Skip to main content

Full text of "Doctoris seraphici S. Bonaventurae ... Opera omnia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  tcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laigc  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark" you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  this  projcct  andhclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  arc  doing  is  lcgal.  Do  not  assumc  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offcr  guidancc  on  whclhcr  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  seveie. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/| 


.w 


DOCTORIS  SERAPHICI 


1 1 


'     1 


^ 


1 1 


S.  U.  E.  EPISCOPI  CARDINALIS 


lUSSU  ET  AUCTOUITATE 

..'"'  -c'/.:;,:y-^c::r  j:_  :-i _:-.]. /:a. 

TOTIUS  ORDINIS  UIHORnM  S.  P.  FRAKCISCI  MmiSTRI  GEHERALIS 

EDITA 

;'r.fi;i;;  T  CUllA  <"\  rOLY^tfl  A  S,  BONAA':'^N'''JilA 
.\D  PLURiMos  CODICBS  Mss.  laiiamn 

-iXECDOTlS  .\l'CT.K  l'llOLI".i;0)lEXIS  SCIIOLIIS  NOTIsyLE  U.LUSTilAT.\ 

TOMUS  VI. 


AD  CLARAS  AOHAS  (QUARACCHI) 

PROPE  FLORENTIAM 

i:\  TYlYir.HApilTA  COLT.KOrr  .'^.  nONAVENTtiliAE 
MDCCCXCIII 


DOCTORIS  SERAPHICI 


O 


"y^ 


JJ 


S.  R.  E.  EPISC.  CARD. 


0  -Q  ■'?  -Q   p      A  Iv^  Vf  T   \ 


DOGTORIS   SERAPHIGI 


/ 


/^\ 


w    -L  \ 


I 


'1 


^ '  .  ^ 


I  \ 


%4r  •  -y 


^    •w..         % 


S,  R.  E.  EPISCOPI  CARDIiNAUS 


V       ^    '^ .     w       ►-• 


/  \ 


V  /  . 


-.1 


^i\^_^     ,, 


/      \       ^ 


(  • 


T 


^        -J'^-^. 


I 


lUSSU  ET  AUCTORITATE 


k  * 


,♦ 


TOTIUS  ORDINIS  MINORUM  S.  P.  FRANCISCI 


MINISTRI  GENERALIS 


EDITA 

STUDIO  ET  CURA  PR  COLLEGII  A  S.  BONAVENTURA 

AD  PLURIMOS  CODICES  MSS.  EMENDATA 
ANECDOTIS  AUCTA  PROLEGOMENIS  SCHOLIIS  NOTISQUE  ILLUSTRATA 

TOMUS  YL 


AD  OLARAS  AQUAS  (QUARACCHI) 

PROPE  FLORENTIAM 

K\  TVIlWiRAPJMA  COLLKiilJ  S.  1«.).\A\K.\T(;RAK 

MDCCCXCIII 


.>-A 


Proprietas  Litteraria. 


<■ 


DOCTOEIS  SEEAPHICI 


S.  R.  E.  EPISC.  GARD. 


COMMENTAM  IN  SACRAM  SCRIPTURAM 


TOMUS  YI 


AD  CLARAS  AQUAS  (QUARACCHI) 

PBOPE    FLORENTIAM 

EX  TYPOGRAPHIA  COLLEGIl  S.  BONAVENTURAE 


MDCCCXCIII 


OPERA  HUIUS  TOMI. 


Commentarius  in  librum  Ecclesiastae    ....     pag.  1 

Commentarius  in  librum  Sapientiae;     .     .     .     .     .     »  105 

Commentarius  in  Evangelium  loannis  .     .     .     .     .     »  237 

Collationes  in  Evangelium  loannis »  533 


*  » 

4 


.\     f-«#-,        '    ■  -      V.  '  ■    •  .     -  -    • ^ 


PRAEFATIO. 


Partcm  priiimm  Coinmentarioruin  seraphici  Doctoris  in  sacram  Scripturam, 
qui  secundam  Omnium  Operum  eiusdem  classem  constituunt,  hoc  sexto  tomo 
publicamus ;  alteram  partem  septimo  reservamus,  cui  copiosus  utriusque  volumi- 
nis  index  rerum  adiungetur. 

Commentarium  in  Evangelium  loannis  excipiurit  tanquani  complcmentum 
gcnuinae,  sed  hucusque  prorsus  ignotae  Collationes  m  loannem^  praedicatoribus 
imprimis,  ut  putamus,  gratae  atque  utiles. 

Quod  antcm  in  editionem  Yaticanam  prlieter  alia  opera  spuria  recej^ti  essent 
etiam  illegitimi  Commentarii,  iam  prideni  viris  doctis  non  erat  ignotum  *.  Ipse 
P.  Benedictus  Bonelli  pro  supposititio  Connnentario  in  Evangelium  loannls  sub- 
stituit  legitimum,  multo  praestantiorem  eumque  an.  1772  in  suo  Supplemento  di- 
ligente  cura  edidit;  nostra  vero  actate  P.  Fidelis  a  Fanna  ^  in  lucem  protulit 
codices  manuscriptos  Commentarii  in  PsaUerium  S.  Bonaventurae  communiter 
adscripti,  qui  cxarati  erant  ante  cundem  natum,  atque  opus  illud  suo  auctori 
vindicavit,  Michaeli  Meldensi,  archiepiscopo  Senonensi,  qui  obiit  an.  1199.  Idem 
Rev.  Pater  plurima  nova  documenta  in  bibliothecis  abscondita  invenit,  quorum 
fide  iudicari  atque  deccrni  potest  de  nmltis  aliis  opusculis  ct  Commentariis 
tum  in  editione  Vaticana,  tum  in  meniorato  Supplemcnto  contontis. 

Ut  igitur  genuini  Comnientarii  separarentur  ab  illegitimisj  diligente  disqui- 
sitionc  antiqua  ^  testimonia  afferenda  ac  rationes  ex  utraque  parte  ponderandae 
erant.  Hanc  inquisitionem  pro  viribus  et  solius  veritatis,  non  partium  studio 
instituimus  in  Prolegomenis  huius  voluminis.  Quodsi  plura  opuscula,  quae  adhuc 
P.  Bonelli  videbantur  genuina,  ex  catalogo  legitimorum  ob  graves  rationes  ex- 
pungenda  invenimus;  non  baesitandum  nobis  visum  est,  cum  gloria  seraphici 
Doctoris  ponenda  sit  in  virtute  ac  praestantia  operum,  non  in  magrio  numero 
scriptorum  mediocrium. 

Silentio  praeterire  nos  non  decet  mortem,  quam  lugemus,  eximii  nostri  coUa- 
boratoris  ac  carissimi  confratris  P.  Benedicti  Bechte,  qui  21  Sept.  1892  diem 
supremum    obivit.  Natus  est   29  Apr.  1840    in    pago   Heumar    prope    Coloniam 


^  Cfr,  de  hoc  Echardus,  Scriplores  Ord.  Praed.  tom.  1.  pag.  2-13  b. 

*  Uatio  novac  Collcctionis  opcrum  omnium  seraph.  D,  S.  Bonav.  Taiirini  1874  pag.  179  seqq. 


Agi'ippinam.  Absolutis  cum  laude  Gymnasii  et  Universitatis  studiis,  in  Semina- 
rium  archidioeceseos  Coloniensis  admissus  et  12  Mart.  1864  sacerdos  ordinatus 
est  Postquam  officia  sacerdotis  saecularis  per  quinque  annos  pie  atque  operose 
exsecutus  est,  a  Deo  inspiratus,  Seraphici  Ordinis  nostri  habitum  in  Provincia 
Recoll.  Saxonia  S.  Crucis  19  Dec.  1868  assunisit.  Facta  professione,  aliquamdiu 
iuniores  fratres  litteras  humaniores  docuit.  Ab  anno  1875,  cum  Fratres  in  Borussia 
c  Conventibus  eiicerentur,  sociis  P.  Fidelis  a  Fanna  b.  m.  adiunctus  est.  Comes  et 
amanucnsis  eiusdem  in  lustrandis  bibliothecis  et  conferendis  cum  originali  co- 
dicibus  in  Germania,  Gallia  et  Anglia  diligenter  et  accurate  laboravit.  A  Mini- 
stro  Generali  Ordinis  an.  1879  vocatus  in  Collegium  S.  Bonaventurae  ad  Claras 
Aquas,  per  duodecim  annos  communibus  nostris  laboribus  strenuus  coUaborator 
assistebat,  licet  infirma  valetudine  plerumque  niale  affectus.  Cum  die  24  Sept* 
1891  in  Capitulo  suae  Provinciae  electus  esset  Custos,  cum  nostro  et  suo  dolore 
communibus  nostris- laboribus  debuit  renuntiare;  nec  niulto  post  ingravescente 
stomachi  inorbo  lente  consumtus,  pie  ac  placide  in  Domino  obdormivit. 

Religiosus  fuit  exemplaris:  vitam  ducebat  humilem  et  mundo  absconditam, 
Deo  devotam,  solitudini  ct  studiis  deditam,  proximis  officiosam,  omnibus  caram. 
TJltra  corporis  vires  incumbebat  laboribus  litterariis.  Horis  subsecivis  plura  opu- 
scula  ascetica  vel  composuit,  vel  in  linguam  germanicam  vertit  et,  tacito  ple- 
rumque  suo  nominc,  prelo  tradidit;  alia  quaedam  reliquit  manuscripta.  E.  I.  P. 


la  CoUegio  S.  Bonaventurae 
ad  Claras  Aquas  3  Decembris  1892, 


P.  P.  EDITOEES. 


PROLEGOMENA 


IN  SEXTUM  TOMUM. 


Rationem  reddituri  de  operibus  S.  Bonaventurae  ad  sa- 
crae  Scripturae  scientiam  spectantibus,  quorum  editionem  novis 
studiis  purgatam  hoc  sexlo  nostrae  editionis  volumine  incepi- 
mus,  opportunum  esse  putamus  primo  tractare  de  libris  eidem 
falso  attributis,  deinde  de  genuinis,  quae  in  eodem  sexto  volu- 
mine  continentur. 

CAP.  I. 

De  spuriis  libris  exegeticis  sub  nomine 
S.  Bonaventurae  prelo  datis. 

§  1.  Opeia  ezegetica  in  editionibus  praecedentibus  Bona- 
venturae  attributa  bieviter  enumerantur.  —  In  editione  ope- 
rum  S.  Bonaventurae  Vaticana  aliisque  subsequentibus  haec 
inveniuntur  (cfr.  editio  nostra  tom.  I.  Praefatio  generalis 
pag.  Xlll  seqq.):  1.  Principium  s.  Scripturae.  —  2.  Expositio 
in  Psalterium.  —  3,  Expositio  in  Psalmum  118.  —  4.  Exposi- 
tio  in  Ecclesiasten.  —  5.  Expositio  in  Sapientiam.  —  6.  Expo- 
sitio  in  Lamenlationes  leremiae.  —  7.  Expositio  in  cap.  VI. 
S.  Matthaei,  —  8.  Expositio  in  Evangelium  loannis.  —  9.  Col- 
lationes  in  loannem. 

Opera  n.  8.  et  9.  relata  alia  sunt  ab  operibus  eiusdem  in- 
scriptionis,  quae  in  hoc  tomo  nostro  publicata  sunt.  Praeter- 
misimus  opusculum  Illuminationes  Ecclesiae  sive  Expositio  in 
Ilexaemeron  in  nostro  quinto  tomo  iam  impressum ,  quia ,  ut 
cuique  palet,  nullatenus  est  opus  exegeticum. 

Praedictis  addita  sunt  in  Supplemento  P.  Benedicti  Bonelli 
(Tridenti  1772):  10.  Tractatus  in  Psalmum  45:  Vacate  et  vi- 
dete.  —  11.  Expositio  in  Canticum  Canticorum,  —  12.  Tractatus 
in  c.  1.  Ezechielis:  Cum  essem  in  medio  captivorum.  —  13,  Tra- 
ctatus  in  c.  10.  Ezechielis:  Ingredere  tn  medio  rotarum.  — 
U.  Commentarius  in  Evangelium  S.  loannis  (infra  impressus). 
—  1o.  Commentarius  in  Apocalypsim.  —  16.  Commentariolus 
in  c.  4,  8.  Apoc:  Quatuor  animalia.  —  17.  Item  in  c.  5,  1. 
Apoc:  Vidi  in  dextera  sedentis. 

His  praemissis,  facienda.  est  discussio  de  singulis  operibus, 
quae  certis  argumentis  probari  possunt  esse  supposititia. 
S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


§  2.  De  opnsculo;  Friueipium  sacrae  Scripturae* 

Incipit:  Ostendit  miki  Dominus  fluvium  aquae  vivae.  De- 
sinit:  et  amahilius  veteri  testamento.  —  Editura  est  primo  in 
collectione  opusculorum  Argentinae  4495,  deinde  receptum  in 
Vaticanam  et  posteriores  editiones.  Ut  supposititium  notatur  a 
Casimiro  Oudino  (Commentar.  de  Scriptoribus  ecclesiast.  tom.  III. 
Dissert.  de  operibus  S.  Bonav.  c.  8.  pag.  392,  ed.  Lipsiae  1722), 
ab  editoribus  Venetis  (lom.  I,  de  Vita  et  scriptis  pag.  104)  et 
ab  Hyacintho  Sbaralea  (Supplem.  ad  Scriptores  Ord.  Min.  pag. 
156  a);  sed  Benedictus  Bonelli  (Prodromus  ad  opera  omnia 
S.  Bonav.,  Bassani,  1767,  col.  622)  hoc  opusculum  Bonaven- 
turae  vindicare  nititur,  sed  frustra.  —  Quid  nomine  Prtnci" 
pium  sacrae  Scripturae  medio  aevo  intelligerelur,  notatur  in- 
fra  (§  8.). 

Audiamus  igitur  de  hoc  tractatu  Hyacinthum  Sbaraleara  : 
«  Removendum  aio  ab  operibus  seraphici  Doctoris  et  alio  able- 
gandum,  eo  quod  stilus  huius  opusculi  omnino  diversus  est  a 
stilo  Bonavenlurae :  nihil  in  eo  grave ,  sed  abiectum ;  nihil  ere- 
ctum,  sed  humile;  phrasis  inculta  et  sordida  ac  superlativis  ad 
nauseara  redundans,  ut  est  apud  Petrum  loannis  Olivi;  voces 
Latinae  insuetae  ac  frequentissimae ,  quae  produnt  auctorem 
saeculi  XIV,  qui  prologum  expositioni  sacrae  Scripturae  con- 
fecit».  —  Hanc  opinionem  approbandam  esse  censemus,  quiiT 
tamen  negemus,  haberi  in  opusculo  illo  sententias  minime  sper- 
nendas,  praesertim  quae  depromptae  sunt  ex  libris  S.  Bona- 
venturae. 

Argumenla  igitur  a  Benedicto  Bonelli  pro  sua  opinione  al- 
lata  minime  persuadent,  et  alia  multa  in  favorem  contrario- 
rum  mililant.  Primo  Bonelli  dicit,  ipsos  adversarios  confjleri, 
eundem  huius  opusculi  auctorem  esse  ac  Collationum  in  He- 
xaemeron, ;  sed  has  Collationes  esse  certo  Bonaventurianas, 
licet  adversarii  eas  ut  spurias  reiiciant:  ergo.  ^  Quod  idem 
utriusque  operis  sitauctor,  dicunt  quidem  Oudinuset  qui  eum 
quasi  semper  et  caece  sequuntur,  editores  Veneti,  non  autem 
Sbaralea;  isti  autem  nullum  argumentum  afferunt,  nisi  «  quia 
aequalis  locutio  vitiosa  suadet,  idque  confirmat  levis  rerum 
coraparatio  ]> .  Etiara  Bonelli  scribit:  «Certe  stilus  haud  absi- 
milis  est;  itidem  in  utroque  fit  distinctio  Verbiincreati,  Verbi 

I 


II 


PROLEGOMENA  C.  I, 


incarmti,  Verhi  inspb^aUr».  Porro  plura  alia  afifertad  proban- 
dum,  quod  variae  sententiae  istius  Princtpii  etiam  in  genuinis 
S.  Bonaventurae  scriptis  inveniuntur;  ostendit  etiam ,  quod  saepe 
iidem  Ss.  Patres  cilantur ,  qui  seraphico  Doctori  sunt  familiares. 

Ad  haec  respondemus:  Tenendum  est,  Collationes  in  He- 
xaemeron  esse  genuinum  S.  Bonaventurae  opus,  non  tamen  ab 
ipso  scriptum,  sed  ab  aliis  reportatum  et  foedisslme  in  anti- 
quis  editionibus  deformatum  (cfr.  tom.  V.  Prolegom.  c.  VI. 
pag.  XXXVI).  Unde  veuia  danda  est  viris  doctis,  qui  tale  opus 
pulaverunt  esse  spurium.  Sed  confra  utramque  opinionem  nega- 
mus,  talem  inter  haec  duo  opuscula  e$se  similitudinem ,  ut  ex 
ea  concludi  possit,  sive  utrumque  esse  spurium,  sive  primum 
illud  esse  genuinum.  Quamquam  quodlibet  opus  non  scriptum 
ab  auctore,  sed  ex  eius  ore  ab  aliis  exceptum  ordinarie  non 
praestat  aptam  regulam  pro  iudicando  vero  alicuius  auctoris 
stilo;  nihilominus  minime  dubitamusj  quin  qui  attenle  nostrum 
CoIIationum  praedictarum  textum  quoad  stilum  conferat  cum 
altero  opusculo  persuasum  sibi  habeat,  stilum  in  utroque  esse 
valde  divcrsum.  Quod  autem  prorsus  absimilis  sit  ab  illo  stilo, 
qui  in  libris  a  S.  Bonaventura  scriptis  invenitur,  manifestum 
est  et  propugnatur  a  tribus  censoribus,  qui  istud  de  quo  lo- 
quimur  opusculum  spurium  esse  profllentur. 

Nec  obstat,  quod  certi  modi  loquendi  et  non  paucae  sen- 
tentiae  in  illo  opusculo  inveniuntur,  qui  S,  Bonaventurae  sunt 
familiares.  Goncedenda  enim  est  veritas  facti,  sed  neganda  est 
conclnsio,  scilicet  quod  inde  semper  sequatur,  eundem  debuisse 
esse  diversorum  operum  auctorem.  Molestum  est  nobis,  toties 
nos  esse  coactos,  ut  egregio  et  diligentissimo  investigatori 
operum  S.  Bonaventurae,  Benedicto  Bonelli,  quoad  hanc  suam 
conclusionem  adversemur.  Improbo  sane  labore  ille  in  suis 
animadversionibus  et  praecipue  in  notis  ad  calcem  spuriorum 
librorum  positis  quaesivit  et  notavit  ex  libris ,  quos  putavit  esse 
Bona venturae ,  plurimos  locos  similes  dictis  illius  auctoris,  quem 
prae  manibus  habuit.  Dolendum  tamen,  quod  frequentissime 
citet  opera  eiusdem  non  genuina. 

Sed  vir  doctus  non  satis  attendit  ad  morem  scriptorum 
medii  aevi ,  qui  maiori  quam  nunc  fieri  potest  libertate  aliorum 
dicta  in  proprium  usum  adhibebant;  quod  prae  ceteris  disci- 
puli  duorum  praestantissimorum  doctorum,Ss.  Thomae  et  Bo- 
naventurae,  facere  consueverunt.  Ut  de  huius  tantum  discipulis 
loquamur,  ipse  Matthaeus  ab  Aquasparta,  inter  praestantiores 
suae  aetatis  doctores  censendus,  Minister  Generalis  et  postea 
Cardinalis,  passim  exscripsit  multa  ex  libris  Bonaventurae.  Exem- 
plum  videbit  qui  comparaverit  quaestionem  ipsius  disputatam 
a  nobis  editam  in  opusculo  De  Humanae  Cognitionis  ratione 
(pag.  87)  cum  alia  Bonaventuriana  (ibid.  pag.  49)  et  cum  Jti- 
nerario  mentis  uv  Deim,  —  Idem  dicendum  esl  de  famoso 
Fr.  Ubertino  a  Casali,  qui  in  suo  libro  Arbor  vitae  crucifixae 
fere  totum  opusculum  Bonaventurianum  Lignum  vitae  exscripsit, 
cui  plurima  de  suo  addidit.  —  Praecipue  hoc  observari  potest 
in  scriptis  Petri  loannis  Olivi;  id  quod  occasionem  dedit,  ut 
P.  Bonelli  non  pauca  eiusdem  opera  seraphico  Doctori  attribue- 
rit.  llle  enim  in  tot  operibus  suis  non  tantum  utitur  doctrina 
seraphici  Doctoris,  sed  etiam  verba  et  phrases  eiusdem  adhibet, 
ita  tamen,  ut  multa  de  suis  addat,  alia  immutet  et  ultra  iu- 
stam  mensuram  augeat  et  exaggeret.  Hinc  qui  subtilius  non  tan- 
tum  quasdam  partes,  sed  integrum  scriptum  huius  auctoris 
scrutatur,  alium  a  Bonaventura  spiritum  ac  stilum  plerumque 
deprehendere  poterit. 


Ut  autem  redeamus  ad  opusculum  Principium  etc.,  negari 
non  potest,  multas  sententiaset  loquendi  modos  convenire  cum 
Bonaventurianis.  Nam  praeter  ea  quae  allegat  Bonelli,  omnia, 
quae  de  scientiarum  et  sacrae  Scripturae  divisione  in  medium 
proferuntur,  et  praecipue  totum  illud,  quod  dicit  (ed.  Vat.  pag. 
7  a)  de  Christo  ut  medio  septemplici,  sumta  sunt  ex  CoIIatio- 
nibus  in  Hexaemeron  (collat.  I.  n.  11.  seqq.).  Obiter  nolamus, 
etiam  Petrum  loannis  Olivi  in  Tractatu  super  c.  1.  Ezecliielis 
(Supplement.  Bonelli  I.  col.  285  §  5.  seqq.)  eandem  de  hoc 
medio  septemplici  sententiam  proferre,  sed  diffusius  explicare 
et  alio  modo  applicare  quam  auctor  Principii  s,  Scripturae. 

Alienum  esse  hoc  opusculum  ab  ingenio  et  spiritu  S.  Bo- 
naventurae,  praeter  stili  dissimilitudinem  suadet  etiam  quidam 
discretionis  defectus  et  in  sententiis  proferendis  verborum  ex- 
cessus.  Hoc  observari  licet,  etiam  ubi  ipsa  doctrina  deprompfa 
est  ex  operibus  S.  Bonaventurae.  Exempli  causa  ponimus  ea 
quae  de  scientia  philosophica  dicuntur  (ed.  Vat.  pag.  4  b): 
«  Tertia  vero  rhetorica  (scientia)  cum  buccis  tumentibus  plus 
est  inflatrix  intellectuum  quam  illuminatrix ».  «  Scientia  meta- 
physica  cum  consideratione  quidditatum  nudissimarum  et  ab- 
stractissimarum  ac  per  hoc  insipidissimarum  nullum  saporem 
dat  affectui.  Scientia  vero  mathematica  cum  consideratione  ma- 
gnitudinum,  quae  abstrahunt  a  materia  et  a  motu,  nec  sensum 
devotionis  nec  modum  bonae  operationis  dat  affectui.  Scienlia 
vcro  naturalis,  quae  motum  concernit  etmateriam,  et  sua  ob- 
scuritale  obfuscat  intellectum  et  propter  dubietatem  causarum 
naturalium  pene  in  omnibus  naturaiibus  contristat  affectum. 
Unde  et  Aristoteles  harum  scientiarum  vel  invenlor  vel  profes- 
sor  praecipuus,  propter  latentiam  causae  fluxus  et  refluxus 
maris  in  profundum  maris,  ut  de  eo  legimus,  se  submersit». 

—  Haec  si  conferantur  cum  iis  quae  S.  Bonav.  in  Hexaemeron 
(collat.  IV- VII,  licet  ibi  data  opera  insufflcientiam  sclentiarum 
profanarum  demonstrare  intendat)  moderate  ac  sapienter  do- 
cuit,  satis  apparet,  talem  in  loquendo  excessum  non  con- 
gruere  indoli  seraphici  Doctoris,  sed  potius  spiritui  Petri  loan- 
nis  Olivi,  qui  similia  de  scientiis  philosophicis  proferre   solet. 

—  Argumenta  igitur  interm,  quae  Bonelli  in  favorem  suae 
asserlionis  profert,  minime  convincunt,  immo  polius  contra- 
rium  insinuant, 

Secundo ,  idem  dicendum  est  de  ratione  a  testimoniis  de  au- 
ctore  libri  sumla.  P.  Bonelli  nullum  huius  opusculi  codicem  ma- 
nuscriptum  novit ;  nec  P.  Fidelis  a  Fanna  b.  m.,  diligentissimus 
tot  bibliothecarum  investigator,  ullum  manuscriplum  invenit, 
sed  Bruxellis  tantum  quoddam  apographum  saeculi  XVI.  ex 
editione  Vaticana  transcriptum.  —  Teste  P.  Bonelli  prima  hu- 
ius  opusculi  edilio  est  Argentinensis  an.  1495,  quam  secuta 
est  Veneta  an.  1 564 ,  et  deinde  Vaticana  cum  aliis.  Sed  aucto- 
ritatem  primae  editionis  solam  nullius  fere  esse  momenti,  iam 
monstravimus  in  Prolegomenis  ad  lom.  V.  c.  11.  pag.  LII 
n.  5.  Sufficiat  hic  repetere,  lianc  praecipue  editionem  causam 
fuisse,  quod  tot  opera  spuria  in  subsequenlibus  editionibus 
sint  S.  Bonaventurae  attributa.  Ipsa  enim  praecedentibus  editio- 
nibus  addidit  48  nova  opuscula,  quorum  plus  quam  viginti 
certo  sunl  spuria.  Accedit,  quod  omnino  tacetur  et  ignotum 
est,  tiim  quis  collegerit  et  edendam  curaverit  hanc  editionem, 
tum  unde  et  quu  auctoritate  tot  nova  opuscula  addita  sint. 

Praeter  huius  editionis  auctorilalem  complures  testes,  sed 
recentiores  a  P.  Bonelli  (loc.  cit.)  afferuntur ,  scil.  «  Franciscus 
Samson,  Octavianus  de  Martinis,  Alexander  Ariostus,  Marianus 


PROLEGOMENA  C.  I. 


III 


Florentinus,  loannes   Trithemius,   lacobus  Forestus,  Albertus 

Castellanus,  Gulielmus  Eisengrenius,    Sixtus  Senensis  et  alii » 

(cfr.  Prolegom.  ad  V.  tom.  c.  1 2.).  Sed  in  his  allegandis  Bonelli 

parum  feliciter  procedit.  Primo  enim  auctores  illi,  qui  sunt  sae- 

culi  XVI,  post  editionem  Argentinensem  an.  4495  scripserunt, 

ut  Marianus  Florentinus,  lacob  Forestus,  Albertus  Castellanus 

et  alii,  qui  hos  sequuntur;  et  hi,  ut  fit,  data  opera  de  ve- 

ritate   non   inquisierunt,   sed    fldem  praestiterunt   eidem   edi- 

tioni  et  per  eam   decepti  sunt.  —  Quoad  eos  vero,  qui  sunt 

saeculi  XV,   observandum  est,  quod  non  referunt  proprium 

titulum  opusculi,  de  quo  tractamus,  sed  aliam  inscriptionem , 

quam  Bonelli  sine  ratione   in   suo  sensu  interpretatur.  Primus 

igitur  testis,  Franciscus  Samson   (Prodrom.  col   236)   habet: 

«Item,  Compendium  veritatis  sacrae   Scripturae »;   ad   quae 

verba  P.  Bonelli  in  adiecta  nota  dicit:  «  Ab  auctore  vocatur 

Principium,  in  editione  autem  Veneta  \6Qi  Isagoge  m  sacram 

Scripturam».  —  Sed  haec  assertio  potius  neganda  est,  cum 

exstet  aliud  opusculnm,  quod   proprio  suo  nomine  inscribitur 

Compendium  Scripturanm.  Audiamus  doctissimum  Sbaraleam 

(Supplem.  pag.  164  a  sub  n.  80.),  qui,  loquens  de  operibus 

Bonaventurae  nondum  inventis ,  ait :  «  Compendium  Scriptura- 

rum.  Incipit:  Mundus  fit  in  principio;  versu  iambico  dimetro, 

ut  habel  Sixtus  Senensis   lib.  IV;  quod  Oclavianus  Martini  et 

Marianus   vocant    Gompendium   veritatis  s.   Scripturae,   sed 

Compendium  Scripturarum  appellat  Trithemius »  etc.  —  Quoad 

illum  indiculum,  quem  Franciscus  Samson,  Minister  Generalis 

Ord.  Min.  (ab  an.  4475)  pro  petenda  S.  Bonaventurae  canoni- 

zatione  Sedi  apostolicae  exhibuit,  etiam   aliam  suppositionem 

contra  hypothesim  Benedicti   Bonelli  afferre  possumus.  Mirum 

enim  est,  quod  in  dicto   catalogo  nuUa  fit  mentio  libri  Brevi- 

loquium  inter  omnia  opera  Bonaventurae  celeberrimi  et  ubique 

noti.  Constat  autem,  in  non  paucis  codicibus  hoc  mirum  opu- 

sculum,  etiam  suppresso  nomine  Breviloquii,  inscribi  titulo 

Compendii,  vel  Compendii  sacrae  Scripturae,  vel  Compendii 

vitae  aeterme,  vel  etiam  Summae  (vide  tom.  V.  Prolegomena 

c.  3.  pag.  XIX  seqq.  codices  n.  45.  59.  6.3.  66.  68.  83.  86.  103. 

106. 134. 137.  relatos).  In  aliis  plurimis  titulo^rm/o^wiVadditur: 

de  intelligentia  s^  Scripturae.  Eliam  supposito,  quod  illud  Sba- 

raleae  Compendium  Scripturarum  non  exstaret,  tamen  dubium 

remaneret,  an  in  praedicto  indiculo  insinuatum  sit  illud  Princi- 

pium ,  vel  potius  hoc  Breviloquium,  Et  quoad  posteriores  indiculos 

allegatos,  qui  etiam  Breviloquium  recensent,  dici  posset,  ipsos 

transcripsisse  quae  de  hoc  (7ompe««?2ohabentexcataIogoSamsonis. 

Valde  igitur  dubium  est,  utrum  unus  inveniatur  testis,  qui 

ante  editionem  Argentinensem  hoc  Principium  Bonaventurae  tri- 

buerit.  Cum  igitur  nec  indoles  huius   scripti  nec  testes  idonei 

opinionem  Benedicti  Bonelli  fulciant,  hoc  opusculum  e  catalogo 

operum  S.  Bonaventurae  expungendum  esse  censemus.  —  Quod 

autem  Petrus  loan.  Olivi  sit  eiusdem  auctor,  in  medio  relinqui- 

mus.  Argumenta  quaedam  intrinseca  hoc  suadere  possent,  sed 

non  habemus  pro  hoc  certam  teslium  auctoritatem,  nec   illud 

invenimus  notatum  in  erudita  et  quam  maxime  accurata  disser- 

tatione,  quam  de  vita  et  scriptis  dicti  Petri  loan.  Olivi  luculenter 

scripsit  cl.  P.  Franciscus  Ehrle  S.  I.  (Archiv  fiir  Litteratur  und 

Kirchengeschichte,  Bd.  III.  pag.  409-623).  Sed  haec  omissio 

quaestionem  non  dirimit ;  mira  est  enim  multitudo  scriptorum 

praedicti  Olivi,  et  in  catalogis  a  Rev.  P.  Ehrle  prirao  publicatis 

interdum  legitur :  «  et  multa  alia  in  eodem  volumine  »  (cfr.  ibi 

pag.  460  seqq.),  quin  singulorum  tituli  dentur. 


§  3.  De  Expositione  in  Psalteriam. 

Incipit :  Quisquis  ad  divinae  pagtnae  lectionem  erudiendus 
accedat.  —  Primo  impressus  est  hic  liber  in  editione  Vaticana 
(tom.  I.  pag.  76-162).  Ex  praefixa  editorum  observatione  haec 
transcribimus :  «  Cuius  porro  Expositionis  exemplar  vetus,  manu 
exaratum  tanquam  praeclarum  munus  Sixto  quinto,  Pontifici 
Maximo,  ex  Hetruria  allatum  in  typographia  Vaticana  ab  eo  in- 
stituta...  placuit  una  cum  ceteris  illius  lucubrationibus  recte.or- 
dineque  imprimi  atque  inde  emitti  ad  catholicae  Ecclesiae  usum. 
Est  porro  Expositionis  huius  liber  sane  eiusmodi ,  qualem  illius 
auctorem  S.  Bonaventuram,  doctorem  et  seraphicum  et  sapien- 
tem  devotumque,  agnoscunt  atque  adeo  profitentur  gra\issimi 
viri,  qui  bene  sentiunt  illiusque  operum  usu  litterate  periti 
sunt  3P  etc.  Sequitur  pag.  77  Summa  totius  expositionis  et  deinde 
praefatio  auctoris  et  ipsa  Expositio,  Hoc  scriptum  dein  locum 
habuit  in  omnibus  quae  subsecutae  sunt  operum  omnium  S.  Bo- 
naventurae  editionibus. 

Soli  editores  Veneli  Iianc  Expositionem  spuriam  esse  cen- 
suerunt,  recte  in  hac  re  iudicantes;  dum  Oudinus,  Sbaralea  et 
Bonelli  eam  minime  in  dubium  revocandam  esse  contendunt. 
Attamen  argumenta  V^enetorum  levissima  erant,  quae  et  Sba- 
ralea  et  difiusius  Bonelli  (Prodr.  coi.  630)  facile  diluere  potue- 
runt.  Bonelii  autem,  ut  hoc  opus  seraphico  Doctori  vindicet, 
quasdam  affert  rationes ,  quae  relatae  sunt  etiam  in  libro  Pi  Fide- 
lis  a  Fanna  Ratio  novae  collectionis  etc. ,  pag.  1 80  seqq.  —  Sed 
idem  P.  Fidelis  non  tanlum  peremptorie  demonstravit ,  opus  hoc 
non  esse  S.  Bonaventurae,  sed  etiam  verum  eius  auctorem  pri- 
mus  detexit.  En  verba  ipsius  ex  citato  opusculo  (pag.  182) 
transcripta:  «  Verumenim  vero,  his  non  obstantibus,  res  modo 
a  nobis  non  in  dubium  vocatur,  sed  penitus  conficitur  contra 
ipsum  P.  Bonelli,  Sbaraleam,  Casimirum  Oudinum,  Romanos 
editores,  et  quotquot  praedictum  opus  sive  dubie,  sive  certo 
S.  Bonaventurae  adscripserunt.  Igitur  ad  S.  Bonaventuram  illud 
nullatenus  spectare  dicimus.  Testes  adduco  codices  plures  [etiam 
ante  Bonaventuram  scriptos]  qui  opus  Doctori  nostro  perpetuo 
auferunt  et  Michaeli  Meldensi,  archiepiscopo  Senonensi,  vere 
et  certissime  reslituimt.  li  porro  codices  a  me  inspecti  et  re- 
censiti  sunt : 

1.  Oxonii  in  CoIIegio  Novo,  codex  36,  in  folio,  membra- 
naceus,  foliorum  113,  saeculi  XIV,  olim  Willelmi  Malton,  postea 
Willelmi  Ware,  CoIIegii  Novi  sociorum.  Incipit  folio  secundo, 
absque  titulo  et  nomine  auctoris:  Quisquis  addivinae  paginae 
lectionem  et^udiendus  accedit.  Sed  fol.  4,  in  superiori  margine, 
grandioribus  litteris  et  coloratis  legitur:  Incipiunt  distinctiones 
magistri  Michaelis  Meldensis  super  Psalterium,  Ipsa  vero  Ex- 
positio  exorditur:  Beatus  vir,  qui  non  abiit  Homo,  quando  per 
contemplationem  Deo  adkaeret,  in  patiHa  manet ,  et  quando  co- 
gitationem  suam  ad  terrena  flectit,  a  patria  in  exilium  vadit. 
Pluribus  in  locis  detruncata  et  brevior  quam  edita  sub  nomine 
S.  Bonaventurae  apparet,  sed  cum  ea  omnino  convenit  et  plu- 
rimas  habet  variantes  lectiones.  Desinit  fol.  112:  finis  omnia 
concludit,  omnia  locat,  omnia  perficit.  Sola  enim  pei'sevef*an- 
tia  accipit  bravium.  Dein  a  prima  manu : 

Doctor  Meldensis,  Michael  Praesul  Senonensis, 
Hic  bene  Psalmorum  polixena  verba  locavit. 

2.  Londini  in  Musaeo  Britannico,  mss,  cod.  regiae  collectio- 
nis,  signatus  III.  A.  6,  membran.  in  i^,  folior.  106,  binis  co- 
lumnis  saeculo  XIII  ineunte  exaratus.  Folio  primo  recto,  col.  1, 


IV 


PROLEGOMENA  C.  L 


in  superiori  margine,  litleris  coloratis:  Inctpittnt  disHnctiones 
Magistri  Mchaelis  Meldensis  super  Psalterium,  Praefatio  inci- 
pit:  Quisquis  ad  divinae  paginae  lectionem  erudiendus  accedit. 
Primi  Psalmi  expositio:  Beatus  vir,  qui  non  abiit  Homo,  quando 
cogniiionem  suam  ad  terrena  fiectit,  a  patria  in  exilium  ra- 
dit  Desinit  fol.  106,  col.  2  circa  finem:  finis  omnia  concludit, 
omnia  locat,  omnia  perficU.  Sola  enim  perseverantia  accipit 
bravium,  Dein,  primo  viridibus  ac  postea  rubris  Utteris,  haec 
habentur : 

Doctor  Meldensis,  Michael  Praesul  Senonensis, 
Hic  bene  Psalmorum  polixena  verba  locavit. 

3.  Pansiis  in  bibliotheca,  quae  modo  Nationalis,  olim  Re- 
gia  audiebat,  mss.  cod.  latin.  collectionis  regiae  446,  olim  GoN 
bertinus  216,  membranac,  in  4^  saeculi  XIII  ineuntis  miscella- 
nea.  Fol.  81.  recto,  col.  'I,  in  miiio  */ Quisquis  ad  divinae  pa- 
ginae  lectionem,  PsaJmus  primus:  Beatus  vir,  qui  non  abiit. 
Ilomo,  quando  cogitationem  suam  ad  terrena  flectit.  Desinit  fol. 

( j  32.  verso,  sequentibus :  finis  omnia  concludit,  omnia  locat, 
omnia  perficit.  Sola  enim  perseverantia  accipit  bravium,  Dein, 
post  spalium  vacuum  unius  lineae,  ab  eadem  manu:  Finis  di- 
stinctionum  post  Meldensem  collectarum.  Amen, 

4.  Ibidem,  mss.  latin.  1 4424 ,  olim  Victorinus,  saeculo  xiii 
ineunle  vel  circiter  exaratus,  folior.  180  miscellanea,  Fol.  49. 
recto,  col  ! :  Quisquis  ad  divinae  paginae  lectionem.  Psalmus: 
Beatus  vir,  Homo,  quando  cogitationem  suam  ad  terrena  flectit. 
Desinit  fol.  98.  recto,  col.  2  in  medio:  finis  omnia  concludit, 
omnia  locat,  omnia  perficit  Sola  enim  perseverantia  accipit 
hravium»  Dein,  eodem  quo  reliquum  operis  charactere,  legitur : 
Finis  disUnctionum  post  Meldensem  collectarum, 

5.  Jbidem,  cod.  latin.  ad  Regiam  spectans  collectionem  sub 
numero  441,  olim  DD.  de  Bethune,  membr.,  in  4*,  folior.  118^ 
Fol.  5.  recto,  rubris  litteris:  Notulae  super  Psaimos.  Quae  sit 
materia  divinae  leciionis,  Nigris  vero  praefatio  incipit:  Quis 
quis  ad  divinae  paginae  lectionem,  Psalmus  primus:  Beaius 
vir..,  Homo,  quando  cogitationem  suam  ad  terrena  ftectit.  Aii- 
ctoris  nomine  destituitur ,  sed  convenit  cum  impressa  sub  S.  Bo- 
navenlurae  iiomine  Psalmorum  Expositione,  Et  cum  praeceden- 
tibus  manuscriptis  codex  iste  antiquior  sit,  utpote  cuius  aetas 
intra  finem  saeculi  xii  et  initium  xiii  statuenda  videatur ,  maio- 
rem  quam  ceteri  fidem  facit,  Bonaventurae  abiudicandam  esse 
hanc  Psalmorum  Expositionem. 

6.  Ibidem,  in  bibliotheca  Mazarinea,  mss.  cod.  681,  mem- 
branaceus,  in  4^,  a  diversis  manibus  exaralus.  Fol.  129  recto, 
col.  1 :  Quisquis  ad  divinae  paginae  lecHonem.  —  Beatus  vir, 
qui....  Eomo,  quando  cogitationem  suam  ad  terrena  flectit. 
Desinit,  fol.  222.  verso:  finis  omnia  concludit,  omnia  locat, 
omnia  perficit.  Sola  perseverantia  accipit  bravium.  Finis  distin- 
ctionum  posi  Meldensem  collectarum,  Huius  expositionis  scri- 
ptura  est  saeculi  xin,  sed  eius  quaedam  pars  saecuH  xii  exe- 
untJs. 

Alios  habeo  codices  pro  Meldensi ,  alibi  recensendos ,  nullum 
pro  Bonaventura.  Sed  relati  sufflciunt  ad  probandum,  archie- 
piscopiun  Senonensem,Michaelisnominevocatum,  auctorem  esse 
praedictarum  distinctionum  ex  ipsius  ore  dicentis  collectarum, 
nullatenus  vero  Bonaventuram. 

De  praefato  Michaele,  qui  Meldensis  appellatur,  quia  Melden- 
sis  Ecclesia0  decanus  fuit,  sed  verius  e  Gorbolio  dicendus,  Gallia 
Christiana,  tom.  8,  col.  1665,  edit.  Paris.  an.  1744,  Decanos 


Ecclesiae  Meldensis  recensens,  haec  habet:  «  Michael  I.  de  Cor- 
bolio,  frater  Reginaldi  de  Gorbobo,  Episcopi  Parisiensis,  ex  ca- 
nonico  et  cancellario  Ecclesiae  Parisiensis  factus  Decanus  Mel- 
densis,  bullam  protectionis  ab  Alexandro  III  obtinuit,  in  qua  ius 
eligendi  decani  capitulo  conflrmalur.  Testis  occurrit,  an.  1169, 
in  literis  Stephani  episcopi,  medietatem  decimae  de  Quinciaco 
pro  anniversario  suo  largientis.  Subscripsit  an.  11S4  fundationi 
Guliaci.  Arbiter  electus  est  cum  Petro  Gantore  Parisiensi  inter 
archidiaconum  Soliacensem  in  Ecclesia  Aurelianensi  et  capitu- 
lum  Jargogilense  motae  Utis,  quam  Hugo  decanus  Aurelianen- 
sis  linivit  an.  1185.  Fuit  et  decanus  Laudunensis  et  Parisien- 
sis;  denique  electus  in  Patriarcham  Ierosolymitanum,antequam 
illuc  iter  arriperet,  factus  est  Senonensis  archiepiscopus.  Obitus 
ejus  notatur  in  Necrologio  Meldensi  ad  diem  primam  decembris  » . 

Tomo  autem  12,  col.  55  et  56  eiusdem  GaUiae  Christia-r 
nae  traditur,  praedictum  Michaelem,  archiepiscopum  Senonen- 
sem  anno  1194  creatum,  obiisse  an.  1199. 

Subiungimus  supra  positis  codicibus  alios  ab  eodem  P.  Fi- 
dele  notatos: 

7.  Grascii  in  Styria,  bibliotheca  Universitatis,  cod.  1049. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunl.  Commentarius  in  Psalmos  va- 
cat  titulo  et  nomine  auctoris;  extremitati  additurtantum:  Fte. 

8.  Hispali  in  Hispania,  bibliotheca  Columbina,  cod.  B.B. 
Tab.  1 45,  num.  1 6.  chart.  in  fol.  parvo  saec.  XV.  In  superiore 
margine  fol.  1 .  r.  est  titulus :  Super  Psalmos  singulos  incipiunt 
notule.  Deinde:  Exceiptiones  Demeldensis,  et  etiam  in  fine: 
EooplicMnt  Excerptiones  Demeldensis,- " 

9.  Lauduni  in  Gallia,  cod.  15.3.  (olim  N.  Dame  deLaon  1 88.) 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  circa  medietatem.  Esi  iiiuUis:  Distin- 
ctiones  post  Michaelem,  tunc  Meldensem  Decanum,  post  Seno- 
nensem  Archiepiscopum.  Eadem  fere  verba  replicantur  in  fine. 

10.  Ibidem,  cod.  32.  bis,  membr.  in  4.  saec.  XIIL  ante 
medietatem.  Incipit  et  deslnit  ut  editi;  additur  in  fine:  Finis 
Distinctionum  post  Meldensem  collectarum. 

11.  Matriii,  bibllotheca  Universitatis,  seu  del  Noviziado, 
cod.  118.  6.  membr.  in  4.  saec.  XIII.  ineunt.  Fol.  1.  v.  scriptor 
saec.  XIV.  haec  notavit :  Annus  iaca^^iationis  Xti  fuit  M.^  CC^ 
LXIX.^  tempore*  quo  fuii  curia  apud  Toletum,  ei  fuitfactum 
matrimonium  Domini  Ferrandi  Infantis  Castelle  et  filie  Regis 
Francie,  Era  if.*  CCC.  VIL  Commentarius  in  Psalmos  incipit 
fol.  5.  r.  col.  1.  et  desinit  fol,  80.  v.  col.  1.  ut  in  edito;  addi- 
tur:  Finis  Distinctionum  posl  Meldensem  collectarum.  Amen. 

12.  Taurini,  bibliotheca  Universitatis,  cod.  D.  V.  14. 
membr.  in  fol.  parvo  saec.  XIII.  ineunt.  Commentarius  incipit 
fol.  1.  r.,  desinit  foL  91.  r.  per  verba:  Finis  Distinciionum , 
sine  nomine  auctoris. 

S  4.  De  Sxpositione  in  Fsalmam  118. 

Incipit:  Atleluia,  laus,  honor.  Beati  immacutati.  Nota: 
S.  Scriptura  dicitur  paradisus. 

Haec  Expositio  valde  diffusa  est.  Edila  est  primo  «  Parisiis 
in  aedibus  Claudii  Ghevallon  1524  in  8.  ad  normam  exempla- 
ris  a  Coenobio  Fratrum  Minorum  Castriradulphi  Parisios  allati  », 
est  recepta  in  Vaticanam  (tom.  L  pag.  1 62-308)  et  alias  sequen- 
tes  coUectiones. 

Oudinus  non  negat,  ipsam  esse  Bonaventurae,  sed  Sbara- 
lea  (loc.  cit.  156  b)  et  editoi-es  Veneti  eam  volunt  esse  spuriam; 
quod  confirmat  Bonelli  (Prodr.  col.  712),  ita  dicens:  «  Nihilo 
tamen  secius  animadvertens  P.  Magister  Sbaralea,  quod  Expo- 
sitio  haec  fusior  stilum  Bonaventurianum  redolere  non  videatur, 


PROLEGOMENA  C.  I. 


quodque,  ubi  auctor  praediclae  Snmrme  Expositionis  in  Psal- 
terium  cap.  8.  vers.  7.  legit :  Sprevisti  omnes  discedentes  a 
indiicis  tiiis,  auclor  ExposiUonis  huius  amplioris  in  eundem 
Psalmum  118.  cap.  8,  vers.  6,  habet  a  iuslitiis  tuis,  intulit 
atque  pronuntiavit ,  hanc  fusiorem  Expositionem  non  esse  san- 
cti  Bonaventurae ,  sed  loannis  Lemovicensis  monachi  Clarae- 
vallensis,  ex  ms.  codice  bibliothecae  S.  Marci  Veneti,  qui  for- 
san  is  est,  qui  tempore  Innocentii  quarti  factus  Minorita,  an. 
1245  erat  eius  Poenilentiarius  ex  actis  Concilii  Lugdunensls,  et 
eius  meminit  Waddingus  ad  an.  1251  num.  68  ». 

Quod  Bonelli  recte  iudicaveril,  certum  est  et  confirmalur 
auctoritate  codicum,  quorum  novem  sunt  anonymi,  duo  (n.  7. 
et  \  2.)  auctorem  nominant  loannem  Lemovicensem ,  monachum 
de  Claravalle,  unus  (n.  10.)  vero  Fr.  Gulielmum  de  Lacea(?), 
quod  legitur  in  fine  opusculi;  quo  tamen  nomine  fortasse  non 
auctor,  sed  scriptor  indicatur.  Non  est  alicuius  momenli,  quod 
manus  recentior  in  principio  inscripsil :  Sancii  Bonaventnre, 

1.  Erlangen  in  Bavaria,  bibliotheca  Universitatis ,  cod.  191. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  exeunt.  Incipit  fol.  1.  r.  col.  1  :  Al- 
leluia,  laus  et  gloria  etc.  Desinit  folio  87.  r.  col.  4 :  Dignetnr 
beatns  et  immaculatus  Dominus  beatis  et  immaculatis  sprritibus 
aggregare»  Amen,  Sequitur  tabula  rerum  alphabelice  disposita. 

2.  Florentiae,  bibliotheca  Mediceo-Laurentiana ,  Plut.  IX. 
dext.  cod.  10.  membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunt.  Commentario 
praemittuntur  haec  verba :  Iste  tiber  fuit  ad  vsum  fratris  The- 
baldi  de  Casa,  quem  vivens  assignavit  ormario  fratrnm  mi- 
nonm  de  Florentia,  anno  Domini  1406,  Desinit  fol.  108.  r. 
col.  1.  Hinc  habetur  index  ut  in  cod.  praec.  sub  hac  rubrica: 
Quicumqne  vuti  invenire  notabilia  prenotata  requirat  in  ta- 
bula  subnotata.  Abominatvs, 

3.  Parisiis,  bibliolheca  Nalionalis  (olim  S.  Victoris),  cod. 
1 4427.  membr.  in  fol.  saec.  XIV.  Scriptor  posterior  praemisit : 
Tractaius  noiabilis  supei*  Beati  immaculati,  Desinit  fol.  1 34.  v. 
Sequitur  tabula  sub  hoc  titulo :  Tabuta  ad  inveniendum  levi- 
ter  quodcumque  notabile  contentum  in  prelibato  opere.  Abo- 
minatus. 

4.  Ibidem,  in  eadem  bibliotheca,  cod.  14869.  membr.  in 
fol.  parvo,  saec.  XIV.  ineuntis.  Incipit  fol.  126,  desinil  fol.  249; 
additur :  Explicit  sitmma  beati  immaculati,  et  sequitur  tabula 
ut  in  praecedente. 

5.  Ibidem,  CoIIectiones  variae,  cod.  16496.  membr.  in  fol 
mlnore  saec.  XIV.  Commentarius  est  valde  abbreviatus  ac  mu 
tilus ;  excnrrit  enim  a  fol.  88.  r.  col.  1 .  ad  fol.  91 .  v.  col.  2.  in  fine 

6.  Sancti  Audomari,  bibliolheca  Civilatis,  cod.  622.  membr 
in  fol.  saec.  XIV.  Tabulae  praemittitur  idem  titulus,  quem  pra 
fert  cod.  supranotatus  sub  n.  2. 

7.  Trecis  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  556.  membr. 
in  fol.  saec.  XIV.  ineuntis.  Codex  est  anonymus,  sicut  sunt  alii 
hucusque  descripti,  sed  recens  compactor  impressit  in  dorso 
voluminis  aureis  litteris :  Opera  loannis  Lemovicensis  Pr,  Cla- 
revallis.  Commentarium  sequitur  tabula ,  quae  desinit  fol.  1 38. 
r.  his  verbis:  In  ista  tabula  collignntur  notabilia  universa, 
quae  diversis  capitulis,  vei^siculis,  articulis  sunt  disposita. 

8.  Ibidem,  cod.  1624.  merabr.  in  fol.  minore  saec.  XIV. 
Complectitur  commentarium  et  tabulam  ut  praecedens  sine  no- 
mine  auctoris. 

9.  Ibidem,  cod.  1534.  membr.  in  foL  paf\'o,  saec.  XIII. 
Commentarius  a  fol.  1.  r.  excurrit  usque  ad  fol.  147.  v.  ut  alii. 
Deinde  subiicitur  tabula  notabilium. 


10.  Ibidem,  cod.  1714.  membr.  in  4.  saec.  XIV.  Plura 
ac  plurium  auctorum  opera  contineL  Commentario  in  Psalm.  118. 
recens  manus  saec.  XV.  exeuntis  praemisit :  Sancti  Bonaven' 
ture.  In  flne  commentarii  foL  404.  r.  post:  Amen  sequitur: 
Hunc  librum  scripsit  fr.  Gnillelmus  de  Lacea  (Lanicea  ?).  Qui 
liber  est  snpe^Horis  sancte  Marie  Clarevatlis,  Sequitur  tabula 
solita  rerum. 

11.  Ibidem,  cod.  1857.  membr.  in  fo!.  saec.  XIV.  ineun- 
tis.  Complectitur  totum  commentarium  cum  tabula  et  solita 
animadversione. 

12.  Venetiis,  bibliotheca  sancti  Marci,  class,  L  cod.  59. 
membr.  in  4.  saec.  XIV.  circa  medietatem.  Folio  1.  r.  col.  1. 
legitur :  Indpit  Tractatus  magistri  loannis  Lemovicensis  mo* 
nachi  de  Clara  valle  super  beati  imnmcutatL  Manus  posterior 
addit :  Et  primo  ponitur  Titulus.  Alletuia  etc.  Desinil  com- 
mentarius  fol.  147.  v.  col.  2:  Explicit  Tractatus  super  beafi 
immaculati  Alia  manus  prosequitur:  lohannis  Lemovicensis 
monachi  de  clara  vatle,  Tandem  prima  manus :  Finis  adest 
operis ,  mercedem  posco  laboris,  Sequitur  index  cum  hac  ru- 
brica :  Incipiunt  concordantie  sequentis  operis.  Abhominafns. 

Quae  cum  ita  sint,  opusculum  Bonaventurae  abiudican- 
dum  est  et  probabiliter  loanni  Lemovicensi  tribuendum. 

§  5.  De  Ezpositione  in  ETangeliiiin  loannis. 

Incipit:  Nunquid  ad  preceptum  tuum.  Cum  inter  qua- 
tnor  sancta  animalia. 

Huius  commentarii  in  loannem  alii  genuino  perperam  sub- 
stituli  editio  prima  facta  est  a  viris  doctis,  qui  Collectionem 
Vaticanam  curaverunt  (tom.  11.  pag.  311-466).  De  origine  eius- 
dem  ipsi  editores  rationem  reddunt  quodam  operi  praefixo  Ar- 
gumento,  ex  quo  excerpimus  quae  sequuntur. 

«Constat  fere  inter  omnes  antiquitatis  ecclesiasticae  usu 
peritos,  in  Evangelium  S.  loannis  eximium  Ecclesiae  Doctorem 
seraphicum  Bonaventuram ,  virum  in  primis  vitae  sancdmonia 
doctrinaeque  laude  clarissimum,  luculenter  scripsisse  commen- 
taria  eaque  distribuisse  in  postillas  et  collationes  ».  Deinde  re- 
fertur,  haec  commentaria  diu  desiderata  tandem  inventa  esse 
Coloniae  Ubiorum  in  conventu  S.  Francisci  Ord.  Min. ,  Summum- 
que  Pontificem  Sixtum  V.  Nuntio  Aposlolico  in  Germania  infe- 
riori  Octavio  Mirto,  episcopo  Caiacensi  id  negotii  dedisse,  ut 
ea  quam  primum  recte  describenda  curaret  Romamque  mitte- 
ret.  Is  Pontificis  mandatum  exsecutus ,  Expositionis  illius  exem- 
plum  recte  eleganter  exscriptum  ad  Urbem  misit  cum  litteris 
huiusce  testimonii  in  calce  libri  manu  notarii  adscripti,  quod 
posteritati  typis  prodendum  censuimus  ad  perpetuum  illius  te- 
stiflcationis  monimentum  ».  Sequuntur  ipsa  verba  huius  docu- 
menti,  in  quo  notarius,  fidem  facit,  istam  postillam  descriptam 
esse  ex  vetere  exemplari  praedicti  conventus,  quod  ibi  adhuc 
fldeliter  servetur. 

De  eodem  apographo,  quod  nunc  est  in  bibliotheca  Vati- 
cana  cod.  n.  7723,  loquitur  Bonelli  (Prodr.  col.  458.  n.  43.)  in 
recensione  codicum  bibliothecae  Aracaelitanae :  Postilla  S,  Bo- 
naventurae  in  loannem.  Incipit :  Nunquid  ad  preceptum ; 
cod.  chart.  in  folio,  quo  manu  publici  notarii  munito  Coionia- 
que  Romam  advecto  usi  sunt  editores  Sixtini.  Sed  animadver- 
tendum,  quod  ly  S.  Bona/venturae  tam  in  codice  quam  in  lit- 
teris  notarii  substitutum  fuit  manu  recentiore,  primo  nomine 
deleto.  Hinc  Waddingus  (de  Scriptoribus  Ord.  Min.  pag.  211 
col.  1.)  inquit:  «  Exstant  in  bibliotheca  nostra  Aracaeli'  in  Urbe 
duo  Opera  non  contemnenda  sub  titulo  loannis  Gualensis,  unum 


VI 


PROLEGOMENA  C.  1. 


Ua  inscriptum  Summa  Collectionum  etc. ;  aliiid  est:  PostUla 
in  Evangelium  foannis»  Incipit:  Nunquid  ad  preceptum  tuum 
elevabitur  aquila?  —  Satis  mJrum  est,  quod  et  in  apographo 
et  in  litteris  substitutum  sit  nomen  Bonaventurae,  primo  no- 
mine  deleto  \ 

Sed  his  non  obstantibus,  Oudinus  (loc.  cit.  col.  398),  Sba- 
ralea  (loc.  cit,  pag.  1S6  b),  Bonelli  (Prodr.  col.  712)  censuerunt, 
eundem  esse  spurium ;  editores  Yeneli  (loc.  cit.  pag.  92)  de  eo 
dubitant. 

Certe  non  spectat  ad  S.  Bonaventuram.  Ratio  peremptoria 
est,  quod  alius  Commentarius  longe  diversus  et  in  hoc  tomo 
impressus  S.  Doctori  certo  vindicari  potest.  Nemo  aulem  affir- 
niabit,  ipsum  scripsisse  duplicem  in  loannem  Commentarium. 
Insuper,  qui  genuinum  Commentarium  comparat  cum  altero 
luculenter  videbit,  tura  quanlum  differat  spurius  a  genuino, 
tum  quis  congruat  ingenio  et  stilo  seraphici  Docloris. 

Audiamus  Benedictum  Bonelli  (loc.  cit.  col.  71 3)  de  supposi- 

titia  hac  Postilla  et  etiam  de  CoIIationibus  infra  §  6.  recensendis 

loquenlem :  «  Praesentium  itaque  Postillarum  atque  Collationum 

auctorem  negamus  quidem  Bonaventuram ,    sed    nihilominus 

Franciscanum  alium  antiquum  agnoscimus.  Franciscanum  elenim 

sese  prodit  collatione   XXIX,  dum  laudat  sanctum  Antonium 

de  Ordine  Fratrum  Minorum,  et  collatione  ultima,  dum  illam 

sic  claudit :  Verus  ergo  imitator  beali  Petri  fuit  beatus  Fran- 

ciscus  in  praedictis,  et  ipsius  debent  esse  imitatores  professo- 

res  suae  sacrae  religionis  in  eisdem.   Sed  nanquid   censendus 

earundem   auctor   Fr.  Alexander  ab  Alexandria?  Mininie  gen- 

tium,  quia  Postilla  super  Evangelium  S.  loannis  scripta  a 

Fr.  Alexandro  de  Alexandria  Ord,  FF.  Minorum  aliud  prae- 

fert  initium  in  vetusto   membraneo  codice  bibliothecae  Palavi- 

nae  S.  Antonii   Minorum  Conventualium,   videlicet;  Prologus 

S.  Hieronymi  presbyteri  etc.  Hic  est  loannes  Evangelisla  etc. 

Quis  ergo  alius?  Crediderim  potius  loannem  Guallensem  Ordi- 

nis  Minorum ,  cum  inter  eius  opera  Waddingus  ad  fidem  codi- 

cis  Aracoelitani  de  Urbe  recenseat  Postillam  in  Evangelium 

loannis  incipientem:  Nunquid  ad  preceptum  tuum  elevahitur 

aqtdla?  Nostrae  huic  opinioni  suffragatur  P.  Magister  Sbaralea 

inquiens:  Exposiiio  in  loannem  et  Collationes  in  eundem  sunt 

Fratris  loannis  Guallensis.  De  hoc  scriptore  nonnulla  diximus 

alio  in  loco;  quibus  heic  adiicimus,  eundem  saeculi  XIII.  aucto- 

rem  habendumesse  etiam  ex  eo,  quod,  Waddingo  attestante,  in 

publica  Oxoniensi   cathedra  praecesserit  Fr.  Thomam  Dochin- 

gum,  Anglum  Minoritam,  qui  anno  MCCLXX  claruit ». 

Attaraen  non  videtur  esse  omnino  certum,  loannem  Gual- 
lensem  esse  huius  opusculi  et  earum  Collationum,  de  quibus  agi- 
mus  in  seq.  §  6,  auctorem,  quia  de  hpc  dissident  codices  an- 
tiqui,  quos  hic  de  utroque  opusculo  loquentes  referimus. 

\.  Patavii,  bibliotheca  Antoniana  Scaff.  XV.  N.  326. 
raembr.  saec.  XIV.  Postille  et  Collationes  in  Evang.  loannis. 
Incip. :  Nunquid  ad  preceptum  tuum  elevabitur  Aquita...  Cum 
intet*  quatuor  animalia...  Finis:  professores  sue  sancte  reli- 
gionis  in  eisdem.  —  Opuscula  haec  sunt  anonyma;  sed  ab  edi- 
tore  catalogi  (Patavii  1886)  attribuuntur  loanni  Guallensi  ob 
argumenla  a  P.  Bonelli  allata. 

2.  Rhemis  in  Gallia,  bibliotheca  publica,  cod.  B.  68-64. 
membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineuntis.  Sub  titulo  fol.  1.  r.  col.  \i 
Incipimit  Collationes  edite  a  magistro  lohanne  Gallense  ordi- 
nis  fratrum  minorum  super  lohannem,  primum  capitulum, 
Collatio  prima,  In  principio  erat  verbum,  Supposita  litterali 


expositione  ex  dictis  ch^ca  litteram  etc.  Sunt  90  collationes, 
quae  finem  habent  fol.  16.  r.  col.  2.  his  verbis:  in  quibus  est 
pondus  mysteriorum  magnum ,  ut  similiter  paiet  consideranU. 
—  Deest  igitur  in  hoc  codice  ipse  Commentarius. 

3.  Vindobonae,  bibliotheca  Palatina,  cod.  1533.  membr. 
in  fol.  saec.  XIV.  Folio  1.  r.  in  superiore  parte:  Postilla  super 
lolimnem,  Inferius:  Nunquid  ad  preceptum  tuum  etc.  Desi- 
nit  fol.  132  r.  col.  2.  Hinc  statim  sequuntur  collationes  eius- 
dem,  ad  quarum  finem  legitur,  ab  alia  manu  eiusdem  aevi 
parvis  litteris  exaratum:  Petrus  de  Scala  super  lohannem. 

Petrus  de  Scala  Ord.  Praedic.  episc.  Veronensis,  teste 
Echard.,  Scriptores  Ord.  Praed.,  mortuus  est  1295.  Scripsit 
Poslillam  super  Matlhaeum,  cuius  initio  praemittitur  duplex 
principium,  quorum  alteri  eundem  locum  Scripturae  praefixit, 
quem  habet  illud  Principium,  de  quo  supra  §  2.  locuti  sumus, 
scil.  Apoc,  22:  Ostendit  mihi  ftuvium  aquae  vivae...  Sed  deinde 
sequitur  alia  expositio.  —  Etiara  Sixtus  Senensis  {I.  pag.  455, 
ed.  Neapoli  1742)  huic  Petro  attribuit  illam  Postillam  in  loannem. 
Princip.  Nunquid  adpraeceptum  tuum  elevabitur  aquila,  quam 
se  vidisse  testatur  «  raanu  descriptara  in  membranis  Genuae  in 
bibliotheca  Minoritarum  Observanlium  » . 

Cum  igitur  codices  sibi  circa  auctorem  contradicant,  quae- 
stionem  relinquimus  iniudicatam ,  licet  probabilior  nobis  esse  vi- 
deatur  opinio,  quae  favet  loanni  Guallensi. 
%  6.  De  CoUationibus  in  loannem. 
Incipit:  In  principio  erat  Verbum.  Supposita  luminaliex- 
positione. 

Hae  collationes  in  ed.  Vaticana  immediate  post  spurium 
Commenlarium  sequuntur,  ex  eodem  codice  descriptum.  Omnes 
confitentur,  eundem  esse  utriusque  auctorem,  cui  opinioni  fa- 
vent  eliam  codices  modo  relati,  qui,  excepto  n.  2,  utrumque 
opus  coniungunt.  Unde  probabilius  attribuendae  sunt  praedicto 
loanni  Guallensi.  Diversae  ab  his  sunt  genuinae  Bonaventurae 
collationes  in  loannem,  a  P.  Fidele  a  Fanna  primo  inventae  et 
hoc  tomo  impressae,  quae  ita  indolem  seraphici  Doctoris  refe- 
runt,  ut  de  vero  auctore  non  possit  dubitari,  etiamsi  deessent 
authentica  testimonia. 

Haec  sunt  opera  in  ed.  Vaticana  impressa  et  Bonaventurae 
tributa,  quae  ob  gravissimorum  argumentorum  rationem  cen- 
semus  expungenda  ex  catalogo  eiusdem  operum.  Transearaus 
nunc  ad  examinanda  ea  opera  exegetica,  quae  P.  Benedictus 
Bonelli  in  suo  Supplemenio  Bonaventurae  attribuit  et  typis  tra- 
didit.  Inviti,  sed  veritate  cogente,  accedimus  ad  probandum, 
egregium  hunc  virum,  cui  defecerunt  plurima  documenta  nunc 
in  publicam  lucem  producta,  in  his  Commentariis  recensendis 
non  habuisse  laboris  prosperum  successum ,  nisi  in  solo  genuino 
Evangelio  loannis  edendo,  in  ceteris  vero  diiudicandis  defecisse. 
§  7.  Be  lixpositione  in  G&nticam  GantiGoram* 
incipit:  In  speculo  brevi  et  apet^to  contuei*i  volentibus. 
Osculetur  7ne. 

Hic  Commentarius  primo  editus  est  a  Benediclo  Bonelli 
(Supplem.  I.  col.  51-281,  qui  ibi  in  praefixa  Admonitione  et  in 
Prodromo  (col.  729)  eum  S.  Bonaventurae  vindicare  nititur. 
Primam  pro  sua  sententia  rationem  haurit  ex  argumentis  in- 
trinsecis,  scilicet  quod  auctor  sit  Italus,  sit  frater  Minor,  sit 
S.  Bonaventura.  Pro  more  suo  in  notis  opusculo  adiectis  dili- 
gentissime  probavit,  raulta  in  ipso  convenire  cum  scriptis  se- 
raphici  Docloris,  quae  ab  ipso  iudicata  sunt  esse  certa.  —  Sed 
quid  sentiamus  de  tali  conclusione,  iam  supra  (§  2.)  diximus. 


PROLEGOMENA  C.  I. 


VII 


Porro  idem  allegat  duos  codices  nomine  Bonaventurae  in- 
scriptos,  Assisiensenn  unum  et  Romanum  alterum.  —  Deprimo 
ipse  habet  (Prodrom.  col.  381  n.  23.)  «  EasposUio  in  Cantica 
D,  'Bonaventurae,  Ita  a  tergo  cod.  chart.  in  fol.  n.  2.  Est  sine 
operiniento.  Prinia  eius  pagina  habet  inscriptionem :  «  S,  loan- 
nis  Eustachii  Bonaventurae,  episcopi  Albanensis  et  S.  R.  E.  Car- 
dinalis,  Doctorisque  Seraphici  Ordinis  Minorum».  Incipit  Pro- 
logus:  Inspeculb  brevi  et  aperto.  Posl  Prologum  ante  exorsum 
Expositionis  primi  capitis  repetitur:  «Seraphici  Doctoris  divi 
loannis  Eustachii  Bonaventurae  episcopi  Albanensis  et  S.  R.  E. 
Cardinaiis  Ord.  Minorum,  in  Canlicum  Canticorum  non  minus 
pia  quam  erudita  interprelatio  » . 

Observandum  est,  hanc  inscriptionem ,  cum  Bonaventura 
sanctus  nominetnr,  post  annum  1482,  quo  a  Sixto  V.  inter  San- 
clos  relatus  est,  factam  esse.  Sed  in  catalogo  Assisiensi  iam 
an.  '1381  confecto  (cfr.  tom.  V.  Prolegomena  pag.  LX  b  sub 
n.  XXIV.)  eadem  postilla  tribuitur  Petro  loannis  Olivi,  Fol.  89 : 
«  Expositiones  super  Cantica,  Lamentationes  leremiae  Prophetae, 
Regulam  beati  Francisci,  et  aliqua  alia  Magistri  Petri  loannis  cum 
postibus  in  parvo  volumine ,  cuius  principium :  In  speculo  brevi 
et  apet^to  inspicere  volentibus;  finis  vero :  et  potentiae  cmisimiles 
occultatione  fidei  nosirae  »  (Prodrom.  col.  379).  Quae  verba , 
ut  rccte  iudicat  Sbaralea  (loc.  cit.  pag.  -164  a),  satis  indicant,  illam 
postillam  atlribui  Petro  loannis.  Aliter  censet  Bonelli,  qui,  ut 
hoc  catalogi  testimonium  eludat,  adiungit:  «  Praefati  Magistri 
Petri  lohannis  dicenda  quidem  aliqua  alia,  neutiquam  vero 
Expositiones  prius  commemoratae  ».  Idem  fusius  repetit  ibid. 
col.  731.  —  Sed  haec  inlerpretatio  satis  violenta  est,cum  post 
nomen  MagistiH  Petri  loannis  verba,  quae  sequuntur:  cuius 
prindpium  etc. ,  referantur  ad  primum  opus:  Ewpositiones  etc. 
Quia  igitur  idem  opus  et  eiusdem  bibliothecae  an.  1381  tribuitur 
auctori  Petro  loannis,  inscriptio  alia  in  fine  saeculi  XV.  facla 
nullius  est  auctoritatis. 

De  secundo  codice  Valicano  membr.  in  fol.  miscell.  cod. 
918.  (apag.  61-71)  in  eodem  Prodromo  (col.  453  n.  2.)  habe- 
tur:  «  Postilla  in  Cantica  Canticorum,  Incipit:  In  speculo  brevi. 
In  fine:  ExpUcit  Postilla  super  Cantica  Canticortm  Fratris 
Bonaventurae,  Amen.  Amen.  Eiusdem  D.  Bonaveniurae  nomen 
habetur  quoque  in  capite  Praefationis,  sed  recenti  charactere  ». 
Fide  eiusdem  codicis  Bened.  Bonelli  edidit  tum  hanc  in  Canticum 
Expositionem ,  tum  quinque  opuscula  infra  §  8.  recensenda, 
tum  Commentarium  in  Apocalypsim  (§  9.),  Unde  operae  pre- 
tium  est  accuratiorem  tolius  huius  codicis  descriptionem  a  Bo- 
nelli  factam  et  a  P.  Fidele  a  Fanna  (qui  eundem  saeculo  XIV. 
adiudicavit) ,  approbatam  hoc  loco  exscribere. 

1 .  «  Postillae  Bonaventurae  super  Ecclesiasten.  Ita  litteris 
rubris.  Incipiunt :  Beatus  vir,  cuius  esi  nomen  Domini  spes 
eius.  Ad  calcem  nigro  charactere:  Explifciunt  Postillae  Fratris 
Bonaventurae  Ordinis  Minorum  super  Ecclesiasten.  Tvm :  Dicas 
unura  Ave  Maria,  et  unum  Pater  noster  pro  anima  F.  Tho- 
mae,  qui  hunc  librum  scripsit,  pro  remedio  animae  suae. 
Dein:  Iste  liber  est  Monasterii  S.  loannis  in  Seyts  Ordinis 
Carthusiensis.  Habentur  a  pag.  1  usque  ad  59  cod.  918. 
membr.  in  fol.  ». 

2.  a  PosUlla  in  Cantica  Canticorum.  Incipit :  In  speculo 
brevi.  !n  flne:  Explicit  Postilla  super  Cantica  Canticorum  Fra- 
tris  Bonaventurae.  Amen.  Am£n,  Eiusdem  D.  Bonaventurae  no- 
men  habetur  quoque  in  capite  Praefationis ,  sed  recenti  chara- 
ctere.  Exstat  in  eodem  cod.  918.  a  pag.  61  ad  71  ». 


3.  «  In  illud  Apocalypsis :  Vidi  in  dexlera  sedentis,  Incipit : 
Consideranti  mihi,  A  pag.  71  ad  74  memorati  cod.  918  ». 

4.  «  Super  illud  Apocalypsis  quarto:  Quainor  animalia  sin- 
gula  eorum  kabebant  alas  senas.  Incipit:  Superineffabilis.  A 
pag.  74-79  praefati  cod.  918  ». 

5.  «  In  illud  Ezechielis  decimo :  Ingredei^e  in  medio  rota- 
rum.  Incipit:  Scripturarum  sanctarum  pelagus.  A  pag.  79 
ad  83  praedicti  cod.  918  ». 

6.  «  In  illud  Psalmi  XL V :  Vacate  et  videte.  Incipit :  Sicut 
inier  omnia*  A  pag.  83  ad  86  eiusdem  cod.  918  ». 

7.  «  /o.  EustachU  Bonavenfnrae  in  Apocalypsim ,  recenti 
charactere.  Incipit :  PraemitUtur  aufem  huic  libro  Prologus, . 
In  flne  iitteris  similibus  illis,  quibus  opus  exaratum  est:  Ex- 
plicit  Postilla  super  Apocalypsim  loannis  Apostoli ,  Deo  gratias. 
Amen,  edita  a  venerabili  Doctore  Fratre  Bonaventura  Ordinis 
Minorum.  A  pag.  86  usque  inflnem  saepe  indicati  codicis  918. 
Omnia  huc  usque  recensita  opera  seraphico  Doctori  attribuit 
eruditus  ille  anonymus,  qui  proxime  elapso  saeculo  Inventarium 
codicum  mss.  huius  Vaticanae  bibliothecae  lucubravit.  In  mar- 
gine  eiusdem  Inventarii  e  re^one  opusculi  tertio  loco  relati  ac 
incipientis:  Consideranti ,  habetur  haec  nota:  In  hoc  tractatu 
et  tribus  sequentibus  (nempe  recensitis  n.  4.  5.  et  6.)  non  est 
nomen  Bonaventurae ,  sed  ut  ex  eius  ordine  et  structura  digno- 

scitur,  non  possunt  esse  nisi  Bonaventurae.  Videas  lamen,  an 

» 

sint  sermones,  vel  non  sint,  in  Prooemio  sequentis  Postillae  in 
Apocalypsim  ». 

Praeterea,attendendum  est,  praedictum  codicem  Vaticanum 
compactum  esse  ex  voluminibus  primitus  separatis,  primum- 
que  opusculum  sive  genuinum  S.  Bonaventurae  Commentarium 
in  Ecclesiasten  ab  alia  manu  esse  scriptum;  quodpraeter  P.  Fi- 
delem  a  Fanna  observavit  ipse  Bonelli  (Prodr.  col.  653  n.  9.), 
qui  prosequitur:  « Id  ipsum  suadent  paginarum  characterumque 
inaequalitas  et  antiquitas ,  tum  accessiones  novorum  codicum , 
de  quibus  in  unum  compactis  dubium  non  est  editioni  praefatae 
[Vaticanae]  successisse;  ac  demum,  quia  in  fine  expositionis  in 
Ecclesiasten ,  quae  in  dicto  codice  se  primo  offert,  subditur:  Iste 
Uber  esi  MonasterU  sancti  loannis  in  Seits  Ordinis  Carthusien- 
sis;  quod  procul  dubio  in  flnem  totius  codicis  fuisset  positum, 
siomnes  illae  expositiones  ad  eundem  codicem  spectassent ». 
Propterea  manifestum  est,  nihil  prodesse  opinioni  praedictae, 
quod  primum  huius  codicis  opusculum  sit  certo  genuinum. 

Denique  notamus,  apogrophum  partis  huius  codicis  saec. 
XVI.  scriptum  exstare  in  eadem  bibliotheca  Vaticana  cod.  6066. 
ita  inscriplum:  Seraphici  Doctoris  D.  Bonaventurae  ordinis 
Minorum  in  Canticum  Canticorum  et  in  Apocalypsin,  ex  bi- 
blioilieca  Vaiicana.  Infra  alia  manus  notavit :  «  Grediderim  fuisse 
transcriptus  cura  P.  Magislri  Bassucci  Veneti  eiusdem  Ordinis, 
licet  eius  nomen  fuerit  deletum.  Felix  Contelorius ,  biblioth.  Va- 
ticanac  custos  » .  —  Incipit  fol,  2.  v. :  /n  speculo  brevi  etc. ;  desi- 
nit  fol.  100  V.:  Explicit  posUlla  super  Caniicum  Canticorum 
seraphici  Doctoris  D.  Bonaventurae.  Deinde  sequitur  Commen- 
tarius  in  Apocalypsim,  de  quo  infra.  —  Hoc  apographum  po- 
sterioris  temporis  non  habet  per  se  ullam  auctorilatem. 

Praeter  primos  duos  codices  Bonelli  nominat  quendam  An- 
glicanum ,  «  cuius  initium  ipsi  erat  ignotum  »,  aliumque  Pa- 
tavinum ,  sed  aucloris  nomine  destitutum ,  quem  cum  duobus 
iam  nominatis  ipse  contulit. 

Ex  praedictis  palet,  solius  codicis  Roraaiu^  auctoritatem  pro 
hypothesi  Benedicti  Bonelli  notabile  testimonium  reddere.  Ve- 


VIII 


PROLEGOMENA  C.  I. 


rumtamen  alii  codices  et  catalogi  maioris  auctoritatis  quaestio- 
nem  de  auctore  huius  Expositionis  in  favorem  Petfn  Joannis 
OUvi  solvunt.  lam  allegavimus  catalogum  bibliolhecae  Assisiensis 
an.  1381,  cuius  auctoritas  elidi  non  potest,  conflrmata  iudicio 
doctissinni  Sbaraleae  et  P.  Fidelis  a  Fanna.  Hic  insuper  antiquos 
duos  codices  a  se  examinatos  altegat  suae  sententiae  testes  ido- 
neos.  Primus  est  Parisiensis,  qui,  cum  non  contineat  nisi  scripta 
Petri  loannis  Olivi,  summi  momenti  est  pro  quaeslione  in  hac 
et  seq.  paragrapho  solvenda;  unde  eius  integram  descriptionem 
ab  eodem  P.  Fidele  notatam  hic  transcribimus. 

'1.  ParisOs,  bibliotheca  Nationalls,  cod.  15588.  oHm  Sor- 
bonae  120.  membr.  in  fol.  saec.  Xll!.  foliorum  179.  In  1.  folio  r. 
In  superiore  margine,  parvis  admodum  litteris,  a  manu  secanda 
saec.  XIV.  primae  medietatis  legitur :  Postilla  lo.  PetrU  Et  huius 
poslitle  tabula  questiomm  7/.  de  Lemovicis.  banclia  advolu- 
men  9,  Hinc  col.  1 :  Vidi  in  dextera  sedentis  super  thronum 
librim  tmtm  scriptum  intm  et  foris  signatum  sigittis  septem. 
Consideranti  mifii  scripturarnm  -  sanctarum  petagum  infini- 
tum  etc.  Desinit  fol.  4.  r.  col.  1.  circa  finem:  Ad  hanc  igitur 
visionem  tam  utilem  iamque  desiderabitem  nos  introducat  ipse 
Dei  filius  lesus  Xtus  qui  cum  Paire  et  Spiritu  sancto  vivit  et 
regnaf  et  cuncta  videt  et  guhernat  in  secuia  seculorum.  Amen. 

Post  haec,  nuUo  interposito  medio,  prosequitur;  Quatuor 
animalia  singula  eorum  kabebant  atas  senas  et  in  circuita  et 
intus  plena  sunt  ocutis  et  requiem  non  habebant  die  ac  nocte 
dicentia:  Sanctus,  Sanctus,  Sanctvs  Dominus  Deus  omnipO' 
tens,  qui  est  el  qui  erat  et  qui  venturus  est.  Superineffabitis 
altitudo  doctrine  evangelice  in  quatuor  evangetiis  apprehense  etc. 
Desinit  fol.  5.  r.  col.  1.  circa  principium:  Jn  egressu  vei^o  de 
Xti  morte  ei  contumeliis.  In  reditu  autem  de  reditu  aut  de  re- 
surrectionis  et  ascensionis  tropheis  ei  preconiis. 

Hinc  immediate:  Cum  essem  in  medio  capiivorum  iuxta 
fluvium  Cobar  vidi  visionem  Dei.  Conscendere  cum  Pauto  vo- 
leniibus  in  tertium  cetum  etc.  Desinit  fol.  9.  v.  col.  1.  versus 
medium:  Clavis  etiam  earum  est  vlsibilis  carifas,  De  istis  ta- 
men  ctavibus  et  de  modo  ducendi  eas  amptior  exigitur  tra- 
ctatus.  Expticit  iste  iractatus,  Deo  gracias. 

Unius  lineae  spatio  interposito,  legitur:  Ingredere  in  mc' 
dio  rotarum,  que  suni  subtus  Cherubin,  et  imple  manus  tuas 
et  imple  prunis  ignis,  que  sunt  inter  Cherubin,  et  effunde  su- 
per  Civitatem,  Ezech.  X,  Scripturarum  sanctarum  petagus  et 
abyssus,  triformiier  se  ingerit  etc.  Desinit  fol.  12.  r.  col.  1. 
post  medium  sic:  Fons  veritatis  equitatis  et  caritatis,  in  se- 
cula  secnlorum.  Amen. 

Deinde,  sine  uUo  spatio  medio,  iterum  incipit:  Vacate  et 
videte,  quoniam  ego  sum  Deus.  Sicut  inter  omnia  nihit  Deo 
altius  etc.  Desinit  fol.  1 4.  v.  col.  1 .  clrca  medietatem :  Ptenum 
gratie  et  verUatis,  in  secula  seculorum,  Amen.  Expticit  tra- 
ctatus  iste.  Deo  gracias. 

Folio  sequenti  in  superiore  parte  legitur:  PostHla  super 
Mattheum,  et  infra:  Qmtuor  facies  uni..,  aeris  candentis. 
Ezech.  /.  Quemadmodum  admirabilis  est  clausura  etc.  Desinit 
fol.  134.  V.:  Jpse  est  teo  resurgens ,  qui  solus  meruit  et  potuit 
solvere  septem  signacula  tibri  Dei.  Cui  est  honor  et  gloria  in 
secuta  secuiorum.  Amen.  Finito  libro  sit  laus  et  gloria  wto. 
Amen. 

Folio  135.  r.  col.  1.  absque  ullo  titulo  incipit:  Ad  coniem- 
ptandam  et  pretibandam  in  summa  docirinam  epistolarem  di- 
vinissimi  Pauti,  menti  mee  nihil  occurrere  potuit  brevius  et 


clarius  quam  verbum  eiusdem  II.  Cor.  III.  dicmUs:  Ubi  spi^ 
ritus  Dei,  ibi  tibertas  etc.  Desinit  folio  1 63.  r.  col.  1 ;  Quidam 
legunt  hoc  sine  cui  de  Deo.  Ei  qui  sic  potens  esi  et  qui  tanta 
nobis  revetavit  sit  per  lesum  Xtum  gloria  in  secula  seculo- 
rum.  Amen.  Expiidt  tractatus  iste.  Deo  gracias.  Post  hunc 
commentarium  super  Epistolam  sancti  Pauli  Apostoli  ad  Roma- 
nos  immedlate  sequitur ;  In  specuto  brevi  et  aperto  contueri 
voientibus  continenliam  Cantici  Caniicorum  etc.  Desinit  fol.  179. 
r.  col.  2:  Ducat  eam  ad  vite  fontes  aquarum,  quas  qui  bibet 
non  sitiet  in  eternum.  Amen.  Expticit  libei*  iste.  Deo  gracias. 
Subiicitur  tabula  alphabetice  disposita  manu  saec.  XIV.  exarata. 

Folio  181.  v.  manu  saec.  XIII.  additur:  Iste  tiberestpau- 
perum  magistrorum  de  Sorbona  ex  tegato  magistri  Petri  de 
Lemovicis,  quondam  socii  domus  huius,  tn  quo  continentur 
Postitle  super  Mattheum  et  super  Epistotam  ad  Romanos  et 
super  Cantica.  Posticum  X.  iibrorum.  Cathenabitur. 

Hic  Petrus  de  Lemovicis,  baccalaureus  theologiae,  legavit 
Sorbonae  plus  quam  120  volumina  et  mortuus  est  an.  1306. 
—  Huic  codici  accedit  alius  idem  testiflcans. 

2.  Romae,  bibliotheca  Vaticana,  cod.  Urbinat.  480.  membr. 
in  fol.  saec.  XIV.  ineuntis.  A  posteriore ,  sed  antiqua  manu ,  ha- 
bet  indicem  contentorum  in  fine  his  verbis  expressum :  In  hoc 
votumine  hec  continentur  Petri  loliannis  super  Ecdesiasten , 
super  lob,  de  Paupertaie,  seu  super  Regutam  fratrum  Mino- 
rum,  super  Dionysium  de  Angetica  hierarchia  et  super  Caiiv- 
tica  Canticontm.  Postremus  hic  tractatus  incipit;  In  speculo 
brevi  et  aperto  etc.  Desinit :  Quas  qui  bibit  non  sitit  in 
eiernum. 

Lubenter  praedictis  adiungimus  grave  testimonium  aucto- 
ris,  qui  novissime  eandem  quaestionem  diligenter  tractavit  et 
iudicium  P.  Fidelis  plene  conflrmavit.  Laudatus  enim  P.  Ehrle 
S.  I  in  iam  allegato  Archiv  etc.  pag.  485  scribit,  auctoritate 
antiquorum  catalogorum  omnino  constare,  Petrum  loan.  Olivi 
scripsisse  aliquem  Commenlarium  iu  Canticum  Canticorum.  Pro 
hac  senlentia  ipse  allegat  primo  calalogum  bibliolhecae  Ponti- 
flciae  Avenionensis  inter  annos  1370-1378  scriptura,  ubi  legi- 
tnr;  «  Item  in  volumine  signato  per  CCLXVI  postilla  fratrisPe- 
Iri  loannis  super  Genesim ,  Exodum ,  Regum,  Ecclesiasten,  Can- 
tica,  Isaiam,  Threnis,  Ezechielem  ».  Similia  dicuntur  in  alio  in- 
ventario  Benedicli  XH.  (ibid.  pag.  461.  seq.).  Deinde,  quod  huius 
Petri  Commentarius  idem  sit  cum  eo,  quem  Bonelli  typis  vul- 
gavit,  probatur  tum  tesliraonio  catalogi  Assisiensis,  tum  quia 
invenitur  in  cluobus  antiquis  codicibus,  quos  supra  allegavit  P.Fi- 
delis,  scil.  cod.  Urbin.  480.  fol.  168.  seq.,  ubi  a  manu  posteriore 
scriptum  est:  «Incipit  postilla  Petri  loannis  super  Cantica  Can- 
ticorum»;  et  cod.  15588.  bibliothecae  Nationalis  Parisiensis 
saec.  XUI.  cum  inscriptione  antiqua:  «  Postplla]  fr.  loannis 
Petri »  [sic]. 

S  8.  De  qainque  Tractatibus,  de  s.  Scriptura  sive  de 
Pfincipiis  generalibus  in  s.  Scripturam  in  Sapplemento  Bene- 
dicti  Bonelli  impressis. 

a.  In  hoc  Supplemento  (tom.  I,  col.  23-49)  habelur  cum 
titulo :  De  studio  divinarum  titterarum,  Tractatus  in  verba 
Psalmi  43:  Vacate  et  videte,  quoniam  ego  sum  Deus. 

b.  Ibidem  col.  282-347  Tractalus  in  cap.  2.  Ezechielis  de 
sacrae  Scripturae  mysterio:  Cum  essem  in  medio  captivorum 
iuxta  ftumen  Chobar  etc. 

c.  Ibid.  col,  349-374  Tractatus  in  cap.  10.  Ezechiells  de 
s.  Scripturae  raateria:  Ingredere  in  medio  rotarum  etc. 


PROLEGOMENA  C.  L 


IX 


d,  In  tom.  11.  co).  1039-1052  Gommenlariolus  in  cap.  4, 
8.  Apoc.  de  doctrina  evangelica:  Quatuor  animalia,  singula 
eorum  habebant  alas  senas  etc. 

e,"  Ibid.  col.  1053-1113  Commentariolus  in  cap.  5,1.  Apoc. 
de  Scripturarum  s.  dignitate  et  excellentia :  Vidi  in  dextera  se- 
dentis  supra  thronum  tibrum  etc. 

Observandum  est,  inscriptionem  Tractatus,  vel  Commen- 
tariolus  cum  determinalionibus  de  studio  divinamm  littei^a- 
rum  etc,  non  invemn  in  codicibus,  sed  auctorem  habereedi- 
torem.  Bene  monuit  laudatus  P.  Ehrle  S.  I.  (loc.  cit.  pag.  495) , 
proprium  nomen  talium  de  Scriptura  lectionum  aetate.media 
fuisse  principium  in  Scripturam,  quo  signifioabatur  illa  lectio, 
quae  expositioni  sacri  textus  praemitti  solebat  ac  generalem 
quandam  de  Scripturae  excellentia  vel  studio  doctrinam  iracta- 
bat.  ita  etiam  intelligendus  est  litulus  opasculi  spurii,  de  quo 
supra  §  2.  locuti  sumus.  Plura  autem  huiusraodi  principia  Fr. 
Petrum  Olivi  scripsisse,  idem  cl.  auctor  probat  (ibid.  pag.  460) 
per  catalogum  bibliothecae  Pontificlae  Avenione  an.  1 369  sub  Ur- 
bano  V.  scriptum,  in  quo  legitur:  «381.  Item,  principia  ge- 
neralia  supei'  sacra  scriptura  et  diclio  per  fratrem  P[etruni] 
loannis  ac  multa  alia  in  eodem  volumine  cooperto  corio  viridi, 
de  littera  curiali,  que  incipiunt  in  secundo  folio:  per  corpo- 
rationem,  et  finiunt  in  penultimo  folio:  apposite^, 

Praedicta  igitur  quinque  Principia  generalia  sumsit  Bo- 
nelli  ex  cod.  Vat.  n.  91 B.  supra  §  7.  fuse  descripto.  Sed  qua- 
dam  auctoris  negligentia  in  recensione  ex  Prodromo  a  nobis 
transcripta  est  omissum  opusculum  sub  b  relatum:  Cum  essem 
in  medio  captivorum,  cum  ipse  Bonelli  in  Admonitione  praeOxa 
(Supplem.  I.  col.  282)  asserat,  illud  esse  ex  dlcto  codice  de- 
scriptum,  et  re  vera  in  eo  habeatur,  teste  P.  Ehrle  (loc.  cit. 
pag.  495).  —  Insuper  nolandum  est,  haec  quinque  opuscula 
ibi  esse  anonyma;  quod  ex  verbis  relatis  patet,  et  post  aucto- 
rem  calalogi  eiusdem  bibllothecae  confltetur  ipse  Bonelli.  Ab 
utroque  illa  tribuunlur  Bonaventurae  hac  praecipue  ralione, 
quia  inveniuntur  in  medio  inter  duo  opera,  quae  ibi  perperam 
dicuntur  esse  Bonaventuriana. 

Praeter  hunc  altero  quodam  codice  saec.  XV.  in  sua  edi- 
tione  usus  est  P.  Bened.  Bonelli.  Hic  tunc  exstabat  Venetiis  in 
bibliolheca  GonventusS.  Bonaventurae  Mlnorum  Reformatorumj 
de  quo  idem  refert  (Prodrom.  col.  488  seq.): 

26.  S.  Bonavenlura  de  Intelligentia  sacrae  Scripturae.  Sic 
litteris  rubris.  Incipit  a  fol.  1.  cod.  chart.  saec.  XV.  in  folio: 
Vidi  m  dextera  sedentis.  Post  primura  huius  opusculi  folium 
interrumpitur  sensus,  ita  ut  ad  fol.  45  fiat  saltus. 

27.  In  illud  Apocalypsis  4:  Quatuor  animalia,  singula  eo- 
rum...  Post  hunc  sequuntur  eadem  tria  opuscula  ut  in  cod. 
Vaticano  n.  91 8 ,  et  quidem ,  ut  Bonelli  observat,  «  quasi  per 
modum  continui  absque  ullo  titulo ,  sed  incipiens  a  textu  » . 

Solus  igitur  sccundus  cod.  sequioris  aetatis  explicite  Iiacc 
opuscula  altribuit  seraphico  Doctori.  Sed  omnino  maioris  aucto- 
ritatis  est  cod.  saec.  XIII.  bibliothecae  Nalionalis  Parisiensis  su- 
pra  (§  7.)  descript\is.  Hic  prlmo  loco  habet  haec  quinque  Prin- 
cipia  generalia  ab  andqua  manu  Fr.  Petro  Olivi  tributa,  et  non 
conlinet  nisi  scrlpla  ipsi,  ut  aliunde  probari  potest,  certo  tri- 
buenda.  Accedit,  quod,  teste  illo  catalogo  sub  Urbano  V.  scriplo 
et  supra  (§  7.  circa  flnem)  cilato ,  Petrus  Olivi  certo  scrlpsit  Prin- 
cipia  generalia  in  s;  Scripturam.  Cum  etiam  ipsa  indoles  eorun- 
dem  optime  congruat  singulari  ingenio  eiusdem ,  assentlendum 
esse  censemus  duobus  peritissimis  librorum  illius  aetatis  investi- 
S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


gatoribus,  sciL  P.  Ehrle  S.  I.  et  ante  ipsum  P.  Fideli,  quorum 
uterque  proprio  suo  studio  et  documentorum  pervestigatione 
cognovit,  haec  Prindpia  generatia  auctorem  habere  dictum 
Petrum  loannis  Olivi. 

S  9.  D«  Commentailo  in  Apocftlypsim. 

Praemittitur  Prologus  Gilberti:  Omnes,  qui  pie  volunt  vi- 
vere  in  Christo.  Incipit  Exposilio  in  Prologum:  Praemittitur 
huic  libro. 

A  P.  Bonelli  (Prodr.  col.  316  tab.  XVII.)  de  quadam  an- 
liqua  Glossa  in  Apocalypsim  liaec  refertur  ex  Annalibus  ty- 
pographlcis  Micliaelis  Maittalre:  «  Bonaventurae  Giossa  In  Apo- 
calypsim  4.  Lipsiae  1481  ».  Loescherus  observat,  summam 
huius  libri  esse,  Turcas  propediem  esse  destruendos,  primum- 
que  hunc  librum  esse  Lipsiae  impressum,  testo  I.  I.  Miillero 
in  Incnnabulis  typograph.  Lipsiae  pag.  9  tom.  1.  part.  2. 
pag.  427.  In  nota  ille  addit:  «  Hactenus  frustra  a  me  quaeslla 
etlam  Lipsiae».  —  Nec  nos  fuimus  feliciores.  In  Repertorio 
Ludovici  Hain  non  fit  mentio  huius  Glossae,  nec  allbi  reperire 
potuimus,  quae  et  qualis  sit  ista  Glossa. 

loannes  de  !a  Haye  Ord.  Min.,  muUis  de  Scrlptura  scriptis 
satis  notus,  hunc  Commentarlum  primus  edidit  Parisiis  1647 
in  fol.  eumque  Alexandro  de  Hales  ut  auclori  inscripsit.  Hoc 
fecit  fide  unius  codicis  Antverpiani  et  duorum  virorum  re- 
centiorum,  scil.  Henrici  JViltot,  qui  se  hunc  Commentarium 
in  bibliolheca  Antverpiana  Fratrum  Minorum  vidisse  attestalur^ 
et  loannis  Pitsei  in  libro  de  Scriptoribus  Anglicis  ad  an.  1245. 
Editor  in  Praefatione  certum  esse  contendit,  Alexandrum  Hal. 
hnnc  Commentarium  composuisse,  «praesertim  cum  ipsa  verba 
spiritum  et  eruditionem  Alexandri  de  Hales  redoleant...  ratio 
suadeat,  stllus  doceat,  conflrmet  verltas».  Laudat  eliam  admi- 
rabilem  operis  «  eruditionem ,  sententiarum  profunditatem,  in 
difllcultalibus  enodandis  maximam  claritatem  » . 

Alteram  editionem,  sed  S.  Bonaveniurae  inscrlptam,  cura- 
vit  P.  Benedictus  Bonelll  in  tom.  IL  sui  Supplemenii  (Trident. 
1773),  quam  copiosis  doctisque  notis  illustravit.  Idem  in  praefixa 
Praelocutione  et  in  Prodrom.  (col.  648  seqq.)  satis  probavit ,  im- 
merilo  a  primo  edltore  opus  atlributum  esse  Alexandro  de 
Hales.  Evincit  enim,  auctoritatem  istius  codicls  Antverpiani  non 
esse  magni  momenti ,  cum  nihil  dictum  sit  de  eius  antiqultate, 
variaque  adsinc  indicia,  quod  sit  recentioris  aelatis  (ibid.  n.  3.); 
duos  etiam  testes  citatos  minime  esse  «  omni  exceptione  maio- 
res  »  (n.  4.) ;  deniqde  plura  in  ipso  opere  inveniri  indicia,  quae 
insinuant,  librum  esse  scriptum  post  Alexandri  mortem  (f  1245). 
Nam,  inquit,  «  cum  auctor  disserat  de  beata  Glara  non  velut  in 
terris  adhuc  agente,  sed  in  caelis  aeterna  beatitate  donata ,  eius 
meminisse  non  potult  cltra  prophetiam  Alexander  Halensis,  qui 
obiit  an.  1245,  Clara  vero  abilt  ad  Sponsum  an*  1253  San- 
ctorumque  fastis  adscripta  est  an.  1 255.  Nequidem  dicere  potuit 
Halensis  illud  quod  cantatur  de  beato  Antonio:  c  Veritatis  iaculis 
aeque  feriebat  »  (ed.  Haye  pag.  1 54  a),  cum  offlciuni  verba  ista 
continens  (Resp.  6.)  uon  minus  quam  aliud  S.  P.  Francisci 
post  Halensis  decessum  fuerit  concinnatum  per  Fr.  lulianum 
Theutonicum  etc. 

Aliud  grave  argumentum  addere  potuisset  P.  Bonelli,  si 
ipsi  noti  fuissent  quldam  codices  antiqui,  qui  Alexandro  de 
Hales  diversum  omnino  Commentarium  in  Apocalypsim  attri- 
buunL  —  Ita  Cantabrigae  in  Anglla,  cod.  Mss.  V.  31.  2436. 
saec.  XIIL  in  4.  foliofum  207,  ubi  legitur:  Alexander  de  Ales 
Comment.  in  Apocal.  Incipit;  Sanctm  loannes...  Apocalypsis, 

II 


X 


PROLEGOMENA  C,  L 


qtie  latine  dicitur  interpretatio^  Desinit :  Oportet  fieri  quod 
petierit,  fiat,  fiat.  —  Idem  Comment,  habetiir  etiam  WratiS' 
lavlae  in  bibliotlieoa  Universitatis,  Cod.  cl.  L  in  quarto  '19. 
membr.  saec.  XIII.  exeuntis  vel  XiV.  ineuntis :  Incipit  prefatio 
fr.  AJexandri  de  ordine  fratrum  Min.  in  expositionem  apocaly- 
psis,  qui  anno  Doraini  millesimo  CCLXXi  obiit  (!).  Sanctus  loan- 
nes  apostolus  et  evangelista  propter  verbum  Dei,  quod  pre- 
dicabat...  Fol.  3.  v.  c.  I :  Apocalypsis  grece  latine  dicitur  reve- 
latio.  Cum  dicit  apocalypsis  subaudiendum  est* 

Assenlimus  igitur  P.  Bonelli  neganti,  hunc  librum  auclo- 
rem  habere  Alexandrum  Hal.,  quin  tanien  assentiamus  ipsi  af- 
firmanti,  eum  esse  legitlmum  et  certum  S.  Bonaventurae  fe- 
tum.  Nolumus  tameii  negare  id  quod  non  pauca  documenta 
testantur ,  quod  scil,  S.  Doctor  scripserit  quandam  Postiilam 
in  Apocalypsim;  alia  autem  quaestio  est,  an  haec  quam  Bo- 
nelli  edidit  Postilla  sit  genuina.  Argumenta  enim  editoris  hoc 
non  sufllcienter  probantj  obstant  autem  aliae  mullae  rationes. 
Cum  agatur  de  re  gravi,  quaeslio  paulo  fusius  et  diligentius 
tractanda  est,  ne  expunctio  huius  Commentarii  speciem  teme- 
rariae  levitatis  prae  se  ferat.  Unde  ad  Irutinam  vocabimus  tum 
iestimonia  externa  tum  criteria  interna  a  P.  Bonelli  allata. 

Primo  igitur  dicimus,  non  sufflce)*e  testimonia  externa, 
ab  ipso  in  favorem  S.  Bonaventurae  allegata. 

Ipse  unum  tantum  codicern  saec.  XIV.  teslem  pro  sua  opi- 
nione  alferre  potuil,  eundem  scil.  codicem  Vaticanum  n.  918,  su- 
pra  §  7.  descriptum,  ex  quo  etiam  edidit  tum  Commentarium  in 
Canlicum  Canticonmi,  tum  quinque  illa  opuscula ,  quae  nomine 
Principia  generalia  s.  Scntptnrae  notavimus.  Sed  supra  §  7. 
et  8.  satis  ostendimus,  tum  Commentarium  illum,  tum  opu- 
scula  falso  atlribui  seraphico  Doctori  et  restituenda  esse  Petro 
loannis  Olivi.  Hinc  sequitur,  hunc  codicem  errorisjam  supra 
conviclum  esse  testem  parum  idoneum.  —  Nec  eius  auctoritas 
augetur  eo,  quod  Waddingus  ex  hoc  codice  curavit  fleri  apo- 
graphum,  in  archivo  Collegii  S.  Isidorii  (n.  100.)  tempore 
P.  Bonelli  adhuc  conservatum;  nec  quod  aliud  saeculi  XVIL 
apographum  fuit  et  est  Romae  in  bibliotheca  Angelica  (cod. 
S  8.  19.  chart.),  quod  in  nonnullis,  ut  Bonelli  dicit,  est  com- 
pletius.  —  Accedit,  quod  alii  codices  etiam  aniiquiores,  cum 
S.  Bonaventuram  vel  non  nominent  auctorem ,  vel  alium ,  magis 
etiam  animum  relinquunt  suspensum  atque  incertum.  En  cata- 
logus  eorum  codicum,  qui  ignoti  erant  P.  BonellL 

1.  Budae  Pestinae,  bibliotheca  Universitatis ,  cod.  sine  nu- 
mero,  membr.  saec.  XIV.  circa  medietatem.  Fol.  151.  r.  in 
superiore  margine :  Incipit  protogm  sancti  leronimi  super 
Apocalypsim;  anonym.  Hinc:  Premittitur  autem  etc.  Desinit 
fol.  1 57.  V.  col.  2 :  Duwit  in  finem  et  ternttnum,  sit  honor  et 
gloria  in  secula  seculorum.  Amen» 

%  Burdigalae  in  Gallia,  cod.  65.  membr.  in  foL  saec. 
XIV.  Incipit  fol.  3.  r.  Initio  alia  manus  saec.  XV.  praemisit: 
Lectura  obtima  (sic)  super  Apocatipsim;  alia  manus  adhuc 
recentior  addidit :  Gallonis  in  Apocalipsim.  Prologus  deest.  De- 
sinit  foL  ultimo  codicis,  parte  v.  col.  1. 

3.  Florentiae,  bibliotheca  Mediceo-Laurentiana,  cod.  olim 
sanctae  Mariae  a  Garmelo  513,  modo  vero  135.  membr.  in 
fol.  saec.  XIV.  Commentarius  in  Apocalypsim  incipit  foL  83.  r. 
verbis:  Praemittitur  autem  huic  libro  prologus  etc.  Desinit 
foL  U6.  r.  Post  triplex  Amen  additur:  ExpUcit  postUta  vene- 
rabilis  cardinalis  et  magistri  sacre  theotogie  super  Apocali- 
psim.  Nomen  auctoris  proprium  desideratur. 


4.  Patavii,  bibliotheca  sancti  Antonii ,  cod.  272.  ex  duobus 
in  unum  compactus,  membr.  in  foL  saec.  XIV.  Commentarius 
in  Apocalypsim  sequitur  alium  in  Isaiam  ei  InclpM:  Premittittir 
autem  huic  tibro  etc.  Desinit  ut  in  editis. 

5.  His  addendi  sunt  alii  tres  codices,  qui,  teste  Sbaralea 
(Supplem.  p.  689  a),  antiquitus  notati  erant  in  tabulario  sacri 
Conventus  Assisiensis.  Hi  exhibebant  quandara  postillam  in  Apo- 
calypsim,  cuius  prologus  incipiebat:  Spiritu  magno  etc;  ipsum 
vero  opus  sive  alius  prologus  eodem  modo  ut  praenotati  co- 
dices ,  scil. :  PrmiUiiur  antem  huic  libro  prologus  etc.  Isto- 
rum  antiquior  erat  anonymus,  in  alio  satis  antiquo  opus  tri- 
buebatur  Fr,  Vitali  Dociori  sac.  Rom.  Ecctesie.  De  his  codi- 
cibus  infra  redit  sermo. 

Observandum  est,  in  edito  Commentario  deesse  ipsius  ««• 
ctoris  prologum  contra  consueludinem  illius  aetatis.  Nec  satisfacit 
ratio  editoris,  quod  huic  defectui  suppleverit  prologus  Gilberti 
cum  explicatione  auctoris.  Nam  in  aliis  Commentariis  nostri 
Doctoris,  quamvis  habeant  prologum  Hieronymi,  tamen  prae- 
cedit  alius  prologus  auctoris.  Non  raro  quidem  in  quibusdara  co- 
dicibus  prologi  auctoris  omittuntur,  vel  alius  substiluilur.  Et  cum 
in  citatis  codicibus  nonnullis  praecedat  prologus,  probabilius 
esse  videtur,  in  duabus  editionibus  excidisse  prologum  auclo- 
ris.  Hoc  confirmatur  eo,  quod  codices  alligali  postpramef^e/Mr 
addunt  autem,  quod  in  editionibus  suppressum  est,  fortasse 
quia  tale  operis  initium  male  sonat* 

Deficientibus  igitur  testiraoniis  idoneis,  unusquisque  faciie 
sibi  persuadet,  sentenliara  P.  Bonelli  sustineri  iuie  non  posse, 
nisi  ille  defectus  suppleatur  criteriis  internis,  quae  indolem  et 
stilum  seraphici  Doctoris  luculenter  prae  se  ferant.  De  his  igi- 
tur  nunc  inquirendum  est. 

Secundo  afilrmamus,  argumenta  ex  hidole  operis  a  P,  Bo- 
netli  deducta  non  sufficiunt  ad  probandum,  immo  alia  gra- 
viora  militant  pro  parte  contraria. 

Prima  eiusdem  ratio  est  doctrinae  et  phrasium  similitudo 
cum  legitimis  Bonaventurae  operibus.  Unde  pro  more  suo  prae- 
sertim  in  nolis  plura  affert  exempla  sententiarum  et  verborum, 
quae  etiara  apud  Bonaventuram  occurrunt,  nullumque  dicit  alle- 
gari  auclorem ,  quera  etiam  Bonaventura  non  potuerit  adhiberi. 

Concedimus  Patri  Bonelli,  auctorem  huius  Commentarii  fuisse 
virum  doctum  et  in  s.  Scriptura  versatissimum ,  opusque  quoad 
doctrinam  non  esse  seraphico  Doctore  indignum.  Concedi  etiam 
potest  quod  P.  Bonelli  (Praelocut.  n.  16.)  dicit:  «Qui  hunc 
Commentarium  legerit  perinde  fere  sapiet,  ac  si  multos  alios 
legerit »,  praesertim  cum  ipse  editor  multorum  posteriorum 
interpretum  sententias  in  notis  diligenter  adiecerit.  Manife- 
stum  est  etiam,  eundem  auctorem  fuisse  Franciscanum  et  in 
doctrina  librisque  S.  Bonaventurae  versatum  atque  passim 
nonnulla  fere  ad  verbum  inde  exscripsisse.  Ua  e.  g.  in  Expo- 
sitione  prologi  n.  25-28.  totum  illud,  quod  dicitur  de  quatuor 
Verbi  conditionibus,  quibus  eliduntur  quatuor  haereses,  pau- 
cis  tantum  omissis  vel  mutatis,  transcriptum  est  ex  S.  Bona- 
venturae  Comment.  in  loannem  (infra  pag.  246  seq.).  Piurima 
alia  notata  sunt  in  adiectis  notis.  Nonnulla  conveniunt  cum  dictis 
nostri  Doctoris  in  Collationibus  in  loannem,  quas  editor  non 
novit. 

Sed  iam  diximus,  auctores  medii  aevi,  praesertim  eiusdem 
Ordinis,  maiori  quam  nunc  concedilur  libertate  alicna  consue- 
visse  mutuari.  Hinc  in  iudicando  alicuius  scripti  auctore  non 
tara  haerendum  est  circa  singula  quaedam  et  particularia  duo- 


PROLEGOMENA  C.  L 


Xf 


bus  aucloribus  vel  communia,  vel  similia,  sed  potius  tolain- 
doles  operis  et  proprielas  slili  exaniinanda  et  ponderanda  est. 
Imprimis  est  attendendum,  num  in  doctrina  vel  stilo  inveniri 
possit  "differentia  et  dissimilitudo.  —  Instituto  igitur  circa  haec 
examine,  nobis  persuasum  est,  ita  hunc  Commentarium  differre  a 
legitimis  S.  Doctoris  scriptis,  ut  satis  hiculenter  monstretur ,  ipsum 
composituro,  vel  saltem  auctum  et  mutatum  fuisse  ab  alio  auctore. 

Primo  enim  iri  eodem  desideratur  singulare  illud  seraphici 
Docloris  ingenium  multa  et  diversa  per  quandam  synthesim  ad 
unum  quoddam  totum  reducendi,  sive  totum  aliquem  librum 
sive  principales  partium  sententias ;  quod  manifeste  se  prodit  in 
genuinis  commentariis  et  facile  perspicitur  solo  intuilu  schema- 
tum ,  quae  singuUs  subiunximus.  Auctor  vero  huius  Commentarii 
magis  haeret  in  singulis  particulis  explicandis.  Saepius  eaedem 
sententiae  ac  verba  ad  taedium  repetuntur.  Item  longiores  re- 
petitiones  occurrunt,  ut  nexus  partium  ostendatur.  Non  raro 
quinque  vel  sex  diversae  expositiones  per  particulam  vel  con- 
iuncta  sibi  succedunt.  Haec  omnia  insolita  sunt  S.  Bonaventurae. 

Secundo,  nonnuilis  locis  quidam  in  modo  loquendi  ex- 
cessus  et  exaggeratio  deprehenditur;  qui  defectus  alienus  est  a 
moderatione  animi  et  modestia  S.  Bonaventurae.  Ita  col.  83 
n.  68.  legitur:  «  Tunc  aderit  stultissimm  Plato  cum  discipulis 
suis».  Verum  quidem  est,  sapientiam  mundi  comparatam  sa- 
pientiae  Dei  recte  dici  stuUiiiam,  sed  ipsam  Platonis  persomm 
S.  Bonaventura  alias  nunquam  vocavit  stultissim^am ,  sed  po- 
lius  ipsum  laudat  atque  recenset  inter  nobiles  philosophos  (He- 
xaem.  Collat.  VI.  n.  1 .  6-1 0.).  Similiter  col.  438  n.  664.  «  doclo- 
res  philosophos,  ut  Platonem,  Pythagoram  et  Aristotelem  »  di- 
cit  esse  illos  seipentes,  de  quibus  est  sermo  Apoc.  9,-19. 

Tertio,  ipse  P.  Bonelli  (Praelocutio  n.  4.)  confitetur,  in  plu- 
ribus  locis  esse  «  aliqua  durimcula  nimisque  generalia  adver- 
sus  eius  aevi  clerum  atque  praelatos  »  et  nimis  «  acriter  gene- 
raliterque  dicla».  Huiusmodi  verba  dicta  conlra  clerum,  quin 
faciat  ullam  exceplionem,  leguntur  e.  g.  col.  74  n.  56:  «  Vere 
obscuratum  est  aurum  Ecclesiae  hodie,  quia  non  lucet  splendor 
sapientiae  et  scientiae...  Tres  machinae  habenthodie  Ecclesiam 
dissipare;  perversitas  in  exsequendis  iudiciis,  lemeritas  in  pro- 
ferendis  sententiis,  pusillanimitas  in  corrigendis  vitiis.  Istaetres 
machinae  dispergunt  hodie  lapides  Sanctuarii.  Nam  nec  praelati 
nec  capellani  nec  alii  clerici  curant  hodie  de  sdentia  catholica 
nec  de  Ecclesia,  sed  facti  sunt  laici  vacantes  otio  in  capite 
omnium  platearum  ».  Similia  etiam  alibi  et  passim  sine  restri- 
ctione  dicuntur.  Non  est  dubium,  quod  ipse  auctor  velit,  haec 
esse  cum  grano  salis  intelligenda  et  restringenda  ad  muHos , 
sive  plurimos,  cum  .in  alio  loco  conftteatur,  bonos  etiam  esse 
praelatos.  Sed  in  opere  scientitico  etiam  verba  non  excedant 
oportet  limites  veriiatis.  In  prima  illa  editione  a  P.  de  la  Haye 
curata  haec  duriora  adiectis  verbis  multi,  vel  plurimi  tempe- 
rata  sunt ,  quas  lectiones  variantes  P.  Bonelli  in  notis  ad  calcem 
allegat.  Ignoramus,  utrum  haec  restrictio  a  primo  editore  sumta 
sit  ex  codice  Antverpiano,  an  ab  ipso  suo  marte  adiecla. 

Ul  autem  haec  dutiuscula  non  esse  aliena  a  S,  Bonaventurae 
modestia  ostendat,  Bonelli  recle  quidem  dicit,  eiusdem  mo- 
desliam  fuisse  pari  zelo  coniunctam,  ipsumque  ad  hanc  corre- 
ptionem  esse  compulsum  a  morum  corruptione,  qua  clerus  tunc 
laborabat.  Profert  etiam  sententiam  ipsius  Bonavenlurae ,  qui  in 
Libello  apologetico  contra  eos  qui  Ordini  FF.  Min.  adversanlur 
(q.  1.  in  fine)  scripsit:  «  Clericis  possumus  in  capitulis  suis 
omnia  pericula  sua  in  sermonibus  litleralibus  seorsim  (scil.  a 


populo)  ostendere  cum  reverentia  caritatis  et  maturitate  beni- 
gna».  Ad  hoc  confirmandum  idem  ex  citato  opusculo  affert 
gravem  hanc  cleri  inferioris  reprehensionem :  «  Quam  paucis- 
simi  in  terris  islis  iam  reperiuntur,  qui  debito  more  minisleria 
praestent  animabus  sibi  commissls;  quod  nimis  est  miserabile; 
et  qui  aut  defectu  iuris,  aut  scientiae,  aut  vitae,  aut  diligen- 
tiae  circa  eas,  aut  liberae  exseculionis  nihil  habeat  reprehensi- 
bile,  aut  quod  eos  tali  offlcio  reddat  indignos.  Quomodo  vero 
tota  Ecclesia  per  mala  exempla  clericorum  et  avaritiam  cor- 
rumpatur  et  negligentiam  deformetur  et  a  statu  debito  elonge- 
tur,  et  quanta  ex  hoc  quotidie  peccata  increscant,  et  quod 
bona  negligantur  per  mundum,  vix  aliquis  sufficit  aestimare», 
—  Sed  hoc  exempium  parum  assertioni  P.  Bonelli  favet.  Nam 
grdvia  haec  verba,  quae  auctor  protulit  coactus,  ut  rem  sibi 
assumtam  probaret,  ita  spirant  verum  zelum  pro  gloria  Dei  et 
salute  animarum,  ut  minime  excedant  terminos  veritatis,  cum 
loquatur  cum  restrictione,  immo  nec  terminos  caritatis  et  re- 
verentiae. 

Quarto,  ipse  editor  (Prodr.  col.  652  n.  8.)  notat,  aucto- 
rem  huius  Commentarii  in  quadam  re  non  concordare  cum 
Bonaventura,  qui  in  collat.  XV.  [n.  3.]  in  Hexaem.  de  antichri- 
sto  dicit:  «  Aliqui  volunt  dicere ,  quod  adlitteram  erit  detribu 
Dan;  utrum  autem  ita  sil,  non  auderem  affirmare».  In  Postilla 
vero  (n.  480.)  dicitur  expressis  verbis,  istum  fore  ex  tribu 
Dan.  Hanc  obiectionem  editor  eo  solvit ,  quod  non  sit  hic  pro- 
prie  antilogia,  et  quod  S.  Doctor  in  ultimo  suo  opere,  aetate 
grandior  et  doctior  factus,  priorem  sententiam  temperaverit. 
Certe  haec  res  nou  est  magni  momenti. 

Nolumus  etiam  multum  urgere,  quod  in  hoc  Commenta- 
rio  inseruntur  ultra  25  themata  sermonum  (ita  saepe  nominan- 
tur)  satis  diffuse  exposita  aliique  excursus  morales;  id  quod 
S.  Doctor  in  Commentariis  genuinis  non  facit. 

Quinto  vero,  plus  ceteris  nos  movet,  quod  in  plurimis  locis 
huius  Commcntarii  magna  verborum  et  slili  differentia  apparet, 
quae  insinuat,  auctorem  non  fuisse  S.  Bonaventuram ,  sed  potius 
alium  saeculi  XIV.  Ipse  P.  Bonelli  hanc  dilferentiam  aliquo  modo 
sensisse  videtur.  Licet  enim  alibi  commemoret  similitudinem 
doctrinae  et  pkrasium,  pro  quo  affert  quosdam  locos  ex  Bona- 
ventura  transcriptos ;  tamen  in  Praelocutione  (n.  21.)  scribit: 
«  Quodsi  etiam  huius  Commentarii  stilus  videretur  paulo  di- 
versus  ab  aliis  eiusdem  libris;  adhuc  nulla  causa  esset,  cur 
eidem  abiudicaretur  ».  Idem  in  Praelocutione  et  in  notis  etiam 
allegat  minutas  quasdam  res,  quae  a  modo  dicendi  et  con- 
nectendi  S.  Bonav.  differre  videntur,  ut  'iWud  continua ,  notate, 
illud  frequentissimum  ita  dixi,  et  interdum  bene  dixi,  vere 
dixi  etc.  Sed  haec  vel  similia  in  genuinis  Commentariis  interdum 
occurrere  non  negamus;  nec  haec  magni  esse  momenti  contendi- 
mus.  Alia  enim  sunt  et  verba  et  dicendi  modi,  quae  lectorem 
offendunt.  —  Praemittimus  quandam  observationem  auctoris  qui- 
dem  suspecti,  scil.  Oudini,  sed  quoad  ea  quae  sequuntur,  non 
spernendi.  Cum  igitur  Oudinus  (loc.  cit.  col.  393)  illud  opuscu- 
lum  Principium  s.  Scripturae,  de  quo  supra  §  2.  egimus,  ex 
Bonavenlurianis  expungit,  rationem  accipit  ex  nimis  barbaro  et 
affectato  huius  scripti  stilo.  Sed  de  legitimis  operibus  Bonaven- 
turae  ait,  in  eis  «  nihil  inveniri  nisi  grave,  nihil  infantile  atque 
affectatum ,  licet  stilus  aliquando  tantisper  humilis  sit  » ;  item , 
jjOn  esse  in  eisdem  dictionem  barbaram;  quae  vocum  barba- 
ries  invaluerit  saeculo  XIV,  simul  cum  affeclato  et  continuo 
usu  superlalivo  (eminentissimis ,  affluentissimis ,  perspicuissi- 


XII 


PROLEGOMENA  C.  l 


mis  etc.)*  Sane  Oudioiis  classico  Latino  addictissimus  despexit 
latinitatein  medii  aevi  tanquam  signum  barbariae  veramque 
culturam  fere  posuit  in  adhibendis  verbis  Ciceronianisj  saepe 
etiam  lialucinatus  est,  iudicans  de  legitimis  vel  spuriis  Bona- 
venlurae  Ubris;  nihilominus  verum  est  quod  dixit,  post  Bona- 
venluram  invaluisse  illam  vocum  barbararum  abundantiam  et 
stili  affectationem. 

Utriusque  vitiosi  defectus  exempla  abundant  in  hoc  Com- 
menlario.  Hoc  patet  manifeste  ibi,  ubi  affert  divisionum  mem- 
bra,  quae  constanter  verbis  inter  se  perfecle  consonantibus  ex- 
prim«ntur.  Saepe  adhibet  duplicem  vel  Iriplicem  consonantiam. 
Non  raro  verba  sunt  ita  artiflcialiler  et  curiose  arcessita ,  ut  satis 
pateat,  auctorem  pro  more  sui  temporis  magis  ad  verbormfn 
consonantiam  quam  ad  sententiae  et  divisionis  rectitudinem  et 
linguae  puritatem  attendisse.  Hinc  non  raro  utitur  vocabulis 
barbaris  a  Bonaventura  nunquam  adh?bilis,  ut  infastidibilis ,  in- 
cmiirisiabUis ,  inobfascabilis ,  inobscurabilis  et  similibus  pluri- 
mis,  praeserlim  insolitis  superlativis. 

Pauca  ex  plurimis  audiamus  praedictarum  divisionum  exem- 
pla.  Loquens  de  proprietatibus  hypocritarum  (n.  182.) :  «  Peccata, 
inquit,  aperiunt  in  stabulo  iniquitatis ;  simpjices  fallunt  sub  pallio 
bonitatis  ;  bonis  invident  et  detrahunt  lingua  malignitatis;  vanam 
gloriam  quaerunt  in  saeculo  vanitatis;  cito  pereunt  et  deflciunt 
in  stagno  foeditatis».  —  Alia  exempla  sine  delectu  seofferentia 
sunt:  cc  Nota,  quod  debet  esse  cor  pleuum  caritate,  os  verilate, 
opus  humilitate,  oculus  castitate,  pes  gravitate,  manus  largi- 
tate  »  (n.  186.).  —  «  Humilitas  impetrat  superbientis  malitiae 
iriumphum  eximium,  supereminentis  sanctimoniae  copiosum 
donum ,  suppereflluentis  gratiae  dulcorosum  iubilum ,  splenden- 
tis  sapientiae  luminosum  radium ,  superexcellentis  gloriae  spiri- 
tuale  bravium  »  (n.  203.).  —  «  Est  tutela  bellatorum  ad  proe- 
lium  animatrix,  dispersorum  ad  convivium  congregatrix,  damna- 
torum  ad  supplicium  indicatrix.  Sic  vox  Domini  tuba  buccinans 
ad  proeliandum  contra  peccantium  vililatem ,  ad  congregandum 
charismatum  pluralitatem,  ad  formidandum  aeterni  supplicii 
gravilatem.  Unde  tuba  illa  erit  primitiva  monitionis...  praemis- 
siva  citationis...  exsecutiva  discussionis »  etc.  (n.  254.).  — 
«  Thronus  Christi  hominis  est  aeternaliler  fixus  virtute  Divini- 
tatis...  speculariter  clarus  splendore  humanitatis...  singulariter 
summus  honore  dignitatis  »  (n.  278.).  —  «  Istud  altare,  scilicet 
signum  crucis,  est  placativae  oblationis,  quia  salus  praevarican- 
tium;  protectivae  munitionis,  quia  clypeus  bellantium;  ignitivae 
dilectionis,  quia  calculus  amplexantium;  suspensivae  devotionis, 
quia  titulus  contemplanlium  »  (n.  546.).  Vix  est  pagina ,  in  qua 
non  occurrant  similia  exempla  cum  vocabulis  novis  ad  consonan- 
tiam  formatis.  —  Eliara  Bonaventura  in  suis  Commentariis 
quandam  consonantiam  imperfectam  verborum  passim  habet, 
ut  sic  rerum  memoriac  serviat,  sed  moderate;  quod  facile  vi- 
det  qui  schemata  Commentariorum  intuelur. 

Haec  curiositas  et  arcessita  verborum  consonantia  praeci- 
pue  invenitur  in  pluribus  illis  sermonum  thematibus,  quae  pas- 
sim  inserta  sunt.  Magnam  invenimus  differentiam  inter  haec 
schemata  sermonum  et  illa  quae  habentur  in  genuinis  CoIIatio- 
nibus  in  loanuem.  Ut  lector  de  hac  differentia  ipse  possit  iu- 
dicare,  subiungimus  exemplum  descriptum  ex  hoc  commenta- 
rio  (n.  259-262.):  m  Ascende  huc,  el  ostendam  tibiqvmopor- 
tet  fieri,  Verba  sunt  lesu  Christi^  Virginis  Filii,  virginem 
Catharinam  dulciter  alloquentis.  Unde  ipsam  primo  invitat  ad 
bravium  supemi  culminis ;  secundo  praesentat  prodigium  di- 


vini  luminis :  tertio  declarat  praesagium  venturi  temporis,  vel 
trisagium  prophetici  carminis.  Trahit  vigor  ad  bravium ,  trahit 
splendor  ad  prodigium ,  trahit  pudor  ad  praesagium :  bravium 
in  ascensu,  ibf;  Ascende  huo;  prodigium  in  aspectu,  ibi: 
ostendam  iibi;  praesagium  in  eventu,  ibi:  quae  oportet  fieri  ». 

«  Circa  primum ,  ubi  primo  invitat  beatam  Calharinam  ad 
bravium  superni  culminis,  cum  dicit:  Ascende  huc;  sciendum, 
quod  iam  ipsa  ascendit  ad  bravium  magistralis  splendoris,  mi- 
litaris  vigoris,  imperialis  honoris.  Quod  probat  efflcacia  vcrbd- 
rum  utilium,  verba  penetrant;  sufferentia  flagellorum  crude- 
lium,  flagella  intrant;  honorificentia  agminum  caeleslium,  cae- 
lestia  agmina  honorant.  De  prirao  Isaiae  quadragesimo :  Super 
montem  excelsum  ascende  tu,  qui  evangelizas  Sion.  De  se- 
cundo  ludith  octavo:  Reputantes  peccatis  nostris  haec  ipsa 
supplicia  minora  esse:  flagella  Domini  etc.  De  tertio  ludith 
decimo  lertio:  Percussit  cervicem  eius;  et  sequitur:  Congyra- 
verunt  circa  eam  universi,  illa  autem  ascendens  eminentiorem 
locum  iussit  fleri  silentium  ». 

«  Circa  secundum,  ubi  Christus  praesentat  beatae  Cathariiiae 
prodigium  divini  luminis,  cum  dicit:  Ostendam  tibi;  sciendum, 
quod  beata  Catharina  aetemae  lucis  radio  illustrata  fuit.  Acutissima 
in  arguendo,  quod  probat  peritorum  sive  philosophorum  con-^ 
fusio;  lob  decimo  tertio:  Disputare  cum  Deo  cupio,  prius  vos 
ostendens  fabricatores  mendacii,  Apertissima  in  respondendo, 
quod  probat  occultorum  obiectorum  solutio;  lob  Irigesimo  se- 
cundo:  Respondebo  et  ego  partcm  meam  et  ostendam  scien- 
tiam  meam.  Subtilissima  in  exponendo,  quod  probaldivinorum 
secrctorum  discussio;  Isaiae  trigesimo  nono:  Non  fuit  verbum, 
quod  non  oslenderet  eis  » . 

«  Circa  tertium,  ubi  declaralur  praesagium  venturi  temporis 
vel  trisagium  prophetici  carminis,  cum  dicJt:  Quae  oportet 
fieri;  sciendum,  quod  sumnius  opifex  ab  aeterno  ordinavit, 
beatam  Cathariuam  fieri  vasculum  puritatis  angelicae,  vehicu- 
lum  veritatis  deificae,  triclinium  Trinitatis  magnificae.  Puritas 
reddit  ipsam  insignem ,  et  ideo  imitunda  est ;  Cant.  primo : 
Murenulas  aureas  faciemus  tibi,  vermiculatas  argento.  Veritas 
illustrem,  et  ideo  veneranda;  Psalmo  decimo  quinto:  Notas 
mihi  fecisti  vias  vitae.  Trinitas  celebrem,  et  ideo  decantanda, 
vel  invocanda;  Canl.  tertio:  Ferculum  fecit  sibi  rex  Salomon 
de  lignis  Libani  etc.  Vox  ergo  prima,  quam  audivi,  dixit: 
«  Ascende  huc  ».  —  Quis  conlendet,  haec  congruere  altitudini 
et  simplicitati  seraphici  Doctoris? 

Ultlmum  pro  sua  opinione  argumentum  P.  Bonelli  (Prae- 
loc.  n.  20.)  haurit  ex  consideratione  temporis,  quo  opus  esse 
scriptum  (scil.  inter  an.  1255  et  1260)  per  coniecturam  explo- 
ravit.  Terminum ,  ante  quem  iilud  non  potuit  esse  compositum , 
recte  determinat  conlra  P.  de  la  Haye,  ut  supra  vidimus ;  sed 
nullius  momenti  sunt  rationes,  quas  affert  quoad  ultimum  ter- 
minum,  scil.  an.  1260.  —  Prima  eius  ratio  est,  quod  auctor  (in 
expositione  Prologi  Gilberti  n.  30.  et  deinde  n.  462.  et  536.)  «  in 
hoc  Commentario  pulare  videtur,  B.  Mariae  conceptionem  Iiaud 
vacasse  peccalo  originali  »;  cum  autem  Bonaventura  incapitulo 
Narbonensi  an.  1260  ordinaverit  festum  de  Conceptione  B.  M.  V. 
in  Ordine  celebrandum,  P.  Bonelli  inde  concludit,  ab  eo  tem- 
pore  eundem  retractasse  sententiam,  quam  tenuit  in  Commen- 
rio  (III.  Sent.  d.  3.  p.  I.  a.  1.  q.  1.  2 ;  cfr.  scholia).  —  Sed 
haec  conclusio  eliditur  verbis  S.  Doctoris  (ibid.  q.  1.  ad  4.f, 
cum  explicite  affirmet,  in  casu,  quod  ista  solemnitas  celebretur, 
«  potius  referri  ad  diem  sanctificationis  quam  conceptionis  ». 


PROLEGOMENA  C.  I. 


XIII 


Hoc  autem  conflrmatur  eo,  quod  praedicti  festi  celebratio 
mimmeimpedivit,q«ominusposl  celebratum  a  multis  annis  11- 
lud  capitulum  Generalis  Ordinis  et  cardinalis  Matthaeus  ab  Aqua- 
sparta  Xf  1302)  in  quadam  inedita  quaestione  disputala,  quam 
habemus  exscriptam,  piam  sententiam,  quae  nunc  ab  Ecclesia 
definita  est,  multo  acrius,  quam  Bonaventura  improbaverit.  Ex- 
pressis  etiam  verbis  contendit,  festum  huius  conceptionis  non 
posse  celebrari  «  iiituitu  et  consideratione  sanctificatae  seu  san- 
ctae  conceptionis  vel  praesentis  sanctificationis ;  et  hoc  modo 
conceptionem  eius  celebrare  non  est  debitum ,  immo  est  super- 
stitiosum  et  erroneum  »  (!).  Certe  erravit  vir  doctus ;  sed  hic 
error  post  Bonaventuram  in  scholis  adhuc  valde  communis  osten- 
dit,  conclusionem  P.  Bonelli  non  esse  legitimam.  —  Etiam  iam 
famosus  Fr.  tJbertinus  a  Casali  in  suo  libro  Arbor  vitae  cruci- 
0ae,  quem  composuit  130i,  adhuc  non  tenet  veram  sentcntiam 
(lib.  L  c.  6.).  Unde  etiam  Bonaventura,  si  fuisset  auctor  Com- 
mentarii  (quod  negamus),  post  an.  1260  tenere  potuisset  pri- 
mam  suam  sententiam,  slcut  alii  in  Ordine  Minorum  etiam  in 
principio  saec.  XIV.  revera  tenuerunt. 

Altera  ratio  allata  prorsus  nihil  valet,  supposito  quod  alius 
a  Bonaventura  hunc  Commentarium  scripserit,  et  etiam  in  hy- 
pothesi  editoris  valde  exiguum  valoreni  habet.  Arguit  enim  ex 
eo,  quod  auctor  «  declarans  illud  :  Vidi  alternm  Angelum  ascen- 
dentem  ab  ortu  solis,  habentem  signum  Dei  vici  (Apoc.  7,  2.), 
ne  verbum  quidem  faciat  de  B.  Francisco,  secus  ac  postea  fe- 
cit  in  Prologo  praedictae  Legendae,  cuius  scriptio  in  Capitulo 
generali  Narbonensi  sibi  fuerat  demandata». 

Tertia  editoris  ratio  sumitur  ex  nonnuUis  sententiis,  quae 
aetatem  S.  Bonaventurae  insinuare  videntur.  Sed  exempla ,  quae 
afferunturMe  reprobatione  paupertatis  (n.  574.),  de  persecutione 
contra  clericos  et  religiosos  (n.  899.),  sunt  ita  generaliter  dicta, 
\\i  aequo  iure  applicari  possint  primis  decenniis  saeculi  XIV, 
quando  Italia  diris  factionibus  et  saevitiis  discerpebatur,  et  Phi- 
lippo  rege  Galliae  auctore,  Bonifacius  VIII.  Anagniae  (1303) 
aspere  violatus  est.  Quae  turbulenta  facinora,  oppressiones  et 
tliesaurorum  ecclesiasticorum  depraedationes,  durante  illo  Avenio- 
nensi  exilio  Summorum  Pontificum  (ab  an.  1303),  passim  fie- 
banU  Hinc  illi  tempestad  magis  quam  aetati  S.  Bonaventurae 
conveniunt  verba,  quae  n.  1500.  leguntur:  «  Sed  quomodo  ho- 
die  reges  et  alii  terrarum  principes  eius  [Ecclesiae]  libertatem 
conservant?  Certe  non  conservant,  sed  potius  dissipant.  Nam 
cum  deberent  eam  defendere,  conantur  eius  bona  arripere  et 
ipsani  violenter  opprimere  et  sponsam  Chrisli  ut  venalem  me- 
retricem  prostituere  > .  Pluries  invehitur  contra  eos  qui  deprae- 
dantnr  Ecctesiam  et  ikesaurnm  eius  dinpiunt,  et  praecipue  con- 
tra  «  civitatem  Romanam  »,  quae  accusatur,  quod  non  tantum 
tempore  antichristi,  sed  etiam  illa  aetate  Ecclesiam  persequatur 
(cfr.  n.  1 046.  1 222.  1 228,  et  alibi).  Ilaec  optime  convenire  tem- 
pestati  exiiii  A venionensis ,  praesertim  in  ore  scriptoiis  Galli, 
manifestum  est.  Alia  adhuc  minoris  momenli,  quae  habet  Bo- 
nelli,  brevitatis  causa  omittimus,  ut  graviora  dicamus. 

Ultimum  argumentum  nostrum  ex  eo  sumitur,  quod  hic 
Commentarius  in  ea  forma,  quam  habet  in  duabus  editiodibus 
memoratis ,  non  est  opus  prorsus  originale ,  sed  ex  alio  quo- 
dam  anteriore  Commentario  f&rmatum ,  sed  nouparum  atictum 
et  mutatum. 

Ipsa  enim,  ut  ita  dicam,  medulla  et  substantia  eiusdem  in- 
venitur  in  illo  Commentario  in  Apocalypsim,  qui  inter  opera 
S,  Thomae  impressus  est  (ed.  Parmensis  tom.  XXIIL  pag.  325- 


511).  De  Rubeis  (Dissertationes  criticae,  diss.  7.  c.  2.  3.)  pro- 
bat,  eum  abiudicandum  esse  S.  Thomae,  esse  tamen  scriptum 
saec.  XIIl.  Revera  inveniuntur  codices  huius  saeculi,  sed  ano- 
nymi,  qui  eundem  habent  e.  g.  Brugis  in  Belgio,  bibliolheca 
Civitatis  cod.  70.  membr.  saec.  XIII,  qui  quoad  prologos  et  ini- 
tium  primi  cap.  perfecte  convenit  cum  illa  editione.  Auctor  eius- 
dem  est  incertus.  —  Huius  Commentarii  prologus  incipit :  «  Vi- 
dit  lacob  in  somnis  scalam  stantem  super  terram..,  Quatuor 
sunt  causae  huius  operis  scilicet  efRciens  etc. ».  Post  hunc  pro- 
logum,  sed  in  editione  Parmensi  (pag.  326  a)  immediate  in 
eadem  linea,  sequitur  ille  prologus,  quem  habent  ed.  Bonelli  et 
multi  codices :  «  Praemittitur  aulem  huic  libro  Prologus  magi- 
stralis  [scil.  Gilberti,  hic  omissus],  in  quo  fere  omnia,  quae  di- 
ximus  [Bonelli  dicemu^']  praelibantur ;  et  dividitur  in  quatuor 
parles  »  [Bonelli  quinque].  Quae  deinde  pro  explicatione  Pro- 
logi  Gilbertiani  sequuntur,  paucis  mutatis,  habentur  apud  Bo- 
nelli,  sed  in  hoc  plurima  adduntur.  Ita  in  ed.  Parmensi  deest 
totus  iste  locus  exscriptus,  ut  diximus,  ex  Bonav.  Comment.  in 
loannem  de  quatuor  conditionibus  Verbi,  quae  elidunt  quatuor 
haereses;  ilem  desunt  omnes  islae  moralitates  de  tentationi- 
bus  etc. ,  quae  revera  prorsus  a  re  tractata  sunt  aliena ,  ut  facile 
appareat,  ea  esse  additamenta  posteriora  et  satis  inepta.  Praeter 
hanc  in  Prologi  cxplicatione  manifeslam  similitudinem ,  sive  po- 
lius  in  substantia  idenlitatem,  eandem  utriusque  Commentarii 
relationeni  in  primis,  raediis  et  ultimis  capitulis  invenimus. 
Omnia  illa  sermonum  schemata,  omnes  illae  artificiose  cum  con- 
sonantia  verborum  formalae  divisiones  desunt  in  altero  Com- 
mentario  aliaque  non  pauca.  Quaedam  tamen  in  hochabentur, 
quae  apud  Bonelli  desiderantur.  Sed  ipsa  textus  explicatio  ple- 
rumque  etiam  eisdem  verbis  exhibetur. 

Quae  cum  ita  sint,  satis  apparct,  vel  utrumque  auctorem 
alio  et  eodem  antiquiore  commentario  usura  esse,  vel  ummi  eo- 
rum  alterius  opere.  Quodsi  hoc  secundum  contigit,  satis  appa- 
ret,  Commentarium  a  BonelU  editum  altero  esse  posteriorem. 

Tot  igitur  et  tam  graves  rationes  satis  ostendunt,  ex  ca- 
talogo  operum  S.  Bonaventurae  expungendum  esse  saepe  lau- 
datum  Commentarium,  saltem  m  ea  forma,  quam  habet  in 
editis. 

Si  autem  quaeratur,  quis  fuerit  auctor  Commentarii  a  Bo- 
nelli  editi,  non  desunt  quaedam  indicia,  quae  insinuant,  fuisse 
Fr.  loannem  Vitalem  a  Fumo  Ord.  Min. ,  qui,  natione  Gallus, 
an.  1310  provincialis  Aquitaniae,  a  Clemente  V.  13  Dec.  1312 
creatus  est  Cardinalis  S.  Martini  in  Montibus  et  a  loanne  XXII, 
episcopus  Albanus,  ac  mortuus  16  Aug.  1227  (cfr.  de  eo  Wad- 
ding.  Annales  ad  an.  1323  n.  2.  et  Scriptores  Ord.  Min,  sub 
voce  Vitalis  ;  item  P.  Denifle,  Chartular.  Univers,  Paris.  tom.  II. 
pag.  1 17,  docum.  760.  et  nota).  Hic  inter  alia  an.  1306  scripsit 
Speculum  morale  totius  s.  Scripturae,  primo  impressum  Lug- 
duni  1513,  quam  editionem  prae  manibus  hobemus,  deinde 
Venetiis  1594  et  1600,  teste  eodem  Waddingo.  Ipse  Bonelli 
(Praelocut.  n.  17.)  observavit,  hunc  Vitalem  «  pleraque  fere  ad 
verbum  ex  eodem  [Commentario]  in  suo  Speculo  totius  sacrae 
Scripturae  mutuatum  videri  ».  Reapse  istud  Speculum  non  lan- 
tum  idem,  quod  isle  Commentarius,  tradit  de  duodedm  privi' 
legiis  B.  Mariae  Virginis  (tit.  Assumtio)  et  de  triplid  muro 
Ecclesiae  (tit.  Ecclesiae)  aliaque ,  sed  habet  etiam  passim  easdem 
vel  similes  divisiones.  —  Attamen  Bonelli  (Prodr.  coL  648)  negat, 
Vitalem  fuisse  auctorem  dicti  Commentarii,  quia  aliam  scri- 
pserit  postillam  in  Apocalypsim,  quae  «  quamvis  idem  habeat 


XIV 


PROLEGOMENA  C.  IL 


prologi  initium,  aliis  tamen  verbis  exorditur  primum  caput(?) 
eiusdem,  videlicet:  Spirita  magm  vidM  uUima»,  Non  dicit, 
unde  haec  habeat.  Sed  Wadding.  {Sct^iptores  etc.)  et  distin- 
ctius  Sbaralea  (voce  Vitalis)  ita  de  Postilla  huius  Vilalis  lo- 
•  quuntur :  Postilla  in  Apocalypsim :  Incipit  prologus :  Spiritu 
magno  vidit».  Incipit  opus  seu  alius  prologus:  Praemiititur 
antem  huic  libro  prologus,  Porro  post  Waddingum  et  clarius 
asserit  Sbaralea,  hanc  postillam  in  Apocalypsim  una  cum  aliis 
eiusdem  Yitalis  commentariis ,  castigatam  a  Cardinali  Sarnano^ 
editam  esse  a  Bernardo  lunta  apud  Societalem  Minimam  Vene- 
tiis  159...  [sic],  eamque  haberi,  ut  supra  diximus,  secundum 
tabularium  sacri  Gonventus  Assisiensis  in  tribus  codicibus^  quo- 
rum  unus  inscriptus  sit :  Frater  Vitulis  de  Furno. 

Praedictae  editionis  a  Saraano  curatae  nullum  vestigium 
nec  Venetiis  nec  Florentiae  nec  Romae  potuimus  invenire ;  et 
citatis  verbis  non  satis  determinatis  W»addingi  et  Sbaraleae  in- 
dicari  videtur,  nec  ipsos  eam  vidisse  et  examinasse.  Si  autem 
revera  existit,  examinandum  esset,  utrum  praeter  additionem 
illius  prologi  Spiritu  magno  etc,  in  aliis  non  differat  ab  edi- 
tione  a  Bonelli  facta,  an  potius  conveniat  cum  Commentario 
Fr.  loannis  GuaIIensis(GuaIIensis,  Wallensis),  qui  saec.  XIII.  scri- 
psit  Postillam  in  Apocalypsim,  cuius  prologus  eisdem  verbis 
incepit:  Spiritu  magno  vidit  etc,  ipsum  opus:  Cum  insacra 
doctrina  revelala...  De  huius  Postillae  auctore  Guallensi  testantur 
tum  antiquus  catalogus  bibliothecae  Tudertinae,  tum  eiusdem 
cod.  68*  membr.  saec.  XIV,  tum  alius  Wratistaviaef  in  biblio- 
theca  Univers.  cod.  78.  chart.  in  fol.  Alibi  invenitur  anonyma. 
Sed  ex  tota  huius  capituli  disquisitione  patet,  quam  dii!i- 
cile  sit  in  hac  re  tam  obscurata  codicum  varietate  et  contra- 
dictione  attingere  veritatem  ;  unde  cavendum ,  ne  praecipili  iu- 
dicio  quidquam  affirmemus,  aut  negemus.  Quapropter  nolumus 
diiudicare,  quis  composuerit  postillam  a  Bonelli  editam,  dum- 
modo  non  attribuatur  Bonaventurae. 

Obiter  tantum  notamus,  in  quodam  Commentario  S.  Ber- 
nardino  Senensi  attributo  et  in  Operum  eius  editione  Veneta 
(tom.  V.)  impresso,  non  pauca  haberi,  quae  prorsus  conve- 
niunt  cum  dictis  lolies  memorati  Coramentarii,  ut  Bonelli  in 
suis  notis  animadvertit. 

Denique  nolumus  silentio  dissimulare  gravissimam  iniuriam, 
quae  occasione  huius  Commentarii ,  sed  sine  ullo  fundamento,  ho- 
nori  seraphici  Doctoris  illata  est.  Vlr  iam  defunctus ,  eruditione  sua 
notus,  sed  lugenda  apostasia  notior,  Ign.  />67/m^^  in  quadam 
oratione  academica  asseruit,  cardinalem  Bonaventuram ,  cele- 
berrimum  theologum,  in  suo  Commentario  in  Apocalypsim  illum 
de  meretrice  locum  applicuisse  Sedi  Rommiae  (auf  den  ro- 
mischen  Sluhl).  Ita  enim  verba  civitas  Romana  interpretatus 
est.  Quod  Bonaventura  non  sit  auclor  huius  libri ,  ille  non  po- 
tuit  ita  facile  scire,  sed  quod  contra  manifestum  locorum  ab 
ipso  citatorum  et  totius  Commentarii  sensum  ea  quae  contra 
Romanos  dicta  sunt,  distorqueat  conlra  Sedem  Romanam,  quo 
intelligitur  ipse  Summus  Pontifex ,  hoc  eo  magis  vituperandum 
est,  quia  ipse  P.  Bonelli  pluries  et  copiose  in  notis  verum  sensum 
auctoris  clare  demonstravit.  Alioquin  notissimum  est,  aliud  esse 
civitatem  Romanam,  aliud  curiam  Romanam,  aliud  Sedem 
Romanam.  Contra  civitatem  Romanam  auctor  saeculi  XIV, 
praesertim  Avenione  commorans,  iuste  querelas  proferre  po- 
tuit,  tamen  passim  loquitur  de  Roma  civitate ,  qualis  fntura  sit 
tempore  antichristi.  —  In  loto  illo  Commentario  ne  verbum 
quidem   invenitur  contra  Summum  Pontificem  vel  Sedem  Ro- 


manam,  nec  nominatur  curia  Romana,  quamvis  auctor  saepe 
perstringat  malos  praelatos,  sacerdotes  et  religiosos  (de  hac  ca- 
lumnia  cfr.  liber  cl.  P.  Dr.  Emil  Michael  S.  l.,  Ignaz  von 
Dollinger.  Innsbruck,  Fel.  Rauch  1892.  pag.  537  seqq.). 

CAP.  II. 

De  genuinis  huius  voluminis  Gommentariis 

in  s.  Scripturam. 

§  1.  Referuniar  GommentaTii,  qui  in  antiquis  indiculis 
S.  Bonaventarae  attribaontar. 

In  Prolegomenis  ad  tom.  V.  pag.  LV  non  pauci  indiculi 
quam  brevissime  relati  sunt,  qui  a  P.  Bonelli  (Prodr.  lib.  V. 
col.  213  seqq.)  notis  explicantur.  In  his  et  quibusdam  aliis  com- 
memorantur  Postillae  Bonaventurianae,  quae  sequuntur: 

4.  Fr.  Salimbene  Parmensis  in  Chronicis:  «Fecit  Lectu- 
ram  Parisiis  super  totum  Evangelium  Lucae,  quae  pulcra  et 
optima  est». 

2.  Ptolomaeus  Lucensis  Ord.  Praed.  (scripsit  clrca  1312- 
1317):  «  Et  postillavit  aliquos  libros  Bibliae,  slcut  libros  Salo- 
monis,  lob  et  Epislolas  Pauli  ». 

3.  Martinus,  Monachus  Fuldensis  (post  medium  saec.  XIV.): 
«cMultos  libros  Bibliae  postillavit,  sicut  libros  Salomonis  et  lob 
et  Epistolas  PauU  et  alia  muUa  ». 

i.  Bartholomaeus  Albitius  Pisanus  (1399):  «  Postillavit  ex- 
celienter  Evangelium  B.  Lucae»  (et  niulta  alia). 

5.  Anonymus  Stronconiensis  exscripsit  Pisanum,  sed  sub- 
stiluens  Libnm  Pharetrae  pro  Regula  Novitio7*im. 

6.  Golielmus  Vorrilongus  (f  1 464) :  «  Expositiones  mirifi- 
cae  in  textum  Bibliae  » . 

7.  lacobus  Oddo  in  Speculo  Minorum  exscripsit  Barth. 
Pisanum. 

8.  Franciscus  Samson  (vide  supra  c.  1 .  §  2.) :  «  Item,  scri- 
ptum  super  Evangelio  loannis.  —  Item  super  Evangelio  Mat- 
thaei.  —  Item  elegantissirae  scriptum  super  Evangelio  Lucae. 
—  Item  scriptum  super  Evangelio  Malthaei  [Haec  repetitio  for- 
tasse  respicit  tantum  cap.  VI.  Matthaei]. 

9.  Antonius  Eugubinus  [in  processu  pro  canonizatione  S.  Do- 
ctoris]:  «Item,  utilissima  et  compendiosa  scripsit  super  Evan- 
geliis  et  maxime  super  Evangelio  Lucae  Evangelistae  ». 

10.  Octavianus  de  Martinis  [in  oralione  coram  Sixto  IV.]: 
«Super  Evangelils  copiose  et  utiliter  scripsit,  Lucae  prae- 
sertim  » . 

1 1 .  loannes  Trithemius :  «  Super  oratione  dominica  Lib.  1. 
Pater  noster.  OraOo  kaec  priviiegiata.  —  In  Evangelium  loan- 
nis  Lib.  I.  In  pnncipio  etc.  —  In  Evangelium  Lucae  Lib.  I. 
Spiritus  Domini  super  me. 

12.  Marianus  Flofentinus  (f  1523):  «Exposltio  copiosa 
et  utilis  super  Evangelia,  Lucae  praeserlim.  —  Principium  in 
libros  s.  Scripturae.  Incipit :  Ostendit  mHii  Dominus.  —  Expo- 
sitio  orationis  dominicae.  Incipit:  Oratio  haecprivilegiata  est». 

13.  Robertus  de  Licio  (f  1495):  «  Super  quatuor  Evan- 
gelia,  praecipue  super  Lucam  ».  Similia  repetunt  Alexander 
Ariosti,  Albertus  Casteilani  aliique. 

1 4.  Fr.  Ludovicus  Rutenus  in  suo  Trilogio  animae :  «  De 
expositione  orationis  dominicae  »,  quod  opusculum  allegat  etiam 
Bernardinus  de  Bustis. 


PROLEGOMENA  C.  IL 


XV 


15.  loannes  Mahusius  Ord.  Min.  nominatus  episc.  Daven- 
trensis  (+  1 572) :  «  In  librum  lob  —  In  Canticum  Canticorum 

—  In  duodecim  Prophetas   Minores  —  in  Lucam  —  In  Mar* 
cum  et  -Matthaeum  —  In  omnes  Epistolas  D.  Pauli  —  In  Epi- 

stolas  canonicas  »  etc. 

16.  Gulielmus  Eisengreinius  (an.  1565):  «  In  Evangelium 
Lucae  —  In  Evangelium  loannis  ». 

17.  Sixtus  Senensis,  Biblioth.  sancla  (1566):  «  Scripsit  in 
Psalmum  M8.  scholasticam  PosUIIam    incipientem:  Halleluia, 

laus  et  gloria In  Lucae  Evangelium  scholasticam  Poslillam, 

quae  incipit:  Sptiius  Domini  —  In  loannem  Postillam,  quae 
incipit :  In  prindpio  ». 

18.  Franciscus  Gonzaga  (de  Origine  Seraphicae  Religio- 
nis) :  «  In  Evangelium  Lucae  —  In  Evangelia  et  Epistoias  per 

annum  ». 

19.  loannes  Franciscus  de  Pavinis  (in  Relatione  ad  Sixtum 
IV.  circa  canonizationem  S.  Bonav.) :  «  Super  quatuor  Evange- 
lia  —  Super  Ecclesiasten  —  Super  Lucam;  incipit:  Spiritus 

Domini ». 

His  et  nonnullis  posterioribus  indiculis,  in  Prodromo  relatis 

addimus  quae  sequunlur: 

20.  Notatu  dignae  sunt  Postillae,  quae  Bonaventurae  tri- 
buuntur  in  antiquo  documento ,  publicato  a  cl.  P.  Denifle  0. 
Praed.  in  Chartulario  Univ.  Parisiensis  tom.  1.  pag.  647,  quod 
taxat  pretium  solvendum  a  scholaribus,  quibus  librarii  librum 
commodabant.  Haec  taxalio  secundum  editorem  facta  est  inter 
annos  1275-1286,  cui  convenit  Echard.  (Scriptores  Ord.  Praed. 
tom.  L  pag.  2446),  qui  interdum  hoc  documentum  citans  dixit, 
illud  factum  esse  ante  an.  1300.  Haec  ibi  leguntur: 

Hec  sunt  scripta  fratris  Bonaventure  de  Ordine  fratrum 
Mimrum  scUicet: 

Postille  super  Lucam  continent  pecias  LXXIIL  III  sol. 

Item,  Postille  eiusdem  super  Ecclesiasten  XIII  pecias  VI  den. 

Item,  Postille  super  Canticum  Canticoriim  XIIl  pecias 
VIII  den. 

Item,  Postille  super  librum  Proverbiorum  conlinent  pe- 
cias  XXXVII  XX  den. 

Item,  Postille  super  Canticum  Canticorum  XV  pecias 
VIII  den. 

Item,  Postille  super  librum  Sapientie  X  peclas  VI  den. 

Uem,  Postille  super  Apocalypsim  XXIII  pecias  V  den. 

Item,  Postille  super  Epistolas  canonicas  XV  pecias  VIII  den. 

Item,  super  Sentencias  pro  primo  libro  11  sol. 

Pro  secundo  III  sol. 

Pro  tertio  II  sol. 

Pro  quarto  !I  sol. 

Tunc  sequitur  post  mtervailum  maius 

Pro  textu  Bibliae  etc. 

21.  In  catalogis  antiquis  Tudcrtinae  bibliothecae  S.  Fortu- 
nati  (de  his  cfr.  tom.  V.  Prolegom.  c.  i.  §  2.)  haec  comme- 
morantur  Commentarii  S.  Bonaventurae.  In  antiquiore  catalogo, 
scripto  circa  1 300  (cfr.  Bonelli  Prodr.  col.  479 ,  et  Leonii  novus 
Catalogus  pag.  185): 

1.  «Postilla  Fratris  Bonaventure  super  Ecclesiastes  (sic) 
et  Gallensis  super  Apocalypsim  ». 

2.  «  Item  Postille  Fratris  Bonayenture  super  Lucam  et 
Postilla  super  Threnos,  Libros  (sic)  Sapientie  et  Apocalypsim». 

—  Observandum  est,  his  verbis  non  omnino   excludi  dubium, 
uU^um  etiam  tres  posteriores  Postillae  Bonaventurae  adscriban- 


tur,  an  in  eodem  codice  ut  anonymae  contineantur;  in  altero 
tamen  catalogo  inter  annos  1334*1342  scripto  clare  legitur: 
«  Postilla  Bonaventnre  super  Lucam  et  super  Threnos  et  libros 
Sapientie  et  Apocalypsim  ». 

3,  «  Iteni,  Postilla  Fratris  Bonaventure  super  loannem  ». 
Referuntur  etiam  duo  alia  exemplaria  Commentarii  in  Lucam. 

Vix  credibile  est,  S.  Bonaventuram  scripsisse  omnes  Po- 
slillas,  quae  in  aliquibus  indiculis,  praesertim  n.  15.  et  20. 
commemorantur.  Quod  tamen  complures  deperdilae  sint,  non 
est  improbabile,  praesertim  si  supponamus,  quod  non  sint  ab 
ipso  scriptae  et  editae,  sed  potius  ex  eius  ore  exceptae  sive 
reportatae  et  ab  aliis  ampliatae;  quod  insinuat  illud  non  satis 
certum  documentum , ,  quod  in  tom.  V.  pag.  LXI  n.  26.  ex- 
scripsimus. 

§  2.  Explicatiir,  ande  saepe  oriatur  difficultas  disceinendi 
genuinos  nedii  aevi  commentarios  a  spuriis,  vel  saltem  ma- 
tatis. 

Qui  inspicit  codices  in  praecedente  et  in  hoc  capitulo  a 
nobis  recensitos  vix  non  mirabitur,  quod  tot  codices  exhibeant 
postillas  vel  anonymas  vel  in  nominando  auctore  sibi  contra- 
dicentes.  Idem  observare  licet  percurrenti  libros  celeberrimi 
Echardi  Scriptores  Ord,  Praed.  el  Waddingi  Scriptores  Ord, 
Jl/m.  cum  Hyac.  Sbaraleae  Supplemento,  Accedit  et  magis  con- 
fundit,  quod  idem  commentarius  non  raro  invenitur  diversis 
indutus  formis:  modo  brevior,  modo  diffusior,  nec  raro  habet 
alios  prologos,  aut  plures  distinctos.  Quoad  postillas  huius  ae- 
tatis  in  Scripturam  idem  fere  fit,  quod  cl.  P,  H.  Denifle  Ord. 
Praed.  (Archiv  fiir  Kirchengeschichte  und  Litteratur  VI.  pag.  373 
seq.)  observat  de  sermonibus  eiusdem  aetalis,  quod  scilicet 
idem  sermo  mira  varietate  in  diversis  codicibus  et  terris  sit 
mutatus  el  pluribus  auctoribus  attributus. 

Putamus  autem ,  huic  confusioni  auctorum  praeter  alia  ali- 
quam  occasionem  praebuisse  institutam  rationem  et  consuetu- 
dinem  Universitatis  Parisiensis.  Absolutis  enim  studiis  passivis, 
annorum  septem  pro  saecularibus ,  sex  vero  pro  regularibus, 
ut  aliquis  fieret  baccalaureus  formains,  primo  explicare  debebat 
s.  Scripturam.  Statutum  enim  erat,  «  quod  quilibet  baccalau- 
reus,  antequam  sententias  legat,  tenebitur  legere  duos  cursus 
de  veteri  et  novo  testamento ,  nec  cum  aliquo  dispensabitur  » 
(P.  Denifle,  Chartul.  Univers.  Paris.  tom.  II.  pag.  699  n.  28.). 
Saeculares  enim  hibaccalaurei,  cursores  nominati,  unum  librum 
ex  vetcri,  alterum  ex  novo  testamento  legere  debebant;  men- 
dicantes  aulem  Bibliam  continuo  et  breviter  legebant.  Quod 
iuniores  hi  lectores  studia  et  labores  antiquiorum  auctorum  non 
raro  In  usum  proprium  sibi  adaptaverint  et  deinde  aliis  com- 
municaverint,  satis  probablle  esse  videtur.  Exemplum  manife- 
stum  praebet  codex  in  §  3.  n.  2.  descriptus,  et  etiara  plures 
alii  ibi  et  §  ^i.  recensiti.  Hinc  facile  fleri  potuit,  ut  idem  com- 
mentarius  varie  mutaretur  allisque  auctoribus  adscriberetur. 

Specialiter  autem  notandum  est,  quod  le^tiraus  Conimenta- 
rius  S.  Bonaventurae  inloannem  etquidam  alii  aliorum  auctoriun 
et  in  codiclbus  et  in  libris  irapressis  publicati  sunt  sub  nomine 
Nicolai  de  Gorran  Ord.  Praed.,  sed  cum  multis  additionibus.  Ut 
de  hoc  recte  iudicari  possit,  aliqua  de  hoc  Fr.  Nicolao  excer- 
penda  sunt  ex  saepius  allegato  opere  Echardi  (Scriptores  Ord. 
Praed.  tom.  1.  pag.  i37  a  seqq.),  qui  difiuse  de  eiusdem  ope- 
ribus  tractat.  Dicit  igitur,  eum  fuisse  ante  an.  1280  Priorem 
Conventus  Parisiensis  S.  lacobi  ac  confessorem  regis  Philippi  IV. 
et  obiisse  circa  1295;  ipsum  totum  vetus  testamentum  egregiis 


XVI 


PROLEGOMENA  C.  IL 


postillis  explicasse  (ut  aliqui  tradiderunt).  De  singulis  postillis 
loquens  notat,  plures  earum  etiam  aliis  tribui,  eC  anceps  est, 
cui  attribuendae  sint  PostiHae  in  Epistolas  S,  Pauli :  Dedi  te  in 
lucem  gentmm,  quae  pluries  impressae  sunt  sub  noinine  Gor- 
rani,  utrum  scil.  ipsi,  an  Fr.  Petro  a  Tarantasia  (Innocen- 
tio  V.),  cui  a  contemporaneo  Pelro  a  Palude  ascribuntur.  — 
Sed  de  hoc  dubio  P.  Fidelis  a  Fanna  (Ratio  novae  colle- 
ctionls  etc.  pag.  130  in  nota)  dicit:  «  Ego  vero  quacstionem 
hanc  certissime  solvere  possum ,  quia  multos  codices  optimae 
notae  reperi  eadem  commentaria  Petro  a  Tarantasia  adse- 
rentes».  Et  reapse  sic  est.  —  Porro  de  quadam  postilla  in 
Actus  Apostolorum  notat  Echard.,  eam  incipere :  Scribe  vi- 
mirn  ei  explana  eum,  et  pluries  editam  esse  sub  nomine  Gor- 
rani,  sed  ipse  indicat  (pag.  441  a):  «  Gorrano  abiudicanda 
videtur,  seu  quae  ipsissiraa  sit  totidem  verbis  a  capite  ad  cal- 
cena,  ut  alunt,  Hugonis  a  S.  Charo^».  —  Porro  de  alia  postilla 
habet:  «  Etsi  Postilla  primae  ad  Corinthios  eodera  versu  Scri- 
plurae:  Enoch  placuit  Deo,  incipiat,  quo  excusa  sub  nomine 
Gorrani,  id  solum  probare,  auctorem  impressae  usum  Postilla 
Guerrici  (scil.  Fr.  Guerrici  de  sancto  Quintino  Ord.  Praed.  circa 
an.  '1244),  cui  tamen  plura  addiderit;  sic  idem  in  Epistola  ad 
Ephesios  usus  est  Commentario  S.  Thomae  de  Aquino,  prolo- 
gum  totidem  verbis  exscripsit  et  cetera  fere  omnia,  ita  tamen, 
ut  identidem  plura  adiiciat ».  Haec  Echardus. 

Ignotum  fuit  Echardo,  quod  etiam  aliorum  auctorum  Com- 
mentarii  simiii  modo  in  codicibus  inveniuntur  sub  nomine  Ni- 
colai  de  Gorran,  in  specie  Commentarius  S.  Bonaventurae  in 
loannem,  de  quo  infra  plura.  Non  igitur  sinc  fundaraento  scri- 
psit  P.  Fidelis  a  Fanna  (loc.  cit.  pag.  i  29) :  «  Familiare  enira 
Mt  Gorrano  aliorum  scriptis  sic  uti,  ut  plura  eisdem  de  suo 
identidem  addens,  aliis  postea  quac  aliorum  sunl  eius  esse  vi- 
derentur».  —  Haec  breviter  dicenda  erant,  ut  constaret,  quara 
auctoritatem  habeant  codices  a  nobis  citandi ,  qui  aliquod  opus 
Gorrano  tribuunt. 

§  3.  De  Gomment&Tio  in  Bcdesiasten. 

Prologus  incipit:  Beatm  vir,  cuius  est  nomen  Domini... 
Cum,  sicut  vuli  beatus  Dionysius. 

Soli  editores  Veneti  (Dialribae  pag.  106  seq.)  hunc  Com- 
mentarium  S.  Bonaventurae  abiudicant;  sed  rationes,  quibus 
opinionem  suam  fulcire  nituntur,  sunt  manifeste  falsae  et  iara 
a  Sbaralea  (Supplem.  pag.  172)  et  Bonelli  (Prodr.  col.  631) 
satis  discussae  et  confutatae.  Ne  acla  agamus,  sufflciat  hic  bre- 
viler  notare,  falsum  esse  quod  Veneti  dicunt,  nomenclatores 
de  hoc  Commentario  Bonaventurae  silere.  Nam  praeter  Ptolo- 
maeum  Lucensem  memorant  eum  catalogi  supra  §  4.  n.  19. 
et  20.  relati.  Accedit  testimonium  plurium  codicum  bonae  no- 
tae  infra  relatorum.  Item  nullius  est  momenti,  vel  potius  fal- 
sum,  quod  iidem  dicunt,  quod  expositor  sit  «  plus  iusto  cu- 
riosus  ac  in  philosophorum  systemalibus  indagandis  explican- 
disque  nimio  plus  versatus.  A  qua  re  semper  alienus  fuit 
Bonaventura».  Ipse  enim  liber  Ecclesiastae  expositori  occasio- 
nem  dedit  quasdam  quaestiones  philosophicas  vel  physicas 
tangendi;  et  hoc  fecit  auctor  admodum  sobrie  et  breviter,  sicut 
etiam  in  aliis  operibus  facere  solet. 

Ceterum  et  doctrina  et  stilus  redolent  ingenium  seraphici 
Doctoris  (cfr.  Prodr.  loc.  cit.),  praesertim  prologus,  qui  inve- 
nitur  etiam  in  collectione  Sermonum  Bonaventurae,  quem  habet 
cod.  antiquus  Tudertinae  bibliothecae. 

Priraa  huius  Commentarii  editio  facta  est  Venetiis  1559. 


I. 
Codices  &  nobis  enm  editione  Yaticana  eollati. 

'1.  Assisii  in  Umbria,  bibliotheca  Conventus  sancti  Fran- 
cisci,  cod.  membr.  in  foL  saec.  XIV  ineunt.  exaratus.  Exposi- 
tio  incipit  fol.  1.  v.,  cuiprima  manus  praemisit:  PosUlla  super 
Ecclesiastes  et  Epistolas  Pauli,  Deinde  col.  i.  Beatus  vir,,, 
falsas,  Cum  sicnt  beatus  Dionysiu^s  etc.  Desinit  fol.  29.  r.  col.  1 . 
per  verba :  in  conspectu  iudicis  cuncta  servaniis.  ExpUcit  — 
In  nostra  editione  signatur  littera  A. 

De  hoc  codice  locutus  est  P.  Fidelis  a  Fanna  (Ratio  etc. 
pag.  201-206)  eumque  littera  S  signavit.  Cum  observasset,  in 
ipso  esse  raulta  addltamenta  ad  editionem  Vaticanam ,  putavit , 
lacunas  editionis  explendas  esse  ex  hoc  codice.  Speciminis  gratia 
utrumque  textum  ex  adverso  imprimi  curavit,  ut  lector  nno 
conspectu  videret  differentiam  inter  utrumque.  Nos  autem ,  edi- 
tioneni  novam  parantes  et  attentius  codices  collatos  conside- 
rantes,  vidimus,  in  antiquioribus  codicibus  deesse  illa  addita- 
menta,  et  quod  maioris  momenti  est,  eadem  esse  exscripta  ex 
aliis  auctoribus  v.  g.  quae  in  expositione  proiogi  addita  sunt , 
ex  Britone ,  alia  mulla  ex  Commentario  Card.  Hugonis  a  S.  Charo, 
vel  ex  Glossis.  Unde  tuto  concludere  potuimus,  istum  codicem 
non  esse  aptum  ad  lacunas  explendas,  nec  additamenla  ipsius 
in  textum  recipienda.  Excepta  hac  differentia,  in  aliis  convenit 
cum  melioribus  codicibus.  —  Est  anonymus,  quod  facile  ex 
praedictis  explicatur. 

2.  Cracoviae,  bibliotheca  Universitatis  lagellonicae,  cod. 
A.  A.  XII.  2.  chart.  in  4.  saec.  XV.  In  asseri  exteriore  legitur: 
PosUlla  Bonaventure  super  Ecclesiasten.  Incipit  fol.  1 .  r. ;  sed 
prologo  sancti  Bonaventurae  praemittitur  alius  ignoti  auctoris, 
qui  sic  exorditur:  /n  nomine  Domini  etc.  Et  quia  aggressu^ 
sum,  Ubrum  EcclesiasUs ,  quiplenm  est  divina  sapientia.  Circa 
finem  continuat:  assimo  verbum  Prophete,  qui  dicit:  Beatus 
vir  cuius  est  etc.  Desinit  fol.  122.  v. :  in  conspectu  iudicis  cun- 
cta  cernentis.  —  Signatur  littera  F. 

In  hoc  codice  textui  originali  adhuc  multo  plura  addunlur, 
quam  in  praecedente.  —  Ex  prologo  valde  diffuso  et  satis  confuso 
nonnulla  exscribimus.  Post  quandam  exhortationem  ad  auditores 
continuat:  «  Assumo  mihi  verbum  pro  fundamento  acquisitionis 
sapientie  et  recommissionis  sacre  theologie  scriptum  (Act.  2.),  vi- 
delicet  hoc:  Ceciditsors  super  Mathiam,  qnod  repetitum  (?)  in 
quatuor  libris  sententiarum  per  me  primo  assuralum  in  principio 
cursus  mei».  Ex  quo  palet,  hunc  prologura  esse  id  quod  tunc 
nominabatur  prindpium  sacrae  Scripturae,  de  quo  c.  1 .  S  ^*  io- 
cuti  sumus,  seu  ea  prima  lectio,  qua  baccalaureus  quidam  suum 
cursum,  id  est  expositionem  huius  libri  incepit.  — •  Circa  iinem 
ita  transit  ad  textum  S.  Bonaventurae :  «  Dixi  tertio  de  speciali 
recomraissione  sapientie  et  scientie  huius  libri  Ecclesiastes.  As- 
sumo  verbuniProphete,  qui  dicit:  Beatus  vir,  cuiusnomen:»  etc, 
Dicit  beatus  Dionysius,  ut  in  editis,  sed  cum  multis  variantibus, 
et  passim  addilamenta  occurrunt,  quae  non  raro  integrara  pa- 
ginam  explent.  Explicite  citat  ipsum  Bonaveuturam ,  dum  expo- 
nens  initium  huius  libri,  scil.  Verba  Ecclesiasies  etc,  plura  addit 
et  scribit:  «  Tempore  enim  Salomonis,  ut  dicit  bonjaventura,  sa- 
pientie  studium  ^iguit  in  lerusalem ,  quia  »  etc.  Item ,  in  expo- 
sitione  versus  4,6:«  Haec  littera  secundum  bonaventuram  sic 
exponitur».  —  Manifestum  igitur  est,  ignotum  quendam  bac- 
calaureum  pro  sua  prima  lectione  sibi  accommodasse  opus 
S.  Bonaventurae.   - 


PROLEGOMENA  C;  11. 


XVII 


3.  Erlamjen  iii  Bavaria ,  bibliolheca  UnircrsKatis,  cod:  268.   i 
membr.  in  4.  soec.  XIV.  ineuntis  (olimliber  sanctac  Mariae  in 
fonte  salutis).  Folio  1.  r.  in  superiore  parte  praemittitur;  Incipit 
bonapostilla  parisiensis  super  Ecclesiasten.  Beatus  vir  cio. 
Desinit  fol.  r.:  in  conspectu  iudicis  cuncta  sermntis,  Explicit 

—  Sign.  litt.  B.  •         . 

Cod.  est  inferioris  pretii  quamEG,  tamen  plerumque  con- 

venit  cum  eisdem.  - 

i.  PurisiiSy  bibliotheca  Nationalis,  cod.  i5.i)73.  (oiim  81.' 
Sorbonicus)  membr.  in  fol.  saec.  Xllh  in  capite  fol.  2i  r.  legitur 
a  prima  manu  exaralum  grandionbus  ntteris :  Pro% M5.  Deinde 
col.  i:  Beatas  vir  e\c.  Desinit  fol.  30.  r.=  coU<\.  in  (ine:  in 
conspectii  iudicis  cimcta  cernentis.  Posi  iiacc  cadem  prlraa 
manus  addidit:  Explicit  svper  Ecclesiasten  secundum  fratrem 
Bonam  venturam ,  et  sunt  peroptima  wepto.  —  Sign.  iilt.  E. 
Hic  oplimas  habeX  lectiones  et  corivenit  cum  sequente  5. 
perantiquo,  ex  quo  exemplari  videtur  esse  iranscriptus. 

5.  Ibidem,  in  eadcm  bibliotheca,  cod.  1442^.  membr.  in 
fol.,  exaratus  an.  1267.  Incipit  fol.  I.  r.  cum  litulo:  Postilla 
super  Ecclesiasten,  BesAnM  U)\  i9l  TA  inconspeciu  iudicis  cvn- 
cta  cernentis.  Dernde  additur :  Ma««e5  Troc  fectt,  quefn  beata 
virgo  Maria  adiuvet,  Explicil  super  Ecclesiastcn  secundnm 
fratrem  Bonam  venturam  et  sunt  peroptima  scripta.  —  Sign. 

ntt.-G.  ■    ^  ■  '  :..,.:■■.  ^    .  -. 

Hic  tantae  antiquitatis  codex  auctontate  et  valore  ceteros 
antccellitet  etjam  praecedenti  E  ab  ipso  transcripto  suam  aucto- 
ritatem  communicat.  Cnm  cod;  E  iam  antea  a  quodam  nostro 
collaboratore  cuni  edilis  collatus  esseti  continuo  apparuit,  pri- 
mum  ita  perfecte  cum  antiquiore  G  convenire ,  iitin  hoc  vix  nova 
lectio  alicuius  momenti  inveniri  potuerit.  Undo  post  prologiet 
primi  ac  secundi  capituli  coHationem  labor  conferendi  non  est 
conlinuaius.  Pro  ipso  igilur  in  cetens  sopplet  cod.  E. 

6.  Tuderti  in  Umbrla,  bibliotheca  Convcntus  sancti  Fortu- 
nali,  cod.  9.  membr.  in  fol.  maximo,  saec.  XIV.  Continet  etiam 
lextuni  Bibliae  cum  Glossis  et  commentariis  in  omnes  libros 
Salomonis  sine  nominibus  auctorum.  Codex  pereleganter  scri- 
ptus,  litteras  omnes  Inlliales  habet  auro  et  coloribus  splendide 
ornatas  ac  depictas.  Commenlarius  sancti  Bonaventurae  incipit 
fol.  6 1 .  r.  col.  \\  Beatus  vir  etc.'  Dcsinlt  ifol.  86. .  v. :  m  con- 
spectu  iudicis  emcta  cernenlis.  .'r^^i^n.  litt,  D.     .:      •' 

Quod  sacpe  in'  raanuseriptisantiquis  observatur,  hoc  etiam 
de  isto  dicendum  est,  ncmpe  qubd  valor  internus  non  corresponi- 
det  pulcritudini  codici$  et  scripturao.  Jta  enim  corruptus  est 
omissione  ver bor u m  et  par tiutft  textus ,  u t  interd u  m  non  prae- 
beat  sensum. 

7.  Ibidem,  in  eadem  bibUotheca,  cod.  68. -mcmbr.  in  fol. 
saec.  XIII.  e^euntis.  Alia  manus  saec.  XIV.  praemisit :  PostHla 
super  Ecclesiasten,  Beatus  vir  ctc.  Desinit.  fql.  23.  r.  dolv  2. 
ui  in  cdiiis.  Hinc  grahdioribus  iitteriS':  Explicit  icetmasies. 
Secunda  manus,  sed  primae  eoae^^a ,  addidit::^?!«f^  versus: 

Linea,  mysterium,  velamcn,  fania  pudorls, 
Solamen,  testis  lapidatib,  proUs-hoftestas,   '        •    " 
Ilec  sunt,  cur  sponsb  tradita  virg6  full/        •     ' 
Pius  dominus,  qui  pie  penitenlibus  aut.peccata  dimittit, 
Aut  ad  memoriam  reducere  facit.  Deo  graicias, 

—  Sign.  litt.  C. 

Cod.  estsatis  bonus  etplerumque.convcnitcum  codd:  EG. 
S.  Bonav.  —  Tom.  VI, 


II. 


Codices  a  nobis  non  collati. 

8.  Basileae,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  B,  III.  20.  membr. 
in  ful,  grandiore  saec  XIIL  cxeuntis.  Cofmmentarius  incipit  fol. 
97,  r.^  cui  scriptor  saec.  XIV,  praeraisit :  Postitte  super  librum 
Ecclesiasten  secundum  fratrm  Wiilietmum  de  Altona  ordinis 
PrediCatorum  magistrum  theotogie  Parisiiis.  Prologus  est  omnino 
diversus  a  genuino  sancti  Bonaventurac  j  sed  commentarius  est 
idem;  idchUdcm  lamen  vel  auctus,  vcl  diminutus.  Desinit  fol. 
114.  r.  col.  1c  ante  oculos  agitur  iudicis  cuncta  cenientis. 
Ilinc  adduntur  nohnulla  verba ,  quorum  finls  talis  est :  Forsitan 
propitiabitur  mihi,  quam  propiiiationem  nobis  concedere  di- 
gnetur,  quivivil el regnatper omniasecvta  seculorum.  Amm, 
Explicit  opus  fratris  GuHleimi  de  Attona  ordinis  (alia  manus 
sacc.  XIV.  prosequilur)  fratrum  Predicatorum  doctoris  in  theO' 
logia  Parisius* 

'  9.  Burdigalae-  in  Gallia,  bibliotlieca  Civitatis,  cod.  38. 
membr.  iil  fol.  saec»  XIII.  cxcuntis*  Incipit  fol.  2.  r. :  Beatus 
vir,.,  Cum  sicut  vult  beaius  Bionysius  etc.  Desinit  fol.  30.  r.: 
in  conspectu  iudicis  cuncta  servafitiSi-Eorpticimit  Postille  sih 
per  Ecctesiasten  fratris  BonaventUre,  de  domo  minorum. 

40.  Divion um  >in  Biirgund  ia ,  bi bliotheca  P ublica ,  cod .  43 . 
mcmbi*.  in  fol.  saoc.  XIII.  exount.  vel  ineunti  XIV;  Incipit  fol. 
\,  r.  praemissts  verbis:  Supe^'  Ecclmasten,  absque  alia  nota. 
Desinit  fol.  34.  r:i  incoiispectuiustiiudiciscunctaintuentis* 

\\,  Lipsiae,  bibliotheca  Paulina,  cod.  140.  membr.  in  fol.> 
exaratus  anno  1 343.  Commcnlarius  in  Ecclesiasten  fncipit  fol, 
67.  r.  verbis:  Bedtus '  vir  elCi  Sicut  vutt  beatus  Dionysius, 
Plurima  adduntur  mutuata  cx  commenlario  Ilugonis  Cardinalis 
a  S.  Charo,  praesertim  in  posterioribus  capituiis.  Desinlt  fol. 
108.  V. :  quodcaret  intmtioiie  pie  humilitatis,  aut  ralione  iuste 
necessitatis ,  sive  bonum  sive  malum ,  quod  factum  est,  supple. 

\^.  Londini,  CoIIectio  regla^,  cod.  2;  C.  Vll.  metnbr.  in 
fol:  saec.  XHr.  Cbmmentariiis  in  Ecclesiaslen  incipit  fol.  -108.  r. 
absolu)e:  Beatus  vir  etc.  Desinit  fol.  130.  v.  col.  2,  additur: 
Exptkiuht  Postitle  super  EcctesiCdste^ ,  tacito  nomine'  audtoris. 

13.  Meiis  ii\  Lotharlngia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  478. 
mcmbr.  in  fol.  minore,  olim  Gontenius  beatac  Manae  Coelesfi- 
ndrum  de  Metis.  Commentarlo '  praemittiuir :  Postiita  Bonaberi' 
ture,  et  flni  subiicilur:  ExpVicit  expositio  BOne-venture  sujyer 
Ecciesiasten  conscripta  anno  Domini  MyllW,  J^LVfi  secunda 
die  posi  Pascha,  .      ,=  . 

14.  Paris//^ >bibliothcca  Mazarina',  cod.  1276.*  membr.  in 
foU  saec.  XV.  ineutitis^  Commentario  deest-  prologus,  inetpit 
cnim  a  verbis :  Memini:.  Huic  libro  premUtit  leronimus  prohe* 
mium.  Desinit  ut  incdltis.  A-manii;  saecullpostcrioris  addlta 
sunt  haec  verba:  Exptidunt  PosUlte  fratris  Bone  venture  su- 
per  Ecclesidsten:  Manus  adh^uc  i-ecentior  notavit  haec '  alia :  Iste 
tiber  est  tJieoiogis  Sollegii  de€ampdnia  esc  tegatomagistri  Pe- 
tri  de  ParrocMa,  qumdam:  magisirigrhmmaticorimdicticoi' 
legii:  pretii  A'X  f,  .      >  <     ...      . . 

i5.Ibtdem,hiMoihctii  Natlbnails;  cod:  -472^.  'membr.  In 
fol;  saec.  XIV.  (olim  Carmelitarum  Pdrisiensium).  Gommentarms 
incipit  fol.  I .  r.  •,  cui  m anus  aiia ,  sed  priniae  coae va  praemisit 
hanc  rubricam :  ro5/i7^a  Bone  veiiiuresuper  Ecctesiasten,Vidiiic 
eailem  repctit  in  fine,  quem  cxciprt  f6I.  33.  V.  col.  2.i  Dum 
cuncta  agimus  in  conspectu  iudicis  cuncta  ^ernentis, 

III 


XVUI 


PROLEGOMENA  C.  11. 


16.  Ibidem,  bibliolbeca  Arsienalis,  cod.  T.  L.  53 1 .  mlscell. 
in  fol.  pano  saec.  XV.  Fol.  sine  num.  v.  praemitlitur  Com- 
mentario  sequens  rubrica :  Tractatns  heali  Eustachii,  qui  et  Bo- 
mve7itura,  super  Ecdesiasten  doctoris  seraphici.  Prologus 
sequilur  ut  in  editls.  In  flne  iterum :  Estplicit  exposUio  beaii 
Eustachii  Bamventure  super  Ecclesiasten. 

17.  Patavii,  bibliotheca  Conventus  sancti  Antomi,  cod.  271. 
membr.  in  fol.  saec.  XIV.  ineunlis.  Jncipit  post  alia  opera :  Bea- 
tus  vir  etc;  desinit:  in  conspeciu  iudicis  cuncta  servantis*  In 
decursu  Commentarii  nonnulla  desunl,  ut  cUam  innuunt  sequcn- 
lia  verba  ad  calcem  posita :  Posiilla  ex  Postilla  fratris  Bona- 
veuture,  et  facta  est  imfnutatio  modica  valde  hinc  inde. 

18.  /foma^,  bibliotheca  Vaticana ,  cod.  918.  membr.  in  fol. 
parvo  saec.  XIV.  Scriptor  initio  Commentarli  praeniisit  titulum 
sub  hac  formula :  Postilla  fratris  Bonaventure  super  Eccle- 
siasten.  Haec  eadcm  verba  repetuntur  l\\  fine,  tum  addilur: 
Dlcas  unum  ave  Maria  el  unum  Pater  noster  pro  aninm  frairis 
Thome,  qui  hunc  librum  scripsil,  pro  remedio  anime  sue,  Iste 
liber  est  Monasierii  sancti  lohannis  in  Seyts  Ordinis  cartusiensis. 

19.  Ibidem,  cod.  612.  membr.  in  fol.  Pars  codicis,  quac 
continet  expositionem  in  librum  Ecclesiastac ,  exarata  fuit  saec. 
XIV.  Expositio  ipsa  mutila  cst,  sine  prologo  et  passini  interpc* 
lata.  De  alia  parlc  huius  codicis  eglmus  toni.  Y.  paj?.  V.  n.  1. 

20.  Senfs  in  Tuscia,  bibliotheca  Civilatis,  cod.  F.  V.  23. 
membr.  in  fol.  minore  saec.  XIV.  Incipit  fol.  1.  r,  col.  1.  sub 
rubrica:  Expositio  sitpe^*  librum  Ecclesiastes,  Beatus  vir,.,  Cum, 
sicut  dicii  beaius  Dionisius  etc.  In  Cne,  fol.  38.  r.  col.  9.  post 
veiba:  in  conspeciu  iudicis  cuncta  cernentis,  \(\QVi\  scriptor  ad- 
didit  haec  alia:  Explicit  leciura  SKper  librum  Ecclesiastes , 
quam  de  diversis  Postitiis  recoilegit  frater  lacobus  de  Cessolis 
lanuensis  ordinis  frairum  Predicaiorum.  Deo  gracias  Mairi 
eius  et  beato  Dominico.  Amen. 

21 .  Taurini,  bibllotheca  Universitatis,  cod.  I.  III.  1 5.  membr. 
in  fol.  saec.  XIV.  ineuntis.  Commentarius  incipit  fol.  1.  r.  sine 
ullo  titulo  et  desinit  fol.  36.  his  verbis:  Det  igitur  Deus  nostris 
precibus  efficaciam ,  ttt  videamus  iunc  faciem  eius  placitam. 
Amen. 

22.  Trecis  in  Gallia,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  1410.  (olim 
Claraevallis  E.  26.)  menibr.  in  fol.  parvo  saec.  XIII.  cxeuntis. 
Post  alia  incipit  cxposilio  in  Ecclesiasten  fol.  r.  non  numerato: 
Beatus  vir  elc.  Desinit  ut  in  editis:  in  conspectu  iudicis  cuncta 
ce}'neniis^Explicit. 

23.  Tuderti  in  Umbria,  bibliotheca  Convcntus  sancti  For- 
tunati,  cod.  182,  quem  iam  descripsimus  tom.  V.  pag.  XXVIII 
n.  15.  ct  pag.  XLV  n.  1.  Continet  tantum  prologum  in  Eccle- 
siasten,  qui,  paucis  immutalis,  rcfertur  in  integrum  ad  instar 
sermonis  in  honorcm  sancti  Antonii  Patavini  a  fol.  149.  v.  ad 
sequens,  ubi  desinit  his  verbis:  In  quibus  docet  celestia  diiigi 
maxime  ipsum  sponsum;  vide  pag.  5  n.  13.  huius  voluminis. 

24.  Vindobonae,  bibliotheca  Palatina,  cod.  1463.  mcmbr. 
in  fol.  saec.  XIV.  Incipit  fol.  46.  r.  sub  litulo:  Exposiiio  super 
iibrum  Ecciesiasien,  Beaius  vir  elc.  Desinit  fol.  63.  v.:  in 
conspectu  iudicis  cuncta  cernentis. 

2o.  Ibidem,  cod.  4879.  chart.  in  folio.  Commenlarius  est 
mutilus  in  principio,  ut  rectc  notatur  a  manu  recenliorc  fol.  130. 
r.  iri  margine  superlorc  hoc  modo:  Prologns  Bonaventure  hic 
deficii,  etexpositio  eiusdem  est  in  veritaie.  Dcsinit  fol.  153.  ut 
in  editis.  Additur:  Expiiciunt  Postilie  Bonaventure  super  Ec- 
ciesiastes.  Anno  incarnationis  154&. 


Ex  horum  codicum  recensione  satis  apparet,  confirmari  id 
quod  supra  §  2.  diximus,  ac  simul,  curn  inscriptio  decem 
cod.icum,  qiiorum  quidam  (n.  5.)  aucloritate  prorsus  siogulari 
pollet,  lestimonuim  reddant  in  favorem  noslri  Doctoris,  certum 
omnino  rcddi,  quod  S.  Bonav.  sit  legitimus  huius  operis  auctor. 
Nihil  obstat,  quod  in  codicibus  n.  8.  et  20.  descriptis  noniinan- 
tur  duo  alii  auctores  huius  postillae.  Priraus,  Wilhelmus  de 
Altona  Ord.  Praed.,  tesle  Echardo  (loc.  cit.  pag.  244  a),  fuit 
magister  Parisiensis,  florens  inter  an.  1260-1270,  et  scripsit  prae- 
ter  alias  etiam  Postiltam  in  Ecclesiasien ,  quam  Echard.  vidit 
in  quodani  codice  an.  1267.  Sed  haec,  eodem  teste,  aliud  ha- 
buit  inilium  aliuhique  flnem  ac  Bonaventuriana.  Cum  autem 
auctor  postilfac  n.  8.  descriplae  textum  originalis  hinc  inde  mu- 
taverit  aliumque  praefixerit  prologum,  probabilc  videlur,  hanc 
mutationem  factam  esse  « secundum  fratrein  Wilhelmum  de 
Allona  ».  Alter  auctor,  Fr.  lacobus  de  Cessolis ,  Ord.  Praed,,  in 
fine  postillae  ingenue  fassus  est,  quod  cam  collegerit  de  diver- 
sis  posiiiiis ,  lia  ut  tcxlui  Bonaventuriano,  ut  videlur,  ahqua  ad- 
diderit  vel  mutaverlt  aliuhdc  sumta. 

§  4.  Be  Commentario  in  libram  Sapientiae. 

Incipit  prologus:  Diligiie  iumen  sapieniiac  omnes  etc.  Post 
Prologum  Ilieronymi  incipit  expositio:  Liber  Sapieniiae  eic.Hic 
est  prologus,  quem  praemittit  Hieronymus. 

Hic  Commentarius  primo  cditus  et  S.  Bonaventurae  inscriptus 
est  Vcnetiis  an.  1374  in  8.  apud  Francisciuu  Salvionum,  simul 
cum  Commentario  eiusdem  in  Lucam  et  in  Lamentationes  le^ 
remiae,  deinde  in  Vaticanam  et  subsequentes  editiones  receptus. 
Oudinus,  Sbaralca,  Bonelli  (Prodr.  col.  633)  ipsiquc  editores  Ve- 
neti  (Diatribae  pag.  87!)  ccnsent,  opus  hoc  esse  certo  genui- 
num  et  scraphico  Doctori  dignum. 

Ingenue  fatemur,  dcesse  nobis  codices,  quorum  auctorilale 
hanc  Poslillam  S.  Bonaventurae  vindicare  poJssimus;  ex  altera 
parle  satis  patet,  eorum  codicum  tcstimonium,  qui  alios  aucto- 
res  nominant,  nullius  esse  momenli.  Opporlunum  igitur  erit 
primo  loco  reccnsere  codlces  nobis  notos, 

Codices  a  nol^is  collati  cam  tezta  Vatlcanae  editionis. 

1.  Pam/is,  bibliolhcca  Nationalis,  cod,  13573.  (olini  Sor- 
bonicus  81.) ,  de  qno  locuti  sumus  supra  pag.  XVii  sub  num.  4. 
Commcntario  sancti  Bona^^nturae  praemiltilur  alius  prologus, 
qui  incipit  fol.  Io6.  r.  coi.  1 :  Fons  sapientie  verbum  Dei  in 
excelsis,  Eccli  1.  Sapientiam,  ait  Eccli.  38.  (25.)  Insinuans  no- 
bis,  in  quo  precipue  sit  studendum  et  qualiter  etquando.  De- 
sinit:  Ul)i  in  fonie  suo  bibitur  aqua  sapientie  saluiaris.  Hinc 
sequitur  prologus  ut  in  editis:  Diligiie  lunien  sapientie  etc. 
Commcntarius  dcslnit  fol.  189.  v.  col.  2.  in  ?\xi<di  Ad  hanc  ma- 
ghUudinem  nos  pei^ducat  lesus  Xtus  Dominus  7ioster  qui  est 
benedictus  in  secuta  seculorum.  Amen.  hi  initio  foL  seq.  v.  ab 
alia  manu  eiusdem  aevi  notalur:  Isie  iiber  est  coliegii  paupe- 
rum  magislrorum  Parisiis  in  theotogia  studentium  ex  legato 
magistri  Geroudi  de  abbatisviiia.  Inferius:  chaienabiiur.  Adluic 
inferius:  Hic  continentur  postiile  super  libros  sapientiaies ,  sci- 
licet  Ecclesiasten,  Parabolas  Saloynonis  el  Sapientiam.  —  In 
noslra  editionc  signatur  litlera  A. 

Commentarlus  est  anonymus.  Eoaulem,  quod  praelcr  prolo- 
guni  editionibus  et  codicibus  communem:  Diligite  lumen  sapien- 
tiae  etc,  altcrum  illum  praemiltit,  iam  satis  indicatur,  praeter 
principalem  auclorem  operis  alium  quendam  manus  apposuisse. 


PROLEGOMENA  C.  II. 


XIX 


cum  pracsumendum  non  sit,  dupllccm  prologum  scriplum  cssc 
ab  ipso  anctore.  Neque  dubium  est,  peculiaris  ilUus  prologi 
scriptorem  iam  habuissc  antc  oculos  et  alium  prologum  el  aliud 
opus.  H^cc  praesumtio  plcne  conflrmatur,  si  quis  utrumque  pro- 
lo^uni  inler  se  comparat.  Auctor  enim  poslcrioris  prologi  gcnui- 
num  mcliorc  quo  potuit  modo,  ast  parum  feliciter,  m  proprium 
usum  transfert  et  ad  lextum  Scripturae  ab  ipso  praeflxum  appli- 
cat,  Post  verba  supra  relata  continuat  sic:  «  Intcr  humana  cnim 
studia  prccipue  cst  studiuni  sapicntie.  Nam,  nt  ait  Hugo,.. 
Iluic  prccipue  studio  precipui  inter  homines,  id  cst  aliorum 
vel  presidcnles  aliis  existcntcs,  vcl  futuri  rectores  inaxinic  dc- 
bentinlcudere,  id  est  firmiter  retinende.  Describe  eam,  ait  Sa- 
lomon,  in  tabnlis  cordis  tui,  scil.  in  tribus  partibus  divine 
imaginis ,  in  mcmoria  rotinendo,  inlelligenlia  rccogitando  et  vo- 
luntate  amando,  sccundum  illud  Prov.  22:  Ecce  descripsi  etc. 
Tempus  vero  huic  studlo  aptum  est  terapus  vacuitatis,  id  cst 
vacationis  ab  occnpationibus  mundanis.  Causa  cnim  tripliciter 
hoc  est  bonum  otium ,  quod  reprehendit  a  luto  ct  latcre  et  pa- 
leis  congregandis...  Tale  otium  desiderat  studium  sapientie, 
quia  qui  immoratur  actu  iu  ea  percipiet  sapicntiam ,  Eccli  38. 
Et  qula  in  Ubro  Sapientie  precipuc  agitur  de  studio  el  amorc 
sapientic,  ideo  in  ipso  studere  dcbet  (sic)  lempore  vacuitalis 
sue  amatores  sapientie  ».  —  lam  hacc,  si  comparanlur  pro- 
logo  impresso  (n.  2;  et  3.),  ostendunt ,  quod  et  quomodo  scriptor 
iste  usus  sit  originali.  Sed  magis  hoc  patet  in  his  quae  se- 
quuntur,  ubi  traclat  de  quatuor  causis  huius  libri.  Scntcniiae 
et  vcrba  fcre  omnia  paulo  aliter  ordinata  descripta  sunt  cx  ori- 
ginali,  sed  adaptala  ad  textum  illum:  Fons  sapientiae  etc.  Brc- 
vltatis  causa  a  describendo  plura  supcrsedemus. 

IIoc  igitur.  nianifeste  apparet,  scriptorem  additi  prologi  non 
esse  auctorem  operis  orlginalis. 

2.  Paiavii,  bibliotheca  S.  Antonii,  cod.  333.  mcmbr.  in 
fol.  saec.  XHI.  Praeter  Commentariuni  in  Sapicntiam  continet 
etlam  postillas  in  Epistolas  cauonicas  beati  Pauli  et  in  cap.  I. 
Cvangelii  sancti  loannis.  In  Sapicnliam  incipit:  DiUgite  lamen 
sapicntie  omnes  etc.  Dcslnit  ut  in  editis,  addito:  Explicit  U- 
ber.  —  Slgn.  litt.  B. 

Pracler  hos  codd.  manuscriptos  collata  fuit  etiani  editio 
quaedam  in  4.  parvo  impressa  Vcnetiis  1574.  —  Sign.  num,  \, 


II. 


Codices  a  nobis  non  collati. 

3.  BasikaCy  bibliotheca  CivKatis,  cod.  B.  III.  20.  Hunc  co- 
dicem  iam  descripsimus  supra  pag.  XVII  sub  n.  8.  Conimenta- 
rius  in  Sapienliam  incipit  fol.  113.  r.  col.  I.  vcrbis:  Diligite 
lumen  sapientie  etc.  Sed  alia  manus  saec.  XIV,  incuntis  prae- 
mislt  hanc  rubricam:  Postille  svper  librnm  Sapiencie  seciui' 
dum  frafrem  fohannem  de  Verdiaco  ordinis  fratrum  Predi- 
catoritm  Bachitarium  in  theologia  Parisiis.  Desmit  fol  Uo.  v. 
col.  2:  ad  hanc  magnitudinem  nos  pei^dncat  lesus  Xtns  Do- 
miniis  noster,  qui  est  benedictus  in  secula  seculorum,  Ilic  li- 
ber  scriptus  est  anno  ab  origine  mnndi  6469  anno  Domini 
1267.  Haec  eadem  ultlma  vcrba  scripta  sunt  in  finc  com- 
menlarii  in  Sapientiam  codicis  Parisiensis,  U.{29,  olim  sancti 
Vicloris  So3,  de  quo  cril  scrmo  infra  num.  3,  ex  quo 
amanuensis  huius  codlcis  Basilecnsis  hoc  sine  iudicio  cxscri- 
psisse  videtur.  In  hoc  codice  sequitur  alia  expositio  in  cundem 


librum  Sapicnliae  eiusdcm  loannls  de  Verdiaco,  quac  Incipit 
fol.  147.  r.,  sed  ab  alia  manu  sacculi  XIV.  conscripta,  sic : 
Postilla  super  librum  Sapienlie  eiusdem  fratris  lohannis  de 
Verdiaco :  Trahitur  sapientia  de  occultis,  lob  28.  Postea  so- 
quuntur:  Postille  super  Cantic.  secundum  fratrem  lohannevi 
de  Verdiaco  ordinis  Predicatorum,  Bachitarium  in  theologia. 
Cantabo  dilecto  meo,  Canticim  triptex  in  noto  legitiir  Testa- 
mento,  scilicet  canticum  ZacMrie,  Marie  et  Simeonis. 

4.  Burdigalae,  blbHoihcca  Civitalis,  cod.  38,  dc  quo  su- 
pra  locuti  sumus  pag,  XVH  num.  9.  l^xpositio  in  Sapicnliam 
incipit  fol.  57.  r.  Pracmittit  eundcni  prologum ,  qucm  Iiabct  cod. 
n.  1  :  Fons  sapientie  verbum  Dei  in  excetsis  ;  ct  omisso  allcro 
edito,  continuat:  Dicit  ergo:  DHigite  sapientiam  etc.  Dcslnit 
fol.  92.  r.  col.  2 :  Ad  illam  magnitudinem  nos  perducat  lesus 
Xtus  Dominus  nosier,  qui  est  benedlclus  ia  secula  seculorum, 
Amen, 

o.  Parisiis,  bibliotheca  Nationalis  cod.  14429.  (olim  Col- 
legii  sancti  Victoris  553.)  folionnn  206 ,  quem  codiccm  iam  no- 
minavimus  supra  pag.  XVII  num.  3.  ct  pag.  XXII  n.  13.  et  hic 
superius  n.  3.  —  Continct  plurcs  postillas  in  s.  Scripturam  prae- 
tcr  quoddam  opus  Hugonis  a  S.  Victcrc  ct  Prooemium  S.  Bor.a- 
vcnlurac  in  II.  librum  Scrilcnliarum;  habet  genuinam  S.  Bona- 
venturac  Postillani  in  Ecclesiastcn  altcramque  in  eundem  li- 
brum ,  tributom  Gulielmo  sivc  dc  Altona  Ord.  Praed.,  sive  de  Mc- 
litona.  Etiam  duplcx  commenlarius  in  Sapicntiani  invenitur,  scd 
reapsc  est  idem ,  exccpto  uno  prologo  ct  inscriptlonc  auctorum, 
ut  iam  observavit  Echard.  (loc.  cit.  pag.  243)  qui  etiani  hunc 
codiccni  dcscripsit.  P.  Fidelis  notat,  cundem  csse  scnptum  di- 
versis  nianibus. 

Folio  50.  r.  in  cxtremo  marginc  supcriore,  parvls  litteris 
fere  deletis,  adhuc  tamen  legibilibus  a  prima  manu  fortc  exa- 
ratis  habctur:  Super  Sapientiam  secimdum  Doctorem  innomi' 
nfl^Mm,  dcinde  liKcns  grandioribus,  aUernative  rubris  et  cacru- 
leis  posterius  efrormalls:  Postille  svper  Sapicntiam  Salomonis. 
Ilinc  prinia  nianus  proscquitur:  Diligile  lumen  sapientie  etc. 
Dcsinit  fol.  93.  r.  ut  editi.  Postca  adduntur  ipsissima  verba, 
quac  supra  sub  num.  3.  rctulimus  ex  codice  Basilecnsi,  scili- 
cet :  Ilic  Itber  scriptus  est  anno  ab  origine  mundi  6462.  anno 
Domini  1267.  Post  hacc  alia  manus  saec.  XIV.  addidit:  Expli' 
cit  lectura  super  librum  Sapientie  secundum  fratrem  Nicho- 
laum  de  Gorram  de  ordine  fratrum  Predicatorum, 

FoL  155.  r.  incipit  secundum  cxemplar  ciusdcm  Postillae  in 
Sapicntiam,  de  qvia  P.  Fidelis  scribit:  « In  superiore  margine  par- 
vis  Uttcris  valde  dctritls,  sed  legibilibus,  a  prlma  manu,  ut  puto: 
Super  sapientiam  secundum  fratrem  Gulielmum  de  Melitona, 
Dein  niaioribus  litteris  rubris  ct  caeruleis :  Posiilta  super  Sa- 
pientiam  Salomonu  ».  —  Tamen  Echard.  (loc.  cit.)  hoc  habet : 
« Immediate  post  superiorejn  scquitin':  Postilla  super  SapieU* 
iiam  Salomonis  ;  in  margine  vero  superiorc  littens  ex  rainio 
sic  legitur :  super  Sapientiam  secundum  Fratrem  Guliehnum 
de  Altona  ordinis  Fratrum  Predicatorum,  Nescio  quis  postea 
sub  hoc  vocabulo  de  Altmia  scripsit  de  Metitona;  sed  alius 
punctis  sub  qualibet  litlera  adiectis  id  delcvit,  nam  is  eratan- 
liquitus  mos  delendi  non  legcnda  in  codd.  MS.  vocabulls  pun- 
cta  subiicere.  —  Prologus:  Fons  sapienliac  verbum  Dei  in  ex- 
cclsis,  Eccli  1.  Sapientiam,  aitEccIesiasticus  38,  scribe  in  tem- 
porc  nativitatis  (sic)  3>,..  —  Testimonium  expressum  Echardi  de 
isto  nomine  non  cst  reiiciendunii  cum  tcmporc  ipsius  litterae 
adhuc  distinctius  Icgi  possent,  et  improbabilc  vidcatur,  Gulicl- 


XX 


PROLEGOMENA  :C.  11. 


mum  de  .Melitona  Ord/wfc  Mimrum  {+  1200)  istiim  prologum 
scripsisso^  ConvenU  ^utem.  Echarcl.  cum  PiFidele  in  lioc^quod 
dcinde  sequatur  in  codicc  prologus  communis  et  Commenta- 
ri us  u t-  in  cditisv  ^^ —  De  hoc  cod ice«  plyra  infra .  • 

6^  S.  JMrfomm  ,  (St.  Omer)>  in  FJandriav  bibliotlieca  ,Ci- 

viiatiS).  cod.  260.  menibr.  in  fol;  saec.  XIII,.  sed  magna  pars 
ComDicalarii  est  a  recentiore  Mnanu';sacc.  XV.  conscripta.  Inci- 
pit  cu m.  prologo :  ^ons  sapientie,  Eiesinit :  Ad  illam  magniMi- 
nem  nos-  perdiicat  lesus  J^tus  Dominus  noster,  ^uiest-  bene- 
dictus  in  secula.  Amen,  Ea-pUcrt  ^vpehSapkntiam,  N6mGn 
auctoris  desideratur.         .;     ,     .        . 

7.  Toietiln  Ii:spania,.bib]lotlieca  Capitul.,,cod. iCaion.  5. 
num*  5.  membr.  in  fol.,  .saec.  XHL  antcfinem.  Practer  aUa 
commentaria  complcGtitur  liancexpositiGncni  in  Sapientiam,  quae 
incipit  fol,  75.  et  desinit  Jbl.  H8.  ut  invcdilis,  sedprorsus 
anonyma  est.  ^  ^ 

.  8.  Tr^c/5  in  Gallia,  bibliothcca  Civitatis,  cod.  637.  oUm  E. 
4.  CIaravaIIensis,imcmbr.  in  ft)l.  sace.  XIII,  exeunt,  Commcn- 
tarius  in  Sapienliam  est  mulilus,  deslnlt  enim  cap.  19;  v.  13. 
verbis:  «  non  recipiebant  hospites,  vel  quia  niale  rccipiebant, 
alii.quidem,  .scilicet  ipsarum  ignolos.non.  rccipiebant  advenas, 
unde  lob  31.».  Cfr-  cditio  nostra  tom.  VI.  pag.  ,231. 

Tres  igitur  de  iure  auctoris  compelitores  Ord.  Rraed.  in 
codicibus  advcrsus  Conavenluram  proferunCur.  Audianius  dejioc 
primo  loro  Eehardum  (loc,  cit.  pag.  2i5  h),  qui  quartum  com- 
pelitorem  Fr.  loanncm  dc  Vcrsiaco  (vidc  supra  n.  3.)  bic  non 
nominat.  «  Ex  lils  quacstio  oritiir,  quis  trrum  sit  illa  postilla; 
an  S.  Bonaventurae,  an  Nicolai  de  Gorran>  anCjuIicImi  de 
Altona  [an  loannis  a  Versiaco].  In  instrumcnlo  supra  citalo  ex 
libro  Rcctorls  prostabat  vcnaUs  Posiilla  F,  Bonaventarae  snper 
Sapientiam;  undo  quin  aliquam  scripscril,non  dubiloj  sed  an 
genuinani  et  ab  eo  scriptam  Ijabuerint  Romani.  cdilores  ^  id  in 
controversiam  vocari  potest,  proescrtim  cum  iilos  Gcrtum  sit 
plura  ei  supposuissc.  ppera  adultcrina,  ct  quorum  postea  eo- 
gnili  sunt  veri  ..auctores.  ,Adde,  ct  vivo  adhuc  BonQVcntura, 
scil,  an.  i267,,sub  alterius  nomine  inter  codices  Adcnulphi, 
virl  gravissimi  ct  S.  T.  magisfrl  Parisiensis  exslitisse,  Nicolaum 
de  Gorran  etiam  ..^xi^iiv  Sapieniiam  scripsisse,  djccliir  poslea, 
sed  aliud  indicatur  principiuai.  An  non  solumprincipjum  Foiw 
mpieniiae  etc,  scdet  ppstllla.  iutegra  sit  Gulielml  dc  Altona/cx 
hoc  solo  cpdicc.  argui  non  potest;  videndi  essent  alii,  quod 
milu  non  est:  obviuni.,  sed  sperandum  a  peritioribus  et  curio- 
sia  b.i.bJiothecarum..scrutptoribus  dilucidandunvaliquando  ct  cui- 
que  quod  suum  est  reddendum  », 

IIoc  bene  dictunj  ,est.  Adhibills  aliis  a  P.  Fidelc  descn- 
ptis  codicibus,  hoc  saUem  tanquam  certuin  slatuere  ppsse  con- 
fidimus,  nullam  pro  tribus  compctiloribus  Ord.  Praed,  esse 
prQbabiliiatem.  Praescindimus  ab  eo,  quod  inter  istos  codices 
est  de  auclorc  contradictio,  quae  ^ingulorum  auctoritatem  fei*e 
abolet;  sed  praeterea,  contra  sjngulos  competitores  speciales 
gravpsque  rationes  mililant.  Nlcolai  Gorrani  namen  sequiore  ae- 
tate  in  cpdice  citato  substitutum  est  antiquae  inscriplioni  «.secun- 
dmi  Doctorem  inriQminatum»,  Praeterea  ideni  =  scripsit  aliam 
postillam  in  Sapientiam,  cuius  principium,  tesle  ipso  Echardo 
(pag.  439  b)  est:  «  Si  delectamni  in  sedibus  et  sceptris,  re- 
ges  popali,  diligite  sapientiam,  ut  in  perpetuuni  regnetis. 
Regcs  popuU ,  M  iisi  maiores  princlpcs  et  praelati  secularcs.  In 
verbis  istis  invitatPhilo  Sap.  6.  iudices  et  praelalos  ctc.  Finis: 

Magnificavit  eum  in   conspectu   et   dedit  illi  coronatn  glorie, 

/ 


quam  nobis  concedat  etc.  Postilla  Gorran  super  librum  Sapien- 
tie».  —  Cum  igitur  nec.  principjum  nec .  (jnis  huius  Postillae 
copveniat  cym  impressa,  necpraesumendum  sit,  Goiranum  bis 
in  -Sapientiani  scrlpsisse ;  inscriptio  noniinis  Gorrani  nullam 
meretur  fidem,  Denique ,:  ratione .  •  cornm  habila ,  quae  supra 
§  2.  dicta  ^unt  de  hoc  auclore,  si  aliqua  simillludo  inter  utram- 
que<  postiilaminveniretur;  coneludendum  essct,  eum  pro  more 
suo  usum,  esse  alieno  opere.    • 

Quoad  Gulielmum  de  Altona  pvimo  observanduni  est^  in 
codem  codice  ipsl  falso  attrlbutum  esse  etiam  Corrimenlarium 
Bonaventurae  in  Ecclesiasten  cum  inscripticne :  secimdum  fra- 
trem  Gulielmum  de  A ItQna ,  quod  auctorem  postillae  indicare 
yldetur.  Sedcum  ea  quaesequiturPostillain  Sapientiam,  eisdeni 
prorstts  verbis  inscripta  siUiSe.cunduM  fratrem  Gulielmum  de 
Altona  ordinis  Vratrum  Praedicdtormn  (Echard.  pagi  245  b); 
lestimonium  hulus  codicis  de  primo  efrore  lam  convicti  perdit 
fidem  eliam  quoad  aUeram  assertionem.  Posset  tamen  dici,  illa, 
yerba  secundum  fratrem  Gulielmum''*  non  siguifieare  proprie 
auctorem ,  sed  fontem,  ex  quo  ahus  hauserit.  —  Denique  iam 
monstravimus.  (supra  ad  cod.  n.  I.),  auctorem  prologi  Fo?j5  sa- 
picntiae  ctc»,  ia m .  aliud  origlnale  ante  oculos  h abuisse. 

Reslat  tertius  competitop,  Fr.  loannes  de  Varsiaco  (Vcr- 
siaco),  qui,  tcsle  codem.Echardo  (pag.  274),  mortuus  est  Pnri- 
siis  1 278,  scri j )si tq  ue  pra etcr  alias  Postilla m  in  Sapientiam , 
quac,  ut  idem  dicit,  «  extat  lin]  cod.  M.  S.  ful.  meinbr.  in 
bibllollu  publica  Basilecnsl,  olim  maximam  partcm  nostra  ». 
Principium  et  flnem  huius  Postillae  omittit  Echard.,  sed  nolan- 
tur  a  nobjs  supra  in  descriplione  cod.  n.  3.  — ^  Sic  obscrvare 
possumus,  quod  in  eodeni  codicc  eidcm  auctori  alia  et  divcrsa 
postilla  h\  Sapientiam  tribuitur;  quo  iant  satis  probalur,  no- 
slram  Postillam  non  essc  ab  ipso  scriptam.  Accedit,  quod  verba 
supra  in.  dcscriptione  codicis .  notaia  satis  ostendunl,  priorem 
iliam  Poslillam  transcrjptam  esse  ex  cod.  Parisicnsi  sigii.  14429, 
mutalo  lanto  nomine  Go/vam. 

JVIiniipe  igitur  fldein'  merentur  illi  codices,  qui  hanc  Poslil- 
Jam,  quae  cerle  post  medium  saec.  XJH.  scripta  est,  tribuunt 
vcl  Nicolao  Gorrano,  vel  Gulichno  dc  Allono  (Altona),  vel  loanni 
de -Varsiaco. 

.  Exclusishis  competitoribus,  non,  restat  nisi  ille  «doclor 
innominatus».  Cum  autcm  non  tanlum  flde  Ptolomaei  Lucensls 
Ord.Praed.  (§  l.),sed  etlam  alioruni  docmnentorum  salis  constet, 
nostrum  Doctorem  librum  Sapienliae  commentatuin  essc;  prae- 
propere  iudicatum  essct,.si  prQplcr.  defectum  antiquiorum  le- 
stium  optis  voluissemus  cidcm  abiudicare.  —  Nolumus  tainen 
cqntradicere  ei  qui  forte  dixerit,  orlglhale  huius  Postillae  fuisse 
ab  a3iis  aUquatenus  mutatUm,  sive  in  aliquibus  diminutum,  sive 
in  aliis  auctum.  Cum  enim  in  codicibus  Commcntariorum  huius 
tomi  a'nobis  cdlatis  toties  observaverimus,  facta  esse  vel  ad- 
ditamenlay  vel  lacunas,.  vd  mutationes;  cum  etiam  prologus 
priinus  in  cod.  A,  ex  genuino  compilatus,  manifeste  oslendat, 
alienam  manum  sua  modo  iisam  esse  originali:  suspicarl  licet, 
sifiiilemquandam  rautationem  ipsius  Poslillae  accidisse.  Ncc  de- 
sunl  pro  hac  suspicione  indicia  interna  non  spernenda.  Saepius 
hic  quam  in  aliis  Comnientariis  auctor  nlltur  Glossa ,  praeseriim 
interlineari  in  minutis  rebus ,  cum  v.  g.  totics  repetat:  aautem 
pro  sed  »;  saepius  adhibentur  ad  oslendendum  nexum  orationis 
formulae  bene  dixi,  vel  ita  dixi,  quae  illa  aelate  usitaiae  erant, 
quaeque  intcrdum  occurrunt  etiani  in  Commentario  Bonaventu- 
rae  in  loannem  (cfr.  n.  36.  37.  40.  48.  56.)  et  saepisslme  in 


PROLEGOMENA  C.  II. 


XXI 


Comnicntario   in   Apocalypsim  edito   a  Bonelli.  Brcvius    solilo 
cliam  traclantnr  quaesllones  scliolaslicae  passim  occurenles. 

Haec  lamen  omnia  non  sunt  tanli  momcnti,  ut  de  hac  re 
reddant  ralionem  prorsus  exploratam.  Minutae  enim  hae  differen- 
tiae  satis  explicari  possent  etiam  hac  suppositione  non  impro- 
babiii,  qnod  S.  Bonavenlura  iuniore  aetate  et  anle  allos  suos 
Commentarios  librum  Sapicntfae  in  scholis  explicaverit. 

<?  5.  De  Commentario  in  Bvangelium  loannis. 

Prologus  incipit:  Ecce,  intelliijet  servus  meiis..,  Cap.  I. 
incipit:  In  principio  erai  Verbum.,.  fste  liber,  qiii  est  de 
Verbo  incarnaio  ctc. 

Omnino  constat,  S.  Bonaventuram  scripsisse  Postillam  in 
EvangeUum  loannis.  Praeter  alia  teslimonia  in  indiculis  (supra 
§  \.)  relata  habemus  lestes  omni  exceptione  maiores  tum  ca- 
talogim  antiquum  (circa  an.  1300)  bibliothccae  S.  Fortunati 
Tudertinae,  tum  codicem  perantiquum  saec.  XIII,  quem  pro- 
tuUt  P.  FideUs  a  Fanna  {Ratio  etc.  paij.  93  seqq.),  dc  quo  in- 
fra  plura  dicentur. 

lam  monuimus  (supra  c,  I.  §  5.),  Commentarium  in  loan- 
nem ,  qui  habetur  in  cditione  Valicana  ct  subscqucntibns ,  cssc 
spurium ,  altcrum  autem  genuinum  et  prorsus  diversum  editum 
esse  a  P.  Benedicto  Bonclli  (Supplemenli  tom.  I.  coL  -416.  seqq.) 
doctisque  notis  illustratum. 

Sed  iam  ante  Bonelli  idem  opus  fere  integrum ,  secl  valde 
amplificatum  et  hinc  inde  etiam  immutatum  typis  traditum 
est  sub  nomine  Fr.  Nicolai  de  Gorran  Ord.  Praed.  Editio  haec, 
quae  in  magno  vokimine  continet  postillas  Gorrani  in  quatuor 
Evangella,  facta  est  a  Fr.  loanne  Pesselio  Tilano  apud  Coloniam 
Agrippinam  Dominicanae  profcssionis ,  dedicata  Garolo  Geldriac 
et  luliac  duci,  an.  1537  postridie  Idus  Martii  apud  Petrum 
Quentel.  fol.  Ornata  est  haec  editio  tum  stemate  illius  ducis, 
tum  imaginibus  quatuor  Evangclistarum  eleganter  ligno  incisis. 
Editor  ille  conqueritur  dc  vitils  codicum,  quibus  usus  est,  ita 
«ut  nonnumquam,  quatuor  consultis  exemplaribus,  tandem  ad 
coniecturam  ingeniumque  hiulca  sive  hiantia  loca  cogercr  suf- 
farcire».  —  Ilanc  edilionem  ad  manus  habemus.  Altera  editio 
produt  Antverpiae  1617  in  folio  apud  loan.  Keerberg,  quam 
non  vidimus. 

Ut  autcm  reiatio,  quae  est  intcr  hanc  postillam  et  Bona- 
vcnturianam,  perspiciatur,  specimen  quoddam  exhibcndum  cen- 
suimus.  Prologiis  omnino  convenit  cum  edito  a  nobis,  nisi 
quod  textui  nostro  (n.  2.)  post  verba  omnibus  diebus  bene  ad- 
ditur  viiae  suae  ct  passim  aUquae  lectiones  differunt. 

Sed  in  principio  I.  capituU  n.  1 .  post  verba  :  in  secunda  in 
comparatione  ad  ea  quac  dicuntur  per  Verbum:  Omnia  per 
ipsum  facta  sunt,  addit :  «  Et  quia  hunc  librum  composuit  con- 
tra  haereticos  destruentes  coaeternitatem  et  consubstantiaUtatem 
Filii,  ideo  in  prima  parte  ponit  quatuor  propositiones :  prima 
cst  de  FUii  aeternitate;  secunda  de  distinctione  Filii  a  Patre; 
tertia  de  consubstantialitate  Filii  ad  Patrcm;  quarta  de  cone- 
qualitate  Filii  ad  Patrem.  Per  primam,  quae  est:  In  principio 
erat  Verbum,  confutatur  Neslorius  et  Claudius  haeretici,  prae- 
dicanles,  Christum  initium  habuisse.  Per  secundam,  quae  ost: 
Et  Vcrbum  erat  apud  Deum,  confutatur  Sabellhis,  qui  dixit, 
Filium  non  esse  distinctum  a  Patrc.  Per  tertiam,  quae  est:  Ei 
Deus  erat  Verbun,  confulatur  Arius,  qui  dicebat,  Christum  esse 
puram  creaturam  et  nullo  modo  consubstantialem  et  aequalem 
Patri.  Per  quartam ,  quae  cst :  Hoc  erat  in  principio  apiid  Deum, 
confutantur  omnes  simul,  quia  ista  proposilio  dicit,  Filium  esse 


coaeternum  et  consubstantialem  et  coaequalcm  Patri  et  perso- 
naliter  distinctum  a  Patre.  Dicit  ergo:  In  principio  erat  Ver- 
bum,  ista  propositio  exponitur  tribus  modis.  Primo  sic:  In 
principio  erat  Verbum*.  (NB.  Quae  sequuntur  non  conveniunt 
cum  S.  Bonav.). 

Itein  n.  9.  post  verba :  Omnia  per  ipstim  facta  snnl  etc, 
additur:  «Postquam  delerminavit  B.  loanncs  de  Verbo  actcrno 
in  comparaUonc  ad  dicentcm,  hic  determinat  do  ipso  in  com- 
parationc  ad  ea  quac  per  Verbum  dicuntur,  ct  hoc  quantum 
ad  quatuor  conditiones.  Describitur  enim  primo  ipsum  Vcrbum 
ut  principium  creationis  sufficiens,  cum  dicit :  Omnia  per  ipsum 
facla  sunt;  sccundo  ut  indeficiens,  cum  (Xlcli :  Et  sine  ipso  fa- 
ctum  est  nihil;  tcrtio  ut  praecognoscens ,  cum  dicit :  Quod  fa- 
ctum  est  in  ipso  vita  erat;  quarto  ut  aliis  cognitionem  prae- 
bens,  cum  dicit:  £^  vita  erat  lux  hominum;  ct  cfuia  non  omnibus 
praebet  cognitionem  sui  sicutsunt  peccatores,  ideo  quintodicit, 
quod  peccatores  cognitionem  sui  non  comprehendunt,  cum  dicit : 
Et  lux  in  tenebris  lucet  et  tenebrae  etc.  Dicit  ergo :  Omnia  per 
ipsum  facta  suni ;  continuatur  sic:  ostensum  esl,  quod  Verbum 
habet  rationem  principii ,  et  hoc  quantum  ad  hoc  quod  ab  ipso 
omnia,  ideo  scquitur :  Omnia  per  ipsum  facta  sunt;  omnia, 
scilicet  visibilia  ct  invisibilia,  spiritualia  et  temporalia  naturam 
conservantia ,  quod  dicitur  propler  peccata ,  quae  naturam  non 
conservant,  sed  corrurapunt;p^r  ipsum,  supplc  Verbuni,  quod 
in  principio  erat  apud  Deum;  factasiinl,  supple  a  Deo  Patre. 
Unde  Eccli.  18:  Qui  vivit  in  aetermmi,  creavit  omnia  simtil; 
et  hoc  per  Verbum  (quae  sequuntur  conveniunt  cum  verbis 
S.  Bonav.;  exccpto  quod  in  n.  10.  omittitur  ultima  propositio : 
Et  in  hoc  perfecte  etc,  et  in  n.  II.  pro  uUimis  verbis  et  trans' 
muiaiio  omrds  nonnulla  mors  est  substituuntur  haec:  Dicit 
ergo  :  Quod  factum  est  etc;  continuatur  sic:  Si  Vcrbum  erat  in 
principio,  per  quod  facta  sunt  omnia  et  sinc  ipso  faclum  est 
nihU  eo  quod  sU  ars  ct  sapientia  Patris,  sequitur,  quodomnia, 
quae  facta  sunt,  prius  facta  fuerunt  in  eo  ut  in  artc,  sicut 
facta  sunt  in  operc.  Et  hoc  est  quod  factum  est,  id  est  orane 
factibile,  in  ipso,  supple  Verbo,  quod  vita  est,  viia  eratj.  — 
Quaestionibus ,  quas  S.  Bonav.  ponit,  tres  aliae  a  Gorrano  prac- 
mUtuntur.  SimUi  modo  in  sequcntibus  modo  cxscribitur  Bona- 
ventura  ita  fideUter,  ut  nostram  tcxtus  emendationcm  confir- 
met,  modo  alia  multa  adiiciuntur. 

Attamen  omnino  certum  est,  Commenlarium  a  nobis  edi- 
tum  esse  gcnuinum  et  integrum  opus  S.  Bonavcnturoe.  Intcgra 
fldes  habenda  est  coclici  saec.  Xlll.  bibliothccae  Ambrosianae 
(Mediolani),  sign.  A  1 1  superiore,  ex  quo  multa  cxscripsit  P.  Fi- 
delis  a  Fanna  (Ratio  etc,  pag.  93-120).  In  illo  rccensentur  plu- 
rium  auctorum,  sed  prae  ceteHs  Bonaventurac  sermones,  ad- 
ditis  circumstantiis  temporis,  loci  cl  nominis  praedicatoris ;  ru- 
bricae  singulis  sermonibus  supcrscriptac  a  P.  Fidele  loc  cit. 
publicatae  sunt.  Pag.  107  sub  n.  141.  legUur:  «  Ucm,  scrmo 
fratris  Bonaventure  iu  scholis  Parisiis,  quando  incepU  loannem. 
Ecce,  inteiliget  servus  meus,..  sublimis  erit  valdev,  Schema 
huius  sermonis  ex  codice  illo  a  P.  Fidele  cxscriplum  et  publi- 
catum  habetur  etiam  infra  pag.  240,  nota  1 ,  cum  nonnuUis  no- 
stris  observationibus.  —  Ilis  nunc  addimus,  eundem  sermonem, 
sive  potius  prologum,  haberi  non  tantum  in  duobus  codd.  P 
Q  a  nobis  cum  edito  collatis,  sed  etiam  in  bibliotheca  Carolopo- 
litana  (CharlesviUe)  cod.  92.  membr.  in  8.  saec  XUI.  excuntis, 
foL  42,  sermo  18.  Ilabetur  illc  scrmo  hic  diminutus  et,  ut  vide- 
tur,  reportatus.  —  iUe  cod,  P  exstat  Basileae,  bibUotheca  Civita- 


XXH 


PROLEGOMENA  C.  IL 


tis,  cod.  B.  IX.  32;  est  rr.embr.  in  fol.  iniiiore  saec.  Xlir.  Incipit 
fol.  21.  r.  col.  2.  ut  in  edilis.  —  Alter  vero  cod.  Q  habetur  Tu- 
derli,  bibliotheca  S.  Fortiinati,  sign.  cod.  182.  membr.  in  8,  in 
quo  etiam  alia  opera  S.  Bonaventurae,  de  quibus  egimu  slom.  V. 
prolegomeiia  pag.  XXVIII  n.  15.  et  pag.  XLV  n.  1.  Prologus 
ibi  inscribitur:  Sermo  de  s,  Joanne  erangelista:  Ecce,  intelli- 
get  servus  meus  etc,  et  desinit  verbis :  peditare  debent  cum 
agnis.  Hic  tamen,  exceptis  nonnullis  leclionibus  variantibus, 
ita  perfecte  cum  edito  prologo  convenit,  ut  non  ex  ore  dicen- 
tis  exceptus,  sed  ex  origiuali  Iranscnptus  esse  videatur. 

Bene  de  S.  Bonaventura  promeritus  est  P.  Bened.  Bonelli, 
qui  primus  legitimum  eiusdem  Commentarium  in  loannem  de- 
lexit,  auctori  suo  muUis  ralionibus  vindicavit  (Prodr.  col.  641 
seqq.)  relationemque  ostendit ,  quae  inter  hunc  et  Gorrani  opus 
intercedit.  Bonelli  non  cognovit  genuini  operis  codices  nisi  tres. 
Primus  fuit  Romanus  bibliothecae  Angelicae  Eremit.  S.  August., 
valde  antiquus,  in  cuius  flne  prima  manu  scriptum  eral:  «Ex- 
plicit  Postilla  optima  super  loannem  edita  a  Domino  Fratre 
Bonaventura  cardinali  ad  usum  Fratrum  Minorum  I K  »  (cfr. 
Prodr.  col.  437  n.  39.).  Secundo  loco  ille  cilal  codicem  Tuder- 
tinum  anonymum,  eundem,  quem  nos  accurate  cum  cditione 
contulimus  (vide  infra  n.  14.).  Tertius  illo  tempore  fuit  in  bi* 
bliolheca  Monasterii  Ileilbronnensi  in  Franconia,  qui  nomen 
S.  Bonavenlurae  inscriptum  habuit  (cfr.  Prodr.  col.  424). 

Pro  edendo  hoc  Commentario  Bonelli  non  usus  est  nisi 
codice  Romano,  passim  adhibens  editionem  Coloniensem  Com- 
mentarii  a  Gorrano  composili;  insuper  plurimas  copiosasque 
notas  ad  calcem  apposuit,  quibus  etiam  nos  saepe  usi  sumus. 

Superfluum  nobis  visum  est  omnes  repetere  rationes  a 
P.  Bonelli  in  Prodromo  et  in  I.  lomo  Supplementl  pro  S.  Bona- 
ventura  auctore  allatas,  cum  alia  testimonia  illi  cdilori  ignota 
nobis  non  desint,  quae  omne  dubium  dissipant, 

Fide  enim  codicum  constatj}rwwo,  Commentarium  Gorrani 
essc  opus  dislinctum  a  Bonaventuriano,  quod  est  brevius,  an- 
liquius  ct  fere  integre  in  alterum  receptum.  Inter  49  codices 
a  nobis  notatos  sunt  26,  qui  explicite  habent  nomen  Gorrani; 
quibus  addendi  videntur  nonnulli  alii  anonymi.  Verisimile  tamen 
est,  non  omnes  istos  exhibere  integrum  illud  opus.  Observan- 
duni  est,  quod  illi  26  codices  inveniuntur  in  bibliothecis  Ger- 
maniae  et  Austriae,  et  si  qui  pauci  in  Gallla  inveniunlur,  sunt 
anonymi.  —  Legitimus  Bonaventurac  Commentarius  habetur 
certo  in  13  codicibus  nostris,  quornm  novem  sunt  anonymi. 
Fortasse  etiam  nonnulli  alii  anonymi  polius  habent  Commen- 
tarium  Bonaventurae  paulo  mutatum  quam  Gorrani. 

Secundo  constat ,  Bonaventurae  tribuendum  esse  illum  pro- 
logum  a  Gorrano  integrc  receptum:  Ecce  intelliget  etc,  quem 
ille  recitavit  «in  scholis  Parisils,  quando  incepit  loaunem  ». 
Hoc  bene  confirmalur  verbis  Commenlarii  (c.  2.  n.  6.) :  «  Me- 
treta  dicitur  a  metron,  quod  est  mensura,  et  vocatur  hic  men- 
sura  communis  et  usitata,  sicut  Parisius  sextaritm  vini  dici' 
mus  ».  Cum  autem  in  scholis  Iradita  sit  haec  Postilla,  verisi- 
mile  est,  eam  factam  esse  ante  an.  1257;  et  certo  ante  eam 
quae  est  in  Evangelium  Lucae. 

Criteria  interna,  difluse  a  P.  Bonelli  in  Prodromo  et  in 
notis  exposita,  prorsus  confirraant  testimoni^  externa ;  quod  fa- 
cile  intelliget  qui  versatus  est  in  geuuinis  Bonaventurae  ope- 
ribus. 

Propler  intimam  relationem,  quam  cum  nostro  Commen- 
tario  habet  opus  Gorrani,  in  elencho  codicum  promiscue  codi- 


ces  utriusque  allegamus,^  licet  dislinguendi  sint  utriusque  aucto- 
ris  Commenlarii.  Nec  disscntimus  a  Bonelli,  qui  (Prodr.  col. 
648)  suam  disputalionem  his  verbis  concludit :  «  Nihll  in  re- 
liquis  detractum  [esse  volo]  clarissimo  Gorrani  nomini,  utpote 
scriploris  egregii,  quem  nos  quoque  magni  facinius». 


i. 


Godices  Commentarii  in  Evangelium  S.  loannis  cum  texta 
a  P.  Benedicto  Bonelli  edito  a  nol>is  collati. 

1.  Cracoviae,  bibliotheca  Universitatis,  cod.  1393.  AA.  VIII. 
12.  membr.  in  folio  saec.  XIII,  Incipit  pag.  2  col.  1,  cui  alia 
manus  saec.  XIV.  praemisit :  Postilla  snper  evangelkm  sancti 
lohannis*  Hinc  inferius :  Ecce,  intelliget  servus  meus  et  exal- 
iabitur  et  elevabitvr  et  erit  sublimis  valde,  Quia  commendatio 
auctoris  redundat  in  opus  etc.  Desinit  pag,  157  col.  1:  Ipso 
adiuvante,  qui  vivit  et  regnat  in  secula  seculorum.  Amen. 
Laus  tibi  est  Xte,  guoniam  labor  explicit  tste.  —  Signatur  litt.  IL 

Estanonymus;  sed  convenit,  paucis  propriis  lectionibus 
exceptis,  cum  codd.  bibl.  Florentinae  et  Monaeensis. 

2.  Erlangen  in  Bavaria,  bibliolheca  Universitatis,  cod.  373. 
membr.  in  fol.  parvo  saec.  XIV.  ineunlis.  In  chartula  adnexa 
ad  calcem  folii  secundi,  exarata  a  manu  saec.  XV,  praeter  alia 
legitur:  Item  Postille  Bonaventure  siiper  loannem.  Eodem  fo- 
lio  incipit  Commentarius  et  prosequilur  ut  in  edito.  Post  amen 
addidit  primus  scriptor :  Laus  tibi  sit  Xte,  quoniam  Ubcr  ex- 
plicit  iste.  —  Sign.  litt.  G. 

De  hoc  cod.  idem  valet  iudlcium ,  quod  de  praecedente. 

