  Quid  enim  est  aiiud  meminisse 
Doniini,  quam  praedicare  eum  et  confiteri?  Haec 
cum  onines  debeanius,  apparet  quoque  utramque 
speciem  omnibus  esse  concessam,  ut  et  panem 
edant,  et  bibant  caliceni,  sive  sint  sacerdotes,  sive 
non  sint. 

Impius  et  iiie  praetextus  est,  quod  dicunt  nefas 
esse,  nosse  Laicos  verba  testamenti  Christi.  8i  nefas 
est  ea  verba  Laicob  tenere,  frustra  igitur  ipsi  eos 
docent,  nam  quod,  quaeso,  aliud  ipsorum  officium 
est,  quam  ut  rudes  illoe  verbum  Dei  doceant?  Ideo 
enim  pastores  sunt  Ci^nstituti,  ut  alios  instituant  in 
verbo  et  doceant.  His  igitur  nugis  magis  se  ape- 
riunt,  quales  sint,  quani  ut  nostram  sententiam  op- 
pugnent.  Adeo  impudenter  se  veritati  opponunt 
impii  homines. 

Vides  iam  aliquo  modo,  quomodo  accipienda 
et  firmiter  retineuda  sint  illa  verba,  quibus  sacra* 
mentum  hoc  a  Christo  est  institutum,  nempe^  <\viod 


432  IH.  Concio  de  confesstone 

non  solum  hoc  a  nobis  exigitur,  ut  teneamus  et 
intelligamus  ea,  verum  etiam  ut  nostra  fides  tn  iis 
haereat,  ut  his  verbis,  ceu  invictis  armis,  contra 
omnium  insultus  nos  defendere,  et  repellere  nostros 
adversarios  possimus. 

Cum  ergo  sacramentum  hoc  voies  accipere, 
potissima  verborum  erit  cura,  in  quibus  sentias  eum 
thesaurum  esse  repositum,  quo  solo  niti  tuto  pos- 
simus.  Ad'  te  enim  sine  dubio  illa  verba  dicuntur: 
Meum  corpus  pro  vobis  traditur,  meus  sanguis  pro 
vobis  effunditur.  In  quem  usum  ?  num  in  hoc  tan- 
tam,  ut  edas  et  bibas?  non,  imo  in  remissionem 
peccatorum  tuorum.  Hoc  iilud  est,  quod  ad  te  po- 
tissimum  pertinet,  cui  omnia  reliqua,  quae  hie  fiunt 
et  dicuntur,  serviunt,  ut  tibi  scilicet  omnia  tua  pec- 
oata  remittantur. 

Porro,  si  faciunt  haec  ad  remissionem  pecca- 
torum,  ergo  etiam  ad  mortem  superandam  facinnt. 
Neque  enim  morti  relictus  locus  est,  ubi  peccatum 
est  sublatum,  peccato  sublato  omne  malum  cessat, 
atque  ea  est  beatitudo.  Hic  thesaurus  ille  est,  quem 
nos  in  hoc  sacramento  praedicamus,  in  hunc  defige 
ocuios  tuos,  et  nugas  illas  Scholasticorum  omitte, 
qui  multum  sunt  solliciti,  quomodo  possit  adesse 
corpus  Christi,  praesertim  in  tam  parvo  corpore 
panis.  Ad  miracula  ilia  ne  respicias,  sed  simplici- 
ter  haereas  in  verbo,  atque  ea  tua  unica  sit  cura, 
quomodo  hunc  fructum  ex  hoc  sacramento  queas 
capere,  nempe  remissionem  peccatorum. 

Sic  igitur  animum  tuum  institues,  ut  ad  te  per- 
tinere  haec  verba  sentias.  Hoc  autem  ita  fiet,  si 
sentias  peccati  morsus  et  terrores,  si  tenteris  aut  a 
oame,  aut  a  mundo,  aut  a  Satana,  si  ira,  impa- 
lientia,  avaritia,  aut  cura  ventris  solliciteris ,  si 
variis  exercearis  malis,  aut  nonnunquam  etiam  in 
foeda  crimina  proiapsus  sis,  quae  male  afiRciant 
animum.  Si  haec  atque  his  similia,  inquam,  patia- 
ris,  tum  senties,  quam  sis  miser  homo,  terreberis 
conspectu  mortis,  frangeris  animo,  neque  poteris 
esse  quietus. 

Ac  tum  quidem  opportunum  erit,  ut  confitearis 


et  Sacramento  eacharistiM.  4^ 

et  Deo,  de  tua  miseria  conqueraris  et  dicas:  Do- 
inioe  lesu,  ideo  a  te  hoc  sacramentum  institutum 
est  et  ad  nos  transmissum,  ut  remissionis  peccato- 
rum  per  id  certificaremur.  Sentio  autem,  quam  sa- 
cramento  opus  habeam.  In  magna  peccata  sum 
prolapsus,  metuo  igitur  iudicium  tuum,  et  paene  de- 
ficio,  sentio  me  inflrmiorem,  quam  qui  verbum  tuum 
confiteri  audeam,  tot  tantisque  laboro  vitiis:  quare 
venio  ut  sanes,  consoleris  et  confirmes  me. 

lam  antea  vero  monui,  nemini  exhibendum 
esse  sacramentum,  nisi  prius  indicaverit,  ad  quid 
eo  habeat  opus^  nempe  ut  conqueratur  de  sua  mi- 
seria  et  peccatis  suis,  ut  petat  consolationem  et 
coufirmationem,  quae  et  per  verbum  et  per  signum 
contingunt.  Qui  hunc  sacramenti  usum  nesciunt, 
ilii  prorsus  abstineant.  Nam  illi  stulte  et  impie 
agunt,  qui  tantum  tempore  paschatis  sacramentum 
sumunt^  et  se  adeo  misere  excruciant,  cum  tamen 
nesciant,  quis  sit  verus  sacramenti  usus. 

Porro,  ubi  sumpseris  sacramentum,  non  licebit 
tibi  esse  otioso,  sed  perges  strenue,  et  fidem  tuam 
exercebis.  Nam  et  is  sacramenti  est  usus,  ut  dicere 
hoc  vere  possis:  Habeo  hic  apertum  verbum,  re- 
missa  mihi  esse  peecata.  Signum  quoque  accepi, 
manducavi  et  bibi,  id  quod  certo  comprobare  pos- 
sum,  feci  enim  id  in  conspectu  Satanae  et  mundi. 
Cum  ergo  morte  aut  conscientia  tentarie,  potes  hoc 
sacramento  te  erigere  adversus  tum  Satanam,  tum 
etiam  peccata,  potes  quoque  tuam  fidem  confirmare, 
ac  conscientiam  exhilarare,  ut  non  amplius  metuat 
Deum,  sed  amet. 

Ita  fiet,  ut  de  die  in  diem  melior  reddaris,  cum 
alioqui  otiosus  et  ignavus  ageres.  Quo  enim  lon- 
gius  ab  hoc  sacramento  abstinuerimus^  eo  magis 
reddimur  inepti  ad  id  accipiendum.  Quod  si  impa- 
ratum,  infirmum,  vaeuum  item  fide  te  esse  senseris, 
num  quaeso  aliunde  confirmari  te  posse  sperabis? 
Num  eo  usque  exspectabis,  donec  omnino  sis  purus, 
ac  absolutam  et  perfectam  habeas  fidem?  atqui  si 
id  facias,  neque  ad  sacramentum  unquam  accedes, 
et  ut  maxime  accedas,  nihii  id  tibi  proderit. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p.  Vol.  DI.  ^ 


434  HL  CoBcio  de  coBfosMone 

Ak)ue  hic  quidem  verus  Bacramenti  est  usufi, 
et  hac  ratione  conscieotiae  non  exeruciantur,  aed 
eriguntur,  et  consolationem  accipiunt  Neque  enim 
a  Deo  institutum  est  dacramentum,  ut  ceu  venenum 
aut  crux  quaedam  es8et,  quae  terrorem  mentihus 
incuteret,  quae  opinio  superiore  seculo  a  Doctori- 
bus  impiis  in  vulgus  sparsa,  passim  tenuit  omnes. 
Sic  enim  docuerunt,  ut  nos  nostram  iustitiam  ceu 
hostiam  Deo  ofiferremus,  factum  autem  inde  est,  ut 
ea  verba,  quae  plena  consolationis  et  vilae  sunt, 
quibus  conscientiae  eriguntur  et  confirmantur,  pror- 
sus  contempta  et  ignota  iacuerint.  Verum  sic  potius 
oportebat  fieri,  ut  sentiremus,  in  hoc  sacramento 
nihii  esse,  quam  summam  gratiam,  consolationem 
et  vitam  aeternam. 

Praesentissimum  autem.  venenum  iis  est,  qui 
temere  id  suscipiunt,  qui  nuUam  infirmitatem,  nulla 
vitia,  nuliam  urgentem  necessitatem  sentiunt,  per- 
inde  atque  si  iam  ante  puri  et  iusti  essent.  Requi- 
rit  enim  hoc  sacramentum  homlnem  agnosoentem 
vitia  sua,  quique  videat,  quam  longe  a  vera  iustatia 
absit,  et  cupiat  tamen  iustificari.  Caput  igitur  est, 
sentire  peccatum,  quamvis  enim  peccatum  omnes 
quofquot  vivimus  habeamus,  non  tamen  omnes  id 
agnoscimus. 

Haec  iam  sufificiant,  ut  scias,  quomodo  te  pa- 
ratum  esse  conveniat,  cum  hoc  sacramentum  voies 
suscipere,  ut  scilicet  fidem  tuam  his  verbis,  quibus 
hoc  sacramentum  instituit  Cliristus,  exerceas  et  con- 
firmes,  ac  sentias  vere  pro  te  traditum  corpus 
Christi,  et  vere  pro  tuis  peccatis  effusum  Chriati 
sanguinem,  quae  verba  clare  ostendunt,  quisnam 
verus  sacramenti  sit  usus,  et  quid  nobis  conferat, 
si  id  suscipiamus. 

Sequitur  iam  alterum,  quod  ex  priore  illo,  ceu 
ex  fonte,  manat,  Christiana  scilicet  caritas,  ouius 
quoque  magnam  convenit  esse  curam,  nam  hoc 
Deus  a  nobis  exigit,  ut  fructus,  quos  nos  ex  hoc 
saoramento  capimus,  ceu  lumen  quoddam  iuceant, 
et  ut  appareat  omnibus,  nos  ,cum  aliquo  nostro 
fructu  hoc  sacramento  esse  usoit.   Is  autem  est  fruc- 


et  SfteramenU  •odiaristiiM*  436 

im^  ui  quemAdmadum  dob  Ghristi  oorpus  comedi- 
■MiB  et  «anguinero  eius  bihimus,  ita  vieisBim  quoque 
patiaipur  nos  ab  aliis  eomedi  et  bibi,  hoc  est,  ut 
omues  actiones,  omiiem  vitam  nostram  ad  proximi 
oommodum  provehendum  instituamus.  Elst  enim 
omnioo  nobis  Christi  exemplum  sequendum,  cuius 
tanta  eat  bonitas,  ut  se  totum  eum  omnibus  iis, 
^uae  habet,  Bobis  tradiderit  in  illis  veibis,  quibus 
inatituit  hoo  saoramentum.  Ea  ipsa  verba  nos  quo- 
que  ad  proximum  dioere  convenit:  Accdpe,  eom- 
ede,  bibe. 

Neque  ioco  illa  dici  debent,  sed  revera  sic 
aeatias,  tibi  cum  orouibus,  quae  habes,  proximi 
commodis  esse  serviendum.  Cum  enim  ChristvH 
aic  dicit:  Hoc  est  corpus  meum,  quod  pro  te  tra- 
ditur,  quid  quaeso  aiiud  dicit,  quam  hoc:  En  ego 
ipse  Bum,  qui  pro  te  trador,  hunc  thesaurum  tibi 
dono,  omnium  illorum,  quae  ego  habeo,  tu  quoque 
ais  possessor,  si  quid  tibi  deerit,  mihi  idem  de- 
fttturum  est.  fustitiam  meam,  vitam  ac  aeternam 
beatitudinem  tibi  dono,  ut  neque  peccato,  neque 
niorte,  neque  ullo  alio  incommodo  succumbas,  sed 
vincas  omnia,  quemadmodum  autem  mea  iustitia, 
item  vita  mea  aeterna  est,  sic  tu  quoque  per- 
petuo  iustus  eris  ac  vives.  Sic  nobiscum  loquitur' 
Christus. 

Requiritur  autem  ct  a  nobis,  ut  uos  eadem 
ad  proximum  dicamus,  ueque  tantum  verba  iila 
sonemus,  sed  re  ipsa  ac  factis  declaremus,  in  huuc; 
modum:  En  bone  frater,  ego  corpus  et  sanguinem 
Liberatoris  mei  iam  sumpsi,  qui  se  totum  mihi  do- 
navit,  satis  autem  abunde  habeo,  cum  eum  habeo. 
Tu  igitur  iis  quoque,  quae  ego  habeo,  fruere,  om- 
nia  mea  similiter  tua  sint,  quod  si  res  ita  postulet, 
^tiam  pro  te  mortem  iibens  obibo.  Haec  enim 
omnia  in  hoc  sacramento  a  nobis  requiruntur,  ad 
qua^  facienda  omnibus  viribus  est  enitendum» 

Hoc  tameu  hic  monendum  est,  quod  difflcile 
ad  hanc  perfectionem  simus  venturi,  ut  animam. 
corpus,  opes  et  dignitatem  nostram  proximi  causa, 
si    ita    res    postulet,    in   discrimen  addueaiiuAS^  iu 

28*     ' 


436  ni«    Condo  &%  eonfeMioiie 

earne  enim  yivimus,  quae  adeo  alte  radices  egit, 
iit  non  possimus  iila  caritatis  ofiBcia  perfecte  red- 
dere. 

Atque  eam  ob  causam  Cfaristus  hoc  sacramen- 
tom  instituit,  ut  esset  ceu  quoddam  exercitium, 
unde  peteremus  ea,  quae  ipsi  nobis  deesse  sen- 
timus.  Cum  enim  illam  in  te  infirmitatem  videas, 
quod  quaeso  aliud  afiferes  remedium  quam  hoc? 
Necesse  est  enim,  ut  inter  reiiqua  de  hoc  quoque 
eonqueraris,  et  dicas:  Bone  Domine  lesu,  vides 
quantum  mihi  adhuc  desit,  tu  mihi  te  totum  donas, 
non  possum  autem  ego  idem  facere  proximo  meo. 
Fac  igitur,  ut  et  ego  simllem  erga  proximum  bene- 
▼olentiam  praestare  possim. 

Et  sane,  quanquam,  dum  in  hac  came  vivi- 
mus,  nunquam  illam  perfectionem  possumus  con- 
sequi,  tamen  eo  est  connitendum,  etsi  nihil  aliud 
cum  gemitu  ea  postulanda  a  Deo  facultas  est,  ne- 
que  desperandum  est  ob  hanc  imbecillitatem,  modo 
remaneat  in  nobis  is  affectus,  ut  et  doleat  nobis 
illa  nostra  infirmitas,  et  cupiamus  eam  mutatam  et 
emendatam. 

Porro  noD  est  hoc  minimum  caritatis  officium, 
posse  cedere  de  sua  opinione  et  sententia  animo 
concepta.  Nam  sublevare  alterius  inopiam,  exter- 
nis  officiis  ei  inservire,  nostro  labore  eum  iuvare, 
docere,  item  pro  eo  orare,  haud  ita  difflcile  est. 
Sunt  et  illa  facilia,  invisere  aegrotos,  consolari 
calamitosos,  dare  cibum  esurientibus,  captivos  item 
liberare.  Hoc  longe  omnium  est  maximum,  posse 
cedere  de  sua  opinione,  et  ferre  alterius  infirmita- 
tem  (sicut  Poeta  quoque  ait:  Aurum  et  opes  et 
vasa  frequens  donavit  amicus,  Qui  velit  ingenio 
cedere  nuilus  erit.) 

Neque  etiam  unquam,  dum  hic  vivimus,  per- 
fecte  id  poterimus,  Christus  enim  ea  in  parte  per- 
fectus  fuit,  nos  nunquam  perfecte  idem  faciemus. 
Est  enim  Christus  ceu  sol,  in  quo  nullum  nobis 
vestigium  apparet,  ad  quem  nos  collati  sumus  ceu 
accensa  quaedam  stipula.  Quanquam  autem  illam 
perf(M»tionem  caritatis,    quae   in  Christo  est,    nos 


ci  Saeru&ento  euchariatiae*  437 

Dunquain  possumus  assequi  (eet  enim  eeu  quidam 
iguitus  eaminus),  tamen  nos  tolerat,  si  vel  scin- 
tillam  caritatis  in  nobis  relucere  videat. 

Gavendum  igitur  est,  cum  ex  hao  parte  iuxta 
omnea  laboremus,  ne  de  quoquam  iudicemue,  quod 
non  sit  GhristiaDus.  Habes  enim  exemplum  Ghristi 
in  evaogelio,  qui  adeo  benigne  discipulorum  suorum 
errores  et  lapsus  tolerat,  et  sua  sapientia  iUorum 
stultitiae  cedit  et  servit,  ueque  condemnat  eos  ideo, 
quod  sint  infirmiores,  sed  blande  fovet,  et  ad  illam 
infirmitatem  oonnivet,  quo  ego,  inquit,  iam  eo, 
illo  vos  accedere  non  potestis;  item  ad  Petrum: 
Quod  ego  facio,  tu  nescis  nunc,  scies  autem 
postea. 

Sic  efficit  caritas,  ut  Ghristus  iustitiam  suam, 
iudicium,  potentiam,  vindictam,  poenam,  item  ius 
suum,  quod  tum  in  nos,  tum  in  peccata  nostra 
habet,  omnino  negligat.  Merebatur  quidem  stuiti- 
tia  nostra  damnationem,  verum  non  damnat  nos, 
commonet  nos,  quod  peccaverimus ,  quod  stulte 
egerimus,  non  tamen  ideo  abiicit.  Vides  igitur 
non  esse  minimum  inter  caritatis  officia,  posse 
tolerare  proximi  infirmitatem ,  vel  in  fide,  vel  in 
caritate. 

Quanquam  autem  Ghristi  exemplum  habeamus, 
qui  adeo  placide  suorum  discipulorum  errata  tulit: 
non  tamen  ideo  vel  infirmitas  ^proximi  vel  pecca- 
tum  est  defendendum.  Sic  enim  ad  Petrum  dicit  * ) : 
Scies  postea,  quid  iam  faciam.  Ad  tempus  tolera- 
vit  eius  inflrmitatem,  perinde  ac  si  sic  dicat:  Tuam 
stultitiam  et  infirmitatem  illam  fidei  tolerabo  et 
parcam  tibi,  modo  sentias  longius  tibi  progredien- 
dum  esse,  atque  ea,  quae  in  te  iam  haerent  vitia, 
emendanda  ac  mutanda,  ne  otiosus  ac  securus 
agas. 

Non  igitur,  postquam  sacramentum  sumpserimus, 
negligentes  aut  otiosos  esse  convenit.  Sed  hoc 
potius  praestandum  est,  ut  caritas  subinde  crescat, 
ut,  si  qua  in  re  laborat  proximus,  nos  illi  feramus 


•)  lohan.  13. 


438  IIL    Concio  de  tomftui&gkt 

(jftm^  Ht  SHMeYemos  eius  inopiani.  Qaod  qiii  Aon 
fiidiint ,  ilfi  aut  ChristiaDO  nomine '  non  snnt  oen- 
sendi,  aut  certe  nimis  infirmi  snnt,  efiamsi  iactent 
se  Christi  una  cum  omnibus  iis,  qnae  habet,  in 
fcoe  saeramento  participes  facto^  esse.  » 

Non  autem  certius  argnraentum  est,  an  digne 
el  cum  frnctu  hoc  sacramento  sis  usns,  quam  quod 
ex  caritatis  officiis  sumitur.  Nam  qnod  aut  magnue 
iherit  animi  ardor  in  sumendo  sacranonento ,  aut 
qtiod  sensisse  tibi  videris,  ut  verbis  Christi  sit 
erectum  et  confirmatum  cor  tuum ,  illa  etsi  impro- 
bari  non  possnnt,  non  tamen  sunt  tam  eerta  argn- 
menta.  Officia  vero  caritatis  illa  te  certum  possont 
faeere,  digne  an  indigne  hoc  sacramento  sis  usus. 
Digne  enim  is  eo  usus  est,  qui  ita  cor  suom  hoc 
signo  eommotum  sentit,  ut  etiam  inimieos  odisse 
desinat,  et  omnes  alios,  qui  sua  habent  opus 
opera,  iuyet,  aliorum  calamitates  quoque  suas  esse 
existimet. 

Qui  non  sentiunt  hos  aiiefctns,  illi  incerti  snnt, 
etiamsi  singnlis  diebus  centies  hoc  sacramento  utan- 
tur,  etiam  cum  tanto  mentis  ardore,  ut  lacrima8 
prae  gaudio  fundant.  Neque  enim  Deus  mirabilenr 
iilum  ardorem  mentis  adeo  maguifacit,  nouuunquam 
enim  est  cum  maiore  periculo ,  quam  commodu 
coniuDCtus.  Hoe  snmmum  est,  ut  certi  simns ,  id 
quod  Petrus  *)  quoque  innuit.  Confirmate  ,  inquit, 
vocationem  vestram,  nempe  per  bona  opera,  quae 
frnctus  sunt  fidei. 

Ac  quantum  quidein  ad  verbum  et  ad  sacra- 
mentum  attinet,  sunt  omnia  certissima,  confirmat 
enim  Deus  peccatorum  remissionem  suo,  item  an- 
gelorum,  et  omnium  piorum  testimonio.  Hoc  restat, 
itt  tu  quoque  tuum  testimonium  afieras,  et  tu  nihil 
de  remissione  peccatorum  dubites.  Etiamsi  igitur 
omnes  angeli  cum  toto  mundo  confirment  suis  te- 
stimoniis,  te  digne  hoc  sacramento  esse  usum, 
longe  tamen  his  omnibus  tuum  testimonium  te  ma< 
gis  confirmat.     Porro  hoe  est  tuum  testimonium,  si 

♦)  2  Petr.  1. 


e^  Bae«aai6Bk>  «MlMviltiMil  490^ 


ift^  te*  eliMean^  illa  oaritatis  offiala,  et  ti  ieiitiaa 
raaaNH-em  bononiin  openim  proyentuni  a  sanpl» 
saenmieiilo,  qnam  ante  saoramentnm  samptora. 

Qnod  si  eafitatis  offlda  non  seqnantat,  ae 
sentias  neque  cor  neque  vitam  taam  qoiequam  inH 
matatam,  item  videas  te  prorsas  non  BK^veri  in 
affliotis  rebos'  tai  "proximi.  Magnam  satis  habe» 
eaaeamy  quae  te  ad  orandum  impellat.  8io  igituF 
Ohristo  de  tua  miseria  conqueraria: 

Bone  Donnne  lesu,  ego  quidem  ad  saeramen^ 
tum  aoeedo,  y«^m  noUum  ea  ex  re  sentio  fraotan, 
semper  idem  maneo^  sentio  'adhuo  concupiscentiamf 
iram ,  invidiam  etc. ,  et  manet  apud  me  otioaus  ia^ 
gens  ille  thesaurus.  Da  igitur^  ut  fructun  aliquen 
inde  eapiam,  ac  ut  sentiam  alios  motus,  iten  alias 
aetioaes  ab  hoe  saeramento  inseri  animo  meo. 
Qnod  si  semel  eoeperis  immutari,  fiet,  ut  subinde 
magis  conflrmeris,  et  ut  in  dies  plus  bonernni 
operum  edas.  -  r 

Neqme  enim  haec  vita  aliud  est,  quam  quidam 
assiduus  iidei,  oaritatis  et  crucis  usus^  non  tame» 
in  ullo  hominum  perfecta  haec  <ria  esse  possunt. 
In  Ghristo  quidem  perfecta  haec  fuerunt,  qui  ceu 
sol  propositus  est  nobis  exemplum,  quod  omnes> 
imitemur,  etiamsi  nunquam  possimus  assequi. 

Semper  igitur  reperias  firmioribus  immixtos 
infirmos,  rursus  his  quoque  aliquos  firmiores,  atque 
illi  quidem  parvis,  hi  maioribus  calamitatibus  exer- 
centur,  ut  ita  omnes  reddantur  conformes  imaginis 
Christi.  Sic  enim  nostra  haec  vita  esse  debet,  ut 
de  fide  in  fidem,  de  earitate  in  caritatem,  de  pa- 
tientia  in  patientiam,  de  cruce  in  crucem  progre- 
diamnr. 

Neque  debet  dici  haec  vita  iustitia,  sed  iusti- 
ficatio,  non  puritas,  sed  purificatio.  Nondum  atti- 
gimus  iliam  metam .,  quae  nobis  proposita  est,  sed 
ad  eam  contendimus,  et  iam  sumus  in  cursu. 
Quidam  longius  evecti  sunt,  quidam  autem  procul 
alios  sequuntur.  Probatur  autem  Deo  conatus  no- 
ster,  si  videat  noa  ad  metam  contendere,  etiamsi 
adhuc    longius   ab  ea  absimus.    £t  ubi  opus  est^ 


440  lU-    €4ma»  de  eoBtenoiic 

aeeorrit  ei  confirmat  dos  in  fide  et  earitate,  ae 
tandein  semei  ex  hoe  seculo  in  coelos  traDsferi. 
loterim  autem,  dum  hic  yiyimus,  alins  aKnm  ferat, 
sient  Christus  quoque  no8  tulit,  neque  enim  quis- 
qnam  hominum  est  perfectus. 

Neque  vero  hoc  boIo  verbo  et  exemplo  suo 
diristuB  nobis  proposuit,  aed  idem  etiam  expressom 
est  extemis  signis  panis  et  vini.  8ic  enim  senti- 
mu6,  hunc  panem  esse  corpus  Christi,  et  hoc  vinum 
esee  Christi  sanguinem.  Aliud  igitur  vident  ocoli. 
aUnd  fides  verbo  admonita  credit,  quae  fidei  pro- 
pria  effigies  et  imago  est. '  Nam  eum  sacramento 
hoc  ntimur,  et  audimus  quoque  verbum,  duo  iUa 
eztema  concurrunt,  verbum,  quod  in  aures,  et  ip- 
snm  factum,  quod  in  oculos  incurrit.  Nihilominus 
tamen  in  illis  exterois  et  subiectis  sensui  rebu« 
aetemam  vitam,  omnia  item  bonoram  genera,  imo 
Deum  quoque  ipsum  omnium  bonorum  autorem 
apprehendimu8. 

Qualis  autem  fldei,  talis  quoque  caritatis  imago 
in  hoc  sacramento  est  expressa,  ac  primo  quidem 
in  pi^ne.  Grana  enim,  priusquam  molitoris  arte 
in  UDum  pulverem  cogantur.  unumquodque  per  se 
proprium  ae  integrum  corpus  est^  ubi  autem  com- 
minuta  iuerint,  unum  quoddam  conficiunt  corpus. 
8ic  et  in  vino.  priusquam  in  torcular  coniectae 
uvae  conterantur^  unaquaque  uva  suam  formam 
retinet  integram,  ubi  autem  vinum  expresseris,  ex 
infinitis  uvis  unuH  potus  conficitur.  Neque  confir- 
mare  quis  potest,  hoc  vel  ex  illa  vel  alia  quadam 
uva  profluxisse.  Quemadmodnm  quoque  nemo 
potest  asserere,  farinam  vel  ex  hoc  vel  ex  illo 
grano  factam,  sic  enim  eonfusae  et  uvae  et  grana 
sunt,  ut  discerni  amplius  uon  possint. 

Atque  in  hunc  modum  S.  Paulus  quoque  aeee- 
pisse  ista  videtur  I.Corintb.  10:  Quoniam  unus  pa- 
nis,  unum  corpus  nos  multi  sumus.  Nam  omnes 
ex  eodem  pane  participamus.  Quia  enim  verbo 
eredimus,  manducamus  corpus  lesu  Christi,  qui 
eibus  animam  reficit  ac  pascit. 

Porro    proximus    meus  vidssim  me  mandueat, 


•t  SaeranMDto  eneharistiM.  441 

hoc  est,  ego  illiun  fortnois  meis,  meo  corpore  ac 
vtta,  item  omnibus  iis,  quae  habeo,  sublevo,  qua- 
cunque  in  re  possum,  illi  adsum  eumque  iuvo! 
Habeo  autem  et  ego  iisdem  officiis  opus  et  gratum 
est,  quod  vicissim  me  sublevet.  Sic  impHciti  et 
coniuncti  inservimus  alii  aliis  mutuis  officiis,  quem- 
admodum  quoque  Christus  nobis  inservivit,  atque 
hoc  quidem  est  spiritualiter  manducare  et  bibere. 

Debemus  igitur,  quantum  quisque  potest,  an- 
niti,  ut  per  illa  caritatis  officia  certi  reddamur, 
nos  aliquem  fructum  ex  hoc  sacramento  cepisse. 
Neque  enim  ipsi  solum  certi  tum  reddimur,  sed 
alii  quoque  liomines  id  vident,  admoniti  bonis 
operibus,  quae  sua  sponte  tum  aequuntur.  Quod 
qui  non  faciunt,  illi,  etiamsi  saeflius  sacramentum 
sumant,  nihilo  tamen  redduntur  meliores. 

Mittamus  igitur  illas  cogitationes,  quibus  exci- 
tare  quidam  se  ad  hoc  sacramentum  solent.  Vitam 
suam  et  facta  sua  putet^  sibi  unusquisque  proposi- 
tum  speculum.  in  quo  videat,  num  digne  et  cum 
fructu  hoc  sacramento  sit  usus.  Hoc  enim  omnino 
fieri  debet,  ut  sacramentum  boc  mores  ac  omnem 
vitam  nostram  immutet,  atque  alios  plane  Bngat 
homines. 

Nani  tuui  dicta,  tum  facta  Dei  nun  soient  esse 
otiosa,  sed  maximarum  rerum  sunt  principia  et 
fontes,  liberant  a  peccatis,  a  morte,  diabolo  et  in- 
ferno,  et  sic  nos  confirmant,  ut  nulla  tanta  res  sit, 
qua  territus  animus  succumbat. 

Econtra  sic  quoque  parant  auimum  ,  ut  volen- 
tes  etiam  infimis  hominibus  inserviamus ,  et  ut  sit 
voluptati  beneficia  in  quam  plurimos  serere,  rur- 
sus ,  ut  doleat  nos  tantis  bonis ,  quae  habemus, 
non  ad  phirimorum  salutem  ac  commodum  esse 
usos. 

Si  qui  ergo  sunt,  in  quibus  sacranientum  hos 
fructus  non  producit,  periculum  est,  ne  iis  etiam 
magis  obsit.  Non  tamen  infirmos  abiiciendos  cen- 
seo,  si  minus  haec,  quae  diximus,  perfecte  faciant, 
de  illis  dico,  qui  ignavi  et  temerarii  sunt,   qui  sa- 


4l2  IV.     CoTicio  D.  M.  Loth. ' 

ttB   esBcf   putant  sumpsisse   sacramentum^^    eeterum' 
op^rtim  earitatis  nullam  prorsus  agant  cttmm. 

Necesse  est,  ut  prorsus  immuteris,  et  signa 
niutatae  vitae  in  actionibus  et  moribus  tuis  edas. 
M  enim  si  fiat,  certum  est  argumentum,  Deum  te- 
cum  esse,  et  confirmatur  sic  fides  tua  ac  secura 
redditur.  Hoc  enim  certo  sentitur,  num  a  sumptb 
sacramento  quietior,  et  confidentior  quoque  factus 
sit  animus.  Nam  antea  quam  primum  subibst  ani- 
Bltim  vel  mortis  vel  peccatorum  facies,  tnm  statim 
territus  animus,  quo  se  vierteret,  nesciebat. 

Eos  terrores,  si  non  amplius  sentias,  ne  putes 
id  accidere  tua  quadam  vi,  maior  ea  res  est,  quam 
(Jtiae  humanis  paretur  viribus.  Neque  enim  ante 
'  hoc  seculum,  cum  nostris  studiis  et  satisfactionibns 
nos  excruciaremus,  pervenire  eo  nobis  licuit.  Sen- 
tiri  et  illa  possunt,  an  eum,  qui  te  offendit,  iam 
aD^es,  an  eius  miserearis,  qui  in  aliquam  ealamita- 
tefm  est  coniectus,  item  num  privata  vita  sit  ali- 
quanto  reddita  sanctior. 

Quod  si  nihil  istorum  sentias,  oratio  reliqua 
est^  qua  Deo  de  tua  miseria  conqueraris,  ut  is  suo 
spiritu  infirmitatl  tuae  medeatur.  Nam  cum  nullus 
nostrum  sit  perfectus,  nunquam  cessare  ab  oratione 
nos  convenit.  Atque  haec  de  sacramento  corporis 
et  sanguinis  Christi  iam  sufficiant. 

Finis. 

IV.    Concio  Quomodo  sit  orandum. 

Primum  omnium  duo  requiruntur  ad  veram  ac 
Deo  gratam  orationem  ,  quae  certo  hoc  quod  peiit 
consequitur,  Alterum  est,  ut  habeamus  promissio- 
nem  Dei,  alterum,  ut  de  illa  promissione  nihil  du- 
bitemus.  Oportet  autem  eam  promissionem  Dei 
iam  ante  bene  meditatam  esse,  ut  oraturi  de  ea 
commonefaeiamus  Deum  ^  tum  futurum  eet',  ut  illa 
ratione  nos  excitemur  ad  confidentius  orandum. 
Ni«i  enim  divinitus  mandatum  ad  orandum  habere- 
jMBy  ttisi  item  promisisset  Deu6  se  noe  ezMdituruiB, 


QMHttodo  Mt  oraAdnm.  443 

ne  vel  itiinimum  quiddam  suis  preeibufi  omnes  erea- 
tttjrae  impetrare  posseut. 

Atque  hic  vides,  non  nostris  precibus  aut  dig- 
nitati  nostrae  acceptum  ferenduin  esse,  si  quid  a 
Deo  impetramus,  sed  inexhaustae  bonitati  Dei,  quae 
nostras  preces  ae  vota  multo  antevertit,  sua  pro- 
misuione  et  maudato,  quibus  ad  orandum  nos  ety 
eitat,  ut  vel  hac  ratione  diseamus,  eum  longe 
magis  pro  nobis  soUieitum  esse,  et  promptioreai 
ad  iargiendum,  quam  nos  simus  vel  ad  aeoipieiH 
dum  vel  ad  petendum.  Quia  autem  plus  ofiert 
Mobis  bouorum,  quam  ipsi  optare  simus  ausi, 
deberet  ea  liberalitas  Dei  nos  accendere  et  confir- 
niare,  ut  sine  ulla  haesitatione  confidenter  ora- 
remua. 

Seeuudo,  hoc  quoque,  sicut  diximus,  ad  veram 
orationem  requiritur,  ne  quid  de  promissione  veraeil' 
ac  fidelis  Dei  dubitemus.  Illa  enim  potissimum 
radone  se  nos  exauditurum  promisit,  ac  mandatuiu 
orandi  dedit,  ut  certi.  essemus,  et  iirmiter  crederemus 
fore,  ut  nos  certo  exaudiret,  Sicut  dicit  Matth.  21 
et  Mare.  1 1 :  Dico  vobis :  Quaecunque  orantes  petitis, 
credite  quod  accipietis,  et  erunt  vobis.  EtLuc.  11: 
Petite  et  accipieti.s^  quaeritc,  et  invenietis.  pulsate, 
et  aperietur  vobis.  Omiiis  eiiim,  qui  petit,  accipit, 
et  qui  quaerii,  invenit,  ct  pnisanti  uperietur.  Quis 
ciutem  ex  vobis  pater,  a  quo  si  filius  petierit  panem, 
num  iapidem  dabit  iiliV  aut  si  pisceni,  num  pro 
pisce  serpentem  dabit  illiV  aut  si  petierit  ovum, 
num  porriget  illi  «corpium?  Si  ergo  vos,  cum  sitis 
maii,  nostis  bona  dare  filiis  vestris,  quanto  magis 
Pater  vester  eoelestis  dabit  Spiritum  sanctum  po- 
scentibus  se.  His  et  similibus  tum  promissionibus, 
tum  praeceptis  confinnandus  anirnus  est,  ut  cion- 
fidenter  orenms,  eerti,  oinnia  quae  petimus  nos  ac- 
cepturos. 

lertio,  si  qui  autem  dubitant  de  voluntate  Dei, 
cum  orunt,  et  temere  orant,  sive  fiat  quod  postu- 
lant,  sive  non ;  illi  duo  peccata  committunt.  Pri- 
mum,  quod  ipsorum  vitio  accidit,  quo  minus  ali- 
quid    ea    oratio   valeat,    et    quod   frustra  laboTaut. 


444  IV.    Oo&cio  D.  M.  Lxk^, 

Ita  enim  et  B.vlacohus  ait*):  81  qois  a  Deo  ali- 
quid  postulat,  postulet  eum  fidueia,  nihil  haesitans. 
Nam  qui  haesitat,  is  similis  est  fluetui  maris,  qui  a 
vento  movetur  et  impetu  rapitur.  Neque  enim 
iBxistimet  homo  ille,  se  quiequam  a  Deo  aeeep- 
turum.  Quae  laeobi  verba  sie  aeeipienda  sunt: 
ideo  nihil  a  Deo  impetrant,  qui  haesitant,  quod 
oorda  ipsorum  non  sint  eerta  ae  quieta.  Fides 
aotem  eor  quietum  retinet,  ut  possit  divina  dona 
soecipere. 

Alterum  autem,  in  quo  peceant,  si  quid  sine 
fide  orant,  hoc  est,  quod  fideli  ac  veraci  Deo,  oeu 
mendaci  ac  futuli  viro,  non  habent  fldem,  perinde 
atque  promissa  facere  vel  non  possit  vel  nolit  Deus. 
Atque  hi  gloriam    ac  nomen   summo  Deo  eripiunt, 

Kod  non  credunt  eum  fldelem  et  veracem  esse. 
ntum  autem  hoc  est  peccatum,  ut  ex  Christiano 
ethnicum  faciat,  et  non  solum  negatur  hoc  peocato 
Deus,  sed  prorsus  amittitur,  neque  ulla  spes  salu- 
tis  est,  quamdiu  in  hocpeccato  manserimus.  Quod 
si  accidit  aliquando,  ut  impetrent  aliquid,  "qui  sic 
sine  flducia  oraverint,  datur  eis  illud  ipsum  donum 
ad  pemiciem  tum  corporis  tum  animae  ab  irato 
Deo,  ut  habeatur  saltem  honos  aliquis  sacris  verbis, 
quae  ab  hominibus  peccato,  infldelitate  et  contemptu 
Dei  plenis  proferuntur. 

Quarto,  neque  illi  recte  sentiunt,  qui  tum  pu- 
tant  se  orando  aliquid  impetrare  posse,  si  dlgni 
ad  orandum  accedant.  Non  autem  est  hoc  spec- 
tandum,  dignus  an  indignus  sis,  qui  ores.  Si  enim 
non  ante  nobis  oranduna  erat,  quam  sentiremus 
ipsi  nos  dignos  et  aptos,  nunquam  possemus  orare. 
Nostra  enim  oratio,  sicut  ante  monuimus,  nititur 
non  in  dignitate,  quam  nos  afferimus,  sed  in  con- 
stanti  veritate  divinae  promissionis.  Et  sane  si 
oratio  vel  in  se  vel  in  alio  quodam  nitatur,  vana 
est  et  frustranea,  etiamsi  ex  cordis  pio  affectu  pro- 
gressa  videatur,  et  oculi  non  aquam,  sed  sanguinis 
guttas  lacrimando  effundant. 

•)  lac.  1. 


Qaomodo  sit  orandiua.  445 

Ideo  autem  oramvis,  quod  digne  orare  non 
possumus,  et  ideo  digni  iudicamur,  qui  oremus  et 
exaudiamur,  quod  sentiamus  nostram  indignitatem, 
et  solius  Dei  benignitate  et  fide  audeamus.  Quan- 
tumyis  indignum  te  sentias,  qui  a  Deo  vel  postu- 
lare  aliquid  vel  accipere  merearis,  hoc  unicum 
tantum  specta,  ut  honore  nomen  eius,  quod  verax 
sit,  afficias,  neque  increduiitas  tua  fida  ipsius  pro- 
missa  pro  mendacio  reputet.  Neque  enim  indigni- 
tas  tua  te  impedit,  sicut  quoque  nihil  te  promovet, 
si  sis  dignus,  sed  sola  incredulitas  te  damnat,  fides 
autem  dignum  te  facit  et  servat  te. 

Hoc  igitur  diligenter  cayebis,  ne  unquam-te 
dignum  sive  ad  adorandum  sive  ad  accipiendum 
existimes,  nisi  tum,  cum  sentias  te  posse  tuto  au- 
dere,  et  inniti  certis  ae  veracibus  promissis  propitii 
tui  Dei,  de  cuius  misericordia  eo  debebas  esse 
certior,  quod,  quemadmodum  promisit  indigno  ac 
immerito  tibi  se  nihil  negaturum,  ita  quoque,  quan- 
tumvis  indignus  sis,  exaudire  tamen  te  vult,  ut  red- 
imat  fidem  suam,  quam  tibi  dedit. 

Adeo  nihil  nostris  meritis  autdignitati  nostrae 
relictum  est,  sed  omnia  sibi  vendicant,  tum  vecitas 
Dei,  quae  promissionibus  satisfacit,  tum  etiam  mi- 
sericordia  Dei,  ex  qua  ceu  ex  fonte  omnes  pro- 
missiones  manarunt,  ut  rata  maneat  sententia  illa, 
Psalm.  25:  Universae  viae  Domini  misericordia 
et  veritas.  Misericordiam  enim  cemimus  in  pro- 
missionibus,  veritatem  autem  tum,  cum  servantur  et 
fiunt.  Et  Psalm.  85:  Misericordia  et  veritas  ob- 
viaverunt  sibi,  hoc  est,  conveniunt  et  cernuntur, 
coniunctae  in  unoquoque  opere  aut  dono,  quod  a 
Deo  precibus  nostris  impetramus. 

Quinto,  illa  fides,  qua  Dei  promissiouibus  cre- 
dimus,  sic  nobis  moderanda  est,  ne  quem  termi- 
num ,  tempus,  locum  aut  modum  Deo  statuamus, 
sed  omnia  iila  relinquamus  voluntati,  sapientiae  ac 
omni  potentiae  ipsius,  certi  fore,  ut  fiant  quae  pe- 
timus,  etiamsi  neque  locus,  neque  tempus,  neque 
etiam  ratio,  qua  fiant,  appareat.  Hoc  enim  certum 
est,  diviuam  sapientiam  longe  melius  illa  nosse  ac 


446  ^.   CoRcio  I>.  M.  Ludi. 

fNraevidere  qaam  nos.  Si  igitur  Deo  eredideris,  et 
oiBnia  illias  arbitrio  deposueris,  eerto  fient,  quae 
petia,  vel  per  miracula,  8i  aiia  nuUa  sit  ratio,  -qiia 

fiant 

Id  quod  in  pof:)ulo  Israelitico  * }  videmus,  qui 
cum  Deo  oredidisset  fore,  ut  se  liberaret  ab  hosie^ 
neque  tamen  via  aliqua  appareret,  qua  id  fieret, 
aubito  se  mare  rubrum  aperuit,  ac  viam,  q«a  traA«- 
ineiit,  dedit,  hostes  autem  ad  unum  omnee  obruit 
ac  detnersit. 

Sic  ludith  sancta  muiier,  cum  accepis^sef,  hoc 
consilium  cepisse  cives  Bethuliae,  se,  ni  Deus  iotra 
quinque  dies  op«m  ferret,  •dediluros  hosti  civiiatem, 
graviter  reprehendit  illos,  etdicit:  Quinam  vos  estis, 
qui  tentatis  ita  Dominum?  Non  est  iste  senno,  qui 
oiiBericordiam  provo^et,  sed  potius  qui  iram  exeitet 
et  furorem  accendat.  Posqistis  vos  tempus  misera- 
iioniB  Domini  et  in  arbitrium  vestrum  diem  con- 
stituistis  ei?  Mira  ergo  ratione  liberavit  ipsam  Do- 
minus,  ut  capite  Holofernen  truncaret,  et  r-epeUeret 
ita  exercitum  ab  urbe,  ludith  8.  Sic  ad  Ephes*  3 
qnoque  Paulus  dicit^  hunc  esse  morem  Dei,  ut 
omnia  faciat  longe  »lia  ratione,  ac  melius  muito^ 
quam  nos  vel  orare  vel  intelligere  possimus. 

Sic  igitur  sentiamus,  lopge  nos  inferiores  esse, 
quam  qui  statuamus  aut  praescribamus  in  oratione 
niostra  Deo  vel  tempus,  vel  iocum,  vei  modum, 
vel  quaracunque  aiiam  circumstantiam ,  sed  omnia 
relinquamus  divinae  iilius  voluntati,  et  constanter 
oredamus,  certo  fore,  ut  nos  exaudiat. 

Finis. 

V.    Conoio    de   Matrimonio. 

Primo,  cum  Deus  creasset  Adam,  adduxit  ad 
illu^)  omnia  animajcitia.  Inter  quae  cum  non  iuve- 
niretur  quodpiam  illi  conforme ,  inquit  Deys :  JNon 
est  bonum ,  quod  Adam  solus  sit ,  faciam  ei  adiu- 
tricera,  quae  parata  sit  ad  manum«    £t  immisit  so- 

♦).Exod.  J4. 


de  matrimonio.  447 

porem  ia.  Adam.  Cumque  obdormisset,  tulit  unain 
de  coBtis  eiuB,  et  replevit  carnem  pro  ea.  Et  ae- 
dificavit  costam ,  quam  tiilerat  de  Adam,  iu  muli^- 
rem.  Et  adduxit  eam  aci  Adam.  Tum  Adam:  Hoc 
nunc  os  ex  ossibus  ineis ,  et  caro  de  carne  mea; 
Vocetur  autem  virago ,  quoniam  de  viro  sumpta 
est.  Propterea  reliuquet  homo  patrem  suum  et 
matrem,  et  adhaerebil  uxori  suae,  et  eruut  duo  in 
carne  una. 

Haec  omnia  suut  verba  Dei,  quibus  viri  et 
uxoris  exordium  describitur,  et  eorum  coniuuotio, 
et  quamobrem  facta  mulier,  deuiqMe  quie  amor 
esse  debet  inter  coniuges. 

Secuudo,  quando  Deus  nou  coniungit  matiri- 
monium  , ,  et  non  adest  ceu  pronubus  ,  tum  accidit 
ut  solet,  quod  hic  insinuatur,  ex  hoc,  quod  Adam 
nullam  invenit  coniugem,  donec  ei  provideret  Dp- 
minus  de  Heva,  quaui  cum  vidisset,  coepit  recte 
amare  et  sinceriter  cognoscens  apud  se  hauc  ea8e 
coniugem  suam. 

luvenes  ergo  et  ii,  quorum  animus  est,  matri- 
mouium  subire,  docendi  sunt  sedulo  et  diligenter 
orandum  esse,  ut  Dominus  Deus  dignetur  disponeie 
felix  coniugium.  Ad  quod  Salomon  etiam  horta- 
tur,  dicens :  Domus  et  divitiae  dantur  a  parentibus, 
a  Domino  autem  proprie  uxor  prudens.  Heva  a 
solo  Deo  Adae  concessa  est. 

Res  itaque  magna  in  conspectu  Dei  matrimo- 
nium  est,  tametsi  imprudens  iuventus,  iu  qua  affec- 
tus  dominantur,  plerumque  circa  hoc  errat.  Nani 
factum  est  non  siue  causa,  et  admirabili  quodam 
consiiio,  quod  Dominus  Deus  solum  hominem  ma- 
trimonio  copulavit.  iieliquis  animantibus  tantum 
dixit:  Crescite  et  muliiplicamini,  non  adducens  ma- 
sculum  ad  foeminam.  Unde  et  inter  bruta  anima- 
lia  matrinionium  non  est.  Adae  autem  creavit  uxo- 
rem  ex  propria  costa,  adduxit,  et  consentienti  ac- 
ceptantique  copulavit. 

Tertio,  creata  est  uxor  ea  causa,  ut  esset  adiu- 
torium  viri  cum  in  omnibus  rebus,  tum  praecipue, 
ut  liberos  generaret,  id  hodie  adhuc  observatur  ut- 


448  V.  CoBdo  D.  M.  Latk. 

esnque.  Post  lapsihn  viri  et  mulieris  «flfectiis  cor- 
raptissimi  sant,  quando  maior  pars  non  ob  maturai 
anxilium,  sine  liberorum  amore,  ut  institutam  est, 
eonveniunt,  qain  magis  ad  explendam  eamis  libi- 
dinem. 

Quarto,  matrimonium  diiudicat  inter  amores, 
viri  et  uxoris  amorem  maximum^^esse  oportet  inter 
aniversoB  amores.  Sic  enim  scriptum  est*) :  Be- 
linquet  homo  patrem  et  matrem,  et  adhaerebit 
axori  suae,  uxor  vieissim  riro  suo,  boni  adhac  ho- 
die  observant. 

Deinde  notandum,  quod  triplex  est  amor,  M- 
sus,  naturalis,  coniugalis.  Falsos  amor  qoaerit  pe- 
eoniam ,  honorem ,  opes ,  molieres  quoque  prc^ibi- 
tas  ex  praecepto  Dei.  Naturalis  est  inter  parentes 
et  prolem,  fratres  et  sorores  et  consanguineoe. 
Tertius  vero,  qui  coniugalis  dicitur,  duos  primos 
excedens  ceu  igois  ardet,  nihil  quaerit,  nihil  desi- 
derat  praeter  coniugem.  Sic  enim  inquit:  Nec  ar- 
gentum  tuum  nec  aurum,  neque  hoc  neque  illod, 
sed  te  volo,  et  praeter  te  nihil  prorsus.  Geteri 
amores  ultra  id,  quod  videntur  'arnare ,  aliud  qaae- 
ritant,  sed  coniugalis  id  quod  diligit  totum  possi- 
dere  vult.  Quod  si  Adam  in  innocentia  perseve- 
rasset,  exoptabilissimum  rerum  omnium  duceretor 
sponsum  esse  vel  sponsatp. 

Veruntamen  ille  amor  iam  impurus  redditos 
est,  qoaodoquidem  uterque  coniugum  in  altero 
qoaisrit,  quo  concupiscentiae  malae  satisfaciat.  Hinc 
est,  quod  hoc  tempore  status  matrimonialis  sinoe- 
ros  et  sine  peccato  esse  vix  possit.  Est  enim  oeo 
hospitale  infirmorum,  quando  matrimonio  praeca- 
yetur,  ne  corruamus  in  graviora  delicta.  Innocenti 
Adae  facillimum  erat  virginitatem  servare  et  casti- 
tatem,  quod  nostra  aetate  sine  singulari  gratia  Dei 
vix  possibile  fuerit.  Quapropter  neque  Christos 
praecepit  castitatem,  neque  aliquis  apostolorum,  oani 
praedicarent.  Tametsi  illam  nobis  maximopere 
commendent,    consulentes   et  praemio  soHicitantes, 


«)  Matth.  19. 


de  matdmonio. .  449 

si  quis  queat  assequi.  Qui  autem  non  potest,  con- 
trahat  legitimum  matrimonium.  Satius  enim  est 
eontrahere  quam  uri  *) ,  et  tamen  melior  castitas, 
si  cui  contingat. 

Geterum,  doctores  circa  matrimonium  tria 
bona  excogitarunt ,  his  caventes,  ne  carnalis  con- 
cupiscentia  omnino  esset  mortifera.  Primo,  quod 
connumeratur  inter  sacramenta.  Sacramentum  sci- 
licet  rei  sacrae  signum  est,  spirituale  quippiam  sig- 
nificans ,  coeleste  et  aeternum.  Exempli  gratia, 
baptismus,  quo  presbyteri  pueros  abluunt,  divinam, 
sanctam  et  aeternam  Dei  gratiam  designat,  quae 
simul  infunditur  in  corpus  et  animam  baptizati,  et 
quae  purgat  a  peccato  originali,  faciens  omnia 
munda  templumque  Dei.  Haec,  inquam,  spiritualia 
sunt  et  corporalibus  externisque  rebus  longe  ma- 
iora,  per  quae  repraesentantur. 

Matrimonium  ergo  sacramentum  dicitur.  Elst 
namque  typus  rei  nobilissimae  et  sanctissimae,  hoc 
est,  unionis  humanae  et  divinae  naturae  in  Ghristo. 
Hinc  inquit  Paulus  *) :  Quemadmodum  vir  et  mu- 
lier  duo  quaedam  unum  sunt  in  carne  una,  ita 
Deus  et  homo  unus  Ghristus,  ita  Ghristus  et  eccle- 
sia  unum  corpus ,  quod  profecto  magnum  est  sa- 
cramentum. 

Omnino  itaque  res  sancta  est  et  sacra  matri- 
monium,  si  rite  fuerit  observatum,  in  cuius  typo 
significatur  is,  qui,  cum  Deus  esset,  factus  est  ho- 
mo,  qui  cum  in  coelis ,  habitavit  in  hominibus,  se- 
met  illis  impartiens,  cuius  exempio  coniuges  quo- 
que  vivant. 

Advertendum  est  hic,  vel  propter  Dei  hono- 
rem,  quam  sacrosanctam  rem  repraesentet  copula- 
tio  viri  et  mulieris,  certe  humanitatem  Ghristi  lesu 
servatoris.  A  quo  hoc  privilegii  manavit,  ne  affec- 
tus  carnis  prorsus  essent  letaies.  Hi  enim  in  no- 
bis  exstirpari  non  possunt  penitus,  mortiferi  tamen 
sunt,  quoties  extra  matrimonium  consumantur. 

Quapropter    coniuges  dignitatem    huius    sacra- 


♦)  1.  Corinth.  7.   ••)  Eph.  5. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref,  hiat.  L  p.  Yol.  UI.  ^^ 


460  Y .  C«Mio  D.  M.  Lath. 

■lenti  perpendant  yenerenkurqae,  oxori  ▼ir^)  debi- 
ftam  benevolentiam  reddat,  similiter  et  nxor  tifo, 
yideantque,  ne  propter  importanafl  ooncnpisee&tias 
afiiectus  humanus  fiat  beluinus  et  irrationalis. 

Secundum  bonum,  matrimonium  ▼incuinm  fidei 
didtur.  Fides  enim  fundamentum  est  et  sumraa 
matrimonii,  alter  enim  alteri  sese  devoyet  et  dat, 
seclusis  omnibus  aliis.  Quia  ergo  copulati  matri- 
monio  concupiscentiae  carnali  occluserunt  omnes 
▼ias,  et  quisquis  sua  coniuge  contentus  viyit,  nec 
passim  deliciatur,  Dominus  Deus  ex  gratia  oonoe- 
dit,  ut  huiusmodi  delectatione  gaudeant,  etiamsi 
illa  sit  citra  spem  fructus,  modo  servetur  modestia, 
ne  coniugum  amor  fiat  brutorum. 

Hic  dicendum  foret,  quibusnam  verbis  contra- 
hentes  uti  possent.  Verum  res  ita  est  involuta  et 
impedita,  ut  ego  iuxta  meum  captum  et  simplicita- 
tem  intelligere  non  possim.  Verendum  quoque, 
quod  multa  matrimonia  ad  hanc  regulam  exami- 
nata  non  sint  matrimonia.  Tamen  cum  praecipue 
oonstet  ex  consensu  mutuo ,  nolo  ego  inpraeseBtm- 
rum  definire,  sed  Deo,  cuius  iudida  sunt  incompre- 
hensibilia  et  mirabilia,  committo. 

Verba  communiter  observata  haec  sunt:  Ego 
sum  tuus,  tu  es  mea,  quanquam  acuti  quidam  opi- 
nentur,  non  satis  esse,  cum  dicitur:  Ego  te  acci- 
pio,  vel  accipiam  te,  vel  id  genus  alia  verba.  Ma- 
iim  tamen  ego  iudicare  iuxta  mentem,  quam  tunc 
utraque  personarum  contrahentium  habuit. 

Praeterea  circa  hoc,  quod  nonnunquam  tadte 
aliquis  promittit  uni,  deinde  alteram  ducit,  vel  oc- 
culte  vel  manifeste,  nescio  an  omnia  vera  sint  et 
recta,  quae  dicuntur  et  scribuntur.  Hoc  meum  oon- 
silium  est:  Parentes  suos  liberos  instruant,  ne  ve- 
recundentur  ab  eis  petere  coniuges.  Item  docean- 
tur,  ne  citra  parentum  voluntatem  contrahant.  Si 
enim  te  non  pudet  togam,  domum,  et  alia  id  ge- 
nus  a  parentibus  petere,  cur  pudebit  coniugem  pe- 
t^e,    rem   multo   magis  necessariam?    Quod  Sam- 


•)  1.  Cori^th.  7. 


de  nLatruiionio.  491 

8on*)  fecisBe  ^itur,  qui  cum  iti  ciTiftaite  quadMn 
Tideret  |>iiellftin  ^eg^GkOJbem,  et  quae  ei  placeret,  re- 
versus  ad  pareMites,  Vidi,  inquit,  pueHam,  quan 
amo,  rogo  vos,  date  miki  illam  in  uxorem. 

Tertium  bonum  matnmonii  fructus  dicitur.,  qui 

et  officium  matdmonii  praecipuum  est.  Porro, 
ut  doctores  de  fruotu  loquuntur,  oum  dicunt  frue- 
tum  excueare  pecoatum ,-  non  satis  est  aceepisse 
fiructum  matrimonii,  nisi  educatur  ad  laudem  et  lio- 
norem  Dei,  alioqui  gentiles  hunc  iructum  etiam 
hftbent.  Sunt  qui  solum  haeredes  quaerunt,  vel  de- 
lectationam^ex  pueris,  nihil  curantes  gioriam  Dei^ 
ad  quam  oporteret  semper  spectare.  Et  sunl,  qui, 
cun  igmorent  praecepta  Dei,  ignorent  pietatem  pu- 
eris  inculcandam  praecipue,  parentes  tamen  fiunt. 
Hoc  audiant,  qui  in  matrimonio  copulati  sunt,  quod 
nullum  opus  Deo  gratius,  Christianae  reipublioae 
nihil  utilius,  parentibus  et  liberis  nihil  salubrius 
contingere  potest,  quam  si  pu^ri  pie  instituantur. 
Peregrinationes  ad  Romam,  Hierusalem,  ad  Gom- 
posteilam  S.  lacobi,  nihil  sunt  collatae  ad  hoc, 
quod  est  ceu  regia  via  parentibus  perveniendi  ad 
regnum  Dei.  Praeterea  hoc  officio  carere  tam  ab- 
surdum  videtur,  quam  ignem  non  urere ,  aquam 
non  humectare. 

Ut  ergo  in  hberis  tuis  coelum ,  sic  infemum 
quoque  citissime  meruisti.  Nihil  abiectius,  exsecra- 
biliusve  feceris,  quam  si  negligenter  pueros  tuos 
educas,  quod  tum  fit,  quando  sinis  blasphemare, 
impudenter  loqui ,  impuras  cantilenas  discere,  et 
iuxta  pravam  eorum  voluntatem  vivere. 

Tales  sunt  quidam,  qui  pueros  indecenti  amictu 
ad  mundum  alliciunt,  ad  pompam  et  fastum  vitae, 
ad  divitias  instigant,  ad  honores,  magis  solliciti  de 
corpore  quam  anima  puerorum,  neque  consideran- 
tes  maximam  iacturam  imminere  rebus  Christianis, 
per  pueros  perperam  institutos  ,  quae  si  debent  re- 
formari,  necesse  est,  ut  olim  a  pueris  Rat  initium. 

Hoc    tertium    bonum   matrimonii  maximum  est 


♦)  ludic.  14. 

29 


452  V.  Goneio  D.  IL  L.  de  matrim. 

ti  HtiliBsimom  ^  quod  noQ  solum  debita  matrimonii 
«t  imperf ectiones ,  venim  etiam  omnia  alia  peccata 
tolleret,  9i  modo  &LBti8  amor  lapsae  naturae  non 
usque  adeo  obcaecaret  miseros  parentes,  qui  pluris 
&ciunt  puerorum  corpora,  quam  animos.  Hinc  Sa- 
lomon  ^ ) :  Qui  parcit  virgae,  is  odit  filium  proprium, 
et  qui  diligit  fiUum,  saepius  castigat.  Sunt  in  corde 
•pueri  stulta  decreta  et  puerilia,  quae  per  vii^m 
toUuntur.  Hinc  idem:  Si  virga  percusseris  filium, 
redimes  animam  eius  ab  infemo. 

Necesse  est,  nt  diligentius  et  frequentius  flie- 
ditentur  coniuges,  quae  ealuti  animaS  conducunt, 
qoam  qnae  corporis.  Itaque  tandem  sic  tibi  per- 
suade,  quod  puer  est  ceu  thesaurus  eximius  a  Deo 
commissuB  magnadiligentia  custodiendus,  ne  a  dia- 
bolo,  mundo  vel  came  possit  seduci,  et  quod  hunc 
tfaesauram  in  morte  et  extremo  iudicio  accurato 
examine  repetitums  sit  Deus.  Unde  enim  misera- 
bilis  eiulatus,  et  horrendus  fletus  earom,  quae  plan- 
gent,  dicentes**):  Beati  ventres,  qui  non  pepere- 
mnt,  et  beata  ubera,  quae  non  lactavemnt?  Pro- 
cul  dubio  ex  hoc,  quod  filios  commiBsos  a  Deo 
pessime  educarunt.  O  sanctam  conditionem  matri- 
monii,  si  recte,  miseram,  si  male  fuerit  observata. 

Haec  si  quis  animadverteret ,  fiBicillime  concu- 
piscentiam  carnis  refrenaret,  et  fortassis  citius  surri- 
peret  institutum  virginitatis ,  quam  matrimonii.  lu- 
ventus  cupiditatum  sequax  haec  ceu  parva  aesti- 
mat,  Deus  autem  non  sic,  qui  iuste  iudicaturas 
magnifaciet. 

Summa. 

Si  vis  veram  agere  poenitentiam ,  summas  in- 
dulgentias  hic  et  alibi  acquirere,  feliciter  mori,  tuam 
prosapiam  augeri  et  amplificari,  summa  diligentia,< 
totis  viribus  conare,  ut  pueri  bene  instituantur,  si 
per  te  non  potes,  utere.aliomm  opera,  qui  sciant, 
possint  et  velint,  nec  parce  labori,  pecuniis  aut 
sumptui.  Haec  sunt  altaria,  testamenta,  vigiliae  et 
missae  defunctorum,   item   lumina,   quae  tibi  luce- 


♦)  Proverb.  13.    ♦*)  Lucae  22. 


VL  Cottcio  qoomOdo  sit  p.  a.  ad  m.  453. 

bunt  perpetuo,  hic  duni  vixeris,  et  alibi  post  mor- 
tetn  in  vita  aeterna. 

VI.  Concio  Quomodo   sit  parandus  animu9 

ad  mortem. 

Primo  mors  est  huius  vitae  omniumque  huma- 
norum  operum  finis.  Necesse  igitur  est,  ut  quan- 
tnm  ad  fortunas  attlnet,  sua  bona  unusquisque  iis 
deleget,  quos  et  leges  et  sua  voluntas  iubent  suo- 
cedere,  ne  aliqua  litigandi  et  contendendi  occasio 
relinquatur  successoribus ,  ad  quos  redire  debet 
haereditas.  Est  autem  haec  externa  et  corporalis 
quaedam  ratio,  qua  mundum  deserimus,  et  dicimus 
vale  facultatibus  et  fortunis  nosti*is. 

Secundo,  est  autem  alia  quaedam  ratio,  qua 
mundum  deserimus,  quam  spiritualem  appellare  li- 
cet,  ut  propter  Deum  condonemus  aliis,  si  quid  in 
nos  commiserint  Item  ut  vicissim  nos  quoque  ro- 
gemus  veniam  ab  iis,  quos  ipsi  offendimus,  vel  ma- 
lis  exemplis,  vel  quod  minus  officiorum,  quam  con- 
veniebat,  in  ipsos  contulerimus.  Habemus  enim 
Dei  mandatum,  ut  alii  aliis  mutuis  caritatis  officiis 
adsimus,  ideo  autem  hoc  quoque  requiritur,  ne  qui4 
relinquatur,  quod  conscientiam  gravare  possit. 

Tertio,  postquam  ita  omnibus  hominibus  vale- 
dixeris,  tum  in  solum  Deum  defigendi  sunt  oculi. 
Nam  ad  eum  quoque  nos  per  mortem  ducimur» 
Est  autem  haec  angusta  illa  porta ,  et  arcta  semita 
ad  vitam,  eam  confidenter  ingrediamur  necesse  est. 
Quamvis  enim  arcta  sit  illa  semita,  est  tamen  com- 
pendiaria  et  brevis. 

Et  quemadmodum  satis  magno  eum  periculo 
puer  ex  illa  angusta  materni  uteri  cellula  jn  am- 
plum  hoc  et  iucundum  coeli  lumen  editur,  sic  homo 
per  illam  mortis  portam  ex  hac  misera  vita  in  per- 
petuam  vitam  immigrat.  Et  quanquam  hoc  eoeli 
spatium,  in  quo  iam  vivimus,  item  illa  terrae  mag- 
nitudo  satis  ampia  videantur,  tanto  tamen  sunt  mi- 
nora  et  angustiora,    si  ad  futuros  coelos.oom^at^^^ 


454  '  VL  Qooeio  <tMai0do  li* 

qvanto  atenis  maternus  angustior  eal  eo  mundo, 
in  quo  iam  sumus. 

Recte  igitur  dixerunt,  qui  piorum  mortem  re- 
generationem  quandam  esse  dicunt,  ^  festa  quoque 
in  piorum  memoriam  instituta  recte  natales  appel- 
lantur.  Verum,  quia  semita  mortis  angustior  est, 
ideo  et  hanc  vitam  ampliorem,  et  illam  fntnram 
angustiorem  esse  ducimus. 

Fide  igitur  apprehendenda  ista  strait,  et  potest 
nobis  exemplo  esse,  qno  confirmetur  illa  infantie 
nativitaa.  Proposuit  enim  et  eam  similitudinem  no- 
bis  Ghristus.  Mulier,  inquit  "^),  cum  parit,  dolorem 
habet,  quia  venit  hora  eius,  cum  autem  pepererit 
puerum,  iam  non  meminit  anxietatis,  propterea 
quod  gaudeat  hominem  natum  esse  in  mundo*  8ic 
in  morte  quoque  est  hoc  periculum  constanti  fide 
subeundum^  et  sunt  devorandi  illi  angores,  futurum 
enim  est,  ut  in  longe  praestantiorem  vitam,  in  qua 
perpetuum  et  solidum  sit  gaudium,  immigremus. 

Quarto,  porro  sic  te  rectissime  ad  hoc  iter 
comparaveris  principio  omnium,  si  confitearis  pec- 
cata  tua^  praesertim  ea,  quae  te  magis  excruciant, 
et  quae  tum  maxime  se  menti  offerunt:  item  si  sa- 
crauientum  corporis  et  sanguinis  Christi,  cum  com- 
mode  haberi  possit,  suscipias.  Quod  si  non  pos- 
sit  haberi ,  solatio  tamen  hoc  esse  poterit ,  quod 
habere  ipsum  cupias  et  exoptes.  Neque  adeo  ea 
res  te  oonturbabit.  Sic  enim  Christus  dicit:  Om- 
nia  credenti  sunt  possibilia.  Neque  enim  sunt  sa- 
eramenta  aliud,  quam  signa,  quae  fidem  confirmant, 
et  quae  nos  ad  credendum  invitant,  quaeque  sine 
fide  prorsus  nihil  prosunt. 

Quinto,  hoc  autem  omnino  praestandum  est, 
ne  contemnamus  sacramenta,  sed  ut  ea  magnifkcia- 
mus  et^  revereamur ,  et  tuto  iis  innitamur.  Debe- 
mus  enim  sic  sentire,  maius  in  iis  esse  pondus, 
quam  vel  in  peccatis  nostris,  vel  morte  vel  infbrno, 
alque  his   sane   opponi  sacramenta  debent,    neque 


*)  Idsbh.  16. 


parandus  ammus  ad  morleDi.  4&5 

nos  tam  de  peccatis  nostris,  quam  de  sacramentis 
sollicitos  esse  eonvenit. 

Video  autem  hic  monendum  esse,  et  quid  sit 
venerari  sacramenta,  et  quae  eorum  vis  sit.  Porro 
sic  veneranda  sunt,  ut  credas  vera  esse,*  et  tibi 
donari  quoque  omnia  illa,  quae  per  sacramenta 
significantur ,  item  quae  a  Deo  dicuntur,  ut  dicere 
illud  Mariae  possis:  Fiat  mihi  et  secundum  verba 
et  signa  tua.  Nam  cum  verbum  et  signum  tibi  a 
sacerdote,  quiDei  vice  fungitur,  proponantur,  nulla 
maiore  contumelia  affici  et  verbum  et  signum  Dei 
poterat,  quam  si  de  fide  ipsius  dubites,  quemad- 
modum  quoque  maiore  honore  aflBci  Deus  non  po.- 
test,  quam  si  credas  ei  futurum,  ut  promissa  faciat. 

Sexto,  sacramentorum  vim  ium  maxime  intel- 
liges,  si  noris  antea,  quaenam  illa  sint,  contra 
quae  potissimum  pugnent.  Sunt  autem  tria,»  pri- 
mnm  est  horrenda  facies  mortis,  secundum  facies 
peccati,  tertium  infernus  et  aeterna  damnatio.  Porro 
unumquodque  horum  maius  et  formidabilius  effici- 
tur,  81  et  alia  quaedam  accedant. 

Nam  mors  tum  demum  horribilior  et  gravior 
esse  videtur,  cum  natura,  alioqui  imbecillis  et  de- 
sperata,  ipsius  imaginem  quandam  animo  concipit, 
et  in  eam  tota  defigit  oculos. 

Atrociora  autem  illa  fiunt,  cum  Satan  quoque 
accedit,  ille  enim  efficit,  ut  horribilis  et  terroris 
plena  mortis  facies  altius  animo  imprimatur ,  ut 
fractus  animu3  illo  intuitu  succumbat  et  desperet. 

Nonnunquam  etiam  Satan  omnis  generis  exem- 
pla  converrit,  quibus  nos  evertat,  horribiles  interi- 
tus ,  indignas  caedes,  subita  fata  animo  obiicit,  in 
memoriam  redigit,  quicquid  unquam  vel  ipsi  vidi- 
mus  vel  legimus  alicubi,  quam  misere  quidam  per- 
ierint. 

Addit  praeterea  iudicium  et  iram  Dei,  quam 
graves  et  horribiles  poenas  in  peccatores  Deus 
constituerit. 

Addit  item  exempla  illorum  ,  quos  Deus  gra- 
viter  punivit. 

Porro  omnia  illa  ideo  exaggerat,  ut  metu  mor- 


496  ^  GoMio  QwMdo  «I 

tM  fraelss  sniiDi»  aYidiiis  Titun  ezpetet,  «t  oees- 
patiis  illa  soDieitodine  retinendse  Titae  Dci  pror- 
«w  obliTisestar,  nt  item  moTtem  Ibgiat  et  exoemm 
hnbeat  eontimDei  Tohintatem  ae  mudatiun.  Q<>*Bto 
enim  auins  iUa  de  morte  eogilitio  animo  Ineiit 
imprcawi,  tanto  diffieilios  adeoqne  maiore  enm  pe- 
rkxdo  mortem  toleramns. 

Bie  igitnr  fiaeieDdnm  erat.  saepins  baee  de 
morte  ec^tatio  erat  reroeanda  in  animnm,  dnm 
ineolnmes  TiTimoB,  dnmqne  proenl  adhne  mortem 
abesse  eensemos.  Tnm  cnm  iam  moriendnm  eet 
ae  nos  ipsa  mors  nrget,  plos  diligentior  mortis  me- 
ditatio  obest,  qoam  prodest,  imo  tom  omnino  alio 
defleetendi  snnt  oeoli,  et  qnam  longtssime  eiicienda 
animo  iUa  mortis  cogitatio  est^  sicot  infra  mone- 
bimns.  Nam  mors  tom  demum  est  TaKdissima,  si 
aUoqni  infirma  natura  importona  ac  nimia  cogita- 
tione  mortis  se  defatiget. 

Septimo,  eadem  ratione  et  peccatnm  angescit^ 
si  saepins  et  altins  de  eo  cogites.  Multnm  antem 
ad  eam  rem  facit  iam  ante  territa  consdentia,  quae 
et  sno  iudicio  damnata  est^  et  podet  quoqne  eam 
admissi  peccati.  Est  autem  tum  magna  fenestra 
Satanae  ad  exerceodos  nos  aperta ,  rimatur  omnia^ 
nos  urget,  peccata  quoque  longe  grariora  atque 
gnnt  fiogit.  Et-  mirus  artifex  omnia  omnium  pec- 
catorum,  qui  uoquam  fnerunt,  exempla  ante  ocnlos 
ponit,  redigit  io  memoriam  illorum  triste  iudicinm, 
qui  ob  longe  leriora  peccata  aeterna  morte  sunt 
damnati. 

EfBcit  autem  his  tentationibus ,  ut  aut  despe- 
ratione  rictus  animus  succumbat^  aut  contra  Dei 
voluDtatem  retiuere  vitam  cupiat,  ut  oblitus  Dei 
parere  Deo  Dolit,  et  iDvitus  mortem  obeat.  Prae- 
cipue  autem  tum  illa  solent  accidere,  cum  persua- 
det  sibi  homo  necessariam  et  utilem  haoc  de  pec- 
cato  cogitatiooem  esse.  Seotit  eoim  se  imparatom 
et  ad  mortem  iam  subeundam  adeo  non  iDstruo- 
tum,  ut  omoia  illa  booa  opera,  quae  per  vitam 
fecerit,  tum  peccatorum  faciem  ioduaot,  et  taotnm 
abeat,  ut  aliquod  de  illis  speret  praemium,  ut  etiam 


parandafl  animiiB  ad  mortem.  457 

illoruoQ  recordatio  gravius  sibi  faciat  divinum  iudi- 
cium.  Tum  enim  sentit  animus,  Deum  longe  prae- 
stantiora  et  magis  quoque  pura  opera  a  nobis  exi- 
gere,  quam  illa,  quae  fecimus,  fuerint. 

Necessario  igitur  sequitur  odium  mortis,  et 
animus  divinae  voluntati  non  obediens,  adeoque 
aeterna  damnatio.  Neque  enim  oommodum  id  est 
tempus,  cum  nobis  morien^um  est,  quo  peccati 
memoriam  revocare  in  animum  conveniebat,  illa 
cogitatio  non  in  periculo  vitae,  sed  tum,  cum  es- 
semus  incolumes,  sollicitare  nos  debebat.  Perver- 
tit  igitur  omnium  rerum  ordinem  Satan:  dum  vi- 
vimus,  peccatorum,  mortis  et  inferni  faciem  pror- 
sus  ex  oculis  removet.  Atqui  conveniebat,  ut  tum 
ea  nos  cogitatio  exerceret,  sicut  Psalmo  51.  dici- 
tur:  Peccatum  meum  coram  me  est  semper.  Rur- 
sus  cum  moriendum  est,  et  concipienda  erat  animo 
aeterna  vita,  gratia  et  beatitudo,  fraudulentus  spi- 
ritus  peccata  tum  animo  obiicit,  in  ea  nostrae  men- 
tis  aciem  convertit,  ut  conspectu  peccatorum  pro- 
hibiti  ad  vitam   et  gratiam  respicere  non  possimus. 

Octavo,  infernus  quoque  tum  augescit  et  fit 
amplior,  si  maior  et  diligentior  de  eo  cogitatio  in- 
opportuniore  tempore  animuni  occupet.  -  Maximum 
autem  ad  hanc  rem  momentum  affert,  quod  nesci- 
mus  Dei  iudicium.  Satan  igitur  sollicitat  nos  non 
8olum  impia  et  vana,  sed  etiam  periculosissima  illa 
cura  de  iudicio  Dei:  num  simus  praedeertinati  nec- 
ne.  Et  sane  in  hac  tentatione  omnes  suas  vires, 
artes  et  dolos  Satan  effundit. 

Quare  fttiam  nisi  caveat  homo ,  paulatim  eum 
supra  Deum  evehet,  ut  quaerat  signa  divinae  vo- 
luntatis,  et  impatienter  ferat,  quod  non  certus  esse 
possit  de  sua  salute  et  de  voluntate  Dei  arcana. 
Venit  igitur  nobis  in  suspicionem  Deus,  ac  si  nos 
odisset,  et  eo  fere  ratio  pertrahitur,  ut  cupiat  et 
optet  iam  alium  Deum.  Quid  multis  moror?  hac 
cogitatione  ceu  turbine  quodam  dispergere  et  ex- 
stinguere  amorem  Dei  et  Dei  odium  excitare  Satan 
nititur. 

Quanto  igitur  plus  huic    cogitationi  indulserit 


458  VI.  Concie  QamBodo  sil 

aoimus,  eo  etiam  in  graviora  coniicitur  periciila^ 
neque  pervincere  potest,  quin  in  odium  Dei  et  blas- 
pbemias  prolabatur.  Nain  quid,  quaeso,  aliod  est 
soUicitum  esse  de  praedestinatione  ^  quam  omnia 
^illa  velle  scire,  quae  Deus  scit,  ut  nos  quoque  pa- 
rw  simas  Deo,  neque  ille  plus  sciat,  quam  dos? 
Quod  si  omnia  illa,  quae  Deus  novit,  nos  qooqae 
D088e  cupimus,  quid,  quaeso.  aliud  hoc  est,  quam 
velle,  ut  Deos  non  sit  Deus. 

Hic  animo  soggerit  malignas  ille  spiritus,  qoan- 
t08  gentium,  quantus  ludaeorum,  quantus  Christia- 
norum  quoque  numeras  damnatus  sit.  Fit  autem 
his  periculosis  et  vanis  cogitationibus ,  ut,  si  oulla 
alia,  vel  haec  onica  res  odium  mortis  in  nobis  ex- 
citet.  Et  hanc  quidem  de  praedestinatione  tenta- 
tioneni,  tentationem  infemi  appellarunt,  de  qoa 
molta  passim  in  Psalmis  David  cooqueritur,  quam 
qui  vicerit,  is  simul  et  infemum  et  peccatom  et 
mortem  vicit. 

Nono,  porro  summa  cura  caveri  oportet,  ne 
qood  horum  trium  ultro  accersamus,  venient  enim 
etiam  non  vocata,  et  suo  obtutu,  item  disputatio- 
nibus  et  demonstrationibus  totum  volent  occupare 
pectus.  Quod  si  fiat,  actum  est  de  homine.  Dum 
enim  cum  illis  cogitationibus  luctatur,  Dei  prorsus 
obliviscitur.  Neque  alio  consilio  Deus  nos  illa  mor- 
tifl,  peccati  et  infemi  cogitatiooe  in  morte  tentat, 
qoam  ut  illa  omnia  a  nobis  vincantur  et  prorsus 
eiiciantur  animo.  Quod  si  mors,  peccatum ,  et  in- 
feraus  sola  sint,  neque  tu  in  morte  vitam,  in  pec- 
cato  iustitiam,  in  infemo  beatitudinem  videas  (id 
quod  post  latius  explicabimus),  remittenda  tum  sunt 
in  inferaum  usque  ad  collegium  malorum  spirituum, 
neque  cogitare  debes,  quod  ad  te  pertineant. 

Qui  igitur  feliciter  cum  illis  depugnare  et  vin- 
cere  volet,  ille  non  hoc  faciat,  ut  suis  viribus  for- 
tonam  tentet.  Nam  robore  et  virium  vigore  longe 
nos  superant.  Hoc  artis  est,  prorsus  contemnere 
ho8  hostes,  neque  omnino  cum  eis  congredi,  id 
quod  hoc  modo  fiet:  si  in  morte  vitam,  in  pecca- 
tis  gratiam,  in  inferao  eoeloe  positos  esse  eredas. 


parandiis  animQS  ad  mortem.  459 

Atque  haec  fides  retinenda  firmiter  est,  etiamsi 
omnes  angeli,  omnes  creaturae,  imo  etiam  Dens 
ipse  diversum  videatur  sentire,  id  quod  Satan  mira 
arte  nonnunquam  efficit,  ita  enim  fingit  omnia,  ut 
putes  omnino  aliam  Dei  esse  voluntatem,  quam  re- 
vcra  est  Quod  ergo  huic  malo  inveniemus  reme* 
divm  miseri? 

Decimo,  mors  non  est  talis  concipienda  animo, 
qualis  aut  ipsa  est,  aut  nobis  esse  videtur,  aat 
quaHs  esse  apparet,  in  iis,  qui  ab  irato  Deo,  a 
morte  victi,  sunt  condemnati.  Nam  si  talem  mor- 
tis  faciem  animo  includas,  succumbes  et  ipse. 

Sed  sic  est  fociendum,  oculos,  cor  et  cogita-' 
tiones  tuas  onmes  ab  illa  mortis  facie  avertes ,  et* 
taleiB  eius  imaginem  includes  animo,  qualis  est  in 
iis,  qui  in  Domino  obdormierunt ,  et  vicerunt  mor- 
tem,  praecipue  autem  qualis  est  in  Ghristo,  post, 
qualis  in  Sanctis  quoque  ipsius  est. 

Qui  talem  mortis  faciem  animo  concipiunt,  vi- 
dent  eam  non  amplius  formidabilem  et  horrendam 
esse,  sed  contemptam  et  interemptam,  per  vitam 
quoque  devictam  et  superatam.  In  Christo  enim 
et  Sanctis  eius  vita  est,  neque  ulla  mortis  vestigia 
apparent. 

Quanto  igitur  altius  talem  mortis  imaginem 
animo  impresseris,  tanto  ipsa  mors  magis  obscura- 
bitur,  et  sine  uUo  labore  evanescet.  Pacatum  quo- 
que  cor  erit,  ut  in  pace  cum  Christo  feliciter  ob- 
dormiat,  sicut  in  Apocalypsi  scribitur:  Beati,  qui 
in  Domino  lesu  moriuntur. 

Est  autem  huius  rei  elegantissima  figura  Nu- 
me.  21:  illi  enim,  qui  a  serpentibus  laesi  erant, 
non  depugnabant  cum  serpentibus,  sed  illi  aereum 
serpentem ,  qui  nihil  praeter  speciem  serpentis  ha- 
bebat,  intuebantur,  et  statim  restituebantur  sanitati. 
Sic  quoque,  si  in  Christi  mortem  defigas  mentis 
oculos,  vitam  reperies.  Sin  autem  aliam  quandam 
mortis  conceperis  imaginem,  succumbes  et  peribis. 
Recte    igitur  Christus  *)    dixit:    In  mundo  quidem 


—-j — ,- 


*)  Jbann.  16. 


460  VL  Goncio  Quomodo  sU 

(hoc  est,  in  vobis  etiam  ipsis)  afflictiooem  habe- 
bitis,  in  me  autem  pacem. 

ITndecimo,  sic  peccati  quoque  ftu^ies  non  est 
talis  Goncipienda  animo,  qualis  aut  est  per  se,  aut 
esseyidetur  iniis,  qui,  cum  non  emendarent  vitaro, 
in  peccatis  suis  perierunt.  Nam  si  id  fiat,  perimus 
et  nos.  Avertendus  est  animus  a  peccatoruai  oon- 
spectu,  et  defigendi  sunt  oculi  in  gratiam,  illius 
imaginem  et  formam  animo  obversare  assiduo  con- 
venit. 

Porro  imago  gratiae  est  Christus  pendens  in 
emce,  item  omnes  Sancti  per  misericordiam  ser- 
vali.  Id  quod  sic  est  accipiendum:  Ea  est  gratia 
et  misericordia,  quod  Christus  cruci  affixus  peooata 
tna  in  se  recipit,  tollit  ea,  et  prorsu^  abolet.  Quod 
si  credas  ista,  et  defigas  in  cruciflxum  Christum 
oeulos,  nihil  dubitans,  quin  omnia  tua  peccata  si- 
mol  cruci  sint  afflxa  et  sublata,  id  tandem  est  gra- 
tiae  faciem  et  imaginem  spectiure  ac  intueri. 

Gratiae  quoque  imago  in  Sanctis  est,  qui  per 
misericordiam  servati  crucem  ac  mortem  tolerant, 
tuos  labores  et  tentationes  tuas  suas  esse  putant^ 
sicat  dicit  Paulus  GaJ.  6:  Alter  alterius  onera  por- 
tate,  et  sic  complete  legem  Christi.  Sic  Christus 
quoque  Matth.  11:  Venite  ad  me  omnes,  qui  labo- 
ratis  et  onerati  estis,  et  ego  reficiam  vos.  Sic  tuto 
et  sine  aliquo  periculo  possumus  pbccata  nostra 
intueri,  etiam  sine  ullo  conscientiae  nostrae  terrore. 
Sio  peccata  non  sunt  amplius  peccata,  sed  sunt 
per  Ghristum  devicta  et  absorpta. 

Quemadmodum  enim  Christus  tuam  mortem  in 
se  recepit,  eamque  confecit,  ut  non  possit  amplius 
tibi  nocere,  si  modo  hoc  credas,  et  tuam  mortem 
in  Christo,  non  in  te,  intuearis:  sic  et  peccata  tua 
in  se  recipit,  et  vincit  ea  sua  iustitia,  quam  gratis 
in  te  confert.  Quod  si  credas,  non  possunt  am- 
plius  peccata  te  condemnare.  Sic  est  Christus 
ezemplum  ac  imago  gratiae  et  vitae,  quem,  quoti- 
escunque  vel  peccato  vel  morte  tentamur,  oppo- 
nere  debemus.  Id  quod  S.  Paulus  1.  Corinth.  15. 
his  verbis  dicit:  Deo  gratia,  qui  nobis  dedit  victo- 


paranckis  animus  ad  morteni.  461 

■ 

riam  peccati  et  mortis  per  Dominum  nostram  le- 
smn  Christum. 

Duodecimo,  sicut  autem  de  peccato  et  de 
morte  monuimus,  ita  quoque  de  inferno  et  aetema 
damnatione  dioimus,  cuius  imago  quaedam  est  in- 
cludeiuia  in  animum,  non  talis,  qualis  aut  per  se 
est,  aut  qualis  in  iis,  qui  damnati  sunt,  esse  vide- 
tur.  Nam  si  te  ille  ingens  non  praedestinatorum 
hominum  numerus  solhcitum  habeat,  periculum  est, 
ne  statim  illa  cogitatio  te  det  praecipitem  et  ever- 
tat.  Est  igitur  vi  quadam  perrumpendum,  et  oc- 
cludendi  sunt  ocuii,  ne  conspectu  illius  imaginis 
terreamur.  Neque  enim  haec  cogitatio  quicquam 
nolns.  prodest,  etsi  eam  permultos  annos  nobiscum 
agitaverimus,  sed  gravissime  laedit  potius.  Defiges 
igitur  oculos  in  coelestem  illam  Gluisti  imaginem, 
qui  propter  te  descendit  ad  inferos,  cum  esset  an- 
tea  in  cruce  a  Deo  derehctus,  non  ahter  atque  u, 
qui  perpetuis  inferni  cruciatibus  addicti  sunt.  Sic 
enim  exclaniiikbat  in  cruce:  Deus  meus,  Deus  meus, 
quare  me  derehquisti. 

In  hac  Christi  imagine  vides,  quod  et  peccata 
omnia  sint  devicta,  et  praedestinatio  de  te  confir- 
mata  et  certificata,  de  qua  ahas  certus  esse  nou 
poteras.  Si  enim  haec  res  te  solhcitum  habeat, 
et  tu  firmiter  ista  credas,  tum  te  fides  ilia  serva- 
bit.  Nulia  igitur  tanta  res  animum  occupabit  tuum, 
quae  hanc  imaginem  obscuret,  aut  eripiat.  Quod 
si  quid  tibi  deest,  quaeres  iliud  non  in  te,  sed  in 
Christo,  et  sine  dubio  invenies. 

Qui  igitur  Christum  et  Sanctos  eius  ad  hunc 
modum  intuentur^  et  gratiam  Dei,  qua  praedestinati 
et  servati  sunt,  commendant  ac  probant,  iili  quo- 
que  praedestinati  et  electi  sunt.  Sicut  dicitur 
Gene.  12:  Omnes,  qui  tibi  benedicunt,  benedicen- 
tur  et  ipsi.  Qui  autem  nou  in  ilio  gratiae  exemplo 
haerent,  sed  iu  se  suamque  vitam  defigunt  oculos, 
in  iliis  quoddam  erga  Deum  et  Sanctos  eius  exci- 
tabitur  odium,  ita  ut  omnino  pereant,  id  quod  om- 
nino  dihgenter  cavendum  est,  nam  Satan  omnibus 
viribus  annitetur,  ut  id  efficiat. 


4^  VL  Concio  Qncmiedb  ail 

Tertio  decinio,  eBt  auieiB  lod.  7.  qoaedMa 
figura  eius  pugnae  descripta,  quam  hnraanue  juu- 
mus  cum  his  tribus  acerrimis  hostibuB,  peccato, 
«orte  et  infemo,  habet.  Gedeou  enim  parva  msmm^ 
trecentiB  scilicet  militibus,  iogentem  Madiaiiitaroan 
exerdtnm  noctA  invadit,  eosque  fundit,  non  giadio 
aut  vi  aliqua,  sed  tantum  edito  tubarum  somtu,  «t 
concussis  lampadibus,  quas  gestabant.  In  fugao) 
igitur  onmes  versi  Madianitae  in  mutua  Yolnem 
eaedesque  mutuas  ruebant 

Sic  peccatum  quoque,  mors,  item  infern«s  cmn 
omnibus  suis  viribus  funduntur  et  superantur,  si 
indudamus  in  nostros  animos  lueentes  illas  imagi- 
nes  tum  Ghristi,  tum  Sanctorum  dus.  Si  itaai  no- 
stros  animos  tuha  illa,  hoc  est,  verbo  divinoy  eaius 
sonitum  Satan  ferre  non  potest,  accendamus,  et 
quidem  in  nocte,  hoc  est,  in  fide,  quae  ad  illas 
borrendas  £a.cie8  non  respicit,  sed  contemnit  eas 
potius. 

Et  aane  in  hunc  modum  Isaiafi^cap.  9.  hanc 
figuram  accepit,  cum  inquit:  lugum  enim  oneris 
eius,  et  virgam  humeri  eius  et  sceptrum  exactoris 
eius  superasti,  sicut  in  die  Madian.  Atque  si  sic 
dicat:  Peccata  tui  populi,  quibus  ceu  gravi  onere 
conscientiae  ipsorum  premebantur:  item  mprtem, 
quae  ceu  virga  et  poena  statim  peccatum  sequeba- 
tur,  et  graviter  afHigebat  bumeros,  item  infernum, 
qui  exigit  illam  peccati  poenam,  ceu  durus  quidam 
exactor,  illa  omnia  vicisti,  sicut  tempore  Madian, 
hoc  est,  per  fidem,  per  quam  sine  usu  gladii  in 
fttgam  suos  hostes  Gedeon  convertit. 

Verum  dicat  aliquis:  Quando  ista  victona  a 
Cbristo  est  parta?  Tum  scilicet,  cum  penderet 
Christus  in  cruce,  ubi  illas  tres  facies,  ut  ita  di- 
oam,  induit,  in  quas  cum  fides  respicit,  confirmatur 
oontra  illas  alias  facies,  quas  Satan  et  caro  nostra 
nobis  obiiciunt  Solus  enim  Christus  est  viva  illa 
mortis  imago  contra  mortem.  Quanquam  enim 
vere  in  cruce  sit  mortuus,  tamen  resurrectione  sua 
mortem  per  vitam  victam  esse  evidenter  demofi- 
stravit 


parandus  animus  ad  mortem.  463 

Est  quoque  Christus  gratiae  imago  contra  peo- 
eata,  quae  etsi  in  se  recepisset,  tamen  devicit  per 
inyictam  illam  obedientiam,  qua  se  totum  voluntati 
Patris  tradidit. 

Est  quoque  coelestis  illa  imago  contra  infer- 
num,  quanquam  enim  a  Deo  derelictus  esset,  non 
alitetr  atque  is,  qui  aeternae  damnationi  est  addic- 
tus,  tamen  infernum  vicit  suo  amore  in  Patrem, 
quo  omnia  potest.  Est  autem  id  satis  magnum 
ai^umentum,  quod  sit  summe  dilectus  Filius.  Porro 
omnia  illa,  quae  iam  enumeravi,  uostra  sunt ,  si 
oredamus. 

Quarto  decimo,  debet  autem  nobis  magnae 
comiiipjetioni  esse,  quod  non  solum  mortem,  peccar 
tum  et  infernum  Christus  devicerit,  ac  nobis  cre- 
dendam  illam  victoriam  proposuerit,  sed  etiam  quod 
sua  sponte  praeter  necessitatem  in  se  etiam  illas 
tentationes  receperit,  ut  nos  suo  exemplo  conso- 
laretur  ac  confirmaret,  nam  tentationem  mortis, 
item  peccati  et  inferni  ipse  quoque  perpessus  est. 

Morte  tum  tentabatur,  cum  dicerent  ad  eum 
ludaei:  Descendat  nunc  de  cruce;  alios  servavit, 
servet  nunc  se  ipsum.  Perinde  atque  si  sic  dice- 
rent:  Ecce  iam  sentis  mortem ,  quae  tibi  nolenti 
volenti  est  subeunda,  neque  poteris  efifugere.  8io- 
ut  Satan  quoque  tum,  cum  imminet  mors,  iliam 
moriendi  necessitatem  horribili  facie  animo  solet 
obiicere. 

Peccato  tentabatur  Christus,  cum  dicerent  ad 
eum  ludaei:  Alios  servavit,  si  filius  Dei  est,  de- 
scendat  iam  de  cruce  etc.  Perinde  atque  si  sic  di- 
cerent:  Imposuit  nobis  suis  operibus,  fuit  impostor 
et  nugator,  est  filius  Satanae,  non  Dei,  est  Satanae 
mancipium  tam  corpore  quam  anima,  nunquam 
quicquam  boni  fecit,  merito  igitur  iam  dignas 
fert  poenas. 

Quemadmodum  autem  ludaei  Christo  tum  pec-' 
cati,  tum  mortis,  tum  etiam  inferni  faciem,  acm 
certo  ordine,  sed  confuse  obiiciebant,  sic  nos  quo- 
que  uno  impetu  omnibus  illis  oppugnamur,  ut  eo 
dtius    desperent    animi.    Ad  eum   quoque  modum 


464  VL  CoMio 


C3mfil«i  TaslatioiieB  HienidmleiD  deseniMl  Lbcl  16, 
^od  koetes  emm  eireiuDdabiiiit  TmUo,  ■!  nmllilH 
cadlos  pmlemt,  em'  est  mors.  Seewido,  qaod  mndi- 
que  eomngoslmbanl  emm  el  premenl,  ilm  ml  mmUiim 
maqiimm  i^pmremi  mnxilinm,  id  esl,  peeemlmiii.  Tertio^ 
qmod  emm  solo  meqnmbnnl.  nl  non  retinqmmlor  Im- 
fis  snper  h^iidem:  is  esl  infemns  el  eAlfcmm  de- 
apomlio. 

Infemo  mulem  Inm  lenlmbmlur  Chiislu&,  enm 
dieerenl  Indaei :  in  Denm  sperml,  yideamus,  mn  emm 
flil  libermlnms.  Dieil  se  esse  fiiinm  DeL  Penmde 
mlqne  si  sie  dicerent :  Dignus  est  infemo^  Dems  enm 
non  prmedeslinaYil,  abiecit  enm^  nihii  ei  podesl 
fides,  qnam  habel,  nihii  spes,  quam  seem4||||^vet 
irrilam,  omnia  snnl  frnstra. 

Porro,  quemadmodum  Ghrislnm  ad  hoa  insnl* 
taw  Salanae  tacere  videmus^  ifa  nos  quoqne  faeim- 
mns,  non  colluctalur  cum  his  hoslibus,  n^^ligil  el 
eontemnit  eos,  perinde  atque  si  eos  nec  riderel 
neque  audirel.  El  sane  quid  profuissel  qnantumris 
meris  eoUuclatio,  magis  eos  irritassel,  ac  gravius 
in  se  coromorisset  eos.  Hoc  multo  eonsultius  esl, 
qnod  in  yoluntatem  Patris  sui  respieit,  quod  mor- 
tem,  peccata  sua,  ac  infemum  prorsus  negligit,  et 
erucifigentium  se,  imo  omnium  nostmm  mortem^ 
peccata,  et  infemum  deprecatur. 

Elst  autem  nobis  hoc  Ghristi  exemplum  ad 
imitationem  propositum ,  ut  nihil  oioveamnr  illa 
mortis,  peccati  et  infemi  facie,  sed  saltem  in  Dei 
voluntatem  respiciamus.  Ea  enim  est  haerere  in 
Christo,  et  constanter  credere,  nostram  mortem, 
peccata  et  infemum  per  ipsum  devicta,  nihil  am- 
plius  nobis  nocere  posse.  Ad  hunc  modum  solius 
Christi  *imago  nostris  mentibus  impressa  esse  de- 
bet,  eam  obversari  semper  animi  oculis  convenit, 
ut  cum  illo  solo  disputemus  et  agamus,  illa  autem 
Satao^e  vana  terriculamenta  firma  fide  contem- 
namus. 

Quinto  decimo,  iam  commode  redimus  ad  sa- 
cramenta,  et  ad  eorum  vim,  quam  habent,  ut  dis- 
emmus,  quis  eorum  sit  usus,  et  quid  prosint  nobis. 


parandiis  animus  ad  moiiem.  4% 

Merito  igitur  ille  Deum  amabit  et  praedicabit,  mor- 
tem  merito  oum  magna  animi  laetitia  subibit  ia, 
oui  per  gratiam  Dei  tempus  est  datum,  quo  et  pec- 
cata  sua  confiteri,  et  absolutionem  audire,  item  sa- 
cramentum  altaris  sumere  possit  Certus  enim  de 
sua  salute  e^t ,  qui  securus  verbo  Dei ,  quod  audit, 
innititur,  et  fidem  suam  sacramentis  munit  et  con- 
firmat. 

In  sacramentis  enim  tecum  loquitur,  tecum 
agit  Ghristus  Dominus  Deus  tuus  per  saoerdotein. 
Neque  sentiendum  est,  quod  vel  opus  illud  vel 
verbum ,  quod  audis ,  sit  hominis.  Nam  ipse  Deus 
omnia  tibi  in  illo  verbo  promittit,  quae  iam  de 
Chriito  diximus.  Et  vult  suae  fidei  pignora  esse  illa 
sacramenta,  ut  certus  sis,  quod  Christi  vita  tuam 
mortem,  quod  Christi  obedientia  tua  peccata,  quod 
Christi  amor  infernum  tuum  in  sereceperit  etdevicerit. 

Est  et  aliud  quoddam  commodum,  quod  per 
haec  sacramenta  reliquis  Sanctis  te  addunt  socium, 
ut  venias  in  Sanctorum  congregationem  et  veram 
Sanctorum  communionem.  Nam  et  tecum  in  Chri- 
sto  moriuntur,  tecum  peccata  portant,  tecum  irifer- 
num  quoque  vincunt.  Gravis  ergo  consolatio  in 
illis  sacramentis  est,  quae  nihil  aiiud  sunt,  quam 
verbum  Dei  et  signum  quoddam  visibile,  quod  in 
oculos  incurrit.  Et  sicut  illud  vocale  verbum  in- 
currit  in  aures  easque  ferit,  ita  sacramenta  signa 
sunt  divinae  voluntatis  subiecta  oculis,  quibus  inniti 
fides  debet  ceu  firmo  baculo,  quo  usus  est  lacob 
patriarcha,  cum  pertransiret  lordanem,  in  quae  no- 
stri  oculi  defixi  esse  debent  ceu  in  lucernam,  quae 
viae  dux  est  in  obscuro  et  caliginoso  loco  mortis, 
peccati  et  inferni,  sicut  Propheta*)  quoque  dicit: 
Lucerna  pedibus  meis  verbum  tuum,  et  Petrus**): 
Habemus  firmiorem  sermonem  propheticum,  cui 
dum  attenditis  ceu  lucernae  apparenti  in  obscuro 
loco,  recte  facitis  etc. 

Et  sane,  quodnam  aliud  in  mortis  periculo 
quaeres  auxilium  ?  Omnes  enim  ,  quotquot  servan- 
tur,  hoc  servantur  signo,  quod  Christum  tibi  osten- 

*y  PBairTTg.  ~**T T."  Pet  2. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiaU  i.  p.  VoL  III.  oO 


466  ¥L€oKw 


ia  H  te  md  Cbngkmm  tndma^^  at  poMiB  mtoHL, 
peeeato  ei  inferno  flie  dieeie:  Dew  pnMMMt  auhi 
gnUiain  saajB,  eiusqae  lei  eertnm  dedit  aigniiiB 
eeo  pignos  qaoddam  in  saeniBenftiB,  qaod  et  Tita 
Christi  meaai  mortem  ena  moite  deTieexit.,  et  obe- 
dientia  Cbristi  mea  sustaleiit  sna  passioBe  peeeala, 
ei  amor  Cliristi,  in  sai  dereli^ione,  infenmm  meom 
derastaTerit 

Haee  signa  gratiae,  baec  item  fialatis  promis- 
no  nonqoam  me  £Ulet,  I>eas  |MX>nnsit,  Deos  m»- 
tiri  non  potest,  Dei  neque  dicta,  neqoe  faeta  £d- 
faint  Qoi  ad  honc  modom  verbo  Dei  nititKr,  et 
«aoamentis  ceo  falcns  soam  sustentat  fidem.,  is 
noB  multum  de  praedestinatione  soUieitos  eijlk^  sed 
eerto  sentiet  Deum  sai  misertom  in  gratiam  ae  re- 
eepisse. 

Sexto  decimo,  hoc  igitar  omniam  maidmam 
est,  ttt  magnificemas  et  reTereamor  sacramenta, 
Bsqoe  innitamur,  proponitur  enim  nolns  in  illis 
Terfoam  Dei,  promissio  et  signnm  diTini  laToris. 
Tom  autem  illad  fiet,  cum  credemus  neque  dubi- 
tabimus  tum  de  sacramentis,  tum  de  iis  rebus,  qua- 
runi  sunt  signa.  Quod  si  dubites,  nihii  omnino  ea 
tibi  proderunt.  Nam,  sicut  Clpistus  dicit:  Unicoi- 
que  fit  secundum  fidem  suam. 

Quid  enim,  quaeso,  tibi  profuerit,  si  credas 
Christum  peccata,  mortem  et  infernum  aliorum  de- 
Ticisse,  et  non  credas  deTicisse  eum  tuam  mortem, 
tua  peccata,  et  tuum  infemum,  teque  redemisse? 
Frustra  quoque  sacramentum  sumes,  si  non  credas 
omnia  ilia,  quae  in  ^acramento  tibi  promittuntor, 
in  te  iam  coUata  ac  tua  esse  facta.  Verum  hoc 
omnium  est  graTissimum  peccatum  existimare,  quod 
et  in  Tcrbo  suo,  signo  et  opere  Deus  mentiatur, 
item  existimare,  quod  dicat  et  promittat,  quae  prae- 
stare  nunquam  TeUt. 

NoD  igitur  leTis  res  est,  sacramentum  accipere, 
requiritur  ad  id  fides,  qua  secura  se  illis  Dei  sig- 
nis  et  promissionibus  committat.  Deus  enim  no- 
ster,  Deus  serrator  est,  qui  a  morte ,  peccato  et 
inferno   nos    liberat.     Non   igitur   oontemnenda  ne- 


parandiii  aniiiias  ad  morieiii.  46i7 

que  diota  neque  facta  illius  sunt,  id  quod  Satan 
Dobis  persuadere  nititur.  Sic  enim  suggerit:  Heus 
tu,  quid  si  indigne  saoramentO  esaes  usua?  quid  si 
tua  indignitas  te  promissionibus  illis  ac  graiia  pri- 
vaaset? 

Quamprimum  illae  cogitationes  sollioitare  te 
ooeperint,  munies  te  sancta  cruce,  et  missam  faoiee 
siFe  dignitatem,  sive  indignitatem  tuam,  hoc  tan- 
tum  specta,  ut  credas  esse  signum  additum  certo 
et  yero  Dei  verbo,  et  tum  satis  eris  dignus:  Dignos 
enim  sola  fides,  indignos  sola  incredulitas  efficit. 

Satan  autem  ideo  te  alia,  tum  dignitate,  tum 
indignitate  tentat,  ut  fidem  tuam  evertat,  et  ut  aa- 
orameata  nihil  tibi  prosint.  In  illud  praeterea  peo- 
catum  te  coniioere  nititur,  ut  Deum  mendacii  ar- 
guas;  Deus  enim  neque  verbum  neque  sacramen- 
tum  suum  tuae  dignitati  vult  inniti,  sed  vuit  per 
suam  gratiam,  ut  tu  indignus  in  verbo  et  signo 
suo  haereas  ac  nitaris,  ut  sic  dicere  possis: 

Deus  est,  qui  signum  et  verbum  suum  mihi 
dedit,  ut  certus  essem,  Christi  vitam,  gratiam,  et 
coelos,  in  quibus  est,  peccata,  mortem  et  infernum 
meum  sustulisse,  sine  dubio  promissa  faciet,  tam- 
que  certus  sum  de  iis  verbis,  quibus  mihi  mea 
peccata  condonavit  sacerdos,  atque  si  Deum  me- 
cum  loquentem  audiissem.  Si  igitur  Dei  verba 
sunt,  certo  fient  Hic  consisto,  hac  spe  et  fiducia 
mortem  lubens  obibo.  Hoc  enim  omnino  fieri  de- 
bet,  ut  tanti  sacerdotis  verba  facias,  atque  si  Deus 
per  angelum  suum  aut  apostoium  aliquem  ea  ad 
te  perferri  iussisset,  atque  si  ipse  Christus  praesens 
praesentem  absolvisset.  Utemur  enim  communi  et 
noto  vocabulo. 

Septimo  decimo,  muitum  igitur  prae  aliis  is 
est  consecutus,  qui  sacramenta  consequitur;  ha- 
bet  enim  signa  a  Deo  exhibita,  habet  promissio- 
nem  Dei,  quibus  fidem  suam  confirmet,  se  iam  om- 
nium  iliorum  esse  factum  participem,  quae  Christus 
habet.  Qui  autem  haec  sacramenta  non  sunt  con- 
secuti ,  illi  nulla  externa  et  sensibus  subiecta  su- 
stentacula    fidei   suae   habent.     Fide  tamen  et  cor- 

30* 


468  VI.  Concio  Quomodo  sit 

dis  desiderio  ea  quoque  consequi  possunt.  Quod 
si  in  ea  fide  persistant,  servantur  et  ipsi. 

Quemadmodum  autem  antea  de  absolutione 
diximus,  ita  de  sacramento  altaris  quoque  tibi  est 
dicendum.  Dedit  mihi  sacerdos  corpus  et  sangui- 
nem  lesu  Christi,  quod  signum  et  promissio  est, 
me  in  consortium  Christi  et  omnium  angelorum  et 
Sanctorum  receptum  esse,  ut  illi  me  redament,  mei 
agant  curam,  orent  pro  me,  meas  afflictiones  in 
se  recipiant,  confirment  me,  peccata  mea  portent, 
et  infernum  una  superent. 

Non  autem  est  dubium,  quin  haec  omnia  sic 
sint  eventura.  Signum  enim  a  Deo  datum  nun- 
quam  me  fallet,  neque  quisquam  erit,  qui  mihi 
illud  eripiat.  Et  malim  ego  a  toto  mundo  desci- 
scere,  et  a  me  ipso  quoque,  quam  dubitare  de  hac 
promissione.  Scio  Deum  meum  veracem  ac  cer- 
tum  esse,  scio  quod  neminem  suo  signo  et  pro- 
missione  sua  fallat,  sive  dignus  sim,  sive  indignus, 
hoc  scio ,  esse  me  sanctae  Christi  ecclesiae  mem- 
brum,  cuius  rei  signum  sacramentum  hoc  habeo. 
Longe  sonsultius  est  me  indignum  esse,  quam  de 
Dei  fide  dubitare,  apage  sis  Satan,  cum  diversum 
suggeris. 

lam  hoc  vide,  multos  passim  reperies,  qui  cu- 
piunt  certi  esse  de  sua  salute,  qui  certum  aiiquod 
de  coelo  signum  exoptant,  quo  certi  fiant  de  prae- 
destinatione.  Si  igitur  daretur  eis  signum  divini- 
tus,  quid  quaeso  prodesset  id  eis,  si  non  crede- 
rent?  Signa  sine  fide  nihii  prosunt.  Et  ludaei 
signis  Christi  et  apostolorum  prorsus  nihil  iuva- 
bantur,  quia  erant  increduli.  Sic  qui  hodie  sine 
fide  sacramentis  utuntur,  qui  sine  fide  verbum  Dei 
audiunt,  prorsus  nullum  inde  fructum  capiunt.  Si 
igitur  signo  aliquo  confirmari  cupis,  quare  non  sa- 
cramentis  uteris?  quae  omnium  sunt  certissima 
signa,  quae  sunt  ab  ipso  Christo  instituta,  ab  om- 
nibus  Sanctis  probata  et  cognita,  quod  certa  sint 
neque  fallant  credentes,  sed  quod  omnia  illa,  quo- 
rum  signa  sunt,  certo  conferant. 

In    bunc  modum  discendum  est,    et  quid  sint 


parandM  ftnlmiiB  ad  mortilB.  469 

sacram^ta,  et  quid  prosint,  qiiiB  item  ecmiin  «it 
usuB.  Invenies  autem  nuUam  Buavius  perturbatae  ^ 
oonBoieniiae  Bolatium  in  hoe  mundo  esse,  quam 
sacramenta.  In  illis  enim  habes  certum  Dei  ▼er> 
bum,  quod  nobis  promittit  et  donat  Christum,  cum 
omnibus  iis  quae  habet,  quod  donat  nobis  partam 
ab  ipso  peccati,  mortis  et  inferni  victoriaiiQ,  Quid 
autem,  Deum  immortalem,  auditu  iucundius,  quid 
est  BuaviuB,  quam  abolita  et  perdita  esse  per  Ghri- 
stum  monstra  illa,  peccatum,  mortem  et  infernum? 
Porro  nos  illa  quoque  per  GhriBtum  devicimus,  ubi 
recte  aacramento  fuerimus  usi. 

Tum  autem  recte  sacramento  hoc  utemur,  ubi 
crediderimuB  vera  illa  esse ,  quae  sacramenta  per~ 
Dei  verbum  nobis  promittunt.  Non  igitur  hoc  tan- 
tum  fieicierous,  ut  illas  tres  imagines  in  GhriBto  no- 
bis  exhibitas  spectemus,  sed  addenda  quoque  signa 
sunt,  quae  nos  certos  et  securos  faciant,  illa  om- 
nia  nobis  per  Ghristum  esse  donata.  Atque  hic  ve- 
rus  sacramentorum  est  usus. 

Decimo  octavo,  porro  neque  de  hoc  dubitare 
quemquam  convenit,  se,  cum  in  mortis  periculo 
est,  non  solum  esse,  sed  sui  curam  omnes  angelos 
agere,  ac  omnium  Sanctorum  oculos  in  se  denxos. 
Nam  eius  rei  sacramentum  quoque  est  signum.  Ac 
pnmo  quidem  Dei  et  Ghristi  oculi  in  te  sunt  de- 
flexi,  ideo,  quod  tu  ipsius  verbo  credas,  ac  sacra- 
mento  eius  adhaereas.  Post  angelorum  ac  omnium 
Sanctorum  oculi  sine  dubio  te  respiciunt.  Illi  enim 
omnes  ceu  integrum  corpus  laboranti  membro  sub- 
veniunt ,  teque  in  illa  lucta  mortis ,  peccati  et  in- 
femi  adiuvant,  ut  superior  evadas  ac  vineas.  Hoc  . 
autem  est  illud  caritatis  opus,  haec  illa  est  com- 
munio  Banctorum,  de  qua  dicit  symbolum  aposto- 
licum,  quam  credere  nos  convenit,  mirabiliter  enim 
nostram  fidem  confirmat. 

Et  sane  qui  hac  de  re  dubitat,  is  non  perfecte 
sacramento  altaris  credit  In  illo  enim  hoc  quo- 
que  significatur  et  promittitur,  esse  communionem 
Sanctorum,  qui  vires  suas,  amorem,  consolationem 
et  opem  in  omnibus  periculis  ad  nos  con&rmando^ 


\ 


470  ¥LCMeio 


eonfieruit.  Et  Deos  qnoqiie  non  potest  mm  tn 
a^ere  eonm.  m  vetbo  ei  saeimmento  ipns 
siciit  Psal.  32  dicit :  Fimabo  saper  te  ocalos 
VeniiB  eam  Deos  toi  agit  emm.  id«B  omnefr  •■- 
geli.  omie8  saneti  ae  ereatme  omnes  &enBt,  te- 
qae  manibiiB  suis  sustentant.  in  fide  peiuttCBteB. 
et  inm  iam  moritnri  exeipiunt  animam.  ne  pereas. 

Signnm  est  hnins  rei  Hetiseus,  4.  Bi^.  6.  qn 
sie  sermm  snnm  eompellabal:  Ne  memas.  pfaues 
enim  nobiseam  snnt  quam  enm  illis.  eom  tamca 
midiqne  hostium  exereitu  essent  eircunsepti.  ne- 
minemqne  alium  praeter  hostes  riderent.  i^winit 
itaqne  I>ominus  c»«ilos  pneii.  ut  rideiec.  el  eece 
mons  plenns  equomm  et  euimum  igneomm  in  cir- 
mmitn  Ehsa. 

Idem  omnibns  illis  fit.  qni  Deo  crednnt.  Fer- 
tinent  antem  hne  illa  in  Psalmis.  Psal.  S4:  Cirmm- 
Tallat  angelns  Domini  in  eimiitu  timenlinm  e«m, 
et  eripiet  eos:  et  12o:  Qui  eonfidnnt  in  Domiao. 
sieut  mons  Zion.  non  eommoTebmtnr .  sed  aemper 
habilabnnt  Hierasalen).  montes  ihoe  est.  Dominns 
ipse^l  in  eireuiiu  populi  sui  nune  ei  nsque  in  aeter- 
nnm. 

Et  ^Ji:  Angelis  suis  mandavit  de  te.  ut  coslo> 
diant  te  in  omnibns  viis  tnis.  in  manibns  portabunt 
re .  ne  offendas  ad  lapidem  pedem  tnum .  snper 
aspidem  et  basiliscnm  ambulabis.  et  conenleabis 
leonem  et  draconem  { hoc  est .  omnes  Tires  et  in- 
sidiae  diabioli  non  praeTalebunt  adTersas  te^.  Qno- 
niam  in  me  speraTit,  liberabo  enm.  protc^am  enm, 
qnoniam  eognoTit  nomen  menm .  clamaTit  ad  me, 
eundiam  enm.  cnm  ipso  sum  in  tribnlatione.  eri- 
piam  eum  et  giorificabo  enm.  lonsimdine  diemm 
replebo  enm.  ei  ostendam  illi  salntare  menm. 

Sic  qnoque  apostolns  Ebraeis  ^^  scribens.  ait: 
Angelos  rqnoram  innumem  est  n^nllitndoi  esae 
administratorios  spirirns.  qni  in  ministerinm  emit- 
tantur  propter  eos.  qni  haeredes  emnt  sahitis.  ffiae 
est.    qnod    patriarcha   lacob    iam   moritnms    dicit 

•)  Ebrae.  1. 


paraiid«t  aniBnvB  ad  norMlti*  401 

• 

6eiie.  49:  En  ego  morior,  et  oongregor  ad  popii- 
lam  meum,  MoHuusqae  est  et  oongregatus  ad  po- 
piiliim  suujBi.  8ie  Deos  Ho«i  et  Aaroni  promisit: 
Tianfidbis  ad  populum  tuum  -et  patres  tuos.  Bigni- 
fieatur  autem  his,  mortem  esse  transitum  quendam, 
ad  longe  numerosiorem  populum,  qui  noe  exspeo- 
tat,  quam  is  est,  a  quo  morituri  disoedimus. 

Sunt  haec  omnino  magna,  quae  oondpere  hu- 
manus  animus  non  potest  8io  igitur  quisque  sibi 
persuadeat,  esse  haec  Dei  opera,  quae  exoedunt 
nostras  cogitationes  et  rationem  nostram.  Opera- 
tur  tamen  Deus  omnia  illa  in  parvo  hoc  sacramenti 
sieno,  ut  discamus,  quanta  res  sit  vera  in  Denm 
fldes. 

Nono  decimo,  porro  non  ideo  haec  ratio  pa- 
randi  animi  ad  mortem  a  me  est  tradita,  ut  tente- 
mus  eam  nostris  parare  viribus,  sed  suppliciter  ro- 
gandus  Deus  est,  ut  ipse  in  nobis  talem  sacramen- 
torum  cognitionem  et  talem  in  sacramenta  quoque 
fldem  formet  et  conservet.  Nam  sic  flet,  ut  cre- 
scat  in  nobis  timor  Dei  et  reverentia  erga  Deum, 
ne  quid  nostris  operibus,  sed  omnia  Deo  tribua- 
mus.  8ic  autem  est  orandum,  ne  quid  dubitemus 
fore,  ut  nos  exaudiat  Deus.  Verum  sunt  duae  cau- 
sae,  propter  quas  nihil  dubitare  de  oratione  con- 
venit. 

Altera  haec  est,  iam  ante  dixi  praecepisse 
Deum  augelis  suis,  ut  illos  redament  et  iuvent, 
qui  credunt.  Eius  mandati  et  promissionis  com- 
monefaciendus  est  Deus,  non  quod  aut  promissio- 
nis  suae  sit  oblitus ,  ^.ut  praestare  eam  nolit,  sed 
ut  fiducia  in  ipsum  sic  alatur  et  confirmetur,  ne- 
que  nos  morti  occurrere  metuamus. 

Altera  autem  est,  quod  illam  fidem  quoque 
Ghristus  praeceperit,  ut  oraturi  credamus^  Deum 
velle  exaudire,  ne  quid  dubitemus  nos  de  voce, 
Amen.  Eius  mandati  quoque  commonefaciendus 
est  Deus,  et  dicendum:  Tu  Deus  meps  praecepisti 
orationem,  praecepisti  hoc  quoque,  ut  credereofius 
fare,  ut  nostram  oarationem  exaudiasi,  hop  tuo  man- 


472  yi'  Cando  Qoomodo  nl 

dato  ftdductos,    oro  Dihil  dabitans,   quin  mo  exan- 
dias  ac  veram  mihi  in  te  dones  fidem. 

Hoe  igitnr  per  totam  vitam  erat  a  Deo  posta- 
landnm ,  ut  morituris  donum  fidei  concederet.  id 
qood  saayiftsimo  eannine  Germani  in  feriis  Pente- 
co8te8  canunt: 

SRu  bitten  roir  ben  ^ciUgcn  c\d]i, 

^mb  ben  tet^ten  @[aubcn  ailci^eift. 

2)a^  er  m^  be^iite  an  Duicrm  6nbc, 

SBenn  mx  ^eim  faren  aue  bicfem  ©lencc,  Jtiriolei^. 

Porro  tum,  cuni  iam  moriendum  est,  huius 
orationis ,  item  mandati  et  promissionis  suae  com- 
monefacere  Deum  convenit,  nihil  dubitantes,  qmn 
nostra  sit  exaudita  oratio.  Nam  si  utrumque  prae- 
cepit,  et  orationem,  et  fidem  in  oratione,  si  quo 
que  promisit  suam  gratiam,  quid  quaeso  dubitabi- 
mue  de  fide  ipsius?  sine  dubio  exaudiet  nos,  ac 
saam  redimet  fidem. 

Vigesimo,  quid  autem  a  Deo  amplius  addi  po- 
test  ad  confirmandos  nos,  ut  sponte  mortem  obea- 
mus,  eamque  omni  metu  deposito  superemus. 

Ostendit  et  donat  tibi  in  Ghristo  vitam ,  gra- 
tiam  et  felicitatem,  quibus  adiutus  neque  mortem, 
neque  peccatum,  nec  infernum  metuas. 

Praeterea  peccatum  tuum,  mortem  tuam,  tu- 
umque  infernum,  illa  in  unigenitum  suum  Filium 
reiicit,  ut  is  victoriam  ex  illis  hostibus  partam  tibi 
donet,  ne  quid  amplius  laedere  te  possint. 

Praeterea  tentatione  mortis,  inferni  et  peccati 
Ghristum  quoque  Filium  suum  exercet,  ut  habeas 
exemplum,  quomodo  ferendae  et  superandae  sint 
tentationes  illae. 

Horum  autem  omnium  denorum  in  te  coUato- 
rum  pignora  addit  sua  sacramenta,  ut  omnino  cer- 
tU8  plane  nihil  dubites. 

Suis  angelis,  Sanctis  ac  creaturis  suis  omnibus 
tui  curam  demandat,  ut  nusquam  a  te  deflectant 
oeulos,  sed  animam  iam  morituri  excipiant  et  ser- 
vent. 

Mandatam  praeterea  adiecit,   ut  illa  a  se  po- 


parftDdiiB  ftnSmiu  ad  mortem.  473 

stoles,  et  ut  certo  oredas,    omnia  illa  accepturuin 
te  ecise*    Quid  igitur  his  addi  potest  amplius?, 

Vere  igitur  Deus  est,  qui  maximas  teoum  res 
agit  Et  quoniam  promittit  opem  et  robur,  merito 
hoc  mortis  onus  in  te  coniecit,  ut  periculum  face- 
res,  quanta  gratiae  vis  ac  potentia  esset.  Sicut 
dicit  Psal.  ill:  Magna  opera  Domini ,  exquisita 
secundum  voluntatem  eius.  Sic  igitor  onusquisque 
se  comparet,  ut  gratias  Deo  suo  pro  immensa  illa 
bonitate  et  misenoordia  agat,  neque  tam  terrere 
nos  illa  mortis  facies  debet,  quam^  misericordia  ad 
Deum  amandum  et  praedicandum  e^dtare,  nam 
amor  erga  Deum  et  pxaedicatio  gratiae  mirabiliter 
quoque  mortem  mitigat,  sicut  Isaias*)  didt:  Ego 
o6  tuum  laude  mea  frenabo,  ne  pereas.  Id  qudd 
nobis  praestet  divina  miserioordia  per  lesum  Ghri- 
stum  Dominum  nostrum.    Amen. 

F  i  n  i  s. 


*)  Esai.  24. 


Epistola  lohaimis  Eccii 

missa  ex  Lipsia  ad  famosimL  et  reyerendnm  Patrem 
f,  Jacob.  Hoclistraten,  Ha^stmm  in  theologia 
nostmm,  in  qna  ostendlt,  qnlbns  scriptnris,  argn- 
mentis  et  rationibns  defenderit  articnlos  romanae 
eeclesiae  in  dispntatione  Lipsica  contra  D.  Mart. 
Lntbemm  anno  H.D.XIX  habita. 


Nicuti  disputationem  Lipsiensem  varia  ante- 
cesserunt  scripta,  quibus  illa  est  praeparata,  ita 
illam  varia  subsecuta  sunt  scripta,  quibus  illa  quo- 
dammodo  longius  producta  est  et  propagata.  Ea 
enata  sunt  raaximam  partem  ex  libellis,  quibus 
disputatio  illa  est  descripta.  Praeter  epistolam 
autem,  qua  Lutherus  ipse  D.  Georgio  Spalatino 
banc  disputationem  copiosius  enarrat,  duae  de  ea 
datae  sunt  gravioris  momenti  epistolae.  Alteram 
dedit  loh.  Eccius  die  24.  m.  Julii  a.  1519  ad  Jacobum 
Hochstratenium ,  theologiae  professorem  Colonien- 
sem  et  haereticae  pravitatis  inquisitorem ,  alteram 
Phil.  Melanchthon  die  21.  ra.  Julii  ad  araicum  lo. 
Oecolampadium,  quae  ipso  raense  lulio  typis  divul- 
gata  est  (cf.  Loescher,  Reforra.  Act.  III  p.  214  sqq. 
Seidemann,  die  Leipziger  Disputation  imJahre1519 
p.  78).  Eccius,  cuius  animus  hac  Melanchthonis 
epistola  oflfensus  erat,  menseJulio  a.  1519  exeunte 
aut  mense  Augusto  ineunte  Lipsiae  suum  edidit 
libellum:  Excusatio  Joh.  Eccii  ad  ea,  quae 
falso  sibi  Philippus  Melanchthon  Gram- 
maticus  Vuittembergensis  super  theolo- 
gica  Disputatione  Lipsica  adscripsit.    Huic 


Epist.  loh.  fiocii   ad  Jae.  HochBtraten.        475 

^:tt6tnplo  Melanchthon  eadcm  mense  suum  oppo- 
suit  scriptum  elegantissimum :  Defenl^io  Phi- 
lippi  Melanchthonis  contra  lohannem 
Eccium  Theologiae  Professorem. 

Epistolem  Eccii  ad  lac.  Hochstraten  datam  et 
epistolam  Melanchthonis  ad  Oecolampadium  missam 
reddidimus  ex  edit.  lenensi  Opp.  Lutheri  a.  1556, 
ubi  leguntur  T.  I.  p.  359  sqq.  ^).  In  edit.  Witten- 
berg.  hae  epistolae  et  reliqua  quae  sequuntur  inve- 
niuntur  T.  I.  p.  335  sqq. ,  germanice  leguntur  in 
Walchii  edit.  Opp.  Luth.  T.  XV,  p.  1443  sqq. 

Textum  Excusationis  Eccianae  repetivimus  ex 
editione  principe,  quae  prodiit  sub  hoc  titulo: 
Excusatio  Eckii  ad  ea  quae  falso  sibi 
philippus  Melanchthon  grammaticus 
Vuittenbergen.  super  Theologica  dispu- 
tatione  Lipsica  adscripsit.  Tituli  pagina 
nec  annum  nec  locum,  quo  libellus  editus  est, 
indicat,  signis  autem  typographicis  ornata  est,  in 
quibus  insigne  urbis  Lipsiae  cernitur.  In  fine 
legitur:     Cum    Privilegio. 

Defensio  Phil.  Melanchthonis  reddita  est  ex 
editione  originali,  quae  anno  1519  sub  hoc  titulo 
Lipsiae  prodiit : 

Defensio  Philippi  Melanchthonis  contra 
loannem  Eckium  Theologiae  professo- 
rem.  Tituli  pagina  nec  locum  nec  annum  in- 
dicat  neque  ullum  prae  se  fert  ornamentum  typo- 
graphicum.  In  fine  legitur:  Lipsi  fsic)  impressit 
Vuolfgangus  Monacensis  1519. 

Cum  editionibus  originalibus  contulimus  textum 

1 )  Haec  Eccii  epistola  ad  lac.  Hochstraten  missa  in 
tomo  secundo  editionis  lenensis  Opp.  Luth.  p.  494  iisdem 
verbis  est  repetita  sub  hac  inscriptione:  Epistola  Nota- 
bilissimi  Viri  et  Magistri  Magistri  loannis  Eckii  missa  ex 
Lipsia  ad  famosum  et  reverendum  Patrem  Fratrem  Jaco- 
bnm  Hochstratensem  ,  Magistrum  in  Theologia  nostrum 
etc.  quam  ille  tanquam  pretiosum  thesaurum  cordialissi- 
mis  amicis  cum  magna  gloria  ostendit,  quam  etiam  multi 
lacobitae  excopiaverunt  (In  fine  leg. :  Ex  Lipsia  24.  lulii 
Anno  gratiae  M.D.XX  (sic). 


476  Epistola  loh.  Eecii 

editionis  leneosis  et  iUum,  quem  Loescher  reddidit 
in  Actis  Reform.  III  p.  214  sqq.  et  591  sqq. 

Epistola  lobajmls  Eccii 

missa  ex  Lipsia  ad  famosnm  et  reverendum  Patrem, 
P.  lacob.  Hochstraten,  Magistrum  in  Theologia 
nostrum,  in  qua  ostendit,  quibus  scripturis,  argu- 
mentis  et  rationibus  defenderit  articulos  Romanae 
ecclesiae  in  disputatione  Lipsica  contra  D.  Mart. 
Lutherum  anno  M.D.XIX.  habita. 

Salutem  in  Domino  lesu*). 

Non  te  praeterit,  Reverende  Pater,  quomodo 
me  hactenus  opposuerim  temerariis  hominibus 
Vuittembergae,  omnes  Doctores  a  quadringentis 
annis,  quantumvis  S.  et  doctos,  contemnentibus, 
et  multa  falsa  et  erronea  in  populum  seminantibus; 
potissimum  caput  huius  scandali  per  impressiones 
linguae  nostrae  vulgum  seducit  et  inficit. 

Novissime  disputavirous  Lipsiae,  in  frequen- 
tissimo  auditorio  doctissimorum  virorum,  ubique 
convenientium,  ubi  (laus  Deo,  honor  et  gloria) 
plurimum  imminuta  est  eorum  opinio,  etiam  apud 
vulgum,  apud  doctos  vero  pro  maiori  parte  lapsa 
est,  audisses  hominum  temeritatem,  quam  caeci 
siint  et  ad  facinora  imperterriti. 

Negat  Lutherus,  Petrum  fuisse  principem  apo- 
stolorum,  negat  obedientiam  ecclesiasticam  esse 
de  iure  divino,  ;sed  humano  consensu  vel  impera- 
toris  inductam.  Negat  super  Petrum  aedificatam 
ecclesiam:  Super  hanc  petrara  etc.  Et  dum  ei 
Augustinum,  Hieronymum,  Ambrosium,  Gregorium, 
Cyprianum,  Chrysostomum,  Leonem  et  Bernardum 
super  illo  adducerem  cum  Theophilo,  omnes  ne- 
gavit  absque  rubore,  et  se  unum  dixit  velle  resi- 
stere  mille,  nullo  alio  fultus ,  nisi  quia  Christus 
esset  fundamentum  ecclesiae,  et  aliud  fiindamentum 


*)  £z    ed.  Jenensi,  ex  qua  textus  est  redditus,  sunt 
etiam  notae  repetitae. 


ad  Im.  HoohsMeiu  477 

nemo  ponere  potest  Quod  diloi,  adducenfl  et 
illad  Apooa.  12  de  duodedm  fundamentis,  defendit 
Graecos  etiam  Schismaticos,  etiamsi  non  sint  sub 
obedientia  Papae,  adhuc  salvari. 

De  Bohemorum  articulis  dixit,  ex  articulis 
oondemnatis  in  Goncilio  OonstantienBi  aliquos  esse 
Ghristianissimos  et  evangelicos,  quo  temerario 
errore  multos  terruit,  et  discedere  fecit,  qui  prius 
ei  faTcbant 

Dixit  inter  alia,  cum  ei  opponerem:  Si  prima- 
tus  Papae  esset  solum  de  iure  humano  et  eon- 
sensu  tidelium,  unde  veniret  sibi  habitus,  quem 
gereret?  unde  potestatem  praedicandi  haberet,  et 
confessiones  audiendi  parochianorum  etc.  fiespon- 
dit  se  velie,  nullum  esse  Ordinem  Mendicantium, 
pleraque  alia  scandalosa  et  absurda  dixit,  v  quod 
Gonmlium,  quia  essent  homines,  possit  errcure,  quod 
non  probaretur  ex  Bcriptura  sacra,  purgatorium 
esse  etc.,  uti  videbitis  iegendo  Disputationem  no- 
stram,  quia  fidelissimis  notariis  exscripta  est. 

Verum  in  muitis  me  obruerunt,  primum,  quia 
libros  secum  attulerant,  in  quibus  erant  noti,  et 
apportaverunt  secum  ad  locum  Disputationis,  et  ad 
iilos  statim  habuerunt  recursum,  imo  ex  libris  iege- 
bant  continuo,  cum  magna  eorum  irrisione. 

Secundo,  quia  Disputationem  semper  habebant 
in  scriptis,  et  postea  conferebant  domi:  ego  nun- 
quam  inspexi  unum  verbum,  quousque  finireturDis- 
putatio. 

Tertio,  erant  eorum  piures,  quia  ipsi  Doctores 
duo,  Dominus  Langius  Augustinianorum  Vicarius, 
duo  Licentiati  Theologi,  unus  nepos  Reuchlin, 
multum  aj  arrogans ,  tres  Doctores  iuris ,  Magistri 
plurimi,  qui  et  privalim  et  publice  iuvabant,  etiam 
in  ipso  facto  ^Disputationis.  At  ego  bj  solus,  aequi- 
tate  comitatus,  astabam. 


a)  £ccia8  non  fuit  arrogans,  sed  nepos  Reuchlin, 
id  est,  Phil.  Mel.  b)  Eccius  •  sohis  aequitate  comi- 
tatuB. 


478  fipistola  loh.  Eccii. 

Commisi  ego  Fratribus  tui  Ordinis,  ut  curent 
exemplar  Disputationis  exscribi,  et  ad  te  quaiq  pri- 
mum  transmittant.  Quocirca  precor  per  eum  c), 
cui  servio ,  et  fidem  ^) ,  quam  dudum  suscepi^ti, 
graviter  defendas.  Non  voio ,  quod  te  ingeras  ,  et 
te  odiosum  facias  et  ordinem  tuuin ,  sed  me  con- 
siiiis  tuis  et  eruditione  adiutes.  Nam  minus  festi- 
narunt  Vuitenbergenses  cum  Disputatione ,  imo  se 
quaesierunt  6 )  occasionem  disputandi.  !Nam  ILiuthe- 
ms  nolebat  sumere  iudicem  primo  aliquam  Uniyer- 
sitatem  totius  mundi.  Sed  Christianissimus  Pomi- 
Dus  Georgius  Saxoniae  noluit  admitteve  aliquam 
Disputationem  de  fide,  nisi  et  fidei  Q  nostrae  Ma- 
gistros  pateretur  iudicare.  Coactus  ergo  tunc  fuit 
LiUtherus,  a  fautoribus  suis  stimulatus,  nisi  enim  dis- 
put^ret  et  iudicem  ferre  posset,  iam  gmnes  ab  eo 
ess^nt  discessuri,  unde  cum  ei  omnes  obtulisaem 
Universitates,  elegit  Parisios  et  Erphordiam. 

Quareg:),  cum  Parisiense  non  agnorim,  vestrum 
autem  Studiumh)  magnam  habet  cum  eyD  familiari- 
tatem,  rogo  tuam  patemitatem  plurimum,  ut  fidei) 
Christi  veiit  scribere  sibi  notis,  vel  etiam,  si  vide- 
bitur,  toti  Universitati,  ut  dum  optimus  Princeps 
Georgius  scripturus  sit  et  missurus  Disputatiouem 
ac  petiturus  iudicium,  quod  k)  tunc  illud  non  recu- 
sent,  sed  propugnatores  fortiter  adoriantur,  cum 
nos  ambo  in  eos  tanquam  iudices  consenserimus, 
et  rem  arbitrpr  esse  tam  manifestam,  ut  louga 
discussione  non  egeat.  Quare  sine  mora  ad.petitio- 
nem  Principis  discernant  et  statuant,  quqd  fidei 
nostrae  sit  consentaneum. 

Paucis  habes,  venerande  Pater,  quae  a  te  in 
oausa  fidei  velim  fieri,  idque  scriptum  puta  Prae- 
ceptori    nostro,    Domino   Arnoldo   de  Tongris,    et 


c)  Leonem  X  Romanum  Pontificem.  d)  Romanac 
sedifl.  e)  Se  quaesierunt,  lepos  est  Atticus  f)  Ma- 
gistri  fidei  aliquando  dicuntur  IVIagistri  nostri.  g)  Causa, 
propter  qaam  Eccius  hanc  Epistolam  scripserit.  h)  Lo- 
vaniense.  i)  Quam  defendit  Eccius  pro  Romano  Pon- 
tifice-         k)  Dat  Eccius  argumentum  scribendi. 


ad  Jac*  Hochatratan.  479 

Doctori  Miohaeli  Swas.  Nam  certissioiuin  est  gram- 
matistaruin  turbaai  hos  inferre  errores  in  ecolesiam. 
Quod  i)  ei  summus  Pontifex  via  regia  dudum  fuis- 
set  progressus,  et  non  audisset  in  utramque  nostrae 
subsannationem  a  Grammaticellis  factam,  non  esset, 
quo  iam  caput  suum  murmure  attentarent,  ut  ante 
in  examine  Gabale  dudum  tumultuantibus,  et  quasi 
furibundi,  et  quasi  insalutato  hospite  abierunt  Vui- 
tembergenses. 

Ego  n^)  iam  nonum  diem  hic  moror  finita  Dis- 
putatione,  quae  tres  duravit  septimanas. 

Fecerat  Lutherus  in  die  8.  Petri  in  absentia 
Principis  in  aula  Disputationis  sermonem  Hussiticum 
plane  erroneum.  Ego  confestim  in  Visitationis 
Virginis  Mariae,  et  die  sequenti  in  frequentissimo 
auditorio,  quale  nunquam  habui,  praedicavi  contra 
eius  errores,  et  populum  mere  concitavi,  ut  fasti- 
diat  errores  Lutheranos,  cras  itidem  facturus  et  sic 
Lipsiam  valedicturus. 

Gccupationes  faciunt,  quod  Domino  Arnoldo 
scribere  non  possim  nec  tibi  non  plura.  Tu  si 
quid  velis  rescribere,  committas  Domino  Michaeli 
Swas,  qui  per  Sueteros  aut  Vualeros  tuto  potest 
Ingolstadium  mittere. 

Valeat  reverenda  pietas  tua,  et  si  quid  operae 
possim  impendere,  in  te,  et  factum  crede^). 

Ex  Lipsia  XXiV.  lulii,  Anno  gratiae  M.D.XIX. 

Epistola  Fhilippi  Melanclithonis 

de  Lipsica  Disputatione  ad  amicum  quendum  *). 

Amico  N.  Philippus  Melanchthon 
Salutem  in  Christo. 

Neque  refen^e  multum  puto,   neque  tu  magno- 


1)  Accusatio  Papae  quasi  eleganter  geminatuin. 
m)  Kedit  unde  digressus  est. 

l)  In  Loesch.  Act.  Reforni.  III  p.  224  legitur:  et  si 
quid  operae  possim  impendere  in  te,  id  factura  crede. 

*)  i.  e.  ioannem  Oecolampadium. 


480  Epistola  Phil.  Melanchthonis 

pere  desideras,  studium  ac  voluDtatem  animi  erga  te 
mei  pluribus  verbis  declarari.  Nam  eiusmodi  au-». 
spiciis  animos  nostros  optimus  ille  sincerae  carita- 
tis  spiritus  conciliavit ,  ut  amicitiam  nostram  ne- 
que  labefactari  ullo  casu,  in  tam  varia  omnium 
rerum  humanarum  vicissitudine ,  posse  sperem, 
neque  vulgaribus  illis,  et  profecto  pedaneis  fuffra- 
giis  id  genus  literarum,  qualibus  fere  aluntur  ami- 
citiae,  altius  acturam  radices.  In  utrumque  spiri- 
tus  incumbit  pariter,  ut  inadita  sit  amicitia  tum  si- 
mulatis,  tum  nugacibus  istis  blanditiis.  Atque  uti- 
nam  iliius  queam  grato  pectore  beneficium  agno- 
scere,  qui  talem  non  dico  Thesea,  sed  Christiana 
fide  amicum  nobis  iunxerit.  Nemo  enim  plane 
mortalium  est,  cuius  praesentior  in  me  iam  inde 
a  puero  usque  fuerit  beneficentia,  quam  tua,  eaque 
vere  liberaiis  ac  prorsus  to  yviivov  t^v  xaqlvdny 
referens.  Neque  enim  rationes  nostrae  sinebant 
aequare  beneticiuiii  beneficio.  Qua  parte  quando- 
quidem  tu  praestas,  quaeso,  permitte  vincere  nos 
amando. 

Aristoteles  eum,  qui  beneficio  quempiam  affe- 
cerit,  ab  illo  tantum  vult  amari,  quantum  merere- 
tur  beneficium,  aut  certe  beneficii  gratia.  Argute 
ilie  quidem,  sed  non  omnino  probe«  Neque  enim 
nobis  scopus  est  amoris  nostri  beneficium  uiium 
tuum,  sed  ilie  autor  amicitiae  nostrae  Christi  spiri- 
tus.  Tu  interim  quidquid  ofBcii  amico  dedisti, 
communi  caritatis  iure  debebas,  vicissim  in  nomini- 
bus  tuis  nos  quoque  sumus,  non  defuturi  offlcio, 
si  quando  casus  aliquis  feret. 

lam  vero  quod  attinet,  nolui,  quandoquidem 
reliqua  fere  in  studiis  literarum  communia  habemus, 
frustrari  te  iis,  quae  exspectatione  maiore,  quam 
pro  re  Lipsiae  de  ambiguis  quibusdam  Theologorum, 
utvidetur,  locis  acta  sunt.  Nec  opinor  nihil  referre 
tua,  qui  et  pro  theologici  nominis  dignitate  in  illo 
Sueviae  theatro  urbe  Augusta  sacrum  Panegyristen 
agis,  et,  ut  theologicae  literae  pure  ac  simpliciter 
doceantur,  adniteris. 

Haec    vero   disceptandi  provincia  primum  non 


ad  loh.  Oecolompadluia.  481 

* 

ob  aiiud  suBcepta  est,  nisi  ut  palam  fieret,  inter 
veterem  et  Christi  Theologiam  ac  noviciam  et  Ari- 
stotelicam  quantum  intersit.  Verum  quidquid  pro- 
fectum  sit,  aut  quorsum  inclinarint  res,  mihi  sane 
non  est  in  proclivi  iudicare.  Quo  diligentius  om- 
nia  prosequar,  quae  ad  causam  attinent,  ut  non 
nihil  certi  ex  his  tu  queas  oculatior  assequi.  Varia 
procul  dubio  fama  ad  vos  perferet,  quapropter  flde 
historica  et  quam  simplicissime  subnotatis  capiti- 
bus  disceptationis  agam,  ut  intelligas,  quid  de  quo- 
que  controversum  sit.  « 

Atque  ut  inde  StmeQ  dno  yQafAfjb^g  ordiar, 
superiore  anno  sententias,  quas  Lutherus  de  Indul- 
gentiis  proposuit  disputandas,  Eccius  obeiis  notavit, 
amarulentius  est  scriptum,  quam  ut  hinc  aiiquid 
proferam.  Ex  illis  reveilit  aiiquot  Carolostadius 
in  Conciusionibus  suis,  quae  exstant,  Caroiostadio 
respondit  Eccius  per  Apoiogiam,  in  qua  iam  piera- 
que  mitius  quam  ante  in  obelis.  Apoiogiam  edito 
libelio  Carolostadius  confutavit,  ionga  est  iniuria, 
iongae  ambages,  placuit  ad  summum,  ut  cetera 
praeteream,  disputare,  dies  dictus  est.  Lipsiam 
veniunt  iohannes  Eccius  Ingolstadiensis ,  Andreas 
Caroiostadius  et  Martinus  Lutherus  Vuitenbergen- 
ses.  Rerum  summa  in  conclusiones  coacta  erat 
paucuias,  quo  certius  id  proponeretur ,  de  quo  dis- 
putandum  esset.  Satis  opinor  constare  tibi,  quid 
de  disceptatione  convenerit,  videlicet,  ut  ageretur 
causa  excipientibus  notariis,  atque  id  scriptum 
evuigaretur ,  essetque  iudicium  penes  optimum 
quemque, 

Primum  Eccius  causatus  est  apud  eos,  qui 
designati  erant  ab  illustrissimo  Principe  Georgio 
Saxoniae  Duce,  Maecenate  humanorum  studiorum, 
praefecti  disputationis ,  contra  quam  condixerat, 
videri  sibi  ex  iure  disputantium  esse^  ne  dictaretur, 
gliscentem  eorum  vim,  qui  congrediuntur  pugna- 
turi,  sensim  per  styli  moram  defervere,  impetu  au- 
geri  animos,  contando  iabascere.  Id  ego  nescio  an 
e^  simplicitate  theoiogica  videri  possit,  ubi  nihii  tam 
praestandum  est,  quam  ut  ne  quid  impetu,  ne  (^uid 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ret.  biat.  i.  p.  Vol.  III.  oV 


'  482  EpiBtola  Phil.  Melancli^honiB 

temere ,  ne  quid  immodico  animo  dietum  videfttur. 
Et  ut  in  studiis  literarum,  ac  potissimum  in  nego- 
tio  pietatis,  nihil  puto  neque  priuBneqne  salutarius 
congressu  famiiiari  doctorum  ac  bonorum,  nbi  sen- 
tentia  cum  sententia,  placidis  ac  tranquilHs  mini- 
meque    pertinacibus   animis,    confertur,    uM  n^ue 

•  vinci  indecorum  est,  neque  vincere  plausibile.    Ita 

*  vix  aliud    censeo   perniciosius  popularibus  illi&  dis- 

•  ceptationibus,  ubi  non  potest  quantumvis  bonis  rion 
ob&trepere  victoriae  cura.  Scis  tu,  quam  multa  pru- 
denter  in  hanc  sententiam  scribat  Nazianzems, 
quam  multa  item  Erasmus  poster. 

'  '  lam  vero  convenerat  de  notariis,  neque  enim 
^liter  persuaderi  poterat  Garolostadins,  qui,  oum 
primum  susceptum  est  certamen,  ibi  certos  cjuoque 
iudices  designari  voluit  Eccius,  non  recusavit  Oaxo- 
lostadius.  Itaque  die  XXVII.  mensis  lunii  oongre- 
diuntur  fohannes  Eccius  et  Carolostadius.  De'li- 
bero  arbitrio  propositum  est,  an  sit  aliquod  nobis 
'  tcd&atQiTOP^  bonum  opns,  hoc  est,  ut  ipsi  dicunt, 
'  an  de  congruo  mereamur  gratiam,  cum  feeinnis, 
quod    in    nobis   esi.     Utor    enim    ipsorum    verbis. 

•  Hoc  cum  agi  deberet,    vide    quorsum    contentione 
'  rapti   sint ,    et   in    quos  scopulos  impegerint.     Agi 

debebat,  quid  per  sese  citra  gratiam  posset  voiun- 
tas  nostra.  Ipsi  quaestionem  alio  rapiunt,  et  qua- 
tuor  credo  continuos  dies  in  eo  disceptant,  an  vo- 
'  luntas  tantum  recipiat  bonum  opus ,  ipsumque  bo- 
num  opus  sola  efficiat  gratia?  In  has  Symplega- 
das  cocgerunt  causam  non  ita  multum  necessarias, 
et  plane  alienas  ab  instituto  Carolostadii. 

Dedit  Eccius,  in  voluntate  nostra  non  esse 
vim  genuinam,  qua  opus  bonum  produoas,  eed 
ascititiam  tantum,  eamque  quam  foeneret  gratla, 
id    quod    primum    videbatur   oppugnare.     Deinde  a 

•  Carolostadio  rogatus ,  largireturne ,  totum  opus 
bonum  esse  a  Deo,  respondit  totum  quidem,  non 
autem  totaliter.  Ecce  autem,  ut  argutum  hoc  oom- 
mentum,  dignum  maiestate  theologici  nominis,  adeo 
Xdyovg  xv^CQeiv  cuivis  hodie  liberum  est.  Primum 
fotetnr  Eccius  voluntatem  a  Oeo  moT^ri,   deinde, 


.    M  loh.  Oe(M^JlwpA4ium»  483 

.lUl  eanseDtiamua  in   noaka  6936  poteatat^,   inquit 

ild  Caroioatadiu9.Qppugnavit  aliqiiot  Augustini  locis 

.et  hoo.£auii  *)  «fortisaiine:    Deus    efScit  in    nobis 

velle  et  perficere.     Atque  haec,    ni  fallor,    senten- 

/  tia  salva  Carolostadio  nriansit.  ,  Quaedam  pro  dog- 

.,iQ$jte   .8U0   ex.Bernardo    tranacripserat   Eccius    ad 

;.rem  parum  attinentia.    Atque  haec  fece  sunt,  quae 

oum  GaroJostadio  Eccius.     Integram    credo  hebdo- 

.  madam  perdidimus  in  his,  quorum  capita  avvsa^wq 

OQtavi. 

His  autoribus    primum   didici,    quid    ait  quod 

.  fiQi^xt&  .co<pi(Tveveiv  di^erunt.    Mirum    haec  omnia 

.quo  tumuJltu,    quam   tragice  tractata  aint,    quo.mi- 

ims  :mirum  est,  parum  profectum   ease.    .Sua  .enim 

silentia    amat   Spiritus ,    per    quae    nobis    illahitur, 

.s€)que.  insinuat.  cupidus  non  gloriae,  s^d  cognoscen- 

dae   veritatis.     Non  .proi^tat   in    poxticibus  ^apopsa 

iila   dilecta<  Ghristo,    sed    in    domum    matris   suae 

.  dponsum  introducit ,    imo  neque  ulli  nos  sapientiae 

^^oelestis  radii  illustrent,    nisi   iam   ante.cruce  per- 

purgatos  mortuosque  pristinis  mundi  elementis  ,    ut 

oum  Paulo  dicam. 

Sub  haec  et  D.  Martinus  Lutherus  in  arenam 
descendit,  nam  hactenus  non  satis  certum  erat  con- 
gredi,  cum  causae  invidiosae  iudices  designare 
.  commode  non  posset,  pro  iure  Appellationis  suae. 
Tam^n.cum  de  eo  convenisset,  agi  coeptum  est 
de  Romani  Pontificis  autoritate,  controversumque 
est,  an  iure  divino  prpbari  posset  oecumenici  Pon- 
tificis  autoritas?  Esse.  oecuraenicum  Pontificem  in- 
genue  fatetur  Lutherus.  In  hoc  disputat ,  an  iure 
diyino  probari  eius  autoritas  possit.  in  hunc  locum 
quandoquidem  pauio  asperior  est,  dies  quinque,  ni 
failor,  impensi  sunt.  Ibi  multa  acerbe  Eccius, 
.  multa  inciviliter,  breviter  omnia  eiusmodi,  ut  invi- 
diam  apud  vulgus  Luthero  conflaret. 

Argumentum    primum    erat    Eccii,     ecclesiam 
dxi(faXov  esse  non  posse,    cum    civile  corpus  sit. 


♦)  Pliilip.  2. 

3V 


484  Epialola  PkiL  M  eUnchAfaonifl 

fisse  igilar  Papam  inre  diriDO  capnt  eedeaiae. 
Tam  Latherus,  Christom  se  fitteri  eapot  esse,  com 
ecclesia  sit  regnum  spiritUB,  non  desiderare  aliud 
caput,  at  ad  Coi.  1. 

Ad  haec  locos  aliquot  ex  Hieronjmo  et  Cj- 
priano  addidit  Eccius,  qui  quantom  de  iure  diyino 
probent,  ipse  viderit.  lam  et  quidam  loci  mani- 
feste  apud  eosdem  Scriptores  ^)  in  dubium  Toca- 
bantur,  quos  ipse  pro  certis  proferebat.  Bemardi 
autoritatem  ad  £ugenium  ceu  panopliam  AchiileaDi 
iactabat,  cum  tamen  et  in  eodem  lib.  adfiugenium 
sint,  quae  non  omnino  nihil  ad  institutum  Lutheri 
faciant.  Ceterum  Bemardo  in  hoc  negotio  qoid 
debeatur,  quis  est  tam  stupidus,  qui  non  intel- 
iigat 

Ex  Evangelio  usus  est  loco  Matth.  16:  Ta  es 
Petms  et  super  hanc  petram  etc.  Lutherus  con- 
fessionem  illam  fidei  esse  voluit,  Petrumque  ibi 
personam  universae  ecclesiae,  gerere,  seque  Chri- 
stum  petram  vocare,  idque  ex  ipsius  sententiae 
ordine  pluribus  coniecturis  coarguit. 

Item  loco  *):  Pasce  oves  meas,  quod  proprie 
ac  privatim  Petro  dictum  est;  respondit  Lutherus, 
post  parem  apostolis  omnibus  autoritatem  traditam : 
Accipite  Spiritum  sanctum,  quorum  remiseritis  etc. 
Haec  enim  verba  sunt  demandati  of&cii,  Christam 
docuisse,  quid  sit  pascere,  et  qualem  voluerit  esse, 
qui  pasturus  sit. 

Ad  haec  Eccius  concilii  Constan.  autoritateai 
allegavit,  ubi  contra  articulos  Hussitarum  pronun- 
ciatum  est:  De  necessitate  salutis  est,  credereRom. 
Pontificem  oecumenicum  esse.  Ibi  iactatum  yarie, 
concilium  errare  non  posse.  Pmdenter  ad  haec 
Lutherus,  non  omnes  articulos  pro  haereticis  dam- 
natos,  et  reliqua,  quae  hic  omnia  molestpm  est 
referre.  Neque  huius  est  loci  tractare,  quae  sit 
conciliorum  autoritas.  Hoc  palam  est,  non  posse 
concilium  novos  articulos  fidei  condere.     Male  au- 


^ 


1)  In  ed.  Jen.:  ScripturuB. 
*)  Johan.  20. 


a4  loh.  OeoolsmpsdiniD.  4%' 

diit  ob  haec  Lutherus,  quod  videbatur  obstrepere 
conciliis,  oum  ille  nihil  maiore  religione  praestaret, 
quam  ut  sua  conciliis  esset  autoritas.  Ibi  haere- 
ses,  Bohemicae  factiones,  et  id  genus  crimina  ab'a 
obiiciebantur. 

Largius  est  Eccius,  aequalem  omnium  aposto- 
lorum  autoritatem  fuisse,  nec  consectaneum  esse, 
ut  sint  aequales  episcopi,  interesse  enim  inter 
dnotTToXfjp  et  administrationem,  cum  non  sit  aTto- 
(TtoXfi  ^^^^^  i^Jsi  legatio  eiq  VTtaxofjp  Jilffreeog  Paulo 
ad  Rom.  autore.  Neque  inter  dTroffToXtjv  et  ad- 
ministrationem  quid  intersit,  video.  Intolerabile 
visum  Eccio,  alicubi  recedere  a  Pontificiis  Decretis, 
aui  a  qualibuscunque  verbis  alicuius  e  S.  Patribus, 
verum  sententiam  suam  de  Pontifi.  loco  ad  Galat. 
Lutherus  muniit,  non  alieno,  quantum  video:  Ab 
iis  qui  videbantur  esse  aliquid,  quales  aliquando 
iuerint,  nihil  mea  interest.  Deus  enim  personam 
hominis  non  accipit.  Mihi  autem  qui  videbantur 
esse  aliquid,  nihil  contulerunt.  Interim  Eccius  opi- 
natur  a  Christo  apostolos  lectos  esse,  sed  a  Petro 
ordinatos  episcopos.     Ex  his  aestimes  reliqua. 

Ad  constitutionem,  quae  recensetur  in  Decretis : 
Ne  Romanus  Pontifex  universalis  episcopus  nomine- 
tur,  respondit:  Non  quidem  universalem  epi- 
scopum  nominandum  esse,  sed  universalis  ecclesiae 
episcopum. 

Post  haec  de  purgatorio  agi  coeptum,  cuius 
quaestionis,  arbitror,  scopum  ne  attigisse  quidem. 
Nam  cum  disserendum  esset,  quam  in  purgatorium 
potestatem  habeat  Papa,  coepit  Eccius  aliam  can- 
tilenam,  esse  purgatorium,  probari  ut  possit,  id 
quod  receptius  est,  quam  ut  necesse  sit  toties  in 
Scholas  vocare.  Locus  est  in  Machabaeis  *)  vul- 
gatus,  quo  sententiam  suam  muniebat  Eccius. 
Luthero  visum  est  in  contentione,  iuxta  Hieronymi 
sententiam  non  valere  Machabaeos.-  Contra  ille, 
tantum  deberi  Machabaeorum  libro,  quantum  Evan- 


•)  2  Mach.  12. 


486'  Epistoltt*  Pbil.  Mdaii^h^tfoiiis' 

getid,    digna  soilicet  Theologo  vox,    et  ottiiii«ib  r^ 
mordiens  tenuit. 

Additus  Pauli  *)  locus  ad  Corintb. :  8aivu6  eHt, 
sic  tamen  quasiper  ignem,  de  quo^sci»-  ut  vaHent* 
interpretes.  lam  et  hoc  Mattii.  **) :  Esto  consett- 
tiens  adversario  tuo  etc.  de  catcere,  et  quod  dici- 
tur:  Donec  solverit  extremum  quadrantem,  hui^ 
detorsit,  quod  vides  unde  petatur,  et  in  qua^m  sit 
dictum  sententiam.  Nefas  est  ptitare  eo  loci^car- 
cerem  de  purgatorio  intelligi.  Vellem  Chrieti  pl^ 
beculam  felicius  erudiri.  Nam  tafes  interpretatioties 
pleraeque  longius  a  fontibus  ducunt  Scripturafih', 
quam  ut  nativam  vim  retineat. 

lam  et  hoc  in  Psalmo  ***)  pro  purgatorio 
produxit:  Transivimus  per  ignem  et  aquam,  et 
nescio  quae  pari  flde  alia.  De  indulgentiis  mino^e 
contentione  disputatum  est,  imo  ipsi  Eccio  iocum 
et  ludum  ciebant. 

Ad  summum ,  de  poenitentia  actum  est,  eiufir 
quaestionis  scopum  Eccii  enthjmemata  nescio  an 
attigerint,  poenas  aliquas  satisfactionis  prdbabant, 
quas  admittebat  Lutherus.  Ceterum  pro  singuHs 
peccatis  ad  singulas  poenas  deposci  poenitentem 
a  iustitia  divina,  quas  in  potestate  hominis  sit  re- 
mittere,  mihi  per  illas  ratiocinationes  non  appare- 
bat.  Atque  haec  quidem  sunt  potissima,  quae  in 
contentionem  rstam  universam  inciderunt,  pleratjue 
aiia  magis  ridicula  sunt^  quam  ut  iis  te  onerare 
possim,  alioqui  felicius  occupatum. 

Duo  reliqui  dies  dati  sunt  Carolostadio.  Altero 
de  obice,  ut  vocant,  gratiae  actum  est,  quem  lar- 
gitur  Eccius  non  tolli  natura,  sed  gratia.  Altero, 
an  in  quolibet  bono  opere  peccemus,  de  quo  ple- 
risque  cum  ab  Eccio,  tum  a  Carolostadio  egregiis 
Scripturae  locis  pugnatum  est.  Mihi  sane  visus  ert 
Paulus  7  c.  ad  Romanos  nonnihil  adiuvare  sent^o- 
tiam  Carolostadii. 

Plura  scripturus  alio  ad  necessarias  oytftw 
avocabar,    quanquam  haec  fortasse  prolixiora  sunt. 


♦)  1  Cor.  3.     ♦♦)  Matth.  5.     ♦♦♦)  Pdal.  66l 


sd  loh.  Oecolampadium. .  48 7. • 

Sed  placuit  nugari  tecum  amiciasimo,  eaque  de  re  • 
quam  exspectatione  maiore,  quam  fructu  agi  ipse 
vidi^  De  huiusmodi  disceptationibus  plausibilibus, 
quid  alii  sentiant,  nescio,  mihi  quidem  periculosa- 
videntur.  Ingenia  eruditionem  variam  et  multipU- 
cem.  doctrinam  hoc  theatro  ostentarunt  isti,  ex 
quibus  ad  pietatem  ut  plurima  fieret  accessio, 
optarim. 

Ceterum  apud  nos  magnae  admirationi  pleris^ 
qye  fuit  Eccius  ob  varias  et  insignes  ingenii  dotes. 
Carolostadium  de  scriptis,  credo,  novisti,  bonus 
est  vir ,  et  rara  doctrina,  planeque  non  nihil 
extra  vulgi  aleam  eruditus.  In  Luthero  longo  iam 
usu  mihi  familiariter  cognito  vivax  ingenium, 
eruditionem  et  facundiam  admiror.  sincerum  et 
pure  Christianum  animum  non  possum  non  dea- 
mare. 

Amicis  communibus  ex  nobis  salutem  dicitQ. 
Scis  quod  dici  Graecis  solet,  noXifiov  xaiva 
TtoXXd.  Quare  non  est,  ut  de  huius  disceptationis 
eventu  neque  famae,  neque  iis,  qui  in  ea  famae 
studuerunt,  omnia  credas.  Vale,  Vuittembergae 
21.  lulii,  Anno  1519. 

Excusatio  lohannis 

Eccii  ad   ea  quae  falso  sibi  Philippus  Melanchthon 

Grammaticus   Vuittembergensis  super    theologica 

disputatione  Lipsica  adscripsit. 

lohannes  Eccius    Candido  Lectori  S. 

Dum  in  felici  Lipsensi  Gymnasio  oum  P.  Mar- 
tino  Lutherov  et  Andrea  Carolostadio  super  arduis 
rebus  theologicis  disputassem,  atque  actum  esset 
per  illustrissimi  Principis  D.  Georgii  Saxoniae  Du-  , 
cis  etc.  et  Universitatis  Lipsensis  Consiliarios ,  ne 
quifl  disputata  nostra  perchalcographum  disseminaret, 
antequam  per  deligendos  iudices  esset  decretum^ 
quis  nostrum  fidei  Christianae  consentanea  aut  pug- 
nauiitia.    diceret,      ausus     est    tamen    Grammatipus 


488  Excusstio  loh.  Ecdi 

VuittembergeDsis  Philippus,  graece  et  latine  sane 
DOD  indoctus,  epistolam  edere,  me  lacessere  et 
pluribus  nominibus  causam  non  meam,  sed  fidei 
obscurare,  et  ofQcium  quod  in  Parisiense  contuli- 
mu6  Studium,  sibi  usurpare.  Cui  ut^)  respondeam 
opus  est,  non  mea  quidem  causa,  sed  simplicium,  ne 
mellitis  verbis  seducantur,  aut  in  errores  praecipi- 
tentur.  Percurram  autem  Epistolium  eius,  per  no- 
tulas  obiter.  Non  gravabere,  mi  lector,  et  tantil- 
lum  temporis  eis  ponderandis  impende.  '^* 

1)  Scribit  Philippus,  me  causatum  coram 
illustrissimi  Principis  designatis,  videri  mihi  ex 
iure  disputantium  esse,  ne  dictaretur.  In  hoc  mihi 
falsum  abscribit,  quoniam  huius  nunquam  memini 
apud  designatos,  semper  dixi  mihi  non  displicere, 
ut  notarii  exciperent.  Privatim,  fateor,  dixi,  lan- 
guescere  animum  disputantis  mora  styli,  et  aciem 
mentis  non  adeo  conari,  sicut  disputationis  fervor 
exigeret;  testes  sunt  designati  ab  illustrissimo  Duce 
et  totius  Universitatis  consilium. 

2)  De  libero  arbitrio  ait  propositum ,  an  de 
congruo  emereamur  gratiam.  Hoc  cum  agi  deberet^ 
impipgit  mihi ,  quomodo  ad  aliam  materiam  plane 
alienam  ab  instituto  Carlestadii  eum  traxerim,  an 
scilicet  soia  gratia  efficiat  bonum  opus?  Quam  au- 
tem  impudenter  hoc  faciat,  cuilibet  est  obvium  le- 
genti  conclusionem  meam  septimam.  Errat  qui 
liberum  arbitrium  hominis  negat  dominum  actuum 
hominis ,  e±  eo  ^  quia  ipsum  habeat  se  active  ad 
malum,  ad  bonum  vero  tantum  passive:  et  nulia 
conclucio  sonuit  de  merito  congrui.  Quid  autem 
fieret  de  homine  faciente  quod  in  se  est,  in  fine 
quasi  disputavimus. 

Audaculus  tamen ,  sicut  non  est  reveritus  D. 
Erasmum  iudicare  in  novi  Testamenti  editione,  ita 
et  hic  iudicis  partes  assumit,  definiens  stetisse  sal- 
vam  Carlestadio  aententiam.  Hoc  scio,  demum 
admisisse  Carlestadium  voluntatem  habere  activita- 
tem  ad  bonum  opus.    At  ego  nihil  decemo,  etenim 


1)  In  ed.  origin.:  id;  in  ed.  Jen.  et  apndLoescH.:  nt. 


adv.  Phil.  Melanehthonein.  489 

para  sam,  non  iudex,  tainen  audaoulus  non  veretur 
dioere,  me  attulisse  impertinentia  ex  S.  Bernardo, 
olim ,  cum  publicabitur  ' )  disputatio ,  manifestum 
erii)  an  verum  dixerit  Orammaticus. 

3)  Cum  bonum  opus  dixissem  totum  esse  a 
Deo,  non  totaliter,  irridet  Grammatista  hoo  velut 
oommentum  indignum  maiestate  theologica,  cum 
in  disputation^  clare  me  exposuerim.  Nescit  essen- 
tiam  Dei  videri  totam  a  beato,  at  quia  non  com- 
prehenditur  a  beato,  non  videtur  totaliter.  Quid- 
ditafl  generis  est  tota  in  una  specie ,  sed  non  to- 
taliter,  oum  etiam  sit  in  alia,  sic  ahima  est 
tota  in  manu,  non  sic,  quin  etiam  eit  in  pede. 
Sic  bonum  opus  est  totum  a  Deo,  non  tamen  sic, 
quin  etiam  sit  a  libero  arbitrio^  quia  simul  agunt 
non  vicissim,  mixtim,  non  sigillatim.  Id  expresse 
ait  Bemardus  pertinentissime  ad  propositum. 

4)  Improperat,  quod  multa  inciviliter  dixerim 
contra  Lutherum,  et  breviter  omnia  eiusmodi,  ut 
invidiam  Luthero  conflarem  apud  vulgum.  Hoo,  in- 
quam,  falsum  esse  noverunt  candidi  auditores.  Et 
truncate  meam  affert  rationem  eontra  Lutherum  *) 
de  capite  ecclesiae. 

5)  Ponit  Hieronymi  et  Cypriani  locos  pro  cer- 
tis  a  me  prolatos,  qui  tamen  in  dubium  vocaban- 
fur.  Vide  censorem.  Hieronymum  adduxi  lib.  1 
contra  lovinianum  col.  18,  Cyprianum  in  epistola 
ad  Pupianum  lib.  4.  Epistolarum.  Legat  studiosus 
lector,  et  iudicet,  an  locum  dubium  protulerim  de 
primatu  Petri  cum  aliis  locis  concordaiitibus.  Imo 
syngrapha  Martini  probavi,  Cyprianum  eo  loco  ar- 
bitrari  ecclesiam  fundatam  super  Petro.  Sed  haec 
ad  iudices. 

6)  Invidiose  satis  dicit,  me  iactitasse  Bernardi 
autoritatem  ad  Eugeniuni,  cuius  tamen  tacite  dero- 
gat  autoritati.  Plus  ego  tribuo  uni  S.  Bernardo, 
quam  Philippo  et  omnibus  suis  aeseclis.  Si  Ber- 
nardus    eo  libro  aliqua  dixit  pro  sententia  Lutheri, 


1)  In  ed.  orig.:  publicabatur.     2)  Ibid.  hic  etreliquis 
locis:   Lutterum. 


490  EKonsatio» .  laibi'  Eeen 

imputet  sibi,  our  non  attulit.    Certum  est,  Bemar- 
duni  adversari  per  omnia  sententiae  Lutheranae. 

7)  De  illo  Matthaei:  Tu  es  P^trus,  et  super 
hanc  petram  etc.  vere  proponit  sententiam  D.  Lu- 
theri  pluribus  coniecturis  monstratam.  Sed  reticet, 
quod  hano  petram  esse  Petrum  ex  Augustino,  Hie- 
ronjmo,  Ambrosio,  Leone,  et  aliis  produxi.  At  hpe 
ad  iudices.  8ed  hoc  mirum,  quod  nedum  mihi,  sed 
et  D.  Luthero  falsum  imponit^  eum  scilicet  respOM-. 
disse,  Christum,  dum  Petro  dixisset:  Pasce  oves 
meas,  post  hoc  apostolis  parem  potestatem  tradi- 
tam :  Accipite  Spiritum  Sanctum  etc,  cum  Martinus 
pro  sua  eruditione  non  tam  foede  lapsus  esse  pos* 
sit.  Sed  ita  eyenit,  dum  sutor  ultra  crepidam  iudi- 
cat.  Hoc  loco  exeuso  D.  Martinum,  errorem  illum 
per  eum  non  admissum. 

8)  Pungit,  quod  haereses,  Bohemicae  factiones, 
et  id  genus  alia  crimina  fuerint  D.  Martino  obiecta. 
Sed  reticet,  quod  pro  fide  Christiana  id  facere 
sum  coactus,  dum  ipse.  assereret  aliquos  articulos 
lohftnnis  Huss  haeretici  Constantiensi  concilio  dam- 
natos  esse  Christianissimos  et  evangelicos.  Quod 
quam  prudenter  fecerit,  ut  Philippus  ait,  iudioes 
statuent. 

9)  Imponit  mihi,  ut  ^)  apostolos  aequales  in  apo- 
stolatu  dixerim,  sed  non  aequales  episcopos.  Hoc 
autem  est  somnium  grammatici,  lion  dictum  Eceia- 
num.  Dixi  aequales  fuisse  apostolatu,  ordine  sacer- 
dotii  et  episcopatus,  sed  non  in  commissione  et  ad- 
ministratione  regiminis.  Id  quod  S.  Leo,  Hierony- 
mus  et  Cjprianus  voluerunt,  unde  literatoris  ratiun- 
cnlam  parvipendo. 

10)  Opinari  me  scribit,  a  Christo  apostolos 
leetos  esse,  sed  a  Petro  ordinatos  episcopos.  Hoc 
crndius  proponit,  quam  ego  expresserim.  Senteniia 
mea  fuit  ista,  non  memini  me  legisse,  ubi  apostoli 
fuerint  ordinati  episcopi,  tamen  communis  sententia 
haibet,  eos  ordinatos  in  sacerdotes  in  ooena  novis- 
sima.     Quare   possem  referre  ordinationem  aposto- 


1)  In  ed.  Jen  :  quod. 


mI^.  Pliil.  MelantlithbneBir  491^ 

lorani  in  epidcopos  in  Petrum  supremum  hierardiatn) 
cum^  multa  sint  facta,  quae  non  stint  scripta. 

'   il)  De  universali  episcopo  truncate  meam  ad- 
fert'  stflutionem^    quoniam    verba  Decreti    sunt   Bi 
Gregorii,   qui   opposuit  se  contra  imperatorem,   ob» 
hano  oausam,  ut  scribit  Platina.   8ed  hoc  ad  iudices. 

12)  Conviciatur  denuo  Grfemmaticus,  quod  sco- 
pata  quaestionis  de  purgatorio  non  attigerim,  scili- 
cetde  potestate  Papae  in  purgatorium,  sed  aliam 
cantilenam  inceperim.  Hic,  inquam,  egregie  nuga- 
tur  Gh^ammatellus,  quoniam  scopus  quaestionis  erat 
eonclusio  sexta,  scilicet,  animas  in  purgatorio  non 
satisfacere  pro  peccatorum  poenis,  hoc  saxum  tune 
volrebam.  In  conclusione  vero  duodecima  vertitur 
qudestio,  cuius  m'eminit  Grammaticns.  Fateor,  diim 
cotiekrsioni  intenderem^  dixit  D.  Martinus,  non  pro- 
bari  ex  sacris  Scripturis,  purgatorium  esse,  quamvis 
soiret  esse  purgatorium.  Assumpsi  onus  probandi 
purgirftorium  ex  sacris  literis. 

13)  Ridicule  dicit  dignam  Theologo  vocem, 
scilioel;  tantnm  deberi  Machabaeorum  libro,  quantum 
Evat>'gelio.  Sed  et  hic  falsum  imponit  mihi  Gram- 
maticus:  nam  ad  contentionem  valere  libros  Macha- 
baeorum  adduxi,  quia  S.  Augustinus  libro  18.  de 
civitate  Dei,  et  Hieronymus  in  Prologo,  ac  in  De- 
cretis  dicant,  librum  illum  non  fuisse  in  canone 
apud  Ebraeos,  sed  ecclesiam  recepissei  in  canonem, 
modo  sicut  nescimus,  cum  plura  fuerint  scripta 
evangelia,  quae  sint  indubiae  veritatis,  nisi  ex  ap- 
probatione  ecclesiae  approbantis  quatuor  evangelia, 
et  alia  reiicientis.  Ita  et  ex  approbatione  ecclesiae 
liber  Machabaeorum  apud  Christianum  debet  esse 
indubitatae  veritatis,  vulgatum  est  illud  Augustini: 
Ego  Evangelio  non  crederem  etc. 

14)  Quod  Matth.  5  per  carcerem  dixi  posste 
intelligi  purgatorium,  sed  illud  nefas  esse  censet 
Grammaticus,  et  optat  plebeculam  felicius  erudiri, 
quam  id  genus  interpretationis.  Sed  dic  tu  pulveru- 
lentae  Sciholae  Magister,  an  nefas  arbitraris  inter- 
pretari  sacras  literas,  velut  S.  Ambrosius  fecit,  qui 
locum   similem   apud  Lucam  sic  accipit*    Anne  S^ 


492  Ezcusatio  L  Eeeii  adv.  Ph.  MeL 

Ambrosio  ita  insultas,  quod  meliorein  te  interpve- 
tem  poscis  Ghristianis  iam^  quam  S.  Ambrodum. 
Si  intra  pellem  te  contineres,  et  in  tuo  numero, 
haberes  quidem  tuum  album,  at  iam  totum  te  ob- 
scurum  reddis. 

15)  Denuo  calumniatur,  me  scopum  de  poeni- 
tentia  non  attigisse.  Vide  procacem  iudicem,  nec 
rogatum.  Imo  ipse  ex  toto  non  attigit,  quid  de 
poenitentia  disputavimus.  Hoc  actum  ftiit,  an  poe- 
nitentia  incipiat  vel  ab  amore  Dei,  vel  a  timore, 
iuxta  conclusionem  tertiam.  At  dum  ad  quartam 
et  quintam  conclusiones  venimus,  actum  fuit  de  re- 
missione  poenae  post  culpam  dimissam.  An  autem 
recte  firmarim  nostra^  vel  D.  Martinus  rectius  de- 
fenderit  sua,  iudices  eruditissimi  Parisiensis  Studii 
indicabunt,  non  attento,  quid  Grammatico  apparuerit. 

16)  Scribit,  quod  indulgentiae  mihi  iocum  et 
ludum  ciebant.  Et  hoc  quidem  ftdsum  est,  quoniam 
serio  egi,  poenitentias  ^)  esse  utiles,  quod  et  Har- 
tinns  admisit.  Egi  et  ipsas  non  esse  vitium  boni 
operis.  Demum  conabar,  ut  per  indulgentias  fieret 
remissio  poenae  pro  peccatis  debitae,  ubi  D.  Mar- 
tinus  fortiter  mihi  contradixit,  indulgentias  esse  re- 
missiones  bonorum  operum.  Sed  de  hoc  refero 
me  ad  scripta  notariorum  Universitatis.  Concorda- 
vimus  tamen  ambo,  abusus  declamantium  indulgen- 
tias  esse  reprehendendos. 

Haec  sunt,  iucundissime  lector,  quae  videbantur 
mihi  ex  re  fore  partim  Christiana,  partim  mea,  ut 
scires,  si  disputationi  non  fuisses  praesens,  ut, 
quemadmodum  plurimum  cavet  Philippus,  ne  famae 
credatur,  aut  his,  qui  famae  student,  ita  nec  ei  cre- 
das,  qui  non  veritus  est,  pleraque  mihi  adscribere, 
nec  quidem  a  me  cogitata.  Et  quamvis  non  sit  is 
Philippus ,  qiiod  theologus  cum  eo  'congrediatur  in 
theologico  studio  ^),  tamen  ne  agnoscere  viderer  si- 
lentio  haec,  quae  mihi  imponit,  omnino  volui  ei 
oceurrere ,  quod  et  B.  Augustinus  non  dubitaverit 
contra  Cresconium  Grammaticum  scribere.    Tu  vero, 


i)  hk  ad.  Jen.:  indiilgentiM.    2)  Ibid.:  Btadlo. 


Dttfensio  Pfail.  Mel.  c.  loh.  Ecc  493 

nii  toctor,  his  crede,  qui  praesentes  (Usputaiioni 
fuerunt,  et  humanis  affectibus  et  usu  familiaritatis, 
siout  Philippus,  non  distinentur.  Noetram  vero  ex- 
pargationem  boni  consuie.  Deus  est  mihi  testis, 
quod  in  hoc  negotio  veritatem  fidei  Christianae 
quf^ero  et  Dei  honorem.  Vale  et  saive.  Ex  Lipsia. 
XXV.  luiii,  anno  gratiae  M.D.XiX. 

Defensio  Philippi  Helanohthonis 

contra  lohannem  Eccium,  Theologiae  Professorem. 

Philippus  Melanchthon 
Candido  Lectori  S. 

Evulgata  est  superioribus  diebus  forte  fortuna 
^pistola  quaedam  ad  Oecolampadium^)  mea,  in  qua 
amico  et  integerrimo  viro  et  veri  amantissimo  pau- 
cis  tantum  capita  quaedam  Lipsicae  disputationis 
adumbravi  magis  quam  descripsi.  Neque  enim  a 
hecessariis  operis  vacare  id  temporis  diutius  daba- 
tur,  et  pleraque  eius  certaminis  eiusmodi  fuerant, 
quae  citra  invidiam  persequi  non  licebat.  lam  et 
quaedam  leviora  videbantur,  quam  ut  iis  amicum 
longe  felicius  occupatum  onerarem.  Atque  in  his 
praesente  animo  cavi,  ne  quenquam  ofifenderem, 
qui  in  omni  cursu  vitae  meae  nihil  habeo  prius, 
nihii  duco  antiquius  bonorum  gratia.  Et  ut  Chri- 
stianum  non  est  male  merito  par  referre,  ita  inhu- 
manum  censeo,  nii  male  merentem  iaedere,  quo 
nomine  cum  culpa  tum  suspicione  culpae  Hberari 
facile  spero.  lam  et  perspecta  eorum,  qui  dispu- 
taverunt,  virtus  ac  eruditio  admonere  mei  me  potuit, 
ac  persuadere,  ne  quenquam  incivilius  perstringerem : 
neque  enim  tam  stupidus  sum ,  ut  non  inteliigam, 
quanto  id  meo  periculo  fieret.  Breviter  sanctiore 
apud  me  loco  Oecolampadiu^  ^)  est,  quam  ut  eius 
nomine  ad  calumniandum  quemcunque  abuti  velim. 

Proinde,   quaecunque   complectitur  epistola  ad 

1)  In  ed.  Jen.:  ad  N.  —  N. 


4$M 


ilkia  Mtt,  ■iii|Miiiii  ci  fide 
MMi.  MffipM.  Bifaii  ainu  hmnm  paftuiM^  ^mub 
nmviida  kftiirM  oHunna.  qmeaBqBe  fCifnf  leolul 
VcffVfli  hsukc  itaqmt  fert  amiDO  EeeiBt.  <pl  adeo 
BM  laetuB  efl(.  st  eimvias  Bvlto  quemnt  snoeeii- 
•ere  watu  D.  Andreas  Caroiosiedins.  et  Jifiliniis 
Lnllienis,  si  nofttn  mnligne  Teiint  intcqKetndv  md 
qnos  noD  miDiis  qoam  ad  Eocimn  («eninet.  quod 
de  iota  hoe  geneie  diopntandi,  Uno  de  fifeiisque^ 
onne  in  di^oeptatioDem  a^eoiM^fu  iDeaderunt  ^  j,  dixL 
Aeqne  nrbitror  Eceiam  ipsum  ndeo  peifrietm  fronte 
etae,  ut  neget  multa  huiue  discepiationis  Lapithas 
iirtof  LndaDieos^  quam  Theologos  propius  le- 
taliMe. 

Fateor,  de  Ex^eio  paulo  pluia  a  me  oomme- 
■atantnr,  nempe  quod  ipsiud  in  hae  toCa  fahula 
prifluie  parles  per  omnia  hierint,  ut  qui  nniis  enm 
daobns  animo  plus  quam  Herealano  eongiespus 
nt.  Atque  ea  vel  ob  hoe  a  me  accuialiiis  obaer- 
vala  snnt,  quod  fere  aut  ^regie  ai^ta  ioni  et 
tafra,  aut  tale  quiddam  prae  se  feruut,  qaod  neseio, 
qnomodo  visum  est  mihi  a  theologica  maieatate 
nonnihil  abliidere.  Quid  enim  referebat  ▼nlgana 
notare,  insignia  quaedam  uteuDque  inter  diaaeren- 
dam  exoepta  eommemiDi.  £ccium  tantum  abest 
ut  carpere  voluenm,  ut  dod  parum  argutianim 
etiam  belle  mihi  arriserit.  1d  quasdam  fortasse 
libeiius  IubI^  quod  ut  &cerem,  mag^is  impulii  aiu 
dinm,  et  anxia  quaedam  religio,  qua  ¥ideor  mihi 
aacria  literis  ohnoxius  ease  quam  morbus  animi^ 
oum  andacius  illas  DODouoquam  iDterpretareiur 
Eeeius,  quam  patitur  ratio.  Neque  euim  refert, 
qnod  magDis  se  autoribuH  tuetur,  quorum  senten- 
tiam  sequi  tutum  sit.  Nam  et  hos  qua  fide  secu- 
tus  sit,  postea  docebimus,  et  dod  statim  probare 
nos  necesse  est,  si  quid  quacuuque  ratioue  Ambro- 
sius  aut  Hierouymus  dixere. 

Plaue  eo  sum  in  saDctas  literas  aoimo,  ut  nihii 


1)  In  ed.  Jen. :    qaae  in   disceptatione  intempestive 
acciderunt. 


contra  loh.  Bedvin.;  495 

« 

indigiiias  «eDseam,  quam  ipsas  pro  mo?e  btimaDar 
nim  fabularum  in  varios  sensus  diripi  ac  dikniari'), 
imo  ut  Penelopes  telam  texi  et  retexi,  ut  sua 
ouiusque  fert  libido,  ut  interim  taceam,  quam  sit 
impium,  Scripturam  rapi  ad  humanos  affectus  et 
aaDCta  sanctorura  profanis  manibus,  imo  idolothytis 
violari.  Quo  nomine  ipse  scit  Eccius,  quid  deplo- 
ratae  quaestionum  theologiae  debeamus,  quae  tam 
clementer  affectibus  indulget  humanis,  quanquam 
huius  se  patronum  et  assertorem  velit  haberi. 

Habes,  candide  lector,  epistolae  meae  consi- 
lium  et  rationem,  in  qua  si  quid  pecoavi,  veniam 
merebitur  vel  imprudentia  vel  casus,  certe  fraudi 
dare  non  licet,  quando  ipse  mihi  conscius  8um,'m)n 
malignitate,  non  odio,  id,  quidquid  est,  a  me  scrip- 
tum  esse,  vehementerque  doleo  in  hanc  rapi  aleam, 
et  in  ea  arena,  utPauli  verbo  utar,  ^eav^^eracr^ai^ 
in  qua  ut  causam  fortiter  tuear,  autoritate  tamen 
adversarii  premor,  et  ut  omnia  alia  felioiter  cedant, 
tamen,  id  quod  longe  infestissimum  est,  subinde 
calumnias  alias  aliae  serunt,  et  perpetuo,  quod 
Graeci  dicunt,  €Qcg  €qcp  dtn^Kpwevei, 

Proinde  consultum  mihi  videbatur  surda  aure, 
nempe  xoacpov  ^ikog  calumnias  Eccianas  praeterire, 
cum  quod  eiusmodi  fere  sint,  quas  si  conferas  oum 
Epistola  mea,  faciie  videas  responderi  quid  possit, 
tum  quod  ipse  liber  actorum  publicus  satis  nobis 
patrocinetur,  tamen,  quia  sic  est  amicis  quibusdam 
visum,  purgabo  paucis  faisi  crimen,  quod  dissimulare, 
ut  putant,  non  est  salis  pium.  Interim  ita  tempe- 
rabo  argumentum,  ne  quid  uspiam  petulanter,  aut 
immodeste  in  Eccium  dictum  videri  possit.  Omnino 
enim  pluris  est  Christus  mihi,  quam  haec  tam 
frivola  caiumnia. 

1)  Praeter  officium  causatur  Eccius  factum, 
quod  publicarim  capita  quaedam  disputationis,  quod 
inter    partes    convenerit,    ne  evulgetur    disputatio. 


t)  In  ed.  Jen. :  in  varios  sensus  dilacerari. 


496  DHtmno  FkiL  MeLuiditlioiiis 

IMHMqiim  de  Mumiia  iadiees  deereTeanL  Pkiimmf 
qiiod  inter  partes  eoDYenii,  vides  «d  me  non  per- 
tinere.  Keqae  enim  quidqaaai  mihi  enin  fiedo 
renun  anqaam  foit,  ei  Lipsicae  pognae  oliosiia  spee- 
tator  in  reliqao  rulgo  sedL  Deinde  de  eTalganda 
dispotatione  cantom  est.  At  ego  obiter  et  paiiea- 
laa  tantnm  sententiaB  deeerpsi,  e  qaitHDU  inagia  ar- 
gainenta  dispatatioDis  eognoscerentar,  qaam  vel 
aeatimaretar  eyentas,  Tel  iadicaretar  eanfla.  Ob- 
secro,  de  Yietoria  pronnncio,  eom  dioo  non  aetam 
ease  inter  Ecdum  et  Carolostadiam  de  hamana 
inatitia,  aen  de  merito  coDgrui,  sed  an  ▼olnntaB 
bonum  opus  tantum  redpiat?  Qnid  oontrovertalar, 
indieo,  non  pronancio,  uter  ▼ieerit.  lam  quod  ait 
indicis  officio  me  defunctum,  satis  me  liberat  epi- 
stola,  in  qua  haec  insunt,  quorsum  inclinarint  reSi 
mihi  sane  non  est  in  proelivi  iudicare. 

2)  Voluisse  Eceium,  ne  dictareiur,  testes  sont 
gravissimi  et  integerrimi  viri,  qui  ooram  desigiiatis 
eam  causam  partim  ipsi  egerunt,  partim  studio  hc- 
tionum  praesentes  agi  viderunt.  lam  ut  dem  apod 
designatos  non  id  actum  esse,  palam  est,  dispH- 
euisse  coDsilium  excipiendi.  Porro,  quid  oportuit 
detrectare  universi  orbis  iudicium  idque  iu  paueos, 
neseio  quos,  reiicere,  si  fidei  causam,  ut  vooat, 
obscurari  noluit. 

3)  Susceperat  Carolostadius  defeDdendam  oon- 
elnsionem  suam  undecimam  :  Liberum  arbitrium  ante 
gratiam  non  vaiere,  nisi  ad  peccandum*  Hanc  op- 
pugnabat  £ecius,  quam  vides  de  humanis  viribus 
propositam,  atque  adeo  de  iustitia  humana,  seu 
merito  congrui.  Neque  iam  disputo,  accedat  pe- 
euliare  auxilium,  necne,  variant  enirn  et  ipsi  quae- 
stionum  Magistri.  Certe  magno  consensu  seholae 
id  peculiare  auxiiium  gratiam  lesu  Christi  esse  non 
permittunt.  Atque  id  erat,  quod  avidi  auditores 
exspectabamus ,  quod  lectorem  ad  suam  conclusio- 
nem  relegat,  nemo  tam  stupidus  est,  qui  putet 
Carolostadium  Eccianam  conclusionem  defendendam 
suBcepisse.    Ab  illo  instituto  in  angustias  quasdam, 


'''..  <eottini»JldiJUBiii»j-''Wi       ^^.  ^    48T 

M-jodpili4  Toitfntas  tantQiii<,  eMM&  =  seMioi  firabtiii 
est,  oam  in  Oarolottadii  eonolusiodibil»  mniea  e»l, 
qiiae'«biter  oaaea;tur^  totniyi  opuis  booum  a  Deo 
eaee , ;  «Iqoe  eam  •  ipsam'  Eeoiua ;  lara;itaa  ett ,  modo 
^  Bei»'iit  opnadiviDitas  totaliter.  ]^o  vero  oertnn 
habeo,  Oasctfbstadio .  nunqoam  .  in  mentem  yenisse^ 
otaaaariin  Im8  Sjmplegadae-eogere.'  Credo,  pe»» 
monti  ttam,  ut  dieeret,  atque  id  reota  ^  toture  on«tt 
boBWB  a  Deo  esjie,  propter  Eeeu  profanam  sdhto- 
laiit4  qaae:gratiae  et  naturae'  opera  non  dittiagait, 
Di8i'rc^peota  rationis^  ut  roeant,  planeque :  eadeia 
tpeeieioeDaet  aotot,  q«o6  oam.  natura  eiira  gratiaaii^ 
tianir  Ycriantae  et^gratift  efficiant.  Hio  yerb  tatan^ 
seur  exeusandus  erat  barbarus  illeHeraolitus,  1800(11% 
qaem  memitiiBtiB  in  rhapsodiis  euis  quam  (SutlitiaDa 
bae  de-nB  dooeal  'i    ■'•  i 

'  Qaodeabiedt  de  D.  Erasmo,  prineipeistudio- 
mm  pletatals^  videt,  «i  leotor,  non  alio-pertineFe^ 
aiei  .ot;  optimo  viro ,  deinde  bonis  omnibiis  nri^ 
diosat  reddar.  Valeat  Eeeius,  et  tradneat  noa;  >et 
tiriampbetur  parvulos  ').  Ad  id  genua  oalumniaram 
aatifl  animi  praestabit  Christus,  ipse  agnoseo,  qoaiv* 
tum  .Era§mo  debeant,  cum  studiosi  omnes,  tum 
maxime  ego,  tot  beneflciis  privatim  ae  publioei  ab 
eo  afiectus,  ^nae  postquam  iotelligere  eoepi,  ooepi 
aatem  Ghristo  duoe,  soio,  quam  grato  peetorec^oni^ 
plezus  sim,  reliqua  ^)  debeo  isti  malarum  mentiuai 
auetori  scholae. 

4)  Non  displicuit  ai^utia  de  toto  et  totaiiter, 
nempe  feetiya,  eoque  ipso  gratior,  quod  nova  est 
et  digna  Eccii  professione,  penes  quam  hodie  oum 
rerum,  tum  verborum  arbitrium  est.  lam  quoddo- 
cet,  inter  illa  quid  itiiersit,  non  est  ingratum  amioi 
studium,  quanqnam  iam  olim  Porphyrium  didioimus, 
et  nune  ad  id  genus  nugalia  theoremata  revocari 
molestum  est  Porro  quid  necesse  erat,  novis  gloa- 
sematis  ei  plane  fictitiis  asserere  vim  liberi  arbitriii 
qua  bonum  efticiat,  cum  receptissimum  sit  et  apud 


V)  In  ed.  Jen.:  triampham  agat  de  parvulis.    2)Ibid. 
desunt  verba:  reliqua — scholae. 

Ijutherj  opp,  V.  A.  sd  ref.  MsL  L  p.  Vol.  III.  *5^ 


498  DefeiMio  BUl.  Melttiehlhonis 

SeholastioM  vel  miminae  notae,  nempe  OoeMieos, 
qaosdam  voluntatis  aotus  tantum  reoipi. 

5)  Martinus  ^)  oecumeniei  Pontificis  autori- 
tatem  veneratur  ac  tuetur.  De  iure  divino  dispulmri 
voloit,  quod  in  eo  probat  £}coia8  ex  Jiibitth. :  Tu  es 
Petrus  et  super  hanc  petram  ete.  Quem  loeuai 
quandoquidem  1de  Petri  primatu  exposuenmt  -B. 
Fatres,  academiae  et  concilia,  valere  ad  autoritatem 
oeeumenioi  Pontificis  constituendam  Eoeius  eenset. 
Sed  haec  qua  modestia,  et  qua  fide  diluerit  Mar- 
tinus^),  res  ipsa  declarabit  olim.  Tamen  quando 
Biecius  sanctorum  patrum  autoritatem  tam  fortiter 
iantat  et  in  eis  spem  omnem  ponit  victortae,  vide 
quid  effioiat. 

Primum  non  eet  cordi  mihi  cuiusquam  aatori^ 
tati  quidquam  derogare,  veneror  et  adoro  tot  ecele* 
siae  lumina  eeleberrimos  vindices  Christianae  do- 
otrinae.  Deinde  puto  non  temere  fieri,  sicabi  sen- 
tentiis  8.  Patres  variant,  quemadraodum  eolet,  at 
lodToe  Bcriptura  recipiantur,  non  ipsorum,  nempe 
variantibus  iudiciis,  Scriptura  vim  patiatur.  QoaDdo- 
quidem  unus  aliquis  et  simplex  Scriptnrae  senaae 
est,  ut  et  coelestis  veritas  simplicissima  est,  quem 
oollatis  Bcripturis  e  filo  ductuque  orationie  licet 
a9sequi.  In  hoc  enim  iubemur  philosophari  in 
Seripturis  divinis  ^),  ut  hominum  sententias  decreiMr 
que  ad  ipsas  ceu  ad  Lydium  iapidem  exigamoe. 
Deinde  ut  omnino  ad  iudicandas  Scripturaa  ad- 
hibendi  sint  S.  Patres,  satius  est  ex  his  iocis  Bcrip- 
turae  sententiam  colligere,  ubi  hoc  ipsum  agiint, 
ut  enarrent,  quam  iis,  ubi  vel  rhetoricantur,  vel 
affectibus  suis  quocunque  modo  indulgent.  Quem* 
admodum  hoc  et  ipsi  fere  experimur,  varie  nos 
Seripturam  intelligere,  quia  varie  afficimur,  iam  hic, 
iam  ille  arridet  sensus,  quia  quo  quemquam  ')  rapit 
affeotus,  in  id  ineumbit,  in  eo  ee  muitipliei  animi 
oogitatione  oblectat,  et  ut  poljpus  cuicunque  petrae 
adhaeserit,  eius  colorem  imitatur,  ita  nos,  quoreum 


<   1)  In  ed.  Jen.:  Latberos,      2)  Ibid.:    discere   Scrip- 
turas  divinas.     3)  Ibid  :  quemqae. 


eMlra  Joli.  Bedmiki' «^  400 

propaaMun  aninii  atadidm  niftt,  id  Minibos  ^riribiit 
effigive  stadeaiiift. 

Imm  quoties  eytenit,  ut  exmpiat  vin  aliouiiie 
•eateiiliae  propriaiD  et  niicerani  mens  noetra,>  oMmk 
tetque  ia  ea  se  paalisper,.  niirabili  qoodaa  modo^ 
qnem  revocare  postea  elapsnm  piorsua  «equit  In 
ewn  modum  8,  I^tres  et  affiMtu  qnodain  rapti  in 
senam»  noo  malon  quidem,  sed  iinperiiBentein  laeH 
peniunero  Seriptura  sunt  abusi  Qnod  ut  non 
daauio,  eie  tMKien  reeipio,  ut  m  eontvorersi» 
parom  valere  •  arbitrer»  Nam,  nt  GiMoi:  diomt, 
tmXdg  9fixovffi$^y  diia  iicffog  idoS.  Iipo  ausi» .  el 
koe  dieere,  nonBunqnam  sensu  quodam  8*  Palree 
iiit|wpratatoe  esse  Sonpturas,  qoem  suggere^el 
iiispif  abat  ▼ivaac  aliquisaffeotos^  quieensus  et  veraq 
sil.eiBOQ  impertinene,  qnem'tiiiiie&  nos  iiomnneuli 
ad  litevam  quadrare  abn  videmaa,  nempe.alio  noa 
aidm  spiritne  ^)  rapii.  Eat  eoim  einsmodi  qoaedam 
taeita  mentis  alimonia,  et  raanna  quoddam^.  qood 
poto  Pinkim  intellectum  spintalem.  .voeare,  •  qHae 
faeiHtts  sit  perapere,  quara  verbis  deliniare.       .  ^ 

lam  vero  quis  non  videt  veteres  Itberrime 
Seiipturis  abusos,  pleraque  temporibas,  pleraqoe 
dissensionibus  haereticorum  data  sunt^  quod  genue 
ezempla  liceat  innumera  producere.  Neque  raro 
aecidit,  praesertim  in  recentioribus,  ut  pugnet  cuai 
origine  sua  expositio  quaepiam.  De  Soholastieia 
non  est  ut  multis  asam,  quibus  divinae  literae 
qoidvis  sunt  potius,  quam  simplices,  imo  nescio 
quemProteum  fingunt,  dum  easin  allegoridos,  trci^ 
pologicos,  anagogicos,  literales,  grammaticale», 
historicos  sensus  transformant,  et  transffindunt  in 
nescio  quas  lacunas. 