3.  Florentiae,  bibliotheca  Mediceo-Laurenliana ,  cod.  olim 
sanctae  Mariae  Novellae  848,  modo  vero  numero  muta(o  363. 
membr.  in  fol.  saec.  XIII.  cxeuntis.  In  chartula  adiecta  legilur 
inter  alia  a  manu  saec.  XIV.  exarata:  Postile  (sic)  super  lo- 
hannem  fratris  Donati  de  Floreniia,  ordinis  fratrum  Predi- 
catorum.  lohannis  Parisiensis.  Et  infra:  Isia^n  Postiltam  su- 
per  lohannem  emi  ego  frater  Donafus  ser  Michaelis  a  fraire 
Antonio  de  Senis  (?) ,  tunc  Priore  sancte  Marie,  ordinis  fra- 
trum  Predicatorum.  Et  inferius  foL  1.  coL  1.  incipit  prima 
manus:  Ecce,  servus  meus  intelliget  etc.  Desinit  folio  71.  r. 
coL  2.  Eadem  prima  manus  addidit :  Laus  iibi  sit  Xste,  quo- 
niam  labor  explicit  iste.  Idenlidem  occurrunt  notulae  a  scri- 
ptore  saeculi  XIV.  exaratae,  —  Sign.  HtU  L 

Hic  cod.,  sicut  et  duo  secjq.,  licet  plerumque  satis  conve- 
niant  cum  Parisiensibus  codicibus,  fere  semper  easdem  prae- 
bent  lectiones  speciales,  quae  etiam  multoties  exhibentur  a  cod. 
bibl.  Monacensis,  qui  sign.  M. 

4.  Ibidem ,  in  eadem  bibliotheca,  olim  sanclae  Mariae  No- 
vellae  645,  modo  99.  465.  membr.  in  foL  saec.  XIIL  exeunlls. 
Complectitur  plurium  opera,  quae  manus  saec.  XV.  notavit; 
fol.  1.  inter  alia  habet:  Postilla  super  lohannem,  manus  adhuc 
recentior  prosequitur:  secundum  Dominum  Hugonem.  Com- 
mentarius  sancti  Bonaventurae  incipit  foL  i  44.  r.  sub  litulo : 
Eccpositio  emngelii  secundum  lohannem.  Binc:  Ecce,  intelli' 
get  elc.  Protrahitur  usque  ad  fol.  225.  v,  coL  2.  ut  in  editis; 
additur :  Laus  sit  tibi  Xte,  ut  ui  codice  praecedente.  —  Sign. 
Utt.  K;  vide  n.  3. 

5.  Ibidem,  m  eadem  bibliotheca,  cod.  olim  sanctae  Mariae 
Novellae  847,  nunc  vero  360.  membr.  in  fol.  saec.  XIV.  in- 
euntis.  Conimentarius  sancli  Bonaventurae  sequitur  Commenta- 


PROLEGOMENA  C.  11. 


KT 


rium  eiusdem  in  Evangelium  Lucae  sub  litulo  recenter  exarato: 
Postillct  in  lohannevi,  col.  vero  I:  Ecce,  intelUget  servus 
metis  etc.  Desinlt  fol.  194.  r.  col.  2,  manus  saec.  XV.  ad- 
didit:  PosUUa  magutri  loannis  Parisiensis.  —  Sign.  litt,  L; 

vidc  n.  3. 

6.  Monachii  in  Bavaria,  bibliotlieca  Regia,  cod.  7940. 
membr.  in  fol.  sacc.  XIIL  Commentarius  incipit  foL  !.  r.  sine 
ullo  titulo  et  nomine  auctoris :  Ecce,  intelliget  servus  meits  etc. 
Desinit  foL  60.  v.  col.  2.  circa  medium :  Ad  quam  vitam  per- 
ducat  nos  lestis  JCtus,  qui  est  per  omnia  sectila  benedictus. 
Amen.  Sic  finit.  —  Sign.  litt.  M. 

Non  paucas  proprias  praebet  lectiones;  gencraHter  tanien 
convenit  cnm  codd.  bibl.  Florentinae  et  quandoque  cum  uno 
alteroque  cod.  bibl.  Parisiensis. 

7.  Jbidem,  in  eadem  bil)IIotlieca ,  cod.  17783.  chart.  in 
fol.  saec.  XV.  ineuntis.  Incipit  fol.  1.  r.  sub  hac  inscriptione : 
Gorra  super  lohannetn.  Hinc  col.  1 :  Ecce,  intelliget  servus 
meiis  etc.  Commentarius  valde  cst  ampliatus  fere  per  tolum. 
Desinit  ut  in  edilo  foL  169.  r.  col.  2.  in  llne.  Additur:  Expli- 
cit  per  manus  el  non  per^  pedes;  alia  manus  prosequitur:  Ma- 
gister  Nicotaus  de  Gorra  super  lohannem,  —  Sign.  lilL  0. 

Ilic  cod.  exbibet  Commentarium  Nicolai  dc  Gorran,  sed 
cum  lectionibus  variantibus;  unde  sicut  illa  editio,  Iiabet  fere 
integrani  Postillam  nostram,  in  qua  parle  ordinario  confirmat 
lectipnes  codicum  nostrorum. 

8.  Monasterii  in  Uorussia,  bibliotheca  Paulina,  cod.  135. 
membr.  in  fol.  parvo  saec,  XIIL  exeunlis.  Commcntarius  incipit 
fol.  I.  r.  coL  1 :  Ecce ,  intelligei  servus  meus  etc.  Desinit  fol. 
94.  r.  coL  1 :  Ipso  adiuvante,  qui  vivit  et  regnat  in  secula 
seculorum.  Amen.  A!ia  manus  saeouli  XIV.  addidit :  Expliciunt 
Postilte  magistri...  (noraen  fuil  abrasum)  super  evangelium 
lohannis.  Sequuntur  CoIIationes  Bonaventurae  in  eundcm  Evan- 
gelium,  de  quibus  loquemur  inferius.  —  Sign.  litt.  N. 

Utrumque  opus  cst  anonymum.  Praetcr  multas  lectiones 
proprias  peculiare  ipsi  est,  quod  tam  cum  cod.  C  bibl.  Pari- 
siensis,  quam  cum  cod,  bibl,  Tudertinae,  qui  sign.  E,  conve- 
nitj  tamen  scatet  viliis  librariL 

9.  Montis  Atvernae,  bibliotheca  Conventus,  eod.  membr. 
in  foL  saec.  XIV.  post  medietatem.  Commentario  praemittuntur 
haec  verba  ab  alia ,  sed  coaeva  manu  parvis  litteris  exarata : 
Incipiunt  Postille  frairis  Bonateninre  super  evangeliim  lo- 
hamiis.  In  festo  sancti  lohannis  etangeliste  poiest  iste  prolo- 
gus  predicari.  Deinde  col.  1:  Ecce.,  intelliget  etc.  Codex  hic  mul- 
tas  habet  falsas  lectiones  et  identidcm  eliam  maiores  lacunas.  De- 
sinit  fol.  ultimo  verso  per  haec  verba :  Hic  est  finis  istius  ope- 
ris.  Deo  gracias.  —  Sign.  litt.  F. 

Salis  convenit  cum  codd.  bibl.  Florenlinae ,  sed  laborat  boc 
vitio,  quod  saepe  verba  et  quandoque  plures  propositiones 
omittit. 

^O.  Parisiis,  bibliotheca  Nationalis,  cod.  15680.  membr. 
in  foL  Post  alia  opera  antiquioris  aevi  fol.  4  02.  r.  col.  1.  in- 
cipit:  Ecce,  intetliget  scrvus  meus  etc.  A  folio  126-145.  alla, 
5ed  coaeva  manus  scribit.  Desinit  fol.  174.  r.  coL  2.  Post  ^wm 
additur :  Laus  iibi  sit  Xte,  quoniam  tabor  explicit  isle.  — 
Sign.  litt.  A. 

Hic  inter  qualuor  Parisienses  codices,  qui  omnes  sunt 
5aec.  Xni,  videtur  esse  antiquior  et  originali  fidelior;  non  ta- 
men  expers  est  eorum  vitiorum,  quae  fere  omnibus  illius  ae- 
tatis  manuscriptis  sunt  communia. 


11.  Ibidem,  cod.  15593.  membr.  in  fol.  saec.  Xlll.  circa 
mcdietatem.  Commentarius  sancti  Bonaventurae  incipit  foL  159. 
r.  col.  1 .  et  desinit  foL  226.  v.  col.  I ;  additur :  Expticit  expta' 
naiio  evangeiii  lohannis.  —  Sign.  litt.  B. 

Satis  convenit  cum  praecedenle;  tamen  in  eo  vestigia  alieni 
correctoris  inveniuntur  in  minutis  rebus,  praesertim  in  modis 
citandi,  ut  lexlus  reddatur  clarior. 

12.  Ibidem,  cod.  15599.  membr.  in  fol.  saec.  XIIL  Com- 
mentarius  incipit  fol.  1.  r.  sub  hoc  epigrammate:  Assit  prin- 
cipio  sancia  Maria  meo.  Ecce,  inielliget  setifus  meus  etc.  De- 
sinit  fol.  51.  r.  coL  1.  Post  Amefi  additur  tanlum  Expiicit. — 
Sign.  litt.  C. 

Ilic  inter  Parisienses  codices  magis  accedit  ad  editionem 
P,  BonelU  et  ad  cod,  E  Tudertiiium. 

13.  Ibidem,  cod,  15592.  membr.  in  fol.  saec.  XIIL  exeun- 
tls.  Post  Comraenlarium  card.  Hugonls  a  S.  Charo  in  Matthaeum 
aliumquc  prologum  (fol.  135.  r.),  sciL  eundem,  qui  praefixus 
est  spurio  Commentario  (cfr.  supra  c.  1.  §  5.).  Prologus  ge- 
nuinus  incipit  foL  1 36 :  Ecce,  intelHgei  servus  meus  etc.  De- 
sinit  foL  185.  v. :  Qni  vivit  et  regnat  in  secula  seculorum. 
Amen;  absque  alla  nota.  —  Sign.  litt.  p. 

Habet  oplimas  lecliones,  interdum  tales,  ut  Ipsum  solum 
secuti  simus.  —  Praeler  communem  prologum  habet  plures 
alios ;  fol,  135.  r. :  Ntinquid  ad  praecepium  tuum  elevabitur 
aquila...  In  hoc  verbo  Jiuius  operis ,  scil.  Evangetii.  Cum  de 
obilu  loannis  quacdam  fabula  eisdem  fere  verbis  narretur,  quae 
legitur  in  edilione  Gorrani  (expos.  prologi  Hieronymi),  hic  pro- 
logus  fortassc  ab  ipso  scriptus  est,  vel  ab  alio,  qui  opere  Gor- 
rani  usus  cst  in  prologo  scribendo.  —  Post  finem  Posliilae 
(foL  185.  V.)  alius  est  prologus  eadem  manu  scriptus,  qui  inci- 
pit:  Abscondita produxit  in  lucem,  Verbumistud,  quodsumtum 
est  cx  lob  18,  licet  exponatur  generatiter  etc,  Deslnit  fol.  186: 
Sic  igitur  patent  opei^is  huius  causae...  —  Alius  prologus  inci- 
pit  explicans  prologum  Ilieronymi:  Hic  est  loannes :  Quoniam 
secundum  August.,  VII .  de  Civ.  c>  7,  finem  rei  concomiia- 
tur  etc.  Est  longior  aliis  et  eadem  narrat  de  obitu  S.  loannis.  — 
Denique  ultimus  prologus  incipit :  Ego  sumam  medutlam  cedri 
subiimis,..  Actor  ab  opere  et  opus  ab  (ictore  ad  invicem  etc. 
Hic  in  pluribus  convenit  cum  prologo  S.  Bonavcnturae. 

14.  Tuderti  In  Umbria,  bibliotheca  Conventus  sancti  For- 
tunati,  cod.  65.  membr.  in  foL  saec.  XIV.  ineuntis,  Coramen- 
tarius  sancti  Bonaventurae  in  Evangelium  loannis  incipit,  sine 
ullo  titulo  et  nomine  auctoris,  fol.  37.  r.  et  desinit  fol.  ultimo 
codicis  ut  in  editione.  —  Sign.  litt.  E. 

Codex  hic  est  bonae  nolae,  sed  plerumque  omittit  id 
quod  moraliier  exponitur  et  saepe  aliquos  locos  Scripturae, 
quando  plures  citantur;  sed  ad  marginem  habet  copiosa  addi- 
lamenta,  alia  manu  et  parvis  litteris  exarata,  quae  etiam  sup- 
plent  id  quod  in  textu  codicis  omissum  est. 

Codices  Parisienses,  excepto  C,  quasi  unam  familiam  for- 
mant,  quam  plerumque  secuti  sumus;  codices  Itali  quasi  me- 
dium  tenent  inler  Parisienses  et  ceteros.  Non  raro  editio  Gor- 
rani  confirmavit  lectiones  a  nobis  eleclas. 

IL 

Codices  a  nobis  non  collati. 

15.  Alba-Carolinae  (Karlsburg)  in  Transsylvania ,  biblio- 
tlieca  Batthyan,  cod.  H.  5.  IV.  1.  chart.  in  fol.  minore  saec.  XIV. 


XXIV 


PROLEGOMENA  C.  II. 


exeiintis.  Commenlarius  -incipit  fol.  1 .  r.  ut  editi ,  sed  in  de- 
cursu  est  saepe  ampliatus  vcl  interpolatus,  sicut  videtiir  fere 
in  omnibus  manuscriptis,  quae  Iiic  inferius  subiicimus,  Desiuit 
fol.  294.  r. :  Gloriose  et  individue  Triniiati,  lesti  Xti  cruci^ 
fixe  humanitati,  beaie  Mark  virgini  matri  sit  laus  et  honor 
et  gloria  ab  omni  creatura  in  sempiterna  secida  seculonm. 
Amen, 

16,  Bambergae  in  Bavaria,  bibliollieca  Civitatis,  cod.  Q. 
III.  13.  chart.  in  fol.  saec.  XV.  circa  medielatem.  In  parte  su- 
periore  folii  primi  praemittitur :  Gorra  super  fohannem  evan- 
gelistam.  Deinde  col.  |:  Ecce,  intelliget  etc.  Desinit  folio  155. 
V.:  Domino  lesu  adiuvante  et  auxilianie,  qui  vivit  et  regnat 
in  secula  seculorum,  Amen,  Hinc  scriptor  se  prodit  hoc  modo: 
Si  al  ponatur  et  ber  associatur  et  lus  addatur  —  Qui  scri' 
psit  Bic  vocatur  (Albertus  Bic). 

'17.  Bremae,  bibliollieca  Civitalis,  cod.  A.  27.  chart.  iii 
fol.  saec.  XIV.  exeuntis.  Commentarius  incipit  fol..2.  r.,  ubi 
praemittuntur  haec  verba:  Assit  ad  inceptum  sancta  Maria 
meum.  Incipit  Gorra  super  lolmnnem.  Desinit  folio  ultimo  ipsis- 
siniis  verbis  codicis  praecedentis.  Dein  additur :  Ewplicitmt  di- 
cta  super  evangelia  lohannis.  Orate  pro  scriptore. 

18.  Cracoviae,  bibliotheca  Civitatis,  Ms.  1317.  A.  A.  VII.  7. 
chart.  in  fol.  saec.  XIV.  exeuntis*  Incipit  pag.  1  col.  1 :  Ecce, 
intelliget  servus  meus  etc.  Desinit  pag.  289 :  Ipso  adiuvanie, 
qui  vivit  in  secula  secidorum.  Amen.  In  chartula  asseri  inle- 
rius  adnexa  legitur :  Gorra  super  lohannem. 

19.  Ibidem,  m  eadem  bibliotheca,  Ms.  1316.  A.  A.  VII.  8. 
chart.  in  fol.  saec.  XIV.  exeuntis.  Pagina  1  habetur:  Incipit 
prologus  in  lohannem.  Dicta  Gurrani.  Ecce,  intelliget  etc.  De- 
sinit  pag.  304  ut  praecedens  codex ;  additur :  Expliciunt  dicta 
Gurre  super  lohannem,  sub  anno  nativitatis  2?o?wm?...  Reli- 
qua  desiderantur. 

20.  Ibidem,  Ms.  1336.  A.  A.  YIL  9.  chart.  in  fol.  saec. 
XIV.  exeuntis.  Incipit  pag.  1  et  desinit  pag.  uUima  ut  codex 
praeccdens,  addilnr :  Laus  iibi  sit  Xie,  guontam  liber  expli" 
cit  iste.  Expliciunt  dicta  Nicolay  de  Gorran  super  evangelia 
lohannis  apostoli  et  evangeliste. 

21.  Ibidem,  Ms.  43.38.  A.  A.  YJI.  10.  chart.  in  fol.  Incipit 
pag.  1  ct  desinit  pag.  222.  Post  amen  additur:  Laus  tibi 
virgo,  pia  genitrix  virgoque  Maria.  Explicit  Gorran  super 
evangelia  lohannis  evangetiste.  Anno  Domini  millesimo  CCCC^. 
W.  feria  Illt.  post  diem  sancti  Marci. 

22.  Chremisani  (K.remsmunster)  in  Austria,  bibliotheca  Mo- 
nasterii  ordinis  sancli  Benedicti,  cod.  223.  chart.  in  fol.  Incipit 
fol.  1.  col.  1:  Ecce,  intelliget  etc.  Expositio  prolo^i  sancti  Hie- 
ronymi  valde  prolrahitur.  Commentarius  desinit  fol.  134.  sub 
verbis :  Expliciunt  dlcta  Gorre  svper  evangelium  lohannis  iam 
finita  per  lohannem  presbyterum  anno  Domini  M.  CCCC.  XIIL 
in  die  decollationis  sancti  lohannis  Baptiste.. 

23.  Gorlitii,  bibliotheca  Civitatis,  cod.  A.  B.  126.  in  fol. 
saec.  XV.  ineuntis.  Incipit  fol.  I.  r.  col.  1.  et  desinit  fol.  125. 
V.  col.  2:  Domino  lesu  adiuvante,  qui  vivit  et  regnat  in  se- 
cuta  seculorum.  Amen.  Et  gloriose  et  individue  Trinitati,  lesu 
Xti  crucifixi  humanitati,  beate  Marie  virgini  matri  sit  honor, 
laus  et  gloria  ab  omni  creatura  in  sempiterna  secula.  Amen. 
Respice  peccator  —  Si  non  verus  amator  —  Nam  te  morii 
gravi  —  Moriendo  vivificavi. 

24.  Lambaci  in  Auslria  superiorc,  bibliotheca  Monasterii 
ordinis  sancli   Benedicti,  cod.  119.  chart.  Folio  1.  r.  habetur: 


Incipitur  Gorra  super  lohannem ;  saepe  saepuis  interpolatur, 
et  desinit  fol.  1 39.  r.  col.  4 .  sub  rubrica :  Expliciunt  dicta 
Gorre  super  evangelia  lohannis  evangeliste  per  manus  Mathie 
Funca  feria  secunda  post  vincuia  sancti  Petri.  Budecz,  anno 
millesimo  quadringentesimo ,  mensis  februarii. 

25.  Moguntiae,  bibliotheca  Publica,,  cod.  chart.  4-  pro- 
gress.  XXVIII.  in  fol.  Incipit  foUo  2.  r.  col.  1  :  Ecce,  intelliget 
servus  meus  etc.  Desinit  fol.  102.  r.  col.  2:  in  sempiterna  se^ 
cuta.  Expliciunt  dicta  egregi  docioris  Gorre  de  Lyra  (!)  super 
evangelio  lokannis.  Postea  sequitur :  Reportata  per  lohannem 
dictum  Hoppen  sub  anno  Domini  MCCCLXXXVIL  in  vigiiia 
Bartholomei  apostoU.. 

26.  Neoburgi  (Klosterneuburg)  in  Austria,  bibliotheca  Mo- 
nasterii ,  cod.  489.  chart.  in  folio.  Commentarius  incipit  fol.  1 28. 
r.  col.  1  :  Ecce,  intelliget  servus  meus.  Desinit  fol.  ultimo  r. : 
Ipso  adiuvante,  qui  vivit  et  regnat  in  secula  secut&rum.  Amefi. 
Expticiunt  dicta  Gorram  super  evangelitm  lohannis,  fmiia  in 
civitate  Vienensi  per  manus  Bartholomei,  conscripta  fideliter 
et  coniinuata,  anno  Domini  LXXXV  (1383). 

27.  Olomutii  in  Moravia ,  bibliotheca  Regia ,  Ms.  I.  B.  29. 
chart.  In  fol.  non  numerato  incipit  post  alia  duo  opuscula  et 
desinit  ut  in  edito.  Post  duo  amen  additur  aetas  codicis  his 
verbis:  lam  sum  liber,  quia  fmitus  est  liber  annis  millenis 
tercenis  octogenis  VI*.  hoc  scripiim  sancti  lacinti  tertio  idus,.. 
ultima  verba  desideranlur. 

28.  Ibidem,  Ms.  II.  D.  18.  chart.  in  fol.  saec.  XV.  ineun- 
tis.  Incipit  fol.  2.  r.  col.  2:  Ecce,  intelliget  etc.  Deslnit  fol.  ul- 
timo  cum  hac  addilione :  Explicit  (sic)  dicta  Gorre  super  lo* 
Mnnem,  bona  et  correcta. 

29.  PelpUni,  bibliotheca  Seminarii ,  cod.  V.  K.  f.  2.  chart. 
in  folio.  Tilulatur:  Super  lohannem,  sed  manus  poslerioris 
aevi  addldit:  Kicolaus  de  Gorra.  Hinc  columna  prima:  Ecce, 
inteUiget  etc,  prosequitur  ut  iu  cdltis.  In  fine  post  triplex 
Amen  additur:  Sacrosancte  gloriose  etc,  ut  iam  in  aliis  no- 
[avimus ,  deinde :  Anno  Domini  M.  CCC.  LXXX.  VII.  finiius 
est  iste  liber  per  mmius  cuiusdam  in  die  sancti  Bartholomei 
die  sabati  in  domo  pauperum  reportatus  propter  etc  Tandem 
alia  manus:  Venit  iti  Pelplyn  MCCCCXXVI. 

30.  Ibidem,  in  eadeni  bibliothcca,  cod.  V.  K.  d.  16.  chart. 
in  fol.  saec.  XIV.  exeuntis.  Incipit  fol.  1.  r.  col.  1.  et  desinit 
fol.  125.  r.  col.  1.  antc  medium:  Ipso  adiuvante,  qui  vivit  et 
regnat  in  secula  secidorum.  Amen.  Gorra.  Expliciunt  dicta 
super  evangelio  loMnnis. 

31.  Pragae,  bibliotheca  Universitatis ,  cod.  I.  B.  35.  chart. 
in  fol.  saec.  XV.  ineuntis.  Initio  fol.  1.  praemitlitur :  Tliema 
magistri  Gorre  super  loliannem  exhortationis  ante  prologum, 
Deinde  col.  4:  Ecce,  inteUlget  etc.  Desinit  fol.  160  r.  col.  2. 
his  verbis:  Expliciunt  dicta  Gorre  fratris  Nicotai  siiper  lo- 
hannem. 

32.  Ibidem,  in  eadem  bibliotheca ,  cod.  IV.  B.  7.  chart.  in 
fol.  saec  XIV.  exeuntis.  Incipit  fol.  1 .  r.  ab  exposilione  prologi 
sancti  Ilieronymi :  llic  est  lohannes  evangelista,  et  desinit  fol. 
116.  r.,  cui  scriba  posterior  subiicit:  ExpUciunt  dicta  Gorre 
super  lohannem;  correxi,  sicut  potui:  orate  pro  me  Deuni. 
Item  alius  adhuc  recentior:  Etiam  ego  correxi,  sicut  potui. 
Anno  446L 

33.  Ibidem,  cod.  IV.  G.  16.  chart.  in  fol.  saec.  XV.  ineun» 
lis.  Incipit  fol.  1 .  r.  col.  1 .  et  desinit  fol.  \  48.  r.  col.  2.  per  verba : 
Expliciunt  postille  Gorre  super  evangelia  lohannis  finales. 


PROLEGOMENA  G.  II. 


xxy 


34.  Ibidm,  co^^yX'  C.  U.  diart;  ia  fol  saec.  XIV.;  e^e- 
iintis.  Inciplt  fpl.  1.  r,  -stoe  ullo  tftulo;  et  clesimt  ful;  136.  \. 
col.  4.  iit  in  edUione.  Scnptor  in  pn«  se  nwinat'  hoc  modo: 
Bartlwlomem,  Fmto  UbviiMn  mgUia  smotiiBaHkolomeiy  mi 
laus  et  gloria  JCto  indieipsius*ExpliGimtdiQia^ 
erangeUum  Johfxmis,    :  \^'\-  -  ;  <  .  * .  .<  -        •     ?       ,, . 

,  35.  /&2V?m,  opd.=L,B.  19i>aec..Xiy.  GXe.gntis..IpGipH ;foL  >1 . 
r.  cpl.  .1 :  Eccey  Mi/^/%t'retc.;  (Jesmit  folio  ulllpfipuverbis:  Qtioi 
aulem  dictum  est:  sic  eim  vqIo  /mmere  (mp,  aj^j.n.  53. 
editionis  nostrae)v!Cetera  fuerimt  avuisa*-  ,,,,?;;. 

36.;  /6z<toi,  biWiotbeca  CapituH  ;metropoIitani,.  cod.  A. 
-XCin.  Incipit  fol.  1;  r;.  non..imnierato  ,et  desinit  ut.  in.  editp. 
Additiir :  Explicimt  dictct  sitper  lohanne^u.  veim^aMlisnagi' 
stri  lohamis  {sic)  Gorre ,  anm  Domini  millesimoAilUi  hic  .ler- 
ipinat  scriptor  ,■  c  sed  ■:  ad  calcem  Pperis  immodiate  setmen^is ,  no- 
inxHianno  i)QminijMXCCCt  decimo*   h  i(  =. 

,  37.  Ibidomi ,  bi|>liptheca  Musaei  nalionaUs,  cod.  JH.  B:;  8. 
uiembr.  in  fol.  sacc. ,  XI V.  circa .  medietatem.  Commentarius  in- 
cipit  fol.  1 .  r.  si ue  ullo  ;tUulo  let  sinc.  nom i ne ;  a uctoris.  Desini t 
foL  r.  col  4 :  Ipsaadluvanle,  qui  vivit  etregnat  in  seeida  se- 
culdrum»  Amen.  ■;     .     . 

38 .  Batishonae ,  bibliothcca  Giv itatis ,  cod,  38 2.  ^  chart.  ct 
membr.  mixtirn  in  fol.  saec.  XIV.  excunti?.  Praefert .  in  inltio 
fol.  i,  V,'.  Incipit  Gorram  super  evangeiium  Iqhannis,  ct  fol. 
142.  r.  po3t  Amen  le^iim:  Laus  tibi  Sit  XtCy  ^qnoniam  liber 
explicit  iste:  invigilia  sanctt  Nicolai ,  anno  Domini  M*^  580, 
Expliciunt  dicta  Nicolai  de.Gorrem  sxiper  evangelium  lo- 
hannis..  .         ;■.>-'     -'^    ;  .  -  ^       .;•«/■ 

39.  (Baigern)  in .  Moravia ,  bibliotheca  Monaslerii  oi?dinis 
sancli  Beiiedicti ,  codi,  410.  chaiH. ;  in  fol.  saec.  XV.  ineun tis. 
Commenlarius  in  Evangeliuni  loaiinis  excurrit  a.foUo  I.  n  ad 
fol.  132,  r.  col. -2.  Est  prorsus  anonymus  et  sinc  titulD, 

40.  Jiegimontii  jn  Borussia,  bibIiotI>eca  Regia,  cod.  1 273. 
chart.  in  folio.  PraemUtitur:  Gorra  $uper  loliannemy  et  foh  ul- 
tiii^o  subiicitur:  Expliciunt  dicta  super  loJianne^n  reverendi 
magistri  Nicolai  de  Gorra,finita  amo  db  incarnatione  Do- 
wini  MCCCLXXXIiJL  Finitus  in  die  Marfme  martiriSy 

41.  Bemis  in  Gallia,  bLbliothoGa  Publica,  cod.  B*  93.  106*. 
membr.  in  fol.  parvo  sacc.XlV.  ineuntis.  Incipit  fol.  1.  n  col. 
1 .  sine  ullp  titulo :  Ecce ,  intelliget  servm  metts  etc.  Dcslnit 
fol.  4  01 .  V.  col,.  1  :•  Ipso  adiuvante i  qui  mvit  et  regnat  in  se- 
€ula  secidonm.  Amen^  Finito  iibro,  r^^ddmtur  vina  magistro, 

42.  Romae,  bibliotheca  Angclica ,  cod.  RI  8./4.  membr.  in 
fol.  minore  saec.  Xlil  exeuhtis.  Ineipit.  ot  desuiit  ut  edita,  lini 
additur ;  .  Expticit .  postilta  optima  super.i  iolmnnem  edita  a 
fratre  Bonaventura  de  .Batnqregio  ordinis  fratrum  minornm, 
cardinali.qd  usum  fratrum  minorum,  \  K.  —  Deeodem  cod. 
cfr.  P.  BonelU  (Prodr.  cpl.  4o7),  qui  hpc  solo.in  edilione  sua 
qsus  est.  ,. 

43.  SflW6*/rF/omnJ  in  Austria,,bibUotIieca  MonaslerU  Ca- 
nonicorum  regularium,  cod.  XI.'  41.  chart,  in  fol.  saec.  XIV. 
exeunlis.  Fol.  4.  r.  col.  4.  praemiltitur:/«ci]piY  Gorra  super  lo- 
hqnnem.  Ecce,  intelliget  etc*,  et.fol.  206.  .r.  col.  2:  £^;?/td^ 
Gorra  super  lohannem  per  manns  MicJiahei{s\c). 

U.  Trecis  in  Gallia,  cod,  1410.  iam  descriptus  supra 
pag.  XVIU  n.  22.  Commentarius  in  loannem  incipit  foL  2.  r.  et 
desinU  fol.  94.  v.  anle  medium,  additis  sequentibus .  verMs : 
Laus  tibi  sit  Xte,  quoniam  tabor  ewpiicit  iste^  Nomen  aucto- 
ris  desideratur. 


»  45.  .yi»'oni^.  in  GoUia.i  opdw.|274  imembrs.  iftfoI.saoc.yXUk 
Commentarius  incipit  fol.  1.  r.  col.  1.  sine  ullo;titulp,..di^9init: 
ipsoadiuvante%:qm,  vivi^.\etregnaiin<  sem^semlonuiH»  Anwu 
ij V  i ;  ^^iiVinMkome  ^  -  bibUotlt^ta  Paiatipa , .  cod, \M^^i^ c\m% .  in 
foMi  iCommentarius  iexcuiFit  a  ftri»;  ■  i  V  iv:  CoL  4 1  ady  ialj  i  i  66i  '1^ 
col.  .4 .  et*  daudituf  Ms  viei^bis^: .  Empli€imt\4vang^lm\  iohMnnis 
Comefiiisata  (!)  psK  reverendiSsimumi^MagisirumGQt^^^^^  Fin^ 
mino . Dominimttesimo  CG€,^ 'octogesimo^^avomen^is.-iunii. 
, « t-  ;  il'i :  Ibidem ,  •  cod.- :  4866 .  l  chart.  m:  fol. ^  Jsaeo.  •  ^XV.  inountis. 
Antiq[ua  Hianus  praemisit  \  haec  r verba:  Emi: ,  u  facultate  *  me- 
dicine ;;  detur  pro  Itbraria  doMus  ColiegH,  ■■  i  449.  -Ad  csleiem 
vera;  sequuntui^  haec^  a\Wi  Expticit  Gdrrai super  *l0h(inmm'^- 
48.  Weimarii,  bibIiotheciDt;DjucaUs,  codvfol;  45;  chartaceus. 
Commen  ta rius  in cipit  foL  •  I .  r.  cd .  4  'i  Ecce  y  ^  inteltiget  servus 
Mtms  etc.^Desmit  fuL  '12h  v,  cok  J.  «ub  hae  'C^ansulw:  Expli- 
eiunt  dicta^  Gorre  super  .Miamiem.  Anno  Dominiy  miitesimo 

u^  octogesimo  quarto  in  die  'Spmonis  et  Iude  Apposto^ 


► »    , .  * 


;^;  1 


lor Um   {Sic),  ••:•.•>-"'    ■   l:        ■:!}}■     -  ;\    /•  -:    :-^-v^    :■■■:]::■■  r 

49.  •Wratishiviae ;  bibliotheca  Uiuvcrsitatis ,  Gtass.  L'  cod.. 
.69.  char t^  in  •  fol.  saee.  XV.  Incipi t  fol.  1 .  r: .  cPl.  :  1 . .  et  dosanit 
fok  143.  T.  coL  2.  Additur:  ExpHciiint  dicta  G&i^^re  s^iper 
evangeUum  lohannm*    '  .r^  •        -  < 

§  6>  OQllationes  in  Bvangeliam  loacinis. 

Aliae  Collationes  in  loannemj^sed  iixho  S;  Bonatenturae 
attribu tae  et  ^ loanni  G ualleusi  Ord^  Min.  probabilissimc;  Tcsli tuen- 
dae ,  ;  impressa e  : sunt  in  . editione  Va ticana » ,  ( tem l  Jil.)  el  aiiis 
subseqUentibus;'  S^ed  vgemiinacy  prousu^  ignotae/et?  a  praedictis 
divcrsae,  inventac  sunt  a  P.  Fidele  a  Fannavtinae  ila:  spirarit 
ingenium r ct  > stilii m  seraphici  Docioris  ^  ut . vix  indrgeant  testimo- 
-nio  cod icis  Toleta  ni,  cuius  testimonii l  fac-simile  jnlra •  cxhiboraus. 

Pretiosae  hae  Co/M/on^^  hequcunt  recenseri  inter;  Comraen^ 
tarios  sacrae  Ser*ipluraevcum  slnt  potins  vel  schomajia  quao- 
dan)  scrmonum  vel  breves  .launo^^ationes ,  quae  multos  versus 
huius  EvaogeUi  adaptant  adusum  praedicatorum.  AUamen  tam 
intima  est  relatip  inler  hasr  CpIIationes  et  Commentarium.,  ut 
eas  seiungerc  uon  expediat.    .:  . 

Notatu  d  i gnu m  est ,  i n  gehuin  is  sermonibus^  nbstri  Docto 
ris  tomis  IX.  et  .X.- edendis  invcniri- sentenUas,  divisioneS  et 
auctoritates  easdem,  quae  in  his  GoIIationibus  habentur;  quod 
acc.uratiore  sermonum  examine,  iit  putamus,  magis  adhuc  coft- 
firmabitur.  Hinc  nobis  videtur  probabile,  S.  Doctorem,  qui 
continuo  s.  Scripturam  meditabatur  ct  frequentissime  praedica- 
ba  t ,  pro ;  proprio  proxi me  usu  has  GollaUones  et  ann otationes 
meditando  hoc  Evangelium  conscripsisse  ct  fortasse  etiam  alias 
in  aliorum  sacrorum  librorum  lectionej  cuius  exemplum  habe- 
mus  illam  collationem  in  Lucam  c.  3,  6.  (pag.  631).  Post  certo 
genuinasCoIlationes  in  codicibus  npstris  sequuntur  exigua  quae- 
dam  additamenta,  de  quibus  dubitari  potest,  uu^um  sint  legi- 
tima;  unde  ea  reiecimus  In  appendicem. 

4 .  Toteti  in  Hispania,  bibliolheca  Capituli,  Caion,  5.  cod..22. 
mcmbr.  in  fol.  minore  saec.  XIII  excuntis,  vel  XIV.  ineuntis,ut 
videre  est  infra  in  specimine  chimice  impresso.  Collationes .  in- 
cip i un t  foU  4  76 .  v .  cbl.  2.  in  initio  sub  titulo :  Incipiunt  coila^ 
tiones  super  evangelium  lohannis  a  fratre  Bonaventara  gene- 
rali  ministro  fratrum  minorum  edite.  in  p^incipio  a^at  ver- 
bum  ctc.  Desinunt  verbis:  salus  imisibilis  et  salutaris,  In  ul- 
timo  foL  r.  ad  ealcem  est  inscriptio  saec.  XIV.  partim  rasa, 
cuius  baec  verba  legi  poterant :  Iste  liber  est  fratris  Stephani^ 
Oi^dinis  fratrum  minorum  de  Provincia  Francie  inferioris.^ 


XXVI 


PROLEGOMENA  C.  II. 


Comctiones  ad  marginem  sunt  factae  alia  manu  eiusdem  aevi. 
—  Sign,  litt,  A. 

2.  Momstet'ii  m  Borussia ,  bibliotheca  Paulina ,  cod.  1 35 ,  dc 
quo  locuti  sumus  siipra  pag.  XXIll  n.  8 ,  est  membr.  in  fol.  parvo 
saec*  XIII.  exeuntis  vcl  XlV.iueuntis.  Collationes  incipiunt  foL  95, 
r.  col.  1 :  In  principio  ei*at  verbum  etc.  Desinunt  fol.  1 20.  col.  2 : 
mIus  visibUis  et  visio  salutaris,  Finitur.  Amen.  —  Sign.  lilt.  C. 

3.  Roniae,  bibliolheca  Vaticana,  cod.  1298.  membr.  iu 
fol.  minore  saec.  XIV.  ineuntis.  CoIIationes  in  Evangelium  san- 
cli  loannis  sequuntur  expositionem  sancti  Bonaventurae  in  Evan* 
gelium  sancti  Lucae.  Incipiunt:  !n  principio  erat  verbum  etc. 
Desinunt:  satm  invisibilis  et  visio  satiUaris,  ut  in  duobus  prae- 
cedentibus  codicibus.  —  Sign.  lilt.  B. 

Codice  A,  ab  ipso  P.  Fidele  cxscripto,  usi  sumus  pro  fun- 
damento  nostrae  cditionis.  Ipse  est  satis  correctus,  nisi  quod  non 
raro  laborat  solito  codicum  vitio  omittendi  ea  quae  in  nicdio 
eorundem  vocabulorum  habentur.  Ilae  lacunae  suppleri  poterant 
utroquc  codice  BC,  praescrlim  vero  cod.  B.  Cod.  C  ab  aliis 
recedit  in  eo ,  quod  dubie  vel  breviter  dicta  aliis  verbis  solet  in- 
terpretari,  sed  tantum  in  rebus  minutis,.quia  quoad  senlentias, 
exceptis  librariorum  negligentia  omissis,  cum  aliis  plcne  convenit. 
NuIIus  trium  codicum  ab  alio  dependet  ut  apographum,  quia 
singuli  suas  proprias  lecliones  habent  nec  in  praetcrmissionibus 
convenire  solent,  sed  invicem  se  corrigunt  et  supplent,  Hac  exccl- 
lenli  horum  codicum  proprictatQ,  qua  repraesentantur  quasi  tres 
codicum  familiae,  pracstatur  sponsio  pro  sinceritate  textus  nostri. 

%  7.  De  indole  et  pr&estantia  CommentaTiorum  S.  Bosaven- 
turae  et  de  nostra  editione. 

ludicandi  sunt  Iii  Commentarii  secundum  normam,  quam 
comrauniter  expositores  illius  aetatis,  et  inter  alios  innumeros 
B.  Albertus,  S.  Thomas  et  card.  Hugo  a  S.  Charo  sequebantur. 
Quaesiiones  illae  philologicae,  historicae,  criticae,  quae  in  re- 
centioribus  Commenlariis  abundant,  in  his  Commentariis  (an- 
tum  obiter,  et  prout  per  media  illius  aevi  flcri  poluit,  Iractan- 
tur,  non  tamen  penitus  negUguntur.  Expositor  noster  lotus  fere 
versatur  in  sensu  sententiarumquc  nexu  sacri  libri  eruendis  et  ad 
usum  praedicatorum  praeparandis.  Dictum  esl  de  Commentariis 
nostri  Doctoris,  nimis  eum  versari  circa  sensum  mysticum  quae- 
rendum.  Sed  qui  hoc  censuerunt  videntur  attendlsse  praecipue 
ad  opera  spuria  editionis  Vaticanae,  Legenti  enim  genuinos 
huius  voluminis  Commentarios  ad  oculos  patet,  mysticam  in 
cis  exposilionem  admodum  exiguam  eoruni  partcm  occupare, 
et  hanc  plerumque  ad  moralem  (tropologicam)  applicationem 
spectare.  Bonaventura  sibi  constans  praecipue  litteralem  sensum 
exponere  conatus  est  tanquam  aliorum  fundamentum ,  sicut  do- 
cuit  in  Breviloquio  (Prolog.  §  6,),  «  quod  non  potest  quis  de  fa- 
cile  (ad  abscondilum  sensum)  pcrlingere,  nisi  pcr  assuefactionem 
lectionis  textum  et  litteram  Bibliae  commcndct  memoriae,  alioi- 
quin  in  expositione  Scripturarum  nunquam  potcrit  esse  j^otens. 
Unde  sicut  qui  dedignatur  prima  addiscere  elementa ,  ex  quibus 
dictio  integratur,  nunquam  potcst  noscere  ncc  dictionum  signi- 
ficatum  nec  rectam  regulam  conslructionum;  sic  qui  litteram 
sacrae  Scripturac  spernit  ad  spirituales  eius  intelligontias  nun- 
quara  assurget.  —  Attendat  aulem  exposilor,  quod  non  ubi- 
que  requirenda  est  allegoria ,  ncc  omnia  sunt  mysticc  expo- 
nenda  »  etc. 

Inter  Scholasticos  viguit  consuetudo,  librum  Scripturae  ex- 
ponendum  non  tantum  in  partcs  generales  dislribuere,  sed 
.etiara  has  multipliciter  usque  ad  singulos  fere  versus  subdivi- 


dere;  id  quod  cum  S.  Thoma  e(  B.  Alberto  aliisque  eliam  no- 
sler  Doctor  magno  et  subtili  studio  faccrc  consuevit.  Haec  me- 
Ihodus  nostra  aetatc  non  placet,  ct  vix  invenilur  aliquis.  qut 
tot  divisiones  niemoria  retinere  possit,  et  non  potius  harum 
numero  obruatur  ac  confusionem  quandam  experiatur.  Iluic  in- 
commodo  occurrcrc  conali  sumus  duplici  medio.  In  lextu  prae- 
ter  divisioncs  capitulorum  principaliora  auctoris  divisionum 
nicmbra  nostris  rubricisdislinximus,  ultima  vero  ad  marginein 
notavimus.  Insuper  post  Commentarios  in  scholio  per  modum 
schematum  has  divisiones  sub  uno  conspectu  proposuimus. 

Praecipua  noslra  cura  fuit,  ut  ipsum  textum  originalem, 
opecodicum,  quanlum  ficri  potuit,  restitutum,  correctc  typis 
exprimeremus.  Altera  cura  ct  non  nisi  improbo  labore  solvenda 
/uit,  ut  fontes,  quibus  auclor  usus  est,  indicemus.  P.  Bened. 
Bonelliin  edendo  tcrtio  Commentario  sentenlias  plurimorum  com- 
mentatorum  ct  cathoUcorum  a  saec.  XVL  usque  ad  XV H.  in 
notis  apposuit.  Quem  laborcm  si  continuare  voluissemus  usque 
ad  nostram  actatem,  ardua  Iiaec  res  et  vires  nostras  excederet 
et  aliena  esset  ab  oflicio  cditorum.  Omissis  igitur  eiusmodi  notis, 
a  P.  Bonelli  Commentiirio  in  loannem  apposiUs ,  potius  supplevi- 
mus  dcfectus  et  lacunas  ab  codem  in  fonUbus  citandis  ibidem 
rellctos;  quoad  praccedentcs  duos  Commentarios  labor  hic  fere  a 
principio  a  nobis  pracstandus  crat.  Non  raro  etiam  synchronos 
commcntatores,  scil.  B.  Albertum,  S.  Thomam  et  card.  Ilugo- 
nem  a  S.  Charo,  praesertim  in  Commenlario  in  loannem  alle- 
garc  placuit. 

Quod  sacram  Scripturam  intcrpretari,  «  ad  proprios  sensus 
contorquens  »^  nemo  audeat,  ncquc  «  contra  eum  scnsum,  quem 
tenuit  et  tenet  sancla  mater  Ecclesia,  cuius  est  iudicarc  de  vcro 
sensu  ct  inlerprelationc  Scripturarum ,  aut  ctiara  contra  unani- 
mem  conscnsum  Patrum  »  ;  consUtutum  cst  a  Synodo  Tridentina 
(Sess.  IV.  De  edilione  el  usu  s.  Script.).  Ilaec  regula  caiholica  in 
Gommcntariis  S.  Bonaventurae  et  coaevorum  auctorum  sic  prae- 
valcbat,  ut  ad  tramiles  Ss.  Patrum  totam  fere  expositionem  diri- 
gerent  et  sine  auctoritate  eorum  vix  novum  aliquid  in  medium 
proferre  auderent.  Notum  est,  quanta  auctoritate  apud  Scho- 
laslicos  fruerelur  utraque  Gtossa,  scil.  ordinaria  et  interli- 
nearis,  propter  hanc  rationem,  quia  ex  Patribus  collcctae,  vel 
secundum  eosdem  factae-erant.  .Omnium  illius.aetatis-exposiUo- 
num  quasi  fundamentum ,  super  quo  Commentarii  diversi,  adhi- 
bitis  aUis  Patrum  testimoniis,  communiter  construebantur,  sunt 
Glossae.  Hinc  magna  illa  Commentariorura  antiquorum  quoad 
substanliam  similitudo. 

Praeter  utramque  Glossam  S.  Bonavcntura  in  operibus  hu- 
ius  tomi  diversis  auctoribus  usus  est.  Dc  fontibus  Commentarii 
in  Ecclesiasten  iam  locuU  sumus  in  scholio  nostro  infra  pag.  99. 
—  Ipsae  Glossae  ad  Vihnim  Sapienfi/te  mtxgnai  ex  partesumtae 
surit  de  expositione  Rabani,  quam  etiam  noster  Commeritarius 
plerumque  sequitur.  —  In  Commentario  in  Evangelium  loannis 
auctor  noster  breviter  refert  fcre  omnia,  quae  Ss.  Augustinus 
et  loan.  tlhrysostomus  de  eodem  Evangelio  scripserunt ;  quod 
satis  patct  cx  notis  a  nobis  ad  •  calccm  positis,  Praeterca  non 
raro  citat  quendam  Victorem,  de  quo  nullibi  certam  notitiam 
a  principio  invenire  potuimus.  Postea  vero  incidimus  in  duo 
testimonia  Alicuini  pag.  277,  nota  M.  (cfr.  pag.  246,  nota  7.)  re- 
lata,  quac  allegaht  duo.  opera  nunc  ignota ,  quae  scnpsit  Victor, 
episcopus  Capuae»  Verislmile  cst,  ad  hunc  Victorera  Capuanum 
spectare  allegationes  S,  Bonavcnturae.  EUam  auctor  spurii  Coin- 
mentarii  in  Apocalypsim  inlerdum  citat  quendam  Viciorem, 


PROLEGOMENA.  XXVII 


TABULAE 


COLLATORUM  OODICUM  OMNIUM  OPERUM 


HUIUS  SEXTI   TOMI. 


I.  Adhihiti  pro  Commcnlario  in  librum  Eccksiaslae : 

A.  .    Cod.  Assisiensis  (bibliotheca  sacri  Conventus)  num.  vacat  (n.  1.^). 

B.  .  .  .  »  Erlangensis  (biblioth.  Universitalis)  268.  (n.  3.). 

C.  .  .  .  »  Tudertinus  L  (biblioth.  Conventus  s.  Fortunati)  68.  (n.  7.). 

D.  .  .  .  »  Tudertinus  IL  (biblioth.  Conventus  s.  Fortunali)  9.  (n.  6.). 

E.  .-.  .  »  Parisiensis  L  (biblioth.  Nalionahs)  15573.  (n.  4.). 

F.  .  .  .  »  Cracoviensis  (bibliolh.  Universitatis)  A.  A.  XIL  2.  (n.  2.). 

G.  .  .  .  »  Parisiensis  IL  (bibliolh.  Nalionalis)  14429.  (n.  5.). 

IL  Adhibili  pro  Coynmentano  in  Ubrum  Sapicntiae: 

A.  .    Cod.  Parisiensis  (bibliotheca  Nationahs)  15373.  (n.  1.). 

B.  .  .  .  »  Palavinus  (biblioth.  S.  Antonii)  333.  (n.  2.). 

Editio  Veneta  1574. 

IIL  Adhibili  pro  Commentario  in  Evangelium  S.  loannis : 

A.  .  Cod.  Parisiensis  L  (bibliotheca  Nationahs)  15680.  (d.  10.). 

B.  .  .  .  »  Parisiensis  11.  (bibhoth.  Nalionahs)  13593.  (n.  11.). 

C.  .  .  .  »  Parisiensis  IIL  (biblioth.  Nationalis)  13599.  (n.  12.). 

D.  .  .  .  »  Parisiensis  IV.  (biblioth.  Nationalis)  15592.  (n.  13.). 

E.  .  .  .  »  Tudertinus  (biblioth.  Conventus  s.  Forlunati)  63.  (n.  14.). 

F.  .  .  .  »  Montis  Alvernae  num.  vacat  (n.  9.). 

G.  .  .  ,  »  Erlangensis  (biblioth.  Universitalis)  373.  (n.  2.). 

H.  ,  .  .  »  Cracoviensis  (bibUoth.  Universitatis)  1393.  A.  A.  VIIL  12.  (n.  1.). 

I »  Florenlinus  I.  (biblioth.  Mediceo-Laurentiana)  Conv.  soppr.  363.  (n.  3.). 

K.  .  .  ,  »  Florentinus  IL  (biblioth.  Mediceo-Laurentiana)       »        »      465.  (n.  4.). 

L .  .  .  .  »  Florentinus  III.  (bibliolh.  Mediceo-Laurentiana)      »        »      360.  (n.  5.). 

M.  .  .  .  »  Monacensis  L  (biblioth.  Regia)  7940.  (n.  6.). 

N.  .  .  .  »  Monasteriensis  (biblioth.  Paulina)  135.  (n.  8.). 

0.  .  .  .  »  Monacensis  IL  (biblioth.  Regia)  17783.  (n.  7.). 

IV.  Adfiibili  pro  Collationibiis  in  Evangelium  S.  loannis : 

A.  .   Cod.  Tolelanus  (biblioth.  Capituli)  Caion.  3.  n.  22.  (n.  1.), 

B.  .  .  .  »  Romanus  (bibholh.  Vaticana)  1298.  (n.  3.). 

C.  .  .  .  »  Monasteriensis  (bibhoth.  Paulina)  135.  (n.  2.). 


^  Numcri  inlra  parenlhesim  inclusi  indicant  locos,  ubi  ccdd.  In  respeclivis  §§  describunttir. 


f  \r 


cTyt 


■^iv-* 


;•! 


'".  ■  "^y  \ 


'""^  itltici^itttf  Ytmtidt*it)^titiv|i^A 
h<nHiiU'tttfiA«isv*Mtn$tittr 
'  im'Mmt#k«ti(»»libttttcti^Wt»ur     | 

itmmir«yfFt!m  ntnniylmattrbmf    t 

<ittutK;4>a«|m^fitiim4if«^iti)tfr 

\  rrt«r(h^t^!ittfir*/<^a«fffr#intin 
'•  tiftiiffMttmifmttmiftfcr^TtQiitit 
ttttftiic^(^:frf»Ti«ritta!!^An<m}f 

tttfmt{4f^Atiitf9* 
^rfwwrtti  tt#lw  (liiVtfM^Cir 
wcnm  <r  ^mnamttr^fcilN 
tf «trtf  ttmt9ttr4|>i;mni^ 


o>^ 


»^»v>; 


4)^tttncc)M.Y>t«in^atmWmr^ 

3t>l/t9V4tTt1K»^tuJh  yl.Kr4m  ^. 
♦llttCJ— 4. 

4rwltar  Utrtr4ti:^.tltn  rl-^cmmtn 
i>co»wcfr4mttn  Yt3i*Katw:><  wtit'» 
^bccw^  ^j.2inc>— J . 


talf 4ttifhf  40^ 

M^rfCtmAWttmtrHA^^ 
mmi^f{#^tv^<ii^ 
^^i^fiu^MH^tf  (ttr^oi  f£^ 
PBcbyfttti^^ljftta-^-yfaS? 

Mi4<r4'4tiril(«t.«4y9*tttf4ii^f iW«m/ 
„!t^4«iMt4mcltiv.^^A^  tt4misim 
«*tmt*^T|!^4>tfWitt*^4*i?fl*y4 
U(hitrt«tn<»4t&m||^.i>ttl<«fW*^^ 

^t«it>({?fr)/iUir;^.'rl^'^^ 

'  HthK^j^iisitm^tn^ 

/    utr. 


(c*ffiVViiW^itto^ 
ct  {^(Jitm-tnw  cwelWtift  ^;^  Vt^mtcnnr 

>indvf4(«rAd«e^vjMt;ti^^ 

j^tvfuai9f*>4m:if^r/^^9n<ffin4 
{';!  Uv.<yp.v.4>i^mm^^tt9Nff^itU«tc 
t  mAttiftrbm^tJfe^twrAtn«t^|^et^w«ir 

) :  qitt  tn.^lrMtr^lt«mnfdtm«r»»nW 
,  jij^.vti.lltnM«it4ttmUt«mV«w»rr 

*/if^n^Anr4tt?.jMi«5rR«' 


,  n<y#3^<»f  AUv.^^|Umnttifl:cV^  <t«» 


j 


-->>>v^ 


.*   ^ 


-rmi 


^ttj^oJy^^^t^wtSrtW^^ 
yn.itittaftitottc)0vribktt«fUm»^ 
nM<mm>t  ittmnnMrtlUAla^if^^^ 
4gif.Wtnnmdiif«ifetttr^  /Mr  «n 

frt«i^i?Sfim^'f^***^^ 

tuW^AtttfrAnt^^-^l'*»*^';^ 
«wpfcf-infiflntcUtt:  ci'P*'trt^«i^' 

«a«foitJii<^.f»«'rdh«wpU5r«fl^ 
^it<6ir4i«40i^'r*w««»cw««wtt6«j^' 


.s^- 


rfw 


j^i^^v^ 


/•yii*/. 


^*i!^e5,>^tr^rj^t2^,^^   .,^ 


L^lUttdni^f^  ^^^* 


<^      .  -**" 


ic  ?. 


-^-  - 


SERAPHICI  DOCTORIS 


SANCTI  BONAVENTURAE 


0OMMENTARIU8  IN  ECCLElSIASTEN 


S.  Boma\  —  Toin.  YL 


t  ■  * 


f     ^  «      c  ♦    ^      « 


PROOEMIUM 


COMMENTAHn  IN  BCCLB8IA8TEN 


♦         >  * 


'    -•      - 


/ 


InTRODUCTIO  GENERALIS. 

1.  Beatus  vir,  eitius  est  noinen  Domini  spes 
eius,  et  non  respexit  in  vanitates  et  insanias  fal- 
sas^.  Cum,  sicut  vult  beatus  Dionysius,  bonurn  sit 

papiex  bo.  primum  appetibile ;  bonum  autem  sit  duplex ,  tem- 

"^*"'     porale  scilicet  et  aeternum,  iuxta  illud  secundae  ad 

Corinthios  quarto  ^:  Qtiae  vidmtur  tenvpoy^alia  sunt, 

quae  auteni  non  videntur,  aeterm :  duplicem  in  no- 

Dapiex  a-  bis  gcncrat  amorem  sive  appetitnm ,  scilicet  caritatis 
et  lihidinis ,  ut  caritas  sit  amor  rediens  ad  aeterna, 
libido  ad  terrena.  Et  quia  convenieritiam  et  differen- 
tiam  appetituum  sequitur  convenientia  et  disconve- 
nientia  moruni;  et  secundura  convenientiam  in  legi- 
bus  et  moribus   consistit  unitas   eivitatis:  ex  hoc 

Dupiex  civi- duplici  amore  duplex  oritur  civitas,  civitas  scilicet 
supernae  lerusalem  et  civitas  Babylonis  K  Primae 
fundamentum  est  caritas  ordinata,  secundae,  libido 
perversa.  Superna  igitur  civitas ,  quia  fundata  est  in 

Dopiex  be?.  carftate ,  quae  erigit  ad  aeterna ,  in  aeternis  quiescit 
et  in  eis  beatitudinem  ponit.  Babylonis  vero  civitas, 
quae  per  libidinem  deprimitur  ad  terrena,  in  his 
terrenis  beatitudinem  ponit.  —  Et  sic  relinquitur  ex 
praedictis,  quod  sicut  duplex  est  bonum,  sic  du- 
plex  est  amor,  sic  duplex  civitas,  sic  etiam  beati- 
tvdo  duplex ,  vera  scilicet  in  aeternis ,  falsa  in  tem- 
poralibus  et  caducis;  Psalmus^:  Beatum  dixerunt 
populum,  cui  haec  sunt  etc.   —   Et  sicut  amor 

invicem  se  caritatis  et  libidinis  sic  obviant  sibi ,  ut  simul  esse 

excladont. 

non   possint;    sic  hae  duae  beatitudines;  Matthaei 


sexto :  Nemo  potest  duobus  dominis  servire.  Ideo , 
si  quis  vult  esse  beatus,  necesse  est,  utfuturabona 
diligat  et  contemnat  praesentia.  Ideo  Spiritus  sanctus 
per  Psalmistam  virum  beatum  ab  hoc  duplici  actu  ^^^}}^  ^^- 

\  ^  ^  scrioitur    a 

describit:  a  supernorura  dilectione,  quae  faciunt  6ea-  ^"puciactn. 
tum,  cum  dicit:  Beatus  vir,  euius  est  nomen  Do- 
mini  spes  eius ;  et  a  terrenorum  aspernatione ,  quae 
faciunt  vanum ,  cum  dicit :  Et  non  respexit  in  va- 
nitates  et  insanias  falsas,  Vere  beatiis  vir ,  cuius 
est  nomen  Domini  spes  eius, 

2.  Solus  autem  Dominus  beatificat,  nee  est  aUud  ^^  *•  ^^^^^- 
nomen  sub  caelo,  quod  beatificet.  Solusenim  Domi- 

nus  esl  beatusper  essentiam;  priraae  ad  Timotheum  ^^^^  *• 
sexto  ^ :  Serves  mandatum  sine  macula ,  irrepre- 
hensibik,  usque  in  adventum  Domini  nostri  lesu 
Christi,  quem  suis  temporibus  ostendet  beatus  et 
solus  polens  Rex  i^egum  et  Dominus  dominantium. 
Illi  ergo  soli  inest  beatitudo  et  potentia  per  essen- 
tiam,  beatitudo  autem  nostra  esi  per  participatianetn ; 
secundum  quod  est  per  participationem ,  ortum  habet 
ab  illo  quod  est  per  essentiam:  ergo  beati  sumus 
parlicipantes  fontem  beatitudinis ,  qui  est  Deus.  Ideo 
Apocalypsis  decimo  nono^:  Beati,  qui  ad  coenam 
nuptiarum  Agni  oocati  sunL  Primo  enim  Deus  per 
desponsationem  beatitudinem  communicat  Agno,  per 
consequens  his  qui  ab  Agno  sunt  vocati. 

3.  Solus  etiam  habet  affluentiam;  quia  de  Sa-  Ratioi 
pientia,  quae  Deus  est,  tlicitur  singulariter  Proverbio- 

rum  tertio  ^ :  Pretiosior  est  cunctis  opibus,  et  omnia, 
quae  desiderantur ,   huic  non  valent  comparari. 


*  Psaljn.  39,  o.  — Sententia  Dionys.  insinualur  de  Div.  Nom. 
c.  4.  $  L  10.  et  31, 

^  Vers.  48.  —  De  duplici  amore  vide  August,,  XJ.  de  Gen. 
ad  lit.  c.  15.  n.  19.  seq.;  83  Qq.  q.  36.  n.  1.  et  XIV.  de  Civ. 
Dei,  c.  28.  Libldo,  quae  etiam  cuplditas  ab  August.  nomlna- 
lur,  ab  ipso  in  lib.  de  Mendacio,  c.  7.  n.  10.  deflnitur:  Appe- 
Utus  animi,  quo  aetemis  bonis  quaelibet  temporalia  praeponun- 
tur.  —  Inferius  pro  rediens  F  reducens.  Sed  lilc  cod.  repraesentat 
textum  a  Fr.  Nic.  Gorrano  0.  P.  interpolatum  et  passim  mutatum ; 
quod  allquo  modo  etiam  de  A  dicendum  est.  Hinc  passim  oml- 
simus  in  sequenlibns  notare  illas  horum  duorum  codicum  va* 
riantes  iectiones,  quae  recedunt  a  lectione  aliorum. 


'  Qh  August.,  Enarrat.  In  Ps.  64.  n.  I.  seq.;  XV.  de  Civ. 
Dei,  c.  1.  seq. 

*  Psalm.  143,  15;  deinde  Mattli.  6,  24. 

*  Vers.  14.  seq.  —  Paulo  superius  respicilur  Act.  4,  12: 
Nec  enim  allud  nomen  est  sub  caelo  datutn  Uominibus,  in  quo 
oporteat  nos  salvos  fleri. 

®  Vers.  9.  —  Inferius  pro  desponsationeM  sola  Vat.  d^spo- 
sitimew.  \\\nd  verbum  respondet  nvptiis  Agni. 
..^  '  Vers.  15.  16;  deinde  v.  18;  denlque  Sap.  7,  11.  —  In 
seqq.  respicitur  definitio  beatltudinis  data  a  Boethio,  III.  de  Con> 
sol.  prosa  2:  Beatitudo  est  status  bonorum  omnium  congrega- 
tione  perfectus. 


4 


PROOEMIUM  COMMENTARII 


Lorigitudo  dierum  in  dexlera  eius ,  et  in  sinistra 
illius  divitiae  et  gloria.  Beatitudc  autein  nostra  est 
per  bonorum  omnium  agyregu^tionem:  ergo  in  eo 
solo  est,  qni  habct  onjnium  affluentiani.  Ideo  infertur 
statim:  Lignum  litae  est  his  qui  apprelmnderint 
eam,  et  qui  tenuerit  eam,  beatus ;  Sapientiae  se- 
ptiino :  Venerunt  mihi  omnia  bona  pariter  cimi 
illa  etc. 

4.  Solus  habet   intransmutabilitatis   quietem, 

Ratio  3.  quia  omnia  variantur ,  sed  ipse  non  variatur ;  lacobi 
primo^:  Apud  quem  non  est  transmutatio  nec  vi- 
cissitudinis  obuwbratio,  Beatitudo  auteni  nostra  est 
per  bonorum  congregatorum  tranquillam  possessio- 
nem,  quia  sine  pace  beatitudo  esse  non  potest.  Cum 
igitur  in  nuUo  sit  perfecta  tranquilUtas  nisi  in  Deo, 
non  possumus  ergo  pacificari  nec  beatificari  nisi  in 
Deo;  unde  Apocalypsis  decimo  quarto^-  Beaii  mor- 
tui,  qui  in  Domino  moriuntur.  Amodo  iam  dicit 
Spiritus,  ut  requiescant  a  laboribus  suis. 

D.  Solus  etiam  habet  aeternitatis  immortalita- 

Ratio  4.  tem,  sicut  dicitur  primae  ad  Timotheum  ultimo  ^ ;  Qui 
sohis  iminortalitatem  habet  et  lucem  habitat  inacces- 
sibilem.  Beatitudo  autem  nostra  cst  per  bonorum  pos- 
sessorum  interminabikm.  durationem,  Status  enim, 
qui  finiri  potest,  beatus  non  est,  sed  nliseriae  sub- 
iacet.  Cum  igitur  interminabilitatem  non  possit  quis 
habere  nisi  a  fonte  immortalitatis ,  in  eo  solo  beati- 

ficatiir;  ideo  dicitur  in   Psalmo^:  Beati,  qui  habi^ 

tant  in  domo  tua,  Domine;  in  saecuh  saeculorum 
laudabunt  te,  quia  eorum  erit  laetitia  sempiterna; 
Isaiae  trigesimo  quinto :  Venient  in  Sion  cum  laude, 
et  laetitia  sempitei^m  super  capita .  eorum ;  gaur 
dium  et  laetitiam  obtinebunt,  —  Beatus  igiinr  vir, 
cuius  est  mmen  Domini  spes  eius.  ' 

6.  Sed  non  beatus,  immo  profecto  vanus  est 
De  2.  aciu.  q^i  sporat  in  mundo;  respicit  enim  in  vanitates  et 
insanias  falsas:  ideo  evanescit,  secundum  illud  le- 
aniif  remiae  secundo^:  Ehngaverunt  a  me  pafres  ve- 
stri  et  abierunt  posi  vanitatem,  et  vani  facti  sunt; 
post  variitatem,  id  est  post  mundum.  — Mundus 
enim  cum  suis  yanus  est,  quia  non  praebet  fubi- 
me}itumimiitenti ;unie  Isaiae  trigesimo:  Aegyptus 
frustra  et  vane  auxiliabitur ,  eo  quod  innitenti  sibi 
fulciraentum  non  praebet.  Est  enim  baculus  arundir 
neus,  super  quem  si  innixus  fuerit  homo,  perfora- 
bit  ambas  manus;  quia  mundus  et  mundana  orania 
omnes  in  eis  confidentes  reddunt  debiles  et  infirraos 


niiifidi 


Kalio  1. 


et  ad  orane  opus  bonum  ineptos;  ideo  manus  dicitur 
perforare.  Ideo  desperans  Propheta  ^  de  auxilio  mun- 
danorum  petit  a  Domino :  Da  nobis  auxilium  de 
tribulatione ,  quia  vaiia  salus  hominis. 

7.  Vanus  etiam ,  quia  non  praebet  plenitudinem 
continenti;  unde  dicitur  Ecclesiastae  quinto  ^:  Ava- 
rus  non  implebitur  pecunia.  Et  ratio  huius  est , 
quia  mundana  omnia  vana,  et  vana  non  implent; 
unde  dicitur  Ecclesiastici  trigesimo  quarto:  Vam 
spes  et  mendacimn  viro  insensato,  quasi  qui  ap- 
prehendit  umhram  et  sequitur  voUum;  sic  quiat- 
tendit  ad  visa  mendacia;  unde  sicut  ventus  non 
satiat  ventrem,  nec  umbra  replet;  sic  nec  tempora- 
ha,  quae  sunt  umbra  aeternorum,  ad  quae  anima 
est  creata. 

8.  Vanus  efiam,  quia  non  dat  quietem  labo- 
ranti,  et  ideo  qui  pro  mundanis  laborat  in  vanum 
laborat;  Ecclesiastae  secundo  ^:  Quidproderit  homini 
de  universo  labore  suo,  quo  laborat  sub  soleJ  Cun- 
cti  dies  eius  laboribus  et  aerumnis  pleni  sunt,  nec 
per  Twctem  mente  requiescit;  et  hoc  mnne  vanitas 
est?  quia  laborat  in  vanum,  quia  non  quiescit.  Mun- 
dus  iste  non  potest  dare  quietem ,  quia  nec  ipse  per- 
manet ,  iramo  semper  circuit :  ergo  qui  ei  adhaerent 
necesse  habent  circuire.  Ideo  dicitur  in  Psalmo:  In 
circuitu  impii  ambulant. 

9.  Vanus  etiam,  quia  non  ]}Vdiehet  fructum  di" 
ligenti ;  unde  dicilur  Ecclesiastae  quinto  ^ :  Qui  amat 
divitias  fructum  non  capiet  ex  eis ;  et  hoc  ergo  vor- 
nitas.  Non  capit  fructum ,  immo  magis  daranum,  quia 
lucrando  mundum  perdit  Deum  et  perdit  se  ipsura ; 
et  secundum  quod  dicitur  Matthaei  decimo  sexto:  Quid 
prodest  homini,  si  mujidum  universum  lucretur, 
animae  vero  suae  detrimentum  patiatur? 

10.  Homo  lucrando  mundum  patitur  aaimae  detri- 
mentum.  —  Mundus  enini  praelendendo  attitudinem 
erigit  in  superbiam,  et  per  hoc  hominem  evaiiescere 
facil,  iuxta  illud  lob  undecimo  ^^ :  Vir  vamis  in  super- 
biam  erigitur ,  et  quasi  pullum  onagri  se  liberum 
putiit.  Dura  enim  ad  vana  extenditur,  in  vanam  super- 
biam  elevatur ,  secundum  quod  dicitur  lob  trigesimo : 
Elevasti  me  et  quasi  super  ventum  ponens  elisisti  va- 
lide.  —  Mundus  etiam  praetendendo  rfwfcerfMi^m  in- 
flaramat  ad  luxuriam ,  ^\mt  vinura  sua  dulcedine  tra- 
hilad  gulam  et  per  hoc  ad  luxuriam;  unde  tertii 
Esdrae  tertio  *^ :  Vinum,  qmd  praevalet  omnibus,  qui 
bibunt  illud,  seducit  mentem.  Item  regis  et  orphani 


Ratio  3. 


XotaDdani. 


Ratio  3. 


Ratio  4. 


Delrimenta 
animae   per 

qaadrupli. 
cem  vanita- 
tem  interio- 
rem. 


Vanitas  i. 


Vanitai  S. 


1  Vers.  17. 

2  Vers.  13. 

*  Vers.  '16,  ubi  E  cum  \u\^aia  inhabitat  pro  habitat. 

*  Psalni.  83/5;  deindc  Isai.  35,  10.  Vulgata  mjnit  pro 
capita.  —  Cfr.  Augiist.,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  25. 

*  Vers.  5.  Vulgala  ambulatermi  pt'o  ahierunt.  —  SequU 
Uir  isaii  30,  7;  ibid.  36,  (>:  Ecce  confidissuper  baculum  arun- 
dineum  coTifractum  islum,  super  Aegyptum,  cul  si  innixus 
fuerlt  homo,  intrabit  in  raanum  eiiis  et  perforabit  eam  etc. -— 
Siipenus  posl  S^<^  ^?o»  Vat.  prosequitur  solum  beatifSy  immo, 
perfecteheatus^Vaniisest^ic^ 

«  Psalm.  59,  13. 


'  Vers.  9 ;  deinde  Lccli.  34 ,  1.2.  —  Jnferkis  post  omnia 
vana  X  addit:  Gen.  /.  (^O-  Ten^a  auteni  erat  jnanis;  fer,  4,  (23. J: 
Aspexi  terram  [et  ecce  vacua  erat  ct  nihili  etc.]. 

^  Vers*  22.  23,  ubi  Vulgata  et  A  post  labore  stio  prose- 
quuntur  et  afflicMom  spirltus,  qmsub  sole  cruciatus  est?  Ounr 
cti  etc.  Pro  laborat  BCDF  laboravit;  cfr.c.  I,  3.  r—  Sequi- 
tur  Ps*.H,  9.  • 

*  Vers.  9;  sequitur  Mattli.  16,  26. 

^VVers.  12;  deinde  ibid.  30,  22. 

"  yers,  '18.  19:  Viri ,  quam  praevaiet  vinum  omnibiishQr 
mmibus,  qui  bibunt  illudl  seducit  etc.  —  Sequunturlocis  citt. 
V.  18.  et  V.  1 :  Dixi  ego  in  corde  meo:  Vadam  etc:        ^ 


FN  ECCLESIASTEN. 


5 


^^nitas  -j 


Vanitas  i 


Itera,  exte- 
rias  evane- 
3cit  homo 
qaadropU» 
citer. 

Primo. 


Secando. 


Terlio. 


facit  mentem  vanam,  et  hoc  inflammaDdo  ad  luxu- 
riam,  iuxta  illud  ad  Ephesios  quinto:  Nolite  me- 
hriari  vino ,  in  quo  est  luxuria,  Ad  hanc  vanitatem 
mundus  traxit  Salomonera ;  Ecclesiastae  secundo : 
Oixi:  Vadam  el  affluam  deliciis  et  fi^uar  bonis; 
ct  vidi,  quod  hoc  quoque  esset  vanitas.  —  Mundus 
etiam  praetendendo  sufficientiam  trahit  ad  cupidita- 
tem,  et  per  hoc  facit  cor  hominis  vanum,  iuxta  il- 
lud  Proverbiorum  vigesimo  primo^:  Qui  congregat 
thesauros  lingua  mendacii  vanus  est,  excors  est, 
Non  solum  avaritia  facit  homioem  vanum,  immo 
etiam  sine  corde;  dicitur  enim  Ecclesiastici  decimo 
de  avaro,  qui  proiecit  intima  sua;  quia,  secundum 
quod  dicit  Veritas  Matthaei  sexto,  uhi  est  thesaurus 
tuus ,  ibi  est  et  cor  tuum;  sed  thesaurus  est  extra: 
ergo  et  cor  extra.  —  Mundus  etiara  praetendendo 
sapientiam  allicit  ad  curiositatem ,  et  per  hoc  facit 
vanum;  unde  dicit  Apostolus  primae  ad  Corinthios 
tertio  ^  et  trahit  ex  Psalmo :  Dominus  scit  cogita- 
tiones  sapientium,  quoniamvanae  sunt;  quia,  se- 
cundum  illud  leremiae  decimo,  stultus  factus  est 
omnis  homo  a  scientia  sua,  Haec  enim  est  sapientia 
humana,  quae  non  cognoscit  utilia,  seAmulabilia; 
et  ideo  Dominus  eam  fecit  stultam ,  sicut  dicitur  pri- 
mae  ad  Corinthios  primo:  Stultam  fecit  Deus  sa- 
pientiam  huius  mtmdi.  Sapientia  stulta  vana  est, 
quia  erronea;  unde  dicitur  Ecclesiastici  trigesimo 
quarto:  Divinatio  erroris  et  auguria  mendaeia  et 
somnia  malefacientium  vanitas  est, 

11.  Ab  hac  quadruplici  vanitate  cordis  inteinori 
quadrupliciter  cvanescit  homo  exterius,  —  Primo 
namque  vanitas  superbiae  reddit  infructuosvm ,  iuxta 
illud  Ecclesiastici  sexto  ^ :  Non  te  extollas  in  cogita- 
tione  tua  velut  taurus,  ne  forte  elidatur  virtus 
tua ,  ct  relinquaris  velut  lignum  aridum  in  ef^emo , 
et  ita  vanum  quantum  ad  fructum  boni  operis;  de 
quo  leremiae  decimo :  Vana  sunt  opera  eoruyn  et 
risu  digna,  in  die  vintationis  svae  peribunt.  — 
Vanitas  avaiitiae  reddit  negotiosum,  et  per  hoc 
multis  laboribus  obnoxium ;  Ecclesiastae  quarto*: 
Considerans  reperi  et  aliam  vanitatem  sub  sole: 
unus  est  et  secundum  non  habet,  et  tamen  labo- 
rare  mn  cessat,  nec  satiantur  oculi  eiu^  divitiis. 
Divitiae  enim  sunt  dii  alieni ,  de  quibus  leremiae  de- 
cimo  sexto:  Servietis  diis  alienis,  qui  non  dabunt 
vobis  requiem  die  ac  mcte,  —  Vanitas  luxuriae 
reddit  hominem  compositum,  quia  luxuriosi  se  ex- 


Triplex  va- 
nitas. 


terius  consueverunt  ornare;  unde  in  persona  eorum 
dicitur .  Sapientiae  secundo^:  Coronemus  nos  rosis, 
antequam  marcescant;  et  hoc  quidem  vanitas ,  quia 
dicitur  Proverbiorum  ultimo:  Fallax  est  gratia,  et 
vana  esl  pulcritudo;  ideo  vana,  quia  omnis  gloria 
et  pulcritudo  carnU  tanquam  flos  foenL  —  Vanir  Qnarto. 
tas  mundanae  sapientiae  reddit  vaniloqumn.  Dum 
enim  cor  errat,  os  vana  pronuntiat;  primae  ad  Ti- 
motheum  primo^:  Fi^iis  pra^cepti  est  caritas  de 
corde  puro  et  conscientia  bona  et  fide  non  ficta, 
a  quibus  quidam  aberrantes  conversi  sunt  in  vani- 
loquium,  non  intelligentes  neque  quae  loquuntur, 
neque  de  quibus  affirmant.  Et  quia  mundana  sapien- 
tia  sunt  corrupti  et  decepti,  ahos  vohint  per  vana 
verba  seducere ;  unde  ad  Titura  primo :  Sunt  multi 
inobedientes ,  vaniloqui  et  seductores,  maxime  qui 
de  circumcisione  sunt,  quos  oportet  redargui  — 
Sic  igitur  a  vanitate  rerum  exteriorum  oritur  vanitas  Notandnm 
cordium ,  et  ab  hac  oritur  vanitas  exteriorum  operum. 

12,  Secundum  lioc  igitur  colligitur,  quod  tri- 
plex  est  vanitas,  scilicet  mutabilitatis ,  iniquitatis 
et  poenalitatis ,  et  secundum  quod  dicit  Hugo  de 
sancto  Victore'',  «  prima  est  naturalis  et  apta,  se- 
cunda  culpabihs,  quia  perversa,  tertia  poenaUs  et 
misera  »;  et  habet  una  ortum  ab  alia,  ut  visum  est. 
Qui  igitur  vult  recedere  a  vanitate  miseriae  deserat 
vanitatem  culpae ,  et  qui  hanc  vult  deserere  non  re- 
spiciat  ad  vanitatem  mutabilis  naturae,  sed  speret 
et  adhaereat  divinae ,  et  sic  beatus  erit.  Beatus  igi- 
tur  vir ,  cuius  est  nomen  Domini  spes  eius. 

13,  Quoniam  igilur  sapientis  est  viam  docere  Tresiibri 
ad  veniendum  m  beatitudmera ,  hoc  fuit  praecipuum 

et  operae  pretium  sapienti  Salomoni;  sed  quia,  ut 
patet  ex  dictis,  ad  beatitudinem  acquirendam  necesse 
est,  aeterna  dihgi  et  praesentia  despici,  et  ulterius 
scire  in  medio  pravae  nationis  debite  conversari  ^; 
ideo  tres  libros  edidit,  Proverbiorum  scilicet,  in 
quibus  docet  fflium  sapienter  in  hoc  saeculo  conver- 
sari;  Ecclesiasten ,  in  quo  docet  praesentia  con- 
•  temnere ;  et  Cantica  canticorum ,  in  quibus  docet 
caelestia  diligere,  maxime  ipsum  Sponsum. 

De   QUADBUPLICI   CAUSA   HUIUS  LIBRI. 

14,  Sic  igitur  patet,  quis  sit  finis  hbri  Eccle-  Libn  hmua 
siastes.  £t  quoniam  «fmis  imponit  necessitatem  his 

quae '  sunt  ad  finem^»;  cum  finis   sit   contemptus 


*  Vers.  6;  sequitiir  Eccli.  10,  10;  deinde  Matlli.  6,  21. 

*  Vers.  20.  ex  Ps.  93,  11.  —  Sequimtur  locis  cilt.  v.  14, 
V.  20.  et  V.  5. 

*  Vers.  2.  et  3 ,  ubi  Vuigata  plura  interserit.  —  Sequitur 
ler.  10,  15:  Vana  sunt  et  opus  risu  dignum ,  in  tempore  visi- 
tationis  etc. 

*  Vers.  7.  8.  Post  non  Jiabet  Vulgata  et  A  addunt  7ion 
ftlium,  non  fratrem.  —  Sequitur  ler.  16,13:  Servietis  ibi  diis 
ahenis  die  ac  nocte,  qui  non  dabunt  vobis  requiem. 

*  Vers.  8;  deinde  Prov.  31,  30.  Subinde  respicitur  I.  Pe- 
iri  I,  24:  Quia  omnis  caro  ut  foenum ,  et  omnis  gloria  eius  tan- 
quam  nos  foeni  etc. 


®  Vers.  5-7,  ubi  Vulgata  post  vaniloqniurn  addit  volenies 
esse  legis  doctores,  et  pro  afflrmant  maior  pars  codd.  a/^wn- 
tur.  —  Sequitur  Tit.  1,  10.  et  11. 

'  In  Eccle.  homiL  1,  ubi  distinguit  tres  species  vanitatis, 
sciL  mutabilitalis ,  curiositatis  sive  cupidilatis  et  mortalitatis ,  ac 
deinde  ait:  Prima  ergo  vanitas  naturalis  est  ct  apta  sive  con- 
grua,  secunda  etc.  Gfl\  infra  c,  1,  1-3. 

*  Phil,  2 ,  15:  Vi  sitis  sine  quereia...  in  medio  nationis 
pravae  et  perversae.  —  De  seqq.  cfr.  Hieron. ,  T^omment.  in 
Eccle.  1 ,  1 .  et  tom.  V.  pag.  363 ,  nota  8.  verba  Origenis. 

®  Secundiirn  Aristot.,  H.  Phys.  text.  88.  seqq.  (c.  9.). 


6 


PROOEMIUM  eOMMENTARII 


praesentium ,  de  eis  tractat,  non  ea  ratione ,  qua  at- 
trahunt,  sed  ea  ratione,  qua  contemnuntur :  attra- 
hunt  sub  specie  boni,  sed  contemnuntur  sub  spe~ 

Materia.  cio  vani.  Meo  sequitur  ex  hoc,  quod  materia  huius 
libri  sunt  rerum  praesentium  vanitates,  sive  ipsae 
res,  secundum  quod  vanae,  ut  melius  dicatur,quia 
vanitalem  quasi  passionem  probat  in  rebus,  primo 
proponens,  secundo  probans,  tertio  concludens.  Unde 
procedit  persuadendo  et  probando  illam,  scilicet  tri- 
plicem  vanitatem,  quaesupra  dicta  est  S  scilicet  7?a- 
turae,  cidpae  et  miseriae.  —  Et  ex  hoc  patet  mo- 
Forma.  dus  agendi  sive  forraa.  Habet  enim  modum  agendi 
singularem  inter  alios  libros;  procedit  enim  ut  con- 
cionator,  diversorum  sententias  proponendo,  modo 
sapientis ,  modo  stulti ,  ut  ex  plurium  sententiis  una 
clarescat  veritas  in  animis  auditorum.  —  Ex  prae- 

EfficieQs.  dictis  concluditur,  quis  debuit  esse  efficiens,  In  isto 
enim  libro  docentur  contemni  voluptates,  divitiae, 
honores  et  curiositates  tanquam  vanitates.  Et  quia 
non  creditur  de  contemptu  talium  nisi  experto  — 
non  enim  creditur  pauperi ,  qui  non  habuit  divjlias, 
de  ipsarum  contemptu,  quia  noii  est  expertus,  et 
ideo  non  recognoscit^  —  oportuit ,  quod  esset  talis, 
qui  omnium  haberet  experientiam  horum,  scilicet 
qui  esset  potens,  dives,  luxuriosus  et  curiosus  sive 
sapiens.  Nulium  alium  legimus  nec  audivimus  in 
tanta  excellentia  haec  habuisse ,  sicut  habuit  Salomon ; 
ideo  ipse  prae  ceteris  fuit  talis  libri  convenientior  au- 
ctor.  —  Patet  igitur,quae  sit  huius  libri  causa  ma- 
terialis,  formalis,  efftciens  et  finalis, 

Sed  iuxta  has  quatuor  causas  quatuor  particu- 
!ae  possunt  quaeri. 

QuAESTio  I.  De  fine  libri  Eccksia^tes, 

Primo  de  fine,  Dicitur  enim ,  quod  fmis  libri  est 
contemptus  mundi,  Quod  autem  sic  sit  determinatus , 

1 .  probatur  per  iliud  quod  dicitur  lacobi  quarto  ^ : 
:Fcndhm^ui&.  Amicitia  huius  mundi  inimica  est  D(?o ;sed  omne, 

quod  Deo  est  inimicum ,  bonum  est  contemnere. 

2.  Item,  primae  loannis  secundo*:  Nolite  di- 
ligere  mundum,  neque  ea  quae  in  mundo  sunt. 

Sed  contb  a  :  1 .  Laus  operis  redundat  in  artificem  ^, 
"^^tSm.^^*'  ergo  et  contemptus  operis  redundat  in  eundem,  ergo 


qui  conteninit  muridum  contemnit  Deum:  aut  igitm- 
iste  mundus  non  est  factus  a  Deo,autnon  est  con- 
teranendus, 

2.  Item,  Proverbiorum  decimo  sexto  ^:  Universa 
propter  semetipsum  operatus  est  Dominus,  ergo 
omnia  ordinantur  ad  Deum ;  sed  quod  ordinatur  in 
fmem  non  est  contemnendum ,  sed  accipiendum  et 
amandum:  ergo  mundus  iste,  etea  quae  sunt  in  eo, 
sunt  amanda. 

Respondeo:  dicendum,  quod,  sicut  vult  Augu-  "esp. 
stinus  et  Hugo  ^  mundus  iste  est  quasi  quidam  anu- 
Ius  datus  a  sponso  ipsi  animae;  sponsa  autem  du- 
pliciter  potest  diiigere  anuium  a  sponso  sibi  coliatum, 
amore  scilicet  ca^to  et  adulterino.  Amor  castus  est, 
quo  diligit  anulum  in  memoriam  sponsi  et  propter 
amorem  sponsi;  adulterinus,  quo  diligit  anulum  plus 
quam  sponsum;  et  hoc  non  potest  sponsus  non  ha- 
bere  pro  malo.  Sicut  enim  duplex  est  amor,  ita  du- 
plex  odium  vel  contemptus,  quia  «  quoties  dicilur 
unum  oppositorum,  et  reUquum  ^  ».  Contemptus 
anuli,  quasi  sit  parvum  et  vile  donum,  redundat  in 
sponsum;  sed  contemptus  anuli,  quasi  nihil  repule- 
tur  comparatione  amoris  sponsi ,  iste  est  ad  gioriam 
sponsi;  et  de  hoc  contemptu  dicitur  Cantici  ultimo  ^ : 
Si  dederit  homo  omnem  substantiam  domus  suae 
pro  dilectione ,  quasi  nihil  despiciet  eam,  De  hoc 
contemptu  est  hic  sermo;  et  sic  patent  obiecta. 

QuAESTio  II.  De  materia  eiusdem. 

Postmodum  quaeritur  de  materia,  et  dicitur, 
quod  hic  agiiur  de  vanitate. 

Sed  contra:  i.  Omnis  scientia  est  de  bono  et  Ad  oppos> 

tam. 

vero  *^;  sed  vanum  privat  bonitatem  et  veritatem :  ergo 
de  ipso  non  est  scientia. 

2.  Praeterea  videtur,  quod  in  rebus  non  sit  va- 
nitas ,  quia  dicitur  Genesis  primo  " :  Vidit  Deus  cun- 
cta,  quae  fecerat ,  et  erant  valde  bona:evgo  si 
omnia  sunt  valde  bona,  nihil  est  vanum. 

3.  Praeterea,  vanum  est  et  frustra,  quod  non 
est  ordinatum  in  fmem ,  sicut ,  si  aliquis  se  balnearet , 
ut  sol  deficeret ,  in  vanum  operaretur,  quia  hoc  non 
est  ordinabile  in  illud ;  sed  omnes  creaturae  tendunt 
ad  summum  bonum  suo  modo,  ut  dicit  Dionysius^^, 


*  Nura.  42.  —  Supra  vox  pa$.sionem  significat  proprietatem. 
^  Eccli.  34,  10:  Qui  non  est  expertus  pauca  recognoscit. 
^  Vers.  4.  Vulgala:  immica  Dcl. 

*  Vers.   15. 

*  Eccli.  9,  24:  In  manu  artificum  opera  laudabunlur. 

*  Vers.  4. 

'  De  Arrha  animae  (ubi  etiam  seq.  distinctio  amoris  insi- 
nuatur),  ex  quo  opusculo  plura  iisdera  verbis  habentur  in  lib. 
de  Diligendo  Deo  (inter  opera  Augustini),  c.  L  Pro  Augustlno 
allegatwr  a  Vat.  Enarrat.  in  Ps.  36.  serm.  l.  n.  2,  ubi  expo- 
nilur,  quod  in  mundo  «  aiii  bene  operantur,  alii  male  ».  Cfr. 
Serm.  385.  (alias  38.  inter  50  Homil.)  c.  5.  n.  6.  seq.,  ubi  ait: 
Si  autcm  deseris  eum  qui  te  fecit ,  et  amas  illa  quae  fecit/de> 
serto  illo  qui  te  fecit,  aduller  es...  Anima,  deserto  Creatore, 
araans  creaturam  adultera  est;  illius  enim  amore  nihil  castius  etc. 


Vide  etiam  Serm.  368.  (alias  37.  inter  50  Homil.)  c,  i.  n.  i. 
et  XV.  de  Civ.  Dei ,  c.  22. 

^  Arlstot.,  V.  Ethic.  c.  I:  Sequitur  autem  plcrumque,  ut 
si  unum  [oppositorum]  multis  modis  dicitur,  alterum  quoque 
dicatur,  ut  si  ius,  ctiam  iniuria.  Cfl%  I.  Topic.  c.  13.  — Voci- 
bus  el  reliqnHm  A  praefigit  toties. 

^  Vers.  7. 

'^  Cfr.  Aristot.,  I.  Postcr.  c.  2.  —  Subinde  pro  bonitateef 
veritate  cura  B  C  D  F  substituimus  bonitatem  et  veritatem. 

11  Vers.  31.  Hanc  obioctionem  ihsinuat  etiam  Hieron.,  Com- 
ment.  in  Eccle.  1,2. 

^*  Libr.  de  Div.  Nom.  c,  4.  §  4.  10.  et3I ;  Boeth.,  IH.de 
Consol.  prosa  2.  et  prosa  1 1 ;  Aristot. ,  1.  Ethic.  c.  t ,  qui  etiam 
maiorein  cum  allato  exeniplo  proponit  II.  Phys.  text.  62.  (c.  6.),. 
scil.  balneantem  eo  fine,  ut  sol  obscuretur. 


LN  ECCLESIASTEN. 


Resp. 


et  Boethius,  quod  omnia  bonum  exoptant,  et  etiam 
Philosophus:  ergo  nihil  in  rebus  oinnibus  reperitur 

vanum. 

4.  Praeterea,  si  vanum  reperitur,  et  scientia 
ista  est  fuudata  super  illud  tanquam  super  subiectum; 
et  quod  fundatum  est  super  vanum  vanum  est:  ergo 
haec  scientia  vana  est. 

Kespondeo :  ad  intelligentiam  praedictorum  uno 
modo  potest  dici  sic,  quod  vanum  dicitur  duplici- 
ter:  uno  modo  simplidter,  et  sic  privat  verum  et 
bonum,  et  ta,le  non  est  in  universo.  Est  alio  modo 
oanuni  per  comparationem  ad  terminum  initialem, 
quia  de  nihilo ;  et  sic  non  repugnat  bono ,  immo 
unum  et  idem  est  bonum  et  vanum :  sed  bonum ,  quia 
a  bono  et  ad  bonum ;  vanum ,  quia  de  nihilo  et  sibi 
relictum  tendit  ad  nihil ;  et  talis  vanitas  habet  bonita- 
tem  sub  scientia ,  et  ideo  de  taU  potest  esse  scientia  et 
doctrina.  —  Et  per  hoc  solvi  potest  ad  omnia  obiecta , 
quia  procedunt,  ac  si  essent  de  vano  simpliciter. 

Sed  haec  solutio  non  solvit,  quia  non  agit  Ec- 

Nonproba-  clesiastcs  de  rebus,  secundum  quod  ex  nihilo  sunt, 

^*"^*     immo  secundum  quod  ab  hominibus  appetuntur;  et 

praeterea  agit  de  vanitate  culpae,  quae  privatio  est: 

ideo  oportet  ahter  dicere. 

Respondendum  igitur  aliter  et  dicendum,  quod 

Resp.  2.  sicut  verum  dicitur  tribus  modis,  ita  et  vanum  sibi 

verametva.  oppositum,  pcr  rcgulam  supra^  dictara.  Uno  modo  di- 

vtmo,  citur  verum,  secundum  quod  convcfittur  cum  ente, 

et  sic  dicitur,  quod  omne  ens  est  verum ;  et  sic  va- 

7iwm  vero  oppositum  dicitur  non-ens,  sicut  dicimus, 

seeando.  quod  chimaera  est  non-ens.  —  Alio  modo  dicitur 

vei^um,  secundum  quod  ultra  entitatem  addit  ordi- 

nem  ad  operationem  et  finem,  sicut  dicitur  verum 

vinum,  quod  habet  veram  operationem  vini ,  sic  homo 

verus,  qui  habet  operationem  debitam  homini  ^,  et 

haec  est  operatio  virtutis ;  et  sic  vanum  dicitur  per 

privationem   ordinationis  in   finem,   et  sic  peccata 

Teriio.  omnia  et  abusiones  vanae  sunt.  —  Alio  modo  dicitur 

verum,  secundum  quod  addit  supra  esse  impermix- 

tionem  ad  non-esse,  quod  nullo  modo  habet  poten- 

tiam  ad  illud;  et  sic  dicitur  habere  verum  esse,  quod 

habet  esse  immutabile;  et  hoc  modo  vanum  oppo- 

situm  vero  est  iliud  quod  est  mutabile  et  transmuta- 

biie.  Et  sic  omnis  creatura  vana  est,  qiiia  subiecta 

vanitati^,  id  est  mutabihtati. 


De  prirao 
vaoo  non  est 
scieatia. 


De  secando 
scientia  per 
accidens. 


De  tertio 
scientia  per 
se. 


Applieatio. 


Solutio  op- 
positorom. 


Sic  igitur  dicto  vano  tripUciter :  uno  modo  per 
privationem  esse  simpliciter,  aho  modo  per  privatio- 
nem  esse  ordinati,  tertio  modo  per  privationem  esse 
intransmutabilis ,-  de  primo  nuUo  modo  est  scientia 
nec  doctrina,  nisi  forte  habeat  esse  in  causa  et  se- 
cundum  illud  cognosci  et  edoceri;  et  sic  non  est 
vanum ;  sed  secundum  quod  vanum  est ,  nec  per 
se  nec  per  accidens  est  de  eo  scientia  \  —  De  se- 
cundo  modo  non  est  scientia  per  se,  sed  per  acci- 
dens.  Sicut  enim  medicina  est  scientia  sani  et  aegri , 
sani  quidem  per  se,  aegri  vero  per  accidens,  ut 
vult  Philosophus  ^ ;  sic  de  culpa  vel  peccato  est  theo- 
rica,  sed  ratione  virtutis.  —  De  tertio  modo,  scilicet 
de  mutabiUtate  creaturae,  scientia  est  per  se,  sicut 
patet  de  motu  solis  et  orbium  et  aliarum  rerum.  — 
In  hoc  igitur  libro  agitur  de  vanitate  mutabilitatis 
sive  nalurae,  quia  est  pulcra  et  apta,  et  de  vanitate 
culpae ;  de  alia  vanitate ,  sciUcet  privationis  omni- 
modae,  non  agitur,  quia  de  illa  non  est  scientia 
neque  doctrina. 

1 .  Quod  ergo  primo  obiicitur,  quod  omnis  scien- 
tia  est  de  bono  et  vero;  verum  est  per  se,  sed  de 
vano  etiam  potest  esse  ratione  veri ;  et  qui  cognoscit 
principia  vera ,  et  falsa  cognoscit ;  et  similiter  est  de 
aegro  et  sano ,  simiUter  et  in  proposito  ^. 

2.  3.  4.  Quod  obiicitur,  quod  creaturae  non  sunt 
vanae,  quia  valde  bonae  et  in  finem  ordinatae;  solven- 
dum,  quod  non  dicuntur  vanae  per  defectum  boni 
vel  ordinis,  sed  per  defectum  esse  incommutabilis ; 
et  sic  omnis  creatura  vana,  nec  est  ita  vana,  quin 
habeat  veritatem  et  bonitatem  ^ ;  et  ideo  scientia  et 
doctrina  de  ipsa  est  vera. 

QuAESTio  III.  De  modo  agendi  in  eodem. 


Item,  quaeritur  de  modo  agendi;  diclum  est 
enim,  quod  agit  et  loquitur  in  personis  diversis,  sci- 
licet  fatui  et  sapientis. 

Sed  :  1 .  Sicut  dicitur  Ecclesiastici  vigesimo  ^,  ex  Ad  opposi- 
ore  fatui  repi^obabitur  parabola:  ergo  et  sententia 
dicta  in  persona  fatui  non  est  attendenda:  ergo  si 
sententia  librorum  sacrorum  est  attendenda ,  non  de- 
bet  loqui  in  persona  fatui. 

2.  Ilem,  quae  dicit  in  persona  fatui  et  carnahs 
sunt  reprobanda;   sed   nescitur,   quando   loquitur, 


'  Quaest.  1.  iu  resp. 

*  Aristot. ,  IV.  Meteor.  text.  34.  (c.  ulL) :  Omnia  autem  sunt 
terminala  opere;  oninia  enim,  quac  possuut  facere  suum  opus, 
cere  sunt,  ut  oculus,  si  videt,  quod  autem  non  poiesi jOequt' 
coce,  ut  mortuus  etc.  Cfr.  V.  iVIetaph.  (ext.  34.  (IV.  c.  29.). 

®  Rom.  8,  20:  Vanltati  enim  creatura  subiecla  est  etc. 
Cfr.  T.  Sent.  d.  8.  p.  1.  a.  4.  q.  I.  —  Vat.,  rcfragantibus  codd., 
legit:  et  hoc  modo  vanum  opponUur  \ ero  per  privationem  esse 
illUis,  quod  est  immutabile  et  intransmutabile,  Ei  sic  omnis 
creatura  est  subiecta  vanitati,  quia  mutaMitati. 

*  Aristot. ,  I.  Poster.  c.  2 :  Quod  non  est  non  est  scire ,  ut 
([uod  diameter  sit  symmeter. 

*  Libr.  VI.  Topic.  c.  3.  (c.  3.),  ubi  tractans  de  hac  defi- 
nitionc  medicinae :  sciontia  sanilatem  et  aegritudinem  efflciendi , 


ait:  «Nam  de  illa  quidem  per  se  dicitur,  de  hac  miem  pet* 
accidens;  simpliciter  enim  alienum  a  medicina  aegritudinem 
efficere  »  etc.  —  Mox  pro  theorica  ob  abbreviationem  codd.  legi 
posset  theoria  vel  theologia»  Retinuimus  iheorica  i.  e.  contem- 
plativa  sive ,  ut  Origenes  (cfr.  tom.  V.  pag.  363 ,  nota  8.)  vult , 
inspectiva  scientia. 

*  Aristot.,  1.  de  Anima,  text.  83.  (c.  5.):  Sufficiens  enim 
est  altera  pars  contrarietalis  se  ipsam  diiudicare  et  oppositam; 
recto  enim  et  ipsum  et  obliquum  cognoscimus;  iudex  enini 
utrorumque  regula ;  obliquum  autem  neque  sui  ipsius  neque  recti. 

'  Hieron.,  loc.  cit. ,  obiectioni  respondet:  Possumus  igitur 
et  nos  in  hunc  modum  caelum,  terram...  bona  quidem  per  se 
dicere,  sed  ad  Deum  comparata,  esse  pro  nibilo  etc. 

8  Vers.  22. 


8 


PROOEMIUM  COMMENTARII 


utrum  hoc  dicat  in  persona  propria ,  vel  aliena :  ergo 
nescitur,  quid  in  hoc  libro  tenendum,  quid  repro- 
bandum :  ergo  haec  scientia  *  via  est  ad  errorem.  Sed 
libri  canonici  debent  purgare  errorem :  ergo  llber  iste 
toUendus  est  de  canone. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  loqui  aliquid  in 
Resp.  coro  persona  fatui  vel  carnalis  est  dupliciler:  vel  ut  ap- 
laiDcione.  ^^^j^^^^  ^^j   ^j.   j.eprobet   et  vanum  esse  ostendat. 

Primo  modo  non  convenit  scientiae  veritalis;  secundo 
modo  convenit,  sicut  si  aliquis  vellet  errorem  repro- 
bare  et  prius  illum  explicaret,  postmodum  destrue- 
ret.  Et  hoc  modo  loquitur,  non  primo ;  et  ideo  non 
est  reprobandus,  immo  commendandus,  quia  repro- 
bat  reprobanda. 

2.  Quod  obiicitur,  quia  nescilur,  quando  loqui- 
sojotio.op-  tur  in  persona  sua;  dicendum,  quod  disputationis 
altera  pars  non  potest  sciri,  quousque  veniatur  ad 
sententiam  et  ad  determinalionem,  quia  in  solutione 
scitur,  quid  eligatur  et  quid  reprobetur.  Sic  dico, 
quod  Ecclesiastes  procedit  quasi  disputando  usque 
ad  finem  libri  et  in  fine  ^  dat  sententiam ,  cum  di- 
cit :  Finem  loquendi  omnes  parilet*  audiamus : 
Deum  time,  et  scito,  quodpro  omni  errato  addu- 
cet  te  Deus  in  iudieiiwi,  In  quo  verbo  damnat  omnes 
sententias  fatuorum,  carnalium  et  mundanorum.  Unde 
quod  illi  sententiae  concordat  in  propria  persona  di- 
cit,  quod  vero  discordat,  in  persona  aliorum:  et 
ideo  non  potest  sciri  liber  iste,  nisi  audiatur   totus. 

QuAESTio  IV.  De  causa  efpciente  eiusdem, 

Potest  etiam  quaeri  ultimo  de  efficiente;  et  dictum 
est ,  quod  efficiens  fuit  Salomon.  Quod  autem  non  con- 
veniat,  talem  esse  auctorera,  videtur: 

1.  Quia  ipse  fuit  peccator  et  carnalis;  sedquando 
Ad  opposi- carnalis  praedicat  spiritualitatem,  potius  scandalizat 

quam  aedificet:  ergo  liber  iste  potius  est  ad  generan- 
dum  scandalum  quam  aedificationem. 

2.  Item,  in  Psalmo^  dicitur:  Peceatori  autem 
dixit  Deus:  Quare  tu  enan^as  iustitias  meas?  Ergo 
si  Salomon  peccator  erat ,  ergo  peccabat  divinam  iu- 
stitiam  enarrando. 

3.  Praeterea,  bonus  auctor  facit  fidem,  unde 
habet  robur  locus  ab  auctoritate  ^,  ergo  malus  auctor 
nuUam  fidem;  sed  libri  sacrae  Scripturae  sunt  ad  ge- 
nerandam  fidem:  ergo  etc. 

Ad  hoc  respondendum ,  quod ,  sicut  dicit  Hierony- 
Resp.  1.  mus  ^,  ut  tradunt  Hebraei ,  liber  iste  Salomonis  fuit 


poenitentiam  agentis;  et  quia  non  abiicit  Deus  poe- 
nitentes,  sed  polius  acceptat,  secundum  hoc  non  erat 
Salomon  in  statu  reprehensibili ,  quando  hunc  librum 
scripsit. 

Aliter  responderi  potest,  quod  Spiritus  sanctus  Resp.  ^. 
non  tantum  loquitur  vera  et  bona  per  bonos,  immo 
etiam  per  malos;  unde  ipse  Dominus  in  Evangelio^ 
dicit :  Quae  dicunt  facite,  quas  autem  faeiunt  no- 
lite  facere;  unde  et  per  Balaam  expressissime  pro- 
phetavit,  sic  et  per  Salomonem  etiam  carnalem  multa 
bona  dixit. 

2.  Quod   ergo  obiicitur,   quod  ipse  peccabat :  soiauo  op. 

1,  1.1.  1.  posilorum. 

respondendum,  quod  sibi  erat  donum  sapientiae  com- 
missum  specialissime  inter  alios;  et  quia  tenebatur 
talentum  Domirii  non  abscondere  ^  debebat  docere 
populum  Domini  et  verbo  et  scripto,  maxime  cum 
esset  ad  eius  regiraen  institutus.  Unde  non  peccabat 
in  hoc,  quod  docebat,  sed  in  hoc,  quod  nondebite 
se  disponebat. 

3.  Quod  obiicilur,  quod  non  est  credendum  li- 
bro ,  cum  auctor  non  sit  dignus  fide ;  respondeo : 
sicut  credimus  Prophetis,  quod  non  per  se,  sed  per 
Spiritum  sanctum  locuti  sunt;  sic  et  in  oranibus  U- 
bris  Scripturae,  quod  Spiritu  sancto  dictante  sunt 
editi;  unde  bonitas  personae  non  facit  ad  maiorem 
vel  minorem  fidem,  hoc  supponendo,  quod  fuerit  per 
Spiritum  locutus.  Et  quia  constat  nobis,  Salomonem 
spiritu  sapientiae  fuisse  repletum,  sicutpatet  ex  ter- 
tii  Regum  tertio»;  ideo  Ecclesia  indubitanter  recipil 
libros  eius. 

PrOLOGLS   COMMENTARU   S.    HlEBONYMl 
IN   ECCLESIASTEN. 

Memini,  me  ante  hoc  ferme  quiiiqueiinium,  cuni 
adhuc  Romae  essem  et  Ecclesinsten  sanctae  Blesillae 
legerem,  ut  eam  ad  conlemplnm  islius  saeculi  provo- 
carem,  et  omne,  quod  in  mundo  cerneret,  putaret  esse 
pro  nihilo;  rogatum  ab  ea,  ul  iu  morem  commentariolr 
obscura  quaeque  dlssererem,  ut  absque  me  posset  in- 
telligere  quae  legebal.  Ilaque,  quoniam  in  proclnctu 
nostri  operis  sublta  niorte  sublracla  est,  et  uon  me- 
ruimus,  o  Paula  et  Eustochium,  talem  viiae  noslrae 
habere  consorlem,  lantoque  vulnere  lunc  pcrculsus 
obmutul;  nunc  in  Belhlehem  positus,  augusllorl  videli- 
cet  civitate,  et  illius  niemoriae  el  vobis  reddo  qnod 
debeo;  hoc  breviler  admonens,  quod  nullius  auctorlla- 
tem  seculus  sum;  sed  de  Hebraeo  (ransferens,  magl? 
me  Sepluaginla  Interpretum  consueludlni  coaptavi,  in 


^  Cod.  C  senleniia,  Intellige:  huius  libri  doctrina. 

2  Cap.  12,  43.  seq.  Post  Deiim  time  S.  Bonav.  non  verba 
onmia  Scriplurae  adducit. 

'  Psalm.  49,  16. 

*  Boeth.,  U.  de  Diflferentiis  topic,  maximam  huius  loci, 
qui  etiam  ex  rei  iudicio  dicitur,  sic  proponit:  «  Quod  omnibus 
vel  plmnbus  vei  sapientibus  hominibus  videtur,  ei  conlradici  non 
oportere  ».  Petr.  Hispan.,  SummuK  iv,  de  locis  topic:  Auctori- 
tas,  ut  hic  sumitur,  est  iudicium  sapientis  in  sua  scientia.  Unde 


iste  locus  s«jlet  nominari  a  rei  imlicio...  Maxima:  Unicuiquc 
experto  in  sua  scientia  credendum  est. 

^  Gommenl.  in  Eccle.  I,  12:  Aiunt  Hebraei,  hunc  librum 
Salomonis  esse  poenitentiam  agentis  etc 

*  Matth.  23 ,  3.  Vulgata :  Omnia  ergo ,  quaecumque  dixerint 
vobis,  servate  et  facite;  secundum  opera  vero  eorum  nolilc 
facere.  —  De  Balaam  cfr.  Num.  23.  et  24. 

^  Respicitur  MaUh.  2o,  14.  seq. ;  Luc  19,  12.  seqq. 


8 


Vers.  5.  seqq. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  l 


9 


his  dumtaxat,  quae  non  mullum  ab  Hebraicis  dlscre- 
pabant.  Inlerdum  Aqullae  quoque  et  Symmachi  et 
Tbeodolionis  recordalus  sum,  ut  nec  novUate  nimla 
lectoris  stjiidium  deterrerem ;  nec  rursum  contra  con- 
scientiam  meam,  fonle  veritatis  omisso,  opinlonum  ri- 
vulos  consectarer^ 

ExposiTio  Huius  Prologi. 

Huic  libro  praeraittit  sanctus  Hieronymus  Prooe- 
mium ,  in  quo  primo  manifestat  motivum  ad  transfe- 
rendum.  Secundo  determinat  translationis  modum, 
ibi:  Hoc  breviter  admonens. 

Prima  pars  habet  tres  partes.  Primo  dicit,  quid 
iransiaSis.  movit  cum  ad  inchoandum,  scilicet  intercessio  san- 


ctae  Blesillae.  —  Secundo  tangit ,  quid  impedivit  ad 
differendum ,  scilicet  mors  eiusdem ,  ibi :  Itaque,  quo- 
niam  in  procinetu  etc.  —  Tertio,  quid  movit  ad 
consummandmn ,  scilicet  et  eius  memoria  et  inter- 
cessio  Eustochii  et  Paulae ,  ibi :  Ntmc  in  Bethlehem 
positus  etc. 

Hoe  b7*eviter  admonens.  Hic  tangitur  modus  Modus  irans- 
transferendi ,  et  primo  ponitur  modus,  scilicet  quod 
nec  omnino  convenit  cum  aliis  nec  omnino  differt, 
immo,  in  quibus  potuit  bono  modo,  eos  est  imitatus. 
Secundo  subiungitur  ratio,  scilicet  ibi:  Ut  nec  no- 
vitate  nimia  etc.  Et  est  ratio,  quia  seeutus  est  in 
aliquibus,  ne  videretur  nimiam  ingerere  novitatem; 
nec  omnino  secutus ,  ne  desereret  veritatem  ^. 


COMMENTABIUS 


IN  LIBEUM  ECCLESIA8TB8. 


CAPrruLUM  L 


Verba  Ecclesia^lae  etc.  Iste  totalis  Uber  divi- 
Dhisio(jene-(jitiir  jn  trcs  partcs:  in  titulum  sive  prooemium  et 
tractatum ,  qui  incipit  ibi  ^ :  Vanitas  vanitatum  etc. ; 
et  epilogim,  qni  incipit  ibi:  Cumque  esset  sapien- 
tissimus  Eccksiastes.  —  In  titulo  manifestatur  efp,- 
ciens,  in  tractatu  materia  et  forma,  in  epilogo  finis. 

De  titulo. 

(Vers.  1 .).  In  tituh  igitur  manifestatur  auctor  quan- 
Exposiiio.  \xm  ad  sapientiam,  quantum  ad  bonitatem,  quantum 
^ltentSf^'  ad  regiam  potestatem.  —  Ratione  sapientia^  dicit  * : 
Verba  Ecclesiastae,  supple:  quae  sequuntur  sunt 
verba  Ecclesiastae;  quia  Ecclesiastes  dicitur  conciona- 
tor,  et  concionator  esse  non  potest ,  nisi  sit  sapiens ; 
quia  dicitur  Proverbiorum  vigesimo  sexto:  «Quomodo 
si  nascatur  spina  in  manu  temulenti ,  sic  indecens  est 
in  ore  stultorum  parabola  » ;  unde  Proverbiorum  de- 
cimo  septimo:  «Non  decent  stultum  verba  compo- 


sita  » .  —  Quantum  ad  bonitatem  manifestatur,  cum 
dicitur:  Filii  David.  David  enim  sanctus  fuit,  et  imi- 
tationis  filii  sancti  sunl;  unde  in  Scriptura  nomen 
est  benignitatis  et  mansuetudinis;  Matthaei  decimo 
quinto  ^ :  «  Miserere  mei ,  fiii  David  » .  —  Quantuni 
ad  regiam  potestatem,  cum  dicitur:  Regis  lerusa- 
lem,  quia  lerusalem  nobilissima  erat  civitas  et  totius 
regni  principium,  infra^:  Ego  Eccksiastes  fui  rex 
Israel  in  lerusalem,  quia  ibi  maxime  morabatur. 

QUAESTIONES. 

I.  Incidit  hic  quaestio :  cum  Salomon  tres  libros 
fecerit,  quid  est,  quod  libro  Proverbiorura  et  huic 
praeraittit  titulum,  inquo  exprimitur  nomen  suum, 
sed  non  praemittit  in  Canticis  canticorum? 

Respondeo :  dicendum ,  quod  in  hbro  Proverbio-  Resp. 
rum  introducitur  ipse  Salomon  loquens  ut  sapiens  ad 
discipulum;  unde  vocat  auditorem  filium;  similiter 


'  Hunc  prologum  Iranscripsimus  ex  editione  Vallarsii  Ope- 
rum  S.  Hieronymi ,  tom.  UL  coL  382. 

*  Post  hunc  in  Prologum  Hieronymi  commentariolum  cod. 
E  adiungit  alium  longe  maiorem ;  quem  cum  contuleriraus  cum 
commentario  scripto  a  Fr.  Gulielmo  Britone  Ord.  Min.  (qui  vjxit 
eadem  aetate,  qua  S.  Bonaventura,  et  omnes  Prologos  S.  Hie- 
ronymi  in  libros  Scripturae  commentatus  est),  invenimus,  co- 
dicem  illum  exhibere  totum  scriptum  praedicti  Gulielmi ,  tamen 
auctum  additione  plurium  locorum  s.  Scripturae.  —  Item  no- 
tamus ,  quod  etiam  cod.  A  verbis  S.  Bonavenlurae  hic  interserit 
explicationes  sumtas  ex  eodem  Gulielmo.  Idem  cod.  A  passim  ad- 

Bonav.  S.  —  Tom,  VL 


dit  multas  interpolationes,  etiam  longiores,  depromptas  plerum- 
que  ex  Commentario  Hugonis  a  S.  Charo  in  Ecclesiasten,  vel  ex 
Glossa  ordinaria.  Plura  de  bis  in  Prolegomenis  nostris  dicuntur. 

*  Cap.  1 ,  2.  Epilogus  Cumgne  esset  etc.  est  c.  12,  9. 

*  Cap.  \ ,  \:  Verba  EccJesiastae,  filii  David,  regis  lerusalem. 
-—  Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  26 ,  9.  (Vulgata  omittit  hidecens 
est)  et  17,  7.  Observamus,  quod  in  expositione  textusnonpo- 
tuimus  retinere  solitum  morem ,  verba  Scripturae  litteris  Italicis 
exprimendi ;  alioquin  exposiUo  non  bene  distingueretur  a  textu. 

*  Vers.  22:  Miserere  mei,  Domine,  fili  David. 
«  Cap.  4  ,  1 2. 

2 


10 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


\ 


hic  introdiicitur  ut  honio  diversa  expertus;  sed  in 
Canticis  canticorum  loquitur  sponsa  et  sponsus.  Ne 
igitur  videretur,  quod  essent  verba  Salomonis  ad  uxo- 
rem  suam  —  sed  sunt  Christi  ad  Ecclesiam  —  non 
praemittit  ibi  nomen  suum.  Hic  autem  quia  in  per- 
sona  sua  ut  plurimum  loquebatur ,  et  in  libro  Prover- 
biorum ;  ideo  praemittit  titulum ,  in  quo  nomen  eius 
specificatur  et  aperitur  ^. 

H.  Item  quaeritur,  quare  in  libro  Proverbiorum 
dicit  parabolae,  hic  autem  dicit  verba.  —  Si  tit  di- 
cas,  quod  ibi  loquitur  paraboUce  et  flgurative,  hic 
autem  aperte;  tunc  quaero,  quare  hic  et  ibi  diver- 
sificat  modum  Jigendi. 

Respondeo:  dicendum,  quod  quidani  est  raodus 
Resp.  loquendi  proprm*  et  apertus,  quidara  parabolicus ; 
et  hic  est  duplex ;  quidam  per  parabolas  et  apertas 
similitudines ;  quidam  per  occuUas  et  profundas.  Quo- 
niam  ergo  Salomon  in  libro  Proverbiorum  loquitur 
parvulis  et  indoctis,  ideo  loquitur  paraholice  et 
aperie;  quia  vero  in  Ecclesiaste  proiicientibus ,  ideo 
aperle  et  proprie;  sed  in  Canticis,  quia  perfectis ,  quo- 
rum  est  solidus  cibus  ^,  ideo  parabolice  et  oceulte. 

III.  Quaestio  est ,  quare  in  titalo  Proverbiorum  se 
vocat  nomine  suo,  hic  vocat  se  Ecclesiasten? 

Respondeo:  dicendum,  quod,  sicut  dicit  Hiero- 
Rcsp.  nymus^,  Salomon  fuit  trinomius,  quod  quidem  con- 
venit  ei  secundum  triplicem  scripturam,  quam  edi- 
dil.  Dictus  est  enim  Salomon,  dictus  Ecclesiastes  et 
Idida.  Salomon,  pacificus,  quia  totum  regnum  in 
pace  possedit;  unde  et  omnibus  doctrinam  parabola- 
rum  tradidit.  Ecclesiastes ,  concionator,  quia  in  per- 
sonis  loquilur  diversorum.  Idida  idem  est  quod  di- 
lectus  Domini.  —  Ideo  igitur  se  vocat  Ecclesiasten, 
quia  in  hoc  libro  diversordm  adducit  sententias  et  se- 
cundum  hoc  diversimode  persuadet.  Idida  dictus  est 
in  tilulo  Psalmi  *  Eructavit,  qui  de  ipso  est  ad  lit- 
teram. 

IV.  Item  quaeritur,  quare  hic  se  dicit  filium  Da- 
vid  et  regem  lerusakm,  sed  in  Proverbiis  dicit  se 
regem  Isradf 

Respondeo:  sumitur  una  ratio  ex  parte  ancto- 

nesp.  Ra-  ris,  quia,  secundum  quod  credunt  Hebraei,  liber  iste 

fuit  Salomonis  poenitentiam  agentis  et  se  humilian- 

tis  ^.  Et  ideo  in  Proverbiis  non  denominat  se  ab  alio, 

immo  manifestat  totius  regni  sui  potentiam ;  hic  au- 


tem  se  humiliat;  ideo,  ab  alio  se  denominans,  non 
totam  potentiam ,  sed  partem  indicat ,  et  ideo  etc. 

Alia  ratio  fuit  ex  parte  operis,  quia  in  Prover-  Ratio  i 
biis  inducit  ad  cognitionem  agendorum,  hic  ad  con- 
temptum  praesentium.  Et  quia  plurirai  sunt,  qui  plus 
volunt  sapere  quam  praesentia  contemnere;  ideo  ibi 
se  dicit  regem  Israsl,  hic  vero  lerusalem,  quia  con- 
temptores  mundi  sunt  cives  supernae  lerusalem,  qui 
non  habent  hic  manentem  civitatein,  sed  fuiuram 
imjuirani  ^. 

V.  Et  ex  hoc  patet  solutio  illius  quaestionis,  quae 
potest  fleri :  quare  hic  non  exprimit  finem ,  sicut  in 
Proverbiis.  Quia  fmis  Proverbiorum  est  sapientia  ^, 
quae  allicit  ad  audiendum ;  finis  huius  hbri  est  mundi 
contemptus,  de  quo  pauci  audire  volunt. 

Ex  his  patet,  quare  dixit  verba,  quare  dixit  EpHogu 
Ecclesiasies,  quare  filii  David,  quare  regis  lo^u- 
sakm,  quare  etiam  non  addidit  de  utilitate  senten- 
tiae  huius  libri,  sicut  in  Proverbiis. 

SkQUITUR   HUIUS   LIBRI   TRACTATUS. 

(Vers.  2.).  Vanitas  vanitatum,  dixit  Ecclesia- 
stes,  vanitas  vanitatum,  et  omnia  vanitas,  —  Hic  '>iv»8'/> 

.  -.    .     .  neralis 

incipit  tractatus ;  et  quja  «  flnis  imponit  necessitatem  t^es  i 
his  quae  sunt  ad  finem  ^  » ;  cum  finis  huius  libri  sit 
omnium  rerum  contemptus  et  Dei  solius  timor:  ideo 
in  omnibus  intendit  ostendere  vanitatem.  Et  quia  pro- 
cedit  tanquam  concionator  persuadendo  etprobando, 
ideo   tractatus  iste  habet  tres  partes :  quia  primo  proponi 
proponit  quod  intendit  probare,  scilicet  esse  in  omni- 
bus  vanitatem;  secundo  probat,  ibi^:  Quid  habet  am-  Pro^at. 
plius  homo  de  labore  suo  etc. ;  tertio  concludit  tan-  conciod 
quam  probatum  circa  finem :  Vanita^  vanitatum  etc. 

Propositio  rei  probandae. 

Proponit  ergo  in  rebus  Iriplicem  vanitatem ,  sci-  »»"«<>• 
licet  poenalitatis ,  iniquitatis,  mutabilitatis.  Quan-  ta^. 
tum  ad  yanitatem  poenalitatis :  Vanita^  vanitatum , 
dixit  Ecclesiastes ,  id  est,  proposuit.  De  hac,  infra 
secundo  ^^ :  Cuncti  dies  eius  lahoribus  pkni  smU , 
nec  per  noctem  mente  requiescit;  et  hoc  nonne  va- 
nitas  estf  —  Quantum  ad  vanitatem  iniquitatis  di- 
cit  iterum:  Vanitas  vanitatum;  unde  leremiae  de- 


*  Hieron.,  Comment.  in  Eccle.  1 ,  I ,  ad  eandem  quaestio- 
nem  ita  respondet:  Sicut  enim  Proverbia  et  rudis  instilutio  ad 
duodecim  tribus  et  ad  totum  pertinent  Israel;  et  quomodo  con- 
temptus  mundi  [qui  docetur  in  Ecclesiaste]  non  nisi  metropo- 
lltis  convenit,  hoc  est  habitatoribus  lerusaletn,  ita  Canticum 
canticorum  ad  eos  proprie  facit,  qui  tantum  superna  desideran!. 
Ad  Incipientes  et  proflcientes  et  paterna  dignitas  et  regni  pro- 
prii  merito  vindicatur  auctorilas;  ad  perfectos  vero,  ubi  non 
timore  eruditur  discipulus,  sed  amore,  proprium  nomen  suffi- 
dt,  et  aequalis  magister  est  ct  nescit  esse  se  regem  etc.  —  Supe- 
rius  pro  sed  sunt,  Vat.  ad  litteram  quae  sunt.  Codd.  habent 
sed,  retinuimus  cum  Vat.  sunt. 

^  Hebr.  5,  14:  Perfectorum  autem  est  solidus  cibus» 


^  Comment.  in  Eccle.  t ,  1 . 

*  Psalm.  44 ,  \:  In  linem...  canticum  pro  dilecto.  —  Supe- 
rius  pro  primo  Ecclesiastes  A  ponit  Coheleth ,  quod  paulo  infe- 
rius  post  tradidit  ita  repetit:  Coheleth  hebrake,  Ecdesiastes 
Igraece],  latine  conclonator, 

®  Cfr.  supra  pag.  8,  nota  5.  —  Vat.  addit  nm  sic  liber 
Proverlnorum. 

•  Hebr.  13,  14:  Non  enim  habemus  hic...  inquirimus.  — 
Superius  respicitur  Rom.  12,  3:  Non  plus  sapere  etc. 

'  Prov.  1 ,  2.  seqq. :  Ad  sciendam  sapientiam  etc. 
®  Secundum  Aristot.,  11.  Phys.  text.  88.  seqq.  (c.  9.). 
^  Cap.  1 ,  3.  Seq.  locus  est  12,  8. 
*^  Vers.  23. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


11 


Ordo  triara 
TaoiUtnm. 


Ipsae  sant 
io  bomine. 


ge- 

m 

tar- 


t. 


it. 


Qoare  loqaa' 
tnr  Salomon 
de  se  Qt  de 
a]io. 


RaUo  1. 


Tri- 
rani« 


Ratio  2. 


Ratio  3. 


cimo  ^ :  Vana  sunt  opera  eorum  el  risu  digna ;  in 
die  visitationi^  stiae  peribunt  —  Quantum  ad  va- 
nitatem  mutahilitatis  dicit :  et  omnia  vanitas ,  quia 
omnia  subiecta  sunt  mutabilitati ;  ad  Romanos  octavo  ^ : 
Vanitati  subiecta  est  creatura  non  vokns;  et  infra 
tertio:  Cuncta  subiacent  vanitati,  et  omnia  per- 
gunt  ad  locum  unum,  Non  igitur  est  verborum  in- 
culcatio,  cum  ter  dicit  vanitas,  sed  intelligibilium 
mira  distinctio. 

Et  notandum ,  quod  ista  triplex  vaoitas  est  con- 
sequenter  se  habens,  et  una  ex  altera  oritur:  quia 
vanitas  iniquitatis  ex  vanitate  mutabilitatis ,  licet 
illa  noo  sit  tota  causa;  vanitas  vero  poenalitatis  ex 
vanitate  iniquitatis,  Has  igitur  vanitates  ordine  prae- 
postero  resolutorio  ordinat,  et  e  contrario  in  conse- 
quentibus  prosequitur.  Et  quia  illa  duplex  vanitas 
ortum  habet  ex  alia  vanitate ,  sed  tertia  non ;  ideo  bis  ^ 
dicit  vanitas  vanitatum ,  et  post  tantum  vanitas. 

Notandum  est  etiam ,  quod  haec  triplex  vanitas 
in  homine  reperitur,  quia  ipse  est,  in  quera  cadit 
poena  et  culpa;  et  propter  hoc  dicitur  in  Psalrao*: 
Universa  vanitas  omnis  homo  vivens,  Est  enim  in 
eo  vanitas  naturae,  vanitas  culpae  et  vanitas  poe- 
nae.  De  vanitate  naturae,  in  Psalmo :  Homo  vanitati 
similis  factus  est,  dies  eius  sicut  mnbra  pra^ter- 
eunt.  De  vanitate  culpae,  in  Psalmo  similiter:  Do- 
minus  scit  cogitationes  hominum,  quoniam  vanae 
sunt.  De  vanitate  poenae,  lob  decimo  quarto:  Ifomo 
natus  de  muliere,  brevi  vivens  lempore,  repletur 
multis  miseriis. 

Notandum  etiam,  quod  ipse  Salomon  Joquitur  de 
se  quasi  de  alio ,  sicut  loannes,  vigesimo  primo  ^ :  Hic 
est  discipulus  ille,  qui  testimonium  perhibet  de  his; 
et  simihter  Moyses.  Huius  autem  potest  ratio  assi- 
gnari  triplex:  una  est  ex  parte  efficientis  primi, 
quia  Spiritus  sanctus  ipse  est  auctor  Scripturae ,  non 
Salomon  vel  alius ;  ideo ,  quando  introducitur  ipse  in 
sacra  Scriptura,  debet  Scriptura  de  ipso  facere  ser- 
monem  quasi  de  alio,  sicut  dixit  Balaam  Numero- 
rum  vigesimo  quarto  ^ :  Dixit  auditor  sei^monum 
Dei  etc.  —  Alia  ratio  sumitur  ex  parte  efficientis 
immediati:  quia  Scriptura  omnem  refugit  superbiam 
et  praetendit  humilitatem;  et  ideo  nullus  in  ea  do- 
ctor  debet  de  se  ut  de  se  loqui ,  sed  propter  humi- 
litatem  quasi  de  alio  '^.  —  Tertia  ratio :  quando  Scri- 
ptura  magna  innuit  et  mirabilia ,  debet  quasi  a  longin- 
quo  ostendere ;  unde  Hugo  ^ :  «  Hoc  genus  locutionis , 
quoties  in  Scriptura  assumitur ,  vel  humilitatis  causa 
fit,  vel  admirationis.  Nam  et  magna  propter  humili- 


partes. 


tatem  a  nobis  removere  debemus,  et  mirabilia  pro- 
pter  admirationem  quasi  de  longe  ostendere  » .  Exem- 
plum  in  Paulo  et  loanne. 

DlVISIO   TOTIUS  PROBATIONIS. 

Quid  habet  amplius  homo  etc.  Supra  proposuit 
quod  probare  intendit ,  hic  probare  incipit ;  et  secun- 
dum  quod  triplex  vanitas  proposita  fuit  esse  in  re- 
bus,  sic  et  triplex  esse  probatur.  Unde  habet  haec 
pars  tres  partes.  Primo  enim  in  rebus  ostendit  esse  uabet  tres 
vanitatem  mutabilitatis ;  secundo  vero ,  vanitatem  ini- 
quitatis ,  ibi  ^ :  Vidi  sub  sole  in  loco  iudicii  impie- 
tatem;  tertio,  vanitatem  poenalitatis ,  infra  septimo: 
Cuncta  tentavi  in  sapientia.  «  Prima  est  naturalis 
et  apta,  ut  dicit  Hugo;  secundaculpabilis,  quiaper- 
versa;  tertia  vero  poenalis  et  misera». 

Pars  I.  Probatur  vanitas  mxitabilitatis 

quoad  duo. 

Mutabilitas  autem  in  rebus  dupliciter  conside- 
ralur :  uno  modo  ratione  transmutationis ,  alio  modo 
in  comparatione  ad  mensuram  certl  tempoiHs,  Primo 
ergo  agitur  de  vanitate  naturae  mutabilis  quantum 
ad  transmutationem ;  secundo,  quantum  ad  ^^pi^^, 
infra  tertio^^:  Omnia  tempus  habent. 

Partis  primae  membrum  /.  Ostenditur  vanitas 
naturae  mutabilis  quoad  transmutationem. 

Prima  habet  duas,  quia  primo  ostendit,  in  re- 
bus  esse  mutabilitatera,  et  per  hoc  vanitatem ;  secundo 
vero  ex  cognitione  eius  suam  reprehendit  curiosita- 
tem ,  ibi  ^^ :  Ego  Ecclesiastes  fui  rex  etc. 

Art.  \.  Probatur  mutabilitas  in  existentia 
creaturarum  quoad-  duplex  esse. 

Ostenditur  igitur  primo  mutabilitas  in  existen- 
tia  creaturarum.  Et  quia  creaturae  triplex  habent  Tripiex^esse 
esse,  scilicet  in  Verbo,  ratione  exemplaritatis ;  in 
universo,  per  modum  materialitatis ;  in  animo  hu- 
mano ,  per  modum  abstractionis  *^ ;  primum  esse  est 
indeficiens  et  immutabile,  unde  nullam  habet  vani- 
tatem ;  sed  in  aliis  est  vanitas ;  et  ideo  haec  pars  ha- 
bet  duas :  quia  primo  notatur  vanitas  mutabilitatis  in 
rebus  secundum  esse,  quod  habent  in  universo;  se- 
cundo,  quantum  ad  esse,  quod  habent  in  animo  hu- 
mano,  ibi  *^:  Cunctae  res  difficiles  etc. 


reram. 


*  Vers.  45.  Ita  codd.;  Vulgata:  sunt  etopus  ri$u  dignum, 
in  tempore  visitatimis  suae  peribunt. 

*  Vers.  20 j  sequitur  Eccle.  3,  19.  et  20. 

*  Maior  pars  codd.  bene,  fortasse  legendum  bene  bis. 

*  Psalm.  38,  6.  —  Tres  loci  seqq.  sunt  Ps.  U3,  4;  93,  M. 
et  lob  14,  1.  —  Cfr.  Hug.  a  S.  Vict.,  in  Eccle.  homil.  1. 

*  Vers.  24.  —  Num.  12,3:  Erat  enim  Moyses  vir  mitis- 
simus  etc.  «  Vers.  4. 

'  Vat.  hic  allegat  IL  Cor.  12,  2:  Scio  hominem...  usque 


ad  tertium  caelum.  —  Superius  pro  immediate  ex  E  substitui- 
mus  immediati,  ceteri  codd.  corrupte  et  m^iti. 

^  In  Eccle.  homil.  1 ,  nonnullis  omissis. 

*  Cap.  3,16;  seq.  locus  ibid.  v.  24.  —  De  sententia  Hug. 
cfr.  supra  pag.  5,  nota  7.  ^^  Vers.  1. 

"  Cap.  1,  12. 

"  Cfr.  August.,  II.  de  Gen.  ad  lit.  c.  8.  n.  16.  seqq.,  IV. 
c.  23.  n.  40.  seq.  et  c.  29.  n.  46. 

*•  Cap.  1,  8.  Duo  seqq.  loci  sunt  ibld.  v.  S.  et  6. 


12 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


Probatur  vanitas  mutabilitatis  seeundum  esse 
rerum  in  universo,  et  hoc  tripliciter. 

Prima  pars  habet  tres  secundum  tria  genera  crea- 

Divisio.  turarum,  in  quibus  ostendit  mutabilitatem :  quiaprimo 

ostendit  in  creatura  ra^i'o?ia//;  secundo,  in  caelesti^ 

Ibi^:  Oritur  sol;  tertio,  elementari,  ibi:  Liisfrans 

'universa  etc. 

(Vers.  3.  4.).  Quanlum  igilur  ad  creaturam  ratio- 
Eiposiiioiit.  natetn,  hon)inem  scilicet ,  ostendit  esse  mutabilitatem , 

ierahs.  '  i    i.   . 

prirao,quo3d  a  Qua  Hullo  labore  potest  eripi ;  propter  quod  dicit : 
ratjoDaiem.  Quid  habct  amplius  homo .  de  tmiverso  labore  suo , 
quo  laboral  sub  sole?  Supple :  nisi  vanitatem  et  muta- 
bilitatem ,  quasi  dicat :  nihil.  De  hoc  labore  dicitur  lob 
quinto  2 :  «  Avis  nascitur  ad  volandum ,  et  homo  ad 
laborem » ;  et  Genesis  tertio :  «  Maledicta  terra  in  opere 
tuo;  in  labore  coniedes  ex  ea  cunctls  diebus  vitae 
tuae  ».  —  Et  quod  non  haJ^eat  amplius  quam  vanita- 
tem,  ostendit,  cum  subdit:  Generatio  praeterit,  et 
generatio  advenit.  Ergo  mutatio  est  et  successio  tam 
in  homine  quam  in  suis  operibus;  Ecclesiastici  de- 
cimo  quarto  ^ :  «  Alia  generantur ,  et  alia  deiiciuntur ; 
sic  generatio  carnis  et  sanguinis:  alia  fmitur,  etaha 
nascitur»;  secimdum  quod  dicitur  lacobi  quarto : 
«  Quae  est  vita  vestra  nisi  vapor  ad  modicum  pa- 
rens»?  Sed  dum  corrumpuntur ,  non  cedunt  in  ni- 
hil ,  sed  in  aliquid ,  quia  in  terram ;  unde  dictum  est 
Adae  * :  «  Pulvis  es ,  et  in  pulverem  reverteris  » .  Pro- 
pterea  subdit:  Terra  vero  in  aeternum  6'^a^,  quasi 
materia ,  ad  quam  fit  resolutio ;  Psalmus :  «  Qui  fun- 
dasti  terram  super  stabilitatem  suam  »;  et  Prover- 
biorum  octavo:  «  Quando  appendebat  fundamenta 
terrae  >> . 

(Vers.  3.  6.).  Oritur  sol  et  oceidit  etc.  Hic  se- 
scciiDdo,  cundo  ostendit  mutabilitatem  in  natura  caelesti,  ut 

qaoad  nata*         .       .  i  •  •        •.  i 

ram  caeie-  puta  m  solc ,  qui  nunquam  quiescit ,  sea  cum  ori- 
tur,  tendit  ad  occasum,  unde  non  permanet  in  ortu. 
Propterea  dicit:  Oritur  sol  et  occidit,  ita  quod  in 
loco  ortus  non  permanet  nec  etiam  in  loco  occasus ; 
unde  subdit :  Et  ad  locum  suum  revertitur.  Nec  ibi 
permanet,  unde  et  subdit:  Jbigue  renascens  gyrat 


per  meridiem.  Nec  etiam  in  loco  medio  permanet; 
ideo  subdit:  Et  fkctitur  ad  aquikmem. 

Istud  exponi  potest  quantum  ad  motum  diurnum,  Dapiex  ex. 
vel  etiara  annuum,QmnUm  ad  diurnum,  dicit  Hugo^:  Pnmi!'^* 
«  Oritur  sol  quotidie,  quando  humanis  praesenta- 
tur  aspectibus.  Occidit,  quando,  descendens  ad  infe- 
riores  partes ,  oculis  nostris  se  subtrahit.  Revertitur 
ad  locwn  snum,  quia,  impellente  volubilitate  subtus, 
rursus  ad  locum  suum  revertitur.  Sed  renascens  gy- 
rat  per  meridiem,  quia  obliquo  ductu  ab  ortu  ad 
lineam  meridianam  conscendit;  deinde  flectitur  ad 
aqmlonem,  quia,  ad  occasum  descendens ,  rursus  obli- 
qua  progressione  ad  aquilonem  inclinatur  » .  —  Quan-  seciinda. 
tum  ad  motum  annuum  sic:  «  Oritur  sol,  quando 
per  vernale  aequinoctium  ad  nostrum  polum  consur- 
git.  Oceidit,  quando  per  autumnale  aequinoctium 
exiens  ad  inferiora  descendit.  Gyratpermeridiem^, 
quando  in  hiemalibus  signis  commoratur.  Flectitur 
ad  aquilonem ,  quando  in  aestivis  signis ,  quae  polo 
boreali  viciniora  sunt,  circumfertur ».  Et  sic  non 
stat  sol  per  naturam,  sed  solum  per  miraculum, 
sicut  legitur  losue  decimo  ^' :  «  Sol  contra  Gabaon  ne 
movearis ,  et  luna  contra  vallem  Hailon  »  etc. 

(Vers.  6.).  Ltistratis  universa.  Hic  tangitur  tertio  TerUo,qooad 
mutabilitas  in  nalura  elementari,  et  primo  quan-  meDtarem. 

,  _  ,  dnpliciter. 

tum  ad  aJirem,  secundo  vero  quantum  ad  aquam, 
ibi :  Omnia  flumina  intrant  in  mare.  —  Quan-  Primo^qiioad 
tum  ad  aerem,  cum  tangit  mutabilitatem  in  spiritu 
sive  in  vento,  qui  vel  est  motus  aeris  secundum 
aliquos  philosophos ,  vel  secundum  Aristotelem  ^  mo- 
tus  vaporis  in  aere,  ad  cuius  motum  etiam  move- 
tur  aer.  Propter  quod  dicit:  Lustrans  universa  in 
circuitu  pergit  spiritus,  id  est,  ventus  orania  per- 
lustrando  circuit.  Spiritus  dicitur  ventus;  Exodi  de- 
cimo  quinto^:  «  Flavit  spiritus  tuus,  Domine,  et  ope- 
ruit  eos  mare  »  ;  et  in  Psalmo :  « Ignis ,  grando ,  nix , 
glacies ,  spiritus  procellarum  » .  —  Hic  pergit  in  cir- 
ciiitu,  quia  oritur  a  quatuor  plagis  terrae;  Zacha- 
riae  secundo  ^^:  «  Fugite  de  terra  aquilonis,  quoniam 
in  quatuor  ventos  caeU  dispersi  vos  »;  et  Ezechielis 
trigesimo  septimo:    «  A  quatuor  ventis  veni,  spiri- 


aerem. 


*  Cap.  1,5;  deiiide  v,  6. 

*  Vers.  7.  —  Sequitur  Gen.  3,  17.  Post  hunc  locum  A  ad- 
dit  expositionem  tnoralem,  sumtam  ex  Comment.  Hugonis  a 
S.  Charo>  paucis  tantum  mutatis  verbis. 

^  Vers.  19. —  Sequitur  lac.  4,  15:  Quae  est  enim  vita 
vestra?  vapor  est  ad  ctc.  Huic  textui  Vat.,  refragantibus  codd., 
subiungit  haec:  Aliter:  generatio  ludaeorum  praecessit,  gene- 
ratio  gentium  advenit,  teira  vero,  id  est  Ecclesia,  in  aeter- 
mm  stai  [secundum  Hieron.];  vel:  generatio  malorum  praeterit, 
Prov.  30 ,  13 :  Generatio,  cuius  excelsi  sunt  oculi;  generatio  bo- 
norum  advenil,  de  qua  Ps.  \\\,  2:  Generatio  rectorum  bene' 
dicetur.  Huiusmodi  res  non  cedunt  etc. 

*  Gen.  3,  .19.  —  Sequuntur  Ps.  103,  5.  et  Prov,  S,  29. 
Iterun[i  A  subnectit  expositionem  ntoralem  sumtam  ex  Hug.  a 
S.  Charo  in  hunc  locum. 

^  Jn  Eccle.  homU.  2.  Textus  originalis  plura  interserit.  Ibid. 
habetur  etiam  seq.  locus. 

*  In  A  additur:  scilicet  a  pritwipio  lib^ae  usque  ad  finem 


piscium,  et  post  aquilonem  subnectitur  Iioc  est  a  principio  arie- 
tis  usque  ad  finem  virginis, 

'  Vers.  12.  Pro  Hailon  Vulgata  Aialon, 

^  Libr.  n.  Meteor.  c.  i;  ibid.  i.  Sum.  4.  c.  1.  (c.  13.)  af- 
fertur  etiam  opinio  illorum  philosophorum,  qui  dicunt,  ventum 
esse  molum  aeris,  de  qua  vide  etiam  IV.  Topic.  c.  5. 

»  Vers.  10.  —  Sequitur  Ps.  148,  8. 

'^  Vers.  6-  Post  aquilonis  Vulgata  addit  dicil  Dominus.  — 
Sequitur  Ezech.  37,  9.  —  Isidor.,  XIII.  Etymolog.  c.  11.  n.  2. 
seqq.:  Ventorum  quatuor  principales  spiritus  sunt.  Quorum  pri- 
mus  ab  oriente  subsolanus,  a  meridie  auster,  ab  occidente  favo- 
nius,  a  septentrione  eiusdem  nominis  ventus  aspirat,  habens 
geminos  hinc  inde  ventorum  spiritus.  Subsolanus  a  latere  dextro 
vulturnum  habet,  a  laevo  eurim;  auster  a  dexlris  euroau 
strum,  a  sinistris  austroafricum ;  favonius  a  parte  dextra  a/i^ 
cum,  a  laeva  corum;  porro  septentrio  a  dextris  circium,  a 
sinistris  aquilonem  etc.  Cfr.  Aristot. ,  loc.  in  penultima  nota  cit. 
et  de  Mnndo,  c.  3.  (c.  4.), 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


13 


tus  »  etc.  Quatuor  enitn  venti  sunt  principales  et  octo 
collaterales.  —  Et  in  circuUys  suos  revertitur ,  quia 
tunc  cessat  ventus,  quando  vapor  ille  quiescit  et 
ad  terram-,  unde  oritur,  revertitur.  Et  quia  causa 
illa  est  occulta ,  ideo  dicitur  in  Psalmo  ^ :  «  Qui  pro- 
ducit  ventos  de  thesauris  suis  »,  id  est  occultis. 

Vel,  sicut  exponit  Glossa,  potest  hoc  intelligi  de 

Aiiter.  sole  quantum  ad  niotum  annuum,  qui  lustrat  uni- 

versa  et  revertitur  in  circulos  zodiaci ;  et  dicitur  sol 

spiritus,  quia  principium  et  causa  vitae  omnis;  unde 

cetera  facit  spirare. 

(Vers.  7,).  Omnia  flumina  etc.  Hic  tangilur  mu- 
sccnndo.  tabilitas  quantum  ad  naturam  elementarera  visibi- 
^m,  '*  km ,  scilicet  aquam ,  quia  non  est  ibi  status ;  oranes 
enim  aquae  moventur  ad  mare;  unde  dicit:  Omnia 
flumina  intrant  in  rmre,  scilicet  magnum  oceanum, 
de  quo  dicitur  lob  trigesimo  octavo  ^ :  «  Quis  conclu- 
sit  ostiis  mare,  quando  erumpebal,  quasi  de  vulva 
procedens  »?  Et  motus  iste  non  terminatur,  quia 
mare  non  impletur;  ideo  subdit:  Et  mare  non  re- 
dundat.  Et  quia  istud  videtur  mirabile,  ideo  reddit 
huius  causam:  Ad  locum,  unde  exeunt,  flumina 
revertuntur,  non  ut  ibi  quiescant,  sed  ut  iterum 
fluant.  Flumina  exeunt  occulte ,  manifeste  redeunt , 
quia  per  meatus  subterraneos  et  excolationes  quas- 
dam  exeunt.  Et  sic  omnia  feruntur  in  circuitu  et  va- 
nitati  subiecta  sunt;  Hugo^:  «  Ecce,  quoraodo  in 
circuitu  feruntur  omnia  et  vanitati  subiecta  sunt ;  et 
scimus,  quia  circulus  finem  noa  habet;  quae  ergo 
in  circuitu  currunt,  currunt  quidem,  sed  ad  fmem 
non  perveniunt.  Quae  igitur  requies  sperari  potest, 
ubi  status  nullus  esse  potest?  Et  ideo  de  impiis  di- 
ctum  est:  «Caput  circuitus  eorum  »;  et  iterum:  «In 
circnitu  irapii  ambulant  » ;  et  iterum :  «  Deus  meus , 
pne  illos  ut  rotam  » . 

Spiritualiter  notandum,  quis  sit  iste  sol,  quis 

s^fritaaus  ^'^  '^*'®  spiritus  lustrans ,  quae  flumina  circumeun' 
praf ceden- ^j^  ct  redcuntia. 

110  m. 

Sol  iste  est  Christus ,  de  quo  Malachiae  quarto  * : 

^®^  stL?""  ^  Orietur  vobis  timentibus  nomen  meum  Sol  iusti- 

tiae».  Iste  sol  oritur  in  nativitate  ad  illuminandum; 

Isaiae  sexagesimo :  «Surge,  illuminare,  lerusalem  »; 

et  loannis  primo :  «  Erat  lux  vera ,  quae  illurainat 


omnem  hominem  » .  —  Iste  sol  occidit,  in  passione 
ad  redimendum ;  Araos  octavo  ^ :  «  Occidet  sol  in  me- 
ridie  » ,  id  est  in  vehementi  amore  caritatis.  —  Iste  sol 
ad  locum  suum  revertitur,  in  ascensione ;  Lucae  de- 
cimo  nono :  «  Homo  quidam  abiit  in  regionem  lon- 
ginquam  »  etc.  —  Iste  sol  gyra^  per  meridiem,  id 
est  in  ferventi  Sanctorum  dilectione ;  Cantici  primo  ^ : 
«Indica  mihi,  quem  diligit  anima  mea,  ubi  pascas, 
ubi  cubes  in  meridie  » ;  et  loannis  decimo  quarto  : 
«  Si  quis  diligit  me  »  etc,  post :  «  Ad  eum  veniemus 
et  mansionera  apud  eum  facieraus  » .  —  Iste  flectitur 
ad  aquilonem  in  extremo  examine ;  leremiae  primo : 
«  Ab  aquilone  pandetur  omne  malum  »  etc. 

Spiritus  iste  lustrans  est  Spiritus  sanctus ,  qui  spiruus  la- 
ideo  lustrai^e  dicitur ,  quia  nos  facit  omnia  perscru-  spiriius  s. 
tari ;  primae  ad  Corinthios  secundo  ^ :  «  Spiritus  omnia 
scrutatur,  etiam  profuuda  Dei ».  —  Iste  dicitur  ire 
in  circuitu ,  quia  nos  facit  circuire ;  unde  Sapientiae 
septimo  ® :  «  Spiritus  sapientiae  mobilis  » ;  sicut  etiam 
circuiens,  quia  nos  facit  considerare  circuitum  mi- 
seria£;  lob  primo :  «  Nudus  egressus  sum  de  utero 
matris  meae,  et  nudus  revertar  illuc  ».  Item  circui- 
tus  gratiae ,  de  quo  loannis  decimo  sexto :  «  Exivi 
a  Patre  et  veni  in  mundum ,  et  iterum  relinquo  mun- 
dum  et  vado  ad  Patrem».  Item  gloriae,  Ezechielis 
primo:  «Hic  erat  aspectus  splendoris  per  gyrum, 
et  haec  erat  similitudo  gloriae  Doraini  ».  Hunc  facit 
considerare  Spiritus  Dei ;  secundae  ad  Corinthios  ter- 
tio :  «  Nos  revelata  facie  gloriam  Domini  speculabi- 
mur  »  etc.  —  Iste  circuitus  est  in  consideratione ,  quod  Noiandom. 
omnia  a  Deo  et  ad  Deura.  Etdicit  Dionysius^,  quod 
Angeli  circulariter  moventur  circa  thronum. 

Flumina  ista  sunt  fluraina  ffratiarum,  de  qui- ^1«™»  sont 

*         fluiniQa  gra» 

bus  loannis  septimo*^:  «  Qui  creditinme,  sicut  di- tiaram. 

cit  Scriptura,  flumiha  de  ventre  eius  fluent».  — 

Mare,  a  quo  flumina  habent  ortum,  est  divinae  lar-  Mare  est  di- 

.  .       .  vina  largitas. 

gitatis  immensitas,  quae  non  augetur  necmmuitur; 
«  Magnus  enim  Dominus  noster  et  magna  virtus  eius ; 
et  sapientiae  eius  non  est  numerus  » .  —  Ad  hoc  mare 
redeunt  flumina  gratiarum  actionum,  ut  iterum 
fluant;  loannis  quarto:  «  Qui  biberit  ex  aqua  hac, 
quam  ego  dabo  ei ,  fiet  in  eo  fons  aquae  salientis  in 
vitam  aeternam  » .  Ab  hoc  exeunt;  lacobi  prirao : 


*  Psalm.  134,  7,  iibi  Glossa  intei'linearis  ex  Aiignst.  (in 
hunc  locum):  «  De  occultis  causis  ».  —  Seq.  Glossa  est  ordi' 
naria  in  Eccle.  1,  6.  sumta  ex  Hieron.  in  hunc  locum. 

«  Vers.  8. 

*  In  Ecde.  homil.  2;  Ecce  enim,  quomodo  in  circuilu  fe- 
runlur  omnia  transitoria  et  vanitati  subiecta.  Et  scimus  etc.  Post 
imlbis  esse  potest  textus  originalis  plura  addit.  Loci  in  fine  al- 
legati  sunt  Ps.  139,  10;  Ps.  M,  9.  et  82,  U. 

*  Vers.  2.  —  Sequuntur  Isai.  60,  1.  et  loan.  1,  9. 

*  Vers.  9.  —  Sequitur  Luc.  19,  12:  Homo  quidam  nobilis 
abiit  etc.  VaL  addit  locum  Isai.  38,  8. 

*  Vers.  6.  —  Sequitur  loan.  14,  23,  ubi  etiam  tertius  lo- 
cus;  quartus  ler.  1,  14.  Vulgata  omittit  mme, 

'  Vers.  10.  Quem  locum  AugusL,  EnarraL  in  Ps.  52,  n.  5. 
ita  explicat:  Non  quia  ille  scrutatur,qui  novit  omnia,  sed  quia 


tibi  donatus  est  Spiritus,  qu!  et  te  scrulari  facitj  et  quod  doiio 
ipsius  tu  facis ,  ille  facere  dicitur,  quia  sine  IIIo  tu  non  faceres  etc. 

^  Vers.  22.  et  24.  —  Sequilur  lob  1,  21 ;  tertius  loan.  1 6, 28; 
quartus  Eiech.  1 ,  28.  et  2 ,  1 :  Haec  visio  similitudinis  gloriae 
Domini;  quintus  IL  Cor.  3,  18:  Nos  vero  omnes  revelata...  spe- 
culantes  in  eandem  imaginem  transformamur  a  claritate  in  cla- 
ritatem  tanquam  a  Domini  Spiritu. 

^  De  Div.  Nom.  c.  4.  §  8 ,  ubi  secundum  abbatem  Vercel- 
lens.:  Dicuntur  autem  mentes  angelicae  moveri  circulariter  sur- 
sum  extentae,  in  quantum  uniuntur  illuminationibus  pulcri  et 
boni ,  quae  sunt  sine  principio  et  fine ,  iuxta  quod  in  circulo  uon 
invenititr  prtncipium  aut  flnis. 

1*  Vers.  38.  —  Sequuntur  Ps.  146,  5;  loan.  4,  13;  lac.  1,  17; 
denique  Ps.  73,  13, 


14 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  L 


«  Omne  datum  optimmn  et  omne  donum  perfectum 
desursuin  est » .  Et  sicut  flumina  cessant  esse  et  sic- 
cantur ,  cum  cessant  fluere  et  quiescunt ;  sic  et  dona 
gratiarum ;  Psalmus :  «  Tu  dirupisti  fontes  et  torren- 
tes»,  per  largitatem;  « tu  siccasti  fluvios  Ethan», 
per  iudicii  severitatem. 

QUAESTIONES. 

I.  Quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod  dicit :  Quid 
habet  amplitis  homo  etc.  ? 

1.  Ista  videtur  esse  haeretica  sententia  et  conve- 
Ad  opposi-  nire  cum  illa,  quod  vamts  est  omnis,  qui  semt  Deo  ^. 

%  Item  in  Psalmo  ^  dicitur :  Patientia  paupe- 
7*um  non  peribit  in  finem :  ergo  aliquid  etc. 

3.  Item  Proverbiorum  duodecimo^^:  Quiopera- 
tur  terram  suam  satiabitur  panibus :  ergo  bonum 
est  operari  et  laborare. 

Respondeo :  sicut  dicit  Hugo  * ,  facienda  est  vis 
Besp.  in  hoc,  quod  dicit:  Quo  laborat  sub  sole;  « idem 
enim  est ,  ac  si  diceret :  sub  terapore  » . 

Propter  quod  notandum,  quod  quaedam  fiimt 
Distmcuo  eum  tempore ,  ut  illa  quorum  ortum  non  praecessit 
tempus ,  sicut  angelica  natura  et  materia  prima.  Quae- 
dam  fiunt  in  tempore,  quae  inceperunt  post  tempo- 
ris  ortum,  sed  in  tempore  non  habent  occasum,  ut 
anima  Petri.  Quaedam  fiunt  m  tempore  et  sub  tem- 
pore  y  quae  post  ortunii  temporis  inchoant  et  in  tem- 
sobdistin-  pore  terminantur ,  cuiusmodi  sunt  mutabilia.  Et  talia 
sunt  dupiicia :  quaedam  enim  fiunt  pro  tempore  et 
sub  tempore,  et  talia  transeunt  actu  et  fructu;  quae- 
dam  pro  a^ternitate^  et  talia  transeunt  actu,  sed 
manent  radice  et  fructu,  quia  manet  bona  voluntas 
in  aeternum  remuneranda. 

Cum  igitur  dicit,  quod  nm  habet  homo  nisi 
vanitatem  de  universo  labore,  quo  laborat  sub  sole ; 
inteUigitur,  secundum  quod  labor  est  sub  tempore 
quantum  ad  actum  et  intentionem ;  et  tunc  non  ha- 
bet  locum  in  bonis. 

II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Terra  in 
aeternum  stat. 

CoNTR A :  1 .  Matthaei  vigesimo  quarto  ^ :  Caelum 
Ad  opposi-  et  terra  transibunt :  ergo  non  stat  terra. 

2.  Item ,  Apocalypsis  vigesimo  primo  * :  Vidi  eae- 
lum  novum  et  terram  novam ,  ergo  terra  invetera- 
tur:  non  ergo  stat  etc. 

Respondeo:  dicendum,  quod  terram  stare  est 
5u&ciionr  dupliciter :  vel  quantum  ad  snbstantiam ,  vel  quan- 


tum  ad  figuram  sive  dispositionem ;  dico ,  quod  terra 
stat  in  aeternum  quantum  ad  subsianiiam ,  sed  prae- 
terit  quantum  ad  figuram;  primae  ad  Corinthios  se- 
ptimo  ^ :  Praeterit  figura  huius  mundi  Sed  homi- 
nes  generantur  et  corrumpuntur  quantum  ad  sub- 
stantiam ,  ut  non  homines ,  sed  mortui  merito  ap- 
pellentur. 

Vel  aeternum  dicitur  multipliciter :  uno  modo ,  Resp.  2,  Ae- 

.  '^  ,  ,       ternQm  di- 

quod  non  habet  flnem  m  Scriptura  praescnptum ;  sic  «{{°'^^^JJ- 
data  fuit  filiis  Israel  terra  promissionis  in  possessio- 
nem  aeternam.  Alio  modo,  quod  habet  finem,  sed 
non  in  tempore ;  sic  tempus  dicitur  esse  aeternura. 
Tertio  modo,  cuius  significatum  nunquam  flnitur^. 
Quarto  modo,  cuius  substantia  nunquam  finitur.  Quinto 
modo ,  cuius  substantia  nec  finitur  nec  incepit.  —  Hoc 
ultimo  modo  solus  Deus ;  quarto  modo  convenit  ter- 
rae  quantum  ad  substantiam,  tertio  modo  quantum 
ad  signiflcatum,  primis  duobus  modis  quantum  ad 
figuram.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  illud  dupHciter. 

III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Oritur 
sol  et  oecidiL 

1.  Cura  enim  alia  simiHter  luminaria  oriantur,  Dopiexdif. 

ficoltas. 

quaeritur,  propter  quid  magis  de  sole  dicit  quam 
de  aliis? 

2.  Item ,  videtur  inordinate  procedere ,  quia  prius 
dicit,  quod  oecidit,  quam  dicat,  qplo6l  gyrat  per  me- 
ridiem;  prius  enim  gyrat  quam  occidat 

Respondeo:  ad  hoc  dicendum,  quod  determinata  Ad  t. 
mutabilitate  in  sole,  qui  est  nobilissimus  et  lucidis- 
simus  inter  corpora  caelestia,  sufficienter  datur  in- 
telligi  in  aliis. 

2.  Ad  illud  secundum  dicendum,  quod  non  ordinat  ^d  2. 
secundum  progressum,  sed  secundum  dimensiones 
sive  terminos  dimensionum;  ideo ,  quia  oppositi  sunt 
oriens  et  occidens ,  ideo  immediate  ordinantur ;  itera, 
quia  meridies  et  septentrio  ^,  ideo  simiUter  immediate 
ponuntur  in  modum  crucis. 

IV.  Sed  1.  de  hoc  est  dubitatio,  quod  dicit:  Ad  Dupi©x«o. 

bitatio. 

bcum  suum  revertitur,  quia  nullus  est  in  firma- 
mento  magis  unus  locus  solis  quam  alius.  —  Si  tu 
dicas ,  quod  ad  locum ,  a  quo  incepit  cursum ;  istud 
manifeste  falsum  est ,  quia  semper  sol  movetur  motu 
proprio  vel  ascendendo ,  vei  descendendo :  ergo  nun- 
quam  redit  in  idem. 

2.  Item ,  quid  est  quod  dicit:  Flectens  ad  aquilo- 
nem.  Si  enim  sol  movetur  motu  diurno  motu  fir- 
mamenti;  et  firmamentum  uniformiter  similiter  mo- 
vetur:  ergo  non  flectitur  magis  ad  polum  arcticum 
quam  ad  antarcticum,  vel  e  contrario.  —  Sidica^s, 


*  Malach.  3,  II. 
2  Psalm.  9,  19. 

*  Vers.  41. 

^  In  Eccle.  homi].  I.  et  3,  uM  etiam  seqq.  distinctiones 
insinuantur. 

*  Vers.  35. 
«  Vers.  I . 

'  Vers.  31.  Cfr.  iV.  Sent.  d.  43.  a.  1.  q.  i.  ad  I.  et  d.  48. 
a.  2.  q.  3. 


*  VaU  exemplum  affert  sam^doiium  Legis ,  quod  figurctbat 
sacerdotium  Christi,  de  quo  Ps,  409:  Tu  es  sacerdos  etc.  Pro 
quarto  modo  ab  ipsa  ut  exemplum  exhibentur  Angeli  et  animae 
rationales  nec  non  terra.  Quinto  modo  subiungitur  Ps.  401,  13: 
Tu  autem,  Domine,  in  aeternum  permaiies.  Haec  desunt  in  codd. 
Eadem  Vat.  in  fine  resp.  ad  illud  dubiutn  pro  ad  illud  dupli- 
citer,  Cfr.  IV.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  3.  q.  1.  ad  1. 

*  Vat.  supplet  sunt  oppositi  termini.  Superius  pro  Ad  il- 
lud  secundum  codd.  0^^^  quaeritur,  cui  addit  A  de  ordme. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


13 


distin' 


quod  intelligitur:  motu  proprio;  sed  sol  secundura 
motum  proprium  ascendit  et  descendit  in  zodiaco, 
et  quando  ascendit,  accedit  ad  aquilonem;  quando 
descendit, -appropinquat  ad  austrum:  ergo  non  ma- 
gis  flectitur  ad  aquilonem  quam  ad  austrum. 

Respondeo:  dicendum,  quod  est  loqui  de  motu 
Besp.  adi.  soHs  (liurno  et  annuo.  Si  loquamur  de  anmo,  ve- 
'  ~  rum  est,  quod  sol  in  locum  suum  revertitur,  quia 
inde  coepit  moveri.  Si  autem  intelligamus  de  diurno, 
non  redit  in  locum  suum ,  a  quo  coepit  moveri ,  se- 
cundum  veritatem,  sed  secundum  nostram  aestima- 
tionem,  quoniam  non  facit  sphaeram,  sed  spiram. 

2.  Ad  secundum  dicendum  similiter ,  quod  si  lo- 
M  ?.  M»i-  quamur  de  motu  annuo,  veritatem  habet  secundum 
''^®'*  quatuor  tempora ,  ut  praedictum  est  S  quia  oritur 
in  vere ,  occidit  in  autumno ,  gyrat  per  meridiem  in 
hieme ,  flectitur  ad  aquilonem  in  aestate.  —  Si  an- 
tem  inteliigas  de  motu  diumo,  hoc  non  habet  veri- 
tatem  nisi  secundum  nostram  aestimationem.  Nos 
eoim  videmus ,  firmamentum  moveri ,  et  imaginamur 
polos  eius  a  dextris  et  a  sinistris;  sed  non  est  sic, 
immo  unus  polus  est  quasi  super  capita  nostra,  ut 
aquilonaris;  alter  quasi  sub  pedibus.  Quando  ergo 
sol  volvitur  secundum  polos  firmamenti,  non  recte 
vadit  super  capita  et  sub  pedibus,  sed  quasi  trans- 
versaliter ;  et  quia  nos  videmus  ^  secundum  aequali- 
tatem,  videtur  nobis,  quod  de  die  vergat  ad  meri- 
diem  et  de  nocte  ad  aquilonem. 

V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Flumina 
exeunt  a  mari. 

Contra:  Mare  est  amarum,  et  flumina  dulcia; 
M  opposi-  sed  contraria  non  habent  ortum  ab  uno  principio , 
nec  unum  ab  aho  ^ :  ergo  nec  mare  a  fluminibus , 
nec  flumina  a  mari. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  omnis  aqua  per  na- 
Besp.  turam  est  dulcis  vel  insipida ,  ut  dicit  Philosophus*; 
sed  araara  fit  ex  accidenli ,  vel  per  exhalationem  par- 
lium  subtilium,  remanentibus  terrestribus ,  vel  per 
commixtionem  partium  terrestrium.  E  contrario  aqua 
illa ,  sicut  accidentaliter  facta  est  amara ,  potest  red- 
ire  in  dulcedinera  per  subtiliationem ;  sicut  est  ex- 
perimentum  de  vase  terreo  posito  in  mari.  Quoniam 
igitur  flumina,  etsi  redeant  ad  mare  in  magna  abun- 
dantia,  tamen  exeunt  latenter  et  sub  terra  et  per 
quasdam  excolationes ;  ideo  aqua  subtiliatur  et  in 
dulcedinera  vertitur. 

Quod  ergo  obilcitur,  quod  unura  contrariorum 
Obiecuosoi.  non  habet  ortum  ab  alio;  dicendura,  quod  aqua 
aquae  non  est  contraria;  et  si  habeat  contrariam  dis- 


Titnr. 


positionem,  non  habet  per  naturam,  sed  per  acci- 
dens,  sicut  patet  in  aqua  calida  et  frigida.  Nec  est 
ortus  fluminum  a  mari  ratione  proprietatis ,  quia 
prior  per  naturam  est  dulcedo  in  aqua,  sed  quan- 
tum  ad  defluxum,  sicut  potus  vini  a  dolio;  quia  ille 
locus  continens  est  aquarum  abundantiam ,  unde  in- 
cessanter  fit  emanatio. 

Secundo  consideratur  vanitas  mutabilitatis  rerum 
seeundum  esse,  quod  habent  in  intellectu  hu- 
mano,  et  haec  probatur  triplici  ratione. 

Cunctae  res  diffieiles  etc.  Supra  determinata  est  oiTisio. 
vanitas  in  rebus  secundum  esse,  quod  habent  in 
universo;  hic  determinatur  vanitas  secundum  esse, 
quod  habent  in  intellectu  humano ;  et  ostenditur  in  Tripi«  ra. 
eis  vanitas  tripliciter:  primo,  quia  non  patent;  se- 
cundo,  quia  non  impknt,  ibi:  Non  satiatur  ocu- 
lus  visu ;  tertio ,  quia  non  permanent ,  ibi :  Non  est 
priorum  memoria,  Non  patent  ad  interpretandum 
vel  docendum ;  non  implent  ad  discentem  reficiendum 
et  quietandum;  non  permanent  ad  memorandum.  Et 
respiciunt  isti  tres  actus  triplicem  vim  innobis:  in- 
terpretativam ,  cognitivam  et  memorativam. 

(Vers.  8.).  Primo  igitur  notatur ,  quod  non  pa-  Expositio 
tent  ad  explicandum;  ideo  dicit:  Cunctae  res  di^-  Raiioi/ 
cUes ,  scilicet  ad  inveniendam  earum  rationem ;  unde 
Sapientiae  nono  ^ :  «  Difiicile  aestimamus  quae  in  terra 
sunt;  et  quae  in  prospectu  sunt  invenimus  cum  la- 
bore»;  infra  octavo:  «Intellexi,  quod  operum  Dei 
nullam  possit  homo  invenire  rationem  »  etc. ;  et  ideo, 
quia  difliciles  sunt,  n^n  potest  homo  eas  explicare 
sermone;  lob  trigesimo  octavo:  «  Quis  enarrabit  cae- 
lorura  rationem  » ?  Ecclesiastici  quadragesimo  tertio : 
«  Multa  dicemus ,  et  deficiemus  in  verbis ;  consum- 
matio  sermonum  ipse  est » . 

(Vers.  8.  9.  10.).  Non  saturatur  etc.  Hic  secundo  Rat»o  ^- 
tangitur ,  quod  non  implent  ad  discentem  reficiendum; 
et  quia  duobus  sensibus  maxime  addiscimus,  visu  sci- 
licet  et  auditu ;  ostendit ,  quod  in  neutro  est  satietas ; 
et  propterea  dicit:  Non  saturatur  oculus  visu;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  septimo  ^ :  «  Oeuli  enim  hominum 
insatiabiles  » .  Nec  auris  impletur  auditu,  quoniam 
est  ibi  pruritus  audiendi  nova  et  curiosa;  secundae 
ad  Timotheum  quarto:  «Ad  sua  desideria  coacerva- 
bunt  sibi  magistros  prurientes  auribus  » .  Et  ratio  huius 
est,  quia  illud,  in  quo  est  vera  satietas,  nec  ocu- 
lus  vidit,  nec  auris  percepit;  primae  ad  Corinthios 
secundo:  «  Nec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit  »  etc. 


'  Supra  in  expositione  v.  6. 
*  Vat.  addil  polos. 


'  Aristot.,  11.  de  Generat.  et  corrupt.  text.  56.  (c.  10,):  Con- 
trariorum  enim  contrariae  causae. 

*  Oe  Sensu  et  sens.  c.  4.  —  Ex  E  adiecimus  vel  insipida, 
ut  dicit  Philosophus.  Cfr.  de  hls  II.  de  Planlis,  c.  1.  (c.  3.)  et 
IL  Mpteor.  c.  3 ,  ubi  etiam  exemplura  inferius  positum  de  vase 
occurrit:  Si  quis  vas  cereuro  (xTjptvov)  formans  posuerit  in  mare 
circunillgans  os  talibus,  ut  nil)il  iiliquescat  maris;  quod  enim 


ingreditur  per  pariet«s  cereos  fit  potabilis  aqua;  tanquam  enim 
percolatum  quod  terrestre  est  et  quod  facit  salsedinem  propter 
commixtionem  secernitur.  —  Codd.  habent  terreo. 

'  Vers.  -16.  —  Sequuntur  Eccle.  8,  \7,  ubi  Vulgata  voci 
operum  praemittit  omnium;  deinde  lob  38,  37;  denique  Ec- 
cli.  43,  29. 

•  Vers.  20.  —  Sequuntur  IL  Tim.  4,  3;  I.  Cor.  2,9.— 
De  duobus  sensibus  disclplinalibus  cfr.  Aristot.,  de  Sensu  et 
sens.  c.  1.  et  I.  Metaph.  c.  1. 


16 


COMMENT.  LN  ECCLESIASTEN  C.  L 


Et  quod  in  his  terrenis  non  possit  refici,  ostendit, 
quia  oculus  et  auris  vult  nova  percipere;  sed  nihil 
in  novitate  manet;  ergo  auris  et  oculus  in  nuUo  im- 
plentur.  Maiorem  supponit,  et  manifestatur  Actuum 
decimo  septimo^-  «Athenienses  ad  nihil  aliud  va- 
cabant ,  nisi  aut  dicere ,  aut  audire  aliquid  novi » ; 
sed  hic  proponit  minorem,  quia  nihil  habet  novita- 
tem ,  nec  quantum  ad  esse  nec  quantum  ad  fieri.  — 
Propterea  dicit;  Quid  est  quod  fait?  Quaerit  et  ipse 
respondet;  Ipsum  quod  futurum  est:  ergo  a  sim- 
plici  conversa;  quod  futurum  est  fuit.  Similiter  sequi- 
tur;  Quid  est  quod  factum  est?  Respondet;  Jpsum 
quod  fadendum  est:  ergo  a  simpHci  conversa ;  quod 
faciendum  est  factum  est.  —  Et  ex  hoc  concludit ;  Nihil 
sub  sole  novum,  nec  valet  quisquam  dicere:  Ecce 
hoc  recens  est:  ergo  nec  dicere  nec  audire  ahquid 
novi.  Et  replicat  probationem :  lam  eTtim  prascesse- 
runt  in  saeculis ,  qua-e  fuerunt  ante  W)S ;  secundae 
Petri  tertio^:  «  Ex  quo  patres  nostri  dormierunt, 
omnia  sic  perseverant » . 

(Vers.  11.).  Non  estpriorum  memoria.  Tertio  hic 
Raiio  3.  tangitur ,  quod  res  non  permanent  ad  memorandum , 
quia  omnia  traduntur  oblivioni;  undedicit;  Nonest 
priorum  memoria,  scilicet  apud  nos  posteriores;  Sa- 
pientiae  secundo  * ;  «  Nomen  nostrum  obhvionem  acci- 
piet  per  tempus ,  et  nemo  memoriam  habebit  operum 
nostrorum  » .  Et  sic  est  in  praeteritis  et  in  futuris ; 
unde  subdit;  Sed  nec  eorum  quidem,  quaepost  fu- 
tura  sunt,  erit  recordatio  apud  eos  qui  futuri  sunt 
in  novissimo,  id  est :  posteriores  non  erunt  memores 
priorum ,  et  hoc  propter  tempus ,  quod  inducit  obli- 
vionera ;  infra  secundo :  «  Futura  tempora  oblivione 
cuncta  operient » . 

QUAESTIONES. 

L  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit;  Cunctae  res 
di/ficiles. 

Contra:  1.  Multa  sunt,  quorum  cognitio  est 
Ad  opposi-  communis  nobis  et  brutis ;  ergo  non  est  diflicile  ho- 
mini  cognoscere  quod  cognoscit  bestia. 

2.  Item,  quaedam  sunt,  in  quibus  non  contin- 
git  errare,  sicut  in  cognitione  sensibilium  —  quia 
sensus  non  faUitur  circa  proprium  obiectum  —  et 
principiorum  intelligibihum ,  sicut  dignitatum*;  et 
taiia  facile  est  cognoscere. 


3.  Item ,  quid  est  quod  dicit ;  Non  potest  homo 
eas  explieare  sermone?  Facilius  est  homini  loqui, 
quam  alicui  creaturae  facile  operari:  ergo  si  ahcui 
creaturae  facile  est  operari,  ergo  homini,  eius  ope- 
rationem  explicare. 

Respondeo ;  dicendum ,  quod  est  cognoscere  se-  Resp-  cum 
miplene^  ut  quando  cognoscitur  secundum  accidentia, 
vel  secundum  aliquam  operationem.  Est  iterum  co- 
gnoscere  perfecte,  et  ille  perfecte  cognoscit,  qui  plene 
novit  substantiam ,  virtutem  et  operationem  et  causas 
et  rationes  horum.  Et  quia  virtus  est  occulta,  et  sub- 
stantia  remota^  a  sensibus;  ideo  cunctae  res  nobis 
sunt  difficiles. 

1 .  Quod  ergo  obiicitur ,  quod  aliqua  cognosci-  soiauo  op^ 
mus  cum  brutis,  verum  est  aiiqualiter,  ut  quodhoc 

est  amarum;  sed  plene  brutum  nihil  cognoscit. 

2.  Similiter  patet  secundum;  quia,  secundum 
quod  sensibiie  est,  manifestum  est. 

3.  Per  hoc  etiam  patet  sequens ;  quia  differt  di- 
cere  aliquid  et  eocplicare;  explicdre  enim  est  laten- 
tes  rationes  intus  et  involutas  extra  depromere;  et 
hoc  non  potest  facere,  nisi  qui  intelligit;  et  hocar- 
duum  est  et  paucorum. 

IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Non  sa- 
turatur  oculus  visu  etc. 

1.  Quaeritur,  quare  non  inducit  in  aliis  sensi-  oapiexdii- 
bus,  cum  similiter  per  eos  contingat  cognoscere? 

2.  Item,  quid  est  quod  dicit:  Nmt  saturatur? 
Dicitur  enim  tunc  saturari,  quando  non  vult  am- 
plius  de  eo  quod  desiderabat;  sed  conlingit  aliquando, 
quod  homo  non  vult  plus  videre  nec  audire,  immo 
quiescere;  ergo  etc. 

3.  Item,  si  non  saturatur,  ergo  desiderium  eo-  obiectio. 
rum  nunquam  quiescit ;  ergo  cum  desiderium ,  cuius 

non  est  quies,  frustretur  fine;  et  omne  tale   otio- 
sum  ^ :  ergo  desiderium  visus  est  oliosum.. 

Respondeo:  dicendum,  quod  ideo  soium  istos  Resp.  i. 
duos  sensus  commemorat,  quia  loquitur  de  sensibus, 
secundum  quod  sunt  via  in  cognitionem  et  referuntur 
ad  sensualem  iucunditatem.  Et  duplex  est  verbum,  oapiex  ver* 
quo  recognoscimus  omnia ;  verbum  scilicet  divinum  et 
verbum  humanum.  Verbum  divinum  est  omnis  crea- 
tura,  quia  Deum  loquitur;  hoc  verbum  percipit  ocu- 
lus.  Verbum  humanum  est  vox  prolata,  et  hoc  percipit 
auris^.  —  Vel  quia  duplex  est  cognitio;  per  inven-  Reap.  2. 


*  Vers.  21 :  Athenienses  autem  omnes  et  advenae  hospites 
ad  nihil  etc.  —  Conversio  simplex  propositionis  est  mutatio 
praedicati  in  subiectum,  et  e  converso,  manenie  eadem  quali- 
tate  et  quantitate ,  v.  g.  nullus  homo  est  iapis ;  nullus  lapis  esi 
homo. 

*  Vers.  4:  Ex  quo  enim  patres  dormierunt  etc. 

^  Vers.  L  —  Sequitur  Eccle.  2,  16,  ubi  Vulgata  verbo 
operient  praefigit  pariter. 

*  Cfr.  Aristot.,  IV.  Metaph.  text.  8.  (HI.  c.  3.),  qui  etiam 
II.  de  Aruma  text.  63.  et  161.  (II.  c.  6.  et  ill.  c.  3.)  de  proprio 
sensuum  obiecto  docet,  quod  circa  ipsum  non  contingit  decipi. 

^  Vat.  addit  a  nostris  sensibus,  el  camae  nlterius  magis , 
€t  nostra  cogmiio  incipU,  Pro  retnota  B  C  D  F  removenda. 


^  Simili  modo  Aristot.,  I.  Ethic.  c.  2,  de  ultimo  hominis 
flne,  si  non  esset,  arguit:  In  infinitum  enim  ita  Iieret  progrcs- 
sus,  vannsque  et  inanis  appetitus  noster  esset. 

'  Hug.  a  S.  Vict.  in  Eccle.  homil.  2 :  Ceteri  quidem  omnes 
[sensus]  corporeae  necessitati  vei  etiam  voluptati  serviunt;  hi 
vero  duo  sensus,  id  est,  visus  et  auditus  alimenta  sua  magis  ad 
spiritualem  iucunditatem  trahunt...  Tota  ergo  animae  rationalis 
substantia  his  duobus  regitur,  id  est  cognitione  et  affectu,  ut  per 
sapientiam  quidem  veritatem  inveniat,  peramorem  autem  am- 
plectatur  virtutem.  Ut  igitur  ob  beatitudinem  rationali  animae 
etiam  exteriora  servirent ,  posita  sunt  in  corpore  humano  haec  duo 
inslrumenta  sensuum,  ut  per  ea  ad  animam  notiones  ingrede- 
rentur  atque  in  ipsa  sapientiam  sive  virtutem,  vel  si  omnino 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  L 


17 


iionm  et  doctrinam;  nam  prima  respicit  visum,  se- 
cunda  vero  respicit  auditum. 

1. 2.  Quod  obiicitur  de  saturitale;  dico,quod  loqui- 
tur  de  horum  saturitate ,  secundum  quod  sunt  organa 
cordis  et  voluntatis  sive  appetitus;  et  quia  cor  non 
satm-atur ,  nec  hi  duo  sensus.  Unde  Hugo  ^ :  «  Omnis 
pulcritudo,  omnis  iucunditas,  omnis  suavitasrerum 
conditarum  afficere  cor  humanum  potest ,  satiare  non 
potest  nisi  illa  dulcedo  sola,  ad  quam  factum  est » . 

3.  Quod  ergo  obiicit  * :  frustrari,  falsura,  quia 
alibi  terminatur. 

2.  Quod  obiicit,  quod  non  vult  plus;  hoc  est, 
quia  iassatur  et  fastidit,  non  quia  saturatur. 

IIL  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Nihil  sub  sole 
navum. 

Contrarium  videtur :  1 .  leremiae  trigesimo  primo  ^ : 
Novum  faciet  Dmninus  super  terram, 

2.  Item ,  Apocalypsis  vigesimo  primo  * :  Vidi  cae- 
lum  novum  et  terram  novam, 

3.  Item,  ex  hoc  verbo  videtur  error  confirmari, 
quod  in  rebus  sit  circulatio  secundum  egressum,  ut 
eadem  sint  quae  fuerunt,  et  hoc  per  litteram  se- 
quentem :  lam  praecessit  in  saeculis^  quae  fuerunt 
ante  nos;  et  sic  verificari  videtur  error  ille,  qui 
ponit,  postmagnum  annum,  qui  continet  quindecim 
millia  annorum,  omnia  renovari^. 

Respondeo:  dicendum,  quod  est  operatio  condi- 

Resp.  tionis ,   conservationis ,    reparationis ,   glorificationis ; 

quaelibet  istarum  operationum  est  supra  naturam, 

et  ideo  non  erit  suh  sole  sive  sub  tempore,  sed  supra, 

praeter  propagationem ;  unde  de  hac  tantum  intelligit. 

Et  sic  patent  alia.  —  De  hac  ^  notandum ,  quod 
Ad  3.  ipse  vocat  novum ,  cuius  simile  non  praecessit ;  et  sic 
non  est  aliquid  novum  secundum  propagationem,  quia 
semper  ibi  simile  ex  simili ;  ipse  autem  ohiicit ,  quasi 
dicat  de  eodem;  et  illud  est  sic  impossibile  intelligere, 
quia,  si  omnis  forma  corrupta  et  iterum  generata  dif- 
fert  numero,  non  potest  intelUgi  de  eodem  numero  \ 

IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Non  est 
priorum  memoria. 

CoNTRA :  Dicitur  in  Psalmo  ^ :  Memor  fui  operum 
tuorum,  Domine. 

Respondeo:  ad  hoc  dicunt  aliqui,  quodilludin- 
impTObati.  telligitur  de  malis,  non  de  bonis.  —  Sed  istud  adhuc 


falsum ,  quia  etiam  multa  mala  sunt  in  memoria.  — 
Etpropterea  dicendum,  quod  ista  propositio  non  est  Resp.au- 
intelligenda  ut  vera  universaliter ,  sed  ut  in  pluribus, 
quia  plurium  est  oblivio  quam  memoria;  plurima  ta- 
men  eorum  quae  facta  sunt ,  in  nostra  memoria  sunt. 

Art.  2.  Ex  consideratione  duplicis  vanitatis  rerum 
mmdfestat  et  reprehendit  suam  curiositatem. 

Eao  Ecclesiastes  fui  rex  etc.  Supra  ostendit  in  wviBio  se- 

^'  '  cundi  arl. 

rebus  vanitatem;  hic  ex  consideratione  mutabilitatis 
rerum  suam  reprehendit  curiositatem.  Et  habet  haec 
pars  duas ,  quia  primo  suam  manifestat  curiositatem ; 
secimdo  reprehendit  curiositatem  ob  vanitatem,  se- 
cundo  capitulo  ^ :  Cumque  convertissem  me  ad  uni- 
versa  opera. 

Primo  manifestat  suam  curiositatem ,  primo  quidem 

in  operibus  prudentiae. 

Prima  habet  duas  partes ,  quia  primo  agitur  de  wvisio  pri- 
curiositate  in  operibus  prudentiae  sive  philosophiae; 
secundo,  de  curiositate  opulentiae  sive  artis  mecha- 
nicae ,  ibi  ^^ :  Magnificavi  opera  mea.  —  Prima  habet  subdivisio. 
duas :  quia  primo  agit  de  curiositate  quantum  ad  con- 
siderationem  naturalium  sive  scientiae  speculativae ; 
secundo,  ^uantum  ad  considerationem  moralium  sive 
scientiae  practicae,  ibi*^:  Loeutus  sum  in  corde 
meo  etc. 

DescriMtar  cariositas  pMlosophiae ,  primo  qnidem  qaoad 
considerationem  reram  nataraliam,  et  lioc  qaadraplici  ratione. 

Curiositatem  igitur  in  operibus  naturae  sive  in  Divisio. 
consideratione   operum   divinorum    hoc   ordine  de- 
scribit.  Primo   innuitur  considerantis  idoneitas,  se- 
cundo  vero  ipsius  curiositas,  tertio  divini  iudicii 
severitas,  quarto  conciuditur  vanitas. 

(Vers.  12.).  Primo  igitur  notatur  considerantis  Exposuio 
idoneitas,  cum  dicit:  Ego  Ecclesiostes;  quia  in  eo  i>e  primo. 
fuit  sapientia,  ideo  se  dicit  Ecclesiasten,  id  est  con-  Ratjo  iri- 
cionatorem ;  fuit  etiam  po^m^m ,  unde  dicit:  fuirex; 
fuit  etiam  pax,  unde  subdit:  m  lerusalem,  quae 
interpretatur  visio  pacis;  Ecclesiastici  quadragesimo 


non  esset,  efficerent,  vel,  si  miniis  esset,  augerent...  Opusenim 
Dei  quasi  verbum  ilHus  est,  per  quod  nobis  loquitur,  et  ipsi 
oculi  quasi  instrumenta  sunt,  quibus  per  contemplationem  yerba 
Dei  percipiuntur.  Sicut  ergo  auris  instrumentum  est  ad  perci- 
piendum  verbum  hominis,  sic  oculus  inslrumentum  est  ad  per- 
cipiendum  verbum  Creatoris  etc.  —  De  seq.  ratione  cfr.  Ari- 
stot.,  ni.  de  Anima,  text.  8.  (c.  4.),  ubi  duplex  modus  cogni; 
tionis  insinuatur,  et  de  Sensu  et  sens.  c.  1. 

*  In  Eccle.  homil.  2. 

*  Vat.  prosequitur:  si  non  saturatiir  desiderium,  estfru- 
stra;  non  sequitur,  quia  alibi  ierminatur,  scil  in  Deo,  ut  dicit 
Augustinus  |1.  Confess.  c.  1.  n.  '!.]. 

*  Vers.  22:  Creavit  Dominus  aovum  super  terram. 

*  Vers.  '1. 

^  August.,  de  Gen.  ad  Ut.  imperfect.  lib.  c.  13,  n.  38:  Gnm 

5.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


omnia  sidera  ad  idem  redierint,  annus  magnus  peragitur,  de 
quo  multi  multa  dixerunt.  Cfr.  Plato,  Timaeus  (ed.  Serrani  tom.  III. 
pag.  39),  et  Macrob.,  II.  in  Somnium  Scipion.  c.  41,  ubi  etiam 
refert:  «  Hoc  autem,  ut  Physici  volunt,  post  annonim  quinde- 
cim  millia  peracta  contingit».  Hieron.,  Comment.  in  Eccle.  4,10. 
allegat  Epicurum ,  «  qui  asserit,  per  innumerabiles  periodos  ea- 
dem  et  eisdem  in  locis  et  per  eosdem  fieri  ». 

*  Supple :  propagatione. 

'  Cfr.  II.  Sent.  d*  1 5.  a.  2.  q.  3.  in  fme  et  dub.  4.  —  Ari- 
stot. ,  n.  de  Generat.  et  corrupt  in  fine  ait :  Quorumcumque  au- 
tem  non  [i.  e.  substantia  non  incorruptibilis] ,  sed  corruplibilis , 
necesse  est  specie,  numero  autem  non  reverti  etc. 

»  Psalra.  76,  12.  »  Vers.  11. 

»^  Cap.  2 ,  4. 

"  Cap.  1 ,  1 6. 

3 


18 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


septimo  * :  «  Salomon  imperavit  in  diebus  pacis  » ; 
primi  Paralipomenon  vigesimo  secundo :  «  Filius ,  qui 
nascetur  tibi ,  erit  pacificus » ;  et  quia  hoc  habebat , 
ideo  nihil  a  consideratione  retrahebat. 

(Vers.  13.).  E(  proposui  in  animo  meo  etc.  Tan- 

De  wcoDdo.  gitur  hic  secundum ,  scilicet  ipsius  curiositas ,  quia 
omnia  voluit  scire  et  subtiliter  indagare.  Propterea 
dicit:  Et  proposui  in  animo  meo  quaerere,  scilicet 
ab  alio ,  et  investigare  sapienter ,  per  me  ipsura ;  et 
hoc  est  curiositas ;  ad  Romanos  duodecimo  ^ :  «  Non 
plus  sapere,  quam  oportet  sapere,  sed  sapere  ad 
sobrietatem  »  ;  unde  Proverbiorum  vigesimo  quinto : 
«  Mel  invenisti ,  comede  quod  sufflcit  tibi ,  ne  forte 
satiatus  evomas  illud  ».  De  omnibus,  guae  fiunt 
sub  sole,  Ecce,  maior  curiositas,  quia  de  omnibus; 
Ecclesiastici  tertio  ^ :  « In  supervacuis  retpis  noli  scru- 
tari  multipliciter ,  et  in  pluribus  operibus  eius  ne 
fueris  curiosus;  piurima  enim  super  sensum  homi- 
num  ostensa  sunt  tibi  » . 

Hanc  occupalionem  pessimam  etc.  Tangitur  hic 
De  tcriio.  tcrtium ,  scilicet  divini  iudicii  severitas ;  quia  divino 
iudicio  propter  peccatum  primi  parentis  factum  est, 
quod  noslra  vis  rationalis  ita  libenier  luxuriatur  in 
cognitione  terrenorum.  Propter  quod  dicit :  //aw  oc- 
cupationem^  pessirnam,  quia  non  tantum  est  cul- 
pabilis,  sed  etiam  poenalis;  cledit  Deus  filiis  homi- 
num,  id  est  dari  permisit;  vel  ratione  poenalitatis 
dedit  iusto  modo;  ut  occuparentur  in  ea,  ac  per 
hoc  iramemores  essent  suae  salutis. 

Unde  notandum  est,  quod  est  occupatio  maia, 

Tripiex  oc  quae  est  ex  infirmitate;  de  hac  Ecclesiastici  quadra- 
capa  10.    gggjjjjQ  5 .  ^  Occupatio  magua  creata  est  omnibus  ho- 

minibus,  et  iugum  grave  super  filios  Adam  a  die 
exitus  de  ventre  matris  eorum  usque  in  diem  sepul- 
turae  in  matrem  omnium  ».  —  Est  occupatio  peior, 
quae  est  ex  ignorantia ,  de  qua  lob  tertio :  «  Ob- 
scurent  eum  tenebrae  et  umbra  mortis ;  occupet  eum 
caligo  et  involvatur  amaritudine  » .  —  Tertia  est  ex 
curiositate,  et  haec  est  pessima,  et  de  hac  loqui- 
tur  hic. 

Et  notandum,  quod  «  occupatio,  ut  dicit  Hugo^ 
Quidsintoo  est  distractio  mentis,  quae  avertit  et  distrahit  et  ilia- 

capatio  et  .         .  ,  •*         -i.  i    *• 

curiositas.  quoat  auimam,  ut  non  possit  cogitare  eaquae  salutis 
sunt » .  Curiositas  vero  est  intellectus  humani  libidi- 


nosa  prostitutio,  passim  quamlibet  veritatem  ample- 
xans  et  cum  ea  adulterans,  quia  sola  prima  veritas 
est  sponsa. 

(Vers.  14.  IS.).  Vidi  euncta ,  quae  fiuni  eic.  Tan-  oe  qoarto. 
gitur  hic  quarto  inventa  vanita^,  quia  nihil  amplius 
profecit,  nisi  quod  in  sua  consideratione  vanitatem 
invenit.  Et  propterea  dicit:  VidicuTWta,  quae  fiunt 
sub  sole,  id  est,  omnia  consideravi.  Et  ecce,  universa 
vanitas,  id  est,aperte  apparet  in  eis  vanitas,  quia, 
secundum  quod  dicit  Apostolus  ad  Romanos  octavo  ^ , 
«  vanitati  subiecta  est  omnis  creatura  non  volens » ; 
nec  tantum  vanitas,  immo  et  afflictio  spiritus.  —  Sed 
quia  non  vident  hoc  omnes,  et  quia  ita  laborant 
inaniter  et  non  sentiunt  suam  afflictionem ;  huic  quae- 
stioni  tacitae  respondet  dicens :  Perversi  etc.  Quia  plu- 
res  inveniuntur  mali  quam  boni ,  plures  stulti  quam 
sapientes ;  propterea  dicit :  Perversi  difficile  corrigun- 
tur ;  unde  Proverbiorum  decimo  octavo  * :  «  Non  re- 
cipit  stuitus  verba  prudentiae ,  nisi  ea  dixeris ,  quae 
versantur  in  corde  suo».  Et  stultorum  infinitus  est 
numerus,  scilicet  prae  multitudine;  et  hoc  non  so- 
lum  est  vanitas  considerare,  immo  etiam  affliclio;  unde 
dicitur  in  Psahno :  «  Vidi  praevaricantes ,  et  tabesce- 
bam  » ;  et  rursus :  «  Tabescere  me  fecit  zelus  meus  » . 

Pervertitur  homo  per  malam  coqitationem ;  Sa-  Perversio 

A         r^  .       .  qaadmplex, 

pientiae  primo  ® :  «  Perversae  cogitationes  separant  a 
Deo;  probata  autem  virtus  corripit  insipientes » .  Per 
malam  affectionem;  Vvo^Bv^Smmi  decimo  septimo: 
«  Qui  perversi  cordis  est  non  inveniet  bonum ,  et 
qui  vertit  linguam  incidet  in  malum  ».  Per  malam 
locutionem;  Proverbiorum  decimo:  «Labiaiusti  con- 
siderant  placita,  et  os  irapiorum  perversa  » ;  Prover- 
biorum  secundo :  «  Ut  eruaris  ab  homine ,  qui  per- 
versa  loquitur  ».  Per  iniquam  operationem;  Prover- 
biorum  secundo:  «Laetantur,  cum  male  fecerint,  et 
exsultant  in  rebus  pessimis  » ;  Isaiae  primo :  «  Quiescite 
agere  perverse » . 

QUAESTIONES. 

I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod  dicit: 
Hanc  occupationem  pessimam  etc. 

CoNTRA :  Hoc  est  peccatum :  ergo  dedit  Deus  pec- 
calum.  —  Si  tu  dicas:  dedit,  id  est  permisit  dari; 


*  Vers.  IS.  —  Sequitur  1.  Para!.  2-2,  9,  ubi  Vulgata  vir 
quietissmus  pro  pacificus»  —  Inferius  post  retrahebat  Vat. 
addit :  Solet  defectus  talium  multos  retrahere  a  consideratione 
rerum;  non  cnim  aptus  est  ad  considerandum  reruni  naturas, 
qui  habel  harum  ignorantiam;  non  potest  etiam  bene  cogitare 
de  huiusmodi ,  qui  sustinet  paupertatis  inopiam ,  nec  vacare 
eliam  ad  hoc  potest  qui  non  habet  pacem  et  concordiam. 

*  Vers.  3.  —  Sequitur  Prov.  25,  16. 

'  Vers.  24.  et  25,  ubi  pro  ne  faeris  Vulgata  non  eris, 

*  Vat.  addit  id  est  curiositatevi ,  et  inferius  post  permisit 
subiungit  in  qmntum  est  culpabilis* 

*  Vers.  i.  —  Sequilur  lob  3,5. 

*  In  Eccle.  homll.  5.  in  finet  Occupatio  enim  est  distractio 
et  illigatio  mentium,  quae  avertit  et  dissipat  et  illaqueat  ani- 


mas,  ne  cogitare  pervaleant  ea  quae  salulis  sunt.  Ibid.  tangitur 
etiaro  curiositas,  quae  in  lib.  de  Similitud.  (inler  opera  An- 
selmi)  definitur:  Curiositas  est  studium  perscrutandi  ea  quae 
scire  nuUa  est  utilitas.  —  Inferius  post  Cwriositas  vero  Vat. 
addit  secundum  eundem,  et  voci  prima  cum  E  praeflximus  sola. 
'  Vers.  20.  —  Inferius  post  spirUus  exhibemus  lectionem 
E.  Ceteri  codd.  cum  Vat.  omittunt:  Sed  quia  non  usque  re- 
sponM  dicens:  Perversi  etc. 

*  Vers.  2 ,  ubi  pro  suo  Vulgata  eius*  —  Sequuntur 
Ps.  'H8,  158.  et  139. 

*  Vers.  3.  —  Sequuntur  Prov,  17,  20;  10,  32;  2,  12: 
Ut  eruaris  a  via  raala  et  ab  homine  etc,  et  2,  14;  denique 
Isai.  1 ,  16. 


COMMENT,  IN  ECCLESIASTEN  C.  I. 


19 


sed  similiter  permisit  furari:  ergo  esset  recte  dicen- 

dum,  quod  Deus  furatur. 

Respondeo;  «  peccata  media  inter  primam  apo- 

Resp.  cnm  staslam  et^  ultimam  poenam  sunt  poena  et  culpa  * » ; 

duttocuone.  q^^gj^jjj  autem  plus  dicunt  rationem  culpae,  quacr 

dam  plus  rationem  poenae;  illa  quae  plus  dicunt 
rationem  poenae,  attribuimtur  iusto  Dei  iudicio,  et 
talis  est  occupatio  et  excaecatio  huiusmodi. 

n.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Perversi 
difflcik  corriguntur:  quia  facile  est,  aliquem  per- 
verti;  sed  perversioest  contra  naturam*:  ergo  si  fa- 
cillimum  est  reverti  ad  naturam;  cum  vitium  sit 
contra  naturam,  facillimum  est  corrigi. 

Respondeo:  ratio   sumitur  et  ex   parte   operis 

Resp,  mali,  quia  «c  bonum  est  uno  modo,  malum  autem 

Ratio  tri-  omnifarium  ^ » ;  et  ex  parte  operantis  potenttae,  quae 

^"'    redditur  infirma  per  culpam,  et  ideo  non  potest  in 

opus  strenuum;  et  a  parte  oppositionis  boni  ad  ma- 

lum  secundum  privationem ,  quia  facillimum  est  re- 

cedere  ab  habitu  ad  privationem,  sed  difficile,  vel 

omnino  impossibile  est  redire. 

Desciibitor  Guriositas  plulosophiae  secondo  qttoad 
considerationem  moralium,  et  lioo  qnadrnplici  Tatione. 

Locutus  sum  etc.  Egit  supra  de  consideratione 
DiYisio.  naturalium;  hic  similiter  ostendit  suam  curiositatem 
in  consideratione  moralium;  et  hoc  quidem  facit  hoc 
ordine.  Primo  enim  notatur  ipsius  a  naturalibus  ad 
moralia  translatio  ;  secundo  vero,  afflictionis  inventio ; 
tertio  vero,  conversio  ad  delectabilium  fruitionem ; 
quarto,  reditus  ad  utilium  considerationem. 

(Vers.  16.  17.).  Primo  igitur  insinuatur  ipsius  ad 
jaxpositioiit-  moralia  consideranda  translatio,  et  hoc,  postquam  con- 

teralis.  i  ^.   . 

De  primo,  sidcravit  rerum  naturas.  Propter  quod  dicit :  Locutus 
sum  in  corde  meo ,  scilicet  per  cogilationem ,  dicen^ : 
Ecce,  magmts  effectus  sum,  in  fama;  et  praecessi 
omnes  sapientia,  qui  fueruntante  me  in  lerusalem; 
tertii  Regum  quarto  * :  «  Et  praecellebat  sapientia 
Salomonis  sapientiam  omnium  Orientalium  et  Aegy- 
ptiorum ,  et  erat  sapientior  cunctis  hominibus » ;  Ec- 
clesiastici  quadragesimo  septimo :  «  Eruditus  est  in 
iuventute  sua,  et  impletus  est  quasi  flumen  sapien- 


tia  ».  Et  hanc  cognitionem  habuit  partim  revela- 
tione;  unde  dicit:  Mens  msa  contemplata  estmulta 
sapienter,  divinitus  scilicet  illustrata;  et  partim  etiam 
svu  sollidtudine ;  unde  et  subdit :  Et  didici;  Prover- 
biorum  quarto  ^ :  « Ego  fui  flUus  tenellus  patris  mei 
et  unigenitus  coram  matre  mea ,  et  docebat  me  » ; 
Proverbiorum  ultimo:  «  Visio,  qua  erudivit  eum  ma- 
ter  » .  —  Hanc  igitur  sapientiam  considerans  se  habere 
in  rerum  naturalium  investigatione ,  quia  «  disputa- 
vit  a  cedro  Libani  usque  ad  hyssopum  » ,  secundum 
quod  dicitur  tertii  Regum  quarto;  voluit  se  transferre 
ad  moralia;  unde  dicit:  Dedique  eor  meum,  ut  sci- 
rem  prudentiam ,  quantum  ad  facienda ;  atque  do- 
ctrinam,  quantum  ad  cognoscenda;  erroresque,  con- 
tra  prudentiam;  et  stuUitiam,  contra  doctrinam;  quia 
non  scitur  aliquid  perfecte,  nisi  cognoscatur  eius 
oppositum.  Et  haec  utile  est  scire,  quando  raodo  de- 
bito  inquiruntur;  unde  Proverbiorum  octavo^:  «Ac- 
cipite  discjplinam  et  non  pecuniam;  doctrinam  ma- 
gis  quam  aurum  eligite». 

(Vers.  17.  18.).  Et  agnovi  etc.  Tangitur  hic  se-  ncsecundo. 
cundum,  sciUcet  in  huius  consideratione  spiritualis 
afflictionis  inventio;  quia,  quanto  homo  melius  co- 
gnoscit  bona  et  mala ,  tanto  magis  affligitur,  quando 
errat.  Propter  quod  dicit:  Et  agnovi,  quod  in  his 
quoque  esset  labor  et  afflictio  spiritus,  hoc  est  in 
rerum  utiUum  cognitione;  labor,  scilicet  ad  acquiren- 
dum ;  Psalmus  '^ :  «  Existimabam ,  ut  cognoscerem 
hoc ,  labor  est  ante  me  » ;  afflietio  spiritus,  post 
aequisitionem  vel  propter  culpae  detestationem ,  vel 
quia  est  occasio  superbiae  et  impatientiae,  quoniam 
«  scientia  inflat » .  —  Utrique  expositioni  concordat  lit- 
tera  sequens,  cumsubdit:  Eo  quod  in  multa  sapientia 
multa  sit  indignatio,  \elcontritionis,  contra  culpam, 
vel  impatientiae  ex  superbia,  quia  magni  clerici,  cum 
non  habent  quod  volunt,  facillime  indignantur;  unde 
dicitur  lob  trigesimo  secundo^  quod  Eliu  erat  indi- 
gnatus,  et  hoc,  quiase  sapientem  reputabat.  Etideo 
sequitur:  Qui  addit  sdentiam  addit  et  dolorem, 
quia  homo  impatiens  multos  sustinet  dolores,  quia 
nemo  est,  cui  cuncta  ad  votum  perveniant.  Et  huic 
expositioni  concordat  alia  translatio  Hieronymi  ^ : 
«  Agnovi,  quoniam  in  his  esset  pastio  venti »,  et  ideo 


*  His  verbis  complectitur  Magister  in  II.  Sent.  d.  XXXVI. 
c,  1.  sententiam  August.,  Enarrat.  in  Ps.  57,  9.  n.  18. 

*  Damasc. ,  IV.  de  Fide  orthod.  c.  20 :  Peccatum  est  ab  eo 
quod  est  secundum  naturam,  in  id  quod  est  praeter  naturam 
aversio.  Cfr.  II.  Sent.  d.  28.  a.  1.  q.  I.  arg.  4.  ad  oppos.,  ubi 
eadem  obiecdo  habetur, 

^  Secundum  Aristot.,  I.  Magnor.  Moral.  c.  22.  (c.  25.); 
VII.  Moral.  Eudem.  c.  6.  (c.  5.)  et  II.  Ethic.  c.  6.  (cfr.  tom.  II. 
pag.  655,  nota  3.).  Idem,  Praedicam.  c.  de  OpposUis,  ait:  Ex 
habitu  enim  in  privationem  mutatio  flt,  a  privatione  vero  in 
habitum  impossibile  est.  —  Inferius  post  red^^e  F  supplet  a 
pmatione  in  habiium. 

*  Vers.  30.  et  31 :  Et  praecedebat  sapientia  etc.  —  Se- 
quitur  EccH.  47,  15.  seq.:  Erudituses  in  iuventute  tua,  et  im- 
pletus  es  quasi  etc. 

^  Vers.  3.  et  I ;  deinde  ibid.  31 ,  1 .  Subinde  allegatur  HI. 


Reg.  4,  33:  Et  disputavit  super  lignis,  a  cedro,  quae  est  in 

Libano,  usque  ad  hyssopum  etc. 

^  Vers.  10.  Vulgata  post  disciplinam  addit  meam, 

'  Psalm.  72, 16.  Sequitur  I.  Cor.  8,1.  —  Superius  pro  tai- 

lium  Vat.  inutilium,  quae  etiam  inferius  exhibet  contristatioms 

pro  contritionis  et  homines  pro  clerici  (sumitur  pro  litteratis)* 

*  Vers.  2.  seqq.  —  Prov.  19,  19:  Qui  impatiens  est  su- 
stinebit  damnum. 

•  Comment.  in  Eccle.  1,  17:  Cognovi,  quia  et  hoc  est 
pastio  venli  (Vat.  corrupi!&  passio  mentis,  codd,  potestas  venM), 

—  Verba  Hugonis  a  S.  Vict.  habentur  in  homil.  7.  in  Eccle. 

—  AUquanto  inferius  post  peccatum  Vat.  addit:  Glossa  [intei'- 
Ivnearis  apud  Lyranum  ex  Hieron,  in  Eccle.  1,  18.]:  Quanto 
quis  magis  sapientiam  assequitur,  tanto  magis  vitiis  subiacere 
indignatur.  Bernardus:  Discite  sapientiae  superbiam ,  scilicet  in- 
dignari  vitiis  et  contemnere  temporalia. 


20 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  11. 


recte  est  ibi  labor  et  afflictio  spiritus.  Unde  Hugo; 
«  Curiositas  ad  inquisitionem  eum  impellebat,  super- 
bia  ad  ostentationem ;  et  ideo  dignum  erat^ut  tumi- 
dum  labor  premeret ,  et  curiosum  occupatio  dissipa- 
ret  » .  —  Potest  etiam  intelligi  de  afflictione  contri- 
tionis,  quia  etiam  ubi  multa  sapientia  est,  multa  est 


indignatio  contra  peccatum;  leremiae  trigesimo  pri- 
mo  ^ :  «  Postquara  ostendisti  mihi ,  percussi  femur 
meum  » .  Et  qui  addit  scientiam  acldit  et  doloreni, 
scilicet  poenitentiae;  lobultimo:  «Nunc  oculus  meus 
videt  te;  idcirco  me  reprehendo  et  ago  poenitentiam 
in  favilla  et  cinere». 


Capitulum  II. 


(Vers.  !.)•  Oixe  ego  in  corde  meo  etc.  Tangi- 
De  tertio.  tur  hic  tcrtium ,  scilicet  propter  considerationis  tae- 
dium  cmversio  ad  dekctationem.  Quia  enim  in  con- 
siderando  erat  labor  et  afflictio,  ideo  cogitavit  hoc 
relinquere  et  convertere  se  ad  delicias,  in  quibus 
est  delectatio.  Propter  quod  dicit:  Dixi  ego  in  eorde 
meo,  id  est,  in  hanc  considerationem  deveni  propter 
spiritualem  in  considerando  afflictionem.  Uflde  verbum 
est  et  consideratio  non  sapientiae ,  sed  accidiae,  quae, 
non  inveniens  quietem  interius,  quaerit  exterius. 
Dixi  igitur :  Vadam  et  affluam  deiieiis  et  fruar 
bonis,  Vadamj  a  bono  vero  recedendo;  Psalmus^: 
Homo  factus  est  «  spiritus  vadens  et  non  rediens  » . 
Affluam  deliciis,  quantum  ad  multitudinem  deUcia- 
rum,  scilicet  carnalibus  contra  spintuaies;  Cantici 
seplimo  :  «  Quam  pulcra  es,  carissima,  in  deU- 
ciis  » .  Ab  his  recessit  ad  carnales ;  Isaiae  vigesimo 
secundo  :  «  Vocavit  Dominus  ad  fletum  et  plan- 
ctum  »  etc. ,  et  post:  «  Ecce  gaudium  et  laetitia  iugu- 
lare  arietes  »  etc.  Et  fruar  honis,  quantum  ad 
quietem;  eo  enim  fruitur  quis,  in  quo  quiescit  ap- 
petitus;  Sapientiae  secundo:  «  Venite,  fruamur  bonis, 
quae  sunt,  et  utamur  creatura  tanquam  in  iuven- 
tute  celeriter  » ;  et  Proverbiorum  septimo :  «  Veni , 
fruamur  cupitis  amplexibus  » .  Sed  quia  haec  conside- 
ratio  erat  culpabilis  et  reprehensibilis ,  ideo  semet- 
ipsum  redarguit,  quia  delectatio  praesens  non  est 
vera  delectatio,  sed  deceptio;  ideo  subdit:  Et  vidi, 
quod  hoe  quoque  esset  vanitas;  eo  quod  non  per- 
mamt  neque  reficit,  sed  deficit  et  decipit. 

(Vers.  2.)'  Propter  quoddicit:  Risum  reputavi 
errorem,  eo  quod  hominem  seducat;  et  gaudio  dixi: 
quid  frustra  deciperis?  quia  sciUcet  eo  gaudens 
decipilur.  Risus  est  exterius,  et  gaudium  interius. 
Risus  decipit ,  quia  offert  bonum  et  in  fine  malum ; 
Proverbiorum  decimo  quarto  ^ :  «  Risus  dolore  misce- 
bitur,  et  extrema  gaudii  luctus  occupat »  ;  et  lacobi 
quarto:  «  Risus  vester  in  luctum  convertatur  »,  quia 
Lucae  sexto:  «  Vae  vobis,  qui  ridetis,  quia  flebitis». 


Iste  risus  est  risus  phreneticorum,  quia  erroneus  et 
momentaneus.  Similiter  etiam  gaudium  interius  de- 
cipit;  lob  vigesimo  primo*:  «Gaudentad  vocemor- 
gani;  ducunt  in  bonis  dies  suos  et  in  puncto  ad 
inferna  descendunt  »  ;  et  lob  vigesimo :  «  Gaudium 
hypocritae  ad  instar  puncti  » . 

(Vers.  SX  Cogitavi  in  corde  fneo  etc.  Tangitur  hic  oe  qaarto. 
quartum,  scilicet  reditus  ad  utilium  considerationem, 
et  hoc  redeundo  a  voluptate  ad  sobrietatem.  Propter 
quod  dicit :  Cogitavi  in  corde  meo  abstinere  a  vino 
carnem  meam,  quia  illud  miro  modo  inclinat  ad 
voluptatem ;  unde  ad  Ephesios  quinto  ^ :  «  Nolite  ine- 
briari  vino ,  in  quo  est  luxuria  » ;  et  Proverbiorum 
vigesimo :  «  Luxuriosa  res  est  vinum ,  et  tumultuosa 
ebrietas;  quicumque  his  delectatur  non  erit  sa- 
piens » .  Ideo  cogitavit  incitamentum  relinquere  vo- 
luptatis ,  ut  animiim  meurn  transferrem  ad  sapien- 
tiam,  id  est  ad  considerationem  sapientium,  et  re- 
hnquerem  considerationem  stultorum,  quaUs  fuit 
consideratio  praecedens;  unde  dicit:  Devitaremque 
stultitiam;  et  hoc  ad  sapientiae  exhortationem ;  Pro- 
verbiorum  primo^:  «  Usquequo,  parvuli,  diUgitis  in- 
fantiam ,  et  stulti  ea  quae  sunt  noxia ,  cupient  »  ?  Et 
hoc  non  tantum  propter  utilitatem  propriam,  sed 
communem;  ideo  dicit:  Ut  viderem,  quid  essetutik 
filiis  hominum;  et  hoc  in  vita  praesenti,  unde  et 
subdit:  Quo  facto  opus  sit,  id  est,  quod  opportuiium 
est  facere ,  sub  sole  numero  dierum  vita^  suae.  Hoc 
vidit  et  enarravit  in  fine  libri^-  «  Deum  time,  mandata 
eius  observa ;  hoc  est  omnis  homo  » . 

Hoc  est  utile:  mandata  Dei  servare,  quia  di-     .Noiantur 

•i.         •    i»  i  i-v   •  A   j*x  A  quataor  uti- 

citur  mfra  octavo :  «  Qui  custodit  praeceptum  non  lia  et  <jaa- 
experietur  quidquam  mali » ;  et  Proverbiorum  decimo  "°"°"*'  **• 
nono :  « Qui  custodit  mandatum  custodit  animam 
suam ;  qui  autem  negligit  viam  suam  morietur  » .  — 
Dimissio  iniquitatis;  secundae  ad  Timotheum  se- 
cundo  ^ :  «  Si  quis  emundaverit  se  ab  istis ,  erit  vas 
sanctificatum  utile  Domino ,  ad  omne  opus  bonum  » . 
—  Eruditio  veritatis;  secundae  ad  Timotheum  ter- 


*  Vers.  19.  —  Sequitur  lob  i2,  5.  et  6:  Nunc  autem  ocu- 
lus...  idcirco  ipse  rae  etc.  Cfr.  August.,  in  Ps.  98.  n.  42. 

*  Psalm.  77,  39.  —  Seqauntur  Cantic.  7,6,  ubi  Vulgata 
post  es  addit  el  quam  decora;  Isai.  22,  42:  Et  vocabit Domi- 
nus...  ad  fletum  etc.;  v.  13:  Et  ecce...  laetitia  occidere  vitulos 
et  iugulare  arietes  etc;  Sap.  2,6:  Venite  ergo,  et  fruamur  etc; 
Prov.  7,  48:  Veni...  et  fruamur  etc. 

*  Vers.  13.  —T  Sequitur  lac.  4,9;  deinde  Luc.  6,  25:  Vae 
vobis,  qui  ridetis  nunc,  quia  lugebitis  et  flebitis. 

*  Vers.  '12.  et  13:  Gaudentad  sonilum  organi  etc;  deinde 
ibid.  20,  S. 


*  Vers.  18.  —  Sequitur  Prov.  20,  1. 

^  Vers.  22;  vocibus  qtuie  sunt  Vulgata  interserit  sibu 

'  Gap.  12,  13.  Sequuntur  ibid.  8,  5j  Prov.  19,  16,  ubi 
Vulgata  moriificabitur  pro  morietur,  et  codd.  vitam  pro  viam. 

®  Vers.  21 :  Si  quis  ergo  emundaverit...  erit  vas  in  hono- 
rem  sanctificatum  et  utile...  bonum  paratum.  Sequitur  ibid.  3,16, 
in  quo  Vulgata  plura  intersevit  (v.  47:  Ut  perfectus  sit  homo 
Dei  ad  omne  opus  bonum  instructus);  deinde  I.  Tim.  4,  7. 
et  8.  —  Superius  iposi  morietur  Vat.  intrudit  propositionem  a 
codd.  omissam :  Hic  notantur  multa  utilia  et  imtilia.  Utilia. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IL 


21 


tio :  «  Offinis  doctrina  divinitus  inspirata  utilis  est 
ad  erudiendum  in  iustitia  » ,  ut  sit  homo  iustus.  — 
Exerdtatio  pietatis ;  primae  ad  Timolheum  quarto  : 
«  Exerce  t^metipsum  ad  pietatem ;  nam  corporalis 
Bxercitatio  ad  modicum  utilis  est,  pietas  autem  ad 
omnia  utilis  est » . 

Inutilia :  legis  Dei  transgressio  superba ;  se- 
cundi  Paralipomenon  vigesimo  quarto  ^  :  «  Quare 
transgredimini  praeceptum  Domini,  quod  vobis  non 
proderit»?  Sapientia  sine  doctrina ;  Ecclesiastlci  vi- 
gesimo :  «  Sapientia  absconsa  et  Ihesaurus  invisus , 
quae  utilitas  in  utrisque  » ?  Doctrina  sine  mta ;  Lu- 
cae  decimo  quarto:  «Bonum  est  sal;  si  autem  sal 
evanuerit ,  in  quo  condietur  »  etc.  Disputatio  coa- 
tentiosa ;  secundae  ad  Timotheum  secundo :  «  Noli 
verbis  contendere ;  ad  nihil  enim  utile  est » . 

QUAESTIONES. 

Quaeritur  de  hoc ,  quod  dicit :  Qui  addit  scien- 
iiam  addit  et  dolorem. 

Contra:  1.  «  Omnes  homines  natura  scire  desi- 
derant  ^  »  ;  sed  desiderium ,  si  compleatur ,  delectat 
animam:  ergo  etc. 

%  Item ,  aut  loquitur  de  vera  sapientia ,  et  hoc 
falsum ,  quia  Sapientiae  octavo  ^ :  «  Non  habet  ama- 
ritudinem  conversatio  illius » .  Si  de  curiosa,  hoG 
falsum,  quia  magna  est  eis  delectatio,  quando  pos- 
sunt  aliquid  scire. 

Respondeo:  dicendum,  quod  de  utraque  potest 
^esp.  intelligi.  De  curiosa  verum  est,  quia ,  sicut  cum  di- 
vitiis  crescit  avaritia  et  appetitus  habendi,  sic  cu- 
rioso  appetitus  addiscendi.  Si  vero  de  scientia  veri' 
tatis;  secundum  quod  dicit  saporem,  delectat;  se- 
cundum  quod  cognitionem,  occasionaliter  contristat 
vel  propter  immunditiam  conscientiae  propriae,  vel 
propter  aspectum  perversitatis  aUenae*. 

Secundo  manifestat  suam  curiositatem  in  operibus 
opulentiae,  eandemque  primo  describit  quoad  ar- 
tificialia,  quae  ordinantur  ad  divitiaS)  et  hoc 
quidem  quadruplici  ratione. 

Magnificavi  opera  mea  etc.  Determinavit  supra 
curiositatem  in  consideratione  sapientiae;  hic  inten- 
dit  determinare  curiositatem  in  operihus  mechani- 
cae,  quae  respiciunt  ea  quae  corporis  sunt,  priora 
vero,  quae  spiritus.  Prima  sunt  liheralia,  secunda, 
Divisio.  artificialia.  —  Et  habet  haec  pars  duas :  quia  primo 
agitur  de  artiflciaUbus,  quae  ordinantur  ad  divitias; 
secundo,  de  his  quae  ordinantur  ad  delicias,  ibi;  Feci 
mihi  cantores. 


Curiositatem  igitur  suam  in  his  quae  spectant  ad 
possessionem  divitiarum,  describit  hoc  ordine:  primo,  snbdivisio. 
quoad  acquisitionem  possessionum  siahilium;  secundo, 
quoad  multiplicalionem  servientium;  lertio,  quoad  am- 
plificationem  pecorum  et  animalium ;  quarto ,  quoad 
coacervationem  mineralium;  in  quibus  quatuor  fere 
omnes  consistunt  deliciae  mundanorum. 

(Vers.  4.  S.  6.).  Primo  igitur  suam  exprimit  curio-  Exposiuo 
sitatem  quantum  ad  possessionem  stabilium ,  scilicet  oe  primo. 
domorum  ad  habitandum ,  vinearum  et  hortorum  ad 
vescendum,  piscinarum  ad  irrigandum.  Propterea  di- 
cit :  Magnificavi  opera  mea ,  id  est  magna  feci ;  tertii 
Regum  decimo  ^ :  «  Magnificatus  est  rex  Salomon  su- 
per  omnes  reges  universae  terrae  » .  Et  exprimit  sin- 
gillatim :  Aedificavi  mihi  domos ,  quia  phires  aedifi- 
cavit ;  unde  tertii  Regum  nono :  «  Postquam  aedificavit 
Salomon  duas  domus:  domum  Domini  et  domum  regis  » , 
aedificavit  domum  filiae  Pharaonis;  et  id  fuit  curio- 
sitatis  et  reprehensihile;  unde  Isaiae  quinto  ^ :  «Vae, 
qui  coniungitis  domum  ad  domum  ».  Pkmtavi  vi- 
neas,  ad  potum  scilicet;  Genesis  nono:  «Noe  planta- 
vit  vineam  bihensque  vinum  inebriatus  est  » .  —  Feci 
hortos  et  pomatia  et  consevi  ea  diversi  generis 
arhoribus,  ad  cibum;  Cantici  sexto:  «  Descendi 
in  hortum  meum,  ut  viderem  poma  convallium  et 
inspicerem,  si  floruisset  vinea,et  germinassent mala 
punica  » .  —  Et  quia  haec  indigebant  irrigari ,  ideo 
subdit ;  Et  exstruxi  mihi  piscina^  aquarum ,  id  est 
loca,  in  quibus  est  aquarum  congeries;  et  hoc,  ut 
irrigarem  silvam  lignorum  germinantium ,  scilicet 
per  irrigationem ,  quia  dicitur  lob  duodecimo ' :  «  Si 
continuerit  aquas,  omnia  siccabuntur » .  Tales  neces- 
sariae  erant  in  terra  promissionis  propter  aquae  pe- 
nuriam ;  Deuteronomii  undecimo :  «  Terra ,  ad  quam 
ingredieris  possidendam,  montuosa  estet  campestris, 
de  caelo  exspectans  pluvias  » . 

(Vers.  7.).  Possedi  servos,  Tangitur  hic  secundo  ne  secundo. 
curiositas  quoad  multitudinem  servientium ,  quia  in 
utroque  sexu;  unde  dicit:  Possedi  servos  et  ancil- 
la^;  et  etiam  inomni  aetate;  nnde :  Multamque  fa- 
miliam  habui;  tertii  Regura  decimo^:  «  Videns  re- 
gina  Saba  sapientiam  Salomonis  et  cibos  mensae  eius , 
habitacula  servorum  et  ordines  ministrantium,  non 
habebat  ultra  spiritum  » . 

(Vers.  7.).  A  rmenta  quoque.  Tangitur  hic  ter-  oe  tertio. 
tio  curiositas  quantum  ad  congregationem  pecorum 
et  animalium  lam  magnorum  quam  parvorum ,  cum 
dicit:  Armenta  quoque  et  magnos  ovium  greges , 
supple:  habui;  ultra  omnes,  qui  fuerunt  ante  me 
in  Jerusakm.  Et  quod  multa  habuerit,  patet,  quia 
multa  consumebat ;  unde  tertii  Regum  quarto  ^ : 
«  Erat  cibus  Salomoni  per  singulos  dies  decem  boves 


*  Vers.  20.  —  Sequuntur  Eccli.  20,  32;  Luc.  44,  34;  H. 
Tim.  2,  U. 

*  Aristot.,  L  Melaph.  c.  1.  '  Vers.  16. 

*  Cfr.  infra  q.  III.  pag.  23.  —  Vat.  omittit  occasmuiliter, 

*  Vers.  23,  ubi  Vulgata  omittit  miversae.  Sequilur  ibid. 
9,  40.  De  domo  filiae  Pharaonis  cfr.  ibid.  7,8. 


«  Vers.  8.  —  Sequuntur  Gen.  9,  20.  et  21 ;  Cantic.  6,40. 

^  Vers.  45.  —  Sequitur  Deut.  4 1 ,  4  0.  seq.  Post  possiden- 
dam  in  Vulgata  plura  adduntur. 

®  Vers.  4.  et  6.  Plura  tamen  a  Vulgata  intersenmtur. 

'  Vers.  22.  et  23.  Posl  singulos  dies  in  Vulgata  addilur 
triginta  cori  smilae  et  sexaginta  cori  farime. 


22 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  II. 


\ 


pingues  et  viginti  boves  pascuales  et  centum  arie- 
tes,  excepta  venatione  cervorum,  caprearum»  etc. 
(Vers.  8.).  Coacervavi  mihi.  Tangitur  hic  quarto 
De  qnario.  curfositas  quoad  coocervationem  mineralium ,  cum 
dicit :  Coacervavi  mihi  aurum  et  argentum ,  quan- 
tum  ad  metalia ,  et  substantias  regum  ei  provineia- 
rum,  quantum  ad  lapides  pretiosos  et  gemmas;  lertii 
Regum  decimo^:  «Singuli  deferebant  munera  Salo- 
moni:  vasa  argentea  et  aurea,  vestes  et  arma  bel- 
lica»,  et  post:  «  Fecitque,  ut  tantaesset  abundantia 
argenti  in  lerusalem,  quanta  et  lapidura  ». 

Spiritualiter  Salomon  iste,  qui  magnificavit 
Ei^ositio  opera  sua,  Christus  Dominus  est,  qui  est  rea;  paei' 
'  fieus,  cuius  opera  magna;  unde  in  Psalmo^:  «Quam 
magnificata  sunt  opera  tua,  Domine;  omnia  in  sa- 
pientia  fecisti »  etc.  Christus  autem  opera  sua  ma- 
gnificat  spiritualia ,  dum  magnos  et  multos  facit  ser- 
vos  tum  quoad  vitam  activam  tum  quoad  contempla- 

viiaconiem-  tivam.  —  Contemplativi  enim  ad  hoc,  quod  sint  magni 
^^^''^*  in  statu  suo,  multa  habent  sibi  collata  a  Christo  Do- 
mino:  domos,  scilicet  conscientias  quietas;  Prover- 
biorum  vigesimo  quarto  ® :  «  Ne  insidieris  et  quaeras 
impietatem  in  domo  iusti  neque  vastes  requiem  eius  » . 
In  hac  domo  quiescendum  est,  non  in  aliena;  quo- 
niam  econtra ,  Ecclesiastici  vigesimo  primo :  «  Pes  fa- 
tui  facilis  est  in  domum  proximi  ».  —  Vineas,  id  est 
affectiones  devotionis,  ex  qaibus  vinum  elicitur;  ludi- 
cum  nono  * :  «  Nunquid  possum  deserere  vinum 
meum  »?  —  Ilortos,  id  est  exteriores  clausuras;  Can- 
tici  quarto :  «  Hortus  conclusus ,  fons  signatus ,  soror 
mea,  sponsa»,  —  Silvas,  hoc  est  virtutes  varias;  Nu- 
merorum  vigesimo  quarto :  «  Quam  pulcra  tabernacula 
tua,  lacob,  ut  valles  nemorosae  ».  —  Pomaria,  id  est 
operationes  honestas  et  famosas ;  lob  nono :  «  Dies 
mei  transierunt  velut  naves  poma  portantes  »,  quae 
scilicet  relinquuot  bonum  odorem ;  secundae  ad  Co- 
rinthios  secundo :  «  Christi  bonus  odor  sumus  Deo  » . 
—  Piscinas ,  id  est  lacrymas  multas ;  Cantici  septi- 
mo:  «  Oculi  tui  sicut  piscinae  in  Hesebon  »;  lere- 
miae  nono :  «  Quis  dabit  capiti  meo  aquam  et  oculis 

Yite  aetiva.  mcis  fontem  iacrymarum  » ?  —  Sicut  Christus  opera 
sua  magnificavit  in  contemplativis ,  sic  et  in  a^ti- 
vis,  quibus  plura  necessaria  sunt:  servi  et  aneillae, 
per  humilitatem ;  Lucae  decimo  septimo  ^ :  «  Cum  omnia 
feceritis ,  quae  praecepta  sunt  vobis ,  dicite  :  servi  inu- 
tiles  sumus  ».  —  Armenta  boum,  per  operum  stre- 
nuitatem,  quia  boum  non  est  quiescere,  sed  arare; 
lob  primo :  «  Boves  arabant »;  Ecclesiastici  septimo : 
<c  Ne  oderis  laboriosa  opera  » .  —  Oves ,  per  intentio- 
nis  simplicitatem ;  Matthaei  decimo  :  «  Ecce  ego  mitto 


vos  sicut  oves  in  medio  luporum  »;  primae  Petri 
secundo :  «  Quasi  modo  geniti  infantes ,  lac  concupi- 
scite».  — Aurum,  per  caritatem;  Danielis  secundo 
dicitur  de  statua  illa ,  quod  «  caput  eius  erat  ex  auro 
optimo  »,  quia  caritas  est  caput  virtutum.  —  Argen- 
tum,  per  eloquii  suavitatem,  quia  dulcem  habet  so- 
num;  unde  in  Psalmo^:  «Eloquia  Doraini,  eloquia 
casta ,  argentum  igne  examinatum  » ;  et  Ecclesiastici 
sexto :  «  Verbum  dulce  multiplicat  amicos  et  mitigat 
inimicos  ».  —  Substantias  regum,  per  munificentiae 
largitatem;  Ecclesiastici  decimo  tertio:  «  Bona  est 
substantia,  cui  non  est  peccatum  in  conscientia  » . 

Saam  oariositatem  opalentiae  seeojido  describit  gaoad 
attifieialia,  gaae  ordinantat  ad  delicias,  et  lioc  qaadrapliciter. 

Feci  mihi  cantores.  Egit  de  curiositate  sua  quan-  Divisio. 
tum  ad  ea  quae  ordinantur  ad  divitias;  hic  agit 
quantum  ad  ea  quae  ad  delicias ;  et  hoc  quidem  fa- 
cit  per  hunc  modum.  Quia  enim  talia '  non  fiunt  a 
quocumque ,  sed  ab  eo  qui  vult ,  potest  et  scit ;  ideo 
primo  ostendit  suam  diligentiam  ad  huiusmodi  de- 
lectabilia  praeparandum ;  secundo  vero,  potentiam  ad 
consummandum ;  tertio,  sapientiam  ad  ordinandum ; 
quarto  vero,  voluptatem  ad  perfruendum. 

(Vers.  8.).  Primo  ostendit  superfluam  diligentiam  Exposiuo 
suam  ad  huiusmodi  delectabilia  praeparandum ,  quia  ne  primo. 
quantum  ad  auditum  et  quantum  ad  visum,  Ratione 
avditus  dicit:  Feci  mihi  cantores  et  caniatrices, 
scilicet  in  utroque  sexu,  et  hoc  propter  delicias^; 
unde  dicit :  Et  delicias  filiorum  hominum ,  et  hoc 
quantum  ad  auditum.  Quantura  ad  visum  etiam  fe- 
cit  vasa  pulcra;  unde  dicit:  cyphos  et  urceoloSy 
quantum  ad  vina  fundenda,  scilicet  feci,  et  hoc 
propter  delicias.  Unde  valde  diligens  fuit,  et  hoc  re- 
prehensibile ;  unde  Amos  sexto  ^  :  «  Vae  vobis ,  qui 
opulenti  estis  in  Sion  » ;  et  post :  «  Qui  canitis  ad  vo- 
cem  psalterii ,  bibentes  in  phialis  vinum  » . 

(Vers.  9.).  Et  supergressus  sum  opibus  etc.  Tan-  oe  secundo. 
gitur  hic  secundum,  scilicet  potentia  ad  perficien- 
dum,  quia  pauper,  etsi  possit  huiusmodi  artificialia 
deliciosa  inchoare ,  non  tamen  perflcere ;  sed  ipse  pot- 
erat  tanquam  dives.  Propterea  dicit:  Et  supergres- 
sus  sum  opibus  omnes,  qui  ante  me  fuerunt  in 
lerusakm.  Omnes  enim  excessit;  tertii  Regum  ter- 
tio  ^ :  «  Dedi  tibi  divitias  et  gloriam ,  ut  nemo  fue- 
rit  similis  tui  in  regibus  cunctis  retro  diebus  » . 

(Vers.  9.).  Sapientia  quoque  etc.  Tangitur  hic  ter-  De  tenio. 
tium ,  scilicet  prudentia  ad  ordinandum,  cum  dicit : 
SapierUia  quoque  perseveravit  mecum,  per  quam 


»  Vers.  26.  et  27. 
»  Psalm,  103,  24. 
^  Vers.  45.  —  Sequitur  EccU,  21,  25. 

*  Vers.  '13.  —  Sex  seqq.  loci  simt  Cantic,  4,  12;  Num.  24, 
5.  et  6j  ubi  Vulgata  post  lacob  addit  et  tentoria  tua  Israel; 
lob  9,  26;  n.  Cor.  2,  15j  Cantic.  7,  4.  et  len  9,  1. 

*  Vers.  10. —  Quinque  seqq.  loci  sunt  lob  1,  14;  Eccli.  7, 


16:  Non  oderis  etc.;  Matlh.  10,  16;  I.  Petr.  2,2:  Sicut  modo 
geniti  infantes,  rationabile,  sine  doio  lac  concupiscite;Dan.  2,  32. 

«  Psalm.  11,  7.  —  Sequuntur  Eccli.  6,  5;  Eccli.  13,  30. 

'  Vat.  addit:  Glossa  [ordmaria]:  Ututerque  sexus  me  ob- 
lectaret. 

®  Vers.  1;  sequitur  ibid.  5.  et  6,  in  quo  post  psalterU 
Vulgata  plura  addit.  ®  Vers.  13. 


COMMENT.  IN  ECaESIASTEN  C.  11. 


23 


luptas. 


scilicet  ilia  quae  fecerat,  ordinabat;  tertii  Regam  de- 
cimo  * :  «  Videns  regina  Saba  Salomonis  sapientiam 
et  ordines  ministrantium ,  vestes  quoque  eorum  et 
pincernas  etc. ,  ultra  spiritum  non  habebat » ;  et  lertii 
Regum  quarto :  «  Praecedebat  sapientia  Salomonis  sa- 
pientiam  omnium  Orientalium  et  Aegyptiorum ,  et  erat 
sapientior  cunctis  hominibus». 

(Vers.  10.).  Et  omnia,  quae  desideravemnt  etc. 

oe  qnarto.  Tangitur  hic  quartum ,  scilicet  voluptas  eius  ad  per- 
fruendum  iis  rebus  delectabilibus ,  quas  praeparave- 

Dopiex  vo-  rat ;  et  quia  quaedam  est  voluptas ,  quae  habet  or- 
tum  ab  extrinseco,  quaedam  ab  interiori  corweptione, 
utrumque  notat  in  se.  Quantum  ad  primum  dicit: 
Et  otnnia,  quae  desideraverunt  oculi  mei,  scilicet 
exterius  videntes,  non  negavi  eis ,  immo  satisfecit 
ad  suara  culpam ;  unde  Threnorum  tertio  ^ :  «  Ocu- 
lus  meus  depraedalus  est  animam  meam  » ;  et  lere- 
miae  nono :  «  Ascendit  mors  per  fenestras  meas  » . 
—  Quantum  ad  voluptatem  interiorem  dicit :  Nec 
prohibui  cor  meum,  id  est  cordis  concupiscentiam, 
quin  omni  voluptate  frueretur  et  oblectaret  se  in 
his  quae  pra^paraveram ;  contra  illud  Ecclesiastici 
decimo  octavo :  «  Fili,  post  concupiscentias  tuas  non 
eas ,  et  a  voluntate  tua  avertere  » .  Et  quia  affectus 
pervertit  saepe  iudicium  rationis,  sequitur  perver- 
sum  iudicium ;  unde  et  subdit :  Et  hane  ratus  sum 
partem  meam ,  id  est  iudicavi ,  mihi  esse  melius ,  si 
uterer  labore  meo,  sciiicet  in  praesenti.  Et  hoc  est 
iudicium  Epicureorum ,  qui  non  exspectant  aliud  bo- 
num  nec  aliam  partem ;  econtra  Sancti  in  praesenti 
non  habent  partem ,  sed  in  futuro ;  unde  in  Psalmo  ^ : 
«  Portio  mea ,  Domine ,  sit  in  terra  viventium  » ;  et 
rursus :  «  Dominus  pars  hereditatis  meae  et  calicis 
mei »  etc. 

QUAESTIONES. 

L  Quaeritur ,  cum  peccatum  sit  in  his  cantUenis 
sic  delectari ,  ad  quod  genus  peccati  reducitur  ?  —  Si 
tu  dicas ,  quod  ad  luxuriam ;  quaeritur :  cum  auditus 
sit  unus  sensus ,  sicut  gustus  et  tactus ;  videtur ,  quod 
debeat  esse  capitale  peccatum  in  auditu ,  sicut  in  ta- 
ctu;  aut  si  non,  quaero  causam. 