Ad  veteres  redeo,  quos  hactenus  dixi  Seriptura 
aboti,  iam  vero  et  errare  saepenumero  dico.  Quaeao 
quoties  lapsus  estHieronjmus?  quoties  Augustinus? 
quoties  Ambrosius?  Neceiiim  tam  ignoti  mihi  sunt^ 


1)  In   ed.  Jen. :    nostra  mediocritas ;  Loesch* :  alius 
scopuB. 


500  Defenaio  Phil.  MelanchtliODis 

«t  noo  hoe  libere  ansim  dieere,  imo  fortease  no- 
tiores  aliquanto  sant  mihi,  -qaam  Eceio  anus  Aristo-  ' 
teles.  Qiioties  i|>8i  inter  se  dissentiant?  qaoties 
aaoa  eirorea  retractant?  £t  quid  multis?  ona  eat 
Seriptura  coelestis  spiritus,  para,  et  per  omnia 
▼mkx,  qoam  oanonicam  yocant. 

Ptoinde,  quid  piaeiili  est,  ai  Martinas  *)  alicabi 
a  quiboadam  ambigais  yetenun  expoaitionibm  dis- 
sentit?  et  car  non  dissentiat?  Locum  Matlh.:  Tu 
es  Petroa,  et  saper  hane  petram,  Martinas  ^)  enar- 
rans  aeqoitor  Origenem,  qui  anos  pro  multia  eat, 
idqae  eo  looo,  ubi  hoc  ipsum  agit  Origenes,  nt 
enannet,  Augoatinam  in  homitia  yidelicet,  eyangetii 
uegesi,  Ambroaium  in  lib.  6  in  Lucam,  reUqi|08 
praetereo.  Esto,  moniit  Ecdas  sententiam  aoam 
diqaot  Patram  autoritatibaa,  Hieronjmi  et  Cjrpriani, 
qoibua  maxime  nititar,  nam  Bernardo  et  Leoni  p»- 
nim  iniis  in  hoc  n^;otio  erit,  yides  et  diyerBan 
8*.  Fatrom  autoritalibus  munitam.  Quid  igitar?  ipai 
aeeom  pognant?  quid  mirom?  Inde  conseetaneom 
est,  8.^  Piktrea  non  probare  locum  Matth.  ad  Oeea- 
meniei' autorilatem  pertinere?  Patribos  enim  eredo, 
qoia  Scripturae  credo,  cui  yim  fieri  non  Hcet  prop- 
ter  yarias  illorum  sententias.  Itaque  ex  ipso  Scrip- 
tarae  ductu,  ex  argumenti  ordine  colligenda  fuit 
Martino  ^}  firma  et  stabiUs  sententia,  quam  adiuyant 
optimi  quique,  qui  eum  ipsum  loeum  integrom 
esarrant. 

lam  yero  yides,  a  qua  parte  stent  copiae  fi. 
Fatrum  instmctiores,  a  Martino  ^)  stant  qui  integmm 
locum  enarrant,  ab  Ecdo  qui  utcunque  in  alieno 
argam€«to  Matthaei  loco  abusi  sunt.  Et  hacQ  ai 
Hbet  oculatius  videre,  cemes  in  dubium  yocari  ab 
ipsis  aatoribus.  Hieronymus  castigatione  quadam 
•ententiam  soam  temperat,  sic  inquiens:  At  dieis: 
Snper  Petrom  fundatur  ecolesia,  licet  id  ipsum  in 
alio  loco  super  omnes  apostolos  fiat,  et  eunoti  ela- 
yes  regni  coelorum  accipiant,    et  ex  aequo  super 


1)  In  ed.  Jen.:  Latherus.    2)  Ibid.:  Lathero. 


oonftr»  loh.  Bceiw«-    .  501 


60*?  eocleoiae.  fortitndo  «olidi^tar,  tamen  propterea 
^  iotar  dttodeoiin  uous  eligitur,  ut  sehifimatis  ti^U^ 
oeeeeio.  Videe  interpblatam  ea^tigatioDe  Hiecpnymi 
senteotiam.  Doeeat  ergo  BcAias,  quomodo  jbz  aequQ 
supee  omnes  ecdeaiae  fortitudo  aolidetur,  et  tameo 
uDQi  eligatar  flehismatis  cauBa.  Et  buic  unico  Hie- 
ronjjmi.looo^  quot  liceat  alios  einsdem  opponeret 
GypciaDi  .loeu»  ad  Pupianum  piane  buc  pertin^ 
oportere  unum  esse^  eui  audiat  populue,  non  qivh 
deoi  totiua  orbis ,  sed  siogularium  ' )  dioeeeiuin. 
B{Hstolam  qm  volet  diligenter  ej:eutere,  ni  ftdlori 
Boik  aliter  ittdioabit.  • 

'  6)  NoA  eat  in  epistola  noBtra,  Chrifltum,  dum 
Pttbro  dixiBset:  PaBce.  oves  meas,  post.boe  ^>OBtQ? 
lis.  parem  potestatem  traditam  etc ;  aed .  eic  »pQAi 
pfldpem  potestatem  traditam,  id  est,  postquam  pai 
potestas  tradita  est,  Aeoipite  etc  deinde.  diotam 
retro  r  Paioe  etc,^).  Hio  si  vel  GhsupmaAistas,  quos 
dicity  consuluisset  Eecius,  epistolam  nostram  non 
adttlterasset?).  Vides,  Ecci,  redire  me  ad  (Brepidam^ 
neque  perioalam  est  uUum,  ne  boc  looo  Martino  ^) 
invidiosi  per  te  reddamur,  qui  tam  probe  de  nostris 
indicaveris. 

ly  Machabaeorum  libris  tantum  esse  autoritatis, 
quantum  est  evangelio,  palam  dixit,  nec  est,  ut  in- 
fitiari  possit,  quanquam  nescio,  quot^)  dissimulat| 
et  nemini  obscurum  est,  quam  recte  id  dictum  ait, 
qui  modo  Hieronjmum  viderit,  qui  sic  aitr  Sioui 
•  ergo  ludith  et  Thobiae  et  Macbabaeorum  iibros 
legit  quidem  eoclesia,  sed  inter  caDonicas  scripturas 
non  recipit,  sio  et  haec  duo  voiumina,  scilicet  Sa- 
pientiam  et  Ecclesiasticum,  ad  aedificatioQem  plebis, 
Don  ad  autoritatem  ecciesiasticorum  dogmatum  cpn* 
firmandam.  Est  ergo  inter  libros  ecclesiae  discrir 
men,  quae  alios  libros  aliter  recipit,  ut  non  sit  con- 
sectaneum:  Hic  liber  est  in  numero  nofiFtrorum,  igi* 
tur  est  scriptura  Spiritus  Sancti. 


1)  In  ed.  Jen.:  singalaram.  2)  Ibid.:  P&sce  oves 
meas  etc.  3)  Ibid  :  corripuisset.  4)  Ibid.:  Luthero. 
5)  Ibid.:  eur.  Loeseb. :  quos; 


502  DefeoBio  PhiL  MeUochihonis 

s)  Temere  nos  Ambrosiam  invadere  aocuMl 
Eceins,  sane  hoe  loco  dignus,  quem  panlo  durioa 
tmctacem.  Equidem  deMatth.  loco  dixi.  tum  q«em 
ille  interpretratur  Lucae  est.  At  vero  primam  con- 
stat  alium  esse  adversarium  apud  Lucam,  nempe  a 
qao  cnrandum  est,  ut  liberemur.  alium  apud  Mat- 
thaeum,  qui  cum  conyenire  nos  oportet,  in  qaem 
asperius  dixi  propter  eos,  quibus  placabile,  et,  ut 
dicant,  veniale  Tidetur,  negare  inimico  beneyolam 
animum.  In  summa,  in  eos,  qui  ita  nobia  prae- 
cepfa  consiliis  temperarunt,  ut  longe  inferiua  ait, 
Christianum  esse,  quam  probum  ethnicum,  quan- 
quam  et  ille  apud  Matth.  'locus  amplius  qoiddam 
prae  ae  ferre  mihi  videtur,  eo  quod  sit  in  Graeeia 
dyridixog.  Deinde  caroerem  per  tenebraa  exterio- 
res  apud  Matth.  exponit  Ambrosius^  quae  inferoraal 
procul  dubio  descriptio  est. 

Denique,  quod  videtur  patrocinari  £jCcio,  sim- 
pliciter  fi^ura  quadrantis  significari  Tult  culpae 
compensationem,  et  sicut  textus  dicens :  Donee  red- 
das  extremum  quadrantem,  non  ait,  aliquando  reddi 
extremum  quadrantem.  Ita  Ambrosius  dicens^  figura 
quadrantis  signifieari  culpae  compensationem  non 
addit ,  fieri  eam  in  mortuis  oompensationem ,  imo 
refragantur  quaedam  aperte,  si  ad  compensationem 
poenarum  in  mortuis  trahere  velis.  Brevius  expe- 
diero  locum,  si  iuxta  crebram  figuram  cum  graed 
tum  Ebraici  sermonis  verbi,  donec,  exponam,  id 
quod  oportet.  Ambrosio  nihil,  ut  vides,  adimo. 
Quanquam  ab  eo,  sicubi  a  germano  sensu  variat, 
dissentire,  credo,  non  est  fiagitium.  Porro  et  in 
eo  apud  Lucam  capite  de  quadrante  multa  philo- 
sophatur,  cam  in  Graecis  non  sit  nisi  kenTiv  ^^X^' 
tov,  quod  partem  quadrantis  dicunt.  Quid?  quod 
ille  de  diabolo  disserit,  ne  ipsi  quidem  Hieronjmo 
probator.  Hic  quod  ait,  obscurari  me,  bene  habet. 
Nam  non  ingratum  est  sub  umbra  Eociani  nominis 
delitescere. 

9)  Obiter  ad  pauca  r^spondimus,  sunt  et  alia 
in  Eccii  libello,  quae  ut  verbis  excusem,  puto  non 
magnopere    refemre,    nempe    quae  res  ipsa  in  No- 


contr»  Joh.  £cciam.  503 

tarioram  oommeotariis  descripta  deolarabit.  Nam 
et  haeo^  si  licuisset,  siloDs  malueram  praeterire, 
immodeste  a  me  in  illum  ne  verbum  quiaem  ullum 
dietum  est.  Proinde  vicissim  obtestor,  cauea  pugnet 
non  contumeliis.  Debemus  enim  caritati,  quam 
cupio,  ita  me  Deus  amet,  ex  animo  inviolatam 
illaesamque.  Quod  vero  crassiores  nos  putat,  quam 
ut  de  sublimibus  theologorum  quaestionibus  aliquid 
attingamus,  non  displicet.  Modo  permittat  et  yul- 
gus  Christianum  de  piis  nonnunquam  quaestionibus 
ooUoqui,  atque  adeo  nos,  qui  a  theologiae  studiis 
non  omninp  abhorremus,  id  genus  sacris  deiiciis 
animum  nonnunquam  pascere.  Quanto  satius  erat 
parvulos,  in  quibus  nos  quoque  sumus,  favore  ac 
studio  animare  ad  pias  iiteras,  imo,  etiamsi  quid 
delinquerent  per  imprudentiam ,  connivere,  quam 
huiusmodi  tragicis  vocibus  deterrere. 

Vafe,  mi  lector,  et  defei^sionem  nostram  boni 
consule.  Nam  et  ipse  tedtis  erit  Eccius,  potuisse 
me  hanc  causam  pierisque  locis  invidipsius  agere, 
si  animo  liberius  induisissem.  lierum  Vale.  Ex 
inclita  Saxoniae  Vuittemberga. 

Anno  M,  D.  XIX. 


*4 


I  n  •  ■ 


•.  luiiiin  urnm 


OPERA  LATINA 


VABn  AB&UMENn 

AB  REFORHATIONIS  HI8T0RIAM 

IHPRIMIS  PEBTINEimA. 

CURAVIT 

•r.  IERIIGUS  SGIII9T, 

8CH0LAE  LATIMAE  ERLANGENSIS  PRABOBPTOB. 


TOLUHKR  IT. 


GONT.  SCRIPTA  LUTHERI  A.  1519  et  15^20 
CUM  DISPUTATIONIBUS  AB  A.  1519  USQUE  AD  A.  154&. 


mHCOFURTI  Ai  H. 

SUMPTIBUS  HEYDEBI  ET  ZIMMERL 

MDOCCLxyn. 


•:«  !i.j  •■■  t/\iiif     M 


SRLANOAE  TYPtS  JOMC^E  BT  FUJI. 


»  I  r4  e  X 

Scriptoriim  V.  A.,  quae  tomo  quarto  continentur. 


1.  De  Dispatatione  Lipsensi,  quantam  ad  BohemoB 
^      obiter  deflexa  est,  epistola  HieFonjrmi  Emseri, 

et  Ad   Aegocerotem  Emseranum    If.  Latheri 
additio.    151$ 1 

2.  Ad  Johannem  Ecdam  M.  Lather^  Epistola 
saper  expargatione  Ecdana.    1519    ....      46 

3.  Canonicoram  indoctornm  Latheranoram  ad 
Johannem  Ecdam  ResponBio.    1519  ....      59 

4.  Epistolae  septem  praestantiam  yiroram  de 
negotio  Latheri  et  de  dispatatione  Lipsica. 
1518.  1519 70 

5.  Tessaradecas  consolatoria.    1520 84 

6.  Ad  schedalam  inhibitionis  sab  nomine  Episcopi 
Misnensis  editam  saper  sermone  de  Sacramento 
Eacharistiae  D.  M.  Lotheri  Responsio.    1520  .    136 

7.  Confitendi  ratio  D.  M.  LatherL    1520    ...    152 

8.  Condemnatio  Doctrinalis  libroram  M.  Latheri 
per  quosdam  Magistros  nostros  Lovanienses  et 
Colonienses  facta,  et  Responsio  Latheriana  ad 
eandem  condemnationem.     1520 172 

9.  Epistola  D.  M.  Latheri  ad  Leonem  X  et  Trac- 
tatus  de  libertate  Christiana.    1520    ....    206 

10.  Epistola  Johannis  Eccii  ex  Urbe.     1520.     .    .    256 

11.  Balla  Leonis  X  contra  errores  M.  Latheri  et 
seqoaciam  com  notis  Hattenii.     1520      .    .    .    259 

12.  Eccii  epistola  ad  Wittembergenses ,  Oct.  1520, 
et  Publicatio  Bollae  Leonis  X  per  PhiJippam 
Episcopom  Frisingensem  etc.    Jan.  1521   .    .     305 

13.  Acta  Academiae  Lovaniensis  contra  Latheram. 
1520 308 

14.  Oratio  D.  M.  Lotheri  in  promotione  Doctorali 
Theologiae.     (1512)  . 315 

15.  Dispotationes  D.  M.  Lotheri  de  praedpois 
Christianae  doctrinae  articolis  ab  anno  1519 
osqoe  ad  annam  1545  propositae  et  explicatae.    322 


De  Dispatatione  Lipsensi, 

quantum  ad  Bohemos  obiter  defleza  est,  epistola 

Hieronymi  Emseri. 


Boheinos  tam  de  disputatione  Lipsiensi  quam 
de  Luthero  ipso  egregie  sensisse  facile  est  coniicere. 
Ob  eam  rem  etiam  Joannes  Poduscka,  pres- 
byter  curatus  ecclesiae  Cathedralis  B.  Virginis  Pra- 
gae  ante  latam  Guriam,  die  16.  m.  Julii  a.  1519 
et  die  17.  eiusdem  mensis  Wenceslaus  Ros- 
d i  a  1  o  V  i nu 8,  Praepositus  Collegii  Imperatoris  Caroli 
apud  Pragenses ,  Lutheri  animum  epistolis  * )  con- 
firmare  studebant,  quae  Lipsiae  egisset  ei  congra- 
tulantes  et  precibus  orationibusque  se  eum  adiutu- 
ros  profitentes.  Quae  epistolae  quum  Luthero  die 
demum  tertio  mensis  Octobris  a.  1519  per  aulam 
Friderici  Principis  Saxoniae  mittente  Spalatino  red- 
ditae  sint  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  209  sq., 
de  Wette  I  p.  341 ,  coll.  J.  Car.  Seidemanni  libro 
praestantissimo :  Die  Leipziger  Disputation  im  Jahr 
1519.  Dresden  et  Leipz.  1843,  Seckendorfii  Histor. 
Lutheran.  1  p.  86,  Walchii  introd.  in  Luth.  Opp. 
Tom.  XVIII  p.  86 J  5  non  absimile  est  vero,  hoc 
harum  epistolarum  argumentum  iam  antea  nonnuUis 

*)  Hae  epistolae,  quae  infra  typis  redditae  sunt,  la- 
tine  leguntur  in  ed,  Jen.  Opp.  Luth.  I ,  p.  387  sqq., 
in  Loescheri  Actis  Reformat.  III,  p.  649,  germanice  apud 
Walchium  XV,  p.  1627  sq. 

Lutheri  opp.  V.  A.  *d  ref,  Mst  i.  p.  VoL  IV.  \ 


2 


innotoisae.  \d  qnod  Lathenis  ipse  In  epistola  qnam 
laadaTimos  indieat.  Itaque  HieronTmas  Emser, 
JariB  Canoniei  Licentiatos,  qoi  tone  apad  Georgiam, 
Saxoniae  Daeem,  seribae  atqne  oratoris  manere 
fongebatar  et  post  dispatatlonem  Lipsiensem,  ^n 
ipse  intererat.  ab  Eecii  partibas  stabat,  Joanni 
Zaek.  ioriam  Doctori.  catholicae  ecclesiae  Pra- 
gensis  Administratori  ac  Lithomericensis  Praeposito, 
Idibos  Aogodtis  a.  1519  epistolam  misit,  qaa  de 
dispatatione  Lipsiensi  scribens  id  potissimam  age- 
bat.  ot  Bofaemis  istam  adimeret  opinioDem,  qua 
saperbire  ae  sibi  persoadere  Tidebantor,  Latfaerom 
doetrinae  Hossiticae  consentire  et  partes  ipsoram 
maltom  velle  ioyare.  Hoie  epistolae,  qoae  Lipsiae 
primom  ono  dimidiatoqoe  qoatemione  sob  faoc  titolo 
prodiit:  De  dispotatione  Lip-  |  sicensi: 
qoantom  ad  Boemos  obiter  deflexa  est: 
Epi-  I  stola  Hieronymi  Emser  (s.Let  a.  Pan- 
zer  Ann.  tjp.  VD,  212.  127.),  Hieronjmos  Elmser 
primom,  id  quod  postea  omnibos  sois  libellis  sole- 
bat,  insignia  sua  praefixit  gentilitia^  in  qoibus  caper 
salicDs  et  comibos  petens  conspiciebatur.  Haec 
ipsa  quae  dicebantur  arma  Hieronjmi  Em- 
seri  erant  in  eaussa,  cor  Lutherus  postea  eum 
saepius  aegocerotem  sive  capricoraum,  germanice: 
Bock  von  Leipzig,  Bock  Emser,  appellaret. 

Luthems,  coi  Emserom  subdoia  ac  maligna 
mente  hanc  epistolam  composoisse  persuasum  erat, 
exeunte  mense  Septembri  a.  1519  ei  opposuit 
libellum : 

Ad    Aegocerotem    Emserianom  M.  Lu- 

theri  addi tio. 

Nos  Emseri  epistolam  tjpis  excudendam  cura- 
vimus  secundum  editionem  Opp.  Lutheri  Jenen- 
sem  a.  1506,  cuius  textum  contulimus  cum  textu 
Loescheri,  qui  in  Actorum  Reformationis  Tom.  HI, 
p.  660  sqq.,  hoc  scriptum  ex  editione  originali  Lip- 
siensi  reddidit.  Lutheri  ad  Aegocerotem 
Emserianum  additionem  tjpis  repetivimus 
ex  editione  originali,  cuius  hie  titulus  est: 


Hieronyiai  SoiiBerL 


Ad  Aegooerotem  EmseriaDum- M,  Lutheri 

additio. 

(Praeter  hanc  inscriptionem  nihil  legiturin 
tituli  pagina  nuliisque  illa  ornata  est  signis  typo- 
graphicis,  in  fine  legitur:  Impressum  Vuittenbergae 
per  Joannem  Orunenberg  Anno  M«  D.  XIX.  form. 
quartan.) 

Alia  eodem  anno  horum  scriptorum  prodiit 
editio,  quae  hanc  prae  se  fert  inscriptionem : 
De  Disputatione  lipsicensi,  quantum  ad  Boemos 
obiter  deflexa  est,  Epistola  Hieronymi  Emser. 
Ad  Aegocerotem  Emserianum  Martini  Lutheri 
Additio  (s.  1.  et  a.j  (Lipsiae  1519),  form. 
quart.  (Panzer  Ann.  typ.  VII,  212). 

Leguntur  haec  scripta   latine  etiam   in  colleot. 

Opp.  Lutheri  Jenensi  I    p.  367   sqq.,    Wittemb.  I 

p.  342    sqq.,     in      Loescberi     Reform.     Act.  III, 

p.  660    sqq. ,    germanice    apud   Walch.    T.  XVIII 

'  p.  1479  sqq. 

De  Disputatione  Lipsensi^), 

quantum  ad  Bohemos  oblter  deflexa  est,  epistola 

Hieronymi  Emseri^). 

Noster  *)  hic  Aegoceron  sinefoeno  peccat  in  uno, 
Quod  non  est  Lucae  **)  linea  ducta  manu. 

Reverendo    Patri  Domino  lohanni  Zack, 

lurium 

Doctori,  Catholicae  Ecclesiae  Pragensis  Administra- 
tori,  ac  Lithomericensis  Praeposito,  Hieronymus 
Emserus  ^ ) ,  Sacrorum  Canonum  Licentiatus,  S.  P.  D. 

Habitantem  in  te  Christi  spiritum,  Reverende 
Pater,   cum   vita  refert')   Christo    digna,    tum   id 


1)  Apud  Loesch.:  Lipsicensi.  2)  Ibid. :  Emser. 
3)  Ibid.:  referat. 

*)  Hoc  distichon  in  ed  Lipsiensi  collocatura  est 
supei*  Emseri  insignibus  gentilitiis.  —  **)  Lucae  i,  e. 
Lucae  Cranach.  Loesch. 

1* 


4  EpistoU 

omnium  maxime  declarat,  quod  natuB  olim  in  terra 
Bohemica  (terra,  inquam,  euperstitionis  ac  confu- 
sionis  Babylonicae)  pro  modico  duxeris,  regenerasse 
Ghristo  parentes  tuos  carnales,  teque  simul  cum 
illis  a  patriis  vindicasse  erroribus ;  nisi  ipsam  etiam 
patriam,  ac  totum  orbem  illum  Bohemicum  (velut 
alter  quidam  Hercules)  domesticis  repurgare  mon- 
stris  Christoque  lucrifacere  satageres,  declamando, 
hortando,  obsecrando,  ac  increpando,  idque  paulo 
minore  aliquando  ^)  periculo,  ac  Paulus  olim  ipse. 

Sed  vicit  demum  virtus  invidiam,  atque  adeo 
quidem  praevaluit,  ut  spectato  toties  zelo  paterni- 
tatis  tuae  non  ficto,  summa  tandem  ecclesiasticarum 
rerum  (quantulacunque  istic  est  reliqua)  totaque 
administratoria  illa  dignitas  uni  tibi  demandata 
fuerit.  Ubi  in  mundo  hoc  tuo  Bohemico,  nimbis, 
tempestatibus  et  aquis  istis  contradictionis  (veluti 
catacljsmo  quodam)  inundante ,  apertisque  maiori- 
bus  in  dies  errorum  cataractis  in  profundum  de- 
scendente,  tu,  tanquam  alter  Noah,  Pater,  cum 
paucis  admodum  iustis  Christumque  agnoscentibus 
arcam  illam  mysticam,  hoc  est,  ecclesiam  Dei  sa- 
crosanctam  (quae  iuxta  catholicum  et  apostolicum 
ritum,  sive  fato  quodam,  sive  patronorum,  et  prae- 
cipue  divi  Vuenceslai  precibus,  inter  tot  piratas, 
istic  adhuc  fluctuat)  fidei  clavo  intrepide  gubernas. 

Utinam  atque  utinam  filia  Babylonis  misera, 
hoc  est,  infeHx  iila  tua  ac  errabunda  Bohemia,  te 
remigante,  ex  tot  scopulis  etprocellis  in  tutum  ali- 
quando  portum  se  recipiat.  Utinam  tandem  sapiat 
et  intelligat,  tum  novissima  providens  ad  Dominum 
Deum  suum  convertatur  ac  redeat.  Quisnam  proh 
Deum  immortalem  hic  viscus  est  adeo  usque  e  nax, 
quo  iliita  tam  haeret  pertinaciter?  Aurumne  et 
argentum?  At  Christum  audiant  dicentem:  Quid 
prodest  homini,  si  mundum  universum  lucretur,  ani- 
mae  vero  suae  detrimentum  patiatur.  Libertasne, 
an  pernicidfea  potius  peccandi  licentia?  At  credant 
saltem  Petro,  qui  Petri  diflfidunt  successoribus,  non 


1)  In  ed.  Jen.  1556  legitur :  aliquanto. 


Hieronymi  EmBeri.  5 

quasi  velamen,  inquit,  habentes  malitiae  libertatem. 
An  vero  ▼oluptas,  ac  camis  desideria?  At  repetant 
animo,  quo  suorum  quosdam  (etiam  regulosj  ab- 
duxerit  portentosa  illa  nulloque  religionis  sjmbolo 
drcumscripta  libido. 

Aut  quantum  sceleris,  quidve  monstri  brevi 
apud  eos  aluerit  contemptrix  superum  temeritas, 
et  erecta^)  semel  deliratio:  Deum  testor  optimum 
maximum,  quod  non  sine  lacrimis  ista  dictitem. 
Quis  enim  yere  Christianus  et  fratemae  caritatis 
amator  non  doleat  tot  fratrum  iacturam?  tantam 
animarum  v  cladem  ?  tam  incljti  regni  casum  et 
niinam?  tantam  postremo  divinae  maiestatis  con- 
tumeliam  ac  blasphemiam?  Aut  quem^)  iam  non 
pudeat,  priscos  illos  generosos  Bohemorum  spiritus, 
gentem  tanta  olim  virtute  conspicuam,  tot  victoriis 
illustrem,  penes  quam  summa  quondam  fiiit  imperii 
et  terrestris  regni  caput,  eo  redactam  esse,  ut,  cum 
singulae  gentes  religionem  aliquam  unam  mordicus 
teneant,  hic  in  uno  regno  alium  proceres  observent 
religionis  cultum,  alium  cives :  et  in  una  eademque 
domo  aliter  paterfamilias,  aliter  familia  ipsaadoret, 
denique  in  uno  saepe  thoro  alio  vir  ritu,  alio  uxor 
Deum  colat?  in  universum  autem,  ut  pars  multo 
maxima,  posthabito  Deo  et  relicto  verbo  vitae,  cer- 
donibus  modo  et^)  crepidariis,  tum  mulierculis 
quibusdam  praeficis,  idque  in  gurgustiis  subterraneis 
(Cimmeriis  tenebris  dignissimis)  aures  praebeat? 
Atque  his  ducibus  ac"^)  aurigis,  contra  invincibilem 
ecclesiae  veritatem,  tot  martyrum  caedibus,  tam  so- 
lidis  apostolorum  fundamentis,  supra  firmissimam 
Christi  petram  aedificatam,  tanquam  musca  contra 
elephantem*),  aut  adversus  aquilam  scarabeus  ve- 
litari  ausit? 

Num  idem  factitavit  Vuenceslaus  Dux  oiim 
eorum,  vir  omni  sanctitate  venerabilis?  Num  id 
ausa  est  prisca   illa  Bohemica  virtus   ac   nobilitas? 


1)  Inedit.  Jen.:  erecta*,  ftpudLoesch.:  e  recto.  2)  In 
ed.  Jen.:  quam.  3)  Apud  Loesch.:  ac.  4)  Ibidem:  et. 
5)  Ibid.:  elephantum. 


6  Epistola 

An  non  vere  quadret  in  eos  propheticum  hoc :  Quo- 
modo  sola  sedet  domina  gentium,  princeps  provin- 
ciarum?  Sacerdotes  eius  gementes,  quia  (ut  paulo 
infra  sequitur)  dispersi  sunt  lapides  sanctuarii  eius 
in  capite  omnium  platearum.  Fiiii  Sion  inclyti, 
amicti  auro  primo,  qqomodo  facti  sunt  in  vasa 
testea. 

Sed  dicent  fortassis  (ut  sunt  ad  excusandos 
errores  suos  argutuli  nonnuUi),  minime  se  solos 
esse  aut  sine  Theseo,  quandoquidem  ex  nostris 
etiam  factionis  suae  assertorem  habeant  Doctorem 
Martinum  Lutherum,  unum  omnium,  qui  abstrusa 
sacrae  Scripturae  sensa  (ceu  divina  virgula)  tum 
solus  attingat,  tum  ad  stomachum  eorum  faciat, 
quique  cornicum  oculos  potis  sit  configere.  Quamob- 
rem  dum  idem  Lipsiae  nuper  decertaret,  publica 
Deo  supplicia  ^),  quotidianaque  (licet  profana)  pro 
eo  sacra  fecisse,  populariter  gloriantur. 

O  miserum  Lutherum,  si  exsecrandis  et  abo- 
minabilibus  istorum  piaculis  confisus,  ac  non  potius 
iugi  Scripturarum  meditatione  (quibus  a  teneris,  ut 
aiunt,  unguiculis  indefessam  navavit  operam)  fretus 
cum  fortissimo  Theologorum  Eccio  pugnam  ineat. 
Imo  vero  nihil  constantius  idem  a  se  repulit  Lu- 
therus  ^) ,  quam  falsam  hanc  quorundam  de  ipso 
suspicionem.  Neque  Eccio  usquam  tam  restitit  in 
faciem,  quam  ubi  ioco  vel  serio  (incertum  est) 
patronum  eum  Bohemorum  subluderet,  sua  ipsius 
voce  damnans  temerariam  eorum  a  sede  apostolica 
discessionem,  neque  se  in  hoc  illis  consentire,  neque 
consensurum  unquam  publice  protestans. 

Desinant  igitur  miseri  vexare  supel-os,  aut  pre- 
cibus  frustra  lacessere,  non  enim  tam  praesentes  in 
vota  sua  Divos  illi  habent,  ut  vel  tu,  venerande 
senex,  vel  ceteri,  qui  adhuc  Christi  inter  vos  spirant 
amorem,  propter  disputationem  hanc  Lipsicam  ha- 
stam  abiiciant,  animumve  despondeant.  Nec  est, 
quod  factiosi  isti  sive  Pighardi,  sive  Schismatici  ob 


1)    Intelhge:     supplicationes.      Loesch.       2)    Apud 
LoeBch,:  Martinus. 


Hieronyaii  Emseri.  7 

hoc  falBO  sibi  gaudio  illudant,  cristamve  erigant. 
Quin  magis  erubescant,  quod  reclamante  etiam  ip- 
sorum  patrono  (ut  falso  iactitant)  necdum  ad  eor 
redeunt,  sed  marmoris  instar  rigent,  haud  secus,  ac 
si  dura  silex  aut  stet  Marpesia  cautes.  Atque  is 
•quidem,  cum  disputatio  ipsa  (ut  ingenue  fatear) 
contentionis  quam  aedificationis  pius  prae  se  tulerit, 
unus  ipsius  fructus  mihi  visus  est,  quod  ipse  etiam 
Lutherus  ^J,  vir  rara  protecto  eruditione  et  doctrina 
(in  quem  tanquam  in  parietatem  ^)  omnes  spes 
suas  inclinaverant)  tam  rotundo  ore,  tam  constanti 
vultu,  tam  arguta  denique  ratione  eos  spe  ista 
fefellerit,  ut  non  solum  publice  confessus  sit,  sed 
cum  quodam  etiam  indignationis  spiritu  exprobra- 
verit  Bohemorum  contra  Romanum  Pontificem  cor- 
neam  flbram  ac  pertinaciam:  nihil  scilicet  tanti 
esse  oportere  asserens,  quod  nos  ab  unitate  Christi 
et  ecclesiae  separare  debeat. 

Sed  nec  ob  hoc  illi  sibi  placeant,  quod  idem 
Doctor  Martinus  pio  quodam  (ut  equidem  credi- 
derim)  affectu  mirari  se  dixit,  tot  eorum  esse, 
qui  Bohemis  superciliose  insultent,  maleque  impre- 
centur,  neminem  vero,  qui  mitiori  eos  calamo  ab 
errore  dehortetur,  maxime  cum  humanus  animus 
blanditiis  potius  duci  quam  minis  aut  terroribus 
cogi  velit.  Complures  enim  tunc  Eccius,  Theologu& 
extra  aleam  doctus,  ad  calculum  vocavit,  veluti 
Capistranum  Cusanum,  ac  reliquos  veteranos  (ut 
de  recentioribus,  tuisque  ipsius  concionibus  salu- 
berrimis  hic  taceam),  qui  non  importuno,  sed  Dei 
spiritu  et  lenitate  Christiana  eos  erratorum  suorum 
admonuerunt ,  et  in  viam  reducere  conati  sunt,  et 
tamen  nihilo  secius  promoverunt,  quam  si  quis 
surdo  narret  fabulam. 

Quare  non  est,  quod  supercilium  nostrorum 
accusent  '*).  Quamvis  quid  vetet  tam  opportune 
quam  importune,  iuxta  apostolum,  durae  cervicis 
homines  appetere ,    omniaque  prius  experiri,   quam 


1)  Apud    Loesch.:      Martinus.       2)   Ibid.:     tanquam 
parietem.    3)  Ibid. :  excusent. 


8  Epistola 

deploratos  relinquere?  cum  et  malo  nodo  malus 
quaerendus  sit  cuneus,  et  ipse  etiam  Ulysses  socioB 
8U08  invitos  flentesque  a  loto  divellens  ad  navem 
redegerit,  nec  vitio  detur  medico,  qui  pro  salute 
recuperanda  ferrum  aut  ignem  etiam  adhibeat: 
magisque  ex  re  illis  fuerit  unusquispiam  quantum- 
vis  acriter  obluctans,  quam  mille  alii  in  perniciem 
eorum  mussitantes  ^) ,  sicut  melior  est  amicus  ob- 
iurgans,  quam  inimicus  tacens.  Id  quod  sero  intel- 
ligens  Evangelicus  ille  Tantalus,  cum  apud  inferos 
tandem  arentia  siti  iabra  refrigerare  non  posset 
ipse,  id  saltem  rogabat,  ut  iratribus  suis  quispiam 
mitteretur,  suggerens,  ne  in  eum  tormentorum  lo- 
cum  et  ipsi  venirent.  Sed  quam  infelicem  passus 
fuerit  repulsam,  statim  subit,  cum  illi  dicitur: 
Habent  Mosen  et  Prophetas,  illos  audiant.  Simile 
quippiam  Christus  etiam  ipse  nobis  insinuat,  dum 
apud  eundem  Lucam  discipulis  suis  ait:  Quicunque 
non  receperint  vos,  exeuntes  de  civitate  illa,  etiam 
pulverem  pedum  vestrorum  excutite,  in  testimonium 
super  ilios.  Quibus  locis  satis  innuitur,  tum  quam 
periculosa  res  sit  obturare  ^)  aures ,  et  pulsantem 
ultro  Christum  semel  excludere,  tum  quod  Bohemi 
non  possunt  conqueri  defuisse  eis  nostros ,  sed 
nostri  contradicere:  Cecinimus  vobis,  et  non  sal- 
tastis. 

Eant  igitur  nunc  isti  gloriantes  in  malitia  sua, 
vulgoque  sutelas  obstrepentes  et  mendacia,  quod 
disputatio  haec  Lipsiae  exhibita  eiToribus  eorum 
subscripserit,  quo  nihil  minus  hic  est  actum,  nihil- 
que  tam  ab  utriusque  partis  abfuit  sententia.  Cuius 
rei  cum  ipsa  a  gemino,  ut  aiunt,  ovo  ad  equum 
usque  Troianum  spectator  auditorque  fuerim,  haud 
alienum  duxi  a  Christi  sacerdote  testimonium  per- 
hibere  veritati,  quando  et  profani  ea  de  re  scripti- 
^nt ,  et  forensia  iudicia  non  raro  calculis  ac  for- 
tuna  magis  quam  certa  ratione  gubernantur.    Adde, 


1)  In  ed.  Jen.:     mussitans.       2)  Apud  Loesch.:   ob- 
dnrare. 


Hieronymi  Emseri.  't9 

quod  ^)  quorundam  scripta,  nedum  grammftticam, 
sed  nec  Tigiliam  sapiunt  nec  iudicium. 

Quod  si  argutior  quispiam  ulterius  urgeat, 
dissimulari  non  posse^  Lutherum  a  Bohemicis  ste- 
tiese  partibus,  cum  lohannis  Huss  articulos  quos- 
dam  catholicos  fiiisse  maleque  damnatos  palam 
asseruerit,  huic  ego  cum  Beda  responderim:  Si  lo- 
hanni  hoc  etiam  detur,  ^proprium  esse  haereticis, 
ut  &l8i8  vera  misceant  ^) ,  nec  tamen  eorum,  quae 
yera  dixere,  sed  faleitatis  et  mentis  obstinatae  poe- 
nas  dare. 

Quod  autem  nominatim  idem  Lutherus')  cum 
dicto  lohanne  summi  Pontiflcis  principatum  hu- 
manis  rebus  subiicere,  et  a  Deo  non  esse  conten- 
dit,  adhuc  in  herba,  vel  ut  tritiori  utar  adagio, 
adhuc  8ub  iudice  lis  est,  et  Lutherus  ipse  (quam- 
vis  omnia  sursum  ac  deorsum  verset,  totamque  in- 
genii  aciem  huc  sit  admolitus)  non  tanta  tamen 
animum  obstinatione  devovit^  ut,  si  ratio  rationem 
redarguat,  cedere  non  velit.. 

Nec  Bohemos  quidquam  relevat,  si  etiam  ob- 
tineat,  cum  vel  sic  obedire  eos  oporteat:  quoniam 
humano  quoque  iure,  ad  tollenda  schismata,  ne- 
cessariam  esse  summi  Pontificis  monarchiam  eidem- 
que  passim  ab  omnibus  parendum,  constanter  ille 
praedicat.  Dedit  item  in  Resolutione  sua  recens 
edita,  voluntatem  hanc  esse  Dei. 

Ego  vero  citra  tamen  cuiusvis  iniuriam  (idem 
enim  mihi  Accii,  quod  Titii)  hanc  etiam  coronidem 
adiicio,  miseram  fore  Ghristianorum  sortem,  si  et 
ludaeis  et  gentibus  sit  inferior.  Constat  enim  non 
solum  Romanos,  sed  barbaras  etiam  gentes  pon- 
tifices  suos  et  flamines  diis  retulisse  acceptos.  Quod 
si  alicui  vel  Melesagorae  Nymphae  *)  ,  vel  Numae 
Aegeria,  Minoisve  antrum  aut  id  genus  cetera  par- 
vam  fidem  faciant,  nihil  moror,  dummodo  negaji 
non  possit  pontificatum  Aaron    ab  ipso  Deo  fuisse 


1)  Apad  Loesch.:    qnando.      2)  Ibid. :   immisceant. 
3)  Ibidem:  Martinus.      4)  Ibid.:  Nympha. 


10  Epistola 

constitutum ,  additumque  ^)  eodem  Deo  autore  ad 
gloriam  et  decorem  sacerdotii  ornatum  ex  purpura, 
dibapha,  byaso,  argento,  gemmis  et  auro,  sicque 
pontificium  illud  per  manus  traditum  ad  Cayphan^) 
usque  descendisse.  Qui  licet  vita  scelestus  foret, 
quia  tamen  successor  erat  Aaron,  et  pontifex  anni 
illius,  prophetavit,  et  Christus  eidem  subesse  ad 
mortem  usque  nostri  causa  non  erubuif,  indicans 
nimirum,  ne  nos  etiam  pudeat  sui  causa  Pontifici, 
licet  improbo,  esse  subiectos.  Quod  et  Petrus  ma- 
nifeste  praecipit,  et  ipse  quoque  mandasse  videtur, 
cum  ait :  Super  cathedra  Mosi  ^)  sederunt  scribae 
et  Pharisaei,  omnia  ergo,  quaecunque  dixerint 
vobis,  servate  et  facite,  secundum  opera  vero 
eorum  nolite  facere. 

Quare  facile  mihi  persuadeo,  cum  inferiori  ve- 
teris  Instrumenti  molae  penitus  otiosae  ac  tandem 
derelictae  tantus  honos  fiierit  habitus,  superioris 
etiaih,  novi  scilicet  Testamenti,  causam  nihilo 
fore  deteriorem,  sed  summum  ipsius  Pontificem 
una  cum  successoribus  suis  legitimis  pari,  aut  feli- 
ciori  etiam  modo,  tam  sacrorum  Conciliorum  inter- 
pretatione,  quam  vel  sola  hac  Christi  voce:  Pasce 
oves  meas,  a  Deo  et  iure  divino  fuisse  institutum: 
mores  vero  Pontificum  pascendi  semet  ipsos  plus 
quam  oves,  piscandi  auri  plus  quam  hominum,  a 
diabolo  esse  subditos  *) ,  pastoriciumque  plane 
adulterinum  ac  peccatis  nostris  forte  debitum.  Hu- 
mani  autem  iuris  esse  electionem  ipsam  Pontificis 
maximi,  a  signo  non  aberrat,  sive  quis  successo- 
rem  sibi  ipse  nuncupet,  ut  Petrus  Clementem,  sive 
universus  populus,  ut  olim,  sive  tantum  Clerus,  ex 
hisque  soli  Cardinales,  ut  hodie^  sufiragia  conferant : 
sive  id  imperatoris  etiam  iussu  fiat  vel  iniussu. 
Omnia  enim  ista  divinae  Comoediae  servire*)  sce- 
nae   et   pro   tempore  variari,    nihil  refert.     Neque 


1)  In  ed.  Jen.:  aditumque.  2)  Apud  Loesch.:  Cay- 
pham.  3)  Ibid.:  Moisi.  4)  Ibid.:  subditicios.  5)  In  ed. 
Jen.  commatis  signom  ponitur  post  yocabalum:    servire. 


Hieronyml  BmBeil  11 

ideo  ius  divinum  (ad  quod  tanquam  ad  saoram  an- 
ooram  confugiturl  immutari  necessum  est.  Neo 
etiam  potestati  Petri,  aut  suooessorum  eius  plus 
detrahit ,  quod  ^)  post  yioesimum  annum  vel  citra 
Bomam  primum  appliouit ,  quam  ^ )  felicitati  latro- 
nis  obfuit,  quod  postquadraginta  demum  dies  cum 
Christo  in  ooelum  ascendit.  Lento  enim  passu 
humanae  res  incedunt,  et  ut  Neotericus  iUe  ait 
Vergilius : 

Omne    quod     excellens    opus     et  sublime  fii- 

turum, 

Dif&ciles  ortus  habet  incrementaque  tarda. 
Nec  abludit  Maro  etiam  ipse,  si  sic  legatur: 

Tantae  molis  erat  Romanam  condere  sedem. 

Haeo  autem  de  praefato  duorum  disertissi- 
morum '  theologorum  confliclu,  quantum  ad  Bohe- 
mos  ^ )  tuos  spectat,  idcirco  Paternitati  tuae  signi- 
fioanda  putavi,  quatenus  si  aliena  forte  ab  his, 
vasa  iniquitatis,  in  vulgus  istic  sparserint  ad  deoi- 
piendos  simplioium  animos,  tu  meis  saltem  verbis 
lalsa,  vana,  et  ficta  esse  non  dubites,  eosque,  qui 
adhuc  in  Ghristo  tecum  sunt  firatres,  in  Domino 
confirmes.  De  reliqua  vero  disputationis  summa, 
quoniam  sunt,  qui  iam  diversis  studiis  et  afifectibus 
rem  in  publicum  emiserint,  ipse  lubens  supersedeo : 
tum  quod  nostri  non  sit  officii ,  tum  quod  varia  in 
talibus  rebus  iudicia  simultatem  ac  discordiam  ma- 
gis  foveant,  quam  exstinguant,  id  quod  inter  Xe- 
nophontem  et  Platonem,  summos  alioqui  in  omni 
philosophia  viros,  usu  venisse  legimus.  Duae  enim 
eminentiae,  cum  simul  iunctae  in  altum  nituntur, 
simulacrum  quoddam  (ut  Gellius  ait)  contentionis 
mutuae  pariunt,  semperque  fere,  ubi  ingenia  quae- 
dam  magna,  circa  idem  studium,  pari  sunt  fama 
aut  proxima,  apud  diversos  fautores  diversa  oritur 
de  eis  sententia. 

Sed  ut  ad  Bohemos  tuos  redeat  epistola,  age, 


1)  Apud  Loesch.:  quaiii.     2)  Ibid.:  qaod     3)  Apud 
Loesch.  Mc  et  alibi  scriptum  legitur:  Botmos. 


12  Epistola  Hier.  Emseri. 

pbsecro,  vir  Dei ,  quandoquidem  te  Deus  illis  do- 
mesticum  dedit  sanae  doctrinae  doctorem  ac  navi- 
culae  suae  remigem,  age,  inquam,  atque  velis  ac 
remis  Archam  hanc  ex  his  Syrtibus  ( nisi  sponte 
sua  naufragium  amat)  in  stationem  suam  pristinam, 
hoc  est,  in  gremium  sanctae  matris .  eccjesiae  re- 
ducito.  Id  enim  debes  Deo,  debes  patriae,  debes 
Christianae  nostrae  reipubhcae.  Nec  maiorem  alibi 
gratiam  cum  Deo  inire,  aut  uberiorem  pro  re  qua- 
piam  mercedem  ab  eo  sperare  poteris.  Quod  ^)  si 
corvi  aliqui,  caducorum  bonorum  istorum  cadaveri- 
bus  inescati,  te  sequi  noluerint,  ut  qui  Temesseum 
aliquando  genium  aflfuturum  non  cogitent,  redeant 
saltem  pacificae  ad  te  columbae,  viridem  fidei  ra- 
mum  secum  deferentes,  quo  crucis  Christi  stipiti 
denuo  inserantur,  fiatque  iuxta  vocem  ipsius  unum 
iterum  ovile  et  unus  pastor,  ut  destructa  Babylone 
aedificentur  muri  lerusalem.  Coelum  enim  et  terra 
transibunt,  verbum  autem  Domini  manet  in  aeter- 
num.  Vale,  et  epistolam-  hanc  perpetuae  meae 
erga  te  observantiae  testem  benigno  vultu  accipe, 
et  felix  in  Christo  triumpha. 

Ex  Lipsia,  Idibus  Augusti. 
Anno  M.  D.  XIX  ^). 


1)  Apiid  Loesch.  deleto  quod  antecedit  puncto  legi- 
tur:  quamsi.  2)  Ibid.  secundum  editionem  originalem 
Lipsiensem  legitur:  Ex  Lipsia^  Idibus  Augusti  anno  a 
natali  Christi.  M.  D.  Undevigesimo .  et  in  fine  additum 
legitur  hoc  Sapphicum: 

Sapphicum  eiusdem  de  eadem 
disputatione. 

Africae  non  tot  nova  Nilus  adfert 
Monstra,  quot  nuper  tulit  una  scribas 
Criticos,  Momos   (etiam  imperitos) 
Lipsica  pugna. 

Qnis,  malum,  sacris  cocodaemon  istas 
Rebus  immittit  furias?  quis  inter 
Tanta  divinae  Sophiae  magistros 
Proelia  miscet? 


Ad  Aegocerotem 

Emseranimi  Martini  Lutheri  additio^ 


In  Aegocerotem  Emseranam  H.  L.  *) 

HartinuQ   Lutherus   Hieronymo 

E  m  B  e  r  o  S. 

Et  te,  mi  Emser,  quis  unquam  credidisset  esse 
tam  doctum  et  acutum  theologum,  et  quod  nemo 
non  miratur,  tam  simplicem  et  fidelem  Lutheri  pa- 
tronum,  cuius  nomen  nec  rogatus,  nec  opportunus 
tam  strenue  et  egregie  asseris  ab  haeresis  Bohe- 
micae  infamia?  Nova  miracula,  qui  ab  Eccio  de- 
lirabar  esse  Bohemus ,  ab  Emsero  ' )  mihi  infen- 
siore  quam  multi  Eccii  Bohemus  esse  abnegor. 
Quis  hunc  vertiginis  spiritum?  quis  haec  dissensio- 
nis  studia  inter  Eccium  et  Emserium  miscuit?  Quis 
hauc  Emsero  in  Lutherum  gratiam  commentus  est, 


Pacis  est  auctor  monitorqae  Christus: 
Cur  acholae  puguat  schola?  cur  vetustas 
Pellitur  totis  adeo  theatris, 
Bis  veneranda? 

Calculis  nondnm  fatuum  receptis 
Jndicat  vulgus:  sapiens  moratur, 
Et  snum  pensa  dat  utrisque  causa 
Censor  honorem. 

Ite  livores,  prociil  hinc  facessat 
Pugna  larvaiis,  careantque  dente 
Scripta,  fraternum  furor  hic  Deiqae 
Scindit  amorem. 

*)  Ante  ezordium  leguntur  in  ed.  Jen.  versus:' 

Hic  iaccl  Aegoceros,  sine  foeno,  cornibus,  nngue, 
Osse,  pilo,  nervis,  sanguine,  carne,  cute. 
1)  In  ed.   orig     nbique  scriptum    legitnr:    Emserins 
etc. ;    et    in    ed.    Jen.    pro  Martino    etc.    nbique    Luthe* 
rus  etc. 


14  Ad  Aegocerotem  Emserannm 

praesertim  tam  subito  et  post  tantam  vel  Timo- 
niana  maiorem  invicliam,  Luthero  penitus  non 
cogitante,  et  in  dies  Emsero  magis  ac  magis  dis- 
plicente. 

Securus  esto,  o  felix  Daedale,  Lutherus  grave- 
dine  et  pituita  gravissima  laborans,  hanc  technam 
non  intelligit,  simplex  simplicissimum  agnoscit  Em- 
serum,  ut  quem  sincere  credit  in  hoc  epistolam 
scripsisse,  quo  Martinus  esset  omnibus  catholico 
nomine  commendatus,  hoc  est,  haereticorum  pa- 
tronus,  et  turpissima  ignavia  Lipsiae  per  Eccium 
superatus. 

Quid  pro  hac  gratia  retribuam  ?  Interim  pro 
gratitudine  tibi  comparo  lacobum  illum  fortissimum, 
et  illustrissimum  principem  militiae  David,  et  in- 
signem  Israelis  hyperaspisten ,  adeo  tuae  lin- 
guae  convenit  cum  illius  gladio,  et  moribus  tuis 
cum  iilius  tunica,  et  huic  in  me  tuo  pulcherrimo 
officio  cum  illius  opere,  quod  in  Abner  et  Ama- 
sam,  grandi  decore,  splendide  contulit,  quamquam 
dormitantia  quadam  scriptoris,  ob  hoc  egregium 
facinus,  inter  robustos  Israel  non  censeatur. 

Aut  si  huius  comparatio  remotioris  est  exempli, 
quam  ut  delectare  te  possit,  qui  non  sacrarum 
literaruro,  sed  sacrorum  canonum  es  Licentiatus, 
illius  saltem,  quem  universum  vulgus  novit,  non 
dedignaberis  analogiam ,  quem  non  pauci  primum 
inter  apostolos  fuisse  arbitrantur,  salva  tamen  re- 
verentia  Aegocerotis  tui,  pro  Eccio  fortissimo  for- 
tissime  pugnantis,  et  id  in  gloriam  tuam,  qui  cum 
apostolorum  principe  queas  conferri,  ut  sicut  ilie 
Christum  signo  pacis  tradidit  ludaeis,  ita  tu  Marti- 
num  sub  signo  laudis  orbi  tradas  haereticum  et 
turpissime  victum. 

Sentitne  infelix  tua  conscientia,  quam  frustra 
parum  astuta  invidia  tua  me  petat?  Quid  hac  epi- 
stola  efifecisti,  nisi  quod  effeminati  tui  animi  mor- 
bum  omnibus  prodis  ?  qui  cum  de  me  pessima  sen- 
tias  et  machineris,  non  tamen  est  in  te  sanguinis 
vena  ulla  paterni,  nec  tantum  virilitatis  et  indolis 
masculae,  ut  aperto  Marte  coUatisque  signis  mecum 


.  additio  D.  Mart.  LutlwiL  :  15 

congrediariaw  Soiebam  inyidiam  tuam)  qua  lipsiae 
totuB  ardebas,  impotentiorem  esse,  quam  ut  se  cohi- 
beret,ne  pareret,  quaeconcepisset:  rursum  ignbran- 
tiorem  et  ignaviorem,  quam  ut  liberaliter  et  in  luce 
quid  auderet. 

Quod  nisi  me  timor  ChriBti  cohiberet,  quo 
magiatro  non  tantum  dolere  debeo,  quod  mihi  nocere 
yoluisti,  et  non  potuisti,  quantum  quod  tibi  nooui* 
sti,  quod  maxime  noluisti,  possem  tibi  abunde  pav 
referre,  et  Aegoceroti  tuo  idoneum  venatorem  prae- 
stare.  At  quando  Tiburtium  tu  quaeris,  curandum 
mihi  est,  ut  Tiburtius  Torquatum  quoque  inveniat, 
si  quomodo  deprehensus  in  operibus  manuum  tua- 
rum  dolere  possis  super  contritione  animae  tuae 
miserrimae,  quam  ob  mei  odium  tam  perdite  Dia- 
bolo  consecrasti,  etsi  sacerdos  domini  (ut  gloriaris) 
testisque  veritatis. 

Legi  itaque  Aegocerota  seu  hircum  tuum,  seu 
hircocervum  (nec  enim  refert,  quo  vocabulo  mon- 
strum  appelles  infeiicissimum),  de  quo  poeticaris:  , 
Noster  hic  Aegoceron  sine  foeno  peccat  in  uno, 
quod  non  est  Lucae  linea  ducta  manu.  Noli  de- 
sperare,  mi  Emser,  est  veniale  peccatum,  nec  in 
divinas,  nisi  forte  in  grammaticas  et  rhetoricas  ie- 
ges  patratum,  quod  cum  sit  poetis  pictoribusque 
quodlibet  audendi  semper  aequa  potestas,  facile 
tibi  et  hoc  ignoscent,  nisi  id  forte  eos  niroio  mo- 
veat,  quod  humano  capiti  cervicem  iunxeris  equi- 
nam,  et  amphora  instituta  urceum  eduxeris.  Qan- 
doquidem  et  mihi,  neque  grammatico,  neque  rhe- 
tori,  neque  pictori,  hoc  potissimum,  nullis  indul- 
gentiis,  ne  Romanis  quidem  ac  summis,  condona- 
bile  visum  est,  quod  foenum  iili  potius  detraxeris, 
quam  cornua,  et  simul  hanc  Hecubam  tuam  tam 
infeliciter  dissimularis.  Quamquam  enim  Aegoceros 
Martino  idem  sit  foenatus  (ut  sic  dicam)  et  comu- 
tus,  laudatori  tamen  sincero  conveniebat  magis 
foenatum  sine  cornibus,  quam  cornutum  sine  foeno 
moliri. 

Cui  et  hoc  mali  accedit,  quo  sit  animi  tui  per- 
fectum  simulacrum,  vereque  Emserum~  repraesentet 


16  Ad  Aegocerotem  Emseranam 

Non  est  integer  Aegoceros,  sed  sicut  Priamum, 
amputato  capite,  truncum  et  sine  nomine  corpus 
appellat  poeta,  ita  ego  Emseri  mei  non  integri 
flguram,  abscisso  corpore,  foedam  cernens,  queam 
dicere:  Truncum  et  sine  corpore  nomen,  hoc  est, 
speciem  sine  veritate,  qui  in  capite  et  principio  ali- 
quid  appareat,  in  corpore  et  fine  nihil.  Atque  ul 
nihil  desit  monstroso  monstro,  non  in  simplici,  sed 
duplici  area  spectabilis  ilie  fuiget  Aegoceros ,  adeo 
omnia  proveniunt  fato,  certaque  providentia,  ut 
Emserum  oportuerit  propriis  insignibus  quoque 
pingi. 

Quid  faciam  igitur  miser?  si  laudes  tacitus 
agnosco,  palinodiam  cecinisse  videor  universae 
doctrinae  meae,  et  Eccio  erroris  patrono  veritatis- 
que  injimico  lampada  tradidisse,  ut  nec  ignifer  qui- 
dem  reliquus  sit,  planeque  Bohemus  haereticus 
praesertim  apud  nasutos  et  exteros  iactabor.  Si 
repudio,  iam  non  Bohemus  modo,  sed  patronus 
Bohemorum  apud  vulgum  et  domesticos  arguar, 
simul  ingratitudinis  in  Emserum  gravissimae  reus, 
qui  hac  me  suspicione  per  eximium  Capricornum 
suum  levare  admolitus  sit;  ita,  dum  in  meam  igno- 
miniam  et  Christianae  veritatis  iacturam  belle  ludit 
Emser,  egregius  alioqui  Christiani  amoris  praeco, 
ego  inter  saxum  et  sacrum  haereo,  Scylla  et  Cha- 
rybdi  simui  divexor,  et  cum  Michaea  * )  canto  :  Qoi 
mordent  dentibus,  et  praedicant  pacem:  et  Psal. : 
Qui  loquuntur  pacem  cum  proximo  suo,  mala  au- 
tem  in  ordibus  eorum. 

Verum  Christus  meus  vivit  et  regnat  in  se- 
cula,  benedictus  Dominus  et  Deus  meus,  qui  doctus 
est,  discipulos  Pharisaeorum  et  Herodianos,  simili 
Capricorno  se  petentes,  uno  verbo  confutare.  Non 
est  scientia,  non  est  consiHum  contra  Dominum; 
in  quo  donec  glorior,  quid  faciet  mihi  homo?  Quare 
tu,  quisquis  ades,  iector,  interim  spectator  esto,  ten- 
tabimus  venari  hunc  Aegocerota,  forte  dabit  nostro 
arcui  ferinam  hanc  nobilem  Christus. 


*)  Mich.  3.    Psal.  28. 


additio  0.  MaH.  LutbeH.  .  17 

Primum,  mi  Emser,  omitto  blandiloquia  tua, 
quod  me  virum  praedicas  rara  eruditione,  oscula 
Isohariotica  dissimuio,  quibus  sub  Bohemorum  per- 
sona  mordes,  me  esse  unum,  qui  sacras  literas,  et 
solus  attingam,  qui  oculos  cornicum  potis  sim  con- 
figere.  Agnosco  enim  fortissimi  tui  theologi  scom- 
mata,  sane  erudita,  qui  cum  verba  Scripturae  per 
totam  disputationem  nec  adducere,  nec  adducta 
posset  tractare,  eodem  frutice  et  ipse  quoque  stru- 
thio  se  texit,  prudentissime  causans,  me  non  recep- 
tarePatrum  autoritates,  quas  nec  ipsas  intelligebat, 
nec.intelligere  volebat.  Non  enim  patebat  alia  via 
suae  sacrarum  literarum  ignorantiae,  praesertim 
coram  vulgo  colorandae,  quam  ut  deserta  et  con- 
tempta  Scriptura  sancta  me  configere  (ut  lu  ele- 
gantissimus  ^orator  dicis)  diceret  cornicum  oculos. 
Sed  habete  vobis  hunc  theplogiae  discendae  morem, 
ut  verba  Dei  ad  iudicium  verborum  hominum  trac- 
tetis.  Ego  cum  Paulo  et  Augustino  verba  hominum 
ad  iudicium  verborum  Dei  tracto,  malo  a  vobis 
accusari  cunctator  in  verbis  hominum,  quam  vobis- 
cum  laudari  contemptor  verborum  Dei. 

Huc  mihi  auscuita,  qua  tu  nova  religione  ar- 
borem  iaudas,  et  fructus  eius  vituperas  ?  An  tu  non 
cornicum  oculos  coniigis,  sed  ipsi  Christo,  omnium 
duci,  contradicens  de  vite  et  ficu  spinas  et  tribu- 
los  colligis?  Non  intelligis  quid  velim?  Martinum 
dicis  catholicum,  et  qui  noiit  Bohemorum  esse  pa- 
tronus,  recteque  facis,  cur  ergo  iniquissimo  animo 
fers,  dogmata  mea  probari  Bohemis?  Quasi  nova 
Eccii  tui  dialectica  (nam  simili  et  ille  utitur  dis- 
serendi  scientia)  hunc  necesse  sit  Bohemorum  pa- 
tronum  esse,  qui  dicat  quod  Bohemis  probetur,  aut 
non  debere  eius  dicta  Bohemis  placere,  qui  recuset 
esse  eorum  patronus.  Magister  es  Artium  et  Phi- 
losophiae,  non  meministi:  Partibus  ex  puris  nihil 
sequitur?  Quid  his  larvalibus  syllogismis  aliud  quae- 
ris,  dum  universale  misces  particulari?  et  hoc  rur- 
sum  illi,  nisi  ut  aut  Bohemus  sim,  aut  omnia  mea 
revocarim. 

Sic  incedis  super  aristas,  et  lubrious  es^  ut  le<^- 

Lutheri  opp.  V.  A.  «d  ref.  hiat.  i.  p.  Vol.  lY.  ^ 


18-  Ad-Aagoettrotmn  Emseraniim 

tori  qnodviB  intelligendnm ,  tibi  quodvis  reBpondeD- 
dum  reliqueris?  Doeuerunt  te  eanones  tui  sic  krqvi 
in  proximum  tuum?  Putadne  et  ego  queam  simifi 
figura  te  laudare,  ut  aiius  te  avarum,  alius  libera- 
lem,  aliuB  castum,  aliue  fomicaiium  queat  intelli- 
gere?  8i  segniter  laudare  apud  eruditos  vituperare 
dicitur,  quanto  magis  dubia  et  flgurata  tua  impiaie 
laudis  larva  plus  quam  tripla  vitupemtio  mihi  een^ 
senda  est?  Atque  dum  nihil  discemis  in  raeis  dc^- 
matibus,  omnia  simul  nimirum  contaminata  eupis, 
impurissima  lingua  tua;  vides  me  intelligere,  qua 
stropha  rusticissima  insidieris  mihi,  saeerdos  Domini 
et  testis  veritatis?  Varios  ventos  hucusque  paeea 
est  navis  mea,  nunc,  ut  video,  et  contra  caedam 
mihi  navigandum  est,  qui  mendaci  expellit  nubila 
fiatu. 

Verum,  quando  faoc  pro  basano  tuo  et  lydio, 
quod  dicunt,  lapide  ducis,  quidquid  Bohemis  placet, 
hoc  haereticum  esse,  miror,  quanam  ratione  et  tu 
evadere  queas,  ne  sis  Bohemorum  patronus,  qui 
tam  multa  sapis,  profiteris,  tueris,  quae  illis  plaeent 
Quin  rogo  per  E^ccianam  hane  dialecticam  nobis 
conclude,  sacramenta  ecclesiae,  universam  Scrip- 
turam,  S.  Patres  esse  omnia  haeretica,  quia  haec 
placent  Bohemis;  placent  praeterea  Bohemis  multa 
alia,  Christus  ipse,  Sancti  et  omnes  creaturae  Dei 
bonae,  ergo  sunt  haeretica,  firmissima  scilicet  Em- 
serianae  dialecticae  consequentia. 

Quod  si  haeretica  sunt,  quae  Bohemis  plaoent, 
rursum  haeretici  erunt,  quibus  Bohemi  placent.  At 
hic  ausim  iurare,  Emserum  esse  haeretioum,  oui 
sine  dubio  vel  aurum,  vel  uxorcula  aliqua  Bohemi- 
cae  factionis  formosula  possit  placere,  imo  nee 
summos  pontifices  ab  hoc  casu  haereticae  pravitatis 
possit  uUa  Bulla  excipere,  nec  ea  quidem,  quae  in 
coena  Domini  legitur.  Istis  ludicris  rationibus  in 
tam  seria  re  vos  optimi  theologi  vulgus  nostrum 
inficitis^  ut  eius  iudieio,  statim  audito  Bohemornm 
n%>mine ,  quos  volueritis ,  haereticos  feciatis ,  nec 
tamen  estis  in  hoc  fratricidae  et  blasphematores. 
'  8ed    quMndo    in    haec   porl^entosiA  tenebi^arum 


additio  D.  MMi.  Lttthtri.  19 

T«»traniin  argumenta  yenimius,  odium'  inaoitiae  ▼•- 
atrae  latiofl  pandamu«,  cur  non  et  Itidaeum  et  lu- 
dMorum  patronum  me  criminaris,  id  est,  ezeusas, 
q^i  negem  me  cum  illis  sentire,  oum  tamen  ipsi 
fateantur  multa  esse  sua,  quae  constanter  tuear? 
An  quod  hoc  officium  fratribus  tuae  farinae  reliquisti, 
qui  libros  baereticos  et  haereticales  pro  suo  arbitrio 
inYenire  possunt?  Quid  enim  non  invenirent^  qui 
tam  anxie  inquirunt?  lam  eum  et  ludaei  nobis  yi- 
oisfiim  in  multis  plaoeant,  Emsero  magistro  ludaei 
dic^di  sumus. 

Iterum,  si  haereticum  est  omne  placitum  Bo-^ 
hemotrum,  a  eontrariis  catholioum  erit,  quidquid  eis 
displicet  At  libidinem,  pompam,  avaritiam,  super- 
biam  dericorum  illi  miro  modo  detestantur;  sequi- 
tur,  catholicissimam  esse  hodie  ecclesiam  Romanam, 
in  qua  haec  usque  ad  olamorem  in  coelum  regnant. 
O  quot  invenies,  mi  Emser,  huius  generis  caiholi- 
cos,  non  dubito,  quio  et  tu  catholicissimus  sis  fu- 
turus  et  haereticos  extreme  persecuturus ,  si  hciec 
Bohemorum  dogmata  et  placita  possis  haeretica 
08tendei'e. 

Denique  veniunt  ad  manus  meas  quotidie  ex 
diversis  mundi  partibus  eruditissimorum  virorum 
literae,  gratulantium  veritati,  et  id  unice  timentium, 
ne  felicibus  coeptis,  tua  et  tui  similium  persecu- 
tione  ^)  vexatus ,  desim  ^)  et  palinodiam  canam. 
Quid  ex  bis  facies?  Dialecticam  Eccianam  consule 
et  patroni  Bohemorum  erunt,  neque  enim  alios 
libros  meos  legunt  ipsi,  quam  Bohemi. 

O  vos  infelices  et  nihili  theologos,  idolaque 
mundi,  qui  sacrarum  literarum  ignari,  ecclesiasticas 
sententias  non  aliis  armis  tueri  potestis,  quam  quod 
timetis,  indignamini,  suspicamini  pueriliter  et  mu- 
liebriter  plaeitura  esse  dogmata  haereticis.  An  ti- 
more,  suspicione,  indignatione  contra  haereses  pug- 
nandum  decernitis?  Sic  ludibrio  exponitis  militiam 
Christianae  veritatis,  quae  turris  David  mille  clypeis 
et  omni  armatura  fortium  munita,  terribilis  est  sicut 


i)  In  -ed.  orig.:  persecutore.    2)  In  ed.  Jea.;  de%vck«KBk« 

2* 


20  Ad  Aegoeerotem  Eiiisenunim 

castroram  acies  ordinata.  Et  sane  videniQS  hmic 
ritum  haereticorum  yincendorum  praeyalnisee ,  hoc 
est,  veritatem  paene  exstinctam  esse,  dum  suspicione 
placendi  baereticis  probibita  est  pugnare  et  trium- 
phare. 

Igitur  duos  novos  locos  tu  et  theologi  toi  io- 
TBDemnt,  quos  nec  Aristoteles,  nec  Cicero,  topieo- 
•nun  iosignes  autores,  invenire  potuerunt,  qai  tales 
siint  ac  tanti,  ut  vice  omnium  aliorum  sint  in  quo- 
¥18  dicendi  genere;  hi  sunt  placitum  et  dispHoitiim 
haereticorum.  His  enim  freti  Emser  et  Ecdus  me 
haereticum  arguunt,  pro  incredibili  rhetoricae  suae 
peritia.  Nec  est  hic  necesse  explorare,  an  haere- 
tica  sint,  quae  placent.  Sat  est  suspicari,  qood 
placeant,  tum  mox  vulgus  irritandum  est.  Sic  viefti 
sunt  haeretici,  ecclesia  defensa,  et  veritas  fidei  s^ 
vata,  ut  impleatur  illud  Isaiae  1 :  Dabo  pueros  prio- 
cipes  eorum ,  et  effeminati  dominabuntur  eorum. 

Vides  ergp,  mi  Emser,  haec  monstra  te  didi- 
ctsse  ab  Eccio ,  nam  et  hic ,  ut  est  inanis  acientia 
scripturarum ,  aliud  Lipsiae  argumentum  robustius 
noD  habuit,  quam  horum  locorum,  in  quo  non  im- 
merito  vobis  placuit. 

Sed  quia  Aegoceros  es,  facile  hoc  rete  meum 
eludes,  dicesque:  Non  damno  tua  dogmata,  nec, 
quod  placeant  Bohemis,  indignor,  sed  quod  erronea 
dogmata  piacent,  quorum  te  autorem  falso  putant. 

Primum,  adeone  de  omnium  mortalium  senstt 
desperasti,  ut  hac  insulsa  et  inepta  tua  vafi-itia  spe- 
raris  omnes  iliudi  posse,  ut  tibi  credant,  alia  Bo- 
hemis  dogmata  mea  placuisse,  quam  quae  in  hbris 
meis  legerunt?  Quod  si  mea  dogmata  probarunt, 
et  tu  iam  falso  eos  probasse  garris,  quia  Bohemo- 
rum  patrocinium  recusavi,  quid  aliud  hinc  sequi- 
tur,  nisi  vel  te  impudenter  mentiri,  vel  me  revocasse 
mea  dogmata? 

Deinde,  nunquid  ego  idolo  tuo  Eccio  Lipsiae 
sic  dixi,  siout  tu  scribis  perfricta  fronte,  quod  quid- 
quid  de  me  Bohemi  sentirent,  me  non  acoeptore? 
Nonne  toties  repetitis  verbis  dixi,  me  schisma  et 
errores  Bohemorum  non  velle  nec  posse  tueri,  quod 


\ 


additio  D.  Mart.  Luiheri.  21 

mihi  Eeoius  tuus  eadem  impudentia  obiieiebat? 
Nunquid  hinc  sequitur,  me  Bohemorum  consensum 
in  mea  dogmata  (quae  alia  non  possunt  esse,  quam 
in  libris  meis  edita  oircumferuntur )  damnasse? 

Atque  ut  scias,  me  tuas  ineidias  nihil  iuBidio- 
sas  nihil  metuere,  habe  tibi  hoc,  et  illude  sive  il- 
lide,  si  potes.  Voio,  opto,  oro,  gratias  ago,  gau- 
deo,  quod  mea  dogmata  placent  Bohemis,  atque 
utinam  placerent  et  ludaeis  et  Turcis,  imo  utinam 
et  tibi  et  Eccio,  positis  vestris  impiis  erroribus,  pla- 
oerent.  Quid  hic  facies?  An  ludaeum,  Turcum, 
Emserianum  et  Eccianum  me  patronum  excusabis, 
quia  recuso  fortiter  me  noUe  vestra  et  iilorum 
tueri?  Quid  ad  me?  Si  Bohemi  mecum  sentiunt, 
recte  sentiunt,  sed  non  ideo  ego  illorum  vei  schisma 
vel  errores  probavi,  nec  tuo  patricinio  opus  habui, 
quo  hac  snspicione  levarer,  id  est,  contaminarer. 
Nam  spero,  quod  gaudeas,  Bohemos  tecum  sentire 
in  confessione  Trinitatis,  Christi,  et  omnibus  aliis  fidei 
articulis,  cur  ergo  non  pro  te  ipso  primum  sollicitus 
apologiam  edis,  expurgans  te,  quod  Bohemorum 
patronus  non  sis?  Si  hoc  stultum  et  non  neces- 
sarium  arbitraris,  qua  caritate  necessarium  tibi  pro 
me  visum  est,  ut  faceres,  non  rogatus? 

Vides  ergo  malignam  tuam  agnosci  invidiam, 
qui  cum  scires  Bohemos  in  me  nihil  probare  et 
iactare,  quam  dogmata  mea,  tu  eorum  iactantiam 
hanc  felix  orator  sic  opprimis,  ut  neges  me  erro- 
rum  suorum  esse  patronum ,  quasi  illi  hoc  unquam 
iactarint.  Oratorum  insigne  decus  est  (ut  Cicero 
ait)  apposite  dicere,  tu  autem  Bohemorum  iactan- 
tiam  coufutaturus ,  quam  optimam  habent  in  meis 
dogmatibus,  confutas  iactantiam  errorum  suorum, 
quam  tu  fingis  sub  nomine  meo.  Nonne  hoc  ad 
rhombum  orare  est,  ubi  ad  dextram  tibi  belua 
iaceat,  tu  versus  in  sinistram  egregie  rhombum  lau- 
des?  Obsecro,  si  deinceps  luscum  velis  laudare,  non 
laudes  surdum,  ne  in  discenda  rhetorica  tua  vide- 
aris  operam  et  oleum  lusisse,  aut  mutuum  paulisper 
memoriae  Eccianae  tibi  sume,  ut  argumenti  su- 
sc^ti  saltem  in  orationis  initio  memor  esse  possis. 


22  Ad  AegoceroteiD  Eknaaraimin 

Simiti  sohemate  et  Ruffinus  olim  impetebtl 
Hieronjmum,  cui  cnm  placeret  in  multis  Origenes, 
ineptus  iUe  Emserianae  dialectioae  typua  omnium 
errorum  illius  fecit  impia  laude  patronum.  Ita  et 
to  Ruffinus  meus  (Hieronjmus  yolui  dicere,  fallit 
me  operis  similitudo  magis,  quam  s^vet  nominis 
similitttdo)  in  hunc  modum  egregie  disseris,  Bohe- 
mos  non  defendis  schismaticos  ?  ergo  falso  ilH 
iaetant,  te  vera  scripsisse.  Proinde,  mi  Emser,  alio 
eontra  Bohemos  confutandos  utere  argumento,  hao 
ehimbi  confutatione  nos  catholicos  Bohemis  ludibrio 
traducis« 

Iterum,  alio  mihi  abrupto  elaberis,  non  dico 
(inquis)  tua  iactari  dogmata,  sed  aliena  et  suos 
errores  tuo  nomine.  Primum,  quis  de  hoc  certum 
te  fecit?  adeone  tibi  de  quovis  mortalium  fingere 
licet  crimina,  atque  id  non  nisi  ut  innocentium  cri^ 
minibus  fictis  innocentiam  aliorum  laedas?  Nonne 
seriptorem  historicum,  praesertim  sacerdotem  Do- 
mini,  testem  veritatis,  oportuit  haec  omnia  primum 
explorare,  et  non  de  suo  cerebro  historias  fingere? 
Quid  si  illi  negent,  iactasse  unquam  nisi  mea  dog- 
mata,  quae  per  regiones  vagantur,  quae  multi 
Ghristianissimi  Galli,  Itali,  Angli,  Germani,  Hispani 
quoque  iactant?  An  sperabas  eos  tacituros  audax 
mendacium  tuum? 

Sed  esto,  verum  sit  quod  somnias,  ilii  aliena 
dogmata  meo  nomine  iactent,  qui  fit,  ut  ego  non 
haec  audierim,  ad  quem  maxime  pertinent?  Aut  si 
mala  nostra  novissimi  scimus,  tuum  erat  profecto, 
qui  nominis  mei  tam  studiosus  es,  mihi  id  indicare, 
et  quaenam  dogmata  illic  nomine  meo  falsa  falso 
iaotarentur,  signare,  ut  ipse  (quod  maiorem  habnis- 
set  autorifatem)  in  eos  scriberem  nomenque  meum 
assererem.  At  tu,  bone  Ruffine,  fili  tenebrarum, 
haec  aut  nesciens,  aut  nescire  te  fingens,  non  modo 
nihil  mihi  significare  curasti,  quin  duplo  vulnere, 
utroque  gravissimo,  me  percutis,  et  suspectum  de 
haeresi  mciens,  et  suspicionis  huius  pessimae  pa- 
tientisrimum    dissimulatorem    adornans,    dum   pipo 


rome  is  iii  dQfeDsioDem  oaei,  me  prorftw»  neD  e^hir 
iaXOy  pugDaturus  ooDtra  ea,  quae  Desci».  f 

Sed  adhuc  rogo  post  vulDera,  saltem  iDdioa 
DUDC,  quae  illi  falsa  dogoMita  meo  Domiae  iactaat, 
ut  sciam,  super  quibus  me  defeadas,  et  pro  q^Q 
gratua  esae  debeam?  Quid  taces?  quiu  edis?  dod 
edis?  Age  everberemut  vel  iDvito.  Quaero,  an 
tua  verba  credas  esse  vera,  ubi  scribia,  Bobemos 
pro  me  fecisse  pubiica  Deo  supplicia,  quotidiaDa- 
que  (lieet  profaDa)  sacra,  dum  Duper  Lipsiae  cQr- 
tarem?  (Taceo  euim,  qua  gratia  hoc  in  vulgus  yot 
lueris  edere,  uaso  meo  dod  sic  iiludie  Rufilae, 
Ruffe,  imo  niger).  Vera,  ioquam,  haec  Qunt  au 
DOD?  NoD  hic  taceDdum,  quia  sacerdos  Domiai  et 
testis  es  veritatis.  Vera  ergo.  Sequitur  iam  procul 
dubio,  Bohemos  Emseriaaa  senteatia  me^^um  seotire 
in  propositioDibus  Lipsiae  disputatis,  ut  in  quibus 
me  salvum  publicis  sacris  impetrare  illos  volui^^^ 
publioe  scribas. 

Haec  suDt  igitur  dogmata  falsa,  quae  DOuuDe 
meo  iactaut  Bohemi,  et  io  quihus  me  patroDum 
gloriaDtur.  Habeone^)  Aegocerota  nostrum  w 
noD?  Ubi  uunc  est  os  tuum?  paene  effudissem,  quod 
me  catholicum  asseruit.  Videsne,  quam  imprudens 
sit  invidia?  Proverbii  illius  scripturus  memiuisse 
debebas:  Oportet  mendacem  esse  memorem,  nec 
est  quo  hic  evadas,  quin  perspicuum  sit,  tete  in 
corde  non  secus  ac  haereticum  habere  Martinum, 
et  tamen  ore  confiteris  catholicum,  cuius  rursus 
dogmata  eodem  ore  damnas  haeretica?  Tu  ergo 
vir  ilie  es,  qui  apud  lacobum  ex  eodem  fonte  ma- 
nat  amarum  et  dulce.  Neque  enim  verisimile  est, 
tam  deliros  esse  Bohemos,  ut  pro  me  orare  vo- 
luerint  in  aliam  causam,  nisi  quam  tunc  agebam, 
nec  tu  de  alia  loqueris,  neque  erant  tam  obacurae 
propositiones  meae,  ut  putari  possit  earum  sensus 
eis  non  fuisse  intellectos,  quando  eos  potuit  intei- 
Ugere  vester  Rubeus. 

Proinde,  mi  RufHne,  id  quod  cogitabas  et  in- 


1)  In  ed.  orig.:  Habeon. 


24  Ad  Aegocerotem  EmseraniiiD 

telligi  voletNiB,  tibi  scribendum  aperte  erat,  id  eet, 
MartinuiD  esse  haereticum,  sic  egisses  yiri  eonstantis 
et  probi  ofQcium.  Quid  enim  refert  illos  aocusari 
de  haeresi,  qui  de  patrono  per  te  laudato  glorian- 
tur?  Non  cogitae  Bohemos  esse  homines,  non  pe- 
eudes,  qni  ad  Aegocerota  tuum  dicant:  Quid  eon- 
futat  hic  olidus  hircus.  Quid  sibi  ipsi  contradioit? 
An  persequitur  Hircocervum  et  Chimaeram  cerebri 
sni,  et  Bohemos  a  se  in  somno  formatos?  Nubee 
et  inania  cnptat.  Nos  eum  Martinum  iactamus, 
quem  tu  catholicum  astruis.  Quid  nobis  de  erro- 
ribus?  Dogmata  Martini  probamus,  quae  Lipsiae 
tutatur,  et  libellis  editis  inyulgayit?  Tu  cum  laryis 
pugnas,  et  ridiculus  cuculus  es.  Quid  hic  dices, 
Ruffine?  An  quia  sacerdos  Domini  es,  ibis  gaudens, 
quod  dignus  sis  contumeliam  pati  pro  Domino  tuo, 
eo  scilieet,  qui  est  pater  mendacii,  cuius  tu  in  di- 
eendae  veritatis  funetione  testis  es? 

Quod  si  dogmata  mea  et  tu  vera  arbitraris, 
plaudant  Bohemi,  quod  patrono  Hieronymo  Emsero, 
Christi  sacerdote  et  teste  veritatis,  probantur  ca- 
tholici  et  Christianissimi,  ut  qui  pro  veritate  publica 
sacra  fecerunt.  Moereat  Roma,  insaniat  Eccius  for- 
tissimus  theologus,  infelix  Romanae  ecclesiae  et 
Sedis  apostolicae  defensor,  Aegocerotis  huias  prae- 
^  eeptor ,  quod  inveniuntur  Bohemos  meudaciter  et 
inique  pro  haereticis  habuisse,  imo  doleant  Bohemi 
a  mendace  et  bilingui  se  laudatos,  et  gaudeant  ab 
eodem  se  vituperatos. 

Nonne  iam  tu  ipse  Patronus  factus  es  Bohe- 
morum,  quod  me  tanta  bucca  tonas  repulisse? 
Disce,  Rufiine,  illud  Sapientis  *) :  Qui  loquitur  ini- 
qua,  non  potest  ]atere,  nec  praeteriet  illum  cor- 
ripiens  iudicium,  quoniam  auris  coeli  audit  omnia, 
et  qui  continet  omnia,  scientiam  habet  vocis,  Spi- 
ritus  enim  Domini  replevit  orbem  terrarum.  Et 
illud  Eccle.  10:  In  cogitatione  tua  ne  detrahas  regi, 
et  in  secreto  cubicuii  tui  non  maledixeris  diviti, 
quia  et  aves  coeli  portabunt  vocem   tuam,    et   qui 

•)  Sapi.  1. 


addkio  D.  Mart.  Liith6ri«  25 

habent  pennas,  annunciabunt  eententiam.  Haeo 
tao  exemplo  cognosce  esse  rera.  Quis  enim,  putas, 
mihi  cor  tuum  revelavit  et  revelandum  dedit,  nisi 
iWt^^  qui  dedit  nobis  scire  etiam  cogitationes  Sa- 
tanae,  discretionem  spirituum,  imo  sensum  Christi, 
et  profunda  Dei? 

Quid,  quod  tu  ipse  autoritate  Bedae,  cum  non 
neges  lohannem  Huss  falsa  miscmsse  Yeris  ?  Nonne 
vel  Bedam,  vel  te  ipsum  Boheniorum  patronum 
ostentas?  qui  tonas  non  solum  contra  concilium 
Constantiense  fquo  unico  miser  tuus  fulciebatur 
fortissimus  theoiogus),  sed  contra  ipsum  quoque 
fortissimum,  (quod  intolerabile  est)  ,  articulos  ali- 
quos  veros,  male  damnatos,  quo  totam  vim  et  vie- 
toriam  Eccii,  enervas,  mecumque  per  omnia  sentis. 

Proinde  tu,  si  sapis,  scribe  catholicae  eoclesiae 
Bohemorum  administratori,  ut  ad  gremium  ecclesiae 
revocet  errantes,  quod  ut  sui,  tni,  omniumque  no- 
strum  fociat  ludibrio.  Da  haereticis  (sicut  facis) 
hoc,  lohannem  Huss  vera  falsis  miscuisse,  hoc  est, 
concilium  Constantiense  articulos  eius  aliquot 
impie  damnasse,  idque  Bedae  autoritate.  Sic  enim 
corvi  tui  ovum  legitimum  eris,  qui  et  ipse,  ut  me 
Bohemum  haereticum  statueret,  primo  Nicenum 
concilium  contempsit,  magna  autoritate,  habitus  in 
hoc  vobis  catholicissimus ,  deinde  Constantiense, 
Magister  Spiritus  sancti  factus,  denuo  et  aliter  de- 
claravit.  Sic  soletis  vos  confutare  haereticos,  ut 
peiores  haeretici  fiatis  et  nos  omnes  eorum  fabnlis 
tradatis,  dum  ut  coletis  culicem,  camelum  glutitis, 
adeo  cauti  estis,  adeo  refert  vestra,  multa  magna- 
que  negare  et  damnare  catholicorum ,  ne  modica 
probare  videamini  haereticonim ,  ut  probantes  pos- 
sitis  iactare  haereticos,  atque  id  nullorum  hominum 
odio,  sed  zelo  veritatis,  pro  gloria  Dei  et  honore 
sanctae  Romanae  ecclesiae. 

Sed  et  V08  scriptores  mihi  videmini  esse  non- 
nihil  autores  Bohemicae  pertinaciae,  qui  tam  fri- 
gida  et  inconstantia  scribitis,'  frigide  enim  et  pigre 
confiitare,  quid  aliud  est,  quam  bis  confirmare? 
Adversariis,  iuxta  Paulum,  os  opplere  et  obstruere 


26  Ad  Ai9goQerot9m  Emaeraaum 

omni  oportet  studio.  Deinde  scripta  nostroraiii 
neacio  quam  oscitantiam  nauseamque  spirant  de 
iiducia  et  securitate,  quam  habemus  in  opinione 
vulgi,  ex  nostro  verbo  pendentis,  et  potestate  Ro- 
mani  pontificis  nostra  probantis.  Nos  ita  soribimus, 
ut  si  nihil  promoveant,  quae  scribimus,  Bufficit, 
quod  vulgo  nostro  et  Romano  pontifici  placent, 
atque  hic  est  fini^  nostrae  scriptionis,  nihil  aeque 
timemus,  quam  ne  quid  elabatur,  quod  Qffendat 
Bomanum  Pontificem.  Qua  ratione  fit,  ut  sicut  U- 
bere  non  scribimus,  ita  nihil  efficiamus. 

Tu  nunc  vide  verba,  imprudentis  tuae  invidiae 
veracia  testimonia,  etsi  ipsa  mendacia,  me  catbo* 
licum  asseris,  simul  et  dogmata  asseras  catholica 
necesse  est,  et  quis  est  furor  impietatis  tuae,  ut 
pro  catholicis  dogmatibus  non  solum  indigneris 
sacra  fieri,  sed  etiam  appelles  profana,  abomio^ 
bilia,  exsecrabiiia  ?  Intelligis,  quod  cahos,  quod  pe- 
lagus  monstrorum  ex  hao  sententia  sequatur?  ut 
hinc  te  facile  peiorem  omnibus  haereticis  et  dae- 
monibus  possim  asserere?  Quid  enim  non  faciat  et 
amittat,  qui  pro  veritate  sacra  facta  pronunciat 
profana?  Esto,  sint  Bohemi  haeretici,  at  quando 
pro  veritate  orant,  sacra  haec  tu  profana  audes  di- 
eere?  An  sacra  pro  mendaciis  facta  sancta  tibi 
videntur? 

Quid  sentis  de  meis  sacris,  quae  pro  te  et 
Eccio  facio  magno  affectu,  cum  tibi  et  illi  haere- 
ticus  videar?  Neque  enim  habeo  (crede,  non  crede), 
quibus  me  plus  debere  mihi  videar,  et  pro  quibus 
ardeutius  orem,  quam  pro  lohanne  Tetzelio,  huius 
tragoediae  autore,  cuius  anima  sit  in  pace,  et  pro 
te  et  Eccio,  omnibusque  adversariis  meis,  adeo  mihi 
prodesse  sentio  adversarios.  Sine  ergo,  infelix  in- 
vidia,  pro  dogmatibus  meis  sacra  fieri,  vel  a  Turca; 
nolite  prohibere  eum,  qui  non  est  contra  vos,  pro 
vobis  e«t,  dixit  Christus.  Aut  primum  me  haereti- 
oum  et  dogmata  haeretica  ostende,  ne  rabie  insana 
Deo  praeferre  indpias  -diabolum,  et  mendacium 
veritartl 

:.  Arbitror^  0   lector,  m»  Aegooerota  buac  ee- 


additio  D.  Mart  LntberL '  27 

pi08e^),  etsi  DOD  onnes  moloBSOB  nee  veltreB  in 
euin  emiserim ;  prima  venatio  est,  adhue/  tener  est, 
tettera  mihi  traetandus  fuit  cura,  et  alio  tempore  0! 
perget,  yel  albanis  eanibus  insectandus. 

Esse  autem  captum  hoe  indicio  probabifl,  quod 
deinoepB  sicut  captiyum  et  dilaniatum  deoet,  sua 
sponte  aperit,  quae  toto  venatu  dissimulayit.  Pugnat 
eaim  adversus  meam  propositionem ,  tanquam  hae« 
retieam,  solvitque  meas  rationes.  Hoo  enim  mon^ 
stram  aluit  in  visceribus  occulte,  dum  fugaretur 
et  caperetur.  Versemus  ergo  viscera  ista  et  omnem 
fimum  eius  eoncidamus,  ac  detracta  pelle  sacrifice- 
mus  eum  in  holocaustum  Domino,  si  volet  eum. 

Per  coronidem  suam  i^rribiliter  Machabaeam 
totam,  quaoi  splendide  Martinum  haereticum  trium- 
phat,  assumit  autem  sic:  Miseram  fore  Ghristiano- 
rura  sortem,  si  et  gentibus  et  ludaeis  sit  inferior, 
qnos  oonstet  sacerdotes  suos  IMis  retulisse. 

Ante  faciem  huius  pigerrimi  frigoris  quis  su- 
etineat?  Ut  reptat  ignavissima  tum  sententia,  tum 
oratio.  Sed  nec  quid  hoc  syllogismo  mire  rheto- 
rioo  moliaris,  satis  intelligo,  nisi  forte  suspicionem 
mihi  paras,  quasi  ecclesiae  sacerdotes  negem  referri 
Deo  acceptos,  sed  et  inter  gentes,  credo,  in  uni- 
versis  poetis  tuis  non  invenias,  qui  fingat  fuisse 
aliquando  unum,  iure  divino,  omnium  totius  orbis 
sacerdotum  gentilium  monarcham,  nam  hanc  sen* 
tentiam  tu  intelligis  et  eloqueris  per  saoerdotes 
IMis  acceptos  referri,  nova,  quantum  disco,  gram- 
matica,  praesertim  cum  tot  ubique  reiigiones  etiam 
sibi  pugnarent,  testibus  sacris  literis. 

Sed  bene  habet,  quod  tu  ipse  nihil  moraris,  si 
sjllogismus  tuus  in  hac  parte  corruat.  Itur  ergb 
in  antiquam  silvam ,  et  ad  extremum  belii  decus, 
nempe  ad  Aaronem,  quem  gloriaris,  iam  paene 
viotor,  negari  non  posse  a  Deo  institutum.  Hic 
assumptioni  nectitur  subsumptio,  Si  veteris,  inquis, 
instrumenti  molae  penitus  otiosae,  ac  tandem  dere- 
lictae  (tam  belle  et  docte  inter  rhetoricandum  etiam 


1)  In  ed.  orig.:  coepisse. 


28  Ad':  Aegocerotem  Emseraiium 

theolc^saris,  mire  aptis  mysteriis  ludens)  tantas 
honos  est  habitus,  superioris  etiam,  novi  scilicet 
Testamenti  causam  nihilo  fore  deteriorem.  Haec  ille. 

Omitto  ineptiam  de  mola  inferiore  et  superiore, 
imo  impietatem,  qua  veterem  et  sanctam  synago- 
gam  otiosam  et  derelictam  novus  theologus  deliras, 
absque  hoc,  quod  corporalis  etiam  mola  inferior 
otiosa  non  possit  dici,  quae  negotiosior  est  'sn* 
periore,  cuius  sustinet  vim  et  impetum,  denique 
Deus  prohibuit,  ne  quando  altera  molarum  aufer- 
retnr,  et  otiosa  fieret.  Sic  enim  solent  Ecciani 
theologi  in  sacris  ludere  literis,  dum  serio  eas 
tractant. 

Ad  rem  ipsam.  Hic  tibi  videtur  honos  dignus 
novo  Testamento,  si  ipsum  quoque  habeat  suuin 
Aaronem,  hominem  purum,  simili  vestinm,  diemm, 
ceremoniarum  pompa  gloriosum.  ^  Oratias  ago  ver- 
borum  Dei  interpreti  acutissimo.  Ergo  nihilo  dif- 
feret  veritas  a  figura,  spiritus  a  litera,  plenitudo  a 
signo,  nec  novus  sacerdos  praestantior  veteri?  0 
ignominiosum  honorem  novi  Testamenti,  si  simili 
honore  aequetur  veteri.  Quorum,  quaeso,  hoc 
aures  ferent?  Non  cogitasti,  miserrime  Emser,  cum 
hoc  munus  obires,  quam  susciperes  argumentum 
tuis  viribus  impar?  Non  eras  memor  Horatii  tui: 
Versate  diu,  quid  valeant  humeri,  quid  ferre  re- 
cusent? 

Rogo,  infelix  Ganonista,  apostolum  ad  Ebraeoe  *) 
non  legisti?  Si  legisti,  cnr  contempsisti  ?  8i  non 
legisti,  quid  porcus  inter  sancta?  Apostolus,  inquam, 
honorem  et  gloriam  novi  Testamenti  copiosissimis 
et  splendidissimis  argumentis  tractans,  Ghristum 
fllium  Dei  pontificem  summum  loco  veteris  ponti- 
ficis,  ut  melioris  testamenti  mediatorem  puldier- 
rime  probat,  eumque  in  sancta,  aetema  redemptione 
inventa,  per  proprium  sanguinem  introiisse.  Vetera 
illa  fuisse  exemplaria,  umbras,  imagines,  typos  fu- 
tori  pontificis  Ghristi,  revocanda  Emsero,  et  pro 
veritate  habenda. 

•)  Hebr.  9. 


additio  D.  Mmri.  Lntiieri.  29 

NoD  ergo  vestiuiii  pompa,  aut  potentiae  magni- 
tiidO)  noyi  Testamenti  honor,  sed  figura  iuit,  et 
nunc  ignominia  est;  Spiritus  nunc  regnat,  qui  tali- 
bas  umbris  non  eget,  nec  ornatur.  flanc  gioriam 
Emser  noster  fastidiens  honorem  carnis  et  umbras 
rmauflr  e  veteri  Testamento  suscitat,  ne  sine  honore, 
id  est,  umbris  sit  ecclesia,  cum  de  Christi  sacer- 
dotibus  ad  illorum  diiferentiam  Spiritus  praedixerit; 
Sacerdotes  eius  induantur  iustitia,  et  sancti  eius 
exsultent  Et  iterum:  Sacerdotes  eius  induam  sa- 
lutari  *)  etc.  Per  haec  spiritus  exposuit  figuralem 
ornatum  et  honorem  veterum  sacerdotum;  et  (%ri- 
stus  ** ) :  Qui  vult  esse  inter  vos  maior,  sit  sicut 
minor. 

AtEmser,  meliore  spiritu  plenus,  per  iustitiam 
et  salutem  inteliigere  docet  aurum,  purpuram,  gem- 
mas,  houorem,  potestatem,  dominium^  principatum, 
quae  in  veteri  instrumento  et  mola  inferiore  dixit 
otiosa  et  relicta  esse,  id  est,  in  novo  assumpta. 
Cur  ergo  tuus  monarcha  in  iis  est  tam  negotiosus 
et  sumptuosus,  si  otiosa  et  reiicta  sunt,  iuxta  ver- 
bum  tuum?  Sed  cur  non  esset  negotiosus  et  sump- 
tuosus,  qui  Emsero  magistro  docetur  relinquenda 
non  reiinquere,  et  otiosa  negotiosa  habere,  ut  simul 
sit  vetus  moia,  relicta  et  non  relicta,  otiosa  et  non 
otiosa?  Vides  ergo,  quam  Emser  et  Paulus  sibi 
quadrent  pulchre?  Tibi  deterior  est  causa  novi  Te- 
stamenti,  nisi  sit  par  veteri  in  pompa  et  sanoto 
seculari,  Paulo  vero  ignominiosa  est,   si  par  fuerit. 

Porro  cum  iliic  apostolus  novum  Testamentum 
ex  professo  tractet,  pontificemque  iilius  monarcham 
describat,  fefellit  nos  certe,  nec  argumento  suscepto 
satisfecit,  quod  non  etiam  Petrum  aut  Romanum 
pontificem  nobis  monarcham  secundarium  commen- 
davit,  praesertim  oum  is  articulus  tanti  esse  mo- 
menti  putetur,  ut  fides  et  novum  Testamentum  sine 
iiio  subsistere  non  possint,  ruente  nimirum,  si  unus 
articulus  fidei  ruat,  tota  fide. 

Sed  sine,  caeci  sunt  et  duces   caecorum,   tan- 


♦)  Psal.  132.     ♦♦)*  Matth.  5. 


30  Ad:  Aagocenitem  fimsecaBam 

tum  anioialia  veDtris.  Quare  aiout  in  veteri  fuit 
unus  summus,  non  duo  summi,  ueo  uUus  vicariiiB 
summi  sacerdotis:  ita  et  in  novo  oportuit  fieri,  ut 
figurae  veritas  responderet,  et  constaret  summim 
sacerdotem  veteris  Testamenti  non  modo  non  pro 
naonarchia  Rom.  pontificis,  sed  bmnium  fortiMime 
contra  eam  valere,  denique  omnia  qufte  in  veteri 
pontifice  adumbrantur  mysteria  nulli  nisi  uni  Ghristo 
eonvenire  possunt. 

Habemus  ergo  gratitudinem  novorum  theolo- 
gorum,  qui  fastidientes  in  gloriam  novi  testamenti 
habere  filium  Dei  sanctum  monaroham,  pontifioem 
y.eteris  Testamenti,  praeeligunt  gloriam  in  filio  ho- 
minis  peccatore  monarcha,  quam  cum  ad  spiritufli 
aihil  valerecertum  sit,  oertum  est,  noniure  divino, 
sed  humano  esse  institutam,  cum  ilia,  quae  iure 
divino  erat  statuta,  eodem  iure  otiosa  et  leliota, 
teste  Emsero,  sit 

Nec  hoc  saltem  cogitas,  esse  plane  imposBibilje, 
ut  totius  orbis  populi.  ex  una  Roma  petant  episeo* 
pos  confirmari,  siout  modo  putant  usum  esee  iurif 
divini.  Anathema  autem  sit  dicere,  nos  a  Chriflto 
fiiisse  ad  impos&ibile  obstrictos.  Obstat  enim  itineris 
et  sumptus  magnitudo.  At  iuris  divini  nuUa  de- 
bent  esse  obstacula,  ne  mors  ipsa  quidem. 

Altera  pars  coronidis  tuae  est:  monai^ehiam 
probari  conciliorum  iuterpretatione,  et  vei  hao  soia 
voce  Christi:  Pasce  oves  meas.  Quis?  tu?  Emser? 
Tune  audeas  dicere,  per  concilii  interpretationera 
fieri  ius  divinum?  ubi  haec  didiciati?  Quis  ita  un- 
quam  iusanivit?  Quidquid  per  homines  statuitur, 
humanum  est.  Sed  quid  contra  cerebrum  pugno, 
quod  nondumn  quid  sit  ius  divinum  vel  humanum, 
intelligit. 

Deinde  optimo  magistro  grammatioae  nunc  de- 
mum  scio,  quod  Pasce  oves  meas,  significat,  esto 
monarcha  et  dominus  omnium ,  forte  post  haec  et 
novam  cabalam  Emseranam  sperare  oportet.  Ob- 
seoro,  nonne  Petrus  iam  apostolus  erat^  et  quid- 
quid  esse  poterat,  quando  audivit  hoc  verbum 
Pasce?  ofiicii  verbum  et  operis,  noii.  dignitatis  aut 


additto  D.  MRrt.  LttUM^.  31 

potestatis  ttudivit?  Quin  dic  tu  monarchis  tois,  ver- 
bum  pascere  ad  eos  et  nullos  alios  pertinere,  et 
haereticum  esse,  qui  alius  pascat,  quam  ipsi.  Hoc 
enim  oportet  fleri,  si  in  hoc  monarchia  traditur, 
nec  lioebit  nisi  Romano  pontiflci  pascere,  tum,  nisf 
ipse  quoque  pascat^  erit  baereticns. 

At  yide,  cum  haec  dixeris,  an  non  sint  te  exu- 
sturi  nt  omnium  haereticissimum ,  qui  velis  monaar^ 
cbas  pastura,  id  est,  monarchia  novi  Testamenti 
onerare  onere  plane  intolerabili ,  quod  cuivis^) 
inimieo  vel  Turcae  malint  permittere,  sed  sic  so- 
letis  Scripturas  velut  Anaxagorae  elementa  versare, 
qaodiibet  in  quodlibet,  et  ex  quolibet  formare.  Ideo 
nihil  mirum,  si  pascere  significet  vobis  potestatem 
et  dignitatem  absque  omni  pascendi  vel  consigni^ 
ficatione,  tam  oculati  estis  grammaticae  et  theoio-  , 
giae  observatores. 

Nec  prodest  impia  iilius  glossae  intelligentia, 
qua  quidam  garriunt:  Hoc  fecisse  videmur,  quod 
per  alios  iecimus.  Hoc  enim  verbo,  si  otium  pa- 
ratur  iis,  qaibns  est  aliquid  praeceptum,  totius  Scrip- 
turae  virtutem  evertimus,  dum  quiiibet  eodem 
exemplo  dicere  poterit  praecipienti :  Ego  otiabor, 
per  alium  faciam;  atque  ita  Deo  quoque  licebit  di- 
cere:  Non  pascam,  sed  moechabor,  occidam,  fiira- 
bor,  permittam  autem  ut  alius  pascat,  non  moeche- 
tur,  non  occidat,  non  furetur.  Quis  haec  non  ser- 
vare  queat?  Quare  ergo  verbum  Dei  illudimus? 

Esto  ergo  sententia,  nisi  pontifices  ipsi  pascant, 
orent,  regant,  non  ^ )  sunt  pontifices,  sed  idola,  tam 
coram  Deo,  quam  hominibus,  et  verbum  paseere ') 
nihii  ad  eos  pertinet  prorsus. 

Haec  cum  vobis  dicuntur,  nec  habetis  quid 
respondeatis,  surda  transitis  aure,  interim  peregrina 
verborum  farragine  hominum  aures  occupantes,  ne 
victi  videamini,  nec  miserae  interim  conscientiae 
vestrae  miseremini,  quam   cogitis   contra  stimulum 


1)  In  ed.  orig. :  cuius.     2)  In  ed.  orig.  deest:    non. 
3)  fbid.  legitar:'  non  paseere. 


32  ^^  A(Bgocerotem  .Emaeraniim 

calcitrare,  et  invitam  contra  se  ipsam,  id  esi,  Yeri- 
tatem  latrare. 

Verum  illud  suavissimum  vel  balsamum  Em- 
seranum  quomodo  praeteream?  Quod  ratiunculain 
meam ,  qua  Lipsiae  contendebam ,  ecciesiam  Dei 
fuisse  sine  monarchia  viginti  annis  ante  ecdeaiae 
Romanae  ortum,  ideo  non  esse  necessariam,  nec 
iuris  divini,  ita  solvis,  Nec  etiam  Petri,  inquis,  po- 
testati  aut  successorum  eius  pius  detrahit,  quod 
post  vicesimum  annum  vel  citra  Romam  primum 
i^pplicuit,  quam  feiicitati  latronis  obfuit,  quod  piost 
quadraginta  demum  dies  cum  Christo  in  coelum 
ascendit,  iento  enim  passu  res  humanae  incedunt» 

Vide,  mi  Emser,  an  non  haec  inter  pocula 
dixeris,  aut  sicut  Balaam  propria  te  voce  coarguas^ 
res  humanas  lento  passu  incedere  dicis,  et  hoo  de 
potestate  monarchica  Petri  dicis;  res  ergo  humana 
est  monarchia?  Rogo,  desine  aliquando  resistere 
veritati  per  os  tuum  loquenti.  Tot  iam  exemplis 
deprehenderis  veritatetii  in  corde  tuo  violentagae, 
necdum  resipiscis,  nec,  quod  toties  tibi  erumpit  in- 
vito,  moveris.  Cave  ne  si  veritati  vim  toties  in- 
tuleris,  ipsa  te  aliquando  irrecuperabiliter  deserat, 
sponte  videris  velle  caecutire.  Si  Caiphas  et  Ba- 
laam  veritati  per  se  dictae  non  restitissent,  quid 
illis  beatius  foret?  Exempla  tibi  sunt,  tibi  dico, 
terribilia. 

Et  adeone  vilis  tibi  res  est  ius  divinum  mo- 
narchiae  tuae,  ut  ipsum  unius  latronis  dilatae  sa- 
luti  compares?  Cur  ergo  tui  monarchae  Petri  suc- 
cessores  non  modo  non  cum  unius  hominis,  sed 
ne  cum  universi  quidem  orbis  ecciesiae  conditione 
se  comparari  patiuntur?  dum  privilegia  et  iura  Ro- 
manae  ecclesiae  adeo  strenue  et  pie  defendunt,  ut 
integram  Graeciam  et  Bohemiam,  atque  Galliam,  et 
onmes  provincias  maluerint  perire,  imo  propriis 
fulminibus  (cum  Canonista  loquor)  parati  sint  per- 
dere  et  excommunicare,  quam  uno  momento  pati 
dilatam  aut  subiectam  aut  mutatam  voluntatem  suam 
(potestatem  dixij. 

Vide  ergo,  ne  tu  sis  impiissimus  in  tam  selo- 


addWo  D.  Mart.  Lntheri.  33 

808  iuris  divini  assertores,  qui  neque  temporali 
Fitae,  neque  aetemae  saluti  totius  orbis  parcunt,  ne 
differatur  aut  detrahatur  vel  una  hora  itkri  divino, 
eui  tu  viginti  annis  concedis  otium  fuisse  et  dila- 
tionem,  atque  id  comparatione  salutis  unius  vilis- 
simi  latronis,  ciim  Christi  potuisses  glOriae  dilatae 
oomparare. 

Nihil  ergo  mirum,  si  Petrus  et  Paulus  nostro 
seonlo  haeretici  flant,  dum  Petrus  pessimo  exemplo 
monarchiam,  iura  et  privilegia  ecclesiae  suae  to- 
ttimque  molam  superiorem,  hodie  sane  ad  conte- 
rendos  populos  negotiosissimam ,  fecit  otiosam  ^) 
et  reliquit,  dum  Acto.  8.  cum  lohanne  se  mitti 
sicut  inferior  passus  est,  dum  Acto.  10.  ad  rationem 
reddendam  ut  item  inferior  cogi  se  passus  est, 
dum  Acto.  15.  sententiam  suam  lacobi  autoritate 
mutari  et  conflrmari  passus  est,  qui  tamen  sanguine 
proprio  debuerat  resistere,  et  coelum  ac  terram 
potius  miscere,  quam  hoc  pessimum  exemplum  et 
haeretieum  factum  suis  successoribus  relinquere. 

Sed  et  Paulus  mitti  se  a  Macedonibus  et  Co- 
rinthiis  patitur,  pro  ferenda  coUecta  sanctis  in  le- 
rnsalem,  hciereticus  certe,  et  recte,  quia  ius  divinum 
oportet  tueri  per  sanguinem,  etiam  cum  totius 
mundi  damno ,  sicut  potius,  quam  velies  occidere 
et  moechari,  omnia  tibi  essent  amittenda^  recte  ipsi 
faciunt,  tu  cum  Petro  pessime  ethaeretice  facis,  tu 
dando  dilationem,  ille  faciendo  contrarium  iuri  di- 
vino,  verbo  Dei  et  e^^angelio,  quojd  ne  puncto  qui- 
dem  lioet  interrumpere  aut  differre. 

Si  autem  zelus  tuus  adeo  ardet  pro  me  et 
Bohemis  erudiendis,  debes  non  solum  tua  nobis 
dicere,  sed  nostra  quoque  confutare.  Adhibe  ergo 
manum,  doce  nos  sapientiam  tuam. 

Mea  propositio  de  primatu  papae  non  est  mea, 
sed  Niceni  concilii,  quod  Romani  pontifices  evan- 
gelio  comparant;  tibi  ergo  ista  consequentia  est 
prohibenda:  Lutherus  est  haereticus  in  huius  sen- 
tentia  propositionis.     Ergo  Nicennm    concilium    est 


1)  In  ed.  orig.:  otiosa. 

Latheri  opp.  V.  A.  Ad  mt.  hUi.  i.  p.  Vol.  IV. 


34  Ad  Ae^ceroteip  .£ins9i;#Wim 

haereticum,  quam  uisi  prohibueris,  ego  te  cmn  Bg- 
cio  tuo  haereticos,  Ariauprum  patxonos,  Romaoa^ 
ecclesiae  t)lasphematore6  pronuuciabo ,  atque  hfee 
non  lubrico,  ambiguo,  aimulato,  sed  aperto  tw- 
mone. 

Scis,  quam  dissimulabat  tuus  theologus  fortw^ 
simus  haec  audiens,  quam  fugitabat,  quam  quaerir 
tabat,  qua,m  reptabat,  et  tamen  hqdie  i^dhue  tacet, 
sed  et  tu  fortissimus  discipulus  eius  fortiter.  ad 
haec  taces^  qui  tamen  conciliorum  interpr.etiktiOPW 
nobis  ius  divinum  fecisti,  quasi  hic  non  tojiuA  <^- 
sae  summa  pendeat.  Alia  vero  satis  mult^  copioAA 
affertis,  quo  interim  haec  praeterfluant,  q^bijLS  ur- 
geri  vos  sentitis, 

Ipse  vix  risum  tenere  potui,  cum  leger^m  npag^ 
nificam  tuam  exclamationem,  0  miserum  LuthenWi 
si  exsecrandis  et  ahominabilibus  istoruin.  pii^c^iMP' 
confisus,  ac  non  potius  iugi  Scripjturaruni  medito-. 
tione  fretiis,  cum  fortissiqio  tbeologorum  G()9io 
pugnam  ineat.  Quos  hic  confutaa?  BohemA*?  Ai 
quis  tibi  dixit  illos  in  hoc  qr^re,,  qupd  crederent 
me  confisurum  suis  piaculis?  Sed  Stesichorus  mett* 
ita  inter  vituperia  et  laudes  Martini  fluctuat,  ut  ab 
ebrii  sermonibus  non  multum  abludat,  et^  quantum 
audio ,  velis  me  fiducia  meditatae  Scripturaie 
pugnare. 

Quis  unquam  feliciter  pugnavit,  mlEmser,  suis 
fretus  aut  doctrinis  aut  virious,  nisi  forte  tu  solua 
in  hac  epistola?  Ego  scio  illud:  Dominus  couterexia 
bella,  et  illudludic.  5:  DomiAis  ipse  dimicayit,.  el 
de  coelo  dimicatum  est  contra  eos.  Neque  cum 
fortissimis  ,  neque  cum  infirmissimis  unqua^.  pug: 
nare  volui,  omne  propositum  fuit  in  ajQiguIo  laiere^ 
Nunc  autem  uuica  schedula  disputatoria  ^  velut  lar 
cinia  apprehensus,  et  in  publicum  per  vim  tmctus, 
Domini  voluptate  ita  factum  credens,  non  tiioebO). 
mi  Emser,  nec  fortissimum  neje  vocajissimum  V^k' 
cium  tuum,  sicut  nec  te  impotep,ti^simuin,  aut  ullum 
indoctissimum  contemnam,  tunc  vero  mi^er  ero 
Lutherus,  si  tuo  consilio  meditatione  Scripturarum 
fretus  pugnem,  ac  non  potiifs  fi4^  op^rantia  i|i  me 


additio  a  M*rt.  LntlMri.  35 

soUaa  Dei,  etiam  totaliter,  quamquam  negare  non 
queam,  ao  citra  omnem  superbiam  possim  Chriato 
oonfiteri  suum  donum,  me  in  saoris  literis  posse  rel 
modioum,  quas  Ecoium  tuum  fortissimum  nondum 
confldo  posse  feliciter  ordine  et  sensu  legitimo  do- 
oere.  Non  enim  in  scholastica  theologia  haec  do- 
oeiitur,  dona  tamen  gratuita  Dei  sunt,  propter 
quae  nemo  magis  gratus,  sicut  nec  propter  cor- 
poru  formam. 

i9ttm  sane  et  ego  inter  scholasticos  dootores 
detritus,  quare  satis  rectum  est,  eum  fortissimum 
et  animosissimum  a  te  laudari ,  sed  crede  mihi, 
minus  esset  tibi  hoc  nomine  laudabilis,  si  in  sacrifi 
literis  vel  exordia  theologiae,  et,  ut  vocant,  prin- 
oipia  iBtelligeret  Satis  indioavit  hoc  Lipsica  dispu- 
tatione,  indicant  et  libri  eius  de  praedestinatione 
et  myatica  theoiogia,  omnia  fortissime  et  summa 
primo  tentat,  ita  ut  casum  grandem  iUi  miaere 
metuam. 

Breviter,  ipse  tu  nosti,  dolia  vacua  esse  so- 
nantiora  plenis.  Nolo  me  laudari,  nec  fortissimum 
nec  meditantem  in  sacris  literis,  sed  etEccio  hanc 
tuam  laudem  invideo,  cum  uterque  nostrum  debeat 
talis  esse,  ut  melioribus  quam  istis  nominibus  lau- 
detur,  nempe  Christi  nomine,  in  quo  fortissimus 
est  infirmissimus ,  et  infirmissimus  est  fortissimus, 
sieut  dicit  in  lohele:  Infirmus  dicat,  fortis  sum. 

Scribid  etiam,  in  laudem  scilicet,  me  omnia 
sursum  ac  deorsum  versasse,  totamque  ingenii  aciem 
huc  admolitum,  et  contendisse  Romani  pontificis 
principatum  a  Deo  non  esse.  Hic  te  dignis  modia 
tractarem,  nisi  crederem  te  invidia  vexatum  non 
bene  cernere  quid  dicas.  Credo,  inquam,  te  per 
non  esse  a  Deo  intelligere  non  esse  iure  divino. 
Sic  enim  verba  iuris  Canonista  et  rhetor  pulcher- 
rima  chria  et  glossa  explicas?  Alioquin  quid  po- 
teras  in  me  blasphemius  mentiri,  quam  quod  Ro- 
mani  pontificis  principatum  diceres  Martino  probari 
non  a  Deo.esse,  id  est,  a  diabolo?  Et  sane  tua 
cetera  perpendeos,  cum  videam  te  pessima  in  me 
machinari,   prope  huc  feror,    ut  te   voluisse  hanc 


36  ftd  Aegocerotem  £m«er»iiBm 

mihi  labem  inspuroare  credam,  quam  enim  impro- 
dens  sibi  est  invidia,  tam  astuta  est  in  alionim 
mala,  veruntamen  interim  doctore  Christo  mitiore 
iilud  dictum  volo  sensu  accipere,  donec  te  prodaa 
latius. 

Quis  autem  tibi  meam  supeilectilem  universam* 
ostendit,  mi  Emser?  quando  meas  apothecas  omnes 
perlustrasti  ?  Nihil  reliquum  mihi  est,  quod  hiic 
possim  admoliri?  Adeo  tibi  visus  sum  Lipeiae 
omnia  effiidisse,  omnia  versasse,  ut  iuxta  Salomo- 
nem  vir  ille  stultus  fuerim,  qui  effundit  spiritum 
suum  totum.  Sapiens  autem  servat  in  poBtemm? 
An  non  Eccius  tuus  potius  hoc  fecit,  totos  quatuor 
dies  nubes  BuUarum  suarum  in  me  urgens,  cui  ego 
vix  uno  die  oppugnator  fui.  Quam  anxie  anheLM 
Eccio  tuo  arcum  triumphalem  statuere,  et  non  pen- 
sitas  tecum,  quam  te  et  ars  et  sumptus  destituant 
Quid  si  Ldpsiae  vix  dimidium  efifuderim?  Numquid 
ibi  de  autoritate  conciliorum  tractatum  est?  nun- 
quid  actuum  liber  in  hanc  rem,  sicut  oportuit,  exa- 
minatus  ^st?  Quid  Eccius  protulit  novi,  quod  non 
passim  in  Summistis  et  Sententiariis  etiam  initiati 
theologiae  legunt?  Haec  enim  eius  proculcata  et 
exesa  iam  diu  argumenta  mihi  reddiderunt  dispu- 
tationem  omnium,  quas  viderim,  molestiss  imam. 
Denique  indignabar  Garlstadio,  tam  divites  et  uberes 
proferenti  solutiones  ad  pulverulenta  et  trivii^a 
illius  argumenta.  Breviter  nec  affui  ulli  disputationi, 
a  qua  libentius  abierim,  qui  anhelo  spiritu  adve- 
neram,  novos  coelestis  numinis  succos  gustare,  et 
Eccium  vobiscum  miracula  facturos  videre. 

Denique  cur  illud  unicum  meum  de  Nioeno 
concilio  argumentum  in  hunc  diem,  neo  ipse,  nec 
vestri  illum  studiose  iuvantes  solvere  possunt? 
Quoties  ille  garriit  de  Oraecis,  haereticis  et  schis- 
maticis,  hoc  invictum  argumentum  elusurus,  sed 
nunquam  potuit?  Stat  enim  stabitque  semper,  Ni- 
cenos  Patres  cum  universali  eoclesia  esse  haere- 
ticos,  si  Romani  pontificie  primatus  sit  iuris  divini, 
qui  contrarium  statuerunt  articulo  Constantiensis 
condlii,  in  quo  unicum  erat  illius  robor,  qood  ta- 


«dditio  D.  Mart.  Latheri.  37 

men  quid  valuerit,  et  tunc  satis  ostendi,  et  adhuc 
satis  potero  ostendere,  nec  enim  concilium  Nicenum 
in  omnibus  huc  pertinentibus  articulis  est  discussum. 
Hoc  enim  erat  mihi  Tydeus  adversus  multos  foeneos 
et  stipulaceos  milites,  cum  viderem  tanto  omnium 
atupore  montes  parturientes  non  nisi  ridiculum  mu- 
jrem  edere,  displicuitqiie  mihi  temporis  perditio 
tanti.  Una  enim  hora  potuisset  hoc  negotii  confici, 
nisi  farragines  et  faeces  Summistarum  fere  omnium 
recitante  Ecoio,  oportuisset  audire,  ne  videremur 
(quam  dpeciem  semper  et  acutissime  observabatis) 
nolle  aut  non  posse  disputare. 

Sed  ut  saltem  tu  credas,  me  adhuc  posse  ali- 
quid,  nec  esse  exhaustum,  adiiciam  et  ego  coro- 
nidem  tuae  non  dissimilem,  et  forte  verisimilius  dis- 
piitantem  de  primatu  isto  magnifico.  Adverte 
itaque : 

Quid  si  Matthias  novissimus  apostolorum  fuerit, 
et  sit  primus  apostolorum?  Hoc  enim  tibi  facile 
persuadebo,  modo  mihi  permittas  sacras  literas 
more  tuo  et  Eccii  tractare,  nam  iuxta  evangelium 
novissimi  sunt  primi,  et  primi  novissimi.  Quare 
Petrus  vester  cum  sit  primus,  erit  novissimus,  et 
Matthias  meus  cum  sit  novissimus,  erit  primus. 

Cui  accedit  et  illud  robusti  firmamenti,  quod 
in  locum  ludae  traditoris  ascitus  est,  qui  velut  pater 
discipulorum  erat  et  oeconomus  Ohristi,  super  illos 
sicut  super  familiam  eius  institutus,  qui  portabat  ea 
quae  mittebantur.  Nec  aliter  bona  apostolorum  et 
patrimonia  Christi  habuit  et  dispensavit,  quam  hodie 
Romanus  pontifex  episcoporum,  sacerdotum,  mona- 
chorum,  imo  et  regum  et  principum  dispensat,  ita, 
ut  videatur  vere  secundarius  summus  ecclesiae 
pontifex  fuisse,  et  antecessor  Romani  pontificis, 
cum  cuius  officio  plus  convenit,  quam  ullus  aliorum' 
apostolorum.  Ergo  Matthias  est  vere  papa  et  vi- 
carius  Christi,  cum  iuxta  Aristotelem  idem  natum 
facere  sit  idem,  et  ex  eff*ectu  causa  cognoscatur. 

Sed  et  hoc  urget,  quod  in  Psal.  55*)  Christus 


1)  In  ed.  orig.:  in  Psalmo. 


38  Ad  Aegocerotem  £inseraiiiim 

eum  ducem  appellat,  dicens:  Tu  vero  homo  irna- 
nimis  dux  meus  et  notus  meus,  quod  de  nullo  apo- 
stolorum  dicit.  His  adde,  quod  de  nullo  aposto- 
lorum  scribitur  episcopatus  dignitas,  quam  de  luda 
et  Matthia,  dicente  Petro,  Acto.  1 :  Et  episcopatum 
eius  accipiat  alter;  sed  et  illud  lohan.  6:  Unus  ez 
vqbis  diabolus  est:  unus  Ebraea  lingua  significat 
primus,  Oen.  1 :  Factum  est  mahe  et  vespere  dies 
unus,  et  Matth.  28  una  sabbathorum,  id  est,  prima* 
Si  ergo  solus  iste  episcopus,  dux,  primus,  oecono- 
mus,  quid  restat,  nisi  esse  yicarium  Christi? 

Addemus  rationem:  Fere  semper  hi,  qui  ceoi- 
derunt,  erant  primo  loco  positi ,  ut  Lucifer ,  Adam, 
Gain,  Esau,  Ismael,  Ruben,  Onan,  Saul,  Amon,  et 
multi  eiusmodi.  Quod  factum  est,  ut  superbos  ter- 
reret  Deus  et  humiles  exaltaret.  Quare  et  ludfts  a 
primo  loco  cecidisse  videtur.  Unde  et  apostoli  de 
nuUo  minus  suspicabantur,  quod  esset  Ohristiim  tra- 
diturus,  quia  erat  uniis,  id  est,  singularis  et  prind- 
palis  de  duodecim. 

Vides,  mi  Emser,  supellectilem  nieam  nondutti 
totam  tibi  visam,  et  haec  non  minorem  habere  spe- 
eiem,  quam  vestra  optima.  Quid  putas  facerem, 
si  sicut  V08  per  petram  primatum,  per  pascere 
monarchiam,  et  is^imilia  quae  vultis  intelligitis,  eodem 
ore  Scripturas  vellem  depravare?  Quid  si  vos  tam 
verisimilia  habuissetis  ? 

Sed  hucusque  cum  invidia  et  adversarii  oom- 
munis  machina  egerimus,  nunc  rogo,  me  patienter 
audias  pro  communi  nostra  professione.  De  Ro- 
manis  et  Bohemis  fabulam  agimus,  obsecro,  posito 
utriusque  partis  studio  agamus.  Volo  et  ego  Ro- 
manum  pontificem  esse  primum  omnium,  et  quem 
revereantur  omnes,  noio  Bohemorum  schisma. 
Verum  esse  Romanum  pontificem  iure  divino  su- 
periorem  nulla  ratione  credam,  nec  unquam  con- 
fltebor;  vis  scire  qua  causa?  Audi.  A  miiltis  iam 
annis  id  quaesitum  est  per  Romanos  pontifioes  et 
adttlatores  eorum,  ut  essent  iure  divino  supra  con- 
cilium,  et  super  omnes  in  tota  ecdesia,  super 
ipsam  quoque  universalem  ecclesi^m.    Quid,  putas, 


'  tMm  D.  M^rt.  Ltilheri.  39 

hae  inda«triA  quaerebant?  Nempe,  oum  eum,  qui 
sit  iure  divino  superior,  non  liceat  iudicare,  refor- 
fnare,  emeiidare  (iit  sentiunt),  iam  quodlibet  au- 
dendi  in  omnibus  regnaret  potestas,  sicut  est  dies 
haeo,  Btaretque  in  ecclesia  Dei  borrendum  illud, 
ut  Oseas  dicit,  et  abominatio  illa  in  loco  sancto, 
soilioet,  impunita  nequitia  et  peooandi  secura  licentia. 
Qua  quid  fieret,  nisi  eoclesiae  vastitas  et  desolatio  ? 
Hao  enim  potestate,  quae  ad  aediflcationem  solum 
data  est,  molirentur  aliud  nihil  quam^  destruc- 
tionem. 

Oum  vero  nos  omnes  Christo,  id  est,  veritati  et 
iustitiae  plus  debeamusquam  ulli  hominutn,  certum 
est  erranti  et  impio  pontifici  praeferendanl  verita- 
tem  et  iustitiam.  Atque  ita  penes  quem  fuerit  haec 
reritils  et  iustitia,  Ohristus  hic  superior  ei^t  pontifioe 
debetque  pontifiei  tum  resistere,  tum  euin  monere 
et  emendare;  alioqui  reus  erit  peccati  in  Chri- 
stum,  oui  praetulerit  hominem,  veiitatique  iniqaitfe- 
tem.  Haec  vides  quid  faciant?  primum  impiissi- 
morum  adulatorum  damnant  sententiam,  qui  pec- 
canti  pontifici  lallant,  non  licere  dicere:  Cur  ita 
facis?  sed  sola  oratione  ad  Deum  pto  eo  gemendum. 
Quid  hi  moliuntur,  nisi  ut  verbiim  Dei  taceamus 
a  faoie  iniquitatis,  et  hominem  praeferamus  Christi 
praecepto  ? 

Deinde  ruit  eorum  impia  doctrina,  non  licere 
eum,  qui  superior  est,  iudicare,  sicut  quaedam  de- 
creta  pontiflcum  nugantur.  Obsecro,  cur  non  licet 
iudicare?  an  quia  superior  est?  At  verbum  Dei 
super  omnes  est,  quod  si  habet  inferior  et  non 
superior,  cedere  debet  superior  inferiori,  sicut  dicit 
1.  Corinth.  14:  Quod  si  revelatum  fuerit  sedenti, 
prior  taceat,  ne  illud  Psal.  IB  audiat:  Consilium 
inopis  confudistis,  quia  Dominus  spes  eius  est. 
Notine  prOphetae  erant  inferiores  regibus  et  sacerdo- 
tibus,  attamen  eos  iudicabant,  reprehendebant,  emen- 
dtebAAt?ut  etiam  dfe  Ietemia*J  scriptum  sit,  quod  sit 


•)  lerem.  1. 


40  '  Ad  Aegoeerotan  Emseraimm 

■ 
C0D8titutu8  super  geoto8  et  regna^  ut  eYeUat  et  plan- 
tet,  destruat  et  aedificet. 

Adde,  quod  potestas  in  ecclesia  uulla  est,  nisi 
pro  coercendo  peccato,  quod  liget  et  Bolvat,  qoaie 
ubicunque  peccatum  est,  ibi  potestati  eiusqiodi  lo- 
cus  est,  iuxta  Matth.  18:  Si  peccaverit  in  te  frater 
tuus.  Nec  hic  uUus  pontiflcum  potest  eoUum  ck- 
cutere,  quia  si  in  uno  aUcuius  peccato  non  ligat 
aut  solvit  potestas,  in  nuUo  aUo  valebit,  et  evfir 
cuata  est  penitus,  cum  nuUa  sit  ratio  diversi- 
latis. 

Atque  hic  audacter  loquar,  et  quod  tu  cum 
adulatoribus  Bomani  pontificis  vehementer  si»  adr 
miraturus,  ac  forte  haeresim  definiturus,  dico,  pon- 
tiflces  primo  teneri  sub  peccato  mortali  et  xeatu 
aeternae  damnationis,  ut  resistant  pestilentibus  his 
monstris  Romanae  curiae,  quibus  passim  venduntinr 
omnia  Christi,  exsuguntur  popuH,  vorantur  epi- 
soopatus  paUiis,  sacerdotia  annatis;  nec  eoa  ullo 
paoto  excusat  superioritas  papae,  quia  plus  debent 
supremo  omnium  Christp,  id  est,  veritati,  quam 
ubi  vident  per  papam  pessumdari,  et  non  suocur- 
runt,  rei  sunt  omnium  malorum,  quae  papa  vel 
volendo  vel  dissimulando  facit. 

Idem  pertinet  ad  nos  omnes,  nam  aequo  de- 
bito  sumus  Christi  gloriae  obstricti,  nisi  quod  iUud 
PauU  *)  observandum  est  primo:  Seniorem  ne  in- 
crepaveris,  sed  obsecra  ut  patrem,  verum  ubi  ob- 
secranti  non  cesserit,  quid  aliud  putas  facieqdum 
suadebit,  nisi  haereticum  hominem  devita?  Non  po- 
testas  papae  aut  aUcuius  episcopi  in  ecclesia  do- 
minatur,  sed  verbum  Dei,  quod  nulU  est  alUgatum, 
omnium  Uberrimum,  rex  regum  et  Dominus  domi- 
nantium,  potestas  papae  servitus  est,  non  domi- 
nium. 

Hine  muUis  nominibus  commendanda  est  uni- 
versitas  Christianissima  Parisiensis,  quae  plus  prin- 
cipis  omnium    veritatis    et   dominantis    in    eccleaia 


•)  1  Tim.  5.    Tit.  1. 


additio  D.  Mart  Latberi.  41 

« 

verbi,  qnAin  servieiitis  potestatis  per  yerbum  con- 
stitutae,  cura  sollicita,  Leoni  X.  yel  potius  sub  no- 
mine  Leonis  X.  adulatoribus  furentibus,  appellatione 
infterposita,  resistit  coram  omnibus,  sicut  Paulus 
Petro,  Gal.  2. 

Atque  utinam  exemplo  isto  Gbristianissimo  ita 
faoerent  singuli  episcopi,  singuli  Abbates,  pastores, 
prindpes,  magistratus,  denique  singuli  CSiristiani, 
qaoties  ex  Urbe  sub  nomine  papae  viderent  monstra 
adversus  evangelium  Christi  prodire.  Evangelio  enim 
in  primis  ab  omnibus  astandum  est,  nuUi  cedendum, 
nulli  connivendum,  nuUi  favendum,  qui  contra  evan- 
geiium  Ghristi  quidquam  molitur,  nec  Patri  nec  matri, 
sieut  dicit  Ghristus  ^ ) :  Qui  amat  patrem  plus  quam 
me,  non  est  me  dignus. 

Quando  enim  papa  patitur,  ut  contra  se  aga- 
iur  pro  episcopo?  Nonne  tanquam  superior  prae- 
ferri  vult  episcopo  in  omnibusr  cur  ergo  non  et 
evangelium  praeferri  sibi  patiatur,  et  secundum  id 
iudicari,  apud  quemcunque  tandem  fuerit  inventum  ? 
An  evangelium  cedere  volet,  ut  sibi  obtemperetur? 
Absit,  nisi  velit  non  inter  Ghristianos  pastores,  sed 
inter  paganos  tyrannos  haberi,  tunc  enim  illud 
dicetur  apostoli  *) :  Quid  mihi  de  iis  qui  foris  sunt 
iudicare?  Nonne  et  vos  de  iis  quae  intus  sunt 
iudicatis  ? 

Stat  ergo  Ghristianae  vitae  regula  iuxta  S. 
Petrum  ** ) ,  ut  omnes  iDvicem  insinuemus  humili- 
tatem.  Omnes  dicens  neminem  excipit,  nec  hun)ilem 
esse  sufficit,  sed  insinuari  et  ostendi  debet  in  opere 
et  veritate.  Sed  et  B.  Oregorius  pvaeclarissime 
dicit  in  decretis,  omnes  nos  esse  aequales,  sola 
culpa  facit  inferiores,  sicut  et  Psal.  122  *)  dici- 
tur:  lUic  sederunt  sedes  in  iudicio.  Quare  ubi 
culpa  est,  ibi  iam  iudicii  locus  est,  et  inferior  est, 
qui  eam  habet  omnibus,  qui  non  habent.  Nonne 
et    hoc    aliquando  Romani   pontifices   exhibuerunt, 


♦)  1.  Cor.  6.     ••)  1.  Pet.  5. 

1)  Iq  ed.  orig.  deest:  Christus.    2)  Ibid,:  Psal. 


t^  Ad  A«gocerote«D  EnvserMiim 

qm  aocusati,    expurgiEtti,    damnati    sunt  aliorum  io- 
dicio. 

Quis  est  ergo  novus  iste  furor,  hoc  iure  ^iviiio 
statuere,  ut  pecoatum  in  ecelesia  impunitum  regii«t 
titulo  maioritatis?  An  ius  divinum  faciunt  patr^fl- 
nium  impietatis?  Denique  pontifex  non  estdominus 
ecclesiae,  sed  servus  et  oeconomus,  ipsa  Domiiia 
et  regina,  soius  Christus  dominus,  neo  est  sponsua, 
siout  quidam  garriunt,  Christus  sponsus  est.  Ideo 
ecclesia,  quae  est  unum  cor^us  cum  sponso  «oo, 
dofnina  est  omnium  aliorum  membrorum,  Bee  ulli 
membro  subiecta,  nisi  uni  suo  sponeo,  eeiera 
omnia  sibi  subiecta  sunt  tanquam  reginae  sponMie. 

Da  ergo  Romanis  pontificibus  quodlibet  ee^ 
vilis  potestatis,  modo  ne  mihi  iure  divino  talem 
statuas,  qui  nulli  sit  subiectus^  sive  bonus  siVc^  ma- 
lus ,  hoc  enim  illi  quaerunt  impii  iuris  divini  viola- 
tores  ^).  Ci*ede  mihi  fortiter,  nisi  hanc  potestalem 
iure  divino  se  statuere  posse  viderint,  sed  oiiilibet 
Christiano,  ubicunque  contm  eyangelium  egerint) 
stibiectos  se  audierint,  futurum  est,  ut  nee  iure  df- 
tino  nec  humano  velint  monarchae  ecclesiastid 
esse?  Quis  enim  in  tanto  loco  tot  dominis  velit 
subiectus  esse?  nec  dubites,  plures  tunc  reperiri, 
qui  impugnent,  monarchiaii)  nequaquam  esse  iuns 
divini,  quam  nunc  sint,  qui  propugnent,  tum  mea 
sententia  satis  secura  erit. 

At  dices  hac  ratione:  Nullus  episcopus  erit 
iure  divino  superior  et  nulla  erit  in  ecelesia  po- 
testas  aut  maioritas.  Dico  certe,  nulla  est  maiori 
tas,  quia  hanc  Christus  prohibuit  dicens:  Qui  vul 
esse  maior,  sit  vester  servus.  Potestas  autem  ser 
vitus  et  ministerium  est,  ideo  longe  aliud  est  po 
testas  ecclesiae,  quam  potestas  mundi,  illa  ser 
viendi ,  haec  dominandi  potestas  est.  8ic  aposto 
luB  *),  qui  episcopatum  desiderat ,  bonum  opufl 
desiderat.     Bonum    opus,    inquit,    at  operari    ser- 


1)  In  ed.  Jen.  et  Witt.:  vitiligatoreBJ 
♦>  i.  Tim.  3. 


MJditio  D.  Mart,  Utheri.  43 

yorum  est  et  operariorum ;  nune  dicuot  bonum  opmi^ 
id  est,  bonum  otium.  Mihi  vero  hoc  tempore  sa- 
tis  est  OBtendisse  iue  divinum  non  hoc  tribuere 
Bom.  pontifici,  quod  illi  ius  divinum  intelligunt,  Id 
est,  nulli  subiectum,  ne  yeritatem  quidem  habcnti^ 
et  esse  impunitae  licentiae  volunlariaeqae  libidini 
peccandi  prae  omnibus  Christionia  traditumf,  quem 
oportet  prae  omnibus  esse  ligatum,  «ubiectum  et 
seryum. 

Quod  si  dices,  etsi  hominem  liceat  emendare, 
tamen  locus  ipse  est  iure  diyino  soperior.  Hic  in 
meum  campum  venio,  ut  ostendam,  talem  esse 
locum  superiorem,  quem  nuUus  unquam  yellet  ob-> 
tinere,  longeque  aliud  esse,  locum  esse  superiorem, 
et  iure  diyino^  superiorem  esse.-  Sed  haec  suo 
tempore. 

In  fine,  mi  Eraser,  yidemus  huius  infeiicis 
diaputationis  eum  esse  finem,  qui  tali  dignus  dispn» 
tatione,  nempe  quem  apostolus  1.  Tim.  6.  descripsit 
dicens:  Si  quis  aliter  docet,  non  acqoiescens  sanis 
sermonibus  Domini  aostri  lesu  Ghristi,  et  ei,  quae 
secundum  pietatem  est  doctrinae,  superbus  est, 
nihil  sciens,  sed  languens  circa  quaestiones  et  pug- 
nas  yerborum^  ex  quibus  oriuntur  invidiae,  conten- 
tiones,  blasphemiae,  suspiciones  malae,  conflic- 
tationes  hominum  mente  corruptorum,  et  qui  veri- 
tate  privati  sunt,  existimantium  quaestum  esse  pie- 
tatem. 

Yides,  inquam,  ita  nostram  hanc  disputationem 
esse  depictam,  ut  nec  Apelles  possit  ita  depingere, 
unum  nos  peccavimus,  quod  nesciebamus  nos  esse 
in  medio  luporum,  et  verum  fecimus  evangelium 
Christi'"):  Nolite  sanctum  dare  canibus,  neque 
mittatis  marearitas  vestras  ante  porcos,  ne  concul- 
cent  eas  pedibus  suis,  et  canes  conversi  dirumpant 
vos.  Hoc  nobis  apud  vos  contigit.  Quando  ergo 
hunc  finem  videmus,  quid  necesse  est  malum  malo 
addere?    Oremus  potius  Dominum   communiter,  ut 


♦)  Matth.  5. 


44  Ae  Aegacerotem  EmaerMnim 

quod  in  cootemptum  et  praeiudicium  veritatis  ces- 
sit  nostris  meritis,  rureum  ipsius  misericordia  y^* 
tatur  in  perditionem  invidiae  et  vanae  gloriae,  quae 
tam  impudenter  ibi  quaesita  est,  ut  mihi  timor  stt 
magnae  alicuius  fiiturae  irae  Dei. 

Deinceps  cum  his  disputabo,  qui  veritatem  plus 
quam  gloriam  amant,  aut  si  omnino  mittendus  sum 
in  medium  luporum,  dabit  Dominus  b^nignitatem, 
ut  simplicitatem  eolumbae  et  prudentiam  serpen- 
tum  conservem*),  hoc  est,  ne  laedam  nec  laedar, 
sapiens  in  bono,  et  simplex  in  malo.  Qualem  nisi 
ounc  me  voluissem  praestare,  putas,  quantis  te  po- 
tuissem  onerare  nominibus  te  dignis? 

Yix  credas ,  quot  sales ,  quot  ironias  ,  quot 
scommata  in  te  mihi  meus  Adam  suggerebat,  quae 
rursus  Christus  meus  opprimebat,  quod  non  despe- 
raret  ^ )  te  positurum  invidiam  tuam  ,  et  deinceps 
(si  quid  restat)  agnum  potius  quam  capricomum 
scripturum,  vel  id  saltem  moliturum,  in  quo  liceat 
ingenii  et  eruditionis  specimen  videri,  atque  si  non 
pio,  tamen  studioso  lectori  pMdesse. 

Quamdiu ,  rogo ,  mihi  tempus  et  opera  per- 
denda  sunt  in  indulgentiis  et  potestate  Romani 
pontificis ,  rebus  ad  fidem  Dei  ac  salutem  nostram 
per  disdiapason  impertineniibas  ?  scilicet  adeo  in- 
felici  seculo  vivimus.  Perdidit  eadem  infelicitate 
lohannes  Reuchlin  iam  multos  annos  propter  cau- 
sam,  quanto  magis  intueor  aeque  aut  etiam  magis 
irivolam,  nt  mihi  in  mea  causa  sit  hoc  exenipli 
magno  horrori,  tanta  maria  peccatorum,  tot  de- 
tractiones ,  tot  studia  aemulationis ,  ut  sumptus  et 
labores  omittam ,  proruisse  ex  ista  lana  caprina, 
quae,  sive  victa  sive  victrix,  prorsus  nihil  ecclesiae 
et  saluti  animarum  conferre  possit 

Ecce,  quantillus  ignis  quantam  silvam  succen- 
dit,  ait  lacobus,   veruntamen,  vae  inquietis  huius- 


*)  Mauh.  10. 

1)  In  ed.  Jen.  et  Witt.:  desperarem. 


additio  D.  Mari  Latheri.  45 

modi  maloruin  Satanis  sine  causa  insaQientibus  in 
firaternam  salutem.  Timeamus,  quaeso,  et  nos  si- 
milem,  aut  etiam  maiorem  tragoediae  huius  cala- 
OEiitatem.  Silere  cum  pacificis  saepius  optavi,  verum 
contra  damosos  et  furiosos  satis  adhuc  mihi  yivax 
est  fiducia  largitore  Christo. 

Amare  volo  omnes,  formidare  neminem. 

Vale. 
Anno  M.  D.  XIX. 


"'■  .  ;  '"»111 


Ad  loliaimem  Ecciuin  Martini  Lutheri 
Epistola  super  expurgatione  Ecciana. 


".  Joh.  Eccius  mense  Octobri  a.  1519  litera- 
nim  Universitati  Ingolstadiensi  libellum  composuit, 
cuius  titulus  erat:  D.  loh.  Eccii  Expurgatio, 
quo  adversus  epistolam ,  qua  Lutherus  Spalatino 
Resolutiones  sup  er  Propositionibus  suis 
Lipsiae  disputatis  tradidit,  acerbe  invehitur  et 
prae  ceteris  impugnat,  quae  Lutherns  in  illa  de 
sua  Eccii  sententia  super  volglitate  libera  attuht. 
Lutherus  ultimis  mensis  Octobns  eiusdem  anni  die- 
bus  hunc  Eccii  libellum  redarguit  in  epistola,  quae 
inscripta  est:  Ad  lohannem  Eccium  Martini 
Lutheri  Epistola  super  expurgatione  E  c- 
ciana.  Lutherus  enim  calendis  Novembribus  a. 
1519  Spalatino  haec  scribit:  „Edidit  furens  Ecoius 
expurgationem  adversus  epistolam  ad  te  datam,  cui 
iam  reispondi  uno  sexternione  hac  hebdomade  ab- 
solvendo,  dato  iam  typis.  Mirum  quam  homo 
saevit,  mendaciis  quoque  refertus :  tum,  in  quo  mihi 
aptissime  et  opportune  venit,  simulationem  suam 
retexit  imprudens,  quo  solo  nomine,  ceteris  tacitis, 
eum  apprehendi,  coacturus,  ut  magis  prodat  se  et 
Lipsenses  suos.  Mittam  exemplar  propediem."  ( cf. 
Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  216.  de  Wette  I  p.  353.) 
Die  septimo  m.  Novembris  a.  1519  haec  epistola 
iam  tjpis  erat  excusa,  nam  eo  ipso  die  Lutherus 
hanc  Epistolam  Spalatino  misit  haec  addens: 
„Mitto  Eccii  insaniam  cum  brevi  epistola  mea  re- 
sponsoria,    plura  daturus,    cum    totus  prodierit  inci- 


Bpist.  D.  M.  Lath«>  sap.  exparg.  Eccian».         47 

piiiaima  sua  simulatione  hypocrita/^     (Luih.  E!pp« 
9A.  Aurif,  I,  p.  217.  de  WeUe  I  p.  365). 

Haec  epistola  Vittembergae  prodiit  forma  quar* 
tanaria  sub  hoc  titulo: 

Ad    lohannem   Eccium   Martini   Lutheri 
Epistola  super  expurgatione  Ecciana. 

Tituli  pagina,  cuius  margines  figuris  typo- 
graphicis  omati  sunt,  nec  locum  nec  annum  indi- 
cati  in  fine  legitur:  Vuittenbergae.  Anno  M.D.XIX. 
I.  Q.'  CL  e.  lohannes  Grunenberg).  Huius  editionis 
exemplar^  quod  in  bibliotheca  reip.  Norimbergensis, 
asservatur,  nos  in  textu  reddendo  secuti  sumus. 

Legitur  baec  Lutheri  epistola  latine  etiam  in 
collf  Opp.  Luth.  len.  I.  p.  378  sqq.,  Vittemb.  I 
p.  .353  sqq.,  in  Epp.  Luth.  ed.  Aurif.  I  p.  193. 
sqq.,  de  Wette  I,  353  sqq.,  in  Loescberi  Reformr 
Act.  III  p.  805  sqq. ,  germanice  apud  Walch.  XV, 
p.  1388  Bqq. 

Ad  leliaimem  Ecclitin  Martlni  Lutlieri  Eplstola 
sTiper  expnrgatioiie  Ecciana. 

Jesus. 
Martinus  Lutherus  lohanni  Eccio  S. 

Vix  credas,  quanto  levaris  onere  cor  meum, 
mi  Ecci,  quamque  perplexa  me  solveris  cura  hac 
tua  expurgatione,  ita  ut,  si  unquam  mihi  profueris, 
nunc  maxime  profueris.  Neque  mihi  videor  scripr 
sisse  aliquid,  quod  magis  cesserit  ex  sententia, 
quam  Epistola  de  Lipsica  Disputatione,  quam  tu 
magnis  criminationum  cataractis  ac  perpetuo  velut 
maledictorum  diluvio  persequeris,  cum  illa  in- 
terim  sicut  arca  Noe  mihi  super  omnia  natare  vi- 
deatur,  fecit  illa  quod  volui,  invenit  quod  quaesivi, 
fecisti  et  tu,  quod  speravi. 

Miraris,  unde  hoc  luxurians  tripudium?  Audi, 
hucusque  misera  et  inquieta  vexatus  sum  conscien- 
tia,  praecepto  Dei  confixa,  quo  nou  licebat  libere 
de  te  sentire,  et  dic^re,  quae  tot  argumentis  mihi 
movebantur,  tot  virorum  integerrimorum  testimonio 
firmabantur,   tam  valide  mihi  obstabat,    praesertim 


48  Epistola  D.  M.  Lutheri. 

in  publico,  speeies  illa  tua  et  simulatio  Bpeoiotiiih 
sima,  qua  amicum  Lutheri ,  veritatis  sinoeram  el 
apertum  amatorem,  te  passim  venditabas. 

At  bene  habet,  Expurgatio  tua,  velut  medlinn 
comieum,  has  omnes  turbas  dispulit  ac  sedayit,  qcia 
omnibus,  qualis  fueris  et  sis,  palam  ostendis.  Ea 
sane  paucula,  quae  ceu  perizomata  contexis,  qui- 
bus  modestiam  caritatemque  etiam  cum  iuramento 
tibi  affingis,  talia  sunt,  ut  criminationum  tumultibdB 
et  tempestatibus  collata  quendam  ridiculum  Btftt' 
thionem  referant.  Huius  enim  animantis  eam  fetfint 
esse  stultitiam,  ut  se  totam  credat  tectam  ess^^  sf 
una  ft^onde  collum  texerit.  Ita  et  tu  totus  crimi- 
natio  et  impatientia,  uno  et  altero  verbo  te  rotiin- 
dae  modestiae  et  caritatis  exemplar  propohis;  verum 
haec  eant  quo  eunt. 

Ad  id,  quod  magis  detestor,  veniemus,  id  est, 
ad  simulationem  tuam,  ne  videar  te  penituB  con- 
tempsisse,  atque  dilatis  ceteris,  qoae  in  Elpiatola 
mea  dilaceras,  pro  tepnpore  B^^lam  eam  partem  ac- 
cipio,  in  qua  et  tu  maxime  es  negotiosus,  et  rei 
totius  paene  summa  pendet,  nempe  quod  proposi- 
tiones  Caristadii,  praesertim  duas  priores,  prima 
disputatione  tractatas,  dixi  a  te  concessas,  et  inde 
quae  sequuntur  ad  illas  intuli.  Interim  tu  fortiter 
para,  quibus  articulos  lohannis  Huss  a  me  assertos 
et  concilium  Nicenum  pro  me  fecisse  coarguas. 
8ed  heus  memor  esto,  non  in  theatro  Lipsensi  te 
fore,  et  ad  laudem  Lipsensium  vel  tuam  ninil  sequi 
in  bona  consequentia  et  extra  Lipsiam,  sdto  quo- 
que  Lutherum  iam  non  captivum  tuum,  nec  in 
terra  inimicorum,  in  sua  arena  consistere,  et  quod 
spero  te  facere,  ante  omnia  Christum  roga,  quo 
solus  ipse,  qui  veritas  est,  nobis  certantibus  vincat, 
gloriamque  nostram  perdat,  Amen. 

Attende  itaque  quid  quaeram. 

Has  propositiones  Carlstadu  duas  honne  ob- 
tulit  defendendas?  Liberum  arbitrium  ante  gratiam 
non  valet,  nisi  ad  peccandum:     liberum  aroitrium 


saper  expurgatione  £cci4ii».  49 

eine  gratia  tanto  citius  propinquat  iniquitati,  quanto 
fortius  intendit  actioni. 

Verumne  hio  dico?  Quid  autem  amicus  veri- 
tatis  zelosissimus  et  apertus  impugnare  veneras 
nisi  errores?  sic  de  te  ipso  iactas.  Faisas  ergo  has 
propositiones  tenebas  et  teneri  volebas.  Si  enim 
yeras  putabas^  cur  impugnabas  veritatis  defensor? 

At  in  media  disputatione  veras  esse  concessisti, 
libere  pronuncians,  liberum  arbitrium.  sine  gratia 
jQion  posse  nisi  malum  facere,  addebas,  nec  scho- 
laaticos  Doctores  unquam  aliud  docuisse,  ob  idque 
aegabas  te  Scotum,  Gapreolum  tueri.  Haec  dico, 
non  timens  tuos  Lipsenses,  quos  ioties  mihi  frustra 
iptentas  \  testis  est  horum  omnium  totum  auditorium. 
Ego  sane  haec  audiens  gaudebam,  tam  cito  te 
rediisse  in  viam,  atque  iam  totius  disputationis 
^em  esse  ducebam,  quando  ex  iiac  rei  summa  fere 
omnia  pendebant. 

Haec  itaque  rei  summa  est,  quam  nuno  agi- 
mus,  quare  et  epistolae  meae  rationem  audi*  Ego 
eum  disputatorem  vind  iudico,  qui  id  asserat,  quod 
prius  impugnavexit.  Ita  pronunciavi  et  pronun<^io, 
Eccium  victum,  Carlstadium  victorem,  et  hoc  ad 
nobilissimum  virum  Pyrcheymerum  Nurnbergensem 
scripsi,  staturam  victoriam  Carlstadio,  et  iliud  scheda 
publica,  Carlstadium  non  fugitivum  miiitem  (sic 
eum  tu  traduxeras)  venturum,  victorem  Ecciani 
erroris  iamdudum ;  omnia  haec  vera  sunt  hodie 
quoque,  etiam  si  iudices  aliud  iudicarent,  quod 
non  spero. 

Hinc  intuli  omnia,  quae  ad  veritatem  hanc  se- 
quuntur,  licet  tibi  indignissima  visa  (quod  miror), 
nempe  quod  tres  sectas  scholasticorum  Doctorum 
nobiliores  negaris,  qui  liberum  arbitrium  ante  gra- 
tiam  nullum  actum  meritorium,  tamen  actum,  qui 
non  sit  peccatum,  et  qui  gratiam  de  congruo  eme- 
reatur,  tribuunt. 

Item  articulum  lohannis  Huss  (cuius  muito 
plures  nunc  teneo,  quam  Lipsiae  tenebam,  ut  suo 
die  ostendam)  Christianissimum  esse,  et  tuum,  in 
quo    censentur    actus  humani  divisione  immediata, 

Lutheri  opp.  V.  A.  «d  ref.  burt  i.  p.  Vol.  IV.  4 


so 


Mt  hem  maA  ■mIL    Hir 

8i  ante  gimtiaai  noo  nia  pceat 

Imc  et  >>   fCtftM  Dodefm 


Hbid:    KoB   ■!«  md   peeanduii 


loleli  qMM|«e  TfriMriwe.  le  Pplagii— 
fniwc  lerefSTOD  li^lsladiai,  Biri  oonfeB- 
M0  firiwf  hane  •mtentinm.  quod  TCfiBMie  sitFB' 
kiginnnni,  ncaiB  sine  peeeato  Mbefnm  niLilii— 
dme  ante  gratinni,  nt  fiMiiint  SeMnaiici,  non 
qnod  ideo  Pdaginni  mt,  oeot  dinleelien  m  nolilB 
dneis  eonteqnentima^  qidn  non  pefttnneiter  effwennt, 
«cnt  ta  foeina  enatnras,  ai  effToiia  defennor  per 
■HUMSsec  Ideo  ealendarinin  illad  Dodxmm  aei 
ealali^as  Inae  est  acntisriiiiae  dialeetieae  tesli- 
moniaai  fidele,  qnae  semper  lalns  elamat  qnam 
Tideat. 

insnperdoxi  oeeidisse  theologislmm  eanaficem 
de  mcsito  congnd,  de  &eefe  qnod  est  m  ae,  d 
cetera  illic  cenrita,  qnia  antograliam  non  niri  poe- 
catnm  esse  datom  evat,  peccatam  nntem  ad  gratiaHi 
coDgraom  nonqaam  esseqaeat  Belial  enimduisto 
non  coograit,  nec  tenebrae  laci;  qain  potins  pee- 
catom  gratiae'}  adTersatur,  omnia,  inqaam,  haee 
Tcra  siint,  si  Carlstadios  Teras  est,  nt  Eceiiis  do- 
dit.  Quod  si  to,  mi  Ecci,  aliam  Imbes  grammali- 
cam,  rioat  Tcre  aliam  semper  habes  dialeclicam, 
ot  Tictas,  Tictor,  Tcritas,  error,  breriter  res  et 
Tocabula  tibi  ad  pladtum  novo  Mercurio  swiant, 
debes  nobis  esse  propitins,  nec  aegra  ferre,  ri 
noslra  utamur,  qaando  permittimas  te  ati  taaw  Ite 
iiiioiisque  sapui  et  sapio. 

8ed  scio,  quid  hic  cogifces.  At  noli  intefim, 
mi  Bcci,  rampi,  mox  adero  cogitationibiis  tnis, 
hoc  primam  praefatus,  quod  oetera  de  aotiTifnte 
liberam  arbitrium  et  alia  quaedam,  in  quibas  taa- 
tom  perdidistis  tempus,    leTiora  Aierant,    qnam  ut 


1)  In  ed.   orig.    et  ed.  Witt:    sieat  et;    nos  hic 
st|l4  MUBOS  ed.  lea.      2)  Ib  ed.  orig. :  gnUis. 


§XKj^  «tpitfgtfiodd  Boelaiut*  ^51 

ifo^latioiiem  fiieologioajii  pFaesortiai  talom  ao  tan- 
taiD  mevdrfiiitiir.  SufiBcit  de  simiina  inttf  noo  oon- 
venisse,  liberum  arbitrium  bonum  Deo  et  gratiae 
aoli  deberi^  sine  ^^ua  non  poMit  nisi  peooare. 

Quando  autem  tu  negas  illa,  quae  intuli,  ot 
mendacia  asseris,  duo  cogito,  aut  te  subdole  omnia 
Lipsiae  egisse,  et  odiosissimum  simuktorem  fuiaee 
in  veritatis  peraiciem,  aut  te  esse  quoTie  trunoo 
•tupidiorm.  Atque  hic  foite  erit  dignns  vindioe 
aodiiA.  Stupidum  te  nolo  dioere,  qni  tantum  mifai 
fmAs  orederis  babere  aouminis,  ut  peocatum  oum 
gratia  immediate  pugnare  intelligas,  siout  locem  et 


Heliquum  eat,  te  per  peoeatum,  malum^  iniqaita- 
tem  sabdole  intellexisse  neque  pecoatum,  neque  ma-  * 
lium,  neque  iniquitatem,  qnod  yerba  sonant,  sed  quod 
tu  finxiati,  id  eat,  non  meritoriom,  novum  sotlieet  vooa- 
bnlum,  atque  Augustinum  et  Ambrosium  Carletadii  sie 
aooepisse:  liberum  arbitrium  ante  gratiam  non  vaiet, 
ftiai  ad  peecandum,  id  est,  ad  non  merendum.  fit 
liberum  arbitrium  tanto  citius  propinquat  iniquitati, 
id  est,  non  meritorio,  quanto  fortius  intenderit 
aetioni.  Nisi,  inquam,  ita  accipias  peccatum,  ma- 
lnm,  iniquitatem,  non  effugies  ea,  quae  in  epistola 
oiea  soripsi.  Inyeni  cogitationes  tuas,  Ecci?  Quid 
ni  invenirem,  cum  in  hac  expurgatione  tu  ipse 
▼ocabula  ista  sic  interpreteris ,  per  quae  Lipsiaci, 
ubi  sincerus  et  apertus  veritatem  quaerebas,  longe 
aliud  occulte  intelligi  volebas  et  sinebaa. 

Audi  ergo,  amieissime  veritatis  tutor,  ubi  un- 
quam  legisti,  peccatum,  malum,  iniquitatem  pro 
fton  meritorio  acoipi,  nisi  in  tuis  Pelagianis  errori- 
bus  Scripturaeque  depravationibus  ?  Qua  Scriptura, 
qua  rationeniteris?  quibus  viribus  defendes,  ne  hae- 
retious  hoc  significationis  iure  fretus  neget  pecoa- 
tum  in  Scripturis  contineri,  sed  omnia  esse  non 
meritoria  contendat?  Siccine  illudis  verba  Patrum, 
quae  etiam  Seiipturae  soles  praeferre?  Ista  est 
medulla,  quam  me  in  dictis  Patrum  iactas  non  vi- 
dere?  Sic  didicisti  pro  veritate  disputare,  ut  aliud 
ooram  hominibus  loquaris  et  aliud  penes   te  intelli- 

4» 


52  Epittolft  D.  M.  Lntheri 

gM?  Vere  apertus  et  sinceras  Eedus,  qindeaii 
omnes  norunt,  quam  non  quaerat  gloriam,  quam 
quaerat  veritatem  pure. 

O  maledicta  dies,  in  qua  natus  sum  (nt  eam 
leremia  dicamj  videre  in  theologis  tam  impu- 
dentes  simulationes ,  nihil  mirum  proinde,  si  tam 
anxie  vis  laudari  apertus  et  sincerus.  Qui  enim 
isto  modo  apertus  es,  quem  reiiquum  fieu^is,  qm 
magis  indigeat  laude  hac?  Obsecro,  laudent  Lip- 
senses  apertum  Eccium,  laudent  omnes  quos  iacta», 
etiam  vocibus  Stentoreis,  nec  sic  satis  te  laudabunt, 
tanta  est  necessitas. 

Quin  et  ego  cum  Vuittembergensibus  laadar 
mus  et  dicimus:  Omnia  vera  scribis  et  dids,  Lu- 
theri  epistola  falsissima  est,  iniuriam  tibi  fecit,  ipse 
denique  eam  revocat.  Quid  vis  amplius?  iMii 
verissimum  est,  stare  meritum  congrui,  lohannis 
Huss  articulum  non  esse  et  tuum,  seotas  sdiofair 
sticorum  Doctorum  a  te  non  negari,  servilem  timo- 
rem  (id  est,  peccatum  et  iniquitatem)  esse  initium 
poenitentiae ,  quam  alioquin  in  gratia  fleri  oportet, 
quia  peccando  (id  est,  non  merendo)  et  iniquitate 
(id  est,  non  grato  opere)  incipimus  mereri  ae 
gratum  facere.  Vicisti,  triumphasti,  sit  gloria 
gloriarum  Eccio,  qui  obtinuit  liberum  arbitriun, 
ante  gratiam  non  dari  meritum  a  Doctoribus  scho- 
lasticis,  obtinuit  autem  facillime,  quia  nemo  nega- 
vit  unquam. 

Et  credebas,  credive  volebas,  vir  sincere,  Carl- 
stadium  et^)  Lutherum  esse  tam  crassos,  ut  hoc  mon- 
strum  scholasticis  Doctoribus  unquam  impegerint, 
aut  super  hoc  disputaverint,  ut  te  in  hoc  necesse 
fuerit  tanto  tumultu  certare  in  tam  insigni  loco? 
Gur  non  simili  tomatis  verbis  arte  ex  Ingolstadio 
scribis,  per  purgatorium  te  intellexisse  fidem  sanctae 
trinitatis,  ut  celebrare  possimus,  obtinuisse  te,  De- 
um  esse  trinum  et  unum,  quod  nemo  unquam  ne- 
gavit,  sicut  nec  purgatorium,  pro  quo  tamen  quam 


1)  fn  ed.  Jen.  deest:  Carlstadium,  et  legitnr:   Luthe- 
ram  —  crasBum  jetc. 


BQpav  expargfttioiie  S^ftnft.  fiS 

laboriese  disputasti?  Ego  ▼ero  te  laudo  pnideii- 
tissimuin  disputatorem ,  qui  tutissimam  tibi  dispu^ 
taadi  rationem  inveneris,  et  tn  Christo  quaerendo 
Elenchistam  Aristotelem,  sincerus  sincerum  imi- 
taris,  apertusque  apertum,  ut  alienatis  a  propria 
significatione  verbis  (quae  est  summa  illius  et  una 
yirtus)  contra  Ghimaeras  pugnes,  quae  referire  ne- 
queant,  interim  aperte  consentiens  illorum  verbis, 
cum  quibus  disputas.  Quid  refert,  domi  sedeas, 
triumphis  et  coronis  te  obruas,  de  larvis  a  te 
fictis  et  victis. 

Hoc  potius  disputabatur ,  an  liberum  arbitriuin 
ante  gratiam  non  solum  non  mereretur,  sed  etiam 
peccaret  et  iniquitati  propinquaret,  dum  actioni  in- 
tendit,  ut  sunt  clara  verba  Carlstadii.  Quae  si  no- 
luisti  impugnare,  cur  obtulisti?  cur  si  falsa  erant, 
concessisti?  cur  non  saltem  coram  mutivisti,  prae- 
sente  puerili  illo  Carlstadio,  tuum  non  meritorii  vo- 
cabulum,  quem  absentem  ex  Ingolstadio  heroicus 
et  apertus  vir  adeo  contempsisti?  Nunc  demum 
nata  est  glossa  tua,  qua  elaberis,  quam  Lipsiae,  ne 
capereris,  sincerus  et  apertus  homo,  toties  petitus 
celabas. 

Uror  ego  utrimque  nimis,  et  miserens  tui  et 
indignans  tuae  maledietae  simulationi,  desine  tu 
veritatem  theologiae  quaerere,  abolita  est  fides  tui, 
ad  sycophantam  tuum  Aristotelem,  impiissimum 
inter  philosophos  simulatorem,  redi,  qui  nunquam 
id  voluit  dicere  videri,  quae  dixisset:  Magister  hic 
tuus  est  dignissimus,  o  me  miserum,  quod  unquam 
mihi  contigit  tecum  esse  quippiam  negotii.  Spiri- 
tus  disciplinae  effugit  fictionem,  ut  Sap.  1.  scribitur, 
et  in  simplicitate,  inquit,  cordis  quaerite  illum. 

Quid  tu  miraris,  epistolas,  rumores  et  omnia 
monstra  secuta  ad  hanc  infelicem  disputationem, 
quae  mihi  affingis?  Mirum,  si  quidquam  boni  seque- 
retur  ad  hanc  iilusionem  Spiritus  Sancti,  irrisionem 
veritatis,  contemptum  Christi.  Dnum  te  oro,  ne 
deinceps  (si  fieri  potest )  cum  Martino  quidquam 
rei :  habeas ,  poenitct  ^  me  libellorum  contra  te  edi- 
tomm  plus  quam  credas,  ego  tanto  gravius  illusus 


64  ^piBt^ia  D.  M.  UtM 

ittitusque  aum,   quanto   eonitantiuB   ta    viruaii  tia^ 
anrum  existimaTi» 

Hoe  scilicet  est,  quod  rupto  foedere  fibMjB 
diaputationis  nolebas  disputari,  nisi  datis  iudieibus, 
iieque  non  aliis,  nisi  tuae  farinae  schofastieis,  qilb- 
rum  causam  agebas,  sed  occulte  et  adulteratis  y^- 
bfs,  ne  te  et  ilios  (si  apertus  fuisses)  traduceres 
infelicissime.  Hoc  est,  quod  dicta  pernotarios  ex- 
eipi  recusabas,  aut  sic  excipi,  ut  exemplaria  neqtie 
rfepeterentur  nec  ederentur,  sed  supprimerentur,  do: 
nec  iudicium  tuae  factionis  iactares,  causans  orbis 
iu<)icium  non  placere,  quod  mundus  in  maligno  po- 
situs  sit,  quasi  te  et  theologos  tuos  coelum  esse 
et  prae  ceteris  hominum  in  benigno  positos  credl 
oporteat.  Sic  enim  medullas  tu  Scripturae  perrides 
sine  simulatione;  hoc  est,  quod  Garlstadio  nee  libros, 
neo  Bchedas  permittere  volebas,  qui  si  non  simu- 
lasses  yeritatis  inquisitionem,  cogere  eum  debueras 
et  orare,  ut  per  alium  legeret,  si  non  per  se  posset, 
imo  ut  muta  signa  digitis  daret.  Quid  non  fkcit, 
quid  non  patitur,  qui  veritatem  sincere  quaerit?  nune 
magister,  nnnc  discipulns,  nunc  socius,  nune  omni- 
bus  omnia  fit,  quo  veritas  prodeat,  talem  se  Cart 
stadius,  talem  Lutherus  se  tibi  obtulerunt. 

Tu  vero  tibi  paene  uni  veritatis  amorem  arro- 
gans,  aliud  non  iactas,  quam  si  sic  actum  esset, 
non  fuisse  disputationem ,  sed  nescio  quid  puerile, 
te  non  Thersitas  nec  viles  homines  quaesisse,  cum 
quibus  certares? 

Haeo  turgentissima  vanissimae  gloriae  verba 
tu  homo  theologus  sine  fronte  in  media  contemptaa 
gloriae  et  amatae  a  te  veritatis  laude  rotare  audes, 
quae  si  alius  de  te  diceret,  eum  debuisses  existi- 
mare,  qui  te  velut  pessimus  simulator  furiosum 
conaretur  traducere,  dignum,  in  quem  vel  expurga- 
tionem  aut  si  quid  peius  possis,  scriberes.  Nunc 
tibi  places  proprio  rostro  erepitante  hanc  laudem 
iuflignem. 

Credisne  miser  et  tu,  esse  adhuc  homixftas 
in  mando,   praeter   tuos  lapsensea,   mutuoa  ma* 


saper  <«s|iiir|rbticin#  ikcitflia. 

lofl  (nee  emin  offiBes  te  Vcabunt),  qui  Mbn^ 
quid  sit  Binoerus  et  apertus  veritatis  in^uisitor^ 
ooram  quibus  haec  tuae  sinoeritatis  iaotantia  omni 
sit  Hephiti  graveolentior  ?  Hoe  est,  quod  repenle 
oausam  alio  rapuisti,  de  libero  arbitrio  ad  aetiyita- 
tem  liberi  arbitrii,  hni  quam  neoessariam  ad  per» 
dendum  tempus  quaestionem. 

Nuncdemum  intelligo,  quid  sit,  quod  serib^ndi 
negotium  semper  exhorrueris,  hones'tissimam  hjpo- 
orisin  oommentus,  te  non  amare  aouleatum  sorip* 
tionis  genus,  semper  autem  provooaris  ad  dispo* 
tationem,  sed  eam  quam  exoeptam  non  lieeat  sub 
orbis  iudieium  edere,  nisi  iudicibus  tibi  plaoitis,  et 
vi  extortis  iudicatam,  paratus  soilioet  hao  disputandi 
raiione  Oalliam,  Italiam,  Oermaniam,  forte  et  Dd- 
mooriti  mundos,  si  huno  quis  rucuset  ^),  offerre: 
seilieet,  quod  sic  disputando  noris  neo  deliberationi^ 
neo  diligentiae  looum  esse,  quas  tu  in  quaerenda 
yeritate  sinoerissimus  vir  semper  suspeotas,  imo 
noxias  duds.  Et  faoillimum  esse,  usitatis  yocabulis 
alienam  effingere  signiflcationem,  quam  ubi  prae- 
cedentia  et  sequentia  non  lieeat  conferre,  tum 
causa  subito  ad  alias  res  rapta,  difficillimum  sit 
observare,  praesertim  ubi  id  agitur,  specie  adhibita, 
ne  observare  quis  debeat  ac  possit,  falsis  interim 
tum  auditoribus,  tum  iudicibus  sinceritatis  iactantia, 
quod  veritatis  periculum  et  impiissimae  simulCiitionis 
seandalum  in  scribendo  parum  felioiler  sit  pr^ 
cessurum. 

Una  igitur  tibi  ratio  est  quaerendae  veritatis, 
praecipitatae  disputationis  confusio.  Quis  unquam 
et  hoc  intellexisset  esse  veritatem  amare  et  quae- 
rere^  nisi  tu  novus  verborum  grammatious  eum  tua 
faotione  ita  doeeres?  Adeo  totus  es  fletio  et  simu- 
latio.  Denique  in  tota  ista  expurgatione  fere  nihil 
non  simulas,  excepta  furiosa  criminatione ,  lioet  et 
^  penieulum  .simulatae  modestiae  adhibeas  '). 

Dixerunt    mihi    ant^  disputationem  insigni  au- 


1)  In  ed.  Jen.:  requiret.     2)  Ibid.:  adhibitas. 


56  '^istolft  D.  M.  Latheri 

toritate  vm:  Cave  Hariine,  experto  crede,  homo 
i«te  nihil  nisi  fictio  est  et  simnlatio;  non  or^idi 
eis,  nec  omnibns  sensibus  meis,  licet  Erasmi  ^pi- 
8tola  et  Udalrici  Zasii  apologia  quoque  talcfib  te 
mihi  formarent,  tam  constanter  de  te  cogitavi  op- 
time,  nunquam  aliter  cogitaturus,  nisi  hoc  sterqui- 
linio  te  publice  orbi  traduxisses  odiosissimuai  si- 
mulatorem. 

Huc  pertinet,  quod  in  foeda  et  obscoena  epi- 
stola  prae  ceteris  scribis  ad  clarissimos  tuos  Ingol- 
stadienses,  et  si  (pro  sinceritate  apertissima)  forti' 
ter  simulas  tete  non  iactasse  victonas,  te  Carl- 
stadium  traxisse  ad  activitatem  liberi  arbitrii,  simul 
dolens,  quod  permiseras  ei  vesperi  responsionera 
illam  parare  egregiam,  qua  te  omnium  iudicio  red* 
egit  ad  nihilum,  sicut  ipse  confiteris.    In  uno,  inquis, 

f)eccavi,  posui  replicas  de  nocte,  et  dedi  ei  de- 
iberationem.  Sensisti  scilicet  vulnus  ad  mortem: 
quid  putas  factum  fuisset,  si  omnia,  sicut  decebat, 
eadem  deliberatione  ^)  gesta  fuissent?  sicut  lauda- 
tissimus  princeps  Dux  Oeorgius  ordinarat,  qui  non 
nisi  veritatem  quaeri  voluit,  et  omnia,  quae  ad 
hoc  quam  optime  valerent,  quem  tu,  bone  Deus, 
quam  sincere  in  tuam  partem  laudas,  videlicet,  quod 
optimae  optimi  Principis  voluntatis  tales  fuistis 
exsecutores. 

Quid  tu  faceres  pro  veritate  sincerum,  qui  non 
«olum  machinatus  es  cum  tuis,  ne  deliberate  et  dili- 
genter  proposita  veritas  quaereretur,  sed  -gloriaris 
etiam  in  hac  malitia  potens  in  iniquitate,  id  unice 
querulans,  nonnihil  periclitatam  hanc  tuam  madii- 
nam  ?  Nam  et  publica  id  indicasti  querela,  cum  paene 
plorares  illum  habuisse  exemplar  notarii,  cum  tu 
interim  laudabaris  Lipsensibus  tuis,  quod  nihil 
moratus  exemplaria,  etiam  bene  potus  posses  nihi- 
lominus  victoriosissime  clamare  (disputare  volui 
dicere),  et  quomodo  non  posses,  qui  fingere  quodvis 
tibi  praesumpsisses?  et  adhuc  apertum  et  sincemm 
nobis  Eccium  omnibus  notum  obtrudis. 


1)  In  6d.  orig.:  liberatione. 


Btper  expurgatione  Eddaiift.     '  57 

Praetereo  cetera  eins  epistolae  cum  reliquli 
monstra,  qui  si  (tuo  more)  ▼fAdictae  fiirore  fitre^ 
rero^),  brevi  compendio  te  toti  orbi  traderem, 
qualisqualis  es ,  edita  in  vulgus  ea  ^)  et  altera 
epistola,  sed  theologico  nomini  parco,  tui  enim  me 
in  veritate  miseret.  Nam  quod  per  totam  erpur- 
gationem  non  nisi  criminationibus  mei  soates,  cum 
id  facias,  misei*a  simulationis  condcientia,  spei^ns 
faac  yia,  te  os  obliturum  et  manum  additurum  toti 

—         *  I 

mundo.  Scito  hoc,  criminationibus  mei  et  tul 
Lipsensiumque  laude  prorsus  nihil  moveor,  simu- 
lationibns  autem  tuis  paene  occidor:  quod  mon- 
strum  et  Christus  omnium  iniquissime  tnlit,  pecca- 
tores  alioqui  et  publicanos  apertos  suavissime  am- 
plexuB.  Et  quid  odisset  veritas  dulcissima  '),  quam 
veritatis  hostes  titulo  veritatis  se  venditantes«j 

Porro,  iudices,  quare  iactas?  an  quod  eorum 
sententiam  illuseris,  ut  inveniatur  iniquitas  tua  ad 
odium  ?  Habemus  tuam  expurgationem,  quam  oppo- 
namus  universo  mundo,  docturi  Lipsicam  hanc  dis- 
putationem  fuisse  ludibrium  veritatis,  et  Eccianam 
simulationem,  quae  latius  pandam,  ubi  ampulla  tua, 
quam  parturis,  prodierit.  Interim  ad  reliqua  huius 
sterquiiinii  tui  respondere  nolo,  nec  opus  est,  una 
hac  parte  summaria  satis  monstrante,  qui  sis 
in  toto. 

Et  ut  redeam  ad  te,  dico  et  propono  coram 
te  et  universo  orbe,  repetensque  et  iterum  dico: 
Carlstadii  propositiones  esse  veras ,  similiter  et 
meam  epistolam.  Et  ut  tibi  fortiter  inculcem ,  ne 
aliena  intutus  proposita  (sicut  soles)  relinquas, 
maiusculis  literis  designabo  summam: 

8i  has  propositi  ones  veras  esse  con- 
cedis,  quod  liberum  arbitrium  ante  gra- 
tiam  non  solum  non  meretur,  sed  etiam 
peccat  da  mnabiliter  (audis,  audis,  Ecci, 
ne  simules),   et  propinquat   non  solum  ei. 


1)  In  ed.  orig.:  fureret.     2)  In  ed.  Jen.  et  Witt.:  est. 
3)  In  ed«  Jen.  hic  interserium  legitur:  magis. 


58     Epistola  D,  Mai^.  JLath.  .snper  exp^rgat.  Ecdana. 

quod    est    non   meritorio,    sed  iniquitati 
mortali,  dum  intendit  actioni. 

Victus  es,  et  epistola  mea  vera  est.  Si  negas 
aut  concedere  simulas,  Pelagianus  es,  vir  es^  et 
Carlstadius  puerilis,  non  dubitamus,  quin  sis  heroicam 
tuam  virtutem  ostensurus,  sed  scito,  nos  iam  non  tibi 
sicut  ante  credituros.  Simulatorem  obs^vabimus,  cui 
ante  sinceritatem  iactanti  simpliciter  credidimus.  Tu 
fkutem  vide,  ut  Calendarium,  aut  Matjrologium  acU 
Ghronicam  certe  interim  diligenter  lustres,  unde 
contra  nos  multa  nomina  in  papyrum  coaeerveff^ 
sic  tamen  ut  dialecticae  non  obliviscaris,  et  ind«i> 
tionem  claudam  (sicut  ista  fuit)  non  afferas. 

Quod  autem  de  literis  Bobemorum  ex  ideis 
tois,  pro  sinceritate  iictis  aut  iterum  simulatis, 
erroribusque  meis  in  ecdesiam  soribis,  probo,  non 
quia  verum  dicis,  sed  quia  tcmto  mihi  perdita 
simulatfo  tua  est  odio,  ut  vel  hoc  placeat,  qupd 
i^erte  mentiris,  iudicas,  detrahis.  Erit  autem 
propediem  ut  appareat,  an  tu  cum  tuis  per  prin* 
cipem  tenebrarum,  Ai*istotelem,  quera  nec  ipsum 
intelligiitis,  vel  ego  ecclesiae  Christi  plus  nocuerim, 
et  ad  sjllogismum  tuum  quovis  morione  dignum, 
quod  Bohemi  me  laudent,  pro  me  orent,  respon- 
sum  tibi  quoque  est  in  Aegocerote  Emseriano. 
Vale,  et  Dominus  lesus  sanet  animam  tuam  in 
a^ternum,  Amen. 

Vuittembergae. 

Anno  M.  D«  XIX. 


;  f  ■  I  ^i  ^ 


Oanonicorim  Indoetarum  LutheraBO* 
nun  ad  Jolianii^  Ecdnm  Responsio. 


V.  Johatinnee  Eccins  mense  Novenibri  sxitA 
t519  ISeronymum  Gmserun)  a  Luthero  impu^natnm 
sua  doctrina  atque  auctoritate  adiuturus  (cf.  Walchii 
introd.  in  Opp.  Luth.  T.  XVllI  p.  67)  scriptum  edi- 
dit  sub  hoc  titulo: 

Ad  malesanam  Lutheri  Venationem  super  Epi- 

stola  Joannis  Emseri  de  Disputatione  Lipsiaca^ 

quantum   ad  Bohemos  obiter  deflexa  est,    Re- 

sponsio.     Ingolstadii    1519,    4.     (Panzer    VII, 

127.  cf.  Seidemanni  libr. :  Die  Leipziger  Dispu- 

tation  im  Jahr  J519.  p.  81). 

Hnic   scripto    ille  epistolam  praeflxerat  ad  Joh» 

de  Schleyniz,  ecclesiae  Misnensis  episcopum,  datam, 

in  qua  ei  cum  alia  tum  haecrefert,  omnes  clericos 

Lnthero    adversari    nec    nisi    Ganonicos    nonnullos 

indoctos,    quos  ille  incantasset  et  philtris  sibi  de- 

vinxisset,  ei  favere. 

Isti  autem  libello  lo.  Oecolampadius,  clarissi- 
mus  postea  in  Helvetia  doctor  Cinglianarum  par- 
tium,  qui  et  ipse  Canonici  munere  fUnctus  erat 
(cf,  Loesch.  Reform.  Act.  III  p.  935),  nomen  suum 
non  indieans,  mense  Deoembri  a.  1519  opposuit 
seriptum,  eui  titulum  inserifMiit: 


60  Cftnoiiie.  Indoct  LnUieraaonim 


Canonici  Indocti  Lutherani, 

quo  scripto  inter  omnia,  quae  tunc  edita  sont, 
nullum  acrius  Eccii  animum  pupugisse  ferant  (of. 
8e<5kendorfii  Hist.  Luth.  I,  $.  52,  p.  88).  Foerant, 
qui  Oecolampadium  crederent  nomine  duonim  fira- 
trum,  Bemhardi  (cf.  Seckendorfii  Hist.  Luth.  I,  §.  67 
p.  99)  et  Gonradi  Adelmannorum ,  Ganoniconim 
Augnstanae  ecclesiae,  hunc  librum  composuisse, 
eum  qua  sententia  congmere  yidentur,  quae  Latheras 
d.  8.  m.  Februarii  a.  1520  Spalatino  refert:  ,3^nbir' 
das  Adelmimnus  scripsit  sese  curasse,  ut  Eecio  re- 
sponderetur.'^  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  241.  de 
Wette  I,  404). 

Lutherus  primum  de  hoc  libro  haec  scribit 
Spalatino  die  10.  m.  Januarii  a.  1520 :  Eccii  spurcilo- 
quia  nolui  mittere ,  quae  edidit  in  articulos  a  me 
defensos  (i.  e.:  Ad  malesanam  Lutheri,  YenationeDi 
super  Epistola  lo.  Emseri  de  Disputatione  Lip- 
siaca  —  Eccii  Responsio):  videbis,  si  libet,  prae- 
sens.  Ganonicos  indoctos  legisti  credo  eru- 
ditissime  et  grandiloquenter  in  sophistam  grassan- 
tes,"  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  p.  226.  de  Wette  I, 
p.  389).  Die  8.  m.  Februarii  nondum  certus  erat, 
uter  auctor  esset  horum  „indoctorum  doctissimoram 
Canonicorum'%  Gonradus  Adelmannus  frater  Bem- 
hardi,  an  Oecolampadius  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  Au- 
rif.  I,  241^  de  Wette  I  p.  404).  Die  27.  m.  Fe- 
bmarii  a.  J520  Spalatino  nuntium  afiert,  Oecolam- 
padium  esse  auctorem  Ganonicorum  indoctomm, 
haec  tradens:  „Scribit  Oecolampadius  Philippo 
nostro,  se  esse  auctorem  Ganonicorum  indoctorum, 
fecisseque,  ut  hominem  sibi  ipsi  ostenderet,  dein- 
oeps  nisi  quiescai,  alia  facturum:  conquestumque 
Eccium  scribit,  nullum  scriptum  contra  se  editum 
aegrius  tulisse."  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif,  I,  249. 
de  Wette  I,  422). 

Editio  originalis  huius  libri^  qaam  nos  in  red- 
dendo  textu  secuti    samus,    et   ooias  «xemplar  is 


•d  lok,  fieciim  Besponno..  61 

bibliotheca  iSchearliaoa  Norimbergensi  assenratur) 
prodiit  sub  >hac  insoriptione : 

Ganonici  Indocti  Lutherani. 

Praeter  haec  verba  literis  maiusculis  excusa 
nihil  legitur  in  tituli  pagina,  nec  locus  nec  annus, 
neque  in  pagina  ultima  quidquam  legitur  nisi  vooa- 
bulum:  Finis.  {2x  octo  foliis,  quibus  hoc  scriptum 
ebtitinetur,  ultimum  nudum  est;  in  parte  aversa 
priffli  folii  haec  leguntur: 

Argumentum  epistoiae. 

Bccio,    quod  in   epistola  ad  Beverendum  Mis- 

nensis  ecclesiae  Antistitem  Canonicos  ipdoctos 

Lutheranos    et    seminatores    errorum    Lutheri 

vocasset,  respondent  Ganonici  indocti,  quatenus 

et  qua  ratione  sint  Lutherani. 

In  bibliotheca  Scheurliana    hoc  libri  exemplar 

intersertum   est  libris,    qui  anno  1519    prodiernnt: 

et  si  quid  ex   iiterarum  formis,   quibus  illud  excu- 

sum    est,    coniicere  licet,   non  dubium    est,    hunc 

librum   Basileae,    quo   Oecolampadius  a  Basiliensi- 

bus  iam  ante  m.  Maium  a.  1518  ad  munus  dooendi 

suscipiendum  vocatus  erat  (cf.  Seckend.  Hist.  Luth.  I 

$.  84  p.  44),  typis  esse  exscriptum. 

Legitur  hoc  scriptum  latine  etiam  in  coll.  Opp. 
Luth.  Jen.  1,  p.  382  sqq.  Wittenb.  I.  p.  368  sqq., 
Loesch.  Beform.  Act.  Jll  p.  935  sqq.^  germanice 
apud  Walch.  XV,  p.  1513  sqq.  et  in  libello:  3)ie 
tjorbcutfd^t  3lnttt)ort  bcr  |  bic  boctor  6cl  iti  fc^nctt  ®cnb: 


brieff 
Sutl^e:: 
(s.  L) 


an  bctt  ^ifd^off  c^u  SDic^ffcn  |  l^at  bic  ungclarten 
rifc^cn    S^um^errtt  |  gcttattttt.     Anno  M.D.XX. 


Canonicorum  Indoctorum  Lutheranorum  ad  Johan- 

nem  Eocium  Besponsio. 

Argumentum  epistolae. 

Eccio,   quod  in  Epistola  ad  Beverendum  Mis- 
nensis  ecclesiae  Antistitem  Ganonicos  indoctos 


62  CMMNiit.  ladoft  Uiaxmmtmwm 


Lutiieranos    el    seniinalores    erfOrm    laflirii 
vocasset,  respondent  GaQooiei  indocti^  qufaoM 

et  qua  ratione  sint  Lutherani. 

Gloriosissimo    Superdoctissmo   Triumphatori  Ma- 

gistro  Nostro,  Magistro  loanoi  Eccio  Theo- 

logistae,  Canonici  indocti^). 

Si  praeter  inseitiaiD,  quam  nobis  impropem, 
Ecci  magnifice,  nihil  aUud  etiam  Martiao  Lutbeco 
obiecisses,  eui  nos  prudentiae  tuae  videmur  ampUiia, 
quam  veritati  favere,  territi  sane  portentoeo  super- 
ciliosoque  magisterio  tuo  nostra  frueremur  felicitate, 
nempe  suavissimo  ruditatis  beneficio:  ut  enim 
aerumnoaam  vobis  Hereulibus  vitam  emeliuntiir 
Superi  (imo  ipsi  immodiea  seiendi  libidine  et  arro- 
gantia,  quidquid  id  eet  mali,  vobis  ipsis  invehitis), 
ita  nobis  tranquillam  non  invident.  Proinde  cum 
prope  semper  nultis  noster  teeto  gaudentuim  et 
umbra  calamua  infensus  fuerit,  adversum  te  quo- 
que  pararetur  minime:  nam  quae  insajna?  ^pHB 
foror,  indoctos,  quos  vocas,  cum  Aptrtlinie  mie, 
imbelles  cum  fortissimo,  obsouros  cum  ciarissimo 
congredi?  non  tam  incogitantes ,  non  tam  oseita- 
bundi^  non  tam  stupidi,  non  tam  saxei  sumBs,  ut 
quod  omni  propalsandum  sit  conatu,  ultro  acoeiaa- 
mus  periculum,  praesertim  quod  iam  pridem  satis 
nobis  perspicuum,  nunquam  tibi  vel  disputatiuo  vei 
scripturo,  forte  ne  mortuo  quidem  defiitura  veiba. 

Hactenus  itaque,  dum  tu  gloriae  studes  impeo- 
dio,  nos  tranquillitati^)  non  tam  imprudenter,  qnaei 
ignaviter  consulimus.  Atqui  nunc,  cum  insignis  tua 
modestia,  quae  et  in  proverbium  cessit,  Martinum 
Lutherum,  vitae  sanctimonia  nobis  commendatum 
ecclesiasticaeque  theologiae  vindicem  diligentissi- 
mum  simul  ac  liberrimum,  privatim  et  publicitua 
Maniohaeum,  Vuicklefiatam,  Hussitam^  et  seaLoeiitif 
nominibus  alii^  vocaaa,  Christianiiim  haberi  ferre 
nequit:  et  ut  ex  nobis  etiam  aliquid  tuae  gloriae 
accrescat,  in  epistola  ad  reverendum  Misnensis  Ec- 

1)  !n   ed.  Jen.    hic    additum  «tt:   3.  D.      2)    Ibid.: 
traaquiliatt. 


•d  loh.  Beclam  Respoitiio.  63 

olesine  Antistitem,  quae  tna  est  oolumMDa  adeoqtte 
iheologiea  simplicitas ,  nos  quoque  optimo  ^)  prae- 
suli  invidiosos,  toti  orbi,  quantum  in  te  est,  suspto- 
t08  faeis,  nos  Lutheranos  et  illius  errorum  semina- 
tores  appellans,  hoo  est,  tuo  iudicio,  haeresiarehae 
pessimi  subsidiarios ,  praesidia,  amieos  et  patrono», 
Telimus,  nolimus  cogimur  tibi  ecclesiae  patrono 
et  assertori  flliorumque  Leri  conflatori  et  emun- 
datori  aliquantam  vitae  nostrae  rationem  reddere, 
si  forte  hanc  kbem  abstergere  liceat:  si  quidem  et 
lie  doctore  haereseos  orimen  malignius,  qnam  nt  a 
<%fi8tiana  modestia  patienter  toleretur. 

Possemus  autem  (nam  nec  hoc  indoetis  negar 
t\im  Qst,  qui  et  suis  noQpunquam  fi^roeiuQt  awleis) 
^ijpemplo  strenuitatis  tuae  modestiam  remiUere^  ato*- 
machari  et  plai^e  (jlebaochari ,  niai  tuqm  nobis  es- 
ploratum  foret  ingemum.  Iterum  quaeria,  quilHif 
soabiQfn  tuaw  Qffrioes^j,  iterum  quaeris,  quo9  in^igni* 
t^r  ncixfijig^'),  ut  nemiqem  non  contemptui  babeas, 
Qemini  parca^,  nuUum  non  laceasaa,  ut  cum  Un^Laeile 
unus  oppugnes  omnes.  Parum  tibi  videtur  cum 
(jloctis  gerere  belluai,  indoctos^)  etiam  provooi^,  et 
quasi  confectum  cum  praeceptoribus  ait  prQelium, 
saevis  et  in  discipulos  et  in  patronos,  ne  quid 
reliqui  siet,  quod  non  potentia  brachii  tui  contera- 
tur.  Deinde,  ubi  vel  nos  compescueris ,  vel  etiam 
non  pro  arbitratu  tuo  suocesserit,  caveant  sibi  typo- 
graphi,  caveant  prela,  caveant  vicina  quaeque,  ne 
iniquo  Marte  tecum  dimicent,  adhuc  ex  recenti 
strage  furibundo.  Ceterum  nobis  innocentiam  can- 
doremque  nostrum  tueri,  quam  maledicentiae  tuae 
respondere,  magis  videtur  operae  pretium. 

Principio  igitur,  ne  muliebriter  conrixemur, 
cum  infltias  ire  non  potes,  tot  exemplaribus,  adeo- 
que  tuo  ipso  convincentibus ,  haec  per  te  epistolae 
inserta,  profer  in  medium,  qua  ratione  id  laedoriae, 


1)  lu  ed.  qrig.:  pientiseimo  :  in  ed.  Jen.  et  Witt* 
optimo.  3)  In  ed.  Jen.:  affrices.  o)  In  ed.^orig. :  aecia- 
ses,  cai  haec  nota  marginalis  addita  est:  alxCinv  est  in- 
iuria  et  yerberibai  afficere.    4)  In  ed.  Jen.:  nisi  indoctos. 


64  Canpiiic.  IndocL  Liithei;»iu>ri|m 

imo  iconvicii  vel  dissimulari,  yel  aequius  interpietan 
poterit,  ut  semei  facessat  simultas  omnis.  NuUa 
equidem  in  promptu  est,  qua  te  excusemus,  at 
piurimae  nobis  patrocinantur.  Nam  quod  tu  Lud^ 
deranum  vocas,  nempe  hominem  pestiferis  haere- 
ticisque  opinionibus  imbutum,  satis  et  ad  fa^tidiuio 
usque  totius  orbis  auribus,  licet  in  cassum,  n^ultp 
iam  tempore  instillasti,  quod  si  vel  maxime  obti- 
cuisses,  nonne  vere  Chnstianis  odiosa  per  se  &ctio- 
num  nomina,  etiam  ea  quae  ob  B.  Patrum.  me- 
moriam  alioqui  suspicienda?  Videturque  id  tibi  nir 
hili,  nisi  et  agnomines  seminatores  errorum,  qu/p» 
pestilentissimos  validius  cla!mas  quam  comprobas. 

Ad  haec,'  ne  te  poenituisse  dicti  sciatur,  in 
marginem  asterisci  loco  scribis,  Oanonici  indocti 
Lutherani,  timens  forte,  ne  somniculosus  lector 
praetervolet,  denuo  censes  admonendum,  sistat  pe- 
dem,  dicta  diligentius  secum  perpendat,  fldehiis 
memoria  reponat,  sibi  caveat,  tibi  gratetur  et  ap- 
plaudat,  nobis  succenseat.  Vides  hic,  bone  vir, 
insignite  hic  omnia  magis  ad  exulcerandos  quam 
conciliandos  animos  attinere,  atque  adeo,  ut  plane 
merearis  talionem  reportare. 

Geterum,  id  nostro  abludit  instituto,  lege  igitur, 
si  magnificentia  tua  non  dedignetur,  quid  nobis 
virum  Dei  conciliarit,  et  quatenus  Lutherani  simus. 
Non  est  quod  suspicere  privatarum  affectionum 
studia;  haud  tanta  inter  nos  familiaritas  intercedit, 
nuUa  hic  lucelli  spes,  ex  Mendicantium  familia  eat^ 
eleemosynis  vivit.  Sed  novandarum  rerum  nos 
cepit  cupido?  non  illa  pacis  et  concordiae  distur- 
batrix,  sed  conciliatrix.  Quia  enim  seculi  huius 
ferrei  moribus  nihii  est  depravatius,  nihil  corruptius, 
quibus  hic  mederi  sua  eruditione  studet,  dum  pa- 
cem  annunciat,  obedientiam  praedicat,  humilitatem 
commendat,  et  nihil  invitius  agens,  quam  quod 
tecum , .  et  cum  tui  simiiibus  rixando  bonas  horaa 
male  perdere  cogitur.  Gontemptum  mundanarum 
rerum,  gloriam  coelestium,  Ghristianismi  scopum 
subinde  monstrat,  ambitionem  exsecratur,  avaritiam 


ad  loh.  Eccium  RespoHsio.  65 

eleri  abominatur,  simoniam  et  Romanae  rapacitatis 
imppsturas  ceterasque  peetes  proscindit. 

Quis  nisi  mente  motus  malignissimorumque 
morum  furcifer  tantas  aboleri  pestes  non  optarit? 
Quis  Ghristianus  regnum  Ghristi  nolit,  quod  immu- 
tet,  innovet  et  emendet  omnia?  Quis  nostrae  im- 
peritiae  sugillationem  abhorrens  non  habet  in  votis, 
ut  profligatis  sterilibus,  infelicibus  et  ingeniperdis 
restituantur  fecundiora,  beatiora,  sanctioraque  lite- 
rarum  studia?  Utinam  autem  ut  reflorescere  bonas 
artes,  ita  et  mores  redire  videamus,  id  quod  Mar- 
tini  est  studium.  Tu  vero  magistrum  honestatis 
impugnas,  et  quod  ad  literas  pertinet,  novos  con- 
sarcinas  commentarios,  ad  perdendas  generosas 
adolescentum  indoles,  quasi  iam  non  ante  nugis 
simus  adobruti. 

Porro  minori  periculo  intentatur  haec  novan- 
darum  rerum  cupiditas,  quam  verbosius  expurgetur, 
sed  si  omnino  id  in  nobis  damnabitur,  posthac 
fortassis  non  usquequaque  indocte  satisfacturi  su- 
mus.  Accedit  ad  haec  causarum  praecipua:  Pius 
magus  est  Lutherus,  iudoctos  nostri  generis  sibi 
philtris  devincit,  alioqui  nulla  ratio  capit  tam  crasso 
capite  viros,  nisi  incantatos,  gratiam  cum  Musis 
inituros ,  miriflcum  pharmacum ,  quod  qui  miscet, 
aitero  orbe  paene  dissitum  inebriat. 

At  nos  terrae  filii  apertius  loquamur,  et  sqa- 
pham  scapham,  serramque  serram  vocare  oportet. 
Germana  veritas  et  inviolata  virtus,  quae  Deos  ho- 
minesque  in  amorem  sui  pellicere  queunt,  ipsae 
ipsissimae  sunt,  quae  nos  huic  devinciunt.  Vide- 
mur  nunc  nobis  videre,  quid  ad  haec  modestia 
Ecciana,  quam  iactet  manus,  oculos,  caput,  quam 
manibus  pedibusque  contestetur,  uihil  uuquam  vero 
absimilius  dictum.  At  sui  mores  sinendi  sunt  ho- 
mini,  quos  praeter  mortem  illi  adimet  nemo. 

Nos  institutum  nostrum  certioribus  argumentis 
quam  asseveratione  sola  persequemur.  Diu  pleri- 
que  nostrum  nesciebamus,  aterne  an  candidus  esset 
Lutherus,  sed  et  Lutheri  nomen  piane  inoognitum. 
Ante  paucos   autem  annos   decLamatiunculae  quae- 

Lutheri  opp.  V.  A.  sd  ref.  hiaU  i.  p.  Vol.  IV.  ^ 


66  GaiUNUic  ladoct  LalhftkranMim 

dam  popularee  illius,  tumultuario  et  repentinOy  >nt 
videtur,  calore  scriptae,  in  manus  nostras  vanervii, 
in  quibus  decem  praecepta  Mosis  enarrans  yelamen 
ab  oculis  illius  remoyet  Unde  tum  sua  eruditione 
perspicuaque  claritate  praestitit,  ut  supra  mocem 
Scholasticorum  indocti  nos  sublimius  de  Ghristo, 
sanctius  de  evangelio  sentiremus,  positoque  «uper- 
cilio  parum,  imo  nihil  nobis,  multum,  imo  4)innia 
Christo  Deo  tribueremus.  Sic  sese  primum  nobts 
insinuavit.  Mox  fama  superveniens ,  et  viri  imio- 
centiam  docens  opinionem,  quam  de  illo  habeba- 
mus,  comprobavit.  Quid  faceremus,  bone  EecL? 
habendusne  erat  odio?  flocci  pendendusne  eifat? 
ingratine  esse  debebamus?  Quomodo  tu  eiuaecinodi 
tractares  disoipulos? 

Sub  haec  concionatores  quidam  officii  sui.  tntie 
memores,  variis  in  locis  plus  aequo  cond6n&tioni- 
bus  pontificum,  qiias  indulgentias  vocant,  tribn^iit^ 
multorum  seducebant  animos,  confldentium  p6lli- 
citationibus  huiuscemodi,  vel  abiecta  verael  poeni- 
tentiae  cruce  salutem  se  asdecuturos.  Quid  doii, 
quid  fraudium,  quid  imposturarum  sub  sanctimonitte 
praetextu  per  maledictos  nugivendos  committeba- 
tur,  vel  tacentibus  nobis,  nemo  hodie  est,  qui 
nesciat.  Silebant  theologi  omnes,  connivebant,  inio 
probabant  episcopi,  refutabat  concionatorum  nullus, 
unde  ceu  religioso  silentio  licentiosae  iniquitati 
autoritas  quotidie  maior  accedebat  invalueratque 
adeo  id  mali,  ut  iam  non  iubilaeo,  et  quinquage- 
simo  quoque  annno,  sed  quotannis  non  semel,  sed 
iterum  atque  iterum,  nec  arduis  ex  causis,  sed 
plane  tenuibus  et  commentitiis,  non  sine  animartim 
delusionibus,  quaestores  multi  obambularent. 

Primus  tunc  omnium ,  quem  nos  scimus ,  Lu- 
therus  rerum  indignitate  perpensa  apud  Vuittem- 
bergenses  in  scholis  de  iis  rebus  maturius  propo- 
sitis  conclusionibus  disputare  eoepit.  Quae  statim 
mira  celeritate  per  Germaniam  sparsae,  et  singulari 
favore  a  doctissimis  etiam  qulbuisvis,  a  te  forte  aat 
ignotis,  aut  contemptis,  exceptae,  quodfraudes  iam 


ad  Job.  fiociiun  Responm^  67 

noa.  pauoi   subolerent,    tametsi    nuUus    periolitari 
yeilet  primus^  ut  fied  solet. 

fiic  tu  oootra  antesignanus  cristam  erigebas^ 
£ooi)  turbaturus  coeium,  terram^  et  omoia)  modo 
aalYtte  maoerent  ixidulgeiitiae.  Mittimas  pleraque. 
UJh  Tetttum  eet  in  areHam,  «iunt  frigidius  nihii  un- 
quam  tractatum)  depioratasque  plane  indnlgeQtias, 
ita  ut  61  reFivisoere  debeant,  vel  novae  excogitan- 
4lae^  quibus  iilae  reducantur  ex  inferis^  vel  simuiaora 
fliortuarum  honoribus  prosequenda  sint  Nonne 
ob  hoc  modeetiam  etiam  tuam,  Magister  Noster 
eximie,  deoeret  gratias  summas  agere  Martino,  qa 
si  nulla,  oerte  hac  in  re,  eruditiorem  te  reddiditr 

At  non  ideo  dabimus  errores  a  hobis  dissemi- 
natos,  nisi  enim  iam  dissemin^ta  fdsBent  Luiheriana, 
quomodo  ad  nos,  qui  ex  indocto  vulgo  sumtis,  et 
ftlterO  paene  mundo  intercipimui-,  pervenissent?  An 
htm  hob  chalcographorum  negotium  est,  qui  simul 
atqu^  recentiora  quaepiam  suboleverint,  veritati 
Consentianea,  et  plausibilia,'ut  lucmm  faci&nt,  ea 
magis  extorquent,  quam  ambiunt,  imo  magis  surri- 
piunt,  quam  extorquent. 

Verum  tua  bella  ne  delitescant,  quis  satagit^ 
Nonne  vix  exoras  certis  conditionibus ,  nec  tradis, 
sed  obtrudis?  Pauca  tamen  sub  incudem  redeunt, 
nisi  forsitan,  ut  magis  traducare.   Scis  tu  nunc  sae- 

5ius  Lutherana  et  variis  prelis  excusa,  et  credis  in- 
octos  G&nonicos  tantum  molestiarum  voluisse  subire, 
cum  tua  tdmen  interim  apud  nos  paucos  etiam  doc- 
tos  fastidiantur,  etiam  ab  indoctis  iroprobentur. 
Veritatemne  putas  sub  modio  posse  condi?  Rem, 
quae  ex  Deo  est,  aboleri  posse  credis? 

At  hinc  litis  origo,  tu  errores  vocas,  nos  so- 
phisticis  hactenus  ajrgutiis  persuaderi  non  potuimus. 
Solis  enim  indocti  nos  iis  libris  addicti  sumus,  qui 
oanonici  et  omnium  consensu  recepti,  susque  deque 
facimus,  si  quid  aliud  efferatur,  quod  his  adverse- 
tur.  Magnificamus,  quaecunque  proximius  acoedunt 
sacris.  Omnino  nec  angelum,  nec  apostolum  quem- 
vis,  vel  e  coelo  venientem,   si  contradicet   evan- 

5* 


68  GaBonic.  Indoot.  Latberanorum 

geliis ,  audieinus.  Interpretationem  autem  evange- 
licae  scripturae,  quantumvis  indocti  simus,  a  priscis 
illis  autoribus,  qui  non  tanto  intervalio  ab  aposto- 
lorum  abfuerunt  temporibus,  discere  malumus,  quam 
a  te  flGtrinaeve  tuae  praeceptoribus ,  et  annaiibas 
historiisque  libentius  nos  credimus,  quam  humaniB 
et  tyrannicis  quibusdam  constitutionibus. 

Papias  Hierapolitanus,  auditor  lohannis,  .in«i- 
pienterne  et  indocte  tibi  praefatus  videtur  in  libros 
expianationis  sermonum  Oomini,  quod  noluerit  va- 
rias  opiniones  sectari,  sed  apostolos  habere  autores, 
uti  de  eo  Eusebius  et  Hieronymus  narrant?  Verum 
viva  illi  oracuia  contigerunt.  Nos  adacti  neeessi- 
tate  literariis  apostolorum,  et  quibus  apostolious  est 
spiritus,  monumentis  contenti  sumus. 

lam  satis  liquidum,  tune  an  Lutherus  evan- 
gelio  propius  incedat,  uter  receptioribus  nitatur 
autoribus ,  uter  fidelius  eruditiusque  Patrum  dieta 
citet,  uter  honestiorem  scopum  spectet.  Fontes 
aquae  vivae  quaerimus,  tu  nos  ad  lacus  detritos  et 
amnes  turbidos  duces?  Christum  quaerimus,  ubi 
nascatur,  ostendatur.  Igitur  vel  nos  itineris  diices 
tu  sequere,  vel  te  praeeunte  sequemur.  Verum  tu 
Herode  vafrior  et  nos  morareris,  si  obsequeremur, 
nunc  Vuicklefistas,  nunc  Manichaeos  cognominans, 
et  inter  idola  sophismatum  considens  comitatum 
non  poUiceris.  Quo  te  rapit  insana  mordacitas, 
immodicumque  sententiae  tuae  studium?  Quis  arro- 
gantiam,  quis  supercilium  tuum  ferat?  ^  Qui  tua  le- 
gunt  et  amplectuntur,  docti  sunt:  qui  aemuli  scita, 
tametsi  viciniora  ^J  evangeiio  et  ecclesifiisticis  doc- 
toribus,  indocti  et  haeretici.  Ne  indocti  dicamur, 
tua  nobis  legenda,  scilicet,  ne  caeci  habeamur,  oculi 
sunt  efibdiendi. 

Habes  succinctim,  qua  ratione  Lutherani  simos, 
quatenus  evangelii  et  Christianae  libertatis  amicus 
est  Lutherus,  sibi  nos  devicit.  Is  si  et  tu  fueris, 
nihil  erit,  quominus  et  tibi  simus  addicti. 

Proinde  non  oportebat  nos  conviciis  a  tua  in- 


1)  In  ed.  Jen.:  qui  vero  parioraet  viciniora. 


imL  loh.  EGciiim  Responaio.  69 

cesai  modestia,  neque  enim  nos  male  audire  debe* 
miia,  qui  eincera  Me  a  Christianiseimo  theologo 
noD  abhorremus,  neque  Lutheri  causa  deterior  est, 
quod  et  indoctis,  uti  ma^s  pia,  probatur.  Fatemur 
iDseitiam  nostram,  et  fortasse  non  minori  gloria 
eam  agnoscimus,  quam  tu  laudes  tuas  passim  ebuc- 
oiDas. 

Indocti  snmus,  nescimus  patrocinari  lucri  turpis 
in  immensum  studiosis,  id  quod  nobis  cum  summo 
ponrdfice  commune  est.  Nam  cum  tu,  mercatorum 
conductitiuB ,  contractum  societatis  suae  plane  ini- 
quum  aequum  declarari  ab  eo  supplicibus  peteres 
libellis,  repulsam  es  passus,  nimirum,  quod  supra 
captum  pontificis  maximi  tua  erant  commenta, 
quando  venali  h*ngua  et  manuparatus  eras,  omnem 
semel  Scripturam  non  modo  cogere  et  torquere, 
sed  et  pessundare,  ne  redires  inglorius. 

InaOcti  sumus,  non  videmus  enim,  qua  ratione 
perfecti  Ghristum  pauperem  sequantur,  si  pro  tem- 
porariis  causis  iurent;  sed  quid?  nimirum  ea  in  re 
et  Erasmus,  illud  seculi  nostri  sidus,  nobiscum,  te 
censore,  hallucinatur. 

Indocti  sumus,  siquidem  enumerare  non  pos- 
sumus  varias  primitivae  ecclesiae  ceremonias,  sed 
iterum  se  nobis  associant  plurimi  viri  alioqui  doc- 
tissimi. 

Indocti  sumus,  maiestatis  divinae  penetralia 
non  ingredimur,  sed  nec  magnus  ille  Paulus  apo- 
stolus  erubescit  ignorare,  quae  tu  in  Chrysopasso 
coacervas. 

Indocti  sumus,  possemus  tamen  multa  huius 
generis  afferre  in  medium,  quae  tibi  magis  quam 
nobis  dedecori  essent  futura. 

In  summa  enim  'nuUa  tam  auspicata  peregri- 
natio  tua,  quarum  tu  multas  iuveniliter,  ne  dicamus 
ostentanter,  commemoras,  quae  non  et  tibi  et  pa- 
triae  fuerit  dehonestamento  magis  quam  gloriae. 
Nullus  tam  parvus  a  te  libellus  editus  est,  qui  non 
aut  extremam  sapiat  barbariem,  aut  insignibus  sca- 
teat  erratis. 

Quare  non  imprudenter  feceris,  Ecci  pruden- 


70  Bpist:  0epleni  pra«6t  vir#nim 

ftMsime,  si  aKqaamdiu  te  intra  penates  tn^  een- 
IsDeas,  et  laodem,  quam  non  potes  assequi  veH^ 
sitate,  silentio  tibi  vindices.  Eqnidem,  qnam  impar 
onm  doctis  ineas  certamen,  hinc  aestimare  UeeC, 
quod  neo  indoctis  formidabilis  esse  eoeperis.  Neqne 
tabi  victoriam  ex  nobis  temere  polliceare,  mnlti 
sumus  indocti,  et  quamvis  non  omnes  sophislieis 
spiculis  certare  callemus,  non  pauef  tamen  docti 
validos  librare  contos,  quos  declinare  non  poteris, 
nisi  positis  conviciis  et  profanis  artibusverae  Hieo- 
logiae  et  Ghristo ,  optimo  maximo  totum  te  tra- 
dideris*). 

Finis.  • 


Epistolae  septem 

praestantium  et   magni  nominis  virorum,  in  quibos 
mentio  fit  de   negotio  Lutheri   et  Dispujii^tioii^ 

Lipsica  *). 


L 


ttt; 


Sfanpitn  ad  Geor^imi  Spalatbmin. 

Salutem  et  gratiam  Domini  ,nostri  lesu  Christi. 
Quod  de  Martino  Luthero  nostro  scribis ,  amice  in- 
tegerrime,  in  se  quidem  durum,  tuo  duicescit  elo- 
quio,  quippe  qui  amorem  spiras,  terrencjlo  roboTas. 
Non  fallit  qui  se  tertium  promisit,  eon8entien.tibu8 
pie  duobus  in  unum. 

Cum  igitur  tuam  excellentiam  amore  fervere 
mente  pertracto,  et  quam  sis:  sollicitus,  ut  id  ipsmn 
persuadeas  aliis,  unam  nec  minimaoi  abegisti  de- 
sperandi  occasionem.  Non  enim  possunt  consen- 
tanea  non  exaudiri  pia  vota.    E  coelo  quoque  vox 

*)  In  ed.  Jen.  et  Vittemb.  additam  legitnr:  Vala. 
ABno  M.  D.  XIX.  **)  Has  epistolas,  qaae  in  eollee- 
tione  Jenensi  Opp.  Lath.  I  p.  384  sqq.  reperiantiir, 
nos  quoque  typis  hic  rcddendas  esse  censuiiwaB  ad 
historiam  R^ormationid  magis  illustrandam ,  et  textum 
earum  repetivimas  ex  ed.  Jenensi  a.  1556. 


1 1 » .■  I  ■ :  •  I 


4e  nagiQtio  LntlMrL     i  71 


Spirilufi  sanoti  illttiniiiAt^  pariter  et  OQnloriat.  Si 
y^ris  ealuBiDias  egenoruin  et  riolenta  iudicia,  dt 
subverti  iustitiani  in  Provineia,  non  mireris  (inquil) 
avper  hoe  negotio,  quia  exeelso  exeelsior  est  aII«M, 
et  Bupar  hos  quoqne  eminentiores  sunt  alii,  et  in- 
Bnpeat  universae  terrae  Rex  imperat  servienti.  Q»ae«- 
renda  sunt  reimedia  iuris  ^) ,  imploranda  siiffragia 
Sanctorum,  et  bonorum  hominum,  magis  pro  veri- 
tatis,  quam  vitae  coHservatloDe ,  et  dum  neutrum 
adesse  cernitur,  serviendom  est,  impQrantilEiegi  uni- 
versae  -terrae,  patiendum,  moriendum  pro  ventate, 
quemadmodum  veritati  potius  quam  nobis  vivendum. 

Tu  igitur,  condiseipMle  Chri8ti,'sectator  evan- 
gelicae  veritatis  ,  ora  mecum  ,  quatenus  Dominus 
noster  lesus  CSbristus  se  ipso  nobis  luoeat,.  ^i  lux 
est  mundi,  veritas,  via  et  vita  credentium,  tribuat^ 
que  se  humilem  humiliter  quaerere,  sobrie  sapere, 
sed  inventum  constantissime  iDtrepideque  praedicare. 

Post  digneris  Illustriss.  principem,  Dominum 
tuum  et  meum,  hortari,  ne  deficiat  ob  fraudem 
illorum,  qui  serpertina  lingua  moliuntur  veritatem 
subvertere:  sed  neque  rugitum  Leonis  expavescat. 
Scriptum  est  de  ipso,  cui  veritas  Dei  scutum  est: 
Angelis  suis  mandavit  de  te ,  ne  forte  offendas  ad 
lapidem  pedem  tuum;  super  aspidem  et  basiliscum 
aipbulabis,  et  conculeabis  leonem  et  draconem. 
Abstineat  sereniseima  Dominatio  sua  a  suis,  Lu- 
thero,  Staupitio,  sed  et  ab  ordine,  veritatis  mauu- 
tentioni  duntaxat  intendat,  ut  veritas  in  lucem  ve- 
niat,  fugatis  tenebris  satagat,  modo  securus  sit 
locus,  ubi  absque  metu  cadente  in  virum  constan- 
tem  libere  loqui  possit. 

Ego  novi  quantum  saeviat  Babylonica,  ne 
dixerim  Romana,  pestis  in  eos,  qui  abusibus  ven- 
dentium-  Christum  contradicunt.  Vidi  enim  con- 
cipuatorem  verissima  docentem  de  pulpito  violenter 
rapi,  et  licet  in  maxima  festivitate  coram  omni  po- 
pulo  per  chordas  trahi  carcerique  mancipari.  Sunt 
qui  crudeliora  conspexerunt. 


-f— r- 


1)  Alii:  viris. 


72  EpiBL  M|iteai  pracst. 


Hveesqae  non  video,  vel  tos  soUieitelioM,  tA 
illastrissinii  PriDcipis  patrociiiio  definsse  qaieqnttii. 
Age  obsecro^  perseyeret  Celsitodo  soa  in  eadta 
senteDtia,  iDtnitii  suminae  ei  aetemae  Teritatis,  ]Hro 
qoo  tibi  maiora  debeDtor,  qaam  dos  aomiia  duo 
qaidem,  MartiDus  et  ^o,  sed  teeam  aaam  Chriato, 
io  aetarDom  beoedicto.  Yale.  Ex  Monaalerio 
7.  Beptembris. 

M.  D.  xvm. 

De<)iti88imo8  toae  excelleDtiae 
'  Frater  lohaoaes  de  Staupita. 

II. 
Keeisris  AfadeMiaf  Lqpsfasis  ad  Lothcnni^). 

Reetor,    Magistri    et  Doctores    almae  UoiverBitatis 

lipseDsis 

D.  Mart.  Luth.  S.  D.  P. 

Hisce  exactis  diebus ,  Domine  Doetor ,  quibus 
Bacrosancti  nostri  Assertoris  Natalero  Christiano 
ritu  operabamur,  egregius  sacrae  Scripturae  Doctor 
lohannes  Eccius  literas  ad  Illustrissimum  Principem 
ac  Ducem  Georgium,  et  Universitatem  ac  Theolo- 
giae  Doctores  dedit,  quibus  Facultatem  Theologicam 
suae  Disceptalionis  iudicem  velut  Regulam  Lesbiam 
selegit,  enixeque  contendebat,  quo  disputandi  cum 
Doctore  Carolostadio  copiam  ei  in  nostro  augu- 
stissimo  Gjmnasio  faceremus. 

Verum  cum  hoc  Disputationis  scrutinio  veritas 
a  calumniatoribus  vindicetur,  et  quasi  e  Democriti 
illo  puteo  in  apricum  proferatur,  eundem  voti  com- 
potem  pro  viribus  reddidiraus  et  disputandi  locum 
eidem  addiximus.  Quo  favore  fretus  D.  Eccius,  et 
in  literariae  Palaestrae  arenam  cum  D.  Corolostadio 
descensurus,  ut  signis  e  Palladis  castris  in  publicum 


♦)  Or.  Loesch.  Reform.  Act.  T.  III  p.  282.  Walch.  Opp. 
Luth.  T.  XV,  p.  991. 


'      de  nei^o  LntliiBri. .    .  73 

prolati8,  s^ertoque  Harte  oum  tuo  (ut  ipse  ait) 
propugnatore  oonfligeret,  Schedam  Buae  Disputatio- 
nis  vexillum  in  vulgus  edidit,  qua  tuis  Conolusioni* 
bu8  bellum  indixisse  tibi  videtur,  cui  tu  minime 
ce88uru8  libellum  edidisti,  quo  vicissim  ad  Dispii^ 
tationis  conflictum  eundem  lacessis.  In  quo  mag- 
nopere  miramur  te,  Disputationem  no8  illi  abdicasse 
aut  repudiasse,  contra  nostrae  veritatis  decretum 
scribere,  multoque  impensius  admiramur,  quod  dis- 
putationem  tuam  in  Lipsensi  Gymnasio  celebratum 
iri  prodideris,  cum  nobis  bac  de  re  nihil  const^t, 
nec  locum  a  nobis  aut  Illustriss.  Principe,  muni- 
fleentissimo  nostri  Studii  Haecenate,  impetraveris. 

Proinde  cum  boe  temeritatem  prae  se  ferat, 
a  qua  te  abhorrere  creditur,  magnopere  obtestamur, 
ne  nobis  insciis  onus  aliquod  ingeras,  aut  si  tibi 
integrum  est,  palinodiam  vel  saltem  receptui  de 
tuo  conflictu  canas  in  literarum  tuai;um  responso, 
qnod  a  te  efHagitamus,  donec  disputandi  locum 
apud  nos  obtinueris.     His  paucis  vale. 

Datum  Lipsiae  sub  nostri  Rectoratus  signo, 
XIX»  Februarii. 

Anno  humanae  salutis  H«  D.  XIX. 

in. 

Lutkeri  ad  Caroiostadliiin  *)• 

Eruditissirao   Viro  et  Praestantissimo ,    D.  Andreae 

Bodenstein  Carlstadio,  sincerioris  theologiae  assej- 

tori  facile  primario ,  Archidiacon9  Vuittembergensi, 

Praeceptori  ac  Haiori  suo  in  Christo. 

lesus. 

Salutem.  Edidit  Eccius  noster,  incljte  vir, 
Schedulam,    in   qua   magniflcis    ampullis   verborum 


*)  Textus  huius  ep.  repetitus  est  ex  Aurifabri  coU. 
£pp.  Luth.  I,  158,  coll.  cum  edit.  Jen.  et  textu  edit.  de 
Wettianae  I  p.  249,  quae  sequitur  libellum:  ,,Di6putatio 
Domini  Joh.  £ccii  et  D.  Mart.  Luther  in  Studio  Lipsiensi  fu- 
tura.  1519/'  (LoescheriRef.  Act.m,  206.  Walch.T«XV,  9650 


74  Epbt  MplDiri  prMfl.  viroriim 

frepal  (id  aiiteai  homkii  dmMs  eet)  sese  adTelrsM 
te  divputaturnin  Lipaiae,  et  ego  id  »oraiDe  tuo  pmn 
ipao  tfaotaraiB  Augustae,  ti  qua  ratione  eonleiitio 
¥eetra  coram  et  amica  familiariqiie  coiigretsioM 
QompOneretur ,  quod  nec  tu  pro  tua  dignitarte  de- 
troeiasti;  sed  eeoe  homo,  pulehre  memor  et  ribi 
eoofitanB,  postquam  te  foede  iBfomarat^  tandem  ^pro»* 
mitiit  in  te,  sed  vertit  lo  mie  impetum,  FanatiiiMie 
aa  muaoarum  suarum  neseio^  <  .  :  r. 

Speraveram  ego  traetatUm  futuinim  de .  hMO- 
atisMmis  aeriis  tuig  et  de  gratia  Dei  ^),  huiteBa  mi- 
aeria,  omniuoque  de  ea  re,  quae  inter  voe.¥ertitar: 
at  meuaEocius  in  meaa^lnlerimnugas  debaoobaiut*, 
aot  pro  more  istorum  dierum  larvis  iocatur  flotius, 
alultas  quaestioneft  de  indulgentiis  paene  ex  oroo 
tapdem  revocat,  tuavelut  parerga  et  aummo' (qui>d 
aiunt)  digito  vix  attingena.  Forte  Spiritus  Banetns 
praevidens  hoo  hominis  ludibrium  et  nugaoitalom 
dedit  in  coregregiorumDomiooruiBiDoctorum  lip- 
sensis  Studii,  utreousarent  nobiahoen^gotium  apod 
se  gerendum. 

Sed  et  ego  nolo  te,  optime  Andiea,  in  firivolajfti 
et  larvatem  banc  disputationem  deseendere,  tum 
quod  me  et  mea  ^)  petit,  lauta  haec  et  xaXXind- 
Qfjog  T^ai  XevxoiXepog  persona,  tum  quod  ingenium 
tuum  et  tua  disputatio  digpiora  siut;,  quam  ut  in 
has  sophistae  et  meas  nugas,  (indulgentias  inquam), 
seu  reotiuj»  et  vere  negligentias,  humilientur.  Qu«b 
cum  omnes  Doctores,  etiam  sehola^tici,  infQ)iQeB 
Eccii  pra^ceptcM'^,  fateantujr  tandem  et  ipsi)  nri- 
mum  non  esse  necessariQ,s  Cbristiano^  tum,  ai  nullae 
essent,  melius  esse,  ac  per  hoc  ad  Scripturas  et 
rem  theologicam  sicut  asinum  ad  Ijram:  nec  ego 
illas  unquam  mea  disputatione  (Jignatus  fuissem, 
liisi  pro  populo  Christi^  phrenapatas,  mataeologos, 
authades  et  aeschrocerdes ')  oportuisset  redarguere: 


1)  In  ed.  Jen.:  de  honestissimis  et  seriis  rebus,  de 
gratia  Dei.  2)  de  Wette:  mea  et  me;  itidem  in  ed. 
BaBiliensi  Lucrnbrationum  D.  M.  Lutheri.  1520  p.'  289. 
3)  ln    ed.    Jen. :    haec    verba    legantur    graeoe   Bcripta: 


de  ne^6tlo  Lntlieri. '       ^  "iJ^ 

nihilomiTms  tamen  has  res  levicalas  et  nihili  thagni 
isti  et  generosi  fheologi  adeo  curatit  misere,  ad6o 
pompis  vel  anxiis  inflare  conahtur,  ut  in  iis  sum- 
mum  et  nomijiis  ^)  et  officii  sui  decus  constituisse 
yideantur:  interim  theologiae  legitimo  et  quod  ad 
rem  p^rtinet  offlcio  penitus  posthabito  et  in  8ab- 
bata  translato,  non  quidem  lucri  ant  gloriae  aemu- 
latione,  nisi  minus  principaliter  per  accidens  et  h) 
potentkt  ^),  modo  non  sit  nimis  remota. 

Quando  autem  ego,  Deo  volente,  digniore  con- 
ditione  vivere  non  permittor,  quam  ut  cum  nuga- 
cibus  et  vanis  sophistis,  cum  pestilqntibus  Romani 
Pontiflcis  et  Romanorum  ')  tyrannorum  adulatoribus 
aetatem  consumam,  gaudens  et  videns  posthabeo^) 
istorum  mea  se(ia  ludo. 

Quare,  mi  Ecci,  non  damno  te  vanissi^iae  gloriae, 
quod  hanc  Schedulam  edideris,  ante()uam  certus  esses, 
quid  Lipaenfics  in  hac  re  facerent,  imo  postquam 
ex  me  acceperas  eos  omnino  recusare,  quia  ex 
ftimo  scilicet  et  ex  disputatione  nunquam  Hitura 
sperasti  captare  gloriam.  Non  criminor,  quob  sub- 
dole ,  et  parum  humane ,  nedum  theologice ,  Doc- 
tori  Garolostadio  alienas  propositiones  obieceris, 
quas  cum  omnino  illum  non  suscepturum  sperares, 
iterum  de  i\imo  in  tanturo  virum  triumphares.  Nqii 
queror,  quod  ad  adulationera  foedissimam  Papae 
veirsus  me  rursus  in  fabulas  traduxeris,  novosque 
a  te  fictos  errores  mihi  imposueris,  .et  tamen  nihil 
minus  te  agere  simularis. 

Toleramus  ista  a  theologo  fttcta,  id  solum  vo- 
lumus  ostendere,  nos  scilicet  intelligere  strophas 
tuas  infeliciter  versutas  et  figuras  nihilo  figuratas, 
et  benigniter  te  monere,  ut  deinceps  pro  gloria  tua 
paulo  civiliore  astutia  naso,  imo  calcaneo  nostro 
insidieris,  agrestem  hanc  et  veternosam  tuam  pru- 
dentiam  in  crassos  tuos  consophistas  ludas. 


1 )  !ti  ed.  Aurif.  etdeWettii:  nomine.  2)  In  ed.  Jen. : 
ct  per  accidens  et  iropotentia.  3)  Ibid.  et  in  edit.  Ba- 
siliensi:  Romanantinm.  4)Ined.  Jen.:  fidens  posthabebo  •, 
in  ed.  Basil.:  fidens  posthabeo. 


7{ 


InieBiii.  -iSBx  Tir  iu^ift.  -^ 
«aper    :kmiir  -iiuiii    itiauuiaBuiie;. 
pBQ  jaee^   ua.  :iieiiiamc  ngniniH'  3su  3UM»!flu 
aaiii«£SUAir-     Jim    loiiii    vmisiir^  iiTiiiti«ua=m . 
ifluMt  soiff  Tuouiak»  !xuitt  P^miiiiaufmt».  LdJEi^i 
liiTmMi     nadu  iin.  sEctiiuBusr      i«imBu  aoi: 

OBamoinnic^  ms.  s  ▼aies.    itaintsr  4»ignfHTm 
JL  ri«HE!X3uiii.  ic  fiis  jtucram 

'3XL  if»1TO"inMI 

deaaKC  3itiai&      QjrutnipMai 
tmttts.  iuin.  iiu   Ji  aie  :ius«.    tf. 
.  wiiiUHUTu  aacQDes»^  ^!: 
«^ifimfniiM.  3u]ft  3tirieiiatfnr . 
[Iiniiiisim  mimHfiiii!:   ilm  :ui&  b«tBiiisss  ^  TttirniMff 
«mum  dman  im^unier^ 

5eiL  ML  3fe  :!svefsiii.  >ifHiiner  Andxa^  «c 

^gnn.  prnifiMiTiHiHfnum  .^tiae  ^MmttDnL  fipnnf») 
**''"«^'  &  tuut  ■tigw-nmT'  suoi»  •aimam.  «e£  qnrfi 
■wn  in  aue  aiicaGiim-  MiQut!sc«.  ]!«un  ^^prTirii» 
Pftnmniif  EVitaar»  ie^  r!ir«<scaxcBa&  ^tmims 
fanutt  ^«scaoiiu  •iuCt?ii  amexairu.  xautt  «c 
BtenBKnaiL  l)<tiin  iit  ibssjemnii.  iihTaBnH  aui 
^nuuuK.  :xDexf^Dt  W^tmm  ec  r.aiiii*r!ig.  es  &  •qil 
Mian  ^i^^ixni;..  Ji^  miMinTti  Tiqiir*'*!!*^^»  .iiifnM:  juok 
■Maun.  d£  j^tinifirtatia:  ^^uuti  du  iuiu  i»iiiid&iL 
■*  ec  auiii»  ditHtGt  Ila  'ofCiiinn  ^  ±asG:3at»i»  ia&w 
«Rimngitf.  11UII&  in  ^jenn»*nw  iigpuiagiint*  WasBk  ^bit- 
OK.  ann  oc  <siiiimir  -tc  ^!t£9Qi»  jnpurrini .  ^n&v 
jnienc  jWMWignt  <»  p^coi^c^  w^ian*ffi  lUAzi  miiiiB 
t&^axnottre».  tsuiniiti^Kasac.  imaiii.  lUQim  v«l  puan- 
Inii  inaiiesc&  in  ifi^»»  ^caaimisuaimc.  JUHLoe  «»  sr 
i&  iiEecaft  rettuafc  a&m  putsfluc  SHti  ApuaouiiaMu 
EpiBeogi»  -^  :*)CUft  fTirrHcani  achii»  ouiiisu  ^i^ 

IfciTOnnH    T  iKfttiCTlHw.    A3IS9&.  ^^'. 


1     In     «ft    BnffiliimiB.    iic    autic  xturaun    jiaimBrsmL 
i«gicar:    «f^^»    iewmtdeam  ^tVimar.      T    Ji   nt.  ^tBL:    Lip^ 
X    umiiHiL  ntiiiizun.  dHK:.   Aonu  M^.  l.\      -4'   k. 


de  negotio  Latheri.  77 


It. 
Eecii  ad  Latheru. 

Salutem  in  Domino,  et  recte  in  lesu  sapere. 
Quod  Lipsensis  Studii  viri  doctissimi  onus  nos  au- 
diendi  recusarant,  erat  mihi  permoleltium  nec  plane 
scivi,  quid  consilii  caperem,  at  tamen  clementissi- 
mus  Princeps,  D.  Oeorgius ,  Saxoniae  Dux  eto.  ad 
petitionem  meam  egit  cum  Studio  suo,  ut  tandeni 
assensum  praeberent,  uti  hoc  die  Hteras  etIHustris>- 
simi  Ducis'  et  Universitatis  ac  Facultatis  super  ea  re 
accepi.  Quare  eis  XXVIL  diem  Eunii  praescripsi, 
quo  Disputatione  primum  actum  haberemus,  die 
autem  XX VI.  apud  Facultatem  theologicam  con- 
veniremus,  uter  nostrum  in  primo  congressu  sit 
Opponens. 

Gum  autem  Carolostadius  sit  propugnator  luus, 
tum  vero  principalis  existas,  qui  haec  dogmata  per 
Germaniam  seminasti,  quae  meo  parvo  et  exiii  iu> 
dicio  falsa  et  erronea  apparent:  quare  convenit  et 
te  illuc  venire,  et  vel  tua  tueri,  vel  nostra  im'- 
probare. 

Sed  quam  vellem,  ut  hunc  animum  deponeres, 
et  sedi  ApostoHcae  te  per  omnia  obedientem  prae- 
stares,  audires  Leonem  X.  Vioarium  Ghristi,  non 
quaereres  singularitatem,  sed  condescenderes  com- 
muni  Doctorum  sententiae,  certus,  quod  Ghristus 
eoolesiam  suam  iam  quadringentis  annis  non  pep- 
misisset  in  istis  (uti  tu  divinaris)  erroribus.  Vides 
enim  ex  Scheda  Disputatoria,  me  non  tam  eontra 
Bodenstein,  quam  contra  tuas  doctrinas  propositi^ 
nes  posuisse.  Vale  ergo,  mi  Martine,  et  oremus 
pro  invicem,  ut  illuminemur. 

Ex  Ingolstadt,  XIX.  Februarn. 

Anno  Virginei  partus  M.D.XIX. 


u  >  ••. 


znixiin   '^UMX 

OI/i     ITT:    lUtifirTk    r^r^^iiiir 

1.  I    iTIL 


lt»-^!r 


rr    ^  -rntaii»* 


Hj^*^   tnaiBiR'  tuf:!»     r*iimmr  Tfci^i^riir  .    xm&afr 


iimt  It.iiT^.rrr  ^h-dii  Liuh>iit>  J-TuruXsi£tm  TTneTiirajiaB» 
*•  uu*  r 'ir- '.^*:  r;i.T i .  «i. . r  iii  n  f ?tai  "» -•  iic  X-t-^uJaai  Zjsadraoi 
•<*:K;cn,  'tni:i.':*ni^r  •.•;trri'?^iDt»:»a:  ciui  lihgiusBnQ:  tiUL 
1  • . iTt  ii*»    1*1.' . : j » •?j?to  r!  I .     '.'i^: isan    ti     ii     n iHcrr 

•  -r^-r.n    **r.n    :».f.  r»«J2iiiitiiiii.yr  ?*:rimm;    "■•fE 

";ln  :»uvtr:  n.  t,;rj'.T.n  :r.irsr»fnr  t^mirkai  ttc.  etnB> 
v.«>-tT  ir.  »':r::»iir  -^nijTirmu^  ->^  lijSQiiranni  jt^toxk 
^nit-n   iitJtl^iiiiiiur      vi».   if-.-^  T^*:iir  T'    ±i!«an&.  «i 


IV.  j 


~    ^    ^w>« 


'liiSL.  V 


de  negotio  Lnthieri.  73 

prolatis,  apertoque  Harte  oum  tuo  (ut  ipse  ait) 
propugnatore  confligeret,  Schedain  suae  Disputatio- 
nis  yexilluTn  in  vulgus  edidit,  qua  tuis  Gonclusioni- 
bu8  bellum  indixisse  tibi  videtur,  cui  tu  minime 
cessurus  libellum  edidisti,  quo  vicissim  ad  Dispii* 
tationis  conflictum  eundem  lacessis.  In  quo  mag- 
nopere  miramur  te,  Disputatdonem  nos  illi  abdicasse 
ant  repudiasse,  contra  nostrae  veritatis  decretum 
scribere,  multoque  impensius  admiramur,  quod  dis- 
putationem  tuam  in  Lipsensi  Gymnasio  celebratum 
iri  prodideris,  cum  nobis  hac  de  re  nihil  const^t, 
nec  locum  a  nobis  aut  Illustriss.  Principe,  muni- 
ficentissimo  nostri  Studii  Haecenate,  impetraveris. 

Proinde  cum  hoe  temeritatem  prae  se  ferat, 
a  qua  te  abhorrere  creditur,  magnopere  obtestamur, 
ne  nobis  insciis  onus  aliquod  ingeras,  aut  si  tibi 
integrum  est,  palinodiam  vel  saltem  receptui  de 
tuo  conflictu  canas  in  literarum  tuarum  responso, 
qnod  a  te  efflagitamus,  donec  disputandi  locum 
apud  nos  obtinueris.     His  paucis  vale. 

Datum  Lipsiae  sub  nostri  Rectoratus  signo, 
XIX.  Februarii. 

Anno  humanae  salutis  H*  D.  XIX. 

in. 

Liflieri  ad  Car^bstadiiiin  *)• 

Eruditissimo   Viro  et  Praestantissimo ,   D.  Andreae 

Bodenstein  Carlstadio,  sincerioris  theologiae  assej- 

tori  facile  primario ,  Archidiacon9  Vuittemberg^nsi, 

Praeceptori  ac  Haiori  suo  in  Christo. 

lesus. 

Salutem.  Edidit  Eccius  noster,  indjte  vir, 
Schedulam,    in   qua   magniflcis   ampullis   verborum 

*)  Textas  huius  ep.  repetitus  est  ex  Aurifabri  coU. 
£pp.  Luth.  I,  158,  coll.  cum  edit  Jen.  et  textu  edit.  de 
Wettiauae  I  p.  249,  quae  sequitur  libellum:  ^Disputatio 
Domini  Joh.  £ccii  et  D.  Mart.  Luther  in  Studid  Lipsiensi  fu- 
tora.  1519/'  (LoescheriRef.  Act.m,  206.  Walch«T*XV,  961^) 


76      ^  Bpist  septem  praest.  viroram 

Intenm  esto  vir  fortis,  et  accingere  gladio  ttio 
super  femur  tuum  potentissime.  Postquam  enim 
pro  pace  tua  mediator  ingratue  fiii,  placebo  fortasse 
concertator:  non  quod  vincere  proposuerim ,  sed 
quod  poBt  victorias  tuas  Pannonicas^  Longobardioas, 
Baioaricas  (modo  tibi  credamus)  occasio  tibi  fiam 
obtinendi  nominis ,  quo  et  Saxonicus  et  Hisnicus 
triumphator,  ac  si  voles ,  semper  Augustus  salute- 
ris  in  aeternum,  ac  sic  gloriam  ^ )  adeptus  quiescas 
iuxta  Magistri  tui  sententiam:  Habitibus  existeiitibus 
in  materia  cessat  motus.  Quanquam  mallem,  ut 
Qionstrum,  quod  iam  diu  in  me  alis,  et  quod  te 
male  habet,  aliquando  pareres,  et  nauseas  ,  quibns 
stomachus  tuus  periclitatur ,  tandem  evomeres  in 
publicum  minisque  illis  tuis  basilicis  et  glorioflis  per 
omnia  finem  imponeres. 

Sed  ad  te  revertor,  optime  Andrea,  et  oro,  ut 
una  mecum  ad  IUustriss.  Principem,  Ducem  Geor- 
gium,  prudentissimum  quoque  Senatum  Lipsiae^) 
scribas,  si  qua  dignentur  nobis  domum  vel  pro&- 
nftm  in  hoc  negotium  coUocare.  Nam  egregios 
Dominos  Doctores  de  Universitate  penitus  nolo 
huius  periculo  iudicii  onerari,  quod  et  prudentissime 
recusarunt.  Quin  id  faeiemus,  adductis  notariis 
duobus,  uterque  Eccius  et  Lutherus,  et  si  qui  alii 
idem  velint,  ad  manum  notariorum  dictet  sua  argu- 
menta  et  responsiones.  Quod  eo  facio  consilio, 
ne  et  nobis  foeda  illa  iactantia  et  frustraneus  labor 
contingat,  quae  in  Viennensi  disputatione  Eccii  vide- 
tur,  tum  ut  clamor  et  gestus  importuni,  quibus 
solent  aestuare  et  perdere  veritatem  nostri  seculi 
disputatores ,  cohibeantur,  omnia  autem  vel  possi- 
bili  modestia  in  literas  pronuncientur,  atque  ea  sic 
in  literas  relata  ofierri  possint  Sedi  Apostolicae, 
Episcopis  et  totius  Christiani  orbis  iudicio  ^). 

Martinus  Lutherus,  August.  ^). 

1)  In  ed.  Basiliensi  hic  post  gloriam  intersertum 
legitur:  atkv  dvaiSeCtjv  ^nuifiivi.  2)  In  ed.  Jen.:  Lip- 
sensem.  3)  Ibidem  additum  est:  Anno  M.D.XIX.  A\  In 
edit.  deWettiana  Lutheri  nomen  sic  subscriptum  est :  F.  Mar- 
tinus  Lutherus,  August. 


de  negotio  Latheri.      '  77 


It. 

Eedi  ad  Liitlieru.       * 

Salutem  in  Domino,  et  recte  in  lesu  sapere. 
Quod  Lipsensis  Studii  viri  doctissimi  onus  nos  au- 
di^ndi  recusarant,  erat  mihi  permolelkum  nec  plaoe 
seiTi,  quid  consilii  caperem,  at  tamen  clementissi- 
mv8  Princeps,  D.  Oeorgius, .  Saxoniae  Dux  etc.  ad 
petitionem  meam  egit  cum  Studio  sno,  ut  tandfem 
assensum  praeberent,  uti  hoc  die  literas  etlUustris*- 
simiDucis  et Universitatis  acFacultatis  super  ea  re 
aceepi.  Quare  eis  XXVII.  diem  lunii  praescripst, 
quo  Disputatione  primum  actum  haberemus,  die 
autem  XXVI.  apud  Facultatem  theologicam  con- 
▼eniremus,  uter  nostrum  in  primo  congressu  sit 
Opponens. 

Oum  autem  Carolostadius  sit  propugnator  t^us, 
tum  vero  principalis  existas,  qui  haec  dogmata  per 
Oermaniam  seminasti,  quae  meo  parvo  et  exili  iu- 
dicio  falsa  et  erronea  apparent:  quare  convenit  et 
te  illuc  venire,  et  vel  tua  tueri,  vei  nostra  im*- 
probare. 

Sed  quam  vellem,  ut  hunc  animum  deponeres, 
et  sedi  Apostolicae  te  per  omnia  obedientem  prae- 
stares,  audires  Leonem  X.  Vioarium  Christi,  non 
quaereres  singularitatem ,  sed  condesoenderes  com- 
muni  Doctorum  sententiae,  certus,  quod  Christus 
eoclesiam  suam  iam  quadringentis  annis  non  per- 
misisset  in  istis  (uti  tu  divinaris)  erroribus.  Vides 
enim  ex  Scheda  Disputatoria,  me  non  tam  contra 
Bodenstein,  quam  oontra  tuas  doctrinas  propositio^ 
nes  posuisse.  Vale  ergo,  mi  Martine,  et  oremus 
pro  invieem,  ut  illuminemur. 

Ex  Ingolstadt,  XIX.  Februarii. 

Anno  Virginei  partus  M.D.XIX. 


78  Epist.  ^eji^m  prae9.t  virorum 


V. 

D.  Wenceslai  Rosdiakyjuii   fraepMiti  GoUegii  isperatori» 
Garoli  apad  Prageuseg^  ad  Latheram'''). 

•  « 

Cum  §ursum  ac  deprsum  iu  tuis  iilis  luoubrar 
tionibus  vereaifer,  Martine  Luther,  atque  eum  anuoiiii 
quia  sis?  quid  agas?  quidque  coneris?  imo  y^fo, 
quid  Christi  spiritjus  per  te  in  eoclesia  op^reduTf 
peq[>enderemus :  ecce  in  huiusmodi  de  te  sermoiu- 
boa  inoidi,t  lacobus  quidam  organarius  tui  amantia- 
«^mus,  referens  omnia,  quaeque  inter  te  £]cciiimque 
^t  ceteros  quosdas  a^tnulos  tuos  hac  tempestate,pii- 
bMce  acta  sunt.  Dici  non  potest,  pater  mi^  quam  grata^ 
quam  iucunds^  n^iMTatio^  quamque  deliciifi  pieDa  tueri^ 
Qum  te  super  adversariorum  tubis  et  praecipue 
Eccii  scholastica  quadam  atque  Aristotelica,  bui^ 
qui^m  Christi  theologia  giohosam  yictoriam  obti- 
nuisse  memoraret.  .^ua  quidem  narratione,  et  tibi 
et  iliustrissimo  Principi  Friderico  magnopere  muituoi 
laudis  attributum  fuit:  tibi,  quod  te  ipsum  admira- 
tione  dignum  pr£),ebeas,  ilii,  quod  viriutes  suspiciati 
quarum  quotidie  maxima  experimenta  prae  te  ferre 
videare,  unde  e^  inimici  molestia,  et  lamiliares  at- 
que  amici  gaudio  alficiuntur.  Quae  quo  auro  me- 
Uora  non  suuci^ 

Cougraiulor.ita^ue  ego  Paternitati  tuae,  atqne 
D^o  coeu  gratias  ago,  qui  te  inter  tot  peri^uia 
tot^ue  hosuum  malignantium  agmina  nou  solum 
^eryare  inculumem  dignatur,  sed  etiam  de  inimiois 
in  tom  iusta  pugna  gloriose  triumphare.  Ceterum 
idem  iacobus  te  admodum  desiderare  dicebat  iibros 
lohannis  de  Huss,  Bohemorum  apostoli,  ut  quis 
fuerit  ille  vir,  et  quantus,  non  ex  vuigi  aura  ne^ 
que  ex  Constantiensi  male  eonsulto  oonoilio,  sed 
ex  ipsius  \^ra  animi  iraagine,  id  est,  libris,  tandem 
aestimes  ac  cognoscas. 


•)  Lulh.  Opp.  ed.  Walch.  T.  XV.  p.  1628. 


de  neg^ttp  LEtii«ri.  .  79 

> 

Mitto  igitor  Patecnitati  tuae,  libenterqiie  miik^ 
libellum  queodam  illiua,  qiiem  et  deEcolesia  Bonfr 
ait,  atque  leum  nunc  et  non  alium  ideo  atidentior 
mitto,  qupd  Conclusiones  aliquot  legerim,  quaa 
hisce  proxime  diebod  lipsiae  contra  novos  et  Wf 
tere6  errores  invulgatas  defenderas,  quae  in  hoc 
quoque  libro  eomprobantur,  munus  sane  vile  prif- 
maque..(ut  aiunt)  facie  dendendum,  at  non  omniii^ 
fortasse  ingratum  futurum,  praesertim  si  tuo  deai^ 
derio^.respondere  votoque  poterit,  deinde  quia  vel 
unious  hic  Ubelius  est,  propter  quem,  cum  m^ 
htto  ia  humanis,  ageret  vitam,  omnibus  ommom 
Praelatorum  oontumeliis ,  fiierat  expositus ,  ioviBiis, 
irrisus,  exsecrabilis,  breviter  haereticus,  postremo^ui 
ooneilio  Constantientfi,  heu  quam  iniuste^  combustus, 
homo.  .alioqui  innocens  et  verbi  divini  pictedicator 
«gr€^;ius.,  .      .       / 

Sed  de  hoc  ipso  nunc  satis.  Nam  ordinem 
eauBae  iUius  quandoque  tibi,  si  fuerit  neoesse  ot 
ftu  mandaveris,  cum  ceteris  muliis  libenter  miktam. 
Hoc  unicum  sciens  addo,  quod  olim  iohannes  Huss 
in  Bohemia  fuerat,  hoc  tu^  Martine,  es  in  Saxonia. 
Quid  igitur  tibi  opus?  Vigila,  et  confortare  in  Do^ 
mino,  deinde  cave  ab  hominibus.  Neque  animo 
concidas,  si  te  haereticum,  si  excommunicatum 
audies,  memor  subinde,  quid  Christus  passus,  quid 
apostoli,  quid  omnes  etiam  hodie  patiantur,  qui  pie 
volunt  vivere  in  Christo. 

lam  vale,  mi  Martine,  et  me  quamvis  ignotum 
ama.     Nam  te  amari  oerto  scias. 

Datum  Pragae  in  collegio  magno  Cai^oli  im- 
peratorisy  die  17.  lulii.  Anno  M.D.XIX. 

VI. 

D.  lohaniiis  Pothueka^),  Presliyteri  Garati  eccleiiae  Ga'- 
thf ibralis  B.  Virginis  Prafjfae,  ante  latan  ^)  Giriaii,  ail 

Latkenun. 

Tametsi,  MArtine,  frater  in  Dotnino  dilecte,  hae- 


1)  Apud  Loeech.  (Reform.  Act.  III,   649)  et  Wftlcb. 
(Opp,  Luth.  XV  p,  1627) :  Paduscksi.   2)  In  ed.  Jen. :  laotam. 


80  Epiflt.  geptem  pnwtt.  ▼irorum 

ienus  tibi  ignotus  sim  oorporeque  absens,  tii  mihi 
t^imen  notus,  licet  nuhquam  visus.  Namque  oiim 
et  multi  et  varii  tractatus  tui  in  manus  nostras 
veniant,  ex  quibus  sane  totum  te,  quis  sis  et  qualis, 
evestigare  possumus.  Unde  fit,  ut  vel  unum  hoe 
in  te  miremur,  quod  inter  tot  evangeiicae  veritatis 
aemulos  doctrinam  Ghristi  et  apostolicam  libere  tt 
pnblice  praedicare  nequaquam  addubites,  oblitas  in- 
terim  tot  calumnias,  maledicaque  piurimorum  verba, 
quibus,  quidquid  non  placet,  iilico  haereticum  esse 
oportet,  homines  mente  corrupti,  et  ad  omne  opiis 
bonum  reprobi,  non  inteliigentes,  (ut  verbia  apo- 
stoli  utar)  neque  quae  ioquuntur,  neque  de  qaiboB 
•ffirmant. 

Tibi  idcirco,  mi  frater  Martine,  vehementer 
tuaeque  Christianae  pietati  congratulor,  qui  unus  m 
Oermania  non  tam  inventus,  quam  repertus  es,  qm 
et  doceas  aliquando  sincere  quae  docenda  snnt,  id 
est,  legem  Christi  priscorumque  Patrum  puram  iifakfa 
et  nequaquam  humanis  adinventionibus  conlamiaar 
tam  theologiam,  heu  nostra  aetate  magna  ex  parCe 
contemptam,  et  dehorteris  quoque  ab  hisce,  quae 
Christi  Spiritus  non  probat  neque  fortasse  agnoseit. 
Nec  mirum,  cum  in  se  Ghristus  divisus  non  sit, 
neque  potest  hodie  noUe,  quod  tempore  suae  prae- 
dicationis  voluit  et  suasit. 

Te  itaque  ego  tuapte  sponte  currentem  per 
viscera  Christianitatis  moneo,  incito,  impello,  gra- 
tiam  Domini,  quae  in  te  est,  ad  salutem  multorum 
negligere  noii.  Deus  te  speculatorem  super  pop«k> 
suo  constituit,  huic  saluti  necessaria  non  abscon- 
das,  sed,  sicut  fads,  in  iucem  proferas.  Cognoseis 
Christi  vocem:  nemo  lucernam  accendens  operit 
eam  vase,  aut  subtus  lectuni  ponit,  sed  supra  can- 
delabrum,  ut  intrantes  videant  lumen. 

Dei  inimicos  iibertatisque  Cliristi  adveraarios, 
ut  coepisti,  persequere  et  comprehende,  quorum 
qua  in  coeii  parte  non  omnia  piena  sunt,  adeo  ut 
iam  fortasse  Christi  verba  compleantur ,  et  maxime 
^uidem:  Sui^ent  Pseudochristi,  et  Pseudoprophetae 
•et  dabunt  signa  et  prodigia  ad  sedueendos,  si  fieri 


4e  negolio  LaUieri.  81 

posset,  etiam  electos :  et  illud  Petri :  Erunt  inter  vos 
magistri  mendaces,  qui  introducent  sectas  perditio- 
nis,  et  muiti  sequuntur  eorum  luxuriam,  et  in  ava- 
rida  fictis  verbis  de  vobis  negotiabuntur.  Atque 
neseio  si  Bohemiae  tam  obvii  sint,  quam  apud  vos, 
qaonim  maledicta  et  sjcophantias  in  tuum  caput 
iam  pridem  concitasti. 

0  quam  nunc  odiosa  veritas,  o  quam  Christus 
ubique  invisus.  Tu  frater,  quia  Christum  praedicas, 
non  homines,  non  a  tuis  modo ,  sed  etiam  a  no- 
stratibus  quibusdam  haereticus  diceris.  Sed  obsecro, 
hanc  cum  Christo  contumeliam  libenter  sustine,  memor 
interim,  quod  apud  Matthaeum  loquitur:  Si  patrem- 
fiEimilias  Beelzebub  vocaverunt,  quanto  magis  do- 
mesticos  eius:  similiter  et  quod  Lucas  23.  retulit, 
cum  iam  propinquans  morti  diceret:  Si  in  viridi 
ligno  hoo  faciunt,  in  arido  quid  fiet?  Non  est  di- 
scipulus  supra  magistrum  suum,  neque  servus  supra 
dominum.  Quae  servi  laus  maior,  quam  propter 
dominum  maledicta  ferre  et  stimulos  ? 

Ergo,  mi  frater  Martine,  confortare  in  Domino, 
et  esto  robustus  venator  Pseudoapostolorum.  Chri- 
stus  veritatis  dux  et  magister  in  exemplum  ven- 
dentes  et  ementes  de  templo  eiicit ,  ut  nos  sequa- 
mur  vestigia  eius.  Non  tibi  deerit  auxilium  desuper. 
Sunt  in  Bohemia  plurimi  fideles  Deo  et  cari,  qui 
te  noctes  diesque  orationibus  adiuvant.  Tu  modo 
tibi  ipsi  non  desis.  -  Istud  volo,  cautus  sis,  ne, 
cum  Christum  ab  Antichristo  vindices,  ab  ipso  non 
comprehendaris :  mille  nocendi  habet  ilie  mores 
insidiaturque ,  ut  sagittet  in  obscuro  rectos  corde. 
Christus  te  conservet  incolumem,  mi  Martine,  pro 
cuius  lege  non  erubescis  homines,  magnaque  peri- 
cula  subis.  8ed  confide,  veritas  liberabit  te.  Vale, 
et  hos  cultros,  munusculum  fateor  exiguum,  grato 
suscipe  animo ,  quos  amoris  et  benevolentiae  inter 
nos  sincerae  pignus  esse  velim.  Iterum  vale,  et 
gratia  Christi  sit  teeum  semper. 
Datum  Pragae,  Sabbato  post  Divisionem  Apostolorum. 

Anno  M.  D.  XIX. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  r«f.  hist.  L  p.  Vol.  IV.  g 


B2  Epist.  lepteiii  pf attt.  vlrorum 

VIL 
Frobenii  ad  LutkeniBi  *). 

lohannes  Frobenius  Martino  Luthero  S.  D. 

Dono  dedit  mihi  Blaeius  Salmonius  Bibliopola 
Lipsensis  in  proximis  nundinis  Franckford^sitms 
libellos  varios  a  te  elucubratos,  quos  omnium  doc- 
.toru|fn  iudicio  probatos  typis  nieis  statim  exoodi, 
sexcentos  in  Galliam  misimus  et  in  HispMMin,  tob- 
duntur  Parisiis,  leguntur  etiam  a  Sorbonicis,  eft  pro- 
bantur,  quemadmodum  amici  nostri  nos  oertioreB 
reddiderunt:  dixerunt  illic  dootissimi  qaidam,  ae 
iam  pridem  talem  libertatem  desiderasse  in  his,  qili 
sacras  literas  tractant. 

Calvus  quoque  bibliopola  Papiensis  ,  vir  erudi- 
tissimus  et  musis  sacer,  bonam  libeilorum  pgrten 
in  Italiam  deportavit,  per  omnes  civitates  sparAiinis. 
Neque  enim  tam  spectatur  lucrum,  quam  cttpit  re- 
nascenti  pietati  suppetias  ferre,  et  quatenus  poteet 
prodesse.  Is  promisit  ab  omnibns  eruditis  in  Italia 
viris  epigrammata  se  missurum  in  tui  laudem  scripta, 
usque  adeo  tibi  favet  Ohristique  negotio,  quod  tanta 
constantia  tam  viriliter  tamque  dexter^  geris. 

Miraberis  forsan  de  nostra  tuorum  Actorum 
editione,  quod  videlicet  partim  Vuittembergensi  re- 
spondeat,  partim  non,  sed  causam  audi:  roiserat 
nobis  ex  Augusta  Vindelicorum  amicus  quidam  no- 
ster  Responsionem  tuam  Cardinali  datam;  etiain 
iam  imprimenda  erat,  cum  Calvus  ex  Norimberga 
rediens  unicum  tantum  Vuittembergensis  editionis 
quatemionem  secum  attulit,  primum  videlicet,  quem 
nos  statim  imitati  reliquam  illam  partem  ex  Aa- 
gusta  nobis  missam  utcunque  annexuimus.  Nunc 
vero  Blasii  beneficio  Vuittembergensis  editionis 
exemplar  nacti,  quod  nostrae  deest,  quam  primum 
licebit,  addituri  sumus.  Audio  enim  a  doctis  pio- 
bari,  quam  de  Decretorum  violentia  coronidecn 
adiecisti. 


♦)  Opp.  Luth.  ed.  W»lch.  T.  XV  p.  1631, 


de  negotio  Ltttheri.  83 

Praeferea  libellos  tuos  in  Brabantiam  et  Ang- 
liam  misimus.  Impressimus  Replicae  Sjlvestrinae 
trecenta  tantum  exemplaria,  eam  negant  docti  obesse 
tibi  posse.  Hic  ut  quisque  est  optimus,  ita  tui 
maxime  est  studiosus.  Episcopus  noster  inprimis 
tibi  favet,  eius  item  suffraganeus  Tripolitanus  epi- 
scopus.  Cardinalis  Sedunensis,  cum  illi  tuas  Lucu- 
brationes  obtulissemus,  statim  dixit:  Luther,  tu  vere 
08  Luther.  Huic  nuper  quidam  Eccii  Propositiones 
misit  adiidens  se  victoriae^  nuncium,  quam  Eccius 
sil  Lij^siae  contra  novam  doctrinam  obtenturus,  sta- 
tim  allaturum.  Cui  respondit  Cardinalis:  Disputet 
Eccius  quantum  velit,  Lutherus  veritatem  scribit. 

Exemplaria  nostra  nos  usque  ad  decem  vendi- 
dimus  omnia,  haud  feliciorem  venditionem  in  aliquo 
libro  sumus  unquam  experti.  Novum  Instrumentum 
ab  Erasmo  diligentissime  recognitum  et  insigni  ac- 
ce68ftane  locupletatum  inti*a  dies  decem  faveotibus 
Superis  absolvemus. 

Bene  vale,  Reverende  Patei*. 
Ba^iieae  14.  Februarii.     M.  D.  XIX. 


6 


Tessaradecas  Gonsolatoria    pro    La- 
borantibns  et  Oneratis  D.  Martini 

Lutheri. 


rridericum  Electorem  anno  1519  graTiter 
aegrotantem  consolaturus  Lutherus  librum  compO' 
suit,  quem  inseripsit  Tessaradecada:  coDtinet 
enim  bis  septem  spectra,  quae  vocant,  sive  con«i- 
derationum  capita,  septem  malorum,  quibus  affli- 
guntur  Christiani ,  et  septem  bonorum ,  quibus  eri- 
guntur.  Die  22.  mensis  Septembris  a.  1519  hunc 
librum  Spalatino  misit  haec  addens :  „Venit  tandem 
ad  te,^  mi  Spalatine,  Tessaradecas  mea,  tarde  qui- 
dem,  sed  vix  etiam  sic  procellas  occupationum 
mearum  elapsa,  quam  ut  transferas  libere,  et  illu- 
strissimo  Principi  nostro  offeras,  si  ita  videtur,  epi- 
stola  praefationis  adiecta^  hcet.  Nam  res  mihi 
minutior  videri  coeperat,  quam  ut  ampulla  episto- 
lari  tanto  Principi  dicaretur:  arbitrium  tuum  esto"  — 
et  in  fine  epistolae  petens :  „Sed  heus,  quod  paene 
praeterieram  ,  exemplar  Tessaradecados ,  postquam 
suam  servitutem  servivit,  revideam.  Nam  et  ipse 
his  nugis  me  solari  cogito,  nec  semper  sunt  in 
promtu,  quae  ibi  congessi,  etiam  hac  ratione,  quod 
meditatione  sui  locupletiores  evadent  mihi.  Vale 
et  me  Principi  commenda"  (Luth.  Epp.  ed. 
Aurif.  II,  p.  3.  de  Wette  I,  p.  336).  Die  29.  mensia 
Novembris  a.  1519  Luth^rus  Spalatino  Tessaradecada 
in    linguam  Germanicam    transferenti    et    de   titulo 


TeMsr.  Coiisol;  D.  M.  Ltttherv  85 

fonnando  haesitaDti  haec  scribit:  „Titulam  Tessara- 
decadis  meae  non  mea  refert  qualem  formaris, 
modo  nihil  arrogantiae  sapiat,  cum  res  ipsa  mihi 
videatur  viliuscula"  f  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  p.  219. 
de  Wette'I,  p.  369).  Die  7.  mensis  Decembris 
eidem  refert:  „Tessaradecada  nondum  scio  an 
edam,  praesertim  Latine,  cum  id  genus  scriptionis, 
quod  Ghristum  sapit,  sophistis  sit  odiosissimum^^ 
(Luth.  Epp.  ed.  de  Wette  1  p.  373),  die  autem 
18.  m.  Dec.  ei  nuntiat:  ^Tessaradecas  excuditur 
utraque  lingua^^  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  p.  223. 
de  Wette  I,  p.  378).  Die  9.  mensis  Februarii  a. 
1520  Spalatino  haec  scribit:  „Tessaradecadis  fron- 
talis  epistola  omissa  est,  magna  libelli  deformitate 
et  mea  indignatione.  Absente  me  prior  sexternio 
excusus  est:  vernacula  propediem  quoque  absol- 
vetur.  Tardi  esse  cogimur  tum  copia  negotiorum, 
tum  inopia  typorum"  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I, 
p.  240b.  de  Wette  r,  p.  407),  die  denique  11.  men- 
sis  Februarii  Spalatino  mittit  Tessaradecada  haec 
addens:  „Ecce  Tessaradecada  tuam,  imo  nostram, 
mi  Spalatine."  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  p.  244^. 
de  Wette  I,  p.  408). 

Haec  Tessaradecas  consolatoria,  quum  maximo- 
pere  omnibus  fere  ad  unum,  etiam  his,  qui  Lu- 
theri  doctrinae  omnibus  modis  adversabantur ,  pro- 
baretur  (cf.  Seckendorfii  Hist.  Luther.  I  §.63 
p.  93,  Walchii  Introd.  in  Opp.  Luth.  T.  X  p.  lii), 
saepius  est  typis  excusa,  id  quod  etiam  ex  iis  cer- 
nere  licet,  quibus  Lutherus  dolere  se  indicavit, 
quod  hic  liber,  quum  toties  recuderetur,  valde  depra- 
vatus  et  mutilatus  esset  (cf.  infra  sub.  fin.  h.  lib.). 

Vetustissimae  huius  libri  editiones  sunt: 

a)  latinae: 

Tessaradecas  Consolatoria  pro  laborantibus  et 
oneratis  M.  Lutheri  Aug.  Vuittenbergen.  (Ti- 
tuli  pagina,  cuius  margines  signis  typographicis 
non  sunt  ornati,  nec  locum  nec  annum  indicat). 
In  fine:  Impressum  Vuittenbergii  per  Johan- 
nem  Orunenbergk.    Anno  M.  D.  XX.  (Panzer 


86  Testar.  Consol.  D.  M.  Lttthari 

IX,  74.>  (In  ea  editioiie  deest  epistola  Lu- 
theri  ad  Fridericum  Electorem  data.) 
Tessaradecas  consolatoria  pro  laborsntibas  et 
oneratis  Martini  Lutheri  Augusti.  Vuittenber- 
gensis.  Lipsiae  ex  ofBcina  Melchioris  Lotfheri. 
Anno  a  natali  Ghristiano  Millesimo  quingen- 
tesimo  vicesimo.  In  fine:  Idpsiae  ex  offloina 
Melchioris  Lottheri  Anno  a  natali  GhristiaBO 
Millesimo  quingentesimo  vigesimo.  4. 

(Panzer  VII,  213.  v.  d.  Hardt  11,  68.) 

Tessaradecas  consolatoria  pro  laborantibtts  et 
oneratis  D.  Martini  Lutheri  Augustin.  VTitten- 
bergen.  In  fine:  Auguste  in  edibus  Bilvaoi 
Otmar.     Anno  M.  D.  XX.  4. 

(Panzer  VI,  158.) 

Tessaradecas  consolatoria  pro  laborantibus  et 
oneratis  Martini  Lutheri  Aug.  Vuittenbergen. 
(Tituli  pagina,  cuius  margines  formis  typogra- 
,  phicis  sunt  ornati,  nec  annum  nec  locuai  in- 
dicat).  In  fine:  Coloniae  in  aedibus  Eucharii 
Gervicorni.  Anno  virginei  partus.  M.  D.  XX. 
(Biblioth.  reip.  Norimb.) 

Tessaradecas  Gonsolatoria  pro  laborantibus 
et  oneratis  Mart.  Luth.  August.  Wittebergae 
M.  D.  XXL  4. 

(Panzer  IX,  80.  v.  d.  Hardt  III  p.  56) 

Tessaradecas  consolatoria  pro  laborantibus  et 
oneratis  Martini  Lutherii  Augusti.  Wittenber- 
gensis  (s.  1.  et  anno).  In  fine  Epistola  ITdal- 
rici  Hugualdi  Durgei  legitur,  subscripta:  Basi- 
leae  Anno.  XXI,  4.  Etiam  in  hac  editione 
epistola  Lutheri     ad     Electorem     data     deest. 

(Panzer  IX,  399). 

Thessaradecas  consolatoria  pro  laborantibus 
et  oneratis  D.  Mart.  Lutheri.  Ad  Fridericum 
Saxoniae  Ducem  Electorem.  Gum  nova  prae- 
fatione  Lutheri.  Witteb.  1535,  8. 

(v.  d.  Hardt  10  p.  252.) 

Tesseradeoas  Gonsolatoria  pro  Laborantibus 
et  onerantibua    (sic  pro:  oneratia)  D.  Martim 


LttUieri  1535.  lo  fine:  Impressum  Vvittem- 
b^ae  per  Jos^hum  Elug  Anuo  dom. 
HOZXXYI.  8. 

(Panaer  IX,  98.) 
b}  germanicae: 

(Sin    troftlic^^   Suc^tein  2)Qct.  aRartini  gut^cri 
Sludujtinerd.  in  aQer  mibermerticfe^t  e^ned  ^eben 
(S^rif)aCau6ige    menf^^e.    nemlic^    geteutfci^t    burd^ 
Snadiftru  ©eorgium  @)>a(atinum  1520.    In  Qne: 
®ebrucft  ju  SBittcnbcrg    burd^  ^of^.  ©riinnenbcrg 
mi^    (S^rifl    gepurt    Zaufent    funff^unbert    t)nb 
5»cntigften  ^ax,  4. 
(Panzer,  ^VL^cH^t  ju  ben  beutfc^en  3lnna(cn  p.  182.) 
(gin   trofilic^«  |  buc^lein  2)oc.  |  2Rartini  Sut^eri 
9lupfii«  I  ncr^ :    in  alter  mibermertigs  |  U\)t  c)^ne6 
^glic^c  6^rifi'  |  ftlaubigcn  menfci^en :  nctt)^  |  lid^  gc^ 
bcutfd&t    burc^  i  SUlagifirum    ©c^  |  orgium   ®pa  | 
latinum.     In  fine:    ©etvudft  ^u   fic^ptjf  9Kelc^ior 
Sott^er,  2lt^  |  man  ^att  nad^  6t)rifii  jjelpurt  Zan  \ 
fcnt  funff^unbcrt  onnb  ^wein^ifl  iar.  4. 

(Welleri  Repert,  typ.  p.  179.) 
(S^nu  $:rofiti^«  bud&te^n  :J)oc.  ^JJlartini  Sut^er 
2lu0uftiner3 ,  ^nn  atlcr  tDibbermertigdtcit  e^ne^ 
^cben  6^rifiglatobi0en  mcnfc^en,  nenjti^  getcutfc^t, 
burd^  aJlagiftru  (Seorgiu  ©palatinu.  SBittcmbergt 
M.  D.  XXII.  In  fine:  ®etru(*t  ^u  ffiittembergf 
burd^  3o^an.  ©riinenberii  ^nno  1522.  4. 

(Ibidem  p.  245) 

3lin    trofitid^d    bftc^tcin   iDoc.   aRartini   Sut^erd 

3lugufiiner,    in  atlcr   mibermertigfait    ain^    ^ebcn 

Sl^riftfttaubigcn   menfc^en    neiitic^    gcteiitfc^t  burc^ 

SKaciiftrum  (ijeorgium  ®J)atatinum.    In  fine:  ®c^ 

brudtt   ju  Slugfpurg  burd^   ©ituanii  Ottmar    bci 

fant  ^Jvfuta  ctofter  3iadl)  bcr  geburt  S^rifti  S^auf ent 

^unff^unbert  t)nb  im  jtoain^igflcn  jar.  4. 

(Panzer,  3tif<i(?^  iu  bcn  bcutf(^en  Stnnateu  p.  182.) 

Nos  aecuti  sumue  in  textu  reddendo  editionem 

oisiginalem  Vittembergen^em    et   iliud    quidem  eius 

CMJitjonis  exemplar,  quod  Otto  Beckmann  Gano- 

tmus     Vittemberge^is    D.    Christophoro     Scheurl 

Koiimbergeoi^i  ^uum  ^pmen    inacril^ens    dono  m^ 


88  •TBSBsr.  Consol.  D.  X.  Lnthari 

sit.  Lutheri  Epistolam  Fridrico  Electoiri  ad- 
ianetam,  qaae  in  hac  editione  dod  reddita  est,  re- 
petivimus  ex  editione  Epistolarum  Luth^,  quam 
Aurifaber  euravit  (Luth.  Epp.  1  p.  242  sqq.),  et 
cum  ea  contulimus  textum  collectionis  Opp.  Lath. 
JeneDsis  aoni  1556. 

Legitur  hic  liber  latiue  etiam  in  coll.  Opp. 
Luth.  JeD.  I,  p.  473  sqq.  Vittemb.Il,  p.  13  sqq., 
germaDice  io  coll.  Vittemb.  VI,  p.  346  sqq.,  Alten- 
burg.  I  p.  368  sqq.  Lips.  XXII  p.  473  sqq.  Walch. 
X  p.  2131  sqq.  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  de  Wette  I, 
p.  409  J. 


Tesaaradecas  Gonsolatoria  pro   LaborantibtiB   et 
Oneratis  D.  Martini  Lntheri. 

Praefatio. 

Apostolus  Paulus  Roma  15  defiDiturus  Christia- 
norum  solatia  dieit:  Fratres,  quaecunque  scripta 
sunt,  ad  nostram  doctrinam  scripta  sunt,  ut  per 
patientiam  et  consolationem  Scripturarum  spem 
habeamus.  In  quo  aperte  docet,  solatia  nostra  e 
Scripturis  sancfis  esse  petenda. 

Scripturae  sanctae  autem  gemino  consoiationis 
tropo  utuntur,  dum  duas  imagines  rerum  saluber- 
rima  temperie  mixtas  proponunt,  malarum  videlicet 
et  bonarum ,  sicut  Ecclesiasticus  sapiens  dicit :  In 
die  malorum  memor  esto  bonorum,  et  in  die  bo- 
norum  memor  esto  malorum.  Scit  enim  Spiritus 
sanctus  talem  ac  tantam  esse  homini  rem  quam- 
cunque,  qualis  et  quanta  eius  in  ipso  valuerit  opinio. 
Quod  enim  vile  et  nihili  ducitur,  parum  quoque 
afficit,  seu  amore,  si  veniat,  seu  dolore,  si  recedat. 
Ideo  id  omni  studio  conatur,  ut  hominem  a  rerum 
opinione  et  affectu  avocet.  Quod  ubi  effecerit,  iam 
res  quaelibet  sunt  indifferentes.  Gum  autem  haec 
avocatio  potissimum  verbo  fiat,  quo  tranefertor 
opinio  a  re,  quae  praesenter  afficit,  in  rem,  quae 
vel  absens  est,   vel  non  afficit  praeeens,    optimo 


^. 


pio  Laborantibiu  et  Oneratig.  88 

iure,  non  nisi  per  Scripturarnm  consolationem  ^) 
babebimus,  quae  nos  in  die  malorum  avocat  ad 
epectanda  bona,  quae  vel  praesentia  vel  futura  §unt, 
simul  in  die  bonorum  avoeat  ad  spectanda  mala. 
V«rum,  ut  haeo  duo  speotra  et  imaginee  me- 
line  capiamus,  dabimus  unicuique  suas  partes  sep- 
tem.  Prior  imago  habebit  mala,  quae  consideren- 
tnr:  primo  intra  se,  secundo  ante  se,  tertio  post 
se,  quarto  iuxta  se  in  sinistro,  quinto  in  dextro, 
sexto  infra  se,  septimo  supra. 

Caput  I.  de  spectro  primo,  quod  est  ma- 

lum  internum. 

Hoc  ratum  est  et  verissimum,  sive  id  credat 
homo  sive  non,  nullum  esse  posse  in  homine  cru- 
eiatum  tantum,  qui  pessimum  sit  malorum,  quae  in 
ipso  sunt,  adeo  sunt  longe  plura  et  maiora  in  ipso 
mckla,  quam  quae  sentit.  Si  enim  suum  malum 
sentiret,  infemum  sentiret,  nam  infemum  in  se  ipso 
habet.  Quaeris,  quomodo?  dicit  propheta:  Omnis 
homo  mendax,  et  iterum:  Universa  vanitas  omnis 
homo  vivens;  esse  autem  mendacem  et  vanum  est 
esse  vacuum  veritate  et  re  ipsa.  At  sine  veritate 
et  re  ipsa  esse,  est  sine  Deo  esse,  et  nihil  esse,  hoc 
autem  est  in  inferno  et  damnatum  esse. 

Ideo  Deus  misericorditer  nos  castigans,  leviora 
maia  nobis  aperit,  et  imponit,  sciens  quod  si  ho- 
minem  in  suum  malum  deduceret  cognoscendum^ 
mox  in  momento  periret,  sed  et  nonnullos  hoc 
gustasse  dedit.,  de  quibus  dicitur:  Deducit  ad  in- 
feros  et  reducit.  Proinde  recte  dicunt,  qui  passio- 
nes  corporales  vocant  quaedam  monitoria  mali  in- 
terni.  Et  Apostolus  Ebrae.  12.  vocai  eas  discipli- 
nas  Dei  paternas,  dicens :  Flagellat  autem  omnem 
fiiium,  quem  recipit,  quod  facit,  ut  his  flagellis  et 
parvis  malis  expellat  magna  ista  mala,  ne  quando 
ea  sentire  oporteat,  sicut  Proverb.  22:  Stultitia 
colligata  est  in  corde    pueri,    sed  virga  disciplinae 


1)  In  ed.  Jen.  additam:  eam. 


90  Tewar.  ConM>l.  D.  M.  LatlMri 

fiigabit  eam.  Nonne  et  pii  pareiites  plu8  in  flUis 
doleot,  si  sint  furee,  aut  mali,  quam  vulneratr,  iiAO 
ipsiroet  eos  eaedunt  et  saueiant,  ut  mali  esM  non 
poBsint. 

Quid  ergo  obstat,  quod  hoc  malum  Temai  non 
Bentitur?  I^empe,  ut  dixi,  Deo  disponente  ita  flt, 
ut  homo  non  deflciat,  bi  sua  mala  penitissima  wh 
deret.  Nam  abscondit  ea,  Yolens  8ola  flde  ea  cemi, 
dum  ea  indicat  sensibili  malo.  Itaque  in  die  ma- 
lorum  memor  esto  bonorum.  Vide  quantuiD  bonnai 
sit,  non  nosse  totum  malum.  Huius  esto  boni  me- 
mor,  et  minus  cruciabit  sensibile  malum.  Ita  rursus 
in  die  bonorum  memor  esto  malorum,  id  est,  dum 
indolens  es  verorum  malorum,  in  hac  indolentia 
gratus  esto,  et  memorare  verorum  malorum,  tum 
flet,  ut  minus  sentias  sensibile  malum.  Claret  ei^, 
maiorem  esse  in  homine  semper  indolentiam,  quam 
dolorem  in  hac  vita,  non  quod  non  praetens  tit 
malum  totum,  sed  quod  opinio  et  aflectus  eius  hod 
sit  per  Dei  bonitatem,  qui  abseondit  ipsum. 

Hinc  videmus  eos,  quibus  datum  est  siMiai 
verum  malum  intueri,  quam  atrociter  in  se  ipsos  sae- 
viant,  quam  nihil  ducant,  quidquid  pati  possunt  ia 
tota  vita,  modo  infernum  suum  non  sentiant.  Ita 
unusquisque  faceret,  si  vel  sentiret,  vel  crederet 
flrmiter  malum  suum  internum,  sponte  advooaret 
externa  mala,  luderet  in  eis,  atque  nunquam  tristior 
esset,  qiiam  dum  non  haberet  mala,  sicut  novimus 
quosdam  Sanctos  fecisse.     Qualis  David  Psal.  6. 

Igitur  prima  imago  consolatoria  est,  sibi  ipsi  di- 
cere,  Nondum,  o  homo,  sentis  malum  tuum,  gaude, 
et  gratias  age,  quod  non  sentire  cogeris,  atque  ita 
malum  comparatione  maximi  leve  fiet,  hoc  est, 
quod  alii  dicunt:  Longe  peiora,  etiam  infemum 
meritus  sum,  facile  quidem  dictu,  sed  intolera- 
bile  sensu. 

Atque  hoc  malum  quantumlibet  lateat,  tamen 
fructus  suos  prodit  satis  sensibiles.  Hi  ^)  sunt  timor 
et  incertitudo  trepidae  conscientiae,  qua  fides   im- 


1)  In  ed.  orig.  ubiqae  Bcriptum  le^tur:  hii,  hjis. 


pm  Labonkntibas  et  Onevatk.  91 

pagDatar,  dum  homo  nesdt,  aut  dubitat,  an  habeat 
propilium  Deum,  qui  fructus  tanto  aeerbior  est, 
qnanto  fldes  inflrmior.  Atque  haeo  sola  infirmitae 
digne  perpensa,  cum  sit  spiritaalis,  longe  praepon- 
dertit  eorporali,  quam  et  levissimam  reddit  sui  com- 
paratione  diiigenter  facta. 

IVaeter  haee  ad  interna  malapertinet  tota  illa 
iragoedia,  quam  Ecelesiastes  describit,  ubi  toties 
▼aattatem  et  afflictionem  spiritns  commemorat.  Quot 
enim  consilia  frustra  eapimuB?  quot  vota  nostra 
iHuduntur?  quot  ridemus,  quot  audimus,  qnae  nol- 
lenus,  atque  haec  ipsa,  quae  ad  votum  eedunt, 
eontra  votuni  quoque  cedunt,  adeo  nihil  integrum 
atque  perfectum  est.  Deinde  haeo  omnia  tanto 
maiora  sunt,  quanto  altiori  loco  et  ordine  quispiam 
sedent,  quem  necesse  est  prae  ceteris  in  eadem  re 
Imborantibas  longe  pluribus  et  maioribus  aestibus, 
fluctibus,  proeellts  agitari:  ut  recte  Psalm.  103  ') 
dixerit:  Animalia  pusilla  et  magna  etreptilia,  quo- 
rum  non  est  numerus,  in  hoc  mundi  mari  esse,  id 
est,  tentationum  inflnita  nomina;  sed  et  lob  7 
yitam  hominis  ob  hoc  tentationem  vocat. 

Haec  vero  non  ideo  maia  non  sunt,  quia  minus 
eentiuntur,  sed  quia  usu  et  assiduitate  viluerunt,  et 
affectus  atque  opinio  in  his  detriti  sunt  operante 
Dte,  ideo  rara  potius  movent,  quae  adhuc  nullo  usu 
didicimus  contemnere.  Adeo  verum  est,  vix  mil- 
lesimam  partem  nostrorum  malorum  nos  sentire, 
adeo  denique  verum  est  mala  nostra  non  rei  veri- 
tate,  sed  opinione  et  afifectu  nostro  metiri,  sentiri, 
aut  non  sentiri. 

Caput  II.    d]e    secundo    spectro,  quod    est 
malum  futurum,  sive  ante  se. 

Non  parum  levabit  praesens  quodcunque  ma- 
lum,  si  ad  futura  vertas  animum,  quae  tot  et  talia 
et  tanta  sunt,  ut  huic  uni  datus  sit  magnus  ille  et 
unus  principalium  affectuum,  qui  timor  dicitur,  de-* 


1)  In  ed.  Jen.:  104. 


92  Tessar.  Consol.  D.  M.  LuOkeri 

flnientibus  ^ )  quibusdam ,  quod  timor  sit  affeetas 
de  futuro  malo,  ut  et  apostolus  dieat  Rom.  11: 
Noii  altum  sapere,  sed  time.  Hoe  malum  eo  maii» 
est,  quo  incertius  est,  quale  et  quantum  sit  fattt- 
rom,  ita  ut  vulgo  quoque  proverbium  teratur:  Non 
est  ulla  aetas  scabiei  etiam  superior,  quod  tamen 
puerile  atque  adeo  infantile  malum  est.  Adeo  a 
nullis  nullius  hominis  malis  ullus  hominum  Whett 
securus  est,  sed  quidquid  patitur  homo,  pati  poteBt 
et  alter. 

HuG  pertinent  omnes  historiae  et  tragoediae 
omnium  seculorum,  omnes  querelae  totius  mundi, 
hue  quod  quidam  observarunt  plus  quam  trecenta 
nomina  morborom,  quibus  corpus  humanum  vexari 
potest.  Si  autem  tot  morbi,  quot  alii,  putas,  erunt 
easus  rerum ,  amicorum ,  tandem  ipsius  animi,  qui 
omnium  malorum  principale  subiectum  est,  tristitiae- 
que  ac  malorum  unicum  receptaculum. 

Augescit  vero.  malorum  vis  et  sensus,  quo 
maior  fuerit  et  dignior  status,  ubi  inopia,  ignominia, 
et  omnia  indigna,  cum  etiam  subito  possint  acci- 
dere,  necesse  est,  ut,  sieut  tenui  pendent  omnia 
filo,  formidanda  sint  omni  hora,  non  secus  ac  gla- 
dius  ille,  quem  Dionysius  tjrannus  super  caput 
oonvivae  sui  suspendit. 

Horum  autem  quidquid  non  acciderit,  pro  luero 
habendum  est,  ac  non  parvo  solatio  eius  mali, 
quod  accidit,  ut  etiam  hic  cum  leremia  dicere  oo- 
garis:  Misericordiae  Domini,  quod  non  sumus  con- 
sumpti.  Nam  quidquid  illorum  non  accidit,  prohi- 
bente  Excelsi  dextra  non  aceidit,  quae  vallat  nos 
undique  tanta  fortitudine  (ut  in  lob  *)  monstratum 
est),  ut  satan  et  mala  indigne  etiam  ferant,  sese 
esse  prohibita.  Proinde  videmus,  quam  dulciter  sit 
amandus  Dominus,  quoties  nobis  quid  acciderit, 
nempe,  quod  unico  hoc  malo  nos  moveat^)  aman- 
tissimus  Pater  videre,  quot  instent  mala,  quae  nos 


1)  In  ed.  orig.  hic  et  alibi:  diffinientibus  etc.     2)  In 
ed    Jen.:  moneat. 
•)  lob.  1. 


pro  LabcNrantibas  et  Oneratift.  93 

petant,  si  non  ipse  obstaret;  ae  si  dieat:  Satan  et 
cahos  malprum  expetit  te,  ut  cribret  te,  sed  ego 
posoi  terminum  maris,  et  dixi  ei:  Huo  pervenient 
et  confiringentur  tumentes  fluctus  tui,  sicut  dicit  in 
lob.  38. 

Verum  esto,  nulium  eorum  sit  venturum  forte, 
sic  Deo  volente,  saltem  illud,  quod  omnium  terri- 
bilium  maximum  dicitur,  scilicet  mors  certissime 
fUtura  est,  et  nihil  incertius  hora  eius.  Quod  sane 
raalum  tantum  est,  i||i^'videamud  muitos  homines 
etiam  cum  omnibus  praedictis  malis  malle  vivere, 
quam  illis  finitis  semel  mori.  Atque  huic  uni,  cum 
eetera  contemnat,  Scriptura  quoque  accommodat 
timorem  dicens  * ) :  Memorare  novissima  tua ,  et 
in  aeternum  non  peccabis.  Huc  vide,  quot  medi- 
tationes,  quot  libri,  quot  modi,  quot  remedia  sint 
congesta,  ut  hac  unius  mali  memoria  peccatis  abs- 
terreant,  mundum  contemptibilem  faciant,  passiones 
et  mala  allevient  et  iribuiatos  consoientur,  compa- 
ratione  tam  horribilis  et  magni,  sed  aliquando  ne- 
cessarii  mali.  Nemo  est,  qui  non  omnia  mala  optet 
subire,  si  per  ea  liceret  et  mortis  malum  evadere. 
HocSancti  quoque  timuerunt,  hocChristus'^*)  cum 
pavore  et  sanguineo  sudore  subivit,  ita  ut  miseri- 
cordia  divina  nullo  maiore  negotio  curarit  pusiiianimes 
confortare,  quam  in  hoc  malo,   ut  videbimus  infra. 

Haec  omnia  vero  communia  sunt  omnibus  ho- 
minibus,  sicut  et  communia  salutis  beneficia  in  eis- 
dem  maiis.  Ceterum  Christianis  nova  causa  est 
timendi  futuri  mali  et  propria,  quae  omnia  mala 
praedicta  facile  superet.  Haec  est,  quam  apostolus 
pingit,  1.  Cor.  10.  dieens:  Qui  stat,  videat  ne  ca- 
dat.  Adeo  lubrica  via  est,  adeo  potens  est 
hostis  armatus  nostris  propriis  viribus,  (id  est, 
carnis  et  omnium  affectionum  malarum  praesidiis), 
stipatus  infinitis  mundi  copiis,  deliciis  et  voluptati- 
bus  a  dextra,  asperitatibus  et  hominum  malis  vo- 
luntatibus  a  sinistra,  praeter  eam,  qua  ipse  instruc- 
tissimus  est  milie  modis  nocendi^    seducendi,   per- 


♦)  Sirach  7.     ♦♦)  Lucae  22. 


94  TaMftr.  Conaoi.  D.  M.  hnikm 

dendi  arte.  Ita  yiyimus,  ut  ne  inoaiento  qttidaiii 
securi  simus  de  bono  proposito  nostro. 

Gyprianus  muita  huiusmodi  commemoraiifl  in 
Epistola  de  mortalitate  docet  optandam  esse  -mor^ 
tem  tanquam  subventricem  veiocem  ad  evadettda 
haec  mala.  Ac  vere  ubi  fuerint  bonioordes  hi  ho- 
mines,  qui  haec  pericuia  infinita  inferni  digne  anino 
tractant,  videmus  eos  contempta  vita  et  morte  (id 
est,  omnibus  maiis  praedictis)  optare  solvi,  ut  hoc 
malo  peccatorum^  in  quo>^Bunt,  ut  priore  speotro 
diximus,  et  in  quod  cadere  possunt,  de  quo  niuic 
dioimus,  simul  solvantur.  Et  sunt  sane  hae  dtiAe 
rationes  iustissimae  non  tantum  mortis  optandao, 
sed  et  omnium  malorum  contemnendorum ,  nediiai 
unius  mali  ieviter  ferendi,  si  cui  dederit  dpminut, 
ut  eis  promoveatur  ^),  donum  itaque  Dei  est  m 
moveri. 

Quis  enim  recte  Ghristianus  non  optet  etiam 
mori,  nedum  infirmari,  qui  videat  ac  sentiat  ae, 
dum  sanus  vivit,  in  peccatis  esse,  et  continue  in 
plura  ruere  posse,  et  quotidie  ruere,  ac  sic  contia 
amabilissimam  amabiiissimi  Patris  sui  voiuntatem 
sine  intermissione  agere?  Hoc  enim  indignadonis 
aestu  et  Paulus  (Rom.  7.)  commotus,  cum  se  non 
agere  bonum,  quod  vellet,  sed  malum,  quod  nollei, 
questus  fuisset,  exclamavit:  Infelix  ego  homo,  quis 
me  liberabit  de  corpore  mortis  huius?  Oratia  Dei, 
inquit,  per  lesum  Ghristum  etc.  Parum  diligit  Deum 
Patrem  suum,  qui  non  praefert  mortis  malo  hoc 
peccandi  malum,  cum  ille  mortem  in  hoc  ordinarii, 
ut  hoc  maium  aliquando  finiat,  et  sit  mors  vitae  ae 
iustitiae  ministra,  de  quibus  infra. 

Caput  III.  de  spectro  tertio,  quod  est  ma- 
lum  praeteritum,  seu  post  nos. 

In  hoc  eximie  prae  ceteris  lucet  dulcis  miseri- 
cordia  Dei  Pataris,    potens    nos  consokri  in   obmu 


1)  In  ed.  Jen. :  permoveatur. 


I^co  LaberantilHii  et  OiMnlls.  95 

aagaBtia  nQstra,  neque  enim  praesentiorem  manon 
Dei  super  ae  quilibet  sentit,  quam  dum  recogitet 
aonos  yitae  praeteritae.  Dicit  B,  Augustinus:  Si 
homini  daretur  optio,  ut  aut  moreretur,  aut  prae- 
teritan^  viMtm  suam  iterum  ageret,  futurum  esse,  ut 
mori  eligeret)  tanta  et  perioula  et  maia  videna, 
quae.  vix  et  aegre  evaserit:  quae  sententia  veris- 
Mma  est,  si  digne  pensetur. 

Hic  enim  cernere  licet,  quoties  sine  suo  studio, 
«ine  cura,  imo  citra  et  4K)ntra  votum  multa  fecerit 
et  passus  sit,  quorum  adeo  non  habuit  consiUum, 
antequam  fierent,  aut  dum  gererentur,  ut  finito 
opere  secum  mirans,  tum  primum  oogatdr  dioere: 
Quorsum  haec  mihi  cesserunt,  quae  nec  cogitavi, 
aut  longe  aUa  oogitavi?  Ita  ut  verum  sit  prover- 
bium.:  Homo  proponit,  Deus  autem  disponit,  id  est, 
ia  diversum  ponit,  et  aliud  quam  homo  proponit 
effioit,  ut  vel  in  hoc  uao  negare  non  possimus, 
vitam  et  actus  nostros  non  nostra  prudentia,  sed 
nurabili  potentia  et  consilio,  et  bonitate  Dei  fuisee 
gttbernatam  ^).  Hic  perspioitur,  quoties  Deus  no- 
biscum  fuerit,  ubi  nec  vidimus  nec  sensimus,  ac 
quam  vere  dixerit  Petrus:  Ipsi  enim  est  cura  -de 
nobis  omnibus. 

Quare  si  non  essent  iibri  neque  sermones,  ta- 
men  ipsa  nostra  vita  per  tot  mala  et  pericula  ducta, 
si  consideretur,  abunde  nobis  divinam  bonitatem 
commendat  praesentissimam  et  suavissimam  esse, 
ut  quae  nos  longe  ultra  consiiium  et  sensum  no- 
skrum  veiut  in  sinu  suo  portavit,  et  ut  Moses 
Deut.  32.  dicit:  Dominus  custodivit  eum,  quasi  pu- 
pillam  oculi  sui,  circumduxit  eum,  et  portavit  in 
humeris  suis. 

Atque  hinc  natae  sunt  exhortationes  iilae  in 
Psaiterio:  Memor  fui  dierum  antiquorum,  meditatus 
sum  iu  omnibus  operibus  tuis,  et  in  factis  manuum 
tuarum  meditabar.  Memor  ero  ab  initio  mirabilium 
tuorum,  et  memor  fui  iudiciorum  tuorum,  et  con- 
soiatus  sum.    Haec  et  similia  huc   spectant  omnia. 


1)  lu  ed.  Jen-:  gubernata. 


96  Tessar.  Consol.  D.  M.  Lutiieri 

ut  sciamus,  quod  si  tunc  praesentein  fiiisse  DeiHii 
nobis  videmus,  quando  non  cogitabamus,  neo  vide- 
batur  adesse ,  iam  quoque  praesentem  esse-^  neii 
dubitemus,  dum  absens  nobis  videtur.  Nam  qoi  ui 
multis  necessitatibus  nos  sine  nobis  suseepit,  etiaiii 
in  modico,  etiamsi  dereiinquere  videatnr,  non  dett- 
linquet,  sicut  in  Esaia  *)  dicit:  Ad  momentum  et 
modicum  dereliqui  te,  et  in  miserationibus  magntt 
congregabo  te. 

Hid  si  addas:  Quis  nostri  curam  babtiit  fcot 
noctes  dormientium?  quis  pro  nobis  soliioitus  fuit, 
quoties  laboravimus,  lusimus,  et  omnia  illa  tnfinita 
egimus,  in  quibus  nihii  ipsi  pro  nobis  solliciti  fiii- 
mus?  Aut  quantum  est  tempus,  quo  nostri  ourain 
habemus?  Ipse  avarus,  dum  soilicitus  est  peonniaiii 
quaerere,  in  quaerendo  et  agendo  soliioitudinem 
ponat,  necesse  est.  Ita  videmus,  quam  universa 
nostra  cura,  velimus,  nolimus,  ad  Deuin  eolam 
redeat,  vix  rarissime  nobis  nostro  relioti  coB^ilio. 
Quod  tamen  et  ipsum  ideo  facit  Domin&s,  ut  eni- 
diat  nos  ad  agnoscendam  suam  bonitatem,  ut  ali- 
quando  videamus,  quantum  intersit  inter  ourain 
suam  et  nostram.  Ita  fit,  ut  nos  quandoque  ievi 
morbo  aiiove  malo  sinat  impeti,  dissimulans  suam 
curam  (non  enim  aliquando  non  curat) ,  simul  ta- 
men  prohibens,  ne  tot  mala,  quot  instant,  undique 
simul  irruant,  ut  nos  sicut  flliolos  carissimos  tentet, 
an  suae  curae  per  omnem  aliam  vitam  oognitae 
velimus  nos  credere,  et  quam  inutilis  et  impotQHfl 
sit  nostra  cura,  videre.  Quid  enim  nobis  prosamufl, 
aut  possemuB  prodesse  tota  vita,  qui  unicum  do- 
lorem  cruris  parvissimo^)  tempore  curare  non  pos- 
sumus  ?  • 

Quid  ergo  tam  anxii  sumus  in  punoto  unius 
pericuii,  aut  mali,  nec  ei  curam  reiinquimus,  oum 
vita  ipsa  teste  tot  malis  ab  eo  eruti  sumus  ^)  ,  et 
servati  sioe  nostro  studio?  Ista,  inquam,  nosse  est 
opera  Dei  nosse,  meditari  in  operibus  eius,    et  ea 


1)  In  ed.  Jen. :    brevisBimo.      2)  Ibid.:    eruti    simos. 
*)  Esa.  54. 


prd  Laborantibtts  et  Oneratii.  97 

inemoria  consolari  in  adversitatibus ,  qui  autem  ig- 
norant,  incurrent.in  iilud  Psal.  29/):  Quoniam  non 
intellexerunt  opera  Dei,  et  opera  manuum  eius, 
destrues  eos  et  non  aedifioabis  eos.  Sunt  enim 
iDgrati  universae  curae  Dei  super  eos  in  tota  vita 
habitae,  qui  in  modioo  punoto  ouram  sui  non  ei 
cedunt  *). 

Caput  IV.  de  speotro  quarto,  quod  est 
malum  infernum,  seu  infra  nos. 

Adhuo  non  aliud  vidimus  in  omnibus  malis, 
quae  patimur,  quam  quod  divina  bonitas  tanta  tan- 
quam  praesens  sit,  ut  inter  innumera  mala,  quibus 
sumus  in  hac  vita  circumdati,  et  penitus  in  eisdem 
incaneerati,  vix  paucula,  nec  ea  omni  tempore  si- 
nantur  nos  impetere:  ita  ut  quodvis  malum  prae- 
sens,  quo  premimur,  non  nisi  monitorium  sit  luori 
cuiusdam  magni,  quo  nos  honorat  Deus,  dum  non 
sinit  nos  opprimi  multitudine  malorum,  in  quibus 
sumus.  Quod  enim  miraoulum,  si  quis  inflnitis  icti- 
bus  tentetur,  vel  uno  saltem  aliquando  tangatur? 
Imo  gratia  est  non  omnibus  feriri,  miracuium  est 
non  muitis  feriri. 

Primum  itaque  eorum,  quae  infra  nos  sunt, 
roalorum  est  mors,  alterum  infernus.  Mortem  alio- 
rum  tam  variam,  tam  indignam  si  ^)  consideremus, 
qua  plectuntur  peccatores,  facile  videbimus,  quanto 
nos  lucro  minora  meritis  nostris  patiamur.  Quot 
enim  laqueo,  furca ,  aqua  strangulantur,  aut  gladio 
quoque  feriuntur,  qui  longe  minora  peccnta  forte 
fecerunt,  quam  nos  ?  ita,  ut  iliorum  mors  et  miseria 
nobis  a  Christo  quoque  pro  speotro  obiioiatur,  in 
quo  videamus,  quid  nos  meruerimus. 

Sic  enim  Luc.  13,  oum  ei  nunciarent  quidam 
de  Oalilaeis,  quorum  Pilatus  sanguinem  miscuerat 
cum  sacrificiis  eorum,  respondit:  Putatis,  quod  hi 
Oaiilaei  prae  omnibus  Oalilaeis   peccatores  fuerint, 


1)  la  ed.  Jen  :    28.      2)  Ibid.:    credunt.       3)  Ibid. 
deest:  si.  •  .  . 

Liutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiit.  i.  p.  Vol.  IV.  7 


98  Tessar.  CobsoI.  D.  M:  Lntheri 

quia  talia  passi  sunt?  Nod  dico  vobis,  sed  ^)  nisi 
poenitentiaiti  egeritis,  omnes  similiter  peribitis,  sioiit 
ilii  decem  et  octo,  super  quos  cecidit  turris  io 
Siloa,  et  occidit  eos.  Putatis,  quod  et  ipsi  debl- 
tores  erant  praeter  omnes  homines  habitantea  leni- 
salem?  Non  dico  vobis,  sed  si  poenitentiam  noii 
habueritis  ^ ) ,  omnes  peribitis.  Neque  enim  oogi- 
tare  possumus,  mitiora  nobis  deberi  mala,  qai 
maiora ,  vel  similia  peccata  commisimus.  Neque 
iiistitia  et  veritas  Dei  propter  nos  iniqua  et  mendax 
erit,  quae  unicuique  iuxta  opera  sua  reddere  dispo- 
suit,  si  Don  ipsi  praevenerimus  ^)^  et  saltem  pa^ 
vulo  malo  patienter  tolerato  satisfecerimus. 

In  infemo  vero  et  aeterna  damnatione  quot 
miliiasunt,  qui  nec  millesimam  peccatorum  nostro- 
Fum  partem  habent?  quot  ibi  virgines,  pueri,  et 
quos  nos  innocentes  vocamus?  Quot  religiosi,  sa- 
oerdotes,  coniuges,  qui  tota  vita  visi  sunt  Deo  ve^ 
vire,  et  UDO  forte  casu  iapsi  in  aetemum  pleotun- 
tur?  Neque  enim  hic  dissimulandum  est:  una  est 
iustitia  Dei  in  quolibet  peccato ,  aequaliter  odit  ot 
damnat  peccatum,  in  quocunque  repertum  fuerit 
An  non  hic  videmus  inaestimabilem  Dei  miserioor 
diam,  quae  toties  meritos  non  damnavit?  Quantum, 
quaeso,  est,  quod  pati  possumus,  vel  tota  vita  ad 
poenam  aeternam,  quam  illi  uno  delicto  meriti  pa- 
tiuntur?  Nos  interim  liberi,  et  multis  a  deo^)  dis- 
simulatis  peccatis  servati.  Quod  enim  haec  Dei 
beneficia  non  curamus,  aut  frigide  aestimamus,  in- 
gratitudo  est,  et  quaedam  incredulitatis  insensatae 
duritia. 

Praeterea  huc  convehendi  sunt  tot  infideles, 
gentes,  ludaei,  infantes.^  quibus  si  data  fuissent  ea, 
quae  nobis  data  sunt,  non  in  inferno,  sed  in  coelo 
essent,  ac  ionge  minus  peccassent.  Nam  et  hoe 
spectrum  Christus  nobis  Matth.  ^)  ob  oculos  ponit, 
dicens :  Vae  tibi  Goro  Zaim  *),  vae  tibi  Bethsaida; 


1)  In  ed.  Jen.:  imo  nisi.  2)  Ibid. :  non  dico  vobis, 
imo  si  poenitentiam  non  egeritis.  ()Ibid. :  pervenerimiu. 
4)  Ibid.:  edeo.  ^)  Ibid.  additam :  11.  6)  Ibid.:  Choraiiii. 


pro  LalMraiitibns  et  Oneratis,  99 

.quia  6i  in  Tyro  et  Sidone  faotae  fuissent  virtuteil, 
quae  faciae  sunt  in  vobis,  olim  in  cilicio  et  in 
cinere  poenitentiam  egissent.  Veruntamen  dico  vo- 
bie,  Tyro  et  Sidoni  remissius  erit  in  die  imdicii, 
quam  vobis.  Vae  tibi  Capernaum,  quae  usque  in 
^oelum  exaitata  es,  usque  in  infernum  descendes: 
quia  si  in  Sodomis  feotae  fuissent  virtutes,  quae 
factae  aunt  in  18,  forte  mansissent  usque  in  hanc 
4iem.  Veruntamen  dico  yobis,  quia  terrae  Sodo- 
morum  remissius  erit  in  die  iudicii,  *quam  tibi. 

Videmus  ergo ,  .  quantum  laudis  et  amoris  de- 
beamus  optimo  Deo  nostro,  in  quocunque  malo 
huius  vitae,  quod  vix  stilla  una  sit  eorum,  quae 
meriti  sumus,  quae  ipse  lob  mari  comparat  et  are- 
nae  maris. 

Caput  V.  de  spectio  quinto,  quod  est  ma- 
lum  sinistrum  seu  ad  sinistram. 

Hic  ante  ocuios  ponendus  cumulus  ille  adver- 
sariorum  et  malorum  hominum,  et  in  iis  prirao  vi- 
dendum,  quot  mala  non  intulerunt  corpori,  rebus, 
famae,  animabus  nostris,  quae  voluissent  inferre, 
nisi  Deo  disponente  non  potuissent.  Et  quanto 
quis  in  celsiore  loco  sedet,  et  latius  regnat,  tanto 
pluribus  eiusmodi  adversariorum  insidiis,  machinis, 
oblocutionibus  et  tentationibus  est  expositus:  in 
quibus  omnibus  praesentissimam  Dei  manum  iicet 
intelligere  et  experiri.  Quid  ergo  mirum,  si  uno 
aliquando  tangamur? 

Deinde  et  eorum  propria  mala  sunt  videnda, 
oon  ut  in  eis  ^)  exsultemus,  sed  ut  compatiamur. 
Sunt  autem  et  ipsi  eisdem  malis  omnibus  commu- 
niter  expositi,  quibus  nos,  ut  in  praedictis  spectris 
facile  est  intueri.  Verum  in  hoc  nobis  sunt  mise- 
riores,  quod  extra  societatem  nostram  sunt,  tam 
corporalem  quam  spiritualem.  Nihil  est  enim  hoc 
malum,  quod  patimur,  ad  illud  ,  quod  illi  suut  in 
peccatis,  in  infidelitate ,   sub   ira  Dei,    sub  imperio 


1)  Iq  ed.  Jen.:  ut  eis. 


100  Tessar.  Consol.  D.  M.  Latheri 

diaboli,  mancipia  miserrima  impietatis  et  pecoati, 
ita  ut,  si  totus  mundus  eis  maledicere,  peiora  ini- 
precari  non  posset 

Quae  omnia  si  digne  videamus,  simul  videbi- 
mus,  quanto  benigniore  Dei  dignatione  in  fide,  in 
regno  Christi ,  in  servitute  Dei  toleramus  p.aryulam 
cofpuscuii  aliquod  incommodum,  quod  in  tanta  re- 
rum  optimarum  opulentia  ne  sentiri  quidem  opo^ 
teat,  quin  et  iilorum  miseria  sic  debet  Christiano 
et  pio  cordi  edse  moiesta,  ut  suas  molestias  deli- 
cias  arbitretur.  8ic  enim  iubet  Pauius  Philip.  2: 
Singuli  quae  sunt  aliorum  considerantes ,  non  quae 
sua.  Hoc  enim  sentite  in  vobis,  quod  et  in  Ghristo 
lesu.  Qui  cum  in  forma  Dei  esset,  formam  seni 
accepit  etc.  Hoc  est,  affectu  piissimo  nostram  for- 
mam  induit,  non  secus  se  gerens  in  malis  nostris, 
quam  si  sua  essent  propria,  ita  sui  suorumque  bo- 
norum  oblitus  et  exinanitus,  ut  omnino  inveniretur 
in  similitudinem  hominum  factus,  nihil  humani  alie- 
num  a  se  ducens,  tantummodo  nostris  malis  occu- 
patus. 

Hoc  affectu  animati  et  eo  spectro  commoti 
solent  Sancti  pro  malis  etiam  inimicis  suis  orare, 
et  omnia  facere  exemplo  Christi,  et  obliti  suarum 
iniuriarum  vel  iustitiarum  anxii  esse,  quomodo  illos 
liberent  a  malis  suis,  quibus  incomparabiiiter  magis 
cruciantur,  quam  suis  corpqralibus  malis.  Sicut 
de  Lot  scribit  8.  Petrus  2.  Petr.  2 :  Habitans  inter 
eos,  qui  de  die  in  diem  animam  iustam  iniquia 
operibus  cr\^ciabant. 

Vides  ergo,  quanta  hic  appareat  abyssus  ma- 
lorum,  et  occasio  miserendi  et  compatiendi,  siroul 
parvuli  nostri  mali  obliviscendi ,  si  caritas  Dei  in 
nobis  fuerit,  quam  nihil  nos  Deus  pati  permittat  ad 
ea,  quae  illi  patiuntur.  Quod  vero  haec  nos  leviter 
movent,  in  eausa  est,  quod  oculus  cordis  non  satis 
purus  est,  quo  videren^us,  quanta  sit  ignominia  et 
roiseria  hominis  sub  peccato  iacentis,  id  est,  a  Deo 
separati  et  a  diabolo  possessi. 

Quis  enim  tam  ferreus  est,  qui  non  contabe- 
scat  ad  miserandam  speciem  eorum,  qui  in  foribus 


jftto  Laborantibus  et  OneraliB.  101 

m 
ecolesiarum  et  plateis  iacent  eorroBis  vultibus,  exe- 

818  naribus  et  oculis,  aliisque  membris  sanie  et  pu- 

tredine  foede  oonsumptis,  ita  ut  animus  exborreat^) 

cogitare,  nedum  eensus  ferat  intueri?    At  quid  bis 

lacrimandis  nostrae  carnis  et  fraternae  similitudinis 

monstris  Deus   intendit,   nisi   ut  oculos  mentis  no^ 

strae    aperiat,    quo    videamus,    quanto   horribiliore 

specie  anima  peccatoris  saniem  et  putredinem  suam 

oetentet,  etiam  si  ipse  in  purpura  et  auro  et  rosis 

et  liiiis   agat,   tanquam  paradisi  filius?»     At  quanti 

sunt  peccatores   in  mundo  ad  unum  illorum  sanio- 

sorum  comparati?    Haec  sane   mala  infinita,   tum, 

magnitudine,   tum  muititudine  contempta  in  proxi- 

mis,  faoiunt,    ut  nostrum    vel  unum  munitissimum 

nobis  solum  et  maximum  videatur. 

Sed.  age,  et  in  corporalibus  malis  necesse  est 
peiore  sint  conditione,  quam  nos.  Quid  quaeso 
pot^st  eis  dulce  et  pure  iucundum  esse,  etiamsi 
omnia  quae  velint  habeant  obtineantque,  quando 
conscientia  eorum  quieta  esse  nou  potest?  An  est 
malum  atrooius,  quam  mordax  conscientiae  tumul- 
tus?  Dicit  enim  Isa.  57:  Impii  sicut  mare  fervens, 
quod  quiescere  non  potest,  et  redundant  fluctus  eius 
in  conculcationem  et  lutum.  Non  est  pax  impiis, 
dicit  Dominus  Deus.  Itaque  iliud  Deut.  28.  in  illis 
videas:  Dabit  tibi  Dominus  cor  pavidum,  et  defi- 
cientes  oculos,  et  animam  consumptam  nioerore, 
et  erit  vita  tua  quasi  pendens  ante  te,  timebis  die 
ao  nocte,  et  non  credes  vitae  tuae.  Mane  dices: 
Quis  det  mihi  vesperum?  et  vespere:  Quis  mihi 
det  mane?  propter  cordis  tui  formidinem,  qua  ter- 
reberis,  et  propter  ea,  quae  tuis  videbis  oculis. 

Breviter,  qui  mala  malorum  omnia  digno  af- 
fectu  videret,  sive  ininiicorum  sive  amicorum,  non 
solum  suorum  oblivisceretur,  et  nihil  se  pati  sibi 
videretur,  verum  et  cum  Mose  et  Paulo  apostolo 
aestuaret,  ut  pro  eis  mori  liceret,  et  anathema  a 
Christo  fieri,  ac  de  libro  vitae  deleri  (ut  Rom.  9. 
scribitur),  quo  illi  liberarentur.    Hoc  enim  zelo  et 


1)  In  ed.  Jen.:  exhorreBcat. 


102  TMMur.  CoomL  U.  1L  LmtlMri 


ineeDdio  Christus  ardeDS  pro  Dobis  el  mortaiis  esl, 
el  ad  inferos  desceodit,  uobis  exempluin  reliDqveBa, 
ni  et  D08  pro  aliorum  malis  ila  «imaa  aollicnti,  no* 
slrorum  peuilua  obliti,  imo  Doslrorum  cnpidL 

Capul  VL  de  spectro   sexto,   quod  est  ma- 
lum  dexlrum  seu  ad  dextram. 

A  dextris  suol  amici  Doslri,  io  ^)  quorum  malis 
Dostrum  malum  mitigari  eliam  8.  PelruB  docet 
1.  Pet.  5:  Resislite  diabolo  forles  iu  fide,  scieDtes 
easdem  passioDes  ei,  quae  iu  muodo  eel,  fratemi- 
tali  veslrae  fieri.  Ita  el  ecclesia  orat  io  (m^bus, 
ul  exempiis  SaDdorum  provocati  virtutem  passioBis 
eoruro  imiterour,  cantalque,  omues  SaDcti  qnaota 
passi  sunt  tormenta,  ul  securi  pervenerinl  ad  pal- 
mam  martjrii. 

Ex  quibus  verbis  et  canliGis  ecclesiae  inlelligi- 
mus,  Sanetorum  fesla,  memorias,  templa,  allaria, 
nomina,  imagines,  ideo  celebrari  el  mulliplicari,  nt 
eorum  exemplo  animemur  ad  perferenda  eadem 
mala,  quae  ipsi  tulerunt.  Qua  ralione  nisi  colantur, 
omnis  aiius  cultus  eorum  superstitione  non  vacet, 
oportet,  ut  8unt  muUi,  qui  celebrant  haec  omnia, 
ne  malum,  quod  Sancti  exeraplo  et  memoria  sot 
ferendum  docent,  ferant,  flantque  dissimiles  eis, 
quorum  festa  habent,  ut  similes  flerent. 

Verum  longe  omnium  plucherrime  hunc  locum 
consolationis  tractat  apostolus  Ebrae.  12.  dicens: 
Nondum  usque  ad  sanguinem  restitistis,  adversus 
peccatum  repugnantes,  et  obliti  estis  consolationis, 
quae  vobis  tanquam  flliis  loquitur,  dicens:  Fili  mi, 
noli  negligere  disciplinam  Domini,  neque  fatigeris, 
dum  ab  eo  argueris.  Quem  enim  diligit  Dominus, 
castigat,  flagellat  autem  omnem  fllium,  quem  recipil, 
in  disciplina  perseverate,  tanquam  flliis  vobis  se 
oflert  Deus.  Quis  eniro  fllius,  quem  non  oorripil 
pater?  Quod  si  extra  disoiplinam  estis,  cuius  par- 
ticipes  facti  sunt  omnes,    ergo  adulteri  et  non  fllii 


1)  In  ed.  Jen.  deest:  in. 


pr^  Lftboraitibua  et  Oneratis:  103 

estis  ?  Deinde  patres  quidem  carnisinoatrae  erudi- 
tores  habuimus,  et  reverebamur  eos,  non  miulto 
magis  patri  spirituum  obtemperabimus,  et  vivemus? 
Omnis  autem  discipiina  in  praesenti  quidem  noB 
videtur  esse  gaudii,  sed  moeroris,  postea  autem 
fructum  pacatissimum  exercitatis  per  eam  reddet 
iustitiae.    Haec  Paulus. 

Quis  non  terreatur  his  Paulinis  verbis,  ubi 
plane  definit,  non  esse  filios  Dei,  qui  extra  discin 
plinam  Dei  sunt?  Quis  vero  possit  robustius  con- 
firmari,  et  efficacius  consolari,  quam  qui  audial 
eos  diligi  a  Domino,  qui  castigantur,  esse  filios^ 
esse  omnium  Sanctorum  communione  praeditos^ 
non  eos  esse  solos,  qui  patiuntur  ?  Etiam  amabilem 
disciplinam  haec  exhortatio  vehemens  reddet. 

Nec  patet  hic  excusandi  locus,  quod  alii  mi- 
tiora  ferant,  alii  duriora,  unicuiquiB  enim  datur 
tentatio  ad  men^ram,  non  supra  vires,  ut  Psal.  79^): 
Cibabis  nos  parre  lacrimarum,  et  potum  dabis  nobis 
in  lacrimis  in  mensura.  Quod  et  Paulus  dicit:  Fi- 
delis  Deus,  qui  non  permittit  vos  tentari  uitra  quam 
potestis,  sed  faciet  cum  tentatione  proventum,  ut 
possitis  sustinere.  Ubi  ergo  maius  malum,  ibi  pli>s 
proventus,  et  auxilii  divini,  ita  ut  inaequalitas 
passionum  magis  in  speciem  pateat,  quam  re  vera 
sit.  Nam  et  B.  lohannes  Baptista,  quem  hodie 
decoilatum  ab  Herode  recordamur,  nonne  stupore 
nos  omnes  confundit?  quod  tantus  vir,  quo  maior 
inter  mulieres  non  surrexit,  amicus  unicus  sponsi, 
praecursor  Christi ,  maior  prophetis  omnibus ,  non 
saltem  publico  iudicio  occiditur,  non  saltem  vel 
ficta  causa,  sicut  Christus  accusatur,  nec  propter 
populum,  sed  in  carcere  propter  saltatricem  adul- 
terae  fiiiam.  Unius  huius  Sancti  ignominiosa  mors, 
et  tradita  vita  tam  viliter,  tam  indignis  modis  in 
manus  infensissimae  adulterae  universum  nostrum 
malum  leniat. 


1)  In  ed.  Jen.:  80 


104  Te80ar.  Consol.  D.  M.  Latheri 

Ubi  hie  Deus,  qui  talia  videre  potait?  ubi 
Christus,  qui  haec  audiens  prorsus  tacuit?  Perit 
ille,  ao  si  ignotus  esbetDeo,  hominibus  et  omnibus 
ereaturis,  quid  nos  patimur,  in  quo  non  dico  glc- 
riari,  sed  etiam  non  confundi  oporteat,  si  huius 
morti  comparatum  fuerit?  Aut  ubi  nos  parebimuB, 
si  nihil  pati  voluerimus,  quando  tanti  viri  eUam 
mortem  tam  despectam  ferunt  immeriti,  et  eorpus 
eorum  ludibrio  hostium  traditur  post  mortem.  Ecee, 
inquit,  in  leremia,  quibus  non  erat  iudieium,  ui 
bibereut  calicem,  bibentes  bibent,  et  tu  innoeens 
relinqueris,  non  relinqueris  innocens,  sed  bibens 
bibes. 

Recte  ergo  Eremita  ille,  qui  cum  singulis  annis 
aegrotasset,  uno  aliquando  anno  integro  sanuB  ve- 
hementer  tristabatur  et  piorabat,  causans,  quod  Deus 
esset  eius  oblitus,  et  gratiam  suam  ei  negasset, 
adeo  scilicet  necessaria  et  salutafis  est  disciplina 
Domini  omnibus  Christianis. 

Videmus  autem,  quam  nihil  est,  quod  nos 
patimur,  si  Sanctorum  ungulas,  carceres,  ferrum, 
ignem,  bestias,  et  infinitia  tormenta  consideremus, 
imo  si  et  praesentium  nobiscum  in  hac  vita  gra- 
vissimas  diaboli  persecutiones  patientium  pondere- 
mus  tentationes.  Neque  enim  desunt,  qui  acrius 
et  gravius  patiantur,  quam  lios,  tam  in  spiritu  quam 
corpore. 

Dicunt  hic  aliqui:  Hoc  queror,  quod  mea 
passio  Sanctorum  passionibus  non  comparari  possit, 
quia  peccator  sum,  nec  dignus  illis  comparari.  Illi 
pro  innocentia  sua ,  ego  pro  peccatis  meis  patior, 
ideo  nihil  mirum,  illos  iucunde  omnia  pertulisse. 
Hoc  verbum  magnae  stultitiae  est,  si  enim  pro 
peccatis  pateris,  gaudendum  est  tibi,  quod  purgan- 
tur  peccata  tua.  An  non  et  Sancti  fuerunt  pee- 
catores  ? 

Sed  Herodis  et  latronis  sinistri  similem  te  esse 
formidas?    Non    es,   si  patiens  fueris.     Latronem 


inro  LftborantibuB  et  Oneratk;  105 

enim  siDietrum  et  dextrum  quis  discriTit  ^) ,  nisi 
patientia  et  impatientia?  8i  es  peccator,  bene,  et 
liitTO  erat  peccator^  sed  patientia  iustitiae  et  sanc- 
titatis  gloriam  meruit..  Ita  et  tu  fac  similiter. 
Non  enim  pati  potes,  nisi  aut  pro  peccatis,  aut 
pro  iustitia,  utraque  passio  sanctificat  et  beatum 
facit,  si  dilexeris  eam.  Quare  nuUa  est  reliqua 
excusatio.  Denique  quam  cito  confessus  fiieris,  te 
iuste  pati  pro  peccatis,  iustus  es  et  sanctus,  siout 
latro  dexter.  Confessio  enim  peccati,  quia  veritas 
est,  iustifioat  et  sanctiiicat,  ac  sic  mox  in  momento 
hnitts  confessionis  iam  non  pro  peccatis,  sed  pro 
innocentia  pateris.  lustus  enim  non  patitur  nisi 
innocenter.  At  iustus  factus  es  confessione  meri- 
^tae  passionis  et  peccatorum  tuorum.  Quare  et  vere 
el  digne  tua  passio  comparatur  passionibus  Sanc- 
lorum,  sicut  vere  digne  tua  confessio  peccatorum 
eomparatur  confessioni  Sanctorum.  Una  enim  om- 
nium  veritas,  omnium  confessio  peccatorum,  omnium 
passio  malorum,  et  vera  communio  Sanctorum,  in 
omnibus  et  per  omnia. 

Caput  VII.    de    septimo   spectro,    quod  est 
malum  supernum,  seu  supra  nos. 

Ultimo  levandum  est  oor  sursum,  et  ascenden- 
dum  in  montem  myrrhae  cum  sponsa.  Hic  est 
lesus  Christus  crucifixus,  caput  omnium  Sanctorum, 
princeps  omnium  patientium ,  de  quo  multi  multa, 
et  omnes  omnia,  sicut  decet,  scripserunt.  Huius 
memoria  sponsae  commendatur,  ubi  dicitur*): 
Pone  me  ut  signum  super  cor  tuum ,  et  sicut  sig- 
naculum  super  brachium  tuum.  Huius  agni  sanguis 
in  limine  signatus  arcet  percussorem  angelum.  Ab 
hoc  commendatur  sponsa**),  quod  coma  eius  sit 
sicut  purpura  regis  (id  est,  meditatio  eius  rubet 
passionis  Christi  memoria).     Hoc  est  lignum,  quod 


1)  In  ed.  Jen.:  discernit. 
•)  Cant.  8.    ••)  Cant  7. 


106  Temr.  Consol.  D.  M.  LQtheri 

Moses  iu88U8  est  mittere  in  aquas  Marath^  id  eatj 
amara8  passiones,  et  dulces  factae  sunt. 

Nihil  est  quod  haec  passio  non  dulcoret,  etiaiii 
mortem,  sicut  dicit  sponsa  *):  Labia  eius  lilia 
stillantia  myrrham  primam.  Quae  proportio  lilioruin 
et  labiorum,  oum  haec  rubeant  et  illa  albicent? 
Utique  mystica  loquitur,  quod  verba  candidissiina 
sint  et  purissima,  in  quibus  nihil  cruentae  aman- 
tudinis  aut  livoris,  sed  suavia  et  mitia,  quibus  ta- 
men  stillet  ac  persuadeat  primam  et  eleetam  mjr- 
rham^  id  est,  amarissimam  mortem.  Potenlia  sunt 
baec  purissima  labia  ac  dulcissima,  amarissiuMLia 
mortem,  quae  (sicut  prima  mjrrha)  omnem  pee^ 
cati  putorem  semel  tollit,  dulcem,  Jiitidam^  candi- 
dam,  acceptabilemque  reddere. 

Quomodo  fiet  hoc?  Nempe  dum  audis  lesum 
Christum  Filium  Dei  suo  sanctissimo  contactu  omnefl 
passiones,  ipsam  adeo  mortem  consecrasse  ae 
sanctificasse ,  maledictionem  benedixisse,  ignomi'' 
niam  glorificasse,  paupertatem  ditasse:  ita  ut  mors 
vitae  ianua,  maledictio  benedictionis  origo,  ignomi- 
nia  gloriae  parens  esse  cogantur.  lam  quomodo 
potes  esse  tam  durus  et  ingratus,  qui  non  etiam 
optes  et  diligas  universas  passiones,  Christi  puris- 
sima,  sanctissima  carne  et  sanguine  tinctas,  sancti- 
fieatas,  innoxias,  salutares,  benedictas,  beatas  tibi 
redditas. 

Si  enim  tactu  suae  mundissimae  carnis  omnes 
aquas  sanctificavit  ad  baptismum^  imo  omnem  crea- 
turam,  quanto  magis  tactu  eiusdem  suae  mundissi- 
mae  carnis  et  sanguinis  omnem'  mortem,  omnes 
passiones,  omnes  iniurias,  omnia  maledicta,  omnem 
ignominiam  sanctificavit  ad  baptismum  spiritus  seu 
sanguinis?  Sicut  dicit  de  eodem  passionis  baptismo 
Luc.  12:  Baptismo  habeo  baptisari,  et  quomodo 
coartor,  donec  perficiatur.  Vides,  quantum  coarta- 
tur,  quam  anhelat,  quam  sitit  passiones  et  mortem 
sanctificare    et  amabiles   reddere.     Vidit  enim  pas- 


♦)  Cant.  5. 


INro  Laborantibiu  tt  Oneratia.  107 

sionibiid  no8  terreri,  vidit  mortem  expavesoi  el 
horreri.  Ideo  sicut  piissimus  pastor  et  fidelisBimua 
medicuB,  huic  malo  nostro  modura  positurus,  festi- 
nai  et  artatur  mori,  et  tacta  suo  easdem  nobia 
cMQmendare. 

Ita  ut  mors  Ghristiani  perinde  sit  habenda, 
sicut  acneudMosi  serpens,  qui  speciem  quidem  ser- 
pentis  per  omnia  servat,  sed  totus  est  sine  vita, 
sine  motu,  sine  veneno,  sine  morsu,  ita  iusti  vis! 
sont  oculis  insipientium  mori,  illi  aatem  sunt  in 
pace.  Similcs  sumus  morientibus,  ne6  alia  est  spe- 
cies  nostrae  mortis  quam  aliorum,  res  tamen  alia 
est,  nobis  enim  mortua  est  mors.  Ita  et  omnes 
aliae  passioues  similes  sunt  passionibus  aliorum,  sed 
specie  tantum.  Verum  re  ipsa  passiones  nostrae 
sant  impassibilitatis  initia,  sicut  mors  initium  vitae. 
Atque  hoc  est,  quod  lohan.  8.  dicit:  Qui  sermonem 
meum  servabit,  non  videbit  mortem  in  aeternum. 
Quomodo  non  videbit?  quia  moriens  vitam  incipit. 
Ita  prae  vita,  quam  videt,  mortem  videre  non  po- 
test.  Hic  enim  nox,  sicut  dies  illuminatur,  dum 
clarior  est  lux  vitae  incipientis,  quam  mortis  desi- 
nentis.  Haec  omnibus,  qui  credunt  in  Christum,  rata 
sunt,  secus  incredulis. 

Proinde  si  tunicam  Christi,  vasa  hydrias,  et 
quaecunque  tandem  Christus  tetigit,  et  quibus  usus 
est,  pro  dulcissimis  reliquiis,  tanquam  suo  tactu 
consecratis^  exoscularis,  diligis,  amplecteris:  cur 
non  multo  magis  poenas,  mala  mundi,  ignominiam 
et  mortem,  non  solum  eius  tactu  consecrata,  sed 
etiam  sanguine  eius  purissimo  tincta  et  benedicta, 
deinde  voluntate  cordis  et  summa  coartante  caritate 
amplexata,  diligis,  amplecteris,  oscularis?  praeser- 
tim  cum  in  his  multo  sint  Ubi  maiora  merita,  prae- 
mia,  bona,  quam  in  illis  reliquiis,  siquidem  in  his 
victoria  mortis  et  inferni,  et  omnium  peccatorum 
tibi  paratur,  in  illis  nequaquam. 

0  si  cor  liceat  Christi  intueri,  quando  in  cruce 
pendens  artabatur,  ut  mortem  redderet  mortuam  et 


108  Testar.  CobboI.  D.  M.  LQtheri 

contemptibilem ,  quam  pro  timidis  et  mortem  poe- 
nasque  horrescentibuB  ardenter  et  suaviter  moTtem 
et  poenas  amplexatus  fuit,  quam  libenter  hunc  ca- 
licem  aegrotis  [)raebibit,  ut  bibere  et  ipsi  non  vere- 
remur,  dum  nihil  illi  mali,  sed  tantum  resui^endo 
boni  contigisse  cernimus,  sine  dubio  fieret  lUa 
prima  myrrha  stillantibus  eius  labiis  et  verbis 
Ghristi  eam  commendantibus  iucundissima  et  dulcis- 
sima,  sicut  odor  et  species  liliorum.  8ic  et  Petrus 
1.  Petr.  4:  Ghristo  in  carne  passo  et  voe  eadem 
cogitatione  armamini;  Paulus  Ebr.  12:  Recogitate 
eum,  qui  talem  sustinuit  a  peccatoribus  contra  se 
ipsum  contradictionem.,  ut  non  fatigemini  animiB 
vestris  deficientes. 

Itaque  si  in  prioribus  spectris  adhuc  infra  et 
iuxta  nos  positis  malum  didicimus  tolerare  patien- 
ter,  certe  in  hoc  ultinio  iam  supra  et  extra  noe 
positi ,  in  Ghristum  rapti ,  omnibus  malis  supeiio- 
res  facti,  non  modo  toleranda  nobis  sunt,  sed 
amanda,  optanda,  quaerenda.  Atque  ab  hoc  affeotu 
qno  quisque  remotior  est,  eo  minus  in  ipso  Ghristi 
passio  valet,  sicuti  fit  in  iis,  qui  signis  et  armis 
Ghristi  utuntur  adversus  mala  et  mortem,  ne  pa- 
tiantur,  neve  moriantur,  omnino  contrariis  studiis 
cruci  et  morti  Ghristi.  Quare  in  hoc  septimo  spec- 
tro  necesse  est  absorberi  et  consumi,  quidquid 
malorum  passi  fuerimus,  ut  iam  non  modo  non 
doleat,  sed  et  delectet,  si  tamen  imago  ista  pe- 
netret  corda  nostra ,  et  insideat '  j  animi  interiori 
afifectui. 

Haec  de  priore  tabella,  sequitur  posterior. 

Alteri  tabellae  sua  quoque  spectra  scptem 
danda  sunt,  contraria  prioribus,  quorum  primum  de 
bono  intemo,  secundum  de  futuro,  tertium  deprae- 
terito ,  quartum  de  infemo ,  quintum  de  sinistro, 
sextum  de  dextro,  septimum  de  superno. 


1)  In  ed.  orig.:  insedeat. 


pro  LaborantibiM  tt  OneratU.  109 


Caput  L    de  spectro   primo,    quod   est  bo- 

num  internum. 

Ei   quis   vel   soia    iiaec    bona  numeret,    quae 

Juiaque  in  sua  persona  possidet?  primo,  corporiB 
otes  quantae  sunt?  forma,  robur,  valetudo,  viva- 
citaa  senaus,  quibus  in  masculo  accedit  nobitissimus 
sexus,  quo  multis  rebus  tum  privatis,  tum  publiois 
gerendis,  et  e^pregiis  facinoribus  idoneus  est,  a  qui- 
btts  mulier  aliena  est.  Quid  vero  magni  est,  si  his 
tlonis  optimis  decem,  viginti,  triginta  annis  cum 
voLuptate  dono  Dei  sis  usus,  et  in  uno  horum 
aiiquando  vel  decem  diebus  labores?  Nebulones 
proverbio  dicunt:  @d  ift  um  ein  b5fe  ®tunb  ju 
ti^un,  et  iterum :  6tn  ^ut  @tunb  tfi  etner  bdfen  tDertl^. 
Quid  nobis  faciendum,  qui  multas  hoi^as  bonas  ac- 
cipimus,  et  ne  una  quidem  ferre  volumus  malum?^) 
Videmus  ergo ,  quantis  obruimur  ^)  bonis  Dei ,  et 
quam  paucis  vix  tangamur  malis  saltem  nostrum 
plurimi. 

His  bonis  non  contentus  optimus  Deus  adiicit 
divitias,  csopias  oninium  rerum,  si  non  omnibus, 
certe  multis,  et  his  potissimum,  qui  infirmi  sunt  ad 
ferenda  mala:  nam,  ut  prius  dixi,  quibus  minus 
dat  rerum  aut  corporis,  plus  dat  animi,  ut  sint 
omnia  aequalia,  et  ipse  iustus  iudex  omnium.  Ne- 
que  enim  adeo  consolantur  multae  divitiae,  quam 
iucundus  animus.  Post  haec  quibusdam  prolem, 
Bummam,  ut  dicitur,  voiuptatem,  potestatem,  princi- 
patum,  honorem,  famam,  gloriam,  favorem  etc.; 
quibus  si  detur  longo  tempore  frui,  imo  etiam 
parvo,  facile  suadebunt,  quid  faciendum  sit  in  par- 
vulo  malo. 

Animi  vero  bona  his  omnibus  praestantiora, 
ingenium^  soientia,  iudicium,  facundia,  pnidentia, 
atque  in  his,  sicut  in  ceteris  quoque  temperat  suae 


1)  Incd.  Jen.:  ne  unam  quidem  —  malam.    2)  Ibid. 
obruamur. 


110  'Seasar.  Consol.  D.  M.  Lotherl 

administrationis  aequalitatem ,  ut  quibus  plus  con- 
tulit,  non  ideo  aliia  eos  praetulit,  quibus  honiin 
vice  animi  maiorem  vel  pacem,  vel  hilaritatero 
contulit. 

In  his  autem  omnibus  cum  gratitQdine  atten- 
tenda  est  largissima  Dei  manus,  atque  noetra  infir- 
mitas  consolanda,  ut  in  muUitudine  et  magnitudine 
bonorum  non  miremur,  si  misceatur  aliquid  aoerbi* 
tatiiB:  quandoquidem  et  voluptuariis  homiaibus  iie- 
que  assatura  sine  salsamento ,  neque  ullus  fenne 
cibus  gratus  est,  qui  non  acerbiore  quopiam  m- 
pore  sit,  vel  natus  vel  conditus.  Adeo  perpetua  ti 
sola  dulcedo  intoleranda  res  est,  ut  et  iUe  recte 
dixerit:-  Omnie  voluptas  assiduitate  sui  fastidium 
parit,  et  alius:  Labor  est  demuni  ipsa  yolaptas, 
sciiioet,  quod  haec  vita  impotentior  sit,  quana  at 
sine  malorum  temperatura  solis  bonis  frui  poaait 
prae  nimia  abundantia  bonorum.  Unde  et  pro- 
verbium  illud  natum:  Oportere  ossa  esse  robusta, 
quae  ferant  dies  bonos.  Quod  ego  proverbiaa 
saepius  considerans  admiratus  sum,  quam  oiifmni 
et  veram  sententiam  habeat,  ut  vota  hominum 
contra  vota  pugnent,  qui  non  nisi  bonos  dies 
quaerant,  quos  tamen  adeptos  minus  ferre  queant 
quam  malos. 

Quid  enim  in  his  Deus  nobis  commendat,  nisi 
quod  in  ipsis  etiam  ini^nicis  crucis  mirabilis  ait 
crux,  ut  non  secus  illius  reliquiis  oporteat  omnia 
temperare  et  sanctificare ,  ne  pereant,  quam  carnet 
sale  condire,  ne  verminent?  Ut  quid  ergo  hane 
temperaturam  a  Deo  missam  non  libentissime  ae- 
ceptamus,  quam  nisi  ille  mitteret,  impotens  nostra 
voluptatum  et  bonorum  vita  sponte  accerseret? 
Ita  At,  ut  videamus,  quam  vere  de  Deo  dixerii 
Sapiens :  Qui  attingit  a  fine  usque  ad  finem  fortiter, 
et  disponit  omnia  suaviter.  Si  enim  haec  bona 
inspiciamus,  apparebit  veinim  esse  illud  quoqae 
Mosi  Deut.  32:  Portavit  eum  in  humeris  suis,  cir- 
cumduxit   eum    et  custodivit  quasi  pupillam    oculi. 


pro  Laborantibiis  et  Oneratid.  111 

QuibaB  posiutnuB  obstruere  os  eoruni,  qui  ^)  huius 
▼itae  plura  mala,  quam  bona  inesse  ingrati  garriunt, 
eum  bona  et  suavitatis  infinita  oommoda  non  de^ 
sint,  sed  desint  qui  intelligant  oum  illo,  qui  dixit*): 
Mieeiicordi»  Domini  plena  est  terra;  et  iterum:  Et 
iaudis  eiusplena  est  terra;  et  Psal.  101^^):  Impleta 
eat  terra  possessione  tua,  deleotasti  me,  Domine, 
itt  fectura  tua. 

Hinc  quotidie  canimus  in  missa  ') :  Pleni  sunt 
ooeii  et  terra  gloria  tua.  Gur  hoc?  quia  muita 
bona,  unde  laudetur,  verum  ab  iis  duntaxat,  qui 
vident  hanc  plenitudibem.  Sicut  enim  de  malis 
spectro  primo  diximus,  tantum  est  maiorum  cuique, 
<]Qanta  eorum  opinio  et  cognitio :  ita  et  bona  lioet 
undique  nos  petant  et  obruant,  tamen  tanta  sunt, 
qnanta  aestimantur.  Nam  cuncta,  quae  fecit  Deus, 
Bunt  valde  bona,  non  tamen  talia  ab  omnibus 
agnoscuntur.  Quales  illi  erant  Psal.  77  ^):  Et  pro 
nikilo  habuerunt  terram  desiderabilem. 

Huius  spectri  exeniplum  pulcherrimum  et  eru- 
ditissimum  nobis  praebet  lob  **) ,  qui  ablatis  bonis 
omnibus  dixit :  Si  bona  suscepimus  de  manu  Domini, 
mala  quare  non  sustineamus?  Vereverbum  aureum 
et  potens  in  tentatione  consolatio.  Siquidem  et 
ipse  non  solum  patiebatur,  sed  ab  uxore  sua  ten- 
tabatur  ad  impatientiam ,  dicente  illi:  Adhuc  per- 
manes  in  innocentia  tua?  Benedic  Domino,  et 
morere.  Quasi  diceret:  Manifestum  est,  quod  non 
sit  Deus,  qui  sic  te  derelinquit,  cur  esgo  in  illum 
confldis,  ac  non  potius  negato,  et  sic  maledicto  eo 
mortalem  te  agnoscis,  cui  post  hanc  vitam  nihil 
reliquum  sit?  Haec  et  similia  et  unicuique  sua 
suggerit  uxor  (id  est,  sensualitas)  in  tentatione, 
quia  sensus  uon  sapit,  quae  Dei  sunt. 

Verum  haec  omnia  sunt'  corporalia  bona,  com- 
munia  omnibus.     Christianus   vero    aliis  longe   me* 


1)  In  ed.  Jen.:   quibus.       2)  Ibid.:  104.       3»  Ibid.  : 
canit  ecclesia.     4)  Ibid.:  78. 
•)  Psal.  33.     ••)  lob.  1. 


1J2  TesBar.  Consol.  D.  li.  Latheri 

lioribus  poUet  internis  bonis,  id  est,  fide  Christi,  de 
qua  diotum  est,  Psal.  44^):  Omnis  gloria  eiua 
filiae  regis  ab  intus  in  fimbriis  aureis,  circamdata 
varietate.  Sicut  enim  de  primi  spectri  malo  dixi- 
mus,  nullum  esse  tantum  in  homine  malum  poeae, 
quod  pessimum  sit  eorum,  quae  in  ipso  sunt:  ita 
optimum  bonorum,  quod  in  Christiano  eat,  ipee. 
non  potest  videre.  Si  enim  sentiret,  mox  in  ooek) 
esset,  cum  reguum  coelorum,  ut  Christus  ait,  intra 
nos  sit.  Habere  enim  fidem  est  veritalem  et  ver* 
bum  Dei  habere:  habere  verbum  Dei,  est  Deain 
omnium  factorem  habere.  Quae  bona  quanta  suni, 
si  animae  revelarentur,  in  momento  e  corpore  soi* 
veretur  prae  nimia  abundanlia  suavitatis.  Uncle 
recte  cetera  bona,  quae  diximus^  sunt  velut  moui- 
toria  eorum  bonorum,  quae  intus  habemus,  quae 
nobis  per  illa  vult  commendata,  quod  haec  vita 
non  sustineat  ea  revelari,  sed  misericorditer  a  Oeo 
absconduntur,  douec  creverint  in  perfectum  simni 
modum :  non  secus  ac  pii  parentes  filiis  suis  quan- 
doque  ludicra  et  minuta  donaria  donant,  quibus 
animos  filiorum  alliciant  ad  spem  maiorum. 

Ostendunt  tamen  se  nonnunquam ,  et  prodeuot 
foris,  dum  exhilarata  conscientia  gaudet  in  fiducia 
Dei,  libenter  de  eo  loquitur,  cum  suavitate  verbum 
eius  audit,  prompta,  et  iucunda  fit  ad  servieodam 
ei,  ad  bona  opera,  ad  ferenda  mala  etc.  Quae 
omnia  sunt  indicia  fidelia  latentis  ibi  infiniti  et  in- 
comparabilis  boni,  quod  has  guttulas  et  stiilas  par- 
vas  foras  mittit  tenui  scaturigine.  Quamvis  non- 
nunquam  fiat,  ut  contemplatricibus  animabus  latitttf 
reveletur,  ita  ut  absorptae  nesciant,  ubi  fuerint; 
qualia  S.  Augustinus  et  mater  sua  de  se  confitentur, 
et  multi  alii. 

Caput  II.    de    spectro    secundo,    quod    est 
bonum  futurum^  seu  ante  se. 

His,   qui  Christiani  non  suut,  de  futuris  bonis 


1)  in  ed.  Jen.:  45. 


pro  Laborantibus  et  Oneratis.  113 

parom  potest  solatii  dari  in  suis  malis,  quod  in- 
oerta  sunt  omnia^),  quamquam  in  hoc  sit  magni 
tumultus  autor  ille  affectus  (qui  spes  vocatur)  cele- 
briS)  quo  invicem  humana  consolatione  iubemur 
sperare  meliora,  quo  grandia  molimur  in  incertum 
frequentissime ,  imo  semper  falsi,  sicut  Christus  de 
eo  in  evangelio  Luc.  12.  docet,  qui  animae  suae 
dixit:  Destruam  horrea  mea,  et  fiEiciam  ampliora,  et 
dicam  animae  meae,  Requiesce,  ede,  bibe,  epulare, 
anima  mea,  habes  multa  boua  in  plurimos  annos. 
Dixit  autem  iili  Deus:  Stulte,  hac  nocte  repetent 
animam  tuam  a  te,  et  quae  parasti,  ouius  erunt? 
Sic  est,  qui  thesaurizat,  et  non  est  in  Deum  dives. 

Quamquam  nec  sic  Deus  reliquerit  filios  ho- 
minum,  quin  hoc  affectu  mali  amovendi  et  boni  ac- 
cessuri  eos  soletur,  licet  incerti  sint  de  futuris,  certi 
tamen  sperant,*  quo  interim  sustinentur,  ne  despe- 
ratiouis  malo  adiecto  praesens  malum  non  ferant, 
et  peiora  faciant.  Quare  et  ipse  affectus  spei  eius- 
modi  donum  Dei  est,  non  quod  eo  velit  eos  niti, 
sed  moneri  ad  spem  solidam,  quae  est  in  ipsum 
solum.  Ideo  enim  longanimis  est,  ut  adducat  eos 
ad  poenitentiam,  ut  Roma.  2.  dicit.  Nec  sinit  sta- 
tim,  et  omnes  falli  hac  fallaci  spe,  si  quo  modo 
redeant  ad  cor  et  vere  sperent. 

Christianis  vero  praeter  haec  bona  dupia  sunt 
maxima  bona  oerto  futura,  sed  per  mortem  et  pas- 
siones,  siquidem  et  ipsi  gaudent  communi  illa  spe 
incerta  finiendi  mali  praesentis ,  et  augendi  boni 
contrarii:  quamquam  id  non  adeo  curent,  quaui 
quod  bonum  suum  proprium  augetur,  quod  est  veri- 
tas  in  Christo,  in  quo  promovent  de  die  in  diem, 
propter  quod  et  vivunt  et  sperant. 

Sed  ultra  haec  dixi,  duo  maxima  futura  habent 
in  morte.  Primum,  quod  morte  finitur  universa 
huius  vitae  malorum  tragoedia,  sicut  scriptum  esf^) : 
Pretiosa  in  conspectu  Domini  mors  sanctorum  eius ; 
et  iterum :  In  pace  in  id  ipsum  dormiam  et  requie- 


1 )  In  ed.  Jen. :  sint  eis  omnia. 

«)  Psalm.  116.    Psalm.  4.     Psalm.  34.     Psalm.  140. 

Liiitheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  L  p.  Vol.  IV.  g 


114  TeBsar.  CodboI.  D.  M.  Lotheri 

soam.  Et  iustus,  si  morte  praeoccupatus  fuerit,  in 
re^gerio  erit;  ubi  contra  impiis  mors  initium  est 
malorum,  sicut  dicit:  Mors  peccatorum  pessima,  et 
virum  iniustum  mala  capient  in  interitu.  Sic  Laaa- 
ru8  consolabitur,  qui  recepit  bic  sua  mala,  ubi 
epulo  cruciabitur,  quia  recepit  bio  sua  bona. 

Sic  fit,  ut  Christianus,  sive  moriatur,  sive  viviit, 
semper  melius  habeat.  Adeo  beata  res  est,  esse 
Christianum,  et  in  Christum  credere.  Unde  Pao- 
lus  * )  dicit :  Mihi  vivere  Christus  est ,  et  mori  lo- 
crum,  et  Rom.  14^):  Qui  vivit,  Domino  vivit,  qui 
moritur,  Domino  moritur;  sive  ergo  vivimns,  sive 
morimur,  Domini  sumus.  Hanc  securitatem  Chriatiis 
nobis  obtinuit,  quod  mortuus  est,  et  resurreadt,  ut 
Dominus  esset  vivorum  et  mortuorum,  potens  nos 
facere  securos,  tam  in  vita  quam  in  morte,  sicot 
Psal.  22  ^)  dicit:  Si  ambulem  in  mediq  umbrae 
mortis,  non  timebo  mala,  quoniam  tu  mecum  e§. 

Quod  si  hoc  lucrum  martis  parum  moTet,  Big- 
num  est  fidem  Christi  infirmam  in  nobis  esse,  qaae 
pretium  et  iucrum  bonae  mortis  non  satis  aestimat, 
aut  bonam  esse  mortem  nondum  credit,  impediente 
scilicet  nimium  adhuc  vivace  vetere  homine  et 
sapientia  carnis.  Conandum  itaque  est,  ut  ad  mor- 
tis  hoc  beneficium  cognoscendum  etamandum  pro- 
moveamur.  Magna  res  est  mortem,  quae  aliis 
maximum  maiorum  est,  maximum  iucrum  nobis 
fieri.  1St  nisi  hac  Christus  aobis  praestitisset,  quid 
dignum  tanto  impendio  sui  ipsius  fecisset?  divinum 
opus  est  plane,  quod  fecit,  ideo  non  illi  ^)  mirum, 
quod  mortis  malum  fecerit  optimum. 

Proinde  mors  iam  mortua  est  fidelibus,  nihilque 
habet  terribile  praeter  speciem  et  larvam.  Noo 
secus  ac  serpens  occisus  habet  quidem  speciem 
priorem  tenibilem ,  re  vera  tamen  sola  species  ibi 
est,  et  mortuum  malum  ac  iam  innoxium :  imo  siost 
Num.   21.   serpentem    aeneuin    iussit    erigi,     cuias 


1)  In  ed.  orig.  :    15.     2)  In  ed.  Jen.:    23.     3)  Ibid.: 
ulli. 

♦)  Philip.  2. 


pro  Laborantib«8  et  Oneratii.  115 

aspeotti  viTi  serpentes  peribant,  ita  et  morfli'tio0tra 
fidelissimo  ^ )  intuitu  mortis  Gbristi  perit ,  ac  iam 
DOQ  apparet  nisi  figura  quaedam  mortis.  Adeo 
nobis  infirmis  praeludit  misericordia  Dei,  his  pol- 
chris  flguris,  ut  mortem,  quoniam  non  oportet  auferri, 
tamen  usque  ad  speciem  solam  virtutem  eius  eva- 
cuet,  ob  quam  rem  et  somnus  potius  vocatur  in 
Scripturis,  quam  mors. 

Alterum  bonum  mortis,  quod  non  solum  finit 
mala  poenarum  huius  vitae,  sed  quod  praestantius 
finem  ponit  vitiis  et  peccatis,  quod  animabus  flde- 
libus  longe  plus  mortem  reddit  optabilem,  ut  dixi- 
mu8  supra,  quam  iam  dictum  bonum,  siquidem 
mala  animae,  quae  sunt  peceata,  incomparabiliter 
peiora  malis  corporis  sunt.  Quae  sola  si  sapere- 
mus,  nobis  mortem  amabilissimam  facerent.  Si  au- 
tem  non  faciunt,  signum  est,  quod  maia  animae  no- 
strae  non  satis  sentimus  nec  odimus. 

Cum  ergo  haec  vita  sit  periculosissima,  undi- 
qne  lubrico  peccato  nobis  insidiante ,  deinde  nec 
sine  peccato  vivere  possumus:  optima  mors  ab  his 
pericuiis  nos  solvit,  et  peccatum  penitus  abscindit 
a  nobis.  Unde  in  laudem  iusti  Sap.  4.  perorat: 
Placens  Deo,  factus  dilectus,  et  vivens  inter  pecca- 
tores  transiatus  est,  raptus  est,  ne  malitia  mutaret 
intellectum  eiu»,~  aut  ne  flctio  deciperet  aniniam 
illius.  Fascinatio  enim  nugacitatie  obscurat  bona, 
et  inconstantia  concupiscentiae  transvertit  sensum 
sine  maiitia  (o  quam  haec  vera  sunt  e\  assidua), 
consummatus  in  brevi  explevtt  tempora  multa,  pla- 
cita  enim  erat  Deo  anima  illius,  propter  hoc  pro- 
peravit  educere  illum  de  medio  iniquitatis. 

Ita  (misericordia  Dei)  mors,  quae  homini  pec- 
cati  poena  fuit,  Christiano  peccati  flnis  et  vitae  ac 
iustitiae  initium  facta  est.  Quocirca  qui  vitam  et 
iustitiam  amat,  ministram  et  oflicinam  earum  mortem 
non  exhorreat^),  sed  amet  necesse  est,  alioquin  nec 
ad  vilam,  necad  iustitiam  unquam  perveniet.  Qui  vero 
non  potest,  oret  Deum   ut  possit,   nam  ideo  doce* 


1)  In  ed.  Jen.:  fideli  et  firmo.    2)  Ibid.:  exhtorre^cAX. 

8» 


116  Tessar.  ConaoL  D.  M.  Lutheri 

mur  dioere:  Fiat  voiuntas  tua,  quia  nos  eam  ex 
nobis  facere  nequimus,  qui  potius  mortem  tdmentes 
mortem  et  peccatum  amamus,  quam  vitam  et  iusti- 
tiam  diligamus. 

Nam  quod  mortem  Deue  in  peccati  occasum 
ordinarit,  hinc  quoque  colligi  licet,  quod  Adae  sta- 
tim  post  peccatum  imposuit  mortem  velut  emendaiD 
peccati,  atque  id  antequam  eiiceret  de  paradiso:  ut 
nobis  ostenderet  mortem  nihil  mali ,  sed  omne  bo- 
num  nobis  operari,  quando  in  paradiso  tanquam 
poenitentia  et  satisfactio  imposita  est.  Verum  est 
enim,  quod  mors  invidia  diaboli  intravit  in  orbem 
terrarum,  sed  hoc  eximiae  et  divinae  bonitatis  fiait, 
mortem  sic  ingressam  non  sinere  tantum  nooere, 
sed  apprehensam  in  peccati  poenam  et  mortem  mox 
ab  initio  sui  ordinare. 

Hoc  enim  significavit,  quod  cum  mortem  Adae 
in  praecepto  praedixisset,  non  tamen  postea  taeuit, 
sed  denuo  mortem  imposuit,  ac  rigorem  praecepti 
temperavit,  imo  ne  meminit  quidem  mortis  ulla  8jl- 
laba,  sed  dixit  solum:  Pulvis  es,  et  in  pulverem 
reverteris,  et,  donec  revertaris  in  terram,  de  qua 
sumptus  es;  quasi  iam  tunc  odio  habens  mortem, 
quam  necjiominare  dignaretur,  iuxta  illud :  Quoniam 
ira  in  indignatione  eius,  et  vita  in  voluntate  eius, 
ita  visus  loqui,  quod,  nisi  mors  necessaria  foisset 
ad  peccati  abolitionem ,  ipsam  nec  scire ,  neo  no- 
minare,  nedum  imjionere  voluisset.  Adeo  scilicet 
contra  peccatum,  quod  mortem  operatum  est,  rursus 
aemulatio  divina  non  aliud  quam  ipsam  mortem 
armat,  ut  hic  videas  illud  poetae:  Necis  artifieem 
arte  perire  sua,  et  peccatum  a  suo  fructu  proprio 
perdi  et  morte,  quam  genuit,  occidi,  sicut  viperani 
a  sua  prole. 

Hoc  est  pulcherrimum  spectaculum  videre, 
quomodo  peccatum  non  alieno,  sed  suo  propiio 
opere  perditur,  suo  gladio  iugulatur  et  velut  Ooliath 
suo  gladio  caput  amputatur "').  Nam  et  Ooliatli 
figura  fuit  peccati,  terribilis  gigas  omnibus,  excepto 


•)  1.  Sam.  17. 


pr»  Laboi^antibos  et  OneratiB;  117 

parvulo  Davki,  id  est,  Ohristo,  qui  solns  eum  pto- 
stravit  et  absciBso  capite  proprio  illius  gladio,  iainP 
meliorem  non  esse  gladium  dicit  quam  Goliath. 
1.  Reg.  21  >).  -^ 

Si  ergo  haec  gaudia  virtutis  Christi  et  dona 
eius  gratiae  meditemur,  quid  nos  torquebit  ma^um 
parvulum,  quando  in  tam  magno  malo  futuro  tam 
magna  bona  videmus? 


Caput  III.  de  tertio  speotro,    quod   est  bo- 
num  praeteritum  seu  ante  se. 

Huius  boni  facilis  est  consideratio  ex  spectro 
suo  contrario ,  de  praeterito  malo ,  tamen  iuvemus 
considerantem.  In  hac  re  eximius  est  artifex  B. 
Augustinus  in  suis  Confessionibus ,  ubi  pulcherrime 
recitat  Dei  beneficia  in  se  ab  ntero  matris  suae. 
Idem  facit  insignis  Psal.  138^):  Domine,  probasti 
me.  Ubi  inter  cetera  providentiam  Dei  super  se 
miratus,  dicit:  Intellexisti  cogitationes  meas  de 
longe,  semitam  meam  et  funicuium  meum  investi- 
gasti,  quasi  diceret:  Quicquid  ego  unquati)  cogitavi, 
quicquid  operatus  fui,  et  quantum  essem  consecutu- 
rus  ac  possessurus,  iam  video  quam  non  mea  in- 
dustria  gesta  sint^  sed  tua  cura  longe  ante  haec  or- 
dinata.  Denique  bmnes  vias  meas  praevidisti,  et 
non  est  sermo  in  lingua  mea.  Ubi  tunc?  in  pote- 
state  tua. 

Haec  discimus  experientia  propria,  si  enim 
vitam  praeteritam  recolimus,  nonne  stupor  est  nos 
talia  cogitasse,  voluisse,  fecisse,  dixisse,  qualia  nos 
nec  praevidere  potuimus,  quam  longe  alia  gessis- 
semus,  si  nostro  libero  arbilrio  relicti  fuissemus.  Id 
quod  nunc  primum  intelligimus,  tam  praesentem 
scilicet  curam  Dei,  tam  constantem  soUicitudinem 
eius  super  nos  fuisse  cernimus,  ut  nec  loqui,  nec 
velle,  nec  cogitare  potuerimus,  nisi  quod  ille  dedis- 
set,  sicut  Sapien.  7.  dicit:    In    manu   enim  illius  et 


1)  lu  ed.  Jen.:  1  Sam.  21.    2)  Ibid.:  139. 


..#»  • 


118  TeMar«  GobsoK  0.  M.  Lnftheri 

nos  et  •ermones  nostri;  et  Paulus:  Qui  operatar 
onmia  in  nobis. 

Qoin  ergo  pudescimus  insensati  et  duricordes, 
qui  propria  experientia  docti  videmus,  quam  »oUi- 
oitus  pro  nobis  fuerit  in  hanc  horam  Dominus,  et 
omnia  nobis  bona  dederit ,  neodum  possumus  ean- 
dem  nostri  curam  ei  in  parvulo  praesenti  malo  tra- 
dere,  ac  ita  facimus,  quasi  ille  nos  reliquerit,  aut 
relinquere  uUo  modo  possit?  Non  sic  PsaL  39^): 
Ego  vero  egenus  et  pauper,  Dominus  soUicitus  est 
mei.  Ubi  B.  Augustinus :  Habeat  curam  tui,  qui  fe- 
cit  te,  qui  habuit  curam  tui,  antequam  esses.  Quo- 
modo  non  habebit  curam,  cum  iam  hoc  es,  quod 
voluit  ut  esses?  At  nos  imperium  cumDeo  divisum 
accipimus,  illi  tribuimus,  quod  fecerit  nos,  atque 
id  ipsum  tamen  vix  aut  tepide^),  nobis  arrogamus 
curam  nostri,  quasi  ille  fecerit  nos  et  mox  abierit 
relictis  nobis  in  nostra  manu  regendis. 

Quod  si  nobis  nostra  obstant  sapientia  et  con- 
silia,  ut  hanc  curam  Dei  super  nos  non  videamus, 
dum  forte  multa  evenerint  secundum  nostra  propo- 
sita ,  redeamus  cum  Psal.  118')  ad  nostrum  ihtoi- 
tum:  Non  est  occultatum  os  meum  a  te,  quod  fe- 
cisti  in  occulto,  id  est,  ossa  mea  in  ventre  niatris 
tu  videbas,  et  formabas,  quando  ego  nondum  eram, 
quando  mater  mea  nondum  sciebat,  quid  fieret  in 
ea^  et  substantia  mea  in  inferioribus  terrae,  id  est, 
figura,  seu  forma  corporis  mei,  in  visceribus  infimis 
matris  meae,  etiam  non  fuit  tibi  abscoudita,  quia 
formabas  tu  eam. 

Quid  enim  his  verbis  vult,  nisi  ingenti  hoe 
exemplo  nobis  ostendere,  quam  Deus  nostri  sine*) 
nobis  semper  curam  habuerit?  Quis  enim  potest 
gloriari  se  cooperatum ,  ut  formaretur  in  utero? 
Quis  dedit  matri  curam,  ut  lactaret,  foveret,  ama- 
ret,  et  omnia  illa  materna  ofiicia  exhiberet,  cam 
nos  necdum  sentiremus  vitam  nostram?  Deniqiid 
quorum   nisi  in    aliis   similia  facta    videntes    crede- 


1)  In  ed.  JcD.:  Psal.  40-  2)  Ibid. :  trepide.  3)  Ibid.: 
139.    i)  In  ed*  orig.:  sive. 


pfa.JjabomntibaB  et  OnerfttiB.  119 

remus  et  aobisoum  facta  esse,  nihil  eciremus,  nec 
memores  essemoe,  cum  haec  non  aliter  nobis  iiki- 
pensa  sunt'),  quam  si  dormientibus,  imo  mortuis^' 
ao  potius  nondum  natis  impenderentur ,  quantum 
ad  nostram  pertinet  notitiam. 

Ita  videmus,  quam  sine  nobis  nos  exoipiant 
divinae  miserationes  et  consolationes.  Adhuc  dubi^ 
tamus,  aut  etiam  desperamus,  nostri  curam  illi  usque 
hodie  esse.  Si  quem  haec  experientia  non  erudit 
neo  movet,  nescio  quid  erudire  et  movere  possit. 
Hanc  enim  videmus  passim  in  omnibus  infantulis 
praesentissime  nobis  expositam,  ita  ut  nostrae  in- 
sipientiae  et  duritiae  tot  exempla  proposita  merito 
nobis  debeant  esse  magno  pudori,  si  dubitemus,  vel 
levissimum  bonum  vel  malum  sine  singulari  cura 
Dei  nobis  contingere, 

Sic  B.  Petrus  ^  j  1.  Pet.  5:  Omnem  sollicitu- 
dinem  proiicientes  in  eum,  quoniam  ipsi  est  cura 
de  vobis ,  et  Psal.  36  ^) :  lacta  su))er  Dominum 
curam  tuam  et  ipse  te  enutriet.  Et  B.  Augustinus 
ad  animam  suam  in  Confess. :  Quid  super  te  stas, 
et  non  stas?  proiice  te  in  eum,  non  enim  subtrahet 
manum,  ut  ruas;  et  iterum  1.  Pet.  4:  Itaque  et  hi 
qui  patiuntur  secundum  voluntatem  Dei,  fideli  crea- 
tori  commendent  animas  suas  in  benefactis. 

O  si  quis  hac  ratione  Deum  suum  ')  cogno- 
soeret^  quam  securus,  quata  quietus,  quam  iucundus 
ageret.  Hic  vere  Deum  haberet,  sciens  certo  omnia 
sua,  quaecunque  illa  essent,  illius  suavissima  vo- 
luntate  disponente  sibi  obtigisse  et  obtingere.  Stat 
firma  sententia  Petri:  Ipsi  est  cura  de  vobis.  Quid 
hoo  verbo  dulcius  audire  possumus?  Ideo  proiicite 
omnem,  inquit,  sollicitudinem  in  eum. 

Quod  si  hoc  non  facimus,  et  nos  ipsi  pro  no- 
bis  solliciti  sumus,  quid  aiiud  facimus,  quam  quod 
et  Dei  ouram  impedire  conamur,  et  simul  nobis 
aetatem  nostram  tristem,  laboriosam,  anxiam  multis 
timoribus ,    curis ,    tumultibus    facimus  ?     Atque    id 


1)  In  ed.  Jen. :  sint.    2)  Ibid. :   S.  Petrus.     3)  Ibid.: 
55.    4)  Ibid.  deest:  suam.  - 


120  TessAT.  Consol.  D.  M.  Lotheri 

fhiBtra.  Nec  enim  quidquam  his  promo.veinaB  sa- 
lubriter,  sed  ut  Ecclesiast.  dicit:  Haec  vanitas  est 
vanitatum  et  afflictio  spiritus.  Nam  et  idem  libel- 
Iqb  totu8  in  banc  experientiam  loquitur,  ut  qui 
multa  pro  se  tentaverit ,  et  in  omnibus  tamen  non 
nisi  laborem ,  vanitatem  et  afflictionero  spiritus  in- 
venerit:  ita  ut  concludat,  donum  Dei  esse,  si  quis 
edat  et  bibat,  et  laetetur  cum  uxore  sua,  id  est, 
sine  sollicitudine  vixerit,  Deo  commendata  curasoi. 
Quare  et  nos  nulla  alia  super  nos  soliicitudine 
soUiciti  esse  debemue,  quam  ne  super  nos  solliciti 
simug,  et  Deo  curam  nostri  rapiamus.  Getera  ex 
spectro  contrario^  ut  dixi,  et  ex  recordatione  totius 
vitae  praeteritae  quilibet  facile   sibi  ^)    comparabii 

Caput  IV.  de  spectro  quarto,  quod  est  bo- 
num  infernum,  seu  infra  no8. 

Hucusque  bona  vidimus ,  quae  nostra  sunt ,  et 
in  nobis  ipsis,  deinceps  ea,  quae  in  aliis  et  extra 
no8  posita  sunt,  videamus.  Quorum  primum  est  in 
his,  qui  infra  nos  sunt,  id  est,  mortui  et  damnatL 
Sed  mirum,  quid  boni  in  mortuie  et  damnatis  pos- 
sit  inveniri?  Venim  tanta  est  ubique  divinae  boni- 
tatis  virtus,  ut  in  summis  malis  etiam  bona  det 
videre. 

Conferimus  autem  illos  primum  ad  no8,  tunc 
videmus  inaestimabilia  nostra  lucra,  sicut  facile  ex 
contrario  malorum  spectro  accipi  potest.  Nam 
quanta  illic  mortis  et  inferni  mala  in  eis  videmus, 
tot  sine  dubio  lucra  nostra  videmus,  tantoque 
maiora,  quanto  illorum  mala  fuerint  maiora.  Quae 
omnia  non  sunt  levi  corde  contemnenda,  quia  mi- 
sericordiam  Dei  magnificentissimam  nobis  vehe- 
menter  commendant.  Et  periculum  est,  si  haec 
parvi  duxerimus,  ingrati  inveniamur  simul  cum  illis 
damnandi,  aut  peius  cruciandi,  propterea  quantum 
illos  dolere  et  ululare  viderimus,  tanto  ma^s  de 
Dei  bonitate  in  nos  gaudere  debemus,    iuxta  illnd 


1)  In  ed.  Jen.  deest. :  sibi. 


pro  Laborantibns  et  Oneratis.  121 

Isai.  65 :  Ecce  servi  mei  comedent,  et  vos  esurietis ; 
ecce  servi  mei  bibent,  et  vos  sitietis;  ecce  servi 
mei  laetabuntur,  et  vos  confundemini ;  ecce  servi 
mei  laudabunt  prae  exsultatione  cordis,  et  vos  clar 
mabitis  prae  dolore  cordis,  et  prae  contritione  spi- 
ritus  ululabitis,  et  dimittetis  nomen  vestrum  in  iura- 
mentum  electis  meis  etc. 

Denique,  ut  dixi,  exempla  male  morientium  et 
damnatorum  (sicut  et  B.  G-regorius  in  Dialogo  re- 
fert)  nobis  ad  monitorium  et  bonum  eruditionis 
proficiunt  ^) ,  ut  felix  sit,  quem  faciunt  aliena  peri- 
cula  cautum.  Hoc  sane  bonum,  quia  vulgariter 
Dotum  est,  parum  movet,  cum  sit  tamen  inter  ma- 
xima  numerandum  et  his,  qui  sensato  sunt  corde, 
noD  modica  existimatione  probatum,  cum  huc  ver- 
^t  magna  pars  sacrae  totius  Scripturae,  videlicet, 
ubi  de  ira,  iudiciis,  comminationibus  Dei  docetur. 
Qua4S  saluberrimas  doctrinas  miserrimorum  exempla 
Dobis  saluberrime  confirmant,  quae  tunc  primum 
efficacia  sunt,  siillorum,  qui  eaferunt,  affectum  in- 
duti  fuerimus,  ac  velut  in  loco  et  persona  eorum 
simus.  Tunc  enim  movebunt  et  monebunt  nos  ad 
laudem  bonitatis  Dei,  qui  nos  ab  his  servarit. 

Conferimus  vero  illos  etiam  ad  Deum  ipsum, 
quo  divinam  iustitiam  in  eis  videamus.  Hoc  etsi 
arduum  est,  tamen  conandum  est,  nam  cum  sit 
Deus  iustus  iudex,  iustitiam  eius  diligi  et  laudari 
oportet:  atque  ita  in  Deo  gaudere  etiam  tunc, 
quando  malos  male  perdit  in  corpore  et  anima,  quia 
in  his  omnibus  summa  sua  et  inefiabilis  iustitia 
lucet.  Itaque  infernus  quoque  plenus  est  Deo  et 
summo  bono,  non  minus  quam  coelum.  lustitia 
enim  Dei  ipse  Deus  est,  Deus  vero  summum  bonum 
est.  Quare  ut  misericordia,  ita  et  iustitia  eius  seu 
iudicium  summe  amandum,  laudandum,  praedican- 
dum  est. 

Hoc  sensu  David  dicit:  Laetabitur  iustus,  cum 
viderit  vindictam,  manus  suas  lavabit  in  sanguine 
peccatoris.  •  Hac  ratione  prohibuit  Dominus  Samue- 


1)  In  ed.  Jen.:  prosunt — faciant. 


122  Tesear.  Gonsol.  D.  M.  Latheri 

lem  1.  Reg.  16,  ne  amplius  8auleni  lugeret,  dicenst' 
Usque  quo  fu  luges,  Saul,  cum  ego  proiecerim  eom, 
ne  regnet  super  Israel?  quasi  diceret:  Adeone  vo- 
luntas  mea  tibi  displicet,  ut  hominis  voluntatem 
mihi  praeferas?  Denique  haec  est  illa  vox  landis 
et  gaudii  per  totum  psalterium,  quod  Dominus  sit 
iudex  viduarum  et  pater  orphanorum,  quod  factums 
sit  vindictam  pauperum  et  iudicium  inopis,  quod 
confundentar  inimici,  perdentur  impii,  et  multa^^m- 
milia.  Quod  si  quis  generationi  illi  sanguinum, 
quae  occidit  iustos  (etiam  Filium  Dei),  et  impio- 
rum  cumulo  velit  stulta  misericordia  compati,  iam 
invenietur  eorum  congaudere  iniquitati,  et  probare 
ea,  quae  gesserunt,  dignus  qui  cum  eis  similiter 
pereat,  quorum  peccata  nolit  vindicari:  audietque 
illud  2.  Sam.  19:  Diligis  odientes  te  et  odio  habes 
diligentes  te.  Sic  enim  *)  loab  ad  David  dioebat, 
quando  Absalom  impium  homicidam  suum  nimie 
lugebat. 

Quare  in  hoc  spectro  congaudendum  est  uni- 
versae  Sanctorum  pietati,  et  iustitiae  Dei,  quae  per- 
secutores  pietatis  iustissime  punit,  ut  liberet  suos 
electos  ab  eis.  Atque  ita  vides  non  parva,  sed 
summa  bona  in  mortuis  et  damnatis  lucere,  nempe 
vindicatam  omnium  Sanctorum  iniuriam,  et  tuam 
quoque,  si  iustus  es,  cum  eis.  Quid  ergo  mirum, 
si  et  per  tuum  praesens  malum  vindicet  hostem  tu- 
um,  id  est,  peccatum  corporis  tui?  Imo  congauden- 
dum  tibi  in  hoc  oflPicio  optimae  iustitiae  Dei,  quae 
etiam  te  non  rogante  pessimum  tuum  hostem,  id 
est,  peccatum  tuum  in  te  ipso  sic  occidit  ac  perdit. 
Cui  si  compatiaris,  amicus  peccati  et  hostis  iustitiae 
in  te  operantis  invenieris,  quod  tibi  summe  caven- 
dum  sit,  ne  tibi  quoque  dicatur:  Diligis  odientes  te, 
et  odis  diligentes  te.  Sicut  ergo  iustitiae  in  tuum 
peccatum  servienti  ^)  cum  gaudio  congratulari  de- 
bes,  ita  eidem  congratuleris  in  peccatores,  om- 
nium  3)  ac  Dei   hostes,  saevienti.     Vides  itaque  in 


1)  In    ed.    Jen.    deest:    enim.     2)  Ibid.:    saevienti. 
B)  Ibid. :  hominum. 


pto  Labovantibns  et  MttratiBi  123 

smninifi  malis  summa  bona  videri,  et  laetari  nos 
poase  in  summis  malis,  non  propter  ipsa  mala,  sed 
propter  aummam  bonitatem  iuetitiae,  nos  vindicantis. 

Caput  V.  de  spectro  quinto,    quod   est  bo- 
num  sinistrum  seu  ad  sinistram. 

Adversarii  hic  sunt  in  vita  adhuc  positi  (nam 
praecedente  de  eis  iam  damnatis  ao  daemonibue 
aasimilatis  consideravimus  H ) ,  hos  alio  affectu  in- 
tveri  decet,  videndaque  duplicia  eorum  bona.  Primo, 
quod  temporalibus  abundant,  ita  ut  prophetae  quo- 
que  eorum  bonis  prope  ebmmoti  sint  ad  invidiam, 
ut  Psal.  72  *):  Mei  paene  moti  sunt  pedes,  paene 
effiisi  sunt  gressus  mei,  quia  zelavi  super  iniquos, 
paoera  peccatorum  videns;  et  inft^a:  Ecce  ipsi  pe6- 
catores  et  abundantes  in  seculo  obtinnerunt  divi- 
tias;  I^re.  12:  lustus  quidem  es  tu  Domine,  si  dis- 
putem  tecum,  veruntamen  iusta  loquar  ad  te. 
^are  via  impiorum  prosperatur?  Bene  est  omnibus, 
qui  praevaricantur  et  inique  agunt. 

Cur  enim  tanta  super  eos  bona  effundit  gratis 
et  perdit?  nisi  ut  nos  soletur  et  ostendat,  quam 
bonus  sit  iis,  qui  recto  sunt  corde,  ut  idem 
Psal.  72  2)  dicit:  Qui  malis  tam  bonus  est,  quanto 
magis  bonis  bonus  erit?  nisi  quod  malos  nullo 
roalo  vexat,  bonos  vero  multis  malis  tentat,  ut  non 
tantum  in  bonis  praesentibus ,  sed  in  absconditis 
quoque  et  in  futuris  eum  agnoscant  esse  bonum 
sibi,  dicantque  cum  eodem  Psal. :  Mihi  vero  adhae- 
rere  Deo  bonum  est,  ponere  in  Domino  spem  meam, 
quasi  diceret:  Etsi  aliquid  patiar,  quo  illos  liberos 
video,  tamen  confido,  quod  mihi  Deus  multo  magis 
bonus  sit  quam  illis. 

Atque  ita  bona  visibilia  malorum  nobis  incita- 
bulum  sunt  sperandi  bona  invisibilia,  et  contem- 
nendi  mala,  quae  patimur:  non  secus  ac  Christus 
Matth.  6.  nos  volatiha  coeli  et  liha  agri  respicere 
iubet,  dicens:    Si  ergo  foenum,  quod  hodie  est,  et 


1)  In  ed«  orig.:  consideramus.    2)  In  ed.  Jejfi.i  73. 


124  Tessar^Consol.  D.  M.  Lutheri 

cras  iD  clibanum  mittitur,  Deus  sic  vestit,  quanto 
magis  vos  modicae  fidei?  Quare  ex  collatione  bo- 
noruni,  quibus  maii  abundant,  et  mali,  quod  noa 
patimur,  fides  nostra  exercetur,  et  consolatio  in 
Deum  (quae  sola  sancta  est )  paratur,  adeo  necesse. 
est,  omnia  cooperari  in  bonum  sanctis. 

Alterum  bonum,  quod  multo  mirabilius^),  quod 
eorum  mala  nobis  bona  sunt,  Deo  sic  nos  curante. 
Nam  etsi  peccata  eorum  sint  scandala  infirmioribus, 
firmioribus  tamen  sunt  virtutis  exercitium  et  occasio 
pugnae  maiorisque  meriti.  Beatus  enim  vir*),  qui 
suffert  tentationem,  quoniam,  cum  probatus  fuerit, 
accipiet  coronam  vitae.  Quae  vero  maior  tentatio, 
quam  multitudo  illa  pessimorum  exemplorum? 
Denique  hinc  mundus  unus  hostium  appellatur 
sanctorum  Dei,  quod  suis  illecebris  et  impiis  operi- 
bus  nos  irritat,  provocat,  allicit  de  via  Dei  io  viam 
suam,  sicut  6en.  6:  Viderunt  filii  Dei  filias  homi- 
num,  quod  essent  pulchrae,  et  caro  facti  sunt;  et 
Nume.  25 :  Filii  Israel  ceciderunt  cum  filiabue  Moatr 
bitarum : 

Ita  ut  salutare  sit,  nos  semper  aliquo  incom- 
modo  premi,  ne  mundi  scandalis  offensi  ruamus,  et 
peccemus  nos  infirmi.  Sic  Lot  comtnendatur  a 
Petro,  2.  Pet.  2,  quod  a  Zodomitarum  pessimis 
exemplis  multa  passus  sit,  ut  in  iustitia  sua  per 
haec  promoverit.  Necesse  est  ergo,  ut  haec  scan- 
dala  veniant,  quae  operentur  nobis  pugnam  et  vio- 
toriam,  vae  tamen  mundo  a  seandalis.  Si  autem 
in  peccatis  aliorum  tanta  nobis  bona  procurat 
Deus,  quanto  magis  in  nostro  incommodo  nobis 
bonum  operaturus  toto  corde  credi  debet,  etsi  sen- 
sus  et  caro  aliud  iudicet. 

Non  minus  boni  nobis  mundus  confert  ex  altero 
malorum  suorum  latere,  quod  est  adversitas.  Nam 
quos  illecebris  non  potest  devorare  et  scandalis 
sibi  incorporare,  passionibus  conatur  a  se  expellere, 
et  malis  poenarum   exturbare,  semper   aut    insidias 


1)  In  ed.  Jen.  additum:  est. 
*)  laeob.  1. 


pro  Laborantibos  et  Oneratis.  125 

per^)  pecoatorum  exemplum,  aut  ftirias  per  poe- 
narum  tormentum  intentans.  Haec  est  enim  Ghi- 
maera  monstrum,  cuius  caput  virgineum  et  blan- 
dum,  venter  leoninus  et  truculentus,  cauda  serpen- 
tina  et  mortifera:  quia  finis  mundi  tam  voluptatis 
quam  tjrannidis  venenum  et  mors  sempiterna. 

Sicut  ergo  in  peccatis  mundi  fecit  nos  Deus 
bona  nostra  invenire,  ita  ut  et  perseoutiones  eius 
non  sint  frustraneae  et  otiosae,  ordinantur  nobis 
ad  incrementum  bonorum  nostrorum,  ut  hoc  ipso, 
quo  nobis  nocent,  cogantur  prodesse,  sicut  B.  Au- 
gustinus  de  parvulis  ab  Herode  necatis  dicit:  Nun- 
quam  potuisset  tantum  profuisse  obsequio,  quantum 
profuit  ddio.  Et  B.  Agatha  gloriabunda  ad  car- 
cerem  tanquam  ad  epulas  ivit,  causans  in  hunc 
modum :  Nisi  corpus  meum  feceris  a  carnificibus  tuis 
bene  contrectari,  non  potest  anima  mea  cum  palma 
ad  paradisum  introire.  Sicut  granum,  si  non  exuta 
fuerit  theca  eius  ^) ,  et  in  area  fortiter  percutiatur, 
non  reponitur  in  horreum. 

Sed  quid  hic  modica  loquimur,  cum  in  hanc 
rem  tota  Scriptura,  omnium  Patrum  scripta  et  dicta, 
omnium  Sanctorum  facta  et  gesta  videamus  con- 
sonare?  esse  eos  utilissimos  credentibus,  qui  sunt 
eis  nocentissimi ,  modo  recte  ferantur,  ut  Petrus 
1.  Pet.  3:  Et  quis  est  qui  vobis  noceat,  si  boni 
aemulatores  fueritis;  Psai.  88'):  Nihil  proficiet  ini- 
micus  in  eo  et  fiiius  iniquitatis  non  apponet  no- 
cere  ei,  quomodo  non  nocet,  cum  saepius  etiam  oc- 
cidat?  quia  scilicet  nocendo  maxime  prodest.  Ita 
videmus  undique  nos  in  mediis  bonis  habiiare,  si 
prudentes  sumus,  simul  tamen  in  mediis  malis,  adeo 
omnia  sunt  mire  temperata  divinae  bonitatis  ma- 
gisterio. 

Gaput  VI.  de  spectro  sexto,  quod  est  dex- 
trum,  seu  ad  dextram. 

Haec    est    ecclesia  Sanctorum ,    nova    creatura 


1)  In  ed.  Jen.  deest:  per.    2)Ibid. :  sua.  3)  Ibid.*.  8^« 


126  TMsar.  ConsoL  fl.  M.  Lotlieri 

Dei,  fratres  et  amici  nostri,  in  quibus  nihil  nt^i 
bonum  videmus,  non  nisi  consolationeni,  non  sem- 
per  quidem  oculis  carneis  (nam  sic  in  oontrario 
spectro  8unt  malorum),  sed  oculis  spiritualibus. 
Quamquam  et  illa  eorum  bona,  quae  videntur,  non 
reiicienda  sunt,  quin  in  his  nos  consoiari  a  Deo 
inteiligamus.  Nam  et  Psal.  72.  non  fuit  ausus  dam- 
nare  omnes,  qui  in  seculo  obtinerent  divitias,  di- 
cens :  8i  dicebam  sic,  ecce  nationem  filiorum  tuo- 
rum  reprobavi,  id  est,  si  volui  dicere  esse  omnes 
malos,  qui  divites,  sani,  honoratique  essent,  iam 
etiam  sanctos  tuos  damnassem,  quorum  multi  in 
his  sunt.  Sed  et  apostolus  Timotheum  * )  docet,  «C 
praecipiat  divitibus  huius  seouli  non  superbe  sapere, 
divites  esse  non  prohibens.  Et  Abraliam,  Isaac  6t 
lacob  divites  Scriptura  refert  fuisse.  Atque  Daniel 
cum  sociis  suis  honorati  etiam  in  Babjlone  fuerunt. 
Praeterea  multi  reges  luda  sancti  fuerunt.  Hos  ita- 
que  intuitus  Psalmus  dicit:  Si  dicebam  sic,  nationera 
filiorum  tuorum  reprobavi. 

Dat,  inquam,  Deus  etiam  suis  horum  bonorum 
copiam  ad  soiatium  eorum  et  aliorum.  Verum  non 
haec  eorum  propria,  imo  haec  umbra  et  signa  sunt 
verorum  bonorum,  quae  sunt  fides,  spes,  caritas, 
aliaeque  gratiae  et  dona,  quae  omnia  communia 
fiunt  per  caritatem.  Haec  est  communio  Sanctorum, 
in  qua  gloriamur.  Et  quis  non  hic  superbiat,  etiam 
in  magnis  malis,  qui  credat,  id  quod  res  est?  esse 
scilicet  omnium  Sanctorum  bona  sua  bona,  suuoi 
malum  esse  illorum  quoque.  Hoc  enim  spectrum 
dulcissimum  et  iucuudissimum  est,  quod  apostolua 
ad  Galat.  6  hoc  verbo  pingit:  Alter  alterius  onera 
portate^  et  sic  implebitis  legem  Christi. 

Nonne  bonum  est  nos  hic  esse,  ubi  si  unum 
membrum  (ut.  1.  Corinth.  6^)  dicit)  patitur,  com- 
patiuntur  et  omnia  membra,  si  unum  glorificatur, 
congaudeut  omnia  membra.  Itaque  dum  ego  pa- 
tior,  patior  iam  non  solus,  patitur  mecum  Christus, 


1)  In  ed.  Jen  :  t2. 
♦)  1.  Tim.  6. 


pro  Laborai>tibu8  et  Oiieratis.  127 

et  0111068  Ofaristiani,  sicut  dicit  *) :  Qui  tangit  vos, 
tangit  pupillam  oculi  mei.  Ita  onus  meum  por- 
tant  alii,  illornm  virlus  mea  est.  Fides  ecclesiae 
meae  trepidationi  succurrit,  castitas  aliorum  meae 
libidinis  tentationem  suifert,  aliorum  ieiunia  mea 
luora  sunt,  alterius  omtio  pro  me  soilicita  est,  et 
breviter,  ita  invicem  sollicita  sunt  membra,  ut  ho- 
nestiora  etiam  inhonesta  tegant,  servent,  honorent, 
sicut  1.  Corinth.  6.  ^)  pulchre  describit.  Atque  ita 
vere  gloriari  possum  in  aliorum  honis  tanquam 
meis  propriis.  Atque  tunc  vere  et  mea  sunt,  si 
gratulor  et  congaudeo  eis.  Sum  ergo  turpis  et 
foedus,  at  illi,  quos  amo,  quibus  applaudo,  formosi 
decorique  sunt.  Quo  amore  mihi  non  solum  eorum 
bona,  sed  eos  ipsos  facio  meos,  quare  sub  horum 
gloria  facile  mea  honorabitur  ignominia,  eorum 
abundantia  mea  implebitur  inopia,  eorum  merita 
meis  medebuntur  peccatis. 

Quis  ergo  queat  desperare  in  peccatis?  quis 
Don  gaudeat  in  poeuis,  qui  sua  peccata  et  poenas 
iam  neque  portat,  aut,  si  portat,  non  solus  portat, 
adiutus  tot  sanctis  Bliis  Dei,  ipso  denique  Christo  ? 
Tanta  res  est  cominunio  Sanctorum  et  ecclesia 
Christi.  Quod  si  quis  haec  non  fieri  aut  geri  cfe- 
dat^),  hic  infidelis  est,  Christum  et  ecciesiam  ne- 
gavit.  Nam  etsi  non  sentiatur,  vere  tamen  ita  *) 
agitur,  imo  quis  non  sentiat?  Nam  quod  non 
desperas,  quod  non  impatiens  efficeris,  quis  in 
causa  est?  Tua  virtus?  Nequaquam,  sed  communio 
Sanctorum,  alioquin  nec  veniale  peccatum  ferres, 
nec  verbum  hominis  contra  te  sustineres,  adeo  prope 
est  Christus  et  ecclesia. 

Hoc  est,  quod  dicimus:  Credo  in  Spiritum 
sanctum,  sanctam  ecclesiam  catholicam.  Quid  est 
credere  ecciesiam  sanctam,  quam  Sanctorum  com- 
munionem?  Quo  communicant  autem  Sancti? 
Nempe    bonis    et  matis  omnia  sunt  omnium,    sicut 


1)  In  ed.  Jen.:  12.  2)Ibid.:  credit.  3)  Ibid.  deest:  ita. 
")  Zach.  2. 


128  TeMar.  ConfloL  D.  M.  LoUieri 

figurat  sacramentuni  altarb  in  pane  et  Yino,  obi 
unum  corpus,  unus  panis,  unus  potuaabapostolo*) 
dicimur.  QuiB  enim  offendit  partieulam  eorporis, 
in  quo  non  totum  corpus  offendat?  Quid  jMUitur 
extremus  pedis  folliculus ,  quod  non  patitur ' )  to- 
tum  corpus?  quod  beneficium  confertur  in  pedibua, 
in  quo  non  gaudeat  corpus  totum?  At  nos  unum 
corpus  sumus.  Quidquid  alius  patitur,  ego  patior 
et  fero«  Quidquid  bene  fit  ei,  mihi  fit.  ita  Chii- 
stus  dicit  sibi  factum,  quod  suis  minimis  foctum 
tuerit.  Quis  panem  altaris  quantumlibet  particula 
accipiens  non  dicitur  panem  accepisse?  Quis  parti- 
culam  eius  contemnens  non  panem  contempsisse 
dicitur. 

Quare  si  dolemus,  si  patimur,  si  morimur,  huc 
feratur  intutus  ^)y  et  fortiter  credamus,  ac  certi  si- 
mus,  quod  non  nos,  aut  non  soli,  sed  Christus  et 
ecclesia  nobiscum  dolet,  patitur,  moritun  Adeo 
scilicet  nobis  ChrisU^s  noluit  mortis  viam  esse  so- 
litariam,  quam  omnis  homo  horret,  sed  coniite  tota 
ecclesia  viam  passionis  et  mortis  ingredimur  et  for- 
tius  ecclesia  tolerat,  quam  ' )  nos  ipsi,  ut  vere  pos- 
simus  illud  Elisaei  4.  Reg.  6  ^)  nobis  optar^,  quod 
ad  servum  suum  timidum  dixit:  Noli  timere,  plures 
nobiscum  suot  quara  cum  illis.  Curaque  orasset 
Elisaeus  ait:  Domine,  aperi  oculos  pueri  huius,  ut 
videat;  et  aperuit  Dominus  oculos  pueri,  et  vidit. 
Et  ecce  mons  plenus  equorum  et  curruum  igneorum 
in  circuitu  Elisaei.  Hoc  solum  et  iiobis  restat,  ut 
oremus,  quo  nobis  aperiantur  oculi  et  videamus 
ecclesiam  in  circuitu  nostro,  fidei,  iuquam,  oculi, 
tunc  nihil  est  quod  timebimus,  sicut  et  Psal* 
mus  124:  Montes  in  circuitu  eius,  et  Dominas 
in  circuitu  populi  sui,  ex  hoc  nunc  et  usque  in  se- 
culum.  Amen. 


1)  In  ed.  Jen. :  patiatur.    2)    Ibid.  :  intuitus.  3)  Ibid. 
quod.    4)  Ibid. :  2  Reg.  6. 
•)   1.  Cor.  10. 


pro  Laborantibus  et  OneratJs.  129 


Caput  VII.  de  spectro  septimo,  quoid  est 
bonum  supernum,  seu  Bupra  nos. 

Nihil  de  aeternis  et  coelestibus  bonis  loquor, 
quibus  beati  fruuntur  in  visione  dara  Dei,  aut  sal- 
tem  de  eis  in  fide  loquor,  et  qua  ratione  nobis 
possunt  esse  comprehensibilia.  Ita  lioc  septimum 
spectrum  est  lesus  Ghristus  rex  gloriae  resurgens 
ex  mortuis,  sicut  idem  fuit  septimum  spectrum  ma- 
lorum  passus,  moriens  et  sepultus.  Hic  videre  licet 
summum  cordis  nostri  gaudium  et  stabilia  bona: 
nihil  hic  prorsus  malorum,  quia  Christus  resurgens 
ex  mortuis  iam  non  moritur,  mors  illi  ultra  non 
dominabitur.  Hic  est  caminus  caritatis  et  ignis  Dei 
in  Zion,  ut  Isa.  dicit*),  Christus  enim  natus  est 
nobis,  non  solum  autem,  sed  et  datus  est  nobis. 
Quare  resurrectio  eius  mea  est,  et  omnia,  quae  per 
resurrectionem  suam  operatus  est.  Et  (ut  Aposto- 
lus  Rom.  8.  exuberantissime  gloriatur),  quomodo 
tion  omnia  nobis  donavit  cum  illo? 

Quid  autem  operatus  est  resurgendo?  nempe 
peccatum  destruxit,  iustitiam  suscitavit,  mortem 
absumpsit  et  vitam  reddidit,  infernum  vicit,  et  glo- 
riam  sempiternam  contulit.  Haec  sunt  inaestimabi- 
lia,  ita  ut  mens  hominis  vix  audeat  ea  credere  sibi 
donata  esse,  veiut  lacob  Gene.  45,  cum  audiret 
filium  suum  loseph  regnare  in  Aegypto,  quasi  de 
gravi  somno  evigilans  non  credebat  eis,  donec  illis 
repetentibus  omnia  plaustra  quoque  ostenderent 
missa  a  loseph.  Ita  vere  difficile  est  credere,  tanta 
bona  nobis  indignis  in  Christo  coUata,  nisi  multis 
verbis,  ac  ut  multis  apparationibus  sese  discipulis 
manifestavit,  ita  nos  tandem,  velut  plaustris,  usu  et 
experientia  doceat  ita  credere. 

Plaustrum  sane  est  suavissimum,  quod  factus 
est  nobis  iustitia,  sanctificatio,  redemptio,  aapientia 
a  Deo,   ut.  1.  Cor.  1.  Apostolus   dicit:    Ego   enim 


*)  Isai.  31.    Isa.  9. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p.  Vol.  IV. 


130  Teasiur.  Gonsol  D.  M.  UUiAri 

peccator  sum,  sed  vehor  in  eius  iustitia,  quae  mihi 
data  est.  Immundus  sum,  sed  sanctificatio  mea  est 
sua  sanctitas,  in  qua  suaviter  vehor.  Stultus  ego 
sum,  sed  sapientia  eius  vehit  me.  Damnabilis  sum, 
sed  libertas  eius  redemptio  mea  est  plaustrum  se- 
curissimum:  ita  ut  Christianus  (modo  id  oredat) 
de  meritis  Christi  et  omnibus  eius  bonis  non  alit^ 
queat  gloriari ,  quQ^m  si  ipsemet  ea  fecisset.  Adeo 
Bunt  eius  propria,  ita  ut  iam  securus  etiam  Dei 
iudicium  exspectare  audeat,  quod  tamen  insusten- 
tabile  est. 

Tanta  res  est  fides,  tanta  bona  nobis  parit, 
tam  gloriosos  Dei  filios  constituit.  Neque  enim  filii 
e^se  possumus,  nisi  paterna  bona  hereditemu9» 
Dicat  ergo  Christianus  eum  fiducia:  Ubi  est  noors 
victoria  tua?  ubi  est  mors  stimulus  tuus,  id  est 
peccatum  ?  Stimulus  enim  mortis  peccatum  est,  vip- 
tus  autem  peccati  lex. .  Deo  autem  gratia ,  qui  de- 
dit  nobis  victoriam  per  lesum  Christum  Dominum 
nostrum.  Hoc  est,  iex  facit  nos  peccatores,  pecca- 
tum  facit  nos  reos  mortis.  Quis  haec  duo  vicit? 
Nostra  iustitia?  nostra  vita?  non,  sed  lesus  Christus 
a  morte  resurgens,  peccatum  et  mortem  damnans, 
suam  iustitiam  nobis  impartiens,  sua  merita  nobis 
donans ,  suam  manum  super  nos  ponens ,  et  bene 
habemus,  et  legem  implemus,  et  peccatum  mortem- 
que  superamus.  De  quo  sit  honor,  laus  et  gratia- 
rum  actio  Deo  in  secula  seculorum.  Amen. 

Hoc  ergo  spectaculum  supremum,  in  quo  iam 
non  modo  supra  mala  nostra,  sed  etiam  supra 
bona  nostra  elevati  sumus,  et  sedemus  iam  in  bo- 
nis  alienis,  alieno  labore  partis,  qui  prius  iacuimus 
in  malis,  alieno  peccato  conquisitis,  et  nostro  auc- 
tis.  Sedemus,  ioquam,  in  iustitia  Christi,  qua  ipse 
iustus  est,  quia  huic  nos  adhaeremus,  per  quani 
ipse  Deo  placet,  et  pro  nobis  mediator  interpellat, 
et  totum  se  nostrum  facit  optimus  sacerdos  et  pa- 
tronus.  Quam  ergo  impossibile  est,  ut  Christus  in 
sua  iustitia  non  placeat,  tam  impossibile  est,  ut  no8 
fide  nostra,  qua  illius  iustitiae  inhaeremus,  non  pla- 


pro  Laboraiitfbtia  et  Oneratls;  131 

ceaipus.  Quibu^  fit,  ut  Ghristiauua  slt  omnipotens, 
omnium  Dominus,  omnia  habens,  omnia  &ciens, 
prorsus  sine  ullo  peccato.  Quod  si  etiam  in  pec- 
catis  sit,  tamen  necesse  est,  ut  non  noceant,  sed 
donentur  propter  insuperabilem  -et  omnia  peccata 
exhaurientem  iustitiam  Ghristi,  in  qua  fides  nostra 
nititur,  fortiter  credens  talem  nobis  esse  Ghristum, 
qualem  diximus.  Nam  qui  id  non  credit,  surdus 
fabulam  audit,  nec  Ghristum  agnoscit,  nec  ad  quid 
prosit,  nec  quis  eius  usus  sit,  intelligit. 