2.  Item  quaero,  utrum  in  huiusmodi  cantilenis 
delectari  sit  peccatum  ?  Quod  non ,  videtur :  quia  San- 
cti  instituerunt  cantari  ad  gloriam  Dei. 


Quod  autem  peccatum  sit;  Augustinus  in  Con- 
fessionibus  * :  «  Quoties  cantus  mihi  magis  placuit 
quam  verba ,  graviter  me  peccasse  confiteor  » . 

Respondeo:  dicendum,  quod  deiectari  in  huius-  Resp.ada. 

,.  .,      ,  ^  ,  cam  disttQ- 

modi  cantilems ,  aut  hoc  est  propter  internam  devo-  cuone. 
tionem,  et  haec  non  quaerit  nisi  cantum  honestatis 
et  verba ;  aut  propter  internam  voluptatem  et  lasci- 
viam;  aut  propter  quandam  curiositatem.  Primo 
modo  non  est  peccatum ,  sed  meritum ;  secundo  modo 
est  peccatum  annexum  luxuriae  de  proximo;  tertio 
modo  est  peccatum  curiositatis  annexum  luxuriae  de 
remoto. 

Quod  quaerit,  quare  non  est  peccatum  capitale  Adi. 
circa  hunc  sensum ,  sicut  circa  tactum  et  gustum ; 
respondeo,  quia  non  est  tanta  corruptio  nec  dele- 
ctatio. 

II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Et  supergressus 
sum  opibus  omnes,  qui  ante  me  fuerunt  in  leru- 
salem,  Quid  est  hoc?  Quod  dicit  nulla  videtur  emi- 
nentia,  quia  ante  ipsum  non  regnavit  nisi  solum  pa- 
ter  eius,  quia  ipse  ascendit  et  cepit  eam  et  expulit 
lebusaeum  ^. 

Ad  hoc  dicunt  quidam,  quod  non  tantum  lo- Resp- *• »«»- 
quitur  quantum  ad  reges  Israel,  sciiicet  David  et 
Saul ,  sed  etiam  quantum  ad  iudices  ^.  —  Sed  hoc  non 
fuit  magnum.   —  Propter  hoc  dicitur ,  quod  ante  Resp.  2. 
ipsum  fuerunt  reges  in  lerusalem  de  Chanaan,  et 
illi  quidem  divites  et  magni  fuerunt ,  et  quantum  ad 
illos  dicit.  —  Vel  polest  littera  legi ,  ut  ista  determina-  Resp.  3. 
lio  in  lerusalem  referatur  ad  opes ,  quas  possedit  in 
lerusalem ,  non  ad  reges ,  ut  sit  sensus :  Supergres- 
sus  sum  opibv^  in  lerusalem  omnes ,  qui  ante  me 
fuerunt,  quia  nuUus  ante  eum  ei  similis. 

ni.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Sapientia 
quoque  perseveravit  mecum, 

CoNTBA :  «  Sapientia  doctrinae  secundum  nomen 
iliius»,  Ecclesiastici  sexto^:  ergo  nullus  est  sa- 
piens ,  nisi  cui  sapiunt  res ,  prout  debent ;  sed  Salo- 
moni  non  sapuerunt,  quia  bona  aeterna  contempsit 
et  temporalia  adamavit :  ergo  non  fuit  sapiens ,  sed 
stultus. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  sapientia  uno  modo  Resp.  cum 

.  .  _        ^  .      ,.  .  .        distmctione. 

miporlat  cogmtionem  solum ,  et  sic  dicitur  «  sapien- 
tia  rerum  divinarum  humanarumque  cognitio  ^  » ;  alio 
modo  importat  gustum  et  afifectus  saporem  et  ordi- 
nem ,  et  sic  dicitur  sapientia  a  sapore.  Primo  modo 


*  Vers.  4.  et  5,  pluribus  omissisj  sequitiir  ibid.  I,  30. 
el  31. 

*  Vers.  51.  —  Sequunlur  ler.  9,  21 :  Quia  ascendit...  fene- 
stras  nostras;  delnde  Eccii,  48,  30.  —  Aristot.,  VI.  Etliic.  c.  42, 
ait,  «  quod  distorquet  pravitas  [affectus]  facitque,  ut  circa  activa 
principia  fallamur  ». 

*  Psalm,  1 41 ,  6 :  Portio  mea  in  terra  elc. ;  deinde  ibid.  4  5,  5. 
^  Libr.  X.  c.  33.  n.  50:  Tamen  cum  mihi  accidit,  ut  me 

amplius  cantus  quam  res,  quae  canitur,  moveat,  poenaliter  me 
peccare  confiteor  etc. 

*  Cfr.  II.  Reg.  5,  6.  seqq.  Vide  Hieron. ,  Comment.  in  Eccle. 
2,7:  Non  ad  grandem  gloriam  pertinet  Salomonis,  uno  patre 


suo  rege  se  ditiorem  fuisse,  quia  sub  Saule  necdum  regoaba- 
tur  in  lerusalem,  et  a  lebusaeis,  qui  ipsi  urbi  insederant,  te- 
nebatur. 

®  Hieron.,  in  hunc  Jocum,  ait:  Quod  autem  ait:  Qni  fue- 
rmt  ante  me  in  lermalem,  de  his  dicit,  qui  ante  adventum 
suum  congregationem  Sanctorum  et  Ecclesiam  gubernarunt. 

'  Vers.  23 ,  ubi  Vulgata  pro  illius  ponit  esi  eim.  —  Ber- 
nard.,  in  Cantic.  serm.  50.  n.  6  :  Estenim  sapientia,  per  quam 
utique  quaeque  res  sapiunt,  prout  sunt  etc. 

«  Cicero,  V.  Tuscul.  Disp.  c.  3.  et  11.  de  Offic.  c.  2.  Cfr. 
tom.  III.  pag.  773,  nota  2;  ibid.  nota  5.  de  seq.  propositione. 


24 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  H. 


sapere  est  in  bonis  et  malis,  qui  habent  intellectum 
illuminatum  ad  videndum  multa  vera  de  Deo  et  crea- 
turis;  secundo  modo  tantum  est  in  bonis.  Primo 
modo  perseveravit ,  quia  intelligentiam  non  amisit; 
secundo  modo  amisit,  cum  peccavit  et  stultus  fa- 
ctus  est. 

IV.  Quaeritur  hic  de  hoc  quod  dicit :  Et  hanc 
ratus  sum  partem  meam,  si  uterer  labore  meo, 

1.  Ergo  videtur,  quod  Salomon  fuerit  de  sen- 
tentia  Epicureorum ,  qui  non  ponunt ,  aliud  gaudium 
esse  nisi  in  praesenti ;  et  hoc  est  haereticum. 

2.  Item ,  si  ipse  fuit  sapieris  et  intelligens  et  hoc 
posuit :  ergo  praesumendum ,  quod  hoc  esset  verum. 

Respondeo:  dicendum,  quod  duplex  est  iudi- 
Resp.  cnm  cium  iu  nobis :  quoddam  rationis  deliherantis  et  conr- 
ferentis ,  quoddam  aestimationis,  Dico ,  quod  Salomon 
iudicio  rationis  deliberantis  et  conferentis  nunquam 
hoc  ratus  est  nec  fuit  istius  sententiae ,  sed  solius 
aestinmtionis,  sicut  omnis  peccator  aestimat ,  sibi  esse 
bonum  peccare ;  unde  non  est  ibi  error  infidelitatis , 
sed  potius  error  deviationis  a  bono.  Epicurei  autem 
non  solum  hoc  aestimant,  immo  certitudinaliter  as- 
serunt,  non  esse  aliud  bonum;  et  ideo  sunt  haere- 
tici  et  infideles. 

2.  Quod  obiicit,  quod  sapiens  etc;  dicendum, 
soiuiio  op.  quod,  etsi  sapiens  fuerit ,  tamen  in  hoc  insipienter  egit ; 
pobitorom.  ^^  .^^^  ^^^  ^^^  imitandus ;  sicut  David  bonus  fuit , 

tamen  non  bene  fecit ,  cum  Uriam  fecit  occidi  - ;  nec 
hoc  dicit  ad  imitandum,  sed  ad  reprehendendum. 

Secundo  reprehendit  suam  curiositatem  ob  inventam 
vanitatem,  quae  consistit  in  mutabilitate ,  et 
primo  reprehendit  eam  generaliter. 

Cumque  me  convertissem.  Egit  supra  de  sua 
Divisio.  curiositate ;  hic  reprehendit  eam  ob  inventam  vani- 
tatem,  quae  consistit  in  mutabilitate.  Et  haec  pars 
habet  duas :  quia  primo  sua  opera  curiosa  reprehen- 
dit  generaliter,  secundo  specialiter,  ibi :  Transivi 
ad  contemplandam. 

(Vers.  1 1 .).  Invenit  igitur  vanitatem  et  afflictio- 
Expoaitio  lit-  ncm  iu  operibus ,  quae  fecerat  curiose ,  propter  dili- 
primuin.  gentem  consideralionem ;  ob  quam  causam  dicit: 
Cumqvs  me  convertissem  ad  universa  opera ,  quae 
fecerant  manus  meae,  id  est,  diligenter  consideras- 
sem,  secundum  illud  Apostoli  ad  Galatas  sexto^: 
«  Opus  autem  suum  probet  unusquisque  » .  Et  ad 
labores,  in  quibus  frv^stra  sudaveram,  ideo  fru- 
stra ,  quia  non  propter  Deum  fecerat ,  et  ideo  in  va- 
num  laboraverat ;  Sapienliae  tertio  :  «  Vacua  est  spes 
illorum ,  et  labor  sine  fructu  ».  Vidi  in  omnibus  va- 
nitatem  et  afflictionem  spiritus ,  et  nihil  permanere 


sub  sole;  ideo  erant  vana  et  afflictiva,  quia  insta- 
bilia.  Eo  enim  quod  non  permanent,  sunt  vana;  eo 
quod  amittuntur  et  non  permanent,  sunt  afflictiva; 
Ecclesiastici  quadragesimo  ^ :  «  Substantiae  impiorum 
sicut  fluvius  siccabuntur ,  et  sicut  tonitruum  magnum 
in  pluvia  personabunt » ;  unde  primae  loannis  secundo : 
«  Transit  mundus  et  concupiscentia  eius»;  et  ideo: 
«  Fallax  est  eius  gratia ,  et  vana  est  pulcritudo  » . 

Secando  tepiehendit  saam  oniiositatem  speoiaUter,  et  hoc  dn- 
pUoiter:  primo,  guoad  stadiam  ordinatnm  ad  sapientiam 
qaadruplici  ratione. 

Transivi  ad  contemplandam.  Hic  m  speciali  nivisio. 
ostendit  in  suis  operibus  vanitatem ;  et  dividitar : 
quia  primo  ostendit  vanitatem  in  operibus  sive  in 
studio  ordinato  ad  sapientiam;  secundo,  in  studio 
ordinato  ad  opulerUiam,  secundum  duplicia  opera 
curiositatis  praedeterminata  * ,  et  hoc  ibi :  Rursus 
detestatus  sum  omnem  industriam. 

Primo  igitur  redarguit  suam  curiositatem  circa  ^.  cipc»  ?ia. 
studmm  sapientiae  hoc  ordme :  primo  msmuat  suae  tiae  quadra- 
considerationis  diligentiam ;  secundo  innuit  sapientis 
ad  stultum  compertara  praeeminentiam ;  tertio,  ul- 
terius  inventam  aequiparantiam ;  quarto,  ex  hoc 
concludit  vanitatem  et  7*eprehensionem  secundum 
considerationem  propriam  ^. 

(Vers.  12.)  Primo  igitur  innuit  suae  considera- Exposuio  lu- 
tiom^  diligenttam  m  pertractando  ea,  m  quibusstu-  neprimo. 
duerat.  Propter  hoc  dicit :  Transivi  ad  contemplan- 
dam  sapientiam ,  quantum  ad  eligenda ;  erro7^esque 
et  stultitiam,  quantum  ad  vitanda,  Transivi,  in- 
quam,  a  voluptate;  unde  Ecclesiastici  vigesimo  quarto^: 
«  Transite  ad  me  omnes,  qui  concupiscitis  me  »  etc. ; 
sed  licet  esset  in  eo  diligentia ,  non  tamen  erat  suf- 
ficientia;  unde  subdit:  Quid  est,  inquam,  homo, 
ut  sequi  possit  Regem ,  factorem  suum  ?  Quasi  di- 
cat :  insufDciens  est  ad  considerandum  et  videndum 
quae  Dominus  praevidet.  Quid  est  homo  ?  quasi  dicat : 
parvum  et  insufficiens ;  Psalmus ' :  «  Quid  est  homo , 
quod  memor  es  eius  »?  Ut  sequi  possit  Regem,  fa- 
ctorem  suum.,  id  est  Deum  creatorem;  Isaiae  sexa- 
gesimo  quarto :  «  Et  nunc ,  Domine ,  pater  noster  es 
tu ,  nos  vero  lutum ;  et  fictor  noster  es  tu ,  et  opera 
manuum  tuarum  omnes  nos  » .  Hunc  nemo  potest  se- 
qui ;  lob  undecimo  :  «  Forsitan  vestigia  Dei  compre- 
hendes,  et  usque  ad  perfectum  Omnipotentem  re- 
peries  » ? 

(Vers.  13, 14.).  Etvidi,  quod  tantum  etc.  Hic  no-  ne  secundo 
tatur  secundum,  scilicet  sapientiae  ad  stultitiam  in- 
venta  praeeminentia ,  quia  quasi  improportionabiliter 
antecellit.  Propter  quod  dicit :  Et  vidi,  quod  ton- 
tum  praecederet  sapientia  stultitiam,  id  est  nobihor 


*  Cft\  W,  Reg.  1 1 ,  1 5.  seqq. 

*  Vers.   4.  —  Sequitur  Sap.  3 ,   1 1 .  Pro  labor  Vulgata 
labores. 

^  Vers.  13:  Substantiae  iniustorum  sicut  etc.  —  Sequuntur 
I.  ioan.  2,  17.  et  Prov.  31,  30:  Fallax  gratia  et  vana  etc. 


*  Cfr.  supra  expositionem  c.  1,  12.  et  c.  2,  L 

*  Ita  E,  ain  et  Vat.  vanitatem  reprekensione  sibipropria. 

*  Vers.  26. 

'  Psalm.  8,5.  —  Sequuntur  Isai.  64,  8.  et  lob  II,  7. 


COMMENT.  IN  ECCLESL\STEN  C.  IL 


25 


esset,  quantum  differt  lux  a  tenebris,  Et  ista  com- 
Qaid  iiix  ei  paratio  bona  est ,  qttoniam  sapientia  illuminat ,  et  stul- 
titia  excaecat  sive  obtenebrat.  Propterea  subdit :  Sa- 
pientis  oeuli  in  capite  eius,  scilicet  ad  dirigendum ; 
stultus  in  tenebris  ambulat,  quasi  non  habeat  ocu- 
los  in  capite»  Quod  autem  sapientia  illuminet,  Sa- 
pientiae  sexto  ^ :  «  Diligite  lumen  sapientiae  omnes , 
qui  praeestis  populis»;  unde  et  Christus,  Dei  sa- 
pientia ,  dicit  se  lucem ;  loannis  octavo :  «  Ego  sum 
lux  mundi  »,  Econtra  stultitia  est  tenebra;  Isaiae 
quinto:  «  Vae,  qui  dicitis  bonum  malum  et  malum 
bonum,  ponentes  lucem  tenebras  et  tenebras  lu- 
cem  »;  unde  loannis  primo :  «  Lux  in  tenebris  lucet, 
et  tenebrae  eam  non  comprehenderunt » ;  ideo ,  quia 
«nescierunt  neque  intellexerunt ,  ideo  in  tenel^ris 
ambulant  » ;  loannis  tertio  :  «  Dilexerunt  enim  magis 
tenebras  quam  lucem  » . 

(Vers.  14. 15. 16.).  Etdidici,  quodunus  essetetc, 
De  tertio.  Taugitur  hic  tertium :  sapientis  ad  stultum  aequipa- 
rantia  et  in  morte  et  post  mortem.  Quantum  ad  aequi- 
parantiam  in  moriendo  dicit :  Et  didiei,  qmd  unus 
utriusque  esset  interitus;  unus,  id  esl  consimilis, 
quia  nemo  effugit  mortis  sententiam  propter  suam 
sapientiam;  unde  secundi  Regum  decimo  quarto^: 
« Omnes  morimur ,  et  sicut  aquae ,  quae  dilabuntur 
in  terram ,  quae  non  revertentur  » .  Sicut  stultus  ni- 
hil  aufert ,  sic  nec  sapiens ;  lob  primo :  «  Nudus  egres- 
sus  sum  de  utero  matris  meae ,  et  nudus  revertar  » . 
—  Et  propter  hanc  aequiparantiam  contempsit  sa- 
pientiam ;  ideo  dicit :  Et  dixi  in  corde  meo :  si  unus 
et  stulti  et  meus  occasus  erit,  quid  mihi  prodest, 
quod  maiorem  sapientiae  dedi  operam?  quasi  di- 
cat :  nihil  quantum  ad  mortem ;  Ecclesiastici  qua- 
dragesimo :  «  Dies  fmitionis ,  id  est  mortis ,  a  resi- 
dente  »  etc.  —  Non  tantum  aequiparantia  in  morte,  sed 
etiam  post  mortem ;  unde  et  subdit :  Locutusque  fui 
cum  mente  mea ,  id  est  interius  consideravi ,  et  anim- 
adverti,  quod  hoc  quoque  esset  vanitas,  scilicet 
dare  sapientiae  operam  maiorem  quam  stultus,  quia 
non  est  magis  de  ipso  memoria  quam  de  stulto.  —  Ideo 
dicit :  Non  enim  erit  sapientis  memoria  similiter 
ut  stuUi  in  perpetuum;  et  ratio  subditur:  Et  fu- 
tura  tempora  oblivione  cuncta  pariter  operient. 
Unde  supra  primo  ^  dictum  est :  «  Non  est  priorum 
memoria,  nec  etiam  eorum  quae  post  futura  sunt  » ; 
Sapientiae  secundo :  «  Et  oblivionem  accipiet  nomen 
nostrum  per  tempus,  et  nemo  memoriam  habebit 
operum  nostrorum  » ;  lob  decimo  tertio :  «  Et  me- 


Sex  ratio- 
ncstaediivi' 


moria  vestra  comparabitur  cineri,  et  redigentur  in 
lutum  cervices  vestrae». 

(Vers.  16.  17.).  Hic  quarto  ex  huiusmodi  aequi-  ne  qtiarto. 
parantia  inventa  concludit  vanitatem  in  suo  studio 
et  reprehmsionem  smm;  unde  repetit  aequiparan- 
tiam  dicens :  Moritur  doctus  similiter  ut  indoctus , 
et  ita  pares  sunt.  —  Et  ex  hoc  concludit:  Idcirco 
taeduit  me  vitae  meae,  quasi  recusavit  vivere  prae 
taedio,  sicut  lob  decirao*:  «Taedet  animam  meam 
vitae  meae  » :  propter  peccatorum  occaMones ;  Ge- 
nesis  vigesimo  septimo  dixit  Rebecca :  «  Taedet  me  ta?. 
vitae  meae  propter  filias  Heth  » .  Propter  labores ;  Nu- 
merorum  vigesimo  primo:  «  Taedere  coepit  populum 
itineris  et  laboris  et  locutus  est  contra  Dominum  »  etc. 
Propter  tribulationes ;  secundae  ad  Corinthios  primo: 
«  Supra  modum  gravati  sumus ,  ita  ut  taederet  nos 
etiam  vivere  » .  Propter  futurae  gloriae  dilationem ; 
lob  decimo  :  «  Taedet  animam  meam  vitae  meae  » . 
Propter  imminentem  tentationem ;  Psalmus  :  «  Dor- 
mitavit  anima  mea  prae  taedio ,  confirma  »  etc.  Pro- 
pter  mortis  imminentis  horrorem;  Marci  decimo 
quarto :  «  Coepit  lesus  pavere  et  taedere  » .  —  Viden- 
tem,  mala  esse  unioersa  sub  sole,  et  cuncta  vanita- 
tem  et  afflictionem  spiritus;  Sapientiae  nono  ^ :  «  Cor- 
pus ,  quod  corrumpitur ,  aggravat  animam ,  et  terrena 
inhabitalio  sensum  deprimit  multa  cogitantem  » ;  ideo 
frequens  meditatio  carnis  est  afHictio. 

QUAESTIONES. 

1.  Quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod  dicit :  Quid 
est  homo ,  ut  sequi  possit  Deum  ? 

Contra:  1.  Ecclesiastici  vigesimo  tertio^:  «Ma- 
gna  gloria  est  sequi  Dominum  ». 

2.  Item,  lob  vigesimo  tertio  ^ :  «  Vestigia  eius 
secutus  est  pes  meus  » . 

Respondeo :  dicendum ,  quod  est  sequi  per  ae-  Resp.  cam 

*■    ,  _  ,,.1  1       j.  distinctione. 

qmparantiam;  et  hoc  nulh  datum  est  creaturae ;  et 
quia  satanas  hoc  voluit ,  ideo  corruit.  Est  iterum  se- 
qui  per  subiectionem  et  obedientiam ;  el  hoc  quidem 
potest  homo,  sed  non  quilibet,  sed  quibus  datum 
est  a  Deo  per  gratiam ,  et  quem  ipse  trahit  ® ;  et  ideo 
nuUus  potest  per  se  sine  Dei  auxiUo. 

II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Quid  mihi  pro- 
dest,  quod  maiorem  sapientiae  operam  dedi? 

Quia  secundum  hoc  videtur ,  quod  dissuadeat  stu- 
dere ,  cuius  contrarium  saepe  hortatur ;  et  Proverbio- 
rum  vigesimo  septimo  ^ :  «  Stude  sapientiae,  fili  mi »  etc. 


*  Vers.  23.  —  Sequimtur  loan.  8,  12;  Isai.  5,  20;  loan.  i, 
5;  Ps.  81,  5,  ubi  in  Vulgafa  deest  ideo;  loan.  3,  19:  Dilexe- 
runt  homines  magis  etc. 

*  Vers.  14:  Omnes  morimur  et  quasi  aquae  dilabmur  in 
terram,  quae  non  revertuntur  (Septuaginta :  Quoniam  morte  mo- 
rieraur  et  tanquam  aqua  delabens  super  terram ,  quae  non  col- 
ligetur). —  Seq.  locus  est  lob  I,  21;  tertius  Eccli.  40,  2.  et3. 

^  Vers.  II.  —  Seqmmtur  Sap.  2,  4.  et  lob  13,  12:  Me- 
moria  etc. 

S.  Bonav.  —  Tom.  Vl. 


*  Vers.  1.  —  Sequuntur  Gen,  27,  46;  Num.  21,  4.  et  5; 
11.  Cor.  1,  8,  ubi  post  sumtts  in  Vulgata  additur  stipra  virtv- 
tm;  lob  10,  \  ;  Ps.  118,  28;  Marc.  14,  33. 

*  Vers.  15. 

»  Vers.  38.  '  Vers.  11. 

*  Respicitur  loan.  6,  44:  Nerao  potestvenire  ad  me,  nisi 
Pater...  traxerit  eum.  Cfr.  August,  Enarrat.  in  Ps.  70.  serm.  2. 
n.  6.  seq.,  ubi  de  duplici  Dei  sirailitudine. 

«  Vers.  M.  Cfr.  Eccle.  2,  13;  7,  12.  20;  9,  16. 

4 


26 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  11. 


Resp.  com 
dJslinctioDe 


Saplentiae 
otilitas  qua- 
druplex. 


Notandom. 


Resp.  1,  in- 
sulBcieos. 


Resp.  an- 
ctoris  cam 
distiDCtione. 


Respondeo :  dicendum ,  quod  dare  operam  sapien- 
liae ,  hoc  potest  esse  dupliciter :  propter  commodum 
praesentis  vitae ,  vel  propter  remunerationem  glo- 
riae  aetemae.  Propter  commodum  praesentis  vitae 
prodest  sapientia  ante  mortem ,  quia  dirigit  hominem 
in  suis  operibus;  sed  in  morte  nihil,  eo  quod  ita 
moritur  doctus  utindoetus,  nec  protelatur  ei  vita. 
Si  autem  propter  commodum  aeternae  vitae ,  sic  non 
moritur,  immo  vivit. 

Est  utilis  ad  operationem  boni;  Ecclesiastici  vi- 
gesimo  primo  * :  Ornammtum  aui^eum  prudenti  do- 
ctrina  etc.  —  Est  utilis  ad  declinatimem  mali; 
Ecclesiastici  tertio:  Sapiens  cor  et  intelligibile  absti- 
nebit  se  a  peccatis.  —  Est  utilis  ad  augmentum 
gratia£ ;  Proverbiorum  quarto :  Dabit  capiti  tuo  au- 
gmenta  gratiarum,  —  Est  utilis  ad  augmentum  glo- 
riae;  Proverbiorum  tertio :  Gloriam  sapientes  pos- 
sidebimL  —  Sic  igitur  dehortatur ,  quod  non  est  stu- 
dendum  in  sapientia  propter  praesens  eommodum  et 
curiositatem,  sed  propter  aeternam  salutem;  et  ideo 
se  ipsum  reprehendit,  quia  ipse  laboraverat  propter 
curiositatem  et  mundanam  vanitatem. 

III.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Non  erit  me- 
moria  sapientis  ut  stulti, 

CoNTaA :  1 .  Proverbiorum  decimo  ^ :  Memoria 
iusti  cum  laudibus ,  et  nomen  impiorum  putrescet, 

2.  Item ,  Ecclesiastici  trigesimo  nono  ^ :  Non  re- 
cedet  mmnoria  eius ,  et  nomen  eius  requiretur  etc. 

Respondeo :  ad  hoc  dicunt  quidam ,  quod  ipse 
loquitur  in  persona  carnalis,  unde  falsum  dicitsim- 
pliciter,  sed  verum  secundum  carnalium  aestimatio- 
nem.  —  Sed  hoc  non  plene  soivit,  quia  debet  car- 
naUum  positionem  non  asserere ,  sed  potius  infirmare. 

Propterea  dicendum ,  quod  est  loqui  de  memoria 
sapientis  et  stulti  aut  quantum  ad  Deum ,  aut  quan- 
tum  ad  homines.  Si  loquamur  quantum  ad  Deum, 
memoria  utique  est  boni  sapientis,  qui  studet  sa- 
pientiae  ad  gloriam  Dei;  sed  quantum  ad  homines 
tam  bonorum  quam  malorum  transit  raemoria,  ut 
in  pluribus,  quia  homines  pauca  recolunt  *.  —  Si 
autem  de  malo  sapiente  et  vano ,  non  est  memoria , 
nec  quantum  ad  Deum  nec  quantum  ad  homines, 
immo  nomen  eius  transit  ut  nomen  stulti;  et  ideo 
stultum  est  propter  famam  nominis  in  sapientia  la- 
borare.  Ecclesiastes  autem  loquitur  de  sapiente  vano, 
qui  oculum  habet  ad  terrena ,  et  loquitur  de  memo- 
ria  humana,  non  divina. 

IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Ta^duit 
me  vitae  meae  videntem  mala  universa  sub  sole, 

CoNTRA :  Genesis  primo^:  Vidit  Deus  cuncta, 
qua£  fecerat,  et  erant  valde  bona;  ergo  non  sunt 
mala,  immo  hoc  est  haereticum. 


Respondeo :  dicendum ,  quod  sicut  dicit  Aposto-  Resp. 
lus  ad  Romanos  septimo  * :  Lex  sancta ,  et  manda" 
tum  sanctum,  tamen  per  occasionem  mandatum  fuit 
non  habentibus  gratiam  mortiferum  et  operatum  est 
mortem ;  sicut  creaturae  iustis  et  Deum  diligentibus  Notandom. 
valde  sunt  bonae  et  cooperantur  in  bonum  et  de 
se  sunt  bonae ,  tamen  impiis  peccatoribus  et  insipien- 
tibus  omnia  convertuntur  in  mala  per  occasionem; 
unde  Sapientiae  decimo  quarto:  Creatura£  Dei  sunt 
in  tentationem  et  in  muscipulam  pedibus  insipien- 
tium;  et  Ecclesiastici  trigesimo  nono:  Haec  omnia 
impiis  et  peccatoribus  in  mala  convertentur, 

SpeciaUtei  redargnit  suani  curiositatem  secnndo  quoad  stadiiuri 
ordinatiun  ad  opulentiam,  itenun  qaadruplioi  ratione. 

Rursus  detestatus  sum  etc.  Redarguit  supra  oivisio. 
suam  curiositatem  circa  opera  sapientiae;  hic  se- 
cundo  redarguit  suam  curiositatem  circa  opera  hu- 
manae  industriae  ad  opulentiam  ordinatae  sive  ar- 
tificialia  opera  mechanicae.  Et  hoc  quidem  facit  hoc 
ordine.  Primo  suam  curiositatem  redarguit  propter  Membra  4. 
bona^  successionis  incertitudinem ;  secundo,  propter 
laboriosam  soUicitudinem ;  tertio  huic  pra^fert  prae- 
sentem  voluptatem;  quarto  ipsam  sollicitudinem  da- 
mnat  per  i^idicii  divini  aequitatem. 

(Vers.  18.  19.  20.  21.).  Arguit  igitur  primo  se  oeprirao 

,  .         ,  ^       1  merabro. 

curiosum  circa  terrena  acquirenda  propter  borme  pro- 
lis  injcertitudinem ,  quia  ipse  non  poterat  illa  semper 
possidere  et  tiraebat  inutilem  successorem  habere. 
Propterea  dicit:  Rursus  detestatus  sum  omnem  in- 
dustriam  meam,  id  est  curiosam  diUgentiam,  qua 
sub  sole  studiosissime  laboravi ,  ad  haec  scilicet 
bona  augenda;  leremiae  sexto^:  «A  minori  usque 
ad  maiorem  omnes  avaritiae  student  ».  —  Et  ratio 
detestationis  infertur:  Habiturus  Imedem  post  me, 
quem  ignoro,  utrum  sapiens,  an  stultu^s  futurus 
sit.  Ad  litteram  Salomon  habuit  heredem  Roboam, 
stultum  filium,  qui  secutus  consilium  iuvenum  fecit 
dividi  regnum ,  tertii  Regum  duodecimo  ^.  Et  domi- 
nabitur  in  laboribus  meis ,  quibus  desudavi,  quan- 
tum  ad  corpus;  et  sollicitus  fui,  quantum  ad  ani- 
mam.  De  hoc  svdore,  Genesis  tertio:  «  In  sudore  vul- 
tus  tui  vesceris  pane  tuo  »;  de  soUicituMne ,  Matthaei 
sexto:  «Nolite  soUiciti  esse  animae  vestrae,  quid 
manducetis ,  aut  corpori  vestro ,  quid  induamini  » .  Et 
illud  est  valde  vanum;  unde  dicit:  Et  est  quidquam 
tam  vanum?  supple:  sicut  laborare  soUicite  pro 
stulto  et  otioso,  quasi  dicat :  non.  —  Ex  huius  igitur 
vanitatis  consideratione  cessavit  a  curiositate,  unde 
oicit:  Unde  cessavi,  renuntiavitque  cor  mmm  la- 
borare  sub  sole,  id  est  pro  bonis  temporalibus.  Ces- 


*  Vers.  24.  —  Sequuntur  Ecdi.  3,  32;  Prov.  4,  9.  et  3,  35. 

*  Vers.  7.  »  Vers.  13. 

*  Cfi\  supra  quaest.  IV.  de  c.  4,  11.  *  Vers.  34. 

*  Vers.  12;  ibid.  v.  11 :  Nam  peccatum ,  occasionc  accepta 
per  mandatum,  seduxit  me  et  per  illud  occidit;  et  8,  28:  Sci- 
mus  autem ,  quoniam  diligentibus  Deum  omnia  cooperantur  in 


bonuni.  —  Inferius  allegantur  Sap.  14,  11:  Creaturae  Dei  in 
odium  factae  sunt  et  in  tentationem  animabus  hominum  et  in  etc, 
et  Eccli.  39 ,  32 :  Haec  omnia  sanctis  in  bona ,  sic  et  impiis  etc. 

'  Vers.  13. 

®  Vers.  6.  seqq.  —  Inferius  allegantur  Gen.  3,19.  Vulgata 
omittit  tuo;  Matth.  6,  2S,  ubi  Vulgata  neque  pro  ant 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  11. 


27 


savi,  in  opere;  renuntiavitque  cor  meum,  m  vo- 
luntate.  Sed  avarus  propler  hoc  non  cessat,  infra 
quarto  ' :  «  Unus  est  et  secundum  non  habet ,  et 
tamen  laborare  non  cessat » .  —  Et  repetit  rationem , 
quare  cessavit:  Nam  cum  alius  laboret  in  sapien- 
tia,  in  corde;  et  in  doctrina,  in  ore;  et  in  soUici- 
iudine,  in  opere;  homini  otioso  quaesita  dimittit 
Et  ex  hoc  concludit  vanitatem :  et  hoc  ergo  vanitas 
et  magnum  malum;  vanitas  quidem,  quia  divitiae 
relinquuntur  homini  inutili,  sed  magnum  malum; 
unde  Hugo  ^ :  «  Magnum  malum  est ,  ut  unde  unus 
atteritur  labore ,  alter  otiose  et  illicite  abutatur  » : 
malum,  quia  dissipatori;  leremiae  quinquagesimo 
primo :  «  Vana  sunt  opera  eorum  »  etc. ;  Deuterono- 
mii  vigesimo  octavo :  « Non  sit  fortitudo  in  manu 
tua;  fructus  terrae  tuae  et  omnes  labores  tuos  com- 
edat  populus,  quem  ignoras  ». 

(Vers.  22.  23.).  Quid  enim  proderit  etc.  Hic  se- 

Desecondo.  cundo  redarguit  curiositatem  acquirendi  propter  la- 
boriosam  sollicitudinem ;  propter  quam  dicit:  Quid 
proderit  homini  de  universo  Uibore  suo,  in  corpore, 
et  afflictione  spiritus ,  in  animo ,  qua  sub  sole  cru- 
ciaUis  est,  quasi  dicat:  nihil;  unde  Proverbiorum  vi- 
gesimo  tertio^:  «  Noli  laborare,  ut  diteris,  sed  pru- 
denUae  tuae  pone  modum».  Non  prodest,  scilicetei 
qui  laborat  propter  haec  visibilia  habenda.  Unde  Ber- 
nardus :  «  Apud  alios  sunt  fructus  divitiarum ,  divi- 
tibus  vero  nomen  cedit  et  soUicitudo  » ;  et  ideo  non 
prodest;  unde  infra  quinto*:  «  Quid  prodest  posses- 
sori ,  nisi  quod  cernit  divitias  oculis  suis » ?  —  Nec 
tantum  non  prodest,  immo  obest;  unde  subdit:  Cuncti 
dies  eitis  laboribus  et  aerumnis  pleni  sunt,  exte- 
rius;  nec  per  noctem  mente  requiescit,  interius.  Ideo 
dicitur  lob  septimo :  «  Menses  vacuos  et  noctes  labo- 
riosas  enumeravi  mihi»;  et  Proverbiorum  decimo 
quinto:  «Omnes  dies  pauperis,  mali.  Secura  mens 
quasi  iuge  convivium  » .  Et  ex  hoc  concludit ,  quod 
sic  laborare  est  vanum,  quia  inutile;  ideo  dicit:  Et 
hoc  nonne  vanita^  est?  quasi  dicat:  immo;  infra 
quinto  ^ :  «  Qui  amat  divitias  fructum  non  capiet  ex 
eis ;  et  hoc  ergo  vanitas  » ,  quia  obsunt.  Unde  ibidem : 
«  Est  alia  infirmitas ,  quam  vidi  sub  sole ,  divitiae 
congregatae  »  etc. 

(Vers.  24.  2S.).  Nonne  melius  est  etc.  Hic  tertio 

De  teriio.  pracklictae  soUicitudini  curiositatis  praefert  volupta- 
tem  carnis.  Et  ideo  dicit:  Nonne  melius  est  come" 
dere  et  bibere  et  ostendere  animae  suae  bona  de 
laboribus  suis?  supple:  quam  continue  semper  la- 


borare;  quasi  dicat:  melius  est,  id  est  minus  malum, 
quia  illud  est  malum  culpae  et  poenae ,  istud  est  ma- 
lum  culpae ,  sed  habet  iucunditatem ;  Isaiae  vigesimo 
secundo  ^ :  «  Ecce ,  gaudium  et  laetitia  iugulare  arie- 
tes  »  etc.  Et  quod  sit  melius ,  manifestat :  quia  hoc 
est  donum  Dei;  unde  dicit:  Et  hoc  de  manu  Dei 
est;  leremiae  quinto:  «  Saturavi  eos,  et  moechati 
sunt »  etc.  —  Et  proponit  se  in  exemplum  huius  ad 
hoc  confirmandum:  Quis  ita  vorabit,  quantum  ad 
concupiscentiam ;  et  deliciis  affluet,  quantum  ad 
abundantiam ;  ut  ego  ?  quasi  dicat :  nullus ;  tertii  Re- 
gum  quarto :  «  Erat  autem  cibus  Salomonis  per  sin- 
gulos  dies  triginta  cori  similae  et  sexaginta  cori  fari- 
nae,  decem  boves  pingues  et  viginti  pascuales »  etc. 

(Vers.  26.).  Homini  bono  etc.  Hic  quarto  solU-  oe  qaarto. 
citudinem  damnat  per   divini  iudicii  aequitatem, 
quoniam  talis  sollicitudo  non  est  data  bonis ,  sed  ma- 
lis,  et  hoc  divino  iudicio.  Ideo  dicit:  Homini  bono  Misericordia 

erga  bonos. 

in  conspectu  suo,  scilicet,  qui  sibi  placet,  nonho- 
minibus ,  ut  hypocrita  ;  Psalmus  ^ :  «  lusti  epulen- 
tur  »  etc.  Dedit  Deus  sapientiam,  quantum  ad  ae- 
terna;  et  scientiam,  quoad  temporalia  dispensanda; 
et  intelligentiam,  quoad  intelligenda  sive  consideranda ; 
lob  trigesirao  octavo :  «  Quis  posuit  in  visceribus  ho- 
minis  sapientiam ,  vel  quis  dedit  gallo  intelligentiam  » ? 
Hoc  secundum  largitatem  misericordiae.  Sed  secunduni  lostitia  in 
aequitatem  iustitiae  subdit:  Peccatori  autem  dedit 
afflictionem  et  curam  superfluam,  id  est,  dari  per- 
misit  iusto  iudicio ;  ut  addat  et  congreget  et  tradat 
ei  qui  placuit  Deo ;  Proverbiorum  decimo  tertio : 
«  Gustodilur  iusto  substantia  peccatoris  » ;  Proverbio- 
rum  vigesimo  octavo:  «  Qui  congregat  divitias  usu- 
ris ,  et  fenore  liberali  in  pauperes  congregat  eas  » . 
Et  ex  hoc  infert  vanitatem :  Sed  hoc  vanitas  et  cassa 
sollicitudo  mentis,  quia  Proverbiorum  undecimo : 
«  Exspectatio  soUicitudinis  peribit » . 

Nota,  quod  est  studium  ad  acquisitionem  sa-  studium 

•^  .       .  .         o  qaadruplex. 

pientiae;  Proverbiorum  vigesimo  septimo  ^ :  Stude  sa- 
pientiae,  fili  mi,  ut  possis  exprobranti  respcmde7*e 
sermonem,  Ad  exercitationem  iustitiae;  leremiae  se- 
ptimo:  Nunc  bonas  facite  vias  vestras  et  siudia 
vestra.  Ad  expletionem  concupiscentiae;  Proverbiorum 
vigesimo  tertio:  Cui  vae?  euius  patri  vae?  nonne 
his  qui  commorantur  in  vino  et  student  calicibus 
epotandis  ?  Ad  imperium  avaritiae ;  leremiae  sexto : 
A  minori  usque  ad  maiorem  omnes  avaritiae  stu- 
dent  —  Prima  duo  studia  sunt  bona ,  duo  sequentia 
mala,  et  in  his  discernitur  bonitas  hominis;  unde  Pro-  Noiandom. 


*  Vers.  8,  post  habet  in  Vulgata  addilur  non  filium,  non 
fratrem, 

^  In  Eccle.  homil.  12.  —  Deinde  allegantur  ler.  61,  \S: 
Vana  sunt  opera  et  risu  digna  etc,  et  Deut.  28,  32.  et  33. 

^  Vers.  4.  —  Bemard.,  in  Serm.  seu  libro  de  conversione 
ad  clericos,  c.  8.  n.  44:  Postremo  ubi  multae  opes,  mnJMeUam 
qui  comedmt  eas  [Bccle.  6 ,  10.],  et  usus  quidem  divitiarum 
apud  alios,  divitibus  solum  nomen  cedit  et  soOicitudo. 

*  Vere,  10.  —  Subinde  allegantur  lob  7,  3 :  Sic  et  ego  ha- 
bui  menses  etc;  Prov.  15,  15. 


*  Vers.  9.  et  12:  Est  et  alia  infirmitas  pessima,  quam  etc. 

*  Vers.  13.  Cfr.  supra  pag.  20,  nota  2.  —  Sequuntur 
ler.  5,  7;  IU.  Reg.  i,  22.  et  23. 

»  Psalm.  67,  4.  —  Sequuntur  lob  38 ,  36 ;  Prov,  13,  22 ; 
28,  8:  Qui  coacervat  divitias  etc,  et  11,  7 :  Exspectatio  sollici- 
torum  peribit. 

*  Vers.  11,  ubi  a  Vulgata  post  fili  mi  additur  et  laetifica 
cor  m£um,  —  Sequuntur  ler.  7,  3;  Prov.  23,  29.  seq.,  pluri- 
bus  tamen  post  cuius  patri  vae  omissis;  ler.  6, 1 3.  et  Prov.  20, 1 1 . 
Vulgata  sint  pro  sunt» 


28 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C,  lil. 


verbiorum   vigesimo :   Ex  studiis  sui^  intelligitur 
puer,  si  munda  et  recta  sunt  opera  eius.  Quia  igi- 


tur  Ecclesiastes  nondum  studuerat  his,  sed  ad  ava- 
ritiam  et  gulam,  ideo  sua  studia  arguebat. 


Capitulum  III. 


Partis  primae  niembrum  IL  Ostenditur  vanitas 
rerum  quoad  varietatem  in  tempore,  et  hoc  tri- 
bus  articulis, 

Omnia  tempus  habent  etc.  Supra  egit  de  vani- 
Divisio  mcm- tate  rcrum  oslendens,  in  iis  esse  variabilitatem  ra- 

hi«i    II 

tione  motus;  hic  secundo  vult  ostendere  vanitatem 
quantum  ad  determinationem  et  varietatem  in  tem- 
pore  ^  Et  quia  ostendit  mutabilltatem  rerum  et  va- 
rietatem  non  ad  ipsarum  contemptum,  secundum 
quod  sunt  opera  Dei ,  sed  secundum  quod  &raantur 
a  nobis ;  ideo  in  hac  parte  ostendit  primo  temporum 
varietatem;  secundo  reprehendit  nostram  curiosi- 
tatem ,  ibi :  Quid  habet  amplius  homo ;  tertio  osten- 
dit  divinorum  operum  perpetuitatem ,  ibi:  Et  di- 
dici,  quod  opera  Dei 

Art.  1.  De  varietate  et  mutabilitate  rerum  in 
tempore  tum  generaliter  tum  specialiter. 

Prima  pars  habet  duas ,  quia  primo  agit  de  va- 
Divisio  arti'  rictate  et  mutabilitate  rprum  in  tempore  genonliter , 

Ctlll   1 

secundo  specialiter,  inducendo  et  probando,  ibi :  Tmi- 
pus  nascendi. 

Proponitur  et  probatur  genoraliter  varietas  et 
mutabilitas  rerum  in  tempore. 

(Vers.  !.)•  Proponit  igitur  generaliter  dicens: 
Exposiiio  Omnia  tempus  habent,  id  est  temporis  varietatem, 
quia  ad  Romanos  octavo  ^ :  «  Vanitati  subiecta  est  crea- 
tura  non  volens  ».  Et  suis  spatiis  transeunt  uni- 
versa  sub  sole,  quantum  ad  praefixi  temporis  de- 
terminationem ;  Sapientiae  undecimo :  «  Omnia  in  nu- 
mero ,  pondere  et  mensura  disposuisti » ;  primae  ad 
Corinthios  septimo :  «  Praeterit  figura  huius  mundi » ; 
et  maxime  hoc  temporis  spatio  sibi  praefixo ;  lob  de- 
cimo  quarlo:  «  Constituisti  terminos  eius,  qui  prae- 
teriri  non  poterunt » . 


QUAESTIONES. 


I.  Hic  est  quaestio  de  hoc  quod  dicit:  Ontnia 
tempus  habeni» 

1.  Instantia  est:  quoniam  «  substantiae  spiritua-  Pr^partei- 
les,  ut  dicit  Hieronymus  ^,  nec  loco  nec  tempore  con- 
tinentur  » . 

2.  Item,  omne,  quod  est  in  tempore  et  habet 
tempus,  est  corporale*;  sed  substantiae  spirituales 
sunt  incorporales :  ergo  non  sunt  in  tempore  nec  ha- 
bent  tempus. 

Quod  autem  sint  in  tempore,  videtur:  1.  Quia  rropartea. 
dicit  Augustinus  ad  Dardanum  ^ :  «  Substantia  spi- 
ritualis  increata  non  movetur  per  tempus  nec  per 
locum ;  substantia  spirituaUs  creata  movetur  per  tem- 
pus,  sed  non  per  locum;  corporalis  creata  per  tem- 
pus  et  locum  » . 

2.  Item,  quod  est  in  loco  est  in  tempore;  sed 
<f  solus  Deus  est  incircumscriptibilis  » ,  ut  dicit  Da- 
mascenus  ^ ,  ergo  solus  est  jnlemporalis :  ergo  omnia 
alia  tempus  habent. 

Respondeo:  dicendum  ad  hoc,  quod  ista  distri-  ^^^v-  ^- 
butio  est  accommoda,  sicut,  quando  dicitur:  cae- 
lum  tegit  omnia,  intelligitur  de  his  quae  sunt  sub 
caelo  ^ ;  et  ideo  non  est  ferenda  instantia  m  substan- 
tia  spirituali  —  Si  autem  velimus  distributionem  *^®*P'  ^- 
extendere,  dicemus,  quod  tempmdicitur  tripliciter:  T"piwtem. 

communiter  et  proprie  et  magis  proprie.  Commu- 
niter,  secundum  quod  dicit  mensuram  exitus  de 
non-esse  ad  esse;  et  hoc  modo  est  in  omnibus,  quia 
omnia  initium  habuerunt.  Et  hoc  videtur  littera  in- 
nuere,  quia  ipse  dicit,  quod  omnia  tempus  habent, 
sed  non,  quod  omnia  transeant  nisi  sub  sok.  — 
AUo  modo  proprie,  prout  importat  variationem  sive 
in  substantia,  sive  in  affectione;  et  sic  adhuc  sub- 
stantia  spirituahs  habet  tempus  quantum  ad  muta- 
tionem  affectuum.  —  Tertio  modo  magis  proprie, 
prout  est  mensura  excellens;  et  sic  est  corruptibi- 
Uum,  et  non  omnium. 


*  Clr.  supra  explicaUonem  c.  1,3.  —  Secundum  membrum 
incipit  3,9:  Quid  habet  amplius;  tertium,  3,  4-4. 

*  Vers.  20.  —  Subinde  allegantur  Sap.  i  1 ,  21  j  I.  Cor.  7,  3 1 . 
et  lob  14,  S. 

^  Comment.  in  Epist.  ad  Tit.  1,  3.:  Quantas  prius  aeter- 
nitates...  fuisse  arbitrandum  est,  in  quibus  Angeli...  servierint 
Deo  et  absque  temporum  vicibus  atque  mensuris,  Deo  iubente, 
subsliterintt  (clr.  H.  Sent.  lil.  Magistri)  d.  11.  c.  3.).  Comraent. 
in  Eccle.  3,  1:  Ceterae  substanUae  spirituales  nec  caelo  nec 
tempore  continentur. 

*  Cfr.  Aristot.,  IV.  Phys.  text.  \\L  seqq.  (c.  42,). 

*  Ita  codd,,  in  hac  tamen  epist.  (187.  alias  57.)  agitur  so- 
lum  de  omnipraesentia  Dei;  melius  allegaretur  Dialog.   65  Qq. 


Orosii  (inter  Opera  August.)  q.  40:  Movet  se  ipsum  sine  tem- 
pore  et  loco;  movet  creatum  spiritum  sine  loco  temporaliter, 
movet  creaturam  corpoream  temporaliter  et  localiter.  Praecedit 
igitur  substantia,  quae  temporaliter  tantum  movetur,  illam  quae 
temporaliter  et  localiter  movetur.  Praecedit  ilaque  substantia, 
quae  nec  temporaliter  nec  localiter  movetur,  illam  quae  tan- 
tum  temporaliter  movetur.  Cfr.  VHI.  de  Gen.  ad  lit.  c.  20.  n.  39. 

«  Libr.  1.  de  Fide  orthod.  c.  43. 

^  Petr.  Hispan.,  Summul.  tr.  de  Dislribution.>  ait:  Item  so- 
let  poni  distributio  accommoda,  ut:  caelum  tegit  omnia  prae- 
ter  se  ipsum ,  et  Deus  ci*eavit  omnia  alia  a  se.  —  Vat.  Uic  ad- 
dit:  sic  qmndo  dicUur:  Omnia  tempus  habent,  intelligitttr  de 
iis,  quae  sunt  sub  sole  et  mensurantur  tempm^e. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  111. 


29 


Quod  ergo  quaerilur ,  utrum  substantiae  spiri- 
tuales  habeant  tempus;  solvendum,  quod  primo  modo 
habeant  quantum  ad  substantiam ;  secundo  modo, 
quantum  ad  aliquas  affectiones;  tertio  modo  non  ha- 
bent^  —  Et  per  hoc  solvuntur  contrarietates  utrius- 
que  partis. 

IL  Quaeritur  de  secunda  parte  propositionis :  Et 
suis  spatiis  transeunt  universa  sub  sole^  utrum 
transeant  elementa.  —  Quod  sic,  videtur. 

L  Apocalypsis  vigesimo  primo^:  Vidi  eaelum 
Propartei.  novuM  et  tervam  novam:  ergo  vetus  transierat 

2.  Item ,  primae  loannis  secundo  ^ :  Transit 
mundus  et  coneupiscentia  eius;  et  Matthaei  vige- 
simo  quarto*:  Ca^lum  et  terra  transibunt, 

Contba:  Suntdeconstitutioneuniversi:  ergo  cum 
conira.  uuiversum  maneat ,  manifestum  est ,  quod  etiam  ele- 
menta. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  aliquid  transire  suo 
Resp.  cum  spatio  cst  tripliciter :  vel  quantum  ad  corruptionem 
'  secundum  totam  substantiam^  sicut  corrumpuntur 
animalia  bruta;  vel  quoad  corruptionem  sui  secun- 
dum  partem ,  sicut  elementa  generantur  et  corrum- 
puntur  in  suis  terminis,  in  quibus  se  tangunt  ^ ;  vel 
transire,  hoc  est  a  statu  corruptibilitatis  ad  statum 
aliuLi  transmutari,  et  hoc  modo  mundus  iste  sensi- 
bilis  innovabitur.  —  Quod  ergo  dicitur  hic,  quod 
suis  spatiis  transeunt,  altero  istorum  trium  modo- 
rum  intelligitur. 

2.  Quod  rursus  obiicitur:  Transit  mundus  et 
concupiscentia  eius,  determinatio  solvit ,  scilicet  mun- 
dus,  prout  est  occasio  voluptatis. 

1.  Quod  dicitur:  Vidi  cadumnovum;  Glossa^: 
«  id  est  innovatum  » . 

2.  Quod  dicitur  in  Matthaeo :  Caelum  et  terra 
transibunt;  Glossa  exponit:  transibunt,  a  forma  mu- 
tabili  ad  immutabilem. 

Idem  probatur  in  speciali  quoad  ortum  occasumquet 
quoad  statum,  usum  et  conversationis  modum. 

Tempus  nOjScendL  Supra  proposuit  propositio- 
Divisio.  nem  generalem,  hic  probat  eam  inducendo  in  spe- 
ciah ,  ostendens  in  rebus  diversas  temporum  varieta- 
tes.  Et  haec  pars  habet  quatuor  partes.  Primo  tan- 
gitur  varietas  temporum,  quae  respicit  ortum  et 
occasum.  Secundo,  quae  respicit  statum,  ibi :  Tfem- 
pu^  fiendi  et  tempus  ridendi.  Tertio ,  iUa  quae  re- 


spicit  usuMy  ibi:  Tempus  amplexandL  Quarto,  illa 
quae  respicit  debitae  conversatiwiis  modum,  ibi: 
Tempus  tacendi. 

« 

De  varietate  tempoxiun  qnoad  ortnm  et  ocoasiun 

qnadraplioiter« 

Primo  igitur  introducitur  illa  varietas,  quae  re-  nivisio. 
spicit  07^tum  rerum  et  occasum  sub  quadruplici  dif- 
ferentia:  primo  viventium,  secundo  vegetabilium, 
tertio  sensibilium,  quarto  artificialium. 

(Vers.  2.).  Quantum  ad  ortum  et  occasum  vi-  Expositio 
ventium  dicit  ibi  esse  varietatem ,  cum  dicit :  Tm-  ne  vivenu. 
pus  nascendi  et  tempus  moriendi,  et  hoc  in  omnibus 
viventibuSj  quia  de  nativitate  venitur  ad  raortem; 
lob  decimo  quarto  ^:  «  Homo,  natus  de  muliere,  brevi 
vivens  tempore ,  repletur  multis  miseriis » ;  Ecclesia- 
stici  quadragesimo :  «  Occupatio  magna  creata  est 
omnibus  hominibus,  et  iugum  grave  super  fllios  Adam 
a  die  exitus  de  ventre  matris  eorum  usque  in  diem  ^ 

sepulturae  in  matrem  omnium  » .  Et  ideo  Sapientiae 
quinto :  «  Nos  nati  continuo  desinimus  esse  » ;  Eccle- 
siastici  decimo  quarto:  «  Aliagenerantur,  et  aliade- 
iiciuntur ;  sic  generatio  carnis  et  sanguinis ,  alia  fini- 
tur,  et  aJia  nascitur». 

Quantum  ad  ortum  vegetabilium  dicit:  Tempus  \^f^^' 
plantandi;  quantum  ad  occasum,  tempus  evellendi 
quod  plantatum  est;  Genesis  secundo  ^ :  «  Plantaverat 
Dominus  Deus  paradisum  voluptatis  a  principio » ; 
sed  tempus  evellendi,  infructuosa;  unde  Lucae  de- 
cimo  tertio:  «Ecce,  tres  anni  sunt,  ex  quo  venio 
quaerens  fructum  in  hac  ficu,  et  non  invenio:  suc- 
cide  ergo  illani». 

(Vers.  3.).  Quantum  ad  ortum  et  occasum  sen-  u«  *ensibi- 
sibilium  subdit :  Tempv^s  occidendi,  et  praemittitur : 
tempus  occidendi,  et  sequitur:  tempus  sanandi, 
propter  statum  naturae  corruptae,  quae  magis  rno- 
levit,  ut  sanitas  non  habeat  locum.  De  hac  variatione 
Deuteronomii  trigesimo  secundo^:  «  Ego  occidam,  et 
ego  vivere  faciam  » ;  et  rursus,  secundi  Regum  octavo : 
«Mensus  est  duos  funiculos,  unum  ad  occidendum  et 
unum  ad  vivificandum  » . 

Quantum  ad  ortum  et  occasum  artificialium  oearuficia- 

•  ,  libus. 

subdit  quarto:  Tempus  destru^ndt,  ecce  occasus; 
et  tempus  aedificandi,  ecce  reforraatio  destructi.  De- 
struenda  sunt  ruinosa;  Lucae  decimo  nooo  ^^ :  «Non 
reUnquetur  in  te  lapis  super  lapidem  » .  Tempus  ae- 


*  Cfr.  II.  Sent.  d.  2.  p.  l.  a.  1.  et  2. 

*  Vers.  1. 

*  Vers.  35. 

6 


»  Vers.  17. 


Cfr.  Aristot.,  IIL  de  Caelo,  text.  52.  seqq.  (c.  6.  seqq.) 
et  11.  de  Generat  et  corrupt.  text.  7.  seqq.  (c.  2.  seqq.). 

*  Merlinearis  apud  Lyranum:  Id  est  aerem  innovatutt). 
Gfr.  Beda  in  hunc  locum.  —  Glossa  seq.  a  Strabo  sic  exhibe- 
tur:  Caelum  et  terra  innovabuntur,  deposita  priori  forma,  per- 
manente  autem  substantia ;  unde  dicitur  [Eccle.  t ,  4,] :  Terra 
in  aetemum  stabit.  Cfr.  Ilieron.,  in  Matth.  24,  35,  et  Beda  tum 
in  loc.  cit.  tum  in  Marc.  13,  31. 


'  Vers.  '1.  —  Sequuntur  Eccli.  40,  1;  Sap.  5,  13:  Nos... 
desivimus  esse;  Eccli.  14,  19. 

®  Vers.  8.  —  Sequitur  Luc.  13,  7,  ubi  Vulgata  ficulnea 
pro  ficu. 

»  Vers.  39.  —  Deinde  H.  Reg.  8,  2.  — Aristot.,  U.  Ethic. 
c.  3:  Adde,  quod  ab  infantia  ipsa  voluptas  in  omnibus  nobis 
inolevit,  ut  difficile  sit  afTectum  eiusmodi  vitae  nostrae  pene  in- 
corporatum  atque  imbibitum  extergere. 

**  Vers.  44 :  Non  relinquent  in  te  lapidem  super  lapidem. 
Ibid.  12,  18.  est  seq.  locus,  ubi  Vuigata  omlttit  rursus;  ter- 
tius  Aggaei  l^  8:  Portate  ligna  et  etc. 


30 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  III. 


dificandi,  cum  adest  rerum  copia ;  Lucae  duodecimo: 
«  Destruam  horrea  mea,  et  rursus  faciam  madora  ». 
Aggaei  primo  :  «  Portate  lignum ,  aedificate  domum ; 
et  acceptabilis  erit  mihi » .  Et  sic  non  est  siatus  in 
rerum  egressu. 

De  varietaie  temporain  quoftd  statnm,  seoimdtua 
triplioem  diJTerentiam» 

Tempus  flendi  etc.  Posita  varietate  temporum, 
DiYisio.  quae  respicit  ortum  rerum  et  occasum ,  ponitur  hic 
varietas  temporum,  quae  respicit  statum,  utpote 
prosperitatis  et  adversltatis.  Et  hoc  attenditur  se- 
cundum  triplicem  differentiam,  sciUcet  prosperita- 
tis,  iucuhditatis  et  securitatis,  et  suorum  opposi- 
torum.  > 

(Vers.  4.).  Quantum  igitur  ad  tempus  prosperi- 

Eipositioiit-  tatis,  in  qua  ridendum,  et  adversitatis ,  in  qua  plo- 
Deprimo.  randum,  dicit:  Tempus  flendi ,  in  adversitate;  primi 
Machabaeorum  primo  ^ :  «  Omnis  maritus  sumsit  la- 
mentum,  et  quae  sedebant  in  toro  maritali  luge- 
bant » ;  et  Threnorum  primo  :  «  Plorans  ploravit  in 
nocte,  et  lacrymae  eius  in  maxillis  eius  ».  Et  tempus 
ridendi,  in  prospeintate ;  Esther  octavo:  «ludaeis 
nova  lux  oriri  videbatur  et  gaudium  atque  tripu- 
dium  » .  Et  praemittit  fletum  risui ,  vel  quia  praece- 
dit  secundum  naturam  lapsam;  Sapientiae  septimo: 
«Primam  vocem  similem  omnibus  emisi  plorans  »; 
vet  quia  primo  dolendum ,  quia  Lucae  sexto :  «Beati, 
qui  nunc  fletis,  quia  ridebitis»;  econtra  de  malis; 
Proverbiorum  decimo  quarto :  «  Risus  dolore  misce- 
bitur  » . 

Quantum  ad  iucunditatis  statum  et  suum  op- 

De  secando.  positum  dicit :  Tempus  plangendi  ei  tempus  sal- 
tandi.  Differt  planctus  et  fletus,  risus  et  saUus, 
quia  fletus  est  in  lacrymis ,  planctus  in  voce ,  risus 
in  signo,  saltus  in  corporis  elevatione.  De  planotu 
Genesis  ultimo  ^ :  «  Planctus  magnus  est  iste  Aegy- 
ptiis  » ,  in  loco  isto ,  hoc  est  ad  exsequias ;  sed  sal- 
tus  ad  solemnitates  praeclaras;  Marci  sexto  dicitur, 
quod  in  die  natalis  Herodis  intravit  filia  Herodiadis, 
ut  saltaret. 

(Vers.  5.).  Quantum  ad  tempus  securitatis  et  sui 
De  leriio.  oppositi  dicit :  Tempus  spargendi  lapides ,  scilicel 
quando  est  securitas ;  Michaeae  quarto  ^ :  «  Non  sumet 
vir  contra  virum  gladium  ».  Tempus  coUigendi,  ad 
exstructionem  munitionum ,  scilicet  quando  de  hosli- 
bus  est  timiditas;  secundi  Paralipomenon  trigesimo 


secundo :  «  Aedificavit  omnera  murum ,  qui  ftierat 
dissipatus ,  et  exstruxit  turres » . 

Be  rarietftte  tempornm  ^uodL  nsnm,  seeimdum 
qnadnipUeem  differenti&m* 

Tempu^  amplexandi  etc*  Posita  est  varietas  tem-  i>«vi»io. 
porum ,  quae  respicit  ortum  et  occasum  rerum  et 
etiam  statum;  ponitur  hic  tertia,  quae  respicit  usum, 
et  hoc  sub  quadrupUci  differentia ,  sciUcet  quantum 
ad  usum  uxorum,  possessionum ,  thesaurorum  et 
vestimentorum. 

(Vers.  5.).  Quantum  igitur  ad  usum  wxort*m,Expo^^tioiit> 
qui  consistit  in  copula  carnali  ad  generationem  prolis ,  ue  primi. 
dicit :  Tempus  amplexandi  et  tempus  kmge  fieri  ab 
amplexihus ;  primae  ad  Corinthios  septimo  * :  «  Re- 
liquum  est ,  ut  qui  habent  uxores  sint  tanquam  non 
habentes  »;  et  iterum :  «  Nolite  fraudare  invicem  , 
nisi  forte  ex  consensu  ad  tempus,  ut  vacetis  ora- 
tioni,  et  iterum  revertimini  in  id  ipsum  ». 

(Vers.  6.).  Quantum  ad  usum  possessionum  di-  oe  secuodo. 
cit :  Tempus  acquirendi  et  tempus  perdendi.  Acqui- 
rimus  per  industriam,  sed  perdimus  per  pigritiam; 
Proverbiorum  decimo  *  quarto  ^ :  «  Sapiens  mulier  ae- 
dificat  domum  suam,  insipiens  exstructam  quoque  ma- 
nibus  destruet  » .  —  Vel  acquirendi  in  vita ,  perdendi  Aiiter, 
in  morte;  lob  vigesimo :  «  Divitias,  quas  congregavit, 
evomet »  etc.  —  Vel  acquirendi ,  cum  Deo  coniun-  Ait^er. 
gimur ;  perdendi ,  cum  separamur ;  Psalmus :  «  Be- 
nedixit  eis,  et  multipUcati  sunt  »;  et  post :  «  Et  pauci 
facti  sunt», 

Quantilm  ad  usum  thesaurorum  subdit :  Tem-  ^e  tenio. 
pus  custodiendi,  quando  est  abundantia ;  et  tempus 
abiiciendi,  quando  est  pauperum  indigentia.  Exem- 
plum  de  loseph,  Genesis  quadragesimo  primo^,  qui 
custodivit  in  fertilitate  et  dispersit  in  egestate.  Ad 
hoc  enim  custodiendae  sunt  divitiae ,  ut  dispergantur , 
unde  in  Psalmo :  «  Dispersit ,  dedit  pauperibus  » . 

(Vers.  7.).  Quantum  ad  usum  vestimentorum  »« q«ario. 
subdit :  Tempus  seindendi,  cum  devastantur ;  et 
tempus  consuendi,  quia  vestimenta  nostra  quotidie 
devastantur  et  non  renovantur ,  nisi  forte  divino  mi- 
raculo ,  sicut  Deuteronomii  octavo  "^ :  «  Vestimentum 
tuum ,  quo  operiebaris ,  nequaquam  est  vetustate  con- 
sumtum»;  sed  nostra  cito  consumuntur;  ideo  pa- 
rum  est  curandum ;  primae  ad  Timotheum  sexto : 
«  Habentes  alimenta  et  quibus  tegamur ,  his  contenti 
simus  » . 


*  Vers.  28.  —  Sequuntur  Thren.  1,  2;  Esth.  8,  16:  lu- 
daeis  autem  nova  lux  oriri  visa  est,  gaudium,  honor  et  tripu- 
dium;  Sap.  7,  3;  Luc.  6,  21.  et  Prov.  U,  13. 

*  Vers.  11.  Ibid.  v.  10:  Celebrantes  exsequias  planctu  ma- 
gno  atque  vehementi  impleverunt  septem  dies.  —  Subinde  re- 
spicitur  Marc.  6,  21.  seq,  de  Herodiade. 

*  Vers.  3:  Non  sumet  gens  adversus  gentem  gladium.  — 
Sequitur  11.  Paral.  32,  5:  Aedificavit  quoque,  agens  industrie, 
omnem  etc. 


*  Vers.  29.  et  5. 

*  Vers.  1 .  Pro  smm  B  G  D  F  sihL  —  Sequuntur  lob  20 , 1 5 , 
ubi  Vulgala  devoravit  pro  congregavit  (Septuaginta :  Divitiae 
inique  congregatae  evomentur);  Ps.  106,  38.  et39.  —  Ultimum 
membrum :  Vel  acquirendi,  cum  Deo^,  facti  sunt  supplevimus 
ex  codd. 

*  Vers.  47-49.  et  53.  seqq.  —  Sequitur  Ps.  111,  9. 

'  Vers.  4:  Vestimentum,,.  nequaquam  vetuslate  defecit. 
Deinde  I.  Tim.  6,8. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IIL 


31 


Be  yarieiate  tempoium  ^uoad  oonTersandi  modum,  seoundnm 
triplioem  aetunm  altemationem. 

Teinpus  facendi  etc.  Hic  ponitur  quarta  varie- 
Divisio,  tas  teniporis ,  quae  respicit  debitum  cmversandi  mo- 
dum,  quae  attenditur  secundum  triplicem  actuum 
alternationeni ,  scilicet  quantum  ad  actum  rationa- 
bilis  virtutis ,  qui  est  loqui ;  concupiscibilis ,  qui  est 
amare;  irascibilis,  cuius  est  bellareS  et  quantum 
ad  sua  opposita. 

(Vers.  7.).  Quantum  igitur  ad  alternationem  /o- 
Expositio  cutionis  dicit :  Tempus  tacendi  et  tempus  loquendi, 
De  primo.'  quia  non  semper  loquendum  nec  semper  tacendum ; 
Ecclesiastici  vigesimo  * :  «  Homo  sapiens  lacebit  usque 
ad  tempus ;  lascivus  autem  et  imprudens  non  serva- 
bunt  tempus  » .  Sapiens  enim  tacet  et  suo  tempore 
ioquitur ;  unde  Proverbiorum  vigesimo  quinto :  «  Mala 
aurea  in  lectis  argenteis,  qui  loquitur  verbum  in 
tempore  suo  » .  Et  praemittit  taciturnitatem  locutioni , 
quia  deliberate  est  loquendum ;  Proverbiorum  de- 
cimo  tertio :  «  Qui  custodit  os  suum  custodit  animam 
suam;  qui  autem  inconsideratus  est  ad  loquendum 
sentiet  mala  » . 

(Vers.  8.).  Quantum  ad  alternationem  actus  cm- 
Desecundo.  cupiivibHis  dicit :  Tempus  dilectimis,  cum  res  habet 
bonitatem;  et  tempus  odii,  quando  convertitur  ad 
malignitatem  ;  Psalmus  ^ :  «  Iniquitatem  odio  habui 
et  abominatus  sum  » ;  et  ad  Romanos  duodecimo : 
«  Odientes  malum ,  adhaerentes  bono ,  dilectione  fra- 
ternitatis  invicem  diligentes». 

Quantum  ad  alternationem  actus  irascibilis  di- 
Deiertio.  cit:  Tempus  6<?/fe*,  contra  adversarios  infestantes;  se- 
cundi  Regum  undecimo  * :  «  Factum  est  autem ,  ver- 
tente  anno,  eo  tempore,  quo  solent  reges  ad  bella 
procedere,  misit  David  loab»  etc.  Et  tempv^  pacis, 
quando  cessant  insurgentes;  primi  Machabaeorum  de- 
cimo  quarto:  «  Siluit  terra  luda  diebus  Simonis  »  etc; 
et  Michaeae  quarto :  «  Non  levabit  gens  contra  gen- 
tem  gladium ,  et  non  discent  ultra  belligerare  » . 

Spiritualiter  haec  quadruplex  variatio  refertur 
spiriipaiis  ad  Quatuor  status  hominum  existentium  in  Ecclesia : 

quoad     4        .  ^  . 

siatus.      pnma  quoad  renatos;  secunda  quoad  poenttentes; 


tertia  quoad  iustos;  quarta  quoad  pradatos,  — 
Primo  igitur  in  baptizatis  est  tempus  nascendi  et  Qnoad  re- 
moriendi,  qui  nascuntur  Deo;  loanois  tertio^:  «Nisi 
quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto  »  etc. , 
sicut  moriuntur  mundo;  ad  Romanos  sexto :  «Conse- 
pulti  sumus  cum  iilo  per  baptismum  in  mortem». 
—  Secundo  est  tempus  plantandi  et  tempus  evel- 
lendi,  quia  plantantur  in  eis  virtutes;  Psalmus^: 
«  Filii  tui  sicut  novellae  olivarura  » ;  sed  eveiluntur 
vitia;  Sapientiae  quarto:  «  Adulterinae  plantationes  non 
dabunt  radices  altas  » ,  quia ,  Matthaei  decimo  quinto , 
«  omnis  plantatio,  quam  non  plantavit  Pater  meus 
caelestis ,  eradicabitur  » .  —  Tertio  est  in  baptizatis 
tempus  occidendi  motum  concupiscentiae ;  ad  Colos- 
senses  tertio^:  «Mortificate  membra  vestra,  quae  sunt 
super  terram  »  ;  et  est  tempus  sanandi  virtutem  na- 
turae;  leremiae  trigesimo:  «  Obducam  cicatricem  tuam 
et  a  vulneribus  tuis  sanabo  te  » .  —  Quarto  est  tem- 
pus  (lestruendi  et  aedifieandi  in  baptizatis,  quia 
destruitur  habitatio  diaboli,  et  fit  habitatio  Christi; 
primae  Petri  secundo®:  «Ad  quem  accedentes  lapi- 
dem  vivum,  et  ipsi  superaedificamini  in  domus  spiri- 
tuales»;  leremiae  primo :  «Constitui  te  super  gen- 
tes  et  regna,  ut  evellas  et  destruas  et  disperdas  et 
aedifices  et  plantes». 

Secunda  varietas  temporum  spectat  ad  poeni-  Quoad  poe- 
tentes  quantum  ad  tria:  scilicet  coniritionem ,  cm- 
fessionem  et  satisfactionem.  Tempus  flendi  et  tem- 
pus  ridendi,  in  contritione ,  in  qua  gaudium  et 
dolor;  Proverbiorum  decimo  quarto^:  «  Cor,  quod 
novit  amaritudinem  animae  suae,  in  gaudio  eius  non 
miscebitur  extraneus  ».  —  Tempus  plangendi  et 
tmnpus  saltandi,  in  cmfessione,  in  quo  debet  confi- 
teri  cum  planctu;  lob  decimo:  «Dimitte  me,  ut  plan- 
gam  paululum  dolorem  meum  » .  Debet  confiteri  nude 
et  aperte;  secundi  Regum  sexto:  «  David  saltabat  ac- 
cinctus  coram  arca  » .  —  Est  tempus  spargendi  la- 
pides  et  tempus  colligendi,  in  satisfactione.  Lapides 
offensionis  sunt  occasiones  peccati;  Ecclesiastici  vige- 
simo  primo  ^^ :  «  Via  impiorum  complanata  est  lapi- 
dibus,  et  in  fine  iUorum  inferi  el  tenebrae  et  poe- 
nae  » .  Hi  coUiguntur  in  consideratione  et  sparguntur 


*  Cfr.  tom.  JII.  pag.  579,  nota  8.  et  9. 

«  Vers.  7.  —  Sequitur  Prov.  25,  -li.  et  13,  3. 
«  Psalm.  M8,  163.  —  Sequitur  Rom.  12,  9.  et  40. 

*  Vers.  1.  —  Sequuntur  I.  Mach.  li,  4:  Et  siluit  omnis 
terra  luda  omnibus  etc;  Mich.  4,  3:  Non  sumet  gens  adversus 
gentem  etc.  Cfr.  IsaL  2,4:  Non  levabit  gens  contra  gentem 
gladium,  nec  exercebuntur  ultra  ad  proellum. 

*  Vers.  5.  —  Deinde  Rom.  6,  4.  —  Superius  post  mch 
riendi  E  addit  et  moriuntur  mundo  vel  peccato;  inferius  post 
mortem  subiungit  ems,  Et  post  [v.  6.] :  Hoc  scientes,  quia  ve- 
tus  komo  noster  [simul\  crncifixus  etc.  Etiam  BCD  addunt: 
Et  post:  Extra  (?)  etc. 

*  Psalm.  127,  3.  Addit  hic  E:  Qu&rtim  filii  sicut  novellae 
plantationes  [Ps.  143,  12.],  —  Sequitur  Sap.  4,  3:  Spuria  vi- 
tulamina  non  dabunt  radices  altas.  August.,  H.  de  Doctr.  chri- 
stian.  c.  12.  n.  18.  ait:  Hinc  est  etiam  illud,  quoniam  \i.6(sy(p<; 
Graece  vitulns  dicitur,  ji.oatygu|j.aTa  quidam  non   intellexerunt 


esse  plantationes,  et  vitulamina  interpretati  sunt;  qui  error  tam 
multos  codices  praeoccupavit ,  ut  vix  inveniatur  aliter  scriptum; 
et  tamen  sententia  manifestissima  est ,  quia  clarescit  consequen- 
tibus  verbis;  namque  adulterinae  plantaiiones  non  dabuntra- 
dices  altas  convenientius  dicitur  quam  vitulamina,  quae  pedi- 
bus  in  terra  gradiuntur  et  non  haerent  radicibus.  Hanc  trans- 
lationem  in  eo  loco  etiam  cetera  contexta .  custodiunt.  —  Seq. 
locus  est  Matth.  45,  13. 

'  Vers.  5.  —  Sequitur  ler.  30,  17,  ubi  Vulgata  tibi  pro 
tuam» 

®  Vers.  L  et  5 :  Ad  quem  accedentes  lapidem  vivum...  et 
ipsi  tanquam  lapides  vivi  superaedificamini ,  domus  spiritualis. 
—  Sequitur  ler.  1,  10,  ubi  Vulgata  adiicit  pauca. 

»  Vers.  10.  —  Sequuntur  lob  10,  20;  II.  Reg.  6, 14,ubi 
in  Vulgala  plura  interseruntur. 

***  Eccli.  21,  11 :  Via  peccanUum  complanata  etc. —  Sequi- 
tur  Ps.  90,  12. 


32 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IIL 


in  cauta  evitatione  et  carnis  maceratione.  Ab  his  oc- 
casionibus  paiici  liberantur,  nisi  qui  a  Domino  custo- 
diuntur;  Psalmus:  « In  manibus  portabunt  te,  rie 
forte  ofifendas  ad  lapidem  pedem  tuum  » . 

Tertia  varietas  respicit  iustos  quantum  ad  du- 
Qaoad  ju-  plicem  statum ,  scilicet  activorum  et  contemplativo- 
primo  de  rimi.  Quantum  ad  contemplativos :  Tempus  ample- 
tivis,  xanch  et  tempus  longe  fleri  ab  amplexibus,  quia 
modo  actioni,  modo  debent  intendere  contempiationi. 
De  quo  araplexu  Proverbiorum  quarto  ^ :  «  Glorifica- 
beris  ab  illa ,  cum  illam  fueris  amplexatus  » .  Longe 
debent  fieri  ab  amplexibus  carnis,  de  quibus  Pro- 
verbiorum  septimo :  «  Veni ,  inebriemur  cupitis  am- 
secundo^  de  plexibus  » .  —  Quautum  ad  activos ,  qui  debent  exer- 
ceri  in  operibus  pietatis ,  subiungit :  Tempus  acqui- 
reiidi  et  tempus  perdendi,  hoc  est  acquisil^  distri- 
buendi  per  eleemosynam;  Ecclesiastici  vigesimo  nono: 
« Perde  pecuniam  propter  fratrem  et  amicum ,  et 
rion .  abscondas  illam  sub  lapide  » .  —  Hoc  dictum  est 
perfectae  iustitiae;  sed  supererogationis  est  dare  to- 
tum,  et  quantum  ad  hoc  dicitur:  Tempus  custo- 
diendi  et  tempus  abiiciendi,  quasi  totum  dimittendi ; 
Matthaei  decimo  nono  ^:  «  Si  vis  perfectus  esse,  vade, 
vende  quae  habes  et  da  pauperibus  ».  —  Rursus, 
quantum  ad  activos:  Tempus  scindendi  et  tempus 
consuendi,  et  hoc  quantum  ad  vestitum;  lob  trige- 
simo  primo:  «  Si  absque  operimento  dimisi  paupe- 
rem ,  et  si  non  benedixerunt  mihi  latera  eius  » . 
Quarta  varietas  attenditur  quantum  ad  praeta- 
Quoadprae.  tos ,  primo  iu  doccudo,  cum  dicit:  Tempus  tacendi 
et  tempus  docendi,  quia  prius  discere  et  postea  do- 
cere ;  Ecclesiastici  decimo  octavo  ^ :  «  Antequam  lo- 
quaris,  disce»;  Ecciesiastici  trigesimo  secundo:  «Audi 
tacens  ».  —  Tempus  dilectimis  et  tempus  odii,  in 
correptione  malorum,  quae  consistit  in  odiendo  vi- 
timn  et  in  diligendo  naturam;  secundae  ad  Thes- 
salonicenses  ultimo:  «  Nolite  quasi  inimicum  aesti- 
mare  illum,  sed  corripe  ut  fratrem»;  et  Psalmus: 
«  Perfecto  odio  oderam  iilos  » .  —  Tempus  belli  et 
tempus  pacis:  belli,  ad  incorrigibiles,  qui  sunt  fe- 
riendi  gladio  excommunicationis ;  Ecclesiastici  septi- 
mo :  «  Noli  quaerere  fieri  iudex ,  nisi  virtute  valeas 
irrumpere  iniquitates  » .  Pacis ,  ad  redeuntes ;  Lucae 
decimo:  «Si  fuerit  in  domo  illa  filius  pacis,  re- 
quiescet  super  illum  pax  vestra;  sin  autem,  ad  vos 
revertetur  » . 


QUAESTIO. 

Quaestio  est  de  numero  istorum  temporum.  Vi- 
detur  enim,  quod  insufficienter  posuerit  diversitates 
variationum  temporum ,  quia  multae  sunt ,  quae  ad  has 
non  reducuntur ,  sicut  tempus  comedendi  et  ieiunandi 
et  consimilia.  —  Si  dicas,  quod  gratia  exempli ;  tunc 
ergo  superflua,  quia  multo  pauciora  suffecissent. 

Respondeo  :  dicendum,  quod,  sicut  dicit  Augusti-  Resp. 
nus  *,  etsi  quaelibet  mutatio  in  universo  per  se  con- 
siderata  sit  imperfectionis ,  tamen  in  tota  universi- 
tate  resultat  carmen  perfectum.  Quia  ergo  Salomon 
sic  voluit  varietatem  narrare,  ut  imperfectum  in  sin- 
guUs  et  perfectum  in  toto  ostenderet;  ideo  in  tali 
numero,  qui  comprehendit  universitatem  et  perfe- 
ctionem.  Et  ideo  enumerat  viginti  octo  tempora  et  Kotandum. 
quatuordecim  variationes;  quia  viginti  octo  nume- 
rus  est  perfectus  et  comprehendit  septenarium,  qui 
est  universitas  temporis^.  Licet  autem  senarius  sit 
perfectus,  non  tamen  comprehendit  septenarium; 
ideo  tot  posuit,  non  pauciores,  ne  deflceret  univer- 
sitas;  non  plures,  quia  in  perfectione  standum  et 
universitate. 

Art.  2.  Reprehenditur  nostra  curiositas 

dupliciter. 

Quid  habet  amplius  homo  etc.  Ostendit  supra 
rerum  secundum  diversa  tempora  varietatem,  hic  se-  oivisio. 
cundo  ex  hoc  redarguit  humanam  curiositatem ;  et 
hoc  quidem  facit  hoc  ordine.  Prirao  insinuat  curio- 
sitatis  inutilitatem ;  secundo  vero  in  eius  detestatio- 
nem  commendat  praesentem  voluptatem. 

Insinuatur  curiositatis  inutilitas,  et  commendatur 

praesens  voluptas, 

(Vers.  9.  10.  H.).  Redarguit  nostram  cwno^/- Expositjo liu 
tatem  propter  inutilitatem ,  unde  dicit:  Quid  habet 
amplius  homo?  supple:  nisi  mutabilitatem  et  varie- 
tatem  et  per  hoc  afflictionem.  —  Et  manifestat,  quod 
habeat  afflictionem  :  Vidi  afjlictimem ,  quam  dedit 
Deus  pliis  hominum,  ut  distendantur  in  ea;  dedit, 
id  est,  dari  permisit,  iuxta  illud  ad  Romanos  primo  ^: 
«  Tradidit  illos  Deus  in  reprobum  sensum  » ;  filiis 
hominum,  id  est  peccatoribus;  supra  secundo:  «  Pec- 


*  Vers.  8;  deinde  ibid.  7,  i8,  ubi  a  Vulgata  pauca  ad- 
duntur;  denique  Eccli.  29,  13.  Post  amecMm  Vulgata  subiungit 
tuum.  —  Aliquanto  inferius  pro  ad  hoc  codd.  ad  hos,  id  est, 
qui  totum  dant. 

^  Vers.  2L  —  Subinde  allegatur  lob  31,  19.  et  20:  Si  de- 
spexi  pereuntem...  et  absque  operimento  pauperem ,  si  non  etc. 

*  Vers.  19.  —  Sequunlur  Eccli.  32,  9;  il.  Thess.  3,  1S: 
Et  nolite  quasi  inimicum  existiniare,  sed  corripite  ut  fratrem; 
Ps.  138,  22;  Eccli.  7,  6.  et  Luc.  10,  6:  Et  si  ibi  ftierit  fllius 
pacis  etc, 

*  Libr.  VI.  de  Musica ,  c.  1 1 .  n.  30 ;  de  Vera  Relig.  c.  22. 
n.  42.  seq.;  Epist.  138.  (alias  5.)  c.  1.  n.  5. 


^  August.,  Enarrat.  in  Ps.  118.  serm.  31.  n.  4:  Septies 
in  die,  quod  ait,  significat  semper.  Solet  esse  quippe  iste  nu- 
merus  universitatis  indicium;  propter  quod  sex  diebus  divinae 
operationis  septimus  adiectus  est  quietis;  et  per  septem  dies 
currentes  et  recurrentes  tempora  universa  volvuntur.  Cfr.  tom.  IV. 
pag.  853,  nota  6.  —  August.,  IV.  de  Gen.  ad  lit.  c.  2.  n.  5: 
Perfecti  [numeri]  vocantur,  eo  quod  suis  simul  ductis  talibus 
partibus  compleantur.  Nam  post  senarium  dmdetrigesimm  in- 
venitur,  qui  similiter  suis  talibus  partibus  [scil.  1,  2,  4,  7,  14] 
constat  etc.  Cfr.  I.  Sent.  d.  2.  q.  4.  scholion. 

*  Vers.  28.  —  Deinde  Eccle.  2 ,  26 ;  Eccli.  1 1 ,  1 0.  et 
39,  39.  seq. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IIL 


33 


catori  autem  dedit  Deus  alHictionem  et  curam  su- 
perfluam  » •  Ut  distendmtur ,  scilicet  variis  curis ; 
quocirca  Ecclesiastici  undecimo;  «Fili,  ne  in  mul- 
tis  siut  actus  tni » .  Et  explanat ,  quae  sit  illa  affli- 
ctio,  scilicet  considerationis ;  unde  dicit:  Cuncta  fe- 
dt  bona  in  tempore  suo ;  unde  Ecclesiastici  trigesimo 
nono:  «  Omnia  opera  Domini  bona,  et  hora  sua  omne 
opus  subministrabit.  Non  est  dicere ,  hoc  est  illo  ne- 
quius;  omnia  enim  in  tempore  suo  comprobabuntur  » . 
Et  licet  bona  fecerit ,  tamen  non  dedit  horum  cogni- 
tionem ,  sed  dedit  ingenium  ad  inquisitionem ;  unde 
dicit:  Et  mundum  tradidit  disputationi  eorum,  sci- 
licet  ad  inquirendum;  Ecclesiastici  decimo  septimo  * : 
«  Consilium  et  linguam  et  oculos  et  aures  et  cor  dedit 
illis  exec^itandi  » ,  non  ad  perveniendum;  unde  sub- 
M:  Ut  non  inveniat  homo  opus ,  quod  operatus  est 
Deus,  id  est,  ut  iion  veniat  ad  perfectam  cognitio- 
nem;  et  hoc  propter  dubitationem.  Ab  initio  usque 
in  finem,  scilicet  vitae  suae;  lob  trigesimo  sexto: 
«  Memento,  quod  ignores  opus  eius,  de  quo  cecine- 
runt  viri  »;  et  infra  octavo:  «Intellexi,  quod  ope- 
rum  Dei  nullam  possem  invenire  rationem  » . 

(Vers.  12.  13.).   Et  cognovi  etc.   Hic  secundo 

secando,  commendat  praesentem  voluptatem,  et  hoc  ad  ar- 

tur  prae-  gueudum  curiositatem ;  unde  dicit:  Et  cognovi,  quod 

ptas.        non  esset  meliu-s,  supple :  in  his  bonis  transitoriis , 

nisi  laetari  et  facere   bona   in  vita  sua,  scilicet 

Aiiter.  laetari,  in  corde,  facet^e  bona,  in  opere.  —  Vel:  lae- 

tari,  in  fruendo;  Sapientiae  secundo^:  «  Ubique  relin- 

quamus  signa  laetitiae  »  nostrae;  facere  bona,  in  de- 

lectabilia  praeparando ;  Lucae  duodecimo :  «  Anima 

mea,  habes  multa  bona,  posita  in  annos  plurimos; 

requiesce,  comede,   bibe,   epulare».  —  Et  suldit 

rationem;  unde  dicitr  Onmis  enim  homo,  qui  com- 

edit  et  bibit ,  videt  bonum  de  labore  suo ,  et  super- 

abundat  ibi,  ut  sit  sensus:  ille  qui  comedit  et  bibit, 

videt  bonum  de  labore  suo,  quia  statim  habet  remu- 

nerationem;  unde  dicit:  Et  hoc  donum  Dei  est;  infra 

quinto :  «  Omni  homini ,  cui  Deus  dedit  divilias  et  po- 

testatem  iUi  tribuit,  ut  comedat  ex  eis,  donum  Dei  est » . 

Glossa  ^  exponit  spiritualiter :  Et  eognovi,  quod 

Em&iiip  non  esset  melius,  id  est,  utilius,  nisi  laetari,  scilicel 

laetitia  mentis ;  Ecclesiastici  trigesimo :  «  lucunditas 

cordis  haec  est  vita  hominis  et  thesaurus  sine  defectione 

sanctitatis  »;  et  facere  bona  in  vita  sua,  scilicet  opera 

meritoria;  ad  Galatas  sexto:  «Itaque,  dum  tempus 

habemus',  operemur  bonum  ad  omnes  » .  —  Omnis 


enim  homo ,  qui  comedit  et  bibit ;  supple :  de  Scri- 
ptura,  comedit  difficilia  et  bibit  facilia;  Proverbio- 
rum  nono  dicit  Sapientia:  «Venite  et  comedite  pa- 
nem  meum  et  bibite  vinum ,  quod  miscui  vobis  » . 
Et  hoc  donum  Dei  est,  quia  Scripturarum  intellectus 
a  Deo  donatur ;  secundae  ad  Corinthios  tertio :  «  Non 
quod  sufficientes  simus  cogitare  aliquid  ex  nobis 
quasi  ex  nobis,  sed  sufHcientia  nostra  ex  Deo  est». 

Art.  3.  Ostenditur  divinorum  operum 

immutabilitas. 

Didici,  quod  omnia  opera  etc.  Ostendit  supra 
operum  rautabilitatem ,  et  ex  hoc  reprehendit  homi- 
num  curiositatem.  Hic  tertio  ostendit  divinorum  ope- 
rum  immutabilitatem,  quia  supra  ostenderat  va- 
riabilitatem. 

(Vers.  14.  18.).  Dicit  ergo:  Didici,  quod  omnia 
opera,  qua£  fecit  Deus,  perseverant  in  aeternum. 
Ecce  perpetuitas,  propter  quam  nostra  consideratio 
nihil  potest  inamutare ;  unde  dicit :  Non  possumus 
eis  quidquam  addere  vel  auferre,  quae  fecit  Deus, 
ut  timeatur,  et  ita  non  sunt  in  potestate  nostra;  Pro- 
verbiorum  trigesimo*:  «  Non  addas  quidquam  verbis 
eius ,  ne  arguaris  inveniarisque  mendax  » .  — ^  Et  hoc 
monstrat,  quia  etiam  nec  ipse  Deus  minuit  nec  ad- 
dit;  unde  dicit:  Quod  factum  est,  ipsum  permanet, 
Non  etiam  addit;  unde  infert:  Quae  futura  sunt 
iam  fuerunt,  quia  similia  praecesserunt ;  unde  et 
dicit :  Et  Deus  instaurat  quod  abiit ,  quia  «  nnius 
corruptio  est  alterius  generatio  » ;  supra  primo  ^ : 
«  Nihil  novum  sub  sole ,  nec  valet  quisquam  dicere : 
hoc  recens  est  »v  Genesis  secundo :  «  Requievit  Deus 
dieseptimo». 

QUAESTIO. 

Incidit  hic  quaestio,  cum  intendat  determinare 
mutabilitatis  vanitatem ,  ut  quid  determinat  hic  per- 
petuitatem  ? 

1 .  Videtur  extra  suum  propositum.  Q"^®^'-  *• 

2.  Item ,  de  ipsa  perpetuitate  quaeritur ,  quia  Q°*<^^*-  ^- 
dicit:  Opera,  quae  fecit  Deus,  perseverant  in  ae- 
ternum;  sed  nulla  corporalia  perseverant  in  aeter- 
num:  ergo  nulla   corporalia  fecit  Deus:  ergo   redit 

hoc  ad  haeresim  Manichaei,  qui  dixit,  corruptibilia 
non  esse  creata  a  bono  Deo. 


*  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  siint  lob  36,  24.  et  Eccle.  8, 17, 
iibrpro  possem  Vulgata  po$$U  homo. 

»  Vers.  9.  —  Sequuntur  Luc.  12,  19.  et  Eccle.  5,  18,  ubi 
Vulgata  plura  interserit,  —  Mox  pro  in  delectabilia  praepa- 
rando  Vat.  delectabilia  operando,  refraganiibus  codd. 

*  Cfr.  Glossa  Ofdinaria  (ex  Hieron.  in  hunc  loc.)  et  inlei'- 
linearis  apud  Lyranum.  Abbas  Rupert.  Tuitiens.  expohil  hunc 
locum,  sicut  Glossa,  praesertim  tnterlinearis :  Nihil  tamen  me- 
lius  esse  docet,  quam  laetari  in  vita  sua  et  exerceri  in  facien- 
dis  bonis...  Porro,  quia  caro  Domini  verus  est  cibus...  iuxla 
anagogen,  hoc  solum  habemus  in  hoc  saeculo  bonum,  si  ve- 

5.  Bonav.  —  Tom.  VL 


scamur  came  eius  et  cruore  polamur  non  solum  in  mysterio , 
sed  eUam  in  Scripturarum  lectione;  verus  enim  cibus  et  potus, 
qui  ex  verbo  Dei  sumitur,  scientia  Scripturarum  est.  —  Infe- 
rius  aUegantur  Eccli.  30 ,  23 ;  Gal.  6 ,  10;  Prov.  9,5.  et  II. 
Cor.  3,  S. 

*  Vers.  6 :  Ne  addas  quidquam  verbis  illius  et  arguaris  etc. 

®  Vers.  40.  —  Sequitur  Gen.  2,2.  (Vat.  hic  addit  id  est,  ce$- 
savit,  secmdum  Bermrdum,  facere  novam  creaturam).  Prae- 
cedens  sententia:  unius  corrupUo  etc,  est  Aristot.,  I.  de  Ge- 
nerat.  et  corrupt.  text.  17.  (c.  3.)  et  11.  Melaph.  text.  7.  (I.  bre- 
vior,  c.  2.). 

5 


34 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  ni. 


Oifiicnltas* 


Ad  opposi« 
Cuffl. 


Besp.  ad  1. 

qoaest. 

RaUo  tri* 
ples. 


Resp.  prima 
adS.qaaest. 


Resp.  secun- 
da  cum  di> 
stinctione. 


SolQtio  op- 
positoroffl. 


3.  Item  videtur,  quod  ipse  contradicat  sibi,  quia 
statim  sequitur:  Deus  instaurat  quod  abiit:  ergo 
aliquid  de  operibus  Dei  corrumpitur  et  instauratur; 
falsum  igitur  dicit ,  cum  dicit,  quod  omnia  opera  Dei 
perseverant  in  aeiermm. 

Sed  quod  omnia  opera  Dei  sint  incorruptibilia , 
ut  dicit  in  littera,  videtur; 

1.  Eo  quod  causa  et  eflfectus  sint  proportiona- 
liaS  ergo  causae  incorruptibilis  debet  esse  efifectus 
incorruptibilis ;  sed  Deus  permanet  in  aeternum  et 
est  incorruptibilis :  ergo  et  opera  Dei. 

2.  Item,  cum  opera  Dei  sint  universa  bona  valde, 
sicut  dicitur  Genesis  primo  ^;  et  meliora  sint  incor- 
ruplibilia  quam  corruptibilia:  videtur,  quod  ista  cor- 
ruptibilia  hon  sint  a  bono  Deo  creata. 

Respondeo:  ad  primum,  quare  hic  dejerminat 
perpetuitatem ,  dicendum ,  quod  non  ratione  sui ,  sed 
occasione  mutabilitatis ;  et  hoc  quidem  facit  tripiici 
de  causa.  Prima  est  ad  removendum  errorem ;  quia 
enim  supra*  in  creaturis  ostenderat  mutabilitalem ; 
ne  crederetur,  quod  opera  Dei  omnino  essent  defe- 
ctibilia,  addit,  quod  aliquo  modo  sunt  perpetua. 
Rursus,  alia  ratio  est  ad  compescendam  curiosita- 
tem,  quam  compescuerat,  quia  rerum  mutabilitatem 
et  causam  et  originem  non  possumus  indagare ;  vult 
etiam  compescere,  quia  ipsam  rerum  substantiam 
nec  mutare  possumus  nec  augere*.  Tertia  ratio  est 
ad  reprimsndam  elationem ;  quia  enim  videtur  opera 
Domini  depressisse  per  mutabilitatem;  ne  quis  ex  hoc 
condemnaret  Deum  auctorem ,  rursus  redit  ad  insi- 
nuandam  perpetuitatem  in  eis. 

Quod  quaerilur  de  permanentia,  respondetur, 
quod  triplex  est  esse  rerum:  scilicet  in  proprio  ge- 
nere,  in  anima,  in  divina  praescientia ;  et  supra* 
ostendit ,  quod  mutabilia  sunt  in  proprio  genere,  et 
secundum  quod  sunt  in  anima;  hic  tangit  earum 
perpetuitatem  in  divina  praescientia. 

Aliter  responderi  potest,  quod  est  loqui  de  re- 
bus  secundum  esse  proprium  dupliciter:  aut  secun- 
dum  esse  commune,  aut  hidividuak.  Secundum  esse 
individuale  multa  sunt  corruptibilia ;  secundum  esse 
commune,  perpetua;  quia  Deus  continue  per  gene- 
rationem  esse  illarum  salvat ;  «  propter  enira  longe 
dislare  a  principio  reliquo  modo  complevit  esse  Deus, 
continuam  in  his  faciens  generationem  ®  » . 

1 .  Quod  obiicitur,  quod  sunt  incorruptibilia,  quia 
proportionalia  causae;  dicendum,  quod  illud  intelli- 
gitur ,  ubi  est  generatio  univoca ,  ubi  causa  producit 
sibi  simile.  Sic  autem  non  est  de  Creatore  et  crea- 


tura,  immo  per  inflnitam  potentiam  facit  magna  et 
parva,  corruptibilia  et  incorruptibilia. 

2.  Quod  obiicitur  de  bonitate ,  dicendum ,  quod 
omnia  sunt  bona  in  se,  sed  valde  bona  in  ordine; 
et  quia,  ubi  est  ordo,  ibi  raagis  et  minus  bonum: 
ideo  quaedam  corruptibilia ,  quaedam  incorruptibilia. 
Propterea  bonitas  est  in  rebus  non  tantum  secundum  Notandum. 
pius  et  minus,  sed  secundum  oppositionem  et  similitu- 
dinem;  ideo  comparatur  mundus  pulcherrimo  carmini; 
ideo  decet,  quod  quaedam  corruptibilia,  quaedam  e 
contrario  ^. 

Pars  II.  Probatur  vanitas  culpae,  deinde 
ponitur  remedium  contra  eam. 

Vidi  sub  sole  etc.  Egit  supra  de   vanitate  na-  Dinsio.ge- 
turae,  hic  de  vanitate  cidpoje;  et  quia  haec  est  pe- 
riculosa,  ideo  remedio  indiget.   Primo  igitur  ponit 
vanitatem ;   secundo,  remedium   contra  eam ,  infra 
quarto^:  Custodi  pedem  tuum. 

Partis  secundae  membrum  I.  Ostenditur  vanitas 
culpae  sub  triplici  differeatia,  et  hoc  tum  quoad 
rectores  tum  quoad  subditos. 

Vanitas  autem  est  suh  triplici  dilTerentia ;  primo  nivisio. 
agit  de  vanitate  malitiae ;  secundo  avaritiae ,  ibi  ^ : 
Considerans  reperi;  tertio  imprudentiae ,  ibi:  Melior 
est  puer.  Vanitas  autem  est  in  rectoribus  et  subditis. 
Primo  igitur  agit  de  vanitate  malitiae  in  regentibus  sobdivisio. 
et  iudicantibus;  secundo  in  subditis,  ibi  ^^ :  Verti  me. 

Art.  1.  De  vanitate  malitiae,  primo  in  rectoribus 
quadruplici  ordine  descripta. 

Primo  igitur  vanitas  malitiae,  quae  est  in  re-  Divisio  in  4 

T)&PtflS 

ctoribus,  hoc  ordine  describitur :  primo  insmuat  hu- 
ius  vanitatis  considerationem ;  secundo ,  quod  ex  hoc 
devenitur  in  futuri  iudicii  praemeditationem ;  tertio, 
in  praesentis  status  considerationem ;  quarto,  quo- 
modo  corruit  in  erroneam  opinionem. 

(Vers.  16.).  Primo  igitur  insinuat,  se  malitiam  Depanei. 
iudicum  cmsiderasse ,  ^tem:  Vidi  sub  sole  in  loco 
iudicii  impietatem,  quantum  ad  examinationem  cau- 
sae;  et  in  loco  iustitiae  iniquitatem,  quanlum  ad 
lationem  sententiae;  Isaiaeprimo":  «  Quomodo  facta 
est  meretrix  civitas  fldelis ,  plena  iudicii ;  iustitia  olim 
habitavit  in  ea,  nunc  autem  homicidae;  principes  tui 
infideles,  socii  furum;  omnes  diligunt  munera,  se- 


*  00*.  Aristot.,  n.  Phys.  text.  38.  (c.  3.). 
»  Vers.  31 . 

*  Cap.  \,  2.  seqq. 

*  Cfr.  explicatio  v.  14. 

*  Cap.  \ ,  3-1 1 . 

*  Aristot.,  II.  de  Generat.  et  corrupt.  text.  59.  (c.  10,). 

^  August.,  Enchirid.  c.  10.  n.  3:  Ab  hac...  Trinilate  creata 
sunt  omnia...  nec  immutabiliter  bona,  sed  tamen  bona  etiam 
singula,  simul  vero  universa  valde  bonaj  quia   ex   omnibus 


consistit  universitatis  admirabilis  pulcritudo.  In  qua  etiam  iUud 
quod  malum  dicitur ,  bene  ordinatum  et  loco  suo  positum  emi- 
nentius  commendat  bona,  ut  magis  placeant  et  laudabiliora  sint, 
dum  comparantur  malis.  Cfir.  supra  pag.  32,  nota  4. 

®  Vers.  17.  —  Pars  I.  incipit  supra  pag.  11,  coL  2. 

'  Cap.  4,7;  ibid.  v.  13.  est  seq,  locus. 

*<^  Cap.  4,  1. 

"  Vers.  21.  et  23.  In  Vulgata  deest  olim,  —  Seq.  locus 
est  Ps.  25,  40. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  ffl. 


33 


quuntur  retributiones »  pupiilo  Don  iudicant ,  et  causa 
viduae  non  ingreditur  ad  eos»;  quia  dicitur  in  Psalmo: 
« In  quorum  manibus  iniquitates  sunt ,  dextera  eo- 
rum  repleta  est  muneribus», 

(Vers.  17.).  Et  dixi  in  cordemeo:  lustum 
Deparies.  et  impium  iudicahit  Deus.  Hic  secundo  ostendit, 
quomodo  ex  hoc  devenit  in  futuri  iudidi  pr<ie- 
meditationem.  Propter  quod  subdit:  Et  dixi  in  corde 
meo:  lurStum  iudicabit,  ad  praemium;  impium, 
ad  supplicium;  lob  trigesimo  quarto^:  «Absit  a 
Deo  impietas,  et  ab  Omnipotente  iniquitas.  Opus 
enim  hominis  reddet  ei  et  iuxta  vias  singulorum  re- 
stituet  eis.  Vere  enim  Deus  non  condemnabit  fru- 
stra ,  nec  Omnipotens  subvertet  iudicium  » .  Et  ideo 
iudicabit  Deus  eos  secundum  opera,  quae  tunc  erunt 
manifesta;  unde  subdit:  Et  tempus  omnis  rei  tunc 
erit,  id  est  tempus  iudicii  omnis  hominis,  qui  omnis 
res  videtur;  secundae  ad  Corinthios  quinto  ^:  «  Omnes 
enim  nos  manifestari  oportet  ante  tribunal  Christi, 
ut  referal  unusquisque  propria  corporis ,  sive  bonum 

Aiiter.  git,  sive  malum  ».  —  Vel :  tempus  omnis  reij  id  est 
manifestationis  omnis  rei;  primae  ad  Corinthios  quarto : 
«  Nolite  ante  tempus  iudicare ,  quousque  veniat  Do- 
minus,  qui  et  illuminabit  abscondila  tenebrarum  et 

Auter.  manifestabit  consilia  cordium  » .  —  Vel :  tempus  omnis 
rei,  id  est  retributionis  omnis  rei;  ad  Romanos 
octavo :  « Omnis  creatura  ingemiscit »  etc.  —  Hoc 
tempus  exspectabat  Ecclesiastes  esse  futurum  ex 
conspectu  iniquitatis  praesentis ;  Isaiae  quinquagesimo 
nono:  «  Conversum  est  retrorsum  iudicium,  et  iu- 
stitia  longe  stetit,  quia  corruit  in  plateis  veritas, 
et  aequitas  non  potuit  ingredi ;  et  vidit  Dominus,  et 
maium  apparuit  in  oculis  eius,  quia  non  est  mani- 
festum ,  et  indutus  est  iustus  lorica  et  galea  salutis  » . 
Dixi  in  corde  meo  de  filiis  hominum  etc.  Hic 
De  parte  3.  tangitur  tertio,  quomodo  ex  hoc  devenit  in  praesen- 
tis  status  considerationem ,  quare  sciUcet  Dominus 
in  praesenti  homines  miserosesse  voluit;  adhoc,ut 
sciUcet  eos  probaret,  ideo  vitam  hominis  bestiis  simi- 
lem  fecit. 

(Vers.  18.  19.  20.  21.).  Propter  quod  dicit: 
Dixi  in  corde  meo,  id  est  cognovi;  de  filiis  homi- 
num^,  quantum  ad  naturam;  ut  probaret  eos  Deus, 
et  ostenderet,  similes  esse  hestiis,  id  est,  assimdlando 
bestiis  probaret,  qui  essent,  utrum  vere  bonl,  vel 


mali;  quia  mali,  videntes  similitudinem  suamadbe- 
stias  in  vita,  volunt  assimilari  in  moribus  et  bestia- 
liter  vivunt ;  boni  vero  spiritualiter ;  ideo  in  Psalmo  * 
dicitur :  «  Homo,  cum  in  honore  esset ,  non  intellexit ; 
comparatus  est  iumentis  insipientibus  et  similis  factus 
est  illis  » .  Et  ostendit  similitudinem  hominum  ad  be-    Tripuciter 

...  .  .  hofflo    simi- 

stias  in  morte  et  vita  et  m  materia;  non  esl  ma-  usbestus. 
nifesta  dissimilitudo  in  spirituali  substantia.  —  Quan-  in  morte. 
tum  ad  mortem  dicit :  Et  idcirco  unv^  est  interitus 
hominis  et  iumeatorum,  et  asqua  utriusque  con- 
ditio,  scilicet  ad  hominum  probationem,  quia,  sicut 
iumentum  non  semper  vivit,  immo  aliquando  mori- 
tur,  sic  et  homo;  infra  nono^:  «Nemo  est,  qui 
semper  vivat  et  qui  huius  rei  habeatfiduciam»;  et 
ideo  manifestat,  quod  similitudo  est  inmorte,  unde: 
Sicut  moritur  homo ,  sic  et  illa  moriuntur.  —  Nec  in  actu  vi- 

T6Qdi 

tantum  similitudo  est  in  termino  vitae,  immo  etiam 
in  aetu  vivendi;  ideo  subdit:  Similiter  spirant 
omnia,  scilicet  aspirantia;  nec  habet  homo  am- 
plius  iumento ,  scilicet  quantum  ad  actum  vitae ;  Sa- 
pientiae  septimo  ^ :  «  Unus  est  egressus  hominum  ad 
vitam  et  similis  exitus  » .  Sic  patet  similitudo  quan- 
tum  ad  vitam.  —  Et  subiungit  similitudinem  quantum  Qnoad  ma- 
ad  materiam ;  et  propterea  dicit :  Cuncta  subiacent 
vanitati,  scihcet,  quia  ex  nihilo  facta  sunt,  ideo  vana; 
ad  Romanos  octavo  "^ :  «  Vanitati  subiecta  est  crea- 
tura».  Non  dicit,  quod  nihil  sit  materia,  sed  hoc 
vult  dicere,  quod  non  habent  materiam  increatam 
neque  essentiam ,  sed  habent  materiam  creatam , 
quam  intelligit  nomine  terrae.  —  Meo  dicit:  Et 
omnia  pergunt  ad  unum  locum,  scilicet  ad  mate- 
riam ,  ex  qua  facta  sunt.  De  terra  facta  sunt  et  in 
terram  pariter  revertuntur,  pariter ,  id  est  confor- 
miter.  Et  sic  notatur  similitudo  in  materia;  Eccle- 
siastici  quadragesimo :  «  Omnia ,  quae  de  terra  facta 
sunt,  ad  terram  convertentur ;  similiter  et  aquae 
omnes  in  mare  convertentur  » .  —  Sed  tantum  in  sed  dissimi- 
his  est  similitudo  aperta,  sed  non  apparet  differen-  m^po»  ^- 
tia  in  anima,  Quis  novit,  si  spiritus  filiorum 
Adam  ascendat  sursum?  ad  caelum,  scilicet  ad  re- 
mimerationem,  an  deorsum  per  corruptionem ;  sicut 
econtra,  spiritus  iumentorum  descendat  deorsum? 
per  corruptionem ,  aut  etiam  sursum ,  sicut  et  homi- 
nis  ad  iudicii  retributionem.  Pauci  hoc  noverunt; 
multi  erraverunt  et  posuerunt,  quod  uniformes  spi- 


perte. 


*  Vers.  40-12. 

*  Vers.  10:  Omnes...  corporis,  prout  gessit,  sive  bonum 
sive  malum.  —  Sequitur  I.  Cor.  4,5;  Rom.  8,  22;  Isai.  59, 
44.  15.  et  O.  Vulgata  plura  interserit  et  in  ftiie  legit  quia  non 
est  iudicium,..  ifidutus  est  iitstitia  ut  lorica  et  gaka  salutis 
in  capite  eius.  —  Gregor,,  II.  HomiL  in  Evang.  homil.  29.  n.  2: 
Omnis  creaturae  nomine  signatur  homo  etc.  Cfr.  VI.  Moral. 
c.  16.  n.  20,  et  August.,  Serm.  43.  (alias  27.  de  Verbis  Apo- 
stoli)  c.  3.  n.  4.  —  Vat.  tertiam  expositionem  verborum  iem" 
pm  omnis  rei  omittit,  quam  codd.  praebent. 

^  Secundum  texlum  Hebraeum  et  Syrum  (Peschittho)  sen- 
sus  est:  Cogitavi  more  hominum  etc. 

^  Psalm.  48,  13.  —  Aliquanto  inferius  pro  dissimilitudo , 


quod  exhibent  £  (a  secunda  manu)  et  CF,  alii  codd.  corrupte 
dissuadendo,  Vat.  ibi  legit  in  materia,  immanifestam  dissm- 
dendo,  hoc  est  in  sptituali  substantia. 

*  Vers.  4. 

*  Vers.  6:  Unus  ergo  introitus  est  omnibus  ad  vitam  etc. 
(Septuaginta :  Unus  enim  est  omnium  ingressus  in  mundum  et 
egressus  aeque  idem). 

'  Vers.  20.  —  Codd.  et  Vat.  Non  dico,  et  deinde  volo  di- 
cere,  excepto  E,  qui  legit  ex  hoc  vult  dicere.  Nostra  lectio  magis 
contextui  respondet.  —  Inferius  allegatur  Eccli.  40 ,  11 :  Omnia , 
quae  de  terra  sunt,  in  terram  convertentur ,  et  omnes  aquae 
in  mare  revertentur. 


36 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IIL 


ritus  hominis  et  iumenti.  Hoc  fideles  noverunt,  in 
quorum  persona  dicitur  infra  duodecimo^:  «  Corpus 
revertalur  in  terram  suam ,  unde  erat ;  et  spiritus 
redeat  ad  Deum ,  qui  dedit  illum  » .  Sed  hoc  nesciunt 
camaies,  in  quorum  persona  dicitur  infra  nono: 
«  Mortui  nihil  noverunt  amplius  nec  habent  ultra 
mercedem». 

Et  deprehendi  etc.  Quarto  loco  propter  huius 
De  parie  4.  assimilationem  subiungit,  quomodo  incidit  in  volu' 
ptatis  et^meam  commendationem,  quasi  nihil  illa 
sit  melius. 

(Vers.  22.).  Propter  quod  dicit:  Deprehendi,  ni- 
hil  esse  melius,  quam  laetari  hominem  in  opere  suo, 
id  est,  praesentiaUter  delectari,  sicut  carnales  faciunt, 
de  quibus  Isaiae  quinquagesimo  sexto^:  «Venite, 
sumamus  vinum  et  impleamur  ebrietate,  et  erit  sicut 
hodie ,  sic  et  cras  et  multo  amplius » .  Et  ista  cond- 
mendatio  est  erronea,  quia  non  ponit  aliam  remu- 
nerationem  nec  aliam  vitam ;  unde  subdit :  Et  hanc 
esse  partem  illius ,  quasi  nihil  aliud  exspectet;  unde 
Isaiae  vigesimo  secundo  in  persona  talium  dicitur: 
«  Comedamus  et  bibamus ;  cras  enim  moriemur  » ; 
et  Sapientiae  secundo :  «  Ubique  relinquamus  signa 
laetitiae,  quoniam  haec  est  pars  nostra,  et  haec  est 
sors  » .  Et  erronea  opinio  ista  ortum  suum  habet  a 
iudicii  incertitudine;  propter  quod  dicit:  Quis  enim 
eum  adducet,  ut  post  se  futura  cognoscat?  id  est^ 
quis  ostendet  illi ,  quod  futura  sint  aliqua  bona,  quae 
Noeandam,  deboat  exspcctare?  quasi  dicat:  nuUus.  Et  certe  nul- 
lus  persuadebit,  nisi  elevetur  ad  spiritualia  contem- 
planda;  «  non  contemplantibus  nobis,  qua^  videntur, 
sed  quae  non  videntur;  quae  enim  videntur  tempo- 
ralia  sunt,  quae  autemnon  videntur,  aeterna»,  se- 
cundae  ad  Corinthios  quarto^.  Quia  vero  carnalis 
homo  non  respicit  nisi  visibilia ,  ideo  non  exspectat 
aeterna ;  ideo  primae  ad  Corinthios  secundo :  «  Ani- 
malis  homo  non  percipit  ea  quae  Dei  sunt».  Ideo 
si  vult  futura  bona  cognoscere,  necesse  est  carnali- 
tatem  deponere. 

QUAESTIONES. 

L  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Nihil  habet  h<mo 
amplius  iumento,  et  quod  a^equa  est  utriusque  con- 
ditio,  Quod  istud  sit  falsum ,  videtur : 

1.  Genesis  secundo*  dicitur:  Adae  non  inve- 
tmaimeniai,  niebatur  adiutor  similis  ei,  ergo  nuUum  iumen- 
tum  est  homini  simile:  ergo  habet  aliquid  amplius 
iumento. 


2.  Item,  certum  est,  quod  homo  deliberat  de 
futuris  et  praeterita  discernit  et  conceptiones  suas 
exprimit;  hoc  autem  non  iumentum^:  ergo  etc. 

3.  Praeterea,  homo  domat  iumenta,  sed  nuUum 
iumentum  hominem:  ergo  homo  aliquid  plus  habet 
iumento. 

Quod  autem  non  habeat,  videtur:  quia  nascitur,  contra. 
vivit  et  moritur  et  in  terram  vadit,  sicut  et  iu- 
mentum. 

Respondeo :  quidam  dicunt ,  quod  hoc  dicit  in  Resp.  i. 
persona  carnaUs,  qui  nihil  credit  habere  hominem 
plus  iumento.  —  Aliter  dici  potest ,  quod  in  propria  Reap.  2. 
persona  loquatur;  et  verum  dicit  secundum  suum 
intellectum.  Intendit  enim  ipse  ostendere  incertitudi- 
nem  remunerationis  animae  per  similitudinem  ad  iu- 
mentum.  Ulam  autem  similitudinem  ponit  et  intel- 
ligit  quantum  ad  visibilia,  quae  possunt  sensu  di- 
scerni;  et  per  hoc  non  concludit  simiUtudinem  de 
spiritualibus ,  sed  dubitationem;  unde  dicit:  Quis  no- 
vit  etc.  —  Dicendum  est  igitur ,  quod  secundum  ve-  conciasio. 
ritatem  homo  habet  ultra  bestias  rationem,  commu- 
nicat  autem  in  corruptibilitate ,  vita  et  respiratione; 
et  quia  ratio  non  est  quid  sensibile,  sed  intelligibile ; 
et  ipse  de  sensibiUbus  loquitur:  ideo  nuUa  est  in 
hoc  omnino  instantia^. 

II.  Dubitatur  de  hoc  quod  dicit:  Quisscit,  utrum 
spifitus  filiorum  Adam  ascendat  sursum?  Quod 
autem  sic,  videtur: 

1 .  Primo  per  corporis  dispositionem ,  cuius  dis-  Fandamenta. 
positio  et  organizatio  attenditur  secundum  congruen- 
tiam  ad  sursum.  Si  igitur  « os  homini  subUme  dedit 
caelumque  tueri  ^ » ,  et  respicit  sursum :  ergo  spiri- 
tus  fertur  sursum. 

2-  Item,  onanes  naturaliter  appetunt  beatitudi- 
nem;  sed  constans  est,  nuUum  beatum  esseposse  in 
miseriis ,  maxime  cui  mors  cedit  invite :  ergo  si  non 
potest  habere  beatitudinem  in  hac  vita,  natus  est 
habere  post  hanc  vitam  spiritum  separatum :  ergo  etc. 

3.  Praeterea,  intellectus  noster  est  impermixtus, 
unde  omnia  inteUigit  ^,  ergo  non  dependet  a  corpore 
quantum  ad  actum,  ergo  multo  minus  quantum  ad 
esse :  ergo  corpore  descendente ,  possibile  est ,  ascen- 
dere  spiritum. 

4.  Item,  per  rationem  ipsius  Ecclesiastae :  quia, 
si  aliqui  habent  bona,  et  aUqui  mala;  et  videmus, 
quod  in  praesenti  mala  bonis  et  bona  maUs  contin- 
gunt:  si  ergo  necesse  est  unum  rectorem  ponere, 
necesse  est  aliud  tempus  et  remunerationem  ponere, 
in  quo  impium  et  iustum  iudicet  Deus^.  Cum  igi- 


*  Vers.  7 ;  Et  revertatur  pulvis  in  terram  suam  etc.  Deinde 
ibid.  9,  5. 

^  Vers.  12.  —  Sequitur  Isai.  22,  13;  deinde  Sap.  2,  9. 
3  Vers.  48.  —  Sequitur  I.  Cor.  2,  U,  ubi  Vulgata  sutit 
Spiritus  Dei  pro  Dei  sunt,  *  Vers.  20. 

*  Cfr.  Aristot. ,  H.  de  Anima,  text.  1S0.  seqq.  (IIL  c.  3.); 
IIL  text.  53.  (c.  10.)  et  de  Memoria  et  reminisc.  c.  1. 

*  Cfr.  n.  Sent.  d.  1 9.  a.  1 .  q.  2.  ad  1 .  et  IV.  d.  i5.  dub.  2. 
in  line. 


^  Ovid.,  I.  Metamorph.  v.  85;  v.  86:  lussit  et  erectos  ad 
sidera  tollere  vuUus.  Cfr.  tom.  V.  pag.  228,  nota  6.  —  De 
seqq.  argg.  omnibus  et  solutione  vide  II.  Sent.  d.  19.  a.  1.  q.  1. 

^  Aristot.,  III.  de  Anima,  text.  4.  (c.  4.):  Necesse  est  ita- 
que,  quoniam  omnia  intelligit,  immixtum  esse  [intellectum] ,  sic- 
ut  dicit  Anaxagoras,  ut  dominetur;  hoc  autem  est,  ut  cogno- 
scat;  nam  alienum,  iuxta  apparens,  prohibet  et  obstruit.  Cfr. 
ibid.  text.  6. 

^  Eccle.  3,  17. 


COMMENT.  LN  ECCLESIASTEN  C.  IV. 


37 


tur  hoc  fides  nostra  dicat ,  Ecclesiastes  videtur  fuisse 
haereticus ,  qui  de  hoc  dubitavit. 

Quod  autem  deorsum,  videtur: 

1.  Per- Scripturaro :  quia  Sapientiae  nooo^dici- 
Ad  opposi-  tur :  Corpus ,  quod  corrumpitur ,  aggravat  ani- 
vmm;  ergo  si  corporaliter  corrumpatur  anima,  to- 
taliter  corrumpitur. 

±  Item,  guod  cbmpatitur  patienti  commoritur 
morienti;  sed  anima  compatitur  corpori:  ergo  etc. 

3.  Item ,  substantia  nuUa  est  otiosa  ^,  ergo  quod 
aufert  alicui  omnem  operationem  aufert  ei  esse  et 
durationem ;  sed  anima  amittit  omnem  operationem , 
corpore  laeso ;  quod  patet ,  quia  intellectum ,  de  quo 
minus  videtur ,  ut  in  f uriosis :  ergo,  corrupto  corpore, 
amittit  substantiam. 

Respondeo:  dicendum,  quod  ascendere  sursum 

Resp.  ad  remunerationem  animas  bonas,  et  descendere  deor- 

sum  in  corruptionem  animas  iumentorum,  dicit  et 

supponit  fides  nostra ;  et  huic  concordat  ratio  et  phi- 

losophia;  tamen  ratio  illa  et  philosophia  et  occulta 


est  et  multas  habet  rationes  dubitandi;  ideo  quasi 
nuUus  vel  pauci  potuerunt  vere  certiflcari  de  animae 
immortalitate  et  eius  beatitudine,  nisi  adiuvasset  fldes. 
Unde  et  Plato  ^  qui  animam  posuit  immortalem,  rur-  Error  pia- 
sus  erravit  in  beatitudine,  qui  posuit,  animas  bruto- 
rum  corpora  circuire.  —  Ecclesiastes  igiturhocnon 
negat  nec  dubitat;  sed  dicit,  hoc  esse  diflBcile  de- 
monstrare;  et  hoc  quidem  verum  est  infideli. 

2.  3.  Quod  obiicitur  de  operatione  et  compas- 
sione,  dicendum,  quod  aUquid  uniri  alleri,  hoc  est  Distinctio. 
dupliciter:  aut  sicut  motor  tantum,  et  tunc  potest 
separari,  nuUa  in  ipso  facta  immutatione;  aut  sicut 
motor  et  perfectio ;  et  hoc  dupUciter :  aut  non  habet 
operationem  propriam,  sicut  anima  bruti,  aut  habet 
propriam ,  sicut  anima  hominis.  Quoniam  igitur  anima 
hominis  unitur  corpori  ut  perfectio  et  motor,  compa- 
titur  patienti  corpori ;  ideo  etiam  impeditur ,  corpore 
impedito.  Sed  quoniam  separabiUter  coniuncta  est, 
ideo  non  est  necesse ,  quod  ipsa  corrumpatur ;  soluta 
omni  harmonia,  anima  discedit. 


Capituldm  IV. 


Secundo,  de  vanitate  malitiae  in  subditis 
secundum  triplicem  differentiam. 

Verli  me  ad  alia  etc.  Supra  actum  est  de  va- 

civisio.  nitate  maUtiae  in  praelatis;  hic  in  subditis,  Vanitas 

autem  maUtiae  tangitur  hic  quantum  ad  triplicem 

dififerentiam :  primo  calumniae  in  maUtiose  nocendo; 

secundo  invidiae  in^  maUtiose  dolendo,  ibi:  Rursus 

contemplatus  sum;  tertio   accidiae,  a  bono  opere 

discedendo;  et  hoc  tangitur  ibi:  Stultus  complicat 

(Vers.  1 .  2.  3.).  Describit  igitur  calumniae  va- 

Ex^o«goiit.nitatem;  et  ({mxiixm  zA  considerationem  calumniae 

pnmo,  de  cUcit:  Vertimc  ad  alia,  supple:  consideranda ;  et  vidi 

Tanitate  ca-  '       ^*^  ' 

lumniae,      columnias ,  quac  sub  sole  qeruntur ,  id  est  in  hoc 

Gonsideratio  '    *■  o  ^ 

eiusdem.  niundo ;  Ezechielis  vigesimo  secundo  * :  «  PopuU  ter- 
rae  calumniabantur  calumniam  et  rapiebant  violenter, 
egenum  et  pauperem  affligebant  et  advenam  oppri- 

Qnid  caiu- niebant  calumnia  absque  iudicio»,  Et  dicitur  ca- 
lumnia  violenta  bonorum  extorsio,  quasi  per  iusti- 

A^grayatio  tiam,  ssd  pcr  maUtiam.  —  Et  subiungit  aqqravationem 

mtseriae.  ?  r-  o        «7*7 

miseria^,  propter  oppressorum  calamitatem,  quia 
Tripiiciter  opprimuntur  iniuste,  inconsolabiliter ,  irremsdiabi- 
^"^*  liter.  —  Quia  iniuste,  dicit:  El  lacrymas  innocen- 
tium,  sciUcet  pro  huiusmodi  calumniis ;  lob  trigesimo 
quinto  ^ :  «  Propter  multitudinem  calumniatorum  cla- 
mabunt,  et  eiulabunt  propter  vim  brachii  tyrannorum  » . 


—  Quia  inconsolabiliter :  et  neminem  consolatorem , 
quod  quidem  aggravat  crudeUtatem;  unde  Threno- 
rum  primo :  «  Non  est  qui  consoletur  eam  ex  omni- 
bus  caris  eius».  Econtra  Ecclesiastici  septimo:  «Non 
desis  plorantibus  in  consolatione ,  et  cum  lugentibus 
ambula»;  —  Nec  tantum  consolatione  caret,  immo 
remedio;  unde  et  subdit:  Nec  posse  resistere  vio- 
knticce  eorum,  cunctorum  auxilio  destitutos,  sup- 
ple :  vidi.  De  hac  malitia  dicitur  Proverbiorum  vige- 
simo  secundo  ^:  «  Non  facias  violentiam  pauperi,  quia 
pauper  est,  neque  conteras  egenum  in  porta».  Ideo 
secundi  Paralipomenon  vigesimo :  « In  nobis  non  est 
tanta  fortitudo,  ut  possimus  huic  multitudini  resi- 
stere ,  quae  irruit  super  nos  » .  —  Quantum  autem 
ad  detestationem  culpae  subiungit :  Et  laudavi  ma- 
gis  mortuos  quam  viventes ,  eo  scilicet ,  quod  ista  Detestatio 
mala  et  crudeUtates  non  vident,  quas  nemo  bonus  ^^^^^' 
potest  videre  et  non  dolere;  tertii  Regum  decimo 
nono  ®  dixit  Elias:  «  Sufficit  mihi,  Domine,  toUe  ani- 
mam  meam;  non  enim  melior  sum  quam  patres 
mei » .  —  Et  feliciorem  utroque  iudicavi,  sciUcet 
mortuo  et  vivente ,  qui  necdum  natus  est  nec  vidit 
mala,  quae  sub  sok  sunt;  quasi  videre  ista  mala 
vel  vidisse  magna  sit  miseria;  primi  Machabaeorum 
secundo :  «  Vae  mihi,  dixit  Mathathias ,  utquid  natus 
sum  videre  contritionem  popuU  mei  et  contritionem 


1  Vers.  '16. 

*  Cfr.  tom.  V.  pag.  365,  nota  3.  Damasc,  li.  de  Fide 
orthod.  c.  23:  Fieri  quidem  non  potest,  ut  substantia  ulla  actu 
seu  operatione  naturali  careat...  Actus  est  vis  motioque  cuius- 
que  substantiae,  qua  caret  illud  solum  quod  non  est.  — >  De 
miaori  subsumta  cfr.  II.  Sent.  d.  25,  p,  It.  q.  6. 

'  Cfr.  eius  Phaedon ;  X.  de  RepubL ;  Tini.  Locri  de  anima 
mundi  (in  flne). 


*  Pro  in  B  substituit  de  bono  proximi  et  prosperitate  ezu$, 
ut  infra  in  expositione. 

*  Vers.  29.  —  Inferlus  E  secuti  sumus ,  ponentes  sed  per 
mcditiam  pro  vel  imlitiam, 

^  Vers.  9.  —  Sequuntur  Thren.  \ ,  2.  et  Eccli.  7 ,  38. 
^  Vers.  22.  —  Deinde  II.  Paral.  20,  12. 
^  Vers.  L  —  Sequitur  I.  Machab.  2,7. 


/ 


38 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IV. 


Tiia  de  ea-  civitatis  saHCtae ,  et  sedere  iUic » ?  —  Sic  igitur  QOtatnr 
hic  constderatto  calumntae,  aggravatio  rmsertae, 
quia  illi  sunt  oppressi ,  desolati ,  auxilio  destituti,  et 
tunc  detestatio  culpae, 

(Vers.  4.).  Rursus  contemplatu^  sum  etc.  Hic  se- 

secimdo,,de  cundo  tangitur  vanitas  invidiae  iu  dolendo  de  bono 

tidiae.  et  prospentate  proximi  malitiose,  quana  etiam  vidit; 
unde  subdit :  Rurstis  contemplatus  sum.  Haec  con- 
templatio  est  liber  ac  perspicax  et  defixus  iutuitus  ^. 
ContemphUVrS  sum,  inquam,  omnes  lahores  et  m- 
dustrias  hominum;  tabores,  quantum  ad  corpus; 
Auter.  et  iifidustria^  hominum,  quantum  ad  animam.  —  Vel : 
Uxbores  et  industrias,  id  est  virtutes;  unde  alia  trans- 
latio  ^ :  Omnem.  virtutem  operis;  supra  secundo:  «  De- 
testatus  sum  omnem  industriam  meam ,  qua  sub  sole 
studiosissime  labaravi  » .  Et  animadverti,  >id  est , 
percepi  in  animo;  patere,  idest,  exposita  esse;  m- 
vidiae  proximi,  quia  videns  bona  invidus  statim  do- 
let;  Ecclesiastici  decimo  quarto :  «  Nequam  est  ocu- 
lus  lividi  et  avertens  faciem  et  despiciens  animam 
suam».  Et  in  hoc  ergo  vanitas,  scilicet  malitiae; 
Proverbiorum  vigesimo  octavo :  «  Vir ,  qui  festinat 
ditari  et  aliis  invidet »  etc.  Et  cura  superflua,  sci- 
licet  poenae ,  quia ,  cum  deberet  de  bonis  suis  cogi- 
tare,  cogitat  semper  de  alienis;  unde  Proverbiorum 
vigesimo  tertio:  «Ne  comedas  cum  homine  invido, 
et  ne  desideres  cibos  eius,  quoniam  in  similitudinem 
arioU  aestimat  quod  ignorat » • 

(Vers.  5.  6.).  StuUus  complicat  etc.  Hic  tertio  tan- 
TerUo,  de  gitur  vanitas  Ojccidiae,  propter  quam  homo  redditur 

«S!*  ^'  taediosus  et  piger  ad  omne  bonum  et  per  hoc  stultus. 
Ideo  dicit:  StuUus  complicat  manus  suas;  ideo  stul- 
tus,  quia  piger;  Proverbiorum  duodecimo^:  «Qui 
sectatur  otium  stultissimus  est»;  Proverbiorum  sexto: 
«  Vade  ad  formicam,  o  piger,  et  disce  sapientiam  ». 
Hic  stuUus  complieat  manus,  quia  renuit  operari; 
Proverbiorum  vigesimo  sexto:  «  Abscondit  piger  ma- 
nus  suas  sub  ascella  sua  et  laborat,  si  ad  os  suum 
eas  converterit » .  Et  ex  hoc,  quod  operari  renuit, 
pauper  eflBcitur  et  macer  propter  defectum  inopiae; 
unde  dicit :  Et  comedit  cames  suas ,  dicens;  hyper- 
bolice  dictum  est,  eo  quod  macer  efficitur,  non  ha- 
bens  cibum;  Proverbiorum  vigesimo  primo^:  «De- 
sideria  occidunt  pigrum,  noluerunt  enim  quidquam 
manus  eius  operari » .  —  Sed  in  hac  pigritia  accidiae 


habere  sibi  videtur  excusationem  sapientiae;  unde  et 
subdit  dicens :  Melior  est  pugUhis  cum  requie  quam 
plena  utraqv^  manus  cum  labare  et  afflictione 
animi.  Haec  est  sententia  pigri ,  per  quam  se  excu- 
sat ;  unde  dicitur  Proverbiorum  vigesimo  sexto :  «  Sa- 
pientior  sibi  videtur  piger  septem  viris  loquentibus 
sententias  » .  —  Et  sic  insinuatur  in  pigro  torpor  aeci'  Tria,  de  pi- 
dia>e,  quia  complicat  manus ;  smtinentia  penurioje, 
quia  comedit  carnes;  excusatio  ignorantiae,  quia 
laudat  requiem. 

QUAESTIONES. 

L  Quaeritur  hic  de  hoc  quod  dicit:  Laudavi 
magis  mortuos  quam  viventes. 

CoNTRA :  1 .  Infra  nono  ^ :  Melior  est  canis  vi-  contra. 
vu^  leone  mortuo. 

2.  Praeterea,  hoc  videtur  ratione:  quia  melior 
est  habitus  quam  privatio ,  ergo  vita  quam  niors : 
ergo,  a  comugatis^,  meliores  sunt  viventes  quam 
mortui. 

Respondeo :  dicendum,  quod  laudare  ahquid  ma- 1^1^-^^ 
gis  alio  vel  praeferre  dupliciter  potest  esse :  vel  sim- 
pliciter,  vel  quoad  aliquam  conditionem.  Simplici- 
ter  loquendo,  praefertur  vivens  mortuo ,  nisi  addatur 
conditio  beatitudinis ;  sed  quoad  aliquid  praefertur 
mortuus  vivo :  primo ,  quia  non  habet  tot  occasiones  Ratjo  ^»* 
peccandi;  unde  dicebat  Apostolus  ad  Romanos  se- 
ptimo  ^ :  Infelix  ego  homo,  quis  me  liberabit  a  ser- 
vitute  corporis  huius?  Secundo,  quia  non  habet 
tot  occasiones  tristandi,  quia  non  videt  tot  mala; 
lonae  ultimo:  Melius  est  mihi  mori  quam  vivere. 
Et  quantum  ad  istam  conditionem  praefertur  mor- 
tuus  vivo  in  exaggerationem  praesentium  malitiarum 
et  miseriarum. 

IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Feli- 
ciorem  utroque  iudicavi,  qui  necdum  natus  esL 

Contra:  1.  IUe  nihil  boni  habet:  ergo  non  est  contra. 
felicior. 

2.  Praeterea,  omne,  quod  habet  aliquo  modo 
rationem  feUcitatis ,  est  appetendum ;  sed  nullus  pot- 
est  appetere  non-esse,  sicut  dicit  Augustinus  ® :  ergo 
qui  non  est  natus  nullo  modo  fehx  est. 

III.  Item  quaeritur,  utrum  ahquis  possit  hoc 
velle,  sci&cet  imgis  non-esse  quam  poenam,  ordinato 


*  Hug.  a  S.  Vict. ,  in  Eccle.  homil.  1 :  Tres  snnt  animae 
rationalis  visiones:  co^tatio,  meditatio,  contemplaUo.  CogitaUo 
est,  cum  mens  notione  rerum  transitorie  tangitur,  cum  ipsa  res 
sua  imaglne  animo  subito  praesentatur  vel  per  sensum  ingre- 
diens,vela  memoria  exsurgens.  Meditatio  est  assidua  etsagax 
retractatio  cogitationis  aliquid  vel  involutum  expHcare  nitens,  vel 
scrutans  penetrare  occultum.  Contemplatio  est  perspicax  et  li- 
ber  animi  contuitus ,  in  res  perspiciendas  usquequaque  diffusus. 

^  Scil.  Septuaginta  interpretum ,  quam  etiam  Hieron.  exhl- 
bet  —  Sequuntur  Eccle.  2,18;  Eccli.  U ,  8 ;  Prov.  28 ,  22. 
et  23,  6.  seq. 

*  Vers.  11;  deinde  ibid.  6,  6.  et  26,  15;  in  ultimo  loco 
pro  mams  $ua$  et  ea$  Vulgata  manum  et  eam,  —  Inferius 


post  Hic  stuUus  complicat  mmus  E  addit  id  est  simul  plicat, 
non  aperU  nec  ewtendit  ad  operandum. 

*  Vers.  25;  ibid.  26,  16.  est  seq.  locus. 

®  Vers.  4. 

®  Aristol.,  II.  Topic.  c.  3.  (c.  9.):  Coniugata  autem  dicun- 
tur  secunduni  eandem  coniugationem  omnia,  utiusUtia,  iustus, 
iustum,  iuste;  manifestum  igitur,  quoniam  unoquovis  ostenso 
eorum,  quae  secundum  eandem  coniugationem  dicuntur,  ut 
bono  vel  laudabili,  et  reliqua  omnia  ostensa  sunt,  ut  si  iusti- 
tia  ad  laudabilium,  et  iuste,  iustus,  iustum  laudabilium, 

'  Vers.  24.  —  Sequitur  lon.  4,  8.  Cff.  ibid.  v.  3.  —  Ali- 
quanto  superius  pro  aliquid  B  D  aliquem. 

»  Libr.  ni.  de  Lib.  Arb.  c.  6-9.  n.  1 8-24. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IV. 


39 


appetitu.  —  Quod  sic:  Matlhaei  vigesimo  sexto  * :  «  Me- 
lius  erat  ei ,  si  natus  non  fuisset » :  ergo  si  omne 
melius  appetendum  et  praeeligendum ,  etiam  et  hoc. 

Quod  non,  videtur,  quia  totum  bonum  toUit: 
contra.  ergo  nihil  illo  peius. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  felicitas  duobus  mo- 
Resp.adii.  dis  est  in  aliquo:  vef^e  et  aestimaMve.  Vere  est  in 
Do^x  *feii-  uno  solo ,  oestimative  in  multis  secundum  opinio- 
nes  et  considerationes  diversas  et  eius  condiliones  in 
diversis  repertas.  Quia  enim  est  bonum  iucundissi- 
mum,  ideo  Epicurus  eam  ponit  in  voluptatibus ,  et 
sic  de  aliis.  Quia  igitur  felix  nulla  malitia  vel  mise- 
ria  molestatur;  et  ista  conditio  reperitur  in  eo  qui 
nondum  natus  est:  ratione  istius  conditionis  dicit: 
Feliciorem  aeslimavi  etc,  Dico  etiam ,  quod  ratione 
iUius  conditionis  appetitur  a  multis  afflictis. 

Quod  quaeritur ,  utrum  debeat  appeti  vel  prae- 
«esp.  ad  m.  eligi ;  dicendum ,  quod  duplex  est  poena :  temporalis 
Dnpiex  poe-  et  oetema ;  neutra  poena  totum  adimit ,  sed  tamen 
aeterna  semper  adimit;  corruptio  vero  in  non-esse 
totum  adimit,  sed  semeL  Si  igitur  talis  corruptio 
in  non-e$se  comparetur  poenae  temporali,  simplici- 
ter  est  peior ;  si  autem  aeternae,  se  habent  sicut 
excedentia  et  excessa ,  quia  haec  in  ademptione,  illa 
in  continuatione  excedit.  Et  quia  illa  est  infinita  du- 
ratione,  ista  vero  momentanea;  in  hoc  excedit  et 
potest  magis  rationabiliter  fugi  et  sperni  ^. 

IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Anirmd- 
vei^ti,  omnia  patere  invidiae  proximi,  Quaero,  utrum 
homo  debeat  cessare  propter  eius  invidiam  a  bono 
opere.  —  Quod  sic ,  videtur :  quia  magis  diligendus  est 
proximus  quam  quaelibet  utilitas  praesens:  ergo  si 
proximus  perit  invidendo,  illud  debet  omitti. 

CoNTRA :  Opus  bonum  bonum  praestat  exemplum 
contra.  et  oxcitat  ad  bonum :  ergo  si  bonum  aperiendum  est 
ad  laudem ,  non  debet  homo  occultare  propter  invi- 
diam  proximi. 

Respondeo :  aut  est  opus  illud  de  necessitate,  aut 
Resp.  com  de  utiUtate.  Si  de  necessitate,  nequaquam  dimittitur; 

dlStlDCtiODe.  "  X         A 

si  de  utilitate  ^  aut  potest  aeque  bonum  fieri  in  eius 
absentia,  ut  in  praesentia,  aut  non;  si  sic,  debet  homo 
opus  illud  ab  eius  oculis  absentare,  ut  toUat  occa- 
sionem,  quando  probabiliter  coniicit,  quod  ille  in- 
videt;  si  autem  non  potest,  facere  debet  nec  dat 
occasionem,  sed  ille  accipit. 

Art.  2.  De  vanitate  avaritiae,  et  primo 
de  ipsius  consideratione, 

Considerans  reperi  etc.  Supra  egit  de  vanitate 

Divisio.  malitiae;  hic  agit  de  vanitate  avaritiae;  et  primo 

ponitur  consideratio  avaritiae;  secundo  vero,  quia 


avarus  non  vult  habere  consortem,  in  ipsius  dete- 
stationem  ponitur  commmdatio  sodetatis  alienae, 
ibi:  Melius  est  ergo,  duos  esse  etc. 

(Vers.  7.  8.).  In  consideratione  igitur  vanitatis  ExposUio  lit- 
avaritiae  dicit :  Considerans  reperi  aliam  vanitatem  ne  parti  *. 
sub  sole,  scilicet  aliam,  quia  supra  dicta  fuit  mali- 
tiae,  haec  autem  avaritiae.  —  Unde  subiungit:  Unm 
est,  et  secundum  non  habet,  non  filium,  non  fra- 
trem,  et  in  modicis  deberet  esse  contentus  tanquam 
solus ,  quia  etiam  non  vult  habere  socium ;  Ecclesia- 
stici  undecimo*:  «Inveni  requiem  mihi,  et  nunc 
manducabo  de  bonis  meis  solus»;  et  tamen  totus  ETapescit 
evanescit  per  avaritiam  et  in  effectu  et  affectu  et  "^*^  ^'* 
intelleclu,  In  effectu;  unde  dicit:  Et  tamen  laborare 
non  cessat;  Ecclesiastici  trigesimo  primo :  «  Labora- 
vit  dives  in  congregatione  substantiae  » .  In  affectu : 
Non  satiantur  oculi  eius  divitiis;  Ecclesiastici  de- 
cimo  quarto :  «  Insatiabilis  oculus  cupidi  in  partem 
iniquitatis  non  satiabitur  » .  In  intellectu ;  unde  subdit : 
Nec  recogitat  dicens,  cui  laboro,  et  fraudo  animam 
meam  bonis  ?  Psalmo  trigesimo  octavo :  «  Thesauri- 
zat  et  ignorat,  cui  congregabit  ea».  Ex  his  igitur 
infert  vanitatem:  In  hoc  quoque  vanitas  est  et  af- 
flictio  pessinm;  infra  quinto:  «Divitiae  conservatae 
in  malum  domini  sui;  pereunt  enim  in  afflictione 
pessima  » . 

Secundoy  de  commendatione  societatis  alienae. 

(Vers.  9.  10.  H.  12.).  Melius  estergo,  duos  uepartea. 
esse  etc.  Tangitur  hic  secundo  commendatio  socie- 
tatis  alienae,  et  hoc  in  detestationem  soUicitudinis 
avaritiae ;  propter  quod  dicit :  Melius  est  ergo,  duos 
esse,  quamvis  illud  avarus  praeeligat ;  et  subiungit  ra- 
tionem:  Habent  enim  emolumentum  soeietatis  mu- 
tuae;  et  ideo,  Lucae  decimo^  Dominus  «misit  di- 
scipulos  binos   ante  faciem  suam  » .  —  Et  ostendit  Tripiex  ati- 

^  htas  socie» 

triplex  emolumentum :  scilicet  in  rekvando ,  in  cow-  *ati8. 
servando,  in  defenderdo,  Propter  relevationem  di-  Prima. 
cit :  Si  unus  ceciderit ,  ab  altero  fulcietiir ;  Deutero- 
nomii  vigesimo  secundo  ^ :  «  Si  videris,  asinum  fratris 
tui  cecidisse  in  via,  non  despicies,  sed  sublevabis 
cum  eo».  Hoc  beneficio  caret  solitarius;  ideo  subdit: 
Vae  soli,  quia,  cum  ceciderit,  non  habet  sublevan- 
tem  se,  ideo  miser ;  unde  in  Psalmo :  «  Respice  in 
me  et  miserere  mei,  quia  unicus  et  pauper  sum 
ego  » .  —  Quantum  ad  emolumentum  in  conservando  secimda. 
subdit:  Et  si  dormierint  duo,  fovebuntur  mutuo, 
id  est  conservabuntur  a  frigore ;  ad  Ephesios  quinto  ^ : 
«  Nemo  carnem  suam  odio  habuit ,  sed  nutrit  et  fo- 
vet  eam  ».  Hoc  beneficio  caret  solitarius;  unde  sub- 
dit:  Unus,  si  dormierit,  quomodo  calefiet?  Exem- 


*  Vers.  24:  Boniim  erat  ei  etc.  —  Inferius  pro  etiam  ei 
hoc  E  melius  erat  ei  non  esse,  quam  sic  esse  etc. 

»  Cfr.  IV.  Sent.  d.  SO.  p.  l.  a.  1.  q.  2. 

*  Verba  neqmqmm  dimittUvr;  si  de  nlUitate  perperam 
omissa  supplevimus  ex  E. 


*  Vers.  19.  —  Sequuntur  Eccli.  31,  3.  et  U,  9,  ubi  Vul- 
gata  in  parte  pro  in  partem;  Ps.  38,  7.  et  Eccle.  o,  12.  seq. 

*  Vers.  1. 

»  Vers.  4.  —  Sequitur  Ps.  24,  16. 

'  Vers.  29.  —  Sequitur  III.  Reg.  1,  1.  seqq. 


40 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IV. 


pluin  huius :  tertii  Regum  prirao  dicitur ,  quod  Dayid 
senuerat  et  non  calefiebat,  et  subditur,  quod  quae- 
sierunt  Abisag  Sunamitem,  quae  dormiebat  in  sinu 
regis  et  calefaciebat  eum ;  per  se  non  poterat  cale- 
Tcrtid.  fieri ,  cum  esset  solus.  —  Quantumi  ad  emolumentum 
in  defmdendo  subdit:  Et  si  quisquam  praevaluerit 
contra  unum,  duo  resistent  ei,  et  ita  valet  ad  de- 
fensionem ;  secundi  Regum  decimo  ^ :  «  Si  praevalue- 
rint  adversum  me  Syri ,  eris  mihi  in  adiutorium ;  si 
autem  filii  Ammon  praevaluerint  adversum  te,  auxi- 
Eiempium.  fiabor  tibi » .  Et  hoc  quidem  manifestat  exemplo : 
Funiculus  tripkx  difj^cik  rumpitur.  Sicut  chorda 
ehordae  coniuncta  est  fortior,  sic  et  homo;  Prover- 
biorum  decimo  octavo:  «Frater,  qui  adiuvatur  a 
fratre ,  quasi  civitas  firma  » . 

Spiritualiter  hic  notatur  triplex  efFectas  cari- 
Ex^ositio  tatis,  scilicet  mutua  relevatio,  mnividL  consolatio  et 
spin  na  is.  j^^^^^^  dcfensio.  Propter  relevationem  dicit :  Si  vmis 
ceciderit;  ad  Galatas  ultimo  ^ :  «  Si  praeoccupatus 
fuerit  homo  in  aliquo  delicto ,  vos ,  qui  spirituales 
estis,  huiusmodi  instruite  in  spiritu  lenitatis  »;  unde 
dicitur  Ecclesiastici  trigesimo  septimo :  « Cor  boni  con- 
silii  statue  tecum  » .  —  Propter  consolationem  dicit : 
Fovebuntur  mutuo;  primae  ad  Thessalonicenses  quinto : 
«c  Consolamini  pusillanimes  » ;  et  ibidem  secundo : 
«Facti  sumus  parvuli  in  medio  vestri,  tanquam  si 
nutrix  foveat  filios  suos».  —  Propter  defensionem 
dicit:  Duo  resistent;  Isaiae  quinquagesimo:  «  Stemus 
simul;  quis  est  adversarius  meus»?  —  Propter  hunc 
triplicem  effectum  caritatis  dicitur  fmiculus  triplex; 
Osee  undecimo:  « In  funiculis  Adam  traham  te,  in 
vinculis  caritatis  » . 

QUAESTIONES. 

I.  Quaeritur  hic  de  vita  solitaria,  utrum  sit  prae- 
eligenda  societati.  Quod  sic,  videlur: 

1 .  Quia  dicitur  Threnorum  tertio  ^   de   bono 
proparie  adolescento:  Sedebit  solitarius  et  iacebit:  ergo  bo- 

affirmativa.  . 

num  est  esse  solum, 

2.  Praeterea,  Bernardus*  dicit:  «  Quoties  fui 
inter  homines,  minus  homo  redii»:  non  est  ergo 
bonum  esse  inter  homines. 

3.  Item ,  qui  est  in  societate ,  necesse  est ,  quod 
sit  soUicitus,  quomodo  se  conformet  societati;  sed 
Apostolus  dicit  primae  ad  Corinthios  septimo  ^ ,  quod 
bonum  est  non  nubere  propter  vitandam  soUicitudi- 


nem  de  placendo  uxori:  ergo  simiUter  bonum  est 
omnem  societatem  fugere. 

CoNTRA:  1.  Genesis  secundo  ^:  Non  est  bonum,  p^  pane 

negativa. 

hominem  esse  solum:  ergo  solitudo  est  vituperabilis, 
et  per  oppositum  societas  laudabilis. 

2.  Item,  Matthaei  decimo  octavo  "^:  Ubi  sunt  duo 
vel  tres  congregati  in  nomin/e  meo,  ibi  in  medio 
eorum  sum;  non  dicit:  ubi  unus,  sed  ubi  duo  vel 
^re^:  ergo  melior  est  vita  in  congregatione  quam 
solitaria.    . 

3.  Item ,  hoc  probatur  per  litteram  istam  * ,  quia 
societas  fulcit,  fovet  et  defendit,  quae  sunt  tria 
bona,  quibus  soUtarii  privantur. 

Respondeo:  dicendum,  quod  triplex  est  solita-  »««?• 
rium:  unum  per  inopiam  dikctionis ,  sicut  avarus  '"jigJ.IJ^ 
non  vult  habere  consortem  in  divitiis,  nec  invidus 
in  bonis ,  ,nec  superbus  in  magnis ;  et  solitudo  haec 
mala  omnino  est.  Alia  solitudo  per  defectum  conso- 
lationis,  sicut  dicitur  in  Psalmo^:  Unicu^  et  pau" 
per  sum  ego,  et  haec  misera  est.  Est  fet  alia  soli- 
tudo  per  quietem  eontemplationis ,  et  haec  laudabilis 
et  honesta.  —  Similiter  triplici  modo  est  societas :  T"?iex  so- 

*^  cietas. 

quaedam  sciUcet  turbans  et  impediens,  sicut  societas 
malorum;  quaedam  subsidio  et  solatio  indigens,  sicut 
societas  uxorum  et  infirmorum;  et  quaedam  adiU' 
vans  etpromovens,  sicut  societas  perfectorum.  Prima 
est  fugienda,  secunda  tokranda,  sed  tertia  appe- 
tenda;  et  haec  est  in  religione.  Quando  igitur  Scri- 
plura  commendat  societatem,  inteUigitur  de  hac;  et 
haec  non  repugnat  soUtudini  contemplationis ,  quia 
Bernardus  in  Canticis  ^^ :  « Inter  multos  solus  potest 
esse  homo  omnino,  si  curiositatem  fugiat».  —  Et 
sic  patent  obiecta. 

Art.  3.  De  vanitate  impru>dmtiae ,  quas  primo 
detestanda  propter  malum  praesens, 

Melior  est  puer  etc.  Egit  supra  de  vanitate  ma-  ^»^'^^^<>* 
litiae  et  avaritiae;  hic  agit  de  vanitate  imprudentiae; 
et  quia  vanitas  imprudentiae  est  culpabilis  et  dete- 
standa;  ideo  contra  ipsam  invehitur  dupUciter:  primo, 
propter  malum  praesens;  secundo,  propter  malum 
succedens  sive  consequens,  ibi:  Vidi  cunetos  vi- 
ventes. 

(Vers.  13.  14.).  Malum  pro^^em  et  concomitans  ^^p^^^j^^ '»*• 
imprudentiam  est ,  quod  regem  divitem  et  senem  sub-  ^e  parte  i. 
iicit  puero  pauperi,  habenti  prudentiam ,  et  hoc  qui- 


*  Vers.  II.  —  Seqiiitur  Prov.  18,  19. 

*  Vers.  1.  —  Seqmmtur  Eccli.  37,  17;  I.  Thess.  5,  14. 
et  2 ,  7 ,  ubi  Vulgata  vestrum  pro  vestri;  Isai.  50 ,  8 ;  Osee  II,  I, 
in  qiio  pro  traham  te  Vulgata  traham  eos. 

5  Vers.  28. 

*  Haec  sentenUa,  quae  etiam  apud  Auctorem  libridelmi- 
tal.  Christi  (lib.  I.  c.  20.  n.  2.)  occurrit,  insinuatur  a  Seneca, 
Epist.  7 :  «  Avarior  redeo ,  ambitiosior,  luxuriosior,  immo  vero 
crudelior  et  inhumanior,  quia  inter  homines  fui  ».  Haec  verba 
etiam  in  E  ad  marginem  allegantur.  Pro  Bernardo  allegat  Vat. 


in  Canlic,  serm,  40,  in  quo  (n.  L  et  5.)  tantummodo  adhor- 
tatio  continetur  ad  solitudinem  amandam  et  ad  debitum  mo- 
dum  conversationis  inter  homines.  Cfr.  flnis  respons. 

^  Vers.  32.  seqq. 

«  Vers.  18.  '  Vers.  20. 

«  Eccle.  4,  9-12. 

«  Psalra.  24,  16. 

*°  Serm.  40.  n.  5 :  Solus  es  in  quantacumque  hominum  ver- 
seris  frequentia,  tantum  cave  alienae  conversationis  esse  aut 
curiosus  explorator,  aut  temerarius  iudex. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IV. 


41 


dem  magna  vaiiitas.  Et  propterea  dieit:  M^lior  est 
puer  pauper>et  sapiens  rege  sene  et  stulto,  .quamvis 
iste  excedat  potentia,  excedat  pecunia,  excedat  etiam 
aetate,-  infra  decimo  ^ :  «  Pretiosior  est  Sapientia  par- 
vaque  gloria  ad  terapus  stultitia  » ;  et  Proverbiorum 
duodecimo:  «  Melior  est  pauper  et  sufficiens  sibi 
quam  gloriosus  et  indigens  pane  ».  Et  explanat  quod 
V  dixit:  stulto,  quia  defectum  habet  providentiae  de 
futuro,  quae  est  una  pars  prudentiae;  unde  dicit: 
Qui  7ieseit  prawidere  in  posterum,  scilicet  rerum 
eventum ;  Deuteronomii  trigesimo  secundo  ^ :  «  Uti- 
nam  saperent  et  intelligerent  ac  novissima  provide- 
rent  » .  —  Quod  de  careere  eatenisque  interdum  quis 
egrediatur  acl.regnum;  Sapientiae  decimo:  «  Ven- 
ditum  iustum  in  vinculis  non  dereliquit,  sed;  a  pec- 
catoribus  liberavit,  donec  afferret  illi  sceptrum  re- 
gni»i  Et  alius,  natus  in  regnum,  inopia  consu- 
matur,  et  hoc  propter  suam .  superbiam ;  Ecclesia- 
stici  decimo :  «  Sedes  ducum  superborum  destruxit 
Dominus,  et  sedere  fecit  mites  pro  eis». 

Secundo  est  detestanda  propter  malum  succedens. 

(Vers.  15.  16.),  Vidi  cunctos  viventes.  Hic  tan- 
Expositio  gitur  secundo  malum  sibi  succedens  propter  suam 
De  parie  2*  imprudentiam ,  quia  ipse  deprimitur,  et  ahus.exal- 
tatur;  unde  dicit:  Vidi  cunctos  vivenies,  qui  am- 
bulant  sub  sole,  id  est  multos  vel  innumerabiles , 
hyperbohce,  cum  adokscente  secwulo,  id  est,  qui 
eum  sequitur  in  regno;  unde  dicit:  qtii  consu7^yet  pro 
eo.  Et  ita  ahi  sequuntur  adolescentem  succedentem, 
contemnendo  senem.  Exemplum  de  David ,  qui  consur- 
git  in  reghum  Saul,  quem  consecuti  sunt  fihi  Israel,  re- 
hcta  domo  Saul ,  sicut  dicitur  secundi  Regum  quinto  ^, 
quod  omnes  venerunt  ad  David.  —  Et  ratio,  propter 
quam  sequuntur  adolescentem ,  rehcto  sene,  est,  quia 
nuUi  benefecit  senex  stultus;  et  hoc  innuit  Uttera  se- 
quens:  Infinitus  numerus  estpopuli  omnium,  qui  fue- 
runt  ante  eum,  id  est,  ante  adventum  adolescentis  sub 
rege  fuerunt  stiilto  et  adhaeserunt  ei.  Et  qui  postea 
futuri  sunt,  supple :  cum  sene  iUi  adhaerentes ,  non 
laetabuntur  in  eo ,  hoc  est  in  sene  stulto ,  quia  nuUi 
benefecit  nec  faciet,  quia  nescit;  Ecclesiastici  vige- 
simo*:  «Fatuo  non  erit  amicus,  nec  erit  gratia  in 


bonis  ilUus;  neque  enim  quod  habendum  erat  directo 
sensu  distribuit»,  Et  ex  hoc  concludit  vanitatem; 
unde  dicit :  Sed  et  hoc  vanitas  et  afftictio  spiritus, 
aUa  sciUcet  vanitas  a  praedictis,  supra  primo:  «Vidi 
Guncta,  quae  fiunt  sub  sole,  et  ecce,  universa  vani- 
tas  » ;  et  subiungitur  ratio :  <sc  Perversi  diflicile  corri- 
guntur,  et  stultorum  infinitus  est  numerus».  —  Et 
sic  terminatur  pars  de  vanitate  culpae, 

Spiritualiter  hoc  etiam  potest  exponi  de  Ghri-  Expositio 

—  .-_-.,  spiritualis. 

sto.  Puer  poMper  et  sapiens  Chnstus  est ,  qui  pw^r  DeChristo. 
propter  innocentiam;  unde  Isaiae  quadragesimo  se- 
cundo^  secundum  aham  litteram:  «  Ecce,  puer  meus, 
electus  meus,  complacuit  sibi  in  illo  anima  mea». 
Pauper,  quia  pro  nobis  factus  est  inops;  secundae 
ad  Corinthios  octavo:  «  Scitis,  fratres,  gratiara  Domini 
nostri  lesu  Christi,  quoniam  propter  vos  factus  est 
egenus,  cum  esset  dives  ».  Sapiens,  immo  Sapientia; 
primae  ad  Corinthios  primo :  «  Christnm  dicimus  Dei 
virtutem  et  Dei  sapientiam » ;  et  infra  nono :  « Inven- 
tus  est  in  ea  vir  pauper  et  sapiens  » . 

Senex  rex  et  stultus  diabohis  est ,  qui  est  se-  ne  diaboio. 
nex;  lob  quadragesimo  ^ :  « Ipse  est  principium  via- 
rum  Dei  »;  unde  «  inveteratus  est  dierum  malorura  » 
Rex  est,  quia  regnat  in  mahs;  unde  lob  quadrage- 
simo  primo :  « Ipse  est  rex  super  omnes  fiUos  su- 
perbiae  » .  Stultus ,  quia  aggressus  est  quod  non  po- 
tuit ;  unde  Isaiae  decimo  quarto  dixit :  «  Ascendam 
in  caelum,  super  astra  Dei  exaltabo  soUum  meum», 
Hic  etsi  sit  calUdissimus  ad  decipiendum,  mscit  tamen 
praevidere,  quod  de  carcere  quis  egrediatur  ad 
regnum ,  ut  Christus  de  carcere  carnis  et  de  vincu- 
Us  passionis  egrediatur  ad  regnum  gloriae  caelestis; 
ad  Hebraeos  primo':  «Sedet  ad  dexteram  maiestatis 
in  excelsis».  Etiani  diabolus,  natus  in  regnum,  id 
est  ad  percipiendum  v^gnxm,  inopia  consumatur, 
ut  ad  Colossenses  secundo  dicitur :  «  Spolians  prin- 
cipatus  et  potestates  traduxit  confldenter  » . 

Et  hoc  quod  sequitur ,  est  explanatio  praeceden-  hoc  magis 

rx        •!•  •  I  »  T    T       explanatur. 

tis.  Et  vidi  cunctos  viventes  siib  sole  cum  adole- 
scente  secundo,  id  est  Christo;  loannis  duodecimo^: 
«  Ecce,  totus  mundiis  post  eum  abiit » .  Iste  consur- 
git,  pro  eo  quod  diabolum  eiecit  de  regno;  loannis 
duodecimo :  «  Nunc  iudicium  est  mundi ,  nunc  prin- 
ceps  huius  mundi  eiicietur  foras  » .  Infinitus  nume- 


^  Vers.  1 :  Pretiosior  est  sapientia  et  gloria  parva  et  ad 
tempiis  stultitia,  —  Seq.  locus  est  Prov.  12,9.  De  partiixis  prii- 
dentiae  cfr.  UI.  Sent.  d.  33.  diib.  2. 

^  Vers.  29.  —  Sequuntur  Sap.  10,  13.  et  14:  Haec  ven- 
ditum  iustum  non  dereliquit,  sed  a  peccatoribus  liberavit  eum 
descenditque  cum  illo  in  foveam  et  in  vinculis  non  dereliquit 
illum,  donec  etc. ;  Eccli.  10,  17. 

^  Vers.  1 :  Et  venerunt  unr>  ersae  Iribus  Israel  ad  David  etc. 

*  Vers.  17.  et  19.  Vulgata  et  non  erit  gratia  bmis  pro 
mc  erit  gratia  in  bonis.  —  Sequitur  Eccle,  !,  14.  et  15. 

^  Vers.  1:  Ecce,  servus  meus,  suscipiam  eum;  electus 
meus  etc.  Septuaginta :  « lacob,  puer  meus,  assumam  eum ;  Israel, 
electus  meus,  suscepit  eum  anima  mea  ».  Matth.  12,  18:  Ecce, 
puer  nieus,  quem  elegi,  dilectus  meus,  in  quo  bene  compla- 

S.  Bomv.  —  VI.  Tom. 


cuit  animae- meae.  —  Sequuntur  II.  Gor.  8,  9;  I.  Cor.  1,  2i. 
et  Eccle.  9,  15.  —  Hieron.,  Comment.  in  Eccle.  4,  13:0rige- 
nes  et  Victorinus  non  multum  inter  se  diversa  senserunt.  Post 
generalem  enim  illam  sententiam,  quae  omnibus  patet,  quod 
melior  sit  adolescentulus  pauper  et  sapfens  quam  rex  senex 
et  insipiens...  super  Christo  et  diabolo  hunc  locum  interpretaii 
sunt,  quod  puerum  pauperem  et  sapientem  Christum  velint... 
Iste  natus  est  in  regno  senis  [diaboli]  etc.  Cfr.  tom.  IL  pag.  1 92 , 
nota  4. 

®  Vers.  14.  —  Sequuntur  Daniel  13,  52:  Invetei^ate  etc; 
lob  41,  25;  Isai.  14,  13:  In  caelum  conscendam,  super  etc. 

'  Vers.  3.  —  Sequitur  CoL  2,  15:  Et  exspoUans  principa- 
lus  etc. 

^  Vers.  19;  sequuntur  ibid.  v.  31.  deinde  Phil.  4,  4. 

6 


42 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  V. 


rw^  viromm,  qui  fiterunt  dnte  eum,  id  est  ad- 
ventum  Ghristi;  et  Mele$,  qui  posi  fuiuri  sunt, 
non  ketabuntur  in  eo,  id  est  in  rege  stulto,  id  est 
diabolo,  quia  non  laetati  sunt  nisi  in  Christo;  unde 
Apostolus  ad  Philippenses  ultimo:  «Gaudete  in  Do- 
mino  semper»:  In  Domino  est  laetandum,  non  in 
diabolo. 

Pariis  secimlae  membrum  II.  De  retnedio  triplici 
contra  triplicem  vamtatem  culpae,  id  est,  con- 
tra  maium,  quod  consequitur  malitiam. 

Citslodi  pedem  tuitm.  Actum  est  supra  de  va- 
Divisio.  niiate  culpae.  Quoniam  illa  vanitas  est  mortalis  et 
pestifera;  ideo  agitur  hic  de  remedio  contra  illam 
vanitatem.  Et  quia  triplex  praecessit  vanitas^  scilicet 
malitiae,  avaritiae,  imprudentiae;  ideo  hic  ponit  tria 
remedia.  Et  primo  dat  remedium  contra  malitiam; 
secundo  contra  avaritiam,  ibi  M  Avarus  non  imple- 
bitur ;  tertio  contra  imprudentiam ,  ibi :  QuM  habet 
amplius  etc.  Sed  quoniam  maUtiae  morbus  de  se  est 
irremediabilis  et  ulterius  alios  corrumpere  potest; 
Koiandam.  idco  ponltur  hic  remediuui  non  contra  malitiam ,  sed 
contra  carruptionem  malUiae  sive  malum ,  quod  con- 
sequitur  in  aliis  ex  aspectu  malitiae  alienae. 

Art-  1.  De  remedio  contra  vanitatem  mxilitiae, 
ex  qua  oritur  triplex  inordinatio. 

Oritur  autem  ex  hoc  triplex  inordinatio,  scilicet 
subdivisio.  in  opere  per  praevaricationis  inobedientiam ;  in  ore 
per  locutionis  stuUitiam;  in  corde  per  cogitatiofiem 
errmeam.  Ad  quae  omnia  ruitincautus  considerator 
malitiae  aUenae.  Dum  enim  quis  malos  considerat 
impunitos,  credit,  non  esse  providentiam ;  ecce,  co- 
gitaiio  erronea;  et  per  hoc  libere  dicit  stulta,  quia 
credit,  quod  non  sit  qui  reprehendat;  et  ulterius 
transgreditur  mandata,  quia  non  credit,  quod  sit 
qui  puniat. 

Primo  igitur  dat  remedium  contra  inobedien- 
tiam;  secundo,  contra  loquelam  stultam,  ibi  ^:  Ne 
temere  quid  loquaris  etc. ;  tertio,  contra  cogitatio- 


nem  erroneaniy  ibi:  Si  videris  calumnias  egoio- 
rum  etc.  ■   '  ^ 

Primo  datur  remedium  contra  inobedientiam. 

(Vers.  17.),  In  remedio  contra  imbedientiam  in-  ^p^^I^ 
ducitur  exhortatio,  et  subiungitur  exhortationis  ra- 
tio.  Exhortatur  autem  ad  diligentem  pedum  custo-  Primo  pt 

,  ,.   .       exhortatio. 

diara,  ne  transgrediatur  mandata  divina;  ideo  dicit: 
Custodi  pedein  tuum,  ne  forte  declinet  a  via  recta; 
ad  Hebraeos  duodecimo  * :  «  Gressus  rectos  facite  pe- 
dibus  vestris,  ut  non  claudicans  quiserret».  higre- 
diens  in  domum  Dei,  id  est,  in  ecclesiam,  vel  in 
servitutem  Dei,  in  quara  cum  timore  debet  homo 
ingredi;  unde  in  Psalmo:  «  Introibo  in  domum  tuam, 
et  adorabo  ad  templum  sanctum  tuum  in  timore 
tuo  ».  Ita  debet  pedem  suum  servare  ab  inobedien- 
tia  et  promptum  habere  ad  obedientiam;  propter 
quod  dicit:  Et  appropinqua,  ut  audias,  id  est  obe- 
dias:  appropinqua,  quia  Deuteronomii  trigesirao  ter- 
tio  * :  (c  Qui  appropinquant  pedibus  eius  accipient  de 
doctrina  illius» ;  aiulias,  obediendo;  leremiae  decimo 
septimo:  «  Audite  verbum  Domini,  universi,  qui  in- 
gredimini  per  portas  has.  Haec  dicit  Dominus:  custo- 
dite  aniraas  vestras  ».  — Et  subiungitur  exhortaiionis  secnndo  ad- 
ratio :  Multo  enim.  melior  est  obedientia  quam  stul" 
torum  victimae,  qui  nesciunt,  quid  faciunt  mali, 
qui  non  recognoscunt  suas  transgressiones  nec  cu- 
rant  obedire ;  Gregorius  ^ :  « Melior  est  obedientia 
quam  victimae,  quia  in  obedientia  mactatur  voluntas 
propria,  in  victima  caro  aliena  ».  Abusiva  est  com- 
paratio,  quia  obedientia  est  bona,  et  ideo  placet; 
unde  Threnorum  tertio^:  «Bonum  est  viro,  cum 
portaverit  iugura  ab  adolescentia  sua  » ;  sed  victimae 
stultorum  displicent;  Proverbiorura  decimo  quinto: 
«  Victimae  impiorum  abominabiles  Domino  » ;  unde 
Saul  reprehensus  fuit ,  quia  amore  oblationis  trans- 
gressus  est  divinum  imperiura ;  primi  Regum  decimo 
quinto:  «  Nunquid  vult  Dominus  holocausta,  aut 
victimas,  et  non  potius,  ut  obediatur  ei?  Melior  est 
enim  obedientia  quam  victiraae ,  et  auscultare  magis 
quam  offerre  adipem  arietum  » . 


CAPlTULUiM  V. 


Secundo  datur  remedium  contra  locutionem 
stultam ,  quae  fit  triplici  modo. 

Ne  temere   quid   loquaris.  Hic  dat  remedium 
Divisio.  contra  bcutionem  stultam  sive  inordinatara.  Inordi- 


nata  autem  est  locutio,  aut  quia  inconsiderata ;  aut 
quia  falsa,  et  hanc  prohibet,  ibi:    Si  qiiid  vovi- 
sti  etc;  aut  quia  errmea,  et  hanc  ibi  prohibet:  Ne 
dederis  os  tuum,  tit  peccare  facia^  etc.  —  Circa  neiocauo- 
•ocutionem  tnconstderatam  prohtbet  praecvpttaiio-    sideraia. 


*  Cap.  5,9.  —  Seq.  locus  Quid  habet  ampUm  est  c.  6,  8. 
Val.  hoc  tertium  wiembruni,  contradicentibus  codd.,  omittit. 

*  Cap.  3,  1i  sequitur  ibid.  v.  7. 
'  Yers.  J3.  —  Sequitur  Ps.  5,  8* 

*  Vers.  3.  -—  Sequitur  ler.  17,  20.  et  21 :  Audite  verbum 
Domini,  reges  luda  et  omnis  luda  cunctique  habitatores  lerusa- 
lem,  qui  ingredimini  per  portas  istas.  Haec  etc. 

'  Libr.  XXXV.  Moral.  c.  14  n.  28 :  Hinc  Samuel  [I.  Reg, 


13,  22.]  ait:  Melior  est  obedkniia  qmm  victimm...  Obe^iawixti 
quippe  victimls  iure  praeponitur,  quia  per  victimas  aliena  caro, 
per  obedientiam  vero  voluntas  propria  niiactatur. 

®  Vers.  27.  —  Inferius  allegantur  Prov.  15,  8.  et  T.  Keg. 
13,  22 ,  ubi  Vulgata  pro  aut  substituit  et,  ac  pro  ei  ponit  vod 
DominL  —  De  conditionibus,  quae  requiruntur  adstrictam 
comparationem  (inter  res  eiusdem  speciei),  cfr.  Aristot.,  VII. 
Phys.  text.  21.  seqq.  (c.  4.). 


COMMENT,  h\  ECGLESIASTEN  C.  \ 


43 


nem  et  subiuiigit  rationem  et  adhibet  exempli  eon- 
fimiationem.  . 

(Vers.  1 .).  Prohibet  igitur  praecipHadonem;  unde 

ExposHio  dicit:  Ne  temo^e  quid  loquaris,  id  est  inconsiderate; 
prohibetar  Ecclesiastici  notio  * :  «Temerarius  in  Yerbo  suo  odi- 

tatio.  bilis  erit»;  et  rursus  Ecclesiastici  vigesimo  octavo: 
« Verbis  tuis  facito  stateram  et  frenos  ori  tuo  »»  Et 
quia  non  potest  homo  velox  deliberare,  ideo  sub- 
dit :  Neque  cor  tuumsit  vebx  ad  proferendum  ser- 
monem,  immo  diu  deliberare  oportet ;  unde  Prover- 
biorum  vigesimo  nono :  «  Vidisti  hominem  velocem 
ad  loquendum  ?  stultitia  speranda  est  magis  quam  il- 
lius  correptio  ».  Unde  distantia  debet  esse  inter  os 
et  cor ;  quo  contra  Ecclesiastici  vigesinio  primo  ^ : 
«  In  ore  fatuorum  cor  illorum  ».  Unde  dicitur  lacobi 
primo :  «  Sit  omnis  homo  velox  ad  audiendum  et 
tardus  ad  loquendum  » ;  et  •  Seneca :  «  Tardiloquum 

sobdiiur  tc  osso  volo»,  —  Et  subditur  7^atid  divinum  iudicium, 

ratio. 

qubd  omnia  videt;  ideo  dicit:  Deus  enim  in  caelo, 
supple :  omnia  videns ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Dominus 
de  caelo  in  terram  aspexit  » ;  et  tu  super  terram, 
in  manifesto  sibi  positus,  ita  non  lates  eum;  Eccle- 
siastici  vigesimo  tertio :  «  OcuH  Doraini  multo  plus 
lucidiores  sunt  super  solem,  circumspicientes  in  omnes 
vias  hominum  ».  Idcirco  sint  pauci  sermones  tui, 
quia  scilicet  loqueris  coram  Deo,  quia  ipse  exiget  ra- 
tionem  de  omnibus ;  Matthaei  duodecimo :  «  De  omni 
verbo  otioso,  quod  locuti  fuerint  horaines,  reddent 
Tertio,exem.rationem  de  eo  in  die  iudicii  ».  —  Et  vix  potest  esse, 

plam  et  si- 

miie.  quod  qui  multa  loquitur  Deo  non  displiceat,  Unde 
hoc  manifestat  exemplo  et  simili  dicens :  Multas  cu- 
ras  sequuntur  somnia,  et  ideo  stultum  est  eis  at- 
tendere;  Ecclesiastici  trigesimo  quarto*:  «  Multos 
errare  fecerunt  somnia  ».  £t  in  multis  sermxmibus 
invenitur  stultitia;  Ecclesiastici  vigesimo :  «  Qui  mul- 
tis  utitur  verbis  laedit  animam  suam  » ;  et  Prover- 
biorum  decimo :  « In  multiloquio  non  deerit  pecca- 
tum»;  sed  econtra  infra  decimo:  «  Stultus  verba 
multiplicat » . 

(Vers.  3.  4.).  Si  quid  vovisti  etc.  Hic  secundo 

Deiocotione  prohibet  locutionem  falsam,  qua  sciUcet  promittitur 

quod  non  impletur.  —  Hortatur  igitur  implere  quod 


promissum  est;  unde  dicit:  Si  quid  vovisti  Deo,  id 
est,  per  votum  promisisti ;  ne  moreris  reddere;  unde 
in  Psalmo*:  «Vovete>  et  reddite  Domino  Deo  vestro , 
omhes,  qui  in  circuitu  eius  aflertis  munera » ;  et 
Glossa:  «  Vovere  est  voluntarium,  sed  reddere  neces- 
sarium»,  quia  alioquin  est  homofalsus  in  promisso; 
unde  subdit:  Displicet  enim.  Deo  infidetis  et  stulta 
promissio:  infidelis,  \w  qua  npn  est  veritaS;  stuUa, 
in  qua  non  est  iudicium,  quia  stulta  promissio  non 
est  facienda ;  unde  Isidorus  ^ :  «  In  malis  promissis 
rescinde  fidem,  in  turpi  votomuta  decretum  ».  Ideo 
subdit,  quod  veritas  est  in  promissione  servanda, 
cum  dicit:  Sed  quaecumque  voveris  redde,  non 
variando;  Levitici  vigesimo  septimo :  «  Animal  mun- 
dum,  quod  inimolari  potest,  si  quis  voverit,  san- 
ctum  erit  et  mutari  non  poterit,  nec  in  melius  nec 
in  peius  » .  —  Alioquin  melius  fuerat  non  vovere ;  ideo 
dicit:  MuUoque  melius  est  non  vovm^e,  id  est  minus 
malum ,  quia  sine  culpa ;  quam  post  votum  pro- 
missa  nonreddere;  secundae  Petri  secundo^:  «Me- 
lius  erat  eis  viam  veritatis  non  cognoscere,  quam 
post  agnitionem  retrorsum  converti » ;  quia  Lucae 
nono:  «  Nemo  mittens  manura  ad  aratrum  et  respi- 
ciens  retro  aptus  est  regno  Dei ». 

(Vers.  3.  6.).  Ne  dederis  os  tuum  etc.  Hic  tertio  oeiocmione 

1  •!        1         ♦  »  »  erronea. 

prohibet  locutionem  erroneam;  et  dehortatur  locu- 
tionis  m^orem,  et  iemde  subdit  rationem,  et  post 
manifestat  erroris  radicem.  —  Locutionis  errorem  Dehortatio. 
dehortatur  dicens:  Ne  dederis  os  tuum,  ut  peccare 
fojCias  carnem  tuam,  id  est,  non  loquaris  erroneam 
locutionem ,  ex  qua  praecipiteris  in  peccatis.  Et  expri- 
mit,  de  qua  locutione  intelligit,  subdens:  Nequedi- 
cas  coram  Anjgelo:  Non  est  providentia,  id  est, 
non  dicas,  neque  in  secreto  neque  in  occulto,  quia 
in  occulto  audiunt  Angeli ,  qui  sunt  ad  custodiam  de- 
putati ;  unde  infra  decimo  ^ :  « In  cc^itatione  tua  regi 
ne  detrahas,  et  in  secreto  cubih  tuo  ne  maJedixeris 
diviti,  quia  aves  caeli  portabunt  vocem  tuam  ».  Et 
subditur  ratio  exhortationis :  Ne  forte  iratus  Domi"  Rai'o. 
71US  dissipet  opera  tua ,  \d  esi  y  reddRlmniWh;  ira- 
tus,  non  per  animi  commotionera,  sed  per  culpae 
rigidam   punitionem.  Sic   iratus  est  super  sermones 


*  Vers.  25 ;  sequitur  ibid.  28 ,  29.  deinde  Prov.  29 ,  20, 

*  Vers.  29.  —  Sequitur  lac.  1, 49:  Sit  autem  omnis  liomo 
Velox  ad  audiendum,  tardus  aulem  ad  loquendum.  —  Seneca, 
Epist.  iO.  in  flne:  Tardiloquum  le  esse  iubeo. 

«  Psalm.  \  01 ,  20.  —  Sequuntur  Eccli.  23 ,  28 ,  ubi  Vul- 
gata  omittit  in;  Matth.  12,  36:  Omne  verbum  otiosum,  quod  etc. 

*  Vers.  7.  —  Sequuntur  Eccli.  20,  8;  Prov.  10,  49.  et 
Eccle.  40,  U. 

*  Psalm.  75,  12.  —  Glossa  apud  Petr,  Lombard. ,  in  hunc 
locum ,  secundum  August.  (in  hunc  Ps. ;  cfr.  Glossa  mteflinearis 
apud  Lyranum),  dicit:  Vovere  enim  consulitur  voluntati,  sed 
post  voti  promissionem  necessario  redditio  exigitur.  Ideo  non 
ait  simpliciter:  vovete  et  nolite  vovere,  sed  vovete,  ei  reddite, 
id  est,  si  vovetis,  reddite;  alioquin  de  voto  rei  tenentur  et  da- 
mnationem  habent,  qnia  p^imam  fidem  irritaM  fecermt,  \it  ait 
Apostolus  [L  Tim.  5,  12.]. 

«  Libr.  II.   Synonym.  n.  58.  Cfr.  \\l  Sent.  lit.   Magistri, 


d.  XXXIX.  c.  9 ;  ibid.  c.  I .  agitur  etiam  de  tribus  iurisiurandi 
comitibus,  scil.  veritale,  iudicio  et  iustitia.  —  Seqiiitur  Lev.  27, 9: 
Anlmal  autem,  quod  immolari...  poterit,  id  est,  nec  melius  malo, 
nec  peius  bono. 

'  Vers.  21.  —  Sequitur  Luc.  9,  62.  —  In  E  ad  marginem 
quoad  verba  Si  quid  vovisti  ab  eadem  manu  notatur :  Indiscre- 
tum,  sicut  votum  lephte,  ludic*  11.  [30.  seqq.];  turpe  et  in- 
honestum,  quod  facit  stulta  pro  amasio  habendo,  Prov.  7.  [U.] : 
Victimas  pro  salute  tua  devovi;  impinm,  Act.  23.  [14.]:  De- 
votione  devovimus,  niliil  nos  gustaturos  etc;  sacrilegim,  ler.  14. 
[25.]:  Faciamus  vota  nostra,  quae  vovimus,  ut  sacriflcemus  re- 
ginae  caeti  et  libemus  libamine  etc;  infidele ,  xii  h\c,  Ex  his  pa- 
tet,  quale  debet  esse  votum  per  oppositum:  discretum,  hone- 
stum,  pium,  salutiferum  et  fidele. 

*  Vers.  20.  Vulgala  cMculi  tui  pro  cubili  tm,  qnae  etiam 
in  seq.  loco  pro  opei^a  tm  substltuit  cuncta  opera  manmm 
tmrum. 


44 


GOMMENT,  IN  ECCLESIASTEN  C.  W 


Rabsacis  et  omnm  opera  reguni  Assyriorum  per  An- 
gelum  nocte  destruxit;  Isaiae  trigesimo  septimo^- 
«  Si  quo  modo  audiat  Dominus  Deus  tuus  verba 
Rabsacis ,  quem  liiisit  rex  Assyriorum  ad  blasphe- 
mandum  Deum  viventem  » ;  Proverbiorum  vigesimo: 
cc  Dissipat  impios  rex  sapiens»  etc. —  Et  subditur 
Radix  crro-  huiuS  locutionis  origo :  quia  non  oritur  a  recta  ra- 
tione,  sed  a  somniorum  illusione;  propter  quod  di- 
cit :  Ubi  multa  sunt  somnia ,  plurimae  sunt  vwnita- 
tes ,  quia  somnium  vanitas ;  Isaiae  vigesimo  nono  ^ : 
«  Somniat  esuriens  et  comedit ,  et  postea ,  cum  ex- 
pergefactus  fuerit,  vacua  est  anima  eius».  Et  ser- 
mones  innumeri,  hi  sequunlur  ad  soihnia,  quia  ni- 
hil  certum  ,ex  eis  potest  sciri ;  quia  Ecclesiastici  trige- 
simo  quarto :  «  Divinatio  erroris  et  auguria  mendacia 
et  somnia  malefacientium  vanitas  est».  Et  ideo  de 
talibus  non  est  curandum ,  sed  de  Deo ;  unde  subdit :. 
Tu  vero  time  Deum,  quia  ipse  soius  est,  qui  potest 
nos  perdere  et  salvare,  non  somnia,  non  auguria; 
Lucae  duodecimo:  «  Ostendam  vobis,  quem  timeatis: 
timete  emn  qui  postquam  occiderit,  habet  potesta- 
tem  mittere  in  gehennam». 

Tertio  datur  remedium  contra  cogitationem 

erroneam. 

(\'ers.  7.  8.).  Sivideris  calumnias  etc.  Hic  ter- 
EiposiUo  tio  relrahit  a  cogitatione  erronea ,  scihcet  ut  ex  visa 

Ilttcrsilis 

'  hominum  maUtia  non  credat,  deesse  providentiam; 
unde  dicit:  Si  videris  cahmnias  egenorum;  siipra 
quarto  ^ :  «  Vidi  cahimnias ,  quae  sub  sole  geruntur , 
et  iacrymas  innocentium  ».  Et  iudicia  violenta, 
quae  vidit,  supra  tertio:  «Vidi  sub  sole  in  loco 
iudicii  impietatem  ».  Et  subverii  iustitiam  in  pro- 
vincia;  quod  simihter  supra  tertio  viderat:  «  Vidi 
in  loco  iustitiae  iniquitatem  ».  Ex  hac,  inquam,  con- 
sideratione  mirari  non  debet,  quasi  non  sit  qui  re- 
gat  nec  qui  corrigat ;  unde  dicit  :iVon  mireris  su- 
per  hoc  negotio ,  qm^i  non  sit  qui  regat,  quia 
uniis  est  omnium  ordinator ;  unde  subdit:  Quia  ex- 
celso  excelsior  est,  et  super  hos  quoque  eminentio- 
res  sunt  alii;  unde  Matthaei  octavo*  dixit  centurio: 
«  Ego  sum  homo  sub  potestate  constilutus ,  habens 
sub  me  milites ,  et  dico  huic :  Vade ,  et  vadit  » .  — 
Et  insuper  universae  terrae  rex  imperat  inser- 
vienti;  quamvis  ergo  non  serviant  sibi  invicem  et 


non  ordinentur  per  se,  ordinantur  tamen  a  Deo,  qui 
scit  malis  bene  uti;  Genesis  quadragesimo  primo  si- 
gniflcatum  est:  «  Ego  sum  Pharao , .  absque  tuo  im- 
perio  non  movebit  quisquam  manum  aut  pedeni  in 
omni  terra  Aegypti  ».  Unde  dicitur  Apocalypsis  de- 
cimo  nono :  « Habebat  in  veste  et  in  femore  suo 
scriptum:  Rexregum  etDominus  dominantium  » .  Et 
ipse  nihil  pervertit;  unde  dicitur  Deuteronomii  de- 
cimo:  «  Dominus  Deus  noster,  ipse  est  Deus  deorum 
et  Dominus  dominantium ,  Dominus  magnus ,  potens , 
terribilis ,  qui  personani  non  accipit  nec  munera ;  fa- 
cit  iudicium  pupillo  et  viduae»;  et  ideo,si  imperat, 
non  pervertitur  de  iustitia. 

QUAESTIONES. 

I.  Incidit  hic  quaestio  de  hoc  quod  dicit:  Quo^- 
cumque  vovisti  redde;  utrum  qui  vovit  indiscrete 
teneatur,  supposito,  quod  se  obligare  intendat;  quia, 
si  non: 

1 .  Tunc  reportat  commodum  de  indiscretione  sua  K  Ad  opposi- 

2.  Item ,  ipse  tenetur  facere  ventatem  ® ;  sed  qui 
non  facit  quod  promisit ,  non  facit  veri tatem ,  immo 
mentitur:  ergo  talis  tenetur  facere  quod  vovit. 

3.  Item ,  lephte  indiscrete  vovit  et  solvit,  et  ab 
Apostolo  commendatur  ad  Hebraeos  undecimo  ^ :  ergo 
del)emus  indiscreta  vota  persolvere  et  iraplere. 

Contra:  1,  Quod  indiscretum  est  dicere  indiscre- randamenia. 
tum  est  facere :  si  ergo  ille  qui  sic  vovet ,  hoc  ipso 
quod  dicit,  est  indiscretus ;  si  facit,  est  multo  magis 
indiscretus  et  magis  peccat :  ergo  omittendo  bene  facit. 

2.  Item,  malum  praecedens  non  excusat  sequens: 
ergo  si  vovit  quis  stultum  et  facit,  non  est  minus 
reprehensibilis ,  quam  si  faceret  sine  voto;  nec  vo- 
tum  minus  reprehensibile,  quam  si  non  faceret: 
ergo  etc. 

3.  Item,  Isidorus  *:  «  In  malis  pi-omissis  rescinde 
fldem,  in  turpi  voto  muta  decretum  » :  ergo  etc. 

Respondeo:  dicendum,  quod  non  tenetur;  immo,  Resp. 
si  facit,  addit  peccatum  super   peccatum;  unde  et 
lephte  solvendo  votum  magis  peccavit,  quam  si  non 
solvisset;  quia  in  vovendo  fuit  stultus  et  in  solvendo 
impius,  sicut  dicit  x\ugustinus  ^. 

3.  Quod  obiicitur,  quod  commendatur ;  dicen-  soiuiio  op- 
dum ,  quod  non  de  voto  nec  de  voti  soluiione  com- 
mendatur,  quia  Apostolus  commendat  ibi  '^  ftdem,  et 


*  Vers.  L  Posi  Assyriormn  Vulgala  addit  domimis  suus ; 
ibid.  V.  36.  dicUur,  quod  Angelus  Domini  «  percussit  in  castris 
Assyriorum  centum  octoginta  quinque  niillia  »  ctc.  — :  Seq.  lo- 
cus  est  Prov.  20,  26. 

^  Vers.  8,  ubi  pro  ei  postea,  cim  Vulgata  cnm  autem.  — 
Sequuntur  Eccli.  34,  5.  ct  Luc.  12,5. 

*  Vers.  1.  —  Seqq.  loci  sunt  3,  16:  Vidi  sub  sole  in.Ioco 
iudicii  impietatem  et  in  loco  iustitiae  iniquitatem. 

*  Vers.  9.  —  Sequuntur  Gen.  41,  44;  Apoc.  19,  16:  Et 
habet  in  vestimento  et  in  etc;  Deut.  10,  17.  et  18;  Quia  Do- 
minus  Deus  vester,  ipse  est...  dominantium ,  Deus  n)agnus  et 
potens  et  tcrribilis  elc. 


^  Cap.  inlelleximns  (7.)  X.  (Decret.  Gregor.  lib.  II.  tit.  1 .) 
de  ludiciis  dicitur:  Ne  videatur  de  sua  malitia  commodum  re- 
portare. 

«  Cfr.  loan.  3 ,  20.  21 . 

^  Vers.  32.  De  voto  lephte  vide  ludic.  11,  30.  seqq. 

^  Libr.  H.  Synonym.  n.  58. 

^  Quaest.  in  ludic.  q.  49.  n.  4.  seqq.  et  L  Qq.  ex  veteri 
testam.  (inter  opera  August.)  q.  43.  —  Pro  Atigusiimis  Vat. 
Hiermiymns,  qui  I.  adversus  lovinian.  n.  23.  ait:  A  plerisque 
Hebraeorum  reprehenditur  paler  [lephte]  voti  temerarii  etc. 

"  Vers.  33 :  Qui  per  fidem  vicerunt  regna  etc.  Cfr.  IV.  Sent. 
d.  38.  a.  ].  q.  .2.  ad  4. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  V. 


45 


commendat  fidem  lephta,  quod  ipse   credidit  trium- 
phare  de  inimicis  Domini  auxilio- 

1.  Quod  obiicitur,  quod  reportat  commodum; 
dico ,  quod  falsum  est ;  quia  statim  in  ipso  voto  pec- 
cat  et  dignus  est  poena. 

2.  Quod  obiicitur  de  verltate,  dicendum,  quod 
veritas  substernit  sibi  iudicium;  quia  igitur  sine 
iudicio  Yovit ,  ideo  solvere  non  potest  cum  veritate;  et 
propterea  non  potest  in  tali  voto  esse  veritas,  et  ideo 
nulla  est  obligatio. 

II.  Quaeritur,  utrum  possit  mutare,  —  Quod  non, 
videtur  per  illud  Levitici  ultimo  * :  Non  potmit  mu- 
tari,  nec  in  peius  mc  in  melius. 

Quod  autem  sic,  videtur :  quia  licet  partem  Do- 
mini  facere  meliorem :  ergo ,  etsi  non  liceat  in  pe- 
ius,  licet  tamen  iti  melius. 

Respondeo:  dicendum,  quod  est  mutare  votum 
Resp.  cam  in  veius  omniuo,  et  est  mutare  in  melius,  quod 
istud  tncludtt,  sicut  qui  vovit  mtrare  rehgionem 
minus  perfectam ,  intrat  in  perfecliorem ,  quae  illam 
claudit  intra.  Mutare  est  ultra  in  melius  non  inclu- 
dens,  sicut  ire  Romam^  in  iter  ultramarinum.  — 
Primum  non  licet  omnino,  sed  est  prohibitum;  se- 
cundum  licet  per  se;  tertium  licet  ^,  non  tamen  licet 
sine  auctoritate  maioris.  Quia  enim  sum  Domino 
obligatus,  non  possum  mutare  nisi  pro  eius  arbitrio; 
et  quia  ipse  non  alloquitur  me  nisi  per  suum  mi- 
nistrum ,  qui  tenet  eius  partes :  non  possum  mutare 
sine  auctoritate  superioris ,  nisi  Dominus  ipse  inte- 
rius  certissime  inspiret.  Et  sic  patet  illud  *. 

IIL  Quaeritur  etiam  de  hoc  quod  dicit:  Ne  di- 
cas  coram  Angeb :  Non  est  providentia. 

CoNTRA :  videtur ,  quod  non  sit  providentia : 

1.  Primo,  quia  providentia  dat  debitum  ordinem 
Ad  opposi-  rebus ;  sed  iste  non  est  in  mundo ,  infra  decimo  ^ : 
Vidi  servos  in  equis  et  principes  amhulantes  super 
terram  quasi  servos. 


tum. 


2.  Item  secundo:  quia  providentia  dat  debitam 
remuneralionem ;  sed  haec  non  est  in  mundo,  infra 
nono  ^ :  Eadem  cunctis  eveniunt, 

3.  Item  tertio :  quia  dat  debitam  durationem ; 
sed  haec  simpliciter  non  est  in  mundo,  infra  septi- 
mo  ^ :  Impius  longo  vivit  tempore  in  impietate  siia. 

Sed  quod  sit  necessarium  ponere,  videtur: 

1.  Quia  sapientis  est   providere   domui:   ergo  ^«ndamenta. 
summe  sapientis  multo  magis. 

2.  Item,  sapientis  artificis  non  tantum  est  fa- 
cere,  sed  etiam  conservare^;  sic  ergo  Deus  conser- 
vat  et  gubernat;  sed  ipse  est  sapiens,  et  saj)iens 
omne,  quod  gubernat,  per  providentiam  gubernat: 
ergo  etc. 

3.  Item ,  quia  Deus  sumrae  sapiens  est,  non  potest 
facere,  quin  videat  mala  nostra:  ergo  cum  sit  summe 
iustus ,  non  potest  facere ,  quin  vindicet  mala  et  re- 
muneret  bona  ^ :  ergo  omnium  est  remuneratio,  ergo 
et  providentia. 

IV.  Item  quaeritur,  quis  magis  peccet,  ulrum 
qui  negat  providentiam,  an  qui  divinam  providentiam 
reprehendit. 

Videtur,  quod  magis  qui  negat;  quia  ille  qui  Pro^pafie- 
credit,  providentiam  esse,  hoc  ipso  quod  credit,  bene 
facit :  ergo  aliquid  habet  de  bono ;  sed  qui  simplici-  * 
ter  negat ,  nihil :  ergo  magis  est  reprehensibilis. 

Contra:  Hieronymus^^  dicit,  quod  magis  peccat  Proa.parte. 
qui  providentiam  ponit  et  Deum  accusat,  quam  qui 
providentiam  simpliciter  negat. 

Respondeo  ad  primum ,  quod  providentia  est.     Resp.  ad  iii. 

I.  Quod  obiicitur  de  debito  ordine,  respondetur,  soiatio  op- 

.      1       .         .  .  posilorora. 

quod  duplex  est  ordo,  particularis  scjhcet  et  uni- 
versalis;  aliquid  potest  privari  ordine  particulari, 
sed  non  universali,  ut  dicit  Boethius  ^K  Universalis 
ordo  cuncta  complectitur ;  unde  qui  cadit  ab  ordine 
naturae  incidit  in  ordinem  poenae;  sicut  exemj)lum 
Augustini^2  estdenube,  in  quaest  turbo  et  involu- 


'  Vers.  10:  Et  mutari  non  poterit,  id  est,  nec  melius  malo, 
nec  peius  bono. 

2  Supple:  mutare. 

*  Ex  A  supplevimus  terthim  licet,  quo  addito ,  lectio  huc- 
usque  ab  edd.  recepta  et  corrupta  reformatur;  sic  paulo  supe- 
rius  iegebatur:  qme  illam  claudit.  Jntramutare  f!)  estultra  etc. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  38.  a.  2.  q.  2. 

^  Vers.  7.  *  Vers.  3. 

'  Vers.  16,  ubi  pro  impietate  Vulgata  malitia. 

*  Aristot.,  IX.  Elhic.  c.  7:  Unusquisque  enim  [artifex]  opus 
proprium  magis  amat,  quam  ab  opere  amaretur,  si  animatum 
fieret.  Philo,  de  Mundi  opificio  (circa  initium):  Nam  opiflcium 
non  negligi  ab  opiflce  suo  parenteque  docet  ratio. 

®  Cfr.  supra  c.  3,  17. 

**  Haec  sententia  aperte  exhibelur  in  Glossa  ordinaria  su- 
per  Isai.  18,  I,  quae  secundum  Alex.  HaU,  S.  p.  I.  q.  26.  m.  8. 
a.  2,  Hieronymo  tribuitur:  Epicurus  dicit,  non  esse  providen- 
tiam...  sed  illi  peiores,  qui  providentiam  recipiunt,  et  auctorem 
accusant,  quasi  errando  inulilia  fecerit.  Cfr.  August.,  lil.  de  Lib. 
Arb.  c.  2.  n.  5. 

**  Libr.  IV.  de  Consol.  prosa  6 :  Ordo  enim  quidam  cuncta 
comj)Iectitur,  ut  quod  ab  assignata  ordinis  ratione  discesserit, 


hoc  idem ,  licet  in  alium ,  tamen  in  ordinem  relabatur,  ne  quid 
in  regno  providentiae  liceat  temeritati.  Cfr.  tom.  I.  pag,  831, 
nota  7.  —  Inferius  post  pomae  codd.  legunt:  sicut  de  damnatis 
(ita  E,  alii  baptizatis)  exemplum  Augitstini  etc. 

^^  Libr.  JII.  de  Gen.  ad  lit.  c.  1 0.  n.  1 4.  ipse  dislinguit  du- 
plicem  partem  aeris,  scil.  superiorem,  quae  «  propter  puram 
tranquillitatem  caelo ,  cui  conlimitalur,  communi  pace  coniungi- 
tur  et  eius  vocabulo  nuncupatur  » ,  et  inferiorem,  in  qua  aer 
«  humore  tenui  contexatur,  qui  commotus  ventos,  et  vehemen- 
tius  concitatus  etiam  ignes  et  tonitrua,  et  contractus  nubila  et 
conspissatus  pluviam...  facit,  occultis  imperiis  et  opere  Dei,  a 
summis  ad  inflma  universa,  quae  creavit,  administrantis.  Unde 
in  illo  Psalmo  [148,  8.]  cum  commemorata  essent  ignis,  grando, 
nix,  glacies,  spiritus  tempestaiis,  ne  talia  sine  divina  provi- 
dentia  fieri  moverique  putarentur,  continuo  subiecit  qme  faciunt 
verbum  eius.  Cfr.  ibid.  V.  c.  21.  n.  42.  seq.  et  eius  EnarraU 
in  hunc  Ps.  n.  10-12,  ubi  inter  alia  (n,  11.)  ait:  Igms,  grando... 
quae  omnia  turbata  videntur  quibusdam  stultis...  addidit  quae 
faciunt  verbum  eiiis.  Non  tibi  ergo  videantur  casibus  moveri, 
quae  verbo  Dei  in  omni  molu  suo  deserviunt,  Quo  vult  Deus , 
illuc  ignis,  illuc  fertur  nubes,  sive  pluviam,  sive  nivem,  sive 
grandinem  portet  etc. 


46 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  V. 


tio  iaordinatain  se,  sed  ordinata  ad  fructum  terrae; 
sic  mali  praesunt  bonis  ad  bonorum  exercitationem 
et  malorum  punitioneai. 

2.  Similiter  de  remuneratione  dicendum,  quod 
in  praesenti  malis  bona  veniunt  iusto  modo,  ut  hic 
remunerentur  et  in  futuro  aeternaliter  crucientur;  et 
bonis  mala,  ut  hic  purgentur  et  aeternaliter  prae- 
mientur. 

3.  Quod  obiicitur  de  vita,  dicendum,  quod  raali 
diu  vivunt  propter  dictam  causam,  sed  boni  moriun- 
tur;  quia  dicilur  de  Henoch,  quod  raptus  est,  ne 
malitia  mutaret  eius  intellectum^,  Quoniam  igitur 
divina  iudicia  in  praesenti  occulta  sunt  propter  ho- 
minum  probationem;  et  quia  simplices  et  rudes  oc~ 
culta  non  percipiunt :  videtur,  quod  omnia  sint  inor- 
dinata;  et  ideo  Ecclesiastes  docet  respicere  ad  eura, 
sub  quo  omnia  ordinantur. 

Quod  quaeritur,  quis  magis  peccet;  respondeo: 
B«sp,  ad  IV.  dicendum ,  quod  providentiam  negare,  hoc  potest 
istincuone.  esse  duphciter :  uno  modo,  quia  credamus  Deum 
ignorantem ,  aut  quia  credamus ,  ipsum  non  curare 
de  factis  mortalium.  Similiter  et  accusare  dupliciter : 
aut  quia  non  mrat,  aut  quia  pervertiL  Utroque 
modo  accusare  providentiara  peius  est,  quia  non  tan- 
tum  errat,  immo  Deum  vituperat  et  blasphemat;  et 
ita  simpliciler  magis  peccat,  et  cognitio  ibi  non  ex- 
cusat,  immo  aggravat. 

Art.  2.  De  remedio  contra  vanitatem  avaritiae,  cum 

dividae  contemnendae  sint  triplici  ratione. 

Avarus  non  implebitur  peeunia.  Supra  posuit 
Divisio.  remedium  contra  vanitatem  malitiae;  hic  subiungit 
secundo  remedium  contra  vanitatem  avaritiae,  Re- 
medium  autem  contra  avaritiam  est  contemptus  bo- 
norum  terrenorum;  ideo  hic  persuadet  contemptum 
divitiarum.  Et  hoc  quidem  facit  per  triplicem  ratio- 
nem:  primo  enim  ostendit,  divitias  non  esse  appeten- 
das ,  quia  non  ditant  possessores  suos ;  secundo,  quia 
non  tran^mittuntur  frequenter  ad  posteros,  ibi  ^:  Est 
alia  infirmitas  pessima;  tertio,  quia  frequenler  de- 
volvuntur  ad  extraneos,  ibi:  £st  et  aliudmalum, 
quod  vidi  sub  sole  etc. 


Primo  contemnendae  divitiae,  quia  non 
ditant  possessores  suos^  et  hoc  ob  triplicem  rationem. 

Primo  igitur  avaritiam  detestatur ,  quia  divitiae ,  ni^sio. 
quae  appetuntur ,  non  adiuvant  nec  ditant  posses- 
sores,  quia  non  suffidunt;  secundo,  quia  nm  pro-  Ratjo  tri- 
sunt;  tertio,  quia  affligunt. 

(Vers.  9.).  Detestandae  sunt  ergo  divitiae  etExposmout- 
aspernandae ,  quia  avaro  non  sufjiciunt,  et  hoc  ava-  ^on  anffi- 
rus  primo  appetit,  scilicet  sufficientiam.  Propterea 
dicit:  Avarus  non  implebiiur  pecunia;  Ecclesiastici 
decimo  quarto^:  « InsatiabiUs  oculus  cupidi».  Unde 
Hieronyraus :  «  Avaro  deest  tam  quod  habet ,  quam 
quod  non  habet»;  et  Seneca:  «Si  vis  te  divitem 
facere,  non  pecuniae  est  addendum,  sed  cupiditati 
subtrahendum  » . 

(Vers.  9.  10.).  Et  qui  amat  divitias  etc.  Hic  Non  pro- 
secundo  dehortatur  ab  amore  divitiarura,  quia  non 
prosunt.  Ideo  dicit:  Et  qui  amat  divitias  fructum 
non  capiet  ex  eis,  et  ita  non  prosunt;  Ecclesiastici 
decimo*:  «  Nihil  est  iniquius  quam  amare  pecuniam. 
Hic  enim  animam  suam  venalem  habet » ;  «t  ita  nihil 
prosimt  avaro  divitiae ,  quia  animam  dat  pro  pecunia ; 
unde  Matthaei  decimo  sexto:  «Quid  prodest  homini, 
si  universum  mundum  lucretur,  animae  vero  suae 
detrimentum  patiatur  » ?  quasi  dicat :  nihil.  Et  ex  hoc 
infert  vanitatem  in  amando  eas:  Et  hoc  ergo  vani- 
tas,  tam  culpae  quam  poenae ;  de  prima ,  Psalmus  * :  Daj>iex  va- 
«  FiUi  hominum ,  usquequo  gravi  corde  »  etc. ;  de  se- 
cunda,  Psalmus :  «  Defecerunt  in  vanitate  dies  eo- 
rum  »  etc.  Psalmus:  «Ecce  homo,  qui  non  posuit 
Deum  adiutorem  suum,  sed  speravit  in  multitudine 
divitiarum  suarum  et  praevaluit  in  vanitate  sua  ».  — 
Et  quod  nihil  prosint  divitiae  possidenti,  ostendit: 
quia  consumuntur,  et  nihil  plus  habet  dominus  servo ; 
ideo  dicit:  Ubimultae  suntopes,  multi  et  qui  com" 
edunt  eas;  sic  omnia  consumuntur.  Unde  Seneca^: 
«  Cadavera  lupi ,  muscae  mel ;  praedam ,  non  homi- 
nem  sequitur  turba  ista  » ;  lob  trigesimo  nono :  «  PuUi 
eius  lambunt  sanguinem,  et  ubi  fuerit  cadaver,  sta- 
tim  adest » ;  quia,  secundum  quod  dicitur  Prover- 
biorum  decimo  nono ,  «  multi  colunt  personam  po- 
tentis  et  amici  sunt  dona  tribuentis  » .  Et  quid  prodest 


*  Sap.  4,  H.  Eccli.  U,  16:  Henocli  placuit  Deo  et  trans- 
lalus  est  in  paradisum.  —  Cfr.  de  duplici  hac  quaestione  Alex. 
Hal.,  S.  p.  I.  q.  26.  m.  1.  et  m.  8.  a.  2. 

*  Cap.  5,  12;  seq.  locus  est  6,  1. 

^  Vers.  9.  —  meron.,  Epist.  100.  (Epist.  Theophili  Alexan- 
drini  episc.  ad  totius  Aegypti  episcopos  etc-  Hieronymo  inter- 
prete)  n.  15:  Eget  semper  qui  avarus  est,  nescit  mensuram, 
cui  tantum  deest  quod  habet,  quantum  quod  non  habet.  — 
Seneca,  Epist.  H9.  (alias  120.):  Nemineni  pecunia  divitem  fe- 
cit,  immo  contra,  nulli  non  maiorem  sui  cupidilatem  incussit. 
Quaeris,  quae  sit  huius  rei  causa?  PIus  incipit  habere  posse 
qui  plus  habet.  Ad  sumniam,  quem  volesmihi  exhis,quorum 
nomina  cum  Crasso  Licinioqiie  numerantur,  in  medium  licet 
protrahas;  aflerat  censum,  et  quidquid  habet  et  quidquid  spe- 
rat  simul  compiUet,  iste,  si  mihl  credis,  pauper  est,  si  tibi, 


potest  esse.  At  hic  qui  se  ad  idquod  natura  exigit,  composuit, 
non  tantum  extra  sensum  est  paupertatis^  sed  extra  metum.  Cfr. 
Epist.  -16.  et  Consol.  ad  Hehiam,  c.  H. 

*  Vers.  10.  —  Sequitur  Matth.  46,  26.  —  Inferius  post 
amando  eas  Vat.  addit:  Seneca:  Quae  est  maxima  egestas? 
avaritia;  et  ex  opposito  dicuntur  maximae  divitiae  non  desi- 
derare  divitias, 

^  Psalm.  i,  3;  deinde  Ps.  77,  33.  et  51,  9.  —  Verba 
tam  culpae,»»  eorum  etc,  supplevimus  ex  E. 

^  Excerpt.  II.  (e  libris  Senecae)  de  Remediis  fortuilorum: 
Mel  muscae  sequuntur,  cadavera  lupi,  frumenta  formicae,  prae- 
dam  sequitur  ista  turba,  non  hominem.  Codd.  legunt:  Muscae 
cadavera,  apes  mel,  praedam  etc.  —  Sequuntur  lob  39,  30, 
ubi  Vulgala  ubicumque  pro  ubi;  Prov.  19,  6.  et  Eccli.  M,  10. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  V. 


47 


possessori,  nisi  quod  cerriU  divitias  oculis  suis? 
quasi  dicat:  nihii  plus  sibi  quam  aliis,  quia  tantum 
comedit  quilibet  aliorufu,  quantum  ipse  solus;  et  ita 
DOD  habet' fructum  prae  aliis,  immo  damnum,  quia 
peccatum  habet  plus;  unde  Ecclesiastici  undecimo: 
«  Si  dives  fueris,  non  eris  immunis  a  delicto.  Si  se- 
cutus  fueris ,  non  apprehendes  »  etc.     ' 

(Vers.  H.).  Dulcis  e^r^ownw^.  Hic  tertio  osten- 

Affligont.  dit  divitias  aspernandas,  quia  affligunt  et  hominem 
quiescere  non  permittunt;  unde  auferunt  somnum 
quietis.  Propterea  dicit :  Dulcis  est  somnus  operanti, 
sive  parum ,  sive  multum  eomedat  Et  ita  operans 
et  laborans  aliquando  quiescit ;  Ecclesiastici  trigesimo 
prirao  * :  «  Somnus  sanitatis  in  homine  parco ;  dormiet 
usque  mane ,  et  anima  illius  delectabitur  cum  illo » . 
Sed  econtra  de  divite:  non  quiescit;  unde  subdit: 
Saturitas  autem  divitis  non  sinit  eum  dormire; 

Raiioi.  vel ,  quia  multas  habet  divitias,  mullas  habet  curas, 

'    quae  auferunt  somnum ;  lob  decimo  quinto  ^ :  «  So- 

nitus  terroris  semper  in  auribus,  et  cum  pax  sit, 

ipse  insidias  suspicatur  » ;  unde  supra  secundo:  «  Cun- 

cti  dies  eius  laboribus  et  aerumnis  pleni  sunt,  nec 

Raiio  2.  per  noctem  mente  requiescit  » .  Vel  etiam ,  quia  mul- 
tum  comedit  et  bibit  et  non  laborat,  ideo  non  quie- 
scit ;  unde  Ecclesiastici  trigesimo  primo :  «  Vigilia  et 
cholera  et  tortura  viro  infrunito  » ,  et  sic  prae  satie- 
tate  non  quiescit. 

QUAESTIONES. 

Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit ,  quod  divitiae 
non  prosunt  possessori. 

1 .  Nam  infra  septimo  ^ :   Utilior  est  sapientia 
Fnndamenia.  cwm  dtvitHs  ct  magis  prodest  videntibus  solem. 

2.  Item ,  Proverbiorum  decimo  tertio  ^ :  Redem- 
ptio  animae  viri,  divitiae  eius:  ergo  valent  ad  re- 
dimendum  animam. 

CoNTRA:  1.  Omne  illud,  quod  nielius  est  sira- 
Ad  opposi-  pliciter  diraittere  quam  tenere,  est  simpliciter  inutile, 
quia,  si  absentia  alicuius  est  utilis,  praesentia  est 
damnosa;  ergo  si  dimittere  divitias  est  bonum,  tenere 
eas  est  inutile. 

2.  Itera ,  omnis  utilitas  attenditur  secundum  or- 
dinationem  ad  finem  ultimum:  ergo  quod  praestat 
impedimentum  deveniendi  in  finem  non  est  utile,  sed 
inutile ;  sed  divitiae  sunt  huiusmodi ,  quia  amantem 
divitias  impossibile  est  introire  in  caelum  ^ ,  et  difli- 
cile  est  habere  eas  et  non  amare:  ergo  divitiarum 
possessio  irapedit:  ergo  non  prosunt,  sed  obsunt. 


tam. 


Respondeo  ad  hoc ,  quod ,  sicnt  dicit  Bernar-  Resp.  «im 

3       a        \  ,.       .  ,  ,  .  distinctione. 

dus  ®,  « temporaha  jsta  de  se  nec  bona  sunt  nec 
mala,  quorum  usus  bonus,  abusio  mala,  soUicitudo 
peior ,  quaestus  turpior  » ,  Si  igitur  quaeratur,  utrum 
divitiae  sint  utiles,  vel  inutiles;  dico,  quod  bene 
utenti  utiles  sunt,  sed  reservanti  sunt  inutiles,  male 
utenti  damnosae;  unde  dicitur  infra  eodem^:  /)im- 
tiae  conservatae  in  malum  domini  sui;  bene  vero 
utenti  valent,  cum  scilicet  distribuit  in  opera  pietatis. 
—  Sic  enim  valent  ad  redemptionem  culpae ;  Danielis  uivitiae  ta- 
quarto :  Peccata  tua  eleemosynis  redime,  Valent  ad 
augmentum  gratiae;  primae  ad  Timotheum  quarto: 
Exerce  temetipsum  ad  pietatem  etc,  Valent  ad  ade- 
ptionem  glorias;  Lucae  decimo  sexto:  Facite  vobis 
amicos  de  mammona  iniquitatis,  ut  cum  defeceri- 
tis,  recipiant  vos  in  aeterna  tabemacuh. 

1.  Quod  obiicit,  quod  inutiles,  quia  bonum  est  soiatioop- 
dimittere ;  dicendum ,  quod  dimittere  est  Deo  donare , 

et  hoc  est  divitiis  bene  uti ;  unde  utiles  sunt  ad  di- 
mittendum,  ad  dandum  pauperibus,  ad  emendum 
regnum. 

2.  Quod  obiicitur,  quod  diflicile  est  habere  et 
non  amare;  respondeo,  quod  ex  hoc  non  sequitur, 
quod  impediant,  quia  «  omnis  virtus  est  circa  diflfl- 
cile^»,  et  tamen  virtus  non  impedit,  sed  adiuvat. 
Tamen  utilior  et  securior  usus  est  semel  totum  di- 
mittere  quam  paulatim  dare,  propter  vitanda  pericula, 
quae  accidunt. 

Secundo  contemnendae  divitiae)  quia  frequenter 
non  transmittuntur  ad  posteros. 

Est  et  alia  infirmitas  etc.  Supra  ostendit,  quod 
divitiae  non  ditant  possessores  suos;  hic  subiungit 
secundo,  quod  contemnendae  sunt,  quia  frequenter 
non  transmittuntur  ad  posteros;  et  hoc  quidem  fa- 
cit  hoc  ordine.  Primo  notatur  consideratio  egestatis  nivisio. 
futurae  in  prok.  Secundo  ex  hoc  deteslatur  solli- 
citudinem  labonosam  pecuniae  acquirendae.  Tertio 
in  huius  detestationera  commendat  fruitionem  pra£- 
sentis  laetitiae,  addens,  hoc  esse  donura  largitatis 
divinae. 

(Vers.  12.  13.  14.  13.).  Con^/d<?ra^  igitur  primoExpoMtiout- 
egestatem  futuram  in  divitis  prole,  quia,  cum  con-  ne  parte  i. 
servantur  diu  a  patre ,  non  remanent  filio.  Propterea 
dicit:  Est  et  alia  infirmitas  pessima,  quam  vidi 
sub  sole,  alia  scilicet  a  praedicta,  quae,  inquam,  est 
in  possessione  divitiarum;  unde  dicit:  Divitiae  con- 
servatae  in  malum  domini  sui,  quia  non  possunt 


*  Vers.  24.  Vulgata  cim  ipso  pro  cum  illo. 

*  Vers.  21 :  Sonitus...  in  auribiis  illius,  et  cum  pax  sit,  ille 
semper  insidias  suspicatur.  —  Sequuntur  Eccle.  2,  23.  et  Ec- 
cli.  31,  23.  3  Y^^g    12, 

*  Vers.  8 :  Redemptio...  diviliae  suae. 

*  God.  C  m  regmm  caelorim,  Matth,  19,  [25,},  Marc.  10. 
[23,] ,  Lm,  18,  [24.]. 

*  Libr.  n.  de  Considerat.  c.  6.  n.  10:  Ipsa  [argentuni  et 


aurum]  quideni,  quod  ad  animi  bonum  spectat,  nec  bona  sunt 
nec  mala,  iisus  tamen  horum  bonus  etc. 

'  Cap.  5,  12.  —  Sequuntur  Dan.  4,  24;  1.  Tim.  4,  7.  8: 
Exerce  autem  te  ipsum  ad  pietatem ;  nam  corporalis  exercitatio 
ad  modicum  utilis  est  etc;  Luc.  16,  9. 

®  Aristot.,  n.  Ethic.  c.  3:  At  circa  id  quod  difficilius  est, 
semper  el  ars  et  virtus  versatur.  Cfr.  Qq»  disputat.  q.  de  perfe- 
ctione  evang.  (tom.  V.)  q.  2.  a.  1. 


48 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  V. 


congregari  sine  malo  ei  pomae  et  culpae ;  Ecclesiastici 
trigesimo  primo^;  «Beatus  vir,  qiii  inventus  est 
sine  macula ,  et  qui  post  aurum  non  abiit  nec  spe- 
ravit  in  pecuniae  thesauris.  Quis  est  hic?  et  lauda- 
Aiiier.  bimus  eum ;  fecit  enim  mirabilia  in  vita  sua  ».  Vel: 
in  malum,  faciunt  enim  hominem  venire  in  malum 
poenae;  lacobi  quinto;  «  Agite  nunc,  divites,  plorate 
ululantes  in  miseriis,  quae  advenient  vobis».  Domini 
sui,  immo  secundum  rem  servi,  quia  avarilia  facit 
avarum  servum;  unde  ad  Ephesios  quinto^;  «Ava- 
ritia ,  quae  est  idolorum  ser vitus  » .  —  Hae,  inquam , 
pereunt  in  afflictime  pessima,  quia  necesse  est, 
quod  ipse  cum  dolore  eas  relinquat;  lob  vigesimo 
septimo;  «Dives,  cum  dormierit,  nihil  secum  au- 
feret  ».  Nec  tantum  relinqiiuntiir  a  domino,  sed  etiam 
amittuntur  a  fllio,  unde  subdit:  Generavit  Jilium , 
qui  in  summa  egestate  erit,  Est  egestas  summa,  et 
haec  bonorum  omnium ,  de  qua  Proverbiorum  sexto : 
«  Veniet  tanquam  viator  egestas  »  etc.  —  Et  sic  divi- 
tiae  conservatae  non  ^  relinquuntur  heredi  nec  etiam 
asportari  a  possessore  possunt;  unde  subdit:  Sicut 
egressus  est  nudus  de  utero  matris  suae ,  sic  rever- 
tetur ,  non  in  uterum ,  sed  in  terram.  Et  nihil  auferet 
secum  cle  labore  suo;  lob  primo  *:  «  Nudus  egressus 
sum  de  utero  matris  meae,  midus  revertar  illuc». 
—  Et  hoc  valde  dolendum ;  unde  subdit :  Miserahilis 
prorsus  infirmita^:  quomodo  venit,  sic  revertetur; 
unde  primae  ad  Timotheum  uUimo:  «  Nihil  intuli- 
mus  in  hunc  mundum ,  haud  dubium ,  quod  nec  au- 
ferre  quid  possumus  ». 

(Vers.  15.  16.).  Quid  ergo  prodest?  Hic  secundo 
De  parie  2.  reprchendit  soUicitudinem  augendae  pecuniae  consi- 
deratione  egestatis  superventurae ;  unde  infert  quasi 
ex  praedictis,  quod  vanum  est  in  tantis  laboribus  se 
affligere  in  rerum  acquisitione.  Ideo  dicit :  Quid  ergo 
prodest  ei,  scilicet  diviti  avaro,  quod  labo7'avit  in 
ventum?  id  est,  in  vanum,  si  ita  est,  quod  «  sicut 
nudus  egressus  de  utero ,  nudus  revertetur  »  et  ipse 
et  filius,  quasi  dicat:  nihil.  Propterea  in  Psalmo^: 
« Filii  hominura ,  usquequo  gravi  corde  ?  Ut  quid 
diligitis  vanitatem  et  quaeritis  mendacium  »?  Divitiae 
vento  comparantur  propter  vanitatem;  unde  Eccle- 
siastici  trigesimo  quarto:  «Quasi  qui  apprehendit  um- 
bram  et  persequitur  ventum,  sic  et  qui  attendit  ad 
visa  mendacia  » ;  laboravit  ergo  in  ventum ,  cum  la- 
boravit  pro  divitiis  acquirendis.  —  Et  subdit  magni- 
tudinem  laboris :  Cunctis  diebv^  vitae  suae  comedit 
in  tenebris ,  propter  solitudinem ;  et  in  curis  multis, 
propter  solliritudinem ;  et  in  aerumna,  propter  ex- 
pensarura  tenuitatem;  et  tristitia,  propter  expensa- 


rum  necessitatem.  Tristatur  enim,  quia  oportet  eum 
quid  manducare;  Ecclesiastici  decimo  quarto  ^:  «  Ocu- 
lus  nequam  et  invidus  non  satiabitur  pane,  et  indi- 
gens  in  tristitia  erit  super  mensam  suam».  Divitiae 
faciunt,  hominem  esse  in  curis  et  aerumnis;  quia 
Matthaei  decimo  lertio;  «  SoUicitudo  huius  saeculi  et 
fallacia  divitiarum  suffocat  verbum  » . 

(Vers.  17.  18.  19.).  Hoc  itaque  mihi  mwwDepartes. 
est.  Hic  tertio  commendat  fruitionem  laetitiae  in 
detestationem  afflictionis  avaritiae.  Quia  enim  avarus 
se  affligit ,  et  nihil  ei  prodest ;  ideo  bonum  visum  est 
sibi  comedere;  et  propterea  dicit:  Hoc  itaque  mihi 
visum  est  bonum,  ut  comedat  quis  et  bibat,  quan- 
tum  ad  iucunditatem  exteriorem;  et  fruatur  laeti- 
tia  ex  labore  suo ,  quo  laboravit  siib  sole ;  laetitia, 
quantum  ad  iucunditatem  interiorem;  et  hoc,  dum 
potest ;  unde  et  subdit :  Numero  dierum  vitae  sua^, 
quos  dedit  ei  Deus,  quasi  non  exspectet  aliud  tem- 
pus.  Et  haec  est  pars  illius,  De  his  omnibus  Isaiae  ' 
vigesimo  secundo':  «Ecce  gaudium  et  laetitia  iugu- 
lare  arietes ,  comedere  carnes  et  bibere  vinum ,  com- 
edamus  et  bibamus;  cras  enim  moriemur  »,  quasi 
illa  sit  pars.  —  Et  hanc  considerationem  approbat, 
quasi  placeat  Deo;  unde  ^i  %vM\{:  Et  omni  homini, 
cui  dedit  Deus  substantiam  et  divitias ;  haec  enim 
a  Deo  sunt ;  unde  Ecclesiastici  undecimo  ^ :  «  Bona  et 
mala,  vita  et  mors,  paupertas  et  honestas  a  Deo 
sunt » .  Potestatemque  ei  tribuit,  ut  eomedat  ex  eis , 
exterius  delectando;  et  fruatur  parte  sua,  in  iis 
quiescendo;  et  laetetur  de  labore,  gaudenter  acqui- 
sita  exponendo.  Hoc  donum  Dei  est,  haec  enim  po- 
testas  a  Deo;  quia  loannis  decimo  quinto:  «  Sine  me 
nihil  potestis  facere  » .  Et  quod  sit  magnum  donum , 
ostendit ,  quia  cruciatus  curarum  et  sollicitudinum , 
quae  sunt  magnae  poenae,  per  delicias  temperantur. 
Ideo  subdit:  bene  dico,  quod  donuni  Dei  est,  in 
quantum  a  cruciatibus  avaritiae  liberat.  —  Non  enim 
satis  recordabitur  dierum  vitae  suae ,  id  est,  non 
multum  affligetur  curis,  quae  spectant  ad  vitam;eo 
quod  Deus  occupet  cor  eius  deliciis,  non  spiritua- 
libus ,  de  quibus  in  Cantici  septimo  ^ :  «  Quam  pul- 
cra  es  et  quam  decora,  carissima,  Jn  deliciis  »!  sed 
carnalibus,  de  quibus  dictura  est  supra  secundo: 
«  Feci  mihi  cantores  et  cantatrices  et  delicias  fiho- 
rum  hominum  » . 

QuAESTtONES, 

I.  Sed  incidit  hic  quaestio  prirao  de  hoc  quod 
dicit:  Hoc  visum  est  mihi  bonum,  ut  comedat. 


^  Vers.  8.  9:  Beatus  dives,  qui...  in  pecuiiia  et  thesauris  etc. 
—  Sequitur  lac.  5,  I,  ubi  Vulgata  post  miseriis  addit  vestris. 

*  Vers.  o :  Aut  avarus,  quod  est  etc.  —  Seqiiuntur  lob  27, 1 9. 
et  Prov.  6 ,  1 1 :  Et  \  eniet  tibi  quasi  vialor  egestas  elc.  —  Post 
servmi  E  addit  diaboli. 

*  Ex  E  supplevimus  mn,  Sensus  est :  divitiae  a  patre  con- 
smatae  et  filio  relictae  ab  lioc  amiltuntur  nec  lieredi  relin- 
quuntnr.  *  Vers.  21.  —  Sequitur  1.  Tim.  6,  7. 


^  Psalm.  i,  3;  deinde  Eccli.  34,  2. 

*  Vers.  10.  —  Sequitur  Matth.  13,  22:  Sollicitudo  saeculi 
istius  eic,  —  Pro  expensarum  necessitatem  E  necessitaiem  cot»- 
edmdi,  adiungens  rationem :  quia  videt  cor  suum  comedi  quo- 
libet  morsello  [i.  e.  frusto  sive  buccella]  cibi  sui;  tristattir 
enim  etc.  '  Vers.  13. 

*  Vers.  li.  —  Seq.  locus  est  loan.  13,  3. 
^  Vers.  6.  —  Sequitur  Eccle,  2,  8. 


COMMENT.  IJJ  ECaESIASTEN  C;  V. 


49 


CoNTR A :  1 .  Infra  decimo  * :  Vae  tibi  terra,  cu- 
ius  rex  puer  est,  et  cuius  principes  mane  come- 
dunt:  contradicit  ergo  sibi  ipsi. 

11.  Praeterea  dicit:  Et  laetetur, 

Contra:  1.  Infra  septimo^:  Melius  est  ire  ad 
domum  luctus  quam  ad  domum  convivii;  et  ite- 
rum:  Cor  sapientium,  ubi  tristitia. 

2.  Item ,  ipsa  Vef itas  dicit  Lucae  sexto^ :  Vae  vo- 
bis ,  qui  nunc  ridetis,  quia  flebitis:  ergo  malum 
est  laetari,  et  tota  Scriptura  reprehendit  laetitiam 
carnis;  quid  est  ergo,  quod  hic  commendal  eam? 

Ad  hoc  respondetur  per  modum  procedendi  in 
Resp,  1.  libro  isto  singularem  inter  onines  libros  sacrae  Scri- 
pturae.  Ipse  enim  loquitur  ut  concionator  disputatio- 
nem  suam  contexens ,  in  qua  diversae  sententiae  ad- 
ducuntur  secundum  diversas  personas,  secundum 
quas  loquitur;  unde  aliler  in  persona  carnalis,  ut 
hic ,  aliter  in  persona  sapientis ,  ut  infra :  Melius  est 
ire  etc.  Sed  postmodum  loquitur  in  persona  pro- 
pria,  ubi  dicit*:  Finem  bquendi  pariter  omnes  au- 
diamus,  ubi  quasi  fert  sententiam  eorum  quorum 
prius  ventilaverat  causam:  Deumtime,  et  quod  Deus 
omnia  iudicabit.  Unde  quidquid  in  libro  legitur,  quod 
Hli  sententiae  adversatur ,  irritatur  per  illam  senten- 
tiam;  et  talla  sunt  onmia,  quae  dicuntur  in  com- 
mendationem  voluptatis  praesentis;  et  sic  una  solu- 
tione  respondetur  ad  omnia. 

Aliter  potest  dici ,  quod  ipse  Ecclesiastes ,  quae- 

Resp.  2.  Gumque  dicit,  in  persona  propria  dicit;  sed  taraen  ad 

intelligenda  ea  quae  dicit,  duo  sunt  attendenda,  scilicet 

primo,  deratio  dicendi  et  modus.  Modus  dicendi  duplex  va- 

dapiici.      mtur:  quaedam  enim  dicit  vere,  quaeaara  ironiee: 

DistiQctio  1  • 

vere ,  ut  illud :  Mitte  panem  tuum  super  transeun- 
tes  aquas,  infra  undecimo^;  ironice,  ut  iUud:  Lae- 
tare  ergo,  iuvenis,  in  adolescentia  tua,  Et  hoc  patet 
per  sequentia :  Et  sciio ,  quod  pro  his  onmibus  arf- 
Distincii6  2.  ducet  tc  Dcus  in  iudiciuM ,  infra  undecimo.  —  Alia 
variatio  attenditur  in  niodo,  quia  quaedam  dicit  appro- 
bamlo  ^:  Ne  temere  quid  loquaris  etc. ;  quaedam  reci- 
tando,  quod  ipse  ita  fecU,  sicut  dixit  supra  secundo: 
Nm  prohibui  cor  meum ,  quin  omni  voluptate  frue- 
retur  etc. ;  hoc  non  approbat,  sed  recitat,  se  sic  fecisse, 
sicut  et  Apostohis  de  se  dicit,  quod  fuit  blasphemus. 
Similiter  quaedam  dicit  recitando,  quod  ita  cogita- 
verit,  sicut  cum  dixit  supra  secundo:  Nonne  melius 
est  comedere  et  bibere  ?  etc.  Et  tali  genere  locutionis 
multum  utitur  in  hoc  libello,  quasi  narrans  suas 
tentationes;  unde  liber  iste  fuit  quasi  quaedam  me- 
ditatio  Salomonis.  Bt  sicut  homo  ab  una  meditatione 
cadit  in  aliam^  secundum  diversas  considerationes , 
sicut  quando  quis  cogitat,  hoc  esse  bonum ,  et  post- 


modum  cadit  in  aliam  aestiraationem;  sic  narrat  Salo- 
mon  et  in  isto  libro. 

Quantum  ad   rationeni   dicendi  attendendum,  secundo,de 

j  j  !•♦.,..  •»  A  »       .        ratione  di- 

quoa  quaedara  dicit  simphciter  ad  sui  approbatto-  cendi  mni- 
nem,  quaedam  vera  non  dicit  in  approbationem ,  sed 
in  aliorum  comparationem  -et  detestationem,  sicnt 
qui  vellet  vituperare  avaritiam  laudaret  prodigalita- 
tem;  sic  et  in  hoc  libro  laudabat  mortuos  compara- 
tione  viventium  \  voluptatem  respeetu  avaritiae ;  quia 
in  avaritia  est  poena  et  culpa.  Hoc  autem  facit,  ut 
ab  illa  revocet ,  non  ut  ad  hanc  attrahat.  — .  lHterius 
quantum  ad  rationetn  dicendi  attendendum,  quod 
quaedam  dicit  ad  omnesy  quaedam  ad  aliquos,  qui 
ahquid  supponunt,  et  ex  eorum  suppositione  argnit 
contra  eos,  ut  supra^  dixit,  quod  non  estmemoria 
sapientis,  ut  stulti.  Hoc  dixit  illis  sapientibus,  qui 
totam  suam  remunerationem  in  laudibus  horainum 
constituebant. 

Haec  ergo  regula  est  in  verbis  eius  generaliter  Reg«ia  ge» 
attendenda,  quod  quae  dicit  ve?^e  et  approbando  di- 
cit  perse  coramendando,  dicit  omnibus,  id  est  vere 
et  assertive,  universaiiter  et  absolute;  haec  qui- 
dem  in  auctoritatem  sunt  adducenda.  Quae  autem 
dicit  ironice  et  quae  dicit  recitatorie  dicit  ad  alio- 
rum  detestationem ,  vel  ex  aliqua  suppositione ,  si ve 
ad  contrarium,  IUud  igitur  verbum  dictum  est  non 
assertorie,  sed  recitatorie ;  recitat  enira  suara  ten- 
tationera ,  quam  narrare  intendit.  —  Vel  dictum  est 
non  absolute,  sed  ad  detestationem  avaritiae, 

IH.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  hoc  Difficnuatea 
est  donum  Dei,  ut  fruatur  divitiis ;  sed  boc  est 
peccatum:  ergo  etc. 

IV.  Item  dicit,  quod  Deus  occupat  cor  deliciis 
in  vita;  sed  hoc  iterura  est  peccatum. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  tara  bona  fortunae  Resp.  aa  iil 
quam  naturae  quam  etiara  grdtiae  sunt  dona  Dei ;  oona  m 
sed  fortunae  minima,  naturae  media,  sed  gratiae 
optima.  Inter  dona  naturae  computatur  salus  et  for- 
titudo;  inter  bona  fortuncte  prosperitas  et  quies.  Deus 
enim  aliquibus  dat  divitias ,  quibus  non  dat  salutem  nec 
quietem ,  et  isti  non  fruuntur  bonis;  quibusdam  super- 
addit  quietem  et  sahitem ,  et  tales  habent  potestatem 
fruendi;  et  quia  illa  sunt  dona  Dei,  ita  etpotestas; 
sed  ulterius  abusio  potestatis  mala,  haec  non  est  a  Deo. 

III.  Quod  quaeritur,  quod  Dem  occupare  dicitur  Resp.adrv. 
deliciis  cor  i7fow5 ;  est  respondendum ,  quod  quaedam 
facit  Deus  misericorditer,  quaedam  iusto  iudicio  de- 
serendo ,  sicut  dicitur  ^^  tradere  sapientes  mundi  in 
reprobum  sensum;  sic  et  oecupare  dicitur  cor  de- 
liciis  permittendo  iusto  iudicio  occupari  et  oblivisci 
aeternorum. 


*  Vers»  i6. 

*  Vers..  3;  (teinde  Ibid.  v.  5. 

^  Vers.  25:  Vae...  quia  lugebitis  et  flebiUs. 