Quare  vel  hoc  unum  spectrum,  si  nulla  sint 
alia,  tanta  nos  potest  consolatione  imbuere,  si  bene 
et  oorde  intento  spectetur,  ut  non  modo  malis  no- 
stris  non  doleamus,  sed  etiam  gloriemur  in  tribu* 
lationibus  prae  gaudio,  quod  in  Ghristo  habemus, 
vix  ea  sentientes,  qua  gloria  nos  erudiat  ipse  Ghri- 
stus  Dominus  ac  Deus  noster,  in  secula  benedictus. 
Amen. 

TeXog. 

His  nugis  1)  meis,  illustrissime  Princeps,  oflfi- 
cium  qualecunque  paupertatis  meae  testantibus,  me 
illustrissimae  Dominationi  tuae  commendo,  maiora 
ofierre^J  paratissimus,  si  lacultas  spiritus  mei  votis 
responderit  unquani.  Neque  enim  aliquando  non 
ero  debitor,  eum  cuivis  meo  proximo,  tum  maxime 
illustrissimae  Domiaationi  tuae,  quam  nobis  et  cle- 
nienti  bonitate  diu  servet  incolumem,  et  felici  tan- 
dem  fine  ad  se  reducat  Dominus  noster  lesus  Ghri- 
stus.  Amen, 

Illustriss.  D.  T.  orator  Frater  Martinus 
Luther,  August.  Vuittenberg^). 

Martinus  Lutherus.  *J 
Hune  librum   inter  initia   causae   meae  scripsi 


1)  In  ed.  Jen.:  cogitationibus.  2)  Ibid.:  afferre. 
3)  Ibid.:*Illustri8s.  D.  T.  deditns  Martinus  Lutberus. 

*)  Haec  verba  Lutheri  in  ed.  originali  deesse  per 
se  patet,  repetita  sunt  ex  cd.  Jen. 

9* 


132  Tessar.  Gonsol.  D.  M.  Lutheri 

ad  optimum  Principem  Fridericum  Saxoniae  ducem, 
cum  aegrotaret  graviter,  placuit  autem  multis,  ut 
excuderetur.  Sed  cum  toties  recuderetur,  ita  de- 
pravatus  et  mutilatus  est,  ut  multum  verborum  de- 
siderem,  quae  nec  ipse  divinare  possum,  qualia 
fuerint,  sententias  vero  utcunque  restitui,  sed  taies, 
quales  ab  initio  me  puto  habuisse.  Nec  eas  nanc 
mutare  aut  ornare  volui,  sicut  possem.  Volo  enim 
hoc  libro  testimonium  ostendere  mei  profectus,  et 
gratificari  antilogistis ,  ut  habeant,  quo  suam  mali- 
tiam  exerceant.  Mihi  satis  est,  si  Christo  Domino 
meo  et  suis  sanctis  placuero:  diabolo  et  suis  squa- 
mis  invisum  me  esse  ex  animo  laetor  et  gratias 
Deo  meo  ago. 


UlustrissiiQO  Principi 

et  Domino  Friderico,  Saxoniae  Duci,  Sacri  Romani 
Imperii  Archimarscallo  et  Electori ,  Landgravio 
Turingiae,  Marchioni  Misnae,  Domino  suo  clemen- 

tissimo  *). 

Dominus  noster  lesus  et  salvator  noster  reliquit 
mandatum,  quod  pariter  ad  omnes  Christianos  per- 
tinet,  ut  officia  humanitatis,  vel  potius  (utScriptura 
vocat)  misericordiae  opera  afiflictis  et  calamitosis 
praestemus,  ut  morbo  oppressos  visitemus,  captivos 
liberare  studeamus,  et  alia  eiusmodi  proximo  nostro 
faciamus,  quibus  praesentia  mala  nonnihil  rele- 
ventur. 

Atque  huius  mandati  Dominus  noster  lesus 
Christus  in  se  ipso  illustre  * )  exemplum  nobis  pro- 
posuit,  quod  propter  immensum  erga  genus  huma* 
num  amorem  ex  sinu  Patris  in  nostras  miserias  et 
carcerem  nostrum   hic^),    in  carnem   et    calamito- 


1)  In   ed.  Jen.:    illustnssimum.      2)  Ibid.:    hoc    esL 
*)  Huius  epistolae  textus  excusus   est  secutidum  La- 

theri  Epp.  ab  Aurifabro  editas,  I,  p.  242  (german.  ed.  de 

Wette  I  p    409. 


pro  Laborandbiis  et  Oneratis.  133 

sissimam  vitam  nostram  se  dimisit'),  acnostrorum 
peccatorum  poenam  recepit  in  se,  ut  nos  salvare- 
mor;  sicut  dieit  Esa.  Ca.  43 :  In  peccatis  tuis  fecisti 
me  laborariB,  et  iniquitatibus  tuis  mihi  fecisti  nego^ 
tium  etc. 

Hoc  tam  illustre  exemplum  si  quem  non  com- 
movet,  et  autoritas  divini  mandati  addita  si  quem 
non  impellit  ad  haec  caritatis  opera  praestanda, 
nae  ille  merito  in  novissimo  iudicio  audiet  vocem 
irati  iudicis:  I,  maledicte,  in  ignem  aeternum,  fui 
enim  infirmus,  et  non  me  visitasti  ^) ,  sed  extreme 
ingratus,  pro  summis  beneficiis  in  te  et  universum 
mundum  a  me  impensis,  ne  in  levissimis  quidem 
ofRciis  fratres,  imo  me  Christum  Deum  et  Salva- 
torem  tuum  in  fratribus,  sublevasti. 

Cum  igitur,  illustrissime  Princeps,  videam  tuam 
dominationem  grayi  morbo  ^)  oppressam,  et  simul 
Ghristum  in  te  aegrotare,  existimavi  officii  mei 
esse,  ut  aliquo  scripto  tuam  D.  visitarem.  Neque 
enim  dissimulare  possum,  quod  non  audiam  vocem 
Ghristi  ex  tuae  D.  corpore  et  carne  ad  me  cla- 
mantis  ac  dicentis:  Ecce  infirmor  hic.  Ista  enini 
mala,  ut  sunt  morbi  et  aUa,  non  nos  Christiani, 
sed  ipse  Christus  Dominus  et  salvator  noster,  in 
quo  vivimus,  patitur.  Sicut  manifeste  Christus  te- 
statur  in  evangelio :  Quidquid  minimo  ex  meis  fe- 
ceritis,  mihi  feceritis.  Etsi  autem  hoc  officium  in 
genere  omnibus  adversa  valetudine  laborantibus 
debeamus,  ut  eos  visitemus  et  consolemur,  magis 
tamen  id  debemus  domesticis  fidei.  Nam  et 
Paulus  clare  distinguit,  inter  alienos  et  domesti- 
cos,  seu  aliqua  necessitudine  nobiscum  coniunctos, 
Gala.  5. 

Sed  habeo  quoque  alias  mei  offjcii  rationes. 
InteUigo  enim  me  tanquam  unum  ex  subditis  T.  D. 
una  cum  reHqua  tuorum  subditorum  multitudine 
morbo  tuae  D.  affici  debere,    et  una   quasi   aegro- 


1)  Iq  ed.  Jen. :  demisit.     2)  Ibid.:    et   me   non  visi- 
tasti.     3)  Ibid.    additum :  esse. 


134  TeMmr.  Consol.  D*  M.  Ulheri 

tare,  ceu  membruiii  cum  eapite,  in  quo  omnes  do- 
strae  fortunae,  omDis  incolumitas  et  felicitas  ^ )  est 
posita.  Agnoscimus  enim  tuam  D.  esse  tanquan 
Naaman  quendam ,  per  quem  Deus  salutem  hodie 
dat  Germaniae,  sicut  olim  per  illum  Sjriae  salu- 
tem  dedit.  Quare  etiam  totum  imperium  Romanum 
in  tuam  D.  unam  coniicit  oculos,  eam  venemtur  et 
suspicit  tanquam  patrem  patriae,  tanquam  insigne 
totius  Imperii,  praecipue  vero  ^)  Germanicae  na- 
tionis  ornamentum  et  praesidium. 

Neque  autem  hoc  ^)  solum  tuae  D.  debemus, 
ut  et  consolemur  eam  pro  viribus,  et  familiariter 
praesentem  casum  feramus,  sed  multo  magis,  ut  ad 
Deum  pro  valetudine  et  salute  tua  interpellemus : 
id  quod  summa  diligentia  et  studio  a  tuae  D.  snb- 
ditis  fieri  spero.  Atque  ego  quidem,  quem  multa 
tuae  D.  insignia'  bencficia  ac  merita  prae  reliquis 
debitorem  constituerunt,  agnosco  hoc  a  me  requiri, 
ut  singulari  aliquo  officio  gratitudinem  meam  de- 
clarem. 

Quia  vero  *)  in  hac  ingenii  et  fortunarum 
tenuitate  nihil  insigne  praestare  possum,  commo- 
dum  admonuit  me  D.  Georgius  Spalatinus,  qui  tuae 
D.  a  sacris  est,  ut  consoiationem  aliquam  spiri- 
tualem  instituerem,  eamque  ad  D.  tuam  transmit- 
terem,  fore  enim  id  officium  tuae  D.  perquam  gra- 
tum.  Ego  igitur  nolui  moleste  amici  consilio  re- 
pugnare,  et  congessi  haec  quatuordecim  eapita, 
tanquam  in  tabula  digesta,  eisque  Tessaradecados 
nomen  dedi,  ut  essent  loco  quatuordecim  Divorum, 
quos  superstitio  nostra  omnium  malorum  depulsores 
fecit  et  appellavit. 

Est  autem  haec  non  argentea,  sed  spiritualis 
tabula,  qua  non  templorum  parietes  ornandi,  sed 
mens  pia  erigenda  ac  confirmanda  est.  Ac  spero 
eam  in  praesenti  tuae  D.  fortuna  maxime  fore 
utilem.     Habet  autem   duas   partes,   quarum    prior 


1 )  In    ed.    Jen.    ndditum :    nostra.     2)  Ibid. :    aatem. 
3)  Ibid.  deest.:  boc.    4)  Ibid. :  autem. 


pro  Laborantibus  et  OneratiB.  135 

septem  imagines  malorum  continet,  quorum  con- 
sideratione  praesentia  incommoda  mitigantur:  po- 
sterior  similiter  septem  imagines  bonorum  proponit^ 
ad  eundem  usum  collectas.  Tua  igitur  D.  hanc 
meam  qualemcunque  operam  boni  consulat,  et  ea 
sic  fruatur,  ut  diligenti  lectione  et  consideratione 
harum  imaginum  nonnihil  acquiescat.  Ego  me  T. 
D.  suppliciter  commendo 

Subditus  Martinus  Lutherus  D. 


:{■... 


Ad  Schednlaiii  InMbitionis 

Sub    nomine    Episcopi   Misnensis    editam  snper 

Semone  de  Sacramento  Eucharistiae  D.  Martini 

Lutheri  August.  Responsio. 


Lutherus  mense  Decembri  a.  1519  sermonein 
lingua  germanica  ediderat  sub  hoc  titulo :  %tn 
©crmo  t)o  bc  i  fjod^toirbigcn  ©a  |  cvamciit  bc6  l^aUigen 
tt)arcn  (cid^  |  nam6  ©^rifli.  SSn  t)on  bcn  33ru  |  bcr^ 
fd^afftc.  ©octor  aKartini  |  Sut^cr^  Sluguftincr  ju  |  aSit^ 
tcnbcrg.  giir  bie  |  Sa^cnn.  s.  1.  et  a.  (cf.  Welleri 
Repert.  typogr.  p.  150J ,  in  quo  probari  sibi  dixit, 
ecclesiam  per  Concilium  universale  denuo  statuere, 
ut  in  Sacramento  Coenae  s.  utraque,  quam  vocant, 
species  populo  non  minus  quam  sacerdotibus  exhi- 
beretur.  Ob  hunc  sermonem  vehementissime  et 
invidiosissime,  Lipsiae  potissimum,  ab  adversariis 
traducebatur,  ita  quidem,  ut  in  Bohemia  natus, 
Pragae  educatus,  Wiclefi  libris  institutus  diceretur 
( cf.  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  219.  226  coU.  290.  de 
Wette  I,  369.  388.  389.  coU.  p.  416).  Etiam  Geor- 
giu8  Dux  illum  sermonem  nactus  Emsero  auctore 
die  27.  m.  Decembris  a.  1519  prolixas  ad  Frideri- 
cum  Electorem  Hteras  sua  manu  dedit  omniaque 
argumenta  conquisivit,  quibus  eum  adversus  Lu- 
therum  concitaret  (cf.  Seckendorfii  Hist.  Lutheran.  I 
8.  64  p.  94.  Loescheri  Reform.  Act.  III,  920  ooll. 
Walchii  Introd.  in  T.  XIX  Opp.  Luth.  p.  30).  Eleo- 
tor  die  29.  m.  Decembris  respondit,    se   nunquam 


Responsio  D.  M.  L.  ad  Sched.  inhibitionis.      137 

ansum  esse  concioDes  aut  disputationes  Lutheri  de- 
fendere  neque  nunc  ausurum,  sed  ab  ista  causa 
penitus  abstinere,  itaque  de  libello  illo  se  iudicare 
non  posse,  audire  tamen  illum  a  multis  doctis  et 
sapientibus  yiris  pro  Christiano  haberi:  id  se  in 
medio  etLuthero  defendendum  relinquere  (cf  Loesch. 
Reform.  Acta,  III  p.  922).  Edidit  itaque  Lutherus 
paulo  post  Calendas  Januarias  a.  1520  declaratio- 
nem  eius  sermonis  sub  titulo:  ©rllerung  ©octori^  | 
aRartini  Sutl^cr  ctlid^cr  Slrtitfcl:  |  in  fcincnt  ©crmott: 
t>ott  bent  I  l^c^ligcn  facrament  (s.  1.  et  a.) ,  in  qua 
nondum  quidem  urget,  sed  optat,  ex  ecclesiae  de- 
creto,  communionem  sub  utraque,  Bohemos  autem, 
qui  eam  servant,  pro  haereticis  haberi  posse  negat, 
quia  ecclesiae  consensu  facultatem  illam  obtinuerint. 
Paulo  postea  die  24.  mensis  Januarii  a.  1520  Johan- 
nes  de  Schleinitz,  episcopus  Misnensis,  Btolpae,  ubi 
residebat,  edictum  edidit,  quo  Sermonem  Lutheri 
de  Sacramento  Eucharistiae  colligi  et  detineri  jussit 
propter  schismata  et  scandala  multaque  alia  peri- 
cula,  quae  inde  emanarent.  Contra  hoc  edictum 
imprudentiae  et  inscitiae  plenum  Lutherus  animo- 
sius  et  superbius,  id  quod  suo  iure  se  facere  pro- 
fitetur  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  240.  242^  245. 
246.  290\  de  Wette  I,  p.  406.408.  412.  414.  416) 
respondit,  primum  quidem  germanice  die  7.  m. 
Februarii  a.  1520  (Epp.  ed.  Aurif.  I,  241*».  de 
Wette  I.  p.  405)  in  libello:  2)octor  aWartinu^  Su- 
tl^er^  anttt)ort  |  auff  bie  ^ebcl,  go  tonter  bc«  Official^  | 
<^u®tolpen  fiQcl  ijl  auggangen  (s.  1.  et  a.  cf  Welleri 
Repert.  typogr.  p.  178,  ubi  complures  huius  scripti 
editiones  laudantur),  quem  die  11.  m.  Februarii  Spa- 
latino  misit  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  242^  de 
Wette  I  p.  408.  coll.  Seckend.  Hist.  Luther.  1,  §.  67 
p.  98  de  Miltitio  apud  episc.  Misnensem  versante), 
postea  paulo  copiosius  latine  in  libello ,  cui  istam 
schedulam  ipsam  adiunxit. 

In  lucem  prodiit  hic  libellus  sub  hoc  titulo : 
Ad  Schedulam   inhibitionis  sub   nomine  Epi- 
scopiMisnen.  editam  super  sermone  de  sacra- 
mento  Eucharistiae  Martini    Lutheri   Augusti* 


138  Eeeponsh)  D.  M.  Lutkferi 

Respbnsio.  (s.  1.  eta. )  (Si  qaid  ex  literaruai 
formis  coniicere  licet,  Don  dubium  est^  quin 
hic  liber  Wittenbergae  (1520)  excusus  sit: 
tituli  pagina  signis  typographicis  non  eat  or-r 
nata).4.  fBibl.  Reip.  Norimb.  Panzer  IX^  76)* 
Sdcundum  hanc  editionem  oi^iginalem  nos  re4* 

didimus  huius  libelli  textum.  » 

Legitur  hoc  seriptum  latine  etiam  in  edit.  Qpp^ 

Luth.  Jen.  I  p.  492.  Wittenb.  II  p.  30,   germanioe 

in  edit.  Opp.  Luth.    Wittenb.  VII,  22.    Jen.  I,  218. 

Altenb.  I,    246.    Lips.  XVII,    286.     Walch.   XJX, 

564.  571. 


Ad  Schedulam  inMbltionis  snb  nomine.  jEpiscopi 

UisiLensis   editam  super  semone   de  SacrjameiLto 

Eucharistiae  D.  Martini  Lutheri  August. 

Responsio. 

lesus. 

Christiano   et  Pio    leetori   Martinus  Lutherus  Aug. 
Salutem  in  Domino  ChriJito. 

Edita  est  diebus  istis  schedula  quaedam  sub 
titulo  Reverendi  in  Christo  Patris  et  Domini ,  Epi- 
Bcopi  Misnensis  ecclesiae,  praehabito  (ut  fertur) 
Capituli  sui  consilio  et  assensu,  appresso  etxeAn 
sigillo  OflRcialatus  Stolpensis,  in  qtia  cavetur  et  iu- 
betur,  ut  Sermonem  meum  de  Sacramento  eucha- 
ristiae  coUigant  et  detineant,  propter  schismata  et 
dcandala,  multaque  alia  pericula,  qu^e  ex  illo  ma- 
nare  coiitendunt,  ob  unicum  hoc  verbum  quod  dixi: 
Mihi  bonum  et  pulchrum  videri,  si  ordinante  gene- 
rali  quopiam  Concilio  statueretur,  utraque  specie^ 
etiam  laicis  porrigenda. 

Ego  vero,  si  aliud  nihil  praeter  haec  agereot, 
quam  ut  libelli  mei  opprimerentur,  gaudens  taoerem, 
qui  sum  eo  animo,  ut  sive  quis  mea  sibi  pa^et, 
sive  reiiciat,  susque  deque  faciam.  Oratis  et  in 
commune  servivi,    dedique  quod   aocejii,  neminem 

cd^  nt  liegereti    Quid  knim  mm  mhrtkt^  si  multi 


ad  Bcliediilam-inliibitioni^.  139 

vel  ipsum  evangeliuin  respuunt?  numquid  ideo  in- 
saiiiendum  esset? 

Verum,  quando  huius  schedulae  quisquis  est 
autor  eo  processit  insaniae,  ut  non  contentus  thea 
abolevisse  schismata,  scandalosa,  periculosa,  tettie» 
raria,  praesumptuosa,  turbativa,  et  aeternae  mortis 
iDductiva  audeat  criminari,  quae  ego  nec  praecepi, 
nec  consului,  sed  in  autoritatem  Goncilii  generali^ 
reposui ,  deinde  ea  ipsa  quoque  sint  de  expresso 
textu  bacri  evangelii,  et  longo  ecclesiarum  totius 
orbis  usu  receptissima :  coactud  sum,  Gananaeo 
huic  furenti  occurrere  et  rabiem  in  sacram  Ghristi 
doctrinam  et  vitam  totiusque  ecclesiae  autoritatem 
debacchantem  excipere. 

iitque  hic  te,  lector,  teste,  his  scriptis  exciplo, 
exceptum^Ue  Volo  Reverendum  in  tJhnsto  Patrem 
Dominum  Episcopum  Misnensem,  cuius  et  eruditid 
et  vita  magno  omnium  consensii  celebratior  est, 
quam  ut  vel  insanus  credere  possit,  huius  monstri 
esse  autorem.  Eandem  opinionem  et  de  ceteris 
eiusdem  Gapituli  dominis  canonicis  habeo,  duo  auii 
tres  duntaxat  sunt  sjcophantae,  quibus,  quod  tanti 
pontificis  et  ecclesiae  titulo  in  suae  inscitiae  et  in- 
vidiae  patrocinium  abutuntur,  respondendum,  quos, 
donec  se  ipsos  prodant,  non  nomino,  licet  optime 
noverim  diverso  loco  positos,  sed  non  diverso  in- 
genio  et  studio  coniunctos. 

Schedulae  tenor*). 

lohannes  Dei  et  apostolicae  sedis  ingenuae 
gratia  Misnensis  ecclesiae  episcopus^). 

Ex  iniuncto  pastorali  nobis  ofiicio  obligamur 
veri  pastoris  et  circumspecti  speculatoris,  non  fugi- 
tivi  mercenarii  officium  facere,  et  dominicum  gre- 
gem  nobis  creditum,  nedum  a  praesentibus ,  verum 


1)  In  ed.  Jen.  legitur:  Johannes  Dei  et  apostolicae 
sedis  gratia  Misnensis  ingenuae  ecclesiae  episcopus. 

♦)  Hic  Schedulae  tenor  in  ed.  orig.  inyenitur  in 
finem  libelli  reiectus. 


140  RespoDsio  D.  JL  Latheri 

etiain  fiituris,  undecunque  instantibufi  et  iminineD- 
tibus  animarum  periculis  custodire  et  tueri,  ac  tran- 
quilliiatis  tempore  salubria  praeparare  remedia,  per 
quae  imimpentibus  morbis  dictum  gregem  a  conta^ 
gione  praeBcnremus. 

Cum  itaque  tractatulus  quidam  sive  sermo  in 
vulgari  idiomate  de  sacratissimo  corporis  Christi 
sacramento,  sub  nomine  et  inscriptione  Doctoris 
Hartini  Luther  Augustiniensis  contra  novissimi 
eacri  Lateranensis  generalis  concilii  statuta  passim 
per  civitatem  et  diocoesin  nostras  publice  venalis 
exponatur,  in  quo  inter  cetera  comperiuntur,  aotori 
illius  pulchrum  expediensque  videri,  quod  ecelesia 
per  generale  coocilium  statueret,  omoes  utriusque 
status  Christi  fideles  sub  utraque  specie  panis  et 
vini  communicariy  ut  sacramentum  hoc  non  partia- 
liter  seu  per  partes ,  sed  integre  Christi  fidelibofl 
ministraretur :  et  quam  plurima  alia,  quae  simplieiO' 
ribus  ^)  se  unitati  sanctae  catholicae  ecclesiae  in 
communicando  sub  una  tantummodo  specie  panis 
conformantibus  dubitandi  materiam  circa  eucharistiae 
sacramentum  illiusque  sumptionem  praebere,  varia 
denique  scandala  et  schismata  io  Dei  ecclesia,  po- 
tissimum  diocoesi  nostra,  quae  terris  illius  schis- 
matis  et  damnati  en-oris  vicina  exsistit,  excitare 
possent. 

Nos  eisdem  scandalis  et  periculis  praevenire 
volentes,  ut  tenemur,  venerabilis  Capituli  nostri 
praehabito  consilio  et  assensu,  omnibus  et  singulis 
dominis  Abbatibus,  Praepositis,  Decaois,  Archi- 
diaconis,  Prioribus,  Guardianis,  Canonicis,  Plebanis, 
verbi  Dei  Praedicatoribus,  Altaristis,  Lecturistis,  ae 
quibuscunque  Presbyteris,  Clericis,  et  Religiosis  non 
exemptis,  ac  utriusque  sexus  et  status  Christi  fide- 
libus,  in  virtute  sanctae  obedientiae  et  sub  poenis 
a  iure  statutis  districte  praecipiendo  mandamus: 
vos  vero  exemptos  in  fidei  catholicae  unitate  et 
sinceritate  viventes  per  viscera  Domini    nostri  lesfl 


1)  In  ed.  Jen.   legitur:    et   quae  quam    plurimis  sim- 
plicioribuB. 


ad  Schedulam  inhibitionis.  141 

Ghristi  adhortamur,  et  pro  vestra  in  sanctam  dedem 
apostolicam  et  catholicam  religionem  devotione  car 
ritateve  monemus,  ut  traclatus  illos  sive  sermonem 
istum  unde6unque  diligenter  colligatis  et  apud  vos 
detineatis^quousquealiudvobis  dederimusin  mandatis. 

Et  ut  scandala  ex  publicatione  dicti  tractatuli 
apud  simpliciores  in  diocoesi  nostra  exorta  tollan- 
tur  et  eradicentur  pariformiter,  mandamus,  exhor- 
tamur  et  monemus,  quatenus  in  publicis  concionibus 
et  sermonibus  vestris  populum  vobis  creditum  dili- 
genter  et  accurate  instruatis,  ut  omni  dubitatidne 
semota  firmissime  et  inviolabiliter  credat,  sub  qua- 
libet  specie  integrum  Ghristum  Dominum  et  Salva- 
torem  nostrum  contineri,  communicantibus  quoque 
sub  specie  panis  tantummodo  sacramentum  non 
partialiter,  sed  integre  ac  perfecte  illis  ministrari: 
ac  sanctam  catholicam  ecclesiam  in  sacra  generali 
sjnodo,  in  Spiritu  sancto  legitime  tunc  congregata, 
ex  divina  eiusdem  Spiritus  sancti  inspiratione,  non 
ponficientes  sub  sola  specie  panis  communicari  de- 
bere,  instituisse  et  ordinasse.  Propter  quam  insti- 
tutionem  et  ordinationem  huiusmodi  sumptionem 
sub  utraque  specie  esse  temerariam,  praesumptuo- 
sam,  scandalosam,  seditiosam ,  et  ecclesiastici  ritus 
turbativam,  et  ex  consequenti  aetemae  damnationis 
inductivam. 

Et  cum  melior  sit  obedientia,  quam  victima, 
quod  non  conlScientes  plus  mereantur  sumendo  sub 
una  specie  panis  tantummodo,  quam  sub  utraque, 
quodque  propterea  omnes  et  singuli,  ut  fideles  ca- 
tholicae  ecdesiae  filii  et  Ghristiani,  eadem  suae 
matris  instituta  et  ordinationes,  ac  sanctorum  Pa- 
trum  et  electorum  Dei  fidem  in  sincera  unitate  fir- 
miter  et  fideliter  custodiant,  sequantur  et  observent, 
taliter  circa  praemissa  acturi,  ut  a  Deo  omnium 
bonorum  retributore  praemium  consequi,  et  de  de- 
bita  in  religionem  Ghristianam  devotione  commen- 
tari  possitis. 

Datum  Stolpen,  anno  a  nativitate  Domini  M.  D.  XX. 
Die  vero  24.  mensis  Januarii,  Officialatus  Guriae 
nostrae  praesentibus  appresso  sub  Sigillo. 


142  EUflponsio  D,  M.  Latheri 

Primum,  ut  a  veritate  eonim  ^)  exordiar,  pla- 
cet  obediendum  esse  novissimi  ooQcilii  decretis,  ot 
laicis  una  tantum  species  porrigatur.  Placet  et 
illud,  esse  eqndem  Christum  non  partialiter,  sed 
integrum    sub  qualibet  seorsum    specie,    tam  pani8 

3uam  vini.  Et  rogo  obsecroque  omnes  eius  sche- 
ulae  lectores,  ut  schedulam  in  hoc  audiant  et  se- 
quantur,  pro  servando  unitatis  vinculo,  quae  longe 
praeponderat  sacramento,  quo  ceu  signo  significa- 
tur.  Et  quis  unquam  aliud  in  meis  libris  legit? 
Quis  unquam  aliud  a  me  audivit?  Numquid  sermo 
ille  meus  contrarium  docet? 

Prodite,  viri  eximii,  videamus  sapientiam  ve- 
stram,  convincite  Lutherum,  ubi  legistis,  quod  im- 
ponitis  mihi?  in  quem  ergo  portenta  criminum  et 
blasphemiarum  congeritis  ?  An  in  Martinum  a  vobis 
per  febres  et  somnia  effictum  ?  Videlicet  viri  pugna- 
cissimi,  et  sibi  nimium  suae  virtutis  conscii  sicut 
equus  in  bellum  hinniunt.  Et  ubi  non  erat,  in 
quem  ruerent,  fingunt  adversarium.  Adeone  licet 
vobis,  Schedularii,  in  famam  innoxii  viri  saevire  taoi 
impudentibus  mendaciis? 

At,  inquiunt,  tu  probas  utramque  speciem  dari, 
quod  est  scandalosum  et  schismaticum.  Respondeo: 
Probavi  sane,  sed  sic,  ut  non  fieret,  nisi  mandante 
concilii  generalis  autoritate.  Quod  tam  clare  ex- 
pressi ,  ut  ipsa  et  invidia  coacta  sit  mea  verba  de 
concilio  eodem  inserere.  Estne  ergo  apud  te,  in- 
vidia  hebes  et  indocta,  schismaticum  et  scandalo- 
sum,  quod  concilium  statuit  aut  statuet  aut  statuere 
potest?  Cur  ergo  tuum  concilium  non  appellas 
sohismaticum  et  scandalosum?  Sed,  inquies,  meum 
concilium  iam  statutum ,  tuum  nondum  statutum. 
Quid  audio?  Sed  cum  crassis  cerebris  crasse 
agendum. 

Quaero,  an  illud,  quod  futurum  concilium  sta- 

tuere    potest,    sit    schismaticum    et   scandalosum? 

Non,  inquies.     Quid?   loqui   aut   scribere  de  istioa- 


1)  In  ed.  Jen.  deest:    eorum. 


ad  Schedul&m  inhibitidnis.  148 

modi  concilii  potentia,  et  optare  quippiam  tale  fieri, 
est  schismaticum  '^t  scandalosum,  necne?  Quid  hie 
respondes?  tacesne  nunc,  invidia?  responde,  in- 
quam.  &i  loqui  et  sciibere  de  potestate  statuendi 
in  ^turo  concilio  schismaticum  est  et  scandalosum, 
damnati  sunt  ab  his  schedulariis  omnes  theologi  et 
ioristae,  quin  et  ipsimet  sunt  schismatici  et  scan- 
dalosi,  proprii  oris  testimonio,  qui  tam  multa  \o>- 
quuntur,  scribunt,  iactant  de  potestate  papae  et  con- 
ciliorum,  quae  tamen  nondum  facta  sunt,  nec  fieri 
licet,  donec  ordinentur. 

lam  sequens  erit,  horum  virorum  superdoc^ 
tissimorum  autoritate,  Lutherum  hactenus  pugnasse 
felici  sanctaque  pugna,  non  nisi  adversus  gehisma- 
tioos  et  scandalosos,  eos  scihcet,  qui  potestatem 
papae  in  purgatorium,  in  coelum,  in  infemuqn 
supra  coneilium,  super  omnia  mundi  constituuntip 
!Neo  id  faciunt  scribentes  solum,  sed  afifirmantes  et 
docentes  (quod  ego  in  praesenti  negotio  non  feci, 
sed  tantum  votum  meum  posui,  et  concilium  ex- 
spectavi) ,  quae  tamen  nondum  sunt  statuta,  neo 
unquam  forte  statuentur.  Et  quid  moror?  his  theo- 
logicissimis  viris  docentibus  fiet,  ut  quia  de  futuris 
et  possibilibus  loqui  non  licet,  nec  optare.  Desina* 
mus  Ghristum  et  Deum  praedicare,  ne  quando 
schismatici  fiamus  et  scandalosi;  deinde  neque 
liceat  optare  et  petere,  quae  Deus  in  futuro  potest 
facere.  Siquidem  ego  aliud  non  feci,  nisi  quod 
optavi  fieri,  quae  ecclesia  futuro  concilio  potest 
facere.  Et  hac  nova  culpa  sum  scandalosus,  schis* 
maticus,  temerarius,  praesumptuosus,  turbativus  pa- 
cis.     Vides,  invidia,  quam  sis  prudens  et  docta. 

Quid  si  dicerem,  mihi  pulchruqi  videri,  ut  sa- 
cerdotibus  curatis  uxores  redderentur  autoritate 
concilii  ?  An  hic  schismaticus  et  scandalosus  sum, 
dicens  hoc  me  optare,  quod  ecclesia  potest  prae- 
stare  sola  hac  causa,  quia  nondum  est  statutum  et 
aliter  nunc  agitur?  At  tunc  Pium  II.,  cuius  haec 
vox  fuit,  schismaticum  dices  et  scandalosum,  Atque 
hac  ratione  nihil  liceat  dicere  de  his,  quae  statui 
possunt  futuro  quocunque  concilio,  et  toUeot  nobis 


144  Reaponsio  D«  M.  Latheri 

hi  viri,  coDoiiioruin  autoritate  mirum  in  modom 
tumeotes,  semel  uoiversa  concilia,  aut  certe  silen- 
tium  perpetuum  (quod  roulto  peius  est)  sermoDibas 
de  concilii  potestate  habendis  indicent.  Sic  debent 
ruere,  qui  Christi  sacratissimis  statutis  sui  capitis 
fumos  anteponunt.  At  forte  rudiores  sunt,  quam 
ut  haec  intelligant,  agam  cum  eis  ex  sua  praeran- 
cida,  nunquam  tamen  eis  intellecta  dialectica. 

Quaero  itaque:  Si  asinus  haberet  pennas  et 
Yolaret,  niihi  liceat  dicere  sine  peccato,  me  velle, 
ut  asinus  volaret,  si  haberet  pennas.  Ita  et  bic,  si 
conciliuni  definiret  utramque  dandam  speciem,  utra- 
que  species  daretur.  Quaero,  an  mihi  liceat  dicere, 
me  optare,  utramque  speciem  dari,  si  concilium  ita 
deflniret  ^)  ?  Et  quid  aliud  meus  sermo  loquitor, 
quam  hanc  conditionalem  ?  Et  quid  aliud  crimiDa- 
tur  ista  insulsissima  rudissimaque  schedula  schis- 
maticum,  scandalosum,  praesumptuosum,  temerarium, 
quam  hanc  verissimam  piissimamque  conditionalem 
propositionem  ?  Sed  iste  est  finis  scholasticae  phi- 
losophicaeque  theologiae.  Sic  ingenia  optima 
adolescentium  imbuunt,  ut  quamprimum  extra  usi- 
tatum  exemplum  versati  fuerint,  adeo  nihil  de  dia* 
iectica  sua  intelligant,  ut  similis  eiusdemque  formae 
eundem  syllogismum  in  uno  exemplo  probent  Ghri- 
stianum,  catholicum,  salutarem :  in  altero  damnent 
schismaticum ,  scandalosum,  seditiosum,  aeternae 
mortis  inductivum.  Forte ,  quod  apud  eos ,  sioot 
nullarum  rerum  neque  artium  est  uUum  discrimen, 
ita  et  eadem  res  sit  error  et  veritas,  vita  aeterna 
et  mors  aeterna.  Itaque  hanc  conditionalem :  Si 
asinus  haberet  pennas,  asinus  volaret,  forte  sciant 
vel  usu  tandem  callosissimo.  Sed  duc  eos  in  res 
serias  eadem  regula  dialecticae,  scilicet  in  sacrain 
Scripturam ,  mox  facient  tibi  ex  Christo  diabolanit 
ex  coelo  infernum,  ex  fide  haeresim.  Et  tamen 
mirum  est  quam  furiant^),  si  quando  gemimua, 
puerorum  optimas   animas  perdi  his  eorum  perditiB 


1)  In  ed.  orig^. :  diffiniret.     2)  In  ed.  Jen. :  furuit 


a4  Schedulam  tnkibitionis.  145 

atadiis,  quibus  bonas  indoles  magis  exstinguunt  quam 
alunt 

Sed  ad  alterum  cornu  syllogismi  redeamus.  Si 
scribere,  loqui,  optare  ea,  quae  futurum  concilium 
potest  statuere,  non  est  schismaticum  nec  soanda- 
losum,  ubi  parebis,  misera  schedula?  ubi  tui  far- 
tores?  Ubi  ius  inhibendi?  Ubi  satisfactio  iniuriae 
Luthero  factae?  Ubi  vis,  fraus,  dolus,  malitia  in 
sanctam  etiam  tibi  conciliorum  autoritatem  et  obe- 
dientiam  ecclesiae  commissa?  Ubi  ratio  reddita  pro 
tot  animabus  hac  impia  detractione  infectis?  Ubi 
restitutio  impiae  obedientiae,  quae  extorta  est  a 
subditis  ecclesiae  Misnensis  ?  Vides  mercedem  tuam, 
inscitia  temeraria,  quam  te  oportuit  recipere,  nempe 
sensum  reprobum ,  ut  faceres ,  quae  non  con- 
veniunt. 

At  dices:  Bohemos  gaudere  de  tuo  sermone 
timuimus.  Respondeo:  Et  impiorum  est  timere, 
ubi  non  est  timor.  Esto,  Bohemos  volebas  com- 
pescere,  at  non  ideo  damnanda  fuit  nostra  licentia 
loquendi  de  potestate  et  desiderio  oonciliorum.  Hoc 
enim  est,  timere  pruinam  et  obrui  nive.  Damna 
Bohemos  in  suo  schismate,  et  placebis  mihi  quo- 
que,  sed  fac,  ut  sine  caritatis  et  veritatis  laesione 
id  praestes,  ne  Bohemi  te  irrideant ,  iactantes  te 
non  posse  minus  malum  aggredi,  nisi  maiore  ad- 
misso  malo,  nec  Romanos  evadere,  nisi  occidas 
Christum  exemplo  patris  tui  Caiphae.  Nonne  hoc 
est  plus  quam  foris  sapere,  et  ut  aliena  pulses,  tua 
pessundare,  nec  tamen  vincere. 

Ecce,  Graeci  sacerdotes  habent  uxores,  num- 
quid  ideo  non  licet  dicere  et  optare,  ut  autoritate 
concilii  nostris  quoque  sacerdotibus  dentur  uxores, 
quod  sic  dicentes  Graecorum  opinioni  placemus  ? 
Aut  quis  unquam  schismaticus  et  scandalosus  habitu  s 
est,  si  cum  Graecis  in  hac  re  sentir^t  et  similia 
nostris  optaret,  licet  facere  non  posset,  prohibitus 
interim  statuto  contrario  ecclesiae  et  usu  ?  Quis  est 
enim  virorum  optimorum,  qui  hanc  Graecorum  sa- 
cerdotum  licentiam  misertus  nostrorum  pericuUs 
maximis  et  scandalis    non    optet  hodie?   et  hos  tu 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hUt.  L  p.  Vol.  FV.  ^Q 


146  BMpoBAO   D.  IL  Lmtteri 

IbKx  Mhedula  criminaberis  ob  hoc  deeideriam  piis- 
simum  schismaticos  noii  alia  causa^  nisi  quod  Giaeet 
audientes  timentur  tibi  roborari  et  gaadere.  Quid 
insanis,  insanissima  larva? 

Yide  ergo,  mi  leelor,  meam  felidtatem.  Hae- 
usque  vesatus  sum.  quia  de  credendo,  sperando, 
amando^  opinando,  Viendo  locatus  sum,  nane  de 
optando  et  desiderando  arguor.  Agunt  enim  optimi 
hi  virl,  ne  mihi  liceat  quidquam  optare  aut  deaide- 
rare,  forte  parati  inhibere  mihi  orationem  domini- 
cam  et  omnia  yota,  ne  pro  eis  ipsis  quoque  qaid- 
quam  optem  boni  aut  maH.  Sed  qoid  &ciam? 
Homo  sum«  spiritum  habeo,  cuius  desideriam,  caii 
sit  immortalis,  exstingui  non  potest.  Etilli  pro  m- 
signi  caritate  me  mala  optare  non  permittunt,  boM 
quoque  optare  prohibent.  Quid  hmc  futurum  qie- 
rem,  nisi  ut  tandem  prohibeant  et  cogitare,  aut  de 
eogitando  scribere  et  loqui?  Tandem  TenieDt  eo, 
ot  TiTcre  meum  iaeiant  baeresim.  et  tamen  mori 
non  sinant  esse  bonum,  tantum  sibi  arrogat  sciea- 
tificissima  ista  theologistria.  ex  sentina  phUoaophiae 
suae  progenita.  £t  hi  tamen  sunt,  qui  r^nnt  po- 
puios,  oceurruDt  seandalis.  dueuntque  otcs  Christi 
ad  Titam  aeteroam ,  sicut  seriptum  est  *} :  Caecos 
caecum  dueit.  et  ambo  in  foTeam  cadunt.  O  quan- 
tis  diris  et  faiiis  in  me  agerent  isti  Stolpenses^  seu 
potios  Talpenses  i  ut  sic  dicam),  si  ego  tam  blaff- 
phemo  et  impio  dogmate  statoissem,  non  licerelo- 
qui  de  potestate  coneiliorum.  nec  optare  statotam 
eiusdem  potestatis.  Et  merito.  quid  enim^  Tel 
ipsorom  iodicio ,  potest  esse  par  hoic  impietati  et 
blasphemiae  ?  Scilicet  his  armis  fortissimi  duees  bel- 
lorom  instrocti  oon  solum  docent  catholicoa,  sed 
etiam  expognaot  Bohemos  et  schismatieos ,  doeli 
in  principe  daemoniorom  eiicere  daemonia. 

Fo^qoam  aotem  Tidimos.  qoanta  pietate  et 
doctrina  mea  eonfoiarint.  nonc  operae  pretiaB 
est  Tidere.  qoanto  robore  sua  contra  me  muniaBi 


^)  Matth.  15. 


fld  Sehedalam  iaUbitioiiRs.  147 

Docebant  nos  sine  dubio,  quid  ait  pro  honore  8. 
eoclesiae    et    animarunv  salute   laudabiliter  certare. 

Primum  aiunt,  esse  novissimi  Lateranensis  con- 
cilii  statutum,  nt  una  species  laicis  tantum  detur. 
81  haec  Bohemi  legant,  putas  quid  sunt  dicturi? 
Naro  huius  schedulae  idea  doctissima,  Bohemos, 
credo,  non  arbitratur  homines  esse,  sed  meros  sti- 
pites  et  truneos.  Quid  enim  irigidius  et  stolidios 
potuit  adduci  adversus  schisma  seu  (ut  voeanl) 
errorem  eentum  annorum,  quam  statutum  vix  decem 
aDnorum?  tum  eius  concilii,  quod  Romanis  ipsis 
ludibrio  vertitur,  ac  toti  paene  orbi.  Quod  si  etiam 
Niceno  par  esset,  nonne  adhuc  ridioulum  est  ^), 
errorem  non  posse  antiquioribus  ipso  confutare  do- 
cumentis  ?  Quae  haeresis  ?  qnis  error  in  ecclesia  un- 
quam  victus  est  doctrinis  post  se  natis,  et  ex  qui- 
bus  ipse  natus  hon  est?  Quae  autem  gloria  victo- 
rioe,  si  veterem  errorem  oppugnes  non  alia  vi,  nisi 
quod  nove  contrariam  statuis  humanam  sententiB.m  ? 
Atte[men  iste  mos  hodie  regnat  vincendorum  erro- 
rnm,  ideo  tam  feliciter  pugnamus,  hoc  est,  irride- 
mur^)  foedissime. 

Non  haec  dico,  quod  damnem  concilii  statutum, 
sed  quod  indigner  his  capitibus  gravedinosis ,  qui 
sua  intempestiva  errorum  et  nihili  confutatione  nos 
omnes  ludibrio  exponunt  Bohemis,  quos  cum  scia- 
mus  exspectare  antoritatem  Scripturae  et  antiquorum 
Patrum,  opponimus  non  nisi  novissimopum  hominum 
novissimas  quisquilias.  Verum  Bohemi,  nolo,  prae- 
sumant  nec  rideant  omnes  propter  hos  duos  aut 
tres  rudissimos  sjcophantas ,  sunt  alii,  qui  unius 
speciei  usum  suadeant,  melioribus  documentis,  quam 
isti  fartores  faciunt, 

lam  vero  Achillem  suum  producunt,  nempe 
illud  Sapientis :  Melior  est  obedientia  quam  victima. 
Ex  quo  pro  admiranda  dialectica  sua  concludunt, 
novissimo  concilio  esse  obediendum.  Si  hic  quaerat 
Bohemus,  ubi  ergo  fuit  obedientia  illa  ante  decem 


1)  Id  ed.  Jen.:  esset.     2)  Ibid. :  irridemus. 
•)  Matth.  15. 

10 


148  RMDOnsio  D.  M .  Latheri 


aoDOS?  CoDfiterisDe  dos  fiiisse  obedientes  a  taoto 
tempore  adusque  istud  coDeilium  taum?  Quid  hic 
diceut?  scio,  doo  tacebuut.  Verum  ego  arbitror 
oportuisse  propter  adversarios  iu  hac  schedola  Don 
tam  ridicule  Dugari  iu  verbis  Scripturae.  Si  eDim 
aliquando  Bohemi  haDC  Scripturam  fortius  contra 
nos  torqueant  profiteutes  se  obedire,  et  argnentes 
nos  DOD  obedire  evaDgelio ,  io  quo  utraqoe  species 
a  Christo  iostituitur,  et  ecclesiastico  usu  diatissinie 
roboratur,  dicaotque  meliorem  esse  obedientiam 
quam  victimam,  et  obedieutiam  Dei  praeferendam 
obedieotiae  homioum.  Quid  pro  Dobis  desponde- 
buDt  ^ j  patroDi  Dostri,  schismatum  victores  glorio- 
sissimi?  forte  poeuitebit  eos,  produxisse  locum 
Scripturae,  et  adversariis  gladium  porrexisse,  uisi 
veliot  iubere,  ut  ioerme  caput  obiiciamus  gladio  ini- 
micorum,  scilicet  sic  scribuut  hi  homiDes,  ut  tan- 
tum  scripsisse  satis  esse  ducaut,  qnid  aut  quare  et 
quibus  scribaut,  oihil  ad  eos. 

Uror  autem  ego  Dimis ,  rem  fidei  et  ecclesiae 
et  praesumi  tam  ioeptis  cerebris ,  et  geri  tam  igaa- 
vis,  ut  in  eis  praeter  invidiam  et  malitiam  nihil  vi- 
vere  videas,  adeo  iaeent,  frigeut  sordcDtque  omnia 
quae  scribunt.  Quid  pro  ecclesia  contra  daemonum 
astus  el  cogitationes  potentissimas  illi  valerent,  qui 
in  rebus  inferioribus  sic  languent  vel  ludunt  potius?  Ita 
schedula  ista  tota,  cum  pugnet  contra  errores,  non  ha- 
betDisi  unamhancautoritatem  infelicissime  adductam. 
Cetera  sunt  salivae  hominum  et  maledicta,  cum  eam, 
quae  sub  nomine  episcopi  editur,  oporteat  episcopum 
referre,  hoc  est,  Scripturis  sanctis  densissimam  et  re- 
fertam  esse.  Probo  itaque  obedientiam  concilii,  sed 
mallem  eam  statui  suis  et  legitimis  firmamentis, 
ne  adversariis  videremur  nec  scire  nostra  nec  tueri 
posse,  quales  nos  traducunt  hi  infelicissimi  sche- 
dularii. 

Post  haec  itur  ad  extremum  artis  decus,  quale 
certe  ego  nec  Misnae,  nec  Lipsiae,  nec  Dresdae 
reperiri  credidissem.     Orphea  hic  credas  canere,  op- 


1)  In  ed.  Jen. :  respoDdebunt. 


ad  Sehedulam  inhibilioiiis.  149 

time  lector.  Itaque  astes,  quaeso,  magno  hiatu 
paratus,  res  non  est  parva  profecto,  Christum  esse 
sub  utraqne  specierum  integrum.  Hui  quam  fideli 
cura  populi,  quantoque  verborum  ductu  sollicitis- 
simi  viri  docent.  Miraris,  qua  causa?  Miror  certe 
et  ego.  Certum  est  enim ,  nec  Bohemos ,  nec  Lu- 
therum,  nec  ullos  unquam  haereticos  contrarium 
sapuisse.  Etsi  enin)  Pighardi  Christum  negeut  sub 
ulla  specie  contineri,  non  tamen  asserunt  eum  non 
nisi  sub  utraque  simul  integrum,  aut  in  utramque 
divisum  esse,  ut  hi  somniant. 

Cum  autem  hi  prudentissimi  doctissimique  viri 
non  utique  in  ventum  videantur  loqui,  neque  cum 
larvis  pugnare,  oportet  vel  articuli  fidei  vice  credere, 
eos  scisse  et  scire,  coutra  quos  loquantur  tanto 
praesertim  (ut  dixi)  strepitu.  Nec  verisimile  est 
eos  contra  lemures  et  somnia  sua  pugnare,  id  quod 
miro  modo  eorum  derogaret  tum  autoritati  tum  sa- 
pientiae.  Quis  ergo  enarret  haec  mii:abilia  ho- 
minum? 

Reliquum  est,  ut  ingenii  et  artis  suae  monu- 
menta  voluerint  hac  ratione  testatissima  facere,  sed 
quae  rideat  vel  subulcus.  Primum  fuit  illis  unicus 
ftiror,  Lutherum  hoc  nomine  reddendi  vulgo  odio- 
sissimum,  quod  nova  haeresi  doceret,  Christum  non 
esse  integrum  sub  utraque  specienim.  Quem  furo- 
rem  ut  celarent,  neve  tam  malitiose  agere  depre- 
henderentur,  commenti  sunthanc  pulchram  figuram 
strophamque  sane,  vel  in  quadragesima  festivam, 
ut  me  non  incusarent  quidem  huius  haeresis  mani- 
festae,  sed  inter  criminandum  docerent  catholicam 
contrariam  sententiam,  quo  vulgus  simul  inter  cri- 
minationes  huius  quoque  suspicionis  venenum 
hauriret. 

Et  erat  sane  vafrum  hoc  commentum ,  et  po- 
tens  ad  subvertendum  simplex  ingenium  stropha, 
nisi  (ut  Hilarius  ait  J  Deo  regnante  non  tantum  suf- 
fragaretur  prudentia,  quantum  audet  impietas.  Nam 
cum  vellent  illud  implere,  quod  Proverb.  26.  dicitur: 
Sicut  noxius  est,  qui  mittit  sagittas  et  lanceas  in 
mortem,  ita  vir,  qui  fraudulenter  nocet  amico  suo.^ 


150  RMpoDiio  D.  JL  Utkeii 

et  cofn  faerit  deprehenftus  dicit :  Lodens  feeil.  Con- 
tigit  illiA,  quod  eiugdenn  11.  didtur:  lo  insidiis  aois 
capientur  iniqui.  Et  illud  Psal.  9 :  In  operibus  ma- 
nouni  suarum  comprehensus  est  peccator.  I^  enioi 
expOBtulem,  cur  hoc  pessimo  haereseos  inauditae 
nomioe  me  traduxerint,  respondebunt:  Non  fecimus, 
«ed  docuimus  populum  salutaria,  et  alia  agentes 
haec  diximus,  id  est,  ludentes  fecimua.  Ita  effecisse 
speranti,  ut  me  simul  detestabilem  reddiderint,  et 
tamen  huius  sceleris  a  me  accusari  non  posMnt. 

Verum  defuit  prudentia  miseris  et  obtuHs  bo- 
minibus,  quo  minus  hac  malitia  fruerentur  feliciter, 
eonvincit  eos  proprium  os.  Cur  enim  vocabulum 
meum,  quod  vernacula  dixi  ftiicflic^,  et  illi  latine  red- 
dunt,  partialiter,  tam  anxie  iactaut  et  huc  torquent, 
ne  Christum  partialiter  populi  intelligant  esse  sub 
una  specie,  nisi  quod  manifeste  produnt,  non  tantum 
populis  se  loqui,  sed  simul  sermonem  meum  hao 
insigni  haeresi  contaminare  voluisse,  quasi  ego  hoc 
vel  cogitarim  unquam,  aut  ipsi  ex  verbis  meis  pos- 
sint  ullo  modo  colligere.  Quin  potius  certus  sum, 
eos  mea  verba,  cum  sint  apertissima,  de  sacramento 
seu  speciebus,  non  de  corpore  Christi  loquentia, 
non  aliter  intellexisse,  quam  de  speciebus,  et  tamen 
insigni  impudentique  nequiiia  in  odium  mei  ea  tor- 
quent,  ad  rem  sacramenti,  seu  ad  corpus  Christi. 
Quis,  rogo,  honestissimos  hos  viros  non  miretur? 
Quis  artem  non  laudet  iam  eximiam?  qui  in  pro- 
ximi  perniciem  non  verentur  tanto  studio  populum 
mendacissimis  iDendaciis  fallere?  Nunc  vide,  mi 
lector,  cum  quibus  hominibus  mihi  res  sit,  hos  sub- 
dolos,  malignos,  impios  patior  eruditores.  Tales 
habet  eoclesia,  habet  fides,  habet  Romanus  pontifex 
milites,  patronos  et  tutores. 

Sod  ut  est  invidia  lubrica,  prudensque  sibi  vi- 
detur,  dicent:  Non  ut  (ibi  noceremus,  fraudulenter 
haec  diximus,  sed  praeoccupavimus,  ne  verbum  tu- 
um  ambiguum  falso  intelligereut  popuii.  Respondeo: 
Cur  uon  et  in  sua  schedula  curarunt,  ut  verbum 
eorum  ambiguum  populi  in  mei  odium  falso  non 
intelligereot?    our    sunt   tam    impatientes    in  meii 


ad  Schedulam  inhibitioDis*  151 

verbis,  qui  in  suis  adeo  stertunt?  Imo  cur  exi- 
gunt  a  me ,  quod  ipsi  dedita  opera  fugiunt? 
quamquam  verba  mea  tam  clara  sunt,  tum  sacra- 
mentum  et  corpus  Christi  tanta  differentia  om- 
nium  sensu  discernuntur,  ut  ne  possit  quidem  hic 
suspicari  ambiguitas.  Scheduiae  autem  huius  furor 
tam  manifestus,  tum  verba  tam  lubrica  et  ambigua, 
ut  non  permittat  ullius  sensus  intelligi  aliud,  quam 
extremam  invidiam  nocendique  libidinem  deplora- 
tissimam. 

Porro,  si  tam  crassi  cordis  sunt,  ut  sacramen- 
tum  partialiter  datum  a  corpore  Christi  partialiter 
dato  non  discernant,  ut  quid  non  porcos  potias  pa- 
scunt,  quam  schedulas  pro  erudiendis  populis  scri* 
bunt?  cum  enim  schedula  nomine  episcopi  progre- 
diens  ')  debeat  prae  se  ferre  absolutam  utriusque 
Testamenti  scientiam,  iuxta  figuram  pilei  bicornis 
episcoporum,  turpissimum  foedissimumque  sit  op- 
probrium,  vel  unum  inveniri  episcopum,  qui  sacra- 
mentum  nesciat  a  corpore  Christi  distinguere,  quae 
sic  differunt,  ut  nec  oriens  et^)  occidens  tanto  di- 
stinguantur. 

Habes,  lector,  quid  sit  hoc  seculo  veritatem 
profiteri ,  vel  meo  exemplo.  Nunc  quid  restat,  nisi 
ut  viri  hi  doctissimi  more  suo  his  responsuri  cau- 
sam  omittant,  penitusque  non  tangant,  sed  tantum 
maledictis  me  petant,  quod  exspecto,  docturus  Deo 
volente,  qualis  esse  debeat  schedula,  quae  nomine 
episcopi  catholici  in  publicum  ire  debeat.  luterim 
vale,  pie  lector,  et  cave  ab  hominibus. 


1 )  In  ed.  Jen. :  edita.    2)  Ibid. :  nec. 


Confitendi  Eatio  D.  Hartiiii  LntherL 


ttfumrTn.^  Tm^iAs^.  CTZiir  iTia^  teaipons  ermnt. 
Ae  rcttf-sSjii-Lr  •■priL.vE.*:^  c:*p«I*om.T'  aaqse  Christi- 
ancM^  ;iC  T%r«r  c>.  :Jac«r£;C  .4J11  ^kCCriecani^  ftnno  1521* 
(rt  Lmk.  Ec-t'-  •:«:.  A!i.if.  i  p.  ^.:»L  ri  :^5>*'.  254.  de 
W«tti«tr  1  p.  o-t-y  ri  !■  4-:.*  -.  4  >r-.  r  hbelliim  edidit 
de  Cotfitecc:  r*t:oae.  -11  e^  iibeiio,  qoo  ve- 
rae  eociese-ioDi^  r^acur^m  ex|>jie&t.  aMihiie  titiilMBS 
exfra  eaptiun  ^^im  e?i<e  dieit.  »a  peeeatta  eordii 
oeeuLta  &e  ^ic  ^Li  I>co  »:£  ti*jiiiinL  ^ui  «a  fecic  nota 
«heercon  sint  c».-Ltit«:£:CA .  ncdii  ^  id  iibentissiiiie 
ne^are  Telie.  et  rUH^iearxir.  totun  id  eonfeesioais 
peeQ[idri5  iaTc-citum  esr^c  ftTamxu.  eahosam  et  tTran- 
oieisui:  &bu5uni  «riiam  in  resermtione  easauuD  iain 
tunj  pecetrare  eoeiit.  itiris  Toto  ea3>titntis  eenset 
obiieari  oon  ceoere  maficulos.  qui  l^.  Tei  20..  nnt 
puelW.  quae  15.  Tei  lo.  aecitis  aanum  nondam 
impieTerint  (SeekeaG.  Hist.  Latii.  Ind.  IIL  nd  a. 
I52»ji. 

Hic  libelius.  primum  latine  ecitos.  deinde  per 
Spaiatioum  in  iio^uam  eermanicam  transiata^  utra- 
que  liogua  trpi-f  saepius  est  repetitus. 
Vetu^tij^simae  editiones  sunt 
a»  iatinae: 

Coofiteodi  raiio  Docioris  Martini  Lutheri  Ao- 
gu£tiniani  Wittenlxergensis.  (Tituli  pagina, 
«ignis  tTpographicis  non  oraata.  nee  ioeum  nee 
annum  indicat  .  In  fine:  Vuittent>ergae  in  aedi- 
bus  Joan.  Grunenl>ergij.     Anno  M.  D.  XX. 

(Panzer  IX,  75.) 


Confitendi  ratio  D.  M.  Lutheri.  153 

Confltendi  ratio  D.  Martini  Lutheri  Augustini- 
ani  Wittenbergen.  Vuittenbergae ,  apud  Mel- 
chiorem  Lottherum  Juniorem,  Anno  M,D,  XX.  4. 
Gonfitendi  ratio  D.  Martini  Lutheri  Augustini- 
ani  Wittenbergensis.  In  fine:  Lipsiae  ex  aedi- 
bus  Valentini  Schumann.  Anno  domini  Millesi- 
mo  quingentesimo  vigesimo.  4. 

(Panzer  VII,  215). 
Confitendi  ratio  Doctoris  Martini  Lutheri  Augu- 
Btiniani  Wittenbergensis.  In  fine :  Augustae  Vin- 
delicorum   in  aedibus  Silvani  Ottmar   excusum 
XVI.  Maii.  Anno  M.  D.  XX.  4. 

(Panzer  VII,  157). 
Confitendi    ratio   D.  Martini  Lutheri,    Augusti- 
niani,    Wittenbergensis.     Ad   Alexium  Grosne- 
rum    Colditium,    Canonicum    Altenburgensem. 
Lipsiac  1520,  4. 
(V.    d.  Hardt  I,    99.   coll.  Epp.  Luth.   ed.  Aurif.  I, 

254.  de  Wette  L  433.) 
b)  germanicae: 

§in  l^e^tfam^  Suc^jj  |  (ein  t>on  35octor  aKar-  |  tinu6 
Sutl^cr  Sluguft.  |  t>o  ber  33cic^t  ^emad^t  |  burd^  ©e- 
orgiu  ©pala?  |  tinu  geteutfd^t.  M,  D,  XX.  In  fine: 
©ebrucft  ju  SSBittenbergf  burc^  3<>^^"-  ©runcn.  | 
1520.  4. 

@in  ^c^lfain^  |  S3ud}lcin  Don  ^oc-  |  tor  ajlartinu^ 
fiutl^cr  ^lufiuft.  I  t)on  ber  "'Bdd^t  Qcmacl^t  |  burd^ 
©corgiu  @pa  |  latinu   Qcteutfd^t.    (s.    L)    3K.  3). 

•V.V.       ^. 

©in  l^e^lfam^  SSucf)^  |  (ein  t>on  !j)octor  Wlax-  |  ti- 
nu6  Sut^cr  ^(uguft.  |  t?o  ber  ffleid^t  ^cmad^t  | 
burc^  ©corgiu  ©pala^tmu  getcutfd^t  |  M,  D,  XX. 
In  fine:  ®cbruc!t  ju  ^ugfpur^  burd^  ®i(uanu 
Ottmar,  |  bc^fantSSrfu(a  c(oftcr,  an  ainunbjtoaiui  | 
^igftcn  tag  Slugufti.  3(nno  etc.  im  |  3tt><»i"- 
iigftcn.  4. 

(Weller  Repertor.  typogr.  p.  178.  179). 
Legitur  hic  libellus    latine    etiam  in  coli.  Opp. 
Luth.  Jen.  I  p.  487.  Wittenb.  II  p.  25.,  germanice 
in  colL  Opp.  Luth.  Altenb.  VI,  p.  1418.  Lips.  XVII 
p.  502.  Walch.  XIX,  p.  980. 


154  Confttendi  ratio 

Nos  in  textu  reddendo  secuti  sumus  editionem 
Vittenbergensem,  quae  a.  1520  in  aedibus  Jo.  Gru- 
nenbergii  prelo  impreeea  est. 


Gonflteiidi  ratio  D.  Martini  Lutheri,  Augustiiiiani 

Wittenbergeusis. 

Priraum. 

Quando  nostro  seculo  omnium  ferme  conscien- 
tiae  sunt  infalsam  suae  iustitiae  et  operum  saorum 
fiduciam  humanis  doctrinis  abductae,  fereque  eru- 
ditio  fidei  et  in  Deum  fiduciae  obmutuerit:  idcirco 
et  confessuro  necessarium  est  ante  omnia,  ut  non 
fiducia  confessionis  vel  faciendae  vel  factae  nitatur, 
sed  in  soHus  Dei  clementissimam  promissionem 
tota  fidei  plenitudine  confidat,  certissimus  videlicet, 
quod,  qui  confessuro  peccata  sua  promisit  veniam, 
promissionem  suam  fidelissime  praestabit. 

Non  enim  quia  nos  confitemur,  sed  quia  ipse 
promisit  veniam  confitentibus ,  gloriandum  est,  hoc 
est,  non  propter  nostrae  confessionis  dignitatem  aut 
sufficientiam  (cum  talis  nulla  sit),  sed  propter  suae 
promissionis  veritatem  et  certitudinem.  Sicut  dicit 
Psal.  24  *):  Propter  nomen  tuum,  Domine,  propi- 
tiaberis  peccato  meo;  non  ait,  propter  me ,  aut 
meam  dignitatem,  aut  nomen  meum,  sed  propter 
nomen  tuum  etc. 

Ita  sane,  ut  opus  confessionis  nihil  aliud  sit,  quam 
occasio  quaedam,  qua  Deus  provocetur  ad  promis- 
sionem  suam  implendam,  imo  qua  nos  exerceamur 
ad  fidem  promissionis  sine  dubio  adipiscendae ,  ut 
sic  non  nobis,  Domine,  sed  nomini  tuo  des  gloriam, 
et  laeteris,  non  cum  benefecerimus  tibi,  sed  cum 
benefeceris  tu  nobis,  ut  per  Ezechielem  dicis.  Hac 
ratione  fiet,  ut,  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur, 
et  non  se  ipsum  commendet,  sed  gratiam  Dei  glo- 
rificet.  Et  erit,  ut  sit  confessio  et  magnificentia 
opus  Dei,  Psal.  110  ^). 


1)  In  ed.  Jen.:  25.    2)Ibid.:  111. 


D.  M.  Lotheri.  156 

Secundum. 

Quod  autem  Deus  (ad  gloriam .  scilicet  gratiae 
et  misericordiae  suae)  veniam  promiserit,  ex  Scrip- 
turis  flrmandum  est 

Primum  Psal.  31  *):  Dixi,  confitebor  adversumme 
iniustitiam  meam  Domino,  et  tu  remisisti  impietatem 
peccati  mei. 

Et  illud  2.  Reg.  ^)  12 ,  unde  hic  Psalmus  de- 
sumptus  est ,  quam  primum  David  dixit :  Peccavi 
Domino,  statim  dixit  Nathan:  Dominus  quoque 
transtulit  peccatum  tuum,  non  morieris. 

Et  lere.  18:  Si  egerit  gens  illa  poenilentiam 
a  malo,  agam  et  ego  poenitentiam  super  malo,  quod 
cogitavi  ut  facerem.  Item  1  lohan.  1 :  Si  confite- 
amur  peccata  nostra,  fidelis  est  et  iustus,  qui  re- 
mittat  nobis  peccata,  et  emundet  nos  ab  omni  ini- 
quitate. 

Et  illa  definitio  vera  iusti,  Proverb.  18:  lustus 
prior  est  accusator  sui ,  ideo  iustus ,  quia  sese  ac- 
cusat,  unde  et  sequitur:  Venit  amicus  eius  (Chri- 
stus)  et  investigabit  eum ,  id  est,  quaeret  eum,  et 
non  sinet  perire,  etiam  ab  extremis  inferni  inven- 
tum  reducet. 

Hinc  losuae  7.  confessionem  peccati  vocat  glo- 
riam  Dei,  dicens  ad  Achan:  Fili  mi,  da  gloriam 
Deo,  et  confitere,  atque  indica  mihi  quid  feceris. 

Et  D.  Hieronymus  ad  idem :  Confessio  peccati 
est  laus  Dei.  Nec  mirum,  quia^)  qui  peccata  sua 
confitetur,  veritatem  utique  dicit,  Deus  autem  est 
veritas.     Ideo  simul  Deum  confitetur. 

Sic  et  2.  Paral.  ult.  Manasse  rex  luda  in  ora- 
tione  sua  pulcherrima,  omni  confessuro  aptissima, 
dicit :  T*  autem,  Domine,  secundum  bonitatem  tuam 
promisisti  poenitentiam  remissionis  peccatorum  etc. 

Vere  secundum  bonitatem  tuam  promisisti, 
quia  nihil  esset  confessio  nostra,  nisi  staret  pro- 
missio  Dei,  adeo  totum  est  bonitatis  divinae,  quod 


1)  In  ed.  Jen.:  32.  2)  Ibid.:   Sam.    3)  In  ed.  orig.  : 
qui   qui. 


156  Cos6taidi  r«tio 

promi^it  riimh»lfmem^  qimm  Disi  promisisset^  per 
Dullarri  iuMiiiarri  yoHseX  obtiDein.  Ac  sic  fides  pro- 
mi/»Mioriif$  illiu^  primurn  et  summe  aece«8aria  est  cod- 
fe8«uro .  rie  forte  praesurnat  sua  diligeDtia ,  aua  re- 
eollectione,  huih  viribus  Deum  provocare  ad  remis- 
tionem  peccatorum.  cum  iam  Deus  ipse  et  remittere 
paratihHirnuH  praevenerit  eum ,  ac  potius  ad  accep- 
tandttni  reniiHBionem  et  confessionem  praestaDdam 
allexerit  ac  provocaverit,  bonitate  dulcissimae  pro- 
mi$»ioni8  ^uae. 

Tertium. 

Antequam  sacerdoti  contiteatur  vicario,  utiqae 
oportet  primum  confiteatur  principi  ipsi  Deo.  Hic 
vero  rem  serio  tractare  oportet,  quia  divinum  ocu- 
lum,  Micut  nihil  latet,  ita  nihil  fallit.  Qnare  hic 
propositum  melioris  vitae,  et  odium  peccati  oportet 
sine  simulatione  discutere.  Nam  nihil  fere  confes- 
8uro0  plurimos  fallit,  quam  subtilis  ista  simulatio 
et  profundissima,  quae  plerumque  violentum  peccati 
odium  et  j^ropositum  melioris  vitae  per  vim  simu- 
lat ,  etiam  coram  se  ipsis.  Quod  satis  probat  in- 
folix  eventuH,  ubi  post  confessionem  cito  redeunt 
ad  ingeniuin,  (^t  velut  magno  onere  confessionis 
levati;  denuo  seeure  vivunt,  tam  curiosi,  imo  im- 
memorcH  propositi  sui,  qua  una  re  satis  possent 
argui  HUQo  fictionis  infelicissimae. 

Quare  hio  oportet  hominem  esse  liberrimum, 
et  de  Ho  in  se  ipso  omnino  pronunciare,  sicut  inve- 
nit  seso  afloctum,  sicut  vellet,  si  nulla  esset  poena, 
uuUuH  Deus ,  nullum  praeceptum  etc.  Ac  sicut  di- 
oeret  in  aureni   secreti    cuiuspiam   amici,   ^bi  nihil 

[mderet  omnia  sua  revelare,  imo  sicut  secum  vellet, 
iberrime    do  suis   loqui   vitiis,    ita   loquatur  coram 
Deo,  qui  muito  magis  uos  diligit,  quam  ipsi  uos. 

Nam  si  quispiam  sese  non  invenerit  serio  affec- 
tum  bono  pronosito,  nescio  an  tutum  sit  confiteri. 
Hoc  i^cio,  melius  sibi  esse,  si  abstineret  a  coDfes- 
^ioue,    Mec  in  hoc  praeceptum  ecclesiae  curandum 


D.  M.  Lutheri.  157 

esset  ullo  modo,  sive  excommunicet  sive  minus, 
melius  est  ecclesiam  ibi  non  audire,  quam  in  pen- 
culum  suum  ad  Deum  cum  ficto  corde  accedere, 
quia  hic  contra  Deum,  ibi  contra  ecclesiam  tantum 
peccatur,  si  tamen  peccatur  isto  casu,  ecclesiam 
non  audiendo.  Quandoquidem  ecclesia  nihil  habet 
mandare,  in  quo  sit  periculum  animae  ,  et  semper 
est  exceptus  articulus  eiusmodi  a  praeceptis  eccle- 
siae.  Quicquid  enim  praecipit  ipsa,  pro  Deo  et 
animae  salute  praecipit,  praesumens  hominem  esse 
capacem  praecepti  sui,  et  idoneum  ad  impletionem. 
Quae  praesumptio  si  faliitur,  praeceptum  quoque 
non  tenet,  cum  contra  Dei  praecepta  (quae  consci- 
entiam  ligant)  statuere  nihil  possit. 

Timendum  certe,  multos  ecciesiastici  praecepti 
timore  accedere,  quibus  tamen  vita  prior  mala  ex 
corde  plaoet. 

Quartum. 

Quod  si  inter  angustias  deprehensus  formidet 
abstinere,  et  tamen  sentit  (si  vere  velit  loquij,  sese 
carere  affectu  bonae  propositae  vitae:  hic,  quod 
unum  reliquum  est,  apprehendat,  et  prophetae  con- 
silium  audiat  dicentis*):  Effundite  coram  illo  corda 
vestra:  ac  prostratus  plane  confiteatur  Deo  totum 
malum  cordis  8ui.  et  oret  et  optet  bonum  proposi- 
tum.  Imo  quis  tam  superbus,  ut  hoc  consilium  sibi 
non  putet  necessarium?  cum  nullus  tanto  sit  pro- 
posito  bono,  quanto  debet  esse.  Ideo  secure  petat 
a  Deo,  quod  sentit  se  non  invenire  in  se  ipso,  donec 
serio  et  vere  incipiat  sibi  placere  vitae  melioris  spe- 
cies,  et  sua  displicere;  non  enim  doctrinae  illae 
de  proposito  bono  formando  traditae  ac  passim  in- 
culcatae  sunt  intelligendae,  quod  homo  ipse  ex  se- 
se  id  formare  et  iaborare  debeat  (haec  enim  intel- 
ligentia  mors  estet  perditio,  et  sicut  ait  ille**) :  Mors 
in  olla,  0  homo  Dei,  licet  heu  plurimi  in  ea  misere^) 


1)  In  ed.  Jen.  deest:  misere. 
♦)  Psai.  62.     ••)  4  Reg.  4. 


158  CoDjQteiuli  raUo 

excarnificentur,  scilic^t  ad  impossibilia  tendere  docti), 
sed  desperando  plane  atque  efifundendo  Cor  '  j  coram 
Deo  dicere :  Domine  Deus,  non  habeo  quod  debeo, 
nec  possum:   Da  quod  iubes  et  iube  quid  vis.     Sic' 
enim  Augustinus  orat  in  confessione. 

Quintum. 

Verum  ista  de  proposito  volo  caute  inteliigl 
Propositum  enim  bonum  dupliciter  fieri  debet.  f^ri- 
mum  de  manifestis  mortalibus  tantum,  ut  sant  a^- 
ulterium  ,  homicidium  ,  fornicatio ,  furtum  ,  rapina, 
usura,  detractio  etc.  Uorum  enim  vitandorum  pro- 
positum  proprie  pertinet  ad  confessionem  sacrameo- 
talem,  et  coram  Deo  ad  quodiibet  statim  noamen- 
tum,  postquam  perpetrata  sunt,  iuxta  illud  Ecclesi- 
astici *):  F iii,  peceasti,  quiesce,  ne  adiicias  iterum. 
Et  item:  Ne  tardes  converti  ad  DomiiiHin. 

Secundo,  de  omnibus  peccatis  (quae  venialia^j 
vocant,  de  quibus  infra)  prorsus  vanum  est  iaborare 
ad  propositum  formaudum.  Quia  si  recte  sese  cob- 
sideret,  inveuiet  impossibile,  si  saltem  in  came  vi- 
vere  velit,  cum  (ut  Augustinus  ait)  haec  vita  sine 
talibus  non  possit  agi,  qualia  sunt  risus,  verbum, 
cogitatio,  aspectus,  auditus,  gustus,  tactus  superfluus, 
aut  inconsideratus  etc.  Quae  etiam  taiia  quando- 
que  suut,  ut  incertum  sit,  peccatane  sint,  an  tenta- 
tiones  promoventes  merita.  Et  tamen  in  his  mirum, 
quam  laboretur  et  obtundatur  confessor  verbosissi- 
mo  roodo  confitendi.  Debet  enim  propositum  cer- 
tum  esse,  et  super  iis,  quae  certa  sunt^  et  communi 
vita  vitari  possibilia  sunt,  ut  iam  dicta  mortalia 
peccata  aperta. 

Sextum. 

An  peccata  cordis  occulta,  ac  sic  soli  Deo  et 
homini,  qui  fecit  ea,  cognita,  pertineant  ad  confes- 
sionem  sacramentalem ,    extra    meum    captum    est. 


1)  Id    ed.   Jen.  deest:  cor.     2)  In  gd.  orig.:  venalia. 
•)  Sirach  21. 


D.  M.  Utheri.  159 

Libeiitissiine  negarem.  Nec  enim  ulla  via  aut  ra- 
tione  aut  seriptis  probari  potest,  saepiusque  mihi 
sttspioio  fuit,  esse  id  totum  inventum  vel  ayarorum 
yel  curiosorum,  aut  certe  tjrannorum  praelatorum, 
qui  hac  via  populum  Christi  in  terrorem  sui  addu- 
xerint.  Nam  id  est  (meo  iudicio)  penitus  in  iudi- 
diuin  Dei  manum  mittere,  et  forum  Dei  violare, 
praesertim  si  cogantur  ad  id  homines.  Hic 
renit  iljud  mare  iurium  et  quaestionum  impossibi- 
lium  de  casibus  peccatorum  etc. ,  eum  sit  impossi- 
bile  ipsi  homini  scire,  quando  mortaliter  superbierit, 
▼el  concupierit,  vel  inviderit  in  corde.  Et  quomodo 
hoc  sacerdos  sciet,  qui  ad  mortalia  tantum  positus 
est  iudioanda?  Alienum  cor  cognoscet,  qui  suum 
non  satis  novit? 

Inde  fit,  ut  multi  multa  conflteantur,  nescientes, 
an  sint  peccata,  necne.  Et  ad  id  impeiluntur  per 
illud  Gregorii:  Bonarum  mentium  est,  ubi  culpa 
non  est,  culpam  agnoscere.  Hoc  enim  coram  I>eo 
praestandum  etiam  sibi  pi^aestari  (tam  immanis  est 
pontiflcum  et  sacerdotum  airogantia,  et  fastuosis- 
simum  Pharisaeorum  supercilium)  volunt :  nec  in- 
terim  vident,  si  id  homini  esset  praestandum,  tota 
vita  nihil  aliud  oporteret  fieri,  quam  confiteri:  at- 
que  etiam  ipsam  confessionem  alia  confessioue  con- 
fiteri,  tiraendo  culpam,  ubi  culpa  non  est,  cum  et 
bona  opera  non  vacent  culpa,  et  lob*)  veretur 
omnia  opera  sua. 

Septimum. 

Igitur  alius  id  explicet,  hoc  ego  contentus 
sum,  quod  non  omnia  peccata  cordis  sunt  confi- 
tenda.  Si  autem  aliqua  sunt  confitenda,  ea  tautum 
assero,  quae  ipse  manifeste  scit  sese  contra  divina 
mandata  in  corde  statuisse,  hoc  est,  non  simplices 
cogitationes  de  virgine  aut  muliere,  aut  e  contra 
mulieris  de  adolescente:   nec  ipsas  affectiones,,  nec 


•)  lob.  9. 


160  Confitendi  ratio 

ardorem  libidinis  inuiuum ,  seu  iDclinationes  ad 
sexum  alterum  quantumlibet  foedum:  addo,  nec 
passiones  talium,  sunt  enim  hae  oogitation^  fire- 
quentius  passiones  a  carne,  mundo,  diabolove  ex- 
citatae,  quas  anima  ferre  cogitur  invita  aliquando 
per  multam  moram,  imo  quandoque  tota  die  vel 
hebdomada,  sicut  Paulus  apostolus*)  confitetur  de 
suo  stimulo. 

Ratio  horum  est,  quia  «propositum  super  illis 
vitandis  est  impossibile  et  vanum  et  mendax,  et  in- 
clinationes  et  affectiones  mutuae  sexuum  non  ces- 
sant,  data  occasione.  Deinde  diaboius  non  quiescit, 
et  natura  nostra  tota  eat  peccatum.  Sed  illi,  qui 
sine  peccato  volunt  esse,  et  hominem  sanum  eredaot, 
hi  nobis  has  cruces  statuunt,  ut  non  cessemus  (sa- 
cerdoti  etiam)  confiteri,  quaecunque  vel  modico 
nos  titillant  tantum  modo.  Igitur,  si  oportet  confi- 
teri  omnino  haec  occulta  cordis,  tantum  ea,  quae 
pleni  sunt  consensus  in  opus,  confiteantur,  qualia 
in  iis,  qui  cupiunt  pie  vivere,  vel  raro  vel  nunquam 
contingunt,  etiamsi  assidue  afifectionibus  et  passio- 
nibus  tahbus  vexentur. 

Octavum. 

Huc  pertinet  theologorum  quorundam  audacis- 
simorum  genus,  nati  ad  id  ipsum,  ut  vero  Dei  ti- 
more  in  cordibus  hominum  exstincto,  falsis  terroribus 
totum  orbem  concutiant,  ut  de  illis  Christus  **) 
dixisse  possit  videri,  terrores  de  coelo  commemo- 
rans;  hi  sunt,  qui  aggressi  sunt  nobis  discernere  pec- 
catum  mortale  et  veniale,  sciiicet,  ut,  ubi  audierint 
homines  esse  aliquod  peccatum  veniale,  seouri  sint, 
et  Dei  timorem  (ac  si  veniale  ipse  nihili  pendat) 
penitus  remittant;  rursum,  ubi  mortale  peccatuni 
esse  audierint  consensum  cordis ,  tum  si  quis  prae- 
cepta  ecclesiae  non  audierit,  aut  nescio  quid  aliud 
leviculum  admiserit,  iam  nuilus  sit  locus  Christo  in 
corde  prae  confusione  sonitus  maris  et  fluctuum 
miserrimae  conscientiae. 


♦)  2  Cor.  12.     ••)  Luc.  12. 


0.  M.  Lutheri.  l6l 

Gontra  hos  sciendum,  quod  oporteat  homineiii 
desperare  sese  omnia  sua  mortalia  peccata  conflteri 
unquam  posse,  et  doctrinam  illam,  quae  vulgatur 
in  ecclesia  ex  Decretis^  quod  semel  in  anno  omnium 
suorum  peccatorum  (sicut  sonant  verba)  debeat 
fticere  confessionem  omnis  Christianus,  aut  esse  di- 
abolioam  et  homicidissimam ,  aut  egentem  multo  et 
laxo  interpretamento. 

Oportet,  inquam,  aon  omnia  conflteri,  nec  mor- 
talia,  nec  venialia,  quin  oportet  nosse,  quod  post  om- 
nem  diligentiam  suam  factam  adhuc  minorem  par- 
tem  peccatorum  sit  confessus.  Unde  hoc?  quia 
dicit  Scriptura  Psal.  18  ^) :  Ab  occultis  meis  munda 
me,  Domine.  Ista  occulta  solus  Deus  novit.  Et 
iterum  *) :  Cor  mundum-  crea  iii  me ,  Deus.  ^Jtique 
immundum  confitetur  cor  etiam  tam  sanctus  pro- 
pheta.  Et  ecclesia  tota  sancta  orat:  Fiat  voluntas 
tua,  scilicet  confessa,  quod  non  facit  voluntatem 
Dei,  et  sese  peccatricem  esse. 

Porro  tantum  abest,  ut  omnia  mortalia  possi- 
mus  nosse,  nedum  conflteri,  ut  etiam  bona  opera 
nostra,  si  Deu%per  rigorem  iudicet,  et  non  miseri- 
oordia  ignoscente  ignoscat,  sint  damnabilia  et  mor- 
talia.  Ideo  si  omnia  mortalia  sunt  6onfitenda,  brevi 
verbo  id  fiet,  si  semel  dixerimus:  En  totum  quod 
sum,  vivo,  ago,  loquor,  tale  est,  ut  mortale  sit 
et  damnabile ,  iuxta  illud  Psal.  J  42  ^ ) :  Non  in- 
tres  in  iudicium  cum  servo  tuo,  quia  non  iustifica- 
bitur  in  conspectu  tuo  omnis  vivens ;  et  ad  Rom.  7 : 
Ego  autem  camalis  sum ,  venundatus  sub  peccatum, 
non  invenio  in  carne  mea  bonum,  quod  nolo  malum, 
hoc  facio  etc. 

Quin  hoc  est  mortalium  mortalissimum,  non 
credere  se  esse  damnabili  et  mortali  peccato  ob- 
noxium  coram  Deo.  Ad  quam  insaniam  isti  theo> 
logi  hac  regula  sua  nituntur  data  opera  et  perdi- 
tissime  trahere  hominum  conscientias ,  dum  docent, 
veniala    esse    distincta    a  mortalibus,    suo    scilicet 


1)  In  ed.  Jen.:  Psal.  19.    ?)  Ibid.  143. 
•)  Psal.  51. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  I.  p.  Vol.  IV.  \j^ 


162  Confitendi  ratio 

more.  Ita  legimus  in  AugueAiDO,  Gjpriano  et  aliiB 
Patribus,  non  peeeata  mortalia,  sed  criminalia,  id 
est,  ea  quae  accusari  et  convinci  poterant,  ligata 
et  soluta  fiiisse. 

Omnia  ergo  peccata  intelligat  Decretum  opor- 
tet,  omnia  crimina,  ut  de  quibus  yel  alii  vel  ipsias 
conscientia  eum  accusant,  conscientia  ^) ,  inquam, 
recta,  non  ex  traditionibus  hominum  cauterisata  et 
pessime  informata,  sed  ex  diyinis  mandatis  midita, 
quae  sciat,  multo  plura  esse  relinquenda  diyinae 
bonitati  soli,  quam  suae  diligentiae  committenda. 

Sed  quid,  si  in  morte  diabolus  obiiciat  peccata 
non  confessa,  sicut  multa  exempla  legimus?  Re- 
spondeo :  Transeant  ilia  cum  iis,  de  quibus  dicitur  *): 
Delicta  quis  intelligit?  Etillis:  Non  intres  in  iudid- 
um  cum  servo  tuo  etc.  Si  quid  exemplorum  oon- 
tra  haec  facta  sunt,  vel  illudente  diabolo  facta  sunt, 
vel  non  recte  intelliguntur;  sujBficit  te  voluisse  omnia 
confiteri,  si  nosses  et  posses,  misericordiam  suam 
glorificari  vult  Deus^).  Sed  ubi?  In.iustitiis?  Non, 
sed  in  peccatis  «t  miseriis  nostris  Scripturam  opor- 
tet  praeferri  omnibus  exemplis.        , 

Nonum. 

Ad  rem  ipsam  accedendo,  tumultum  illum  di- 
stinctionum  penitus  abscindat  confessurus^^^qui  passim 
celebratur,  scilicet,  quid  per  timorem  male  humili- 
antem,  et  timorem^)  male  accedentem,  quid  contra 
tres  virtutes  theologicas,  fidem,  spem,  caritatem, 
quid  contra  quatuor  virtutes  cardinales,  quid  per  quin- 
que  sensus,  quidper  septem  peccata  mortalia,  contra 
septem  sacramenta,  contraseptem  donaspiritus  sancli, 
quid  contra  octo  beatitudines,  quid  contra  novempeo- 
cata  aliena,  quid  contra  duodecira  articulos  fidei,  quid 
per  muta,  quid  per  clamantia  in  coelum  peccata,  aat 
si  qua  alia  sunt,  per  quae  aut  contra  peccatum  est 


1)  In  ed.    orig. :    conscientiam.     2)  Ibidem:    dicens. 
3)  fn  ed.  Jen.:    amorem  noale  accendentem. 
♦)  Psal.  19.  et  143. 


D.  M.  Latheri.  163 

Iste  enim  odioBissimas    ac  taediosissimus  catalogus 
distiDCtionum  inntilisdimus  est,  imo  noxius  omiiiiio. 

Addiderunt  his  tnalis  quidam  circumstantiarum 
molestissimum  negotium  ,  quibus  omnibus  duo  fruc- 
tu8  promoverunt.  Primum,  quod  confessuro  his 
nugis  tantum  negotii  fit,  ut  id,  quod  praecipuum 
est,  penitus  curare  non  possit,  scilicet  studium  boni 
propositi,  tanta  mole  memoriam  occupare,  et  cura- 
rum  sollidtudinumque  recte  proferendi  negotio  oor 
opplere  coactus :  atque,  dum  quaerit  peccata  oblit^ 
vel  modum  confitendi,  interim  praesentis  conscien* 
tiae  morsum  totamque  salutaris  confessionis  utilitatem 
penitus  amittat,  ut  absolutus  non  adeo  gaudeat 
sese  absolutum,  quam  sese  misera  illa  confitendi 
carnificina  semel  liberatum,  quia  nec  absolutionem 
tam  .quaesivit^  quam  finem  laboriosissimae  confitendi 
carn^ficinae;  adeo ,  dum  dormimus  secure,  omnia 
passim  sunt  subversa.  Alterum,  ut  et  confessori 
sint  taediosissimi,  tempus  ei  furantes^)  etalios  im- 
pedientes. 

Quare  ipsa  praecepta  Dei  breviter  sunt  inspi- 
cienda^  in  quibus  sine  dubio  omnia  peccal^  conti- 
nentur,  si  recte  intelligantur.  Nec  tamen  haec 
omnia.  sed  uitima  duo  prorsus  a  confessione  sunt 
excludenda.  Confeseio  enim  brevis  esse  debet, 
et  eorum  potissimum  peccatorum,  quae  praesenter 
mordent,  et,  ut  dicunt,  quae  movent  ad  coofessionem. 
Confessiouis  enim  sacramentum  ad  quietandam,  non 
perturbandam  conscientiam  institutum  est. 

Exempli  gratia, 

De  illo  praecepto:  Non  moechaberis,  cito  dix- 
erit,  quomodo  libidini  oesserit  vel  opere  vel  verbo  vel 
consensu,  velut  se  totum  cum  omnibus  membris  et 
sensibus  in  eo  praecepto  describens.  Quid  ergo 
quinque  sensus,  peccata  mortalia,  et  illud  pelagus 
distinctionum  oportet  adducere  frustra? 

Ita  in  illo:  Non  occides,  cito  dixerit,  qua  spe- 

1)  In  ed.  orig.  :  furentes.  • 

11* 


164  Confitendi  ratio 

cie  iraej^eccaverit,  an  odio,  an  detractione  et  ma- 
ledictione,  an  opere  ipso.  8ic  in  ceteris,  sicut  de- 
dita  opera  conatus  sum  in  praeceptorio  meo  et 
schedulis  decalogorum  monstrare. 

Gontra  haec  nihil  moveat,  quod  in  Decretis  de 
poe.  et  quarto  Sententiarum  aliter  tractetur  ista  mar 
teria.  Plena  sunt  omnia  humanis  commentis.  Nec 
mirum,  quando  sumpserunt  sua  omnia  ex  libeUo 
quodam  apocrjpho  et  indocto,  qui  devera  et  falsa 
poenitentia  ti.  Augustino  inscriptus,  ubique  titulo 
mentito  celebratur. 

Decimo. 

In  facienda  confessione  diligenter  obseryaii 
oportet,  ut  multo  discrimine  discemantur  peccata, 
quae  contra  divina  mandata,  et  quae  contra  humana 
statuta  commissa  sunt.  Hoc  dico,  quia  hodie  in- 
valuit  insania,  ut,  quae  contra  decreta  pontificam 
peccantur,  mira  cura  observentur,  quae  contra  Deum 
vero,  vel  parva  vel  nulla.  Exemplis  tibi  notum 
faciam,  Invenias  sacerdotes  et  religiosos,  qui,  si  iD 
canone  missae  vel  syllabam  titubent  aut  repetant, 
nescio  quod  velut  monstrum  exhorrescant,  cum  hic 
vel  naturalis  linguae  defectus,  vel  casus  quispiam 
nullum  peccatum  fecerit. 

Porro  nuUus  est,  quin  confiteatur  sese  distrac- 
tum  fuisse,  sua  praeparatoria  non  legisse,  aut  alias 
anih'88imas  nugas.  Fuit  unus,  qui  ter  accito  sacer- 
dote  in  altari  iam  celebrans  confiteretur,  utut  quid 
incidisset,  denique  diaboli  ista  ludicra  infinita  vidi 
multis  tanta  fuisse  seria,  ut  prope  insanierint. 

At  qui  in  corde  odium  vel  invidiam  occultaiD 
alerent,  ante  et  post  missam  maledicerent,  otiose 
fabularentur,  detraherent,  nihil  movebat.  Unde  haec 
perversitas?  Ex  traditionibus  hominum  aversantium 
(ut  Apostolus  ait)  veritatem.  Et  quia  Deo  veronun 
peccatorum  confessionem  negleximus  offerre,  tra- 
didit   in  sensum   reprobum,    ut  fictis   peccatis  mos 


D«  M.  Latheri.  165 

ipsos  illadamus ,  *  et  sacramenti  beneflcio  privemas, 
eo  maxime  studio,  quo  maxime  quaerere  videmur. 

Huius  farinae  sunt,  qui  horarum  canonicarum 
neglectum  prope  irremissibile  peccatum  fecerunt, 
cum  interim  fomicationes  contra  Dei  praeceptum, 
aut  ommissa  studia  erga  proximum  facile  remittant. 

Invenias ,  ,qui  S.  Severini  vel  somnium  vel  ex- 
emplum  eo  probent,  ut  sehoras  canonicas  nec  antever- 
tere  nec  post  complere  sine  peccato  arbitrentur  posse, 
etiamsi  iustissima  causa  fuissent  legitimo  eorum  tem- 

Eore  impediti,  scilicet  serviendo  proximi  necessitati- 
us,  id  est,  meritis  melioribus  sexcenties,  quam  fiiissent 
eorum  frigidissimae ,  et  forte  damnatissimae  oratio- 
nes.  Adeo  non  attendunt,  in  servitio  proximi  man- 
datum  Dei  debere  praeferri  mandato  hominum,  in 
lallandis  verbis  horarum  sine  intellectu. 

Huc  pertinent,  qui  intra  canonem,  etiam  pro 
summa  necessitate  et  periculo,  loqui  aut  puerum 
vocare  nefas  putent;  deinde  ieiunium  aliud  natu- 
rae,  aliud  eccleaiae  facientes,  si  quis  vel  imprudens 
guttas  aliquot  glutierit,  aut  medicinae  quid  sump- 
serit,  penitus  a  sacramento  arceant,  et  peccatum 
vel  maximum  hic  statuant.  Miror  ego,  undenam 
hominibus  istis  autoritas  sit  harum  legum  conden- 
darum,  et  peccatis  a  se  repertis  conscientiarum  per- 
turbandarum.     Ex  iis  aestimentur  reliqua  similia. 

Laici  vero  alius  confitetur  se  libenter  gustasse 
dulcia,  alius  audisse  iucunda,  olfecisse  odorata,  te- 
tigisse  mollia.  Ad  maiora  veniamus ,  comedisse 
butyrum  vel  ova  diebus  ieiunii,  vulgo  persuasum 
est  haereticum  esse,  tam  atrociter  saeviunt  leges 
hominum  in  ecclesia  Dei;  et  nos  populi  hac  super- 
stitione,  imo  nostra  tyrannide  secure  fruimur,  nihil 
curantes  Dei  praecepta  passim  pro  ludibrio  haberi, 
modo  ad  nostras  paveant  et  palleant  leges. 

Adulterum  nemo  haereticum  vocat,  fornicatio 
leve  peccatum,  schismata  et  discordiae  etiam  auto- 
ritate  et  nomine  eccesiae  suscitata,  et  servata,  et 
aucta,  merita  sunt.  Sed  carnes  sexta  feria  edisse 
haeresium  omnium  summa  est,  sic  nos  erudimus  et 
erudiri  permittimus  populum  Ghristi. 


166  Canfiteadi  ntio 

Sed  iam  se  piget,  taedet,  pudet,  mifieret  istiiis 
iiifioiti  Cabos  superstitionum ,  quas  in  sacraoieDtuiD 
btud  confessioDis  saluberrimae  invexit  infelix  illa 
sincerioris  tbeologiae  ignoranda,  quae  tjraanidem 
soam  egit  a  tempore  constitutionom  humanarom. 

Undecimo. 

Ck)n8u]o,  quod  et  lohannes  Gerson  aliquoties 
consuluit,  ut  aliquando  cum  scrupulo  conscientiae 
quis  aceedat  ad  altare  seu  sacramentum,  videlicet 
non  confitens,  8i  immodestius  vel  biberit,  dixerit, 
dormierit  aut  aliud  quid  fecerit,  aut  horam  unam 
aliquam  non  oraverit.  Vis  scire,  quare  id  consulatur? 
Audi:  uthomo  discatinDei  misericordiam  plus  fidere, 
quam  in  suam  confessionem  aut  diligentiam.  Nibil 
enini  satis  fieri  potest  adversus  maledictam  illam 
fiduciam  operum  nostrorum. 

Etiam  ideo,  ut,  si  quae  vel  tentationis  vel  mor- 
tis  ingruat  necessitas,  etcoeperint  apparere  occulta 
illa  peccata,  quae  nunquam  videre  aut  confiteri  po- 
tuit,  tum  iam  paratum  habeat  usum  confidendi  in 
Dei  misericordiam  indignis  praestitam,  iuxta  illud: 
Paratum  cor  eius  sperare  in  Domino.  Alioquin 
quomodo  sperabit  in  tantis  molibus  peccatorum  tuuQ 
iiTuentium  subito,  qui  in  hac  vita,  dum  otium  erat^ 
nec  in  minimo  vel  ficto  peccato  didicit  sperare  in 
Domino? 

Si  dicis:  Quid  si  hoe  sit  contemnere  sacra- 
mentum  Dei,  et  tentare  Deum?  Respondeo:  Non 
erit  tentatio  Dei,  si  ad  gloriam  Dei  fiat,  id  est,  si 
ideo  facias,  non  quod  contemnas  sacramentum  Dei, 
nec  eum  tentes,  cum  sis  paratus  etiam  omnia  con- 
fiteri,  sed  ut  miseram  conscientiam  assuefacias  in 
Deum  confidere,  et  non  ad  omnem  sonitum  folii 
volantis  pavere.  Non  dubites,  omnia  quae  fiunt 
hoc  fine,  ut  fiducia  in  Deum  habeatur,  sunt  Deo 
gratissima,  cum  tota  gloria  eius  sit  haec,  si  in  eius 
misericordiam  quammagnanimissimeconfisi  fuerimus. 
Non  tamen  volo,  ut  semper  itafiat.  sed  aliquando, 
inquam,  tantum  ad  erigendam  fiduciam  in  Deum, 
ao  destruendam  fiduoiam  nostrae  confessionis. 


D.  If.  Lutheri.  167 

Vix  eniiu  sine  vitio  celebrat,  qui  magis  seoure 
accedit,  quia  confessus  est,  quam  quia  Deus  mise- 
ricors  est,  imo  tota  impietas  haec  est  omnino. 
Summa  enim  summarum  est:  Beati  qui  confidunt 
in  Domino  ').  Quando  in  Domino  audis,  utique 
inteliiges  ^)  infelicem  eum,  qui  confidit  in  aliquid, 
quodcunque  non  est  ipse  Dominus,  qualem  faciunt 
artistae  illi  confitendi.  Quid  enim  fecit  ars  confi- 
tendi,  nisi  quod  abolevit  artem  et  usum  confitendi, 
at  multum  confiteri,  nihil  confidere  disceremus? 

Duodecimo. 

In  casibus  reservatis  multi  vexantur,  ego,  quia 
scio  leges  hominum  oportere  epiikiae  subiectas 
esse,  et  plus  ad  favorem.  quam  rigorem  trahendas, 
eorum  sequor  usum  et  consilium,  qui  in  peccatis 
occultis  nullum  reservari  casum  censent:  ideo  ab- 
solvendos  esse  omnes,  quorum  occulta  sunt  peccata, 
ut  sunt  peccata  carnis  seu  libidinis  cuiuscunque  spe- 
ciei,  oppressiones  infantium  et  similia.  Nec  enim 
praesumi  debet  ullus  pontifex  voluisse  in  occultis 
peccatis  tot  laqueos  et  pericula  animabus  ponere. 

Verum  ubi  publicum  fuerit  crimen  seu  casus 
reservatus  manifestus,^  omnino  potestati  deferendum 
est,  sive  sit  aequa  sive  iniqua.  In  quo  tamen  sic  mo- 
deretur  confessor  vim  clavis,  ne  confitentem  sinat 
sine  absolutione  abire,  saltem  eorum  peccatorum, 
quae  reservata  non  esse  scierit.  Quamquam  ego 
iam  dudum  fluctuo,  necdum  stationem  disputatio- 
nis  propriae  composui,  an  possit  uUus  casus  quoad 
remissionem  culpae  reservari,  aut  unquam  reserva- 
tus  sit,  poenam  reservari  non  est  dubium,  de  quo 
esto  aliorum  iudicium  ^). 

Sed  nec  in  poenae  remissione  nimium  sit 
scrupulosus  confessor  vel  confitens.  Poenam  intel- 
ligo  excommunicationem ,  vel  quamlibet  ecclesiae 
censuram,  seu,   ut  vocant,  fulmina   et  tonitru  sua. 


t)  In  ed.  Jen.:  confidunt  domino.  2)  Ibid.:  intelligis. 
3)  In  ed.  orig.:  aliorum  aliud  iudicium. 


168  CoDfitendi  ratio 

Cum  enim  exoommunicatio  sit  mere  poeua  et  non 
culpa ,  terrique  possit  super  innocentem ,  aut  lata 
manere  super  resipiscentem ,  ut ')  propter  itineris 
longitudinem  vel  pauperiem  necesse  sit  differri  satis- 
factionem,  debet  nihilominus  confitens  (si  petat) 
absolvi  ab  omnibus  peccatis  suis,  et  pro  vinculo  ex- 
communicationis  solvendo  et  satisfaciendo  potestati 
dimitti ,  et  sic,  in  foro  Dei  et  conscientiae  absolu- 
tus  a  culpa  et  peccatis ,  mitti  ad  forum  ecclesiae, 
solvendus  a  poena,  hoc  est,  quod  dicitur,  suffi- 
cere  absolvendo  peccatori  votum  satisfactionis. 

Ultimo  *). 

Votorum  ratio  foret  consideranda ,  quae  paene 
maxima  est  in  hac  re  quaestio,  multoque  maioris 
confusionis  materia,  quam  casuum  reservatio,  quam- 
vis  et  haec  suam  Babylonem  magna  tyrannide  ex- 
ercet.  Quod  si  hic  libere  quis  velit  loqui,  non  po- 
terit  terra  sustinere  universos  sermones  eius,  ut  de 
Amos  dicit  Amasias  impius. 

Primum  et  optimum  consilium  foret,  si  ponti- 
fices  et  concionatores  populum  dehortarentur  et  de- 
terrerent  a  pronitate  vovendi,  ostendentes,  quam  nihil 
sit  visitatio  terrae  sanctae,  Romae,  Compostellae, 
aliorumve  locorum  sanctorum,  tum  ieiuniorum,  orati- 
onum,  operumque  a  se  electorum  studia,  si  compa- 
rata  fuerint  ad  opera  mandatorum  Dei,  et  ad  vota, 
quae  in  baptismo  vovimus,  quae  in  domo  sua  erga 
proximos  suos,  coniugem,  liberos,  servos,  dominos, 
possit  cum  incomparabiliter  maioribus  meritis  quis- 
que  servare,  quam  voti  operibus  a  se  electis,  neo 
a  Deo  mandatis  invenire. 

Stulta  opinio  vulgi  et  pompa  Bullarum  fecenint, 
ut  vota  ista  peregrinationum,  ieiuniorum,  orationum, 
et  quorumlibet  operum  longe  praeponderentur  ope- 
ribus  mandatorum  Dei,  quae  tamen  ut  faciamus,  nun- 


1)   In  ed.  orig. :  enim. 

*)  In  ed.  Jen.  legitur  ante  vocabulum  ultimo  haec 
iDScriptio :  De  votis. 


D.  M.  Lntheri.  169 

quam  satis  habemus  virinm.  Atque  ego  pro  meo 
iudicio  optarem,  ut  apud  Christianos  nihil  esset  pror- 
suB  votorum,  praeter  ea,  quae  in  baptismo  emisimus, 
sicut  olim  fdisse  apparet,  et  omnes  intelligerent, 
quid  requiratur,  utmandatis  Dei  obediatur.  Yiden- 
tur  enim  vota  baptismi  prorsus  viluisse  prae  nimio 
usu,  pompa,  dispensatione ,  redemptione  votorum 
istorum*  Apponamus,  inquam,  omnes  vires,  et 
plus  nos  vovisse  inveniemus,  quam  possimus  im- 
plere  unquam. 

Votorum  alia  fiunt  hominibus,  sicut  et  iura- 
inenta,  alia  Deo.  fia,  quae  hominibus  fiunt,  constat 
tantum  et  tam  diu  valere,  quantum  volet,  cui  vo- 
vetur.  Proinde  sciendum,  ut  recte  Gerson  sentit, 
iuramenta  et  vota  in  Universitatibus  solita  fieri,  aut 
magnatibus  praestita,  non  debere  tam  rigida  exi- 
stimari,  ut  quamlibet  eorum  praevaricationem  iudi- 
cemus  voti  solutionem  aut  periurium.  Quin  potius 
aequum  est,  huiusmodi  vota  non  intelligi  soluta, 
nisi  ex  contemptu  et  obstinata  malitia  eis  contra- 
veniatur,  secus  in  his,  quae  Deo  voventur. 

In  votis,  quae  Deo  voventur,  video  per  ponti- 
fices  dispensari:  sed  nunquam  ego  persuadebor, 
tutum  fore  eum,  cum  quo  sic  dispensatur,  cum  sit 
iuris  divini  tale  votum,  et  non  maiorem  in  hoc  po- 
testatem  habeat  pontifex  medius  aut  summus,  quam 
quilibet  frater  Christianus,  etsi  scio  decretales  quas- 
dam  decretaliumque  glossas  multa  audere,  quae 
non  credo. 

Hoc  tamen  libenter  crediderim,  votum  castitatis 
ante  pubertatem  emissum  non  tenere,  nec  ligare: 
quia  is,  quivovit,  ignoravit  quid  voveret,  cum  nec- 
dum  stimulum  carnis  senserit.  Proinde  pie  arbitror, 
tale  votum  apud  Deum  reputari  stultum  et  nihil: 
prohibendique  essent  generali  edicto  ecclesiae  mo- 
nasteriorum  Patres,  ne  masculum  ante  vigesimum 
aut  saltem  decimum  octavum  annum  susciperent,  nec 
puellas  ante  quintum  decimum  vel  decimum  sextum,  si 
nos  cura  animarum  sollicitaret. 

Vehementer  etiam  temerarium  est,  in  commu- 
tandis  votis  et  relaxandis  melius  (ut  vocant)  opus 


ilO  ConfiteDcli  ratio 

imponere.  Gum  enim  apud  Deum  Dullaprorsus  sit  ope- 
rum  difierentia,  qui  non  secundum  magnitudinem  vel 
muttiiadinem  operum,  sed  secundum  affectum  operan- 
tis  iudi^at,  et,  ut  scriptum  est,  spirituum  ponderator  est 
Dominus,  qui  saepius  artificis  sordidi  manuale  opus 
praefert  ieiunio  aut  orationi  sacerdotis,  ut  est  exero- 
plum  in  S.  Antonio  et  Alexandrino  coriario:  quis 
audeat  praesumere,  se  velle  votum  in  melius  aliqnod 
opus  commutare?  Sed  haec  alio  loco  dicenda  fae- 
runt.  Hic  enim  confessionis  ritum  ad  praecepta 
Dei  duntaxat  referendum  suscepimus  pro  quietandis 
eomponendisque  conscientiis  scrupulosis. 

Unum  tantum  adiiciam,  struunt  multi  etiam 
coniugatis  periculosos  laqueos,  praesertim  in  casu 
incestus,  ut  si  quis  (nam  fieri  haec  possunt,  imo 
heu  fiunt)  sororem  uxoris  suae  aut  soorum  soam, 
aut  alio  quopiam  gradu  consanguinitatis  contingen- 
tem  polluerit,  mox  arcent  a  iure  exigendi  debiti 
matrimonialis,  et  tamen  sinunt  eum,  imo  cogunt 
uxoris  thorum  non  deserere.  Obsecro  quod  est 
hoc  portentum?  quae  medicina  peccati  nova?  Qua- 
lis  satisfactio  peccati  ?  Nonne  apparet,  hos  tyrannos 
alienae  infirmitati  secure  imperare,  et  suae  nimis 
indulgere  ?  Da  legislatorem  quantumvis  poenitentem 
ac  castum,  qui  hanc  legem  ferat  sibi  statui.  Ad 
ignem  ponunt  aridum  lignum,  et  dicunt,  noli  ardere. 
In  sinum  mulieris  nudae  virum  collocant,  et  pro- 
hibent,  ne  tangat,  nec  cognoscat,  et  id  autoritate 
propria  citra  mandatum  Dei,  quid  insanius  ? 

Me  consule  caveat  confessor  ab  his  tjrannicis 
sive  decretis  sive  iuribus.  Et  cum  fiducia  talem 
peccatorem  aut  alia  poenitentia  mulctet,  aut  desi- 
nat  punire  in  totum,  liberum  ei  relinquens  ius  matri- 
monii,  quod  non  homo,  sed  Deus  ei  dedit.  Non 
habet  potestatem  ullus  angelus  in  coelo,  nedum 
homo  in  terra  hanc  poenitentiam  (id  est,  peccati 
assidui  ardentissimam  occasionem)  iniungere.  Quare 
nec  audiendi  sunt  ullo  modo,  qui  talia  fieri  volunt, 
et  confitens  ab  hoc  scrupulo  et  periculo  cum  fido- 
cia  liberandus. 

:  Sed  quis   omnes  tyrannides  recenseat,    quibus 


D.  M.  Lutheri.  ,  171 

confltentium  et  poenitentiuin  miserae  conscientiae 
Christianorum  mortiferis  constitutionibus  et  moribus 
quotidie  exagitantur,  per  ineptos  homunculos^  qui  alli- 
gare  tantum  noverunt  onera  gravia  et  importabilia  et 
imponerehumerishominum,  quae  ipsinec  digito  volunt 
movere  ?  Et  factum  est  hoc  saluberrimum  poenitentiae 
sacramentum  aliud  nihil  quam  mera  tyrannis  mag- 
natum,  deinde  morbus  et  augmentum  peccatorum, 
ut  alia  significet,  et  alia  operetur  miseris  peccato- 
ribus,  sic  ministrantibus  impiis  et  indoctis  in  lege 
Domini  sacrificulis  ecclesiam  Dei,  quam  suis  legibus 
et  Bomniis  repleverunt*). 


*)  In  ed.  orig.  hic  addita  legitur  haec  oratio: 
Oratio  Manasse  regi»  Juda 
apud  Babylonem  capti. 

Domine  Deus  omnipotens  patrum  nostrorum,  Abra- 
ham,  Isaac  ei  Jacob,  et  semini  eorum  iusto,  qui  fecisti 
coelum  et  terram  cum  omni  ornatu  eorum,  qui  signasti 
mare  verbo  praecepti  tui ,  qui  conclusisti  abyssum  et 
signasti  terribiii  ac  laudabili  nomini  tuo,  quod  omnes  pa- 
vent  et  tremunt  a  vultu  virtutis  tuae,  et  insustentabilis 
ira  super  peccatores  comminationis  tuae,  immensa  vero 
et  investigabilis  misericordia  promissionis  tuae,  quoniam 
tu  es  dominus  altissimus  super  omnem  terram  longanimis 
et  multum  misericos ,  et  poenitens  super  malitiam 
hominum.  Tu  autem ,  Doraine ,  secundum  bonitatem 
tuam  promisisti  poenitentiam  remissionis  peccato- 
rum*  Et  tu  Deus  iustorum  non  posuisti  poenitentiam 
iustis ,  Abraham ,  Isaac  et  Jacob ,  his  qui  tibi  non  pecca- 
verunt,  quoniam  peccavi  super  numerum  arenae  maris, 
multiplicatae  sunt  iniquitates  meae,  incurvatus  sum  multo 
vinculo  ferri ,  et  non  est  respiratio  mihi ,  quia  exercitavi 
iracundiam  tuam,  et  malum  coram  te  feci,  statuens  ab- 
ominationes  et  multiplicans  offensiones,  et  nunc  flecto 
genua  cordis  mei,  precaus  ad  te  bonitatem,  domiue,  pec- 
cavi,  domine,  peccaviet  iniquitatem  meam  agnosco,  peto 
rogans  te,  domine  ,  remitte  mibi,  remitte  mihi,  ne  simui 
perdas  me  cum  iniquitatibus  meis  neque  in  aeternum  re- 
serves  mala  mihi,  quia  indignnm  salvabis  me  secundum 
magnam  misericordiam  tuam  ,  et  laudabo  te  semper  om- 
nibus  diebus  vitae  n^eae^  quoniam  te  laudat  omnis  virtus 
coelorum,  et  tibi  est  gloria  in  secula  seculorum.     Amen. 


Condemnatio  Doctrinalis  librorum 
Martini  Lutheri  per  qnosdam  Magi- 
stros  nostros  Lovanienses  et  Colonien- 

ses  facta 

et 
Responsio  Lutheriana  ad  eandem  condemnationem. 


iiutheri  scripta  in  omnibus  fere  Europae  terris, 
in  Francogallia,  Hispania,  Helvetia,  Italia,  Brabantia, 
Anglia  a  viris  doctis  cupidissime  emta  et  lecta  om- 
niumque  fere  iudicio  probata  esse,  praecipue  ex 
epistola  eognoscimus,  quam  Johaunes  Frobenius, 
clarissimus  ille  typographus  Basiliensis,  die  14.  m. 
Februarii  anni  1519  ad  Lutherum  dedit  (cf.  supra 
p.82),  Ob  hoc  ipsum  virorum  doctorum  studium  idem 
Frobenius  iam  anno  1518,  mense  Octobri,  id  quod 
ex  eadem  epistola,  quam  anno  1519,  mense  Febru- 
ario,  suae  Opusculorum  Lutheri  editioni  Lulhero 
missae  adiunxit,  coniicere  licet^  varios  Lutheri  libros 
collectos  typis  suis  excudi  iusserat  (cf.  Wolfg.  Fa- 
bricii  Capitonis  Ep.  ad  Lutherum  datam  Basileae 
12.  Gal.  Martii  1519,  in  Fabricii  Centifolio  Lutherano 
I  p.  318).  Haec  prima  lucubrationum  Lutheri  edi- 
tio,  quae  nunc  rarissima  est,  in  tituli  pagina  tantum- 
modo  catalogum  refert  librorum,  qui  eo  volumiDe 
continentur,  et  a  Panzero  in  Annalibus  tjpogr.  IX, 
p.  118  sic  describitur: 

„Ad  Leonem    X  Pontificem   Haximum.     Beso- 


Condemnatio  doctrinal*  libror.  D.  Mart  Lnth.  173 

lutiones  disputationuin  de  virtute  indulgentiarnm 
reverendi  patris  ac  saerae  Theologiae  doctoris 
Martini  Luther  Augustiniani  Vittenbergensis^ 
Fratris  patris  Silvestri  Prieratis  ordinis  prae- 
dicatorum  Magni  sacri  Palacii  ad  Martinum  Dialo- 
gus.  R.  P.  Martini  Luther  ad  eum  Diaiogum  re- 
sponsio.  Contra  D.  loannem  Eccium  Ingolstadiensem 
Sophisticum  argutatorem  Apoiogeticae  propositiones 
D.  Andreae  Bodenstein  Archidiaconi  Vuitten- 
bergens.  R.  P.  Martini  Luther  Sermo  de  poeni- 
tentia.  Sermo  de  indulgentiis.  Sermo  de  virtute 
excommunicationis.  Decem  praecepta  Vuittenbergensi 
populo praedicata. Et alia quaedam.  Haecin  fronte 
foL  I  a.  Folio  eod.  b.  Ad  candidos  Theologos. 
FoL  2  a.  Reverendo  et  vere  patri  suo  loanni  Stu- 
pitio  S.  T.  professori  Augustinianae  familiae  Vica- 
rio  F.  Martinus  Luther  discipulus  salutem  et  se 
ipsum.  I  n  f  i  n  e :  Excudebatur  tjpis  hoc  opus  Mense 
Octobri.  An.  M.  D.  XVIIL  Fol.  eod.  ult.  b.  Liber. 
Candidum  ac  liberum  lectorem  opto.  4.^^ 

Mense  Februario  a.  1519  idem  typographus 
hanc  opusculorum  Lutheri  collectionem  tjpis  repe- 
tivit,  et,  cum  illa  ubique  locorum  cupidissime  emere- 
tur,  iam  mense  Augusto  a.  1519  denuo  prelo  expressit 
(cf.  Loescheri  Acta  Reform.  III.  p.  81  sq.  Fabricii 
Centifol.  Luther.  II  p.  766  sq.  Walchii  Introd.  in 
Opp.  Luth.  T.  XXIII  p.  606  sqq.) 

Hanc  operum  Lutheri  collectionem  Facultas 
theologica  Universitatis  Lovaniensis,  quae  eam  iam 
a.  1518  cognoverat,  mense  Augusto  a.  1519  Colo- 
niensibus  theologis  misit,  ut  illum  librum  perlustrare 
et  examinare  dignarentur,  atque,  si  ita  mereretur,  re- 
probationis  suae  censuram  doctrinaliter  adhiberent. 
„His  igitur  tam  sanctis  desideriis  iustisque  precibus 
confratrum  suorum  merito  inclinati'^  Colonienses 
eum  librum  examinaverunt,  varia  ex  eo  dogmata 
tanquam  a  sanctis  doctoribus  aliena  collegerunt, 
more  sollemni  librum  damnaverunt  ignique  publice 
cremandum  censuerunt  (die  30.  m.  Augusti  a.  1519). 
Die  7.  m.  Novembris  a.  1519  etiam  Facultatier  theo- 
logicae  Lovaniensis  Doctores  librum  istum  M.  Lutheri 


174  Condemnitti6  doctrrnalis   > 

„complectentem  Conclusiones  nonaginta  quinque 
cum  suis  deciarationibus  et  responsis  ad  Silyestrum 
de  Prierio  Magistrum  sam  Palatii,  item  sermonem 
de  poenitentia,  sermonem  de  excommunicatione, 
sermonem  de  indulgentiis,  sermonem  de  praeparar 
tione  ad  eucharistiam ,  item  Andreae  archidiaconi 
propositiones  apologeticas  et  praeceptorium^^  atque 
omnes  et  singulos  tractatus  eius,  in  quibus  ^multae 
falsae,  scandalosae,  haereticae  et  haeresim  sapien* 
tes  assertiones^'  (quas  speciatim  illi  notaverant) 
continerentur,  damnandos  esse  censuerunt,  ( cf.  Loesch. 
Act.  Reform.  III  p.  848.  851).  Eius  condemnationis 
exempiar  Lovanienses  Cardinali  Adriano,  Episoopo 
Dertosano,  qui  antea  professor  Facultatis  theologieae 
Lovaniensis,  postea  praeceptor  Caroli  V  Imperato- 
ris  fuerat,  tunc  temporis  etiam  munere  ministri  pri- 
marii  in  rebus  publicis  Hispaniae  administrandis 
apud  Carolum  V  fungebatur,  et  paullo  post  Leoni  X 
in  dignitate  pontificia  Romae  successit,  eodem  die 
miserunt,  qui  institutum  ipsorum  magnopere  lauda- 
vit  in  epistola  die  4.  mensis  Decembris  a.  1519 
Papia  data,  eosque  ut  publicarent  condemnationem 
commonuit. 

Hae  duae  igitur  et  Lovaniensium  et  Colonien- 
sium  condemnationes,  quae  praecipue  Eccio  et  Hoch- 
stratenio  auctoribus  confectae  esse  videntur(cf.  Loesch. 
Ref.  Act.  in  p.  848),  mense  Martio  a.  1520  evul- 
gatae  sunt.  Quo  cognito  Lutherus  illico  in  istas  cen- 
suras  respondere  constituit,  responsio  confestim  tjpis 
est  tradita  paucisque  diebus  absoluta  (d.  26  ro. 
Martii  a.  1520)  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I  p. 
251b.  252.  253.  254.  de  Wette  I,  p.  428.  429. 
431.  432.  433.).  Responsum  ipsum  Christophoro 
Blanco,  luris  utriusque  Licentiato  (cf.  Luth.  Epp. 
ed.  de  Wette  (Seidemann)  I  p.  437.  VI  p.  474) 
inscriptum  ac  dicatum  (cf.  Seckend.  Hist.  Luth.  I 
§.  70  p.  102.  Sleidani  Comment.  de  statu  relig.  et 
reip.  sub  Carolo  V.  Lib.  II  ad  a.  1520  p.  35),  sub 
hoc  titulo  prodiit: 

Condemnatio    doctrinalis     librorum     Martini 

Lutheri,  per  quosdam  Magistros  nostros  Lova^ 


libror.  D.  Mart  LQtheri.  175 

nieD8€8  et  Colonienses  facta.  Responsio  Luthe- 
riana  ad  eandem  condemnationein.  Vuitten- 
bergae,  apud  Melchiorem  Lottherum  luniorem, 
Anno  M.;D.  XX,  4.  (Panzer  Ann.  typ.  IX,  76). 

Vetustissimae  eius  libri  editiones  sunt: 

Gondemnatio  doctrinalis  Librorum  Martini  Lu- 
theri,  per  quosdam  Magistros  nostros  Lovanien. 
et  Colonien.  facta.  Responsio  Lutheriana  ad 
eandem  condemnationem.  (s.  1.)  M.  D.  XX. 
In  fine:  Laus  deo.  4. 

(Panzer  IX,  122).  / 

Condemnatio  doctrinalis  librorum  Martinr  Lu- 
theri  per  quosdam  Magistros  nostros  Lovani- 
enses  et  Coionienses  facta.  Responsio  Luthe- 
riana  ad  eandem  condemnationem ,  Ad  Christo- 
phorum  Blancum,  I.  U.  Licent.  Witt.  1520.  4. 
(y.  d.  Hardt  Autogr.  Luth.  II,  68). 

Condemnatio  doctrinalis  librorum  Martini  Lu- 
theri  per  quosdam  Magistros  Lovanienses  et 
Colonienses  facta.  Responsio  Lutheri  ad  ean- 
dem  condemnationem.  Selestadii  apud  Lazarum 
Schurerium  in  gratiam  utriusque  partis.  M.  D. 
XX.  In  fine:  Selestadii  in  aedibus  Lazari 
Schurerii  Mense  Maio  M.  D.  XX.  In  gratiam 
utriusque  partis.  4.  (Panzer  VII,  291.) 

(In  hac    causa  Lutheri  cum   Lovaniensibus    et 

Coloniensibus  gesta  prodierunt  etiam   hi   libri  me- 
moratu  digni: 

Contra  doctrinalem  quorundam  Magistrorum 
nostrorum  damnationem,  Lovaniensis  et  Colo- 
niensis  studii,  Johannis  Doelschii  Veltkirchen- 
sis  e  literis  sacris  petita  Defensio  pro  Christia- 
nissimo  praeceptore  suo  Martino  Luthero.  Vuit- 
tenbergae  (s.  a.).  In  fine:  Qetf  do^a.  4.  (Ti- 
tuli  pagina  signis  typographicis  est  ornata). 

Simon  Hessus  Luthero  ostendit  caussas,  quare 
Lutheriana  opuscula  a  Coloniensibus  et  Lova- 
niensibus  sint  combusta  etc.  Dialogus  Simonis 
Hessi   et  Martini  Lutheri  Wormacie  nuper  ha- 


176  Condemnatio  doctrinalis 

bitas   leetu    non  iDiucundos   (s.  1.   et  a.)-    In 
fine:  £x  ZeriDgen.  1521. 

(Bibl.  8cheur].  Noiiinb.) 
Epistola  de  Magistris  Nostris  LouaDiensibos, 
quot  et  quales  siDt,  quibus  debemus  Daagistralem 
illam  damnatioDem  LutheriaDam.  [Sequiiur  Vita 
8.  Nicolai  siue  Stultitiae  Exemplarj  s.  1.  et  a. 
(1520).  [Bibl.  Scheuri.  Norimb.]) 

Legitur  haec  GoDdemDatio  doctriDalis  etc.  latine 

etiam    iD   coU.  Opp.  Luth.  Jcd.  I  p.  498.   Vittemb. 

II  p.  37.,  germaDice  iD  Walchii  Coll.  Opp.  Luth.  T. 

XV  p.  1589  sqq. 

No8  textum  huius  libri  recudeodum  eurayimoB 

secuudum  editioDcm  orgiDalem,  quae  Vittembergae 

apud  Helchiorem  Lottherum  luuiorema.  1520  prodiit 


Gondemnatio  doctrinalis  libromm  Martini  Lntheri 
per   qnosdam  Magistros    nostros  Lovanienses  et 

Colonienses  facta. 

Reponsio  Lutheriaua    ad  eaudem  condem- 

DatioDcm. 


Spectabilibus  et  praeclarissimis  viris,    Magistris  do- 

strifi,  DecaDo    et  Facultati    theologiae  LovaDieDsis, 

amicis    taDquam    ft-atribus    £.  P.    V.  ^)   amicus   et 

coufrater  AdriaDUS  Card.  Dertusen. 

Spectabiles  praeclarissimi  Magistri  Doatri,  amici 
carissimi,  literas  vestras  7.  Novemb.  ad  me  da- 
tas  26. ^j  eiusdem  accepi^  quibus^plaue  explicatis, 
quae  sit  vobis  erga  Christum  affectio,  et  quis  erga 
saoctissimam  eius  fidem  zelus.  Vidi  errores,  quos 
ex  diversis  scriptis  et  tractatibus  Lutheri,  sacrae 
theologiae  Magistri,  aanotatos,  ad  me  misistis,  qai 
sane  tam  rudes  ac  palpabiles  haereses  mihi  prae 
se  ferre  videntur,  ut  ne  discipulus  quidem  theologiae 


1)  I.  e.  Ex^ptat  Plarimum  valere,  sive:  Et  plurimam 
venerandis.    2)  In  ed.  Jen. :  16. 


libror.  D.  IT;  Lutheri.  17*7 

ao  prima    eias  limina  ingressuflt  ita  labi  merito  po- 
tuisset. 

Et  ex  hoc  maxime  haereticum  se  probat,  quod 
paratum  se  profitetur  ignem  ac  mortem  pro  illis 
subire,  et  omnem  contra  sapientem  haereticum  esse. 
Taceo  causas,  quibus  de  singulis  articulis  declarari 
posset,  quemadmodum  haeresim  contineant,  ut  pro- 
lixitatem  vitem  in  re  non  ambigua  nec  necessaria. 
Miror  valde,  quod  homo  tam  manifeste  tamque  pei'- 
tinaciter  in  fide  errans,  et  suas  haereses  omniqua- 
que  diffundens  impune  errare,  et  alios  in  pernicio-/ 
sissimos  errores  trahere  impune  sinitur. 

Vos  certe  bene  ac  laudabiliter  facitis,  quod  pe- 
stiferis  hominis  dogmatibus  (quantum  in  vobis  est) 
obviam  itis,  doctrinalis  condemnationis  antidotum 
illis.  opponendo,  ne  illius  errata  etiam  vos  involvant, 
neve  rei  sitis  apud  Dominum  animarum,  quae  occa- 
sione  perversae  eius  doctrinae  pereunt,  quemadmo- 
dum  fieret,  nisi  eiusdem  doctrinae  falsitatem  ac  per- 
niciem  censura  vestra  ac  veritatis  manifestatione 
monstraretis ,  iuxta  illud  Salvatoris:  Qui  non  est 
mecum,  contra  me  est,  et  qui  non  colligit  mecunr, 
spargit. 

Sed  illud  imprimis  providere  debetis,  ut  in  con- 
demnatione  per  vos  publicanda  nullum  verbuni  aliter 
ponatur,  quam  ab  ipso  autore  sit  scriptum,  veluti 
in  articulo.  Circa  vero  satisfactionem  pro  immutare 
seu  mutare  scriptum  est,  imitare  ius  divinum,  errore 
(ut  credo)  scriptoris^  quasi  homo  nedivina  quidem 
autoritate  fretus  tollere  posset  obligationem  de  iure 
divino  et  naturae  ortam,  nec  unquam  valeret  dis- 
pensatio  in  votis,  iuramentis,  et  aliis  ex  quacunque 
causa  relaxativa  obligationis  contractae ;  quod 
manifeste  falsum  est,  et  omni  ecclesiae  constitutioni 
contrarium. 

Non  scribo  nunc  plura  propter  occupationes 
maximas,  det  Dominus,  ut  brevi  cum  dignationibus 
vestris  de  his  et  aliis  praesens  latius  conferre  pos- 
sim.  Interea  tamen  non  omittam  fidei  laboranti 
succurrere,  in  his,  quae  istis  malignis  temporibus 
per    me   fieri   ac    procurari  poterunt.     Valeant  diu 

Latheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hUt  i.  p.  VoL  IV.  12 


178  Oondemnatio  doctrinalis 

felices  E.  dignitates,  et  me  Domino.  precibus  snh 
oommendare  velint.  Ex  Papiol.*)  4.  Decemb.  Anno 
M.  D.  XIX. 

Universis  et  singulis  has  nostras  literaa  Tisuris 
et  audituris  Decanus  et  Facultas  sacrae  Theologiae 
universalis  st^dii  Lovaniensis  cum  sincera  commeii- 
datione  salutem. 

Quamvis  omnes  ooinino  Christiani  ad  fidei  et 
sacrae  doctrinae  defensionem  Christo,  cui  nomen 
dederunt,  et  cuius  sacramento  ligantur,  sint  astrieti, 
ad  id  tamen  obligatipres  esse  constat,  quos  sacrae 
theologiae  professio  specialius  stringit,  istos  enim 
oportet  esse  potentes  in  opere  et  sermone,  ut  per 
'  sacram  doctrinam  contradicentes  redarguant,  et  pro 
domo  Israel  se  murum  opponant. 

Hinc  est,  quod  nos  huic  debito  pro  viribus  sa- 
tisfacere  cupientes  anno  superiore  librum  quendam 
F^  Martini  Luther,  Doctoris  (ut  dicitur)  Universita- 
tis  Vuitenbergensis ,  qui  prima  facie^)  nobis 
visus  fuit  scandalosus  et  Christi  ecclesiae  noxius, 
curavimus,  quantum  in  nobis  fuit,  ne  in  nostra  Uni- 
versitate  publice  venderetur.  Verum  cum  experientia 
comperissemus  istud  adhuc  satis  non  esse,  sed  li- 
brum  et  autorem  eius  multos  habere  fautores  et 
defensores,  asserentes  huius  libri  doctrinam  vere 
esse  Christianam,  quorum  suasu  et  autoritate  multi 
ex  simplicioribus  ipsum  librum  cupidius  amplectun- 
tur,  et  a  sinc^ritate,  quae  in  Christo  est,  avertun- 
tur,  visum  est  nobis  necessarium  nostram  adhibere 
censuram. 

Itaque  supradictum  librum  complectentem  Con- 
clusiones  nonaginta  quinque  cum  suis  declarationibus 
et  responsis  ad  Silvestrum  de  Prierio,  Magistrum 
sacri  Palatii,  item  sermonem  de  poenitentia,  sermo- 
nem  de  excommunicatione,  sermonem  de  indulgen- 
tiia,  sermonem  de  praeparatione  ad  eucharistiam; 
item  Andreae  archidiaconi  propositiones  apologeti- 
ca^  et  praeceptorium '). 

1)  In  ed.  orig.:  acie.  2)  In  ed.  Jen.'  desunt  verb*: 
Item  Andreae  —  praeceptoriun». 

•)  Loeach.  Ref.  Act  III.  p.  855 :  Ex  Papia. 


libror.  D.  M.  Lnthttri^  179 

Po8t  exactam  et  diligentem  examitiationem 
oomperimm,  praeter  insignem  d6tractionem  philoso- 
phiae,  et  omnium  DoctorUtii,  qui  fuerunt  ab  annis 
quadringentis  ^  etiam*  continere  assertiones  multas 
fkisas,  scandalosas,  haereticas  et  haeresim  sapientes, 
cniusmodi  sunt,  quae  sequuntur: 

Opus  bonum  optime  factum  est  peccatum 
veniaie. 

Item :  Ex  eo,  quod  Sancti  in  omni  bono  opere 
minus  faciunt  quam  debent,  quodque  riullus  Sanc- 
k)rum  vixit  in  hac  vita  sine  peocato,  concludit,  me- 
rita  Sanctorum  nulla  esse  superflua  sibi,  quae  nobis 
otiasis  succurrunt;  intendens  per  hoc  manifestum 
facere,  quod  merita  Sanctorum  nulla  sunt,  quae 
nobis  possunt  communicari,  quiri  et  Sancti  in  illis 
opus  habent  misericordia  ignoscente. 

Haec  simpliciter  dixisse  non  sat  erat,  sed  haec 
etiam  addit  verba:  Et  ut  aliquando  audax  sim,  ea, 
quae  iam  dixi,  protestor  me  non  dubitare,  sed  pa- 
ratus  ignem  et  mortem  suscipere  pro  illis,  et  hae- 
reticum  asseram  omnem,  qui  contra  sapuerit 

Item  indulgentiae  nihil  aliud  sunt,  quam  relax- 
atio  poenae,  arbitrio  sacerdotis  vel  canonum  poe- 
nitentialium  impositae,  quos  tamen  etiam  ipse  fate- 
tur  per  non  usum  abolitos. 

Item  circa  sacramentum  poenitentiae  errores 
seminat,  ut  quod  sine  gratia  Dei,  primo  remittente 
culpam ,  nec  votum  remissionis  quaerendae  homo 
habere  potest. 

Item  haeretica  est  sententia,  qua  sacramenta 
novae  legis  gratiam  iustificantem  dare  dicuntur  illis, 
qui  non  ponunt  obicem ;  alibi  hoc  etiam  explicans 
de  baptismo. 

Circa  contritionem  istud  dat  consilium:  Confes- 
surus  ante  omnia  tecum  cogita,  quid  faceres,  si  non 
esset  praeceptum  confitendi  ?  et  an  sic  etiam  velles 
confiteri ,  conteri ,  poenitere  ?  Quod  si  te  non  ita 
invenis,  iam  scito  te  non  ex  amore  iustitiae,  sed  con- 
suetudine  et  timore  praecepti  poenitere. 

Item ,  quod  fides ,  qua  creditur  verbum  ChnElti 
▼ernm :  •Quodcunque  solveris    etc.   magis  reqtiirltw: 


180 


in  mbsolatioiie  ncimiiieDtatL  qmun  eoolritia,  el  ipsa 
sobi  nli»  esl,  qiiidqind  nl  de  eonlnlioiie,  tnntnmi 
inqnit,  hnbes,  qanntnm  ered&Sw 

Addens :  lino  eslo  per  impoMibile,  qnod  eonfes- 
0US  non  sil  eonlritiu,  mnl  aaeerdos  nom  serio,  sed 
ioeo  absolTst,  n  tamoi  eredal  se  absolnlnni,  TeriB- 
cime  esl  absolatns. 

Et  infra  dieit:  Qoare  mag&B  est  a  eonfitenle 
reqiureDdom,  an  credal  se  absolri,  qnam  an  nt 
yere  eontriloB? 

Item,  idem  expresse  didt  de  aeoessnro  ad  ye- 
nerabile  sacramentnm  eacharistiae,  an  Bermone  de 
praeparatione  ad  eacharisliam. 

Improbat  eliam  modum  examinandi  oonaeieii- 
tiam  contra  c:  Quem  poeni.  el  canonem  Coneilii 
generalis,  in  c:  Omnis  atrinsqae  sexna,  de  poe. 
et  re. 

GjctL  confessionem :  Non  sanl  oonfitenda  omnia 
mortalia,  qnia  impossibile  esl,  at  omnia  morlalia  eog- 
noscas,  ad  impossibile  aotem  nemo  obligalur. 

Addens,  qood  solom  manifesta  mortalia  in  pri- 
mitiya  ecclesia  confitebantor,  ioxta  illod  Aposloli : 
Manifesta  sunt  opera  camis.  ^ 

Et  de  accidia  dicit:  Nescio  an  sit  yilium  con- 
fitendum,  credo  quod  non,  quia  est  spirilualis  de- 
fectus,  Deo  soli,  qui  et  solus  ibi  mederi  potest, 
aperiendus. 

Item  alibi  dicit:  Etsi  non  sit  necessarium  oon- 
fiteri  sacerdoti,  si  fratrem  non  excusaveris  aecusa- 
tom,  foedatom  falso  testimonio,  oppressum  adulatione 
vel  detractione,  forte  coDtentus,  quod  tu  non  ea 
feceris,  certe  coram  Deo  argueris  reus  tam  impii 
silentii,  et  male  otiantis  linguae,  quae  in  hane  fira- 
tris  tui  necessitatem  tibi  data  est. 

Circa  vero  satisfactionem  dicit:  quod  nullain 
poenam  exigit  Deus  remissa  culpa,  qoam  saoerdos 
possit  tollere  vel  miouere,  quia  talis  poena  secun- 
dom  divioam  iustitiam  debita  nulla  est,  aut  si  ali- 
qua  sit,  dod  potest  ab  homioe  tolli,  quia,  ut  inquit, 
hoc  esset  mutare  ius  divinum. 

Circa  mandata  Dei  dicit:    Deus  ligat  hominem 


libror.  D.  M.  Lntheri*  181 

ad  impoBsibile ,  et  quod  divino  praecepto  tenemur 
ad  non  habendum  fomitem  peccati;  quem  quia  ha- 
bemus,  et  in  hac  vita  carere  non  possumus,  semper 
peccamus. 

Item,  quod  omnes  filii  Adae  sunt  idolatrae. 

Et  infra:  Si  hoc  praeceptum  servaremus,  nulla 
esset  superbia,  id  est,  nulla  radix  peccati,  nullum 
initium  peccali,  ac  per  hoc  nulla  peccata  essent, 
sed  pax,  amor  etc. 

Addens:  Quod  non  in  hac  vita  sperandum  est, 
ideo  semper  maneamus  peccatores  et  htiius.prae- 
cepti  transgressores,  solo  hoc  sacrificio  salvi,  quod 
hanc  transgressionem  non  ignoramus  neque  negamus. 

Item  dicit:  Quod  virtutes  morales  et  scientiae 
speculativae  sunt  peccata,  et  errorers  in  peccatoribus,' 
quia  fiunt  necessario  ex  corde  malo,  et  nondum 
sanato  per  gratiam« 

Et  multa  alia  passim  inserit,  aeque  vel  magis 
absurda  et  erronea. 

Item  varias  propositiones  suspectas  et  pericu- 
losas  inducit  de  purgatorio,  ut  quod  animae  in  pur- 
gatorio  sine  intermissione  peccant,  in  eo,  quod  hor- 
rent  poenas  et  quaerunt  requiem. 

Et  ad  suas  assertiones  erroneas  confirmandas 
autoritates  sacrae  Scripturae  ad  sensum  perversum 
trahit. 

Similiter  et  verba  Doctorum  tam  veterum  quam 
modernorum  coiTumpit  ac  pervertit. 

Propter  quae  censemus,  librum  ipsum,  ac  om- 
nes  et  singulos  tractatus  eius ,  in  quibus  haec  vel 
horum  aliqua  continentur,  damnandos. 

Ac  deinde  librum  et  tractatus  doctrinaliter  dam- 
namus  tanquam  communitati  fidelium  nocivos,  verae 
et  sanae  doctrinae  adversos,  et  de  medio  tollendos 
censemus  ignique  cremandos,  et  autorem  ipsum  ad 
revocationem  et  abiurationem  supradictorum  co- 
gendum. 

In  quorum  praemissorum  veritatis  testimonium 
praesentes  literas  exinde  fieri,  et  per  Notarium  in- 
fira    scriptum    subsignari     mandavimus,    sigillique 


182  CondeBjDBti»  dtctriaate 

ante  dictae  nostrae  Facultatis  theologiae  ittBsimus 
appeosione  communiri. 

Acta  fuerunt  haec  Lovanii,  LeodieBBis  dH)coe« 
sis,  in  ecclesia  collegiata  S.  Petri  Lovanien.  in  k>co 
capitulari  inferiori  ibidem,  sub  a-nno  a  nativitate 
Domini  M.  D.  XIX.  Indictione  7.  mensis  NotiBmb. 
die  7.  inter  nonam  et  decimam  horas  ante  meridiem. 
Pontificatu8  sanctissimi  in  Christo  Patris  et  Domini 
nostri,  Domini  Leonis  divina  providentia  Papae  X. 
anno  suo  7. 

De  mandato    Dominorum  Decani,    et  aliorum 

Magistrorum  nostrorum  dictae  Facultatis,  lohaa- 

nes  van  hove ')  Notarius. 

Condemnatio  Facultatis  Theologiae  Co- 
loniensis    adversus    doctrinam  F.  Martini 

Lutherii. 

Universis  et  singulis  has  nostras  literas  visuris 
et  audituris  Decanus  et  Facultas  sacrae  Theologiae 
universalis  studii  Coloniensis  cum  sincera  eommen- 
datione  Salutem. 

Tametsi  omoes  ubilibet  consistentes  fideles  ad 
communis  fidei  defeosionem,  oedum  cum  reruro, 
verum  etiam  cum  propriae  vitae  dispeodio  teoeao- 
tur,  praecipne  tamen  eos  ad  id  muneris  arctius 
obstrictos  constat,  qui  pro  titulo  professionis  ab 
^bclesia  ad  id  prae  ceteris  deputati  aestimantur  sa- 
crae  theologiae  Magistri.  quorum  (ut  Scriptura  ait) 
uniuscuiusque  ensis  supet  femur  eius  esse  debet, 
jiropter  timores  nocturnos,  errores  et  haereses, 
quos  procurante  universorum  zizaniorum  satore  dia- 
bolo,  studio  pravoinim  pseudoquecatholicorum  in 
ecclesia  per  tempora  dormientibus  hominibus  con- 
tingit  puUulare. 

Cum  itaque  aote  aliquot  hos  dies  venerandi 
eruditissimique  domini,  Decanus  et  Facultas  saonr 
tissimae  theologiae  insignis  studii  Lovaniensis,  oon* 


.iJX, 


1)  Id  ed.  Jen.:  ))on  {^ofe. 


libror.  D«  M.  Lntheri.  183 

fratres  nostri,  fldei  zelo  succensi , "  per  proprium 
«uum  nuncium,  sacrae  theologiae  Baccalaurium,  librunfi 
quendam,  sub  titulo  cuiusdam  F.  Martini  Luther 
impressum,  ad  nos  transmiserint ,  expetierintque,; 
quatenus  caritatis  debito  eundem  librum,  quem  mul- 
torum  Christifidelium  am*es  graviter  ofifendisse  ac- 
cepissent,  quod  nova,  insolita,  iuaudita,  et  noxia 
quaedam  dogmata  in  fide  erronea  lectoribus  inge- 
reret,  perlustrare  et  examinare  dignaremur,  atque, 
si  ita  mereretur,  reprobationis  nostrae  censuram 
doctrinaliter  adhiberemus. 

Nos  tam  sanctis  desideriis  iustisque  precibus 
confratrum  nostrorum  merito  inclinati  praememora*' 
tum  librum^  quadringentas  et  octuaginta  octo  pagi- 
nas  in  se  iuxta  numerum  illis  impressum  continen- 
tem,  visendum  revisendumque  nonnuUis  ex  gremio 
nostro  Magistris  commisimus. 

Et  quoniam  post  illorum  examen  talem  eum 
palam  comperimus,  qui  quoad  tractatus,  et  materias 
per  F.  Martinum  Luther  editas  atque  in  lucem  (ut 
fertnr)  datas,  varios  in  fide  et  moribus  errpres 
alienaque  a  sanctis  Doctoribus  dogmata  contineret. 

Et  speciatim  sancta  vitaeque  aeternae  meritoria, 
humana  opera  infamet,  et  reatum  eis  iniiciat,  quasi 
sine  culpa  fieri  non  possint. 

Sacras  Scripturas,  sanctorumque  Patrum  seii- 
tentias  pervertens,  in  sensum  pemiciosum  con- 
torqueat. 

Poenitentiae  sacramentum  dogmatibus  pemi- 
ciosis  annullet,  circa  contritionem  scandalosos  er- 
rores  inducendo. 

Circa  confessionem  contra  universalis  eccle- 
siae  veterem  doctrinam  perversa  consilia  ingerendo. 

Omnem  satisfactionem  mortali  culpae  remis- 
sae  debitam  eassando,  cum  Deus  (ut  ait  ipse),  cui 
mortalem  culpam,  semper  etiam  et  meritam  poenam 
remittat.  ' 

Thesaurum  indulgentiarum ,  quas  non  solum 
ab  olim  Patrum  Decreta,  sed  etiam  sacra  approba- 
verunt  concilia,  ex  frivolis  irrationalibus  fundamen- 


184  Gondemnatio  doctrinalis 

tis,  per  propositiones  in  Sanctos  et  in  Sanctorom 
merita  itnpias  et    blasphemas  pertinaciter  annullet.- 

Circa  poenas  purgatorii  et  statnm  animarum 
post  hanc  vitam,  ex  vanis  motivis,  abominabiles 
errores  disseminet,  utpote  quod  in  purgatorio  nulia 
anima  quidpiam  pro  mortalibus  patiatur,  sed  dun- 
taxat  pro  venialibus  patiatur  peccatis. 

Quod  animae  in  purgatorio  Deum  vftiose  culpa- 
biliterque  diligant,  ac  sine  intermissione  illic  peo- 
cent,  et  quae  sua  sunt  quaerentes  plus,  quam  divinae 
voluntatis  impletionem,  quod  (ut  ipse  inquit)  est 
contra  caritatem,  quod  mortui  fere  non  minus  quam 
vivi  in  statu  sint  merendi  vitam  aeternam. 

Item  contra  privilegium,  et  primatutn  Romanae 
ecdesiae  supra  ecdesias  ceteras  per  orbem,  erroneas 
assertiones ,  ab  olim  pro  *  haereticis  condemnatas, 
auribus  Christifidelium  re^cet  et  ingerat. 

Sedem  apostolicam  irreverenter,  palam  et  scan- 
dalose  taxet. 

Autoritatem  summi  pontiflcis  impudenter  at- 
tenuet,  utpote  qui  solam  poenam  canonicam  seu 
arbitrariam,  nullam  autem  poenam  secundum  divi- 
nam  iustitiam  peccatis  debitam,  divinitus  sibi  data 
potestate,  remittere  possit,  cum  (ut  ait  ipse)  tales 
poenas  remittere  esset  divinum  ius  mutare,  manda- 
tum  Dei  irritum  facere,  et  in  Deum  impiissimum 
adversarium  esse,  innumeraque  alia  scandalosa  his 
non  absimilia,  imo  graviora  et  perniciosiora  in  se 
habeat. 

Quocirca  nuper  die  Martis  penultima  mensis 
Augusti,  super  hoc  legitime  omnes  et  singuli  con- 
vocati,  in  congregatione  nostra  publica,  more  so- 
lito,  in  conventu  fratrum  Praedicatorum,  servata  et 
habita  matura  pensiculatione  praemissa,  concor- 
diter  censuimus,  et  doctrinaliter  iudicavimus,  prae- 
fatum  librum  tantis  scandalis,  erroribus  haeresibus- 
que  ab  olim  damnatis  refertum,  tanquam  communi- 
tati  fidelium  noxium ,  iure  de  medio  tollendum, 
usum  eius  inhibendum,  supprimendum,  et  per  eos, 
ad  quos  id  spectare  dinoscitur,  igni  publice  creman- 


libror.  D.  M.  Latheri.  1% 

dam ,  autorem  etiam  eius  merito  ad  revocationem 
publicam  compellendum. 

In  quorum  omnium  robur  ac  fidele  testimonium 
hanc  nostram  sententiam  per  Notarium  nostrum 
iuratum  praedicto  libro  asscribi,  et  sigilli  Facultatis 
nostrae  (quemadmodum  et  has  nostras  literas)  ius- 
simus  appensione  communiri. 

Datum  et  actum  Goloniae,  anno  salutis  Ghri- 
stianae  supra  millesimum  quingentesimum ,  decimo 
nono,  penultima  die  mensis  Angusti. 

Per  me  Henricum  de  Vorta  de  Golonia,  No- 
tarium  publicum, 

Et  supradicti  generalis  studii  Goloniensis  Be- 
dellum  iuratum. 


Responsio  Martini  Lntheri 

ad    articulos,     quos   Magistri   Nostri    Lovanienses 

et  Colonienses  ex  Besolutionibus  et  Propositionibns 

de  indulgentiis,  et  assertionibus  eanun  excerpserunt, 

ac  velut  haereticos  damnavenmt  *). 

Ornatissimo    viro    D.     Ghristophoro 

Blanco^),  I.  U.  Licenciato,  suo  in 

Christo  Salutem. 

Mitto  **)  ad  te ,  vir  omatissime ,  damnatores 
doctrinales  Lutherianae  doctrinae,  nempe  Lovanien- 
ses  Goloniensesque  theologos ,  quorum  infelici 
studio  si  dixero  me  non  moveri,  magno  meam 
conscientiam  confecero  mendacio.  Nam  ea ,  quae 
in  Reuchlinum  cogitaverunt  duae  eaedem  prae  ce- 
teris  Universitates ,  casui  aut  temporali  hominum 
cuidam  fato  dedi,  aut  ad  summum  humanae  con- 
ditioni,  qua  necesse  est,  utproverbio  dicitur,  semel 

♦)  Haec  inscriptio    deest   in   edit.    origin.      *•)  Nota 
edit.  Jen.:  Lutherus  ad  Spalatinum:  Mitto  Lovanienses  et 
Colonienses    asinoe,   quibus    iam    respondeo    per   typos 
feria  2.  post  Laetare.    Anno.  XX. 
1)  In  ed.  Jen.:  Franco. 


186  Responsio  D.  M.  LttKheri 

insanire  omnes,  quibus  magnam  ignominiam  sibi 
pepererunt,  universum  nomen  theologieum  sunittio 
ludibrio  exposuerunt,  omnibusque  Universitatibus 
irrecuperabilem  fidei  et  autoritatis,  et  opinionis 
iacturam  thesaurisarunt. 

At  postquam  video  eos  hoc  malo  suo  noB 
solum  nihil  eruditos,  sed  etiam  in  peiora  lapsos 
hoc  { sive  pro  resarcienda  gloria,  sive  pro  excitanda 
maiore  tragoedia)  conari,  utetiam  expressas  divinae 
Scripturae  sententias,  imo  suas  proprias  damnent, 
aliud  suspicari  non  pos6um ,  nisi  ifam  Dei  perve- 
nisse  super  eos  in  finem,  ut  Apostolus  de  ludaeis 
ait,  quo  timore  motus  tanquam  desperatos  et  de- 
ploratos  cogor  miserari,  ob  totius  Christiani  populi 
pericuhim,  quem  necesse  est  hos  infelices  Magi- 
stros  ubique  habere  duces  vitae. 

Dicitur  evangelium  Christi  apud  Tyrcas  non 
licere  praedicari.  At  si  istis  doctrinalibus  damna- 
toribus  sua  fiducia  et  tanta  arrogantiae  bulla  con- 
stiterit,  quae  tyrannis  Turcarum  poterit  ei  conferri? 
Nam  quid  causae,  quaeso,  afferunt  in  hao  condem- 
natione  mei,  qul  tam  densis  Scripturis  mea  munivi? 
Aut  quid  spirat  haec  damnatio,  nisi  bullam  fiduciae 
superbissimae  istam:  Nos  sumus  Magistri  nostri 
eximii,  et  almae  Universitatis  theologi,  quidquid 
dixerimus,  evangelium  est,  quidquid  damnaverimus, 
haeresis  est.  Si  iste  est  modus  damnandi,  statuendi, 
docendi,  quin  exstinctis  evangelio  et  Scriptura  tota 
Lovanium  aut  Coloniam  imus  audituri,  quid  Magistri 
nostri  vel  per  febrem  divinent,  aut  exemplo  Turcae 
pro  utroque  testamento  novum  quendam  Alcoranum 
nobis  condant?  Quis  enim  potest  vel  fingere,  quid 
prosit  Scriptura  divina,  si  Magistris  nostris  sine  ea 
loquentibus  necesse  est  credere? 

Quare  magis  moveor,  antichristum  aut  regnare 
aut  propediem  regnaturum ,  dum  homines  isti  in- 
cipiunt  se  extollere  super  verbum  Dei,  quando  eam 
insaniam  nullus  unquam  haereticus  praesumpsit,  nec 
eo  tempore  ausus  fuit  diabolus,  ut  sine  verbo  Dei 
in  ecclesia  quid  moliretur,  quod  hodie  tum  ponti- 
fices,  tum  Magistri  nostri  tanta  sibi  tjrannide  usur- 


ad  Cond§ian«itdoinea  doctrinaLem.         -    187 

pant  (sed  sub  Domine  ecclesiae  sanctae,  nunc  Ro-, 
manae,  nunc  catholicae,  nunc  repraesentatiyae,  nunc 
doctrinalis),  ut,  si  quis  neget,  recte  ab  eis,  imo  di- 
vinitus  factum,  mox  sexcentis  haereseon  nominibus 
damnatum,  utrique  igni,  isti  et  futuro,  devoveant, 
Nee  sic  tamen  usquam  apparent,  qui  surgant  el 
teneant  Dominum  (utEsaias  ait)  et  vel  sanguineis 
lacrimis  haec  horrenda  portenta  irae  divinae  midgent. 

Ego,  qui  in  Eccium  Edcianosque  paraveram 
impetum  spiritus  mei,  hac  misera  damnataque  dam- 
natione  mei  sic  fractus  mutatusque  sum,  ut  flere 
magis  libeat,  quam  quidquam  scribere.  lam  non 
glorior  de  lucro  persecutionis,  humanas  temeritates 
arbitrabar  esse,  quae  divina  ira  est,  et  tanta  ira,  ut 
non  modo  eius  magnitudo  et  multitudo  'non  cog- 
noscatur,  sed  et  pro  gratia  et  misericordia  (heu 
miserps  huius  seculi  Buos  Adam)  pertinacissime 
vioientissimeque  per  multorum  mortem  et  perditio- 
nem  iactetur  celebreturque.  0  merces  digna  in- 
gratitudine  nostra. 

Haec  tamen  sic  dixerim,  tanquam  revera  Lo- 
vaniensium  et  Golonieneium  theologorum  ista  sit 
condemnatio,  tum  et  epistola  Cardinalis  Derthusen- 
sis,  quidquid  id  hominis  est  Nam  subolet  meo 
naso  nonnulia  sycophantia,  et,  ut  loquuntur,  vehe- 
mens  suspicio,  Gardinalem  hunc  esse  personatum, 
non  quod  velim  Cardineo  pileo  tribuere  aliquid 
alienum  homini,  id  est,  veritatem  Dei,  sed  quod 
phrasis  isia  quodvis  aliud  resipiat  quam  Gardinalem. 
Necdum  satis  scio,  an  credendum  sit,  usquam  theo* 
logos  esse,  qui  adeo  desipiant,  ut  nec  decori,  nec 
rerum,  nec  verborum  ullam  rationem  habeant, 
deinde  nudis  verbis  damnent,  quaecunque  libitum 
fuerit,  praesertim  cum  certior  factus  sim  literis, 
inde  ad  me  datis,  non  omnium  de  Facultate  Lo- 
vanien.  consensu  istam  damnationem  esse  natam. 

Utut  se  habet  res,  reepondendum  est,  ac  primo 
fii^ucia  pronunciandi  Magistris  nostris  sive  veris 
siye  personatis  adimenda,  ostendendumque,  quantis 
opus  sit  firmamentis,  ut  credatur  iis,  qui  raro  pro- 
nunciaverunt  bene,  firequenter  autem  ac  fere  semper 


188  RespoDBio  D.  M.  LoOierl 

proDiinciaveraDt  male,  nt  desioant  pntare,  som 
damnatioDes  fuisse  in  materia  natnrali,  qnae  potiiis 
in  contingenti,  ac  Irequentias  in  remota  faemnt,  ot 
et  ego  aiiqaid  eoram  asarpem.  Qain  cam  semel 
malas  semper  praesumatar  malus,  iaxta  inris  r^a- 
lam,  nusquam,  nunquam,  in  nalla  re  credendom 
erit  Magistris  nostris  quibusHbet,  quoram  iadidom 
constat  iam  a  multis  annis  foisse  non  modo  incon- 
gtans  et  praeceps,  sed  et  erroneum,  haereticam, 
temerarium  et  caecum,  cui  nemo  debeat  fidere  tato, 
nisi  quem  Deus  iratus  operationibus  erroris  mandet 
illudi.     In  cuius  rei  fidem  exempla  sunt  inyocanda. 

Nonne  Vuilhelmus  Occam,  Scholasticorum  doc- 
torum  sine  dubio  princeps  et  ingeniosissimus ,  re- 
probatus,  damnatus,  excommunicatus  extra  omnes 
synagogas ,  praesertim  Parriiisien.  factus  indignissi- 
mus  erat,  tum  pontificum  tum  theoiogorum  plari- 
morum  iudicio,  qui  legeretur  ?  At  quae  inconstantia, 
ut  damnatum  hodie  sinant  Parrhisiis,  et  in  meliori- 
bus  scholis  regnare  ?  Aut  quare  hunc  non  adiudicant 
igni  damnatores  doctrinales?  cur  placet  fttlsitas, 
quae  olim  displicuit?  An  Magistri  nostri  sese  non 
fleri  a  veritate  aeterna,  sed  facere  veritatem  pro 
tempore  forte  praesumunt?  sicut  olim  Romani  De- 
orum  colendorum  arbitrium  sibi  arrogaverunt. 

Deinde,  quot  articulos  schola  Parrhisiensis  damna- 
vit,  quos  denuo  revocavit  et  pro  verissimis  defendit.' 
Aut  quis  nescit,  in  quam  fabulam  abierint  articuliPar- 
rhisienses?  dicentibus  Anglis,  non  transeunt  mare,  Tta- 
lis,  nec  montes,  Germanis,  nec  Rhenum,  sicut  B.  Tho- 
mae  autoritatem  non  exiresepta  monasticaPraedicato- 
rum,  nec  in  illis  ipsis  satis  tutam.  Quis  ergo  arti- 
culos  hos  damnationis  Lovanien.  et  Colonien.  toties 
ante  hac  errantium  non  rideat  nudos  inermesque 
audere  etiam  Albim  transire. 

lohannis  Pici  Mirandulani  Gomitis  Gonclusiones, 
quanto  (Dei  fidem)  tumultu  damnatae  sunt,  tantum 
ut  Magistri  nostri  eximii  rectos  esse  suos  errores 
statuerent.  Quas  tamen  quis  est  hodie  fere,  qui 
non  miretur,  nisi  forte  senes  aliquot  sophistae,  in 
angulo  rabiosa  silentia  rodentes,    quos  tamen  oog- 


ad  Condemnationem  doctrinalem.  189 

nita  veritate,  quantumlibet  pertinaces,  nuUus  doctri- 
nalis  damnator  censet  haereticos,  temerarios,  falsos, 
nec  ipsi  simili  exemplo  metuunt,  ne  denuo  impin- 
gant  in  eandem  veritatem. 

Laurentius  Yallensis,  primitivae  ecdesiae  (meo  iu- 
dicio)  vel  reliqua  scintilla,  vel  novus^j  fomes,  cui 
iheologorum  et  pontificum  non  est  exstinguendus 
visus  ?  qui  vir  ab  iis  etiam  criminatur  indoctissimuB, 
qui  non  uno  modo  indigni  fuissent,  ei  matulam 
porrigere,  cum  interim  Chrysoprassi  ^)  seu  vitra  aut 
potius  glacialia  nugamenta  illorum  libris  huius  com- 
parata  mera  nausea  sint.  At  nunc  Laurentius  is 
est,  et  quotidie  magis  fit,  cui  nec  Italia,  nec  uni- 
versa  ecdesia  multis  seculis  similem  habuit,  non 
modo*  in  omui  disciplinarum  genere  (quod  nullus 
adhuc  praestitit  Magister  noster  eximius),  sed  et 
constantia  et  zelo  fidei  Christianae  non  ficto.  Quid 
hic  promovit  non  modo  doctrinalium  damnatorum, 
sed  et  authenticorum  authentica  damnatio,  nisi 
quod  sese .  irrisit,  et  huncmagis  glorificavit. 

Post  hos,  lohannes  Reuchiin,  in  quo  deprehensi 
sunt  theologi  quinque  Universitatum  (Deo  dispo- 
nente)  quid  sapiant,  quid  cernant,  quid  quaeraht 
doctrinales  damnatores.  !Nec  obscurum  est,  Lova- 
nienses  et  Colonienses  conscientia  huius  ignominiae 
agitatos,  quam  ex  Reuchlino  acceperunt,  nova  hac 
fabula  in  Luthero  quaerere  redemptionem  gloriae, 
ut  qui  in  illo  fuerunt  damnatores  authentici,.  non 
doctrinales  tantum,  exurentes  eius  libellos,  nunc  re 
pessime  gesta  nonnihil  fracti,  cum  nec  doctrinales 
nec  authentici  manserint,  ficta  humiiitate  tantum- 
modo  doctrinales  se  simulant,  sperantes  se  evasu- 
ros  quoque  authenticos.  Faciunt  autem  hac  crassa 
vairitia,  et  infeliciter  instaurata  gloria,  ut  deinceps 
facilius  sim  accessurus,  pio  simplicique  laico  dam- 
nante  aut  probante,  quam  universis  talibus  Magi*> 
stris  nostris  Lovanien.  et  Colonien.,  etiam  signo  uni- 
versali  in  unum    coliectis   personaliter,    simpliciter 


1)  In  ed.  Jen.:  nonnulhis.    2)  Ined.  orig. :  Chryso  - 
passi. 


190  Responsio  D.  M.  Lutiieri 

et  materialiter  supponentibus  ,   ampliatis ,   restrictis, 
appellatis,  expositis  et  resolutis. 

Absit  a  me,  ut  eorum  damnationem  vel  flocei 
faciam,  ut  qui  non  semel  tani  pertinacesinveiili 
sunt,  publicique  hostes  veritatis  et  inndidi  Kbelli 
exustores.  Denique  praevaluit,  ut  per  misericordiatn 
Dei  orta  luce  veritatis,  ludaeisque  dimisdis,  aecep- 
tisque  gentibus,  vulgus  civium,  artiflcum,  et  qao 
qui  sunt  a  MagistrOrum  ^)  istorum  studiis  remotio- 
res,  rectius  et  certius  de  Christiana  re  judicent,  quam 
theoiogi  doctrinales  damnatores,  diviseritque  Dbnii- 
nus  iteinim,  ut  non  populus  populus  sit,  Israel  Israel 
non  sit,  non  theologi  theologi  sint,  pontiflces  ponti- 
flces  non  sint,  sinatque  illos  nomine  inflari  vanjssimo, 
hos  re  gaudere  plenissima.  Atque  ita  videmus  fieri  ad 
oculum,  imo  et  ad  tactum,  nec  tamen  adhuc  Deum 
timent  ferreae  cervicis  et  aereae  frontis  Magistri  no 
stri  eximii,  populus    miserabilis   et  lacrimis  dignus? 

Omitto  hic  Vuessalum,  Fabrum  Stapulensem,  et 
arietem  illum  haerentem  cornibus  in  vepribus  Eras- 
mum,  et  multos  praeter  hos  alios.  Quid  enim  us- 
quam  natum  est  praestantis  ingenii  et  eruditionis, 
quod  non  statim  sit  petitum  ignavis  istis  fucis,  sic- 
ut  scriptum.est:  Esca  eius  electa.  Item  de  eodero 
Behemoth,  lob  41:  Oculi  eius  sicut  palpebrae  dila- 
culi,  omne  sublime  videt;  et  illud  Pro verbii :  Sum- 
ma  petit  livor. 

Jam  lustret  historias,  qui  volet,  et  referat,  si 
potest,  esse  unum  aliquando  istis  Magistris  supera- 
tum  per  arma  Dei  et  doctrinam  sanam,  quibas 
Paulus  praecepjt  destrui  munitiones  et  altitudines, 
extollentes  se  adversus  scientiam  Dei.  Si,  inquam, 
unum  possunt  ostendere,  permittam  eis,  ut  inversa 
dialectica  ex  una  singulari  induoant  universalem, 
ex  uno  die  calido  faciant  aestatem,  concludaniqne: 
Semel  vicinius  per  Scripturam,  ergo  nunquam  erta- 
mus.  Etiamsi  incipiant  a  concilio  Constantiensi,  quo 
seculo  maxime  tyrannisavit  autoritas  Inquisitorom 
et  Magistrorum,  nunquam  ratione  vel  autoritate,  sed 


1)  In  ed.  orig*:  Magistrorumque. 


ad  Condemnationem  doctrinalem»  191 

B6n8u  capitis  et  opinionum  suarum  egerunt,  aut  ad 
summum  decretis  hunianitus  statutis,  ut  omnibus 
palam  sit,  infelices  hos  homines  non  iudicio,  sed 
mera  temeritate  praecipites  ferri,  nec  offendi  falsi- 
tate,  sed  uri  novitate,  quam  tamen  postea  residente 
paulatim  furore  agnoscunt  et  ipsi  veram  fuisse. 

lohannem  Huss  et  Hieronjmum  de  Praga  qua 
ratione  superaverint  Constantiensi  Concilio ,  ut  ta- 
eeam  epistolam  Poggii  Florentini,  deinde  robustissi- 
mam  fEimam,  quam  nec  omnes  pontifices,  nec  om- 
nes  Universitates  sedare  queant,  etiam  inter  ipsos 
Magistros  nostros  privatim  confabulantes  satis  con- 
stat  et  convenit 

His  exemplis  abunde  monstrari  puto,  quanto 
sit  opus  timore  Magistris  damnatoribus ,  et  quam 
anxie  conandum  sit  eis,  ut  iudicia  Dei  terribilia  et 
mirabilia  non  sint  longe  a  facie  eorum,  quod  de 
impiis  scribitur,  praesertim  cum  toties  videant  sese 
foedissime  impegisse,  et  veritatem  oppr^ssisse, 
ne  tandem  pro  sua  temeritate  et  impietate  anti- 
christi  Apostoli  censeantur. 

Vehementer  autem  admiror  Lovanienses  et 
Colonienses  theologos,  qui  prae  omnium  Universi- 
tatum  theologis  primi  semper  in  aciem  temeritatis 
descendunt,  his  exemplis  non  pudefieri ,  et  omnes 
alios  homines  adeo  insensatos  stipites  iudicare,  ut 
non  cogitent  suam  inscitiam  et  temeritatem  toties 
deprehensam  palamque  traductam ,  adeo  graviter 
ubique  foetere,  ut  nullis  Universitatibus  quantumlibet 
pai^vis  minus  autoritatis  et  opinionis  reliquum  sit.  Sed 
(ut  dixi)  ira  Dei  haecest,  qui  caecitate  etamentia  eos 
percussit,  sicut  cor  Pharaonis  induravit  et  aggravavit. 

Sed  fingamus,  optime  Christophore ,  Magistro- 
um  exinciiorum  iudicio  omnia  hucusque  fuisse  sana, 
integra,  et  divinis  literis  firmata,  seponamusque  in- 
terim  a  conspectu  nostro  insignem  fiduciam  et  au- 
daciam,  seu  temeritatem,  qua  hucusque  magis  latroci- 
nati  sunt,  quam  eruditione  et  gravitate  probati  inventi* 

Ad  meam  causam  veniamus,  ubi,  si  me  errasse 
deprehendissent,  proterant  duplici  via,  aut  caritatis 
aut  iuris  Christiani,    mecum    agere.     Caritatis  erat, 


192  Redponsio  D.  IL  Lutberi 

si  edita  sohedula  populis  in  hunc  modum  persuasis- 
sent :  Nolite  offendi  fratres  scriptis  LuthenaiiiB  ^), 
multa  disputavit,  quaedam  forte  acutius  disit,  quam 
omnium  sensus  capiant ,  habet  etiam  diviaa  Serqh 
tura  suos  periculosos  locos,  quanto  magis  hominis 
scriptura,  Hanc,  inquam,  caritatis,  imo  Daturalis 
iuris  regulam  sine  dubio  vellent  a  me  sibi  servari  in 
simili  eventu,  quod  et  facerem  ego,  si  istorum  riftn 
pararem  non  tam  doctrinam,  quam  nomen  aliouiiM 
publice  insectari,  neque  enim  ego  uUum  unnuam 
nominavi,  quoties  dogmata  sum  insectatus.  Quare 
et  mihi  non  nocuissent  nec  veritati,  omnibus  autcD 
optime  profuissent,  sibique  ipsis  gloriam  et  anooreni 
tam  Dei  quam  hominum  obtinuissent. 

Ac  nunc,  quis  non  odiat  hos  Magistros  popa- 
lorum,  qui  aiios  docent,  se  ipsos  non  docent,  et 
proverbium  evangelicum  in  se  ostendunt:  Medice, 
cura  te  ipsum?  dum  magis  animi  morbo,  quam  iu- 
dicio  per  praeceps  ruunt  in  praevaricationem  cari- 
tatis  et  iuris  naturalis,  et  iuxta  evangelium  festu- 
cam  in  oculo  meo  observant,  trabe  sua  negleota, 
et  glutientes  camelum  colaut  culicem. 

Quis  autem  scripsit  dixitve  unquam  tam  sin- 
cere,  quod  insidiis  invidorum  non  patuerit  ad  de- 
pravationem?  Si  talem  Scripturis  sanctis  legendis 
a£ferant  furorem,  quae  syllaba  in  eis  non  evit  hae- 
retica?  An  hoc  discuut  Magistri  nostri  tot  annis, 
tot  sumptibus,  tot  curis  Lovanii  et  Coloniae,  ut  in 
alienis  libellis  ingeniosi  fiant  calumniatores  ?  et  ubi 
locus  non  est  calumniae  violenti  depravatoris  ?  Pa* 
tas,  quid  et  ego  possem  in  eorum  dialectica,  phi- 
losophia,  theologia,  id  est,  larvis  humanorum  phan- 
tasmatum,  si  eodem  ingenio  utar  vel  decima  parte? 
Aut  quae  irata  meretrix  non  etiam  superet  hac  arte 
Magistros  eximios  nostros? 

Vide  ergo,  cum  eorum  dialectica,  philosophii 
et  theologia  scateant  erroribus,  imo  quaedam  jerro- 
rorum  lernae  sint,  quam  aequi,  quam  amantes  suot 
invicem  interpretes,    adeo  ut  impiissimi  Aristotelis, 


1)  In  ed.  orig.:  Lutherinis. 


ad  Gondemnationem  doctrinalero.  198 

pablioi  Teritatis  vel  ex  profeeeo  hostis'^  sententii^ 
qaantumlibet  Ghmto  adversarias,  nunquam  noa 
effldosissimo  iDterpretamento  honestent^  etiam  Chti* 
Btain  ante  nudaturi  ad  ignominiam,  et  omnia  eins 
altaria,  quam  hunc  gentilem  animarum  oamilSoem 
turpitudinemque  eius  non  penitus  impurpurent  et 
inauFent.  Et  me  Cbristianum  fratrem ,  per  impra'' 
dentiam  meam  et  alienam  vim  in  publicum  traciam 
^o  tractant,  ut  non  modo  non  vestiant,  sioiibi  nu- 
dos  Lsura,.  8ed  id  pctius  agant^  ubi  optime  sum  etiaiti 
armatua  et  munitus,  denudent,  et  turpitudinem  me^ 
am  reveient  doctrinalitatibas  suis  subtilissirais.  . 

Haec  de  caritate,  iam  iuris  via  fnisset,  ut  iuxta 
Christi  praeceptum  prius  fratrem  peccantem,  etiara^i 
pertinaeiam  indicassem,  cum  sint  duodedm  horae 
diei,  monaiasent  privatis  literis,  sicut  Reuchlino  fe» 
ceront,  ut  me  ipsum  vel  explicarem  vel  emendarera^ 
vel  pertinaciam  ponerem,  hoc  sine  dubio  et  a  nie 
sibi  fieri  voluissent.  Ubi  si  non  audissem,  tam  evan^ 
geticis  mandatis  obtemperantes  fecissent,  qaae  se- 
quantur,  at  nunc,  neque  Deum  neque  hominem  ve- 
riti,  audent  sese  iactare  zelo  fidei  in  me  ferri,  quasi 
possibile  sit  credi,  spiritum  sanctum  suis  contemp- 
toribus  adesse,  quem  potius  formidare  debuerunt, 
ne  zelum  istum  inobedientiae  et  peccati  sibi  a  blas*' 
phemantibus  tribui  tandem  non  pateretur. 

Hirum  vero  ac  novum  theologorum  genus  nos 
sumus,  qui  ea,  quae  Dei  sunt,  curare  non  ante 
praesumimus,  quam  irritato  Deo  in  omnibns  suis 
praeceptis,  pro  quibus  tamen  meritis  nescio  qaot 
nobis  aureoias  in  coelo  ipsi  promittimus.  et  magna 
bacca  zelum  fidei  apud  homines  iaetamus.  Missam 
sacrificaturi,  aut  aliquid  lecturi  acturive  pecoata 
oonfitemur  et  Deum  placamus,  veritatem  Dei  de- 
fensuri,  ubi  maxime  opus  est  Deo  placato  et  pro- 
pitio,  Deum  irritamus,  imo  irridemus. 

Quare  nihil  mirum,  si  Magistri  isti  misemimi 
sic  me  videantur  velle  curare,  ut  ille,  qui  cum  fira» 
trem  e  limo  traheret,  altius  immersit  et  suflfocavit. 
Hoc  more  nostra  secula  digna  sunt,  ut  iuxta  Mi- 
cheam   frater  fratrem  ad  mortem  venetur,  et  obse- 

Lntheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  i.  p.  Vol.  IV.  13 


194  RMpondo  D.  M.  LatlMri 

quiiun  se  praestare  Deo  arbitreiiir,  qni  eenteiptii 
primuBi  Dei  praeceptis  pauperem  reti  soo  HMBola- 
rii.  In  haec  tam  portentosa  orimina  nnllwi  M 
selus  Lovaniensium  Goloniensiumque.  Hie  niiUM 
Oard.  Dertusensis^  nulla  Roma,  nuUuf  asqnaai  do- 
otrinalia  damnatur  ^) ,  sed  laudatur  hio  peoealof  ii 
desideriis  suis,  et  impius  benedicitur.  Sed  Mne,  ■in' 
dioium  irae  Dei  sic  urget. 

Sed  donemus  et  hano  iniuriam  et  iniqiiitatea 
MagistriB  nostris,  sanotiMimus  Dominua  Leo  Fipa 
quid  peocavit  in  Lovanien.  et  Goloniea.  danmaloies, 
ut  libellum  auo  nomini  dicatum,  suis  pedilHu  i>Uar 
tum,  8uum  iudicium  exspectantem ,  anhelantes  isti 
llagistri  e  manibus  eius  raperent,  ^9uo  «tqltoaeb 
subucerent?  An  volunt  occulto  morsu  MuietitalM 
suam  arguere  ignaviae,  inscitiae,  negligentiae,  imo 
impietatis  in  Deum  et  ecolesiam?  An  soli  et  priaii 
ttortalium  in  toto  mundo  sunt  Lovanienses  at  Co- 
lonienses? 

Verum  ego  ionge  stultissimus,  qui  id  yenialii 
pecoati  licereHagistris  nostris  eximiis  doetrinaUbw 
miror.  Quid  hominem  pontiflcem  ver^ntur,  qai 
universis  Dei  mandatis  conculcads  in  proxiaHUi 
insaniunt?  Sat  est,  si  verbotenus  et  speoietenui 
Deum  et  pontificem  hominem  honorent,  et  «Bb  li* 
tulo  zeli  divina  et  humana  omnia  profanent  ad  ha- 
dem  Dei  et  honorem  sanctae  sedis  apostolioae,  et 
defensionem  sacrae  theoiogiae  et  philosophiae. 

Verum  satis  haec  de  cuipa  temeritatis,  naa^ 
insoitiam  (sapientiam  voiui  dicere)  videamns. 

Capitulum  primum  est,  insignem  pliiloeopluae 
detraotionem  contineri  in  libris  meis.  Vidos  his 
leli  foBtem?  nempe  ne  lucrum  Facultatis  areaomt, 
sine  dubio  vel  toti  libro,  vel  multis  parsum  eflsel) 
si  boo  uicus  non  tetigissem.  Respondeo  taaM 
Magistris  nostris  exiroiis,  non  Lutherum,  aed  LS' 
vanienses  et  Coionienses  esse  detractores  pbiioso-' 
phiae.    Exspeetas,  ut  probem  diota?  Non  oportei 


1)  In  ed.  orig.:  damnator. 


ad  Con^ttkikiationem  doelrinalem.  19$ 

Nam  «leut  hi  theologi  omnia  soluin  diouBt,'et  om- 
nift  daiiiiiiint^  «t  nihil  probant,  ita  verisioiile  esl,  jfran 
pMSuros  eMe  probationem  oontradiotQris,  qui  ooaifA 
eadem  menaura  metiri  volent.  SuflBcit  enim,  hie 
Hwlieroularum  more  oontradiolionis  tantum  verbis 
Gontendere,  Est,  non  est,  Ita,  non  ita^),  Sic,  noti 
916,  ¥06  erratis,  non  erro,  ne  statuta  et  morem 
lfligi#tPonim  praevarioemur;  tamen  de  favore  et  Ir- 
eentia  Dominomm  spectabilium  Deeanorum  et  Ma« 
gi0lrorom  nootrorum  spedati  prius  petita  et  obten^ 
ta,  brevit^ir  pv^obo  quod  diid. 

Boe  .ego  arbitror  phiiosophiae  detraetore»  esae^ 
oooeBtes  tum  pueris,  tum  Benibus,  et  universoe 
eeeleaiae,  qui  hoc  philosophiam  appellant^  quod 
philoeophia  non  est,  et  sub  nomine  philosophiae 
opthnaa  adolesoentium  animas  suis  somniis  et  ^trb* 
ribttB  occupant  et  perdunt.  Cum  autem  pifaetear 
Aristotelem  nihil  tradant  (in  quo  fere  nihil  est  phi^ 
iQaopl^iae),  ^um  ipsum  nunquam  intelligant,  aasutis 
ei  miis  divinationibus  pro  veris  interpretatianibuS| 
et  tam^u  philosophos  sese  iactent,  quid  possunt  i|f 
philosophiam  atrocius  committere?  Quod  si  negent, 
obiicerem  eis,  ut  in  testimonium  suae  philosopbiaf 
prooemium  Phjsicorum  (quod  adhuc  nuUus  eonun 
intelie^it)  aut  Posteriorum,  aut  Metaphysicae  pobis 
interpretarentur,  ad  germanum  Aristotetis  sensuiq. 

.  8ed  metuo,  pe  denuo  coacta  F^cultata  damn^t 
Lutherum,  iterum  nitdis  doctrinalibi)s,  autbeQticis  yerr 
bia,  dii^entes :  Lutherus  detraxit  Magistris  nostri^,  ne> 
gans  Qos  esse  philosophos  et  prooemia  librorun)  Ari* 
stotelis  scire.  Nam  postquam  hanc  artem  apprehen- 
derunt,  ut  non  nisi  Damnamus  dicant,  nec  smt  ob- 
stricti  ad  reddendam  rationem ,  quo  pluribus  ego 
probd>vero«  eo  plura  illis  damnanda  obtulero. 

Credatis  autem  fortiter,  Magistri  nostri  eximii, 
Luthero  esse  notam  philosophiam  et  theologiahk 
vestram,   in  qua  non  pessinio   ingenio    nec  ultima 


1)  In  ed.  orig.:    Bdt.    Kon.  fist.  Non  Ita.    Kon  ita. 
Sic.  Non  sic. 

13* 


196  Reaponsio  D.  M.  Lntheri 

sooordia  versatus  sit  plos  duodecim  annis,  interqoe 
sjnpalaestritas  vestros  detritus,  non  mihi  persuade- 
bitis,  philosophiam  esse  garrulitatem  illam  de  ma- 
teria,  motu  infinito,  loco,  vacuo,  tempore,  qiiae 
fere  in  Aristotele  sola  discimus,  talioi  quae  aee 
intellectum,  nec  affectum,  nec  commnnes  homiQHVi 
mores  quidquam  iuvent,  tantum  contentionilMu 
serendis  servandisque  idonea.  Quod  si  maadne 
quid  valerent,  tot  tamen  opinionibus  confnsa  aiqit, 
^t  quo  quis  certius  aliquod  sequi  proposuerit)  hoc 
incertior  feratur,  et  faces  Euboicas  seetetnr,  et  aeco 
tandem  cum  Proteo  sibi  Aiisse  negotium  poeniteat. 
Has  procellas  vos  philosophiam  dicitis,  Magiatri 
nostri.  Sat  erat  iuventutem  Ghristianam,  tanqnaoi 
in  barbara  Aegypto  servientem,  haeo  ideo  disoeie, 
ttt.oum  tyrannis  suis  loqui  possit,  non  probaie, 
donec  -  liberetur ;  sic  ego  adolescentes  institom 
soleo» 

Scio  iamdudum,  mi  Christophore,  te  ridere  hos 
egregios  damnatores  doctrinales,  et  illud  festiTuiii 
tuum  tecum  murmurare:  Cum  talibus  Dectoribofl 
ausim  et  ego  congredi.  Sic  enim  soles  titulares  islsi 
Bullas  nihil  non  sibi  arrogantes  salire.  Verum  positis 
salibus,  quidus  digni  sunt,  pro  eis  potius  mecnm  dole, 
qni  sub  his  tyrannis  ingenia  optima  prostituere  cognn- 
t^.  Nam  quod  sine  caussis  adieotis  mea  damna- 
mnt,  nemo  est  omninm,  qui  non  damnei  et  rideat, 
qua  frivola  et  temeraria  damnatione  non  pamai 
probationis  meis  libellis  adiecemnt,  pmesertioi 
apud  eos,  qui  non  penitus  sunt  cantes  et  sfipites. 

Suspicor  tamen  eos  pmdentissimo  consiiio  no- 
luisse  aliquid  probare,  aut  rationem  ullius  reddere, 
quod  memores,  quid  promovissent  Colonienses  in 
Beuchlin  iuristam,  et  quo  impetu  eoram  insnlaissi- 
mam  farraginem  disiecerit,  timuemnt,  ne  et  ifti 
in  eomutum  et  ungulatum  bovem  impingeroit, 
multo  atrocius  saeviturum,  cum  scirent  me  Uieolo- 
gum  et  snaram  lamiamm  non  imperitum  mea  sie 
muniisse,  ut  convelli  feiiciter  posse  desperarent,  et 
tamen  salva  permanere  non  ferrent. 


ad  Gohdeinnationein  doctrinalem.  197 

"  Atque  id  nimimm  est,  ubi  magno  hiatu  ordien- 
166  epistolam  suam  fiftstu  plus  quam  Peripatetieo 
iactant,  sese  esse  viros  sexa^ginta  ex  fortissirois 
Inraeil ,  qui  ambiunt  lectulum  Salomonis ,  quonim 
caiQ3que  gladius  super  femur  suum  propter  timorefi 
nootumos,  ad  quos  praecipue  pertineat,  per  sacram 
Sciripturam  fidem  tueri,  et  errores  exstirpare.  Po- 
stea,  ubi  operi  accinguntur,  et  iam  speotatores 
avidi  circumspiciunt,  ubinam  rutilet  gladius  fbmoris 
yersatilis,  aut  Scriptura  sancta  fulminet,  audiunt 
aliud  nihil,  quam  verbum  hoc  primae  coniugationis : 
Damnamus  doctrinaliter,  crepitum  soilicet  flculni 
idoli.  Et  impletum  est  illud  Salomonis  proverbium: 
Ventua  et  nubes,  et  pluvia  non  sequens,  vir  pro- 
missa  non  complens.  Quis  tam  morio,  qui  pueri- 
lea  has  Magistrorum  ineptias  non  rideat?  Veliip 
doeeri  ab  his  Magistris  nostris  eximiis,  an  gladius 
femoris  et  Scriptura  sancta  Lovanii  et  Goloniae, 
verso  rerum  ordine,  idem  sint,  quod  verburo,  dam- 
narous,  et  adverbium,  doctrinaliter? 

Vos  itaque  compello,  Magistri  nostri  eximii 
Lovanienses,  Golonienses,  agite  quod  promittitis, 
per  saoram  Scripturam  tuemini  fldem,  per  femoris 
gladium  pellite  nocturnos  timores,  cur  prdmittitis 
quod  non  impletis?  cur  iactatis  quod  non  praesta'- 
tis?  An  distinguitis ,  ut  promittere  ad  publicam 
schedulam  condemnationis,  implere  ad  angulum  se- 
cretum  coactae  Facultatis  pertineat?  utque  noctur- 
nos  timores  triumphabundi  publice  provocetis,  pro- 
vocatis  autem  et  adventantibus  tenebrosum  angulum 
effoeminati  petatis.  An  illud  Horatii  vobis  occini 
placet: 

Nec  sic  incipias ,  ut  scriptor  Gyclicus  olim, 
Fortunam  Priami  cantabo  et  nobile  bellum. 
Quid  feret  hic  tanto  dignum  promissor  hiatu? 
Sciiicet  fumum  ex  fulgore,  non  ex  fiimo  dare  luoem 
cogitastis,   et  imagine  Moab  maior  est  praesumptio 
vestra ,   quam  fortitudo ,    concipientes  ardorem  ,    et 
parientes  stipulam,  ut  Esaias  dicit. 

lam  si  quaeras,  quid  sit  lectus  Salomonis,  qui 
fdrtes  Israel,    quid  timor    nocturnus,   quid  femur, 


t98  Retponsip   D.  M.  LiOheri 

qiiii}  ambire  lectum?  ea  felicitato  diaserenjt  y^ani- 
que  Dei  taractabunt,  ut  malles  eos  non  miiuiA  em 
mutos  ad  diasereudttm,  quam.  suut  ad  sua  proban- 
duip*  Qua  enim  eruditione,  flde,  dexteritate  bwf 
locum  Scripturae  huic  aptaverunt  propoBitO|  eadeiQ 
«ine  dubio  m^  ponfutassept,  et  8u'a  probaaa^tst  H 
qapd  non  ignorabant,  ideoque  non  audebiMit,  quan- 
tacunque  temeritate  agerentur.  Tanti  momenti  e^ 
quod  BccleaiasticuB  ait:  Semper  praesumit  sae^a  et 
perturbata  conscientia, 

Hi  Bunt  Magistri  nostri,  hos  E<9ciaB  lipilae 
iudices  rerum  sacrarum  urgebat  eligi,  alloqfd  Boa 
dJspntaturus,  quorutti  inscitiata  et  temetitatom  faaud 
ignorans,  non  firustra  cunctabar.  Bt  quid  noii 
▼inoat,  quid  non  impetret  ab  huius  fiariBae  tani 
dootis,  tam  prudentibus  hominibus,  qui  damMmai 
pro  probamus  in  ore  kabent,  et  aliud  nihil?  Sed 
iail»  ad  reliqua  per  ordinem  veniamus,  eaqne  bve- 
Titer  notemus  dunta^tat,  ne  denuo  RcBolutrones 
scribere  sit  necesse,  donec  mea*  conibtayerint 

Inierim  eorum  condemnationem  non  aliud  habitnri| 
quam  si  nobis  ebria  mulier  maledixisset  Quod  si 
etiam  vi  et  multitudine  praevaluerint,  me  vivanto, 
quam  viam  solam  in  me  affectant,  post  mortem 
tomen  utrorumque  probiberi  non  poterit,  quin  vim 
mihi  factam  fama  ferat,  nec  fiiisse  unquam  convie- 
tam.  Interim  doctrinae  meae  fundamentum  stat 
firmissiroum,  habens  signaculum  hoc;  Novit  Domi- 
nus,  qui  et  quae  sunt  eius.  Si  ex  Deo  est,  disnol- 
vi  non  potest,  si  ex  homine,  servari  non  potest 
Quin  id  unice  gaudeo,  damnari  vivente  me  tam  opera 
quam  verba  mea  ab  his,  qui  vi,  non  ratione  agilkan- 
tur.  Donec  enim  rationibus  non  vincunt,  et  vi  pug- 
nant,  consoientiae  fiduoiam  augent  potius,  qmm 
terrent,  et  mihi  mea  probant  robustius  hac  vi  iua, 
quam  ego  ratione  probavi  unquam.  Odiat  ergo  vel 
amiet,  qui  volet,  Christus  meua  vivit,  et  ego  vivam, 
donec  vis  indocta  et  inscia  mecum  pugnat.  Seitum 
eat  illud  Chi^ysostomi:  Armare  se  Pimrisaeoa  multi- 
ti)di|[i9,  %Mfando  ^e  nudos  esse  veritate  proijiteDtari 


ad  ConckmnMdoAeiii  doeferilialein.  199 

ei  mrsttm:   Malitia   eomfiindiitor   aliquaAkdo  ralioii^ 
v^totiS)  comgitur  vero  nunqiiam.  .     .> 

Ad  idem  capitulum  pertinet^  detraetioiieia  mn* 
niuiii  Doctori^m  ab  annie  quadriogentis  contin^ri  in 
«ieia  UbeUi».  Hic  Magiatri  nostri,  postquan  pUio-» 
aofJu  fifterunt  paulatin  profitentes^  faeti  sttntiiuristae) 
ei  per  praeseriptionem  dogmatum  suorum  robue 
m  temporia  longitudine  eaptant^  non  ex  autoriti9ite 
et.mtione^  Dico  et  egO:  Si  contradicere  alioiiua 
dogmati  eat  illi  detrahere,  Lovanienfied  et  Golonit 
enses  Magistri  nostri  sunt  detractores,  non  Docto-^ 
nuti,  qw.ab  annis  quadringentis  fuerunt,  sed  Ohriati 
et  Spiritus  sancti,  qui  ab  aeterno  luii,,  eliiils  dMtri« 
nam  damnant  et  eriminantur,  nonseeua  ac;  FAustus 
Maoiehaeus  Deum  veteris  Testamenti.. 

Priikio,  pro  haeresi  damnant  has  quialfttor  pro*» 

positiones: 

Opus  bomim  opiimie  fiftctum  estpecoatum  venialek 

.flancti  inomni  bono  opere  minua  faeiunt^  quain 

debent 

Kullus  Sanctorum  vixitin  hac  Vita  sine  p^cato^ 

Sancti  indigent  miserioordia  Dei  ignoscente  la 

operibus  bonis, 

£t  sic  damnattts  est  haereticus  Ejsaias  64.  dicens : 
Ecce  tu  iratus  es  et  peccavimus,  in  ipsis  fdiitius 
semper,  et  salvabimur,  et  fe.cti  sunuis  immandi 
omnes  nos,  et  quasi  pannus  menstruatae  univefSae 
iustitiae  nostrae. 

Sententia  autem  Magistrorum  nostrorum  proba- 
tur  sie:  Nos  sumus  Magistri  nostri,  sic  volumutf, 
sic  i.ttbenius,  sit  pro  ratione  volimtas. 

Sed  hic  Golonienses,  ut  subtiliores,  JjOv^nieAr 
sibus  suis  succenturiati  praeoocupant,  solvendo  om<- 
nes  rationes  meas,  praeteritas,  praesentes,  et  futa<- 
ras,  simul  et  breviter  sic,  sacras  Scripturas,  sanc- 
torumque  patrum  sententias  a  me  perverti,  et  m 
sensum  perniciosum  contorqueri. .  Sic  oportet  Ma- 
giskos  nostros  magistraliter  confutare  haei*eses,  et 
ad  Scripturas  Patresque  inductos  porreoto  rostro 
ragatoque  naso  authentice  et  doctrinaJliter  dicere: 
Tu  pervertis  Scripturas,  nos  soli  recte  inteUigimua. 


200  Retpoiuio  D.  M.  Lathcri 

Et  81  quaeiiM,  quomodo  probent,  mota  manu  rilea- 
tium  autoritative  indicere,  dicendo:  SatiB  est,  dixi- 
mofl  sentimentum  nostram. 

Unde,  Biye  exurant,  sive  submergant  meos  li- 
bellos,  id  quod  dixi,  iterum  repetens  dioo:  In  hae 
sententia  me  ftic  esse  audacem,  ut  ignem,  mortem, 
et  omnia,  etiam  iras  bestiarum  istarum,  Deo  pro- 
pitio,  rim  passurus,  et  omnem  contraria  dooentem 
pertinaciter  pro  haeretico  habiturus,  etiamri  LoTa- 
nienses  et  Golonienses  synagogarum  Maffiatri  nofltri 
ad  unum  omnes  aliter  saperent,  quos  et  liie  ecriptiB 
confiteor  me  pro  haereticis  et  misericordiae  Dfi 
inimicis  habere. 

Non  autem  negavi  unquam,  nos  meritis  et  pre- 
cibus    Sanctorum    quantumlibet   imperfectiB    ioyari, 

Suod  subdole  mihi  inurere  conantur  miseri  homincB. 
ed  quod  humano  arbitrio  nobis  posBint  applicari 
et  communicari  aliter,  quam  per  virtutem  fldei, 
Bpei  et  caritatiB,  quae  est  communio  sanotoram,  a 
quovis  sacerdote  et  fratre  dabilis  ministerio  verbi, 
non  probabunt  Magistri  nostri,  nisi  iis,  qui  dicturi 
Bunt:  Magietri  nostri  sic  dixerunt,  et  tempore  qua- 
dringentorum  annorum  praescripserunt. 

Secundo  capitulo  miseras  et  iam  cadaverosaB 
indulgentias  ad  iuventutem  et  robur  pristinae  de- 
ceptionis  revocaturi,  haereticum  me  statuunt,  quod 
indulgentiis  relaxari  dixerim  poenas  arbitrio  duntax- 
at  hominis  et  oanonum  statutas. 

Hic  salva  reverentia  venerabilium  dominorum 
Magistrorum  nostrorum  non  est  servata  cautela  Ca^ 
dinalis  Dertusensis,  .  qui  praemonuit  diligenter,  ut 
mea  ad  verbum  religiose  signarent,  forte  metuenB, 

3uod  futurum  erat,  ut  se  ipsos  irriderent,  ri  alia 
amnasse  convinoerentur ,  quam  ego  scripsisaem. 
Exstat  liber,  nec  possunt  negare,  me  hano  rem 
disputasBC  et  inquisisse,  nec  in  sermone  vulgari 
auBum  Aiisse  quidquam  definire  et  asserere,  sieat 
nec  hodie  assero:  licet  nec  ulli  Magistri  nostri  in 
unum  sive  diatributive  sive  coUective  sumpti  po- 
tenint  uiram  partem  vel  probare  vel  eonfiitare,  niM 
ex  praeaoriptione  et  ubu,   imo  ^usu   quaeBtonui 


ad  Condemnationem  doctrinalem.  201 

vel  mittentian)  eos.  Proinde  necesee  est  haeresim 
hoc  looo  Ma^stris  nostris  significare,  id  quod  est 
diBputare,  de  re  primum  incertissima,  deinde  inntili 
et  non  neoessaria :  econtra  catholicnm,  etiamsi  du- 
biteS)  an  fides  in  rem  sacramenti  sit  necessaria,  et 
poenitentia  incipiat  ab  amore  Dei.  Nec  mirum, 
quia,  si  philosophiae  detraxissent,  sicut  ego,  ac  non 
potius  Chdsto  aequassent  et,  quantum  est  in  usuj 
praetulissent,  quomodo  tam  subtilem  et  novam  hae-- 
resis  siffnific^onem  potuissent  invenire?  Quis  non 
merito  hanc  philosophiam  suspiciat,  quam  ubi  per 
grammaticam  didiceris,  et  grammatice  loqui  volueris, 
nova  tibi  et  omnibus  ignota  flngenda  est  gram- 
matioa. 

Aiunt  autem^  conciliis  indulgentias  esse  firma- 
tas,  egregii  domini  Colonienses,  ideo  me  contra  con- 
cilia  locutum  haereticum  esse,  scilicet  ex  1.  Posterio- 
rmn  sicloquuntur,  ubi,  ut  pro  rhetoricis  discuntsuadia^ 
lectica,  ita  quaestionem,  Si  est,  et  quaestionem,  Quid 
est,  pro  eadem  habent.  Ego  enim,  an  indulgentiae 
essent,  quomodo  potui  dubitare  aut  negare,  ut  in 
hoc  conbra  concilia  saperem,  qui  tot  scripsi  de  in- 
dulgentiis?  Aut  quis  est  orbis  angulus,  qui  non 
queratur  se  deceptum  indulgentiis?  tantum  abest, 
ut  esse  indulgentias  ullus  hominum  aut  nesciat,  aut 
neget,  multo  minus,  ut  hinc  haereticus  fieri  possit. 

Hoc  autem  quaesitum  est,  necdum  inventum, 
quid  essent  aut  valeantindulgentiae?  Hic  debebant 
Magistri  nostri  eximii  philosophiae  oculos  apetire^ 
et  non  tam  ridicule  et  pueriliter  ineptire  in 
(Jnaestione:  Si  est,  pro  quaestione:  Quid  est. 
Nihil  autem  usquam  reperitur,  quid  sint  indul- 
gentiae,  nec  in  conciliis,  nec  sjnagogis,  nec 
conciliabulis ,  nisi  quod  in  isto  centenario  annorum 
coeptae  sunt  in  purgatorium,  et  in  coelum,  et  in- 
femum  extendi,  per  impudentes  nebulones,  et  ani- 
marum  seduetores.  Inter  quos  tamen  zelus  Magi- 
strprum  nostrorum  nuUum  invenit  haereticum,  scan- 
dalosum,  erronem,  etiamsi  totum  mundum  falleret 
et  exhauriret,  errore  perniciosissimo.  Mevero  esse 
oportet  haereticum,  etiamsi  error  in  indulgentiis  sit 


200  .    Biwponiio  a  M.  LaOieri 

innoxiuA,  iinbuuUttin  periculiitn  aitsahUaa^  «iaolkie 
usquam  eaeent  indqlgentiae.  Adeo  diftmtua  ot  Wr 
iBger  eat  zelus  Magistrojrum  noeftiroruni)  utdedBmii 
oyminum  et  anetuoi,  iudioium  autetn^  fidem^et  na- 
eerieordiam  negligant,  Yeruntamen,  ve^iam  d^B^ 
dam  afbitror  ColoniensibuSy  quod  eia  deftut  Caid< 
Dertttsensis,  qui  praemoneret,  me  id  idamnarenti 
quod  nemo  dixiaset,  alioqui  mihi  et  omQibus  lodi- 
brium  futuri. 

Bt  quid  fax^iam  miser?  OhrUtuSy  ifaa  mltitas 
et  suavitas,  Maroi  3,  circamspexit  Pharisiaeoa)  ia 
irai,  contristatus  super  caecitate  cordis  eorttB^:  >  St 
Paulus  Act.  16«  eodem  exemplo  doluit  super  apiri* 
tum  pjthonicum  puellae,  et  17  Athenis  incitamtar 
spiritus  eius,  videnfr  idohMviae  dedi^am  cavilatem. 
Qttid  ego  faex  peeeati  faoiam?  videns  iti  VfitgiBtnM 
popttlomm  Christi  tam  crassam  oaeoilatem  ^  ut  .«m 
Chddtum  neo  Aristotelem^  qec  snas  saltem  opiBAO- 
bea  intelligant,  et  tractare  p^ssint,  nisi  m  oa|ptio- 
nem  et  laqoeum  et  confusionem  sud  ipaomo»f 

Rogo  vos  orassos  (paene  efflttzisfi^),  deaiatite 
I^utherana  aut  iudicare  aut  traciare,  impaces  eatis 
huic  rei,  tam  in  Aristotele  quam  ^acris  literia^  samitB 
copolata  vestra  et  vestris  yiribus  materiam  aeqoam. 
Satis  in  Reuchlino  et  Petro  Raven.  eti  aliis  oaten- 
distis,  quam  nihil  seiatis,  et  temere  omnia  audeatis^ 
Qui  iufirmus  est,  olus  mandueet*  Nolite  voa  ipsos 
faUere.  ludicium  et  condemnatio  vestra  BuUitts  iam 
o}im  fttit  antoritatis  et  fidei. 

fiiusdem  caeoitatis  et  amentiae  testimonia  sunt^ 
quae  sequuntur ;  Item  oircaSaci-amentam  poenileBtiae 
0n<ores  seminat,  ut  quod  sine  gratia  Dei^  primo  iv- 
mittente  eulpam,  nec  votum  remissionis  quaeren- 
da^e  homo  habere  potest. 

Item,  haeretica  est  sententia,  qua  saoraoienta 
novae  legis  gratiam  iuAtificantem  dare  dicuntur  illia, 
qui  non  ponunt  obicem. 

Hos  eri^ores  duo»  adhuo  asserit,  non  esao  er- 
rores,  Lutherus  nihil  nioratus  Lovanienaes  Sootiataii, 
et  Colonienses.Thomdfitaa,  id  est,  Pelagianosy.  de 
eapito  propiiQ.  diviaaptef);  adversua  gratiam  .Chriati 


ad  Conde«iD«tionem  dpctrkialem.  203 

inei^iiieDtes ,  et  exflpect^i  cuiq  fiducia  tain  ooofliiap 
tj^PAeiP  quam  probationejai^  utriusque.  Sed  et  ipsoe 
ciim  i^e  \p8i^  ooaiiQittit  Neque  enivi  iater  eoa  ipeo9 
isL  Mo  re  convenit,  niBi  quantum  Pilato  et  Herodi 
et  Pbpui^aeiB  adversus  Dominum  et  Ghristum  eius. 

Sequitur: 

•Gtrea  eontritionem  istud  dat  oonsilium:  Oonfes* 
eams  ante  omnia  tecum  cogita,  quid  fttceres,  m 
non  eflset  praeceptum  confitendi,  et  an  elc  etiam 
Y^llefi  eonfiteri,  et  ea  quae  fiequuntur. 

Hie  Luiheros  oonfitetur  se  vera  dlxisse,  etiam 
Magiirtrorum  nostrorum  eximiorum  autoritate,  qai 
eoMtanter  aederunt:  Quicquid  extra  caritatem  nt, 
peeealum  esse.  Nisi  quod  Magietris  nostris  solo 
hoo  nomlne  (quia  Magistri  nostri  sunt)  licet  idem 
alio  el  alio  tempore  et  loco  damnare  et  probare, 
qaod  ifiihi  haeretico  nondum  licuit.  Nam  de  gratia 
movente  et  caritate  distinetionem  magistralem,  (jaani 
tle  eerebro  suo  finxenint,  ludicro  similem  arbitror, 
cum  certum  sit,  iustitiam  (id  est,  le^em  Dei)  non 
diUgi,  nec  peti,  niei  praeveniente  cantate. 

Sequitur : 

Improbat  etiam  modum  examinando  oonaoientiani 
eoiitra  C:  Quem  poenitet,  et  Caaonem  concilii  ge- 
aeralisi  OmniB  utriusque  sexua,  de  poe«  et  re.  Recte 
hic  magifltri  noetri  suo  promisso  satisfaciunt.  61a- 
dioiB  femoris  et  Scriptura  sancta,  quibue  aexaginta 
fortee  iBrael  accinoti  sunt,  his  verbis  intelliguntar 
eese  ii^:  Quempoenitet,  etc:  Qmnis  utriusque  Bexua; 
itcmm  scilicet  pova  grammatica  doctrinaliter  loquen- 
di.  Nonne  lapiUi  aerei  fragorem   audit  haeo  talpa? 

Canon:  Omnis  utriusque  sexus,  habet,  ut  omnium 
peccatorum  suorum  faciat  quisque  confeesionem.. 
Hio  per  Omnium  peccatorum  Magistri  nostri  eximii 
intelliguut  examinationem  consoientiae,  id  est,  car«- 
nificinam  conscientiaruro,  qua  hucusque  multas  ani- 
maa  oneraverunt  pecoatis,  ut  Apostolus  praedixit, 
2*  Timotib.  4.    Quae  iutelUgeutia  «imilie  est  ei|  qua 


204  Responsio  D.  M.  Lntheri 

idem  capitulum  nonnuUi  sic  irrident:  Omnis  utriiie- 
que  sexuiB,  id  est,  ii  solum,  qui  utrumque  sexom 
habent,  scilicet  Hermaphroditae,  debent  omninm  jMO- 
oatorum  suorum  facere  confessionem.  IHgniQSiiiia 
plane  irrisio  Ganonis  istius,  si  sic  eum  intelH- 
gi  Yoluissent,  sicutLovanienses  intelligunt.  Quis  enim 
omnia  peccata  sua  nosse  potest,  nedum  conflteri, 
oum  scriptum  sit:  Deliista  quis  intelligit?  et  leremi. 
17:  Pravum  est  et  inscrutabile  cor  hominis^  et 
iterum  idem:   Non  est  via  hominis  eius. 

Vix  me  hic  contineo,  ne  in  frontes  istas  indoo- 
tissimas  Sophistarum  invehar,  parcam  tamen  ob  ti- 
morem  Dei,  id  libere  professus:  81  iste  Ganon.  om- 
ninm  peccatorum  simplicita*  exigeret  confessionem, 
damnanduB  esset  ut  impius  et  perniciosissimaB. 
Nam  inde  nati  sunt  libelli  isti  de  modo  oonfitendi, 
ubi  peccata  in  matres,  filias,  sorores,  neptea  et 
nepotes  infinitasque  alias  species  distincta  Bont, 
nuUa  alia  cura ,  nisi  ut  nullum  peccatum  omittrare* 
tur  in  confessione,  -quod  plane  est  impossibile.  Ham 
si  rigor  Ganonis  stet,  nec  oblita,  nec  ignorata  peo- 
cata  excepta  sunt,  quia  dicit:  Omnium  peccatpmm 
suorum  faciat  confessionem.  Sed  de  his  latius  in 
ratione  confitendi. 

Ego  tamen,  ut  Magistros  nostros  eximios  men- 
dacii  arguam,  non  improbavi  examinationem  con- 
scientiae,  nec  hoc  poterunt  probare,  unqiiam  a  me 
ftictum  :  sed  anxiam  camificinam ,  qua  iuxta  huhu 
canbnis  mortiferam  sive  constitutionem  sive  inter- 
pretationem  ad  impossibile  ducuntur  miseri  Chri- 
stiani,  nihil  daturi  promittenti  Dei  misericordiae, 
nisi  omnium  pecoatorutn  fecerint  confessionem,  id 
est,  ut  nunquam  pacem  habeant  plusque  confldant 
in  suam  infelicem  confessionem ,  quam  Dei  miseri- 
cordiam.  Atque  hio  optassem  Lovaniensibus  meis, 
ut  et  alterum  Gardinalem  Dertusensero  habuissent 
monitorem,  nam  hunc  unum  solita  temeritate  prae- 
terierunt,  frustra  monentem,  ut  mea  omnia  ad  ver- 
bum  signarent. 

lam  si  et  cetera  prosequar  hominum  infeliois* 
simonim,  tum  somniamihi  imposita,  tum  mea  ftilse 


ad  Condemnationem  doctrinalem.  205 

intellecta,  prolixior  fiatn,  quam  illi  mereantur,  et 
quam  pius  lector  ferre  possit,  unum  dico,  mihi  non 
potuisse  persuaderi ,  vel  multis  Nestoribus,  esse  Lo- 
vanii  et  Goloniae  tam  crassos  theologos,  qui,  etsi 
in  Reuchliana  causa  insigniter  deliraverunt,  mitius 
tamen  quam  in  hac  mea  deliraverunt. 

Quare  ceteris  contemptis,  et  ad  horum  exem- 
plttm  aei»(linati8,  ne  libidiQe  insectandi  .yideai^  oom- 
moveri^  si  eingula  persequar,  volo  receptui  canere, 
et  tafli  Lovanienses  quam  et  Golonienees  theolbgos 
tibi,  optime  Ghristophore,  nullo  alio  nomine  com- 
mendare,  quam  isto ,  quod  multa  audent  et  dicunt, 
quae  nec  probare  nec  confutare  unquam  poterunt. 
Quod  gehUs  hominuih  quale  sit,  tu  f^dile  ndsti,  cum 
nullus  fornix  aut  taberna  quantumvis  ebria  sit,  in 
qua  non  queas  tales  invenire  censores  et  iudices: 
nisi  quod  hoc  opere  Deus  notam  nobis  facit  iram 
saaniy  qua  pueros  istps.et  effoeminatos  nobis  con- 
stituit  ^^ncipes,  sicut  Esa.  3.  dicit^^  sic  merentibua 
peci^tis  nostris,  et  ingratitudine  tandem  etiam  Dep 
intolerabiii. 

Non  erat  necesse,  ut  dicerent  nudis  verbis,  mea 
sibi  displipere  et  erronea  videri,  sciebam  id  fore, 
et  in  hoc  ipsum  passus  sum  edi.  Nec  .hoc  quaet 
sivi,  ut  me  ad  suos  autores  remitterent,  quasi  mihi 
incognitos,  sed  ut  Scripturae  autoritate  aut  raUon^ 
probabili  9ua  vera,  et  mea  falsa  esse  convincerenti. 
Quae  est  enim  ista  (etiam  suo  Aristotele  prohibita) 
petitio  princdpii,  mihi  responderi  per  haec  ipsa,  qua^ 
impugno?  Nop  est  quaestio,  quid  didicerint,  audier 
rint,  legerint,  senserint  unquam,  sed  quibus  finnaT 
mentis  ea  muniant:  alioqui  cur  et.meae  seotae  re- 
aister^,  scilicet  Occanicae  seu  Modernorum,  quam 
penitus  imbibitam  teneo,  si  verbis  voluissem  aut 
yi  compesci?  Sed  satis  haec.  Tu  interim  vale ,  vir 
optime  in  Ghristo. 

Vittembergae,  anno  Domini  M.  D.  XX, 


M 


■  .  ' 


/ 


Epistola  D.  Martini  Lntheri  ad 
teoiiem  X  Snmmum  PontJJlQeni ; 

et 
Tractotns  de  Libertate  Chrlstlaoai 


Liehtenbergae,  quo  Lutherus  ad  ciollpqiiiiioi 
eom  Garo)o  Mikitio  habendnm  die  11.  in.  Optobrii 
a.  1520  se  eontiileral  (Luth.  Epp.  ed.  Aurlf.  L  p. 
287,  de  Wette  1,  p.  495) ,  inter  hunc  et  IBltithttti 
eonveriit,  utLutherus  epistolam  ad  papam  LeonemX. 
daret,  qua  nihil  se  unquam  in  personam  eind  mo- 
litum    esse  testaretur,     id    quod   Miltitius    ei    iam 

Eost  Gapitulum  Augustinianorum  generale  Islebiae  ha- 
itum  per  Staupitium  et  Wenoeslaum  Linckium  Oa- 
liendis  Septembr.  a.  1520  suaserat  (cf.  Seckendoiili 
Hist.  Luth.  L  $.  67  p.  98)  neque  Lutherus  ipse  de- 
negaverat  (Luth,  Epp.  ed.  Aurif.  I  p.  282.  de  Wette 
I  p.  485).  Lutherus  de  eo  colloquto  haec  Spala- 
tino  scribit:  „Convenimu8  Lichtenbergae,  mi  Spala- 
tine,  D.  Carolus  Miltitius  et  ego,  quantumque  e& 
(6b  audio  magna  spe  statuimus,  ut  ego  ati  suttitiitiiil 
Pontificem  epistolam  edam  utraque  lingua,  praeflxam 
parvulo  alieui  opusculo,  in  qua  narrem  hietorlam 
meam,  et  quod  non  unquam  personam  eins  appe- 
tierim ,  totum  pondus  in  Eecium  versurus.  Qnae 
omnia  cum  ita  se  habeant,  facile  facio,  et  quam 
possum  humillime  offeram  silentium,  modo  ceteri 
quoque  taceant,  ut  nihil  verear  omittere,  quod  in 
me  ad  paoem  quoquo  modo  facere  possit,   deaide- 


Tractatus'  Lnthi  de  lib.  diristiana.  207 

dcimiidtHii:  id  qtiod  «^mper  faeere  parfttns  M,  quod 
ndn  igQorae.  Parabo  iteque  haec  ante  omnia  pro* 
pedien:  si  eveniet  quod  BperamnS)  benefeotum  eel^ 
ain  alind  erit,  id  quoque  boaum  eril)  quia  domino 
pladtum  erit  (Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  1, 230^.  de  Wette 
I,  p.  496).  Et  Garotus  Miltitius,  qni  die  14.  m« 
Ooftobris  a.  1520  Saxoniae  Eleotori  Eulenburgo,  ubi 
Bpfod  Fabiamim  a  Feilifsch  erat,  de  colloquio  cum 
Lothero  Lichtenbergae  habito  epistolam  misit,  refert 
se  ibf  die  11.  m.  Ootobris  oum  Luthero  ita  egis8e,i  nt 
eperet,  Dei  benefloio  causam  ad  bonum  finem  esse 
perventnram,  et  pergit:  „Lutherus  ex  Spiritus  sanoti 
inspiratione  uon  ofl^nditur,  quicquid  datnent  anl 
quascunqne  Bullas  pufoiicent.  Scriptorus  est  intra 
dtes  12  ad  Pontifloem  modeste  prorsus  et  hnmiliber 
in  ptraefatione  nempe  libelli ,  quem  elaboraturas  et 
PontSfiei  missurus  est;  Epistola>e:  dies  adscribetor 
¥1.  Beptembris,  qui  est  decimus  posft  Gapitulum  Au* 
gttstinianorum  Islebiense  et  quindecimus  a  pubiicata 
Bulla;  taeebit  quoque,  si  aHi  'taceant;  petit  propter 
Deum ,  ut  Oelsitudo  Tua  literas  ad  Papam  det  ei 
gratias  pro  Rosae  muniere  agat,  Lutherum  etiani 
excuset,  asserendo  illum  dudum  taciturum  fbisse^ 
ei  utrique  parti  silentium  fuisset  indictum^^  (cf. 
S^ke^dorfu  Hist,  L^th.  I,  %.  67  p.  99). 

Lutheri  epistola  ad  Papam  scripta  primunn  prQi)? 
Ut  ling^a  latina  ^ub  titulo:  C^pistola  Liyitheri- 
ana  ad  Leoneni  Decimuip  Suinmum  Pontir 
ficeip,  eft  pra§tiw  erat  Tractatui  de  Libertate 
ohristiana,  Viteb.  15IJ0,  4.  et  germanioe  sub  in- 
seriptione:  ^enbbrtef  au  btu  ^apft  Seo  ben  At^mU^, 
D.  Wi.  Sutl^er,  au^  bem  Satein  in^  S)eutfcl^  t)erkp(^nbe(t. 
SSSittenb.  1590/  4,  cui  adiunctus  erat  liber:  tBon 
b»  %Xit^f^^t  mj^^  ©^vifien  meufd^en  (cf.  Papzer,  Sln^ 
nolen  ber  aUeren  beutfc^en  Sittcratwr,  Additam.  p.  187. 
JHq*9i74iO'  ^  Bj^o  epistQla,qui  tutherus  Hiltitio  sua- 
dente  i^CKtpm  diem  m.  Septembris  a.  1520  adscrip- 
lait  (cf,  I^uOi,  Bpp.  ed,  de  Wette  I  p.  497,  Pla^cku 
Oefl^9bte  dea  Protest.  Lebrb^riffs  I,  296,J9eekend. 
JBi^tt  ]Uith.  lib.  1»  p.  99))  compoaita  eat  m^nse  Octo- 
bri  (mtiiwipoqu^  qui  eain  legebant^  sumniava  009  potuit 


208  Tracta^us  Latheri 

non  cominQYereadmiratioBem*  Seckendorfius  in  Hiflto- 
riaLuther,  lib.  1  %,  67,  p.  98  de  ea  haec  scribit:  ^Tem* 
perare  mih^  non  possum,  quin  omnes,  etiam.Luihe* 
ranismo  infipnsos,'  qua  possum  animi  oontentione, 
rQgem,.ut  legere  illam  et  relegere  sepositoqae  af- 
fectu  agnoBcere  velint,  quantus  in  ultimo  hoc  co- 
natu  ad  movendum  Pontificis  animum,.  ut^seriae 
reformationi  operam  daret,  sit  spiritua  quanta(qae 
solertia  invidiam  a  Leone  moventis  et  oulpam  ex- 
i^speratae  caussae  in  Caietanum  et  Eccium  deyolven- 
tis,  ut  profecto  inter  rara  et  admiratione  digniBsima 
soripta  referri  merito  debeat.  Neque  eine  provi- 
dentia  divina  accidisse  credo,  ut  literae  tam  aoimo- 
Sjae  cum  adiuncto  libro  opera  Hiltitii,  Papalis  mini- 
stri,  Romam  perferrentur,  testimonium  simplicissimae 
veritatis  perpetuum  futurae.^^  Libro  autem,  quem 
4e  libertat^  christiaha  Lutherus  huic  epistolae  adr 
iunxit,  praestantiorem  nuUum  unquamab.eo  edit^m 
esse  nemo  non  profitetur:  Lutherus  ipse  eum  oom- 
pendio  dixit  vitae  christianae  congeH9tum  et  pro 
specimine  exhibuit,  quibus  studiis  ipse  mallet  ti 
posset  fructuosius  occupari,  si  per  adversarios 
liceret. 

Vetustissimae  horum  libellorum  editiones  sunt: 
Epistola  Lutheriana  Ad  Leonem  Decimum  Sum- 

mum  Pontificem. 

TVactatus  de  libertate  christiana.  Vuittembergae. 

In  fine:  Anno  Domini  M.  D.  XX.  4. 

(Panzer  IX,  77). 
Epistola    Martini    Lutheri    ad    Leonem    X.    et 

Tractatus    de  libertate   christiana.    Antverpiae    per 

Michael;  Hillenium.  M  D  XX,  4. 

(Panzer  VI,  7)). 
Epistola  Lutheriana  ad  Leonem  decimum  sum- 
mum  pontificem. 

liber  de  christiana  libertate,  continens  summam 
doctrinae  evangelicae,  quo  ad  forokandam  mes- 
tem  et  ad  intelligendam  evangelii  vim  nihil 
absolutius,  nihil  eonduoibilius  neque  a  veteribus 
neque  a  recentioribus  scriptoribus  proditUm  esi 
Ttt,  Ghristiane  leotor,  relegeiterum  atqne  ilenrai 


de  Hb.  Christiana.  209 

et  Christum  imbibe.  Recognitus  Wittembergae. 
In  flne:  Anno  domini  M.  D.  XXI,  4. 

(v.  d.  Hardt  I  p.  116.  Panzer  IX,  81).  . 
De  libertate  Christiana  Dissertatio  Martini  Lu- 
theri,  PerAutorem  recognita.  Epistola  eius- 
dem  ad  Leonero  Decimuro  summum  Pontificem 
8.  1.  (Wittembergae).  In  fine:  Anno  Domini 
M.  D.  XXI,  4.  (Panzer  IX,  80). 

De  libertate  christiana  dissertatio  Martini  Lu- 
theri  per  autorem  recognita.  Item  oratio  Phil. 
Mel.  de  officio  sacerdotali  Wittebergae  habita. 
Item  Scholia  eiusdem  in  decalogum,  qui  habe- 
tur  Exodi  XX.  Norembergae  MDXXDI.  8. 

(Panzer  VII,  468.  v.  d.  Hardt  I,  195). 
Versionis  germanicae  editiones  permultae  sunt : 
SSon  bcr  grc^^c^t  cinc^  S^riftcn  ntcnfc^cn  S)oc. 
aWcirtin  Sut^cr^  Qctcutfd^t  burd^  OcorQ  ©palatinum. 
In  fine:  ©cbtudt  ju  ffiittcmbcrgC  butd^  ^ol^ann 
©tuncnbctg.  1520. 
(Welieri  Repertor.  typogr.  p.    180  coll.    Epp. 

Luth.  ed.  de  Wette  I  p.  537). 
S3on  bct  ^tci^cit  einc^  ©^tiflen  mcnfd^cn  3)oc.  SKat^ 
tin  Sutl^ct^    (ictcutfd^t    burd^    @cotg  ©palatinum. 
«ugfputg  1520.  (Ibid.) 

SSon  bct  ftc^^cit  c^ncS  S^riftcn  mcnfd^cn.  SJiattinu^ 
Sut^ct.  (s.  1.  et  a.  (1520).  (Ibidem.) 

Son  bct  gvc^l^a^t  |  9linc6  S^tiftcn  |  mcnfc^cn. 

(s.  1.  et  a.  f§agenau  1520.).  Ibidem.) 
SSon  bct  gte^^cit  c^n^  S^tiftcn  |  mcnfd^cn:    Son 
SKattino  Sut^ct    fclbiS  tcutfcb  |  gcmac^t.  I  SBittcm 
bctg  8.  a.  (1520). 

(Ibidem  p.  180). 
SSonn  bct  gtc^l^c^t  |  c^nig  S^tiflcnn    mcnfd^cn  | 
^.  aRattinu^   Sut^ct.  j  >EBittcmbct9f      1521.    In 
flne:    ©cbtucft   feu  SBittcmbctgf    butd^  |  ^of^an. 
©tunenbetgf.  1521. 

(Ibidem  p.  212.  Nro.  1841  coll.  Nro.  1842) 
Aliae  denique  huius    versionis  prodierunt  edi- 
tiones  a.  1523.  1524.  1525. 
(cf.  Welleri  Repert.  typ.  p.  492). 
Nos  in  textu  reddendo  secuti  sumuseditionem 

Lutberi  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  I.  p.  Vol.  IV.  \A. 


210  Tractatus  Luth.  de  lib.  Ghristiana. 

originalem  Yittemberg^ensem ,  quae  a.  1520  prodiit 
et  in  oiiicina  typographiea  I.  Grunenbergii  eKCusa 
esse  videtur,  et  contulimus  cum  ea  editionem  re- 
cognitam,  quae  a.  1521  Wittembergae  emissa  est: 
quae  inter  has  editiones  difiPerunt  adnotavimus. 

Leguntur  haec  scripta  latine  in  colL  Opp.  Luth. 
lat.  Jen.  1,  p.  460  sqq.  Vittemb.  II,  1  sqq.  (coU.  Epp. 
Luth.  ed.  Aurif.  1, 255.  de  Wette  I  p.  497),  germanice 
in  coU.  Opp.  Luth.  germ.  Wittemb.  VII,  48.  Altenb. 
L  353.  Lips.  XVII,  299.  Walch.  XV,  934  (coU. 
Bpp.  Luth.  ed.  de  Wette  I  p.  506). 


Epistola  D.  Martini  Lutheri  ad  Le- 
onem  X.  Sniimiuin  Fontificem 

et 
'■  Tractatus  de  Libertate  Gliristiana. 


Jesus. 

Leoni  Decimo  Pontifici  Romano   Martinus  Lutherus 
salutem   in  Christo  Jesu  domino  nostro.  Amen. 

Inter  monstra  huius  seculi ,  cum  quibus  mihi 
iam  in  tertium  annum  res  et  bellum  est,  cogor  ali- 
quando  et  ad  te  suspicere  tuique  recordari,  Leo 
pater  beatissime;  imo  cum  tu  solus  mihi  belli  cau- 
sa  passim  habeaiis ,  non  possum  unquam  tui  non 
meminisse,  et  quamquam  impiis  adulatoribus  tuis 
in  me  sine  causa  saevientibus  coactus  fuerim  a 
sede  tua  ad  futurum  provocare  concilium,  nihil  ve- 
ritus  Pii  et  Julii  tuorum  praedecessorum  vanissimas 
constitutiones,  id  ipsum  stulta  tyrannide  prohiben- 
tium,  npn  tamen  unquam  interim  animum  meum  a 
tua  beatitudine  sic  alienavi,  utnon  totis  viribus  op- 
tima  quaeque  tibi  sedique  tuae  optarim  eademque 
sedulis  atque,  quantum  in  me  fuit,  gemebundis  pre- 
cibus  apud  Deum  quaesierim.  Atqui  eos,  qui  me 
autoritatis  et  nominis  tui  maiestate  hactenus  terrere 
conati  sunt,  paene  contemnere  ac  triumphare  coepi. 
Unu  m  superesse  video ,  quod  contemnere  non  pos- 


Epistola.  D.  Mart.  Luth.  ad  Le^nem  X.  211 

sum,,  ^uae  meMBU,  fuit,  ut  denuo  Boriberem  ad  T. 
B.,  haeo  eBt^  quod  acousari  me  et  magno  verti  mifai 
▼itio  intelligo  meam  tementatem,  quanec  tuae  p^- 
sonae  pepercisse  iudicor. 

Bgo  vero,  ut  rem  aperte  confitear,  oonscius 
mihi  sum,  ubicunque  tuae  personae  meminisse  opor- 
tiiit,  non  nisi  mekgnifica  et  optima  de  te  dixisse.  Si  vero 
a  me  secus  factum  esset,  ipsemet  nullis  modis  probare 
possem  et  illorum  de  me  iudicium  omni  calculo  iuva- 
rem,  nihilque  libentius,  quam  palinodiam  huius  temeri- 
tatis  et  impietatis  meae  canerem.  AppelLavi  te  Danie- 
l«m  in  Babylone,  et  innooentiam  tuam  insignem 
aclveraus  contaminatorem  tuum  Silvestrum  quam 
egregio  studio  tutatus  sim ,  quivis  lector  intelligit 
abunde ,  soilicet  celebratior  et  augustior  est  in  om- 
ni  terrarum  orbe  tot  tantorum  virorum  literis  oan- 
tata  opinio  et  vitae  tuae  inculpatae  fama,  quam  ut 
a  quovis  vel  maximi  nominis  possit  quavis  arte  im- 
peti.  Non  sum  tam  stultus,  ut  eum  incessam,  quem 
nuUus  non  laudat,  quin  et  mei  studii  fuit  eritque 
semper^  nec  eos  incessere,  quos  publica  fama  foe- 
dat.  Nullius  enim  delector  crimine,  qui  et  ipse 
mihi  satis  conscius  sum  magnae  trabis  meae  in  ocu- 
lo  meo,  nec  primus  esse  queam,  qui  in  aduLteram 
lapidem  mittat. 

Communiter  quidem  in  impias  doctrinas  inveo- 
tus  sum  aoriter,  et  adversarios  non  ob  malos  mores, 
sed  ob  impietatem  non  segniter  momordi.  Guius 
me  adeo  non  poenitet,  ut  animum  induxerim  con- 
tempto  hominum  iudicio  in  ea  vehementia  zeli  per- 
severare^  Christi  exemplo,  qui  genimina  viperarum, 
caeoos,  hypocritas,  filios  diaboli  suos  adversarios 
pro  zelo  duo  appeilat.  Et  PauLus  fiiium  diaboli^ 
plenum  omni  doio  et  maiitia  magum  criminatur, 
oanes,  subdoios,  cauponatores  quosdam  traducit; 
ubi  si  des  molliculos  istos  auditores,  nihil  erit  Paulo 
mordacius  et  immodestius.  Quid  mordacius  pro- 
phetis?  Nostri  sane  seculi  aures  ita  deiicatas  red- 
didit  aduLatorum  vesana  muLtitudo,  ut,  quam  primum 
Qostra  non  sentiamus  probari,  morderi  nos  cLame- 
thus,   et  cunl  veritatem  aLio  tituLo  repeLLere  neque- 

14» 


212  £pi8fcola  D.  Mart.  Loth. 

amus,  mordacitatis,  impatientiae,  immodestiae  prae- 
textu  fugimus.  Quid  proderit  sal,  si  non  mordeat? 
Quid  08  gladii,  si  non  caedat?  Malediotus  vir,  qui 
facit  opus  Domini  frauduLenter. 

Quare,  optime  Leo,  his  me  literis  rogo  expur- 
gatum  admittas,  tibique  persuadeas,  me  nihil  un- 
quam  de  persona  tua  mali  cogitasse:  deinde  me 
talem  esse,  qui  tibi  optima  velim  contingere  in 
aeternum :  neque  mihi  cum  ullo  homine  de  moribua, 
sed  de  solo  verbo  veritatis  esse  contentionem.  In 
omnibus  aliis  cedam  cuivis ,  Verbum  deserere  et 
negare  nec  possum  nec  volo.  Qui  aliud  de  me 
sentit,  aut  aliter  mea  hausit,  non  recte  sentit,  nec 
vera  hausit. 

Sedem  autem  tuam,  quae  ^)  curia  Romana  di- 
citur,  quam  neque  tu,  neque  ullus  hominum  potest 
negare  corruptiorem  esse  quavis  Babjlone  et  So- 
doma,  et,  quantum  ego  capio ,  prorsus  deploratae, 
desperatae  atque  conclamatae  impietatis,  sane  de- 
testetus  sum ,  indigneque  tuli  sub  tuo  nomine  et 
praetextu  Romanae  ecclesiae  ludi  Ghristi  popuium, 
atque  ita  restiti,  resistamque,  dum  spiritus  fidei  in 
me  vixerit:  non  quod  ad  impossibilia  nitar,  et  ^spe- 
rem  mea  solius  opera,  tot  repugnantibus  furiis  adu- 
latorum ,  quidquam  promoveri  in  ista  Babjlone  con- 
fusissima,  sed  quod  debitorem  me  agnoscam  fra- 
trum  meorum,  quibus  consuli  a  me  oportet,  ut  vel 
pauciores,  vel  mitius  a  Romanis  pestibus  perdantur. 
Neque  enim  aiiud  e  Roma  iam  a  multis  annis  in 
orbem  inundat  (quod  non  ignoras  ipse)  quam  va- 
stitas  rerum,  corporum,  animarum  etomnium  pessi- 
marum  rerum  pessima  exempla.  Luce  enim  haee 
'omnibus  dariora  sunt  et  facta  est  e^)  Romana  eo- 
desia,  quondam  omnium  sanctissima,  spelunca  la- 
tronum  licentiosissima,  lupanar  omnium  impudentis- 
simum,  regnum  peccati,  mortis  et  inferni,  ut,  ad  ma- 
litiam  quod  accedat,  iam  cogitare  non  possit  ne 
antichristus  quidem,  si  venerit. 

Interim  tu,  Leo,  sicut  agnus  in  medio  lupomin 

1)  In  ed.  1521    verba:    quae  —  impietatis    aig- 
nis  parenthesis  indadantor.    2)  Ibid.  deest:  e. 


ad  'Leonem  X,  213 

sedes,  sicut  Daniel  in  medio  leonum,  et  oum  Eze- 
diiele  iuter  scorpiones  habitas,  quid  his  monetris  unuli 
opponas?  Adde  tibi  eruditissimos  et  optimos  Gardi- 
nales  tres  aut  quatuor.  Quid  hi  ^)  inter  tantos? 
Ante  veneno  omnibus  pereundum  vobis,  quam  de 
remedio  statuere  praesumeretis.  Actum  est  de  Ro- 
mana  curia,  pervenit  ineam  iraDeiusque  in  f)nem. 
Goncilia  odit ,  reformari  metuit ,  furorem  impietatis 
saae  mitigare  nequit,  et  implel  matris  suae  elogium^ 
de  qua  dicitur:  Curavimus  Babylonem,  et  non  est 
sanata,  derelinquamus  eam.  Officii  quidem  tui  Car- 
dinaliumque  tuorum  fiierat,  his  malis  mederi ,  sed 
ridet  medicam  ista  podagra  manum,  et  nec  cur- 
ruB^)  audit  habenas.  Hac  afifectione  tactus  dolui  sem- 
per,  optime  Leo,  his  seculis  te  pontificem  factum, 
qui  melioribus  dignus  eras.  Non  enim  Romana  curia 
meretur  te  tuique  similes,  sed  satanam  ipsum,  qui 
et  vere  plus  quam  tu  in  Babjlone  ista  regnat. 

O  utinam  deposita  ista,  quam  tibi  gloriam  esse 
iactant  hostes  tui  perditissimi,  privato  potius  sacer- 
dotiolo,  aut  haereditate  paterna  victitares,  hac  glo- 
ria  gloriari  non  suntdigni,  nisi  Schariotides  ^),  filii 
perditionis.  Quid  enim  facis  in  curia,  mi  Leo,  nisi 
ut,  quo  qnisque  est  sceleratior  et  exsecratior,  eo 
felicius  utatur  tuo  nomine  et  autoritate  ad  perden- 
das  hominum  pecunias  etanimas,  ad  multiplicanda 
scelera,  ad  opprimendam  fidem  et  veritatem,  cum 
tota  ecclesia  Dei.  0  revera  infelicissime  Leo,  et 
periculosissimo  sedens  solio,  veritatem  enim  tibi 
dico,  quia  bona  tibi  volo;  si  enim  Bemardus  suo 
Anastasio  ^)  compatitur,  cum  adhuc  meliore  spe 
Romana  sedes,  licet  tum  quoque  comiptissima,  im- 
peraret,  quid  nos  non  queramur,  quibus  in  trecentis 
annis  tiBintum  accessit  corruptionis  et  perditionis? 

Nonne  verum  est,  sub  vasto  isto  coelo  nihil 
esse  Romana  curia  corruptius,  pestilentius,  odiosius? 
Ineomparabiliter  enim  Turcarum  vincit  impietatem, 

1)  In  ed.  1521:  hii.  2)  In  ed.  orig.  legitur:  et  nec  cur- 
rus  nec  audit  habenas,  in  ed.  1521 :  et  nec  currus  audit 
habenas.  3)  In  ed.  1521 :  Scariotides.  4)  In  ed.  Jen. : 
Eagenio. 


214  Efwtote    a 


leTcm.  qnae  oln  eral  Minw  eoeH,  mm  oI  pt- 
qnoddttm  o»  infenBti.  ct  ttile  €»«  qiiod  ngCBle 

Dei  okMtnu  qob  potest,  nio  taittai  reficto  n- 
eoo^iiio.    "^i   quemmua  miiqBOt  a  Bomttne  t«t 
iaa}  i«to  hiatii  reTocmie  et  sctrare. 

Eeee^  oki  Leo  Pater^  qeo  CMsilio^  qee  lalioBe 
ie  sedem  istam  peatilentiae  debeeckalea  siaiy  taataB 
eana  abest.  ot  in  raaai  penoBaai  saerireiii.  nl  qpc- 
meni  etiam  gratiam  iiutanim  me,  el  pro  lna  m- 
lale  fttatnmm^  si  careerem  istom  tizaniy  imo  iafer- 
■m  toum,  fttreoQe  et  aciiter  pabarem.  Tiln  eain 
lnaeqiie  scJati  profderit.  et  teenm  maltia  aiiiaT  qaid- 
qnd  in  impiae  hoiBft  CBriae  confiiaoneni  mofiri  po- 
tetl  omniom  ingenioram  impetos.  Tbhdi  «ifficiaii 
fiMlBnt,  qni  hoie  male  fiteiBnt^  Christom  ^ofifieaiii, 
qn  eam  omnibBa  roodis  exsecrantn,  breTiler,  0» 
aliani  tnnt,  qoi  Romani  non  sbbI. 

Sed,  Qiamplios  loqoar,  oec^)  hoeipsmn  aBqaaa 
SBper  cor  meom  aseendit,  nt  in  RomaBam  eBriain 
iBTeherer,  ant  qoidqnam  de  ea  dispotareBU  Vidcai 
enim  despeiata  omnia  salntis  reiiiediaf  eonlcmpm 
el  dato  repndii  libello  dixi  ad  cam:  Qai  sordet,  ser 
deaeat  adhoc,  et  qoi  immondos  esl,  imniiiBdii8  ot 
adhoe.  tradens  me  pladdis  et  qnietia  sneramm  K- 
teramm  stodiis,  qoibas  prodessem  fratnboa  efreai 
wte  agentibiis. 

Hie  com  oonnihil  proficerem,  apemit  oealos 
SBOS  satan  et  «errom  soom  lohannem  Eeetinn,  in- 
ngnem  Christi  adyersariom,  exstimolaTil  indoinitft 
gjoriae  libidine,  ot  me  traheret  in  arenam  inspera- 
lam,  eaptaos  me  in  ono  yerbolo  de  pnmalo  Bo- 
maoae  ecelesiae,  mihi  obiter  elapso.  Hic  Thffaso 
ille  gloriosos  spomans  et  frendens  iactabat,  pro 
gloria  Dei,  pro  honore  sanctae  sedis  apostolicae 
omnia  se  aasorum,  et  de  tua  inflatus  abnlenda  sibi 
potestate  nihil  certius  exspectabat  qoam  ▼ietiMriaiB, 
non  tam  primatom  Petri,  quam  suom  prineipalBni 
inter  theologos  huius  seculi  quaerens,  ad  qoem  non 
parvum  momentum  habere  ducebat,  si  Lotfaeram  dn- 


1)  In  ed.  1521:  ne. 


-  ad  Leonem  Z.  2115 

ceret  in  triumpho.  Quod  ubi  sophistae  infelioiter 
cessit,  incredibilis  furia  hominem  exagitat:  sei^tit 
enim  sua  culpa  solius  factum  esse,  quidquid  Romar 
nae  infamiae  per  me  natum  est. 

Atque  sine  me,  quaeso,  optime  Leo,  hic  et  me- 
am  aliquando  causam  agere,  verosque  tuos  hostes 
accusare.  Notum  esse  arbitror  tibi,  quid  mecum 
egerit  Cardinalis  S.  Sixti,  Legatus  tuus  imprudens 
et  infelix,  imo  infideLis.  In  cuius  manu  ob  tui  no- 
minis  reverentiam  cum  me  et  omnia  mea  posuis- 
sem,  non  hoc  egit,  ut  pacem  statueret,  quam  uno 
verbulo  potuisset  facile  statuere,  cum  ego  tum  pro- 
mitterem  silentium  et  finem  oausae  meae  facturum, 
si  adversariis  idem  mandaretur.  At  homo  gloriae,  noD 
contentus  eo  pacto,  eoepit  adversarios  iustificare,  li- 
centiam  aperire  et  mihi  palinodiam  mandare,  id  quod 
in  mandads  prorsus  non  habuit.  Hic  sane,  ubi  causain 
optimo  loco  erat,  illius  importuna  tjrannide  venit  in 
multo  peiorem,  unde,  quidqUid  post  haec  secutum  est, 
non  Lutheri,  sed  Caietani  tota  culpa  est,  qui  ut  silerem 
et  quiescerem  non  est  passus,  quod  tum  summis  viri- 
bus  poscebam;  quid  enim  facere  amplius  debui? 

Secutus  est  Carolus  Miltitius,  et  ipse  B.  T. 
nuneius,  qui  multo  et  vario  negotio  cursans  et  re- 
cursans ,  nihilque  omittens ,  quod  ad  reparandum 
causae  statum ,  quem  Caietanus  temere  et  superbe 
turbaverat,  pertineref,  vix  tandem  etiam  auxilio 
illustrissimi  Principis  Friderici  Electoris  efiecit,  ut 
semel  et  iterum  familiariter  mecum  loqueretur,  ubi 
denuo  tuo  nomini  cessi,  paratus  silere,  acceptans 
etiam  iudicem  vel  archiepiscopum  Trevirensem  ^), 
vel  episcopum  Numburgensem,  atque  ita  factum  et 
impetratum.  Dum  haec  spe  bona  aguntur,  ecoe 
alter  et  maior  hostis  tuus  irruit  Eccius  cum  dispu- 
tatione  Lipsica,  quam  instituerat  contra  D.  Carlsta- 
dium,  et  nova  accepta  de  primatu  papae  quaesti- 
one^,  in  me  vertit  insperatum  arma,  et  penitus  hoc 
oodsilium  pacis  dissipat.  Exspectat  interim  Carolus 
MLtitius,  disputatur,  iudices  eliguntur,  nec  hic  ali- 


1)  Ined.  1521  et  Jen.:  Treverensem. 


214  EpistqlA    D.  llaort.  Luth. 

ut  reveia,  quae  olim  erat  ianua  eoeli,  nuno  ail  pa- 
iens  quoddam  os  inferni,  et  tale  oa,  quod  urgente 
ira  Dei  obstrui  non  potest,  uno  tantum  relieto  mi- 
geris  consilio ,  si  queamua  aliquot  a  Romano  ( ut 
dixi)  isto  hiatu  revocare  et  servare. 

Ecce,  mi  Leo  Pater,  quo  eonsilio,  qua  ratiooe 
in  sedem  istam  pestilentiae  debacohatuis  sim,  tantum 
enim  abest,  ut  in  tuam  personam  saevirem,  ut  spe- 
rarem  etiam  gratiam  initurum  me,  et  pro  tua  m- 
lute  staturum,  si  carcerem  istum  tuum,  imo  infi^- 
num  tuum,  strenue  et  acriter  pulsarem.  Tibi  enim 
tuaeque  saluti  proiuerit,  et  tecum  multia  aliis,  quid- 
quid  in  impiae  huius  curiae  confusionem  moliri  po* 
test  omnium  ingeniorum  impetus.  Tuum  officiun 
fiftciunt,  qui  huic  male  faciunt,  Ghristum  gloriflcaDt, 
qui  eam  omnibus  modis  exsecrantur,  breviter,  Chn- 
stiani  sunt,  qui  Romani  non  sunt. 

Sed,  ut  amplius  loquar,  nec^)  hooipsum  unquam 
super  oor  meum  ascendit,  ut  in  Romanam  ouriam 
inveherer,  aut  quidquam  de  ea  disputarem.  Videns 
enim  desperata  omnia  salutis  remedia,  coDtemfd 
et  dato  repudii  libello  dixi  ad  eam:  Qui  sordet,  sor- 
descat  adhuc,  et  qui  immundus  est,  immundus  sit 
adhuc,  tradens  me  placidis  et  quietis  sacrarum  li* 
terarum  studiis,  quibus  prodessem  iratribus  cireum 
me  agentibus. 

Hic  cum  nonnihil  proficerem,  apei>uit  oedos 
suos  satan  et  servum  suum  lohannem  Eccium,  in- 
signem  Christi  adversarium,  exstimulavit  indomita 
gloriae  libidine,  ut  me  traheret  in  arenam  inspera- 
tam,  captans  me  in  uno  verbulo  de  primatu  Ro- 
manae  ecclesiae,  mihi  obiter  elapso.  Hic  Thraso 
ille  gloriosus  spumans  et  frendens  iaetabat,  pro 
gloria  Dei,  pro  honore  sanctae  sedis  apostolieae 
omnia  se  ausurum,  et  de  tua  inflatus  abutenda  sibi 
potestate  nihil  certius  exspectabat  quam  viotoriam, 
noQ  tam  primatum  Petri,  quam  suum  principatiim 
inter  theologos  huius  seculi  quaerens,  ad  quem  non 
parvum  momentum  habere  ducebat,  si  Lutherum  da- 


1)  In  ed.  1521:  ne. 


^  ad  Leonem  Z.  21*5 

ceret  in  triumpho.  Quod  ubi  sophistae  infeliciter 
cessit,  incredibilis  furia  hominem  exagitat:  sentit 
eqim  sua  culpa  solius  factum  esse,  quidquid  Romar 
nae  infamiae  per  me  natum  est. 

Atque  sine  me,  quaeso,  optime  Leo,  hic  et  me- 
am  aliquando  causam  agere,  verosque  tuos  hostes 
accusare.  Notum  esse  arbitror  tibi,  quid  mecum 
egerit  Cardinalis  S.  Sixti,  Legatus  tuus  imprudens 
et  infelix,  imo  infidelis.  In  cuius  manu  ob  tui  no- 
minis  reverentiam  cum  me  et  omnia  mea  posuis- 
sem,  non  hoc  egit,  ut  pacem  statueret,  quam  uno 
verbulo  potuisset  facile  statuere,  cum  ego  tum  pro- 
mitterem  silentium  et  finem  oausae  meae  facturum, 
si  adversariis  idem  mandaretur.  At  homo  gloriae,  noD 
contentus  eo  pacto,  eoepit  adversarios  iustiflcare,  li- 
centiam  aperire  et  mihi  palinodiam  mandare,  id  quod 
in  mandatis  prorsus  non  habuit.  Hic  sane,  ubi  causa  in 
optimo  loco  erat,  illius  importuna  tjrannide  venit  in 
multo  peiorem,  unde,  quidqUid  post  haec  secutum  est, 
DonLutheri,  sed  Caietani  tota  culpa  est,  qui  ut  silerem 
et  quiescerem  non  est  passus,  quod  tum  summis  viri- 
bus  poscebam;  quid  enim  facere  amplius  debui? 

Secutus  est  Carolus  Miltitius,  et  ipse  B.  T. 
nuncius,  qui  multo  et  vario  negotio  cursans  et  re- 
cursans,  nihilque  omittens,  quod  ad  reparandum 
causae  statum ,  quem  Caietanus  temere  et  superbe 
turbaverat,  pertineref,  vix  tandem  etiam  auxilio 
illustrissimi  Principis  Friderici  Electoris  effecit,  ut 
semel  et  iterum  familiariter  mecum  loqueretur,  ubi 
denuo  tuo  nomini  cessi,  paratus  silere,  acceptans 
etiam  iudicem  vel  archiepiscopum  Trevirensem  *), 
vel  episcopum  Numburgensem,  atque  ita  factum  et 
impetratum.  Dum  haec  spe  bona  aguntur,  ecce 
alter  et  maior  hostis  tuus  irruit  Eccius  cum  dispu- 
tatione  Lipsica,  quam  instituerat  contra  D.  Carlsta- 
dium,  et  nova  accepta  de  primatu  papae  quaesti- 
one,  in  me  vertit  insperatum  arma,  et  penitus  hoc 
consilium  pacis  dissipat.  Exspectat  interim  Carolus 
Miltitius,  disputatur,  iudices  eliguntur,  nec  hic  ali- 


1)  Ined.  1521  et  Jen.:  Treverensem. 


216  Epistola  D«  Mart.  Lutb. 

quid  decernitur.  Nec  miram,  quando  Eccii  menda- 
ciis,  simulationibus,  technis  omnia  ubique  erant  tor- 
batissima,  exulceratissima,  conftisissima,  ut,  quocun- 
que  inclinasset  sententia,  maius  esset  exorturum 
incendium,  gloriam  enim,  nonveritatem  quaerebat; 
nihil  etiam  hic  omisi,  quod  a  me  fleri  oporteret. 

Et  fateor,  hac  occasione  non  parum  venisse 
ad  lucem  Romanarum  corruptelarum ,  sed  in  qua, 
si  quid  peccatum  est,  Eccii  culpa  est,  qui  oiius  su- 
pra  vires  suscipiens,  dum  gloriam  suam  furiose  cap- 
tat,  ignominiam  Romanam  in  totum  orbem  revelai. 

Hic  est  ille  hostis  tuus,  mi  Leo,  seu  potius  cu- 
riae  tuae ,  huius  unius  exemplo  discere  possumus, 
non  esse  hostem  adulatore  nocentiorem.  Quid  enim 
sua  adulatione  promovit,  nisi  malum,  quod.nullus 
regum  promovere  potuisset?  foetet  enim  hodie  no- 
men  Romanae  curiae  in  orbe,  et  languet  papalis 
autoritas,  famosa  inscitia  male  audit,  quorum  nul- 
lum  audiremus,  si  Eccius  Caroli  et  meuna  de  pace 
consilium  non  turbasset ,  id  quod  non  obscure  et 
ipse  sentit,  sero  et  frustra  indignatus'^)  libellorum 
meorum  editionem.  Hocdebebattum  cogitare,  cum 
totus  in  gloriam  sicut  hinniens  emissarius  insaniret, 
neque  alia  quam  sua  in  te,  tuo  tamen  maximo  peri- 
culo  quaereret.  Sperabat  homo  vanissimus  roe  for- 
midine  nominis  tui  cessurun)  et  taciturum  (nam  de 
ingenio  et  eruditione  non  credo  quod  praesump- 
serit) ,  nunc  cum  nimio  me  confidere  et  sonare  vi- 
deat,  sera  poenitentia  temeritatis  suae  intelligit  esse 
in  coelo,  qui  si^perbis  fesistat,  et  praesumentes  hu- 
miliet,  si  tamen  intelligit. 

Nihil  itaque  hac  disputatione  promoventibus  nobis 
nisi  maiorem  confusionem  Romanae  causae,  iam 
tertio  Carolus  Miltitius  patres  ordinis  capitulo  con* 
gregatos  adit,  consilium  petit  componendae  causae, 
quae  iam  disturbatissima  et  periculosissima  essei 
Mittuntur  hinc  ad  me,  cum  viribus  in  me  (Deo 
propitio)  non  sit  spes  grassandi,  aliquot  celebri- 
oires    ex    illis,    qui    petunt,    ut    saltem    T.    B.  •) 

1)  In  ed.  1521  hic  addltum  est:  in.  2)  In  ed.  1521: 
Taae  BeatitudiniB. 


ad  Leonem  X.  217 

pereonam  honorem ,  el  literis  humilitatis  excusem 
innocentiam  et  tuam  et  meam,  esse  adhue  rem  non 
in  extremo  desperationis  loco,  si  Leo  X.  pro  sua 
innata  bonitate  manum  admoveret.  Hic  ego  ,  qui 
eemper  pacem  et  obtuli  et  optavi ,  ut  placidioribus 
et  utilioribus  studiis  inservirem,  cum  et  in  hoc  ipsum 
tanto  spiritu  sim  tumultuatus,  ut  eos,  quos  mihi  Lon- 
gissime  impares  esse  videbam,  magnitudine  et  im- 
petu  tam  verborum  quam  animi  compescerem,  non 
modo  libens  cessi,  sed  etcum  gaudio  et  gratitudine 
aeceptavi  ut  gratissimum  beneficium,  si  dignum 
Aierit  spei  nostrae  satisfacere. 

Ita  venio,  beatissime  Pater,  et  adhuc  prostratus 
rogo,  si  fieri  potest,  manumjapponas,  et  adulatoribus 
istis,  pacis  hostibus,  dum  pacem  simulant,  frenum 
iniicias.  Porro  palinodiam  ut  canam,  beatissime 
Pater,  non  est,  quod  ullus  praesumat,  nisi  malit 
adhuc  maiore  turbine  causam  involvere.  Deinde 
leges  interpretandi  verbi  Dei  non  patior,  cum  opor- 
teat  verbum  Dei  esse  non  alligatum,  quod  liberta- 
tem  docet  omnium  aliorum.  His  duobus  salvis^) 
nihil  est,  quod  non  facere  et  pati  possitn,  ac  liben- 
tissime  velim,  contentiones  odi,  neminem  provocabo, 
sed  provocari  rursus  nolo,  provocatus  autem,  Chri- 
sto  magistro,  elinguis  non  ero.  Poterit  enim  T. 
B.  brevi  et  facili  verbo  contentionibus  istis  ad  se 
vocatis  et  exstinctis  silentium  et-  pacem  utrinque 
mandare,  id  quod  semper  audire  desideravi. 

Proinde,  mi  Leo  pater,  cave  Sirenas  istos  au- 
dias,  qui  te  non  purum  hominem,  sed  mixtum  De- 
um  faciunt,  ut  quaevis  mandare  et  exigere  possis. 
Non  fiet  ita,  nec  praevalebis.  Servus  servorum  es, 
et  prae  omnibus  hominibus  miserrimo  et  periculosis- 
simo  loco.  Non  te  fallant,  qui  te  Dominum  mundi 
fingunt,  qui  sine  tua  autoritate  nullum  Ghristianum 
esse  sinunt,  qui  te  in  coelum,  infernum,  purgato- 
rium  posse  aliquid  garriunt.  Hostes  hi  tui  sunt  et 
animam  tuam  ad  perdendum  quaerunt,  sicut  Isaias 


1)  In  ed.  orig.  haec  verba :  his  duobus  salvis,  paren- 
thesis  BigniB  induduntur. 


218  Epistola  D«  M.  Loth.  ad  Leon.  X. 

dicit:  Popule  meus,  qui  te  beatum  pyaedieant,  ipri 
te  decipiunt.  Errant,  qui  te  supra  concilium  et 
universalem  ecelesiam  elevant.  Errant,  qui  tibi  soli 
Scripturae  interpretandae  ius  tribuunt,  sua-s  enim 
hi  omnes  impietates  sub  tuo  nomine  statuere  in 
eeclesia  quaerunt,  et  proh  dolor,  multum  per  eos 
satan  profecit  in  tuis  praedeeessoribus. 

Summa,  nullis  crede,  qui  te  exaltant,  sed  qui*) 
te  humiliant.  Hoc  enim  est  indicium  Dei :  Depoaoit 
potentes  de  sede,  et  exaltavit  humiles.  Vide,  quam 
dispar  sit  Christus  suis  snccedsoribus ,  cum  tamen 
omnes  velint  eius  esse  vicarii.  Et  metuo,  -ne  revewi 
plurimi  eorum  sint,  et  nimium  serio  vicarii  eius, 
vicarius  enim  absentis  principis  est.  Quod  si  pon- 
tifex  absente  Christo  et  non  inhabitante  in  eorde 
eius  praesit,  quid  aliud  quam  vicarius  Christi  est? 
At  quid  tum  illa  ecclesia  nisi  tnultitudo  sine  Gbristb 
est?  Quid  vero  talis  vicarius  nisi  antiehristus  et 
idolum  est?  Quanto  rectius  apostoli,  qui  se  servos 
Christi  appellant  praesentis ,    non  vicarios  absentis. 

Impudens  forte  sum,  tantum  verticem  visus 
docere ,  a  quo  doceri  omnes  oportet,  et  sicut  iae- 
tant  pestilentiae  tuae,  a  quo  iudicantium  throDi 
accipiunt  sententiam,  sed  aemulor  8.  Bernardum  rn 
libello  de  Consid.  ad  Eugenium,  omni  pontifici  me- 
moriter  noscendo;  neque  enim  docendi  studio,  sed 
purae  fidelisque  soUicitudinis  officio  hoc  facio ,  quae 
cogit  nos  etiam  omnia  tuta  vereri  proximis  nostris, 
nec  patitur  rationem  dignitatis  aut  indignitatis  haberi, 
solis  periculis  et  commodis  alienis  intenta.  Cum  enim 
sciamT.B.  versari  etfluctuari  Romae,  id  est,  summo*) 
mari  infinitis  periculis  undique  urgente,  et  ea  te 
miseriae  conditione  laborantem,  ut  etiam  cuiusque 
minimi  fratris  minima  ope  indigeas,  non  videor 
mihi  absurdus,  si  interim  maiestatis  tuae  obliviscar, 
dum  officium  caritatis  implevero,  nolo  adulari  in 
re  tam  seria  et  periculosa,  in  qua  si  amicus  essc 
et  pliis  quam  subiectissimus  tibi  non  intelligar,  est 
qui  inteUigat  et  iudicet. 


M   .  » 


1)  In  ed.  1521 :  sed  iis  qui.    2>  Ibidem:  mfdia 


Tractatus  IaMu  de  libertatt  Ghristiana.        219 

Ia  flna,  ne  vacuus  adyeneriin,  B»  P.  ^)  meouin 
affero  traotatulum  hunc  sub  tuo  nomine  editum, 
velut  auspicio  pacis  componeDdae ,  et  bonae  spei, 
in  quo  gustare  possis,  quibusnam  studiis  ego  malim 
et  possim  fruotuosius  occupari,  si  per  impios  adu- 
latores  tuos  liceret ,  et  hactenus  liouisset.  Parva 
res  est,  si  corpus  specfes,  sed  summa,  nisi  fallor^), 
vitae  Christianae  oompendio  congesta,  si  sentetitiam 
paptes.  Neque  habeo  pauper  aliud  quo  gratificer, 
nec  tu  alio  eges,  quam  spirituali  dono  augeri,  Quo 
et  me  ipsum  Paternati  et  B.  ^)  tuae  commendo, 
quam  Dominus  lesus  servet  in  perpetuum,  Amen. 
Vuittembergae ,  sexta  Septembris  ^),  M.  D.  XX. 

De  Libertate  Christiana^). 

Facilis  res  multis  est  visa  Ghristiana  fides) 
quam  et  non  pauci  inter  virtutes  ceu  socias  nume- 
rant,  quod  faciunt,  quia  nullo  experimento  eam 
probaverunt ,  neo  quantae  sit  virtutis  unquam  *) 
gustaverunt,  cum  fieri  non  possit,  ut  bene  de  ea 
^cribat,  aut  recte  soripta  bene  intelligat,  qui  non 
spiritum  eiusdem,  urgentibus  tribulationibus,,  aii- 
quando  gustarit.  Qui  autem  velpauluLum  gustavit, 
non  potest  unquam  satis  de  eadem  scribere,  dicere, 
cogitare ,  audire.  Fons  enim  vivus  ^ )  est  saliens 
in  vitam   aeternam,    ut  Ghristus  lohan.  4.  appellat. 

Ego  autem  quamquam  de  abundantia  non 
glorier,  sciamque,  quam  sit  mihi  curta  supellex, 
spero  tamen  nonnullam  guttam  fidei  magnis  et  va- 
riis  agitatum  tentationibus  me  conseeutum,  posse- 
que  si  non  elegantius,  certe  solidius  de  ea  re  dicere, 
quam  literales  illi  et  subtiles  nimirum^)  disputato* 
res  hactenus  disseruerunt,  sua  ipsorum  non  intelligen- 


1)  Ined.  1521:  B.  T.  2)  Ibid.  verba:  n-isi  fallor,  pa- 
renthesis  signis  includuntur.  3)  Ibidem:  Beatitudini.  4)  In 
ed.  Jen.:  Vuittembergae.  Anno  M.  D.  XX.  VI.  Aprilis. 
5)  In  ed.  1521:  Martini  Lutheri  tractatus  de  libertate 
christiana.  6)  In  ed.  orig.:  nunquam.  7)  Ibid. :  unius, 
8)  In  ed.  1521.:  nimio. 


220  Tractatus  Lutheri 

tes.  Quo  autem  faoiliorem  viam  rudifous  (nam  iis 
solis  servio)  aperiam,  duo  haec  themata  praemitto; 
de  libertate  et  servitute  spiritus. 

Christianus    homo   omnium  Dominus  est  liber- 

rimus,    nulli  subiectus,    Christianus  homo  om- 

nium  servus   est  officiosissimus ,    omnibus  sub- 

iectus. 

Haec  quamquam  pugnare  videantur,  tamen,  ubi 
convenire  inventa  fuerint,  pulchre  facient  ad  insti- 
tutum  nostrum.  Sunt  enim  ipsius  Pauli  utraque  di- 
centis  1.  Corinth.  9:  Cum  liber  essem,  omnium  me 
servum  feci;  Rom»  13:  Nemini  quidquam  debeatis, 
nisi  ut  invicem  diligatis.  Amor  vei^o  natura  sua 
officiosus  est  et  obsequens  ei ,  quod  amatur,  Sic 
et  Christus,  quamquam  omnium  Dominus,  factus 
tamen  ex  muliere,  factus  est  sub  lege,  simul  liber 
et  servus,  simul  in  forma  Dei  et  in  forma  servi. 

Altiore  et  crassiore  petamus  ista  principio.  Ho- 
mo  enim  duplici  constat  natura,  spirituali  et  corpo- 
rali.  Juxta  spiritualem,  quam  dicunt  animam,  vo- 
oatur  spiritualis,  interior,  novus  homo;  iuxta  cor- 
poralem .  quam  carnem  dicunt ,  vocatur  camalis, 
exterior,  vetushomo.  De  quo  apostolus  2.  Corinth.  4: 
Licet  is,  qui  foris  est,  noster  homo  corrumpatur, 
tamen  is,  qui  intus  est,  renovatur  de  die  in  diem. 
Haec  diversitas  facit,  ut  in  Scripturis  pugnantia 
de  eodem  homine  dicantur,  cum  et  ipsi  duo  homi- 
nes  in  eodem  homine  sibi  pugnent,  dum  caro  con- 
cupiscit  adversus  spiritum,  et  spiritus  adversus  car- 
nem.  Galat.  5. 

Primum  autem  interiorem  hominem  apprehen- 
dimus,  visuri,  quanam  ratione  iustus,  liber,  vereque 
Christianus,  hoc  est,  spiritualis,  novus,  interior  homo 
fiat.  Et  constat,  nullam  prorsus  rerum  exter- 
narum,  quocunque  censeantur  nomine,  aliquid  ha- 
bere  momenti  ad  iustitiam  aut  libertatem  Christiar 
nam,  sicut  nec  ad  iniustitiam,  aut  servitutem  paran- 
dam.     Quod  inductione  facili^)  persuadetur. 

Quid   enim    prodesse  queat  animae,    si  oorpus 


1)  In  ed.  Jen. :  facile. 


de  libertate  Christiaua.  221 

bene  habeat,  liberum  et  vivax^),  edat,  bibat,  agat- 
que  Jai  libuerit,  eum  iis  rebus  uoreant  etiam  impi- 
isBimi  omnium  seelerum  servi?  Rursus,  quid  obfu- 
erit  animae  mala  valetudo,  aut  captivitas,  aut  fa- 
ntes,  aut  sitis,  aut  quodvis  incommodum  externum, 
oum  iis  rebus  vexentur  etiam  piissimi  puraque  con- 
scientia  liberrimi?  Neutra  iiarum  rerum  pertingit 
ad  animae  sive  libertatem  sive  servitutem. 

Ita  nihil  profuerit,  si  corpus  sacris  vestibus 
more  sacrorum  ornetur,  aut  locis  sacris  versetur, 
aut  officiis  sacris  occupetur,  aut  oret,  ieiunet,  abs- 
tineat  certis  cibis,  et  faciat  opus,  quodcunque  per 
oorpus  et  in  corpore  fieri  potest.  Longe  alia  re 
opus  erit  ad  iustitiam  et  libertatem  animae,  cum 
ea,  quae  dicta  sunt,  geri  possint  a  quovis  impio, 
nec  hi&})  studiis  alii  quam  hjpocritae  evadant.  E 
diverso  niiiil  oberit  animae,  si  corpus  vestiatur  pro- 
fanis,  versetur  locis  profanis,  edat,  bibat  communi- 
ter,  non  oret  voce,  omittatque  omnia,  quae  per 
bypocritas  superius  dicta  fieri  poterunt. 

Et  ut  omnia  reiiciamus,  etiam  speculationes, 
meditationes,  et  quidquid  per  animae  studia  geri 
potest,  nihil  prodest;  una  re,  eaque  sola  opus  est 
ad  yitam,  iustitiam,  et  libertatem  Christianam,  ea 
est  sacrosanctum  verbum  Dei,  evangelium  Christi, 
sicut  dicit  lohan.  11:  Ego  sum  resurrectio  et  vita, 
qui  credit  in  me,  non  morietur  in  aeternum^  item 
8:  Si  Filiua  vos  liberaverit,  vere  liberi  eritis;  et 
Matth.  4 :  Non  in  soio  pane  vivit  homo,  sed  in  omni 
verbo,  quod  procedit  ab  ore  Dei. 

Certum  ergo  habeamus  ac  firmiter  positum^ 
animam  posse  omnibus  rebus  carere,  excepto  verbo 
Dei^  sine  quo  nullis  prorsus  rebus  est  illi  consuitum. 
Habens  autem  verbum  dives  est,  nulhus  egens, 
cum  sit  verbum  vitae,  veritatis,  lucis,  pacis,  iustitiae, 
salutis,  gaudii,  libertatis,  sapientiae,  virtutis,  gratiae, 
gloriae,    et   omnis   boni    inaestimabiliter.    Hoc  est. 


1)  In  ed.  1521  et  Jen.  additum:  sit.  2)  In  ed.  orig. 
hic  aliisque  locis :  hiis;  in  ed.  1521  hic  legitur:  iis. 


222  Trao(atu«  Latheri 

quod  propheta "')  octonario  toto,  et  multis  «liis  loeis 
tot  gemitibus  et  vocibus  suspirat  etinvocat  yerbutti 
Dei. 

Rursus  nec  saevior  plaga  irae  Det,  qoani^) 
dum  mittit  famem  auditus  verbi  sui,  ut  in  Amos  **) 
dicit:  sicut  nec  maior  est  gratia,  quam  si  emittait 
verbum  suum,  ut  Psal.  104^):  Misit  verbum  suvm 
et  sanavit  eos,  et  eripuit  eos  de  interitionibus') 
eorum.  Neque  Ghristus  ad  aliud  officium  missas 
est,  quam  verbi,  et  apostolicus,  episcopalis,  univer- 
susque  ordo  clericorum  non  nisi  in  verbi  ministeri- 
um  vocatus  et  institutus  est. 

Quaeres  autem:  Quodnam  est  verbum  hoo,  ast 
qua  arte  utendum  est  eo,  cum  tam  multa  sint  ver- 
ba  Dei?  Respondeo  :  Apostolus  Paulus  Rom.  1.  id 
explicat,  scilicet,  evangelium  Dei  de  Filio  sno  in- 
carnato,  passo,  resuscitato  et  gloriflcato  per  spiritiiiii 
sanctiflcatorem :  praedicasse  enim  Christum,  hooest, 
animam  pavisse,  iustiflcasse,  liberasse  et  salvaai 
fecisse,  si  crediderit  praedicationi.  Fides  enim  sola 
est  salutaris,  et  efficax  usus  verbi  Dei,  Rom.  10 :  Si 
confitearis  ore  tuo,  lesum  esse  Dominum,  et  oorde 
tuo  credideris,  quod  Deus  illum  suscitavit  a  mortuis, 
salvus  eris.  Et  iterum:  Finis  legis  Christus  ad  iih 
stitiam  omni  credenti,  etRom.  1:  lustus  ex  &6e  sna 
vivet.  Neque  enim  verbum  Dei  operibus  ullis,  scd 
sola  fide  suscipi  et  coli  potest.  Ideo  clarum  est, 
ut  solo  verbo  anima  opus  habet  ad  vitam  et  iusti- 
tiam,  ita  sola  fide  et  nullis  operibus  iustifieatur.  8i 
enim  alio  quopiam  iustificari  posset.  verbo  non  ha- 
beret  opus,  ac  per  hoc  nec  fide. 

Verum  haec  fides  subsistere  prorsus  non  po- 
test  cum  operibus,  hoc  est,  si  per  opera  (qoaeoan- 
que  sunt)  simul  iustificari  praesumas,  hoc  enim  es- 
set  in  duas  partes  claudicare,  Baal  adorare,  et  roa- 
num  osculari,  quae  est  iniquitas  maxima,  ot  lob 
ait.    Ideo  dum  credere  incipis,  simul  discis,  omoia, 


1)  In  ed.  1521    deest:   quam.    2)  In    ed.  Jen.:    107 
3)  In  ed.  1521:  internitionibas. 
*)  Paalm.  119.     ♦♦)  Amos,  8. 


de  libertate  GhriBtiana.  223 

quae  in  te  suot,  esse  prorsus  culpabilia,  pecoata, 
damnanda  iuxta  illud  ^),  Rom.  3:  Omnes  peccave- 
mnt  et  egent  gloriaDei.  Item^:  Non  est  iustus,  non 
est,  qui  faciat  bonum,  omnes  declinaverunt,  simul  in- 
utiles&cti  sunt.  Hoc  enim  cognito  scies  Christum  ne- 
cessarium  tibi,  qui  pro  te  passus  et  resuscitatus  est,  ut 
in  eum  credens  alius  homo  hac  fide  fieres,  donatis 
omnibus  peccatis  tuis,  et  iustificato  te  alienis  meritis, 
nempe  Christi  solius. 

Cum  ergo  haecfides  non  nisi  ia  homine  interiore  reg- 
nare  possit,  sicut  dieit  Rom.  10:  Corde  creditur  ad  iu- 
Btitiam,  et  sola  ipsa  iustificet,  manifestum  est,  homi- 
nem  interiorem  prorsus  nullo  externo  opere  vel  nego- 
tio  posse  iustificari,  liberum  et  salvum  fieri,  et  opera 
quaecunque  ad  eum  nihil  pertinere.  Sicut  econtra 
sola  impietate  et  incredulitate  cordis  reus  fit,  et 
servus  peccati  damnandus,  nuUo  externo  peccato 
vel  opere.  Quare  cuiuslibet  Chnstiani  prima  cura 
esse  debet,  ut  posita  operum  opinione  solam  fidem 
magis  ac  magis  roboret,  et  per  eandem  crescat  in 
cognitione,  non  operum,  sed  Christi  lesu,  pro  se 
passietresuscitati,  utPetrus  1  Petr.  ult.  docet*),  cum 
Dullum  aliud  opus  faciat  Christianum.  Sic  Christus 
loh.  6,  cum  ludaei  interrogarent,  quid  facerent,  ut 
operarentur  opera  Dei,  operum  multitudine,  qua 
illos  videbat  turgere,  repulsa  unum  eis  praescribit, 
dicens:  Hoc  estopusDei,  ut  credatis  in  eum,  quem 
misit  ille.     Hunc  enim  Pater  signavit  Deus. 

Hinc  recta  in  Christo  fides  incomparabilis  the- 
saurus  est,  secum  habens  universam  salutem,  et 
servans  ab  omni  malo,  sicut  Marc.  ult.  dicit:  Qui 
crediderit  et  baptisatus  ^)  fuerit,  salvus  erit;  qui 
non  crediderit,  condemnabitur.  Quem  thesaurum 
Isaias  intutus  praedixit  10:  Verbum  abbreviatum 
et  consummans  faciet  Dominus  super  terram,  et 
consummata  abbreviatio  inundabit  iustitiam,  quasi 
dicat:  Fides,  quae  est  brevis  et  consummata  pleni- 

1)  In  ed  orig.  et  e^.  1521:  iuxta  illud  Rom.  2.: 
Omnes  — ,  et  Rom.  3:  non  est  etc.  2)  In  ed.  1521  eic 
legitur:  resuscitati  (ut  in  Pe.  ultimo  docet)  cum  etc. 
3)  Ibidem:  baptizatus. 


224  TracUtiif  Lotlieri 

tudo  legiB,  taota  iostitia  credentes  replebit,  ut  niilla 
alia  re  ad  iuBtitiani  opas  habeant  8ic  et  Panhis 
Boma.  10  dicit:    Corde  enim  creditur  ad  iuatitiani. 

Quaerid  autem,  qua  ratione  fiat,  nt  sola  fides 
iu»tiflcet,  et  sine  operibus  tantorum  bonomm  tfaesau- 
rum  praebeat,  cum  tam  multa  opera,  ceremoniae, 
leges  iDScripturis  nobis  praescripta  sint?  Respondeo: 
Ante  omnia  memor  esto  eius,  quod  dictum  est^ 
soiam  fidem  sine  operibus  iustificare,  liberare  et 
salvare,  id  quod  clarius  infra  faciemus. 

Interim  signandum ,  universam  Scripturam  Dei 
in  duo  partiri,  praecepta  et  promissa.  Praecepta 
docent  quidem  bona,  sed  non  statim  fiunt^  quae  doc* 
ta  sunt.  Ostendunt  enim,  quid  facere  nos  oporteat, 
sed  virtutem  faciendi  non  donant.  In  hoc  autem 
suni  ordinata,  ut  hominem  sibi  ipsi  ostendant,  per 
quae  suam  impotentiam  ad  bonum  cognoscat,  et  de 
suis  viribus  desperei.  Qua  causa  et  vetus  Testamen- 
tum  vocantur  et  sunt. 

Exempli  causa,  non  concupisces,  praeceptum 
est,  quo  nos  omnes  esse  peccatores  convincimor, 
cum  nemo  possit  non  concupiscere,  quidquid  contra 
moliius  fuerii.  Ui  ergo  non  concupiscat  et  prae- 
oepium  impleai,  cogiiur  de  sese  desperare,  et  alibi 
ao  per  alium  quaerere  auxilium,  quod  in  se  non 
iavenii,  sioui  in  Hosea*)  dicit'):  Perditio  tua, 
Israei,  iauium  iu  me  auxilium  iuum.  Quod  aotem 
hoc  uno  praecepio  agitur,  idem  omnibus  agitur. 
Aeque  enim  suni  impossibilia  nobis  omnia. 

Ubi  vero  per  praecepia  docius  fuerit  impoten- 
tiam  8uam,  et  iam  anxius  facius,  quo  studio  l^ 
satisfkoiat^  cum  legi  satisfieri  oporteat,    ut  ne  ioti 

2uidem  aui  apex  praetereat,  alioquin  sine  ulla  spe 
amnabitur:  tum  vere  humiliatus  et  in  nihiium  rtfdae- 
tus  ooram  oeulis  suis  uou  invenit  in  se  ipao,  qoo 
iusUiioetur  et  salvus  fiat. 

Hio  ahera  Soripturae  pars  adedt»  proroissa  D&^ 
quae  auuunoiaut  gloriam  Dei^  et  dicont:  Si  vis 
legt^m  implexe,   non  coneupiscere ,  sicut  lex  exigit. 

I)  In  tni/ iSy f  Tegitttr ;  sieui  Oseae  didt 
♦>  Ho*e.  13. 


de  libertate  Cliristiana.  225 

en  tibi,  crede  in  Christum,  in  quo  promittuntur  tibi, 
gratiam'),  iustitiam,  pacem,  libertatem,  et  omnia, 
si  credis,  habebis,  si  non  credis,  carebis.  Nam  quod 
tibi  impossibile  est  in  universis  operibus  legis,  quae 
multa  sunt  et  tamen  inutilia,  facili  compendio  im- 
plebis  per  fidem:  quia  Deus  Pater  omnia  in  fide 
posuit,  ut,  quisquis  hanc  habuerit,  omnia  habeat, 
qui  non  habuerit,  nihil  habeat.  Conclusit  enim 
omnia  sub  incredulitate,  ut  omnium  misereatur, 
Rom.  11.  Sic  promissa  Dei  hoc  donant.  quod 
praecepta  exigunt,  et  implent,  quod  lex  iubet,  ut 
sint  omnia  solius  Dei,  tam  praecepta  et  plenitudo 
eorum;  ipse  solus  praecipit,  solus  quoque  implet. 
Ideo  promissa  Dei  pertinent  ad  novum  Testamentum, 
imo  sunt  novum  Testamentum. 

Cum  autem  haec  promissa  Dei  sint  verba 
sancta,  vera,  iusta,  libera,  pacata,  et  universa  bo- 
nitate  plena,  fit,  ut  anima,  quae  firma  fide  illis  ad- 
haeret,  sic  eis  uniatur,  imo  peniius  absorbeatur,  ut 
non  modo  participet,  sed  saturetur  et  inebrietur 
omni  virtute  eorum.  Si  enim  tactus  Christi  sanabat, 
quanto  magis  hic  tenerrimus  in  spiritu,  imo  absorp- 
tio  verbi  omnia,  quae  verbi  sunt,  animae  communi- 
cat?  Hoc  igitur  modo  anima  per  fidem  solam,  sine 
operibus,  e  verbo  Dei  iustificatur,  sanctificatur,  veri- 
ficatur,  pacificatur,  liberatur  et  omni  bono  repletur, 
vereque  filia  Dei  efBcitur,  sicut  lohan.  1.  dicit:  De- 
dit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri,  iis  qui  credunt  in 
nomine  eius. 

Ex  iis  facile  est  intelleciu,  unde  fides  tantum 
possit,  et  cur  nulla,  nec  omnia  bona  opera  eam 
possint  aequare:  quia  nullum  opus  adhaerere  verbo 
Dei ,  nec  in  anima  esse  potest.  Sola  autem  fides 
et  verbum  in  ea  regnant,  quale  est  verbum,  talis 
ab  eo  fit  anima,  ceu  ferrum  ignitum  candet  sicut 
ignis,  propter  unionem  sui  et  ignis,  ui  clarum  sit, 
homini  Christiano  suam  fidem  &uf{icere  pro  omnibus, 
nec  operibus  ei  opus  fore,  ut  iustificetur.     Quod  si 

1)  In  ed.  1521  et  Jen.  haec  ita  leguntur:  in  quo 
promittunlur  libi  gratia,  iustitia,  pax,  libertas,  et  omnia, 
si  credis,  habebis  etc. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  rof.  hlit.  i.  p.  VoL  IV.  15 


226  Tractotus  Lutheri 

operibus  non  habet  opus ,  nec  lege  opus  habet ,  si 
lege  non  habet  opus,  certe  liber  est  a  lege,  verum- 
que  est:  lusto  non  est  lex  posita.  Atque  haec  est 
Ghristiana  illa  libertas,  fides  nostra,  quaefacit,  non 
ut  otiosi  simus,  aut  male  vivamus,  sed  ne  cuiquam 
opus  sit  lege  aut  operibus   ad  iustitiam  et  salutem. 

Haec  prima  fidei  virtus  esto,  alteram  quoque 
videamus.  Fidei  enim  et  hoc  ofBcium  est ,  ut  eum, 
cui  credit,  omnium  piissima  et  summa  colat  opini- 
one,  nempe ,  quod  eum  veracem  et  dignum  h^heat, 
cui  credendum  sit;  neque  enim  alius  est  honor  si- 
milis  veritatis  et  iustitiae  opinioni,  qua  l^onoramiu 
eum,  cui  creditkius.  Quid  possumus  tribuere  ulli 
maius,  quam  veritatem  et  iustitiam  et  absolutam 
prorsus  bonitatem  ?  E  diverso  summa  contumelia  est, 
opinione  mendacii  et  iniquitatis  quemquam  cele- 
brare,  aut  suspectum  habere,  quod  facimus,  dum 
non  oredimus  ei. 

Sic  anima,  dum  firmiter  credit  promittenti  Deo, 
veracem  et  iustum  eum  habet,  qua  opinione  nihil 
potest  Deo  praestantius  tribuere.  Hic  summus  cul- 
tus  Dei  est,  dedisse  ei  veritatem,  iustitiam  et  quid- 
quid  tribui  debet  ei,  cui  creditur.  Hic  paratam^) 
sese  praebet  in  omnes  voluntates  eius,  hic  sanctifi- 
cat  nomen  eius,  et  secum  agi  patitur,  sicut  placitum 
fuerit  Deo.  Quia  promissis  eius  inhaerens,  non  du- 
bitat  eum  verum,  iustum,  sapientem,  omnia  optime 
facturum,  dispositurum ,  curaturum.  At  nonne  talis 
anima,  hac  fide  sua,  per  omnia  obedientissima  Deo 
est?  Quod  ergo  praeceptum  est  reliquum,  quod  talis 
obedientia  non  abunde  impleverit?  Quae  plenitudo 
plenior,  quam  omnimoda  obedientia?  At  hanc  Don 
opera,  sed  sola  fides  praestat. 

Contra  quae  rebellio  ?  quae  impietas,  quae  cod- 
tumelia  Dei  maior,  quam  non  credere  promittenti? 
Quid  enim  aliud  est,  quam  Deum  aut  mendaoem 
facere,  aut  dubitare  veracem  esse?  hoc  est,  sibi 
veritatem  tribuere,  Deo  autem  mendacium  et  vani- 
tatem.     In  qua  re  nonne  Deum  negat,  et  se  ipsum 


1)  In  ed.  1521  et  Jen.:  paratum. 


de  libertate  Ohmstiana.  '^7 

sifad  idoluni  in  oorde  erigit?  Quid  ergo  ^)  prosunt 
opera  in  hao  inapietate  faeta,  etiemsi  «ngeUca  et 
apoetolica  forenit?  Recte  ergo  Deas,  non  in  i^a  aut 
libidiBe,  sed  in  incredulitate  omnia  oonclusit,  ne 
qui  eastie  et  mansuetis  operibus  legis  fingunt  se 
implere  legem  (ut  sunt  politieae  et  humanae  virtu- 
tea)  salvos  se  ^)  futvros  praesnmant,  cum  in  peccato 
iacredulitatis  comprehensi  aut  misericordiam  quae- 
raat,  aut  per  iustitiam  damnentur. 

Ubi  autem  Deus  videt,  veritatem  sibi  tribui  et 
fide  cordis  nostri  se^)  honorari  tanto  honore,  quo 
ipae  digmis  est:  rursus  et  ipse  nos  honorat,  tribu- 
eoe  et  nobis  veritatem  et  iustitiam,  propter  hanc 
fidem.  Fides  enim  facit  veritatem  etiustitiam,  red- 
dens  Deo  suum,  ideo  rursus  reddit  Deus  iustitiae 
nostrae  gloriam.  Verum  est  enim  et  iustum,  Deum 
esae  veracem  et  iustum,  et  hoo  ei  tribuere  et  con- 
fiteri,  boc  est,  esse  veracem  et  iustum.  Sic  1.  Reg. 
5  ^) :  Qoieunque  honorificat  me,  glorificabo  eum,  qui 
vero  contemnunt  me,  erunt  ignobiles.  Sic  Paulus 
Rom.  4  Abrahae  dicit,  suam  fidem  esse  reputatam 
in  iustitiam ,  quia  per  eam  dedit  plenissime  gloriam 
Deo,  et  nobis  eadem  causa  reputandam  ad  iustitiam, 
si  crediderimus. 

Tertia  fidei  gratia  incomparabiiis  est  haec, 
quod  animam  copulat  cum  Christo ,  sicut  sponsam 
cum  sponso,  quo  Sacraniento  (ut  apostolus  docet) 
Christus  et  anima  efficiuntur  una  caro.  Quod  si 
una  caro  sunt,  verum  ^ )  inter  eos  matrimonium, 
imo  omnium  longe  pertectissimum  consummatur 
(cum  humana  matrimonia  huius  unici  figurae  sint 
tenues)^  sequitur  et  omnia  eorum  communia  fieri, 
tam  bona  quam  mala,  ut,  quaecunque  Christus  ha- 
bet,  de  iis  tanquam  suis  praesumere  et  gloriari  pos- 
sit  fidelis  anima,  et,  quaecunque  animae  sunt,  ea 
sibi  arroget  Christus  tanquam  sua. 

Conferamus  i§ta,  et  videbimus  inaestimabilia, 
Christus  plenus  est  gratia,    vita    et   salute,    anima 

1)  In  ed.  1521:  quid  rogo.  2)  In  ed.  orig.  deeet:  se. 
3)  Ibidem:  a  se.  4)  In  ed.  Jcn.:  1  Samuel.  2.  5)  In  ed. 
orig. :  verumque. 

15* 


228  TraetatoB  Luiheri 

plena  est  peccatis,  morte  et  damnatione.  Interce- 
dat  iam  fldes,  et  flet,  ut  Ghristi  sint  peocata,  mors 
et  infernus,  animae  vero  gratia,  vita  et  salus.  Opor- 
tet  enim  eum,  si  sponsus  est,  ea  simul,  quae  sponsa 
habet,  acceptare,  et  ea,  quae  sua  sunt,  sponsae  impar- 
tire.  Qui  enim  corpus  suum  et  se  ipsum  illi  donat, 
quomodo  non  omnia  sua  donat?  Etqui  corpus  sponsae 
accipit,  quomodo  non  omnia,  quae  sponsaesunt,  aedpit? 

Hic  iam  dulcissimum  spectaculum  prodit,  non 
solum  communionis,  sed  salutaris  belli  et  victoriae 
et  salutis  et  redemptionis.  Cum  enim  Christus  sit 
Deus  et  homo,  eaque  persona,  quae  nec  peceavit 
nec  moritur,  nec  damnatur,  sed  nec  peccare,  mori, 
damnari  potest,  eiusque  iustitia,  vita,  salus,  insu- 
perabilis,  aeterna,  omnipotens  est:  cum,  inquam, 
talis  persona  peccata,  mortem,  infernum  sponsae 
propter^)  annulum  fideisibi  communia,  imo  propria 
facit,  et  in  iie  non  aliter^)  se  habet,  quam  ai  sua 
essent,  ipseque  peccasset,  laborans,  moriens,  et  ad 
infernum  descendens,  ut  omnia  superaret,  peccatum- 
que,  mors  et  infernus  eum  absorbere  non  possent, 
necessario  in  ipso  absorpta  sunt  stupendo  duello. 
Nam  iustitia  sua^)  omnium  peccatis  superior,  vitasua^) 
omni  morte  potentior,  salus  sua  omniinfemo  invictior. 

Ita  fit  anima  fidelis,  per  arram  fidei  suae  in 
Christo  sponso  suo,  omnibus  peccatis  libera^  a  morte 
secura,  et  ab  inferno  tuta,  donata  aeterna  iustitia, 
vita,  salute  sponsi  sui  Christi.  Sic  exhibet  sibi  spon- 
sam  sine  macula  et  ruga,  gloriosam,  mundans  eam 
lavacro  in  verbo  vitae,  id  est,  per  fidem  verbi,  vitae, 
iustitiae  et  salutis.  Sic  sponsat  eam  sibi  in  fide, 
in  misericordia  et  miserationibus ,  in  iustitia  et  iu- 
dicio,  ut  tios.  2.  dicit. 

Quis  ergo  has  nuptias  regales  satis  aestimet? 
Quis  divitidrS  gloriae  gratiae  huius  comprehendat? 
ubi  dives  et  pius  hic  sponsus  Christus  ducit  uxo- 
rem  hanc  pauperculam ,  impiam  meretriculam,  redi- 


1)  In  ed.  orig. :  sponsae  et  propter  annulam  fidei. 
2)  In  ed.  1521:  nec  in  iis  aliter.  3)  Ibidem:  iustitia  eiiu . 
4)  Ibidem:  vita  eius  —  salas  eius. 


de  libertate  Chriatiana.  229 

mens  eam  ab  omnibus  illius  malis,  et  ornaDS  omni- 
bus  suis  bonis.  lam  enim  impossibile  est,  ut  peo- 
cata  sua  eam  perdant,  cum  super  Christum  posita 
sint,  et  in  ipso  absorpta,  habeatque  ipsa  eam  iu- 
Btitiam  in  Christo  sponso  suo,  de  qua  ut  sua  pro- 
pria  praesumat,  e{  adversus  omnia  peccata  sua, 
contra  mortem  et  infernum,  possit  cupa  fiducia  illam 
opponere  et  dicere:  8i  ego  peccavi^  at  Christus 
meus  non  peccavit,  in  quem  credo,  cuius  omnia  mea 
sunt,  et  omnia  mea  illius,  sicut  in  Canticis :  Dilec- 
tu8  meus  mihi,  et  ego  illi,  hoc  est,  quod  Paulus 
dicit  1.  Corinth.  15:  Deo  gratias,  qui  dedit  nobis 
victoriam  per  Jesum  Christum,  Dominum  nostrum, 
yictoriam  autem  peccati  et  mortis,  sicut  illic  indu- 
cit:  Peccatum  stimulus  mortis  est,  virtus  vero  pec- 
cati  lex. 

Ex  iis  itecum  intelligis,  qua  causa  tantum  tri- 
buatur  Mei,  ut  sola  impleat  legem,  et  sine  uUis 
operibus  iustificet.  Vides  enim  primum  praeceptum, 
quo  dicitur:  Unum  Deum  coles,  sola  fide  impleri. 
8i  enim  etiam  ipse  aliud  non  esses  a  planta  pedis 
ad  verticem,  quam  bona  opera,  non  tamen  iustus 
esses,  nec  Deum  coleres,  nec  primum  praeceptum 
impleres ,  cum  Deus  coli  non  possit ,  nisi  tribuatur 
ei  veritas  ^ )  et  universae  bonitatis  gloria,  sicut  vere 
tribuenda  est.  Hoc  autem  opera  non  faciunt,  sed 
sola  fides  cordis.  Non  enim  operando,  sed  cre- 
dendo  Deum  glorificamus  et  veracem  confitemur. 
Hoc  nomine  fides  sola  est  iustitia  Christiani  homi- 
nis,  et  omnium  praeceptorum  plenitudo.  Qui  enim 
primum  implet,  cetera  omnia  facili  opera  implet. 

Opera  vero,  cum  sint  res  insensatae,  non  pos- 
sunt  Deum  glorificare,  quamvis  ad  gloriam  Dei  (si 
fides  adsit)  fieri  possint.  Verum  nos  hoc  temporis 
quaerimus,  non  ea  quae  fiunt,  qualia  sunt  opera^ 
sed  eum  qui  facit,  qui  glorificat  et  opera  producit. 
Haec  est  fides  cordis,  caput  et  substantia  totius 
iustitiae  nostrae.     Unde  caeca  et  periculosa  doctrina 


1)  In  ed.  1521:  veritatis. 


230  Tractatns  Lutheri 

est,  quae  per  opera  impleri  praecepta  dooet,  eiun 
ante  omnia  opera  oporteat  praecepta  eaee  impleta, 
et  pleoitudinem  sequantur  opera,  sicut  audiemus. 

Ut  autem  hanc  gratiam,  quam  in  Ghrieto  habet 
interior  ille  homo  noeter,  latius  videamus,  seiendiim, 
quod  Deus  in  vetei-i  Testamento  sibi  sanctificabat 
omne  primogenitum  masculinum :  eratque  primoge- 
nitura  magni  pretii,  duplici  honore  prae  ceteris  pol- 
lens,  sacerdotio  et  regno.  Erat  enim  frater  primo- 
genitus  saceinios  et  dominus  omnium  aHorum. 

Qua  figura  Christus  praemonstratus  est,  vere,  unice 
primogenitus  Dei  Patris  et  virginis  Mariae,  vereque  rex 
et  sacerdos,  non  secundum  carnem  et  terram.  Reg- 
num  enim  eius  non  est  de  hoc  mundo:  in  coele- 
stibus  et  spiritualibus  ipse  regnat  et  eonsecrat,  quae 
sunt  iustitia,  veritas,  sapientia,  pax,  salus  etc  Koo 
quod  non  omnia  etiam  terrena  et  inferna  subiecta 
sint  ei  (alioqui  quomodo  posset  nos  ab  illis  tueri 
et  salvare),  sed  quod  non  in  iis,  nec  ex  iis  regnnm 
eius  constet. 

Ita  nec  sacerdotium  eius  consislit  in  vestium 
gestuumque  ponipa  externa,  quale  fuit  humanum 
illud  Aaronis  et  nostrum  hodie  ecclesiasticum  sacer- 
dotium,  sed  in  spiritualibus,  per  quae  in  coelis  in- 
visibili  officio  pro  nobis  interpellat~apud  Deum,  ibi- 
que  se  ipsum  offert  et  omnia  facit,  quae  sacerdo- 
tem  facere  oportet^  sicnt  eum  describit  Paulus  ad 
Ebraeos  ex  figura  Melchizedek.  Nec  solum  pro 
nobis  orat  et  interpellat,  sed  et  intus  in  spiritu  nos 
docet,  vivis  doctrinis  spiritus  sui.  Quae  duo  sunt 
proprie  officia  sacerdotis,  quod  in  carnalibus  sacer- 
dotibus  figuratur,  precibus  et  concionibus  visibilibus. 

Quemadmodum  autem  Christus  primogenitura 
sua  has  duas  digniiates  obtinuit,  ita  impartit  et 
communes  easdem  facit  cuilibet  suo  fideli,  matrimo- 
nii  praedicti  iure ,  quo  sponsae  sunt ,  quaecunque 
sponsi  sunt.  Hinc  omnes  in  Christo  sumus  sacer- 
dotes  et  reges,  quicunque  in  Christum  credimus,  sic- 
ut  1.  Pet.  2.  dicit:  Vos  geuus  electum,  populus 
acquisitionis,  sacerdotium  regale  et  reenum  sacerdo- 


de  libertate  Christiana.  231 

tale,  ut  yirtutes  enarretis  eius,  qui  vocavit  vos  de 
tenebris  in  admirabile  lumen  suum. 

Quae  duo  sic  se  habent.  Primum,  quod  ad 
regnum  pertinet,  quilibet  Christianus  per  iidem  sic 
magnificatur  super  omnia,  ut  spirituali  potentia  pror- 
8U8  omnium  dominus  sit,  ita  ut  nulla  omnino  re- 
rum  possit  ei  quidquam  nocere,  imo  omnia  subiec- 
ta  ei  coguntur  servire  ad  salutem.  Sic  Paulus 
Rom.  8.  dicit:  Omnia  cooperantur  in  bonum  electis; 
item  1.  Cor.  3:  Omnia  vestra,  sive  mors,  sive  vita, 
sive  instantia,  sive  futura,  vos  autem  Christi. 

Kon  quod  corporali  potentia  quisquam  Christi- 
aDorum  super  omnia  oonstitutus  sit  possidenda  et 
tractanda,  quo  furore  passim  ecclesiastici  quidam 
insaniunt.  Hoc  enim  regum,  principum  et  hominum 
est  in  terra:  quando  ipso  vitae  usu  Videmus,  nos 
omnibus  subiici,  multa  pati,  atque  adeo  mori,  imo 
quo  Christianior  quisquam  est,  hoc  pluribus  subiec- 
tus  est  malis,  passionibus  et  mortibus,  ut  in  ipso 
principe  primogenito  Christo  el  omnibus  fratribus 
suis  sanctis  videmus. 

Potentia  haec  spiritualis  est,  quae  dominatur 
in  medio  inimicorum,  et  potens  est  in  mediis  pres- 
suris.  Quod  est  aliud  nihil ,  quam  quod  virtus  in 
infirmitate  perficitur,  et  in  omnibus  possum  lucrum 
facere  salutis,  adeo,  ut  crux  et  mors  cogantur  mihi 
servire  et  cooperari  ad  8alutem*J.  Haec  est  enim 
ardua  et  insignis  dignitas,  veraque  et  omnipotens 
potestas,  spirituale  imperium,  in  quo  nulla  res  tam 
bona,  nulla  tam  mala,  quae  non  in  bonum  mihi 
cooperetur,  si  modo  credidero;  nuUa  tamen  mihi 
opus  est  (cum  sola  fides  sufficiat  ad  salutem),  nisi 
quod  fides  in  ea  virtutem  et  imperium  libertatis 
suae  exerceat.  Ecce  haec  est  Christianorum  inae- 
stimabilis  potentia  et  libertas. 

Nec  solum  reges  omnium  liberrimi,  sed  sacer- 
dotes  quoque  sumus  in  aeternum,  quod  longe  regno 
excellentius,    quod    per  sacerdotium  * )  digni  sumus 


1)  In  ed.  1521  et  Jen.:  excellentiue,  per  sacerdotium 
enim.     ♦)  1.  Cor.  12. 


232  Tractatas  Lntheri 

coram  Deo  apparere,  pro  aliis  orare,  et  nos  invi- 
cem  ea,  quae  Dei  sunt,  docere.  Haec  enim  sacer- 
dotum  offlcia  sunt,  quae  prorsus  nulli  incredulo 
concedi  possunt.  Ita  ^ )  Christus  nobis  obtinuit ,  si 
in  eum  credimus,  ut  sicut  confratres,  cohaeredes 
et  correges ,  ita  et  consacerdotes  ei  simus ,  auden- 
tes  cum  fiducia,  per  spiritum  fidei,  coram  Deo  prod- 
ire,  et  clamare:  Abba«pater,  et  alter  pro  altero 
orare  et  omnia  facere,  quae  videmus  visibili  et 
corporali  oflQcio  sacerdotum  geri  et  figurari;  qui 
vero  non  crediderit,  huic  nihil  servit  aut  in  bonum 
cooperatur,  sed  omnium  ipse  servus  est,  et  omnia 
ei  cedunt  in  malum ,  quia  omnibus  impie  utilur  in 
sua  commoda,  non  in  Dei  gloriam.  Ita  nec  sacer- 
dos  est,  sed  profanus,  cuius  oratio  fit  in  peceatuqi, 
nec  coram  Deo  unquam  apparet,  quia  Deus  pecca- 
tores  non  exaudit. 

Quis  ergo  comprehendere  potest  aititudinem 
dignitatis  Christianae,  quae  per  regalem  suam  po- 
tentiam  omnium  dotninatur,  mortis,  vitae,  peccati 
etc. ;  per  sacerdotalem  vero  gloriam  apud  Deum 
omnia  potest,  quia  Deus  facit,  quae  ipse  petit  et 
optat,  sicut  scriptum  est'^):  Voluntatem  timentium 
se  faciet,  et  depreeationem  eorum  exaudiet,  et  sal- 
vos  faciet  illos?  Ad  hanc  gloriam  certe  nullis  ope- 
ribus,  sed  sola  fide  pervenit. 

Ex  iis  clare  videre  potest  quilibet,  quomodo 
Christianus  homo  liber  est  ab  omnibus  et  super 
omnia,  ita  ut  nullis  operibus  ad  hoc  indigeat,  ut 
iustus  et  salvus  sit,  sed  sola  fides  haec  omnia  lar- 
gitur  abunde.  Quod  si  sic  desiperet,  ut  per  uUum 
opus  bonum  praesumeret  iustus,  liber,  salvus,  Chri- 
stianus  fieri,  statim  amitteret  fidem  cum  omnibus 
bonis.  Quae  stultitia  pulchre  figurata  est  in  fabula 
illa,  ubi  canis  in  aqua  currens,  et  carnem  veram  in 
ore  gestans,  deceptus  umbra  carnis  in  aqua  paten- 
tis^),  dum  eandem  aperto  rictu  petit,  veram  camem 
simul  cum  imagine  perdit. 


1)  In  ed.  Jen.:  Ista.     2)  Ibidem:  paruntis. 
•)  Psal.  145. 


de  libertate  Chriatiana.'  233 

Hic  quaeres : .  Si  omnes ,  qui  in  ecclesia  suni, 
saoerdotes  sunt,  quo  nomine  discernuntur  ii,  quos 
nunc  sacerdotes  dicimus,  a  laicis?  Respondeo:  Vo- 
cabulis  istis,  sacerdos,  clericus,  spiritualis,  ecclesia- 
sticus,  iniuria  facta  est,  dum  a  reliquis  Christianis 
omnibus  translata  sunt  ad  paucos  istos,  qui  nuno 
usu  noxio  ecdesiastici  dicuntur.  Scriptura  enim 
sancta  nihil  discernit  inter  eos,  nisi  quod  ministros, 
seryos,  oeconomos  appellat,  qui  nunc  papae,  epi- 
Boopi,  dominique  iactantur,  qui  cetetis  serviant,  mi- 
nisterio  verbi,  ad  docendam  iidem  Christi  et  liber- 
tatem  fidelium.  Kam  etsi  verum  est,  nos  omnes 
aequaliter  sacerdbtes  esse,  non  tamen  possumus, 
nec,  si  possemus,  debemus  omnes  publice  servire 
et  docere;  sic  Paulus  1.  Corinth.  4:  Sic  nos  exi- 
stimet  homo,  sicut  ministros  Christi  et  dispensato- 
res  mjsteriorum  Dei. 

At  dispensatio  ista  nunc  in  tantam  pompam  po- 
testatis  et  terrificam  quandam  tjrannidem  evasit, 
ut  nec  gentium,  nec  ulla  mundi  imperia  queant  ei 
conferri,  quasi  Laici  aliud  quiddam  quam  Christiani 
sint.  Qua  perversitate  factum  est,  ut  ^nitusinter- 
ciderit  scientia  Christianae  gratiae,  fidei,  libertatis 
et  totius  Christi,  succedente  in  locum  eius  huma- 
norum  operum  et  legum  intolerabili  captivitate,  fac- 
tique  sumus  ^ )  iuxta  lamentationes  leremiae  servi 
hominum  vilissimorum,  qui  in  terra  sunt,  qui  nostra 
miseria  abutuntur  in  omnes  turpitudines  et  ignominias 
voluntatis  suae. 

Redeundo  ad  id,  quod  coepimus,  puto  per  haec 
clarumN  fieri,  non  esse  satis  nec  Christianum,  si 
Christi  opera,  vitam  et  verba  praedicemus  historico 
more,  ceu  res  quasdam  gestas,  quas  nosse  satis  sit 
ad  vitae  formandae  exemplum,  quomodo  ii,  qui 
nunc  optimi  sunt,  praedicant:  multo  minus,  si  peni- 
tus  taceatur,  et  leges  hominum  decretaque  Patrum 
vice  eius  doceantur.  lam  suDt  non  pauci,  qui  eo 
studio  Christum  praedicani  et  legunt,  ut  affectus 
humanos  moveant  ad  condolendum  Christo,  ad  in- 
dignandum  ludaeis  et  id  genus  alia  puerilia  et  mu- 
liebria  deliramenta. 

1)  In  ed.  1521 :  simus. 


234'  TraetatuB  LDth^ri 

Oportet  autem,  ut  eo  fine  piltedicetur,  qao  fides 
111  eum  promoveatur^  ut  non  tiantum  sit  Ghri&rtns, 
sed  tibi  et  mihi  sit  Christus,  et  id  in  nobis  opreo^- 
tar,  quod  de  eo  dicitur,  et  quod  ipse  vooatur.  Haee 
autem  fides  nascitur  et  servatur  ex  hoc,  si  prae^ 
oetor ,  quare  Christus  venerit,  quid  attulerit  et  de- 
derit,  quo  usu  et  ft^uetu  acceptandus  sit.  Hoc  fit, 
ubi  recte  docetur  Christiana  libertas,  quam  ex  ipso 
habemus,  et  qua  ratione  omffes  Christiani  rege^  et 
sacerdotes  sumds  ^),  in  quo  othnium  domini  eunfiaff, 
et,  quidquid  egerimus  coram  Deo,  placitum  et  accep- 
tnm  esse  confidimus,   sicut  hactenus  dixi. 

Cuius  enim  cor  haec  audiens  rion  totis  medol- 
lis  gaudeat  et  tanto  solatio  accepto  non  dulceseit 
in  amorem  Christi?  ad  quem  amorefm  nullid  aaqaan 
legibus  aut  operibus  pervenire  potest.  Quia  est, 
qui  tali  cordi  nocere  possit,  aut  ipsum  pavefaeiat? 
Si  irruat^)  conscientia  peccati,  aut  horror  mortis, 
paraium  est  sperare  in  Domino,  nec  timet  ab  audi- 
tione  ista  mala,  nec  commovetur,  donec  despiciat 
inimicus  suos.  Credit  enim  iustitiam  Christi  sroaoi 
esse  et  pe(Aatum  suum  iam  non  suum,  sed  Christi 
esse,  at  a  facie  iustitiae  Christi  omne  peccatum  ab- 
sorbeatur,  necesse  est  propter  fidem  Christi,  sicut 
superius  dictum  est,  discitque  cum  apostolo  morti 
et  peccato  insultare  et  dicere:  Ubi  est  mors  victo- 
ria  tua  ?  Ubi  est  mors  stimulus  tuus?  Stimulus  au- 
tem  mortis  jieceatum  est,  virtus  vero  peccati  lex. 
Deo  auteni  gratias  ^),  qui  dedit  nobis  victoriam  per 
lesum  Christum  Dominum  nostrum;  Absorpta  enim 
est  mors  in'*)  victoria,  non  tantum  Christi  ,  sed  et 
nostra,  quia  per  fidem  uostram*'')  fit  et  in  ipsa  ct 
nos  viricimus.     * 

Haec  dicta  sint  de  interiore  homine,  de  eius 
libertate  et  de  principe  iustitia  fidei,  quae  nec  legi- 
bus  nec  operibus  bonis  indiget,  quin  noxia  ei  sunt, 
si  quis  per  ea  praesumat  iustificari. 

Nunc  ad  alteram   partem  revertamur  ad  exter- 


1)  In  ed.  1521:  simus.  2)  Ibid  :  irrUit.  3)  In  cd. 
1521  et  Jen.:  gratia.  4)  In  ed.  1521  deestt  in.  5)  Ibid  : 
DOftra. 


de  libcrtate  ChriBtiana.  235 

nm»  boffiiDem.  Hic  eniin  respondebitar  illis  omni- 
bo8,  qui  verbo  fidei  et  iis,  quae  dicta  sunt,  offensi 
dicunt :  Si  fides  omnia  facit,  et  sola  ad  iustitiam  sa^ 
Ub  est,  our  ergo  praecepta  sunt  bona  opera?  otia- 
Inmvff  ergo  et  nihil  operabimur,  flde  contenti?  Be- 
spondeo:  Non  sic,  impii,  non  sic.  Vere  quidem 
sic  haberet  res  ista,  si  penitus  et  perfecte  intemi 
et  spirituales  e^semus,  quod  non  fiet,  nisi  in  novis- 
simo  die  resurrectionis  mortuorum';  donec  in  carne 
vivimus,  non  nisi  incipimus  et  proficimus,  quod  in' 
ftitura  vita  perficietur;  propter  quod  apostolus  Rom.  8. 
appellat  primitias  spiritus,  quod  in  hac  vita  habe- 
IBU8,  accepturi  scilicet  decimas  et  plenitudinem  spi- 
ntuB  in  Aituro.  Ad  hanc  partem  pertinet,  quod 
sapra  positum  est,  Ghristianum  esse  oronium  ser- 
vnm  et  omnibus  subiectum.  Qua  enim  parte  liber 
est,  nihil  operatur,  qua  auteni  servus  est,  omnia 
operatur,  quod  qua  ratione  fiat,  videamus. 

Quamquam  homo,  ut  dixi^),  intus  secundum 
spiritum  per  fidem  abunde  satis  iustificetur,  habens 
quidquid  habere  debet,  nisi  quod  hanc  ipsam  fidem 
et  opulentiam  oportet  de  die  in  diem  augescere, 
usque  in  futuram  vitam,  tamen  manet  in  hac  vita 
mortali  super  terram,  in  qua  necesse  est,  ut  corpus 
suum  proprium  regat,  et  cum  hominibus  converse- 
toT.  Hic  iam  incipiunt  opera,  hic  non  est  otiandum, 
hic  certe  curandum,  ut  corpus  ieiuniis,  vigiliis,  la- 
boribus  aliisque  disciplinis  moderatis  exerceatur,  et 
spiritui  subdatur,  ut  homini  interiori  et  fidei  obe- 
diat  et  conformis  sit,  nec  ei  rebellet  aut  ipsum  im- 
pediat,  sicut  est  ingenium  eius,  si  coercitus  non 
fuerit.  Interior  enim  homo  conformis  Deo  et  ad 
imaginem  Dei  creatus  per  fidem  et  gaudet  et  iu- 
cundatur  propter  Ghristum,  in  quo  tanta  sibi  colla- 
ta  sunt  boua,  unde  et  hoc  solum  negotii  sibi  habet, 
ut  cum  gaudio  et  gratis  Deo  serviat  in  libera  ca- 
ritate. 

Hoc  dum  agit,  ecce  in  came  propria  offendit 
voluntatem  contrariam,  quae  mundo  servire  et  quae- 


1;  In  ed.  1521  verba:  u  t  d  i  x  i,  ia  parenthesi  posita  leguntnr. 


986  Tractatns  Lntheri 

rere,  quae  sua  sunt,  nititur,  id  quod  spiritus  fidei 
ferre  Don  potest  neque  valet^),  et  aggreditur  hi-^ 
lari  studio  ad  oppriniendam  et  coercendam  eam,' 
sicut  Paulus  dicit  Rom.  7:  Condelector  legi  Dei, 
secundum  interiorem  hominem;  video  aut^oi  aliam 
legem  in  membris  meis  repugnantem  legi  mentifl 
meae  et  captivantem  me  in  legem  peocati.  Et  ali- 
bi:  Castigo  corpus  meum,  et  in  servitutem  redigo, 
ne  forte  aliis  praedicans  ipse  reprobus  efflciar;  et 
Gal.  5:  Qui  Christi  sunt,  carnem  suam  cruciflxenint 
cum  concupiscentiis  suis. 

Verum  ea  opera  oportet  non  ea  fieri  opinione, 
quo  per  ipsa  coram  Deo  iustificetur  quisquam,  hane 
enim  falsam  opinionem  fides  non  feret,  quae  sola 
est  iustitia  coram  Deo,  sed  solum  ea  opinione,  ut 
corpus  in  servitutem  redigatur,  et  purificetur  a  ood- 
cupiscentiis  suis  malis,  ita  utoculum  nonnisi  vertat  ad 
concupiscentias  expurgandas.  Cum  enim  anima  per 
fidem  purgata  sit  et  amans  Dei  facta,  vellet  omnia 
pariter  purgari,  praecipue  corpus  proprium,  ut  om- 
nia  secum  amarent  et  laudarent  Deum.  Ita  fit,  ut 
homo  exigente  corporis  sui  causa  otiari  non  possit, 
cogaturque  ob  id  multa  bona  operari ,  ut  in  servi- 
tutem  redigat.  Haec^)  tamen  opera  ipsa  non  id 
sunt,  quo  iustificetur  coram  Deo,  sed  gratuito  amore 
ea  faciat  in  obsequium  Dei,  nihil  aliud  intutus  quam 
divinum  beneplacitum ,  cui  per  omnia  vellet  obse- 
qui  officiosissime. 

Hac  ratione  quisque  se  ipsum  erudire  facile 
potest,  qua  mensura  aut  discretione  (ut  dicunt) 
corpus  suum  castigare  debeat;  tantum  enim  ieiuna- 
bit ,  vigilabit,  laborabit,  quantum  satis  esse  viderit, 
ad  corporis  lasciviam  et  concupiscentiam  premen- 
dam.  Qui  vero  praesumunt  operibus  iustificari,  ob- 
servant  non  mortificationem  concupiscentiarum,  sed 
ipsa  tantum  opera,  arbitrantes,  si  modo  quam  pla- 
rima  et  maxima  fecerint,  sese  bene  habere  et  iustos 
factos  esse,  aliquando  et  cerebrum  laedentes,  et 
naturam  exstinguentes,  aut  saltem  inutilem  reddentes: 

1)  In  ed.  Jen.:  volet.  2)  Id  ed.  orig.:  Nec  tameo 
opera  ipsa  non  id  snnt. 


de  libertate  Christiana.  2S7 

• 

quae  est  ingens  insipientia  etignorantia  Ghristianae 
vitae  et  fidei,  velle  sine  fide  per  opera  iustificari 
et  salYari. 

Ut  autem  ea,  quae  diximus,  focilius  capiantur, 
aimilitudinibus  ea  monstremus.  Debent  opera  ho- 
minis  Ghristiani  per  fidem  suam  ex  mera  gratuita- 
que  raisericordia  Dei  iustificati  et  salvati  non  alio 
loco  haberi,  quam  opera  fuissent  Adae  et  Evae  in 
Paradiso ,  et  omnium  filiorum ,  si  non  peccassent^ 
de  quibus  Gen.  2.  sic  dicitur:  Posuit  Deus  hominem, 
quem  formaverat,  in  Paradisum,  ut  operetur^)  et/ 
oustodiret  illum.  At  Adam  erat  iustus  et  rectus  a 
Deo  creatus,  sineque  peccato,  ita  ut  per  suam  ope- 
rationem  et  custodiam  non  opus  habuisset  iustificari 
et  rectus  fieri,  sed,  ne  otiosus  iret,  dedit  ei  Domi- 
nus  negotium,  ut  Pardisum  coleret  et  servaret. 
Quae  fuissent  opera  vere  liberrima  nuUius  gratia 
facta,  nisi  beneplaciti  divini,  non  ad  iustitiam  obti- 
nendam,  quam  iam  habebat  plene,  quae  et  conge- 
nita  fuisset  nobis  omnibus. 

Ita  et  credentis  hominis  opera,  qui  per  fidem 
suam  denuo  repositus  est  in  Paradisum  et  de  novo 
recreatus,  non  eget  operibus,  ut  iustus  fiat  aut  sit, 
sed  ne  otiosus  sit,  et  Arpus  suum  operetur  et  ser- 
vet,  sunt  ei  opera  eiusmodi  libertatis  solum  intuitu 
divini  beneplaciti  facienda,  nisi  quod  nondum  plene 
recreati  sumus  perfecta  fide  et  caritate,  quam  ^)  au- 
geri  oportet,  non  tamen  per  opera,  sed  per  se 
ipsas. 

Aliud,  episcopus  sacer  templum  consecrans, 
pueros  confirmans,  aut  aliud  quippiam  officii  sui 
faciens  non  consecratur  iis  ipsis  operibus  in  episco- 
pum,  imo  nisi  ante  esset  consecratus  episcopus,  nul- 
lum  istorum  operum  quidquam  valerent,  essentque 
stulta  et  puerilia  et  ludicra.  Ita  Christianus  per  fi- 
dem  suam  consecratus  bona  facit  opera,  sed  non 
per  haec  magis  sacer  aut  Ghristianus  efiicitur.  Hoc 
enim  solius  fidei  est,  imo  nisi  ante  crederet  et  Ghri- 


1)  In  ed.  1521:  operaretur.    2)  Id  ed.  1521  et   Jen.: 
quas. 


k 


238  TracUtus  Lvtheri 

stianus  esset,  nihil  prorsus  valerent  emtiia  sua  (^m, 
essentque  vere  impia  et  damnabilia  pecoata. 

Yera  itaque  sunt  haec  duo  verba:  Booa  ^en 
noD  faciunt  bonum  virum,  sed  boDus  yir  fiicit  bona 
opera;  mala  opera  non  faciunt  malum  vinim,  sed 
malus  vir  facit  mala  opera.  Ita  ut  semper  oporteat, 
ipsam  substantiam  seu  personam  esse  boaam  ante 
omnia  opera  bona,  et  opera  bona  sequi  et  prove- 
nire  ex  bona  personu.  Sicut  et  Chnstus  dtoit: 
Maia  arbor  non  facit  bonos  fructus,  bona  arbor  noff 
facit  maios  h*uctus.  Clarum  autem  est,  quod  fmelas 
noD  ferunt  arborem,  uec  arbor  crescit  in  fructlbai, 
sed  e  diverso  arbores  ferunt  fructus,  fruetus  ^)  oret- 
cunt  in  arboribus. 

Ut  ergo  necesse  est,  arbores  esse  priores  fnio- 
tibus  suis,  et  fructus  non  faoiunt  arbores,  neqae 
bonas  neque  malas,  sed  econtra  arbores  tales  h- 
ciunt  taies  fructus:  ita  necesse  est,  primum  perso- 
nam  ipsam  hominis  esse  bonam  vel  maiam,  aate- 
quam  faciat  bonum  vel  malum  opus,  et  opera  wt 
non  faciunt  eum  maium  aut  bonum,  sed  ipse  &cit 
opera  sua  aut  maia  aut  bona. 

Similia  videri  iicet  in  omnibus  artificiis.  Mala 
domus  vei  bona  non  facit  lililum  aut  bonum  fabrun, 
sed  boDUi>  aut  malus  faber  facit  malam  aut  bonam 
domum.  Et  in  universum,  nulium  opus  facit  arti- 
ficem  talem,  quale  est  ipsum,  sed  artitex  facit  opus 
taie,  quaiis  est  ipse.  ita  res  se  habet  et^)  in  operi- 
bus  homiaum,  qualis  esl  ipse,  sive  in  fide^  sive  iq 
infidelitate,  taie  est  opus  eius^),  bonum,  si  in  fide, 
maium,  si  id  infidelitate*^)  factum  fuerit.  Non  au- 
tem  id  couvertitur,  ut,  quale  sit  opus,  talis  fiat  et 
homo  in  fide  veiinfidelitate  ^).  Opera  enim  ut  noo 
faciunt  fideiem,  ita  nec  iustum  :  at  fides  ut  faicit  fi- 
delem  et  iustum,  ita  et  bona  opera. 

Cuni  ergo  opera  nemiuem  iustificeut,  et  homi- 
nem  oporteat  esse  iustum,  antequam  operetur  bonum, 
manifestissimum   est,    solam   fidem  esse,    quae  ex 

1)  In  edit.  1521  :  et  fructus.  2)  In  edit.  Jen.  deest: 
et.  3)  In  ed.  1521  :  et  opus  eius.  4j  Ibidem:  in  infide- 
litate. 


de  libertate  ChriBtiana.  239 

mera  Dei  misericordia  per  Ghristum  in  verbo  eius 
personam  digne  et  sufflcienter  iustificet  et  salvel, 
et  nullo  opere,  nulla  lege  Christiano  bomini  opus 
ease  ad  salutem,  cum  per  fidem  liber  sit  ab  omni 
lege,  et  ex  mera  libertate  ^)  omnia  gratuito  faciat, 
quaecunque  facit,  nihil  quaerens  aut  commodL  aut 
Mdutis  (cum  iam  satur  et  salvus  sit^)  gratia  Dei 
ex  fide  sua),  sed  solum  beneplacitum  Dei. 

Sic  et  infideli  nullum  opu»  bouum  prodest  ad 
iustitiam  et  salutem,  e  diverso  nullum  malum  opus 
facit  eum  ^)  malum  aut  damnatum,  sed  increduUtas, 
quae  personam  et  arborem  malam  facit,  mala  et 
damnata  facit  opera.  Unde,  dum  bonus  aut  malus 
quisquam  efficitur,  non  hoc  ab  operibus,  sed  a  fide 
Yel  incredulitate  oritur,  sicut  Sapiens^)  dicit:  Ini- 
tium  peccati  apostatare  a  Deo,  id  est,  non  credere, 
et  Paulus  Ebrae.  11:  Oportet  accedentem  credere, 
el  Christus  idem  dicens :  Aut  facite  arborem  bonam 
et  fructus  eius  bonos,  aut  facite  arborem  malam  et 
fructus  eius  malos,  ac  sic  dicat:  Qui  voiet  fructus 
bonos  habere,  ab  arbore  incipiet,  et  hanc  bonam 
plantabit,  ita  qui  vuU  ,bona  operari,  non  ab  ope- 
rando,  sed  a  credendo  incipiat,  quod  personam  bo- 
nam  facit.  Non  enim  personam  bonam  facit,  nisi 
fldes,  nec  malam,  nisi  incredulitas. 

Hoc  sane  verum  est,  operibus  fieri  hominem 
bonum  aut  maium  coram  hominibus,  hoc  autem 
fleri  est  idem,  quod  ostendi  et  cognosci,  quis  sit 
bonus  aut  malus,  utChristusMatth.  7.  dicit:  Exfruc- 
tibus  eorum  cognoscetis  eos.  At  hoc  totum  in  spe^ 
cie  et  exlra  manet,  qua  in  re  plurimi  failuutur,  qui 
Bcribere  et  docere  praesumunt  bona  opera,  quibus 
iustificemur^j,  interim  fidei  ne  memorentur  quidem, 
euntes  in  viis  suis ,  falsi  et  fallentes  semper,  pro- 
ficientes  in  peius,  caeci  caecorum  duces,  multis  se- 
se  operibus  fatigantes,  et  tamen  nunquam  ad  veram 
iustitiam  pervenientes,  de  quibus  S.  Paulus  1.  Tim.3. 
dicit:   Habentes  quideni  speciem  pietatis,    virtutem 

~1  rined^  1521 :  liberalitate.  2)  Ibid. :  fit.  3)  In  ed.  orig.: 
enim.    4 )  In  ed.  1521  et  Jen. :  iustificentur. 
•)  Sirach.  10. 


240  Tractatus  Lutheti 

autem  eius  abnegantes,  seinper  discentes,  et  non- 
quam  ad  soientiam  veritatis  pervenientes. 

Qui  ergo  cum  istis  caecis  non  voluerit  errare, 
oportet,  ut  uiterius  prospiciat  quam  in  opera  legis 
aut  doctrinas  operum,  imo  averso  ab  operibusintutu. 
peraonam  inspiciet,  et  quaratione  ilia  iustificetur,  quae 
non  operibus  neque  legibus,  sed  verbo  Dei  (id  est, 
promissione  gratiae  suae)  et  fide  iustificatur  et  sal- 
vatur,  ut  stet  gloria  maiestati  divinae,  quae  nos  non 
ex  operibus  iustitiae,  quae  fecimus  nos,  sed  secaih 
dum  misericordiam  suam  per  verbum  gratiae  suae 
salvos  fecit  credentes. 

Facile  ex  his  cognitu  est,  qua  ratione  sint  opera 
bona  reiicienda  aut  amplectenda,  et  qua  regula  in- 
telligendae  sint  omnium  doctrinae  de  operibus  da- 
tae.  Si  enim  opera  comparentur  ad  iustitiam,  et 
pefverso  Leviathan  eaque  falsa  persuasione  flant, 
ut  per  ipsa  iustificari  praesumas,  iam  necessitatem 
imponunt,  et  iibertatem  cum  fide  exstinguunt,  et  hoe 
ipso  additamento  bona  iam  non  sunt  vereque  dam- 
nabilia.  Libera  enim  non  sunt  et  gratiam  Dei  btas- 
phemant,  cuius  solius  est  per  fidem  iustificare  et 
salvare,  quod  opera  non  potentia  praestare,  impia 
tamen  praesumptione ,  per  nostram  hanc  stultitiain, 
afiectant,  ac  sic  in  oificium  gratiae  et  gioriani  eius 
violenter  irruunt. 

Non  ergo  opera  bona  reiicimus,  imo  maxime 
amplectimur  et  docemus.  Non  enim  propter  ipsa, 
sed  propter  impium  hoc  additamentum,  et  perversam 
opinionem  quaerendae  iustitiae,  ea  damnannus.  Qua 
fit,  ut  solum  in  specie  appareant  bona,  cum  re* 
vera  bona  non  sint,  quibus  falluntur  etfallunt,  ceo 
iupi  rapaces  sub  vestimentis  ovium. 

Hic  autem  Leviathan  et  perversa  opinio  in 
operibus  insuperabilis  est,  ubi  deest  sincera  fides. 
Abesse  enim  non  potest  a  sanctis  illis  operariis, 
donec  fides  vastatrix  eius  veniat  et  regnet  in  corde. 
Natura  per  se  ipsam  non  potest  eam  expellere, 
imo  ne  cognoscere  quidem,  quin  eam  ducit  loco 
sanctissimae  voluntatis.  Ubi  si  consuetudo  acoea- 
serit,  et  hanc  naturae  pmvitatem  roboraverit  ( sicuti 


de  libertftie  CkriBtiana.  241 

fiM)tuin  est  perimpios  magistrod),  incurabiie  tnaittm 
est,  et  inflnitos  irreouperabiliter  seducit  ac  perdit. 
Quare  etsi  bonum  est,  de  poehitentia,  confessione. 
satisfactione  praedicare  et  soribere,  si  tamen  hic 
aistatur,  et  non  ad  fidem  usque  dooendam  prooe- 
datur,  sine  dubio  deceptoriae  et  diabolicae  sunt  doo- 
teinae.  Sio  enim  Christus  cum  suo  lohanne  non 
aolum  dixit:  Poenitentiam  agite,  sed  addidit^)  ver- 
bom  fidei  dicens :  Appropinquabit  regnum  coelorum. 

Non  enim  alterum  tantum,  sed  utrumque  ver- 
bum  Dei  praedicandum  est,  nova  et  vetera  profe- 
renda  de  thesauro,  tam  vox  legis,  quam  verbum 
gratiae.  Vocem  iegis  proferri  oportet,  ut  terrean- 
tnr,  et  in  suorum  peccatorum  notititam  reducantur, 
et  inde  ad  poenitentiam  et  meliorem  vitae  ratio- 
nem  convertantur.  Bed  non  hic  sistendum  ^) ,  hoc 
eniiB  esset  solum  vulnerare  et  non  alligare,  percu- 
tere  et  non  sanare,  occidere  et  non  vivificare,  de- 
duoere  ad  inferqs  et  non  reducere,  humiliare  et  non 
ezaltare.  Ideo  et  verbum  gratiae  et  promissae  re- 
missionis,  ad  dooendam  et  erigendam  fidem,  prae- 
dicari  debet,  sine  quo  lex,  contritio,  poenitentia,  et 
omnia  alia  frustra  fiunt  et  docentur. 

Supersunt  quidem  adhuc  praedicatores  poeni- 
tentiae  et  gratiae,  sed  non  explicant  Dei  legem  et 
promissionem  eo  fine  et  spiritu,  ut  disci  queat,  unde 
poenitentia  et  gratia  veniant.  Poenitentia  enim  ex  lege 
Dei,  sed  fides  seu  gratia  ex  promissione  Dei  provenit, 
sicut  dicit  Rom.  10 :  Fides  ex  auditu,  auditus  autem 
per  verbum  Christi,  quo  fit,  ut  homo  per  fidem  di- 
vinae  promissionis  consoletur  et  exaltetur,  qui  pei* 
minas  et  timorem  legis  divinae  humiliatus  et  in 
sui  oognitionem  perductus  est.  Sic  Psal.  29  ^):  Ad 
vesperum  demorabitur  fletus,  et  ad  matutinum  lae- 
titia.  Haec  dicta  sint  de  operibus  in  genere,  et  si- 
mul  de  iis,  quae  Christianus  in  proprium  corpus 
exercet. 

Uitimo  et  de  iis*)  dicemus,    quae  erga  proxi- 


1)  In  edit.  1521:  addit.    2)  Ibidem:    hic  non  sisten 
dum.    3)  In  ed.  Jen.:  30.    4)  In  ed.  1521:  iiis. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hUt.  L  p.  Vol.  IV.  16 


242  Traelstu  L«lheri 

inuni  aaum  operatur;  non  enim  homo  mbi  wvnt  Mli 
in  eorpore  isto  mortali  ad  operandaoi  in  eo ,  aed 
et  omnibu8  hominibus  in  terra,  imo  aolnm  aliia  n» 
¥it  et  non  eibi.  In  hoe  enim  corpus  suooi  aiibiee- 
tum  facit ,  quo  sincerius  et  lib<^u8  queat  aliia  aet- 
vire,  sicut  Paulufl  Bom.  14.  dicit:  Nemo  sibi  viTitet 
aemosibi  moritur,  qui  enim  vivit,  Domino  yivit,  tt 
qui  moritur,  Domino  motitur.  Ideo  non  potest  Aeii, 
ut  sit  otiosus  in  hac  vita  et  absque  opere  erg^  pio- 
ximos  8U08.  Necesse  est  enim,  ut  loquatur^  agat  et 
conversetur  cum  hominibus,  sieut  Christus*)  in  «- 
militudinem  factu»^)  habitu  inventus  est  ut  homo,  et 
conversatus  cum  hominibus,  ut  Barucfa  3.  dieit 

NuUo  tamen  horum  opus  ei  est  ad  iuatitiaB 
et  salutem,  ideo  in  omnibus  operibus  suis  eadebet 
opinione  esse  formatus,  et  huc  solum  epeotare,  ut 
aliis  serviat  et  prosit  in  omnibus,  quaecunque  feoe- 
rit,  nihil  ante  oculos  habens,  nisi  neceBsitatem  et 
oommoditatem  proximi.  8ic  enim  Apoatolus  iubet, 
ut  manibus  laboremus,  quo  demus  necesaitateni 
habenti,  cum  potuisset  dicere,  quo  noa  ip- 
S08  alamus ,  sed  det^),  inquit,  necessitatem  ha- 
benti.  Nam  et  in  hoc  ipsum  corporis  ouram  habere 
ChristiaDum  est,  quo  per  eius  salutem  et  oommodi- 
tatem  laborare,  res  quaerere  et  servare  possimut, 
in  subsidium  eorum,  qui  indigent,  ut  sic  membruin 
robustum  serviat  membro  inflrmo,  et  simua  filii  Dei, 
alter  pro  altero  sollicitus  et  laboriosus,  invioen 
onera  portantes,  et  sic  legem  Christi  implentes. 

Eoce,  haec  est  vere  Christiana  vita,  hio  vere 
fldes  effieax  est  per  dilectionem,  hoceat,  eum  gan- 
dio  et  dilectione  prodit  in  opus  servitutis  liberrimae, 
qua  alteri  gratis  et  sponte  servit,  ipsa  abunde  aa- 
tura  ^)  fidei  suae  plenitudine  et  opulentia. 

Sio  Philippenses  cum  Paulus  docuisset,  quafli 
divites  facti  essent  per  fidem  Christi,  in  qua  omnit 
obtinuissent,  doceteos  deinceps  dicens*'"):  Si  qua  ood- 


1)  In  ed.  1521:  in  similitudinem  hominam  factus.  2)  In 
ed.  Jen.:  sed  et  inquit.  3)  In  ed.  orig.  eted.  1521:  sator. 
♦)  Ephes.  2.  ••)  Phil.  2. 


de  Ifbertate  Okristtaiia.  ^46 

solatk)  CSiristi,  si  quod  solatiuin  oartiwHs,  si  q«ia 
soeietea  Bpifitus,  iniplete  gaudtum  «leum,  ut  iden 
sapialis,  et  «andem  oaritatem  habesles  unaainifea 
id  ipaum  seiitienites,  nihil  per  eententionem ,  neque 
iflMiiem  gloriam,  sed  in  humilitate  superioves  i&ri- 
oem  asbitnuites ,  non  qoae  ^ua  sunt  singuli  consi- 
cterantee,  .sed  ea,  quae  atiorum. 

Hic  olare  videmus,  vitam  Chrietianorum  ab  Apo- 
stolo  in  iaano  regulam  esse  positcun,  ut  omnia  opera 
'iNistra  ad.aliorum  commoditatem  ordinentur,  oum  per 
fiden  quisque  Isuam  sicabundet,  ut  omnia  alia  opera, 
totoque  rita  ei  «uperfiiuant,  quibus  proximo  sponta- 
nea  benevolentia  serviat  et  benefaeiat. 

Ad  hoc  inducit  Christum  pro  exempto,  dieens: 
Hoc  sentite  in  vobis,  quod  et  in  Chnsto  Jesu,  qui, 
eiim  in  forma  Dei  esset,  non  rapinaim  arbitvatus  est, 
•ase  se  laeqaaiem  Deo,  sed  eKinaniyit  semet  ipsom, 
fiaxmam  servi  aoeipiens  in  similitudinem  hominum 
fiaetus,  et  habitu  inventus  ut  homo,  factus  est  obe-^ 
cUens  usque  ad  mortem.  Hoc  enim  verbum  Apo- 
atoii  saluberrimum  nobis  obscurarunt  ii ,  qui  voca- 
bula  apostolica,  formam  Dei,  formam  servi,  habitum, 
simiUtudinem  hominum,  prorsus  non  inteilexerunt, 
et  ad  naturas  divinitatis  et  humanitatis  tranGTtuierunt, 
cum  Baalus  id  velit,  Christum,  eum  esset  pienus  lor- 
ma  Oei,  et  omnibus  bonis  abundans,  ita  ut  nuik) 
opere,  milla  passione  indiguerit,  ut  iustus  et  aalvus 
fieret.  Habebat  enim  haec  omnia  statim  ab  imifto 
sui.  l^on  lamen  iis  infiiabatur,  nec  super  nos  ele- 
vabatur,  et  quandam  potentiam  super  nos  sibi  ar- 
rogabait,  licet  id  iure  potuisset  Sed  contra  sic 
egit  laborans,  operans,  patiens,  moriens,  ut  similis 
easet  ceteris  hominibus,  et  habitu  et  gestu  non  aliud 
quam  homo,  quasi  iis  omnibus  egeret,  et  nihil  ha- 
beret  formarum  Dei,  quod  tamen  totum  propter  nos 
fecit,  ut  nobis  serviret,  et  nostra  fievent  omnia,  quae 
hac  forma  servi  operaretur. 

Ita  Christianus,  quemadmodum  caput  suum 
Christus,  per  fidem  suam  plenus  et  satur,  conten- 
tus  esse  debet  hac  forma  Dei,  per  fidem  obtenta^ 
nisi  quod,  ut  dixi,  ipsam  hanc  fidem  augere  debet, 

16* 


244  XracUlM  Imtkmi 

donee  perfidmtiir  ^).  Haee  eoim  Tita,  inalitiA,  et 
tmlfas  eius  esl,  penooain  ipemm  senrans  el  gTatUD*) 
&eieD8,  omBiaque  triboens,  qoae  Ghriatos  habet,  at 
supra  dictum  eat,  et  Paulus  Gral.  1.  oonfirmat,  di- 
ceos:  Quod  autem  in  eanie  viTO,  in  fide  filii  Dei 
viTO.  £t  quamquam  nc  liber  est  ab  omnibos  ope- 
ribuB,  debet  tamen  rursus  se  exinanire  bae  liber 
tate'),  formam  senri  aceipere,  in  similitodinem  ho- 
minum  fieri,  et  habitu  iuTeniri  ot  homo,  aerrire^), 
adiuyare,  et  omnimodo  eom  proximo  soo  agerei  sie- 
ot  yidet  secom  actum  et  agi  a  Deo  per  ChriBtaa^ 
et  hoe  ipsom  gratis,  nolloque  respectu,  nisi  divini 
plaeiti,  et  ita  eogitare: 

En  mihi  indigno  damnatoque  homoncioni,  citra 
omDe  meritom,  mera  gratoitaqoe  misericordia,  dedak 
Deus  meus  in  Ghristo  omnes  divitias  iustitiae  et  sa- 
lutis,  ut  amplius  nulla  re  prorsos  indigeam,  niai 
fide,  quae  credat,  hoc  se  sic  habere.  Hoie  ergo 
tali  Patri,  -qoi  me  sois  his  inaestimabilibus  diTitns 
obruit,  cur  non  liberaliter,  hilariter,  toto  eorde 
spontaneoque  studio  omoia  faciam,  quaeeunqoe 
sciero  placita  et  grata  coram  illo  esse?  Dabo  ita- 
que  me  quendam  Christum  proximo  meo,  quemad- 
modum  Christus  sese  praebuit  mihi,  nihil  fiEtcturofl 
in  hac  vita,  nisi  quod  videro  proximo  meo  neees- 
sarium,  commodum  et  salutare  fore,  quandoquidem 
per  fidem  omnium  bonorum  in  Christo  abundans 
sum. 

Ecce  sic  fluit  ex  fide  caritas  et  gaudium  in 
Domino,  et  ex  caritate  hilaris,  libens,  liber  animos, 
ad  sponte  serviendum  proximo,  ita  ut  nuliam  habeat 
rationem  gratitudinis,  ingratitudinis ,  laudis  ac  vito- 
perii ,  lucri  aut  damni.  Neque  enim  agit  hoe, 
ut  homines  sibi  demereatur,  nec  inter  amicos  ini- 
micosque  discernit,  nec  gratos  nec  ingratos  suspidt, 
sed  liberrime,   libentissimeque  dispergit  se   et  sua, 


1)  In  edit.  1521  verba:  nisi  qnod  —  perficia- 
tar  in  parenthesi  collocata  sant.  2)  Ibidem. :  gratiaB. 
3)  Ibidem  et  ined.  Jen.:  hac  in  libertate.  4)  In  edit.  1521: 
et  servire. 


de  libertate  <}hri8tiaDa.  246 

sive  ea  perdat  in  ingratis,  sive  mereatur.  Sie  enim 
et  pater  eius  fietcit,  omnibus  omnia  distribuens  ab- 
undanter  et  liberrime,  faciens  solem  suum  oriri  super 
bono8  et  malos.  Ita  filius  nihil,  nisi  gratuito  gau- 
dio,  quo  in  Deo  per  Ghristum  delectatur,  tantaruiti 
rerum  largitore,  facit  et  patitur. 

Vides  ergo,  si  cognoscimus  ea,  quae  nobis  data 
8nnt,  maxima  et  pretiosa,  ut  Petfus  ait,  mox  per 
spiritum  diffundi  in  cordibus  nostris  caritatem,  qua 
liberi,  hilares,  omnipotentes,  operatores,  et  omnium 
tribulationum  victores,  proximorum  servi,  nihilomi- 
nns  tamen  omnium  domini  sumus.  Qui  vere  non 
cognoscunt  donata  sibi  per  Christum,  iis  Christus 
frustra  natus  est,  per  opera  illi  incedunt,  ad  ietarum 
rerum  gustum  et  sensum  nunquam  perventuri.  Igitur 
sicnt  proximus  noster  necessitatem  habet  et  nostra 
abundantia  indiget,  ita  et  nos  coram  Deo  necessita- 
tem  habuimus  et  miserioordia  eius  indiguimus.  Ideo 
sicut  Pater  coelestis  nobis  in  Ghristo  gratis  auxiliatus 
est,  ita  et  nos  debemus  gratis  per  corpus  et  opera 
eius  proximo  nostro  auxiliari,  et  unusquisque  alteri 
Christus  quidam  fieri,  ut  simus  mutuum  Christi,  et 
Christus  idem  in  omnibus,  hoc  est,  vere  Christiani. 

Quis  ergo  comprehendere  queat  divitias  et 
gloriam  Chnstianae  vitae?  quae  omnia  potest  et 
habet,  et  nullius  indiget,  peccati,  mortis,  infemi  db- 
mina,  simul  tamen  omnibus  serva  et  obsequiosa  et 
utilis,  sed  quae  proh  dolor  hodie  in  toto  orbe  ignota 
est,  nec  praedicatur  nec  quaeritur,  adeo,  ut  prorsus 
nostrum  nomen  ipsimet  ignoremus,  cur  Christiani 
simus  et  vocemur.  Certe  a  Christo  sic  vocamur, 
non  absente,  sed  inhabitante  in  nobis,  id  est,  dum 
credimus  in  eum,  et  invicem  mutuoque  sumus  alter 
alterius  Christus,  facientes  proximis,  sicut  Christus 
nobis  facit.  At  nunc  hominum  doctrinis  non  nisi 
merita,  praemia,  et  ea,  quae  nostra  sunt,  docemur 
quaerere,  et  ex  Christo  non  nisi  exactorem  longe 
prae  Mose  *)  severiorem  fecimus. 

Eiusdem  fidei  exemplum  prae  ceteris  praebuit 
et  B.  Virgo,  dum,  ut  Luo*  2.  scribitur,  purificabatur 

1)  In  ed.  Jen.:  longe  Moae. 


iDdom  lcgen  Mom,    Bote    omiiiai   nvlienM, 


«Moi  tMwn  lege  teli  dod  teseretar,  aee  pwifieiii 
•pas  illi  fiik.  solMecit  ae  teineB  sponte  et  Wbm 
evitate  legi .  similis  htttm  eetcm  nralicribMY  ■*  ^ 
Cnderet  aat  eoDteroneret  eas.  Non  ergo  instifiMli 
fidt  hoe  opere.  sed  iosta  feeit  hoe  gmlnito  et  KiMie. 
Itn  et  nostra  opera  fieri  debeDt,  oob  instifcaiidi 
grmtia,  com  prias  fide  iostifieati  fiieoe  debesMs 
omDim  Hbere  et  hilariter  propter  alioe. 

£t  8.  Paolos  discipalom  saom  TiraothenB  cir- 
enmcidebat^  dod  qood  opos  easet  illi  sd  inatitira 
eircomcisioDe,  sed  oe  offeaderet  ant  eontemnevrt 
infirmos  in  fidelodaeos,  qoi  oecdom  poteraiit-eopere 
Bdei  Ubertatem.  Ar  eootra,  obi  eonlemptn  lihertate 
fidei  orgebaDt,  circomcisionem  ease  oeeesanriam  ui 
inatitiam,  restitit  et  Titam  cireoroeidi  bcmi  permint, 
Chila.  2.  Sieot  eoim  DoUios  iDfirmitalem  in  fide  o^ 
fendere  aot  cootemDere  yoloit,  eedena  eomm  yok» 
tati  ad  tempos,  ita  rorsos  ooloit  offendi  ant  eoa- 
temoi  libertatem  fidei  ab  indoratia  iostitiariia,  inee- 
dens  media  yia,  parceos  iofirmiB  ad  tempos  etie- 
nsteos  ioduratis  semper,  ut  omDes  ad  fidei  libeiti- 
tem  coDverteret.  Eodem  stodio  et  nostm  fieH  de- 
beot,  ot  iofirmos  in  fide  soscipiamos,  ot  Rotn.  14. 
docet,  8ed  magistris  operom  iDdoratis  fortiter  reii- 
stamos,  de  qoo  latios  iDferios  diceraos. 

Christos  etiam  Matth.  17 ,  ubi  a  diaoipulis  enm 
petebatur  didrachmum,  dispotabat  com  Petro,  aiiBe 
ftlii  regis  liberi  esseot  a  ceDsibos?  et  Petroa  bee 
affirmasset,  iussit  tamen ,  ot  iret  ad  mare,  diceni: 
Ne  scandalisemos  eos,  vade  et  piscem,  qoi  prisM 
aacenderit,  tolle,  et  aperto  ore  eius  inveaies  state- 
rem,  qoem  tolleos  da  pro  rae  et  pro  te. 

Hoc  exemplum  puichre  valet  ad  propositom, 
iD  quo  Christus  se  et  suos  appellat  liberoe  et 
fiHos  regis,  qui  DuUius  egeaot,  et  tameo  sponte 
se  sobmittit  et  solvit  censom.  Quantum  ergo  koe 
opus  Christo  necessarium  aot  otile  foit  ad  iustitiain 
aot  salutem  * ) ,  taotum  valent  omnia  nlia  soa  et 
soorom  opera  ad  iustitiam,  oum  sint  omnin  iuBlitia 

1)  In  ed.  1521  et  Jeaw:  <t  falatem. 


de  Hbtotate  Christfima.  ^^ 

posteriors  el  libera,  tantum  ad  aliomm  obsequium 
et  exemplum  facta. 

Talia  sunt,  quae  et  Paulus  Rom.  13.  et  Tit.^) 
3.  praecepit,  ut  potestaiibus  subditi  sint,  et  ad  om> 
se  opus  bonum  parati,  non  ut  per  hoc  iusti^centur, 
oam  iam  iusti  sint  ex  fide,  sed  ut  in  libertate  spi* 
rilos  per  haeo  aliis  et  potestatibus  servirent,  et^) 
eorum  voluntati  grattrita  caritate  obsequerentur. 

Talia  oportuit  esse  et  omnium  collegiorum, 
monasteriorum ,  sac^rdotumque  opera,  ut  quisque 
euae  professionis  et  status  opera  solum  in  hoc  fa- 
ceret,  ut  per  haec  non  iustitiam,  sed  corporis  sui 
eubieclionem  exerceret,  aliis  in  exemplum,  qui  et 
ipsi  opus  habent  eorporis  sui  castigatione :  deind^ 
ut  aliis  duntaxat  obsequerentur ,  ad  eorum  volunta- 
lem,  gratuita  caritate,  hoc  tamen  semper  et  summa 
eora  observato,  ne  vanaflducia  praesumat,  peripsa 
quisque^)  iustificari,  mereri,  aut  salvus  fleri,  quod 
eoliuB  fldfei  est,  ut  saepius  dixi. 

Si  quis  ergo  hanc  scientiam  baberet,  facile  se 
posset  gerere  citra  periculum  in  inflnitis  iliis  man- 
datis  et  praeceptis  papae ,  episcoporum ,  mona- 
steriornm,  ecclesiarum,  principum  et  magistratuum, 
quae  aliqui  stulti  pastores  sic  urgent,  quasi  ad  iu- 
stitiam  et  salutero  sint  necessaria,  appellantes  ea^) 
praecepta  ecclesiae,  cum  sint  nihil  minus.  Ghristi- 
anus  enim  liber  sic  dicet:  Ego  ieiunabo,  orabo, 
hoc  et  hoc  faciam,  quod  per  homines  mandatum  esl, 
non  quod  mihi  illo  sit  opus  ad  iustitiam  aut^)  sa- 
latem,  sed  quod  in  hoc  morem  geram  papae,  epi- 
ecopo,  communitati  illi  et  illi  magistratui,  aut  pro- 
ximo  meo  ad  exemplum,  faciam  et  patiar  omniii, 
siout  Christus  mihi  multo  plura  fecit  et  passus  est, 
quorum  ipse  nullo  prorsus  egebat,  factus  propter 
me  sub  lege,  cum  non  esset  sub  lege;  et  quamriil 
tyranni  vim  aut  iniuriam  faciant  hoc  exigentes,  non 
tamen  nocebit,  donec  contra  Deum  non  fuerit. 

Ex  iis  omnibus  quisque  poterit  certum  iudicium 

1)  In  ed.  1521:  Timoth.  3.  2)  In  ed.  Jen.  deest:  et« 
3)  In  edit.  1521:  quisquam,  4)  Ibid.  deest:  ea.  5)  Ibi- 
dem:  et. 


248  TrwdMoB  Lntlieri 

et  fldele  diserimen  omnioiD  operDm  et  legvm  m- 
eipere,  et  scire,  qui  sunt  ^ )  caeci,  stulti,  et  qniTeri 
et  boni  pastoree.  Nam  quodcanque  opus  non  hse 
solum  dirigitur,  ut  fiat  vel  ad  eastigandum  coTpoft, 
▼el  ad  obsequium  proximi  (modo  ^)  coDtra  Deoa 
nihil  postulet).  non  est  bonum  nec  ChristiaDum.  Et 
hinc  ego  yehementer  metuo,  pauca  Tel  Dulhi  colle> 
gia,  monasteria,  altaria,  ofBcia  ecclesiastica  em 
Christiana  hodie,  nec  non  et  ieinnia  et  precolaB^) 
peculiares  de  certie  Sanctis.  Metuo.  inquani,  in  faii 
omnibus  quaeri  non  nisi  ea,  quae  noBtra  mnt,  dnm 
arbitramur  per  haec  purgari  peccata  noatra,  et  st- 
lutem  inveniri,  et  sic  funditus  exsdngaitur  Kberttfl 
Christiana,  quod  ex  ignorantia  Christianae  fidei  et 
libertatis '^)  venit*). 

Quam  ignorantiam  et  libertatis  oppreesioneai 
plurimi  caeciBsimique  pastores  sedulo  confirmaot) 
dum  populos  in  ea  studia  sollicitant  et  urgent,  Ito- 
dando  ea  et  suis  indulgentiis  inflando,  fidem  anten 
nunqnam  docendo.  Ego  autem  tibi  consultum  volo, 
si  quippiam  voles  orare,  ieinnare,  aut  in  ecclesiiB 
fundare,  ut  vooant,  cave  facias  eo  fine,  quo  tibi  aliqind 
commodi  sive  temporalis,  sive  aeterni  pares.  Iniuriam 
enim  fidei  tuae  facies,  quae  sola  tibi  omnia  praebet, 
ideo  soia  curanda,  ut  augeatur,  sive  operibus,  sive 
passionibus  exercita.  8ed  da  quod  das  libere  et 
gratis,  ut  alii  ex  te  tuaque  bonitate  augescant,  et 
bene  habeant.  8ic  enim  eris  vere  bonus  et  Chri- 
8tiaDU8.  Quid  enim  tibi  bona  et  opera  tua*},  qoae 
ad  corporis  castigationem  euperabundant,  cum  ab- 
undes  pro  te  per  fidem  tuam,  in  qua  tibi  omnia 
donavit  Deus? 

En  ista  regula :  Oportet,  ut,  quae  ex  Deo  habe- 
mus  bona,  fluant  ex  uno  in  alium^  et  communia 
fiant  y    ut  unusquisque  proximum  suum  induat ,    et 


1)  In  ed.  1521:  sint.  2)Ibidem:  ubi  contra.  3)  In  cd. 
orig.:  precnlae.  4)  In  edit.  t521:  fidei  Christianae  et  li- 
berrimae.  5)  In  ed.  ong  sic  legitur:  guod  ex  fidei  chri* 
stianae  liberrime.  —  6)  In  ed.  Jen.:  quid  enim  tibi  bona 
opera  taa. 


de  libertate  Christiana.  249 

eiga  eum  bIc  se  gerat,  ac  si  ipse  esset  in  loco  illius. 
Er  Cbristo  fluxerunt  et  fluunt  in  nos,  qui  nos  sie 
induit  et  pro  nobis  egit,  ac  si  ipse  esiset,  quod  nos 
samus.  E  nobis  fluunt  in  eos,  qui  eis  opus  habent, 
adeo,  ut  et  fidem  et  iustitiam  meam  oporteat  co- 
ram  Deo  poni,  pro  tegendis  et  deprecandis  proximi 
peecatis,  quae  super  me  accipiam,  et  ita  in  eis  la- 
borem  et  serviam,  ac  si  mea  propria  essent,  sic 
enim  Cbristus  nobis  fecit.  Haec  est  enim  vera  ca- 
ritas  sinceraque  Christianae  vitae  regula.  Ibi  autem 
yera  et  sincera  est,  ubi  vera  et  sincera  fides  est. 
Hinc  Apostolus  1.  Cor.  13.  caritati  tribuit,  quod 
Bon  quaerit,  quae  sua  sunt. 

Concludimus  itaque,  Christianum  hominem  non 
yiTcre  in  se  ipso,  sed  in  Christo  et  proximo  suo, 
aut  Christianum  non  esse,  iii  Christo  per  fidem,  in 
proximo  per  caritatem^);  per  fidem  sursum  rapitur 
supra  se  in  Deum,  rursum  per  caritatem  labitur  in- 
fra  se  in  proximum,  manens  tamen  semper  in  Deo 
et  caritate  eius,  sicut  Christus  lohan.  1.  dicit: 
Amen  dico  vobis,  deinceps  videbitis  ^)  coelum 
apertum  et  angelos  Dei  ascendentes  et  descendentes 
super  filium  hominis. 

Et  haec  de  libertate  satis,  quae,  ut  vides,  spi- 
ritualis  veraque  est,  libera  faciens  corda  nostra  ab 
omnibus  peccatis,  legibus  et  mandatis,  sicut  dicit 
Paulus  1.  Timoth.  1:  Lex  iusto  non  est  posita,  quae 
superat  omnes  alias  libertates  externas,  quantum 
ooelum  superat  terram ,  quam  nobis  ^ )  Christus  fa- 
ciat  et  intelligere  et  servare,  Amen. 

In  fine  propter  eos,  quibus  nihil  lam  bene  di- 
citur,  quod  non  depravent  male  intelligendo,  adden- 
dum  est,  si  tamen  et  id  ipsum  intelligere  possint. 
Sunt  quam  plurimi,  qui  hanc  libertatem  fidei  audi- 
entes  mox  eam  in  occasionem  libertatis  *)  ver- 
tant^),  omnia  sibi  statim  Hcere  arbitrantes,  nec  alia 


1)  In  edit.  1521:  aut  Christianum  esse  in  Christo 
per  fidem ,  in  prozimo  per  caritatem.  2)  Ibidem :  vide- 
bis.  3)  Ibidem  et  in  edit.  Jen.:  nos.  4)  In  ed.  1521  et 
Jen. :  carnis.    5)  In  edit.  1521 :  vertunt. 


3(0  TrmMUkB 

re  uUa  Kberi  et  Christiaiii  videri  Tolentes,  qnMD 
eontempta  et  reprehensione  eereraoniuiim,  tradilio* 
num,  leguro  bumanarum ,  quaai  idee  CSiristiani  aiiit^ 
quia  atatis  diebus  non  ieiunant,  aut  aliis  ieiunanli- 
boB  ipai  oarnes  eomedunt,  «ut  precalas  udtalM 
oaiittttnt,  suapenso  naso  praecepta  hominam  iUa- 
dentes,  cetera  vero  ^)  ad  CShristianara  religioaM 
pertinentia  prorsua  posthabentee.  Quibus  pertinaoii- 
aime  resistunt  ex  altera  parte  ii,  qui  sola  obacr* 
▼antia  et  reverentia  eeremoniaMim  nituntar  sahi 
fieri,  quaai  ideo  saivi  sint^  quia  statis  diebns  ieia- 
aant,  aut  a  camibus  abstinent,  aut  eertas  preoit 
orent,  iactantes  praecepta  ecdesiae  et  Fatnun,  nee 
ipsi  pili  faeieotes  ea,  quae  sineerae  sunt  fidei  noetrae. 
Utrique  eulpabiles  plane,  quod  rebue  n^leetia  grir 
▼ioribus  et  ad  salvtem  neceasariis  super  reboB  iii, 
leTiculis  et  non  necessariis,  tanto  tumalta  eoBflie* 
tantur. 

Quanto  rectiua  Paulua  apoatokis  media  Tia  ia- 
cedere  docet,  et  utrumque  latus  damnat,  dieois*): 
Qui  manducat,  non^)  manducanten  non  speraat, 
et  qui  non  manducat,  raanducantem  non  iadieei 
Vides  hic,  quod  ii,  qui  ceremonias  non  pietate, 
sed  mero  contemptu  omittunt  et  vituperaot,  repre- 
hendantur  ^)  ^  cum  Apostolos  doeeat  non  conteni- 
nere,  seientia  enim  hic  "*)  inflat«  Rarsom  peftiBa- 
ees  alteros  docet,  ut  non  iudioent  illos.  Neotii 
enim  caritatem  aedificantem  inyicem  custodinBt 
Quare  hic  audienda  est  Scriptura,  quae  doeel,  ot 
nec  ad  dextram,  nec  ad  sinistram  deolinemiia,  w&i 
sequamur  iustitias  Domini  rectas^ )  laetificanles  cordt. 
Ut  enim  non  iustus  est  quisquam,  qaia  operiboa  et 
ritibus  ceremoniarum  servit  et  addictus  est,  ita  nee 
iustus  ex  eo  eensebitur  solo.  quod  iiia  omittit  el 
eonteranit 

Non   enim    liberi^  sumus  per    fide»  Christi  tb 


1)  Id  ed.  1521:  Tera.  2)  Ibidem  deest:  aon.  3)  In  ed 
orig.   deest :    reprehendantiir.    4>  In    ed.    1521    et  Jei : 
eoa.     5)  la  ed.  Jen.:  recte. 
•)  Rom.  14. 


de  libertate  Chvistiana.  301 

operibus,  sed  ab  opiDionibue  operum,  id  est,  a 
stelta  praesumptioiie  iustificatioDis  per  opera  quae^ 
skae.  Fides  euim  coDScieDtias  Dostras  redimit,  ree- 
tifioat  et  servat,  qua  oogDoscimus  iustitiam  esse 
BDD  iD  operibus,  lioet  opera  abesse  ueque  possuit 
neque  debeaut,  sicut  siue  cibo  et  potu  et  uuiyersa  oor- 
poris  istius  raortalis  operaesse  dod  possumus,  dod 
tsmeD  iD  eis  iusdtia  Dostra  sit»  eet,  sed  io  fide,  uec 
tsmoD  illa  ob  id  coDtemDCDda  suut  aut  omitteuda* 
Sie  iu  muudo  sumus  Decessitate  vitae  huius  corpo- 
ris  coacti ,  sed  dod  ex  hoc  iusti  sumus.  RegDum 
meum  dod  est  hiDC,  seu  de  hoc  muudo,  ait  Ghristus, 
sed  noD  dixit:  RegDum  meum  dod  est  hic,  seu  ia 
boo  muudo  ^) ;  et  Paulus :  Licet  iu  carDO  ambule- 
mus,  DOD  tamcD  secuDdum  caruem  militamus;  et 
Oalat  1 :  Quod  vivo  iu  carDe ,  iD  fide  vivo  filii 
Dei.  Sic  quod  facimus,  vivimus,  sumus  iu  operibus 
et  ceremouiis,  Decessitas  huius  vitae  facit,  et  cor- 
poris  regeudi  cura,  dod  tamcD  iD  his  iusti  sumus, 
sed  in  fide  filii  Dei. 

Qiiare  GhristiaDO  per  medium  euudum  est,  et 
duo  illa  geuera  homiDum  sibi  prstepoDeuda^).  Aut 
enim  occurruut  ei  pertinaces,  obdurati  ceremoniistae, 
qui  sicut  aspides  surdae  DoluDt  audire  veritatem 
libertatis,  sed  suas  ceremoDias  taDquam  iustificati* 
ones  iactant,  imperant  et-urgent  sioe  fide,  quales 
erant  olim  Judaei,  noleotes  intelligere,  ut  bene 
agerent.  His  oportet  resistere,  contraria  facere, 
et  fortiter  scandalisare^) ,  ne  opinione  ista  impia 
plurimos  secum  fallant.  In  horum  oculis  expedit 
comedere  carnes,  solvere  ieiunia  et  alia  pro  liber- 
tate  fidei  facere,  quae  pro  summis  peccatis  habent, 
dicendumque  de  eis:  Sinite  eos,  caeci  sunt,  et  cae- 
corum  duces.  Hoc  enim  modo  et  Paulus  Titum 
noluit  circumcidi ,  cum  illi  urgerent  ^" ) ,  et  Ghristus 
defendit  apostolos,  quod  sabbato  vellebant  spicas  et 
multa  similia. 


1)  In  edit.  ongin. :  de  hoc  mundo.  2)  In  ed.  1521 
et  Jen.:  proponenda.  3)  In  ed.  1521  hic  et  reliquie  locis  : 
scandalizare  etc. 

•)  Galat.  2. 


262  IWrtmtiis  Lntkari 

Aut  oceiimiDt  simpliees  idiotae  ignari,  et  in- 
finni  in  fide.  sieot  Apoetolus  voeat,  qui  nondni 
possunt  capere  libertateni  istam  fidei,  etiam  si  yA- 
lent^  his  pareendum  est,  ne  ofiendantor,  et  defereo- 
dnm  eorum  infirmitati,  donec  plenius  erudiantur.  ffi 
enim  quia  malitia  indurata  non  faciunt,  nee  sentiiiiit 
ita,  sed  sola  imbecillitate  fidei,  propter  eomm  sean- 
dalum  yitandum  servanda  sunt  ieiunia  et  alia,  qate 
ipsi  necessaria  arbitrantur.  Hoc  enim  earitaa  exi- 
git,  quae  neminem  laedit^  sed  omnibus  servit.  Nob 
enim  sua  culpa,  sed  pastorum  suorum  infirmi  sont, 
qoi  laqueis  et  armis  iraditionum  soarum  eos  capti- 
vayerunt,  et  male  percusserunt,  a  quibus  debnenBt 
liberari  et  sanari  fidei  libertatisque  doctrina,  sie 
Apostolus  Rom.  14:  Si  esca  mea  scandalisat  fratreo 
meum,  non  manducabo  cames  in  aeternum,  et  ite- 
rum:  Scio,  quod  per  Ghristum  nihil  est  eommune, 
nisi  ilH,  qui  putat  commune  esse  ,  sed  malnm  est 
homini,  qui  per  ofiendiculum  manducat. 

Quare  etsi  fortiter  resistendum  est  magistris 
illis  traditionum,  et  leges  pontificum  acriter  vitupe- 
randae,  quibus  in  populum  Dei  grassantur,  turbae 
tamen  pavidae  parcendum  est,  quam  captivam  te- 
nent  eisdem  legibus  impii  ilU  tyranni^  donec  expli- 
centur.  Ita  pugna  strenue  contra  lupos,  sed  pro 
oyibus,  non  simul  eontra  oves^  quod  facies,  si  in 
leges  et  legislatores  inveharis ,  et  tamen  simul  ser- 
ves  eas  cum  infirmis,  ne  scandalisentur,  donec  et 
ipsi  tyrannidem  cognoscant,  et  libertatem  suam  in- 
telligant. 

Quod  si  utt  voles  iibertate  tua,  in  occulto  fa- 
cito,  sicut  Paulus  dicit  Rom.  14:  Tu  fidem,  quam  ha- 
bes,  penes  temet  ipsum  habe  coram  Deo,  oave  an- 
tem,  ne  coram  infirmis  utaris  Rursum  eoram  ty- 
rannis  et  pertinacibus  utere  eadem  in  despectum 
eorum ,  multo  omnium  constantissime,  ut  et  ipsi 
intelligant,  se  impios  esse  et  leges  suas  nihil  esse 
ad  iustitiam,  quin  eis  nihil  iuris  fuisse  condendi  eae. 

Cum  ergo  haec  vita  agi  non  possit  sine  cere- 
moniis,  et  operibus,  imo  fervens  et  rudis  aetas  ad- 
olescentium  opus  habeat  his  vinculis   arceri  .et  ser- 


de  libertate  Christiana.  263 

yari,  et  uDicuique  corpus  suum  eisdem  studiis  oa- 
stigandum  sit,  prudentem  et  fidelem  oportet  esse 
ministrum  Christi,  ut  sic  regat  et  doceat  populum 
Ghristi  in  his  omnibus,  ne  conscientia  et  fides  eo- 
nun  offendatur,  ne  in  eis  opinio  aut  radix  amaritu- 
dinis  oiiatur,  et  per  illam  inquinentur  multi,  ut  Pau- 
lus  praemonuit  Ebraeos  *),  hoc  est,  ne  amissa  fide 
incipiant  opinione  operum  inquinari,  quasi  per  ipsa 
iustificandi;  quod  facile  fit,  et  plurimos  inquinat, 
nisi  fldes  constanter  simul  inculcetur.  Impossibile 
autem  est  vitari  *),  ubi  tacita  fide  constitutiones  ho- 
minum  solae  docentur,  sicut  hactenus  factum  est 
per  pestilentes ,  impias ,  animicidas  pontificum  no- 
strorum  traditiones,  et  theologistarum  opiniones,  in- 
finihs  animabus  ad  inferos  his  laqueis  pertractis,  ut 
antiehristum  agnoscere  possis. 

«•In  summa,  sicut  paupertas  in  divitiis,  fidelitas 
in  negotiis,  humilitas  in  honoribus,  abstinentia  in 
conviviis^),  castitas  in  deliciis,  ita  iustitia  fidei  in 
ceremoniis  periclitatur.  Numquid,  ait  Salomon,  ig- 
nem  quis  in  .sinu  gestare  potest,  ut  non  comburan- 
tur  vestimenta  eius?  Et  tamen  ut  in  divitiis,  in  ne- 
gotiis,  in  honoribus^  in  deliciis,  in  epulis,  ita  in 
ceremoniis,  id  est,  in  periculis  versari  oportet.  Imo, 
sicut  infantibus  pueris  maxime  opus  est  foveri  sinu 
et  offlcio  puellarum,  ne  pereant,  quibus  tamen  ad- 
ulds  periculum  salutis  est.  inter  puellas  versan :  ita 
rudibus  et  ferventis  aetatis  hominibus  opus  est,  ut 
ceremoniarum  claustris  etiam  ferreis  teneantur  et 
castigentur,  ne  impotens  eorum  animus  per  vitia 
praeceps  eat,  et  tamen  mors  eis  fuerit,  si  in  opini- 
one^)  iustificationis  in  eis  perseveraverint,  cum 
docendi  potius  sint,  non  ideo  sefuisse  sic^)  incar- 
ceratos,  ut  per  hoc  iusti  sint  aut  multa  meriti,  sed 
ne  mala  facerent,  et  ad  iustitiam  fidei  facilius  erudiren- 
tur,  quod  prae  impetu  aetatis,  nisi  premeretur  ^), 
non  ferrent. 


1)  In  ed.  1521    legitur  :    impossibile    vitari    autem  est. 
2)  In  ed.  orig.:  conviciis.  3)  In  ed.  Jen.:  si  opinione.  4)  In 
ed.  1521  et  Jen. :    adeo.     5)  In  edit.  1521:    premerentar. 
•)  Hebr.  12. 


254  Tractatiis  Lutbeii 

Unde  ceremoniae  in  vita  ChnetiaM  ali«  looo 
habendae  non  sunt,  quam  apud  fabros  et  Mtifioei 
habentur  praeparamenta  illa  ad  aedificanduin^et^opd- 
randum  disposita,  quae  non  in  hoc  paraolur)  nt  ali- 
qadd  sint  aut  maneant,  Bed  quod  sine  iis  aedifieaa 
9mi  fieri  nihii  possit,  perfecta  enim  struolara  4e- 
ponuntur.  Hic  vides,  non  ipsa  eontemni,  iflOHO  ma- 
xime  quaeri:  opinio  autem  contemnitur,  quia  nemo 
existimat  haec  esse  veram  et  permanentem  stnio- 
turam.  Quod  si  quis  tam  insigniter  desiperet,  ^ 
tota  vita  aliud  non  curaret,  quam  ut  haec  praeptr 
ramenta  quam  sumptuosissime,  diligentissime,  pe^ 
tinaeissimc  disponeret,  nunquam  autem  de  ipM 
structura  cogitaret,  sibi  placens  et  iactans  simuii 
operam  in  praeparamentis  et  ^lcris  isds  vaiiis, 
nonne  omnes  eius  insaniae  mis^erentur,  et  sunqpli 
isto  perdito  magnom  aliquid  aedificari  potaisse*  ia- 
dacarent. 

Ita  non  ceremonias  nec  opera  contemniinas, 
imo  maxime  quaerimus,  opinionem  autem  operam 
contemnimus,  ne  quis  existimet  illam  esse  veritm^) 
iustitiam,  sicut  faciunt  hjpocritae,  qui  totam  vitaiii 
in  his  studiis  figuut^j  et  perdunt,  et  ad  id,  euius 
gratia  fiunt,  non  perveniunt,  seu,  ut  Apostolus  ait, 
semper  discentes,  et  nunquam  ad  scientiam  verita- 
tis  pervenientes.  Videntur  enim  velle  aedificare, 
seseque  parant,  et  tamen  nou  aedificant  unquam, 
ita  manent  in  specie  pietatis,  et  virtutem  eius  noo 
attingunt. 

Placent  tamen  interim  sibi  in  his  studiis,  aosi 
etiam  omnes  alios  iudicare,  quos  simili  operum 
pompa  non  fulgere  vident,  cum  hoc  vano  sumpto 
et  abusu  donorum  Dei,  si  fide  essent  imbuti,  gran- 
dia  potuissent  in  suam  et  aliorum  salutem  efficere; 
verum  cum  natura  humana  et  ratio  (ut  vooant) 
naturalis  sit  naturaliter  superstitiosa ,  et  propositk 
quibusque  legibus  et  operibus  prompta  sit  in  opinio- 
nem  iustificationis  per  ea  adipiscendae ,    his    adde, 


1)  In  ed.  1521  et  in  edit.  Jen.:  vere.    2)  In  edit.  1521: 
fingunt. 


de  libertate  Christiana.  255 

quia  U8U  omDium  legislatorum  terrenorum  in  eun- 
dem  sensum  est  exercita  et  firmata,  impossibile  est, 
ut  per  se  ipsam  se  exuat  a  servitute  illa  operaria 
in  libertatem  fidei  cognoscendam. 

Ideo  oratione  opus  est,  ut  Dominus  nos  traiiat, 
et  theodidactos,  id  est,  dociles  Deo  faciat,  et  ipse 
in  cordibus  nostris  (sicut  promisit)  legem  scribat, 
alioi]uin  aetum  est  de  nobis.  Nisi  enim  ipse  do- 
oeat  intU0  hanc  sapientiam  in  mjsterio  absconditam, 
natum  iion  potest  nisi  damnare  eam  et  haereticam 
iudioare,  quia  scandalisatur  in  ea,  et  stulta  ei  ap- 
{Mi^ret,  sieut  .oUm  in  prophetia  et  apostoiis  vidiinii» 
aeeidi^se,  «iout  et  nunc  mihi  et  mei  similibus  faoi- 
luH  impii  et  caeci  pontifices  cum  suis  adulatoribus, 
qaorui»  ietliquando  nobiscum  ^)  misereatur  D^us,  e| 
super  eos  illuminet  vultum  suum,  ut  cognoscamus  in 
terra  viam  eius,  in  omnibus  gentibus  salutare  eius, 
qui  est  benedictus  in  secula,  Amen.  Anno  domini 
M.  D.  XX.  2). 


1)  In  edit  1521  deest:  Bobiscum.  2)  Ibidem:  M.D.  XXI. 


\ 


Epistola  lohannis  Eccii  Sedis  Papi- 
sticae  Nniicii,  nt  ipse  scribit, 

inviti,  descripta  ab  ipsiiu  autogTapho ,  qiii 
doeebit,  qnam  vera  sit  epistola,  qaam  e  Upfit 
Vnitembergam  seripsit,  qna  se  inyitiiBi  ait  sw- 
eepisse  monns   legationis   adversns  LnihennLM 


iSalutein.  Venit  ad  me  in  itineref  dignissime 
VicariA),  tuufl  lohannes  Ulrichus,  pervenimas  ao- 
spicato  ad  Urbem.  Obtuli  8.  D.  N.  librumb)  de 
primatu  Petri.  Qua  autem  humanitate  fuerit  in  me 
et  sit  8umuius  Pontifex,  qua^)  Cardinales  Reveren- 
dissimi,  iucundius  fuerit  coram  recitare,  quam  charta 
mortua  depingere. 

Minutadj  contra  Lutherum  est  concepta,  pro- 
ximo  Consistorio  Cardinalium  expedietur,  et  si  Ecdi 
consiliumej  sequetur  sanctissimus,  tunc  omnesCa^ 
dinales  et  omnesf)  Episcopi  se  subscribent.  Bo- 
num  g)  fuit  me  venisse  hoc  tempore  Romam,  quod 
alii  parum  pernoverunt  erroresh)  Lutheranos.  Ali- 
quando  omnia  audies,  quae  egerimi)  in  hac  causa. 


1 )  Haec  epistola  cum  notis  repetita  est  ex  edit.  Jen.  1556. 

a)  Nota  Vicari  antiquum  vocativum  iuxta  analogiam. 
b)  Proditurum  in  lucem  ad  calendas  graecas.  c)  Aitlatro 
ad  latronem.  d)  Recte  Minuta,  quid  enim  Bulla  contemptioi- 
e)  0  dignum  Agamemnone  Nestorem.  f)  Scilicet,  ut  db* 
mero  8u£fragiorum  viucatur  Lutherus.  g)  Aliaa  actin 
fuisset  de  Papistis.  h)  Errores  Eccio  iudice.  i)  Lieet 
invitus. 


fipistola  lohan.  Eccii.  257 

Stetimus  nuper,  Papa,  duo  Cardinales,  Doctor  Hi- 
spanus,  et  ego,  per  quinque  horas  in  deliberatione 
huius  negotii,  singuli  rogabamur  nostras  dare  sen- 
tentiask).  BuUae  forma i )  placebit  bonism),  mixta 
enim  est  ex  veterum  Conciliorum  ac  Pontincum  et 
novorumn)  consuetudine,  errores  sunt  41  expresse 
Gondemnatio). 

De  parochiap)  mea,  nisi  summi  Pontiflcis  in- 
terveniat  autoritas,  iure  nihil  obtinerem,  ut  a  fauto- 
ribus  meis  intimis  audio.  Tamen  summus  Pontifex 
pro  se  et  ad  preces  plurium  reverendissimorum  Car- 
dinalium  poliicitus  estq)  per  suum  pectusr),  me 
non  abiturum,  quin  sim  liber  et  securus  in  parochia. 
Quin  adiecit,  hoc  parum  esse,  nisi  et  in  pluribuss) 
me  remuneraret. 

Heri  fui  cum  sanctiss.  Domino  nostro  in  nego- 
tio  Lutherano,  faciens  relationem  de  expeditis  per 
Cardinales  deputatos,  crast)  iterum  aditurus  Ponti- 
fleem,  inquirendum  de  die  Consistorii  etc. 

De  Roma  u)  multo  peiora  audivi,  quam  sentiam. 
Hoc  flt  hic  eo  insignius,  si  quid  mali  acciderit,  quod 
hic  est  colluviesx)  orbis  Christiani,  et  quod  in  au- 
lis  y )  Principum  evenit  apud  nostrates ,  hunc  com- 
munem  morbum  habet  et  Curia  ista.  Ceterum,  ne 
praepropere  laudem  Romam,  diflero  alia  in  abitio- 
nem,  turpe  enim  est  ea  vituperare,  quae  prius 
laudaverisz). 

Urbanum  nostrum  haec  legere  desidero.  Si 
quid  possem  in  rem  tuam,  essem  paratus.  Tantum 
intelligo,  si  vellem  habere  servatum  ad  bonam  sum- 


k)  Schema  abusio  dare  sententias.  1)  Bullae  forma. 
Nihil  enim  nisi  forma  est,  id  est,  fucus  et  species.  m)  Bo- 
nis,  id  est,  BuUae  forma  formatis.  n)  Recte  novoram. 
o)  Sed  a  quibus?  p)  Ecce  Christianam  mentem,  curRo- 
mam  venerit  Eccius.  q)  Pretium  Judae.  r)  Sanctissi- 
mum  illud.  s)  Hic  vero  quanto  liberalior  Leo  Caipha? 
t)  Hic  autor  commendat  se  ipsum.  u)  Nota  gratitudi- 
nem  Eccianam  pro  tam  pingui  parochia.  x)  Nota,  Ro- 
mae  colluvies  est  orbis  Christi.  y)  Argumentum  a  simili. 
B)  Id  quod  non  solet  Eccius,  nisi  cum  libet. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hi«t  i.  p.  Vol.  IV.  17 


258  Epistola  lohftn.  Eccu. 

«laiii,    ego  reciperem,    sed  nolo  me  Irtiic  maloaa) 
immisoere. 

Vale    et  salve.        Ex  Urbe  3.  Haii. 

Anno  salutis  M.  D.  XX. 

Tuus  ad  vota  Eccius. 

Gardinales  bb)  mihi  favorabiles  sunt,  8.  Qmds, 
Anconitanus,  Aginensis,  8.  quatuor,  lacobatius,  S. 
dixti  de  Salyiatis,  et  Campegius  etc. 


aa)  Quam  pie  igitur  Roma,  qnae  mala  poUicetnr? 
et  hanc  quam  vere  landat  Eccius.  bb)  Kumquid  enim 
aliqnis  ex  principibus  ant  Pharisaeis  credidit  in  enm  ?  Sed 
tnrba,    quae  non  novit  Legem,   maledieti  sunt,  lohan.  7. 


Bulla  Leonis  X. 

Contra  errores  Martini  Lntheri 
et  seqnaoinm. 


Jo.  Eccius,  postquam  quae  voluerat  Disputa- 
tione  Lipsiensi  non  est  assecutus,  Romam  se  con- 
tulit,  ut  summi  Pontiflcis  et  Cardinalium  animos 
contra  Lutherum  commoveret  eiusque  causam ,  si 
posset,  funditus  everteret  ac  deleret.  Quam  felici 
successu  ibi  rem  suam  gesserit,  ex  epistola  cernere 
licet,  quam  die  tertio  mensis  Maii  a.  1520  ex  Urbe 
dedit  et  quam  cum  glossis,  quas  dicunt  esse  Lutheri 
(Seckend.  Hist.  Luth.  I  §.  75  p.  116.  Luth.  Opp. 
ed.  Walch.  XV  p.  1658),  secundum  editionem  Opp. 
Luth.  Jenensem  modo  p.  256  repetivimus  (cf.  Gie- 
seler,  Kirchengeschichte  T.  III,  1  p.  81  et  83  cum 
notis).  Die  15.  ro.  Junii  a.  1520  Bulla  Leonis  con- 
tra  Lutherum  Romae  expedita  et  lo.  Eccio  tradita 
est  in  Oermaniam  perferenda  ibique  publicanda. 
Ea  Bulla  Papa  unam  et  quadraginta  propositiones 
Lutheri,  ex  libris  eius  excerptas,  partim  ut  manifeste 
haereticas,  partim  ut  scandalosas  et  temerarias  Con- 
demnavit,  et  ei  sexaginta  dies  praeflxit,  intra  quos 
retractationem  in  forma  probante  Romam  mitteret 
aut  ipse  afferret,  literas  salvi  conductus  omnem- 
que  securitatem  impetraturus :  hoc  si  negligat  et 
terminum  non  observet,  excomnnunicatum  declarat 
et  prohibet  omnes,  quicunque  sunt,  ab  eius  protec- 
tione,   sub  poena  incurrendi    easdem    censuras   et 

17» 


260  Bulla  Leonis  X. 

amittendi  omnes  fuuetiones  et  dignitates,  libros  aU- 
tem  Lutheri  censet  esse  publice  et  soUemniter  com- 
burendos    fcf.  Seckend.  Histor.  Luther.  I ,  Sect.  29. 

p.  114.). 

Eccius    hanc    Bullam    afiferens    in   Oermaniam 

exeunte   mense  Septembri  anni  1520  pervenit  eam- 

que    publicare   statim  incepit    (cf.  Eccii   Epist.    ad 

Rectorem    Univ.   Wittemberg.    3.   Oct.    missam,   et 

Philippi    Episcopi    Frisingensis    et    Administratoris 

Numburgensis  publicationem  Bullae,  inferius  ex  edit 

Jen.  Opp.  Luth.   repetitas);   quod   tamen    quo  suc- 

cessu  perfecerit,  cernere  licet  ex  Seckendorfii  Histor. 

Lutheranismi  Lib.  1  Sect.  30.  §.  75  (coll.  Gieaeler, 

Kirchengesch.  T.  111,  1  p.  84).     Ulricus  de  Hutten 

eques    hanc   Bullam  Leonis    sub    finem   illius    anni 

typis  evulgavit  prologo,  notis  marginalibus,  epilogo 

additis.  Libri  huius  titulus  sic  erat  inscriptus  et  ad- 

ornatus : 

Bulla 

Decimi  Leonis  contra  errores  Martini 

Lutheri  et  sequacium. 

Infra  hanc  inscriptionem  Bullae  insigne  Papale 
ligno  incisum  cernitur  expressum,  circa  quod  haec 
verba  sunt  scripta: 

Astitit  Bulla  a  dextris  eius,  in  vestitu 
deaurato,  circumamicta  varietatibus; 
et  iufra  insigne  haec  leguntur: 

Vide  lector,  operae  pretium  est.     Adficieris. 

Cognosces  qualis  pastor  sit  Leo. 
Quo  loco  et  anno  hic  liber  impressus  sit,  nec 
in  tituli  pagina  nec  in  fine  libri  indicatur. 

In  tituli  pagina  aversa  Hutteni  redditur  epistola 
ad  Oermanos  omnes  data,  et  in  pagina  aversa  ul- 
timi  folii  legitur:  Dirumpamus  vincula  eorum  et 
proiiciamus  a  nobis  iugum  ipsorum. 

Nos  huius  Bullae  textum  cum  glossis  Hutteni 
reddidimus  secundum  exemplar  editionis  originalis, 
quod  Ulricus  de  Hutten  ipse  Christophoro  de  Scheurlio 
misi  t  sua  manu  adscribens  „Doctor  Christoff  Schewerl'*, 
et  contulimus  hanc  editionem  cum  editione  Jenenai 


eontra  erroreB^  M.  Lnth.  261 

Opp.  Luth.  et  cam  editione  MuenohiaDa  Operum 
Hutteni,  quaeprodiit  subhoc  titulo:  Ulrichi  de  Hut- 
ten  Equitis  Germani  Opera  quae  exstant  omnia  ed. 
E.  I.  H.  Muench.  Berolini  1824    (T.  IV  p.  3). 

Eccii  Epistola  ex  Urbe  d.  3.  m.  Maii  a.  1520 
data  legitur  latine  etiam  in  coll.  Opp.  Luth.  Wit^ 
tenb.  il  p.  48.  Jenensi  I  p.  506  ^,  germanice  in 
Coll.  Opp.  Luth.  Wittenb.  IX,  94.  Jen.  I,  278.  Al- 
tenb.  I  p.  357.  Lips.  XVII  p.  303.  Walch.  XV 
p.  1658. 

BuUa  Leonis  cum  Hutteni  glossis  legitur  latine 
in  Coll.  Opp.  Luth.  Wittenb.  II,  51.  Jenensi  I. 
507 to.  (coll.  Walch.  Indice  Documentorum  in  T.  XV 
Opp.  Lutb.  p.  111  sq.),  germanice  in  Coll.  Opp. 
Luth.  Wittenb.  VII  p.  88.  Jen.  I  p.  349.  Altenb.  I, 
p.  445.  Lips.  XVll  p.  305.  Walch.  XV  p.  1691. 

Editio  originalis  Bullae  Leonis  contra  errores 
Lutheri  seorsum  publicatae  haec  est: 

Bulla  contra  errores  Martini  Lutheri .  et  sequa- 
cium.  Insign.  Pontiflc.  In  flne:  Datum  Romae 
apud  sanctum  Petrum,  Anno  Incarnationis  Dominice, 
Millesimo  Quingentesimo,  Vigesimo  XVII  Els  Julii, 
Pontiflcatus  Nostri  Anno  Octavo.  Romae.  Impressum 

fer   Jacobum    Mazochium   De    Mandato    S.    D.   N. 
apae.    4.    (Bibl.    Bcheurl.    Panz.    Ann.    tjp.   VIII 
p.  262). 

Bulla  Leonis  X. 

contra  errores  Mart.  Lutheri 
et  sequacium. 

Astitit  BuIIa  a  dextris  eius,  in  vestitu 
deaurato,  circumamicta  varietatibus. 

Vide  Lector,  operae  pretium  est,  adftcieris, 
Cognosces  |qualis  Pastor  sit  Leo. 

Ulrichus  de  Hutten  eques  Oermanis  omnibus 

salutem. 

Ecce  vobis  Leonis  X.  Bullam,  viri  Oermani,  qua 
remergentem    ille    veritatem  Christianam    remorari 


2G2  B«iiA  Laam  X. 

eomtu,  quui  respfnnti,  loi^  tandem  compresaioDe, 
fibcrtati  no^ttme.  ne  tit»  recipimt  ae  plue  reviYi- 
scaty  obiicit  et  opponit.  Coi  no6  ta£a  molienti  non 
obfiistimiLs?  ant  pablico  consilio,  ne  longiiis  per?a- 
dat,  ncTc  aliqoid  pro  bominis  iireqaieti  cnpiditate 
et  andacia  efficiat.  molto  ante  caTemas?  Qpae- 
so  T05  per  immonalem  CbristBm,  qaando  op» 
portnnnm  magis  tempas  fiiit,  qoando  melior  oeca- 
sio  dedit  se  aliqnid  Germano  dignam  nomine  ger 
rendi?  Omnia  ridetis  eo  tendere,  nt  spes  sit,  qoanta 
Donqoam  prias,  exstinctam  iii  banc  QTaanideai^  isti 
morbo  medicinam  adfatoram.  Qaod  aadete  tandem, 
ac  perficite. 

Non  Latberas  agitar  boc  in  negotio,  aed  ail 
omnes  pertinet.  qaidqoid  est  2iec  in  nnam  qaem* 
piam  bie  stringitor  gladias,  sed  poblice  oppagnamur, 
nolant  reclamari  soae  trrannidi^  snas  finades  dete- 
gi  nolant»  saosqae  aperiri  facos,  sao  fbrori  obsisti) 
soae  grassatarae  impedimeotam  fieri.  Hoc  ipsani 
est,  qood  indignantor.  qoodqoe  firemont  usqoe  adeo, 
ot  se  minime  decore  agant  ibi.  Qood  manifeste 
videotes  ros,  qoid  tandem  agetis?  qood  consiliom 
inibitis?  Me  quidem  si  audielis.  Germanos  esse  YOt 
memineritis.  Quae  uoa  commooitio  satis  esse  debet, 
ut  baec  viudicetis.  Ego  nuoe  vestro  et  comniuiu 
nomiDe  periclitor.  sed  libenter.  Primum  enim  facd 
consciuB  mihi  sum  pulcherrimi,  deiode  non  spero 
iam,  sed  pro  certo  habeo,  etiam  omnes  vos  eadein 
aliquando  ausuros  mecom.  Haec  varo  Bulla  ot  pu- 
blicaretor  nonc,  autor  fiii  ob  id,  ut,  cum  legeretis, 
faeile  ab  una  disceretis  omnes. 

Valete^). 


Priusquam  te  audiamus,  Sanctissime,  huios  me- 
mineris  ApostoHci,  quod  ad  Philippenses*)  scri- 
bitur:  Ne  quis  vos  seducat  ullo  modo ,  quoniain 
non  adveniet  Dominus,  nisi  venerit  defectio  priofi 


1)  In  ed.  MiiDch.  additom  est:  M.  D.  XX.     2)  In  ed. 
Jen.:  TheBsal. 


contra  errorea  M<,  Luth.  26&, 

et  revelatus<  iuerit  homo  ille  sceierosuB^),  flUus 
perditus^),  qui  est  Adversarius,  et  effertur  adver- 
sus  omnem,  qui  dicitur  Deus,  aut  numen,  adeo 
ut  in  templo  Dei  sedeat,  ostentans  se^)  quasi 
Deum.    Habes?  Incipe  BuUam. 

Leo  Episcopus ,  servus  a)  servorum  Dei.  Ad 
perpetuam  rei  memoriam.  Exsurgeb)  Domine,  et- 
iudicac)  causam  tuam,  memor  esto  improperiorum 
tuorum,  eorum,  quae  ab  insipientibus  d)  fiunt  tota 
die.  Inciina  aurem  tuam  adpreces  nostrase),  quo- 
niam  surrexerunt  vulpesf)  quaerentes  demolirig) 
vineam,  cuius  tu  torcular  calcasti  solus^  et  ascen- 
surus  ad  Patrem  eius  curam,  regimen  et  admini- 
strationem  Petro  tanquam  Capitih),  et  tuo  YicarlQ, 
eiusque  Successoribus  i) ,  instar  triumphantis  ecclie- 
siaek),  commisisti:  exterminare  i)  nititur  eam  aper 
de  silva,  et  singularis  ferus  depascitur  eam. 

a)  Quid  imperas  igitur,  et  tanto  cum  fasti^  do- 
minaris?  b)  Exsurget,  sed  vide,  ne  magno  tuo 
malo,  c)  ludicabit  in  magna  exspectatione  aostra« 
d)  Ah  non  Insipientibus ;  statim  ad  maledicta  ver- 
tit  se,  atque  hic  ille  est  Leonis  rugitus,  quo  de 
Sophonias  Propheta  manifeste  dicit,  et  multa  ibi 
D.  Hieronymus  liberrime  loquitur.  e)  Faceret^  si 
aequa  peteres.  f)  Viri  fortes.  g)  Expurgare.  Tu 
autem,  ubi  pecuniam  a  Oermanis  quotidie  emun- 
gis,  sic  te  habes,  ut  qualibet  vulpecula  fraudulen- 
tior  videaris.  Tantum  a  leonina  magnitudine  ad 
humilem  et  te  indignam  deflectis  astutiam.  Quod 
si  talionem  tibi  nos  reddere  coges,  poteriq9US  et 
nps  dicere,  non  vulpem  iam  te,  sed  asperius  ad- 
huc  lupum  Arabiae  vespertinum,  quod  munera 
capis  et  iustiUam  vendis,  ut  in  te  propheticum 
illud  exclamare  conveniat;  Vae  pastoribus,  qui 
dispergunt  et  lacerant.  h)  Vide,  ubifundet  tyran- 
nidem.  i)  Multa  hic  monendus  eras,  si  vacaret. 
lam  statim  non  audit  te  Ghristus:  mentiris  enin^ 
quod  odit  ille. 


1)  In  ed.  Jen. :  homo  peccati.  2)  Ibidem:  perditionis. 


3)  Ibidem:  ostendens  se. 


264  Mlft  Leon  X. 

k)  Trimpliaiis  eedesim,   o  belhini   eomiiieiitaiD. 

1)  Imo  tn  freiebss  hoe,  Deenne,   et  to   iUe  eraB 

feins  leo,  ob  idqoe  deeieriiuiis  oppngnare  te. 

Ezsorge.  Petre  •),  etpro  pftfftonU  CQraprae&ta 

tibi*;  (ot  praefertari  dirinitns  demandata,  intende 

in  eangam  sanetae  Rom.  ecelesiae,  matiis  omninm 

eeelemmmb}    ae   fidd   MagistrM,    qnamc}  tn  io- 

bente  Deo  tno  sangidne  eonseeruti.    Contra  qnan, 

sient  tn  praemonere  dignatns  ea,  insnrgont  MagisM 

mendaeesd),  introdoeentes  seetas  perditionise)  sibi 

eelerem  interitnm  snperdocentes^),  qoomm   Ungaa 

igniB  eatf),  inqnietom  malomh),  plena  veneno  roor- 

tifero  i ) ,  qoi  zelom  amarom  habentes  et  contentio- 

nes   in  cordibns  Bois  gloriantnr,   et  mendaces  finnt 

adTersns  Teritaieml^). 

a)  Petrom  Simon  ioTOcat.  8ed  prios  ipsom  .andi 
dicentem  tibi :  P^ite.  qoantom  in  Yobis  est,  gre- 
gem  Christi,  coram  illios  agentes  non  coaete,  sed 
▼olentes,  non  torpiter  affectantes  loemm,  sed  pro- 
penso  animo,  neqoe  ceo  dominiom  exercentes  ad- 
▼ersos  deros,  sed  ot  sitis  exemplaria  gregia.  b)TD 
dicis,  Dos  haod  agnoscimos.  c)  Romanam  die, 
an  oDiyersalem  Christi?  d)  Imo  contra  tua  men- 
dacia  veritatis  adsertores.  e)  Te  enim  perdent 
ob  pessima  toa  merita.  f)  Id  te  hoc  omen  Ghri- 
stns  yertat.  g)  Teque  aduret.  h)  Futnrae  securi- 
tatis  incitameotum ,  publicum  et  eximie  opportn- 
nnm  bonum.  i)  Salutari  medicina  refertum.  k)  Ke 
calumniare,  imo  veritatem  nos  adversus  tuam  op- 
preasionem  tuemur. 

Exsurge^ )  tu  quoque  quaeaumus,  Paule,  qui  eam 
tua  doctrina  ac  pari  martjrio  illuminasti  atque  il- 
lostrastia).  lam  enim  surgit  novus  Porphjriusb), 
qui  sicut  ille  olim  sanctos  apostolos  iniuste  momo^ 
dit ,  ita  hic  sanctos  Pontifices  c)  ,  praedecessores 
nostros,  contra  tuam  doctrinam  eos  non  obsecrando, 
sed  increprando  mordere,  lacerared),  ac  ubi  causae 
8uae  diffiditej,  ad  conviciaf)  accedere  non  veretor, 
more  haereticorum  g)  ,   quorum  (ut  inquit  Hieronj- 


1)  In  ed.  Jen.:  (ot  praofertar)  tibi. 


contra  errores  M.  Lnth.  |%5 

musli))  altimiiin  praesidium  est,  ut,  eum  oonspidant 
causas  suas  damnatum  iri,  incipiant  virus  serpentis 
lingua  di£fundere,  et,  cum  se  victosi)  conspiciant, 
ad  contumelias  prosilire.  Nam  licet  haereses  esse 
ad  exercitationem  fldelium  tu  dixeris  oportere,  eas 
tamenli),  ne  incrementum  accipiantl),  neve  vulpe- 
eulae  coalescant,  in  ipso  ortu  te  intercedente  et 
adiuvante  exstinguim)  necesse  est. 

*)  Exsurget,  etiaih  pro  te  contra  inimicos  tuos, 
si,  cum  esse  velis  episcopus,  talis  sis,  qualem 
ipse  esse  voluit,  inculpatus,  irreprehensibilis,  tan- 
quam  Dei  dispensator,  non  praefractus,  non  ira- 
cundus,  non  turpiter  lucro  deditus,  bonarum  re- 
rum  studiosus,  ut  quaeras  non  quae  tua  sunt,  sed 
aliorum  et  huiusmodi,  ut  potens  sis  exhortari, 
secundum  doctrinam  sanam,  et  contradicentes 
convincere. 

a)  Posteriores  vero  sua  perfidia  suisque  sceleri- 
bus  denigratam  et  commaculatam  reddiderunt. 

b)  Nihil  minus  quam  Porphjrius.  Nam  hic  Evan- 
gelium  Christi  praedicat,   ille  impie  oppugnabat. 

c)  Nequam  praesdgiatores ,  rapaces  lupos,  et  de- 
voratores  dominici  gregis. 

d)  Etiam  perimere  oportuit. 

e)  Diffidit  vero,  qui  tam  bonam  habet^),  ut  te 
ad  metum  iam  adegerit?  Aut  potest  diffidere,  qui 
veritatis  causam  agit? 

f)  Aequam  obiurgationem. 

g)  Imo  Ghristi,  cuius  est  hoc:  Vae  vobis,  duces 
caeci,  et.hoc:  Vae  vobis,  hypocritae,  et  serpen- 
tes^),  progenies  viperarnm  etc.  Licetne  igitur  cor- 
ripere  te  quoque  toties  tamque  foede  labentem? 
h)  Plenus  est  Hieronymi    0  eruditionem. 

i)  Hui  victos. 

k)  Paulum  erudit. 

1)  Id  est,  ne  tuo  lucro  detrimentum  adferant. 

m)  Ne    interflce    Bimplices    columbas,    accipiter 

Pontifex. 


1 )  In  edit   Jen. :    tam    bonam   causam.    2)  In   edit. 
Mtinch.:   hypocritis  et  serpentibns. 