*  Cap.  12,  13,  ubi  etiam:  Deum  time,  v.  U:  Etcuncta, 
quae  flunt,  adducet  Deus  in  iudlcium  etc. 

*  Vers.  1 ;  deinde  ibid.  v.  9.  sunl  duo  seqq.  Ipci. 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


®  Cap.  5,1;  sequuntur  2 ,  I Q ;  L  Tim.  1 ,  13:  Qui  priiis 
blasphemus  fui;  Eccle.  2,  24;  pro  quo  loco  Vat  citat  Eccle.  3,  22: 
Et  deprehendi  nihil  esse  melius  quara  laetari. 

'  Ila  ACDE;  Vat.  addit  aestima/ionem» 

®  Cap.  4.  2.  et  de  seq.  c.  5,  H.  «  Cap.  2,  46. 

^^  Rom.  1,  28:  Tradidit  illos  Deus  in  reprobum  sensum. 

7 


50 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VI. 


\ 


Capitclum  VI. 


Tertio  detestatur  avaritiam,  quia  dlTitiae 
frequenter  devolTuntur  ad  extraneos. 

Est  et  aliud  malum  etc.  Supra  ostendit,  divi- 
Divisio.  tias  esse  contemnendas ,  et  quia  non  ditant  possesso- 
res  suos,  et  quia  frequenter  non  transmittuntur  ad 
posteros.  Hic  tertio  ostendit  esse  contemnendas,  quia 
freqmnter  devolvuntur  ad  extraneos;  hoc  quidem 
facit  hoc  ordine.  Primo  quidem  insinuatur  divitia- 
7'um  conservatarurn  translaiio;  secundo  verO,  fe- 
nacitatis  detestatio,  Ibi :  Si  genuerit  quispiam  etc. ; 
tertio  subiungitur  detestationis  ratio,  ibi :  ^rustra 
igitur  venit  etc. 

(Vers.  1.  2.).  Primo  igitur  Ecclesiastes  conside> 
Eipositio  lii- ravit  vanitatem  consequentem  divites  et  proponit 
De  prSio.  eam ,  assumit  et  concludit.  Proponit  dicens :  Est  et 
Propooit.  ^^^^  rmlum,  quod  vidi  sub  sole;  et  aggravat  ex 
circumstantia :  Et  quod  est  frequens  apud  homines, 
id  est  apud  inflrmos  inundi  dilectores  et  divites,  de 
quibus  Psalmus  ^ :  «  Filii  liominum,  usquequo  gravi 
corde?  Ut  quid  diligitis  vanitatem  et  quaeritis  men- 
Assnmit.  dacium  »  etc.  —  Et  assumit  vanitatem ,  quae  atten- 
ditur  in  hoc,  quod  divitias  conservat ,  et  aiius  devo- 
rat;  ideo  dicit:  Vir,  cui  Deus  dedit  divitias,  quan- 
tum  ad  mobilia;  et  substantiam,  quantum  ad  im- 
mobilia;  et  honores,  quantum  ad  sublimia.  Omnia 
enim  a  Deo:  divitiae  a  Deo;  Proverbiorum  tertio^: 
«  Longitudo  dierum  in  dextera  eius ,  et  in  sinistra 
illius  divitiae  et  gloria».  Et  substantia  a  Deo,  ma- 
ximeilla,  de  qua  Ecclesiastici  decimo  tertio:  «  Bona 
est  substantia,  cui  non  est  peccatum  in  conscientia  » . 
Similiter  honoratio  a  Deo;  unde  Danielis  quinto  dixit 
Daniel  Balthasar:  «0  rex!  Deus  altissimus  regnum 
et  magnificentiam  et  honorem  dedit  patri  tuo  » .  Et  ut 
consummet  perfectam  abundantiam  bonorum  fortunae, 
subiungit :  Et  nihil  deest  animae  suae  ex  omnibus, 
quae  desiderat,  quia  sulDcienter  habet.  Animam  vo- 
cat  hic  vitam  carnalem,  de  qua  loannis  duodecimo^: 
«  Qui  amat  animam  suam  perdet  eam  » .  Ita  habet 
abundantiam  ad  possidendum,  et  tamen  habet  avari- 
tiam  ad  retinendum,  quae  aufert  ei  potentiam  ad 
fruendum ;  ideo  subiungit:  Nec  tribuit  ei  potestatem 
Deus,  ut  comedat  ex  eo,  quia  illud  continue  con- 
servat  et  frustra;unde  Ecclesiastici  decimo  quarto*: 
«Viro  cupido  et  tenaci  sine  ratione  est  substantia; 
et  homini  livido  ad  quid  aurum  »?  Nec  ipse  utitur 
nec  posteri,  sed  aUeni;  unde  addit:  Sed  homo  ex- 


tranms  vorabit  illud;  unde  Ecclesiastici  decimo 
quarto :  «  Qui  acervat  ex  animo  suo  iniuste  aliis 
congregat,  et  in  bonis  illius  alius  luxuriabitur » ;  et 
Proverbiorum  decimo  tertio:  «Custoditur  iusto  sul)- 
stantia  peccatoris».  —  Et  ex  hoc  infert  vanitatem:  iV  concindiu 
hoc  vanita^s  et  miseria  magna  est :  vanitas,  quia 
ipse  non  laetatur;  misef^ia,  quia,  alio  auferente, 
tristatur ;  Isaiae  primo :  «  Regionem  vestram  coram 
vobis  alieni  devorant»  etc. 

(Vers.  3.).  Si  genuerit  quispiam  etc.  Hic  notatur  ne  secando. 
tenacitatis  detestatio  ratione  praedictae  translationis, 
et  reprehendit  ipsam  tenacitatem,  quantumcumque 
habeat  successivam  prosperitatem.  Propterea  subdit :  oe  tempo- 
Si  genuerit  quispiam  centum  liberos,  hyperboUce  riiate.'"*^*" 
dictum  est ,  id  est  multos  liberos ;  quia  mali  frequen- 
ter  generant  filios  malos,  de  quibus  non  est  gaudiuni, 
etiam  si  sint  multi ;  Ecclesiastici  decimo  sexto^:  «Non 
iucunderis  in  filiis  impiis;  si  multiplicantur ,  non 
oblecteris  super  illos  » .  Abundare  filiis  prosperitas 
est  temporalis ;  et  sequitur  alia  prosperitas  tempora- 
lis :  Et  vixerit  multos  annos ,  id  est  per  multos  an- 
nos ;  et  plures  dies  aetatis  habuerit ,  scilicet  prae 
aliis  hominibus;  et  haec  quidem  prosperitas  est  tem- 
poralis.  Hanc  prosperitatem  frequenter  habent  impii; 
unde  infra  septimo^:  «Longo  tempore  impius  vivit 
in  impietate  sua»,  si  his  prosperilatibus  abundave- 
rit.  Et  anima  illius  non  utatur  bonis  substantiae 
suae,  id  est,  tenax  fuerit  et  avarus  in  vita;  sepuln 
turaque  careat  in  morte,  secundum  quod  de  lo- 
achim  dicitur  leremiae  vigesimo  secundo :  «  Sepul- 
tura  asini  sepelietur  loachim,  putrefactus  et  proiectus 
extra  portas  lerusalem  ».  —  His  conditionibus  prospe-  Eiusdemde. 
ritatis  et  tenacitatis  praemissis,  subiungit  detestatio- 
nem :  De  hoc  ego  pronuntio ,  tanquam  iudex  ter- 
rae ;  quod  melior  illo  sit  abortivus,  propter  mise- 
riam  et  vanitatem  multam ,  quibus  aborti vus  caret ; 
unde  dicitur  lob  tertio ' :  «  Quare  non  in  vulva  mor- 
tuus  sum  ?  Quare  egressus  de  utero  non  statim  perii  ? 
Quare  exceptus  genibus?  Cur  lactatus  uberibus»? 
Et  iterum  decimo :  «  Quare  de  vulva  eduxisti  me»? 

(Vers.  4.  S.  6,  7.).  Frustra  enim  venit  etc.  Hic  oe  tertio. 
subiungitur  tertio  detestationis  ratio,  scilicet  quod 
isto  modo  tenaci  melior  sit  abortivus,  quia,  sicut 
abortivus  frustra  venit  et  pergit  ad  tenebras,  quia 
statim  moritur,  sic  et  iste;  ideo  dicitur:  Frustra 
enim  venit  et  pergit  ad  tenebros,  scilicet  ipse  te- 
nax;  lob  tertio^:  «  Viro  cuius  abscondita  est  via, 


*  Psalm.  4,  3. 

*  Vei-s.  16,  —  SequuiUur  Eccli.   13,  30.  et  Dan.  5,  18: 
0  rex...  dedil  Nabuchodonosor  patri  tuo. 

^  Vers.  25.  —  Superius  E  substituit  sine  sulficiente  ratione 
comnmmet  pro  concludcd, 

*  Vors.  3.  —  Subinde  allegantur  EcclL  U,  4j  Prov.  13,  22. 
et  Isai.  1,7. 


^  Vers.  1 :  Ne...  si  mulliplicenlur,  nec  oblecteris  super  ipsos. 

^  Vers.  \  6 :  Impius  multo  vivit  tempore  in  malitia  sua.  — 
Sequitur  ler.  22,  19.  —  Inferius  ex  E  addidimus  tanquam 
iudex  terrae, 

'  Vers.  H.  12,  ubi  pro  Quare  egressus  de  vtero  Via^fxVd 
egressus  ex  vte)'0.  Ibid.  10,  18.  est  seq.  locus. 

^  Vers.  23. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C  VI. 


51 


et  cjrcumdedit  eum  Deus  tenebris  »?  Et  quod  frustra 
veniat  in  hunc  mundum  talis  avarus  et  tenax,  osten- 

«atio  tri-  dit ,  ct  propter  deletionem  nominis  in  morte  et 
^***  propter  inexperientiam  boni  in  vita  et  propter  in- 
Prima.  expktionem  desiderii  in  utroque  statu.  Propter  de- 
letionem  nominis  dicit :  Et  oblivione  dekbitur  no- 
men  eius,  id  est,  non  permanebit  nec  re  nec  nomine, 
secundum  quod  comminatur  Dominus  Babyloni  Isaiae 
decimo  quarto  ^ ;  «  Perdam  Babylonis  nomen  et  reli- 
quias  et  germen  et  progeniem ,  ait  Dominus  » ;  et 
Sapientiae  secundo  in  persona  malorum :  «  Nomen 
nostrum  oblivionem   accipiet   per  tempus,  et   nemo 

secanda.  erft  mcmor  operum  nostrorum  » .  —  Propter  inexpe- 
rientiam  boni  subiungit:  non  videt  solem,  in  quo 
scilicet  est  delectatio  et  experientia  boni ,  secundum 
quod  dicitur  infra  undecimo^:  «  Dulce  lumen  et 
delectabile  est  oculis  videre  solem  » .  Hunc  non  vidit 
vir  avarus ,  quia  errat ;  Sapientiae  quinto :  «  Erravi- 
mus  a  via  veritatis,  et  iustitiae  lumen  non  luxit  no- 
bis ;  et  sol  intelligentiae  non  est  ortus  nobis  »  etc. 
Et  ita  non  vidit  solem,  hoc  est,  non  habuit  cogni- 
tionis  lumen;  neque  cognovit  distantiam  boni  et 
mali,  quia  scilicet  non  est  expertus.  —  Ideo  di- 
cit:  Etiam  si  duobus  millibus  annis  vixerit,  quia 
non  habemus  cognitionem  per  diuturnitatem ,  sed 
per  experientiam ;  Ecclesiastici  trigesimo  quarto  ^ : 
«  Qui  non  est  expertus  pauca  recognoscit » ,  secun- 
dum  quod  dicit  Philosophus:  «  Experientia  fecit 
Tertia.  artcm ,  inexperientia  casum  » .  Propter  incompk- 
tionem  desiderii  subdit:  Nonne  ad  unum  locum 
properant  omnia?  quasi  dicat:  ex  parte  corporis 
cedent  in  terram;  Ecclesiastici  quadragesimo  pri- 
mo*:  «Omnia,  quae  de  terra  facta  sunt,  in  ter- 
ram  convertentur  » ;  et  supra  tertio :  «  Cuncta  sub- 
iacent  vanitati,  et  omnia  pergunt  ad  locum  unum  ». 
Ex  parte  igitur  corporis  est  incineratio,  ex  parte 
autera  animae  desiderii  sui  incompletio.  —  Propter- 
ea  dicit:  Omnis  kibo?'  hominU  in  ore  illius;  os 
dicitur  inhiatio  desiderii ;  qui  enim  desiderat  quasi  os 
aperit;  laborem  igitur  essein^ore,  hoc  est  laborare 
ad  desiderii  completionem ;  unde  Proverbiorum  de- 
cimo  sexto  ^ :  «  Anima  laborantis  laborat  sibi ,  quia 
compuUt  eum  os  suum  ».  Et  licet  hoc  ad  desiderium 
complendum  faciat,  non  tamen  completur;  ideo  di- 
cit:  Sed  anima  illius,  scilicet  divitis  tenacis,  non 
impkbitur  bonis,  sicut  dictum  est  supra  quinto: 
«Avarus  non  implebitur  pecunia»;  unde  Habacuc 
secundo:  «  Dilatavit  quasi  infernus  animam  suam ,  et 


ipse  quasi  mors  non  adimplebitur  ».  Ita  verum  est 
de  avaris,  de  pecunia;  ita  etiam  de  scientia;  secun- 
dae  ad  Timotheum  tertio:  «  Semper  discentes,  et 
nunquam  ad  scientiam  veritatis  pervenientes  » . 

QUAESTIONES. 

I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Non  dedit  ei 
Deus  potestatem,  ut  fruatur  bonis.  —  Contra :  Haec 
est  liberum  arbitrium;  sed  deditliberum  arbitrium: 
ergo  et  potestatem. 

Respondeo:  dicendum,  quod  potentiam  habet  ad  R«sp. 
fruendum ,  scilicet  qua  potest  frui ;  sed  iusto  Dei  iu- 
dicio  impeditur  aliqua  poena ,  quia  incurrit  sollicitu- 
dinem  superfluam  et  timorem  et  dolorem;  et  quia 
potestas  dicit  potentiam  expeditam  ^,  et  haec  iusto 
iudicio  impedita  est:  ideo  etc. 

II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod 
nihil  deest  animae  suae  ex  omnibus,  quae  de- 
side^^at, 

Contra:  Supra  quinto^:  Avarus  non  impkbi- 
tur  pecunia ;  et  rursus  Hieronymus :  «  Avaro  deest 
tara  quod  habet,  quam  quod  non  habet » :  male  ergo 
dicit,  cum  ait:  Et  nihil  deest. 

Respondeo:  dicendum,  quod  deesse  aliquid,  hoc  R«5p- 
potest  esse  dupliciter:  vel  quantum  ad  sufficientiam  nwtiaciio. 
secundum  rem  et  naturam ,  vel  secundum  opinio- 
nem.  Dico  ergo,  quod  bene  potest  esse  avarus  ita 
dives,  quod  nihil  desit  ei  secundum  rem  et  naturam; 
sed  tamen  nunquara  ita  dives,  quin  aliquid  ei  desit 
secundum  suam  aestimationem ,  quia  semper  plus 
cupit  habere;  et  ita  sibi  deest. 

III.  Item  de  hoc  quaeritur,  quod  abortivum  ei 
praefert.  Videtur,  quod  male: 

1.  Quia  abortivus  nullarum  rerum  habuit  cogoi-  ^^.jw^os»- 
tionem,  iste  autem  habuit;  item,  avarus,  cum  pec- 

cat  mortaliler,  fruitur  utendis^. 

2.  Item,  quomodo  dicit,  quod  non  cognovit 
distantiam  boni  et  mali,  nisi  fuerit  perfruitus  bonis? 
Ergo  videtur,  quod  abortivus  sit  melior  omnibus,  qui 
non  delectantur  in  bonis  praesentibus  el  qui  non  sunt 
carnales;  hoc  autem  est  haereticum. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  secundum  illam  ««sp-  ^o. 
viam ,  quodsi  hoc  dicatur  in  pe^^sona  carnalis,  facilis 
est  responsio ;  sustinendo  tamen,  quod  hoc  dicat  secun- 
dum  veritatem,  dico,  quod  taU  diviti  tenaci  aborti- 
vum  praeponit ,  quia  ille ,  quamvis  non  sit  expertus 
bona,  tamen  non  sustinuit  mala;  hic  autem  susti- 


*  Vers.  22.  —  SequUur  Sap.  2 ,  4 ,  ubi  pro  erit  mmor 
Vulgata  memoriam  habebit. 

*  Vers.  7.  —  Sequitur  Sap.  6,6. 

'  Vers.  10.  —  Sententia  Aristot.  est  in  I.  iMetaph.  c.  \ :  Ex- 
perientia  enim,  ut  recte  ait  Polus,  artem  effecit,  inexperientia 
vero  fortunam. 

*  Vers.  13.  Vulgata  sunt  pro  facta  sunt.  —  Sequitur  Eo- 
cle.  3,  <9.  20. 

*  Vers.  26.  —  Sequuntur  Eccle.  5,9;  Habac.  2 ,  5.  et  II. 
Tim.  3,7. 


*  B.  Albert.,  in  V.  Metapb.  tr.  2.  c.  12:  Oportet  scire,  quo<l 
differt  potestas  a  potentia  in  hoc :  potestas  est  potentia  stans 
sub  complemento  actualis  habitus,  et  ideo  activa  est  potesias; 
potentia  autem  est  intermlnatii  adhuc  et  incompleta,  et  ideo 
proprie  materialis  potentia  poteniia  vocatur.  —  Superius  pro 
aliqua  poena  C  aliena  poena,  A  D  E  F  alia  poena. 

^  Vers.  9.  —  Verba  Hieron.  vide  supra  pag.  46,  nota  3. 

*  August.,  83  Qq,  q.  30:  Omnis  itaque  humana  perversio 
est,  quod  etiam  vilium  vocdtur,  (buendls  uti  velle  atque  uten- 
dis  frui. 


52 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VL 


nuit  mala  et  non  gusta\it  boM ;  ideo  ille  potior,  et 
quahtum  ad  lioc  intelligit  ^ 

1.  Quod  obiicituf  de  ratione,  quia,  non  est  per- 
soiuuoop-  fruitus  bonis;  dicenduin,  quod  frui  uno  modo  dicit 
Disiinciio*  (Hlectionein   alicuius  eum  quietalione   in   illo;  alio 

modo  quietatioiiem  et  detectationem,  Dico  ergo,  quod 
qui  diligit  Deum  habet,  sicul  dicit  Augustinus  in  li- 
bro  Octoginta  trium  Quaestionum  ^  et  ideo  qui  Deum 
Noiandnm.  diligit  iu  co  delcctatur,  Sed  pecunia  vel  res  tempo- 
ralis,  cum  diligitur  et  nonhabetur  ad  votum,  parit 
tristitiam.  Ideo  potest  esse  fruitio  hafum  rerum ,  id 
est  dikctio  summa ,  et  tamen  delectatio  modica  et 
tristitia  magna:  Ideo  noii  sequitur,  quod  quamvis 
talis  avarus  peccet,  quod  delectatione  requiescat,  sed 
tamen  quiescit  amore,  quia  propter  se  diligit. 

2.  Quod  obilcitur,  quod  non  cognovit  dist3.ntiam; 
dicendum ,  quod  simplici  notitia  ille  qui  habet  sem- 
per  bona,  cognoscit  bona  et  mala;  similiter  et  ille 
qui  setnper  habet  mala;  sed  tamen  non  notitia  ex- 
perientiae,  nisi  habeat  bona  et  mala.  Et  quia  talis 
semper  habet  mala ,  nunquam  bona  ^ ;  ideo  etc.  — 
Quod  obiicitur  de  viro  spirituali,  dico,  quod  ipse 
non  est  sine  delectatione  spirituali,  ideo  videt  solem 
et  eognoscit  distantiam,  Sed  avarus  tenax ,  quia  pec- 
cator,  non  habet  delectationem  spiritualem;  quia  te- 
nax,  non  habet  carnalem:  et  ideo  non  cognoscit  di- 
stantiam  boni  et  maU. 

Art.  3.  De  remedio  contra  vanitatem  impruden" 
tiae ,  quod  est  acquisitio  sapientiae ,  quae  expli- 
catur  duabus  partibus, 

Quid  habet  amplius  etc.  Posuit  supra  reme- 
Divisio.  dium  contra  vanitatem  malitiae.  ei  contra  vanitatem 
cvvaritiae ;  hic  tertio  ponit  remedium  conlra  vanita- 
tem  imprud^ntiae  \  Contra  hanc  autem  remedium 
summum  est  acquisitio  sapientiae;  et  quia  nemo  pot-^ 
est  sapientiam  acquirere ,  nisi  habeat  modum  debi- 
tum  addiscendi :  ideo  habet  haec  pars  duas.  In  prima 
dd^r  modum,  in  secunda  explicait  'sapientide  docu- 
menta,  ibi?:  Melius  est  nomen  bonum  elc* 


Frimo  explicatur  modus  acquirendi  sapientiam 

triplici  ratitme* 

Modus  autem  considerandi  vel  addiscendi  ei  qui 
vult  esse  sapiens,  traditur  hoc  modo.  Primo»  ut  ad- 
discat  utilia;  secundo,  ut  7^eUnquat  abscondita;  ter- 
tio,  ut  non  inquirat  ®  sublimia. 

(Vers.  8.).  Primo  ergo  docet  utilia  quaerere  et 
considerare,  et  hoc  est,  quomodo  possit  ad  vitam 
gloriae  pervenire.  Propterea  quaerit:  Quid  habet  dm- 
plius  sapiens  stuUo ,  et  quid  paupe^*  ?  Bene  coniun- 
git  ista  duo:  pauper  et  sapiens,  Pauper  enim  dici- 
tur  per  contemptum  praesentium;  unde  Matthaei 
quinto  ^ :  «  Beati  pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorum 
est  r^num  caelorum  » ;  sapiens,  per  aeternorum  sa- 
porem  et  rectam  aestimationem ;  de  quibus  Prover- 
biorum  tertio:  «Gloriam  sapientes  possidebunt;  stul- 
torum  exaltatio,  ignominia».  Stultus  vero  dicitur 
homo  mundanus,  qui  econtrario,  contemptis  aeter- 
nis ,  inhiat  terrenis ;  de  quo  lob  quinto :  *  Vidi  stul- 
tum  firma  radice,  et  maledixi  pulcritudini  eius  sta- 
tim  » .  Quid  stulto  amplius  habet  sapiens  et  pauper 
in  hac  vita?  supple  :  modicura.  Nisi  utpergat  iUuc, 
ubi  est  vita,  scilicet  aeterna,  ad  quam  debet  aspi- 
rare  horao ,  non  ad  temporalia ,  quae  teneri  non  pos- 
sunt;  propter  quod  hic  parum  habet  in  mortali  vita,' 
quia  <c  moritur  doctus  pariter  et  indoctus  » ,  supra 
secundo  ^ ;  sed  in  aeterna  vita  multo  amplius  habet , 
quia  esse  deliciosum,  copiosum,  securum,  omnia 
obtinebit  in  visione  aperta  et  fruitione  summi  boni; 
de  qua  vita  loannis  decimo  septimo :  «  Haec  est  vita 
aeterna,  ut  cognoscant  te  solum  Deum  verum»  etc; 
Ad  hanc  vitam  pergunt  sapientes ,  quia  ad  hanc  ocu- 
los  dirigunt,  sicut  dicitur  supra  secundo :  «Sapientis 
oculi  in  capite  eius  » ;  et  ideo  ipse  sequitur  Christum, 
lucem,  qui,  ut  dicitur  loannis  decimo  quarto,  est 
«  via,  veritas  et  vita  »  ;  sed  stultus  non  pergit;  unde 
infra  decimo:  «  Labor  stultonim  affliget  eos,  quia 
nesciunt  in  urbem  pergere  » . 

(Vers.  9.).  Ad  hanc  vitam  non  potest  recte  sine 
cognitione  perveniri ;  ideo  subdit :  Melius  est  videre 


Requiruntar 
tria. 


EzposiUo 
litteralis. 
Utilia  qoae* 
renda. 


Qaid  paa- 
per,  sapiens» 
stultns. 


Requiritur 
cognilio. 


*  Cfr.  supra  c.  o;*n.  quaest.  1. 

•^  Quaest.  35,  ubi  dicit:  Cuius  ergo  rei  amor  amandus  est, 
nisi ;  eiuS  quae  non  potest .  deesse,  du m  a matur  ?  Id ,  autem  est 
quod  iiilnl  est  aliud  /wi&er^  qmm  nosse,  Porro  aurura  et  omne 
corpus  non  hoc  est  Mbere  quod  nosse,  non  itaque  amandum 
est.  Et  quoniam  potest  aliquid  amari,  nec  haberi...  iure  quae- 
ritur,  utrum  possit  quispiam  id  quod  Jiabere  nihil  est  nisi  nosse, 
non  amare,  cum  habeat,  !d  est  noverit...  Nemo  igitur  foeatam 
vitam  novit  et  miser  est;.quoniam  si  amanda  est,  sicuti  est, 
hoc.  e&t  eam  nosse  qyxod  Iwbere.  Quae  cum  iia  sint,  quid  est 
aliud  beatei  viyere,  nisi  aetemum  aliquid  cognoscendo  habere? 
Aeternum  est  enim,.  de  quo^solo  rectc  fiditur,  qupd  amanti  au- 
ferri  non  pote&t,..  Quid  verp  aeternum  est,  quod  aeternitate  ani- 
mum.  afflciat,  nisi  Deus?  ^mor  aulem  rerum  amandarum  ca- 
ritas^vel  dUectio  me^xm  d\Qii\\v,,  Quare  omnibus  cogitationis  vi- 
ribus  consijderandum  est  saluberrimuiTi  illud  praeceptum  [Matth. 
22,  37.];  Diliges  Domimim  Deum  tuum  in  toto  corde  tuo  eie. 


Cfr.ibid.  q.  U.  Vlde  etiam  I.  Sent.  lil.  Magistri,  d.  XVII.  per 
totam ,  ubi  plures  loci  August.  hac  de  re  proferuntur,  quorum 
explicatio  ibid.  in  Comment.  exhibetur. 

'  Cfr.  I.  Sent.  d.  47.  p.  I.  q.  4,  ubi  eadem  distinctio  nor 
titiae  sive  cognilionis  insinuatur.  —  In  Vat.  desideratur  secun- 
dum  membrum  huius  dJstinctionis :  similiter,,,  et  mala, 
*  Vide  supra  expositionem  in  c.  3,  16. 

Cap.  7,  2. 

Cod.  B  non  perscrutetur. 

Vers.  3.  —  Sequuntur  Prov.  3,  35.  et  lob  S,  3. 

Vers.  16:  Moritur  doctus  similiter  ut  indoctus.  —  Sequun- 
tur  loan.  i7,  3;  Eccle.  2,  14;  loan.  14,  6 :  Ego  suni  via  et  ve»- 
ritas  etc,;  Eccle.  10,  15.  —  Supeiius  ex  E  s\ipp\e\'mus soilicet 
aeterna^  propter  quod;  subinde  verba  Miet,  quia  esse  deli- 
ciosum,  copiosum,  securum,  omnia  obtinebit  in  visione  aperfu 
et  fi*uitione  summi  boni;  et  demum  quia  ad  hmc  oculos  di- 
rigunt. 


5 
6 

7 
8 


comment;  in  ecclesiasten  c;  vii. 


53 


qubd  cupias,  id  esl  cognoscere  vitam,  quara  desi- 
deras;  giiam  desiderdre  quod  nesdas,  id  est  velle 
illuc  pervenire  ignoranter ;  et  ideo  oportet  circa  illam 
considerati(Miem  suam  ponere;  Pfoverbiorum  quarto  ^: 
«  Oculi  tui  recta  videant ,  et  palpebrae  tuae  praece- 
daiit  gressus  tuos  ».  Et  hoc  quidem  est  bonum  scire, 
sed  desiderare  quod  nescit ,  stultum.  Ideo  subiungit : 
Sed  et  hoc  vaniias  el  praesumtio  spiritus,  scilicet 
desiderare  quod  homo  nescit,  sicut  lacobus  et  loan- 
nes  desiderabant  et  petebant  sedere  addexteram,  et 
praesumtuose  quaerebant;  ideo  dicilur  eis  Matthaei 
Aiiier.  vigesimo:  «Nescitis,  quid  petatis  ».  —  Potest  etiam 
exponi  ad  commendationem  cognitionis  uliHum,  ut 
sit  sensus,  quod  meUus  est  cognoscere  desiderabilia 
et  utilia  quam  desiderare  scire  ahscondita,  quae  sci- 
licet  prohibet  considerare,  quia  hoc  est  praesumtio 
spiritus,  velle  sciUcet  cognoscere  quae  Deus  in  sua 
providentia  disposuit. 

(Vers.  10.  H.).  Et  hoc  quidem  prohibet  per- 
Abscoadiia  scfutarl,  consoquenter  dicens:  Qui  futurus  est  etc. 

febnqtieDda.  '        .       ^  ^        ' 

Hic  revocat  a  perscrutando  abscondiia,  ut  est  dispo- 
sitio  divina;  ob  quam  dicit:  Qui  futurus  est,  iam 
vocatum  est  nomen  eius ,  quantum  ad  aeternam  ele- 
ctionem ;  ad  Romanos  quarto  ^ :  «  Qui  vocat  ea  quae 
non  sunt ,  tanquam  ea  quae  sunt  ».  Et  scitur,  quod 


homo  sit,  quantum  ad  parvitatem  durationis  vitae; 
Genesis  tertio:  «Pulvis  es,  et  in  pulverem  reverte- 
ris  » .  Et  non  possit  contra  fortiorem  se  in  iudido 
contendere,  quantum  ad  conditionem  iustitiae;  nemo 
enim  est  adeo  iustus,  qui  possit  se  iustificare  in  iu- 
dicio  cum  Deo;  lob  nono  ^:  «Scio,  quod  non  iusti- 
ficatur  homo  comparatus  Deb.  Si  voluerit  cum  Deo 
contendere,  non  poterit  ei  respondere  unum  pro 
mille  »;  ideo  dicebat  lob:  «  Quantus  ergo  sum  ego, 
ut  respondeam  ei » ;  et  ideo  subditur :  quia  fortior; 
unde  lob  nono:  «  Si  fortitudo  quaeritur,  robustissi- 
mus  est;  si  aequitas  iudicii,  nemo  audet  pro  me 
testimonium  dicere  » .  Hanc  igitur  absconditam  dispo- 
sitionem  dicitur  nobis  non  esse  perscrutaiidam ;  quia 
in  nostris  Verbis  pauca  invenitur  veritas,  maxime 
quando  volumus  ea  disserere,  quae  nos  latent.  —  Ideo 
subdit:  Verba  sunt  plurima,  id  est,  pauca  sunt  co- 
gnita;  infra  decimo*:  «  Stultus  verba  multipHcat». 
Multamque  in  disputando  vaniiatem  habentia,  et 
paucam  veritatem,  supra  tertio:  «  Mundum  tradidit 
disputalioni  eorum,  ut  non  inveniat  homo  opus,  quod 
operatus  est  0eus  ab  initio  usque  in  finem  » ;  et  pro- 
pterea  qui  volunt  de  his  perscrutari  evanescunt ,  secun- 
dum  illud  Apostoli  primae  ad  Corinthios  tertio:  «Deus 
novit  cogitationes  sapientium,  quia  vanae  sunt». 


CAPITtJLUM  VIL 


(Vers.  I.).  Quid  necesse  est?  Hicrevocat  tertio 
«ubiimianona  perscrutando  sublimia  et  inquirendo,  et  hoc,  cum 
habeat  satis  facere  de  cognoscendo  sua  propria  mala, 
vel  communia.  Ideo  dicit :  Quid  necesse  est  homini 
maiora  se  quaerere  ?  quasi  dicat ,  non  est  necesse ; 
Ecclesiastici  tertio^:  «Altiora  te  ne  quaesieris,  et 
fortiora  te  ne  scrutatus  fueris  » ;  et  ad  Romanos  un- 
decimo:  «  Noli  altumsapere^  sedtime».  Et  subiun- 
Ratio.  git  rationem,  quare  non  debet  quaerere  maiora: 
Cum  ignoret,  quid  conducat  sibi  in  vita  sua,  id 
est ,  quid  sibi  sit  utile ;  Sapientiae  nono :  «  Diflicile 
aestimamus  quae  in  terra  sunt,  et  quae  in  prospectu 
sunt  invenimus  cum  labore.  Quae  autem  in  caelis 
sunt,  quis  investigabit  »?  Ignorat  utique,  quid  sit 
utile  in  hac  vita  raomentanea ;  unde  subiungit :  Nu- 
mero  dierum  peregrinationis  suae;  Genesis  quadra- 
gesimo  septimo  ® :  «  Dies  peregrinationis  yitae  meae 
parvi  et  mali  sunt»;  secundae  ad  Corinthios  quinto : 
«Quamdiu  sumus  in  hoc  corpore,  peregrinamur  a 
Domino  » .  Et  tempore,  quod  velut  umbra  praeteriit; 


primi  ParaHpomenon  ultimo :  «  Peregrini  sumus  co- 
ram  te  et  advenae,  sicut  omnes  palres  nostri.  Dies 
nostri  quasi  umbra  super  terram ,  et  nulla  est 
mora  » .  Et  ita  per  se  non  potest  inquirere ;  nec  etiam 
ab  aHo  addiscere;  propterea  subiungit:  Aut  quis  ei 
poterit  indicare,  quid  post  eum  ventmnim  sit  sub 
sole  ?  Non  enim  homo  scit  futura ,  nisi  Domino  re- 
velante  per  gratiam.  Ideo  ad  hoc  non  debet  homo 
exlendere  cogitationem;  Isaiae  quadragesimo  octavo^: 
«  Ante  diem  non  audisti  ea,  ne  forte  dicas:  Ecce  co- 
gnovi  ea.  Neque  audisti  neque  cognovisti,  neque  ex 
tunc  aperta  est  auris  tua»;  infra  octavo:  « Ignorat 
homo  praeterita  et  futura  nuUo  potest  scire  nuntio  » . 
Unde  solus  Deus  futura  cognoscit  et  revelat. 

QUAESTIONES. 

I.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Melius  est  videre 
quod cupias,  quam  desiderare  quodnescias.  Ergo  non  Pro i. parte, 
impHcat,  quod  aUquis  potest  desiderare  quod  nescit. 


*  Vers.*25.  —  Seq.  locus  est  Matlh.  20,  22. 

*  Vers.  17.  —  Sequitur  Gen.  3,  19. 

®  Vers.  2.  et  3 ,  ubi  pro  comparatus  Vulgata  composUus; 
ibid.  V.  14.  et  19.  sunt  duo  loci  seqq.  —  Gregor.,  IX.  Moral; 
c.  2.  n.'  2:  Homo  quippe  Deo  supposiius  iustitiam  percipit,  coni' 
posUus  amitlit,  qula  quisquis  se  auctori  bonorum  comparat, 
bono  se,  quod  acceperat,  privat  etfc. 

*  Vers.  U;  ibid.  3;  M.  seq.  locusj  tertius  I.  Cor.  3,  50: 


Dominus  hovit...  quoniam  vanae  sunt  (codd.  Deus  sunt  [C:  Dem 
scit]  cogitationes  etc). 

*  Vers.  22.  —  Sequuntur  Rom.  11,  20.  et  Sap.  9,16. 

*  Vers.  9 :  Dies  peregrinalionis  meae  centum  triginta  anno- 
rum  sunt,  parvi  et  mali.  —  Subinde  allegantur  11.  Cor.S,  6: 
Dum  sumus  in  corpore  [BC  D  mundo]  etc;  1.  Paralip.  29, 15. 

'  Vers.  7.  8:  Nunc  creata  sunt,  et  non  ex  tunc,  et  ante 
diem,  et  non  audisti  etc.  —  Sequitur  Eccle.  8,  7." 


54 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIL 


CoNTRA;  1.  Augustinus*  dicit,  quod  «invisa 
Pro  2.  parte.  possumus  diligere ,  incognita  nequaquain  » ;  sic  igitur 
ad  hoc,  quod  aliquid  diligatur  et  desideretur,  ne- 
cesse  est  cognosci, 

2.  Praeterea,  aifectus  sequitur  intellectum :  ergo 
ubi  inteUectus  non  praecedit ,  non  se  extendit  affe- 
ctus;  sed  intellectus  non  extendil  se  ad  ea  quae 
nescit:  ergo  nec  affectus  illa  desiderat. 

Respondeo:  dicendum,  quod  duplex  est  cogni- 
Resp.com  tio,  certitudiuis  scilicet  ei  aestimationis ;  sic  et  per 

dMtmctione.  ,  ,        ,  .       . 

oppositum  duplex  nescientia:  una  per  pnvationem 
cuiuslibet  certitudinis ,  et  alia  per  privationem  cu- 
iuslibet  aestimaUonis.  Dico  ergo,  quod  ad  hoc,  quod 
aliquid  desideretur,  non  necesse  est ,  quod  praecedat 
cognitio  certitudinis ;  desiderium  enim  sequitur  so- 
lam  aestimationena;  sed  oportet,  quod  aliqua  fognitio 
a^stimatimis  praecedat  ^.  Hic  autem  loquitur  de  ne- 
scientia  per  privationem  certitudinis. 

II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Quid  necesse 

Pro  i.  parte.  e^^  homini  maiora  se  quaerere?  Ex  hoc  videtur, 
quod  homo  non  debeat  aliquid  perscrutari  nec  /a- 
bore  5  cognoscere,  quod  sit  supra  se.  —  Hoc  ipsum 
probatur  per  illud  Ecclesiastici  tertio*:  Altiora  te 
ne  qmesieris.  Hoc  ipsum  ad  Romanos  undecimo: 
Noli  aUum  sapere,  sed  time. 

Sed  contra:  1.  Homo  est  in  medio  inter  crea- 

Pro  2.  parte.  turas  visiWles  etDeum;  seddicit  Augustinus^  quod 
anima  hominis  obtenebratur,  quando  in  his  terrenis 
et  infimis  oculum  figit;  illuminatur  autem ,  cum  con- 
vertitur  ad  aeterna  bona:  ergo  semper  illa  debet 
quaerere.  Sed  illa  sunt  altiora:  ergo  etc. 

2.  Praeterea,  nunquam  anima  perficitur  perfe- 
ctione  completa,  nisi  in  his  quae  sunt  altiora  ipsa  ® ; 
sed  unumquodque  perfectibile  debet  tendere  et  quae- 
rere  id,  in  quo  perficitur:  ergo  quaerere  debet  al- 
tiora.  —  Si  tu  dicas,  quod  non  inteUigit,  quod  non 
debet  quaerere  nec  considerare  altiora  secundum  sub- 
stantiam,  sed  quod  non  debet  considerare  ea  quae 
excedunt  suae  considerationis  possibilitatem ;  ohHoi- 
tur  tunc:  quia  omnia,  quae  sunt  fidei,  sunt  supra 
nostrum  intellectum:  ergo  secundum  hoc  non  debet 
intellectus  noster  erigere  se  ad  credendum  ea  quae 
sunt  fidei. 


3.  Item,  tunc  maxime  erunt  reprehensibiles  qui 
articulos  fidei  volunt  discutere:  ergo  omnes  repre- 
hensibiles,  qui  disputant  de  fide. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  facienda  est  vis  in  R«8p.  cb» 
hoc,  quod  dicit:  maiora  se;  et  m  hoc,  quod  dicit: 
q^merere.  Maiora  se  vocat  illa  quae  nostram  consi- 
derationem  excedunt,  secundum  hoc  quod  excedunt. 
Quaerere  vocat  inquirere  et  discutere,  quasi  dicat, 
quod  stultum  est  veile  indagare  illa ,  ad  quae  nostra 
inquisitio  non  pertingit,  quantum  ad  ea,  ad  quae 
non  sufficit  nostra  consideratio.  Nam  aliqua  sunt, 
quae  nobis  sunt  manifesta  de  Deo;  et  illa  non  sunt 
maiora  nobis;  unde  non  dehortatur  considerare  Deum. 

2.  3.  Quod  obiicitde  fide,  dicendum,  quodipse  Ads.  3.pro 
non  dissuadet  credere,  sed  quaerere,  —  Praeterea, 
etsi  ea  quae  sunt  fidei,  sint  supra  nostrum  intel-  Notandom. 
leetum  per  se  nudum ,  non  tamen  sunt  supra  intel- 
lectum  fidei  gratia  illustraium;  unde  quaerere  illa 
et  credere  et  indagare  usque  ad  illud,  ad  quod  se 
extendit  lumen  fidei,  non  est  se  extendere  ad  ma- 
iora;  et  sic  est  omnis  disputatio  sobria  ipsorum  ar- 
ticulorum.  Si  autem  excedat ,  nisi  sit  a  Deo ,  sic  est 
excessus  reprehensibilis  ^ 

III.  Quaeritur  etiam  de  hoc  quod  dicit:  Quis 
poterit  ei  indicare,  quid  post  eum  venturum  sub 
sole  sit? 

CoNTRA :  In  anima  nostra  est  potentia ,  quae  est 
omnia  fieti  et  omnia  facere  ^ ;  sed  possibilis  potest 
in  se  recipere  omnia  praesenlia,  omnia  praeterita  el 
omnia  futura:  ergo  si  agens  potest  reducere  ipsum 
ad  actum,  ergo  homo  potest  per  se  ipsum  cogno- 
scere  ventura. 

Respondeo:  dicendum,  quod  si  agens  possit  for-  Rcsp.  no- 
mare  sive  abstrahere  cognitionem  in  intellectu  pos- 
sibUi ,  tamen  operatio  eius  dependet  et  a  certitudine 
rei  extra  et  interius  a  sensu;  quia  «  deflciente  re, 
perit  scientia  » ;  et  «  deficiente  sensu ,  necesse  est , 
unam  scientiam  deficere  secundum  illum  sensum  ^  » . 
Quia  ergo  futura  contingentia  non  generant  similitu- 
dinem  sui  in  sensu ,  nec  per  se  nec  per  causam 
determinxitam  antecedentem ;  et  ipsa  non  habent  in 
se  stabilitatem ,  quae  exigitur  ad  cognitionem :  ideo 
intellectus  noster,  qui  accipit  a  rebus,  non  potest  per 


*  Libr.  VIII.  de  Trin.  c.  L  n.  6.  seqq.  el  X.  c.  I.  n.  I. 
seqq.  haec  sentenlia  fusius  ostenditur. 

^  Cfr.  August.,  locis  in  praeced.  nota  citt. 

*  Codd.  AF  hbmwe.  Cfr.  supra  v.  7. 

*  Vers.  22.  —  Sequitur  Rom.  H,  20. 

*  Enarrat.  in  Ps.  58.  serm.  1.  n.  18:  Est  quaedam  origo 
fonsque  virtutis,  est  quaedam  radix  sapientiae,  est  quaedam, 
ut  ita  dicam ,  si  et  hoc  dicendum  est ,  regio  incommutabilis  ve- 
rilatis;  ab  iiac  anima  recedens  tenebratur,  accedens  illuminatur. 
Accedite  ad  eum  et  illuminamini  [Ps.  33,  6.],  quia  recedendo 
lenebramini.  Cfr.  Enarrat.  in  Ps.  63.  n.  11.  et  in  Ps.  98.  n.  L 

*  August.,  I.  de  Moribus  Eccles.  cath.  c.  3.  n.  5:  Quisquis 
enini  quod  se  ipso  est  deterius  sequitur,  fil  et  ipse  deterior. 

'  Cfr.  1.  Sent.  Prooem.  q.  2. 

®  Arislot.,  ill.  de  Anima,  lext.  18.  (c.  o.):  Et  est  quidam 
talis  intelleotus  [possibilis] ,  quia  omnia  fit,  quidam  vero  [agens], 


quia  omnia  facit,  ut  habitus  quidam ,  quale  est  lumen ;  quodam 
enim  modo  et  lumen  facit  potentia  existentes  colores  actu  co- 
lores.  —  Mox  post  possMlis  A  supplet  intellectus ,  F  (C  a  se- 
cunda  manu)  potentia,  et  inferius  pro  homo  potestVaLperpG' 
ram  non  poiest. 

*  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  His  qme  adaliqiiid:  Scibile 
enim  scientia  prius  videbitur  esse ;  namque  in  pluribus  praeexi- 
stentibus  rebus  scientias  accipimus,  in  paucis  enim  vel  nullo  quis- 
piam  hoc  perspiciet,  simul  cuni  scibili  scientiam  esse  factam. 
Amplius  scibile  sublatum  simul  aufert  scientiam,  scientia  vero 
simul  non  aufert  scibile;  nam  si  scibile  nonsit,  non  erit  scien- 
tia ,  nullius  enim  erit  scientia  etc.  Idem ,  I.  Poster.  c.  1 4.  (c.  \  8.) ; 
Manifestum  est  autem,  et  si  aliquis  sensus  defecerit,  necesse  est, 
aliquam  scientiam  deflcere,  quam  impossibile  est  accipere.  ibid. 
c.  26.  (c.  33.)  docet,  scientiam  non  esse  condngentium.  Libr.  I. 
Ethic.  c.  10.  ait:  Futurum  incertum  nobis  est. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIL 


5S 


se  in  eorum  cognitionem  venire,  nisi  per  eiim  cttius 
cognitio  non  dependet  a  rebus  *. 

Secundo  proponuntur  documenta  sapientiae,  per  quae 
adhibetur  remedium  cohtra  vanitatem  stultitiae. 

Melms  est  nomen  bonum,  Supra  posuit  moduni 
addiscendi ;  hic  secundo  subiungit  documenta  sapien- 
jMvisio.  tiae,  per  quae  adhibetur  remedium  contra  vanitatem 
stultitiae.  Et  quoniam,  sicut  dicitur  Sapientiae  octavo  ^, 
«  sapientia  docet  sobrietatem,  prudentiam,  iustitiam 
et  virtutem»  sive  fortitudinem;  ideo  habet  haec  pars 
quatuor  partes.  In  prima  ponit  documenta  ad  haben- 
dam  modestiam;  in  secunda,  ad  habendam  constan- 
tiam,  ibi:  Calumnia  etc;  in  tertia,  ad  habendam  pru- 
dentiam,  ibi:  Ne  dicas,  quid  camas  est  quod  etc; 
in  quarta,  ad  habendam  iustitiam,  ibi:  Noli  esse 
multum  iustus  etc. 


Primo  poniiniar  documenta  quinque  ad  kal^endam 

modeatiam. 


Ad  habendam  autera  modestiam  quinque  tribuit 

Divisio.  documenta.  In  primo  docet  praeferre  honestum  suavi; 

in  secundo,  vitam  futuram  praesenti;  intertio,  a/- 

flictionem  voluptali;  in  quarto,  tristitiam  iucunditati; 

in  quinto,  severitatem  moUitiei  sive  adulationi. 

(Vers.  2.).  Ponit  igitur   docuraentum,   in   quo 

isxpositio  docet  praeferre  honestum,  ut  puta  est  noraen  bonum, 

Docnm^vam  suavi ,  ut  puta  cst  unguentum ;  ideo  dtcit:  Meliu^s 

prunam.   ^^  nomeu  bonum,  id  est  bona  fama  a  bonis  exhi- 

bita ,   de   quo  Ecclesiastici  quadragesimo   primo  ^ : 

«  Curam  habe  de  bono  nomine,  hoc  enim  magis  per- 

manebit  tibi  quam  mille  thesauri  pretiosi  et  magni » . 

Quam  unguenta  pretiosa ,  quae  scilicet  raultum  re- 

dolent,  secundum  quod  dicitur  loannis  duodecimo: 

«  Maria  accepit  libram  unguenti  nardi  pistici  pretiosi 

et  unxit  pedes  lesu;  et  domusimpleta  est  ex  odore 

unguenti  »;  et  licet  unguenta  redoleant,  tamen  bo- 

num  nomen  magis,  ideonjieUus;  secundae  ad  Corin- 

thios  secundo :  «  Christi  bonus  odor  sumus  Deo  in 

omni  loco  » ,  sciUcet  quantum  ad  bonam  famam. 

Et  dies  mortis.  Hic  notatur  secundum  documen- 
secondum.  tum ,  in  quo  praefert  vitam  futuram  praesenti,  Qi 
ita  ingressum  in  aUam  vitam  ingressui  in  hanc.  Et 
propterea  dicit:  Et  dies  mortis,  supple:  melior  est 
die  nativitatis ,  quia  moritur  ad  quiescendum ; 
Apocalypsis  decimo  quarto  * :  «  Beati  mortui ,  qui  in 


Domino  moriuntur;  amodo  dicit  Spiritus,  ut  requie- 
scant  a  laboribus  snis».  Sed  hic  nascitur  ad  labo- 
randum;  lob  quinto :  «  Homo  ad  laborem  nascitur , 
et  avis  ad  volatum  » ;  et  ideo  melior ;  unde  Eccle- 
siastici  trigesimo:  «Melior  est  mors  quam  vita  amara, 
et  requies  aeterna  quam  languor  perseverans  » . 

(Vers.  3.).  Melius  est  ire  ad  domum,  luctus  etc.  Tertiom. 
Hic  tertium  notatur  documentum,  in  quo  praefert  a/- 
flictionem  voluptati,  ut  puta  luctum  convivio.  Propter 
quod  dicit:  Melius  est  ire  ad  domum  luctus,  ubi 
lugentur  peccata,  quia  Matthaei  quinto  ^:  «Beati,  qui 
lugent ,  quoniam  ipsi  consolabuntur  » ;  quam  ad  do- 
mum  convivii,  ubi  inveniuntur  oblectamenta ;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  tertio :  «  NoU  esse  in  conviviis 
potatorum  »  etc.  Et  ratio  huius  est:  quia  in  convi- 
viis  oMiviscitur  homo  sui,  in  domo  luctus  recorda- 
tur  iudicii  sui;  et  ideo  subdit:  In  illa  enim,  scilicet 
in  domo  luctus,  finis  cunctorum  admmetur  homi- 
num;  Ecclesiastici  trigesimo  octavo^:  «  Memor  esto 
iudicii  mei;  sic  enim  erit  et  tuum.  Mihi  est  hodie, 
tibi  erit  cras».  Et  vivens  cogitat,  quid  futurum 
sit.  Et  istud  est  utilissimum ;  unde  Ecclesiastici  se- 
ptimo:  «  Memorare  novissima  tua,  et  in  aeternuih  non 
peccabis  »;  et  ideo  dicitur  Ecclesiastici  trigesimo 
octavo :  «  Memento  novissimorum  et  noli  oblivisci  » , 
quia,  sicut  dicit  Hieronymus,  «facile  contemnit  omnia 
qui  se  semper  cogitat  moriturum». 

(Vers.  4.  5.).  Melior  est  ira  risu.  Hic  notatur  Quartam. 
quartum  documentum ,  in  quo  praefert  tristitiam 
iucunditati;  quia  illa,  scilicet  tristitia,  corrigit,  et 
iucunditas  decipit.  Et  propterea  dicit:  Melior  est  ira 
risu,  ira  §cilicet,  qua  peccatis  quis  irascitur  alie- 
nis;  ad  Hebraeos  duodechno^:  «  Flagellat  omnem 
fihum,  quem  recipit»;  et  Apocalypsis  tertio:  «Ego 
quos  amo  arguo  et  castigo».  Haec  ira  raelior  est  risu 
dissimulationis ;  Ecclesiastici  trigesimo :  «  Lude  cum 
filio  tuo,  et  contristabit  te  »  etc.;  et  ideo:  Melior 
est  ira.  Et  redditur  ratio:  Quiaper  trutitiam  vul- 
tus  €07*rigitur  animus  delinqumtis ;  Proverbiorum 
vigesimo  quinto :  «  Ventus  aquilo  dissipat  pluvias , 
et  facies  tristis  hnguam  detrahentem  ».  —  Et  hoc 
documentum  confirmat  iudicio  sapientis;  unde  dicit : 
Cor  sapientium,  ubi  tristitia  est;  sed  econtra:  Cor 
stultorum,  ubi  laetitia;  illi  requirunt  tristia  in  prae- 
senti ,  isti  iucunda ;  [oannis  decimo  sexto  ^ :  «  Plora- 
bitis  et  flebilis  vos ,  mundus  autem  gaudebit » .  Et 
quod  ilU  sapienter,  hi  stulte,  patet  ex  eventu,  quia 
dicitur  tristibus  Lucae  sexlo :  «  Beati ,  qui  nunc  fle- 


*  Cfr.  I.  Sent.  d.  19.  p.  I.  diib,  8.  et  U.  d.  7.  p.  U.  a.  1. 
q.  3.  —  Vat.  legit:  tenirey  ut  per  eum  cognitio  non  dependeat 
a  rebus. 

^  Vers.  7:  Sobrietatem  enim  et  prudentiam  docet  et  insti- 
Uam  et  virtutem. 

'  Vers.  45. —  Sequuntur  loan.  ^2,  3,  ubi  post  fesu  Vul- 
gata  addit  et  extersit  pedes  eius  capiltis  suis  ;  et  11.  Gor.  2 , 
U,  15:  Odorem  notitiaesuae  manifestat  per  nos  in  onini  loco, 
quia  Christi  bonus  odor  sumus  Deo.  —  Ex  E  supplevimus  a 
bonis  exhibita. 


*  Vers.  13.  —  Sequunlur  lob  5,  7.  (codd.  ad  laborandnm 
et  ad  volandumj  ei  Eccli.  30,  17. 

*  Vers  5.  ~  Sequitur  Prov.  23 ,  20. 

®  Vers.  23 :  Memor...  Mihi  heri  et  tibi  hodie.  —  Sequunlur 
Eccli.  7,  40.  et  38,  21.  22.  Hieron.,  Epist.  140.  ad  Cyprian. 
n.  16:  Qui  enim  se  recordatur  quotidie,  se  esse  monturum, 
contemmt  praesentia  el  ad  futura  festinat. 

'  Vers.  6.  —  Sequuntur  Apoc.  3 ,  19;  Eccli.  30 ,  9.  seq. 
et  Prov.  25 ,  23. 

*  Vers.  20.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  6,  21.~et  23. 


56 


COMMENT.  IN  ECGLESIASTEN  C.  VII. 


tis,  quia  ridebltis  »;  e  contrario  gaudentibus:  «  Vae 
Yobis,  qui  ridetia,  quia  flebitis  » . 

(Vers.  6.  7.).  Melius  est  a  sapiente  corripL  No- 
Qninhim.  tatur  hic  quintum  docunaentum ,  quo  praefertur  se- 
veritas  mollitiei,  ut  puta  dura  correptio  adulationi. 
Propter  quod  dicit:  Melius  est  a  sapiente  corripi 
quam  stuUorum  adulatione  decipi;  Proyerbiorum 
yigesimo  septimo  ^ :  «  Melior  est  manifesta  correptio 
quam  amor  absconditus  » ,  quia  correptio  dirigit ,  sed 
adulatio  decipit;  Proyerbiorum  decimo  sexto:  «  Vir 
iniquus  lactat  amicum  suum  et  ducit  eum  per  viam 
non  bonam  » ;  et  Isaiae  tertio :  «  Popule  meus ,  qui 
beatum  te  dicunt ,  ipsi  te  decipiunt  »  etc.  —  Et  reddit 
rationem  per  similitudinem:  quia  adulatio  fatui  pa- 
rum  durat  et  multum  sonat ,  sicut  spinae  accensae 
sub  olla;  propterea  dicit:  Quia  sicut  sonilus^  spina- 
rum  siib  olla,  alte  sonat,  sic  risus  stuUL  Ad  litte- 
ram,  stultus  alte  ridet;  Ecclesiastiei  yigesimo  primo^: 
«  Fatuus  in  risu  exaltat  vocem  suara ,  vir  autem  sa- 
piens  vix  tacite  ridebit».  Vel:  risus  altus,  quando 
adulatio  clamosa;  Proverbiorum  yigesimo  septimo: 
«  Quj  benedicit  proximo  suo  voce  grandi ,  de  nocte 
consurgens,  maledicenti  similis  erit ».  Sed  et  hoc  m- 
nitixs ,  scilicet  talis  adulatio ;  in  Psalmo :  «  Vani  filii 
hominum ,  mendaces  filii  hominum  » . 

QUAESTIONES. 

1.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Melior  est  dies 
mortis  die  nativitatis, 

CoNTRA:  1.  Morsest  privatio,  yita  est  habitus; 
M  opposi.  sed  habitus  semper  plus  habet  de  entitate.et  bonitate 
quam  privatio^:  ergo  vita  quam  mors  melior:  ergo 
dies  nativitatis  melior. 

2.  Praeterea ,  regula.  *  est ,  quod  «  cuius  corru- 
ptio  bona,  generatio  mala » ;  sed  mors  est  corruptio 
yitae:  ergo  cuius  mors  est  bona,.  vita  mala  est.  Sed 
nullius  nisi  peccatoris  est  vita  mala:  ergo  nullius  nisi 
peccatoris  mors  meUor  quam  vita;  sed  hoc  est  fal- 
sum,  quia  peccator  raoriendo  tendit  ad  infernura, 

Respondeo:  dicendum,  quod  aljquid  praeferlur 
Resp.  com  alii  aliquaudo  ratione  sui,  aliquando  ratione  conse- 
distmctione.  ^^^^g^  ^  ipsuM,  Illud  praeferondum  est  alii  ratione 

sui,  quod  dese  dicit  plus  de  bono  ^  sicut  hoipo  est  me- 
lior  equo.  Alio  modo  ratione  consequentis ,  et.  sic  raors 
praefertur  vitae,  et  dissolutio  illa,  scilieet  mors,  ad 
quam  consequitur  quies  et  esse  cum  ChiHsto  *.  Et  de 
hac  morte  hic  loquitur,  quia  in  yita  est  homo  in 


periculo,  in  labore  et  dolore;  post  niortem  iustus 
est  in  gaudio,  securitate  et  tranquillitate. 

1 .  Et  patet  responsio  ad  primum  ,•  quia  mors  non  soiuiio  op- 

positoruiD*. 

praeferlur  ratione  sui. 

.  2.  Quod  obiicit  secundo  similiter  solvi  potest.  Disunctio. 
Mors  enim  dupliciter  dicitur  mala:  aut  quia  adimit 
bonum  magnum ,  scilicet  bonara  vitam  ,•  ut  boni  veri 
et  utilis;  aut  quia  ad  malum  finem  ducit.  Primo 
modo  mala  est  mors  iustorum ,  id  est  damnosa ,  sed 
secundo  modo  yalde  bona;  et  quantum  ad  hoc  prae- 
fertur. 

II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit :  Melior 
est  ira  risu. 

CoNTBA:  1.  Matthaei  quinto^:  Qui  ira^citur  fra-  Ad  opposi* 
tri  suo  reus  erit  iudicio;  sed  qui  corridet  non  est 
reus  aUcuius  poenae:  ergo  peius  est  irasci   quam 
ridere. 

2.  Item,  ridere  potest  esse  sine  culpa;  sed 
ira^ei,  cum  dicat  perturbationem  rationis ,  vix  est 
sine  culpa  veniah,  nunquam  autem  est  sifte  poena  ^ : 
ergo  multo  peior  est  risu. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  est  irasci  vitio  et  ^^p-  cuni 

distiactioae» 

trasci  naturae;  pnmum  est  yirtutis  el  bonum  ^,  se- 
eundum  vitii  et  malum.  Similiter  est  arridere  bono 
et  corridere  peccato;  primum,  bonum;  secundum, 
malum.  Et  loquitur  de  ira  et  risu,  secundum  quod 
respicilur  raalum. 

Sed  tunc  sirailiter  posset  dare  aliam   regulam  obiectiosoi- 
respectu  boni:  melior  est  risus  quam  ira.  —  Et  di- 
cendum,.  quod  in  praesenti  plura  sunt  mala  quam 
bona:   ideo  plures   oportet  tristari   quam  gaudere, 
ideo  praefert  iram  risui^ 

Seeando,  doonmenta  quatuor  ad  habendam 

coik8t&ntiam« 

Calumnia  conturbat  sapientem.  Supra  posuit  *^»«'o- 
documenta  ad  habendam  modestiam ;  hic  sequitur  se- 
Gunda  pars,  in  qua  ponit  documenta  ad  habendam 
Gonstmdiam;  et  quoniam  constanlia  perditur  per  ca- 
lumniam  et  per  iracundiara,  et  conseryatur  per  pa- 
tientiam  et  per  perseverantiam :  ideo  hic  quatuor 
documenta  ponuntur.  In  primo  ostenditur  vitanda 
calurmia ;  in  secundo ,  amanda  perseverantia ;  in 
tertio,  servanda  patientia;  in  quarto ,  fugienda  ira- 
cuvdia.  ,,..,. 

.  Expositio  lit- 

{Vers.  8.).  In  primo  igitur  documento  ostenditur  ^  teraii». 

^  /  r  o  Docaraentam 

vitanda  calumnia,  quia  perturbando  hominem  incon-    primum. 


*  Vers.  5.  —  Sequuntur  Prov.  16,  29^.  et  Isai.  3,  12. 

2  Vers.  23.  —  Subinde alleganlur  Prov.27, 14/etPs.6l,40. 
^  Nam,  ut  docet  Aristot, ,  I.  Phys.  lext.  75.  (c.  8.) ,  privatio 
«  est  per  se  non-ens  ».  Cfr.  V.  Metaph.  text.  27.  (IV.  c.  22.). 

*  Aristot.,  II  Topic.  c.  3.  (e.  9^.):  Quorum  enim  genecatio- 
nes  bonae  sunt,  et  ipsa  bona  suni;  et  si  ipsa  bona  sunt,  et 
generationes  bonae;  si  autem  generationes  malae,  et  ipsa  mala; 
in  corruptionibus  autem  e  contreriD;  nam  si  corruptiones  bo- 
nae,  ipsa  mala;  si  autem  corruptiones  malae,  ipsa  sunt  bona. 
Cfr.  ibid.  111.  c.  K  (c.  6.). 


*  Phil.  I,  23:  Desiderium  habens  dissolvi  et  esse  cum 
ChrisJo,  multo  magis  melius. 

*  Vers.  22.  Pro  et*it  iudicio  codd.  est  gehennae  ignis. 
'  lac.  1,  20:  Ira  enim  viri  iustiliam  Dei  non  operatur. 

*  August.,  II.  Retract.  c.  19.  n.  4:  Non  fratri  irascitur,  qui 
peccato  fratris  irascitur;  qui  ergo  fratri,  non  peccato  irascitur, 
sine  causa  irascilur. 

^  VaU  hic  quaedam  addit,  quae  aliquanto  inferius  in  nota 
exhibemus. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VII. 


57 


stantem  reddit.  Propterea  dicit:  Calumnia  perturbat 
sapientem.  Calumnia  est  criminatio  litigiosa ,  et  ideo 
ab  ea  recedendum;  Isaiae  quinquagesimo  quarto  ^: 
«  Recede  procul  a  calumnia,  quia  non  timebis  ».  Et 
perdet  robur  cordis  illius,  id  est  fortitudinem  cari- 
tatis ;  Matthaei  vigesimo  quarto :  «  Quoniam  abunda- 
bit  iniquitas,  refrigescet  caritas  multorum». 

(Vers.  9.).  Melior  esl  finis  etc.  Hic  nolatur  secun- 
secflDdnm.  dum  documentum ,  in  quo  praefe7*lur  perseverantia 
iustitiae  inchoatae.  Propter  hoc  dicit :  Melior  est  finis 
orationis  quam  prineipium ;  melius  est  in  bono  per- 
severare  quam  tantum  inchoare;  Matthaei  decimo^: 
«  Qui  perseveraverit  usque  in  finem ,  hic  salvus 
erit  » ;  unde  Bernardus :  «  Perseverantia  est  omnium 
virtutum  consummatio  ». 

Melior  est  patiens  etc.  Hic  notatur  tertium  do- 
Tertiam.  cumcntum ,  in  quo  commendatur  patientia,  quia 
sine  illa  non  potest  esse  constantia ;  ideo  dicit :  Melior 
est  patiens  arrogante;  abusiva  est  comparatio,  quia 
patiens  est  bonus ,  sed  arrogans  malus ;  Proverbiorum 
decimo  sexto  ^ :  «  Melior  est  patiens  viro  forti  »  etc. 

(Vers.  10.).  Ne  sis  velox  etc.  Tangitur  hic  quar- 
Qodrtnm.  tum  documcntum ,  in  quo  docetur  fugienda  iramn- 
dia,  quia  non  bene  stat  cum  constantia;  ideodicit: 
Ne  sis  velox  ad  irascendum ;  lacobi  primo  * :  «  Sit 
autem  omnis  homo  velox  ad  audiendum,  tardus  ad 
loquendum  et  tardus  ad  iram  ».  Et  yibiungitur  ra- 
tio:  Quia  ira  insinu  stulti  requiescit ;  lob  quinto: 
«  Virum  stultum  interficit  iracundia ,  ^^t-  parvulum 
occidit  invidia  » ,  Bene  dicit  requiescit,  propter  diu- 
turnitatem;  nam  sapiens,  etsi  irascitur,  non  debet 
diu  servare ;  ad  Ephesios  quarto :  «  Sol  non  occidat 
super  iracundiam  vestram  » ;  sed  non  sic  stuUus ; 
Proverbiorum  vigesimo  septimo:  «  Onerosa  arena  » 
in  sinu  stuUL 

QUAESTIONES. 

I.  Sed  dubitatio  est  de  hoc  quod  dicit :  Calumnia 
conturbat  sapientem. 


CoNTRA :  Non  eontristabit  iustum ,  quidquid  ei  contra. 
acciderit ,  h^hetnv  Proverbiorum  duodecimo^:  ergo 
si  sapiens  iustus  est,  non  conturbatur  per  calumniam. 

Ad  hoc  respondetur  uno  modo,  quod  est  co?i-Resp.i.ciim 

.....  ^».  ,  ,  .       distinctione. 

turbatio  tmpattenttae,  et  hac  non  conturbatur  ni- 
stus ;  et  compassionis ,  et  hac  conturbatur,  sicut  di- 
cebat  Apostolus  secundae  ad  Corinthios  undecimo  ^ : 
Quis  scandalizatur,  et  ego  non  uror  ?  quasi  dicat : 
nuUus.  —  Sed  littera  sequens  toUit  hanc  expositionem  rmprobatar. 
et  subdit:  Et  perdet  robur  cordis  eius, 

Ideo  solvendum  est,   sicut  dicitur  in  Glossa  ^,  Resp.  2. 
quod  est  sapiens  et  iustus  perfectus,  et  de  hoc  in- 
telligitur  iUud  Proverbiorum ;  et  imperfectus,  et  de 
hoc  inteUigitur  hic.  / 

II.  Item ,  quid  est  quod  dicit  hic :  Ne  sis  vebx 
ad  h^ascendum  ? 

CoNTR A :    In  Psalmo  * :    frascimini,  et   nolite 
peceare. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  est  ira  multiplex  ^.  Resp. 

Tertio,  doeamenta  quataor  ad  habendam  prudentiam» 


Ne  dicas :  Quid ,  putas ,  causae  est  etc.  Positis  "^ivisio. 
documentis  ad  modestiam  et  constantiam,  ponit  hic 
documenta  ad  habendam  prudentiam,  Et  quia  pru- 
dentis  est  discernere,  ubi  contingit  errare^^;  ideo 
ponit  documenta  quatuor  ad  habendam  discretionem. 
Primum  est  ad  discretionem  utilium ;  secundum ,  ad 
discretionem  divinorum  operum;  tertium,  ad  discre- 
tionem  temporum;  quartum,  ad  discretionem  meri- 
torum  hominum. 

(Vers.  H.  12.  13.).  Primum  igitur  documentum 
datum  est  ad  discretionem  utilium;  in  diversis  enim 
teraporibus  diversae  utiUtates  ex  causis  diversis.  Pro- 
pterea  dicit :  iVe  dicas:  Quid^putas,  causas  est,  quod 
priora  tempm*a,  id  est  antiquorum,  meliora  fUere? 
quia  scilicet  in  eis  fuit  inopia;  quam  nunc  sunt, 
quando  scilicet  iam  est  rerum  abundantia;  quia 
ista  quaestio  venit  ex  inconsideratione ;  unde  sub- 
I  dit:    StuUa  enim  est  huiusmodi  interrogatio,  Et 


Docamenta 
qaatuor. 


Primam. 


*  Vers.  14.  —  Seqiiitur  Matth.  24,  12.  Aiigust.,  Qq.  in 
Lev.  q.  68 :  Caliimnia  non  est ,  nisi  quando  falsi  criminis  obie- 
ctione  proximus  laeditur.  lustinian.,  Dig.  lib.  XLVIII.  tlt.  16. 
leg.  1 :  Calumniari  est  falsa  crimina  intendere. 

*  Vers.  22.  —  Bernard.,  Epist.  129.  n.  2:  Prorsus  absqiie 
perseveranlia  nec  qui  pugnat  victoriam ,  nec  palmam  victor  con- 
sequitur.  Vigor  virium,  virtntum  consummatio  est...  soror  est 
patientiae,  constantlae  filia...  denique  non  qui  coeperit,  sed  qid 
perseveraverit  mque  in  flnem,  hy^  salvus  erit  [Matth.  40,  22). 

*  Vers.  32.  —  De  abusiva  comparatione  cfr.  supra  pag. 
42,  nota  6. 

*  Vers.  19.  —  Sequantur  lob  5,  2:  Vere  .stultum  etc. ; 
Eph.  4,  26.  et  Prov.  27,  3:  Grave  est  saxum  et  onerosa  are- 
na,  sed  ira  stulti  utroque  gravior.  *  Vers.  21. 

«  Vers.  29.  Cfr.  I.  Sent  d.  48.  a.  2.  q.  2.  et  dub.  4. 

'  Scilicet  ordinaria  in  v.  6.  (surata  ex  Hieron.  in  v.  8.) : 
Sapiens  perfectus  nulla  argutione  indiget,  nuHa  calumnia  tur- 
batur.  Ergo  de  sapiente  in  profectu  posito  est  accipiendum, 
qui  aliquando  turbatur  de  iniquitate  iudicii,  cum  Deus  statim 
non  punit. 

S.  Bomv.  —  Tom.  VL 


®  Psalm.  4,  5. 

*  Quae  Vat. ,  ut  supra  pag.  56,  nota  9.  insinuavimus , 
illo  loco  addidit,  hic  congruentius  ponuntur;  sed  quia  ea  desunt 
in  codd. ,  ea  posuimus  ad  calcem :  Nola ,  quod  est  ira  permis- 
sione,  et  haec  culpae  venialis:  frascimini,  et  nolite  peccare 
[Ps.  4,  5.];  et  haec  necesse  est,  quod  praecedat.  Prokibitione , 
et  haec  culpae  mortalis :  Ira  non  habet  misericordiam  nec 
erumpens  furor  [Prov.  27,  4.].  Praeceptione ,  et  haec  iustitiae 
et  zeli;  etde  hac  supra  [7,  4.]  dictum  est:  Melior  estira  risu, 
moderanda,  ne  excedat  —  Cfr.  II!.  Sent.  d.  15.  a.  2.  q.  3.  et 
Alex.  Hal.,  S.  p.  U.  q.  140.  m.  2,  ubi  secundum  Glossam  or- 
dinariam  (ex  Gregor.,  V.  Moral.  c.  46.  n.  82.)  in  lob  5,  2. 
distinguitur  ira  impatientiae  et  ira  zeli :  Alia  ira  est,  quam  im- 
patientia,  alla,quam  zelusarmat;  illaex  vitio,haec  ex  virtute. 
Cfir.  Aristot.,  IV.  Ethic.  c.  5,  ubi  dicit:  Nam  qui  et  ob  quae 
oportet,  et  sicut  oportet,  et  quando  et  in  quos  oportet,  non 
irascuntur,  hi  profecto  esse  stoHdi  videntur  etc. 

*^  Cfr.  AristoL,  VI.  Ethic.  c.  5.  et  8.  seqq.  —  B  discernet*e, 
id  est  virtutem  non  ignorare,  ideo  etc. 


8 


58 


COMMENT,  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIL 


huius  ratio  est :  quia  non  consideral  utilitatem  opu- 
lentiae,  ideo  docet  eam  disceraere,  inquiens:  Utilior 
est  sapientia  cum  divUiis,  quia  Proverbiorum  de- 
cimo  tertio^;  «Redemptio  animae  viri  divitiae  eius». 
Et  magis  prodest  videntibus  solem ,  id  est  habenti- 
bus  rectam  intentionem;  quia  Ecclesiastici  decimo 
tertio :  «  Bona  est  substantia,  cui  non  est  peccatum 
in  conscienlia,  et  nequissima  paupertas  in  ore  impii». 
^t  quod  pecunia  sit  utilis,  ostendit  per  efFectum: 
Sicut  enim  protegit  sapierUia,  scilicet  a  culpa;  Pro- 
verbiorum  secundo:  «  Si  intraverit  sapientia  cor  luum, 
et  scientia  animae  tuae  placuerit,  consilium  custo- 
diet  te,  et  prudentia  servabit  te»;  sic  protegit  et 
peeunia,  scilicet  bene  expensa;  Ecclesiastici  vigesimo 
nono :  «  Eleemosyna  viri  quasi  sacculus  cum  ipso , 
et  gratiam  hominis  quasi  pupillam  conservabU  » .  Et 
licet  utraque  sit  utilis,  tamen  sapientia  utilior ;  ideo 
subiungit:  Hoc  autem  plm  habet  sapientia  et  eru- 
ditio,  quod  vitam  tribuunt  possessori;  unde  Pro- 
verbiorum  quarto  ^ :  «  Audi ,  fili  mi,  et  suscipe  verba 
mea,  ut  multiplicentur  tibi  anni  vilae  »;  et  Prover- 
biorum  tertio :  «  Lignum  vitae  est  sapientia  his  qui 
apprehenderint  eam  » .  Sed  pecunia  sine  sapientia  tri- 
buit  mortem;  lacobi  quinto:  «  Agite  nunc,  divites, 
plorate  ululantes  in  miseriis  vestris».  Et  ideo  prae- 
ferenda  est  sapientia  pecuniae ;  Proverbiorum  octavo : 
«  Accipite  sapientiam  et  non  pecuniam ;  doctrinam 
magis  quam  aurum  eligite  » . 

(Vers.  14.).  Considera  opera  Dei  etc.  Hoc  est 
secondam.  secundum  documeutum ,  in  quo  docet  discretam  con- 
siderationem  divinorum  operum  sive  iudiciorura, 
quia  quem  ipse  despicit  reprobationis  iudicio  nemo 
reducit.  Propterea  dicit :  Considera  opera  Dei,  id  est 
divina  iudicia,  quod  nemo  possit  corrigere,  quem 
ille  despexerit,  id  est,  quem  ipse  suo  iudicio  visi- 
tare  voluerit.  Unde  dicitur  primi  Regum  secundo* 
de  fihis  Heli :  «  Et  non  audierunt  vocem  patris  sui , 
quia  voluit  Dominus  occidere  eos » .  Ista  opera  et 
iudicia  consideranda  sunt  ad  timorem ;  Habacuc  ter- 
tio :  «  Consideravi  opera  tua  et  expavi  » . 

(Vers.  15.).  In  die  bona  etc.  Hoc  est  tertium 
Tertium.  documentuui ,  in  quo  docel ,  discretionem  faciendam 
esse  temporum;  quia  Deus  non  omnia  tempora  fecit 
uniformiter,  sed  difformiler,  et  homo  se  disponere 
debet  secundum  diversa  tempora.  Ideo  dicit:  In  die 
bona  fruere  bonis,  id  est,  cum  gaudio  bonum  ope- 


rare ;  Ecclesiastici  decimo  quarto  * :  «  Non  defraude- 
ris  a  die  bono,  et  particula  diei  boni  non  te  prae- 
tereat »,  quia  in  hac  die  est  locus  et  tempus  ope- 
randi.  Unde  loannis  nono:  «Me  oportet  operari,  do- 
nec  dies  est » ;  similiter  et  nos ,  unde  Apostolus  ad 
Galatas  ultimo:  «  Operemur  bonum  ad  omnes,  dum 
tempus  habemus».  Et  malam  diem  praecave,  il- 
lam  scilicet,  de  qua  Sophoniae  primo^:  «Dies  irae, 
dies  illa,  dies  tribulationis  et  angustiae,  dies  cala- 
mitatis  et  miseriae».  Qui  vult  hanc  diem  praeca- 
vere  necesse  habet  recogitare  illud  Ecclesiastici  un- 
decimo :  « In  die  bonorum  ne  immemor  sis  malo- 
rum  ».  Has  dies  fecit  Dominus  et  ordinavit  iusto 
modo;  ideo  dicit:  Sicut  enim  hanc,  id  est  bonam, 
sic  et  iUam,  scilicet  malam ,  fecit  Deus;  et  hoc  iusto 
iudicio :  Ut  non  inveniat  homo  contra  iUum  iustas 
querimonias,  Ideo  bona  facit  propter  bonos,  mala 
contra  malos,  quia  in  Psalmo:  «lustus  Dominus  in 
omnibus  viis  suis». 

(Vers.  16.).  Haec  quoqm  vidi  in  die  nativita-  Quartuni^ 
tis  meae.  Hic  notatur  quartum  documentum,  quo 
docet,  discretionem  diligentem  faciendam  esse  me- 
ritorum,  eo  quod  multum  lateant.  Ideo  dicit:  Hoc 
quoque  vidi  in  die  nativitatis  meae,  id  est,  post- 
quam  natus  sum,  vidi,  hoc  evenire:  lustu^  perit 
in  iuMitia  sua,  quia  quasi  impius  reputatur;  Isaiae 
quinquagesimo  septimo^:  « lustus  perit,  nemo  est, 
qui  recogitet  ».  Et  impius  longo  vivit  tempore  in 
impietate  sua,  quasi  esset  iustus;  ex  quo  indigna- 
batur  leremias  duodecimo:  «  Quare  via  impiorum 
prosperatur,  bene  est  omnibus,  qui  praevaricantur 
et  inique  agunt  » ?  Et  infra  octavo :  «  Sunt  iusti,  qui- 
bus  mala  eveniunt,  ac  si  opera  egerint  impiorum;  et 
sunt  impii ,  qui  ita  securi  sunt ,  quasi  iustorum  facta 
habeant » . 

QUAESTIONES. 

r 

L  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Utilior  est  sor 
pientia  cum  divitiis. 

1 .  Ergo  melius  est ,  esse  di vitem  sapientem  quam  Ad  opposi. 
pauperem  sapientera:  ergo  esse  pauperem  non  est 

status  perfectior. 

2.  Praeterea,  «ars  et  virtus  circa  difBcilia^ »; 
sed  difiQcilius  est  diviti  salvari  quam  pauperi:  ergo 
maioris  virtutis  est:  ergo  laudabilior  status. 


*  Vers.  8.  —  Soquunlur  Eccli.  13,  30;  Prov.  2,  10.  et 
Eccli.  29,  46,  ubi  Vulgata  hunc  etseq.  versum  oraittit;  occur- 
runt  enim  iam  c.  17,  1S.  et  19:  Eleemosyna  viri  quasi  signa- 
culum  cum  ipso  etc.  Cfr.  Raban.  in  hos  locos;  in  primo  (17, 
18.)  concordat  cum  Vulgata,  in  secundo  (29,  16.)  legit:  Elee- 
mosyna  viri  quasi  sacculus  cum  ipso  etc. ;  Card.  Hugo  a 
S.  Charo  et  Lyranus  in  utroque  loco  habent  sacculus, 

*  Vers.  10.  —  Subinde  allegautur  Prov.  3,  18;  lac.  5,  1. 
et  Prov.  8,  10:  Accipite  disciplinam  mearo  et  non  etc. 

*  Vers.  25.  —  Seq.  locus  est  Habac.  3,  2,  ubi  Vulgata : 
Domine,  audivi  auditionem  tuam  et  timui,Domine;  opus  tuum 
in  medio  annorum  vivifica  illud.  Septuaginta :  Domine,  audivi 


auditum  tuum  et  timui;  consideravi  opera   tua  et  obstupui; 
in  medio  duorum  animalium  cognosceris* 

*  Vers.  14,  ubi  Vulgata  don«  doni  pro  diei  boni,  quod 
exhibet  etiam  Card,  Hugo  a  S.  Charo.  —  Sequuntur  loan.  9,  4. 
(Vulgata  plura  interserit);  Gal.  6,  10. 

*  Vers.  15.  —  Sequuntur  Eccli.  11,  27.  et  Ps.  144,  17. 

*  Vers.  1.  Pro  nemo  est  Vulgata  non  esU  —  Sequuntur 
ler.  12,  1 .  et  Eccle.  8 ,  14.  Vulgata  provenmnt  quasi  pro  eve- 
niunt  ac  si 

'  Aristot.,  n.  Ethic.  c.  3.  Cfr.  supra  pag.  47,  nota  8.  — 
Inferius  post  status  A  addit  dmtis. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIL 


59 


CoNTRA  hoc  est:  quia  Dominus  statum  panperis 

conira.  praeposuit  et  facto  et  verbo ,  Matthaei  deciino  nono  ^ 

Respondeo :  dicendmn ,  quod  triplex  est  pauper- 

Resp.  tas:  una  ex  complacentia ,  alia  ex  tolerantia,  alia 

Tripiex  paa-  cum  impatierUia.  Prima  bona  et  perfecta ,  secunda 

^^^    est  imperfecta,  tertia   est  Yituperanda;  Ecclesiastici 

decimo  tertio^:  «Nequissima  paupertas  in  ore  impii». 

—  Quando  dicitur,  quod   sapientia  melior   est  cum 

divitiis  quam  sine,  intelligitur  de  paupertate,  quae 

est  cum  tolerantia,  vel  impatientia, 

2.  Quod  obiicitur  de  difficultate ,  dicendum , 
soiatioads.  quod  cst  difficultas  ratione  generis  operis,  et  haec 
ad  virtutem  maiorem  facit;  et  est  difficultas  ratione 
in/)rdimtionis  voluntatis,  sicut  avarus  difficilius 
dat  donum  quam  largus,  et  ista  nihiF;  sic  et  dives 
Aiiter.  difficilius  saivatur.  —  Aliter  solvitur :  quia  intelligi- 
tur  de  superfluitate  et  nimia  egestate. 

II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Quod  nemo 
potest  corrigere ,  quem  Deus  despexerit. 

1,  Sed  Deus  despicit  omnem  peccatorem,  quia 
Adopposi-  Altissimm  odio  habet  peccatores,  Ecclesiatici  duo- 

decimo  * ;  et :  Similiter  abominabilis  est  Deo  impius 
et  impietas  eius. 

2.  Item ,  si  non  potest  corrigi,  ergo  nec  salvari: 
ergo  non  debet  sibi  imputari. 

Respondeo:  dicendum,  quod  sicut  duplex  est 
Resp.  cQm  dilcctio ,  scilicet  aeterna  et  secundum  praesentem 
'  iustitiam  ^;  ita  duplex  est  hominum  despectio;  et  lo- 
quitur  hic  de  homine  non  quocumque,  sed  reprobato, 
nec  de  quacumque  despectione,  sed  de  despectione 
secundum  reprobationem  aeternam ,  cuius  signum  est 
obduratio  in  praesenti;  et  ita  non  habet  locum  de 
omni  peccatore,  sed  de  reprobis. 

2.  Quod  obiicitur,  quod  non  debet  sibi  impu- 
soiiitioad2.  tari;  dicendum,  quod  iramo,  quia  Deus  neminem  de- 
spicit  sine  causa.  Unde  et,  quamvis  non  possit  surgere, 
nisi  Deus  porrigat  manum,  tamen  non  excusatur, 
quia  culpa  sua  est,  quod  manus  non  porrigitur  ei. 
Unde  dicit  Augustinus  in  Ubro  de  Correctione  et  gra- 
tia®,  quod  nemo  corrigitur  nisi  volens, 

III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  lustus 
pefit  in  iustitia  sua,  et  impius  vivit  longo  tempore 
in  impietate. 

1.  Sed  contra:  In  Psalmo':  Viri  sanguinum  et 
dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos. 

2.  Item,  de  bonis,  Exodi  vigesimo^:  Honorapa- 
trem  tuum,  ut  sis  Imgaeous  super  terram,  et 


longo  vivas  tempore :  ergo  observanti  mandata  pro- 
longalur  vita. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  sicut  dicitur  Sa-  »^«»P' 
pientiae  quarto^  de  iusto:  Cmsummatus  in  brevi 
complevit  tempm*a  multa,  et  pauci  in  multos  com- 
putantur ;  sic  e  contrario  in  malis ,  sic  etiam  de  nu- 
mero  salvandorum  et  damnandorum ;  et  longiores  sunt 
dies  bonorum,  quia  raeliores,  non  quia  diutius  vivant. 

Notandum  autem,  quod  brevidntur  anni  homi-^"P^®*''^*^^! 
nibus  aliquando,  nernali  fiant;  Sapientiae  quarto*^:    ^^^^"0^! 
Raptus  est,  ne  malitia  mutar^et  intellectum  eius  etc,    «*°*°''- 
aliquando,  ne  peiores  fiant;  in  Psalmo:  Viri  sangui- 
num  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos,  —  jBton- 
gantur  autem  ad  purgationem  bonis;  Ecclesiastici 
secundo:  Quoniam  in  igne  probatur  aurum;  ma- 
lis,  ad  suam  emenda^ionem;  ad  Ronoanos  secundo: 
An  ignoras,  quoniam  Dei  benignitOjS  ad  poeniten- 
tiam  te  adducit? 

Quarto,  documenta  qnatnor  ad  habendam  iustitiam. 

Noli  esse  iustus  multum.  Supra  posuit  docu-  ^^^^^***- 
menta  ad  habendam  modestiam,  constantiam  et  pru- 
dentiam;  hic  quarto  ponit  documenta  ad  habendam 
iustitiam;  et  quia  non  est  iustitia  vera ,  quae  exce- 
dit  in  rigore  et  crudelitate,  nisi  contemperetur  pie- 
tate :  ideo  ponit  hic  quatuor  .  documenta.  In  primo 
prohibet  rigorem  severitatis  vel  excessum  iustitiae; 
in  secundo,  praecipitium  impietatis;  in  tertio  com- 
Tnmdat  exhibitionem  misericordiae;  in  quarto,  dis- 
simulationem  propriae  iniuriae. 

(Vers.  17.).  In  primo  igitur  documento  dissua-  P""""*"- 
det  excessum  iuHitiae  in  puniendo,  cum  dicit:  Noli 
esse  iustus  multum,  id  est,  ne  excedas  in  rigore 
iustitiae,  quia  culpa  est  totam  culpam  prosequi; 
unde  lacobi  secundo  ^^ :  «  ludicium  sine  misericordia 
fiet  ei  qui  non  facit  misericordiam  ».  Non  debes  etiam 
excedere  in  pe^^scrutando  culpam;  ideo  dicit :  Neque 
plm  sapias,  quam  neeesse  est,  quia  dicitur  Proverbio- 
rum  trigesimo :  «  Qui  vehementer  emungit  elicit sangui- 
nem  »;  ideo  ad  Romanos  duodecimo :  «  Non  plus  sapere , 
quam  oportet  sapere,  sed  sapere  ad  sobrietatem » . 

(Vers.  17.  18.).  Afe  o6*m/)^^(?a5  etc.  Notatur  hic  ^®'""^"™* 
secundum  documentum  in  quo  prohibet  pr^aecipitium 
impietatis;  impietas  enim  reddit  hominem  stupidum 
in  affectu  et  durum.  Ideo  dicit:  Ne  obstupescas;  lere- 
miae  trigesimo  primo  ** :  «  Omnis ,  qui  comederit  uvam 


DocamenU 
qnatnor. 


*  Yers.  21. 

*  Vers.  30.  —  Vide  Qq.  disputaU  de  Perfectione  evan 
(lom.  V.)  q.  2.  a.  4.  ad  t;  ibid.  q.  3.  ad  6.  insinuatur  solut. 
seq.  obiectionis.  —  Mox  fide  AC  posuimus  mtelligUur  pro 
won  inteUigitKr.  *  Supple :  ad  maiorem  virtutem  facit. 

*  Vers.  3.  —  Sequitur  Sap.  U,  9. 

«  Cfr.  I.  Sent.  d.  40.  a.  2.  q.  2.  ad  I .  et  2.  —  Pro  dUe- 
ctio  Vat.  electio  (cfr.  loc.  cit  a.  3.  q.  I.  seq.;  ibid.  a.  4.  a^- 
tur  de  reprobatione  et  obduratione).  Inferius  verba  sed  repro- 
bato  de  qmmmque  despectione  supplevimus  ex  A. 

*  Cap.  5.  n.  7.  seqq.  et  c.  1 4.  n.  43.  seq.  Secunda  manus 


in  E  sententiam  Auguslini  ita  explicat:  quia  nemo  corrigitur, 
nisi  adiuvante  gratia,  et  tamen  non  tollitur  liberum  arbitrium. 

'  Psalm.  54,  24.  *  Vers.  12. 

*  Vers.  13.  Vulgata  explevit. 

**  Vers.  H.  —  Subinde  alleganlur  Ps.  54,  24;  Eccli.  2,  5. 
et  Rom.  2,4.  —  Inferius  pro  Elongantur,*.  bonis^.  malis 
Vat.  pwperam  Obligantnr,..  boni,,,  mali, 

"  Vers.  43,  ubi  pro  fiet  ei  Vulgata  illi,  —  Sequuntur 
Prov.  30,  33.  et  Rom.  12,  3. 

**  Vers.  30.  —  Subinde  allegantur  Ps.  74,  5;  Eccli.  7,  3. 
et  Prov.  24 ,  8. 


60 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VII. 


Tertinm. 


acerbam ,  obstupescent  dentes  eius  » .  Reddit  crudelem 
in  actu;  ideo  dicit:  Ne  impie  agas  muUum,  id  est  cru- 
deliter;  Psalmus:  «  Dixi  iniquis:  Nolite  inique  agere»; 
et  Ecclesiastici  septimo :  «  Non  semines  mala  in  sulcis 
iniustitiae,  et  non  metes  ea  in  septuplum  ».  Reddit 
etiam  caecum  intellectum;  ideo  dicit:  Noli  esse  stul- 
tv^;  Proverbiorum  vigesimoquarto:  «Qui  cogitatmala 
facere  stultus  vocabitur.  Cogitatio  stulti,  peccatum». 
Et  quia  peccatum  et  stultitia  accelerant  mortem;  ideo 
sequitur  ratio:  Al?  moriaris  in  tempare  non  tuo, 
id  est,  ne  acceleretur  mors  tua,  quia  in  Psalmo^: 
«  Viri  sanguinum  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies 
suos  »;  et  rursus  Lucae  duodecimo:  «Stulte,  hac 
nocte  animam  tuara  repetent  a  te  ».  Exemplura  de 
Dathan  et  Abiron ,  qui  «  descenderunt  viventes  in  in- 
fernum  » .  > 

(Vers.  19.  20.  21.).  Bonum  est,  te  sustentare 
iustum.  Hic  notatur  tertium  documentum,  in  quo 
monet  ad  exhibitionem  misericordiae ;  et  praemittit 

Exhortaiio.  exhovtationem  et  subiungit  rationem,  —  Exhortatur, 
cum  dicit :  Bonum  est,  te  sustentare  iustum,  in  iustitia 
scilicet ;  Proverbiorum  vigesimo  quarto  ^ :  «  Ne  insidie- 
ris  et  quaeras  impietatem  in  domo  iusti ,  et  ne  vastes 
requiem  eius  »;  quia  dicitur  Proverbiorum  decimo  se- 
ptimo:  «Non  est  bonum  damnum  inferre  iusto,  nec 
percutere  principem ,  qui  recta  iudicat » .  Non  solum 
iustus  est  sustentandus  in  causa  iusta ,  sed  etiam  por- 
rigenda  ei  manus  per  eleemosynara ;  unde  subiungit : 
Sed  et  ab  illo  ne  subtrahas  manum  tuam;  Eccle- 
siastici  duodecimo*:  «  Benefac  iusto,et  invenies  re- 
tributionem  magnam;  et  si  non  ab  illo,  certe  a  Deo  ». 
Sic  praemissa  exhortatione ,  subiungit  rationem  tri- 
plicem;  ei  prima  est  divina  voluntas ,  obquam  di- 
cit:  Qui  timet  Deum  nihil  negligit,  de  illis  scilicet, 
quae  Deus  vult  fieri ;  Ecclesiastici  septimo  * :  « In 
tota  anima  tua  time  Deum ,  et  de  negligentia  tua 
purga  te  cum  paucis  ».  —  Secunda  ,ratio  est  iusti 
dignitas ,  ob  quam  dicit :  Sapientia  confortavit  m- 
pientem  super  decem  principes  civitatis ;  et  ita,  Sa- 
pientiae  sexto,  «melior  est  sapientia  quam  vires,  et 
vir  prudens  melior  est  quam  fortis  » .  —  Tertia  ratio 
est  humana  fragilitas ,  ob  quam  dicit :  Non  est  homo 
iustm  in  terra,  qui  faciat  bonum  et  non  peecet; 
et  ideo  miserendum  est  peccanti;  Proverbiorum  vi- 
gesimo  quarto  * :  «  Septies  in  die  cadit  iustus  et  re- 
surget » ;  immo  quanturacumque  perfectus  aliquando 
peccat;  primae  loannis  primo:  «Si  dixerimus,  quo- 
niam  peccatum  non  habemus,  ipsi  nos  seducimus,  et 
veritas  non  est  in  nobis  » . 

(Vers.  22.  23.).  Sed  et  cunctis  sermonibus  etc. 

Quartum.  Taugitur  hic  quartum  documentum ,  in  quo  hortaiur 


Ratio  tri 
plex. 


ad  dissimulationem  propriae  iniurias;  unde  non 
debet  inquirere  nec  omni  referenti  credere.  Ideo  dicit : 
Sed  et  cunctis  sermonibus,  qui  dicuntur,  ne  ac- 
commodes  cor  tuum,  id  est,  non  praebeas  fidem, 
quia  parva  fides  est  adhibenda  verbis,  quia  multi 
multa  loquuntur;  quia,  Ecclesiaslici  decimo  nono^, 
«  qui  cito  credit  levis  est  corde  » ;  et  quia  difGcile 
est  audire  et  non  credere;  Ecclesiastici  vigesimo 
octavo :  «  Sepi  aures  tuas  spinis ,  et  noli  audire  lin- 
guam  nequam  »;  unde  non  debet  esse  soUicitus  ad 
audiendum ,  quae  de  se  dicuntur.  Et  redditur  ratio : 
Ne  forte  audias  servum  maledicentem  tibi;  sicuti 
Semei  David,  secundi  Regum  decimo  sexto;  unde 
dicit  Abisai :  «  Quare  maledicit  canis  hic  pessimus 
domino  meo  regi  ?  Vadam  et  amputabo  caput  eius  » . 
—  Et  hoc  quidem  saepe  contingit ,  sicut  potest  homo 
nosse  ex  se  ipso:  Scit  enim  conscientia  tua,  quia 
tu  crebro  maledixisti  aliis,  et  ita  non  debes  diU- 
genter  attendere  nec  punire;  Ecclesiastici  trigesimo 
primo  "^ :  «  Cognosce  quae  sunt  proximi  tui  ex  te 
ipso».  Et  iterum  indulge;  sicut  enim  dicitur  Mat- 
thaei  decimo  octavo:  «  Nonne  ergo  oportuit,  et  te  mi- 
sereri  conservi  tui ,  sicut  et  ego  tui  misertus  sum » ? 

QUAESTIONES. 

1.  Quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod  dicit:  Noli 
esse  iustus  muUum. 

Contra:  1.  Haec  est  per  se  vera:  iustus  est  bonus,  Ad  opposi. 
ergo  magis  iustus  magis  bonus,  ergo  maxime  iustus 
maxime  bonus :  ergo  in  iustitia  non  est  superfluum. 

2.  Item,  quidquid  dicitur  de  Deo,  in  summo 
dicitur;  sed  iustum  dicitur  de  Deo:  ergo  Deus  summe 
iustus.  Et  constat,  quod  hoc  non  est  malum:  ergo 
si  summitas  in  iustitia  non  est  mala,  ergo  non  est 
ibi  superfluitas. 

II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicitur:  Neque 
plus  sapias,  quam  necesse  eriL 

1.  Qui  enim  plus  diligit  plus  sapit;  sed  nemo  Adopposi. 
potest  nimis  diligere:  ergo  necnimis  sapere,  secun- 

dum  quod  refertur  dilectio  in  Deum. 

2.  Praeterea,  nemo  est  nimis  sapiens,  ergo  nec 
potest  esse:  ergo  nemo  potest  plus  sapere,  quam 
necesse  est. 

Sed   contra  :  Virtus  consistit  in  medietate  et  contra. 
corrumpitur  per  superfluum,  sicut  per  diminutum  ^: 
ergo  sicut  potest  esse  peccatum  in  remittendo  nimis, 
ita  in  nimis  puniendo. 

Respondeo :  dicendum  ad  hoc ,  quod  iv^tus  uno  Resp.  ad  i, 
modo  est  idem  quod  habens  taJmt  virtutem ;  et  sic  piTx  VMtiua? 
atienditur  excessus  iustitiae  per  accessum  ad  medium, 


*  Psalm.  54,  24.  —  Sequuntur  Luc.  12,  20.  et  Num.  16, 
33:  Descenderuntque  yivi  in  infernum. 

*  Yers.  15.  —  Seq.  locus  est  Prov.  17,  26. 

^  Vers.  2:  Benefac  iusto,  et  invenies...  et  si  non  ab  ipso, 
certe  a  Domino. 

*  Vers.  31.  et  34.  —  Sequitur  Sap.  6,  1. 


*  Vers.  16,  ubi  pro   in  die   Vulgala  enim.  —  Sequitur 
I.  loan.  1 ,  8,  ubi  BC D  mentimur  pro  ipsi  nos  seducimus. 

*  Vers.  4;  ibid.  28,  28.  est  seq.  locus;  tertius  11.  Reg.  16, 
9 ,  ubi  pro  pessimus  Vulgata  mortuus. 

'  Vers.  18:  Intellige  quae  etc.  —  Sequitur  Matth.  .18,33. 
®  Ut  ostendit  Aristot. ,  11.  Elhic.  c.  6. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VII. 


61 


et  ita  non  potest  esse  ibi  superfluitas ,  qnia  nemo 
potest  esse  nimis  virtuosus  nec  niuiis  accedere  ad 
medium.  Alio  modo  ius(m  dicitur,  secundum  quod 
nominat  actum  iilius  virtutis ,  qui  est  punire;  et  sic 
excessus  eius  non  attenditur  per  accessum  ad  me- 
dium,  immo  ad  superfluum;  tunc  AiciiVLr  magis  iu- 
^^M^  qui  magis  punit,  et  maxime  pimire  non  est 
bonum  *.  Et  sic  intelllgitur  in  littera, 

2.  Quod  obiicitur  secundo,  quod  quidquid  Deo 
soiaiioads.  convenit,  summe  dicitur;  verum  est  de  eo  quod  ab- 
solute  dicitur ,  et  quod  nominat  per  modum  Imbitus; 
sed  quod  dicit  effectum,  non  summe,  sicut  Deus 
non  summe  punil  nec  summe  parcit,  sed  quatenus 
convenit  ^. 

II.  Quod  quaeritur  de  sapientia,  dicendum,  quod 
Besp.  ad  11.  habitus  sapientiae  nullo  modo  potest  esse  nimius ; 

qaaest*  . 

Distinciio.  scd  iu  cictu  notaudum,  quod  est  triplex,  scilicet  gu- 
stare,  eognoscere  et  scrutari;  gustare  et  cogno- 
scere  nemo  potest  nimis,  sed  perscrutari  bene  pot- 
est  nimis.  Et :  ratio  huius  est,  quia  perscrutatio  ni- 
mia  deducit  ad  insipientiam ,  sed  dilectio  non  potest 
esse  nimia  jn  Deum ,  quia  summe  diligendus  ^. 

III.  Quaeritur  de  hoC  quod  dicit:  Noli  esse  stuU 
tus,  ne  moriaris  in  tempore  non  tuo. 

Contra:  lob  decimo  quarto*:  Constituisti  ter- 
M  opposi^  minos  eius^,  qui  pra£teriri  non  poterunt:  ergo  vi- 
detur,  quod  propter  bonitatem  non  possunt  augeri: 
ergo  nec  propter  maUtiam  minui. 

Si  hoc  verum  est,  quomodo  Deus  promittit  an- 

TuDdamenta.  nos  longos  in  Scriptura  ^  ?  —  Item,  de  Ezechia ,  quarto 

Regum  vigesimo,  quomodo  Deus  auxit  sibi  annos  quin- 

decim  ?  —  Item ,  etiam  abbreviat ;  in  Psalmo  ^ :  Viri 

sanguinum  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos. 

Respondeo:  dicendum,  quod  mon  in  tempore 

Resp.  cum  ^uo  cst  tripliciter:  uno  modo  in  tempore  suae  sor 

^istinctione.  _      .  _      ^  .  j«      *  *        • 

lutts,  ad  quam  unusquisque  ordmatus  est;  sic  mo- 
riuntur  omnes  boni  in  tempore  suo ,  et  nuUi  mali , 
quia  nunquam  ad  hoc  perveniunt ,  de  finaliter  malis 
dico.  —  Secundo  modo  mori  in  tempore  suo,  id  est 
mjorte  naturali,  quae  qiiidem  est  per  consumtionem 
humidi  radicalis  ^,  et  sic  moriuntur  in  tempore  suo 
senes  et  decrepiti.  —  Tertio  modo  mori  in  tempore 


suo  est  mori  tempore  sibi  d  Deo  praefinito,  secun- 
dum  praescientiam  divinam,  quae  nunquam  fallitur. 
niud  nemo  praevenit,  nemo  pertransit.  Primo  modo 
mali  moriuntur  in  tempore  non  suo;  secundo  modo 
et  boni  et  niali,  qui  moriuntur  morte  accidentali; 
tertio  modo  nuUus, 

Loquilur  ergo  hic  Ecclesiastes  et  Scriptura  quan-  Ad  argg.  : 
tum  ad  primum  modum;  sed  lob  intelligit  quantum 
ad  tertium.  Similiter  de  Ezechia  dicitur,  quod  Do- 
minus  mutavit  consiiium  ^. 

IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Qui  ti- 
met  Deum  nihil  negligit, 

Sed  qui  peccat  aliquid  negligit:  ergo  nuUus, 
qui  peccat ,  timet  Deum.  Sed  non  est  iv^tus  qui  non 
peccet  ^ :  ergo  non  est  iustus  qui  tiraeat  Deum. 

V.  Item  quaeritur,  utrum  aliquis  iustus  possit 
esse  sine  peccato.  —  Quod  non,  videtur  per  illud 
quod  dicitur  hic  et  primae  loannis  primo  *^ :  Si  di- 
xerimus,  ^uia  peccatum  non  habemus,  ipsi  nos 
seducimus. 

Quod  autem  possit ,  videtur : 

1.  Per  illud  lob  decimo  septimo  " :  Non  peccavi,  Ad  opposi. 
et  tn  amurttudtmbus  moratur  oculus  meus. 

2.  Item,  si  non  potest;  et  nuUus  peccat  in  eo 
quod  vitare  non  potest  ^^ :  ergo  etc. 

Respondeo  :  dicendum ,  quod  negligentia  uno  Resp.  ad  iv. 
modo  importat  contemptum,  et  sic  est  peccatum  mor- 
tale,  et  sic  intelligitur  hic ;  aWo  modo  qu^lemcumque 
omissionem  circumstantiae ,  et  sic  veniale ,  et  nullus 
sine  ea.  —  Similjter  dicendum  de  peccato,  quod  sineAdv.qnaest. 
mortali  multi ,  sine  veniali  nuUus  utens  Ubero  arbitrio 
nisi  Christus,  et  hoc  de  beatissima  Virgine  credimus. 

1.  Quod  obiicitur  de  lob,  respondeo:  non  ne^at,  soiutioop. 

,  <.     '  •     ;         positorom. 

se  non  peccasse,  sed  nonpeccasse,  ut  sic  puniretur. 
Similiter  cor  reprehendit ,  quando  peccatum  compla- 
cuU;  quando  vero,  quod  noluit,  hoc  fecit ,  etsi  pec- 
cavit,  cor  non  reprehendit  *^. 

2.  Quod  dicitur  de  impossibilitate  vitandi ,  dicen- 
dum,  quod  ex  vitio  intrusus  ad  hoc  est  homo;  et 
ideo  non  excusatur,  quin  peccet  aliquo  modo.  Prae- 
terea,  etsi  non  possit  universaliter  vitare,  potest 
tamen  quodlibet  particulariter  evitare:  ideo^*  etc. 


'  Cicero,  L  de  Offic.  c.  10:  «  Ex  quo  Hlud:  Summum 
ins  summa  ininria,  factum  est  iam  tritum  sermone  proverbium  ». 
Hoc  proverbium  allegal  Glossa  interUnearis  apud  Lyranum ,  in 
hunc  locum.  Cfr.  Bernard.,  1.  de  Considerat.  c.  8.  n.  10.  — 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  95.  n.  2.  haec  verba  itaexplicat: 
Quoniam  et  in  illo  quod  legimlis  divinitus  dictum:  Noli  effki 
imtm  muUum,  non  est  notata  iustitia  sapientis,  sed  superbia 
praesumentis.  Qui  ergo  flt  multum  iustus ,  ipso  nimio  flt  iniustus. 
Multum  enim  se  facit  iustum,  qui  dicit,  se  non  habere  pecca* 
tum  etc. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  ^6.  a.  2.  q.  1.  ad  4.  —  Superius  post 
effectum,  non  summum  supple:  dicitur. 

«  Vide  IIL  Seht..d.  27..  a.  2.  q.  5.  *  Vers.  5. 

^  Exod.  20,  12:  Honora  patrem  tuum  et  matrem  tuani,  ut 
sis  longaevus  super  lerram  etc.  —  Sequitur  VL  Reg.  20,  6: 
Et  addam  diebus  tuis  quindecim  annos. 


«  Psalm.  U,  24. 

'  Cfr.  tom.  L  pag.,3 1 6,  nota  1 2.  et  tom.  IL  pag.  736 ,  nota  3. 

^  Vide  IV.  Reg.  20,  1-5.  et  Isai.  38,  1-5,  ubi  narratur, 
quod  Eze.chias ,  prece  facta ,  a  morte  sibi  per  Isaiam  comm^iata 
liberatur.  —  Post  consilium  E  in  margine,  sed  prima  manu,  ut 
videtur,  addit  sententiam  veronon  (cfr.  Glossa  in  Isai.  38^  1,  et 
Greg.,  XII.  Moral.  c.  2.  n.  2.). 

^  Ut  dicitur  hic  (pluribus  additis)  v.  21. 

"  Vers.  8.  "  Vers.  2. 

**  August.,  IIL  de  Lib.  Arb.  c.  18.  n,  50:  Quis  enim  pec- 
cat  in  eo  quod  nuHo  modo  caveri  potest  ? 

^^  Respicitur  L  loan.  3,  20.  21 :  Quoniam  si  reprehenderit 
nos  cor  nostrum...  si  cor  nostrum  non  reprehenderit  nos,  fidu- 
ciam  habemus  ad  Deum.  Cfr.  Gregor.,  XHL  MoraL  c^  30.  n.  3i. 
—  E  codd.sup  plevimus  5^rf  non  peccasse. 

"  Vide  IL  SenU  d.  41.  a.  2.  q.  1. 


62 


COMMENT.  IN  ECCLESUSTEN  C.  VIL 


Pars  III.  Probatur  vanitas  poenalitalis  dupli- 
cis,  tam  quae  est  peccati  occasio,  quam 
quae  est  pura  afflictio. 

Cuncla  tentavi  etc.  Supra  egit  de  vanitate  mu- 
Dmsiopri-  tabilitatis  et  iniquitatis;  in  hac  parte  intendit  agere 
de  vanitate  poenalitatis.  Et  quia  duplex  est  poena : 
quaedam ,  quae  est  peccati  occasio ,  sicut  concupi- 
scentia;  quaedam,  quae  est  jmra  afflictio,  sicut 
mors  et  infirmitas  corporis:  ideo  primo  agit  de  pri- 
ma  poenalitate ,  quae  est  peccati  occasio ;  secundo , 
de  ea  quae  est  pura  afflictio ,  infra  duodecimo  * : 
Memento  Creatoris  tui  etc. 

Partis  tertia^  membrun  L  Ostenditur  d^jplex 
poena,  qua^  est  peccati  occasio. 

Et  quoniam  poena,  quae  est  peccati  occasio, 
DiYisio  se-  duplex  est ,  una  scilicet  ex  defectu  amoris ,  et  haec 
est  pronitas;  alia  ex  defectu  timoris,  et  haec  est 
securiias;  prima  reddit  pronum  ad  malum,  et  se- 
cunda  securum,  quia  non  timet,  dum  non  credit 
puniri:  ideo  habet  haec  parsduas:  in  primaagitde 
vanitate  pronitatis,  in  secunda,  de  vanitate  securi- 
tatis;  et  incipit  secunda  pars  infra  octavo^:  Omnia 
haec  consideravi  et  dedi  cor  meum  etc. 

Art.  1.  De  priraa  peccati  occasione,  quae  est  pro- 
nitas  ad  peccatum  per  concupiscentiam ,  agi- 
tur  dupliciter, 

Et  quia  vanitas  pronitatis  concupiscentiae  est  pe- 

riculosa,  nec  liberatur  quis  nisi  auxilio  divinae  sa- 

snbdiTisio.  pieutiae;  ideo  primo  notatur  inventio  concupiscentiae, 

Secundo  subiungitur  remedium  sapientiae,  ibi ':  Quis 

talis,  ut  sapiens  est  etc. 

Primo  notatur  inventio  concupisoentiae,  et  primo  prae- 
mittitur  eiusdem  diligens  inquisitio,  quae  se- 
cundum  tria  describitur. 

Et  quoniam,  ubi  est  latentis  inventio,  praecedit 
DiTisio.  diligens  inquisitio ;   ideo  primo  describitur   diligens 
\p&ius  inquisitio ;  secmdo,  concupiscentiae  inventio, 
ibi  * :  Et  inveni  amariorem  marte  etc. 

Diligens  igitur  ipsius  inquisifio,  quae  adeo  di- 

ligens  fuit,  ut  in  curiositatem  degeneraret,  hoc  or- 

ordoiJescri.  dino  describitur  primo  quoad  praesumtionis  suae 

^  *^"*      curiositatem ,  quoad  inquisitionismhlixmtdiXemy  quoad 

considerationis  studiositatem. 


(Vers.  24.  23.  26.).  Quantum  igitur  ad  suae  ^^^^l^'^  ^'^ 
praesumtionis  curiositatem  dicit :  Cuncta  tentavi  in  rrimo.  * 
sapientia ,  ]d  est  in  inquisitione ,  ecce,  curiositatis 
inquisitio ;  Ecclesiastici  tertio  ^ :  « In  pluribus  operi- 
bus  eius  ne  fueris  curiosus  ».  Dixi:  Sapiens  effl- 
ciar,  ecce,  praesumtionis  elatio;  Isaiae  quinto:  «Vae, 
qui  sapientes  estis  in  oculis  vestris  »  etc;  et  primae 
ad  Corinthios  tertio :  «  Si  quis  vestrum  videtur  esse 
sapiens  in  hoc  saeculo,  stultus  fiat,  ut  sit  sapiens». 
—  Quantum  ad  inquisitionis  sublimitatem  dicit:  Et  secundo.. 
ipsa  longius  recessit  ame,  quam  eratprius,  quia 
visaest  eiquaestio  difficilior,  dum  magis  inquireret , 
et  hoc  divini  iudicii  seve?Htate;  ad  Romanos  primo  ^ : 
«  Dicentes,  se  esse  sapientes,  stulti  facti  sunt»;  et 
quaestionis  aUitudine;  ideo  dicit:  Et  alta  profun- 
ditas ,  quis  inveniet  eam?  Alta  est  profunditas  in- 
quisitionis  sapientiae ;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto^: 
«  Ego  in  altissimis  habitavi ,  et  thronus  meus  in 
columna  nubis  » .  Et  ideo  quis  potest  invenire  ?  Pauci 
sufBcienler,  sed  nuUi  perfecte;  Ecclesiastici  quadra- 
gesimo  tertio :  «  Ne  laboretis ;  non  enim  comprehen- 
detis  » ;  et  ad  Romanos  undecimo :  «  0  altitudo  divi- 
tiarum  sapientiae  et  scientiae  Dei  »  etc.  —  Quantum  Teriio. 
ad  considerationis  strenuitatem  subiungit:  Lustravi 
universa  in  animo  meo,  id  est,  circuivi  et  diligen- 
ter  undique  consideravi ;  Ecclesiastici  sexto  ^ :  «  Quasi 
is  qui  arat  et  qui  seminat,  accede  ad  illam  ».  Et  ratio 
movens  tangitur :  Ut  scirem ,  in  habitu ;  et  conside- 
rarem,  in  actu;  sapientiam,  in  appetitibus;  ratio- 
nem,  in  operationibus.  Et  e  contrario:  Ut  cognosce- 
rem  impietatem  stulti,  in  operandis;  et  errorem 
prudentiae,  in  credendis;  supra  primo:  «Dedi  cor 
meum ,  ut  scirem  prudentiam  atque  doctrinam  erro- 
resque  et  stultitiam  » . 

Secando  desoiibitur  ipsa  ooncnpiscentiae  inyentio 
et  ipsias  triplex  conditio. 

Et  inveni  etc.  Descripta  est  diligens  inquisitio ;  d»^'"»* 
describitur  hic  concupiscentiae  camalis  inventio,  et 
hoc  quantum  ad  triplicem  conditionem.  Primo  nota-  TripiexcoD- 
tur  ipsius  concupiscentiae  pronitOjS,  secundo  genera- 
litas,  tertio  causalitas. 

^  (Vers.  27.).  Primo  igitur  tangitur  ipsius  con-E«posUi&iu. 
cupiscentiae  vehemens  pronitas,  quia  perducit  ad  r'»™»  <»»• 
maximam  amaritudinem  sub  specie  dulcedinis.  Ideo 
dicit:  Inveni  amariorem  morte  mulierem,  et  hoc 
post  nefarii  operis  perpetrationem ,  ad  quod  concu- 
piscenlia  pertrahit ;  unde  Proverbiorum  quinto  * : 
«  Favus  distillans  iabia  meretricis ,  et  nitidius  oleo 
guttur  eius».  Ad  hoc  pertrahit  concupiscentia  illa, 


»  Vers.  I. 
**Vers.  9. 
3  Cap.  7,  30. 

*  Cap.  7,  27. 

*  Vers.  22.  —  Sequuntur  IsaL  5,  21.  et  I.  Cor.  3,  18. 

*  Vers.  22. 


'  Vers.  7.  —  Sequuntur  Eccli.  43,  34.  et  Rom.  II,  33. 

*  Vers.  19.  —  Subinde  allegatur  Eccle.  1 ,17.  —  Supe- 
rius  pro  strenuitatm  A  studiositatm.  Inferius  C  appetibilibus 
pro  appetitibus,  deinde  A  operabilibus  pro  operationibus. 

»  Vers.  3. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VII 


63 


quae  a  njuliere  habuit  ortum  et  in  muliere  habet 
fomentum ,  quae  sua  pulcritudine  iUaqueat  per  di- 
lectionem;  ideo  dicit:  Laqueus  est  venatorum,  id 
esl  daemonum ,  qui  venantur  animas  hominum.  lila- 
queat  verbis  et  aspectibus;  Proverbiorum  septimo  * : 
«  Irretivit  eum  multis  sermonibus  et  blanditiis  labio- 
rum  prolraxit  illum».  Illaqueat  pukritudine  faciei; 
Ecclesiastici  nono :  «  Propter  speciem  mulieris  multi 
pereunt».  Illaqueat  etiam  verbis;  unde  ibidem:  «Col- 
loquium  illius  quasi  ignis  exardescit » .  Non  solum 
illaqueat  in  dileetione ,  sed  etiam  deglutit  in  nefario 
opere;  unde  dicit:  Et  sagena  cor  eius,  cum  iuxta 
votum  eius  consentitur  operi  nefario.  Haec  est  sa- 
gena  diaboli;  Habacuc  primo  ^:  «Totum  in  hamo 
sublevavit ;  traxit  illud  in  sagena  sua  » .  Sed  postmo- 
dum  ligat  per  affectionem ;  et  ideo  dicit :  Et  vincula 
manus  illius;  Proverbiorum  septimo:  «  Sequitur  eam 
et  ignorat ,  quod  ad  vincula  stultus  trahatur  » .  Ab 
hac  pronitate  nullus  eripitur,  nisi  qui  a  Domino  iu- 
vatur,  tanta  est ;  ideo  dicit :  Qui  placet  Deo  effugiet 
illam,  secundum  illud  primae  ad  Corinthios  sexto  ^ : 
«Fugite  fornicationem  » ;  Sapientiae  octavo:  «Scivi, 
quoniam  aliter  non  possem  esse  continens ,  nisi  Deus 
det  »,  Qui  autem  peccatm*  est  capietur  ab  illa;  Pro- 
verbiorum  quinto:  «Iniquitates  suae  capiunt  impium, 
et  funibus  peccatorum  suorum  constringitur  » . 

(Vers.  28.  29.).  Ecce,  hoc  inveni  etc.  Hic  nota- 
secnnda.  tur  sccundum,  scilicet  concupiscentiae  generalitas, 
cuius  rationem  videre  fuit  difficultas;  ideo  dicil: 
Ecce,  hoc  inveni,  dixit  Ecclesiastes ,  unum,  scilicet 
ipsius  concupiscentiae  pronitatem,  et  alterum,  scilicet 
ipsius  generalitatem.  —  Et  laboravi,  supple,  ut  inve- 
nirem  rationmn ,  quam  adhuc  qua^rit  anima  mea ; 
haec  est  ra^io  generalitatis  concupiscentiae,  quare  in 
omnibus  est.  Et  non  inveni,  sciUcet  proprio  inge- 
nio,  quia  hoc  philosophi  scirenon  noverunt;  sedta- 
men  fide  cognovit  rationem  *  et  experientia  cogno- 
vit  effecium,  sciUcet  generalitatem.  Ideo  dicit :  Vi- 
rum  unum  demille  reperi,  et  mulierem  ex  omnibus 
nm  inveni;  hyperbole  est,  et  vult  dicere,  quod 
paucissimos  invenit  viros,  in  quibus  concupiscentia 
non  regnaret;  sed  ipse  nuUas  invenit  mulieres;  nec 
mirum ,  quia  Ecclesiastici  vigesimo  quinto  ® :  «  Bre- 
vis  omnis  malitia  super  malitiam  mulieris  ».  —  Pos- 
ffisto.  ^  semus  autem  hoc  exponere  de  Christo,  qui  solus 


evasit  a  corruptione  concupiscentiae  briginalis ,  qui 
solus  fuit  «  inter  mortuos  Uber  » . 

(Vers.  30.).  Solummodo  hoc  inveni.  Hic  notatur  Tertia. 
tertium,  scilicet  concupiscentiae  causalitas,  quae 
quidem  non  fuit  a  Deo,  sed  a  primo  peccato.  Ideo 
dicit:  Solummodo  hoc  inveni,  quod  fecit  Deus  ho- 
minem  rectum;  Ecclesiastici  decimo  septimo  ^:  «Deus 
de  terra  creavit  hominem,  et  secundum  imaginem 
suam  fecit  illum  » .  Et  huius  signum  est  rectitudo 
staturae,  quae  adhuc  manet  in  corpore.  Et  ipse  se, 
propria  scilicet  libertate,  infinitis  miscuit  quaestio- 
nibus;  quia  recedendo  ab  uno  factus  est  pronus  ad 
multa  et  infinita,  quia  in  eis  sua  concupiscentia  non 
fmitur  nec  satiatur ;  Proverbiorum  trigesimo  ^ :  «  Tria 
sunt  insaturabiiia,  et  quartum,  quod  nunquam  dicit, 
sufficit:  infernus  et  os  vulvae  et  terra  »  etc. 

QUAESTIONES. 

I.  Dubitari  potest  de  hoc  quod  hic  dicit:  Cun- 
cta  tentavi  in  sapientia;  utrum  in  hoc  fuerit  re- 
prehensibilis.  Quod  sic,  videtur; 

1.  Per  ipsam  litteram:  Dixi:  Sopm^  ey^mr,  Pro  i.  parte. 
et  ipsa  hngius  recessit  a  me, 

2.  Item ,  per  illud  quod  dicitur  Ecclesiastici  ter- 
tio  ^ :  In  pluribus  operibus  eius  ne  fueris  curiosus. 

CoNTRA:  1.  Spiritualis  homo  iudicat  omnia,  Pro2.part9. 
et  ipse  a  nemine  iudicatur  ^ :  ergo  si  Salomon  habe- 
bat  spiritum  sapientiae,  ergo  eius  erat  de  omnibus 
iudicare. 

2.  Praeterea,  primae  ad  Thessalonicenses  ul- 
timo  ^^  ait  Apostolus :  Omnia  probate;  quod  bonum 
est  tenjete:  bonum  est  igitur  tentare  omnia. 

Respondeo:  dicendum,  quod  tentare  aliquid  est  Resp.  cDm 

,■       .   .^  ,  /      .  disttnctione. 

duphciter:  uno  modo  cognoscere  per  expenenttam, 
sicut  cognoscit  et  tentat  quis  vinum,  quod  gustat; 
alio  modo  per  examinationem  et  approbationem  et 
reprobationem.  Primo  modo  non  sunt  tentanda  nisi 
utilia  tantum;  si  autem  ampliora  quis  veUt  tentare, 
curiositas  est.  Secundum  autem  quod  tentare  idem 
est  quod  examinare,  sic  accipit  Paulus  probare, 
et  sic  omnia  sunt  examinanda,  non  tantum  bona  et 
utilia,  sed  etiam  inutilia.  Sic  dicitur,  quod  spiritualis 
homo  omnia  iudicat^^;  sic  eliam  dicitur:  omnia 
probate,  id  est:  omnia  examinate,  utrum  bona  vel 


*  Vers.  21.  —  Sequunlur  Eccli.  9,  9.  et  II. 

*  Vers.  45.  —  Mox  allegatur  Prov.  7,  22:  Statim  eam  se- 
quitur  quasi  bos  ductus  ad  victimam  et  quasi  agnus  Jasciviens 
et  ignorans  quod  etc. 

«  Vers.  48.  —  Sequuntur  Sap.  8,  21.etProv.  5,  22,ubi 
verbo  constrmgitur  B  C  D  praefigunt  quisque, 

*  Ita  E,  B  sed  tamen  fide$  cognovit;  CU  perperam  nec 
tamen  etc;  Vat.  non  potuerunt,  sed  tamen  fide  cognovet^unt. 

*  Vers.  26.  —  Sequitur  Ps.  87,  6:  Inter  mortuos  liber. 
Cfr.  Alcuin.,  in  Eccle»  7,  28.  et  29:  Omnia  diligenter  tractando 
consideravi ,  ut  rationem  unius  alteriusve  rei ,  id  est  cuiuscum- 
que  rei  invenirem,  vel  etiam  inter  homines  eorumque  mores 
discretionem  y  quis  perfecte  bonus  esset.  Sed  ex  omnibus  viris 


unum  inveni  perfecte  bonum,  id  est  Cliristum,  sicut  Propheta 
dicit  [Ps.  43,  1.  3.]:iVbtt  e$t  qui  faciat  bonum ,  nonestusque 
ad  unum,  Solus  Cbristus  sine  omn!  labe  peccati  inventus  est 
bonus.  Millenarius  vero  numerus  pro  Sanctorum  discretione  a 
peccatoribus ,  qui  mulieris  nomine  designantur,  hoc  in  loco  po- 
nitur.  Vir  igitur  a  virtute  dicitur,  et  mulier  a  mollitie. 

*  Vers.  4 .  Cfr.  supra  pag.  36,  nota  7,  et  II.  Sent.  Prooemium. 

'  Vers.  15.  et  16.  «  Vers.  22. 

»  Epist.  I.  Cor.  2,  15. 

^^  Vers.  24. 

"  Glossa  ordmaria  npud  Stcshnm  in  hunc  locum:  Omnia, 
non  quidem  universa,  quae  continet  divina  seientia,  sed  quae 
ad  iustitiam  et  vitam  sufUciunt,  id  est  omnia  iudicanda. 


64 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  Vffl. 


mala  in  nostris  operibus,  de  quibus  dubitare  possu- 
mus ;  sed  in  operibus  Dei,  de  quibus  supponere  de- 
bemus,  quod  bene  sinl  facta^  curiositas  est  probare 
vel  examinare.  Quoniam  ergo  Salomon  extendit  suum 
examen  ultra  ea  quae  salutis  sunt;  ideo  curiositas 
Ad  argg.  fuit.  Et  concedendum  est  illud.  —  Auctoritates  illae 
duae  intelliguntur  de  his  quae  ad  salutem  spectant 
et  ad  se  pertinent,  sed  Salomon  ultra  processit. 

II.  Item  dubitatur  de  hoc  quod  dicit :  Vi7'um  de 
mille  unum  reperi.  Secundum  Loc  videtur  confir- 
mare  haeresim  illam,  quod  nulla  mulier  salvatur; 
el  hoc  nituntur  probare  haeretici : 

1.  Quia,  si  solum  salvatum  est  quod  assumsit 
Ad  opposi-  Christus ;  et  ipse  assumsit  solura  sexum  viri :  ergo 

jlle  solus  salvabitur. 

2.  Et  hoc  nituntnr  probare  per  illud  quod  di- 
citur  Marci  ultimo  ^ :  Qui  crediderit  et  haptizatus 
fuerit;  non  dicit:  quae  baptizata  fuerit.  Et  id  ipsum 
dicitur  loannis  tertio. 

Contrarium  huius  ostenditur :  1 .  Per  illud  quod 
Fnndamenta.  dicitur  Matthaci  vigcsimo  primo  ^ :  Meretrices  prae^' 
cedent  vos  in  regnum  Dd. 

2.  Item,  hoc  ostenditur,  quia  Dominus  utrum- 
que  sexum  recepit,  utrumque  sanavit  corporaliter, 
utrumque  vocavit  per  Apostolos,  Ipse  etiam  Salomon 


utrumque  laudavit ,  et  de  forti  muliere  Proverbiorum 
vMmo^:  Ridehit  in  die  novissimo.  Quid  est  ergo 
quod  dicit:  Mulierem  ex  omnihus  non  inveni  etc. 

Respondeo:  dicendum,  quod  ipse  loquitur  de  Resp.^cun^ 
generalitate  concupiscentiae ,  et  de  hac  est  loqui  du- 
pliciter :  uno  modo  quantum  ad  propagationem  car- 
nalem ,  quia  ipsa  transfunditur ;  alio  modo  quantum 
ad  prosecutionem  per  actuale  peccatum.  Si  primo 
modo,  e^t  sermo  verus  et  proprius,  quia  solus  Chri- 
stus  sine  peccato  conceptus  et  originale  non  contra- 
xit.  Si  secundo  modo,  sermo  est  hyperbolicus ;  et 
hoc  patet,  quia  non  tantum  est  unus  vir  bonus  et 
salvandus,  immo  multi;  et  dicitur  illud  quantura  ad 
raritatem  eorum  qui  tempore  illo  inveniebantur  ab 
actu  concupiscentiae  immunes. 

1 .  Quod  obiiciunt  haeretici ,  quod  assiimsit  sexum  soiutio  op- 
virilem;  respondeo,  quod  etsi  virilem  assumsit,  at- 
tendendum,  quod  assumsit  de  muliere;  quod  non 
fecisset,  si   ad   salutem  non  pertineret,  Praeterea, 

unius  naturae  est  vir  et  muUer  et  unum  corpus*. 

2.  Quod  obiiciunt  de  Evangelio,  quia  in  mascu- 
lino;  dicendum,  quod  confusum  est  illud  masculi- 
num  et  stat  ibi  pro  natura,  non  pro  sexu;  et  fre- 
quenter  masculinum  genus  concipit  femininum  se- 
cundum  morem  Scripturae^. 


Capitulum  VIII. 


Secundo,  contra  inventam  concupiscentiam  datur 
remedium  sapientiae  ex  quadruplici  consideratione. 

r 

Quis  talis,  ut  sapiens^?  Supra  descripsit  va- 

Divisio.  nitatem  concupiscentiae.  Hic  contra  illam  vanitatem 

intendit  dare  sapientiae  remedium;  nullus  enim  eri- 

pitur  a  concupiscentia,  nisi  qui  ambulat  cum  sapien- 

tia^.  Hortatur  igitur  in  hac  parte  sapientiae  adhae- 

Quadropiex  rcro  cx  quadruplici  consideratione :  primo  ex  consi- 

deratione  suae  nohihtatis;  secundo,  potestatts;  ter- 

tio,  utilitatis;  quarto,  temporis  opportunita^is. 

Hortatur  i^itur  sapientiae  adhaerere  considera- 

coDsidera-  tionc  suac  nobiHtatis,  quae  perpenditur  in  hoc,  quod 

hominem  reddit  nobilem  et  gloriosum  et  quantum  ad 

aspectuni  et  quantum  ad  verbum,  Et  hoc  primo 

proponit  quaerendo,  deinde  confirmat  respondendo. 


(Cap.  7.  V.  30.).  Quis  taiis ,  ut  sapiens  est?  id  Exposiuo^ 
est,  quis  ita  spectabilis;  Sapientiae  octavo^:  «  Habebo  Proponit 
propter  hanc  claritatem  ad  turbas  et  honorem  ad 
seniores  et  iuvenes  »,  loquitur  de  sapientia.  Quis  ita 
spectabilis  in  verbo?  unde  dicit:  Et  quis  novit  so- 
lutionem  verhi?  supple:  nisi  sapiens;  Sapientiae 
octavo :  «  Scit  versutias  sermonum  »  etc. ;  et  ideo  in 
dubiis  sapiens  est  reverenter  audiendus ;  ideo  Sapien- 
tiae  octavo:  «Facies  principum  mirabuntur  me,  ta- 
centem  me  sustinebunt  et  loquentem  me  respicient  et 
serraocinante  me  plura,  manus  ori  suo  imponent». 

(Vers.  1.).  Proposuit   quaerendo,  nunc  confir-  connrmat 
mat  respondendo;  ideo  dicit:  Sapientia  hominis  lU"^^^^^^ 
cet  in  vultu  eius;  Proverbiorum  decimo  septimo^:  Aspectnssa^ 
«In  facie  prudentis  lucet  sapientia»,  id  est,  appa-    ^^"'** 
ret  in  operibus  eius;  Ecclesiastici  decimo  nono:  «£x 


*  Vers.  16.  —  loan.  3,  3:  Nisi  quis  renalns  fuerit  denuo, 
non  potest  videre  regnum  Dei.  —  Epiphan»,  I.  adversus  Haeres. 
haeres.  25.  sive  45,  de  Severianis  narrat:  Mulierem  praeterea 
satanae  opus  esse  dicunt,  id  quod  et  Archonticis  placuit  etc. 

»  Vers.  31.  ^  Vers.  25. 

*  Vide  Eph.  5,  28.  seqq.  —  Cfr.  III.  Sent.  d.  12.  a-  3. 
q.   I.  et  2. 

*  Matth.  23,  34:  Venite  benedicti  Patris  mei  etc^  et  v,  4i : 
Discedite  a  me,  maledicti  in  ignem  etc.  Cfr.  C.  Maiores  eccle- 
siae  (3.)  X.  de  baptismo  et  eius  effectu  (lib,  IH.  Decret.  Gre- 
gov,  tit.  42.),  ubi  dicitur:  «  Nunc  indistincte  vox  intonat  evan- 
geVic^ :  ?fisi  qtm  renatus  fuerit  ex  aqm  et  Spiintii  sancto,  non 
intrabit  in  regnim  Dei,  ab  hac  generalitate  nec  sexum  nec 
aetatem  excludens  ».  Ad  haec  verba  notat  Glossa  ibid.:  Immo 


includit,  quoniam  sub  nomine  masculino,  dum  dixit:  iVm  gui^ 
renatns  fuerit  etc,  femina  coniprehenditur.  ff.  de  verb.  signif. 
lex  1.  [lustinian.  lib.  L.  Dlg.  tit.  46.  lex  1:  Verbum  lioc  si 
q*iis  tam  masculos  quam  feminas  complectitur]  etc. 

*  Secundum  Vulgatam  ^^rba  Q^iis  talis^.  solutionem  verbi 
pertinent  ad  c  7,  30;  sed  Hieron,  in  suo  Comment.  in  Eccle. 
istis  verbis  incipit  c.  8. 

'  Vat.  hic  addit:  Ideo  dicU:  Sapkniia  homims  Ivcet  in 
vultu  eiuSj  et  paulo  inferiuspro  consideratione  mh^Wixxii  com- 
mendatione, 

®  Vers.  10:  Habebo...  et  honorem  apud  seniores  iuvenis; 
ibid.  V.  8.  et  V.  M.  (quem  Vat  omittit,  contradlcentibus  codd.) 
12,  sunt  duo  loci  seqq. 

^  Vers.  24.  —  Sequitur  Eccli.  19,  26. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C/VIIL 


65 


visu  cognoscituf  vir,  et  ab  occursu  faciei  cognosci- 
tur  sensatus».  Nam  sicut  bonus  cognoscitur  in  vultu, 
ita  sapiens  in  operibus*.  Nec  mirum,  si  est  specta- 
bilis  in  aspectu,  quia  hoc  Deus  facit;  unde  dicit: 
Et  potentissimiis  faciem  ilMus  commutabit.  Poten- 
tissimus  iste  Deus  est;  lob  trigesimo  sexto^:  «  Deus 
potentes  non  abiicit,  cum  ipse  sit  potens  »;  et  post: 
«Ecce,  Deus  excelsus  in  fortitudine  sua,  et  nullus 
ei  similis  in  legislatoribus  » .  Iste  commiUat  faciem 
exterioreni  prius  commutando  inleriorem,  id  est  ad 
se  eam  convertendo.  Facies  enim  animae  est  supe- 
rior  portio  rationis,  qua  nata  est  videre  Deum.  Hanc 
faciem  commutat  soliis  Deus;  Proverbiorum  vige- 
simo  primo  ^ :  «  Sicut  divisiones  aquarum ,  ita  cor 
regis  in  manu  Domini;  quocumque  voluerit,  incli- 
nabit  illud  » . 

(Vers.  2.).  Non  tantnm  est  spectabilis  sapiens 

verba  sa-  quantum  ad  aspectiim,  sed  etiam  quanlum  ad  ver- 
bum  per  sapientiam ;  in  cuius  persona  dicit :  Ego  os 
regis  observo,  dicit  sapientia.  Rex  isteDeus  est,  de 
quo  primae  ad  Timotheum  ultimo  * :  «  Beatus  et  so- 
lus  potens  Rex  regum  et  Dominus  dominantium  » . 

chrhtusos  Os  istius  Regis  Filius  Dei  est,  per  quem  nobis  lo- 
quitur ;  ad  Hebraeos  primo :  «  Novissime  diebus  istis 
locutus  est  nobis  in  Filio  » .  Os  igitur  regis  obser- 
vare  est  verbum  Filii  Dei  diligenter  intendere ;  Lucae 
undecimo :  «  Beati ,  qui  audiunt  verbum  Dei  et  cu- 
slodiunt  illud  » .  Sapientia  igitur  dicit :  Ego  observo, 
et  observare  facio,  iuxta  illud  Deuteronomii  sexto: 
«  Observa,  ut  facias  quae  praecepit  tibi  Dominus,  et 
bene  sit  tibi».  Et  explanat,  in  quibus  observat,  quia 
in  mandatis,  ideo  dicit:  Et  praecepta  iitramenti 
Dei,  quae  scilicet  ex  ore  eius  procedunt.  Et  06- 
servo,  scilicet  praecepta  iitramenti  Dei;  praecepta 
iitramenti  dicuntur,  quia  flrma  et  inviolabilia;  Mat- 
thaei  vigesimo  quarto  ^ :  «  Caelum  et  terra  transi- 
bunt ,  verba  autem  mea  non  praeteribunt  » .  Vel :  ideo 
praecepta  iura^tnenti,  quia  cum  pacto  et  iureiurando 
data  sunt;  Exodi  vigesirao  quarto:  « Moyses  san- 
guinem  sumtum  respersit  in  populum,  dicens:  Iste 
est  sanguis  foederis  Domini  super  cunctis  serraoni- 
bus  istis  » . 

(Vers.  3.  4.).  Ne  festines  etc.  Hic  secundo  hor- 

considera-  tatur  adhaererc  sapientiae  consideratione  suae  po- 
testatis,  cum  dicit:  Ne  festines  recedere  a  facie 
eius,  id  est,  noli  declinare  ab  eius  voluntate;  et  hoc 
propter  peccatum  cordis,  quasi  te  abscondas  ab  eo. 
De  hoc  recessu  Deuteronomii  trigesimo  secundo^: 


tio 


«Dereliquit  Deiun  factorem  suum,  et  recessit  a  Deo 
salutari  suo  » .  Ne  igitur  recedas  a  facie  eiits,  vo- 
lenslaterein  malo;  Ecclesiastici  decimo  sexto:  «Non 
dicas :  A  Deo  abscondar ,  et  ex  summo  quis  mei  me- 
morabilur  » ?  Sicut  Cain ,  qui  dixit  Domino :  «  Ecce , 
eiicis  me  hodie  a  facie  lua,  et  a  facie  tua  abscon- 
dar  » .  Et  si  coritingat  recedere ,  noli  permanere  in 
malo;  ideo  subdit:  Neqite  permaneas  in  opere  malo; 
Ecclesiastici  quinlo :  «  Ne  tardes  converti  ad  Domi- 
num,  et  ne  differas  de  die  in  diem  ».  El  ratio  huius  Ratio. 
est  Gonsideratio  divinae  potestatis ,  quia  facit  omni-  Tria  attri- 
potenter:  Quia  omne,  qitod  voluerit,  faeiet;  Psal- ribas  uei. 
mus  ^ :  «  Omnia ,  quaecumque  voluit ,  fecit  » ;  et  Isa- 
iae  quadragesimo  sexto:  «  Consihuni  meum  stabit, 
et  omnis  voluntas  mea  fiet » .  —  Facit  etiam  facili- 
ter;  ideo  dicit:  Et  sermo  iUius  potestate  plenus  est; 
Psalmus:  «  Vox  Domini  in  virtute,  vox  Domini  con- 
fringentis  cedros  » ;  et  leremiae  trigesimo  secundo : 
«  Non  erit  tibi  difflcile  omne  verbum,  qui  facis  mi- 
sericordiam  in  millibus  » .  Facit  etiam  i7*reprehensi- 
biliter:  Nec  dicere  ei  quisquam  potest:  Quare  ita 
facis?  Ad  Romanos  nono:  «Tu  quis  es,  qui  respon- 
deas  Deo  »  ? 

(Vers.  0.).  Qui  custodit  praeceptum  etc.  Hic  Considera- 
tertio  hortatur  adhaerere  sapientiae  consideratione 
nostrae  utilitatis.  Magna  enim  utiUtas  est  ei  adhae- 
rere  et  ipsius  mandata  servare.  Propter  quod  dicil : 
Qui  citstodit  praeceptum  non  experietttr  quidquam 
mali;  immo  multa  habebit  bona;  Matthaei  decimo 
nono^:  «  Si  vis  ad  vitam  ingredi,  serva  mandata»; 
et  loannis  octavo:  «  Si  manseritis  in  sermone  meo, 
vere  discipuli  mei  eritis,  et  cognoscetis  veritateni ,  et 
veritas  liberabit  vos  » . 

(Vers.  5.  6.  7.  8.).  Tempus  et  responsionem  etc.  considera- 
Hic  quarto  hortatur  ad  servandum  mandata  divinae  sa- 
pientiae  consideratione  opportunitatis  temporis,  quam 
sapiens  homo  considerat  in  suis  operibus.  Propler 
quod  dicit:  Tetnpus  et  responsionem  cor  sapientU 
iatelligit;  intelligit  temp^is,  quo  operari  oportet;  ad 
Ephesios  quinto  ^ :  «  Videte ,  fratres ,  quomodo  caute 
ambuletis,  non  quasi  insipientes,  sed  quasi  sapientes, 
redimentes  tempus,  quoniam  dies  mali  sunt  ».  Non 
solum  tempus,  sed  etiam  responsionem  in  tempore; 
ad  Colossenses  quarto:  «  In  sapientia  ambulate  ad 
eos  qui  foris  sunt,  tempus  redimentes.  Sermo  vester 
semper  in  gratia  sale  sit  conditus,  ut  sciatis,  quo- 
modo  vos  opor teat  unicuique  respondere  » .  —  Et 
bene  facit  sapiens ,  qui  tempus  opportunum  conside- 


*  flanc  proposltionem  siipplevimus  ex  E. 

*  Vers.  5.  (ubi  Vulgata  voci  ipse  praeflgit  et)  ac  22. 

'  Vers.  1.  —  De  superiore  portione  rationis  cfr.  U.  Sent. 
Ut.  Magistri,  d.  XXIV.  c.  4.  seqq.  Gregor.,  X.  Moral.  c.  -15. 
n*  27:  Interna  quippe  facies  hominis  mens  esl,  in  qua  nimi- 
rum  recognoscimur,  ut  ab  auctore  noslro  diligamur. 

*  Vers.  15.  —  Seqmmtur  Hebr.  I,  I.  2;  Lnc.  II,  28.  et 
Deut.  6,3. 

*  Vers.  35.  —  Inferius  aliegatur  Exod.  24,  8,«bi  Vulgata 
habet  et  ait  pro  dicens ;  et  deitide  post  sangtns  foederis  ila 

S,  Bonav.  —  Tom,  VI. 


prosequitur:  qmd  pepigii  Donninus  vobiscmn  sriper  mncUs 
sermombm  his, 

«  Vers.  15.  —  Sequunlur  Eccli.  16,  16;  Gen.  4,  U.  (do 
Cain);  Eccli.  o,  8. 

'  Psalm.  M3,  M.  —  Sequuntur  Isoi,  46,  10;  Ps.  28,  L 
et  5,  ubi  post  virtute  Vulgala  addit  t^a^  Bomini  in  magnifi' 
cenUa;  ler.  32,  17.  18.  et  Rom.  9,  20. 

®  Vers.  17.  —  Sequitur  loan.  8,  31.  et  32:  Si  vos  man- 
seritis  etc. 

»  Vers.  1o.  et  16.  —  Seq.  locus  est  GoL  4 ,  o.  et  6. 

9 


/ 


66 


COMMENT.  IN  ECaESIASTEN  C.  VIII. 


rat;  quod  probat,  cum  infert:  Omninegotio,  hoc  est 
in  omni  negotio ,  iempus  esl  et  oppofiunitas  et  muUa 
hominis  afflictio,  supple:  in  diligenter  haec  conside* 
rando ;  supra  tertio  ^ :  «  Orania  tempus  habent,  et  suis 
spatiis  transeunt  universa  sub  sole».  Est  eniin  op- 

opportoDitas  portunitas  temporis  ad  studendum;  Ecclesiastici  trige- 
simo  octavo :  «  Sapientiam  scribe  in  tempore  vacui- 
tatis  » .  Est  etiam  opportunitas  ad  orandum ;  Psalmus : 
«  Media  nocte  surgebam  ad  confltendum  tibi » .  Est 
etiam  opportunitas  temporis  ad  bene  faciendum;  ad 
Galatas  sexto :  «  Dum  tempus  habemus ,  operemur  bo- 
num  ad  omnes  »,  —  Et  haec  opportunitas  est  in  prae- 
senti  terapore;  et  hanc  ostendit  esse  in  praesenti 
tempore,  ostendens  futurum  tempus   periculosum, 

Rationes  4  quia  non  potest  praevideri;  unde  dixit:  Qtii^  igno- 
rat  praeterita  et  futura  nullo  potesi  scir^  nun- 
tio,  quia  multo  minus  possunt  sciri  futura  quam 
praeterita;  supra  septimo :  «  Quis  ei  poterit  indicare, 
quid  post  eum  futurum  sit»?  —  Non  potest  etiam 
prohiberi,  unde  dicit:  Nec  est  in  hominis  ditione,  id 
est  potestate ,  prohibere  spiriium ,  scilicet  exeuntem , 
quia  nemo  potest  prohibere,  quin  veniat  tempus 
mortis.  Et  hoc  explanat  subdens :  IVec  habei  pote- 
statem  in  die  moriis ;  lob  decimo  quarto :  «  Consti- 
tuisti  terminos  eius,  qui  praeteriri  non  poterunt». 
Non  potest  declinari ;  unde  dicit :  Nec  sinitur  quie- 
scere,  ingruente  belio,  scilicet  in  die  iudicii;  Sapien- 
tiae  quinto  ^ :  «  Pugnabit  pro  eo  orbis  terrae  contra 
insensatos  » .  Quod  bellum  non  poterunt  declinare  mali ; 
unde  Apocalypsis  sexto  dicent  montibus :  «  Cadite  su- 
per  nos  »  etc. ;  quia  tunc  «  peribit  fuga  » .  Non  potest 
etiam  dissimulari,  ideo  dicit:  Non  salvabit  impieta^ 
impium,  quasi  possit  simulare  se  bonum ;  lob  trigesimo 
sextOi:  «Non  salvat  impios,  et  iudiciuni  pauperibus 
tribuit » ;  et  Proverbiorum  undecimo :  «  Non  prode- 
runt  thesauri  in  die  iiltionis;  iustitia  liberabit  a 
morte  » ;  ideo  lob  decimo :  «  Si  impius  fuero ,  vae 
mihi  est » . 

QUAESTIONES. 

I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Observo  prae- 
cepta  iuramenti  Dei:  ergo  Deus  iurat. 


CoNTRA:  1.  MBithm  qninto  ^ :  Sit  sermo  vester :  M  opfio»' 
est,  est;  non,  non:  ergo  quod  amplius  est  a  malo 
est.  Ergo  si  perfectis  non  convenit  iurare;  et  nihil 
convenit  Deo,  nisi   quod  est   summae  perfectionis : 
ergo  iurare  non  decet  Deum. 

2.  Praeterea  ostenditur,  quod  superfluat:  quia 
Deus  non  potest  mentiri  ^,  ergo  aeque  verum  est 
simplex  verbum  Dei,  ut  iuramentum. 

3.  Item  videtur,  quod  non  possit  iurare:  quia 
iurare  est  aliquem  in  testem  et  robur  adducere;  sed 
Deus  non  habet  aliuin,  per  quem  possit  confirmare : 
ergo  nec  iurare. 

Respondeo .'  dicendum ,  quod  iuramentum  finis  Resp. 
est  omnis  coniroversiae  ^ ,  et  est  assertio  pura  et 
firma,  qua  nuUa  firmior  esse  potest,  et  hoc  ad  fa- 
ciendam  certam  fldem.  Sic  igitur,  quando  nos  vo- 
lumus  certam  facere  fidem  audienti,  iuramus;  sic 
Deus  nostrae  infirmitati  condescendens  iurat  quidem, 
ut  nostrara  fidem  reddat  solidam. 

1.  Quod  obiicitur  ergo,  quod  a  malo  est;  ex-  soioiioop. 
ponitur ,  quod  est  a  malo  poenae,  non  iurantis ,  sed  ^^"  ^""** 
eius  cui  fit  iuramentum,  id  est  propter  dubietatem 

eius  ^.  —  Aliter  tamen  dicendum ,  quod  Dominus  non  Meiior  so. 
prohibet  ibi  iuramentum  tanquam  malum;  sed  quia 
homines  sunt  proni  ad  diceiidum  falsum,  prohibet 
pronitatem  ad  iurandum  passim,  ne  aliquando  simul 
-incidant  in  mendacium  et  iuramentum  in  Dei  con- 
temptum;  et  quia  Deus  mentiri  non  potest,  non 
habet  haec  ratio  locum  in  Deo. 

2.  Quod  obiicitur,  quod  non  potest  mentiri; 
dico,  quod  etsi  iuramentum  in  Deo  non  ®  addat  super 
assertionem  simplicem  secundum  rem,  addit  tamen 
secundum  nostram  appretiationem ,  quia  firmior  fit 
nobis  fldes;  et  ostenditur  ad  nos  mira  dignatio. 

3.  Quod  obiicitur,  quod  non  potest  aUum  ad- 
ducere;  dico,  quod  sicut  ipse  sibi  testis  est,  quia 
sua  veritas;  ita  ipse  per  semefipsum  iurat^;  et  est 
optimum  testimonium,  quia  lux  se  et  alia  mani- 
festat» 

II.  De  hoc  etiam  est  dubitatio,  quia  dicit:  Qui 
cusiodit  praeceptum  non  experietur  quidquam  mali. 

CoNTRA :  infra  eodem  ^®:  Sunt  iusii,  quibus  mala 
proveniunt ,  quojsi  opera  egerint  impiorum. 


*  Vers.  1.  — -  Sequuntur  Eccli.  38,  2o:  Sapientia  scribae 
in  etc.  (Card.  Hugo  a  S.  Charo  et  Lyraniis:  Sapienliam  scribe 
in  etc.) ;  Ps.   118,  62.  et  Gal.  6,10. 

^  Vulgata  Quia.  —  Sequuntur  Eccle.  7,  1.  et  lob  li,  5. 

®  Vers.  21 :  Et  pugnabit  cum  illo  orbis  etc.  Dein  respicitur 
Amos  2 ,  14;  sequuntur  Apoc.  6 ,  1 6 ;  lob  36 ,  6  ;  Prov.  1 1,4, 
ubi  Vulgata  divitiae  pro  tliesaiiri;  lob  10,  lo. 

*  Vers.  37.  Vulgata  liis  abundantius  pro  amplius. 

*  Hebr.  6,  18:  Impossibile  est,  mentiri  Deuni. 

^  Hebr,  6,  16:  Homines  enim  per  maiorcm  sui  iurant,  et 
omnis  controversiae  eorum  finis,  ad  confirmationem ,  est  iura- 
mentum ;  ibid.  v.  17:  Fn  quo  abundantius  volens  Deus  polli- 
citationis  lieredibus  immobllitatem  consilii  sui  ostendere,  inter- 
posuit  iusiui-andum. 


^  August. ,  I.  de  Serm.  Domini  in  monte,  c.  17.  n.  51  : 
Itaque  non  dixit:  Quod  autem  amplius  est,  malum  est;  tu  enim 
non  malum  facis,  qui  bene  uteris  iuratione...  sed  a  malo  e$(, 
illius  cuius  infirmitate  iurare  cogeris.  Ibid.  etlam  seq.  solutio  in- 
sinuatur;  cfr.  III.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XXXIX.  c.  4.  et  ibid- 
Comment.  a.  2,  q.  1. 

®  Supplevimus,  contextu  exigente,  in  Deo  mn,  quod  codd. 
omittunt;  Vat.  legit:  quod  elsi  iwramenium  addat  super  asser- 
tionem  simplicem,  secundum  rem  addit,  non  tamen  etc.  Inferius 
pro  appretiationem  [Vat.  et  codd.  approximationem]  A  acce- 
ptionem. 

®  Hebr.  6,  13  :Quoniam  [Deus]  neminem  habuit,  per  quem 
iuraret,  maiorem,  iuravit  per  semetipsum.  —  Cfr.  de  hac  quae- 
stione  Alex.  Hal.,  S.  p.  III,  q.  3 1 .  m.  2.  a.  o.  '^  Vers.  1 4. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C,  VIIL 


67 


Respondeo ;  est  experiri   malum ,  quod  pe?'ma- 

Resp.  cam  net'et  maluii),  quod  transit;  et  loquitur  de  expe- 

rientia  mali  hic,  quod  semper  manet,  non  eius  quod 

transit^.  • 

IIL  Quaestio  etiam  est  de  hoc  quod  dicit:  Qui 
custodit  praeceptiim  etc. 

1 .  Cum  multa  sint  praecepta  custodienda,  quare 
Ad  opposi-  dicit  praeceptum  singulariter  ? 

2.  Praeterea,  possibile  est,  aliquem  servare  prae- 
cepta  divina  timore,  sicut  servabant  ludaei;  et  ta- 
men  tales  non  salvantur. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  etsi  praecepta  multa 
H«sp.  sint  per  diversitatem  operis;  tamen  unitatem  habent 
Tripiex  ani-  et  iu  comparatioue  ad  mandantem  et  in  compara- 
ptorum.  tione  ad  ohservantem  et  in  comparatione  ad  finem, 
Ad  mandantem,  quia  unus  est,  qui  praecipit;  et 
ideo  qui  transgreditur  unum  mandatura  non  potest 
esse  obediens  mandanti,  quia  unus  est  qui  mandat. 
—  In  comparatione  ad  observantem  est  unitas,  quia 
uno  principio  et  regulanle  oninia  observat,  scilicet  ca- 
ritate,  quae  omnia  vincit.  Unde  sicut  caritas  aut 
omnes  diligit,  aut  nullum;  sic  omnia  mandata  ob- 
servat,  aut  nuUum.  —  In  comparatione  ad  finem 
est  unitas,  quia  praemium  unum  debetur,  et  pro 
uno  praemio  sunt  observanda.  Quia  ergo  ista  triplex 
concurrit  unitas  in  debita  observantia  mandatorum, 
ideo  recte  dicit:  Qui  custodit  praeceptum^  etc, 

Art.  2.  De  secunda  peccati  oecasione,  quae  est 
vanitas  securitatis,  agitvr  dupliciter. 

Omnia  haec  cmsideravi,  Egit  supra  de  vani- 
Divisio.  tate  pronitatis;  hic  agit  de  vanitate  securitatis;  et 
quoniam  haec  vanitas  periculosa  est,  quia  impellit 
hominem  ad  culpam,  sive  ipsum  impulsum  detinet; 
ideo  primo  ponitur  vanitas;  secundo,  vanitatis  re- 
medium,  ibi:  Qui  fodit  foveam  imidet  in  eam^ 
infra  decirao^. 

Priuio  ostenditur  vanitas  securitatis  secundum 

duplicem  eius  ortum. 

SecuritOjS  oritur  dupHciter:   primo  scilicet  ex 

Divisio.  apparentia  defectus  retributimiis  iustae;  secundo,  ex 

apparentia  defectus   regiminis  providentiae ,  et  hoc 


secundum  tangitur  ibi:  Verti  me  ad  alia  et  vidi 
nec  velocium  etc,  infra  nono*. 

Primo  securltas  oriiur  ex  apparentia  defectus  reiributiouis 
instae ;  quae  appareutia  triplici  ratione  producitur. 

Retributio  autem  iustitiae  apparet  deficere  pro-  oivisio. 
pter  malorum  exaltaiionem ,  propter  bonorum  de- 
pressionem,  propter  utrorumque  indistinctionem ; 
sunt  igitur  hic  tres  partes.  Primo  ostenditur,  quo- 
modo  securitatis  vanitas  oritur  ex  promotione  ma- 
lorum;  secundo,  quomodo  ex  depressione  bono- 
rum,  ibi^:  Est  et  alia  vanitas,  qua^  fitsuper  ter- 
ram  etc. ;  tertio,  quomodo  oritur  ex  indistinetione 
istorum  et  illorum,  ibi:  Et  apposui  coi*  meum, 
ut  scirem  sapientiam  etc. 

Primo,  de  malorum  ezaltatione. 

Ortus  igitur  securitatis  ex  mahrum  exaliaiione  oivisio. 
hoc  ordine  describitur.    Primo  insinuatur  malorum 
sublimitas;  secundo  vero,  quoinodo   ex  hoc  oritur 
impiis  securitatis  mnita^s;  tertio,  quomodo  ex  hoc 
elicitur  bonorum  utilita^, 

(Vers.  9.  10.).  Primo  igitur  insinuatur  malorum  Expositiont- 
sublimitas ,  quam  consideravit  Ecclesiastes  sua  diii-  De^^prlmo. 
genti  consideratione.  Propter  quod  dicit :  Omnia  haec 
eonsideravi,  supple:  quae  praedixi  prius.  Et  dedi 
cor  meum  in  cunctis  operibus ,  quae  fiunt  sub  sole, 
ut  omnia   considerarem ;  supra  primo^:   «  Dedi  cor 
meum,  ut  scirem  prudentiam  atque  doctrinam  erro- 
resque  et  stultitiam  ».  Et  in  hac  consideratione  vidit 
ipse  malorum   sublimationem  et  in  potentia  et  in  oopiex  sn- 
fama.  Quantum  ad  sublimationem  in  potentia  dicit:  Prira**'^' 
Inierdum  dominatur  homo  fiommi  in  malum  suum, 
videlicet  quando  malus  praeest,  quia  bonus  in  bonum 
suum ,  cum  bene  praeest ;  unde  primae  ad  Timotheum 
tertio  ^ :    «  Si   quis   episcopatum   desiderat ,   bonum 
opus  desiderat»;  sed  malus  in  malum  suum;  unde 
Ecclesiastici  septimo :  «  Non  alliges  tibi  peccata  du- 
plicia;    nec   enim   in  uno   eris    immunis».   Malus 
praelatus  aUigat  sibi  peccata  duplicia.  —  Quantuni  secnnda. 
ad  sublimationem  in  fama  dicit:  Vidi  impios  se- 
pultos,  sciiicet  profunditate  desperationis ;  Prover- 
biorum   decimo  octavo  ^ :  « Impius  cum  in  profun- 


^  Saionius  (Viennensis  episc.  claruit  an,  io3),  in  Eccle. 
exposit.  mystica  (Migne,  Patrol.  Lat  loin.  LIIl.  coL  993  seqq.) 
hunc  locum  ita  explicat:  «  Veruni  est,  qiiia  qui  praecepta  Dei 
custodit...  non  experietur  quidquam  mali  in  fnturo,  hoc  est, 
nullum  malum  patietur,  nulium  malum  sustinebit  in  die  iudicii. 
Quamvis  enim  aliqua  mala  patiatur  in  hac  vita,  levia  sunt  et 
transitoria,  in  futura  autem  vita  nihil  roali  palietur  qui  perve- 
nerit  ad  aeternae  beatitudinis  gloriam  ».  Idem  docet  Rupertus, 
abbas  Tuitiensis,  in  hunc  locum:  Non  dixit:  Non  patietur,  sed 
nan  expei'ietur  etc. 

*  Cfr.  infra  9 ,  1 8.  et  1 0 ,  I .  quaest.  L  Vide  etiam  lU.  Sent. 
d.  36.  q.  L  ad  f .  et  2 ,  ubi  in  notis  adiectis  testimonia  aucto- 
rum  hac  de  re  loquentium  allegata  sunt. 

»  Vers.  8. 


*  Vers.  1 1 :  Vcrti  me  ad  aliud  et  vidi  sub  sole  nec  velo- 
cium  etc. 

®  Cap.  8,  14;  ibid.  v.  16.  est  seq.  iocus. 

^  Vers.  17. 

'  Vers,  1.  —  Sequitur  EccU.  7,  8:  Neque  alliges  dupli- 
cia  peccata  etc.  —  E  codd.  supplevimus  qxm  bonvs  in  bonum 
smim,  cum  bene  praeest 

*  Vers.  3.  —  Seq.  locus  est  Matth.  8;  22 :  Sequere  me  et 
dimitte  mortuos  etc.  (Luc.  9,  60:  Sine,  ut  mortui  sepeliant 
mortuos  suos).  Gregor.,  IV.  Moral.  c.  27.  n.  o2 :  Mortui  enim 
morluos  sepeliunt,  cum  peccatores  peccatorem  favoribus  pre- 
munt.  Quid  enim  aliud  est  peccare  quam  occnmbere,  ct  sepe- 
lire  quam  abscondere?  Sed  qui  peccantem  laudibus  prose- 
quuntur  exstinctum  sub  verborum  suorum  aggere  absoondunt. 


68 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIIL 


dum  venerit  peccatorunr ,  contemnit » .  Vel :  sepuUos, 
agget^e  adulalionis;  Matthaei  octavo:  «  Sine,  mor- 
tuos  sepelire  mortuos  suos»;  Gregorius:  «Mortuus 
mortuum  sepelit^  Gum  aggere  adulationis  premit». 
Vel:  sepultos,  continualione  transgressionis  usque 
ad  mortem,  quasi  dicat:  qui  ip  malitia  sepulti  et  in 
malitia  mortui  fuerunt,  secundum  quod  dicitur  fre- 
quenter ;  tertii  Regum  decimo  sexto  * :  «  Mortuus  est 
in  peccatis  leroboam,  qui  peccare  fecit  Israel  »;  et  se~ 
cundum  quod  Dominus  dicit  ludaeis  loannis  octavo: 
«  Vos  in  pecato  vestro  moriemini  ».  Tales  impios 
vidit  exaltatos  in  fama ;  ideo  dicit :  Qui  etiam ,  eum 
adhuc  viverent,  supple:  in  sua  malitia,  in  loco  san- 
cto  erant,  id  est  in  dignitate  quasi  sancti,  sicut  et 
antichristus  j  de  quo  Matthaei  vigesimo  quarto:  «Cum 
videritis  abominationera  desolationis  stantem  in  loco 
sancto  »  etc.  Et  laudabantur  in  civitate  quasi  iusto- 
rum  operum.  Et  sic  eraut  magni  in  fama;  Psalmus^: 
<c  Quoniam  laudatur  peccator  in  desideriis  animae 
suae  »;  et  Proverbiorum  vigesimo  oclavo:  «  Qui  de- 
relinquunt  legem  laudabant  irapium;  qui  autem  cu- 
stodiunt»  elc. 

(Vers.  10.  H.).  Sed  et  hoc  uanitas.  Tangitur 
Desecundo.  hic  secuudum,  scilicet  secwritatis  vanitas;  quia  ex 
hoc,  quod  mali  non  puniuntur,  alii  securi  reddun- 
tur;  ideo  dicit:  Sed  et  hoc  vanitas,  id  est  causa 
vanitatis.  —  Et  hoc  ostendit:  Etenim,  quianonpro' 
fertur  cito  contra  malos  sententia,  sed  benigne 
exspectantur ,  secundum  quod  dicitur  secundae  Petri 
tertio^:  <cNon  tardat  Dominus  promissionem ,  sed 
patienter  agit  propter  vos,  nolens,  aUquem  perire, 
sed  omues  ad  poenitentiam  reverti » .  Et  ahsque  timore 
ulb  filii  hominum  perpetrant  mala,  et  ita  securi 
sunt,  quia  nihil  cogitant  nec  tiraent  de  futuris;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  octavo  ^ :  «  Viri  mali  non  cogi- 
tant  iudicium»,  quia  sciiicet  nunc  non  puniuntur; 
Isaiae  vigesirao  sexto :  «  Misereamur  impio ,  et  non 
discet  iustiliam  »  etc.  . 

(Vers.  12.  13.).  Attamen  peccator  ^ic.  Idingiim 
De  leruo.  hic  terlium ,  quomodo  ex  hoc  elicitur  bonorum  uti- 
litas,  quia  ex  hoc  cognoscunt  boni  divinam  miseri- 
cordiam  et  exercitantur  in  iustitia,  Propterea  dicit: 
Attamen  peccator,  et  debet  construi  sic  littera :  At- 
tamen  ex  eo,  quod  peccator  centies  facit  malum, 
id  est  multoties ,  seoundum  illud  lereraiae  secundo^: 
«  Quam  vilis  facta  es  nimis,  iterans  vias  tuas».  Et 
per  patientiam  sustentatur,  scilicet  Dei,  secundum 


illud  ad  Romanos  secundo:  «  An  ignoras,  quod  be- 
nignitas  Dei  ad  poenitentiam  te  adducit » ?  Unde  Thre- 
norum  tertio:  «  Misericordia  Domini,  quia  non  su- 
mus  consumli ».  Ego  cognovi,  quod  eritbonum  ti- 
m/entibus  Deum,  id  est  a  malo  declinantibus;  Pro- 
verbiorum  decimo  sexto  ® :  « In  timore  Domini  decli- 
natur  a  malo  » .  Qui  verentur  faciem  eius,  et  ob  eius 
reverentiam  peccare  non  audent,  secundum  quod 
lob  trigesimo  primo  dicit  de  se :  «  Semper  quasi  tu- 
mentes  super  me  fluctus  timui  Deum,  et  pondus 
eius  ferre  non  potui  ».  Sed  ista  utilitas  divinae  mi- 
sericordiae  et  patientiae  non  se  extendit  ad  malos; 
et  ideo  utilius  est  eis  mori  quam  vivere.  —  Ideo 
dicit :  Non  sit  bonum  impio ;  hoc  non  dicit  optando , 
sed  praedicendo,  sicut*  illud  Psalmi  ^:  «Convertan- 
tur  peccatores  in  infernum  ».  No7i  sit  bonum,  sci- 
licet  gloriae;  Isaiae  vigesimo  sexto:  «Tollatur  impius, 
ne  videat  gloriam  Dei».  Non  sit  etiam  bonum  prae- 
sentis  vitae;  ideo  addit:  Necprolongentur  dies  eius, 
id  est,  non  prolongabuntur ;  Proverbiorum  decimo  ^ : 
«  Anni  impiorum  breviabuntur  » ;  et  in  Psalmo :  «  Viri 
sanguinum  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos». 
Sed  quasi  umbra  transeantqui  non  timent  faciem 
Domini.  Et  revera  tanquara  umbra  transeunt;  unde 
in  Psalmo :  «  Vidi  irapium  superexaltatum  » ,  et  post : 
«Transivi,  et  ecce,  non  erat»;  unde  in  persona  im- 
piorum ,  Sapientiae  quinto :  «  Transierunt  haec  omnia 
velut  umbra  et  tanquam  niintius  praecurrens  et  tan- 
quara  navis,  quae  pertransit  fluctuantem  aquam  ». 

QUAESTIONES. 

I.  Quaeritur  hic  de  hoc  quod  dicit :  Interdum  do- 
minatur  homo  homini;  utrum  homo  possit  iuste 
homini  dorainari.  Quod  sic,  videtur: 

1 .  Quia  ad  Romanos  decimo  tertio  ® :  «  Non  est  Fandamenia. 
potestas  nisi  a  Deo;  et  Apostolus  dicit,  quod  ser- 
viendum  est  dominis,  non  tantura  propter  timorem, 

sed  etiam  propter  conscientiam ;  ergo  si  omne,  quod 
est  a  Deo,  est  iustum,  ergo  hominem  liabere  pote- 
statem  super  homineni,  est  iustum, 

2.  Praeterea,  si  conscientia  non  dictat  homini  nisi 
iustum ,  cum  est  recta ;  et  hoc  dictat ,  ut  dicit  Aposto- 
lus  ^® :  ergo  iustum  est,  hominem  homini  esse  subditum. 

3.  Item  Apostolus  dicit  ad  Ephesios  sexto  ^^ :  Servi, 
obedite  dominis  carnalibus;  sed  Apostolus  non  hor- 
tatur  nec  praecipit  nisi  iustura:  ergo  etc. 


*  Vers.  48.  et  19.  Vulgala  plura  intcrserU.  —  Seqnnntur 
loan.  8,  21.  et  Matth.  24,  15,  ubi  post  desolationis  Vulgata 
acldit  qiuie  dicta  est  a  Daniele  propheia. 

*  Psaliii.  iO,  3.  (sive  9,  24.).  —  Sequitur  Prov.  28,  4. 
Vulgata  laudo/tit  pro  laudabani  et  omittit  autem. 

'  Vers.  9.  Vulgata  posi  proniissionem  addil  S2iam,  sicut 
quidam  extstimant,  et  pro  aliquem  substituit  aliquos, 

*  Vers.  5.  —  Seq.  locus  est  Jsai.  26,  10. 

^  Vers.  36.  —  Sequunlur  Rom.  2 ,  L  et  Thren.  3 ,  22. 

*  Vers.  6.  D  E  F  citant :  Psalmus :  In  timore  Domini  omnis 
decliaat  [F  declina]  a  malo,  —  Seq.  locus  cst  lob  31 ,  23. 


'  Psahn.  9 ,  18.  —  Sequitur  !sai.  26 ,  10:  Misereamur 
impio...  iniqua  gessit  et  non  videbit  gloriam  Domini. 

®  Vers.  27.  —  Sequuntur  Ps.  54,  24;  Ps.  36,  35.  ct  36; 
Sap.  o,  9.  et  10. 

^  Vers.  I;  ibid.  v.  5:  Ideo  necessitate  subditi  estote,  non 
solum  propter  iram,  sed  etiam  propler  conscientiam, 

'°  In  praecedente  nola  allegatus. 

"  Vers.  5.  Aliter  legunt  B  C  D  F :  Servite  et  obedite  per 
omnia  dominis  vestris  carnalibus.  Unitus  est  cilato  loco  alfer, 
CoL  3,  22:  Servi,  obedite  per  omnia  etc. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  VIII. 


m 


Jid  opposi* 
tom. 


Re$p. 


:So1utio  op- 

positoram. 

Doplex  sta- 

tns. 


Ratio  1« 


Ratio  2. 


?foU. 


Pro  parte  1. 


•Pro  parte  2. 


Resp.  cum 
distincMone. 


Contra:  1.  Homines  sunt  aequales  natura  S  ergo 
quod  unus  alteri  praesit,  hoc  est  contra  naturam; 
sed  omne,  quod  est  contra  naturam,  est  peccatum: 
ergo  etc.    • 

2.  Item ,  omnes  homines  sunt  liberi  per  naturam , 
ergo  quando  homo  efficitur  servus ,  hoc  est  per  usur- 
pationera  * ;  sed  orane  usurpatum  est  peccatum :  ergo 
peccalum  est  homini  dominari. 

Respondeo:  dicendum,  quod  homo  potest  homini 
iuste  dominari ;  quod  patet ,  quia  Noe  divina  aucto- 
ritate  filiura  suum  Chanaan  fecit  servum  fratrum  ^ ; 
similiter  Isaac  fecit  de  Esau  et  lacob. 

I.  %  Quod  ergo  obiicitur  de  hoc,  quod  est 
contra  naturam,  et  quod  omnis  homo  est  hl)er;  in- 
teliigendum,  quod  duplex  eststatus,  scihcet  naturae 
destitutae  et  naturae  institutae,  Quantum  ad  statum 
naturae  institutae  etsi  omnes  eSsent  Hberi  et  ae- 
quales,  et  non  esset  dictum  hominibus,  quod  prae- 
essent  nisi  solis  brutis*;  tamen  quantum  ad  statum 
naturae  corruptae  aliter  est.  —  Quia  enim  alii  aUis 
sunt  peiores  et  mali ,  ideo  iusto  Dei  iudicio  in  se  et 
posteris  servi  fiunt.  —  Alia  etiara  ratio  est  dorainandi , 
scilicet  propter  cohibitionem  malorum;  si  enim  non 
esset  potestas  temporalis,  quilibet  faceret  quod  sibi 
rectum  videretur,  et  ita  esset  scissio  iniquitatis,  et 
quilibet  ad  votum  peccaret.  Et  sic  iuste  potest  esse 
dominium  et  servitus  in  hominibus.  —  Utrum  autem 
maU  iuste  possint  praeesse  bonis,  quaeretur  infra^. 

II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Impius  centies 
peccat  et  sustentatur;  utrum  sit  henignitatis ,  vel 
severitatis.  Quod  benignitatis ,  videtur: 

Threnorum  tertio  * :  Misericordia  Domini,  quia 
non  sumus  eonsumti.  —  Praeterea,  Apostolus  ad 
Romanos  secundo^:  Ignoras,  quod  benignitas  Dei 
ad  poenitentiam  te  adducit? 

Sed  contra:  Impius,  quanto  plus  vivit,  tanto 
plura  mala  facit,  et  quanto  plura  mala  facit,  tanto 
cruciabitur  acrius:  ergo  si  citius  moreretur,  melius 
esset  ei :  ergo  quod  dies  elongantur  sibi ,  potius  est 
in  malum  quam  bonum:  ergo  severitatis. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  quidam  sunt  impii , 
quos  praevidit  Deus  ad  se  reversuros;  tahbus  vitae 
dilatio  est  efiectus  magnae  misericordiae,  apertae  et  oc- 
cultae.  Alii  sunt,  quos  praevidit  peccata  multiplicatu- 
ros  et  in  eis  morituros ;  et  talibus  prolongare  iusti- 
tiae  est  et  misericordiae:   misericoi^diae ,  quia  dif- 


fertiir  eis  poena  crudelis ;  sed  oecultae  iustitiae  >  qula 
permittitur  ei  qui  in  sordibus  est,  quod  sordescat 
adhuc  ® ;  raeruit  enim  ideo  prolongationem  vitae , 
quantum  ad  hoc  severitatis  occultae. 

Secundo,  de  boaoram  adversitate. 

Est  et  alia  vanitas  etc.  Supra  ostendit,  quo-  niwsio. 
modo  oritur  securitas  ex  aspectu  suWimitatis  malo- 
rum;  hic  secundo  ostendit,  quomodo  oritur  ex  as-j^e- 
ctu  adversitatis  bonorum.  Et  hoc  quidem  facit  hoc 
ordine.  Primo  proponitur  bonorum  adversitas;  se- 
cundo,  ex  hoc  malorum  securitas;  tertio  concludi- 
tur  vanitm;  quarto  commendatur  volupta^s. 

(Vers.  14.).  Proponitur  igitur  bonorum  adver-  ne  primo. 
sitas,  ex  qua  oritur  vanitas;  propter  quod  dicit: 
Est  el  alia  vanitas,  quae  fit  super  terram,  alia 
scilicet  a  praedicta,  quia  aliam  habet  causam;  prae- 
dicta  enim"  veniebat  ex  malorum  sublimitate,  haec 
ex  bonorum  adversitate,  Ideo  dicit:  Sunt  iusti, 
quibus  mala  proveniunt,  id  est  adversitates ;  qua^i 
opera  egerint  impiorum,  secundum  quod  habetur 
ad  Hebraeos  undecimo  ^:  «  Sancti  ludibria  et  verbera 
experti  sunt,  insuper  et  vincula  et  carceres;  lapidati 
sunt,  secti  sunt,  tentati  sunt».  Exemplum  de  Tobia, 
qui  fuit  factus  caecus,  Tobiae  secundo;  exemphim 
de  lob,  qui  fuit  ita  afflictus,  lob  primo.  Et  ratio 
huius  redditur  ludith  octavo:  «Omnes,  qui  pla- 
cuerunt  Deo,  per  multas  tribulationes  transierunt 
fideles  » , 

Et  sunt  impii.  Hic  notatur  secundum,  scilicet  nesecnndo. 
malorum  securitas,  Quia  enim  impii  vident,  bonis 
mala  succedere  et  sibi  bona;  ideo  securi  redduntur. 
Ideo  dicit:  Et  sunt  impii,  qui  ita  securi  fiunt,  quasi 
iustorum  facta  habeant;  et  hoc,  quia  sunt  a  tribu- 
latione  immunes.  Exemplum  est  de  illo  divite  epu- 
lone ,  Lucae  decimo  sexto  ^^ ,  cui  dictum  est :  «  Me- 
mento,  quia  recepisti  bona  in  vita  tua,  et  Lazarus 
simihter  mala».  Et  ideo  mali  assecurantur,  quia 
prosperantur ;  unde  leremiae  duodecimo:  «  Quare 
via  impiorum  prosperatur,  bene  est  omnibus,  qui  / 

praevaricantur  »  etc. 

Sed  et  hoc  vanissimum,  Hic  tertio  concluditur  oe  lertio. 
vanitas  ex  hac  malorum  securitate.  Ideo  dicit:  Sed 
et  hoc  vanissimum  iudico.  Vanum  est  enim,  quando 
bonis  et  malis  proveniunt  bona ,  quia  indignum  pro- 


*  Gregor.,  XXI.  Moral.  c.  15.  n.  22:  Omnes  homines  na- 
tura  aequales  genuit.  Cfr.  ibid.  XXVI.  c.  26.  n,  46. 

*  lustinian.,  1.  Inslitut.  imper.  tit.  3.  lege  1  :  Et  libertas 
quidem...  est  naturalis  facultas  eius  quod  cuique  facere  Ubet. 
nisi  si  quid  vi  aut  iure  prohibetur.  Servitus  autem  est  consti- 
tutio  iuris  gentium ,  qua  quis  dominio  alieno  contra  naturam 
subiicitur. 

^  Gen.  9,  25:  Maledictus  Chanaan,  servus  servorum  erit 
fratribus  suis.  Ibid.  27.  29 :  Et  serviant  tibi  [lacob]  populi  etc. 
-^  Verba:  Respondeo,..  dominari  \aL,  contradicentibus  codd., 
transposuit  inferius  post  lacob. 

*  Gen.  1 ,  26 :  Et  ait :  Faciamus  hominem...  el  praesit  pi- 


scibus  maris  et  volatilibus  caeli  el  bestiis  etc.  —  Vat.  legit :  et 
non  esset  dominium  hominibus,  qtio  praeessent  etc.  Inferius 
ex  E  substituimus  cokibitionem  pro  coJiabitationem. 

*  Cap.  10,  1-5.  quaestlo  I.  —  De  praecedente  quaestione 
cfr.  11.  Sent..  d.  44.  a.  2.  q.  1.  et  2. 

«  Vers.  22. 

'  Vers.  4. 

«  Apoc.  22,  II.  Cfr.  I.  Senl,  d.  40.  a.  4.  q.  2.  et  d.  46. 
q.  3.  ad  4. 

'  Vers.  36.  et  37.  —  Inferius  respiciuntur  Tob.  2 ,  11; 
lob  \ ,  13.  seqq.  et  ludith  8,  23. 

^^  Vers.  25.  —  Seq.  locus  est  ler.  12,  I . 


70 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C  VIIL 


pter  malos;  vanius,  quando  bonis  et  malis  mah, 
quia  iniustum  propter  bonos;  sed  vanissimum,  quando 
bonis  mala  et  malis  bona,  quia  iniustum  pariter  et 
indignum.  Unde  ita  indignanter  fert,  ut  quasi  ex  hoc 
velit  Deum  arguere ;  Habacuc  primo  ^ :  «  Quare  non 
respicis  super  iniqua  agentes  et  taces ,  •  devorante 
impio  iustiorem  se  »  ? 

(Vers.  IS.).  Laudaviigitur  laetitiam.  Hic  quarto 
De  quarto.  ex  hoc  commendatur  voluptas  in  detestationem  tan- 
tae  vanitatis,  ex  quo  malis  bona,  etbonismala  pro- 
veniunt;  et  est  laus  et  verbum  hominis  perturbati. 
Ideo  dicit:  Laudavi  igitur  laetitiam,  scilicet  carnis , 
quasi  haec  sola  sit  bona;  ideo  dicit:  Quodnon  esset 
homini  bonum  sub  sols ,  nisi  quod  comed€7^et  et  bi- 
beret,  secundum  illud  Isaiae  vigesimo  secundo^: 
«  Ecce,  gaudium  et  laetitia  iugulare  arietes,  come- 
dere  carnes  et  bibere  vinum  » ,  quasi  non  sit  alia 
vita  nec  aliud  praemium,  Ideo  subiungit :  Et  hoc  so- 
lum  aufert  secum  de  Uibore  suo,  quasi  non  sit  aliud 
exspectandum ,  sed  laetandum  in  diebus  vitae  suae, 
quos  dedit  ei  Deus  sub  sole;  Sapientiae  secundo: 
«  Ubique  relinquamus  signa  laetitiae  nostrae,  quo- 

niam  haec  est  pars  nostra  » . 

* 

QUAESTIONES. 

Potest  hic  quaeri ,  quis  status  sit  melior  et  uti- 
lior ;  utrum  scilicet  status  prosperitatis ,  an  adversi- 
tatis.  Quod  adversitatis ,  videtur: 

1.  Quia  dicitur  Apocalypsis  tertio ^ :  Ego  quos 
De  parte  i.  amo  arguo  et  castigo :  ergo  tribulatio   est  signum 

divini  amoris. 

%  Item  dicitur  ad  Hebraeos  duodecimo^:  Fla- 
gellat  autem  omnem  filium,  quem  recipit:  ergo  fla- 
geUari  est  signum  divinae  filiationis. 

3.  Item ,  Tobiae  duodecimo  ^:  Quia  acceptus  eras 
Deo,  necesse  fuit,  ut  tentatio  probaret  te:  ergo  etc. 

4.  Item ,  ludith  octavo  ® :  Omnss ,  quotquot  pla- 
cuere  Deo,  per  multas  tribulationes  transierunt 
fideles:  ergo  status  ille  raelior. 

CoNTRA :  1.  Ecclesia  petit  pacem  ^ :  «  Dapacem, 
Be  parte  1  Domine,  in  diebus  nostris  »:  ergo  si  Ecclesia  petit 
quod  melius  est,  status  prosperitatis  est  melior. 

2.  Item,  Apostolus,  primae  ad  Timotheum  se- 
cundo  * ,  facit  orari  pro  his  qui  sunt  in  suhlimitate 
constituti,  ut  quietam  et  tranquillam  vitaw,  aga- 
mus :  ergo  slatus  tranquillitatis  est  melior. 


3.  Item ,  si  non  esset  peccatum ,  nuUa  esset  ad- 
versitas,  sed  omnimoda  tranquiHitas  et  prosperitas: 
ergo  status  prosperitatis  magis  consonat  statui  inno- 
centiae  et  gloriae ;  sed  «  quod  similius  est  meliori 
est  melius  ^  » :  ergo  etc. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  status  prosperitatis  ^j^fj^P-^j?,^™ 
et  adversitatis  possunt  comparari  ad  bonos,  vel  ad 
malos.  Si  ad  malos ,  qui  elevantur  in  prosperis  et  Q^^^  ™a- 
deiiciuntur  in  adversis,  neuter  est  utilis,  nisi  divina 
gratia  interius  adiuvet ,  ut ,  quando  flagellat  exterius, 
illuminet  interius;  sic  ^^,  inspiratione  concomitante  fla- 
gellum,  quod  saepe  contingit,  status  adversitatis  esl 
malis  utilior.  —  Si  autem  loquimur  per  comparatio-  Q"«ad  bo 
nem  ad  bonos;  sic  dicendum,  quod  boni  quidam  ctos. 
sunt  perfecti,  de  quibus  dicitur  iUud  Proverbiorum 
duodecimo  ^^ :  Non  contristabit  iustum,  quidquid  ei 
acciderit;  sic  perfectis  melior  et  utiHor  est  status 
adversitatis ,  quia  in  eo  examinantur,  sicut  aurum 
probatur  in  igne.  Status  autem  prosperitatis  non  est 
eis  utilis,  aut  quia  non  proficiunt,  aut  quia  tepe- 
scunt,  aut  quia  anirai  eorum  decidunt,  sicut  David 
in  bellis  fortis  in  aspectu  muHeris  cecidit.  —  Sunt  et  Qooad  bono^ 

*  imperiectos.. 

alii,  qui  sunt  imperfecti,  qui  diligunt  Deum  et  in- 
ducuntur  per  temporalia  beneficia;  et  cum  non  ha- 
beant  caritatem  perfectam,  de  faciH  cadunt;  taHbus 
prosperitas  est  utilior.  Et  quia  Ecclesia  multos  babet 
teneHos  et  infirmos  plures  quam  fortes ,  ideo  cogitur 
orare  pro  pace.  Quod  ergo  bmis  mala  eveniunt  in 
praesenti,  donum  Dei  est,  iuxta  iUud  ad  Philippen- 
ses  primo^^;  Datum  est  vobis  non  solum,  ut  in 
eum  credatis,  sed  etiam  pro  illo  patiamini. 


Tertio,  de  indisiinctione  bonoram  et  malonim, 
de  qaa  agitar  dnpliciter. 


Et  apposui  cor  meum  etc.  Ostensum  est,  quomodo  nivisio. 
vanitas  securitatis  oritur  ex  sublimatione  malorum  et 
etiam  ex  depressione  bonorum.  Hic  tertio  ostenditur , 
quomodo  oritur  ex  indistinctime  horum  et  illorum. 
Quia  enim  mali  non  possunt  distingui  a  bonis,  ideo 
sunt  securi ;  et  quoniam  haec  securitas  ortum  habet 
ex  huiusraodi  indistinctione ,  et  ipsa  etiam  est  prin- 
cipium  voluptatis;  ideo  habet  pars  ista  duas  partes. 
Primo  ostendltur,  quomodo  ex  indistinctione  oritur 
securitas;  secundo,  quortiodo  ex  securitate  voluptas, 
ibi  ^^ :  Neino  est ,  qui  semper  vivat  etc. 


^  Vers.  13:  Quare  respicis  etc.  (Card.  Hiigo  a  S.  Charo: 
Quare  non  respicis  etc). 

2  Vers.  1 3.  Verbo  iugulare  Vulgata  praeiiiittit  occidei'e  vi- 
tulos  eL  —  Seqiiitur  Sap.  2,  9. 

^  Vers.  19.  —  Superius  pro  Potesthic  qmeri  E  Praelerea 
Ipropterea?]  hic  quaeritur, 

^  Vers.  6. 

5  Vers.   13. 

®  Vers.  23:  Omnes,  qui  placuenint  Deo  elc. 

'  \\\  antipliona  Breviarii  Rom.  pro  pace. 

*  Vers.  1.  et  2. 


^  Aristot.,  111.  Topic.  c.  2. 

*^  In  B  additur  dimm. 
11 


Vers.  21.  —  1.  Pelr.  1 ,  6.  seq.:  Modicum  nunc  si  opor- 
tet  conlristari  in  variis  tentationibus,  ut  probatio  vestrae  fidei 
multo  pretiosior  auro,  quod  per  ignem  probatur,  inveniatur  in 
laudem  etc.  —  De  Da^id  cfr.  II.  Beg.  1 1 ,  1 .  seqq. 

**  Vers.  29:  Quia  vobis  donalum  est  pro  Christo  non  so- 
luni...  sed  ut  etiam  etc.  —  Superius  post  Sunt  et  alit  A  pro~ 
sequUur  qui  ad  diligendum  Deum  inducuntur  per  etc. 

"  Cap.  9 ,  L 


COMMENT.  IN  EGCLESIASTEN  C.  IX. 


71 


Piimo  ostenditar^  qaomodo  inde  nasoitui  seonritas. 

Prjmum  ergo  hoc  ordine  describitur :  primo  ergo 
Tiotanior  notatur  discernendi  cassa  soUicitudo;  secundo  vero, 
discretimis  incertitudo ;  tertio ,  incertitudinis  ratio ; 
quarto  notatur  ex  hoc  vanae  securitatis  origo. 
(Vers.  1 6.  1 7.).  Insinuatur  igitur  primo  discer- 
i>rimum.  neudi  cossa  sollicitudo,  quae  sollicitudo  fuit  dili'' 
gens;  unde  clicit :  Et  apposui  cor  meum,  id  est,  in- 
tellectum  applicui;  ut  scirem  sapientiam,  quantum 
ad  invisibilia,  et  intelligerem  distinctionem  eorum 
quae  versantur  in  terra,  quantum  ad  visibilia,  quia 
ad  Romanos  primo  ^ :  « Invisibilia  Dei  per  ea  quae 
facta  sunt,  a  creatura  mundi  intellecta  conspiciun- 
tur  » .  Et  ista  solHcitudo  cassa  est,  quia,  quantumcum- 
que  homo  laboret,  non  polest  invenire;  ideosubdit: 
Est  homo ,  qui  diebus  et  noctibus  somnum  non  ca- 
pit  oculis ,  immo  laborat  continue  ad  inquirendum ; 
supra  tertio :  «  Vidi  afflictionem ,  quam  dedit  Deus 
filiis  hominum ,  ut  distendanlur  in  ea  » ;  et  subdit : 
«  Cuncta  fecit  bona  et  mundum  tradidit  disputationi 
eorum  »;  et  licet  tantum  laboret,  nihil  proficit.  — 


Ideo  subdit :  Et  intelkxi,  quod  omnium  operum 
Dei  nuUam  possit  homo  invenire  rationem,  corum, 
scilicet  operum ,  quae  fiunt  sub  sole;  Ecclesiastici 
quadragesimo  tertio  ^ :  «  Ne  laboretis ,  non  enim  com- 
prehendetis  » .  Et  quanto  plus  laboraverit  ad  quae- 
rendum ,  tanto  minus  inveniet;  unde  in  Psalmo : 
«  Accedet  homo  ad  cor  altum ,  et  exaltabitur  Deus  » , 
id  est  elongabitur ;  Augustinus  :  «  Altus  est  Deus ; 
elevas  te ,  et  fugit  a  te ;  humilias  te ,  et  venit  ad  te  » . 
Etiam  si  dixerit  sapiens ,  se  nosse,  non  poterit  repe- 
rire ,  id  est ,  si  se  credat  scire ,  minus  intelligit ,  quia 
dicitur  ad  Romanos  primo  ^ :  «  Dicentes,  se  esse  sapien- 
tes,  stuiti  facti  sunt »;  supra  septimo:  «  Dixi :  sapiens 
efliciar ,  et  ipsa  longius  recessit  a  me  » .  Et  repetit  sol- 
licitudinem,  addens,  quod  fuit  curiosa;  adhibere  enim 
soUicitudinem ,  ubi  non  est  utilitas,  est  curiositas^ 
Ideo  dicit :  Omnia  haec  traetavi  in  corde  meo , 
ut  inteUigerem  curiose^;  et  hoc  reprehenditur  Ec- 
clesiastici  tertio  * :  « In  supervacuis  rebus  noli  scru- 
tari  multum,  et  in  pluribus  operibus  eius  ne  fueris 
curiosus  ».  Et  sic  patet  distinguendi  soUicitudo,  quae 
fuit  diligens  et  cassa,  et  ideo  curiosa. 


Capitulum  IX. 


(Vers.  1.).  Sunt  iusti  atque  sapientes  etc.  Tan- 
secandum.  gitur  hic  secuudum ,  scilicet  discretionis  incertitudo. 
Homo  enim  de  se  ipso  nescit,  utrum  sit  homo  bonus, 
vel  malus,  etiam  ipse  bonus.  Propterea  dicit:  Sunt 
iusti  atque  sapientes,  et  ita  boni ;  et  opera  eorum 
in  manu  Dei,  id  est,  in  potestate  cognoscendi,  acce- 
ptandi  et  retribuendi.  In  eius  manu  sunt  merita  et 
Merita  qaa-  promiia.  Sunt  mcrita  bonarum  cogitationum ;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  primo  ^ ;  «  Sicut  divisiones  aqua- 
rum,  ita  cor  regis  in  manu  Domini  ».  Sunt  merita 
bonarum  affectionum;  Psalmus:  «  In  manu  eius  sunt 
omnes  fines  terrae  ».  Sunt  etiam  bonarum  bcutio- 
num ;  Sapientiae  septimo :  «  In  manu  illius  et  nos  et 
sermones  nostri  ».  Sunt  etiam  operationum,  sicut  in 

Praemia.  proposito.  Suut  etiam  promminmanu  eius;  Sapientiae 
tertio :  « lustorum  animae  in  manu  Dei  sunt  » ;  et  cum 
sint  in  manu  Dei,  debent  nosci.  Et  tamen  nescit  homo, 
utrum  amore,  an  odio  dignus  sit,  et  ita  nescit  di- 
scernere ;  primae  ad  Corinthios  quarto :  «  Nihil  mihi 
conscius  sum ,  sed  non  in  hoc  iustificatus  sum  »  etc. 
(Vers.  2.).  Sed  omnia.  in  futurum  servantur. 

Tertium,  Notatur  hic  tertlum,  scilicet  incertitudinis  ratio. 


quae  provenit  ex  hoc ,  quod  in  praesenti  non  fit  re- 
muneratio  secundum  merita ,  sed  reservatur  in  futu- 
rum.  Et  propterea  dicit  ita :  Nescit  homo...  Sed  omnia 
in  futurum  servantur  incerta,  ut  scilicet  certifi- 
centur ;  primae  ad  Corinthios  quarto  ^ :  «  Nolite  aote 
tempus  iudicare ,  quoadnsque  veniat  Dominus ,  qui  et 
illuminabit  abscondita  tenebrarum  et  manifestabit  con- 
silia  cordium  » ;  quod  quidem  modo  non  facit ,  sed 
reservat,  secundum  illud  lob  decimo  quarto:  «  Si- 
gnasti  quasi  in  sacculo  delicta  »;  et  ita  in  praesenti 
omnia  sunt  in  occulto.  Et  subditur :  Eo  quod  uni- 
versa  aeque  eveniant  iusto  etimpio  etc;  universa, 
bona  et  mala,  aeque  eveniant  iusto  et  peccatori, 
quos  sub  sex  differentiis  describit.  lu^sto  et  impio,  sexdiffe- 

TPTlil3.6 

quoad  fidei  credulitatem,  qme  scilicet  iustiflcat  im-  Pnma.  ' 
pium;  Habacuc  secundo  ^ :  « lustus  in  flde  sua  vivit ». 
Bono  et  malo,  quantum  ad  dilectionis  puritatem ,  quia  secunda. 
sancta  dilectio  bonum  facit ;  Matthaei  septimo :  «  Bona 
arbor  non  potest  malos  fructus  facere  » .   Mundo  et 
immundo,  quoad  conversationis  honestatem;  illa  enim  xertia. 
attenditur  circa  exteriora ,  Tobiae  quarto  ^^.  Immolanti 
hostias  et  victimas  et  sacrificia  contemnenti,  quoad 


'  Vers.  20.  —  Sequuntur  Eccle.  3,10:  Vidi  afllictionem  etc, 
et  1 1 :  Cuncla  etc. 

'  Vers.  31.  —  Seq.  locus  est  Ps.  63,  7.  et  8.  August., 
Serm.  1 77.  in  Appendice  (alias  1 75.  de  Tempore)  n.  2 :  «  Altus 
est  Deus,  erigis  te,  et  fugit  a  te;  humilias  te,  et  descendit  ad  te  ». 
Eadem  sententia  exhibetur  in  Enarrat.  in  Ps.  33.  enarrat.  2. 
n.  23;  in  Ps.  50.  n.  21 ;  in  Ps.  74.  n.  2;  in  Ps.  85.  n.  2.  et 
in  Ps.  137.  n.  11. 

'  Vers.  22.  —  Sequitur  Eccle.  7,  2i. 

*  Gfr.  supra  pag.  18,  nota  6. 


*  Cum  omnibus  codd.,  Uugone  a  S.  Charo  et  Lyrano  at- 
tribuimus  verba:  Omnia  kaec  etc.  cap.  VIH,  v.  17;  sed  Vul- 
gata  eisdem  incipit  cap.  IX. 

*  Vers.  24.  Pro  mvltum  et  ne  fiieris  Vuigata  mulUpUcUer 
et  non  eris. 

'  Vers.  1.  —  Sequuntur  Ps.  94,  4;  Sap.  7,  16.  et  3,  1 ; 
I.  Cor.  4,  4. 

*  Vers.  5.  —  Seq.  lociis  est  lob  14,  17. 
®  Vers.  4.  ~  Sequitur  Matth.  7,  18. 

*^  In  lioc  capitulo  dantur  de  hoc  plura  documenta. 


72 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTExN  C.  IX. 


Qoaria.  cuUus  religiosUatem ;  Exodi  duodecimo  ^ ;  «  Haec  est 
religio  Phase ;  omnis  alienigena  non  coniedet  ex  eo  » . 

Qainta.  SiciU  bouiLs  ^  sic  st  peccatoT ,  quantum  ad  manda- 
torum  observationem ,  quorum  observatio  bonos ,  et 
transgressio  peccatores  facit ;  Danielis  nono :  «  Pec- 
cavimus,  iniquitatem  fecimus  et  recessimus  et  de- 
clinavimus  a  mandatis  tuis  ac  iudiciis  y>.  Ut  periu- 
sexta.  rus  9  Ua  et  ille  qui  verum  deierat,  quoad  veritatis 
locutionem;  deierat,  ibi  de  auget,  non  minuit;  de- 
ierat,  id  est  vere  iurat,  secundum  quam  significa- 
tionem  accipitur  primi  Regum  vigesimo  ^ :  «  Et  addi- 
dit  lonathas  deierare  David ,  eo  quod  diligeret  il- 
Tripiex  ae.  lum  » .  Omnibus  istis  eveniunt  aequa  et  quantum  ad 

croalilas 

conditionem  naturae,  iuxta  illud  Sapientiae  septimo: 
«  Unus  ergo  est  ingressus  omnium  ad  vitam ,  et  si- 
milis  exitus  » ;  et  quantum  ad  conditionem  culpae ; 
ad  Romanos  tertio :  «  Omnes  peccaverunt  et  egent 
gloria  Dei  »;  et  quantum  ad  conditionem  poenae;  Ec- 
clesiastici  octavo:  «  Memento,  quoniam  omnes  in  cor- 
ruptione  sumus  » . 

(Vers-  3.).  ffoc  est  pessimum  etc.  Tangitur  hic 
Quartum.  quartum ,  scilicet  vanae  securitatis  origo,  quoniam 
oritur  magna  securitas  ex  hac  indislinctione ,  quae 
multorum  peccatorura  est  occasio.  Ideo  dicit :  Et  hoc 
est  pessimum.  inter  omnia,  quae  sub  sole  fiunt, 
quia  eadem  cunctis  eveniunL  Ideo  pessimum ,  quia 
multorum  occasio  peccatorum ;  non  enim  videtur 
Deus  curare  de  nobis.  Unde  oritur  illa  sententia  lob 
vigesimo  secundo  ^ :  «  Nubes  latibulum  eius ,  nec  no- 
stra  considerat » .  Et  quod  ex  hoc  oriantur  mala ,  osten- 
dit,  quia  oritur  securitas,  per  quam  homo  cadit  in 
malitiam  et  contemptum.  Ideo  dicit :  IJmle  et  corda 
filiorum  hominum,  id  est  malorum  et  carnaUum, 
implentur  malitia  et  contemptu,  In  impletione  mul- 
titudo  vitiorum  designatur,  ut  malitia  sit  in  concu- 
piscibili ,  et  contemptus  in  irascibili ,  quae  sunt  duae 
radices  peccatorum ;  Genesis  sexto  * :  «  Corrupta  est 
terra  coram  Deo  et  repleta  iniquitate  » ;  et  hoc  in 
vita  sua,  id  est,  quamdiu  habent  locum  merendi; 
primae  ad  Thessalonicenses  secundo :  «  Ut  impleant 
peccata  sua  semper  » .  Et  quia  tales  praecipitantur  in 
poena,  ideo  subdit :  Et  post  haec  ad  inferos  dedu- 
centur;  Psalmus:  «Tu  vero  Deus,  deduces  eos  in 
puteum  interitus»;  et  lob  vigesimo  primo:  «  Ducunt 
in  bonis  dies  suos,  et  in  puncto  ad  inferna  descen- 
dunt  ». 


QUAESTIONES. 

I.  Incidit  hic  quaestio  de  hoc  quod  dixit  ^ :  Jn- 
tellexi,  quod  operum  Dei  nvUam  possit  homo  in- 
venire  rationem. 

1.  Ergo  si  quod  intelligimus  debemus  sciriB  ra-  *^^j^pp<>si- 
tionem^;  et  nuUius  possumus  invenire  rationera: 

ergo  nihii  inteUigimus. 

2.  Item,  rationaUs  natura  est  ad  intelligendain 
et  videndam  rationem:  ergo  si  rationem  non  possu- 
mus  invenire ,  frustra  habemus  potentiam  rationalem. 

Respondeo :  dicendum,  quod  «sermones  accipiendi  Resp. 
sunt  secundum  materiam  ^  »;  ipse  autena  non  loqui- 
tur  de  operibus  Dei  generaliter,  sed  de  divinis  iu- 
dicus,  quae  sunt  opera  Dei,  secundum  illud  Psalmi  ®: 
Magna  opera  Domini  etc.  «  Haec  iudicia ,  ut  dicit 
Gregorius ,  non  sunt  discutienda ,  sed  formidoloso  si- 
lentio  veneranda  » ;  quia ,  etsi  habeant  rationem ,  ha- 
bent  tamen  rationem  latentem ,  et  quam  per  nos  non 
possuraus  indagare ,  quia  supra  nos  est ;  et  si  intel- 
Ugimus,  hoc  est  per  Spiritus  sancti  illustrationem , 
qui  scrutatur  profuncla  Dei  ^ ,  non  per  humanam 
inventionem.  AUorum  operum ,  ut  creaturarum ,  mul- 
tae  rationes  inveniuntur,  et  multae  scientiae  haben- 
tur;  sed  de  iUis  operibus  non  loquitur  hic. 

II.  Item,  dubitatur  de  hoc  quod  dicit:  Nescit 
homo,  utrum  amore,  an  odio  digniis  sit. 

Quod  videtur    falsum :    1 .   Quia  ad    Romanos  Ad  opposi- 

^  tum, 

octavo  ^* :  Quis  nos  separabit  a  caritate  Christi  ? 
cej^tus  sum  etc. :  ergo  instantiam  habet  ibi.  —  Di- 
ces,  quod  sciebat  revelatione;  ohiicitur,  quod  homo 
possit  per  se  scire ;  quia  dlgnitas  divini  amoris  ponit 
in  nobis  gratiara  gratura  facientera ;  sed  Augustinus  -^ 
dicit,  quod  quae  sunt  essentialiter  in  anima  melius 
cognoscuntur ,  quam  quae  secundum  speciem :  ergo 
si  certi  sumus  de  his  quae  cognoscimus  secundum 
speciem,  ut  si  ponatur  dulce  super  linguam,  multo 
magis  de  gratia. 

2.  Item,  Augustinus^^  dicit,  quod  qui  habet 
fidem  certus  est,  se  habere  fidem.  Ergo  qui  habet 
dileclionem  sive  caritatem  certus  est  se  habere :  ergo 
qui  habet  gratiam  certus  est:  ergo  certus  est,  utrum 
Deo  placeat. 

3.  Item,  de  odio  potest  quis  esse  certus,  ut  ille 
qui  peccavit  et  vult  peccare,  certus  est,  quod  est 
dignus  odio. 


,*  Vers.  43.  —  Subinde  allegatur  Dan.  9,  5: 
^  Vers.  !  7.  —  Sequuntur  Sap.  7 ,  6.  (de  hac  leclione  vide 
supra  pag.  35,  nola  6.);  Rom.  3,  23.  et  Eccli.  8,  6 ,  ubi  Vulgata 
correptione  pro  corruptione,  quod  tamen  exhibet  Card.  Hugo 
a  S.  Cliaro  et  etiam  Lyranus. 
5  Vers.  U. 

*  Vers.  11.  —  Sequunlur  I.  Thess.  2,  16;  Ps.  5i,  24 j 
lob  2 1 ,  1 3. 

'  Cap.  8,  17:  Intellexi,  quod  omnium  operum  etc. 

*  Ita  E;  supple  eius  ante  quod.  Vat.  debemm  rationi,  quo 
respicitur  illud  August.,  de  Utilit.  credendi,  c.  11.  n.  23:  Quod 
.nteiligimus  igitur,  debemus  rationi,  quod  credimus,  auctoritali. 


'  Aristot.,  II.  Ethic.  c.  2.  secundum  antiquam  yersionem; 
cfr.  tom.  I.  pag.  10,  nota  2. 

*  Psalm*.  U  0 ,  2.  —  Gregor, ,  XXXII,  Moral.  c.  I .  n.  1 : 
Divina  enim  iudicia,  cum  nesciuntur,  non  audaci  sermone  discu- 
tienda  sunt,  sed  formidoloso  silentio  veneranda. 

^  Epist.  1.  Cor.  2,  \0:  Spiritus  enim  omnia  scrutatur, 
eliam  profunda  Dei.  —  Cfr.  supra  pag.  63,.nota  M. 

^^  Yers,  33.  seqq. 

"  Libr.  XII.  d€  Gen.  ad  lit.  c.  6.  n.  15.  seqq.j  IX.  de  Trin. 
c.  3.  n.  3.  seqq. ;  X.  c.  3.  n.  5.  seqq, ;  XIIL  c.  I.  n.  3.  et  c.  2,  n.  5. 

"  Libr.  XIII.  de  Trin.  c.  I.  n.  3:  Sed  eam  [fidem]  tenet 
certissima  scientia  clamatque  conscien(ia. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C  IX. 


73 


CoNTRAr  L  Primae  ad  Corinthios  quarto  ^:  Nihil 
mihi  consciiis  sum^  sed  non  in  hoc  iusiificaius 

sum  etc. 

2.  Item,  lob  nono  ^;  Si  vene?it  ad  me,non  vi- 
debo  eum;  et  si  ahierit,  non  intelligam;  et  ibidem : 
Si  simplex  fuero ,  hoc  ipsum  ignorabit  anima  mea. 

3.  Item,  Ecclesiastici  quinto^:  De  propitiato 
peecato  noli  esse  sine  metu :  ergo  nulhis  est  certus. 

Ad  hoc  respondent  quidam,  quod  illud  intelli- 
Besp.  i.  gitur  de  odio  praedestinationis  et  reprobationis ,  de 
quo  nullus  est  certus;  et  sic  non  habet  instantiam, 
quia  praedestinatjo  non  ponit  in  nobis  aliquem  effe- 
improbaiar.  ctum ,  per  qucm  possit  sciri.  —  AUter  responden- 
dum ,  eo  quod  haec  responsio  non  satisfacit  litterae ; 
dicit  enim  littera  :  Nescit,  utrum  amore  dignus  sit; 
sed  nuUus  dignus  est  nec  meretur  praedestinari :  ideo 
intelligitur  secundum  praesentem  iustitiam*. 

Propter  hoc  respondent  alii,  qiiod  duplex  est 
Resp.  2.  cognitio ,  scilicet  necessaria  et  infallibilis ;  et  hanc 
habere  non  possumus ,  quia  nemo  certitudinaliter  pot- 
est  cognoscere,  utrum  habeat  gratiam,  nisi  per  re- 
velationem,  sicut  Apostolus.  Est  alia  probahilis  et 
per  signa;  et  haec  quidem  haberi  potest  et  habetur; 
quia  multi  per  signa  prohabilia  cognoscunt,  se  esse 
in  gratia. 

I.  2.  Quod  ergo  obiicitur,  quod  esseniialiter  vi- 
sointio  op.  det ;  dico,  quod  habitus  in  anima  non  cognoscuntur 
nisi  per  hoc,  quod  anima  videt  se  habilem  ad  aliquem 
actum ;  et  quia  actus  fidei  informis  et  formatae  et 
dilectionis  gratuitae  et  naturalis  adeo  sunt  similes , 
ut  vix  aut  minquam  possit  homo  discernere :  ideo,  etsi 
cognoscat  habitum,  nescit  tamen,  utrum  gratuitus. 

3.  Quod  obiicilur  de  odio ,  dico ,  quod  ipse  loqui- 
tur  de  iustis,  quia  ipsi  nesciunt,  ufrum  amore,an 
odio  digni  sint;  non  de  aperte  malis. 

Quidquid  tamen  sit  de  caritate  et  fide,  utrum 
confirmatur.  homo  sciat,  so  babere ,  vel  non  ;  tamen  nescit,  utrum 
amore,  an  odio  Dei  dignus  sit;  quia  credere  pos- 
suinus,  sed  quomodo  scimus,  quod  Dominus  odiat 
malos  et  diligat  bonos ,  cum  tot  et  tanta  bona  faciat 
malis  sicut  et  bonis?  Unde  Ecclesiastes  non  dixit, 
quod  nesciant,  se  esse  iustos ,  sed  nesciunt,  se  di- 
lectos  a  Deo*. 

III.  Potest  etiam  dubitari  de  hoc  quod  dicit: 
Hoc  est  pessimum  sub  sole,  quod  eadem  cunctis 
eveniant, 

Contra:  1.  Peius  est,  quando  malis  eveniunt 
Ad  opposi-  bona,  et  bonis  mala,  quam  quando  istis  et  illis  ea- 
dem  eveniunt ,  quia ,  sicut  dictum  fuit  supra  ^ ,  illud 
est  indebitum  et  indignum. 


laiQ. 


2.  Item,  supra^  dictum  est:  Hoe  vanissimum 
iudico  de  hoc ,  quod  mali  sunt  securi ,  et  iustis  mala 
proveniunt ;  sed  «  quod  per  superabundantiam  dici- 
tur  uni  soli  convenit » :  ergo  etc. 

Respondeo  :  dicendum ,  quod  intensio  et  remissio  Resp. 
in  vanitate  vel  mahlia  potest  accipi  proprie ;  et  sic 
dicitur  inie^isive,  secundum  quod  dicitur  :  margarita 
est  albior  equo ;  et  sic  intensive  maior  est  vanitas , 
cum  mali  exaltantur,  et  deprimuntur  boni.  Potest  ulte- 
rius  magis  et  minus  accipi  extensive,  quia  in  pluribus 
vel.plurium  est  causa  vel  occasio;  et  hoc  modo  in- 
distinctio  bonorum  a  malis  est  maior  vanitas,  quia 
plurium  mahtiarum  origo.  Si  enim  bonis  evenirent 
mala ,  et  malis  hona ;  possent  discerni  boni  a  malis ; 
sed  dum  eveniunt  eadem,  discerni  non  possunt. 

Secundo  ostendltar,  quomodo  inde  nascatur  Toluptas. 

Nemo  est,  qui  semper  vivat.  lam  monstravit,  ^'^visio. 
quomodo  ex  indistinctione  nascitur  securitatis  vani- 
tas;  hic  secundo  monstrat,  quomodo  ex  securitate 
nascitur  voluptas ;  et  hoc  quidem  facit  hoc  ordine. 
Primo  notatur  mortis  certitudo ;  secundo ,  per  mor-  ^^^tantar 

'  '    ^  qnatuor. 

tem  status  peioratio;  tertio,  voluptatis  commendatio; 
quarto,  commendationis  confirmatio. 

(Vers.  4.).  Primo  igitur  notatur  mortis  certiiudo  ^^fe/iils  "^" 
per  hoc,  quod  nullus  evadit  eius  iudicium.  Propterea  "^®  p^'™'^- 
dicit:  Nemo  est,  qui  semper  vivat;  propterea  in 
Psalmo® :  «  Quis  est  homo,  qui  vivet  et  non  videbit 
mortem » ?  Et  in  hanc  damnationem  cecidit  Adam 
cum  sua  posteritate,  cum  dictum  est  ei  Genesis 
tertio:  «  Pulvis  es,  et  in  pulverem  reverteris».  Et 
qui  huivs  rei  habeat  fiduciam ,  supple :  nemo  est ; 
huius  rei,  scilicet  spem  de  semper  vivendo ;  lob  se- 
ptimo  :  «  Dies  mei  velocius  transierunt ,  quam  a  te- 
xente  tela  succiditur ,  et  consumti  sunt  sine  ulla  spe , 
quia  ventus  est  vita  mea,  et  non  revertetur  »  etc. 

Melior  est  canis  vivus  etc.  Hic  secundo  ostenditur,  ^^  secimao. 
quod  per  mortem  est  status  deterioratio ;  et  hoc  pro- 
ponit  sub  melaphora :  Melior  est  canis  vivus  leone 
mortito.  Licet  leo  excedat  canem,  tamen  mors  red- 
dit  inferiorem,  quia  canis  vivus  aliquid  potest,  leo 
mortuus  nihil  potest,  et  tamen  vivens  potentior  est 
cane ;  Proverbiorum  trigesimo  ® :  «  Leo ,  fortissimus 
animalium ,  ad  nullius  pavebit  occursum  » .  Sic  meta- 
phorice  vult  dicere,  quod  quilibet  vivens,  quantumcum- 
que  vilis,  melior  est  mortuo,  quantumcumque  bono. 

(Vers.   5.   6.).  Et  probat  primo  quoad  actum  ^j^j^jf^^^*"*» 
cognitionis.  Viventes  enim  sciunt,  se  esse  moritu- 
ros;  saltem  de  hoc  certi  sunt;  secundi  Regum  decimo 


'  Vers.  L 

*  Vers.  H  ;  ibid.  v.  2l.estseq.  lociis:  EUam  si  simplex  etc. 
»  Vers.  5. 

*  Cfr.  I.  Sent.  d.  40.  a.  2.  q.  2.  et  d.  41.  a.  1.  q.  1.  seq. 

*  Vide  r.  Sent.  d.  17.  p.  I.  q.  3. 

*  In  explicatione  c,  8,  14. 

S.  Bomv.  —  Tom.  VI. 


'  Cap,  8,  14.  —  Mmor  est  ex  Aristot.,  V.  Topic.  c.  3. 
(c.  5.).  Cfr.  Ibid.  VII.  c.  1. 

®  Psalm.  88 ,  49.  —  Sequuntur  Gen.  3 ,  19.  et  lob  7 ,  6.  seq., 
ubi  voci  guia  Vulgata  praeflgit  niemento, 

®  Vers.  30.  Pro  anmalium  Vulgata  bestiarum. 


10 


74 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IX. 


Ilem,  recor 
dationis. 


Item,  afle' 
ctionis. 


Item,  exte- 
rioris  opera- 
tioDis. 


l)e  lertio. 


Qaoad  gu- 
stum. 


Qaoad  ti- 
sum. 


quarto  * :  «  Onines  morimur,  et  quasi  aquae,  quae  dila- 
buntur  in  terram ,  quae  non  revertuntur  » .  Vel :  mo- 
rituros,  id  est  necessitati  mortis  deditos;  ad  Roma- 
nos  octavo :  «  Corpus  mortuum  est  propter  pecca- 
tum  ».  Mortui  enim  nihil  noverunt  amplius,  quia 
cognitio  supponit  vitam ;  et  ita  praecellunt  in  actu 
cognitionis  viventes  mortuos;  non  enim  habent  nec 
motum  nec  sensum.  Quoad  actum  recordationis  di- 
cit:  Nec  habent  ultra  mereedem,  scilicet  famae  in 
meinoria  aliorum ;  quia  oblivioni  tradita  est  memx)- 
rid  eorum ;  supra  secundo  ^ :  «  Non  erit  memoria 
sapientis ,  sicut  nec  stulti ,  in  perpetuum  et  futura 
tempora  »  etc.  Vel:  quia  eorum  memoria  non  habet 
actum  recordationis ;  lob  septimo :  «  Qui  descendet  ad 
inferos  non  ascendet  nec  revertetur  ultra  ad  do- 
mum  suam ,  nec  cognoscet  eum  amplius  locus  eius » . 

—  Quoad  actum  affeetionis  dicit :  Amor  quoque  et 
odium  et  invidiae  simul  perierunt,  quia  non  affi- 
ciuntur,  ut  prius  in  vita.  Quoad  actum  exterioris 
operationis  dicit:  Nec  habent  partem  in  hoc  sae- 
culo ,  et  exponit  quantum  ad  quid :  et  in  opere , 
quod,  sub  sole  geritur,  quia  non  possunt  operari , 
iuxta  iilud  loannis  nono  ^ :  «  Venit  nox ,  quando 
nemo  potest  operari  » . 

(Vers.  7.  8.  9.).  Vade  ergo  et  comede  etc.  Tan- 
gitur  hic  tertium,  scilicet  praesentis  dekctationis 
commendatio,  ad  quam  amplectendam  exhortatur 
primo  secundum  gustum ;  unde  dicit :  Vade  ergo  et 
comede  cum  la^etitia  panem  * ;  per  panem  intelligi- 
tur  omne,  quod  pertinet  ad  cibum.  Et  bibe  cum 
gaudio  vinum  tuum;  per  vinum,  omne,  quod  spectat 
ad  potum.  Quia  Deo  placent  opera  tua;  quasi  di- 
cat:  hon  es  certus,  utrum  displiceant;  ideo  prae- 
sume ,  quod  placeant ,  et  ideo  secure  comede  et  bibe, 
secundum  illud  Isaiae  vigesimo  secundo  ^ :  «  Ecce , 
gaudium  et  iaetitia  comedere  carnes  et  bibere  vi- 
num;  comedamus  et  bibamus,  cras  enim  moriemur». 

—  Deinde  secundum  vismn  dicit:  (hnni  tempore 
sinl  vestimenta  tua  candida,  ut  homo  decorus  ap- 
pareas  in  vestitu;  et  oleum  de  capite  iuo  non  defi- 
ciat ,  ut  decorus  appareas  in  aspectu.  Hoc  modo  or- 
nant  se  qui  placere  volunt  in  conspectu  hominum. 
Exemplum  de  ludith,  quae  cum  vellet  placere  ocu- 
lis  Holofernis,  ornavit  se,  secundum  quod  dicitur 
ludith  decimo^;  sed  ipsa  faciebat  pro  tM)no,  quia 
alias  est  reprehensibile;  Ecclesiastici  undecimo:  « In 
vestitu  ne  glorieris  unquam  ».  —  Deinde  secundum 


tactum  dkit:  Perfruere  vita  cum  uxore,  quam  di-  Qooadta- 

ctoro. 

ligis.  Haec  perfruitio  describitur  in  Proverbiorum 
septimo  ^ :  «  Veni ,  inebriemur  uberibus  et  perfrua- 
mur  cupitis  amplexibus,  donec  illucescat  dies  ».  Et 
hoc  non  tantum  semel ,  sed  cunctis  diebus  vitae 
instabilitatis  tnae,  qui  dati  sunt  tibi  sub  sole.  Vere 
vita  nostra  est  instabilis,  secundum  illudlob  decimo 
quarto :  «  Nunquam  in  eodem  statu  pernianet  » .  Et 
ad  maiorem  expressionem  dicit:  Omni  tempore  va- 
nitatis  tuae.  Vita  nostra  tempus  est  vanitatis;  unde 
in  Psalmo :  «  Homo  vanitati  similis  factus  est ;  dies 
eius  sicut  umbra  praetereunt  » . 

(Vers.  9.  10.).  Ha^c  est  enimpars  etc.  Hic  lan-  va  qoarto. 
gitur  quartum,  scilicet  commendationis  confirmatio, 
et  est  confirmatio  in  hoc,  quod  homo  nuUam  aliam 
exspectat  mercedem  nec  alium  habet  fructum ,  ideo 
debet  accipere  quod  potest ;  ideo  dicit :  Ha^c  est  enim 
pars  in  vita  tua  et  in  labore,  quo  laboras  sub 
sole,  sciUcet  praesenliahter  delectari;  Sapientiae  se- 
cundo  ^:  «Ubique  relinquamus  signa  laetitiae  nostrae, 
quoniam  haec  est  pars  nostra ,  et  haec  est  sors  » .  — 
Et  quia  nulla  alia  est  exspectanda,  debet  homo  de  hac 
accipere,  quantum  potest;  ideo  dicit:  Quodcumque 
potest  manus  tua,  instanter  operare,  id  est,  dum 
tempus  habes,  non  exspectes  futurum;  et  ideo  sub- 
ditur:  Quia  nec  opus ,  in  agendis;  nec  ratio,  in 
deliberandis ;  nec  scientia,  in  cognoscendis ;  nec  sa- 
pientia,  in  diligendis,  erunt  apiul  inferos,  quo  tu 
properas;  ibi  non  sunt  haec,  quia,  sicut  dicitur  lob 
decimo  ^,  « terra  illa  est  tenebrosa  et  operta  inortis 
caligioe,  ubi  nuUus  ordo,  sed  sempiternus  horror 
inhabitat  ».  lUuc  properant  peccatores,  et  omnes  ante 
adventum  Christi  quantum  ad  limbum;  lob  decimo 
septimo:  « In  profundissimum  infernum  descendent 
omnia  mea  » .  Illuc  properant  peccatores ,  per  dies 
et  dies  appropinquantes;  Deuteronomii  trigesimo  se- 
cundo :  «  luxta  est  dies  perditionis  » . 

Potest   autem    istud   exponi    spiritualiter ,   ut  Expositjo 
primo  hortetur   ad  iucunditatem  contemplationis ; 
secundo  vero,  ad  instantiam  actionis,  Viris  autem    Ad  viiam 

...  .  , .        .  /-.      •    conlemplati- 

contemplativis  necessaria  est  meditatio  sacrae  Scn-  vamaerviant 

tria. 

pturae,  puritas  conscientiae ,  amplexus  devotionis  ► 
internae.  —  Quantum  ad  meditationem  sacrae  Scri-  Pnmum. 
pturae  dicit:  Comede  panem  et  bibe  vinum:  pa- 
nem  quantum  ad  difficilia,  et  vinum  quantum  ad 
facilia;  Proverbiorura  nono*®  dicit  Sapientia:  «  Ve- 
nite,  comedite  panem  meum  et  bibite  vinum,  quod 


^  Vers.  14.  Cfr.  supra  pag.  25,  nota  2.  —  Seq.  locus  est 
Rom.  8,  10. 

'  Vers.  16.  —  Sequitur  lob  7,  9.  et  10:  Qui  descenderit 
ad  inferos  etc. 

*  Vers.  4. 

*  Praecedentia  verba  Tangitur...  panem  e  codd.  supple- 
vimus. 

*  Vers.  13,  ubi  Vulgata  post  laeiUia  plura  interserit. 

*  Vers.  2,  seqq.  —  Seq.  locus  est  Ecdi.  11,  4. 

'  Vers.  18.  —  Subinde  allegantur  !ob  14,  2.  et  Ps.  143,  4. 


^  Vers.  9.  In  Vulgala  omiltitur  noslrae, 

^  Vers.  21.  el  22:  Antequam  vadam  et  non  revertar  ad 
terram  tenebrosam  et  opertam  mortis  caligine ,  terram  miseriae 
et  tenebrarum,  ubi  unibra  mortis  et  nuHus  ordo  etc.  —  Se- 
quuntur  !ob  17,  16.  et  Deut.  32,  35. 

'^  Vers.  5.  Gregor.,  K  Moral.  c.  21.  n.  29:  Scriptura  enim 
sacra  aliquando  nobis  est  eibus,  aliquando  potus.  Cibus  est  in 
locis  obscurioribus ,  quia  quasi  exponendo  frangitur  et  man- 
dendo  glutitur.  Potus  vero  est  in  locis  apertioribus,  quia  ita 
sorbetur,  sicut  invenitur.  Cfr,  I.  Homil.  in  Ezech.  homil.  10.  n.  3. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IX, 


73 


secnndam.  Tnjscui  vobis  » .  —  Quantttm  ad  puriiatem  conscien- 
tiae  dicit;  Omni  tempore  vestimenta  tua  sint  can- 
dida,  id  est  conscientia  munda;  Apocalypsis  tertio^- 
_<cNon  inquinaverunt  vestimenla  sua,  ambulabunt 
mecum  in  albis».  Quocontra  dicitur  Isaiae  nono: 
«Vestimentnm  mixtum  sanguine  erit  in  combustio- 
*  nem  et  cibus  ignis  » .  Et  quia  ad  munditiam  con- 
scientiae  sequitur  interna  laetitia,  ideo  dicit:  Et 
oleum  de  capite  tuo  non  deficiat;  unde  in  Psalmo*: 
«  Ut  exhilaret  faciem  in  oleo  » ;  Matthaei  sexto :  «  Tu 
autem ,  cum  ieiunas ,  unge  caput  tuum  »  etc.  — 
Teriiom.  Quantum  ad  amplexus  devotionis  internae  dicit :  Per- 
fruere  vita  cum  uxore,  quam  diligis.  Haec  uxor 
est  religio ,  in  qua  vacandum  est  contemplationi ;  Pro- 
verbiorum  quinto^:  «  Laetare  cum  muliere  adole- 
scentiae  tuae ,  cerva  carissima  »  etc.  Haec  uxor  di- 
lecta  figurata  est  per  Rachel ,  pro  qua  «  servivit  lacob 
seplem  annis»,  Genesis  vigesimo  nono. 

Deinde  quantum  ad  activos  dicit:  Quodcumque 
viueaciivaepoto^  mauus  tua,  instantcv  operare,  Instanter  ope- 
randi  condi- mn  cst  opevBvi  ccleriter ,  contra  negligentiam ;  Eccle- 
siastici  trigesimo  primo  *:  «  In  omnibus  operibus  tuis 
esto  velox ,  et  omnis  inflrmitas  non  occurret  tibi » ; 
ferventer,  Proverbiorum  decimo  octavo :  «  Qui  raollis 
est  et  dissolutus  in  opere  suo  frater  est  sua  opera 
dissipantis » ;  continue,  ut  non  tepescat;  Ecclesiastici 
vigesimo  septimo:  «  Si  non  in  timore  Domini  te  te- 
nueris  instanter,  cito  subvertetur  domus  tua » ;  per- 
severanter ;  secundae  ad  Timotheum  secundo :  «  Qui 
certat  in  agone  non  coronabitur,  nisi  legitime  cer- 
Raiio,  taverit»,  id  est  perseveranter.  Et  subiungitur  ra- 
tio,  quare  oportet  instanter  bene  operari  in  prae- 
senti :  quia  breve  est  tempus  meriti ;  unde :  Apud 
inferos  non  est  opus,  ad  se  exercendum  ad  pieta- 
tem;Ioannis  nono^:  «Me  oportet  operari,  donecdies 
est».  Et  ideo  diciturad  Galatas  ultimo:  «Operemur 
bonum,  dum  tempus  habemus,  ad  omnes,  maxime 
autem  ad  domesticos  fidei  » .  Non  est  ratio ,  ad  in- 
quirendum  et  discernendum ,  quid  bonum ,  quid  ma- 
lum ;  lob  duodecimo  ^ :  «  Palpabunt  quasi  in  tene- 
bris  et  non  in  lumine,  et  errare  eos  faciet  quasi 
ebrios  »;  Isaiae  decimo  nono:  «  Et  Dominus  miscuit  in 
medio  eius  spiritum  vertiginis  ».  Non  est  sapientia 
et  scientia:  scientia,  scilicet  ad  contemplandum  Deum 
in  operibus  suis,  nec  sapientia,  ad  contemplandum 
in  se ;  de  his  Isaiae  trigesimo  tertio :  «  Divitiae  salu- 
tis  sapientia  et  scientia,  timor  Doraini  ipse  est  the- 
saurus  » . 


QUAESTIONES. 

I.  Potest  quaeri  de  hoc  quod  dicit:  Mortui  ni- 
hil  noverunt  amplius, 

Videtur  esse  falsum :  quia  anima  separata  a  cor- 
pore  est  liberior;  sed  substantia  quanto  liberior  a 
corpore ,  tanto  magis  idonea  cognitioni :  ergo  mortui 
sunt  magis  apti  ad  cognoscendum :  aut  igitur  anima 
perit ,  aut  cognoscit  ^ 

n.  Item  de  hoc  est  dubitatio ,  quod  non  habent 
ultra  mercedem.  —  Hoc  est  haereticum  manifeste, 
quia  hoc  toUit  divinam  iustitiam. 

III.  Item  de  hoc  quod  dicit,  quod  amo7'  et  odium 
simul  perierunt.  —  Contra :  Mala  voluntas  semper 
remanet:  ergo  si  mala  voluntas  est  per  amorem  et 
odium  ^ :  ergo  etc. 

IV,  Item  de  illa  exhortatione :  Vade  ergo  et  com- 
ede  panem  tuum  et  bibe  vinum  etc. 

Si  velimus  ad  haec  respondere ,  quod  illud  dici-  "®,^p„^^  *• 
tur  in  persona  Epicuri ,  tunc  patet  responsio ;  sed  si 
Yolumus  sustinere,  quod  in  persona  sua;  dicendum, 
quod  cum  dicit,  quod  mortui  non  noverunt,  intel- 
hgitur  quantura  ad  ea  quae  sunt  in  hoc  mundo; 
quia  haec  mundana  non  noverunt,  nec  sunt  in  me- 
moria  mundanorum  nec  habent  affectionem  ad  mun- 
dana.  Et  hoc  patet  per  litteram,  quia  dicit:  Nec 
habent  partem  in  hoc  saeculo  ^. 

Quod  obiicitur  de  illa  exhortatione,  dico,  quod  Resp.adiv. 
illa  exhortatio  non  est  absolute  dicta,  sed  conclu- 
sio  ex  praedicla  vanitate  illata.  Unde  dicit:  Vade 
ergo,  hoc  est  dicere:  si  homo  non  potest  distinguere, 
utrum  in  praesenti  debeat  Deo  placere  et  in  futuro 
praemiari;  si  hoc,  inquam,  scire  non  potest,  nec 
potest  semper  vivere:  ergo  secure  potest  gaudere. 
Sed  illud  non  tenet,  nisi  hoc  supposito,  quod  Domi- 
nus  non  remuneret  aliter  in  futuro  quam  in  prae- 
senti ;  quae  est  praedicta  vanitas,  quam  destruet  in- 
fra  undecimo  *^. 

Secundo  oritur  securitas  ez  apparentia  defeotus  regiminis 
proTidentiae ;  quae  apparentia  dupliciter  ostenditur. 

Verti  me  ad  aliud  etc.  Sicut  supra  dictum  esl,  <>ivisio. 
securitas  est  in  malis,  primo,  quia  videtur  deficere 
retributio  iustitiae;  secundo,  quia  videtur  deficere 
regimen  providentiae.  Actum  est  de  defectu,  qui  ap- 
paret  esse  in  retributione  iustitiae ;  agitur  hic  se- 
cundo  de  defectu,  qui   apparet  esse  circa  regimen 


^  Vers.  4.  —  Seq.  iocus  est  !sai.  9,5.  —  Pro  id  est  kQ\} 
qmndo, 

*  Psalm.  103,  15.  —  Sequitur  Matth.  6,  17. 

*  Vers.  18.  seq.  —  Seq.  locus  est  Gen.  29,  20.  Cfr.  lom.  V. 
pag.  114,  nota  3.  (et  pag.  446,  nota  4.)  verba  August.,  se- 
cundum  quae  Rachel  vitam  contemplatlvam ,  Lia  activam  si- 
gnificat. 

*  Vers.  27.  —  Sequuntur  Prov.  18,  9;  Eccli.  27,  4.et  n. 
Tim.  2,  5. 


®  Vers.  4.  Post  opei^ari  Vulgata  addit  ope7'a  eius,quimi- 
sit  me»  —  Sequitur  Gal  6,  10. 

*  Vers.  25.  Pro  nm  in  lumine  Vulgata  non  in  luce,  — 
Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  49,  14.  et  33,  6,  ubiposl  thesatirus 
Vulgata  addit  eim. 

'  Cfr,  supra  pag.  37,  nota  2. 

®  Vide  Augusl.,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  6. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  50.  p.  II.  a.  1,  q.  2. 
*^  Vers.  1.  seqq. 


76 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IX. 


providentide,  non  enim  videntur  haec  regi  ordinate , 
sed  casualiter.  Et  habet  haec  pars  duas,  quia  primo 
ostenditur  defectus  ordinis  communiter;  secundo  spe- 
cialiter,  ibi :  Hanc  quoque  vidi  sapientiam  etc, 
circa  praelationis  inordinationem. 

Piimo  ostenditur  defeetus  oidinis  in  generali. 

Circa  primum  sic  procedit.  Primo  ostendit  inor- 

Divisio.  dinationem  et  casum,  quod  videtur  esse  quantum  ad 

vitae  conversationem ;  secundo,  quod  videtur  esse 

quantum  ad  mortis  terminationem.,  ibi:  Nescit  homo 

fineni  suum, 

(Vers.  H.)-  Quantum  igitur  ad  vitae  conversa- 

Expo|i|w  Kt-  tionem  ostendit  inordinationem ,  quia  res  non  aptan- 

ue  primo.  tur  ad  ea ,  ad  quae  habent  idoneitatem.  Propter  quod 

dicit:  Verti  me  ad  aliud,  quia  supra  consideravit 

retributionem ,  hic  vertit  se  ad  considerandum  ordi- 

»|f«^ttsjn  ii^^i.  Vidique  sub  sok,  et  enumerat  quinque  dona 
gratis  data,  quae  a  suis  actibus  defraudantur ;  nec 
velocium  esse  cursum,  cum  tanien  sint  idonei  ad 
currendum ;  Amos  secundo  ^ :  «  Peribit  fuga  a  velo- 
ce  ».  Nec  fortium  bellum,  cum  tamen  siiit  idonei  ad 
pugnandum ;  secundi  Regum  primo :  «  Ceciderunt 
robusti ,  et  perierunt  arma  belllca  » .  Nec  sapientium 
panem ,  cum  tamen  idonei  sint  ad  cibaria  distribuen- 
dum;  Isaiae  tertio:  «  Non  sum  medicus,  et  in  domo 
mea  non  est  panis  » .  Nec  doctorum  divitias ,  cum 
sint  idonei  ad  omnia  dona  possidendum;  infra  eo- 
dem  ^ :  <c  Inventus  est  in  ea  vir  pauper  » .  Nec  arti- 
ficum  gratiam,  cum  tamen  sint  idonei  ad  grata 
opera  faciendum ;  Isaiae  vigesimo :  «  Confusi  sunt 
omnes,  qui  operabantur  bene  » .  Sed  tempus  casum- 
qu£  in  omnibus,  quasi  omnia  a  casu  veniant,  et  tem- 
poralia  varientur;  supra  tertio:  «  Omnia  tempus  ha- 
bent  et   suis  spatiis  transeunt».   Et   distinguuntur 

Notandum.  pracdicta  dona ,  quia  duo  prima  respiciunt  corpus : 
agilitas,  ad  assequendum  desideratum,  fortitudo  ad 
resistendum  malo  illato ;  tria  sequentia  animam , 
scilicet  sapientia  in  corde,  doctrina  in  ore,  ars  in 
opere. 

(Vers.  12.).  Nescit  homo  finem  suum  etc.  Tan- 

Desecundo.  gjtm.  \^\q  secundum ,  scilicet  defectus  regiminis  quoad 
mortis  terminationem ,  quia  nuUi  determinatum  est, 
nec  quando  nec  quomodo  debeat  mori.  Et  videtur, 
quod  mors  talis  vel  talis  casu  eveniat.  Et  propterea 
dicit:  Nescit  homo  finem  suum/\d  estdiem  mortis; 
Matthaei   vigesimo   quarto  ^ :  «  Vigilate  ergo ,  quia 


nescitis,  qua  horaDominus  vester  venturus  sit».  Et 
ponit  exemplum ,.  quomodo  est  inordinatio  et  incerti- 
tudo,  dicens:  Sed  sicutpisces  eapiuntur  hamo,  sci- 
licet  ignoranter,  et  sicut  aves  comprehenduntur  la- 
queo,  scilicet  per  fraudem ;  Ecclesiastici  undecimo : 
«Sicut  perdix  inducitur  in  caveam,  et  sicut  caprea 
in  laqueum;  sic  et  cor  superborum».  Sic  capiuntur 
homines  in  tempore  malo;  primae  ad  Thessalonicen- 
sesquinto:  «  Cura  dixerint:  Pax  etsecuritas,  repen- 
tinus  superveniet  interitus  ».  Cum  eis  supervenerit 
extemplo,id  est  repente;  Isaiae  trigesimo:  «Subito, 
dum  non  speratur,  veniet  contritio  eius,  et  conteri- 
tur  velut  lagena  figuli  » . 