266  Bolla  LeoBif  X. 

Exsargat  a  i  denique  omnis  SaDCtoram,  ac  reliqaa 
universalis  ecclesiab).  cuios  vera  sacrarum  literaram 
iDter|>retaiione  posthabita^)  quidam,  quonim  men- 
tem  Pater  mendacii^l)  excaecavit,  ex  veteri  haere- 
ticorum  iustituto,  apud  semet  ipsos  sapientes,  Bcrip- 
turas  easdem  aliter^j,  quam  Spiritus  sanctus  flagi- 
tet,  proprio  duntaxat  sensu^  ambitionia,  aoraeqae 
popularisf)  causa  (teste  Apostolo)  interpretantibr, 
imo  vero  torquent.  et  adulterant  ^) ,  ita  ut  iuxta 
Hieronvmum  iam  non  sit  evangelium  Christi,  sedh) 
hominis,  aut,  quod  peius  est,  diaboli:  exsurgat,  in- 
quam,  praefata  saneta  ecclesia  Deii),  et  uoa  cam 
beatissimis  apostoHs  praefatis  apud  Deum  omnipo- 
tentem  iotercedat,  ut  purgatisl^)  ovium  suarum  ei^ 
roribus,  elirainatisque  a  fidelium  finibus  haeresibus 
universis,  ecclesiae  suae  sauctae  pacem  et  unita- 
teml)  conservare  dignetur. 

aj  Ut   cum   scelerato   malignantium    consilio  oo- 

cidas  tu. 

b)  Quam  tu  et  sancti  illi  praedecessores  tui  abo- 
ievistis  iam  paene  et  perdidistis. 

c)  Resumpta  dic.  d )  Rectius,  Leo,  diceres :  Spi- 
ritus  sanctus  illustravit.  Nam  vos  Pater  ille  ava- 
ritiae  studio  obcaecatos  ad  pessima  omnia  de- 
cerDenda  et  tacienda  impulit  toties  iam. 

e)  Aliter  quam  Pontificum  avaritiae  et  ambitioni 
cooveniat.  Desine  tu  vero ,  cuius  tibi  conscios 
ipse  es,  in  aliis  calumniari  crimen. 

f )  Imo  publicae  necessitatis,  cum  tua  venia  dico. 

g)  Contra  fieri  omnes  saoi  vident  abs  te  hoc, 

h )  Ut  nititur  in  alios  transferre  suum  crimeQ. 
Nam  adhuc  aliud  nihil  audivimus  agentem  eum. 
i)  Exsurgeret,  nisi  tu  opprimeres:  hoc  unum  ob- 
stat.  k)  Potius  ,  ut  abolita  pastorum  furacitate, 
et  liberato  ab  ore  eorum,  ne  sit  ultra  in  escam 
ipsis,  grege  pascat  oves  suas,  ipse  in  iudicio  et 
accubare  faciat,  quodque  perierat  requirat,  quod 
confractum  erat  alliget,  quod  infirmum  fuerat, 
consolidet,  quod  pingue  et  forte,  custodiat:  ut 
tandem  auferatur  factio  lascivientium,  nec  sint 
pastores,    qui  pascant  semet  ipsQS,  gregem  vero 


contra  erroree  M.  Luth.  267 

Domini  non  pascant,  8od  dispergant  et  lacerent. 
Vos  enim,  Leo,  vos  (o  miseriaj  convertistis  in 
amaritudinem  iudicium,  et  fructum  iustitiae  in  ab- 
synthium.  Vis,  quod  petis,  impetrare? 
l)  Adhuc  nihil  oravit,  quod  impetratum  vellet, 
conscientiam  hominis  appello.  Vae  desideranti- 
bus  diem  Domini,  Amos  5.  Nam  tu,  Leo,  ubi 
regnabis,  si  quando  remergat  illa  a  vobis  demersa 
Sanctorum  ecclesia? 

Duduma)  siquidem,  quod  prae  animi  angustia 
et  moerorebj  exprimere  vix  possumus,  fide  digno- 
rum  relatu  ac  fama  publica  referente,  ad  nostrum 
pervenit  auditumc),  imo  vero,  proh  dolord),  oculis 
nostris  vidimus  ac  legimus,  multos  ac  varios  erro- 
res,  quosdam  videlicet  iam  per  Gonciliae),  ac  Prae- 
deeessorum  nostrorum  constitutionesQ  damnatos, 
haeresim  etiam  Graecorum  et  Bohemicam  S )  expresse 
continentes,  alios  vero  respectiveh)  vel  haereticos, 
vel  falsos,  vel  scandalosos,  vel  piarum  auiium  of- 
fensivos,  vel  simplicium  mentium  seductivosi) ,  a 
falsisl^)  fidei  cultoribus,  qui  per  superbaml)  curio- 
sitatemin)^  mundin)  gloriamo)  cupientes,  contra 
Apostoli  doctrinam,  plus  sapere  volunt,  quamP)  opor- 
teat:  quorum  garrulitas  (ut  inquit  Hieronjmusq)) 
sine  Scripturarum  autoritate  non  haberetr)  fidem, 
nisi  viderentur  perversams)  doctrinam,  etiam  divi- 
nis  testimoniis,  malet)  tamen  interpretatis,  roborare. 
A  quorum  oculis  Dei  timoru)  recessit,  humani  ge- 
nerishostex)  suggerente,  noviter  suscitatos,  etnuper 
apud  quosdam  levioresy)  in  inclitaz)  natione  Ger- 
manica  seminatos. 

a)  Attende  Romanam  facundiam.  b)  Dolore  in- 
tercepti  lucri.  c)  Plane  vidisti,  si  quid  unquam 
vides.  d)  Scimus  non  sine  magno  tuo  dolore  vi- 
disse  te,  sed  ob  id  veritatem  deserere  non  pos- 
sumus. 

e)  Conciliabula.  f)  Pulchras  illas,  acsuis  dignas 
autoribus.  g)  Quales,  o  Christe,  haereses?h)  Ex- 
presse,  respective,  pulchre,  Romane.  i)  In  summa, 
sanam  et  orthodoxam  opinionem,  sed  idcirco  dam- 
nandam,  quia  per  huiusmodi  doctrinam  non  lice- 


268  BonaLmn  Z 

bit  iaiD  ollrm  ▼arie  Gennmnos  dinpere  nobis.  Eni- 

dinntiir  eDim  ii.  qnoniiD  soperstitione  qnadmm  mi- 

rificn  in&tontae  mentes  f^cHt  rapientibns  nobis  p»- 

tebant.  Qao  fit  nt  immensnm  prmepediatnr  nolris 

Inenim,  itm  nt  metns  sit,    ranltos  &me    peritnroi 

mdbue   Romme,  etimm  ex    cremtnris   ilfiB    nofltris. 

No8  qnidem  in  mmgnm  egestmte  regnmlwDnB. 

k)  A  tom  perfidim  mlienis^  ob  idqne  Christo  et  ab 

illo  insritQtae  fidei  per  omnim  deditis. 

1)  Id  est  animosmm.  ro)  Teiitmtis  carmm,  el  stodic 

pmtriae  peninmci. 

n)  Cbristi  aio,  com  ipse  contrm  totns  mnndi  ris. 

o)  Fatetor,  gloriam  manere  nos,  si  pervincamv, 

qoae  ^  >  nos  nibil  moret  tamen. 

p)  Quam  tibi  otile  est  toaeqoe  ezpedit  Cmiae. 

q)  HocneinqnitHieroDTmos?  Tn  Tero  qnid  totiei 

HieroDjmom  aU^as?  Nonne  ot  bae  mdsntm  pnr- 

pnra  male   condDnatos  toos  ceotones    mdomatoi 

reddas?  Sed  noo  cohaeret     Itaqne  desiste  in  fii- 

Tolo  mendacio  saocti  Tiri  mntoritmtem  prmetezoc 

tibi.  r)  Neqoe  hmbere  debet,  iam  boe  eonteatmmur. 

s)  T^bi  quidem  perTcrsa   semper   fbit  £Tmngefiei 

illa,  quam  nos  sequimor.    Neqoe    enioa    docet  te 

faeere,  quae  facis  flatigiose  multa. 

t)  Neque  eoim  e  tuo  commodo,    sed  ex  Chrisli 

et  Sanetonim  seotenda. 

o)  Pontificiae  tjrannidis    metos   et  snperstitiosoi 

Romanae  tyrannidis  cultos. 

x)  Erras,    neque  eoim  potest  diabolns,    enm  at 

pater  mendacii,  suggerere  Teritatem. 

j)  Quomodo  lcTes,   qui  tibi  quoque  tam  potenti 

tjrsDDO  tam  cito  graTes  esse  coepernnt? 

z)  Id  est,  quae  affatim  pecuniam  mittebat  nobis. 

alioqui  barbara  et  stupida. 

Quod  eo  magis  dolemus  ibi  CTenisse,  qnod  etn* 
dem  nationem  a  -  et  dos  et  Praedecessores  Dostii 
io  Tisceribusb)  semper  gesserimus  caritatisc).  Nam^^l 
post  traoslatum  ex  Graecis  a  RomaDa  eeclesia^) 
in  eosdem  GermanosO  Imperium   iidem  Praedece*- 


1)  Ed.  Mtifich. :  qoam. 


I 
I 
f 

f 


bontra  errores  M»  Lath.  269 

l9ore8  nostri  et  nos  eiusdem  ecdesiae  advocatos 
defensoresque  g)  ex  eis  semper  accepimus.  Quos 
quidem  Germanos,  eatholicae  veritatis  vere  Germa- 
Dosh),  constat  haeresium  acerrimos  oppugnatores 
semper  fuisse.  Guius  rei  testes  sunt  laudabilesi) 
illae  constitutiones  Oermanorum  Imperatorum  ^)  pro 
libertate  ecclesiae  proque  expellendis  exterminan- 
disque  ex  omni  Oermania  haereticisi)  sub  gravissi- 
mis  poenis")),  etiam  amissionis  terrarum  et  domi- 
niorum,  contra  receptatores ,  vel  non  expellentes, 
olim  editae,  et  a  nostris  Praedecessoribus  conflr- 
mataen),  quae  si  hodie  servarentur,  et  nos  et  ipsi 
utique  hac  molestia  careremuso). 

a)  Laudat ')  Oermaniam.  Hoc  unum  reddit  to- 
ties  inconimodo  ab  se  affectae.  Itaque  adhuc  in. 
spe  est  reconciliationis,  aliter  non  sicblandepalparet 

b)  Devoraveratis  enim,  sed  nunc  revometis,  et 
de  ventre  vdltro  extrahet  illam  Deus. 

o)  At  quae  esse  potest  caritas  in  tali  tjranno, 
tam  fraudulenter  et  subdole,  tam  violenter  et  im- 
probe  pecuniam  ab  amicis  exigente,  suiTurante, 
emulgente,  extorquente,  et  eripiente. 

d)  A  coUato  olim  beneficio  commendat  se  Ger' 
manis,  putans  idcirco  habere  obnoxios.  0  fraudem« 

e)  IUa  enim  transfert  seculi  imperia,  quo  iure 
dic  sodes ! 

f)  Opportuni  videbantur  enim,  quos  infatuarent 
illi. 

g )  Tu  vero  quid  agis  interim,  otiose  Pastor,  quan- 
do  alios  defendendo  gregi  substituis?  Aut  armis 
ecclesia,  non  optimis  vitae  exemplis  et  sana  doc- 
trina  defenditur? 

h)  Utinam  fuissent,  te  enim  diu  iam  expugnas' 
sent.  Sed  maleficis  tuorum  Maiorum  praestigiis 
contigit,  ut  ad  inanes  fabulas  diversae  hominum 
mentes  verum  dignoscere  nequiverint.  Quo  re- 
spicere  tandem  Christus  videtur;  iamque  statim 
forte  secundum  viam  vestram  faciet  vobis,  et  se* 
eundum  iudicia  vestra  iudicabit  vos. 


1)    Hanc  notam  Miinchius    fini  antecedentis  enuntiat 
adscripsit. 


270  Balla  Leonis  X. 

i)  Quam  multa  hic  dicenda  essent,    sed  paroen- 

dum  iis,    qui  posteris    ipsi  sais  non  pepereenmt 

Dic  mihi  autem,  quam  yocas  ecclesiae  libertatem? 

Et  qua  illi  opus  est?  Licentiane  diripiendi,  frav- 

dandi,  omnes  iniuria,  beneficio  neminem  acfficiendi? 

k)  Non    degenerabit   a  virtute  Maiorum    saorom 

Germania,    ne   time:    quaedam  etiam  emendabit 

perperam  ab  illis  instituta. 

1)  Atqui    non   esse  reor   in  Germania  haereticos 

hodie,  nisi  quos  tu  alis  in  communem  pernieiein. 

m)  Satis  gratificati  tibi  sunt. 

n)  A  vobis  confirmari   oportet,    si  quid  statuaot 

nostri  Imperatores?  O  indignos  hoc  munere,  qoi 

ad  aliorum  praescripta  imperant. 

o)  Nos  quidem  carere  decrevimus,  magno,  quae- 

cunque  fortuna  sit,  animo  libertatem  inyasuri.  Et 

iam  non  potestati    quidem  tuae,    sed  improbitali 

resistimus.  Tu,  si  nimium  confidis,  esse  hic  etiam 

leones  memineris,  si  non  satis  sunt  aquilae. 

Testis  est  in  concilio  Gonstantiensia)  Hussita- 

rum  ac  Vuicleyistarum,  nec  non  Hieronymi  Pragen- 

sis   damnata   ac    punita  perfidia.    Testis    est  toties 

contra    Bohemos    Germanorum   sanguis    effususb). 

Testis  denique  est.  praedictorum  errorum ,  seu  mal- 

torum  ex  eis,    per  Coloniensem   et  Lovaniensem^) 

Universitates  c)  ,    utpote  agri   dominicid)    piissimas 

religiosissimasque  cultrices,  non  minus  docta  quam 

veraej  ac  sanctaf)  confutatio,  reprobatio,  et  dam- 

natio.     Multa  quoque  alia  allegare  possemus  g),  qnae, 

ne  historiam  texere  videamur,  praetermittenda  cen- 

surmus. 

a)  0  praeclarum  concilium,  quod  nuUa  publici 
(ut  debuit)  libertas,  sed  vestra  (quod  pudendam 
est)  tjrannis  moderabatur,  ut  nunc  Romae  nescio 
quid  conciliabuli  habes,  in  quo  nuper  statuerant 
tandem  Copiistae  tui,   animam   esse  immortalem. 

b)  Cuius  rei  autores  fuerunt  sanguinarii  Romaoae 
ecclesiae  episcopi,  non  digni,  quibus  de  loqae* 
rentur    amice   populi  Septentrionis ,    nedum    pro 

1)  In  ed.  Mtlnchii:   ColonieDBeB  et  Lovanienses  Uni- 
versitates. 


contra  errores  M.  Luth.  271 

quibus  ultro  interirent.  Laudas  fiBictum ,  Deoime, 
et  pietatem  colere  vis  videri?  et  Christi  esse  vi- 
carius?  Gerte  enim  singularis  est  haec  feritas, 
probare,  quod  effusus  sit  sanguis  Christianus,  cum, 
ot  Cyprianus  monet,  consoientiae  episcopi  con- 
veniat,  dare  operam,  ne  quis  ipsorum  culpa 
peieat. 
o)  Laudat  adulatrices  meretriculas. 

d)  Romanae  piraticae,  et  Pontiflciae  dieo  gras- 
eaturae. 

e)  Ubi  doctrina,  Leo,  ubiveritas  in  iis  enituit^)? 
Non  te  pudet  de  talibus  ineptiis  tam  gravem  ferre 
sententiam? 

f)  Qnam  pulchrum  est  palpare  Romanum  Ponti- 
ficem.  Sed  nos  nihil  movet  sententia  sic  leviter, 
aic  praeter  iudicium  lata.  Nec  nobis  eripient  Ger- 
maniam  garrulae  Docticulorum  scholae,  postquam 
semel  liberandam  suscepimus. 

g)  Vult  literas  scire  videri  hic  Copiista,  et  plenus 
est  rerum  antiquitus  gestarum. 

Pro  pastoralis  igitur  officiia)  divina  gratia  no- 
bis  iniuncti  curab),  quam  gerimus,  praedictorum 
errorum  virus  pestiferumc)  ulterius  tolerared),  seu 
dissimulare,  sine  Cbristianae  religionis  nota^),  at- 
que  orthodoxae  fidei  iniuria  nullo  modo  possumus. 
Borum  autem  errorumf)  aliquos  praesentibus  duxi- 
mus  inferendos,  quorum  tenor  sequitur  et  est  talis: 

a)  Tandem  officium  facit:  sed  vide,  ne  abutaris 
potestate  tua  non  in  aedificationem ,  sed  in  de- 
structionem.  Certe  sacerdotis  est,  ut  Ambrosio 
videtur,  nuUi  nocere,  prodesse  velle  omnibus. 

b)  Attende  commissam  Leoni  ovium  curam. 

c)  Potius  salutares  admonitiones ,  quod  tu  quo- 
que  sentis,  et  ediceres,  nisi  totum  possideret  te 
pecuniae  studium,  et  ambitionis  tumor.  Proinde, 
Vae  vobis,  qui  dicitis  malum  bonum,  et  bonum 
malum,  ponentes  tenebras  lucem,  et  lucem  tene- 
bras ,  ponentes  amarum  in  dulce,  et  dulce  in 
amarum. 


1)  In  ed.  Jen.:  enititur. 


272  BuUa  Leonis  X« 

d)  Paulo  post  esaries  enim,  si  feres. 
ej  Quae  nota  est,  dic  quaeso,  yeritatem  sibi  re^ 
stitui,  et  perniciosis  intercedi  legibus? 
f)  Ista  quidem  vis  est,  Decime,  non  habita  prius 
cognitione  damnare,  quae  disputanda  ille  propo- 
suit,  neque  hoc  facere  de  ecclesiae  totius,  oui  se 
ille  subiicit,  consilio.  Sed  nihil  potes  contra  ve- 
ritatem,  pro  veritate  potes,  si  quis  oppugnat,  et 
tu  paratus  es  tueri,  si,  ut  Apostoli,  Ghristum  prae- 
dicare  instituisti,  non  te  ipsum,  si  commissum  tibi 
gregem  pascere  cura  est,  non  oupiditatibus  inser- 
vire  tuis,  ut  fraudulenter  ambules,  ao  ad  munera 
declines,  et  post  sordes  abeas,  perque  avaritiam 
fictitiis  sermonibus  de  nobis  negotieris.  Quin  tu, 
si  me  audis,  noli  esse  sicut  leo  in  domo  tua, 
evertens  domesticos  tuos,  et  opprimens  subiectoe 
tibi*  Certe  Dominus  custodit  veritatem  in  seculum 
facitque  iudicium  iniuriam  patientibus.  Haeo  me- 
minisse  te  oportuit,  priusquam  condemnares  fra- 
trem  tuum.  Quod  vero  ad  Lutheri  scripta  per- 
tinet,  legant  omnes,  simul  tuum  iudicium,  deinde 
libere  ipsi  quoque  iudicent. 

1)  Haeretica  sententia  est^),  sed  usitata:  Sacra- 
menla  novae  legis  iustificantem  gratiam  illis  dare, 
qui  non  ponunt  obicem. 

2)  In  puero  post  baptismum  negare  remanens  pec- 
catum  est  Paulum  et  Ghristum  simul  conculcare. 

3)  Fomes  peccati,  etiamsi  nullum  adsit  actuale 
peccatum ,  moratur  exeuntem  a  corpore  animam  ab 
ingressu  coeli. 

4)  Imperfecta  caritas  morituri  fert  secum  necessa- 
rio  magnum  timorem,  qui  se  solo  satis  est  fietcere 
poenam  purgatorii,  et  impedit  introitum  regni. 

5)  Tres  esse  partes  poenitentiae ,  contritionem, 
confessionem ,  et  satisfactionem ,  non  est  fundatum 
in  Scriptura,  nec  in  antiquis  sanctis  Ghristianifl 
Doctoribus. 


1)  In  ed.  Miinchii  sic  Bullae  verba  leguntur:  quorum 
tenor  sequitur,  et  est  talis  haeretica  sententia  sed  usitatt, 
sacramenta  novae  legis  etc. 


contra  errored  M.  Ltith.  273 

* 

GX.CoQtritiQ,  quae  paraturper  dificussionein,  eol- 
ledionem  et  detefstalioDein  pecoatorum,  qua^quis 
recogitat  anno»  auo»  in  amaritudine  animae  snae, 
'ponderando  peccatorum  gravitatem,  multitudinem, 
foeditatem,  amissionem  aeternae  beatitudinis  ac  ae- 
ternae  damnationis  iaoquisitionem,  haee  contritio 
facit  hjpocritam,  imo  magis  peecatorem. 
:  7}  Verissimum  est  proverbium,  et  omnium  doctri- 
Bia-de  contritionibus  hucusque  data  praestantiusf 
deoQtero  bou  facere,  summa  poenitentia,  optima 
PfOenitentia  nova  vita. 

8)  NuUo  modoa)  praesumas  eonfiteri  peocata  ve- 
ualia,  sed  neo  omnia  mortalia^  quia  impossibile  est,' 
ut  ownia  mortalia  cognosoas.  Unde  in  primitiva 
QO^teisia  solum  maoifesta  mortalia  confitebantar. 

.^}  Gallide  deoerptum  hoc,  ut  multa  alia^). 

9)  Dum  volumus  omniapure  confiteri,  nihil  aliud 
facimus,  quam  quod  misericerdiae  Dei  nihil  volu- 
mus  rdipquereignoso^ndum; 

10)  Peccata  non  sunt  ulli  remissa,  nisi  remit^ente 
sacerdote  credat  sibi  remitti:  imo  peccatum  mane- 
ret,  nisi  remissum  crederet.  Non  enim  snfficit  re- 
missio  peccati  et  gratiae  donatio,  sed  oportet  etiam 
credere  esse  remissum. 

11)  Nullo  modo.  oonfidas  absoivi  propter  tuam  oon- 
tritionem^  sed  propter  verbum  Christi:  Quodcunque 
solveris  etc.  Hic,  inquam,  conBde,  si  sacerdotis 
obtinueris  absolutionem,  et  crede  fortiter  te  absolu- 
tutti,  et  abaolutus  es^),  quidquid  sit  de  contritione. 

12)  Si  per  impossibile  confessus  non  esset  contri- 
tus,  a,ut  sacerdos  non  serio,  sed  ioco  absolveret,  si 
tamen  credat  se  absolutum,  verissime  est  absolutus. 

13)  In  sacramentob)  poenitentiae  ac  remissione 
culpae  non  plus  faoit  Papa ,  episcopus'),  quam  in- 
fimus  sacerdos,  imo  ubi  non  est  saoerdos^  aeque 
tantum  quilibet  Christianus,  etiamsi  mulier  aut  puer 
esset. 


1)  Haec  nota  in  editipne  Miinchiana  addita  esk  Po- 
Bitioni  aextae.  2)  Ibidem :  absolutus  vere  eris.  3)  Ibii 
dem:  aut  episcopus. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  biit.  L  p.  Vol.  IV.  ^O 


274  Ball*  Leonis  X. 

b)  Hic  tandem  iireparabiliter  e»t  l&pBUS.  Qoan- 
tum  enim  decedit  lucro  episcopi  Romani,  si  lioe 
verum  eat  Porro  praiicipem  sacerdotum,  secula- 
ris  etiam  imperii  moderatorem,  in  ordinem  redi- 
gere  quis  audet?  Grueiflgatnr. 

14)  NuUua  debet  sacerdoti  respondere,  ne  esse  oon- 
tritum,  nec  sacerdos  requirere. 

15)  Magnus  est  error  eorum,  qui  ad  sacramenta^) 
eucnaristiae  accedunt  huie  innixi,  quod  sint  confesai, 
quod  non  sint  sibi  conscii  alicuiua  peccati  mortalis, 
quod  praemiserint  orationes  suas  et  praeparatoiia, 
omnes  illi  ad  iudicinra^)  sibi  manducant  et  Ubunt 
Sed  81  credant  et  confidant  se  graliam  ibi  conae- 
cuturos,   haec  sola  fldes  iacit  eos  puros  el  dtgnot. 

16)  Gonsultum  yidetur,  quod  eecleeia  in  commuoi 
concilio  statueret,  laicos  sub  utraque  speoie  oom- 
municandos,  nec  Bohemi  oommunieanteB  sub  utva- 
que  specie  sunt  haeretiei,  sed  schismatioj. 

17)  Thesauri  ecclesiae^  unde  Papa  daA  iiidiilgen* 
tias,  non  sunt  merita  Ghristi  et  Sanetopuno. 

18)  Indulgentiae  c)  sunt  piae  fraudes  fldelium,  et 
remissiones  boaorum  operum^),  et  sunt  de  numero 
eorum,  quae  licent,  et  non  de  numeroeorum,  quae 
expediunt. 

c)  Yah^),  qui  destruis  Servi  servorum  mereatun, 
illud  singulare  uberrimi  lucri  fomentum,  ierte  eiti 
flammajs. 

19)  Indulgentiae  iii^^j  qui  veraciter  eas  ooBsequufi- 
tur,  non  valent  ad  remissionem  poenae  pro  peecatis 
actualibus  debitae  apud  divinam  iustitiam. 

20)  Seducuntur  credentes,  indulgentias  esse  salutsr 
res  et  ad  fruotum  spiritus  utiles. 

21)  Indttlgentiae  neeessariae  sunt  solum  pubfieis 
criipinibus,  et  proprie  conceduntur  duris  solommodo 
et  impailentibus. 

22)  Sex  generibus  hominum  indulgentiae-  neo  suot 
necessariae  nec  utiles,  videlicet  mortuis  seu  morilB- 


1)  In  edit.  Jen.:  sacramentom.  2)  In  edit.  MUncb.: 
illi  iudicium.  3)  Ibidem:  oneram.  4)Ibid. :  Yae.  5)  Ibid.' 
his. 


(Bontm  errotff«a  M.  Lath.  275 

riff,  uAxmi^^  legitima  impeditia,  his  qui  doq  4»dm- 
miaerunt  crimina,  his  qui  erimina  commiseruD^  eed 
PQn  pubUca,  his  ^<ii  weliofa  op^rantur. 
^h)  £!zcoi|imuiiicatiottes8ttnttaolttm  ezternaepoenae, 
nj9^  pmant  hominem  comm«nibus  s}HrituaIibus  ec- 
clffpiae  orationibus. 
24);Dlpceo<ti  sunt  (^ristiani  plus  diligere^)  excom- 
municationem,  quam  timere. 
.•d)  T^^us  in  errora  veraerie,  Latbere,  nam  si  non 
^«^etent  indulgeatia»  {xmthac  hoAnines,    nec  per- 
horrescent  excommuiiieationem,  unde  isrit  Pontifl* 
jd  maxjmo  Bomae,  qno  tot  akit  perpetuo  equites 
i  AC  pe^ites,  expedilain  semper  exercitttm,  tot  ib«- 
:  sioo^ji  .tantum  spiculatorura ,  illos  praesertimi  cov* 
,  .poris  spi:  eustodes  ducentos  Helvetiioa  stipatoree? 
JKoiHQe  :ad   deapicabiles    sordes    redtbit  splendor 
ille  ecclesiae?  Resipisce. 

25)  &QittanttB  Poatifexe),  Petri  siiecessor,  nbn  est 
Qhjri9ti  yieariud.auper  omnes  totius  mundi  eeclesias 
fl4^<i{]N90  Ghristo  in  B.  Peiro  instikitus. 

e)  Hoc  inexpiabile  est,  Luthere)  regnum  adimia 
Romano  Pontifici^).  Ubi  veniae  locus?  non 
absolvo. 

26)  Yerbum  Christi  ad  Petrum  f ):  Quodcunque  sol- 
v.eris  9mp&[  ten*ajn  etc.  extenditur  duntaxat  ad  li- 
gato  ab  ipso.  Petro.i- 

f)  Haec  verba,    et  quae    de  datis   clavibus  sunt, 

neque  ipse  satis  intellexit  Hieronjmus,  quem  to- 

ties  in   hac  Bulla  Viieariua    Cbristi    allegat.     Sic 

.onirn  adspripsit  is,  eum  Matthaei  Evangelium  ex- 

poneret:  latum,  iiH|uit,  locum  Episcopi  etPasto- 

1^^)  noh  intelligentes,  aliquid  sibi  aiclsumiint  de 

PJh^saeorum  supercilio,  ut  vel  daranent  innocen- 

tes,  vel  solvere  se  noxios  arbitrentur,  cumaiiud 

Deum  non  aententia  sacerdotum,  sed  reorum  vita 

quaeratur.    Keque  Augustinus   mentem    saeerdo- 

tum  esse'),  quando  scripsit:  Non  super  Petrum, 

sed  ipsum  Christum  aedificatam  ecclesiam.  Porro 
■  ■ »         ■  — 

1)  In  ed.  Mtinch.:  Pontifici  Romano.  2)"In  ed.  Jen.: 
Presbyteri.  3)  Ibidem  legitur:  Keque  Augastinus  men- 
tem  videtur  habuisse,  quando  etc. 

18» 


OrigeDes,  Beda,  et  oomplures  alii,  ut  halvciDati 
8UDt  hic?  Proiode  summi  PoDtifiois  (super  quo 
fuodatur  eeclesia)  est,  sacram  scriptoram  ad 
suum  libitum  suamque  libidiDem  interpretari.  Qui 
coDtradixerit ,  haeretieus  esto ,  et  fllius  Satanae, 
statimque  comburitor.  Nam  hio  Doater  Leo  (ke- 
tu8  est,  et  didicit  capere  praedam,  bominemqae 
comedere. 

27)  Certum  est,  iu  manu  ecdefiiae  aut  Papae  pror- 
8U8  noo  esae  statuere  arfaculos  fidei,  imo-  nee  ^eges 
morum  aeu  bonorum  opemm. 

28)  Si  Papa  cum  magna  parte  ecclemae  sic  vel  sic 
aentiret,  nec  etiam  erraret^  adhtto  qon  est  peocatum 
aut  haeresis  contrarium  sentire,  praesertim  in  re 
non  necessaria  ad  salutem ,  donec  fumt  per  conei- 
lium  universale  alterum  reprobatum,  alterum  appro- 
batum. 

29)  Viag)  nobis  iaota  est  enarrandi  aatoritatem 
conoiliorum ,  et  libere  eontradiceodi  eomm  geelia, 
et  iudicandi  eonim  decreta,  et  confidenler  e^nft- 
tendi,  quidquid  verum  videtur,  sive  probatum  fuerit, 
sive  reprobatum  a  quocunque  concilio. 

g)  Lector  ipsum  hic  Lutiierum  audiat,  rewi  hauc 
disserentem,  non  curet  deoerptores  ^). 

30)  Aliqui  articuli  h)  lohannis  Huss  condemnati  in 
concilio  Constantiensi  sunt  Ghristianissimi,  verissini, 
et  evangelici,  quos  nec  universalis  ecclesia  posset 
damnare. 

h)  Neque  non  est  hoo  verum,  aut  solus  hoe 
Lutherus  sentit,  sed  optimus  quisqoe  bic  probtt 
Etiam  tu,  quod  seio^),  probares  multa  eios  viri, 
ac  illos  valde  detestareris  male  coaotos  articulos, 
si  qui  te  nunc  dementat  morbus  vel  ad  tefl»pu8 
desereret '). 

31)  In  omni  opere  bono  iustus  peocat. 

32 )  Opus  bonum  optime  faetum  est  veniale  peccatum. 
32  )Haeret]C08  comburi  i)  est  contra  voluntatem  i^iritos. 


l)  Haec  nota  in  ed    Miinchiana  addita  est  Po8itioni28. 
2)"Ib1d. :    scis       3)  Ibidem    haec   nota   addita  est  Posi- 


tioni  29 


coDtr»  errores  M.Loth.  277 

i)  Haeretioos  eomburi.  Ita  existiroaroin ,  non  li- 
eere  tibi  quemqnam  iaterfieere)  nediim  haereti-> 
cum ,  quem  ab  ipso  primum  Ghristo ,  deinde  a 
Paolo  quoque  iussus  es,  si  monitus  non  resipisoat, 
habere  tanquam  ethnieum  et  publieanfim,  ao  de- 
viiare.  Neque  iteai  conduoere  tibi  existimamus, 
ut  8ie  atroeiter  in  hos  oonralas,  ne  combusta 
universa  illa  tua  Guria  (eet  enim  ex  haeveticis 
«t.nequioribus  adhuc  multo)  tu  quoque  in  yicino 
tihi  inoendio  conflagres. 

34)  Proeliaril^j  adversus  Turcas  est  repugnare 
Deo  visitanti  iniquitates  nostras  ^). 

k)  Vobis  quidem  Pontiflcibus  hoo  proeliari  oontra 
Turcas  saepe  iam  magno  fuit  lucro,  dum  pecu- 
niam  exegistis  in  Oermania  quantam  libuit,  qua 
expeditionem  hanc  (id  quod  nunqnam  eog^stis 
serio)  prosequeremini.  Nam  si  semel  debellaren- 
tur  Turcae,  quem  postea  hostem  flngere  velletis, 
.  tantopere  oppugnandum?  Quare  mitius  Leo  irasci 
debes  Germaniae,  quod  biennio  adhinc  non  au- 
divit  tuam  in  Turcas  exhortationem.  Non  enim 
videbatur  esse  nisi  impostura,  et  cum  dolo  per 
occasionem  avaritiae. 

35)  Nemo  est  certus,  se  non  semper  peccare 
mortamer,  propter  occultissimum  superbiae  vitium. 

36)  Liberum  arbitrium  post  peecatum  est  res  de 
solo  titulo,  et  dum  facit,  quod  in  se  est,  peccat 
mortaliter. 

37)  Purgatorium  non  potest  probari  ex  sacra 
Scriptura,  quae  sit  in  Ganone. 

38 )  Animae  in  Purgatorio  non  sunt  securae  de 
eorum  ^)  salute,  saltem  omnes,  nec  probatum  est 
uUis  aut  rationibus  aut  Scripturis,  ipsas  esse  extra 
statum  merendi  aut  augendae  caritatis. 

39)  Animae  in  purgatorio  peccant  sine  intejrmis- 
sione^  quamdiu  quaerunt  requiem  et  horrent  poenas. 

40)  Animae  ex  purgatorio  liberatae  suffragiis  vi- 
ventium  minus  beantur,  quam  si  per  se  satis  fe- 
cissent. 


1)  In  ed.  Miinch.  additam  est :  per  illps.  2) Jbidem :  earum^ 


27Q  .   Ba)l*  Leoiiia  X« 

41)  Praelati^teocleslastioi  elPrineipea  seeulares 

HOD    naale&cerent  9    si    omnes   saccos    mendicitatis 

deierent  i). 

.  1)  Ipse  tuo  metuis  y  alioqui  cum  Luthero  ac  do- 

.  biacum  seutires  et  ipse,  neque  unqiiani  disflenflrurus 

ea,    si  quis  ad  ccHdfessionem  adigat  consdestiam 

tuam.  Ita  qui  seoundum  carnem  sunty  quae  camis 

sunt,  sapiunt,  qui  vero  seoundum  spiritum,  quae 

sunt  spiritus,  sentiunt  Te  autem  qiiid  iuvat  midta 

conquirere,  utLutherum  damnes,  cuiiii  hoo  paiicis 

potueris?  Nempe,  si  breviter  et  uno  rerbo  cKxeris 

(quod  ab  illo  grayiter  accidit  tibi),  quia  tjranni^ 

dem  tuam  oppugnavit,  ch  idque  esse  haer^ticum, 

et  si  quid  haeretico  peiwB  adhuc  est.  Mam  aKorum 

quicquid  est,  facile  in  illo  ferres^). 

At  vero  oportet  te  considerare  interim,  irater 
Leo,  ex  of&cione  sit  tuo,  opprimere  ae  fraudare 
in  negotio  fratrem  tuum,  propterea  qnod  ultorest 
Dominus  de  iis  omnibus.  Ipsum  quidem  LuttierQm 
scimus  non  cessurum  tibi,  quia  deserei^e  verita- 
tem,  quam  semel  propugnandam  suseepit^  tantus 
animus  non  potest.  Tu  quidem  metuo  tit  resi- 
stas.  Quid  posses  enim  contra  yeritatem?  prae- 
sertim  cum  causa  tua  tota  sit  ex  cupiditate  et 
ambitione.  At  radix  omnium  maloruny  (Paulns 
inquit)  est  cupiditas  ^),  quam  quidam  appeten- 
tes  naufragaverunt  a  fide,  et  inseruerunt  Se  do- 
loribus  multis. 

Gloriam  vero  mundi  fugere  et  omnem  poster- 
gare  ambitionem,  primum  Ghristus  docuit  te  soi 
exemplo,  qui  regnum  aversatus  est,  et  se  ipsum 
inanivit^),  formam  servi  accipiens.  Deinde  Apo- 
stoli  passim.  Nolite  diligere  mundum,  lohannes 
inquit,  neque  ea,  quae  in  mundo  sunt.  Et  Paa- 
lus  Philippenses  erudiens  ait :  Ne  quid  flat  per 
contentionem ,  aut  per  inanem  gloriam,  sed  per 
humilitatem  animi  alium^)  quisque  se  praestan- 
tiorem  existimet. 


1)  In  edit.  Miincb. :  feres.    2)  In  ed.  Jen«:    avariliA> 
3)  Ibidem:  e^dnanivit.    4)  In  ed.  Mttncb.  deest:  alidtt. 


contra  errores  M.  Luth.  279 

Age  autem,  quid  aiiibire>tibi  ib  seoulo  lieet, 
quem  Paulus  dispensatorem  Dei  esseiubet,  et  se- 
queetrare  ab  se  omnia  secularia  desideria?  Debes 
tu  vero  inprimis^)  exemplum  esse  fideKum  in 
verbo,  in  conversatione,  in  caritate^),  in  fide,  in 
castitate,  ante  omnia  viam  veritatis  eligere.  At 
viam  veritatis  el^,  cum  Psalmista  (Ambrosius 
ait)  dic^re  neimo  potest,  qui  secularia  concnpi- 
8oit,  qui  neffotiatur.  Non  est  enim  via  veritatis 
habeadi  stuaium'),  dttpiditas  possidendi,  aut  ho- 
nor  huius  seculi,  sollicitudo  mundi.  £t  in  Petro, 
ut  dignuB  fieret,  qui  Christi  oves  paseeret^  nihilaliud 
quaesivit  Christus,  quam  sui  amorem.  Qui  qualis 
sit,  lohannes  docet,  Filioli  mei,  inquiens,  non 
diligamus  verbo,  neque  lingua,  sed  opere  et  ve- 
ritate.  In  hoo  fetgnoscimus ,  quia  ex  veritate  su- 
mus.  Et  Beda  non  malus  autor,  Sunt  qui  oves 
Christi,  inquit,  non  amore  Christi,  sed  suae  vel 
gloriae^),  vei  dominationis ,  vel  quaestus  gratia 
pascant.  De  quibus  ad  Philippekises  eonqUeritur 
Paulus. 

Hoc  idcirco  pluribus  admonui,  ne  unquam  ea 
tibi  fiducia  incidat,  ut  arbitreris  huiuscemodi  Bul- 
lis  posse  te  a  veritatis  studio  adsterrere  nos ,  et 
a  dlleotione  Dei  separare :  quippe  in  Domino  con- 
fidimus,  apud  quem  teste  lob  fortitudo  est  et  sa- 
pientia,  qui  novit  et  decipientem  et  qui  decipitur, 
qui  effundit  despectionem  super  Principes,  et  eos 
qiu  oppressi  fuerant  relevat.  Responde  mihi  vero, 
quis  permansit  in  mandatis  Domini,  et  derelictus 
est?  Proinde  non  te  timemus,  Leo,  quantumcun- 
que  ferocientem  etiam.  Non  enim  poteris  ever- 
tere  tribunal  Christi,  quo  nobisoum  tibi  eundum 
est,  et  ad  quod  prbvocantes  nos  cum  Propheta 
dioimus:  lustitia  iusti  super  eum.  Haec  fiducia 
est.     Tu  si  me  audis,  non  ante  cognitionem  dam- 


1)  Ibidem  deest:  inprimis.  2)  Ibidem  deest:  in  ca- 
r^iate.  3)  Ibidem  legitur:  studium  habeadi^  4)  In  edit. 
Jenebsi  desunt  yerba:  antor)  Sunt  qui  oves  Christi»  inquit, 
non  amore  Christi,  sed  suae  vel  gloriae. 


280  Balla  LeonU  X. 

.  nabis  Anatrem  tuum)  qmn  potius  revelatione  fac- 
ta  veritatis  cedat  error  veritati,  ut  reete  in  con- 
cilio  Carthaginiensi  nionuit  Zoainius.  8ed  iam 
plurifl,  quam  oportuit,  interpellavi  te.  Igitur  Bul- 
lam  prosequere. 

Qui    quidem    errores    respeotivea)    quam    sint 

pestiferi,  quam  pemiciosi,  quam  scandBlosi , '  quam 

piarum  et  simplicium    mentium  sednctivi  b) ,  quam 

denique  sint  contra  c)  omnem  caritatem  ao  6.  Rom. 

ecclesiae,    matris   omnium  fldelium  d)  et  magistrae 

fideie),  reverentiam,  atquenervum  ecelesiaaticae  di- 

sciplinaeQ,  obedientiam  scilicetg),  quae  fons  est  et 

origo  omnium  virUitum^    sine    qua  iWeile  nnusqiris- 

que  infldelisb)  esse  convincitur,  nemo  saivae  men- 

tis  ignorati). 

a)  Hoo  respective  quid  est?    Die  aperte,   uft   te 

capiamus.    b)  Si  ad  insatiabilem   tuam  avaritiam 

respiciat  quis.  o)  Hio  tuam  conscientiam  appeHo, 

Decime,   nisi  vocas  caritatem  tu  servilem,    qoae 

;tibi  fit)  subiectionem. 

d)  Violentae  tyrannidis,  et  quae  fieri  nee  possit, 
nec  debeat,  cuique  hoc  praesertim  tempore  resi- 
sti  oporteat  animosissime. 

e)  Qualis,  bone  Ghriste,  fidei  magistra  est,  quae 
publicam  fidem  abolet  et  interfecto  iureiurando 
peierare  nos  docet,  a  religione  autem  aliena  adeo 
est,  ut  scomma  Romae  sit:  bene  Christianum 
dici;  te  vero  ridet,  tuumque  sanctum  Evangelium 
habet  pro  fabula.  Perde  nos,  Christe,  nisi  haec 
ita  habent^). 

f)  Quam  est  imbecille^)  corpus,  quodquod  illud 
est,  quod  talibus  nervis  regitur. 

g)  Magis  oportet  obedire  Deo  quam  homioibas, 
Decime.  Tu  autem  (cum  Apostolis  dicimus  tibi), 
si  iustum  est  in  conspectu  Dei  te  potius  aodire 
quam  Deum,  iudica  nos,  quae  Christos  doooit, 
non  posBumus  non  et  loquendo  sequi  et  faciendo. 

h)  Potius  infideles  arbitrarer  esse  nos,  si  tibi  pa- 

,1  ■  - 

1)  In  edit.  Mtinch.:    habentur.    2)  Ibideni :  qaameit 
hoc  imbecille  corpus. 


contra  errores  M.  Luth.  281 

reremu»,  praesertiin  mala  quando  imperas,  ot  to- 
tis  iam  tribus  annis,  ne  veritas  colatur,  aut  vero, 
81  te  sequeremur,  pessimorum  scelerum  licentiam, 
pecuniam  pactus,  quando  irrogas,  quemadmodum 
in  tuisBuUis,  quarum  plena  estGermania,  videre 
licet;  i)  Voeares  sanae  mentis,  qui  sic  faceret? 
SoB  igitur  in  praemissis,  utpote  gravissimisa), 
propensius  (ut  decetb)  procedere,  nec  non  huius- 
modi  pesti  morboque  eanceroso,  ne  in  agro  domi- 
Dtooc )  tanquam  veprisd)  nooiva  ulterius  serpate),  viam 
pmecludere^)  cupientes,  habitag)  super  praedictis 
erroribus  et  eorum  singulis  diligenti  trutinatione, 
diseussioDe,  ac  districto  examine,  maturaque  deli- 
beratione,  omnibusque  rite  pensatis,  ac  saepius  ven- 
tiiatis  cum  venerabilibus  fratribush)  nostris,  sanc- 
tae  Rom.  eeclesiae  Cardinalibus,  ac  Regularium  or- 
dinum  Frioribus,  seu  Ministris  generalibus,  pluribus- 
quei)  aliis  sacrae  Theologiae,  nec  non  utriusque 
luriB  Professoribus ,  sive  Magistris,  et  quidem  peri- 
tissimis,  reperimusk)  eosdem  errores  respectivel) 
(ut  praefertur)  aut  articulos  non  essecatholicosm), 
necn)  tanquam  tales  esse  dogmatizandos,  sed  con- 
trao)  catholicae  ecclesiae*)  doctrinam,  sive  tradi- 
tionem,  atqueadeo^)  veram  divinarum  Scripturarum 
receptam  interpretationem ,  cuius  autoritati  ita  ac- 
quiescendum  censuitp)  Augustinus,  ut  dixerit,  se 
Evangelio  non  fuisse  crediturum,  nisi  ecclesiae  ca- 
tholieae  intervenisset  autoritas.  Nam  ex  eisdem 
erroribus,  vel  eorum  ahquo,  vel  aliquibus  palam 
sequiturq)^  eandem  ecclesiam,  quaei)  Spiritu  sancto 
regitur^  errare  et  semper  errasse.  Quod  est  utique 
contra^)  illud,  quod  Christus  discipuhs  suis  in  ascen- 
sione  aua  (ut  in  sancto.Evangeho  Matth.  legiturj 
promisit  dioens:  Ego  vobiscuni  sum  iisque  ad  con- 
summationem  secuht)  :  nec  non  contra  sanciorum 
Patrum  determinationesu),  Concihorum  quoque  et 
aummorum  Pontificum  expressas  ordinationes  seu 
Canones,  quibus  non  obtemperasse,  omnium  haere- 

1)  Ibidem.:  ecclesiae  catholicae.    2)  Ibidem:  atque 
ab  ea. 


283  Balla  Leonia  X. 

Buin  et  schismatum  teste  Cyprianox)  fomes  eteausa 
semper  fuit. 

a)  Tibi  quidem  sunt,  quauquam  a  levibus  fteri 
paulo  ante  dixeris. 

b)  Ut  tua  fert  avaritia.  Autvero  utdecei  etiam, 
sed  non  Pontiflcem  quidem,  aut  B^piscopum,  sed 
Regem,  etLeonem,  qui  superbo  oculo,  et  ikisati- 
abili  corde  facias  haeo. 

c)  In  quo,  ut  priore«,  grassari  tu  quoque  instiUi- 
eras,  sed  a  nobis  prohiherisy  quod  quqc  fremis 
etiam.  At  vero,  ut  rem  ipsam,  ut  est,  taDgam, 
non  vereris,  Sanctissime,  tuum  sordidum  merca- 
tum  vocare  agrum  dominioum?  Neque  hoe  vides, 
oculos  recipere  Germaniam,  et  magis  ac  magis 
cognoscere  ' ),  quam  tu,  qua  fcaude^  faeiem  in- 
duas  avaritiae  tuae?  d)  Nuoquam  rectius  oompar 
rasti  haec,  nam  in  hac  vepre  nimiB  impedite  iam 
et  anxie  haeres  tu. 

e)  Serpet,  nisi  tu  constiteris,  praedico  tibi.  f )  Vae 
vobis,  Pontifices,  qui  dauditis  xegnum  coeionuB 
ante  homines.  g)  Vide  Leonis  diligentiam.  h)  Qai 
et  ipsi  vident,  esuriendum  sibi  esse.  i)  Ad  quos 
et  ipsos  nonnihil  pertinet  ex  ea  rapioa,  quam 
nos  tam  confldenter  impedimus. 
k)  Vide  quid  invenerit  tanto  adhibito  studio  di- 
ligens  pastor.  1)  Iterum  scire  abs  te  laboro,  hoe 
quid  sit  respective.  Atque  age,  dic  nobis  tandem, 
quo^)  respicis,  quando  Lutherum  damnas?  m)  Ro- 
manisticos  dicere  volebas. 

n)  Caute.  o)  Pulchre.  Docuerunt  linguam  Buan 
loqui  mendacium ,  et  ut  iniqua  agerent  laborafe- 
runt.  Tu  autem,  Domine,  quare  nonrespicia  ood- 
temptores,  et  taoes  conculcante  impie  iustiorem  se? 
p)  Validam  ansam.  Sed  arbitrarisne  Augustinum, 
si  in  tua  tempora  incidisset,  tibi  ac  tuae  eoele- 
siae  hoc  tributurum  fuisse?  Proinde  hanc  sanetia 
hominibus  iniuriam  facere  disine,  ut  ab  iia  Boript» 
perverse  ad  tuum  oommodum  torqueas.     q)  Hoe 


1)  In  edit.  Munch.:  et  magis  cognoscere.   2)  Ibidem: 
quoB. 


contra  erroree  M.  Luth.  283^ 

qaidem  non   sequitur,    sed   egeatas    tibi  tuisqne 

Protonotariis  et  creaturis  incumbit.    r)  Quasi  ne* 

sciat  orbis,  nec  sit  in  publica  querela ,  haeo  om- 

nia  fieri  nunc  Romae  Florentinorum  instinctu^  at- 

que  unuro  et  alterum  civitatis  tuae  ecclesiam  gu- 

bemare,  iperum  te  etiam  praeter  illorum  praescrip- 

■  tanihil  agere.    Quoties  igitnr  monendus  es,    ne 

taum   conventum    malignantinm    sanctam   voces 

eeoleeiam?  s)  Strenuuspropngnatorevangelicaedoc- 

trisae  est  Decimus.  t)  Neque  non  erit.  Teque  ut  in- 

iuria  potentem  deponet,  ne  gravis  sis 'humilibus, 

quos  exaltabit,  tuumque  fitstum  confringet,  et  phari- 

saieamillud  supercilium  complanabit.  Videt  enim 

laqueum  fieri  vos  speculationi   et  sicut  rete  ex- 

pansam  super  Thabor,  obidquedicet:  Nonne  cog- 

noscent  omnes,    qui    operantnr  iniquitatem,   qui 

devorant  plebem  meam  sicut  escam  panis.     Vi- 

detque  summa  cum  iniuria  Christianae  plebis  ty- 

rannidem   exercere  vos,   et  dicet:    8i  nolueritis 

audire,  et  si  nolueritis  ponere  super  cor,  ut  detis 

gloriam  nomini  meo,    mittam   in  vos  egestatem, 

et  maledicam  benedictionibus  vestris.    Ego  enim 

Dominus,  hoc  est,  nomen  meum,  gloriam  meam 

alteri  non  dabo.     Sic  nobiscum  erit  Deus,  quod 

nisi  indnbitatum  nobis  fuisset,  non  sic  confldenter 

obsistere  tibi  aggressi  essemus.     u)  Eorum,    dic 

episcoporum,   qui  ecdesiam   regnum  esse  volue- 

mnt,  atque  huic  se  reges  praefecerunt.     x)  Qno 

trahis  sanctum  ma^jrem  ?  Non  dicet  testimonium. 

Dea)    eorundem  itaque   venerabilium  Fratrum 

nostrorum  oonsilio  et  assensu  ac  omnium  et  singu- 

lorum  praedictorum  matura  deliberatione  praedicta, 

autoritateb)    omnipotentis  Dei,    et   beatorum  apo- 

stolorum  Pelri  et  Pauli,  et  nostra,  praeiatos  et  sin- 

gulos  articulos  seu  errores   tanquam  (ut  praemitti- 

tnr)  respective  haereticos  aut  scandalosos,  aut  fal- 

sos,    aut    piarum    auriui4  ofiensivos,     vel    simpli- 

cium    mentium    seductivos    et    veritati    catholicae 

obviantes,  damnamus,  reprobamus,    atque  omnino 

reiicimus,    ao  pro  damnatis,  reprobatis,   et  reiectis 

ab  omnibus  u^iusque    sexus  Christifidelibus  haberi 


284  Balla  Leonis  X. 

deberec)  ,  harum  serie  decernimus  et  deolaramus, 
inhibentesd)  in  virtute  sanctae  obedientiae  ac  sub 
maioris  excommunicatiouis  latae  dententiae,  neo  non 
quoad  ecclesiasticas  et  regulares  personasn  Episeo- 
paliume)  omnium,  etiam  Patriarehalium ,  Hetropo- 
litanarum  et  aliarum  cathedralium  eoclesiarum^  Mo- 
nasteriorum  quoque  et  Prioratuum,  etiam  Ck>nYen- 
tualium,  et  quorumcunqueQ  dignitatum  aut  benefi- 
ciorum  ecclesiasticorum,  secularium,  aut  quorumvis 
ordinum  regularium,  privatioois  et  inhabilitatis  ad 
illa  et  alia  in  posterum  obtinenda. 

a)  Ne  abutere  potestate  tua  iuEvangelio.  Memi- 
neris  autem  iuxta  eundem  Paulum,  nihiL  damna- 
tionis  esse  iis,  qui  sunt  in  Christo  lesu,  qui  noD 
ambulant  secundum  carnem.  b).  Vide  Leo^  Dd 
autoritatem  quo  in  facto  arroges  tibi,  et  ne  abu- 
taris  potesUite,  quam  tribuit  tibi  Dominus  in  aedi- 
ficationem,  non  in  destructionem.  Gerte  qui  po- 
testatem  adsumit  sibi  iniuste,  odium  meretur. 
Etiam  memento  non  esse  in  hominis  poteatate 
consilium  Dei,  qui  veritatem  requirit,  etretribuet 
abundanter  facientibus  superbiam.  c)  Nihil  effi- 
cies.  d)  Non  movemur,  quia  non  sapis  ,  quae 
sunt  Dei,  sed  quae  sunt  hominum.  e)  Regni  sai 
satrapras  enumerat.  f)  Omnia  deleta  mavult, 
quam  rapinae  suae  intercessum. 

Quo  vero  ad  Gonventus,  Capitula  seu  domos 
aut  pia  loca,  secularium,  vel  regularium,  etiam  men- 
dicantium,  nec  non  Universitatis  etiam  studiorum 
generalium,  quorumcunque  privilegiorum,  indultorum 
a  Sedea)  Apostoiica  vel  eius  Legatis,  aut  alias 
quomodolibet^ )  habitorum  vel  obtentorum  ,  cuius- 
cunque  tenoris  existant:  nec  non  nominis,  et  pote- 
statis^)  studium  generale  tenendi,  legendi,  ac  in- 
terpretandi  quasvis  scientias  et  facultates  et  inhabi- 
litatis  ad  illa,  et  aiia  in  posterum  obtinenda:  prae- 
dicationis  quoque  officii,  hd  amissionis  studii  gene- 
ralis  et  omnium  priviiegiorum  eiusdem. 


1)   In    edit.  Miinch.:    aliis    qaorumlibet     2>    Ibid. 
pietatia. 


contra  errores  11.  Luth.  289 

a)  Sio  fecitiB^  PoTitifices,  alii  aliorum  acta  rescin- 

ditis,  et  tameD  Bullis  vestris  singuli  praescribitis: 
•   Ad  perpetuam  rei  memoriam,  et  omnes  aeternum 

vaKtura,    quae  statuilis,    persuasum  nobis  vultis. 

Quis  igitur  $idhaerebrt  nunc  tibi,  cum  sit  certum, 

ex  posteris  quempiam    hoo  iudicium   tuuiii   soiu- 

turum  ? 

Quo  yero  ad  secularesa)  eiusdem  excommuni- 
tetionlB  4  neo  non  amissionis  cuiuscunque  emphyi^ 
osw,  sen  quorumcunque  feudorum,  tani  a  Romaritf 
eeclesia,  quam  aliasb)  quomodolibet  obtentoru^, 
ac  etiam  inhabilitatis  ad  illa,  et  alia  in  poslerunn' 
oblinenda. 

al  Paroe  brachio  seculari ,    Leo ,  ut  sit  quod  u\- 

iimo  oontra  nos  implores.  ' 
^b)Audite  Imperatorem.   Ecquis    a  Leonis  igitm*- 

tegn6  liber  est?  aut  quem  non  eontinere  se  un^' 

Euibus  suis  ille  putat?  At  te^)  convenio,  pastor 
eo.  Quid  secularibus  implicas  te  negotiis,  qui 
Christo  militaris*)?  Est  hoc  vicem  Christi  ge- 
rere*),  trahere  ad  se,  quae  Christus  non  agnoscit? 
Nec  non  quoad  omnes  et  singulos  superius 
nominatos  inhibitionisa)  ecclesiasticae  sepulturae, 
inhabililatisque  ad  omnes  et  singulos  actus  legiH- 
mo8,  infamiae,  ac  difHdationis ,  et  criminis  laesae 
maiestatis  et  haereticorum ,  et  fautorum  eorundem 
in  iure  expressis  poenis,  eo  ipso  et  absque  ulte- 
riori  declaratione ,  per  omnes  et  singulos  supradic- 
t08,  si  (quodb)  absit)  contra  fecerint,  incurrendis. 
A  quibus  vigorec)  cuiuscunque^)  facultatis  et  clau- 
snlarum  etiam  in  confessionalibus  quibusvis  perso- 
nifl,  8ub  quibusvis  verborum  formis  contentarumd), 
niai  a  Rom.  Pontifice  velalio  ab  eo  ad  id  in  spe- 
cie  fiicultatem  habente,  praeterquam  in  mortis  arti- 
culo  oonstitdti  absolvie)  nequeant. 

a)  O   immanitatem !    Etiamne    in    mortuos    licet 
saerire  tibi?  Quemrfacis  tyrannidi  tuae  modum? 


1)  Ibid.:  Ad  te.  2)  In  ed.  Jen..  militare.  3)  Ibid.: 
Est  hoc,  vicem  Christi  vis  gerere.  4)  Ibideni:  quibns- 
cunque.  "" 


286  baUa  Leonis  X. 

b)  Imo  sit,    et^)  strenue   audeant  malti  obsae- 
vire  tibi. 

c)  Etiam  suas  nugas  proterit.    Atque  tttinam  30- 
las  has  conoulcaret. 

d)  Quas  tamen  emeramus. 

e)  Petemus  absolri,  siquidem  ligatos  pos^)  sesii- 
emus? 

Omnibusa)  et  singulis  utriusque  sexus  Cpliristi- 
fidelibus  tam  micis  quam  dericis^  seottl«u*ib«i^^  ci 
quorumvis  ordinum  regukribus  et  aliis  quibusoyih 
que  personis,  cuiuscunque  status,  gradus  vel  dOB* 
ditionis  existant,  et  quaconque  eoelesiastica  vel 
mundana  praefulgeant  dignitate,  etiam  sanctaeiKe* 
manae  ecclesiae  Gardinalibusb),  Patriardiis,  PnLna- 
tibus,  ArchiepisGopis,  Episcopis  Patriarehalium,  Me- 
tropolitanarum  et  aliamm  cathednUiuin ,  coUegiata- 
rum,  ac  inferiorum  ecolesiarum  Praelatis,  Clerieis, 
aliisque  personis  eoolesiastiois,  secularibus,  ^t  qiio- 
rumvisc)  ordmuDi,  etiam  mendicantium,  Regalarifans, 
Abbatibus,  Prioribus,  vel  Ifiniatris  generalibuB,  vel 
particularibus  Fratribas,  seu  religiosis,  exeoiptis  eft 
non  exemptis,  Studiorun)  quoque  Universitatibas, 
secularibus  et  quorumvis  ordinum,  etiam  mendiean- 
tium,  Regularibus. 

a)  Excursus  leoninae  potestatis  est  At  vero 
Domini  est  regnum,  et  ipse  dominabitur  gen- 
tium,  isque  paulo  post  dicet:  Rugitus  leonis,  vox 
leaenae,  et  dentes  catulorum  leonum  eontriti 
sunt.  Et  quia  Hieronymum  solebas  testem  ob- 
iicere  nobis,  audi,  quid  de  hoc  rugitu  tuo  senti- 
at.  Videmus,  inquit,  Principes  ecolesiae  ita  ia 
subiectos  populoa  detonare,  et  voce  tjraoniea  ra- 
pidisque  conviciis  plebem  conterere,  ut  non  pa- 
storem  in  grege,  sed  leonem  inter  oviculas  pntemuB. 
Nonne  igitur  obturandae  nobis  contra  tuum  m- 
gitum  aures  sunt  ?  et  vox  pastoris,  ubiubi  iUe  sit, 
qui  amore  Ghristi,  non  pecufiae  studio  paaeat,  at- 
tente  audienda  et  pertinaciter  sequenda? 
b)  Parce  tot  voluptuariis,  tot  strennis  comedoni- 
bus,  tot  invictis  potatoribus,   tot  eruditis  aleato- 

1)  In  ed.  Jen.:  ut.     2)  Ibidem;  non. 


I 


contra  errores  M.  Lath.  287 

ribas,  tot  elegantibus  scortatoribus ,  totque  domi- 

nis  piaree,  I>ecime,  ne  si  quid  vel  ebrii  censuerint, 

piamiltim  hoo  eis  sit. 

c)  Ne  hoe    opprimas,   irate  Leo,   opus  manuum 

tuarum. 

Necnona)  Regibus,  Imperatoris  Electoribus,  Princi- 
pibuB,  Dueibus,  Marchionibus,  Gomilibus,  Baronibus, 
Gapitaneis,  Conductoribus,  bomicellis,omnibusqueOf- 
fteiatibtis,  ludicibus,  Notariis  ecclesiasticis  et  seeula- 
ribuB,  Oommunitatibus,  Universitatibus,  Potentatibus, 
(Myitatibus,  castris,  terris  et  locis,  seu  eorum  vel 
eamm  oivibus,  habitatoribus  et  incolis,  ac  quibusvis 
aliis  personis,  ecclesiasticis,  vel  regularibus  (utprae- 
feitiir)  per  univeraum  orbem  ufoicunque,  praeser- 
tiiirb)  in  Alemania  existentibus,  vel  pro  tempore 
{utoris,  ne  praefatos  errbres,  aut  eorum  aliquos,  per- 
versamque  doctrinam  huiusmodi  assererec),  afSr- 
mare,  defendere,  praedicare,  aut  ilH  quomodolibet. 
pablice  vel  occulte,  quovis  quaesito  ingenio  vel 
colore  taeite  vel  expresse  favered)  praesumant. 

a)  Inflnitum  est  Leohis  regnum,  atque  eo  gravius 
etiam.  Quam  periculosa  igitur  res  est,  Leonem 
acdpere  in  Rempublicam.  lam^)  postquam  se- 
mel  enim  acccptus  es  tu,  Decime,  aii  quoque  vis, 
sed  ali  non  potes,  nisi  nostris  spoliis.  Utinam 
graecum  poetam  audiissemus;  sed  alant  te,  qui 
aeceperunt.  Nos  oportet  imitari  apostolos,  iuxta 
institutionem ,  quam  accepimus  ab  ipsis ,  et  sub- 
ducere  nos  a  te,  qui  inordinate  te  geris^  atque 
oneri  es  nobis.  Ubi,  quem  magni  facis,  divus 
Hieronymus  putat,  prodesse  tibi,  si  detraharis  ab 
arrogantia  tua,   ut  postea  recto  itinere  gradiaris. 

b)  Ubi  felicissime  cedebat  rapienti  tibi,  et  super 
quam  facillime  soles  rugire  tu,  ut  terram  eius 
ponas  in  solitudinem. 

c)  Omnium  occulta  etiam  iudicia  unus  niodera- 
tur  Leo,    atqui   de  occultis  non  iudicat  ecclesia. 

d)  Etiam  in  favores  nostros  ius  habet  ille  ser- 
vorum  Servus. 


1)  In  ed.  Mttnch.  deest:  lam. 


288  Bulla  Leonis  X. 

Insuper,  quia  errores  praefati  et  plares  alii 
contiiientur  in  libellis  seu  scriptis  cuiasdama)  Har- 
tini  Luther,  dictos  libellos,  et  omDia  dipti  MartiDi^) 
scripta,  seu  praedicationes,  in  latino,  vel  quocuDque 
alio  idiomate  reperiuntur^),  in  quibus  dicti  errores, 
seu  eorum  aliquis  continentur,  siipiliter  ^amnamas, 
reprobamus,  atque  omnino  reiicimus^  et  pro  omni- 
no^)  damnatis,  reprobatis  wa  reiectis  (ut  pra^fer- 
tur)  haberi  volumus :  mandaotesb)  in  yirtute:8aii«- 
tae  obedientiae,  et  sub  poenis  praedietis  eo  ip«o 
incurrendis,  omnibus  et  singulis  utriusque  sexiis 
Ghristifidelibus  superius  nominatis,  ne  boiuaiiMNli 
scripta,  libellos,  praedicationes  seu  schedalaa,  YeX.m 
eis  contenta  capitula,  errores  aut  artieuloB  bapit 
dictos  continentia  legerec)  ^  asserere,  praedieaitt^ 
laudare,  imprimere,  publicare  sive  deifendere,  py 
sed),  ve(  aiium,  seu  alios,  directe  vel  indireote,  tar 
cite  vel  expresse,  publice  vel  occulte,  aut  in  d<K 
mibusc)  suis,  sive  aliis,  publicis  vel  privatis  loeii. 
tenere  quoquo  modo  praesumant,  quinimo  illa  ala- 
tim  post  harum  pubiicationem ,  ubicunque  faeriat, 
per  ordinarios  et  alios  supradictos  diligenter  quae- 
sita  publice,  et  solenniter  in  praesentia  cleri  et  po- 
puli,    sub    omnibus    et  singulis    supradictis    poeois 

comburantf ). 

a)  Attende  emphasim. 

b)  Non  obtines.  lam  euim  altius  radices  ege- 
runt,  quam  ut  avelli  abs  te  sustineant. 

c)  Attende  copiam  sermonis. 

d)  Quam  diserti  sunt  Romani  Copiistae  BuUarum 
couflatores. 

e)  Nihil  praeterit,  atque  adeo  ubi  est  una  rimu- 
la,  nondum  expleta?  Hoc  tandem  est  oratorem 
esse  et  iiteras  latine  loqui  scire. 

f)  Vixerunt,  actum  est. 

Quod  vero  ad  ipsum  Martinum"*)  attinet^  bone») 
Deus,  quid  praetermisimus ,  quid  non  fecimus,  quid 


1)  In  edit.  Jen. :  Lutheri.  2)  In  ed.  Mtinch. :  repe- 
riantur.  3)  Ibidem  deest:  omnino.  4)  In  ed.  Jen.: 
Lutherum. 


contra  errores  M.  Luth.  289 

paternae  caritatis  omisimus,  ut  eum  ab  huiusmocU 
erroribus  revocaremus?  Postquam  enim  ipsum  cita- 
vimus,  mitius  b)  cum  eo  procedere  volentes,  illum  in- 
vitavimus  atque  tam  per  diversos  tractatus,  cum 
Legato  c)  nostro  habitos ,  quam  per  literas  nostras 
hortati  mimus,  ut  a  praedictis  erroribus  discederet, 
aut  ad  nos^),  oblatod)  etiam  salvo  conductu,  et 
peouniae)  ad  iter  necessaria,  sine  metuf),  sine  ti- 
more  aliquo,  quem  perfectag^)  caritas  foras  mittere 
debuit,  veniret,  ac  Salvatoris  nostri  apostolique 
Pauli  ex^mploh)  non  in  occultoi),  sed  palam,  et 
in  facie  loqueretur.  Quod  si  fecisset,  pro  certol^) 
ut  arbitramur,  ad  cor  reversus  errores  suos  cogno- 
visset,  nec  1 )  in  Romana  Guria,  quam  tantopere  va- 
nia  malevolorum  rumoribus  plus  quam  oportuit  tri- 
buendo  vituperat,  tot  reperisset  errata,  docuissemus- 
que  eum  luce  clarius,  sanctos  Romanos  Pontifices, 
Praedeoessores  nostros,  quos  praeter  omnem  mode- 
stiam  iniuriaee  lacerat,  in  suis  Canonibus  seu  Gon- 
sdtutionibus ,  quas  mordere  nititur,  nunquamm)  er- 
rasse,  quia  iuxta  Prophetam  nec  in  Oalaad  resina, 
nec  medicus  deest. 

a)  Vide  mansuetudinem.  Itaque  agninum  illum 
balatum  siniuiat,  qui  sic  ferociter  rugiebat  modo, 
ut  tonitru  vocis  suae  omnes  conterrebat. 

b)  Ah  mitius,  quasi  aliquis  ignoret,  quo  proces- 
surus  fueris. 

c)  Etiam  posthac ,  Luthere ,  ne  credas  eis ,  cum 
locuti  fuerint  tibi  bona.  Habitatio  enim  eorum 
in  medio  doli,  et  loquuntur  quidem  cum  proximo 
suo  pacem,  mala  autem  in  cordibus  eorum. 

d)  Fatetur  periculum  esse  in  accessu. 

e)  Scimus,  emebas  hominis  sanguinem,  ut  pro 
libitu  tuo  effunderes. 

f)  Tu  quidem  nihii  metuebas,  nisi  hoc  quod  eve- 
nit,  non  accessurum  eum. 

g)  Nota,  perfectam  caritatem  habet  Leo.  Quis 
paulo  ante  credebat  hoc? 

h)  Ab  exemplo. 


1)  In  edit.  Miinch.  deest:  ad  nos. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiit.  i.  p.  Vol.  IV.  ^^ 


290  Bulla  Leonis  X. 

i)  An  in  occulto  looutus  est,  qui  totam  paiene 
Europam  praedicationis  euae  auditu  implevit? 
k)  Hoc  quidem  credimns,  semel  abs  teacceptam 
illum  nunquam  fuisse  postea  quidquam  locaturum. 
l )  Tune  coges  nescire  homines  quae  vident,  quae- 
que  sciunt?  Quid  tandem  non  permittis  tibi? 
lUam  omnium  malorum  sentinam,  illud  omnium 
pessimorum  scelerum  domicilium ,  omnis  labis 
omnisque  foedissimae  turpitudinis  receptaculum, 
illud.  publicae  vitae  contagium ,  communem  pe- 
stilentiam,  urbem  Romam  persuadebis  nobis  ood 
esse  talem? 

m)  Nihilne  te  pudet,  Pontifex?  Ad  nuUum  men- 
dacium  frontem  mutas?  Sed  nihil  horum  scribe- 
res,  nisi  te  ab  omni  honestate  aversum  traheret 
pecuniae  studium. 
Sed  obaudivit  semper,  etpraedictaCitationeomni- 
busque  et  singulis  supradictis  spretis  venirea)  oon- 
temsit  ac  usque  in  praesentem  diem  coniumax,  atque 
animo  indurato  censuras  ultra  annum  sustinuit,  et, 
quod  deterius  est,  addens  mala  malis,  de  Citatione 
huiusmodi  notitiam  habens,  in  vocem  temerariae 
Appellationisb)  prorupit  ad  futurum  Concilium, 
contra  constitutionem  Pii  II.  c)  ac  lulii  II.  d)  prae- 
decessorum  nostrorum,  qua  cavetur,  taliter  appel- 
lantes  haereticorum  poenae)  plectendos,  (frustra 
etiam  Concili  auxiliuni  imploravit,  quif)  illi  se 
non  credere  palam  profitetur) :  ita  ut  contra  ipsum, 
tanquam  de  fide  notorie  suspectum,  imo  vere  hae- 
reticum,  absque  uUa^)  Citatione  vel  mora  ad  con- 
deninationem  et  damnationem  eius  tanquam  haere- 
tici ,  ac*)  omnium  et  singularum  suprascriptanini 
poenarum  et  censuraruni  severitatem  procedere  pos- 
semusg).  Nihilominus  de  eorundem  Fratrum  no- 
strorum  consilioh),  omnipotentis  i)  Dei  imitantes 
clementiam ,  qui  non  vult  mortem  peccatoris  ,  sed 
magis  ut  convertatur  et  vivat,  omnium  iniuriarum 
hactenus  nobis   et  apostolicae  Sedi  illatarum  obliti, 


1)    In    edit.   Miinch.:    absque    nlteriori    ciiatione. 
2)  Ibid.:  ac  ad. 


contra  errores  M.  Luth.  291 

QVini  quaK)  possumus  pietate  uti  decreyimus,  et, 
quantumi)  in  nobis  est,  agere,  ut  proposita  man* 
suetudini*  via  ad  cor  revertatur ,  et  a  praedictis  re- 
cedat  erroribus,  ut  ipsum  tanquam  filium  illum  pro- 
digum  n\J  ad  gremium  ecclesiae ")  revertentem  be- 
nigne  recipiamus. 

a)  Quis  ignorat,  cur  tantopere  cupias  Romae 
videre  Lutherum? 

b)  Hoc  illud  tandeih  est  nefas,  omni  scelere  sce- 
leratius,  appellare  ad  futurum  Goncilium. 

c)  Impiam  scelesti  impostoris  oonstitutionem  no- 
bis  obiicis.  Quis  accipiet,  eorum  praesertim,  qui 
iam  oculos  receperunt?  0  h*audem  atque  vio- 
lentiam. 

d)  Sanctum  hominem  commemoras. 

e)  Hoc  tandem  est  ius  et  fas  omne  auferre,  et 
implere  domum  Domini  Dei  iniquitate  el  dolo. 
Quod  abs  te  quaero:  Creditisne  esse,  Pontifices, 
illum  superne  iudicem,  qui  aliquando  hanc  a 
vobis  rationem  exacturus  sit?  Profecto  non  cre- 
ditis.  Neque  enim  si  Deum  esse  putaretis,  sic 
confidenter  omnia  perverteretis.  lam  igitur  opti- 
ma  conscientia  recedimus  a  vobis.  Seducitis  nos 
enim,  et,  quantum  in  vobis  est,  perditis. 

f)  Quid  ais,  interfector  Conciliorum?    Hocne  Lu- 
therus  facit? 

g)  Quod  potuit ,    non  voluit.     Quis    accusat  Le- 
"onem? 

h)  Vide  modestiam  Reverendissimorum. 

i)   0  clementiam  incredibilem,  elLeonem  quidem 

nemo  putavit  posse   tam    clementem  esse,    prae- 

sertim  quando  occidere  posset. 

k)  Etiam  pius  esse  Leo  posset,  modo  rapientem 

eum  et  grassantem  iugiter  ferremus. 

I)  Quid  niteris  bonam  ostendere  viam  tuam ,   ad 

quaerendam  dilectionem,  qui  in  superbia  et  mali- 

tia  tua  docuisti  vias  tuas,    et    in  alis  tuis  inven- 

tus  est  sanguis   auimarum  pauperum    et  innocen- 

tum? 

m)  Heu  prodigum  Lutherum,  qui  sic  largiter  pro- 

fudit  Evangelicam  doctrinam. 

19* 


292  Bulla  Leonis  X. 

n)  Quoties  inculcandum  est,  in  ecclesia  tua  nolle 

versari  nos,    neque    cum  Gopiistis  tuis  velle  tibi 

adsentari?    Quin   tu    potius   ad    sanitatem   redis, 

proiiciens    avaritiam   ex  calumnia,     et    excutiens 

manus  tuas  ab  omni  munere. 

Ipsum    igitur  Martinum  ^),    et   quoscunque  ei 

adhaerentes,    eiusque  receptatores    et  fautores  per 

viscera  misericordiae  &)   Del   nostri,    et   per  asper- 

sionem  b)  sanguinis  Domini  nostri  lesu  Christi,  quo 

et  per  quem  humani  generis  redemptio,  et  sanctae 

matris  ecclesiae  aedificatio  facta  est,  ex  toto  corde 

hortamur  et  obsecramus,  ut  ipsius  ecclesiae  pacem, 

unitateni  et  veritatem,    pro  qua  ipsa  Salvator  tam 

instanter  oravit  ad  Patrem,  turbare  c)  desistant,  et 

a  praedictis    tam    perniciosis   erroribus  d)    prornis 

abstineant,    inventurie)    apud   nos,    si   effectualitor 

paruerint,  et  paruisse  per  legitima  documenta  nos 

certificaverint,    paternae  Q    caritatis    affectum,   eft 

apertum  mansuetudinis  et  clementiae  fontem  g). 

a)  Haec  te  misericordiae  viscera  induere  iubet 
Paulus,  simul  benignitatem ,  humilitatem,  mode- 
stiam  et  patientiam,  quem  nos  videmus  magno 
etiam  cum  dolore  nostro  contra  indutum,  pro 
misericordia  crudelitatem,  pro  patientia  iraoundiam, 
pro  iustitia  iniquitatem,  et,  ut  semel  dioam,  pro 
virtutibus  vitia,  id  est,  pro  Christo  Deo  Antichristum 
diabolum. 

b)  Miror,  talis  cum  sis,  haec  posse  loqui  te  in- 
terim,  sic  fingere,  sic  simulare  et  dissimulare. 

c)  Secure  vult  regnare  Decimus,  sed  vereor,  ul 
possit,  sic  commota  Oermania. 

d)  Quippe  unde  fames  tot  Reverendissimorum, 
et  penuria  ipsi  Domino  imminet? 

e)  Facile  credimus  emturum  magni  te,  ut  verum 
taceamus,  tibique  permittentes  regnum  ipsi  om- 
nes  tam  iniquo  Domino  serviamus  tibi. 

f)  Apage  sis  caritatem  tuam,  Pater  Leo,  quam 
scimus  qualis  sit. 

g)  Ciementiae  et  mansuetudinis  fontem  audes 
dicere  te?  0  iniquitatem.     At  certe  isti  suut  foo- 

1)  In  edit.  Jen. :  Lutherum. 


contra  errores  M.  Luth.  293 

tes  aqua  oarentes,  nebulae  ^),  quae  a  prooeila 
ferontur,  quibus  caligo  tenebrarum  in  aetemum 
servata  est.  Itaque  nihil  agis,  Leo,  vel  sio  fln- 
gens  te.  Non  enim  derelinquemus  fontem  aquae 
yiyae,  Dominum,  et  fodiemus  nobis  cisternas, 
quae-  non  valebunt  aquam  continere. 

Inhibentes  nihilominus  a)  eidem  Martino  ^)  ex 
nunc,  ut  interim  ab  omni  praedicatione,  seu  praedi- 
cationis  ofQcio  omnino  desistat.  Alioquin  b)  ut 
ipsum  Martinum  ^)  ^  si  forte  iustitiae  et  virtutis 
amor  *)  a  peccato  non  retrahat,  indulgentiaeqiie 
spes  ad  poenitentiam  non  reducat,  poenarum  c) 
terror  co^rceat  disciplinae,  eundem  Martinum,  eiua- 
que  adhaerentes  d)  complices,  fautores  e)  et  recep* 
tatores  tenore  praesentium  requirimus,  et  monemus 
in  virtute  sanctae  obedientiae,  et  sub  praedictis 
omnibus  et  singulis  poenis,  eo  ipso  incurrendis  '), 
districte  praecipiendo  mandamus  0 ,  quatenus  iniira 
sexaginta  dies  gj ,  quorum  viginti  pro  primo, 
viginti  pro  secundo,  et  reliquos  viginti  diea 
pro  tertio  et  peremptorio  termino  assignamus, 
ab  afiOxione  praesentium  in  locis  infra  scriptis,  im- 
mediate  sequentes  numerandos,  ipse  Martinus,  com- 
plices,  fautores,  adhaerentes,  et  receptatores  prae- 
dicti  a  praefatis  erroribus  eorumque  praedicatione 
ac  publicatione  et  assertione,  defensione  quoque  et 
librorum  seu  scripturarum  editione,  super  eisdem, 
sive  eorum  aliquo,  omnino  desistant:  librosque  ac 
scripturas  omnes  et  singulas,  praefatos  errores,  seu 
eorum  aliquos  quomodolibet  continentes,  combu- 
ranth),  vel  comburi  faciant.  Ipse  etiam  Martinus  erro- 
res  et  assertiones  huiusmodi  omnino  revoceti),  ac  ^) 
de  revocatione  huiusmodi  per  publica  documenta 
in  forma  iuris  1)  valida,  in  manibus  duorum  Prae- 
latorum  consignata,  ad  nos  infra  alios  similes  sexa- 
ginta  dies  transmittenda  m)^    vel  per  ipsummet  (si 


1)  In  ed.  Jen.:  nae  bullae.  2)  Ibidem  hic  et  reli- 
buis  locis  legitur  Luthero  pro  Martino  etc.  3)  In 
ed.  Miinch. :  Alioquin  in  ipsum  Martinum.  4)  In  ed. 
orig. :  amore.     5)  Ibidem:  incurrendo. 


294  Bulla  Leonis  X. 

ad  nos  yenire  voluerit,  quodn)  magis  plaoeret) 
cum  prBefato  plenissimo  salvo  eonductu,  quem  ex 
nunc  concedimus,  deferenda ,  nos  certiores  efSciat, 
ut  de  eius  vera  obedientia  nullus  o)  dubitationis 
scnipulus  valeat  remanere. 

a)  Veritatem  praedicare  vetat  Lutherum.  Neque 
enim  patientes  eius  sunt  Urbis  aures.  Sed  Ule 
non  parebif,  postquam  aemel  viam  veritatis 
elegit. 

b)  Omnia  pertentat,  et^  quod  aiunt,  omnem  mo- 
vet  lapidem,  ut  ne  regno  excidat.  Tam  inviti 
exiguntur  tyranni. 

c)  Adhuc  movere  istos  nos  terrores  existimat, 
non  novit,  Germania  quantum  immutata  sit, 
discere. 

d)  Vereor,  quo  evadat. 

e)  Dii  immortales,  quantum  bonorum  hominum 
Romam  vocat,  non  capiet  Urbs.  Sed  tu  vide, 
Leo,  ne  te  oneres  hospitibus  nimis  multis^  me 
quidem  si  audient  alii,  veniemus  tibi 

f)  Domine  Deus  ,  possederunt  nos  Domini 
absque  te,  tantum  in  te  recordemur  nomi- 
nis   tui. 

g)  Non  satis  dierum  est,  Decime,  podagricis  qui- 
busdam  et  aliter  morbosis ,  qui'  in  lecticis  adpor- 
tandi  sunt,  ac  illis  etiam  decrepitis,  qui  tripodes 
ambulabunt. 

h)  Obtinuisti.     Ardent,  sed  in  cordibus  bonorum, 

o  perniciosum  tibi  incendium,  iam  exstingue,  si 

potes. 

i)  Revocabit  et  reclamabit,  neque  unquam  repe- 

tere  cessabit  veritatis  verbum,  ne  qua  iliud  oblivio 

perimat. 

k)  Caute.       1)  Id  est,    in  forma   camerae  apo- 

stolicae. 

m)  Transmittet,   si  me  audiet,  ut  videas  magno 

cum  dolore  tuo. 

n)  Tunc  enim  lieeret  ^ )    interficere  tibi    praedi- 


1)  In  edit.  Mttnch. :  licet. 


contra  errores  M.  Luth.  296 

catorem  veritatis.    Non  absque  causa  toties  alli- 

cis  Lutherum. 

o)  Nimium  caves. 

Alias,  si  (quod  a)  absit)  Martinus  praefatus, 
complices,  fautores,  adhaerentes  et  receptatores 
praedicti  secus  egerint,  seu  praemissa  ^)  omnia  et 
singula  inira  terminum  praedictum  cum  effectu  non 
impleverint  2),  Apostoli  imitantes  doctrinam,  qui 
haereticum  hominem  post  primam  et  secundam 
correction^em  vitandum  docuit,  ex  nunc  b)  prout  ex- 
tunc  et  econverso  eundem  Martinum,  complices, 
adhaerentes,  fautores  et  receptatores  praefatos,  et' 
eorum  quemlibet,  tanquam  aridos  palmites,  in  Ghri- 
sto  non  manentes,  sed  doctrtnam  contrariam,  ca- 
tholicae  fidei  inimicam,  sive  scandaiosam,  seu  dam- 
natam,  in  non  modicam  offensam  divinae  inaiesta- 
tis  ac  universalis  ecclesiae,  et  fidei  catholicae  de- 
trimentum,  et  scandalum  dogmatizantes  et  praedi- 
cantes^),  claves  c)  quoque  ecclesiae  vilipendentes, 
DOtorios  et  pertinaces  haereticos  eadem  autoritate 
fiiisse  et  esse  declarantes,  eosdem  ut  tales  harum 
serie  condemnamus,  et  eos  pro  talibus  haberi  ab 
omnibus  utriusque  sexus  Ghristifidelibus  supradictis 
volumus,  et  mandamus:  eosque  omnes  et  singulos 
omnibus  supradictis  et  aliis  contra  tales  a  iure  in- 
flictis  poenis  praeseutium  tenore  subiicimus,  et  eis- 
dem  irretitos  d)  fuisse  et  esse  decernimus  et  de- 
claramus. 

a)  Neque  enim  e  re  tua  erit. 

b)  Pulchra  locutio.  En  stilum  *)  Romanae 
Guriae, 

c)  Non  videbamus  claves,  iam  Imperator  Leo, 
tu  enim  gladios  usurpaveras,  quem  vidimus  mul- 
tis  cum  milibus  in  Urbini  Ducem  ferri,  ac  sangui- 
nem  Ghristianorum  fundere. 

d)  Hoc  illud  est  apostolicum  rete,  quo  capiun- 
tur  homines  ut  pereant,  o  novitatem. 


1)  In  ed.  Munch. :  promisBa.  2)  Ibidem :  adinipleverint. 
3)  Ibidem  desunt  verba:  et  praedicantes.  4)  Ibidem: 
consilium. 


296  Bolla  Leonis  X. 

lohibeinas  praeterea  snb  omnibiu  el 
praeroissis  poeois,  eo  ipso  incarreiidis,  omiiibiis  et 
siDgulis  Christifidelibas  saperins  nomipatis,  ne 
scripta  etiam  a)  praefatos  errores  non  eontinentia, 
ab  eodem  Martino  qaomodolibet  condita  Tel  edita, 
aut  condenda  vel  edenda,  sea  eoram  aliqna,  tan* 
qaam  ab  homioe  orthodoxae  fidei  inimieo,  atqne 
ideo  vehementer  sospecla ,  et  at  eius  memoria  b) 
omnino  deleatur  de  Christifidelium  consortio,  legere, 
asserere,  praedicare,  laudare,  imprimere,  pQblieare, 
sive  defendere,  per  se,  vel  alium  sea  alios,  di- 
recte  c)  vel  indirecte,  tacite  vel  expresse,  pnblice 
vel  occuite,  seu  io  domibus  suis,  sive  aliis  locis  d)^ 
publicis  vei  privatis,  tenere,  quoquo  modo  praera- 
mant,  quinimo  illa  comburant,  ut  praefertur. 

a)  Etiam  saoa  Lutheri  scripta  damoas?  et  cam 
sizaniis  una  optimam  etiam  segetem  evellis  et 
comburis?  Vel  hoc  videris  impie  agere  ac  tui 
oblivisci. 

b)  Memoriam  deles  eius,  quem  io  gratiam  modo, 
si  resipisceret ,  accipiebas.  His  moribus  intolera- 
bilera  te  facis,  et  ut  destruant  te  boni  omnea. 

c)  At  per  cancellos,  dic  mihi,  numquid  inspicere 
licebit?  Et  vos  miror,  quid  in  tanto  otio  facitis 
Romae,  quo  minus  latine  loqui  discatis  ' ).  Talis 
est  barbaries. 

d)  Etiam  non  in  cryptis  ?  ^) 

Monemus  a)  insuper  omnes  et  singulos  Christi- 
fideles  supradictos  sub  eadem  excommunicationis 
lalae  sententiae  poena,  ut  haereticos  praedictos 
declaratos  et  condemnatos,  mandatis  nostris  non 
obtemperantes  ^  post  lapsum  termini  supradicti  evi- 
tentb),  et,  quantum  in  eis  est,  evitari  faciant,  nec 
cum  eisdcm  vel  eorum  aliquo  commercium  aut 
aliquam  conversationem,  seu  communionem  habeant 
nec  eis  necessaria  c)  ministrent. 
a)  Audi  alium  Leonis  rugitum,  quo  de  a  So- 
phonia   vate  perscriptum   est   olim:    Principea  in 


1)  In  ed.  Miinch. :  discas.    2)  In  edit   Jenensi:  Etiam 
non  criptis. 


contra  errores  M.  Luth.  297 

medio  eius,  quasi  leones  ruglentes.    Ubi  miriflcus 
est  Hieronymus,    quem   hie   noster  solum  colit? 

b)  Soli  sumus. 

c)  Etiam  matulam  non  porrigent. 

Ad  maiorem  a)  praeterea  dieti  Hartini  suorum- 
qu$  complioum,  fautorum  et  adhaerentium,  ac  re- 
ceptatorum  praedictorum  sic  post  lapsum  termini 
praedicti  declaratorum  haereticorum ,  et  condemna- 
torum  confiisionem  b) ,  universis  et  singulis  utrius- 
que  sexus  Ghristifidelibus,  Patriarchis,  Archiepiscopis, 
Episcopis ,  patriarchalium ,  metropolitanarum  et 
aliarum  cathedralium ,  collegiatarum ,  ac  inferiorum 
ecclesiarum  Pra^elatis,  Capitulis,,  aliisque  personis 
ecclesiasticis ,  secularibus,  et  quorumvis  ordinum, 
etiam  Mendicantium  (praesertim  eius  congregationis, 
cuius  dictus  Martinus  est  professus,  et  in  qua  de- 
gere,  vel  morari  dicitur)  regularibus,  exemptis  et 
non  exemptis,  nec  non  universis  et  singulis  Prin- 
cipibus,  quacunque  ecclesiastica  vel  mundana  ful- 
gentibus  dignitate,  Regibus,  Imperatoribus,  Electori- 
bus,  Ducibus,  Marchionibus ,  Comitibus,  Baronibus, 
Capitaneis,  conductoribus,  domicellis,  communitati- 
bus,  Universitatibus,  potentatibus,  civitatibus,  terris, 
castris  et  locis,  seu  eorum  habitatoribus,  civibus  et 
incolis,  oVnnibusque  aliis  et  singulis  supradictis  per 
universum  orbem,  praesertim  in  eadem  Alemannia 
constitutis  mandamus,  quatenus  c)  sub  praedictis 
omnibus  et  singulis  poenis  ipsi  vel  eorum  quilibet 
praefatum  Martinum,  complices,  adhaerentes,  recep- 
tatores  et  fautores  [^ersonaliter  capiant^),  et  captos 
ad  nostram  instantiam  retineant,  et  ad  nos  mittant: 
reportaturi  e)  pro  tam  bono  opere  a  nobis  et  Sede 
apostolica  remunerationem ,  praemiumque  condig- 
num,  vel  saltem  eos,  et  eorum  quemlibet  de  me- 
tropolitanis,  cathedralibus,  collegiatis  ^)  et  aliis  eccle- 
siis,  domibus,  monasteriis,  conventibus,  civitatibus, 
dominiis,  Universitatibus ,  communitatibus,  castris, 
ac  locis  respective ,  tam  clerici  et  regulares ,  quam 


1)  In  edit.  Mtinch.  deest:  collegiatis. 


298  Bulla  Leonis  X. 

laici   oniDes  et   singuli   aupmdicti ,    omnino  expd- 
lant. 

a)  Brachiiini  seculare  excitabit  hic  rugitus. 

b)  Confundantur  omnes  inique  agentes  supei^ 
vacue. 

c)  Vide,  quomodo  ecclesiam  non  amore,  utChri- 
8tU6,  societ,  sed  vi  ac  terrore,  ut  tyranni,  cogat. 
Quls  ferret  talem  Pastorem? 

d)  Nunc  tandem  expediebat,  plures  esse  Cur- 
tisanos,  qui  tantum  hominum  cogerent. 

e)  Praemium  pollicitum  iis,  qui  nos  prodiderint, 
et  pretio  paciscitur  proscriptorum  capita.  Vere 
Romanus  est.  Dic  mihi  vero,  Decime,  vquid 
facies  in  die  visitationis  et  calamitatis  de  ^) 
longe  venientis?     Non  fugis  a  futura  Dei  ira? 

Civitates  vero,  dominia,  terras^  castra,  villas, 
comitatus,  fortilitia  ^ ) ,  oppida  et  loca  quaecun- 
que  ubilibet  consistentia,  earum  et  eorum  respec- 
tive,  Metro])olitana8,  Cathedrales,  Collegiatas  et  alias 
ecclesias,  Monasteria,  Prioratus,  Domus,  Conventns, 
et  loca  *)  religiosa,  vel  pia  cuiuscunque  ordinis 
(ut  ))raofertur},  ad  quae  praefatum  Martinum,  vel 
aliqucm  cx  praedictis  declinare  contigerit,  quamdiu 
ibi  permunserit,  et  triduo  post  recessum,  ecclesia- 
stico  subiiciinus  a)  interdicto. 

a)  Interdicit  sacris,  en  pietatem  eius  Pontificis, 
qui  8o>  pacificum  appellari  nuper,  quasi  novus 
orbi  Salomon  illuxisset,  voluit. 

p]t  ut  praemissa  omnibus  innotescant,  manda- 
inus  ft)  insuper  universis  Patriarchis,  Archiepiscopis, 
Episcopis  pntriarchalium,  metropolitanarum  etaliarum 
cathedralium  ac  collegiatarum  ecclesiarum  Praelatis, 
Capitulis,  aliisque  personis  ecclesiasticis,  sccularibus 
et  quorumvis  ordinum  supradictorum  regularibus 
Fratribus,  Religiosis,  Monachis,  exemptis  et  non 
exemptis  supradictis,  ubilibet,  praesertim  in  Ale- 
mannia  constitutis ,  quatenus  ipsi,  vel  eorum  qui- 
libet  sub  similibus   censuris  et  poenis,    eo   ipso  in- 


1)  in    ed.  Miinch.   deest:   de.     2)  Ibidem:   forticilia 
3)  In    ed.  Jen.:  alia  loca. 


contra  errores  M»  Lath*  299,'' 

currendis,  Martinuin,  omnesque  et  singulos  supra-. 
dictos,  qui  elapso  termino  huiusmodi  mandatis  aeu 
monitid  npstris  non  paruerint ,  in  eorum  ecclesiis, 
dominicis  et  aliis  festivis  diebus,  dum  inibi  niaior 
populi  multitudo  ad  divina  convenerit,  declaratos. 
haereticos  et  condemnatos  publice  nuncient,  faciant- 
que  et  mandent  ab  aliis  nunciari,  et  ab  omnibus 
arctius  evitari,  nec  non  omnibus  Christifidelibus,  ut 
eo8  evitent  pari  modo,  sub  praedictis  censuris  et 
poenis :  et  praesentes  literas ,  vel  earum  trans- 
sumptum  sub  forma  inira  scripta  factum  in  eorum 
ecclesiis,  monasteriis,  domibus,  conventibus,  et 
aliis  locis  legi,  publicari,  atque  affigi  faciant. 

a)  Nihil  facit  aliud,  quam  man^at,  iubet,  im- 
perat,  decernit,  vetat,  inhibet,  terret,  minatur, 
nimirum  Imperatorem  ostendit  se.  Verum  heus 
tu,  Leo,  ne  superbi;  Deus  enim  superbis  resistit, 
humiiibus  autem  dat  gratiam. 

Excommunicamus  a)  quoque  et  anathematiza- 
mus  omnes  et  singulos,  cuiuscunque  status,  gra- 
dus,  conditionis,  praeeminentiae,  dignitatis,  aut  ex- 
celientiae  fuerint,  qui,  quominus  praesentes  literae 
vel  earum  transsumpta,  copiae,  seu  exemplaria,  in 
suis  terris  et  dominiis  legi,  affigi  et  publicari  pos- 
sint,  fecerint,  vel  quoquo  modo  proouraverint ,  per 
se  vel  aliuni  seu  alios,  publice  vel  occuUe,  directe 
vel  indirecte,  tacite  vel  expresse. 

a)  Tandem  ad  ultimum  evadit  leonina  ferit^s, 
ubi,  si  in  isto  musicorum  tuorum  strepitu  licet 
audire  tibi,  Leo,  scire  cupio,  qua  confidentia  hoc 
agas.  Futasne  in  tua  esse  potestate  interficere 
animas,  quae  non  moriuntur,  et  vivificare,  quae 
nomvivunt?  Quare  autem  mentiris  populo  I>ei 
credenti  mendaciis?  An  nefas  esset  hoc,  si  non 
solum  sceleratam  hanc  a  nobis  Bullam  et  omnes 
huic  similes  fortiter  arceremus  ?  sed  et  ipsos  oc- 
cideremus  publice  Bullarum  caupones? 

Postremo  a) ,  quia  difficile  foret  praesentes 
literas  ad  singula  quaeque  loca  deferri ,  in  quibus 
necessarium  foret,  volumus,  et  apostolica  autoritate 
decernimus,  quod  earum  transsumptis  manu  publici 


300  Bulla  LeoniB  X. 

Notarii  oonfeotis  et  subseriptis,  vel  in  alma  Uri!»^ 
impressis,  et  sigillo  alicuius  ecclesiastici  Praelati 
munitis,  ubique  stetur,  et  plena  fldes  adhibeatur, 
prout  originalibus  literi»  staretur  et  adhiberetur, 
si  forent  exhibitae  vei  ostensae. 

a)  Huio  difficultati  subvenientes  denuo  edendam 
curavimus,  multum  enim  nostra  interest  talem 
tuam  tam  splendidam  Bullam  latissime  circum- 
ferri. 

Et  ne  praefatus  Lutherus  omnesque  aiii  supra- 
dicti,  quos  praesentes  literae  quomodolibet  con* 
cernunt,  ignorantiam  earundem  literarum,  et  in  eis 
contentorum  omnium  et  singulorum  praetendere 
valeant,  literas  ipsas  in  Basilicae  principis  aposto- 
lorum,  et  cancellariae  apostolicae,  nec  non  cathe* 
dralium  ecclesiarum  Brandenburgensium,  Misnensium 
et  Mersbergensium  valvis  affigi  et  publicari  deberi 
voluimus ,  decernentes ,  quod  earundem  literaram 
publicatio  sic  facta  supradictum  Martiuum  omnes- 
que  alios  et  singulos  praenominatos ,  quos  literae 
huiusmodi  quomodolibet  ^)  concernunt,  perinde 
arctent,  ac  si  literae  ipsae  die  affixionis  et  publi- 
cationis  huiusmodi  eis  personaliter  lectae  et  intima- 
tae  forent:  quum  non  sit  verisimile,  quod  ea,  quae 
tam  patenter  fluift ,  debeant  apud  eos  incognita  a) 
remanere. 

a)  At  cognoscimus,    sed  non  agnoscimus,    haec 
tandem  est  hebetudo  nostra. 
Non  obstantibus  a)    constitutionibus   et  ordina- 
tionibus  apostolicis,  seu  supradictis  omnibus  et  sin- 

fulis,  vel  eorum  alicui  *),  aut  quibusvis  aliis  a 
ede  apostolica  praedicta,  vel  ab  ea  potesta^m 
habentibus,  sub  quavis  forma,  etiam  confessionalis, 
et  cum  quibusvis  etiam  b)  fortissimis  clausulis,  aut 
ex  quavis  causa,  seu  grandi  consideratione  indultum, 
vel  concessum  existat,  quod  interdici,  suspendi,  vel 
excommunicari  non  possint  per  literas  apostolicas 
non  facientes  plenam  et  expressam,    ac    de   verbo 


In  edit.  Miinch. :  quoslibet.    2)  In  ed.  Jen.:    alicubi. 


contra  errores  M.  Luth.  301 

ad  verbuui)  non  autem  p^r  clausulas  generales,  id 
importantes  de  indultOj.  huiusmodi  mentionen^, 
ei  usdem  induld  teuores ,  causas ,  et  formas, 
perinde  ac  si  de  verbo  ad  verbum  insererentur, 
ita  ut  omnino  tollatur,  praesentibus  pro  expressis 
habentes. 

a)  Omnia  perrumpit  hoc  fulmen,  etiamsi  apo- 
stolicum  opponatur  quid.  Atque  ita  Satanam  ex- 
.  pellit  Satanas,  ut  spes  sit,  divftum  eius  intra  se 
regnum  mox  ruiturum.  b)  Adamantinis  illis,  et 
maximi  emtis. 

Mullia)  ergo  omnino  hominum  liceat  hauc  pa- 
ginam  nostrae  damnationis  b),  reprobationis,  reiec- 
tionis ,  deoreti,  dedarationis,  inhibitionis,  voluntatis, 
mandati,  hortationis^  obsecrationis,  requisitionis,  mo- 
nitionis,  assignationis,  concesssionis  ^ ) ,  condemna- 
tionis,  subiectionis ,  excommunicationis,  et  anathe- 
matizationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  con- 
traire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit, 
indignationem  c)  omnipotentis  Dei,  ac  beatorum 
Petri  et  Pauli  apostolorum  eius,  se  noverit  incur- 
surum. 

a)  Utinam  omnes  legant  ac  intelligant,  ut,  qualis 
sit  arbor ,  ex  fructu  arboris  pernoscant.  Hoc  in 
primis  optamus,  Decime.  Tantum  abest,  ut  re- 
fugere  hoc  tuum  edictulum  volumus.  Sit  hoc  igi- 
tur  anteactae  vitae  testimonium  tibi,  hic  te  foetus 

Erobet. 
)  Sexcentis   nominibus  inscribit  tale  suum  tan- 
tum  decretum  Decimus. 

c)  Quam  in  tua  manu  habes.  Nam  quid  omnium 
est,  quod  non  arrogetis  vobis,  Pontifices?  Quibus 
nos  vicissim  cum  TertuUiano  respondemus:  Cum 
damnamur  ^)  a  vobis,  a  Deo  absolvemur.  Hoc 
nos  dirimat. 

Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum,   Anno  in- 


1)  In    ed.  Jen.:    confessionis.       2)  In    ed.    Mttnch.: 
condamnamur. 


302  Bulla  Leonis  X. 

carnationis  dominicae  M.  D.  XX.  17.  Kalend.  lulii, 
Pontificatus  nostri  anno  octavo. 

Visa  R.  Milanesius 

Albergatns. 

Ad  Leonem  X. 

Haec  super  Bulla  tua  habuimus,  Pontifex  Leo, 
quam  praestabaC  Romae  contineri  apud  sanctum 
Petrum,  ut  pefpetuo  lateret,  quam  tanto  6am  pu- 
dore  (si  te  modo  pudet  dedecoris)  foras  et  in 
lucem  emitt).  Quare  ne  non  semper  aliquid  recte 
moneamus  te,  pretium  operae  est,  isti  tuae  iicentiae 
modum  statuere,  et  petulantes  huius  generis  Bullas 
frenare,  ne  plus  aequo  se  effundant,  Paulus  iubet 
etiam  a  specie  mali  abstinere  te,  tanto  minus  de- 
bes  apertuni  te  offendiculum  praebere  populo  Chri- 
stiano,  cui  iam  persuasum  ipsi  quoque  est,  iii 
Germania  praesertim,  ex  Pontificd^libus  constitutio- 
nibus,  ut  nummi  vulgo  sunt,  tanto  quamque  de- 
teriorem  esse,  quanto  sit  recentior.  Noii  vero 
commutare  veritatem  Dei  in  mendacium,  et  humanas 
vestras  constitutiones  ab  avaritia  et  ambitione 
depromptas  divinis  praeferre  mandatis  et  Dei 
verbo. 

Illud  in  primis  desiste,  amore  lucri  divinae 
Scripturae  sensum  iniquis  detorquere  modis,  et  ab 
se  alienum  reddere,  ac  fascinare  fidelium  mentes, 
ne  veritati  obediant.  Nam  quid  conaris  ')  tam 
manifestis  tuis  fiagitiis  boni  speciem  inducere,  cum 
possim,  si  in  concertationem  me  perduxeris,  unum 
•in  Germania  episcopum  ostendere  omnibus,  a  quo 
vi  ac  fraude  extorsisti  quater  sexagies  mille  aureos. 
Est  hoc  tondere  oves?  Aut  spelunca  hitronum  facta 
est  domus  Doniini? 

Tandem  cupiditatibus  tuis  obsiste,  atque  istam 
tempera  rapacitatem  tuam ,  confidens  in  verbis 
mendacii,    ac  dicens   quotidie:     Teniplum    Domini, 


1)  Ih  ed.  Jeu.:  coneris. 


contra  errores  M.  Luth.  303 

temj^lum  Domini,  et  pax,  pax,  cam  non  sit  pax. 
Nam  ut  hominum  genus  fallas  his  fraudibugf,  non 
potes  illum  latere  eordium  scrutatorem,  qualis  ais. 
Memineris  vero  flagelli  inundantis  ubi  transibit,  ne 
veniat  super  te  et  pseudecclesiam  istam  tuam,  to- 
tamque  semel  conculcet  pessimdrum  Romae  homi- 
num  colluviem.  Quid  enim  Romae  habes,  praeter 
infinitum  illum  musicorum  tuorum  et  adsentatorum 
gregem,  nisi  meros  fures,  meros  impostores,  frauda- 
tores,  praedones,  aut  aliter  malos  homines,  qiii 
quasi  aucupes  ponunt  laqueos  et  pedicas  ad  capien- 
dum  quotidie  hinc  aliquid. 

Parcius  praeterea  lacesse  veritatis  adsertores, 
ne  malum  ultro  tibi  concilies.  lam  hoc  enim  cla- 
mant  cum  Propheta  passim  multi:  Quia  corruit  in 
plateis  veritas,  et  aequitas  non  potuit  ingredi ;  et 
facta  est  veritas  in  oblivionem ,  et  qui  recessit  a 
malo,  praedae  patuit.  Quare  meum  est  consilium, 
ne  unquam  in  mentem  veniat  tibi,  ulterius  persequi 
Lutherum,  cum  iis  una,  quos  ille  commovit.  Plures 
sunt  enim,  quam  ut  vel  tibi  vel  ulli  episcopo  liceat 
tantum  animarum,  si  possitis  etiam,  perdere.  Vides 
iam  ante  mussitatum  esse  passim  contra  te,  quod 
tam  leviter,  et  nulla  de  causa  istud  tuum  fulmen 
iaculeris,  quod  non  consideras,  si  in  contemptum 
aliquando  venerit,  quantum  offendiculi  vulgo  pari- 
turum  sit. 

Igitur  mansuescci,  et  caritatis  non  fictae  iliius, 
sed  Christianae  et  sincerae  officium  fac.  Exhibe  te 
formam  nobis  ad  imitandum,  ac  illud  cura,  non  ut 
explearis  tu,  sed  ut  nos  pascamur.  Quod  ubi  *) 
decreveris,  tum  scientia  posthac  pasce  nos  et  do- 
ctrina,  non  BuIIis.  lam  pertaesum  est  harum  enim. 
Indulgentias  vero  tu.as  nauseamus,  ut  aeque  nihil. 
Pontificiae  dotes  sunt,  sapientia,  puritas,  castitas, 
et  rerum  omnium  contemptus.  Has  amplectere. 
Sic  enim  fiet,  ut  colat  te  Germania,  cum  amare 
viderit,  non  oppugnet,  ubi  terrere  persenserit.    Decet 


1)  In  edit.  Jen. :  ut. 


304         Bnlla  Leonis  X.  contra  errores  M.  Luih 

autem  benevolentia  vincere  te  omnee,  vi  oogere 
neminem.  Haec  libere,  sed  vere,  ut  et  res  sunt,  et 
tempora  ferunt.    Vale.  Ez  Oermania'). 

Dirumpamus  vincula   eorum,    et   pro- 
iiciamus  a  nobis  iugum  ipsorum  ^). 


1)  In  ed.  Miinch   additam  legitur:  M.  D.  XX.     2)  In 
ed.  Jen. :  eorum. 


Hagnifico  Domino  Rectori  et  aliis 
generalis  Studii  Wittembergensis  re- 
gentibns  dominis  suis  semper  colendis 

et  observandis  *j. 

iSalutem  in  Domino  lesu.  Mitto  ad  vos,  Rector 
magniflce  ac  dignissimi  Patres,  sanctissimi  domini 
nostri  Papae  iussu  BuIIae  copiam  in  iTrbe  impressam, 
et  Sigillo  et  Notarii  subscriptione  munitam,  cuius 
continentiam  excellentiae  vestrae  diligenter  investi- 
gabunt.  Quantum  autem  ad  me  attinet  et  com- 
missionem  mihi  invito  et  renitenti  factam  ,  oro  et 
obsecro  vos  per  Salvatorem  nostrum,  ut  huiusmodi 
fiat  apud  vos  huius  Builae  exsecutio ,  ut  articuli 
damnati  et  reprobati  a  nullo  vestrae  Universitati 
subiecto  doceantur  publice  aut  affirmentur  etc. : 
alioquin  iuxta  continentiam  Bullae  S.  D.  N.  ad 
privationem  omnium  privilegiorum  a  Sede  Aposto- 
lica  indultorum  procedere  cogeretur,  cum  inhabili- 
tatione  studium  tenendi  etc. ,  quod  vos  pro  sincera 
Christiana  religione  et  honore  vestro  praecavere 
oportebit. 

Quod  autem  ego  ex  commissione  Apostolica 
in  publicatione  Bullae  praeter  Martinum  addiderim 
quoque  Carlstadium  et  Dolschium,  ita  accipere  de- 
betis,  ut  a  me  non  sine  urgente  causa  factum  sit: 
at  si  illi  matrem  « agnoscent  ecclesiam ,  et  parati 
sunt  omnem  haeresim  abiurare,  libenter  ego  illos 
sum  recepturus  et  humaniter,  atque  autoritate  mihi 


*)  Textus  repetitus  est  ex  ed.  Jenensi  Opp.  Luth.  a. 
1557.  T.  n  p.495. 

liUtheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiit.  i.  p.  Vol.  lY.  20 


306  Bulia  Leonis  X. 

specialiter  super  hoc  a  summo  Pontifice  tradita,  eos 
absolvere  et  a  poenis  incurrendis  liberare. 

Si  vero  obduruerint  (quod  absit},  digna  affid- 
entur  censura ,  nec  lapso  termiDO  eos  in  vestro 
Studio  teneatis  aut  foveatis  sub  poenis  in  Bulla  ex- 
pressis.  Quod  ad  me  attinet,  mallem  gratificari 
Studio  vestro,  quam  quicquam  inhumanius  attentare. 
Me  commendo  excellentiis  vestris.  Elx  Lipsia  tertia 
Octobr.  Anno  Gratiae  M.  D.  XX. 
Magnificentiae 
Excelientiis 

et  Dominationibus  vestris 
Obsequiosus  Eocius 

Nuncius  et  Orator  ApostolicuB. 

Philippns,  Dei  et  Apostolicae  sedis  gratia  Epi- 
scopns  Frisingensis,  Admiiiistrator  Numbiirgeiisiiii 
Ecclesiarain ,   Comes  Palatinns  Bheni,    Dnx  Ba* 

variae  etc. 

Universis  et  singulis  nobis  in  Christo  dileetis 
Ecclesiarum  et  Monasteriorum  etiam  exemptonun 
Praelatis,  Abbatibus,  Prioribus,  Praepositis,  Decam 
Capitulis,  Parochialiumque  Ecclesiarum  Rectoribiu, 
Plebanis,  Viceplebanis  ceterisque  Presby teris,  Clerick 
Motariis  et  tabellionibus  publicis  per  civitatem  et 
diocesim  nostram  Frisingensem  ubilibet  constitutis^ad 
quos  praesentes  nostrae  literae  pervenerint,  quosqne 
praesens  tangit  negotium, 

Salutem  in  Domino,  et  nostris,  imo  verius  Apo- 
stolicis,  firmiter  obedire  mandatis:  noveritis,  nos 
vigore  certi  transsumpti  literarum  sanctissimi  in  Christo 
patris  et  domini  nostri,  domini  Leonis  divina  pro- 
videntia  Papae  decimi,  contra  quendam  fratrem 
Martinum  Luther  ordinis  sancti  Augustini  Eremita- 
rum  eiusque  adhaerentes  complices ,  fautores  et  re- 
ceptatores,  occasione  erroneae  atque  piarum  men- 
tium  seductivae  doctrinae  ac  scripturarum  dictifin- 
tris  Martini  nuper  Romae  decimo  septimo  calendas 
Julii  anno  vicesimo  emanatarum  ,  per  honorabilein 
nobis  in  Christo  dilectum  Joannem  Eccium,  sacrae 
Theologiae  et  Canonum  Doctorem,  praefati  domiiii 


per  Episcop.  Frising.  publicatur.  307 

Dostri  Papae  ad  infra  scripta  nuncium,  iam  sae- 
pius  esse  requisitos ,  quatenus  easdem  literas  Apo- 
stolicas  seu  illarum  transsumpta  publica  per  dictas 
civitatem  et  diocesim  nostras  publicari  curaremus. 

Unde  requisitioni  ac  mandatis  Apostolicis  huius- 
modi  ex  debito  obedientiae  obtemperare  volentes, 
vobis  omnibus  et  singulis  supradictis  in  virtute 
sanctae  obedientiae  et  sub  poenis  in  dictis  literis 
Apostolicis  contentis  stricte  praecipiendo  manda- 
mus,  quatenus,  postquam  vigore  praesentium  fueri- 
tis  requisiti,  seu  altervestrum  fuerit  requisitus,  dic- 
tas  literas  Apostolicas  seu  earum  transsumpta  pu- 
blica  omniaque  et  singula  in  eis  contenta,  in  con- 
cionibus  ecclesiarum  et  monasteriorum  vestrorum, 
ac  alibi,  ubi,  quando  et  quotiens  opus  fuerit,  Christi 
fidelibus  diligenter  publicetis  et  intimetis ,  ac  publi- 
cari  et  intimari  permittatis  et  faciatis,  omnes  et  sin- 
gulos  Christi  fideles  supradictos  fideliter  exhortando, 
ut  ab  erroribus  et  doctrina  praefati  fratris  Martini 
Luther  in  dictis  literis  Apostolicis  designatis,  eorum- 
que  praedicatione ,  publicatione,  assertione,  defen- 
sione,  libellorum  et  scripturarum  ediiione  omnino 
abstineant;  neque  libellos,  praedicationes ,  scriptu- 
ras  sive  schedulas  erroneam  doctrinam  dicti  Martini 
Luther  in  se  continentes  de  cetero  laudent,  impri- 
mant,  vendant,  publicent,  sive  defendant  publice 
vel  occulte,  aut  eosdem  in  eorum  domibus  sive  aliis 
iocis  tenere  seu  occultare,  quoquo  modo  praesu- 
mant,  vel  aliquis  eorum  praesumat;  quin  imo  illos, 
post  publicationem  praesentium,  Praelatis  et  Deca- 
nis  Capitulorum  ad  comburendum  sine  omni  dila- 
tione  assignare  curent,  aliasque  et  alia  faciant,  quae 
ipsos  et  quemlibet  eorum  serie  literarum  Apostoli- 
carum  huiusmodi  respective  concernunt,  prout  ulti- 
onem  divinam  ac  praefati  domini  nostri  Papae  in- 
dignationem,  nec  non  sententias,  censuras,  et  poe- 
nas  alias  in  ipsis  literis  Apostolicis  expressas  vo- 
luerint  evitare.  Datum  in  arce  nostra  Frisingen. 
Die  X.  mensis  Januarii  Anno  Domini  M.  D.  XXI. 
Sub  nostri  Secreti  impressione. 

20* 


Acta  Academiae  Lovanieiisis   contra 

Lntherum. 


llieronyinus  Aleander,  Archiepiscopus  BruDda- 
sinus  et  Nuncius  Pontificius,  qui  una  cum  Joh.  Eccio, 
Bullam  Pontificis  Romani  d.  15.  m.  Junii  a,  1520 
conta  Lutherum  datam  Roma  in  Oermaniam  affe- 
rente,  et  Marino  Caracciolo,  altero  legato  Pontiflcio, 
mense  Septembri  a.  1520  (Luth.  Epp.  ed.  de  Wettelp. 
488)  in  Germaniam  venerat,  tam  Leonis  Papae  causan 
apud  Germaniaelmperatorem  defensurus,  quam  cootn 
Lutherum  cumSaxoniae  Electore  acturus  (cf.  Seckend. 
Hist  Luth.  I  S  81  p.  125),  hanc  Bullam  Pontifr 
ciam  etiam  Lovanium  attulit  ibique  circiter  diem  8. 
Dionysii  (d.  9.  m.  Octobris)  a.  1520  eam  publi- 
candam  et  per  carnificem  publicum  aliquot  libroB 
in  foro  comburendos  curavit. 

De  his  rebus  agit  libellus,  qui  a.  1520  separa* 
tim  et  latina  et  germanica  lingua  prodiit^ 
latine  sub  titulo: 

Acta  academiae  Lovaniensis  contra  Lutherum.  i, 
germanice  sub  inscriptione : 

3)ie  ^anblung  bcr  Sniuerft'  |  tl^ct  Scucn  n>ibet 

3)octor  I  ajiartinu^  Sut^er.  (s.  1.  et  a.)  4. 

3)ie  ^anblung  ber  Sniuerfts  |  t^ct  Souen  toiber 

S)octor  I  2«artinu«  Sut^er.  (s.  1.  et  a.)  4. 

(cf.  E.  Welleri  Repert.  typogr.  p.  168.) 

Quis  auctor  fuerit  huius  libelli  non  coQStiti 
apparet  illum  Lutheri  causae  favisse,  nec  dnbioB' 
mihi  quidem  videtur,  quin  Dorpius,  theologiae  fio 


Acta  Acad.  Lovan.  contra  M.  Lnth.  309 

fessor  Lovaniensis,  qui  saepius  epistolas  ad  Luthe- 
rum  dabat  (cf.  Luth.  Epp.  ed.  Aurif.  I,  253.  de 
Wette  I  p.  432),  eum  conscripserit.  Seckendorfius 
(in  Hist.  Luther.  I  §.  81  p.  125)  Praefationem  huius 
libelli  tanquam  a  Luthero  compositam  ad  Aleandri 
mores  describendos  afiert. 

Nos  textum  repetivimus  ex  edit.  Opp.  Luth. 
Jenensi  a.  1556,  ubi  invenitur  Tom.  I  p.  496.  Red- 
ditur  hoc  scriptum  latine  etiam  in  coll.  Opp.  Luth. 
Wittenb.  II,  p.  35,  germanice  in  coll.  Walch.  T. 
XV  p.  1582  sqq. 


Acta  Academlae  Lovaniensis  contra  Lnthernm. 

Candido  Lectori  S. 

Nova,  quae  nunc  sunt,  ut  omnium  interest  ea 
maxime  notaesse,  lubens  exponam.  Venit  his  die- 
bus  Hieronymus  Aleander,  vir  sua  opinione  longe 
maximus,  non  solum  propter  linguas,  quas  eximie 
callet,  siquidem  Ebraea  illi  vernacula  est,  Graeca 
a  puero  ilH  coaluit,  Latine  autem  didicit  diutina 
professione,  sed  etiam  mirabilis  sibi  videtur  ob  an- 
tiquitatem  generis  Nam  ludaeus  natus  est,  quae 
gens  immodice  gloriatur  de  Abraham  vetustissimo 
se  originem  ducere.  An  vero  baptisatus  sit ,  ne- 
scitur.  Gertum  est  eum  non  esse  Pharisaeum,  quia 
non  <$redit  resurrectionem  mortuorum,  quoniam  vi- 
vit  perinde  atque  cum  corpore  sit  totus  periturus, 
adeo  nullum  a  se  pravum  afiectum  abstinens.  Us- 
que  ad  insaniam  iracundus  est,  quavis  occasione 
furens,  impotentis  arrogantiae,  avaritiae  inexplebi- 
lis,  nefandae  libidinis  et  immodicae,  summum  glo- 
riae  mancipium,  quanquam  mollior,  quam  qui  pos- 
sit  elaborato  stilo  gloriam  parare,  et  peior,  quam 
qui  vel  conetur  in  argumento  honesto. 

At  nc  nesciamus,  cessit  felicissime  simulata 
defectio  ad  Christianos.  Nactus  enim  sic  est  ansam 
illustrandi  Mosi  sui  et  obscurandi  Christi  gloriam, 
quae  hoc   seculo    coepit  reflorescere,    flaccescente 


310  ^^^^  Acad.  LovaniensSs 

saperetitione    ct    pestiferis   hoininum   traditinncnlis. 
Itaque  instructus  literis  pontificiis  nuper  venit,  per- 
diturus  (quantuni  potest)  optima  quaeque.  Vale. 
Id  V08  candidos  Lectores  scire  volui. 

Acta  Academiae  Lovaniensis  contra 

Lutherum. 

M.  L).  XJL. 

Nnnc  maxime  fervet  stolidorum  ac  furiosomfli 
tyrannis,  Aleander  Lovanii  per  camificem  publicaiM 
ac  promotorem  libros  aliquos  exussit  in  foro,  eo- 
dem  die,  quo  Rex  discessit  Lovanio,  ut  dicere  possim 
Rege  praesente  factum.  Tentarunt  idem  Antverpiae, 
sed  fnistra.  Hochstratus  restitutus  est  in  ofificiam 
Inquisitoris,  et  dira  minatur  omnibus,  qui  illamBe- 
stiam  non  adorarint.  Dorpio  palam  minantur  Theo- 
logi  Lovanienses,  se  eiecturos  illum  e  Sjnago|» 
Theologorum,  ni  recantet  orationem,  quam  edidit 
nuper,  in  qua  laudavit  linguarum  peritiam. 

Res  acta  est  ea  ratione,  qua  Theologi  solent 
omnia.  Convocata  est  Universitas  sub  iuramento 
in  aedes  Rectoris,  quae  nec  capere  poterant  Uni- 
versitatem,  languet  enim  Rector  Rosemundanus,  qin 
nunc  declarat  qualis  ante  fuerit.  Gum  esset  con- 
gregata  Universitas,  ut  audirent,  quae  proponerent 
nuncii  Apostolici,  non  comparuerunt,  nisi  duo  mini- 
stri  barbatuli,  fututuli,  et  exhibent  Bullam  illam  te^ 
rificam  Lovanii  natam,  una  cum  exemplari,  et,  con- 
ferte,  inquiunt.  Bulla  lecta  est,  ibi  sedebatur  duabos 
horis ,  nihil  aliud  definivit  Universitas ,  quam  Bnl- 
lam  haberi  pro  lecta. 

Postridie  Theologi  per  deputationem  suam  pro- 
cedunt,  perinde  quasi  tota  res  esset  acta  per  fJni- 
versitatem,  cum  nec  Aleander  docuerit  de  sua  eom- 
missione,  nec  Bulla  sit  examinata  ab  iis ,  a  quibu 
oportuit,  nec  approbata  per  omnes,  sicut  oportoit, 
in  re  tanta  libri  aliquot  sunt  exusti  in  foro ,  sei 
ridentibus  omnibus. 

Edmundanus  in  die  Dionjsii  orationem  hnM 
apud  populum  ipso  dignam,  hoc  est,  stultam  etfr 


contra  M.  Lutherum.  311 

riosam,  et  in  Erasmum  praesentem  plura  dixit, 
quam  in  ipsum  Lutherum,  impudentissime  mentiens. 
Aiebat  Lutherum  in  horrendos  illos  errores  incidisse, 
quod  esset  cupidus  novorum,  cum  Lutherus  omnia 
8ua  hauserit  ex  Augustino,  Bernardo,  Oersone,  Car- 
dinale  Cusano.  Dicebat  Erasmum  vehementissime 
favisse  Luthero,  cum  nunquam  miscuerit  se  causae 
illius,  sed  tantum  improbaret  modum,  quo  illum 
aggrediebantur,  vociferantes  apud  indoctos  in  illum, 
quem  nollent  aut  non  possent  refellere;  multaque 
his  similia,  perstringens  oblique  linguas  ac  novum 
Testamentum,  idque  ridentibus  pene  omnibus. 

Die  Dominico  proximo  repetiit  eadem,  et  Bul- 
lam  ostendit  populo.  Videte,  inquit,  sigillum,  qua- 
si  hoc  sit  approbare  Bullam  procul  ostendere  sigil- 
lum.  Adiecit  inter  ceiera  odiose  notans  Erasmum: 
Venient  et  ipsi  aliquando  ad  palum,  nisi  desistant; 
quasi  Bulla  non  sufficeret.  Exierat  et  mandatum 
Rectoris  multa  adiiciens,  quae  in  Bulla  non  habe- 
bantur,  ne  venderentur  libelli  scripti  in  infamiam 
Universitatum  et  bonorum  virorum.  Hoc  opposue- 
runt  orationi  Dorpianae  et  Mosellani. 

Obmurmuratum  est  a  lureconsultis,  quibus  nunc 
ingens  dissidium  est  cum  Theologis.  In  actu  cuius- 
dam  lureconsulti  paucissimi  Theoiogi  comparuerunt, 
in  proxima  eiusdem  Licentia  nuUus  comparuit  prae- 
ter  Dorpium  et  Erasmum.  Nam  eodem  die  inhi- 
buerant  Theologi  Licentiae  actum,  sed  illico  appel- 
latum  est,  et  ostensum  est,  illos  non  posse  inhibere. 
Nec  tamen  voluei*unt  retractare  suam  inhibitionem. 
Sed  in  hoc  conspirarunt,  ut  nemo  Theplogorum 
compareret,  solo  Dorpio  non  monito,  Erasmum  con- 
stituerunt  nunquam  vocare  ad  acta;  o  gravem  vin- 
dictam. 

Quis  digne  miretur  hominum  dementiam?  Rem 
tam  atrocem,  quae  possit  totum  conturbare  mun- 
dum,  aggressi  sunt  tam  stulte  ac  temere.  Constat 
Romae  rem  actam  sine  ordine,  vehementer  obsisten- 
te  Card.  S.  Crucis  et  aliis  muitis.  Bulla  Coloniae  Lo- 
vaniique  nata  fuit  excusa  antequam  evulgata,  et 
quod  excusum    est,   dissidet  a  BuUa,    quam  adfert 


312  Acta  Acad.  LovaniensiB 

Aleander.  Eruditi ,  quibus  lecta  est  Bulla,  confir- 
mant  multa  esse  in  Bulla,  quae  suspicionem  faciant, 
eam  esse  surrepticiam.  Stilus  est  Fratralis,  multam 
abhorrens  a  stilo  Romano,  insunt  soloecismi  multi. 
Nulli  credunt  illam  praeterquam  Theologi,  nec  un- 
quam  fuit  examinata ,  nec  distinguit  errores ,  quoe 
commemorat. 

lam  vide  ministros  huius  praeclari  negotii.  Fri- 
mus  erat  Cardinalis  Caietanus,  quo  nihil  superbius, 
nihil  sceleratius,  et  is  Praedicator  est.  Huic  suc- 
cessit  Carolus  a  Milticiis,  huic  Marinus,  postreno, 
quem  nihil  pudet,  gloriosus  Hieronymus  Aleander, 
quem  publicus  rumor,  vultus,  lingua,  fides  plane 
testantur  esse  ludaeum,  et  ludaei  suum  agnoscunt. 
Est  hoc  in  fatis,  ut  Christiani  patiantur  a  ludaeis. 
Sic  ludaeus  incitavit  iulium  Pontificem  in  exitium 
orbis,  sic  ^fefferforn  Coloniae  turbavit  orbem  Chri- 
stianum.  Sic  nunc  Aleander  cognatuB  ludae  vincit 
suos  maioreS;  vel  ob  tres  drachmas  proditurus  rem 
Evangelicam.  Ea  vita  cognitus  Patavii  et  Lutetiae, 
ut  ipse,  qui  libros  alienos  exurit,  sit  exurendus. 
Kam  ille  haereticus  dici  non  potest,  qui  nihil  credit, 
imperatum  per  ununi  autalterum  mandatunn  a  rege 
inscio,  aut  certe  male  instructo,  de  Bullae  exsecu- 
tione  hic  minister  fuit  Rimaclus  notae  improbitatis 
ganeo. 

lam,  si  placet,  fontem  consideremus.  Res  pri- 
mum  orta  ex  odio  linguarum  acbonarum  literarum 
adversus  Capnionem,  res  acta  est  per  furiosum  Hoch- 
stratum,  et  furiosum  simul  et  fatuum  Edmundanum. 
Accessit  Latomus  non  inscius,  sed  perversus  Gallu- 
lus.  Accesserunt  Ordines  Mendicantium,  qui  timent, 
ne  vocentur  vel  ad  famem,  vel  ad  opus  manuum, 
si  labascat  regnum  Pontificis  Romani,  per  quero 
regnant  nunc  in  otio.  Nullus  est  Theologus ,  qui 
solus  damnet  omnes  articulos,  in  Bulla  commemo- 
ratos,  sed  quemadmodum  Octavius,  Lepidus  et  An- 
tonius,  conspirantes  ad  opprimendam  libertatem  pu- 
blicam,  iunctis  copiis  sic  concordarunt,  ut  singuli 
eorum  paterentur  quosdam  occidi,  quibus  bene  vo- 
lebant,    ita  isti  alius  in  alterius  gratiam   passi  sunt 


contra  M.  Lutheram.  313 

quaedam  damnari,  modo  ille  vicissim  pateretur  dam- 
nari  quod  oderat,  aut  quod  putaret  incommodum 
suis  rebus*  Nam  Lovanienses  non  damnant  id,  quod 
maxime  gravat  Lutherum,  videlicet  primatum  ponti- 
flcis  non  esse  iuris  divini.  Et  Turnhaut  parans  re- 
fellere  Gonclusiones  Lutheri,  testaius  est  se  hoc 
velle  intactum  relinquere.  Satis  igitur  declarant 
se  in  hoc  sentire  cum  Luthero,  et  tan)en  passi  sunt 
damnari  in  BuUa.  Et  Lovanii  sunt,  qui  obstiterint, 
ne  quaedam  damnarentur.  Ecce  duae  tantum  Uni- 
versitates,  etiam  coniuratae,  non  consentiunt. 

lam  cum  fateantur  in  Thoma,  in  Scoto,  in  Pe- 
tro  Lombardo,  in  Augustino,  in  ceteris  omnibus  esse 
errores,  et  eosdem,  quos  damnant  in  Luthero,  nec 
his  offendantur,  satis  declarant  se  odio  Lutheri  fa- 
cere,  quod  faciunt,  non  zelo  fidei,  quem  non  ha- 
bent  homines  fucatissimi,  sui  tantum  amantes,  nec 
aliud  quam  regnum  affectantes.  Nemo  fraterne 
monuit  Lutherum,  cupientem  discere,  nemo  docuit, 
nemo  refellit.  Tandem  coepenmt  in  scholis  dis- 
putare  adversus  Lutherum,  sed  ita,  ut  non  liceret 
Baccalauriis  loqui  cuidam  Theologo  adducenti  ar- 
gumentum,  quod  non  possent  solvere;  vehementer 
indignati  sunt,  et  collegerunt  concilium  de  illo  eii- 
ciendo,  Turnhaut  et  Latomus  coeperunt  refellere 
in  lectionibus  suis  et  vix  perfecerunt  duo  capita, 
tantum  ut  esset  praetextus  apud  stultos,  ut  interim 
procurarent  ea,  quae  nunc  videmus. 

Quod  si  res  eo  deducatur,  ut  Theologis  liberum 
sit  absque  rationibus  dicere:  Hoc  falsum  est,  hoc 
haereticum,  hoc  offensivum,  nec  ulli  sunt  libri,  in 
quibus  non  possis  aliquid  tale  calumniari,  cuicunque 
succensebit  Hochstratus,  vocabitur  ad  ignem,  et  bo- 
nae  literae  et  boni  viri  prodentur  hominis  indocti, 
furiosi  et  scelerati  libidini.  Ille  in  suis  praefationi- 
bus  gloriosis  promittit  illos  admirandos  syllogismos, 
quibus  volentes  nolentes  sit  adacturus  nos  ad  obe- 
diendum.  Et  subito  profert  carnificem  suum  cum 
fasciculis,  ipse  carnifex  cucullatus. 

Omnia,  quae  hactenus  in  Lutherum  sunt  scrip- 
ta,  habent  manifestam  insaniam,    omnes  turpissime 


314 


jMlmntmr  PostiSci.  «faomt  pnBO»  fnt  CmnL  Caie- 
uini* .  «e  Sjhrcster  Pnem^ .  tmns  Thfjmas^  Todi- 
•em»^  f^mmm»  AmcosCiL^*  Knonta  ^i^viduB.  Nm  Lo- 
Taiikii*^»  Bi  fiific^r  noa  cnlnt  ««»  m/tmm^.  Clnri- 
ftiis  Don  defiismtt^  e«t  «!*j«ere  tip^  mtTMm  plebeni. 
iffti  non  «(fisnafitvr  docere  TiniiD  iBteemiii  et  enidi- 
tniD.  QacHJ  si  Episeopi  oamefr.  m  onidaiD  ninic 
fiMfimt.  eonni^ebiuit  ad  isti.  breTi  fatimuD  est,  ut 
Mendieantes  a^epto  reevo  insiiheot  in  eapita  ip«o- 
nuD.  et  in  e<F«  qiio<|ae  per  Pootificen  tTTaimidem 
^iiam  exereeanl. 

Dieet  aliqnis:  Quid  fiet?  Pontifiei  resi?tere  dif- 
fieile  e^t.  Prunoin.  totijsimam  est  eredere  liaee  agi 
Pontifice  ne«eio.  aot  eerte  non  edoeto  sufficienter. 
Esmminetor  Aleander.  et  inTenietor  fcelerosos  Jodaeos. 
Examinetor  Bolla.  et  inTenietorsiirrepticia.  Qoaeetiuii- 
si  Tenit  a  Pontifiee.  tamen  non  «tatim  est  proeeden- 
dom.  donee  Pontifex  aodierit  saniora  consilia.  alioqni 
perieolom  est.  ne  haec  res  paiiat  magnos  tomoltos 
in  orbe  Christiano.  Facile  est  Lotfaerom  eximere 
e  bibliotbeeis.  at  non  facile  est  illom  eximere  e  pee- 
toribus  homioum.  Di?i  refellantor  illias  insolobilia 
argumenta.  nisi  contrariam  doceat  Pontifex  saerae 
Scripturae  tesfimoniis.  Satis  diu  impositom  est 
mundo  fuci^.  posthac  doeeri  capit.  ^ec  desunt  in- 
genia.  quae  flecti  veris  possant.  terreri  fdmis  non 
pos^uot.  veritas  nescit  opprimi.  etiamsi  oppiimatiir 
Lulherus. 


Oratio 

Reverendissimi  Patris  D.  Mart.  Lntheri 

habita 
in  promotione  Doctorali  Theologiae. 


Inter  epistolas  Lutheri,  quas  Gottofredus  SchUtze 
in  libro :  „D.  Mariin  Luthers  bisher  ungedruckte 
Briefe"  Lipsiae  1780  et  1781  tribus  voluminibus  primus 
typis  evulgavit,  oratio  invenitur  (Vol.  II  p.  4), 
quam  Lutherus  in  promotione  Doctorali  Theologiae 
die  19.  m.  Octobris  a.  J512habuis8e  creditur,  post- 
quam  d.  18.  m.  Octobris  secundum  Universitatis 
statuta  Disputationem  sollemnem  instituerat.  Schiitz- 
ius  eam  reddidit  ex  Aurifabrij  eollectione  scriptorum 
Lutheri  nondum  typis  excusorum ,  in  qua  illa  ora- 
tio  interserta  atque  adiuncta  erat  scriptis  Lutheri 
a.  1538  confectis. 

Schtttzius  ipse  non  dubitat,  quin  oratio  illa 
anno  1512  a  Luthero  habita  sit,  quo  ille  Slaupitii  im- 
pulsu  atque  Friderici  Electoris  sumptibus  theologiae 
Doctoris  dignitatem  quamvis  invitus  capessivit. 
Haec  Schtitzii  sententia  mox  impugnata  est  a  Doe- 
derlino  ,  theologiae  professore  Jenensi ,  in  libro : 
Theologische  Bibliothek  II,  52,  deinde  defensa  a 
G.  H.  A.  Ukert  in  libro :  Dr.  Martin  Luthers  Leben. 
Gothae  1817.  Tom.  I  p.  88,  denuo  addubitata  a 
Car.  Jtirgens  in  libro:  Luther  von  seiner  Geburt 
bis  zum  Ablassstreit.  Lips.  1847.  Tom.  II  p.  402, 
qui  quidem  dubitationem  suam  praecipue  argumen- 
tis  quae  dicunt  internis  munire  studet,   nec  tamen, 


316  Oratio  D.  M.  Lutheri 

quamquanfv  Aurifabri  exemplum  sequens  aDuum 
1538  prp^^ferre  videtur,  aperte  profitetur,  cui  ipse 
anno  h'anc  orationem  adscriptam  yelit.  Recentissi- 
mis  denique  feniporibus  K.  F.  Th.  Schneider,  Lic. 
ttieol.  et  seminarii  regii  Neowiedensis  rector,  in 
libro:  „Luther8  Promotion  zum  Doctor  und  Melan- 
thons  zum  Baccalaureus  der  Theologie.  Nebst 
zwei  bisher  ungedruckten  Briefen  Melanthons.  Ein 
Festgruss  an  die  hochwttrdige  theologische  Facult&t 
zu  Berlin  am  15.0ct.  1860.  Neuwied  1860"  insigni 
ingenii  acumine  ac  summa  diligentia  demonstrare 
ac  probare  studuit,  hanc  orationem  omni  ex  parte 
cum  Lutheri  conditione  quae  a.  1512  erat  congm- 
ere  atque  plurimum  valere  ad  Lutheri  doctrinam 
atque  animum  qui  tunc  erat  aperiendum  atque  in- 
dicandum. 

In  hac  tanta  virorum  doctissimorum  dissensione 
nos  ipsi  optimum  factu  duximus,  illam  orationem 
non  separare  a  Lutheri  Disputationibus  huicque 
volumini  interserere,  atque  ante  ipsas  collocare  Lu- 
theri  Disputationes  inde  ab  anno  1519  usque  ad 
annum  1545  habitas^  quae  hic  secundum  editionis 
Opp.  Luth.  Jenensis  exemplum  coniunctae  redduntur. 

Textum  huius  orationis  recudendum  curavimus 
ex  Schtitzii  libro  :  „D.  Mart.  Luthers  ungedruckte 
Briefe,"  utpote  qui  eam  ex  scriptis  ab  Aurifabro  re- 
lictis  primus  in  lucem  protulerit,  notas  autem  et 
coniecturas,  quas  Schneider  textum  illustraturus  et 
emendaturus  in  libro  suo,  quem  supra  laudavimus, 
textui  typis  repetito  adspersit,  in  margine  inferiore 
conscripsimus. 

Oratlo 

reverendissimi    Patris    D.  Martini    Lutheri 

habita 
in  promotione  Doctorali  Theologiae. 

Sic  iubet  mos  laudabilis  et  maiorum  autoritas, 
ut,  qui  hunc  gradum  et  functionem,  ut  vocant,  doc- 
toralem  suscipiant,  primum  sacras  litteras  paucis 
breviterque  coram  hoc  consesssu  commendent.  Cum 


hab.  in  promot.  Doctorali  Theol.  317 

uutem  et  ego  prae  eeteris  indignus  in  hanc  cathe- 
dram  divina  disponente  bonitate  vocer  et  rapiar, 
par  est,  ut  et  ipse  obtemperem  huio  consuetudini 
et  iussis  praeoeptorum  meorum.  Verum  quando 
pro  magnitudine  istius  officii  et  pro  mea  tenuitate 
nihil  possim  afferre  dignum  hoc  sacro  summorum 
virorum  consessu,  et  in  hac  parte  minus  obtempe- 
rare  praeceptis  possum,  dabo  tamen  operam,  ut  in 
altera  parte  obtemperans  inveniar,  hoc  est,  pauca 
saltem  et  breviter  dicam,  quando  egregia  et  pro 
re  digna  dicere  non  possum. 

Atque  praesumtione  posthabita  hauc  viam  non 
ingrediar  propriis  viribus ;  apprehendo  baculum  illum 
et  virgam  fidelem,  quae  meos  gressus  dirigat  et 
firmet.  Nempe  illud  verbum  Christi:  Ego  dabo 
vobis  os  et  sapientiam,  cui  non  poterunt 
resistere  aut  contradicere^  mihiplacuit.  Nam 
omnia  vel  praecipua  sacrae  theologiae  praeconia 
velle  complecti,  hoc  esset  plane  significare,  te  ne- 
scire,  de  quanam  re  sis  dicturus. 

Principio  promittit  Christus,  se  daturum  os  et 
sapientiam:  eo  ipso  commendat  nobis  sacram  theo- 
logiam ,  ut  sciamus  ^sse  donum  divinum,  non  phi- 
iosophicum,  aut  rationis  humanae  inventum,  sed 
quod  deorsun)  e  coelo  per  spiritum  sanctum  done- 
tur  et  nobis  infundatur.  Sic  et  alibi:  Vobis  datum 
est  nosse  mysterium  regni  coelorum.  Et  Paulus 
ubique  clamat  esse  mysterium  tacitum  a  seculis, 
quod  nullus  principum  mundi  cognoverit,  sed^)  quod 
res  ipsa  declarat.  Quotus  quisque  enim  est,  qui 
hanc  sapientiam  capiat,  etiabisi  assidue  et  audiat 
et  videat,  sicut  scriptum  est:  Videntes  non  vident 
et  audientes  non  intelligunt. 

Maior  vero  pars  hominum  contradicit,  et  dioit 
horribili  odio  et  furia,  ut  iterum  Esaias  testatur: 
Tota  die  extendi  manum  meam  ad  populum  iocredu- 
lum  et  contradicentem  mihi;  in  qua  re  spectandum 
nobis  proponitur  istud  etupendum  et  graude  mira- 
culum,    quod,   cum  nihil  sit  vulgatius  et  magis  ex- 


1)  Schneider  legendum  csse  suspicatur:  scil  (sciUcet). 


318  Oratio  D.  M.  Lutheri 

positum  oculis  quam  sacra  theologia,  ceu  ipsa  lux 
solis  et  siderum,  quae  lucet  per  omnes  tenebras, 
nec  tum  ^)  eam  tenebrae  comprehendant,  sed  po- 
tius  fugiant  et  detestentur,  sed^)  ut  vere  intelliga- 
mus  donum  esse,  non  per  naturam,  nec  bonum^) 
per  naturam  parabile,  quod  donum  ii  soli  intelli- 
gunt,  quibus  donatur,  ut  capiant^J,  ceteris  etiam^) 
palam  offeratur,  adeo  non  est  donum,  ot  venenum 
exitum^J  sibi  esse  credant. 

Hic  simul  et  nos  ipsi  admonemur,  si  qui  theo- 
logi  vel  vere  sumus  vel  videri  volumus,  satis  terri- 
bili  Christo,  ut  humiliter  sapiamus  invicem,  nec  alter 
alteri  se  praeferat  eo  ipso,  quod  accepit  dono.  Ex- 
perimur  quotidie,  quam  multi  sibi  arrogent  huiu8 
doni  opulentiam,  et  nescia  quos  thesauros  sapien- 
tiae  et  scientiae,  cum  tamen  revera  nihil  aliud  pos- 
sideant,  quam  arrogans  ingenium  miserae  naturae, 
quod  fortiter  et  secure  sibi  persuadet,  posse  se  iu- 
dicare  hoc  donum  et  longe  infra  se  positum  velut 
ex  alto  despicere,  cum  huius  doni  vis  et  potentia 
sit,  omne  iudicium  omnium  ingeniorum,  omnem  sa- 
pientiam  universaerationisindicare')  et  damnare^), 
ita  fit,  ut  eiusmodi  arrogantiae  filii  omnia  confun- 
dant,  nihiique  inter  naturae  rationem  et  hoc  donum 
discernant,  sed  quidquid  natura  illis  dictaret,  hoc 
persuasi,  quod  theologiam  teneant,  esse  illud  donum 
sibi  somniant.  Certe  homines  erant,  quibus  Chri- 
stus  dixit:  Vobisdabo,  et  habebant  habentque 
adhuc  et  semper  habebunt,  quae  hominis  sunt,  scil. 
mgenium.  Nam  et  quae  naturae  sapientia  esse  po- 
test?  Nihilominus  ®)  carceres  eas  Theologia  dicit, 
cum  de  donanda  eis  denuo  loquitur.  Hinc  illa  ci- 
vilia  in  ecclesia  bella,  haereses,  contentiones,  scan- 
dala,  quia  omnes  iudicare  volunt  et  tamen  iudicant 


1)  Schneider  leg.  suspicatur:  tamen.  2)  Schneid.: 
Bcil.  3)  Schneid.:  donum.  4)  Schneider  posuit  semico- 
lon  post  detestentur  et  capiant.  5)  Schneid.:  etiam- 
si.  6)  Schneid.:  exitiale,  sive:  exitioBum.  7)  Schneider 
suspicatur:  iudicare.  8)  Schneider  post  damnare  posnit 
punctum.  9)  Schneider  legendum  esse  suspicatar: 
Nam  et  quae  naturae  sapientia  est,  nihilominus  carceres  etc. 


hab.  in  promot  Doctorali  Theol.  319 

sub  specie  doni ,  revera  secundum  rationes  contra 
donum.  Hinc  natus  est  et  Antichristus ,  qui  nihil^ 
non  arrogat  sibi  in  theologia.  Habentes  autem  theo- 
logiam  pro  dono,  non  pro  natura,  non  modo  facile 
patiuntur,  sed  humiliter  optant  iudicari,  sicutDavid 
dicit:  Gorripiet  me,  hinc  non  deficiet  oleum  capiti 
meo.  Sed  nunc  non  est  iis  locus,  pergamus  in  verbo 
Christi.  Dabo,  inquit,  vobis  os  et  sapientiam. 
Duo  dicit  per  theulogiam  dari,  os  et  sapientiam. 
Laudant  et  gentilium  scripta  et  quoque  dictant, 
duo  esse  necessaria  bono  rhetori,  verba  et  rem. 
Verba  sifte  re  bullas  aquae,  et  si  quid  vanius  esse 
potest,  arbitrantur  esse,  rem  sine  verbis  miserantur 
et  deplorant,  quod ,  ut  S.  Augustinus  dicit,  noxii 
patroni  sunt  veritati  et  sapientiae,  si  destituti  ver- 
bis,  ita  causam  frigide  agant,  ut  nec  intelligere 
liceat  nec  credere  libeat,  praesertim  si  ardens  ad- 
versarius  mendacii  et  stuititiae  causam  sic  verbis 
ornet,  ut  auditorem  moveat,  delectet,  flectat  et  rapiat. 

Quanquam  Christus  non  hoc  loco  de  splendida 
illa  rationis  eioquentia ,  sicut  neque  de  illorum  lo- 
quitur,  sed^)  potentia  verbi,  de  illa,  inquam,  po- 
tentia  loquitur,  quae  omni  gladio  ancipiti  pene- 
trante^J  et  discretrix  est  cordium,  pertingens  ad 
divisionem  animae  et  spiritus,  de  qua  nihil  novit 
neque  intelligit  eloquentia  verborum  humana,  in 
omni  sua  pompa  et  gloria.  Alioqui  hoc  os  pro- 
missum  non  esset  novum  donum  supra  naturam  et 
08  naturae. 

Vidimus^)  enini  et  videmus,  eloquentissimos 
viros  liceat  nominariM)  Erasmum,  Sadoletum,  Lon- 
golium ,  quibus  cum  ^) ,  ubi  deest  hoc  donum  oris 
et  sapientiae  Christi ,  ita  tractant  theologica,  ut 
plane  infantes  et  balbutientes  meras  glacies  et  fri- 
gora  dicant.  Adeo  sunt  ista  duo  in  unaquaque  pro- 
fessione  coniuncta,  ut  recte  dixerit  poeta:   Altera 

1)  Schneider:  loquilur;  sed.  2)  Schneider:  penetra- 
bihor.  3)  Schneider:  Vidimus  enim  et  videmus  eloqueu- 
tissimos  viros,  liceat  nominari  Erasmum,  etc.  4)  Schnei- 
der  suspicatur:  nominare.  5)  Schneider  legeodum  censet; 
qui  interdum,  ubi  deest  etc. 


'j--  «l»r»ac  I».  M.  Lndieri 

j- '«•'.•;;  hiitriiif  oy^m  rtf.  ienot:  liiillt  ei- 
y,  c  ■:■:  'jer.t  n-uii*.    fLiuiit  wrmo  est.     Seqne  «bb 

JoitLiiit  evfcLii^*-^uiL  «•critier^ei .  ih?qiH'  Fuilns  &eoT- 
fcTjw»  Viripa:  fc.u  ■i-rhtionef  Cioeronife.  I>rrem  bbki 
er.iiii  orh  e;   bhiocziiihie. 

S&pieLtiB  .i-:iur  h  Ciumo  p>rc:«iiii9M  &  domiB 
4^1  ziouiih  r^JxzL  wuzido  *r\  rhtioiu  inciOEmtMrum. 
puth  e^.»*r-rsi:TJir.  ei  *;  :r:T.nh*:Lin-  ei  laiDfs .  quod 
uiiruii  r-^i .  iL  eorcruf  ioaiiiuiij.  qui  de  mimdo 
buiit  et  mTiLiiriii  iib:>eL; .  ijat-.iaiir  e:i  resikUtf .  siaa 
ot  at.'  ij.'^j  j-r<.  !L-?'i'-iD  liOTh  Joquela  fc  linsaae 
ijoih-e  i^ULi .  et  ifaHieL  ^uiA  oiuiLimii  scotiinD  Bati- 
vae  iiiL^u&e.  «iciii  i>eri].>l.um  est:  Son  simt  ioqse- 
lae  jjeque  renLOLe'-.  quorum  dob  Bndiazitiir  to- 
(?e^  eorum.  Aucit  eLiui  uDu?>qui»que  m|:-05U>lo£  lo- 
queLt^ee.  lol  fc^ojum  alii^  iins^uis.  &ed  ei  alias  t\ 
Lovar  rer  rigLitic&LDTibuB  et  prhedicaiitiiHifi .  qvK 
rjhiurale  o^  et  liBaiis  oratioDif  Deque  eogiianL 
Leque  &udier&t  hLt^ea.  Hic  sc.Dditnr  iuciertiim  io 
fetudia  coDti-&ria.  vulgus  Lumeros  teDei'  ).  sed  Ter- 
ba  LOL  bomiLUDi  iL:ellicrit.  rem  doh  Dovit.  Si- 
pieDi^a  eLJiij  Lovh  verba  facit  ex  Teteribn*.  quia 
DOL  efci  Laia  e.x  Lobi?.  r-ed  dooata  e  coelo  «ApitD- 
lia.  iDvoeaLS-»  omuia .  .immutang  omnia.  Sed  nl- 
timum.  quuO  dieit.  e^i  «imoium  maximum:  quod 
huic  fcapierjtiae  ei  «rJoqueDiiaenovae  dod 
pofcfreDt^j  re?ifc-tere  omDes  adTersariL  sTr 
veleres.  f^ive  Lovi.  Sicut  ei  Esaias*  dicit :  Omstr 
va».  quod  a^j  le  liDeitur.  dod  dirigetor. 
el  Pfcalm.  1:  OmDe.  quod  faciet.  prosperabi- 
tur.  NoDDulli  quidem  dod  solum  resistuDt^  sed 
vifjcunt  etiam.  Verum  haec  eorum  Tictoria  buila 
momeDtanea.  imo  clade?  est  aeterna  et  perditio 
irreparabilifc.  Spiriiui  vero  dod  possunt  resisiere 
t»apieotiae,  quae  ioquitur.  alioqui  quis  vellet  pro  ista 
sapieutia   pati    odia  tauti    diaboli    et    lotius    mundi. 


1)  Sehneider    iDt^rpuugendum    fiugpicaiar:    Hic  scin- 
ditur  iucertum  iu  stuuia  contraria  vulgus.  Dumero6  lenei 
etc.     2)    dcliiieider:    ionovauB      3)    Schneider:     possocL 
iJ  Jetf.  54,  17.    ^o)  Sc\iiie\deT*.  t,  =  comra. 


lial)4  in  promot.  boctorali  Theol.  31^1 

deinde  et  peccatum  ipsam  in  carne  nostra  hostilis- 
simum  hostem  et  oppugnatorem  acerrimum ,  ^)  in* 
defatigabilem  conscientiae^)  tandem  et  ipsam  mor- 
tem,  nisi  certos  faceret  ipsa  sapientia,  et  ore  suo 
potenti  nos  animaret,  esse  scilicet  nos  victores  ad- 
versariorum  nostrorum  omnium.  Habet  enim  lin- 
guam  eruditam  (ut  Esaias  dicit),  qua  potest  lap- 
sum  sustentare  verbo,  habet  testimonium  S.  S.  in 
corde  nostro,  quod  cam  flducia  clamaA  Abba  pa- 
ter!  quo  spiritu  clamante  et  verbo  sustentante  in- 
flrmi  loquuntur,  sicut  ^rophetae  loquontur.  Et  in- 
finnus  dicit:  Ego  sum  fortis,  et  oum  Paalo: 
Omnia  possum  in  eo,  qui  me  coufortat. 
Sed  non  solum  in  hoc  est  potens  os  nostrum  et  sapi- 
entia  victrix,  quod  nos  in  conscientia  nostra  vinctos 
et  certos  de  victoria  facit,  verum  et  ipsos  adversarios 
tandem  eo  adigit  et  prosternit,  ut  sua  quoque  con- 
scientia  propria  convicti  cogantur  dicere'):  Hic 
68 1  digitas  Dei,  et  iterum:  Nunquam  sic  lo- 
cutus  est  ho.mo,  licet  multi  ex  his,  qui  ita  con- 
victi  sunt  *)  pharisaica  opinione  et  malitia  per  dia- 
bolum  obsessi,  gloriam  victrici  sapientiae  non  tri- 
buant,  tam^n  ut  serventur  confisi,  sentiunt  victos 
sese  esse  ^ )  ,  ita  et  in  utrisque  satis  manifesta  est 
potentia  oris  et  sapientiae  Ghristi.  Nam  qui  ca- 
dunt  et  fatentur  se  victos,  dant  victoriam  et  felici- 
ter  se  esse  victos  gaudent  et  gratias  agunt.  Qui 
vero  non  fatentur,  etiamsi  sentiant,  pergant  indig- 
nari,  furere,  blasphemare  haec  maxima  causa^), 
quod  victos  se  sentiunt  et  tamen  victos  sese  esse 
pudet.  Nobis  placeat  fortissima,  potentissima,  sua- 
vissima  sapientia,  per  quam  nobis  dat  viotoriam 
Deus  pater  omnis  victoriae,  benedictus  in  secula, 
Amen. 


1)  SchDeider  hic  omissum  esse  censet:  et.  2)  Schneider 
interpuDgendum  esse  opinntur:  indefatigabilem  conscien- 
tiae ,  tandem  et  ipsam  mortem  etc.  3)  Schfitzius  hic  po- 
suit  pnnctum.  4)  Schneider  post  toc.  snnt  comma 
ponendum  esse  suspicatur.  5)  Schneider  post  voc.  esse 
punctum  ponendum  esse  putat.  6)  Scheider:  hac  maxime 
causa. 

LuUieri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiat  i.  p.  Yol.  IV.  i\. 


Dispiitationes  D.  M.  Lntlieri  de  jm 

ciBnis  Cliristiaiiae  doctrinae  arti(»ili8 

ab  anno  1519  nsqne  ad  anniim  1545 

propositae  et  explicatae. 


Disputationes  ad  saoroinin  reforaiationein  ian 
incipiendam  quam  promovendam  plarimuni  valttisse 
inter  omnes  constat  (cf.  Em.  Frid.  Neubaueri  Gon- 
ment :  de  reformatione  a  Lutiiero  aliiaque  diapata- 
tionibuB  incepta  ac  propagata  etc.  Halis  1730.  4). 
Itaque  disputationum  propositiones  et  Lutheri  et 
Melanchthonis  aliorumque  iam  paucia  post  reforma* 
tionem  inceptam  annis  sunt  collectae,  typis  eyol- 
gatae  saepiusque  repetitae.  Lutherus  prae  ceteiis 
disputandi  peritissimus  erat  et  ad  disputationes  in- 
atituendas  saepissime  locisqne  celeberrimis  permotus 
eat  (cf.  G.  Walchii  introd.  in  Opp.  Lutb.  T.  XVIB 
p.  10  sqq.  D.  Christ.  Guil.  Pranc.  Wal<^ii  Con- 
mentation.  de  Luthero  disputatore.  Gotting.  1754, 
4.  Joh.  Barth.  Riederer,  Nachrichten  zur  Eiitshen* 
Gelehrten-  und  Bttcher-Geschichte.  Altdorf  1768. 
Tom.  IV  p.  50  sqq.) 

Lutheri  autem  propositiones  nunquam  in  lueen 

prodiisse  videntur  nisi  cum  aliorum  virorum  docto- 

rum  propositionibus  coniunctae.    Vetustissimae  ea- 

rum  editiones    sunt  (cf.  Riederer  1.   1.  p.  53  gqq.j: 

Insignium  theologorum  Domini  Mar  tini  Lutheri, 

Domini  Andree  Carolostadii,  Philippi  Melanchtho- 

nis  et  aliorum  conclusiones  varie,  pro  divine  gn- 

tie  defensione   ac  commendatione :   eontra  scola* 


DiBpntatiooes  D«  M.  Lntheri.  323 

stiooB  et  pelagianos:  disputate  in  preclara  aca- 
demia  VaittenbergeDBi«  f  Lege  Lector  et  af&cie- 
ris,  yersa  facie  catalogam  inveniQs,  4.  Dnode- 
cim  folia.  s.  1.  et  a.  (1520).  (v,  d.  Hardt  autogr. 
Luth.  m  p.  37.) 

ChristianisBimi  WittenbergensiB  Gymnasii,  mul- 
tarum  Disputationum  paradoxa  et  plane  enigmata 
in  Papistica  illa  menoaciis  confiiBissiraa  Ecclesia: 
uulgarla  uero  uerae  Christi  Ecolesiae  pronnnciata. 
Atque  ex  his  lector  iudicabis,  quid  agatur  in  uere 
Christiana  schola,  quamque  haeretica  sit  Lutecia  et 
omnee  filiae  eius.  Auctores  sunt  Martinus  Lutherus, 
Andreas  Carolostadius,  PhiHppus  Melan<^thon,  Nico- 
laus  Amsdorfi;  (s.  I.  et.  a.)  4.  Octo  folia.  In  fine: 
Excnsae  anno  Domini  M.  D.  XXI  mense  Septembri. 
(v.  d.  Hardt  III  p.  56.  Panzer  IX,  810 

Lutheri,  Melanch.  Carolostadii  etc.  Propositiones, 
Wittembergae  uiua  uoce  tractatae,  m  hocque 
pleraeque  aeditae  ab  aiictoribus,  ut  uel  nos  ab- 
sentes  cum  ipsis  agamus,  uel  certe  ut  ueritatis 
et  seductionum  admobeantur  boni.  Sunt  autem  id 
genus ,  De  Missa  et  celebratione  eius.  Sacra- 
mento  panis  et  uini.  Promissione  et  praecepto. 
Fide  et  operibus.  Cantu  Gregoriano.  Coniura- 
tione  spirituum.  Coelibatu  presbyterorum.  DeeU 
mis  ac  uotis  etc.  Basileae  M.  D.  XXll.  In  fine: 
Basileae  anno  M.  D.  XXII. 

(Panzer  VI,  235.  461.) 

Proposiciones  a  Marti.  Luthero  subinde  Dispu- 
tatae.  In  fine:  Impressum  Witebergae  per  Jo- 
sephum  Clug  Anno.  A.  (sic  pro  M.)  D,  XXX.  8. 
Tltuli  pagina,  quae  nec  annum  nec  locum  indi- 
cat ,  signis  tjpographicis  est  omata ,  in  quibus 
sunt  insignia  tjpographi  J.  K.  Haec  editio  prae- 
ter  Lutheri,  qui  solus  in  titulo  nominatur,  propo- 
siciones  (usque  ad  Disputat.  de  Votis  a.  1521) 
cum  praefatione  Phil.  Melanchthonis  continet 
Nicol.  Amsdorfii  Conclusiones,  quae  ineipinnt  ab 
hac  propositione:    Gratia   voluntati  eonvertendae 

21» 


324  Di^pvttUioiies 

et  coDservandae  ete.  a.  1527,  ei  irededni  DiBpu- 
tiones  Phil.  Melanchthonis. 
(Hibl.  Scheurl.  Norimb.,  Biblioth.    Uniy.    Erlang. 

Panzer  IX,  89) 

Propositiones  a  Martino  Luthero  sobinde  dis- 
putatae*  Addita  sunt  quaedam  quae  in  priore  edi- 
tione  desiderantur.  Vitebergae.  In  aedibus  Jo- 
sephi  Clug.  Anno  MDXXXI.  In  flne :  Impressum 
Vitebergae  per  Josephum  Clug.  M.  D.  XXXI.  8. 
(cf.  Riederer  1.  1.  IV  p.  53.  283.  Walch.  Introd. 
in  Luth.  Opp.  XVIII  p.  10.  Panzer  IX,  90.) 

Propositiones  a  Martino  Luthero  aubinde  dis- 
putataie  cum  praefatione  Ph.  Melanchthonis.  Viiten- 
bergae  MDXXXI.  8.  (Panzer  IX,  91.) 

Theologicae  propositiones  Vitebergae  diaputa- 
taeT  Cum  praefatione  Mart.  Luth.* )  M.  D.  XXXIllI.  8. 
In  flne:  ImpredBum  Vitebergae  per  Josephum 
Klug,  anno  M.  D.  XXXIIII.  8.  In  hac  coUectione 
tantummodo    Melanchthonis    disputationes    reddi, 

3uamquam   nomen   eius  in  titulo    non   indicetur,' 
ocet  Riederer  I.  1.  p.  54.  284.  291.  (Luth.  Opp. 
ed.  Vittemb.  I.  p.   420.  v.    d.   Hardt  III    p.  241. 

Panzer  IX,  95). 


*)  Haec  Lutheri  praefatio  in  Coll.  Opp.  Luth. 
Vittemb.  I  p.  419  Phil.  Melanchthonis  Disputationi- 
bus  praeposita  sic  redditur: 

D.  Martinus  Lutherus 
Piis  et  fidelibusin  Christo  fratribus. 

Has  Propositiones  Philippi  Melanthonis  utile 
ept  invulgari  et  servari^),  praesertim  hoc  pessimo 
et  ingratissimo  seculo ,  ut  habeant  post  nos  pii  et 
fideles  in  Christo  fratres  velut  breve  quoddam  me- 
moriale,  seu,  ut  dicitur,  Breviarium  et  fasciculum 
earum  rerum,  quae  istis  nostris  fere  20  annis  docta, 
disputata  et  tractata  sunt,  summis  viribus  et  studiis, 
adversus   maximas    et    indomitas    abominationes  et 


1)  In  haram  theologicarum  propositionum  editione 
a.  1534  haec  Latheri  praefatio  Melanchthonis  nomine  non 
indicato  aic  incipit:  D.  JHartinus  Luther.  Has  Propositio- 
nes  atile  est  invulgari  et  servari.  (cf.  Riederer,  Nacb- 
richten  etc.  T.  IV  ^-  *i^^^-  AVVioi^.  m%A 


D.  M.  Lutheri.  325 

Pro-  I  Poditiones  |  D.Mart.Luth.  |  abinioio  negocii 
I  EvaDgelici  ab  |  autore  tra-  |  ctatae  u€que  |  in 


profanationes  impiissimaruai  religionum,  quas  satanaa 
contra  Chrisii  evangelium  per  efficaciam  erroris  et 
mendacia  prodigia  in  ecclesiam  Dei  (ut  Paulus  ni- 
miB  yere  praedixit)  invexit  et^)  inundavit,  ad  poe- 
nam  incredulorum  et  ingratorum:  si  forte  admo- 
nita  nostra  posteritas,  suae  salutis  memor  et  Deo 
magis  quam  nos  fuimus  grata,  cautior  deinceps  et 
diligentior  reddi  possit  in  observandis  insidiis  dia- 
boli  adversarii  uostri,  non  dormientis  neque  oessan- 
tis,  sed  incredibili  furia  insanientis,  ut  novissima 
faciat  peiora  prioribus,  sicut  nimio  satis  rerum  sta- 
tus  testatur,  aut,  si  admoneri  nolit  et  sua  voluntate 
perierit,  sine  culpa  nostra  sanguis  eorum  super  ca- 
put  eorum  sit. 

Nam  qui  hodie  sumus  et  vocamur  ecclesiae 
ministri  et  confessores  evangelii  Christi,  nihil  inter- 
misimus  laborum ,  vigiliarum ,  offioiorum ,  curarum, 
orationum  etc,  quod  ad  erudiendam,  servandam, 
defendendam  ecclesiam  pertinet,  de  quo  secure  in 
Domino  gloriamur,  ouius  haec  sunt  dona,  quae  et 
fecimus,  facimus  et  habemus.  Id  quod  etiam  ad- 
versarii,  velint  nolint,  fateri  coguntur,  res  ipsa  nobis 
testis  est  et  ipsorum  infinita  invidia  acpertinax  fu- 
ror,  nisi  quod  hoc  nolunt^)  ecclesiam  vocari,  quam 
nos  vocamus  ecclesiam  (de  qua  re  iam  non  dispu- 
(amusj,  sed  tamen  pro  ea  congregatione,  quam  nos 
ecclesiam  vocamus  (vocent  ipsi  synagogam  Satanae 
et  quocunque  nomine  velint),  fateri  coguntur,  nos 
nihil  non  fecisse,  nihil  non  pertulisse,  et  propter 
eam  in  nos  concitasse  totius  orbis  odium. 

Hoc  testimonium  hostium  nobis  satis  est  pro  nostris 
posteris  admonendis,  scilicet  ne  nesciant  nos  impi- 
gre,  fortiter  et  invicte  stetisse  pro  ista  (quam  illi 
sjnagogam  Satanae  vocant)  ecclesia,  quam  nos 
forte  brevi  defuncturi  relinquimus,  non  quidem  mar- 
moream  aut  argenteam,  sed  solide  in  Christo  for- 
matam,  eruditam  et  munitam,  ipsi  viderint,  quomodo 

1)  Ined.  1534  desunt  vocabula:  invezit  et.  2)  Ibidem: 
noluit 


326 


haDC  I  diem  |  Yitembergae  |    M.  D.  XXXVIII,  8. 
Tituli  pagina  figuris  tjpographiois  est  ornata.  lo 


eam  eonserveDt:  non  quod  dubitemus,  Ghristum 
eonsemtturum  esse  sponsam  suam,  quam  usque  ad 
nostra  tempora  mirabiliter  et  omnipotenter  servavit, 
sed  ne  (veluti  sit  mortnus  Satan)  seeiiri  nimium 
quidam  fiant,  qui  tum  sibi  videntur  maxime  eocle- 
siam  promovisse,  cum  eam  optimis  suis  consiliis 
(uti  putabant)  pessumdederint,  et  ita  non  taniaim 
ecclesiam  amiserint  (quae  suo  Sponso  stabit  id 
aetemum  contra  omnes  portas  inferi  iavieta),  sed 
etiam  alios  multos  secum  in  barathmm  traxerint, 
antequam  putarint,  sicut  contigit  etiam  hoc  decen- 
nio  magnis  viris,  magno  dolore  no&tro  et  frustra 
nobis  miserantibus. 

Res  est  seria,  quae  agitur,  imo  res  est  aeteraa, 
sive  ad  mortem  sive  ad  vitam,  quae  istis  Proposi- 
tionibus  tractatur,  summo  timore  Dei  attiDgenda 
edam.  Et  ut  ad  alia,  quae  antea  per  nos  8eripta 
sunt,  parva  videantur  fortasse,  tamen  firagmenta 
sunt  evangelica,  quae,  sicut  Obristns  loquitur,  col- 
ligenda  sunt,  ne  pereant:  sunt  enim  in  his  Propo- 
sitionibus  articuli  principales  Evangelii  in  summam 
coacti,  sine  quibus  vere  intellectis  et  pure  tracta- 
tis  ecclesia  Christi  non  potest  subsistere.  Et  nim 
virtute  omnipotentis  illius  Filii  Dei  et  Hominis  per 
eas  hactenus  substitisset  et  servata  fuisset,  ad  nos 
nullo  modo  pervenissent ,  sed  ante  mille  annos  per 
portas  inferorum  exstincti  fiiissent. 

Commendatas  ergo  habeat  has  Propositiones 
Philippi  MelanthonisM  ecclesia  Dei  (quod  libens 
faciet)  et  reliqua  posteritas  quoque  (si  volet)  vel 
historiae  causa.  Qui  vero  oderit,  odiat,  qui  perit, 
pereat,  Christus  Jesus  vivit  et  regnat  per  secula 
seculoram,  qui  reddet  credentibus  in  eum,  quod  pro- 
misit,  et  incredulis,  quod  minatus  est,  cui  sit  gloria. 
Amen. 

Datum  Vuitembergae  Calend.   Janua.     Anno 

M.  D.  xxxmp). 

1)  In  edit.  Propo&.i^^i  desuat  verba :  Philippi  Melan- 
thonis.  2)  Ibidem  deswxA  nwW»  \i^\sim^xs:\\«oc^^x^^  ^ 


fine:  Excusum  Wittenbergae,  tjpis  Joannid  Luft. 
Anno  M.  D.  XXX VUL  V  idus  Septembris»  Haec 
editix»  continel:  Flraefh.tionem  Lutheri:  Disputati- 
ones  seu  Propositiones  meas  etc.  Praefationem 
Melanclithonis,  Disputationes  Lutheri  et  praelerea 
Posiiiones  Justii  Jonae,  Nicolai  Amsdorfli,  Joannis 
Aepiui ,  Henrici  Zutphaniensis.  (In  hac  editione 
Lotheri  gravissima  illa  de  Propositionibus  suis  et 
de  tota  sua  sentieadi  agendique  ratione  praefatio 
primum  prodiisse  videtur). 
(Biblioth.  Schwabae.  Riederer  1.  I.  IV  p.  293). 

Propositiones  theologicae  Reuerendorum  Virorum 
D.  Mart.  Luth.  Et  D.  Philippi  Melanth.  Gontinen- 
tes  summam  doctrinae  Ghristianae,  scriptae  et 
disputatae  Witebergae,  inde  usque  abanno  1516. 
De  quo  teidpore  uaticinatus  est  Johannea  HiUen, 
initium  fore  reformationis  Ecdesiae  Mino  1516. 
Cura  praefatione  D.  Philip,  Melanth.  Witebergae. 
1558.  8.  ed.  Jacobus  Ejsenberg  Halle«sis. 

(Biederer  1.  1.  iV  p.  55. ) 

Propositiones  theologicae  Reu.  Vir.  Mart.  Luth.  et 
Phil.  Melanchthonis,  continentes  summam  Doctn- 
nae,  scriptae  et  disputatae  Witebergae  inde  us* 
que  ab  anno  1516  —  cmn  praef.  D.  Phil.  Me- 
lanchthonis.  Witebergae  (cura  Jacobi  Ejsenbergii 
Hallensis)  1561.  8«  (Melanchthonis  disputationes 
sunt  in  ea  editione  continuatae  usque  ad  a.  1559. 
cf.  Riederer  U  1.  IV  p.  55.  Fabricii  Gentit  Luther. 
I  p.  427). 

Leguntur  hae  Propositiones  Lutheri  latine  etiam 
itt  collect.  Opp.Luth,  Wittemberg.  1  p.  371.  Je- 
nensi,  p.  521,  germanice  in  Walchii  Collect^ 
Opp.  Luth.  diversis  locis:  in  reliquis  collectionibus 
non  omnes  latine  redduntur  hae  propositiones. 

Nos  textum  harum  Propositionum  sive  Dis- 
putationum  recudendum  curavimus  secundum 
editiones  a.  1530.  1538  vel  1558,  id  quod  singu- 
lis  adscripsiinus  in  notis:  ordinem  earum  qui  est 
in  editione  Jenensi  servayimus  paene  integrum. 
Disputationes  Lutheri,  quas  ille  ante  a.  1519  ha- 
buit,  iam  in  voluminibus  superioribus  reddidimus^ 


n.-j 


328  DigpataticteeB 


Disputationes  D.  M.  Lntheri. 

Disputationuin  plurimarum  materiae,  quae  a 
reverendo  D.  Martino  Luthero  ab  anno  Chri8tiM.D«  XIX. 
usque  ad  annum  M.  D.  XLV.  propositae  sunt  in 
schola  et  fideliter  explicatae,  in  quibus  animadver- 
tet  pius  leotor^  postquam  adversarii  purae  doctrinae 
Evangelii  oppugnare  res  veras  a  D.  Luthero  tradi- 
tas  coeperunt,  paulatim  doctrinam  salutarem  magis 
magisque  illustratam  esse.  Multum  enim  lucis  ad- 
dunt  Propositionibus  prioribus  sequentes.  Gum 
autem  praeoipui  articuli  doctrinae  Ghristianae  in  his 
Propositionibus  erudite  et  perspicue  explieentur, 
saepe  legendae  sunt,  et  lectae  pios  utiliter  erudieDt 
et  confirmabunt'^). 

Philippus  Melanchthon^) 
Lectori  S.  D.**) 

Gongessi  in  acervum  aliquot  Propositiones  Lu- 
theri  cum  ob  alias  causas,  tum  quia  gi^aves  quos- 
dam  locos  doctrinae  Ghristianae  continent,  qui  ex 
his  brevibus  sententiis  melius  cognosci  possunt, 
quam  ex  magnis  aliorum  voluminibus.  Hae  senten- 
tiae  primum  restituerunt  in  lucem  puram  evangelii 
doctrinam  de  poenitentia,  de  usu  sacramentorum, 
de  iustificatione,  quod  fides  in  Ghristum  iustificet 
coram  Deo,  non  opera  a  nobis  facta^).  Hae  res 
antea  iacebant  obrutae  nugacissimis  disputationibus 
Theologorum  et  Ganonistarum ,   id   quod  tunc  fate- 


1)  Melanchthon,  non  Melanthon  scriptum  le- 
gitur  in  edd.  1530  et  1538.  2)  In  ed.  Jen.  1556  legitur: 
quod  fide  propter  Christum  filium  Dei  accipiamus  remis- 
sionem  peccatorum  et  reconciliationem,  et  iusti  repatemur, 
non  propter  nostra  opera» 

*)  Haec  repetita  sunt  ex  edit.  Opp.  Luth.  Jenensi 
8.  1556.  **)  Haec  praefatio  legitur  in  editionibus  Pro- 
positionum  anni  Ib^O  eV.  ib*^^,  Vq.  «i^.  Vb^*^  4^^%t. 


D.  M.  Lntheri.  329 

bantur  illi  ipsi,  cum  haec  primum  nascerentur,  apud 
quos  nunc  capitale  est,  Lntherum  nominare. 

Si  quis  expenderit,  quantam  utilitatem  adferat 
piis  mentibus  horum  locorum  cognitio,  qui  in  his 
Disputationibus  patefacti  atque  illustrati  sunt,  intel- 
liget  se  plurimum  Deo  pro  his  spiritualibus  donis 
debere,  quae  magnopere  ad  Christi  beneflcia  co- 
gnoscenda  et  ad  Scripturas  intelligendas  conducunt. 

Cum  autem  haec  scripta  nonnulli  summa  vi 
conentur  opprimere,  decet  viros  bonos  ea  pro  vi- 
rili  defendere  et  ab  interitu  vindicare.  Quod  si 
non  licebit  ea  proferre  intheatra^),  in  tam  iniquis 
iudiciis,  legent  tamen  Christiani,  et  tanquam  intus 
canent,  vel  ad  docendas,  vel  etiam  ad  conflrman- 
das  conscientias  hac  doctrina,  quae  Christi  gratiam 
non  obscure  praedicat.  Vale. 

D.  Martinns  Lutherus. 

Pi  0  Lectori  *). 

Disputationes  seu  Propositiones  meas  a  princi- 
pio  causae  meae  contra  Papatum  et  Sophistarum 
regnum  tractatas  patior  extrudi ,  maxime ,  ne  me 
extollat  magnitudo  causae,  et  successus  in  ea  divi- 
nitus  mihi  datus.  Nam  in  his  palam  ostenditur  mea 
ignominia,  id  est,  inflrmitas  et  ignorantia,  quae  me 
in  principio  coegerunt  rem  tentare  cum  summo  tre- 
more  et  pavore. 

Unus  eram,  ^et  per  imprudentiam  in  istam  cau- 
sam  lapsHS,  cum  non  liceret  referre  pedem :-  in  mul- 
tis  et  magnis  articulis  pc^pae  non  solum  cedebam, 
sed  etiam  ultro  adorabam.  Quis  enim  ego  eram, 
miserrimus  tunc  iratercnlus^  cadaveri  similior  quam 


1)  Ined.  Jen. :  in  conscssus  Monachorum  et  Pontificuni. 

•)  Textus  repetitus  est  ex  edd.  1538  et  1558*,  in  edi- 

tione  15-30  non  invenitur    haec  praefatio,    et   primum  in 

editione  1538  prodiisee  videtar.    (Germanice  Walch.  XIV 

p.  470  coU.  XVm  p.  35.) 


330  Di»{Mia(doiie8 

homini,  qui  maiestati  Pontifici»  oonirairem?  a  euius 
facie  non  solum  reges  tevrBrum  et  totus  orbis,  8e4 
ipsum  coelum  et  trina  (ut  dicitur)  rerum  machina 
pavebant,  et  ab  eius  nutu  pendebant. 

Quae  et  qualia  cor  meum  isto  prirao  et  secun- 
do  anno  passum  fuerit,  quantaque  fuerit  mea  toin 
non  ficta  humilitas,  ac  pene  desperatio,  ah  quam 
parum  norunt  illi,  qui  postea  vulneratam  pontiflcis 
maiestatem  coeperunt  superbissime  invadere,  et  cum 
non  fecissent  hos  versiculos  (ut  Vergilii  verbis 
utar),  tulerunt  tamen  honores,  quos  tamen  illis  li- 
benter  favebam. 

Ego  vero,  dum  illi  spectatores  essent,  et  unum 
me  sinebant  periclitari,  tam  laetus,  ^onfidens  et  cer- 
tus  non  fui,  multaenim  ignorabam^^quae  nunc  scio. 
Denique  de  indulgentiis,  quid  essent,  prorsus  nihii 
sciebam,  sicut  nec  ipse  totus  papatus  quicquam  de 
eis  sciebat,  tantum  usu  colebantur  et  consuetudiue. 
Ideo  non  disputabam,  ut  eas  tollerem,  sed  cum  pul- 
chre  scirem,  quid  non  essent,  cupiebam  discere, 
quidnam  essent.  Et  cum  Magistri  mortui  seu  muti, 
id  est,  libri  theologorum  et  iuristarum,  mihi  non 
satisfacereut,  statui  vivos  consulere,  etipsam  eccle- 
siam  Dei  audire:  ut,  si  qua  reliqua  eesent  usquam 
organa  Spiritus  sancti,  mei  misererentur,  et  simul  in 
communem  utilitatem  me  de  indulgentiis  certiorem 
redderent. 

Hic  multi  boni  viri  meas  Propositiones  extol* 
lebant,  sed  hos  ut  ecclesiam  aut  organa  Spiritus 
sancti  agnoscerem,  fuit  impossibile.  Papam,  cardi- 
nales,  episcopos,  theologos,  iuristas,  monachos  su- 
spiciebara,  et  ex  his  spiritum  exspectabam.  Ita  enim 
crapula  et  ebrietate  doctrinae  ipsorum  eram  disten- 
tus ,  ut  ipse  me  neo  dormientem ,  nec  vigilantem 
seutirem.  Et  cum  omnia  argumenta  superassem 
per  Scripturas,  hoc  unum  cum  summa  difficultate, 
et  angustia,  tandem  Chi-isto  favente,  vix  superavi, 
ecclesiam  scilicet  esse  audiendam.  Pertinacius  et 
reverentius  multo  (quia  vero  corde  faciebam )  eccle- 
siam  papae  pro  vera  ecclesia  colui,  quam  isti  turpes 
sjcophantae,  c\u\  VioA\^  ^^^leeiam  papae  coBtra  me 


!>•  M.  Lirtheri-  331 

iaetanl.  Ego  si  sic  papam  contempsissein ,  sioiit 
emn  nunc  contetnnunt  sui  laudatores,  putassem  me 
elMiem  hora  absorbendum,  cum  Ghore  et  suis. 

Sed  ut  redeam,  cum  ita  ecclesiae  et  Spiritus 
sancti  exspectarem  sententiam,  mox  indicitnr  mihi 
silentium ,  et  allegatur  consuetudo.  Ego  territus 
avtoritate  nominis  ecdesiae  cessi,  et  cardinali  Oaie^ 
tano  Augustae  obtuli  silentium,  humiliter  petens,  ut 
et  elamoribus  adversae  partis  pariter  silentium  in- 
diceret.  Ille  vero  non  solum  hoc  denegavit,  sed  ad- 
didit :  Nisi  revocarem,  sese  damnaturum  omnia  mea, 
quaecunque  docuissem.  Docueram  autem  iam  ca- 
techismum  non  parvo  fructu,  quem  damnari  non 
oportere  sciebam,  neque  mihi  hoc  ferendum  esse, 
irisi  vellem  Christum  abnegare.  Ita  ventum  est  ad 
bano  necessitatem ,  ut  cogerer  extrema  tentare  et 
exspectare. 

Verum  non  nunc  historiam  meam  texere,  sed 
fneas  stultitias,  ignorantias,  infirmitates  confiteri 
volui,  ne  quis  me  (ut  Paulum  sequar)  existimet 
supra  id,  quod  videt  in  me,  et  me  hominem  fuisse, 
et  esse  nihil  dubitet,  si  quis  tatnen  dubitare  possit, 
in  tantis  offensionibus :  simul  ut  exemplo  meo 
terrerem  audaculos,  et  erucis  ac  satanae  imperitos 
(soperbos  volo  dic^re)  scriptorculos ,  quibus  iam 
nihil  est  papam,  imo  satanam  ipsum  vincere.  Lu- 
therus  est  petendus,  hoc  victo  satan  est  illis  ridi- 
culum. 

Quid  faciam?  Quomodo  potai^  etiam  si  essem 
angelus,  divinare,  tales  mihi  in  tergum  insurrectu- 
ros  esse  hostes  sub  nomine  irleo?  Sed  quid  ego 
stultus  conqueror,  cum  nuUi  fuerint  hostes  Christi 
et  Dei  peiores ,  quam  qui  sub  nomine  Christi  et 
Dei  Christum  et  Deum  persecuti  sunt.  Lege  Scrip- 
turas,  et  videbis,  quid  prophetis,  apostolis,  omni- 
busque  sanctis  acciderit.  Verum  est  illud  Mioheae, 
imo  Christi:  Inimici  hominis  domestici  eius.  Chri- 
stus  nunquam  fuisset  crucifixus,  nisi  pessimum  dia- 
bolum  inter  apostolos  Judam  aluisset  et  extulisset. 

Sed  tamen  has  meas  infirmitates  et  stultitias, 
optime  frater,    tibi  confiteor,    ut  tu  quoque  discas 


332  DispiitatioiieB 

humiliter  sapere,  soiens  certe  etverissime,  Batanam 
non  esse  mortuunn,  sed  adhuc  principem  esse,  noD 
unius  hominis,  nec  unius  regionis,  sed  totius  mundi, 
cuiua  potentiae,  astutiae  et  malitiae  nemo  non  est 
8ubiectu8,  nisi  unus  Ghristus,  et  qui  sunt  vere  Christi. 

Quare  non  est  quod  securi  simus  et^  superbe 
agamus,  et  nos  ipsos  miremur  in  gloria  donorora 
excellentium  supra  reliquos  homines.  Vides  hie, 
si  licet  saltem  hoc  gloriari,  ex  quanta  infirmitate 
me  Dominus  proyexerit  in  virtutem ,  ex  quanta 
ignorantia  in  scientiam,  ex  quanto  tremore  in  for- 
titudinem,  non  certe  sine  agonibus  et  tentationibus, 
ut  isti  audaculi  et  laeti  scriptorculi  praesumuDl 
Nec  tamen  eo  perveni,  quo  illi  iam  dudum  sibi  per- 
yenisse  yidentur.  Nam  ut  papam  et  maiestateBi 
eius  nunc  non  formidem,  tamen  Deum  papae  adhne 
formidare  cogor,  pene  magis,  quam  a  principio. 

Summa,  nos  nihil  sumus,  Christus  solos  est 
omnia,  qui  si  avertat  faciem  suam,  nos  perimus,  et 
satan  triumphat^  etiam  si  sancti  Petri  et  Pauli  es- 
semus.  Humiliemus  igitur  animas  nostras  sub  po- 
tenti  manu  Dei,  ut  exaltet  nos  in  tempore  suo. 
Deus  enim  superbis  resistit,  humilibus  autem  dat 
gratiam.  Sicut  Deo  sacrificium  est  spiritus  contri- 
bulatus,  ita  haud  dubie  sacrificium  diaboli  spiritus  est 
praefructus  et  securus.  VaJe  in  Domino,  et,  si  opas 
tibi  sit,  meo  labore  et  exemplo  melior  efficiare. 

Disputationes. 

R.  P.  Martinus  Lutherus  subiectas  sententias 

disputayit 
Anno  M.  D.  XIX.*) 

1.  Beatus  est,  qui  yiyit  ut  yult. 


*)  Hae  Propositiones :  Beatus  est  etc.  non  legQDtar 
in  edit.  Propositionum  Lutheri,  quae  anno  1530  prodiit, 
in  edd.  15B8  et  1558  leguntur.  Textus  noster  repetitus  est 
ex  edit.  1538,  collataed.  1558.  In  ed.  1538  inscriptio  haec 
eat:  R.  P.  Martinus  Luther  subiectas  sententias  dispntabit 
Dic  Jovis  prozima.  Anno  M.  D.  XIX.  (cf.  Walch.  Opp. 
Luth.  XIX.  p.  107.  1722). 


D.  M.  LutherL  333 

2.  Igitur  nemo  beatus  est,  nisi  qui  deliciatur  in 
lege  Domini. 

3.  In  lege  factorum  non  deliciatur  homo,  nisi  per 
legem  fldei. 

4.  Errat,    qui  legem  fidei    a  lege    factorum  aut 
membrorum  non  seiungit. 

5.  Errat  item,  qui  inter  legem  divinam  et  huma* 
nam  non  discernit. 

6.  Vim  vi  repellere,  lege  humana  constat. 

7.  Divina  lex  imperat,  et  pallium  cedendum  esse 
toUenti  tunicam. 

8.  Lex  humana,  non  consentiens  divinae,  iniusta 
est. 

9.  Lex  divina  concludit  omnes  homines  sub  pec< 
oato^). 

10.  Non  ideo  sequitur,  Deum  impossibilia  mandasse. 

11.  Nam  quod  erat  impossibile  per  legem  factorum, 
fyoBsibile  fftctum  est  lege  fldei. 

12.  Igitur  iugum  Domini  suave  est,   et  onus  leve. 

13.  Siquidem  fide  iustificamur,  consectaneum  ^ ) 
est,  et  Sacramenta  non  nisi  per  fidem  in  Ohristum 
ef&cacia  esse. 

14.  Quae  fides  ut  huius  sit  operis,  quod  iit  in  Sa- 
cramento,  necesse  est. 

15.  Nec  nisi  per  mortem  nostri    et  crucem  iusti- 
ficamur. 

16.  Ghristo  igitur  sit  gloria,  nobis  confusio  **). 


**)  In  colleotione  prima  disputationum  Vittem- 
bergensium,  quae  nec  anno  nec  loco  nec  typogra- 
pho  in  tituli  pagina  indicato  duodecim  foliis  form. 
quartan.  anno  1520,  id  quod  viri  docti  opinantur, 
in  lucem  prodiit,  et  cui  haec  inscriptio  est: 

„Insignium  theologorum  Domini  Martini  Lutheri, 
Domini  Andree  Carolostadii,  Philippi  Melanchthonis, 
et  aliorum  conclusiones  varie,  pro  divine  gratie  de- 
fensione  ac  commendatione :  contra  scolasticos  et 
pelagianos:    disputate   in  praeclara  academia  Vuit- 


1)  In   ed.    tlen. :    peccatam.    2)  In    ed.    1558:    con< 
sentaneam. 


334  Dispatationei 

tenbergensi.  Lege  Lector  et  afficieriB,  versa  fade 
catalogum  invenies'' 

tres  reperiuntur  disputationes ,  quae ,  quamquam 
a  Luthero  propositae  insigniuntur,  tamen  in  posterio* 
ribus  disputationum  et  operum  Lutheri  oollectioni- 
bus  non  redduntur.  Nos  eas  in  margine  hio  led- 
dimus,  sive  sunt  a  Luthero  ipso  profectae  mve  ab 
aliis. 

Prima,  quam  Riederer  in  libro :  ,|Nachrichten  znr 
Eirchen-Gelehrten-  und  Bfioher-Geschichte.  Altdorf 
1768.  Tom.  IV  p.  59^^  a  Garolostadio  compositam 
esse  suspicatur,  redditur  ibi  p.  8 — 10  his  verbis: 

Tredecim  conclusiones  de  Christi  incarnatione 
et  humani  generifi  reparatione.  D.  M.  L. 

Conclusio  1.  Unigenitus  dei  filius  incorporalis, 
incommutabilis ,  sibimet  consubstantialis ,  et  natara 
patri  et  spiritui   sancto  coaeternus,   2.  Calanaitatet 
nostras  assumens ,   factus   est  pro   nobi»  peccatum, 
ut  de  peccato   condemnaret  peocatum.    (2)  £it  nos 
effecti  iustitia,  non  ex  lege  imperata,  quia  ex  deo 
non  est,  sed  dei,  quae  per  beneficium  dei  datur  et 
consummatur.     Ut  non  sint  terribilia  et  gravia,  sed 
suavia  et  levia  praecepta.  3.  Itidem  factus  eet  ma- 
dictum  pro  maledictis,   tametsi  ipse  aeternaliter  sit 
benedictus.    Nec  nos  antea  salvandi  aut  benedicendi, 
quam  damnati  et  maledicti.  4.  Tanta  est  erga  om- 
nes  homines  dei  bonitas,  ut  nostra  velit  esse  merita, 
quae  sunt  ipsius  dona.     Et  pro  his,  quae  ipse  lar- 
gitus  est,    aeterna   praemia  sit  daturus ,    sua  enim 
dona  coronet  deus.    5.  Firmissime  credendum,  nul 
lum  hominem  accepturum  benedictionem  aetemam 
quem  (etiam  nolentem   et  contradicentem)  non  fe 
cerit  deus  vas  misericordiae   bonitate  eua  gratuita 
£t  ante  mundi  constitutionem,  in  adoptionem  filio 
rum  dei  praedestinatns    a  deo    eiusque  fuerit  vesti- 
gia  secutus.     6.  Praedestinatis    quoddam    divinum 
munus   et  audiendi  et  intelligendi,    quo    ad  fidem 
moveantur,  datur.    Reprobis  autem  non  adhibentur, 
per  quae  credere  possent,   obdurata    enim    eorum 
corda  relinquuntur.  7.  lustorum  alii,  dum  iustisunt, 
ex  huius  vitae  periculis,   ne  malitja  mutet  intellec- 


D.  M.  Lutheri.  335 


tum  eorum,  auferuntur.  Alii  vero,  donec  a  iustitia 
eadunt,  in  eisdem  peneulis  vita  produetiore  tenen- 
tur*  8.  Parvuli  sine  saommento  eancti  baptismi  de 
hoc  seculo  transeuntes,  nisi  pro  Ghristi  nomine  suo 
sanguiae  baptisentur,  aeterni  ignis  sempiterno  sup- 
plicio  aeternaliter  crucientur.  9*  Vestigia  Christi 
sequitur,  qui  gaudium  in  tribulatione  existimet,  ob 
id  patienter  insidias  inimicorum  suffert.  In  adver^ 
sis  non  frangitur^  sed  sperat,  in  prosperis  noii  ex- 
toliitur,  sed  timet.  10.  Homo  ad  imaginem  et  sU 
railitufdinem  dei  vitamque  aetemam  possidendam 
oreatus,  invidia  diaboli  ornamentis^  fnorum  spoiiatus, 
libero  arbitrio  vulneratus,  solus  etiam  divina  lege 
adiutus ,  ad  requirendum  medicum ,  quo  sanai^etuH) 
non  suffeeit.  11.  Est  autem  imago  iUa  terrenorutti 
affeotiiura  labe  detrita,  vitiis  deturpata,  poenalitati- 
que  obnoxia.  Renovatur  tamen  in  raente  creden^ 
tium  per  testamentum  novum,  quod  scribitur  in  cor- 
dibus  fidelium,  ut  absque  itaxla  homo  vivere  possit, 
dpafAdQTfjTog  nequaquam.  12.  Poenalis  illa  vitiositas 
ex  tibertate  subsecuta  fecit  peccatum  habendi  du« 
rapn  necessitatem ,  donec  tota  sanetur  infirmitas  et 
aedpiatur  tanta  libertas,  in  qua  sicnt  necesse  est 
permaneat  bene  vivendi  voluntas,  ita  sit  etiam  bene 
vivendi  et  nunquam  peccandi  voluntaria  felixque 
necessitas.  13.  Hla  de  die  in  diem  sanatur  per  gra- 
tiam,  carnem  cum  concupiscentiis  crucifigendo.  Hanc 
eoBsequimur,  dum  mortale  hoc  induerit  immortali- 
tatem  et  corruptio  ineorruptionem ,  ut  absorbeatwr 
mors  in  victoria,  et  consequatur  plena  iustitia,  xal 
^  zelela  dydnfj. 

Altera    disputatio,    quae   in    opp.  Lutheri  col- 

leetionibus  non  redditur,    ibi  p.  10  seripta  est  itas 

Conclusiones  quindecim  tractantes  An  iifori  phih>* 

sophomm  sint  utiles  aut  inutiles  ad  theologiam.  I).  M.  L. 

1.  Sacra  theologia,  etsi  est  doctrina  divinitus 
inspirata,  non  tamen  abhorret  literis  et  vocibus  tradi. 
2.  Inter  omnes  scientias  huraanitus  inventas  prae* 
cipue  est  ad  propagandam  tbeologiam  utilis  gram- 
matica;  3.  Non  ideo  in  Arist.  et  eius  philosophia 
studendiinD   est,    quia   terminis    eisdem   quandoqtie 


336  Oispiilationetf 

sancti  doctores  utuDtur.  4.  Aut  ettdem  sequeotia 
studeudum  e»t  in  marcolpho  vel  in  tabernis  rosti- 
corum.  5.  Imo  sequeretur,  quod  in  oainiam  om- 
nibus  (i.  in  nullis)  sermonibus  esset  stodenduin, 
quia  omnium  aliquibus  utuntur  verbis.  6.  Hnius 
ergo  consequentia  Magister  non  tam  ignorat  yocem 
propnam  cum  asina  Balaam  quam  cum  asino  Cii- 
mano  rudit.  7.  Et  omnem  eiusmodi  sopbistam  pa- 
tet  frustra  tempus  iu  Arist  perdidisse  ei  tantotaii- 
tam  insciliam  emisse.  8.  Si  quis  terminos  logieae 
et  piiilosopbiae  iu  theologiam  ducat  (necesae  est), 
ut  horrendum  cahos  errorum  condat.  9.  Phiiosophia 
de  motu  infinito  principiis  rerum  iuxta  Aiist.  nihil 
prodest  ad  theologiam.  10.  Permittitiir  potins  pio 
exercendis  et  aptandis  ingeniis  ad  humaoam  eoa- 
versationem.  11.  Philosopliia  de  naturia  et  proprie- 
tatibus  rerum  (sophistis  ignotissima)  utiliB  est  ad 
sacram  theologiam.  12.  Qui  dicit,  sacros  patres  per 
dialecticam  cum  laude  haereticos  confutasse  yei  de- 
clarasse.  13.  Is  nihii  aliud  facit,  quam  quod  8. 
patres  summa  ignominia  conficit,  nec  se  unquain 
aliquem  doctorem  intellexisse  ostendit.  14.  Qui 
sanctos  dei  colit  propter  temporalia,  neglecta  prius 
petenda  salute  spiritus,  contra  doctnnam  Christi 
facit.  15.  Et  qui  hanc  doctrinam  calumniatur,  non 
tam  est  insulsus  sophista,  quam  impius  (si  persteij 
haereticus. 

Tertia  disputatio  Lutheri,  quaein  collectionibus 
operum  eius  non  invenitur,  ibidem  p.  11  ita  legitur: 

Quaestio  theologica  cum  septem  conclusionibus 
de  naturali  potentia  voluntatis  hominis.  D.  M.  L. 

Utrum  voluntaiT  hominis  ex  naturaiibus  suis 
possit  ita  diligere  bonum  maius  et  maximum,  sicut 
potest  minus  et  minimum.  Conclusio  est  negativa. 
CorolL  1.  Voluntas  non  potest  se  conformare  die- 
tamini  rectae  rationis  naturaliter.  2.  Ratio  natura- 
lis  nec  rectum  habet  dictamen.  3.  Non  est  miruoi, 
quod  voluntas  potest  diligere  creaturam  et  non  orea- 
torem.  4.  Mirum  est,  quoties  diligit  creatorem  et 
non  creaturam.  5.  Dicere,  quod  opus  bonum  sine 
gratia   non    sit  peccatum,    est    duplex^  peeoatuni. 


D.    M.  Ltttheri. .  337 


Quaestio  (utrum  opera  faciant   ad   iusti- 

ficationem?) 

a  D.  Martino  Luthero  disputata 

"^Anno  M.  D.  XX**). 

•i 

1.  Ut  nihil  iustificat  nisi  iBdes,  ita  niliil  peQpat 
nisi  incredulitas. 

2..  lustificatio  propria  est  fidei  quarto  modo,  sic- 
ut  et  peccatum  incredulitatis. 

3.  Fides  nisi  sit  sine  ullis,  etiam  minimis  operi- 
bus  npn  iustificat,  imo  non  est  fides. 

4.  Impossibile  est,  fidem  esse  sine  assiduis,  mul- 
tis  et  magnis  operibus. 

5.  Nec  opera  post  iustificationem  factaiuslificant, 
lioet  vocentur  iustitiae  in  Scriptura. 

6.  Nec  opera  ante  iustificationem  facta^)  reum 
faciunt,  licet  vocentnr  peccata  in  Scripturis. 

7.  Natiis  ex  Deo  non  peccat,  nec  potest  peccare. 

8.  Qui  dixerit  se  non  peccare,  piendax  est,  et 
veritas  in  eo  non  est. 

9.  Quantum  faciunt  ad  substantiam  arboris  fruc- 
tus,  tantum  faciunt  ad  iustificationem  et  reatum 
opera. 

10.. Si  in  fide   fieri   posset  adulterium,    peccatum 
non  esset. 


6.  Nec  Christus  ut  non*)  meruit,  ut  esset  filius 
dei  et  mediator  hominum.  7.  Nec  virgo  Maria  me- 
ruit,  ut  portaret  filium  Dei. 

1)  In  editionibus  Propositionum  Latheri ,  qaae  anno 
1538  et  ante  1588  prodierant,  iiic  in  margine  adschpta 
legantur :  Sed  increduhtas,  sine  qua  nuUum  est  peccatum. 
(cf.  Riederer  Kirchen-  und  Buchergesch,  IV  p.  299. 

*)  Haec  Yerba  ut  non  falso  interserta  videntur ,  ni- 
6i  quidqaam  ex  verborum  teztu  ezcidit.  **)  Haec  dispu- 
tatio  deest  in  ed.  1530,  nos  textum  repetivimus  ez  ed.  1538 
et  1558.  ^ln  ed.  1538  inscriptio  haec  est:  Propositiones 
a  Martino  Luthero  disputatae  anno  XX.  U.  opera  faciant 
ad  iustificationem.  (cf.  Walch.  XIX.  p.  107.  1723.) 

Ltttheri  opp.  V.  A.  od  ref.  hiat.  i.  p.  Vol.  IV.  ^^ 


838  Disptttatk)  D.  M.  L. 

11.  Si  in  incredulitate  adores  Deom,   actom  ido- 
latriae  perpetrabis. 

12.  Funditus  perdit  fldes  tam  operum  bonorum  fi- 
duciam,  quam  maiorum  desperationem. 

13.  Fides  minuit  conscientiam  in  peccatis,  et  au- 
get  conscientiam  in  meritiB. 

14.  Nlsi  n08  omnes  mendaces  simus,  Deus  nobis 
yerax  esse  non  potest. 

15.  Nullorum    incredulitas  veritatem  Dei   evacimt. 

16.  iniquitas  nostra  iustitiam  Dei  commendat,  et 
tamen  iustus  est  vindex  iniquitatis. 

17.  Veritas  Dei  abundat  in  nostro  mendaeio,  in 
gloriam  eius,  ^  tamen  merito,  ut  peccatoreB  iudi- 
camur. 

1 8.  Licet  ^ )  facienda  non  sint  mala,  ut  Teniant  bona. 

19.  Facta  tamen  sunt  et  fiunt  mala,  ut  yeniant 
bona. 

20.  Non  fldes  aut  iustitia  e±  operibus,  sed  opera 
ex  fide  et  iustitia  veninnt. 

Quaestio  circuiaris   de  signis  gtatiae  etc. 

D.  Mart.  Luth.*) 
Anno  M.  D.  XX. 

1.  Sacramenta  gratiae  Christi  passione    et  morte 
virtutem  esse  sortita,  concedimus. 

2.  Sed   non  esse  talia,   nisi  in  novo  testamento, 
nec  statim  post  lapsum  Adae  fuisse  negamus. 

3.  Idem  Christus  eademque  fides  ab  Abel  in  finem 
mundi  per  varia  secula  regnavit  in  electis. 

4.  Sed  alia  et  alia  eiusdem  Christi  et  fidei  signa 
fuerunt,  quae  vere  sacramenta  gratiae  dicuntur. 

5.  Non  ergo  mutatae  circumcisionis  aut  oblatio- 
nis  in  baptismum  causa  fu|t  gratiae  donatio. 

1)  In  ed.  1538:  liceat. 

*)  In  ed.  Propositionum  L.  1530  i>aec  qoaestio  ita 
inecribitur:  Quaestio  circnlaris.  Sexta  feria^  D.  M.  Loth. 
et  in  fine  legitur:  1520;  et  in  edit.  1538  inscriptio  haec 
est:  Quaestio  circularis.  Feria  sexta.  D.  Martini  LdtberL 
Id  fine  )eg.:  M.  D.  XX.  Nos  textum  reddii^inma  edHioBis 
1530  collatis  editionibaa  1538  et  1558. 


de  fide  iofasa.  339 

6.  Sed  voIuBtai  sokt  Dei,  quae  pro  diversitate  tenopo- 
rum  et  hominum  diversis  signis  gratiam  suam  contulit. 

7.  Neque  euim  sacramenta  unquam  gratiam  aut 
remissionem  peccatorum  dederunt,  sed  sola  fldes 
sacramenti. 

8.  Sacramenta  veteris  legis,  per  quae  gratiam 
Deus  non  dedit,  sola  ceremonialia  Aaronici  sacer* 
dotii  fiierunt. 

9*  Hae  enim  iustitiae  camis  fuerunt,  quibus  ftiit 
impossibile  auferri  peccata,  sicut  nec  per  uostros 
ceremonias. 

Propositionesde fideinfusa  et  aequisitaetc. 

a  D.  Martino  Luthero  disputatae. 

Anno  M.  D.  XX*). 

1.  Accessuro  ad  sacramentum  omnino  est  neees- 
saria  ^)  fides  infusa.  •: 

2.  Fldes  acquisita  sine  infusa  nihil  est :  infusa 
sine  acquisita  est  omnia. 

3.  Dicere  Mem  infiisam  non  operari  sine  acqui- 
sita,  blasphemia  est. 

4.  Fides  acquisita  sine  infusa  non  operatur  nisi 
malum. 

5.  Fidem  aequisitam  intelligere  ex  verbo  Fauli: 
Fides  ex  auditu,  error  est. 

6.  Auditu  horrendum  est ,  quod  Doctores  Schola- 
stici^)  non  necessarium  esse  bonum  motum  cordis 
astruunt. 


1)  In  edd.  1538  et  1558:  neccssaria  est.  2)  In  edd.  1538 
et  1558:  D.  S. 

*)  Haec  inscriptio  est  repetila  ez  ed.  Propositionam 
L.  a.  1558  et  ed.  opp.  Luth.  Jen.,  in  edit.  1530  hae  Pro- 
positiones  ita  inscribuntur :  Ad  eubscriptas  propositiones 
praesidente  R.  P.  Martino  Luthero  Augusti.  respondebit 
venerabilis  pater  Henricus  Greiff,  Cistercien.  Zinnen,  artium 
et  philoBophiae  magister  pro  Biblia.  M  D.  XX.  In  ed. 
1538  haec  inscriptio  legitur:  Propositiones  A  D.  Martino 
Luthero  disputatae.  Anno  M.  D.  XX.  Nos  textum  reddi- 
dimufl  editionis  1530  coUalis  editionibus  1538  et  1558. 
(cf.  Walch.  XIX.  p.  107  et  1724.) 

22* 


34D  Disputatio  D.  II.  L 

7.  Si  velle  occidere  et  similia  est  obieem  ponere, 
multo  magis  noa  credere. 

8.  Homo  extra  fidem  positus  necessario  et  sem- 
per  habet  obicem  gratiae. 

9.  Qui  vel  tollendi  vel  non  ponendi  obicis  homi- 
ni  dant  potestatem,    obicem   suum   non  intelligUDt. 

10.  Fides  acquisita  non  modo  non  custodit,  sed 
etiam  evomit  verbum  Dei  semper. 

11.  Fides  acquisita  est  penna  struthionis,  sed  in- 
fusa  est  spiritus  vitae. 

12.  Etiam  sola  fides  infusa  satis  est  ad  iustifica- 
tionem  impii. 

48.  Imo,  nisi  sola  sit,  sine  ullis  operibus,  nihil  e8t 
neque  iustificat. 

14.  Opera  sequuntur  iustificationem  fidei  infallibi- 
liter,  cum  non  sit  otiosa*). 

15.  Recte  ergo  dictum,  Fides  sine  operibus  est 
mortua,  imo  non  est  fides. 

16.  Fides  infusa  tam  actu  et  obiecto,  quam  habi- 
tu  et  fine  differt  a  fide  acquisita. 

17.  KuUum  sacramentorum  septem  in  sacris  literis 
nomine  sacramenti  censetur. 

18.  Unum  solum  habent  sacrae  literae  sacrameD' 
tum,  quod  est  ipse  Christus  Dominus. 

19.  Sacramenta  novi  testamenti  promittunt  omni- 
bus,  dant  vero  solum  credentibus  gratiam. 

20.  Recte  dictum  est,  sacramenta  ^veteris  testa- 
meuti  non  iustificasse,  etiamsi  in  fide  et  caritate 
fierent. 

Alia  Dispu  tatio  de  non  vindicando  etc. 

a  D.  Martino  Luthero  habita 

Anno  M.  D.  XX*). 

1.  Christianae  religionis  cuUor  illatam  sibi  iniu- 
riam  nedum  non  ulcisci,  verum  etiam  malefacieD- 
tibus  benefacere  debet. 


I)  In  ed.  1538:  odosa. 

* )  Uaec  dispotatio    non    invenitar  in  ed.  Propos.  L. 
1530,  no8  teztum  reddidimua  ex  edd.  1538  et  1558.  inscrip* 


de  Qon  viQdicando  etc.  341 

2.  Christi  servus,  dum  aliorum  in  de  commi86is 
igboscit,   suorum  a  Deo  veniam    certissime  accipit. 

3.  Sui  offensam  ulciscentes  et  ad  Dei  conniven- 
tes  Christiani  censendi  non  sunt. 

4.  Christianus  ob  sui  offensionem  parum,  magis 
ob  proximi,    ast  ob  Christi   maxime  turbari  debet. 

5.  Inimico  condonatam  iniuriam,  habita  opportu- 
nitate,  opere  non  ostendentes  verbi  Dei  transgres- 
sores  arguuntur  indubie. 

6.  Pontifices  (neglecta  evangelii  praedicatione) 
ad  ceremoniarum  cultum,  sive  quarumcunque  rerum 
administrationem  conversi  a  Samuele  cum  Saulo 
Judaeorum  rege  audire  merentur:  Quoniam  abieci- 
8ti  sermones  Domini,    abiecit  te  Deus,  ne  sis  rex. 

7.  Praedicationis  praecipua  et  sola  a  Christo 
apostolis  est  facta  commissio,  huic  si  pontifices  non 
paruerint,  non  modo  apostolorum  non  sunt  sucees- 
sores,  sed  et  Christi  desertores. 

8.  Suas  traditiones  aeque  cum  divina  lege  niten- 
tes  observare  ^)  non  Christi  et  apostolorum,  sed 
satanae  et  antichristorum  vices  gerere  apertis  Scri^- 
turarum  testimoniis  convincuntur. 

9.  Minimum  Christi  verbum  solvens  universis 
hominum  decretis  nequicquam  est  obediens. 

10.  Plus  obedientiae  cuivis  verbo  Christi,  etiam 
minimo  debetur,    quam  totius  ecclesiae  ordinationi. 

11.  Inobedientiae  crimen  non  incurrunt,  qui  homi- 
num  traditiones  contra  legem  Dei  non  ducunt  au- 
diendas. 

12.  Inferior  superiorem  peccantem  fraterne  corri- 
piens  obedientiam  illi  debitam  exhibuisse  non  negatur. 

Disputatio   D.  Mart.  Lu  th.   de  baptismate 
legis,  lohannis  et  Christi  habita 

Anno  M.  D.  XX  *). 

y^  V,  Lex  baptisma  carnis,    lohannes  baptisma  poe- 
nitentiae ,  Cbristus  baptisma  gratiae  habet. 

tio  repetita  est  ex  ed.  Prop.  Luth.  a.  1558.  In  edit.  1538 
haec  disputatio  sic  inscribitur:  Alia  Disputatio  D.  Martini 
Lutheri,  habita  anno  M.  D.  XX. 

1)  In  ed.  1538:  observari. 

•)  In  ed.  1530  haec  disputatio  ita  \iiact\\i\\.\it  \  \^vK^x\r 


342  Dispiitftlio  D.  M.  L. 

2.  SoHus  Christi  baptisma  Bacramentuin  est,  prop- 
ter  verbum,    quod  in  illo   et  non  in  aliis  operatur. 

3.  Baptisma  legis  membra,  restes,  yaea  lavabat, 
figurante  spiritu  exteriorem  operum  sanctitatem  et 
legis  yelamen. 

4.  Baptisma  lohannis,  revelata  facie  legis ,  omnes 
peccato  immergit  et  gratiae  avidos  ftteit. 

5.  Baptisma  Christi  peooato  mersos  et  avidos 
gratiae  educit  iustificatos ,  et  novae  ci?eatura8  fadt. 

6.  Ut  baptisma  legis  poenitentiam  non  praestabat, 
sed  magis  praesumptionem ,  donec  in  baptisma  I(y 
hannis  desinebat. 

7.  Ita  lohannis  baptisma  gratiam  non  praestabat, 
sed  magis  desperationem,  donec  ad  baptisma  Christi 
pertingebat. 

8.  Nihil  repugnat  Christi  baptismati  pertinacios, 
quam  baptisma  iegis,  et  nihii  pronius  cedit,  quam 
baptisma  lohannis. 

9.  Kon  tantum  propter  usum  baptisandi  ^)  In  Ghri- 
sto  futurum  lohannes  baptisabat. 

10.  Sed  ut  tam  ofQcio  proprio,  quam  ministerio 
occidentis  literae  humiliatos  ad  Christum  praepa* 
raret. 

11.  Videtur  Christus  baptisma  lohannis  non  eva- 
cuasse,  sed  addito  verbo  vitae  seu  promissionia 
perfecisse. 

12.  Ob  quam  causam  baptisati  a  lohanne  denao 
baptisandi  fuerunt  baptismate  Christi*). 


tatio  Doct.  Mart.  Lutheri,  Deo  favenie,  Feria  sexta  fato. 
No8  teztum  huius  editionis  reddidimus,  collatis  edit.  1558 
et  edit.  1538,  ubi  haec  disputatio  tantummodo  inscribitor: 
M.  D.  XX.  Disputatio  D.  Martini  Latheri.  ( cf.  Walch.  Opp. 
Luth.  X.  p.  126.  2612). 

1)  In  edd.  1538  et  1558:  baptizandi,  baptizabat  etc 
*)  In  edit.  Propositionum  L.  1530  post  Disputationeni: 
Lex  baptisma  carnis  ctc.  haec  est,  quae  in  aliis  editioni- 
bus  non  invenitur,  nec  in  ed.  1538,  nee  in  ed.  1558,  nec 
in  Opp.  Luth.  edit.  Jen.  (In  ed.  1538,  quae  nobis  ex  bi- 
bliotheca  ecclesiae  Schwabacensis  praesto  erat,  tantam- 
modo  inscnptio  invenitur:  Disputatio  circularis  ad  fiita* 
ram  sextara  Feriam,  et  initium  disputationis  in  infimo  miU' 
gine  iQScriptvim:  111.1%««^,  x^\!(^^  Qmittantar) : 


de  bapt  legis  etc;.  ek,  4^  e2|;cQipipian«  etc.       34H 


Disputatio  D.  Mart.  Luth.  de    Excommuni- 

catione  etc. 

Anno  M.  D.  XXI. 
ad  futuram   feriam  sextam'*'). 

1.  Errant  ecclesiarum  praepositi,  dum  per  excom- 
municationem  vindictam  sui  et  sua  quaerunt. 

2.  Excommunica(ionis  virga  lugentium  huiiiilitate 
infligi  debet,  non  saevientium  pastorum  fastu  et 
superbia. 

3.  Nec  satis  est,  si  in  re  contra  Dominum  for- 
moso  scribatur  titulo:  In  Domino  mandamus  atque 
requirimus. 

4.  Griminosum  in  carnis  interitum  tradi  iusjsit 
apostolus,   ut  spiriius  servaretur.    Igitur  male  sen- 


Disputatio  oircalaris 
ad  futuram  seztam  feriam. 

Missa  neminem  sanctificat  aut  iuetura  facit  nec  a  pec- 
catis  liberat. 

Igitar  missa  non  est  sacrificium ,  Bcd  signum  veri 
sacrificii. 

Qaod  fidem  e^fjrc§t  et  veritatem  aaget. 

Kullum  prorsas  amplius  est  sacrificium  apud  Chri- 
Btianos. 

Kisi  unicum  spir^^u^,  quo  corpora  nostra  exhibemus 
Deo. 

Hostiam  sanctam,  viventem  et  Deo  placentem. 

Quod  est  cor  contplium  et  humiliataro  non  obediens 
concupiscentiis  suis. 

Hoc  est  sacrificium  laudis  et  iustitiae  omni  hora  Deo 
offerendum. 

Missa  etiam  sancti  ejt  iasti  sacerdotis  nulli  alteri  prod- 
est.  , 

Orationes  vero  in  missa  omnibus  fidelibus  prosunt 
nolit  velit 

Impii  autem  et  peccatoris  missa  cum  orationibus  suis 
blasphemia  est  et  peccatum. 

N.  A. 

*)  Haec  dispuU^Q  L.  de  excommunicatione  etc.  non 
legitor  in  edit.  1530,  pos  textum  reddidimus  edd  1538 
et  %^bS.  In  ed.  153Sdee8tin3criptio.  (cf.  Walch  XIX  p.  82. 


344  Dispiitatk)  D.  H.  L. 

tiunt,  qui  per  exconimunicationem  diabolo  animas^) 
tradi  putant 

5.  Carnis  interitus  in  poenitudine  et  per  resipi- 
scentiam  fit  ad  profectum  spiritus  ei  interioris  homi* 
nis  innovationem. 

6.  Deinde  nec  fraternam  ab  eo  separavit  carita* 
tem  apostolus ,  quem  de  congregatione  praecepit 
separari. 

7.  Excommunicandus  propter  animi  malitiam  et 
crimina  publica,  antequam  visibiliter  excommuniea- 
tur ,  iam  praecisus  est. 

8.  Quocirca  excommunicatio  externa  signum  dun- 
taxat  est  excomnmnicationis  interioris. 

9.  Excommunicatio  externa  non  est  efBcax  et 
infaTlibile  signum  interioris  excommunicationis ,  sed 
saepe  fallacissimum  signum. 

10.  Iniusta  excommunicatio  exteme  excommunicato 
non  nocet,  sed  soli  excommunicanti  et  eidem  con- 
sentientibus. 

Episcopis  et  Diaconis  ecclesiae  Vuittem- 

bergensis 

de  voto  religionum  disputantibus  Martinus  Lutherus 

Servus  haec^)  mittit*). 

Anno  M.  D.  XXI. 

Jesus. 

1.  Omne  quod  non  est  ex  fide,  peccatum  est. 

1)  In  edd.  1538  et  1558:  animam.  2)  In  ed.  1558 
legitur  :  ex  Pathmo  haec  mittit. 

*)  Texlus  repetitus  est  ex  ed.  1530,  collatis  editionibos  ' 
1538  et  1558.  Uaec  disputatio  ultima  est  earum,  quae 
a  Luthero  scriptae  in  ed.  1530  traduntur,  ibi  enim  sequuntur 
hanc  Conclusiones  Nic  Amsdorfii  et  Disputationes  Phil. 
MelaDchthonis.  Harum  Propositionum  Lutheri  etiam  sin* 
gularis  prodiit  editio  sub  titulo; 

ludicium  Mar  |  tini  Lutheri  de  Votis,  scrip  |  tam  ad 
Episcopos  et  |  Diaconos  Vuit  |  tembergcn.  |  Ecclesiae. 
Vuittembergae.  4  (sine  anno;  tituli  pagina  figuris  margi* 
nalibus  est  ornata;  haud  dubie  anno  1521  liber  est  im- 
pressua.     ^BibL  Korimb.  897.   Nro.   8.  (Panzer   IX,  80). 


de  voto  religioiiam.  345  - 

2.  Hoo    verbum    de    fide   illa   unica   iustifidante 
dicitur. 

3.  Fides  inforoiis,  acquisita,  generalis,   et  quam 
docent  prostibula  papae,  somnium  est. 

4.  De  qua  nihil  in  Scripturis,  nec  nos  nunc  eiud 
meminisse  volumus. 

5.  Est  autem  fides  substantia  rerum  sperandarum, 
argumentum  non  apparentium. 

6.  Hoc  est,  firma  opinio  constansque  conscientidi 
iustitiae  et  salutis. 

7.  Quae  nullis  prorsus  operibus,    sed  sola  mise- 
rentis  Dei  gratia  paratur. 

8.  Fides  nunquam  est   praeteritarum  rerum,    sed 
semper  futurarum. 

9.  Idem  enim  Deus   eademque  misericordia  anti- 
quis  et  nobis  futura  fuit. 

10.  Errant  itaque  sophistae ,    Paulinam   fidei  defi- 
nitionem^)  prateritis  tribuentes. 

11.  Non  enim  factis  rebus,  sed  promissionibus  Dei 
res  facturi  creditur. 

12.  Res  enim  videntur,  non  creduntur,  factor  au- 
tem  omnium  solum  creditur. 

13.  Opus  bonum    fit   aliquando   opinione   iustitiae 
et  salutis  quaerendae  per  ipsum. 

14.  Haec  opinio    universa    impietas,   infidelitas  eit 
idolatria^J  est. 

N  08  etiam  hanc  editionem  conttilimus  eiusque  lectiones  ab 
editione  Propositionum  principe  a.  1530  Yariantes  in  mar- 
gine  adscripsimus.  Panzer  in  Annal.  typ.  IX,  102  alteram 
editionem  commemorat,  quae  nec  looo  nec  anno  indicato 
prodiit  8ub  hac  inscriptione : 

ludicium  Martini  Lutheri  de  Yotis.  Scriptum  ad 
Episcopos  etDiaconos  Wittembergen.  Ecclesiae.  (Wittem- 
bergae).  8.  (cf  Walch.  XIX,  1797.  2042.  coll.  Introd.  p. 
110.  113).  Versio  germanica  huius  libelli  tunc  prodiit  nec 
anno  nec  loco  indicato  sub  hac  inscriptione : 

5Doctor  5D^artin  Sutl^cr^  ^urfe  fc^lugrcbc  t)on  bcn  gclilbs 
bcn  t)nnb  gc^flUd^cn  lcbcn  bcr  (Sloftcr.  In  tituli  pagina  cer- 
nitur  signum  typographicum  folii  tranayersi.  In  fine  legi- 
tur:  33ctt)crung  mit  gcfc^rifft  fum^jt  balb.  ^aticn^;  et  signum 
typogr.  folii  trausversi  iterum  positum  est. 

1)  In  edd.l530et  1538,  et  in  ed.  orig.  1521:  diffiniti- 
onem.    2)  In  ed.  1538:  idololatria. 


346  Ditpnftftlia  ]>4  M.  L. 

i5.  El  peccat  m  fldem,  in  promiMidDem  veritatis 
Dei,  et  in  totam  tabulam  primam. 

16.  Sequitur,  opus  huiusmodi  impiura)  saerilegum 
et  prorsus  infidele  et  gentile  esse^ 

17.  Quo  non  Deo  yivo  et  vero,  sed  idplo  et  men- 
dacio  cordis,  id  est,  daemonibus  servitur. 

18.  Talia  opera  parat  lex  etiam  diviiMi,  si  nondum 
fuerit  spiritualis. 

19.  Hinc  opera  iegis  vocat  Paulus,    quibus  ira  et 
mors  debetur. 

20.  Lex  autem    facta  spiritiiaHs  ocoidit,    et  opeia 
cuncta  evacuat,  et  parasceue  est  gratiae. 

21.  Gratia  vero  in  occisis  et  in  sabbato  faoH  bona 
opera. 

22.  Peecans  in  tabulam  seeundam  peoeat  simul  in 
tabulam  primam. 

23.  Ideo   plus   peecat    adulter,    qnam    hypoorita, 
ceteris  paribus. 

24.  Faoilius  autem  cognoscitur  adulterium,    quam 
hjpocrisis,  ideo  et  facilius  curatur. 

25.  Ut  meretriz  abusum  auri  potest  ponere  solum, 
aut  simul  et  aurum. 

26.  Ita   impius  potest    impietatem    operis    ponere 
solam,  aut  simul  et  opus. 

27.  Ut  meretrix  abusum  auri  poneredebet,  aurum 
ponere  non  cogitur. 

28.  Ita   impius   impietatem   opi&ria    ponere    debet, 
opus  ponere  non  cogitur. 

29.  Votum    religionum    aut   quodcunque    omnino 
quaedam  lex  est  conscientiam  natura  captivans. 

30.  Et  vita  religiosa  aut  devotarianon  nisi  opera 
legis  natura  sunt. 

31.  Quaecunque  ergo  de  lege  et  operibus  Paulus 
sentit,  de  votis  et  religiosis  sententia  sunt. 

32.  Est  itaque  vovere  virginitatem,  eoelibatum,  re- 
ligion«m  et  quodlibet,  sine  fide. 

33.  Tale  votum  sacrilegum,  impium,  idolatrioum ' ), 
daemonibus  vovetur. 


1)  In  ed.  1588:  idololatricum. 


de  voto  religioimm.  347 

34«^  Vox  ita  voventiuin  est  haeo:  Voveo  tibi,  Deus, 
totius  vitae  sacrilegam  impietatem. 

35«  Tales  religiosi  eunt  similes  vel  peiores  Gallis 
et  Vestalibus  gentium. 

36.  Imo  oum  Manasse  impio  cultores  sunt  Moloch 
in  valle  Ennon. 

37.  Quia  vota  suaopinione  iustitiae  et  salutis  vo- 
vent,  per  ipsa  parandae. 

38.  Quam  opinionem  soli  miserenti  Deo  debent, 
et  dant  eam  operibus  suis. 

39.  Sic  per  vota  sua  opus  manuum  suarum  ado- 
rant,  et  colunt  pro  Deo. 

40.  Fides  enim  est  ea  opinio  cordis,  qua  solus 
unus  verus  Deus  colendus  est. 

41.  Imo  infidelitas  et  perversitas  cordis  et  eumma 
impietas. 

42.  Metuendum,  his  infldelitatis  temporibus,  inter 
mille  vix  unum  pie  vovere. 

43.  Probabile  enim  est ,  non  fuisse  voturos ,  si 
scissent  nec  iustitiam,  neofialutem  per  vota  contingere. 

44.  Qttorum  vox  id  confitetur,  dioens:  Quid  alio- 
qui  facerem  in  monasterio. 

45.  Omnes  tales  adversus  Dominum  et  Christum 
eius  sacrilegam  vivunt  religionem. 

46.  Unde  et  rigide  punienda  sunt  eiusmodi  vota, 
nedum  rumpenda. 

47.  Et  ea  monasteria  ceu  satanae  et  lustra  et 
prostibula  solo  aequanda. 

48.  Nee  eos  quioquam  iuvat,  quod  sna  informi,  id 
est,  ficta  fide  se  vovere  et  vivere  iactent. 

49.  Nec  voluntarium  illud  prodest,  quod  e  natura 
et  libero  arbitrio  fingunt. 

50.  Est  itaque  sibi  conscius  aliquis,  sese  hac  sa- 
crilegae  opinionis  impietate  vovisse. 

51.  Hie  nihil  morari  debet  papistioam  autoritatem 
aut  vulgi  opprobrium. 

52.  Bed  salutis  suae  rationem  praeferat  omnibus, 
et  votum  cum  professione  relinquat. 

53.  Melius  est  apostatam  esse  infemi  et  impietatis, 
quam  coeli  et  pietatis,  ut  Proverbiorum  sexto  con- 
Bulitur. 


348  Diaputatlo  D.  M.  Li. 

54.  Aut  Bi  Yolet  et  potest,   votum    et    religioDem 
teneat,  impietatem  ponat. 

55.  Potest    enim    religiosus    abusum    voti  solum, 
aut  simul  utrumque*)  ponere. 

56.  Abusum    voti    dicimus,    hanc    ipsam     impiam 
opinionem  fidei  adversariam. 

57.  Imo    abusum    seu    impietatem    debet    ponere, 
sub  maledicti  aeterni  poena. 

58.  Votum  autem^)  seu  religionem,  nova  pietatis 
opinione,  innovare  denuo  potest. 

59.  Quod  si  denuo  innovare,  et  ab  integro  vovere 
non  volet,  liberum  esto. 

60.  Prius  enim  impietatis  votum,  ut  nihil  unquam 
fuit,  ita  nihil  est  nec  erit. 

61.  Ideo    nisi    novo   voto')   in   jfide    pia   voveris, 
liber  es  et  fuisti  ab  omni  voto. 

62.  !Nihil  enim  contra  Deum,  sed  omnia  pro  Deo 
possumus  et  debemus. 

63.  Certum  est  episcopis  nostris    apostatieis    reg- 
nantibus  fidem  Dei  occubuisse. 

64.  Horum  igitur  culpa  est  perditio  tot  adolescen- 
tulorum  et  adolescentularum  voventium. 

65.  Quo  fit,  ut  maiorem  tales  habeant  et  neoessi- 
tatem  et  ius  vota  sua  rumpendi. 

66.  Quia  fidem    et  regnum  Dei   non    audierunt  a 
niutis  illis  tyrannis. 

67.  Imo  sicut    oves   a  lupis   per  impiam    operum 
doctrinam  ab  eis  devorati  sunt. 

68.  Multo   maxime   ii   etiam  extrudendi    sunt,   qai 
ventris  aut  gloriae  affectu  voverunt. 

69.  Deus  opera    sui    praecepti  damnat      et    omitti 
mandat,  si  sine  fide  fiant. 

70.  Multo  magis  opera  votorum  damnata  et  omis- 
sa  volet,  si  sine  fide  fiant. 

71.  Non   per  haec  omnium  religiosorum    vota  aut 
vitam  damnasse  volumus. 


1)  In  edd.  1538  et  1558:  utrunque.  2)  In  ed. 
Propositionum  1558  et  in  ed.  Jen.  Opp.  L.  deest:  autem. 
3)  In  edd.  1538  et  1558  et  in  ed.  Jen.:  de  novo.     " 


f 

de-  TOto  religionuiti.  349 

72.  Sed  sicut  Paulus  legis  usum   legitimum,    ita 
nos  vo(;prum  docemus. 

73.  Novum  enim  testamentum   regnum    est   liber- 
tatis  et  fidei. 

74.  Ideo  ut  legem  et  opera  eius  non  patitur,  ita 
nec  vota  nec  religiones  eorum. 

75.  Haeo  tamen  libertas  non  carnis,   sed  spiritus, 
seu  conscientiae  est. 

76.  Ut  ergo    cuni  apostolo    sub  lege    fleri  potest, 
qui  non  est  sub  lege,  iure  huius  libertatis. 

77.  Ita  ad  eandem  libertatem  pertinet,  sese  posse 
perpetuo  voto  aut  cuicunque  legi  subdere. 

78.  Talis  fuit  Bernardi    religio ,    et  omnium ,    qui 
feliciter  religiosi  fuerunt. 

79.  Non  enim,  ut  iusti  et  salvi  per  hoc  vitae  ge- 
nus  fierent,  vovebant. 

80.  Sed  ut  iam    fide  iusti    et  salvi    libere  in  istis 
votis  degerent. 

81.  Sic  tuto  ^)  et  vovet    et    vivit  in  religionibus, 
qui  fide  in  iilis  vivit. 

82.  Et  non  per  eam  vitam  iustus,  sanctus  et  sal- 
vus  fieri  confidit. 

83.  Imo  cum  aposlolo  stercora  ducit  has  iustitias 
et  sanctitates  propter  iustitiam  fidei. 

84.  Sacriiegium  itaque   est,    ordines    religiosorum 
sanctos  appellare. 

85.  Una  religio  sancta  et  sanctificans  est  christia- 
nismus  seu  fides. 

86.  Cuius  sanctitatis    nomen    non  sine   animarum 
deceptione  aliis  communicatur. 

87*  Fit  enim  hoc    abusu  nominis,    ut    vota    plus 
noceant,  quam  lex  et  opera  eius. 

88.  Siquidem  lex  saltem  est  paedagogus  ad  Chri- 
stum  et  fidem  eius. 

89.  At  votum  hoc  modo  paedagogus  est  a  Christo 
et  fide  ad  legem. 

90.  Ferenda,    imo  utilia  emnt  et  hac  ratione  mo- 
nasteria,  si  paedagogia  essent. 

91.  Ut  pueri  ad  tempus  erudirentur  in  eis  ad  Chri- 
stum  et  fidei  libertatem. 

1)  In  ed.  orig.  1521 :  tute. 


350  DiBpatitio  D.  M.  L. 

92.  Nuno  vero    et  viri  vovent^    et   in  perpetaum 
vovent,  ut  pueri  sint  semper. 

93.  Etsi  igitur  vovendi  studium,  pio  fidei  U8u,  in- 
Doxium  esse  potest. 

94.  Vitae  tamen  ipsum  genus,    sieut    l^is    vita, 
pugnat  cum^)  evangelio  et  christianisino, 

95.  Et  mors  et  mala    mundi   bono    fidei  usu   in- 
noxia  esse  possunt. 

96.  Natura  tamen  sua  pugnant  adversus  pietatem 
et  ecclesiam. 

97.  Quod  ergo  ecclesia  sentit   de  morte  et  malis 
mundi,  hoo  de  votis  et  religionibus  sentiendum  est. 

98.  ntrobique  enim  non  iusiitia,    sed  libertatis  et 
iustitiae  usus  et  exercitium  esse  potest. 

99.  Is  solum  error  animarum  perdendus  est,   qai 
vota  pro  re  bona  et  iusta  sequitur. 

100.  Et  mors  luorum,  et  votum  luorum  est,  si  utro- 
libet  legitime  utaris. 

101.  Et  mors   perditio,  ^et  votum  perditio  est,  si 
utrolibet  perverse  abutaris. 

102.  Omnia  enim  sanotis    in  bonum,    impiis    vero 
omnia  in  malum  cooperantur. 

103.  At  hodie  fidem  et  usum  hune  milli  ferme  do- 
cent  religiosi. 

104.  Proinde  damnandae  et  prohibendae  erant  uni- 
versae  religiones. 

105.  Imo    cum   contraria    doceant,   sunt  fugiendae 
sicut  prostibula  publica. 

106.  Contrarium  enim  est  docere,    religiones    esse 
vitam  consiliorum  ultra  praecepta. 

107.  Contrarium  est  docere,    religiones  esse  status 
perfectionis. 

108.  Contrarium,  imo  horrendum   est  docere,  reli- 
giones  esse  supra  communem  vitam  Christianorum. 

109.  Haec  cum  sint  capita  doctrinae  eorum,    nihil 
sceleratius  docetur  in  orbe. 

110.  His  enim  avertunt  corda  hominum  a  fide,  com- 
muni  salutis  via,  ad  sua  praecipitia. 

111.  Ideo  eius  opinionis   vota    ceu  satanae  ultima 
opera  solvenda  et  perdenda  sunt 

1)  In  ed.  orig.  1521  deest:  teum. 


de  Yoto  religioa«in.  351 

112.  Nec  qaemqam  movere  debet,  si  ordinibus  9a- 
cris,  quos  vocant'),  fuerit  illarYatus. 

113.  Nihil  enim  ordines  illi  sacri,  quam  larvae  eunt 
hominum,  Deo  ignotae. 

114.  Character  presbyteralis  non  nocebit,  nisi  rem 
flctam  metuas. 

115.  Ministerium  verbi  et  ecolesiae,  id  est,  populi 
Dei^),  presbyterum  te  vere  et  dolum  facit. 

Ij6.  yt  fides,    ita  et  caritas   excepta  est  in    omhi 
voto  et  religione. 

117.  jNihil  enim  posaumus  adversua  fidera,  ita  nec 
adversus  caritatem. 

118.  Obstabit  ergo  votum,   statukum,    regula,    ne 
proximo  servire  alicui  possis.     . 

119.  Hic  rumpes  vincula  illa,  sioctt  Scwoson  stup- 
pas  Philistinorum. 

120.  Francisoanus    itaque   pecuniam    proximio    por- 
tare  aut  porrigere  recusabit. 

121.  Hic  non  modo  impius  in  Deum ,   sed  ridicule 
quoque  stultus  est. 

122.  Pecimiam    proximorum    non    tangit    aut  ifert, 
cui  tameh  debet  et  vitam  et  omnia. 

123.  Aut  enim  Franciscus  hoc  non  voluft,  aut  hu- 
manum  quid  in  ea  re  passus  est. 

124.  Eiusdem  impietatis  est,  si  parentes,    dpmesti- 
cos  aut  amicos  reliqueris. 

125.  Modo  tua  opera  opus  habeant,  et  tu  illis  prod- 
esse  possis. 

126.  Impie  praetexunt    hic    obedientiam,  ob  quam 
bonum  opus  intermittendum  sit. 

127.  Non  est  haec   obedientia    nisi   satanae,    quae 
obedientiam  Dei,  id  est,  caritatem  omittit. 

128.  Aut  ergo    da  monasteriis  doctores  fidei,   aut 
dele  ea  funditus. 

129.  Non  potest  doctrina  et  vita  votorum  sine  doc- 
trina  fidei  non  esse  via  ad  mortem. 

130.  Nee  eiusmodi  sunt  monasteria ,  ut  medium  et 
neutrum  esse  quid  possint. 


1)  In  ed.  orig.  1521  vocabula:   ut  vocant,  parenthe' 
818  incladantar  signis.    2)  Ibid.  dee8t:  Dei, 


352  Disputatio  D.  M.  t. 

131.  Sed  simpliciter  sunt  os  inferni  patentissimum, 
si  fidei  scientia  desit. 

132.  Getera  opera  et  vitae   genera   non  illaqueant) 
etiam  absente  fide,  conscientiae  fiduciam. 

133.  Monasticum   vero  genus,    si  fldes  desit,    non 
potest  non  lactare  conscientiam  impia  fiducia. 

134.  Ecce    haec    sunt  illa    tempora    novissima    et 
periculosa  apud  Paulum. 

135.  Hi  sunt  homines    speciem    pietatis    habentes 
et  virtutem  eius  abnegantes. 

136.  Hi  sunt   lupi  intus    rapaces,    sub   vestimentis 
ovium  incedentes. 

137.  Hi  sunt,  qui  amissa  flde  docent:  Ecce  hic,  et 
ecce  illic  est  Christus. 

138.  Hi   sunt  Pseudochristi,    qui  etiam    eiectos  in 
errorem  ducunt. 

139.  Hi     sunt,     quorum    operationibus     antichristi 
regnum  firmatum  est^). 

Haec  sic  disputari  volo,   ut  certa  et  vera 

teneantur;     quae    sequuntur,    simpliciter 

propono  disputanda  et  inquirenda. 

An  liceat  perpetuum  votum  vovere?^) 

1.  Evangelica  libertas  divini  est  et  iuris  et  doni. 

2.  Ea  est  nulli  operi,  loco,  rei,  personae  adhae- 
rere  necessario. 

3.  Sed  usum  horum  omnium,  ut  sese  obtulerint, 
liberum  habere. 

4.  Nec    potest    horum')    cuiquam    proprie    sese 
dedere,  alia  abdicare, 

5.  Sed  prorsus  absque  electione  communem    et 
indiflferentem  omnibus  sese  praestare. 

6.  Uni  duntaxat  verbo  gratiae  necessario  adhae- 
rendum  esse  novit. 


1)  In  editione  principe  nunoerus  thesium  140  est, 
omissus  enim  est  numerus  80 ,  et  theBis  octogesima  falso 
insignitur  numero81.  2)  In  ed.  Jen.  opp.  L.  a.  1556  hic 
additum  est:  Anno  M.  XXII.  3j  lo  edd.  1538  et  1558:  harum. 


de  voto  reli^onum.  353 

7.  Quod  solum  propheta.  in  psalmo  petit  a  Do- 
mino,  et  Christus  laudat  in  Magdalena. 

8.  Nihil  iuris  ergo  est  ulli  oreaturae  in  hanc  li- 
bertatem. 

9.  Nec  in  manu  eius  quidquam  in  illa  mutare 
aut  superordinare. 

10.  Nec  dubium  est,  autore  Paulo,  quin  Deus 
illam  exigat  in  omnibus,  prae  omnibus,  ab  om- 
oibu». 

11.  Ut  tam  impossibile  sit  ipsum  agnoscere, 
quioquid  aliter  factum  fuerit. 

12.  Quam  impossibile  est,  ut  se  ipsum  neget,  aut 
verbum  suum  revocet. 

13.  Sequitur,  vota  talia  esse  oportere,  quae  huic 
libertati  non  repugnent. 

14.  Talia  autem  non  sunt,  nisi  libera  sint,  nunc 
servari,  nunc  omitti  potentia. 

15.  Constat  enim  vota,  locis,  personis,  rebus, 
operibus,  natura  sua  esse  affixa. 

1 6.  Virginitatem  enim  vo vere  nihil  est,  nisi .  operi 
et  personae  sese  afBgere. 

17.  Quare  non  potest  sic  voveri,  quin  libertas 
maneat  eam  relinquendi. 

18.  Alioqui  contra  libertatem  necessario  adhae- 
retur  illi,  quod  necessarium  non  est. 

19.  Hic  nihil  eos  iuvat,  quod  Apostolo  magistro 
virginitas  melior  est  coniugio. 

20.  Non  quid  bonum  aut  melius,  sed  quid  opor- 
teat  et  non  oporteat  fien,  quaeritur. 

21.  Bonum  coniugium,  melior  virginitas,  sed  op- 
tima  fidei  libertas. 

22.  Coniugium  non  necessarium,  virginitas  non 
necessaria,  sed  necessaria  libertas. 

23.  Ut  ergo  nec  bonum  propter  melius,  nec  me- 
liiis  propter  optimum  est  perdendum. 

24.  Ita  multo  maxime  necessarium ,  propter  non 
necessarium,  non  est  violandum. 

25.  Item  nec  optimum  propter  melius,  nec  me- 
lius  propter  bonum  toUendum, 

Lntheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  L  p.  Yol.  IV.  a<o 


»i 


x'is::z:b  ?u*Qiar  t«im. 
: ..   S:  i;::-rr  i-^^j^ii:  ^%DKai    ^ouxi  ywg^;.  ewlf 


:"    A:~    cr_n  ?:in:'*  r*e;»    9«jt^  roiK:* ,    «ne  m» 

t-:t- :^^-.. 

:.^.  0-::^  h:.*    ?;;  c«:i=:  serrAre  T\)<&ai «    a  » 
rj,   :iii  T.:-z:_ 


"• " 


.>«•:*  jiae  ;^^ :  .le^cfii  €«b.  *|HBc  «cc^^  ranL. 

4?.  l:i  ^:.**  n.a  r*i  v^p»?,  »i  uD^rtaiae  regiMAi^ 
O'^  -ererif. 

4T'.  HsW    ig::TiT    !:^-«rti?    Tori    in    roto    ?erraTii 


J     1".  ei.  ?.^^^:  S  .  2^  la  HrJ  !>aNlX^  ec  ed.  J«.:*. 


de  yoto<rQli9>on¥iin.'  355 

46.  Pio  .errore  lapai  vovei-uuty  cum  idemriBit,  ac 
si  nihil  voverent. 

47«  Nisi  (]^Qd  occasione  voti  in  spiritus  aui  usum 
certum  pervenerunt. 

48.  Toleravit^)  eam  atuUitiam,  ut  multa  alia, 
Deus  in  electis  suis. 

49^,  Simul  imper&etum  eorum  operuit,  quae  ope- 
rit  omnia,  caritas. 

50.  Qua:  Uberaliter  fratribus  suis  seseservos  cum 
Apostolo  fecerunt. 

51.  Ut  no8  erudiamur,  ne  facta,  sed- fidem  pa- 
trum  docente  Paulo  Hebc,  11  imitemuv« 

52.  Exempla  enim  Banctorum  vult  infirma  esee, 
ut  solum  eius  verbum  sit  virtus  oredenti. 

53.  Quo  et  operationetn  erxoris  miitat  inci^dulis, 
et  verbi  eius  contemptoribus. 

54.  Ut  ergo  miracula  non  sunt  trabenda ,  ut  di- 
cunt,  in  consequeatiam. 

55.  Nec  omnibus  in  ignem  insilire  lieet,  quod 
tres  pueri  servati  sunt  in  fornace  Babylonis.  > 

56.  Ita,  ut  demus,  miraoulose  Sanctos  voveudi 
ritu  fuisse  feliciter  usos. 

57.  Perniciosi  exempli  tamen  est,  eum  ritum  pro 
communi  vitae  ratione  instituere. 

58.  Manet  ergo  coram  Deo  et  baptismo  tuo  li- 
bertas,  voveris,  non  voveris. 

59.  J^eque  Deus  mutatur  ut  homo^  ut  Ubertatem 
semel  datam  revocet. 

60.  Neque  movetur,  quod  stulto  voto  ad  revo- 
candum  eum  tu  solUcLtes. 

61.  Tam  certum  est  itaque,  ut  votum  tuum  pro 
voto  serio  non  agnoscat. 

62.  Quam  certum  ©st,  quod  baptismale  Uhertatis 
votum  pro  serio  voto    et    imminutum  haberi  volet, 

63.  Sed  ut  lex  superior  immutabile  metimm  est 
omnium  inferiorum  legum. 

64.  Ita  baptismi  votum  inflexibiUs  regula  est  om- 
nium  votorum  sequentium. 


1)  In  ed.  orig.   1521  additum:  autera. 

2S* 


35U  Dispatetio  D.  M.  L. 

65.  Non  libertas  eius  illonmi  eaptiTitati,  aed  cap- 
tivitaB  illorum  huius  libertati  cedit. 

66.  Sic  velle  se  Deos  iDsigniter  declarayit  in  vo- 
tis  paupertatis  et  obedientiae. 

67.  Sanotum  Bemhardum    enim   et    alios  moltos 
non  solum  in  praefecturam  aliorum  exaltayit^). 

68.  8ed  et  iliustribus  miraeulis  in  eadera  iUustra- 
vit  et  glorificavit. 

69.  Non  minus  autem  valet  paopertatia   et  obe- 
dientiae,  quam  castitatis  votum. 

70.  Et  qood   de  ono  eorom  fieri   et  dici  potest, 
de  singulis  fieri  et  dici  debet. 

71.  Impossibile  autem  est,  praefecturam  cum  pau- 
pertate  et  obedientia  stare. 

72.  Cum    talis    et    mandetor^rebos,    et  aliorom 
obedientia  potius  subdatur  ei. 

73.  Quare  Bemhardus   et   qniconqoe    fuere  aliis 
praefecti,  a  votis  illis  divinitoft  Bont  absoluti. 

74.  Et  monstratom  evidenter,  non  foisse  illa  eo- 
ram  Deo  perpetoa. 

75.  Nec  est,  quod   hic  versute^J   cavillentor  va- 
rias  paupertates  et  obedientias. 

76.  Evidens  est,  votum  paupertatis  devovere  ex- 
teroum  usum  rerum. 

77.  Spiritualem    enim    paupertatem     universi    in 
baptismo  vovimus. 

78.  Aeque  evidens   est,    praefectum  monasticuin 
extemum  usum  rerum  habere. 

79.  Multo    minus    hoc  illudet,    quod   praefectum 
non  sua,  sed  communia  curare  iactant. 

80.  Hoc  enim  nihiP)  differt  a  senatu  et  quibos- 
libet  laicis  oeconomis. 

81.  Evidens   etiam    est  id  voti,  tale  solum  vitae 
genus  statuere,  quale  est  subditoram. 

82.  Alioqui  salvo   voto  Hcebit  omnes  esse  prae- 
fectos  eiusmodi,  nullos  subiectos. 

83.  Aut  ei^o  Sancti  praeesse  non  potuerunt,  aut 
votum  eorum  liberum  e(  temporale  fuit. 


1)  In  ed.  1558:  ezaltait.      2)  In    ed.    orig.  1521:   ver- 
SQtiae.    3)  ln  edd.  \^^  et  1558:  hoc  nihil  enim. 


de.voto  religionttm.  357 

84.  Ne  illud  quidem  iuvat,  quod  praefectus  in  per- 
fectiorem  statum  migrat. 

85.  lus  enim  divinum,   quale   votum  est,    nullius 
boni  gratia  violandum  est. 

86.  Stat  Paulus:    Non  sunt  facienda  mala,    ut  ve- 
niant  bona. 

87.  Sic  nihil  dicitur,   quod  praefectus    obedientiae 
episcoporum  et  maiorum  subditur. 

88.  Ea  obedientia    nihil  differt  ab   omnium  laico- 
rum  obedientia. 

89.  Bt    votum    eam^)  solum    obedientiam    vovet, 
quam  dictat  regula  professioni  subditis. 

90.  A  qua  tamen  Miberantur  facti   vel  episcopi  vel 
cardinales. 

91.  Nec  liceret^)  soluto  voto  eam    maiorum  obe- 
dientiam,  etiamsi  melior  esset,  subire. 

92.  Obstat  enim  divinuni  ius  voti    quod    ne  regni 
quidem  coelorum  gratia  laedi  debet. 

93.  Nisi  hic  dixerint,  votum  religionis  in  totum  sic 
subdere  hominem  homini. 

94.  Ut  praefectus  ius  habeat  etiam  runus  eum  di- 
mittendi  liberum,  ei  casus  postulet. 

95.  Id  quod  ego  prope  toto  sensu  verissimum  esse 
afBrmaverim. 

96.  Tum  si  casus  sit,   et   praefectus  nolit,   ut  de- 
bet,  nihilominus  liberum  esse. 

97.  Aut  si  hoc  non  est,  paupertatis  et  obedientiae 
vota  iam  probavimus  non  esse  perpetua. 

98.  Quare  et  congenium^)  eorum  castitatis  votum 
liberum  et  temporale  esse. 

99.  Ut  monasteria  aliud  non  sint,  quam  christianae 
formandae^)  pueritiae  paedagogia. 

100.  Quam  sub   disciplina  temporali   formari   cor- 
poraliter  saluberrimum  est. 

101.  Cum    ergo   testibus    verbo,    flde,    baptismo, 
operibus  Dei,  votum  hoc  nihil  sit. 


1)  In  edd  1538  et  1558:  votum  eorum.  2)  Ibid.: 
licet  3)  In  1538  legitar:  Quare  sequitur  et  conge- 
nium  etc.  et  in  ed.  1558:  Quare  sequitur  et  coniugium. 
4)  In  ed.  orig.  15^1  et  in  edd.  1538  et  1558:  paeri- 
tiae  formandae. 


358  DiapvMio  D.  IL  L. 

102.  Oportet  te   iam  cuo  fiducia  et  eoDMitQtiam 
tuam  a  te  ipso  liberare. 

103.  Si  eniiD  nos  stulti   vel  infideles  eontra  liber- 
tatem  nostram  vovemus. 

104.  Ipse  fidelis  et  bonus,  temixque  Ubertafe  stiil- 
titiam  nostram  non  acceptat. 

105.  Non  aliter,  quam  si  tibi  sub  nomine  eius  quid- 
quam  diri  imprecatus  fiieria* 

106.  Quod  ipse  pro  sua  bonitate  non  exaudil;,  stal* 
tiliam  tuam  miseratus. 

107.  Ratio  pietatis  etiam  perpetuis  voiis  adVersftK 
videtur. 

108.  Cert  um    est  enimfidem  diristi  posse  in  de- 
votario  cadere. 

109.  Labente  autem  fide  omnia  opera  et  vota  boiia 
sunt  impia  idololatria. 

110.  Si  tenet  igitur  votum  absente  fide,  iam,  quod 
est  impossibile,  oogetur  homo  idololatrare. 

111.  Quare,  ut  opus  bonum,  ita  et  votum,  donec 
abest  fides,  necessario  dimittetur. 

112.  Atquf  ita  votum,  siout  et  opus  bonum,  taon 
potest  unquam   simpliciter  voveri. 

118.  Sed  necessario   conditionem   fidei    praesentis 
et  manentis  pro  fundamento  praesupponit. 

114.  Quod  nisi  fiat,  inane  etimpium  et  damnabile 
votum  vovetur. 

115.  Porro   aliud  est,    quod  Paulus  de  coniuge  et 
servo  perseverando  praecipit. 

116.  Libertas  evangelii  non  tollit   res    et    corpora 
et  debita  hominum. 

117.  Alioqui    et   debita  pecuniae  et  possessionum 
tollere  debuit. 

118.  Sed  conscientias  liberat  a  vinculis  spirituali- 
bus  opinionum  impiarum. 

119.  Coniunx^)  non  est  Deo  coniunx ') ,  sed  ho- 
mini,  similiter  et  servus  homini  servus  est. 

120.  Voventes  vero  non  homini,  sed  Deo  sese  cap- 
tivant  et  tradunt.. 

121.  Quos  ipse   tamen  in  eadem  re  liberat,    et  li- 
beros  esse  iubet. 

1)  In  ed.  ong.x  eoiimx. 


de  YO^o  xeligioxMim.  359 

.  122,  Aediflcant  ,in   ^e,    quod  Deus  destruxit*),  et 
destruuDt,  quofl  D^us  aedificat. 

123.  Sicut  si  herus  libertate  donet  suum  servum 
gratuita  bonitate. 

,124,  Et  servus  Jiuwic  accepturus   aese  ei  in  serv^- 
tutem  det  nova  stuUitia. 

125.  Magnum  et  potehs  argumentum  est  etiam  ad- 
versus  vota  perpetua,  quod  aint^)  ex  hominibus. 

126.  Quidquid  enim  Scriptura  Dei  nec  praecipit, 
aeo  conaulit,  prorsus  fugiendum  est. 

127.  Vovendi  autem  hunc  ritum  ne  exemplo  qui- 
deai  uilo  testatur,  nedum  consuiit, 

128.  Quare  u^  periculosum  est  ingredi  religionem, 
ilaMtutissJ(mttm  est  regredi  ingressos. 

129»  Q«i  non  sequitur  lucem  Scripturae,  necessario 
in  tenebris  ambulat. 

130.  Et  qui  perioulum  amat,  >  ut^)  ait  Sapiens, 
peribit  in  illo. 

131«  Nec  dubitandum,  velle  Deum  hoc  irntum  fren, 
quod  sua  Scriptura  non  probatur. 

132.  !^on  enim  frustra  Abraham  fratres  epulonis 
ad  Mosen  et  prosphetas  relegavit. 

133.  Nec  dignatus  est  eum  praeter  hos  uHo  alio 
consilio  vivoe  docendi. 

.  184.  Et  ubiqiie>  Seriptura  piane  praecipit,  neque  ad 
dextram,  neque  ad  sinistram  declinandum. 

135.  Ut  ^cile  .oredas,    etiam  praecepto  Dei   irrita 
esse  perpetua  illib  homiiHim  vota:    hoc  est',  ne  qiiis 
ea  necessario  perpetua  et  non  libera  dooeat^ 
•     136.  Lex  Moai    sane    vota  multa  figuralia    baptis- 
malis  voti  permittit. 

137.  Sed  ea  omnia  temporalia  facit,  nec  ad  casti- 
tatis  votum  ulla  syliaba  pertinet. 

138.  Quod  castitas  ei  populo  illicita  nec  lege 
sanciri  nec  voveri  poterat. 

139.  Dt  non  queant  verba  legis  generaliter  ad  no- 
stra  vota  quoque  pertinere. 


l)  In  ed.  orig.iet    in    edd.    1538  et    1558:    deBtruit. 
'20  In  ed.  orig. :    sunt.     3)  In  ed.  orig.  et   edd.    1538  et 
1558  deest:  ut. 


360  DMpvtetio  D.  X.  U 

140.  Bumma,  yota  Ubera  eirot,  non  damnala,  tum 
temporaliter  tum  perpetno  servabilia  ^). 


De  Digamia  Epiacopornm    Propositiones 

Lntheri.  *) 

HartiQus  Luthems  pio  Leetori. 

Sparsit  quispiam*^)  nuper  sine  nomine  Gon- 
clusiones  aliquot  contra  digamiam  epiaeopomm,  8a- 
tis  virulentas,  peneque  seditiosas,  dura  popuhrem 
aetionem  vulgo  adYersus  digamos  tribait. 

Cum  igitur  ista  invidia  me  qnoqne  peti  intelli- 
gerem,  ut  qui  cum  primi8  eoniugium  efHSCOpCNmin 
adversus  coelibatum  jirobaverim,  Yisum  est,  eontn- 
riis  Condusionibus  veneno  eius  occurrere,  ne  vide- 
licet  infirmas  forte  conscientias  perturbaret,  et  e 
favilla  ista  novum  ineendium  flagraret,  ai  contem- 
neretur. 

Satanae  commentum  est,  ibi  peecatum  fingere, 
ubi  Bullum  est,  et  iustitiam  negare,  ubi  vera  esf, 
cui  se  praebuit  instrumentum  elancularius  iste  Dis- 
putator  ^  ita  ut  et  magistratus  in  discrimen  et  con- 
scientiae  et  administrationis  eoniicere  nitatnr.  Eni- 
ditus  satis  est,  sed  mirum,  quid  delectet  hominem 
serpentinis,  id  est,  occultis  morsibus,  ac  non  aperto 
potius  Marte  pugnare.  Sed  invidia  eat,  quae  quie- 
scere  non  potest,  et  tamen  prae  conscientia  prodire 
non  audet.  Lege,  mi  lector,  utrasque,  et  iudica 
libere,  Dominus  tecum  Amen. 


1)  In  ed.  orig.  nnmerus  baram  thesiom  est  139, 
quia  numerus  64  bis  ibi  scriptus  inyenitur. 

*)  No8  textum  reddidimus  editionie  1538,  coUatae 
cum  ed.  1558,  germanice  legitur  in  Walchii  Coll.  Opp. 
LutheriT.XIX  p.  2176  coU.  p.  116.  ••)  Quis  hic  fuerii, 
inter  viros  doctos  non  constat;  sunt  qui  non  temere  cen* 
seant,  huius  libelli  adversus  sacerdotnm  digamiam  aucto- 
rem  fuisse  Vilibaldum  Pirkheimenun  (cf.  Riederer  Kach* 
richten  zur  Kirchen-Gelehrten-  und  BQcher-Geschichte.«'T. 
IV.  p.  303). 


de  digamia  epkcoponim.  361 


ConcluBiones  hae  Dei  auxilio  publice  de- 

fendentur. 

Anno  M.  D.  XXVIII*). 

1.  Quicunque  contra  apertum  et  clarum  Dei 
verbum  agit,  is  plane  ad  gehennam  aediflcat. 

2.  At  'bigamia  manifeste  per  verbum  est  pro- 
hibita  in  sacerdote. 

3.  Gontra  apertum  igitur  Dei  verbum  agit,  et  ad 
gehennam  aedificat  episcopus  vel  presbjter,  qui  se- 
cundam  uxorem  ducit. 

4.  Quicunque  plana  ac  dilucida  divinae  Scriptu- 
rae  verba  depravare  nititur  aut  obtorquere,  is  au- 
diendus  non  est,  sed  reprobandus. 

5.  Apostoli  verba  ad  Timotheum,  quod  episco- 
pum  unius  uxoris  maritum  esse  oportet,  plana  sunt 
et  dilucida. 

6.  Et  magis  persequentia  explanantur,  quod 
vidua  allegari  debet,  quae  unius  viri  uxor  fiiierit. 

7.  Quicunque  igitur  in  sacerdote  bigamiam  admit- 
tit  seu  defendit,  is  tanquam  divinae  Scripturae  de- 
pravator  reprobandus  est  et  peliendus. 

8.  Eadem  verba  in  pari  casu  prolatapariter  sunt 
et  intelligenda. 

9.  Quicunque  igitur  Apostoli  verba  ita  intelligit, 
ut  episcopus  vel  sacerdos  simul  et  eodem  tempore 
plures  uxores  habere  non  debeat. 

10.  Is  et  per  eadem  verba  Apostoli  fateri  cogitur, 
quod  et  mulier  plures  viros  simul  et  eodem  tem- 
pore  habere  possit,  si  allegari  non  deberet,  quod 
plane  absurdum  esset. 
^  11.  KuIIa  Scriptura  authentica  doceri  potest,  quod 
^  ludaei  Apostoli  aetate  (exceptis  regibus)  duas  uxo- 
res  eodem  tempore  habuerint. 

12.  Multis  testimoniis  probari  potest,  quod  Graeci 


*)  Annas  uon  indicatur  in  ed.  1538^  repetitns  est  ez 
ed.  1558  et  ed.  Jen.  In  ed.  1558  inscriptio  haec  est: 
Conclasiones  hae  contra  digamiam  sacerdotpm  Dei  auxi- 
Uo  pablice  defendentnr.  Anno  M.  D.  XXVUI. 


362  Ddaputatio  D.:KL  Ii» 

ac  Oentiles  teaipore  ApostoH  uqa  tantum  uxore  con- 
tenti  fueriut. 

13.  fntellectus  ergo  iUe  de  duabus  uxoribus, 
uno  et  eodem  tempore  ducendis,  confictus  est,  fal- 
SU8  et  prorsus  veritati  coritrarius. 
.14,  Gonciliis  etstatutis  geaeralibii«  Piatruaa,  prae- 
cipue  antiquis,  adhaerendum  e6t,|ubi  .boh  manifeate 
Dei  verbo  repugnant,  sed  ^ecHaveniun^  «t  ad  bonos 
mores  faciunt. 

15.  Autoritate  Patrum  gk  Apostoli  verbie  statu- 
4um  est,  quod  nuUus  episc<^us  aiet  Bacerdos,  po0t 
primae  uxoris  mortem,  secundaiA  ducere  possit. 

16.  '8i  Tere  continere  nequit,  secutida«  naptiae 
^  non  eutii  prohibitae,  it»  tamen,  ut  offl^o  cedat 
ecclesiastico. 

17.  Gei^suerunt  Patres  mpaximnm  in  ecclesia  Dei 
BGandalum  eisse,  ut  episcopns  vel>sacerdos,  qui  camem 
suam  in  plures  divisit  fcum  Ghristus  unius  ecole- 
siae  sit  sponsus),  ecclesiasticis  fungatur  oficiis. 

18.  Gonrenit  igitur  et  decet,  ut  qtii  adeo  salax 
est,  ut  ab  obscoenis  libidinibus  continere  nequeatet 
nuptias  secundas  eligat,  officium  sacerdotii  relinqnat 

19.  Papistae ,    licet  fuerint    avarissimi    et    omnia 

habuerint  venalia,  nunquam  tamen  cumbigamis  se- 
cularibus  (ut  vocant)  pro  uUa  pecunia  cootra  Apo- 
stoli  doctrinam  dispensare  voluerunt. 

20.  Mortaliter  peccant,  qui  bigamos  ecclesiae  sti- 
pendio  sustentant. 

21.  Si  episcopo  vel  presbytero  et  ad  vitae  eius 
tempus  ecolesiasticum  promissum  est  salarium,  ces- 
sat  tum  promissio  illa,  quum  ipse  culpa  sua  sciens 
ac  volens  in  bigamiae  incidit  crimen. 

22.  Mortaliter  peccant  principes  ac  praesides,  qui 
bigamo  eeclesiasticam  functionem  contra  Apostoli 
doctwnam  et  veterum  Patrum  decreta  pernuttuDt^ 
et,  cum  prohibere  possunt,  non  prohibent. 

23.  Peccant,  qui  scientes  ex  bigami  ore  verbuin 
Dei  pollui  audiunt. 

24.  Bigami  sacerdotes  ex  Apostoli  verbis  et  Pa- 
trum    autoritat^,  qmni   e^cclesiasjliqQ  jprivilegio  suDt 


de  digamin  epiBcoporum.  363 

^privati,  oec  a  quoqjaam  defpudi,  sed  aliorum  laico- 
rum  instar  haberi  debent  et  censeri. 

25.  Bigami  in  sacerdotio  perseverantes  incestum 
committunt,  et  fllii  eorum  spurii  sunt  censendi. 

26.  Actio  contra  bigamum  popularis  est,  ita  ut 
bigamus  a  quovls  de  populo  accusari,  et,  ut  ab  ec- 
elesiastico  ofQ^io  deponatur,  peti  possit. 

27.  Bigamus  censendus  est  uon  solum  is,  qui 
duas  ducit  virgines ,  sed  et  viduam  aut  aliter  cor- 
ruptam. 

.,.28.  In  summa,  quicunque  proprias  voluptates  et 
luxuriae  exactionem  Apostoli  verbis  et  Patrum  ho- 
oestis  praeponit  decretis,  non  tamen  sacerdotio  aut 
ecclesiastico  stipendio  cedere  dignum  putat,  is  non 
solum  tolerandus  non  est,  sed  ad  corvos  abigendus, 
quo  non  ovis  morbosa  totum  corrumpat  ovile,  et 
tam  laudabilem,  bonam  et  longaevam  consuetudi- 
nem  pestilenti  suo  defo^det  exemplo. 

Ptopositiones   D.  Mart.  Luth.   de   Digamia 

Episcoporum. 

Anno  M.  D.  XXVIII  *). 

1.  Sanctus  Paulus  episcopum  in  ecclesia  Dei 
sancit  eum  esse  constituendum ,  qui  sit  et  vivat 
irreprehensibilis. 

2.  Non  quod  absque  peccato  possit  ullus  homi- 
Bwrm  vivere,  sed  quod  sine  crimine  seu  honeste  con- 
versari  debeat. 

3.  dviyxi/riTog  enim  graece  id  sonat,  quod  sine 
orimine,  quem  non  possit  homo  accusare. 

4.  Quod  ipsemet  non  uno  loco  exponit,  ubi 
omnes  fldelium  ordines  docet  caute  ambulare. 


*)  In  ed.  1538  tantumiuodo  bic  titulus  est:  Martinus 
Lutherus.  Teztus  harum  propositionum  repetitus  est  ex 
ed.  1538,  collata  ed.  1558. 

Haec  disputatio  separatim  est  excusa  sub  hoc  titulo: 
l)e  Digamia  Episcoporum  Propositiones  MartiniLutheri. 
Wittenbergae  M.  D.  XXVIII.  In  fine:  Excudebat  Norim- 
bergae  Fridericus  Peypus.  Anno  M.  D.  XXVIII.  8.  (Pan- 
zer  Annal.  typogr.  vn  p.  473.  v.  d.  Hardt  Autogr.  Luth. 
I,  251). 


364  Dispntolio  D.  M.  L 

5.  Hoc  est,  ut  honeste  ▼iyant,  ne  adyersariis 
eriminandi,  maledioendi,  opprobrandi  praebeant  oc- 
oasionem. 

6.  Sie  Samuel  et  Moses  sese  irreprehenaibiles 
coram  populo  testantur,  dum  nemini  bovem  aot 
aainum  abstulisse,  aut  ealumniam  fecisse  gloriantor. 

7.  Manifestum  est  igitur,  Panlum  de  eiusmodi  en- 
minibus  loqui,  quae  sint  etiam  mnndo  reprebes- 
sibilia. 

8.  Qualia  et  ipse  exempli  vice  numerat,  acilicet, 
8i  non  praesit  famitiae,  non  castiget  tiberoa,  si  fi- 
nolentus,  superbus,  ayarus,  saeyus  ete.  luerit. 

9.  Ut  quale  crimen  est,  fitios  non  castigare,  £1- 
miliae  non  praeesse,  tale  aut  par,  aat  nDaius  ne- 
cesse  est  prohiberi  unitate  uxoris.  ^ 

10.  Quod  esse  atiud  non  potest,  quam  ne  fimiles 
honesti  coniugii  et  thori   immaculati  tranagrediatir. 

ti.  Sed  sit  una  et  sua  contentus  uxore,  ne  ait 
virgines  vitiet,  aut  atienas  permolat  nxorea,  ait 
cum  quavis  scortetur. 

12.  Nam  ut  tibidinem  possit  in  aliis  argoere,  opo^ 
tet  ipsum  primo  ab  ea  purum  esse. 

IS.  Et  ut  laudatam  castitatem  praedieet  fetidter, 
ipsum  iDpnmis  castum  esse  decei. 

14.  Nec  enim  eredi  potest,  cum  tot  in  episcopo 
dotes  requirat,  unam  easdtatem  voluisae  omittere. 

15.  Ideo  non  est  dubium,  Apostohim  onitale  axo- 
ris  castitatem  doeere^  non  novum  ceremoniae  peii- 
culosae  laqueum  et  seandalum  ponere  yoliiisae. 

16.  Eam  castitatem  sane,  qoae  tutissima  ait,  d 
absque  illo  singulari  dono  praestari  quemt,  nempc 
eoniugalem. 

17.  Cum  enim  retiquae  dotes  sint  omnes  spiritot- 
les,  et  nulla  ceremoniatis,  eonsonum  est,  ei  casti- 
tatero  non  ceremonialem ,  id  est,  monogamicaa 
esse. 

18.  Ut  vunius  uxoris  vir)  idem  sit^  quod  iUad 
1.  Cor.  7 :  Unusquisque  uxorem  snam  habeat. 

19.  Quod  iltic  suam,  hie  anam  iix€>rem  yocM. 
volens  sciticet^  ne  diversas  ant  alienaa  uores  pal- 
hiaL 


de  digamia  episcoporum.  365 

20.  Sic  et  diaoonos  praeeipit  unius  uxoris  viros 
esse,  hoc  est,  quemlibet  cum  sua  una  uxore  castum 
vivere. 

21.  Alioqui  quanta  sit  absurditas  quod  multos 
diaconos  unius  uxoris,  velut  communis  scorti,  viros 
esae  videretur  statuere. 

22.  Neqne  Paulus  aliud  istis  duobus  vocabulis 
(unius  uxoris)  inteiligit,  quam  quod  latine  simpli- 
citer  Uxorem  dicimus. 

23.  Graece  enim  yvy^  non  dicitur  proprie  uxor, 
sed  etiam  mulier  in  genere,  quemadmodum  SBeib 
germanice. 

24.  Ubi  si  dixisset,  oportet  mulieris  esse  virum, 
non  potuisset  de  uxore  inteliigi,  et  adversario  de- 
disset  cavillandi  occasionem. 

25.  Ideo,  ut  uxorem  proprie  significaret,  unius 
mulieris  virum,  pene  periphrasi  quadam,  placuit 
dicere. 

26.  Nam  et  usus  Scripturae  habet,  adulteros  et 
scortatores  dici  mulierum  viros ,  lohan.  4 :  Quem, 
inquit,  iam  habes,  non  est  tuus  vir. 

27.  Sic  unitate  uxoris  simul  Ghristianam  nubeudi 
libertatem  .episcopis  confirmat,  magis  tamen  vagam 
libi.dinis  iicentiam  eo  verbo  prohibet. 

28.  Studio  enim  praevenire  voluit  daemoniacas 
doctrinas  eorum,  qui  erant  nuptias  episcopis  pro- 
hibituri. 

29.  Ideo  visum  est  Spiritui,  sic  dicere:  Vir  unius 
uxoris  sit,  potius  quam  sic:  Ne  sit  adulter,  scorta- 
tor  aut  immundus. 

30.  Nec  defuisset  Paulo,  alioqui  componendae  vo- 
cis  studioso,  etiam  hoc  loco  vox  monogami,  si 
digamos  voluisset  damnare. 

31.  Scilicet  philagathon,  philoxenon  et  id  genus 
multa  usurpat,  monogamum  tamen  vitat,  et  unius 
uxoris  virum  mavuit  dicere. 

32.  Ut  noD  de  singuiaritate  coniugii  aut  nuptiarum, 
sed  de  singuiaritate  mulieris  seu  uxoris  cogeret 
sese  intelligi. 

33.  Vocabulum  enim  (unius)  non  tam  affirmative, 
quani  negative  necessario  accipitur. 


366  Dlspatatio  D.  M.  L. 

34.  Si  enitn  afMrmativum  esset  praeieeptum,  non 
liceret  unquam  episcopum  coelibem  esse,  sed  ne- 
cessario  unius  semper  uxoris  virum. 

35.  Mortua  scilicet  una,  sine  flne  poljgamQs  du- 
ceret  aliam,  ne  quando  episcopus  non  esset  unius 
uxoris  vir,  contra  Paulum. 

36.  Sicut  enim  nunquam  non  debet  esse  sobrius, 
vigil,  suavis  etc,  ita  nunquam  non  cogeretor  eo- 
dem  virtutum  catalogo  esse  vir  unius  nxoris. 

37.  Mortua  una  uxore  episcopus  quidem  esset,  sed 
non  vir  unius  uxoris,  quod  tamen  Paulus  praecipere 
dicitur. 

38.  Ridiculum  vero  est,  episcopum  a  defiineta 
uxore,  id  est,  a  non  uxore,  virum  unius  uxoris 
dici,  et,  ut  talis  sit,  praecipi. 

39.  Eadem  facilitate  diceres ,  episcopum  esse  ad- 
ulterum,  avarum,  et  impium,  a  defuncta  adultera, 
rapina  et  impietate. 

40.  Nec  minus  ludaeum  aut  Gentilem  esse  dieeres, 
a  mortua  circumcisione  et  idololatria. 

41.  De  vivente  igitur  et  cohabitante  uxore  loqui- 
tur,  quando  mortua  non  magis  est  uxor,  quam  la* 
pis  et  lignum. 

42.  Et  Paulo  moris  sit,  defunctae  uxoris  virum 
potius  liberum  et  solutum  ab  uxore  dicere,  Rom. 
7,  1.  Corinth.  7,  quod  et  res  ipsa  loquitur. 

43.  Nec  Paulus  dicit:  Oportet  episcopum  fuisse 
unius  uxoris  virum,  sed  esse  oportet  unius,  inqait, 
uxoris  virum. 

44.  Stat  igitur,  Pauli  verbum  esse  magis  negativum, 
non  de  digamia,    sed  de  vaga  hbidine  prohibenda. 

45.  Si  aiiud  his  verbis  extorquetur,  necesse  est, 
violentum,  dubium ,  infidumque  pro  fulcienda  con- 
scientia  extorqueri. 

46.  Imo  falsum  esse  convincet  vel  unica  haec  vox, 
ccpeyxXfjTog^  hoc  est,  inaccusabilis. 

47.  Quo  verbo  necesse  est  crimen  prohiberi,  quod 
gentes  offendat,  et  malae  sit  apud  eas  speciei. 

48.  Nuuquam  vero  factum  vel  auditum  est,  diga- 
mos  apud  gentes  criminosos,  ac  non  potius  hono- 
ratos  habeii. 


de  digamia  episooporam.  367 

49.  Simal  eonetat,  digamiam  opus  Dei  esse,  a 
Paulo  probatum,  et  iii  benedictione  Dei,  Gen.  1., 
oomprefaensum. 

50.  Si  vero  scandalum  est,  apud  impios  PapiBtas 
scandalum  est,  quibus  omnia  verba  et  opera  Dei 
nihil  nisi  scandalum  sunt. 

51^Huc  valet  ipsiusmet  Pauli  exemplum,  qui  sese 
inier  viduos  numerat,  1.  Corinthiorum  septioio  di- 
cens,  eos  velle  omnes  esse  sicut  se  ipsum. 

52.  Et  tamen,  1.  Coriijthiorum  nono,  sibi  et  Bar- 
nabae  copiam  facit  sororculae  uxoris  circumducen- 
dae,  exemplo  aiiorum  apostolorum. 

53.  Quae  copia  nihil  esset,  frustraque  iactata,  si 
digamia  prohiberet  apostolum  aut  episcopum  esse. 

54.  Et  ipse  Hieronymus,  alioqui  nuptiarum  se- 
cundarum  pene  hostis,  tamen  defendit  episcopum: 
illum  Hispanum,  qui  digamus  fuerat. 

55.  Et  recte  colligit:  Si  soortator,  multorum  soor- 
torum  vir,  potest  fieri  episcopus,  non  prohibeii 
a>elrorem  unius  secundae  uxorculae   maritum. 

56.  Nec  8.  Augustini  contraria  sententia,  licet  re- 
oepta,  quidquam  habet  momenti,  qua  dicit,  episco- 
pum  debere  Christum  unius  ecclesiae  sponsum  re- 
praesentare. 

57.  Eadem  ratione  quilibet  coniunx  cogetur  mo- 
nogamus  esse,  cum  totum  coniugium  (Ephesios  6.J 
Ohristum  et  ecclesiam  repraesentet. 

58.  Quin  virginem  cogeretur  episcopus  servare 
suamuxorem,  ut  Christo  virginis  ecclesiae  sponso 
responderet. 

59.  Simul  et  repudiare  aliquam  priorem  ten^retur, 
sicut  Christus  repudiavit  synagogam. 

60.  Deinde  mortua  uxore  qua  forma  erit  agamus 
episcopus,  Christo  ecclesiae  viro  simihs? 

61.  Si  igitur  necesse  esset  symbolum  Christi  et 
eeclesiae  praestari,  satis  in  singularitate  uxoris, 
etiam  a  digamo  et  trigamo  praestaretur. 

62.  Dato  et  nondum  concesso ,  inter  gentes  pro 
crimine  et  scandalo  censeri  pluraHtatem  uxorum 
Mosaica  lege  statutam. 

63.  Ut  inter   gentes  liberas   a  lege  Mosi,   propLep 


368  Dispotatio  D.  M.  L. 

scandalum  apud  eas,    episcopus    unius    uxoris    vir 
6886  oogatur. 

64.  Tamen  inter  ludaeos  hoe  instituto  epiacopum 
ligari  non  potest  certo  demonstrari. 

65.  Siquidem  nota  sunt  iura  Hosaica  de  fratns 
defuncti  uxore,  et  de  fllia  corrupta  invito  patre, 
quae  cogunt  plurium  esse  uxorum  virum. 

66.  Quae  non  magis  sunt  abrogata,  quam  rehqot 
omnia,  id  est,  libera,  nec  prohibita,  nec  prae- 
cepta. 

67.  Nisi  permissam  iilam  pluralitatem  prohiberi 
dixeris,  quae  ex  repudio  venit  etiam  a  Christo  re- 
vocatam  et  damnatam. 

68.  Alioqui  nuilam  pluralitatem  uxorum  prohiberi 
diceret  taUs  episcopus,  nisi  quae  non  coacta  per 
legem,  aut  vuigata  per  usum,  sed  quae  libidine  pe- 
teretur. 

69.  Quod  autem  in  una  uxore  Patres  monogamiam 
inteliexerunt,  simile  est  illi,  ubi  quinque  talenia, 
quinque  seneus,  et  fructum  centesimum  yirginita- 
tem  intelligunt. 

70.  Cum  fides  non  ferat,  ut  gentes  talentum  Chrisii 
et  fructum  evangelii  habeant,  quae  tamen  quinque 
sensus  et  virginitatem  habent. 

71.  Digni  scilicet  venia,  quod  studio  castitatis  in 
hanc  partem  excesserunt,  dum  in  partem  libidiais 
deficere  timuerunt. 

72.  Quia  indignum  videbatur,  id  inter  fideles  non 
exceilentius  inveniri,  quod  in  aliquibu^  gentibus 
cernebant  utcunque  praestari. 

73.  Quod  autem  de  unius  uxoris  viro  dictuni  est, 
idem  de  vidua  unius  viri  uxore  inteiligendum  est. 

74.  Ut  vidua  haec  sit  honesta  femina,  quae  suo 
et  uno  viro  contenta,  adulteris  et  scortatoribus  se 
non  prostituerit. 

75.  Aut  si  de  ludaeis  inter  gentes  ioqui  libet,  de 
repudiata  et  aliis,  iure  Mosaico,  uxoribus  recipien- 
dis,  ne  gentes  o£fenderentur,  intelligitur. 

76.  Turpe  enim  est,  ut  mulierem  omnium  (ut  di- 
citur)  virorum  alat  ecclesia,  aut  episcopum  omnium 
mulierum  virum  praeficeret  ministerio. 


de  digamia  episcoporum.  369 

77.  Errant  igitur,  qui  digamiam  a  Paulo  damuari 
in  episcopis  hoc  loco  sentiunt. 

78.  Rei  quoque  sunt  blasphemiae  et  in  opus  Dei 
et  in  verbum  Pauli,  quod  digamiam  inter  crimina 
censent. 

79.  Multo  foedius  errant,  qui  honestam  viduam 
episeopo  uxorem  prohiberi  a  Paulo  docent. 

80.  Quin,  si  seortatorem  episcopum  faciunt,  noa 
video,  cur  scortum  post  poenitentiam  membrum 
Christi  factum  uxorem  episcopi  fieri  nolint. 

81.  Ego  nec  corruptam  prohibere  ausim  episcopo, 
si  vi  aut  dolo  corrupta,  post  honesta  vixwit. 

82.  Quanto  iniquiores  sunt  Papistae,  omnium  libi- 
dinum  lernae  et  sentinae,  reiicientes  eum,  qui  ig- 
narus  vitiatam  virginem  duxerit. 

83.  Cum  interim  mille  scortorum  ^ )  virum  susci- 
piant,  et  publicum  scortatorem  in  ofQcio  etiam  de- 
fendant. 

84.  £ividens  operatio  satanae  est,  quod,  cum  omnes 
alias  dotes  in  episcopis  negligant,  solum  castitatis 
laqueum  tyrannice  urgent. 

85.  Atque  haec  est  iila  gloria,  quam  adversarius 
iactat,  quod  Papistae  nunquam  cum  digamis  dis- 
pensare  voluerunt  pro  pecunia,  licet  sint  avarissimi. 

86.  Eiusdem  gloriae  et  pudoris  esset,  si  diceres: 
Papistae,  cum  superent  libidine  Sodomam  et  Ro- 
mam,  nunquam  tamen  in  castam  saltem  monoga- 
miam  episcopi  consentiunt. 

87.  Et  Phalaris  cum  detestetur  omnem  virtutem 
et  honestatem,  nunquam  tamen  flectitur,  ut  miseris 
cruciatum  remittat. 

88.  Quasi  non  sit  impudentia  turpissima,  a  tur- 
pissimis  impiorum  hominum  moribus  dbgmata  pro 
ecclesia  Dei  trahere. 

89.  Eadem  prudentia  pro  instituenda  virgine  a 
lupa  et  lena  mores  et  exempla  petere  doceas. 

90.  Aut  adolescentem  ad  virtutem  et  honestatem 
horteris,  Absalom  et  Neronis  exemplo. 

91.  Hinc  certum  jQt,    istarum    propositionum   arti- 


1)  In  ed.  1558:  scortatorum, 

Lutberi  opp.  V.  A.  ad  ret  hiat  i.  p.  Vol.  IV.  ^}h. 


i 


370  Disputatio  D.  M.  L. 

floem    non    veritatis    stadio    moveri,     sed    magno 
evangelii  odio  ardere. 

92.  Sed  et  ipsimet  Christo  et  Paulo  impie  pugnant, 
qoi  digamiam  episeopo  prohiberi  pertinaciter  as- 
sernnt. 

93.  ChristQS  enim  absque  personarani  differentia 
etiam  ad  ipsos  apostolos  loqoitar:  Qui  potest  ca- 
pere,  capiat,  et:    Non  omnes  capiunt  hoc  yerbum. 

94.  Anathema  vero  sit,  verba  Christi  personatu 
adiecto  depravare,  quae  ipsemet  sine  peraonato 
diota  et  intelleota  voluit. 

95.  Et  Paulus  1  Cor.  7:  Unumquemque  praedpit 
sua  uxore  contentum  esse,  nec  episcopi,  nec  uIHub 
personam  excludens. 

96.  Et  melius  esse  nubere,  quam  uri,  plane  omni- 
bus,  qui  Corinthi  erant  (ut  epigrapha  monstrat), 
consulnit. 

97.  Nec  laqueum  ulli  vult  iniicere  in  periculoni 
conscientiae ,  sed,  quod  honestum  et  utile  sit,  in- 
dicare. 

98.  Imo  cum  nuptiarum  interdictores ,  ad  Tlmo- 
theum,  palam  asserat  daemoniacos  doctores  esse, 
certum  est,  liberam  digamiam  episcopo  coneedi. 

99.  Denique  verbum  illud:  Crescite  et  multiplica- 
mini,  g-eneraliter  omnibus,  qui  homines  sunt,  accrea- 
tum  et  necessario  impositum  est. 

100.  Contra  quod  nulli  statuere  aut  vivere  Kcet, 
nisi  alio  certiore  verbo,  facto,  aut  dono  Dei  exci- 
piatur. 

101.  Sicut  enim  nulli  licet  se  ipsum  occidere,  aut 
manu  propria  castrare,  ita  nulli  licet  sexum  suani 
( nisi  volente  DeoJ  exstinguere,  aut  ab  offlcio  cohi- 
bere. 

102.  Cum  vero  nulla  stet  promissio  Dei,  episco- 
pos  fore  ab  illo  generali  verbo  exceptos. 

103.  Patet,  non  posse  ullo  statuto  episcopos  ad 
coelibatum  ulinm  cogi,  nisi  per  doctores  daemonia- 
cos  et  adversarios  Dei. 

104.  Si  Papistae  reprobant  eos,  qui  se  ipsos  castrant 
corporaliter ,  tanquam  ministerio  et  episcopatu  in- 
dignos. 


de  digamia  epiBcopojrcun.  371  ' 

105.  Multo  magis  reprobare  deberent  eos,  qui 
sexu  repugnante  (id  est,  Deo  nolente)  sine  uxore 
vivere  praesumunt. 

106.  Hoc    potius   in    Pauli   catalogp    spectandum 
erat,  ut  inter  dotes  ipsas  episcoporum  iustus  et  pius   , 
delectus  haberetur. 

107.  Ut,  quae  dotes  plurimum  commodarent  eccle- 
siae,  privatis  et  personalibus  praeferrentur. 

108.  Summa  enim  iniquitas  est  et  perversitas,  si 
privatum  bonum  publico  praeferatur,  et  propter  rem 
personalem  pereat  communis  salus. 

109.  Ut  fit,  si  episcopus  doctrina  prae  ceteris  sa- 
lutaris  et  verbo  potens  propter  privatum  coniugium 
a  ministerio  reiicia^ur. 

110.  Et  alius  verbo  minus  utilis  propter  privatum 
coelibatum  in  illius  loco  ceu  lapis^)  statuatur. 

111.  Ut  ille  propter  rem  privatam  et"  innoxiam 
cogatur,  relicto  verbo  et  animarum  salute  mensae 
servire. 

112.  Imo  contra  Dominum,  in  perniciem  animarum, 
aeceptum  talentuni  in  terram  defodere. 

113.  Iste  vero  truncus,  propter  solam  castitatem, 
in  ludibrium  Satanae  et  ignominiam  ecclesiae  velut 
idolum  in  episcopi  loco  sedere. 

114.  Quanto  rectius  ille  doctus  et  salutaris,  licet 
digamus  aut  trigamus,  etiam  de  media  plebe  ad 
episcopatum  raperetur. 

115.  Coelebs  vero  iste  cum  sua  inutili  castimonia 
in  mediam  plebem  detruderetur. 

116.  Et  cavendum,  ne,  qui  sit  aptus  regno  coelo- 
rum,  per  doctrinam  promovendo,  cogatur  adversus 
Christum  retro  respicere,  et  mortuos  sepelire. 

117.  Igitur  longe  maior  habenda  est  ratio  talenti 
accepti  et  verbi  tractandi,  ut  pubiici  et  necessarii 
boni. 

118.  Quam  monogamiae  aut  coelibatus,  ut  privati 
et  non  necessarii  boni. 

119.  Unde  si  scandalum  episcopos  deponere  debet 


1)  In  ed.  1558:  lapsis. 

2\' 


372  Dtepstiite  D.  M .  L. 

•pod  Papista»,  ignoraDtiae  et  indocibilitalis  potiw. 
qoaoi  coniugii  deponere  debebat. 

120.  Etsi  ferendum  erat  utrnoi  > )  seandahnii,  pothis 
digamiae,  quam  indocibilitatis  ferendnm  eral. 

121.  Crudele  quoqoe  et  impiom  est,  ot  episcopiis 
hine  culpa  consilio  et  remedio  Paoli  frnstrelor,  et 
vel  coelebs  yivere  oxore  mortoa,  tcI  ministeno 
cedere  cogator. 

122.  Frusfrari  autem  necesse  est  tum  remedio 
iom  consilio  Pauli  eum  episcopom,  qoi  meto  libi- 
diois  uxorem  duxit,  qoae  biduo  Tel  tridoo  post 
moritur. 

123.  Tom  vere  Paulus  non  consilinm  leom  sit 
mors  uxoris  incerta),  sed  ludibrium,  nec  remedinoi 
coniugii,  sed  certum  periculnm  et  laqneom  posuisse 
videretur. 

124.  Tutius  enim  esset,  prorsus  non  fieri  episco- 
pum,  aut  non  uti  consilio  Panli,  qnam  tanto  peri- 
culo  vel  libidinis,  vel  ministerii  relinquendi  fluctuari. 

125.  Bicut  in  primitiva  ecclesia  laudabile  fuii,  vir- 
ginitatem  et  coelibatum  extoUere,  contra  lieentiain 
ludaici  coniugii  et  gentilis  scortntionis. 

120.  Ita  nunc  laudabile  est,  coniugium  extollere 
contra  coelibatum  ecclesiae  derivativae,  id  est, 
contra  prostibulum  papisticae  abominationis. 

127.  Cum  enim  coelibatus  hodie  sit  fere  vocabu- 
lum  sine  re,  perniciosissimi  scilicet  exempli. 

128.  Recte  facient  etiam  ii,  quinon  valde  uruntur, 
si  exemplo  suo  coniugii  causam  iuvent,  ad  illius 
condemnationem. 

129.  Nam  cum  Daniel  et  Paulus  antichristum 
praedicent  fore  hostem  coniugii  autoremque  libi- 
dinis  et  omnis  peccati. 

lliO.  Consultum  et  salutare  est,  sub  hoc  impuris- 
sinio   libidinis    regno   quocunque   coniugio    liberari. 

liil.  8anctius  scilicet  est  vel  trigamia  vel  hexo- 
gamia  vivere,  quam  in  publico  isto  et  impunito 
omnium  libidinuni  caho  perire. 


1)  lu  e(V.  ibb^  ftV  ft^.  ^few.\  ^VVftwvtvum. 


de  digamia  episcoporum.  373 

132«  Atque  si  digamus  etiam  vere  esset  crimino- 
8US,  tamen  deponi  nuUo  iure  posset,  nisi  primo 
criminosiores  Papistae  cum  suo  impurissimo  coeii- 
batu  funditus  eradicati  essent. 

133.  Alioqui  seditionis  perioulo  punirentur  ^)  digami 
tolerabiles,  et  liberi  permitterentur  intolerabiies 
papatus  scortatores. 

134.  Proinde  adversarius  noster  trabem  apud  suo^ 
considerare  debuit,  antequam  festucam  apud  nos 
fingeret  inveniri. 

135.  Ne,  dum  ficto  crimine  insontes  maculat,  pa- 
tronum  et  participem  sese  totius  abominationis  Pa- 
pistarum  faciat. 

136.  Quid  multis?  nullius  gentis  aut  linguae  usu 
digamus  dicitur,  qui  plures  successive  uxores  seu 
viduam  duxerit. 

137.  8ed  natura  vocabuli  digamus  is  tantum  dici- 
fcur,  qui  simul  plures  uxores  habuerit. 

138.  Qualis  fiiit  Lamech  ille  Gene.  4.,  Abraham 
quoque  et  lacob,  non  tantum  sacerdotes,  sed  et 
Christi  et  prophetae  Dei  appellati. 

139.  Logomachia  igitur  et  profana  Papistarum 
cenophonia  est,  digamum  depravato  vocabulo  dici, 
qui  unius  secundae,  aut  viduae ,  aut  corruptae  ma- 
ritus  fuerit^). 

Sequentes   Propositiones    de    ecclesia   su- 

stinet,    favente    Christo,    D.   Martinus   ad- 

versus  totam  Synagogam  Satanae    et  uni- 

versas  portas  inferorum. 

Anno  M.  D.  XXX  *)  ^ j. 

l.  Ecclesia  Dei  non  habet  potjBstatem  condendi 
uiium  articulum  fidei,  sicut  nec  ullum  unquam  con- 
didit,  nec  condet  in  perpetuum. 


1)  In  ed.  1538:  punientur.  2)  In  ed.  1558  et  ed. 
Jen.fest.       3)  In  edit.  origin.  deest:  Anno  MDXXX. 

♦)  In  ed.  1538  inscriptio  haec  est:  Sequentes  propo- 
sitiones  sustinet  favente  Christo  D.  Martinus  adversus  to- 


374  Miii««.  D.  n  u 


.j.  Oaiz.'?^  %ni«x&Ii  «vfBoe&tcr  smt  in  Scnpdov 
«BBCt»  v:nc:u.    at   a*:ii    sct  opus   nlhnn   pneteiei 

4.  Oaiaia  pr^ieci^pai  b*:>ii«>nm  opemn  snDt  b 
Senptriru    «*ccr.b    :*7ifSe{ecteT    «tacsta.    nt   noD  sit 

opoi  «iLlam  pr»r:-.en^  •tami. 

0.  Eccleiia  Dei  aoa  kukbet  pote«tateai  approbiBdi 
aitieolos  ftot  praeoepta  iea  ScriptBraff  »«D<9lmi,  Bore 
Maiom.  Tel  aatoric&re  iudicialL  aec  id  miqiiaiD  ieot, 
aot  fftciet. 

ti,  Ecclesia  Dei  porla^  contrm  per  Scriptiini 
»mncXAi  sea  arcicalo?  fitdex  e:»t  approlwta  et  coifir- 
iData,  tanqaam  a  Maiore  «:t  aatoritate  indicialL 

7.  Ecelena  Dei  approbat  arlicalos  fidei  seu  Serip* 
tnrad,  more  Minom.  id  e«t,  agnoacit  el  confitetir, 
ucnt  seimd  digillum  doniiiii  siiL 

h,  Stat  seateatia :  Qoi  non  habet  poteslatem  pro- 
mittendi  et  dandi  futuram  et  praeaentem  Titam,  ii 
non  potedt  condere  articulos  fideL 

9.  Eccleaia  Dei  habet  potestatem  ordinandi  een- 
moDia^.  in  ferlis.  cibis.  ieiuniis,  preeibG».  Tigiliis  etc. 
non  ««uper  alios.  .^ed  solum  super  se  ipsam.  nec  ofi- 
qnam  aiiter  fecit  aut  faeiet. 


tam  Synagogam  Satar.ae  et  nniversas  portas  inferoroiD; 
nodtra  inscriprio  repptita  est  ex  edit.  1558.  Texta«  red- 
ditns  eflt  ex  edit  !.^3d,  oollata  ed.  1558,  et  editioDe  ori- 
ginali  sepArata  hnins  dolins  dispntationis .  qoae  in  biblio- 
theca  Universitatis  Erlangendis  assenratnr  atqae  nno  fotio 
paHente  prodiit  »nb  hac  inscriptione:  Seqnentea  Propoii- 
tiones  sustinec  favente  Christo  D.  Martinos  Lather. 
Sancrae  Ecclesiae  Dei  Viiittembergen8i8  Doctor,  mdxenas 
toiam  r^ynagogam  Satanae  et  nniversas  portas  InferomiD. 
(cf.  Wah:h.  T.  XIX  p.  83  et  1190).  Germanice  prodiit 
haec  dispntatio  sub  titnlo:  ^Uc^e  Wc^dtX,  fe^artinSttl^ 
fr^altm  wiU  ivieber  bie  gan^e  €atans  ^Sd^ule.  1530,  i 
fv.  d.  Hardt  Aotoer.  Luth.  t  266.) 


de  ecalesiae  potestate.  375 

10.  Sic  tamen,  ut  hae^)  ceremoniaenonpugnent 
articulis  fidei,  aut  praeceptis  operum. 

11.  Etiam  siC)  utsintde  possibili,  et  quod  in  eius 
manu  est. 

12.  Etiam  sic,  ut  conscientiam  neque  ligent  ne- 
que  turbent. 

13.  Etiam  sic,  ut  temporales,  non  perpetuae  ha- 
beantur,  quolibet  die  et  casu  mutabiles,  et  omitti 
potentes. 

14.  Coelibatum  aut  vota  non  potest  mandare 
nec  sibi  ipsi  quidem  ecclesia,  muito  minus  aliis, 
cum  non  sint  in  eius  manu. 

15.  Ecclesia  vero  est  numerus  seu  collectio  bap- 
tizatorum  et  credentium  sub  uno  pastore,  sive  sit 
unius  civitatis,  sive  totius  provinciae,  sive  totius 
orbis. 

16.  Is  pastor  seu  praelatus  nihil  habet  statuere 
(quia  non  est  ecclesia)  nisi  consentiente  sua  ec- 
clesia. 

17.  Pastor  hortari  et  persuadere  potest  ecclesiae, 
ut  consentiat,  certis  urgentibus  causis,  sibi  ipsi 
ieiunium,  ferias,  preces,  aut  alias  ceremonias  in 
tempus  imponere ,  et  rursum  ubi  volet  mutare  et 
omittere. 

18.  Articuli  fidei  et  praecepta  operum  non  pos- 
sunt  mutari,  eeremoniae  vero  debent  pro  temppre 
mutari. 

19.  Nulla  fuit  ruditas  et  asinitas  maior  nnquam, 
quam  Papistarum,  qui  ceremonias  pro  articulis  fidei, 
deinde  immutabiles,  et  unum  membrum  Pontificem 
solum  potestatem  hanc  habere  derudunt. 

20.  NuUa  fuit  haeresis  et  malitia  maior,  quam 
Papistarum,  qui  omnia  in  omnia  miscentes  et  con- 
lundentes  articulis  pares  ceremonias  faciendo  reg- 
num  liberrimum  Christi  plus  quam  servitute  Aegypti 
et  Babylonis  oppresserunt. 

21.  Haereticus  dici  non  potest,  qui  contra  eccle- 
siae  ordinationem  ceremonias  omittit,  licet  peccet, 
ut  promissi  non  servans. 


1)  In  edit.  orig.:  eae. 


376  IHspQtotio  D.  M.  L. 

22.  Haereticns  diei  non  potest,  qni  praeoepta 
openiin  diviDa  transgreditar. 

23.  Haereticus  dici  non  potest,  qui  articuluin  aK- 
q/aem  6dei  ignorat. 

24.  Haereticus  dici  debet,  qai  obstinate  errat  in 
articulo  fidei,  et  idem  asserit. 

25.  Sicut  transgressor  praecepti  magistratoam 
est  non  seditiosusM,  licet  peccet,  sitque  paniendiu. 

26.  Sed  qui  negat  aut  impugnat  magistratoin ,  is 
eet  seditiosus. 

27.  Cum  Papistae  nec  furem,  nec  latronem,  nee 
adulterum,  qui  tamen  in  divina  praecepta  peceant^ 
non  dicant  haereticum,  sicuti  vere  neque  haeretid 
ilU  sunt. 

28.  Merito  asini  asinorum  dicendi  sunt,  qaod 
haereticos  clamant  eos,  qui  contra  ceremonias  e^ 
clesiae  peccant. 

29.  Siquidem  asinis  digna  est  sapientia,  matriei- 
dam,  parricidam  ^J ,  Sodomitam  baereticum  non 
dici,  at  vescentem  camibus  sexta  feria  haereticain 
iudicari. 

30.  Etiam  ipsa  Papae  ecclesia^  quamvis  sit  ma* 
lignantium  ecclesia^  tamen  coniugium  sacerdotom 
sola  officii  suspensione  damnat. 

31.  Concedit  igitur  Christianum  et  non  haereti- 
cum  dicendum  esse,  quisquis  sacerdotum  duxerit 
uxorem. 

32.  Quare  nec  ad  infemum  damnat  animam  eias, 
uti  solent  haeretici  damnari. 

33.  Concedit  simul  (necessario)  nec  morte  pu- 
niendum  esse,  sed  adempto  duntakat  officio  iivere 
ut  Christianum  sinit  et  fatetur. 

34.  Quare  certum  est,  nec  mortale  peccatum  re- 
putari,  in  ipsa  Papae  ecclesia,  si  sacerdos  duxerit 
uxorem  '). 


1)  In  edit.  origin.  ^  ed.  1558  et  ed.  Jen. :  non  ett 
8editio8U8.     2)  In  edit    orig. :  patricidani. 

3)  In  editionc  ori^inali  harnm  propositionum,  in  qna 
quadraginta  propositiones  traduntar,  ultimae  ita  le* 
gantur : 


de  eoclesiae  potestate.  377 

35.  Concedit  insuper  (necessario)  nec  corpore 
puniendam,  nec  incarcerandnm  esse,  sed  adempto 
solum  officio  suis  rebus  ]ibere  posse  uti. 

36.  Quare  nec  scandalum  aut  turpitudinem  esse 
oenset,  si  sacerdos  duxerit  uxorem. 

37.  Qui  igitur  ultra  suspensionem  ab  officio  ad- 
dunt  poenam  haeresis,  mortis,  animae  et  corporis, 
dehinc  spolium  rerum  et  famae,  hi  sunt  publici  la- 
trones,  fures,  homicidae,  proditores,  falsarii,  tjranni, 
etiam  secundum  iura  Papae,  et  in  sua  ecclesia. 

38.  £x  his  potest  intelligi,  quid  ex  ecclesia  Papae 
tandem  factum  sit,  in  qua  tales  viri  habentur  pro 
«anctissimis  et  sapientissimis. 

Qumque  Dispntationes 

D.  Hartini  Lutheri 
a.  1535. 

In  sequentibus  quinque  disputationibus  diligen- 
tissime  expendit  D.  M.  Lutherus  singulas  voces  huius 
Paulini  dicti,  Rom.  3 :  Arbitramur  hominem  iustificari 


35  Concedlt  insuper  (necessario)  nec  corpore  punien- 
dum  nec  incarcerandum  esse,  sed  adempto  solum  officio 
liberum  ire  et  agere. 

36.  Quare  certum  est^  nec  crimen  censeri  in  Fapae 
ecclesia,  si  sacerdos  duxerit  uzorem. 

37.  Concedit  ultra,  necessario  nec  rebus  aut  propriis 
bonis  esse  spoliandum,  sed  adempto  solum  officio  suis 
rebus  libere  posse  uti. 

38.  Quare  nec  scandalum  aut  turpitudinem  esse  censet, 
si  sacerdos  duxerit  uxorem. 

39.  Qui  igitur  ultra  suspensioneni  etc.  —  Verba  reliqua 
dunt  eadera,  quae  supra  in  propos.  37. 

40.  Ex  his  potest  intelligi,  quid  etc.  —  Verba  reliqua 
sunt  eadem^  quae  supra  in  propos.  38-:  in  fine  quoque 
editionis  originalis  vocabula:  Anno  M.  D.  XXX,  non  eunt 
addita.  — 


378  Dupatatio  D.  M.  L. 

fide  abaque  operibuslegia ,    ei  seDtentiam    eios    ger- 
manain   iuxta   Pauli  mentem  summa  fide   reddit*). 

Prima  disputatio. 
De  flde. 

Arbitramur  hominem  iustificari  fide  etc. 

1.  Fides  hic  vera  et  donum  ilind  Spiritns  saacti 
intelligi  debet. 

2.  8i  Paulus    de   fide   acquiaita    seu    faistorica 
loqui  iutelligitur,  in  yanum  totus  laborat. 

3.  Nam  et  sophistae,  etsi  rerum  iatarum  nihii 
intelligunt,  tamen  fatentur  fidem  istam  non  iustificare. 

4.  Imo  docent,  neque  infusam  Spiritu  sancto 
fidem  iustificare,  nisi  formata  sit  Caritate. 

5.  Hoc  enim  palam  asserunt,  fidem  infusam 
posse  stare  cum  peccato  mortali  et  damnari. 

6.  Sequitur  hinc:  Si  Paulum  de  hac  fide  intel- 
ligas,  ipsum  de  otioso  aut  fabuloso  Christo  prae- 
dicare. 

7.  Nam  Christus  nihilo  plus  adest  vel  prodest 
talibus  credentibus,  quam  ipsis  daemonibus  et  dam- 
natis. 

8.  Cum  vero  Paulus  prolixe  tribuit  iustificatio- 
nem  fidei,  necesse  est  ipsum  de  istis  fidebus  (ut 
sic  dicam),  acquisita,  infiisa,  informi,  formata/ex- 
plicita,  implicita,  generali,  speciali  nihil  dicere. 

9.  Quin  et  daemonibus  et  pessimis  hominibus 
concedunt  hanc  fidem  acquisitam. 

10.  Oportet  igitur  de  aiia  fide  quadam  eum  io- 
qui ,  quae  faciat  Christum  in  nobis  efBcaoem ,  cod- 
tra  mortem ,  peccatum  et  legem. 

11.  Et  quae  nos  non  sinat  similes  esse  daemo- 
nibus  et  hominibus  descendentibus  in  infemum,  sed 


*)  Haec  verba  repetita  sunt  ex  ed.  Jen.  Opp.  Lutb. 
1556,  textus  autem  ipse  redditus  est  secandnm  editioDein 
a.  1538,  eoll&tam  cum  ed.  1558.  (Walch.  XIX,  p.  107. 
1745). 


de  fide.  379 

siiniles  faciat  sanctis  angelis  et  filiis  Dei  aseenden- 
tibus  in  coeium. 

12.  Haeo  est  autem  fides  apprebensiva  (ut  di- 
cimus)  Ghristi,  pro  peccatis  nostris  morientis,  et 
pro  iustitia  nostra  resurgentis. 

18.  Hoc  est,  quae  non  tantum  audiat  res  a  lu- 
daeis  et  Pilato^  in  Christo  crucifigendo,  gestas,  vel 
de  resurgente  narratas. 

14.  Sed  quae  intelligat  caritatem  Dei  Patris,  per 
Christum,  pro  tuis  pecoatis  traditum,  te  redimere 
et  salvare  volentem. 

15  Hanc  fidem  Paulus  praedicat,  quam  Spiritus 
sanctus  ad  vocem  evangelii  in  cordibus  audientium 
donat  et  servat. 

16.  Haec  est  illa  fides,  quae  vere  infusa  dici 
debet,  neo  viribus  nostris  acquin  (sicut  illa  acqui- 
sita)  potest. 

17.  Fides  acquisita,  seu  sophistarum  infiisa,  de 
Christo  dioit:  Credo  filium  Dei  passum  et  resusoi- 
tatum,  atque  hic  desinit. 

18.  Sed  vera  fides  dicit:  Credo  quidem  filium 
Dei  passum  et  resuscitatum,  sed  hoc  totum  pro 
nie,  pro  peccatis  meis,  de  quo  certus  sum. 

19.  Est  enim  pro  todus  mundi  peccatis  mortuus, 
at  certissimum  est  me  esse  partem  aliquam  mundi, 
ergo  certissimum  est,  pro  meis  quoque  peccatis^) 
mortuum  esse, 

20.  Fides  acquisita  habet  finem  seu  usum  pas<- 
sionis  Christi  nudam  speculationem,  fides  vera  habet 
finem  et    usum   passionis  Christi  vitam  et  salutem. 

21.  Fides  acquisita  stat  velut  piger  manum  sub 
ascella  abscondens,  et  dicit:   Ista  nihil  ad  me. 

22.  Fides  vera  extensis  brachiis  amplectitur  laeta 
filium  Dei  pro  sese  traditum,  etdicit:  Dilectus  meus 
mihi,  et  ego  illi. 

23.  Exemplnm  huius  Paulus  ad  Galatas  de  se 
ipso  praestat,  dicens:  Qui  dilexit  me,  et  tradidit 
semet  ipsum  pro  me. 

24.  Igitur  illyd,  Pro  me,  seu  Pro  nobis  si  cre- 

1)  In  ed.  1538:  promeis  qaoque  peecatis  meis. 


380  Disputatio  D.  M.  L. 

ditur,  facit  istam  veram  fldem,  et  secernit  ab  omQi 
alia  Bde,  quae  res  tantum  gestas  audit. 

25.  Haec  est  fldes,  quae  sola  nos  iustificat  sine 
lege  et  operibus,  per  misericordiam  Dei,  in  Christo 
exhibitam. 

26.  Pugnant  enim  ista  duo,  Ghristum  pro  nostris 
peccatis  traditum  satisfacere,  et  nos  ipsos  per  legem 
a  peccatis  iustificari. 

27.  Aut  enim  ilie  non  est  traditus  pro  peccatis 
nostris,  aut  nos  non  iustificamur  per  legem  a  peo- 
catis  nostris. 

28.  Scriptura  autem  damat,  omnium  nostrum 
peccata  in  ipsum  esse  posita,  et:  Pro  peecatis  po- 
puli  Dei  est  percussus,  et  livore  eius  sanati  sumus. 

29.  lustificati  autem  sic  gratis  tum  focimus 
opera,  imo  Ghristus  ipse  in  nobis  facit  omnia. 

30.  Quod  si  opera  non  sequuntur,  oertum  est, 
fidem  hanc  Ghristi  in  corde  nostro  non  habitare, 
sed  mortuam  illam,  scilicet  acquisitam  fidem. 

31.  Omnium  quidem  est  auditus  verbi,  sicut 
scriptum  est :  In  omnem  terram  exivit  sonus  eorum. 

32.  Sed  non  omnium  est  fides  ista,  sicut  scrip- 
tum  est:  Quis  credidit  auditui  nostro  ? 

33.  Et  omnes,  qui  iactant  opera  coram  Deo  iu- 
stificare,  ostendunt  sese  nihil  de  Christo,  aut  fide 
intelligere. 

34.  Fatemur  opera  bona  fidem  sequi  debere, 
imo  non  debere,  sed  sponte  sequi ;  sicut  arbor  bona 
non  debet  bonos  fructus  facere,  sed  sponte  facit. 

35.  Et  sicut  boni  fructus  non  faciunt  arborem, 
ita  bona  opera  non  iustificant  personam. 

36.  Sed  bona  opera  fiunt  a  persona  iam  ante 
iustificata  per  fidem,  sicut  fructus  boni  fiunt  ab  ar- 
bore  iam  ante  bona  per  naturam. 

37.  Tamen  et  in  philosophia  ita  habet:  Quod 
sine  et  ante  omne  opus  bonum  necesse  est ,  ratio- 
nem  rectam  et  voluntatetn  bonam  esse. 

38.  Nec  fit  ratio  recta,  aut  voluntas  bona  ab 
opere,  sed  opus  fit  a  recta  ration^  et  voluntate. 

39.  f)t  artificis  idea  non  fit  a  domo   vel  fabrica, 


de  ficlB.  381 

sed  fabrica  fit  ab  idea ,    quae  sine  et  ante  fabricQ^m 
est  in  corde  artificis. 

40.  Summa,  Christus  est  Dominus,  non  servus, 
Dominus  sabbati,  legis  et  omnium. 

41.  Et  Scriptura  est  non  contra,  sed  pro  Chri- 
sto  intelligenda,  ideo  vel  ad  eum  referenda,  vel 
pro  vera  Scriptura  non  habenda. 

42.  Ut,  Serva  mandata,  sic  dominante  Christo 
intelligendum  est,  Serva  in  Christo  scilicet,  vel  in 
fide  Christi. 

43.  Diliges  Dominum  Deum  tunm  etc.  scilicet 
in  Christo,  seu  fide  eius;  quia  sine  me  nihil  pote- 
stis  facere. 

44.  Fac  hoc  et  vives,  fac  scilicetin  me,  alioqui 
non  facies,  sed  Qontrarium  facies. 

45.  Redime  peecata  tua  eleemosynis,  scilicet  in 
Christo,  et  fide  eius,  alioqui  peccatum  erit  eleemo- 
sjna  tua. 

46.  Quamobrem  eruditissime  epistola  ad  Ebraeos 
omnibus  omnium  Sanctorum  operibus  praefigit,  Fide. 

47.  Quia  necesse  est,  omnes  Sanctos  in  promis- 
so  Christo  omnia  vivere  et  facere,  sicut  nos  in  ex- 
hibito. 

48.  Ipse  enim  est  caput  et  dux  iustitiae  et  vitae, 
a  Deo  constitutus ,  per  et  in  quo  nos  vivimus  et 
salvamur. 

49.  Quod  si  adversarii  Scripturam  urserint  contra 
Christum,  urgemus  Christum  contra  Scripturam. 

50.  Nos  Dominum  habemus,  illi  servos,  nos 
caput,  illi  pedes  seu  tnembra,  quibus  caput  oportet 
dominari  et  praeferri. 

5J.  Si  alterutrum  sit  amittendum,  Christus  vel 
lex,  lex  est  amittenda,  non  Christus. 

52.  Habito  enim  Christo  facile  eondemus  leges, 
et  omnia  recte  iudicabimus. 

58.  Imo  novos  decalogos  faciemus,  sicut  Paulus 
facit  per  omnes  epistolas,  et  Petrus,  maxime  Chri- 
stus  in  evangelio. 

54.  Et  hi  decalogi  clariores  sunt,  quam  Mosi 
decalogus,  sicut  facies  Christi  clarior  est,  quam  fa- 
cies  Mosi. 


382  Disputati^  D.  Bl.  L. 

55.  Si  enim  gentes  in  natura  comipta  potuennit 
de  Deo  statuere,  et  iex  esse  sibi  ipsis.  (Rom.  2.) 

56.  Quanto  magis  Paulus  aut  perfectus  Christi- 
anus  plenus  spiritu  potest  decalogum  quendam  or- 
dinare  et  de  omnibus  rectissime  iudicare. 

57.  Sicut  omnes  prophetac  et  Patres  eodem 
spiritu  Christi  omnia  sunt  locuti,  quae  habentur  in 
Scripturis. 

58.  Tamen  quia  interim  ^)  sumus  inaequaii  spi- 
ritu ,  et  caro  adversatur  spiritui ,  necesse  est  etiam 
propter  vagos  spiritus  certis  mandatis  et  scriptis 
apostolorum  adhaerere,  ne  laceretur  ecclesia. 

59.  Non  enim  sumus  omnes  apostoli,  qui  certo 
Dei  decreto  nobis  sunt  infallibiles  doctores  missi. 

60.  Ideo  non  illi,  sed  nos,  cum  sine  decreto  tali 
simus,  errare  possumus  et  labi  in  fide. 

61.  Quare  non  est  arrogaudum  ulli  post  apo- 
stolos  hoc  nomen:  Quod  non  possit  errare  in  fide, 
nisi  soli  ecciesiae  universaii. 

62.  Summa,  Conciusit  Deus  omnia  sub  increduli- 
tate,  ut  omnium  misereatur.  Igitur  miserentis  Dei 
est,  quod  iusti  sumus,  non  currentis  hominis. 

63.  Operator  sit  sanctus,  sit  sapiens,  sit  iustus, 
sit  quidquid  voiet.  Si  fides  desit,  sub  ira  manet 
et  damnatur. 

64.  Quia  s(at  sententia:  Non  aliquorum,'8ed  om- 
nium  miseretur;  et  sola  misericordia  Dei  est  iusti- 
tia  nostra,  non  opera  propria. 

65.  lustificatio  est  revera  regeneratio  quaedam 
in  novitatem,  sicut  loannes  dicit:  Qui  credunt  in 
nomine  eius  etc.  ex  Deo  nati  sunt. 

66.  Inde  et  Paulus  baptismum  vocat  lavacrum 
regeuerationis  et  renovationis,  et  Christus  ipse :  Nisi 
denuo  quis  renatus  fuerit,  non  potest  videre  regnum 
Dei. 

67*  Ideo  impossibile  est,  per  opera  iustificari, 
quia  impossibile  est  nos  nasci  ex  operibus  nostris, 
sed  potius  opera  nascuntur  (sic  loquendo)  ex  Dobis. 

68.  Eodem  spiritu  appellamur  iusti,    nova  crea- 


1)  In  ed.  ibb^;  iiitoft^. 


de  fide.  383 

tura  Dei,  et  initium  creatnrae  Dei,    qui  tios  verbo 
suo  volens  genuit. 

69.  Quis  autem  ferat  hanc  blasphemiam,  ut  opera 
nostra  nos  creent,  vel  ut  simus  operum  nosfrorum 
oreaturae. 

70.  Tunc  liceret  dicere  contra  prophetam :  Nos 
ipsi  feeimus  nos,  et  non  Deus  fecit  nos. 

71.  Quam  biasphemum  igitur  est  dicere,  se  ipsum 
esse  sui  ipsius  Deuni ,  creatorem  seu  generantefm^ 
tam  blasphemum  est  suis  operibus  iustificari. 

Secunda  disputatio. 

De  lege. 
Homo  iusiificatur  fide,  absque  operibfis  legis'*'). 

1.  Arbitramur  hominem  iustificari  flde,  absque 
operibus  legis. 

2.  Opera  iegis  necessario  sunt,  quae  vocanlur 
merita  seu  optima  opera. 

3.  Aiioqui  quid  esset  sentire,  hominem  iuslifi- 
cari  sine  operibus  malis? 

4.  Pauius  ioquitur  de  lege  simpliciter  el  uni- 
versaliter,  maxime  de  morali  seu  decalogo. 

5.  Qui  vero  putant  eum  de  ceremoniali  ioqui, 
toto  coelo  errant. 

6.  Clare  enim  allegat  legem  moralem  cap.  7:^) 
Concupiscentiam  nesciebam  peccatum  esse,  nisi  lex 
diceret,  Non  concupisces. 

7.  Et  aperte  disputat  de  peccato  et  morte  totius 
mundi,  per  Christum  salvandi,  Reus  sit  (inquit) 
totus  mundus  Deo ,  quia  ex  operibns  legis  non  iu- 
stificatur  ullus  homo. 

8.  Ceremonialis  lex  autem  solum  parvam  par- 
ticulam  mundi  (puta  ludaeos)  tenuit. 


1)  In  ed.  1558:  Rom.  cap.  7. 

*)  Haec  inscriptio:  Homo  etc.  repetita  est  ex  ed.  1558 
et  ed.  Jen. 


384  DisputaUo  D.  M.  L» 

9.  Nec  ullam    legem  ceremonialein   allegat  in 
tauta  disputatioue. 

10.  Nam  circumcisio,  quam  allegat,  noD  ex 
Mose,  sed  ex  patribus  est,  loan.  5. 

11.  Ideo  maius  aliquid  est  circumcisio,  quam 
lex  ceremonialis,  quae  per  Mosen  coepit. 

12.  Ghristus  etiam  ab  initio  mundi  ooei&us  eet 
pro  peccatis  totius  mundi,  antequam  ulla  ceremo- 
nia  esset. 

13.  Quare  de  lege  et  peccatis  totius  mundi  ab 
initio  necesse  est  Paulum  intelligi. 

13.  Qui  vero  pergunt  eum  tantum  de  ceremo- 
niali  lege  inteiligere,  habent  necessario  concedere, 
quod  et  tantum  de  peccato  ceremoniali  intelligen- 
dus  sit,  cum  lex  et  peccatum  ad  invicem  referantur. 

15.  Ita  concedent  sequenter,  eum  loqui  de  morte 
seu  poena  peccati  ceremonialis. 

16.  Et  Christi  gratiam  in  Paulo  esse  iustitiam 
ceremonialem. 

17.  Qualis  iex,  tale  peccatuni,  quale  peccatum, 
talis  poena  et  remissio  peccati. 

18.  Ita  sequitur,  quod  Christus  sua  morte  nihil 
effecerit,  quam  quod  solos  ludaeos  a  lege  ceremo- 
niali  redemerit,    vei  solum  ceremonias  abrogaverit. 

19.  Et  quod  frustra  ludaeis  quoque  sit  mortuus, 
cum  pro  peccatis  moralis  legis  non  sit  mortuus. 

20.  Hoc  est,  Christus  ludaeos  non  tam  a  peccato 
ceremoniali  praeterito^  quam  a  futuro  liberarit,  ne 
amplius  possint  peccare,  lege  scilicet  sublata,  cod- 
tra  quam  possit  peccari. 

21.  Ita  iustificatio  et  redemptio  Christi  aiiud 
nihil  fit,  quam  abrogatio  legis  ceremonialis ,  et  ab- 
solutio  ludaeorum  ab  illa.  ^ 

22.  Quo  stante,  Christus  ad  gentes  nihil  perti- 
net,  ut  quibus  nec  lex  nec  peccatum  ceremoniale 
fuit. 

23.  Et  fit  Christus  plane  otiosus,  et  mors  eius 
inter  gentes  inanis. 

24.  Frustra  tum  Paulus  inter  gentes  currit,  da- 
manb ,  ludaeo  ipT\iu\)L\xv  ^l  Gmeco  ^  praedicans  illis 


de  leg«.  385 

UberatioiieiB  a  lege  et  pee^^ktis  eias,  ({nae  apud  gen- 
tes  non  sunt. 

25.  Quin  mentiuntur  et  Paulus  et  prophetae, 
quod  gentes  lege,  peccatis,  morte  terrent,  et  re- 
demptionem  per  Ghristum  promittnnt. 

26.  Gum  sciant  talia  apud  suos  ludaeos  tantuni 
▼ftlere,  ut  sub  lege  ceremoniali  condusos. 

27.  Claret  ergo:  Qui  Paulum  de  lege  ceremo- 
niali  tantum  loqui  docent,  Ghristum  simpliciter  e 
mundo  tollunt  cum  universo  evangelio. 

28.  Et  constituunt  nos  ipsos  nostros  iustiflca- 
tores,  per  opera  moralia  seu  decalogum  sine  Ghristo. 

29.  Et  quid  fuit  opus  filium  Dei  dari  pretium 
pro  peccatis,  cum  leges  ceremoniales  honio  sine 
Christo  potuisset  praestare. 

30.  Nam  sicut  homo  potest  sine  Christo  capram 
mulgere,  equum  pascere,  domum  aedificare,  sicut 
gentes  fecerunt. 

31.  Ita  potest  etiam  sine  Christo  Tcstes  lavare, 
caesariem  radere,  certis  diebus  feriari,  sacrificia 
mactare,  kmpades  accendere,  sicnt  fecerunt  impii 
saeerdotes  Christi  et  prophetarum  homicidae. 

32.  Non  multum  dissimile  esset,  si  diceres,  Chri- 
stum  esse  mortuum  ,  ne  sit  necesse ,  capram  mul- 
gere,  et  aiia  domestica  opera  facere. 

33.  Si  ergo  Ghristus  est  omnium  hominum  sal- 
vator  in  toto  mundo ,  necesse  est  Paulum  loqui  de 
lege  et  peccatis  omnium  hominum  totius  mundi. 

34.  Stat  ergo,  Paulum  loqui  non  solum  de  mo- 
rali  lege,  sed  etiam  de  tota  eius  potentia  et  vi. 

35.  Quam  vim  ne  ihtelligit  quidem  homo  animal 
rationale^),  multo  minus  de  ea  indicare  et  docere^ 
potest. 

36.  Vis  autem  et  potentia  eius  est,  occidere, 
seu  peccatum  aeterna  morte  damnandum  ostendere. 

37.  Ubi  vero  coeperit  homo  arguente  spiritu 
hanc  vim  sentire  et  intelligere,  mox  desperat  de 
Dei  misericordia. 


1)  In  ed.  1558 1  ratione. 

Ltttheri  opp.  V   A.  »d  ref.  hirt.  i.  p.  Vol.  IV.  ^^ 


386  DispaUtio  P.  M.  L. 

38.  Despieratio  autem  do  mififDrioordia  Dri  est 
summam  peccatum  et  irremissibile,  nisi  gi^Ltia  re- 
vocejt  in  tempore  opportnno. 

39.  Ista  8UDt  tum  vere  illa  summa  opera,  quae 
homo  secundum  legem  Dei  moralem  flBLcit. 

40.  Hoc  est  quod  dicit,  Per  legem  fieri  pecca- 
tum  supra  modum  peccans,  et  Per  legem  peccatuin 
me  occidit,  et  Lex  iram  operatur. 

41.  Nunqu^m  peccat  komo  horribiliua,  quam  in 
eo  articulo,  quo  incipit  legem  sentire  seu  inteUigere. 

42.  Summa,  necease  est  vel  intelleeta  lege  de- 
aperare,  ignorata  gratia  Dei,  vel  non  intelleota  iege 
de  se  ipso  praesumere,  contempta  ira  Dd. 

43.  Illa  iacit  deaperabundum  David ,  qui  dioit, 
Peccavi,  proiectus  sum  a  focie  oculorum  tuorum  ^cl 

44.  Ista  fecit  seoucifm  hjpocritam  et  auperbam 
Pbarisaeum,  qui  dicit:  Non  sum  sicut  ceteri  hoim- 
num,  iniusti  etc. 

45.  Hic  yenit  medius  Christua,  dicens:  Nec  tibi 
damnatio,    nec  tibi  aaJua,  sed  mihi  soli  gloria. 

46.  Tu  npn  morieris,  David,  quia  triMdstuli  pee* 
catum  tuum  in  me,  nec  tu,  Pharisaee,  vives,  quia 
iustitia  tua  est  sine  me. 

47.  Obtento  igitur,  quod  Paulus  non  loquatur 
de  lege  ceremoniali,  sed  de  vera  lege  verisque  legis 
operibus. 

48.  Vicerit  causa  nostra,  et  stat  sententia  PattiL* 
Hominem  non  legis  operibus,  sed  fide  iustifican 
sola.  « 

49.  Non  enim  nos,  sed  Paulus,  electum  Christi 
organum,  sic  audet  in  totum  mundum  falmiaare: 
Quod  homo  per  legem  non  iustificetur. 

50.  Exspectamus  exinde  a  iactatoribus  legis  et 
bopormo  operum,  quibus  iustitiam  tribui  volunt. 

51.  Ut  ostendant  vel  unum  exemplum  impletae 
^egis  ab  initio  mundi ,  etiam  in  ecclesia,  usque  in 
fis^em  qiundi. 

52.  Ridiculum  est  in  tam  seria  causa  iactare 
bona  opera  et  legis  iustitiam,  et  tamen  nullum  ex- 
empium  optender^. 

53.  Hoc  enim  proprie   est  in  ii^uo   theatro  lu- 


«ie  }ege.    ;:.  387 

do8  et  re8  mirabUes  videre,  id  eat^  insftnlve,  eA  sa- 
taaae  ludibrio  ^eiieiri. 

54.  Nihil  facilius  est,  quam  otiosum  et  loquaeem 
8ophi8tam  de  l^e  et  operibus  multa  garrire,  dum 
interim^)  ipse  nec  faciat  quicquam,  nea^-  qui  faoiat, 
possit  ostendere. 

55.  !No8,  cum  Don  possint  illi  suam  afjSrmativam 
probarej  ex  superabundanti  etiam  negativam  pro- 
bamus.  ' 

56.  Seilicet  nullum  ffiisse,  esse,  fore  exemplumi 
legis  impletae,  in   uUo  Sanotorum,    neque  fn  tota 
eaolesia  jsancta  oathoHoa. 

57.  Omnium  enim  Sanctorum  et  totius  ecclesiae 
vox  et  confessio  est:  Si  dixerimu^  nos  non  habere 
peccatum,  veritas  Dei  in  nobis  noe  est. 

58.  Et  ipse  Paulus  carne  servit  legi  pecoati;  et 
^iritus  '^eoclesianim  Galatiae  earnem  adversantem 
f erre  eogitur. 

59.:  Et  tota  ecolesia,  petens  dominica.oratione, 
jsanctificari  nomen  Dei^  et  remissionem  peccatorum 
etc.  hoc  ipso  fatetur,  sese  peccatrieem  esse. 

60.  Ex  quibus  sequitur,'  nullum  etiam  Sancto- 
rum,  nednm  legistarum  operibus  legis  iustificaii, 
multo  minus  operibus  propriis.  ^» 

61.  t^os  vaniloquos  et  (pi^evaTmtag  signat  apo- 
jstolus,  cum  dicit:  Semper  diseentes,  et  nunquam 
ad  scientiam  veritatis  pervenientes. 

62.  Semper  enim  de  detiito  fieri  ckimant,  at  de 
ificto  esse  nihil  habent,  nee  possunt  f^raestare. 

63.  At  per  debitum  fieri  nemo  iustifioabitur  aut 
salvabitur,  sed^)  per  £Giotum  esae,  seu  faetores  legis 
salvandi  sunt  omnes^ 

64.  Non  enim  qui  dicit,  Domine,  Domine,  .intrai- 
bit  regnum  eoielorum^  sed  qui  feeerit  voluntatem 
Patris,  hic  intoabit  ete. 

65.  Deus  enim  serio  vult  legem  suam  impleri^ 
usque  ad  minimum  apicem  et  iota,  aut  nuilum  om- 
nino  salvari. 


•  i 


1)  In  «d.  1558:  interea.    2)  In  ed.  1558t'8ea. 

25* 


ByS  iMsputatlo  D.  M.  L. 

66.  Referamus  haec  in  foraiain  syllogistioain,  ot 
apertior  sit  nostra  contra  eos  expoetalatio  etinBul- 
taiio. 

67.  Quicunque  vult  intrare  ad  yitani,  debet  m- 
vare  mandata  Dei. 

Sed 

68.  Nullus  Sanctorum  servat  mandata  Dei. 

Ergo 

69.  NuUus  Sanctorum  potest  intrare  ad  vitam. 

70.  Ifaior  est  manifestae  autoritatis  divinae,  ubi 
Ghristus  dicit:  Si  vis  intrare  ad  vitam  ete.  qui  non 
foUit  neque  mentitur. 

71.  Minor  fadle  probatur,  ex  supra  dictis:  Quia 
omnes  Sancti  sunt  peocatores,  et  mandata  Dei  non 
servant. 

72.  Gonclusio  est  in  bona  forma  consequentiae, 
in  secundo  secundae  deducta  et  irrefragabilis. 

73.  Quo  nunc  ibitur?  Hic  iustitiarii  deprehen- 
duntur  inter  angustias,  et  merito  redirent  ad  oor, 
ut  Esaias  loquitur. 

74.  Nos  vejro  ostendimus  exemplum  legis  im- 
pletae,  certum  et  fidele,  sed  in  unico  illo  homine, 
mediatore  Dei  et  hominum. 

75.  De  quo  uno  et  solo  Deus  dicit :  Qui  pec- 
catum  non  fecit^  nec  dolus  inventus  est  in  ore  eius, 
id  est,  legem  implevit. 

76*  Et  Psal.  40:  In  libro  scriptum  est  de  me, 
ut  faciam  voluntatem  tuam,  Deus  meus,  volui,  et 
lex  tua  in  medio  cordis  mei. 

77.  Haud  dubium,  quia  omnes  alii  non  fecerint 
voluntatem  Dei,  nec  lex  eius  in  medio  cordis  eorum 
fderit. 

78.  Voluntas  autem  iila  Dei  impleta  seu  Christi 
implentis  aliud  nihil  esse  potest,  quam  ipsa  obe- 
dientia  Christi,  ut  Paulus  ait :  Factus  pro  nobis  obe- 
diens. 

79.  Qua  voluntate  sanctificati  sumus  omnes  (ut 
ille  ait) :  Et  per  obedientiam  istius  unius,  iusti  con- 
stituuntur  multi,  Rom.  5. 

80.  Proinde  omnia  alia  dicta  et  exempla  Scrip- 


de  legre.  389 

turae  de  lege  vel  operibus  necesse   includunt  Chri- 
stum  pro  nobis  Patn  obedientem. 

81.  Et  quod  no8  per  inobedientiam  Adae  aemel 
omnes  constituti  peccatores  nunquam  per  nos  ipso» 
obedientes  fieri  possumus, 

82.  Et  ut  multa  extema  faciamus  et  patiamur, 
frustra  tamen  laboramus  et  sudamus,  quia  lex  Det 
non  est  in  medio  oordis  nostri. 

83.  Sensus  enim  camis  non  solum  non  subiici- 
tur  iustitiae  Dei,  sed  etiam  odit,  et  est  ipsa  inimi- 
citia  contra  Deum. 

84.  Bi  nos  ipsi  potuissemus  Deo  obedientes  esse, 
seu  implere  legem,  non  fuisset  opus,  ut  loco  nostro- 
rum  omnium,  seu  pro  nobis  bmnibus,  Dei  filius 
obediens  fieret. 

85.   Diaboli  malitia  est,  qul  nos  iustitia  seu  po- 
tiu9  opinione  iustitiae  legalis  ita  vexat  et  occaecat, . 
ne  magnitudinem  peocati  et  mali  nostri  intelligamus, 
et  hinc  iram  Dei  contemnamua. 

86.  Qua  non  intellecta  certo  scit,  neque  am- 
plitudinem  gratiae  et  misericordiae  in  Christo  ex- 
hibitae  a  nobis  intelligi  posse. 

87.  Et  ita  sicut  ab  initio  fiiit  homicida  et  pater 
mendacii  (hoc  est,  satan  Christi),  ita  non  cessat 
istis  rationibus  adversari  saluti  hominum. 

Anno  M.  D.  XXXV. 

Tertia   disputatio. 

'  Alia    ratio    iustificandi    hominis   coram    Deo,    alia 

Goram  hominibus  etc,  *). 

1.  Satis  claret  hoc  loco,  aliam  esse  rationem 
iustificandi  hominis  coram  Deo  a  ratione  iustificandi 
eius  coram  hominibus. 

2.  Nam  Paulus  aperte  fidem  operibus  opponit, 
et  iustificationem  coram  Deo  detrahit  operibus  tri- 
buitque  fidei. 


*)  Hic  titulas  noB  legitur  in  ed.  1538  ^   repetitas  est 
ex  «d.  1558. 


390  Dispatack»  I>.  M.  L. 

3.  lustifioatur  qnidemi  honio  ex  operibm,  «ed 
gioriam  habet  corani  honlimbus,  non  eoram  E)eo. 

4.  Iu8fifieatur  qaideM  homo  fide  eioram  Deo, 
etiamsi  apud  homines  et  in  se  ipso  ignominiam  tath 
tum  inveniat. 

5.  Hoc  est  mjstorinm  Dei  sancftoe  suos  miri- 
fieatitis,  quod  non  solum  est  impiis  impdssibile  in- 
tellectu,  sed  etiam  ipsis  piis  mimbite  et  difBciIe 
credifta. 

6.  Natura  enim  vitio  drlginalis  pebcati  icorrupttf 
et  excaecata  non  potest  ultra  et  supra  operaulhini 
iustifioationem  imaginari  aut  eoncipere. 

7.  Hine  ilia  pugna  hypoeritarum  oonftra  fideles 
de  lostifictitione ,  nullius  nisi  Dei  solius  iudieio  di- 
rimenda. 

8.  Concedimus  itaiqxie  hjpocritis  seU*  phHbsopbis 
opera  et  iustificationem  legis,  modo  i^etiheamus  etfftf 
iustitiam  esse  hominum,  non  Dei. 

9.  lustitia  vero  hominis^  uft  eam  Dens  fteitipora^ 
liter  honoret  donis  optimis  huins  vitee,  tititien'  co- 
ram  Deo  lietrva  est  et  hjpoerisis  impia. 

10.  Et  mirum  est  problema,  quod  Deus-  remtt- 
neret  iustitiam,  quam  ipse  reputet  iniquitatem  et 
malitiam. 

11.  Aperte  enim  in  prophetis  malum  nmnuiHn 
nostrarum  appellat  opera  secundum  iegem  et  no- 
stram  rationem  pulcherrima. 

12.  Simile  videtur,  ac  si  quis  princeps  malum 
servum  toleret,  quem  sine  maiore  periculo  regni 
non  possit  occidere. 

13.  Igitur  non  est  respiciendum  neque  ad  per- 
sonam  impii,  qui  iustitiam  operatur,  neque  ad  pul- 
chritudinem  talis  operis. 

14.  Sed  ad  incomprehensibilem  toIeraoiUaxn  et 
sapientiam  Dei,  minus  malum  ferentis,  ne  maiore 
malo  omnia  subvertantur. 

15.  Sicut  vomica,  claudicatio,  aut  aliue  moibiu 
n   corpore   insanabilis   toleratur,    necessitate    vitae 

corporalis  fovendae. 

16.  Est  enim  legis  iustitia  morbosa  valde  et 
iadeo  imbeciY&a^  \il  ^^^^^^  ^\]i<dm  legem  optidoiam  noi 


de  iilstMcattoile  hbttiyis.  391 

solum  non  impleCit,  sed  levissinio  etitlni'  tiiotii  proir- 
8U8  obliviscatur. 

17.  Sed  quia  alia  non  potest  haHeri,'  toleratur 
et  fovetur  sunimis  huitis  mundi  bonid. 

18.  Deus  eniiii  pro  magnitudih^  suiae  bonitatis 
parum  reputat,  tajm  indignis  et  malis  iustis  seu 
san^tis  tot  et  tantk  dbnare. 

19.  ^icut  8apie'ns  magistratus  civi  malo  et  im- 
prbbo  interdum  (ionnivet,  et  friii  siriit  civitate  pro 
bbiib  pacis  publibd^. 

20.  Deus  enim  alio  spectat .  scilicet  ad  futuh 
regni  gloriam,  iti  quo  non  pertransibit  incircumcisus 
aiut  immundus,  ut  Scriptura  ioquitur  etc. 

21.  Quin  et  cum  ecclesia  et  Sanctis  suis  in  terra 
non  dissimili  tolerantia  et  bonitate  agit. 

22.  Ut  quod  et  tblerat  et  fovet  {)ropter  initium 
creaturae  suae  in  niAm ,  deinde  et  iui^^s  bsse  et 
fllios  regni  decemit.     ^  =  ••.• 

23.  lustificari  enim  homineiti  sentrftiusr,  hbminem 
nondum  esse  iustum*^  sed  esde  in  ipso  motu  seu 
cursu  ad  iustitiam. 

24.  Ideo  et  peccator  est  teidhuc,  qui^quis  iusti- 
fioatur,  fet  tamen  velut  piene  et  perfecte  iustus  re- 
putatur,  ignoscente  et  miserente  Deo. 

25.  Ignoscit  autem  et  miseretur  nostri  Deus, 
intercedente  et  sanctificante  tiodtrum  initium  iudtitiae 
Christo  advocatb  6f  sacerdote  nostro. 

26.  Cuius  iustiti^,  cum  sit  sine  vitio'  ei  nobis 
umbraculum  contra  k^dtum  irae  Dei  fadtum,  rion 
sinit  nostram  inceptaiii  itistitiam  damnari. 

27.  lam  certiim  est,  Christum  seu  iustitiam 
Christi,  cum  sit  extra  nos  et  aliena  nobis,  non 
posse  nostris  operibus  comprebendi. 

2^.  Sed  fides,  quae  ex  auditii  Chris.ti  nobis  per 
Spiritum  sanctum  infunditur,  ipsa  comprehendit 
Oiristum. 

2i9.   Quare  et  sola  fides  iustificat  sine  operibus. 
nostris,  non  enim  possum  dicere:  Ego  facio  Chri- 
stum,  seu  iustitiam  Christi. 

30.  Sicut  tamen  possum  dicere :  £go  facio  opera, 


392  Diapnlatio  D«  IL  L. 

siTe  iasUtiae  eoelestis  per  Spiritiim,   dTe  ftemnae 
per  naturam. 

31.  8ed  sie  dicendam:  Ego  credo  in  Christnm, 
et  post  facio  opera  bona  in  Ghristo  vere. 

32.  Recte  igitur  dicitur:  lustificari  no8  ex  fide 
sine  operibus  legis. 

33.  Quod  iustificari  ista  includit,  fide  scilieet 
propter  Ghristum  reputari  nos  iostos. 

34.  Nec  peccatum  ullum,  siye  praeteritam,  mt 
reliquum  in  came  manens,  imputari,  sed,  velat  nid- 
]um  sit,  remissione  interim^)  tolli. 

35.  Hanc  fidem  comitatur  initiam  creatarae  no- 
vae,  et  pagna  contra  camis  peccataoi,  quod  eadem 
fide  Christi  et  ignoscitur  et  vineitur. 

Qaarta  dispotatio. 

1.  Homo  iustificandas  intelligitor  homo  peoea- 
tor,  a  peccatis  suis  liberandus. 

2.  Non  enim  sania  neceesariua  eat  medlcQS) 
sicut  nec  iustis  opus  est  liberalore. 

3.  Certum  igitur  est,  hominem  snis  meritis  noa 
posse  coram  Deo  iusdficari. 

4.  Quid  enim  peccator  snis  meritis,  hoc  ett. 
peceatis  seu  operibus  peecatoris  mereretar  apad 
Deum? 

5.  Peccatum  radicale,  capitale  et  vere  moitale 
est  incognitum  hominibus  in  uniTerso  mundo. 

6.  Quanto  minus  cognitum  esse  potnit  reme- 
dium  peccad,  cuius  morbus  non  erat  cognitos. 

7.  NuUus  ex  omnibus  hominibns  cogitare  potoit 
peccatum  mundi  esse^  non  credere  in  Christum  lesaBi 
cmcifixum. 

8.  Hoc  est  peccatum  originale  post  lapsora 
Adae,  nobis  ingenitum  et  non  tanlum  persomde, 
sed  et  naturale. 

9.  Non  credere  in  Christum  est  incredalam  et 
ignamm  et  arersum  esse  a  Deo,  qui  Christom  pio- 
misil  salTatorem. 


1)  In  ed.  1558:  interem. 


de  iastificatione^.l^pixiiiiis.  393 

10*  Quare  Paulus  recte  dioit:  Omnia  ease  con-^ 
clusa  8ub  incredulitate,  ut  Deus  omniuxn  misereatur* 

11.  Haec  incredulitas  trahit  secum  omnia  alia 
peccata,  cum  sit  priml  praecepti  jprincipale  peccatum., 

12.  Tenuiter  peneque  obscurius  definiunt  Soho-, 
lastici,  peccatum  originale  esse  concupisoentiam, 
alii  carentiam  iustijfcjljae  originalis  inesae  debit^e. 

13.  Magna   enim    pars,   crassum   illud    libidini^" 
malum  pro    peccato    originali   habent,    et  post  rer 
miseionem  tantum  poenam,  inflrm^tatem  et  fomitem 
vocant^ 

14.  Sed  illi  etiam  impie,  qui  asseruerunt,  natu- 
ralia  mansisse  post  peccatum  uitegrai,  tam  inhomi- 
nibus  quam  daemonibus. 

15.  Rectius  illi,  qui  constant^r  fatentur.,  natu- 
ram  esse  per  peccatum  Adae  corruptam, 

16.  Non  enim  potest  natura  simul  corrupta  et 
integra  intelligi,  nisi  de  integritate  animaliuin  virium 
dicerent,  id  quod  non  fodunt. 

17.  Quamquam   satis  certum   est  fidelibus,   nec 
.  animales,  nec  rationales  vires  relictas  esse  integraa. 

18.  Eadem  ignorantia  finxerunt,  opera  qpaedam 
esse,  nec  bona  nec  maia,  sed  media  seu  neutralia. 

19.  Et  deinceps,  ignorantiam  aliam  crassam, 
aliam  invincibilem,  quae  excusaret  a  toto  etc. 

20.  Haec  et  similia  testantur,  nec  peccatum,  nec 
Christum  ab  illis  potuisse  cognosci,  nec  decalogum, 
praesertim  in  prima  tabula,  fuisse  eis  intellectum. 

21.  Posset  tamen  peccatum  ab  efFectibus  suis 
cognosci  utCunque,  nisi  ratio  etiam  hic  esset  nimium 
caecutiens  et    obiectorum  tam  facile  oblivisceretur. 

22.  Non  enim  verisimile  est  naturam  (quam 
nimium  ratio  bonam  esse  somniat)  tanta  malorum 
monstra,  quae  mundus  quotidie  facit,  perpetrare.  ' 

23.  Gonsentaneum  certe  videretur,  sicut  ex  vero 
nihil  nisi  verum,  ita  ex  bono  nihil  nisi  bonum  SjSr 
queretur,  aut  certe  minus  malorum  sequeretur. 

24.  Nunc  videmus,  quam  parum  boni  et  mul- 
tum  mali  ubique  regnet  in  orbe  terrarum,  et  malos 
plures  quam  bonos  esse  in  mundo. 

25*  Ita  facile  concluderetur,  in  natura  illa,  iu- 


391  Di«pttlatlo  D.  11.  L. 

dido  mtionis  botfia,  multo  Iplus  eshe  tnaliiiiM,  l](iiam 
bonitatis  etiam  politioae. 

26.  Poetae  quoqae  rarum  (JBtciunt  virhin  bohtim, 
ooMpariftDtqae  monstro  bimembri,  et  alius  penuriaiii 
qtteritur  bonorum  virorum. 

27.  8ed  Scriptura  causatifi  peccati  nos  docen)) 
testatur  nihil  esse  botii  in  niltnra  hominid,  et  id, 
qUod  bonum    est   reliquum,    esde    tamen   in  ibalo 

U8U.  ^  ^ 

28.  Ut  evgo  iustiflcatio ,  quantum  pote6t  fleri, 
magnificetur,  peccatum  est  valde  magnificandum  et 
aiMipMcandum. 

29.  Est  enim  sanatio  peccati,  quod  tdttita  muii- 
dum  aeternaliter  occidit,  et  inflinitis  tiialii^' p^tdit. 

30.  Quare  maius  est  opu6  illud  divinum  itc^tifi- 
catio,  quam  Ut  uUa  ratio  atit  edtiside^eltio  nostri 
operis  a*ut  motus  hic  habere  debeat  locum. 

31.  Et  simpliciter  cum  Paulo  hic  di^endum  est, 
quod  nihil  sumus,  sicut  ex  nihilo  ifl^^ti '  stimus. 

82.  Qm  vero  nostri  operis  speciettl  ^^ectdnt,  vel 
aliqtiid  esse  voluntj  i)li  nunqU6.iti  intelligefnt  itaiagni- 
tadinem  huius  operis  divini. 

83.  MuiCo  certe  minus,  qirtinfr  ille  videre  possit 
gkxriam  soiis,  qui  putridi  ligni  fulgoreUi  iactet  lu- 
cente  sole. 

Quinta  disputatio. 
De  operibus  legis  et  gratiae*), 

1.  Necessaria   sunt    opera    omnia,     tam    legis 
quam  gratiae. 

2.  Opera  legis   sunt,   quae    extra  fidem    fiunt, 
volnntate  humana. 

3.  Quam    voluntatem    lex    vel    cogit    minis  et 
poenis,  vel  alHcit  promissis  et  beneficiis. 

4.  Nunquam  est  tamen  vera  et  recta  ea  volun- 
tas*,  sed  semper  quaerens,  quae  sua  sunt 


*)  ffifc  HMk^n  i««9etita8  est  ei^^^d.  1599* 


t : 


de  op«rilm8<le|ti^i9f  gi^atiae.  3^ 

5*  Ideo  et  m  ipm  heroidi^  virtittibii^  iiaturali 
hoc  vitio  dispravata  est 

6.  Multo    iniDu&  valetr  ipsa'  quidquieitii' In  reli- 
gione,  seu  iustifioatione  (JOraiti  Deo. 

7.  Et  tamen  neeessaria  est '  ad  -euBtodiendam 
externaiti  diBOiplinam  et  pacemv  

8.  iOperaij^tiae  sunt;  quae ^x  fide  fiutit,  Spi- 
rila  saRtto  mov^nte  et  regenerant^  VoluUtatem  h0-^ 
minis.  '         "*^ 

9'.  NeoesBe  tamfen  est,  eam  ^tiah)  |^idr  Verbum 
eti  signum  extertium,  hitye*  eet,   mitlis  et^  jyroitoissiiyiy 
admoneri  et  exoitari.  '^" 

i&.  Placuit  ettim  Deo  pei'   minl&terittto^^erbi  et 
saovamtenti  Splritum  dlstdbul  et/  'tfugiBri.     .  \ ;  '        ' " 
<ll.  Nee  i[\m  ipMi  opera  iuBtifikttiifl  cdi*km  r^ep, 
sed<  fiunt  a  iustificatis,   >i^t"reote  dioantttf'  itiistitift^ 
operum,  Deo  grata  per  Christum.         ••  • '  '  '  '• 

:  12i  €urrere  et  velle^  oportJel,  neo  taitfett  est  cur- 
rentis  aut  voIeiitiB,  sed  mYserefytiS'']^.  "       "  ' 

IB.  Nihxl  sibi  conoeittm  esse^  <^{i<)^rtet,  et^  ta.^en 
scire,  non  in  hoc  se  esse  iiietifioa^m.  ' 

14.  Quaerere  oportet  pei"  patientiam  boni  operis 
vitam  aeternam,  ti^  eet  taimen  quaerentis ,  sed 
miseventis  Dei.  ' 

15.  Denique  cursum  consummare,  et  coronam 
iustitiae  repodilam  habere  oportet,  neo  tamcn^est 
coBsominaBtisy  nec  hab«ntie,  sed  mis^rentis  Dei. 

16.  Lex  igitur  dupliciter  impletur,  scilici^t?  peif 
fidera  et  caritatevo. 

17.  Fider  implfetur  in  bac  vita,  reputante  in*- 
terim  *J  Deo  nobis  per  Christum  iustitiam  seu  legis 
impietionem  gratuito. 

18.  Caritate  implebitur  in  futara  vita,  ctirift  per- 
feeti  erimus  nova  creatura  Dei. 

19.  Quamvis  improprie  dicitur,  legem  tunc  im- 
pleri,  cum  futura  tunc  sit  nulla  lex,  sed  re«r  ip^ssi, 
quam  iex  iw  hae  vita  requirit. 

20.  Verum,  ut  causa  clarfas  inteliigi  possit,  ita 
crasse  pro  huius  vitae  captu  loqui  Ireet. ' 

1}  In  ed,  1^58:  iuterea 


396  Dispiitatlo  P.  M.  L 

21.  Recte  enim  didt  S.  Aagustinus,  tria  et  sep- 
tem  non  debent  esse  decem,  sed  sunt  decem. 

22.  Quidquid  natura  tale  est,  non  debet,  imo 
nec  potest  iege  esse  vel  fieri  tale. 

23.  Ita  angeli  et  beati  in  coelo  non  debent  esse, 
sed  sunt  sine  lege  iusti,  ut  pura  creatura  Dei. 

24.  Gessabit  enim  tuno  et  ipsa  fides,  reputatio 
Dei  et  remissio  peccatorum,  cum  uniyerso  Spiritns 
ministerio. 

.  .25.  Neque  tunc  amplius  oratione  dominica,  ne- 
'que  symbolo,  neque  sacramentis  utemur,  ai^t  opus 
habebimus. 

26.  Multo  magis  lex  ipsa  cessabit  et  evacoabi- 
tur  cum  omni  scientia  et  prophetia  et  tota  Scriptora. 

27.  Erit  enimDeus  in  omnibus  omnia,  et  mira- 
bilis  in  Sanctis  suis,  nosque  perfecte  pura  et  nova 
creatura  eius. 

28.  Igitur  non  sic  abrogata  est  lex,  ut  nihil  sit, 
aut  nihil  secundum  eam  &ceTe  oporteat. 

29.  Sed  iustiflcatio  legis  impleri  debet  in  nobis 
per  filiuni  Dei,  ut  Roma.  8.  dicit  Paulus. 

30.  Quin  et  hoo  officium  habet,  ut  testificetur 
iustitiam  fidei,  simulque  ostendat,  qualis  creatura 
ante  peccatum  fuimus,  et  post  peccatum  futuri 
sumus. 

31.  Interim  ^)  fovemur  in  sinu  Dei,  tanquam 
initium  creaturae  novae,  donec  perficiamur  in  resur- 
rectione  a  mortuis. 

32.  Hoc  initium  autem  per  bona  opera,  si  vere 
inest,  sese  ostendit,  et  certam  facit  vocationem 
nostram. 

33.  Igitur,  si  humanis  verbis  liceat  dicere,  non 
actu  perfecto,  sed  potentia  propinqua  iusti  sumus  '). 

34.  Formatur  enim  Christus  in  nobis  continue, 
et  nos  formamur  ad  imaginem  ipsius ,  dum  hic 
vivimus. 

35.  Quare  etsi  absque  lege  et  absque  operibus 
iegis  iustificemur  per  fidem,  tamen  in  fide  non  sine 
operibus  vivimus. 


1)  In  ed.  ibb&;  mlet^^..    1\  lu  ed.  1558:  simus. 


de  operibas^legis  et  gratiae.  397 

36.  Imo  fatemur,  iustis  non  esse  positam  legem, 
quatenus  iusti  sunt  et  spiritu  vivunt. 

37.  Sed  (]tiatenu8  in  came  sunt,  et  corpus  pee- 
cati  habent,  esse  sub  lege,  et  facere  opera  legis, 
id  est,  non  esse  iustos,  nec  facere  bona  opera. 

38.  Sicut  dicere  possemus,  lustos  esse  sub  morte, 
seu  sub  poeJia  legis,  et  sub  peccato,  quia  moriun- 
tur  omnes,  et  confitentur  sese  esse  peccatores. 

39.  Oportet  enim  corpus  casUsari,  et  in  servi- 
tutem  redigi,  et  carnem  cum  vitiis  suis  mortificari 
et  cruciflgi. 

40.  Sed  ea  legis  opera,  reputatione  Dei,  uon 
habentur  pro  operibus  legis ,  etiamsi  natura  sint 
talia. 

41.  Sicut  reliquum  in  carne  peccatum  et  mors, 
reputatione  Dei,  non  habentur  pro  peccatis  et 
morte,  etiamsi  sint  natura  talia. 

42.  Proprie  vero  lex  et  opera  iegis  apud  Pau- 
lum  sunt,  ubi  voluntas  humana  operatur,  sine  repu- 
tatione  Dei,  seu  extra  Christum  propitiatorium  no- 
strum. 

43.  libenter  autem  legem  et  opera  legis,  et  non 
opera  hominis  seu  rationis  vocat,  ut  ostendat  mag- 
nitudinem  peccati  et  morbi  nostii. 

44.  Siquidem  homo  non  solum  nihii  potest  s^is 
viribus  ad  iustitiam  coram  Deo,  sed  etiam  adiutus 
lege  <|ocente,  et  operibi^s  per  legem  extortis,  deterior 
efficitur. 

45.  Summa,  omnium  hominum  opera  sunt  roala 
et  vitiosa,  sed  iustorum  sunt  reputante  Deo  bona, 
impiorum  sunt  natura  mala. 


.  I . 


398  PMpntntio  J>.  ii,  L    . 

Alia  Dispiitalio  >)  D.  M.  L.  ^) 

de  illo  Luc.  etc.  YII :  Dimittuntur  ei  peocata  mnlta, 

quoniam  dilexit  multum. 
M.  P.  XXXV. »). 

Tria  sunt  in  isto  loco,  quae  prohibent  sentire, 
quod  remissio  peccatorum  impetretur  dilectione, 
seu  operibus. 

1.  Primum  est  illa  sententia  Christi  ad  mu- 
lierem:  Fides  tua  te  salvam  fecit,  non  dieit:  Dilectio 
tua  te  salvam  facit. 

2.  Ridiculum  vero  est,  verbum  Christi  huniana 
temeritate  sic  torquere :  Fides  per  caritatem  formata 
salvam  te  fecit. 

3.  Quasi  Christus  non  potuisset,  si  id  voluisset, 
dilectionem  addere,  dicendo:  Fides  et  dilectio  tua 
te  salvam  fecerunt. 

4.  Imo  de  industria  tacet  de  dilectione  ad  mu- 
lierem  loquens,  et  solam  fidem  praedicat. 

5.  Sicut  econtra  studio  tacet  de  fide  ad  Phari- 
saeum  loquens,  et  solam  dilectionem  praedicat 

6.  Igitur  firmiter  tenendum  et  urgendum  est, 
contra  diabolum  et  omnes  cogitationes  eius,  scilieet, 
Sola  fide  ante  dilectionem  fuisse  salvam  factaoi 
mulierem. 

7.  Secundum  est  alterum  verbum  Christi:  Cui 
minus  dimittitur,  minus  diligit. 

8.  Quo  verbo  definit,  remissionem  peccatorura 
esse  ante  dilectionem ,  et  hanc  sequi  ad  remis- 
sionem  peceatorum,  tauquam  gratitudinem  pro  ac- 
cepto  dono. 

9.  Non  enim  hic  dieit :  Minus  dimittitur  ei,  qui 


1)  Haec  disputatio  separatim  excusa  invenitur  sub 
hoc  titulo:  De  illo  Lncae  VII.  Dimittuntur  Ei  PeceaU 
Multa,  Quoniam  dilexit  Multum.  Disputatio  D.  Mart 
Luther.  (Vittembergae)  MDXXXVL  8.  (Panzer.  Ann. 
typ.  IX,  99);  germanice  legitur  in  Walchii  collect.  Opp. 
Luth.  T.  Vn.  p.  18.  1332  colL  T.  XIX  p.  108.  2)  In  ed. 
1538  non  legitur:  D.  M.  L.  3)  Hic  numerua  anni  deesi 
in  ed.  \5bB. 


de  illo  Lu^.  yif;^  DwHfcYtntur  etc.  3Q9 

\^\nW8  4iligit,  sed  contra)  i^m\is  diligit,  oui  minus 
diinittitujf, 

10.  14  mapiif^^te  convincit,  remissioD^m  esse 
gratuitani  |et  fibsque  inerit|S)  dilectionem  vero  es^e 
fructum  seu  confessionem  remissionis  dpnatae^    /^ 

11.  Quare  et  l^oc  alterum  verhum  Qji^risti  .tenen- 
dum  et  urgendum  est,  cootra  protqry^s  faUi^rip^ 
huius  loci. 

12.  Tevtium  est  ipsa  parahola  et  totares,  quae 
per  GhrisliU]i|Q  hoc  ioco  geritur,  cui  parai)olae  e^  Xfii 
convenire  debent  (non  pugnare)  dicta  eiusdem  lop^. 

13.  Apert^  dicit  p^rabola  boc  loco,  quod  foe- 
uerator  duobus  debitoribus,  qui  nou  erant  ^plveu^Q) 
gratuito  remittit  debita. 

14.  Kif  remissis  debitis  quaerit  Christus,  uter 
plus  diligat,  an  ille  cui  plua,  vel  cui  min^s  diovis- 
8um  est. 

15.  Pharisaeus  hic^  probante  Christo,  recte  JM.- 
dicat,  scilicet  eum  plus  diligere,  cui  plus  dimis- 
8um  sit. 

16.  Ista  omnia  potenter  demonstrant,  quod  re- 
missio  praeeedat  dilectionem,  et  dilectio  sequatur 
remissionem. 

17.  Non  enim  diligunt  debitores  foenerator.eui, 
donec  ei  debent,  nec  remissionem  impetrant  ^i- 
lectione. 

18.  Multo  minus  diligunt,  cum  iam  exigitur  so- 
lutio,  et  ipsi^ihU  habent,   et  se  damnari  metuunt. 

19.  Sed  tunc  incipiunt  diligere,  ci^n  rei^uasis 
debitis  securi  dimiUuntur. 

20.  Ita  et  nos,  cum  solutionem  debitoxuox  pxae- 
stare  non  possumus,  sola  remittentis  ^^^^^,4^^(11 
ficamur.  •  ►     - 

21..  Si  enim  nos  debitores  meritis  ppsseipus  obr 
tinere  peccatprum  remissionem,  habereoms  uUqu^ 
uijde  redderemus. 

2Z,^  Sed  teoctus  clare  dicit,  cum  noA  hab^repit 
unde  redderent,  donavit  utrisque.  _  . 

23.  Donum;  verp  non  est  meritum  r^cipientis 
debitoris,  sed  gratia  miserentis  et  largientis  foe^ 
neratoris. 


400  Dfsputotio  D.  M.  L. 

24.  8ic  et  Paulns  Roma.  4.  donam  seii  impii- 
tationem  discernit  a  mercede  secundum  debitum. 

25.  Hoc  donum  non  apprehenditur  dilectione, 
quae  nondum  adest,  sed  fide,  qoae  post  diligit,  et 
gratias  agit. 

26.  Igitur  tria  ista,  ut  dictum  est,  faoc  loco 
prohibent  sentire,  quod  dilectio  sen  merita  impe- 
trent  remissionem  peccatorum. 

27.  Reliquum  est,  ut  illud  ▼erbom  Christi:  Di- 
mittuntur  ei,  quia  dilexit,  non  debeat  contra  illa 
tria  pugnare. 

28.  Sed  quaerenda  est  intelligentia ,  quae  cum 
tribus  istis  conveniat,  ne  Ghristum  faciamus  sibi 
ipsi  pugnantem. 

29.  Nec  est  more  contentiosorum  unum  yerbum 
contra  totum  textum  urgendum. 

30.  Hoc  enim  non  est  veritatem  humiliter  quae- 
rere,  sed  conceptum  errorem  superbe  defendere. 

31.  Non  est  aiitem  intelligentia  melior,  quam 
quae  ex  verbis  et  gestis  ' )  Christi  trahitur. 

32.  Gertum  est  enim,  quod  aliter  ad  mulierem, 
aiiter  ad  Pharisaeum  loquitur,  illic  fldem,  hie  dilec- 
tionem  laudans. 

33.  Quare  non  potest  esse  in  verbis  contradictio, 
quae  debet  fieri  ad  idem  et  secundum  idem,  ut 
natura  quoque  docet. 

34.  Pharisaeus  igitur  haeret  in  publica  sententia 
seu  fama,  qua  ista  mulier  secnndum  legis  iustitiam 
peccatrix  in  ci?itate  habebatur. 

35.  Interim  2)  iguorat,  quid  Christns  privatim 
operatus  esset  per  fldem,  qua  mulier  ei  intus  ad- 
haerebat. 

36.  Quin  caecus  ne  hoc  quidem  videt,  quantum 
ipsa  foris  praestat  dilectionis  seeundum  legem. 

37.  Ideo  Christus  mulierem  a  publica  sententia 
per  publicam  absolutionem  Uberaturus  damnat  in- 
dicium  Pharisaei,  deoemend  eam  publice  quoque 
esse  iustam. 

38.  Non    enim    est   peccatrix,   sed    credens  in 


1)  In  ed.  \bb^^  ^ft^\:\\>\i^*  "i.^  Va\^.\  laterea. 


de  illo  Luc.  VII:  DimiU^ntur  etc.  401 

Christum   exeroet  opera  dileetionis  meliora,  quam 
ipse  Pharisaeus.  / 

39.  Hoc  est,  quod  versus  ad  Phai*isaeum  ceu 
publieam  personam,  seu  de  publica  fama  mulieris 
inflatum,  publice  loquitur:  Dico  tibi,  dimittun- 
tur  ei  etc. 

40.  Deinde  numerat  facta  mulieria  optima,  qui- 
bus  et  legem  impleverit,  dum  ille  nihil  illorum  fe- 
cerit,  tam  sanctus  iudex  peocatricis. 

41.  Ad  mulierem  vero  versus  privatim  ioquitur, 
eius  privatam  fidem  laudans,  Tua  fldes,  inquit,  etc. 

42.  Quasi  diceret:  Tu  peccatricem  damnas  pu- 
blicam,  cum  ipsa  non  solum  fidei  iustitia,  quam 
non  vides,  te  longe  praevenerit,  sed  et  legis  seu 
dilectionis  iustitia,  quam  tu  sectando  non  appre-^ 
hendis,  te  superavit. 

43.  Cum  igitur  dignis  poenitentiae .  fructibus 
publice  suam  testetur  fidem,  et  ostendat  dilectionem, 
debet  etiam  publice  coram  vobis  absoiuta  et  iusta 
haberi. 

44.  Summa,  Christus  in  hoc  totus  est  <»ontrai 
Pharisaeum,  ut  pubiicum  eius  iudidum  de  pecca- 
trit^e  publiea  eiusdem  peccatricis  iustitia  condemnet. 

45.  Ideo  non  ei  numerat  fidem^  sed  opera  peo- 
catdcis,  et  arguit  nihil  tale  a  Pharisaeo  praestari. 

46.  Ita  recte  verbum  Christi  ad  Pharisaeum  de 
pubEca  remissione  intelLigitur,  Tibi  dico,  inquit,  id 
est,  publice  vobis  significo. 

47.  Hoc  est,  volo,  ut  etiam  coram  vobis  iusta 
et  sancta  habeatur,  ut  quae  plus  praestiterit  in  lege, 
quam  vos  et  facitis  et  intelligitis. 

48.  Ad  mulierem  vero  versus,  ceu  privatara  per- 
sonam ,  privatam  eius  conscientiam  consolatur ,  di- 
cens,  Fides  tua. 

49.  Erat  autem  ludaeis  intolerabile ,  si  homo 
sibi  arrogaret  potestatem  remittendi  peccata,  ut 
Matth.  9.  claret. 

50.  Ideo,  ut  Christus  ostenderet  sese  esse  do- 
minum  omnium,  absolvit  peccatricem  publico  ho- 
minum  iudicio  ream. 

51.  Et  hoc  facit  scieos  et  volens,  quia  osteudit 

Lutheri  opp.  V.  A,  ad  ret  hitfc.  i.  p.  Vol.  IV.  ^2*^ 


402  Dispntetlo  D.  M.  U 

eis  muliereiki  pubUea  famm  dsinDataiii)  et  tanaen  iu* 
stificat  eam  publice,  propter  publioam  eius  diteetio- 
nem  seu  oonfesdionem. 

52.  Sio  et  in  eoclesia  publioe  abeolyuntur  peo- 
oatores,  ubi  ostenderint  dignos  poemtentiae  fraotu. 

53.  Non  enim  possunt  absolvi  publioe ,  qui  pa- 
lam  perseTorant  in  pecoatis.  nec  ostendttnt  sese 
resipuisse. 

54.  Est  autem  publioa  absolutio  rea  magni  mo- 
menti,  et  mirabiliter  fidem  roborat  et  eonsolatur. 

55.  Nam  ipsa  aliud  nihil  est,  quam  multomin 
seu  ecclesiae  Deo  gratae  testimonium,  a  Deo  nobis 
donatum  et  approbatum. 

56.  Siout  consolationee^  quando  a  pluribus  fiant, 
hoc  plus  effioiunt  apud  pavidas  et  turbatas  eoo- 
scientias. 

57«  Ut  et  opera  bona  oertam  faoiunt  vocatioDein 
ei  electionem  nostram,  quia  testimonium  «unt  fldei 
Terae. 

58.,lntema  vero  remissio  fitgratuito  per  nriteri- 
eordiam  Dei^  intus  fide  oorda  porifioaDtis. 

59.  Qui  vero  pertinaciter  illud  verbum  urgent 
(Dimittuntur  ei^  quia  dilexit)  et  ista  tria  non  ya* 
lunt  audire,  vitandi  sunt  tanquam  reprobi  sensos 
homines. 

60.  Non  enim  uno  hoc  verbo  Ghristi,  suis  cogi- 
tationibus  arrepto,  tria  looa  et  totum  textum  ialsaoi 
facient. 

61.  Deinde,  si  ad  ha/ec  tria  respondere  debebunt, 
multum  sudabunt,  tamen  frustra  laborabunt. 

Disputatio  Cii^cularis 

Feria     sexta     contra    Concilium    Constantiense   et 
suos  Gonfessores  praesidente  D.  Mart.  Luthero. 

M.  D.  XXXV*). 

De  utraque  specie  Saoramenti. 
1.  tsta  quaeiHio    non  est  amplius  in    eo  !oeo> 


♦^l  IDeitt»  !«»«»;<»  fe«t  «<L  <8d,  t5S8,  coliata  ed.  155^ 


de  utraque  specie  Saoramenti.  40S 

an  peceatua).  sit  omittere  vel  negligere  institutionem 
Christi  jde  utraque  speeie.  .1 

2.  Sed  est  in  eo  loco,  an  cogere  seu  cogi  ad 
omissjonem  eiusdem  institutionis  impium  vel 
pium  sit? 

3.  Imo  in  eo  loco,  an  ipsa  institutio  Chrisii 
haeresis,  et  Christus  haereticus,  et  ei  obedientes 
haeretici  sint. 

4.  Peecatum  omissionis  cadit  in  eoclesiam  et 
quemlibet  sanctum,  modo  sit  omissio  simplex. 

5.  Qualis    aliquando    fuit,    cum    ecolesia.  per, 
fraudem  diaboli  spoiiata  fuit.  utraqu^  specie,  adhuc 
autore  incognito. 

6.  Nam  et  omissio  deealogl,  orationis  Domini- 
scae  et  symboli  cadit  in  ecclesiam,  saltem  ex  parte.. 

7.  Ideo  credi  potest^  tale  tunc  pecoatum  esse 
toleratum,  et  nunc  agnoscentibua  remissttm. 

8.  Alterum  vero  peccatum,  sc^iliaet  coactio  ibm) 
omissionem  institutionis  ^  est  per  sacriJiegos  ponti- 
fioes  et  canonistas  additum. 

9.  Hoc  peccatam  non  cadit   in  ecclesiam  Dei, 
quae  non   cogit   omittere,    sei  servare   ea,    quae , 
Deus  instituit. 

10.  Sicut  uon  cadit  in  ecolesiam  hoc  peocatum, 
ut  cogat  omittere  decalogum,  orationem  Domini- 
cam,  symbolum. 

11.  Tertium  peccatum,  condemnatio  institutioms 
Christi,  tanquam  haeresis  et  Christi  haeretici,^  est 
pecoatum  novissimum  diaboli  et  mundi.  .' 

12.  Hoc  peccatum  adeo  non  cadit  in  ecclesinm, ; 
ut  nihil  horribilius  in  auribus  eius  dici  possit.  [ 

13.  Sed  nec  in  Turcam  et  uUum  manifestum 
Dei  hostem,  quanto  minus  in  simplicem  peccatorem 
cadere  potest.  ,    . 

14.  Sed  reservatum  est  uni  novissimae  seutinae 
sceleratissimorum  et  perditissimorum  bominum,  id 
est,  ecclesiae  antichristi. 

Haec  dispulatio  separatim  excusa  exstat  sub  hac  in- 
scriptione:  Martini  Lutheri  Disputatio  contra  Conci- 
lium  Constantiense.  Vittembergae  1535.  8^.  (Panzer  Ann. 
typ.  IX,  97.  Walch.  T.  XIX  p.  105  et  1699); 

26* 


404  Dupatatio  D.  IL  L. 

15.  Com  enim  ecdesia  pi^pne  non  solom  omittat 
insiitutionem  Christi,  sed  etiam  eogat  ad  omissionem 
eiusdem. 

16.  Certum  est,  eam  non  esse  ecclesiam  Dei, 
sed  synagogam  satanae,  quae  peccatum  praeeipit 
et  iuBtitiam  prohibet. 

17.  Et  cum  praeterea  damnet  ut  haereticos,  qai 
institutionem  Christi  sequuntur. 

18.  Sequitur  eyidenter')  et  infallibiiiter ,  ipsam 
esse  abominationem  antichristi  et  fiirioaam  mere- 
tricem  diaboli. 

19.  Nam  dicere  eum  haereticum  esse,  qui  se- 
quitur  institutionem  et  verbum  Christi,  est  dicere 
ipsum  Christum  haereticum,  et  institntionem  eius 
haereticam  esse. 

20.  Neque  enim  haereticus  dici  potest,  nisi  prior 
ille,  quem  is  sequitur,  haeresiareha,  et  doctrina  eius 
archihaeresis  fuerit. 

21.  Qui  autem  audent  Christo  dicere,  tu  es  hae- 
reticus,  et  daemonum  doctrinam  dooes,  scientes 
ipsum  Christum  Deum  et  Dominum  esse,  quem  sic* 
in  os  blasphemant;  hi  non  septem  sed  septuaginti 
septem  daemonibus  vel  legionibus  potius  daemonum 
possideri  credendi  sunt^). 

22.  Hoc  autem  impudentissime  facit  ecclesia 
papae  sciens  et  volens,  cum  fateatur  et  fateri  co- 
gatur,  esse  Christi  institutionem,  quam  damnat. 

28.  Sic  enim  sacerrimum  iliud  conciliabulum 
Constantiense  seu  colluvies  verius  exsecratissima 
perditorum  sophistarum  et  canonistamm  audet  ore 
rabido  in  Christum  Dominum  gloriae  vomere. 

24.  Licet  Christus  post  coenam  instituerit  utram- 
que  speciem,  et  in  ecclesia  primitiva  a  laicis  ita 
reciperetur,  tamen  hoc  non  obstante  consuetudo 
est  pro  lege  habenda  etc. 

25.  Hic  vides  in  ecclesia  papae  consuetudinem 
incertae  origiuis  et  autoris  pro  lege  simpliciter  sta- 
tui,  mera  certe  malitia. 


1)  In  ed.  1558:  videntur.      2)  In  ed.  1558    et  in  cd. 
Jen.:  crediU  »uxil. 


de  ntraqae.Bpede  Sacramenti.  405 

26.  Et  pro  tali  lege^,  quae  praeiudicet  divino 
iuri  et  verbo ,  et  ipsum  Christum  haereticum  faciat 
cum  8ua  ecclesia. 

27.  Et  decuit  sane  tales  talis  ecclesiae  magi- 
stros  ea  percuti  caecitate  et  amentia,  ut  Christo, 
qui  via  et  veritas  est,  contempto  et  in  faoiem  hae- 
resis  condemnato  vagam  hominum  ignotorum  con- 
suetudinem  seu  opinionem  adorarent. 

28.  Hinc  ille  Moabiticus  inauditae  arrogantiae 
fsstus,  licet  Christus,  hoc  tamen  non  obstante,  licet 
ecclesia  primitiya,  hoc  tamen  non  obstante,  quid 
Christus?  quid  ecclesia  primitiva  ad  tantos  dominos 
rerum,  porcos,  sophistas,  et  asinos  canonistas? 

29.  Quid  vetat,  quin  eodem  pharisaicae  arrogan- 
tiae  fastu  statuant:  Licet  Christus  instituerit  baptis- 
mum,  et  ecclesia  servet,  hoo  tamen  non  obstante 
nos  domini  super  Christum  et  Deum  ordinamus 
contrarium. 

30.  Item,  licet  Christus  instituerit  evangelium, 
et  ecclesia  id  praedicet,  tamen  hoc  non  obstante 
nos  domini  dominorum  canones  nostros  et  consue- 
tudines  illi  praeferendos  decernimus. 

31.  Item,  licet  Christus  iusserit  absolvi  poeni- 
tentes,  et  id  ecclesia  sequatur,  hoc  tamen  non  ob- 
stante  nos  aliter  volumus. 

32.  Quid,  obsecro,  illis  obstare  potest,  quibus 
nec  ecclesia  nec  Christus  ipse  obstare  potest? 

33.  Quin  eodem  exemplo  omnes  articulos  fidei 
tollamus,  et  consuetudinem  contrariam,  quae  potens 
et  magna  est^  approbemus,  ne  Deo  quidem  obstare 
potente. 

34.  Deus  perdat  et  canones  et  canonistas,  qui 
putant  ecclesiam  Dei  gubernandam  hoc  dicto :  Con- 
suetudo  est  babenda  pro  lege. 

35.  Composi,  tola,  tefoe,  tenti,  quae  soci,  bate, 
Quivis,  exclu,  sum  cri,  men  per,  temporis, 

usum. 

36.  Igitur  sibi  ipsis  testimonio  sunt,  sese  Christo 
obstare  et  antichristos  esse,  quia  obstantem  Chri- 
stum  nihil  curant,  insuper  et  condemnant. 

..,  37.  His  larvis   dementaverunt  princi^eB    et  o^- 


\ 


406  Di8plit«tio  B.  11«  L. 

tianim  virum  Sigismiinduiii  Cae6curem,  ut  deinde  in 
omni  re  fuerit  infelioissimUs. 

38.  Finge  Christum  reliquisse  liberam  vel  alteram, 
vel  utramque  speciem,  non  instituisse  utramque. 

39.  Tamen  fiiror  esset  prohibere  et  condeiQDare, 
quodChristus  ipsenecprohibuisset  neccondemnasset. 

40.  Quanto  magis  furor  furorum  est,  probibere 
et  condemnare  id,  quod  scias  certo  Deum  ipsuna 
in  persona  propria  et  immediata  staiuiaee  et  o^ 
dinasse. 

41.  Non  enim  hic  simile  dari  potest,  quod  eo- 
clesia  aliquando  pleraque  statuit,  quae  postea  mn- 
tavit,  ut  quae  fuerint  libera  et  in  eius  pote^tate. 

42.  Hic  autem  ipse  Dominus  gloriae  est,  cuiQs 
institutio  non  est  in  potestate  ecclesiae,  Hunc  ao- 
dite,  dixit  ille,  qui  quaerit  et  iudicat. 

43.  Nec  est  simile  (ut  asini  isti  iactant),  qiiod 
Christus  vesperi  coenatus  instituerit  sacramentum, 
et  tamen  post  ecclesia  diluculo   ieiunis    ministravit. 

44.  Nam  Christus  non  alligavit  sacramentum 
tempori  aut  locis,  sed  libera  ista  statuit,  dicens: 
Quotiescunque  feceritis. 

45.  Substantiam  vero  ipsam  sacramenti  seu 
utramque  speciem  non  statuit  liberam,  eccleeiae  eeu 
asinis  et  porcis  istis  mutabilem,  sed,  hoo  facite,  in- 
quit,  rem  praecepd  immutabilis  esse  volens. 

46.  Idem  dicendum  est  de  suffocato  et  fianguine, 
Act.  15.,  quae  postea  mutata  sunt,  quia  gentibus 
libera  fuerunt  ante. 

47.  Substantia  vero  decreti  apostolici  hactenue 
duravit  invioleta,  scilicet,  quod  gentes  fide  iusti- 
ficatae  legis  oneribus  non  essent  turbandae. 

48.  Summa,  nullum  exemplum  ostendere  poS' 
sunt,  in  quo  ecclesia  mutaverit  uliam  divinam  or- 
dinationem. 

49.  Ipsi,  ut  sunt  furore  diaboli  perciti,  temeri- 
tate  mera  talia  exempla  fingere  audent,  ostendentes 
hac  re  suas  eximias  inscitias  et  Scriptnrae  con- 
temptum. 

'    50.  EiuBdem  «%i^S^tk^«a  «Mtit  ^kherriinae  ra- 


de  atr^^qive  speci^  Saormenti.  4fG7 

tiones,  quas  pro  slabiliendQ*  altera  apecie  velut  ebm 
somniant. 

51.  Scilicet  qupd  laici  ppssent;  credere,  in  altera 
specie  non  tantum  accipi,  quantum  in  u^aqu^, 
quod  esBet  magnum  periculiim. 

52.  Quasi  vero  non  et  olerici  eodem  periculo 
sic  credere  possint,  ut  et  illis  merito  altera  species 
adimenda  fuerit. 

53.  Quid  si  ego  contra  sentiam,  me  non  tantum 
accipere  altera,  quantum  utraque?  quia  non  totam 
Christi  institutionem ,    sed  dimidiam  solun^  accipio. 

54.  Altera  ratio  est,  quod  effusionis  periculum 
sit  in  laicis,  quasi  clerici  hoc  periculo  liberi  fiierint, 
cum  infinitis  et  quotidianis  periculis,  teste  eorun) 
iibro  de  cautelis,  vexati  saepius  totos  calices  ef- 
fuderint. 

55.  Et  quid  est,  quod  Christus  has  rationes  non 
perpenderit,  nec  ecclesia  postea  illie  mota  fderit, 
donec  ad  istos  sanoiisflimp;?  asinos  perventum  est? 

56.  Tertia  ratio  longe  suayissims,  quia  in  lege 
nihil  habebant  de  libamine,  offerentee,  cum  de 
sacrificio  haberent. 

57.  Hac  ratione  nec  sacerdotes  particif^are  de- 
bent  calice  Domini,  quia  libamen  nec  ipsis  sacer; 
dotibus  communicabatur. 

58.  Quamquam  quae  j^roportio  aut  Sgura  liba- 
minis  ad  caliceBi,  aut  quae  conaequentia  iegis  ad 
evangelium  ? 

59.  Tum  enim  maxime  Christum  oportuit  boc 
observare,  ne  co^tra  libamen  m  lege  utranque  spe- 
ciem  statueret. 

60.  Quarta  est  absolutae  sapientiae,  et  plaae 
itophietis  et  canonistis  dignae,  quam  in  comitiis 
Augustae  protulerunt. 

61.  Scilicet,  quod  filiis  Eli,  1.  Reg,  2,  Deus 
poeoam  statuerit,  ut  partem  sacerdotalem  mendipare 
debeapt. 

62.  Loous  de  sac^rdotibus ,  par^e  sacerdatali 
puniendis,  loquitur,  illi  torquent  ad  ecclesiam  aeu 
laioos  sacramento  (spoiiandos. 

63.  Ergo   loouA  {ille,   «i   quid  efiiceret,    sacer- 


408  ]>iBpQtat(o  n.  M.  L. 

dotes,     non    laioos    cogeret    eese    alterius   speoiei 
mendicos. 

64.  Sed  seria  est  illa  ratio,  quod  sacerdotes  et 
ecclesiam  Dei  seu  laicos  hoc  sacramento  oportuerit 
discerni,  et  sacerdotes  superioreret  digniores  haberi, 
quam  ecclesiam  Dei  seu  iaicos. 

65.  Haec  ratio  et  mihi  placet,  qua  confitetur  os 
eorum  imprudens  et  impudens,  quod  se  ipsos  ab 
ecclesia  Dei  separaverint  et  supra  eam  tjrannice 
extulerint. 

66.  Hoc  est ,  quod  et  nos  dicimus ,  ecclesiam 
papae  esse  regnum  antichristi,  quod  se  opposuerit 
et  extulerit  supra  Deum  et  omnia  divina,  et  in 
templo  Dei  sicut  Deus  sedeat. 

67.  Consolandi  sunt  igitur  fratres,  qui  ob  huDC 
articulum  patiuntur,  certi,  quod  sacrificium  suavis- 
simum  Deo  facti  sunt 

68.  Certum  est  enim,  quod  propter  Deum  pa- 
tiuntur,  cum  dubium  non  sit,  adversarios,  qui  cogunt 
ad  omissionem  institutionis  Christi  et  ipsam  insti- 
tutionem  damnant,  peccare  in  Spiritum  sanctum,  et 
esse  plane  diabolos  incarnatos. 

69.  Et  hortandi  sunt  illo  Apoc.  18:  Exite  de 
illa,  popule  meus,  ne  participes  sitis  delictorum  eius, 
et  ne  de  plagis  eius  accipiatis. 

70.  Gaudendum  est,  si  isti  diaboli  maledixerint 
nobis,  et  dixerint  omne  malum  contra  nos,  men- 
tientes  et  blasphemantes. 

71:  Nam  esse  schismaticum ,  apostatann,  haere- 
ticum  apud  istam  lernam  diaboli  est  vere  catholi- 
cum  esse  in  ecclesia  et  regno  Christi. 

72.  Sicut  summa  laus  et  gloria  est,  a  diabolo 
apostatare,  et  a  regno  peccati  et  mortis  sohismati- 
cum  fieri. 

73.  Frustra  igitur  infiant  et  iactant  hanc  yocem, 
Ecclesia,  cum  res  et  fructus  convineant  eoe,  post 
ipsum  diabolum,  omnium  pessimos  eccleeiae  ho- 
stes  esse. 

74.  Colluviem  vero  furum,  speluncam  latronum, 
et  ecclesiam  hotaicidarum  rectissime  dici. 


de  ntraqne  specie  ^Mpamentl.  409 

75.  Primo  enim  oeu  fares  alteram  speclem  clam 
sunripuerunt,  eoclesia  silente  vel  ignorante. 

76.  Post  cum  per  lohannem  Huss,  fidelissimara 
caniculam  ecclesiae,  in  farto  deprehensi  allatraren- 
tur  et  proderentur.  > 

77.  Ipsi  furtum,  muUitudine  et  potentia  Iret], 
manifesto  latrocinio  coeperunt  in  suo  concilio  de- 
fendere  et  rapinam  suam  iustificare. 

78.  Et  caniculam  illam  insontem  et  neque  au- 
ditam  neque  convictam  mera  tyrannide  damna- 
verunt  et  exusserunt^)  superbissimi  homicidae. 

79.  Metuebant  enim,  si  audiretur  et  convincen- 
dus  esset  Huss,  ipsi  palam  asini  ceu  hostes  eccle- 
siae  invenirentur. 

80.  Rapiat  ergo  papa  ecelesiae,  quae  ipse  dedit, 
aut  sui  iuris  sunt,  quae  vero  non  dedit,  nec  sui 
iuris  sunt,  a  Deo  autem  solo  donata  sunt,  intacta 
sinat)  vei  sacerrimu8*antichristus  esto. 

81.  Satis  apparet  ahte  concilinm  (Tonstantiense 
fuisse  in  ecclesiis  controversiam  de  altera  et  utra- 
que  specie. 

82.  Et  cum  ecclesia  vera  urgeret  utramque  spe- 
ciem,  habens  pro  se  Christi  institutionem ,  adver- 
saria  tamen  de  die  in  diem  profecit  ^t  crevit,  ha- 
bens  pro  se  multitudinem  hominum. 

83.  Tum  venit  papa  et  concilium,  sibi  multi- 
tudinem  conciliantes  et  maiorem,  sed  deteriorem 
partem  approbantes,  damnaverunt  minorem  et  me- 
Horem. 

84.  Vicit  impietas,  proatrataque  veritas  in  plateis 
est,  corruente  iusto  coram  impio,  ut  Salomon  dicit. 

85.  Ea  est  enim  poena  et  ira  Dei  super  fllios 
diffidentiae. 

86.  Ita  primum  dolo  reptantis  leniter  serpentis^ 
post  impetu  et  vi  irruentis  leonis  utraque  species 
^cclesiae  adempta  est. 

87.  Licet  ergo  illi  utcunque  venia  digni  sint, 
qui  per  ignorantiam  vel  simplicem  omissionem  pec- 
caverunt. 


1)  In  ed.  1558:  excusserant. 


410  DMgrtitiD  iH  M.  U 


88.  TMDen  illi  aant  none  ineKeaaabiles^  et  tam 
qni  cogunt,  quam  el  qni  se  eogi  nnunt  ad  omi«- 
aaoem,  seientes  ad  impia  se  eogere  et  oogi.    . 

89.  Nam  iHi  qni  eognnt  non  hoe  tantnm  agnni) 
nt  fidelefi  in  ecclesia  omittant  inslitutionem  CSiristL 

90.  8ed  hoc  agunt,  ut  onussionem  institutioDis 
iastificent,  et  coactores  benefaoere  eonfiteantnr, 
qnis  hoc  Christianua  ferat? 

91.  Imo  quod  honibilias  est,  eogont  eos,  ut 
Chnstom  haereticum,  et  institutionem  eius  haere- 
ticam  OMe  affirment 

92.  Deinde  ut  tales  haeretioos  etiam  persequan- 
tor  et  oecidant,  ut  et  Gonstantiense  eoneilium 
praecepit 

98.  Quod  exemplum ,  si  eis  eonoedator,  mox 
quam  primum  poterunt  et  alium  artioulum  iurari 
tentabunt,  primum  quadam  ievi  omiasione. 

94.  Post  praevalente  consuetudine  eura  vi  ra- 
pient,  et  potestate  eonfirmabunt,  sicut  in  faoc  arti- 
oulo  fecerunt. 

95.  Tunc  iterum  erit  cedendum  ^)  ei  obedien* 
dum  potestati  mundanae,  contra  Deum. 

96.  Hac  ratione  fiet,  ut  Christus  nnllum  articu* 
lum,  nulium  yerbum,  nuUum  usum  in  eeelesia  retineat. 

97.  Tum  superbissimi  satanae  pontifioes  tandeffi 
eeclesiam  cogent,  non  indulgentias  euas  tantum  et 
alia  horrenda  sua  mendacia  adorare. 

98.  Sed  forte  et  crepitum  ventris,  et  nidorem 
calceorum  et  pedum  suorum  viventium  adorare 
eogent,  siout  docuerunt  hactemis  raortuorum  sudores 
et  foetores  adorare. 

99.  PrincipiiB  igitur  obstandum  est,  et  ne  iota 
quidem  illis  de  verbo  et  instituto  Dei  ullo  con- 
oedendum. 

100.  Ohristns  enim  nobis  aderit,  donec  fideliter 
eum  confessi  fuerimus,  qui  et  ineepit  et  perfici§t 
opu8  suum  in  nobis  in  finem,  Amen. 


1)  In  ed.  1558  et  ed.  J^u.:  q^€ii4hp* 


de  iUo  DBniMi^:  Re^lme  peccata  etc*  41:1 


Utrum  Daniel  operibus 

tribuat  iustifioationein ,    diceus^);   Redime  peecata 

tua  eleeoiosyDls  etc*  *), 
M.  D.  XXXY. 

i.  Omnium  fidelium  antiquorum  fides  ftiit  fides 
in  Christum  futurum,  aieut  soriptum  est:  Ghristus 
heri  et  hodie. 

2.  Credebant  in  Deum,  sed  eum^:  qui  Christum 
promiserat,  et  hunc  exspectajb^nt. 

3.  Omnia  dicta  de  peccatis  vel  bonis  operibiifi 
praesupponunt  fidem,  Ebrae.  11. 

4.  Quia  peccatum  non  potest  intelligi  sine  no- 
iitia  Dei.  Neque  eniin  peccatum  novit,  qui  Deum 
vindicem  iion  credit 

5.  Nec  opus  bonum  intelligi  potest  siae  notitia 
Dei.  Neque  enim  bonum  faciet,  qui  Deum  proban- 
tem  et  remunerantem  non  credit, 

6.  Hoc  est  quod  dicitur,  Oportet  omnem  ac- 
cedentem  credare ,  quod  Deus  sit,  et  se  quaeren- 
tibus  remjLinerator  sit^J. 

7.  Haec  ex  deflnitione  peccati  et  boni  operis 
facile  intelliguntur ,  ut  peccatum  est  opqs  contra 
legem  Dei,  bonum  opus  secundum  legem  Dei. 

8.  Ergo  Deus  subintelligitur  sive  praeintelligi- 
tur  neccesario,  qui  intel%)  non  potest  nisi  fide. 

9.  Quare  ante  omne  opus  vel  creditur,  vel 
non  creditur. 

10.  Unde  isti  loqi  dp  tota  vita  Christiana  seu 
fide  incarnata  int^lligun.tur ;  l^edime  peccat^  f;ua  etc. 

11.  Estque  sensus,:  Crede  Deum  irasci  pecpaiise 
et  placari  iustis;  et  fi()em  hancveram  esse,  operibus 
osten(ie. 

12.  Vox  peccati  hic  ponderanda   et  definienda 


1)  In  ed.  1538:  operibus  dicens.  2)  In  ed.  1558  hic 
additum  legitur:  £brae.  11. 

*)  TeztnB  repetitus  est  ex  ed.  1538,  coll.  ed.  1558- 
(Walch.  T.  VI  p.  15  et  1492,  CoH.  T.  XIX  p.  108V 


412  Pitprtiili»  D  M.  li^ 

esi,  el  mox  Deos  et  iraseens  el  remitlens  praeintel- 
ligi  probmtnr. 

13.  Igitor  Daniel  regem  Babjlonis  ad  totios 
▼itae  eooTermonem  hortntns  doeet  fide  Tera  (qoae 
fiicit  operaj  remissionem  peeeatornra  obtineri. 

14.  Dieens  eniro:  Peecata  tea^  ostendit  ei  iram 
Dei,  id  est,  legem.  esseqae  eom  peeeatorem  coram 
Deo,  qood  ignorarat  rex. 

15.  Dicens :  Redime  eleemofljnis ,  ostendit  d 
gratiam  Dei,  qua  remittantur  peccata,  si  eredat,  et 
eleemosjnis  fidem  soam  probet. 

16.  Nam  nisi  crederel  Danieli,  se  peccasse  et 
iram  Dei  meniisse,  non  resipisceref  a  peccatis. 

17.  Rursus,  nisi  crederet  Deam  Yelle  ignoscere, 
non  stnderet  eleemosjnis  dandis. 

18.  Totam  e^o  doctrinam.  scilieet  l^em  et 
evangeliam,  Daniel  boc  verbo  eomplexus  est,  id 
est,  totam  fideliom  vitam. 

19.  Sicut  in  morali  doctrina  semper  praesappo- 
nitur  recta  ratio  el  bona  Tolnntas,  dum  iosta  et 
honesta  praecipiantnr. 

20.  Dieta  Tero,  quae  de  tota  yita  Christiana  lo- 
quuntur  seu  fide  incamata^  non  debent  trahi  contra 
partem,  id  est  eontra  fidem  solam,  seu  iustificantem. 

21.  Alioqui  erit  manifesta  fallacia  compositionis 
et  diyisionis. 

Qnaestio  de  illo  Panli 
dicto  1.  Corinth.   13*): 

Si  fidem  habnero  etc.  Item,  maior  horum  caritas. 

1.  Respondetur  adversariis,  Paulum  hoc  loco 
fidem  pro  dono  Spiritus  accipere. 

2.  Cum  autem  caritas  omnium  donorum  spiri- 
tualium  sit  maximum,  merito  praefertur  tali  fidei. 

3.  Sciolis  et  disputantibus  respondetur^  Paulum 
hic  loqui  propositione  hjpothetica:  Si  fidem  hu- 
buero  etc. 


*)  Haec  qaaestio  deest  in  ed.  1538,  textos  repetitiu 
ex  ed,  1568.  tWaUYi.  'XDl  ^.  l^  ^<.  17731. 


contfa  missam  privatam.  413 

4.  Pii«  etiam  responderi  potest,  Fidem  hic, 
etianisi  pro  illa  iustiflcante  fide  acciperetur,  tamen 
caritatem  ea  maiorem,  et  sine  hac  illam  nihil  esse. 

Anno  M.  D.  XXXV  0- 

Contra  Missam 

privatam  Disputatio  D.  Martini  Lutheri. 
Anno  M.  D.  XXXV  *). 

Barbara  primus. 

Omnis  cogitatio  humana  de  rebus  divinis  est  error. 
Omnis  missa  privata  est  eiusmt)di,  ergo 
Omnis  missa  privata  est  error. 

Barbara  Becundus. 

Omnis  voluntas  humana    in   rebus  divinis    est' 
impietas. 

Omnis  missa  privata  est  eiusmodi,  ergo  .' 
Omnis  missa  privata  est  iinpietas. 

» 

Barbara  tertius. 

Omnis   cultus    humanus    in    rebus    divinis    est 
idololatria. 

Omnis  missa  privata  est  eiusmodi,  ergo 
Omnis  missa  privata  est  idololatria. 

Problema   disputabile. 

In  missa  privata  videtur  non  esse  sacramentum. 
Et  adoratores  eius  esse  veros  idololatras. 

Disputatio 
Doct.  Martini  Liltheri 

De  Homine. 
Anno  M.  D.  XXXVI**). 

1.  Philosophia,  sapientia  humana,  definit,  ho- 

1)  Annus  non  indicatur  in  ed.  1558,  repetitus  ex  ed.  Jen. 

*)  Textus  repetitus  est  ex  ed.  1538,  coUata  editione 
1558  (Walch.  XIX  p.  100  et  1584).  **)  Haec  disputatio 
non  invenitur  in  ed.  1538;  textus  repetitus  est  ex  ed. 
1558  (germanice  Walch.  T.  XIX  p.  109  et  1773.) 