Spiritualiter  hic  insinuatur   bonorum  superna  Expositio 
electio,  et  postmodum  malorum  occulta  damnatio, 
Ut  igitur  totam  bonorum  operationem  Deo  attribuat , 
dicit  primo:  Non  esse  velocium  cursum;  quia  nonP"mo,qaoad 

^  booornmele» 

est  a  se,  quod  currunt,  sed  a  Deo;  ad  Romanos  ctionem. 
nono  * :  «  Non  est  volentis  neque  currentis ,  sed  Dei 
miserentis  ».  Nec  fortium  bellum,  quia  in  Psalmo: 
.«  Non  salvatur  rex  per  multam  virtutem  » .  Nec  sa- 
pientium  panem,  a  se,  sed  a  Deo;  loannis  sexto: 
«  Pater  meus  dat  vobis  panem  de  caelo  verum  ». 
Nec  doctorum  divitias,  sapientiae  scilicet  et  scien- 
tiae,  a  se,  sed  a  Deo;  primae  ad  Corinthios  primo: 
«In  omnibus  divites  facti  estis  in  illo»,  scilicet  in 
Christo.  Nec  artificum  gratiam,  a  se,  sed  a  Deo; 
Psalmus:  «  Misericordiam  et  veritatem  diligit  Deus; 
gratiam  et  gloriam  dabit  Dominus». 

Ouaiitum  autem  ad  malorum  damnationem  oc-     secondo» 

,  quoad  icalo- 

cultam  dicit :  Nescit  homo  ftnem  suum ;  quia  «  via  »"«"  damoa. 

n*  •  1  lionem. 

inipiorum  tenebrosa  *  »  etc.  Sicut  pisces  hamo,  id  est 
voluptuosi ,  qui  capiuntur  hamo  voluptatis ;  Habacuc 
primo:  «Totum  in  hamo  sublevavit».  Et  sicut  aves 
laqueo,  id  est  ambitiosi  laqueo  honoris;  primae  ad 
Timotheum  tertio:  «  Non  neophy tuni ,  ne ,  in  super- 
biam  elatus,  in  iudicium  incidat  diaboli ».  Sic  capiun- 
tur  homines,  id  est  avari,  in  tempore  mato;  lobvi- 
gesimo  septimo:  «  Dives,  cum  dormierit,  nihil  secum 
auferet » . 

QUAESTIONES. 

L  Potest  dubitari  de  hoc  quod  dicit,  quod  vidit 
tempus  et  casum  in  omnibus,  —  Ergo  secundum  hoc 
videtur,  quod  omnia  casu  eveniant. 

Sed  contra.  Videtur,   quod  non   omnia   casu  contra. 
eveniant : 


*  Vers.  44.  —  Sequuntur  JI.  Reg.  1,  27:  Quomodo  ceci- 
derunt...  bellica?  Isai.  3,  7. 

*  Vers.  15.  —  Subinde  a  codd.  et  Vat.  allegatur  Isal.  20, 
in  quo  praedicitur  Aegyptiorum  et  Aethiopum  captivitas  ab- 
Assyriis,  Isaia  nudo  et  discalceato  incedente,  et  ludaeis  de  il- 
lorum  afHictione  stupentibus;  v.  5:  Et  timebunt  et  confunden- 
tur  ab  Aethiopia  spe  sua  et  ab  Aegypto  gloria  sua  etc.  Sed 
ipsa  verba  a  S.  Uonav.  allegata  ibi  non  invenimus.  Cap.  19,9: 
Confundentur  qui  operabamur  linum  (alias  byssum)  elc.  Seq. 
locus  est  Eccle.  3,1. 


*  Vers.  42.  —  Sequuntur  Eccli.  11,  32;  I.  Thess.  5,  3, 
ubi  voci  repentinus  Vulgata  praefigit  tunc;  Isai.  30,  13.  14, 
ubi  Vulgala  in  fine  legit  et  comminvetur ,  sicut  conterttur  la- 
gena  figuli, 

*  Vers.  16.  —  Sequuntur  Ps.  32, 16;  loan.  6, 32;  1.  Cor.  1,  5. 
et  Ps.  83,  12. 

*  Prov.  4,  19.  —  Sequuntur  Habac.  1,  15;  L  Tim.  3,  6. 
(C  addit  id  est  novum  in  fide);  lob  27,  19.  —  Vide  Hieron., 
Comraent.  in  Ecclesiast.  9 ,  11.  et  12. 


COMMENT.  IN  ECCI.ESIASTEN  C.  IX. 


77 


i.  Quia  quae  eveniunt  secundum  propositum 
non  eveniunt  casu;  sed  multa  fiunt  ex  proposito: 
ergo  non  omnia  casu. 

2.  Praeterea  videtur,  quod  in  nullis  sit  casus, 
quia,  ut  dicit  Plato  ^,  «  nihil  est  praeter  primam  cau- 
sam,  cuius  ortum  legitima  causa  non  praecesserit  »: 
ergo  secundum  hoc  nihil  fit  casu,  sed  omnia  a  causa 
determinata  proveniunt. 

3.  Item,  in  omni  operatione  Deus  est  agens 
principaliter  * ;  sed  quidquid  Deus  agit  principaliter, 
agit  et  scienter  et  ex  proposito ,  et  nihil  tale  fit  casu : 
ergo  nihil  omnino  casu  fit. 

Respondeo:  dicendum,  quod  casus  et  fortuna 
Resp.  gyjji^  causae  per  accidens  ^,  non  quia  aliae  causae  a 
cmmper  se,  sed  quia,  quando  natura  et  intellectus 
aliquid  faciunt ,  ad  quod  directe  ordinantur,  hoc  per 
se  faciunt,  et  non  est  ibi  casus;  quando  vero  ex  eo- 
ram  operalione  aliquid  evenit,  ad  quod  directe  non 
ordinantur,  propter  concursum  alterius  causae;  ibi 
est  casus;  ut  patet  de  creditore  invento  in  foro  et 
Ajtom  l^pide  cadente  super  caput.  Dico  ergo ,  quod  si  even- 
«ansam.  |^^g  j.gi»y(u  comparentur  ad  causam  primam,  quae 
Deus  est ;  cum  Deus  omnia  praevideat ,  nihil  est  ca- 
suale  secundum  divinae  praescientiae  ordinationem.  Si 
autem  loquimur  per  comparationem  ad  causas  crea- 
tas ,  aut  circa  immntabiles ,  sicut  est  circa  motum  su- 
periorum  corporum ,  aut  circa  mutabiles,  sicut  sunt 
causae  inferiores ,  quae  sunt  sub  sole ;  in  dispositione 
causarum  istarum  mutabilium  vix  est,  quin  concur- 
rat  aliquis  effectus  non  intentus,  immo  praeter  in- 
tentionem;  et  ideo  invenitur  casus  in  omnibus,  non 
quod  omnia  casu  eveniant,  sed  quia  circa  omnem 
rautabilem  creaturam  aliquid  evenit  casuale. 

3.  Quod  obiicitur  de  divina  praescientia ,  iam 
soiatio  argg.  ^^^^^  ^^^  ^j^jjjj  djcitur  casus  iu  comparationc  ad 

divinam  praescientiam. 

2.  Quod  obiicitur  secundo,  quod  omnia  habent 
causam;  dicendura,  quod  verum  est,  quod  orania 
habent  legitiriiam  causam ,  scilicet  naturam,  vei  in- 
tellectum  *;  sed  tamen  per  hoc  non  excluditur,  quin 
aliquid  possint  facere  vel  faciant  praeter  ordinem, 
Deo  excepto. 

IL  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Sicut  pisces 
capiuntur  hamo ;  utrum  comprehensio  piscium  sit  a 
casu ,  vei  non.  Quod  sic ,  videtur : 


1.  Quia,  quod  iste  piscis  magis  veniat  quam  p^  parte  i, 
alius ,  hoc  non  est  per  naturam  nec  per  rationeni : 

ergo  per  casum. 

2.  Item,  quod  unus  homo  capiat,  alter  non, 
hoc  non  est  per  rationem  naturae,  vel  artis:  ergo 
a  casu. 

Sed  contra:  Si  quis  intendens  invenire  aurum  Pro  parte  2. 
foderet,  non  esset  casus^:  ergo  cum  qui  piscatur 
intendat  capere,  non  est  ibi  casus. 

Respondeo:  dicendum,  quod  est  loqui  de  ca- 
ptione  per  comparationem  ad  capientes,  et  sic  non 
est  a  casu;  est  etiam  loqui  per  comparationem  ad 
pisces,  qui  vadunt  ad  hamum;  et  quia  vadunt  pro- 
pter  cibum,  et  aliud  evenit ,  quantum  adillos  esi  ibi 
casus. 

Secando  ostendiiar  defectus  ordinis  in  regimine  proTidentiae 

in  speciali,  et  Koo  tripUciier. 

Hanc  quoque  vidi  sub  sole  sapientiam.  Deter-  i>'visio. 
minavit  supra  defectum  regiminis  providentiae  in  ge- 
nerali;  hic  intendit  ostendere  in  specialij  scilicet  circa 
praelationem ,  quia  sapientes  contemnuntur,  et  stulti 
promoventur.  Sunt  igilur  in  hac  parte  tres  partes.  Partes  3. 
In  prima  ostendit  sapientis  depressionem;  in  secunda 
subiungit  depressi  commendationem ,  ibi:  Etdicebam 
ego  nwliorem  etc. ;  in  tertia  vero  subinfert  stulti  pro- 
motionem ,  ibi  ^ :  Si  spiritus  potestaton  habentis  etc. 

Sapientis  igitur  depressio  hoc  ordine  describi-  *>«  1.  parte. 
tur.  Primo   praemittitur   sapientiae  laus;  secundo 
exprimitur  casus,  in  quo  est  potentiae  defectus;  ter- 
tio  notatur  sapientiae  succursus;  quarto  vero,  ^a- 
pientis  contemptus, 

(Vers.  13.).  Praemittitur  ergo  sapientiae  laus,  ^^f'^^^'^' 
cum  dicit:  Hanc  vidi  sub  sole  sapientiam,  id  est,  Pnmo.  sa- 

.  £-7  '  pientiaelaus. 

m  rebus  mundanis  per  effectum  cognovi;  et  probavi 
maximam,  id  est,  approbavi  et  laudavi  tanquam 
magnam  valde.  Magna  enim  sapientia  est  in  vincendo 
inimicum  inferiorem;  niaior,  in  vincendo  aequipoUen- 
tem;  maxima,  in  vincendo  fortissimum;  unde  dicitur 
lob  vigesimo  sexto'  de  surame  sapiente:  «  Pruden- 
tia  eius  percussit  superbum  » . 

(Vers.  14.).  Civitas  parva  elc.  Notatur  hic  se- secnndo,  jo- 
cundo  potentiae  defectus ,  et  hoc  ad '  resistendum  in-  ^«c*"s, 
surgenti;  ideo  dicit:  Civitas  parva,  et  pauci  inea 


'  In  Timaeo :  Omne  aiitem ,  qiiod  gignitur  ex  aliqua  causa , 
necessario  gignitur;  niliil  enim  fit,  cuius  ortum  non  legilima 
causa  et  ratio  praecedat  (Platonis  Timaeus,  interprete  Chalci- 
dio  etc,  ed.  Dr.  loh.  Wrobel,  Lipsiae  4876,  pag.  23.  Cfr.  ed. 
Serrani  tom.  III.  pag.  28). 

^  Cfr.  11-  Sent.  d.  37.  a.  1.  q.  4.  —  De  mimri,  in  qua 
Vat.  et  plures  codd.  male  transponunt  principaliter  anie  et 
scientery  vide  (om.  I.  pag.  600,  nota  2.  et  pag.  714,  nota  3. 

'  Vide  Aristot.,  II.  Phys.  text.  39.  seqq.  (c.  4.  seq.),  ubi 
etiam  duo  exempla  inferius  posita  exhibentur,  et  XL  Metapli. 
c.  7.  (X.  c.  8.).  —  Paulo  inferius  e  codd.  supplevimus  fwc 
per  se  faciinit,..  non  ordimniur. 

*  Aristot.,  11.  Phys.  text.  49.  (c.  5.):  Sunt  autem  propter 


aliquid  et  quaecumque  ab  intellectu  utique  aguntur,  et  quaecum- 
que  a  natura.  Libr.  XI.  Melaph.  c.  7.  (X.  c.  8.) :  Ipsum  vero 
alicuim  gratia  in  eis  est,  quae  a  nalura  aut  a  mente  fiunt;  for- 
tuna  vero  est,  cum  aliquid  liorum  secundum  accidens  flat; 
queniadmodum  enim  et  ens  quoddam  per  se,  quoddam  se- 
cundum  accidens  est,  ita  et  causa  etc.  Cfr.  II.  Sent.  d.  37. 
a.  2.  q.  2. 

*  Secundum  Boeth. ,  V.  de  Consol.  prosa  \ :  Quoties  ali- 
quid  cuiuspiam  rei  gratia  geritur,  aliudque  quibusdam  de  cau- 
sis,  quam  quod  intendebatur,  obtingit,  ca^wj  vocatur,  ut  si  quis 
colendi  agri  causa  fodiens  humum  defossi  auri  pondus  inveniat. 

«  Cap.  10,  4. 

^  Vers.  12. 


78 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  IX. 


viri,  et  debet  suppleri  hoc  verburn:  erat,  vel  con- 
strui  cum  verbo  sequenti.  Perfecta  est  obsidio  *. 
Et  quia  parva  et  paucos  habens  viros,  ideo  debilis 
est  ad  se  defendendum ;  unde  dicebat  losaphat  se- 
cundi  Parahpomenon  vigesimo :  «  In  nobis  non  est 
tanta  fortitudo,  ut  possimus  resistere  huic  multitu- 
dini »  magnae,  quia  scilicet  erant  pauci.  Maxime  tunc 
non  possunt,  quando  est  fortis  oppugnator;  propter 
quod  dicit:  Venit  contra  eam  rex  magnus,  scilicet 
per  polentiam;  et  valUwit  eam,  per  multam  mali- 
tiam ;  exstruxitque  munitiones  per  gyrum ,  ad  pu- 
gnam;  et  perfecta  est  obsulio,  per  resistendi  impo- 
tentiam.  Exemplum  huius  habetur  ludith  septimo  de 
Bethulia,  quae  fuit  ab  Holoferne  obsessa.  Hoc  etiam 
praedixit  Dominus  lerusalem  Lucae  decimo  nono: 
«  Circumdabunt  te  inimici  tui  vallo  et  coangustabunt 
te  undique  » . 

(Vers.  15.).  Inventusque  est  in  ea  etc.  Notatur 

De  teroo,  hic  terlium,  scilicet  sapientiae  succursus ,  ubi  erat 
potentiae  defectus.  Propterea  dicit:  Inventusque  est 
in  ea  vir  pauper ,  et  ita  impotens  ;  et  sapiens  et  li- 
beravit  urbem  per  sapientiam  suam.  Exemplum 
huius,  quomodo  sapiens  liberavit,  habetu?  de  ludith 
in  hbro  suo  ^,  quomodo  liberaYil  Bethuliam  ab  Holo- 
ferne  sapientia  sua,  cum  esset  infirma.  Exemplum 
ahud  habetur  secundi  Regum  vigesimo,  ubi  dicitur, 
quod  sapiens  in  Abela  liberavit  urbem  ab  impetu 
loab.  Quocontra  dicitur  Baruch  tertio:  «  Et  quia  non 
habuerunt  sapientiam ,  perierunt  propter  suam  insi- 
pientiam  »;  dicitur  de  fortibus. 

Et  nullus  deinceps  etc.  Tangitur  hic  quartum, 

De  qwarto.  sciUcet  sapientis  Uberantis  contemptm,  cuius  signum 
est  oblivio.  Ideo  dicit:  NuUus  (kinceps  recordatus 
est  hominis  Ulius  pauperis.  Ecce,  contemptus  et  in- 
gratitudo;  quocontra  dicitur  Ecclesiastici  vigesimo 
nono  ^ :  «  Gratiam  fideiussoris  tui  ne  obliviscaris ;  de- 
dit  enim  pro  te  animam  suam  »  etc. 

Spiritualiter  sunt  quatuor   hic   consideranda : 

Expositio  quae  civitas,  quis   rex  magms,  quis  pauper  .va- 
Qnaiuor  con-  pieos ,  Quomodo  ntiUus  cius  recordatur.  —  Civitas 

primum.  est  Lcclesia ;  Psalmus  * :  «  Glonosa  dicta  sunt  de  te, 
civitasDei».  Ilaec  civitas  ;?arya  per  humilitatem, 
quia  in  his  solus  Dominus  habitat;  Isaiae  ultimo: 
«  Ad  quem  respiciam  nisi  ad  pauperculum  et  contri- 
tum  spiritu  et  trementem  sermones  meos  »?  Pauci 
in  ea  viri,  comparatione  malorum,  Malthaei  vige- 


simo :  «  Multi  sunt  vocati ,  pauci  vero  electi  » .  — 
Rex  magnus  est  diabolus,  de  quo  dicitur  lob  pen-  secundnm. 
ultimo^:  «Ipse  est  rex  super  omnes  filios  snper- 
biae»;  est  etiam  map^nw^  /  secundum  quod  dicitur 
ibidem :  «  Non  est  potestas  super  terram ,  quae  pos- 
sit  ei  comparari  ».  Hic  rex  contra  civitatem  venit, 
per  suggestiones ;  vaUat,  offerendo  multipliciter  de- 
lectationes;  exstruxit  munitiones,  procurando  pec- 
catorum  occasiones;  et  perfecte  obsidet,  cum  impli- 
cat  in  mandatorum  transgressiones.  De  his  Lucae 
decimo  nono :  «  Circumdabunt  te  inimici  tui  vallo  et 
coangustabunt  te  et  ad  terram  prosternent  et  non 
relinquent  lapidem  supra  lapidem  » .  —  Vir  pauper  Tertiam. 
et  sapiens,  qui  est  Christus,  qui  est  vir  a  virtutis 
robore ;  leremiae  trigesimo  primo  * :  «  Mulier  circum- 
dabit  virum  » .  Ipse  etiam  pauper ;  secundae  ad  Co- 
rinthios  octavo:  «  Cum  esset  dives  in  omnibus,  pro- 
pter  vos  egenus  factu$  est » ;  sapiens ,  immo  ipsa 
Sapientia ;  primae  ad  Corinthios  primo :  «  Christum 
dicimus  Dei  virtutem  et  sapientiam  ».  Iste  est  a 
quaerentibus  inventus;  Matlhaei  septimo:  « Omnis 
enim,  qui  petit,  accipit,  et  qui  quaerit,  invenit  ». 
Ipse  liberavit  popuium;  Isaiae  decimo  nono:  «  Cla- 
mabunt  ad  Dominum  a  facie  tribulanlis ,  et  mittet  ei 
salvatorem  et  propugnatorem ,  qui  liberet  eos»;  li- 
beravit  per  suam  sapientiam,  cum  tamen  posset 
per  potentiam;  lob  vigesimo  sexto:  «  Prudentia  eius 
percussit  superbum  ».  —  K  nuUus  eius  rfeiwcqo.?  Q«»i»™- 
recordatu^  esty  quia  paupertascontemnitur;  Prover- 
biorum  decimo  nono  '^ :  «  Fratres  horainis  pauperis 
oderunt  eum,  insuper  et  amici  procul  recesserunt 
ab  eo  » .  Nullus  recordalus  est  compatiendo ,  secun-  Recordatjo- 
dum  quod  dicitur  Threnorum  tertio:  «  Recordare 
paupertatis  et  transgressionis  meae ,  absynlhii  et  fel- 
lis  »;  sed  econtra,  Amos  sexto:  «Nihil  patiebantur 
super  contritione  loseph » .  Gratias  agendo ;  Lucae 
decimo  septimo :  «  Et  non  est  inventus  qui  rediret 
et  daret  gloriam  Deo  nisi  hic  alienigena  ».  In  ope^^e 
imitando;  Isaiae  decimo  septimo:  «  Eris  deserta,  quia 
obUta  es  Dei  salutaris  tui ,  et  fortis  adiutoris  tui  non 
es  recordata».  In  ore  con/?^^m/o;  Genesis  quadrage- 
simo :  «  Succedentibus  prosperis ,  pincerna  est  obli- 
tus  interpretis  sui  ». 

Et  dicebam  ego  etc.  Ostensa  est  sapientis  de-  "^e  2.  parte. 
spectio  et  oblivio ;  ostenditur  hic  secundo  despecti  ^^.  ^^^  ^^^ 
commendatio.  Commendat  autem  sapientiam  triphci  oramenua. 


*  Codd.  hic  obsessio,  sed  infra  cum  Vulgata  obsidio.  — 
Seqauntur  H.  Paral.  20,  12;  ludith  7,  1.  seqq.;  Luc.  19,  43, 
ubi  Vulgala  post  vallo  addit  et  circumdabunt  te. 

*  Cap.  8.  seqq.  —  Sequuntor  H.  Reg.  20,  16.  seqq.:  Et 
exclamavit  mulier  sapiens  de  civitate  etc;  Baruch  3,  28, 

«  Vers.  20. 

*  Psa!m.  86,  3.  —  Sequuntur  Isai.  66,  2;  MattU.  20,  46. 

*  Vers.  25 ;  ibid.  v.  24.  est  seq.  locus ,  in  quo  pro  possit  ei 
comparari  Vulgata  comparetur  ei;  tertius  locus  est  Luc.  \9,  43. 
et  44,  ubi  Vulgata  plura  interserit. 


*  Vers.  22 ;  Vulgala :  Femina  circumdabit  virum.  Cfr,  tom.  III. 
pag,  380,  nota  1.  Isidor.,  XI.  Etymolog.  c.  2.  n.  17.  ait;  F»* 
nuncupatus,  quod  maior  in  eo  vis  est,  quam  in  femina;unde 
et  vv^ttis  noinen  accepit  etc.  (vide  supra  pag.  63,  nota  5.)  — 
Sequuntur  II.  Cor,  8,  9.  et  I.  Cor.  1,  24;  Malth,  7,8;  Isai.  19,  20. 
et  lob  26,  12. 

'  Vers.  7.  —  Sequuntur  Thren.  3,  19;  Amos  6,  6;  Luc. 
17,  18;  IsaL  17,  9.  seq.  et  Gen.  40,  23,  ubi  \iro  ptncerna  Vul- 
gala  praepositus  pincernarHm. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


79 


praeeminentia :  priino  praemittendo  eam  fortitvdini 
potentiae;  secundo,  munimini  armaturae;  tertio, 
altitudini  mundanae  gloriae. 

(Vers/16.  17.).  Praemittit  ergoprimo  sapientiam 
prima.  fortUudini  suo  iudicio.  Propterea  dicit;  Et  dicebam 
egoj  meliorem  esse  sapientiam  fortitudine ;  Sa- 
pientiae  sexto^:  «Melior  est  sapientia  quam  vires, 
et  Yir  prudens  melior  quam  fortis » .  Et  quia  est 
melior,  ideo  non  deberet  despici;  et  tamen  nihilomi- 
nus  est  despecta.  Propterea  dicit:  Quomodo  ergo  sa- 
pientia  pauperis  contempta  est?  quasi  non  deberet 
esse  contempta;  sed  propter  paupertatem  vilipenditur; 
unde  Ecclesiastici  decirao  tertio  dicitur  de  paupere: 
<c  Locutus  est  sensate,  et  non  est  datus  ei  locus;  di- 
ves  locutus  est,  et  omnes  tacuerunt,  et  verbura  il- 
lius  usque  ad  nubes  perducunt ».  Et  signum  con- 
temptus  sapientiae  subditur:  Et  verba  eius  non  sunt 
audita;  et  tamen  sunt  multum  audienda ;  Proverbio- 
rum  octavo  ^ :  «  Nunc  ergo,  filii ,  audite  me :  Beati ,  qui 
custodiunt  vias  meas  » .  Et  quod  verba  sapientis  sint 
audienda,  subiungit:  Verba  sapientium  audiuntur 
in  silentio,  id  est,  digna  sunt  audiri  in  silentio;  Ec- 
clesiastici  trigesimo  secundo:  «  Audi  tacens,  et  pro 
reverentia  accedet  tibi  bona  gratia»;  unde  et  sub- 
ditur:  «Et  loqui  in  medio  magnatorum  ne  praesu- 
mas  » .  PlUfS  quam  clamor  principis  inter  stultos, 
et  plus  clamosa  eius  oratio,  quia,  quantumcumque 
homo  claraet,  stultus  non  altendit;  Ecclesiastici  vi- 
gesimo  secundo  ^ :  «  Cum  dormiente  loquitur  qui  nar- 
rat  stulto  sapientiam ,  et  in  fine  narrationis  dicit :  Quis 


est  hic  » ?  Quod  ergo  sapientia  sit  contempta,  hoc 
est  propter  audientium  stuUitiam;  ideo  Malthaei  se- 
ptimo :  «  Nolite  sanctum  dare  canibus  » .  Et  ratio  hu- 
ius  redditur  ab  Apostolo  primae  ad  Corinthios  se- 
cundo :  «  Animalis  homo  non  percipit  ea  quae  sunt 
spiritus  Dei » . 

(Vers.  18.).  Melior  est  sapientia  etc.  Hic  se-  secanda. 
cundo  praemittit  sapientiam  munimini  armaturae, 
dicens:  Melior  est  sapientia  quam  arma  bellica, 
quia  bellica  arma  sunt  ad  protectionem;  simihter  sa- 
pientia  protegit ;  Proverbiorum  secundo  * :  «  Consi- 
lium  custodiet  te ,  et  prudentia  servabit  te ,  ut  erua- 
ris  a  via  mala  et  ab  homine,  qui  perversa  loquitur». 
Et  quod  melius  protegat,  patet:  quia  qui  amittitsa- 
pientiam  per  culpam  non  potest  se  defendere  per 
armaturam ,  quin  amittat  multa  bona ;  unde  dicit : 
Et  qui  in  uno  peccaverit,  recedendo  a  sapienlia, 
secundum  quod  dictum  est  supra  octavo  ^ :  «  Ne  fe- 
stines  recedere  a  facie  eius,  neque  permaneas  in 
opere  malo».  Multa  bona  perdet;  peccando  enimin 
uno,  perdit  sapientiam;  et  illam  amittendo,  perdit 
multa  bona ;  Sapienliae  septimo :  «  Venerunt  mihi 
omnia  bona  pariter  cum  illa  » ;  et  ideo ,  illa  perdita, 
perduntur  mulla  bona.  Vel :  qui  peccaverit  in  uno , 
contra  caritatem ,  perdet  muUa  bona ,  secundum  il- 
lud  lacobi  secundo :  «  Qui  in  uno  peccaverit  factus 
est  omnium  reus  » .  —  Et  illud  manifestat  per  meta- 
phoram,  quia  peccati  cognitio  comparatur  rauscae 
morienti ,  quia  reddit  et  facit  abominationem  affectui 
et  conscientiae. 


Capitulum  X. 


(VerSw  1.).  Ideo  subdM:  muscae  morientes,  id 
est  cogitationes  peccatorum  sibi  succedentes  et  ad 
peccatum  raortale  incUnantes,  perdunt  suavitatem 
unguenti,  id  est,  perdunt  unctionem,  et  ita  multa 
bona ,  quia  primae  loannis  secundo  ^ :  «  Unctio  docet 
vos  de  omnibus  ».  Vel:  suavitatem  unguenti,  id  est 
internam  devotionem  et  dulcorem  sapientiae ;  Prover- 
biorum  vigesimo  septimo:  «Unguento  et  variis  odo- 
ribus  delectatur  » . 

(Vers.  1.  ^.y  Pretiosior  est  sapientia.  Hic  ter- 

Teriia.  tio  pracmittitur  sapientia  altitudini  mundanae  glo- 

riaCy  vel   etiam  stultitiae,  quam  stulti  appetunt. 

Propterea  dicit :  Pretiosior  est  sapientia  panaque 

gbria,  id  est  cum  parva  gloria,  ad  tempus,  id  est 


temporahter;  meUor,  inquam,  stultitia,  eliam  cum 
magna  gloria ;  snpra  quarto  ^ :  «  Melior  est  puer  pau- 
per  et  sapiens  rege  sene  et  stulto  » .  Vel  potest  esse 
sensus,  ut  sapientia  mehor  sit  stultitia;  et  etiam 
parva  gloria,  ad  tempus,  id  est  in  debito  tempore 
coUata,  melior  est  stultjUa.  —  Et  subditur  ratio: 
Cor  sapientis  in  dextera  eius,  et  cor  stulti  in  si- 
nistra  illius,  per  dexteram  bona,  per  sinistram 
mala;  Matthaei  vigesimo  quinto^:  «  Statuet  oves  a 
dexteris  suis,  haedos  autem  a  sinistris».  Vult  ergo 
dicere,  quod  sapientes  cogitant  bona,  et  stulti  cogi- 
tant  mala ;  Proverblorum  decimo :  «  Labia  iusti  con- 
siderant  placita,  os  impiorum  perversa  ».  Dextera  dat 
inteUigere  bona  aeterna,  sinistra   temporaUa;  unde 


}  Yers.  1.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  13,  27.  et2S,mcuius 
flne  Yulgata  iegit  perducent. 

*  Yers.  32.  —  Sequitur  Eccli.  32,  9.  et  13:  In  medio 
magnatorum  non  praesumas,  et  ubi  sunt  senes,  non  multum 
loquaris. 

^  \'ers.  9.  Yulgata  emirat  pro  narrat,  —  Sequuntur 
Matlh.  7 ,  6.  et  I.  Cor.  2,14. 

*  Yers.  11.  et  12.  —  Inferius  post  jpatet  Vat.  owMiMquia, 
et  deinde  se. 

^  Yers,  3.  —  Duo  loci  seqq.  sunt  Sap.  7, 11.  et  lac.  2,10: 


Quicumque  autem  totam  legem  servaverit,  offendat  autem  in 
uno,  factus  est  omnium  reus. 

®  Vers.  27:  Unctio  eius  docet  etc.  —  Sequitur  Prov.  27,  9. 
—  Superius  post  sM  succedentes  ex  E  supplevimus  etadpec- 
catvm  mortate  inclinantes,  subinde  substituimus  ex  A  unctio* 
nem  pro  intentionem,  et  ex  E  supplevimus  et  dulcorem, 

^  Yers.  13. 

®  Yers.  33.  Pro  oves  G  DE  agnos.  —  Sequuntur  Prov.  \ 0, 32» 
et  3,  16 j  Cant.  2,6. 


80 


COMMENT.  IN  ECCLES[ASTEN  C.  X. 


Proverbiorum  tertio :  «  Longitudo  dierura  in  dextera 
eius ,  in  sinistra  illius  divitiae  et  gloria  » .  Vult  ergo 
dicere,  quod  sapientes  cogitant  bona  aeterna  et  cu- 
piunt ,  et  stulti  temporalia ;  Cantici  secundo :  «  Laeva 
eius  sub  capite  meo,  et  dextera  illius  amplexabi- 
tur  me».  Cogitat  igitur  stultus  vana  et  nescit  ali- 
quo  modo  considerare  ^  discreta ,  nec  in  se  nec  in 
aliis,  quod  est  maius  inconveniens.  Ideo  subdit:  Sed 
et  in  via  stultus  ambulans,  in  via  scilicet  illa, 
quae  videtur  sibi  bona;  Proverbiorum  duodecimo^: 
<c  Via  stulti  recta  in  oculis  eius».  Cum  sit  ipse  in- 
sipiens,  id  est,  cum  insipienter  ambulet,  quia  in 
tenebris;  supra  secundo:  «Stultus  in  tenebris  ara- 
bulat » .  Omnes  stultos  aestimat ,  unde  Proverbio- 
rum  vigesimo  sexto:  «  Sapientior  sibi  videtur  piger 
septem  viris  loquentibus  sententias  ». 

QUAESTIO. 

Incidit  hic  quaestio  de  hoc  quod  dicit  ^ :  Qui  in 
uno  peceave^it  etc. 

1.  Si  enim  Deus  semper  punit  citra  condignum  *, 
Ad  opposi-  ergo  qui  peccat  in  uno  non  debet  puniri  nisi  in  uno : 

ergo  non  debet  perdere  multa,  sed  unum. 

2.  Item,  ex  hoc  videtur,  quod  sit  connexio  in 
vitiis,  sicut  in  virtutibus^;  quia,  si  vitium  est  pri- 
vatio  boni ,  ergo  si  uno  peccato  privantur  multa  bona, 
ergo  uno  peccato  incurrit  homo  multa  vitia;  Sjed 
hoc  non  est  nisi  per  connexionem:  ergo  connexio 
est  in  vitiis. 

3.  Item ,  quod  sit  connexio  in  vitiis  quantum  ad 
omnia ,  videtur ;  dicitur  lacobi  secundo  ^ :  Qui  in  uno 
peccaverit  factus  est  omnium  reus:  ergo  videtur, 
quod  qui  perpetrat  unum  vitium  sit  ita  reus,  ac  si 
omnia  perpetraret. 

Sed  contba:  1.  Quia  aliqua  vitia  sunt  contraria: 
Fundamenia.  ergo  si  In  vitiis  cssct  counexio,  tunc  duo  contraria 
simul  in  eodem ,  quod  nefas  est  dicere  ^. 

2.  Item ,  vitia  non  sunt  a  Deo ,  sed  acquisita  ex 

opere  nostro;  sed  certum  est,  quod  noneodemactu 

acquiritur  in  nobis   temperantia  et  iustitia,  quando 

sunt  consuetudinales  ^ :  ergo  similiter  et  in  vitiis. 

Respondeo:  dicendum,  quod  est  loqui  de  pec- 

nesp.  cum  cato  rationc  deformitatis  et  ratione  obligationis  ad 

distinctione.  '  ,       .       .„  .  , 

Mmhram  i,  poenam.  Si  ratione  defornntatts,  illa  quidem  respi- 

subdisiiQ-  cit  tria,  scilicet  privationem  boni  gratuiti,  priva- 

tionem  boni  naturalis  sive   naturalis   habilitatis  et 


ulterius  inclinationem  ad  actum  inordinatmn,  quae 
dicitur  habilitatio  quaedam.  Ratione  primi  boni  est 
bene  connexio  in  vitiis,  quia  qui  peccat  in  unopec- 
cato  amittit  gratiam  et  omnes  virtutes,  quatenus 
sunt  gratuitae.  Ratione  vero  privationis  habilitatis 
non  est  connexio ,  sed  eorum  distinctio ,  quia  unum- 
quodque  vilium  propriam  privat  habilitatem.  Ratione 
tertii,  scilicet  inclinationis  ad  actum,  non  est  omni- 
moda  distinctio  nec  omnimoda  connexio ,  nec  in  qui- 
busdam  unum  inclinat  ad  alterum ,  in  quibusdam  in- 
clinat  aliquando,  sicut  peccatum  gulae  ad  peccatum 
luxuriae,  similiter  in  spiritualibus  superbia  ad  in^ 
vidiam. 

Est  iterum  loqui  de  peccatis  quantum  ad  obli-  Membrum  ^. 
gationem  poenae,  et  sic  obligant  ad  duplicem  poe- 
nam,  scilicet  carentiae  visionis  et  acerbitatis  ignis. 
Quantum  ad  primam  est  connexio ,  quia  qui  in  uno 
peccato  peccat  amittit  gloriam  debitam  omnibus  vir- 
tutibus.  Quantum  autem  ad  secundam  non  est  con- 
nexio,  sed  distinctio,  quia  unicuique  respondet  pro- 
pria  acerbitas.  —  Istud  ergo  verbum  Ecclesiastae  et 
beati  lacobi  intelligitur  quantura  ad  amissionem  gra- 
tiae  et  gloriae^ 

1.  Quod  igitur  obiicitur,  quod   punitur   supra  Ad  i.  oppos. 
condignum;  dico,  quod  falsum  est,  quia  qui  peccat 
in  uno  actu  peccat  contra  gratiam  omnium  virlutuni, 
et  ideo  lotum  meretur  amittere. 

Si  spiritus  potestatem  hahentis.  Praemissa  est  ^e  s.  parte. 
supra  sapientis  despectio  et  econtra  ipsius  iusta 
commendatio;  subiungitur  hic  tertio  stultorum  pro- 
motio,  Et  quia  praelatio  stultorum  est  onerosa ,  ideo  ^^^^^^^ 
praemittitur  patientiae  armatura,  et  subiungitur 
stultorum  pra^latio  inordinata,  ibi:  Est  malum, 
quod  vidi  etc. 

(Vers.  4.).  Praemittitur  ergo  patientiae  arma- ^^^^^^fl^^'^^ 
tura ,  propter  quam  habendam  dicit :  Si  spiritus  *>e  primo. 
potestatem  habentis,  id  est  furor  praelati;  spiritus 
enim  furor  dicitur  Isaiae  secundo  ^^ :  «  Quiescite  ab 
homine,  cuius  spiritus  in  naribus  eius»;  tertii  Re- 
gum  decimo  nono:  «  Spiritus  grandis  et  fortis,  sub- 
vertens  montes  et  conterens  »  etc.  Ascenderit  super 
te,  ad  opprimendum  scilicet ;  leremiae  quarto :  «  Ecce, 
quasi  nubes  ascendet,  et  quasi  tempestas  currus 
eius;  vae  nobis,  quoniam  vastati  sumus».  Locum 
tuum  ne  dimiseris,  id  est  locum  patientiae  et  con- 
stantiae,  in  quo  anima  conquiescit,  secundum  illud 
Lucae  vigesimo  primo  " :  « In  patientia  vestra  posside- 


*  RefraganUbus  aliis  codd.  el  Vat.,  C  cogitare. 

*  Vers.  1 5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccie.  2,  \  L  et  Prov.  26, 1 6, 
iibi  BCD  decem  pro  septem,  *  Cap.  9,  18. 

*  Pro  liac  propositione  S.  Bona v.  m  expositione  Tliren.  2 ,  S. 
aHegat  Sap.  11,  27:  Parcis  autem  omnibus,  quoniam  tua  sunt, 
Domine,  qui  amas  animas.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  46.  a.  2.  q.  2. 

*  De  connexione  virtutum  cfr.  llf.  Sent.  d.  36.  q.  1.  et  3. 

*  Vers.  10.  Cfr.  supra  pag.  79,  nola  5. 

'  Aristot.,  n.  Perilierm.  c.  L  (c.  U.):  Simul  autem  non 
contingit  eidem  inesse  contraria.  —  E  codd.  supplevimus  quod 
nefas  est  dicere. 


®  Aristot.,  U.  Ethic.  c.  1,  agens  de  virtule  moraii,  quac 
«  ex  more,  id  est  assuetudine  acquiritur  »,  ostendit,  ipsamnon 
a  natura  nobis  esse  insitam,  neque  esse  praeler  naturam,  sed 
a  consuetudine  et  actionibus  nostris  oriri.  De  virtutibus  gratui- 
tis  tenendum,  quod  ipsae  cum  gralia  simul  infunduntur;  cfr. 
III.  Sent.  d.  36.  q.  1 . 

*  Vide  III.  Sent.  d.  36.  q.  4. 

"  Vers.  22.  —  Sequuntur  111.  Reg.  49,  M.  et  ler.  4,  13. 
Post  currus  eius  Vulgata  addit  velodores  aquilis  eqni  illius, 

"  Vers.  19.  —  Seq.  iocus  est  I.  Petr.  2, 18.  et  19:  Servi... 
dominis,  non  lantum  bonis  et  modestis,  sed  etiam  discolis  etc. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


81 


bitis  animas  vestras»;  primae  Petri  secundo:  «Servi, 
subditi  estote  in  omni   timore  dominis  vestris,  non 
tantum  modestis,  sed  et  discolis;  haec  est  enim  gra- 
tia,  si  propter  conscientiam  Dei  sustinet  quis  »  etc. 
Et  redditur  ratio  utilitatis;  Quia  curatio  faeiet  ces- 
Noiandoni.  sarc  pcccata  maxima.  Vocatur  hic   ctiratio  flagel- 
lorum  afflictio,  in  quibus  homo  curatur;  Sapientiae 
sexto  ^ :  «  Cura  disciplinae  est  dilectio ,  et  dilectio  est 
custoditio  legum  » .  Causalis  est  utrobique  praedicatio, 
quia  ,"Si  per  multa  flagella  pervenitur  ad  dilectionem , 
et  per  hanc  custoditur  lex ;  ergo  cessare  facit  peccata. 
Aliter  exponitur:  Si  spiritus  potestatem  haben- 
Aiia  exposi.  tis ,  id  cst,  si  spiritus  ambitionis,  id  est  malitia  am- 
bitiosi,  ascmderit  super   te,  id  est,  si  venerit  tibi 
in  mentem,  ut  velis  esse  praelatus;  locumtuumne 
dimiseris,  locurn  scilicet  subiectionis  et  servitutis, 
de  quo  Lucae  decimo  quarto  ^ :  «  Cum  invitatus  fue- 
ris  ad  nuptias,  recumbe  in  novissimo  loco  »;  et  Ec- 
clesiastici  undecirao :  «  Confide  autem  in  Deo,  et  mane 
in  loco  tuo  » .  Et  ratio  redditur :  Quia  curatio  faciet 
cessare  peecata  maxima.  Translatio  Symmachi  habet^: 
Quia  pudicitia ;  unde  primae  ad  Corinthios  nono : 
«  Castigo  corpus  meum  et  in  servitutem  redigo ,  ne 
forte,  cum  aliis  praedicavero,  ipse  reprobus  efliciar  ». 
Aliter  exponitur  de   diabolo:  Si  spiritus  pote- 
Tenh  ei^O' statem  hahentis ,   id   est   diaboli;   lob  penultimo^: 
«  Non  est  potestas  super  terram,  quae  possit  ei  com- 
parari  » ;  asceriderit  super  te ,  et  hoc  tentando ;  Lu- 
cae  undecimo :  «  Cum  immundus  spiritus  exierit  ab 
homine,  ambulat  per  loca   inaquosa,  quaerens  re- 
quiem ,  et  non  invenit » .  Locum  tuum  ne  dimiseris, 
locum  scilicet  poenitentiae ;  ad  Ephesios  quarto:  «No- 
lite  locum  dare  diabolo  ».  Quia  curatio  cessare  fa- 
ciet  peccata  maxima;  littera  Origenis^  habel:  sal- 
vatio,  quae  quidem  est  per  medicinam  poenitentiae; 
Ecclesiastici  undecimo :  «  Malitia  unius  horae  obhvio- 
nem  facit  luxuriae  maximae  » ,  id  est  brevis  poeni- 
tentia  magni  peccati. 

(Vers.  5.).  Est  malum ,  quod  vidi  etc.  Tangitur 

De  secundo.  hic  secuudum,  mMcet  stultorum  praelatio  tTiordinata, 

tum  propter  defectum  scientiae,  tum  propter  defe- 

ctum  vitae ,  quia  stulti  et  mali  praeficiuntur ,  sed  sa- 

pientes  et  divites  bonis  moribus  deprimuntur.  Propter 


quod  dicit :  Est  malum,  quod  vidi  sub  sole,  id  est  in 
praesenti  statu  hominum ,  quasi  per  errorem  egre- 
diens ,  non  per  errorem  secundum  veritatem ,  sed  ap- 
parenter  per  errorem,  sed  tamen  secundum  iustam 
discussionem ;  a  facie  principis,  illius  scilicet,  a  quo 
est  omnis  potestas,  qui  iusto  iudicio  dat  aliquando 
malos  praelatos;  Osee  decimo  tertio^:  «  Dabo  tibi  re- 
gem  in  furore  meo,  et  auferam  in  indignatione  mea». 

(Vers.  6.).  Et  exprimit ,  quod  est  illud  malum  Qaoad  defe- 
quantum  ad  defectum  sctentiae:  Positum  stultum  uae. 
in  dignitate  sublimi ;  positum ,  benedicit,  quia  non 
est  ibi  nisi  falsa  positio ;  Psalmus ' :  «  Posuisti  eis , 
deiecisti  eos,  dum  allevarentur  ».  Vel:  positum  tan- 
quam  lapidem  inutilem;  unde  Zachariae  undecimo 
dicitur  stulto  praelato :  «  0  pastor  et  idolum !  dere- 
linquens  gregem,  gladius  super  brachium  eius  et 
super  oculum  dexterum  eius ;  brachium  eius  ariditate 
siccabitur,  et  oculus  dexter  eius  tenebrescens  obscu- 
rabitur  »;  et  ideo  Proverbiorum  vigesimo  sexto: 
«  Sicut  qui  mittit  lapidem  in  acervum  mercurii,  ita 
qui  tribuit  insipienti  honorem  ».  Econtra:  Divites 
sedere  deorsum;  divites,  scilicet  bonis  moribus  et 
scientia  et  gratia,  de  quibus  primae  ad  Corinthios 
primo  ® :  «  In  omnibus  divites  facti  estis  in  illo ,  ut 
nihil  vobis  desit  in  uUa  gratia  »;  et  Isaiae  trigesimo 
tertio:  «  Divitiae  salutis  sapientia  et  scientia  ». 

(Vers.  7.).  Quantum  ad  vitae  defectum  dicit :  Qaoad  defe- 
Vidi  servos  in  equis ;  servos  dicit  peccatores ,  de 
quibus  loannis  octavo  ^ :  «  Qui  facit  peccatuni  ser- 
vus  est  peccati »;  in  equis,  pluraUter  dicit  ad  expres- 
sionem  pompae ;  Deuteronomii  decimo  septimo :  «  Cum 
fuerit  constitutus,  non  multiplicabit  sibi  equos  ».  E 
contra:  Prineipes  ambulantes  quasi  servos,  illos 
scilicet  principes,  qui  sibi  per  bonam  vitam  princi- 
pantur;  Seneca:  «  Si  bene  te  rexeris,  princeps  eris»; 
istos  vidit  quasi  servos,  sed  in  futuro  erit  e  contrario ; 
Lucae  decimo  quarto:  «  Omnis,  qui  se  hurailiat, 
exaltabitur,  et  qui  se  exaltat  humiliabitur  », 

QUAESIIO. 

Quaeritur  hic,   utrum  iustum  sit,  quod  mali 
praesint  bonis.  Quod  sic,  videtur: 


*  Vers.  1 9.  Pro  custodUlo  Vulgala  cii^todia,  —  De  causali 
praedicatione  cfr.  lom.  HI.  pag.  328,  nota  5, 

*  Vers.  8.  et  40,  ubi  verba  recnmbe  in  novissimo  loco. 
—  Sequitur  Eccli.  11,  22. 

*  Hieron.,  Goinment.  in  hunc  locum:  Symmacbus  verbum 
Hebraicum  marphe,  quod  omnes  ^ajjia,  hoc  est  samiatem  vel 
curationem,  similiter  transtulerunt,  interpretatus  est  ad  sensum 
et  ait:  Si  spiritus  principis  irni£i'it  iibi,  de  loco  iuo  ne  rece- 
das  ;  quia  pudicitia  comprimit  peccata  niagna.  —  Subinde  alle- 
gatur  I.  Cor.  9,  27,  ubi  pvo  praedicavero  Vulgata  praedicaverim. 

*  Vers.  24.  Vulgata  quae  comparettir  ei.  —  Sequnntur 
Luc.  11,  24:  Cum...  de  liomine,..  et  7ion  inveniens  dicit:  Rever- 
tar  elc.;  Eph.  4,  27. 

*  In  sua  Hexapla  pro  hoc  loco  affert  ipse  (praeter  textum 
Hebraicum,  Vulgatam  et  Symmachum)  versionem,  quam  tri- 
buit  Septuaginta  interpretibus :  Quia  medela  sedabit  peccata  nia- 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


gna  (ita  ed.  Migne,  Patrol.  Graeca  tom.  XVI.  col.  1553),  cum 
qua  convenit  Theodotion.  Hieron.  autem  cum  nostris  editioni- 
bus  versionem  Septnaginta  interpretum  (quae  apud  Origeneni 
ut  textus  Hebraicus  refertur)  ita  exhibet:  Quia  sanitas  requie- 
scere  facit  peccata  magna.  —  Seq.  Idcus  est  Eccli.  11,  29. 
Vulgata  omittit  unius  et  ponit  magnae  pro  maicimae.  —  Haec 
expositio  est  ex  Hieron.  in  hunc  locum. 

®  Vers.  11. 

^  Psalm.  72,  18.  —  Sequuntur  Zach.  1 1, 17.  et  Prov.  26,  8. 

®  Vers.  5.  et  7:  ita  ul  nihil  vobis  etc,  —  Seq.  locus  est 
Isai.  33,  6. 

^  Vers.  34.  —  Seqnuntur  Deut.  17,  16.  (pro  non  CDE 
rex)  et  Luc.  14,  II.  —  Seneca,  Epist.  37:  Si  vis  omnia  tibi 
subiicere,  le  subiice  rationi;  multos  reges,  si  ratio  te  rexerit. 
Epist.  113.  (alias  114.)  circa  finem:  Imperare  sibi  maximum  im- 
perium  est.  —  Aliquanto  inferius  pro  vitam  Vat.  perperam  viam, 

II 


82 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


1 .  Quia  dicitur  ad   Roraanos   decimo  tertio  ^ : 
Fandamenu.  iVon  est  potestcis  Thisi  a  Ddo  1  ergo  mali  principes 

non  habent  potestatem  nisi  a  Deo. 

2.  Item,  loannis  decimo  nono^:  Non  haberes, 
ait  Christus  Pilato,  potestatem  adversm  me  ullam, 
nisi  desuper  tibi  datum  esset.  Et  exponit  Augu- 
stinus  desuper:  id  est  a  Deo:  ergo  si  Pilatus  malus 
erat  et  male  utebatur  potestate,  ergo  quod  mali  prae- 
sint,  hoc  est  a  Deo. 

3.  Item,  primae  Petri  secundo^:  Subditi  estote 
non  tantum  bonis  et  modestis,  sed  etiam  discolis; 
et  reddit  rationem :  propter  eonscientiam :  ergo  si 
iustum  est  eis  subesse ,  cum  omne  iustum  sit  a  Deo , 
hoc  etiam  ab  ipso  erit. 

4.  Item,  lob  trigesimo  quarto  * :  Qui  facii  regnare 
hypocritam  propter  peecata  populi  etc. :  ergo  etc. 

CoNTRA :  1 .  Osee  octavo^ :  Ipsi  regnaveruntet  non 

Ad  opposi-  ex  nie;  principes  exstiterunt,  et  ego  non  cognovi: 

ergo  videtur,  quod  praelatio  malorum  non  sit  a  Deo. 

2.  Item,  servitus  est  poena  inflicta  pro  pec- 
cato  ®,  ergo  nuUi  recte  et  iuste  infligitur  nisi  pecca- 
tori:  ergo  ab  oppositis,  nec  dominium  iuste  datur 
nisi  iusto.  Ergo  si  dominium  datur  peccatori,  et  ser- 
vitus  iusto;  est  ibi  defectus  ordinis  et  iustitiae:  ergo 
non  est  a  Deo. 

3.  Praeterea,  si  potestas  malorum  est  iusta  et 
a  Deo,  quia  a  Deo  nihil  est  nisi  iustum;  cum  nul- 
lus  debeat  alicui  auferre  ius  suum  ^ :  ergo  nuUus  de- 
bet  laborare  ad  depositionem  mali  praelati :  ergo  qui- 
cumque  laborat,  contra  hoc  peccat. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  malus  vel  iniustus 
Rcsp.  praelatus  est  sub  triplici  differentia.  Quidam  est  iniu- 
Tripiex  dif.  stus  iu  sc ,  tameu  iuste  ingreditur  et  iuste  exsequi- 
tur;  et  talis  iuste^  praeesse  potest  nec  in  hoc  pec- 
cat,  et  iustum  est  tali  subesse.  Est  et  alius,  qui 
iniuste  ingreditur  et  exsequitur;  et  talis  non  potest 
iuste  praeesse,  nec  tali  debet  homo  subesse.  Est  et 
aUus,  qui  iniustus  est,  sed  tamen  iuste  ingreditur, 
sed  iniuste  exsequitur,  quia  affligit  bonos  et  promo- 
vet  malos;  tali  iustum  est  subesse  in  his  quae  spe- 
ctant  ad  iustitiam ;  sed  in  his  quae  contra  Deum 
sunt ,  non  debet  homo  subesse ;  et  «  quia  privile- 
gium  meretur  araittere  qui  concessa  sibi  abutitur 
potestate  ^  » ,  etsi  iuste  ingressus  fuerit ;  tamen  iu- 
stum  est,  eum  amoveri. 


Quod  ergo  obiicitur  ad  primam  partem,  utrum 
malos  praeesse  sit  iustum ;  dicendum,  quod  malos, 
qui  bene  regnnt,  praeesse,  non  est  malum  reipublicae; 
sed  qui  male  regunt  iustum  est  praeesse,  non  sua 
iustitia ,  sed  divina ,  quia  faeit  eum  regnare  propter 
peccata  populi  *<^.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  prima 
obiecta ,  quod  malorum  hominum  potestas  a  Deo  est. 

1.  Quod  obiicit  in  contrarium  primp ,.  dico ,  quod  soiauoop- 
intelligit  quantum  ad  eos  qui  intrant  illegitime  et  pro-  ^^^ 
pria  auctoritate,  non  divina. 

2.  Quod  obiicit  de  ordine,  dico,  quod  poena 
peccati  manet  etiam  sine  peccato  ad  exercitationem ; 
sic  etiam  dico  de  servitute  in  bonis. 

3.  Quod  obiicit:   si  a  Deo,  ergo  iustum  est,  Noiandnm. 
istum  habere  talem  potestatem ;  dicendum ,  quod  per 
comparationem  ad  mmnta  sua  non  est  iustum ,  immo 
iniquum;  comparatione  ad  merita  malorum  subdi- 
torum  est  iustum.  Et  quia  ex  diversis  causis  Ucitum 

est  nobis  veUe  contraria,  ubi  non  patet  divina  vo- 
luntas;  et  nescimus,  quid  horum  de  futuro  magis 
placeat  Deo:  iustepotest  homo  laborare,  ut  iniustus 
praelatus  amoveatur.  —  Praeterea ,  talem  potestatem 
habuit  a  Deo,  sed  exsecutionem  a  se;  potestatem  conflrmatur. 
habuit  iuste,  sed  exsequitur  iniuste:  et  ideo  quam- 
diu  a  Deo  habet  potestatem ,  est  obediendum ;  sed 
quia  iniuste  exsequitur,  ut  non  habeat,  est  laboran- 
dum.  Sic  patet  illud^^ 

Secundo  datur  remedium  contra  vanitatem 

securitatis. 

Qui  fodit  foveam  etc.  Posuit  supra  vanitatem 
securitatis;  hic  secundo  intendit  rfare  remedium  con- 
tra  vanitatem  iUam ;  et  quia  securilas  oriehatur  ex 
defectu  retributionis  iustae  et  regiminis  providentiae, 
qui  apparebant  esse:  ideo  sunt  hic  duae  partes. 
Primo  dat  remedium  contra  defectum  ordinis  provi- 
dentia£;  secundo ,  contra  defectum  iu^tae  retributio- 
nis,  infra  undecimo^^:  Mitte  panem  tuum  etc. 

PTimo  datui  remedium  contia  securitfttem  ortam  ex  defeetu 

ordisis  proTideniiae. 

fnordinatio  autem  regiminis  venit  ex  tripUci 
causa :  aut  quia  praeficitur  malus,  aut  quia  stuUus, 


VVers.  1. 

*  Vers.  \\.  Expositio  huiiis  loci  datur  ab  August.,  Enarrat. 
in  Ps.  32.  enarrat.  3.  n,  4  2;  in  Ps.  403.  serm.  3.  n.  22.  et  lib.  11. 
de  Diversis  Qq.  ad  Simpliclan.  q.  4.  n.  i.  Cfr.  U.  Sent.Iit.  Ma- 
gistri,  d.  XLIV.  c.  1. 

*  Vers.  18:  Servi,  subditi  estote  in  oroni  timore  dominis, 
non  tantum  etc.  Ratio  redditur  ibid,  v.  49:  Haec  est  enim  gra- 
tia,  si  propter  Dei  conscientiam  sustinet  quis  tristitias,  patiens 
iniuste. 

*  Vers.  30.  Voci  hypocritam  Vulgata  praefigit  Jtomineni. 
®  Vers.  4. 

*  Ambros.,  11.  de  Abraliam  c.  44.  n.  79:  Servilus  peccato 
contrahitur.  Gfr.  tom.  H.  pag.  1 68 ,  nota  3.  et  pag.  1 008 ,  nota  3 , 
ubi  loci  ex  August.  allegati  sunt. 


'  lustinian.,  I.  Dig.  tit.  6.  De  iis  qui  sui  etc.  leg.  2.  dicit, 
quod  non  licet,  «  cuiquam  hominum  ius  suum  detrahi ». 

®  Vat.  iustOf  et  deinde  subkctos  esse  pro  snbesse, 

*  Ut  ait  Innocent.  III.  in  C.  Tuarum  (4  4 .)  et  C.  Ut  privi' 
legia  (24.),  X.  de  Privileg.  et  excess,  privileg.  (lib.  V.  Decret. 
Gregor.  IX.  tit.  33.). 

"  Cfr.  de  hoc  verbo  lob  34,  30.  Gregor.,  XXV.  Moral.  c.  46. 
n.  34.  seqq. 

"  Vide  II.  Sent.  d.  44.  a.  2.  et  3,  et  Alan.  ab  Insulis,  II. 
contra  Haereticos,  c.  2-6;  ubi  sententiam  Waldensium  et  poste- 
riorum  haereticorum ,  qui  roalorum  superionim  nuUam  esse  au- 
ctoritatem  docebant,  impugnat.  —  Superius  pro  quamdiu  Vat. 
non  bene  quoniam. 

"  Vers.  1. 


COMMENT,  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


83 


DLYisio. 


Gxpositio  lit* 
teralis. 

De  primo. 
Non  per  fraa 

dolentiam. 


Xec  per  po- 
teatiam. 


De  secnndo. 

Qooad  dn- 
rnm. 


Qnoad  inati- 
lem. 


aut  quia  inutilis  et  remissus.  Primo  ergo  dat  reme- 
dium  contra  praelatum  ma/um;  secundo,  contra  pi'ae- 
latum  stultum,  ibi:  Verba  oris  sapientis  gratia; 
tertio,  contra  prB,e\dA\im  carnalem  et  i^einissmn,  ibi: 
Va£  terra  tibi,  cuius  rex  puer  est. 


PTimo,  quo&d  defeetam  regiminis,  qaando  praeficttur 
.  ^  praelatus  malas. 


Quantum  igitur  ad  primum  sic  procedit.  Primo 
dicit,  bonum  praelatum  non  esse  amovendum;  se- 
cundo,  malum  non  esse  sustinendum  sive  promo- 
vendum;  tertio  dicit,  ipsum  promotum  esse  corri- 
gemlum ;  quarto ,  quod  non  est  ei  occulte  detra- 
fiendum, 

(Vers.  8.).  Prinio  igitur  dicit,  bonum  praelatum 
non  esse  amovendum,  nec  per  fraudulentiam  nec 
per  violentiam.  Hon  per  fraudulentiam;  m\de  com- 
minatur:  Qui  fodit  foveam ,  scilicet  parando  la- 
queum  bono  praelato,  incidet  in  eam;  Psalmus^: 
«  Lacum  aperuit  et  effodit  eum,  et  incidit  in  foveam, 
quam  fecit » .  Non  est  etiam  amovendus  per  poten- 
tiam ;  unde  comminatur  facienti  contrarium  :  Qui 
dissipat  sepeni,  id  est  bonum  praelatum,  qni  custo- 
dit  subditos  sicut  sepes;  Ecclesiastici  trigesimo  sexto: 
«  Ubi  non  est  sepes ,  diripietur  possessio  >^ .  Morde- 
bit  eum  coluber,  id  est  diabolus  cum  daeraonibus, 
qui  sunt  colubri  mordentes ;  leremiae  octavo :  «  Ecce, 
ego  mittam  vobis  serpentes  pessimos ,  quibus  non  est 
incantatio,  et  mordebunt  vos  ». 

(Vers.  9.).  Qiti  transfert  lapides  etc.  Hic  secundo 
ostendit,  durum  et  imitilem  praelatum  non  esse  promo- 
vendum;  et  comminatur  proraoventibus  durum;  unde 
dicit:  Qui  transfert  lapides,  id  est,  duros  et  malos 
ad  maiorem  promovet  dignitatem;  afjligetur  in  eis, 
id  est  per  eos,  vel  propter  eos;  Proverbiorum  vige- 
simo  sexto  ^ :  «  Sicut  qui  mittit  lapidem  in  acervum 
mercurii ,  ita  qui  tribuit  insipienti  honorem  » ;  et 
post:  «Qui  volvit  lapidem,  ad  eum  revertetur  » ;  et 
Ecclesiastici  vigesimo  septimo :  «  Qui  in  altum  mittit 
lapidem,  cadet  super  caput  eius».  Non  est  etiam 
pvomoxendm  vanus  et  inutilis ;  ideo  dicit:  Quisein- 
dit  ligna,  alia  translatio:  Qui  dolat;  illedolat,  qui 
supponere  vult  aedificationi  praelatum  inutilem  ^ 
Praelatus  inutilis  ligno  comparatur,  quia,  sicut  li- 
gnum  infructuosum  scissum  igni  traditur,  sic  et 
praelatus ;  Matthaei  septimo  ^ :  «  Omnis  arbor,  quae 


non  facit  fructum  bonum ,  excidetur  et  in  ignem  mit- 
tetur  » .  Ule  vulaerabitur  ab  eis ,  quia  scilicet  con- 
scientia  vulneratur;  Ecclesiastici  vigesimo  septimo: 
«  Plaga  dolosa  dolosi  dividet  vulnera  » .  De  his  vul- 
neribus  Isaiae  primo:  «  Vulnus  et  livor  et  plaga  tu- 
mens  non  est  circumligata  neque  fota  oleo  » . 

(Vers.  10.).  5z  retusum  fuerit  ferrum  eic,  Hic  netertio. 
subiungit  tertio,  eum  praelatum,  qui  aliquo  modo 
declinavit  in  malum,  esse  corrigendum,  quia  potest 
valere,  quamvis  oporteat  multum  laborare.  Ideo  di- 
cit:  Si  retusum  fuerit  ferrum,  id  est,  acumen  bo- 
nitatis  et  sapientiae  fuerit  immutatum  per  culpam  in 
praelato;  et  hoc  non  ut  prius,  acutum  supple,  sed 
hebetatum  fuerit ,  per  culpam ;  multo  labore,  scili- 
cet  correptionis,  exacuetur,  id  est,  reducetur  ad  pri- 
stinam  rectitudinem;  Proverbiorum  vigesimo  septimo  ^: 
<c  Ferrum  ferro  acuitur,  et  homo  exacuit  faciem  amici 
sui».  Et  per  hanc  similitudineni  corporaliura  infert 
in  spiritualibus:  Et  post  industriam,  id  est  laborem 
industriae,  sequetur  sapientia,  sicut  post  acuitionem 
ferri  sequitur  rectitudo  et  subtilitas  aciei  ad  inciden- 
dum;  Proverbiorum  decimo  quinto:  «  Auris,  quae 
audit  increpationes  vitae,  in  medio  sapientium  com- 
morabitur»;  et  Proverbiorum  secundo:  «Siquaesie- 
ris  eam  quasi  pecuniam  et  sicut  thesaurum  effoderis 
illam;  tunc  intelliges  timorem  Domini  et  scientiam 
invenies » . 

(Vers.  1 1 .).  Si  mordeat  etc.  Hic  quarto  osten-  oe  qnario. 
dit,  non  esse  tali  praelato  0Q,m\{e  detrahendum;  et 
ostendit  magnitudinem  culpae  detractionis  per  simile 
in  corporalibus.  Ideo  dicit :  Si  mordeat  serpens  in  stmiie. 
silentio,  quod  est  ipsius  serpentis,  quia  occulte  ve- 
nenuni  infundit;  7iihil  eo  minus  habet  qui  occulte 
detrahit,  quia,  sicut  illud  est  fraudulentuin ,  ita  et 
hoc,  quia  hoc  est  maledicere  surdo;  Levitici  de- 
cimo  nono  ^ :  «  Non  maledices  surdo,  nec  coram  caeco 
ponas  offendiculum  ».  Sicut  est  illud  raortiferum,  ita 
et  Iioc;  ad  Galatas  quinto:  «  Si  invicem  mordetis  et 
comeditis,  videte,  ne  ab  invicem  consumamini » ;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  sexto:  «Verba  susurronis  quasi 
simplicia,  et  ipsa  perveniunt  usque  ad  interiora  ven- 
tris  » .  Sicut  et  olim  liberabantur  aspiciendo  in  Chri- 
stum,  secundum  quod  dicitur  Sapientiae  decimo  sexto  ^ : 
«  Qui  conversns  erat,  non  per  hoc  quod  videbat, 
sanabatur,  sed  per  te  Dominum,  omnium  Salvato- 
rem  »;  ita  et  nunc.  Unde  ipse  dicebat,  Foannis  de- 
cimo  quinto :  «  Si  sermonem  meum  servaverunt ,  et 
vestrum  ser vabunt  » . 


*  Psalm.  7,  16.  —  SequunUir  Eccli.  36,  27.  etler.  8,  17. 

*  Vers.  8.  Ibid.  v.  27.  est  seq.  locus;  tertius  Eccli,  27,  28. 
^  Verba  praelatum  inutilem,  omissa  in  Vat.  et  plerisque 

codd.  (ut  videtur,  propter  repetitionem  sequentem)  supplevinius 
ex  E  (in  marg.);  C  post  supponere  iiabet  praelaium  matum. 
—  Cuius  sit  alia  translatio :  Qui  dolat,  paulo  superius  allegata, 
nesdmus;  neque   Origenes  neque  Hieron.  eam  exhibent. 

*  Vers.  1 9.  —  Sequuntur  Eccli.  27 ,   28.   et   Isai.    1 ,    6 : 
Vulnus,.,  circumligata  nec  curata  medicamine  neque  fota  oleo. 


*  Vers.  17.  —  Sequuntur  Prov.  15,  3i.  et  2,  i.  seq.  Post 
scientiam  Vulgata  addit  Dei. 

«  Vers.  U.  —  Sequuntur  Gal.  5,  16;  Prov.  26,  22,  ubi 
pro  rnque  ad  mteriora  Vulgata  ad  intima.  —  Superius  ex  E 
substituimus  fraudulentum  pro  fraiidulenter. 

'  Vers.  7.  Vulgata  convet^sus  est  pro  comei^sus  erat; 
deinde  omittit  Dominum.  —  Secjuitur  loan.  15,  20.  —  Supe- 
rius  post  Sicut  Vat.  corrupte  etiam  libetantur  aspiciendo  in 
ipsunL 


84 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


QUAESTIO. 

Qaaeritur,  utrum  occulte  dicere  malum  de  ali- 
quo  sit  detractio  et  peccatum,  ubi  constat  esse  ve- 
rum  dicenti.  Quod  non,  videtur; 

1.  Quia,  sicut  bonus  est  dignus  laude,  ita  malus 
Ad  opposi-  est  dignus  vituperio :  ergo  sicut  iustum  est  laudare 

bonum ,  ita  iustum  est  vituperare  malum :  ergo  sicut 
non  peccat  qui  laudat  bonum ,  ita  nec  qui  dicit  ma- 
lum  de  malo. 

2.  Item,  sicut  congaudendum  est  bono,  ita  com- 
patiendum  est  malo :  ergo  sicut  potest  aliquis  recitare 
alicui  bonum  alterius  congaudendo  sine  peccato,  ita 
malum  compatiendo:  ergo  qui  dicit  malum  de  al- 
tero  occulte,  si  compatitur,  non  peccat. 

3.  Praeterea,  Dominus  dicit  Matthaei  ^^cimo 
octavo  S  quod  quando  peccat  proximus ,  est  corri- 
gendus  coram  uno  vel  coram  duobus;  quod  si  non 
audit,  dicendum  est  Ecclesiae:  ergo  saltem  de  in- 
corrigibili  videtur  quod  homo  possit  malum  dicere 
cuilibet. 

CoNTR A :  1 .  Quod  tibi  non  vis  fieri,  alii  ne  fe- 

Fundamenta.  ccris  ^ :  orgo  quod  non  vis  de  te  dici ,  non  debes  di- 

cere  de  alio ;  sed  non  debes  velle ,  quod  aliquis  di- 

ceret  de  te  nialum,  te  absente,  quianihil  tibi  prod- 

erit:  ergo  etc. 

2.  Item,  qui  dicit  malum  de  aho  aufei't  ei  bo- 
num  nomen:  ergo  cum  nomen  bonum  sit  melius 
quam  multi  thesauri^,  ergo  cum  homo  non  possit 
aiii  auferre  thesauros  sine  peccato,  similiter  etc. 

3.  Item,  dicitur  Levitici  decimo  nono^:  Non 
makdices  surdo;  sed  qui  male  dicit  retro  maledicit 
surdo:  ergo  facit  contra  illud  praeceptum. 

4.  Praeterea,  peccatum  factum  in  publico  scan- 
dalizat:  ergo  qui  peccatum  aliquod,  quod  non  est 
publicum,  publicat,  scandalizat;  sed  ille  qui  oblo- 
quitur,  facit  peccatum  innotescere,  quod  latet:  ergo 
scandalizat  eum,  cum  quo  loquitur. 

Respondeo:  dicendum,  quod  qui   dicit  malum 

Resp.  de  alio,  aut  dicit  necessitate  compulsus,  aut  inductus 

Tripiex  ca-  utiHtate ,  aut  exagitatus  detrahendi  libidine,  Tunc 

i>rimus.  compellitur  necessitate,  quando  astringitur  praecepto 

vel  humano,  vel  divino:  humano,  quando  dicit  ei 

qui  potest  praecipere  et  praecipit,  ut  dicat;  divino, 

quando  conscientia  dictat  homini ,  quod  ipse  tenetur 

accusare  proximmn,  ut  corrigatur,  secundum  illud 

secundus.  praeceptum  Domini  de  correctione  fraterna,  —  Tunc 

inducitur  utilitate,  quando  narrat  malum  eius  ali- 

cui,  qui  potest  prodesse  et  non  obesse,  et  cui  prod- 


est  audire  illud  inalum  et  non  obest  ^,  sicut  quando 
quis  narrat  homini,  qui  diligit  et  qui  compatitur  et 
habet  voluntatem  corrigendi  ipsum.  —  Quando  vero  Tertias. 
non  consideratur  necessitas,  nec  consideratur  utili- 
tas,  etiam  si  sit  veritas,  non  excusatur  a  detrahendi 
libidine,  immo  peccato  detractionis  peccat,  etiam  si 
verum  dicat. 

Rationes  igitur,  quae  probant,  quod  peccatum 
sit  dicere  malum  de  alio  in  absentia,  concedendae 
sunt,  nisi  interveniat  necessitas  vel  utilitas;  tunc  enim 
patet,  quod  non  valent. 

1 .  Quod  obiicitur  in  contrarium ,  quod  iustura  soiaiio  op- 
est  vituperare  etc;  dicendum,  quod  quamvis  digni  ^^^^^''""^* 
sint  vituperio,  non  tamen  homo  debet  vituperare.  Nec 

est  simile  de  laude,  quia  fama  bona  excitat  ad  bo- 
num ,  sed  mala  ad  malum ,  et  ideo  non  est  publican- 
dum  malum,  sicut  bonum.  —  Praeterea,  non  est  meum 
iudicare. 

2.  Quod  obiicitur  de  compassione,  dicendum, 
quod  vera  compassio  est,  in  qua  vutaeratur  com- 
patiens ,  non  in  qua  damnificatur  miser.  Et  quia  iste 
in  hac  oblocutione  damnificat  peccatorem  ®  in  fama, 
ideo  non  debet  accusare. 

3.  Quod  obiicitur  de  Domini  mandato,  dicen- 
dum,  quod  Dominus  intelligit,  quod  vocandi  sunt  qui 
possunt  et  volunt  prodesse ;  et  per  Eccksiam  non  in- 
telligit  multitudinem ,  sed  intelligit  eum  qui  prod- 
esse  potest  et  debet  corrigere ,  et  tali  est  dicendum  ^. 

Secundo,  quoad  defectum  regimiuis,  qu&ndo  praeficitur 

praelatus  stultus. 

Verba  o?is  sapientis  etc.  Dedit  supra  remedium  nivisio. 
contra  praelati  malitiam;  hic  dat  reraedium  contra 
praelati  stultitiam,   ostendens,  praelatum   stultum 
non  esse  promovendum,  sed  magis  praecipitio  di- Defectustri- 
gnum :  primo  propter  defectum  locutionis  discretae;     ^  ^^' 
secundo  propter  defectum  considerationis  providae; 
tertio  propter  defectum  aperationis  finictuosae. 

(Vers.  12. 13.  14.).  Propter  defectum  locutionis  Exiiosiiioiit' 
discretae  stultus  se  ipsum  praecipitat,  sicut  per  an-  De  primo. 
tithesim  sapiens  exaltat.  Ideo  dicit :  Verba  oris  sa- 
pientis  gratiay  quia  in  ipsis  propter  discretionem 
acquirit  gratiam ;  Ecclesiastici  vigesimo  ^:  «  Sapiens 
verbis  se  ipsum  amabilem  facit  » ;  sed  econtra :  Labia 
insipientis  praecipitabunt  eum,  id  est  verba,  quae 
procedunt  ex  labiis  insipientis ;  Proverbiorum  decimo 
octavo:  «  Os  stulti  contritio  eius,  et  labia  illius  ruina 
animae  eius » .  -r-  Et  ratio  praecipitationis  est  in- 


'  Vers.  15-17. 

*  Tob.  4,  16:  Quod  ab  alio  oderis  fieri  tibi,  vide,  ne  tu 
aliquando  alteri  fadas.  Cfr.  Matth.  7,  12;  Luc.  6,  31.  —  Inferius 
>'erba  dicere  de  alio,  sed  non  dehes  Val.  transponit  posl  pro- 
derit,  mutato  sed  in  5/. 

*  Prov.  22 ,  1 ,  ubi  pro  mulU  thesaxm  Vulgata  divitiae 
Multae.  Gfr.  Eccle.  7,  2. 

*  Vers.  1 4.  —  Pro  male  dicit  retro  C  detrahit. 


^  Verba  et  cui...  obest  supplevimus  ex  codd.  Infra  post 
non  excusatur  A  addit  sed  peccat.  Videtur  in  codd.  ante  detra- 
hendi  perperam  excidisse  particula  a. 

®  Val.  peccator  e$t  pro  peccatorem,  Cum  codd.  varie  dis- 
sentiant  inler  se,  haec  correctio  nobis  probabilior  visa  est. 

'  Cfr.  Alex.  Hal.  S.  p.  II.  q.  130.  per  totam. 

^  Vers.  13 :  Sapiens  in  verbis  etc.  —  Sequuntur  Prov.  18,7. 
et  29,  20. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C,  X, 


85 


discrelio,  quia  indiscrele  inchoat;  unde  dicit:  Im- 
tium  verboruni  eius  stuUilia,  Et  ratio  huius  est, 
quia  non  considerat;  unde  Proverbiorum  vigesimo 
nono :  «  Vidisti  hominem  velocem  ad  loquendum  ? 
Stultitia  magis  speranda  est  quam  illius  correplio  » . 
Indiscrete  etiam  consummat ;  unde  dicit :  Et  novis- 
simum  oris  illius  error  pessimus,  quia  stultilia  in 
fme  perducit  ad  sententiam  erroneam ;  Proverbiorum 
decimo  quarto  * :  «  Irnprudentia  stultorum  errat  » ; 
quia,  sicut  dictum  est  supra  secundo  «oculi  sa- 
pientis  in  capite  eius,  stultus  in  tenebris  ambulat». 
—  Ulterius  in  siultiiisL  po^severat ;  \Aeo  subdit:  Stul- 
tus  verba  muUiplicat,  ita  multiplicando  verba  stulta 
pertinax  efTicitur  in  malitia;  contraquod  in  Psalmo: 
«  Non  declines  cor  meum  in  verba  malitiae »  etc. ; 
et  hoc  inutile  et  vanum,  unde  dicitur  Proverbiorum 
decimo  nono :  «  Qui  autetn  verba  sectatur,  nihil  ha- 
bebit » ;  et  Proverbiorum  decimo  quarto :  «  Ubi  verba 
sunt  plurima,  ibi  frequenter  egestas». 

(Vers.  14.).  Ignorat  homo  etc.  Hic  secundo 
oe  secando.  ostendit  in  stulto  defectum  considerationis  p^widae; 
quia,  cum  ignoret  praeterita,  non  potest  praevidere 
futura.  Ideo  dicit:  Ignorat  homo,  quid  ante  se  fue- 
rit,  tanquam  stultus  et  inconsideratus;  lacobi  primo  ^: 
«  Consideravit  se  et  abiit  et  statim  oblitus  est,  qualis 
fuerit».  Et  quid  post  eum  futurum  est,  quis  ei 
poterit  indicare?  quasidicat:  nuUus;  supra  octavo: 
«  Qui  ignorat  praeterita  futura  nullo  potest  scire 
nuntio  »,  et  hoc  quidem  est  valde  damnosum;  unde 
Deuteronomii  trigesimo  secundo :  «  Utinam  saperent 
et  intelligerent  ac  novissima  providerent». 

(Vers.  15.).  Labor  stuUorum  etc.  Hic  tertio 
De  teriio.  osteudit,  in  stulto  esse  defectum  operationis  fructuo- 
sae,  quia  in  labore  suo  multum  affligitur  et  parum 
proficit.  Ideo  dicit:  Labor  stuUorum.  affliget  eos, 
quia  non  laborant  in  bonis ;  leremiae  nono  ^ :  «  Ut 
inique  agerent ,  laboraverunt  »  ;  unde  Sapientiae 
quinto :  «  Lassati  sumus  in  via  iniquitatis  et  perdi- 
tionis  et  anibulavimus  vias  difficiles;  viam  autem 
Domini  ignoravimus  ».  Et  huius  rationem  reddit: 
Qui  nesciunt  in  urbem  pergere,  id  est,  nesciunt 
viam  rectam  ad  eundum  in  urbem  illam,  de  qua 
Isaiae  vigesimo  sexto:  «  Urbs  fortitudinis  nostrae 
Sion  Salvator ,  ponetur  in  ea  murus  et  antemurale  » . 
In  hanc  urbem  nesciunt  stulti  pergere;  unde  supra 
sexto :  «  Quid  habet  amplius  stulto  sapiens  ?  et  quid 
pauper,  nisi  ut  pergat  illuc,  ubi  est  vita»? 

Spiritualiter  hic  per  sapieniem  intelligimus 
spfntaaiis.  Christum,  per  insipientem  mt\chv\st\\m.  Verba  oris 


sapientis  gratia,  quia  verba  Christi  gratiosa;  Psal- 
mus  * :  «  Diffusa  est  gralia  in  labiis  tuis ,  propterea 
benedixit  te  Deus  in  aeternum;  et  Lucae  secundo: 
«  Stupebant  omnes ,  qui  eum  audiebant,  super  pru- 
dentia  et  responsis  eius  » ;  et  alii  dicebant  loannis 
septimo:  «  Nunquam  sic  homo  locutus  est  ».  — 
Econtra  insipiens  est  antichristus,  de  quo  in  Psalmo  ^ : 
«  Dixit  insipiens  in  corde  suo :  Non  est  Deus  » .  La- 
bia  eius  pra^cipitabunt  eum,  quia  propter  suae  do- 
ctrinae  malitiam  demergetur  in  profundum,  lob  de- 
cimo  octavo :  «  Arctabuntur  gressus  virtutis  eius , 
et  praecipitabit  eum  consilium  suum  ».  Verba  enim 
eius  erunt  verba  blasphemiae  et  superbiae;  ideo 
stulta  el  erronea.  Unde  dicitur  Danielis  undecimo: 
«  Adversus  Deum  deorum  loquetur  magnifica,  et  di- 
rigetur,  donec  compleatur  iracundia  » ;  et  secundae 
ad  Thessalonicenses  secundo:  «Revelabitur  homo  pec- 
cati ,  fllius  perditionis ,  qui  adversatur  et  exaltabitur 
super  omne ,  quod  dicitur  Deus  »  etc.  —  Iste  insi- 
piens  non  tantum  indiscretus  erit  in  loquendo,  sed 
etiam  improvidens,  quia  non  considerabit  ruinam, 
quae  secutura  est  eum ,  secundum  quod  dicit  Aposto- 
lus  secundae  ad  Thessalonicenses  secundo^:  «Quem 
Dominus  lesus  interficiet  spiritu  oris  sui  ».  Istum 
insipientem  stulti  sequentur  et  affligentur:  Qui  ne- 
sciunt  in  urbem  pergere,  per  veram  fidem  et  dile- 
ctionem;  secundaead  Thessalonicenses  secundo:  «Mit- 
tet  illis  Deus  operationem  erroris,  qui  veritati  non 
crediderunt ,  sed  consenserunt  iniquitati »  ;  eo  quod 
caritatem  veritatis  non  receperunt;  ideo  nescientes 
decipientur ;  unde  in  Psalmo :  «  Nescierunt  neque  in- 
tellexerunt ,  ideo  in  tenebris  ambulant  » . 


Teitio,  quoad  defectum  regiminis,  quando  praeficitar 
praelatus  inutilis  et  remissas. 


Vae  tibi  terra  etc.  Dedit  remedium  contra  inor-  Dmsio. 
dinationem ,  quae  provenit  ex  praelato  malo  et  stulto ; 
hic  tertio  dat  remedium  contra  inordinationem,  quae 
provenit  ex  praelato  inutili  et  remisso,  Ostendit 
igitur,  talem  pigrum  et  carnalem  non  esse  praefl- 
ciendum  nec  etiam  sustinendum.  Et  habet  haec  pars  Partes  daae, 
duas:  quia  primo  detestatur  eum,  ostendens  ipsum 
praelation^  indignum;  secundo  dicit,  non  esse  ei  oc- 
cuUe  deiraheYuium ,  ibi :  In  cogitatione  tua  etc. 

Ostendit  ergo ,  carnalem  et  pigrum  esse  praela-  De  i.  parte, 
tione  indignum,  primo  propter  deordinationem  gu- 
lae;  secundo  propter  infirmitatem  vel  otiositatem  pi- 


*  Vers.  8 :  Imprudenlia  slultorum  [est]  errans.  —  Sequuntur 
Eccle.  2,  li;  Ps.  UO,  4;Prov.  19,7.  (Vulgata;  Qui  iantum) 
et  U,  23. 

*  Vers.  24.  —  Sequuntur  Eccle.  8,7,  ubi  Vulgata  voci 
futura  praefigit  et;  Deut.  32,  29. 

*  Vers.  5.  —  Sequuntur  Sap.  5,7;  Isai.  26,  I.  et  Ec- 
cle.  6,  8. 

*  Psalm.  44 , 3.  —  Subinde  alleganlur  Luc.  2,  47 ;  loan.  7 ,  46. 


*  Psalm.  43,  1.  —  Sequuntur  lob  18,  7;  Dan.  11  ,  36; 
n.  Thess.  2,  3.  et  4.  (Vulgala:  Revelatus  ftjerit...  adversalur 
et  extollitur  super  etc). 

*  Vers.  8;  ibid.  v.  10.  et  11.  (post  erroris  in  Vulgata 
plura  adduntur)  est  seq.  locus;  lerlius  est  Ps.  81 ,  5,  —  Cfr. 
de  praenotala  expositione  Glossa  interlinearis  in  Eccle.  10,  12. 
seqq.  apud  Lyranuni. 


86 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  X. 


gritiae;  tertio  propter  ineptitudinem  laetitiae;  quarto 

propter  subversionem  iustitiae,  ob  amorem  pecuniae. 

(Vers.  16.1 7.).  Propter  deordinationem  gulm  prae- 

Eipositiout.  latus  carnalis  et  remissus  est  praelalione  indignus,  et 
De  primo.  vae  eis  qui  eum  sibi  praeficiunt*  Ideo  dicit :  Vae  tibi 
terra,  cuius  rexpuer  est,  id  est  insecutor  passionum ; 
pueri  enim  passionum  sunt  insecutores;  Isaiae  penul- 
timo  ^:  «  Puer  centum  annorum  morietur  » .  Ideo  vae , 
quia  oceasio  damnationis  aeternae  et  signum  iodigna- 
tionis  divinae;  Isaiae  tertio:  «Dabo  pueros  prlncipes 
eorum,  et  effeminati  dominabuntur  eis  » .  Et  quia  prin- 
cipes  sequuntur  duceui,  ideo  dicit:  Et  cuius  principes 
mane  coniedent,  cito  quaerentes  delectabilia ;  et  ideo 
semper  sunt  imipientes ,  quia  dicitur  Proverbiorum 
vigesimo  ^:  « Luxuriosa  res  est  vinum ,  et  tumul- 
tuosa  ebrietas,  quicumque  his  delectatur,  non  erit 
sapiens  » .  —  Et  quia  «  opposita  iuxta  se  posita  magis 
elucescunt  » ,  commendat  contrarium ,  in  eius  detesta- 
tionem  dicens:  Beata,  terra,  cuius  rex  est  nobilis, 
nobilitate  sciUcet  morum,  quia  nobilitas  sola  est 
quae  animum  moribus  ornat ;  de  quo  Proverbiorum 
ultimo  ® :  «  Nobilis  in  portis  vir  eius ,  quando  sede- 
rit  cum  senatoribus  terrae  » .  Et  quia  pi  incipes  se- 
quuntur  ducem,  ideo  subdit:  Et  euius  principes 
vescuntur  tempore  suo ,  id  est  hora  debita  post  ne- 
gotia  expedita,  et  hoc  ad  reficiendum,  non  ad  lu- 
xuriam;  interlinearis :  «  Tanturii  comedun!;,  ut  vi- 
vant;  non  vivunt,  ut  comedant  »,  sicut  illi,  de  qui- 
bus  secundae  Petri  secundo:  « Coinquinationes  el 
maculae  deliciis  affluentes ,  in  conviviis  luxuriantes  » . 
(Vers.  18.).  /n  pigritiis  humiliabitur  etc.  Hic 

Desecnndo.  secundo  osteuditur,  ipsum  praelatum  remissum  indi- 
gnura  esse  propter  otiositatem  pigritiae,  ad  quam 
consequitur  destruclio  domus  constructae.  Propter 
quod  dicit :  In  pigritiis  humiliabitur  eontignatio, 
Contignatio  dicilur  coniunctio  lignorum  ad  coope- 
riendam  domum  *.  Ista  humiliatur  inpigritiis ,  quia, 
dum  negligitur  reparari ;  corruit ;  sic  etiam  de- 
struitur  aedificium  spirituale  per  pigritiam;  Prover- 
biorura  decimo  octayo  ^ :  «Qui  mollis'  et  dissolutus 
est  in  opere  suo  frater  est  opera  sua  dissipantis  » . 
Et  quia,  iibi  non  est  timor  Domini  piingens,  regnat 
pigritia;  ideo  dicitur  Ecclesiastici  vigesimo  septimo: 
«  Si  non  in  timore  Domini  tenueris  te  instanter,  cito 
subvertetur  domus  tua  » .  Et  in  infirmitate  manuum 
perstillabit  domus.  lAem  dicit,  sed  magis  explanat; 


domus  perstiUat,  quando  est  pluviosa  et  non  defen- 
dit  ab  imbribus  in  qua  non  est  bonum ;  nec  secu- 
rum  esse;  unde  Proverbiorum  vigesimo  septimo^: 
«  Tecta  perstillantia  in  die  frigoris  et  litigiosa  mulier 
comparantur  ».  Isla  domus  perstillat,  quando  manus 
sunt  infirmae  et  remissae;  ideo  ad  Hebraeos  duode- 
cimo :  «  Remissas  manus  et  soluta  genua  erigite ,  et 
gressus  rectos  facite  pedibus  vestris». 

(Vers.  19.).  In  risu  faciun^ panem  etc.  Hic  tertio  oe  tertio. 
ostendit  ipsius  pigri  et  carnalis  indignitatem  propter 
ineptitudinem  la£titiae ,  m  qm  semper  volunt  esse 
carnaies ,  et  propter  quam  faciunt  omne ,  quod  fa- 
ciunt.  Ideo  dicit:  In  risu  faciunt  panem  etvinum; 
Giossa^:  Praelati  in  risu,  id  est  in  laetitia  inepta; 
Lucae  duodecimo :  «  Anima  mea ,  habes  multa  bona 
in  annos  plurimos ,  comede ,  bibe ,  epulare  » .  Et  ideo 
subiungit:  Ut  epulentur  bibentes ;hc\xmt  enim,  ut 
comedant,  non  ut  esurienti  frangant;  lacobi  quinto: 
«  Epulati  estis  super  terram  et  in  luxuriis  enutristis 
corda  vestra».  Et  de  hoc  reprehenduntur  Isaiae 
quinto:  «  Cithara  et  lyra  et  vinum  in  conviviis  vestris, 
et  opus  Dei  non  respicitis  » . 

(Vers.  19.).  Et  pecuniae  obediunt  omnia  etc.  Tan-  ne  quarto. 
gitur  hic  quarto ,  quod  indigni  sunt  propter  subver- 
sionem  iustitiae,  quam  subvertunt  ob  amorem  pe- 
cuniae.  Ideo  dicit:  Et  peeuniae  omnia  obediunt, 
quia  omnes  pecuniam  super  omnia  diligunt ;  Isaiae 
primo  ^ :  «  Omnes  diligunt  munera,  sequuntur  retri- 
butiones  »;  et  inde  sequitur  subversio  iustitiae:  «  Pu- 
pillo  non  iudicant,  et  causa  viduae  non  ingreditur 
ad  eos  »;  et  leremiae  sexto:  «  X  minore  usque  ad 
maiorem  omnes  avaritiae  student  ». 

In  cogitatione  tua  etc.  Supra  ostendit  carnalem  oe  2.  pane. 
et  pigrum  indignum  praelatione;  hic  compescit  sub- 
ditos  in  occulta  detractione,  si  contingat,  talem  prae- 
fici;  et  primo  ponit  exhortationem ;  secundo  reddit 
rationem, 

(Vers.  20.).  Exhortatur  igitur ,  ut  nec  malum  di-  Eipositjoiit- 
cat  minuendo  famara ,  nec  malum  imprecetur  optando  Eshomtio. 
eius  miseriam.  Ideo  dicit:  In  cogitatione  tua  regi 
ne  detrahas,  id  est  in  occulto;  Exodi  vigesimo  se- 
cundo  ^ :  «  Diis  non  detrahes ,  et  principi  populi 
tui  non  maledices  » .  Et  in  secreto  cubiculi  tui,  id 
est  conscientiae,  ne  maledixeris  diviti,  et  hoc  impre- 
cando  malum ;  ad  Romanos  duodecimo :  «  Benedicite 
persequentibus  vos,  benedicite  et  noHte  maledicere»; 


*  Vers.  20;  ibld.  3,  L  est  seq.  locus. 

«  Vers.  1 .  —  Aristot. ,  F.  Elench.  c.  1 4.  (c.  1 5.) :  «  Apposi- 
tis  enim  iuxta  se  contrariis,  minora  et  maiora  apparent  et  peiora 
et  meliora  hominibus  ».  Et  II.  de  Caelo  et  mundo,  text.  40. 
(c.  6.):  Sensibiiiora  enim  sunt  iuxta  se  invicem  posila. 

*  Vers.  23.  —  Sequitur  11.  Petr.  2,  13:  Coinquinationes... 
in  conviviis  suis  luxuriantes  vobiscum.  Glossam  -  interlinearm 
exhibet  Lyranus  in  Eccle.  10,  17. 

*  Glossa  intevlinearis  in  hunc  locum  apud  Lyranum :  Tigm 
congeries  lapidum  vel  domorum  [Card.  Hugo  a  S.  Charo  in 
hunc  locum:  contigmtio,  id  est  tignorum  constructio;  tigna 
sunt  Hgna  aedificii,  quae  in  gallico  caprones  (chevrons)  dicun- 


tur,  quia  se  invicem  mutua  colligatione  capiunt].  VideHieron., 
Comment.  in  hunc  locum. 

^  Vers.  9.  —  Sequitur  Eccli.  27,  4. 

^  Vers.  15.  —  Seq.  locus  est  Hebr.  12,  12.  et  13. 

'  Glossa  interlinearis  apud  Lyranum:  Quia  praelati  vel 
quilibet  deliciis  et  risui  dedili.  Cfr.  Hleron.  in  hunc  locum 
(Vulgata  In  risum).  —  Subinde  allegantur  Luc.  12,19:  Anima... 
bona  posita  inannosplurimos,  requiesce,  comede  etc;  lac.  5,  5. 
et  Isai.  5 , 1 2 ,  ubi  Vulgata  post  lyra  addit  et  iympanum  et  ttbia. 
—  Superius  e  codd.  supplevimus  Hic  tertio  ostendit..,  Ideo  dicit. 

®  Vers.  23,  ubi  etiam  est  seq.  locus;  tertius  est  ler.  6,-13. 

^  Vers.  28.  ^  Sequuntur  Rom.  12,  14.  et  L  Petr.  3,  9. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XI. 


87 


et  primae  Pelri  tertio:   «Non  maledictum  pro  ma- 
ledicto ».  :. 

Qida  aves  caeli  etc.  Hic  redditur  exhortationis 
Ratio.  ralio:  quia  publicabilur  ab  Angelis  quod  dixisti  in 
occulto,  quia  aves  caeli  portabunt  voeem  tuam. 
Aves  caeli  vocat  daemones  propter  suam  velocitatem, 
quia  veloces  sunt,  vel  propter  rapacitatem;  unde 
Genesis  decimo  quinto  ' :  «  Descenderunt  volucres 
caeli  super  cadavera,  et  abigebat  eas  Abraham  »;  et 
Matthaei  decimo  tertio:  «Aliud  cecidit  secus  viam, 
et  venerunt  volucres  et  comederunt  illud  » .  Et  ap- 
pellatur  hic  caelum  aer  caliginosus,  in  quo  daemo- 
nes  habitant.  Isti  portant  vocem,  quia  publicant  fre- 
quenter  occulta ;  Matthaei  decimo  ^ :  «  Nihil  occuUum , 
•  quod  non  scietur  ».  Et  qui  habet  pennas  annuntia" 
bit  sententiam,  id  est,  diabolus  annuntiabit  malam 
tuam  locutionem,  quia  ipse  est  accusator;  sed  ipse 
proiicietur  tandem,  unde  Apocalypsis  duodecimo: 
«Proiectus  est  accusator  fratrum  nostrorum,  qui  ac- 
cusabat  eos  die  ac  nocte  » . 

QUAESTIONES. 

1.  Sed  incidit  hic  dubitatio,  quia  dicit,  quod 
aves  caeli,  id  est  daemones,  denuntiant  detractionem 
cogitationis :  ergo  videtur ,  quod  diabolo  sit  nota  vo- 
luntas  nostra  et  cogitatio. 

Sed  contra  hoc  est:  1.  Quia  de  solo  Deo  dici- 
Fundamenia.  tur  ^,  quia  ipsc  est  scrutans  corda  et  reim :  ergo 
solus  cognoscit  cogitationes  et  affectiones. 

2.  Item  dicit  Augustinus  *,  quod  si  diabolus  co- 
gnovisset  patientiam  lob,  nunquam  eum  tentasset,  quia 
non  tentat  aliquem,  nisi  ut  vincat,  non  ut  vincatur. 

Respondeo:  dicendum,  quod  nec  daemones ,  nec 

Resp.  etiam   boni  Angeli   nisi  in  Verbo,  possunt  cogno- 

scere  cogitationes  nostras  et  affectiones  occultas ;  et 


voco  occultas,  quae  non  manifestantur  per  signa; 
eas  autem,  quae  per  signa  manifestantar,  daemones 
deprehendunt  et  illas  cognoscunt;- et  quia  paucae 
sunt,  quarum  non  appareant  aliqua  signa  vel  in  opere, 
vel  in  facie,  vel  in  verbo,  sive  alio  modo:  ideo  di- 
cit,  quod  audiunt^,      " 

JI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit,  quod  aves, 
cadi  portabunt  vel  annuntiabunt. 

Ego  quaero:  quomodo  portabunt?  Si  dicatur, 
quod  ad  eum ,  de  quo  dicitur ;  istud  falsum  est^  quia 
tunc  quilibet  sciret  omnia  mala  occulta ,  quae  de  se 
dicuntur:  intelligit  ergo,  quod  portabunt  ad  Deum. 

Sed  contra  :  I .  Deus  est  nobis  immediatior  et  Ad  opposi- 
praesentior  quam  daemones ,  cum  non  longe  sit  ab     ^' 
unoquoque  mstrum  ®.  Si  igitur  portare  vel  awnwn- 
tiare  fil  ei '  qui  distat ,  patet ,  quod  non  sit  idem. 

2.  Item,  illud  portare  per  quos  fit?  Aut  per 
Angelos  bonos,  aut  per  malos;  non  per  bonos,  quia 
boni  nostram  salutem  procurant,  nou  ergo  damna- 
tionem :  non  ergo  offerunt  mala.  Si  per  daemones; 
contra:  Daemones  Deum  non  vident  nec  magis  Deo 
loquuntur  quam  mali  homines:  ergo  si  mali  homines 
non  ferunt  ad  Deum,  ergo  nec  daemones. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  aves  dicunlur  hic  Resp. 
mali  spiritus  sive  daemones;  isti  dicuntur  Deo  por- 
tare  merita  mala  et  occulta ,  Angeli  autem  boni  me- 
rita  bona.  Portare  autem,  hoc  non  est  Deo  voce  te- 
ntis  referre,  vel  ei  tanquam  ignoranli  notificare,  sed 
malitiam  nostram  cognoscere  et  cognoscendo  memo- 
rari  et  testis  esse.  Boni  autem  addunt  supra  cognitio- 
nem,  memoriam  et  testimonium  intercessionem,  mali 
vero  accusandi  voluntatem  ^, 

1 .  2.  Et  sic  patet  responsio ,  quia  non  referunt  soiutio  op- 
tanquam  distanti ,  sed  tanquam  iudici.  Et  ad  ^secun-  ^^'^  ^^^' 
dum ,  quia  mali  ex  oflicio  mala  observant  et  damna- 
tionem  procurant;  ideo  eis  competit. 


t^j- 


Capitulum  XI. 


Secundo  datar  lemedium  cantra  Tanitatem  secoritaiis  ortam 
ez  defectu  retribntioiiis  iustitiae. 

Mitte  panem  tuum  etc.  Posuit  supra  remedium 

Divisio.  contra  hoc,  quod  videbatur  deficere  regimen  provi- 

dentiae  ex  inordinatione  praelationis ;  hic   secundo 


ponit  remedium  contra  hoc ,  quod  videbatur  deficere 
retributio  iustitiae,  propter  quam  assecurabatur  homo 
in  malo  et  torpebat  ad  bonum.  Remedium  autem  hoc 
consistit  in  consideratione  retributionis  futurae;  et 
quoniam  Deus  tribuit  bene  facientibus  bona  *et  male 
facientibus  retribuit  mala:  ideo  primo  ex  considera- 


*  Vers,  M.  —  Sequitur  Mallh.  13,  4:  Quaedani  ceciderunt 
secus  vlam,  et  venerunt  volucres  caeli  et  comederunt  ea.  Cfr. 
Marc.  4,  4.  et  Luc.  8,  5.  —  De  loco  daemonum  cfr.  H.  Sent. 
d.  6.  a.  2.  q.  1.  2.  et  dub.  4.  seq. 

'  Vers.  26:  Nihil  enim  est  opertum,  quod  non  revelabitur, 
et  occultum ,  quod  non  scietur.  —  Sequitur  Apoc.  42,  10,  ubi 
Vulgata  post  accusabat  prosequitur  Ulos  ante  conspeclum  Dei 
nostri  die  ac  nocte* 

*  Psalm.  7,  40.  et  Apoc.  2,  23. 

*  Libr.  XU.  de  Gen.  ad  lit.  c.  17.  n.  34 :  Certissimis  ta- 
men  indiciis  apud  nos  consistit,  enuntiatas  a  daeroonibus  co- 
gitationes  hominum ,  qui  tamen ,  si  virtutum  intemam  speciem 


possent  in  hominibus  cernere ,  non  tenlarent ;  slcut  illam  iu  lob 
nobilem  ac  mirabilem  patientiam  procul  diibio  si  posset  dia- 
bolus  cernere,  nollet  a  tentato  uUque  superari. 

*  Cfr.  n.  Sent.  d.  7.  p.  11.  q.  3.  fundam.  4.  et  d.  8. 
p.  H.  q.  6. 

^  Act.  17,  27. 

'  Tob.  12,  12.  seqq.  :Quando  brabas...  ego  bbtuli  oratio- 
nem  tuam  Domino  etc.  Apoc.  12,  10:  Proiectus  est  iaccusator 
fratrum  nostrorum,  qui  accusabat  illos  ante  conspectum  Dei 
nostri  die  ac  nocte.  Cfr.  supra  nota  2,  et  Gregor.,  H.  Moral. 
c.  8.  n.  14.  seq.  . 


88 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XI 


tione  praemii  invitat  ad  bonum;  secundo  ex  consi- 
deratione  supplicii  revocat  a  malo,  ibi:  Si  annis 
multis  vixerit  homo. 

Frimo  inTitat  ad  boiiuni  consideratione  praemii. 

Bonum  autein ,  ad  quod  invitat ,  est  bonum  pieta- 
tis,  quae  «  valet  ad  omnia»,  et  propter  quam  maxime 
iusli  salvantur ,  sicut  patet  apud  Matthaeum  vigesimo 
quinto  ^  ubi  sola  opera  raisericordiae  numerantur. 
Ideo  hortatur  hic  ad  opera  misericordiae  et  eleemo- 
synae  faciendae  propter  retributionem. 

Et  primo  hortatur,  ut  fiant  libenter;  secundo, 
Triajjbser-  ut  flaut  abundauter ,  ibi :  Da  partes  septem ;  terlio, 
ut  fiant  incessanter ,  ibi :  Qui  observat  ventum  nun- 
quam  etc.  —  Cum  ergo  hortatur,  ut  flant  \oluntarie 
et  libenter,  praemittit  exhortationem  et  subiungit 
rationem, 

(Vers.  1 .).  Exhortatur  igitur  ad  libenter  eleemo- 
Expositio  lit- synam  faciendam;  ideo  dicit:  Mitte  panemtumn,  id 
De  primo,  est ,  libeuter  et  liberaliter  da ,  non  per  extorsionem 
'  et  quasi  coactus ;  secundae  ad  Corinthios  nono  ^ : 
«  Unusquisque,  prout  destinavit  in  corde  suo,  non  ex 
tristitia,  aut  ex  hecessitate;  hilarem  enim  datorem 
diligit  Deus  » .  Panem  tuum ,  non  alienum ;  Eccle- 
siastici  trigesimo  quarto :  «  Qui  oflfert  sacriflcium  ex 
substantia  pauperis,  quasi  qui  victimat  fllium  in  con- 
spectu  patris ».  Super  transeuntes  aquas,  Aquae 
multae  sunt  populi  multi,  Apocalypsis  decimo  se- 
ptimo;  transeuntes  aqua^e  sunt  qui  transeunt  de  gente 
in  gentem  et  de  regno  ad  populum  alterum;  tales 
sunt  peregrini  et  advenae;  istis  facienda  est  eleemo- 
syna ;  Isaiae  quinquagesimo  octavo  ^ :  «  Frange  esu- 
rienti  panem  tuum,  et  egeoos  vagosque  induc  io 
domum  tuam».  Vel:  aquae  sunt  tribulationes  prae- 
sentes,  iuxta  illud  Psalmi :  « Intraverunt  aquae  usque 
ad  animam  meam  » ;  transeuntes  aquae  sunt  paupe- 
res  et  afflicti,  quia  per  tribulationes  transeunt  ad 
requiem;  talibus  est  eleemosyna  facienda;  Lucae  de- 
cimo  quarto :  «  Cum  facis  eleemosynam ,  voca  pau- 
peres  ac  debiles ,  caecos  elc.  Et  redditur  ratio :  Quia 
Ratio.  post  tempora  multa  invenies  illum,  id  est  retri- 
butionem  pro  illo;  non  ergo  deficit  retributio,  sed 
differtur;  Ecclesiastici  duodecimo^:  «Benefac  iusto, 
et  invenies  retributionem  magnam ;  et  si  non  ab  illo, 
certe  a  Domino  » ;  item  Lucae  decimo  sexto :  «  Facite 
vobis  amicos  de  mammona  iniquitatis  »  etc. 


(Vers.  2.  3.).  Da  partes  septem  etc.  Hic  secundo  oe  secando. 
hortatur  ad  dandum  abundanter;  et  praemittit  ex- 
hortationem  et  subiungit  rationem.  Exhortatur  ergo  Exhortatio. 
ad  abundantiam  dicens:  Da  partes  septem  nec  n^n 
et  octo,  id  est  secundum  possibilitatem  tuarum  vi- 
rium  da  eleemosynam,  ut,  sive  pauper  fueris,  sive 
dives ,  des  bonorum  tuorum  septimam  et  octavam ,  id 
est,  partem   pauperum  facias  bonam;  secundae  ad 
Corinthios  octavo  ^ :  «  Ut  vestra  abundantia  illorum 
inopiam  suppleat » ;  et  Lucae  undecimo :  «  Date  elee- 
mosynam  de  eo  quod  superest  ».  Ideo   dicit:   Da 
partes  septem;  per  septenarium  enim  intelligimus 
quantum  suflicit  ad  supplendam  necessitatem  pro- 
priam;  quidquid  ultra  illud  est  dicitur  septem  et 
octo;  et  hoc  pauperibus  est  distribuendum ,  non  est   • 
congregandum  in  thesauros  terrenos,  sed  caelestes; 
unde  Matthaei  sexto^:  «  Thesaurizate  vobis  thesau- 
ros  in  caelo,  ubi  neque  aerugo  neque  tinea  demoli- 
tur  » ;  et  Tobiae  quarto :  «  Si  multum   tibi   fuerit , 
abundanter  tribue;  si  parum,  etiam  iHud  libenter 
impertiri  stude  ».  Et  ratio  huius  largitatis  redditur,  Rationes. 
cum  infertur :  Quia  ignoras,  quid  mali  etc.  Et  multi- 
plex  redditur  ratio ,  scilicet  propter  cautelam  mcdi;  Pnma. 
unde  dicit:  Ignoras,  quid  mali  futurum  sit  super 
terram.  Quia  ergo  non  es  certus ,  necesse  habes  tibi 
providere ,  ne  incidas  in  periculum ;    et  remedium 
optimum  est  abundans  eleemosyna;  Ecclesiastici  vi- 
gesimo  nono  ^ :  «  Conclude  eleemosynam  in  sinu  pau- 
peris,  et  haec  pro  te  exorabit  et  liberabit  ab  omni 
malo  » .  —  Propter  amplificationem  meriti  dicit :  Si  secoDda. 
repletae  fuerint  nubeSy  a  Deo  supple,  imbrem  su- 
per  terram  effundent,  propter  quem  imbrem  terra 
fructificat;  Osee  sexto  * :  «  Veniet  quasi  imber  nobis 
temporaneus  et  serotinus  terrae»;  et  hoc  ad  fructi- 
ficandum  et  multiplicandum  bona  terrae  merito  elee- 
mosynae.  Sicut  enim  nubes  plenae  inebriant  terram 
pluvia,  sic   eleemosynae  multiplicatae  inebriant  ani- 
mam  gratia ;  secundae  ad  Corinthios  nono :  «  Qui  au- 
tem  administrat  semen  seminanti ,  et  panem  ad  man- 
ducandum  praestabit  et  mulliplicabit  semen  vestrum 
et  augebit  incrementa  frugum  iustitiae  vestrae  » .  Pro-  Teriia. 
pter  stabilitatem  praemii,  quod  non  poterit  variari 
nec  perdi;  propter  quod  dicit:  Si  ceciderit  lignum 
ad  austrum;  lignum^  istud,  homo;  de  quo  lob  de- 
cimo  quarto^:  «  Lignum   habet  spem,  si  praecisum 
fuerit,  rursum  virescet».  Et  auster  AdX  inteUigere 
calorem  caritatis  et  statum  gloriae;  Cantici  quarto: 


*  Vers.  34.  seqq.  —  Paiilo  superius  respicitur  I.  Tim. 
4,8:  Pielas  autem  ad  omnia  utilis  est  etc. 

*  Vers.  7.  —  Sequuntur  Eccli.  34,  24.  et  Apoc.  17,  15: 
Aquas,  quas  vidisti...  populi  sunt  et  gentes  et  linguae.  —  Su- 
perius  post  mn  alimium  a  prima  manu,  ut  videtur,  in  E  ad- 
ditum  est  in  margine:  quia  de  alieno  non  est  facienda  elee- 
mosyna, 

*  Vers.  7.  ^  Subinde  allegantur  Ps.  68,  2.  et  Luc.  U, 
13,  ubi  pro  eleemosynam  Vulgata  conviviim. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  Luc.  16,  9. 


*  Vers.  44.  —  Sequitur  Luc.  M,  41:  Verumtamen  quod 
superest  date  eleemosynam. 

^  Vers.  20.  —  Oeinde  allegatur  Tob.  4,9,  ubi  pro  $i 
parum,  etiani  illud  Vulgata  si  exigmm  tibi  fuerit,  etiam 
eaigtmm, 

^  Vers.  \o.  Vulgata  omittit  et  liberabit. 

^  Vers.  3.  —  Sequitur  IL  Gor.  9,  10.    . 

^  Vers.  7,  ubi  pro  virescet  Vulgata  virescit.  —  Sequuntui- 
CanL  4,  16.  et  Apoc.  3,  42.  —  Inferius  pro  demoveri  A 
amoveri,  Vat.  et  aliqui  codd.  demererL 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C:  XI. 


89 


«Surge,  aquilo^  et  veni,  auster;  perfla.  hortuin 
BQeum  ».  etc.  Ligntim  igitur  cadere  ad  austrum  est 
homlDem  in  inorte  introduci  in  gloriam;  et  tunc  M 
erit,  id  est,  nunquam  poterit  demoveri;  Apocalypsis 
tertio :  «  Qui  vicerit ,  faciam  illum  columnam  in  tem- 
plo  Dei  mei ,  et  foras  non  egredietur  amplius  » .  Si 
ceciderit  ad  aquibnem,  ibi  erit,  id  est,  si  ad  poe- 
nam  infernalem;  leremiae  primo^:  « Ab  aquilone 
paudetur  omne  malum  »;  qui  cadit  in  infernum  ibi 
mY,  quia  inde  nunquam  liberabitur,  lusto  enim  di- 
citur  Isaiae  ultimo :  «  Ignis  eorum  non  exstinguetur, 
et  vermis  eorura  non  morietur  ».  In  qmcumque  loco 
ceeiderit,  ihi  erit,  sive  bono,  sive  malo;  ad  Galatas 
sexto:  «  Quae  seminaverit  homo,  haec  et  metet». 

Qui  observat  ventum^ic,  Hic  hortatur  ad  dan- 

De  teriio.  dum  iticessanter ;  et  prirao  docet,  tempora  non  esse 

Docei  tria.  observanda ;  secundo,  apera  divim  non  esse  per- 

scrutanda;  tertio,  opera  misericordiae  continuanda. 

(Vers.  4.).  Quantum  ad  primum  dicit :  Qui  ob- 
primnm.  scrvat  vcntum  non  seminat,  quia  frequenter  venit 
ventus,  quem  non  vult,  et  non  venit  ventus,  qui 
placeat.  Et  qui  considerat  nubes  niinquam  me- 
tet;  et  ideo  oportet,  quod  quando  est  tempus  me- 
tendi,  metat,  et  serendi,  seminet,non  exspectet.  Sic 
etiam  in  proposito,  dum  tempus  habet,  bonum  faciat; 
Ecclesiastici  quarto^:  «  Cor  inopis  ne  afflixeris,  et 
ne  protrahas  datum  angustianti  »;  et  Proverbiorum 
tertio:  «  Ne  dicas  amico  tuo:  Vade  et  revertere,  cras 
dabo  tibi,  cum  statim  possis  dare  »;  et  ita  non  debet 
tardare. 

(Vers.  5.).  Quomodo  ignora^,  qua£  sit  via  etc. 
secundum.  Supra  dixit,  tempora  non  esse  observanda,  hic  se- 
cundo  docet,  divina  opera  non  esse  consideranda 
vel  perscrutanda ,  quia  non  possumus;  ideo  dicit: 
Quonwdo  ignoras,  quae  sit  via  spiritus.  Spiritus,  qui 
est  Deus,  quia  hanc  ignoramus ;  unde  loannis  tertio  ^ : 
«  Spiritus,  ubi  vult,  spirat,  et  vocem  eius  audis,  sed 
nescis  »  etc;  et  lob  nono:  «  Si  venerit  ad  me,  non 
videbo  eum;  si  abierit,  non  intelligam  ».  Spiritus, 
qui  est  animus  sive  spiritualis  creatura,  cuius  via, 
id  est  ortus,  nescitur,  necetiam  occasus;  supra  ter- 
tio*:  «Quis  novit,  si  spiritus  filiorum  Adam  ascen- 
dat  sursum»?  Spiritus,  qui  est  ventus,  cuius  via 
nescitur ,  id  est  origo ;  unde  in  Psalmo :  «  Qui  pro- 
fert  ventos  de  thesauris  suis  »;  Exodi  decirao  qiiinto: 
«Flavit  spiritus  tuus,  et  operuit  eos  mare».  Dicit 
ergo:  Quomodo  ignoras,  quae  sit  via  spiritus,  et 


qua  ratime  compingantur  ossa  in  ventre  pra£- 
gnantis,  id  estj  quomodo  compaginentur  et  distin- 
guantur;  quia  etiam  ipse  Avicenna  dicit^  quod  yis 
formativa  membrorum  est  vis  divina;  secundi  Ma- 
chabaeoruoa  septimo^:  «Nescio,  qualiter  in  utero 
meo  apparuistis;  neque  enim  spiritum  et  animam 
donavi  vobis,  et  singulorum  membra  non  ego  com- 
pegi>>;sed  ille  compegit,  ad  quem  lobdecimo:  «Os- 
sibus  et  nervis  compegisti  me».  Quomodo  haec  igno- 
ras,  quae  sunt  carnalia;  sic  ignoras  opera  Domini, 
qui  fabricator  est  amnium;  apera,  id  est  occulta 
iudicia,  de  quibus  in  Psalmo^:  «  Magna  opera  Do- 
mini,  exquisita  in  onimes  voluntates  eius  ».  Haec 
opera  ignoramus;  ad  Romanos  undecimo:  «  0  alti- 
tudo  divitiarum  sapientiae  et  scientiae  Dei !  quam 
incomprehensibilia  sunt  iudicia  eius ,  et  investigabiles 
viae  eius  » ! 

Mane  semina  etc.  Hic  tertio  hortatur  ad  bene  Tertiam. 
faciendum  incessanter;  et  praemittitur  exhortatio; 
secundo  subiungitur  exhortatimis  raiio,  et  tertio 
remuneratio. 

(Vers.  6.).  Exhortatur  ergo  ad  faciendum  opera  Exhortatio. 
misericordiae  incessanter,  cum  dicit:  Mane  semina 
semm  tuum,  hoc  est  in  tempore  iuventutis,  quia, 
Threnorum  tertio  \  «  bonum  est  viro ,  cum  portaye- 
rit  iugum  ab  adolescentia  sua  » .  Et  vespere  ne  cesset 
manus  tua,  \d  est  in  senectute,  quasi  dicat,  quod 
in  omni  tempore  et  aetate  sine  cessatione  sunt  bona 
opera  facienda;  ad  Galatas  ultimo:  «  Bonum  autem 
facientes,  non  deficiamus;  tempore  enim  accepto  me- 
temus ,  non  deflcientes  » .  Ideo  continue  serendum , 
quia,  secundum  quod  dicitur  secundae  ad  Corinthios 
nono ,  «  qui  parce  seminat  parce  et  metet ,  et  qui 
seminat  in  benedictionibus  de  benedictionibus  et 
metet » . 

Quia  nescis  etc.  Hic  notatur  secundum ,  scilicet  ^^iio. 
exhortationis  ratio:  quia  nescit  homo,  quando  et 
quae  opera  acceptat  Deus,  sicut  qui  seminat  nescit, 
quod  semen  fructum  facit.  Ideo  dicit:  Quia  nescis, 
quid  magis  oriatur;  hoe,  id  est  serotinum ,  an  illud, 
id  est  matutinum ;  supra  nono  ^ :  «  Nescit  homo,  utrum 
amore ,  an  odio  dignus  sit » .  Et  si  utrumque  simut , 
melius  erit,  quia  « plura  bona  paucioribus  magis  eli- 
genda»;  Isaiae  trigesimo  secundo:  «  Beati,  qui  se- 
minatis  super  omnes  aquas  » . 

(Vers.  7.).  Dulee  lumen  etc.  Hic  notatur  tertium  ,  Rem«nera- 
scilicet  remuneratio;  et  haec  est  aspectus  luminis  et 


tio. 


*  Vers.  14:  Ab  aqnilone  pandetur  malum  super  omnes 
babilatores  terrae.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  66,  2i.  (Vul- 
gata  partes  propositionis  transponit)  et  Gal.  6,  8. 

*  Vers.  3.  —  Sequitur  Prov.  3,  28.  —  Superius  pro  bo- 
num  faciat  B  D  E  donum  faciat 

*  Vers.  8.  —  Deinde  allegatur  lob  9,  II.  —  Paulo  supe- 
rius  ex  E  supplevimus  tempora...  docet 

*  Vers.  21.  —  Sequuntur  Ps.  -134,  7,  et  Exod.  15,  10. 

^  Vers.  22.  Vulgata  post  non  ego  addit  ipsa.  —  Sequitur 
lob  40,  f'1.  —  Avicenna,  !.  Canon.  Fen  1.  doctr.  6.  c.  2: 
Virtus  vero  informativa  imprimens  est  ilia,  ex  qua  praecepto 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


sui  Creatoris  procedit  membrorum  lineatio  et  ipsorum  figu- 
ratio  etc.  Lib.  III.  Canoiu  Fen  21.  tr.  1.  c.  2.  in  fine  docet,  ope- 
rationem  huius  virtutis  esse  €<  de  secretis  Dei  ».  Cfr.  de  Anima 
(Sexto  Naturalium)  p.  II.  c.  4 .  et  XVI.  de  Natura  animal.  c.  1 . 

*  Psalm.  110,  2.  —  Seq.  locus  est  Rom.  M,  33. 

'  Vers.  27.  —  Sequnntur  Gal.  6,  9,  ubi  pro  tempore 
enim  acceplo  Vulgata  tempore  enim  stio;  II.  Cor.  9,  6. 

*  Vers.  1.  —  Deinde  allegatur  isai.  32,  20.  Sententia  : 
« plura  bona  paucioribus  magis  eligenda »  est  .Aristot ,  III. 
Topic.  c.  2.      . 


12 


90 


COJJMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XI. 


solis  aeterni ,  in  quo  est  summa  dulcedo,  et  ita  magna 
remuneratio  est.  Et  propterea  dicit;  Dulce  lumm^SiA 
aspidenduoi.  De  hac  dulcedine  in  Psalmo  * :  «  Quam 
magna  muUitudo dulcedinis  tuae,  Domine  »  etc.  Et  de- 
lectabile  est  oculis  videf^e  sokm,  illum  solem,  de  quo 
Malachiae  quarto :  «  Orietur  vobis  timentibus  Deum 
sol  iustitiae  ».  Hmic  sokm  dekctabile  est  videre;  ideo 
primae  Petri  primo :  «  In  quem  desiderant  Angeli 
prospicere  »..  Et  quia  hi  soli  videbunt  illud  iuroen, 
qui  erunt  a  dextris ;  ideo  in  Psalmo :  «  Delectationes 
in  dextera  tua  usque  in  flnem  » . 

Possunt  etiam  breviter  haec  exponi  de  eleemo- 
Aiia  expo-  syua  spirituali ,  quae  consistit  in  instructione  pro- 

mosyoa  spi-  ximi ;  ad  quam  similiter  exhortatur,  ad  dandum  fo- 
benter  sive  liberaliter ,  abundanter  et  incessanter ; 

hisjaeQsandi  libenter  sive  liberaliter,  cum  dicit:  Milte>panem 
tuum  etc,  id  est,  gratis  da;  Matthaei  decimo  ^:  «  Gra- 
tis  accepistis,  gratis  date»;  panem,  scilicet  doctri- 
nae,  de  quo  dicitur  Threnorum  quarto:  «  Parvuli  pe- 
tierunt  panem,  et  non  erat  qui  frangeret  eis».  Super 
transeuntes  aquas,  id  est  contemnentes  bona  tempo- 
ralia,  quibus  solis  dandus  esl;  Matthaei  septimo: 
«  Nolite  dare  sanctum  canibus » .  Vel :  super  illos ,  de 
quibus  in  Psalmo:  «  Transivimus  per  ignem  et 
aquam,  et  eduxisti  nos  »  etc. 

Abundanter  ^\hs\  dispensanda;  ideo  dicit:  Da 

Abundanter.  partcs  septem;  partcs  septem  intelligimus  doctrinam 
Chrisli  veteris  teslamenti,  quia  ibi  praecipiebatur 
septimus  dies  servari.  Per  octo  inlelligimus  doctri- 
nam  novi  testamenti,  quia  oclavus  dies  observari 
praecipitur  ^.  Et  quia  non  potest  homo  abundanter 
doctrinam  communicare,  nisi  desuper  impleatur,  di- 
cit:  Si  impktae  fuerint  nubes ,  imbrem  siiper  ter- 
ram  effundent,  Nubes  sunt  praedicatores  boni ,  qui 
volant  ad  alta  per  contemplationem ;  Isaiae  sexage- 
simo  * :  «  Qui  sunt  hi  qui  ut  nubes  volant  et  quasi 
columbae  ad  fenestras  suas  »  ?  Isti  replentur  a  Do- 
mino  scientia;  Isaiae  undecimo:  «  Repleta  est  terra 
scientia  tua,  sicut  aqua  maris  operientis»;  et  hoc 
per  Spiritum  sanctura;  Sapientiae  prinio:  «  Spiritus 
Domini  replevit  orbem  terrarum  » .  Istae  nubes  re- 
pletae  effundent  imbrem,  id  est  divini  verbi  doctri- 
nam;  Ecclesiastici  trigesimo  nono^:  «Ipse  tanquam 


imbres  mittet  eloquia  sapientiae  suae  » ;  Isaiae  qiiin- 
quagesimo  quinto:  «  Quomodo  descendit  imber  et 
nix  decaelo  et  inebriat  terram  et  infundit  eam;  sic 
erit  verbum  meum  » ,  super  terram  cordis  ad  fructi- 
ficandum;  ad  Hebraeos  sexto:  «  Terra  super  se  ve- 
nientem  bibens  imbrem,  et  proferens  herbam  oppor- 
tunam  »  etc, 

Incessanter  etiam  est  dispensanda;  ideo  dicit:  lacessanier. 
Qui  eonsiderat  ventum  non  seminat,  Seminare  est 
verbum  Dei  praedicare ;  Matthaei  decimo  tertio  ^ : 
«  Exiit  qui  seminat  seminare  semen  suum » ;  et 
post  exponit:  «  Semen  esl  verbum  Dei ».  Ventus  iste 
est  ventus  detractionis,  de  quo  lob  primo  :  «  Ventus 
venit  a  regione  deserti  et  concussit  quatuor  angulos 
domus  » .  Qui  observat  hunc  ventum  detractionis  nun- 
quam  seminat ,  quia  qui  timet  verba  hominum  de- 
trahentium  non  praedicat  ad  fructum ,  immo  agita- 
tur  ut  arundo ;  Matthaei  undecimo :  «  Quid  existis 
videre  ?  Arundinem  vento  agitatam  »  ?  Et  qui  conside- 
rat  nubes  nunquam  metet,  Nubes,  ut  dicit  Glossa  ^, 
est  blandimentum  adulationis,  quam  qui  cupit  ha- 
bere  nunquam  metit  vitam  aeternam ,  quia  «  recepit 
mercedem  suam  » ,  Matthaei  sexto ;  et  seminat  in 
carne,  et  ideo  metet  corruptionem  ad  Galatas  ul- 
timo :  «  Qui  seminat  in  carne  »  etc.  Et  ideo  haec 
contemnenda,  sed  mane  et  vespere  praedicandum ;  se- 
cundae  ad  Timotheum  quarto:  «  Praedica  verbum, 
insta  opportune,  importune  »;  Actuum  vigesimo:  «  Per 
triennium  non  cessavi  die  ac  nocle,  cum  lacrymis 
monens  unumquemque  vestrum  ». 

Secnndo  revocat  a  malo  consideiatione  fnturi  snpplioii. 

Si  annis  multis  vixerit  homo  etc.  Supra  hor-  Divisio. 
tatus  est  ad  bonum  consideratione  praemii;  hic  in- 
tendit  revocare  a  mah  consideratione  futuri  sup- 
plicii;  et  id  quidem  facit  hoc  ordine.  Primo  dicit,  Notantar 
futmn  temporis  habendam  esse  memoriam;  se- 
cundo  reprehendit  praesentem  laetitiam ;  tertio  hor- 
tatur  abiicere  omnem  nequitiam  et  malitiae  abnn- 
dantiam. 

(Vers,  8.).  Ad  futuri  temporis  memoriam   ha-  rrimum. 
bemlmn  hortatur  et  monet,  quantumcumque  homo 


*  Psalm.  30,  20.  —  Sequuntur  Malach.  4,  2,  iibi  pro 
Deam  Vulgata  nomen  meiim;  L  Petr.  1,  12.  et  Ps.  15,  10. 

2  Vers,  8.  —  Deinde  anegautur  Tliren.  4,  4  j  Mattli.  7,  6; 
Ps.  65,  11.  —  Verba  Vel  [codd.  sed]:  super,.,  eduxisti  etc. 
desunt  in  Vat.;  habentur  in  oninibus  codd. 

*  Vide  Hieron.,  Comment.  in  hunc  locum,  ubi  inter  alia 
dicit :  «  Praecipitur  ergo ,  ut  in  ulrumque  instrumentum ,  tam 
vetus  scilicet  quam  novum,  pari  veneratione  credamus.  ludaei 
dederunt  partes  septem,  credentes  sabbato,  sed  non  dederunt 
octo,  resurrectionem  diei  dominicae  denegantes  »  etc.  Eodem 
modo  explicatur  ab  August.,  Epist.  55.  (alias  119.)  c.  13.  n.  23. 

*  Vers.  8 ;  ibid.  II,  9.  est  seq.  locus :  «  Repleta  est  terra 
scientia  Domini,  sicut  aquae  maris  operienles»;  tertius  est 
Sap.  1,  7. 

*  Vers.  9.  —  Sequuntur  Isai.  55,  10.  seq.,  ubi  Vulgata 
plura  hinc  inde  interserit ;  Hebr.  6,7:  Terra  enim  saepe  ve- 


nientem  super  se  bibens  imbrem  et  generans  herbam  oppor- 
tunam  illis  etc,  —  Hieron.,  Comment.  in  Iiunc  locum  Eccle. : 
«  Nubes  igitur  sunt  prophetae  et  omnis  vir  sanctus,  qui,  cum 
plures  in  corde  suo  congrega verit  disciplinas ,  tunc  valebit  prae- 
cepla  pluere  doctrinaruin  »  etc.  Per  mibes  intelligi  praedica- 
tores ,  docet  August.,  Enarrat.  in  Ps.  10.  n.  1 0 ;  in  Ps.  35. 
n.  8 ;  in  Ps,  1 03.  serm.  1 .  n.  11.  Cfr,  Gregor.,  XVII.  Moral. 
c.  31.  n.  36.  et  XXVII.  c.  30.  n.  51.  seq. 

®  Vers.  3.  et  11,  non  iisdem  verbis ,  quae  tamen  haben- 
tur  Luc.  8,  6.  et  11.  —  Sequuntur  lob  1, 19:  Repente  ventus 
vehemens  irruit  a  regione  etc;  Matth.  11,  7:  Quid  existis  in 
desertum  videre  etc. 

'  Giossa  interlinearis  apud  Lyranum  :  Nubes,  blandientium 
adulationes.  Cfr.  Hieron.,  Comment.  in  hunc  locum.  —  Sequun- 
tur  Matth,  6,  5:  Receperunt  etc. ;  Gal.  6,  8;  11.  Tim.  4,  2.  et 
Act.  20,  31  :  Per  triennium  nocte  et  die  non  cessavi,  cum  etc. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XK 


91 


abundet  praesenli  prosperjtale.  Propter  quod  dicU: 
Si  annis  muUis  vixerit  homo,  quia  revera,  etsi  vi- 
deanlur  multi,  multi  tamen  esse  non  possunt,  secun- 
dum  illud  Ecclesiastici  decimo  octavo^-  «Numerus 
dierum  hominis,  ut  multum  centum  anni  »,  Et  in 
his  omnibus  laetatus  fuerit ,  secundum  quod  illi ,  de 
quibus  dicitur  lob  vigesimo  primo,  «  tenent  tym- 
panura  et  gaudent  ad  sonitum  organi;  ducuntinbo- 
nis  dies  suos»  etc.  Meminisse  debet  tenebrosi  tem- 
poris,  id  est  diei  iudicii,  quae  erittempus  tenebro- 
sum;  Sophoniae  prirao*:  «  Dies  illa,  dies  irae,  dies 
tenebrarum  et  caliginis»;  et  dierum  multarum.  hti 
sunt  dies  sive  anni  aeternitatis ;  in  Psalmo:  «Melior 
est  dies  una  in  atriis  tuis  super  millia  » .  Memorari 
debet  diei  iudieii,  nt  iimedit;  memorari  debet  gb- 
riae,  ut  speret  et  gaudeat ,  et  hoc  secundum  vicis- 
siludinem  operum ;  unde  Ecclesiastici  undecimo:  «  In 
die  bonorum  ne  immemor  sis  malorum,  et  in  die 
rhalorum  nev.immeiiior  sis  bonorum».  Dierum,  in- 
quam,  multorvm,  qtii  cumvenerint,  vanitatis  ar- 
guentur  praeterita,  id  est,  manifeste  ostendentur 
fuisse  vana;  unde  Hieronymus^:  Cum  regnum  Christi 

Dupiiciier  vcnerit,  cetera  regna  evanescent.  Arquentur  prae- 
terita ,  scilicet  de  vanitate  mutabilitatis_ ;  Sapientiae 
quinto  * :  «  Quid  nobis  profuit  superbia  ?  Aul  divitia- 
rum  iactantia  quid  contulit  nobis  ?  Transierunt  haec 
omnia  velul  umbra».  Arguentur  de  vanitate  iniqui- 
tatis;  Ecclesiastici  decimo  septimo:  «  Quid  nequius, 
quam  quod  excogitavit  caro  et  sanguis  » ?  Et  haec 
arguentur;  ad  Ephesios  quinto:  «  Quae  enim  arguun- 
tuf  a  lumine  manifestantur  » . 

(Vers.  9.).  Lojetare  ergo  iuvenu  etc.  Hic  secundo 

secnndtiin,  reprekendit  prassentem  la£titiam,  asserens,  hominem 
pro  illa  iudicandum  esse;  unde  ironice  loquens  dicit: 
Laetare  ergo,  in  iuvenis,  adolescentia  tua,  quia  illa 
aetas  est  laetitiae  apta;  unde  Sapientiae  secundo^: 
«  Venite ,  fruamur  creatura  lanquam  in  iuventute 
celeriter»;  quasi  dicat:  ne  laeteris  in  iuventute,  ne 
doleas  in  senectute ;  unde  Ecclesiastici  quinto :  «  Ne 
sequaris  in  fortitudine  tua  concupiscentiam  cordis 
tui».  Et  explicat   laetitiam,  ut  sit  completa  et  in 


animo  et  in  opere.  et  in  signo.  Quantum  ad  laetir  Laeiuia  in 
tiam  delectationis  in  anirm  dicit :  Et  in  bono  sit 
cor  tuum,  quasi  dicat:  non  laeteris  corde,  quia 
supra  septimo^:  «  Cor  stulti,  ubi  laetitia».  Quan- 
tum  ad  delectationem  in  (ypere:  Et  ambula  in  viis  inopere. 
cordis  tui,  id  est,  exterius  comple  opere  quod  de- 
sideras  corde,  quasidicat:  nonambules;  Ecclesiastici 
decimo  octavo :  «Fili,  post  concupiscentias  tuas  non 
eas,  et  a  voluntate  tua  avertere  ».  Quantum  ad  lae- 1»  sjgno. 
titiam  in  signo  dicit:  Et  in  intuitu  oculorum  tuo- 
rum,  ut  ea  intueatur  oculus,  quae  desiderat  cor,  et 
operatur  manus  tua,  secundum  quod  de  illis  dicitur, 
de  quibus  secundae  Petri  secundo  ^ :  «  Habentes 
oculos  plenos  adulterii  et  incessabilis  deUcti»,  quasi 
dicat:  non  sic  ambules;  Isaiae  tertio:  «  Pro  eo  quod 
elevatae  sunt  filiae  Sion  et  ambulaverunt  extento 
collo  et  nutibus  oculorum  »  etc.  Et  quod  istud  sit 
ironice  dictum,  patet,  quia  comminatur  malum  sic 
laetantibus;  unde  subdit:  Et  scito,  quod  pro  his 
omnibus  adducet  te  Deus  in  iudicium.  Et  ideo 
omnia  sunt  fugienda ;  lob  decimo  nono :  «  Fugite  a 
facie  gladii,  quia  ultor  iniquitatis  est  gladius,  etsci- 
tote,  esse  iudicium  ». 

(Vers.  1 0.).  A  ufer  iram  etc.  Hic  tertio  horta-  TerUnm. 
tur  abiiccre  omne^n  nequitiam,  videlicet  malitiam 
cordis  et  immunditiam  carnis,  Quantum  ad  mali-  Mamia  cor- 
tiam  cordis  dicit:  Aufer  iram  a  corde  tuo,   ut 
non  irascaris,  quia  ira  reddit  hominem  nequam;  Mat- 
thaei  quinlo  ® :  «  Ego  autem  dico  vobis,  quod  omnis, 
qui  irascitur  fratri  suo,  reus  erit  iudicio»;  et  si 
irascitur,   non  perdurare   debet;  unde   ad   Ephesios 
quarto :   «  Sol   non  occidat   super    iracundiam   ve- 
stram  » .  Quantum  ad  immunditiam  carnis  dicit :  Et  rmmunditia 
amjove  m.alitiam  a  carne  tua,  et  sic  excludit  omnem 
immunditiam   carnis;    lacobi   primo^:    « Abiicientes 
omnem  immunditiam  et  abundantiam   malitiae,  in 
mansuetudine  suscipite  insitum  verbum  » .  Ille  aufert 
malitiam  a  carne,  qui  eam  mortificat;  ad  Colossen- 
ses  tertio :  «  Morlificate  membra  vestra ,  quae  sunt 
super  terram  ».  Et  redditur  ralio  huius:  Adolescentia  Ratio. 
enim  et  voluptas  vana  sunt,  quia  cito  transeunt;  pri- 


*  Vers.  8.  —  Sequilur  lob  21,  12.  Post  tympamm  Vul- 
gata  addit  et  cUhardm, 

^  Vers.  15:  Dies  irae,  dies  illa,  dies  tribulationis  et  an- 
gustiae,  dies  calamitatis  et  miseriae,  dies  tenebrarum  etc.  — 
Sequuntur  Ps.  83 ,  14,  et  Eccli.  11,  27. 

^  Hieron.,  Coinment.  in  hunc  locum,  dal  duplicem  ex- 
plicationem;  prima  est:  «  Porro  si  et  multis  annis  vixeris  et 
omnia  bona  habueris  vel  bona  opera  perpetraris,  et  scieris,  te 
semper  esse  moriturum...  praesentia  quasi  fluxa ,  fl^agilia  et  ca- 
dnca  contemnes  »  (cft*.  supra  pag,  55,  nota  6,  ubi  similla  verba 
allegavirtius  ex  Epist.  UO.  n.  16.).  Secunda  est:  «  Quod  qui 
fuerit  consecutus  [scil.  scientiam  salutarem  utriusque  testanienti], 
videbit  lucem ,  videbit  Christum ,  solem  iustitiae  »  etc.  Verba 
a  S.  Bonav.  hic  allegata  in  expositione  huius  loci  non  habentiir , 
insinuantur  tamen  in  Comment.  in  Dan.  7,  3-27,  ubi  secundum 
ipsum  per  quatuor  bestias  significantiir  quatuor  regna  Assy- 
riorum,  Persarum,  Macedonum  et  Romanorum;  regnum  Roma- 
norum  superatur  a  quodam  rege,  qui  antichristus  agnoscilur; 


et  post  haec  erit  regnum  Christi  aeternum.  Ibid.  c.  12,  7.  dicil : 
Et  manifeste  de  adventu  Christi  atque  Sanctorum  dicit :  Regnum 
autem  et  potestas  et  magnitudo  regni,  quae  est  subter  omne 
caelum,  detur  populo  Sanctorum  Allissimi,  cuius  regnum  re- 
gnum  sempiternum  est,  et  omnes  reges  servient  ei  et  obedient. 
Cfr.  ibid.  2,  38-iO,  et  August,,  XX.  de  Civ.  Dei,  c.  23. 

*  Vers.  8.  et  9.  —  Sequuntur  Eccli.  17,  30.  et  Eph.  5, 
13,  ubi  Vulgata  omittit  enim. 

*  Vers.  6:  Venite  ergo,  et  fruamur  bonis,  quae  sunt,  et 
utamur  creatura  etc.  —  Sequitur  Eccli.  5,  2. 

®  Vers.  5:  Cor  stultorum,  ubi  laetitia.  —  Subinde  allegatur 
Eccli.  18,  30. 

^  Vers.  U.  —  Sequunlur  IsaL  3,  16.  et  lob  19,  29,  ubi 
pro  quia  ultor  iniquitatis  Vulgata  qmniam  ultor  imquUatum, 

*  Vers.  22.  Vulgata  quia  pro  quod.  —  Seq.  locus  est 
Eph.  4,  26. 

»  Vers.  21.  —  Sequitur  Col.  3,  5. 


92 


comment;  in  ecclesusten  c.  xn. 


mae  loannis  secutido  * :  «  Transit  mundus  et  concupi- 
scentia  eius  » ,  et  ideo  Sapientiae  quinto :  «  Quid  nobis 


profuit  superbia?  Aut  divitiarum  iactantia  quid  contu- 
Ht  nobis?  Transierunt  hacc  omnia  velut  umbra  3s>  etc. 


Capitulum  XIL 


Partis  tertiae  membrum  IL  De  poena ,  quae  est 
pura  afflictio,  agitur  tum  generaliter  ium 
.       specialiter. 

Memento  Creatoris  tui  etc.  Egit  supra  de  va- 
nivisio.  nitate  poenalitatis ,  quae  est  poena  et  peccati  occa- 
sio;  hic  agit  de  illa  quae  est  pura  afflictio,  quae 
revocat  a  malo  et  sollicitat  in  bono.  Et  habet  haec 
pars  duas :  quia  primo  tangit  poenalitates  et  miserias 
in  generali  ;*  &ec\mAo ,  in  speciali,  ibi:  Quando  com- 
movebuntur  eic. 

Art.  1.  Poena,  quae  est  pura  afflictio, 
.  describitur  generaliter, 

PoenaUtatem  igitur  in  communi  describit  quan- 

Describiiur  tum  ad  trfa :  primo ,  quantum  ad  praesentiam  nocivi; 

secundo,  quantum   ad  absentiam  iucundi;   tertio, 

quantum  ad  defectum  remedii;  ex  quorum  consi- 

deratione  hortatur  meminisse  Dei. 

(Vers.  1 .).  Quantum  igitur  ad  pra£sentiam  m- 
De  primo.  civi  dicit :  Memento  Creatoris  tui,  laudem  et  con- 
fessionem  sibi  dando;  in  diebus  iuventutis  tuae,  id 
est,  quamdiu  iuvenis  es  et  sanus;  Ecclesiaslici  de- 
cimo  septimo^:  «  Confiteberis  vivens,  vivus  et  sanus 
confiteberis  et  laudabis  Dominum ,  et  gloriaberis  in 
Ratio.  iniserationibus  illius » .  Et  ratio  huius  est ,  ut  non 
exspectetur  tempus  senectutis,  in  quo  est  praesentia 
nocivi;  propter  quod  dicit:  Antequam  veniat  tem- 
pus  afflictionis ;  Ecclesiastici  decimo  octavo :  «  Ante 
languorem  adhibe  medicinam ,  et  ante  iudicium  inter- 
roga  te  ipsum  ».  Et  appropinqueht  anni,  de  qui- 
hus  dicas:  Nonmihi  placent.  Isti  sunt  anni,  in  qui- 
bus  natura  humana  inquietatur  per  multas  molestias; 
et  isti  sunt  in  senectute  et  appropinquant ,  quia  in 
Psalmo  ^ :  «  Anni  nostri  sicut  aranea  meditabuntur  »  etc. 

(Vers.  2.).  Quantum  ad  absentiam  iucundi  di- 
De  secando.  cit :  Antequam  tenebrescat  sol,  in  cuius  aspectu  est 
magna  iucunditas;  supra  undecimo  ^ :  «Dulce  lumen 
et  delectabile  est  oculis  videre  solem  » ;  unde  Tobiae 
quinto:  «  Quale  gaudium  mihi  erit,  qui  in  tenebris 
sedeo  et  lumen  caeh  non  video  » ?  Et  ut  significet 
omnimodam  absentiam,  excludit   omne  lumen  cae- 


leste;  mdedkii:  Antequam  tenebrescat  sol,  utsci- 
licet  non  videatur  in  sua  rota,  et  lumen^  ut  non 
videatur  eius  influentia ,  et  hoc  de  die ;  et  luna  et 
stellae ,  de  nocte ;  Isaiae  decimo  tertio  ^ :  «  Stellae 
caeli  et  splendor  earum  non  expandent  lumen  suum , 
obtenebratus  est  sol  in  ortu  suo,  et  luna  non  splen- 
debit  in  lumine  suo». 

Quantum  ad  defectum  remedii  dicit :  Et  rever-  ue  tenio. 
tantur  nubes  post  pluviam.  Post  pluviam  consueyit 
caelum  serenari ;  quando  ergo  post  pluviam  reverti- 
tur  turbatio  nubium ,  signum  est ,  quod  non  est  re- 
ditus  ad  exsultationem  et  laetitiam;  Tobiae  tertio.^: 
«  Post  terapestatem  tranquillum  facis ,  et  post  la- 
crymationem  et  fletum  exsultationem  infundis  » .  Sed 
dies  illi  convertentur  in  tenebras  nec  revertentur  ad 
lucem;  lob  tertio:  «  Exspectet  lucem  et  non  videat, 
nec  ortura  surgentis  aurorae  » . 

Spiritualiter  hortatur  hic,  unumquemque  recor-  uortatio  spi- 

-.,         ^.  Tv-*'»         1.        j»     .      '  .      rilualis,iitre- 

dari  benenctorum  Dei  et  jpsius  benefactoris ,  ante- cordemurbe- 

'  .  *  n     .    '      '      neficiorum 

quam  Iradatur  homo  in  reprobum  sensum  ^  et  inci-     nei. 
dat  in  caecitatem  erroris.  Propterea  debent  recordari  Ratio  i. 
Dei ,  quia  creator.  Primum  quidem  dedit  essentiam; 
Isaiae  quadragesimo  quinto®:   «  Ego  feci  terram  et 
hominem  super  eam^creavi » ,  ideo  Dei  recordandum; 
contra  quod  Deuleronomii  trigesimo  secundo :  «  Obli- 
tus  es  Dei ,  Creatoris  tui » .  Dedit  potentiam ;  Deute- 
ronomii  octavo :  «  Domini  Dei  tui  recordaberis ,  eo 
quod  ipse  tribuit  tibi  vires ,   ut  impleret  pactum 
suum  ».  Dedit  operationem  bonam;  ad  Philippenses 
secundo  ^ :  «  Deus  operatur  in  nobis  velle  et  perfi- 
cere  » ;  et  Isaiae  vigesimo  sexto :  «  Omnia  opera  no- 
stra  operatus  es  in  nobis,  Domine  »;  et  ideo  recordlan- 
dum ;  Psalmus :  «  Memor  fui  operum   Domini ,  quia 
memor  ero  ab  initio  mirabilium  tuorum  ».  —  Quia  Ba«o2. 
pro  nobis  incarnatus  est;  Canticorum  primo  ^^ :  «  Ex- 
sultabimus  et  laetabimur  in   te,  memores  uberum 
tuorum  super  vinum  ».  —  Quia  redemptor,  qui  pro  Ratio3. 
nobis  passus ;  Threnorum  tertio :  «  Recordare  pauper- 
tatis  meae  et  transgressionis  »  etc. ;  qui  nobis  cibus  de 
caelo  datusest;  Psalmus:  «  Memoriam  fecil  mirabilium 
suorum  misericors  et  miseralor  Dominus ,  escam  de- 
dit  timentibus  se  » .  —  Quia  remunerator  secundum  Ratio  4. 
meritum;  Psalmus*':  «Reddes  unicuique  secundum 


*  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Sap.  5,  8.  et  9. 

2  Vers.  27.  (pro  Doininum  Vulgata  Deum,);  ibid.  18,  20. 
est  seq.  locus. 

*  Psalm.  89,  9.  et  10. 

*  Vers.  7.  —  Sequitur  Tob.  5,  12. 

*  Vers.  10. 

*  Vers.  22.  —  Sequitur  lob  3,  9. 

'  Respicitur  Rom.  1 ,  28 :  Tradidit  illos  Deus  in  repi'obum 
sensum. 


®  Vers.  12.  —  Sequuntur  Deut.  32,  18.  et  8,  18:  Sed 
reeorderis  Domini  Dei  tui ,  quod  ipse  vires  libi  praebuerit ,  ut  etc. 

^  Vers.  13.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  26,  12:  Omnia 
enim  opera  noslrd  operatus  es  nobls;  Ps.  76,  12. 

'^  Vers,  3.  —  Sequuntur  Thren.  3,  19.  et  Ps.  140,  4. 

"  Psalm.  61 ,  13.  ubi  Vulgata  iuaia  pro  secnndum.  — 
Subinde  allegantur  Ps.  118,  52;  Isai.  26,  8.  seq.  et  63,  7: 
Miserationum  Domini  recoPdabor,  laudem  Domini  super  omnibus, 
quae  reddidit  nobis  Dominus  etc. 


COMMExNT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XIL 


93 


opera  sua»;  propter  hoc  dicitur  alibi  in  Psalmo: 
«  Memor  fui  iudicioruiu  tuorum  »  etc.  Ad  votum; 
Isaiae  vigesimo  sexto :  «f  Nomen  tuum  et  memoriale 
tuum  in  desiderio  animae  »  etc.;:  et  ideo  subditur: 
<c  Anima  mea  desideravitie  in  nocte  > .  Retribuens  su- 
pra  desulerium ;  Isaiae  sexagesimo  terlio :  «  Misera- 
tionum  Domini  recordabor  super  omnibus,  quae  red- 
didit  nobis  Dominus  »  etc. 

Huius  igitur  Creatdris  debemus  recordari  et  g^ra- 
Modasrecor- ^io^  aomrfo  ct  od  tpsum  convertendo ;  antequam 
fenebrescat  sol ,  scilicet  mstitiae,  ChnstuSj  cum 
homo  cadit  a  fide;  Amos  octavo^:  «  Oc6idet  eis  sol 
in  meridie»;  et  lumen,  gratiae,  cum  homo  cadit  a 
caritate,  tunc  enim  perdit  gratiam;  Sapientiae  quinto: 
«  Erravimus  a  via  veritatis ,  et  lumen  iustitiae  non 
laxit  nobis»;  et  luna,  intelligentia  sacrae  Scriptu- 
rae,  quae  scilicet  lumen  recipit  a  Christo;  Apoca- 
lypsis  duodecimo :  «  Mulier  atnicta  sole ,  et  luna  sub 
pedibus  eius».  Mulier  amicta  sole  est  gentium  Ec- 
clesia ,  cui  data  est  sacrae  Scripturae  plena  intelli- 
gentia.  Et  stelUie,  exerapla  perfectorum ;  Baruch 
tertio^:  «  Stellaelumen  dedenmt  in  custodiis  suis», 
nocte  scilicet ,  «  et  dixerunt :  Adsumus  » .  Et  nubes 
revertantur  etc,  id  est,  cesset  doctrina  praedicato- 
rum;  Ezechielis  tertio:  «  Fili  hominis,  adhaerere 
faciam  lihguam  tuam  palato  tuo  » . 

i  ■ 

Art.  2.  De  poenis  pure  afflictivis  in  speciali, 
secundum  triplicem  earum  differentiam. 

Quando  commovebuntur  etc,  Supra  egit  de  poe- 
Divisio.  nalitate,  quae  venit  et  consequitur  iuventutem  in  ge- 
nerali ;  hic  agit  m  speciali.  Et  primo  agit  de  miseriis 
antecedentibus  mortem;  secundo,  de  concomitanti- 
bus,  ibi:  Quoniam  ibit  homo ;  XqvWo  ,  Ai^  consequen- 
tibus,  \h}:  Antequam  rumpatur  funis^  argenteus, 

De  miseriis  mortem  antecedentibus. 

Prima  pars  habet  duas :  quia  primo  agitur  de  poe- 
Divisio.  nalitate ,  quae  attenditur  in  membrarum  debilitate ; 
secundo  vero,  de  signo  debilitatis,  ibi:  Excelsa  quo- 
que  timebunt. 

(Vers.  3.).  Primo  igitur  ostendit  debilitationem 

Exposuiout.  futuram  in  senectute  quantum  ad  sex  genera  mem- 

primo,'de  ]3rorum:  nrimo   scilicet  quantum   ad  commotionem 

debililate  ^  ^ 

sex  mem.  ossium ,  quac  ordinata  sunt  ad  corpus  protegendum , 

Primo.  cum  dicit :  Quando  commovebnntur  custodes  domus. 

Domus  est  machina  corporis;  haec  fragilis  est,  et.  ideo 

custode  ihdiget;  et  ideo  dicit  PhilosophusS  quod  na- 


tiira  fecit  ossa  dura  ad  custodienda  membra  mollia , 
sicut  costae  ad  ventrem ,  et  testa  ad  caput.  Haec  com- 
mai^e«^i^r>  quapdo  eorum  iuncturae  laxantur. 

Item ,  quantum  ad  debilitationem  cirurium  ad  secundo. 
pondus  corporis  sustinendum ;  unde  dicit :  Et  nuta- 
bunt  viri  foriissimi ;  viri  fortissimi  sunt  crura, 
quia,  sicut  fortes  portant  pondus  belli,  sic  crura 
pondus  corporis^.  Hi  viri  fortissimi  nutant,  (\VimAo 
crura  tremulant  et  vacillant  et  non  secure  sustentant. 

Tertio,  quantum  ad  imminutionem  dmtium  Bid  "rerwo, 
cibaria  masticaridum ;  unde  dicit :  Et  otiosa^e  erunt 
molentes,  imminuto^  numero;  molenies  sunt  duae 
maxillae,  quae  ad  modum  duarum  molarum  conterunt 
cibum.  Hae ,  imminuto  numero  dentimn ,  sunt  otiosae, 
quia  cibum  ad  manducandum  non  possunt  conterere. 

Quarto,  qnmtnm  did  dbscurationetn  oculorum  Q«arto. 
ad  videndum ;  ideo  dicit :  Et  tenebrescent  videntes 
per  foramina ;  videntes  per  foramina  oculi  sunt , 
qui  sunt  quasi  duo  foramina  ad  videndum.  Isti  te- 
nebrescunt ,  quando  senes  lumen  videre  non  possunt, 
sicut  HeU;  primi  Regum  tertio^  qui  «non  poterat 
videre.  Lucerna;  Dei ,  antequam  exstingueretur  »  etc. 
Sicut  etiam  Isaac ,  de  quo  Genesis  vigesimo  septimo: 
«  Senuit  Isaac ,  et  caligaverunt  oculi  eius  »  etc. 

(Vers.  4.).  Quinto,  quantum  ad  immobilitatio- Q^iato. 
nem  labiorum  ad  pronuntiandum ,  cum  dicit :  Et 
elaudmt  ostia  in  platea;ostia  sunt  labia,  per  quae 
clauditur  porta  oris.  Ista  ostia  clauduntur  in  pla- 
tea,  quando  homo  prae  senectute  non  potest  alte 
loqui,  ut  audiatur  a  multis;  ideo  dicit:  In  humili- 
tate  vocis  molentes ,  id  est  plane  loquentes ;  molere 
dicit  loqui,  quia,  sicut  homo  movet  maxillas  ad  ci- 
baria  conterendum,  sic  movet  maxillas  et  labia  ad 
verba  formata  pronuntiandum. 

Sexto ,  quantum  ad  surditatem  aurium  ad  au-  sexto. 
diendum  dicit :  Consurgent  ad  vocem  volueris ,  id 
est  gaUi ,  quia  senes  non  possunt  audire  alta,  quia 
de  facili  laeduntur  et  facillime  excitantur.  Non  pos- 
sunt  etiam  mAxrtsonora  et  consmantia;  unde  dicit: 
Ei  obsurdescent  omnes  filiae  carminis.  Filiae  car- 
minis,  quae  audiunt  consonantia,  sunt  aures;  hae 
in  senibus  obsurdescimt ,  quia  voces  sonoras  audire 
non  possunt ;  secundi  Regum  decimo  nono  ^  dixit 
Berzellai  ad  David :  « Octogenarius  sum ;  nunquid 
vigent  sensus  mei  ad  discernendum  suave  aut  ama- 
rum ,  vel  audire  possum  ultra  voces  cantatorum  et 
cantatricum  »  ?  —  Isti  igitur  sunt  sex  defectus ,  qui 
consequuntur  vel  concoraitantur  senectutem :  quia 
senes  non  possunt  nociva  repellere,  non  possunt  se 


*  Vers.  9.  —  Seqiiuntur  Sap.  5 ,  6.  et  Apoe.  12,  I . 

*  Vers.  34.  —  Seq.  locus  est  Ezecli,  3,  26. 
'  Vulgata  fxmiculm, 

*  Libr.  II.  de  Partib.  animal.  c.  9:  Ut  enim  qui  ex  limo 
aut  alia  massa  humida  animal  efllngunt  flrmo  aliquo  subdito 
corpore  obducunt  atque  afformant,  sic  natura  ex  carnibus  ani- 
mal  condidit;  ceteris  igitur  parUbus,  scilicet  carnosis,  ossa 
omnibus  subiacenl  aut  flectendi  gratia>  si  moventur,  aut  con- 
ser\'andi  causa,  si  immobilia  sunt,  ut  costae,  quae  pectus  sa- 


lulis  viscerum  gratia  claudunt  etc.  —  lam  ab  Hieronymo  (in 
hunc  locum)  praeter  alias  exposiliones  eliam  haec  de  sex  niem- 
bris  humanis  interpretatio  quorundam  refertur. 

»  Cfr.  Aristot.,  IV.  de  Partib.  animal.  c.  10. 

^  Vulgata  in  mintito. 

'  Vers.  2.  et  3:  Oculi  eius  caligaverant,  nec  poterat  vi- 
dere.  Lucerna  Dei,  antequam  exstingueretur  etc,  —  Sequitur 
Gen,  27,  I. 

®  Vers.  35.  Post  amarum  Vulgata  plura  addil. 


94 


COMMENT,  IN  ECCLESUSTEN  C.  XII. 


sustentare,  non  possunt  comedere ,  non  possuntm- 
dere,  non  possunt  loqui,  mn  possunt  audire, 

Excelsa  quoque  timebunt  etc*  Supra  posuit  debi- 
De  sigBis  litationem  corporis  in  sene ;  hic  subiungit  signa  debi- 

SSttatiL  ^*  litationis,  quae  sunt  quatuor :  tremor  corporis,  cani- 
ties  capitis,  ^i^mor  ventris  et  infrigidatio  libidinis. 
(Vers.  5.).  Primum  igitur  signuniinfirniitatis  in 

Doprima.  seoe  est  tremor  corporis;  propter  quod  dicit:  Ex' 
celsa  quoque  timebunt  et  formidoihunt  in  via,  id 
est ,  omnia  membra  corporis  efficientur  treniulosa ; 
et  illud  est  signum  resolutionis  et  debilitalionis  vir- 
tutis  contentivae  membrorum ,  quae  membra  non  va- 
let  continere ;  et  ideo  compellitur  continue  agitare ; 
unde  miser  senex  potest  dicere  illud  Psalmi  ^ ;  «  Ti- 

De  secundo.  mor  ct  tremor  venerunt  super  me  »  etc.  —  Secundum 
signum  est  canities  eapitis,  quantum  ad  quod  dicit: 
Florebit  amygdulus,  id  est,  canescet  caput  et  barba; 
amygdalus  enim ,  dum  floret ,  dealbatur ,  et  istud 
est  signum  debilitatis  virtutis;  quia  enim  in  sene 
debilitatur  virtus  contentiva  humorum,  ideo  putre- 
scunt  humores  et  etiam  refrigescunt ,  in  cuius  signum 
superfluitates  de  corpore  senis  alba^  procedunt ;  et 
De  lertio.  ideo  cancscunt.  —  Tertium  signum  senilis  infirmita- 
tis  est  tumor  ventris  vel  aliorum  membrorum  cor- 
poris ;  quantum  ad  quod  dicit :  Impinguabitur  locu- 
sta.  Impinguatio  locustae  etiam  circa  suum  senium 
est  potius  tumor  quam  vera  pinguedo,  per  quem 
modum  est  in  senibus  impinguatio,  et  hoc  est  si- 
gnum  debilitatis  caloris  digerentis.  Quia  enim  calor 
digerens  deficit ,  abundat  humor  phlegmaticus ,  aquo- 
sus  et  indigestus ,  qui  corpus  senis  implet  et  impin- 

De  qnarto.  guaro  vldetur.  —  Quartum  signum  est  remissio  li- 
bidinis;  propter  quod  dicit:  Dissipabitur  capparis. 
Gapparis  est  herba  quaedam,  quae  «  valet  renibus  », 
ut  dicit  Glossa  ^ ,  el  confortat  actum  virtutis  genera- 
tivae;  et  secundum  Hieronymum  in  Hebraeo  com- 
mune  nomen  habet  ad  herbam  et  ad  amorem  libidi- 
nosum.  In  quacumque  igitur  significatione  accipiatur , 
rectus  est  sensus :  dissipabitur  eapparis ,  id  est , 
remittetur  fervor  libidinis ;  et  istud  est  signum  de- 
bilitationis  in  sene.  In  actu  enim  generalionis  movet 
calor ,  et  materiam  subministrat  digestus  humor.  Quia 
igitur  senectus  est  frigida  et  sicca,  deBcit  calor  et 
humor,  et  ideo  libidinis  minuitur  fervor. 

De  miserils  mortem  concomitantibus  in  moriente 

et  compatientibus. 

(Vers.  o.).  Quoniam  ibit  homo  in  domum  etc. 
Descriptae  sunt  miseriae  antecedentes  raortem.  Hic 


describitur  ipsa  misericc  mortis  et  in  moriente  et  in 
compatierdibus.  la  morienie ,  cum  dicit :  Quoniarn 
ibitMmo  in  domum  aeternitatis  suxi€,idesX,  mo- 
rietur.  Domus  enim  post  mortem  aeterna  est,  quia, 
supra  undecimo*,  «si  ceciderit  lignum  ad  austrum , 
ibi  erit;  si  ad  aquilonem,  ibi  erit  ^»;  et  ita  domus 
post  morlem  recte  dicitur  domus  aeternitatis.  Quan- 
tum  ad  miseriam  in  compatientibus  dicit:  Et  dr- 
cuibunt  in  platea  plangentes ;  circumeunt,  quia 
prae  dolore  quiescere  nesciunt;  Psalmus^:  «Capul 
circuitus  eorum,  labor  labiorum  ipsorum  operiet 
eos  » .  Et  plangent  super  mortuo  quasi  nolentes  con- 
solari,  sed  non  sic  debent;  Ecclesiastici  vigesimo  se- 
cundo :  «  Luctus  mortui  septem  dies  » . 

De  miseriis  mortem  consequentibus. 

Antequam  rumpatur  funis  etc.  Supra  tetigit  mi- 
serias  antecedentes  et  concomitantes  mortem ;  hic  tan- 
git  consequentes,  quae  sunt  corpcnis  resolutio  et  spiri- 
tus  ad  Deum  migratio;  quae  isto  ordine  describuntur. 

(Vers.  6.  7.).  Primo  notatur  dissolutio  n^rvo-  De  corporu 

,.    .  .  /»       .  resolatioiie> 

rum,  cum  dicit:  Antequam  rumpatur  fums  ar-  Primo. 
genieus ,  et  debet  repeti  verbum  ^ :  «  Memento  Crea- 
toris  tui »  etc.  Nervorum  involutio  recte  dicitur  funis, 
quia  lolum  corpus  cingit  et  ligat ,  et  argenteus ,  pro- 
pter  ipsorum  albedinem  et  pervietatem.  Funis  ergo 
argenteus  i^umpitur ,  quando  nervorum  ligatura  dis- 
solvitur.  —  Secundo ,  resolutio  venarum  sive  arte-  secuDdo. 
riarum ,  cum  dicit :  Et  recuirat  vitta  aurea ;  vena- 
rum  involutio  recte  dicitur  vitta^,  quia,  sicut  vitta 
circumvolvitur ,  et  ea  totum  ligatum  salvatur ;  sic 
venis  et  arteriis  tota  corporis  machina  circumdatur 
et  salvatur.  Ista  venarum  involutio  et  arteriarum  re- 
cte  dicitur  aurea ,  quia  aurum  rubrum  et  huius- 
modi  venae  rubeae  propter  contenti  sanguinis  rubi- 
cunditatem.  Tunc  ergo  recurrit  vitta  aurea,  quando 
venarum  et  arteriarum  involutio  non  perdurat.  — 
Tertio  notatur  confractio  vasis  urinae,  cum  dicil :  Tertio. 
Et  conteratur  liydria  super  fontem.  Hydria  est  re- 
ceptaculum  aquae  exhaustae  a  fonte,  et  vesica  est 
receptaculum  urinae  procedentis  ab  hepate  tanquam 
a  fonte.  Urina  enim  est  colamentum  sanguinis  et  alio- 
rum  humorum ,  qui  ab  hepate  in  totum  corpus  pro- 
cedunt  tanquam  a  fonte.  Hydria  ergo  conteritur  su- 
pe7'  fontem ,  quando  vesica  rumpitur  et  colamentum 
humorum  non  potest  recipere,  quod  procedit  ab  he- 
pate.  —  Quarto  notatur  destructio  meatus  super-  Qaarto. 
fluitatis  impurae,  cum  dicit:  Et  confringatur  rota 
super  cisternam.  Rota  est  instrumentum,  per  quod  fit 


*  Psalm.  54,  6. 

*  Glossa  ordinaria  apud  Strabum  et  Lyranum.  —  Hieron., 
Comment.  in  hunc  locum,  ait:  In  eo.vero,  ubi  nos  habemus 
cappanm,  in  Hebraeo  habet  abiona,  quod  et  ipsum  ambiguum 
est  Interpretaturque  amor ,  destderium,  concupiscentia ,  vel 
capparis.  ^  Vers,  3. 

*  Psalm.  139,  10.  —  Sequitur  Eccli.  22,  13.  ler.  31,  15. 


didtur  de  iuctu  Rachei :  Plorantis  filios  suos  et  nolentis  conso- 
lari  super  eis,  quia  npn  sunt. 

*  Vers.  1 .  Idem  monet  Hieron.  in  hunc  locum.  —  Vulgata 
fmiculus  pro  funiSy  quod  hic  habent  BGD,  et  infra  pluries 
eliam  Vat. 

'  Vat,  legit:  Et  recurrat  vitta  anrea,  id  est  venarum  m- 
volutio.  Recte  dicitur  involutip,  Subinde  E  solvatur  pro  salvatur. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XII. 


98 


QaiDto. 


De  spirttus 
ad  Dednvmi- 
^ratione. 


Expositio 
spiritoalisde 
Ecdesia  fi- 
nali. 


Prirao,  sta- 
tus  eius  aole 
iadicium. 


Primo  de  ii- 
del  diminu- 
tioue. 


Quoad  prae- 
latos. 


Quoad  per- 
fectos. 


educlio  aqiiae  foetidae  et  lutosae  de  cktern^  ;cislerna 
continet  ut  plurimum  aquani  lutulentato  ;  et  talis  est 
venter  noster .  Rotam  igitur  confringi  mper  cisternam 
est  meatuin  impurae  superiluitatis  a  ventre  exeuntis 
in  morte  dissipari.  —  Quinto  notatur  totim  corpo- 
ris  incineratio ,  cum  dicitur :  Et  revertatur  pulvis 
in  terram  suam,  unde  erat,  id  est,  corpus  incine- 
retur,  secundum  illud  Genesis  tertio>:  «  Pulvis  es, 
et  in  pulverem  reverteris  ».  /n  terramsuam,  quia 
de  illa  est;  Ecclesiastici  quadragesimo :  «  Omnia, 
quae  de  terra  facta  sunt ,  in  terram  convertentur  » . 
—  Sexto  tangitur  spiritus  sive  animae  ad  Deum  re- 
versio ;  unde  dicit :  Et  spiritus  redeat  ad  Deum ,  qui 
dedit  iUum,  Ipse  Dominus  datspiritum,  unde  dici- 
tur  in  Psalmo^:  «  Qui  finxit  singillatim  corda  eo- 
rum  »  etc. ;  et  ad  eum  redit  omnis  spiritus  tan- 
quam  ad  retributorem ;  ad  Romanos  decimo  quarto : 
«  Omnes  stabimus  ante  tribunal  Christi  »  etc. 

Spiritualiter  ab  illo  loco:  Quando  commove- 
buntur  etc,  describitur  hic  status  Ecclesiae  finalis: 
primo,  quoad  antecedentia  mdidnm ;  secundo,  quan- 
tum  ad  concomitantia ,  ibi :  Quoniam  ibit  homo  in 
(/omwm ;  tertio ,  ad  consequentia ,  ibi :  Antequam 
rumpatur  funis  argenteus,  —  Status  ante  iudicium, 
qui  erit  in  adventu  antichristi,  describitur  quantum 
ad  tria:  primo,  quantum  ad  diminutionem  fidei; 
secundo,  quantum  ad  dilatationem  erroris,  ibi:  Et 
eonsurgent  ad  vocem  volucris  etc. ;  tertio ,  quoad  mo- 
dum  dilatandi,  ibi :  Fhrehit  amygdalus  etc. 

Primo  ergo  praedicit ,  futuram  esse  diminutionem 
fidei  quantum  ad  quatuor  genera  personarum :  primo , 
quantum  ad  pradatQS ;  secundo ,  quantum  ad  per- 
fectos ;  tertio ,  quantum  ad  simplices ;  quarto ,  quan- 
tum  ad  sapientes.  Primo  igitur  praedicit  commotio- 
mm  praelatorum ,  cum  dicit :  Quando  commove- 
buntur  custodes  domus.  Domus  \stdi  est  Ecclesia, 
de  qua  in  Psabno  ^ :  « Domum  tuam  decet  sancti- 
tudo  »  etc.  Custodes  sunt  praelati ,  quibus  cura  do- 
ininici  gregis  est  commissa;  Isaiae  sexagesimo  se- 
cundo :  «  Super  muros  tuos ,  lerusalem ,  constitui 
custodes  ».  Custodes  igitur  commovebuntur ,  quando 
praelati  in  flde  concutientur ;  et  hoc  quidem*erit  in 
antichristi  adventu ;  unde  ludith  ultimo :  «  Montes  a 
fundamentis  commovebuntur  » .  —  Secundo  praedicit 
dubitationem  perfectorum,  cum  ait:  Et  nutabunt 
viri  fortissimi,  Viri  fortissimi  sunt  perfecti  in  ca- 
ritate  et  spe ,  secundum  illud  Isaiae  quadragesimo  * : 
«  Qui  sperant  in  Domino  mutabunt  fortitudinem  » . 


Isti  nutabunt ;  Matthaei  vigesimo  quarto  :  «  Sufgent 
pseudoprophetae  et  dabunt  signa ,  ut  in  errorem  in- 
ducantur ,  si  fieri  potest ,  etiain  electi » ;  et  ibidem : 
«Et  nisi  breviati  fuissent  dies  illi,  non  fieret  salva 
omnis  card ;  sed  propter  electos  breviabuntur  >>.  — 
Tertio  praedicit  Inpsum  simplicium,  cum  subiungit: 
Et  otiosae  erunt  molentes  imminuto  numero,  id 
est,  simplices  a  bono  opere  cessabunt,  affecti  taedio 
propter  multam  eorum  deceptionem ;  unde  dicit :  im- 
minuto  numero ,  quia  multum  minuentur ;  Matthaei 
vigesimo  quarto  ^  :  «  Duo  ad  molara ,  unus  assume- 
tur,  et  alter  relinquetur  » .  —  Quarto  praedicit  er- 
rorem  sapientium,  cum  dicit :  Et  tenebrescent  vi- 
denles  per  foramina,  id  est,  sapientes,  qui  subtiliter 
vident,  erroris  tenebris  involventur;  lob  duodecimo  * : 
«  Palpabunt  quasi  in  tenebris  et  non  in  lumine,  et  er- 
rare  faciet  eos  quasi  ebrios  ».  Et  quia  cadentes  a 
fide  cadunt  a  confessione  fideli,  ideo  dicit:  Et  cUm- 
dent  ostia  in  platea,  id  est  in  publico;  in  humili- 
tate  vocis  molentes,  id  est  mussitantes.  Sed  vera  con- 
fessio  est  in  publico ;  unde  Matthaei  decimo :  «  Quod 
in  aure  auditis  praedicate  super  tecta  ». 

Et  consurgent  ad  vocem  etc.  Hic  secundo  nota- 
tur  dilatatio  erroris  post  diminutionem  fidei  quantum 
ad  tria.  Primo  dicit,  quod  praedicabitur  et  audietur 
falsitas ;  secundo ,  quod  tacebitur  veritas ;  tertio ,  quod 
sublimabitur  et  timebitur  antichristi  potestas.  —  Pri- 
mum  quidem  praedicabitur  falsitas  ab  antichristo, 
cum  dicit :  Consurgent  ad  vocem  volucris,  Vox  vo- 
lucris  nocte  canentis  est  praedicatio  antichristi  prae- 
dicantis  in  nocte  obscurilatis  et  infidelitatis.  Ad  vo- 
eem  ergo  eius  consurgent  qui  praedicationi  eius  cre- 
dent.  Propterea  dicitur  Matthaei  vigesimo  quarto  ^ , 
ut  fidem  non  adhibeant :  «  Si  ergo  dixerint  vobis : 
Ecce ,  in  deserto  est ;  nolite  credere  » .  Tamen  multi 
audient  et  credent ;  loannis  quinto  dicitur  ludaeis : 
«  Si  alius  venerit  in  nomine  suo,  illum  recipielis». 
—  Secundo  praedicit,  quod  tacebitur  verita^,  quia 
non  erit  qui  audiat ;  ideo  dicit :  Obsurdescent  omnes 
filiae  carminis.  Tunc  filiae  carminis  obsurdescunt , 
quando  sonum  veritatis,  quae  est  velut  quaedam 
consonantia,  audire  non  possunt.  Illud  erit  tempore 
antichristi,  sicut  praedictum  est;  Isaiae  trigesimo^ 
praedicitur  de  illo  populo,  qui  adhaerebit  antichri- 
sto :  «  Populus  ad  iracundiam  provocans  est ,  filii 
mendaces,  filii  nolentes  audire  legem  Dei ».  —  Tertio 
praedicit,  quod  formidabitur  antichristi  potestas, 
cum   ait:    Excelsa  quoque   timebunt  et  formida- 


Qaoad  sim« 
piices. 


Qaoad  sa* 
pieates. 


Secando,  de 
erroris  dila- 
tatione. 


Falsitas 
praedicabi- 
tur. 


Veritas  ta- 
cebitur. 


Antichristl 
potestas  for- 
midabitnr. 


*  Vers.  19.  —  Sequitur  Eccli.  40,  H.  BD  subiiingunt :  52- 
militer  [Vulgala  omittit  similiter]  et  aqme  omnes  in  mare  re- 
vei^tentnr, 

*  Psdlm.  32,  45.  —  Seq.  locus  est  Rom.  U,  10.  (codd. 
perperam  H.  Cor.  5,  10,  ubi:  Omnes  enim  nos  manifestari 
oportet  etc). 

»  Psalm.  92,  5.  —  Sequuntur  isai.  62,  6.  et  luditli  16,18, 
ubi  Vulgata  movebuntiir  pro  commovehmtur. 

*  Vers.  31.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Maltb.    24,  24.  (Vul- 


gata  hinc  inde  plura  interserit)  et  22.  —  Inferius  de  lectione 
immimtQ  ttwm^ro  vide  supra  pag.  93,  nota  6.. 

*  Vers.  41 :  Duae  molentes  in  mola ,  una  assumetur,  et  una 
relinquetur. 

6  Vers.  25.  —  Sequitur  Mattli.  40,  27. 

'  Vers.  26:  Ecce,  in  deserto  est,  nolite  exire;  ecce,  in 
penetralibus,  nolite  credere.  —  Sequitur  loan.  5,  43,  —  Su- 
perius  post  Vox  volucris  A  addit  id  est  galli, 

®  Vers.  9.  Post  est  Vulgala  addit  et. 


96 


COMMENT.  LN  ECCLESIASTEN  G.  XII. 


bun(  eic.,  id  est,  omneSj  tam  parvi  quam  magni, 
verebuntur  polentiara  antichristi  et  prae  timor6  ado- 
rabunt ;  unde  Apocalypsis  decirno  tertio  * :  «  Admirata 
est  omnis  terra  post  bestiam ,  dicentes :  Quis  similis 
bestiae  huic,  et  quis  poterit  pugnare  cum  ea»?  Et 
post:  «  Et  data  est  illi  potestas  in  omnem  tribum  et 
populum  et  linguam,  et  adorabunt  eam  omnes ,  qui 
habitant  in  terra,  quorum  nomina  non  sunt  scripta 
in  libro  vitae  » . 

Florebit  amygdalus,  Descripta  est  supra  debi- 
Terijo,  de  Ijtatio  fidei  et  dilatatio  erroris;  hic  tertio  dt^cribitur 

mBdjipiicatt-  modits  muUiplieandi  errorem,  Et  iste  modus  erit 
tnplici  via ,  scihcet  per  miracula  >  per  donana,  per 
torm£nta.  —  Primo  igitur  praedicitur  modus  trahendi 
per  mira-  ad  crrorem  per  miracula,  cum  dicit :  Florebit  amyg- 
rfa^w^,  ut  sicut  virga  Aaron  mirabiliter  ^oruit  et 
amygdalas  produxit ,  secundum  quod  dicitur  Nume- 
rorum  decimo  septimo  ^ ;  ita  in  aemulationem  anti- 
christus  faciet  florere  virgam  et  deflorere  et  alia  multa 
miracula,  per  quae  stulti  convertentur  ad  ipsum; 
Apocalypsis  decimo  tertio :  «  Et  fecit  bestia  signa  ma- 
gna  et  seduxit  habitantes  in  terra  propter  signa, 
quae  data  sunt  illi  facere  in  conspectu  hominum  ». 
Secundo  praedicit  modum  trahendi  per  donaria , 

Per  donaria.  cum  subiungit:  Et  impinguabitur  locusta,  Locusta 
impinguatur,  quando  homo  avidus  pecunia  reple- 
tur  et  per  illam  a  Deo  avertitur ;  Deuteronomii  tri- 
gesimo  secundo  ^ :  «  Incrassatus  est  dilectus  et  recal- 
citravit  incrassatus ,  impinguatus ,  dilatatus  »  etc.  Hoc 
modo  multos  avertet  antichristus  a  flde ,  quod  signi- 
ficatum  est  secundi  Machabaeorum  septimo:  «An- 
tiochus,  cura  adhuc  adolescentior  superesset,  hor- 
tabatur  non  tantum  verbis,  sed  etiara  iuramento 
promittebat,  divitem  se  et  beatum  eum  facturum  et 

Per  tormen-  trauslatum  a  lcgibus  carum  habiturum  » .  —  Tertio 
praedicit,  ahquos  trahendos  per  tormcnta,  cum  di- 
cit:  Et  dissipabitur  capparis,  Capparis,  ut  dictum 
fuit,  est  herba  libidinem  provocans.  Per  hanc  intel- 
liguntur  carnales,  qui  curam  carnis  gerunt  in  de- 
sideriis^.  Isti  dissipantur ,  cum  timore  tormento- 
rum  a  fide  recedunt ;  sunt  enim  de  illis ,  de  quibus 
dicitur  Lucae  octavo :  «  Ad  tempus  credunt  et  in 
tempore  tentationis  recedunt » .  Tempus  tentationis 
erit  in  adventu  antichristi;  unde  Matthaei  vigesimo 
quarto :  « Erit  talis  tribulatio ,  qualis  non  fuit  ab 
initio  mundi  usque  modo  » . 


ta. 


Quaniam  ibit  homo  in  domum  etc.  Egit  supra 
de  antecedentibus  ad  iudicium;  hic  agit  secundo  de 
ipso  iudicio,  in  quo  praemiabuntur  boni,  et  pu- 
nientur  mali.  —  Quantum  ad  praemiationem  bo- 
norum  dicit :  Ibit  homo  in  domum  aeternitatis  suae , 
quando  scilicet  dicetur  eis :  «  Venite,  benedicti  Patris 
mei>  percipite  regnum,  quod  paratum  est  vobis  a 
constitutione  mundi  »,  Matthaei  vigesimo  quinto^.  Et 
tunc  ibunt  in  domum  aeternae  laetitiae;  Isaiae  tri- 
gesimo  quinto :  «  Venient  in  Sion  cum  laude ,  et  lae- 
titia  sempiterna  super  capita  eorum;  gaudiuni  et  lae- 
titiam  obtinebunt  ».  —  Quantum  ad  malos  dicit:  Et 
circuibunt  in  platea  plangentes ,  scilicet  mali ;  unde 
Sapientiae  quinto  ^ :  «  Dicent  intra  se ,  poenitentiam 
agentes  et  prae  angustia  spiritus  gementes  » ;  et  Mat- 
thaei  vigesirao  quarto :  «  Videbunt  signum  fllii  ho- 
minis  in  caelo ;  et  tunc  plangent  omnes  tribus  ter- 
rae  et  vid^bunt  filium  hominis  »  etc. 

Antequam  rumpatur  funis  etc.  Egit  supra  de 
antecedentibus  ad  iudicium  et  concomitantibus ;  hic 
agit  de  consequentibus,  Describit  autem  sex  conse- 
quentia  post  iudicii  statum.  Primo  nolatur  evacuatio 
eloqumtiae,  cum  ^mixw:  Antequam  rumpatur  fu- 
nis  argenteus,  Argentum  est  sonorura  et  significat 
eloquentiam ;  fanis  argenteus  est  verborum  pulcra 
coniunctio  et  coUigatio,  quae  ad  modum  funishomi- 
nem  ligat,  dum  persuadet,  secundum  illud  quoddi- 
citur  Proverbiorum  septimo  ^ :  «  Irretivit  eura  multis 
sermonibus ,  et  blaoditiis  labiorum  protraxit  iUum  » . 
Tunc  ergo  7^umpetur  funis  argenteus,  quando  post 
diem  iudicii  mundana  eloquentia  obmutescet;  Mat- 
thaei  vigesimo  secundo:  «  Amice,  quomodo  huc  in- 
trasti,  non  habens  vestem  nuptialem?  At  ille  obmu- 
tuit  » .  —  Secundo  notatur  evacuatio  praelationis  sive 
potentiae,  cum  dicit:  Recurrat  vitta  aurea.  Per 
vittam,  quae  poifebatur  in  capite  sacerdotis^,  in- 
teUigitur  ordo  potentiae  et  praelationis ,  in  quo  col- 
ligatur  Ecclesia.  Ista  vitta  recurrit  ad  suum  princi- 
pium ,  scilicet  quando  solus  Christus  dominabitur ,  et 
omnis  alia  potestas  auferetur ;  et  hoc  erit  post  iudi- 
cium;  primae  ad  Corinthiosdecimoquinto:  «Deinde 
finis ,  cum  tradiderit  regnum  Deo  et  Patri ,  cum  eva- 
cuaverit  omnera  principatum  et  dominationem  et  vir- 
tutem  » .  —  Tertio  notatur  evacuatio  mundanae  sa- 
pientiae ,  cum  dicit :  Et  conteratur  hydria  super 
fontem.  Ista  hydria  est  cordis  curiositas,  quae  af- 


Secundo,  de- 
ipso  iadtcio. 


Praerniabna- 
tor  booi. 


PuDi«atur 
iDdli. 


Terlio,  dfr 
sex   coDse"- 
qoeatibus 
iudiciuitt. 


Primum. 


Secandom. 


Tertinm. 


*  Vers.  3.  et  4.  Post  bestiam  Vulgata  plura  addit,  et  sub- 
inde  omittit  huic.  Ibid.  v.  7.  et  8.  est  seq,  locus,  in  quo  post 
linguam  Vulgata  prosequitur  et  gentem,  et  adQraverunt  eam 
omms,  qui  inhabitant  ieiTam,  quorum  etc. 

*  Vers.  8.  —  Sequitur  Apoc.  13,  13.  et  14.  Post  magna 
in  Vulgata  phira  adduntur,  et  pro  hominum  substituitur  bestiae, 
dicens  habitaniibus  in  terra  etc. 

^  Vers.  15.  —  Seq.  locus  est  II.  Mach.  7,  24.  Vulgata 
quaedam  hlnc  inde  interserit,  et  pro  promitlebai  substituit  af- 
firmabat,  ac  post  translatum  legit  a  patriis  legibus  amicum 
habiturum. 


*  Respicilur  Rom.  13,14:  Et  carnis  curam  ne  feceritis  in 
desideriis.  —  Sequunlur  Luc.  8,  13.  et  Matlh.  24,  21 :  Erit 
enim  tunc  tribulatio  magna,  qualis  etc. 

'  Vers.  34 :  Venite...  possidete  paratum  vobis  regnum  a 
constitutione  mundi.  —  Seq.  locus  est  Isal.  35,  10. 

*  Vers.  3:  Dicentes  intra  se  etc.  —  Sequitur  Matth.  24, 
30:  Et  lunc  parebit  signum  etc. 

^  Vers.  21.  —  Sequitur  Matth.  22,  12. 

®  Exod.  28 ,  37 :  Ligabisque  eam  (laminam  auream)  vitla 
hyacinlhina  et  erit  super  tiaram  ete.  —  Subinde  allegatur  L 
Cor.  15,  24.  Cfr.  supra  pag.  91  ,  nota  3. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XII. 


97 


fertur  ad  hanriendam  sapientiam;  de  qua  in  figura 
loannis  quarto^:  «Venit  mulier  de  Samaria  cum 
hydria  haurire  aquam  » .  Mulier  de  Samaria  genti- 
litas  est,-quae  venit  cum  hydria,  id  est  curiositate, 
ad  sapientiam  hauriendam ;  unde  dicitur  Actuum  de- 
cimo  septimo  ^ :  «  Athenienses  ad  nihil  aliud  vacabant , 
nisi  aut  dicere,  aut  audire  aliquid  novi».  Fo^s  au- 
tem  est  mundana  sapientia ;  unde  in  Psalmo :  «  Diru- 
pisti  fontes  et  torrentes  »  etc.  Hydria  ergo  super  fon- 
tem  frangitur ,  quando  non  restat  locus,  ut  mun- 
danae  sapientiae  curiose  vacetur;  Isaiae  trigesimo: 
«  Et  comminuetur  velut  lagena  figuli  contritione  per- 

Quariom,  valida  »  etc.  —  Quarto  notatur  ablatio  mundanae  opu- 
kntiae,  cum  subiungit :  Et  confringatur  7*ota  super 
cisternam,  Per  eisternam,  quae  recipit  aquas,  in- 
telligitur  congregatio  opulentiae  mundanae ,  secundum 
illud  leremiae  secundo  ^ :  «  Me  dereliquerunt,  fontem 
aquae  vivae ,  et  foderunt  sibi  cisternas  dissipatas  »  etc. 
Rota  dicitur  volubilitas  et  variabilitas  in  possidendo ; 
unde  ista  dicuntur  hona  fortunae.  Tunc  ergo  rota 
confringitur  super  cisternam,  quando  omnis  spes 
habendi  bona  temporalia  aufertur ;  quod  significatum 
est  Exodi  decimo  quarto  * :  «  Respiciens  Dominus  su- 
per  castra  Aegyptiorum,  subvertit  rotas  curruum  », 
quia ,   Ecclesiastici  quadragesimo ,  «  substantiae  im- 

Qamtiini.  piorum  sicut  fluvius  siccabuntur  » .  —  Quinto  no- 
talur,  quqmodo  malis  fiet  inflictio  poenae ,  cum  di- 
cit :  Et  revertatur  pulvis  in  terram,  Pulvis  recte 
dicitur  impius  et  peccator,  secundum  illud  Psalmi  ^ : 
«  Non  sic  impii ,  non  sic ,  sed  tanquam  pulvis ,  quem 
proiicit  ventus  a  facie  terrae  ».  Terra  est  obscuri- 
tatis  profunditas,  secundum  illud  Proverbiorum  vi- 
gesimo  quinto :  «  Caelum  sursum ,  et  terra  deor- 
sum  ».  Tunc  ergo  pulvis  ad  terram  revertitur, 
quando  peccator  in  infimum  infernalis  tenebrositatis 
recluditur ;  Apocalypsis  vigesimo :  «  Qui  non  est  in- 
ventus  in  libro  vitae  scriptus  missus  est  in  stagnum 

sextam.  jgnis  » .  —  Sexto  vero  notatur ,  quomodo  iustis  et 
spiritualibus  fiet  collatio  gloriae,  cum  dicit:  Spiri- 
tus  redeat  od  Deum ,  qui  dedit  illum,  Spiritus  est 
homo  spiritualis  et  bonus,  qui  Deo  est  coniunctus 
per  gratiam ;  primae  ad  Corinthios  sexto  ^ :  «  Qui 
adhaeret  Domino  unus  spiritus  est » .  Iste  spiritus 
redit  ad  Deum,  non  quia  prius  fuerit  cum  eo  et 
post  recesserit,  cum  venit  ad  corpus  et  in  morte 
iterum  revertitur,  quemadmodum  voluit  Origenes; 
sed  ideo  redire  dicitur,  quia  ab  illo  est  et  per  illum 
et  ad  illum  finaliter  ordinatur ;  et  hoc  quidera  erit  in 
gloria  post  iudicium ,  secundum  quod  dicitur  ad  Colos- 


senses  tertio :  «  Cum  autem  apparuerit  Christus ,  vita 
vestra,  tunc  et  vos  apparebitis  cum  ipso  in  gloria  ». 

TrIPLICIS  PROBATIONIS  CONCLrSIO. 

(Vers.  8.).  Vanitas  vanitatum  etc.  Sicut  dictum 
fuit  a  principio  libri ,  totus  liber  iste  ad  probandum 
unam  propositionem  ordinem  habet,  quam  in  principio 
libri  proposuit,  hanc  scilicet :  Vanitas  vanitatum  etc. 
Hanc  per  totum  librum  probavit  et  modo  in  fine  con- 
cludit  dicens:  Vanitas  vanitatum,  dixit  Ecclesia- 
stes.  Supra^  similiter  dixit,  id  est  proposuit;  sed 
nunc:  dixit  Eeelesiastes,   id  est  conclu^nt.  Dixit ,  ^°v^^^  ^i- 

.  clom. 

mquam :  Vanitas  vamtatum.  Sermo  iste  materia- 
liter  tenetur,  et  transit  actus  dicendi  super  ipsum, 
ut  sit '  sensus :  Ecclesiastes  dixit  hunc  sermonem : 
Vanitas  vanitatum;  et  in  hoc  sermone  genitivus  ille 
designat  originem,  ut  sit  sensus:  Vanitas  vanita- 
tum,  id  est,  a  vanitatibus  oritur  vanitas.  Dixit  etiam 
Ecclesiastes  hoc,  scilicet:  Omnia  vanitas,  et  intel- 
ligitur  verbum  substantivum  ex  usu  ioquendi ,  ut  sit 
sensus :  Omnia  sunt  vanitas.  —  Ex  hoc  duplici  dicto  conciusio 

syllogistica. 

elicitur  talis  ratio:  Si  a  vanitatibus  oritur  vanitas; 
et  omnia  vanitas :  ergo  omnia  creata  dileclorem  suum 
beatum  non  faciunt,  sed  faciunt  vanura,  secundum 
illud  leremiae  secundo  ^ :  «  Ambulaverunt  post  vani- 
tatem,  et  vani  facti  sunt».  Si  ergo  omnes  debent 
appetere  beatitudinem  et  refugere  vanitatem:  ergo 
omnes  debent  terrena  bona  despicere.  Et  haec  est 
conclusio  huius  libri. 

Epilogus. 

Cumque  esset  sapientissimus  etc.  Dictum  est  su-  nivisjo, 
pra  ^,  quod  liber  iste  habet  tres  partes  principales,  sci- 
licet  prologum ,  tractatum  et  epilogum.  Duabus  pri- 
mis  partibus  terminatis,  hic  incipit  tertia  pars.  In  hoc 
autem  epilogo  hoc  ordine  procedit.  Primo  notaiur  ^iotautar 
scribentis  studiositas;  secundo,  sermonum  dus  au- 
ctofHtas;  tertio  rep?Hmitur  curiositas  auditorum; 
quarto    aperitur  summa  dictorum. 

(Vers.  9.  10.).  Insinuatur  ergo  primo  ^mfem- Exposiuo  iit- 
tis  studiositas:  quia,  cum  esset  sapiens ,  sapientiam  Pnmum. 
suam  non  abscondit,  sed  ahis  enarravit.  Ideo  dicit: 
Cumque  esset  sapientissimMS  Ecclesiasies;  tertii  Re- 
gum  quarto  ^^ :  «  Praecedebat  sapientia  Salomonis  sa- 
pientiam  omnium  Orientalium  ;  et  erat  sapientior 
cunctis  hominibus  ».  Cum  ita  esset  sapiens,  non  fuit 
negligens ,  sed  diligens.  Unde  doeuit  populum ;  Eccle- 


*  Vers.  7.  Vulgata  omittit  cum  kydria,  de  qua  ibid. 
V.  28:  Reliqiiil  ergo  hydriam  suam  mulier. 

*  Vers.  21.  Cfr.  supra  pag.  16,  nola  1.  —  SequunUir 
Ps.  73,  15.  et  !sai.  30,  14:  Et  comminuetur,  sicut  conteritur 
lagena  etc. 

^  Vers.  13,  ubi  Vulgata  post  cisternas  repetit  cisternas. 

*  Vers.  24.  et  25.  Post  Aegyptiorum  Vulgala  plura  ad- 
dit.  —  Sequitur  Eccli.  40 ,  1 3  :  Substantiae  iniustorum  sicut  etc. 

^  Psalm.  I,  L  —  Sequuntur  Prov,  2o,  3.  et  Apoc.  20,  15. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


®  Vers.  17.  —  Seq.  locus  est  Col.  3,4.  —  De  opinionc 
Origenis  cfr.  tom.  11.  pag,  448,  nota  6.  et  pag.  449,  nota  8. 

'  Cap.  1,  2. 

®  Vers.  5. 

^  In  explicatione  cap.  1,  1. 

^^  Vers.  30.  et  31.  Post  Orientalium  Vulgata  addit  et  Aegy- 
ptiorum.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccli.  24,  46.  et  i7:  Videte, 
quoniam  non...  sed  omnibus  exquirentibus  verilalem  (cfr. 
ibid.  33,  18.). 

13 


98 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XIL 


siastic!  vigesimo  quarto:  «  Adhuc  doctrinam  quasi  pro- 
phetiam  effundam,  et  reUnquam  illam  quaerentibus 
sapientiam  »;  et  post:  «  Respicite,  quia  non  mihi  soli 
laboravi,  sed  omnibus  quaerentibus  veritatem  ».  Ex- 
plicat  diligentiam,  scilicet  per  multiludinem  scriplo- 
rum  et  documentorum ;  et  tanguntur  hic  tres  libri, 

DeEcciesia.  quos  composuit.  Primo  Ecclesiastes ,  cum  dicit:  Et 
marravU  quae  fecerat ,  supple :  in  hoc  libro  Eccle- 
siastae;  supra  primo^  et  secundo  capitulo  narravit 
opera  spiritualia  et  carnaUa,  ut  in  malis  daret 
exemplum  detestandi,  in   bonis  exeraplum  imitandi. 

DeProver.  Secundo  tangitur  liber  Proverbiorum ,  cum  dicit:  Et 
investigans  coniposuit  parabolas,  quae  sunt  verha 
utilia,  id  est  in  Proverbiis;  in  principio  Proverbio- 
rum  ^ :  <c  Parabolae  Salomonis ,  filii  David ,  regis 
Israel,  ad  sciendam  sapientiam  et  disciplmam,  ad 

Decantico  inteUicenda  verba  prudentiae  ».  Tertio  tangitur  Uber 

Canticorum.  ^       ,  j-   'x      rr^  •      v 

Canticorum ,  cum  dicit :  Et  eonscrtpstt  sermones  re- 
ctissimos  ac  veritate  plenos,  Hoc  dicit,  quia  iUa 
verba ,  quae  dicuntur  in  Canticis,  \identur  verba  lu- 
xiiria&et  libidinis;  ideo  dicit:  Sermones  rectissimos, 
id  est  iustos  et  bonos;  Proverbiorum  octavo^:  «  lu- 
sti  sunt  omnes  sermones  mei,  non  est  ju  eis  pravum 
quid  neque  perversum  ».  Videntur  etiam  verba  Can- 
ticorum  esse  falsa  et  iocosa,  cum  dicit :  «  Nasus  tuus 
sicut  turris  »;  ideo  dicit:  Ac  veritate  plenos;  ple- 
num  enim  est  illud  quod  intra  continet  aUquid  et 
capit;  sic  et  verba  Canticorum  intus  celant  et  ambiunt 
veritatem ;  et  hoc  est  necessarium  omni  doctrinae ; 
Ecclesiastici  trigesirao  septimo:  «Ante  omnia  opera 
verbum  verax  praecedat  te  » . 

(Vers.  11.).  Verba  sapientium  etc.  Hic  secundo 
secandam.  notatur  sermonum  sive  documentorum  eius  aucto- 
ritas ,  quia  non  sunt  leviter  prolata ,  immo  cuni  con- 
siUo  prolata  et  a  Deo  inspirata,  et  ideo  sunt  firma 
et  stabiUa.  Et  propterea  dicit:  Verba  sapieniium 
quasi  stirauli,  ad  interiora  sciUcet  penetrantes;  et 
quasi  clavi  in  altum  defixi,  id  est  in  profundum, 
qui  sunt  immobiles,  et  ideo  non  de  faciU  repeUun- 
tur  a  corde,  sed  manent  et  ad  bonum  inducunt. 
Unde  verbum  Dei  gladio  comparatur  ad  Ephesios 
sexto  * :  «  Et  gladium  spiritus^  quod  est  verbum  Dei » . 
Et  ideo  pungit  cor,  secundura  quod  dicitur  Actuum 
secundo:  «  His  auditis,  compuncti  sunt  corde».  Sunt 
ergo  verba  sapientium  penetrantia,  quia  non  sunt 
leviter  dicta;  ideo  dicit:  Quas  per  magistrorum  eon- 
silium,  id  est  deUberatam  discussionem  et  sententiam, 
data  sunt  a  pastore  uno,  id  est  a  Christo,  qui  est 
pastor ,   secundum   quod  *  dicitur  loannis  decimo  ^ : 


Tertium. 


Ratio  dU" 

plex. 


«Ego  sum  pastor  bonus».  Ab  isto  pastore  verba 
sapientium  sunt  data,  quia,  secundum  quod  dicit 
Augustinus ,  «  cathedram  habet  in  caelo  qui  intus  do- 
cet  »;  unde  Matthaei  vigesimo  tertio:  «  Unus  est  magi- 
ster  vester,  Christus  » ,  Sunt  tamen  dditdi,  per  consilium 
magistrorum,  id  est  ministrorum  istius  summi  magi- 
stri ,  quos  ipse  misit  et  docuit ;  unde  dicitur  primae 
Petri  quinto^:  «Seniores,  pascite  qui  in  vobis  est  gre- 
gem  Dei,  ut,  cum  venerit  princeps  pastorum,  percipia- 
tis  immarcescibilem  gloriae  coronam  ».  Hos  misit  ipse; 
Matthaei  ultimo :  «  Euhtes  ergo  docete  omnes  gentes  » . 
(Vers.  12.).  His  amplius  etc.  Hic  tertio  7^epri- 
mitur  curiositas  auditorum,  quos  aUoquitur  sub 
persona  fiUi  dicens:  His  amplius,  fili  mi,  ne  requi- 
ras,  ut  semper  veUs  audirenova;  sufTicitenim  scire 
necessaria;  Ecclesiastici  tertio^:  «  Quae  praecepit  tibi 
Deus,  illa  cogita  semper,  et  in  pluribus  operibus  eius 
ne  fueris  curiosus».  —  Et  redditur  ratio  duplex 
huius  admonitionis ,  quia  inquisitio  huius  curiositatis 
est  interminata  et  laboriosa,  Est  interminata;  ideo 
dicit :  Faciendi  plures  libros  nullus  est  finis ;  quia 
curiosi  nunquam  tot  habent ,  quin  veUnt  audire  plu- 
res,  quia  nunquam  volunt  audire  vetera,  sed  semper 
nova;  unde  Actuum  decimo  septimo^:  «  Athenienses 
ad  nihil  aUud  vacabant,  nisi  aut  dicere,  aut  audire 
aUquid  novi  » ,'  Ideo  dicitur  Danielis  duodecimo  : 
«  Pertransibunt  plurima  tempora ,  et  multiplex  erit 
scientia  » ,  eo  quod  sciehUa  semper  quodam  niodo  re- 
novatur.  Non  tantum  est  interminata,  sed  etiam  la- 
6omm  curiosa  inquisitio;  ideo  ^VlMxU  Frequensque 
meditatio  carnis  est  afflictio;  Ecclesiastici  trigesinio 
primo  ^ :  «  VigiUa  honestatis  tabefaciet  carneni » .  Est , 
inquam,  afflictiomagna,  et  e  contrario  utiUtas  modica, 
secundum  quod  dictum  est  supra  octavo:  «  Est  homo, 
qui  diebus  et  nocUbus  non  capit  somnura  ocuUs.  El 
inteUexi,  quod  operum  Dei  nuUam  possit  homo  in- 
venire  rationem  eorum  quae  fiunt  sub  sole  ». 

(Vers.  13.).  Finem  loquendi  pariter  etc.  Hic  quarto  Quarium. 
tangitur  sententia  dictorum  per  quandam  epilogatio- 
nem,  ad  quam  audiendam,  et  memorandam  excitat 
discipulorum  audienliam  cum  dicit :  Finem  loquendi, 
id  est  terminum  et  consummationem  locutionis,  pa- 
riter  omnes  audiamus,  tanquam  omnibus  uUlem  et 
necessariam.  —  Et  consisUt  in  hoc  sententia  omnium 
dictorum,  sciUcet  in  declinaiione  mali,  vel  in  ope- 
ratione  boni ;  ad  quod  ordinatur  omnis  doctrina  et 
locuUo  Salomonis,  immo  tota  Scriptura.  Ideo  primi- 
tus  quantum  ad  declinationem  mali  dicit:  Deum 
tinie;  Proverbiorum  decimo  sexto  ^^:  « In  timore  Do- 


Somma  o- 

mniam  61- 
ctorum. 


*  Vers.  12.  seqq.  ^  Cap.  1,  1.  et  2. 

*  Vers.  8.  —  Sequuntur  Cant.  7,  i :  Nasus  tuus  etc. ,  et 
Eccli.  37,  20.  —  Cfr.  supra  cap.  1,1.  Quaestiones. 

*  Vers.  17.  —  Seq.  locus  est  Act.  2,  37. 

*  Vers.  11.  —  Subinde  allegatur  Matth.  23 ,  8.  —  Sen- 
tentia  August.  est  ex  expositione  Epist.  I.  loan.  tr.  3.  n.  13. 
Cfr.  tom.  V.  pag.  324,  nota  2. 

®  Vers.  1-4,  ubi  Vulgala  niulta  interserit.  —  Sequitur 
Matth.  28,  19. 


'  Vers.  22. 

®  Vers.  21.  Cfr.  supra  pag,  16,  nota  1.  —  Sequitur  Dan. 
12,  4:  Tu  autem,  Daniel,  claude  sermones  et  signa  librum 
usque  ad  tempus  statutum;  plurimi  pertransibunt  et  etc. 

*  Vers.  1.  Pro  carnem  Vulgata  carnes.  —  Seq.  locus  est 
Eccle.  8,  16.  et  17.  Voci  openm  Vulgata  praefigit  omnium. 

"  Vers.  6  :  In  tiniore  Domini  declinatur  a  malo.  Cfr.  supra 
pag.  68,  nota  6.  —  Sequitur  Deut.  6,  3.  Post  praecepit  Vul- 
gata  addil  tibi. 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN  C.  XIL 


99 


mini  declinat  omnis  a  malo  » .  Quantum  ad  opera- 
tionem  boni  dicit:  Et  mandata  eius  observa;  Deu- 
teronomii  sexto:  «Audi,  Israel,  et  observa,  ut  facias 
quae  praecepit  Dominus».  Hoc  est  omnis  homo,  id 

Notendom.  est  totus  ct  perfcctus  homo.  Si  enira  facit  bonum  et 
non  declinat  a  malo,  non  est  integer  homo,  sed  di- 
midius;  rursus,  si  declinat  a  malo  et  non  facit  bo- 
num ,  non  est  n1si  dimidius ;  si  autem  declinat  a  malo 
per  timorem  et  facit  bonum  per  raandatorum  obser- 
vationem,  iara  est  omnis  homo,  id  est  completus 
iustus.  Dominus  ab  homine  nil  amplius  requirit;  Deu- 
teronomii  decimo^:  «  Et  nunc  Israel,  quid  Dominus 
requirit  a  te,  nisi  ut  timeas  Dominum  Deum  tuum 
et  ambules  in  viis  eius,  et  servias  Domino  in  toto 
corde  tuo  et  in  tota  anima  tua ,  custodiasque  man- 
data  Domini  Dei  tui »  ? 

Ratio,  qaare        (Vcrs.  14.).  Et  ratio  est ,  quare  Deus  timendus 

PeastimeQ-    ,  .  . 

dns.         sit,  et  mandata  ems  smt  observanda:  quia  de  omni- 


bus  exiget  rationem,  sive  de  bonis,  sive  de  malis. 
Ideo  subdit:  Et  cuncta,  quae  fiuntj  adducet  Deus 
in  iudicium  pro  orrini  errato ,  quia  nihil  remanebit 
indiscussum,  nec  geslum  per  malitiam  nec  gestum 
per  errorem;  Matthaei  duodecimo  ^:  «  De  omni  verbo 
otioso,  quod  locuti  fuerint  homines,  reddent  ratio- 
nem  » .  Et  non  tantum  discutientur  mala ,  immo  etiam 
bona;  ideo  subiungit:  Sive  bonum,  sive  malumsit, 
adducetur  in  iudicio;  unde  in  Psalrao;  «Cum  acce- 
pero  tempus,  ego  iustitias  iudicabo  » ;  et  rursus,  se- 
cundae  ad  Corinthios  quinto :  «  Omnes  nos  manife- 
stari  oportet  ante  tribunal  Christi  »;  ideo  cuncta  iu- 
dicabit ,  quia  omnia  respicit.  Et  hoc  est  quod  multum 
debet  hortari  ad  timorem  et  mandatorum  observa- 
tionem ;  et  ideo  in  hoc  consummat ,  sicut  et  Boethius 
in  fine  de  Consolationibus  ^ :  «  Magna  est  nobis  in- 
dicta  necessitas  probitatis,  dum  cuncla  agimus  in 
conspectu  iudicis  cuncta  cernentis  » . 


EXPLICIT    ECCLESIASTES  *. 


SCHOLIOK 


I.  In  hoc  Commentario  componendo  S.  Bonaventura  praeter 
Glossam  inierlinearem  el  or rfewar^am  (quae  plerumque  derivata 
est  ex  Commentario  S.  Hieronymi  in  Ecclesiasten)  usus  est  tum 
ipsa  memorata  Hieronymi  expositione  tum  altera  Hvgonis  a 
S.  Victore,  quae,  saltem  in  editionibus,  non  se  exlendil  nisi 
usque  ad  cap.  4 ,  7.  Ecclesiastae.  Ab  Hugone  ipse  mutuatus  est 
praecipuam  illam  divisionetn  triplicis  vanitatis,  scilicet  muta- 
bilitatis ,  iniquitatis ,  poenaUtatu,  Quod  autem  cognoverit  etiam 
Expositionem  mysticam  in  Ecciesiasten  Salonii,  episcopi  Vien- 
nensis  (vide  Migne.,  Patrol.  Latina  lom.  LIIL  coL  993  seqq.), 
qui  floruit  circa  453,  quidam  locus  a  nobis  citatus  insinuare 
videtur,  nisi  forte  illam  sentenliam  ab  aliis  auctoribus  relatam 
acceperit.  Nec  invenimus  certum  vestigium,  quod  adhibuerit 
Commenlarios  Alcuini  et  Ruperti,  abbalis  Tuitiensis,  qui  in 
exponendo  Ecclesiaste  presse  sequunlur  Hieronymum.  —  Cele- 
rum  haec  expositio  est  opus  seraphico  Doctori  prorsus  proprium 
eiusque  indolem  nativam  referens.  Ipse,  adhibitis  nonnunquam 
aliis  versionibus,  praesertim  Hieronymi  et  Septuaginta,  textum 
Vulgatae  exponit  secundum  sensum  litteralem,  ita  ut  piurimis 
locis  Scripturae  parallelis,  quasi  ipsa  Scriptura  explicans  Scri- 
pturam ,  sensum  illustret*  Exposita  secundum  sensum  litteralem 
parle  non  exigua  textus,  subiungitur  plerumque  brevis  expositio 
sensus  mystici  sive  spiritualis  eiusdem  pariis.  Adduntur  porro 
suis  locis  ultra  octoginta  quaestiones  more  scholastico  compo- 
sitae,   quibus   speciales  difficultates,  circa   doctrinam  vel  sen- 


sum  obscuriorum  locorum  occurrentes  breviter  et  dilucide  sol- 
vuntur. 

IL  In  sententiis  gravibus  ex  verbis  S.  Scripturae  eruendis, 
dividendis  et  ordinandis  S.  Commentator  comprobat  ingeniosis- 
simam  subtilitatem.  Plurimi  quidem  huius  libri  expositores  re- 
centiores  negant ,  determinatum  ordinem  el  logicum  progressum 
in  ipso  invenirL  Quidquid  de  hoc  sentiendum  sit ,  pro  vera  no- 
stri  auctoris  circa  ordinem  ab  ipso  dispositum  sententia  intel- 
ligenda  servire  potest  id  quod  in  Collalionibus  in  Hexaem,, 
collat.  14.  n.  5,  respectu  omnium  librorum  Scripturae  profert 
de  ordine,  ut  ita  dicam,  organico  S.  Scripturae,  sive  de  di- 
versitate,  quae  est  inter  ordinem  illius  et  ordinem  humanorum 
librorum,  quod  scilicet  in  Scriptura  non  ponatur  sic  senlentia 
post  sententiam:  «  Non  est,  inquit,  ita;  quia  ordinatissima  est, 
et  ordo  eius  est  consimilis  ordini  naturae  in  germinatione  ter- 
rae  »  etc.  —  Difficile  quidem  est  praegrandem  numerum  divi- 
sionum  et  subdivisionum  menle  retinere.  Ne  igitur  lector  con- 
fundatur,  iam  in  textu  ordinando  pro  viribus  providimus,  tum 
titulis,  quos  maioribus  partibus  superscripsimus,  tum  notis  mar- 
ginalibus  et  typis,  quos  cursivos  vocant.  Non  autem  superfluum 
esse  nec  lectori  ingratum  putamus,  quod  multitudinem  divisio- 
num  et  principalium  sentenliarum ,  quae  sunt  in  exposilione  lit- 
terali,  his  quatuor  schemalibus  adumbratam  in  uno  conspeclu 
ponamus.  Similia  schemala  in  codicibus  Commentariorum  S.  Scri- 
pturae  passim  inveniuntur  ad  marginem  scripta. 


*  Vers.  12.  et  13.  Vulgala  petit  pro  requirit;  subinde 
post  eius  addit  et  diligas  eum,ac  posiDomino  subiungit  Deo 
tuo,  omisso  in  fine  Dei  tui, 

*  Vers.  36.  Vulgata:  Quoniam.  omne  verbum  otiosum,.. 
reddeni  de  eo  etc.  —  Sequuntur  Ps.  74,  3.  et  11.  Cor.  5,  10,  pro 
quo  loco  codd.  afferunt  verba :  Omnes  stabimus  ante  tribunal 
Cliristi,  quae  habentur  Rom.  14,  10.  Cfr.  supra  pag,  95,  nota  2. 


^  Libr.  V.  prosa  6 :  Magna  vobis  est,  si  dissimulare  non 
vultis,  necessitas  indicta  probiialis,  cum  ante  oculos  agitis  iu- 
dicis  cuncta  cernentis.  —  Superius  pro  debet  hortari  G  debet 
hominem  inducere. 

*  E  in  fine:  Explicit  supra  Ecclesiaslen  secundum  fralrem 
Bonaventuram ,  el  sunt  peroptima  scripla. 


100 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN. 


SCHEMA    \ 


auctoris  sapienliam 
titulus  (1,1.)j  ^^^  manifestat    J      »        bonitatem 

»        regiam  potestatem 


proposilio  rei  probandae  (1,2.) 


"^.^^J^     tractatus  (1.2-12.8.) 


tius  Commentarii. 


epiiogus  (12,9-14.) 


probatio    triplicis  vanitalis  (1, 
3-1 2,7.) 


probatur   primo   vanitas    mutabilitatis 

(1,3-3,15.) 
probatur    secundo   vanitas   iniquitatis 

(3,1 6-7,23.) 
probatur    tertio    vanitas   poenalitatis  * 

(7,24-12,7.) 


condusio  (12,8.) 


insinuat  scribentis  studlositatem 

»        sermonis  eius  auctoritatem 
reprimit  auditorum  ciiriositalem 
aperit  summam  dictorum 


Harum  trium  partium  divisiones  exhibentur  in  sciiematibus  11.  III.  IV, 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN. 


m 


SCHEMA    IL 


primo  quoad  L  in   creatura  naiurali 
esse  rerum  in  (  »        »         caelesti 

elementari 


» 


7> 


_  universo 
I    primo  haec 
ostenditur  in  feeciindo  quoad 
existentia     j  esse  in  inteI-\  quia  res  non  patent 
creaturarum  f  lectu  humano,(    »      »      »    implent 
quod  est  va 
num 


»      »      »    permanent 


primo  ratio- 
ne  transmula-  ( 
tionis  rerum 


primo  ipse  ma 
nifestat  suam^ 
curiositatem  ) 


quoad  scientiam  natura- 
in  operibus  pru-     ""™5 1»»''  describUur 
dentiae  sive  phi-  / 
losophiae  j 

quoad  considerationem 
\    moralem,  ubi  notatur 


quoad  artiflcialia,  quae 
ordinantur  ad  divitias 


i 

co 


secundo  ma 
nifestalur    et  I 
reprehenditur^ 
curiosilas  hu- 
mana 


in  operibus  opu- 
lentiaesiveartis 
\  meclianicae 


quoad  artilicialia,  quae 
ordinantur  ad  deli- 
cias,  ubi  notatur 


'primo,generaIiter 


secundo  re- 
prehenditean- 
Idera 


5 


xfi 

a 

C3 


2 


CO 

u 


primo,  quoad  studium 
ordinatum  ad  sapien* 
tiam,  insinuans 


secundo,  speciali- 

ter  I  secundo ,   quoad    stu- 

dium   ordinatum  nd 
opulentiam 


i 


ffeneraliter 


quoad  ortum  et 
occasum 


prlmo  oslen- 
ditur  tempo- 
rum  varietas 


vivenlium 
vegetabilium 
sensibilium 
artificialium 


prosperitatis 
quoad  statum     {  iucunditatis 

securilatis 


secundum  idoneilatem  considerantis 
ipsam  curiosilatem 
divini  iudicii  severitatem 
quod  concluditur  curiosita' 
lis  vanitas 


» 
» 


» 


a  naturalibus  ad  moralia  Iranslatio 
afflictionis  inventio 
ad  delectabilium  fruitionem  conversio 
ad  utilium  considerationem  reditus. 

l  quoad    acquisitionem    possessionum 
stabilium 
multiplicationem  servientium 
ampliflcationem  animalium 
conservationem  mineralium 


» 


» 


» 


diUgentia  ad  praeparandum 
potentia  ad  consummandum 
sapienlia  ad  ordinandum 
voluptas  ad  perfruendum 


suam  dilig-entiam 
sapientis  praeeminentiam 
inventam  aequiparantiam 
propriae  vanilatis  reprehensionem 

redarguens  eam  proplei*  bonae  succes- 

sionis  incertitudinem 
»  »  propter  laboriosam  sol- 

licitudinem 
praeferens  praesentem  voluptatem 
damnans  eam  per  iudiciidiviniaequi- 

tatcm 


specialiter 


quoad  usum 


secundo  ra- 
tione  varieta- 
lis  in  tenipo- 
re. 


quoad  conversan- 
di  modum 


l 


uxorum 
possessionum 
Ihesaurorum 
vestimcntorum 

quoad  actum  virtutis  rationalis 
»  »  »       conciipiscibilis 

»  »  »       irascibilis 


secundo  ,re- 

prehenditur  \  insinuando  curiositatis  inutilitatem 

nostra  curio-)  commendando  in  eius  detestationem  praesentem  voluptatem 

sitas 

\  tertio  ostenditur  divinorum  operum  perpetuitas. 


102 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN. 


SCHEMA    IIL 


in  rectoribus,  in- 
sinuans 


vanitas  malitiae 


malitiae  considerationem 
futuri  iudicii   praemedita- 

tionem 
praesentis  status  conside- 

rationem 
praecipitationem  in    erro- 

neam  opinionem 


malitia  calumniae 


I 

ostenditur  ya-  \ 
nitas  tripli- 
cis  culpae 


vanitas  avariliae 


«o 

p* 
w 

<a 

3 

3 
o 

3 
•^. 

c 

u 

•^ 

Xi 

o 


<f3 

<0 


1 


vanitas  impru- 
dentiae,  quae  re- 
probatur 


in  subditis  nolatur  \  malitia  invidiae 


malitia  accidiae 

consideratio  avaritiae/ 
commend^tio  socie- 1  in  relevando 

tatis  alienae  secun-  )  conservando 

dum  triplex  emo-  j  defendendo 

iumentum  f 

propter  malum  prae- 

sens  et  concomitans 
propter  malum  suc- 

cedens 

contra   inordinatio-  /  afferendo  exhorlationem 


notalur  calumniae  consideratio 
miseriae  aggravatio 
cuipae  detestatio. 

eius  consideratio 

malitia 

poena 

torpor  accidiae 
sustinentia  penuriae 
excusatio  ignoranUae 


» 


nem  m  opere 


y> 


exhortationis  rationem 


contra  vanita- 
tem  maiitiae  et 


per  locutionem  inconside- 
ratam 


contra    inordinatio- 


prohihendo  praecipitationem 
subdendo  rationem 
addendo  exemplum 


eius     triplicem  (    nem  loquelae  stul-  \  per  locutionem  falsam 


inordinationem 


tae  m  ore 


per  locutionem  erroneam 


dehortando 
subdendo  rationem 
manifestando  erroris  radicem 


contra  inordinationen-i  cogitationis  malae  in  corde,  manifestando  divinae  providentiae 
I      aequitatem 


Ponitur  tri- 
plex     reme- 
dium  contra 
triplicis  cul-  / 
pae    vanita-  ] 
tem 


quia  non  ditant  pos- 
sessores 


quia  non  suITiciunt 
»     prosunt 


» 


contra  vanilatem 


sed  qula  afHigunt 


avaritiae   per- 1  quia  non  transmit-  /  consideratur  egeslas  futura  in  prole  divitis 
snfiHpnHn  rnn.  I  tunlur  ad  postcros,  <  rcprobatur  sollicitudo  laboriosa  pecuniae  acquirendae 

ubi  (  commendatur  fruitio  praesentis  laetitiae 


suadendo  con 
temptum  divi- 
tiarum 


quia  frequenter  de-  /  probalur  ex  divitiarum  conservatarum  translatione  avaritiae  vanitas^ 

volvuntur  ad  extra-  !  urgetur  tenacitatis  detestatio 

neos,  ubi  (  subiungitur  delesiationis  ratio  triplex 

/  docetur  modus  tri-  /  mohetur,  ut  addiscantur  utilia 

plex  acquirendae  '        »         ut  relinquantur  abscondita 

neve  inquirantur  sublimia 


sapientiae  et 


» 


contra  vanitatem 
'  imprudentiae  per  j 
lacquisitionem  sa-  ^ 
pientiae 


documenta  quinque  ad  ha- 
bendam  modestiam  o- 
stendendo 


praeferendum  honestum  suavi 

vitam  futuram  praesentl 
afllictionem  voluptati 
tristitiam  iucunditati 
severitatem  mollitiae  et 
adulationi 


» 

» 


» 


» 


documenta  quatuor  ad  lia- 
bendam  constantiam 


explicantur  sapien- 
tiae  documenta 


documenla  quatuor  ad  ha- 
bendam  prudentiam 


vitanda  calumnia 
amanda  perseverantia 
servanda  patientia 
fugienda  iracundia 

ad  discretionem  utilium 

»  »  divinorum  operum 

»  »  temporum 

»  »  meritorum 


documenta  quatuor  ad  ha- 
bendam  iustitiam 


prohibefcur  rigor  severitatis 

»         praecipitium  impietatis 
commendatur   exhlbitio  misericordiae 

dissimulatio     propriae 
iniuriae 


» 


COMMENT.  IN  ECCLESIASTEN. 


103 


SCHEMA    IV. 


describendo  ipsius  i  quoad  praesumUonis  suae  curiositatem 
diligentem  inqui-  ?      »      inquisitionls  sublimitatem 
sitionem  (      »      consideralionis  studiositatem. 


/  primo  notatur 
inYentio  con- 
cupiscentiae 


et  carnalis  concu- 
piscentiae  inven- 
tionem,  cuius  no- 
tatur 


ex  defeclu  a- 
moris ,  sive 
pronitas 


I 


poena  , 
quae  est 
peccali 
occasio 


suae  nobilitatis 

secundo,  re- 
medium  sapien- 

tlae,  quae  com-^  suae  potestatis 
mendatur      ex 
consideraUone  .  ^^^^  „„,.j^^^ 

temporis  opportu- 
nitatis    * 


pronitas 

generalitas 

causalitas 


quia  reddit  hominem  nobilem  quoad  aspectum 

»     et  quoad  verbum 


» 


» 


» 


quia  facit  omnipotenler 
»     faciliter 
»    irrepreliensibiliter 


» 


» 


quia  futurum  lempus  non  potest  praevideri 

»      proliiberi 
»      declinari 


» 
» 


» 

» 


» 
» 


/  propter  malprum 
lionem 


,.     ( notalur  malorum  duplex  sublimitas 
exaiia-  y  securitatis  vanitas 

bonorum  utilitas 


» 


» 


primo  ex  apparen- 
tia  defectus  iustae 
retributionis 


propter  bonorum   depres- 
sionem 


proponitur  bonorum  adversitas 

»  malorum  securitas 

concUiditur  vanitas 
commendatur  voluptas 


.22 

0:1 

o 


ostenditur  se- 
curitatis  va- 
nitas,  quia 
oritur 


ex  defectu  ti-  ] 
moris,  sive  / 
securitas        J 


1 


o 


secundo  ex  appa- 
rentia  defectus  re- 
giminis  providen- 
tiae. 
Hoc  ostenditur 


primo  contra  se- 
curitalem  ob  de- 
feclum  ordinis 
providentiae 


,  ostenditur  primo,  quomodo  oritur 

*     '  A'  t'    r^  ^^  K^  l  securitas,    et  hoc   quadruplici  or- 
propter  indistmctionem  bo- )      pi-jie 

norum  et  malorum         j  ^^^^^^^^    quomodo  oritur  ex  illa 

\      voluptas 

nrimo  in  eenerali  (  ^"^^^  ^'^^  conversalionem 
pi  imo  m  genei  an  \      ,^      ^^^^^j^  lerminationem 

sapientis  depressionem   quadrupliciter   de- 

scriptam 
depressi    commendationem    tripliciter    de- 

scriptam 
slulti  promotionem  dupiici  ordine  expositam 


secundo  in  speciali 
quoad  praelatio- 
nem,  ostendendo 


quia  praeficitur  praelatus  malus,  de  quo  quatuor  ponuntur 

stuitus  triplici  defectu  laborans 
inutilis  et  remissus,   circa  quod  duo 
ponuntur 


» 


» 


» 


» 


ponilur  huius 
vanilatis  re- 
mediura 


im 

03 


secundo  contra  se- 
curitatem  ob  de- 
fectum  iustae  re- 
tributionis ,  pro- 
ponendo  conside- 
rationem  iustae 
^    retributionis 


primo  invitat  ad  bonum 
consideratione  praemii, 
hortando 


secundo  revocat  a   malo 
consideratione  supplicii 


V 


ut  opera  misericordiae  fiant  liben- 
ter  —  abundanter  —  inces- 
santer 

hortando,  ut  futuri  temporis  ha- 

beatur  memoria 
reprehendendo   praesentem   laeti- 

tiam 
monendo,  ut  abiiciatur  omnis  ne- 

quitia 


poena, 
qnae  est 
pura  af- 

flictio 


describitur  in(  ^"^^^  praesentiam  nocivi 
,.       (  quoad  absentiam  lucundi 
generau       |  ^^^^^  defectum  remedii 


de  miseriis  anlecedentibus  mortem 


primo,  debilitatio  membrorum  quoad  sex  membra :  commotio 
ossium,  debilitatio  crurium,  imminutio  dentium,  obscui^atio 
oculorum,  immobilitatio  labiorum,  surditas  aurium 

secundo,  signa  debilitalionis  quatuor:  tremor  corporis,  canities 
capitis,  tumor  ventris,  infrigidatio  libidinis 


\ 


in  speciali 


» 


»    concomitantibus       » 


miseria  mortis  in  moriente 
»  »       in  compatientibus 


»        »    consequenlibus         » 


corporis  resolutio 


per  nervorum  dissolutionem,  venarum  re- 
solutionem,  confractionem  vasis  urinae, 
destructionem  meatus  superfluitatis  im- 
purae,  totius  corporis  incinerationem 


spiritus  ad  Deum  migratio 
(Post  tertiam  pailem  sequitur  conclusio  Irium  parlium  tractatus  et  totius  libri  epilogus,  ut  in  schemate  L), 


SERAPHICI  DOCTOEIS 


SANCTI  BONiYENTIIRAE 

COMMENTABroS 

m  LIBRUM  8APIBNTIAB 


S,  Bonav,  —  Tom.  VI. 


U 


PROOEMIUM 


COmiBNTAM  IN  8APIBNTIAM 


Intboductio  generalis. 

1.  Diligite  lumen  sapientiae,  omnes,  quip^aee- 

m^iexTiiio,  stis  populis,  Sapientiae  sexto^  Quoniam  eodemha- 

pe?*^?apieT  bet  res  formari,  et  deformata  reformari;  et  omnia 

formanda?  leguntur  pBr  sapientiam  esse  facta,  secundum  illud 

Psalmi :  Omma  in  sapientia  fecisti;  necesse  est, 

orania  per  sapientiam  reformari.  imago  ergo  ratio- 

nalis  aniraae ,  quae  «  ad  totius  sapientiae  similitudi- 

nem  legitur  esse  facta  »  in  libro  de  Spiritu  et  anima , 

per  peccatum  vero  postmodum  deformata  in  tantum, 

ut  merito  possit  quaeri:  Cimis  est  imagoet  super- 

scriptio  haec^f  per  sapientiam  est  necessario  refor- 

manda.  Item  ^ ,  quia  ad  eius  reformationem  duo  sunt 

necessaria,  scilicet  malitiae  <?xpMfeio  et  perfecti  6om 

introduetio ,  ut  eo  informetur  et  ei  cuius  est  imago, 

expresse  conformetur ;  sapienlia  autem  est  malitiae 

expulsiva,  unde  Sapientiae  septimo*:  Sapientia  vin- 

cit  malitiam;  item  perfecti  honi  introductiva ,  quia 

«  sapientia  est,  in  qua  perfecti  boni  forma  consistit », 

ut  dicit  Hugo  in  iibro  de  Origine  artium  ^.  Et  quo- 

EthocsecuD-  niam  imago  divina,  per  peccatum  in  anima  deformata, 

fe°QUar^°  reformatione  indiget  secundum  omnes  tres  suas  par- 

tes,  quae  secundum  x\ugustinum^  sunt  intelligentia, 

memoria  et  voluntas;  idcirco  Sapiens  ad  sapientiam 

lexinvi-  tripliciter  allicit  et  invitat,  sciiicet  ad  sapientiae  stu- 

tatio-     diosam  acquisitionem ,  et  hoc  quantum  ad  intelli- 


gentiam ;  ad  acquisitae  sapientiae  firmam  retentio^ 
nem,  et  hoc  quantum  ad  memoriam;  ad  acquisitae 
sapientiae  et  memoriter  retentae  dilectionem,  et  hoc 
quantum  ad  voluntatem. 

2.  Ad  Sdipientisie  studiosam  acquisitionem ;  Pro-  'jap^entile 
verbiorum  vigesimo  septimo^:  Stude  sapientiae,  fili  ^f^^' 
mi,  Filium  vocat,   quemcumque  paterna  affectione 
informat,  sive  sit  iuvenis,  sive  senex;  Augustinus: 

<(  Ad  discendum  quod  opus  est  nulla  mihi  aetas  sera 
videri  potest;  quia,  etsi  senes  magis  docere  deceat 
quam  doceri,  magis  tamen  decet  eos  discere,  quam 
quid  doceant  ignorare  ».  Stude,  inquit,  et  hoc  innuit 
vehementem  diiigentiam  circa  acquisitionem  sapien- 
tiae  adhibendam.  «  Studium  enim,utdicit  Tullius^ 
est  vehemens  applicatio  animi  cum  summa  voluptate 
ad  aliquid  agendum  ».  Haec  autem  vehemens  animi 
applicatio  requirit  vacationem  ab  exterioribus  occu- 
pationibus.^  «  Impar  enim  efficitur  ad  singula  qui 
confusa  mente  dividitur  ad  muUa  » ,  ut  dicit  Grego- 
rius.  Propter  quod  Ecclesiastici  trigesimo  octavo  ^ : 
Sapientiam  scribe  in  tempore  vaeuitcitis,  id  est 
vacationis  ab  opere  exteriori;  g^w^  enim  minoratur 
actu,  scilicel  exteriori,  percipiet  sapientiam,  vX 
dicitur  in  eodem. 

3.  Ad  sapientiae  firmam  retentioneiu ;  Ecclesia- 
sticidecimo  quarto^^,  ubi  dicit:  Beatus  vir,  quiin 
sapientia  morabitur ;  \iem  Proverbiorum  tertio:  i)e- 


Ad  eios  re- 

tentionem. 


*  Vers.  23.  —  SequUiir.Ps.  103,  24. 

^  MatUi.  22 ,  20.  —  Aiictor  libri  de  Spiritu  et  anima  (inler 
opera  August),  c.  6:  «  Anima  ad  similitudinem  totius  sapien- 
tiae  facta  omnium  in  se  gerit  similitudinem  »  etc.  Respicitur 
Gen.  '1,  26:  Faciamus  liominem  ad  imaginem  et  similitudinem 
nostram. 

^  Supple :  per  sapienliam  est  necessarlo  reformanda. 

*  Vers.  30 :  Sapientiam  autem  non  vincit  malitia. 

^  Libr,  I.  ErudiUonis  didascalicae ,  c.  2,  quod  inscribitur 
de  (yiHgine  artium  et  animae  perfectione ;  Omnium  expetendo- 
rum  prima  est  sapientia,  in  qua  elc. 

«  Libr.  X.  de  Trin.  c.  II.  n.  17.  seqq.  et  XIV.  c.  8. 
n.  41;  de  Spiritu  et  anima  (inter  opera  August.),  c.  35.  Gfr. 
I,  Sent.  lit.  Magistri,  d.  III.  c,  2,  et  ibid.  Comment.  p.  II. 
a.  1.  q.  4. 


'  Vers.  II.  —  Sententia  August.  habelur  in  Epist.  166. 
(alias  28.)  c.  1.  n.  1 :  Ad  discendum...  quia,  etsi  senes  magis 
decet  docere  quam  discere,  magis  tamen  discere,  quam  quld 
doceant  ignorare. 

*  Libr.  L  Rhetor.  c.  2o :  Sludiiim  est  animi  assidua  et 
vehemens  ad  aliquam  rem  applicata  magna'  cum  voluntdte  oc^ 
cupatio ,  ut  pliilosophiae  etc.  —  Superius  post  inquit  Vat  m 
hoc  innums,  vehementeni  debere  esse  diligentiam  etc. 

^  Vers.  25,  ubi  etiam  seq.  locus.  Verba  Vulgatae  »vide  su- 
pra  pag.  66,  nota  1;  —  Gregor.,  Regulae  pastoralis*,  p.  I. 
c.  i  :  Impar  quisque  invenitur  ad  singula ,  dum  confusa 
mente  etc.  —  Vat.  et  codd.  Imperitus  pvo  lmpm\ 

*°  Vers.  22.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  3,3,  ubi  Vul- 
gata  omittit  eam,  et  22,  20. 


/ 


108 


PROOEMIUM  COMMENTARII 


scribe  eam  in  tabulis  cordis  tui,  id  est  in  tribus  par- 
tibus  divinae  imaginis ,  et  specialiter  in  memoria ,  eam 
firmiter  retinendo.  Propter  .quod  dicit:  Describe, 
quod  enim  scribitur  firmius  et  diutius  retinetur^  *Pro^ 
verbiorum  vigesimo  secundo:  Ecce,  descrvpsi  eam 
tibi  triplicitery  id  est  in  inieUigentia  per  studiosam 
acquisitionem ,  in  mmom;4)er  flfmam  retentionetio, 
Ad  eius  di.  in  voluutate  per  dilectionem:  arf'c|uod  monet  in  ver- 

lectiouem.  •  •      j» 

bis  propositis  dicens:  Diligite  liimen  sapientiae  etc. 

De  QUADRUPLICI  CAUSA  HUIUS  LmRI. 

4.  In  quibus  verbis  nobis  quatuor  causae  huius 
operis  innuuntur,  scilicet  causa  e^c^ew*  ex  persona, 
quae  loquitur  dicens :  Diligite;  formalis,  id  est  mo- 
dus  agendi ,  per  /wm^  innuitur;  materialis  nomine 
sapientiae  exprimitur;  finalis  ex  ordine  seu  com' 
paratione  loqmntis  ad  personam  >  ad  quam  sermo 
dirigitur,  inteUigi  potest,  c\m  dicitnr :  Omnes ,  qui 
praeestis  populis, 

b.  De  primo  notandum,  quod  triplex  est  mwsa 
causa  effl-  eMcimis  huius  libri :  prima  per  modum  inspiran' 

ciens  tn-     "  .  ^  ^  ■» 

piex.      %is    scilicet  Deus;  unde  lob   trigesimi^  secundo^: 

Per  modatn  . 

iuspirantis.  Insptratio  Omnipotentis  dat  intelligentiani ;  item 
Ecclesiastici  prjmo:  Omnis  sapientia  a  Domino  Deo 
esty  sicut  omnis  essentia  dh  eius  essentia,  et  ab  eius 
veritate  omnis  veritas,  et  ab  eius  bonitate  omnis 
bmitas.  «  Primum  enim  in  unoquoque  genere  eorum 
quae  post  ipsum  sunt,  causa  est^»;  et  omne  per- 
fectum  a  perfecto  causatur,  secundum  Boethium. 
6.  Secunda  causa  efflciens  per  modum  invenientis 

iQvenientis.  est  ipse  Salomon ;  unde  in  ecciesiastica  historia^ 
« omnis  antiquorum  chorus  librum ,  qui  Sapientia 
intitulatur,  Salonionis  esse  dixerunt ».  Unde  Hber 


ipse  Sapientia  Salomonis  inscribitur,  et  more  eccle- 
siastico  lectionibus  de  hoc  libro  sumtis  praemitti- 
tur :  «  Dixit  Salomon  filiis  Israel  » ,  quia  scilicet  de 
eius  setrtentiis  hber  iste  compilantis  fuit.  —  Proxima  compuantis. 
caiisa  efliciens  per  modum  compilantis  fuit  Philo, 
sapientissimus  ludaeorum,  qui  temporibus  Apostolo- 
rum  fuii,  tit  referl;  ecclesiastica  historia*;  qui  ab 
'  amor-e  sapleritfae"  VtiUo  mn  immerito  est  appellatus. 
Rabanus  etiam  librum  istum  potius  asserit  non  a 
Salohidiie,  ut  putatur,  sed  a  Philone,  sapientissimo 
ludaeo,  fuisse  conscriptum,  id  est  compiiatum. 