414  .  Disp^iitaUo  a  V.  U 

minem  esse  animal  rationale^  senaitiviun,  cor- 
poreum. 

2.  Neque  disputare  nunc  neeeaae  eet,  an  pro- 
prie  vel  improprie  bomo  Tpcetur  anjmal. 

B.  Sed  hoc  sciendum  est,  quod  haec  definitio 
tum  ^ )  mortalem  et  hnius  vitae  hominem  definit. 

4.  Et  sane  v^rqm  est^  quod  ratio  omnium 
rerum  res  et  caput,  et  prae  ceteris  rebus  huius 
vitae  optimum  et  divinum  quiddam  sit. 

5.  Quae  est  inventrix  et  gubernatrix  omnium 
artium,  medicinarum,  iurium,  et  quidquid  in  hac 
vita  sapientia^  potentia^,  virtutis  et  gloriae  sh  ho- 
minibus  possidetur. 

6.  Ut  hinc  mento  ipsa  vocari  debeat  differentia 
essentialis,  qua  oonstiiuattn*  homo  dififerre  ab  ani- 
malibus.  et  rebus  aliis. 

7.  Quam  et  Sciiptura  saucta  constituit  ^lein 
dominaqi  super  terram,  yolucres,  pisces,  pecora,  di- 
cens :  Dominamini  etc.  ! 

8.  Hoc  est,  ut  sit  sol  et  numen  quoddam  ad 
has  res  administrandas  iii  hao  vita-  positum. 

9.  Nec  eam  maiestatem  Deus  post  lapsum 
Adae  ademit  rationi,  sed  potius  confirmavit. 

10.  Tamen  talem^ese  maiestatem  esse,  nec  ea 
ipsa  ratio  novit  a  priore,  sed  tantum  a  posteriore. 

11.  Ideo  si  comparetur  philosophia  seu  ratio 
ipsa  ad  theologiam,  apparebit  nos  de  homine  pene 
nihil  scire. 

12.  Ut  qui  vix  materialem  eius  causam  videamur 
satis  videre. 

13.  Nam  philosophia  eflficientem  certe  non  novit, 
similiter  nec  finalem. 

14.  Quia  finalem  nullam  ponit  aliam,  quam  pa- 
cem  huius  vitae,  et  efficientem  nescit  esse  crea- 
torem  Deum. 

15.  De  forn^ah  vero  causa,  quam  vocant  animam, 
nunquam  convenit,  nunquam  conveniet  inter  philo- 
sophos. 


-•-« 


1)  In  eO^.  Jftiia.UutwTa.. 


de  homine.  4d5 

16.  Nlbm  Aridtoteles  quod  enin  definit  actum 
primum  corporis  vivere  potentis,  etiam  illudere  yolHit 
lectores  et  auditores. 

17«  Nec  spes  est,  hdminem  in  hac  praecipua 
parte  sese  posse  cognoscere  quid  sit,  donec  in  fonte 
ipso,  qui  Deus  est,  sese  yiderit. 

18.  Et  quod  miserabile  est,  nec  sui  consilii,  autl 
cognitionum  ^)  plenam  et  certam  habet  potestatem, 
sed  in  his  subiecta  est  oafiui  et  vanitati. 

19.  8ed  qualifir  est  haecvita,  talis  est  delinitio^) 
et  eognitio  hominis,  hoo  est,  exigua,  lubdca  «t 
nimio  materialis. 

20.  Theologia  vero  de  pleuitudine  sapientiae 
suae  hbminem  totum  et  perfectum  definit. 

21.  Scilicet,  quod  homo  est  ereatura  Dei^ 
carne  et  anima  spirante  constaDs,  ab  initio  ad 
imaginem  Dei  facta,  sine  peccato,  ut  generaret  et 
rebus  dominaretur,  nec  unquam  moreretur. 

22.  Post  lapsum  vero  Adae  «ubieota  potestati 
diaboli,  peccato  et  morti,  utroque  malo  suis  viribus 
insuperabili,  et  aeterno. 

23.  Nec  nisi  per  fiiium  Dei  lesum  Christum  li- 
beranda  (si  credat  in  eum)  et  vitae  aetemitate 
donanda. 

24.  Quibus  stantibus  pulcherrima  illa  et  excel- 
lentissima  res  rerum,  quanta  est  ratio  post  pecoa'? 
tum,  relicta  sub  potestcite  diaboli,  tamen  esse  con- 
cluditur. 

25.  Ut  homo  totus  et  omnis,  sive  sit  rex,  -do- 
minus,  servus,  sapiens,  iustus,  et  quibiis  potesi 
huius  vitae  bonis  excellere,  tamen  sit  et  maneat 
peccati  et  mortis  reus,  sub  diabolo  oppressus. 

26.  Quare  ii,  qui  dicunt  naturalia  post  lapsuoi 
remansisse  integra,  impie  philosophantur  conira 
theologiam. 

27.  Similiter  qui  dieunt,  hominem  faciendo,  quod 
in  se  est,  posse  mereri  gratiam  Dei  et  vitam. 

28.  Item,  qui  Aristotelem   (nihil   de  theologico 


1)  In  cd.  Jen.:  cognitionem.     2)  Ibid.:  et  deOnitio« 


416  Dbputatio  D.  M.  L. 

homioe  scientem)  indacsnt,  qnod  laiio  d^recetor 
ad  optiom. 

29.  Item,  qood  in  homine  mt  lomen  Toltns  Dei 
soper  no8  signatum,  id  est,  liberam  arbitriam  ad 
formandom  rectum  dietamen  ei  bonam  Yolantatem. 

30.  Item,  quod  hominis  dt  eligere  bonom  et 
mahim,  seo  yitam  et  mortem  ele. 

31.  Omne»  istiosmodi  neqne  qoid  sit  homo  intel- 
ligunt,  neqoe  de  qua  re  loquantor  ipsi  sciant. 

32.  Paulus  Rom.  3.:  Arbitramor  hominem  iasti- 
ficari  fide  absque  operibus,  breyiter  hominis  d^oi- 
tionem  colligit,  dicens,  Hominem  iustifieari  fide. 

33.  Certe,  qui  iostificandum  dicit,  peecatorem 
et  iniustum,  ac  ita  reum  coram  Deo  asserit,  sed 
per  gratiam  salvandum. 

34.  £t  hominem  indefinite,  id  est,  uniTersaliter 
accipit,  ut  concludat  totum  mundum,  seu  quidquid 
Yocatur  homo,  sob  peccato. 

35.  Quare  homo  hoius  vitae  est  pura  materia 
Dei  ad  fiiturae  formae  suae  yitam. 

36.  Sicut  et  tota  creatura,  nunc  subiecta  rani- 
tati,  materia  Deo  est  ad  gloriosam  fiiturain  suam 
formam. 

37.  Et  qualis  fuit  terra  et  coelum  in  principio 
ad  formam  post  sex  dies  eompletam ,  id  est,  mate- 
ria  Bui. 

38.  Talis  est  homo  in  hac  vita  ad  foturam  for- 
mam  suam,  cum  reformata  et  perfecta  fuerit 
imago  Dei. 

39.  Interea')  in  peccatis  est  homo,  et  in  dies 
vel  iustificutur  vel  poUuitur  magis. 

40.  Uinc  Paulus  ista  rationis  regna  nec  mun- 
dum  dignatur  appeliare,  sed  schema  mundi  potius 
vocat. 


1)  In  ed.  Jen.:  interiin. 


de  potestate  cohcflii.  4l7 


t>isputatio    de    potestate  concilii   D.  Mar- 

tini  Lutheri*)* 

Anno  M.  D.  XXXVL 

1.  NuIIa  autoritas  post  Ghristum  est  apostolis 
et  prophetis  aequanda. 

2.  Ceteri  omnes  successores  tantum  discipuli 
illorum  debent  haberi. 

3.  Apostoli  certam  (non  in  specie  solum,  sed 
in  individuo  quoque)  promissionem  Spiritus  sancti 
habuerunt. 

4.  Ideo  soli  fundamentum  ecclesiste  vocantur, 
qui  articulos  fldei  tradere  debebant. 

5.  Nulli  successores  in  individuo  promissionem 
Spiritus  sancti  habuerunt. 

6.  Quare  non  sequitur,  apostoli  hoo  et  hoc 
])otuerunt,  ergo  idem  possunt  eorum  successores. 

7.  Sed  quidquid  volunt  docere  aut  statuere, 
debent  autoritatem  apostolorum  sequi  et  afferre. 

8.  Sicut  Petrus  ait:  Loquantur  quasi  sermones 
Dei,  ministrent  sicut  virtutem  Dei. 

9.  Non  enim  voluntate  humana  affertur  pro- 
phetia,  sit  homo  in  quocunque  gradu. 

10.  Sed  Spiritu  sancto  inspirantur  homines  Dei, 
ut  interpretentur  Scripturas  non  propria  interpre- 
tatione. 

11.  Quod  si  fundamentum  apostolorum  non  se- 
quuntur  successores,  nec  observant,  haeretici  sunt 
vel  antichristi,  ut  extra  fundamentum  perditi. 

12.  Possunt  ergo  episcopi  congregati  seu  con- 
cilium  errare,  sicut  alii  homines,  tum  publici,  tum 
privati. 

13.  Si  vero  non  errant,  hoc  fit  casu,  seu  sancti 
alicuius  inter  eos,  seu  ecclesiae  merito,  non  auto- 
ritate  congregationis  eorum. 

14.  Sicut  Nicenum   concilium    unius    Paphnutii 


*)  Textus  repetitus  est  ex  ed.  1538 ,  collata  ed.  1558. 
(Walch.  XIX  p.  118  et  2202.). 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hirt.  l.  p.  Vol.  IV.  21 


418  Dispatatio  l>.  If.  L* 

« 

virtute  errorem    yitavit,  ita  favente  ecclesiae  suae 
Qhrieto. 

15.  Non  enim  est  ulla  promissione  Spiritus 
sanctus  alligatu^  ad  episcoporum  vel  concilii  con- 
gregationem,  nec  hoc  possunt  probare. 

16.  Proinde  superbe  et  ffilso,  ne  dicam  blas- 
pheme  iactant,  sese  in  Spiritu  sancto  legitime  cod- 
gregatos  esse. 

17.  Quis  eos  aut  nos  certos  facit,  quod  Spiritus 
sanctus  ad  eorum  congregationem  necessario  sit 
alligatus. 

18.  Congregari  facile  est,  sed  in  Spiritu  sancto 
congregari  non  possunt,  nisi  apostolorum  funda- 
mentum  secuti  non  suas  cogitationes,  sed  fidei  ana- 
logiam  tractarint^). 

19.  Hoc  recte  dicunt,  quod  repraesentent  eccle- 
siap  universalem,  non  enim  necessario  sunt  eccle- 
sia,  sed  saepius  repraesentant  ecclesiam  tantum. 

20.  Et  si  tantum  repraesentant  ecdesiam,  tunc 
sunt  ecclesia,  sicut  homo  pictus  est  homo,  id  est, 
tantum  repraesentans. 

21.  Quod  si  aliquid  amplius  sunt  (id  est,  vera 
ecclesia),  hoc  fit  casu  (ut  dictum  est),  non  virtute 
repraesentantis  ecclesiae. 

22.  Testantur  historiae,  saepius  concilia  fuisse 
ecclesiam  tantum  repraesentantem ,  raro  veram  ec- 
clesiam. 

23.  Imo  concilium  est  semper  repraesentans 
ecclesia,  per  se  loquendo,  sed  per  accidens  est 
^cclesia  vera. 

24.  Nemo  igitur  tenetur  credere  decretis  ecclesiae 
repraesentativae,  id  est,  conciliis ,  nisi  apostolorum 
scripturis  iudicent  et  loquantur,  quod  fit  casu. 

25.  Cetera  omnia  sunt  merae  repraesentativae 
ecclesiae,  seu  pictae  ecclesiae,  quibus,  si  non  sunt 
impia,  potest  faveri. 

26.  Et  ipsimet  dicunt,  quod  unus  homo  potest 
toti  concilio  contradicere,  si  meliorem  rationem  aut 
scripturam  habuerit. 


1)  In  ed.  1558:  tractaverint. 


de  coei;ia.i^agna.  419 

27.  Dicunt  hoc,  sed  mentieptes,  cum  factis  hoc 
ipsum  fortiter  negent  ,et  ^a^mi^ent. 

28.  Neque  si  angelus  de  coelo  veniret,  sibi 
eontradici  patiuntur,  neque  Paphnutios  infinitos  au- 
dirent. 

29.  In  Niceno  concilio  unus  Paphnutius  concilio 
restitit,  nec  tamen  fiiit  combustus,  sed  laudatus. 

30.  In  Constantiensi  duo  Paphnutii,  Scripturis 
armati,  restiterunt,  nec  tamen  sunt  laudati,  sed 
combusti. 

Disputatio    Circularis    habenda    proxima 
feria    sexta,    praesidente   D.   Martino    Lu- 

thero*). 

Anno  M.  D.  XXXVII. 

Utrum 

1.  Homo,  qui  fecit  coenam  magneini,  invitatis 
omnia  paraverit  ad  comedenduqi  gratis? 

2.  Chri^tus,  qui  per  se  ipsum  fecit  coenam  ae- 
ternae  salutis,  vocatis  per  evangelium  omnia  tribuit 
gratis. 

3.  Qui  vestem  nuptialem  intelligunt  caritatem^ 
tolerari  posaunt,  niodo  non  sentiant  per  eam  iusti- 
ficari  invitatos. 

4.  Etsi  iuste  damnati^r  yocatus,  quod  non  habet 
vestem  caritatis,  tamen  is,  qui  habet,  non  per  vel 
propter  eam  iustificatur, 

5.  Fructus  est  iustitiae  caritas,  non  iustitia, 
nisi  inceptam  dixeris,  'quae  quia  impura  et  imper* 
fecta  est,  sub  ignoscente  misericordia  grata  est. 

6.  Fides,  quae  qqs  induit  iustitia  Christi,  vere 
nuptialis  vestis  est,  et  operosa  est  per  caritatem, 
seu  facit  opera  caritatis. 


*)  In  ed.  1558  additam  est:  De  coena  magna. 
Textus  noster  repetitas  est  ex  ed.  1538,  coll.  ed.  1568. 
(Walch.  XIX  p.  109  et  1781). 

27* 


420  Dispatado  D.  M .  L. 


D.  Martinus  Lntherus  pio  lectori. 

VeneruDt  iu  manus  meaB  quaedam  Positiooes 
(is  titulus  erat)  incerto  autore,  inter  Fratres  spar- 
sae,  quas  ne  silentio  viderer  approbare,  volni  im- 
probandas  invulgare,  ut  testatum  fiM^rem,  quibos 
possem,  D08  ab  eiusmodi  portentis  prorsus  abhor- 
rere,  id  quod  paulo  post  contrariis  disputationibuB 
(Deo  volente)  manifestum  faciemus^J. 

Anno  M.  D.  XXXVIU. 
Antinomi  cuiusdam  Positiones  ^). 

1.  Poenitentia  docenda  est  non  ex  decalogo, 
aut  ulla  lege  Mosi,  sed  ex  violatione  filii  per  evan- 
gelium. 

2.  Nam  Christus  Lucae  ultimo  ait:  Sic  oportoit 
Christum  mori,  et  hoc  modo  intrare  in  suam  glo- 
riam ,  ut  praedicetur  in  nomine  suo  poemtentia  et 
remissio  peccatorum. 

3.  Et  Christus  apud  lohannem  ait,  Spiritum 
arguere  mundum  de  peccato,  non  legem. 

4.  Item  docet  ultima  concio  Christi:  Ite,  prae- 
dicate  evangelium  omni  creaturae. 

5.  Paulus,  cum  ad  Philip.  ait  (Hoc  sentite  m 
vobis,  quod  et  in  Christo  lesu,  ut  in  timore  et  tre- 
more  salutem  vestram  operemini),  praeclare  statoit, 
docendam  esse  poenitentiam  (quam  vocat  timorem 
et  tremorem)  ex  memoria  Christi,  non  ex  lege. 

6.  Ex  concionibus  Pauli  et  Bamabae  satis 
manifestum  est,  uon  esse  opus  lege  ad  ullam  par- 
tem  iustificationis. 

7.  Sine  quacunque  re  datur  Spiritus  sanctus, 
et  homines  iustificantur,  ea  res  non  est  necessaria, 
ut  doceatur,  neque  pro  principio,  neque  medio,  ne- 
que  fine  iustificationis. 


1)  Haec  inscriptio  deest  in  ed.  1538,   repetita  est  ex 
ed.  1558.     tWaleh.  XX  p.  72  et  2030). 
*)  TexluB  TC^etWvLft  e^x.  ex.  ^^.  V^^ife. 


contra  Antinomi  coiasdam  Positiones.  421 

8.  At  datus  olim ,  et  datur  perpetuo  Spiritus 
sanctus,  ^et  iustificantur  homiDes  sine  lege,  per  so-^ 
lum  evangelium  de  Christo. 

9.  Ergo  lex  Mosi  non  est  necessaria  ut  docea- 
tur,  neque  pro  principio,  neque  medio ,  neque  fine 
iustificationis. 

10.  Maior  est  certa  ex  experientia. ,  quam  affe- 
runt  Pauius  et  Barnabas. 

11.  Idem  iudicabimus  de  minore,  nam  Spiritus 
sanctus  cecidit  visibili  sjpeoie  super  gentes. 

12.  Et  quid  igitur  quidam  sine  verbo,  imo  con- 
ti'a  verbum  Christi,  contra  exemplum  apostoloriim, 
faciunt  legem  primam  partem,  et  quidem  necessa- 
riam  ad  doctrinam  iustificationis  ? 

13.  Quare  pro  conservanda  puritate  doctrinae 
resistendum  est  iis,  qui  docent,  evangelium  non 
praedicandum ,  nisi  animis  prius  quassatis  et  con- 
tritis  per  legem. 

14.  Qui  enim  affingunt  verbis  Christi  improprium 
hunc  sermonem  et  dicunt,  primum  legem,  deinde 
evangelium  docendum  esse,  hi  sunt  verborum 
Christi  contortores,  non  enim  consistunt  in  simpli- 
citate  verborum  Christi. 

15.  Nam  ut  consistendum  erat  in  simplici  sensu 
verborum  illorum :  Hoc  est  corpus  meum ,  ita  con- 
sistendum  erit  nobis  in  simplicitate  illorum  verbo- 
rum :  Ite,  praedicate  evangelium,  baptizantes  etc. 

16.  Lex  tantum  arguit  peccata,  et  quidem  sine 
Spiritu  sancto,  ergo  arguit  ad  damnationem. 

17.  Opus  est  autem  doctrina,  quae  magna  effi- 
cacia  non  tantum  damnat,  sed  et  salvat  simul,  ea 
autem  est  evangelium,  quae  coniunctim  docet  poe- 
nitentiam  et  remissionem  peccatorum. 

18.  Nam  evangelium  Christi  docet  iram  Dei  de 
coelo,  et  simul  iustitiam  Dei,  Rom.  1.  Est  enim 
praedicatio  poenitentiae ,  coniuncta  promissioni^), 
quani  ratio  non  tenet  naturaliter,  sed  per  reveia- 
tionem  divinam. 


1)  In  ed,  1558:  promissio, 


422  Di^pmtetto  D.m.U 


RecentioniiD    Ck)mmentana    pamm    sibi    consfant, 
alieubi  enim  pure,  alicubi  impore  modnm  insfifiea- 

tionis  tradunt. 

Pnri  8unt  ex  multis  pauei  isti. 

1.  LnUiems  in  praefationfe  ad  Romanos  dicit: 
6^  tt)trb  offenbart  burd^^  SDangeltum  ©otte^  ^m 
))on  j^tmmei  iiber  aOe  9Kenf(i^,  um  i^re^  gotttofen 
SSefen^  unb  Untugenb  tt)tQen. 

2.  Item  in  praeftitione  in  Epistolam  lacobi: 
93tII  e^  ntit  @efe^tretben  au^rtc^ten,  ba6  bte  ^oftef 
mit  9tet)en  ^ur  fitebe  au^rii^ten.  Hoc  nomine  dam- 
natur,  tanquam  non  sit  apostolica,  lacobi  epistola. 

3.  In  epistola  ad  Romanos  perpetuo  ui^et 
Philippus,  in  novo  Testamento  esse  urgendam  vio- 
lationem  Filii,  non  violationem  legis. 

4.  Lutherus  in  summariis  Pealmorum,  Paalndo: 
Coeli  enarrant  gloriam  Dei:  Unb  bamtt  l^ebt  er  ^m 
gleid^  auf  ba^  alte  @efc^,  tt)eld^e6  2C. 

5.  Et  in  AnnotationibuB  confert  gloriam  )egi8 
cum  evangelio ,  expendens  diligenter ,  cur  coeli  re^ 
velent  gloriam  Dei.  Et  inter  aJia  inquit,  cum  doc- 
trina  legis  potius  gloriam  hominum  et  ignominiain 
Dei  operetur,  dumque  per  opera  legis  aut  superbi 
praesumunt,  aut  desperati  Deum  oderunt,  coelorum 
haec  est  enarratio. 

6.  Cap.  40.  Isa. :  Debet  enim  lex  esse  paeda- 
gogus  corporis.  At  qui  per  eam  iustitiam  quaemnt, 
constituunt  eam  paedagogum  couscientiae.  Sed 
quam  longe  coelum  a  terra  semotum*  est,  tam 
longe  legem  a  conscientia  separare  debemus. 

7.  Item,  lex  alliganda  est  ad  corpus  et  ex- 
teriora  membra,  ut  moderetur  exteriora  officia.  Hic 
legis  verus  et  proprius  usus  est.  Qui  autem  ea  ad 
iustificationem  utuntur,  abutuntur  lege  ad  suam 
damnationem. 

Impuri  sunt. 

1.  In  Visitatione  Saxonica:  Quia  Christus  man- 
dat  praedicaudam  esse  poenitentiate  et  remissionem 


contra  Antinomi  cuiaadam  Positiones.  4^^ 

peccatorum  in  suo  nomine,  ergo  docendus  est  de- 
calogus. 

2.  Item  de  cruce  tollenda:  Sicut  igitur  evan- 
gelium  docet,  legem  datam  esse,  ut  humiliet  nos, 
ut  quaeramus  Christum  etc. 

3.  In  Galat.  dicit  Lutherus,  legis  proprium 
offlcium  esse,  ut  vexet  conscientiam ,  et  perterre- 
faciat  eam,  ut  eo  facilius  agnoscat  Ghristum.  Tales 
loci  multi  sunt  ii^  eodem  commentario ,  quos  ut 
erroneos  improbamus,  ut  puritas  doctrinae  conser- 
vari  possit. 

Alii  articuli  Antinomi^). 

1.  Lex  non  est  digna,  ut  vocetur  verbum  Dei. 

2.  S3ifi  bu  cin  §urc,  Subc,  ©^cbrcd^cr,  obcr  fon|i 
ein  ©iittbcr,  glaubjl  bu,  fo  bifi  bu  im  SEBcgc  bcr 
©cligfcit. 

3.  SSBcnn  bu  mittcn  in  bcr  ©iinbctt  fiitffl  auff^ 
^^djljlc  unb  bift,  gldubfl  bu,  fo  bifl  bu  mittcn  in  bev 
©cligfcit 

4.  Decalogus  ge^Srt  auf  ba^  Siatl^l^au^,  nid^t  auf 
bcn  ^rcbigtftul^l. 

5.  9lfic,  bic  mit  SDh>fc  umgcl^cn,  miiffcn  jum  Icufel 
fal^rcn,  an  ©algen  mit  SKofc. 

6.  9SBir  follcn  nid^t  bie  aWenfd^en  bcrcitcn  ^unt 
@t)an0clio  burd^  bic  ^rcbigt  bc«  ©efctc^,  ®ott  mu^ 
e«  t^un,  be«  aSBerf  fci  c«. 

7.  In  Evangelio  non  debere  agi  de  violatione 
iegis,  sed  de  vioiatione  Filii. 

8.  Audire  verbum  et  ita  vivere,  est  consequen- 
tia  legis. 

9.  Audire  verbum  et  sentire  in  corde,  est  pro- 
pria  evangelii  consequentia,  in  methodo^). 

10.  ^ctTu«  ^at  d^riftlid^c  grc^^cit  nic^t  gcwugt. 
®cttt  ©pnic^'): 

11.  Certam  facientes  vocationem  vestram  per 
bona  opera,  taug  ntc^t^. 


1)  In  ed.  1538  deest:  Antinomi.    2)  In  ed.  1558:  in 
methodo  nostra.    3)  Ibid.  additum:  2  Petr.  1. 


424  IHtpidatio  D.  M.  L. 

12.  WAolb  bu  gebcnfejt,  fo  mnb  fo  foHl  e«  in  bn 
et^riflenbeit  sud^b^n*  ^  folUen  feine,  e^rbare,  ivOiti^, 
^ilige,  feufc^e  £eute  fein,  fo  ^fi  bn  bc^  @t«anjdii 
f(^on  gefeilet,  ca.  6.  2uc. 

Dispatntio  prima   D.  Mart  Latheri    contra 

qaosdam  ADtiDomos. 

De  Poeoitentia  ^). 

1.  Poenitentia,  omnium  testimonio  et  vero,  est 
dolor  de  peccato  cam  adiancto  proposito  meUoris 
vitae. 

2.  Hic  dolor  proprie  aliud  nihil  est,  nec  esse 
potest,  qnam  ipse  tactus  seu  sensus  legis  in  corde 
seu  coDScientia. 

3.  Multi  enim  audiunt  quidem  legem,  sed  quia 
sensum  seu  yim  legis  non  sentiunt ,  nihil  dolent 
neque  poenitent. 

4.  PocDitentiae  prior  pars,  scilicet  dolor,  est 
ex  lege  tantum.  Ahera  pars,  sciUcet  proposiUun 
boDum,  non  potest  ex  l^e  esse. 

5.  Non  enim  potest  homo  territus  a  facie  pee- 
cati  bonum  proponere  suis  viribus,  cuni  nec  quie 
tus  et  secunis  id  possit. 

6.  Sed  vi  peccati  confiisus  et  obrutus  cadit  io 
desperationem  et  odium  Dei,  seu  descendit  ad  in- 
feros,  ut  Seriptura  loquitur. 

7.  Ideo  addenda  est  legi  promissio  seu  evaii- 
gelium,  quae  coDScientiam  territam  pacet  et  erigat, 
ut  bonum  proponat. 

8.  PoeniteDtia  solum  ex  lege  est  dimidium 
vei  initium  poeuiteDtia^  seu  per  sjDecdochcD  poe- 
DiteDtia,  quia  caret  boDO  proposito. 

9.  Et  si  perseverat,  fit  poeoiteDtia  Cain,  Saul, 
ludae,  et  omuium  de  Dei  misericordia  diffideDtium 
et  desperaatium,  id  est,  pereuutium. 

10.    Sophistae   defiDitioDem   poeDitentiae ,    quod 


1)  iDscriptio:     De  poenitentia,  deest  in  ed.  1538,  re* 
petita  est  ex  ed.  \^^. 


contra  Antinomoa  de  poenitentia.  425 

sit  dolor  et  propositum  eto.  ex  Patribus   habuerunt 
et  docuerunt. 

11.  Sed  partes  definitionis  ^  dolorem,  peecatum, 
propositum,  non  iptellexerunt ,  neo  docere  potue- 
runt. 

12.  Dolorem  finxerunt  esse  actum  elicitum  vi 
arbitrii  liberi,  qui  detestaretur  peccatum,  quoties 
vellet  aut  noUet. 

13.  Cum  dolor  is  sit  passio  seu  affiictio,  quam 
conscientia  velit,  nolit,  pati  cogitur,  lege  tangente 
seu  torqiiente. 

14.  Peccatum  finxerunt  esse,  quod  contra  tra^ 
ditiones  hominum  esset,  rarius,  quod  contra  mora- 
lem  legem. 

15.  Originale  vero  post  baptismum  ne  pecca- 
tum  quidem  esse  cogitaverunt,  praesertim  in  prima 
tabula. 

16.  Contra  has  paleas  lex,  malleus  Dei  (ut  le- 
remias  aitj  conterens  petras,  omnes  homines  sub 
peccato  concludit. 

17.  Propositum  bonum  putabant  esse  cogitatio- 
nem  electiciam  viribus  humanis  de  peccato  in  futu- 
rum  vitando. 

18.  Cum  secundum  evangelium  sit  impetus  Spi- 
ritus^sancti,  peccatum  deinceps  ex  amore  detestans, 
rebellante  licet  interim^)  fortiter  peccato  in  carne. 

19.  Nec  miranda  haec  eorum  ignorantia,  cum 
Scriptura  posthabita  nec  quid  lex,  nec  quid  evan- 
gelium  esset  nosse  potuerint. 

20.  Scilicet  hominum  praeceptis  et  mandatis 
prorsus  immersi,  ut  de  rebus  sacris  et  divinis  tan- 
tum  per  somnia  iudicarent.. 

21.  Contra  hos  inutiles  et  desperationis  magi- 
stros  evangelium  coepit  docere,  poenitentiam  non 
oportere  tantum  desperationem  esse. 

22.  Sed  poenitentes  debere  spem  concipere,  et 
sic  ex  amore  Dei  peccatum  odisse,  id  quod  est 
vere  propositum  bonum. 


1)  In  ed.  1558  hoc  loco  ct  alibi  legitur:  interea. 


426  ttvpiUillo  D.  M.  U 

23.  Hoc  aliqid,  cauaas  dieendi  mi  maleriaiii 
sabiectam  non  considerantes,  contra  legem  Dei  did 
pntalMuit 

24.  Et  pemiciose  docent,  legeni  Dei  nmplidter 
toUendam  esse  ab  ecclesia,  id  quod  blasphemttn 
et  saorilegum  est 

25.  UoiTersa  enim  Scriptora  tradit,  poeiiitentiaiii 
a  lege  esse  inchoandam,  id  quod  rei  ipflius  ordo  et 
experientia  qooqae  monstrai. 

26.  Convertantur  (inqoit)  in  infemum  omnes, 
qui  obliYiscuntur  Deum,  et:  Pone,  Domine,  l^is- 
latorem  super  eos,  ot  sdant  homines  ete. 

27.  Repie  fiBteies  eoram  ignominia,  el  qoaerent 
nomen  tuum,  Domine;  et:  In  operibus  manaom 
saaram  comprehensus  est  peoeator. 

28.  Ordo  rei  est,  quod  mors  et  peecatiim  est  ia 
natura  ante  vitam  et  institiam. 

29.  Non  enim  iusti  aut  Tiyi  siimiis,  peocato 
aut  morti  tradendi,  sed  peccatores  iam,  et  mortai 
per  Adam,  iustificandi  et  viyificandi  per  CSiristam. 

30.  Quare  prior  docendas  est  Adam  (id  est, 
peccatom  et  mors),  qui  forma  est  futuri  Chrtsti, 
postea  doceDdi. 

31.  Peccatum  Tero  et  mors  non  per  TeTfoain 
gratiae  et  solatii,  sed  per  legem  necesse  est 
ostendi. 

32.  Experientia  est,  qnod  Adam  prius  ai^uitiir 
legis  traosgressor,  post  per  semen  mulieris  promis- 
sum  erigitur  etc. 

33.  £t  David  prius  lege  per  Nathan  occiditur, 
dioentem:  Tu  es  ille  etc.,  post  evangelio  servator 
dicente:  Non  morieris  etc. 

34.  Paulus  prius  lege  prostratus  audit:  Quid  me 
persequeris?  post  evangelio  vivificatur:    Sui^e  etc. 

35.  £t  ipse  Christus  Marc.  i:  Poenitemini  et 
credite  evangelio,  appropinquavit  enim  regnum  DeL 

36.  Iterum:  Oportuit  in  nomine  eius  praedicari 
poenitentiam  et  remissionem  peccatoram. 

37.  Sic  et  spiritus  primo  arguit  mundum  de 
peccato,  ut  fidem  doceat  in  Christum,  id  est,  re- 
missionem  peecatomm. 


contra  Antinomos  de  lege.  427 

38.  Paulus  ad  Romanos  epistola  hanc  nfietho- 
dum  servat,  ut  prips  doceat  omnes  esse  peccatores, 
iustificandos  per  Ghristum. 

39.  Idem  testatur  Lucas  in  Actis,  Paulum  do- 
cuisse  et  ludaeos  et  gentes,  neminem  iustificari 
posse  nisi  per  Ghristum* 


Disputatio    secunda    D.    Martini    Lutheri 

contra  Antinomos. 

De  lege^). 

1.  Lex  non  solum  est  non  necessaria  ad  iusti- 
ficationem,  sed  plane  inutilis  et  prorsus  impossi- 
bilis. 

2.  Qui  autem  opinione  iustificationis  legem 
servant,  iis  ipsa  etiam  venenum  et  pestis  fit  ad 
iustificationem. 

3.  Gum  de  iustificatione  agitur,  nihil  potest 
satis  dici  contra  legis  impotentiam  et  pestilentissi- 
mam  fiduciam  in  lege. 

4.  Neque  enim  data  est  lex,  ut  iustificet,  aut 
vivificet,  aut  quidquam  iuvet  ad  iustitiam. 

5.  Sed  ut  peccatum  ostendat,  et  iram  operetur, 
hoc  est,  conscientiam  ream  faciat. 

6.  Mors  non  est  inflicta,  ut  per  eam  vivamus, 
nec  peccatum  ingenitum,  ut  per  ipsum  innocentes 
essemus.  I 

7.  Ita  lex  non  est  lata,  ut  per  eam  iusti  fie- 
remus,  cum  neque  iustitiam  neque  vitam  praestare 
possit. 

8.  Summa,  quantum  coelum  a  terra  distat, 
tantum  debet  lex  a  iustificaiione  separari. 

9.  Et  nihil  docendum,  dicendum,  cogitandum 
in  re  iustificationis,  nisi  solnm  verbum  gratiae  in 
Ghristo  exhibitae» 


1)  Inscrititio:    De  lege,  deest  in  ed.  1538,  repetita 
est  ex  ed.  1558. 


428  Dispatatio  D.  M.  L. 

10.  Ex  his  autem  Don  sequitur,  iegem  esse 
abolendam,  et  e  concionibus  ecclesiae  tollendam. 

11.  Quin  eo  magis  est  necesse  eam  doceri  et 
urgeri,  quod  non  est  necessaria,  sed  impossibilis 
ad  iustificationem. 

12.  Ut  homo  superbus  et  de  viribus  suis  prae- 
sumens  erudiatur,  sese  per  legem  non  posse  iusti- 
ficari. 

13.  Nam  peccatum  et  mors  eo  maxime  mon- 
stranda  sunt,  non  qtiod  necessaria  sint  ad  vitam  et 
innocentiam. 

14  Sed  ut  homo  agnoscat  suam  iniustitiam  et 
perditionem,  et  ita  humilietur. 

15.  Si  peccatum  ignoretur,  praesumitur  falsa 
innocentia,  sicut  in  gentibus,  et  post  in  Pelagianis 
cernitur. 

16.  Si  mors  ignoretur,  praesumitur,  hanc  vitam 
esse  vitam  et  nullam  in  futuro  aliam. 

17.  Cum  vero  non  nisi  lex  utrumque  doceat, 
satis  claret,  legem  esse  maxime  necessariam  et 
utilem. 

18.  Quicquid  ostendit  peccatum,  iram  seu  mor- 
tem,  id  exercet  officium  legis,  sive  fiat  in  veteri 
sive  in  novo  Testamento. 

19.  Revelare  enim  peccatum  est  aliud  nihil,  nec 
aliud  esse  potest,  quam  esse  legem,  sen  efifectuin 
et  vim  legis  propriissimam. 

20.  Lex  et  ostensio  peccati,  seu  revelatio  irae, 
sunt  termini  convertibiles  j^elut  homo  ,  et  risibile 
vel  rationale. 

21.  ToUere  legem  et  retinere  revelationem  irae 
est  idem,  ac  si  neges  Petrum  esse  hominem ,  affir- 
mes  autem  esse  risibilem  vel  rationalem. 

2'i.  Similis  sapientia  est,  tollere  legem,  et  tameD 
docere  peccatum  remittendum. 

23.  Cum  dicat  scriptura  Spiritus  sancti,  sine  lege 
peccatum  esse  mortuum,  et,  ubi  non  est  lex,  noii 
esse  praevaricationem. 

24.  Ut  impossibile  sit  esse  aut  intelligi  pecca- 
tum  sine  lege,  sive  scripta  sive  insculpta. 

25.  Post  sequitur:  Cum  nullum  sit  (sublata  lege) 


contra  Antinomos  de  lege.  429 

peccatum,  nulluin  quoque  esse  Christum  redempto- 
rem  a  peccato.  Sic  enim  ipse  Christus  dicit:  Non 
est  opus  medico  valentibus. 

26.  Cum  autem  Christus  venerit,  non  solvere 
sed  implere  legem,  frustra  venit,  si  nulla  sit  lex  in 
nobis  implenda. 

27.  Ei  cum  lex  Dei  requirat  obedientiam  nostram 
erga  Deum,  tollunt  isti  nomomachi  etiam  obedien- 
tiam  erga  Deum. 

28.  Ex  iis  fit  manifestum,  quod  satan  in  istis 
suis  organis  verbaliter  tantum  docet  peccatum,  poe- 
nitentiam  et  Christum. 

29.  Revera  autem  tollit  Christum,  poenitentiam, 
peccatum,  et  universam  Scripturam,  una  cum  ipso 
Deo  eius  autore. 

30.  Et  cogitat  statuere  pestilentissimam  securi- 
tatem,  contemptum  Dei,  impunitatem,  et  perpetuam 
impoenitentiam,  plus  quam  Epicurus  ipse. 

31.  Hoc  te&tatur  illa  vox  eorum,  quod  lex  ar- 
guat  peccatum,  et  quidem  sine  Spiritu  sancto  tan- 
tum  ad  condemnationem. 

32.  Hic  apparet,  eos  velletale  peccatum  doceri, 
quod  non  condemnet,  forte  quod  etiam  sine  Christo 
salvet. 

33.  Nam  si  peccatum  non  damnat^  restat,  ut 
Christus  non  redemerit  nos  a  peccato  damnante, 
ita  nec  ab  ira  Dei. 

34.  Peccatum  enim  non  damnans  est  peccatum 
melius,  quam  sit  ipsa  iustitia  et  vita. 

B5.  Quid  enim  est  beatius,  quam  peccatum  ha- 
bere  non  damnans,  id  est,  non  existens  peccatum? 

36.  Igitur  amota  lege  ita  sumus  salvi  a  peccato, 
ut  ne  Christo  quidem  egeamus  mediatore  etc. 

37.  Sed  et  hoc  falsum  est,  quod  sine  Spiritu 
sancto  arguat  lex  peccatum,  cum  lex  sit  scripta  di- 
gito  Dei. 

38.  Et  omnis  veritas,  ubicunque  est,  a  Spiritu 
s^ncto  est,  et  prohiberi  legem  est  veritatem  Dei 
prohiberi. 

39.  ToUere  legem  ob  hoc  offlcium,  quod  arguat 
peccatum  ad  condemnationem,  evidens  est  furor. 


430  Diaput^io  D.  M.  L. 

40.  Nam  haec  est  peccati  vis,  ijit  Pauflus  dieiit, 
quod  peccatum  est  aculeus  mortis,  et  lex  virtus 
peccati. 

41.  Edamus  igitur  bibamusque,  et  aub  istis 
magistris  cantemus:  Pereat,  qui  cra^tina  curat. 

42.  Sublata  est  enim  lex  virtus  peccati,  et  con- 
sequenter  sublata  vi  peccati  mors  quoque  et  in- 
femus  perierunt. 

43.  Non  per  sanguinem  filii  Dei  legem  servantis 
et  implentis,  sed  quia  nps  negamus  esse  legem  Dei, 
quae  jmpleatur. 

44.  Omnia  eorum  de  peccato,  poenitentia,  Chri- 
sto  et  remissione  sunjt  igipurissima  et  satanae  ipso 
dignissima  mendaeia. 

45.  Lex  enim,  ut  fuit  ante  Ghristum,  nos  qui- 
dem  accusans,  $ub  Christo  autem  per  remissionem 
peccatorum  placata,  et  deinceps  Spiritu  implenda. 

46.  Ita  poat  Christum  in  futura  vita  manebit 
impleta  facta  tunc  ip«a,  quod  interim  exegit,  crea- 
tura  noya. 

47.  Quare  lex  nunquam  ip  aetemum  toliitur, 
sed  manebit  vel  implenda  in  damnatis,  vel  impleta 
in  beatis. 

48.  Isti  vero  satanae  discipuli  videntur  cogitare, 
legem  esse  temporaleoi,  quae  sub  Christo  cessaverit, 
veluti  est  circumcisio. 

Disputatio    tertia    D.    Martini   Lutheri 
contra  Antinomos. 

De  poenitentia^j. 

1.  Poenit^ntia  Papistarum,  Turcarum,  ludaeo- 
rum,  et  omnium  infidelium  et  hypocritarum  est  per 
omnia  similis.  - 

2.  Ea  est  de  aliquo  vel  aliquibus  peccatis  actuali- 
bus  dolere  et  satisfacere,  postea  esse  securum  de 
aliis  peccatis,  seu  originali  peccato. 


1)  Deeat  haec  inscriptio:   De  poenitentia,  in  ed.  1538, 
repetita  est  ex  ed.  \^^^. 


contra  Antinomos  de  poenitentia.  431 

3.  Haec  autem  poeniteDtia  eorum  est  particular 
ris  et  temporalis,  tantum  de  aliquibus  peccatis,  et 
in  aliqua  parte  vitae. 

4.  Goguntur  ita  sentire,  qui  peccatum  originale 
prorsus  non  intelligunt  corruptionem  et  perditionem 
esse  totius  naturae. 

5.  Poenitentia  fidelium  in  Christo  est  ultra 
peccata  actualia,  perpetua  et  usque  ad  mortem  per 
totam  vitam. 

6.  Quia  ipsorum  est,  morbum  seu  pecoatum 
naturae  detestari  et  odisse  usque  ad  finem. 

7.  Recte  enim  Ghristus  dicit  omnibus  suis :  Poe- 
nitentiam  aglte,  totam  scilicet  vitam  suorum  volens 
esse  poenitentiam. 

8.  Toto  enim  tempore  vitae  durat  peccatum 
in  carne  nostra,  et  adversatur  Spiritui  sibi  adver- 
sario. 

9.  Quare  omnia  opera  post  iustificationem  sunt 
aliud  nihil  quam  poenitentia  seu  bonum  propositum 
contra  peccatum. 

10.  Nihil  aliud  enim  agitur,  quam  ut  peccatum 
per  legem  ostensum  et  in  Ghristo  remissum  e^* 
purgetur. 

11.  Sicut  filiorum  Israel  erat  post  obtentam 
terram  Ganaan  lebusaeos  in  finibus  suis  morantes 
expellere.  . 

12.  Et  sicut  non  minor  erat  labor,  reliquos  le* 
busaeos  e  finibus  expellere,  quam  principio  in- 
vadere. 

13.  Ita  non  multo  minus  est,  per  poenitentiam 
perpetuam  reliquum  peccati  persequi,  quam  a  prixi" 
cipio  incepisse  detestari. 

14.  Unde  fit,  ut  sancti  et  iusti  (sic  exercente 
eos  per  legem  Deo)  saepius  tristentur  et  lugeant 
pro  peccatis. 

15.  Gum  tamen  remissis  peccatis  in  gratia  sint^ 
et  in  Domino  debeant  gaudere. 

16.  Imo  nuUum  actuale  peccatum  allegant,  et 
tamen  miserabiliter  clamant  et  petunt  grati^m  Dei, 
ut  est  in  Psalmis  videre. 

17.  Oratio  DoimiQica  ab  ipso  Domino  sanctis  et 


432  Disputotio  D.  M.  U 

fldelibus  suis  tradita  poenitentiae    pars  est   et  doe- 
trina  legis  plena. 

18.  Quisquis  enim  hanc  vere  oraverit,  is  pro- 
pria  vpee  confitetur,  sese  eontra  legem  peccare  et 
poenitere. 

19.  Qui  enim  petit,  sanctificare  nomen  Dei,  is 
fatetur  nomen  Dei  nondum  esse  sanctifieatum  per- 
fecte. 

20.  Et  qui  petit  regnum  Dei  venire,  fatetur  se 
adhuc  haerere  ex  parte  in  regno  satanae,  contrario 
Dei  regno. 

21.  Qui  voluntatem  Dei  fieri  petit,  fatetnr  se 
magna  ex  parte  inobedientem  esse  voluntaii  Dei, 
et  de  hoc  poenitere. 

22.  At  lex  Dei  est,  quae  docet,  nomen  Dei 
sanctificandum  esse,  quam  legem  orans  testatur  se 
non  implesse. 

23.  Et  qui  regnum  satanae  detestatur  in  sese 
reliquum,  testatur  simul  se,  praecipue  legem  primae 
tabulae  non  implesse. 

24.  Et  qui  voiuntatem  Dei  orat  in  se  fieri,  te- 
statur  se  voluntati  Dei  non  esse  obedientem. 

25.  Hanc  autem  orationem  oportet  ab  ecclesia 
tota  orari  usque  in  finem  mundi,  et  a  quolibet 
sancto  usque  ad  mortem. 

26.  Quia  tota  ecclesia  sancta  est,  et  agnoscit 
sese  peccatum  habere,  et  perpetuo  poenitentiam 
agendam  esse. 

27.  Quare  et  ipsa  oratio  Dominica  docet,  legem 
esse  ante ,  sub  et  post  evangelium ,  et  ab  ipsa  in- 
choandam  esse  poenitentiam. 

28.  Qui  enim  petit  aliquid,  prius  fatetur  sese 
non  habere  quod  petit,  et  exspectat  donandum. 

29.  Lex  autem  est,  quae  nobis  prius  ostendit 
quid  non  habeamus,  et  quod  tamen  sit  necessario 
habendum. 

30.  Sequitur  ex  his,  quod  hostes  istos  legis 
oportet  ipsam  orationem  dominicam  quoque  tollere, 
dum  tollunt  legem. 

31.  Quin  et  maximam  partem  concionum  ipsius 
Christi  tollete  cogawtur  ex  historia  evangelica. 


contra  AntinomoB  de  poenitentia.  433 

32.  Ipse  enim  Matth.  5.  legem  Mosi  non  solum 
recitat,  sed  etiam  perfecte  explioat,  et  non  solven- 
dam  esse  docet. 

33.  Et  Pharisaeum  de  magno  et  primo  mandato 
legis  erudiens  confirmat  legem,  dioitque:  Hoc  fec 
et  vives. 

34'.  Passim  quoque  per  evangelium  arguit,  in- 
crepat,  minatur,  terret,  et  similia  legis  officia 
exercet. 

35.  Ut  nuUa  unquam  sit  audita  vel  futura  frons 
impudentior,  quam  istorum,  qui  legem  tollendam 
esse  docent. 

36.  Scilicet  miseros  homines  pudet  docere  et 
facere,  quod  ipse  Dominus  et  fecit  et  docuit. 

37.  Ponatur  casus,  quod  peccatum  aliunde  quam 
per  legem  possit  cognosci,  quod  tamen  est  impos- 
sibile. 

38.  Cur  legem  abiici  oportet,  si  idem  operetur, 
quod  aliunde  habetur,  scilicet  cognitionem  peccati. 

39.  £t  ut  grammatice  seu  materialiter  sumpto 
vocabulo  lex  toUeretur  (hoc  enim  necesse  est  eos 
sentire). 

40.  Quis  toUet  iUam  viventem,  insculptam  in 
cordibus,  et  chirographum  decreti  contrarium  nobis, 
quod  idem  est  cum  lege  Mosi. 

Disputatio    quarta    D.  Martini  Lutheri 
contra  Antinomos. 

Cavenda  doctrina  Papistarum  de  poenitentia,  muUo 
magis  Antinomorum,   qui    nuUam   poenitentiam  re- 

Unquunt  in  ecclesia*). 

1.  NuUa  fuit  in  ecclesia  pestilentior  doctrina 
contra  poenitentiam  (excepta  Zaducaea  et  Epicu- 
rea)  quam  Papistarum. 

2.  Haec  sustuUt  poenitentiam  integram  et  ve- 
ram,  dum  non  permisit  certam  esse  remissionem 
peccatorum. 


*)  Repetita  est  haec  inscriptio  ex  ed.  lf)58,  deest  in 
ed.  1538. 

Lutheri  opp.  V  A.  ad  ret.  hUt  L  p.  Vo\.  IV.  ^*^ 


434  Disputatio  D.  M.  L. 

3.  Docuerunt  enim  hominem  (etiam  poeniten- 
tem)  oportere  esse  incertum  de  gratia  Dei  et  re- 
missione  peccatorum. 

4.  Sed  remiserunt  miserum  ad  meritum  suae 
eontritionis ,  confessionis ,  satisfactionis,  et  tandem 
in  purgatorium. 

5.  Nec  tamen  modum  aut  finem  contritionis, 
oonfessionis,  satisfactionis,  ne  purgatorii  quidem 
constituerunt. 

6.  Quid  autem  poeniteas,  si  incertus  sis,  an 
retineantur  vel  remittantur  peccata  tua? 

7.  Hac  ratione  non  docentur  impoenitentes  et 
9ecuri  ad  incipiendam  poenitentiam. 

8.  Sed  territi  et  incipientes  poenitere  coguntur 
oadere  in  finalem  impoenitentiam. 

9.  Talibus  poenitentibus  Christus  nihii  prodest, 
ut  qui  diffidere  coguntur,  an  Christus  pro  eorum 
peccatis  sit  mortuus. 

10*  Periculosior  etiam  est  impoenitentia  finalis 
et  desperantium,  quam  impoenitentia  securorum. 

11.  Impoenitentia  securorum  est  contemptus 
Dei,  impoenitentia  finalis  est  blasphemia  in  Spiri- 
tum  sanctum.  ' 

12.  Cavenda  igitur  doctnna  Papistarum  de  poe- 
nitentia  sicut  ipse  infernus  et  diabolus. 

13.  Multo  magis  cavendi  sunt,  qui  nullam  pror- 
sus  poenitentiam  in  ecclesia  relinquunt. 

14.  Qui  enim  legem  docendam  esse  negant, 
simpliciter  et  revera  nullam  poenitentiam  esse 
volunt 

15.  Argumentatio  ista:  Quidquid  non  est  neces- 
sarium  ad  iustificationem,  neque  in  principio,  neque 
in  medio,  neque  in  fine,  id  non  est  docendum  etc. 
nihil  est. 

16.  Primum,  si  interroges,  quid  istae  verborum 
ampullae,  principium,  medium,  finis ,  sibi  velint, 
invenias  nec  ipsos  intelligere. 

17.  Ut  si  arguas,  hominem  esse  mortuum  in 
peccato,  non  est  necessarium  ad  iustificationem, 
neque  in  principio,  neque  in  medio,  neque  in  fine, 
ergo  hoo  noii  e^t  docendum. 


contra  AntiiEkoibos  de  podnitentia.  435 

18.  Parentes  hoDorare,  caete  vivef^,  hofttricidi!§, 
adulteriis^  furtis  abstinere,  non  est.  tf^cedsclriuni  ad 
iustifioationem,  ergo  talia  non  sunt  doc^nd^. 

19.  Hominem  debere  politiae  et  ofecondnriae' 
inservire,  non  est  necessarium  ad  iuEJtiflcatit)nein, 
ergo  lex  eiusmodi  e^t  toUendft.  = 

20.  Has  consequentias  sophistae^  olitti  irridente» 
vocaverunt  a  baculo  ad  angulutn.  ' 

21.  Si  syllogismus  vult,  hae6  non  esse  docendk 
ad  iustificationem  liecelssaria,  quid  novi  ad/ertiir? 

22.  Ex  hoc  non  sequitur,  legem  esse  tollefndam, 
aut  non  docendam,  etiamsi  nihil  prosit  ad  iustifi- 
oationem. 

23.  Falso  allegatur  in  Minore  experientia  a 
Paulo  et  Barnaba,  per  quorum  ministerium  sine 
lege  gentes  sunt  iustificatae. 

24.  Arguit  enim  Paillus,  omnes  peccatores"  eMe 
(quod  ofBcium  legis  est),  hoc  ipso,  quod  iustifican- 
dos  esse  docet  in  Christo. 

25.  lustificandus  utique  peccator  est,  nondum' 
iustus,  et  non  nisi  ex  iege  peccator  esse  convin- 
citur.  i 

26.  (Sine  lege)  ubique  in  Paulo  intelligi  debet,; 
ut  Augustinus  recte  exponit,  lege  adiuvante,  id 
quod  semper  secuti  sumus. 

27.  Nihil  enim  iuvat  lex  ad  impletiopem  sui, 
sed  requirit  impletioneai  sui. 

2&.  Requiritque  etiam  adeo  severe,  ut,  Christo 
ipso  teste,  nec  otiosum  verbum  velit  impunitum. 

29.  Et  eodem  Domino  teste  neque  unum  iota 
aut  apex  praeteriri  possit  a  lege,  donec  omi>ia 
fiant. 

30.  Denique  solvendum  est  debitum,^  si  non 
opponatur  Christus  legi  exactrici,  usque  ad  novissi-r 
mum  quadrante^). 

31.  Non  facit  gratia  et  remissio  peccatbrum.^se-; 
curos  de  peccato,  morte  ac  lege,  quasi  amplius 
sint  nihil. 

32.  Sed  multo  magis  diligentes  et  sollioitos.,  ut 
per  Christum  salvatorem  ea  quotidie  vincaiAus. 

33.  Lex  enim  nuUa  nostra'  necfessitafte ,  aed   de 


436  Diapvtetio  D.  M.  L. 

heto  mm  ioTilis  Dobis  adesi,   ante  et  in  princ^io, 
medio,  fine,  et  post  iustificationeni. 

34.  Vnlt  enim  ab  initio  peeeati  per  Adam  per- 
petrati,  usque  quo  perGhristum  vietorem  implcatar, 
dooeri,  nosci  et  regnare. 

35.  Sola  vero  fides  in  Christo  instificat^  sok 
implet  i^em,  sola  fiteit  opera  bona,  sine  l^e. 

36.  Sola  enim  aceipit  renussionem  peeeatonuii, 
et  sponte  fiicii  opera  bona  per  caritateiii. 

37.  Verum  esi,  post  iustificationem  aponteaequ 
bona  opera,  sine  lege,  scilicei  iuTante,  nee  ian 
extorquente. 

38.  Summa,  iex  non  est  utilis,  nee  neeemaria 
ad  iustificationem,  neque  ad  uUa  opera  bona^  multo 
minus  ad  salutem. 

39.  8ed  econiia  iustificatio,  bona  opeia  et  sains 
sunt  necessaria  ad  I^is  impletionem. 

40.  Venii  enim  Christus  salvum  &keere,  quod 
perierat,  et  ad  restitutionem  omnium,  nt  Petrat 
diciC 

41.  Quare  non  tollitnr  per  Christum  lex,  sed 
restituitur,  ut  fiat  Adam  talis,  qoalis  fuit.  et  etiaa 
melior^). 

Disputatio    quinta    D.  Martini    Lntheri 
contra  Antinomos^L 

Anno  M.  D.  XXXVin. 

Mense  Septembri. 

1.  Lex  dominatur  in  homine«   quanto  tem|H)re 
rivit, 

2.  Liberatur  autem  a  iege,  dum  moritur. 

3.  Neeesse  est  isitur  hominem  mori,  si  a  ks^ 
velit  Kberari. 

4.  Quod  si  lex  doniinatur  viventi  homini,  doB>- 
natur  et  peeeatum  viventi. 


i)  Hic  est  finis  dispautioiiam  Lntheri  cdidoae  a.  1538 


*i  Haec  ec  qaae  •cqnoatar  Latkeri  ^p-tatioaffe  trpi* 
rcpetitae  subi  acffaatfain  «daAk»»  a.  i55S. 


contra  AnUnomos  de  lege.  437 

5.  Quare  hominem  mori  oportet,  si  a  peccato 
liberari  velit. 

6.  Lex  enim  virtus  est  peccati,  stimulus  autem 
mortis  peccatum  est. 

7.  Haec  tria,  lex,  peccatum,  mors,  sunt  inse- 
parabilia. 

8.'  Quatenus  igitur  mors  adhuc  est  in  homine, 
eatenus  peccatum  et  lex  e^t  in  homine. 

9.  Legcm  accipimus  extra  Ghristum,  hoc  est, 
literam  nondum  impletam,  tamen  impiendam  ne- 
cessario  a  nobis. 

10.  In  Christo  quidem  lex  impleta  est,  peocatum 
deletum,  mors  destructa  eat 

Ij.  Hoc  est,  si  in  Ghristo  per  fidem  crucifixi 
et  mortui  sumus,   talia  sunt  vera  in  nobis  quoque. 

12.  At  si  vivimus,  in  Ghristo  nondum  sumus, 
sed  extra  Christum  sub  lege,  peccato  et  morte 
agimus. 

13.  Res  ipsa  autem  et  experientia  testatur,  ipsos 
iustos  quoque  morti  adhuc  tradi  quotidie. 

14.  Quare  necesse  est,  ipsos,  quantum  sub 
morte  sunt,  sub  lege  quoque  et  peocato  adhuo 
esse. 

15.  Prorsus  imperiti  et  mentium  deoeptores 
sunt,  qui  legem  ab  ecclesia  tollere  volunt. 

16.  Hoc  enim  non  solum  est  stultum  et  impium, 
sed  prorsus  impossibile. 

17.  Si  enim  legem  tollere  voles,  oportet  ut 
simul  et  peccatum  et  mortem  tollas. 

18.  Mors  enim  et  peccatum  per  legem  sunt,  ut 
Paulus  dicit,  lex  occidit,  et  virtus  peccati  lez. 

19.  Gum  vero  videas  iustos  quotidie  mori, 
quanta  est  stultitia,  eos  sine  lege  esse  putare. 

20.  Nam  si  lex  non  esset,  nec  peccatum  nec 
mors  esset. 

21.  Probare  igitur  debuerant  prius,  iustos  ease 
prorsus  sine  omni  peccato  et  morte. 

22.  Aut  ipsos  amplius  in  carne  non  vivere,  sed 
de  mundo  sublatos  esse. 

23.  Tum  recte  doceretur^  etiam  legem  prorsus 
esse  illis  sublatam,  et  nullo  modo  dooendam. 


438  DispaUtio  D.  M.  L. 

24.  Hoc  auiein  cum  probajre  non  possiiit,  sed 
experientia  ipsa  eontrarium  in  fi^dem  eoram 
oaiendat 

25.  Insignis  est  impudeotia  istoram  magistrorum, 
legem  Yolentium  toUere  ab  ecclesia. 

26.  Sed  longe  maior  est  impudentia,  sen  yerius 
insaaia  ipsorum,  legem  etiam  ab  impiis  tollendam 
et  non  docendam  eaae. 

27.  Si  enim  sanctiB  et  iufitis  est  peocatum  et 
mora  ipsorumi  id  est,  lex  proponenda,  qoibus  tamen 
non  est  posita. 

28.  Quanto  magis  impiis  et  malis,  quibus  proprie 
et  maxime  posita  est,  debet  proponi. 

29.  Quod  si  fingunti  suam  ecclesiam  eeu  audi- 
l^res  aimpliciter  esse  omnes  pios,  et  sine  l^e  Chri- 
stianos. 

30.  Patet  eo8  prorsus  insanire,  et  neacire,  qoid 
loquantur  aut  afOrment. 

31.  Nam  hoc  est  aliud  nihil,  quam  omnes  audi- 
tores  eorum  putare  ex  hac  vita  sublatos  esse. 

32.  Hoc  autom  putare,  est  sibi  ipai  in  vacuo 
theatro  ludos  fingere  et  spectare. 

33.  Sunt  enim  in  hoc  seculo  semper  tum  iusti 
in  carne  viventes,  tum  et^)  mali  maiori  numero 
iUis  permixti. 

34.  Ut  igitur  lex  est  posita,  haud  dubie  docenda 
et  non  tollenda,  qua  peccatum  et  mortem,  seu  iram 
Dei  agnoscant. 

35.  Ita  piis  eadem  est  posita,  quatenus  nondniD 
mortui  sunt,  et  in  came  adhuc  vivunt. 

36.  In  Ghristo  suscitato  certe  nuUum  est  pee- 
catum,  nulla  mors,  nulUa  lex,  quibus  subiectus  erat 
vivens. 

37.  Sed  idem  Christus  nondum  est  in  suis  fide- 
libus  perfecte  suscitatus,  imo  coepit  in  eis,  ut  pri- 
mitiae,  suscitari  a  morte. 

38.  In  impiis  vero,  quorum  maior  est  numeros 


1)  In  ed.  Jen.:  etiam. 


contra  ADtinoinos  de  lege.  439 

in  ecdesia  permixtus,  adhuc  totus  est  mortuus,  imo 
nihil  est  omnino. 

39.  Et  sunt  illi  simpliciter  sub  lege,  et  eos 
oportet  lege,  etiamsi  fieri  posset,  fulmine  corporali 
terreri. 

40.  Quatenus  Christus  in  nobis  est  ^nscitatus, 
eatenus  sumus  sine  lege,  peccato  et  morte. 

41.  Quatenus  vero  nondum  est  in  nobis  susci- 
tatus,  eatenus  sumus  sub  lege,  peccato  et  morte. 

42.  Quare  lex  promiscue  docenda  est  (sicut  et 
evangelium)  tam  piis  quam  impiis. 

43.  Impiis,  ut  territi  agnoscant  suum  pecoatum, 
mortem  et  inevitabilem  iram  Dei,  per  quam  humi- 
lientur. 

44.  Piis,  ut  admoneantur  carnem  suam  cruci- 
figere,  cum  concupiscentiis  et  vitiis,  ne  securi 
fiant. 

45.  Securitas  enim  tollit  fidem  et  timorem  Dei, 
facitque  novissima  peiora  prioribus. 

46.  Videtur  satis  aperte,  Antinomos  opinari, 
peccatum  esse  formaliter  et  philosophice  seu  iuri- 
dice  sublatum  per  Christum. 

47.  Et  eos  prorsus  nescire,  solum  reputatione 
et  ignoscentia  Dei  miserentis  esse  sublatuita. 

48.  Relative  enim,  non  formaliter  aut  substan- 
tialiter  est  peccatum  sublatum,  lex  abolita.  mors 
destructa. 

49.  Et  hoc  totum  propter  Christum,  in  hac  vita, 
donec  occurramus  in  virum  perfectum,  in  plenitu- 
dine  aetatis  Christi. 

50.  Scimus,  et  ipsi  ex  nobis  didicerunt,  Christum 
esse  nobis  factum  sacramentum  et  exemplum. 

51.  Non  nostra,  multo  minus  ipsorum,  sed  Aa- 
gustini  est  haec  pulcherrima  cogitatio. 

52.  Qua  dicit  Christum  suo  simplo  concinere^) 
nostro  duplo,  et  facere  perfectum  numerum. 

53.  Sed   neque   Augustinus   autor,    neque  nos, 


1)  Haec  lectio,   concinere,  repetita  est  ex  ed.  Jen. ; 
in  ed.  1558  legitor:  continere. 


44D  Dispatatio  D.  M.  L. 

discipali  eias,  hanc  af&nximas  conseqaentiam,  legem 
ideo  esse  tollendam. 

54.  Hanc  ipsi  e  suo  capite,  ut  essent  novi  au- 
tores  et  prae  caeteris  illustres,  diabolo  magistro 
addiderunt. 

55.  Quatuor  vias  Scriptura  tradit  praedicandi  et 
docendi  ad  aalutem  hominum,'  ex  quatuor  operibus 
Dei  coUectis. 

56.  Deus  enim  terret  minis,  solatur  promissis, 
monet  afOictionibus,  allicit  benefactis. 

57.  Sed  haec  quatuor,  dum  docentur,  non  tolluot 
legem,  sed  stabiliunt  legem. 

58.  Benignitas  Dei  adducit  ad  poenitentiam,  hoc 
est,  ut  legem  peccati  yirtutem  esse  agnoscas. 

59.  Et  lex  terrens  et  occidens  id  agit,  ut  ad 
se  ipsum,  seu  ad  sui  cognitionem  cogat. 

60.  Hoc  agunt  isti  fanatici,  ut  per  sacramentum 
et  exemplum  Christi  ipsum  Christum  toUant. 

61.  Nam  si  lex  tollitur,  nescitur  quid  Christus 
sit,  quid  feeerit,  dum  pro  nobis  legem  implevit. 

62.  Si  enim  plenitudinem  legis,  id  est,  Christum 
intelligere  volo,  necesse  est  scire,  quid  sit  lex  et 
plenitudo  eius. 

63.  Id  doceri  non  potest,  nisi  doceatur,  in  no- 
bis  legem  non  esse  impletam ,  et  ideo  nos  reos 
peccati  et  mortis  esse. 

64.  Hoc  si  docebitur,  discimus  nos  omnes  esse 
debitores  legis,  et  irae  filios. 

65.  Impios  simpliciter,  carne  et  spiritu,  seu  to- 
taliter ,  pios  vero ,  quatenus  in  carne  sunt  et  vi- 
vunt. 

66.  Est  igitur  legis  doctrina  in  ecclesiis  neces- 
saria,  et  omnino  retinenda,  sine  qua  Christus  reti- 
neri  non  potest. 

67.  Quid  enim  de  Christo  retineas,  dum  lege 
remota,  quam  ille  implevit,  nescias,  quid  imple- 
verit. 

68.  Denique  sic  est  lex  impleta  in  Christo,  ut 
eam  sic  docere  non  possis,  nisi  doceas  et  legem 
in  nobis  non  esse  impletam. 

69.  Summa^  legem  tollere,  et  peccatum  mortem- 


contra  AntinomoB.  441 

que  relinquere,    est  morbum   peccati    et  mortis  ad 
pemiciem  hominibus  occultare. 

70.  Sublatis  morte  et  peccato  (ut^hristusfecit) 
feliciter  toUeretur,  imo  lex  stabiliretur,  Rom.  3. 

Oisputatio    sexta   D.  Martini    Lutheri, 
contra  Antinomos. 

Anno  M.  D.  XL. 

1.  Ista  consequentia  S.  Pauli,  ubi  non  est  lex, 
ibi  nec  praevaricatio ,  non  solum  theologice,  sed 
etiam  politice  et  naturaliter  bona  est. 

3.  Similiter  et  illa,  ubi  non  est  peccatum,  ibi 
nec  poena  nec  remissio. 

3.  Similiter  et  illa,  ubi  non  est  poena  nec  re- 
missio,  ibi  nec  ira  nec  gratia. 

4.  Similiter  et  illa,  ubi  non  est  ira  nec  gratia, 
ibi  nec  divina  nec  humana  gubernatlo. 

5.  Similiter  et  illa,  ubi  non  est  divina  nec  hu- 
mana  gubernatio,  ibi  nec  Deus  nec  homo. 

6.  Similiter  et  illa,  ubi  non  est  Deus  nec  homo, 
ibi  nihil  nisi  forte  diabolus. 

7.  Quo  fit,  ut  Antinomi  legis  hostes  sint  plane 
vel  ipsi  diaboli,'  vel  diaboli  fratres. 

8.  Nihil  iuvat  Antinomos,  quod  gloriantur  se 
de  Deo,  Christo,  gratia,  lege  etc.  plurima  docere. 

9.  Non  novum  nec  rarum  est,  nomen  Domini 
in  vajium  sumi,  etiam  ab  ipsis  daemonibus. 

10.  Antinomorum  confessio  similis  est  illi,  ubi 
daemones  clamant:  Tu  es  filius  Dei  vivi,  Luc.  4et8. 

11.  Et  illorum  pseudoprophetarum  iuramento, 
Vivit  Dominus,  cum  tamen  falso  iurarent^  teste 
Isaia  et  leremia. 

1 2.  Qui  legem  damnantem  negat  docendam  esse, 
re  ipsa  legem  simpliciter  negat. 

13.  Ac  si  quid  de  lege  docet,  veiamen  Mosi, 
non  faciem  claram  et  veram,  id  est,  carnaliter  in- 
tellectam  docet. 

14.  Lex  non  damnems  est  lex  ficta  et  picta, 
sidut  Chimaera  aut  Tragelaphus. 


442  DiBpalatio  D.  M.  L. 

15.  Nec  poUtica  aut  naturalis  lex  est  qaidquam, 
nisi  sit  damnans  et  terrens  pecoatorefi,  Rom.  3.  1. 
Petr.  2. 

16.  Hinc  recte  dicitur :  Ex  malis  moribus  bonae 
leges  fiunt. 

17.  Quidquid  de  Deo.  Ghristo,  fide,  lege,  gratia 
etc.  loquuntur  Antinomi,  sine  intellectu,  utpsittacus 
suum  chaere,  loquuntur. 

18.  Ideo  impossibile  est  ab  Antinomis  discere 
theologiam,  aut  politiam. 

19.  Quare  yitandi  sunt  ut  lioentiae  et  indul- 
gentiae  ad  omnia   fticinora  pestilentissimi    magistri. 

20.  Non  enim  Christo,  sed  suo  ventri  senrinnt, 
et  hominibus  placere  volunt,  a  die  humano  gloriam 
fiirenter  quaerentes. 

Disputatio  R.  P.  D.  Martini  Lutheri*) 

De  illo  Christi  dicto  :  Vade,  vende,  relinqueomnia  etc. 

Anno  M.  D.  XXXIX  i). 
Mense  Aprili^). 

*  1.  Dominus  hoc  ipso,    quod  docet  vendere  et 

relinquere  omnia,   concedit,   imo  praecipit^)  quae- 
rere  et  possidere  omnia. 


1)  In  ed.  Jen.  hic  legitur:  M.  D.  XXXIX  et  in  fine: 
M.  D.  XL.;  in  ed.  Eysenb.  hic  et  in  fine  legitar:  XL. 
2)  In  ed.  Eysenb.  etJen.:  Mense  Martio.  3)  In  ed.  1558: 
praecepit. 

*)  Hnius  disputationis  prior  pars  separatim  est  edita  sub  ti* 
tulo :  Septuaginta  PropositionesDisputandae,  DeTribns  Hie- 
rarchiis,  Ecclesiastica,  Politica,  Oeconomica,  et  quod  Papa 
sab  nulla  istarum  sit,  sed  omnfum  publicus  hostis.  Mart. 
Luth.  (s.  L)  Anno  M.  D.  XXXIX.  Men.  April.  In  fine: 
Finis.  (BibL  Univ.  Erlang.).  Nos  contulimus  hanc  editi- 
onem  in  textu  reddendo,  et  quae  differunt  ab  edit.  ()pp. 
Luth.  Jen.  atque  edit.  Propositionum  theologicarum  £y- 
senbergiana  a«  1558,  adnotavimus.  (cf.  Riederer  Nach- 
richten  etc.  T.  IV  p.  402.  Walch.  T.  X.  p.  51  et  p.  678 
sqq. ,  coll.  XIX.  p.  2438). 


de  iUo  Chnsti  dkto:  Vade,  vende  etc  443 

2.  Non  enim  poteris  vendere  aut  relinquere, 
nisi  quod  iuste  acquisieris  et  possederis^). 

3.  Alioqui  dici  oportuit,  omnia  esse  reddenda 
et  restituenda,  ceu  furta,  rapta,  iniusta. 

4.  Manifestum  est,  in  secunda  tabula  praecipi, 
omnia  quaerere  et  possidere,  dum  dicit:  Furtum 
non  facies. 

5.  Hoo  est,  tuum ,  non  alienum  habeas,  seu 
(ut  Paulus  ait)  laboret  quilibet,  uthabeat  quod.det 
egenti. 

6.  Et  ipse  Paulus  quaerebet  manuum  opere 
victum,  et  possidebat  suum. 

7.  Ita  et  dum  ^)  prohibet  adulteria,  cogit  habere 
uxores  proprias,  utPaulus  dicit:  Unusquisque  suam 
habeat. 

8.  Gertum  est  autem,  quod  Ghristus  non  vene- 
rat  solvere  legem  secundae  tabulae,  sed  magLs  con- 
firmare. 

9.  Quin  et  magistratum  et  iura  politiae  ubique 
confirmat,  etiam  coram  Pilato,  dicens:  Datum  est 
tibi  desuper. 

10.  Haereticum  igitur  est,  quod  monachi  putant, 
Ghristi  evangelium  servari  non  posse  nisi  secundam 
tabulam  coelibatu  et  paupertate  contemnant. 

11.  Estque  hjpocrisis  et  mendacium  insigne, 
quod  praetexunt,  sese  vendere  et  relinquere  omnia. 

12.  Oportet  enim  vivere  eos,  vel  de  datis  per 
alios,  vel  acquisitis  per  se  ipsos,  ut  testatur  res  et 
experientia. 

13.  At  dum  edunt,  bibunt,  vestiunt,  habitant, 
certe  non  vendunt  nec  relinquunt  omnia,  sed  ha- 
bent  et  utuntur  omnibus. 

14.  Sed  hoc  pulcherrimum  commentum  est,  quod 
de  alienis  bonis  vivunt  otiosi  et  securi,  et  pauper- 
tatem,  seu  relinquere  omnia,  faciunt  idem  quod  in 
communi  possidere. 

15.  Hoc  est  suavissimum  relinquere  ')  propria. 


1)  In  ed.  1558:  possideris.  2)  In  ed.  origin.  et  Jen. :  Ita 
dnm*    3)  In  edit.  orig. :   Hoc  est,  saavissime  relinqaere. 


444  DispaUtiO  D.  M.  L. 

modioa  ei  incerta,  et  pro  iis  accipere  aliena,  plurima 
et  certissima. 

16.  Ghristus  autem  dicit,  vendenda  et  relinquenda 
esse  omnia  propria,  haud  dubie  multo  magis  omnia 
aliena  et  communia. 

17.  Igitur  si  monastico  sensu  volent  relinquere 
et  vendere  omnia,  oportet  eos  exire  de  hoc  mundo. 

18.  Imo  exire  oportet  illuc,  ubi  non  vivitur, 
editur,  bibitur,  vestitur,  habitatur,  ut  sic  vere  omnia 
relinquant. 

19.  Nam  vita,  seu  quod  vivis,  edis,  bibis,  vestis, 
locus,  hora  et  similia,  quibus  uteris,  tua  sunt  ipso 

U8U. 

20.  Si  vero  tua  non  sunt,  iam  fiir  aut  latro  es, 
aliena  vorans,  et  pro  tuis  usurpans. 

21.  Ghristus  loquitur  de  relinquendis  et  venden- 
dis  omnibus  propter  primam  tabulam,  seu  confes- 
sionem  et  causam  publicam  fidei. 

22.  In  causa  enim  primae  tabulae  retinenda 
emendaque  ista  gemma  regni  coelorum,  vendendus 
est  ager,  relinquenda  et  amittenda  sunt  omnia.  • 

23.  Tunc  enim  quod  in  secunda  tabula  iuste 
habes  et  possides  pro  hac  vita,  propter  primam  ta- 
bulam,  id  est,  vitam  aeternam,  est  hilariter  amit< 
tendum. 

24.  Extra  causam  primae  tabulae,  seu  eonfessi- 
onis ,  sunt  omnia  paranda,  servanda,  defendenda, 
administranda. 

25.  Quia  tenemur  tabulae  secundae  obedire,  id 
est,  iure  divino  et  naturali  corpus  et  hanc  vitam 
fovere,  alere,  tueri,  administrare. 

26.  Extra  causam  prim^e  tabulae,  seu  confes- 
sionis,  si  quis  suis^)  non  providet,  fidem  negat, 
et  est  infideli  deterior.  Et  Ghristus:  Non  separet 
homo,  quos  Deus  coniunxit. 

27.  Hoc  est,  ita  relinquendo  suos  eft  vendendo 
sua,  simul  ultra  tabulam  secundam,  peccat  et  in 
primam. 


1)  In  ed.  ong.;  %uo%. 


de  illo  Christi  dioto:  Vade,  vende  etc.  445 

28.  Sic  contra,  qui  in  causa  Dei  non  dixerit 
ad  se,  8U06,  sua:  Nescio  vos,  non  solum  legem 
primae  tabulae,  sed  nec  secundae  servat. 

29.  Qui^)  contra  Deum  iniuste  tenet^),  vocante 
tabula  prima,  quod  a  Deo  habet,  et  iuste  possidet, 
praecipiente  tabula  secunda. 

30.  Extra  causam  confessionis  Christianus  est 
civis  huius  mundi,  d^bens  facere  et  ferre,  quae  sunt 
suae  civitatis,  iuxta^)  tabulam  secundam. 

31.  Si  nunc  latro  aut  fur  tibi  vim  inferre,  vel 
furari  volet,  eo  quod  tu  Christianus  es,  hic  resi- 
stendum  est  malo ,  si  vis  pius  civis  esse  huius 
mundi. 

32.  Quia  sicut  magistratus  ipse  resistit,  cuius 
membrum  es,  ita  praecipit  tibi  resistere,  virtute  se- 
cundae  tabuiae,  cui  teneris  obedire. 

33.  Ita  si  latro  in  itinere  te  occidere  volet  prop- 
ter  Christum,  debes  te  defendere,  etiamsi  occiden- 
dus  sit  ille. 

34.  Quia  scis  magistratum  praecepisse,  latroni- 
bus  resistendum  et  suos  cives  defendendos  esse, 
hoc  ipso  obedis  tam  primae  quam  secundae  tabulae. 

35.  Nec  curandnm,  si  Christum,  id  est,  tabulam 
primam  praetendat,  cum  certum  sit,  quod  nou 
propter  Christum,  sed  propter  rem  tuam  te  occidere 
quaerat. 

36.  Si  vero  magistratus,  sive  profanus,  sive  male 
christianus,  te  persequitur  propter  Christum,  omnia 
sunt  relinquenda,  vendenda,  perdenda. 

37.  Magistratus  enim  non  est  latro  aut  fur,  ra- 
piens  corpus,  uxorem,  liberos,  et  rem  privatam, 
sed  contra  fures   et   latrones    haec  omnia  defendit. 

38.  Quare  magistratus,  sive  profani,  sive  impii, 
non  sunt  contra  nos ,  sed  nobiscum  et  pro  nobis 
in  secunda  tabula. 

39.  Bumma,  magistratus ,  qualisqualis  sit,  prae- 
cipit  semper  et  ubique  pacem  servari  inter  subditos, 
cuiuscunque  sint  religionis. 


1)  In  ed.  orig.:    Quia.    2)  Ibid. :  retinet.    3)  Ibid.: 
secundum. 


446  Dispntatio  D.  M.  L« 

40.  Ideo  iron  lieet  privatis,  qualesquales  sint, 
hae  paee  praeeepta,  facere  vel  ferre  vim  priyatam, 
sed  magistratus  est  inyoeandus. 

41.  Geterum  magistratus  impii,  propter  religio- 
nem,  id  est,  propter  primam  tabulam  volunt  videri 
agere,  quod  agunt. 

42.  Hie  si  non  volunt  melioribus  informari,  habet 
looum  doctrina  Ghristi :  Vade,  vende,  relinque,  cede, 
perde  omnia,  etiam  ipsam  animam. 

43.  Quia  ultra  regnum  hoc  mundi  non  est  su- 
perius  aliud  regnum,  quod  pro  nobis  contra  hoc 
regnum  stet,  nisi  illud  aeternum  regnum  Dei. 

44.  Ita  sub  magistratu  prohibente  malum  tene- 
mur  obedire,  et  non  ferre,  sed  resistere  malo  vir- 
tute  secundae  tabulae. 

45.  Magistratui  vero  inferenti  malum  propter 
primam  tabulam  (aliam  causam  habere  non  potest) 
non  est  resistendum. 

46.  Quia  non  habemus  alium  magistratum ,  sub 
quo  prohibente  malum  istius  magistratus  possemus 
aut  deberemus  resistere. 

47.  Sicut  non  habemus  aliam  quandam  tabulam 
secundam,  propter  quam  liceret^)  contra  istamprio- 
rem  agere. 

48.  Tabula  enim  secunda,  sicut  et  magistratus, 
pertinent  ad  hanc  vitam  mundi,  divinitus  dati  et 
constituti. 

49.  Ideo  nostrum  non  est,  imo  prohibitum  est, 
dissipare  magistratus  et  politias  a  Deo  ordinatas 
propria  temeritate. 

50.  Sed  dandus  est  locus  irae,  et  non  defen- 
dendi  ipsi  a  nobis  ipsis. 

51.  Evidens  est,  papam  non  esse  magistratum, 
neque  ecclesiasticum  neque  politicum,  sed  neque 
oeconomicum. 

52.  Tres  enim  hierarchias  ordinavit  Deus  contra 
diabolum ,  scilicet  oeconomiam ,  politiam  et  eccle- 
siam. 

53.  Ecclesiasticum    non     esse   convincit,    quod 


1)  In  ed.  OT\g.\  \\^\.» 


de  illo  Christi  dicto:  Vsde,  vende  etc.  447 

evangelium   damnat   et   conculoat,   per  suas  blas- 
phemias  in  iure  canonico. 

54.  Politicum  non  esse  convincit,  quod  iura  ci- 
vilia  sibi  subiecit,  sicut  et  evangelium. 

55.  Oeconomicum  non  esse  convincit,  quod 
nuptias  et  coniugium  prohibet,  quibus  libitum  est, 
non  tantum  saeerdotibus. 

56.  Sed  est  illud  monstrum,  de  quo  Daniel  di- 
cit,  quod  adversatur  omni  deo,  etiam  deo  Deorum. 

•  57.  Et  quod  Paulus  Danielis  verba  secutus  vo- 
cat  adversarium  Dei,  hominem  peccatt,  filium  per- 
ditionis. 

58.  Nostri  Germani  vocantSSecrtwolff,  quod  Graeci, 
si  forte  notum  illis  fuisset,  dixissent  aQTeroXvxop. 

59.  Hoc  animal  lupus  est  quidem,  sed  a  daemone 
arreptus  lacerat  omnia,  et  elabitur  omnibus  vena- 
bulis  et  armis. 

60.  Ad  quod  opprimendum  necessarius  est  con- 
cursus  omnium  pagorum  et  oppidorum,  singulorum 
et  omnium  virorum,  etiamsi  sic  tandem  evadat. 

61.  Nec  est  hic  exspectanda  iudicis  sententia^ 
aut  consilii  autoritas,  seo  expendenda  praesens  ca- 
lamitas  et  necessitas. 

62.  Quod  si  laesus  aliquis  fuerit  per  hoc  mon- 
strum,  dum  occidendum  persequitur,  nulla  conscien- 
tia  persecufionis  tenetur,  sed  poenitentia  de  non 
occiso. 

63.  Nec  est  hic  curandum,  si  iudex  autrusticua 
in  pago  hoc  animal  iubeat  liberum  dimitti,  vel 
etiam  defendat. 

64.  Nam  iudex  et  rusticus  tenentur  nossehuius 
monstri  naturam,  et  per  sese  magis  persequi,  quam 
ipsi  persecutores. 

65.  Quod  si  iudex  et  rustici  a  persecutoribus 
istius  monstri  occidentur  in  tanto  tumultu,  nihil 
iniuriae  eis  iliatum  est. 

66.  Ita,  si  papa  bellum  moverit,  resistendum 
est  ei  sicut  monstro  furioso  et  obsesso,  seu  vere 
dQxzoXvxff. 

67.  Non  enim  est  episcopus,  neque  haereticus, 


i4d  DupiUAtio  1>.  M.  L. 

Deque    princeps,    neqve    trrmDDiift.    aed    ▼wtatnx 
omniam  belloa,  at  Daoiel  dieiL 

&?.  Nee  earandom.  si  habet ')  Hulilaatefl  fibi 
priDcipes,  reges,  vel  ipMM  etiain  Caeiaiei,  tilolo 
eeeleaiae  ineaDtatos. 

69.  Qoi  sob  iatroDe  militat  (qaiM|iii*  fiMrit), 
militiae  »oae  pericolum  cam  aeterika  4ia»natione 
eupeeieL 

70.  Xec  salrat  reges.  prindpea.  «ed  nee  Cae- 
«areft,  qood  iactaDtor  eceiesiae  defensoies.  cam 
seire  teneaDtor.  quid  sit  eeelesia  ^). 

71.  Impossibile  fbit«  papas  condeie  legea,  atilet 
eeclesiae  et  fideliom  salatL 

72.  Primo  qood  foeroDt  et  snnt  bomines  in 
Scriptorid  iDdoctissimi  et  DegligeDtissJini,  qaod  le- 
staDtor  eonim  decreta  et  epistolae. 

73.  ISeqoe  enim  ex  loto  corpore  papisiici  iorii 
et  epistolarom  discere  poleris,  qnid  sil  eedesia, 
fides,  Terbum,  praeceptom  Dei. 

74.  Ideo  foil  Dccesse,  papas  ambitione,  snper- 
bia,  aTarilia,  fasta  esse  excaecatissimos ,  in  qoa 
re  foerant  semper  exercitatissimi,  at  S.  Pelras  dicil. 

75.  lodex  copiditale  et  aliis  praTis  afieelibos 
captus    Dccessario    iudicai   sicot  eaecos  de  eolore. 

76.  Hoc  ipsi  iurislae  fateDtor,  decrela  papae 
graTeolere  ambitiooem  el  aTaritiam,  nec  miram, 
soDt  eoim  igDoranles  Dei. 

77.  Et,  quod  caDooista  puras  esl  asinas  Teros. 
qood  Tcrbum  est  plaoe  Terissimom. 

78.  Nolla  decretaUs  est«  qoae  dod  in  prineipio. 
medio  et  fine  horrendis  blasphemiis  arrogel  sibi 
dominium  ecclesiae.  et  per  hoc  reram  omninm. 

79.  Secondo  esl  etiam '  ideo  impossibile .  qoia 
ohra  Scripturam  uihil  potest  condi,  Tel  de  fide,  tcI 
de  moribus.  ad  salulem  necessariom. 

8<).  Sed  quae  Caesar  Tel  alios  qnicanqne  prin- 
ceps  de  hac  Tita  ordinat,  ad  fidem  non  perliDent 
sed  snnl  pro  hoe  mondo  neeessaria. 


1)  In  ed.  orig.:  habeat.    2)  Fioita  hic  esl  editio  ori- 
qoam  sapn  laodaTimns. 


de  illo  Chrisd  dicto:  Vade,  vende  etc.        449 

81.  Tertio  est  ideo  impossibile,  quod  papae 
Dulium  iu8  habent  leges  condendi,  neque  ecclesia- 
sticas,  neque  civiles,  neque  oeconomicas. 

82.  Praecepit  enim  Ghhstus  per  apostolos,  quod 
et  exemplo  proprio  firmavit  sub  Pilato,  obedire 
magistratibus,  ut  notum  est. 

83.  Hoc  cum  servarint  omnes  primitivae  ec- 
clesiae,  episcopi  et  fideles,  solus  et  nnus  papa  au- 
8us  est  oonculcare. 

84.  Neo  cogitat  belua  arotoljcus,  quod  non 
est  rex,  nec  gubernator  regnorum  a  Deo  constitutus. 

85.  Et  tamen  in  alienis  regnis,  politiis,  domi- 
bus  lacerat,  facit  et  ftirit,  sicut  arctoljous. 

86«  Sic  ausus  est  reges  deponere,  subditos 
ab  obedientia  et  homagio(contraPaulumRom.  13.) 
absolvere,  et  omnia  conturbare. 

87.  Sic  ausus  est  Scripturas  sanctas  sibi  sub- 
iicere,  et  pro  voluntate  sua  interpretari,  et  eoole- 
siam  exstinguere. 

88.  Sic  ausus  est  patriam  potestatem  tollere, 
data  licentia  liberis  contra  parentes  invitos  con- 
trahere  ooniugia. 

89.  Similiter  contra  Paulum,  licere  deserere  pa** 
rentes  et  monasterium  ingredi,  etsi  parentibus  in 
morte  serviendum  esset,   non  tantum  proximis. 

90.  Similiter  sponsis  et  sponsabus  «tiam  suo 
iure  (iniuria)  desponsatis  liberum  fttcit,  religiosos 
fieri. 

91.  Summa,  nihil  est  ordinationis  divinae  et 
humanae,  quod  haec  belua  non  vastaverit  ^). 

Anno  M.  D.  XL. 


1)  Hic  seqaantur  in  ed.  1558  maioribus  literis  excasa 
iiaec  verba:  Oramus  te,  Jesu  Christ^  fili  Dei,  salvator  et 
pontifex  noster,  per  viscera  miserationum  tuarum ,  ut  ve- 
niens  venias,  liberes  nos,  et  claritate  adventus  tui  glo- 
riosi  destraas  hanc  pestilentisBimam  beluam,  Amen.  — 
In  ed.  Jen.  deest  haec  oratio. 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hiit.  i.  p.  Vol.  IV.  29 


460  Dispatatio  D.  M.  t. 

Duodeciin  Consilia 
Evangelica  falso  confleta  a  Sophistis^;. 

I.  Paupertas,  Matth.  19:  Si  tis  perfectus  esse, 
vade  et  vende  omnia,  qaae  habes  etc. 

II.  Abnegatio  sui    seu    obedientia,  Lac.  9:  31 
quis  vult  venire  po8t  me,  ahneget  se  ipsnm. 

III.  Castitas,  Matth.  19:  Sunt  eunuchi,  qui  castra- 
verunt  se  ipsos  propter  regnum  coeloruin. 

mi.  Non  retribuere  malam  pro  malo,   Matth.  5: 
Benefacite  iis,  qui  oderunt  vo8. 

V«  Patentia  iniuriae,  Matth.  5:    Si  qais  te  per- 
eu88erit  in  maxillam  dextram,  praebe  ei  |et  aheram. 

VI.  Supererogatio  operom  miserieordiae,  Luc.  6: 
Omni  petenti  te  tribue. 

VII.  Compescere  iuramentum  et  verbum  otiosum,  • 
Matth.  12:  De  omni  veiiM)  otio80  reddent  rationeni; 
Matth.  5  :  Non  iurare  omnino. 

VIII.  Vitare  occasionem  peccandi,  Matth.  18:   Si 
te  oculua  tnus  8candalizat,  erue  eam. 

IX.  Prudenter  operari ,  ne  fiamus  hjpocritaef 
Matth.  7:  Attendite,  ne  iu8titiam  vestram  faciatis 
eoram  hominibu8. 

X.  Facere  quoddoees,  Matth.  23:  Dicunt  et  non 
fax^unt;  ideo  con8uIit  hypocritae:  Primo  eiicetrabem 
de  oculo  tuo. 

XI.  Non  esse  sollicitum  de  victu,  Matth.  6:  No- 
lite  solliciti  esse  dicentes:  Quid  manducabimus? 
XII.  Correpdo  fratema,    Matth.  18:    8i  peeoaverit 
frater  tuus,  vade  et  corripe  enm  inter  te  etc. 

Hoc  ultimum  tamen  intelligitur  de  peccatis 
venialibus,  nam  de  mortali  est  praeceptum  obligaDS 
8emper,  sed  non  ad  semper,  scilibet,  dum  videbitur 
esse  utilis  correptio. 


t)  In  ed.  1558  huic  inscriptioni  sabiecta  legitor  haec 
adnotatio  :  Habes  bic  testimotiitim ,  pie  Lector,  papam 
aasu  temerario  Scripturam  sanctam  sibi  sub  iecisae,  ac 
pro  libidine  sua  interpretatum  fuisse  etc.  —  In  ed.  Jen. 
haec  adnotatio  in  margine  invenitur. 


de  constliis  evaiig^ticiB.  451 

Praeceptum  est  doctrina  Dei  generalis,  omnem 
hominem  semper  obligans  sub  poena  pecoati 
mortalis. 

Consilium  est  doctrina  Dei  specialis,  solum 
obligans  sub  poena  peccati  venialis,  pro  tempore 
haius  vitae. 

Haec  est  theologia  vulgatissima  papae  et  so- 
phistarum,  et  ita  recepta,  ut  etiam  probata  sit  ab 
ipso  S.  lohanne  Huss ,  in  eo  ipso  libro  ,  ob  quem 
passus  est  ignem,  nam  ad  verbum  fere  refert  ea 
omnia,  Cap«  7. 

Sed  et  Sorbona  in  suo  decreto  jidver8U&  Lu- 
therum  damnatum  dictat,  esse  haec  onerativa  nimis 
Christiatiiae  religionis,  si  pro  praeceptis  f^net^i  opor- 
teat.  Hinc  illa  famosa  apud  eos  disptttatio,  ixttutti 
lex  Mosi  sit  gravi^r  vel  evangelii?  Bt  decernunt 
viri  tanti  sane  sapietitissime  in  hunc  m6dum: 

Lex  et  evangelium,  quo  ad  gravitateiti,  habent 
se  ad  invicem,  sicut  excedentia  et  excessa,  nam 
quo  ad  abrogationem  ceremoniarum  evangelititti 
est  facilius,  sed  quo  ad  prohibitionem  animi  evan- 
gelium  est  gravius,  quia  lex  manum,  evangelium 
prohibet  animum,  ut  dicit  Magister  lib.  3.  distinct.  40« 

Hic  disce,  ^ater  Christiane,  quantum  debeiid 
doctrinae  hui6  (gratia  Dei)  hoc  seculo  reparatae. 
Nam  qoid  (rogo)  facit  nobis  reliquum  tandem  de 
ipso  Mose  sen  decalogo  quoque  (ut  de  Christo 
taceam)  haeo  theologia  Pharisaica? 

In  perpetuam  rei  memoriam,  maxime  vero  in 
redemptoris  gloriam,  ista  sunt  memori  metite  sei'- 
vanda  et  exaggeranda,  adversus  iitopudentissimos 
rabulas,  papisticae  abominationis  defensores. 

Ex  his  enim  intelligis,  quid  voverint  illi  viri 
perfecti,  monachi  et  sacerdotes,  dum  consilia  (id 
est,  Dei  praecepta)  primo  non  necessaria  Christiano 
ad  salutem  docerent^  deinde  nova  idololatria  in 
traditiones  humanas,  imo  daemoniacas  doctrinas  de- 
form^ta  voverent.    Nam  praecepta  Dei  facere  con- 

29* 


452  Disptltatio  D.  H.  L 

silia,   nonne  est  humana  traditio,  imo  horribilis  et 
diabolica.  blasphemia? 

Anima  nostra   sicut  passer    erepta  est  de  la- 

queo  venantium. 

Laqueus  contritus  est,    et  nos    liberati  samus. 

Hoc  fecit  adiutorium  nostrum    in  nomine  Do- 

mini. 

D.  Martinus  Luther. 


Disputatio  Theologica 
R.  P.  D.  Mart.  Luth.  de   illo  dicto  ad  Ebrae.  13: 
Dominus  lesus  heri  et  hodie ,    ipse  et  in  secula  *). 

1.  Unus  et  idem  Deus,  ab  initio  mundi  variis 
modis,    per  fidem  in   eundem  Ghristum  cultus  est 

2.  Gertum  est,  Adam  et  Hevam  in  semen  mu- 
lieris  promissum  (id  est)  in  Deum  promissorem 
credidisse* 

3.  Habel  offerens  pls£cuit  Deo,  promissori  se- 
minis,  in  quem,  seu  cuius  promissioni  credidit. 

4.  Abraham  ex  Ghaldaeis  vocatus  Deo,  promis- 
sori  seminis,  voeanti  cfedidit  et  iustificatus  est. 

5.  Aliis  quidem  personis,  aliisque  temporibus, 
eiusdem  promissionis  fides  renovata  est. 

6.  Non  humana  quidem  temeritate,  sed  divina 
autoritate,  quae  eandem  promissionem  per  diversa 
tempora  et  personas  voluit  innovari. 

7.  Summa,  quidquid  gestum  est  virtutum  vel 
rerum  per  pios  ante  Ghristum  in  fide  promissionis 
eius  gestum  est. 

8.  Sicut,  quidquid  gestum  est  per  sanctos  posi 
Ghristum,  in  fide  impletae  promissionis  gestum  est. 

9.  Desierunt  per  tempora  varii  illi  modi  cre- 
dendi  in  semen  promissum  seu  in  eundem  Christum. 


♦)  Riederer  1.  1.  IV  p.  402  hanc  disputationem  ad- 
iiumeratidani  esse  censet  anno  1540;  germanice  ea  legi- 
tur  in  WakYiW  coVW^.  0^-  Luth.  T  XIX  p.  109  et  1782. 


de  illo  dicto  ad  Ebr.  l3:  Dom.  Jes.  heri  etc*   453 

10.  Sicut  et  ipsa  Christiana  fides  novissimo  tem- 
pore  evangelii  innovata   desinet  in  fine  mundi. 

11.  Ut  stet  illud  verissime.  dictum :  Christus  lesus 
heri  et  hodie,  ipsei  et  in  secula,  Ebrae.  13. 

12.  Si  Adam,  Noah,  et  alii  patriarchae  vixissent 
temporibus  Abrahaie,  promissionem  novaih  accipi- 
entes,  oportuisset  eos  credere  ex  Abrahae  semine 
futurum  Christum,  aut  Deum  promissorem  seminis 
amisissent. 

13.  Si  Abraham  vixisset  temporibus  David,  opor- 
tuisset  eum  credere ,  de  fructu  ventris  David  futu- 
rum  esse  Christum,  aut  frustra  credidisset  in  semen 
mulieris. 

14.  Si  David  vixisset  tempore  lohannis  Baptistae, 
oportuisset  eum  credere  in  lesum,  semen  filiae  suae 
Mariae,  vel  periisset. 

15.  Si  lohannes  Baptista  post  resurrectionem 
Christi,  imo  suo  tempore  credidisset,  Christum  ven- 
turum,  seu  nondum  venisse^  damnatus  fuisset. 

16.  Frustra  igitur  creduht  ludaei  in  Deum  pro- 
missorem  Messiae,  qua  fide  olim  recte  credebant 
patres  eorum. 

17.  Frustra  Turcae  et  gentes  aliae  credunt  in 
Deum  creatorem  mundi,  dum  nesciunt  eum  esse 
promissorem  vel  exhibitorem  seminis,  imo  blasphe- 
mant,    eum  non  esse  patrem  Christi  unigeniti  filii. 

18.  Frustra  credunt  papistae  et  sophistae  Deum 
patrem  et  omnes  articufos  alios  fidei  nostrae,  dum 
respnunt  opus  Christi  pro  nobis  impletum. 

19.  Negant  enim  sola  fide,  seu,  quod  idem  est, 
solius  Christi  opere  impleto  nos  iustificari. 

20.  Sola  enim  fide  in  Christum,  olim  promissum, 
nunc  exhibitum,  tota  ecclesia  ab  initio  mundi  us- 
que  in  finem  iustificatur. 

21.  Sic  sola  fide,  ut  neque  ratio,  neque  lex, 
neque  plenitudo  ipsa  legis ,  quae  dicitur  caritas, 
quidquam  faciant  ad  iustificationem. 

22.  Fides  enitn  ante  spem  et  caritatem  sola 
accipit  remissionem'  peccatorum,  propter  solum 
Christum,  facitque  per  eundem  personam  gratam, 
ante  et  absque  caritatis  merito. 


454  Di9patatio  p.  H.  L. 

23.  S.  Paulus  uon  dicU:  Fides  per  earitatem 
iustificat,  sed  sic  dicit:  Fide3  per  caritatero  est 
effioax  seu  operosa. 

24.  Aliud  loDge  est  operosum  seu  efficax  esse, 
et  aliud  iustificare  seu  iustum  facere. 

25.  Primum    persona    iustificatur    pro    se   ipsa, 

Eostea  fit  operosa  erga  alios,   sicut  arbor  primuai 
oua  fit  in  se  ipsa,   postea  operosa  firuetibus  erga 
alios. 

26.  Idolatria  vel  haeresis  est  operoea  per  dog- 
mata  et  cultus  impios,  tamen  dogmata  seu  cultus 
impii  non  faciunt  personam  idolatram  aeu  haereti- 
cam,  sed  fiunt  a  persona  prius  haeretica  vel  idolatnu 

27.  Sophistae,  papistae  non  intelligUBty  quid  sit 
peccatum,  fides,  Christus,  lex,  caritas,  et  omnia 
quae  loquuntur. 

28.  Hoc  produnt,  dum  fatentur  in  daemonibus 
esse  fidem,  et  in  impiisfidem,  spem  et  dilectionen 
Dei  naturaliter  haberi  posse. 

29.  Quin  hoc  blasphemant  quoque,  hominem 
posse  ex  puris  naturalibusdiligereDeum  super  omiua, 
et  implere  mandata  Dei,  quoad  substantiam  facti, 
absque  gratia  Dei. 

30.  Hoc  quid  aliud  est^  quam  Christo  et  Spiritu 
sancto  non  esse  opus  ad  implendum  mandata  Dei. 

31.  Hoc  est,  no8  ipsos  ex  nobis  ipsis  posse 
mereri  remissionem  peocatorum  et  vitam  aeterDan), 
sicut  credunt  Turcae,  ludaei  et  Tartari, 

32.  Dicunt ,  homini  facienti,  quod  in  se  est,  io- 
fallibiliter  dari  gratiam,  gratum  facientem  merito 
congrui,  quod  est  horribilis  blasphemia  in  Christum. 
nec  de  hac  usque  hodie  poenitent. 

33.  Et  hanc  gratiam  gratum  facienteiti  (sic  ap- 
pellant  caritatem  infusam)  etiam  in  minioio  graau 
mereri  vitam  aeternam  merito  condigni  seu  sufB- 
cienti. 

34.  Ex  attritione  fingunt  contritionem  (id  est, 
ex  diabolo  alio  alium)  fieri  virtute  clavium. 

35.  Et  hanc  posse  tantam  esse,  ut  remissionem 
plenariam  peccatorum  mereatur,  qua  subito  evolet 
quis  in  coeVum^  «X^^o^^^Mc^torio  aut  satisfoctione. 


de  illo  diQtp  ad  Ebn;  l^:  Dooi.  ie^s.  heri  etc.    455 

36.  Ista  et  similia  portenta  satis  demonstrant, 
non  esse  inter  nos  et  ipsos  tantum  verbi  contro- 
versiam,  ut  nune  quidam  flmesti  conciliatores  prae- 
sumunt. 

37.  Non  est  controversia  verbalis,  ubi  nos  di- 
cimus,  omnia  Matth.  5.  esse  praecepta,  illi  autem, 
esse  quaedam  con^ilia,  seu  ut  Sorbona  Parisiensis 
in  damnatione  Lutheri  decrevit,  esse  nimis  onera- 
tiva  legis  Christianaei 

38.  Non  est  controversia  verbalis,  ubi  asserunt, 
dubitandum  esses,  an  simus  in  gratia,  quod  nos 
dieimus  esse  idem,  quod  negare  Ohristum. 

39.  Non  est  controversia  verbalis,  ubi  securita- 
tem  et  maJitiam  et  impoenitentiam  continuant,  in 
tanto  sanguine  fuso*  per  ipsos,  propter  eorum  por- 
tcnta  et  blasphemiaB  praedictas  stabiliendas. 

40.  Non  est  controversia  verbalis,  dum  illi  pro- 
feasionem  monasticam  aequant,  seu  p6tiu8  prae- 
ferunt  baptismati,  et  nos  hoc  ipsum  esse  sacrilegum 
et  antichristianum  dicimus. 

41.  Non  est  negandum,  miraculafieri  posseper 
impios  in  fide  mortua,  praesertim  si  stmt  in  ofncio 
vel  coetu  ecclesiastico, 

42.  Sicut  sacramentum  et  verbum  (id  est,  vita 
aeterna),  quae  superant  omnia  miracula,  etiam  pef 
ludam  Scharioth,  eonferuntur. 

43.  Et  si  tales  sibi  privatim  istis  operibus  nihil 
prosint,  imo  noceant,  tamen  ratum  est,  quod  faciunt 
apud  Deum  et  homines. 

44.  Ita  Paulus  1.  Corinth.  13.  privatim  ipsis 
nihil  prodesse  dicit,  qui  flde  siia  etiam  montes 
transferant. 

45.  Et  Christos  iniquos  a  sese  discedere  iubet, 
qui  in  nomine  suo  virtutes  multas  fecissent. 

46.  lactatores  potius  fidei  sentit  Paulus  esse 
eos,  qui  fidem  per  caritatem  non  habent  efflcacem, 
et  quae  sua  sunt  ^ )  quaerunt. 

Anno  M.  D.  XLL 


1}  In  ed.  Jen.:  sint. 


456  Diipatatio  D.  M.  L  de  flde 


Alia  eiusdem  argumenti 
cum  priore,    contra  eatanam  et  synagogam  ipsius, 
autore  R.  P.  D.  Martino  Luthero*).  . 

1.  Necesse  est  lidei  (in  Cbristum)  tribuere 
iustificationem  seu  remissionem  peccatorum,  propter 
solum  Ghristum,  Rom.  3.  et  Galat.  2.  3^ 

2.  Ipsa  est  enim  scientia  salutis,  quae  est  in 
remissione  peccatorum,   ut  canit  Zacbarias  Luc.  1. 

3.  Omne,  quod  non  est  ex  hae  fide,  peccatum 
est,  lohan.  15.  et  Rom.  14.  sicut  contra:  Orania 
credenti  sunt  possibilia. 

4.  Sophistae  docent,  fidem  informem  stare  cum 
peccato  mortali,  et  de  remissione  peccatorum  du- 
bitare,  quod  est  yere  Christum  negare. 

5.  Sequitur,  fidem  hanc  informem  non  esse 
ex  fide ,  sed  meram  esse  incredulitatem  contra 
Christum. 

6.  Quin  figmentum  et  idolum  vanissimum  est 
cordis  illorum,  qui  nesciunt,  quid  loquun<ur,  aut  de 
quibus  afQrmant. 

7.  Promissio  autem  divina  non  accipitur  corde 
vano,  incredulo  et  idolatrico,  cum  efficiat  ipsa  ve- 
ram  Dei  cognitionem  in  credente. 

8.  Quare  impossibile  est,  promissionem  Dei 
posse  accipi  seu  credi  fide  informi.     . 

9.  Nec  est  opus  hominis,  sed  Spiritus  donum 
fides  Christi,  fides  autem  informis  est  cogitatio  seu 
imaginatio  hominis,  id  est,  nulla  fides. 

10.  Infusa  fides  similiter  est  merum  somnium, 
et  nihil  in  rerum  natura,  nisi  vocabulum  plane  fic- 
titium,  sicut  Chimaera  et  Hircocervus. 

11.  Frustra  iactatur,  fidem  informem  caritate 
fieri  formatam.  et  sic  iustificare. 

12.  Caritas  enim    non  approbat,    multo     minus 


*)  Germanice  in  Walchii  coll.  Opp.  Luth.  Tom.  XIX 
p.  109  et  1787  sqq. 


contra  satanam  et  synagogam  ipsins.         457 

infomat  idolum,  mendacium ,    figmentum  hominls, 
sed  potius  destruit. 

13.  Quid  esf  aliud  dicere,  caritas  informat  fidem 
tAformem ,  qnam  caritas  facit ,  ut  sit  mendacium 
veritas,  et  vanitas  sit  res  ipsa? 

14.  Extra  synagogam  pellendae  sunt  istae  bar- 
barae  Sophistarum  voces,  fid^s  informis,  formata, 
gratia  gratum  faciens  etc. 

15.  Sunt  enim  sumptae  ex  philosophia  rationis, 
quae  non  potest  ea  capere  et  tradere,  quae  sunt 
Ghristi  et  Spiritus  eius. 

16.  Imo  vero  sunt  profanae  vocum  inanitates, 
quibus  obscuratiir  veritas  Christiana,  et  nec  a  do- 
cente  nec  audiente  intelligi  possunt. 

17.  De  rebus  sacris  loquendum  est,  sanis,  sacris, 
sobriis,  Spiritus  sancti  verbis,  in  Scriptura  traditis. 

18.  Ke  contingat,  sicut  contigit  nobis  magisterio 
sophistarum  illud  Nehemiae  13:  Loquebantur  iuxta 
linguas  populi  et  populi. 

19.  Profecto  fides  informis  non  fuit,  cum  Daniel 
inter  leones  illaesus  vivebat,  sicut  dicitur:  Quia 
credidit  Deo  suo. 

20.  Fides  informis  non  fuit  Susannae  fides,  de 
qua  scribitur:  Erat  cor  eius  fiduciam  habens  in 
Domino. 

21.  Nec  David  prostravit  Goliath  fiitili  illa  et 
incredula  cogitatione,  qualis  est  fides  informis. 

22.  Fides  vera  est  substantia  1[^ordis,  id  est^  fir- 
ma  et  certa  fiducia  in  Deum  promissorem  miseri- 
cordiae  et  auxilii. 

23.  Fides  vere  informis  fuit  Petri,  quando  Chri- 
stus  ad  eum  dixit:   Modicae  fidei,  quare  dubitasti? 

24.  Quin  illa  fides  Petri  seu  dubitatio  impro- 
portionabiliter  maius  quiddam  erat,  quam  fides  in- 
formis. 

25.  Illa  vocatur  modica  fidea,  haec  v^ro  est 
peccatum  et  incredulitas,  et  tota  cordis  humani  im- 
pietas. 

26.  Summa,  frustra  disputatur  cum  Scholasticis 
de  his  rebus  sibi  incognitis  et  inusitatis. 

27.  Impossibile  est  apud  eos  intelligi ,  quid  sit 


458  Dupnlitio  D.  M.  L. 

peecatam)  promiBsio ,  fides,  mMmtio^  imputetio, 
lex  et  impletio  eius. 

28.  NoD  6UDt  haec  io  eoium  litms,  sed  eoDtri- 
tio,  satis&ctio ,  et  opera  humaDis  viriboa  gratiM 
Dei  mereDtia. 

29.  IgDoraDt,  imo  D^aot  peceatom  origiDale 
post  baptismum,  et  taotom  de  actaaliboa  diBpataot 

30.  Hac  igDoraotia  staDte  veUe  theologiaai 
tiactare,  est  aliod  oihil,  qoam  auoum  velle  Ijra 
caoere. 


Disputatio    Theologica   R.    P.    D.   Hartini 

Lutheri, 

Ad  haec  propositio  sit  veraio  philosophia:  Verbam 

caro  factom   est?^) 

Addo  M.  D.  XUV). 
XL  laooarii. 

1.  Etsi  teoeodum  est  quoddicitur:  Onuieveram 
vero  coDsooat,  tameo  idem  dod  est  verom  io  di* 
versis  professioDibus. 

2.  Id  theologia  verum  est ,  verbom  esse^  car- 
oem  factum,  in  philosophia  simpliciter  impossibile 
et  absurdum. 

3.  Nec  minus ,  imo  magis  disparata  est  prae- 
dicatio:  Deus  est  homo,  quam  si  dicas:  Homo  est 
asions. 

4.  Sorbona,  mater  errorum,  pessime  definivit, 
idem  esse  verum  in  philosophia  et  theologia. 

5.  Impieque  damnavit  eos,  qui  cootrariom  dis- 
pataverunt. 

G.  Nam  hac  sententia  abominabili  docuit  cap- 
tivare  articulos  fidei  sub  iudicium  rationis  humanae. 

7.  Hoc  erat  aliud  nihil,  quam  coelum  et  terram 
includere  in  suo  eentro,  aut  grano  milii. 


/ 


1)  In  ed.  Jen.  legitar:  M.  D.  XXXIX. 

*)  Germauica;  Walch.  T.  X  p.  78  et  13d6. 


de  propos.  philoa.:  Verbum  caro  etc.  459 

8.  Cum  coiltra  Paulus  doceat,  captiyanduni 
esBe  onQnein  intellectum  (haud  dubie  et  philoi^o- 
phiam)  in  obsequium  Ghristi. 

9.  Facessant,  dixit  recte  S  Ambrosius,  Dialec- 
tici,  ubi  credendum  est  piscatoribus  apostolis. 

10.  E%  praedicabilium  doctrina  sequeretuY  pulchre, 
Deus  edt  homo,  ergo  est  animal  rationale,  sensiti- 
Yum,  animatum  ,  corpns ,  substantia  scilicet  creata. 

11.  Sed  quia  Ghristianis  sobrre,  et  (ut  Augusti- 
nu8  docet)  secundum  praescriptum  est  loquendum, 
tales  consequentiae  sunt  simpliciter  negandae. 

12.  Nec  utendum  nec  fruendum  est  subtilibus 
istis  inventis,  de  suppositione  mediata  et  immediata, 
in  rebus  fldei. 

13.  Sunt  enim  logomachiae  et  kenophoniae  in 
ecclesia  periculosae  et  scandalis  plenae. 

14.  Sed  ubiubi  impingit  vel  forma  soUogistica 
vel  ratio  philosophica,  dicendum  est  ei  illud  Pauli: 
Mulier  in  ecclesia  taceat ,  et  illud :    Hunc  audite. 

15.  Impingit  quidem  theologia  in  philosophiae 
regulas,  sed  ipsa  vicissim  magis  in  theologiae  regulas. 

16.  Iste  sjUogismus  expositorius :  Pater  in  divi- 
nis  generat,  Pater  est  essentia  divina,  ergo  essen- 
tia  divina  generat,  est  bonus. 

17.  Et  tamen  praemissae  sunt  verae,  conclusio 
falsa,  et  ita  ex  vero  sequitur  falsum  contra  philo- 
sophiam. 

18.  Iste  syllogismus  communis:  Omnis  essentia 
divina  est  Pater,  Filius  est  essentia  divina,  ergo 
Filius  est  Pater,  est  bonus. 

19.  Sed  praemissae  sunt  verae,  et  conclusio 
falsa,"  et  verum  vero  hic  prorsus  non  consonat. 

20.  Non  quidem  vitio  formae  syllogisticae ,  sed 
virtute  et  maiestate  materiae,  quae  in  angustias 
rationis  seu  syllogismorum  includi  non  potest. 

21.  Ut  quae  sit  non  quidem  contra,  sed  extra, 
intra,  supra,  inira,  ciira,  ultra  omnem  veritatem  dia- 
lecticam. 

22.  Iste  syllogismus:  Quidquid  factum  est  caro, 
factum    est   creatura,   Filius   Dei  factus   est  caro, 


460  Di^asio  D  M.  L 

erp>  FiK«t  Dei    est    fwdtos    crettDrm .  en  bonnE  in 

li.  Ae  d  poBfii  TObdlibiis  kesKJpboBBf  Eopki- 
ftaram  defendi.  tamen  non  debei  tolowi  ib  eede^ 
sim  Dei. 

24.  Mnlu)  nsinos  ipte  iereiidiis  eei:  OmdB  earo 
eet  ereatm.    Veiboin  e^t  emro .  ergt>   Tei>oBi  est 


25.  Xee  iste:  Omnis  earo  est  creaxizim.  YeiiHun 
Don  ect  ereatora.  ergo   Veibnm  non  ert  earo. 

26.  In  his  et  similibas  «rllogismis  eit  fonDt 
optima.  sed  nihil  ad  matexiam. 

27.  Eundum  ergo  eet  ad  aliam  dialeetiean  et 
phiiosophiam  in  arrieulis  fidei.  qoae  Tocanzr  rer- 
Imm  Dei  et  fides. 

2^.  Hic  sistendom  e&t.  el  dispotalioBeB  phOoso- 
phiae  eontrariom  concludentes  pro  ranarom'  coax- 
atione  habendae. 

29.  Cogimor  tamen  etiam  in  aliis  artibus  negare. 
quod  idem  sit  Terom  in  omniboB. 

3f  *.  Falram  esf  enim  et  error  in  genere  pon- 
demm,  poncto  et  linea  mathematiea  appendi  poBse 
pondera. 

31.  Falsum  est  et  error  in  genere  mensurarum* 
sextarium  pedali  vel  ulnari  meosura  metiri. 

32.  Fabum  est  et  error  in  genere  linearum 
uneialis  vel  libraiis  comparatio. 

33.  Quin  falsum  et  error  est .  quod  linea  recta 
et  curva  sint  proportiooales. 

34.  £t  quadratores  circuli,  licet  non  falsum  di- 
cant,  dum  iineam  rectam  et  curvam  vocant  utram- 
que  lineam. 

35.  Tamen  hoc  falsum  est,  si  lineae  rectae  et 
curvae  proportionem  facere  volunt. 

3G.  Denique  aliquid  est  verum  in  una  parte 
philosophiae,  quod  tamen  falsum  est  in  alia  parte 
philosophiae. 

37.  Humor  humectat,  est  veritas  in  sphaera  aeris, 
sed  manifesta  haeresis  in  sphaera  ignis. 

38«  ItSL  pei  Bing^  ^tti&^iBL  vel  i^otias  opera,  si 


de  commuiiicatione  idiomatam.  461 

transeas,    nunquam   invenias,   idem  esse  verum  in 
omnibus. 

39.  Quanto  minus  potest  idem  esse  verum  in 
philosophia  et  theologia,  quarum  distinctio  in  in- 
flnitum  maior  est,  quam  artium  et  operum. 

40.  Rectius  ergo  fecerimus,  si  dialectica  seu 
philosophia  in  sua  sphaera  relictis  discamus  loquj 
novis  linguis  in  regno  fldei  extra  omnem  sphaeram. 

4L  Alioqui  futurum  est,  ut  vinum  novum  in 
utres  veteres  mittamus,  et  utrumque  perdamus,  ut 
Sorbona  fecit. 

42.  Affectus  fidei  exercendus  est  in  articulis 
fldei,  non  intellectus  philosophiae,  tum  vere  scietur, 
quid  sit,  Verbum  caro  factum  est. 

Disputatio    Theologica    R    P.    D.   Martini 

Lutheri*), 

Quod  ih  Christo    duae  naturae  sint  divina    et  hu* 
mana  sic  unitae,  ut  Christus  sit  una  persona. 

Item  de  communiaatione  idiomatum. 

1.  Fides  catholica  haec  est,  ut  Dominum^)  Chri- 
stum  confiteamur  verum  Deum  et  hominem. 

2.  Ex  hac  veritate  geminae  substantiae  et  uni- 
tate  personae  sequitur  illa,  quae  dicitur  communi- 
catio  idiomatum. 

3.  Ut  ea,  quae  sunt  hominis,  recte  de  Deo, 
et  econtra,  quae  Dei  sunt,  de  homine  dicantur. 

4.  Vere  dicitur:  Iste  homo  creavit  mundum, 
et  Deus  iste  est  passus,  mortuus,  sepultus  etc. 

5.  Non  tamen  haec  rata  sunt  in  abstractis  (ut 
dicitur)  humanae  naturae. 

6«  Non  enim  dicere  licet,  Christus  est  sitiens, 
servus,  mortuus,  ergo  est  sitis,  servitus,  mors. 

7.  Unde  et  illa  damnatur,  Christus  est  huma- 
nitas,  etiamsi  dicatur,  Christus  est  divinitas. 

8.  Licet  homo  et  humanitas  sint  alias  syno- 
nyma,  sicut  Deus  et  divinitas. 


*)  Germanice:  Walch.  T.  X  p.  76  et  1372. 
.1)  In  ed.  Jen.:  unum  Dominum. 


462  Disputotio  D.  1t.  L. 

9.   In  divinis   praedicatis  seu  idiomatibus  nOD 
est  differentia  talis  inter  concreta  et  abstracta. 

10.  Quamvis  et  Scriptura  et  Patres  aliquot  in 
multis  praedicatis  humanae  naturae  nihil  distinguant 
inter  concreta  et  abstracta. 

11.  Symbolum  canit:  Tu  ad  liberandum  suscep- 
turus  hominem;  idem  saepe  iacit  Augustinus. 

12.  Gum  regula  (ut  videtur)  dicendum  dictet: 
Tn  ad  liberandum  suscepturus  humanitatem,  seu 
humanam  naturam. 

13.  Ita  non  verentur  aliqui  dicere:  Ghristus  est 
vsreatura,  cum  dicendum  videatur,  Ghristus  est 
oreatus. 

14.  Et  lohan.  1.  dicit:  Verbum  caro  factum  est, 
cum  diceretur  aptius  ( nostro  iudicio ) ,  Verbum  est 
incarnatum^  seu  earneum  faetum. 

15.  Recte  docetur,  in  hac  causa  valere  usum 
loquendi  in  Scripturis  et  Patribus  orthodoxis  se^ 
vatum. 

16.  Quin  et  Patribus  (quos  constat  orthodoxos 
esse)  concedtmtur,  quae  nobis  non  liceat  imitari. 

17.  Quare  cavendum  est  in  hac  re  ab  etjmo- 
logia,  analogia,  consequentia  et  exemplis. 

18.  Sicut  in  grammatica  quaedam  nomina  he- 
teroclita  et  verba  anomala  non  patiuntur  etjmolo- 
giam,  analogiam,  seu  exemplum. 

19.  Et  universaliter  in  omni  genere  rerum  et 
artium  usus  saepe  praeseribit  contra  regulam. 

20.  Gertum  est  tamen,  omnia  vocabula  in  Christo 
novam  significationem  accipere  in  eadem  re  aigni- 
flcata. 

21.  Nam  creatura  veteris  linguae  usu  et  in  aliis 
rebus  signiflcat  rem  a  divinitate  separatam,  infinitis 
modis. 

22.  Novae  linguae  usu  signifloat  rem  cum  di- 
vinitate  inseparabiliter  in  eandem  personam  in- 
effabilibus  modis  coniuBCtam. 

23.  Ita  necesse  est  vooabula,  homo,  humaQitas, 
passus  etc.  et  omnia  de  Ghri»to  dicta,  nova  esae 
vocabula. 

24.  Non  (\uo4,xvoNr%xR  w\  ^^J&s^  t^to.^  sed  nove 


de  commimicatioiie  idiomatam.  463 

* 

el  aliter  signifleent,   nisi  id  quoque  novam  rem  di- 
cere  velis. 

25.  Stulte  cavillatur  @(i^ioen(Ife(b  cum  suis  ba- 
trachomomaehis ,  Christum  secundum  humanitatem 
dici  creaturam. 

26.  Homo  sine  literis,  disciplinis,  sine  sensu 
quoque  humano,  nescit  dideemere  inter  vocabula 
aequivoca. 

27.  Qui  enim  dicunt  ^),  Ghristum  esse  creaturani, 
veteris  linguae  usu,  id  est,  separatam,  nuUi  unqiiam 
fuerunt  Christiani. 

28.  Quin  omnes  hoc  modo  acerrime  impugnant, 
Christum  esse  oreaturam,  quod  Ariani  docuerunt. 

29.  Patet  ergo  ®d^tt)en(ffelb  in  vacuum  chaoi^ 
latrare  contra  «ua  somnia  propria  de  creatura  in 
Christo. 

30.  Et  homo  sui  immemor  concedit  Deum  esae 
oamem  ^euitum,  cum  carnem  esse  creaturara  non- 
dunti  audeat  negare. 

*  31.  Sed  occultus  Eutyches  habitat  in  talibos 
haereticis,  negare  paratis  aliquando,  Verbum  esse 
oamem  factum. 

32.  In  speciem  concedunt,  Verbum  esse  carneia 
factum,  oMm  id  negaturi,  obtento  theatro,  post  ne- 
gatam  in  Christo  creaturam. 

*  33.  Hoc  igitur  in  his  rebus  ineffabilibus  prae- 
standum  est,  ut  Patrum  dicta  (sicuti  opus  est) 
commode  interpretemur. 

34.  Sceleratum  est,  cum  noveris  pium  et  sanum 
esse  alicuius  sensum^),  ex  verbis  incommjode 
dictis  statuere  errorem. 

35.  NuUi  enim  fuerunt  unquam  Patre^  aut  dop- 
tores,  qui  non  improprie  sint  locuti,  si  dicta  eorum 
cavillari  velis. 

36.  Sedulius  PoetaChristianissimus')  canit:  Bea- 
tus  autor  seculi,  servile  corpus  induit,  idque  per 
totam  ecclesiam. 


1)  In  ed.  Jen. :  dicant.     2)  In  ed.  1558:  esse  in  ali- 
cuius  sensum.     3)  Christianismus  legttar  i>a  e4. 1558. 


464  t)UpiiUlio  D.  M.  L. 

37.  Cum  Dihil  posdit  magis  diei  haereticmii^ 
quam  humanam  naturam  ease  Tedtem  diTiiiitatia. 

38.  Noo  enim  Testis  et  corpos  eonatitaoiit  Doam 
persooam ,  sicut  Deus  et  homo  constitiuiDt  ooam 
personam. 

39.  Tamen  piissime  seosisse  Seduliom,  cetera 
carmina  probant  eyideDtissime. 

40.  Eadem  ratione  haereticum  eseet  yolgatam 
illud:  Tota  trinitas  operata  est  iocamationem  Filii, 
sicut  duae  poellae  tertiam  indouot,  ipsa  simol  sese 
indueote. 

41.  Ita  Scholastici  aiiqui,  dum  divinitatis  et  hu- 
manitatis  habitudinem  sentinnt  dmilem  esse  uoioni 
formae  ad  materiam,  non  possent  defendL 

42.  Alii  contra  esse  habitodinem  siroilem  ma- 
teriae  ad  formam ,  multo  ineptius ,  si  iudicentor  ri- 
g:ide,  loqnuotur. 

43.  Neqoe  illa  coosisteret,  obi  divinitatem  igni, 
et  humanitatem  ferro  similant,  etiamsi  sit  pul(£er- 
rima  similitudo. 

44.  Neque  illam  ferre  liceret,  qnam  Athanasios 
ponit:  Sicut  anima  rationalis  et  caro  onoa  esthoroo, 
ita  Deus  et  homo  unus  est  Ghristus. 

45.  Omnes  enim  oegant  Ghristum  esse  compo- 
situm,  etsi  constitutum  affirmant. 

46.  Nulli  vero  insulsius  loquuntur,  quam  Moderni, 
qnos  vocant,  qui  omnium  volunt  snbtilissime  et 
propriissime  loqui  videri. 

47.  Hi  dicunt,  humanam  naturam  sustentari  seu 
snppositari  a  divina  natura,  sen  supposito  divino. 

48.  Hoc  et  portentose  dicitur,  et  cogit  pene 
Deum  velut  portare  vel  gestare  humanitatem. 

49.  Bed  omnes  illi  recte  et  catholice  sapiunt, 
ideo  condonanda  est  illis  incommoda  locutio. 

50.  Quia  rem  inefifabilem  volebant  efiari,  deinde 
omnis  similitudo  claudicat,  nec  unquam  (ut  dicunt) 
currit  quatuor  pedibus. 

51.  Si  non  placet,  vel  non  intellig;itur  ista,  Ghri- 
stus  secundum  quod  Homo  est  creatura,  consula- 
tar  grammaticuB. 


de  communioatioDe  idiomatam.  465 

52.  Is  eandem  rem  variis  modis  eloqui  doctus 
iubeatur  quam  potest  simplicissime  loqui. 

53*  UtAethiops  secundum  dentes  est  albus,  po- 
test  grammaticus  aliter  sic  dicere:  Aethiops  est 
albus  dentibus,  vel  alborum  dentium,  vel  albis  den- 
tibus. 

54.  Quod  si  hoc  non  placBt,  dicat:  Aethiops 
habet  albos  dentes,  vel  dentes  in  Aethiope  albent, 
vel  simplicissime,  dentes  Aethiopis  sunt  albi. 

55.  Gum  omnibus  istis  formis  dicendi  eandem 
rem  significare  velit  autor,  frustra  quaeritur  in  ver- 
bis  contentio. 

56.  Ita  cum  nihil  aliud  velint  istae  formae  lo- 
cutionis :  Christus  seeundum  quod  homo,  vel  secun- 
dum  humanitatem,  vel  humanitate,  vel  per  humani- 
tatem,  vel  in  humanitate  est  creatura,  quam,  quod 
habet  creaturam,  vel  assumpsit  creaturam  humanatn, 
vel,  quod  simplicissimnm  est,  humanitas  Ghristi  est 
creatura,  contemnendi  sunt  pravilogicales ,  qui  di- 
versis  formis  grammatice  loquendi  diversas  afiBn- 
gunt  in  eadem  re  sententias. 

57.  Igitur  in  sensu^  non  in  verbis  eet  haeresis, 
ut  recte  dixit  S.  Hieronymus  a  suis  calumniatoribuaL 
exagitatus. 

58.  Alioqui  maximus  sit  haereticus  Moses,  qui 
decalogum  ipsum  diversa  forma  recitat,  Exod.  20. 
et  Deut.  5. 

59.  Econtra,  si  quis  reprobus  sensu  etiam  com- 
mode  locutus  fuerit,  ipsamque  Scripturam  iactarit, 
tolerandus  non  est. 

60.  Ghristus  enim  nec  daemonia  sinebat  loqui, 
cum  testaretur  ipsum  esse  filium  Dei,  ut  transfigu- 
rantia  sese  in  angelos  lucis. 

61.  Tanta  est  simplicitas  et  bonitas  Spiritus 
sancti,  ut  homines  sui,  dum  faisa  loquuntur  (gram- 
matice),  vera  loquantur  sensu. 

62.  Tanta  est  versutia  et  malitia  satanae,  ut 
homines  sui,  dum  vera  loquuntur  (grammatice,  id 
est,  verbis),  mendacia  loquantur  theologice,  id  est, 
sensu. 

63.  Hic  pote^t  dici:  Si^mentiris,  etiam  quod  verum 

Lutheri  opp.  V.  A.  ad  ref.  hist.  L  p.  Yol.  IV.  ^lK^ 


dim.  aienlins:  eeontrft,  nTemn  dici*.  «iiui  q«od 
Ubo  dirifiL  ▼mun  dim. 

64.  Hoe  ert  qnod  difitar.  lagfciic—  eM.  qu 
Smptiiru   mliter  infelligit,    qsaiB    Hm^ttai 


Anno  M.  D.  XUIL 


Alia   Theologica  Dispotatio  R.  P.  D.  Mir- 

tini  Latheri*-, 

Qaod  8ola  fide  nos  iostificeaiar. 

Anno  IL  D.  XLDL 

1.  Filiam  David  ecdere  a  deztiis  Dci,  eei  fihmi 
Dei  reMugere  a  Boitnis. 

2.  Besnrreetio  eios  a  oMkitaii  eat  nootii  iuili- 
fieatio,  per  fidem  solam. 

3.  Sola  fide  no»  instifieaii,  est  omncs  iastitits 
legis  et  hominimi  eondemnaiL 

4.  Explodenda  estfides  infoimia.  taoi  aoqnisitt 
qoam  iniasa. 

5.  Magis  tamen  infosa  qoam  acqaisitc.  eom  Uk 
nihii,  ista  aliqaid  sit. 

6.  Fides  aeqoisila,  at  nihil  sit  alind,  eeite  tox 
evangelii  relicta  in  cordibos  est.  assidue  moaeas 
ad  vere  eredendam. 

7.  Qain  et  spes  et  eaiitas  infosae  (sensn  So- 
phistaram  intellectae)  explodendae. 

8.  Dona  Dei  simt  viTifica  el  energiea,  non  ster- 
tentia,  Tcra  fidea,  spes,  caritas. 

9.  niae  enim  et  otioeae  dormitaiit  sine  aoqai- 
sitis,  et  dabitare  de  Deo  dooent 

10.  Hae  autem  operosae  sant^   et  plerophoiiaia 
cordium  statuuot. 

11.  Soli    tamen    fidei     trihueiida    est    impatatio 
iustitiae. 


•)  Qermaince*.  W%A^.  T.  UX  9.  109  %t    1790. 


quod  ^U  fidie  pQ§  la^tipcemar.  4^7 

12.  Si  iftiputatio  tribuitur  fidei  iDformi  ouin  in- 
chpata  cc^ritatej  tribuetur  legi  et  operibus  eius. 

13.  Mox  enim  sequetur,  ieiunium  vel  eleemosy- 
nam  imputari  jpropter  fidem  inforinem  coniuncta 
caritate. 

14.  Ita  redibit  universa  lema  scholasticae  et 
monasticae  theologiae. 

15.  Quin  iterum  Christus  veniet  pro  denario  in- 
dulgentic^li  et  missario. 

16.  Garitas  enim  Qp^|*il>^s  auis  ^g^  p^pxiixiMili^ 
exercetur,  ideo  Hacilis  est  lapsus  per  eam  in  mer- 
cenariam  pravitatem. 

If^.  Fides  autem  exerc^tur  erga  Deum,  ideb 
gratis  accipit  et  facit  omnia,  nec  potest  sese  vendere 
aut  tradere  alteri. 

18.  Imputata  autem  primo  iustitia,  et  persona 
aoceptota,  uiox  et  omnia  p^r  eandepfi  gi^^ta  sunt, 
virtute  imputationis. 

19.  Ratio  sibi  relicta  ex  lege  data  format  sibi 
imagines  maseulinas,  ut  Ezechiel  dicit,  id  est,  ido- 
latriam  et  j^raesumptionem. 

20.  Omnis  enim  legista  purus  est  superbus  et 
caecus  idolatra,  qui  orania  intelligendo  nihil  in- 
telligit. 

21.  Fingit  siquidem  per  legem  probiberi  solum 
futuAim  idolatriam  et  iniqujtatem ,  de  praeterita  et 
praesenti  est  securus. 

22.  Imo  ex  praesenti  et  praeterita  &cit  futu- 
ram  summam  kistitiam^ 

23.  Ratio  vere  iegem  sentiens,  vel  intelligeriB 
ineipiens  firgit  Deum,  et  ruit  in  dasperatioiiem. 

24.  Nifailo  tamen  minus  legis  administratio,  com- 
minatio,  increpatio  est  necessaria,  ut  peccatum  ag- 
noscatur. 

25.  ^QP  enim  nos  sumus,  qui  loquimur^^  sed  qui 
gratuito  omnia  donat,  ipse  omnia  gratuito  per  nos 
facit  et  ioquitur. 

26.  Non  enim  longe  abest  ab  unoquoque  no- 
strum  ,  dum  legem  eius  audimus,  sive  intus,  sive 
foris. 

30* 


468  DiBputJBitib  t.  M:  L. 

27.  Cum  in  ipso  simus,  vivamus  et  moveamu^, 
ipse  quoquie  novit  horas  et  momenta,  quibus  corda 
tangi  oportet. 

28-  Hoc  falluntur  impii  ,  qui  Deo  longe  alibi 
ti^ente  hominis  verbum  sese  putant  contemnere. 

29.  Gtsi  multi  sunt,  qui  scientes  veritatem  Dei 
agnitam  contemnunt,  et  impiignant,  ipsumque  tac- 
tum  Spiritiis  sancti  repellunt. 

30.  His  nulla  est  reliqua  venia,  nec  excusatio, 
quod  natura  per  sese  nihil  boni  possit. 

Alia     Disputatio    Theologica   R.   P.   Mart 

Lutheri*). 

De  fide  iustificante  et  fide  miraculorunn. 

1.  Non  possunt  ea  vitia,  quae  Paalus  numerat 
1.  Gor.  13.  contraria  caritati ,  regnare  cum  fide 
Christi. 

2.  Sunt  enim  non  leviora,  quam  quae  in  gen- 
tilibus ,  superbis ,  iracundis  ^  invidis ,  impiis  inve- 
niuntur. 

3.  Et  stultum  esset  a  Paulo  talem  fidem  iac- 
tari ,  quae  tales  homines  faceret ,    vel  esse  sineret 

4.  Fides  Christi  afiert  remissionem  et  mortifi- 
cationem  peccatorum ,  per  Spiritum  sanctum.  i^ 

5.  Qui  veterem  hominem  cum  suis  concupis- 
centiis  et  crucifigit  et  renovat  ad  imaginem  Dei. 

6.  Quare  fides  Christi  sine  caritate  non  conse- 
quente  prorsus  nuUa  erit. 

7.  Etsi  Spiritus,  seu  dona  eius,  donari  et  ad- 
esse  possunt  absque  fide  Christi  et  caritate. 

8.  Ut  fides  sine  caritate  esse  non  potest,  ita 
fides  illa  iructus  caritatis  sine  caritate  esse  non 
potest. 

9.  Possunt  enim  impii  docere  sana,  sacramenta 
administrare,  sacram  regere  eeclesiam. 

10.  Quin  et  mirabilia  et  maio'ra  faciunt,  dum  sunt 
in  officio ,  vel  coetu  ecclesiae,  quam  privatus  fidelis. 


)  QermaiA^Se;  N^^X^Xi.^l.^Vk  ^,  \^  ^i  1793. 


de  fide  iastificftnte  et  fide  miracalorum.         469 

11.  Fides  Ghristi  pnmum  tantum  suo  possessori 
prodest,  ad  iustifieationem  sui  solius. 

12.  Ministerium  vero,  etiam.si  non  prodest  suo 
possessori,  prodest  tamen  ajteri  ad  salutem. 

13.  Post  vero  iustifieatam  personam  effieax  est 
per  earitatem  erga  alios,  id  est,  Deum  et  prox- 
imum. 

14.  Nec  minora  sunt  miracula  (i*evera),  quae 
facit  fides  efficax  per  caritatem,  quam  montes  trans- 
ferre  et  similia. 

15.  Scilicet  vitia  ista  numerata  expugnare  et 
vincere,  et  in  iustitiae  obedientia  triumphare. 

16.  Nam  peccatum,  mundum,  diabolum  vincere 
longe  maius  est,  quam  montes  transferre. 

17.  Imo  Deum  et  proximum  gratuito  perseve- 
ranter^)  diligere,  hoc  est  plane  mortuos  suscitare. 

18.  Hoc  non  potest  fides  illa  (quam  Paulus 
manifestationem  spiritus  vocat^  ad  utilitatem  eccle- 
siae  datam.) 

19.  Glare  enim  dicit,  tales  qui  sunt  vitiis  irae 
et  superbiae  subiectos  esse. 

20.  Quatenus  et  quantum  caro  et  ratio  diligit 
Deum  et  proximum,  eatenus  et  tantum  diligunt. 

21.  Hoc  est,  iram  Dei  et  offensam  proximi  non 
ferunt,  nec  perseverant  amando,  imo  odio  et  super- 
bia  replentur. 

22.  Quo  tempore  non  statuunt  se  diligi  a  Deo, 
nec  proximum  amore,  sed  odio  et  contemptu  dig- 
Bum  ittdicant. 

23.  Fidem  hanc  pttblieae  utilitatis  similem  esse 
dicerem  motibus  illis,  quibus  heroici  homines  exci- 
tantur. 

24.  Necesse  est  heroicos  viros  fiducia  quadam 
singulari  excitari,  si  quid  magnum  et  memorabile 
sunt  facturi. 

25.  Neque  enim  Thersita  faceret,  quae  Hector 
vel  Achilles  fecerunt,  etiamsi  vires  et  sapientiam 
eorum  haberet. 


1)  In  ed.  Jen. :  gratuito  et  perseveranter. 


470  D<BpUtatio  D.  M.  L 

26.  Multis  non  desunt  vires  et  «apientia^  qui 
tamen  afflatu  illo  seu  fidueia  atiimi  carent',  et  ni- 
bil  faciunt. 

27.  Sic  Deus  suscitat  spirituin  regurn  Medcrum 
(ait  Profheta).  eontra  Babylonem. 

28.  Sic  Naeman  Sjrus  adhuc  idolatra  Deo  ex« 
citante  et  donante  salutaris  est  Sjriae. 

29.  Etiam  in  gentibus  ingratis  dispersit  semper 
excellentia  dona  et  miraculig  similia. 

30.  Quanto  magis  populo  suo  tam  per  pios, 
quam  per  impios  magna  f^ere  et  donax^  potest. 

31.  Igitur  divisiones  gratiarum,  ministeriorum, 
operationnin  gratuita  et  publica  dona  svnt,  quibus 
ecclesiae  utilitati  servitur. 

32.  Fidea  Christi  donum  est  unicuique  pTopnum, 
in  quo  vivit,  Rom  1« 

Alia  Disputatio  Theologica  R.  P.  D.  Mart* 

Lutheri*). 

Anno  M.  D.  XLIV. 

De  mysterio  S.  Trinitatis,    incamatione  Filii   et  de 

lege  etc. 

1.  Disputationes  de  articulis  fidei  exstinotas  no- 
luit  Deus  Pater,  dum  dicit  de  fllio  suo:  Huno  au- 
dite. 

2.  Sed  hune  doctorem  non  aequaliter  aodiuiU 
omnes,  et  sunt  semper  aliqui  inflrrai,  quoa  cribret 
satan. 

3.  Opus  est  igitur  perpetuo  in  ecclesia  mim* 
sterio  verbi)  quo  curentur  infirnu,  et  resiatatur  ad- 
versario. 

4.  Sie  Christus  Dominus  ipse  pro  infirmis  (non 
egens  disputatione)  saepius  contra  Pharisaeos  dis- 
ceptavit.  , 

5.  Indisputabilis  veritas  est,  unum  ease  Deum 


)  GctiifvftTV\«i^\  ^^'ti^i  "^^  ^  \.  ^V  <5l  2ao. 


de  myBterio  §.  Trinitatis.  471 

et   trinum,    oipniuin  rerum,    ext^   se,  creatorem 
unicum. 

&  Ac  si  hic  aliquid  di^ei^tur  impjfoprie,  tamen 
ree  ipsa  defendenda  est  per  Scripturas  contra  dia* 
bolum. 

7.  Haec  unitas  Trinitatis  (ut  sio  dicamus)  est 
magis  una,  quam  ullius  creaturae,  etiam  mathema- 
ticae  unitas. 

8.  Simul  nihilominus  haec  unitas  est  Trini- 
tas,  seu  trium  personarum  distinotarum  divinitas. 

9.  Ut  quaelibet  persona  sit  ipsa  tota  divinitas, 
ac  si  nuUa  esset  alia. 

10.  Et  tamen  verum  est,  nullam  personam  essQ 
solam,  quasi  alia  non  sit,  divinitatem. 

11.  Haec  distinctio  personarum  adeo  magna 
est,  ut  sola  filii  persona  assumserit  hominem. 

12.  Error  est  enim,  quod  vel  Pater  sit  Filius, 
vel  Pater  sit  homo  facUis, 

13«  Error  itaque  est  universa  mathematica,  ip- 
saque  fortiter  cruciflgenda,  dum  de  ipso  Deo  quae- 
ritur. 

14.  Leviter  et  irigide  consolantur  nos  Scotns  et 
Seholastici  cum  sxas  distinetionibus  formalibus  et 
realibus. 

15.  Quin  Magister  Sententiarum  non  satis  recte 
docttit,  essentiam  dfvinam  nec  generare  nec  ge- 
nerari. 

16.  Sed  recte  ab  loachim  Abbate  reprehendituf, 
quod  in  divinis  quatemitatem  asseruerit. 

17.  Neo  quidquam  focit  C.  Firmiter  de  Trinitate, 
probans  Magistrum  et  damnans  Abbatem. 

18.  Gum  enim  oegare  ex  Augustino  non  potuit 
Magister,  substantiam  de  substantia , .  sapientiam  de 
sapientia  generari. 

19.  Nullo  modo  potuit  negare  essentiam  de 
essentia,  et  quidquid  de  Deo  vero  tam  simile  dici 
potest. 

20.  Praeterquam,  quod  omnia  alia  suspecta  sunt, 
quiMS  ista  abominaUp  in  loco  sancto  stans  deter- 
minavit^  — 

.,  ^l.  M^uit  (ut  videtur}  Magister,  ne  duae  vel 


22.  At  mmSaiUT  flfi  intai—  §mtL  mt  ^  Tel 
tres  dii  ficmL  si  virat  de  afio  gcMnRSBr. 

23.  CoDcediiniaft  es<$eaci9Ui  m.  oemnrm  Koa  diei 
relaiiTe    (at   Aagmmni   Tertto   ■tv;,   scd  dfeMolvte 

24.  Sed  eui  sabgfnt»»  ^  a|MeBtluB,  ■ncnmB 
et  nmifim  in  dirinis  ap<id  Asgmalnm  et  ffilnniim 
meeipi  relmtiTe  Tiderec 

'25.  ^on  ent,  evr  e^Tnenttai  ncettrei  relntiTe 
did.    et    ob   onan    Tocnbvhui   tmntm^    tmrlMs    bo- 


26.  Unde  et  Cmrdinmli  Cmimefmema,  doecis8iiBO 
nter   Seholmstieod .    istm   detenummtio    non    iniiinn 

iTmlde  dispficaiL 

27.  SoGms  ergo  peraonm  RK,   TertMui  eometer- 
nmmi  Pmtri  et  Spiritmi  smnefo^  &etmm  est  cmro. 

28.  Tantme  motii  ermt  pczditmmi  Iwwinem  redi- 
■lere,    ot    tafifl    et   tanta   rietiBm  pro  eo  easei  ne- 


29.  Qnoeirem  imposdbile  eimt  per  legeaa,  aea 
imstitiain  legis,  pro  peecmto  smtiafieffi 

30.  Qoin  per  legem  potias  mi^ebmtmr  peccmtan 
et  dmmnmtio  hominis,  aa^oe  ad  infermi  iu>Ti;«amim. 

31.  Nibilo  minaa  lex  iosta.  dmnctm.  bonm  m  bono, 
imato  et  smncto  Deo. 

32.  laatitiam  legis,  ^iam  ceraiionialcfB ,  mtqae 
nnne  ciTilem  exigit,  et  scrio  mandat  serfmri. 

33.  QnamTis  sciat  eam  essc  eormm  sc  stercos 
el  detrimentnm^  nl  Apostolos  Joqidtiir. 

34.  ScilieeU  ne  glorietiir  in  comspectm  eiaa  nlla 
cmro  de  iastida  et  sapientia  legis,  id  est^  de  ster- 
eore  sao,  damnato  pariter  eam  ipso. 

35.  Qaanto  magis  terqae  qoaterqme  stcreaa  est 
iastitim  trmditioDam  homanaram,  qaae  est  stocos 
diaboli. 

36.  RelatiTe  igitur  iustitim  lcgis  est  inlelKgciidm, 
id  est^  obedientia  legis,  siTe  eliam  magislrmtom 

37.  Pro  \imc  \e«^T%ii  Titm^  qomc  totm   cai  el 


de  mysterio  S.  TrinitatiB.  473 

morft  et  miseria,  servanda  est,  ut  pacem  istam  ha- 
beamus. 

38.  8ed  coram  Deo  sciamus,  nos'  cum  iustitia 
nostra  legali  esse  stercus,  opproforium  et  confii- 
sionem. 

39.  Quare  iustitia  nostra  et  gloria  coram  Deo 
est  sola  victima  illa,  Filius  Dei,  fide  pura  appre- 
hensus. 

40.  Post  hanc  fldem,  accepto  Spiritu  sancto, 
iam  placet  obedientia  legis,  non  sua  dignitate. 

41.  Multum  enim  haeret  in  ea  stercoris  et  de- 
trimenti,  id  est,  indignitas  veteris  hominis. 

42.  Sed  quod  dignitas  victimae  praeponderet  in 
infinitum  stercorariae  nosirae  indignitati. 

43.  Atque  si  iustitia  legis,  prae  superbia  et  va- 
nitate  sensus,  posset  sese  pro  stercore  iudicare, 
iam  non  imputaretur. 

44.  Deus  enim  misericors  et  iustus  suscitat  de 
stercore  pauperem,  ut  coUocet  eum  cum  principibus 
populi  sui. 

45.  Sed  non  id  sinit  fieri  cervicosa  et  indomita 
superbia  iustitiae  et  sapientiae  legis  seu  operum. 

46.  Sola  enim  sapit  et  sancta  est,  ideo  sola  et 
stulta  est,  et  damnatur  aeternaliter. 

47.  Et  relinquitur  virtus  victimae  penes  pecca- 
tores^  propter  quos  venit  in  mundum,  ul  salvos 
eos  faceret. 

Anno  M.  D.  XLIV. 

Disputationes    duae  de  unitate   essentiae 

divinae    et    de    distinctione     personarum 

in   divinitate  fideliter    explicatae  a  R.   P. 

D.  Martino  Luthero*). 

Anno  M.  D.  XLV. 

I. 

1.  Scriptura  sancta  docet  esse  Deum  simpli- 
cissime  unum,  et  tres  (ut  vocant)  personas  veris- 
8in>e  distinctas. 


*)  Germanice:  Walch.  T.  X  p.  31  et  218. 


474  DHpMtio  Dl  M.  L. 

2.  Hanini  peraonmnun  qaaetibet  iofcu  es4  Deoa, 
extra  qaam  naUus  esi  alios  Deos. 

3.  Nee  Uunen  diet  potesi,  qnamlib^  personam 
tolam  eMe  Deum. 

4.  Hoc  enim  idem  esset  dicere,  Deum  nullum 
ease,  eom  qualibet  persona  exelnsa  toia«  Deus  esset 
exelnsus,  et  qnaelibet  persona  eaaet  exelusa. 

5.  Hic  enim  ratio  corrapta  originali  peeeato 
eaptiranda,  imo  exstinguenda  est  eum  sna  Inee  et 
sapientia  in  obsequium  fidei. 

6.  Alind  est  dicere:  Una  persona  est  totus 
Deus,  et  una  persona  sola  est  unns  Dens. 

7.  Quomodo  autem  distingnatnr  persona  a  di- 
vinitate  ipsa,  non  est  ratioois  inquirere,  nec  ange- 
lis  comprehensibile. 

8.  Imo  periculosum  et  cavendum  est  ibi,  ullam 
esse  putari  distinctionem.  cum  sit  quaelibet  persona 
ipsissimas  et  totus  Deus. 

9.  Prustranea  est  cogitatio  et  nibili  Seoti  et 
similium,  qui  formalem  yel  aliam  distinctionem  hie 
finxerunt. 

10.  Kesciunt  quid  loqaantur  vel  afiBrment,  dam 
talibus  sapientiae  pharmacis  rationem  iuvare  vo- 
lunt. 

11.  Nam  utcunque  ista  subtiliter  dici  videantur, 
ratio  tamen  non  capit  distinctionem  formalem  esse 
aliam,  quam  realem  seu  essentialem. 

12.  Quia  ratio  non  capit,  unam  rem  indistinc- 
tam  esse  tres  res  distinctas. 

13.  Excludenda  est  igitur  mathematica ,  et  om- 
nis  totius  creaturae  cogitatio  in  credenda  diviDJ- 
tate. 

14.  Quamvis  non  minus  impossibile  videatur, 
inter  has  tres  res  unius  simplicis  essentiae  unam 
sine  alia  factam  hominem. 

15.  Vere  tamen  impossibilius  est,  unam  iudi- 
stinctam  rem  esse  tres  res  distiQctissimas. 

16.  Credere  igitur  Filium  Dei  esse  fetctum  ho- 
minem,  minus  est,  quam  credere,  ipsum  esse  Pfttri 
et  Spiritui  saueU^^  <^QYi^wb&tQ.utialem. 


de  anitale  ieesentiM  dfvinae.  4tJh 

17.  Quod  dialeotica  aiguii  haec  auie  'regulis 
Don  quadrare,  dioendum  est:  Mnlier  taceat  in  ec* 
clesia. 

18.  Nihil  mirum,  si  Arius,  ludaeus,  Mahometh 
et  toius  mundus  negent  Ghristum  esse  Deum« 

19.  ludicat  enim  caecus  de  colore,  et  creatorem 
in  se  ipso  subsistentem  aestimant  similem  creaturae^ 
quae  ex  nihilo  constat. 

20.  Moyent  quidam,  an  dicendum  sit:  Pater 
semper  genuit,  vei  generat  Filium,  yel,  an  Filius 
semper  natus  sit,  vei  semper  nascatur. 

21.  Alterum  modum  loquendi  qui  tenent,  cau- 
santur  Filium  Dei  debere  dici  semper  natum,  quia 
praeteritum  tempus  perfectum,  praesens,  imperfec- 
tum  notet 

22.  Hilarius  et  alii  audent  dicere,  Filium  semper 
nasci  ex  Patre,  et  vivum  ex  vivo  vivere,  et  ex  in- 
nascibili  nasci. 

23.  Sed  puto  hanc  esse  magis  grammaticam  vel 
philosophicam ,  quam  tbeologicam  controversiami 
qua  caro  seu  ratio  movetur. 

24.  Cum  certum  sit,  in  divinitate,  quia  ipsa 
aeternitas  est,  nullum  esse  locum  grammaticae  vel 
philosophiae,  ubi  idem  est  praeteritum,  praesens 
et  futurum. 

25«  Unde  praeteritum  tempus  Natus  de  Filip 
idem  facit,  quod  Nascitur  praesens  et  Nascetur  fu- 
turum. 

26.  Quia  idem  Filius  est  ab  aeterno,  in  aeten 
num  natuS)  nascens,  nasciturus,  id  est,  aeternus  ex 
Deo  Deus. 

27.  Sicut  recte  de  Deo  dicitur  nobis :  Deus  man- 
sit,  manet,  manebit,  cum  nibil  aliud  significetur, 
quam  esse  Deum  semper  seu  aeternum. 

28.  Suum  fuisse  est  semper  esse,  suum  futurum 
est  semper  fuisse,  suum  praesens  est  semper  fuisse 
et  futurum,  id  est,  aeternum. 

29.  Hoc  est  illud  nomen  lehova,  quod  sacrum 
tetragrammc^ton  et  ineffabile  dicunt  ludaei,  etiamsi, 
quid  dicant,  non  intelligant. 


476  Difipntatie  D.  M.  L.     • 

30.  Sensit  et  Arietoteles,  aeternam  seu  infinitum, 
in  quantum  eiusmodi,  esse  ignotum  et  incompre- 
hensibile. 

31.  Imo  afBrmat  infinitum  seu  aetemum,  in 
quantum  huiusmodi,  existere  non  poisse,  et  aecun- 
dum  rationem  viBU8  est  recte  dicere. 

32.  Sed  consequentiAm  non  vidit,  vel  potius 
videre  noluit,  scilicet  quod  apud  rationem  ex  hoc 
sequitur,  Deum  non  esse,  nec  esse  posse. 

33.  Ideo  tam  frigide  ubique  de  religione  dispu- 
tat,  et  in  cute  perfectus  est  Epicurus. 

34.  GoDcedit  tamen,  infinitum  potentia  et  esse 
et  cognosci  posse,  etsi  iterum  hic  mundi  aetemi- 
tas  eum  confudit. 

35.  S.  Paulus  Rom.  1.  recte  dicit:  Notum  Dei 
manifestum  esse  gentibus,  id  est,  virtutem  eius 
aeternam  et  divinitatem. 

36.  Sed  ea  notitia  obscura  et  ex  parte  est 
(quanquam  et  fidelium  notitia  suo  modo  ex  parte 
est),  sicut  linea  tangit  sphaeram  totam,  sed  io 
puncto,  nec  totum  comprenendit. 

37.  Qui  scrutando  non  volet  errare  ^),  nec 
a  maiestatis  gloria  opprimi,  is  fide  tangat  et  ap- 
prehendat  Filium  Dei  in  earne  manifestatum  *). 

38.  Hic  enim  splendor  gloriae  paternae  tangit 
obiectum,  et  fit  radius  refiexus  iiiuminans  omnem 
hominem  venientem  in  hunc  mundum. 


Disputatio  Theologica   D.   Mart.   Luth.    de 
distinctione  personarum  in  divinitate. 

II. 

1.  Verbum  in  divinitate  yocatur  sapientia  Pa- 
tris,  vel  ut  S.  Paulus  ait,  sapientia  et  virtus  Dei, 
i  Corinth.  1. 

2.  Non  ita,  ut  Pater  in  sua  persona,  per  Ver- 


1)  In  ed.  Jei\.:  volet  non  errare.        2)  Ibid.:  mani- 
festum. 


de  distinetiioiie  person.  ia  divin.  477 

bum  et  noD  etiam  per  se  ipsum,  sapiens  vel  sapien- 
tia  sit. 

3.  Quaelibet  enim  persona  est  sapientia,  virtus, 
bonitas  Dei,  sicut  est  et  essentia,  substantia,  et 
quidquid  de  Deo  dici  potest. 

4.  Non  patitur  fides,  ut  persona  Patris  persese 
sit  sine  sapientia,  aut  persona  Filii  sine  potentia 
et  virtute,  aut  Spiritus  satictus  sine  utraque; 

5.  Hoo  esset  dicere,  personas  per  sese  esse 
sine  subBtantia,  essentia,  aeternitate,  immensitate, 
maiestate,  id  est,  sine  divinitate  et  prorsus  nihil. 

6.  Traditur  igitur  (ex  S.  Augustino)  haeo  re- 
gula:  Quidquid  absoiute  et  nbn  relative  dicitur  in 
divinis,  id  communiter  dici  et  intelligi  oportere: 

7.  Etiamsi  communia  nonnunquam  ad  discer- 
nendas  et  manifestandas  personas  de  ipsis  dicantur, 
quae  vocant  attributa. 

8.  Ut,  quia  in  Filio  ostensa  est  per  carnem 
sapientia  et  virtus  Dei,  tribuitur  ei  sapientia  et 
virtus  Dei. 

9.  Ita  virtus  seu  potentia  personae  Patris  tri- 
buitur  ex  creatione,  cumi  ea  sit  communiter  om- 
nium  trium,  id  est,  unius  Dei  Creatoris. 

10.  Sic  bonitas  SpLritui  sancto  et  vivificatio 
tribuitur,  cum  ab  hoo  communi  opere  Trinitatis  non 
excludatur  Pater  et  Filiua. 

11.  Sane  tamen  intelligenda  est  relatio  in  di- 
vinis,  et  longe  alia  quam  in  creatura  vei  philo- 
sophia. 

12.  Relatio  in  rebus  non  effioit  rem,  ut  dicuot, 
relatio  est  minimae  entitatis,  et  non  per  se  subsi- 
stens,  imo  secundum  Modemos  est  nihil. 

13.  In  divinis  relatio  est  res,  id  est,  hypostasis 
et  subsistentia,  nempe  idem  quod  ipsa  divinitas, 
tres  enim  personae  tres  hypostases  et  tres  subsi- 
stentes  sunt. 

14:  Relatio  hic  non  ^)  arguit  distinctionem  rerum, 
sed  res  distinctae  probant  esse  relationem. 

15.   Non  sequitur,  Pater  enst  sapiens  in  se  ipso, 


1)  In  ed.  Jen.  deest:  non. 


478  lH8p«toiio  P.  M.  L. 

ergo  sapientia  patris  in  8e  ipso,  cum  sit  relativa  ad 
eum,  est  distiocta  res  ab  eo. 

16.  8icut  tamen  recte  dicitur,  Filius  est  relati- 
vus  ad  Patrem,  ei^o  est  alia  hypostaais  a  Patre, 
ita  de  Spiritu  sancto. 

17.  Summa,  per  rationem  et  philosophiam  de 
his  rebus  maiestatis  nibil,  per  fideai  vero  omoia 
recte  dici  et  eredi  possuut. 

18.  Po8t  articulum  Trinitati£  aummuf  est  ille 
de  incarnatione  Filii  Dei,  ubi  finiti  et  infiniti  (quod 
erat  impossibile)  faota  eat  proportio. 

19.  Haec  persopa  fioita  aiinul  et  infiBita  facta 
eet  peccatorum  serva,  et  omnium  rerum  uovissioia 
et  infima,  quod  eat  incredibile,  sed  credentibus  io- 
cundissimum. 

20.  Idem  e$t,  ac  si  dicere^:  Ille  qui  solua  est, 
et  8olu8  ex  nihilo  fecit  omnia,  solua  factus  eat  nihil 
et  subter  onmia. 

21.  Tamen  articulu8  de  creatione  rerum  e%  ni- 
hilo  difiTicilior  est  creditu,  quam  articulus  de  inear- 
natione. 

22.  Et  Chiisttts  per  incarnationem  suam  nps 
reducit  in  cogniilonem  Creatoris,  qua  cognitione 
angeh  beati  sunt. 

23.  Quod  fieri  non  potuit,  nisi  ipse  per  suam 
personam,  qui  est  imago  Dei,  peccatum  (quod  mor- 
tis  eat  regnum  et  victoria)  tolleret  a  nobis. 

24.  Peccatum  enim  excaecavit  naturam  huma- 
nam,  ut  Creatorem  amplius  non  cognosceret,  eisi 
opu8  eiu8,  praeaertim  gubemationis ,  a  longe  olfa- 
ceret. 

25.  Quin  ipsum  peccatnm  ignorat  homo,  et 
suam  caecitatem  pui»t  esae  summam  aapientiam. 

26.  Horreuduj^  est  aane,  quod  ira  Dei  totum 
genu8  humanum  unius  bominia  uno  peccato  infec- 
tum,  perditum  et  damnatum  est. 

27.  Sed  longe  superat  irae  huius  magnitudinem 
misericordiae  magnitudo,  qua  tanta  persona  Filius 
pro  hominibus  perditis  factus  eat  victima. 

28*  Ratio  Dei  ignorans  videtur  iuste  murmurare 
eontra  Deum  ceu  \T\\i\\ium  et  saevissimum  tjrannum. 


de  distinctione  person.  ln  divin.  479 

29.  Malti  Bolatium  hic  quaesiverunt  ad  iustitiain 
Dei  oum  miserioordia  oonoiliandam,  sed  extra  fidem 
incarnati  Dei  ratio  est  nulla,  solatium  est  nullum. 

30.  Qui  putant  vitium  et  peccatum  in  natura 
haerere,  quod  sit  ex  nihilo  (kcta,  parum  absunt  a 
oootumelia  Groatoris,  cum  tale  non  sit  in  ange- 
lis,  8ole,  stellis  et  toto  coelo  etc. 

31.  Qui  cogitaverunt  animam  tx  traduoe  esee, 
videntur  non  penitus  aliena  a  Scripturis  seneisse. 

32.  Imo  facilius  defendent.  propagationem  origi- 
nalis  peccati,  quam  ii,  qui  aliter  sentinnt,  c«n 
(Augustino  autore)  peecatum  originale  etiam.im- 
pietas  sit. 

33.  Augustinus  fatetur  sese  ignorare ,  ntra  sen- 
tentia  certior  et  verior  sit,  nec  fnit  hactenus,  qni 
eam  quaestionem  determinaverit. 

34.  Nam  quod  Hieronymum  sequuntur  alii  ex 
Psal.  XXXIII:  Qui  finxit  singulatim  corda  eoram, 
nihil  ad  rem  facere  satis  patet. 

35.  Determinationes  vero  papae  et  suae  syna- 
gogae  pro  exterminatione  seu  exsecratione  iusiis- 
sima  causa  habemus. 

36.  Neque  enim  ius,  neque  facultatem  hab^t  >n 
doctrina  fidei  quicquam  decernendi,  aut  in  ecclesia 
Dei  aliquid  faciendi. 

37.  lus  non  habet,  quia  vocatus  son  est,  neque 
a  Deo,  neque  ab  hominibus,  sed  propria  temeri- 
tate  sese  intrusit  idolum  et  abominatio. 

38.  Pacultatem  non  habet,  quia  bestia  indoctis- 
sima  et  venter  surdus  ad  Scriptiiram  sanctam  est, 
sicut  asinus  ad  Ijram. 

39.  Nec  ferendus  est  in  ecclesia  Pjthagorismus 
ille:  Ipse  dixit,  quo  solo  regnat  papa,  sed  qui  lo- 
quitur  sermones  Dei,  ut  ait  Petrus,  hic  audien- 
dus  est. 

40.  Igitur  papa  est  nullus,  et  omnia,  quae  dicit 
et  facit,  sunt  nullitates  ipso  iure,  i^t  iu«  et  naturii 
una  cum  verbo  testantur. 

41.  Melius  in  hac  re  decemeret  ratio  et  p<c»eta 
dicens:  Patrem  sequitur  sna  proles. 

42.  Constat,  prolem  lege   communi  non  modo 


480  Aiticiili  LoTaoienftiiifli 

findein,  sed  el  mores  el  ingenium  parenlom  referre. 

43.  Ut  nihil  sit,  quod  dieitor:  Anima  intelleeliiii 
creando  infunditur,  el  infondendo  aeatar. 

44.  Quis  hoc  prohavit,  aul  quis  prohibebit  si- 
mile  posse  dici  de  omni  alia  anima? 

45.  £l  difficiliorem  iaeienl  quaoBlionem:  Qao- 
modo  Deus  non  sit  iniqons,  qui  animaoi  param  co* 
pnlel  cami  et  ab  exlrinseeo  poUoat. 

46.  Quamvis  islam  rem  sine  perieiilo  Quistia- 
nua    ignorel,  cum  8.   Augustino    el    nniTersa    ec- 


47.  Abstinendum  tamen  esl  ab  ea  temeritale. 
quae  vergere  possil  in  contumeliam  Crealoris. 

4d.  Oam  certum  sit,  Deum  etiam  angelos  ex  ni- 
hilo  creasse,  vielnros  aetema  vita  sine  eormplioDe. 

49.  Quae  difficullas  Deum  moretor,  ne  aaimaai 
inlellecliTam  lnm  ex  nihilo,  Inm  ex  semine  cor- 
rapto  possit  edneare? 

50.  Sicut  spicam  nredine  ritialam  edueit  es 
grano  rilialo,  nl  el  mnlla  alia  Titiosa  ex  ritioii» 
proYeniunL 

Arliculi  religionem   fidemque  papistieam 

respicienles, 

a  Magistris  nosliis  eximiis  LoTaniensts  UniTerMtaiis 

editi^). 

Decanns   el  Facultas  Malaeologoram  LoTaniensiaB 
omnibus  papisticae  doclrinae  stndiosis  S. 

Magnas  quoddie  rires  in  his  regionibns  acctpit 
haerelieae  pestis  contagium,  ac  nisi  oecorralar.  fa- 


*)  Germaoice  hi  ardcoH,  qoi  a  Wmlchio  Temafala 
lingiia  non  reddontor.  ediii  snnl  in  KbeUo:  JMa  vat 
brr&ng  ^Mdrl,  Hr  aO^fmnnfn  5tdi^n  vnb  <9laiibai  Mib^- 
ttt ,  ren  boi  Ibecle^rn  (cr  b^bcn  €4al  pi  ^afli  ^^ 
andii^  auvgaa^ea.  tbwo  9^.  I^.  W^.  1  ^L  3.  jr  t^ 
\cl  virb  Monun  efkaKiT  «frdea.  4.  ct  &scdcrer  L  1  IV 
P.405. 


TheologistBrntn.  481 

turum  prospicimus,  ut  hic  brevi  plena  sint  omnia 
non  solum  Lutheranorum,  Oecolampadianorum  et 
Anabaptistarum ,  sed  istorum  etiam,  qui  nuper  ad- 
huc  obscuris  nominibus  emergere  coeperunt,  nec 
dici  potest,  quanto  studio  teneantur  multi  ciancu- 
lum  monstra  ista  aiendi. 

Quare  pro  officio,  quod  in  ecclesia  Dei  geri- 
mus,  verbis  paucis  complexi  sumus  articulos  cer- 
tos  dogmatum,  quae  propter  haereses  dictas  valde 
expedit  hoc  tempore  a  bonis  et  catholicis.  concio- 
natoribus  popuio  (nam  populi  causa  operam  hanc 
suscepimus)  exponi,  fideliterque  et  diiigenter  ex- 
plicari:  quos  quidem  articulos  aliquando  fusius, 
pauloque  altius  repetitis  principiis  ampliare  expo- 
nereque  potuissemus,  verum  hoc  necessarium  nobis 
visum  non  est,  quin  imo  utilius  fore  credidimus,  si 
quam  simplicissime  proponerentur,  ad  captum  etiam 
imperitissimorum. 

Articulus  primus. 

1.  Gredendum  est  septem  esse  ecd^siae  sacra- 
menta  a  Ghristo  instituta,  quae  sunt  baptismus, 
oonfii*matio,  eucharistia,  poenitentia,  extrema  unctio, 
ordo  et  matrimonium:  per  quae  quamvis  extema 
et  corporalia  signa  Deus  invisibiliter,  sive  per  bo- 
nqs,  aive  per  malos  ministros,  nostram  salutem 
operatur. 

2.  Baptismus  ad  salutem  omnibus  est  necessa- 
rius,  etiam  iniuntibus,  per  quem  peccata  plene  tol- 
luntur,  et  fiunt  filii  Dei  ac  heredes  vitae  aeternae, 
neo  unquam  est  iterandus. 

3.  Poenitentiae  sacramentum  (quod  post  bap- 
tismum  omnibus  relapsis  est  ad  salutem  necessa- 
rium)  complectitur  contritionem,  confessionem  et 
satisfactionem. 

4.  Gontritio  est  dolor  de  peccatis  propter  Dei 
ofiensam  susceptus  cum  proposito  confitendi  et 
satisfaciendi ,  non  autem  (^ut  quidam  hoc  secu^o 
perniciose  docent)  terror  conscientiae  propter  ap- 
prehensum  gehennae  supplicium  peccatis    debitum, 

Lutheri  opp.  V-  A.  ad  ref.  hist.  L  p.  Vol.  IV.  ^l 


482  Articali  Lovaniexifiiam 

praeparat    tamen  hie  terror  ^ )   et  gehennae  metus 
ad  veram  animi  eontritionem. 

5.  Confessurus  diligentiam  legitimam  adhibere 
debet,  qua  sacerdoti  iudici  suo  manifestet  omnia 
peccata  sua  mortalia,  et^)  occulta  cordis,  ut  ab 
eis  per  illum  absolvatur,  cuius  absolutionis  minister 
est  solus  sacerdos,  secundum  ecclesiae  ritum  con* 
secratus. 

6.  Satisfactio  est  persolutio  poenae  plerumque 
adhuc  debita^),  remissa  iam  culpa.  Nam  omnem 
poenam  peccato  debitam  semper  condonari  culpa 
remissa,  erroneum  est  et  Scripturis  sacris  adversatur. 

7.  Gerte^)  fide  tenendum  eat,  hominem  habere 
liberum  arbitrium,  quo  potest  male  et  cum  gratia 
Dei  bonum^j  agere,  et  post  mortale  peccatum  ad- 
missum  Deo  adiuvante  poenitere,  et  peccatorum 
remissionem  consequi. 

8.  Ad  iustificationem  ante  omnia  necessaria 
est  in  adultis  fides,  qua  certo  credimus  Christum 
lesum  Dei  filium  nobis  propitiatorem  a  Patre  pro- 
positum  esse  pro  peccatis  nostris  in  sanguine  ipsius, 
sine  qua  nuilis  nostris  operibus,  nullaque  poeniten- 
tia  iustificatio  obtineri  potest,  sicut  nec  fide  sola 
sine  poenitentia  et  proposito  vivendi  secundum 
mandata  Dei« 

9.  Fides,  qua  quis  firmiter  credit  et  certo  sta- 
tuit  propter  Christum  sibi  remissa  essepeccata,  se- 
que  possessurum  vitam  aeternam,  nuUum  habet  in 
Scripturis  testimonium,  imo  eisdem  adversatur, 
etiamsi  firma  et  certa  spe  exspectare  debemus  in 
hac  quidem  vita  per  sacramentum  baptismi  et  poe- 
nitentiae  peccatorum  remissionem,  in  seculo  autem 
futuro  vitam  aeternam. 

10.  Itaque  quamdiu  inter  hostes  nostros  et  ad- 
versarias  potestates  hic  vivimus,  nuila  nobis  estse- 
curitas,  sed  cum  timore  et  tremore,  iuxta  sententiam 
Apostoli,  nostram  salutem  operari  debemus^  et  se- 


1)    In   ed.    1558:    error.        2)    In   ed.  Jen.:    etiani. 
3)  Ibid. :  debitae.        4)  Ibid.:  certa.        5)  Ibid. :  bene. 


Theologistaram.  483 

sundum  varias  animorum  nostrorum  afflictiones^) 
nunc  magis  sperare,  nunc  magis  timere,  simpliciter 
tamen  magis  et  frequentius  de  misericordia  Domini 
sperandum  est,  quam  formidandum  de  severitate. 

11.  Opera  bona  omnibus  adultis  sunt  ad  salu- 
tem  necessaria,  et  cum  ex  fidei  et  caritatis  spiritu 
proficiscuntur ,  ita  grata  sunt  Deo,  ut  eis  tanquam 
iustam  mercedem  vitam  retribuat  aeternanr. 

12.  Confirmatio  et  extrema  unctio  sacramenta 
sunt  a  Christo  instituta,  sed  non  ut  duo  praeceden- 
tia  ad  salutem  necessaria,  /  ex  contemptu  tamen  illa 
omittere  mortale  peccatum  est. 

13.  In  eucharistiae  sacramento  est  re  ipsa  verum 
corpus  Domini  nostri  lesu  Christi,  iliud  ipsum, 
quod  de  Virgine  natum  et  in  cruce  passum  est. 

14.  In  eucharistia  non  manent  panis  et  vinum, 
sed  haec  in  ^)  corpus  et  sanguinem  Christi  admira- 
bili  potentia  verbi  ipsius  sunt  conversa,  manentibus 
tamen^)  panis  vinique  speciebus.  Unde  certa  fide 
tenendum  ^st,  sacram  eucharistiam  sancte  a  nobis 
adorari,  sive  in  missa,  sive  extra  missam,  ubicun- 
que  reposita  fuerit,  aut  quoties  in  supplicationibus 
publicis  a  sacerdote  circumfertur. 

15.  Non  est  laicis  necessaria  ad  salutem  com- 
munio  sub  utraque  specie,  iustisque  de  causis  ab 
ecclesia  sancitum  est,  ut  illis  sub  una  tantum  panis 
specie  sacramentum  communicetur,  in  quo  carnem 
et  sanguinem,  atque  ita  totum  Christum  sub  una 
specie  sumunt. 

16.  Sacrificium  missae  ex  institutione  Christi 
tam  vivis  prodest,  quam  defunctis. 

17.  Solis  sacerdotibus  secundum  ecclesiae  ritum 
ordinatis  data  est  a  Christo  potestas  consecrandi 
verum  corpus  Christi  et  sanguinem. 

18.  Matrimonium  contractum  et  consummatum 
inter  Christianos  est  indissoiubile,  qualiscunque  fiat 
alter  coniugum,  sive  adulter,  sive  steriiis,  sive  hae- 
reticus. 


1)  In  ed.  Jen.:  aflFectiones.     2)  In  ed.  1558  deest:  in. 
3)  In  ed.  Jen.:  tantum. 

31* 


484  Articali  LovaiLiflyBfliam 

19.  Nunquam  iicet  Christiano  poBt  divortiuiii 
contrahere  matrimonium,  vivente  eo,  cum  quo  prius 
legitime  contraxerat. 

20.  Matrimonia  contracta  contra  canones  ipaa 
dirimentes  simpliciter  sunt  irrita  et  nuUa. 

21.  Firma  fide  tenendum  est,  unam  esse  in  ter- 
ris  veram  atque  catholicam  Christi  ecclesiam,  eara- 
que  visibilem,  quae  abapostolis  fundata,in  hanc  usque 
nostram  aetatem  perdurans,  retinet  et  suscipit,  quic- 
quid  de  fide  et  religione  tradidit,  tradit  et  traiditura 
est  cathedra  Petri,  super  quam  ita  a  Christo  suo 
sponso  est  aedificata,  ut  in  his,  quae  fidei  sunt  et 
religionis,  errare  non  possit. 

22.  Extra  hanc  nulli  speranda  est  salus,  suntque 
extra  eam  haeretici,  schismatici  et  exeommunicati, 
unde  vehementer  formidanda  est  excommunicatio, 
nec  humana,  sed  divina  est  excommunicandi  po- 
testas. 

23.  Unus  est  ecclesiae  summus  pastor,  cui  om- 
nes  obedire  tenentur,  ad  cuius  iudicium  controver- 
siae,  quae  super  fide  et  religione  existunt,  sunt  re- 
ferendae. 

24.  Summam  hanc  praeposituram  primus  omnium 
gessit  S.  Petrus,  verus  Christi  in  terris  vicarius,  et 
totius  familiae  eius  pastor,  post  Petrum  vero  ex 
Christi  institutione  omnes  deinceps  pontifices  Petri 
in  cathedra  successqres. 

25.  Certa  fide  tenenda  sunt  non  solum  quae 
Scripturis  expresse  sunt^)  prodita,  sed  etiam  quae 
per  traditionem  ecclesiae  catholicae  credenda  ac- 
cepimus,  et  quae  definita  sunt  super  fidei  et  morum 
negotiis  per  cathedram  Petri,  vel  per  concilia  ge- 
neralia  legitime  congregata. 

26.  Constitutiones  ecclesiasticae  de  ieiuniis,  fe- 
stis,  et  abstinentia  ciborum,  aliisque  uiultis  obligant 
in  conscientia,  et^)  extra  casum  scandali. 

27.  Recte  fit  in  ecclesia,  quod  Sanctos  in  coelis 
cum  Christo  agentes  veneramur   et    invocamus,    ut 


1 )  In  ed.  1558 :  sint.    2)  In  ed.  Jen. :  etiam. 


Thealogistaram.  485 

pro  nobis  orent,  qnorum  et')  meritiB  et  interces- 
sione  Ghristus  nobis  hic  multa  largitur,  alias  non 
largiturus,  per  quos  etiam  miracula  multa  in  terri/si 
operatur. 

28«  Quapropter  sancte  et  religiose  faciunt,  qui 
loca  eis  dicata  una  cum  ipsorum  reliquiis  religiosa 
pietate  visitant,  et  hoc  modo  ab  ipsis  opitulationem 
quaerunt. 

29.  Gratus  est  etiam  Deo  imaginum  usus,  recte- 
que  coram  eis  procumbimus,  invoeaturi  Sanctos, 
quos  repraesentant. 

30.  Firmiter  credendum  est,  post  hanc  vitam 
purgatorium  esse  animarum,  in  quo  soivitur  poena 
peccatis  adhuc  debita,  eisdem  tamen  subvenitur 
sacrificio  altaris,  oratione,  ieiunio,  eleemosyna,  aliis- 
que  bonis  operibus  vivorum,  sicut  et  indulgentiis, 
quo  citius  ab  ea  liberentnr. 

31.  Animae  defunctorum  purgatae  mo:i:  regnant 
cum  Christo  in  coelis,  et  animae  impiorum  hinc 
migrantes  sempiternis  inferni  traduntur  suppliciis* 

32.  Recte  Deo  vota  &cimus,  tam  monastica 
quam  alia,  et  facta  obligant  apud  Deum,  nec  ad- 
versantur  libertati  evangelicae,  quae  a  peccatis  lir 
bertas  est,  et  iis  quae  spiritum  nostrum  quoquo 
modo  impediunt,  quominua  totus  Deo  serviat,  non 
autem  a  voti  vel  iuramenti  obligatione,  nec  ab 
obedientia  magistratus  ecclesiastici  vel  secularis. 

Ergo,  quod  unum  nostrae  Facultatis  est,  man- 
damus  theologiae  studiosis  omnibus,  quacunque  ra- 
tione  nobis  subiectis,  et  in  posterum  subiiciendis : 
primum  ne  quid  usquam  doceant  aut  profitean- 
tur,  quod  dogmatibus  his  oontrarium  sit,  deinde,  ut 
eadem  fideliter,  cum  locus  et  occasio  postulabit, 
tueantur  et  explicent  ad  veteris  et  orthodoxae  fidei 
custodiam  et  aedificationem  Christiani  populi.  Si 
qui  vero  contraria,  e6s  pro  modo  Facultatis  nostrae 
omnino  punire  decrevimus. 

Anno  a  nativitate  Domini  M.  D.  XLIIII.  mensis 
Pecem.  die  sexta,  Facultas  Theologiae  congregata 


1)  In  ed.  Jen. :  etiam. 


486  DiBpatfttio  D.  M .  L. 

per  iuramentum  in  GoUegio  Theologorum  super 
articulis  praecedentibus  probavit  hos  articulos  sub 
forma,  qua  scripti  sunt  8ic  subscriptum  de  man- 
dato  dominorum  Decani  et  Facultatis. 

ludocus   de  Langhenhove  Notarius   subscripsit. 

Contra     XXXII     Articulos     LovanienBium 

Theologistarum    Martinus   Luther   Doctor 

Theologiae  vooatus*). 

M.  D.  XLV. 

1.  Quidquid  in  ecdesia  Dei  docetur  sine  verbo, 
mendacinm  et  impietas  est. 

2.  Si  idem  pro  articulis  fidei  statuitur,  impietas 
et  haeresis  est. 

3.  Gui  si  quis  credit,  idolatra,  diabolum  pro 
Deo  colit. 

4.  8tat  sententia  8.  Pauli,  doctrinas  hominum 
aversari  veritatem. 

5.  Et  ubi  non  est  promissio,  ibi  fides  non  esse 
potest,  siquidem  et  bona  opera,  si  in  fide  verbi 
non  fiunt,  Deo  non  placent 

6.  Septem  esse  sacramenta  sine  verbo  asseri- 
tur  ab  haereticis  et  idolatris  Lovaniensibus. 

7.  Baptisma  est  sacramentum  tam  adultis  quam 
infantibus  dandum,  ad  remissionem  peccatorum  et 
salutem  aeternam. 

8.  Doctrina  tamen  synagogae  Lovaniensium  d^ 
baptismate  est  damnanda  ut  haeretica. 

9.  Haereticum  damnamus  spiritum  Anabaptista- 
rum,  ut  qui  propter  hominum  vitia  vel  indignitatem 
damnat  verum  baptisma. 

10.  Sic  enim  et  magistratum  (imo  et  ministerium 
verbi)  liceret  damnare,  propter  peccatum  vel  in- 
dignitatem  personae,  quod  est  seditiosum. 


*)  Germanice  in  Walchii  Collect,  Opp.  Luth.  T.  XIX 
p.  2250,  Wittenb.  XII  p.  339.  Jen.  VUI  p.  417.  Altenb. 
VIII  p.  498.    L\pa.  XX\  ^.  m. 


contra  articttlos  Loiraniensiiim.  487 

11.  Stulta  est  consequentia :  Baptisandus  non 
credit,  vel  non  est  dignus,  ergo  baptisma  datum 
est  nullum. 

12.  Etiam  si  antecedens  huius  consequentiae  in 
infantibus  sit  falsissimum  et  temerarium. 

13.  Certum  est  tamen,  Magistrollos  nostrollos 
neque  hanc  neque  ullam  aliam  sectam  confutare 
posse  doctrina  et  eruditione  Scripturarum. 

14.  Ideo  compendio  confutant,  scilicet  ferro  et 
igne,  caede  et  sanguine  civium,  sicut  scriptum  est: 

,    Yeloces  pedes  eorum  ad  efiFiindendum  sanguinem. 

15.  Haec  sunt  arma  militiae  eorum  spiritualia, 
ut  non  sit  necesse  in  Scripturis  sese  exercere,  sed 
liceat  indoctissimos  sophistas  manere. 

16.  In  eucharistia  sacramento  venerabili  et  ado- 
rabili  est  et  exhibetur  et  sumitur  vere  et  re  ipsa 
corpus  et  sanguis  Christi,  tam  a  dignis  quam  in- 
dignis. 

17.  Explodenda  tamen  et  abominanda  est  doc- 
trina  nostroUorum  Lovaniensium  in  usu  huius  sacra- 
menti,  cum  sit  profanationis,  haeresis.  idolatriarum 
plenissima. 

18.  Ad  digne  percipiendum  necessaria  est  fides, 
qua  firmiter  credilur  promittenti  Christo  remissio- 
onem  peccatorum  et  vitam  aeternam,  ut  sunt  clara 
verba  in  sacramento. 

19.  Sine  causa,  imo  sine  verbo  mera  vanitate 
Magistrollorum  docetur  transsubstantiatio  panis  et 
vini. 

20.  Rapere  laicis  alteram  speciem,  quibus  Chri- 
stus  ipse  totum  sacramentum  dedit,  est  horrendissi- 
mum  sacrilegium,  et  satanica  tyrannis. 

21.  Hic  enim  maledicta  lerna  Lovaniensium  non 
solum  sine  verbo,  sed  contra  expressum  mandatum 
Dei  furit  et  saevit  in  rem  et  personas  sibi  non 
subiectas. 

22.  Non  ecclesia  Dei  hoc  sanxit,  ut  mentitur 
furor  Lovaniensium,  cum  laici  maior  pars  ecclesiae 
hanc  vim  ferre  cogatur  a  colluvie  pessimorum  ho- 
minum,  et  paucissima  parte  ecclesiae,  imo  nulla 
parte  ecclesiae,  sed  parte  omnium  diabolorum.^ 


488  Diapatatio  D.  H^  L. 

23.  MiBsam  esse  saorificiuin,  sine  verbo  docetur, 
et  quia  de  ScripturiB  autoritatem  non  habet,  eadem 
facilitate  contemnitur,  qua  probatur,  ut  sic  utar 
verbo  Hieronymi. 

24.  Mipsam  pro  defunctis  offerri,  haereticum  est 
ei  blaaphemum,  insigniterque  mentitur  lema  Lova- 
niensium  esse  a  Christo  inatitutam. 

25.  Mortui  non  manducant  et  bibunt,  cum  ta- 
men  Christus  iubeat  manducare  et  bibere  in  hac 
vita. 

26.  Nec  S.  Augustinus  suos  libros  vult  aequari 
sacris  literis,  nec  aliorum  aut  sua  dicta  pro  arti- 
culis  fldei  teneri. 

27.  Et  unde  diabolica  ista  arrogantia  nostrollo- 
ram  in  alienos  subditos,  scilicet  Christi,  ut  nobis 
bominum  et  snas  opiniones  aequare,  imo  praeferre 
audeant  articulis  fldei? 

28.  Haereticos  serio  censemus  et  alienos  ab 
ecclesia  Dei  esse  Cinglianos  et  omnes  Sacramen- 
tarios,  qui  negant  corpus  et  sanguinem  Christi  ore 
eamali  sumi  in  venerabili  eucharistia. 

29.  Confutationes  tamen  Lovaniensium  sangui- 
nariae  et  incendiariae  pertinent  ad  parricidas,  non 
ad  eruditionem,  quam  in  sacris  literis  prorsus  nullam 
habent. 

30.  Quem,  quaeso,  articulum  haeresis  illi  con- 
futarent,  qui  ipsi  sunt  pleni  et  distenti  innumeris 
haeresibus,  blasphemiis  et  idolatriis? 

31.  Deinde  nihil  ex  Scripturis,  sed  omnia  ex 
doctrinis  hominum  ructant,  vomunt  et  cacant  in 
ecclesiam,  non  suam,  sed  Dei  viventis. 

32.  Habent  ergo  Lovaniensium  furiae  ecclesiam, 
habitaculum  Dei,  pro  sua  cloaca,  in  quam,  quasi 
domini  eius,  sua  stercora  egerant,  et  propter  illa  eam 
occidant,  o  furor  furorum. 

33.  Confirmationem  esse  sacramentum,  sine  verbo 
asseritur,  et  sentina  Lovaniensium  mentitur  ease  a 
Christo  institutam. 

34.  Scimus  bonos  et  pios  viros  non  voluisse 
sententias  suas  (ut  carne  adhuc  gravatos)    pro  ai- 


contra  articiklos  LovaQiensium.  489 

ticulis  aut   saoramentis   haberi,   allterque   dicturos 
fuisse,  si  admoniti  fuisseut. 

35.  Poenitentiam  cum  virtute  clavium  absolven- 
tium  sacramentum  libenter  confltemur^  habet  enim 
promissionem  et  fldem  remissionis  peccatorum 
propter  Christum. 

36.  Quam  fldem  cum  negent  Lovanienses,  sunt 
apostatae,  blasphemi,  Turcis,  ludaeis,  ethnicis  de- 
teriores. 

37.  Poenitentia  a  Lovaniensium  synagoga  tra- 
dita,  scilicet  quod  sit  contritio,  confessio,  satisfac- 
tio,  est  nuUa  nisi  ludae  proditoris,  Saulis,  et  simi- 
lium   desperationis    machina,  ideo  ut  haeretica  est 

damnanda. 

38.  Neque  quid  contritio,  confessio,  satisfactio, 
promissio  aut  fldes  sint,  noverunt,  nec  disci  potest 
ex  sterquilinio  et  cloaca  Lovaniensium ,  cum  sine 
verbo  dicantur  omnia. 

39.  Liberum  arbitrium  ad  bonum  est  nuUum, 
cum  gratia  autem  posse  in  bonum,  hoc  est  ma- 
gistrolliter  aliud  respondere,  quam  quaeritur  in  li- 
bertate  arbitrii. 

40.  Ritus  ordinandi  sacriflcos  missales,  id  est, 
crucifixores  Christi,  est  inordinatio  diaboli. 

41.  Ordo  non  est  sacramentum,  sed  ministerium 
et  vocatio  ministrorum  ecclesiae  1  Corin.  12.,  non 
habet  promissionem  remissionis  peccatorum. 

42.  Ea  vocatio  legitime  fit  at  ecclesia,  sine  ra- 
sura,  unctura  et  aliis  larvis,  humana  temeritate  pro 
rebus  sacris  et  necessariis  iactatis. 

43.  Unctio  extrema  non  est  sacramentum,  multo 
minus  a  Christo  instituta,  ut  rudunt  Magistri  no- 
strolli. 

44.  Impiissime  et  contumeliosissime  contra  Chri- 
stum  dieitur,  aliquod  esse  sacramentum,  et  tamen 
ad  salutem  non  necessarium. 

45.  Matrimonium  esse  sacramentum,  sine  verbo 
dicitur,  et  a  Magistris  nostroliis  in  specolo  Marcolfi 
visum  est. 

46.  Est  vero  matrimonium  creatio,  donum  et 
ordinatio  divina,  sicut  politia  seu  magistratus. 


490  Diflpntatio  D.  M.  L. 

47.  In  matrimoDii  causis  nihil  habet  papa,  multo 
minus  bruta  Magistrollia  statuere  aut  defiDire,  sicut 
nec  in  politia,  quamvis  etiam  pro  ruditate  et  in- 
soitia  sua  non  possiut. 

48.  Vere  uua  est  ecclesia  Christi  catholica  in 
terris,  sed  ad  quam  non  pertinent  haeretici  et  ido- 
latrae  Lovanienses  cum  suo  idolo  abominabili 
papa. 

49.  Cacolyca  verius  est  ecclesia  papae  et  Ma- 
gistrollorum ,  ecclesiae  Christi  sanguinaria  adversa- 
trix  et  vastatrix. 

50.  Necesse  est  Lovanienses  esse  crassissimos 
porcos  Epicuri  et  prorsus  atheos,  qui  sine  timore 
tanta  impudentia  mentiuntur  et  blasphemant,  in 
conspectu  Dei  et  hominum. 

51.  Testis  est  illis  sua  ipsorum  conscientia,  pa- 
patum  non  modo  sine  verbo,  sed  et  contra  verbum 
esse  ecclesiae  invectum. 

52.  Quin  et  res  ipsa  simul  testatur,  nunquam 
fuisse  papam  totius  ecclesiae  caput,  quod  tam  im- 
pudenter  asserunt  Liripipia  Lovaniensium. 

53.  Ea,  quae  articulo  21.  cum  sequentibus  octo 
dicunt,  sunt  perfecte  Marcoifica,  nec  nisi  in  speculo 
Marcolfi  visibilia,  simul  tamen  blasphema  et  ido- 
latrica. 

54.  De  animabus  et  purgatorio  hui  quam  certi 
sunt  Magistri  nostrolli,  ut  qui  heri  de  coelo  lapsi 
et  nuper  ab  inferis  reversi  sunt. 

55.  Quia  semel  Scripturis  abiectis  sibi  licentiam 
sumpserunt  somnia  et  vanitates  humanas  in  articu- 
los  fidei  transmutandi ,  nullum  inveniunt  modum 
neque  finem  articulorum. 

56.  Vota  praecipue  monastica  et  coelibatus  sine 
mandato  et  verbo  per  homines  inventa  barathrum 
sunt  perditionis. 

57.  Tum  res  ipsa,  quae  movetur,  fucus  et  hy- 
pocrisis  est,  unde  fructus  secuti  tali  religione  dig- 
nissimi,  qualis  est  pudicitia,  sanctitas,  pietas  Ro- 
manae  sedis  et  Collegiorum. 

58.  Ut  castiora  sint  inventa  lu$tra    ganeonum 


contra  articulos  Lovaniensiam.  491 

et  fornices  meretricum,   quam  sint  Romanae  Sodo- 
mae,  et  CoUegiorum  Gomorrae. 

59.  Paupertas  quam  vovelit  est  rapina  orbis 
terrarum  et  opes  mundi,  sicut  scriptum  est:  Ecce 
peccatores  abundantes  in  seculo  obtinuerunt  di- 
vitias. 

60.  Atque  has  non  haberent,  nisi  haeretici  ido- 
latrae  et  blasphemi  ventres  essent. 

61.  Obedientia  est,  facere  quod  libuerit,  prae- 
sertim  si  sit  Magister  noster,  hic  etiam  ecclesiae 
dominus  est,  et  reges  servi  eius. 

62.  Libertatem  evangelicam  S.  Petrus  et  Paulus 
intelligunt  non  tantum  a  peccato  et  morte,  sed  etiam 
ab  oneribus  legis  divinae  per  Mosen  traditae,  multo 
magis  a  stercoribus  traditionum  et  opinionum  hu- 
manarum. 

63.  Sed  quia  non  fuerunt  Lovanialiter  Liripipiati 
et  Marcolfum  nostrollorum  nescierunt,  ideo  sunt 
iure  haeretici  ab  halma  Facultate  abhuc  declarandi. 

64.  Fides,  qua  quis  statuit  sibi  remitti  peccata 
propter  Christum,  est  in  omni  sacramento  et  verbo 
necessaria. 

65.  Quod  autem  alma  Vaccultas  Lovaniensium 
dicit,  Scripturas  ei  adversari,  nimis  subtiliter  et  ma- 
gistraliter  dicitur. 

66.  Significat  enim  hoc  loco  Scriptura  illas 
tres,  sacramenta  magistrollica ,  Birretum,  Talarem, 
Liripipium. 

67.  Illa  enim  Scriptura  adversatur  eiusmodi 
fidei,  et  huius  Scripturae  sunt  ipsi  Magistri,  ex  qua 
etiam  omnes  istos  32  articuios  sumpserunt  et  con- 
cluserunt. 

68.  Fortasse  malunt  sibi  peccata  remitti  incre- 
dulitate,  propter  Beelzebub  principem  daemoniorum. 

69.  Hic  aperte  videmus,  Lovanienses  bestias 
simpliciter  abiecisse  Christianam  reiigionem,  et  ex 
corde  esse  perditissimos  paganos. 

70.  Unum  hoc  recte  faciunt,  quod  sibi  (abiecto 
Christo),  ne  omnino  sint  athei,  novos  Deos  fingunt 
et  mortuos  invocant,  sanctos,  non  sanctos,  nihil 
refert  eorum. 


492  Ditpnt.  D.  M.  L.  contra  art.  Lovan. 


't 


71.  Dt,  qualis  est  populus,  tales  habeat  Deos, 
iusto  iudicio  Dei ,  cuius  Terbum  contemnunt  et 
blasphemant. 

72.  Hic  cum  Elia  libet  illis  illudere:  Clamate 
voce  maiore,  sunt  enim  dii,  orationem  habent,  res 
agunt,  aut  peregre  pFofecti,  aut  certe  dormiunt,  ut 
excitentuT. 

73.  Quam  turpiter  et  aeterna  labe  dedecorant 
Gaesaris  Caroli,  tot  populorum  Principis,  clarissi- 
mum  nomen,  et  suum  seculum,  cum  praetexunt 
eum  confirmasse  tam  sacrilega  et  satanica  portenta 
eorum. 

74.  Non  est  regum  aut  principum  etiam  veram 
doctrinam  confirmare,  sed  ei  subiici  et  servire,  ut 
Psalm.  2  dicitur:  Et  nunc  reges  intelligite,  erudi- 
mini  iudices  terrae. 

75.  Multo  minus  illorum  est,  impia,  blasphema, 
idolatrica  dogmata  confirmare,  aut  tueri,  imo  contra 
illis  cum  ecclesia  resistere  et  damnare. 

76.  Disce  ergo,  frater  christiane,  ab  exemplo 
miserrimo  Lovaniensium ,  cavere  ab  hominum  doc- 
trina  et  diligentius  incumbere  sacris  libris. 


^•*  *^.   , 


»  #. 


;V     t 


*■  ••..♦-