7.  Causa  autem  formalis,  id  est  modus  agendi ,    causa  for- 
ut  diclum  est,  per  lumen  innuitur,  quia,  sicut  lumennoiaDiart?^!! 
habet  radicaiis  suae  originis  occultationem ,  in  egressu 
claram  manifestationem,  in  fluxu  continuationem ;  sic 

et  iste  liber  Sapientiae  habet  in  sententiis  profundam 
diflicultatem  et  originis  occultationem ,  secundum 
iliud  iob  vigesimo-octavo^:  Trahitur  sapientia  de 
oecultis ;  in  sermonibus  claram  manifestationem , 
Sapientiae  sexto :  Clara  est  et  quae  nunqudm  mar" 
cescit  sapientia,  clarU,  inquam,  per  «loquentiae  ve- 
nustatem;  «  stiius  enim  huius  Ubri ,  secundum  Hie- 
ronymum,  Graecam  redolet  eioquentiam  » ;  in  processu 
vero  ralionum  consequenttam  et  ordimtam  conti- 
nuationem,  Ecclesiastici  vigesimo  primo^:  ScierUia 
sapientis  tanquam  inumlatio  abundabit,  continue 
fluehdo,  non  %\\\\dJ\Ao ;  et  consiliitm  illius  sicutfons 
vitae  permanet, 

8.  Causa  vero  ma^ma/e^  nomine  sapientiae^x^vx-  causa  mate- 
mitur.  «  Sapientia  autem,  secundum  Augustinum  ^  est  S?a!^**"^^ 
divinarum  rerum  cognitio  » ;  res  autem  divinae  sunt 

Dei  potentia,  sapientia  et  bonitas;  de  quibus  agitur 
in  hoc  libro,  quamvis  principalius  de  ^opim^^a  in- 
tendatur.  Potentiam  Dei  notificat  in  punitione  re-  nepoteniia. 


*.Vers.  8.  ~  Sequitur  Eccli.  1,  1. 

^  Secundum  Aristot.,  11.  Melaph.  text.  4.  ( I.  brevior  c.  t .) , 
in  cuius  expositione  Averroes  ait :  Manifestum  est  per  se ,  quod 
iinumquodque  principiorum  in  unoquoque  genere  est  proprie 
causa  eorum  quae  dicuntur  de  aliis  rebus  collocatis  in  illo 
genere  etc.  Cfr.  V.  Metaph.  text.  <2.  (IV.  c.  6.)  et  X.  text.  3. 
seqq.  (IX.  c.  1.  seq.),  de  quo  vide  tom.  II.  pag.  94,  nota  4. 
—  De  sententia  BoetUii  cfr.  III.  de  Consol.  prosa  1 0 ,  ubi 
ostendit,  imperfecta  et  rninus  perfecta  supponere  perfectum, 
immo  perfectissimum ,  quod  sit  origo  et  fons  oninis  boni  et 
perfecti.  Tamen  Vat.  et  codd.  habent  omne  perfsctum^ 

®  Eusebii,  libr.  IV.  c.  22,  secundum  versionem  Rutini 
(Aquileierisis  presbyteri),  quae  lamen  cum  textu  origihall  non 
concordat.  Eusebius  enim  ait:  Non  solum  autem  ipse  [Hege- 
sippus],  sed  et  Irenaeus  et  omnis  antiquorum  cliorus,  omni 
virtute  refertam  sapientiam  Salomonis  Proverbia  nuncuparunt 
[jravapeTOv  So^iav  ra?  SoXojitovo;  IlapoipLta;  IxaXouv]  Cfr. 
Cornel.  a  Lapide ,  Prolegom.  in  lib.  Sap.,  ubi  etiam ,  perpensis 
tribus  opinionibus  de  auctore  huius  libri  (prima  lenet,  Salomo- 
nem  esse  auctorem,  altera  ab  Hieron.  allala,  Philoni  librum 
attribuit;  tertia  ab  Augustino*  primitus  posita  sed  postmodum 
improbata  ipsum  tribuit  lesu ,  filio  Sirach) ;  quartara  ponit,  se- 
cundnm  quam  incertum  est,  quis  fuerit  auctor  secundarius,  qui, 
dictante  Spiritu  sancto,  librum  conscripserit. 

*  Eusebu,  Ub.  II.  c.  5,  ubi  ex  XVHL  AntiquUatum  losephi 
narratur,  quod  Philo  legationem  pro  ludaeis  susceperil  ad  im- 
peratorem  Caium  Caligulam.  Cfr.  Nicephor.,  H,  Eccles.  Histor. 


c.  9.  —  Rabanus,  Prolog.  Comment.  in  lib.  Sap.:  Quem  [lib.  Sap.] 
tamen  beatus  Hieronymus  asserit  non  a  Salomone,  ut  usus 
habet,  sed  a  Philone,  doctissimo  ludaeo,  fuisse  conscriptum  etc 
—  Cornel.  a  Lapide,  loc.  in  praeced.  nota  cit,  ait :  Causa  er- 
roris,  cur  scilicet  nonnulli  Sapientiam  tribuunt  Philoni,  est, 
quod  Salomon  a  Deo,  II.  Reg.  12,  25,  nuncupatus  sit  Hebraice 
ledidia  [cfr.  supra  pag.  10,  nola  3.],  id  est  am^Mlis  Domino , 
qui  Graece  dicitur  91W;;  ^iXfo)  enim  est  amo,  cptXia  amor, 
tptXo?  amwus»  iTnde  et  Philon  ludaeus  a  Rabbinis...  Hebraice 
vocatur  ledidia  etc.  —  Opinionem,  quam  hoc  loco  S.  Bonav. 
proponit,  insiauavit  etiam  in  CoIIation.  in  Hexaem.  collat.  6. 
n.  7.  seqq.  (tom.  V.  pag.  361  col.  II.).  In  nota  ibid.  adiecta 
neque  S.  Hieron.  neqiie  S.  Bonav.  Prologiim  in  librum  Sapien- 
tiae  allegavimus;  qiia  allegatione,  si  eam  fecissemus ,  res  clarior 
apparuisset.  Allegavimus  autem  plura  opuscnla  Philonis,  inqui- 
bus  ipse  eamdem  rem  tanlum  tangil.  Plura  de  convenientia 
libii  Sapientiae  et  opusculorum  Philonis  exhibet  P,  Aug.  Calmet, 
Comment.  in  libr.  Sap.,  Dissertat.  de  auctore  libri  Sapientiae. 

*  Vers.  18.  —  Sequitur  Sap.  6,  13.  —  Sententia  Hieron. 
habetur  m  Prologb  in  lib.  Sap.  paulo  inferius  allegato. 
.     *  Vers.  16. 

'  Libr.  XIV.  de  Trin.  c  1 .  n.  3 :  Sapientia  est  rerura 
humanarum  divinarumque  scientia...  Verum  secundum  hanc 
dislinctionem,  qua  dixit  Apostolus  [L  Cor.  12,  8,]:  Alii  datur 
sermo  sapienUae,  alii  serm4)  scienfiae,  ista  deflnitio  dividenda 
est,  ut  rerum  divinarum  scientia  proprie  sapientia  ntmcupetur, 
humanarum  autem  proprie  scientiae  nomen  obtineat. 


IN  SAPIENTLVM. 


109 


belliutn,  ut  patet  priim;  secundo,:  tertio,  quarto, 
Desapientta.  quinto  capitulis ;  sapientiam  \w  illuiriinatione  humi- 
lium,  ut  patet  sexto,  septitno,  octavo,  nono  capitu- 
De  bonitate,  lis ;  bomtatem  in  coliatione  beneficiorum ,  quantum 
ad  utrosque,  ut  patet  a  decimo  capitulo  et  inde.  Agi- 
Notandum,  tuT  autom  hic  uou  tantum  de  sapientia  increata^ 
eius  iaudibus  insistendo,  sed  etiam  de  creata',  eius 
utilitates  ostendendo ;  unde  infra  sexto  ^ :  Quid  au- 
tem,  id  est  qualis  sit,  sapientia,  sciiicet  increata; 
et  quemadmodum  facta  sit,  scilicet  creata,  refe- 
ram  etc. ;  quam  vis  illud  totum  possit  intelligi  de  sapien- 
tia  increata  tanquam  de  subiecto,  Merilo  ergo  liber 
Sapientiae  intitulatur,  quia  in  eo.de  sapientia  tan- 
quam  de  subiecto  vel  de  materia  principaliter  tracta- 
tur,  sicut  liher  de  Anima,  quia  in  eo  principaliter 
de  anima  deterrainatur. 

.  9.  Causa  yero  finalis  intelligi  potest  ex  ordine 

€an8afinaiis.personae  loquentis  ad  illos,  ad  quos  dirigitur  sarmo; 

qui  tanguntur    ibi  ^ :    Omnes,  qui  praeestis  popu- 

siraiie  da-  Hs^   sicut  euim   est  in  illurainationibus   anqelicis , 

plex.  •  \  w. 

qiiod  divinae  lucis  radium,  secundura  beatum  Diony- 
sium,  primo  recipiunt  Angeli  de  prima  hierarchia,  se- 
cundo  illi  de  media ,  ultimo  illi  de  postrema  — 
«lex  enim,  ut  ipse  dicit^  divinitus  promulgala  est, 
per  prima  media  et  per  media  postrema  reducere » , 
unde  in  Psalmo :  lUuminans  tu  mirabiliter  a  mon- 
tibus  aeternis,  \d  est  superioribus  Angelis  inferiores 
. — r  sicut  etiam  videmus  in  illuminationibus  co^yo- 
reis,  quia  primo  derivatur  solis  illilminatio  ad  loca 
superiora  et  caelo  viciniora,  deinde  in  media,  ultimo 
in  postrema,  Ecclesiastici  quadragesimo  tertio:  Sol 
enim,  tripliciter  exurens  montes,  radios  exsufflat, 
scilicet  in  valles:  sic  etiam  debet  esse  in  illuminatio- 
nibus  humanis,  ut  primo  in  supremos,  id  est  in 
praelatos ,  deinde  in  medios ,  id  est  in  eorum  niini- 
stros,  tertio  in  postreraos,  id  est  eorum  subditos,  lu- 
men  sapientiae  difTundatur,  secundum  illud  Psalmi  *: 
Suscipiant,  montes  pacem  populo  etc.  Hic  enim  est 
processus  sapientiae.  Attingit  enim  a  fine,  scilicet  su- 
premo,  usque  ad  finem  uitimum,  et  disponit  omnia. 


scihcet  media,  suaviter,  infra  capitulo  octavo.  Propter  confirmaiur. 
hoc  dicebat  Plato,  «  beatas  vel  bonas  fore  respu- 
blicas^  si  eas  sapientes  regerent,  aut  earum  rectores 
sapientiae.  studerent  »,  sicut  ait  Boethlus  libro  de 
Consolatione  ^.  Secundum  enim  iudicenn  populi,  sic 
ministri  eius;  et  qualis  rector  civitatis,  taks  et  in- 
habitantes  in  ea;  ubi  tangit  tres  ordines,  scilicet 
iudicum,  ministrorum  et  subditorum.  Propter  prae- 
dicta  aiictor  iste  primo  et  principaliter  intendit  dif- 
fundere  lumen  sapientiae  in  loca  excelsa,  id  est  in 
superiores  et  per  eos  in  inferiores.  Unde  patet ,  cau-  coDciasio. 
sam.  finalem  huius  doctrinae  esse  exhortationem  seu 
provocationem.principum  et  praelatorum,  et  per  con- 
sequens  omnium ,  ad  studium  et  amorem  sapientiae. 

PrOLOGUS   S.    HlERONYMl   !N   LIBRUiM  SAPIENTIAE. 

Liber  Sapienliae  apud  Hebraeos  nusquam  est.  Unde 
et  ipse  stilus  Graecam  magls  eloquentiam  redolet.  Huiic 
ludaei  Philonis  esse  afflrmaut;  qui  proinde  Sapientiae 
nominalur,  quia  in  eo  Chrisli  adventus,  qul  est  Sapien- 
lia  PatiMs,  et  passio  eius  evidenter  exprimitur^ 

Exposmo  PnoLOGL 

LiberSapientiae  etc.  Hic  est  prologus,  quem  prae- 
mittit  Hierooymus  Hbro  Sapientiae;  et  primo  ostendit 
huius  hbri  originem,  dicens :  Liber  Sapientiae  apud 
Hebraeos  nusquam  est.  Unde  et  ipse  stilus,  id  est 
ipsum  dictamen ',  scihcet,  quia  tam  elegans  est,  ma- 
gis  Graeeam  eloquentiam  redokt,  id  est  sapit,  quam 
Hebraeam..  Graeci  enim  sunt  magis  eloquentes  et  in 
sententiis  profundiores  quam  Hebraei.  Unde  cum  li- 
ber  iste  habeat  elegantissimum  stilum  et  maximam 
profunditatem  sententiarum ,  patet,  eum  potius  in 
lingua  Graeca  quam  Hebraea  fuisse  traditum.  —  Se- 
cundo  nominat  eius  avctorem  dicens:  Hunc,  scilicet 
librum  Sapientiae,  ludaei  Phibnis  esse  affirmant, 
scilicet  tanquam  compilatoris,  sed  Salomonis  esse  tan- 
quam  inventoris,  ut  dictumest^  Hic  Philo ,  licet  es- 


^  Vers.  21.  —  Inferiiis  e  codd.  supplevimus :  Merdo...  de- 
termimtur.  ^  Cap.  6,  23. 

*  De  Caelesti  Hierarch.  c.  L  %  3,  c.  8.  §  2.  et  c.  10.  §  1 ; 
de  Ecclesiast.  Hierarch.  c.  5.  §  L  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  75,  5.  et  Eccli.  43,  4:  Tripliciter  sol...  radios  igneos  ex- 
sufflans  etc. 

*  Psalm.  71,  3.  —  Sequitur  Sap.  8,1,  ubi  pro  uUimum 
Vulgata  fortiter. 

^  Libr.  l.  prosa  4 :  <€  Atqui  tu  lianc  sententiam  Platonis 
ore  sanxisti,  beatas  fore  respublicas ,  si  eas  vel  studiosi  sapien- 
tiae  regerent,  vel  earum  rectores  studere  sapientiae  contigisset », 
De  hac  Platonis  sententia  cfr.  V.  de  Republica  (ed.  Serrani 
tom.  n.  pag.  473  seqq.),  ubi  docet,  beatam  fore  rempublicam, 
in  qua  philosophi  essent  reges,  vel  reges  philosophi.  Cfr.  etiam 
Alcibiades  primus  sive  de  Natura  humana,  circa  finem  (ed.  Ser- 
rani  tom,  11.  pag.  -134).  —  Sequitur  Eccli.  10,  2,  ubi  Vulgata 
voci  sic  addit  et. 

*  Hieron.  specialem  Prologum  in  librum  Sapientiae  non 
composuit;  in  aiiis  vero  duobus  Prologis,  scil.  in  Prologo  in 


libros  Regum,  qui  Prologus  galeatus  dicitur,  et  in  Prologo  in 
Proverbia  (Epist.  ad  Chromatium  et  Heliodorum  episcopos,  de 
libris  Salomonis)  sentenliam  suam  de  libro  Sapientiae  exhibet. 
In  primo  ait:  « Igitur  Sapientia,  quae  vulgo  Salomonis  inscri- 
bitur,  et  lesu,  filii  Sirach,  liber...  non  sunt  in  canone  »,  In  se- 
cundo  dicit:  «  Fertur  et  panaeretos  lesu,  filli  Sirach,  liber,  et 
alius  pseudepigraphus,  qui  Sapientia  Salomonis  inscribitur.  Quo- 
rum  priorem  Hebraicum  reperi...  Secundus  a]^ud  Hebraeos  nm- 
quam  est;  quin  et  ipse  siilus  Graecam  eloquentiam  redolet, 
et  nonnnlH  scriptorum  veterum  hunc  esse  ludaei  PMlonis  af- 
firm^nt,  Sicut  ergo  ludith  »  etc.  Ex  his  patet,  primam  partem 
huius  Prologi  in  Sapientiam  sumtam  esse  quasi  ad  verbum  ex  hoc 
loco  Hieronymi ;  secundam  vero  partem  apud  ipsum  non  in ve- 
nimus;  insinuatur  autem  ab  Isidoro,  in  Lib.  vet.  et  novi  testam. 
prooem.  n.  40.  Totus  hic  Prologus  verbotenus  exhibelur  ab  Isi- 
doro,  VL  Etyroolog.  c.  2.  n.  30. 

^  B  dictatum;  sed  Ducange,  Glossarium  etc,  probat,  hoc 
vocabuUim  illa  aetate  sumi  pro  stilo  orationis  solutae. 

^  Supra  n.  5.  6. 


m 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  I. 


set  ludaeus ,  fuit  tamen  in  Graeca  lingua  valde  peri- 
tus.  De  ipso  dicit  Hieronymus  in  libro  de  Viris  il- 
lustribusS  quod  «fuitludaeus,  natione  Alexandrinus, 
de  genere  sacerdotum  ».  —  Tertio   assignat  tituli 


ratiomm  dicens:  Qui  liber,  sciiicet  Sapientiae,  pro- 
inde  SapierUia  nominatur,  quia  in  eo  adventus 
Christi,  qui  est  Sapientia  Patris,  et  pa^sio  eius 
eviclenter,  id  est  diligenter,  exprimitur. 


COMMBNTARIUS 


IN  LIBEUM  SAPIENTIAE. 


DlVISlO   GENERALIS. 

Quoniam,  sicut  dictum  est^  principes  et  prae- 
lati,  et  per  consequens  omnes,  provocantur  in  hoc 
libro  ad  studium  et  amorem  sapientiae ;  sed  quia  non 
potest  haberi  sapientia  sine  iustitiae  observantia;  m 
malevolam  enim  animam  non  introibit  sapientia  etc, 
infra  capitulo  primo  ^ ;  item  Ecclesiastici  primo:  Fili, 
concupiscens  sapientiam,  serva  iustitiam:  ideo  se- 
cundum  Giossam  primo  hortatur  ad  iustitiam,  scili- 
cet  usque  ad  sextum  capitulum;  secundo,  ad  sapien- 
tiam,  scilicet  a  capitulo  sexto  usque  in  finem. 

PARS   I.    EXHORTATIO  AD  lUSTITIAM. 

In  parte  prima  facit  tria  secundum  tres  partes 
iustitiae  generalis  *.  Primo  enim  agit  de  iustitia  ho- 
minis  quoad  Deum,  capitulo  primo;  secundo,  de  iusti- 
tia  quoad  proximum,  capitulo  secundo  et  tertio;  ter- 


tio,  de  iustitia  hominis   quoad  se  ipsum,  capitulo 
quarto  et  quinto. 

Frimo,  de  triplici  iustitia  hominis  quoad  Deum. 

In  prima  primo  excitat  ad  iustitiam  cordis;  se- 
cundo,  oris:  Benignus  est;  tertio,  operis:  Nolite 
zelare. 

De  iiistitia  cordis  agitur  tripliciter. 

In  prima  primo  ponit  exhortationem  ad  iustitiae  Divisio. 
bonum;  secundo,  utilitatem  acquiescentium :  Quo- 
niam  invenitur;  tertio,  detrimentum  contemnen- 
tium :  Perversae  enim  cogitationes  etc.  —  In  prima  sobdivisio. 
primo  quantum  ad  rectam  affectionem ,  dicens :  Di- 
ligiie  iustitiam;  secundo  quantum  ad  rectam  aesti- 
mationem:  Sentite  de  Domino;  tertio  quantum  ad 
rectam  intentionem:  Et  in  simplicitate. 


Capitulum  I. 


Expositio  Iit< 

teralis. 
Commenda- 

turprimoio- 
stitiae  bo* 

nom»  primo 

qooad  re- 

ctam  affe- 

ctionem. 


Prnclus  Ires. 


(Vers.  1 .).  Dicit  ergo :  Diligite  etc. ;  Glossa  ^ :  «  Non 
solum facile  ».  Non  enim  est  meritorium  opus  iustitiae, 
nisi  fiat  ex  amore  iustitiae ;  Gregorius :  «  Non  habet 
aliquid  viriditatis  ramus  boni  operis,  nisi  manserit  in 
radice  caritatis  ».  lustitiam,  scilicet  increatam,  quae 
est  rectitudo  divinae  voluntatis;  et  creatam,  quae 
est  rectitudo  humanae ,  secundum  Anselmum  ^.  Dili' 
giie,  inquam,  iustitiam^  ut  Deo  conformemini ,  quia 


<(  iustus  Dominus  et  iustitias  dilexil  ^  » ;  item ,  ut 
spirituali  laetilia  impleamini,  secundum  illud  Psalmi: 
«  Dilexisti  iustitiam  etc,  propterea  unxit  te  Deus, 
Deus  tuus  oleo  laetitiae  prae  consortibus  tuis» ;  item, 
ut  beatificemini ,  secundura  illud  Matthaei  quinto: 
«Beati,  qui  esuriunt  et  sitiunt  iustitiam». 

Qui  iudicatis  terram;  specialiter  quidem  vos,  ^a  praeia- 
praelati ,  qui  iudicaiis  terram  iudicio  publico ;  ter- 


tos. 


i  Cap.  M, 

*  In  Prolog.  n.  9.  m  fine.  —  In  seqq.  secuti  sumus  lectionem 
codd.  substltuendo  sed  quia  non  potest  pro  cumque  non  possit. 

*  Vers.  i.  —  Sequitur  Eccli.  t,  33,  ubi  pro  serva  Vulgata 
conse7'va.  —  Glossa  ordmaria  in  I,  i :  «Ut  ad  veram  iustitiam 
nos  reduceret  et  invitaret,  primo  commendat  nobis  iustiiiam, 
per  quam  venilur  ad  sapientiam,  dicens:  Diligite  iuslitiam  »  etc. 
—  Notamus,  quod  si  Glossa  ordinaria  allegatur,  nisi  aliterno- 
tetur,  ipsani  exhibemus  secundum  Strabum  et  Lyranumj  Glos- 
sam  interlinearem  vero  secundum  Lyranum.  Glossa  tum  ordi- 
naria  tum  interlinearis  in  librum  Sapienliae  ut  plurimum  for- 


mata  est  ex  iis  quae  Rabanus  in  Comment.  super  hunc  li- 
brum  proponit.  —  Quod  autem  observatio  iustitiae  sit  dispo- 
sitio  necessaria  ad  sapientiam,  urgetur.  Collat.  in  Hexaem,,  col- 
lat.  2,  n.  2.  seqq. 

*  Glossa  ordinaria  in  Matth.  5,6:  lustitia  est  sua  cuique 
tribuere ,  sibi  et  proximis  et  Deo. 

*  iNempe  interlinearis.  —  Sententia  Gregorii  habetur  in 
II.  HomiL  in  Evang.  horaiL  27.  n.  1. 

*  Dialog.  de  Veritate,  c.  12:  lustitia  igitur  est  rectitudo 
voluntatis  propter  se  servata. 

'  Psalm.  10,  8.  —  Sequunlur  Ps.  U,  8.  et  Matth.  5,  6. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  I. 


m 


ram^  subiectae  plebis;  Glossa  ^:  «Quibus  data  est 
potestas  iudicandi  »;  subiecta^,  inquam,  merito  pec- 
cati.  Dicit  enim  Gregorius :  «  Ubi  non  delinquimus , 
ibi  pares  sumus  » .  Et  ideo  bene  dicit :  terram ,  id  est 
terrena  diligentes;  non  ca^lesles,  quia  opus  non  est; 
«(  Spiritualis  enim  bomo  diiudicat  omnia  » ,  scilicet  in 
spe,  «  et  a  nemine  iudicatur  » ,  id  est,  iudicari  debet, 
primae  ad  Corinthios  secundo^;  ^ed  bestiales ,  s^cm- 
dum  Glossam  super  illud  Genesis  primo:  «  Praesit 
bestiis»  terrae,  id  est  bestialiter  viventibus.  —  Item, 

Ad  omnes.  yos  omnes  geueraliter,  qui  iudicatis,  iudicio  privato, 
(erram,  proprii  corporis;  Glossa^:  id  est,  qui  «  cor- 
pus  discrete  reprimitis  » ,  ita  quod  «  rationabile  sit 
obsequium  vestrura  » ,  ad  Romanos  duodecimo. 

Notandum  autem ,  quod  legitur  esse  quadruplex 

Quadrnpiex  tcrra,  scilicet  terra  superior,  terra,  inquam,  viven- 
tuim,  de  qua  in  Psalmo  ^:  «  Credo  videre  bona  Do- 
mini  in  terra  viventium  » .  Inferior  terra ,  scilicet 
mortuorum ;  Ezechielis  trigesimo  primo :  «  Ecce ,  de- 
ductus  es  cum  lignis  voluptatis  ad  terram  ultimam  » . 
Exterior  terra,  scilicet  morientiim,  scilicet  praesens 
mundus;  Apocalypsis  octavo:  «  Vae,  vae,  vae  habi- 
tantibus  in  terra»!  id  est  in  mundo.  7?2^enar  terra, 
scilicet  mortis ,  id  est  corpus  mortale  et  terrenum  ; 
Ecclesiastici  decimo:  «  Quid  superbis,  terra  et  cinis»  ? 
Prima  terra  non  subiacet  iudicio  nostro,  quia 

De  priraa  non  cst  in  nostra  potestate;  et  ideo  bene  dictura  est 

terra. 

Petro  Matthaei  decimo  sexto  ^ :  «  Quodcumque  liga- 
veris  super  terram  » ,   non  super  caelum.  —  Se- 

Desecunda,  cunda  iam  iudicata  est  nec  potest  poenitere;  loannis 

tertio :  «  Qui  non  credit  iam  iudicatus  est » .  —  Ter- 

De  tertia,  tia  iudicanda  est  iudicio  iustitiae,  secundum  illud 

De  quarta.  Psalmi :  «  Rccto  iudicate,  fiiii  hominum».  —  Quarta 
iudicanda  est  iudicio  disciplinae  discretae,  secundum 
illud  Ecclesiastici  trigesimo  tertio:  «Cibaria  et  virga 
et  onus  asino;  panis  et  disciplina  et  opus  servo», 
id  est  corpori,  quod  spiritui  servire  cogendum  est, 
exemplo  beati  Martini ,  qui  «  artus  febre  fatiscen- 
tes  spiritui  servire  cogebat  » ;  item  exemplo  Pauli 
dicentis  ^ :  «  Castigo  corpus  meum  et  in  servitutem 
redigo  » ,  in  qua  scilicet  erat  in  statu  innocentiae ; 
redigo ,   per  virtutem  et  opera  poenitentiae.  Prae- 


dicto  servo  debetur  sustentatio  panis,  ne  deficiat; 
virga  discipUnae,  ne  lasciviat;  et  occupatio  sancti 
operis,  ne  torpeat. 

(Vers.  1.).  Sentite,  id  est,  recte  aestimate,  de 
Domino  in  bonitate,  id  est  bene,  non  male,  ut  hae- 
retici.  Monet  autem  ad  bene  sentiendum  et  sensu  ex- 
teriori  pie  divinas  Scripturas  legendo ,  et  sensu  inte- 
riori  pie  intelligendo.  Unde  Glossa  ^ :  «  Scripturam 
pie  legite  et  intelligite  » ,  pie,  scilicet  devote  appro- 
bando  et  exsequendo  quod  intelligitis ,  et  non  redar- 
guendo  et  conteranendo  quod  non  intelligitis.  —  Et  in 
simplicitate  cordis  quaerite  illum,  ad  ipsum  scili- 
cet  totam  cordis  intentionem  dirigendo.  Unde  Glossa  * : 
«  Voluntati  eius  vos  subiicite  »  ;  quod  non  faciunt 
hypocritae,  etideo  inconstantes  sunt,  secundum  illud 
lacobi  primo:  «  Vir  duplex  animo  inconstans  est  in 
omnibus  viis  suis»;  et  propter  hoc  dicitur  eis  Ec- 
clesiastici  secundo :  «  Vae  duplici  corde  » !  Cor  du- 
plex  est,  quando  partes  eius  ad  diversa  feruntur 
principaliter,  quod  est  occasio  mortis  spiritualis,  se- 
cundum  illud  Osee  decimo  ^ :  «  Divisum  est  cor  eo- 
rum ,  nunc  interibunt  » .  Simplex  autem  est  cor , 
quando  omnes  partes  eius  ad  unum  simplicissimum 
feruntur,  scihcet  ad  Deum,  secundura  illud  Ecclesia- 
stici  trigesirao :  «  Congrega  cor  tuura  in  sanctitate  » . 
In  simplicitate  cordis,  id  est  in  simplici  unitate  cor- 
dis.  Hanc  unitatem  faciunt  fides  in  rationali,  secun- 
dum  illud  ad  Ephesios  quarto^^:  «  Unus  Dominus, 
una  fides  »  etc, ;  cariias  in  concupiscibili ;  primae  ad 
Corinthios  sexto :  «  Qui  adhaeret  Domino  unus  spi- 
ritus  est»;  pax  in  irascibiU;  ad  Ephesios  quarto: 
«  SoUiciti  servare  unitatem  spiritus  in  vinculo  pa- 
cis».  Priraa  unitas  prohibet  ^ivislonem  errorum  in 
intellectu;  secunda,  desideriorum  in  affectu;  tertia, 
schismatum  in  effectu. 

(Vers.  2.).  Et  bene  dixi:  /n  simplicitate  etc. 
Quoniam  invenitur,  per  gratiam  in  praesenti,  secun- 
dum  illud  Canticorum  tertio  ^* :  «  Inveni  quem  diligit 
anima  mea  » ;  ab  his  qui  non  te^Uant  illum,  aliud 
exterius  praetendendo ,  aUud  interius  intendendo, 
sicut  Scribae  et  Pharisaei  Christum  tentantes ;  et  hoc 
dicit  contra  hypocrisim  et  duplicitatem ;  Matlhaei  vi- 


Secnado» 
quoad  re« 
etam  aesti- 

matioQem. 


Tertio^quoad 
rectam  in- 
teQtionem. 


Cor  duplex. 


Corsimplex. 


Notandum. 


Kotatur  ati< 
lilas  acipiiex 
scentiam 
dnpliciter. 


1  Scilicet  interlinearis ,  siimta  ex  Rabano.  —  Gregor.,Re- 
gulae  pastoralis,  p.  11.  c.  6:  Omnes  homines  natura  aequales 
genuit,  sed  varietate  meritorum  ordine  alios  aliis  culpa  postpo- 
nit,  Cfr.  XX!.  Moral.  c.  15.  n.  22.  seqq.;  XXVI.  c.  26.  n.  46. 
et  IX.  Epist.  epist.  59.  (alias  66.). 

^  Vers.  15:  Spiritualis  autem  iudicat  omnia,  et  ipse  a  ne- 
mine  etc.  —  Seq.  locus  est  Gen.  1,  26:  Praesit  piscibus  maris 
et  volatilibus  caeli  et  bestiis  universaeque  terrae  etc.  —  Glossa 
interlinearis  in  hunc  locum:  Prassit  piscibus,  irrationali  crea- 
turae  dominus  omnium  inferiorum.  Glossa  ordinaria  in  v.  27: 
Hic  [homo]  accipit  polestatem  super  omnia,  quia  spiritmlis 
quisque  effectus  et  Deo  similis  omnia  iudicat  et  ipse  a  nemine 
iudicatur.  Glossa  ordinaria  in  v.  24:  a  Producit  terra  bestias, 
id  est  homines  ferocitate  superbientes».  Diiplex  haec  Glossa  or- 
dinaria  est  sumta  ex  Isidor.,  Qq.  in  Gen.  c.  1.  n.  13.  et  14., 
et  ex  Beda,  Comment.  in  locos  citt. 

^  Scil.  ordinaria  ex  Rabano.  —  Sequitur  Rom.  12,  \. 


*  Psalm.  26,  13.  —  Sequuntur  Ezech.  31,  18;  Apoc.  8,  13. 
et  Eccli.  10,  9:  Quid  superbit  terra  etc. 

^  Vers.  19.  —  Sequuntur  loan.  3,  18;  Ps.  57,  2:  Recta 
iudicate  etc;  Eccli.  33,  25. 

*  Epist.  1.  Cor.  9,  27.  —  Sulpic.  Sever.  Epist.  3.  ad  Bas- 
sulam,  socrum  suam  (quae  habetur  etiam  apud  Surium,  Vitae 
Sanct.  die  1 1 ,  Nov.  De  S,  Martini  transitu  et  obitu) :  Uaque  cun) 
iam  per  aliquot  dies  vi  febrium  leneretur,  non  tamen  a  Dei 
opere  cessabat;  pernox  in  orationibus  et  vigiliis,  faliscentes  ai*- 
tus  servire  spiritui  cogebat,  nobili  illo  strato  suo  in  cinere  et 
cilicio  recubans. 

^  Nempe  inlerlinearis ,  quae  est  secundum  Rabanum. 
^  Scilicet  ordinaria,  ex  Rabano.  —  Sequuntur  lac.  1,  8. 
(cfr.  Beda  in  hunc  lociim,  ubi  de  duplici  corde)  et  Eccli.  2,14. 

*  Vers.  2.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  30.  24. 

'^  Vers.  5.  —  Sequuntur  I.  Cor.  6,  17;  Eph.  4,  3. 
"  Vers.  4.  —  Sequitur  Matth.  22,  18. 


il2 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  l 


gesimo  secundo:  «  Quid  me  tentatis,  hypocritae»  ?  — 
Apparet  autera,  scilicet  in  futuro  ^v  gloriam;  pri- 
mae  loannis  tertio  * :  «  Cum  apparuerit ,  similes  ei  eri- 
mus  » ;  et  ad  Colossenses  tertio :  «  Cum  autem  Chri- 
stus  apparuerit ,  vita  vestra ,  tunc  et  vos  apparebitis 
cum  ipso  in  gloria  » .  His  qui  fidem  habent  in  il- 
lum;  hoc  dicit  contra  haeresim  et  infidelitatem.  — 
Et  nota ,  quod  dicit :  In  illum ,  quia  non  sufficit  cre- 
dere  iWvvel  ilhim,  sed  credere  m  illum,  quod  est 
actus  fidei  formatae,  secundum  Augustinum  ^.  —  Vel: 
Invenitur,  propter  devotionem  affectus;  apparet,  per 
contemplationem  intellectus;  Psalmus:  «  Gustate  », 
affectu ;  «  videte  » ,  intellectu. 

Notandum  autem ,  quod  secundum  Gregorium  ^ 
Quadrupiex  «  teutare  est  idem  quod  callide  experiri » ;  et  secun- 
teniandi.  dum  hoc  coutingit  tentare  Deum  quadruplici^er,  sci- 
licet  vel  indebite  volendo  experiri  eius  potentiam, 
sicut  ilii,  qui,  tentantes  Christum,  de  caelo  signum 
quaerebant,  Matthaei  decimo  sexto;  vel  eixis  sapien- 
tiam,ut  Sadducaei,  proponentes  ei  quaestionem  de  re- 
surrectione,  secundum  iudicium  eorum  insolubilem 
ponentibus  resurrectionem ,  Matthaei  vigesimo  se- 
cundo;  vel  eius  iustitiam,  ut  Pharisaei  de  solutione 
tributi  quaerendo  ^ :  «  Scimus ,  quia  verax  es  »  etc; 
vel  eius  miserieordiam ,  ut  ludaei  de  iudicio  mulie- 
ris  in  adulterio  deprehensae  interrogando ,  loannis 
octavo,  Et  quia  omnis  talis  tentatio  ex  diffidentia 
venitj  et  de  Deo  nuUatenus  est  diffidendum ;  ideo  pro- 
hibeturomnis  talis  tentatio;  unde  Deuteronomii  sexto : 
«  Non  tentabis  Dominum  Deum  tuum  »;  item  Eccle- 
siastici  decimo  octavo:  «  Noli  esse  quasi  homo,  qui 
tentat  Deum  » . 

Perversae  enim  cogitationes  etc.  Hic  tangit  naul- 

Tertio  tan.  tiplex  detrimentum  conteranentiuni  exhortationem  ad 

detrimentum  bouum  iustitiae ;  quorum  primum  est  exclusio  a  con- 

coiitemnen->  «•      wn    •      w^  ♦  «^    ^»  i 

tiam  eihoT-  sortio  Deii  Perversac  emm  eogztationes ;  secundum, 

ationem*  ,      .  ^.  •     ^.  ^»  •  •  i 

exclusio  a  consortio  sapienttae :  Quomam  m  inale- 
volam  animam;  tertium,  exclusio  a  consortio  Spi- 
ritus  sancti:  Spiritus  enim  sanetus.  Primum  per- 
tinet  ad  Patrem,  secandum  ad  Filiura,  tertium  ad 
Spiritum  sanctuin;  quorum  praesentia  per  dilectio- 
nem  iustitiae  habetur;  unde  loannis  decimo  quarto^: 


«  Si  quis  diligit  me  etc. ,  el  ad  eum  veniemus  et 
mansionem  apud  eum  faciemus » ;  absentia  vero  vel 
carentia ,  per  odium  iustitiae. 

(Vers.  3.).  Perversae  enim  etc.  Bene  dixi.  quod  dj  pnmode- 

^  '  ^  tnmeato. 

apparet  his  qui  fidem  habent  in  illum,  etnonaliis; 
perversae  enim  cogitationes ,  scilicet  perversitate 
fldei,  vel  morum,  separant  a  Deo,  quoad  poenam 
damni;  secundae  ad  Gorinthios  sexto  ^ :  «  Quae  so- 
cietas  luci  ad  tenebras»?  Proverbiorum  decimo  se- 
ptimo :  «  Qui  perversi  cordis  est  non  inveniet  bo- 
num  »;  item  Isaiae  quinquagesimo  nono:  « Iniquitates 
vestrae  diviserunt »  etc.  —  Probata  autem  etc^, 
quasi  dicat:  nec  hoc  sufflcit  ad  poenam ;  autem  pro 
sed.  Probata  virtus,  id  est  «  vera  virtus  »,  secundum 
Glossam  ^  scilicefdivina  virtus;  corripit,  puniendo; 
Psalmus:  «Domine,  ne  in  ira  tua  corripias  me». 
InMpientes;  Glossa  «id  est  omnem  insipientiam  »; 
hoc  dicit  quantum  ad  poenam  sensus,  . 

(Vers.  4.).  Quoniam  in  malevolam  animam  etc.  ^e  secando. 
Bene  dixi ,  quod.  separant  etc,  quoniam  in  mate- 
volam  animam,  quoad  spirilualia  peccata,  non  in- 
troibit  sapientia,  se  ilU  infundendo;  sapientia,  in- 
quam ,  «  quae  desursum  est,  quae  primum  quidem 
pudica  est »  etc. ;  quamvis  introeat  illa ,  -  quae  do 
deorsum  est,  «  terrena  scihcet,  animalis,  diabolica», 
lacobitertio^.  Nec  habitabit,  permanendo,  in  corpore 
subdito  peccatis;  hoc  dicit  qmntnm  dA  peccata  car- 
nalia,, qme,  licet  sint  minoris  culpae,  sunt  tamen 
maioris  infamiae,  ut  dicit  Gregorius. 

Obiicitur,  quod  bonum  omnia  exoptant^:  ergo  Qu^esiioi. 

nuUa  anima  est  malevola,  id  est  malum  volens. 

Dicenduni,  quod  nuUus  vult  malum^er  ^e^  sed  ^««p- 
per  accklens,  quia  scilicet  vult  iUud  quod  est  ma- 
lum ,  scilicet  actionem  malam ,  non  in  eo  quod  mala, 
sed  in  eo  quod  delectabile  et  apparens  bonum  '^. 

Rursus  dubilatur:  corpus  non  potest  esse  ha-  Qoaestioa. 
bitaculum  sapientiae  nec  subiectum  peccati  vel  insi- 
pientiae  vel  gratiae :  ergo  falsum  supponit ,  cum  di- 
cit:  Nec  habitabit  etc, 

x\d  hoc  dicendum,  quod  corpus  ibi  non  appel^  i^^^p- 
latur  pars  hominis  corporea  tantum ;  sed  per  synec- 
dochen ,  «ecundum  quam  solet  poni  pars  pro  totov 


*  Yers.  2.  —  Sequitur  Col.  3,  L 

^  In  loau.  Evang.  tr.  29.  n.  6:  Hoc  est  opus  Dei,  ut  cre- 
datls  in  eum  quem  ille  misit  [loan.  6,  29.].  Ut  credaiis  in  exm, 
non  ut  creclatis  ei,  Sed  si  creditis  in  eum,  creditis  ei;  non  au- 
tem  continuo  qui  credit  ei  credit  in  enm.  Nam  et  daemones 
credebant  ei,  et  non  credebant  in  eum.„  Quid  est  ergo  credere 
in  eum?  Credendo  amare,  credendo  diligere,  credendo  in  eum 
ire  et  eius  membris  incorporari  etc.  Cfr.  III.  SenL  liL  Magistri, 
d.  XXIII.  c.  4,  et  ibid.  Comment.  dub.  3.  —  Siibinde  allegatur 
Ps.  33,  9. 

*  Haec  lentationis  definilio  sumta  est  ex  Hug.  de  S.  Vict., 
II.  Allegor.  in  nov.  lest.  c.  13.  Cfr,  tom.  II.  pag.  498,  nota  2. 
Sentenlialiter  Insinuat  eam  Gregor.,  Ul.  Moral.  c.  8.  n.  42-U, 
ubi  de  callidilate  diaboli  tentantis  homines.  —  Subinde  respici- 
tur  Mattli.  16,  1:  et  Matth,  22,  23.  seqq.  de  resurreclione. 

*  Matth.  22,  16.  —  Subinde  respicitur  loan.  8,  4.  seqq. 
et  allegantur  Peut.  6,  16;  Eccli.  18,  23. 

^  Vers.  23. 


«  Vors.  6,   14.—  Sequuntur  Prov.  17,  20.  et  Isai  59,  2. 

'  Nempe  intei^linearis ,  sicut  et  sequens.  —  Sequitur 
Ps.  6,2:  Domine ,  ne  in  furore  tuo  arguas  me ,  neque  in  ira  etc, 

®  Vers.  17;  ibid.  v.  15:  Non  est  enim  ista  sapientia  de- 
sursum  descendens,  sed  terrena,  animalis,  diabolica.  —  Sen^ 
tentia  Grogorii  inferius  posita  insinuatur  XXXIII.  Moral.  c.  12. 
n.  25:  Scimus  autem,  quia  aliquando  minus  est  in  corporis 
corruptionem  cadere  quam  cogitatione  tacita  ex  deliberata  ela-t 
tione  peccare;  sed  cum  minus  turpls  superbia  creditur,  minus 
vitatur,  Luxuriam  vero  eo  magis  erubescunt  homines,  quo  si- 
mul  omnes  turpem  noverunt  etc. 

®  Secundum  Aristot. ,.  Dionys.  et  Boetli. ;  cfr.  supra  pag.  6  f 
nota  12. 

*^  Vide  Aristot.,  IK  Magnor.  Moral.  c.  7.  (c.  6.);  Dionys., 
deDiv.  Nom.  c.  4.  §  19.  et  §  31,  seq.  Gfr.  tom.  I.  pag.  823, 
nota  7.  et  tom.  V.  pag.  333,  nota  9.  —  Ex  A  substituimus  de- 
lectabile  et  apparens  bonum  pro  delectabilis  et  apparens  bona. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  I. 


H3 


sumitur  hic  corpus  pro  toto  homine,  in  quantum 
sequitur  passiones  corporis.  Unde  Glossa  ^  :  «  Qui 
peccatis  subiacet  corpus ,  non  spiritus  est  » .  In  tali 
non  habitat  sapientia;  unde  Glossa:  «Frustra  sibi 
blandiuntur  haeretici ,  Pharisaei ,  falsi  Christiani ;  soli 
enim  mundo  corde  sapientiam  Dei  possunt  accipere  » 
(Vers.  5.).  Et  bene  dixi,  quod  iion  habitabit  etc 
Spiritus  enim  sanctus  discipUnae;  Glossa^:  «  Qui 
docet  omnem  disciplinam  »,  secundum  illud  loannis 
decirao  sexto:  «  Docebit  vos  omnem  veritatem  »,  sci- 
licet  rationalem,  naturalem  et  moralem;  Psalmus: 
«  Bonitatem  et  disciplinam  et  scientiam  doce.  me  ». 
Spiritus  dicitur,  in  quantum  vitam  inspirat;  loan- 
nis  sexto  ^ :  «  Spiritus  est  qui  vivificat » ;  sanctus,  in 
quantum  purgat  et  renovat,  secundum  illudPsalmi: 
«  Emittes  spiritum  tuum ,  et  creabuntur ;  et  renovabis 
faciem  terrae »;  disciplinae,  in  quantum  ignoran- 
tiam  toUit  et  sapientiam  donat,  secundura  illud  Isaiae 
undecimo:  «  Requiescet  super  eum  spiritus  Domini, 
spiritus  sapientiae»  etc.  Effugiet,  id  est,  in  praesenti 
ionge  fugiet,  fictum,  id  est  peccatorem,  secundum 
illud  Psalmi  * :  «  Longe  a  peccatoribus  salus  » ,  et 
praecipue  hypocritam,  qui  proprie  fictus  est;  lob  de- 
cimo  tertio :  «  Non  veniet  in  conspectum  eius  omnis 
hypocrita  » .  Et  auferet  se  a  cogitatimiibiis ,  quae 
sunt  sine  inteUectu,  id  est  falsis  et  erroneis;  intelle- 
Dnpiex  poe-  ctus  onim  verorum  tantum  est.  A  uferet  se  etc. ;  ecce , 

na.  ,  ' 

poena  damm ;  et  corripietur  etc. ;  ecce ,  poena  sen- 
sus.  —  Item,  notandum,  quod  auferre  se  dicitur, 
quia  naturahter  commissio  culpae  praecedit  subtra- 
ctionem  gratiae ;  Deus  enim  primus  est  in  accessu  et 
ultinnis  in  recessu  ^.  Et  Ucet  se  auferat  ab  eis ,  non 
tamen  remanebunt  immunes;  unde  subdit:  Et  cor- 
ripietur  etc. ;  correctio  fit  verbis,  correptio  fit  fla- 
gellis.  Corripietur,  inquara,  scilicet  flctus  in  futuro, 
id  est  punietur,  a  superveniente  iniquitate,  id  est 
propter  supervenientem  iniquitatem;  unde  Glossa^: 
«Fictus,  cum  dies  retributionis  venerit,  pro  ini- 
quitate  punietur».  Superveniente ,  id  est  «  oppri- 
mente  »,  propter  quod  superveniens  dicitur,  sicut 
Aiiier.  qui  opprimit  supervenit.  —  Vel :  Cof^ripietur ,  id 
est,  simul  in  anima  et  corpore  rapietur  ad  sup- 
plicium. 


De  iustitia  locutionis  agitur  triplieiter. 

Benignus  enim  etc.  Hic  monet  ad  iustitiam  to-  oivisio. 
eutimis,  retrahendo  a  sermonibus  malis.  Et  primo 
rmovet  ab  ipsis  male  dictis  impunitatis  confidentiam; 
secundo  praedicit  eorum  poenam :  Propier  hoc  qui 
loquitur  etc. ;  tertio  monet  ad  pravarum  locutionum 
cauielam:  Custodite  etc. 

In  prima  primo  removet  impunitatis  confiden-  Pfimo  nota- 
tiam,  quae  possit  oriri  ex  iudicis  misericordia :  Be-  orios  /aisae 
mgnus ;  secundo ,  ex  eiiis  ignorantta :  Quomam  re-     tiae. 
num  etc. ;  tertio,  ex  eius  impotentia :  Quoniam  spi- 
ritm  DominL 

(Vers.  6.).  Dicit  ergo:  Benignus  enim  est  ^/- Exposmo  iit- 
ritus  etc.  Bene  dixi ,  quod  corripietur  flctus  etc. ;  ne  primo. 
benignus  enim  esi  spiritus  sapientiae,  scilicet  m- 
creatae ,  scilicet  Filii ,  a  qua  datur  Spiritus  sanctus ; 
vel  creatae,  quam  ipse  dat;  infra  duodecimo"^:  «0 
quam  bonus  et  quam  suavis  est,  Domine,  spiritus 
tuus  in  omnibus  » !  Psalmus :  «  Spiritus  tims  bo- 
nus  »  etc.  Et  tamen  non  liberahit  makdictum  etc, 
quaravis  sit  benignus;  quia,  sicut  dicit  Gregorius, 
«  discipUna  et  misericordia  multum  destituitur ,  si 
una  sine  aUa  teneatur  » .  Vel  sic :  et  quia  benignus,  Ainep. 
non  liberabit  nmledictum  etc,  quia  benignitas  ma- 
litiae  contraria  est;  ut  dicit  Glossa^:  «  Non  liberabit, 
inquam,  maledictum,  id  est  maledicentem  »,  qui  ma- 
ledietus  est,  quia  facit  contra  Dei  mandatum,  qui 
prohibet  maledicere ;  Psalmus  ^ :  «  Maledicti ,  qui  de- 
clinant  a  mandatis  tuis  » ;  ecce ,  maledictio  in  prae- 
senti.  Item,  Matthaei  vigesimo  quinto:  «  Discedite  a 
me ,  maledicti ,  in  ignem  aeternum  »  efc. ;  ecce,  ma- 
ledictio  in  futuro,  A  labiis  suis ,  id  est  a  peccato 
labiorum  suorum,  vel  a  poena,  quam  meruit  pec- 
cato  labiorum  suorum;  Matthaei  duodecimo^^:  «Ex 
verbis  tuis  condemnaberis  » ;  item  in  Psalmo :  «  La- 
bor  labiorum  suorum  operiet  eos  » .  Et  notandum , 
quod  ponitur  consequens  pro  antecedente ,  ciim  diidt 
maledictum  pro  maledieente. 

Quoniam  renum  etc,  quasi  dicat :  re  vera  pu-  ^«  secundo. 
nietur   pro  peccatis   suis,  licet  occultis;  quoniam 
renum  illius,  id  est  afTectionum  sive  «  delectationura 
carnalium,  quarum  sedes  est  in  renibus^^»,  testis 


'  Scilicet  interlinearis.  Glossa,  qiiae  mox  allegatur,  est 
ordimria,  sumta  ex  Rabano.  —  Superius  ex  A  posuimus  se- 
qnitur  pro  sentit, 

^  Nempe  interUnmris.  —  Sequuntur  loan.  16,  13.  et 
Ps.  118,  66. 

"  *  Vers.  64,  —  Sequunlur  Ps.  1 03 ,  30.  et  Isai.  1 1,2.— 
Superius  cx  A  B  supplevimus  verba :  SpiritKS  dicitiir,,.  qui  in* 
vificat. 

*  Psalm.  118,  1 55.  —  Sequitur  lob  13,16,  ubi  pro  in 
cmspectum  Vulgata  in  conspectu,  —  De  intellectu,  quoniam 
cst  principiorum ,  Aristot.,  I.  Poster.  c.  26.  (c.  33.),  IH.  de 
Anima,  text.  51.  (c.  10.)  et  VI.  Ethic.  c.  6,  docet,  ipsum  esse 
verorum  et  verum  rectumque. 

*  Cfr.  August.,  IV.  Confess.  c.  9.  n.  U.  c.  11.  n.  16.  V. 
c.  2.  n.  2,  et  de  Spiritu  et  anima  (inter  opera  August.),  c.  17, 

S.  Bonav.  —  Tom,  VI. 


ubi  dicit,  quod  Deus  neminem  deseral,  nisi  prius  deseratur. — 
Vat.  et  codd.  Et  qnod  pro  Et  licet. 

®  Scilicet  interlinearis ,  quae  est  secundum  Rabanum.  Ea- 
dem  Glossa  dicit:  stiperveniente ,  opprimente, 

> '  Vers.  1 .  —  Sequitur  Ps.  1 42 ,  10.  Seiitentia  Gregorii  lia- 
betur  XX.  Moral.  c.  5.  n.  14;  Regulae  pastoralis,  p.  II.  c.  6. 
et  I.  Epist.  epist.  25.  .Allegatur  etiam  a  Gratiano,  G.  Disciplina 
(9.),  dist.  45. 

^  Glossa  interlinearis :  Non  Ubei'abit  maledictum,  omnem 
detralicntem.  —  Pro  qui  maledicius  edd.  quando  maledictus. 

®  Psalm,  118,  21.  —  Sequitur  Matth.  25,  41. 

^^  Vers.  37.  —  Seq.  locus  est  Ps.  1 39 ,  1 0. 

**  Ut  dicit  Glossa  interlinearis. -:— ^eqmmiur  ler.  29,  23; 
Matth.  15,  19:  De  corde  enim  exeunt  cogitationes  malae;  I. 
Cor.  2 ,  10:  Spiritus  enim  omnia  elc.  j  ler.  1 7 ,  1 0.  et  Ps.  7,10. 

15 


H4 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  I. 


est  Deusj  id  est  cognitor  certus,  sicut  testis  de  re, 
pro  qm  fert  testimonium ;  leremiae  vigesinio  nono: 
«  Ego  suni  testis  et  iudex ,  dicit  Dorainus  ».  Eleor- 
dis  illius,  id  est  cogitationum  de  corde  exeuntium, 
Malthaei  decimo  quinto;  scrutator  est  verus,  id  est 
inquisitor  infallibilis ;  unde  primae  ad  Corinthios  se- 
cundo :  «  Spiritus  omnia  scrutatur ,  etiam  profunda 
Dei  »;  ileoi  leremiae  decimo  septimo:  «Ego  Domi- 
nus  scrutans  corda  et  probans  renes  »;  Psalmus: 
«  Scrutans  corda  et  renes  Deus ».  Et  linguae  eius, 
id  est  locutionum,  quae  lingua  formantur,  auditor, 
id  est  cognitor  immediatus  sine  narratione  alterius; 
Psalmus^:    «  Qui   plantavit  aurem,    non   audiet  » ? 

Notandam.  quasi  dicat:  sic.  Et  notandum,  quod  ponit  instru- 
menta  pro  operationibus  ab  ipsis  procedentibus ,  eo 
quod,  sicut  instrumenta  immediatius  se  habent  ad 
animam  quam  eorum  operationes,  sic  Deils  imme- 
diatius,  quam  aliquisalius,  cognoscit  omnes  hominis 
actus,  tam  interiores  quam  exteriores. , 

(Vers.  7.).  Quoniam  spiritus  Domini  etc,  quasi 

Detertio.  inferrct:  bene  dixi,  quod  hoc  potest  spiritus;  quo- 
niam  spiritus  Domini ,  intransitive ,  id  est,  qui  est 
Dominus ,  secubdurn  illud  Athanasii  ^ :  «  Dominus  Pa- 
ter,  dominus  Filius,  dominus  Spiritus  sanctus  »;  vel 
transitive,  id  est  spiritus,  qui  est  a  Domino,  se- 
cundum  illud  Isaiae  sexagesimo  primo :  «  Spiritus 
Domini  super  me  »  etc;  item ,  loannes :  «  Spiritum 
veritatis,  qui  a  Patre  procedit » .  Replevit  orbein  ter- 
rarum,  sua  praesentia  rebus  omnibus  assistendo  et 
ea  continendo ;  leremiae  vigesimo  tertio  ^ :  «  Nunquid 
non  caelum  et  terram  ego  impleo»?  quia,  secundum 
Gregorium ,  «  ubique  est  Deus ,  intra  omnia  non  in- 
clusus,  extra  omnia  non  exclusus ,  supra  omnia  non 
elatus ,  infra  omnia  non  depressus  ».  Ei  hoc  quod 
contihet  omnia,  scilicet  Spiritus  sanctus  omnia  con- 
tinens  sua  potentia  conservando.  Sicut  enim  probat 
Boethius  in  libro  de  Consolatione  *,  «  mundus  ex  tam 
diversis  contrariisque  partibus  in  tinam  formam  non 
convenisset,  et  coniuncta  discors  diversitas  dissocia- 
ret,  nisi  esset  unus,  qui  coniungeret  et  quod  con- 
texuit  contineret».  Seientiam  habet  vocis,  id  est 
omnium  locutionum  et  linguarum,  omnia  cognoscendo. 


Ex  lioc  patet,  quod  potest  cognoscere  et  punire 
omnia,  tam  facta  propter  universalem  praesentiam, 
quam  dicta  propter  universalem  notitiam. 

x\lia  expositio  vel  secundum  Glossam  ^ :  ffoc  quod  Aiia  exposi- 
contimt  omnia,  «  id  est  Spiritus  sanctus ,  qui  conti- 
net  omnia,  id  est  Ecclesiam  »,  extra  quam  quodest 
nihil  est,  sicut  extra  arcam  Noe.  Scientiam  habet 
voois,  causaliter  loquendo,  «  id  est,  intelligentiam 
Scripturae  praestat  hominibus » ;  vel  formaliter : 
Scientiam  habet  vocis,  «  id  est,  eiusdem  scientiae  est 
cum  voce,  id  est  cum  Verbo  »,  id  est  Fiho,  de  quo 
loannis  primo :  «  In  principio  erat  Verbum  »  etc. 

Allegorice  secundum  Glossam  polest  exponi  de  ExposUio 
temporali  adventu  Spiriius  sancti,  Et  primo  tangi- 
tur  persona  missi,  cum  dicitur:  Spiritus;  secundo, 
eius  aeterna  origo :  Domini ;  tertio ,  temporalis  mis- 
sio:  Replevit;  quarto,  missionis  manifestatio :  Et 
hoc  quod  continet  omnia. 

Dicit  ergo:  Spiritus  Domini  replevit;  Glossa^: 
«  donis  »;  orbem  terrarum,  «  id  est  Ecclesiam  per 
omnes  terras  dilatatam  »,  ut  dicit  Glossa.  Et  hoc 
quod  continet  omnia;  « id  est  homo,  qui  conve- 
nientiam  habet  cum  omni  creatura»,  propter  quod 
Marci  ultimo  omnis  creatura  appellatur,  secundum 
Gregorium.  Scientiam  habet  vocis;  Glossa:  «  Diyersa- 
rum  linguarum  a  Spiritu  sancto»,  ut  patet  Actuum 
secundo.  —  Orbi  vero  terrarum  comparatur  Ecclesia     Ecciesia 

coiQparatur 

primitiva  primo  propter  sui  dilatationem ,  secundum  orw  tem- 
iilud  Psalmi  ^ :  « In  omnem  terram  exivit  sonus  eo-  rationes. 
rum  ».  —  Secundo,  ipropier  sui  perfectionem ,  quae 
per  orbis  rotunditatem  intelligitur;  Canticorum  sexto : 
«  Una  est  columba  mea,  perfecta  mea».  —  Tertio, 
propter  sui  stabilitatem;  Ecc\esmia.e  pnmo:  «Terra 
enim  in  aeternum  stat  ».  —  Quarto,  propter  sui 
compressionem  et  attritionem;  primae  ad  Corinthios 
quarto :  «  Puto ,  quod  Deus  nos  Apostolos  novissimos 
ostendit  tanquam  morti  destinatos  »  etc. ;  sicut  terra 
novissimum  est  corporum ,  unde  ab  omnibus  teritur  et 
conculcatur.  —  Quinto,  propter  humani  generis  su- 
stentatione77i  et  viviftcationem ,  quia  de  terra  vivit 
et  a  terra  sustentatur,  sicut  ab  Ecclesia  primitiva; 
lob  nono  ^ :  «  Sub  quo  curvantur  qui  portant  orbem  » , 


*  Psalm.  93,  9. 

*  In  Symbolo  Quiotmque,  quod  VigUii  Tapsensis,  non 
Alhanasii,  esse  dicitur.  —  Sequuntur  Isai.  61  ,  1.  et  loan,  15,  26. 

®  Vers.  2i.  —  Quae  paulo  inferius  Gi*egorii  e>se  dicuntur 
ipse  sententialitet*  exhibet  U.  Moral.  c.  12.  n.  20.  (cfr.  tom.  V. 
pag.  81  ,  nota  3,).  In  opusculo  de  Essentia  -  Divinitatis  (inter 
opera  August.) ,  cuius  primuin  capitulum  sumtum  est  ex  Eucherii 
(Lugdunensis  episc.  f  450)  libro  Formularum  spiritualis  intel- 
ligentiae,  leguntur  verba:  Extra  omnia  est,  sed  nm  exclusus, 
intra  omnia  est,  sed  non  inclusns.  Eadem  occurrunt  apud 
Isidor.,  1.  Sent.  c.  2.  n.  3,  et  Alcuin.,  II.  de  Fide  S.  Trin.  c.  4. 

*  Libr.  Ili.  prosa  12:  Mundus  hic  ex  tam  diversis  conlra- 
riisque  partibus  in  unam  formam  minime  convenisset ,  nisi  unus 
esset,  qui  tam  diversa  coniungeret;  coniiracta  vero  naturarum 
ipsa  diversitas,  invicem  discors,  dissociaret  atque  divelleret, 
nisi  unus  esset,  qui  quod  nexuit  contineret.  —  Glossa  ordina- 


ria  \i\  haec  verba  Et  hoc  quod  continet  omnia,  dicit:  id  est 
Spiritus,  qui  omnia  gubernat  et  regitj  vel:  qui  aUingit  a  (ine 
usque  ad  flnem  [Sap.  8,  1.]..,  vel  quod  continet  omnia,  id  est 
Spirilus  sanctus,  qui  onmia  replet  sua  essentia. 

®  Scilicet  ordinariam,  ex  qua  etiam  est  duplex  explicatio 
verborum  scientiam  habet  vocis.  —  Subinde  allegatur  loan.  1,1. 

*  Haec  et  seq.  Glossa  est  intei'linearis ,  duae  Glossae  sub- 
inde  allegatae  sunt  ordinariae,  in  quarum  ultima  respicitur 
Act.  2,  4:  Et  repleti  sunt  omnes  Spiritu  sancto  et  coeperunt 
loqui  variis  linguis  etc.  —  Inferius  respicilur  Marc.  16,  15: 
Euntes...  praedicate  etc.  Sententia  Gregorii  habelur  11.  Homil.  in 
Evang.  homil.  29.  n.  2 :  Omnis  creaturae  nomine  signatur  homo. 

'  Psalm.  18,  5.  —  Sequuntur  Cant.  6,  8;  Eccle.  1,4: 
Terra  autem  in  etc. ;  1.  Cor.  4,  9. 

®  Vers.  13;  cfr.  Gregor.,  in  hunc  locuni.  —  Sequuntur 
Ps.  74,4;  Gen.  1 ,  11 .  et  2 ,  6 ,  ubi  pro  rf^  tetra  Vulgata  e  teira. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  L 


H3 


scilicet  Apostoli  et  eorum  seqnaces ;  nec  tamen  fran- 
guntur,  quia  in  Psalmo:  «Ego  confirmaYi  columnas 
eius  ».  —  Sexto,  propter  ornatum  omnium  virtutum 
et  produdtionem ,  secundum  illud  Genesis  primo: 
«  Germinet  terra  herbam  yirentem  »  etc.  —  Septimo , 
propter  aquarum,  id  est  sapientiae  doctrinae  sa- 
lutaris  originem,  secundum  illud  Genesis  secundo: 
«  Fons  ascendebat  diB  terra ,  irrigans  universam  su- 
perficiem  lerrae  ». 

Propler  lioc  qui  loquitur  etc.  Remota  irapuni- 
secando,  tatis  stulta  confidentia,  hic  praedicii  malae  locutio- 

praedicitur       .  .  ......  j?. 

iripiexpoe-  Ms  poenam;  et  pnmo,  quia  m  ludicium  aeaucetur; 

locuiionis.'  secuudo,  quia  a  iudice  discutietur:  In  cogitationibus 
impii;  tertio,  quia  omnibus  publicabitur:  Quoniam 
auris  zelL 

(Vers.  8.  9.).  Dicit  ergo:  Propter  hoc,  quia  scili- 

De  prima.  cet  Spiritus  sauctus  habet  scientiam  vocis,  id  est 
omnis  locutionis ;  qui  loquitur  iniqua ,  sicut  illi ,  de 
quibus  in  Psalmo  * :  «  Obstructum  est  os  loquentium 
iniqua  »;  non  potest  latere,  scilicet  Spiritum  san- 
ctum  in  praesenti ;  nnde  ad  Hebraeos  quarto :  «  Omnia 
nuda  et  aperta  sunt  ocuiis  eius  » ;  item  Proverbiorum 
decimo  sexto :  «  Omnes  viae  hominum  patent  oculis 
eius».  iVlec  praeteriet,  scilicet  dissimulando,  eiim, 
scilicet  iniqua  loquentem,  corripiens,  id  est  puniens; 
vel  corripiens,  id  est  simul  rapiens  corpus  eius  et 
animam ,  vel  cuncta  eius  opera  raala  et  dicta  et  co- 
gitata;  iudicium,  scilicet  futurum;  «  cuncta  enim, 
quae  fiunt,  adducet  Deus  in  iudicium»,  ut  habetur 

De  secanda.  Ecclesiastac  ultimo.  —  In  cogitationibus  enim  impii, 
id  est  de  cogitationibus  impii ,  in  quibus  minus  pec- 
catum  est  quam  in  pravis  sermonibus ;  erit  interro- 
gatio,  id  est  diseussio  iudicis  et  examinatio,  se- 
cundum  illud  Psalmi  ^ :  «  Dominus  interrogat  iustum 
et  impium»;  lob  ultimo:  «Scio,  quod  nuUatelalet 
cogitatio».  Et  si  erit  discussio  de  cogitationibus , 
multo  fortius  de  locutionibus ;  propter  hoc  subdit: 
Sermmum  autem  etc. ;  quasi  dicat :  non  solum  de 
cogitationibus.  Autem,  pro  sed;  sermonum  illius  au- 
ditio,  id  est  examinatio,  ad  Deum,  tanquam  ad 
examinatorem  et  iudicem,  veniet,  et  ad  cof*7*eptio- 
nem,  id  est  punitionera ;  iniqiiitatum  illius,  quas 
commisit,  iniqua  loquendo;  Genesis  decimo  octavo  ^ : 
«  Clamor  Sodomorum  et  Gomorrhaeorum  multiplica- 
tus  est »  etc. 


(Vers.  10.).  Et  bene  dixi,  quod  veniet  etc;  quo-  i>e  lerua. 
niam  auris  zeli,  zeli,  inquam,  Dei  animas  tan- 
quam  sponsas  zelantis  *,  audit  omnia,  id  est  novit , 
sicut  ille  qui  audit  omnia,  scilicet  verba  tam  mala 
quam  bona  quam  indifferentia ,  sicut  zelotypus  homo 
diligenter  audit  et  notat  verba  sponsae  et  loquentium 
cum  ea;  Exodi  vigesimo^:  «  Ego  sum  Deus  fortis 
zelotes  »  etc.  Et  tumultus  murmurationum ,  quibus 
homines  murmuranl  contra  Deum;  Ecclesiastici  tri- 
gesimo  terlio :  «  Praecordia  fatui  quasi  rota  plaustri » , 
Et  dicitur  tumultus,  quia  homo  murmurans  quasi 
intra  dentes  suos  tumultuat ,  non  clare  enuntiat.  Non 
abscondetur,  sed  toti  mundo  propalabitur ;  Lucae 
duodecimo :  «  Nihil  opertum ,  quod  non  reveletur ,  ne- 
que  absconditum,  quod  non  sciatur  »;  Exodi  decirao 
sexto:  «  Audivi  murmurationes  filiorum  Israel  ». 

Custodite  etc.  Hic  monet  ad  pravae  locutionis  cau-  T^f^^®'  ^^- 

^  netar  ad  pra- 

telam,  et  primo  ponit  suam  exhortationem;  secundo,  vaeiocuiionis 
exhortationu  necessitatem  :  Quoniam.  sermo  etc. 

( Vers.  i  1 .).  Construendum  autem  sive  continuan-  Exhortaiio. 
dum  sic:  ex  quo  non  abscondetur  tumultus  etc, 
custodite  ergo  vos  a  murmuratione ,  scilicet  contra 
Deum,  quae  nihil  prodest,  imrao  multum  nocet; 
unde  primae  ad  Corinthios  decimo^:  «  Quidam  eo- 
rum  murmuraverunt  et  perierunt  ab  exterminatore  ». 
Et  a  detractione,  scilicet  contra  proximum;  lob 
sexto:  «Quare  detraxistis  sermonibus  veritatis»? 
Parcite  linguae;  non  dicitur:  parcite  proximo,  sed 
linguae ,  scilicet  vestrae ,  quia  detrahens  alteri  primo 
se  ipsum  laedit.  Unde  peior  est  detractio  serpentino 
veneno;  Seneca^:  «  Illud  venenum,  quod  serpentes 
in  aliorum  perniciem  proferunt,  sine  sua  continent 
malitia ;  ipsa  d^tractio  partem  sui  veneni  bibit » . 
Glossa :  «  Perniciosae  sunt  murmurationes  et  detra- 
cliones  »;  ad  Roraanos  primp:  «  Detractores  Deo  odi- 
biles».  Detractores,  dicit  pluraliter,  quia  detractio 
fit  pluribus  modis,  scilicet  vel  cum  occultum  bonum 
negatur,  vel  cum  apertum  diminuitur,  vel  cum  occul- 
tum  malum  propalatur,  vel  quando  apertum  amplius 
divulgatur.  —  Et  bene  dixi;  Parcite  linguae,  g^^o-f^^^^l 
niam  sermo  obscurus;  Glossa^:  «Occultus  »,  ut  est"**- 
verbum  murmuris;  in  vacuum  non  ibit,  id  est,  sine 
poena  non  remanebit,  quia  nec  sermo  otiosus;  Mat- 
thaei  duodecimo:  «  De  omni  verbo  otioso  »  etc:  ergo 
multo  raagis  de  verbo  malitioso.  «  Verbum  otiosum, 


*  Psalm.  62,  12.  —  Siibinde  allegantur  Hebr.  4,  13  j 
Prov,  16,  2:  Omnes  viae  Iiominis  etc.  et  Eccle.  12,  14:  Et 
cuncta,  quae  etc. 

2  Psalm.  10,  6.  —  Seq.  locus  est  lob  42,  2:  Scio,  qiila 
omnia  potes,  et  nuUa  etc. 

*  Vers.  20.  Pro  Gomorrhaeorum  Vulgata  Gomorrhae, 

*  Glossa  intertinearis :  Id  est  Dei  zelantis  propter  amorem , 

quem  habet  ad  animam. 

*  Vers.  5 :  Ego  sum  Dominus  Deus  tuus  fortis  etc.  —  Se- 
quuntur  Eccli.  33,  5,  ubi  pro plaustri  Vulgata  cai^ri;  Luc.  12,2. 
et  Exod.  16,  12. 

*  Vers.  10.  —  Sequitur  lob  6,  2. 

'  Epist.  81 .  n.  21 :  Attalus  noster  dicere  solebat :  «  Malitia  ipsa 
maximam  partem  veneni  sui  bibit».  Illud  venenum,  quod  ser« 


pentes  in  alienam  perniciem  proferunt,  sine  sua  continent ,  non 
est  Iiuic  similej  hoc  habentibus  pessimum  est.  —  Sequuntur 
Glossa  m^dinaria  sumta  ex  Rabano;  Rom.  1,  30.  —  De  specie- 
bus  detractionis  cfr.  Alex.  HaL,  S.  p.  IL  q.  130.  m.  I.in  fine, 
ubi  sex  differentiae  proponuntur. 

*  Scilicet  interlinearis,  quae  subinde  allegat  (sicut  etiam  a 
S.  Bonav.  paulo  inferius  flt)  Matth.  12,  36:  Omne  verbum  otio- 
stm  etc.  Glossa  in  hunc  Matthaei  locum  est  interlinearis  apud 
Lyranum ;  Strabo  exhibet  ordinariam  sumtam  ex  Gregorio,  de 
quo  vide  tom.  11.  pag.  942,  nota  L  Hieron.,  Comment.  in 
Matth.  12,  36.  ait:  Si  otiosum  verbum,  quod  nequaquam  ae- 
dificat  audientes,  non  est  absque  periculo  eius  qui  loquitur... 
quanto  magis  vos,  qui  opera  Spiritus  sancti  calumniamini... 
reddituri  estis  rationem  etc. 


116 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  I. 


/ 


ut  dicit  ibi  Glossa,  est  quod  dicitur  sine  utilitate  lo- 
quentis,  vel  audientis»;  Hieronymus:  «  Omne,  quod 
non  aedificat  audientes,  in  periculum  vertitur  loquen- 
tium  » .  Os  auteni,  quod  mentitur,  scilicet  detrahendo, 
occidU  animam ;  Glossa  ^ ;  «  Mucrone  peccali  ani- 
mam  raentientis »;  Psalmus:  « Perdes  omnes,  qui 
loquuntur  mendacium  » .  —  Et  notandura ,  quod  lo- 
quitur  hic  de  mendacio  pernicioso,  quod  est  mor- 
tale,  non  de  iocoso,  vel  officioso;  unde  Glossa^: 
«  Est  mendacium  levioris  culpae ,  cum  quis  prae- 
stando  beneficium  mentitur  » .  ' 

Sed  videtur ,  quod  ahquod  mendacium  sit  bonum 
Quaesiioi.  et  meritorium ,  quia  obstetrices  mentientes  merue- 
runt  praemium  apud  iustum  iudicem,  sciUcet  Deum, 
qui  falU  non  potest ,  ut  patet  Exodi  primo  ^. 

Sed  dicendum  secundum  Glossara  \  quod  «  non 
Hesp.  est  remunerata  mendacii ,  sed  pietatis  earum  benevo- 
lentia  » . 

Sed  nunquid  unum  et  idem  factum  fuit  pec- 

Quaesiioi  catum,  et  tamen  habuit  benevolentiae  meritum?  Et 

videtur,  quod  sic ;  dicit  enim  Glossa  ^ :  «  Deus  unura 

idemque  factum  propter  bonura  malum  condonat  et 

ipsum  bonum  remunerat » . 

Dicendum,  quod  unum  fuit  connexione  ^  'non 
Resp.  indivisibilitate;  quia  aiiud  fuit  intentio  liberandi, 
aliud  voluntas  mentiendi,  licet  coordinata. 

De  iustitia  operis  a^itur  dupliciter, 

NoUte  zelare  etc.  Hic  hortatur  ad  iustitiam  ope- 

Divisio,  ris ,  et  primo  per  rationes  sumtas  ex  parte  creatio- 

nis;  secundo,  ex  parte  retributionis ,  ibi:  lustitia 

Ex  partc  enim  etc.  —  Ex  parte  creationis  primo  per  ratio- 

rationes  ncm  sumtam  ex  bonitate  Creatoris:  Quoniam  Deus; 

tres 

secundo  per  rationera  sumtam  ex  parte  fms  creatio- 
nis:  Creavit;  tertioper  rationem  sumtam  ex  parte 
conditionis  creaturae :  Non  est  in  illi^. 

(Vers.  1 2.).  Nolite  zelare  etc. ,  quasi  dicat :  quia 
ExpositioHt.  mendacium  occidit,  nolite  zelare,  id  est  diligere  vel 
appetere  affectu,  mortem,  scilicet  animae,  quam  per 
culpam  incurril ,  secundura  illud  Augustini  ^ :  «  Vera 
mors  est,  quam  homines  non  tiraent;  separatio  vi- 


tcralis. 


delicet  animae  a  Deo,  qui  est  beatavita  animarum, 
sicut  mors  corporalis  est  separatio  corporis  ab  anima» . 
Mortem,  dico,  in  eri^orem  vitae  vestrae,  causaliter 
constitutam ,  secundum  illud ,  Proverbiorum  decimo 
quarto^:  «  Errant  qui  operantur  malum»;  oranis 
enira  malus  errans,  secundum  Philosophum.  Neque 
acquiratis,  in  effectu ,  perditionem,  poenae  aeternae ; 
quod  est  in  nostra  potestate,  secundum  iilud  Osee 
decimo  terlio :  «  Perditio  tua  Israel ;  tanturaraodo  au- 
xilium  tuum  ex  me  » .  In  operibus  manuum  vestra- 
rum,  causahter,  id  est  merito  operiim  vestrorum. 

Sed  obiicitur,  quod ,  secundum  Augustinum  ^ ,  Quaesiio, 
omnes  appetunt  vitam  et  beatitudinem :  ergo  nuUus 
raortem  vel  perditionem. 

Dicendum,  quod  verum  est  per  se;  sed  per  ae-  Resp. 
cidens  et  ex  consequenti  dicuntur  eam  appetere  qui 
appetunt  actum,  qui  est  causa  mortis  et  perditionis  ^. 
Unde  ponit  consequens  pro  antecedente,  subdens : 
Bene  dixi,  errorem  causam  mortis  esse,  et  opera 
mala  causam  perditionis. 

(Vers.    13.).    Quoniam  Deus,   qui   auctor   est  luiioi.  ex 
omnium ,  secundum  illud  loannis  primo  ^^ :  «  Omnia  creatoiiL 
per  ipsum   facta  sunt  »;   mortemnon  fecit,  scihcet 
praesentem. 

Sed  contra  :  Ecclesiastici  undecimo  ^^ :  «  Vita  et  Quaestio  i, 
mors ,  paupertas  et  honestas  a  Deo  sunt » . 

Dicendum,  quod  hic  loquitur  de  morte  culpae;  uesp, 
vel  si  de  moTie  natu^^ae,  loquitur  quantum  adj^n- 
vaiiomm,   non  quantum  ad  sensum  doloris.   De 
morte  etiam  gehennae  quantum  ad  poenam  damni 
verum  est  quod  hic  dicitur :  Deus  mortem  non  fecit. 

Sed  contra:  Omnis  poena  iusta  ^^  et  omne  iu-  Qaaestioa. 
stum  bonum,  et  omne  bonum  est  a  Deo. 

Dicendum,  quod  cum  dicitur:  omnis  poena  iusta,  Resp. 
intelligitur  per  se,  scificet  secundum  quod  est  poena, 
non  secundum  id  quod  est;  unde  non  potest  con- 
cludi,  quod  simpliciter  sit  a  Deo,  sed  secunduui 
quod  poena  est  ^^. 

Nec  laetatur  in  perditione  vivorum,  ^cilicel 
futura. 

CoNTRA:  Proverbiorum  prirao  '*:  «  Ego  quoque  Qaaestio  3. 
in  interitu  vestro  ridebo  »  etc. 


*  Nempe  interlinearis  secundum  Rabanuni.  —  Seq.  locus 
est  Ps.  5,  7. 

^  Scilicet  ordinaria,  sumta  ex  Rabano,  qui  sequitur  August. 
Cfr.  m.  Sent.  d.  38.  q.  5.  et  6. 
®  Vers.  15.  seqq. 

*  Nempe  ordinariamj  quae  est  ex  Rabano. 
^  Scilicet  ordinaria,  secundum  Rabanum. 

®  Enarrat.  in  Ps.  48.  serm.  2.  n.  2:  Mors  nempe  aut  se- 
paratio  est  animae  a  corpore.  Et  ea  quidem,  quam  liment  ho- 
mines,  separalio  est  animae  a  corpore;  mors  autem  vera,  quam 
non  tinient  homines,  separalio  est  animae  a  Deo.  Et  plerumque, 
cum  timenl  homines  istam,  quae  separat  animam  a  corpore, 
incidunt  in  illam,  ubi  anima  separatur  a  Deo. 

'  Vers.  22.  —  Subinde  ailegatur  Osee  13,  9,  Aristot.,  HI. 
Ethic.  c.  4 :  Unusquisque  igitur  pravus,  quidagendum,  a  qui- 
busque  abstinendum  sit,  ignorat;  obque  huiuscemodi  errorem 
iniusti  et  omnino  mali  hommes  efficiuntur*  Ibid.  c.  4.  docet. 


bonum  viderl  «  probo  quidem ,  quod  re  vera  etiam  [bonum]  est, 
videri  improbo,  quodcumque  inciderit;  quemadmodum  etiam 
in  corporibus  evenit;  bene  enim  affectis  salubria  ea  sunt,  quae 
re  vera  sunt  eiusmodi,  morbo  correptis,  diversa;  simili  modo 
amora  el  dulcia  etc.  Gfr.  etiam  ibid.  VI.  c.  4  2,  ex  qiio  supra 
pag.  23,  nota  2.  quaedam  allegavimus. 

®  Libr.  I.  de  Moribus  Eccles.  cath.  c.  3.  n.  4.  seqq.; 
Serm.  306.  (alias  112.  de  Diversis)  c.  2.  n.  3.  seqq.  et  XIII. 
de  Trin.  c.  4,  n.  7.  seqq. 

^  Cfir.  supra  pag,  112,  nota  10. 

^*'  Vers.  3.  "  Vers.  U. 

*^  Vide  August.,  ML  de  Lib.  Arb,  c.  18.  n.  S1 ,  qui  etiani 
in  Enchirid.  c.  96.  n.  24.  ait :  Profecto  bonum  est  omne,  quod 
iustum  est. 

^^  Cfr.  August. ,  XIII.  de  Civ.  Dei ,  c.  3.  seqq.  Vide  etiani 
II.  Senl.  d.  36.  a.  3.  q.  1.  el  2, 

"  Vers.  26. 


COMMENT.  IN  SAPIENTL\M  C.  I. 


117 


Ratio  2.  ex 
parte  finis 
creationis. 


DicendQm,  quod  non  delectatur  in  poena,  in 
Resp.  quantum  est  perditio  naturae,  sed  in  quantum  est 
effectus  iustitiae;  unde  Isaiae  primo  * :  «  Heu !  conso- 
labor  super  hostibus  meis ,  et  vindicabor  de  inimicis 
meis».  Et  bene  dixi,  quod  non  delectatur  vel  heior 
tur  in  perditione,  quae  est  yia  ad  non-esse. 

(Vers.  14.).  Creavit  enim,  Genesis  primo^,  ut 
essent  omnia ;  Glossa :  «  Non ,  ut  perirent » ;  unde  el 
naturalem  appetitum  existendi  omnibus  indidit,  id 
est ,  intus  dedit.  Et  quia  «  communis  conceptio  animi 
est,  secundum  Boelhium^,  omne,  quod  est,  ad  bo- 
num  tendere»,  et  omnia  tendunt  ad  esse;  probat, 
quod  esse  omnium  est  bonum.  Et  sanabiks,  id  est 
in  spirituali  sanitate  creatas  per  innocentiam  et  ad 
sanitatem  reducibiles  per  poenitentiam ,  ne  perirent; 
non  enim  «  vult  mortem  peccatoris  *  »  etc.  SanaU- 
les,  inquam,  fecit  nationes  orbis  terrarum,  id  est 
omnes,  quotquot  nascuntur  in  orbe  terrarum.  Insa- 
nabilitas  ergo  earum  ex  ipsis  est,  non  ex  Deo;  le- 
remiae  trigesimo  ^ :  «  Insanabilis  fractura  tua ,  pes- 
sima  plaga  tua  » .  —  x^on  enim  est  in  illis;  Glossa:  «  In 
natura  illarum»,  scilicet  nationum,  medicamentum 
exterminii,  « id  est  poculum  peccati  » ,  secundum 
Glossam,  quod  est  causa  exterminii  in  praesenti 
morte;  Baruch  tertio:  « Exterminati  sunt  et  ad  in- 
feros  descenderunt  ».  Exterminium  dicitur  pecca- 
tum,  quia  extra  terminos  gratiae  ponit ;  itera,  mors 
temporalis,  quia  extra  terminum  vitae  naturae  po- 
nit;  item,  mors  gehennalis,  quia  ponit  extra  termi- 
nos  gloriae;  et  loquitur  per  antiphrasim,  sicut  si 
venenum  appellaretur  medicamentum ,  et  sicut  pi- 
scina  vocatur  aqua  carens  piscibus. 

Sed  obiicitur  de  hoc  quod  dicit:  Non  est  in 
^aaestio.  illis  otc,  quia  ad  Ephesios  secundo^:  «  Eramus  na- 
tura  filii  irae  » . 

Sed  dicendum,  quod  hic  loquitur  de  actuali  pec- 
Resp,  cato,  vel  denatura  instituta,  id  est  ante  lapsum,  non 
destituta  per  peccatum,  de  qua  loquitur  Apostolus. 

Nec  infernorum  regnum,  id  est  perditio  ae- 
terna,  m  terra,  id  est  in  homine  facto  de  terra; 
Genesis  secundo  ^ :  «  Formavit  Deus  hominem  de  limo 


Ralio  3.  ex 
parte  coodi- 
tioiiis  crea> 
turae. 


terrae».  Intendit  ergo  ostendere,  quod  niors  pec- 
cati  et  perditio  supplicii  dLeterni  non  suntanatura, 
sed  a  Yoluntate  perversa.  De  morte  peccati  patet  per 
Glossam^  quae  dicit:  «  Non  peccamus  necessitate, 
sed  voluntate  perversa  » ;  de  perditione  supplicii  pa- 
tet  per  aliam  Glossam,  quae  dicit:  «  Nihil  diabolus 
homini  nocuisset ,  nisi  homo  acquievisset » . 

lustitia  enim  perpetua  est  elc.  Hic  monet  ad 
iuslitiam  operis  ex  i^etributionis  consideratione;  et 
primo  tangit  pramnium  iustitiae;  secundo,  suppli- 
cium  iniu-stitiae :  Iniustitia  autem  etc, ;  tertio,  aequi- 
tatem  supplicii  seu  poenae  inflictae :  Impii  autem  etc. 

.(Vers.  15.).  histiiia  enim  perpetua  est  etc. ; 
quasi  dical:  bene  dixi,  quod  mors  non  est  a  Deo  nec 
a  natura,  sed  ab  iniustilia  perversae  voluntatis.  lusti- 
tia  enim  perpetua  est,  vitam  aeternam  tribuendo, 
secundura  illud  Proverbiorum  duodecirao  ^ :  «  In  se- 
mitis  iustitiae  vila ».  Ei  immortalis,  a  perpetua 
morte  liberando ;  unde  infra  tertio :  « lustorum  ani- 
mae  in  manu  Dei  sunt,  et  non  tanget  illos  tormen- 
tum  mortis». 

Iniustitia  autem  mortis  est  acquisitio,  scilicet 
et  mortis  temporalis  et  aeternae;  unde  ad  Romanos 
sexto^^:  «  Stipendia  peccati,  mors»;  item  Proverbio- 
rum  duodecimo:  «Iter  devium  ducit  ad  mortem  ». 

Impii  auiem  etc.  Hic  ostendit  reiributionis  ae- 
quitate^n,  quia  scilicet  impii  hoc  meruerunt ,  primo, 
iniustitiam  faciendo,  propter  quod  dicit:  Impii  aU" 
tem  manibus  etc;  secundo,  familiafiter  amando, 
ibi:  Et  aestimantes  etc. ;  tertio,  imeparabiliter  ad- 
haerendo:  Et  sponsiones  etc;  quarto,  fortiter  defen- 
dendo:  Quoniam  morte  digni  sunt  etc 

(Vers.  16.).  hnpii-auteni  etc.  Bene  dixi,  quod 
mors  non  est  a  Deo,  vel  a  natura;  auiem,  pro  sed; 
impii,  m  Deura  et  proximum;  manibus  et  verbisr, 
Glossa  ^^ :  «  Factis  et  dictis  » ;  accersieruni ,  quasi  di- 
cat:  non  se  ingessit,  sed  ipsi  advocaverunt  illam, 
scilicet  impietatem  et  mortem ,  ut  patel  in  primis 
parentibus,  Genesis  tertio,  —  Et  aestimantes  illam 
amicam,  id  est  utilem  nec  daranosam;  Glossa*^: 
«  Quia.  putant ,  se  impune  peccare»;  defluxerunt. 


Ex  parte  re- 

triLotioDis 

rationes 

tres. 


Primo,  de 
praemio  iu* 

stitiae. 


Secando,  de 
sQpplicio  ia* 
iustitiae. 


Tertio,  de 

aeqaitate 

sapplicii  ob 

4  rationes. 


Ralio  1. 


Ratio  2. 


*  Vers.  24. 

*  Vers.  \,  seqq.  —  Glossa  seq.  est  interlinearis  in  Sap.  4, 14. 

*  Libr.  Quomodo  substaiUiae  in  eo  quod  sint,  bonae  sint  eic, 
(libr.  de  Hebdomadibus) :  «  Ea  qiiae  siinl,  bona  sunt;  tenet  enim 
communis  sententia  doctorum,  omne  quod  est  ad  bonum  ten- 
dere;  omne  autem  tendil  ad  simile :  quae  igitur  ad  bonum  ten- 
dunt  bona  ipsa  sunt...  Esse  igilur  ipsorum  bonum  est;  omnium 
igitur  rerum  ipsum  esse  bonum  est  »,  Ibid.  dicit:  Commu- 
nis  animi  conceptio  est  enuntiatio,  quam  quisque  probat  audi- 
tam,  Harum  duplex  modus  est ;  nam  ita  una  comniunis  est ,  ut 
omnium  hominum  sit...  alia  vero  est  doctorum  tantum,  quae 
tamen  ex  lalibus  communis  animi  conceptionibus  venit  etc.  Cfr. 
III.  de  Consol.  prosa  11. 

*  Ezech.  33 ,  \\i  Nolo  mortem  impii  etc. 

*  Vers.  \  2.  —  Subinde  pro  Non  enim  est  in  illis  Vulgata 
et  non  est  in  illis»  Glossa  allegata  in  haec  verba  est  interlinea- 
ris,  sicut  et  illa  quae  paulo  inferius  ponitur,  id  est  pocidum 
peccaii  (Glossa:  Per  antiphrasim,  id  esi  peccattim,  quod  non 


sanat,  sed  a  Deo  exterminat).  Sequitur  Baruch  3,  19.  —  Vo- 
cibus  Non  enim  est  in  illis  B  praemittit :  Bene  dixi ,  quod  mors 
et  perditio  non  sunt  a  Deo,  quia  non  sunt  a  nalura,  sed  ex  culpa. 

®  Vers.  3. 

^  Vers.  7. 

®  Scilicet  ordinariam,  siinUam  ex  Rabano;  seq.  Glossa  est 
interlinearis, 

*  Vers.  28:  In  semita  iustiUae  vita.  —  Sequilur  Sap.  3, 1. 
—  Rabanus:  iustUia  ergo  bene  perpeiua  et  immortalis  esse 
dicitur,  quia  a  perpetua  morte  se  obsequentes  liberat.  Iniustitia 
auiem  mortis  est  acquisitio  [haec  verba ,  quae  etiam  paulo  in- 
ferius  ut  textus  Scriplurae  exhibentur,  desuntin  Vulgata],  quia 
inferni  cruciatus  peccalorum  certa  est  remuneratio. 

i^  Vers.  23.  —  Seq.  locus  est  Prov.  12,  28. 

"  Nempe  interlinearis,  ex  Rabano.  —  Inferius  respicitur 
Gen.  3 ,  3.  et  1 9. 

^'  Scilicet  interlinearis,  secundum  Rabanum:  Quia  putabant, 
se  etc.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis  et  Hebr.  2,  1. 


118 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  II. 


id  est,  deorsum  fluxerunt,  Glossa;  «in  mortemae- 
ternam  » ;  sed  primo ,  in  mortem  culpae ,  secundo,  in 
mortem  temporalis  poenae,  tertio,  in  mortem  aeter- 
nae  poenae ;  ad  Hebraeos  secundo :  « Oportet  nos 
observare  quae  audivimus,  ne  forte  perefiluamus  » . 

Batio  3.  —  Et  sponsiones  posuerunt  ad  illam,  id  est  foedus 
inseparabile  quasi  desponsationis  per  obstinationis  im- 
poenitentlam;  Glossa*:  «  Ne  separentur  » ;  Isaiae  vi- 
gesimo  octavo :  «  Percussimus  foedus  cum  morte ,  et 
cum  inferno  fecimus  pactum  » . 

Et  merito  defluxerunt  in  mortem  ,  quoniam 

Ratio  4.  morte  digni  sunt  gui  sunt  ex  parte  illius ,  scilicet 


iniustitiae,  eam  tenendo  et  defendendo,  sicut  homo 
defendit  partem ,  de  qua  est ;  ad  Romanos  primo  ^ : 
«  Qui  talia  agunt  digni  sunt  morte  » . 

Potest  autem  hic  notari  processio  in  peccatis ,  ^^^^\j^  *^ 
de  qua  Ecclesiastici  vigesimo^:  «  Est  processio  in 
malum  viro  indisciplinato  »;  quia  primo  est  impietas 
in  corde  per  consensum  iniquitatis ;  deinde  in  manu 
per  consummationem  operis;  deinde  verbum  defen- 
sionis  vel  gloriationis ;  deinde  amieitia  et  spes  im- 
punitatis ;  postea  defluxus  per  iterationem  pravae 
consuetudinis ;  deinceps  sponsio  per  obdurationem 
mentis;  postremo  mors  impoenitentiae  finalis. 


Capitulum  IL 


Secundo,  de  iustitia  hominis  ad  proximum 

agitur  dupliciter. 

Dixerunt  enim  etc.  Supra  egit  de  iustitia  ho- 
DiYisio.  minis  ad  Deura;  hic  principaliter  de  iustitia  homi- 
nis  ad  proximum;  et  primo,  ab  iniustorum  simili- 
tudine  retrahendo,  scilicet  capitulo  isto ;  secundo ,  ad 
iustorum  similitudinem  provocando,  scilicet  tertio 
capitulo. 

Primo  retrahit  ab  iniustorum  simililudine 

notando  tria. 

In  prima  parte  primo  a  parte  iniustorum  propo- 

subdivisio,  nit  iniuste  vivendi  causam  motivam;  secundo  descri- 

bit  vitam  iniustam ,  ibi :  Venite  ergo  etc. ;  tertio  vero 

ostendit,  eam  non  esse  imitandam,  ibi:  Haec  cogi- 

taverunt  etc. 

In  prima  tangitur  triplex  causa  motiva:  prima 

primo.  de  ox  parto  status ;  secuoda  ex  parte  naturae :  Quia 

motiva.       ex  mhilo  nati  sumus;  tertia  ex  parte  nomtnts  sive 

famae:   Et  nomen  nostrum  oblivionem  etc.  — ^  Ex 

prima  raiio  parte  statiis  triplex :  primo,  quoad  statum  mundi, 

l\ms\t2iiul.\h\:  Exiguum  et  cum  taedio  etc. ;  secundo,  quoad 

statum  paradisi:  Nmi  est  refrigerium  etc. ;  tertio , 

quoad  statum  inferni:  Et  non  est  qui  agnitus  sit 

reversus  ab  inferis. 

(Vers.  1.).  Dixerunt  enim  impii,  cogitantes 
apud  se  non  recte  etc.  Bene  dixi  *,  quod  « impii 
manibus  et  verbis  accersierunt »  iniustitiam  et  mor- 
tem.  Nam  dixerunt  impii,  id  est  carentes  pietate  in 
Deum  et  proximum ;  Glossa :  «  Vox  est  perditorum , 
qui  tanquam  bruta  animalia  quae  praesentia  sunt 


amant  et  futura  despiciunt  nec  post  hanc  vitam  re- 
quiem  aeternam  sperant » .  Apud  se ,  quia  «  aperte 
non  audent  »,  secundum  illud  Psalmi:  «  Dixit  insi- 
piens  in  corde  suo :  Non  est  Deus » ;  si  enim  aperte 
dicerent,  poenam  incurrere  timerent.  Non  recte  eo- 
gitantes,  immo  male.  Exiguum  est  etc. ,  propter  ^/^^^^^^q^^a^* 
brevilatem ,  secundum  illud  lob  decimo  quarto  ^ :  ^^* 
«  Breves  dies  hominis  sunt».  Et  cum  taedio,  propter 
poenalitatem ;  lob  decimo  quarto :  «  Homo  natus  de 
muliere,  brevi  vivens  tempore,  repletur  multis  mi- 
seriis  ».  Tempus  vitae  nostrae;  Glossa  ^:  «  Praesen- 
tis  » ,  qua  scilicet  vivunt  sibi ,  non  Deo ;  ideo  addit : 
nostrae,  contra  quod  secundae  adCorinthios  quinto: 
«  Qui  vivunt  iam  non  sibi  vivant ,  sed  ei  qui  pro 
ipsis  mortnus  est  et  resurrexit » .  Et  non  est  refri-  l!^l^^^, 
geiHum  in  fine  hominis ;  Glossa  ^ :  «  Id  est  quies  post  Jjg^  p*"" 
mortem  » .  Hoc  tatnen  est  falsum ,  quia  dicitur  in 
Psalmo  in  persona  Sanctorum:  «  Transivimus  per 
ignem  et  aquam,  et  eduxisti  nos  in  refrigerium » ; 
item  leremiae  sexto:  « Interrogate  de  semilis  anti- 
quis,  quae  sit  via  bona,  el  ambulate  in  ea;  et  in- 
venietis  refrigerium  animabus  vestris  » ;  item  Apoca- 
iypsis  decimo  quarto :  «  Beati  morlui ,  qui  in  Domino 
moriuntur  etc. ,  ut  requiescant  a  laboribus  suis  » .  ■— 
Et  non  est  qtu  agnitus  sit  reversus  ab  inferis,  Per  '^  gtotum^Tn^ 
hoc  intendunt  excludere,  infernum  esse;  sed  eadem  ^«'°^- 
ratione  possunt  dicere,  mortem  non  esse,  quia  nul- 
lus  mortuus  revertitur  ad  vitam.  Unde  ralio  eorum 
non  valet ,  quia  a  privatione  ad  habitum  non  est  re- 
gressus  secundum  naturam  ^ ;  et  ideo  de  inferno  m- 
feriori  nuUus  revertitur  secundum  legem  commu- 
nem;  unde  lob  septimo:  «  Qui  descenderit  ad  in- 
feros  non  ascendet».  Aliqui  tamen  leguntur  reversi 


*  Nempe  interUnearis.  —  Seq.  locus  est  Isai.  28 ,  1 5. 

*  Vers.  32. 

*  Vers.  9,  ubi  pro  in  malum  Vulgata  in  malis. 

*  Supra  c.  4,  16.  —  In  textu  praecedente  Vulgata  omittit 
impii,  quod  tamen  iam  exhibet  Rabanus.  Sequuntur  Glossa  or- 
dinaria :  Vox  etc.  (ex  Rabano)  el  interlinearis :  «  Aperte  non 
audent  » ;  Ps.  13,  1 . 

*  Vers.  5;  ibid.  v.  \.  est  seq.  locus. 


^  Nempe  interlinearis,  —  Sequitur  IL  Cor.  5,  15, 

^  Scilicet  interlinearis  (Rabanus :  Haec  vox  perditorum 

est,   qui..;   neque    post  huius   vitae  terminum    spem    habent 

ullam  aetemae  quietis).  —  Sequuntur  Ps.  65,  '12j  ler.  6,  16 j 

Apoc.  14,  13. 

*  Ut  insinuat  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Oppositis,  — 

Sequitur  lob  7,  9.^ 


COMiMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  11. 


119 


privilegio  gratiae,  ut  iuvenis,  quem  resuscitavit  loan- 
nes  Evangelista,  et  Traianus,  quem  Gregorius^  De 
inferno  vero  superiori  reversus  est  Christus  et  mulli 
alii  per  ipsum  vel  per  eius  discipulos  suscitati. 

Quia  ex  nihilo  naii  sumus  etc.  Hic  ponitur 
secaadara.  causa  motiva  cx  parte  nalm^ae;  et  primo,  ex  consi- 

tio  Iriplex    ,        ,.  v  ...  ,  . , 

ex  parie  deratione  humanae  onginis;  secundo,  ex  considera- 
tione  compositionis,}h\:  Quoniam  fmnus;  tertio,  ex 
Gonsideratione  resolutionis:  Qua  exslincta. 

(Vers.  2.),  Benedixi,  quod  non  erit  refrigerium 
Pfiina.  nec  supplicium ,  quia  nec  subiectum  susceptibile  ta- 
lium ;  quia  ex  nihilo  nati  sumus,  origine  immediata 
quantum  ad  animam  et  mediata  quantum  ad  corpus; 
unde  secundi  Machabaeorum  septimo^:  «  Intelligas, 
quia  ex  nihilo  fecit  illa  Deus  et  hominum  genus  ». 

—  Et  post  hoc,  id  est  post  hanc  vitam ,  erimus,  tan- 
quam  nonfuerimus,  quasi  dicat:  in  nihilura  rever- 
temur,  secundum  illud  Damasceni^:  «  Omne,  quod 
a  versione  incepit,  versioni  subiectum  est»;  item 
Augustinus:  «  Naturale  est,  quod  ex  nihilo  est  in 
nihilum  posse  resolvi  » ;  quod  intelligendum  est  de 
possibilitate  primae  aptitudinis,  non  necessitatis ;  quia 
manu  Creatoris  tenentur,  ne  in  nihilum  cadant,  sicut 

secanda.  dicit  Gregorius.  —  Quoniam  fwnus,  scilicet  quantum 
ad  spiritum  vitalem  eorporeum  intrinsecum;  fumus 
enim  est  vapor  igneus,  et  spiritus  vitalis  est  corpus 
subtile  igneum ;  et  flatus  \  id  est  ventus ,  quoad  spi- 
ritum  exteriorem  corporeum,  qui  spiratur;  lacobi 
quarto :  «  Quae  est  vita  vestra  ?  Vapor  est  ad  mo- 
dicum  parens  » ;  lob  septimo :  «  Ventus  est  vita 
mea  » ;  Psalmus:  «  Defecerunt  sicut  fumus  dies  mei ». 

—  In  naribus  nostris,  hoc  dicit  specialiter,  a  parte 
totum  corpus  dans  intelligere,  propter  facile^n  exi- 
tum,  quasi  essel  in  naribus;  item,  propter  mani' 
festationem,  quia  ibi  inspirando  et  respirando  magis 


manifestatur.  Et  senno  scintillae  ad  commovendum 
cor  nostrum ,  «  id  est ,  anima  scintillae  coraparabi- 
lis»,  ut  dicit  Glossa^;  unde  secundi  Regum  decimo 
quarto :  «  Quaerunt  exstioguere  scintillam  meam  » . 
Anima  autem  sermo  dicitur  secundum  reputationem 
infidelium ,  quia  secundum  eos  nihil  est  in  re ,  sed 
tantum  secundum  nomen  vel  sermonem;  scintillae 
autem  comparatur,  quia  secundum  aliquos  philoso- 
phos  anima  dicta  fuit  esse  igneae  naturae.  Vel  me-  Aiiter  et 
lius:  potest  dici  anima  sermo  ab  effectu,  quia  scilicet 
habet  vim  sermocinandi ;  scintillae  autem  compara- 
tur  propter  naiurae  subtilitatem  et  propter  motus 
agilitatem ;  unde  infra  tertio  ^ :  «  Et  tanquam  scin- 
tillae  in  arundineto  discurrent  »;  item ,  propter  dura- 
tionis  brevitatem ,  secundum  infideles ;  unde  Glossa : 
«  Scintillae  comparabilis,  quae  statim  fit  nihil  ». 
Ad  commovendum  eor  nostrum,  «  id  est  vivifican- 
dum  vel  vegetandum»,  secundum  Glossam;  respi- 
ratio  est  in  naribus  nostris,  id  est  in  corporibus 
nostris,  ita  prompta  ad  exeundum  de  corpore,  sicut 
flatus  de  nare. 

Sequitur:  Quia  exstinctus  etc,  Benedixi,  quod  unpiex  le- 
anima  comparatur  scintillae,  quia  cito  exstinguitur, 
quia  corpus  nostrum  erit  cinis  exstinctus,  scilicet 
post  aniraae  exstinctionem,  quae  secundum  infideles 
in  morte  exstinguitur.  Sed  verior  httera  est:   Qua  Nota. 
exstincta  etc.  Hic  tangit  causam  motivam  ex  consi-  Tenia. 
deratione   resolutionis ,  et  primo,  ex  consideratione 
resolutionis  quantum  ad  corpus;  secundo,  quantum 
ad  spiriium,  ibi:  £'^  spiritus  diffundetur;  tertio, 
quantum  ad  vitam:  Et  transibit  vita  nostra  etc. 

(Vers.  3.).  Dicit  ergo :  Qua,  scilicet  anima ,  ex- 
stincta,  secundum  eos,  cinis  erit  corpus  nostrum; 
Ecclesiastici  decimo  septimo  ':  «  Omnes  homines  terra 
et  cinis  » ;  item  Genesis  decimo  octavo:  «  Loquar  ad 


*  Ita  narratur  iii  Legenda  seu  vita  S.  Gregorii  a  loanne 
Diacono  conscripla,  lib.  11.  c.  44;  cfr.  tom.  I.  pag.  778,  nota  5. 
et  tom.  IV.  pag.  528,  nota  2.  Euseb.,  V.  Hlstor.  eccles.  c.  18: 
Mortuumque  Ephesi  ab  eodem  loanne  per  divinam  polentiam 
suscilatum  esse  narrat  [Apoilonius].  Idem  affert  Sozomen.,  VII. 
Histor.  eccles.  c.  27.  (alias  26.).  Cfr.  Baronius,  Annal.  in  an- 
num  Ghrisli  98.  n.  19.  —  Verba  iuvenis,.*  Evangelista,  e^sup- 
plevimus  e  codd. 

2  Vers.  28.  —  E  codd.  supplevimus  quantum  ad  animam 
et  mediala. 

*  Libr.  I.  de  Fide  orthod.  c.  3.  et  II.  c.  27.  —  Sententia 
August.  innuitur  in  lib.  de  Unitate  Trinitatis  ( inler  opera  August. 
estque  Vigilii  Tapsensis) ,  c.  7 :  «  Ista  [creatura]  corruptibilis 
per  naturam ,  nisi  fuerlt  servata  per  gratiam...  ex  eo  quod  non 
est  [producta],  in  id  quod  est,  et  proplerea...  quantum  ad  se 
attinet,  ex  eo  quod  est,  in  Id  quod  non  est,  sui  ortus  condi- 
tione  revertitur  ».  Vat.  allegat  lib.  de  Fide  ad  Petrum  (inter 
opera  August.  estque  Fulgentii),  c.  3.  n.  25,  ubi  dicitur,  quod 
creaturac  possunt  «  ideo  deficere ,  quia  ex  nihilo  factae  sunt ;  ad 
defectum  eas  conditio  ducit  originis  »  (similia  docet  August., 
praesertim  in  operibus  conlra  Manichaeos  scriptis).  Cfr,  IV.  de 
Gen.  ad  lit.  c.  42.  n.  22.  seq.j  XII.  de  Civ.  Dei,  c.  25.  et 
XXII.  c.  24.  n.  2,  ubi  eadem  sententia  insinuatur,  quae  paulo 
inferius  ponitur  ex  Gregor.,  XVI.  Moral.  c.  37.  n.  45:  Cuncta 
quippe  ex  nihilo  facta  sunt,  eorumque  essentia  rursum  ad  nihi- 
lum  tenderet,  nisi  eam   auctor   oninium  regiminis  manu  reti- 


neret  etc.  Vide  I.  Sent.  d.  37,  p.  I.  a.  1.  q.  I.  in  corp.  et  11. 
Sent.  d.  37.  a.  4.  q.  2. 

*  Vulgata  flatus  esi  pro  et  flatus,  quod  tamen  habet  Ra- 
banus.  —  Sequuntur  lac.  4,  15;  lob  7,  7.  et  Ps.  101,  4.  — 
Glossa  ordinaria:  Verc  nihil  erimus,  quia  fumus  et  flatus  est 
in  naribus  nostris,  id  est  in  corpore  nostro ,  id  est  corpus  no- 
strum  fumo  et  flatui  comparatur,  qui  simul  oriuntur  et  defi- 
ciunt.  —  Pro  qui  spiratur  B  quo  spiraiur  et  inspiratur, 

^  Nempe  ordimria:  Id  est  aninia  comparabilis  sclntillae, 
quae  slatim  flt  nihil;  sermo  dico,  id  est  anima.  —  Sequitur 
U.  Reg.  44,  7.  —  Aristot.,  I.  de  Anima,  text.  20.  (c.  2.)  nar- 
rat,  quod  «  Democritus  quidem  ignem  quendam  et  calorem 
dicit  esse  ipsam  »  [animam] ,  et  text.  29.  seq.  (c.  2.) :  Unde 
quibusdam  visum  est,  [animam]  ignem  esse ;  ctenirii  hic  parti- 
bus  subtilissimus  est  et  maxime  elementorum  incorporeus; 
adhuc  autcm  movetur  et  movet  alia  primo.  Democritus  autem 
elegantius  dixit  enuntians  propter  quid  utrumque  horum  etc. 

®  Vers.  7.  —  De  prima  Glossa ,  quae  sequitur,  vide  notam 
praecedentem ;  altera  est  ordinaria:  Ad  commovendum  cor 
nosirum,  id  est  vegetat  corpus;  et  quod  ita  sit  exponendum, 
probat  subdens :  quia  ewsiinctus  [  Vulgata ;  qua  exsiincia] 
cinis,  et  post :  spiritus  diffundeiur. 

'  Vers.  34 .  —  Sequitur  Gen.  4  8 ,  27.  —  De  humido  na- 
turali  cfr.  tom.  I.  pag.  346,  nota  42.  et  tom.  II.  pag.  736, 
nota  3. 


120 


COMMENT.  LN  SAPIENTIAM  C.  II. 


Dorninum  meum,  cum  sim  pulvis  et  cinis  »?  Per 
consumtionem  enim  humidi  naturalis  a  calore  con- 
sumitur  corpus  et  in  cinerem  vertitur;  et  spiritus, 
corporeus  vitalis,  diffundetur ,  scilicet  redeundo  in 
sua  principia  componentia;  tanquam  aer  mollis,  id 
est  faciliter  et  invisibiliter ;  moUis  autem  dicitur  aer, 
Aiiter.  quia  non  resistit  tactui.  Vel:  spiriius,  incorporeus, 
id  est  anima,  diffundetur/  \d  est  evanescet  et  dis- 
solvetur,  secundum  eos,iuxta  illud  Psalmi  ^*  «  Spi- 
ritus  pertransibit  in  illo  et  non  siibsistet »  etc.  Et 
transibit  vita  nostra,  id  est,  per  annihilationem  suo- 
rum  principiorum  totaliter  desinet.  Et  sicut  vesti- 
gium  nubis,  quod  non  apparet  post  nubis  resolu- 
tionem;  lob  trigesimo:.  «  Vehit  nubes  perlransiit  sa- 
lus  mea  »,  scilicet  temporalis;  item  capitulo  septimo: 
«  Sicut  consumitur  nubes  et  pertransit ,  sic  qui  de- 
scendit  ad  inferos  non  ascendet  ».  Et  sicvHt  nebula 
dissolvetur,  quae  scilicet  est  reliquia  nubis ;  nubes 
enim  ex  vapore  grossiori  et  depressiori  consistit, 
nebula  vero  ex  rariori.  Quae,  scilicet  nebula,  fu- 
gata  est  a  radiis  solis,  calore  continentis  aeris  adu- 
nante  et  fugante  partes  frigidi  vaporis;  ei  a  calore 
illius  aggravaia,  eodem  calore  frigus  nubis  ad  in- 
teriora  fuganle  et  sic  per  accidens  partes  illius  ma- 
teriae  condensante  et  sic  aggravante  et  in  aquam 
postea  resolvente ;  lob  trigesimo  septimo  ^ :  «  Subito 
aer  cogetur  in  nubes,  et  ventus  transiens  fuga- 
bit  eas  » . 

Et  nomen  nostrum  etc.   Hic  ostenditur  causa 

Tertia  ratio  motiva  cx  partc  fwmae  vel  nominis;  primo  tangitur 

mae  nota-  famac  aboHtio;  secundo,  abolitionis  ratio,  ibi:  Um- 

tar  doplici' 

ter.         hrae  enim  transitus, 

(Vers.  4.).  Dicit  ergo:  Et  nomen,  quasi  dicat: 
primo.  non  tantum  essentia  vel  substantia  nostra  transibit  in 
nihilum,  sed  ei  nomen  nostrum ,  id  est  fama  quoad 
personam ,  oblivionem  accipiet  per  tempus ,  id  est 
temporis  diuturnitatem;  Proverbiorum  decimo^:  «No- 
men  impiorum  putrescet » .  Et  nemo  habebit  memo- 
riam  operum  nostronim,  quoad  y/to»^;  lob  decimo 
octavo :  «  Memoria  eius  pereat  de  terra  » ;  item  in 
Psalrao :  «  Periit  memoria  eorum  cum  sonitu  » ;  et 
econtra :  «  In  memoria  aeterna  erit  iustus  » . 

Sed  obiieitur,  quod  opera  multorum  reprobo- 
Qnaesiio  1.  rum ,  sciUcet  Cain,  Pharaonis,  Neronis  etc. ,  adhuc 
memorantur. 

Dicendum,  quod  verbum  istud  est  verbum  re- 

Resr.  proborum ;  et  ideo  non  est  inconveniens  dicere ,  illud 

esse  falsum.  Vel  dicendum,  quod  non  memorantur 

memoria  laudabili  vel  eis  utili;  de  hac  autem  lo- 

quitur  hic. 


Sed  obiicitur,  quod  multorum  reproborum  facta 
celebria  et  laudabilia  memorantur. 

Ad  hoc  dicendum,  quod  ipsorum  non  fuerunt, 
sed  Dei  in  ipsis,  secundum  illud  Isaiae  vigesimo 
sexto  * :  «  Omnia  opera  nostra  operatus  es  in  nobis , 
Domine  » . 

(Vers.  5.).  Ad  memorandum  autem  duo  requi- 
runtur,  scilicet  fortis  impressio  et  frequens  reiteratio, 
et  utrumque  excludit,  cum  subdit :  Umbrae  enim  etc. ; 
umbrae  transitus ,  propter  transeundi  velocitatem ; 
primi  Paralipomenon  vigesimo  nono  ^ :  «  Dies  nostri 
quasi  umbra  super  terram,  et  nuUa  est  mora  » ;  um- 
brae,  inquam,  transitus  est  tempus  nostrum,  id  est, 
quod  ad  voluntatem  nostram  faciendam,  non  Dei,  expen- 
dimus ;  sed  Dorainus  quandoque  sibi  accipiet  ipsura 
tempus;  Psalmus  ^:  «  Cum  accepero  tempus,  ego 
iustitias  iudicabo  » .  Et  non  est  reversio  finis  njostri, 
propter  redeundi  impossibilitatem;  lobdecimo:  «An- 
tequam  vadam  et  non  revertar  »  etc.  Quoniam  con- 
signata  est,  scilicet  reversio  nostra,  id  est  sub  sigillo 
clausa ;  Glossa :  «  Consignata ,  quasi  non  apparens , 
quia  non  est » .  Et  nemo  revertitur  ad  vitam ,  scili- 
cet  secundum  comraunem  legem ;  Psalraus  ^ :  «  Se- 
pulcra  eorum  domus  eorura  in  aeternum  »,  scilicet 
secundum  opinionem  ipsorum,  sed  secundum  verita- 
tem  omnes  quandoque  resurgent  per  virtutem  divi- 
nam;  unde  primae  ad  Corinthios  decimo  quinto: 
«  Omnes  quidem  resurgemus  »  etc. 

Notandum  autem ,  quod  vita  et  status  impiorum 
dicitur  esse  fumus  propter  rationalis  obcaecationem , 
infra  eodem  capitulo  ^ :  «  Excaecavit  eos  mahtia  eo- 
rum  » ;  item  ad  Romanos  primo :  «  Obscuratum  est 
insipiens  cor  eorum».  Assirailatur  flatui  propter  in- 
quietam  irascibilis  perturbationem ,  Isaiae  quinqua- 
gesimo  septimo :  «  Impii  quasi  mare  fervcns  » ;  scin- 
]f27toi?^  propter  concupiscibilis  inflammationem ,  Eccle- 
siastici  vigesimo  tertio:  «  Anima  calida  quasi  ignis 
ardens  non  exslinguetur  » ;  aeri,  propter  intentionis 
vacuitatem;  cineri,  propter  operum  infructuositateni, 
infra  tertio:  «  Opera  eorum  inutilia  »;  nubi  den- 
siori,  propter  gratiae  oppositionera ;  nebulae  leviori, 
propter  mentis  elevationem  sive  elalionem ;  umbrae, 
propter  exteriorem  simulationem. 

Venite  ergo  etc.  Hic  describit  vitam  iniustam  ^ ; 
et  primo  tangitur  iniustoruin  coneordia  et  rautua 
cohortatio  ad  propriae  vitae  dissolutionem;  secundo, 
iustorum  oppressio,  ibi:  Opprimamus  etc. 

Primo  ergo  cohortantur  se  ad  vacandam  dis- 
solutioni,  primo,  celeriter,  secundo,  abundanter,  ibi: 
Vino  pretioso  etc. ;  tertio,  evidenter,  ibi :  Corone" 


Quaestio  2. 


Resp. 


Secundo.. 


Kotandam. 


Secnndo,  de- 
scribitor  vita 
ininstadupU- 
citer. 


Primo,  rau- 
taa  cohorta- 
tioadyacan- 

dum  disso- 
lationi  uain- 
qoe  moais. 


*  Psalm.  102,  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  lob  30,  15.  et 
7,  9.  —  Inferius  yocibus  totaliter  desinet  B  inlerserit  esse, 

^  Vers.  21.  —  De   generatipne   vaporis,  nubis   etc.   cfr. 
Aristot.,  I.  Meteor.  Sum.  tertia  c.  !.  (c.  9.  seqq.). 

^  Vers.  7.  —  Sequuntur  lob  18,  17;  Ps.  9,  7.  et  1H,  7. 
^  Vers.  4  2.  Lectionem  Vulgatae  vide  supra  pag.  92 ,  nota  9. 

*  Vers.  4  5,  —  De  requisitis  ad  memorandum  cfr.  Aristot., 
de  Memoria  et  reminisc,  c.  1.  seqq. 


^  Psalm.  7ij  3.  Explicationem  vide  tom.  IV.  pag.  482, 
nota  9.  et  pag.  922,  nota  9.  —  Sequitur  lob  10,  21.  GIos- 
sam,  qiiae  subinde  allegatur,  et  iii  qua  pro  apparens  A  com- 
parens,  neque  Slrabus  neque  Lyranus  exhibent. 

^  Psalm.  48,  12.  ^  Seq.  locus  est  L  Cor.  15,  51. 

*  Vers.  21.  —  Sequunlur  Rom.  1,21;  Isai.  57,20;  Eccli. 
23,  22.  et  Sap.  3,  II. 

^  Vide  pag.  1 18  col.  I.  ad  SuMivisio. 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  II. 


i2i 


mus ;  quarlo,  communiter  vel  universaliter ,  ibi : 
Nemo  nostrum;  quinto,  hildriter,  ibi:  Ubique  re- 
linquamus. 

(Vers.  6.).  Venite  ergo,  quasi  dicant:  ex  quo 
Primo.  praesens  vita  transit,  et  futurani  non  sperainus ;  ve- 
nite  ergo  etc.  Venite,  dicunt^  quia  inquit  SenecaS 
quod  «  nullius  rei  possessio  idciinda  est  sine  socio  »; 
et  ideo  mutuo  se  hortantur.  Hoc  enim  est  invitato- 
Dj[aboH  in-  riuni  in  matntinis  diaboli.  Notandum  enim ,  quod  sicut 
quadropiex.  Ecclcsia  lustofum  sccundum  diversa  festa  diversa 
habet  invitatoria  et  Venite;  sic  et  synagoga  peccan- 
tium.  Unum  est  vanitatis;  Genesis  undecimo  - :  «  Ve- 
nite ,  et  faciamus  nobis  civitatem  et  turrim  » ,  Aliud , 
iniquitaiis;  Genesis  trigesimo  septimo:  «  Venite,  et 
occidamus  eum  et  mittamus  in  cisternam  veterem  » . 
Tertitlra ,  avaritide  et  cupiditatis ;  Proverbiorum  pri- 
mo:  «  Veni  nobiscum  »  etc.  Quartum,  voluptatis,  de 
quo  hic,  sciUcet :  Venite,  et  fruamur  bonis,  quae 
sunt  etc.  His  respondet  iUud  Matthaei  vigesimo 
quinfo^:  «Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  »  etc. 
Fruamury  inquam,  amando  dffectu ,  uihil  ultra  de- 
siderando ;  «  frui  enim  est  ahcui  rei  amore  inliae- 
rere  propter  se  »;  bonis,  quae  sunt,  id  est  bonis 
praesentibus ,  et  utamur,  delectando  in  effeetu ;  Au- 
gustinus:  «  Uti  est  assumere  aliquid  in  facultatem 
voluiitatis»;  Augustinus:  «  Totum  malum  hominis 
est  frui  utendis  et  uti  fruendis».  Utamur,  mqmm, 
creatura,  scilicet  contempto  Creatore;  aliter  namque 
non  esset  peccatum  uti  creatura.  Tanquam  in  iu- 
ventutCy  id  est,  quamdiu  sumus  iuvenes;  quia  sen- 
sus  iuvenum  magis  percipit  delectationem  quam  se- 
num ;  unde  secundi  Regum  decimo  nono  ^ :  «  Octo- 
genarius  sum  hodie ,  nunquid  vigent  sensus  mei »  etc. ; 
ideo  Ecclesiastae  undecimo:  «  Laetare,  iuvenis,  in 
adolescentia  tua».  Celeriter;  Glossa:  «Ne  nos  et 
ilia  anle  transeamns,  quam  ea  fruamfur  »,  secundum 
illud  Isaiae  vigesimo  secundo:  «  Comedamus  et  bi- 
bamus ;  cras  enim  moriemur  » . 

(Vers.  7.  8.  9.).  Vino  p7'etioso ,  interius  quoad 
secundo.  gustum,  oxcitando  calorem  ab  interiori;  etunguen- 
tis,  exterius  quoad  tactum,  excitando  calorem  ab 
exteriori;  impleamus  nos,  per  usum  superfluum  et 
immoderatum ;  Amos  sexto  ^ :  «  Bibentes  in  phiahs 
vinum  et  optimo  unguento  delibuti  »  etc.  Et  non 
p?mtereat  nos  flos  temporis,  id  est  amoenitas  quoad 
aspectum;  leremiae  quadragesimo  octavo :  <c  Date  flo- 
rem  Moab  »  etc.  Tales  non  curaiit  de  fructu  autumni 


caeleslis,  sed  tantum  de  flore  veris  praesentis.  —  Co-  Tertio. 
ronemus  nos  rosis,  anteqvxirri  marcescant;  Isaiae 
quadragesimo  ^ :  «  Cecidit  flos » ;  et  capitulo  vigesimo 
octavo:  «  Vae  flori  decidenti  y>\  Cw^onemus  nos  ro- 
sis,  ad  delectandum  quoad  odoratum ;  sed  «  vae  co- 
f onae  superbiae ,  ebriis  Ephraim  » !  Isaiae  vigesimo 
oclavo.  Nulliim  pratum  sit,  quod  non  pertranseat 
hixima  nost7*a,  id  est  hullus  locus  amoenus;  hoc 
dicit  quantum  ad  universalitatem  loci;  leremiae  se- 
cundo:  «  In  omni  colle  sublirai  et  sub  omni  lignd 
frondoso  tu  prosternebaris,  meretrix  ».  Nenio  nch 
strum,  hoc  dicitur  quantum  ad  unive?*salitatem  per- 
sonarum.  Talis  erat  Sodoma,  in  qua  nec  decem  iusti 
poterant  inveniri ,  ut  patet  Genesis  decimo  octavo  ''. 
—  Nemo ,  inquam ,  nostrum  exsors  sit  luxuriae  no-  Q^ir^o. 
strae,  id  est  sine  sorte,  hoc  est  expers  vel  immu- 
nis.  Ubique  relinquamus  signa  laetitiae  nostrae;  hoc  Qainto. 
dicitur  quantum  ad  universalitatem  in  facto;  Eze- 
chielis  decimo  sexto :  «  Ad  omne  caput  viae  aedifi- 
casti  signum  prostitutionis  tuae  ».  Quoniam  haec, 
scilicet  talis  vita  dissoluta,  est  pars  nostra,  scilicet 
ex  parte  animae;  et  haec  est  sors  nostra,  scilicet 
ex  parte  corporis.  Vel:  idem  sunt  in  re  pars  et  sors, 
sed  differunt  ratione,  quia  pars  nominatur  ex  parte 
accipientis,  sors  ex  parte  dantis;  Isaiae  (Juinquage- 
simo  septimo®:  « In  partibus  torrentis  pars  tua, 
haec  est  sors  tua  ».  Econtra  dicit  vir  iustus:  «Do- 
minus  pars  hereditatis  meae  » ;  item :  «  Deus  cordis 
mei,  et  pars  mea  Deus  in  aeternum». 

Opprimamus  pauperern  iustum  etc.  Hic  descri-  secQndo  de- 

^'^  r       1-  scribilur  bo- 

bit  vitam  iniustam  quantum  ad  bonorum  oppressio-  ^otnm    op- 

^  *  *  pressio. 

nem ,  primo ,  quia  opprimunt  sine  reverentia  perso- 
nae;  secundo,  quia  sine  timore  iustitiae,  ibi:  Sit 
autem  fortitudo  etc. 

(Vers.  10.  H.).  Opprimamus;  Glossa^:  «  Vox  ^*"*""* 
perditorum  est  » ;  pauperem  iustum ,  quemcumque 
scilicet;  lob  vigesimo  quarto :  «  Oppresserunt  pariter 
raansuetos  terrae  ».  Ei  non  parcamus  viduae;  Psal- 
mus :  «  Viduam  et  advenam  interfecerunt  »  etc. ;  ned 
veterani  revereamur  canos  rriuHti  temporis ,  id  est 
quemcumque  senem;  Baruch  quarto:  «Non  suntre- 
veriti  senem  » .  —  Sit  autem  fortitudo  nostra  lex  in-  secuudo. 
iustitiae,  idest,  totum  reputemus  licitum,  quidquid 
possumus  facere ;  Habacuc  primo  *® :  «  Factum  est  iu- 
dicium  et  contradictio  potentior  ».  Vel:  iustitiae;  unde 
interlinearis :  «Quasi  fortitudinem  pro  iustitia  habea- 
mus  » ,  id  est ,  quod  non  poterimus  facere  per  iusti- 


'  EpisU  6.  n.  4. 

*  Vers.  4;  ibid.  37, 20.  est  seq.  locus;  terlius  est  Prov.  1,11. 
'  Vers.  41.  —  Sequuntur  tres  !oci  August.;  primus  est  ex 

I.  de  Doctr.  christ.  c.  3.  n.  4 :  Frui  enim  est  etc. ;  secundus 
ex  X.  de  Trin,  c.  11.  n.  17:  Uti  est  etc;  tertius  ex  83  Qq. 
q,  30,  de  quo  vide  supra  pag.  51,  nota  8. 

*  Vers.  33.  —  Sequuntur  Eccle.  11,  9.  et  Isai.  22,  13. 
Glossa  inferius  allegata  neque  a  Strabo  neque  a  Lyrano  exhi- 
betur.  Card.  Hugo  a  S.  Charo :  Celeriter,  quia  tempus  breve 
est,  et  nos  vel  illa  transeamus. 

*  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  ler.  48,  9. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  Vers.  7.  —  Duo  seqq*  loci  sunt  Isai.  28 ,  1 :  Vae  co- 
ronae  superbiae,  ebriis  Ephraim,  et  flori  decidenti!  terlius  est 
ler.  2,  20. 

'  Vers.  32.  —  Seq.  locus  est  Ezech.  16,  25. 

«  Vers.  6.  —  Sequuntur  Ps.  15,  5.  et  72,  26. 

®  Nempe  interlinearis :  Hafec  quoque  perditorum  vox.  — 
Subinde  allegantur  lob  24,  4  j  Ps.  93,  6 ;  Baruch  4,  16. 

*°  Vers.  3.  —  Notandum ,  duplicem  illa  aetate  lectionem  hu- 
ius  textus  fuisse,  scilicet  praeter  lectionem  Vulgalae  lex  ivsti- 
iiae  aliam  to  iniitstitiae ,  ut  notatur  a  card.  Hugone  et  Lyrano 
in  margine. 

16 


122 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  II. 


tiam  faciamus  per  violentiam..  Quod  enim  infirmum 
est  etc. ,  quasi  dicat:  non  opprimamus  tantumrnodo 
pauperes  et  debiles,  ut  viduas  et  senes,  sed  quos- 
cumqiie  poterimus ;  quod  enim  infirmiim  est,  scili- 
cet  in  se,  ut  vidua,  pauper.et  senex;  inutile  inve' 
nitur,  scilicet  aliis;  unde  de  talibus  parum,  vel  ni- 
hii  est  curandum.  Non  sic  Dominus  sentiebat,  qui 
« infirma  uiundi  elegit,  ut  confundat  fortia,  et  igno- 
bilia  mundi  et  contemptibilia  * »  etc.  Non  sic  Pau- 
lus,  qui  dicebat,  quod  «  virtus  in  infirmitate  perfi- 
citur»,  secundae  ad  Corinthios  duodecimo. 

i4 /%onc6  exponitur  hoc  de  haereticis ,  qui  non 

Eiposiiio  ai- parcunt  pawpm  iusto,  id  est  populo  chrisliano;  nec 

viduae ,  id  est  Ecclesiae ;  nec  veteranis ,  id  est  Apo- 

stolis  et  Prophetis^. 

> 

SpecialiteT  describitur  persecutio  Chriati,  primo  juoad 

causam  triplicem. 

Circumveniamus  ergo  iustiiin  etc.  Hic  speciaU- 

Divisio.  ter  describit  Christi  persecutionmi ,  et  primo  tangit 

causam,;  secundo  fimf\n,  ibi:    Videamus  ergo,  si 

sermones  etc. ;  tertio  modum,  ibi :   Contumelia  et 

cansa  tri-  tormeuto  etc  —  Caiisam,  propter  quam  ludaei  per- 

secuti  sunt  Christum,  tangit  tripliciter:  primo,  ex 

parte  suarum  operationum;  secundo,  ex  parte  sua- 

rum  cogitationum ,  ibi:  Factus  est  nobis ;  tertio,  ex 

parte  suarum  locutionum,  ibi:  Tanquafn  nuga^es. 

In  prima  parte  ex  parte  operum  tangit  tripU- 

priino,  excem  causam,  quarum  prima  est  operum  ludaeorum 

tria  tnnsxin- detestatio ;  secunda,  transgressionum  ilhrum  impro- 

peratio  et  diffamatio,  ibi :  Et  improperat  nobis  ^  etc. ; 

tertia,  Christi  commendatio,  ibi:  Promittit  se  etc. 

(Vers,    12.).  Circumveniamus  ergo  etc.   Quia 

Expositipui-  dixi :  Fortitiido  nostra  sit  lex  iniustitiae,  et  hoc  non 

primum.  possumiis,  nisi  iustum  circumveniamus ;  circumve- 

niamus   ergo   iustum  etc. ,   ut  scilicet   fortitudinis 

noslrae  legem  hbere .  exercere  possimus.  Chxumve- 

niamus,  inquam,  per  fraudulentiani ,  m^^wm,  id  est 

Christum,  qui  per  antonomasiam  iustus  appellatur; 

leremiae  vigesimo  tertio^:  «Hoc  est  nomen,  quod 

vocabunt  eum:  Dominus  iustus  noster»;  «quia  pec- 

catum  »  actuale  «  non  fecit » ,  primae  Petri  secundo ; 

nec  originale  contraxit  in  conceptione;  unde  leremiae 

vigesimo  tertio :  «  Suscitabo  David  germen  iustum  » , 

id  est  Christum  in  germine ,  id  est  in  conceptione ; 

Isaiae  quadragesimo   quinto:    «  lustitia   oriatur  si- 

Aiiier.  mul  »  etc.  Vcl :  Circumveniamus  etc. ,  potest  esse 


vox  quorumlibet  malorum  contra  quemlibei  iustum, 
contra  quod  monet  Apostolus  primae  ad  Thessaloni- 
censes  quarto  ^ :  «  Ne  quis  circumveniat  in  negotio 
fratrem  suum  » ;  sicut  nec  ipse  fecerat ;  unde  secun- 
dae  ad  Corinthios  septimo:  Nos  «  nemmem  laesimus», 
scilicet  facto;  «  neminem  corrupimus  » ,  scilicet  exem- 
plo  pravo;  «  neminem  circumvenimus  » ,  scilicet  verbo. 
Quoniam  iyiutilis  est  nobis;  Giossa^:  « Cum  tamen 
utilitatem  eius  in  omnibqs  viderent»,  secundum  il- 
hid  Actuum  decimo:  «Qui  pertransiit  benefaciendo 
et  sanando  omnes  oppressos  a  diabolo  » .  Sed  inutilera 
sibi  reputabant  in  temporahbus;  unde  loannisunde- 
cimo :  «  Venient  Romani  et  toUent  locum  nostrum  et 
gentem  ».  Et  ccnitrarius  est  operibus  nostris,  sci- 
licet  sicut  bonum  est  contrarium  malo,  secundum 
illud  Ecclesiastici  trigesimo  tertio^:  «  Contra  malum 
stat  bonum ,  et  contra  virum  iustum  peccator  » .  Et  secandam. 
improperat  nx)bis  peccata  Legis,  id  est,  quia  pec- 
camus,  transgrediendo  Legem;  unde  loannis  septimo: 
«  Nonne  Moyses  dedit  vobis  Legem ,  et  nemo  ex  vo- 
bis  facit  Legem  » ?  Et  diffamat  in  nos ,  id  est  con- 
tra  nos,  vel  in  nos  retorquendo,  peccata  discipli- 
nae  nostrae,  id  est  dicendo,  quod  peccamus,  tra- 
ditiones  nostras  docendo ,  vel  tenendo,  vel  teneri 
faciendo ;  unde  Matthaei  decimo  quinto :  «  Quare 
transgredimini  mandatum  Dei  propter  traditiones  ve- 
stras  »  ? 

(Vers.  l^.),  Promittit,  se  scientiam  Dei  Aa- Teruum. 
bere;  Glossa  ^ :  « Id  est  omnia  scire  tanquam  Deus  » , 
et  hoG  quantum  ad  essentiam.  Et  Filium  Dei  se  no- 
minat,  «  id  est  Deo  consubstantialem  et  coaeter- 
num  » ,  quoad  personam ;  loannis  quinto :  «  Patrem 
suum  dicebat  Deum,  aequalem  se  faciens  Deo».  Sic 
quilibet  iustus  scientiam  Dei  habet  in  intellectu, 
/ilius  Dei  est  per  gratiam  in  atfectu;  unde  in  Psal- 
mo:  «  Ego  dixi:  Dii  estis  »,  sciUcet  scientes  bonum 
et  maluni ,  «  et  filii  Excelsi  omnes  » . 

Factus  est  nobis  in  traductionem,  Hic  ponitur  secundo,  ex 

^-  parte  cogita- 

causa  movens  ex  parte  coqitationum ,  et  primo  tan-  «0»«^  dao 

^  '^  *  ,     laDgnntar. 

gitur  cogitationum  ludaeorum  per  Christum  mam- 
festatio;  secundo,  manifestationis  effectus ,  non  ex 
parte  Christi  causatus,  sed  exparte  ludaeorum,  sci- 
licet  invidia  eorum ,  ibi :  Gravis  est  etc. 

(Vers.    14.).   Factus   est  nobis  in   traductio-  rrimam. 
nem ,  id  est  in  propalationem ,  cogitationum  nostra- 
rum;  Giossa^:  «  Cogitationes  nostras  traducit  in  lu- 
cem'»,  id  est,  extra  ducit  in  notitiam;  unde  Mat- 
thaei   nono:  «  Ut   quid  cogitatis  mala   in   cordibus 


*  Epist  L  Cor.  \,  27.  et  28.  —  Sequitur  II.  Cor.  12,  9. 

*  Haec  expositlo  est  secundum  Glossam  ordinariam,  sum- 
tam  ex  Rabano. 

^  Edd.,  contradicentibus  codd.,  hoc  secundum  membrum 
omittit. 

*  Vers.  6.  —  Sequuntur   I.  Petr.  2,  22;  ler.  23,  5.  (hic 
locus  cum  expUcatione  omiltitur  ab  edd.)  et  Isai.  45,  8. 

*  Vers.  6,  —  Seq.  locus  est  II.  Cor.  7,  2. 

*  Scilicet    interlimaris,   —  Sequuntur  Act.   40,  38.    et 
loan.  M,  48. 


'  Vers.  1S:  Conlra  malum  bonum  est,  et  contra  mortem 
vita,  sic  et  contra  virum  elc.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan. 
7,  19.  et  Matth.  15,  3. 

®  Nempe  interlinearis :  «  Omnia  scilicet  se  scire  tanquam 
Deum  ».  Eadem  Glossa:  Filium  Dei,  substantialem  Deo  et 
coaeternum.  —  Sequuntur  loan.  5,  18.  et  Ps.  81,  6.  Gen.  3,  5: 
Et  eritis  sicut  dii,  scientes  bonum  et  malum. 

®  Scilicet  interlinearis.  —  Subinde  allegantur  Matth.  9 ,  I. 
et  1,  19. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM- C.  II. 


123 


Qaaestio. 


Resp. 


DissinciUta- 
do  ritae  tri- 
plei. 


vestris » ?  Sic  accipitur  traducere  Matthaei  primo , 
scilicet  pro  manifestare,  ubi  dicitiir :  «  Noluit  eara 

traducere  » . 

(Vefs.  13.).  Gravis  est  etiani  nobis  ad  videii- 
secandam.  rfwm,  scilicet  propter  rnanifestationem  peccatorum 
ipsorum;  AugustinusM  «  Oculis  aegris  odiosa  est 
lux»;  loannis  tertio:  «  Qui  male  agit  odit  hicem». 
Hoc  autem ,  quod  ipsum  videre  non  poterant ,  signum 
erat  invidiae ;  unde  primi  Regum  decimo  octavo : 
«  Non  rectis  oculis  Saul  aspiciebat  David  »,  sci- 
licet  quia  invidebat  ei.  Quoniam  dissiniilis  est 
aliis  vita  illius,  scilicet  vita  tota  exterior  seu  con- 
versatio. 

Contra:  ad  Hebraeos  secundo-:  «  Debuit  per 
omnia  fratribus  similari  ». 

Dicendum,  quod  Apostolus  loquitur  de  simifi- 
tudine  passibilis  naturae;  hic  de  similitudine  culpae. 

Notandum  autem ,  quod  dissimilis  fuit  vita  vel 
conversatio  eius  aliis  et  quantum  ad  initium,  quia 
sine  peccato  conceptuset  natus;  Isaiae  sexto^:  «Se- 
men  sanctum  erit  id  quod  steterit  in  ea  »,  id  est 
in  Maria ;  Matthaei  primo :  «  Quod  in  ea  natum  est 
de  Spiritu  sancto  est  ».  Et  quantum  ad  meditim, 
quia  sine  peccato  conversatus;  primae  Petri  secundo: 
«  Peccatum  non  fecit ,  nec  inventus  est  dohis  »  etc, 
Et  quoad  terrnimim,  quia  mortuus  est  sine  mortis 
debito;  Psalmus:  «  Quae  non  rapui,  tunc  exsol- 
vebam  » . 

Et  immutatae  siint  viae  illius;  Giossa^:  «Dis- 
similes  factae  sunt»,  scilicet  facta  et  disciplina  eius; 
Isaiae  quinquagesimo  quinto :  «  Non  enim  cogitatio- 
nes  meae  cogitationes  vestrae ,  neque  viae  meae  viae 
vestrae,  dicit  Dominus». 

Tanquam  nugaces  etc.  Hic  tangitur  causa  nio- 
vens  ex  parte  locutionum,  et  primo  ponitur  ipso- 
rum  reprobatio;  secundo,  alionim  approbatio,  ibi: 
Et  praefert  novissima  etc. ;  tertio ,  sui  comynenda- 
tio,  ibi :  Et  glojHatur,  patrem  se  habere  Deuni. 

(Vers.  16.).  Tanquam  \%\Xvlv  nugaces  aesiimati 

Priraam.  sumus  ab  Ulo ,  id  est  inania  facientes  et  dicentes ; 

Sophoniae  tertio^:  «  Nugas,  qui  a  lege  recesserant, 

congregabo  ».  Et  abstinet  se  a  viis  nostris;  Glossa: 

« Id  est  actionibus  et  traditionibus  nostris  » ;  tanquam 

^  ab  immunditiis,  et  quidem  iuste,  quia  vere  immun- 

ditiae  erant;  unde  Ezechielis  trigesimo  sexto:  « luxta 

immunditiam  menstruatae  facta  est  via  eorum  coram 

secandara.  me  » .  Et  praefcrt  novissima  iustorum ,  id  est  finem , 

et  merito  quidem,  quia   «  mors  peccatorum  pessi- 


Tertio,  ex 
parte  loca- 
tionam  tria 

tangunlnr. 


ma^»,  sed  mors  iustorum  pretiosa,  secundum  illud. 
PsaUni :  «  Pretiosa  in  conspectu  Domini  mors  Sancto- 
rum  eius  »;  ideo  Numerorum  vigesimo  tertio  dicebat 
Balaam :  «  Moriatur  anima  mea  morte  iustorum ,  et 
flant  novissima  mea  horum  simiUa».  Vel  secundum 
Glossam^:  Praefert  novissima  iustorum,  «  id  est 
vitam  aeternam  voluptati  ».  Et  gloriatur,  patrem  se  Tertiam. 
habere  Deum;  loannis  octavo:  «  Est  Pater  meus,  qui 
glorificat  rae  ». 

Secando,  persecatio  Christi  describitur  quoad  finem. 

Videamus  ergo,  si  sermones  etc.  Hic  in  persona  nivisio. 
ludaeorum  primo  tangit  finem.  persecutionis  Christi, 
qui  erat,  quod  de  Chrislo  veritatem  scire  volebant; 
secundo  subditur,  qualiter  hoc\scire  polerant,  ibi: 
Si  enim  est  verus  Filius  Dei  elc. 

(Vers.  17.  18.).  Videamus  etc,  quasi  dicant:  Pfimo. 
ex  quo  ita  gloriatur,  videamus,  quasi  a  remotis,  de 
morte  eius  tractando;  loannis  undecimo^:  «  CoUege- 
runt  Pontifices  et  Pharisaei  conciHum  »  adversus  le- 
sum.  Videamus,  inquam,  si  sermones  illius  veri 
sint,  scilicet,  quod  sit  vere  Filius  Dei,  Hoc  vidit  et 
cognovit  ille  centurio,  qui,  videns  eum  clamando  ex- 
spirare  et  motum  teiTae  aliaque  signa,  ait  Matthaei 
vigesimo  septimo  ^ :  «  Vere  Filius  Dei  erat  iste  » .  Et 
tentemus,  de  prope,  eum  scilicet  crucifigendo  et 
morti  exponendo;  q^iae  ventura  suntilli,  scilicet  si 
poterit  se  iiberare;  Matthaei  vigesimo  septimo:  «Alios 
salvos  fecit,  se  ipsum  non  potest  salvum  facere  ».  Et 
scienms,  vel :  ut  sciamus ,  quae  erunt  novissimu  il- 
lius,  scilicet  si  resurget.  Et  hoc  sciemus  eius  sepul- 
crum  custodiendo;  unde  Matthaei  vigesimo  septimo: 
«  Domine,  recordati  sunuis,  quod  seductor  ille  dixit 
adhuc  vivens :  Post  tres  dies  resurgam  » .  —  Si  enim  secando. 
verus  est  Filius  Dei,  ut  praedixit,  non  pergratiam 
adoptionis,  ut  nos,  sed  per  naturalem  proprietatem 
aeternae  generationis;  suscipiet  illmn,  scilicet  in  glo- 
ria;  Isaiae  quadragesimo  secundo*^:  «  Ecce,  servus 
meus,  suscipiam  eum  ».  Et  liberahit  eum,  sciliceta 
poena;  et  hoc  est  quod  sequitur:  Demanibus  con- 
trariorum,  id  est  crucifixorura,  qui  ei  erant  con- 
trarii.  Utrumque  fecit  ei  Deus;  ipsum  enim  liberavit  Notandam. 
apoena,  secundum  illud  Psalmi  ^^:  «  Liberator  meus 
de  inimicis  meis  iracundis  »,  scilicet  ipsa  die  pas- 
sionis,  postquam  teraporalem  mortem  sustinuit;  et 
ipsum  suscitavit,  sed  non  statim,  at  tertia  die,  se- 
cundum  illud  Sophoniae  tertio:  «  Exspecta  me  in 


*  Ubr.  VII.  Confess.  c.  16.  n.  22.  —  Seqmmlur  loan, 
3,  20.  et  I.  Reg.  18,  9.  «  Vers.  17. 

^  Vers.  13.  —  Sequuntur  Matth.  1,  20;  I.  Petr.  2,  22; 
Ps.  68,  5. 

*  Nempe  intei-linearis ,  quae  exponit  verba  viae  eius  ila: 
Sancta  disciplina.  —  Seq.  locus  est  fsai.  55,  8. 

^  Vers.  18.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis,  et  Ezecli. 
36,  17. 

®  Psalra.  33,  22;  ibid.  115,  15.  est  seq.  locus;  tertius  est 
Num.  23,  10. 


^  ScWicei  interlinearem :  De  futura  vita  non  cogitant,  spem 
futurae  vitae  praeferri  suae  voluptati  dolent,  unde  ei  mortem 
machinantur  (secundum  Rabanum).  A  alteram  banc  explicalio- 
nem  omittit.  —  Sequilur  loan,  8,  54. 

8  Vers.  47. 

»  Vers.  54;  duo  seqq.  loci  sunt  ibid.  27,  42.  et  63. 

»0  Vers.  1. 

»^  Psalm.  17,  48,  —  Sequuntur  Soph.  3,  8.  et  Ps.  72,  24. 
—  Inferius  e  codd.  supplevimus  et  ipsum  smcitatit. 


124 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  11. 


./ 


die  resurreclionis  meae  »;  et  ipsum  cum  gloria 
suscepit  in  die  ascensionis;  unde  in  PsaUno:  «Cum 
gloria  suscepisli  me  ».. 

Tertio,  persecatio  Ghristi  descril>itar  quoad  specialem 

modum  Dppressionis. 

ConUimelia  et  tormento  interrogemus  etc,  Hic 

Divisio.  tangit   specialem   modum  oppressionis ,   et  primo, 

quantum  ad  ipsa  disponentia  ad  mortem ;  secundo , 

quantum-x^Ki  ipsam  mortem:  Morte  turpissima  elc. 

(Vers.  19.  20.).  Dicitergo:  Contumelia ,  scWkei 
primum.  verboruni ;  et  tormento,  scilicet  verberuni;  ad  He- 
braeos  undecimo  ^ :  «  Sancti  ludibria  et  verbera  ex- 
perti  » ;  interrogemus  eum ,  id  est,  examinemus.  Sic 
factura  est ,  ut  patet  Matthaei  vigesirao  septimo  et 
loannis  decimo  nono ,  quia  iilusus  est  verbi§  contu- 
meliosis  et  caesus  flagellis  et  tandem  affixus  clavis 
in  patibulo  crucis.  Ulsciamus  reverentiam  eius ,  id 
est  humilitatem,  qua  Deum  reveretur;  ad  Hebraeos 
quinto:  «  Exauditus  est  pro  sua  reverentia  ».  Et 
probemus  patientiam  eius,  scilicet  per  tormenta  ;id 
est,  si  vere  humilis  et  patiens  est,  Et  vere  sic,  quia 
«  cum  malediceretur,  non  maledicebat,  cum  patere-, 
tur,  non  comminabatur  »,  primae  Petri  secundo^; 
Gregorius:  «Qualis  unusquisque  apud  se  lateat,  con- 
secandara.  tumelia  illata  probat » .  —  Morte  turpissima;  Glossa^: 
<c  Id  est  morte  crucis,  quae  usque  ad  passionem  Christi 
poena  fuit  reorum,  nunc  autera  est  victoriae  tro- 
phaeum  et  gloria  Ecclesiae  » ;  Augustinus :  «  Crux  de 
poenis  latronum  transiit  ad  frontes  imperatorum  ».  Et 
quia  turpissima  erat  mors  crucis,  ideoad  ostenden- 
diim  utilitatem  niortis  Chrisli  dicit  Apostolus  ad  Philip- 
penses  secundo:  «  Humiliavit  semetipsum  etc,  mor- 
teiia  autem  crucis  ». 

Fuit  autem  mors  Christi  lurpissima  ratione  loci, 
Mors  torpis.  quia  oxtra  civitatem  in  loco  Calvariae,  id  est  loco,  ubi 
rattones.  proiiciebantur  capita  decoUatorum,  Matthaei  vigesimo 
septimo*.  Ratione  temporis,  quiadie  solemni  et  hora 
maiori,  scilicet  «  hora  sexta»,  loannis  decimonono. 
Ratione  instrumenti,  quia  in  ligno  crucis;  primae  Pe- 
tri  secundo:  «  Peccata  nostra  perlulil  in  corpore  suo 
super  lignuni ».  Ratione  eonsortii,  quia  inter  latrones , 
Lucae  vigesimo  tertio.  Ratione  opprob?ni,  quia  multa 


opprobria  pendenti  illata  sunt,  utpatet  Malthaei  vi- 
gesimo  seplimo. 

Condemnemus  eum.  Notandura,  quod  ipsum 
condemnavit  Pilatus  auctoritate;  ludaei,  persuasione. 
Erit  enim  ei  respectu^  ex  sermonibiis  illius,  id  est 
cognitio  veritatis  sermonum  illius;  Glossa^:  «  Vide- 
bimus,  si  postmortem  valeat  resuscitare  carnem;  di- 
xit  enim:  Solvite  teraplum  hoc,  et  in  triduo  reaedifi- 
cabo  illud  »,  loannis  secundo. 

Haec  cogitaverunt  et  erraverunt.  Hic  ostendit^ 
talium  vitam  esse  fugioidam  idinqndim  erroneam;  el 
primo  tangit  causam  erroris  eorum  raeritoriam;  se- 
cundo,  errovh  materiam :  Et  nescierunt  etc;  tertio, 
erroris  auctorem:  Invidia  autem  diaboli  etc. 

(Vers.  21:  22.  23.  24.  23.).  Haec,  scilicet  prae- 
dicta,  cogitaverunt ,  scilicet  impii  et  perfecerunt;  et 
erraverunt;  unde  infra  quinto^:  «  Ergo  erravimiis 
a  via  veritatis,  et  iustitiae  lumen  non  luxit  nobis  »; 
item  Proverbiorum  decimo  quarto:  «  Errant  qui  ope- 
rantur  malum».  Excaecavit  enim  eos ,  scilicet  ocu- 

• 

lum  eorum  interiorem ,  malitia  eorum;  undeinora- 
tione  leremiae :  «  Vae  nobis ,  quia  peccavimus ;  pro- 
pterea  obtenebrati  sunt  oculi  nostri » ;  item  secundae 
ad  Corinthios  quarto :  «  Deus  huius  saecuh  excaeca- 
vit  mentes  infidelium  » .  —  Et  nescierunt  sacramenta 
Dei,  id  est  sacra  et  secreta  consilia  et  dispositiones 
de  passione  et  resurrectione  Christi;  ad  Ephesios 
tertio^:  «Notum  mihi  factura  est  sacramentum,  quod 
aliis  generationibus  non  est  agnitum  ».  Neque  mer- 
cedem  speraverunt  iustitiae;  Glossa:  «  Id  est  mor^ 
tis  Christi  »,  scilicet  exaltationem  eius  per  mortem, 
de  qua  ad  Philippenses  secundo :  «  Propter  quod  et 
Deus  exaltavit  illum».  Nec  iudicaverunt ;  Glossa: 
« Id  est,  intellexerunt »,  honorem  animarum  san- 
ctarum,  id  est  salutem  sanctarum  animarura  per 
mortem  Christi  et  resurrectionem  obtinendara;  unde 
Glossa^:  «  Non  intellexerunt,  quia  mors  Christi  ho- 
nor  est  et  salus  animarum  » ;  Psalmus :  «  Nimis  ho- 
norati  sunt »  etc. ;  item  primae  Petri  secundo :  «  Vobis 
igitur  honor  credentibus »  etc.  —  Et  bene  dixi:  Ho- 
norem,  quia  Deus  creavit  hominem  inexterminabi- 
lem,  id  est  potentera  non  mori,  ex  parte  corporis; 
et  ad  imaginem,  scilicet  ex  parte  aniraae;  Genesis 
primo  ^^ :  «  Faciamus  horainem  ad  imaginem  et  simi- 


Kotandum. 


Terlio,  o- 

steoditnr»  vi- 

tam  iniasto- 

rumnonesse 

Imitandam. 


Primo,  de 
erroris  cau- 

sa. 


Secundo,  de 
ipsias  ma^ 
teria. 


^  Vers.  36:  AUi  \^ero  kidibria  etc.  —  Subinde  allegantur 
Malth.  27,  29.  seqq.;  loan.  19,  t:  seqq.  et  Hebr.  5,  7. 

2  Vers.  23.  —  Sententia  Gregorii  habetur  L  Dialog.  c.  5. 
circa  finem:  Qualis  eniin  quisque  etc- 

®  Nempe  ordimna,  sumta  ex  Rabano,  —  August.,  Enar- 
rat.  in  Ps.  36.  serm.  2.  n.  4:  Cum  enini  sub  antiquis  scelerati 
cruciflgerentur,  modo  nullus  cruciflgitur...  A  locis  suppliciorum 
[crux]  fecit  iransitum  ad  frontes  imperatorum.  —  Sequitur 
Phil.  2,  8. 

*  Vers.  3t-33.  —  Sequuntur  loan.  49,  14;  I.  Petr.  2,  24; 
Luc.  23,  33;  Matth.  27,  39.  seqq. 

*  Scilicet  interUnearis ,  sumta  ex  IVjbano;  in  ipsa  post 
carnem  textus  originalis  addit  $mm,  et  pro  enim  substituit 
autem.  AUegatur  loan.  2,  19:  Solvite...  et  in  Uibus  diebus  exci- 
labo  illud.  Cfr.  Matth.  26,  61. 


*  De  hoc  tertio  membro  vide  supra  pag.  M8,  cpl.  \. 

^  Vers.  6.  —  Sequuntur  Prov.  U,  22;  Thren.  o,  16.  et 
17,  ubi  posi  propterea  Vulgata  addit  moesium  facium  e$t  cor 
nosirum,  ideo  contenebraii ;  II.  Cor.  4,  4. 

®  Vers.  3.  et  5.  —  Glossae,  quae  sequuntur,  suiii  inierli- 
neares,  et  secunda  paulo  inferius  integra  ponitur.  Eadem  Glossa 
ad  verba  sacramenia  Dei  notat:  «  Consilia  Dei  [Rabanus:  Sa- 
cramentum  consilii  Dei] ,  quoniam  in  malevolam  animam  non 
introibii  sapieniia  [Sap.  1 ,  4.].  —  Sequitur  Phil.  2 ,  9. 

^  Nempe  iniertinearis ,  sumta  ex  Rabano.  Pro  animarum 
textus  originalis  apud  Lyranum  Sanciorum,  apud  Rabanum 
animarum  sanctarum.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  138,  17: 
Nimis  honorificati  etc,  et  I.  Petr.  2,  7. 

*"*  Vers.  26.  —  De  diversa  acceptione  imagirds  et  similitu- 
dinis  cfr.  !1.  Sent.  d.  16.  a.  2.  q.  3. 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  III. 


125 


litudinem  nostram  » ;  ad  imaginem,  scilicet  in  natu- 
ralihus;  similitudinis  sme y  scilicet  ingratuitis;  vel: 
ad  imaginem,  m  potentia  cogniiiva;  ad  similitudi'- 
nem,  in  potentia  affectiva;  imago  eniin  estprincipium 
cognoscendi ,  similitudo  ratio  diligendi ;  «  omne  » 
enim  «  animal  diligit  sibi  simile  »,  Ecclesiastici  de- 
Tertio,  de  cimo  tcrtio  ^ ;  fecit  illufn.  —  Invidia  auiem  diaholi, 

orrons  siii* 

ctore.       qui  scilicet    iovidit  felicitati   primorum  parentum , 
mors  introivit  in  orbem  terrarum. 


Contra:  ad  Romanos  quinto^:  «Per  unum  ho-  Qoaesiio. 
minem  peccatum  intravit,  et  per  peccatum  mors^>. 

Dicendumi  quod  intravit  per  diabolum  sugge-  Resp. 
rentem  et  per  hominem  consentientem. 

Imitantur  autem  illum ,  scilicet  diabolum ,  invi- 
dendo  iustis,  gw4  surit  exparte  ii/m^,  scilicet  impii, 
qui  sunt  de  parte  diaboli.  «  Ipse  enim  est  caput 
omnium  iniquorum  » ,  ut  dicit  Gregorius  ^. 


Capitulum  IIL 


Secundo,  provocat  ad  iusiorum  similifudinem 

dupliciter. 

In  praecedentibus  retraxit  a  malorum  imitatione; 

Divisio.  hic  provocat  ad  bonorum  imiiaiionem,  et  prinio 

per  status  eorum  commendationem ;  secundo ,  per 

staiits  opposili  reprobaiionem ,  ibi :  /mpii  auiem, 

secundum  quae  cogitaverunt  etc. 

Primo  proTOcat  per  status  eorum  commendationem 

duplicitcr. 

In  parte  prima  ex  parte  retributionis  iustorum 

«ubdivisio.  tangitur  primo  eorum  liberatio  a  malo;  secundp  eo- 

rum  praemiaiio  in  bono:  Fulgebunt  iusti  etc. 

In  prima  primo  tangitur  eorum  liberatio  a  malo 

Primo,deii-  aetemae  damnaiionis;  secundo,  a  malo  mortis  iem- 

qaadropiici  porafc^  ibi :  Visi  sunt  oculis  etc. ;  tertio,  a  malo 

praesentis  vexationis  vel  tribulationis:  Et  si  coram 

howinibus  tormenta  passi  sunt, 

(Vers.  1.).  lustorum  autem  animae  in  manu 
i&x^o%\\\o\\i'Dei  sunt  etc,  Rabanus  *  sic  continuat :  «  In  priori 
oe  maio  1.  capitulo  Iniquorum  sentcntia  expressa  est,  quam 
contra  Christum  protulerunt;  nunc  condemnantur 
stultitiae,  quia  Sanctos  interire  putant,  quos  pro 
eius  confessione  trucidant  ».  Sed  potest  continuari 
hoc  modo :  Bene  dixi,  quod  «imitantur»  diabolura 
«  qui  sunt  ex  parte  illius  ^  ».  Autem,  pro  sed;  iusto- 
rum  animae  etc,  « id  est  Martyrum»,  secundum 
Glossam ;  quod  etiam  verum  est  de  ahis  iustis ,  sed 
Martyres  dicuntur  specialiter  iusti,  quia  « iustus  est 
qui  negligit  damnum  propter  amicum  »,  ut  habetur 
Proverbiorum  duod^cimo  ^ ;  et  hoc  praecipue  faciunt 
Martyres ,  quia  pro  Christo  negligunt  damnum  re- 
rum  et  amicorum  carnalium  et  etiam  propriorum 
corporum,  ut  patet  ad  Hebraeos  undecimo.  lusto- 


rum,  inquam,  animae;  non  dicit  corpora,  quia 
<c  terra  »,  id  est  corpus  de  terra  factum,  « tradita 
est  in  nianus  impii » ,  lob  nono^.  Non  dicit  tenipo- 
ralia ;  lob  primo :  «  Ecce ,  onmia ,  quae  habet ,  in 
manu  tua  sunt »  etc.  Sed  animae  in  manu  Dei  sunt, 
id  est  in  prptectione ,  et  ideo  sunt  securae ;  Psalmus : 
«  Qui  habitat  in  adiutorio  Altissimi  »  etc;  loannis 
decimo:  «  Non  rapiet  eas  quisquam  de  manu  mea  ». 
Ei  rion  tanget  illos  tormentum  moriis,  scilicet  <iae- 
teriiae  » ,  ut  dicit  Glossa  ^ ;  unde  lob  quinto :  « In  sex 
tribulationibus  Uberabit  te ,  et  in  septjma  non  tanget 
te  majum  » ,  id  est  tormentum  gehennae.  Hoc  tor- 
mentum  describitur  lob  vigesimo  quarto :  «  Ab  aquis 
nivium  transiet  ad  calorem  nimium  » ;  item  in  Psalmo: 
«  Pluet  super  peccatores  laqueos,  ignis  »  etc.  Nomine 
autem  mortis  in  sua  communitate  sumto  intelligitur 
bic  mors  aeterna,  quia  illa  est  vera  mors;  tempo- 
ralis  autem  est  quasi  umbra  mortis;  est  enim  qui- 
dam  transitus  ad  vitam,  secundnm  illud  loannis 
quinto^:  «In  iudicium  »,  scilicet  condemnationis, 
«  non  venit ,  sed  transiit  a  morte  in  vitam  » . 

(Vers.  2.).  Visi  sunt  oculis  etc.  Notandum ,  quod  oe  maio  2. 
mali  et  increduli  mortem  Sanctorura  reputant  mor"  Notandom. 
tem  in  separatione  coniunctionis  animae  ad  corpus , 
afflictionem  in  dolore  coniuncti ,  exierminium  in  per- 
ditione  animae,  quam  reputant  cum  corpore  perire; 
iter  exierminii  quantum  ad  sequentem  incineratio- 
nem  cprporis.  Secundum  hoc  legitur  sic:  Visi  sunt, 
id  est  iusti ,  oculis  insipientium  mori,  scilicet  morte 
aeterna,  cum  tamen  transeant  ad  vitam  meliorem. 
Unde  Augustinus  ^^:  «  Tantam  praestitit  Deus  gratiam 
fidei  christianae,  ut  mors,  quam  vitae  constat  esse 
contrariam,  instrumentum  fieret,  per  quod  transire- 
tur  ad  vitam».  Oculis,  inquit,  insipientium ,  qui 
«  oculos  suos  statuerunt  declinare  in  terram"  »,id 
est,  qui  solum  considerant  praesentia  nec  futura;  et 


^  Vers.  19. 

*  Vers.  1 2 ,  ubi  post  peccatum  Viilgata  addit  m  hunc 
mundum.  —  Rabanus:  Per  assensum  autetn  serpentinae  sug- 
gcstionis  mortis  sententiae  subiiciebamur. 

*  Libr.  XIV.  Moral.  c.  21.  n.  25:  Caput  quippe  iniquorum 
diabolus  est. 

*  Prout  sententia  eius  in  Glossa  ordimria  ponitur. 

*  Supra  2,  25.  —  Seq,  Glossa  est  interlinearis. 

®  Vers.  26.  —  Subinde  respicitur  Hebr.  II,  35.  seqq.: 
Alii  autem  distenti  sunt  etc. 


'Vers.  24,  ubi  Vulgata  data  pro  tradita.  —  Sequunlur 
Job  4,  12:  Ecce,  universa  quae  etc;  Ps.  90,  1;  loan.  lO,  28. 

®  Nempe  m^*foWam  (Rabanus:  perpetme  mortis),  — 
Sequuntur  iob  5,  19.  et  24,  19;  Ps.  40,  7. 

.®  Vers.  24,  ubi  pro  Iramiit  Vulgata  transit;  Augustinus 
in  loan.  Evang.  tr.  22.  n.  3:  In  iudicium  non  veniet,  se^ 
transiit  a  morle  ad  vitam. 

1«  Libr.  XIII.  de  Civ.  Dei,  c.  4.  in  fine. 

"  Psalm.  16,  11.  —  Seq.  locus  est  lob  11,  17. 


126 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IIL 


ideo  talibus  videntur  prorsiis  mori ,  sed  oculis  sa- 
pieniium  videntur  nasci ,  propter  quod  obitus  San- 
ctorum  vocatur  natale,  secundum  illud  lob  unde- 
cimo:  «Cum  te  consumtum  putaveris,  orieris  ut  lu- 
cifer  » .  Et  aeslimata  est,  sciiicet  ab  impiis ,  affH- 
ctio,  scilicet  sola  sine  aliqua  utilitate,  exitus  illorum, 
de  corpore,  cum  tamen  sit  eis  consolatio,  secundum 
iilud  ad  Philippenses  primo  * :  «  Desiderium  habens 
dissolvi  et  esse  cum  Christo  »;  Bernardus:  «  Sancti 
habent  mortem  in  desiderio,  vitam  in  patientia  ». 
Reprobis  autem  est  afflietio  exitm  suae  mortis,  et 
hoc ,  quia ,  ut  dicit  idem  Bernardus ,  «  est  eis  do- 
lor  in  exitu,  horror  in  transitu,  pudor  in  Dei  con- 
spectu  ». 

(Vers.  3.).  Et  ab  itinere  iusto,  id  est  a  via 
iustitiae,  abierunt  in  exterWiinium  ^ ;  Giossa:  «  Id 
est  reputatione  malorum  » ,  quia  «  palmam  martyrii 
afQictionem  putant  et  exterminium  »,  id  est  secessum 
in  nihilum  quoad  animam ,  quam  putant  in  nihilum 
redigi;  et  v^^^X^ :  abierunt  iusti,  reputatione  impio- 
rum,  in  iter  exterminii,  id  est  incinerationera,  quan- 
tum  ad  corpus;  quod  exterminium  sive  iter  exter- 
minii,  est  a  nohis,  id  est  a  primis  parentibus;  ad 
Romanos  quinto^:  «  Per  unum  hominem  mors  in- 
Aiitep.  travit  in  mundum».  Vel:  exterminium  vocat  mor- 
tem  temporalem,  quia  excludit  a  vita  praeseriti;  iter 
autem  exterminii  vocat  mortem  aeternam,  quia  ex- 
cludit  a  vita  aeterna ;  Baruch  tertio  * :  «  Exterminati 
sunt  et  ad  inferos  descenderunt  ».  Et  cum  hoc  ibi 
transitur  vel  itur  a  poena  mortifera  in  poenam  mor- 
tiferam ,  secundum  illud  lob  vigesimo  quarto :  «  Ab 
aquis  nivium  transiet  ad  calorem  nimium  ».  Tales 
errant  sic  aestimando;  unde  infra  quinto:  «Nos  insen- 
sati  vitam  illorum  aestimabamus  insaniam  et  fmem  il- 
lorum  sine  honore  » .  Illi  autem  sunt  in  pace ;  Glossa  ^ : 
«  Perpetuae  quietis ,  nunc  in  spe ,  tandem  in  re  » ; 
Apocalypsis  decimo  quarto:  «  Amodo  iam  dicit  Spi- 


ritus ,  ut  requiescant  a  laboribus  suis » .  Terminus 
enim  iustorum  est  pax;  unde  Isaiae  trigesimo  se- 
cundo:  «  Erit  opus  iustitiae  pax». 

Et  si  coram  hominibus  etc.  Hic  tangitur  libe-  pe  maio  3 
ratio  a  malo  praesentis  vexationiSy  et  primo  libera- 
tio  in  spe;  secundo  inre/\h\:  Inpaucis  vexati  etc; 
tertio  causa  utriusque,  ibi:  Quoniam  Deus  tentavit 
eos  etc. 

(Vers.  4.  0.).  Dicitur  ergo:  Etsi,  pro  quam- ^^^ 'l^^ratio- 
vis,  coram  homimbus;  Glossa^:  «Quia  coram  Deo 
corona  gloriae  » ;  tormenta  passi  sunt,  scilicet  varia 
et  gravia ,  ut  patet  in  Martyribus ,  de  quibus  ad  He- 
braeos  undecimo :  «  Lapidati  sunt ,  secti  sunt »  etc. 
Spes  illorum ,  scilicet  iustorum ,  secundum  illud  Pro- 
verbiorum  decimo  quarto :  « lustus  sperat  in  morte 
sua  »;  immortalitate  plena  est,  immortalitate ,  in- Notandum. 
quam,  non  qualis  fuit  immortaUtas  primorum  pa- 
rentum,  scilicet  cum  possibilitate  moriendi ;  non 
quaUs  damnatorum  in  inferno,  sciHcet  cum  moriendi 
perpetuo  desiderio;  Apocalypsis  nono  ^ :  «  Desidera- 
bunt  mori ,  et  fugiet  ab  eis  mors » ;  non  quahs  par- 
vulorum  in  limbo,  scilicet  c.um  defectu  vitae  glo- 
riosae,  sed  qualis  Beatorum  in  caelo;  ad  Romanos 
quinto:.  « Gloriamur  in  spe  gloriae  filiorum  Dei». 
—  Et  merito  sperant,  quia,  in  paucis  y^xa^^^  ^e  ipsa  in 
Glossa  ^ :  «  Corporaliter  » ;  in  multis  bene  disponen- 
tiir;  Matthaei  vigesimo  quinto:  «  Quia  super  pauca 
fuisti  fidelis,  super  multa  te  constituam»;  Lucae  vi- 
gesimo  secundo:  «  Ego  dispono  vobis  regnum  »  etc. 
Quae  autem  sint  ista  multa,  dicitur  Isaiae  sexage- 
simo  quarto:  «  Oculus  non  vidit,  Deus,  absque  te, 
quae  praeparasti  exspectantibus  te». 

Sed  dubitatur  de  hoc  quod  dicit :  In  paucis  ve-  Qnaestio. 
xati  etc,  quia  dicitur  ad  Hebraeos  undecimo  ^ :  «  La- 
pidati  sunt,  secti  sunt»  etc. 

Dicendum ,  quod  multa  fuerunt  eorum  tormenta  R^sp- 
in  se,  sed  pauca  in  comparatione:  prirno  in  compa- 


*  Vers.  23.  —  Sententia  prima,  quae  Bernardo  Iribuitur, 
et  quam  in  ipsius  operibus  invenire  non  potuimus  (cfr.  tamen 
Serm.  3.  in  VigiL  Nat.  Domini,  n.  2.  seqq.;  Serm.  21.  inCan- 
tic.  n.  1.  seqq.  et  Serm.  72.  n.  6.  seqq.),  iam  exliibetur  ab 
August.,  in  I.  Epist.  loan.  tr.  9.  n.  2:  De  ipso  desiderio  di- 
cebat  quidam  in  Psalmo  [6,  4.]:  Et  tu ,  Domine,  usquequo? 
Cmvertere,  Domine,  et  eme  animam  meam,  Gemebat  se  di- 
ferri.  Sunt  enim  homines,  qui  cum  patientia  moriuntur;  sunt 
autem  quidam  perfecti,  qul  cum  patientia  vivunt.  Quid  dixi  ? 
Qui  adhuc  desiderat  islam  vitam ,  quando  illi  venerit  dies  mor- 
tis,  patienter  tolerat  mortem...  Qui  autem  desiderat,  situt  dicit 
Apostolus  [Phil.  1,  23.],  dissolvi  et  esse  cum  Christo,  non  pa- 
tienter  moritur,  sed  patienter  vivit,  deleetabiliter  montur.  Yide 
Apostolum  patienter  viventem,  id  est,  cum  patientia  hlc  non 
amare  vitam,  sed  tolerare.  Dissolvi,  inquit,  et  esse  cim  Chri- 
sto  multo  magis  optimum;  manere  autem  in  carne  necessa- 
rium  propter  vos*  —  Secunda  Bernardi  sententia  habetur  in 
Serm.  de  Diversis,  sermo  28,  ubi  exponens  illud  lob  24,  19: 
/«  sex  iributationibus  etc.  (cfr.  supra  explicatio  v.  4.)  sub  n.  5. 
ait:  Veniet  quidemmors,  ipsasenim  est  septima  tribulatio;  sed 
somnus  erit  dilectis  Domini,  et  ecce,  heredilas  eius;  erit  ianua  vi- 
lae,  erit  initium  refrigerii,  erit  sancti  illius  montis  scala  et  in- 
gressus  in  locum  tabernaculi  admirabilis...  l?i  septima  itaque  non  | 


tanget  (e  malum;  malum  utique  triplex,  quod  eos  manet  in 
septima ,  qui  in  sex  tribulationibus  dissimulant  pe^fecte  interim 
liberari...  Manet  enim  eos  horror  in  exitu,  dolor  in  transitu,  pu- 
dor  in  conspectu  gloriae  magni  Dei. 

*  Ila  legunt  etiam  Card.  Hugo  a  S.  Charo  et  Lyranus  et  ad- 
dunt  et  quod  a  nobis  est  itet*  exterminii;  Vulgata  tantum  ha- 
bet:  Ef  quod  a  nobis  est  iter,  exterminium,  —  Duae  Glossae 
seqq.  sunt  interllneares ;  secunda  (palmam  etc.)  estexRabano 
et  exhibelur  a  Lyrano  ad  v,  2 :  Visi  sunt  oculis  insipientium  etc. 
—  Paulo  inferius  e  codd.  supplevimus  quoad  animam,..  redigi. 

®  Vcrs.  12:  Sicul  per  unum  hominem  peccalum  in  hunc 
mundum  intravit,  et  per  peccatum  mors  etc. 

*  Vers.  19.  —  Sequuntur  lob  24,  19.  [Wu^gaiai  transeat ; 
transiet  pro  transibit  interdum  usurpatur]  et  Sap.  5,  4. 

*  Scilicet  interlinearis  (secundum  Rabanum).  —  Sequuntur 
Apoc.  14,  13.  et  Isai.  32,  17. 

®  Nempe  interlinearis,  —  Sequuntur  Hebr.  1 1 ,  37.  et 
Prov.  14,  32. 

^  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  Rom.  5,  2. 

*  Scilicet  interlinearis.  —  Subinde  allegantur  Matth.  25, 
23;  Luc.  22,  29:  Ego  dispono  vobis,  sicut  disposuit  mihi  Pater 
meus  regnum;  Isai.  64,  4. 

^  Vers.  37. 


COMMENT..IN  SAPIENTIAM  C.  III 


127 


coraparaiio  ratione  suae  reputattoms,  secundum  jllud  Genesis 
vigesimo  nono^:  «  Videbantur  ei »  ,  scjlicet  lacob, 
«  dies  pauci  prae  anaoris  magnitudine  ».  Secundo,pa5- 
sionis  Christi;  Threnorum  primo:  «0  vos  omnes, 
qui  transitis  per  viam  »!  item  in  Psalmo:  «  Absor- 
pti  sunt  iuncti  petrae»,  scilicet  Christo,  «  iudices 
eorum  » ,  id  est  ipsi  Apostoli  et  alii  Martyres.  Tertio ,  in 
comparatione  futurae  mercedis ;  ad  Romanos  octavo  ^ : 
«  Non  sunt  ■  condignae  passlones  »  etc.  ;item,  secun- 
dae  ad  Corinthios  quarto :  «  Id  quod  in  praesenti  est 
momentaneura  et  leve  tribulationis  nostrae,  supra 
modum  in  sublimitate  aeternum  gloriae  pondus  ope- 
ratur  in  nobis  » .  Quarto,  in  comparatione  aeternae  af- 
fliciionis;  lob  sexto:  « Qui  timet  pruinam,  irruet 
super  eura  nix  » .  Quinto ,  in  comparatione  dehiti  et 
ohligationis ,  id  est  poenae  debitae  propter  omissa  et 
obligationis  propter  commissa;  Psalmus  ^:  «  Quid  re- 
tribuam  Domino  pro  omnibus,  quae  retribuit  mihi  »? 

Quoniam  Deus  tentavit  eos  etc.  Hic  tangitur 

De  causa  u^causa  praedictorum ,  et  primo  eoriim  castiqatio;  se- 

piici-        cundo ,  eorum  purgatio,  m :  1  anquam  aurum  tn 

fornace  etc;  tertio,  futura  remuneratio,  ibi :  Et  in 

tempore  erit  etc. 

Bene  dixi,  quod  in  multis  bene  disponentur, 
De  prima.  quoniam  Dcus  tentavit  eos ;  Glossa  * :  « Id  est ,  ca- 
stigavit  variis  tribulationibus  » ;'  secundae  ad  Corin- 
thios  sexto:  «Ut  castigati  et  non  mortificati  ». 

Sed  contba  :  «  Deus  neminem  tentat  » ,  ut  ha- 
Qnaestio.  betur  lacoW  primo  ^. 

Dicendura,  quod  non  tentat  ad  addiscendum, 
R«8p-  ut  homo;  Danielis  primo  ^ :  «  Tenta  nos,  obsecro  »  etc. ; 
nec  ad  decipiendum. ,  ut  diabolus;  Matthaei  quarto: 
« Accedens  tentator  dixit  ei  »  etc;  itera  primae  ad 
Corinthios  septirao :  «  Ne  tentet  vos  satanas  » ;  sed 
ad  erudiendum ,  ut  magister  discipulum  ;  Psalmus : 
«  Proba  me ,  Domine ,  et  tenta  me  »  elc. 

Et  invenii  eos  dignos  se,  scilicet  «  participa- 
tione  beatitudinis  suae^»,  quae  per  tribulationes 
acquirilur;  unde  Actuum  decimo  quarto:  «  Per  mul- 
tas  tribulationes  oportet  nos  intrare  iij  regnum  caelo- 
rura»;  item  Tobiae  tertio:  «  Si  in  probatione  fue- 
rit,  coi^onabitur  ». 

(Vers.  6.).  Tanquam  aurum  in  fornace  proha- 
De  secunda.  vit  Hlos ,  scilicet  cx  partc  animae,  eos  per  ignera  tri- 


.  bulationum  purgando,  sed  non  consumendo;  Glossa^: 
«  Sicut  aurum  in  fornace  non  uritur ,  sed  probatur, 
ita  Martyres  non  deficiunt,  sed  ad  gloriam  praepa- 
rantur  »;  Ecclesiastici  secundo:  «  In  igne  probatur 
aurum  et  argentum,  homines  vero  receptibiles  in 
camino  humiliationis  »,  quae  scilicet  est  per  tribula- 
tiones  praesentes;  lob  vigesimo  tertio:  «Probavit  me 
quasi  aurum,  quod  per  ignem  transiit  ».  Et  quasi 
holocausti  hostiam. ,  quae  tota  incenditur  in  sacrificio 
dominici  corporis ;  accepit  eos,  scilicet  ex  parte  cor- 
poris,  eorura  devotionem  approbando  vel  acceptando; 
ad  Romanos  duodecimo  ^ :  «  Exhibeatis  corpora  vestra 
hostiam  viventem,  sanctam,  Deo  placentem  ».  Etin  Detertia. 
temporCy  scilicet  retributionis ;  Glossa:  « Non  est 
perpetua  mors  Sanctorum,  sed  in  die  iudicii  copiosa 
remuneratio  » ;  erit  respectus  «7/oram,  id  est,  respi- 
cientur  a  Deo,  scilicet  oculo  misericordiae ,  quod 
petebat  Psalmista^^  dicens:  «  Respic^  in  nie  et  mise- 
rere  inei».  Respcctus,  inquam,  eorum,  id  est  iu- 
storum ,  qui  modo  videntur  derelinqui  a  Deo ,  se- 
cundum  illud  Psalmi :  «  Deus ,  Deus  meus ,  respice 
in  me ,  quare  me  dereliquisti  » ?  item ,  contemni, 
secundum  illud  Psalmi:  «  Quare  faciem  tuara  avertis»? 

Fulgebunt  iusti  etc.  Postquara  egit  de  libera-  secundo,  de 
tione  a  malo,  hic  subdit  de  praemiatione  in  bono,  ne  m  tri. 

1     ^   ,  .  ,  plici  J)ono. 

pnmo,  quanlum  aastolam  co?yo7'is;  secundo,  quan- 
tum  ad  honorem  iudiciariae  potestatis,  ibi:  ludi- 
cabunt  nationes  etc;  tertio,  quantura  ad  gloriam 
divinae  frmtionis,  ibi :  Qui  confidunt  in  illo  etc. 

(Vers.  7.).  Bene  dixi,  quod  erit  in  tempore  re- Primcquoad 
spectus  illorum,  quia  fulgehunt  iusti,  scilicet  dote  pons. 
claritatis  in  iudicio  quoad  substantiam  corporis,  se- 
cundum  illud  Malthaei  decimo  tertio  " :  «  Tunc  iusti 
fulgebunt  sicut  sol»;  sol  autera  fulgebit  septerapli- 
citer  quam  modo;  unde  Isaiae  trigesimo:  «  Erit  lux 
lunae  ut  lux  solis ,  et  lux  solis  erit  septempliciter  » . 
Et  tanquam  scintillae  discurrent ,  id  est  ad  discur- 
rendum  habiles  per  dotem  agilitaiis,  et  hoc  quoad  ope- 
rationem  vel  motum  corporis,  secundum  illud  Isaiae 
quadragesimo :  «  Qui  sperant  in  Domino  mutabunt 
fortitudinem,  assument  pennas  ut  aquilae»;  Augu- 
stinus  ^^ :  «  Ubi  voluerit  spiritus,  protinus  erit  et  cor- 
pus».  Tanquam  scintillae,  inqmm,  in  arundineto, 
quod  incendunt  et  consumunt.  Arundinetum  vocat 


*  Vers.  20,  —  Sequuntiir  Thren.  i,  12.  et  Ps.   UO,    6. 
Substituimus  Martyres  pro  maiores. 

*  Vers.  J8.  —  Duo  seqq.  Joci  sunl  U.  Cor.  i,  i7;  lob  6,  46. 
'  Psalm.  115,  12.  —  Paulo  superius  pro  omissa  edd.  di- 

missa, 

*  Nempe  inte^^linearis.  —  Seq.  locus  est  H.  Cor.  6,  9. 
^  Vers.  13. 

*  Vei^s.  12.  —   Sequunlur   Matth.    4,    3;   J.  Cor.    7,    5; 
Ps.  25,  2.  —  De  his  cfr.  U.  Sent.  d.  21.  a.  2.  q.  I.et  dub.  3. 

'  Ua  Glossa  interlinearis.  —   Sequiinlur  Act.  4  4,   21.   et 
Tob.  3 ,  21,  ubi  pro  probattone  A  et  4  tentatione,  . 

*  Nempe  interlinearis ,  sumta   ex  Rabano.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  EccH.  2,  5.  et  lob  23,  10,  ubi  Vulgata  iransit 

®  Vers.  1.  —  Rabanus:  Sicut  holocaustum,  quod  totum 
per  ignem  offertur  Deo,  est  sacrificium  acceptissimum ,  ita  et 


passio  Martyrum  per  calorem  fidei  et  fervorem  caritalis  Domino 
oblata  munus  iili  exstat  gratissimum  et  donum  pretiosissimum. 
Unde  per  Psalmistam  [Ps.  115,  15.]  dicitur:  Pretiosa  est  in 
conspectii  Domini  mors  Sanctornm  eins,  Ibid.  Rabanus  exhi- 
bet  Glossam,  quae  paulo  inferius  ponltur  et  apud  Lyranum  est 
interlimaris,  Superius  pro  corporis  edd.  animae. 

^*»  Psalm.  85,  l6.  —  Sequuntur  Ps.  21,  2.  et  43,  24. 

"  Vers.  43.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  30,  26.  et  40,  31. 

"  Llbr.  XXII.  de  Civ.  Dei,  c.  30.  n.  1 :  Cerle,  ubi  volet 
spiritus,  ibi  prolinus  erit  corpus.  —  Glossa  or^Kwam;  «  Scin- 
lilla  duo  facit,  scilicet  mutat  cito  arundinetum  et  vindicat». 
Inierlinearis :  ignis,  qui  arundinetum  cito  consumit,  subilam 
Sanctorum  mutationem  et  vindictam  celerem  reproborum  de- 
monstrat.  Cfr.  Rabanus  in  hunc  locum.  —  Inferius  pro  simU' 
lationem  edd.  simUitudlnem, 


128 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IIL 


hic  collegium  reproborum,  quia  est  exteriusper  si- 
mulationem  splendidum,  interius  veritate  vacuum, 
nullo  fructu  boni  operis  onustum,  palude  carnalis 
concupiscentiae  assidne  irrigatum ,  a  vento  superbiae 
agitatum,  aeternae  combustioni  aptum.  In  hoc  arun- 
'dineto  dicuntur  Sancti  discurrere ,  eos  conculcando ; 
Malachiae  ultimo  ^ :  «  Calcabitis  impios  » .  In  sdntiUa 
vero  quatuor  dotes  corporis  notari  possunt,  scilicet 
propter  igneam  claritatem ,  subtiliiatem ,  agilitatem, 
et  virtutem  activam,  per  quam  impassibilitas  potest 
intelligi. 

(Vers.  8.).  fudicabunt  nationes,  Hoc  specialiter 

secundo,  dicitur  dc  Sanctis  perfectis ,  qui   iudicabunt  et  non 

ciSiam^poI  iudicabuntur.  Quatuor  enim  ordines  erunt  in  iudicio, 

ut  dicit  Glossa  super  illud  Psalmi  ^:  «  Non  resurgent 

impii  in  iudicio  » . 

Sed  quomodo  iudicabunt  Sancti,  cum  scriptum 
Qoaeatio.  sit   loaunis   quiuto  ^ :    «  Pater   omne  iudicium  dedit 
Filio  » ? 

Dicendum ,  quod  est  iudiciura  auctoritatis ,  quo 
Resp.  iudicabit  tota  Trinitas;  disceptationis ,  quo  solus 
Christus  homo;  assessoriae  dignitatis ,  quo  soh  San- 
cti  perfectiores ;  approbationis ,  quo  omnes  boni; 
eomparationis ,  quo  boni,  id  est  minus  mali;  Mat- 
thaei  duodecimo  * :  «  Viri  Ninivitae  surgent  in  iudicio 
eum  generatione  ista  et  condemnabunt  eam  ». 

Et  dominabuntiir  populu,  scilicet  post  iudicium ; 
Apocalypsis  quinto  ^ :  «  Regnabimus  super  terram  » ,  id 
est  terrenos.  Vel:  domiiiabuntur  populis  ^'po^i  vmr- 
tem;  Matthaei  decimo  quinto:  «  CateUi  eduntdemi- 
cis,  quae  cadunt  de  mensa  dominorum  suorum  »,  id 
est  nos  de  beneficiis  Beatorum.  Et  regnabit,  cum 
eis,  vel  in  eis,  Dominus  illorum,  sciHcet  Christus; 
Apocalypsis  decimo  nono :  «  Rex  regum  »  etc. ;  in 
perpetuum' ;  Lucae  primo :  «  Regni  eius  non  erit 
finis  »;  Psalraus:  «  Regnum  luum,  regnum  omnium 
saeculorum  ». 

Qui  conftdunt  in  ilhm,  Hic  tangit  gloriam  frui- 
Tertio,quoad  ^/om^ ;  ct  hauc  tangit  iu  tribus,  scilicet  \Xi  cogni- 

iflnviAi^  f  1*111* 

lionem  \xvtione  veritatis ,  in  inhaesione  bonitatis ,  ih\ :  Et  fide" 
les  in  dikctiom;  jn  perfectione  comprehensioms , 
ibi:  Quoniam  donum  et  pax  est  ete. 

(Vers.  9.)*  Dicit  ergo :  Qiii  confidimt  etc,  quasi 

Primo.  dicat,  uon   solum  iudicabunt,  sed  etiara  qui  confi- 

dunt  in  illum,  scilicet  Deum,  in  praesenti,  secundum 

illud  Psahni  ^ :  «  Qui  confldunt  in  Domino  sicut  mons 


Sion  »;  intelligent  veritatem,  aperta  visione;  primae 
loannis  tertio:  «  Videbimus  eum ,  sicuti  est  »;  Glossa: 
«  Secundum  confidentiam  veram  datur  inteilectus  ve- 
ritatis».  Et  fideks  in  dilectione,  id  est  fideliter  il-  secundo.. 
lum  diiigentes  et  inseparabiliter ,  sicut  Apostolus,  qui 
dicebat:  «  Quis  nos  separabit  a  caritate  Christi »  etc, 
ad  Romanos  octavo  ^ ;  Ecclesiastici  sexto :  «  Amico 
fideli  nuUa  est  comparatio  »;  acquiescent  illi;  Glossa: 
«  Quia  in  faturo  ab  eius  societate  non  poterunt  aveUi, 
quem  hic  fide  et  spe  iam  tenebant » .  Succedet  ergo 
inteUigentiae  fidei  quies  in  Deo  per  dilectionem. 
Quoniam  dmum;  Glossa*:  «Aeternae  satietatis  » ; '^®^*^^- 
Psalmus :  «  Satiabor ,  cum  apparuerit  gloria  tua » ; 
item :  «  Inebriabuntur  ab  ubertate  domus  tuae  » .  El 
pax ,  «  aeterna  » ,  secundum  Glossam ;  Isaiae  trige- 
simo  secuhdo :  «  Sedebit  populus  meus  in  pulcritu- 
dine  pacis»;  item  ad  Phihppenses  quarto:  «  Et  pax 
Dei ,  quae  exsuperat  omnem  sensum  » ;  est  electis 
eius,  Sanctis ,  quos  Deus  elegit  de  hoc  mundo ;  loan- 
nis  decimo  quinto ;  «  Non  vos  me  elegistis ,  sed  ego 
elegi  vos  de  mundo  » .  —  Potest  etiam  hoc  exponi  *^"^^'* 
de  merito  praesenti,  quod  consistit  in  cognitione  ve-. 
ritatis  per  fidem,  in  conformitate  humanae  et  divi- 
nae  voluntatis  per  amorem,  ita  quod  dmum  refe- 
ratur  ad  fidei  cognitionem ,  et  pax  ad  amoris  tran- 
quillitatem. 

Secundo  proyocat  ad  iustorum  similitadiiiem  per  status 
oppositi  reprobationem  tripliciter. 

Impii  autem ,  secundum  quae  cogitaverunt  etc.  '^^^^^'^* 
Hic  ponit  oppositi  statu^s  reprobationem ;  et  primo 
ostendit ,  falsum  esse  impiorum  errorem  de  sua  im- 
pwnto<?;  secundo,  erroneam  esse  eorum  opinionem 
de  praemio  continentis  vitae,  ibi:  Quoniam  felix 
est  sterilis;  tertio,  de  supplicio  incontinentiae ,  ibi: 
Filii  autem  aduUerorum  etc. 

In  prima  parte  tangit  primo  mvnm  punitionem  S^in^Turto. 
m  se  ipsis;  secundo,   aequitatem  punitionis,  ibi: 
Sapientiam  enim  et  disciplinam  etc;  tertio,^wm- 
tionem  exuberantem  etiam,  in  suis,  ibi:  Mulieres 
eorum  insensatae  etc. 

(Vers.  10.).  Sequitur  igitur:  Impii  autem  etc  ^^{'eraii?.^"' 
Bene  dixi ,  quod  iusti  sic  praemiabuntur ;  autem,  pro  ^^pyouJSJS 
sed ;  impii,   secundum  quae  cogitave?nmt ,  id  est    ^"  ^®* 
raerito  malarum  cogitationum,  locutionum  et  opera- 


*  Vers.  3.  —  De  seq.  pmposilione  cfr.  IV,  Sent.  d.  49. 
p.  n.  sect.  I.  a.  2.  q..  I .  in  corp. 

^  Psalni.  1,5.  —  Glossa  ordimria  in  hunc  locum :  In  lu- 
dicio  quatuor  erunt  ordines:  alii  iudicabunt  et  non  iudicabun- 
tur,  ut  peHectissiml ;  alii  nec  iudicabunt  nec  iudicabunlur,  ut 
damnati  infideles;  alii  iudicabunlur  et  salvabuntur,  ut  medio- 
Griter  boni;  alii  iudicabuntur  et  peribunt,  ut  fideles  mali.  Cfr. 
IV.  Senl;  lit  Magistri,  d.  XLVJi.  c.  3,  ubi  ex  Gregorio  simjlis 
distinctio  affertur. 

*  Vers.  22. 

*  Vers.  41.  —  Gfr.  de  his  IV.  Senl.  d.  47.  a.  I.  q.  I.  seq. 
et  d.  48.  a.  I.  q.    I. 

^  Vers.  10.  —  Sequuntur  Matth.  15,  27;   Apoc.    19,   16; 


Luc.  1 ,  33.  [A  et  I  allegant  Isai.  9 ,  ubi  v.  7 ;  Multiplicabitur 
eius  imperium,  et  pacis  non  erit  finis  etc.]  et  Ps.  144,  13. 

*  Psalm.  124,  1.  —  Sequuntur  L  loan.  3,  2,etGlossa  m- 
terlinearis  (secundum  Rabanum). 

'  Vers.  35.  —  Sequuntur  Eccli.  6,  13,  et  Glossa  mfer-/i- 
nearis  (secundum  Rabaniim). 

®  Nempe  interlinearis ,  quae  cum  nostris  edd.  et  codd. 
habet  a^terime  societatis;  sed  ex  Rabano  substituimus  melio- 
rem  lectionem  aeternae  satktatis.  Seq.  Glossa  etiam  est  inter- 
linearis,  quae  tamen  pro  a^^ermi  substituit  secundum  Rabanum 
perpetua.  —  Subinde  allegantur  Ps.  16, 15.  et  35,  9;  Isai.  32,  18. 
seq.;  Phil.  4,  7.  et  loan.  15,  16.  (v.  19.  habentur  verba  de 
1   mmdo). 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  III. 


129 


tionum  ex  malis  eorum  cogitationibus  procedentium ; 
habebunt  correptimem ,  «  id  est  poenam  » ,  ut  dicit 
Glossa  ^ ;  unde  dicit :  «  Cum  iusti  intrabunt  in  re- 
quiem ,  impii  ibunt  in  supplicium  aeternum  » .  Qui 
neglexerunt  /li^^Mm,  neutraliter,  «id  est  iustitiam»; 
vel  masculine,  iustum,  « id  est  ipsum  Deum  »,  se- 
cundum  Glossam,  et  hoc  bonum  omittendo;  leremiae 
quadragesimo  octavo  * ,  secundum  aliam  litteram : 
«  Maledictus ,  qui  facit  opus  Domini  negligenter  »; 
Seneca:  «Gravis  iactura  est,  quae  per  negligentiam 
fit  » .  i^^  a  Domino  recesseru^,  malum  aperte  com- 
mittendo ;  leremiae  secundo :  «  Scito  et  vide ,  quia 
malum  et  amarum  est ,  te  dereliquisse  Deum  tuum  » ; 
malumy  propter  poenam  damni;  amarum,  propter 
poenam  sensus ;  Glossa  dicit :  «  A  Domino  recedunt 
qui  disciplinam  et  sapientiam  abiiciunt » ;  hoc  autem 
valde  malnm. 

(Vers.  H.).  Sapienliam  enim  etc.  Enim,  id  est 

Deaequifcue  quia;  qui  abiicit,  Glossa^:  «  Male  operando»,  sa- 
'  pientiam,  de  aeternis,  disciplinam ,  de  temporalibus; 
vel  potius :  sapientiam ,  fidei ,  disciplinam,  morum ; 
infelix  est,  scilicet  persona  eius,  id  est  feliciiate  in- 
dignus.  Sed  econtra  «bealus  homo,  qui  invenit  sa- 
pientiam  » ,  Proverbiorum  tertio ;  et  ideo  ibidem : 
«  Disciplinam  Domini ,  fili  mi ,  ne  abiicias  » ;  item  ad 
Hebraeos  duodecimo :  «  Noli  negligere  disciplinam  Do- 
mini».  Et  vacuaest,  sciiicet  effectu,  spes  iUorum, 
praesens;  Glossa*:  «  Qua  putabant,  temporalia  foreae- 
terna,  et  peccata  fore  impunita»;  Ecclesiastici  trige- 
simo  quarto:  «  Vana  spes  et  mendacium  homini  insen- 
sato  » .  Et  labores,  in  sustinendo ,  sine  fructu ;  Glossa : 
«  Mercedis  aeternae  » ;  Ecclesiastae  decimo :  «  Labor 
stultorum  affliget  eos  ».  Econtra  iusto  dicitur^:  «  La- 
bores  manuum  tuarum  quia  manducabis ,  beatus  es , 
et  bene  tibi  erit  ».  Ex  hoc  patet,  quod  vita  impiorum 
lahoriosa  est;  unde  infra  quinto:  «  Ambulavimus  vias 
difflciles  » ,  sed  infructuosas ;  uode  Habacuc  secundo : 
«  Laborabunt  enim  populi  in  multo  igne,  et  gentes 
in  vacuum  et  deficient ».  Et  inutilia  opera  eorum, 
in  agendo ;  inutilia ,  «  quia  caelestem  habitationem 
non  merentur  »,  ut  dicit  Glossa^;  ad  Galatas  quinto: 
«  Qui  talia  agunt  regnum  Dei  non  consequentur  » . 

Notandum.  —  Ex  praedictis  patet ,  quod  tales  consequentur  qua- 
tuor  mala,  quae  sunt:  personae  infelicitas,  spei  va- 


cuitas,  laboris  infructuositas,  operis  inutiiitas  sive 
opus  demeritorium. 

(Vers.  12.  13.).  Mulieres  etc.,  quasi  dicat:  non 
solum  ipsi ,  sed  et  mulieres ,  id  est  uxores ,  eorum 
insensatae  sunt,  id  est  sapientia  carentes;  et  ne- 
quissimi  filii  eorum ,  quia  patemi  sceleris  imitato- 
res,  sceieris,  inquam,  in  se  et  in  proximum  et  in 
Deum,  et  ideo  nequissimi.  —  Makdicta  creatura 
eorum,  « id  est  factura,  secundum  Glossara ' ;  sa- 
pientia  enim  quae  Deus  benedicendo  creavit  nori 
maledicit,  sed  operationem  reproborum  maledictione 
aeterna  dignam  esse  ostendit » . 

Secundum  Glossam  ®  haec  allegorice  de  haereti- 
cis  exponi  possunt,  ut  dicamus:  Mulieres,  «id  est 
carnales  voluptates,  vel  pravae  interpretationes  vel 
dogmata  »;  et  filii,  «  id  est  opera  prava  »;  et  crea- 
tura  eorum,  id  est  discipuli.  —  Vel:  maledicta  crea- 
tura ,  non  simpliciter ,  sed  eorum ,  in  quantum  venit 
in  abusum  eorum. 

Quoniam  felix  est  sterilis  etc.  Hic  ostendit  prae- 
mium  eontinmtis  vitae ,  quod  reprobi  putabant  nul- 
luro  esse;  et  primo  illud  ostendit  ex  parte  se- 
xus  feminei;  secundo,  ex  parte  sexus  virilis:  Et 
spado  etc. 

Dicit  igitur:  Quoniam  etc,  quasi:  bene  dixi, 
quod  mulieres  eorum  et  fllii  ex  eorum  luxuria  pro- 
creati  sunt  maledicti ,  quoniara  e  contrario  felix  ste- 
rilis,  id  est  casta  corpore,  et  ponit  consequens  pro 
antecedente;  et  incoinquinata,  mente;  Lucae  vige- 
simo  tertio  * :  «  Beatae  steriles  et  ventres ,  qui  non 
genuerunt»;  quae  neseivtt,  scientia  experientiae , 
torum  in  delicto,  «  adulterii  »,  dicit  Glossa.  Quan- 
tum  autem  sit  peccatum  adulterii ,  tangitur  in  Eccle- 
siastico  versus  finem  quasi  per  totum,  et  Prover- 
biorum  sexto:  «Non  grandis  culpa  est,  cum  quis 
furatus  fuerit »  etc. ;  et  infra :  «  Qui  autem  adulter 
est  propter  cordis  inopiam  perdet  animam  suam  » . 
—  Glossa  ^^  etiam  hoc  exponit  de  adulterio  spiri- 
tuali,  dicens:  «  Felix  anima  casta  et  continens,  quae 
nec  haeresi  nec  idololatria  polluitur  » .  Habebit  fru- 
ctum;  Glossa:  «  Aeternae  beatitudinis  fructum  », 
scilicet  vel  trigesimum,  qui  debetur  coniugatis,  vel 
sexagesimum,  qui  viduis,  vel  centesimum,  qui  vir- 
ginibus.  De  hoc  multiplici  fruclu  dicitur  in  parabola 


De  paaitioDe 
exaoerante. 


Exposilio 
allegorica. 


Alia  exposi* 
tio  litterali». 


Secando,  er- 
ror  de  prae- 
mio  conti- 
nenlis  vitae. 


Expositio  Ht- 

teralis. 
Primo. 


Expositio 
Giossae. 


*  Scillcet  interlinearis  (ex  Rabano) ,  quae  post  reqviem  ad- 
dit  cum  populo  Sanctorum  AUissimi.  Eadem  Glossa  verba  qui 
neglexerurU  iustum  diiplici  modo  exponit,  scil*  iustitiam,  vel 
ipsum  Deum. 

*  Vers.  40.  Pro  negUgentei\  qiiod  exhibent  septuaginta 
interpretes  (qui  etiam  pro  opw^  substituunt  opera),  Vulgata 
fraudnlenter.  —  Seneea ,  EpisL  1 :  Turpissima  tamen  esl  ia- 
Ctura,  quae  etc.  Subinde  allegantur  ler.  2,  19,  ubi  Vulgata  vo- 
cibus  Deum  tuum  praeflgit  Dominum;  Glossa  mtei^linearis  ex 
Rabano  ad  v,  H. 

^  Nempe  tnterUnearis,  —  De  differenlia  inter  sapientiam 
et  discipiinam  cfr.  supra  pag.  \  08 ,  nota  7.  Tres  seqq.  loci  sunl 
Prov.  3,  13.  et  il;  Hebr.  12,  5. 

*  Scilicet  interlinearis  (secundum  Rabanum) :  Qui  putant 

iS.  Bonav,  —  Tom.  VL 


temporalia  etc;  etiam  seq.  Glossa  est  interlinearis  (Rabanus: 
sine  fructu  futurae  mercedis).  —  Sequuntur  Eccli.  M,  ],  ubi 
pro  honmi  Vulgata  viro;  Eccle.  10,  4 o. 

5  Psalm.  127,  2.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Sap.  5,  7.  et  Ha- 
bac  2,  13.  —  Fide  codd.  supplevimus  Ex  hoc  patet,  quod 
vita  impiorum  laboriosa  est. 

*  Nempe  interlineaiis  {s&cww&yxva  Rabanum,  qui  pro  inu- 
tilia  opera  legit  inhabitabilia  opera),  —  Sequitur  Gal  5,  21. 

'  Scilicet  ordinariam,  quae  sumta  est  ex  Rabano. 

*  Nempe  interlinearem.  (secundum  Rabanum). 

®  Vers.  29.  —  Glossa,  quae  sequitur,  est  intei'linmris ;  sub- 
inde  allegantur  Eccli.  42,  9.  seqq.;  Prov.  6,  30.  et  32. 

**  Scilicet  interlhiearis  (sumta  ex  Rabano);  eadem  est 
Glossa  seq. 

17 


130 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IIL 


de  semine  Lucae  octavo  ^ :  «  Et  ortum  fecit  fructum , 
aliud  centuplumi »  etc.  In  respectime  animarum 
mnctarum;  Glossa:  <t  In  die  iudicii,  quando  Deus 
respiciet  animas  sanctas  eas  remunerando,  et  ipsae 
respicient  eum  contemplando  ». 

(Vers.  14.).  Et  spado  etc.  Hic   ex  parte  sexus 
sccundo.  virilis  primo  tangitur  continentiae  meritum;  se- 
cundo  praemiivm,  ibi:   Dabitur  etc;  tertio,  ratio 
praemii:  Bonorum  enim  etc. 

(Vers.  14.).  Sequitur  igitur:  M  spado,  «  qui 
coniinentiae  scilicct  castravit  sc  pronter  reanum  caelorum  » ,  Mat- 
thaei  decimo  nono^.  Qui  non  aperatusest  per  ma- 
nus  suas  iniquitatem ,  id  est ,  peccatum  incontinen- 
tiae  non  perpetravit  opere,  sed  mundus  est  corpore. 
Nec  eogitavit  adversus  Deum  nequissimu,  id  est, 
nec  peccavit  consensu  vel  voluntate ,  sed  est  mundus 
corde;  utraque  enim  munditia  requiritur;  \indeAu- 
gustinus  ^ :  «  Ubi  Dominus  iudicans  mentis  corruptio- 
nem  invenerit,  simul  et  corporis  incorruptionem 
damnabit  ».  Spado,  inquam,  talis,  repete:  felixest, 
ipsius  prae-  niodo  iu  spe ,  scd  tandem  in  re.  Dabitur  enim  illi, 
in  praesenti  scilicet ,  fidei  donum  electum ;  fidei,  in- 
quam,  quae  in  spe  beatificat,  secundum  illud  loan- 
nis  vigesimo  ^ :  «  Beati ,  qui  non  viderunt  et  credi- 
derunt » .  Donum  electum  vocat  donum  fldei ,  quia 
ex  divina  electione  datur  et  homines  electos  facit; 
ad  Philippenses  primo :  «  Vobis  donatum  est ,  non 
solum  ut  in  eum  credatis,  sed  ut  etiam  pro  illo 
patiamini».  Et  sors,  id  est  portio  in  futuro,  in 
templo  Dei;  Glossa^:  « In  caelo  »;  Psalmus:  «Do- 
minus  in  templo  sancto  suo ;  Dominus  in  caelo  se- 
des  eius  ». 

Sed  contra:  Quia  Apocalypsis  vigesimo  primo  ^ : 
Quaestio,  «  Templum  non  vidi  in  ea  »,  scilicet  in  civitate  su- 
perna. 

Dicendum ,  quod  non  est  ibi  templum  materiale, 
Resp.  sed  spirituale. 

Acceptissima.  Notandum,  quod  sors  accepta  est 
in  bonis  naturae,  acceptior  in  bonis  gratiae,  acce- 
ptissima  in  bonis  gloriae,  Hoc  est  « datum  opti- 
mum  » ,  de  quo  lacobi  primo "'. 


(Vers.  15.).  Bonorum  enim  laborum  gloriosus  ^t^^jxai  t^- 
est  fructus;  Glossa^:  «  Id  est  aeternum  gaudium  »; 
primae  ad  Corinthios  tertio :  «  Unusquisque  propriam 
mercedem  accipiet  secundum  suum  laborem » .  Et 
quae  non  concidat  radix  sapientiae,  intransitive; 
«  sapientia  enim  est  radix  huius  fruclus  » .  Haec  ra- 
dix  non  concidit,  quia  «  perpetuae  salutis  fructum 
affert»,  secundum  Glossam^;  Ecclesiastici  primo: 
«  Radix  sapienliae  tiraere  Dominum  » .  Haec  radix 
paucis  est  nota;  Psahnus:  «Non  est  timor  Domini 
ante  oculos  eorum  »;  Ecclesiastici  primo :  «  Radix  sa- 
pientiae  cui  revelala  est  » ? 

Filii  autem  adulterorum  etc.  Hic  determinat  Tertio,  error 

....  A   i^      *  1  •        1    ^®  poena  in- 

poenam  ineonttnentiae ,  quam  putabant  reprobj  nul-  continenuae. 
lam  esse,  et  primo  tangitur  poena  eis  infligenda  m 
futuT-o  ;  secundo ,  inflicta  in  hoc  mxmdo ,  ibi :  Et  si 
quidem;  tertio,  poenae  ratio,  ibi :  Nationes  etc. 

(Vers.  16.).  Dicit  igitur:  Filii  eic.  Bene  dixi,  Primo,  de 
quod  continentes  remunerabuntur ;  autem,  pro  sed;ra.^°*  """ 
filii  adulterorum,  imitatores  scilicet  paternae  incon- 
tinentiae;  in  consummatione  *®  erunt,  « id  est  aeterna 
consumtione  » ,  secundum  Glossam ;  Exodi  vigesimo  : 
«  Vindicans  peccata  patrum  in  filios  »,  scilicet  imita- 
tores  paterni  sceleris.  Et  ab  iniquo  toro,  scihcet 
adulterii,  semen,  supple:  productum,  exterminabi- 
tur;  Glossa  :  «  In  futuro  »,  quando  scilicet  extra  ter- 
minos  terrae  viventiura  proiicientur ;  unde  Baruch 
tertio :  « Exterrainati  sunt  et  ad  inferos  descende- 
runt».  Glossa"  vero  aliter  exponit  de  /iliis  et  ^e-Aiiaexpo- 
mine ,  id  est  de  discipuUs  haereticorum ,  quibus  com- 
minatur  hic  poenam  sensus  et  poenam  damni,  quia 
adulterant  verbum  Dei.  De  talibus  dicitur  secundae 
ad  Corinthios  secundo:  «Non  sumus  sicut  plurimi, 
adulterantes  verbura  Dei  ». 

(Vers.  17.).  Et  si  quideni  longae  vitae  erunt,  secundo,  de 
sciiicet  in  hoc  mundo ,  in  nihilum  computabuntur^  aaTnmundo! 
scilicet  sine  uUo  valore  in  se ;  Augustinus  ^^ :  <  Pec- 
catum  nihil  est,  et  nihil  fiunt  homines,  cum  pec- 
cant  » .  Vel :  in  nihilum  computabuntur ,  secundum 
Glossam:  «  Id  est,  memoria  eorum  in  aeternum  be- 
nedictione  carebit  » .  Et  sine  honore ,  scilicet  ab  aliis 


*  Vers.  8.  —  De  tripUci  lioc  fructu  cfr.  tom.  IV.  pag.  754, 
nota  6.  —  Seq.  Glossa  esl  interlinearis  (secundum  Rabanum). 

2  Vers.  12:  Et  sunt  eunuchi  [spadones],  qui  se  ipsos  ca- 
straverunl  propter  etc. 

^  August.  pluribus  in  locis  (quos  affert  Gratian.,  Causa  32. 
q.  5.  c.  3.  seqq.)  docet,  pudicitiam  corporis,  mente  inviolate 
servata,  violari  non  posse;  ex  his  locis  per  opposilionem  elici 
potest  sententia ,  quae  hic  proponitur  (cfr.  etiam  IV.  Sent.  d.  33. 
a.  2.  q.  3.  in  fine).  Verba  autem  exhibentur  ab  Isidor.,  II.  Sent. 
c.  40.  n.  7:  Ubi  enim  iudicans  mentem  corruptam  invenerit, 
carnis  procul  dubio  incorruplionem  damnabit.  Gfr.  Gregor.,  VI. 
in  I.  Reg.  15,  3.  c.  1.  n.  10.  —  Pro  incorruptionem  edd,  cor- 
ruptionem, 

*  Vers.  29.  <—  Seq.  locus  est  Phil.  1,  29. 

^  iNempe  interlinearis.  —  Sequitur  Ps.  iO,  5. 
^  Vers.  22.  '  Vers.  17. 

®  Scilicet  interlinearis ,  sumla  ex  Rabano.  —  Sequitur  I. 
Cor.  3,  8. 


^  Rabanus :  «  Gloriosus  nimirum  bonorum  laborum  esl 
fructuSj  quia  aeteraum  gaudium  et  requies  certa  illos  sequitur, 
nec  ea  germina  doctrinarum  seu  actionum ,  quae  ex  radice  ve- 
rae  processerunt  sapientiae,  unquam  habent  casum,  sed  per- 
petuae  salulis  afferent  fructum  ».  Ex  his  formala  est  haec  Glossa 
interlinearis :  Vere  glonosus  est  friictus,  quia  sapientia  est  ra- 
dix  huius  fructus,  id  est  vitae  aef  eruae ,  quae  sapientia  non  au- 
ferl,  sed  confert  vitam.  —  Sequuntur  Eccli.  1,  25;  Ps.  13,  3. 
et  Eccli.  1,  6. 

^®  Ita  etiam  card.  Hugo  a  S.  Gharo  et  Lyranus ;  Vulgata :  in 
inconsummatione ;  Rabanus:  in  consummationem  (ed.  Migne).  — 
Duae  seqq.  Glossae  sunt  interlineares  el  allegantur  Exod.  20,  5 : 
Visitans  iniquitatem  patrum  etc,  et  Baruch  3,  19. 

"  Scilicet  interlinearis  (ex  Rabano) :  Discipuli  haereticorum, 
qui  verbum  Dei  adulterant.  —  Sequitur  II.  Cor.  2,  17. 

"  In  ioan.  Evang.  Ir.  1.  n.  13.  —  Glossa,  quae  sequitur, 
est  inierlinearis  (ex  Rabano). 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IV. 


131 


exhibito ;  primi  Regum  secundo  ^ :  «  Qui  contemnunt 
me  erunt  ignobiles  » .  Sine  honore ,  inquam ,  e^Ht 
novissima  senectus  illorum ,  quae  tamen  deberet  esse 
reverenda ;  unde  Levitici  decimo  nono :  «  Honora  per- 
sonam  senis»;  item  hic  infra  capitulo  quarto:  «Se- 
nectus  venerabilis  est,  non  diuturna  neque  anno- 
rum  numero  computata  ». 

(Vers.  18.  19;).  Et  si  eelerius  defuncti  fuerint , 
sciUcet  morte  praeoccupati ,  secundum  illud  Psalmi  ^ ; 
«  Viri  sanguinum  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos  ». 
Nm  kabebunt  spem ,  id  est  rem  speratam  post  mor- 
tem,  scilicet  vitam  aeternam,  quia  «  spes  impiorum 
peribit  »,  Proverbiorum  decimo.  Nec  in  die  agnitio- 
nis ,  scilicet  universahs ,  quae  erit  in  iudicio ,  secun- 
DiesagnUic  dum  Glossam  ^  Dies  autem  iudicii  ^mXvLV  dies  aqni- 

nis  qiiinqae 

modis.  tionis  quoad  bonos,  quia  tunc  a  Deo  agnoscentur, 
sicut  fratres  loseph  ab  ipso,  Genesis  quadragesimo 
quinto.  Item ,  quoad  malos ,  quia  occulta  eorum  co- 
gnoscentur;  primae  ad  Corinthios  quarto:  «Illumi- 
nabit  abscondita  tenebrarum »  etc.  Item,  quoad  ipsum 
Deum,  quia  a  Sanctis  cognoscetur;  primae  ad  Co- 
rinthios  decimo  tertio:  «Tunc  cognoscam,  sicut  et 


cognitus  sum  » .  Item ,  quoad  Christum  hominem , 
quia  tunc  a  cunclis  aperte  videbitur;  Isaiae  quadra- 
gesimo* :  «  Videbit  omnis  caro,  quod  os  Domini  lo- 
cutum  est » ;  item  eiusdem  quinquagesimo  secundo : 
«  Videbunt  oranes  fines  terrae  salutare  Dei  nostri »; 
item  Apocalypsis  primo :  «  Videbit  eum  omnis  ocu- 
lus  ».  Item,  quoad  ipsum  mundum,  in  quo  tunc  ni- 
hil  latebit  vel  abscondetur ,  secundum  illud  Psalmi : 
«  Reveiata  sunt  fundamenta  orbis  terrarum  ».  Nec 
in  die ,  inquam ,  a^nitimis,  repete :  habebunt,  aUo- 
cutionem ,  id  est  blandam  vel  consolatoriam ,  sed 
asperrimam  licentiam;  unde  Matthaei  vigesimoquinto^: 
«  Discedite  a  me ,  maledicti  »  etc.  —  Nationes  ®  enim  Teruo,  de 

.     ,    '  poenae  ra- 

iniqua^,  id  est  iniquitatis  actores  vel  iraitatores ,  tione. 
dirae  sunt  consummationis ,  id  est  finis,  scilicet 
asperitatem  poenae  habent  in  fine,  quidquid  sit  de 
principio ,  vel  de  medio ,  quia  "^ : 

Non  eodem  cursu  respondent  ultima  primis; 

Ecclesiastici  quadragesimo  primo  ^ :  «  FiUorum  pec- 
catorura  periet  hereditas ,  et  cum  semine  illorum  as- 
siduitas  opprobrii  » . 


Capitulum  IV. 


TertiOy  de  iustitia  hominis  ad  se  ipsum  agitur 

duplici  comparatione. 

0  quam  pulcra  est  etc.  Hic  agit  de  iustitia  ho- 
minis  ad  se  ipsum,  Commendat  autem  iustitiam ,  re- 
probat  iniustitiam ,  comparando  statum  iustorum  sta- 
tui  iniustorum  primo  ante  iudicium ,  scilicet  in  hoc 
capitulo;  secundo,  in  iudicio,  capitulo  sequenti. 

Primo  comparatur  status  iustorum  statui 
iniustorum  ante  iudicium  tiHpliciter, 

Ante  iudicium  tripliciter :  primo,  quanlum  ad 
statum  vitae  praesentis;  secundo,  quantum  ad  sta- 
tum  mortis :  lustus  si  morte ;  tertio ,  quantum  ad 
statum  post  mm^tem :  Condemnat  etc. 

Primo,  qaoad  statuin  yitae  praesentis  dupliciter. 

In  prima  parte  primo  ostenditur  status  iustorum 
commendabilis  ex  se;  secundo,  ex  status  oppositi, 
scilicet  iniustorum ,  reprobatione :  Mulfigena  etc.  — 


Statum  iustorum  primo  commendat  a  decore;   se-  Primo,  sta- 

,         ,     .  tos  commen- 

cundo ,  ab  immortalitate :  Immortalis  est  etc. ;  tertio ,  dabiiisexse. 
ab  aediftcatione :  Cum  praesens  etc. ;  quarto ,  a  re- 
muneratione :  Et  in  pet^petuum  etc. 

(Vers.  1.).  0  quam.  pulcra  etc,  quasi  dicat :  ita  Exposmo  m- 
dixi^,  « quod  nationes  impiorum  sunt  dirae  con- Primo,a*de. 
summationis  »;  sed  o  quam  pulcra  etc,  admirando 
hoc  dicit ;  pulcra ,  «  quantum  ad  opera  » ;  ca^ta  ge- 
neratio,  «  quantum  ad  innocentiam  mentis  »;  cum 
claritate,  «  quantum  ad  Yirtutum  nitorem  » ,  secun- 
dum  Glossam^^.  Canlicorum  quarto :  «  Tota  pulcra  es, 
amica  mea»  etc;  item  Lucae  duodecirao :  «  Sint  lurabi 
vestri  praecincli  »,  per  innocentiam,  «  et  lucernae  ar- 
dentes  »,  per  virtutum  nilorem ;  «  et  vos  similes  ho- 
minibus  exspectantibus  dominum  suum»,  perbono- 
rum  operum  soiUcitudinem.  Et  bene  dixi ,'  quod  pul- 
cra  est,  scilicet  pulcritudine  spirituali.  Immortalis  secundo,  ab 
emm  est  memona  illius ,  per  fehcem  recordationem ;    tate. 
Proverbiorum  decimo  "  :  «  Memoria  iusti  cum  laudi- 
bus  ».  Quoniam  et  apud  Deum  nota  est,  per  appro- 
bationem ;  secundae  ad  Timotheura  secundo :  «  Novit 
Dominus,  qui  sunt  eius  ».  Et  apud  homines,  scihcet 


*  Vers.  30.  —  Sequunlur  Levit.  19,  32.  et  Sap.  4,  8. 
2  Psalm.  64,  24.  —  Sequitur  Prov.  40,  28. 

'  iNempe  ordinariam:  In  die  agnitionis,  id  est  iudicii  [Ra- 
banus:  hora  videlicet  universalis  iudicii],  quando  electi  a  iu- 
dice  suo  agnili  ad  regnum  possidendum  invitabuntur;  mali  au- 
tem  nulla  spe  restaurationis  consolabuntur,  sed  in  aetemun) 
cruciandi  a  conspectu  summi  regis  expellentur.  —  Sequuntur 
Gen.  45,  1 ;  I.  Cor.  4,  5.  et  13,  12. 

*  Vers.  5;  ibid.  52,  10.  est  seq.  locus;  duo  seqq.  loci  sunt 
Apoc.  1,  7.  et  Ps.  17,  16. 

*  Vers,  41.  —  Licentia,  id  est  dimissio  (Ducange). 


*  Ita  Rabanus,  Card.  Hngo  et  Lyranus,  qui  etiam  paulo 
inferius  exhibent  consummationis  ;  Vulgata  vero :  Nationis  enim 
iniquae  dirae  sunt  consummationes. 

^  Ut  habetur  in  Dionys.  Catonis  L  Distich.  18. 

8  Vers.  9. 

®  In  flne  cap.  praecedenlis  (v.  19.). 

*"  Nempe  ordinariam.  —  Sequuntur  Cant.  4,  7;  Luc.  12, 
35.  et  36. 

"  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  !oci  sunt  11.  Tim.  2,  19:  Cogno- 
vit  Dominus  qui  etc,  et  EccIL  44,  15. 


m 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IV. 


Tf  rtio,  ab 
aedificatio- 
ne. 


NotaDdom. 


Quarto,  a  re« 
mnDeratJo* 
ne. 


Secando, 
commeoda- 
bilis  ex  m- 
iastoram  re- 
probatione. 


ratione  utentes  et  sapientes  per  laudem  seu  laudis 
Gontinuationem ;  Ecclesiastici  quadragesirao  quarto: 
«  Sapientiam  »,  scilicet  Sanctorum,  «  ipsorum  narrent 
popidi,  et  laudem  eorum  nuntiet  Ecclesia  ». 

(Vers.  2.).  Et  bene  dixi ,  quod  immortalis  est  etc. 
Cum  enim  praesens  esf,  «  scilicet  in  vita  praesenti  *», 
illam  imitantur,  quasi  exemplar  pulcherrimum ;  ad 
Philippenses  tertio :  «  Iraitatores  mei  estote  » .  Etde^ 
siderant  eam,  sciUcet  iustorum  pulcram  et  castam 
generationem  videre ,  scilicet  ad  imitandum ;  cum  se 
eduxerit,  de  vita  ista  per  mortem ;  lob  nono :  «  Trans- 
ierunt  quasi  naves  poma  portantes  »,  quae  scilicet 
post  suum  Iransitum  relinquunt  bdorem  ;  Canticorum 
primo :  «  Curremus  in  odorem  unguentorum  tuorum  ». 

Notandum ,  quod  iustos  educit  Deus  de  vita  prae- 
senti  effective ,  secundum  illud  Psalmi  ^ :  «  Educ  de 
custodia  » ,  scilicet  de  carcere ,  «  animam  meam  » .  Ipsi 
autem  educunt  se  ipsos  eonsentiendo ,  vel  hoc  de- 
siderando  et  petendo;  in  Psalmo :  «  Sitivit  anima  mea 
ad  Deum ,  fontem  vivum ;  quando  veniam  et  apparebo 
ante  faciem  Dei »? 

Et  in  perpetuum  coronata,  scilicet  corona  vi- 
tae  perpetuae ;  Apocalypsis  secundo  ^ :  «  Esto  fidelis 
usque  ad  mortem ,  et  dabo  tibi  coronam  vitae  » . 
Triumphat,  id  est  triumphando  acquirit ,  pmemmm 
incoinquinatorum  certaminum,  id  est,  quod  debe- 
tur  certaminibus  incoinquinatis ,  id  est  non  inquinatis 
per  defectum  perseverantiae ;  praemium,  inquam, 
vincens,  praemium  datum  pro  certamine  certatorio, 
ut  dicit  Glossa  * ;  unde  primae  ad  Corinthios  nono : 
« Illi ,  ut  corruptibilem  coronam  accipiant ,  nos  autem 
incorruptam  » .  Vel :  praemium  vincmis ,  id  est  su- 
perans  magnitudinem  persecutionum ,  secundum  illud 
ad  Romanos  octavo :  «  Non  sunt  condignae  passiones 
huius  temporis  ad  fuluram  gloriam,  quae  revelabi- 
tur  in  nobis  »;  unde  Glossa:  «  Praemium,  quod  ma- 
ius  est  iilis  certaminibus  et  persecutionibus ,  quas  su- 
stinuerunt  in  praesenti  ». 

Multigena  etc.  Hic  tangit  statum  iniustorum 
reproborum,  ipsum  ^  vituperando,  primo  in  se  ipsis; 
secundo  in  ramis:  Et  si  in  ramis ;  tertio  in  fructi- 
bus :  Et  fructus;  quarto  in  posteris:  Ex  iniquis  etc. 


(Vers.  3.).  Mvitigem  aufem  etc. ,  quasi  dicat :  P"mo,  vitu- 
tsX\&  esf  pulcra  ef  casta  ivistorwa  generatio,  Autem,  >?««• 
pro  sed ;  multigena  multitudo  impiorum  etc. ;  Ec- 
clesiastae  primo  ^ :  «  Stultorum  infinitas  est  nume- 
rus  ».  Tangit  autem  hic  triplicem  pluralitatem  seu  Q»wd  tm. 
muItitudiDem  impiorum  in  tribus  verbis ,  scilicet  quia 
spargitur  per  diversos  errores  quoad  rationalem, 
contra  quod  lacobi  tertio ' :  «  Nolite  plures  magistri 
fieri»;  item,  per  diversos  appetitus  quoad  concupi- 
scibilem;  Osee  decimo:  «Divisum  est  cor  eorom, 
nqnc  interibunt »;  item,  per  diversa  odia  quantum  ad 
irascibilem;  Michaeae  tertio :  « lerusalem  in  acervum 
lapidum  erit » ,  id  esl  sine  cemento  caritatis.  Primam 
tangit  vel  innuit  per  hoc  quod  dicit:  Multigena,  id 
est  multos  generans  errores;  secundam,  per  hoc 
quod  dicit:  MuUitudo,  quasi  sine  caritatis  unitate 
vel  vinculo;  tertiam,  per  hoc  quod  dicit:  Impio- 
rum,  pluraliter,  id  est  sine  pietate,  sed  cummulta 
crudelitate.  Multigena ,  inquam,  multifudo  impiorum 
non  erit  ufilis ,  «  immo  nociva  » ,  ut  dicit  Giossa  ^ ; 
Isaiae  trigesimo :  «  Non  fuerunt  in  auxilium  et  in 
aliquam  utilitatem,  sed  in  confusionem  et  in  op- 
probrium  » . 

Sed  contra  :  «  Quia,  sicut  dicit  Augustinus  ^,  si  QaaeBtio. 
pauciores  essent  mali  quam  boni ,  non  auderent  exer- 
cere  bonos  » ;  hoc  autem  exercitium  est  bonis  utile , 
quia  dicit  Gregorius ,  quod  «  Abel  esse  non  potest , 
quem  Cain  malitia  non  exercet ».  Item  in  Psalmo^®: 
«  Supra  dorsum  meum  fabricaverunt  peccatores » , 
scilicet  coronam  perpetuam  mihi. 

Sed  dicendum,  quod  hanc  utilitatem  non  con-  R«5p. 
sequentur  iusti  ex  irapiorum  intentione,  quia  non 
intendent  eis  prodesse ;  sed  ex  sua  bonitate ,  vel  ex 
sua  bona  voluntate ,  malis  eorum  bene  utente. 

Et  spuria  vitulamina  non  dabunt  radices  al-  Lecuo  Ra- 
tOjS  etc.  Ita  habet  httera  Rabam  et  omnmm  antiquo-  gatae. 
rum ;  item  Ambrosius  in  quadam  epistola  *^  dicit  qui- 
busdam:  «  Vosestis  nobilia  vitulamina»,  id  est  nobiles 
plantationes.  Sed  Augustinus  dicit,  quod  melius  di- 
ceretur  adulterinae  planiaMones ;  et  propter  hoc  re- 
mansit  in  textu  adulterinae  plantationes  in  novis 
BibUis. 


*  Ut  exponit  Glossa  mterlinearis.  Rabanus:  Haec  [genera- 
tio]  in  praesenli  vila  per  sacra  exempla  bonorum  operum  ftii- 
ctum  gignit  et  ad  regnum  caeleste  translata  dignam  sui  recor- 
dationem  posteris  relinquit  etc.  —  Sequuntur  Phil.  3,  17;  lob  9, 
26:  Pertransierunt  etc.;  Cant.  1,  3. 

*  Psalm.  441 ,  8;  ibid.  M ,  3.  est  seq.  locus,  in  quo  pro 
fontem  Vulgata  fortem,  *  Vers.  \0, 

*  Nempe  interlinearis  (ex  Rabano) :  Non  erit  scilicet  dolor 
de  peracto  certamiae ,  quia  persecutionum  magnitudinem  prae- 
mium  vincet  (Jiis  ultimis  verbis  insinuantur  verba  Glossae  paulo 
inferius  allegalae).  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  Cor.  9,  25.  et 
Rom.  8,  48. 

*  Cod.  A  reprobationem  ipsam, 

*  Vers.  15. 

'  Vers.  1.  —  Sequuntur  Osee  10,  2.  etMich.  3,  12:  leru- 
salem  quasi  acervus  lapidum  erit;  cfr.  ler.  26,  18:  lerusalem 
in  acervura  elc. 


®  Scilicet  inierlinearis  (ex  Rabano):  Non  erit  utilis,  sed 
nociva.  —  Sequitur  Isai.  30,  5. 

^  Serm.  15.  (alias  254.  de  Terapore)  c.  9.  n.  9:  Nec  mihi 
volo  dicas :  Saltem ,  si  necesse  esset  propter  exercitationem  no- 
stram,  ut  essent  mali,  pauci  essent  mali,  et  boni  multiessent. 
Non  attendis,  quia,  si  pauciessent,  multis  non  nocerent?  Uti- 
que  considera,  vir  prudens,  quia,  si  multi  boni  essent,  et  pauci 
mali  essent;  pauci  mali  multis  bonis  nocere  non  auderent.  Si 
non  auderent,  non  exercerent.  —  Gregor.,  I.  HomiL  in  Ezech. 
homil.  9.  n.  22 :  Tolerandi  ergo  ubique  sunt  proximi,  quia  Abel 
fieri  non  valet,  quem  Cain  malitia  etc.  Cfr.  XX.  Moral.  c.  39. 
n.  75.  et  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  38.  n.  7. 

**  Psalm.  1 28 ,  3. 

"  Epist.  37.  n.  36:  Quid  Theclam,  quid  Agnem,  quid  Pe- 
lagiam  loquar,  quae  tanquam  nobilia  vitulamina  puUuIantes  ad 
roortem  quasi  ad  immortalitatem  festinaverunt  ?  —  Verba  Au- 
gust.  vide  supra  pag.  31 ,  nota  6. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IV. 


133 


Notandum  autem,  quod  vitulamina  sunt  plantae 
Notaodom.  infructuosae ,  quae  nascuntur  iuxta  trancum  vitis, 
unde  dlcitur  vitulamen  a  vite  * ;  vel  secundum  quos- 
dam  didtur  a  vUulo,  quia  talis  planta  nascitur  in 
terra  vitiUis  sive  bobus  arata.  Spurius  autem  di- 
citur  idem  quod  ignobilis  vel  degenerans ;  unde  spu- 
ria  vituhminaj  id  est  plantationes  degenerantes  vel 
innaturales,  et  aduUerinae  plantaiiones ,  id  est  ge- 
nerationes  impiae,  de  spirituali  adulterio  natae,  sci- 
licet  per  propagationem  impietatis  multiplicatae ;  Mat- 
thaei  duodecimo  ^ :  «  Generatio  mala  et  adultera  si- 
gnum  quaerit ». 

Non  dabunt  radices  altas,  in  se,  id  est  cogi- 
tationes  et  aflfectiones  in  caelum  tendentes,  sed  in 
terra  defixas.  Homo  enim  secundum  Philosophum  * 
est  arbor  eversa ;  unde  radices  suas  debet  mittere  et 
figere  sursum ,  scilicet  suum  intellectum  et  aflfectum ; 
unde  in  Psalmo  * :  «  Meditatio  cordis  mei  in  conspe- 
ctu  tuo  semper  » ;  item  :  «  Stantes  erant  pedes  nostri 
in  atriis  tuis ,  lerusalem  » ;  item :  «  Domine,  ante  te 
omne  desiderium  meum»;  item  ad  Colossenses  ter- 
tio:  «  Quae  sursum  sunt  quaerite»,  scilicet  inve- 
stigando  intellectu ;  «  quae  sursum  sunt  sapite  » ,  sa- 
porando  aflfectu ;  Psalmus :  «  Gustate  et  videte  » .  Nee 
stabik  firmamentum ,  vel  fundamentum ,  scilicet  re- 
ctae  fidei  ad  Deum ,  eollocabunt;  fides  enim  est  velut 
fundamentum  spiritualis  aedificii;  unde  ad  Hebraeos 
undecimo  ^  :  «  Fides  est  substantia  rerum  speranda- 
rum  »  etc. ;  primae  ad  Corinthios  tertio :  «  Funda- 
mentum  aliud  nemo  potest  ponere,  praeter  id  quod 
positum  est,  quod  est  Christus  lesus  »,  id  est  fides 
Aiia  exposi-  de  Christo  lesu.  —  Aliter  secundum  Glossam  ^  expo- 
nitur  de  haereticis  et  eorum  discipulis. 

(Vers.  4.).  Sequitur:  Et  si  in  ramis,  id  est 

secando,  in  exteriorjbus  bonis  etc.  Tales  erant  rami  illius  Babylo- 

nicae  arboris,  scilicet  Nabuchodonosor,  Danielis  quarto  ^. 

In  tempore  genninaverunt ,  id  est,  ad  tempus  mo- 


tio. 


ramis. 


dicum  aliquod  boni  principium  osienderunt,  secun- 
dum  illud  Isaiae  decimo  octavo :  «  Immatura  perfe^ 
ctio  germinabit  ».  Infirmiter  posita,  «  id  estad  ho- 
ram»,  ut  dicit  Glossa*;  vel:  infirmiter  posita,  id 
est  debiliter  in  bono  radicata ,  a  vento  cammovebun-- 
tur,  id  est  a  tentatione  leviori,  secundum  illudEze- 
chielis  decimo  septimo:  «Nonne,  cum  tetigeriteam 
ventus  urens ,  siccabitur  »1  Et  a  nimietate  ventorum, 
id  est  persecutione  graviori,  eradicabuntur ;  Glossa  ^ : 
«  Penitus  evellentur  »;  Matthaei  decimoquinto:  «Omnis 
plantalio,  quam  non  plantavit  Pater  meus  caelestis, 
eradicabitur  » . 

(Vers.  §.).  Confringentur  enim  rami  inconsum- 
mati,  scilicet  sine  spe  reparationis  a  persecutione 
gravissima;  lob  decimo  quinto^®:  «Ramoseius  are- 
faciet  flamma  »;  vel:  confringentur  enim  rami  incm- 
summati,  id  est  doctrinae  eorum  vel  operationes 
carentes  caritatis  perfectione ;  ad  Colossenses  terlio : 
«  Super  omnia  caritatem  habete ,  quae  est  vinculum 
perfectionis  ».  Et  fructus  illorum,  scilicet  proprii,  Teriio,  io 
id  est  opera  eorum  mala,  secundum  illud  Matthaei 
septimo  ^^ :  «  Arbor  mala  fructus  malos  facit  » ;  inu- 
iiles,  ni  non  reflciant;  Isaiae  quinquagesimo  nono: 
«  Opera  eorum  opera  inutilia  » .  Et  acerbi  ad  man- 
ducandum,  ut  non  delectent,  sed  torqueant;  Deute- 
ronomii  trigesimo  secundo:  «Uva  eorum,  uva  fellis 
et  botrus  amarissimus  » ;  Ezechielis  decimo  octavo: 
«  Patres  comederunt  uvam  acerbam  »  etc.  Et  ad  ni- 
hilum  apti,  ut  in  nuUo  de  seproficiant;  Ezechielis 
decimo  quinto:  «Cum  esset  inlegrum ,  non  erat  aptum 
ad  opus;  quanto  magis ,  cum  ignis  illud  devoraverit  ». 

(Vers.  6.).  Ex  iniquis  etc. ,  quasi  diceret :  vere  Qnano,  in 

I..  ,  .      ,      .        .  .  ...  posteris. 

multtgena  muUitudo  tmptorum  non  ent  utths  etc. 
Ex  iniquis  enim  omnes^^  filii,  qui  nascuntur, 
non  solum  nativitate  propagationis ,  sed  etiam  imi- 
tationis ,  de  qua  loannis  octavo  -^ :  «  Vos  ex  patre 
diabolo  estis».   Testes  sunt  nequitiae  adversus  pa- 


*  Du  Cange,  Glossarium  etc,  haec  affert:  Necesse  est  ergo 
spirituali  cultro  succidere  spuria  vitulamina.  Vitulamen  planta 
illa  infructuosa,  quae  nascitur  a  radice  vitis. 

»  Vers.  39. 

'  Libr.  II.  de  Anima,  text.  38.  (c.  4.),  ubi  Empedoclem 
impugnaiis  dicit:  «  Neque  enim  snrsum  et  deorsum  bene  ac- 
cipit;  non  enim  idem  sursum  et  deorsum  omnibus  etipsiuni- 
verso,  sed  ut  caput  animalium,  sic  radices  plantarum  sunt,  si 
congruit  inslnimenta  dicere  diversa  et  eadem  operibus».  Aver- 
roes,  in  hunc  locum:  Natura  enim  capi/is  in  animalibus  est  na- 
tura  radicis  in  plantis,  cum  habeant  easdem  actiones;  et  se- 
cundum  actiones  est  dicendum ,  quod  partes  animaliura  et  plan- 
tarum  et  instrumenta  [organa]  eorum  sunt  convenientia  aut  di- 
versa  in  natura.  Gfr.  tom.  V.  pag.  503,  nota  6,  ubi  eadem 
sententia  ex  quadam  Glossa  derivatur.  —  B  est  arbor  inversa; 
A  est  anthropos,  id  est  arbor  transversa  (!).  Isidor.,  XI.  Ety- 
molog.  c.  4 .  n.  5 :  Nam  proprie  homo  ab  humo.  Graeci  autem 
hominem  avOpwjcov  appellaverunt,  eo  quod  sursum  spectet  [iva- 
^peiv  et  &^],  sublevatus  ab  humo  ad  contemplationem  artificis 
sui  etc.  (secundum  Lactant.,  II.  de  Div.  Instit.  c.  \ ;  cfr.  Am- 
bros.,  VI.  Hexaem.  c.  8.  n.  i6.). 

*  Psalm.  48,  15;  ibid.  sunt  duo  seqq,  loci  Ps.  121,  2.  et  37, 
lOj  lertius  est  Col.  3,  i.  seq.;  quartus  Ps.  33,  9. 

*  Vers.  1.  —  Sequitur  I.  Cor.  3,  M. 


*  Tam  ordinariam,  quam  interHnearem,  quae  ex  Rabano 
sumta  est  et  ab  ipso  ita  ponitur:  Multigena  quippe  et  multi- 
plex  haereiicorum  doctrina  non  erit  utilis,  sed  nociva;  nec  su- 
perflua  illorum  argumenta,  quae  signant  spuria  vUulamma, 
habent  radicem  veritatis,  ideo  stabilimentum  non  habent  forti- 
tudinis ,  sed  a  vento  persecutionum  sive  examine  districti  iudi- 
cii  attacti,  cilo  a  sua  firmitate  decidunt;  unde  et  sequitur:  Et 
si  in  ramis.,,  Eamos  nominat  sententias  scripturarum  perver- 
sarum ;  et  fructus  sensus  ipsarum  sententiarum...  FiHos  iniquo- 
rum  autem  discipulos  etc. 

^  Vers.  7.  seqq.,  ubi  narratur  somnium  regis  Nabuchodo- 
nosor  de  excelsa  arbore  praecisa  (Sucddite  arborem  et  praeci- 
dite  ramos  eius  etc).  —  Sequitur  IsaL  18,  5. 

®  Scilicet  inlerlinearis.  —  Seq.  locus  est  Ezech.  17,  10. 

®  Nempe  interlinearis.  —  Sequitur  Matth.  15;  13. 

"  Vers.  30.  —  Seq.  locus  est  CoL  3,  1 4.  —  E  codd.  sup- 
plevimus:  scilicei  sine  spe.,.  inconsummati. 

"  Vers.  17.  —  Sequuntur  IsaL  59,  6;  Deut.  32,  32; 
Ezech.  18,  2.  et  15,  5. 

*^  Vulgata  nunc  recte  somnis  cum  textu  Graeco. 

"  Vers.  44.  —  Sequuntur  Sap.  6,4:  Virtus  ab  Altissimo, 
qui  interrogabit  opera  vestra  et  cogitationes  scrutabitur ;  Matth.  1 2, 
36:  Omne  verbum  otiosum...  reddent  ratfonem  de  eo  in  die 
iudicii ;  Sap.  1,9. 


134 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  IV. 


rentes,  per  pravitatis  similitudinem ,  m  interroga- 
tione  sua ,  id  est  in  iudicii  divini  examinatione ,  quo- 
niam  Deus  iustus  iudex  « interrogabit  apera  »  eorum , 
infra  capitulo  sexto ;  item  eorum  verba ;  Matthaei 
duodecimo  ;  «  De  omni  verbo  otioso  »  etc. ;  item  eo- 
rum  cogitationes ;  supra  capitulo  primo  :  «  In  cogi- 
tationibus  impii  interrogatio  erit »  etc. 

Allegorice  exponit  hoc  Glossa^  de  haereticis, 
EipoMtio  ai-qui  sunt  muliigena  multitudo,  quia  per  diversas  se- 
ctas  diversorum  haeresiarcharum  dividuntur;  qui 
inutiles  sunt  Ecclesiae,  immo  nocivi,  quiaeam  per- 
sequuntur.  AdultmHnae  plantationes  sunt  eorum 
discipuli,  qui  ex  eorum  doctrina  erronea  generan- 
tur.  Radices  altas  non  dant,  quia  in  Christo  Deo 
et  homine  non  coUocantur.  Eorum  rami  sunt  insta- 
biles,  quia,  si  quid  boni  habere  videntur,  tempore 
persecutionis  ab  Ecclesia  evelluntur.  Fructu^eorum 
invtiks,  quia  doctrinis  eorum  et  expositionibus  homi- 
nes  simplices  invenenantur.  Filii  eorum  sunt  testes 
nequitiae  adversus  parentes ,  quia  ex  multiphcatione 
discjpulorum  errores  magistri  gravius  damnabuntur. 

Secu&do,  qnoad  statum  mortis  triplicHer. 

lustus  autem  etc.  Hic  ponit  comparalivam  com- 

Dmsio.  mendationem  iustorum   quoad   statum  nm^^tis ;  et 

primo  ostenditur  hic ,  non  esse  Sanctis  damnosa  tem- 

poralis  mortis  accekratio;  secundo  subditur  aecele- 

rationis   ratio ,  ibi :   Placens   Deo ;   tertio  populi 

aspicientis  stulta  opinio:  Populi  autem  videntes. 

(Vers.  7.).  lu^tus  autem  etc. ,  quasi  dicat :  sic 

Expositjoiit-  est  de  iniquis;  autem,  pro  sed;  iustu^  si  morte  p^^ae- 

teralis.  ^      /       .        .  _^  '  ^ 

^nmo,  Afi  occupatus  fuerit ,  id  est  accelerata  ante  tempus 
leratione.  mortc  pracventus,  secundum  lUud  Isaiae  trigesimo 
octavo  * :  «  Dum  adhuc  ordirer,  succidit  me  » .  Bene 
dixit :  praeoccupatus ,  quia  subita  morte ,  id  est  im- 
provisa,  non  potest  mori  iustus,  ^uia  dicitur  in 
Psalmo  de  persona  iusti :  «  Providebam  Dominum  in 
conspectu  meo  semper  »  etc. ;  item :  «  Anima  mea  in 
manibus  meis  semper»,  quasi  dicat:  paratus  sum 
reddere  eam,  quandocumque  Deo  placuerit,  quod 
ego  moriar.  lustus,  inquam ,  si  praeoccupatus  fue- 
rit,  in  refrigerio  erit,  scilicet  aeternae  quietis;  Psal- 
mus:  «Transivimus  per  ignem  et  aquam,  et  edu- 
xisti  nos  in  refrigeriura  » . 

(Vers.  8.  9.).  Senectus  enim  etc,  quasi  dicat: 
nec  obest  praeoccupatio  aetatis ;  senectus  enim  vene- 
rabilis  etc. ;  Glossa  ^ :  «  Non  aetas  corporis ,  sed  vitae 
maturitas  et  morum  probitas  laudatur  » ;  venerabi- 
lis,  inquam,  id  est  digna  veneratione  apud  Deum  et 


Angelos  et  homines  iustos;  est  7ion  diutuma,  mul- 
titudine  dierum;  lob  trigesimo  secundo:  «  Non  sunt 
longaevi  sapientes  »;  nec  numero  annorum  compu- 
tata,  id  est  nec  multitudine  annorum.  «  Puer  enim 
centum  annorum  morietur,  et  peccator  centum  an- 
norum  maledictus  erit»,  Isaiae  sexagesimo  quinto. 
Cani  enim  sunt  sensu^  hominis,  id  est  loco  cano- 
rum;GIossa*:  «Quasi:  bene  estcanus  quibene  est 
sensatus»,  secundum  illud  Danielis  decimo  tertio: 
«  Tibi  dedit  Deus  honorem  senectutis  »,  id  est  di- 
scretionem  et  sapientiam,  quae  solet  essein  senibus, 
secundum  illud  lob  duodecimo :  «  In  antiquis  est 
sapientia,  et  in  multo  tempore  prudentia  » ;  item  Ec- 
clesiastici  vigesimo  quinto:  «Corona  senum  multa 
peritia  ».  —  Et  aetas  senectutis,  id  est  aetatis  vicem 
supplens,  vita  immaculata,  «  quasi  dicat:  bene  est 
senex  mundus  et  simplex^»;  Proverbiorum  decimo 
sexto:  «  Corona  dignitatis  senectus,  quae  in  viis 
iustitiae  reperietur  » . 

Phcens  Deo  etc.  Hic  ponitur  mulliplex  ratio    secando. 

,  _  .  "^     .  ■■  eiasdem   5 

accelerandae  mortis ,  quarum  prima  est  iustorum  di-  rationes. 
gnitas;  secunda,  mortis  utilitas:  Raptus  est  etc. ; 
ter tia ,  vitae  periculositas :  Fascinatio  etc. ;  quarta , 
temporis  opportunitas :  Consumnmtus  etc. ;  quinta , 
beneplacita  Dei  voluntas:  Placita  etc. 

(Vers.  10.).   Placens  Deo,   scilicet  per  veramRa«wp"- 

ma, 

fidem,  secundum  illud  ad  Hebraeos  undecimo^:  «Sine 
fide  impossibile  est  placere  Deo  » ;  factus  dilectus , 
propter  perfectam  dilectionem,  secundum  illud  Pro- 
verbiorum  octavo:  «  Ego  diligentes  me  diligo»;  et 
vivens,  scilicet  per  gratiam,  non  moriens  per  cul- 
pam ;  inte?^  peccatores ,  scilicet  impoUutus,  quod 
valde  magnum  est,  cura  scriptum  sit  in  Psalmo^: 
«Cum  perverso  perverteris»;  sed  iustus  quasi  hUum 
inter  spinas,  quia  nec  amittit  suae  puritatis  cando- 
rem  nec  suae  famae  odorem ;  Canticorum  secundo : 
«  Sicut  lilium  inter  spinas  »  etc.  Translatus  est,  de 
exilio  huius  mundi  ad  patriam  caelestem,  de  morte 
ad  vitam,  de  certamine  ad  coronam. 

Notandum,  quod  multiplex  est  translatio:  pri-  TraDsfatio 
ma,  de  culpa  in  gratiam;  primae  loannis  tertio  ^: 
«Nos  scimus,  quia  translati  sumusde  morte»,  sci- 
Ucet  culpae,  «  ad  vitam  » ,  gratiae,  «  quoniam  diligimus 
fratres».  Secunda,  de  gratia  imperfecta  dAperfectam 
gratiam;  secundae  ad  Corinthios  tertio :  «  Transfor- 
mamur  in  eandem  imaginem  a  claritate  in  clarita- 
tem,  tanquam  a  Domini  Spiritu».  Tertia,  de  gratia 
perfecta  ad  gloriam ;  de  qua  hic :  Translatus  est 

(Vers.  H.).  Raptus  est,  quasi  dicat:  non  solum  secnnda. 
translatus  est,   sed  raptus,  quia  cito  mortuus  et 


*  Cfr.  supra  pag.  133,  nola  6. 

*  Vers.  12.  —  Sequuntur  Ps.  15,  8;  118,  109.  et  65, 12. 
'  Nempe  intetiinearis ,  ex  Rabano,  ubi  pro  vitae  ponilur 

mentis.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  lob  32,  9.  et  Isai.  65,  20:  Quo- 
niam  puer  centum  elc. 

*  Scilieet  interlinearis.  —  Post  caifd  Vulgata  autem  pro 
enim.  Sequuntur  Dan.  13,  50;  lob  12,  12.  et  Eccli.  25,  8. 


*  Glossa  interlinearis :  Quasi:  bene  est  senex  qui  mundus 
est  [et?]  simplex.  —  Sequitur  Prov.  16,  31. 

«  Vers.  6.  —  Subinde  post  factus  Vulgata  interserit  est, 
quod  deest  in  card,  Hugone.  Seq.  locus  est  Prov.  8,  17. 
^  Psalm.  17,  27.  —  Sequitur  Cant.  2,  2. 

*  Vers.  U.  —  Subinde  ailegatur  II.  Cor.  3,  18. 


COMMENT.  LN  SAPIENTIAM  C.  IV. 


133 


quasi  praeter  naturae  debitum  per  violentiam  subla- 
^"pjjj  ra-  tus^  Est  autem  raptus  Sanctorum  in  vita  sua ;  unde 
secundae  ad  Corinthios  duodecimo  ^ :  «  Scio  hominera 
antc  annos  quatuordecim  raptum  »  etc. ;  et  in  morte, 
de  quo  hic :  Raptm  est  etc. ;  et  post  mortem,  de  quo 
primae  ad  Thessalonicenses  quarto :  «  Rapiemur  cum 
illis  in  nubibus  obviam  Christo  in  aera».  Raptus 
est,  inquam,  ne  malitia,  id  est  aperta  iniquitas, 
mutaret  intellectum  eius,  ipsura  a  veritate  et  since- 
ritate  fldei  avertendo;  aut  ne  fietio,  id  est  simulata 
aequitas ,  de  qua  Augustinus  ^ :  «  Simulata  aequitas 
non  est  aequitas,  sedduplex  iniquitas,  quiaest  ini- 
quitas  et  simulatio».  Ne  fictio,  inquam,  dedperet, 
id  est  corrumperet,  animam  illius,  scilicet  affectum 
eius  a  dilectione  Dei  avertendo;  secundae  ad  Corin- 
thios  undecimo:  «  Timeo,  ne,  sicut  serpens  Evam 
seduxit  astutia  sua,  ita  corrumpantur  sensus  vestri ». 
(Vers.  12.).  Fascinatio  enim  etc,  quasi  dicat: 
Tertia.  jj^jj^  ^rat  ci  uccesse ,  ut  sic  raptusesset  etc;  fasci- 
natio  enim  migacitatis,  ab  cxteriori,  id  est  nugax 
et  adulatoria  laudatio,  secundum  quod  homines  ma- 
ligni  dicuntur  laudando  pueros  fascinare  ipsos;  ob- 
scurat  bona,  scilicet  iustorum,  etsi  non  destruat 
illa ;  .obscurat,  inquam ,  quia  facit ,  non  videri  de- 
fectus  et  imperfectiones  ipsorum  bonorum,  et  per 
hoc  superbire  de  ipsis ;  ad  Galatas  tertio  ^ :  «  0  in- 
sensati  Galatae !  quis  vos  fascinavit »  etc. ;  priraae 
ad  Corinthios  decimo  quinto:  «  Corrumpunt  bonos 
mores  colloquia  prava  ».  Et  inconstantia  concupi- 
scenliae,  ab  interiori,  scilicet  concupiscibilis,  quae 
facit  hominem  inconstantem ;  lacobi  primo :  «Vir  du- 
plex  animo»,  scilicetqui  partim  sequitur  rationem, 
partim  sensualitatem ,  «  inconstans  est  in  omnibus 
viis».  Inconstantia,  inquam,  concupiscentiae ,  id  est 
concupiscibilis ,  transvertit,  scilicet  de  bono  in  ma- 
lum,  sensum  sine  malitia,  id  est  prius  bonum  etsim- 
plicem ;  lacobi  primo :  «  Unusquisque  tentatur  a  con- 
cupiscentia  sua  abstractus  et  illectus  » . 

(Vers.  13.).  Consummatus  inbrevi,  id  estper- 
Oaarta.  fg^^^g  jjj  ^^^i\^  modico  tempore ;  Isaiae  decimo  * : 
«  Consummatio  abbreviata  inundabit  iustitiara  » ;  ex- 
plevit  tempora  rmUta,  scilicet  expletione  meriti,  quia 
acquisivit  tempore  parvo  meritum,  quod  alii  acqui- 
runt  per  multa  tempora;  vel:  expletione  praemii, 
quia  adeptus  est  aeternitatem ,  quae  perfectione  su- 
perat  tempora  multa. 


(Vers.  14.  15.).  Placitaenim  erat  Deo  amiwa  Q"»*»- 
eim ;  ecce,  causa  consummationis ,  scilicet  gratia 
et  dilectio  divina.  P/aaYa,  inquara,  perfidem  cordis 
intus  el  mansuetudinem  morum  exterius;  Ecclesia- 
stici  primo^:  «Beneplacita  est  Deo  fideset  mansue- 
tudo  » .  Propter  hoc  properavit  educere  illum  de 
medio  iniquitatum,  id  est  de  mundo,  qui  plenus 
est  iniquitate ;  primae  loannis  quinto :  «  Totus  mun- 
dus  in  maligno  positus  est ». 

Populi  autem;  Glossa  ^:  « Persecutores  » ;  viden-  Tenjo,  de 
tes,  «  poenara  »,  et  non  intelligentes ,  «  futuram  glo-  opfnione? 
riam  »,  n^c  ponentes  in  pra^cordiis,  id  est  inlus  in 
corde,  quamvis  aliquando  audiant  praedicari;  Isaiae 
quinquagesimo  septimo^-  «  lustus  perit,  et  non  est 
qui  recogitet»;  talia,  scilicet,  quae  consequuntur ; 
supra  capitulo  tertio :  « Visi  sunt  oculis  insipientium 
mori ,  illi  autem  sunt  in  pace  » .  —  Quoniam  gratia 
Dei,  scilicet  ad  bene  operandum;  primae  ad  Corin- 
thios  decirao  quinto  ^:  «  Non  ego,  sed  gratia  Dei  rae- 
cum  » ;  et  misericordia  est  in  Sanctos  eius ,  ad  li- 
berandum  de  malis;  Ecclesiastici  ultimo:  «  Liberasti 
me  secundum  raultitudinem  misericordiae  nominis 
tui  » ;  et  respectus  in  electos  illius,  scilicet  ad  prae- 
mium  consequendum ;  Glossa:  «Id  est  condigna  re- 
tributio  ».  Et  nota,  quod  sancti  dicuntur  per  prae-  Noundum. 
sentem  iustitiam;  electi,  per  aeternam  praedestina- 
tionem ,  secundura  iilud  ad  Ephesios  primo  ^ :  «  Elegit 
nos  in  ipso  ante  mundi  constitutionem ,  ut  essemus 
sancti  etimmaculati  in  conspectu  eius  in  caritate». 

Tertio,  quoad  statum  post  moTtein  qaadrupliciter» 

Condemnat  autem  etc.  Hic  ponitur  comparativa 
commendatio  iustorum  quantum  ad  statum  post 
mortem;  et  primo,in  comparatione impiorum ^^  ad- 
huc  viventium;  secundo,  in  comparatione  fuorientium: 
Et  erunt  post  haec  etc. ;  tertio ,  mortuorum :  Quo- 
niam  disrumpet  etc. ;  quarto,  resurgentium :  Ve- 
nient  in  cogitationibv^s  peccatorum  etc. 

In  priraa  parte  tangitur  prirao  impiorum  a  jpomiiMnda- 
iustis  condemnatio;  s>emndo ,  condemnationis  m^io;  fP^^^toviven- 
Videbunt  enim  finem  sapientis, 

(Vers.  16.).  Condemnat  autem  iustus  mortuu^  ^^t^^^^W^^^^ 

♦        •         Ai  1  teralis. 

vivos  imptos;  Glossa  *^:  «  Martyr  persecutores  suos  »,  p^»°^°'  ^^'^ 
scilicet  comparatione  melioris  facti ,  sicut  Ninivitae , 
Matthaei  duodecimo.  Et  iuventus  celerius  consum- 


*  Vers.  2.  —  Sequitur  L  Thess.  4,  17. 

2  Enarrat.  in  Ps.  63.  n.  11.  —  Seq.  locus  est  H.  Cor.  1 1 ,  3. 

*  Vers.  1.  —  Sequuntur  I.  Cor.  15,  33,  ubi  pro  prava 
Vulgata  mala;  lac.  1,  8.  et  U:  Unusquisque  vero  tentatur  etc. 
—  Rabanus:  Fascimt  enim,  hoc  est  graval,  qui  adulando 
impedit,  vel  laudando  decipit. 

*  Vers.  22.  —  Inferius  edd.  omittunt  perperam  iempore 
parco,  quod  codd.  praebent.  Rabanus :  Licet  in  brevi...  lauda- 
bilem  expenderunt  [Martyres]  vitam,  tamen  ipsa  mors  pro 
annosa  aetate  eis  depulatur,  quia  aeternam  illis  peperit  vitam. 

*  Vers.  34.  et  33 :  Et  quod  beneplacitum  est  illi ,  fides  et 
mansuetudo.  —  Sequitur  L  loan.  5,  19. 


^  iXempe  interlinearis.  Rabanus :  Nequaquam  ergo  perse- 
cutores  Martyrum  potuerunt  agnoscere  fxUuram  gloriam,  quae 
illis  successit ,  sed  putaverunt ,  eos  cum  poenis  corporum  simul 
deflcere  etc. 

'  Vers.  1.  —  Sequitur  Sap.  3,2.  —  Superius  ex  A  sub- 
stituimus  aliquando  atidiant  pro  aliunde  audianU 

»  Vers.  1 0.  —  Sequuntur  Eccli.  51 ,  4,  et  Glossa  inferlinearis. 

^  Vers.  4. 

*^  Edd.  perperam  imiorvm, 

"  Nempe  interlinearis.  —  Subinde  respicitur  Matlh.  1 2 ,  41 : 
Viri  Ninivitae  surgent  in  iudicio  cum  generatione  ista  et  con- 
demnabunt  eam  etc. 


136 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IV, 


mcUa,  scilicet  hominis  iusti ,  longamvitam  iniusti; 
Glossa  ^ :  «  Id  est  persecutoris  »,  quia  plus  boni  fecit 
tempore  modico  quam  ille  oiulto,  uude  districtius 
iudJcabitur;  Apocalypsis  secundo ;  «Dedi  illi  tempus, 
ut  poeDitentiam  ageret,  et  non  vult  poenitere  »  etc. 
(Yers.  17.).  Videbunt  etc.  Hic  ponitur  duplex  rcUio 
secando,  praedictae  condemnationis ,  seilicet  ignorantia  et  con- 
pnma.  ^  tempttis.  Prifmm  ponit  dicens :  Videbimt  enim,  sci- 
licet  impii ,  finem,  « id  est  mortem  »,  ut  dicit  Glossa  ^ ; 
sapientis;  Glossa:  <t  Id  est  Martyris  » ;  linde  de  Mar- 
tyre  legitur  illud  Ecclesiastici  decimo  quarto:  «  Bea- 
tus  vir,  qui  in  sapientia  morabitur  ».  Et  non  intel- 
ligent,  quid  cogitaverit  de  illo  Deus,  « id  est,  quod 
ei  cogitaverit  dare  in  futuro,  secundum  Glossam^, 
vitam  aeternam »;  Proverbiorum  vigesimo  octavo: 
«  Viri  mali  non  cogitant  iudicium  ».  El  (pmre  mu- 
nierit  illum  Dominus,  scilicet  in  praesenti;  Glossa: 
«  Armis  fidei » ,  secundum  illud  ad  Ephesios  sexto : 
«  In  oranibus  sumentes  scutum  fidei  » ;  item :  «  In- 
duite  vos  armaturam  Dei  » . 

(Vers.  18.).  Deinde  ponit  secundam  ralionem 
secnnda.  diccus :  Vidcbunt  eum ,  quasi  dicat :  et  quia  haec 
non  intelligunt,  videbwit  eum,  Glossa^:  «  Mori  »;  et 
contemnent  illum ,  unde  infra  capitulo  quinto :  «  Hi 
sunt,  quos  aliquando  habuimus  in  derisum  »  etc.; 
item  lob  duodecimo  :>^ «  Deridetur  iusti  simpUcitas  ». 
Sic  contempserunt  ludaei  Christum  morientem. 

Ittos  autem,  scilicet  impios,  Dominus  irride- 
bit;  Glossa^:  « In  iudicio»,  id  est,  dignos  irrisione 
iudicabit  ut  fatuos ;  Psalmus :  «  Qui  habitat  in  cae- 
lis  irridebit  eos  »  etc.  Nec  solum  in  iudicio  gene- 
rali ,  sed  etiam  in  particulari ,  id  est  in  morte ;  unde 
Proverbiorum  primo :  «  Ego  quoque  in  interitu  vestro 
ridebo  »  etc. 

(Vers.  19.).  Et  eruntpost  haee,  scilicet  post  bo- 

commenda- norum  pcrsecutionem  et  Domini  irrisionem,  id  est, 

respecto  mo-  postquam  boDos  m  praesenti  afllixermt ,  et  ipsi  a  Deo 

nen  inm.     .^  morte  dorisi  fuerint ;  erunt  decidentes,  id  est  deor- 

sum  per  casum  mortis  in  infernum  cadentes;  Psal- 

mus  ® :  «  Quemadmodum  olera  herbarum  cito  deci- 

dent » .  Sine  honore,  id  est  societatis  beatorum ;  et 

in  contumelia,  scilicet  confusionis  reproborum ;  m- 

ter  mortuos ;  Glossa :  «  Damnatos  » ;  in  perpetuum , 

id  est  sine  fine;  leremiae   vigesimo   tertio:  «  Dabo 

vos  in  opprobrium  sempiternum  et  in  contumeliam 

sempiternam ,  quae  nunquam  obHvione  delebitur  » . 


Qu4)niam  disrumpet  etc.  Hic  tangitur  commen- 
dalio  iustorum  in  comparatione  impiorum  mortuo- 
rum;  et  primo  tangitur  separaiio  a  corpore;  se- 
cundo,  evulsio  a  mundo:  Et  commovebit;  tertio, 
exclusio  a  gloria :  Et  usque  ad  summum,  vel  su- 
p7'emum ;  quarlo ,  detrusio  in  poenam :  Et  erunt  ge- 
mentes;  quinto,  detetio  ab  hominum  memoria:  Et 
memoria  eorum  peribit,  vel  periet. 

(Vers.  19.).  Sequitur  igitur:  Quoniam  disrum- 
pet  etc.  Bene  dixi,  quod  erunt  decidentes  etc,  quo- 
niam  disrumpet  iUos,  «scilicet  Dominus»,  secun- 
dum  Glossam  ^ ;  Osee  decimo  tertio :  «  Dirumpam 
interiora  iecoris  eorum  ».  lUos,  inquam,  inflatos^ 
vento  superbiae ;  primae  ad  Corinthios  quinto :  «  Et 
vos  inflati  estis ,  et  non  magis  luctum  habuistis  » . 
Sine  voce,  «  excusationis  » ;  Matthaei  vigesimo  se- 
cundo :  «  At  iUe  obmutuit  » .  Et  commovebit  illos  a 
fundamentis ;  Glossa  ^ :  «  Evertet  vitam  illorum , 
quam  stabilem  esse  putabant  »;  lob  vigesimo  se- 
cundo:  «  Qui  sublati  sunt  ante  tempus  suum,  et 
fluvius  subvertit  fundamentum  eorum  ».  Et  usque 
ad  supremum  desolabuntur,  id  est  in  tantum,  quod 
locum  supremum  amittent,  id  est  usque  ad  hoc, 
quod  a  celsitudine  gloriae  excludentur,  sicut  fatuae 
virgines ,  quibus  legitur  quod  «  clausa  est  ianua  » , 
Matthaei  vigesimo  quinto  *.  Et  usque  ad  summum 
desolabuntur,  id  est,  punientur,  quousque  reddant 
quadrantem  novissimum,  id  est  poenam  pro  omni 
peccato ,  tam  magno  quam  minimo ;  Matthaei  quinto : 
«  Non  exies  inde ,  donec  reddas  novissimum  quadran- 
tem  » .  Prima  tamen  expositio  magis  concordat  cum 
divisione  praedicta.  Et  erunt  gementes ;  Glossa  ^^ : 
«  In  poenis;  quia  nulla  consolatione  relevabuntur  » . 
Et  memoria  eorum ,  non  quaecumque ,  sed  felicis  re- 
cordationis;  periet,  apud  Deum  et  homines,  secun- 
dum  illud  Psalmi :  «  Vultus  Domini  super  facientes 
mala,  ut  perdat  de  terra  memoriam  eorum». 

(Vers.  20.).  Venient  tandem,  sciUcet  in  fine 
mundi ;  unde  Glossa  ^^ :  «  Ad  iudicium  » ;  tunc  enim 
de  inferno  exibunt.  Venient,  inquam,  in  cogitatione 
peccatorum  suorum,  remordente  eos  conscientia, 
timidi,  de  poena  inferenda;  infra  capitulo  quinto: 
«  Videntes  turbabuntur  timore  horribiU  ».  Et  tradu- 
cent  illos;  Glossa^^:  «In  ignem  aeternum  »;  ex  ad- 
verso;  Glossa:  «  Accusantes  eos  »,  sicut  adversarius 
accusat  adversarium  suum ;  iniquitates  ipsorum ,  id 


Item  tertia 

respecta 
mortnonini. 


Primo. 


SecQDdo. 


Tertio. 


Qoarto. 


Quinto. 


Item  qaarta 
respecla  ro* 
surgentiam. 


*  Sciiicet  irUerlinearis.  —  Sequitur  Apoc.  2,  21. 

*  Haec  et  seq.  Glossa  est  interlinearis,  —  Sequitur  Eccli.  1  i,  22. 
^  Nempe  interlinearem :  «  Quod  scilicet  sit  daturus  ei  vi- 

tam  aeternam  » ;  seq.  Glossa  etiani  est  interlinearis>  —  Subinde 
allegantur  Prov.  28,  5;  Eph.  6,  16.  et  W, 

*  Scilicet  interlinearis.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Sap.  5,  3. 
et  lob  12,  4. 

*  Nempe  interlinearis^  —  Sequuntur  Ps.  2,  L  et  Prov. 
1,  26.  —  E  codd.  supplevimus  Nec  solum..,  ridebo. 

*  Psalm.  36 ,  2.  —  Subinde  allegantur  Glossa  inlei^Unearis, 
et  ler.  23,  40,  ubi  pro  contumeliam  sempiternam  Vulgata 
ignominiam  aeternam, 

'  Scilicel  interlinearem.  Rabanus:  Disnmpei  enim  illos 


Dominus  superbia  inflatos,  sine  voce  excusationis ,  ita  ut  sint 
tnnc  per  omnia  inexcusabiles  etc.  —  Sequuntur  Osee  43,  8; 
I.  Cor,  5,  2.  et  Matth.  22,  12. 

^  Nempe  interlinearis.  —  Seq.  locus  est  lob  22,  16. 

^  Vers.  10;  ibid.  5,  26.  est  seq.  locus. 

"  Nempe  interlinearis,  ex  Rabano.  —  Sequitur  Ps.  33 ,  17. 

"  Scilicet  interlinearis,  Rabanus:  In  iudicium  ergo  venient 
impii  conscientia  peccatorum  morum  Umidi,  quia  cogitatus 
eorum  accusant  eos  etc.  —  Subinde  allegatur  Sap.  5,  2. 

^^  Haec  et  seq.  Glossa  est  interUnearis,  —  Duo  seqq.  loci 
sunt  ler.  2,  19.  et  Rom.  2,  L^.  seq.,  ubi  de  gentibus,  qui  le- 
gem  naturalem  habent :  Inter  se  invicem  cogitationibus  accu- 
santibus,  aut  etiam  defendentibus  in  die,  cum  iudicabit  Deus  etc. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


137 


est  peccata  ab  eis  perpetrata  corde,  ore,  vel  opere; 
leremiae  secundo :  «  Arguet  te  malitia  tua  » .  Peccata 
autem  dicuntur  accusare  reprobos,  quia  erunt  ma- 


teria  accusationis  et  damnationis  eorum ;  ad  Romanos 
secundo :  «  Cogitationum  inter  se  accusantium ,  aut 
etiam  defendentium  »  etc. 


Capitulum  V. 


Secundo  comparatur  status  iustorum  statui 
iniustorum  in  ipso  iudicio  quoad  tria. 

Tunc  stabunt  etc.  Hic  comparat  statum  iusto- 
DiTisio.  rum  statui  iniustorum  in  ipso  iudicio.  Et  primo  tan- 
git  iustorum  constantem  accusationem ;  secundo ,  re- 
proborum  coactam  confessionem:  Videntes  turhahun- 
tur ;  tertio ,  utrorumque  iustam  retributionem :  lusti 
autem  in  perpetuum  vivent. 

Primo,  de  iustorum  aecusatione. 

(Vers.  1.).  Tunc  stabunt  etc,  quasi  sic:  Ve- 
Expositipiit.  nient  impii  ad  iudicium  timidi;  tunc;  Glossa^:  «  Cuni 
iudicabuntur  populi  »,  scilicet  in  die  novissimo;  et 
dicit  tunCy  indeterminate ,  quia  «  de  die  illa  nemo* 
scit  »,  Matthaei  Yigesimo  quarto;  item  Actuum  pri- 
mo :  «  Non  est  vestruiu  nosse  tempora  vel  momenta , 
quae  Pater  posuit  in  sua  potestate».  Stahunt,  scili- 
cet  qui  in  praesenti  visi  fuerant  cadere  vel  iacere ; 
Lucae  decimo  sexto :  «  Erat  quidam  mendicus  no- 
mine  Lazarus ,  qui  iacebat  ad  ianuam  eius  » .  Econtra 
mali,  qui  nunc  videnlur  stare,  tunc  iacebunt;  Pro- 
verbiorum  decimo  quarto:  « lacebunt  mali  ante  bo- 
nos».  Stahunt,  inquam,  iusti  in  magna  constan- 
^ia,  id  est  constanter  et  audacter  propter  confiden- 
tiam,  quam  habebunt. 

Ex  septem  confldentia  Sanctorum  in  iudicio  sur- 
Rationescon-get.  Ex  iustitia  causae  suae;  lob  decimo  tertio^:  «  Si 
1  eniiae  .  ^^^^^  iudicatus,  scio ,  quod  iuslus  inveniar  » ;  item  in 
Psalmo :  «  ludica  me ,  Domine ,  secundum  iustitiam 
meam  ».  —  Secundo,  ex  sufficientia  seu  copia  pro- 
bationum;  habebunt  enim  paratam  probationem  per 
scriptum  instrumentum ;  lob  trigesimo  prinio^:  «Li- 
brum  scribat  ipse,  qui  iudicat  »  etc;  item  Apoca- 
lypsis  vigesimo:  «  ludicati  sunt  mortui  ex  his  quae 
scripta  erant  in  libris  » ;  item  per  testes;  lob  decimo 
sexto:  «Ecce,  testis  meus  in  caelo  »,  sciiicet  ipse 
Deus;  unde  leremiae  vigesimo  nono:  «  Ego  sum  iu- 
dex  et  testis ,  dicit  Dominus  » ,  —  Tcrtio ,  ex  fideli' 
tate  advocatorum;  primae  loannis  secundo*:  «Advo- 


catum  habemus  in  caelo  lesum  Christum  »;  item 
Spiritum  sanctum;  ad  Romanos  octavo:  «  Spiritus 
postulat  »  etc;  item  beatam  Virginem;  unde  clama- 
mus :  «  Advocata  nostra  »  etc.  —  Quarto ,  ex  impotenr 
tia  adversariorum ,  secundum  illud  Psalmi^:  «  Non 
resurgent  impii  in  iudicio  »,  scilicet  ad  accusandos 
iustos;  Apocalypsis  duodecimo:  «  Proiectus  est  accu- 
sator  »  etc.  —  Quinto,  ex  amicitia  et  affinitate  iudi- 
cis  ipsorum ;  Genesis  trigesimo  septimo  ^ :  «  Caro 
nostra  et  frater  noster  est  »;  Bernardus:  «  Puto, 
spernere  me  non  poterit,  os  ex  ossibus  meis  et 
caro  de  carne  mea  ».  —  Sexto,  ex  henevolentia 
assessorum,  id  est  Apostolorum;  Matlhaei  decimo 
nono  ^ :  «  Sedebitis  et  vos  super  sedes  duodecim  iu- 
dicantes»  etc;  item  lob  trigesimo  sexto:  «  Paupe- 
ribus  iudiciuni  tribuit».  —  Septimo,  ex  familiari- 
tate  officiahum  iudicis,  scilicet  Angelorum;  Matthaei 
decimo  tertio:  «Exibunt  Angeli  et  separabunt  malos 
de  medio  iustorum  » . 

Adversus  eos;  Glossa^:  «  Persecutores  suos  » , 
qui  se  angustiaverunt ;  Glossa:  «  In  martyrio  »,  eos 
personaliter  aflBligendo ;  ad  Hebraeos  undecimo :  «  An- 
gustiati,  afflicti  »  etc.  Et  qui  abstulerunt  labores  il- 
loru7n,  corporales,  scilicet  eos  per  viDlentiam  spo- 
hando,  cum  tamen  Sancti  gaudenter  haec  sustinue- 
rint;  unde  ad  Hebraeos  decimo :  «Rapinam  bonorum 
vestrorum  cum  gaudio  suscepistis  » .  Vel :  labores , 
spirituales,  eorum  fructum  auferre  conando,  scilicet 
provocando  eos  ad  peccatum;  de  hoc  fructu  supra 
tertio  ^ :  «  Bonorum  laborum  gloriosus  est  fructus  » . 
Vel:  utrosque  simul,  secundum  Glossam:  «  Eorum 
sciUcet  labores  corporales  et  spirituales  vanos  et 
stultos  iudicando  » . 


\ 


Secundo,  de  reproboram  confessione  tiipliciten 

Vide7ites  turbabuntur  etc  Hic  tangit  reprobo-  div 
runi  coactam  confessionem ;  et  primo  tangit  moti- 
vum  ad  confessionem  talem;  secundo,  confessionis 
materiam :  Hi  sunt,  quos  aliquando ;  tertio ,  confes- 
sionis  suae  approbationem :  Talia  dixerunt  etc.  — 


ISIO. 


*  iNempe  interlinearis.  —  Seqiiuntur  Matth.  24,  36:  De 
die  autem  illa  et  tiora  nemo  scit;  Act.  1,  7j  Lue.  16,  20.  et 
Prov.  U,  19. 

^  Vers.  18.  —  Seq.  locus  est  Ps.  7,  9. 
'  Vers.  35.  —  Sequuntur  Apoc.  20,  12;  lob  16,  20.   et 
ler.  29,  23. 

*  Vers.  1.  —  Subinde  allegontur  Rom.  8,  26;  verba  infe- 
rius  posita  Advocata  noslra  sumta  sunt  ex  anliphona  Salve 
Begina  (Hermanni  Contracti). 

*  Psalm.  1,5.  —  Seq.  locus  est  Apoc.  12,  10. 

^  Vers.  27.  —  Verba  Bemardi  habentur  in  Serm.  in  Cantic. 

S»  Bonav.  —  Tom.  VI. 


serm.  2.  n.  6 ;  in  ipsis  allegatur  Gen.  2,  23:  Hoc  nunc  os  ex 
ossibus  etc. 

'  Vers.  28.  —  Sequuntur  lob  36,  6.  et  Matth.  13,  49. 

®  Haec  et  seq.  Glossa  est  interlinearis,  Rabanus:  Tmic 
utique  siabunt  iusti  in  magna  constantia  adversus  persccu- 
tores  subs,  qui  eos  poenis  indebitis  hic  affecenmt  et  laboves 
illorum  quasi  stultos  vituperaverunt  etc.  —  Sequuntur  Hebr. 
11,  37.  et  10,  U, 

^  Vers.  1 5.  —  Glossa ,  quae  est  interlinearis :  Qui  abstu- 
le)'unt  labores  illorum,  stultos  scilicet  et  vanos  iudicaverunt. 
Cfr.  nota  praecedens. 

18 


138 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


priino,  de  MoHvum  confessioDis  tangitur  duplex,  scilicet  affli- 
fessionismo-  ctio  de  vera  bonorum  felicitate,  et  anxietas  de  pro- 
•         pria  infelicitate :  Dicentes  intra  se  etc. 

(Vers.  2.).  Sequitur  igitur:  Videntes;  Glpssa^- 
Primum.  «  Se  dc  glorfa  ad  poenam  perdiictos,  et  adversarios 
suos  de  poena  ad  coronam  translatos  » ;  turbabun- 
tur  timore  horribili;  Exodi  decinio  quinto:  «  Tunc 
conturbati  sunt  principes  Edom  » ;  ilem  Ezechielis 
septimo:  «  Conturbatio  super  conturbationem  ve- 
niet » ,  scilicet  conturbatio  de  afflictione  reassumti 
corporis  super  conturbationein  prius  habitam  de  af- 
flictione  animae  prius  cruciatae  in  gehennalibus  flam- 
Timor  iri-  mis.  Timove  horribili,  sciUcet  propter  conslantiam 
^  ^*'  suorum  accusatorum ,  de  quibus  supra  eodem  ^.  Se- 
cundo,  propter  severitatem^ivinorum  iudiciorum, 
iuxta  illud  ad  Hebraeos  decimo:  «  Horretidum  est  in- 
cidere  in  manus  Dei  viventis  » ;  item  infra  sexto : 
«  Horrende  et  cito  apparebit  vobis».  Tertio,  propter 
praesentiam  horribiiium  tortorum;  lob  vigesimo: 
Aiiter.  «  Vadent  et  venient  super  eum  horribiles  » .  Vel  sic : 
Turbabuntur,  propter  remordentem  conscientiam; 
timore,  propter  iudicis  irrevocabUem  sententiam;^ 
horribili,  propter  suppliciorum  praeparatorum  et 
tortoruni  horribilium  visam  praesentiam.  Et  mira- 
buntur  in  subitatione,  id  est  subita  adeptlone,  sa- 
lutis,  scilicet  iustorum,  insperatae,  id  est  non  aesti- 
matae  ab  ipsis  impiis,  speratae  tamen  a  iustis,  se- 
cundum  illud  Psalmi  ^ :  « In  te  speraverunt  patres 
nostri »  etc.  Gementes,  interius,  prae  angustia  spi- 
ritus,  ex  consideratione  gloriae  et  salutis  illius, 
quam  perdiderunt;  primi  Regum  quarto:  «  Inge- 
muerunt  Pliihsthiim,  dicentes:  Vae  nobis  »  etc. 
(Vers.  3.).  Dicentes  intra  se^  dictione  interiori, 
secundQm.  et  uon  vacant  exteriori  ^  forte  propter  vehementiam 
doloris.  Poenitentiam  agentes,  de  malo,  quod  fece- 
vm\i]  poenitentiam,  ^Q^  tardam,  sicut  poenitentia 
divitis,  de  quo  Lucae  decimo  sexto:  «Pater  Abraham, 
miserere  mei  »  etc. ;  agentes ,  immo  potius  patien- 
tes.  Haec  est  poenitentia  desperationis,  sicut  poeni- 
tentia  ludae,  de  quo  Matthaei  vigesimo  septimo^  le- 
gitur,  quod  «  poenitentia  ductus  retuht  triginta  ar- 
genteos  ».  Et  prae  angustia  spiritus  gementes,  de 
malo  poenae,  quam  incurrerunt;  Isaiae  sexagesimo 
quinto :  «  Prae  contfitione  spirilus  ululabitis  »  etc. 
ipsiSs  ma-         Hi  sunt ,  Quos  aliouando  elc.  Hic  ponit^ma^e- 

leriadupli-      .  ^      .      .       .        .  x^i.      *• 

«i.  riam  confessioms  nnpiorum   conntentmm   errorem 


proprium,  primo  circa  iustortm  vitam;  secundo, 
circa  vitam  propriam:  Lassati  etc. 

In  prima  primo  confitentur  Sanctorum  contem-  Pr»mo,  con. 
ptum.  praeteritum  et  irrisionem;  secundo,  status  illo-  drupiiciser- 
rum  reprobattonem:  Nos  insensatt  etc;  tertio,  eo-  vitam  insto- 
rum  tunc  praesentem  exaltationem :  Ecce ,  quomodo 
computati  sunt;  quarto,  mwm  errorem:  Ergo  efr- 
ravimus. 

(Vers.  3.).  Hi,  scilicet  irrisoria  demonstratione  ^e  primo. 
digni  secundum  iudicium  impiorum ,  sunt,  quos  ali- 
guando  habuimus  in  derisum,  factis  et  signis;  lob 
duodecimo  ^ :  «  Deridetur  iusti  simplicitas  » ;  item  in 
Psalmo :  «  Omnes  videntes  me  deriserunt  me  »  etc. 
Et  in  similitudinem  improperii,  improperando  ver- 
bis ;  in  Psalmo :  «  Improperia.  exprobrantium  tibi  ce- 
ciderunt  super  me  » .  Sed  cum  improperatur  homini 
opus  bonum,  quod  potius  est  materia  laudis,  non 
est  verum  improperium,  sed  similitudo  improperii ; 
propter  quod  dicitur  hic:  in  similitudinem  impro' 
perii;  secundae  ad  Corinthios  sextb ' :  «  Per  infa- 
miam  et  bonara  famam  »  etc.  ;  Actuum  quinto : 
« Ibant  Apostoli  gaudentes  »  etc. 

(Vers.  4.).  Nos  insensati  etc. ,  insensatorum  in-  ^e  secundo. 
fantium  more  vivenles;  insensati,  inquam,  quia  non 
sentiebamus  de  rebus ,  sicut  erant ;  Ecclesiastici  de- 
cimosexto^:  « In  his  omnibus  insensatum  est  cor  » ; 
primae  ad  Corinthios  decimo  quarto:  «  Nohte  esse 
pueri  sensibus  » .  Vitam  illorum,  id  est  conversatio- 
nem,  quae  erat  in  paupertate,  labore,  vilitate,  ie- 
iuniis  elc;  aestimabamus  insaniam,  Sic  David  ab 
Achis  reputatus  est  insanus,  primi  Regum  vigesimo 
primo^;  sic  et  Christus;  loannis  octavo:  «  Nonne  bene 
dicimus  nos,  quia  Samaritanus  es  tu  et  daemonium 
habes  » ?  item  loannis  decimo :  «  Daemonium  habet 
et  insanit»;  sic  nuntius  Elisei,  quarti  Regum  nono: 
«  Quid  venit  insanus  iste  ad  te  » ?  Osee  nono :  «  Sci- 
tote,  Israel,  stultum  prophetam  et  insanum  virum  spi- 
ritualem  » ;  stultum,  sciiicet  in  temporalibus,  et  insa- 
num,  secundum  iudicium  mundanorum.  Et  finem  il- 
lorum,  id  est  mortem,  sine  honore,  aUcuius  scihcet 
remunerationis ;  contra  quod  dicitur  in  Psalmo  ^^ : 
«  Nimis  honorali  sunt  amici  tui,  Deus  »;  item  loan- 
nis  duodecimo  ^M  «  Si  quis  mihi  ministraverit ,  ho- 
norificabit  eum  Pater  meus  » ,  qui  in  caelis  est. 

(Vers.  5.).  Quomodo  ergo  computati  sunt  inter  oe  tertio. 
filios  Dei?  per  gratiam;  ad  ftoraanos  octavo  ^^:  «  Non 


*  Scilicet  mterlinearis  ex  Kabano.  —  Diio  scqq.  loci  sunt 
Exod.  15,  '15.  et  Ezech.  7,  26. 

2  Vers.  .1.  —  Sequuntur  Hebr.  10,  31 ;  Sap.  6,  6.  et  lob 
20,  25.  —  Inferius  pro  lortormn  A  lormeniorum. 

*  Psalm.  21,5.  —  Seq.  locus  est  1.  Reg.  4,  7.  et  8.  —  Card. 
Hugo  a  S.  Charo  et  Lyranus  hunc  et  seq.  versuin  sic  exhibent: 
Videntes...  insperatae  salulis,  gementes  prae  angustia  spiritns, 
dicentes  intra  se  [alias:  dicentinter  se],  poenitentiam  agentes  et 
prae  angiistia  spiritus  gementes,  Vulgata  et  Rabanus  verba  ge- 
mentes  prae  angustia  spiritus  primo  loco  posila  omitlunt. 

*  Ita  A;  edd.  legunt:  Dicenies  intra  se;  inter  se  [cfr.  nota 
praecedens]  terior  littera,  sdlicci  dictione  interiori,  omissis  vcr- 
bis  et  non  vacant  exieinori,  —  Subinde  allegatui'  Luc.  46,  24. 


*  Vers.  3. —  Seq.  locus  est  Isai.  65,  14,  post  quem  edd. 
addunt :  Et  prae  angusiia  elc.  Haec  non  habet  Rabanus,  quia 
ideni  est  supra.  Cfr.  supra  nola  3. 

•  Vers.  4.  —  Duo  seqq.  toci  sunl  Ps.  21,  8,  et  68,  10: 
Opprobrla  exprobrantium  etc. 

^  Vers.  8.  —  Sequitur  Act.  5,  41. 

®  Vers.  20.  —  Seq.  locus  est  L  Cor.  14,  20. 

®  Vers.  14:  Et  ait  Achis  ad  servos  suos:  Vidistis  hominem 
insanum  etc.  —  Sequuntur  loan.  8,  48.  et  10,  20;  IV.  Reg. 
9,  11.  et  Osee  9,  7. 

'^  Psalm.  138,  17:  Nimis  honorificati  sunt  elc. 

"  Vers.  26. 

"  Vers.  15.  —  Sequitur  loan.  1,  12. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


139 


accepistis  iterum  spiritum  servitutis  in  timore,  sed 
accepistis  spiritum  adoptionis  filiorum  »  etc. ;  item 
loannis  primo:  «  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei 
fieri »  etc.  Et  inier  Sanctos  sors  illorum  est ,  id  est 
portio  gloriae ,  de  qua  in  Psalmo  * :  «  Portio  mea , 
Domine,  sit  in  terra  viventium»;  item  ad  Colossen- 
ses  primo :  «  Qui  dignos  nos  fecit  in  partem  sortis 
Sanctorum  in  lumine  » .  Et  haec  sunt  contra  duo , 
quae  dixerant;  dixerant  enim  vitam  Sanctorum  in- 
sensatam  et  finem  contumeliosum. 

(Vers.  6.).  Ergo  erravimus  etc.  Concludunt  sibi 

Dequario.  ipsis;  undc  verificatum  est  illud  Psalmi^:  «Inflrma- 
tae  sunt  conlra  eos  linguae  eorum  ».  Erravimus , 
inquiunt ;  falsa  enim  pro  veris  approbaverunt ;  Au- 
gustinus  ^  aulem  dicit ,  quod  «  falsa  pro  veris  ap- 
probare  erroris  proprium  est»;  Isaiae  decimonono: 
«  Errare  fecerunt  Aegyptum  in  omni  apere  suo , 
sicut  errat  ebrius  et  vomens».  A  via  veritatis; 
Glossa:  «  Evangelii  divinae  legis  »,  ad  credeTidum; 
Isaiae  quinquagesimo  tertio :  «  Omnes  nos  quasi  oves 
erravimus;  unusquisque  in  viam  suam  declinavit». 
Et  iustitiae  lumen,  ad  operandum;  iustitiae  Imnen, 
intransitive,  id  est  iustitia,  quae  lux  est,  secundum 
illud  Psalrai  ^ :  «  Lux  orta  est  iusto  » ;  item  Prover- 
biorum  quarto :  «  lustorum  semita  quasi  lux  splen- 
dens  »  etc.  Non  luxit  nobis ;  Isaiae  quinquagesimo 
nono :  «  Exspectavimus  lucem ,  et  ecce  tenebrae  » ! 
Haec  fuit  causa  erroris  eorum,  sicut  defectus  lumi- 
nis  est  causa  deviationis.  Et  sol  intelligentiae ,  scili- 
cet  ad  inflamnmndum,;  Glossa^:  «Christus,  sol  iusti- 
tiae,  qui  oritur  timentibus  Deum  »,  ut  habetur  Ma- 
lachiae  ultimo;  non  est  o?ius  nobis.  Notandum,  quod 
non  est  defectus  ex  parte  solis,  sed  ex  parte  ipsorum 
in  tenebris  iacentium  nec  surgere  volentium  nec  ocu- 
los  aperire  quaerentium ;  Psalmus  ^ :  «  Supercecidit 
ignis  »,  invidiae,  «  et  non  viderunt  solem  »,  iustitiae. 
Sol  quidem  materialis  oritur  bonis  et  raalis,  ut  pa- 
tet  Matthaei  quinto:  «  Qui  solem  suum  oriri  facit 
super  bonos  et  malos  » ,  sed  sol  intelligentiae  solis 
bonis  oritur,  ut  patet  hic. 
chrisius  est         Christus  autem  dicitur  sol,  quia  sol  dicitur  quasi 

Ratiii.   solus  lucens^;  Cliristus  mtem  siiigulariter  lucet,  id 


est  prae  omnibus  aliis  tanquam  lux  mundi  et  ocu- 
lus;  loannis  primo:  «  Erat  lux  vera,  quae  illumi- 
nat  omnem  hominem  venientem  in  hunc  munduih  », 
etiam  illuminatione  cognitionis  naturalis.  « Ipse  enim  Notandum. 
est  magister,  qui  cathedram  habens  in  caelis,  corda 
hominum  docet  in  terris  »,  ut  dicit  Augustinus®.  Item 
loannis  octavo :  «  Ego  sum  lux  mundi  » .  —  Item ,  quia  Rai>o  2. 
illuminatione   lunae,  id  est  Ecclesiae;    Ecclesiastici 
quinquagesimo :  «Sicut   iuna   plena  in   diebus  suis 
lucet»,  scilicet  ex  irradiatione  solis.  —  Item,  quia  Ratio  3. 
est  fon^   totius   caloris,  id  est   amoris   spiritualis; 
Psalmus  ^ :  «  In  sole  posuit  tabernaculum  suum  » ;  et 
post :  «  Non   est  qui  se  abscondat  a  calore  eius  » ; 
secundo  Machabaeorum  primo :  «  Tempus  affuit ,  quo 
sol  refulsit,  qui  prius  erat  in  nubilo;  et  accensus 
est   ignis   magnus  »   etc. ;   item   Lucae   duodecimo : 
«  Ignem  veni  raittere  in  terram  » ,  id  est  calorem.  — 
Item,  quia  ipse  est  patm^  plantarum  spiritualium ,  Raiio  4. 
id  est  totius  puUuIationis  spiritualis;  loannis  decimo 
quinto:  «  Qui  manet  in  me,  et  ego  in  eo,  hic  fert 
fructum   multum,  quia  sine  me  nihil   potestis  fa- 
cere  » .  —  Sol  autem  intelligentiae  dicitur,  quia  solo  soi  inteui- 
oculo  intelligentiae  lux  eius  apprehenditur,  quia  per 
eius  radium,  scilicet  per  spiritum  intellectus,  intelli- 
gentia  illuminatur  ^^. 

Lassati  sumus  etc.  Hic  tangit  confessionem  er-     s«cando. 

.  .,  ,  .         itemqaadra- 

rons  unpiorum    circa  propnam  vttam;  et  pnmo  pncis  erroris 

circa       pro» 

confitentur  propriae  vitae  laboriositatem ;  secundo ,  pnam  vitam. 
caecitatem:  Viam  autem  Doniini;  tertio,  inutilita" 
tem:  Quid  profuit  nobis  etc;  quarto,  instabilitatem: 
Transierunt. 

(Vers.  7.).  Lassati  igitur  sumus,  virtute  nostra,  oe  primo. 
in  via  iniquitatis,  quoad  ciUpam  in  praesenti;  le- 
remiae  nono^^:  «  Ut  inique  agerent,  laboraverunt » ;  et 
perditionis,  quoad  poenam  in  futuro ;  Proverbiorum 
secundo:  «Impii  de  terra  perdentur,  et  qui  inique 
agunt  auferentur  ex  ea  » .  Nec  mirum ,  si  lassati  su- 
mus  virtute  nostra,  quia  ambulavimus  vias  difjici- 
les,  de  sui  natura,  scilicet  Vias  peccatorum,  quae 
multum  affligunt  animam  in  praesenti  per  conscien- 
tiae  remorsum.  JJon  enim  patitur  ordo  divinae  iusti- 
tiae,  ut  vel  ad   momentum  sit   culpa   sine  poena. 


^  Psalm.  U1,  6.  —  Seq.  locus  est  Col.  1,  42. 

«  Psalm.  63,  9. 

^  Enchirid.  c.  H.  n.  5,  ubi  docet,  qiiod  errat  qui  «  se 
existimat  scire  quod  nescit ;  pro  vero  quippe  approbat  falsum , 
quod  est  erroris  proprium».  —  Sequuntur  Isai.  49,  M,  et 
53,  6.  Glossa  inferius  allegata  est  interlinearis.  Rabanus:  Via 
veritatis  Evangelium  Christi  est  et  lex  divina,  de  qua  errave- 
runt  impii,  quoniam  illi  credere  et  obedire  noluerunt. 

*  Psalm.  96,  M.  —  Sequuntur  Prov.  4,  18.  et  Isai.  59,  9. 

*  Nempe  intei^linearis,  Rabanus:  Quibus  [impiis]  et  iusti- 
tiae  lumen  non  luxit ,  et  sol  intelligentiae  non  est  ortus ;  quia 
cum  eis  Christus  non  est  Ivx  vera,  qnm  iltuminat  omnem 
Jiominem  venientem  in  hmc  mundum  [loan.  4,  9.],  et  sol 
iusUiiae,  qui  oritur  timentihm  eum.  —  Malach.  4 ,  2  :  Et  orie- 
tur  vobis  timentibus  nomen  meum  sol  lustitiae.  Cfr.  August., 
Enarrat.  in  Ps.  103.  serm.  3.  n.  19.  seqq. 

*  Psalm.  57,  9.  —  Sequitur  Malth.  5,  45. 


'  Isidor.,  \\\.  Etymolog.  c.  74.  n.  1:  Sol  appellatus,  eo 
quod  50?M5  appareat,  obscuratis  fulgore  suo  cunctis  sideribus. 
Cfr.  tom.  V.  pag.  426,  nota  1.  —  Seq.  locus  est  loan.  4,  9. 

®  In  I.  Epist.  loan.  tr.  3.  n.  43.  et  de  Disciplina  christ. 
c.  8.  n.  9.  et  c.  44.  n.  45.  Cfr.  tom.  V.  pag.  324,  nota  2. 
Vide  eliam  Qq.  disput.  de  Scientia  Christi ,  q.  4.  —  Sequuntur 
loan.  8,  42.  et  Eccli.  50,  6. 

'  Psalm.  48,  6.  et  7.  —  Subinde  allegantur  II.  Machab. 
4,  225  Luc.  42,  49.  et  loan.  45,  5. 

^®  August.,  Enarrat.  in  Ps.  25.  enarrat.  2.  n.  3 :  Est  noster 
sol  iustitiae  Veritas  Christus;  non  isle  sol,  qui  adoratur  a  pa- 
ganis  et  Manichaeis  et  videtur  etiam  a  peccatoribus ,  sed  ille 
alius,  cuius  veritate  humana  natura  illustratur,  ad  quem  gaudent 
Angeli;  hominum  aulem  infirmatae  acies  cordis,  etsi  trepidant 
sub  radiis  eius,  ad  eum  tamen  conlemplandum  per  mandata 
purgantur. 

"  Vers.  5.  —  Seq.  locus  est  Prov.  2,  22. 


140 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


Unde  Augustinus  ^ :  «  lussisti ,  Domine ,  et  sic  est , 
ut  poena  sibi  sit  inordinatus  animus  »;  Ecclesia- 
stici  vigesimo  primo:  «  Via  peccantium  complanata 
lapidibus  ». 

Seo  contra:  Matthaei  septimo  ^:  «  Lata  porla  et 
Quacsuo.  spatiosa  est  via,  quae  ducit.  ad  perditionem  ». 

Dicendum,  quod  facilis  est  in  ingressii,  quasi 
Resr.  strata  floribus,  sciDcet  praesentis  delectationis  dul- 
core  et  temporali  iucunditate;  sed  diflicilis  in  pro- 
gressu  propter  remorsum  conscientiae;  diflicilior  in 
egressu  propteY  separationem.  a  praesenti  voluptate; 
sed  difficillima  post  egressim  propter  tormentum 
gehennae. 

Viam  aittem  Domini ,  scilicet  qua  Dominus  ve- 
De  secondo.  nit  ad  uos ,  qua  nos  imus  ad  eum ,  scilicet  carita- 
tem,  secundum  iilud  Apostoli  primae  a9  Corinthios 
duodecimo  ^ :  «  Adhuc  excellentiorem  viam  vobis  de- 
monstro  » ;  ignoravimus,  scilicet  ignorantia  crassa 
et  affectata;  unde  lob  vigesimo  primo:  «Qui  dicunt 
Deo:  Recede  a  nobis,  scientiam  viarum  tuarum  no- 
iumus  ».  Ignorans  tali  ignorantia  «  ignorabitur  »,  ut 
dicit  Apostolus  priuiae  ad  Corinthio3  decimo  quarto. 

(Vers.  8.).  Qitid  nobis  profiiit  superbia?  scili- 
Deteriio.  cet  iu  houorum  excellentia,  quasi  dicat:  nihil;  immo 
potius  nocuit,  quia  dicitur  in  Psalmo*:  «  Retribuet 
abundanler  facientibus  superbiam  »;  Proverbiorum 
decimo  sexto :  «  Contritionem  praecedit  superbia  » ; 
Lucae  primo:  «  Dispersit  superbos  mente  cordis  sui ». 
Aut  divitiarum  iactantia,  scilicet  de  exteriorura  bo- 
norum  abundantia,  quid  contulitnohis?  ({Vidi^x^icdX: 
nihil;  Ecclesiastae  quinto:  «  Qui  amat  divitias  fructum 
non  capiet  ex  eis » ;  iteni  Lucae  sexto :  «  Vae !  vobis 
divitibus  »  etc. 

Transienmt  etc.  Hic   tangit  confessionera  in- 

Dc  qaarto.  stabHHatis  status  reproborum  sub  multiplici  meta- 

Metapho-  phora  ^ :   primo  sub   metaphora  iimbrae ;  secundo , 

nuntii:  Tanquam  nuntius;  tertio,  navis:  Et  taU" 

quam  navis;  quarto,  avis:  Aut  avis;  quinto,  sagit- 

tae:  Aut  tanquam  sagitta. 

(Vers.  9.  10.).  Transierunt  omnia  illa,  scili- 
cet  divitiae,  deliciae  et  honores  saecularis  potentiae; 
unde  pilmae  loannis  secundo  ^ :  «  Omne ,  quod  est 
in  mundo  »  etc,  etibidem  infra:  «  Transit  mundus 
et  concupiscentia  eius  » ;  id  est  concupiscibiha,  quae 
in  eosunt,  scilicet  quantum  ad  exteriorem  figuram, 


non  quoad  substanliam;  unde  primae  ad  Corinthios 
septimo:  «  Praeterit  figura  huius  mundi  ».  FefoOieiaphora 
umbra,   scihcet  mentem   obscurando;   Ecclesiastici    ^""^* 
trigesimo  quarto:   «Quasi  qui  apprehendit  umbram 
et  persequitur  ventum,  sic  qui  attendit  ad  visa  men- 
dacia  »,  quia  anima  ex  conversione  sui  ad  terrena 
obscuratur  et  eclipsatur  per   interpositionem  terrae 
inter  eam  et  verum  solem  '.  —  Et  tanquam  nuntius  secunda. 
praecurreiis ,  suo   transitu  mentem  amovendo;  lob 
nono  ^ :  «  Dies  mei  velociores  fuerunt  cursore  » .  — 
Et  ianquam  navis,   quae  pertransit  fluctuantem  Tenia. 
aquam,  tribulationes  multas  sustinendo;  Lucae  de- 
cimo^:  «Turbaris  erga  plurima».  Cuius  cumprae- 
terierit,  non  est  vestigium  invenire,  scilicet  in  aqua; 
Proverbiorum    trigesimo:  «  Tria  sunt  mihi  diffici- 
lia  etc. ,  via  navis  in  medio  mari » .  Neque  semitam 
carinae  illius  in  fluctibus,  id  est  parvae  navis,  quae 
maiorem  navem  solet  comitari  ad  evasionem  pericuU. 
Vel :  carina  potest  dici  media  pars  vel  medius  locus 
navis,  secundum  illos  versus: 

Prora  prior  pars  est  navis,  pars  ultima  puppis. 
Dic  latus  esse  ratem,  ventrem  dic  esse  carinam. 

(Vers.  H.  12.).  Aut  avis,  scilicet  cor  in  su- Quana. 
perbiam  et  lasciviam  exaltando;  Proverbiorum  de- 
cimo^^:  «  Qui  innititur  mendaciis,  hic  pascit  ventos; 
idem  autem  sequitur  aves  volantes».  Quae  tj^amvo- 
lat  in  aere,  scilicet  velociter,  cuiiis  nullum  inveni- 
tur  argumentum,  sciUcet  certum  signum,  itineris 
illius;  sed  tantuni  sonitus,  auditur,  sonitus,  in- 
quam ,  alarum  verberans  levem  ventum ,  id  est  ae- 
rem  motum ,  secundum  illud  Damasceni  " :  «  Ventus 
est  aer  motus  » ;  et  scindens ,  id  est  di videns  ,  per 
vim  itineris  aerem ,  scihcet  quietum.  Sic  sonus  levis 
fatnae  impios  comitatur,  secundum  illud  Psalmi  ^^ : 
«  Vocaverunt  nomina  sua  in  terris  suis  » ;  Isaiae  de- 
cimo  octavo :  «  Vae  !  terrae  cymbalo  alarum  »  etc. 
Commotisque  alis  tramvokvvit ,  scilicet  ad  locum 
alterum;  Osee  nono:  «  Ephraim  quasi  avis  avolavit». 
Et  post  hoc  nuUmn  signum,  id  est  certum  indi- 
cium,  invenitur  itineris  iV/m;  Proverbiorum  trige- 
simo :  «  Tria  mihi  sunt  difficilia  etc. ,  via  aquilae  in 
caelo»;  item  lob  vigesimo  octavo:  «Semitam  ignora- 
vit  avis,  nec  intuitus  est  eam  oculus  vulturis  ».  — 
Aut  tanquam  sagitta,  scilicet  cor   letaliter  vulne-  Qointa. 


*  Libr.  I.  Confess.  c.  12.  n.  19,  ubi  voci  inordimtus 
textus  originalis  pracflijit  omnis.  Libr.  HL  de  Lib.  Arb.  c.  15. 
n.  44.  ail :  Nullo  autcm  temporis  intervallo  ista  [peccalum  et 
poena]  dividuntur...  ne  vel  puiicto  temporis  universalis  pulcri- 
tudo  turpetur,  ut  sit  in  ea  peccati  dedecus  sine  decorc  vindi- 
ctae.  —  Sequitur  Eccli.  21,  M. 

2  Vers.  13. 

*  Vers.  30.  —  Sequuntur  lob  21,  14:  Qui  dixerunt  Deo; 
Recede  a  nobis ,  et  scientiam  etc. ;  L  Cor.  14,  38 :  Si  quis 
aulem  ignorat,  ignorabitur. 

*  Psalm.  30,  24.  —  Subinde  allegantur  Prov.  16,  18; 
Luc.  I^  o1 ;  Eccle.  S,  9.  et  Luc.  6,  24. 

^  Rabanus :  Per  quinque  species  similitudinum ,  quas  pro- 
ferendo  iniquorum  infructuosa  poenitentia  labores  suos  defluerc 


conqueritur,  fugacis  vitae  ac  terrenarum  rerurn  dcfectus  nobis 
demonslratur. 

*  Vers.  16.  et  17.  —  Sequuntur  L  Cor.  7,  31.  (cfr.  supra 
pag.  29,  notA  6.)  et  Eccli.  34,  2.  —  De  innovatione  mundi 
cfr.  IV.  Sent.  d.  48.  a.  2.  q.  3. 

'  Cfr.  tom.  V.  pag.  443,  nota  M. 

«  Vers.  25. 

^  Vers.  41.  —  Seq.  locus  est  Prov.  30,  18.  et  19. 

^^  Vers.  4. 

^*  Libr.  U.  de  Fide  orthod.  c.  8~:  Ventus  autera  est  motus 
[xtvjjat;]  aeris;  vel :  venlus  est  fluxus  [petJjAa]  aeris.  Cfr.  supra 
pag.  12,  nota  8. 

"  Psalm.  48,  12.  —  Sequuntur  Isai.  18,  1;  Osee  9,  11; 
Prov.  30,  18.  seq.  et  lob  28,  7. 


COMMEiNT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


141 


rando;  emissa  in  looum  destinaivm,  a  sagittario; 
Proverbiorum  septimo  * :  «  Donec  transfigat  sagitta 
iecur  » .  Divisus  aer,  scilicet  per  motum  sagittae , 
continm  in  se  reclusus  est,  ut  ignoretur  transitus 
illius;  Glossa:  «  Quia  nuUa  sui  reliquit  vestigia». 

(Vers.  13.).  Sic  et  nos  nati  cmtinuo  desivimus 
esscy  id  est  cito  post  nativitatem ;  vel :  statim  desivi- 
mus,  id  est  desinere  incipimus,  secundum  illud  Au- 
gustini  2 :  «  Quid  est  vita  nostra  nisi  continuus  cur- 
sus  ad  mortem  » ?  Glossa :  «  Sic  etiam  vitae  huius 
incertus  et  instabilis  est  cursus  »;  lob  decimo  quarto: 
«  Homo  nalus  de  muliere  etc. ,  et  fugit  velut  um- 
bra  ».  Vel:  desinimus  esse  continuo,  per  peccandi 
accelerationem  ^.  Et  virtutis  quidem  nullum  signum 
valuimus  ostendere,  scilicet  in  vita  nostra  per  bo- 
nam  conversationem  ;  Marci  ultimo  *  :  «  Signa  eos 
qui  crediderint ,  haec  sequentur  » ;  ad  Galatas  ul- 
timo:  «  Stigmala  Domini  lesu  in  corpore  meo  porlo  ». 
In  malignitate  enim  nostra  consumti  sumus,  per 
impoenitentiam  finalem;  lob  decimo  tertio:  «  Qui 
quasi  putredo  consumendus  sum  » ;  loannis  octavo : 
«  In  peccato  vestro  moriemini  » . 

Talia  dixerunt  etc.  Ecce,  confirmaiio  eonfes- 

i^onfirmAiip  sionis  oorum  per  exempla  convenientia,  primo  per 

periexem-  exemplum  lanugims ;  secundo,  spumae:  Et  tanquam 

spuma;  tertio,  fujni:  Et  tanquam  fumus ;  qmrto, 

hospitis:  Et  tanquam  memoria  hospitis. 

(Vers.  1 4.).  Talia  ergo  dixeruni  in  inferno  hi 
qui  peccaverunt;  dixerunt,  inquam,  dictione  inte- 
riori  per  conscientiae  remorsum,  etsi  non  forte  di- 
ctione  exteriori ,  cum  sint  in  inferno  sine  corporibus 
usque  in  diem  iudicii  et  sine  organis  corporeis,  licet 
non  sine  potentiis  organorum;  Lucae  decimo  sexto^: 
«Elevans  oculos»,  id  est  potentiam  visivam,  quae 
organis  oculorum  usa  fuerat  in  praesenti. 

In  inferno  etc.  Quomodo  sciebat  auctor  iste, 

Qaaestio.  quod  ita  dixerunt  in  inferno?  cum  nunquam   ibi 

fuisset,  nec  alius  inde  venisset,  qui  ei  retulisset;  unde 

supra  capilulo  secundo^:  «  Non  est  agnitus  qui  re- 

versus  sit  ab  inferis  » . 


Potest  dici,  quod  hoc  sciebat  per  revelalionem  Resp. 
Spiritus  sancti,  quia,  secundum  Ambrosiura ',  omne 
verum,  a  quocumque  dicatur,  Spiritu  sanclo  di- 
ctante,  profertur;  item  secundae  Petri  primo:  «  Spi- 
ritu  sancto  inspirati ,  locuti  sunt  sancti  Dei  homines  » . 
Vel:  Dixerunt,  id  est,  dicere  potuerunt. 

(Vers.  15.).  Quoniam  etc,  quasi  dicat:  et  ve- 
rum  dixenmt,  quoniam  spes  impii,  id  est,  tempo- 
ralis  prosperitas,  in  qua  spem  ponunt  impii;  Isaiae 
vigesimo  octavo  ^ :  «  Posuimus  mendacium  spem  no- 
stram»;  tanquam  lanugo,  idest  flos  cardui ,  quoad  Exempiam 
carnis  fragilitatem ;  quae  a  vento  tollitur ,  id  est  ^""*™™* 
modico  flatu ;  Glossa :  «Lanugo  carnisfragilitatem  ex- 
primit,  quae  a  vento  aegritudinis  vel  molestia  cito  tol- 
litur  » ;  Isaiae  quadragesimo :  «  Omnis  caro  foenum  ». 
Et  bene  coraparatur  carnis  fragilitas  flori  cardui, 
quia  caro  spinas  et  tribulos  tentationum  generat ; 
unde  Genesis  tertio  ^ :  «  Spinas  et  tribulos  germina- 
bit  tibi  » .  Et  tanquam  spuma  gracilis,  ex  agitatione  secundum. 
aquarum  generata,  quae  a  proceUa  dispergitur, 
Tanquam  spuma  etc. ,  dicit  quaritum  ad  iactantiae 
vanitatem;  unde  Glossa^^:  «  Hic  est  appetitus  hu- 
mani  favoris  et  iactantiae  vulgaris,  quae  a  procella 
dispergitur  tribulationis  el  adversitatis  aiicuius  prae- 
sentis,  vel  aeternae»;  Oseedecimo:  «  Transire  fecit 
Samaria  regem  suum ,  sicut  transit  spuma  super  fa- 
ciem  aquae  »;  item  leremiae  vigesimo  tertio :  «Ecce, 
turbo  dominicae  indignatipnis  egredietur,  et  tempe- 
stas  erumpens  super  caput  impiorum  veniet » .  Et  Tertmm. 
tanquam  fumus,  qui  a  vento  diffusus  est,  quan- 
tum  ad  vitae  brevitatem;  lacobi  quarto  ^^ :  «  Quae  est 
vita  vestra?  Vapor  est  ad  modicum  parens»;  a  vento 
diffusus  est;  quia  enim  in  altum  tollitur,  evanescere 
cogitur ,  iuxta  illud  Psalmi :  «  Mox  ut  honorificati 
fuerint  et  exaltati,  deficientes  quemadmodum  fumus 
deficient»;  Glossa:  «  Sicut  fumus  vento  dissolvitur, 
sic  humana  vita  temporum  mutatione  » .  Et  tanquam  Quannm. 
memoria  hospitis  unius  diei  praetereuntis ,  quan- 
tum  ad  famae  modicam  durationem;  lob  decimo 
tertio  ^^ :  «  Memoria  vestra  comp^rabitur  cineri  » .  //o- 


^  Vers.  23.  —  Glossa  inferius  allegata  est  interlinearis , 
eamque  edd.,  cotitradicentibus  codd.,  omittunt. 

^  Libr.  Xni.  de  Civ.  Dei,  c.  10:  Quoniani  quidquid  tem- 
poris  vivitur,  de  spatio  vivendi  demitur,  et  quotidie  fit  minus 
minusque  quod  restat,  ut  omnino  nihil  sit  aliud  tempus  vitae 
huius  quam  cursus  ad  mortem  elc.  —  Sequuntur  Glossa  intei'- 
linearis  (ex  Rabano)  et  lob  14,  \.  seq. 

*  Cfr,  STipra  pag.  130,  nota  12. 

*  Vers.  17.  —  Subinde  aUegantur  Gal.  6,  17;  lob  13,  28. 
et  loan.  8,  21.' 

*  Vers.  23.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  50.  p.  H.  a.  1.  q.  1. 

^  Vers.  \ .  —  .Superius  pro  nec  aliits  inde  venisset  A  vel 
alium  invenisset. 

'  In  Episi.  I.  ad  Cor.  ( inter  opera  Ambros.)  c.  1 2 ,  3 :  Quid- 
quid  enim  verum  a  quocumque  dicitur,  a  sancto  dicitur  Spi- 
ritu.  August.,  Epist.  166.  (alias  28.)  c.  4.  n.  9:  A  quocumque 
enim  verum  dicitur,  illo  donante  dicitur,  qui  esl  ipsa  Veritas.  — 
Seq.  locus  est  H.  Pelr.  1,  21. 

*  Vers.  15.  —  Seq.  Glossa-  est  ordimria  (ex  Rabano): 
Lanugo,  quae  ex  flore  herbarum   marcido  [Rabanus:  marce- 


scente']  oriens,  carnis...  vel  molestia  corporis  cito  [Rabanus 
omiltit  cito]  tollitur  [Rabanus  addit:  nec  dinturna  manere 
permitlitur]  j  quia  omnis  caro  foenmn  etc.  [Isai.  40,  6.]. 

^  Vers.  18. 

**  Nempe  ordlnaria  (ex  Rabano):  Spuma  ex  aquis  edita 
super  aquam  enatat.  Hic  est  appetitus...  quae  procella  [Raba- 
nus:  qme  a  procella]  tentationis  vel  discussione  iudicii  [Ra- 
banus  addit  futuri]  disselvitur  vel  dispergitur,  id  est,  quam 
vana  fuit ,  probatur  [  Rabanus :  quia  quam  vana  fuerint,  eorum 
atiactu  probatur],  —  Sequuntur  Osee  10,  7,  ubi  pro  sicut 
transit  spuma  Vulgata  qtiasi  spumam;  ler.  23,  19. 

.  "  Vers.  15.  —  Subinde  allegantur  Ps.  36,  20,  et  Glossa 
interlinearis.  Rabanus :  Sic  et  fumtis  vanitatem  caducae  vitae 
demonstrat,  quoniam,  sicut  fumus  vento  diffunditur,  sic  humana 
vita  temporum  mutatione  dissolvitur.  Unde  et  per  similitudinem 
transeunti  hospiti  comparatur;  quia  omnes  hic  hospites  et  pe- 
regrini  sumus ,  de  quo  Ecclesiastes  [  1 ,  4.]  ait :  Generatio  prae- 
terii  etc. 

»2  Vers.  12.  —  Sequuntur  Ps.  38,  13.  et  Hebr.  M,  13. 


m 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  V. 


spiti  comparat  hominem  in  hac  vita  exislentem ,  quia 
peregrini  et  hospites  quasi  in  aliena  domo  sumus, 
secundum  illud  Psalmi:  «  Advena  sum  ego  apud  te 
et  peregrinus ,  sicut  oranes  patres  mei »;  item  ad  He- 
braeos  undecimo :  «  Confitentes ,  quia  peregrini  »  etc. 
Praetereunti ,  quia  de  vita  ad  nriortem  transimus; 
Threnorum  primo  ^ :  «  0  vos  omnes ,  qui  transitis 
per  viam»  etc;  item,  Ecclesiastae  primo:  «Generatio 
praeterit »  etc.  Unius  diei,  quia  parum  hic  stamus ; 
unde  ad  Hebraeos  decimo  tertio :  «  Non  habemus  hic 
manentem  civitatem  »  etc. 

Tertio,  de  iustorum  et  reproborum  retributione  dupliciter. 

lusti  autem  in  perpetuum.  Hic  ponit  iustorum 

et  reproborum  condignam  retributionem,  et  primo, 

praemium  iustorwm;  secundo,  supplicium  repro- 

instoram   borum:  Et  accipiet  armaturam.  -^  lustorum  prae- 

dupiex.     mium  duplex  tangit:  primo,  pro  operattone  bom; 

et  secundo,  pro  victoria  mali:  Ideo  accipient  etc. 

(Vers.  16.).  lusti  autem  etc,  quasi  dicat:  talis 
j)e  primo.  est  vita  et  mors  impiorum;  autem,  pro  sed.  lusti, 
e  contrario ,  in  perpetuum  vivent;  Glossa  ^ :  «  Vivent 
vita  aeterna  »,  de  qua  loannis  decimo  septimo :  «  Haec 
est  vita  aeteroa  »  etc.  Et  apud  Dominum ,  id  est 
in  ipso  Domino  per  spem,  secundum  Glossam;  in 
Psalmo :  «  Mihi  autem  adhaerere  Deo  » ,  scilicet  per 
caritatem,  «  bonum  est,  ponere  in  Domino  Deo  spem 
meam  »;  est  merces  eorum;  Glossa  ^:  «  Laboris  prae- 
mium»;  ipse  enim  est  merces  Sanctorum;  Genesis 
decimo  quinto :  «  Ego  protector  tuus  sum  et  merces 
tua  magna  nimis  » ;  item  Numerorum  decimo  octavo : 
«  Ego  pars  et  hereditas  lua  in  medio  filiorum  Israel » . 
Et  eogitatio  eorum  etc. ,  quasi  dicat:  et  raerilo  apud 
Dominum  est  merces  eorum,  quia  eogifatio  eorum, 
id  est  tota  soliicitudo  et  intentio  eorum  per  fidem, 
apud  AUissimum,  secundum  illud  Psalmi^:  «  lacta 
cogitatum  tuum  in  Domino  »  etc.  Vel :  cogitatio,  id 
est  agnitio  intellectus  eorum,  apud  Altissimum, 
solum;  iusti  enim  solum  de  Deo,  vel  de  iis  quae 
ad  ipsum  habendum  conferunt,  cogitant,  iuxtaillud 
primae  ad  Corinthios  seplimo :  «  Quae  sine  viro  est 
mulier  cogitat  quae  Domini  sunt  ». 

(Vers.  17.).  Et  quia  tales  sunt  in  praesenti ,  ideo 

Desecundo.  accipient  regnum  decoris,  id   est  regnum  decorum 

Aarea.  quautum  ad  auream  sive  essentiale  praemium ;  Mat- 


Manos  DeL 


Brachinm. 


Dextera. 


thaei  quinto  ^:  «  Beati  pauperes  »  etc.  Et  diadema 
speciei,  id  est  speciosmn;  Glossa:  «Devicto  hoste»; 
et  hoc  quantum  ad  aureolam  sive  quantum  ad  prae-  Aareoia. 
mium  accidentale;  secundae  ad  Timotheum  quarto: 
«  Reposita  est  mihi  corona  iustitiae  » .  De  utroque 
Exodi  vigesimo  quinto.  De  manu  Dei,  vel  Domini; 
Glossa  ^ :  « Id  est  a  Christo ,  qui  dicitur  manus  et 
brachium  et  dextera  Dei  Patris  » .  Est  enim  manus 
operando :  «  Orania  namque  per  ipsum  facta  sunt » , 
loannis  primo;  brachium  protegendo,  secundum  il- 
lud  Psalmi:  « Brachium  meum  confortabit  eum»; 
dextera  praemiando;  Matthaei  vigesimo  quinto:  «Sta- 
tuet  oves  a  dextris  » .  Quoniam  dextera  sua  teget  eos ; 
Glossa  '^ :  «  Hic  el  in  futuro  » ,  ab  ira  superni  iudicis ; 
Isaiae  quadragesimo  nono :  « In  umbra  manus  suae 
protexit  me»;  Ecclesiastici  trigesimo  quarto:  «  Te- 
gimen  ardoris  et  umbraculum  meridiani  ».  Et  bra- 
chio  sancto  suo,  id  est  suae  sanctae  potentiae,  defen- 
det  illos,  scilicet  ab  omni  impugnatione  adversarii, 
secundum  illud  Psalmi :  « Dominus  defensor  vitae 
meae,  a  quo  trepidabo  »? 

Et  accipiet  armaturam  etc.  Hic  tangit  suppli- 
cium  reproborum  sub  metaphora  regis  arnia  mo- 
ventis  contra  suos  adversarios.  El  primo  describit 
regis  propositum ;  secundo ,  eius  apparatum :  In- 
duet  etc;  tertio,  bellum:  Ibunt  directe;  quarto,  belli 
effectum:  Et  ad  eremum  perducet;  quinto,  belli 
remedium:  Melior  est  sapientia. 

.(Vers.  18.).  Et  accipiet  armaturam,  scilicet  Primnm. 
contra  adversarios,  zelus  illius;  Proverbiorum  sexlo^: 
«  Zehis  et  furor  viri  non  parcet  in  die  vindictae  ». 
« Arma  autem  eius  sunt  veritas,  iustilia  et  iudi- 
cium  »,  secundum  Glossam.  Et  armabit  creaturam , 
scihcet  tanquam  exercitum  suiim,  secundurn  illud 
infra  decirao  sexto :  «  Creatura  tibi  Paclori  deserviens 
exardescit  adversus  iniustos  » ;  ad  ultionem  inimi- 
corum;  Psalmus:  «  Deus  ultionum  »  etc. 

(Vers.  19.  !20.  21.).  Induet  pro  thorace  iusti-  secnndam. 
tiam;  loricae  comparatur  iustitiasive  thoraci,  quia, 
sicut  lorica  totum  corpus  protegit,  sic  iustitia  undi- 
que  animam;  unde  secundae  ad  Corinthios  sexto^: 
«  Per  arraa  iustitiae  a  dextris  et  a  sinistris  » ;  Isaiae 
quinquagesimo  nono :  « lustitia  indutus  esl  pro  lo- 
rica  » .  Et  accipiet  pro  galea  iudicium  reclum ,  vel 
certum;  iudicium  rectum,  id  est  discretio ,  et  com- 
paratur  galeae,  quae  munimentum  est  capitis ,  id  est 


Reprobornm 
suppliciom. 


Oescribdntor 
quinque. 


*  Vers.  \  2.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccle.  1 ,  4.  et  Hebr.  1 3, 1 4. 
^  Scilicet  inierlinearis ;  seq.  Glossa,  quae  etiam  est  int^- 

Unearis,  ait :  Et  apud  Dominum,  in  quo  speraverunt.  —  Sub- 
inde  allegantur  loan.  47,  3.  et  Ps.  72,  28. 

®  Nempe  interlinearis.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Gen.  45, 1. 
et  Num.  18,  20. 

*  Psalra.  5i,  23,  ubi  Vulgata :  laeta  super  Dominum  cu- 
ram  tuam ,  et  ipse  etc. ;  Glossa  interlinearis  in  Sap,  5 ,  16: 
lacta  cogitatum  tuum  in  Dominum  et  etc.  —  Sequitur  I.  Cor. 
7,  34 :  Et  mulier  innupta  et  virgo  cogitat  etc. 

^  Vers.  3.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis;  II.  Tim.  4,8. 
et  Exod.  25,  25.  [Vat.  hunc  locum  omittit],  ubi  duplex  co- 
rona  [maior  et  minor]  insinualur:  Et  ipsi  labio  [mensae]  coro- 


nam  inten*asilem...  et  super  illam  alteram  coronnm  aureolam. 
Cfr.  IV.  Sent.  d.  33.  a.  2.  q.  3.  fundam.  1. 

®  Nempe  interlinearis»  Rabanus :  Manus  enim  Dei  et  dex- 
tei*a  ac  brachiim  propter  effectivam  potentiam  unigenitus  Fi- 
lius  Dei  nominatur ;  per  quem  omnia  facta  sunt  etc.  —  Se- 
quuntur  loan.  1,  3;  Ps.  88,  22.  et  Matth.  25,  33. 

'  Scilicet  inieriinearis.  —  Subinde  allegantur  Isai.  49,  2 ; 
Eccli.  34,  19.  et  Ps.  26,  1:  Dominus  protector  vitae  etc. 

^  Vers.  34.  —  Glossa,  quae  sequitur,  est  ordinaria  (ex 
Rabano);  deinde  alleganlur  Sap.  16,  24,  ubi  post  exardescit 
Vulgata  addit  in  tormentum;  Ps.  93,  1. 

^  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  59,  17:  Indulus 
est  iustitia  ut  lorica ;  Prov.  16,  10. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  V. 


143 


ralionis;  Proverbiorum  decimo  sexto:  «  Divinatio  in  la- 
biis  regis,  in  iudicio  non  errabit  os  suum  » .  —  Sumet 
sciitum  inexpugnabile  aequitatem;  ^(^wto  ^  quod  de- 
fendit  loricam,  comparatur  aequitas,  quia  iustitiam 
facit  irreprehensibilem ;  Isaiae  undecimo ' :  «  Arguet 
in  aequitate  pro  mansuetis  terrae  ».  —  Aiyuet  atitem 
diram  iram;  diram  dicit  ad  differentiam  irae  levis, 
qua  modo  irascitur;  in  lanceam;  ira  Dei  lanceae 
comparatur,  quia  attinget  etiam  quaecumque  remota 
et  penetrabit ;  Ezechielis  vigesimo  primo :  «  Gladius 
exacutus  »  etc. ;  ilem  Exodi  decimo  quinto :  «  Misisti 
iram  tuam ,  quae  devoravit  eos  sicut  stipulam  » .  Et 
pugnabit  cum  iUo  orbis  terrarum  contra  insensa- 
tos ;  Gregorius  ^ :  «  Offenso  Creatore ,  omnis  creatura 
offenditur  »;  Glossa:  «  Creator  per  creaturam  sibi  sub- 
iectam  corripit  delinquentes  » .  Horribile  bellum  erit 
illud ,  de  quo  lob  quadragesimo :  «  Memento  belli , 
nec  ultra  addas  loqui  ». 

Ibunt  directe  etc.  Hic  describit  bellum  novissi- 
Tertiam,  mum  secuudum  diversas  acies  creaturarum.  Et  primo 

taor.        introducit  ignem  impios  debellantem  et  cxpugnantem; 

secundo,  aerem:  Et  cb  petrosu;  tertio,  aquam:  Et 

candescet^;  quarto,  ventum  seu  turbinem  de  terra 

procedentera :  Contra  illos  stabit  spiritus  viriutis. 

(Vers.  22.).  Ibunt  ergo,  scilicet   contra   illos, 

introdaciittr  directe  cmissiones  fulqurum ;  Glossa  * :  «  Pro  voto , 
id  est  pro  voluntate  ductons»;  Ecclesiastici  qua- 
dragesimo  tertio :  «  Accelerat  coruscationes  emittere 
iudicii  sui » ;  item  in  Psalmo :  «  Fulgura  coruscationem , 
et  dissipabis  eos  » .  Et  tanquam  a  bene  curvato  arcu 
nubium,  id  est  tanquam  iridis  lineae  depressae,  sole 
superveniente ,  exterminabuntur  impii;  quasi  dicat: 
sicut  cito  et  faciliter  dissolvilur  arcus  caelestis,  sic 
impii  cito  et  faciliter  exterminabuntur ,  id  est,  extra 
terminos  vitae  praesentis  et  aeternae  ponentur;  Ba- 
ruch  tertio  ^ :  «  Exterminati  sunt  et  ad  inferos  de- 
scenderunt » ;  in  Psalmo :  « Arcum  suum  tetendit »  etc. 
Et  ad  certum  locum  imilient,  scihcet  ad  malos  tan- 
tum,  ita  quod  bonos  non  tangent;  supra  terlio^: 
«  Non  tanget  eos   tormentum  mortis».  Ad  certum 


locum;  Glossa:  «  Quocuraque  necesse  sit;non  enim 
potest  esse  confusum  quod  divina  sapientia  est  or- 
dinatum » ;  unde  Exodi  nono :  «  In  Aegypto  terra 
Gessen  nihil  mali  paliebatur  a  plagis  Aegypto  in- 
flictis  » . 

(Vers.  23.).  Et  a  petrosa  ira;  petrosa  dicifur  secondo, 
ira  ilia  propter  effectum ,  quia  petris  se  manifestabit, 
vel  quia  infrangibilis  et  dura  sicut  petra,  vel  quia 
inferetur  a  Christo ,  qui  petra  dicitur  primae  ad  Co- 
rinthios  decimo  ^ :  «Petra  autem  erat  Christus  » . 
Plenae  mittentur  grandines,  id  est  grossae  et  raa- 
gnae;  vel:  plene,  id  est  plenarie  sive  abundanter; 
Psalmus:  «  Ignis ,  grando ,  nix ,  glacies  »  etc. ;  lob  tri- 
gesimo  octavo:  «  Nunquid  ingressus  es  thesauros  ni- 
vis  »?  Apocalypsis  decirao  sexto :  «  Grando  magna  sicut 
talentum  descendit  de  caelo  in  homines  » .  Graeci  ^  Lectio  crae. 

.  comm. 

autem  sic  habent :  Et  tanquam  a  bene  curvato  arcu 
nubium  ad  cei^tum  locum  imilient,  et  a  petra  iacente 
zra  pknae.  Haec  Uttei^a  planior  est  et  videtur  verior, 
cum  in  Graeco  videatur  compilatus  fuisse  liber  iste.  Et  Tertio,  aqna. 
candescet,  id  est  fervebit,  in  illos,  id  est  contra  illos, 
aqua  maris;  fiet  enim  fervidum,  turbidum  et  spumo- 
sum ;  Lucae  vigesimo  primo  ^ :  «  In  terris  pressura 
gentium  prae  confusione  sonitus  maris  et  fluctuum  ». 
Erit  enira  unum  de  quindecim  signis,  secundum  Hiero- 
nymum,  quod  mare  se  eriget  super  altitudinem  mon- 
tium.  Et  flumina ,  id  est  aquarum  dulcium ,  coneur- 
rent  duriter,  id  est  fortiter;  Exodi  decimo  quinto^®: 
«  Submersi  sunt  quasi  plumbum  in  aquis  vehemen- 
tibus».  Vel:  Aqua  maris,  id  est  amaritudo  infer- ^p»"*'»^*®''* 
nalis,  candescet  in  ilbs,  id  est,  stridebit  et  fervescet 
sicut  aqua  per  iniectionem  ferri  calidi ;  Isaiae  decimo 
quarto :  «  Infernus  subter  conturbatus  est » .  Et  flu- 
mina,  scilicet  angustiarum,  concurrent  duriter ,  quia 
ibi  erit  dolor  de  bonis  atnissis,  pudor  de  malis  com- 
missis,  timor  de  praesentibus  suppliciis^^ 

(Vers.  24.).  Contra  illos  stabit  spiritus  virtu-  Q"arto,  ven- 
tis,  id  est  fortis  ventus,  secundum  illud  Exodi  decimo 
quinto*^:  «Flavit  spiritus  tuus»  etc,  procedens  de 
cavernis  terrae ,  secundum  illud  Psalmi :  «  Qui  pro- 


*  Vers.  i,  —  Subinde  allegantur  Ezech.  21,  9.  et  Exod. 
13,7. 

*  Commiiniter  allegatur  H.  Homil.  in  Evang.  homil.  35. 
n.  1 :  Qui  in  cimctis  deliquiraus ,  in  cunctis  ferimur,  ut  implea- 
tur  quod  dicitur  [Sap.  5,  21.]:  El  pugnaMt  pro  eo  orbis 
terrarum  etc.  Cfr.  V[.  Moral.  c.  42.  n.  \i.  Cyrill.  Alex.,  U.  in 
Jsai.  13,  13:  Ac  semper  irato  Deo,  simul  etiam  ad  iram  exa- 
cuitur  serva  creatura.  Hleron. ,  Hl.  Comment*  in  lcr.  15,  3: 
Neque  enim  fieri  poterat,  ul,  Creatore  neglecto,  non  universa 
creatura  consurgeret  ih  peccatores.  —  Glossa,  quae  sequitur, 
est  ordinaria  ex  Uabano.  Dein  allegatur  lob  40,  27. 

*  Ita  Rabanus,  card.  Hugo  a  S.  Charo  et  Lyranus;  Vul- 
gata  autem  Excandescet,  quae  etiam  paulo  inferius  pro  staMt 
exhibet  flabit,  Superius  post  debellantem  ex  A  subiunximus  et 
expugmntmn. 

*  Nempe  interlinearis  secundum  Rabanum:  Pro  voto  au- 
^Jtoris  vel  ductoris.  —  Sequuntur  Eccli.  43,  14.  et  Ps.  143,  6. 

*  Yers.  19.  —  Sequitur  Ps.  7,  13.  —  Superius  A,  verbis 
transpositisjlegit;  £f  lanquam  habenae,  id  est  tanquam  iridis 
lineae,  exterminantur,  supple :  curvato  arcu  m*6«wm,  id  est 


depresso  sole  superveniente,  Exterminabuntur  impii  etc.  Card. 
Hugo:  Quidam  dicunt  Jiabenae  et  exponunt  pro  dativo  singu- 
lari,  vel  nominativo  plurali.  Alii  dicunt,  quod  non  debet  esse 
Imbenae,  sed  habena,  ablativi  casus;  sed  quasi  omnes  libri 
habent  habenae  numeri  pluralis.  Et  legitur  sic:  Ibunt  emissiO' 
nes  fvlgurum  directe  et  tanquam  habeme,  id  est,  ac  si  rege- 
rentur  habenis,  et  est  ibi  punctus. 

*  Vers.  1.  —  Sequunlur  Glossa  ordimria  (secundum  Ra- 
banum)  et  Exod.  9,  26:  Tantum  in  lerra  Gessen,  ubi  erant 
filii  Israel,  grando  non  cecidit. 

'  Vers.  4.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ps.  148,  8j  lob  38, 
22.  et  Apoc.  16,  21. 

®  Secundum  translationem  septuaginta  interpretum,  qui 
tamen  pro  ad  certuin  locum  substituunt  ad  scopum, 

^  Vers.  25.  —  De  sententia  Hieronymi  cfr.  IV.  Sent,  d.  48. 
dub.  3,  ubi  13  signa  recensentur. 

1®  Vers.  10.  —  Seq.  locus  est  Isai.  14,  9. 

**  Cfr.  supra  pag.  126,  nota  I.  in  flne. 

"  Vers.  10.  —  Sequuntur  Ps.  134,  7.  et  47,  8;  lob  1 ,  19. 
et  Ps.  148,  8. 


144 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


ducit  ventos  de  Ihesauris  suis»;  item  in  Psalmo: 
« In  spiritu  vehemenli  conteres  naves  Tharsis  » ;  item 
lob  primo :  «t  Ventus  vehemens  irruit  a  regione  de- 
serti  » .  Hic  est  «  spiritus  procellarum  » ,  de  quo  in 
Psalmo.  Et  ianqiiam ;  tanquam  est  expressivum  ve- 
ritatis.,  non  nota  similitudinis;  turbo  venti,  id  est 
impulsus  compositus  ex  contrariis  ventis  pulvere 
Aiiter.  mixtis,  dividst  eos  etc.  Vel:  spiritus  potest  dici  sen- 
tentia  iudicis ,  secundum  illud  Isaiae  undecirao  ^ : 
«  Spiritu  oris  sui  interflciet  impium  » .  Et  tunc  ly 
tanquam  nota  est  similitudinis ,  non  expressivum 
veritatis,  cum  dicitur:  Et  tanquam  turbo  venti  di- 
videt  eos,  scilicet  a  bonis;  lob  vigesimo  septimo: 
«  ToHet  eum  v^ntus  urens ,  et  velut  turbo  rapiet  de 
loco  suo  » ;  Isaiae  uUimo ;  «  Ecce ,  Dominus  in  igne 
Quarium.  veniet,  et  quasi  turbo  quadrigae  eius  ».  Et  ad  ere- 
mum,  id  est  locum  horribilem  et  sterilem  et  omni 
boiio  carentem;  de  tali  loco  Deuteronomii  trigesimo 
secundo  ^ :  «  In  loco  horroris  et  vastae  solitudinis  » . 


Omnem  terram,  id  est  tevrems,  perdu^cetiniquitas 
illorum,  id  est,  propria  iniquitas,  non  aliena  erit 
causa ,  quare  illuc  perducentur ,  secundum  illud  Isaiae 
quinquagesimo :  «  Ambulate  in  flammis ,  quas  succen- 
distis  vobis».  Vel  secundum  aliara  litteram^:  7b'- Aiia  lectio. 
ram  iniquitatis  eorum  dicit,  quia  secundum  Psal- 
mum:  « Ignis  ante  ipsura  iudicem  praecedet»,  qui 
superficiem  terrae,  in  qua  factae  sunt  iniquitates  eo- 
rum.,  exuret  et  aridam  reddet.  Et  malignitas,  quam 
exercuerunt,  quae  sonat  in  deterius;  evertet,  i&e^l^ 
causa  erit  evertendi ,  sedes  potentium,  id  est  regna, 
civitates  et  castra,  turres  et  tribunalia;  Ecclesiastici 
decimo  ^ :  «  Sedes  ducum  superborum  destruxit  Deus  » . 

Aliter  exponit  Glossa  ^  praecedentia ,  scilicet  de  Exposiiio  ai 

lecorica. 

praesenti  expugnatione  impiorum  infideliura  et  hae- 
reticorum  per  Christum  et  Ecclesiam:  coruscatione 
miraculorum ,  grandine  increpationum ,  mundatione 
tribulationum ,  turbine  persecutionum ,  subversione 
et  ablatione  possessorum,  depressione  potentium. 


Capitulum  VI. 


(Vers.  1 .).  Melior  est  sapientia  ^  etc. ,  quasi  di- 
Quintnm.  cat :  cx  quo  sic  tractantur  potentes  insensati ,  me- 
lior  est,  id  est  uiWior  y  sapientia ,  de  divinis,  quae, 
secundum  Glossam  ^ ,  «  semper  animam  bene  regit  » ; 
quam  vires  corporis,  quae  saepe  in  peccata  prae- 
cipitant;  Ecclesiastae  nono:  «  Dicebam  ego,  meliorem 
esse  sapientiam  fortitudine  » .  Et  vir  prudens ,  in 
rebus  humanis,  secundum  Glossam^,  non  tantum 
eloquio;  magis  quam  fortis;  Glossa:  «Corpore». 
Unde  in  taU  fortitudine  non  est  gloriandum,  secun- 
dum  illud  leremiae  nono:  «Non  glorietur  fortis  in 
fortitudine  sua  ». 

PaRS   II.   EXHORTATIO  AD   SAPIENTIAM. 

Audite  ergo,  reges  etc.  Postquam  raonuit  prin- 
Divisioprin-  cipes  et  potcnles  ad  iustitiam,  hic  incipit  eos  monere 
membra.  ad  sapteutiam  mquirendara  et  amandara,  et  pnrao 
ratione  sumta  ex  pericub  officii  ipsorum,  quos  mo- 
net;  secundo,  ratione  sumta  ab  exemplo  eius  qui 
monet,  scilicet  capitulo  septimo;  tertio,  ratione  sumta 
a  multis  beneficiis  sapientiae ,  ad  quara  monet ,  sci- 
licet  a  decimo  capitulo  usque  in  finem. 


Primo  sumit  rationem  ex  periculo  officii 

superiorum, 

In  prima  primo  tangit  insipie^itium  rectmnim  snbdivisio  i 
poenam  et  supphcmm;  secundo  econtra^  sapten- 
tium  rectorum  praemium:  Ad  vos  ergo;  tertio  mo- 
net  ulrosque  concupiscere  sapientiam :  Concupi- 
scite  etc. ;  quarto  promittit,  se  docere  eam:  Quid 
est  auiem  sapientia, 

Primo,  de  poena  insipimtium  reetorum, 

In  prima  primo  petit  a  rectoribus  audientiam ; 
secundo  subdit  audiendi  causam:  Quoniam  data 
est  etc. 

(Vers.  2.  3.).  Audite  ergo  etc,  quasi  dicat:  ex  Exposuioi 
quo  ita  est  utihs  sapientia,  audite  ergo,  auditu  ex-  Pnmo. 
iexm\,  reges;  Giossa^:  «Praelati»;  et  inteUigite, 
auditu  interiori ;  Proverbiorum  primo :  «  Audiens  sa- 
piens  sapientior  erit,  et  intelligens  gubernacula  possi- 
debit  »;  Matthaei  decimo  tertio:  «  Qui  habet  aures 
audiendi  audiat  ».  Discite,  iudices  finium  terrae,  id 
est  terrarum  distinctarum  seu  provinciarum.  Reges 


^  Vers.  4:  Spiritu  labiorum  suorum  interficiet  etc.  Cfr. 
II.  Thess.  2,8:  Inlerflciet  spiritu  oris  sui.  —  Sequuntur  lob  27, 
21 ,  ubi  Vulgata  post  urens  addit  et  mfei^et,  et  ^osXrapiet  re- 
petit  eum;  Isai.  66,  15.  —  In  lingua  Gallica  antiqua  pro  arti- 
culo  le  in  usu  erat  ly  vel  li;  usurpatur  pro  t6.  Cfr.  Alex. 
HaJ.,  S.  p.  L  9.  49.  m.  3. 

*  Vers.  40.  —  Seq.  locus  est  Isai.  50 ,  41:  Ambulate  in 
lumine  ignis  vestri  et  in  flammis,  quas  succendistis. 

^  Quae  exhibetur  etiam  a  card.  Hugone  a  S.  Charo  et  a 
Lyrano  in  margine.  —  Sequitur  Ps.  96 ,  3 ,  ubi  Vulgata  omittit 
iiidicem* 

*  Vers.  17. 


^  Scilicet  tam  ordinaria  quam  interlinearis  ex  Rabano. 

^  Hic  versus,  qui  est  initium  capituli  VI.  secundum  Vul- 
gatam ,  deest  in  versione  septuaginta  interpretum ,  in  textu  Sy- 
riaco  et  Arabo;  ponitur  aulem  in  Vat.  ut  ultimus  verslculus 
capituli  V. 

'  Nempe  interlinearem ,  ex  Rabano.  Cfr.  supra  pag.  408, 
nota  7.  —  Sequitur  Eccle.  9.  16. 

^  Scilicet  interlinmrem :  Et  vir  prudens,  animo,  melior 
quam  fortis,  corpore;  prudentia  dirigit  gressus  hominis  (Raba- 
nus).  —  Sequitur  ler.  9,  23. 

^  jNempe  interlinearis.  —  Sequuntur  Prov.  4 ,  5.  et  Matth. 
43,  9. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


m 


it- 


dicunlur  praelati  ad  bonum  dirigendo ;  ivdices,  inter 
bonuni  et  malum  discernendo.  Discile,  inquam,m- 
pientiam,  quia  iudicibus  necessaria  est;  unde  Deu- 
teronomii  primo  ^  r  «  Date  ex  vobis  viros  sapientes 
et  gnaros».  —  Praebete  aures  vestras,  scilicetex- 
teriorem  et  interiorem ,  qui  continetis  ^,  a  malo  co- 
hibendo,  multitudines ,  populorum  vobis  commissas; 
Proverbiorum  decimo  quarto :  « In  multitudine  po- 
puli  dignitas  regis  » .  Et  placetis  vobis  in  turbis  na- 
tionum,  id  est,  in  praelaturis  vestris  gloriamini;  con- 
tra  quod  dicit  Gregorius  in  Pastorali  * :  «  Toties  prae- 
latus  in  apostasiae  crimen  labitur,  quoties  praeesse 
hominibus  delectatur  » . 

Quoniam  data  est  elc.  Hic  subdit  audiendi 

secando,  de  causam,  scilicet  ut  possint  evadere  poenam  pro  abusu 

wosaqua-  potestatis  infligendam.  Et  primo  tangit  collationem 

nor^^ngun  p^j.^gj^|.|g ,  gecundo,  abusum  collatae:  Quoniam,  cum 

essetis ;  tertio ,  iudicium  pro  abusu :  Horrende  etc. ; 
quarto,  iudicis  aequitatem:  Non  enim  subtrahet. 
(Vers.  4.).  Quoniam  etc.  Et  audire  debetis,  quo- 
Primum.  niam  data  est  vobis  a  Domino  potesta^;  unde  ad 
Romanos  decimo  tertio  ^ :  «  Non  est  potestas  nisi  a 
Deo  » ;  potestas ;  Glossa :  «  ludiciaria  in  terra  » ,  sci- 
licet  quoad  sententiae  definitionem ;  loannis  decimo 
nono :  «  Non  haberes  potestatem  adversum  me  ullam, 
nisi  tibi  datum  esset  desuper  ».  Et  virtus;  Glossa^: 
«Puniendi»,  quoad  sententiae  exsecutionem.  Vel: 
potestas  in  causis  civilibus,  virtus  m  causis  criml- 
nalibus.  Ab  Altissimo,  scilicet  Deo  supra  nos  con- 
stituto ;  Psalmus :  « Tu  Dominus  altissimus  super 
omnem  terram».  Qui  interrogabit ;  Glossa^:  «  In 
iudicio  »;  Lucae  decimo  sexto:  «Redde  rationem  villi- 
cationis  tuae  » .  Opera  vestra ,  scilicet  exteriora ;  Ec- 
clesiastae  ultimo :  «  Cuncta ,  quae  fiunt ,  adducet  Deus 
in  iudicium  »  etc.  Non  enim  ita  dedit  potestatem , 
quin  exigat  rationem ;  ideo  Ecclesiastici  decimo  octavo: 
«  Ante  iudicium  interroga  te  ipsum ,  et  ante  Deum 
in venies  propitiationem  » .  Et  cogitationes  scrutabi- 
tur,  id  est  opera  interiora;  Glossa^:  «  Tanquara  de 
omnibus  iudicaturus  »;  supra  primo:  «  In  cogitatio- 
nibus  impii  interrogatio  erit».  Scrutabitur;  Sopho- 
niae  primo :  «  Scf  utabor  lerusalem  in  lucernis  » ;  nec 
solum  scrutabitur,  sed  etiam  manifestabit;  unde  pri- 


mae  ad  Corinthios  quarto :  « IUuminabit  abscondila 
tenebrarum  et  manifestabit  consilia  cordium  ». 

Notandum  autem ,  quod  triplex  flet  praelato  in-  Tnpiex  in. 
terrogatio:  prima,  qualiter  intravit;  Matthaei  vige-  praeiaii. 
sirao  secundo  ^ :  «  Amice ,  quomodo  huc  intrasti »  etc. 
Secunda,  qualiter  vixit;  Isaiae  vigesimo  secundo: 
«  Quid  tu  hic?  Aut  quasi  quis  hic»?  Tertia,  quali- 
ter  rexit  et  custodivit  gregem  sibi  commissum;  le- 
remiae  decirao  tertio :  «  Ubi  est  grex ,  qui  datus  est 
tibi ,  pecus  inclytum  tuum  » ? 

(Vers.  5.).  Quoniam,  cum  essetis  etc.  Bene  dixi,  secnndam. 
quod  interrogabit  etc;  et  merito,  quoniam,  cum 
essetis  ministri,  non  doraini,  regni  illius,  id  est 
Ecclesiae  militantis ;  primae  Petri  quinto  ^ :  «  Non  ut 
dominantes  in  clero,  sed  forma  facti  gregis  ex  ani- 
mo»;  item  primae  ad  Corinthios  quarto:  «  Sic  nos 
existimet  homo  ut  ministros  Christi  »  etc.  Non  recte 
iudicastis,  scilicet  alios;  unde  Isaiae  primo:  «  Pu- 
pillo  non  iudicant,  et  causa  viduae  non  ingredilur 
ad  illos»;  item  leremiae  quinto:  «  Causam  viduae 
non  iudicaverunt ,  causam  pupilli  non  direxerunt » . 
Neque  cuModistis  legem  iustitiae,  scilicet  in  vobis 
ipsis;  in  Psalmo*^:  «  Non  custodierunt  testamentum 
Dei ,  et  in  lege  eius  noluerunt  ambulare  » ;  Isaiae 
quinquagesimo  nono :  «  Conversum  est  retrorsum  iu- 
dicium,  et  iustitia  longe  stetit »;  item  leremiae  quinto: 
«  Hi  magis  confregerunt  iugum ,  ruperunt  vincula » . 
Neque  secundum  voluntatem  Dei  ambulastis,  pec- 
cando  contra  Deum;  leremiae  septimo :  «  Abieruntin 
voluptatibus  et  pravitate  cordis  sui  mali  ». 

Vel  potest  dici ,  quod  tangit  triplicem  modum ,  AUa  «posu 
quo  dicitur  sentenlia  iniusta  ^^ :  primo  ex  causa , 
quando  scilicet  non  subest  causa  iusta ;  secundo ,  ex 
ordine,  ut  quando  non  servatur  ordo  iuris;  tertio, 
ex  animo,  ut  quando  corrupta  intentione  procedi- 
tur  contra  aliquem;  contra  quod  dicitur  Deuterono- 
mii  decimo  sexto :  «  luste  quod  iustum  est  perse- 
queris » . 

(Vers.  6.).  Horrende,  id  est  terribiliter ;  ad  He-  Tertiam. 
braeos  decimo  ^^ :  «  Horrendum  est  incidere  in  manus 
Dei  viventis  » ;  et  cito  apparebit  vobis;  unde  Sopho- 
niae  primo:  «  luxta  est  dies  Domini  magnus  et  ve- 
lox  nimis ».  Et  licet  dies  iudicii  generalis  longe  sit, 


'  Vers.  13. 

^  Vulgata :  Praebefe  aures  vos,  qui  coniinetis,  —  Seqiiitur 
ProY.  U,  28. 

'  Part.  II.  c.  6  :  Miro  ergo  iudicio  intus  foveam  deiectionis 
invenit,  dum  foris  se  in  culmine  potestatis  extollit.  Apostatae 
quippe  angelo  similis  efflcitur,  dum  homo  hominibus  esse  si- 
milis  dedignatur.  Libr.  XXIV.  Moral  c.  25.  n.  52:  Unusquis- 
que  enim  superbus  rector  toties  ad  culpam  apostasiae  dilabi- 
lur,  quoties,  praeesse  hominibus  delectatus,  honoris  sui  singu- 
laritate  laetatur. 

*  Vers.  1 .  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis :  Potesfas, 
iudicandi  in  terra;  loan.  49,  II.  Cfr.  supra  pag.  82,  nota  2. 

^  Scilicet  interlinearis.  —  Seq.  locus  est  Ps.  82 ,  19:  Tu 
solus  A.ltissimus  in  omni  terra. 

•  Nempe  interlinearis,  —  Sequuntur  Luc.   16,  2 ;  Eccle. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


12,1 4.  et  Eccli.  18,  20 ,  ubi  .pro  et  ante  Deum  Vulgata  et  in 
conspectu  Dei, 

'  Scilicet  interlinearis.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Sap.  1,  9; 
Soph.  1,  12.  et  L  Cor.  4,5. 

^  Vers.  12.  —  Sequuntur  Isai.  22,  16.  et  ler.  13,  20. 

^  Vers.  3.  —  Subinde  allegantur  1.  Cor.  4,1;  Isai.  1,  23. 
et  ler.  5,  28, 

*°  Psalm.  77,  10.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Isai.  59,  14; 
ler.  5,  5.  et  7,  24,  ubi  pro  voluptatibus  Vulgata  volmtatibus, 
sed  illud  exhibet  card.  Hugo  a  S.  Charo. 

**  Prout  insinuatur  a  Gratiano  super  C.  Episcopus,  pre- 
sbyter  (65.),  Causa  11.  q.  3.  —  Inferius  allegatur  Deut.  16,  20. 

*2  Vers.  31.  —  Sequuntur  Soph.  1,  14:  luxta  est  dies  Do- 
mini  magnus,  iuxta  est  et  velox  nimis;  Eccli.  38,  23. 


19 


146 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


tamen  dies  particularis  iudicii ,  id  est  mortis ,  prope 
est ;  uiide  Ecclesiastici  trigesimo  octavo :  « Memor 
esto  iudicii  mei ;  sic  enim  erit  et  tuum :  mihi  heri  et 
tibi  hodie  » .  Et  vere  horrende  apparebit  vobis  prae- 
latis ,  quoniam  iudicium  (lu7'issimum  in  *  his  qui 
Raiiotri-  praesunt,  fieL  Durum  quidera,  quia  male  intrave- 
runt;  durius,  quia  male  vixerunt;  durisgimum,  quia 
male  rexerunL  Vel:  durum  propter  pecfcata  subdi" 
torum;  durius  propter  peccata  ministrorum ;  du- 
rissimum  propter  multitudinem  et  enormitatem  pro- 
priorum  peccatorum. 

Durius  punientur  praelati  quam  ceteri,  primo 
ludiciumdn-  ratione  commissi,  secundum  illud  Lucae  duodecimo  ^ : 

nssimuin  ob 

6  rationes.  <c  Cui  plus  commodaverint ,  plus  petent  ab  eo  » .  Ra- 
tione  'peccati,  quia  ceteris  paribus  gravius  est  pec- 
catum  praelati  quam  subditi ;  leremiae*  quinto :  «  Hi 
magis  fregerunt  iugum  »  etc.  Ratione  damni,  quia 
scilicet  alios  suo  exemplo  corrumpunt ;  Gregorius  ^ : 
«  Cum  pastor  per  abrupta  graditur ,  necesse  est ,  ut 
in  praecipitium  grex  sequatur».  Ratione  scandali, 
quia  Ecclesiam  scandalizant ;  unde  Malachiae  secundo : 
<c  ScandaUzastis  plurimos  in  lege  » .  Ratione  iudicii, 
quia  scilicet  hic  non  iudicantur,  secundum  illud 
Psalmi  ^ :  «  Tibi  soli  peccavi »  etc. ;  et  ideo  in  futuro 
simul  et  totaliter  durius  iudicabuntur,  secundum 
illud  secundi  Machabaeorum  sexto:  «  Non  enim,  sicut 
in  aliis  nationibus,  Dominus  patienter  exspectat,  ut, 
cum  iudicii  dies  advenerit,  eas  in  plenitudine  pec- 
catorum  puniat».  Ratione  officii,  quia  etiam  offi- 
cium  suum  indigne  exercendo  peccant;  ad  Romanos 
secundo:  «In  quo  alium  iudicas,  te  ipsum  con- 
demnas  ». 

(Vers.  7.).  Exiguo  enim,  id  est  infirmo  et  hu- 
mili;  unde  Glossa^:  «  lis  qui  per  ignorantiam,  vel 
fragilitatem ,  vel  necessitatem  peccaverunt  et  humili 
poenitentia  deleverunt  » ;  conceditur  misericordia; 
Glossa:  «  Remissio  peccatoruin  »,  quoad  poenam,  sive 
ex  toto,  sive  ex  parte,  hic,  vel  in  futuro;  Isaiae 
ultimo :  « Ad  quera  respiciam  nisi  ad  paupercu- 
lum »  etc.  Poientes  autem,  id  est  potestate  abusi  in 
peccatum,  potenter,  id  estfortiter  illata,  tormentapa- 
tientur,  propter  peccata,  quia  pro  peccatis  suis  et  sub- 
ditorum  suorum;  unde  Numerorum  vigesimo  quinto^: 


«  Tolle  cunctos  principes  et  suspende  eos  contra  so- 
lem  in  patibulis»;  item  tertio  Regum  vigesimo:  «Cu- 
slodi  virum  istum,  qui  si  lapsus  fuerit,  erit  anima 
tua  pro  anima  eius  »;  item  Ezechielis  trigesimo  se- 
cundo:  «  Loquentur  ei  potentissimi  robustorum  de 
medio  inferni  ». 

(Vers.  8.  9.).  Non  enim  subtrahet  Dominus,  Qoarium. 
scilicet  apunitione  et  tormento,  personam  cuiusquam, 
scilicet  parvi  vel  magni,  privato  amore;  Ezechielis 
decimo  octavo  ^ :  «  Unumquemque  iuxta  vias  suas 
iudicabo,  domus  Israel,  ait  Dominus  ».  «Non  est  per- 
sonarum  acceptor  Deus»,  Actuum  decimo.  Deinde 
reddit  causam  dicens:  Qiii  est,  id  est,  quiailleest, 
omnumrfowima^or^;  Apocalypsis  decimo  nono:  «Rex 
regum  et  Dorainus  dominantium  » .  Nec  verebitur 
magnitudinem  cuiusquam,  scilicet  ex  timore,  quo- 
niam  ipse  est  «magnus  Dominus  et  rex  magnus 
super  omnes  deos»,  ut  dicitur  in  Psalmo,  et  iterum: 
«  Magnitudinis  eius  non  est  finis  »;  unde  impropor- 
tionabiliter  superat  omnem  aliam  magnitudinem.  Quo- 
niam  pusillum  et  nmgnum  ipse  fecit;  Malachiae  se- 
cundo  ^ :  «  Nunquid  non  unus  est  pater  omnium  no- 
strum?  Nunquid  non  unus  Deus  creavit  nos»?  Et  quia 
omnes  creavit,  ideo  omnes,  tam  parvos  quam  ma- 
gnos ,  sicut  creaturas  suas  iudicabit ;  Apocalypsis  vi- 
gesimo:  « Vidi  mortuos  magnos  et  pusillos  stantes 
in  conspectu  throni » .  Et  aequaliter  est  illi  cura  de 
omnibus. 

CoNTRA :  Primae  ad  Corinthios  nono  ^^ :  «  Nunquid  Qoaestio  i. 
de  bobus  cura  est  Deo»?  quasi  dicat:  non. 

Dicendum ,  quod  cura  disciplinae  solum  est  Deo  Resp, 
de  rationalibus ;  sed  cura  providenliae  est   illi  de 
omnibus  ^^ 

Sed  si  aequalis  est  illi  cura  providentiae  de  bo-  Qaaesiio  2. 
nis  et  malis:  ergo  non  difFert  apud  illum  bonum  esse, 
vel  malum. 

Respondeo :  dicendum ,  quod  loquitur  de  provi-  Resp. 
dentia  naturali,  non   de  gratuita.  Vel:  aequaliter, 
id  est  similiter. 

Et  quamvis  aequaliter  sit  ei  cura  de  oranibus, 
non  tamen  omnes  puniet  aequaliter  ^^.  —  Autem,  pro 
sed.  Fortioribm,  in  malo,  fortior  insfat  cruciatio, 
in  supplicio,  ut  patet  in  lucifero  et  aliis  daemonibus. 


*  Vulgata  omittit  m,  qiiod  exhibent  etiam  card.  Hugo  a 
S.  Charo  et  Lyranus. 

*  Vers.  18  :  Cui  coinmendaverunt  miiltum ,  plus  etc.  Glossa 
interUnearis:  ludictum  durissimum,  potentes  scilicet  magis 
punientur,  quibus  plus  committitur.  —  Sequitur  ler.  5 ,  5  •  El 
ecce,  magis  hi  simul  confregerunt  iugum  etc. 

^  Libr,  XXIV.  Moral.  c.  25.  n.  53  :  Dux  aulem  est  impius , 
qui  a  tramite  veritatis  exorbitat,  et  dum  ipse  in  praeceps  ruit, 
ad  abrupta  sequentes  invitat.  Dux  est  impius,  qui  per  tumoris 
exempla  viam  ostendit  erroris...  Timebat  [Apostolus  Paulus]  ni- 
mirum ,  ne ,  dum  ipse  sibi  potestatem  pastoralis  potentiae  quae- 
reret,  grex  subditus  per  abrupta  sequeretur,  et  ad  impietatem 
sequentes  duceret  qui  pietalis  offlcium  suscepisset.  —  Sequitur 
Malach.  2,  8. 

*  Psalm.  50,  6.  —  Sequuntur  II.  Mach.  6,  41.  et  Rom. 
2,  I,  ubi  pro  alium  Vulgata  aUerum, 


^  Nempe  ordinaria,  quae,  sicut  etiam  seq.  Glossa  iniet*H- 
neariSj  est  ex  Rabano.  —  Allegatur  subinde  Isai.  66,  2. 

«  Vers.  4.  —  Sequuntur  III.  Reg.  20,  39.  et  Ezech.  32,  21. 
Glossa  ordinaria  (ex  Rabano):  Potentes,  qni  scilicet  mandata 
Dei  contemnendo  gravia  peccata  commiserunt  nec  poenitue- 
runt.  Sicut  enim  potentiores  fuerunt  in  impietate,  fortiora  su- 
stinebunt  tormenta  gehennae. 

^  Vers.  30.  —  Sequitur  Act,  10,  U. 

®  Verba  Qui  est  omnium  dominator  omittuntur  a  Vul- 
gata ;  card.  Hugo  a  S.  Charo  et  Lyranus  exhibent  ipsa.  —  Se- 
quuntur  Apoc.  19,  16.  et  Ps.  94,  3.  et  144,  3. 

®  Vers.  10,  —  Seq.  locus  est  Apoc.  20,  12. 

^^  Vers.  9. 

"  Cfr.  I.  Sent.  lit.  Magistri ,  d.  XXXIX.  c.  4 ,  et  ibid. 
Comment.  dub.  6 ;  Alex.  Hal.,  S.  p.  L  q.  26.  m.  4.  a.  4. 

"  Vide  IV.  Sent.  d.  46.  a.  1 .  q.  3.  et  4. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  VI. 


147 


Secundo,  de  praemio  sapientmm  rectorum. 

Ad  vos  ergo  elc.  Hic  delerminat  et  ostendit  sa- 
Dmsio.  pimtivm  rectorum  praemium;  et  primo  excitat  ad 
sapientiam;  secundo  sapientium  suhdit  mercedem 
vel  mercedis  declarationem. 

(Vers.  10.).  Ad  vos  ergo  etc.  Quia  fortioribus 
iRxposiUoMt- fortior  instat  cruciatio,  ad  vos  ergo,  reges  etc; 
ExdSioad  Glossa^:  «Finito  sermone  ad  potentes,  ad  rectores 
sapieniam.  g^^jggjg^^^  exhortationem  convertit»;  Glossa:  <t  0  re- 

ges,  id  est  Ecclesiae  rectores,  vel  omnes,  quibus  ani- 
marum  suarum  regimen  commissum  est».  Ad  vos 
sunt  hi  sermones  mei,  scilicet  de  studio  et  amore 
sapientiae;  unde  sequitur:  ut  discatis  sapientiam; 
Glossa^:  «Divinam»,  non  mundanam;  de  utraque 
primae  ad  Corinthios  tertio :  «  Si  quis  videtur  inter 
vos  esse  sapiens  in  hoc  saeculo,  stultus  fiat,  ut  sit 
sapiens».  Hi  sermones,  audiendi  et  retinendi  et 
opere  implendi,  secundum  iliud  lereraiae  decimo 
quinto :  « Inventi  sunt  sermones  tui ,  et  comedi  eos  » . 
Et  non  excidatis,  scilicet  a  iustitia  «  per  praevari- 
cationem  mandatorum  Dei  » ,  secundum  Glossam  ^. 
Sapientia  enim  est  sal  custodiens  a  putrefactione  pec- 
cati ;  negligentia  autem  sapientiae  facit  ruere  in  pec- 
catum;  unde  Proverbiorum  decimo  septimo:  «  Qui 
evitat  discere  incidet  in  mala  » ,  quia  in  malum  cul- 
pae  et  in  malum  poenae. 

(Vers.  11.).  Et  bene  dixi:  ut  discatis  sapien- 
Merces  de-  tiam ,  ue  excidatis  a  iustitia ;  qui  enim  custodie- 
rint  iustitiam,  quae  est  via  ad  sapientiam,  se- 
cundum  illud  Ecciesiastici  primo  ^ :  «  Fili ,  concupi- 
scens  sapientiam  serva  iustitiam»;  iusteiudicabuntur, 
Glossa:  «  lustitiae  suae  praemium  accipient  »,  scilicet 
in  bono;  unde  Isaiae  tertio:  «Dicite  iusto,  quoniam 
bene;  quoniam  fructum  adinventionum  suarum  com- 
edet » ;  item  Ezechielis  decimo  octavo :  «  lustitia  iusti 
super  eum  erit  » ;  Lucae  sexto :  «  In  qua  mensura 
mensi  fueritis  »  etc.  Et  qui  didicerint^,  scilicet 
per  sapiehtiam,  iusta;  Glossa^:  «  Rectam  fidem  et 
opera  »;  invenient,  quid  respondeant,  in  iudicio  sci- 
licet  de  peccatis  sibi  obiectis;  Habacuc  secundo: 
«  Super  custodiam  meam  stabo  etc,  et  contemplabor, 
ut  videam,  quid  dicatur  mihi,  et  quid  respondeam 
ad  arguentem  me  » . 


Tertio,  monitio  sapieniium  et  insipientium 
rectorum  ad  sapientiam  concupiscendam, 

Concupiscite  etc.  Hic  monet  rectores,  lam  bonos  '^j^e^^bra.* 
quam  malos,  concupiscere  sapientiam;  et  primo  po- 
nit  exhortationem  ad  concupiscendum  eam;  secundo, 
facilitatem  acquirendi  ipsam:  Clara  est  elc;  tertio, 
utilitatem  acquirendi  ipsam:  Cogitare  etc. ;  quarto 
monet  diligei^e  eam,  ibi:  Si  ergo  dekctaminL 

(Vers.  12.).  Concupiscite  ergo  etc.  Ex  quo  tam  ^^pJJJiJ^"** 
utilis  est  sapientia ,  quod  facit  non  excidere  a  iusti-  ^«  p*"^"^*^- 
tia  etc. ;  concupiscite  ergo  sermones  meos,  audien- 
dos  de  sapientia;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto^: 
«  Transite  ad  me  omnes,  qui  concupiscitis  me  ».  Et 
diligite  illos,  scilicet  iam  auditos,  secundum  illud 
Psalmi :  «  Dilexi  mandata  tua  super  aurum  et  topa- 
zion »  etc.  Et  habebitis  disciplinam,  scilicet  per 
ipsos  sennones  ineos ;  Glossa :  «  Qui  diligit  sapien- 
tiam  servat  in  moribus  disciplinam  »,  secundum  illud 
loannis  decimo  quarto:  «  Si  diligitis  me,  mandata 
mea  ser vate  » . 

Clara  est.  Hic  ostendit  facilitatem  acquirendi  ^Spilcue?!' 
sapientiam  primo  per  hoc,  quod  clara  est  ad  vi- 
dendum;  secundo,  quia  est  spontanea  ad  seosten' 
dendum :  Praeoecupat;  ler tio ,  quia  proxima  ad  in-^ 
grediendum:  Qui  de  luce  vigilaverit  etc. 

(Vers.  13.).  Clara  est  etc,  quasi  dicat :  debetis  Primam. 
eam  concupiscere,  quia  clara  est  sapientia ;  m\  sci- 
licet  pulcritudine  et  evidentia,  quia  scilicet  lux  est; 
unde  infra  septimo  ® :  «  Proposui  pro  luce  habere  il- 
lam  ».  Et  quae  nunquam  marcesdt,  id  est,  a  sua 
pulcritudine  deficit;  unde  Glossa:  «Decor  sapientiae 
iramarcescibilis  est » .  Non  enim  subiacet  tempori ,  sed 
est  supra  tempus,  quasi  divina  sapientia.  Et  fa- 
cile  etc,  quasi  dicat :  nec  desperandum  de  ea  acqui- 
renda,  quia  facile  videtur ,  oculo  scilicet  intellectus, 
ab  his  qui  diligunt  illam,  scihcet  affectu;  unde 
loannis  decimo  quarto  ^ :  «  Qui  diligit  rae  diligetur 
a  Patre  meo,  et  ego  diligam  eum  et  manifestabo  ei 
me  ipsum  » .  Dilectio  enim  purgat  et  illurainat  inte- 
riorem  oculum  ad  videndum;  unde  Ecclesiastici  se- 
cundo :  « Qui  timetis  Dominum ,  diligite  illum ,  et 
illuminabunlur  corda  vestra  » .  Et  invenitur  ab  his 
qui  quaerunt  eam,  effectu;  Lucae  undecimo^^: «  Quae- 


*  Nempe  ordmaria  (ex  Rabano  in  v.  9.),  quae  post  po- 
tentes  addit  et  eorum  duritia  duris  sermonibm  ina^epata.  Seq. 
Glossa  est  interlinearis ,  secimdum  Habanum. 

*  Scilicet  interlinearis ,  ex  Rabano«  —  Sequuntur  I.  Cor, 
3,  18.  et  ler.  15,  16. 

'  Nempe  interlinearem :  Ei  non  excidaiis,  in  praevarica- 
tionem  praeceptorum  Dei  (Rabamis:  Quatenus  non  excedant 
in  praevaricationem  praeceptorum  Dei).  —  Seq.  locus  est 
Prov.  17,  16. 

*  Vers.  33.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis  ex  Rabano ; 
Isai.  3,  10;  Ezech.  18,  20.  et  Luc.  6,  38:  Eadem  quippe 
mensura,  qua  mensi  fueritis  etc. 


^  In  v.  11.  Vulgata  habet:  aistodierint  insta  iuste  indica- 
buntur,  et  qui  didicerint  ista  etc. 

*  Scilicet  inierlinearis  (Rabanus;  lusta,  utique  in  recte 
credendo  et  bene  operando).  —  Seq,  locus  est  Habac.  2,1. 

'  Vers.  26.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  118,  127.  et  loan. 
14,  15.  Glossa  allegata  est  ordinaria  (secundum  Rabanum): 
Qui  diligit...  disciplinam.  Non  enim  amat  sapientiam.  qui  non 
servat  disciplinam;  unde  [loan.  14,  15.]:  Si  diligitis  etc. 

®  Vers.  10.  —  Seq,  Glossa  est  interlinearis ,  sumta  ex 
Rabano. 

»  Vers,  21.  —  Sequitur  EcclJ.  2,  10. 

^^  Vers.  9.  —  Sequuntur  lob  28,  13.  et  Dan.  1,  8-17. 


148 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


rite,  et  in venietis  » ,  scilicet  si  quaeratur,  ubi  debet 
quaeri.  Non  enim  « invenitur  in  terra  suaviter  vi- 
ventium»,  lob  vigesimo  octavo;  sed  in  asperitate 
victus  et  poenitentiae ;  unde  Daniei  invenit  sapientiani 
merilo  abstlnentiae  suae,  ut  patet  Danielis  primo. 
(Vers.  14.).  Praeoceupat ,  scilicet  antequam  stu- 
secandum.  dio  quacrentis  inveniatur ;  Giossa  ^ ;  «  Gratis  se  olfe- 
rens;  ipsa  enim  est  via,  veritas  et  vita,  unde  per  eam 
itur  ad  ipsam  et  pervenitur  ».  Pmeoccupat,  inquam, 
id  est  praevenit  eos,  qui  se  cmcupiscunt ,  ut  illis  se 
prior  ostendat;  quia  iliam  non  praevenirent ,  nisi 
praeventi  et  illuminati  ab  ea,  sicut  lux  solis  illuminat 
ad  se  ipsam  videndum ;  Bernardus  ^ :  «  Vera  sapientia, 
quae  Christus  est^  inveniri  potest,  praeveniri  non 
potest ». 

(Vers.  lo.).  Qui  de  luce  etc.  Bene  dixi,  quod 
Tertium.  invcmtur  a  quaerenlibus ,  quia  qui  de  luce,  id  est, 
statim  cum  lux  ei  oritur;  Glossa^-:  «  A  principio  lu~ 
centis  fidei  » ,  non  de  nocte ,  sicut  peccatores  semper 
in  nocte  manentes,  sed  sicut  iusti,  de  quibus  Prover- 
biorum  quarto:  «  lustorum  semita  quasi  lux  splen- 
dens  »  etc. ;  primae  ad  Thessalonicenses  quinto : 
«  Omnes  vos  filii  lucis  estis».  Vigilaverit  ad  illam, 
contra  negligentiam ;  Proverbiorum  octavo :  «  Qui 
mane  vigilaverint  ad  me  invenient  me  ».  Non  labo- 
rabit,  quia  dulcedo  rei  quaesitae  et  inventae  alle- 
viabit  laborem ;  Ecclesiastici  sexto :  « In  opere  eius 
exiguum  laborabis,  et  cito  edes  de  generationibus 
illius  ».  Assidentem  enim  etc,  hoc  est,  in  quiete  et 
sine  motu  paratam  intrare ,  sicut  solis  radius  assidet 
fenestrae  clausae.  Assidentem,  inquam,  illam  fori- 
bus  suis,  scilicet  spiritualibus ,  intellectui  scilicetet 
affectui ;  inveniet,  eam ;  Apocalypsis  tertio  * :  «  Ego 
sto  ad  ostiuni  et  pulso  »  etc.  Ipsa  etiam  fores  ha- 
bet,  per  quas  intratur  ad  eam;  unde  Proverbiorum 
octavo:  «  Beatus  homo,  qui  audit  me  et  vigilat  ad 
fores  meas  quotidie  »;  quae  sunt  fides  et  caritas;  per 
fidem  intrat  ad  eam  intellectus,  per  caritatem  affectus. 
Cogitare  ergo  de  illa  etc.  Hic  ostendit  acqiii- 
De  uriio  du' rentium  utilitatem,  primo  in  praesenti;  secundo  in 
De  qnadru-  futuro  t  Initium  etc.  —  Utilitas  in  praesenti  oslendi- 
te  in  prae-  lur  ouadruplex :  pnmo ,  sensus  in  rationah ;  secundo , 

SGDti 

secwitas   in   irascibili:  Et  qui  vigilaverit;  tertio, 
hilaritas   in  concupiscibili :  Quoniam  dignos  etc. ; 


quarto ,  providentia  futurorum :  Et  in  omni  pro- 
videntia, 

(Vers.  16.).  Cogitare  ergo  de  illa;  quasi  di-  Prima  ati. 
cat :  non  solum  vigilanti  et  quaerenti  datur ,  sed  et 
cogitare  de  illa,  non  siinplici  cogitatione,  sed  affectiva; 
unde  Glossa^:  «Desiderio  divinae  contemplationis  »; 
Ecclesiastici  decimo  quarto :  «  Beatus  vir ,  qui  in  sa- 
pientia  morabitur  etc,  et  in  sensu  cogitabit  circum- 
spectionem  Dei  »;  sensus  est  consummatus,  id  est 
perfectus,  quia  sapientia  perficit  sensum  hominis, 
quia,  secundum  Hugonem  de  sancto  Victore*,  «sa- 
pientia  est,  in  qua  perfecti  boni  forma  consistit». 
Vel :  Cogitare  de  illa  sensus  est  consummatus ,  id  Aiiter. 
est ,  tunc  perfecte  sensus  ordinatur ,  cuni  studet  sa- 
pientiae,  secundum  illud  Augustini:  «  Finis  hominis 
in  via  est  perfecte  quaerere  veritatem  » .  Et  qui  vi-  secunda. 
gilaverit;  Glossa^:  « Intentione  mentis  »,  propter 
illam ,  acquirendam  vel  custodiendam ,  cito  erit  secu- 
rus ,  scilicet  a  malo ;  «  quia  eius  adeptio  est  vera  se- 
curitas  » ,  secundum  Glossam ;  Proverbiorum  unde- 
cimo:  «Qui  cavet  laqueos  securus  erit».  Haec  est 
bona  securitas ,  de  qua  Proverbiorum  decimo  quinto : 
«  Secura  mens  quasi  iuge  convivium  » . 

(Vers.  17.).  Quoniam  dignos  se;  quasi:  beneTeriia. 
dixi,  quod  cito  erit  securus,  quoniam  dignos  se 
ipsa ,  scilicet  mundos  corde  et  corpore ;  unde  supra 
primo^:  «In  malevolam  animam  non  introibit  sa- 
pientia  »  etc.  Circuit  quaerens,  id  est  ex  omni  parte 
conlinue  se  offerens  et  indesinenter ;  quae  indesinen- 
tia  et  continuatio  datur  inlelligi  per  hoc  quod  dicit: 
circuit;  motus  enim  rectus  non  sic  potest  continuari, 
sicut  circuiaris.  Sic  circuibat  Sapientia  incarnata  per 
castella,  ut  patet  Marci  sexto  ^.  Et  in  viis  suis,  sci- 
licet  praeceptis  et  consiliis  observatis;  de  quibus  Pro- 
verbiorum  tertio:  «  Viae  eius  viae  pulcrae,  et  semi- 
tae  illius  pacificae  » ;  ostendit  se  illis,  secundum  il- 
lud  Psalmi :  «  A  mandatis  tuis  intellexi  » ;  hilariter, 
eos  laetificando,  scilicet  de  hoc,  quod  ipsa  gratis  se 
dal  eis;  secundae  ad  Corinthios  nono:  «Hilaremda- 
torem  diligit  Deus  » ,  sicut  etiam  homo ;  unde  Se- 
neca^^:  «Quantum  addis  morae,  tanlum  subtrahis  Qaarta. 
gratiae  ».  Et  in  omni  providentia ,  de  futuris,  perfecte 
eis  providendo  necessaria  ad  salutem ;  occurrit  illis ; 
Glossa^^:  «  Adiutrix  »,  sicut  Sapientia  incarnata  re- 


*  Nempe  ordirm^ia  ex  Rabano,  qui  haec  verba  ad  Chri- 
stum  referens  ait:  Sapientia  haec  Christus  est...  Hic  ergo  sua 
gratia  omnes  praeoccupat,  quicumque  ad  eius  amorem  anhe- 
lant;  quia  ipse  est  via,  vmtas  et  vita  [loan.  14,  6.],  per 
ipsum  itur,  ad  ipsum  tenditur,  ad  ipsum  pervenitur. 

^  De  Diligendo  Deo,  c.  7.  n.  22:  Potes  quidem  [Domine] 
quaeri  et  inveniri,  non  tamen  praeveniri. 

'  Scilicet  interlmearis  (ex  Rabano):  Qui  de  luce,  corde 
devoto  a  principio  etc.  —  Sequuntur  Prov.  4,  18;  L  Thess. 
5,  5;  Prov.  8,  17.  et  Eccli.  6,  20. 

*  Vers.  20.  —  Seq.  locus  est  Prov.  8,  34.  Glossa  ordU 
naria  (ex  Rabano):  Assidentem,  semper  paralam  scilicet  auxi- 
liarij  unde  [Apoc.  3,  20.] :  Ecce  ego  sto  ad  ostium  etc. 

^  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Sequitur  Eccli.  14,  22. 

®  Libr.  L  Eruditionis   didascalicae ,  c.  2.  Cfr.   supra   pag. 

1 07,  nota  5.  —  Sententia  Augustini  inferius  posita  habetur  L 


contra  Academicos,  c.  3.  n.  9:  Hominis  autem  finis  est  per- 
fecte  quaerere  veritatem. 

^  Haec  et  seq.  Glossa  (ex  Rabano)  sunt  interlineares.  — 
Sequuntur  Prov.  11,  15.  et  15,  15. 

®  Vers.  4.  —  Quod  solus  motus  circularis  perpetuo  con- 
tinuus  esse  possit,  ostendit  Aristot.,  VIII.  Phys.  lext.  64.  seqq. 
(c,  8.). 

^  Vers.  6 :  Et  circuibat  castella  in  circuitu  docens.  —  Tres 
seqq.  loci  sunt  Prov.  3,  17;  Ps.  118,  104.  et  IL  Cor.  9,  7. 

^*  Libr.  IL  de  Beneficiis,  c.  5:  Qnare  verissimum  existima, 
quod  ille  comicus  dixit: 

Quid?  tu  non  intelligis, 

Tantum  te  gratiae  demere,  quantum  morae  adiicis? 

"  Nempe  interliitearis.  —  Matth.  28,  9:  Et  ecce,  lesus 
occurrit  illis  dicens:  Avete. 


COiMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


149 


surgens  occurrit  mulieribus,  ut  habetur  Matthaei  vi- 
gesimo  octavo, 

Initium  etc.  Hic  tanguntur  gradus  gloriae  per 
«tiiiusinfa.  sapientiam  acquirendae;  et  primo  tangit  initium; 
dnm  4  gra- secundo,  profectuM ,  ibi:  Gura  ergo;  tertio,  con- 
summationem:  Cxistoditio  autem  legum  etc;  quarlo, 
consummationis  finem:  Concupiscentia  itaque.  Gra- 
dus  ergo  primus ,  id  est  initium  sapientiae ,  concu- 
piseentia  disciplinae;  ex  concupiscentia  disciplinae, 
dilectio;  ex  dilectione,  custodia  legis  Dei;  ex  custo- 
dia  divinae  legis ,  incorruptio  mentis  et  proximita^ 
divinae  similitudinis ;  ex  divina  sirailitudine,  grfona 
regni  caelestis :  ergo  a  primo  ex  concupiscentia  sa- 
pientiae  habetur  gloria  caelestis\ 

(Vers.  i  8.)-  Hoc  est ,  quod  vult  dicere :  Initium 
cradusi.  enim  illius,  sciHcet  sapientiae  etc;  quasi  dicat:  ita 
occurrit  et  ostendit  se  sapientia.  Nec  est  inutilis  eius 
ostensio  et  occursus.  Enim,  pro  quia;  initium  illius^ 
sciUcet  per  quod  homo  incipit  fieri  sapiens;  «  nemo 
enim  repente  fit  summus»,  utdicit  Glossa^;  estve- 
rissima  disciplinae,  id  est  sapientiae,  concupiscen- 
tia.  De  hac  concupiscentia  diciturin  Psalmo:  «Con- 
cupivit  anima  mea  desiderare  »  etc.  Concupiscentia 
enim  sapientiae  est  aliqua  pars  sapientiae,  secun- 
dum  illud  Ecclesiastici  sexlo :  «  Si  dilexeris  audire , 
sapiens  eris  » . 

Sed  videtur,  quod  timor,  et  non  amor,  sit  sapien- 
Qaaestio.  tiae  initium,  quia  dicitur  Ecclesiastici  primo^:  «  Ini- 
tium  sapientiae  timor  Domini  ». 

Dicendum,  quod  timor  est  initium  primum,  sed 
Besp.  amor  est  proximum;  vel:  timor  initium  extrinse- 
cum ,  amor  initium  intrinsecum  *. 

Verissima  autem  concupiscentia  dicitur  hic  con- 
tra  triplicem  vanam  concupiscentiam ,  de  qua  dicitur 
priraae  loannis  secundo  ^ :  «  Omne ,  quod  est  in 
mundo,  aut  est  concupiscentia  carnis  »  etc,  quae  est 
ex  triplici  vanitate ,  de  qua  Ecclesiastae  primo:  «Va- 
nitas  vanitatum  »  etc 

(Vers.  19.).  Cura  ergo,  quasi  dicat:  ex  quo  ita 
craduss.  est,  quod  concupiscentia  disciplinae  est  initium 
sapientiae,  ergo  cura  disciplinae,  id  est  concupi- 
scentia  disciplinae,  est  dilectiOj  id  estcausa  dilectio- 
nis  ipsius  sapientiae;  quod  enim  concupiscimus  dili- 
gimus,  cum  habemus.  Et  nota,  quod  idem  vocat  sa- 
pientiam  et  disciplinmn,  quia  idem  sunt  in  re,  li- 


cet  diflferant  ratione,  quia  sapientia  dicitur,  in 
quantum  mentem  interius  delectabiliter  afficit ;  disei- 
plina,  in  quantum  actiones  exteriores  ordinat  et  dis- 
ponit.  Vel  sic:  concupiscentia  etc  est  dilectio,  id  est 
causadilectionis  divinae;  infra  septimo^:  «Nerainem 
diligit  Deus ,  nisi  eum  qui  cum  sapientia  inhabilat  » ; 
ad  Hebraeos  duodecimo :  «  Quodsi  extra  disciplinam 
eslis,  ergo  non  filii,  sed  adulteri  estis  ».  Et  dikctio, 
custodia  legum  illius  est,  id  est  causa  custoditionis ; 
ad  Romanos  decimo  tertio  ^ :  «  Plenitudo  legis  est  dile- 
ctio  »,  id  est  causa  impletionis  divinae  legis ;  primae 
ad  Timotheum  primo :  «  Finis  praecepti  est  caritas  » ; 
legum,  scilicet  naturalis,  Moysaicae  et  evangeUcae; 
de  quibus  Isaiae  vigesimo  quarto :  «  Transgressi  sunt 
leges,  mutaverunt  ius,  dissipaverunt  foedus  sempi- 
ternum  » . 

Custoditio  autem  legum  consummatio  incor-  Gradus  3. 
ruptionis,  id  est  causa  consummatae  incorruptio- 
nis  spirituahs,  scilicet  tam  mentis  quam  corporis  in 
praesenti;  vel:  imorruptionis ,  «  id  est  iramortalita- 
tis»  in  futuro,  secundum  Glossam^;  Proverbiorum 
tertio:  «Custodi  legem  meani  atque  consiiium  meum, 
et  erit  vita  animae  tuae». 

(Vers.  20.  21.  22.).  Imorruptio  autem  facit, 
esse  proximum  Deo;  unde  de  virginibus  cantatur, 
quod  «  sequuntur  Agnum,  quocumque  ierit »,  Apo- 
calypsis  decimo  quarto  ^.  —  Concupiscentia  itaque  firadus  4. 
sapientiae,  quae  est  eius  initium ,  deducet  ad  re- 
gnum  perpetuum ;  Glossa :  «  Quod  est  in  cognitione 
Divinitatis  »,  secundum  iliud  loannis  decimo  septimo: 
«  Haec  est  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  Deum  ve- 
rum  »  etc  —  Si  ergo  delectamini  etc,  quasi  dicat: 
ex  quo  dat  regnum  perpetuum,  ergo  si  dekctamini 
sedibus  et  sceptris;  Glossa^^:  «Reges  admonet  dili- 
gere  sapientiam ,  sine  qua  regnare  non  possunt;  tunc 
enim  bene  regitur  respublica,  cum  philosophi  re- 
gnant,  et  reges  philosophantur.  Merito  ergo  rectores 
Ecclesiae  assidui  sunt  in  divinae  legis  medilatione; 
qui  enim  eam  discendo,  docendo,  operando  sequitur 
regni  caelestis  coronam  assequetur  ».  Si  ergo  dele- 
ctamini  sedibus,  iudiciariae  potestatis,  et  sceptris, 
regiae  dignitatis,  secundum  illud  Matthaei  vigesimo 
tertio  ^^ :  «  Amant  primas  cathedras  »  etc ;  alia  littera 
habet  sensihus ,  quoad  discretionem ,  et  stemmatibus , 
quoad  dignitatem;  si  delectamini,  inquam,  o  reges 


^  Cfr.  Collat.  in  Hexaem.  collat.  2.  (lom.  V.  pag.  336). 

*  Scilicel  interlinearis  ex  Rabauo  ad  v.  16  et  17,  qui  se- 
quitur  Gregor.,  XXJL  Moral.  c.  4  9.  n.  45,  et  II.  Homil.  in  Ezecli. 
liomil.  3.  n.  3.  Cfr.  tom.  IV.  pag.  336,  nota  S.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  Ps.  118,  20.  et  Eccli.  6,  31.  —  Simili  niodo  Seneca 
(in  Hippolyto  Act.  1.  v.  247.)  ait:  Pars  sanitatis  velle  sanari  fuiU 

3  Vers.  16, 

*  Cfr.  ni.  Sent.  d.  34.  p.  I.  dub.  2.  et  p.  II.  dub.  5. 

*  Vers.  16.  —  Seq.  locus  est  Eccle.  1,  2.  Vide  Comment. 
in  hunc  locum. 

*  Vers.  28.  —  Sequitur  Hebr.  12,  8. 

'  Vers.  10,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  Tim.  1,  5.  et  Isai. 
24,  5. 

®  Nempe  interlinearem :  Cmsummatio,  id  est,  ad  incor- 


ruptionem  immortalitatis  perducetj  incorruptionis,  immortali- 
tatis.  Rabanus:  Qui...  in  hoc  mundo  vivit  custodiens  mandata 
Dei...  ad  incorruptioneni  immorlalitalis  et  perpetuam  vilam 
perveniet,  quae  est  utique  in  cognitione  divinitatis  Domini 
nostri  lesu  Christi  etc,  —  Sequitur  Prov.  3,  21.  et  22,  ubi 
Vulgata  omittit  meam  et  meum, 

®  Vers.  4.  —  De  seq.  Glossa,  quae  est  iniei'tineam ,  cfr.  in 
nota  praecedente  verba  Rabani.  Subinde  allegatur  loan.  17,  3. 

^^  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano.  In  ipsa  occurrit  sententia 
Platonis  iam  supra  pag.  109,  ilota  5.  allegata. 

**  Vers.  6.  —  Alia  littera,  quae  mox  proponilur,  integra 
etiam  exhibetur  a  card.  Hug.  a  S.  Charo  in  raargine;  Lyranus 
allegat  primam  partem  sensibus,  Rabanus  secundam  el  siem- 
matibus  (Vat.  et  1  perperam  schematibus). 


150 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VI. 


populi ,  id  est  rectores  inaiores  et  praelati ,  tam  sae- 
culares  quam  ecclesiastici ;  diligite  sapientiam,  ut 
in  perpetuum  regnetis;  Proverbiorum  octavo  * :  «  Per 
me  reges  regnant». 

(Vers.  23.).  Diligite  lumen  sapientiae ,  did  illu- 
minationem  animarum ;  infra  septimo  * :  «  Luci  com- 
parata  invenitur  prior»;  quia  illuminat  spiritualia, 
quod  maius  est,  quam  illuminare  corporalia.  Omnes, 
qui  praeestis  populis ,  id  est  vos  etiam  minores  prin- 
cipes  et  praelati. 

Quarto,  promissio  de  doeenda  sapierUia, 
ubi  tanguntur  quatuor. 

Quid  autem  esl  sapientia  etc.  Hic  ultimo  se 
Divisio  in  4  promittit  docere  sapientiam;  et  prirao  tangit  doctri- 
nae  manifestationern;  secundo,  docendi  fideliiatem: 
Et  ponam  in  lucem;  tertio,  audiendi  utilitatem: 
MuUitttdo  autem  etc;  quarto,  subiungit  suam  ad 
audiendum  exhortationem, :  Ergo  aceipite. 

(Vers.  24.).  Quid  autem  esi  sapientia,  quasi 
Expositipiit-dicat:  ita  invitavi  vos  ad  sapientiam,  et  ut  acquie- 
0e  primo.  scatis ,  referam  etc.  Vel  sic  continuandum :  hucusque 
monui  ad  sapientiam ;  auiem ,  pro  sed ;  amodo  refe- 
ram,  quid  est  sapientia  etc.  Ecce,  magna  promis- 
sio ;  «  abscondita  enim  est  ab  oculis  omnium  viven- 
tium  » ,  lob  vigesimo  octavo  ^ ;  verumtamen  revela- 
tione  Spiritus  sancti  nosci  potest.  Quid  est,  inquam , 
sapientia,  increata,  idest  qualis;  de  ipsa  enim  non 
potest  sciri  nec  dici,  quid  sit,  scilicet  secundum<?^- 
sentiam,  sed  qualis,  quoniam  bona,  aeierna,  omni' 
potens  etc.  De  sapientia  vero  creata  sciri  potest  et 
dici ,  quid  sit ;  unde  Augustinus  * :  «  Sapientia  est 
cognitio  rerum  divinarum  » .  Ei  quemudmodum  facta 
sit,  id  est  qualiter  genita  de  Patre,  scilicet  aeterna 
Sapientia ,  quae  est  Dei  Filius ;  primae  ad  Corinthios 
primo  5  :  «  Christum  Dei  virtutem  et  sapientiam  » . 
Vel:  quemadmodum  facta,  id  est  creata,  si  expo- 
natur  de  creata ;  Ecclesiastici  primo :  «  Prior  omnium 
creata  est  sapientia  » ;  item  ibidem  vigesimo  quarto : 
«  Ab  initio  et  ante  saecula  creata  sum  » ,  id  est  dis- 
posita  creari.  Et  non  abscondam  a  vobis  sacramenta 
Dei,  id  est  sacra  et  secreta  opera  sapientiae  Dei. 
CoNTRA :  Tobiae  duodecimo  ^ :  «  Sacramentum  re- 
Qoaestio.  gis  abscondere  bonum  est » . 

Dicendum,  quod  tentatoribus  debet  abscondi, 
Resp.  amatoribus   debet   revelari ;   unde    loannis  decimo 


quinto  ^:  «  Vos  autem  dixi  amicos,  quia  omnia,  quae- 
cumque  audivi  a  Patre  meo ,  nota  feci  vobis  » .  Item , 
abscondenda  superbis  sapientibus ,  sed  revelanda 
parvulis  humilibus ;  undeMatthaei  undecimo:  «Ab- 
scondisti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus ,  et  reve- 
iasti  ea  parvulis » ,  id  est  humilibus.  Item ,  non  gu- 
losiSj  sed  abstinentibus ,  ut  patet  Danielis  primo. 

Sed  ab  initio  nativitatiSy  id  est  humanae,  vel 
ipsius  sapientiae;  investigabo,  ostendendo,  ipsam  a 
Deo  Patre  procedere.  Et  ponam  in  lucem ,  scilicel  06  secBndo. 
manifestationis ,  scientiam  illius,  clare  docendo ;  Ec- 
clesiastici  vigesimo  quarto  ^ :  «  Qui  elucidant  me  vi- 
tam  aeternam  habebunt  ».  Et  non  praeteribo  veri- 
tatem,  falsa  admiscendo;  Ecclesiastici  trigesimo  se- 
ptimo:  « Ante  omnia  opera  verbum  verax  praece- 
dat  te  » ;  Augustinus :  «  Bonorufti  ingeniorum  insi- 
gnis  indoles  est,  in  verbis  verum  araare,  non  verba  ». 

(Vers.  23.).  Neque  cum  invidia  tabescente,  id 
est  tabescere  faciente;  Proverbiorum  decimo  quarto  ^: 
«  Putredo  ossium  invidia  »  ;  itera  in  Psalmo:  «  Pec- 
cator  videbit  et  irascetur,  dentibus  suis  fremet  et 
tabescet».  Iter  habebo,  quia  pessima  est  socia;  de- 
vorat  enim  hominem  sicut  fera;  Genesis  trigesimo 
septimo  *^:  «  Fera  pessima  comedit  eum,  bestia  devo- 
ravit  loseph».  Talis  erat  Moyses,  id  est  non  invi- 
dus;  dicebat  enim:  «  Quis  mihi  tribuat,  ut  omnis 
populus  prophetet,  et  det  eis  Dominus  spiritum 
suum»?  Numerorum  undecimo.  Quoniam  ialis  ho- 
mo,  scilicet  iovidus,  non  erit  particeps  sapientia£; 
unde  supra  primo  ^^ :  «  In  malevolam  animam  »  etc, ; 
Ecclesiastici  decimo  quarto:  «Homini  livido»,  id  est 
in vido ,  «  ad  quid  aurum  » ?  id  est  sapientia ,  quae 
aurum  appeliatur  propter  suam  pretiositatem ;  Pro- 
verbiorum  tertio:  «  Pretiosior  est  enim  cunctis 
opibus  ». 

(Vers.  26.  27.).  Multitudo  autem  etc. ,  quasi  ^^  t«'io* 
dicat :  et  debelis  audire;  auiem,  pro  quia;  quia  mul" 
titudo  sapientium ;  Glossa  ^^ :  «  Coetus  praedicato- 
rum  » ;  sanitas  est  orbis  terrarum,  id  est  causa  sa- 
nitatis;  Proverbiorum  undecirao:  «  Ubi  non  est  gu- 
bernator,  populus  corruet;  salus  autem,  ubi  multa 
concilia  ».  Qui  ergo  obviat  sapientium  multiplicationi 
vel  multitudini  obviat  orbis  saluli;  et  ideo  talis  de- 
bet  esse  odio  toti  orbi.  Tales  erant,  de  quibus  di- 
cit  Apostolus  primae  ad  Thessalonicenses  secundo  ^^ : 
«  Deo  non  placent  et  omnibus  hominibus  adversan- 
tur  » .  Et  rex  sapiens  populi  stabilimentum   est ; 


^  Vers.  15. 
«  Vers.  29. 
'  Vers.  21.       . 

*  Libr.  XIV.  de  Trin.  c.  i.  n.  3.  Cfr.   supra   pag.  108, 
nota  7. 

*  Vers.  24.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccli.  i,  L  et  24,  14. 

*  Vers.  7. 

'  Vers.  15.  —  Sequuntur  Matth.  11,  25.  et  Dan.   l,  8-17. 
®  Vers.  31 ;  ibid.  37,  20.  est  seq.  locus.  — *  Senlentia  Au- 
gustini  habetur  IV.  de  Doctr.  christiana,  c.  11.  n,  26. 

*  Vers.  30.  —  Seq.  locus  est  Ps.  111,  10. 

^^  Vers.  33.  ^  Sequitur  Num.  1 1 ,  29 :  Quis  tribuat  etc. 


*'  Vers.  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccli.  14,  3.  et  Prov. 
3,15.  Rabanus:  Perspicuum  est,  quod  invidiae  pestis  consors 
non  esl  saplentiae,  quiaL  per  invidiam  diaboli  mors  introivit 
in  totnm  orbem  terrarum  [Sap.  2,  24.],  et  per  sapientiam 
Dei  de  mortis  laqueo  ereplum  est  genus  humanum  j  unde  et 
sequitur :  MulUtudo  autem  sapieniiim  sanitas.,*  Multitudo  au- 
tem  sapientium  coetus  est  sanctorum  praedicatorum ,  quorum 
doctrina  sanitas  est  orbis  terrarum  elc. 

**  Scilicet  interlinearis.  Cfr.  in  nota  praecedente  verba  Ra- 
bani.  —  Sequitur  Prov.  11,  14. 

"  Vers.  15.  —  Duo  seqq.  loci  'sunt  Eccli.  10,  1.  et  Ps. 
34,  3,  ubi  pro  populi  Vulgata  tua. 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


151 


Ecclesiastici  decinio :  «  ludex  sapiens  iudicabit  popu- 
lum  suum,  et  principatus  sensati  stabilis  erit».  Hoc 
autem  maxime  competit  Christo,  in  cuius  persona 
De  quarto.  dicitur  r  <c  Salus  populi  ego  sum  ».  —  Et  quia  ita  est 
utilis  sapientia,  ergo  accipite  disciplinam,  id  est 
sapientiam,  per  sermones  meos,  excitative  sive  oc- 


casionaliter ,  sed  per  inspirationem  divinam  eftective 
et  causaliter ;  unde  Ecclesiastici  primo  ^ :  «  Omnis  sa- 
pientia  a  Domino  Deo  est » .  Et  proderit  vobis ,  quia 
dicitur  Ecclesiastae  ultimo :  «  Verba  sapientium  quasi 
stimuli  »,  scilicet  provocando  ad  bonum;  «  et  quasi 
clavi  in  altum  defixi »,  praeservando  a  casu  in  malum. 


Capitulum  VIL 


Secundo  sumit  ratioiiem  exhortandi  ad 
sapientiam  a  suo  exemplo. 

Sum  quidem  et  ego  etc.  Supra  ^  monuit  re- 
Divisio.  ctores  ad  acquirendam  sapientiam  et  amandam  per 
rationem  sumtam  ex  periculo  officii  sui ,  hic  ex  exeni' 
plo  ^ui,  Et  primo  ostendit,  qualiter  sapientiam  ac- 
ceperity  scilicel  in  isto  capitulo;  secundo,  quantum 
Gdsa  amaverit ,  scilicet  capitulo  octavo;  tertio,  quan- 
tum  devote  eam  a  Domino  quaesieril,  scilicet  capi- 
tulo  nono. 

Primo  ostendit,  qualiter  sapientiam  acceperit 

In  parte  prima,  ut  ad  propositum  descendat, 
prirao  humanae  fragilitatis  miseriam  describit;  se- 
cundo  ostendit ,  quod  haec  occasio  ipsum  ad  acquiren- 
dam  sapientiam  provocavit:  Propte?^  hoc  optavi  etc; 
tertio  ostendit,  a  quo  edoctus  fuerit:  Mihi  autem. 

Primo,  de  Iminaxiae  fragUitatis  miseria* 

In  prima  primo  tangit  naturae  humanae  defe- 

Divisioins  ctiMUtatem ;  secundo,  conceptionis  humanae  vHita- 

tem:  Et  in  ventre;  tertio,  nativitatis  conditionem:  Et 

ego;  quarto,  educationis  laborem:  In  involumentis ; 

quinto,  miseriae  communitatem :  Nemo  enim  etc. 

(Vers.  1 .).  Sum  quidem  etc.  Ita  monui  vos  acci- 
De  primo.  perc  discipliuam  sapientiae  «  per  sermones  meos  *  »; 
et  hoc  potestis  non  solum  per  sermones  meos,  sed 
etiam  exempb  meo,  quia  et  ego  sum;  quidem,  hoc 
est  certe;  mortalis  homo,  sicut  vos;  mortalis,  in- 
quam,  id  est  potens  mori  ex  prima  conditione,  sed 
necesse  habens  mori  ex  prima  transgressione ;  homo 
enim ,  secundum  Boethium  *,  est  animal  rationale , 
mortaie;  item  ad  Romanos  octavo:  «  Corpus  quidem 
mortuum  est  propter  peccatum  »,  id  est  necessitati 
moriendi  addictum.  Similis  omnibus,  aliis  in  hac 
conditione  morlalitatis ;  secundi  Regum  decimo  quar- 


to :  «  Omnes  morimur,  et  quasi  aquae  dilabimur  in 
terram,  quae  non  reverluntur  ».  Et  ex  genere  ter- 
reni  illius ,  scilicet  Adae  praevaricatoris ,  qui  prior 
factus  est,  de  terra  scilicet;  unde  Genesis  secundo*: 
«  Formavit  Deus  hominem  de  limo  terrae  » ;  item 
primae  ad  Corinthios  decimo  quinto :  «  Primus  homo 
de  terra  terrenus  » ;  item  ibidem :  «  Qualis  terrenus , 
tales  et  terreni » .  Et  in  ventre  matris  figuratv^  ue  secundo. 
sum  caro.  Secundum  enim  Augustinum  in  libro 
Octoginta  trium  Quaestionum  ^,  primis  sex  diebus  se- 
men  est  quasi  lac;  reiiquis  novem  lac  convertitur 
in  sanguinem;  rehquis  duodecim  figuratur  in  car- 
nem;  reliquis  decem  et  octo  formatur  in  corpusor- 
ganicum.  Et  tunc  anima  circa  quadragesimum  quin- 
tum  vel  quadragesimum  sextum  diem  infunditur 
corpori.  Tolo  vero  reliquo  tempore  post  animae  in- 
fusionem  corpus  vegetatur  et  augetur. 

(Vers.  2.).  Decem  mensium  tempore  eoagulatus 
sum.  in  sanguine  ex  semine  hominis ,  secundum 
physicos,  ut  dicit  Glossa  ^:  «  Semen  mulieris  sanguino- 
lenlum  est ,  semen  viri  candidum ;  ex  quorum  com- 
mixtione  unius  tanquam  passivi  et  alterius  tanquam 
activi  fit  coagulatio  » ;  lob  decimo :  «  Nonne  sicut  lac 
mulsisti  me,  et  sicut  caseum  me  coagulasti»?  Haec 
autem  coagulatio  fit  in  prima  parte  decem  mensium ; 
ipsa  vero  tota  mora  forraationis  tempus  est  novem 
mensibus. 

Sed  contra  :  Quia  communis  formationis  tempus  Qnaestio. 
est  novem  raensiura ;  unde  secundo  Machabaeorum 
septimo  ^ :  «  Miserere  mei ,  fili ,  quae  te  novem  men- 
sibus  portavi  ». 

Respondeo :  Sicut  dicit  Glossa  ^,  «  quidam  nascun-  Resp. 
tur  mense  septimo,  quidam  octavo,  quidam  nono; 
sed  qui  in  decimo,  perfectiores  et  sanativi  et  vitales 
esse  dicuntur».  Christus  autem ,  secundum  Giossam, 
fuit  in  utero  matris  «  novem  mensibus  et  sex  die- 
bus  »;  unde  quod  ait:  deeem  mensium,  synecdochice 
accipitur;  «fuitenim  ab  octavo  kalendas  Aprilis  usque 
ad  octavum  kalendas  lanuarii  ». 


*  Vers.  1.  —  SequUur  Eccle.  12,  M. 

*  Cap.  6,  2.  seqq. 

'  Respicitup  supra  6,  27:  Ergo  accipite  disciplinam  per 
sermones  meos  etc, 

*  In  Porphyr,  Dialog.  H.  de  Differeniia;  IV.  Comment,  in 
Porphyr.  de  Differentia  et  L  de  Differentiis  topic.  —  Sequunlur 
Rom.  8,  10.  et  \h  Reg.  U,  U. 

^  Vers.  7.  — .  Duo  seqq.  loci  sunt  [.  Cor.  15,  47.  et  48. 
'  Quaest.  56. 


^  Scilicet  ordinaria  (ad  6,  27.)  ex  Rabano:  Ut  enim  aiunt 
physici,  semen  viri  candidum,  et  mulieris  est  sanguinolentum, 
quorum  commixtione  cerUs  spatiis  corpus  formatur,  donec  ani- 
matum  perveniat  ad  partum.  —  Sequitur  lob  10,  10. 

*  Vers.  27.  —  E  codd.  supplevimus  Sed  contra,,.  mensium. 

®  Scilicet  ordinaria  (ex  Rabano)  ad  c.  6,  27.  Seq.  Glossa, 
quae  est  ordinaria,  sumta  est  ex  Rabano,  qui  sequitur  August., 
83  Qq.  q.  56.  et  IV.  de  Trin.  c.  5.  n.  9. 


182 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VII. 


Et  delectamento  somnii  ^  conveniente ,  yel  con- 
venientiSj  5d  est  actu  delectabili  communis  dormitio- 
nis  viri  cum  muliere.  Haec  autem  delectatio  compa- 
ratur  delectationi  somnii ,  quia  rationem  ligat  et  cito 
transit,  sicut  delectatio  somnii. 

(Vers.  3.).  El  ego  naius  accepi  communeM  ae- 

Deteriio.  rem ,  ad  necessitatera  respirationis;  Ecclesiastae  ter- 
tio  ^:  «  Similiter  spirant  omnia  »,  Et  similiter  decidi, 
de  ventre  matris,  m  teiram  factam,  scilicet  a 
Deo,  Genesis  primo;  et  hoc  quantum  ad  necessitatem 
vitae  et  suslentationis.  Et  primam  vocem  similem 
omnibus,  scilicet  nascentibus,  emisi  plorans.  Dicit 
Augustinus  ^,  quod  «  puer  a  ploratu  suo  incipit  esse 
propheta  suae  calamitatis  » ;  «  solum  autem,  quando 
natus  est,  ferunt,  id  est  dicunt,  risisse  Zoroastrem, 
regem  Bactrianorum  » .  Solus  etiam  loannes  Baptista 
contra  legem  nascentium  nativitatem  su^m  laetitia  et 
exsultatione  praevenit ;  Lucae  primo  * ;  «  Exsultavit 
in  gaudio  infans  in  utero  meo».    . 

(Vers.  4.  3.  6,).  In  involumentis ,  scilicet  panno- 

De  qaarto.  rum,  mUvitus  suM ;  Lucae  secundo  ^ :  «  Pannis  eum 
involvit  » .  Et  curis  magnis ;  secundo  Machabaeorum 
septimo :    «  Triennio  lac  dedi  et  :n  hanc  aetatem 

De  qainio.  pcrduxi  » .  —  Ncmo  enim  ex  regibus  aliud  habuit 
nativitatis  initium,  quia  in  naturalibus  non  est  diffe- 
rentia  inter  reges  et  subditos ,  sed  in  bonis  fortunae. 
—  Unus  ergo  introitus  est  omnibus  ml  vitam,  sci- 
licet  per  temporalem  nativilatem  ita  vilem,  ut  dictum 
est;  et  similis  exitus,  scilicet  per  mortem  ita  aspe- 
ram,  sicut  describitur  Ecclesiastae  ultimo^.  Item, 
unus  est  introitus,  scilicet  per  pauperem  nativita- 
tem;  et  similis  exitus,  scilicet  per  mortem  pau- 
perrimam;  lob  primo:  « Nudus  egressus  sum  de 
ulero  matris  meae,  etnudus  revertar  illuc»;  Eccle- 
siaslae  quinto:  «  Miserabilis  prorsus  infirraitas;  quo- 
modo  venit ,  sic  revertetur  » . 

Secundo  ostendit,  quod  hac  occasione  ad  sapientiam 

piovocatns  sit. 


Propter  hoc  optavi  etc.  Hic  ostendit,  quod  haec 
embra.*  occasio  ad  acquircndam  sapientiam  eum  provocavit;  et 


Divisio  in 
m 


primo  tangit  sapientiae  optatae  adeptionem;  secundo, 
adeptae  aestimationem :  Et  praeposui  illam ;  terlio , 
aestimatae  dilectionem:  Super  salutem;  quarto,  ha- 
bitae  et  dilectae  communicationem :  Quam  sine 
fictione  didici. 

(Vers.  7.  8,),  Propter  hoc,  id  est  propter  praedi-  oe  primo. 
ctarum  miseriarum  considerationem  pulsatus;  optavi, 
scilicet  sapientiam.  Et  datus  est  mihi  sensus,  id 
est  sapienlia;  Proverbiorum  decimo^:  «  Desiderium 
suum  iustis  dabitur  ».  Et  invocavi,  Glossa:  «Do- 
minum  » ;  lacobi  primo :  «  Si  quis  vestrum  indiget 
sapientia ,  postulet  a  Deo  » .  Et  venit  in  me ,  invo- 
cantem,  spiritus  sapientiae,  secundum  illud  Psalmi: 
«  Os  meum  aperui  »,  scilicet  in  oratione,  «  et  at- 
traxi  spiritum  » ;  item  Ecclesiastici  decimo  quinto: 
«In  medio  ecclesiae  aperuit  os  eius,  et  implevit 
eum  Dominus  spiritu  sapientiae  » .  —  Et  praeposui  il-  oe  secundo. 
lam,  scilicet  aestimatione  valoris,  regnis ,  id  est 
dignitatibus  regum;  et  sedibus,  id  est  dignitatibus 
iudicuni;  et  merito,  quia  dicit:  «  Per  me  reges 
regnant » ,  Proverbiorum  octavo  ®.  Et  divitias  ni- 
hil  esse  duxi  in  comparatione  illius ;  Proverbiorum 
tertio:  .«  Pretiosior  est  cunctis  opibus  ».  «  Quid  enim 
prodest  stulto  habere  divitias ,  cum  sapientiam  emere 
non  possit  » ? 

(Vers.  9.).  Nec  comparavi  illi,  id  est  eius  pre- 
tio  vel  virtuti,  lapidem  pretiosum;  in  Psalmo^: 
<c  Dilexi  mandata  tua  super  aurum  et  topazion  » ; 
item  lob  vigesimo  octavo :  «  Non  conferetur  tinctis 
Indiae  coloribus  nec  lapidi  sardonycho  pretiosissimo 
vel  sapphiro  » .  «  Non  adaequabitur  ei  topazius  de  Ae- 
thiopia  » .  Quoniam  etc. ,  quasi  dicat :  et  merito , 
quia  omne  aurum ,  id  est  totum  aurum ,  quod  est 
in  mundo,  in  comparatione  illius  arena  est,  id 
est  terra  infructuosa;  Bernardus  ^^:  «  Quid  est  aurum 
nisi  terra  rubra  » ?  exigua ,  id  est  parvi  ponderis ; 
lob  vigesimo  octavo :  «  Non  dabilur  aurum  obrizum 
pro  ea».  Ettanquam  lutum,  id  est  nullius  valoris, 
aestimabitur  argentum  in  conspeetu  illius ;  lob  vi- 
gesimo  octavo  ^^:  «  Non  appendetur  argentum  in  com- 
mutatione  eius  » ;  Proverbiorum  tertio :  «  Melior  est 
acquisitio   eius  negotiatione  auri   et   argenti  »  etc. 


*  Hanc  lectionem  affert  card.  Iliigo  a  S.  Charo  m  margine, 
qiii  etiam  exhibet  convenientis ;  Vulgata:  somni  conveniente; 
in  aliquibiis  edd.  legitur  somnii. 

*  Vers.  i9.  —  Sequitur  Gen.  I,  I:  In  principio  creavit 
Deus  caelum  e(  terram. 

*  Serm.  167.  (alias  24.  de  Verbis  Apostoli),  c.  1.  n.  \i 
Nascitur  [puer]  et  statim  plorat;  post  nescio  quot  dies  ridet. 
Quando  plorabal  nascens,  proplieta  suae  calamitatis  erat;  la- 
crymae  enim  testes  sunt  miseriac.  Nondum  loquitur  et  iam 
prophetat.  Quid  prophetat?  In  labore  se  futurum  etc.  Et  XXI. 
de  Civ.  Dei,  c.  14:  «  Quae  quidem  [infantia],  quod  non  a 
risu,  sed  a  fletu  orditur  hanc  lucem,  quid  malorum  ingressa 
sit,  nesciens  prophetat  quodam  modo.  Solura,  quando  natus 
est,  ferunt  risisse  Zoroastrem,  nec  ei  boni  aiiquid  monstruosus 
risus  ille  porten dit.  Nam  magicarum  artium  fuisse  perhibetur 
inventor »  etc.  Plinius ,  VII.  Nat.  Hist.  c.  15:  Risisse  eodem 
die,  quo  genitus  esset,  unum  hominem  accepimus  Zoroastrem. 


Eidem  cerebrum  ita  palpitasse ,  ut  impositam  repelleret  manum , 
futurae  praesagio  scientiae. 

*  Vers.  44. 

®  Vers.  7.  —  Sequitur  11.  Mach.  7,  27:  Lac  Iriennio  dedi 
et  alui  et  in  aetatem  istam  pcrduxi. 

^  Vers.  3.  seqq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  lob  I,  21.  et 
Eccle.  5,  1d. 

'  Vers.  24.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis ;  lac.  I,  5; 
Ps.  118,  131.  et  Eccli.  15,  5:  In  medio  ecclesiae  aperiet  os 
eius  et  adimplebit  illum  spiritu  sapientiae. 

^  Vers.  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ibid.  3 ,  1 5.  et  1 7, 1 6 : 
Quid  prodest  stulto  etc. 

®  Psalm.  118,  127.  —  Sequitiir  lob  28,  16.  et  19, 

'^  Serm.  4.  de  Adventu  Domini,  n.  l :  Aurum  et  argentum 
nonne  terra  est  rubra  et  alba,  quam  solus  hominum  error  fa- 
cit,  ut  magis  reputet  pretiosam?  —  Seq.  locus  est  lob  28, 15. 

"  Vers.  15.  —  Sequuntur  Prov.  3,  14.  et  Habac.  2,  6. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VII. 


153 


Liito  vero  comparatur  argentum ,  quia  inquinat  ma- 
nus  et  animum ;  Habacuc  secundo :  «  Usquequo  ag- 
gravat  contra  se  densum  lutum  »? 

Notandum,  quod  sapientia  praeponitur  argento 

sapieniiaet  auro  ot  omni  mundano  thesauro,  primo  ratione 

Sivft?K  loriainis.  quia  mundanus  thesaurus  est  de  terra;  lob 

rsitioDGs 

vigesimo  octavo  * :  «  Habet  argentum  venarum  sua- 
rum  principia ,  et  auro  locus  est ,  in  quo  conflatur » , 
immo  «  terra  est  » ,  secundum  beatum  Bernardum ; 
sapientia  autem  de  caelo  est ,  ut  palet  lacobi  tertio.  — 
Secundo,  ratione  naturae,  quia  thesaurus  mundanus 
est  res  corporalis,  sapientia  vero  res  spiritualis; 
unde  Isaiae  undecimo  ^ :  «  Requiescet  super  eum  spi- 
ritus  Domini ,  spiritus  sapientiae  »  etc.  —  Tertio ,  ra- 
tione  virtutis,  quia  thesaurus  est  fmitus,  sapientia 
vero  infinita  est;  unde  infra  hoc  eodem  capitulo^: 
« Infinitus  thesaurus  est  hominibus ,  quo  qui  usi  sunt 
particjpes  facti  sunt  amicitiae  Dei  ».  —  Quarto,  ra- 
tione  operationis,  quia  thesaurus  pauca  polest  effi- 
cere,  sed  haec  omnia;  unde  infra  octavo:  «  Quid 
locupletius  sapientia,  quae  omnia  operatur  »?  — 
Quinto,  ratione  aestimaiionis ,  quia  thesaurus  cadit 
sub  aestimatione ,  illa  non;  lob  vigesimo  octavo: 
« Non  conferetur  tinctis  Indiae  coloribus »  etc.  — 
Sexto,  ratione  iitilitatis,  quia  sapientia  sine  divitiis 
prodest,  divitiae  vero  sine  sapientia  non  prosunt,  sed 
nocent;  unde  Ecclesiastae  quinto^:  «Divitiae  conser- 
vatae  in  malum  domini  sui  ».  —  Septimo,  ratione 
durationis,  quia  «  sapientia  clara  est,  et  quae  non 
marcescit  »,  supra  sexto;  divitiae  vero  corrumpun- 
tur;  unde  lacobi  quinto:  «Divitiae  vestrae  putrefa- 
ctae  sunt  » ;  item  lacobi  primo :  «  Di ves  in  itineribus 
suis  marcescet».  —  Octavo,  ratione  imlinationis , 
quia  sapientia,  cum  sit  desursum,  sursum  elevat, 
sed  aurum  et  argentum  deorsum  trahunt,  scilicet  ad 
terram;  unde  Baruch  tertio^:  «  Qui  argentum  the- 
saurizant  et  aurum,  in  quo  confidunt  homines,  ex- 
terminati  sunt  et  ad  inferos  descenderunt » . 

Swper  salutem  etc.  Hic  ostendit  sapientiae  aesti- 
De  teriio.  matac  dilectionem.  Et  primo  ostendit  huius  dilectio- 
nis  magnitudinem ;  secundo,  rationem:  Venerunt 
autem  mihi  etc. 

(Vers.  10.).  Super  salutem;  Glossa^:  «  Corpo- 
d?iec?S  ris»,  mWcet  interiorem;  Psalraus:  «Quia  vana  salus 


hominis  » ;  et  speciem ,  Glossa :  «  Rerum  corpora- 
lium»,  scWicet  exteriorem  pulcritudinem ,  quia,  Pro- 
verbiorum  trigesimo  primo ,  «  fallax  gratia ,  et  vana 
est  pulcritudo  » ;  dilexi  eam ,  scilicet  sapientiam ,  quia 
quanto  spiritus  melior  corpore  et  magis  care  dili- 
gendus,  tanlo  spiritualia  meliora  sunt  corporalibus 
et  magis  diligenda.  Et  eam  in  tantum  dilexi,  quod 
proposui  pro  luce  habere  illam,  qnae,  inquam,  lux 
est  pulcherrimum  et  delectabilissimum  et  optimum  in- 
ter  corporalia,  secundum  Augustinum^;  sic  sapien- 
tia  inter  spiritualia  lux  est  animae;  Ecclesiastici 
ultimo  ^ :  «  In  sapientia  eius  luxit  anima  mea,  et 
ignorantias  raeas  illuminavit » ;  infra  eodem :  «  Spe- 
ciosior  est  sole».  Seqfxitnv:  Quoniam  inexstingui- 
bile  est  lumen  iltius,  sciUcet  quantum  est  de  se; 
infra  eodem:  «Luci  comparata,  invenitur  prior,ini 
enim  succedit  nox  » . 

(Vers.  H.).  Venerunt  autem  mihi  omnia  6omi^  Ratjo  aae- 

ctioms 

scilicet  gratiarum ,  intra  me  absolute ;  pariter  cum  Absoiute. 
illa,  scilicet  cum  sapientia  increata,  id  est  Filio  Dei; 
unde  ad  Romanos  octavo  ^ :  «  Qui  proprio  Filio  suo 
non  pepercit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  illum, 
quomodo  etiam  non  omnia  nobis  cum  illo  donavit »  ? 
Glossa:  «  Quicumque  Chrisli  percipit  notitiam,  omnium 
virtutum  pariter  habet  gratiam  et  in  futuro  vitam  ae- 
ternam  ».  Vel:  cum  illa,  id  est  cum  sapienlia  creata, 
quia  ipsa  est  perfeclissimum  donorum.  «  Hoc  exper- 
tus  est  Salomon,  cui  petenti  sapientiam  Dominus 
addidit  divitias  et  gloriam  ^^  » .  Et  imumerabilis  ho- 
nestas ,  exterius  in  comparatione  ad  alios ;  per  ma-  i»  compara- 
nus,  id  est  opera,  illius,  supple:  venit  mihi;  unde 
infra  decimo :  «  Honestavit  illum  in  laboribus  »  etc. 
(Vers.  12.).  Et  laetatus  sum,  repletus  laetitia, 
in  omnibus ,  scilicet  sapientiae  donis ;  Ecclesiastici  ul- 
tirao  i^:  «  Laetatum  est  cor  meum  in  ea  ».  Quoniam 
antecedebat  me  ista  sapientia,  scihcet  dirigendo 
gressus  meos;  Ecclesiastici  quartor  «  Suscipit  exqui- 
rentes  se  et  praeibit  in  via  iustitiae  ».  Haec  est  co- 
lumna  ignis  et  nubis  praecedens  filios  Israel  per 
noctem  et  diem,  Exodi  decimo  tertio.  Et  ignorabam, 
scilicet  antequam  haberem  eam;  Glossa  ^^:  «  Processu 
meditationis  intelligit ,  se  tantum  profecisse ,  ut  prio- 
rem  scientiam  posteriori  comparando  ignorantiam 
putet  » .    Ignoimbam ,   inquam ,    quoniam   horum 


^  Vers.  '1.  —  Sententiam  Bernardi  vide  siipra  pag.  152, 
nota  10.  Subinde  allegatiir  lac.  3,  17:  Qnae  autem  desursum 
est  sapienlia  etc,  ^  Vers.  2. 

'  Vers.  14.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Sap.  8 ,  5.  et  lob  28 ,  \  6. 

*  Vers.  12.  —  Sequuntur  Sap.  6,13;  lac.  6,  2.  et  1,  M. 

^  Vers.  18.  et  19. 

^  Haec  et  seq.  Glossa  sunt  mterlineares.  Rabanus :  Salus 
animae,  quae  est  in  possessione  divinae  sapientiae  cum  operi- 
bus  iustitiae,  omnino  praeponenda  est  omni  sanitati  corporis 
omnique  speciei  corporalium  rerum,  qitoniam...  speciosior  est 
ipsa  sapientia  sok  [infra  v.  29.]  etc.  —  Subinde  allegantur 
Ps.  S9,  13.  et  Prov.  31,  30. 

^  Libr.  X.  Confess.  c.  34.  n.  51 :  Ipsa  enim  regina  colorum  lux 
ista,  perfundens  cuncta,  quae  cernimus,  ubiubi  per  diem  fuero, 
multimodo  allapsu  blanditur  mihi  aliud  agenti  et  eam  noin  ad- 
vertenti.  Insinuat  autem  se  ita  vehementer,  ut,  si  repente  sub- 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


trahalur,  cum  deslderio  requiratur,  et  si  diu  absit,  contristet 
animum.  Lib.  IIL  de  Lib.  Arb.  c,  5.  n.  16.  dicit:  In  corporibus 
autem  lux  tenet  primum  locum. 

*  Yers.  26.  Ita  Rabanus,  quem  sequuntur  card.  Hugo  a 
S.  Charo  et  Lyranus ;  Vulgata :  Et  insipientiam  eius  luxi.  — 
Subinde  allegantur  ex  hoc  capitulo  v.  29.  et  30. 

*  Vers.  32.  —  Sequitiu*  Glossa  ordinaria  ex  Rabano. 

*^  Glossa  ordinaria  ex  Rabano :  Hoc  expertus  Salomon 
[IIL  Reg.  3,  11-13.],  qui  petens  a  Deo  sapientiam,  regni  sub- 
limitatem,  divitias  et  gloriam  cum  illa  meruit.  —  Inferius  al* 
legatur  Sap.  10,  10. 

"  Vers.  20.  —  Sequuntur  Eccli.  4,  12.  et  Exod.  13,  21: 
Dominus  autem  praecedebat  eos  ad  ostendendam  viam  per 
diem  in  columna  nubis  et  per  noctem  in  columna  ignis. 

*2  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano.  —  Inferius  allegatur  Eccli. 
24,  24.  et  25, 

20 


154 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


omnium,  scilicet  bonorum,  maier  est;  Ecclesiastici 
vigesimo  quarto:  «  Ego  mater  pulcrae  dilectionis 
el  timoris  »  etc. ;  item  ibidem :  «  In  me  gratia 
omnis  »  etc. 

Qaam  sine  fictione  etc.  Hic  primo  tangitur  fe- 
De  qnario.  beraliids  communicationis  sapienliae;  secundo,  ratio 
communicandi :  Fnfinitus  enim  ihesatirus, 

(Vers.   13.).   Quam  sine  fictione,  id  est  toto 
Liberaiitas  corde,  (lidici ,  sciens,  quod  «  Spiritus  sanctus  discipli- 

comnaDica-  .       \  .  ^ 

tionis.  nae  effugjet  fictum  » ,  supra  primo  ^ ;  item  Prover- 
biorum  secundo :  «  Si  quaesieris  eam  quasi  pecuniam, 
et  sicut  thesauros  effoderis  illam  »  etc.  Et  sine  in- 
vidia  comnmnico,  scilicet  utilia  non  subtrahendo, 
supra  sexto:  «  Neque  cum  invidia  tabescente  iter 
habebo  » ;  item  Proverbiorum  quinto :  «  Deriventur 
fontes  tui  foras  Tt>.  Et  honestatem  illius,  id  est  pul- 
critudinem,  ^on  abscondo,  verbis  obscuris  velando; 
Ecclesiastici  quarto  ^ :  «  Non  abscondas  sapientiam 
tuam  in  decore  eius » ;  item  Ecciesiastici  vigesimo : 
«  Sapientia  absconsa  et  thesaurus  invisus,  quae  uti- 
iitas  in  utrisque » ? 

(Vers.  14.).  Infinitus  enim  thesaurus  est,  in  illa, 

Ratio  com-  hominibiis ;  unde  et  inexhauribilis  est  per  commu- 
*  nicationem ;  et  ideo  dicit  Tullius  ^  quod  scientia  est 
nobilis  thesaurus  animae ,  quae  distributa  recipit  in- 
crementum  et  avarum  dedignatur  possessorem;  nisi 
publicetur,  elabitur.  Augustinus*:  «  Omne  bonum, 
quod  dando  non  deficit ,  si  habetur  et  non  datur,  non- 
dum  habetur ,  qualiter  habendum  est  » ;  Ecclesiastici 
primo:  «  Omnem  domum  iilius  implebit  a  generatio- 
nibus,  et  receptacuia  a  thesauris  illius».  Quo,  sci- 
licet  thesauro  sapientiae,  qui  usi  sunt,  secundum 
illam  se  regendo,  participes  facti  sunt  amicitiae 
Dei;  unde  infra  eodem  ^ :  « Amicos  Dei  et  prophetas 
constituit».  Propter  disciplinae,  id  est  sapientiae, 
dona,  quae  habent  non  per  suam  industriam,  sed 
Spiritus  sancti  distributionem ,  secundum  illud  pri- 
mae  ad  Corinthios  duodecimo:  «Haec  omnia  »,  sci- 
licet  dona  gratiarum,  «  operatur  nnus  atque  idem 
Spiritus,  dividens  singulis,  prout  vult».  Commendati, 
id  est  commendabiles  effecti ,  scilicet  Deo  et  homini- 
bus;  secundae  ad  Corinthios  decimo :  «Non  enim  qui 
se  ipsum  commendat,  ille  probatus  est,  sed  quem 
Deus  commendat » . 


sumtio. 


Tertio  ostendit,  a  quo  sapientiam  didicerit. 

Mihi  aiitem  dedit  Deus  dicere  etc.  Hic  osten-  nivisio. 
dit,  a  quo  sapientiam  didicerit;  et  primo  ostendit, 
quis  eum  docuit ;  secundo,  qualia  docuit:  Ipse  enim 
mihi  etc. ;  tertio,  per  quod  medium  ipsum  docuit: 
Omnium  enim  artifex  etc. 

Frimo,  quis  docuerit. 

(Vers.    13,).  Mihi  autem  etc.  Bene  dixi:   Qmo  Eipositiont. 

...  ^  teralis. 

qici  usi  sunt  etc;  ego  autem  usus  sum;  autem,  pro 
quia;  mihi  dedit  Deus  dicere,  id  est  non  tantum 
scire,  sed  etiam  docere;  Isaiae  quinquagesimo  ^ : 
«  Dominus  dedit  mihi  linguam  erudilam ,  ut  sciam 
sustentare  eum,  qui  lapsus  est,  verbo».  Dicere, 
inquam,  ex  sententia,  id  est  definitione  firma;  Pro- 
verbiorum  duodecimo:  «  Labium  veritatis  firmum 
erit  in  perpetuum»;  Psalmus:  «Os  iusti  meditabituf 
sapientiam ,  et  lingua  eius  loquetur  iudicium  » ,  id 
est  firmam  sententiam.  Et  praesumere.  Notandum,  Dupiexprae- 
quod  est  praesumtio  arrogantiae,  de  qua  ludith 
sexto  ^ :  «  Praesumentes  de  se  et  de  sua  virtute  glo- 
riantes  humilias  » .  Et  est  praesumtio  confidentiae  de 
virtute  divina  et  misericordia,  de  qua  ibidem:  «Non 
derelinquis  praesumentes  de  te  »  etc. ;  item  ludith 
nono:  «  Exaudi  me  miseram  de  tua  misericordia 
praesumentem  » .  Et  praesumere,  id  est  cpnfidenter 
agefe,  digna,  scilicet  opera,  horum  quae  mihi  dan- 
tur,  id  est  facere  opera  strenua  et  decentia,  secun- 
dum  dona  mihi  coUata ;  «  cui  enim  plus  committitur, 
plus  ab  eo  requiretur  ^ » .  Quoniam  ipse,  scilicet 
Deus,  sapientiae  dux  est;  Glossa:  «  Id  est  auctor  »; 
Ecclesiastici  primo :  «  Omnis  sapientia  a  Domino  Deo 
est».  Item  daior;  lacobi  primo:  «  Si  quis  vestrum 
indiget  sapientia ,  poslulet  a  Deo  »  etc.  Et  sapien- 
tium  emndator,  id  est  corrector;  Apocalypsis  ter- 
tio :  c<  Ego  quos  amo  arguo  »  etc. ,  sciiicet  si  eos 
errare  in  aliquo  contingat. 

Quandbque  boniis  dormital  Homerus®. 

Ilem  Augustinus:  Errare  potero,  haereticus  nun- 
quam  ero. 

(Vers.  16.).  In  manu  enim  illius  etc.  Bene  dixi, 
quod  dux  est  et  emendator  sapientium;  in  manu 


*  Vers.  5.  —  Sequuntur  Prov.  2,4.  seq. ;  Sap.  6 ,  2o.  et 
Prov.  5,  16. 

*  Vers.  28,  ubi  pro  eius  Vulgata  suo;  ibld.  20,  32.  est 
seq.  locus. 

^  Cfr.  Oratio  pro  Archia  poeta,  c.  6,  ubi  reprehendit  eos 
qui  scientias  solum  sibi  ipsls  comparant  ita,  «  ut  nihil  possint 
ex  his  neque  ad  communem  afferre  fructum  neque  in  aspe- 
ctura  lucemque  profen^e  »•  Lib.  l.  de  Offlc.  c.  42.  docet,  officiis, 
quae  maiorem  afferunt  utililatem ,  esse  annumerandam  doctri- 
nam  rerum  honestarum.  Lib.  III.  de  Finib.  c.  1 9.  ostendit ,  na- 
turale  esse,  «  ut  prodesse  velimus  quara  plurimis,  imprimis- 
que  docendo  ».  —  Pro  dicit  Tullim  edd,  dicitur. 

*  Libr.  L  de  Doctr.  christiana ,  c.  1 .  n.  1 :  Omnis  enim 
res,  quae  dando  non  deficit,  dum  habetur  et  non  dalur,  non- 
dum  habetur,  quomodo  habenda  est.  —  Sequitur  Eccli.  1,  21. 


*  Vers.  27.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  i.  Cor,  12,  H.  et  II. 
Cor.  10,  18. 

«  Vers.  L  —  Sequuntur  Prov.  12,  19.  et  Ps.  36,  30, 

'  Vers.  15,  ubi  etiam  est  seq.  locus;  terlius  est  ibid. 
9,  17:  Exaudi  me  miseram  deprecantem  et  de  etc. 

^  Luc.  12,  48  :  Omni  autem,  cui  multum  datum  est,  mul- 
tum  quaeretur  ab  eo,  et  cui  comniendavenmt  multum,  plus 
petent  ab  eo.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis  (Rabanus: 
Sapientiae  dnx  Deus  est,  quoniam  omnipotens  Pater  incarna- 
tionis  unigeniti  Filii  sui  auctor  est  etc.) ;  Eccli.  1 ,  1 ;  lac.  \ ,  5. 
et  Apoc,  3,  19. 

®  Horat.,  Epist.  ad  Pisones  (sive  de  Arte  poet.)  v.  359.  — 
De  seq.  sententia  Augustini,  pro  qua  allegatur  L  de  Trin. 
c.  14.  (ex  quibus  colligi  potest,  praesertim  ex  c.  3.  n.  5.), 
vide  tom.  IV.  pag.  313,  nota  8. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


155 


enim  iUius;  Glossa  ^-  « Id  est  in  potestate  » ;  et  nos, 
(jui  sapientiam  habenrms;  leremiae  decimo  octavo: 
«  Sicut  lutum  in  manu  figuli ,  sic  et  yos  in  manu 
mea  » ;  item  Proverbiorum  vigesimo  primo :  «  Sicut 
divisiones  aquarum ,  itacor  regisin  manu  Domini». 
Et  sermones  nostri;  Proverbiorum  decimo  sexto: 
«  Hominis  est  praeparare  animum ,  Domini  gubernare 
linguam  » ;  Matthaei  decimo :  «  Non  estis  qui  loqui- 
mini ,  sed  Spiritus  Patris  vestri  »  etc.  Et  omms  sa- 
pientia,  quae  scilicet  est  cognitio  rerum  divinarum , 
et  operum,  scilicet  humanorum,  scientiae  disci' 
plina^;  Isaiae  vigesimo  sexto:  «Omnia  opera  nostra 
operatus  es  in  nobis,  Domine». 

Secundo ,  qualia  docuerit. 

Ipse  enim  mihi   dedit,  Hic  ostendit,- quae  et 

Divisioper  Qualia  docuit  eum  Deus,  et  primo,  quod  docuit  eum 

bra.        scientiam  temporalmm  caiisarum;  secundo,  tempo- 

ralium  transmutationum :  Initium  et  consummatio- 

nem ;  tertio ,  temporalium  cffectuum :  Naturas  ani- 

malium. 

(Vers.  17.).  Ipse  mim,  scilicet  Deus ,  qui  solus 
De  primo.  corda  docet,  secundum  illud  Augustini^:  «  Cathedram 
habet  in  caelo  qui  corda  docet  in  lerra  »;  dedit  mi/ii 
horum  quae  sunt,  id  est  rerum  existentium,  quia 
de  non  existentibus  non  est  scientia;  unde  dicit  Phi- 
losophus*:  «  Quod  non  est  non  est  scire».  «Unum- 
quodque  enim  sicut  se  habet  ad  esse,  sic  se  habet 
ad  veritatem  »,  sicut  ipse  dicit.  Scientiam  vo^am,  id 
est  cognitionem  certam  et  nuUi  falsitati  permixtam; 
tertii  Regum  quarto  ^ :  «  Dedit  Deus  sapientiam  Salo- 
moni  et  prudentiam  multam  nimis  » .  Ut  seiam  dispo- 
sitionem  orbis  terrarum,  id  est  caeli  ambientis  to- 
tum  mundum;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto:  «Gyrum 
caeli  circuivi  sola»;  et  viriuies  elmnentorum,  id  est 
quaHtales  et  seminales  rationes  et  coramixtiones  vel 
connexiones  et  contemperantias  elementorum ;  Prover- 
biorum  octavo:  «  Quando  praeparabat  caelos,  ade- 
ram ;  quando  certa  lege  et  gyro  vallabat  abyssos  » . 

(Vers.  18.).  Initium  et  consummationem  etme- 
Desecnndo.  dietatem  temporum,  sciUcet  quatuor  temporum  seu 
partium  anni,  quae  causantur  per  motum  solis,  se- 
cundum  quatuor  quadras  zodiaci;  vicissitudinum 
permutationes ,  id  est  successionum  dierum  et  no- 
ctium,  quibus  qualitas  aeris  permutatur,   scilicet  a 


ciaritale  in  obscuritatem  et  e  contrario;  et  consum- 
mutionem  ^  temporum^  id  est  mensium  tam  solarium 
quam  lunarium.  AUqui  addunt  hic:  morum  mutatio- 
nes  et  divisiones  temporum;  morum  mutationes,  id 
est  humanarum  consuetudinum ,  secundum  diversos 
status  hominum ;  divisiones  temporum ,  id  est  aeta- 
tum  mundi  vel  hominis  ^ 

(Vers.  19.  20.).  Anni  cursum^,  id  est  tempus 
causatum  a  motu  solis  totum  per  zodiacum;  Gene- 
sis  primo :  «  Ut  sint  in  signa  et  tempora  et  dies  et 
annos  ».  EtsteUarum,  sciUcet  aliarum  a  sole,  dispo- 
sitiones,  quoad  qualitatem  noctium;  in  Psalmo:  «Lu- 
nam  et  stellas  in  potestatem  noctis  » .  —  Natura^s  De  tertio. 
animalium,  scilicet  mitium,  et  iras  bestiarum,  id 
est  motus  ferocium  animalium,  ut  leonis  et  huius- 
modi.  Et  nolandura,  quod  dicit:  naturas  animalium 
et  iras  bestiarum,  quantum  ad  sensibiles  subslan- 
tias.  Deinde  subdit  quantum  ad  res  inanimatas :  vim 
ventorum,  qui  sunt  duodecim,  quatuor  principales 
et  octo  coUaterales  ^ ;  et  sunt  magnae  virtutis ,  ut 
patet  lob  primo  et  Exodi  decimo  quarlo,  in  desicca- 
tione  maris,  et  in  multis  ahis  locis.  Et  cogitationes 
hominum. 

CoNTRA:  Solus  Deus  novit  corda  hominura;  unde  Qoae&iio. 
primae  ad  Corinthios  secundo  ^^:  «  Quis  hominum  scit, 
quae  sunt  hominis,  nisi  spiritus,  qui  in  ipso  est»? 
quasi  dicat:  nuUus  nisi  Deus. 

Dicendum ,  quod  hic  loquitur  de  scientia  conie'  Resp. 
cturae,  non   certitudinis.  Vel   dicendum,  quod  per 
Sapientiae  revelationem  sciri  possunt  ab  homine,  non 
per  naturam  vel  propriam  induslriam. 

Differentias  virgultorum,  id  est  plantarum, 
et  virtutes  radicum ,  scilicet  herbarum ;  tertii  Regum 
quarlo  ^^ :  «  Disputavit  de  omnibus  lignis  a  cedro  Li- 
bani  usqne  ad  hyssopum  »  etc. 

(Vers.  21 .).  Et  quaecumque  sunt  abseonsa,  vel 
abscondita  *^,  a  suis  causis,  et  improvisa,  hominibus, 
didici;  Ecclesiastae  septimo :  «  Lustravi  universa  ani- 
mo  meo,  ut  scirem  et  cousiderarem  et  quaererem 
sapientiam  ». 

Tertio,  per  quod  medium  doouerii 

Ommum  enim  artifex  etc.   Hic  ostendit ,  per  oivisio  per 
quod  medium  edoctus  est,  scihcet  per  Sapientiam  in-  i>ra. 
creatam,  a  Patre  genitam;  et  quod  docere  potuit. 


'  Nempe  intcrlimaris,  —  Seqiiuntur  !er,  48,  6;  Prov. 
21,  1.  et  16,  1,  ubi  pro  animum  Vulgata  ammam;  Matth. 
10,  20 ;  Non  enim  vos  estis  etc. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  el  Lyranus;  Vulgata:  et  opei^um 
scienUa  et  discipUna, —  Sequitur  IsaL  26,  12.  Lectionem  Vul- 
galae  vide  supra  pag.  92 ,  nota  9.  —  De  distinctione  sapien- 
tiae  et  scientiae  cfr.  supra  pag.  108,  nota  7. 

'  lam  supra  pag.  139,  nota  8.  allegatum. 

*  Libr.  I.  Poster.  c.  2.  Seq.  ipsius  senlentia  est  11.  Metaph. 
text.  4.  (I.  brevior,  c*  1.). 

^  Vers.  29.  —  Sequuntur  Eccli.  24,  8.  et  Prov.  8,  27.  — 
Inferius  pro  semimles  raiiones  (cfr,  H.  Sent.  d.  18.  a.  I.q,  2. 
seq.)  edd.  speciales  rationes. 


*  Vulgata  commvtationes ;  card.  Hugo  et  Lyranus  con- 
smnmationes,  qui  etiam  in  margine  exhibenl  additionem ,  quae 
paulo  inferius  notatur :  morum  muiationes,  divisiones  temporum» 

^  Cfr.  Breviloq.  Prolog.  §  2.  et  Collat.  in  Hexaem,  collat. 
16.  (tom.  V.  pag,  203  et  403), 

*  Vulgata  cursus,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Gen.  1,  14.  et 
Ps,  135,  9. 

*  Vide  supra  pag.  12,  nota  10.  —  Subinde  respiciuntur 
lob  1 ,  19.  et  Exod.  14,  21.  Gfr.  supra  pag.  143,  nota  12. 

*^  Vers.  1 1 ,  ubi  post  spiritus  Vulgata  addit  hominis, 
"  Vers.  33. 

**  Vulgata  omittit  vel  abscondiia  vel;  card.  Hugo  el  Lyra- 
nus  duplicem  lectionem  notant.  —  Sequitur  Eccle.  7,  26. 


156 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


scivit  et  voluit ,  ostendit  primo  per  Spiritum  san- 
ctum,  qxii  est  ab  illa;  secundo,  per  natm^am  et 
virtutem,  quae  est  in  illa:  Omnibus  enim  mobili- 
bus  etc. 

In  prima  prinio  tangit  Spiritus  sancti  ab  increata 

De  spirittt  sapientia  processionem ;  secundo ,   effectum  eius  in 

qiaiuor.      nobis  multiplicem :  Sanctu^,  muUiplex  etc. ;  tertio , 

eius  in  natura  propria  bonitatem:  Incoinquinatus ; 

quarto ,   eius  sufficieniiam  universalem  :   Omnem 

Divisio  2.  habens  vi?*tutem,  —  Effectum  eius  in  nobis  tangit 

primo  tntertorem,  secnmo  extenorem:  Moaestus, 

Interiorem  tangit^  quadruplicem ,  scilicet  emenda- 

tionem  culpae,  cum  dicitur:  Sanctus;  multiplica" 

tionem  gratiae,  cum  dicitur:  Multiplex;  unitatem 

concordiae,  cum  dicitur:  Unicvs;  subtilitatem  in- 

telligentiae,  cum  dicitur:  Subtilis.  Exteriorem  tri- 

plicem,  sciUcet  modestiam,  cum  dicitur:  Modestus; 

eloquentiam,   cum   dicitur:  Diserius;  obedieniiam , 

cum  dicitur:  Mobilis, 

(Vers.  21.).  Ostenditur  omnmm  ar^^/ex,  sciiicet 

Piirao  tan-  superiorum ,  mediorum  et  inferiorum ,  scilicet  Deus , 

g^^arproces  ^^  Hebraeos  undecimo^.  Doeuii  me  Sapientia,  id  est 

per  sapientiam;  Glossa^:  «  Quia  per  ipsam  cognitio 

veritatis  datur  »,  quia  exterius  potest  docere  homo, 

sed  non  interius;  unde  Gregorius:  «Nisi  intus  sit  qui 

doceat,  exterius  in  vacuum  doctoris  lingua  laborat ». 

(Vers.  22.).  Est  enim  in  illa  etc. ,  quasi  dicat : 

et  bene  potuit  me  docere ;  est  enim  in  illa ,  scilicet 

in  sapientia,  Spiritus  etc,  in  ipsa,  scilicet  secun- 

dum  humanitatem,   habitando;  Isaiae  undecimo^: 

«  Requiescet  super  eum  Spiritus  Domini  » ;  in  ipsa 

secundum  Divinitatem  ab  ea  emanando.  Spiritus, 

inquam,  intelligenliae  dator;  lob  trigesimo  secundo: 

secnnd?,  ef-  <c  Inspiratio  Omnipotentis  dat  intelligentiam  » .  San- 

bis.  cto;  Glossa^:  «  Sanctiflcans  omma  »;  supra  primo: 

Interior 

'  «  Spiritus  sanctus  disciplinae  »  etc.  Multiplex;  Glossa: 
«  Multiplices  gratias  dans  »;  primae  ad  Corinthios 
duodecimo :  «  Divisiones  gratiarum  sunt  etc.  Haec 
autem  omnia  operatur  unus  atque  idem  Spiritus,  di- 
videns  singulis,  prout  vult ».  Unicus;  Glossa:  «Uniens 
bonos  » ;  ad  Ephesios  quarto :  «  SoUiciti  servare  uni- 
tatem  spiritus  in  vinculo  pacis  ».^  Subiilis,  id  est 
faciens  penetrare  occulta;  primae  ad  Corinthios  se- 
cundo  ^:  «  Spiritus  scrutatur  omnia  »,  id  est,  scrutari 


facit  omnia,  «  etiara  profunda  Dei  » .  Item  subiilis,  id 
est  subliUtatem  faciens  vel  perspicacitatem  intelligen- 
tiae  praebens;  unde  vocatur  «  spiritus  intellectus  », 
Isaiae  undecimo  ^.  Modesius,  id  est  modum  tenere  Exierior. 
docens  in  omnibus ;  ad  Philippenses  quarto :  «  Mode- 
stia  vestra  nota  sit  omnibus  hominibus  ».  Disertu^,  id 
est  disertos  faciens ;  infra  decimo :  «  Linguas  infan- 
tium  fecit  disertas  » .  Mobilis,  id  est  mobiles  faciens 
per  obedientiam ;  Ezechiehs  primo:  «  Quocumque  ibat 
spiritus,  pariter  et  rotae  elevabantur,  sequentes  eum. 
Spiritus  enim  vitae  erat  in  rotis » . 

Incoinquinxitus  etc.  Hic  describit  bonitatem  eius  Teriio,  pro- 
in  natura  propria  et  primo  bonitatem  absolutam   raeboniias 
in  se;  secundo,  bonitatem  in  comparaiione  adnos: 
Amans  bonum;  tertio ,  utriusque  immuiabilitaiem : 
Siabilis.  —  Bonitatem  absolutam  tangit  in  tribus,Primo,debo. 
scilicet   in  puritaie ,   cum   dicit :   Incoinquinaius ;  luta  tria. 
in  veriiate:  Certus ;  in  tranquilliiate ,  cum  dicit: 
Suavis. 

(Vers.  22.).  Dicit  ergo  incoi^nquinatus;  Glossa  ^ :  Pnmum. 
« Id  est  sine  macula  » ,  unde  et  maculas  mundat  in 
baptismo;  loannis  tertio:  «  Nisi  quis  renatus  fuerit 
ex  aqua   et  Spiritu  »  etc. ;   item  ad   Titum  tertio : 
«  Per  lavacrum  regenerationis  et  renovationis  Spiri- 
tus  sancti  »  etc.  Cerius;  Glossa:  «  Nec  fallit  nec  fal-  secuDdum. 
litur  »;  unde  dicitur  loannis  decimosexto:  «Spiritus 
veritatis».  Suavis,  id  est  tranquillus,  nihil  habens  Tertiam. 
asperitatis;  Glossa:  «Mitis  et  misericors  » ;  infra  duo- 
decimo :  «  0  quam  bonus  el  suavis  est  Spiritus  tuus 
in  nobis,  Domine»! 

Amans  bonum  etc.  Hic  ostendit  bonitatem  eius  secundo,  de 

..  -,  .  ■     1       ♦     j  •!     ^ .  bonitale  re- 

m  comparatione  ad  nos,  primo,  m  boni  dilecttone;  lativa  qua- 
secundo,  in  eius  promoiione:  Quinihil^;  tertio,  in 
sui  communicatione  vel  communione:  Hummms; 
quarto,  in  suorum  communicatione,   ibi :   Beni- 
gnus. 

Dicit  ergo:  Amans  bonum,  actum;  primae  ad  Primum. 
Corinthios  decimo  tertio  ^^ :  «  Non  gaudet  super  ini- 
quitate,  congaudet  autem  veritati  »;  qui  nihil  vetai  secnndam. 
benefacere,  immo  iuvat;  ad  Romanos  octavo:  «  Spi- 
ritus  adiuvat  infirmitatem  nostram  » ;  Proverbiorum 
tertio :  «  Noli  prohibere  benefacere  »  etc. 

(Vers.  23.).  ffumanus;  Glossa  " :  «  Communis  Tcrtiam. 
omnibus  » ;  Actuum  decimo:  «Inveritate  comperi, 


*  E  codd.  supplevimus  p?nmo  mteriorm...  tangit. 

2  Vers.  3:  Fide  intelligimus,  aptata  esse  sa(^cula  verbo 
Dei  etc. 

^  Nempe  irUerlmearis,  Cfr.  Rabanus  in  hunc  locum.  — 
Seq.  sententia  Gregorii  habetur  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  3 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  lob  32 ,  8.  Glossa  ordimria  ex  Ra- 
bano :  Ut  Isaias  ostendit,  omnia  dona  Spiritus  sancti  in  huma- 
nitate  Salvatoris  existunt,  in  quo  sunt  omnes  thesauri  sapien- 
tiae  et  scientiae  absconditi  [Col.  2,  3.],  et  pleniiudo  Divim- 
tatis  [ibid.  V.  9.],  cui  non  datur  spiritus  ad  mmsnram 
[loan.  3,  34.]. 

*  Haec  et  duae  seqq.  Glossae  sunt  inierlineares  ex  Rabano. 
—  Subinde  allegantur  Sap.  1,5;  I.  Cor.  12,  iA\;  Eph.  4,  3. 

*  Vers.  10.  Cfr.  supra  pag.  i3,  nota  7,  ubi  habetur  Au- 
gustini  expositio  horum  verborum. 


^  Vers.  2.  —  Sequuntur  Phil.  4,5;  Sap.  10,  21.  et  Ezech. 
i,  20;  Quocumque  ibat  spiritus,  illuc  eunte  spiritu,  et  rotac 
pariler  elevabantur  etc.  —  Vulgala  omittit  Modestus,  quod  ex- 
hibetur  etiam  a  card.  Hug.  et  a  Lyrano.  Isidor.,  X.  Etymolog. 
n.  169:  Modestus  a  modo  dictus  et  temperie,  nec  plus  quid- 
quam  nec  minus  agens. 

^  Haec  et  duae  seqq.  Glossae  sunt  interlimares  ex  Ra- 
bano.  —  Submde  allegantur  loan.  3,  5;  Tit.  3,5;  Joan.  16, 
13.  et  Sap.  12,  1. 

*  Leclio:  Qui  nikil  vetai  benefaoere ,  e\hihei\ir  a  Rabano, 
qui  tamen  pro  nUiil  substituit  nullum,  a  card.  Hug.  et  a 
Lyrano ;  Vulgata:  quem  nihil  vetai,  benefa^iens. 

^^  Vers.  6.  —  Sequuntur  Rom.  8 ,  26.  et  Prov.  3 ,  27. 

^^  Nempe  interliaem'is,  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Act.  10,  34; 
Rom.  8,  26.  et  Prov.  8,  31. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


157 


quia  non  est  personarum  acceptor  Deus  » .  Vel :  hu- 
manus,  id  est  compatiens,  cuius  signum  est  quod 
dicitur  ad  Romanos  octavo :  «  Spiritus  postulat  pro 
nobis  gemitibus  inenarrabilibus  ».  Vei:  humanus,  id 
est  in  hominibus  libenter  habitans;  Proverbiorum 
octavo :  «  Deliciae  meae  esse  cum  filiis  hominum  » . 
^nartum.  Benignus ,  id  est  liberalis  «innata  bonitate^  »;  su- 
pra  primo:  «Benignus  est  spiritus  sapientiae»  etc; 
item:  Bmignus,  maia  remittendo,  bona  dando,  ad 
patriam  dirigendo;  unde  benignitas  dicitur  esse 
TerUo,  de  fructus  Spirftus ,  ad  Galatas  quinto.  Stahilis,  scili- 
laS!"  *'  cet  in  se,  secundum  iilud  Boethii^:  Stabilisque  ma- 
nens  etc. ;  item ,  dans  stabilitatem  in  donis  promissis. 
Nec  mirum ,  si  hic  dicatur  stabilis  et  supra  eodem  ^ 
mobilis,  quia  hic  dicitur  quantum  ad  diversos  ef- 
fectus,  de  quibus  in  Psalmo:  «  Statuit  supra  petram 
pedes  meos  et  direxit  gressus  meos » .  Vel :  mobilis 
in  activis,  stabilis  in  contemplativis ;  yel:  stabilis  m 
Christo,  mobilis  in  ahis  Sanctis;  loannis  primo:  «Su- 
per  quem  videris  Spiritum  manentem»,  Vel  sic:  sta- 
bilis,  in  bono;  certus,  id  est  constans  in  vero;  se- 
curus,  a  malo,  secundum  illud  Psalmi*:  «  Non  ac- 
cedet  ad  te  malum  » .  Et  sicut  in  se  stabilis  est  et 
cerius  et  securus ,  sic  et  quos  inhabitat  stabiles 
facit  in  bono,  certos  in  vero,  securos  a  mato;  ad 
Colossenses  primo:  « In  fide  fundati  et  stabiles  et 
immobiles  a  spe  Evangelii  ». 

Omnem  habens  virtutem.  Hic  ostendit  eius  uni- 
Qaarto,  i-  vcrsalem  suflicientiam ,  primo,  in  bonitate;  secundo, 
SeSti/Sni.  in  sapientia:  Omnia  prospiciens ;  terlio,  in  pote- 
state:  Et  qui  capiat  omnes  spiritus  intelligibiles. 

Dicit  ergo:  Omnenn  habens  virtutem;  in  Psalmo^: 
«  Spiritu  oris  eius  omnis  virtus  eorum  » . 

Sed  contra:  Quia  non  habet  fidem,  cum  fides  sit 
Qoaestio.  aenigmatica  cognitio  et  virtus  imperfecla  ^. 

Dicendum,  quod  loquitur  de  omni  virtute,  non 
Resp.  qualibet,  sed  perfecta. 

Omnia  prospiciens ;  lob  trigesimo  septimo  ^ : 
«  Super  onines  caelos  considerat,  et  lumen  eius  super 
omnes  terminos  terrae  » ;  item  ad  Hebraeos  quarto : 
«  Omnia  nuda  et  aperta  sunt  oculis  eius  » .  Ei  qui 
capiat  omnes  spiritus,  scilicet  angelicos ,  «  quia  in- 


tra  ipsum  currunt,  quocumque  raittantur  »,  secun- 
dum  Bedam  super  illud  Lucae  primo  ^ :  «  Ego  sum 
Gabriel ,  qui  asto  ante  Deum  » .  Spiritus  autem  di- 
cuntur  Angeli  quantum  ad  suam  substantiam  vel 
naturam;  intelligibiks ,  quantum  ad  suam  potentiam, 
vel  quia  corporibus  per  naturam  non  unibiles.  Vel: 
capiat,  id  est,  capere  faciat,  omnes  spiritus,  idest 
omnia  dona  Spiritus  sancti,  de  quibus  Isaiae  unde- 
cirao^:  «Requiescet  super  eum  spiritus  Domini,  spi- 
rilus  sapientiae  et  intellectus»  etc.  Mundos,  scilicet 
per  innocentiae  puritatem ;  sunt  enim  Angeli ,  secun- 
dum  Dionysium  ^^  «  specula  pura  et  clarissima  » ;  et 
addit :  mundos ,  ad  differentiam  spirituum  imraundo- 
rum,  id  est  daemonum.  Subtites,  per  intelligentiae 
perspicacitatem ;  vel:  subtiles,  per  sapientiam;  Gre- 
gorius  ^^ :  «  Quid  est  quod  non  videant  qui  videntem 
omnia  vident »  ?  Aliqui  libri  *^  habent  mundus,  sub-  Aiia  lectio. 
tilis;  mundus  est  spiritus  sapientiae,  quiasinema- 
teriae  feculentia;  subtilis,  quia  pura  forma.  Sed 
prima  httera  verior  est ,  quia  ita  habet  Rabanus  in 
textu  et  in  expositione.  Vel:  mundus  dicitur  spiri- 
tus  sapientiae,  quia  lavat  a  peccatis  praeteritis  et 
praeservat  a  futuris;  vel  quia  in  praesenti  purgat  a 
culpa,  in  futuro  a  poena;  incoinquinatus ,  quia  nec 
a  se  nec  ab  alio  immunditiam  contrahere  potest; 
subtilis,  quia  omnia  penetrat,  vel  quia  in  nobis 
operatur  subtilitatem  afjectus  quoad  donum  sapien- 
tiae,  et  intelkctus  quoad  donum  intelligentiae  sive  in- 
tellectus. 

Omnibus  enim  mobilibus.  Hic  ostendit ,  quod  oe  catara  et 
sapientia  per  naturam  et  per  virtutem ,  quae  est  in  pientiae  tan. 
ea,  potuit  esse  mediim,  quo  edoctus  est.  Et  ad  hoc  taor. 
ostendendum  primo  allegat   eius  mobilitatem;   se- 
cundo,  eius  puritatem:  A ttingii  autem;  tertio,  eius 
poiesiatem:  Et  cum  sit  una;  quarto,  eius  speciosi- 
tatem:  Est  enim  haec  speciosior. 

(Vers.  24.).  Bene  dixi,  quod  m  illa  esi  spiri-  .Primosa- 

.-  ,  »  .» »j  pienliae  nao" 

tus  etc.  Ommbus  emm  mobihbus,  quocumque  ge-  mxas. 
nere  motus ,  scilicet  sive  in  substantia ,  sive  in  qua- 
litate,  sive  in  quantitate,  sive  in  loco;  mobilior  esi 
sapientia,  id  est  velocior  in   operando;  Glossa'^: 
«  Nihil  subtilius  et  mobilius  sapientia ,  quae  omnia 


*  Ut  dicit  Glossa  interlinearis.  —  Sequuntur  Sap.  1,6.  et 
Gal.  5,  22. 

^  Libr.  ni.  de  ConsoL  nietr.  9:  Stabilisque  manens  das 
cuncta  moveri. 

®  Vers.  22.  Cfr,  Rabanus  in  hunc  locum.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  Ps.  39,  3.  et  loan.  1,  33.  —  Inferius  e  codd.  supple- 
vimus  m  activis...  inobilis. 

*  Psalm.  90,  10.  —  Sequitur  Col.  1,  23. 

*  Psalm.  32,  6. 

^  Respicitur  I.  Cor.  13,  9.  seqq. 

^  Vers.  3 :  Subter  omnes  caelos  ipse  considerat,  et  lumen 
illius  super  terminos  terrae  (card.  Hugo  et  Lyranus  in  margine 
recensent  lectionem  Siepe?*  omms  etc.).  —  Sequitur  Hebr.  4,13. 

®  Vers.  19,  ubi  Beda  ex  Dei  immensitate  et  Angelorum 
circumscriptione  deducit :  «  Angeli  itaque  et  missi  ante  ipsum 
sunt,  quia,  quolibet  missi  veniunt,  infa*a  ipsum  currunt».  Haec 
sumta  sunt  ex  Gregor,,  H.  Homil.  in  Evang.  homil.  3i.  n.  13. 
Cfr.  tom.  V.  pag.  226,  nola  2.  —  In   seqq.  afiertur  lectio, 


quam  exhibet  Rabanus :  Et  qui  capiat  omnes  spiritus  intelligi' 
biles,  mmdos,  subfiles  {yn\gdX&:  inielligibilis,  mmdus,  suUilis). 

®  Vers.  2.  —  August.,  Enarrat.  in  Ps.  103.  serm.  1.  n.  15: 
Spiritus  autem  Angeli  sunt,  et  cum  spiritus  sunt,  non  sunt 
Angeli ;  cum  raittuntur,  flunt  Angeli.  Angelus  enim  oRicii  no- 
men  est,  non  naturae  etc. 

*®  De  Caelesti  Hierarch.  c.  3.  §  2.  Cfr.  tom.  n.  pag.  83, 
nota  1. 

"  Libr.  IV.  Dialog.  c.  33 :  Quid  est,  quod  ibi  nesciant, 
ubi  scientem  omnia  sciunt?  Cfr.  11.  Moral.  c.  3.  n.  3.  a  nobis 
tom.  IV.  pag.  953,  nota  8.  allatum. 

^2  Hanc  lectionem  exhibent  card.  Hugo  et  Lyranus ;  cfr. 
supra  nola  8.  in  fine,  ubi  iectionem  Vulgatae  et  Rabani  at- 
tulimus. 

^*  Nempe  intefHnmris  ex  Rabano.  —  De  speciebus  motus 
sive  mutationis  cfr.  Aristot.,  de  Praedicam.  c.  de  Motu  et  V. 
Phys.  text.  7.  seqq.  (c.  1.  seq.).  Vide  I.  Sent.  lit.  Magistri, 
d.  Vni.  c.  2.  et  6;  Comment.  ibid.  p.  L  a.  2.  q.  1.  ad  1. 


188 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIL 


creavit,  regit  et  ordinat »;  mobilior,  inquam,  non 
quia  moveatur,  sed  quia  omnia  movet,  immobilis  ma- 
nens,  secundum  illud  Boethii*; 

Stabilisque  manens  das  cuncta  moveri. 

Item  Actuum  decimo  septimo  ^ :  «  In  ipso  vivi- 
mus ,  movemur  et  sumus  » . 

AUingit  autem  oii:,,  Hic  ostenditeius  puritatem, 
secando,  pu-  primo  per  hoc  quod  a  purissimo  fonte  procedit,  vel 
emanat;  secundo,  quia  fontis  claritatem  in  se  reprae- 
sentat:  Candor  est  etc. 

Ita  dixi ,  quod  omnihus  mobilibus  mobilior  est 
DefoniQpTO' sapientia;  nec  solum;  atitem,  pro  sed;  sed  quod  plus 
est,  attingit  ubique,  id  est  a  fine  supreroae  creatu- 
rae  usque  ad  extremam  creaturam;  Ambrosius  in 
Hexaemeron  ^ :  «  Usque  ad  locustam  divina  sapientia 
penetravit » . 

Sed  contra  :  lob  vigesimo  octavo  * :  «  Abyssus 
Qaaestio.  dicit :  Non  ost  in  me ;  mare  loquitur :  Non  est  me- 
cum  ». 

Respondetur,  quod  ibi  ^  loquilur  non  de  crea- 
Resp.  turis,  sed  de  creaturarum  vitiis.  Vel  melius  dicen- 
diim ,  quod  Deus  non  est  in  abysbo  vel  in  mari  per 
continentiam,  cum  a  nulio  possit  contineri,  sed  est 
ibi  per  praesentiam ,  secundum  illud  Psalmi  ^ :  «  Si 
ascendero  in  caelum,  tu  illic  es;  si  descendero  in 
infernum ,  ades  » . 

Propter  suam  munditiam ,  id  est  abstractionem 
ab  omni  materiae  feculentia ;  quia  enim  est  omnino 
immobilis,  ideo  est  incircumscriptibilis ,  secundum 
Damascenum  ^. 

(Vers.  23.).  Vapor  est  enim  vi?iuti$  Dei,  id 
est  a  Deo  Patre  emanans ,  sicut  vapor  a  calore ; 
Glossa  ^ :  «  Id  est  ad  calefaciendum  frigus  infidelitatis 
nostrae»;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto:  «Quasi  Li- 
banus  non  incisus  vaporavi  habitationem  meam».  Et 
emanatio  quaedam  est  claritatis  omnipotentis  Dei, 
id  est  emanans  a  Deo  Patre,  ut  splendor  a  luce, 
scilicet  ad  illuminandum  tenebras  intellectus  nostri ; 
ad  Hebraeos  primo  ^ :  «  Qui  cum  sit  spiendor  glo- 
riae»  etc;  item  Isaiae  sexagesimo  secundo:  «Donec 
egrediatur  ut  splendor  iustus  eius  ».  Sineera,  sine 
admixtione  tenebrae ;  primae  loannis  primo :  «  Deus 
lux  est,et  tenebrae  ineonon  sunt  uUae».  Iste  au- 
tem  processus  est  sine  diminutione  paternae  substan- 


tiae,  vel  separatione,  sed  cum  personali  distinctione , 
secundum  illud  Athanasii  ^^ :  «  Neque  confundentes 
personas ,  neque  substantiam  separantes  » .  Et  quia 
sicut  lux  procedit,  quae  contaminari  non  potest; 
ideo  nihil  inquinatum,  inquinatione  scilicet  culpa- 
biU,  vel  etiam  naturaU;  incurrit  in  illam,  scilicet 
sapientiam  increatam ;  Glossa  -^ :  «  Summo  bono  non 
appropinquat  malum  ». 

(Vers.  26.).  Et  vere  nihil  inquinatum  incurrit  ^^  ^<^^^'^ 

^  '  ,  ^  re{>rae8en- 

in  illam.  Candor  est  emm  lucis  aeternae,  id  est  taiioae. 
lux  purissima  de  luce  aeterna ,  sciUcet  a  Patre  pro- 
cedens ;  unde  cantatur  ^^ :  «  Lux  de  luce  apparuisU , 
Christe».  In  ista  luce  lux  aeterna  videtur,  secun- 
dum  illud  Psalmi :  «  In  lumine  luo  videbimus  lu- 
men  » ;  item  loannis  decimo  quarto :  «  Qui  videt  me 
videt  et  Patrem  » .  Est  ergo  candor  lueis  aeternae , 
quantum  ad  repraesentationem  sapientiae,  et  specu- 
lum  sine  macula  miiestatis  Dei,  quoad  repraesen- 
tationem  divinae  maiestatis  et  potentiae,  secundum 
illud  loannis  quinto  ^^ :  «  Quaecumque  enim  iUe  » , 
scilicet  Pater,  «  fecerit ,  haec  et  Filius  simiUter  fa- 
cit » .  Sine  macula ,  inquara ,  peccati ,  quia  «  pecca- 
tum  non  fecit  »  etc. ,  primae  Petri  secundo.  Et 
imago  bonitatis  illius ;  Glossa  ^^ :  «  Id  est  plena  re- 
praesentatio  bonitatis  iUius  » ;  ad  Colossenses  primo : 
«  Quae  est  imago  Dei  invisibilis  ». 

Notandum,  quod  speculum  es>t  Dei  Filius,  im- Qwd^«^sp«- 
maculatum  actu  et  potentia.  Speculum  etiam  est  An- 
gelus,  secundum  Dionysium  ^^,  purum  et  clarissimum , 
et  licet  immaculatum  actu ,  maculatum  tamen  poten- 
tia ,  saltem  remota.  Speculum  etiam  est  spiritus  hu- 
manus,  in  quo  relucet  imago  divina,  Genesis  pri- 
mo  ^®,  maculalum  actu  et  potentia.  Speculum  etiam 
dicitur  omnis  creatm^a,  quia  per  eam  tanquam  per 
eius  vestigium  repraesentantur  Dei  invisibiUa;  ad 
Romanos  primo :  «  Invisibilia  Dei  per  ea  quae  facta 
sunt ,  a  creatura  mundi  intellecta  conspiciuntur  » ; 
itera  primae  ad  Corinthios  decimo  tertio :  «  Videmus  , 
nunc  per  speculum  in  aenigmate » .  Speculum  etiam 
est  sacra  Scriptura ;  lacobi  primo  ^'^ :  «  Hic  compa- 
ratur  viro  consideranti  vultum  nativitatis  suae  in 
speculo  » . 

(Vers.  27.).  Et  cum  sit  una ,  scilicet  in  essentia  Tertio,  po- 

'^  .  testas. 

cum  Patre ,  secundum  lUud  loannis  decimo  f ^ :  «  Ego 
et  Pater  unum  sumus  »;  omnia  potest,  id  est,  ean- 


*  Libr.  in.  de  Consol.  metr.  9.  Cfr.  supra  pag.  ^157,  nota  2. 
2  Vers.  2«. 

*  Libr.  V.  c.  23.  n.  82 :  Usque  ad  locustam  quoque  gratia 
divina  penetravit. 

*  Vers.  14. 

®  Loco  ex  lob  allegato ,  quem  eodem  modo  exponit  Gregor., 
XVni.  Moral.  c.  42.  n.  67.  seqq. 
«  Psalm.  138,  8. 
^  Libr.  1.  de  Fide  orthod.  c.  13. 

*  Nempe  interlinearis ,  quae  pro  ad  calefaciendum  sub- 
stltuit  calefaciens.  —  Sequitur  Eccli.  24,  21. 

*  Vers.  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  IsaL  62,  1.  et  I.  loan.  1,  5. 
^^  Vel,  ut  dicitur,  Vigilii  Tapsensis,  inSymboIo:  Quicxm- 

que  etc. 


"  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  5.  n.  15:  Lux  et  ab  illuminandis  pura  excipitur,  et 
si  per  immundos  transeat,  non  inquinatur. 

'*  In  festo  Epiphaniae,  m  Evangelio,  Antiph.,  prout  exhi- 
bet  Liber  Responsalis  (inter  opera  Gregorii,  Migne  Patrol.  Lat. 
tom.  78.  coL  743).  —  Sequuntur  Psalm.  35,  10.  et  loan.  U,  9. 

**  Vers.  49.  —  Seq.  locus  est  L  Petr.  2,  22. 

**  Scilicet  interlinearis.  —  Subinde  allegatur  Col.  1,  15. 

"  Vide  Supra  pag.  157,  nola  10. 

**  Vers.  26.  seq.:  Faciamus  hominem  ad  imaginem  etc.  — 
Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  1,  20,  et  L  Cor.  13, 12.  Cfr.  l  SenL 
d.  3.  p.  1.  q.  2.  in  flne.  — Cfr.  Collat.  in  Hexaem.,  collaL  12. 
n.  14-16.  "  Vers.  23. 

"  Vers.  30,  —  Sequitur  Sap.  18,  15. 


COMMENT.  IN  SAPIENTUM  C.  VHL 


159 


dem  potenliam  habel  cum  Patre ;  unde  infra  decimo 
octavo:  «  Omnipotens  sermo  tuus,  Domine,  a  rega- 
libus  sedibus  venit  ». 

Sed,  si  omnia  polest,  ergo  potest  mentiri  vel 
Qaaestio.  mori ;  quod  falsum  est. 

Dicendum  est,  quod  omnia  potest,  quae  boni- 
R«^p.  tati  suae  non  repugnant ,  vel  quae  posse  est  potentia 
aliqua,  non  impotentia^ 

Et  in  se  permanem ,  ^ahW^i  invariabilis,  secun- 
dum  illud  lacobi  primo  ^ :  «  Apud  quera  non  est  trans- 
mutatio»  etc;  omnia  innovat,  scilicet  temporalia  per 
continuam  generationem ;  Ecclesiastae  primo ;  «  Gene- 
ratio  praeterit,  generatio  advenit»;  et  spiritualia  per 
spirituaiem  regenerationem ;  secundae  ad  Corintiiios 
quinto:  «  Si  qua  in  Christo  nova  creatura,  vetera  trans- 
ierunt  » ;  Apocalypsis  vigesimo  primo :  «  Ecce ,  nova 
facio  omnia  ».  Et  per  nationes,  carnales,  vel  potius 
spirituales ,  de  quibus  loannis  tertio  ^ :  «  Nisi  quis 
renatus  fuerit  ex  aqua  »  etc.  In  anirnas  sanctas, 
id  est  a  peccato  mundas,  se  transfert,  per  spiritua- 
lem  adventum  gratiae  in  mentem;  loannis  decimo 
quarto :  «  Ad  eum  veniemus  >>  etc.  Notandum ,  quod 
transferre  se  dicitur  non  per  novum  situm  vel  mu- 
tando  locum,  sed  per  novum  effectum;  unde  sequi- 
tur:  Amicos  Dei,  per  inflammationem  affectus,  et 
prophetas  constituit ,  per  illuminationem  intellectus ; 
loannis  decimo  quinto  ^ :  « lam  non  dicam  vos  ser- 
vos ,  sed  amicos ,  quia  omnia ,  quaecumque  audivi  a 
Patre  meo,  nota  feci  vobis  ». 

(Vers.  28.).  Neminem  enim  diligit  Deus,  nisi 
eum  qui  cwm  sapientia  inhabitat,  permanendo  sci- 
licet  cum  illo ,  « qui  in  lege  Domini  meditabitur 
die  ac  nocte»,  secundum  Glossam^;  Proverbiorum 
octavo:  «  Ego  sapientia  habito  in  consilio  et  erudi- 
tis  intersum  cogitationibus  ».  Et  si  Deus  neminem 
diligit,  nisi  qui  cum  sapientia  inhabitat;  «  beatus 
ergo  vir,  qui  in  sapientia  morabitur  »,  Ecclesiastici 
decimo  quarto. 


Neminem  diligit  Deus  etc.  —  Contra  :  Infra  Qoaestio. 
undecimo^:  «  Diligis  omnia,  quae  sunt  »,  et  tamen 
non  omnia  cum  sapientia  inhabitant. 

Sed  dicendum,  quod  ibi  loquitur  de  dilectione  Resp. 
naturali ,  hic  de  gratuita. 

Est  enim  haec  speciosior  etc.  Hic  agit  de  sa-  Quartq.  spe- 
pientiae  speciositate ,  praeferendo  eam  speciositati  so- 
lis,  et  primo  ponit  comparationem ;  secundo,  com- 
parationis  probationem:  Illi  enim  succedit  nox. 

(Vers.  29.).  Benedixi,  quod  eumdiligit  Deu^,  comparatio. 
gui  cum  sapientia  inhahitat,  et  merito.  Est  enim 
haec,  scilicet  sapientia,  speciosior  sole,  quia  pulcri- 
tudo  spiritualispraeeminetcorporali;  supraeodem^: 
«  Super  salutem  et  speciem  dilexi  eam  » ;  sole ,  sci- 
licet  materiali,  quia  est  pulcritudo  solis  iuslitiae, 
de  quo  Maiachiae  quarto :  «  Orietur  vobis  timentibus 
nomen  meum  sol  iustitiae  » .  Et  super  omnem  stel- 
larum  dispositionem ,  repetendum:  speciosior  est. 
Ipsa  enim  stellas  fecit,  Genesis  prirao^;  et  constans 
est,  quod  plus  de  pulcritudine  sibi  retinuit,  quam 
stellis  dederit;  ideo  supra  quarto:  «  0  quam  pulcra 
est  casta  generatio  cum  claritate»!  scilicet  sapien- 
tiae.  Luci  comparata,  scilicet  tam  solis  quam  stel- 
larum,  invenitur  prior,  scilicet  aeternitate,  digni- 
tate,  causalitate;  unde  Ecclesiastici  vigesimo  quarto  ^: 
«  Ego  feci ,  ut  oriretur  in  caelum  lumen  indeficiens  » ; 
Glossa :  «  Lux  corporalis ,  quae  raodo  occidit ,  modo 
oritur,  luci  spirituali  comparata ,  scintilla  videtur. 
Christus  quoque  Sanctorum  claritatem  longe  trao- 
scendit » . 

(Vers.  30.).  Illi  enim,  scilicet  luci  corporali ,  Probatio. 
succedit  nox,  secundum  illud  Genesis  octavo  ^^ :  «Nox 
et  dies  non  requiescent » ;  item  Isaiae  vigesimo  primo : 
«  Venit  mane  et  nox  » .  Sed  luci  spirituali  non  suc- 
cedit  nox ;  unde  sequitur :  Sapientiam  auteyn,  quae 
est  lux  spiritualis,  non  vincit  malitia,  quaeestte- 
nebra  spirilualis,  secundum  loannem  Damascenum  ^^ ; 
unde  loannis  primo:  «Lux  in  tenebris  lucet  ». 


Capitulum  VIII. 


Secundo  ostendit  tripliciter ,  quantum 
amaverit  sapientiam. 

Attingit  ergo  etc.  Ostenso,  qualiter  sapientiam 
Divisio.  acquisierit,  hic  ostenditur,  quantum  ipsam  amave- 
rit;  et  hoc  ostendit  ex  tribus:  primo  ex  desiderio 
habendi;  secundo,  ex  proposito  acquirendi:  Pro- 
posui  ergo;  tertio,  ex  studio  inveniendi:  Haec  co- 
gitans  etc. 


Frimo,  de  duplici  desiderio  habendi  ipsam. 

In  prima  ostendit  desiderium  habendi  cansatum  Divisio. 
in  se,  primo  ex  eius  valore  absoluto;  secundo,  ex 
eius  valore  comparato :  Et  si  divitiae.  —  Valorem  ab-  De  vaiore 
solutum  ostendit  primo  ex  eius  virtute;  secundo,  ex  qoatuor. 
eius  formositate:  Hanc  amavi  etc;  tertio,  ex  eius 
nohilitate:  Generositatem ;  quarto,  ex  eius  utilitate: 
Doctrix  enim  est. 


*  Cfr.  I.  Sent.  d.  42.  q.  2. 

*  Vers.  17.  —  Tres  seqq,  loci  sunt  Eccle.  1,  4;  II.  Cor. 
5,  47.  et  Apoc.  21,  5. 

^  Vers.  5.  —  Seqiiitur  loan.  14,  23. 

*  Vers.  15. 

'  Scilicet  interlivearem ,  m  qua  allegatur  Ps.   1,  2.  — 
Sequuntur  Prov.  8,  42.  et  Eccli.  14,  22. 
«  Vers.  25. 


'  Vers.  10.  —  Sequitur  Malach.  i,  2. 

®  Vers.  16.  —  Seq.  locus  est  Sap.  4,1. 

*  Vers.  6  :  Ego  feci  in  caelis,  ut  oriretur  lumen  etc.  — 
Glossa,  quae  sequitur,  est  interlinearis  ex  Rabano. 

^°  Vers.  22.  —  Sequitur  isai.  21,  12. 

*^  Libr.  11.  de  Fide  orthod.  c.  4 :  Bonum  quippe  spirituale 
lumeh  est,  velut  econtra  malum  spirituales  tenebrae.  —  Seq. 
locus  est  loan.  1,  5. 


160 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIII. 


(Vers.  L)-  Ergo,  quia  talis  est  sapientia,  ut  di- 
primum.  ctum  cst,  attingit,  contactu  virtuali,  non  corporali, 
secundum  illud  primi  Regum  decimo  * :  «  Quorum 
Deus  tetigerat  corda »;  a  fine  usque  ad  finem; 
Glossa  2 :  «  Ab  aeterno  usque  in  aeternum  » ;  vel :  «  a 
principio  mundi  usque  ad  adventum  Christi  »;  ad  Ro- 
manos  decimo :  «  Finis  legis  Christus  »  etc.  Fortiter; 
Glossa  ^ :  «  Quia  Dei  virtus  est » ;  primae  ad  Corin- 
thios  primo :  «  Christum  Dei  virtutem  et  sapientiam  » . 
Et  disponit  omnia,  scilicet  suprema,  media  et  in- 
T\mL\  siiaviter;  Glossa:  «QuiaDei  sapientia  est  » . 
Fortiter  disponit  omnia  per  iustitiam ,  et  suaviter 
per  misericordiam ;  Psalmista  * :  «  Universae  viae  Do- 
mini  misericordia  et  veritas  » ,  scilicet  iustitiae ;  idem : 
«  Misericordia  Domini  ab  aeterno,  et  usque  in  aeter- 
num  super  timentes  eum.  Et  iustitia  illius  in  fllios 
fiHorum  »  etc. 

Notandum,  quod  Sapientia/\d  est  Dei  Filius, 
Tria,  qnae  attinoit  fortiter  ea  quae  in  caelo,'  superbum  diabo- 

forliler  al-  ,  '^  .  ..  n      j       x  u     •       •  *    k 

tinguntur.  lum  cum  su!S  socus  expelleudo;  lob  vigesimo  sexto^: 
«  Prudentia  eius  percussit  superbum  »;  Ezechielis.vi- 
gesimo  octavo :  «  Peccasti ,  et  eieci  te  de  monte  Dei 
et  perdidi  te,  o  Cherub»!  ea  quae  in  mundo,  mundi 
principem  superando  et  eiiciendo ;  loannis  duodecimo : 
«  Nunc  princeps  huius  mundi  eiicietur  foras  » ;  ea 
quae  in  inferno,  spoUa  inferni  auferendo,  secundum 
Glossam  Zachariae  nono :  « Tu  autem  in  sanguine 
testamenti  tui  eduxisti  vinctos  de  lacu,  in  quo  non 
item  tria,  est  aqua  » .  —  Disponit  autem  smviter  ea  quae  in 

ter  dispo-  caelo ,  Angolos  stantes  in  gratia  confirmando ;  in 
Psalmo^:  «  Verbo  Domini  caeli  firmati  sunt  »;  quae 
in  mundo,  genus  hmnanum  proprio  sanguine  redi- 
mendo ;  primae  Petri  primo :  «  Non  corruptibilibus 
auro  vel  argento  redempti  estis  etc,  sed  pretioso 
sanguine  »  etc;  quae  in  inferno,  Sanctorum  animas 
de  limbo  educendo ,  secundum  illud  Zachariae  nono : 
«  Tu  autem  in  sanguine  testamenti  tui  eduxisti  vin- 
ctos  de  lacu »  etc. ;  item  in  Psalmo :  «  Ascendisti  in 
altum ,  cepisti  captivitatem  »  etc  —  Vel  sic :  cum 

Exposiib  se- sapientia  increata  sit  media  in  Trinitate  persona,  pot- 
est  dici,  quod  attingit  a  fine  usqu^  ad  finem,  id 
est  a  Patre  usque  ad  Spiritum  sanctum,  sciUcet  per 
identitatem  substantiae,  ita  quod  non  intelligatur 
distantia  locahs,  sed  distinctio  personalis;  fortiter 
quoad  Patrem,  cui  attribuitur  potentia;  et  disponit 
omnia  suaviter,  quoad  Spiritum  sanctum,  cui  attri- 


cunda. 


buitur  benignitas  "^.  —  Vel;  aiiingit  afinje  usque  ad  Tenia. 
finem,  id  est  a  Divinitate  usque  ad  humanitatem, 
scilicet  in  incarnatione ,  in  qua  unita  sunt  ima  sum- 
mis;  fortiter,  id  est  per  potentiam  infinitam;  in 
Psalmo^:  «  Excita  potentiam  tuam  et  veni  »;  Glossa: 
«  Tu  ipse  in  carnem  » .  El  disposxiit  omnia  suavi- 
ter ,  in  redemptionis  humanae  procwatione;  Mat- 
thaei  undecimo:  «Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et 
humihs  corde».  Mitis  fuit  in  naiura  humanitatis 
assumtae;  est  enim  homo  animal  natura  mansuetura, 
ratione  discretum,  statura  erectum.  In  conversatione ; 
unde  loannes  Baptista,  quadam  die  videns  euni  am- 
bulantem ,  ait :  «  Ecce ,  Agnus  Dei  »  etc ,  loannis 
primo  ^.  In  praedicatione ;  Matthaei  quarto :  «  Poe- 
nitentiam  agite  »  etc;  item  loannis  sexto:  «  Verba 
vitae  aeternae  habes»;  Matlhaei  undecimo:  «  Venite 
ad  me  omnes,  qui  laboratis  et  onerati  estis,  et  ego 
reficiam  vos  ».  In  peccatorum  dimissione;  loannis 
octavo:  «  Vade,  et  ampliusnoli  peccare  »;  item  Lu- 
cae  sexto:  «  Dimittite,  et  dimittetur  vobis».  In  pas- 
sione;  unde  Isaiae  quinquagesimo  tertio :  «  Sicut  ovis 
ad  occisionem  ducetur  »  etc ;  item  leremiae  unde- 
cimo:  «  Ego  quasi  agnus  mansuetus,  qui  portatur 
ad  victimam  ». 

(Vers.  2.).  Sequitur:  Hane,  scilicet  sapientiam,  secundam. 
quia  tantae  virtutis  est ,  amavi,  sciiicet  affectu  cor- 
dis ;  unde  supra  septimo  ^^ :  «  Super  salutem  et  spe- 
ciem  dilexi  illam  ».  Et  exquisivi,  id  est  extra  quae- 
sivi,  ef[ectu  boni  operis ,  secundum  illud  primae 
loannis  tertio :  «  Non  diligamus  verbo  neque  lingua, 
sed  opere  et  veritate».  A  iuventute  mea,  quasi  di- 
cat:  in  flore  aetatis  meae;  Proverbiorum  octavo: 
«  Qui  mane  » ,  scilicet  iuventutis,  «  vigilant  ad  me , 
invenient  me  » ;  ideo  Ecclesiastici  sexto :  «  Fili ,  a 
iuventute  tua  excipe  doctrinam».  Et  quaesivi,  sci- 
licet  studio  lectioois  et  orationis;  Lucae  undecimo: 
«Quaerite,  et  invenietis»;  sponsam  mihi  eam  as- 
sumere,  Sponsam  dicit  ratione  amoris;  Proverbio- 
rum  septimo  " :  «  Dic  sapientiae :  Soror  mea  es ,  et 
prudentiam  voca  amicam  tuam  » .  Item ,  ratione  de- 
lectationis;  Proverbiorum  quinto:  «  Laetare  cum  mu- 
iiere  adolescentiae  tuae  ».  Ratione  inseparabilitatis ; 
Matthaei  decimo  nono :  «  Non  enim  sponsam  licet  di- 
mittere  nisi  causa  fornicationis  » ;  sed  hoc  in  sapien- 
tia  locum  non  habet ;  «  nihil  enim  inquinatum  incur- 
rit  in  eam  »,  supra  septimo.  Ratione  generationis ; 


*  Vers.  26. 

*  Nempe  into^Unearis  ex  Rabano,  qiiae  etiam  secundam 
expositionem  praebet.  —  Sequitur  Rora.  10,  4. 

'  Haec  et  seq.  Glossa  sunt  inierlineares  ex  Rabano.  — 
Subinde  allegatur  I,  Cor.  1,  24. 

*  Psalm.  24,  iO;  ibid.  102,  17.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  12.  —  Sequuntur  Ezech.  28,  16;  loan.  12,  31, 
et  Zachar.  9,  11,  quem  Glossa  interlinearis  (ex  Hieron.)  de 
liberatione  animarum  existentium  in  limbo  per  Christum  in- 
telligit. 

*  Psalm.  32,  6.  —  Tres  seq.  loci  sunt  I.  Petr.  1,  18.  seq.; 
Zachar.  9,  11.  et  Ps.  67,  19. 


'  Cfr.  I.  Sent.  d.  34.  q.  3.  in  corp.  et  Breviloq.  p.  I.  c.  6. 

^  Psalm.  79 ,  3.  Gfr.  III.  Sent.  d.  6.  a.  2.  q.  2.  seq.  — 
Glossa  in  hunc  Ps.  est  ordinaria,  de  qua  cfr.  Cassiodorus.  Se- 
quitur  Matth.  11,  29. 

^  Vers.  29.  —  Sequuntur  Matth.  4,  17;  loan.  6,  69;  Matth» 
11,  28;  loan.  8,  11;  Luc.  6,  37:  Dimittite,  et  dimittemini  (cfr. 
Matth.  6,  14.  seq.  et  Marc.  11,  25,);  Isai.  53,7.  et  ler.  11, 19. 

^^  Vers.  10.  —  Sequuntur  I.  loan,  3,  18;  Prov.  8,  17; 
Eccli.  6,  18;  Luc.  11,  9. 

"  Vers.  4,  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  Prov.  5,  18;  Matth. 
19,  9 :  Quicumque  dimiserit  uxorem  suam ,  nisi  ob  fornicatio- 
nem  etc.  (cfr.  ibid.  5 ,  32.) ;  Sap.  7,  25.  et  Eccli.  24 ,  26. 


COMMENT,  LN  SAPIENTIAM  C.  VUL 


161 


Ecclesiastici  vigesimo  quarto :  « Transite  ad  me , 
omnes ,  qui  concupiscitis  me ,  et  a  generationibus 
meis  implemini  ».  Et  amator  factus  sum  formae 
illius/\d  est  pulcritudinis  sapientiae,  et  Jioc  perse- 
verantia  et  ferventis  dilectionis  amore  eam  quasi  in 
habituni  convertendo;  Zachariae  nono  * :  «  Quid  bo- 
num  et  quid  pulcrum  eius  nisi  frumentum  electo- 
rum  et  vinum  germinans  virgines  »?  id  est  nisi  sa- 
pientia,  quae  reficit  affectum  et  castificat  vel  puri- 
ficat  intellectum  a  corruptione  erroris. 

(Vers.  3.).  Generositateni  etc.  Ita  amavi  sapien- 

Tertinm.  tiaui  etc,  ct  merito,  quia  sapientia  increata ,  Aa6eii.? 
contubernium ,  id  est  consortium  et  cohabitationem , 
Dei;  Glossa  ^ :  «  Patris ,  quia  est  ei  coaeterna  » ;  loan- 
nis  decimo  quarto:  «  Ego  in  Patre,  et  Pater  in  me 
est  »;  item  loannis  primo:  «  In  principio  erat  Ver- 
bum,  et  Verbum  erat  apud  Deum  »;  glorificat  ge- 
nerositatem  illius,  « id  est,  repraesentat  generosita- 
tem  Patris»,  secundum  Glossam^  Ipse  enim  Filius 
Dei  in  se  Patris  gloriam  repraesentat,  quia  est  «  splen- 
dor  gloriae  et  figura  substantiae  eius »,  ut  habetur 
ad  Hebraeos  primo;  item  Proverbiorum  decimo,  se- 
cundum  aliam  litteram:  «  Gloria  patris  filius  sapiens  ». 
Item  eius  gloriam  mundo  manifestat;  unde  loannis 
octavo :  «  Ego  gloriam  meam  non  quaero ,  sed  ho- 
norifico »  etc.  Sed  et  omnium  Dominus ,  scilicet 
Pater,  de  quo  in  Psalmo^:  «Dominus  dixitad  me: 
Filius  meus  es  tu  »  etc;  dilexit  illam;  «  Pater  diligit 
Filium  » ,  loannis  quinto. 

(Vers.  4.).  Et  merito;  doctrix  enim  est  disci- 

Quartum.  pUnae  Dei;  Baruch  tertio^:  «  Hic  adinvenit  omnem 
viam  disciplinae  »  etc.  Disciplina  duplex  est ,  scilicet 
factorum  et  verborum ;  unde  in  Psalmo :  «  Disci- 
plina  tua  correxit  me  in  finem,  et  disciplina  tuaipsa 
me  docebit » .  Propter  hoc  dicit :  Doctrix  etc. ,  sci- 
licet  verbis.  Et  nota,  quod  disciplina  Dei  est  fides 
formata,  quae  facit  discipulos  Dei;  Actuum  nono^: 
«  Saulus  adhuc  spirans  minarum  et  caedis  in  disci- 
pulos  Domini  »,  id  est  in  fideles.  Et  electrix  operum 
illius,  id  est  disciplinae,  quae  est  \n  factis ;  electrix 
ope^nm  illius,  id  est  eligere  docens  opera  discipli- 


nae  fldei.  «  Fides  enim  sine  operibus  mortua  est », 
lacobi  secundo''. 

Et  si  divitiae  appetuntur,  Hic  ostendit  deside-  oe  vaiore 

*  * .        .  comparato 

num  causatum  ex  sapientiae  valore  comparato,  et  quataor. 
primo  in  comparatione  ad  peeuniam,  quae  est  per- 
fectio  fortunae;  secundo,  in  comparatione  ad  indu- 
striam ,  quae  est  perfectio  naturae :  Si  autem  sensus; 
tertio,  in  comparatione  ad  virtutem,  quae  est  per- 
fectio  gratiae:  Et  si  iustitiam;  quarto,  in  compara- 
tione  ad  scientiam,  quae  est  perfectio  intelligentiae : 
Et  si  multitudinem, 

(Vers.  3.).  Et  si  divitiae  appetuntur,  quamvis  Primttm. 
appetendae  non  essent;  «  qui  enim  volunt  divites 
fieri  incidunt  in  tentationem  et  in  laqueum  diaboli » , 
primae  ad  Timotheum  sexto  ® ;  item  in  Psalmo :  «  Di- 
vitiae  si  affluant,  nolite  cor  apponere  »;  in  vita, 
scilicet  praesenti,  pro  eius  sustentatione  et  suflicientia. 
Quid  sapientia  locupktius,  quae  operatur  onmia  ? 
loannis  quinto  ^ :  ^<  Pater  meus  usque  modo  operatur, 
et  ego  operor  »;  ego,  scilicet  sapientia  increata;  nec 
potest  esse  pauper,  qui  omnia  operatur.  Scit  enim 
facere  argentum  et  aurum  et  huiusmodi;  ideo  dicit 
Proverbioruni  octavo :  «  Mecum  sunt  divitiae  et  glo- 
ria,  opes  superbae  »;  Augustinus  ^^ :  «  Nimis  dives  est 
christiana  religio,  cui  datum  est  in  omnium  posses- 
sore  omnia  possidere  ». 

(Vers.  6.).  Si  autem  sensus,  id  est  naturalis,  secundam. 
vel  acquisita  industria,  operatur,  quia  «  ars  imita- 
tur  naturam»  in  operando,  secundum  Philosophum^^; 
quis  horum  quae  sunt,  magis  quam  illa  est  arti-  \ 
fex  ?  quasi  dicat :  nullus ;  unde  in  Psalrao :  «  Omnia 
in  sapientia  fecisti  ».  Sapientia  replevit  Dominus  Be- 
seleel,  ut  sciret  facere  opera  tabernacuU,  ut  habetur 
Exodi  trigesimo  primo. 

(Vers.  7.).  Et  si  iustitiam  quis  diligit,  scilicet  Teriium. 
generalera,  id  est  humanae  vitae  reclitudinem ,  de 
qua  supra  primo  ^^:  «  Diligite  iustitiam  »  etc.  Labores 
huius,  scilicet  sapientiae,  quibus  pro  ipsa  habenda 
laboratur;  et  dicit  labores  pluraliter,  quia  pro  ipsa 
habenda  oporlet  multum  laborare;  secundae  ad  Co- 
rinthios  undecimo :  «  In  laboribus   plurimis  » ;  ma- 


*  Vers.  Mi  Quid  emm'  bonum  eius  est,  et  quid  etc.  — 
Rabanus :  Forma  enim  sapientiae  veritas  est,  quam  omnes  ve- 
raciter  religiosi  praecipue  appetunt  agnoscere,  quia  ea  sola 
est,  qua  omnes  eiecti  Dei  sperant  in  aeterna  quiete  se  beatifl- 
cari.  Unde  ipsa  Veritas  in  Evangelio  ad  Patrem  ait  [loan. 
i7,  3.]:  Eaec  est  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  verum  Deum, 
et  quem  misisti  Jesum  Christtim.  De  quo  et  subiungitur :  Ge- 
nerositatem  glorificat  etc. 

*  Nempe  interlinearis  secundum  Rabanum.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  loan.  Hj  10.  et  1,  1. 

^  Scilicet  ordinariam,  —  Sequuntur  Hebr.  1,  3;  Prov. 
40,  1:  Filius  sapiens  laetificat  patrem;  loan.  8,  49.  seq.t  Ego 
daemonium  non  habeo,  sed  honoriflco  Patrem  nieum,  et  vos 
inhonorastis  me.  Ego  autem  non  quaero  gloriam  meam,  est 
qui  quaerat  et  iudicet. 

*  Psalm.  2,  7.  —  Seq.  locus  est  loan.  5,  20. 
«  Vers.  37.^—  Sequitur  Ps.  17,  36. 

*  Vers.  '1 .  '  Vers.  20. 
S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


®  Vers.  9.  —  Sequitur  Ps.  61,  M, 

^  Vers.  17.  —  Seq.  locus  est  Prov.  8,18. 

***  Cfr.  Enarrat.  in  Ps.  48.  serm.  1.  n.  3,  ubi,  adductis 
Prov.  17,  6:  Fideli  homini  mundus  totus  divitiarum  est  (Se- 
ptuaginta),  et  II.  Cor.  6,  10:  Q\ia>si  nihit  habentes  et  omnia 
possidentes,  addit:  «  Qui  vult  ergo  esse  dlves  non  haereat 
parti,  et  totum  possidebit;  illi  inhaereat,  qui  totum  creavit». 
Vide  etiam  Serm.  36.  (alias  212.  de  Tempore),  c.  3.  n.  3,  ubi 
docet,  qnod  Ghristus,  pauper  factus,  nosditavit:  «  Quid  ditius 
eo,  per  quem  facta  sunt  omnia  »?  Serm.  142.  (alias  54.  de 
Verbis  Domini)  c.  5.  n.  5 :  «  Si  enim  [Christum]  ita  quaesieris , 
possidebis.  Tenebis  enim  eum ,  per  quem  facta  sunt  omnia ,  et 
cum  ipso  omnia  possidebis  ».  De  divitiis  Ecclesiae  cfr.  Serm. 
de  Symbolo,  qui  incipit :  Notum  est  (inter  opera  August.),  c.  12. 

"  Libr.  If.  Phys.  text.  22.  et  79.  (c.  2.  et  8.).  —  Subinde 
allegantur  Ps.  103,  24.  et  Exod.  31,  3.  seqq.:  Et  implevi  eum 
[Beseleel]  spiritu  Dei,  sapientia  et  intelligentia  etc. 

^*  Vers.  1 .  —  Sequitur  II.  Cor.  1 1 ,  23. 

21 


162 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIIL 


gnas  virtules  habent,  id  est  acquirunt;  Glossa^- 
«Nihil  iners,  nihil  desidiosum  in  operibus  eius  ». 
Sobrietatem  mm  elc;  Glossa:  « Quatuor  vlrtutes 
principales  ponit  »:  sobrietaiem,  « id  est  temperan- 
tiam^»,  in  cavendo  superfluum  malum;  infra  nono: 
« Deducet  me  in  operibus  meis  sobrie  »;  et  sapien- 
tiam  ^  doeel ,  in  discernendo  et  diligendo  bonum ;  et 
iustitiam,  in  reddendo  debitum;  etvirtuteni,  «id  est 
fortitudinem^  »,  cui  magis  convenit  nonien  virtutis, 
quasi  vi  tuentis  in  sustinendo  difficile  et  aggrediendo 
arduum.  De  his  tribus  Proverbiorum  octavo  ^ :  «  Mea 
est  aequitas,  mea  est  prudentia,  raea  est  fortitudo  »; 
Giossa :  «  Has  virtutes  nullus  habuit ,  nisi  cui  omnium 
virtutum  origo,  Deus,  contulit,  quocumque  tempore, 
quacumque  lege,  quacumque  gente.  Quidam  tamen 
speciem  pietatis  habentes  virtutem  ignoraverunt  » . 

Sed  nunquid  philosophi  virtutem  habuerunt  ?  Et 
Quaestioi.  videtur,  quod  sic;  quia,  secundum  Philosophum  ^ , 
virtus  habetur  per  acquisitionem. 

Dicendum,  quod  non  habuerunt  virtutes  perfe- 
Resp.  ctas,  sed  imperfectas,  quia  sine  merito  et  informes. 
Vel  habuerunt  eas  a  Deo  per  gratiara  gratis  datam, 
licet  non  per  gratiara  gratum  facientem  ^. 

Quibus  nihil  est  uiilius  in  vita  hominibus,  id 
est  in  vita  humana  hominis  ad  hominem. 

Sed  nunquid  theolc^icae  virtutes  utiUores  sunt 
Qoaefttio2.  et  meliores? 

Dicendum ,  quod ,  sicut  tactum  est ,  loquitur  de 
nesp.  vita  humana  hominis  in  comparatione  ad  hominem, 
non  ad  Deum ,  quoniam  praesupponit ;  his  autem  ni- 
hil  est  utilius  hominibus,  quia  proficiunt  homini  in 
agendo  et  in  patiendo:  In  agendo,  quia  per  pru- 
dentiam  est  agendorum  recta  electio,  per  iustitiam 
recta  exsecutio ;  in  patiendo ,  quia  per  temperantiam 
recte  nos  habemus  ad  passiones  mulcebres,  per  for- 
titudinem  ad  passiones  tristabiks.  Ideo  dicit  Glossa  ^ : 
«  Qui  temperans  est ,  prudens  et  fortis  et  iustus,  quid 
iUi  deest»? 

(Vers.  8.).    Et  si  multitudinem  scientiae  etc. 

Qoartam.  AHqul  ^  habeut:  Et  similitudinem  scientiae,  sed  falsa 

est  littera  illa,   quamvis   praesens   scientia  hominis 

Noiandam.  magis  possit  dici  similitudo  scientiae  quam  scien- 


tia,  (\\iu  multae  dubietali  et  multae  ignorantiae  est 
permixta.  Si  m?/toVwdmm,  inquam,  scientiae,  sci- 
licet  speculativae,  desiderat  quis,  secundum  illud  Phi- 
losophi  *^:  «  Omnes  homines  natura  scire  desiderant »; 
scit  praeterita,  scilicet  sapientia  ipsa,  et  de  futuris 
aestimat,  certitudinaliter ,  cum  tamen  sint  occulta  ex 
conditione  temporis,  quia  praeterita  iara  transierunt , 
futura  vero  nondum  evenerunt.  Scii,  inquam,  prae- 
terita  etc.;  unde  per  ipsam  edoctus  Moyses  prophe- 
idi\it  Ae  pra^teritis ;  Genesis  primo":  «  In  principio 
creavit  Deus  caelum  et  terram»;  item  de  futuris, 
Deuteronomii  decimo  octavo :  «  Prophetam  suscita- 
bit  Dominus  de  gente  tua  et  de  fratribus  tuis  » .  Scit 
versulias  sermmum,  id  est  simplicium  propositio- 
num,  ut  aenigmatum ,  obscuras  astutias ,  nec  tantum 
simplicium  propositionura  versutias,  sed  et  com- 
positarum;  unde  sequitur:  Et  dissolutiones  argu- 
mentorim,  id  est  ratiocinationum ,  quae  tamen  la- 
tent  ex  perplexione  humanae  calliditatis ;  Ecclesia- 
stici  trigesimo  nono  ^^ ;  «  Occulta  proverbia  exqui- 
ret »,  scilicet  sapiens,  «  et  in  absconditis  parabolarum 
conversabitur  » .  Unde  Christus,  «  in  quo  erant  the- 
sauri  sapientiae  et  scientiae  absconditi  » ,  in  sermone 
capi  non  potuit,ut  patet  Matthaei  vigesimo  secundo; 
et  Salomonem  edoctum  sapientia  nullum  verbum 
reginae  Saba  latere  potuit,  ut  patet  tertii  Regum 
decimo.  Signa,  scilicet  minora,  quae  praeter  natu- 
ram  fiunt,  et  monstra,  quae  contra  naturae  com- 
munem  cursum  fiunt,  scit,  antequam  fiant,  ita 
bene,  sicut  quando  iam  facta  sunt.  De  his  duobus 
loannis  quarto  *^ :  «  Nisi  signa  et  prodigia  videritis, 
non  creditis».  Haec  autem  similiter  occulta  ratione 
naturalis  difficultatis ,  quia  «  miraculum ,  secundum 
Augustinum,  est  opus  arduum  et  insolitum  supra 
spem  et  facultatem  admirantis  ».  Et  eventus  tempo- 
rum ,  id  est  eorum  quae  eveniunt  in  tempore  prae- 
senti ,  et  saeculorwn ,  id  est  sequentium ,  quae  eve- 
niunt  in  aeternilate  et  in  futuro.  Haec  autem  nosse 
non  est  hominis;  unde  Actuum  primo^*:  «  Non  est 
vestrum  nosse  tempora  vel  momenta,  quae  Pater 
posuit  in  sua  potestate»;  haec  autem  occulta  sunt 
ratione  causae  latentis. 


*  Nempe  ordinaria,  sumla  ex  Rabano,  secundum  quem 
est  etiam  seq.  Glossa  intef^linearis. 

^  Ut  ait  Glossa  interlinearis.  —  Sequitur  Sap*  9,  H. 
'  Ita  etiam  Rabanus;  Vulgata  prudentiam. 

*  Ex  Glossa  interlineari.  Cicero,  H.  Tuscul.  Disp.  c.  18: 
Appellata  est  enim  ex  viro  virtm;  viri  autem  propria  maxime 
est  fortitudo,  cuius  munera  duo  sunt  maxima,  mortis  doloris- 
que  conlemptio.  Cfr.  supra  pag.  78,  nota  6. 

'  Vers.  U.  —  Sequitur  Glossa  ordinaria  ex  Rabano,  in 
cuius  fine  allegatur  II.  Tim.  3,5:  Habentes  speciem  quidem 
pietatis,  virtutem  autem  eius  abnegantes. 

^  Libr.  II.  Ethic.  c.  I.  seqq.  Cfr.  supra  pag.  80,  nota  8. 

'  Cfr.  III.  Senl.  d.  33.  q.  5. 

*  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano.  —  De  passione  mulcebri 
cfr.  tom.  IV.  pag.  137,  nota  6;  et  de  obiectis  quatuor  virtu- 
tum  vide  III.  Sent.  d.  33.  q.  4. 

^  Ut  card.  Hugo. 


'^  Libr.  I.  Metaph.  c,  1. 

"  Vers.  1.  —  Sequitur  Deut.  18, 15:  Prophetam  de  gente 
tua  ct  de  fratribus  tuis  sicut  me  suscitabit  tibi  Dominus 
Deus  tuus. 

"  Vers.  3 :  Occulta  proverbiorum  exquiret  etc.  —  Subinde 
allegantur  Col.  2,  3 :  In  quo  sunt  omnes  thesauri  etc;  Matth. 
22,  15.  seqq.,  ubi  narratur,  quod  Pharisaei,  «  ut  caperent  eum 
in  sermone  »,  tentarent  lesum  super  censu  dando  Caesari,  et 
Sadducaei  super  resurrectione ;  III.  Reg.  1 0,  3 :  Et  docuit  eam 
Salomon  omnia  verba,  quae  proposuerat;  non  fuit  sermo,  qui 
regem  posset  latere,  et  non  responderet  ei.  —  Superius  pro 
perplexione  A  proliontate. 

*'  Vers.  48.  —  Seq.  sententia  August  est  in  Lib.  de  Uti- 
litate  oredendi,  c.  16.  n.  31:  Miraculum  voco  quidquid  arduum 
aut  insolitum  supra  spem  vel  facultatem  mirantis  apparet. 

"  Vers.  7.  —  Superius  ex  A  supplevimus  Et  eventus  tem- 
porum,„  praesenU* 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIII. 


163 


Seoundo  illlid  ostenditur  ex  proposito  eam  acquirendi. 

Proposui  ergo  elc.    Supra  ostendit,   quantum 
Divisio  iD  3  amaret  sapientiam,  et  hoc  ex  desiderio  habendi;  hic 

IQ6lDbr3 

ex  proposito  acquirendi,  et  hoc  propter  bona ,  quae 
ex  ipsa  proveniunt,  et  primo  propter  bona  perti- 
nentia  communiler  ad  utramque  vitam;  secundo, 
propter  pertinentia  ^  ad  viiam  activam :  Habebo  per 
hanc;  tertio,  propter  pertinentia  specialiter  ad  con- 
templativam:  Intrans  in  domum, 

Primo,  propter  bona  pertinentia  ad  utramque  vitam. 

(Vers.  9.).  Ergo,  quia  talis  est,  proposui,  id  est, 
Expositio  lit- firmiter  in  corde  meo  disposui;  hanc,  scilicet  sa- 
pientiam  divinam,  non  aliam  adulterinam,  ut  poeti- 
cas  disciplinas,  quas  vocat  Boethius  de  Consolatione  ^, 
«  meretriculas  » ;  adducere  mihi,  non  tantum  alteri , 
contra  illos,  qui  tantum  alios  docent,  se  ipsos  non 
docent,  quos  arguit  Apostolus,  dicens  ad  Romanos 
secundo :  «  Qui  alium  doces ,  te  ipsum  non  doces » . 
Ad  convivandum^,  id  est  ad  reficiendum,  scilicet 
affectum,  non  tantum  ad  illustrandum  intellectum, 
sicut  multi,  qui  nullo  modo  afflciuntur  in  sacra 
Scriptura ;  quar ti  Regum  septimo :  «  Videbis  oculis 
tuis,  et  inde  non  comedes  »;  item  ad  convivandum, 
dicit,  id  est  ad  communiter  et  simul  reflciendum; 
quia  in  bonis  sapientiae  pascimur  et  reficimur ;  unde 
Proverbiorum  nono :  «  Comedite  panem  meum ,  et  bi- 
bite  vinum,  quod  miscui  vobis  »;  et  illa*  in  bonis 
nostris;  unde  Proverbiorum  octavo:  «  Deliciae  meae 
Fercuiaqoa.  essc  cum  filiis  hominum  ».  Debemus  ei  ministrare 
primum  ferculum  quasi  de  herbis  confectum,  de 
liliis  honestatis ;  Canticorum  secundo  ^ :  «  Qui  pasci- 
tur  inter  lilia,  donec  aspiret  dies»  etc.  Secundum, 
de  carnibus  haedinis,  id  est  detestationem  omnis 
peccati  et  iniquitatis,  tam  carnalis  quam  spiritualis; 
his  duobus  haedis  Hbenter  vescitur,  sicut  Isaac, 
Genesis  vigesimo  septimo,  Tertium,  depiscibus  assis 
patientiae  et  tribulationis :  «  Obtulerunt  ei  partem 
piscis  assi»,  Lucae  vigesimo  quarto.  Ultimum,  de 
fructu  spiritus ,  id  est  de  operibus  devotionis ;  Can- 
ticorum  quinto :  «  Veniat  dilectus  meus  in  hortum 
suum,  et  comedat  fructum  pomorum  suorum  ».  Sciens, 
quoniam   mecum  communicabit  de  bonis,  scilicet 


suis.  Haec  est  invitatio  symbolica  Apocalypsis  tertio  ^ : 
«  Coenabo  cum  eo,  et  ipse  mecum»;  et  dicit:  de 
bonis,  pluraliter,  quia  et  de  bonis  praesentibus  et 
futuris.  Et  eril  allocutio;  Glossa'':  « Id  est  allevia- 
tio  »;  cogitationis ,  id  est  afflictionis  in  cogitando, 
quoad  intellectum,  secundum  illud  Ecclesiastae  ul- 
timo :  «  Frequens  meditatio  carnis  est  afflictio  » .  Et 
taedii  mei,  in  operando,  et  hoc  quantum  ad  affe- 
ctum ;  secundae  ad  Corinthios  primo :  «  Supra  mo- 
dum  gravati  sumus  supra  virtutem,  ita  ut  laederet 
nos  etiam  vivere  » . 

Seoundo,  propter  bona  pertinentia  ad  vitam  aetivam, 

Habebo  etc.  Hic  tangit  bona  pertinentia  ad  vitam 
activam,  praecipue  necessaria  praelatis,  et  primo,  Tanguniar4 
quantum  ad  actum  iudicandi;  secundo,  quantum  ad 
actum  doeendi^:  Tacentem  meeic;  tertio,  quantum 
ad  actum  conversandi:  Praeterea  habebo  etc;  quarto, 
quantum  ad  actum  regendi:  Disponam  populos.  — 
Quantum  ad   actum  iudicandi  tangit  duo  :  primo ,  ne  primo  di. 

o  JT  7  cuntur  dno. 

auetoritatem ;  secundo,  discretionem :  luvenis  et 
acutus  etc. 

(Vers.  10.).  Habeboper^  hanc,  scilicet  per  sa-  .  Anctoriias 

^  '  ^  '  '^  in  ac(u  m- 

pientiam,  quae  «  clara  est »,  ut  habetur  supra  sexto,  dicandi. 
ctonYa^m,  scilicet  famae ;  Matthaei  quinto:  «Luceat 
lux  vestra  »  etc. ;  item  ad  Philippenses  secundo :  «  In- 
ter  quos  lucetis  sicut  lurainaria  in  firmamento  »  etc. 
Ad  turbas,  id  est  ad  minores;  et  honorem,  scilicet 
reverentiae ,  apud  seniores ,  id  est  apud  maiores ;  lob 
vigesimo  nono :  «  Videbant  me  iuvenes  et  absconde- 
bantur,  et  senes  assurgentes  stabant  ».  Ex  his  duo- 
bus  fit  homo  magnae  auctoritatis,  scilicet  ex  fama 
minorum  et  reverentia  maiorum.  luvenis ,  id  est  for-  uein.  discre- 
tis  et  diligens  in  investigando. 

(Vers.  H.).  Et  acutus,  id  est  subtilis  in  pene- 
trando  et  inveniendo ,  inveniar  in  iudicio ;  Glossa  ^® : 
«  Omnia  secundum  leges  diiudicans »;  talis  fuit  Da- 
niel ,  ut  patet  Danielis  decimo  tertio.  Et,  supple :  ideo , 
et  in  conspectu  potentium,  id  est  minorum  praelato- 
rum,  admirabilis  ero,  et  facies  principum,  id  est 
raaiorum  praelatorum,  mirabuntur  me.  Hoc  ad  lit- 
teram  fuit  verum  de  Salomone,  ut  patet  tertii  Re- 
gum  decimo^S  ubidicitur,  quod  «reginaSaba,  au- 
dita  fama  Salomonis  »  etc,  ait :  «  Maior  est  sapientia, 


tio. 


*  Cod.  B  addit  specialiter,  Mox  pro  per  Vulgata  propter, 
'  Libr.  1.  prosa  1:  Quae  [philosophia],  ubi  poeticas  musas 

vidit...  Quis,  inquit,  bas  scenicas  meretriculas  ad  hunc  aegrum 
permisit  accedere?  —  Sequitur  Rom,  2,  21. 

'  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  conviven- 
dum.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  IV.  Reg.  7,  2.  et  Prov.  9,  5. 

*  Scilicet  sapientia ,  supple :  pascitur  et  reflcitur.  Sequitur 
Prov.  8,  31. 

*  Vers.  16.  17.  —  Sequuntur  Gen.  27,  9 :  Affer  mihi  duos 
haedos  optimos,  ut  faciam  ex  eis  escas  patri  tuo,  quibus  li- 
benter  vescitur;  Luc.  2i,  42.  et  Cant.  5,  I. 

^  Vers.  20 :  Coenabo  cum  illo  etc. 
'  Nempe  interlinearis,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccle.  12, 
12.  et  n.  Cor.  1,  8. 


®  Edd,  loquendi. 

^  Vulgala  propter.  —  Sequuntur  Sap.  6,13;  Matth.  5, 16; 
Phil.  2,  15.  seq.,  ubi  pro  in  firmamento  [cft\  Gen.  1,  17.] 
Vulgata  in  mnndo;  lob  29,  8. 

^^  Scilicet  interlinearis ,  quae  pro  leges  substituit  legem, 
Rabanus :  « luvenis  et  acntus  invenitur  in  mdido,  cum  omnia 
secundum  legis  Dei  discemit  atque  diiudicat  sanctionem  ». 
Vulgata ,  interpunctione  variata ,  sic  legit :  Habebo»,,  honorem 
apnd  seniores  tuvenis:  et  acutus  inveniar  in  iudicio,  —  Sub- 
inde  allegatur  Dan.  13,  43.  seqq.,  ubi  iudicio  suo  Susannani 
castissimam  a  morte  liberat. 

"  Vers.  1.  et  7,  ubi  pro  quam  inveni  Vulgata  etopera  tua, 
—  Sequunlur  Matth.  II,  1.  seq.:  In  illo  tempore  audivit  He- 
rodes  tetrarcha  famam  lesu  etc;  Eccli.  24,  3. 


164 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIIL 


quam  inveni,  quam  rumor,  quem  audivi  ».  Hoc  etiam 
verum  fuit  de  nostro  Salvalore;  unde  Matthaei  de- 
cimo  quarto:  «  Audivit  tetrarcha  famam  de  lesu  et 
ait  pueris  suis »  etc.  Hoc  etiam  verum  est  de  per- 
fecto  sapiente ;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto :  « In 
medio  populi  sui  exaltabitur,  et  in  plenitudine  san- 
Gta  admirabitur  ». 

(Vers.  i%).  Tacenlem  me,  id  est,  quid  doceam, 
Dc  secuudo  praemeditantem ;  in  Psalmo  ^ :  «  Os  iusti  meditabitur 
sapientiam».  Sustinebunt ,  id  est,in  silentio  exspe- 
ctabunt,  «  non  audentes  loqui »,  secundum  Glossam; 
lob  vigesimo  nono :  «  Exspectabant  me  sicut  plu- 
viam,  et  aperiebant  os  suum  sicut  ad  imbrem  sero- 
tiniun  » .  Et  loquentem  etc. ,  taciturnitatem  recte  prae- 
misit  Jocutioni,  quia,  secundum  Hieronymum  ^,  «  do- 
ctrina  Pythagorae  erat  tacere  per  quinquennium  et 
postea  eruditos  loqui  ».  Et  hquentemme  respicient, 
scilicet  diligenter,  et  hoc  in  signum  attentionis;  lob 
vigesimo  nono  ^ :  «  Intenti  tacebant  ad  consilium 
meum  » .  Et  sermocinante  me  plura,  sed  non  su- 
perflua  sive  multa,  quia  «in  multiloquio  » ,  sive  jn 
superfluitate  verborum,  «  non  deerit  peccatum  », 
Proverbiorum  decimo.  Nota,  quod  pluralitatem  con- 
stituunt  duo,  vel  tria,  sed  non  multitudinem.  Manus 
ori  suo  imponent;  Glossa  *:  «  Non  audentes  resistere 
mihi  » ;  lob  vigesimo  nono :  «  Principes  cessabant 
loqui ,  et  digitum  superponebant  ori  suo  » . 

(Vers.  13.).  Praeterea  per  hanc,  scilicet  per 
De  teitio  sapientiam,  hahebo  immortalitatern ,  scilicet  gloriae 
aeternae  in  caelo;  Proverbiorum  tertio^:  «  Lignum 
vitae  est  his  qui  apprehenderint  eam  » .  Et  memo- 
riam;  Glossa:  «  Meorum  operum  et  virtutum  »,  ae- 
ternam,  id  est  perpetuam,  quanidiu  durabit  mun- 
dus;  his  qui  postrne  futuri  su7it,  relinquam;  Pro- 
verbiorum  decimo:  «Memoria  iusli  cum  laudibus»; 
in  Psalmo :  «  In  memoria  aeterna  erit  iustus  » . 

Disponam  elc.  Hic  tanguntur  boiia  per  sapien- 
De  qnaito  tiaui  habita  quoad  actum  regendi,  et  primo  respectu 
subditorum;  secundo,  respectu  extraneorum:  Ti- 
mebunt  etc. 

(Vers.  14.).  Dicit  ergo:  Disponam;  Glossa^: 
Respecta    «  Erudiam  »,  regendo  scihcet  et  mbernando,  popu- 

subdilorum.  ,     i  .  i  •       i 

los,  Legem  Imbentes.  Popuhis  enun  est  multitudo 
hominum  sub  una  lege  viveniium'',  ut  ludaei   sub 


lege  Moysi.  Et  nationes,  id  est  gentiles  Legem  non 
habentes,  etdicuntur  nationes,  quia  non  renati,  sed 
in  nativitatis  praeputio  et  vitio  permanentes ;  in 
Psalmo :  «  Subiecit  populos  nobis  et  gentes  sub  pe- 
dibus  nostris  » ;  Isaiae  quinquagesimo  quinto :  «  Ecce , 
testem  populis  dedi  eum,  ducem  ac  praeceptorem 
gentibus».  Nationes,  inquam,  mihi  erunt  subditae, 
per  obedientiam. 

(Vers.  13.).  Timebunt  me  audientes  reqes  hor-  Respectu 
rendi,  id  est  tyranni  et  impn;  unde  omnes  reges 
per  circuitum  facti  sunt  tributarii  Salomoni,  tertii 
Regum  nono  ^ ;  item  Isaiae  sexagesimo :  «  Venient  ad 
te  curvi  filii  eorum  qui  humiliaverunt  te » .  Et  in  mul- 
titudine,  «  scilicet  fidelium  »,  bonu^s  videbor,  « id  est 
benignus»,  et  ifi  bello,  «  scilicet  adversariorum  », 
fortis.  Haec  omnia  spiritualiter,  secundura  Glossam  ^,  Exposiiio 
impleta  sunt  in  Christo  et  de  ipso  exponi  possunt , 
ut  patet  inspicienti  Glossas. 

Tettio ,  proptet  bona  pertinentia  ad  yitam 
contemplativam. 

(Vers.  16.).  Intrans  in  domum  meam,  id  est 
conscientiam ,  scilicet  redeundo  de  cura  exteriori  ad 
interiorem,  sicut  «  discipuh  »  post  praedicationem  ad 
Dominum  «  sunt  reversi  cum  gaudio  » ,  ut  habetur 
Lucae  decimo  *^.  Praemisit  autem  actionem  contem- 
plationi  ratione  temporis ,  non  ratione  dignitatis , 
sicut  Lia  ante  Rachel,  Genesis  vigesimo  nono.  Co7i- 
quiescam  cum  illa,  id  est,  simul  quiescam  in  illa, 
et  illa  mecum  vel  in  me;  Ecclesiastici  trigesimo  se- 
cundo  ^^ :  «  Praecurre  prior  in  domum  tuam ,  et  illic 
avocare  et  illic  lude  »  etc.  Bene  dixi :  Conquiescam 
cum  illa;  non  enim  habet  amaritudinem ,  exle- 
rioris  turbationis,  conversatio  illius,  id  est  cohabi- 
tatio ;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto :  «  Spiritus  meus 
super  mel  dulcis  »;  nec  taedium,  scilicet  interioris 
afflictionis,  convictus  «7/m<^;  ibidem :  «  Qui  edunt  me 
adhuc  esurienl»,  contra  fastidium.  Haecduo,  scilicet  Noiaudum. 
amaritudo  exterioris  turbationis  et  taedium  interio- 
ris  afflictionis,  repugnant  quieti.  Et  ideo  illa  removet, 
subiungens  duo  opposita,  cum  dicit:  Sed  laetitiam, 
scilicet  interius,  et  gaudium,  scilicet  exterius;  Ec- 
clesiastici  primo  ^^ :  «  lucunditatem  atque  gaudium 


^  Psalm.  36,  30.  -r-  SequimlLir  Glossa  interUnearis :  Non 
audeJjimt  loqui ;  lob  29 ,  23. 

2  CommciU.  iii  Eccle.  3.  7:  Pythagoricos  reor,  quorum 
doctrina  est  tacere  pcr  quinquennium ,  et  postea  eruditos  lo- 
qui,  liiiic  originem  sui  traxisse  decreti. 

*  Vers.  21.  Glossa  interlinearis:  Et  loquentem  me  respi- 
deni,  atlenti  ad  sermones  meos.  —  Sequitur  Prov.  10,  19. 

*  Scilicet  intertinearis  sccunduni  Rabannm.  —  Seq.  locus 
est  lob  29-,  9. 

^  Vers.  18.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis  (secundum 
Rabanum);  Prov.  10,  7.  et  Ps.  M1,  7. 

*  Nempe  intertinearis. 

^  Cicero,  L  de  Republ.  c.  25:  Populus  autem  non  omnis 
honiinum  coetus  quoquo  modo  congregatus.  sed  coetus  mui- 
titudinis  iuris  consensu  et  utilitatis  communione  socialus.  Cfr. 
August.,  U.  de   Civ.  Dei,  c.  21.  n.  2;  XIX.  c.  21.  n.  1.  et 


24.  —  Isidor.,  IX.  Etymolog.  c.  2.  n.  1 :  Gens  autem  appellata 
propter  generationes  familiarum,  id  est  a  gignendo,  sicut  na- 
tio  a  nascendo.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  46,  4.  et  Isai.  55,  4. 

^  Vers.  21:  Horum  [Amorrhaeorum,  Ifcthaeorum  etc.]  ri- 
lios...  fecit  Salomon  tributarios  usque  in  diem  hanc,  —  Sc- 
quuntur  Isai.  60,  14,  et  ter  Glossa  iniertinearis. 

^  Scilicet  interlinearem  ex  Rabano.  Cfr.  ordinaria  In  v.  9, 
11.  et  16. 

*^  Vers,  17.  —  Subinde  respicitur  Gen.  29,  19.  seqq.  de 
Lia  et  Rachel ,  quibus  significatur  vita  activa  et  contemplativa. 
Cfr.  supra  pag.  75,  nota  3.  et  tom.  UL  pag.  610,  nota  2,  ubi 
verba  Bernardi  allata  sunt ,  quibus  ostenditur,  quod  activa  vita 
debeat  praecedere  contemplativae. 

*'  Vers.  lo.  seqq.;  ibid.  24,  27.  et  29.  sunt  duo  seqq,  loci. 

"  Vers.  18.  —  Sequitur  EccH.  1o,  5.  et  6. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  VIII. 


163 


dabit » ;  itenoi  Ecclesiastici  decimo  quinto  :  «  Implevit 
eum  Dominus  spiritu  sapientiae  »  etc;  item  ibidem: 
«  lucunditatem  et  exsultationem  »  etc. 

Tertio  idem  ostenditui  ez  studio  quaerendi  sapientiam 

tripliciter. 

Haec  cogitans  etc.  Hic  tertio  ostendit,  quan- 
tum  amaverit  sapientiam,  et  hoc  ex  studio  quae- 
Divisio.  rendi  eam.  Et  circa  hoc  primo  ostendit  diligen' 
tiam  qua^rendi;  secundo,  aptitudinem  suscipiendi: 
Puer  autem  eram;  tertio,  fiduciam  impetrandi:  Et 
ut  scivL 

Primo  ostenditur  diligentia  sapientiam  qnaerendi. 

In  prima  ponit  tres  causas  moventes  ad  quae- 

snbdivisio  rendum    scientiam :    primo   effectum    sapientiae   in 

corde;   secundo   effectum  in   apere:  Et  m  operi- 

fei^;  tertio  effectum  in  locutione:  Et  in  certamine 

loquehe, 

(Vers.  17.).  Haee,  scilicet  praemissa,  cogitans 
ExposiUoiit.  apud  me,  frequenter  de  his  meditando,  et  comme- 
Effectus  sa-  morans  in  corde  meo,  scilicet  sequentia,  ea,  ne  obli- 

pienliae  in      .  _  .  ,  i  •        i        ♦  j 

corde.  visccrer,  ad  memoriam  reducendo;  animal  enim,  quod 
<<  ruminat  et  findit  ungulam  »,  scilicet  memorando 
et  discernendo ,  mundum  est ,  Levitici  undecimo  ^ ; 
Lucae  secundo :  «  Maria  conservabat  omnia  verba 
haec »  etc.  Quoniam  immortalis  est  ^,  scilicet  per 
naturam,  vel  per  effectum  immortalitatis,  quam  con- 
fert;  unde  supra  eodem:  «  Habebo  per  hanc  immor- 
talitatem».  In  cogitatione  sapientiae,  id  est  intel- 
lectu;  Glossa:  «  Quidquid  de  naturaeius  cognoscitur, 
totum  immortale  et  semper  vivere  invenitur  » ;  infra 
decimo  quinto :  «  Scire  iustitiam  et  virtutem  tuam 
radix  est  immortalitatis». 

(Vers.  18.).  Et  in  amicitia  illius,  scilicet  quando 
amatur,  delectatio  bona,  scilicet  inaffectu;  6ona  di- 
cit  contra delectationem  peccati,quae  malaest,  quia 
ducit  ad  aeternum  cruciatum,  secundum  illud  Gre- 


gorii  ^.  «  Momentaneum  est  quod  delectat ,  aeternum 

quod  cruciat » ;  item  Glossa:  «Corporales  deliciae  cor- 

pus  gravant,  spirituales  vero  mentem  relevant;  et  tanto 

magis  esuriuntur,  quanto  magis  comeduntur.  In  illis 

appetitus  placet,  experientia  displicet;  spirituales  vero 

deliciae  augent  desiderium,  et  quo  magis  sumuntnr, 

eo  avidius  amantur  ».  Et  in  opoHbus  manuum  illius,  iiem,inope- 

id  est  in  operibus  bonis,  quae  fiunt  per  manus  illius, 

id  est  virtute  et  potentia  eius ;  loannis  decimoquinto*: 

«  Sine  me  nihil  potestis  facere  » ;  honestas  sine  de- 

fectione,  id  est  perfecta  honestas;  virtus  enim  et 

opus  virtutis  sunt  de  genere  honesti ;  infra  decimo : 

«  Honestavit  illum  in  laboribus  » ;  item  supra  septimo : 

«  Innumerabilis  honestas  per  manus  iUius  ».  Et  in  uem,inio. 

.         •         r  7         'i)  •  •!•      1  1       j  cutionc. 

ccfiamtne  loqueUw  illius ,  scilicet  quae  est  ad  mo- 
dum  disputationis,  in  qua  est  quoddam  certamen  op- 
ponentis  et  respondentis;  sapientia,  id  est  scientia, 
supple:  acquiritur;  Ecclesiastici  ultimo^:  «CoIIuctata 
est  anima  mea  cum  illa  » .  Et  praeclaritas ,  id  est 
clarae  virtutis  evidentia,  iii  communicatione  sermo- 
num  ipsius,  qui  scilicet  communicantur  per  modum 
simplicis  coUationis ;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto : 
«  Qui  elucidant  me  vitam  aeternam  habebunt  » ;  item 
Danielis  duodecimo :  «  Qui  ad  iustitiain  erudiunt  plu- 
rimos ,  quasi  steUae  in  perpetuas  aeternitates  » .  Cir- 
cuibam;  Glossa  ®:  «Diligenter  et  studiose»;  Canti- 
corum  tertio :  «  Surgam  et  circuibo  ci vitatem  » ;  quae- 
rens,  sicut  mulier,  de  qua  Lucae  decimo  quinto: 
«  Quae  lucernam  accendit  et  everrit  domum ,  quae- 
rens  diligenter,  donec  inveniat » .  Ut  illam  mihi  as- 
sumerem,  scilicet  in  sponsam;  unde  supraeodem^: 
«  Quaesivi  eam  mihi  sponsam  assumere  » . 

In  praedicto  textu  tanguntur  octo  utilia  praedi-  octo  utma 
catori  vel  doctori  circa  sapientiam  addiscendam  sive 
circa  sapientiae  acquisitionem :  eogitatio  de  ea  per  iii- 
vestigationem ,  commemoraiio  per  frequenlationem, 
delectatio  per  amorem,  operaiio  per  impletionem, 
concertatio  per  disputationem ,  communicatio  per 
collationem,  circuitio  per  interrogationem ,  assumtio 
per  incorporationem. 


doctori. 


*  Vers.  3  :  Omiie ,  qiiod  habet  divisam  ungulam  et  rumi- 
nat  in  pecoribiis,  comedetis  ( Septuaginta :  Omne  pecus,  quod 
ungulam  dividit  et  fissuras  findit  duarum  ungularum  et  re- 
ducit  ruminationem  in  pecoribus,  haec  manducabitis).  — -  Se- 
quitur  Luc.  2.  51. 

^  Hanc  lectionem  sicut  et  paulo  inferius  positam  (in  co- 
gitatione  sapienUae)  exhibenl  card.  Hugo  a  S.  Charo  (partim 
in  textu ,  partim  in  margine)  et  Lyranus ;  Vulgata  aulem  legit : 
Quoniam  immortalitas  est  in  cogmtione  sapientiae,  —  Sub- 
inde  allegantur  Sap.  8,  13;  Glossa  interlinearis  (ex  Rabano) 
et  Sap.  15,  3. 

»  Libr.  XIV.  Moral  c.  8.  u.  10;  XV.  c.  13.  n.  15.  et 
II.  Homil.  iu  Evang.  homil.  40.  n.  32.  eadem  sententia,  licet 
aliis  verbis,  exprimilur.  Chrysost.,  Serm.  4.  de  Anna,  n.  2: 
Vitium  enim  momentaneam  liabet  voluplatem,  dolorem  vero 
perpetuum.  —  Glossa  inferius  allegata  est  ordinariaf  sumta  ex 
Rabano  (ad  v.  1 6.) ,  qui  sequitur  Gregor.,  II.  IIomiL  in  Evang. 
homil.  36.  n.  I .  Cfr.  August.,  I.  de  Doctr.  christiana,  c.  38.  n.  i2. 

*  Vers.  5.  —  Sequuntur  Sap.  10,  10.  et  7,  11.  Cicero, 
IL  Rhetor.  c.  54:  Quod  aut  totum,  aut  aliqua  ex  parle  propter 


se  petitur  honestum  nominamus...  Est  igitur  in  eo  genere  omnes 
res  una  vi  atque  uno  nomine  amplexa  virtus;  nam  virtus  est 
animi  habitus,  naturae  modo,  ralioni  consenlaneus. 

^  Vers.  25 ,  ubi  pro  cum  illa  Vulgala  in  illa,  —  Sequun- 
lur  Eccli.  24,  31.  et  Dan.  12,  3,  ubi  pro  plurimos  Vulgata 
multos,  —  Inferius  ex  A  posuimus  collationis  pro  coUectionis. 

*  Nempe  interlinearis  secundum  Rabanum. — .Duo  loci 
seqq.  sunt  Cant.  3,  2.  et  Luc.  15,  8. 

^  Vers.  2.  —  Card.  Hugo :  Ecce,  qidnque  ponit  Philo, 
quae  oportet  omnem  praedicatorem  vel  doctorem  habere  ad 
hoc,  ul  praedicare  vel  docere  possit  sapientiani :  Primum  est 
cogitatio  sapientiae ,  quod  tangitur  hic :  Haec  cogiians  apud 
me,  Secundum  est  amor  sapientiae,  quod  tangitur  ibi:  Jnami' 
citia  illius  delectatio  bona.  Tertium  est  opus,  quod  langitur 
ibi :  fn  operibiis  manuum  iltius  honestas  sine  defectione.  Quar- 
tum  est  studium,  quod  tangitur  ibi :  Ei  in  certamine  loquelae 
itlius  sapientia.  Quintum  est  doctrina  sive  praedicatio ,  quod 
tangitur  ibi :  Et  praeclaritas  in  communicatione  sermonum 
ipsins. 


166 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IX. 


Secttndo,  aptitndo  eam  suscipiendi, 

Puer  autm  eram  etc.  Hic  tangit  aptUudinem 
snUiYhio  in  sicscipiendi ,  primo  ex  parle  naiuralis  indmtriae, 

3  membra.        ,  .  ,  _         •  ^ 

quia  puer  eram  tngemosus;  secundo  ex  parte  gra' 
tiae ,  quia  animam  bonam  sortiius ;  tertio  ex  parte 
munditiae,  quia,  cum  essem  magis  bonus,  veni  ad 
corpus  incoinquinaium. 

(Vers.  1 9.  20.).  Dicit  ergo :  Puer  autem  eram  in- 

primam.  geniosus ;  nota,  quod  loquitur  ^  in  persona  Salomonis. 
Ingeniosus  per  natttralem  industriam;  Proverbio- 
rum  vigesimo:  «  Ex  studiis  suis  intelligitur  puer,  si 
secundQm.  munda  et  recta  sintopera  eius».  Etsm^titus,  id  est 
sorte  divinae  electionis  adeptus;  Actuumprimo:  «Ce- 
cidit  sors  super  Mathiam»;  animam  bonam,  scilicet 
per  gratiam ;  tertii  Regum  tertio :  «  Dilexit  Salomon 
Dominum,  ambulans  in  praeceptis  David*,  patris  sui ». 

Tertium.  —  Et  cuM  esscm  magis  bonus,  scilicet  ex  gralia 
superaddita,  quam  essem  prius  ex  industria  naturali , 
accessi  ^  etc.  Secundum  enim  Augustinum  bona  tem- 
poralia  sunt  bona  infima,  naturalia  media,  gratuita 
summa.  Accessi,  inquam,  mentis  proposito  et  stu- 
dio,  ad  corpus  incoinquinatum ,  £upple:  habendum 
et  conservandum  per  mufiditiam. 

Sed  Glossa  ^  opponit,  quod  hoc  de  Salomone  vix 

Qaae«tio.  possit  ad  litteram  intelligi,  quia  «mulieres  adamavit 
etiam  alienigenas » ,  ut  patet  tertii  Regum  undecimo. 


Sed  solutio  patet  per  distinctionem  temporum : 
in  iuventute  dilexit  munditiam,  sed  in  senectute  lu- 
xuriam.  Melius  tamen  possunt  haec  de  Christo  in- 
telligi. 

Tertio,  fiducia  eam  impetrandi. 

(Vers.  21.).  Et  ut  scivi,  scilicet  certissima  co- 
gnitione  fidei  et  rationis,  quoniam  aliter  non  pos- 
sum  *  esse  continens,  nisi  Deus  deL  «  Ouuie  enim 
datum  optimum  et  omne  donum  perfectum  desursum 
est  »  etc. ,  lacobi  primo  ^ ;  continentia  autem  est  do- 
num  perfectissimum ;  Ecclesiastici  vigesimo  sexto: 
«  Non  est  digna  ponderatio  continentis  animae  ».  Et 
hoc  ipsum  erat  sapieniia^ ,  id  est  quidam  effectus 
sapientiae  in  me ,  scilicet  scire,  cuius  esset  hoc  do- 
num;  supra  eodem  ^:  «  Doctrix  est  disciplinae  Dei  ». 
Ut  scivi,  inquam,  etc,  adii  Dominum,  intentione 
mentis ,  non  passibus  corporis.  In  Psalmo :  «  Accedite 
ad  eum ,  et  illuminamini  » .  Et  deprecatus  sum  illum , 
scilicet  verbo  orationis  vocalis ;  lacobi  primo :  « Si  quis 
vestrum  indiget  sapientia,  postulet  aDeo».  Et  dixi 
ex  totis  praecordiis  meis,  sciiicet  fervore  devotionis, 
secundum  illud  Isaiae  vigesimo  sexlo  ^;  «  Sed  et  spi- 
ritu  meo  de  mane  in  praecordiis  meis  vigilabo  ad 
te  » ;  in  Psalmo:  «  Clamavi  in  toto  corde  meo,  exaudi 
me,  Domine». 


Resp. 


Capitulijm  IX. 


Tertio  ostendit,  quarn  devote  sapientiam 

a  Deo  petierit. 

Deus  patrum  meorum  etc.  Postquam  ostendit, 
Divisio  qna.  quaKter  sapientiam  acceperit  et  quantum  acceptam 
™^"*  amaverit;  hic  ostendit,  quam  devote  eam  a  Deo  pe- 
ticfit,  Et  primo  tangit  petiiionis  formam;  secundo, 
exauditionis  rationem:  Tu  dutem^  elegisti;  lertio, 
peiitionis  fin&m:  Mitte  illam;  quarto,  pnis  di/pcul- 
tatem:  Quis  enim  etc. 

Primo  tangitar  petitionis  forma, 

In  prima  parte  primo  decorem  laudat;  secundo, 
^f^^hrt  (^onum  speci/icat:  Da  mihisedium;  tertio,  se  humi- 


liat:  Quoniam  servus;  quarto,  indigentiam  insi- 
nuat:  Et  ^^  si  quis  etc. 

(Vers.  1.).  Deus  patrum  meorum^  scilicet  per  Expoauio lii- 
gratiam  electionis;  patrum,  scilicet  antiquorum; 
Exodi  tertio*^:  « Ego  sum  Deus  patris  tui,  Deus 
Abraham»  etc.  Vel:  Deu>s  patrum  meorum,  id  est, 
qui  fecisti  patres  meos  et  elegisti  et  sanctificasti  eos. 
Et  Domine  misericordiae ,  id  est  Domine  misericors, 
ita  quod  sit  intransitiva  constructio;  vel:  Domine  mise- 
ricordiae,  auctor,  ita  quod  sit  transitiva;  in  Psalmo  ^^: 
«Miseratoret  misericors  Dominus».  Domine,  in- 
quam,  misericordiae ,  scilicet  per  effectum  remissio- 
nis  peccatorura  et  iustificationis ;  misericordia  enim 
respicit  miseriam;  Proverbiorum  decimo  quarto:  «Mi- 
seros  autem  facit  popnlos  peccatum  ».  Qui  fecisti 


*  Scilicet  PhUo;  cfr.  supra  Prooemium,  n.  6.  —  Tres 
seqq.  loci  sutit  Prov.  20,  i1;  Act,  \,  26.  et  ni.  Reg-  3,  3. 

*  Vulgata:  veni,  quod  etiam  paiilo  superius  habetur.  — 
Aiigust.,  II.  de  Lib.  Arb.  c.  19.  n.  50:  Virtutes  igitur,  quibus 
recte  vivitur,  magna  bona  sunt;  species  autem  quorumlibet 
corporum,  sine  quibus  recle  vivi  potest,  minma  bona  sunt; 
potentiae  vero  animi,  sine  quibus  recte  vivi  non  potest,  media 
bona  sunt.  Cfr.  II.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XXVH.  c.  3. 

'  Nennpe  wdinaria  ex  Rabano :  Salomon  in  puerilia  po- 
stulaverat  a  Deo  sapientiam...  factus  est  ergo  sapientissimus  et 
videtur  sortitus  animam  bonam,  qui  habuit  cor  sapiens  et  in- 
telligens.  Sed  quomodo  convenit  ei  quod  dicitur :  Vtni  ad  cor- 
pus  incoinquinaium  elc,  cum  mulierem  alienigenam  amaverit 
et  idola  aedificaverit  [III.  Reg.  M,  1.  seqq.]?  Videtur  ergo 
magis  convenire  populo  Sanctorum,  qui  in  baptismo  regene- 


ratus  est,  et  flde  Salvatoris  imbutus,  pueritiam  indolis  suae 
bonae  et  simplicis  innocentiae  perceperit  etc. 

*  Ita  Rabanus  et  card.  Uugo;  Vulgata  possetn, 
^  Vers,  \7,  —  Sequitur  Eccli.  26,  20. 

*  Ita  card.  Hugo  in  margine  et  Lyranus  in  textu;  Vulgata 
sapientiae, 

'  Vers.  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  33,  6.  et  lac.  1,  5. 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  3 :  Qui  credit  accedit ,  qui 
negat  recedit.  Non  movelur  anima  pedibus ,  sed  affectibus. 

^  Vers.  9.  —  Seq.  locus  est  Ps.  M8,  4  45. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  omittit  attfm. 
'**  Vulgata   praefigit  Nam,  quod  omittunt  card.  Hugo  et 

Lyranus. 

"  Vers.  6. 

"  Psalm.  \  10,  4.  ^  Sequitur  Prov.  U,  34. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IX. 


167 


omnia,  scilicet  per  opus  creationis,  ut  patet  Genesis 
prinno^;  in  Psalmo:  «Dixit,  et  facta  sunt»;  Verbo 
tuo ,  id  est  per  Filium  tuum ;  loannis  primo :  «  In 
principio  erat  Verbuin  »  etc. ,  et  post:  «  Oinnia  per 
ipsum  facta  sunt  ». 

(Vers.  2.).  Et  sapientia  tua,  id  est  eodem  Fi- 
lio  tuo,  secundum  illud  Psalmi  ^:  «  Omnia  in  sapientia 
fecisti  »;  conslituisti ,  id  est,  ex  partibus  valde  diver- 
sis  composuisti,  sciiicet  ex  spiritu  rationali  et  luto 
terrestri;  hominem;  Ecclesiastici  decimo  septimo: 
Notandum.  «  Dcus  do  terra  creavit  hominem  ».  Et  notandum, 
quod  cetera  dicit  facta  solo  Verho ,  sed  hominem  sa- 
pimtia,  quasi  opus  nobilius,  quia  capax  sapientiae 
tam  creatae  quam  increatae ,  et  ideo  quasi  opus  ma- 
iori  excogitatione  faciendum;  propter  quod  Dominus, 
quasi  deliberans ,  ait  Genesis  primo  ^ :  «  Faciamus  ho- 
minem  ad  imaginem  »  etc.  Ut  dominaretur  creatu- 
rae,  quae  a  te  facta  est,  creaturae,  scilicet  non 
spiritxiali  vel  angelicae,  sed  corporali,  et  hoc  per 
potentiam;  Genesis  primo:  «  Dominamini  piscibus  ma- 
ris »  etc. 

(Vers.  3.).  Ut  disponat  orbem  terrarum;  sci- 
licet  per  sapientiam;  est  enim  homo  positus  in  hoc 
mundo,  sicut  rex  in  regno.  In  aequitate,  id  est  mi- 
sericordia,  et  iustiiia ;  hdiidc.  enim  duo  in  disponendo 
iungi  debent;  Gregorius^:  «  Disciplina  et  misericor- 
dia  multum  destituitur,  siuna  sine  altera  teneatur». 
Et  in  directione  cordis,  scilicet  per  bonitatem,  et  hoc 
per  rectam  ad  Deum  intentionem;  in  Psalmo^:  «  Con- 
fitebor  tibi  in  directione  cordis  »;  lob  trigesimo 
quarto:  «Si  direxerit  ad  Deum  cor  suum,  spiritum 
illius  et  flatum  ad  se  trahet  » ;  iudicium  iudicet , 
scilicet  super  subditos.  Nomine  autem  iudicii  simpli- 
citer  dicti  intelligit  iudicium  «  verum  ^ »  vel  iustum. 
Sicut  enim  homo  pictus  vel  mortuus  non  est  homo , 
sic  falsum  vel  iniustum  iudicium  non  est  iudicium. 

(Vers.  4.).  Da  mihi,  «  a  quo  omne  datum  opti- 
mum »,  lacobi  primo"^;  sapientiani,  scilicet  inlel- 
lectum,  sedium  tuarum  assistricern,  id  est  sancta- 
rum  animarum  inhabitatricem;  supra  septimo:  «  Per 
nationes  in  animas  sanctas  se  transfert  ».  Sanctae 
Qmd  wdes  g^^f^j^  animac  dicuntur  sedes  Dei,  quia  in  eis  sedet 


Deus  et  quiescit  praesidens  et  imperans  omnibus  ea- 
rum  motibus  et  affectionibus ;  Isaiae  ultimo  ^ :  «  Cae- 
lum  mihi  sedes  est  » ;  Glossa :  «  Anima  iusti  sedes 
est  sapientiae».  Et  noU  nie  reprobare,  dando  mihi 
bonitatem  et  gratiam  in  affectu;  noli,  inquam,  re- 
probare  me,  sicut  illos,  de  quibus  ad  Romanos  pri- 
mo  ^ :  «  Tradidit  illos  in  reprobum  sensum  » ;  lere- 
miae  sexto :  «  Argentum  reprobum  vocate  eos  » . 
A  pueris  tuis,  scihcet  a  puerorum  tuorum  numero 
et  consortio  excludendo,  de  quibus  Isaiae  octavo: 
«  Ecce,  ego  et  pueri  mei  »  etc, 

(Vers.  S.).  Quoniam  etc,  quasi  dicat:  ideo  peto, 
ut  des  mihi  sapientiam,  quoniam  servus  tuus  sum 
ego,  id  est  tibi  paratus  servire;  in  Psalmo  ^^:  «  Ser- 
vus  tuus  sum  ego,  da  mihi  intellectum » ;  tertii  Re- 
gum  decimo:  «  Beati  servi  tui,  qui  audiunt  sapientiam 
tuam  ».  Et  filius  ancillae  iuae,  id  est  synagogae,  de 
qua  ad  Galatas  quarto:  «  Scriptum  est,  quoniam  Abra- 
ham  duos  filios  habuit  » .  Secundum  Glossam  ^^  verba 
ista  sunt  «  Filii  ad  Patrem  » ,  secundum  quod  homo 
sapientiam  pro  merabris  petentis,  se  servum  eius  se- 
cundum  humanitatem,  non  filium  allegantis;  Isaiae 
quadragesimo  nono:  «  Servus  meus  es  tu,  Israel, 
quia  in  te  gloriabor  ».  Et  filius  ancillae  iuae,  id 
est  Virginis  Mariae ,  secundum  illud  Lucae  primo  ^^ : 
«  Ecce,  ancilla  Domini  ».  Homo  infirmus,  ex  parte 
corporis  propter  corporis  fragilitatem ;  in  Psalmo: 
«  Miserere  mei ,  Domine ,  quoniam  inflrmus  sum  » . 
Et  exigui  temporis,  propter  vitae  brevitatem;  lob 
decimo  quarto:  «  Homo  natus  de  muliere,  brevi  vi- 
vens  tempore  » ;  et  minor ,  ex  parte  animae ,  id  est 
ex  naluraU  virtute  insufliciens ,  ad  inteUecium; 
Glossa  ^^:  «  Ad  percipiendum  »;  iudicii,  id  est  iudicio- 
rum  tuorum,  quorum  exemplo  iudicandum  est;  et 
legum,  tuarum  scilicet  aeternarum,  quarum  regu- 
latione  iudicandum  est ;  ad  Romanos  undecimo :  «  0 
altitudo  divitiarum  sapientiae  et  scientiae  Dei ,  quam 
incomprehensibilia  sunt  iudicia  eius ,  et  investigabiles 
viae  eius  »! 

r 

(Vers.  6.).  Et  ^*  si  quis  etc. ,  in  hoc  innuitur 
cari tas ,  erit  consummatus ,  id  est  perfectus ;  Glossa : 
«  In  iudicio  » ;  inter  filios  hominum,  qui  ex  viro  sci- 


*  Vers.  \ .  seqq.  —  Sequuntur  Ps.  32 ,  9 ;  loan.  4,1.  et  3. 

*  Psalm.  i03,  24.  —  Seq.  locus  est  EccH.  17,  1. 

®  Vers.  26;  ibid.  v.  28.  est  seq.  locus.  —  August,  Serm, 
43.  (alias  27.  de  Verbis  Apostoli),  c.  2.  n.  3:  Denique  ubi 
Scriptura  narrat,  quod  facti  sumus,  ibi  subiungit,  ut  nos  pe- 
coribus  non  solum  antepouat,  sed  et  praeponat,  id  est,  ut  ea 
nobis  subiecta  sint:  Faciamm,  inquit,  kominem  ad  imagi- 
nem  et  similitudinem  nosti^am,  et  habeat  potestatem  pisclum 
maris  etc. 

*  Vide  supra  pag.  IIS,  nota  7.  Vat.  legit:  Disciplina  et 
misericordia  coniungi  debent,  ita  ut  una  cum  altera  semper 
teneatur. 

*  Psalm.  1!8,  7.  —  Sequitur  lob  34,  14. 

*  Ita  Glossa  iiiterlinearis. 

^  Vers.  17.  -—  Seq.  locus  est  Sap.  7,  27. 

®  Vers.  1  :  Caelum  sedes  mea,  Gregor.,  XXIX.  Moral. 
c.  28.  n.  55.  et  H.  in  Evang.  homil.  38.  n.  2 :  De  hoc  caelo 
Dominus  ait :  Caelum  mihi  sedes  esU  De  qua  sede  alias  scri- 


ptum  est  [Maurini  allegant,  in  primo  cit.  loco,  Prov.  -12,  23, 
ubi  secundum  Septuaginfa  :  Vh'  prndens  thronus  est  sensus; 
in  secundo  loco  recurrunt  ad  August.,  Enarrat.  in  Ps.  46,  9, 
n.  10,  ubi  in  margine  allegatur  Sap.  7.]:  Anima  iusti  sedes 
sapientiae  est  Quia  ergo  sapientia  est  Deus ;  si  sedes  Dei  cae- 
lum  est,etdnima  iusti  sedes  est  sapientiae :  caelum  est  utique 
anima  iusli.  —  Glossa,  quae  sequitur,  est  inierlinearis. 

'  Vers.  28.  —  Sequuntur  ler.  6,  30.  et  Isai.  8,  -18. 

^^  Psalm.  118,  125.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  III.  Reg.  10,  8. 
et  Gal.  4,  22. 

"  Scilicet  interlinearem:  Oratio  Filii  ad  Patrem  pro  cor- 
pore  suo  (cfr.  Rabanus).  —  Seq.  locus  est  Isai.  49,  3. 

"  Vers.  38.  •—  Sequuntur  Ps.  6,  3.  et  lob  14,  I.  Raba- 
nus :  Liquido  patet,  quod  humana  infirmitas,  nisi  ope  susten- 
tatur  divina,  casibus  innumeris  deficiens  ad  nihilum  redigetur  etc. 

"  Nempe  interlinearis,  —  Subinde  allegatur  Rom.  11,  33. 

**  De  lectione  Vulgatae  vide  supra  pag.  166,  nota  10. — 
Sequuntur  Glossa  intertinearis  et  Matth.  16,  13. 


168 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IX. 


Hcet  et  muliere  nascuntur  ad  differentiam  filii  homi- 
nis,  id  est  solius  Virginis,  de  quo  Matthaei  decimo 
sexto :  «  Quem  dicunt  homines  esse  filium  hominis » ? 
Et  dicit:  comummatus  inter  fdios  hominum,  quo- 
niam  potest  esse  purus  homo  per  naturam.  Si  ab 
illo  fugerit  vel  aufugerit^,  scilicet  tanquara  ab  in- 
digno  et  peccatore,  secundum  illud  supra  primo: 
«  In  malevolam  animam  non  inlroibit  sapientia»; 
sapientia  tua;  Glossa:  «Divina»,  non  mundana. 
Mundana  enim  propter  peccatura  non  fugit;  leremiae 
quarto:  «  Sapientes  sunt,  ut  faciant  mala  ».  In  ni- 
hilum ,  scilicet  moris ,  non  naturae  ^,  computabitur, 
scihcet  apud  Deum  et  Sanctos  eius;  infra  decimo 
tertio :  «  Vani  sunt  omnes  homines ,  in  quibus  non 
subest  scientia  Dei  »;  per  gratiam  enim  est  homo  id 
quod  est  quantum  ad  esse  moris;  unde  primae  ad 
Corinthios  decimo  quinto :  «  Gratia  Dei  sum  id  quod 
sum  »;  item,  sine  caritate  homo  nihil  est,  ut  patet 
primae  ad  Corinthios  decimo  tertio;  et  secundum  Au- 
gustinum  peccator  nihil  est,  scilicet  in  eo,  quod  talis. 

Secando,  ezauditionis  ratio  daplez* 

Tu  autem  ^  elegisti  etc.  Hic  subdit  mnltiplicem 
rationetn  exauditionis,  quarum  prima  est  iniunctum 
officium  regni;  secunda  est  ynandatum  tanpli  aedi- 
fieandi:  Et  dixisti  etc. 

(Vers.  7.).  Tu  autmn  etc,  quasi  dicat  ita :  sum 
Ratioi.  per  me  insufficiens  sine  sapientia.  Autem,  pro  sed; 
nihilominus  tu  elegisti  me;  Glossa  ^ :  «  Salomonem , 
vel  Christum  » .  Regein  populo  tuo ,  id  est  in  te  cre^ 
denti;  in  Psalmo:  «  Ego  autem  constitutus  sum  rex 
ab  eo  super  Sion  »  etc;  et  iudicem  filiorum  tuorum 
et  fiUarum,  scilicet  tuarum,  id  est  fidelium,  secun- 
dum  illud  loannis  primo :  «  Dedit  eis  potestatem  filios 
Dei  fieri ,  his  qui  credunt  in  nomine  eius ».  Regis 
officium  est  et  in  negotiis  aliis  regni  suum  exer- 
cere  iudicium;  iudicis  vero  specialiter  est  in  causis 
populi. 


(Vers.  8.).  Et  dixisti;  Glossa  ^:  «  lussisti  »;  Da- 
vid  enim ,  qui  vir  sanguinum  erat ,  non  fuit  permissus 
templum  aedificare;  sed  Salomon  pacificus  ad  hoc  fuit 
electus ,  ut  patet  secundi  Regum  septimo  et  primi  Para- 
lipomenon  Aigesimo  nono.  Et  dixisti,  inquam ,  aedipr  Ratio  2. 
care  me  templum  in  monte  sancto  tiio,  id  est  in  monte 
Moria,  ubi  sancta  fieri  voluisti ;  et  in  civitate  habitatio- 
nis  tuae,  scilicet  lerusalem ,  ubi  habitare  dicebatur, 
quia  ibi  excellentius  colebatur  ® ;  altare ,  scilicet  holo- 
caustorum ,  holocaustorum,  dico,  ad  differentiam  alta- 
ris  aenei ,  quod  erat  in  atrio  ante  templum  sub  divo. 
Similitudineni  tabernaculi  tui  sancti,  id  est  ad  eius 
exemplar,  de  quo  Exodi  vigesimo  quinto^  quod 
factum  est  ad  exemplar  caelestis  tabernacuU;  unde 
ibidem :  «  Inspice  et  fac  secundum  exemplar ,  quod 
tibi  in  monte  raonstratum  est».  Quod  praepara- 
sti;  Glossa  * :  «  Per  Moysen  » ;  ab  initio ,  non  crea- 
tionis,  sed  dationis  Legis;  unde  Glossa:  «  Cum  edu- 
ceres  filios  Israel  de  Aegypto  » ;  tabernaculum  in 
deserto,  ut  dicit  Glossa,  signabat  Ecclesiam  militan- 
tem ,  sed  templum  in  lerusalem  triumphantem.  Ratio 
huius  est,  quia  tabernaculum  in  deserto  erat  mobile, 
sed  templum  in  lerusalem  erat  immobile. 

(Vers.  9.).  Et  tecum,  scilicet  praeparavit,  sa- 
pientia  tua,  scilicet  increata,  « id  est  Filius  tuus  ^  » , 
de  quo  primae  ad  Corinthios  primo :  «  Christum  Dei 
virtutem  atque  sapientiam  » .  Quae  novit  opera  tua, 
quasi  cooperatrix  omnium,  secundum  illud  Psalmi: 
«Omnia  in  sapientia  fecisti».  Quae  affuit,  tecum 
praesens,  tunc,  scilicet  cum  orbem  terrarum  facc- 
res;  Proverbiorum  octavo :  «  Quando  appendebat  fun- 
damenta  terrae ,  eram  cum  eo  cuncta  componens  » ; 
et  in  eodem :  «  Delectabar  cum  eo  per  singulos  dies, 
ludens  in  orbe  terrarum  ».  Et  sciebat,  quod  id  ^^  pla- 
citum  esset  oculis  tuis,  scilicet  quoad  consilia;  oculis 
tuis,  scilicel  intellectus  et  affeclus  tui,  id  est  mise- 
ricordiae  et  veritatis  tuae,  « in  omni  enim  opere  Dei 
misericordiaet  verilas^^»;  Ecclesiastici  quadragesimo 
secundo:  « Invenit  gratiam   corara  oculis  Domini», 


*  Duplicem  hanc  lectionem  afferl  eliam  card.  Hugo ,  unam 
in  textu,  alteram  in  margine;  Lyranus  ponit  solum  primam; 
Vuigata  legit :  Et  si  ab  illo  ahfuerit  sapientia  tua,  —  Sequun- 
tur  Sap.  I,  4;  Glossa  inlerlinearis  et  ler.  4,  22. 

*  Cfr.  supra  pag.  1 30,  nota  1 2 ,  ubi  habetur  sententia  Au- 
gustini ,  quae  aliquanto  inferius  respicitur.  Edd.  legunt :  sdlicet 
more  naturae  (!),  quae  etiam  paulo  inferius  pro  moris  substi- 
tuunt  hominis.  —  Subinde  allegantur  Sap.  13,  I;  I.  Cor.  15, 
10.  et  13,  1-3. 

'  Vulgata  omittit  autem;  cfr.  supra  pag.  166,  nota  9. 

*  Scilicet  interlinearis ;  cfr.  Rabanus.  —  Dno  seqq.  loci 
sunt  Ps.  2,  6.  et  loan.  1,  12. 

*  iNempe  interlinearts,  Glossa  ordinaria:  David,  quia  vir 
sanguinum  fuit  et  multa  bella  gessit,  templum  Domino  aedi- 
ficare  non  potuit  etc,  —  Sequuntur  IL  Reg.  7,  13.  et  I.  Paral. 
29,  1.  —  Inferius  pro  pacifictis  (cfr.  supra  pag.  10,  nota  3.) 
edd.  pupillus, 

^  Libr.  11.  Paral.  3,  1  :  Et  coepit  Salomon  aediflcare  do- 
mum  Domini  in  lerusalem  in  monte  Moria,  qui  demonstratus 
fuerat  David,  patri  eius  etc.  —  De  duplici  altari  cfr.  Exod. 
38,  1.  seqq. 


^  Vers.  8.  seq.:  Facientque  milu  sanctuarium...  iuxta  omnem 
similitudinem  tabernaculi ,  quod  ostendam  tibi  etc.  (Septuaginta : 
Et  facies  mihi  sanctuarium...  et  facies  mihi  secundum  omnia, 
quaecumque  tibi  ostendo  in  monte,  exemplum  tabernaculi  etc); 
ibid.  V.  40.  est  seq.  locus. 

*  Haec  et  seq.  Glossa  est  interlinmris.  Glossa  ordinaria 
ex  Rabano :  Sed  quia  templum  etiam  Ecclesiam  significat ,  quam 
Christus,  verus  paciiicus,  per  operarios  suos,  id  est  praedica- 
tores  aediflcat  etc.  Glossa  vero  ordinaria  in  Exod.  26,  1.  (ex 
Beda,  II.  de  Tabernac.  c.  1.)  ait:  Tabernacuhm,  quod  fecit 
Moyses  in  solitudine,  et  templum,  quod  fecit  Salomon  in  leru- 
salem,  statum  universalis  Ecclesiae  signant,  quae  partim  regnat 
cum  Domino  in  caelis,  partim  peregrinatur  a  Doraino  [IL  Cor.3, 6.] 
in  terris  etc. 

^  Secundum  Glossam  interlinearem^  —  Sequuntur  I.  Cor. 
1,  24;  Psalm.  103,  24;  Prov.  8,  29.  30.  et  seq. 

^^  Pro  quod  id  Vulgata  quid,  quae  etiam  inferius  pro  el 
quod  directum  substituit  et  quid  directum. 

^*  Psaim.  24,  10:  Universae  viae  Domini  misericordia  el 
veritas.  Glossa  in  hunc  locum  (apud  Petr.  Lombard.) :  Quae  duo 
[misericordia  et  veritas]  tamen  in  omni  opere  Domini  simul 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IX. 


169 


secundum  aliam  translationem.  Et  quod  directum; 
Glossa:  « Id  est  rectum  et  iustum»;  in  praeceptis 
tuis;  in  Psalrao:  «  lustitiae  Domini  rectae,  laetifican- 
tes  corda  » . 

Tertio,  petltioiiis  finis  duplieiter  tangittir. 

Mitte  illam  etc.  Hic  ostendit  finem  petitimis, 
id  est ,  ad  quid  sapientiam  quaesierit ;  et  primo  petit 
sapientiam  ad  sciendum  et  taciendum  Dei  volunta- 
tem.  Secundo  ostendit,  quod  mte^adtalis  finis  ade- 
plionem:  Seit  enim. 

(Vers.  10.).  Dicit  ergo:  Mitte  i7/am ,  scilicet  sa- 
peiit  sapien- pientiam  etc.  Notandum,  quod  duplex  est  missio  Sa- 
Dopiex  iais.  pieutiae ,  scilicet  una  visibilis  in  carnem ,  de  qua 
loannis  decimo  ^ :  «  Quem  Pater  sanctificavit  et  misit 
in  mundum»;  alia  in  mentem,  quam  petit  hic.  De 
caelis  sanctis  tuis,  id  est  de  te  ipso,  qui  caelum 
es  omnia  continendo ;  in  Psalmo :  «  A  summo  caelo 
egressio  eius  » ;  item  lacobi  tertio:  «  Quae  desursum 
est  sapientia  primum  quidem  pudica  est  »  etc.  Dicit 
autem  de  caelis  pluraliter  propter  multitudinem  con- 
tentorum  et  effectuum  in  contentis,  sicut  dicuntur 
dies  aeternitatis  pluraliter;  Michaeae  quinto^:  «  Et 
egressus  eius,  sicut  a  principio  dierum  aeternitatis » . 
Et  a  sede  magnitudinis  tiia£ ;  Glossa :  «  A  te  ipso , 
qui  sedens  et  quietus ,  omnia  gubernans  » ;  Isaiae  de- 
cimo  octavo:  «  Ego  quiescam  et  considerabo  in  loco 
meo ,  sicut  lux  meridiana  clara  est » . 

Et  notandum ,  quod  Sapientia  increata  quandoque 
De  sapientia  dicitur  ssse  iu  siuu  Patvis ,  ut  loannis  primo  ^ :  «  Uni- 
genitus,  qui  est  in  sinu  Patris,  enarravit  nobis»; 
aliquando  gigni  ex  utero ,  in  Psalmo :  «  Ex  utero 
ante  luciferum  genui  te  »;  aliquando  ex  ore  Patris 
procedere,  Ecclesiastici  vigesimo  quarto:  «  Ego  ex 
ore  Altissimi  prodii  primogenita  ante  omnem  creatu- 
ram  »;  aliquando  de  caelo  mitti,  ut  hic;  aliquando 
sedere  in  sanctis  animabus,  unde  supra  eodem: 
«  Da  mihi  sedium  tuarum  assistricem  sapientiam  »  etc. 
Prifflum  propter  oeeultationem ,  secundum  propter 
consubstantialitatem ,  tertium  propter  manifestatio- 
nem,  quartum  propter  illuminationem ,  quintum  pro- 
pter  tranquiUitatem, 

Ut  mecum  sit,  scilicet  intus  in  animae  essentia 
et  per  gratiam  inhabitando  et  informando ;  Ecclesia- 


nes. 


stici  vigesiffio  quarto  * :  «  In  lacob  inbabita  »  etc.  Et 
mecum  laboret,  motivam  animae  potentiam  ad  opus 
perfidendo;  Ecclesiastici  ultimo:  «Memoratus  sum 
misericordiae  tuae ,  Domine ,  et  operationis  tuae,  quae 
a  saeculo  sunt  ».  Ut  seiam,  id  est,  ut  sciremefa^ 
eias  meae  animae  potentiam  cognitivam  illustrando, 
quid  acceptum  sit  coram  te,  vel  apud  te  ^;  in  Psalmo: 
«  Doce  me  facere  volunlatem  tuam  » . 

(Vers.  H.).  Scit  enim  omnia  illa,  omnia  scilicet  vaior  sa- 

piCDtiae. 

ad  scientiam  rationis  pertinentia,  sicut  sunt  inferiora; 
et  intelligit,  omnia  scilicet  pertinentia  ad  intelligen- 
tiam  intellectus,  ut  sunt  superiora,  supra  septimo^: 
«  Omnia  prospiciens  » .  Et  deducet  me  in  operibus 
meis  sobrie;  Glossa^:  «  Ne  offeodam»,dirigendo  in 
opere  bono ;  supra  octavo :  «  Sobrietatem  docet »  etc. 
Et  cusiodiet  me  in  sua  potentia;  Glossa:  «  Ab  ad- 
versariis  »  protegendo ;  in  Psalmo :  «  Nisi  Dominus 
custodierit  civitatem  »  etc. ;  item :  «  Ecce ,  non  dor- 
mitabit  neque  dormiet  »  etc. 

(Vers.  12.).  Et  erunt  accepta  opera  mea;  Glos- 
sa®:  «Coram  Deo  »,  tanquara  facta  pure  ex  amore 
suo.  Et  disponam  populum  tuum  iuste,  scilicet  re- 
cte  subditos  gubernando;  unde  supra  octavo:  «  Dis- 
ponam  populos  et  nationes  » .  Et  dignus  ero  sedium 
patfis  mei,  ipsura  imitando;  sedium  dicit  pluraUter, 
quia  sedes  praesentis  regni,  secundum  illud  Prover- 
biorum  octavo :  «  Per  me  reges  regnant » ;  et  futuri ; 
Glossa:  «  Remuneratione  caelestis  regni  ». 

Quarto,  finis  huins  difficultas  duplioiter  ostenditut. 

Quis  enim  hominum  etc.  Hic  ostendit  finis  dif-  i^"»»»o- 
ficultatem,  primo  oslendens ,  quod  Dei  voluntas  sine 
sapientia  sciri  non  potest;  secundo,  quod  solum 
per  eam  sciri  potest :  Sensum  autem  tuum,  — 
Quod  sine  illa  sciri  non  possit ,  ostendit  primo  ex  ^^  *•  «nem. 
divini  sensus  profunditate ;  secundo ,  ex  sensus  hu- 
mani  imperfectione:  Cogitationes  enim;  tertio,  ex 
rerum  sensibilium  comparatione ,  ibi :  Et  difficile 
aestimamus  etc. 

(Vers.  13.)-  B^ne  dixi:  Mitte  illam  etc;  quis  ^m^^^ont' 
entm  hominum,  scilicet  purus  homo,  poterit  scire,  Primam* 
scilicet  sine  sapientia  tua,  comilium  Dei?  quod  est 
in  praevidendo  et  disponendo  flenda;  Isaiae  quadra- 
I  gesimo  ^ :  «  Quis  adiuvit  spiritum  Domini ,  aut  quis 


suni,  etsi  non  nobis  manifeste  appareant.  Cfr.  tom.  iV.  pag.  961, 
nota  \.  —  Sequuntur  Eccli.  42,  4 :  Non  dupHces  sermonem... 
et  invenies  gratiam  in  conspectu  omnium  hominum  (cuius  sit, 
alia  translatio  non  invenimus) ;  Glossa  interlinem^is  et Ps.  i8,  9. 

*  Vers.  36.  —  De  duplici  misslone  Sapientiae  cfr.  1.  Sent, 
d.  XV.  lit.  Magistri,  c.  7.  8 ,  et  Comment.  —  Sequuntur  Ps.  18,7. 
et  lac.  3 ,  17.  —  Inferius  pro  qui  caetum  e$  omnia  continendo 
edd.  qui  caelum  et  omnia  contines. 

*  Vers.  2.  —  Subinde  allegantur  Glossa  interlinearis  et 
Isai.  18,  4.  Vulgat.  omittit  Ego, 

^  Vers.  i8:  Unigenitus  Filius,  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse 
enarravil.  —  Sequuntur  Ps.  109,  3;  Eccli.  24,  5.  et  Sap.  9,  4. 

*  Vers.  13.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  5t,  H. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  Hanc  ultimam  lectionem  exhibet  Vulgata.  —  Sequitur 
Ps.  142,  10. 

*  Vers.  23.  —  De  distinctione  rationis  et  intellecius,  quae 
hoc  loco  coincidit  cum  alia  inter  rationem  inferiorem  et  supe- 
riorem,  cfr.  II.  Sent.  d.  24.  p.  I.  a.  2.  q.  2. 

^  Haec  et  seq.  Glossa  interlmem^is  (secundum  Rabanum) 
apud  Lyranum  sic  habetur:  Et  deducet  me,  per  callem  virtu- 
tum,  in  operibUrS  meis  soWie,  et  custodiet  me,  ne  offendar  ab 
adversariis,  in  sua  potentia,  —  Tres  loci  seqq.  allegati  sunt 
Sap.  8,  7;  Ps.  126,  4.  et  120,  4. 

*  Nempe  interHnearis,  —  Sequuntur  Sap.  8, 14j  Prov.  8, 15. 
et  Glossa  mteriinearis  ex  Rabano. 

®  Vers.  13.  —  Seq,  locus  est  Rom.  M,  33. 

22 


170 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  IX. 


consiliarius  eius  fuit»?  Aut  quis  poteril  cogitare, 
id  est  cogitando  nosse,  ^yw/d  t^(?//^  Z)^w5?  scilicet  ope- 
rando  praevisa,  quasi  dicat;  hullus;  unde  ad  Roma- 
nos  undecimo:  «0  aliitudo  divitiarum  sapientiae  et 
scientiae  Dei  »  etc. 

(Vers.  14.).  CogUationes  enim  mortalium,  sci- 
secundam.  licet  quauidiu  sumus  in  statu  mortalitatis,  (imidae; 
Glossa^:  « Id  est  fragiles  »;  et  hoc  quantum  ad  ea 
quae  sunt  supra  rationera.  Et  incertae  providentiae 
nostrae;  Glossa:  «  Quia  anima  mutabilis  est,  et  caro 
corruptibiiis  » ,  et  hoc  quantum  ad  ea  quae  sxmt  sub 
ratione  et  veri  cogitatione.     . 

(Vers.  15.).  Corpus  enim,  quod  corrumpitur, 
id  est,  quod  continuae  corruptioni  subiacet,  propter 
quod  putredini  comparatur;  lob  vigesimo  quinto^: 
«Homo  putredo,  et  fllius  hominis  vermis».  Aggy^a- 
vat  animam,  scilicet  aflfectum  eius  acaelestibus  re- 
trahendo;  ad  Galatas  quinto:  «  Caro  concupiscit  ad- 
versus  spiritum  ». 

Corpus,  quod  corrumpitur,  aggravat  animam, 
cprporisia  Notandum,  quod  corpus  animam  peccato  originali 
effectns.  maculdt;  lob  decimo  quarto^:  «  Quis  potest  facere 
mundum  de  immundo  conceptum  ^emine»?  Item, 
necessitati  peccati  venialis  obligat;  ad  Romanos  se- 
ptimo :  «  Quod  odi  malum ,  illud  facio  » .  Item ,  ad 
peccatum  mortale  inclinat ;  Genesis  octavo  ^ :  «  Proni 
sensus ,  et  cogitatio  humani  cordis  in  malum  prona 
sunt  ab  adolescentia  » .  Item,  intellectum  a  contem- 
platione  veritatis  obnubilat;  supra  secundo:  «  Um- 
brae  transitus  tempus  nostrum  »,  umbrae,  scilicet 
interpositione  corporis  opaci  inter  animam  et  solem 
iustitiae.  Item,  affectum  ab  amore  caelestium  relar- 
dut,  ut  hic:  «  Corpus,  quod  corrumpitur,  aggravat 
animam  » .  Item ,  potentias  motivas  a  bono  impedit 
et  ligat;  in  Psalmo^:  «  Educ  de  custodia  »,  vel  de 
carcere,  «animam  meam  »;  item  adRomanos  septimo: 
«Non,  quod  volo  bonum,  hoc  ago».  Item,  spiritui  con- 
tinuum  bellum  suscitat;  ad  Galatas  quinto:  «  Caro 
concupiscit  adversus  spiritum  ».  Iteni,  cura  sui  spi- 
ritum  sollicitat,  contra  quod  Matthaei  sexto  ^ :  «  No- 
hte  solliciti  esse  »  etc.  Item ,  suis  molestiis  animam 
perturbat;  Danielis  decimo  tertio:  «  Angustiae  mihi 
sunt  undique».  Item,  sui  mutabilitate  eius  quietem 
turbat  et  vaiial;  lob  decimo  quarto:  «  Et  nunquam 
in  eodem  statu  perraanet ». 

Et  terrena  inhabitatio  deprimit,  id  est,  deor- 
sum  premit  a  contemplatione  aeternorum  retrahendo, 


id  est  ad  terrena  inclinando;  sensum ,  id  est  intel- 
lectum  humanum;  Genesisoctavo^:  «Sensus  et  cogi- 
tatio  humani  cordis  prona  sunt  in  malum  ab  adole- 
scentia  »;  ideo  ad  Romanos  septimo:  «Infelix»  etc. 
Sensum,  inquam,  multa  cogitantem,  id  est  tempo- 
ralia,  quae  multa  sunt,  non  aeterna,  quae  unum 
sunt,  secundum  illud  Lucae  decimo:  «  Turbaris  erga 
plurima,  porro  unum  est  necessarium  » . 

(Vers.  16.).  Et  difjicile  etc,  quasi  dicat :  Et  hoc  TerUum. 
patet ,  quia  di/Jicile  a£Stimamus,  id  est  aestimative , 
non  certitudinaliter  cognoscimus;  Ecclesiastae  primo^ : 
«  Cunctae  res  difficiles  »;  quae  in  terra  sunt,  id 
est  sensibilia  inferiora.  Et  quae  in  prospectu  sunt, 
«  id  est  in  aperto  »,  sicut  naturas  rerum  sensibilium 
superiorum;  invenimus  cum  labore;  Ecclesiastae 
octavo :  «  Est  homo ,  qui  diebus  ac  noctibus  somnum 
non  capit  oculis;  et  intellexi,  quod  omnium  operum 
Dei  nullam  possit  homo  invenire  rationem».  Philo- 
sophus  ^ :  «  Sicut  se  habet  oculus  noctuae  ad  lucem 
solis,  sic  intellectus  noster  ad  manifestissima  naturae  » . 
Quae  autem  in  caelis  sunt  quis  investigabit?  cum 
sint  tam  remola  a  nobis;  Ecclesiastici  tertio  ^^:  «  Altiora 
te  ne  quaesieris  »;  Ecclesiastae  quinto :  «  Deus  in  caelo , 
et  tu  super  terram;  idcirco  pauci  sint  sermones  tui». 

Sensum  autem  tuum  etc.  Hic  ostendit,  quod  i>e  2.  mem- 
voluntas  divina  potest  solum  sciri  per  sapientiam, 
Hoc  autem  ostendit  appropriando  ei  triplicem  effe- 
ctum,  scilicet  effectum  instruendi  inteUigentiam ; 
corrigendi  culpam:  Et  sic  correctae;  sanandi  na- 
turani,  ibi :  Nam  per  sapientiam  etc. 

(Vers.  n ,).  Sensum  autemtuum,  id  est  consilium  sapientiae 
et  voluntatem,  quis  sciet?  quasi  dicat:  nulius.  Nisitu 
dederis  sapientiam.,  illuminantem  intellectum;  Ec- 
clesiastici  primo  " :  «  Secundum  datum  suum  praebet 
iliam  diligentibus  se»;  lacobi  primo:  «Dat  omnibus 
affluenter»;  Danielis  secundo:  «Dat  sapientiam  sapien- 
tibus  et  scientiam  inteUigentibus  disciplinam  » .  Et  mi- 
seris  Spiritum  sanctum  tuum,  inflammantem  affe- 
ctum,  quasi  dicat:  nullus,  Sicut  enim  nemo  «  scit  quae 
sunt  hominis,  nisi  spiritus  hominis,qui  est  inipso», 
ut  habetur  primae  ad  Corinthios  secundo  ^^;  «  sic  nec 
ea  quae  Dei  snnt,  nisi  Deus,  et  cui  voluerit  revelare  ». 
De  altissimis,  id  est  de  te,  qui  altissimus  es,  et 
de  Filio,  qui  altissimus  est,  et  vos  dico  altissimi, 
adieclive,  non  substantive. 

(Vers.  18.).  Et  sie,  scihcet  per  donum  sapien-  Effeciass. 
tiae  et  Spiritus  sancti  missionem,  correctae  sunt  ^^  se- 


*  Haec  et  seq.  Glossa  est  ifiterHnearis  ex  llabano.  —  In- 
ferius  pro  et  veri  cogitatione  A  el  I  et  verae  cogltationes  (sed 
ed.  \  cogitationi}* 

^  Vers.  6.  —  Seq.  lociis  est  Gal.  -5,  17. 

'  Vers.  4.  —  Sequitur  Rom.  7,  15.  —  Codd.  oniittunt  quae 
habentur  a  verbis  Corpus,  quod  corrumpitur,  aggravat  ani- 
mam.  Notandum  usque  ad  Et  terrena  inhabitatio. 

*  Vers.  21 :  Sensus  enim  et  cogitatio  humani  cordis  etc. 
—  Seq.  locus  est  Sap.  2,  5. 

*  Psalm.  141,  8.  —  Sequuntur  Rom.  7,  15.  et  Gal.  5,  17. 

*  Vers.  31.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Dan.  13,  22.  ellob  14, 2. 
^  Vers,  21.  —  Sequuntur  Rom.  7,  24.  et  Luc.  10,  41.  seq. 


®  Vers.  8;  ibid.  8,  16.  et  17.  est  seq.  locus.  Allegatur  etiam 
Glossa  interlinearis :  Et  quae  in  prospectu  sunt,  quasi  in  aperto. 

*  Libr.  n.  Metaph.  text.  1.  (L  brevior,  c.  1.). 

*»  Vers.  22.  —  Sequitur  Eccle.  5,4. 

"  Vers.  10:  Et  effudit  illam...  super  omnem  carnem  secun- 
dum  datum  suum ,  et  praebuit  illam  etc.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
lac.  4,  5.  et  Dan.  2,  21. 

"  Vers.  41 :  Quis  enim  hominum  scit,  quae...  qui  in  ipso 
est?  ita  et  quae  Dei  sunt  nemo  cognovit  nisi  Spiritus  Dei.  Cfr. 
Matth.  4 1 ,  27. 

"  Vulgata  sint,  et  infra  didicerint,  refragantibus  etiam 
card.  Hugone  et  Lyrano. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  X. 


171 


mitae ,  id  est  operationes ,  eorum  qui  in  terris  swnt, 
id  est  hominum,  et  hoc  per  revocationem  a  malo; 
loannis  decimo  sexto  * :  « IUe  arguet  raundum  de 
peccatO'»;  et  bene  dicit:  Semitae  eorum  quiinter- 
ris  sunt,  id  est  peccantium  in  terra;  semitae  enim 
angelorum  peccantium  corrigi  non  possunt.  Et  quae 
tibi  plaeent  didicerunt  homines,  per  informationem 
in  bono;  loannis  decimo  quarto:  «  Spiritus  paracle- 
tus  etc,  docebit  vos  omnia». 

(Vers.  1 9.).  Nam  pe^^  sapientiam  etc.  Bene  dixi : 

Eflfectas3.  Et  sic  correctoe  sunt  etc;  nam  per  sapientiam  sa- 

nati  sunt,  scilicet   a  caecitate  intellectus  et  corru- 


ptione  affectus ;  Ecclesiaslici  vigesimo  quarto  ^ :  «  Ego 
quasi  fluvius  Dorix  » ,  quod  interpretatur  medicamen- 
tum  generationis.  Quicumque  plaeuerunt  tibi,  Do- 
mine,  a  principio,  «  scilicet  mundi  »,  secundum  Glos- 
sam*;  infra  decimo  sexto:  «  Etenim  neque  herba 
neque  malagma  sanavit  eos  »  etc. ;  in  Psalmo :  «  Mi- 
sit  verbum  suum  et  sanavit  eos  » ;  Pro verbiorum  ter- 
tio:  «Lignum  vitae  est  his  qui  apprehenderint  eam  » . 
Hinc  est,  quod  canes  spirituales,  id  est  sapientiae  do- 
ctores  et  praedicatores,  habent  hnguas  medicinales; 
et  dicit  omnes,  quia,  secundum  Augustinum  S  eadem 
fides  Mediatoris  salvavit  antiquos,  quae  salvat  et  nosi 


Capitulum  X. 


Haec  illam  etc.  In  praecedentibus  monuit  spe- 
Divisio  ge.  cialiter  rectores  ad  acquirendum  sapientiam ,  et  hoc 
per  rationes  sumtas  ex  periculo  ofBcii  eorum  quos 
monet ,  scilicet  capitulo  sexto ;  secundo ,  per  rationes 
sumtas  ab  eius  exemplo ,  qui  monet ,  septimo ,  octavo , 
nono  capitulo.  Hic  tertio  hortatur  eos  ad  hoc  idem 
per  rationes  sumtas  a  multis  effectibus  et  bemficiis 
sapientiae,  ad  quam  monet.  Est  autem  sapientia  be- 
nefica  eisapientes,  scilicet  amicos  suos,  promovendo 
et  insipientes  adversarios  sapientium  puniendoAAeo 
prirao  agit  de  beneflciis  pertinentibus  ad  amicorum 
Dei  promotionem ,  scilicet  in  capitulo  isto ;  secundo , 
de  pertinentibus  principaliter  ad  adversariorum  pu- 
nitionem,  scilicet  capitulo  undecimo  et  deinceps. 

Te7'tio  hortatur  ad  sapientiam  acquirendam  per 
rationes  sumtas  ab  eius  effectibus,  et  primo 
a  beneficiis  pertinentibus  ad  amicorum  Dei 
promotionem. 

In  prima  primo  determinat  beneflcia  collata  sin- 
gularibus  personis ;  secundo ,  beneficia  exhibita  uni 
populo :  Haec  populum  iustum. 

Piimo,  de  beneficiis  collatis  sex  singularilius  personis. 

In  prima  ostendit  beneficia  sapientiae  in  sex  sin- 

subdivisio.  gularibus  personjs  Patriarcharum  antiquorum :  primo, 

in  persona  Adae ,  cum  dicit :  Haec  illum ,  qui  pri- 

mus  etc;  secundo,  in  persona  Noe,  ibi:  Ab  hac  ut 

7*ecessit;  tertio,  in  persona  Abrahae:  Haec  et  in  con- 


sensu  superbiae^;  quarto,  in  persona  Lot:  Haec 
iustum  a  pereuntibus;  quinto,  in  persona  lacob : 
Haec  autem  profugum  etc. ;  sexto ,  in  persona  lo- 
seph :  Haec  venditum  iustum. 

In  prima  Adae  ostendit  beneficium  primo  qra-  DMex  be- 

^  ir  ty  Deficiam  A- 

tiae,  secundo  naturae:  Et  eduxit  etc.  ^ae    coiia- 

tom. 

(Vers.  1.).  Haec  illum.  Bene  dixi^,  quod  per Expositio lu- 
sapientiam  sanati  sunt  omnes,  quod  patet  per  exem-  Primum* 
pla.  Haec  enim,  sciUcet  sapientia,  illum,  scilicet 
Adam,  quiprimus,  omnium  hominum,  formatus 
est  a  Deo ,  scilicet  immediate ;  lob  decimo  ^ :  «  Ma- 
nus  tuae  fecerunt  rae  »  etc.  Pater  orbis  terrarum , 
id  est  totius  generis  humani  futurus;  Malachiae  se- 
cundo:  «Nunquid  non  unus  est  pater  omnium  no- 
strum»?  Ctim  solus  esset  creatus,  scilicet  ante 
formationem  mulieris ;  Genesis  secundo :  «  Non  est  bo- 
num,  hominem  esse  solum  ».  Notandum,  quod  for-  Jfoiandum. 
matus  dicitur  ex  parte  corporis;  unde  Genesis  se- 
cundo  ® :  «  Formavit  igitur  Deus  hominem  de  limo 
terrae  »;  et  creatus,  ex  parte  animae;  Genesis  primo : 
«  Creavit  Deus  hominem  ad  imaginem  et  similitudinem 
suam  »  etc.  Cum  solus,  inquam,  creatus  esset, 
custodivit,  scilicet  a  peccato  in  terrestri  paradiso 
in  statu  innocentiae,  « Posuit  enim  eum  in  para- 
diso,  ut  operaretur  et  custodiret  illum  »,  Genesis 
secundo. 

(Vers.  2,).  Et  eduxil  illum,  scilicet  iam  facta 
muliere,  effectum  transgressorem ,  Genesis  tertio^, 
a  delicto  suo,  scilicet  per  immissionem  poenitentiae 
et  remissionem  culpae.  Et  notandum,  quod  hic  ha-  Nota. 
betur  expressius  de  poenitentia  Adae  quam  ahbi.  Et  secuDdom. 


*  Vers.  8 ;  ibid.  M,  26.  est  seq.  locus.  —  Inferius  e  codd. 
supple^imus  in  terra;  semitae  enim  angelornm  peccantium, 

*  Vers.  41 :  Ego  quasi  fluvii  Dioryx.  Card.  Hugo  in  expli- 
calione  huius  loci  eandem  interpretationem  aflfert. 

^  Nempe  inierlinearem,  —  Sequuntur  Sap.  16,  <2 ;  Ps.  106, 
20.  et  Prov.  3,18. 

*  Libr.  XVni.  de  Civ.  Dei,  c.  47:  Qui  venturus  in  carne 
sic  anliquis  SancUs  praenuntiabatur,  quemadmodum  nobis  ve- 
nisse  nuntiatus  est,  ut  una  eademque  per  ipsum  fides  omnes 
in  Dei  civitatem ,  Dei  domum ,  Dei  templum  praedestinatos 
perducat  ad  Deum.  Cfr.  III.  Sent.  d.  2o.  a.  1.  q.  2.  et  a.  2. 
q.  1 .  seqq,  —  Gregor. ,  II.  Homi).  in  Evang.  liomil.  40.  n.  1  : 


Nonnunquam  solent  in  sacro  Eloquio  per  canes  praedicatores 
intelligi;  canum  etenim  iingua,  dum  lingit,  curat  etc. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  nequiliae,  quae 
etiam  inferius  ante  profitgum  omittit  autem,  quod  exhibent 
card.  Hugo  et  Lyranus. 

«  Cap.  9,  i9. 

'  Vers.  8.  —  Sequimtur  MaJach.  2, 10;  Gen.  2,18.  (edd. 
hunc  locum  et  verba:  Notandum,  quod  formMus  dicitur  ex 
parte  corporis  omittunl). 

^  Vers.  7;  ibid.  1,  27.  et  2,  15.  sunt  duo  seqq.  loci. 

*  Vers.  6.  —  Glossa  interlinearis :  Et  eduxit  illum,  per 
poenitentiam,  a  deliclo  suo.  Cfr.  Rabanus. 


172 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  X. 


eduxU  illum  de  limo  terrae^ ,  scilicet  ex  parte  cor- 
poris ;  Ecclesiastici  decimo  septimo :  «  Deus  de  terra 
creavit  horainem  ».  Et  dedit  illi  virtutem,  id  est 
potestatem,  coniinendi  omnia,  regendo  omnia  etdo- 
minando  omnibus,  et  hoc  ex  parte  animae,  scilicet 
per  rationem ,  secundum  illud  Genesis  primo :  «  Do- 
minamini  piscibus  maris »  etc. ;  item  in  Psalmo  : 
«  Omnia  subiecisti  sub  pedibus  eius  ». 

Ab  hac  etc.  Hio  ostendit  beneficium  sapientiae 
Debeneficio  specialiter  factum  ipsi  Noe  et  iis  aui  cum  eo  fue- 

Noeconato     '^         ,  *-  ti       • 

dao  langon.  runt  lu  arca ,  quando  liberavit  ipsum  a  duuvio  et 
malos  perdidit.  Et  primo  tangit  primam  causam  per- 
ditionis  malorum;  secundo,  primam  causam  libera- 
tionis  bonorum,  ibi:  Propter  quod^  etc. 

(Vers.  3.).  Dicit  ergo:  Ab  hac,  scilicet  sapien- 
primum.  tia,  ut  rccessit;  Proverbiorum  primo^:  «  Sapientiam 
atque  doctrinam  stulti  despiciunt » ;  per  hoC  enim,  quod 
receditur  a  sapientia ,  receditura  Deo;  supra  primo: 
«  Perversae  cogitationes  separant  a  Deo  » ;  iniustus , 
scilicet  Cain,  qui  scilicet  iniustus  dicitur  antonoma- 
stice,  quia  caput  fuit  et  exemplar  iniustorum;  in 
ira  sua,  qua  scilicet  iratus  est  contra  fratrem  suum 
Abel ;  Genesis  quarto  * :  «  Quare  iratus  es  »  etc.  Per 
iram  homicidii,  id  est,  quae  ira  fuit  homicidium 
spirituale,  secundum  illud  primae  loannis  tertio :  «  Qui 
odit  fratrem  suum  homicida  est»,  vel  transitive,  ut 
sit  sensus:  Per  iram  homicidii,  id  est,  quae  fuit 
causa  homicidii  corporalis ;  unde  Genesis  quarto  ^ : 
«  Consurrexit  Cain  contra  Abel  fratrem  suum  et  in- 
terfecit  eum  ».  Fraiernitas  deperiit,  id  est  societas 
fraternitatis,  Abel  corporaliter  mortuo  et  Cain  spiri- 
tualiter. 

(Vers.  4.).  Propier  quod  ^  etc,  scilicet  peccatum ; 

secundum.  iHud  cuim  peccatum  fuit  prima  causa  corruptionis 
posteritatis  Cain ,  a  qua  derivata  est  corruptio  usque 
in  magnam  partem  posteritatis  Seth ;  et  impletum  est 
illud  Genesis  sexto ,  ubi  dicitur :  «  Omnis  caro  corru- 
perat  viam  suam  » .  Cum,  aqua  deleret  ierram ,  de- 
lendo  scilicet  hominem  terrenum  de  superficie  terrae ; 
Genesis  sexto ' :  «  Delebo  hominem ,  quem  creavi ,  a 
facie  lerrae».  Perierunt  enim  omnes,  qui  scripti  erant 
in  terra ,  scilicet  mah ,  de  quibus  leremiae  decimo  se- 


ptimo:  «  Recedentes  a  te  in  terra  scribentur  » ;  de- 
lendo  etiam  omnem  carnem  in  terra  viventiura,  se- 
cundum  illud  Genesis  septimo :  «  Consumta  est  oranis 
caro ,  quae  movebatur  in  terra  » •  Sanavit  iterum  sa- 
pientia,  scilicet  mundum,  sicut  scilicet  prius  sanave- 
rat  Adam;  sanavii,  inquam,  mundum,  scilicet  ipsum  a 
malis  hominibus  purgando;  per  contmptibile  lignum, 
« id  est  per  arcam  ^ »  contemptibilem  in  materia  et  con- 
temptam  ab  illis  qui  eam  frustra  aedificari  credebant. 
Itisium  y  «  scilicet  Noe  » ,  de  quo  Genesis  sexto :  «  Noe 
vir  iustus»  etc;;  gubernans,  scilicet  inter  aquarum 
inundationes  ipsum  a  submersione  liberando ;  secun- 
dae  Petri  secundo  ^ :  «  Octavum  Noe  iustitiae  prae- 
conem  custodivit,  mundo  diluvium  inducens  »,   Li- Arcaiypu* 

crucis. 

gnum  autem  illud  significabat  crucem ,  quia  contem- 
ptibilis  esl  infidelibus ,  licet  fldelibus  sit  venerabilis ; 
unde  primae  ad  Corinlhios  primo :  «  Verbum  enim 
crucis  pereuntibus  stultitia  est  »  etc. ;  item  ibidem : 
«  Praedicamus  Christum  crucifixum ,  ludaeis  quidem 
scandalum  »  etc. 

Haec  et  in  consensu  etc.  Hic  tangit  beneficium  Doe^«  ^«- 
sapientiae  coUatum  in  persona  Abrahae,  primo  quoad  i>rahae  coi- 
se ;  secundo ,  in  sua  posteriiate :  Ei  in  filiis  ^^  etc. 

(Vers.  S.).  Dicit  ergo:  Haec,  sciUcet  sapientia,  Primnm. 
et,  etiam,  cum  se  nationes,  id  est  illius  temporis 
homines  in  vitio  nativitatis  perdurantes  ^S  extulissent, 
id  est,  extra  mensuram  suam  elatione  cordis  et  co- 
natu  operis  tulissent,  contra  quod  dicitur  in  Psalmo: 
«  Domine ,  non  est  exaltatum  cor  raeum  »  etc.  In 
consensu  superbiae  ^^ ,  id  est  ex  superbia  veniente , 
quo  scilicet  consensu,  vel  qua  superbia,  voluerunt 
turrim  aediflcare  pertingentem  usque  ad  caelum  et 
nomen  suum  celebrare ;  quorum  utrumque  superbia 
fuit,  Genesis  undecimo.  Cum  se,  inquam,  nationes 
extiUissent  etc. ;  scivit ,  scilicet  sapientia ,  approbando 
et  eligendo  et  a  malis  separando;  secundae  ad  Ti- 
motheum  secundo  ^^ :  «  Novit  Dominus  qui  sunt  eius  » ; 
econtra  malis  dicitur  Matthaei  septimo :  «  Nunquam 
novi  vos  » ;  iustum ,  scilicet  Abraham ,  qui  dicitur 
iustus  antonomastice.  Et  conservavit  sine  quereh 
Deo,  « in  medio  pravae  et  perversae  nationis^*  », 
quod  fuit  diflicile;  Lucae  primo:  «  Erant  ambo  sine 


*  Vulgata  haec  verba  omUtit,  quae  eliam  a  card.  Hug.  et 
Lyrano  exhibentur.  —  Tres  loci  seqq.  sunt  Eccli.  47,  1 ;  Gen. 
1,  28.  et  Ps.  8,  8.  —  Inferius  pro  regendo  omnia  et  dominando 
edd.  et  dominandu 

*  Jta  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  Pro- 
pter  quem, 

®  Vers.  7.  —  Seq.  iocus  est  Sap.  1 ,  3.  —  Glossa  inteiM- 
nearis:  Ab  hac,  a  Deo,  ut  recessit  iniustus,  Cain. 

^  Vers.  6.  —  Sequitur  L  Joan.  3,15. 

®  Vers.  8,  ubi  pro  contra  Vulgata  adversus,  —  Subinde 
pro  fraternitas,  quod  exhibent  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et 
Lyranus,  Vulgata  fraterni. 

*  Cfr.  supra  nota  2.  —  Inferius  allegalur  Gen.  6,  12.  — 
Subinde  pro  a  qm  A  a  quo. 

'  Vers.  7.  —  Sequunlur  ler.  17,  13.  et  Gen.  7,  24,  ubi  pro 
in  terra  Vulgata  supei'  iefTam, 

*  Ut  dicit  Glossa  interlinearis ,  quae  eliam  paulo  inferius 


per  iustum  docet  inteUigi  Noe.  —  Seq.  locus  est  Gen.  6,9.  — 
Paulo  inferius  ex  B  substituimus  in  materia  pro  immnndam, 

•  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  Cor.  1 , 1 8.  et  23.  Ra- 
banus :  AUiore  autem  sensu  per  contemptihile  lignum  iustufn 
gubernms,  sapientia  restauravit  genus  humanum ,  quando  per 
passionem  crucis  Christi  totius  mundi  delevit  peccatum  etc. 

*®  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus  legunt:  Et  m  filiis  mi- 
seficordiam  fortem  custodivU;  Vulgata:  Et  in  filii  misericor- 
dia  fortem  cmtodivit. 

"  Cfr.  supra  pag.  164,  nota  7.  —  Immediate  post  pro  ex- 
tutissent,  quod  habent  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus,  Vulgata 
contutissent  Subinde  allegatur  Ps.  1 30 ,  1 . 

"  Vide  supra  pag.  171 ,  nota  5.  —  Inferius  aliegatur  Gen.  M ,  4. 

"  Vers.  1 9 :  Cognovit  Dominus  etc.  —  Sequitur  Matth.  7, 23. 

"  Phil.  2,  15:  Ut  sitis  sine  querela  ct  simplices,  filii  Dei 
sine  reprehensione ,  in  medio  nationis  pravae  et  perversae.  — 
Seq,  locus  est  Luc.  1,  6. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  X. 


173 


secunduni.  querela  ».  Et  in  filiis,  id  est  posteris,  misericor- 
diam  fortem  custodivit  ^ ,  scilicet  eos  ex  misericor- 
dia  sua  multiplicando  et  fortiter  ab  adversariis  defen- 
dendo  etr  tandem  eis  terram  promissionis  conferendo , 
sicutxpromiserat  Genesis  decimo  tertio  et  decimo 
quinto  et  decimo  septimo. 

Haec  iustum  a  pereuntibiis  etc.  Hic  oslendit 

De  heneficio  beneficium  sapientiae  collatum   in   persona  Lot  de 

tria.        subversione  Sodomae  liberati ,  et  ^primo  tangit  Lot 

liberationem;  secundo,  aliorum  punitionem:   De- 

scendente  etc. ;  tertio ,  punitionis  a^quitatem :  5a- 

pientiam  enim. 

(Vers.  6.).  Haec,  scilicet  sapientia,  iustum, 
Primom.  «  scilicet  Lot » ,  ut  dicJt  Glossa  * ;  item  secundae  Pe- 
tri  secundo  dicitur  de  ipso ;  <f  Aspectu  et  auditu  iu- 
stus  erat » ;  a  pereuntibus  impiis ,  scilicet  de  con- 
sortio  impiorum  pereuntium,  id  est  Sodomitarum; 
liberavit  fugientem,  et  a  consortio  culpae,  secundum 
illud  ibidem :  «  lustum  Lot ,  oppressum  a  nefandorum 
iniuria  ac  luxuriosa  conversatione ,  eripuit » ;  et  a  con- 
sortio  poena£;  Ae  utraque  liberatione  habetur  Ge- 
secnndum.  nesis  decimo  nono  ®.  Descendente  igne,  de  caelo,  non 
de  terra ,  immisso ;  ibidem :  «  Pluit  Dominus  super 
Sodomam  et  Gomorrham  sulphur  et  ignem  »  etc. ; 
m  Pentapolim ;  Glossa :  «  Id  est  in^^regionem  scilicet 
quinque  civitatum  » ,  scilicet  Sodomam ,  Gomorrham , 
Segor,  Seboim  et  Adamam. 

(Vers.  7.).  Quibus,  scilicet  pereuntibus,  m  te- 
stimonium  nequiiiae ,  ardentis  scilicet  et  foetentis  lu- 
xuriae ,  fumigabunda ,  id  est  de  se  fumum  emittens ; 
unde  in  Psalmo  * :  «  Ascendit  fumus  in  ira  eius  » ; 
eonstat  deserta  terra,  scilicet  a  plantis  et  arboribus; 
lob  vigesimo  octavo:  «Terra,  de  qua  oriebatur  pa- 
nis  in  loco  suo,  igni  combusta  est »;  item  in  Psalmo: 
«  Terram  fructiferam  in  salsuginem  a  malitia  inha- 
bitantium  in  ea».  Et  in  eerto,  scilicet  determinato, 
tempore  fructus  habentes  arbores,  inutiles,  ut  di- 
citur,  quia  referuntur  poma  ibi  nasci  exterius  spe- 
ciosa,  intus  cinerea  et  favillosa;  Glossa^:  «  Osten- 
dunt,  quod  sine  fructu  poenitentiae  damnatae  animae 
in  inferno  ardebunt  in  aeternum  » .  Et  figmentum ,  id 
est  statua,  salis,  ad  condiendum  omnes  audientes  et 
videntes  sale  sapientiae  contra  putredinem  carnalis 
concupiscentiae  vel  insipientiae ;  figmentum,  dico, 
stans  memoria ,  id  est  recordatio ;  Lucae  decimo  se- 
ptimo  * :  «  Memores  estote  uxoris  Lot  » ;  memoria , 


inquam,  incredihilis  animae,  id  est  incredulitatis 
uxoris  Lot ,  quae  retrospexit ,  nolens  credere  Angelo 
prohibenti,  ut  patet  Genesis  decimo  nono, 

Notandum  autem,  quod  terra  deserta  testifica-  Notandam. 
tur  eorum  ad  bona  opera  inutilitatem;  fumus,  eo- 
rum  a  carnali  concupiscentia  excaecationem ;  fructus 
inutiles,  eorum  malam  conversationem ;  statua  salis, 
eorum  per  carnalem  concupiscentiam  defluxum  et 
corruptivam  ^  putredinem. 

(Vers.  8.).  Sapientiam  enim  etc,  quasi  dicat:  Teriiam. 
et  merito  sic  puniti  sunt ;  sapientiam  enim  praeter- 
euntes,  id  est  abiicientes  Sodomitae,  et  ideo  infeli- 
ces ;  unde  supra  tertio  ^ :  «  Sapientiam  et  disciplinam 
qui  abiicit  infelix  est »;  ideo  etiam  perierunt,  secun- 
dum  illud  Baruch  lertio :  «  Quia  non  habuerunt  sa- 
pientiam,  perierunt  propter  suam  insipientiam  »;  nec 
tantum  perierunt ,  quia  sapientiam  praeterierunt ,  sed 
et  sua£  insipientiae  memoriam  reliquerunt.  Et  hoc 
est  quod  subdit:  Non  tantum  etc.  Sapientiam,  in- 
quam ,  praetereuntes,  non  tantum  in  hoc  lapsi  sunt, 
ut  ignorarent,  ]gnoTmt\s.  scilicet,  de  qua  primae  ad 
Corinthids  decimo  quarto^:  «  Si  quis  ignorat,  igno- 
rabitur»;  bona,  scilicet  pertinentia  ad  vitam  et  salu- 
tem  propriam.  Sed  et  insipientiae  suae,  quia  «  com- 
parati  sunt  iumentis  insipientibus  et  similes  facti  sunt 
illis  » ;  reliquerunt  hominibus  '^nemoriam ,  quoad 
malam  famam,  ita  videiicet,  ut  in  his  quae  peccor 
verunt,  id  est,  ut  in  iis  peccatis,  quae  fecerunt, 
nec  latere  potuissent,  quia  noluerunt  latere,  sed  pu- 
blice  peccaverunt ;  Isaiae  tertio  ^^ :  «  Peccatum  suum 
quasi  Sodoma  praedicaverunt  nec  absconderunt  » .  Et 
ideo  Dominus  peccata  eorum  toti  mundo  voluit  pu- 
blicari  per  publicum  supplicium. 

Latet   peccatum  peccandi  calliditate;  secundi  Latetpecca- 

tiun  tripU* 

Regum  duodecimo  ^^ :  « Tu  fecisti  abscondite,  ego  vero  «Her. 
faciam  verbum  istud  in  conspectu  omnis  Israel  ». 
Sanctitatis  simulatione;  Matthaei  vigesimo  tertio: 
«  Sin)iles  estis  sepulcris  dealbatis  »  etc.  Dignitatis 
vel  praelalionis  auctoritate,  secundum  illud  Grego- 
rii^^:  «NuUusin  Ecclesia  amplius  nocet,  quam  qui 
perverse  agens,  nomen  vel  ordinem  sanctitatis  habet; 
hunc  quippe  redarguere  nemo  praesumit ,  et  in  exem- 
plum  culpa  vehementer  extenditur,  quando  pro  re- 
verentia  ordinis  peccator  honoratur  ». 

(Vers.  9.).  Sapientia  autem,  quasi  dicat:  sicut 
illi  iniusti  puniti  sunt  propter  contemptum  sapien- 


*  Cfr.  supra  pag.  172,  notalO. —  Inferius  allegantur  Gen. 
13,  U.  seqq.;  15,  48.  et  17,  8. 

^  Nempe  interlinmris.  Cfr.  Rabanus.  —  Duo  seqq.  loci  sunl 
n.  Pelr.  2 ,  8.  et  7. 

®  Vers.  1 4.  seqq. ;  ibid.  v.  24.  habetur  seq.  locus.  —  Sub- 
inde  allegatur  Glossa  interlinearis. 

*  Psalm.  47,  9.  —  Sequuntur  lob  28,  o,  ubi  pro  combu- 
sta  Vulgata  subversa;  Ps.  406,  34. 

^  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Superius  pro  in  certo 
Vulgata  aliaeque  edd.  incerto,  Sed  propter  adiunctam  explica- 
tionem  sic  nobis  scribendum  erat,  vel  mutandum  determinuto 
in  indelerminato* 


«  Vers.  32.  —  Subinde  allegatur  Gen.  19,  17.  et  26.  — 
Ex  A  supplevimus:  memoi'ia,  inqmm,..  Lot. 

'  Ita  A,  edd.  concupiscentiae, 

^  Vers.  11.  —  Sequitur  Baruch  '3,  28, 

»  Vers.  38.  —  Seq.  locus  est  Ps.  48,  13.  et  21  :  Homo... 
comparatus  est  iumentis  insipientibus  et  similis  factus  est  illis. 

"  Vers.  9. 

"  Vers.  12.  —  Sequitur  Matth.  23,  27. 

*2  Libr.  Regulae  pastoralis,  p.  1.  c.  2,  ubi  pro  hunc  qnippe 
redarguere  nemo  texlus  originalis  delinqtientevn  mmqne  hunc 
redarguere  wm//m5.  Cfr.  Gratian.,  dist.  83.  c.  Nemo  quippe  (2.). 


174 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  X. 


tiae ;  autem ,  pro  sed ;  e  contrario  sapientia  hos  qui 
se,  scilicet  sapientiam,  observant,  id  est ,  diligenter 
corde,  ore  et  opere  servant;  a  doloribus  liberavit, 
scilicet  poenarum  aeternarum ,  de  quibus  Isaiae  quin- 
quagesimo  ^  :  «  In  doloribus  dormietis  » ;  item  in 
Psalmo:  «  Circumdederunt  me  dolores  mortis  ». 
Haec  autem  profugum  etc*  Hic  tangit  multiplex 

Tripiexbene-  beneficium  sapientiac  factum  in  persona  lacob ,  qno- 

conaiDm.  ruraprimum  fuit  eius  j9romo^^o  in  6o/io/ secundum, 
conservatio  dus  a  malo :  In  fraude  circumvenien- 
tium  eum;  tertium,  adiutorium  in  triumpho:  Et 
certamen. 

(Vers.  10.).  Haec,  scilicet  sapientia,  profugum. 

primnm  be-  irae  fratris .  scilicet  fugientem  et  declinantem  ab  ira 
fratns  sive  a  fratre  suo  irato;  Genesis  vigesjmo  se- 
ptimo  ^:  «Ecce,  Esau  frater  tuus  minatur,  ut  occidat 
te.  Nunc  ergo,  fili  mi,  audi  vocem  meam,  et  con- 
surgens  fuge  ad  Laban ,  fratrem  meum  » .  lusium , 
scilicet  lacob ,  secundum  illud  Genesis  trigesimo :  «  Re- 
spondebit  mihi  cras  iustitia  mea  »;  deduxit  per  vias 
rectas ;  Glossa  ^ :  «  Per  Mesopotamiam  » ;  Deuteronomii 
trigesimo  secundo:  «  Dominus  solus  dux  eius  fuit ». 
Rectas,  dicit,  quia  «  recta  est  seoaHa  iusti  »,  ut  ha- 
betur  Isaiae  vigesimo  sexto.  Et  ostendit  illi,  scilicet 
in  via  per  imaginariam  visionem ,  r<9priwm  De^^quia 
«  vidit  scalam  pertingentem  usque  ad  caelum  »  ,  Ge- 

Notandnm.  ncsis  vigesimo  octavo*.  Diabolus  vero  ostendit  re- 
gnum  mundi ;  unde  Matthaei  quarto :  «  Ostendit  illi 
omnia  regna  mundi  ».  Et  dedit  illi  scientiam  san- 
ctoi^urn,  id  est  intelligentiam  sacrarum  rerum ,  quia 
« intelligentia  opus  est  in  visione » ,  ut  habetur  Da- 
nielis  decimo  ^ ;  rerum ,  inquam ,  sacrarum  ,  quas  vi- 
derat,  dedit  illi  intelligentiam,  id  est,  ut  intelligeret, 
quid  significaret  scala,  quam  viderat,  et  ascensus  et 
Qaid  ni  desceusus  Angelorum.  Scala  namque  est  obedientia , 
per  quam  ascendunt  Angeli  ad  Deo  assistendum  et 
descendunt  ad  nobis  ministrandum ;  Danielis  seplimo : 
«  Miilia  millium  rainistrabant  ei ,  et  decies  millies  cen- 
tena  millia  assistebant  ei ».  Honestavit  illum;  Glossa  ^: 
« Id  est,  ditavit  »,  secundum  illud  Ecclesiastici  un- 
decimo :  «  Facile  est  in  oculis  Domini  subito  hone- 
stare  pauperem  »;  et  loquitur  secundum  humanam 
consuetudinem ,  quae  divites  solet  reputare  honestas 
personas.  In  laboribus ,  id  est  propter  labores  suos, 

Notandum.  uon  per  iuiustitiam  et  rapinam ,  sicut  multi  se  ditant. 
Sed  tales  divitiae  non  honestant  nec  beatificant,  sed 
proprii  labores  sive  divitiae  acquisitae  ex  iustis  la- 
boribus ;   in  Psalmo  ^ :    «  Labores  manuum  tuarum 


quia  manducabis,  beatus  es»  etc.  Et  complevit,  id 
est,  ad  optatum  finem  perduxit,  scilicet  ipsum  redu- 
cendo  ad  patrem  suum  in  terra  Chanaan;  hxbores 
illius;  Glossa®:  «Quos  in  pascendis  ovibus  susti- 
nuit  » ,  de  quibus  Genesis  trigesimo  primo :  «  Die  no- 
ctuque  aestu  urebar  et  gelu». 

Haec  profugum  etc.  Ab  hoc  loco  usque  ibi : 
In  fraude  circumvenientium ,  tangitur  multiplex  be- 
neficium,  quod  Dommm  taic\t  Sanctis  suis,  quorum 
primum  est  iustificatio  in  principio  suae  conversio- 
nis ;  ad  Romanos  octavo  ^ :  «  Quos  vocavit ,  illos  et 
iustificavit  »;  et  hoc  tangitur,  cum  dicit:  lustum. 
Secundum  est  deductio  in  profectu  conversationis : 
Deduxit  etc. ;  in  Psahno :  «  Spiritus  tuus  bonus  de- 
ducet  me  in  terram  rectam  » .  Tertium  est  ostensio 
regni  in  gratia  vel  in  secreto  contemplationis :  Oste^i- 
dit;  Exodi  trigesimo  tertio:  «  Ostendam  tibi  omne 
bonum  » .  Quartum,  imtructio  in  agnitione  divinae  vo- 
luntatis :  Et  dedit  illi  scientiam  sanctorum ;  Baruch 
quarto  ^^ :  «  Beati  sumus ,  Israel ;  quia  quae  Deo  pla- 
cent  nobis  manifesta  sunt  ».  Quintum  est  honesta- 
tio,  id  est  ditalio  in  abundantia  meriti  et  virtutis : 
Honestavit  etc. ;  lob  quinto :  « Ingredieris  in  abun- 
dantia  sepulcrum,  sicut  infertur  acervus  tritici  in 
tempore  suo  » .  Sextum ,  compktio  in  praemio  :  Et 
complevit  etc. ;  supra  quarto  ^^ :  «  Consummatus  in 
brevi,  explevit  tempora  multa;  placita  enim  erat 
Deo  anima  illius  »;  item  supra  tertio:  «Bonorum 
laborum  gloriosus  est  fructus  » . 

(Vers.  1 1 .).  In  fraude  circumvenientium  cum , 
id  est  circumvenire  ipsum  volentium  «  Laban  et  filio- 
rum  eius  » ,  ut  dicit  Glossa*^;  iUiaffuit,  scilicet  cu- 
stodiendo  eum,  ne  deciperetur  vel  damnificaretur ; 
Genesis  trigesimo  primo  :  «  Pater  vester  circumvenit 
me  et  mutavit  mercedem  meam  decem  vicibus  » .  Kt 
honestum  fecit  illum  Dominus ,  id  est  divitem ;  Ge- 
nesis  trigesimo  primo:  « Tulit  lacob  omnia,  quae 
fuerunt  patris  nostri,  et  de  illius  facultatibus  dita- 
tus ,  factus  est  incly tus  » . 

(Vers.  12.).  Custodivit  illum  ab  inimicis,  sci- 
licet  a  Laban  et  eius  filiis  ipsum  persequentibus  et 
spoliare  ipsum  volentibus ;  Genesis  trigesimo  primo  ^^ : 
«Nisi  Deus  patris  mei  affuisset  mihi,  forsitan  me 
vacuum  reliquisses  » .  Et  a  seductoribus  tutavit  il- 
lum ,  scilicet  ab  Esau  et  suis ,  qui  forte  intendebant 
eum  capere ,  quando  veniebant  in  occursum  eius.  Sed 
Dominus  immutavit  cor  Esau  per  oblationem  mune- 
rum,  quae  praemisit  ei  lacob,  ut  patet  Genesis  tri- 


Sex  beoefi* 
cia  Sanctis- 
coUata. 


Primam. 


Secaadum* 


Tertinm. 


Qaartam. 


Quintum. 


Sextam. 


Secandom 
beneficium. 


*  Vers.  H.  —  Sequitur  Ps.  i14,  3;  cfr.  17,  3. 

*  Vers.  42.  et  43;  ibid.  30,  33.  est  seq.  locus. 

^  Nempe  inie9*linearis  (ex  Rabano) :  fn  Mesopotamiam»  — 
Sequuntur  Deut.  32,  12.  et  Isai.  26,  7. 

*  Vers.  1 2  :  Viditque  in  somnis  scalam  stantem  super  ter- 
ram  et  cacumen  illius  tangens  caelum;  Angelos  quoque  Dei 
ascendentes  etc.  —  Seq.  locus  est  Matlh.  4,8.  —  Pro  in  via 
edd.  omnia, 

*  Vers.  I;  ibid.  7,  10.  est  seq.  locus. 

*  Scilicel  interlinearis.  —  Sequitur  Eccli.  1 1,  23. 


'  Psalm.  127,  2. 

*  Nempe  interlinearis.  —  Seq.  locus  est  Gen.  31,  40. 

®  Vers.  30.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  142,  10.  et  Exod. 
33,  19. 

^^  Vers.  4.  —  Sequitur  lob  5,  26. 

**  Vers.  13;  ibid.  3,  15.  est  seq.  locus. 

"  Scilicet  interlinearis.  —  Sequuntur  Gen.  31,7.  et  1. — 
E  codd.  supplevimus :  jPafer  vester,*.  primo. 

**  Vers.  42 :  Nisi  Deus  patris  mei  Abraham  et  timor  Isaac 
affuisset  mihi,  forsitan  modo  nudum  me  dimisisses. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  X. 


173 


Tertiam  be-  gesimo  secundo  ^  Et  certamen  forte  dedit  illi;  (ilossa 
exponit  hoc  de  certamine  contra  Laban  et  filios  eius, 
Genesis  trigesimo  primo ,  vel  contra  Esau ;  vel  verius 
potest  intelligi  de  certamine,  quo  luctatus  est  cum 
Angelo ,  Genesis  trigesimo  secundo ;  cum  Angelo ,  in- 
quam,  fortiori  se.  Nam  si  Angelus  malus  ita  fortis 
est ,  quod  «  non  est  potestas  super  terram ,  quae  ei 
comparetur  » ,  ut  habetur  lob  quadragesimo  primo  ^ ; 
quanto  magis  Angelus  bonus?  Ut  vinceret,  scilicet 
ipsum  certamen ;  Osee  duodecimo :  « In  fortitudine  sua 
directus  est  cum  Angelo  et  invaluit »  etc.  Ut  vinee- 
ret,  inquam,  et  sciret,  scilicet  victoriam  obtinendo , 
per  sapientiam  scilicet;  quoniam  potentior  omnium 
est  sapientia,  quia  potens  est  liberare  a  quocumque 
homine  malo;  unde  Genesis  trigesimo  secundo^:  «Si 
contra  Deum  fortis  fuisti,  quanto  magis  contra  ho- 
mines  praevalebis  »? 

Haec  venditum  iustum.  Hic  ostendit  beneficiura 

Dupiex  be-  sapientiac  factum  in  persona  loseph ,  et  primo  in 

latomioseph.  eius  Uberatioue;  secundo,  in  liberati  sublimatione : 
Donec  afferret, 

(Vers.  13.).  Haec,  sapientia  scilicet,  itistum, 
De  primo.  «  id  est  loscph  »;  pro  iustitia  enim  fratrum  suorum 
crimina  accusabat  apud  patrem  suum;  Genesis  tri- 
gesimo  septimo  ^ :  «  Accusavit  fratres  suos  apnd  pa- 
trem  crimine  pessimo  »;  venditum,  «  scilicet  a  fra- 
tribus  suis  » ,  qui  «  eum  vendiderunt  transeuntibus 
Ismaelitis»,  ibidem;  non  dereliquit,  scilicet  ab  ipso 
recedendo ;  in  Psalmo :  «  Non  derelinquet  Dominus 
Sanctos  suos  in  aeternum  » .  Sed  a  peccatoribus  libe- 
ravit  eum,  ab  uxore  Putipharis  et  servis  eius,  «  cum 
accusaretur  de  adulterio  »,  Genesis  trigesimo  nono. 
Descenditgue  cum  illo  in  foveam;  Glossa^:  «  Car- 
ceris  » ;  traditus  enim  fuit  in  carcere ,  in  quo  «  vincti 
regis  custodiebantur  » ,  ubi  cum  illo  sapientia  descen- 
dit,  quod  patuit,  quia  «  gratiam  principis  carcerisei 
dedit  »,  Genesis  trigesimo  nono. 

(Vers.  14.).  Et  in  vinculis,  carceris,  non  dei^e- 
liquit  illum,  quia  per  somniorum  sapientem  inter- 
pretationem  a  vinculis  liberavit  eum,  Genesis  qua- 

De  secundo,  dragcsimo  primo  ^.  Donec  afferret  illi  sceptrum  regni, 
id  est  principatum  totius  Aegypti  post  Pharaonera; 
unde  ibidem :  «  Tu  eris  super  domum  meam  »  etc. ; 
et  potentiam,  scilicet  iudicandi   vel  vindicandi  se, 


si  voluisset,  adversus  eos  qui  eum  dep^imebant; 
id  est  conlra  fratres  suos,  qui  eum  depresserant , 
quibus  terrorem  magnum  incussit,  ut  patet  Genesis 
quadragesimo  secundo^.  Et  mendaces  ostendit  qui 
m.aculaverunt  illum,  scilicet  macula  infamiae,  uxo- 
rem  scilicet  Putipharis  et  servos  eius;  lob  decimo 
tertio:  «  Prius  ostendens  vos  fabricatores  mendacii 
et  cultores  perversorum  dogmatum  » .  Nam  per  eius 
divinam  exaltationem  ostensum  fuit  et  creditum,  to- 
tum  esse  mendacium ,  ipsa  etiara  muliere  postea  forte 
hoc  recognoscente.  De  hac  macula  infamiae  Ecclesia- 
stici  quadragesimo  septimo^-  «  Posuisti  maculara  in 
gloria  tua  » .  Et  dedit  illi  claritatem  aeternam. ,  sci- 
licet  perpetuae  famae ,  secundum  illud  Psalmi :  «  In 
memoria  aeterna  erit  iustus»;  vel  aeternae  gloriae, 
quando  scilicet  Christus  cura  ceteris  Patribus  de  in- 
ferno  in  gloriam  induxit.  «  Ascendens  in  altum  ca- 
ptivam  duxisti  capti vitatera  » . 

Notandum ,  quod  in  praedictis  sex  personis  tan-  sei  modui- 
guntur  sex  modi,  quibus  sapientia  liberat  Sanctos,  sanctornm. 
secundum  illud  lob  quinto  ^:  «  In  sex  tribulationibus 
liberabit  te,  et  in  septima  non  tanget  te  malum  ». 
Liberat  enim  a  tentatione  hostis,  ut  Adam ;  a  tenta- 
tione  corruptimis  fomitis,  ut  Noe,  ceteris  pereun- 
tibus  propter  corruptionem  carnis;  item,  a  tentatione 
superbiae  et  elationis  interioris,  ut  Abraham  a  gi- 
gantum  superbia  imitanda  vel  superbiae  imitatione; 
item,  a  tentatione  exteriore,  scilicet  pravi  exempli  et 
corruptae  conversationis ,  ut  Lot;  item,  a  tentatione 
humanae  fraudis  et  circumventionis ,  ut  lacob;  item, 
a  tentatione  mundanae  adversitatis ,  ut  loseph.  — 
Item  notandura ,  quod  tres  sunt  hostes  nostri ,  scilicet  Tres  hostes 

At   flgT  tAntA.' 

diabolus,  caro  et  mundus,  significati  per  tres  hostesSa-  liones. 
lomonis,  de  quibus  tertii  Regum  undecimo  ^^.  Tentatio 
vero  daemonis  duplex  est,  scilicet  exterior  et  visibilis, 
interior  et  invisibilis.  Liberatio  a  prima  significatur  in 
liberatione  Adae;  a  secunda,  in  hberatione  Abrahae. 
—  Carnis  vero  tentatio  duplex,  scilicet  secundum 
naturam  et  cont7*a  naturam.  Liberatio  a  prima  si- 
gnificata  fuit  in  liberatione  Noe;  a  secunda,  in  libe- 
ratione  Lot.  —  Mundi  vero  tentatio  duplex,  scilicet 
per  fraudulentiam  et  violentiam.  Liberatio  a  prima 
significata  est  in  liberatione  lacob;  a  secunda,  in  li- 
beratione  loseph. 


*  Vers.  3.  seqq.  —  Sequitur  Glossa  interlinearis ,  quae 
tamen  a  Lyrano  aliter  exhibetur;  nam  Ipse  legit:  Et  a  sedu- 
ctoribus  tutavit  illuM  contra  Laban  et  filios  eius  vel  contra 
Esau;  et  cerktmen  forte  dedit  illi,  quando  luctalus  est  cum 
Angelo.  —  Subinde  allegantur  Gen.  31,  22.  seqq.  et  32, 
24.  seqq. 

^  Yers.  24.  —  Sequitur  Osee  12,  3.  et  4. 
«  Yers.  28. 

*  Vers.  2.  —  Sequuntur  Gen.  37,  28;  Ps.  36,  28.  el  Gen. 
39,  43.  seqq.  —  In  expositione  huius  versus  respicitur  ler 
Glossa  interlinearis :  Haec  vendUum,  a  fratribus,  iustum,  lo- 
seph,  non  dei^eliquit,  sed  a  peccatoribus  liberavit  eum,  cum 
accusarelur  de  adulterio. 

*  Nempe  interlinearis ,  quae  etiam  in  explicatione  seq.  ver- 
sus  respicitur:  non  dereliquU  eum,  donec,  per  expositionem 


somniorum,  afferret  illi  sceptrum,  principatum,  regni,  Aegypti. 
—  Subinde  allegatur  Gen.  39,  20.  seq.:  Tradiditque  loseph  in 
carcerem ,  ubl  vincli  regis  custodiebantur...  Fuit  autem  Dominus 
cum  loseph,  et  misertus  illius  dedit  ei  gratiam  in  conspectu 
principis  carceris. 

•  Vers.  1.  seqq.;  ibid.  v.  40.  seqq.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  6.  seqq.  —  Sequitur  lob  13,  4. 

^  Vers.  22 :  Dedisti  maculam  etc.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  111,  7.  et  67,  19:  Ascendisti  in  altum ,  cepisti  captivitatem ; 
cfr.  Eph.  4,8:  Ascendens  in  altum  captivam  duxit  captivitatem. 

»  Vers.  19. 

*^  Vers.  14,  23.  et  26.  hi  A  secunda  manus  in  margine 
addidit :  Isti  tres  adversarii  Salomonis :  Adad  Idumaeus ,  secun- 
dus  Razon,  filius  Eliada,  tertius  leroboam,  filius  Nabat.  —  De 
speciebus  tentationis  cfr.  11.  Sent.  d.  21.  dub.  3. 


176 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  X. 


De  iMneficiis  cfrllalas  uni  populo  agitai  tripliciter. 

Haee  populum  iustum.  Postquam  ostendit  be- 
Divisio.  neficia  sapientiae  coUata  singularibus  personis,  hic 
ostendit  beneficium  factum  uni  populo;  et  primo 
tangitur  benefidum  generale ,  secundo  speciale :  In- 
travit  etc.,  tertio  gratiarum  actio  pro  utrisque: 
Ideo  iusti  etc. 

(Vers.  1d.).  ffa^ec,  scilicet  sapientia,  populum 
Expositio  lit-  iustum,  «  scilicet  populum  Israeliticum  ^ »,  per  fidem 
primo,  be-  iustificaluu) ,  secuudum  illud  ad  Roraanos  quinto : 
neraie.  « lustificati  ox  fldc  »;  vel:  iustuju,  per  operatio- 
nem  boni ;  et  semen  sine  querela,  scilicet  per  decli- 
nationem  mali;  semen,  «scilicet  Patr iarcharum  » ,  ut 
dicit  Glossa;  item  Tobiae  secundo:  «  Filii  Sanctorum 
sumus  »;  liberavit  etc.  Huius  hberationis  praemisit 
duplicem  causam,  scilicet  populi  bonitafem,  cumdi- 
cit:  Populum  iustum ;  secundo,  Patrum  sanctitatem, 
cum  dicit:  Et  seinen  sine  querela  liberavit  a  na- 
tionibus ,  «  id  est  ab  Aegyptiis  » ,  in  vitio  nativitatis 
suae  permanentibus.  Quae  illum  opprimebant  ^  id 
est ,  vexabant ,  «  scilicet  in  luto  et  latere  »  et  pa- 
leis ,  ut  patet  Exodi  primo.  Et  nota ,  quod  per  hanc 
oppressionem  vel  vexationem  potest  intelligi  vexa- 
tio  diaboli,  qua  vexat  servos  suos  in  operibus  luti 
luxuriae  et  lateris  avaritiae  et  palearum  superbiae; 
Exodi  tertio  ^ :  «  Videns  vidi  afflictionem  populi 
mei »  etc. 

Intravit   elc.    Hic   tangit   specialia   beneficia, 
secando,  primo  facta  in   Aegypto;  secundo,  post  exitum  de 
cia  specia-  Acgypto:  Et  rcddidit;  teTi\o,m  ipsoexitu:  Et^  trans- 
tulit  etc. 

(Vers.  16.).  Intravit,  id  est  ipsa  sapientia,  in 
Primutn.  animam  servi  Dei;  Glossa^:  « Id  est  Moysi  »,  su- 
pi*a  septimo:  «  Per  nationes  in  animas  sanctas  se 
transfert  » ;  item  Exodi  quarto :  «  Ego  ero  in  ore 
tuo  et  docebo  te ,  quid  loquaris  » .  Et  stetit,  scilicet 
constanter;  unde  Exodi  nono:  «Stetit  Moyses  corara 
Pharaone  »;  stetit,  inquam,  contra  reges  horrendos; 


Glossa^:  «  Pharaonem  et  alios  principes  »;  in  por- 
tentis,  id  est  in  maioribus  miraculis,  et  signis,  mi- 
noribus,  «  quae  fecit  in  Aegypto  »;  unde  Exodi  se- 
ptimo :  «  Multiplicabo  signa  et  ostenta  mea  in  terra 
Aegypti  » ;  Ecclesiastici  quadragesirao  quinto :  «  Ma- 
gniflcavit  eum  in  conspectu  regum  »;  supra  octavo: 
«  Timebunt  me  reges  horrendi  ». 

(Vers.  17.).  Et  reddidit  iustis;  Glossa^:  «Populi  secuDdam. 
IsraeUtici»;  mercedem  laborumsuorum  ;Glo^di:  «Ter- 
ram  promissionis  » ,  quam  eis  prius  promiserat;  Ge- 
nesis  duodecimo :  «  Semini  tuo  dabo  terram  hanc  » . 
Et  deduxit  illos ,  scilicet  ad  terram  praedictam ,  in 
via  mirabili;  Glossa:  «  Per  desertum  »;  in  Psalmo: 
« In  terra  deserta  et  invia  et  inaquosa  » .  Haec  au- 
tem  via  fuit  mirabilis ,  quia  nuUo  modo  pervia  tanto 
exercitui  sine  multis  miraculis.  Unde  sequitur :  Et  fuit 
illis  in  velamento  diei,  id  est  aestus  diurni,  scilicet 
«  per  columnam  nubis  » ;  et  in  luce  stellarum  per 
noctem,  id  est  loco  lucis  stellarum ,  et  hoc  «  per  co- 
lumnam  ignis  »,  ut  dicit  Glossa  ^;.  Exodi  decimo 
tertio:  «Nunquam  defuit  columna  nubis  per  dieni 
neque  columna  ignis  per  noctem  » ;  item  Isaiae 
quarto :  «  Creabit  Dominus  super  omnem  locum  mon- 
tis  Sion  etc,  nubem  per  diera  »  etc. 

(Vers.  18.).  Et^  transtulit  illos  etc. ,  scilicet  in  Tenium. 
exitu  de  Aegypto ,  per  mare  rubrum ;  Exodi  decirao 
quarto  ^^ :  «  Divisa  est  aqua ,  et  ingressi  sunt  fllii 
Israel  per  medium  sicci  maris  » .  Dicitur  autem  mar^e 
rubrum  a  colore ,  quem  trahit  ex  terra  nibra  adia- 
cente.  Et  transvexit  illos  per  aquam  nimiam ,  scili- 
cet  ipsius  maris,  cuius  aquae  erant  eis  pro  muro 
a  dexteriset  a  sinistris,  ibidem.  Et  nota,  quod  dicit 
per  mare  rubrum  quoad  quahtatem,  per  a^uam 
nimiam  quoad  quantitatem. 

(Vers.  19.).  Inimicos  autem  illorum,  sciWcet 
Aegyptios,  dmiersit  in  mare;  Exodi  decimo  quinto  ^^ : 
« Currus  Pharaonis  et  exercitum  eius  proiecit  in 
mare  » ;  item :  «  Submersi  sunt  quasi  plumbum  »  etc. 
Et  ab  altitudine,  id  est  profunditate ,  inferorum. 


^  Secundum  Glossam  inierlmearem  ex  Rabano,  qui  ait: 
Populum  iustum  et  semen  sine  querela  appellat  populum 
Israeliticum ,  qui,  de  semine  Patriarcharum  descendens,  unius 
Dei  cultor  exslitit,  sed  ab  Aegyptiis  ac  ceteris  nationibus  op- 
primebatur,  per  ducatum  Moysis  et  Aaron  inde  Hberatus  etc.  — 
Subinde  allegantur  Rom.  5,  1 ;  Glossa  interlinearis  et  Tob.  2, 18. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  depiimebant. 
—  Exod.  1 ,  U ,  ubi  dicitur,  quod  Aegyptii  «  ad  amaritudinem 
perducebant  vitam  eorum  operibus  duris  luti  et  lateris  »  etc; 
ibid.  5,7:  Nequaquam  ultra  dabitis  paleas  populo  ad  confi- 
ciendos  lateres,  sicut  prius,  sed  ipsi  vadant  et  coUigant  stipu- 
las.  —  Verba  id  est  ab  Aegyptiis,  et  scilicet  in  luto  et  latei^e 
sunt  ex  Glossa  interlineaii. 

'  Vers.  7.  —  Glossa  orrfwiam  in  Exod.  f,  14.  (ex  Isidor., 
Qq.  iu  Exod.  c.  3.) :  Israel  populum  christianam ,  Pharao  dia- 
bolum  significat,  qui  luti  ei  lateris  iniponit  gravissimum  iu- 
gum,  servitutem  scilicet  terreni  et  lutulenti  operis;  admixtis 
paleiSj  id  est  levibus  et  irrationabilibus  factis,  ut  omnibus 
onere  peccatorum  oppressis,  nemo  sit  qui  regmim  eius  dis- 
perdat  aut  vineat. 

*  Vulgata  omittit  Et,  quod  card.  Hugo  et  Lyranus  exhibent* 


*  Nempe  interlinearis.  —  Sequuntur  Sap.  7,  27;  Exod.  4, 
12.  et  9, 10,  ubi  de  Moyse  et  Aaron:  Steterunt  coram  Pharaone. 

*  Scilicet  inierlinearis ,  ex  qua  etiam  verba  inferius  po- 
sita :  «  quae  fecit  in  Aegypto  ».  —  Subinde  allegantur  Exod. 
7,  3j  Eccli.  45,  3:  Glorificavit  illura  etc;  Sap.  8,  15. 

'  Nempe  inierlinearis :  lusiis,  Israelitis,  mercedem  laho- 
rum  suorum,  terram  promissionis ,  ei  deduxit  eos,  per  deser- 
tum,  in  via  mirabili.  — Duo  seqq.  loci  sunt  Gen.  12,  7.  (cfr. 
15,  18.)  et  Ps.  62,  3. 

*  Scilicet  inierlinearis :  Et  fuit  illis  in  velamento  diei,  in 
nube,  ei  in  luce  stellarum  prn*  nociem,  in  columna  ignis.  — 
Duo  seqq.  loci  sunt  Exod.  13,  22.  et  Isai.  4,  5. 

*  Cfr.  supra  nota  4. 

*^  Vers.  21.  et  22  j  ibid.  etiam  est  seq.  locus:  Erat  enim 
aqua  quasi  murus  a  dextera  eorum  et  laeva,  —  Isidor,,  XHI. 
Etymolog.  c.  17.  n.  2 :  Rubrum  autem  mare  vocatum,  eo  quod 
sit  roseis  undis  infectum;  non  tamen  talem  naturam  habet, 
qualem  videtur  ostendere ,  sed  vicinis  littoribus  vitiatur  gurges 
atque  inficitur,  quia  omnis  terra,  quae  circumstat  pelago,  ru- 
bra  est  et  sanguineo  colori  proxima  etc. 

"  Vers.  4;  ibid.  v.  10.  est  seq.  locus. 


COMMENT.  IN  SAPFENTIAM  C.  XI. 


177 


«  id  est  ineffabilium  afflictionum  » ,  ut  dicit  Glossa  * ; 
eduxit  iUos,  scilicet  fllios  Israel,  in  hoc  scilicet,  quod 
inimicos  eorum,  qui  eos  volebant  illuc  mittendo  occi- 
dere,  illuc  transmisit  vel  proiecit;  Ecclesiastici  ul- 
timo:  «  De  altitudine  ventris  inferi  et  a  lingua  coin- 
quinata  et  a  verbo  raendacii ».  Ideo  iusti,  scilicet  quia 
cum  iilis  erat  sapientia;  iustiy  scilicet  filii  Israel, 
tulerunt  spolia  impiorum ;  Glossa  ^ :  «  Vasa  aurea 
et  argentea  Aegyptiorum  »,  ut  patet  Exodi  duodecimo; 
Proverbiorum  decirao  tertio:  «  Custoditur  iusto  sub- 
Noiaudum.  stautia  pcccatoris  ».  Nota,  quod  non  dicit  abstukrunt, 
quia  de  mandato  superioris,  scilicet  Dei,  haec  fece- 
runt;  et  ideo  furtum  vel  rapinam  non  commise- 
runt,  saltem  illi  qui  non  cupiditate,  sed  intentione 
obediendi  Deo  haec  fecerunt  ^, 

(Vers.  20.).  Et  decantaverunt ,  id  est  devole  can- 
taver unt ,  scilicet  post  transitum  maris  rubri ;  Domine, 
nomen  sanctum  tuum;  Exodi  decimo  quinto* :  «  Can- 
temus  Doraino  etc,  Dominus  quasi  vir  pugnator,  omni- 
potens  nomen  eius  »;  sic  autem  decantaverunt  pro  sua 
liberatione.  Et  tnctricem  manum  tuam ,  id  est  poten- 


tiam ,  laudaverunt  pariter,  id  est  simul ,  scilicet  pro 
suorum  adversariorum  deiectione;  unde  ibidem:  «Dex- 
tera  tua ,  Domine ,  magniflcata  est  in  fortitudine  » . 

(Vers.  21.).  Quoniam  sapientia  etc,  quasi  dicat: 
et  merito  deeantaverunt  et  laudaverunt  etc. ;  quo- 
niam  sapientia,  eos  scilicet  liberans ,  operwi^,  scili- 
cet  in  laudem  nominis  divini,  os  mutoinm,  prius 
prae  timore  obmutescentium;  Exodi  decirao  quarto^: 
«  Viderunt  filii  Israel  Aegyptios  post  se  et  tirauerunt 
valde  » .  Et  linguas  infantium ,  id  est  fari  nequeun- 
tium ,  fecit  disertas,  id  est  eloquentes ,  forte  ad  lit- 
teram,  linguas  puerorum  Hebraeorum,  secundum 
illud  Psalmi  octavo :  «  Ex  ore  infanlium  et  lacten- 
tium  »  etc.  Vel:  infantium,  idest  imperitorum,  lo- 
qui  nescientium  ad  modum  infantium ,  secundum  illud 
leremiae  primo^:  «Nescio  loqui,  quia  puer  ego 
sum  » ;  Lucae  vigesirao  prirao :  «  Ego  dabo  vobis  os 
et  sapientiam  »  etc. ;  Exodi  quarto:  «  Quis  fecit  os 
hominis»?  Giossa:  «  Sine  sapientia  Dei  humana  mens 
nec  cogitare  aliquid  nec  digne  proferre  potest.  Ab 
ipso  ergo  et  sapientia  et  eloquentia  petenda  est ». 


Capitulum  XI. 


De  beneficiis  pertinentibus  principaliter 
ad  adversariorum  punitionem. 

Direxit  opera  eorum.  Hic  agit  de  beneficiis  per- 
DiTisio.  tinentibus  ad  adve?*sariorum  punitionem ,  et  primo 
de  pertinentibus  ad  punitionem  per  poenas  leviores, 
ordinatas  ad  eorum  correctionem ,  scilicet  in  isto  ca- 
pitulo  et  in  capitulo  duodecimo  ^ ;  secundo  de  perti- 
nentibus  ad  punitionem  per  poenas  graviores ,  ordi- 
natas  M  condemnationem ,  scilicet  capitulo  decirao 
tertio  et  deinceps. 

Primo ,  de  punitione  per  poenas  leviores 

agitur  dupliciter. 

In  prima  primo  agit  principaliter  de  punitione 
Aegyptiorum  braeUtas  iniuste  deprimentium ;  se- 
cundo,  de  punitione  Chananaeorum  eorum  terram 
iniuste  detinentium ,  sciiicet  capitulo  duodecimo. 

Primo,  de  ponitione  Aegyptiornm  propter  duplex  pecoatom, 
primo  propter  depressionem  iniustam. 

In  prima  primo  agitur  de  punitione  Aegyptiorum 
propter  filiorum  Israel  depressionem  iniustam;  se- 
cundo,  propter  idololatriam :  Qtiod  quidam  errantes. 


In  prima  primo  ostenditur  erga  filios  Israel,  pepeccato 
quos  detinere  volebant,  Dei  misericordia ;  secundo,  pressionis 
contra  Aegyptios  volentes  iniuste  detinere  iUos  Dei     d«io. 
iustitia:  Per  quae  enim,  —  In  prima  primo  tangi-  oe  primo 
tur  Israebtarum  m   via  directto;  secundo,  impedi-  tria. 
mentorum  in  via  occurrentium  expeditio  sive  amotio : 
Steterunt;  tertio,  ipsorum  m  \\^  refeetio :  Sitierunt. 

(Vers.  1.).  Dicit  ergo:  Direxit,  quasi  dicat:  non  Expositiom- 
solura  praedicta  beneficia  fecit  sapientia  populo  Israe-  Primnm.' 
litico,  sed  etiam  direxit  opera  illorum;  Glossa^: 
« Israelitarum  »,  post  recessum  scilicet  eorum  de 
Aegypto;  m  manibus,  \A  est  in  potestate  et  regi- 
raine,  Prophetae  saneti;  Glossa:  «  Moysi  »,  qui  fuit 
propheta  quoad  doctrinam ;  Deuteronomii  decimo 
octavo :  «  Prophetam  sicut  rae  suscitabit  tibi  Domi- 
nus  » ;  sanctus  quoad  vitam ;  Exodi  trigesimo  tertio : 
« Inyenisti  gratiam  coram  me  » .  Hic  eos  docebat  et 
regebat  non  solum  verbis,  quia  propheta,  sed  etiam 
exemplis,  quia  sanctus,  ut  possit  dici  de  eo.illud 
Lucae  vigesimo  quarto :  «  Fuit  propheta  potens  in 
opere  et  sermone  » . 

(Vers.  2.)-  fter  fecerunt;  Glossa^:  «Properan- 
tes  ad  terram  promissionis  »;  per  deserta,  id  est  per 
plura  loca  derelicta ,  scilicet  a  cultoribus ;  quue  non 
habitabantur ,  scilicet  ab  incolis  hominibus.  Et  hoc 


*  Nempe  interlineam.  —  Sequitur  Eccli.  51,  7. 

^  Scilicet  interlinearis,  —  Duo  seqq,  loci  sunt  Exod.  42, 
33.  seq.:  Petierunt  ab  Aegyptlis  vasa  argentea  et  aurea  etc; 
Prov.  13,  22. 

»  Cfr.  11.  Sent.  d.  40,  dub,  2, 

*  Vers.  1-3;  ibid.  v.  6.  est  seq.  locus. 

®  Vers.  10.  —  Sequitur  Ps.  8,3.  Glossa  interlimaris: 
Qmniam  sapienHa,  Chrhii ,  apertdt ,  ad  litleram  vel  mystice, 
os  mutorum,  et  Ungms  etc. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Vers.  6.  —  Sequuntur  Luc.  21  ,  15;  Exod.  4,  11,  et 
Glossa  ordhiaria  ex  Rabano:  Sine  sapienlia  Dei  nec  humana 
mens  aliquid  digne  cogitare,*  nec  os  proferre  potest  etc. 

'  Hoc  primum  membrum  omittunt  edd. 

^  Haec  et  seq.  Glossa  sunt  interlineares.  —  Sequuntur 
Deut.  18,  15;  Exod.  33,  17.  (cfr.  12.)  et  Luc.  24,  19. 

^  Scilicet  inte^iinearis.  —  Duo  seqq,  loci  snnt  Ps.  76 ,  2 1 . 
et  ler.  2,  6. 


23 


178 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XI. 


factum  est,  sapientia  dirigente  eos  per  manum  Moysi, 
secundum  illud  Psalmi :  «  Deduxisli  populum  tuum 
sicul  oves  in  manu  Moysi  et  Aaron  ».  Quod  non  re- 
cognoverunt  multi;  unde  leremiae  secundo:  « Non 
dixerunt:  Ubi  est  Dominus,  qui  traduxit  nos  per  de- 
sertum ,  per  terram  inhabitabilem  et  inviam»?  Et  in 
locis  desertis  fecerunt  ^  casas ;  Glossa :  «  Taberna- 
cula»,  id  est  pauperes  domunculas,  et  dicuntur 
casae  a  cadendo,  quia  de  facili  cadere  possunt;  si- 
militer  iegitur  de  Abraham,  quod  habitavit  «  in  ca- 
sulis»,  ad  Hebraeos  undecimo.  Et  hoc  fecerunt  per 
duas  et  quadraginta  mansiones,  quae  delerminantur 
Numerorum  trigesimo  tertio. 

(Vers.  3.).  Steterunt  contra  Ao^^^<?^  scilicet  con- 

secundam.  tra  Anialecilas,  cum  eis  pugnando ,  ut  habetur  Exodi 
decimo  septimo^,  et  contra  Madianitas,  Numerorum 
trigesimo  primo.  Et  de  inimicis,  scilicet^Amalecitis, 
se  vindicaverunt ,  sciiicet  triumphando  et  eos  occi- 
dendo,  et  hoc  per  orationem  Moysi  et  elevationem 
manuum  eius,  ut  patet  Exodi  decimo  septiijio. 

(Vers.  4.).  Sitienmt,  scilicet  ex  parte  corporis 
Tcriiura.  propter  aquae  penuriam ,  ut  palet  Exodi  decimo  se- 
ptimo  ^  et  Numerorum  vigesimo ;  et  invocaverunt  te, 
scilicet  ex  parle  animae,  et  hoc  per  se  ipsos,  vel 
per  Moysen;  unde  Numerorum  vigesimo:  «  Domine 
Deus,  audi  clamorem  populi  huius»;  in  Psalmo:  «  Cla- 
maverunt  ad  Dominum ,  cum  tribularentur  » .  Et  data 
est  illis  aqua  de  petra  altissima,  id  est  de  rupe 
alta;  Exodi  decimo  septimo*: « Percuties  petram»  etc; 
ilem  Numerorum  vigesimo :  «  Loquimini  ad  petram,  et 
illa  dabit  vobis  aqusts».  Et  requies  sitis,  id  est  se- 
datio  sitis  per  potum  aquae,  de  lapide  duro,  re- 
pete :  data  est  eis ;  in  Psalmo :  «  Percussit  petram , 
et  fluxerunt  aquae  »;  item  Numerorum  vigesimo: 
«Egressae  sunt  aquae  largissimae,  ita  ut  biberet  po- 

Notandum.  pulus  et  iumeuta  ».  Dicitur  autem  petra  altissima, 
id  est  valde  alta,  vel  altissima  ratione  significati,  sci- 
licet  quia  significabat  Christum ;  unde  primae  ad  Co- 
rinthios  decimo^:  «  Petra  autem  erat  Christus».De 
hac  petra  egrediuntur  spirituales  aquae  gratiarum; 
loannis  quarto:  «  Qui  biberit   ex   aqua,  quam  ego 


dabo  illi  »  etc. ;  item  [oannis  septimo:  «  Si  quis  sitit, 
veniat  ad  me  et  bibat  » . 

Per  quae  enim,  Hic  ostenditur  divinae  iustitiae  secnndo.  ae 

diviDao  itt> 

effectus  adversus  Aegyptios,  qui  Israelitas  detiriere  vo-  «tiiiae  effe- 
lebant.  Et  primo  tangitur  per  defectum  aquae  Aegy-  tur  qmn. 
ptiorum  punitio ;  secundo ,  congi^uentia  poenae : 
Nam,  pro  fonte;  tertio,  intentio  punientis:  Qui  cum 
minuerentur;  quarto,  gravitas  punitionis:  Hos  qui- 
dem;  quinto,  effectus  in  punitis:  Cu7n  enim  au- 
direnL 

(Vers.  5.).  Per  quaeeic;  Glossa^:  «  Memoralis  Pnmom. 
beneficiis  priori  populo  datis,  narratur  poena  inimi- 
corum».  Per  quae  enimetc,  quasi  dicat:  Israelitis 
data  est  aquarum  abundantia;  enim,  pro  quia;  per 
quae  poenas  passi  sunt  inimici  illorum,  scilicet 
Aegyptii ,  a  defectione  potus  sui,  scilicet  tota  aqua 
Aegypti  versa  in  sanguinem,  ut  de  ea  non  possent 
bibere,  ut  patet  Exodi  septimo^  Et  in  eis,  cum 
abundarent,  filii  Israel,  sciiicet  in  aquis,  quae  in 
terra  Gessen  abundabant,  vel  secundum  Giossam: 
«  Quae  fluxerant  de  petra  » ,  Numerorum  vigesimo ; 
laetati  sunt. 

(Vers.  6.  7.).  Per  haeCy  scilicet  per  aquas,  cum 
illis  deessent,  scilicet  aquae,  Glossa^:  «  Israelitis», 
bene  cum  illis  actum  est,  quia  defectus  ille  per  mi- 
raculum  suppletus  est.  —  Nam  pro  fonte  etc. ,  quasi  secuDdam. 
dicat :  bene  et  congr ue  Aegyptiis  defectus  aquae , 
Israelitis  vero  aquarum  abundantia  collata  est ;  nam 
pro  fonte  quidem,  certe,  sempiterni  fluminis ,  id 
est  Nili  a  principio  mundi  continue  fluentis;  est 
enim  de  fluminibus  paradisi  ^;  humanum  sangui- 
nem,  id  est  speciem  humani  sanguinis,  dedisti  iniU" 
stis,  id  est  Aegyptiis,  quoniam,  secundum  Glossam, 
«  aquae  eorum  in  sanguinem  versae  sunt  »,  ut  patet 
Exodi  septimo. 

(Vers.  8.).  Qui,  scilicet  filii  Israel,  cum  minue-  Tertinm. 
rentur  in  traductione  infantium  occisorum ,  id  est 
propalatione  et  occisione  infantium,  quae  fiebat,  ne 
populus  multiplicaretur,  sed  minueretur,  ut  patet 
Exodi  primo  *^ ;  dedisti  illis,  scilicet  flliis  Israel , 
abundantem  aquam  insperate,  «  id  est  ex  impro- 


*  Ua  etiam  card.  Hugo  et  Lyi'anus;  Vulgata  fixermU  — 
Sequiintur  Glossa  interlinearis  (quae  refert  veisioiiem  septua- 
ginta  interpretum) ;  Hebr.  11,  9 :  Fide  tlemoratus  est  in  terra 
repromissionis  tanquam  in  aliena,  in  casulis  habilando  etc; 
Num.  33,  I.  seqq.  Cfr.  Isidor.,  XV.  Etymolog.  c.  10.  n.  1.  et 
c.  12.  n.  1. 

*  Vers.  8.  seqq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Num.  31,3.  seqq. 
et  Exod.  17,  10.  seqq. 

«  Vers,  2-6.  —  Sequuntur  Nuni.  20,  2-3  j  ibid.  v.  6.  et 
Ps.  '106,  6. 

*  Vers.  6.  —  Tres  loci  seqq.  sunt  Num.  20,  8;  Ps.  77,  20. 
el  Num.  20,  11. 

*  Vers.  L  —  Sequuntur  loan.  4,  13.  et  7,  37. 

*  Nempe  ordinarm  ex  Rabano. 

'  Vers.  20.  seqq.  —  Terram  Gessen  a  quarta  et  septima 
plaga  praeservatam  fuisse,  explicUe  testatur  Scriptura  Exod.  8, 22. 
et  9,  26.    (cfr.    supra   pag.    443,   nola  6.);   August.,    Qq.  in 


Exod.  q.  26.  ait:  Quod  bic  [Exod.  8,  21.  seqq.]  Scriplura  ape- 
ruit,  nc  ubique  diceret,  intelligere  debemus  et  in  posterioribus 
et  in  prioribus  signis  factum  esse,  ut  terra,  in  qua  habitabat 
populus  Dei,  nuUis  plagis  talibus  vexaretur  elc.  —  Sequitur 
Glossa  interlinearis  ex  Rabano:  Quia  flucbat  aqua  de  petra. 
Cfr.  Num.  20,  11. 

®  Nempe  interlinearis. 

^  Hieron.,  de  Situ  et  nominibus  locorum  Hebraic.  (Migne, 
Patrol,  Lat.  tom.  23.  col.  898)  de  Genesi:  Geon  [Gen.  2,  13.], 
fluvius,  qui  apud  Aegyptios  Nilus  vocatur,  in  paradiso  oriens 
et  universam  Aethiopiam  circuniiens.  Cft*.  Isidor. ,  XIII.  Etymo- 
log.  c.  21.  n.  7.  —  Sequitur  Glossa  interlinearis :  Quando 
aquae  versae  sunt  In  sanguinem.  Exod.  7,  20.  seqq. 

'^  Vers.  16.  et  22.  —  Glossa  interlinearis :  Qui  cum  mi- 
nuerentvr  in  iraductione  vafantium  occisornm,  sicut  sub  He- 
rode  factum  est,  dedisti  illis  abundantem  aquam,  quae  salit 
in  vitam  aeternam  [loan.  4,  14.],  insperate,  de  improviso. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XI. 


179 


viso»,  quJa  in  deserto  et  depetra  fluente  per  mira- 
culum  in  deserto.  «  Miraculum  est  opus  arduum  et 
insolilum^  supra  spem  et  facultatem  existens  admi- 
rantis  ^  ^k  Humanum  sanguinem  etc. ,  quasi  vellet 
dicere,  secundum  Glossam:  Aegyptiis  pro  aqua  san- 
guinem,  Israelitis  pro  sanguine  puerorum  eflfuso 
aquam  dedisti. 

(Vers.  9.).  Ost&ndens,  o  Domine,  per  sitim, 
quae  tunc  fuit,  scilicet  in  Aegypto  Aegyptiis  et  in 
deserto  Israelitis;  quemadmodiim  ttios  exaltares, 
scilicet  in  futuro,  cum  «  torrente  voluptatis  tuae 
potabis  eos^»;  in  hoc  scilicet,  quod  tam  mirabili- 
ter  potasti  eos  in  praesenti.  Et  adversarios  illorum 
necares ;  Glossa :  «  Siti  aeterna  » ,  sicut  di vitem  epulo- 
nem ,  de  quo  Lucae  decimo  sexto ;  item  Isaiae  sexage- 
simo  quinto :  «  Ecce ,  mei  servi  bibent ,  vos  sitietis  » , 
Vel  secundum  litteram  per  hoc  figurabantur  Aegy- 
plii  in  mari  rubro  necandi  et  Israelitae  liberandi  ^ 

(Vers.  10.).  Cum  enim  tentati  sunt,  scilicet 
filii  Israel  in  deserto  tentationibus  multis  et  plagis; 
Glossa*:  «Israelitas  peccantes  dignis  plagis  corripuit 
Deus  et  poenitentes  consolatus  est  ».  Unde  sequitur: 
Et  quidem,  id  est  certe,  cmt  misericordia  disci- 
plinam  acceperunt  ^ ;  in  Psalmo :  «  Iratus  es  et  mi- 
sertus  es  nobis  » ;  cum  misericordia ,  scilicet  conso- 
lante,  disciplinam,  corripientem ;  vel:  misericordem 
et  levem  correptionem  seu  flagellationem  pro  culpis 
suis,  et  ideo  ipsam  abiicere  non  debuerunt;  Prover- 
biorum  tertio:  «Filimi,  disciplinam  Domini  ne  abii- 
cias » ;  ad  Hebraeos  duodecimo:  «  Quodsi  extra  disci- 
plinam  eslis,  adulteri  estis  et  non  filii  ».  Scierunt, 
scilicet  per  experimentum ,  quemad/modum  cum  ira, 
id  est  quam  aspere ,  quod  fimebat  Propheta  ^  dicens : 
«  Domine ,  ne  in  furore  tuo  arguas  me ,  neque  in  ira 
tua  corripias  me»;  iudicati  impii,  scilicet  in  prae- 
senti ,  tormenta  paterentur,  scilicet  in  futuro  incom- 
parabiliter  graviora :  «  Pluet  enim  super  peccatores 
laqueos  »  etc.  Scierunt,  inquam ,  per  experimentum 
et  in  hoc,  quod  tam  aspere  correcti  sunt ;  Lucae  vi- 
gesimo  terlio'^:  «Si  in  viridi  ligno  hoc  fit,  in  arido 
quid  fiet » ?  Item  Proverbiorum  midecimo:  «Si  iustus 
in  terra  recipit,  quanto  magis  impiuset  peccator»? 


Item  leremiae  vigesimo  quinto:  «Ecce,  in  civitate, 
in  qua  invocatum  est  nomen  meum,  ego  incipiam 
affligere;  et  vos  quasi  innocentes  et  immunes  eritis»? 
quasi  dicat:  non. 

(Vers.  il. ).  Hos  quidem;  Gloss^^:  « Israelitas»;  Quartnm. 
tanqiiam  pater  monens,  scilicet  ad  maiorem  pro- 
fectum  vel  ad  proficiendum  in  melius,  probOrSti,  id 
est,  de  sua  correctione  monendo  probatos  reddidisti. 
«  Flagellat  enim  Dominus  omnem  filium,  quem  reci- 
pit  » ,  ad  Hebraebs  duodecimo ;  et  Proverbiorum  ter- 
fio:  «Quem  diligit  Dominus  corripit,  et  quasi  pater 
in  filio  complacet  sibi  » ;  item  supra  tertio :  «  Tan- 
quam  aurum  in  fornace  probavit  illos  » .  Illos  autem; 
Glossa^:  «  Aegyptios,  aut  Chananaeos  »;  tanquam 
rex  durusy  per  effectum  scilicet  punitionis,  qui  in 
natura  tua  benignus  es;  interrogans ,  poenis  scilicet 
et  quaestionibus  tormentorum,  sicut  latrones  et  fu- 
res  et  malefactores  ponuntur  in  quaestionibus  et 
torquentur ;  Gregorins :  «  Poena  interrogat ,  si  quis 
quietus  veritatem  amat  ».  Condemnasti,  quia  per 
flagella  non  suiit  emendati ,  sed  deteriorafi ;  Ezechie- 
lis  vigesimo  quarto^^:  «  Multo  labore  sudatum  est, 
et  non  exivit  de  ea  nimia  rubigo  eius  neque  per 
ignem»;  item  leremiae  sexto:  «  Argentum  reprobum 
vocate  eos,  quia  Dominus  proiecit  illos». 

(Vers.  12.).  Absentes  enini  eic,  quasi  dicat:  bene 
dixi,  quod  dure  condem^iasti  eos.  Absentes  enim,  sci- 
licet  Aegyptii  a  praesentia  Moysi  et  Pharaonis,  vela 
filiis  Israel,  et  praesentes,  scilicet  malitiae  Pharaonis 
expresse  consentientes ;  vel  etiam,  secundum  Glos- 
sam  ^S  Chananaei,  sive  qui  ab  Israel  occisi  sunt,  sive 
qui  victoriam  aliorum  audierunt;  similiter  torque- 
bantur,  quia  plagae  erant  «in  tota  terra  Aegypti», 
ut  patet  de  plaga  sanguinis,  Exodi  septimo.  Vel: 
praesentes  to7'quebantur  covpore ,  absentes,  qui  hoc 
audiebanl,  torquebantur  mente. 

Sed  tunc  quaeritur :  quomodo  ergo  similiter  tor-  Qaaestio. 
quebantur,  scilicet  absentes  mente,  praesentes  vero 
corpore  ? 

Dicendum,  quod  simihter  in  genere,  scilicet  Resp, 
quantum  ad  hoc,  quod  tam  isti  quam  illi  torqueban- 
tur,  sed  non  similiter  in  speeie  vel  modo. 


*  Secundum  August.  iam  supra  pag.  162,  nola  13.  alle- 
gatum,  —  Glossa,  quae  sequitur,  in  iis  quac  paulo  superius 
exposita  sunt,  occurrit. 

*  Psalra.  35,  9.  —  Subinde  allegantur  Glossa  interlmearis , 
Liic.  46,  24 :  Pater  Abraham ,  miserere  mei  et  mitte  Lazarum , 
ut  intingat  exlremum  dlgiti  sui  in  aquam,  utrefrigeret  lingnam 
meam  etc;  et  Isai.  65,  13. 

^  Cfr.  Exod.  14,  13.  seqq. 

*  Nempe  ordinaria  ex  Rabano. 

*  Ita  etiani  card.  Hugo  in  textu  el  Lyranus  in  margine; 
Vulgata  accipientes,  —  Sequuntur  Ps.  59 ,  3.  (quem  edd.  omit- 
tunt);  Prov.  3,  \\.  et  Hebr.  12,  8,  ubi  posi  disciplimm  estis 
Vulgata  addit  cidus  participes  facti  sunt  omnes:  ergo.  — 
Glossa  interlinearis :  Cnm  misericordia  disciplinam,  correctio- 
nem,  accipientes,  sciermt,  experimento,  quemMmodum  etc. 

*  Psalm.  6,2;  ibid.  10,  7.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  31 ,  ubi  pro  hoc  fit  Vulgata  haec  facitinL  —  Duo 
seqq.  loci  sunt  Prov^  II,  31.  et  ler.  2o ,  29. 


^  Scilicet  interlinearis.  —  Sequuntur  Hebr.  1 2, 6;  Prov.  3, 1 2. 
et  Sap.  3,  6. 

^  Nempe  interlinearis.  —  Senlentia  Gregorii  inferius  allata 
liabetur  XXI V.  Moral.  c.  9.  n.  23:  Secure  videlicet  iniquos  nos 
dicimus,  cum  vindictam  nullam  de  iniquilate  sentimus.  Nam 
peccatores  nos  quidem  in  tranquillitate  loquimur,  sed  cum  de 
peccatis  ipsis  flagello  interveniente  corripimur,  murmuramus. 
Poena  ergo  nos  interrogat,  si  veraciter  cognoscimus  culpam. 
—  Cod.  A  legit:  Poena  interrogat,  si  quis  veraciter  amat. 

**  Vers.  12.  —  Seq.  locus  est  ler.  6,  30. 

**  Scilicet  ordinariam  (ex  Rabano) :  Torqnebantur,  a  Pha- 
raone,  ubicumque  scilicet  essent.  Vel :  non  tantum  hi  quos  Israe- 
litae  recenti  clade  per  singulas  civitates  peremerunt,  puniti  sunt, 
sed  et  omnes  Chananaei  audientes  victoriam  populi  Def;  unde 
Rahab  dicit  [los.  2,  9.]:  frniit  in  nos  terror  vester  etc.  — 
Inferius  allegatur  Exod.  7,  21:  Et  fuit  sanguis  in  tota  terra 
Aegypti. 


180 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  Xl. 


(Vers.  13.).  Duplex  enim  illos  acceperat,  scili- 
cet  quasi  in  possessione,  tOjedium,  id  est  aflliclio, 
secundum  illud  Psalmi  ^-  «  Induantur  sicut  diploide 
confusione  sua  » ;  leremiae  decimo  septirao :  «  Dupiici 
contrilione  contere  eos».  Duplex,  inquarn;  et,  pro 
id  est;  gemitus,  de  incursu  malorum  praesentium; 
cum  memoria  praet^ritorum ,  id  est  cum  dolore, 
quem  habebant  ex  recordatione  praeteritorum  ma- 
lorum,  videntes,  quod  plagae  plagis  succedebant. 
Glossa^:  «  Duplex  taedium,  id  est  praeteritorum  ma- 
lorum  recordatio  et  praesentium  tempestas  » . 

Cum  enim  audirent  etc.  Hic  ostenditur  puni- 

Qainium  o-  tiouis  elfectus  in  piinitis ,  primo  ex  parte  Israe- 

piiciter.      litarum  ;   secundo ,   ex   parte   Aegyptiorum  :   Quem 

enim  etc. ;  tertio,  ex  parte  utrorumque:  Non  si- 

militer. 

'  (Vers.  14.).  Quasi  dicat:  vere  hos  probasti  et 
Ex  parie  Hlos  condemnasti^,  Cum,  enim  audirent,  scilicet  filii 
'  Israel ,  Moyse  hoc  praedicante ;  per .  sua  tormenta 
bene  secum  agi,  id  est  utiliter,  scilicet  ad  eorum 
salutem,  secundum  illud  ad  Romanos  octavo:  «  Dili- 
gentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum  » ;  com- 
memorati  sunt  Dominum,  quem  scilicet  quasi  obli- 
vioni  tradiderant;  qui  desperantes;  in  Psalmo^:  «Non 
sunt  recordati  manus  eius»  etc;  item:  «  Obliti  sunt 
benefactorum  eius  et  mirabilium  eius ,  quae  ostendit 
eis  » ;  postea  tamen  afflicti  sunt  eius  recordati :  «  Ocu- 
los  enim,  quos  culpa  claudit,  poena  aperit  »,  utdi- 
cit  Gregorius^;  in  Psalmo:  «  Et  rememorati  sunt, 
quia  Deus  adiutor  eorumest».  Admirantes,  sciiicet 
Dei  potentiam  et  misericordiam,  m  finem  exitus,  id 
est  post  finem  eventus  rei;  ex  fine  enim  dependet 
rectum  iudicium.  «  Exitus  enim  acta  probat^  »;  unde 
et  Petrus  Christum  sequebatur,  «  ut  videret  finem  », 
Matthaei  vigesimo  sexto. 

(Vers.  13.).  Quem  enim  etc,  quasi  dicat :  et  vere 
ExparteAe-  ita  est;  qucm,  scilicet  populum  Israeliticum  vel  Moysen, 
gypiiorum.  ^^  ^xposttione  prava  proiectum,  id  est  male  et  peri- 
culose  proiectum  in  flumine,  deriserunt,  scilicet  Ae- 
gyptii  tanquam  periturum  in  flumine,  non  obstante 
fiscella'^.  Infinem  eventus  miratisunt,  id  est  post 
finem  eventus  rei  videntes,  scilicet  Moysen  ita  sub- 
limatum  rairaculis;  unde  Exodi  undecimo:  «  Fuit 
itaque  Moyses  vir  magnus  valde  coram  servis  Pharao- 
nis  et  omni  populo».  Vel:  in  finem  mirati  sunt. 


scilicet  populum  miraculose  liberatum;  Exodi  decimo 
quarto^-  «Fugiamus  enim  Israelem;  Dominus  enim 
pugnat  pro  eis  contra  nos » .  Sic  errant  impii  non 
considerantes  finem  iustorum,  sed  tantum  praesen- 
tem  afflictionem ;  supra  qainto :  «  Nos  insensati  vi- 
tam  illorum  aestimabamus  insaniam  et  flnem  illo- 
rum  sine  honore  ».  Non  similiter  etc. ,  quasi  dicat:  ex  parte  u. 
sic  impios  condemnasti  et  iustos  liberasti ;  tu,  dico, 
nonsimiliter  iusiis  faciens  ^ ;  Glossa:  «  Ut  iniustis  » ; 
quia  Proverbiorum  decimo  sexto:  «  Septies  in  die 
cadit  iustus  et  resurgit,  impii  autem  corruent  in  ma- 
lum  ».  Ratio  vero  diversitatis  non  est  ex  parte  Dei, 
cum  «  non  sit  acceptor  personarum  » ,  Actuum  de- 
cimo,  sed  ex  parte  iniustorum. 

(Vers.  16.).  Unde  sequitur:  «  Pro  cogitationibus 
autem;  bene  dixi:  non  similiter;  autem,  pro  sed 
potius;  pro  cogitationibus  insensaiis,  id  est  in  malo 
induratis ,  iniquitates  ^^  illo7*um ,  scilicet  exteriores 
sunt,  quasi  dicat:  pro  malis  cogitationibus  pernoit- 
tuntur  cadere  in  malas  operationes;  -  unde  Glossa: 
«  Iniqua  opera  ex  cogitationibus  prodeunt »,  quia  re- 
probi  non  mutant  cor  inter  flagella  Domini;  ad  Ro- 
manos  secundo:  «  Secundum  duritiam  tuam  et  cor 
impoenitens  thesaurizas  tibi  irarn  in  die  irae»  etc; 
Apocalypsis  vigesimo  secundo :  «  Qui  in  sordibus  est 
sordescat  adhuc  » . 

Secundo,  de  punitione  Aegy^itiorum  propter  idololatriam. 

Quod  quidam  errantes  etc,  Hic  tangitur  puni-  Divisio. 
tio  Aegyptiorum  propter  idololatriam ,  et  hoc  per 
immissionem  muscarum,  Et  ostenditur  huius  poenae 
congruitas  primo  ex  parte  peccantis;  secundo,  ex 
parte  iudicis  punientiSy  ibi:  Non  enim. 

(Vers.  16.).  Quod  quidam  etc.,quasi  dicat:  sic  Esposuiom. 
puniti  sunt  pro  Israelitarum  oppressione;  quod,  pro  congrultas 
quia;   quidam,  Aegyptiorum,   errantes,    scilicet  a  parte  peo- 

CcllltJS 

fide;  Proverbiorum  decimo  quarto^^:  «  Errant  qui 
operantur  malum».  Colebant  mutos  serpenles ;  mu- 
tos  dicit  ad  differentiam  serpentis,  qui  locutus  est 
Evae  in  paradiso  terrestri,  Genesis  tertio;  et  bestias 
superoacuas ,  id  est  inutiles  ad  colendum ;  coiebant 
enim  Aegyptii  Aesculapium  sub  specie  serpentis,  Mer- 
curium  sub  specie  canis,  lovem  sub  specie  arietis, 
Apim  sub  specie  bovis ;  ad  Romanos  primo  ^^ :  «  Mu- 


*  Psalm.  108,  29:  IndiiaiUur  qui  detrahunt  mihi  pudore, 
et  operiantur  sicut  etc.  August.,  hunc  locum  exponensait:  Di- 
plois  duplex  paHium  est.  Nam  quidam  etiam  sic  interpretati 
sunt  istum  versum:  Et  operiantur  sicut  paltium  duplex  confu- 
sionem  suam,  Intelligitur  autem:  confundantur  et  intus  et  foris, 
id  est  et  coram  Deo  et  coram  hominibus.  —  Sequitur  ler.  0, 1 8. 

*  Nempe  interlinearis  e\  Rabano. 

3  Respicitur  supra  v.  M.  —  Seq.  locus  est  Uom.  8,  28. 

*  Psalm.  77,  42;  ibid.  v.  II.  est  seq,  locus. 

5  Libr.  XV.  Moral.  c.  51.  n.  58:  Impiorum  oculos  culpa 
claudit,  sed  in  extremuin  poena  aperit.  Clr.  ibid.  XXV,  c.  8, 
n.  ^  9.  —  Sequitur  Ps.  77,  35. 

«  Ut  dicit  Ovid.,  Epist.  2.  v.  8o.  —  Subinde  allegatur 
Matth.  26,  58. 


'  Cfr.  Exod.  2,  3.  seqq.;  ibid.  M,  3.  est  seq.  locus:  Fuit- 
que  Moyses  vir  magnus  valde  in  terra  Aegypti  coram  servis  etc. 

®  Vers.  25.  —  Sequitur  Sap.  5,  3.  et  4. 

®  Ita  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  m- 
slis  sitientes.  —  Subinde  allegantur  Glossa. m^r/mmm ;  Prov. 
24,  16:  Septies  enim  cadet  etc;  et  Aci.  10,  34. 

**  Ita  etiam  Rabamis,  card.  Hugo  etLyranus;  Vulgata  ini- 
quitatis.  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis :  Prava  opera ,  quae 
ex  cpgitalione  procedunt;  Rom.  2,  5.  el  Apoc.  22,  M. 

"  Vers.  22.  —  Sequitur  Gen.  3,  i :  Qui  [serpens]  dixit  ad 
mulierem  etc.  —  Glossa  interlinearis:  Colebant  mutos  serpen- 
tes,  Aesculapium,  et  bestias  supervacuas,  arietes,  canes.  Cfr. 
Rabanus  in  hunc  locum  et  infra  in  U,  44. 

"  Vers.  23.  —  Sequitur  Ps.  77,  45.  et  46.  Cfr.  Exod.  8 ,  24. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XL 


181 


taverunt  similitudinem  incorruptibilis  Dei  in  simiii- 
tudinem  corruptibilis  hominis  et  volucrum  et  quadru- 
pedum  et  serpenlum  » .  Immisisli  illis  muUitudinem 
mutorum  animalium  in  vindictam,  scilicet  ranas 
et  muscas,  cinifes  et  locustas,  secundum  illud  Psalrai; 
«  Misit  in  eos  coenomiam,  et  comedit  eos,  et  ranam, 
et  disperdidit  eos;  et  dedit  aerugini  fructus  eorura 
et  labores  eorum  Idcustae». 

(Vers.  17.).  Ut  scirent,  quia  perquae,  id  est 
per  qualia,  peccat  quis,  per  haec ,  id  estper  simi- 
lia,  et,  id  est  etiam,  torquetur;  Glossa^:  «  Ut  ex 
similitudine  poenae  cognoscerent  qualitatem  culpae», 
sicut  «  Aman  suspensus  est  in  patibulo,  quod  para- 
verat  Mardochaeo  » ,  Esther  septimo ;  et  Golias  inter- 
feclus  proprio  gladio,  primi  Regum  decimo  septimo; 
et  Holofernes  proprio  pugione  occisus  est  a  muliere, 
quam  male  coocupierat,  ludith  decimo  tertio. 

Non  enim  impossibilis  etc.  Hic  ostenditur  poenae 

item,  ex  par- congruentia  ex  parte  iudicis  punientis,  qui  potius 

puntentis*i  Yult  uti  miscricordia  quam  potentia.  Et  primo  osten- 

stenditar     ,.^  ii.  ti*  -*•  /••* 

qaadropii-  ditur,  quod  huiusmodi  levis  punitio  non  fmt  ex  tm- 

cilfir 

potentia;  secundo,  quod  fuit  ex  misericordia :  Sed 
omnia;  tertio  subditur  probatio  potentiae :  Multum 
enim ;.  quarto ,  probatio  misericordiae :  Et  ^  mi- 
sereris, 

In  prima  osteodit,  quod  poterat  eos  aUter  pu- 
De  primo  uire,  scihcet  aut  per  instrumentum  vindictae  iam 

tna. 

creatum,  aut  per  aliud  de  novo  creandum,  ibi:  Aut 
novi  generis ;  aut  immediate  per  se  ipsum :  Nani  ^ 
et  sine  his. 

(Vers.  18.).  Dicit  ergo:  Non  enim  etc.  Bene 
primum.  dixi ,  quod  punivisti  eos  per  ea,  per  quae  peccave- 
runt,  et  hoc  propter  poenae  ad  culpam  convenien- 
tiam,  non  propter  tuam  impotentiam.  Non  enim  im- 
possibilis  erat,  id  est  valde  impotens,  manus  tua, 
« id  est  Filius  tuus  ^ »,  secundum  illud  Psalmi :  «  Emitte 
manum  tuam  de  allo  » ;  omnipotens';  unde  infra  de- 
cimo  octavo : «  Omnipotens  sermo  tuus ,  Domine  »  etc. 
Quae  creavit,  id  est  formavit,  orbem  terrarum; 
creare  enim  est  de  nihilo  aliquid  facere,  formare 
vero,  ex  materia  praeiacenti.  Orbis  autem  terrarum 
fuit  ex  materia  praeiacenti,  prius  tamen  creata  in- 
formi;  unde  sequilur:  Ex  materia  invisa,  id  est  ex 
prima  materia,  quae  invisa,  id  est  invisibiiis,  tunc 
erat  et  ex  parte  sui,  quia  carebat  forraa  distincta, 
et  ex  parte  agentis,  quia  deerat  lux,  quae  neces- 


saria  est  ad  reducendum  sensum  visus  de  potentia 
in  actum ;  unde  Genesis  primo  ^ :  «  Terra  erat  inanis 
et  vacua  »,  scilicet  quoad  primum  defectum;  «  et 
tenebrae  erant  super  faciem  abyssi  »,  quoad  secun- 
dum.  Immittere  illis,  scilicet  pro  vindicta,  multi' 
tudinem  ursorum,  aut  leones  audaces,  quae  sunt 
animaha  fortia  et  rapacia;  propter  quod  de  eorum 
superatione  gloriatur  David  primi  Regum  decimo 
septimo^:  «Leonem  et  ursum  interfeci».  Immitfere, 
inquam,  leones  etc,  sicut  fecit,  quando  in  terram 
Samariae  misit  leones,  qui  populos  illuc  translatos 
devorabant,  quia  Deum  non  colebant. 

(Vers.  19.  20.).  Aut  novi  generis  ira  plenas  secnndttm. 
ef^  ignotas  bestias ,  et  ideo  terribiUores ;  Deutero- 
nomii  trigesimo  secundo:  «  Dentes  bestiarum  immit- 
tam  in  eos  cum  furore  trahentium  super  terram»  etc. 
Aut  vaporem  igneum,  vel  ignium,  spirantes,  sci- 
licet  ad  consumtionem ;  aut  odorem  fumi  proferen- 
tes,  scilicet  ad  aeris  infectionem,  aut  horrendas  ab 
oculis  scintillas  emittentes ,  ad  terrorem.  —  Qua' 
rum  non  solum  laesura,  facta  scihcet  percutiendo, 
poterat  illos  exterminare,  id  est  extra  terminos  vi- 
tae  ponere;  sed  et  dspectus,  videndo,  per  timo- 
rem  oceidere,  scihcet  iniustos  et  malos;  de  iusto 
enim  dicitur  in  Psalmo^:  «Super  aspidem  et  basili- 
scuni  anibulabis,  et  conculcabis  ieonem  et  draconem  ». 

Notandum  autem ,  quod  per  diversas  praedictas  sci  genera 

peccatoram. 

bestias  possunt  sex  genera  peccatorum  inteliigi :  per 
ursum  vitium  gulae;  per  leonem,  superbiae;  per 
bestias  ira  plena^,  irae;  per  vaporem  igneum  spi- 
rantes,  luxuriae;  per  odorem  fumi  proferentes, 
avaritiae;  per  scintillas  ab  oculis  emittenies,  invidiae. 

(Vers.  21.).  Nam^  et  sine  his  etc.  Nec  soium  Tcrtinm. 
hoc  modo  poteras  eos  punire,  nam  et  sine  his,  id 
est  sine  harum  bestiarum  adminicuio,  uno  spiritu 
poterant  occidi;  Glossa*^:  « Id  est  xma  indignatione 
vel  iussu  »,  Sic  accipitur  spiritus,  ubi  dicitur  Gene- 
sis  sexto :  «  Non  permanebit  spiritus  meus  in  bo- 
mine  »,  id  est  indignatio  mea  etc.  Vel :  uno  spi- 
ritu  angelico,  sicut  Sennacherib  et  exercitus  eius,  ut 
patet  Isaiae  trigesimo  septimo.  Persecutionem  passi , 
scilicet  tanquam  a  causa  meritoria,  ab  ipsis  factis 
suis,  ita  quod  ipsis  operibus  suis  perimerentur,  sicut 
vipera  suo  partu  perit ;  Lucae  tertio  ^^ :  «  Genimina 
viperarura  »  etc. ;  in  Psalmo :  «  Secundum  opera  ma- 
nuum  eorum  tribue  illis  ».  Et  dispersi,  scilicet  per 


*  Nempe  interlinearis.  —  Tros  seqq.  loci  sunt  EsHier  7,  1 0 ; 
I.  Reg.  17,  SO.  seq.  (hic  locus  omittiiur  ab  edd.)  el  luditli  13,  8. 
seqq. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranusj  Vulgata  S^rf;  Rabanus 
Sed  eu 

*  Conveniunt  card*  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  substituit  Sed* 

*  Ita  Glossa  inierlineam.  —  Sequuntur  Ps.  443,  7.  et 
Sap.  18,  -15. 

^  Vers.  2.  Cfr.  IL  Sent,  d.  12.  a,  1.  q.  1-3;  a.  2.  q.  2.  et 
d.  13.  a.  1.  q.  1.  seq. 

*  Vers.  36.  —  Inferius  respicilur  IV.  Reg.  17,  25:  Cum- 
que  ibi  [in  Samariaj  liabitare  coepissent,  non  timebant  Domi- 
num ,  et  immislt  in  eos  Dominus  leones ,  qui  interflciebant  eos. 


'  Vulgata  hic  omiltit  et,  ac  paulo  inferius  pro  igneum  eli- 
git  ignium;  card.  Hugo  et  Lyranus  exhibent  et  ac  ignemn. 

—  Seq.  locus  est  Deut.  32,  24. 

8  Psalm.  90,  13. 

*  Cfr.  supra  nota  3. 

**  Scilicet  interlinearis :  IndignaUone  vel  iussu  Dei.  —  Se- 
quuntur  Gen.  6,  3.  el  Isai.  37,  36;  cfr.  supra  pag.  44,  nota  1. 

"  Vers-  7.  Gregor.,  XV.  Moral.  c.  15.  n.  19:  Vipera,eo 
quod  vi  pariat,  nominatur.  Vipera  itaque  sicnascitur,  ut  vio- 
lenter  exeat  [rupUs  lateribus  matrum]  et  cum  matris  suae  ex- 
stinctione  producatur.  Cfr.  Isidor.,  XIL  Etymolog.  c.  4.  n.  10, 

—  Seq.  locus  est  Ps.  27,  4. 


182 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XI. 


loca  diversa  extra  terram  suam,  per  spiritum  vir- 
tutis  tuae.  Hoc  potest  inlelligi  intransitive ,  et  tunc 
intelligitur  de  spiritu  increato ;  vel  transitive  sive  ef- 
fective,  et  tunc  potest  intelligi  de  spiritu  creato;  lob 
quarto  ^:  «  Vidi  eos  qui  operantur  iniquitatem,  flante 
Deo,  periisse,  et  spiritu  irae  eius  esse  consumtos». 
Sed  omnia  etc.  Hic  ostendit,  quod  ex  miseri" 
liem,  de  se- cordia  punivit  et  punivit  rainus,  quam  posset;  et 

cando  tria.        .  ,  ,  .   .^       ,. 

primo  per  hoc,  quod  non  punivit  ultra,  quam  exi- 
geret  culpae  quantitas,  quia  in  mensura;  secundo 
per  hoc ,  quod  non  punivit  ultra ,  quam  exigeret  cul- 
pae  multiplieitas ,  quia  innumero;  tertio,  quia  non 
ullra,  quam  exigerei  peccantis  conditio  vel  qualilas, 
quia  in  pondere. 

(Vers.  21.).  Bene  dixi,  quod  non  punis  secun- 

r 

Demensara,  dum  immensitatem  potentiae  tuae,  id  est,  in  quantum 

numero    et  ,  .  ^     ^  ♦     j-     x         *        *      * 

pondereex- posses;  sed  omma  etc. ,  quasi  uicat:  non  tantum 
poM  10  pn-  ^j.gg^|yj,^g  jpgg^g  ^  g^j  gj  earum  retributiones  et  poe- 

nas  seu  punitiones,  disposuisii  in  mensura,  ut  non 
excedant  culpae  quantitatem;  et  numero,  ut  non 
excedant  culpae  muUiplicitatem ;  et  pondere ,  ut 
non  excedant  peccantis  conditionem  vel  peccati  cir- 
cumstantiam.  Quod  auteni  puniat  secrndum  mensu- 
ram ,  Apocalypsis  decimo  octavo  ^ :  «  Quantmn  glo- 
rificavit  se  in  deliciis,  tantum  date  ei  tormentum  et 
luctum  » ;  item  Isaiae  vigesimo  septimo :  «  In  men- 
sura  contra  mensuram,  cum  abiecta  fuerit,  iudicabis 
eam  » ;  item  Lucae  sexto :  «  In  qua  mensura  mensi 
fueritis,  remetietur  vobis».  Quod  secundum  mime- 
rum,  Apocalypsis  decinio  octavo^:  «Duplicateei  du- 
phcia  secundum  opera  eius  » ;  iteni  Isaiae  quadrage- 
siffio :  «  Suscepit  de  manu  Domini  duplicia  pro  omni- 
bus  peccalis  snis  »,  id  est  duplicem  poenam,  scilicet 
poenam  damni  et  poenam  sensus,  vel  poenam  cor- 
poralem  exteriorem  et  spiritualem  interiorem ,  id  est 
conscientiae  remorsum.  Quod  secundum  pondus,  patet 
supra  sexto*:  «  Exiguo  conceditur  misericordia ,  po- 
tentes  potenter  tormenta  patientur  » . 

Aliter  potest  sic  exponi :   omnia ,  scilicet  cor- 
seconda.  poralia  quantum  ad  suara  naturam ,  disposuisti  in 


mensura,  numero  et  pondere^  quia  mensura  oraniuin 
corporalium  sunt  quatuor  elementa,  quae  habent  nu- 
merum ,  pondus  et  mensuram ,  ut  patet.  —  Vel  aliter :  Tertia. 
pomlus  refertur  ad  potentiam  operantis;  numerus, 
ad  sapientiam  ordinantis;  mensura,  ad  clementiam 
conservantis ;  ad  Romanos  undecimo  * :  «  Ex  quo 
omnia  » ,  quanlum  ad  potentiam  Patris ;  «  per  quem 
omnia»,  quoad  sapientiam  Filii;  «  in  quo  omnia  », 
quoad  clementiam  Spiritus  sancti.  —  Secundum  Glos-  Qoarta. 
sam  Rabani:  «  In  mensura,  qualitas;  in  numero, 
quantitas;  inpondere,  ratio».  —  Secundum  Augusti-  Qa»nta. 
num  ^ ,  tnensura  creaturae  est  eius  certa  quantitas , 
qua  dicitur  magna  vel  parva  vel  mediocris;  numerus, 
cerla  qualitas,  qua  ab  alia  disiungitur;  pondus,  pro- 
prietas,  qua  in  loco  suo  consistit;  unde  secundum  Au- 
guslinum ,  niensura  idem  est  quod  modus ;  species 
idem  est  quod  numerus;  ordo  idem,  quod  pondus. 
«  Haec  tria  » ,  scilicet  modus ,  species  et  ordo ,  «  ubi 
magna  sunt,  magna  bona  sunt;  ubi  parva,  parva; 
ubi  nuUa,  nuHa  »,  sicut  ipse  dicit  ^.  —  Vel  potest  hoc  s«ta. 
exponi  de  mensura ,  numero  et  pondere  in  increatis 
sic:  in  mensura,  id  est  in  te  omnia  mensurante, 
id  est  modum  rei  cuilibet  praefigente;  m  numero, 
id  est  in  te  omnia  numerante,  id  est  cuilibet  rei  spe- 
ciem  propriam  largiente;  in  pondere,  id  est  in  te 
omnia  ponderante,  id  est  omnibus  proprium  et  cer- 
tum  ordinem  assignante.  Huic  concordat  quaedam  ex- 
positio  Augustini^  dicentis:  « In  mensura,  id  est  \n 
te  ipso,  qui  es  mensura  sine  mensura  unicuique  rei 
modum  praefigens;  numerus  sine  numero  omni  rei 
speciem  praebens :  pondus  sine  pondere  omnem  rein 
ad  stabiUtatem  trahens  ».  Primum  in  ratione  causae 
efficientis,  secundum  in  ratione  ex&nyplaris,  tertium 
in  ratione  causae  finalis,  —  Moraliter  sic:  In  men-  ExposiHo 

.  .^.  r,    '.  ^*       '  moralis. 

sura,  contra  vitium  superfluitatis ;  tn  numero,  con- 
tra  vitium  singularitatis ;  in  pondere,  contra  vitiuin 
leoitatis  ®. 

Sed  obiicitur:  si  omnia  disposuit  in  raensura,  Qoaesiio. 
numero  et  pondere :  ergo  mensursim  in  mensura  etc, 
et  sic  in  infinitum. 


*  Vers.  8.  et  9.  Post  mquitatmn  Vulgata  plura  addit.  — 
E  codd.  supplevimus  vel  tramiUve».  crealo. 

*  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai,  27,  8.  et  Luc.  6,  38 : 
Eadem  quippe  mensura,  qua  niensi  etc. 

*  Vers.  6.  —  Sequitur  Isai.  40,  2. 

*  Vers.  7:  Exiguo  enim  conceditur...  potenles  autem  po- 
tenter  etc. 

^  Vers.  36.  —  Glossa  Rabani  cst  Glossa  ordinaria.  Lib.  VI. 
Hypognost.  (inter  opera  August.),  c.  i.  n.  6;  In  rnensnra, 
pulo,  quod  constet  qualitas,  in  numero,  quanlitas;  in  pondere, 
ratio  peraequata. 

^  Libr.  IV.  de  Gen.  ad  lit.  c.  3.  n.  7.  et  8.  resolvens  quae- 
stionem,  quoraodo  haec  Iria  in  Deo  Creatore  fuerint,  dicit:  An, 
secundum  1d  quod  novinius  mensuram  in  eis  quae  metimur, 
et  numerum  in  eis  quae  niimeraraus,  et  pondus  m  eis  qnae 
appendimus,  non  est  Deus  ista;  secundum  id  vero,  quod  men- 
sura  onmi  rei  modum  praefigit,  et  numerus  omni  rei  speciem 
praebet,  et  pondus  omnem  rem  ad  quietem  ac  stabilitatem  tra- 
hit,  ille  primitus  et  veraciter  et  singulariter  ista  est,  qui  ter- 
minat  omnia  et  format  omnia  et  ordinat  omnia;  nihilque  aliud 


dictum  inteiligitur...  Omnia  in  rnensura  et  numero  et  pon- 
dere  disposuisti,  nisi  omnia  in  te  disposuisti  ?  Magnum  est  pau- 
cisque  concessum  excedere  omnia,  quae  metiri  possunt,  ut  vi- 
deatur  mensura  sine  mensura;  excedere  omnia,  quaenumerari 
possunt,  ut  videatur  numerus  sine  numero;  excedere  omnia, 
quae  appendi  possunt,  ut  videatur  pondus  sine  pondere  (vide 
inferius  sextam  expositionem). 

'  Libr.  de  Natura  boni,  c.  3:  Haec...  ubi  nulla  sunt,  nul- 
lum  bonum  est. 

*  Vide  supra  nota  6.  Cfr.  Dialogus  65  Qq.  Orosii  etc. 
(inter  opera  August.) ,  q.  39.  Alex.  HaL,  S.  p.  II.  q.  7.  per  totam 
diversos  locos  Augustini  hac  de  re  affert  et  exponit. 

®  August.,  IV.  de  Gen.  ad  lit.  c.  4.  n.  8:  Est  etiam  men- 
sura  aliquid  agendi ,  ne  sit  irrevocabilis  et  immoderata  progres- 
sio;  et  est  numetnis  et  affectiomim  animi  et  virtulum,  quo  ab 
stultitiae  deformitate  ad  sapienUae  formam  decusque  colli^tur; 
et  est  pondus  voluntatis  et  amoris,  ubi  apparet,  quanti  quidque 
in  appetendo,  fugiendo,  praeponendo  postponendoque  penda* 
tur  etc. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XI. 


183 


Potest  dici ,  quod  loquendo  de  numero ,  pondere 
«esp.  et  mensura  in  increatis ,  distributio  est  imiversalis; 
loquendo  vero  de  creaiis^  distributio  est  accom- 
moda,  ita  scilicet,  quod  intelligatur  fieri  distributio 
pro  mensuratis,  numeratis  et  ponderatis  \  Vel:  Omnia, 
entia  completa,  in  alio  non  concreata.  Talia  autem 
non  sunt  mensura,  numerus  et  pondus;  sed  in  aliis 
concreantur,  cum  non  sint  entia  per  se  stantia  et 
completa  ^. 

Multum  enim  etc.  Hic  ponitur  probatio  poten- 
iiem,  de  ter.  tiae  divinae,  primo  per   eius  masnitudinem   in  se; 

lio  duo.  ,  ^  .     f  \  j^         '  j. 

secundo,  per  parvitatem  creaturae:  Quomam  tan- 
quam  etc. 

(Vers.  22.).  Multum  enim  etc,  quasi  dicat:  bene 
Prinmm.  patct,  quod  cx  impotentia  non  fuit,  quia  sic  eos  pu- 
nivit;  muUum  enim  valere,  id  est  valde  posse,  tibi 
soli,  et  sine  alterius  adiutorio,  supererat  semper, 
scilicet  propter  inflnitatem  potentiae  tuae.  «  Infinitum 
enim  est,  cuius  partes  vel  quantitatem  accipienti 
semper  est  aliquid  extra  accipere  ^  » ;  Lucae  primo : 
<c  Non  erit  impossibile  apud  Deum  omne  verbum  »; 
semper,  id  est  omni  tempore  vel  in  aeternum,  se- 
cundum  illud  Danielis  septimo:  «  Potestas  eius  pote- 
stas  aeterna  » .  Et  virtuti,  id  est  perfectae  potentiae, 
quia ,  secundum  Philosophum  ^,  «  virtus  est  ultimum 
de  potentia  in  re  »;  brachii  tui,  secundum  illud 
Isaiae  quinquagesimo  primo :  «  Induere  fortitudinem 
brachium  Domini  »;  quis  resistet?  quasi  dicat:  nul- 
lus  potesl;  et  hoc  est,  quia  non  patitur  ab  aliquo. 
(Vers.  23.).  Quoniam  etc,  quasi  dicat:  vere 

secnndnm.  ita  cst ;  quoniam  totus  orbis  terrarum, ,  id  est  uni- 
versitas  creaturarum,  sic  est  ante  te,  id  est  in  tua 
dispositione,  vel  in  tua  comparatione ;  tanquam  mo- 
mentum  staterae,  id  est  illud  modicum ,  quo  stalera 
huc  vel  illuc  inclinatur;  unde  dicitur  momentum  a 
movendo^,  vel  quia,  sicut  faciliter  et  quasi  in  mo- 
mento  movetur  huc  vel  illuc,  sic  divina  virtute  mun- 
dus  ad  nutum  Dei  movetur;  unde  Isaiae  quadrage- 
simo:  «  Ecce,  gentes  quasi  stilla  situlae  etsicut  mo- 
mentum  staterae  reputatae  sunt » ;  et  tanquam  gutta 
roris  antelucani,  id  est  ante  lucem  cadentis,  quae 
descendit  in  terram,  quae  a  facie  solis  facile  dissol- 

Noianciam.  vitur  uec  ci  potest  resistere.  Et  notandum ,  quod  di- 
cit,  creaturam  esse  tanquam  momentum  etc,  re- 
spectu  Dei  quantum  ad  facilitatem  agendi  in  ipsam; 
et  ianquam  gutia  roris  etc,  quantum  ad  impossi- 


bilitatem   patiendi   ab   illa ;    Isaiae   quadragesimo  ^ : 
«  Omnes  gentes ,  quasi  non  sint,  sic  sunt  coram  eo  » . 

Et  ^  misereris  omnium  etc.  Hic  ponitur  proba-    uem,  de 
tio  divinae  misericordiae ;  et  primo  probat  eam  per  inor  effe- 
effectum  dissimulaiionis ;  secundo ,  per  effectum  di- 
leeiionis :  Diligis  enim;  tertio ,  per  effectum  conser- 
vationis :  Quomodo  autem  posset  etc. ;  quarto ,  per 
effectum  remi^sionis:  Parcis  autem. 

(Vers.  24.).  Et  misereris  omnium,  id  est,  in  Primas. 
omnibus  exerces  misericordiae  effectum,  secundum 
illud  Psalmi  ^ :  «  Miserationes  eius  super  omnia  opera 
eius » ;  item :  «  Uni versae  viae  Domini  misericordia 
et  veritas » ;  item :  «  Misericordia  Domini  plena  est 
terra».  Quoniam  omnia  potes;  unde  omnia  sunt 
facturae  tuae  et  opera  tua,  secundum  illud  Psalmi: 
«  Qui  fecit  caelura  et  terram ,  mare  et  omnia ,  quae 
in  eis  sunt  » .  Et  dissimulas,  ad  tempus  scilicet  non 
puniendo,  peccata  hominum;non  dicit  angelorum, 
quia  peccatum  angelorum  statim  fuit  punitum;  unde 
Isaiae  decimo  quarto^:  «  Quomodo  cecidisti,  lucifer, 
de  caelo ,  qui  mane  oriebaris  » ?  Propter  poeniten- 
tiam ;  unde  ad  Romanos  secundo :  « Ignoras ,  quia 
benignitas  Dei  ad  poenitentiam  te  adducit»?  Ezechie- 
lis  decimo  octavo:  «Si  egerit  impius  poenitentiam 
ab  omnibus  peccatis  suis  elc-;  vita  vivet  et  non 
morietur  ». 

(Vers.  23.).  Diligis  enim  omnia,  quae  sunt,  sci-  secundas. 
licet  bona  eorum  approbando  et  conservando;  unde 
Genesis  primo^^:  «  Vidit  Deus  cuncta,  quae  fecerat, 
et  erant  valde  bona  »;  Giossa:  «  Bonus  opifex  opus 
suum  diligit»;  Deusautem  peccatum  non  fecit;  unde 
loannis  primo:  «  Sine  ipso  factum  est  nihil»,  id  est 
«peccatum»,  secundum  Augustinum,  Etideopecca- 
tum  non  diligit,  sed  odit,  secundum  illud  Psalmi: 
«  Dilexisti  iustitiam  et  odisti  iniquitatem » .  Et  nihil 
odisti  eorum  quae  fecisti,  nuUum  scilicet  reprobando. 

CoNTRA  quod  dicitur  in  Psalmo  ^* :  «  Iniquos  odio  Qoaestio. 
habui  »;  itera:  «  Odisti   omnes,  qui  opei^antur  ini- 
quitatem  »;  item  Ecclesiastici  duodecimo:  «  Altissimus 
odio  habet  peccatores  » . 

Sed  dicendum,  quod  non  odit  facturam  suam,  Resp. 
sed  facturae  vitium ,  sicut  artifex  statuam ,  quara  fe- 
cit,  diligit,  et  tamen  aliquem  nodum  ex  parte  mate- 
riae  in  ea  existentem  odit. 

Nec  enim  odiens,  id  est  invitus,  aliquid  con- 
stiiuuti,  scilicet  de  nihilo   ipsum  creando,  aut  fe- 


^  Cfr.  siipra  pag.  28,  nota  7. 

*  Vide  II.  Sent.  d.  I.  p.  I.  a.  3.  q.  2.  in  corp.  el  ad  3. 

^  Aristot.,  III.  Phys.  text.  62.  seq.  fc.  6.).  —  Sequimtur 
Liic.  I,  37.  el  Dan.  7,  M. 

*  Libr,  1.  de  Caelo  et  miindo,  text.  H6.  (c.  1 1.).  Cfr.  toni.  U. 
pag.  671,  nota  6.  —  Seq.  locus  est  Isai.  ol,  9. 

^  Isidor.,  Y.  Etymolog.  c.  29.  n.  1  :  Momentum  est  mhii- 
mum  atque  angustlssimum  tempus,  a  motu  siderum  dictum. 
—  Sequitur  Isai.  iO,  15. 

^  Vers.  17. 

'  Cfr.  supra  pag.  1 81 ,  nota  2. 

«  Psalm.  144,  9.  —  Sequuntur  Ps.  24,  10;  32,  5.  et  145,  6. 


—  Pro  Quoniam  omnia  potes,  quod  exhibet  card.  Hugo  in 
niargine  et  Lyranus  in  textu ,  Vulgala  Quia  omnia  potes. 

*  Vers.  12.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  2 ,  4.  et  Ezech.  1 8,  21 . 

*^  Vers.  31.  —  Sequuntur  Glossa  ordinaria  Rabani  (cfr. 
supra  pag.  45,  nota  8.  verba  Aristolelis);  loan.  1,3,quemlo- 
cum  pn  loan.  Evang.  Ir.  1.  n.  13.]  exponens  August,  dicit:  «So- 
lent  enim  multi,  male  intelligenles  sine  ipso  facium  est  nihil, 
putare,  aliquid  esse  nihil,  Peccatum  quidem  non  per  ipsum  fa- 
ctum  est  j  et  manifestum  est ,  quia  peccatum  nihil  est ,  et  nihil 
fiunl  homines,  cum  peccant».  Dein  allegatur  Ps.  44,  8. 

"  Psalm.  118,  M3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  5,  7.  et 
EccIL  12,  3. 


184 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XII. 


cisti,  de   materia  praeiacenti  formando;  unde  Boe- 

thius  * : 

Quem  non  externae  pepulerunt  fingere  causae 
Materiae  fluilantis  opus,  verum  insita  summi 
Forma  boni  etc. 

Unde  Rroverbiorum  decimo  sexto  ^ :  «  Universa  pro- 
pter  semetipsum  operalus  est  Dominus  » . 

(Vers.  26.).  Quomodo  aiitem  posset  aliquid,  id 
Tertios.  est  uUa  creatura,  permanere,  scilicet  in  suo  esse; 
nisi  tti  vohiisses,  id  est,  nisi  tua  bonitate  volunta- 
rie  conservares?  quasi  dicat:  nullo  modo;  unde  Gre- 
gorius^:  «Cuncta,  quae  sunt.,  in  nihilum  tenderent, 
nisi  manu  Creatoris  sustentarentur  vel  tenerentur». 
AiU  quod  a  te  vocatum  non  esset,  id  est,  nisi  tua 


sapientia  intuendo  approbares;  ad  Roraanos  quarto: 
«  Qui  vocat  ea  quae  non  sunt »  etc. ;  conservaretur  ? 
quasi  dicat:  nihil. 

(Vers.  27.).  Pareis  autem  omnibus,  scilicet  ho-  Qnarta». 
minibus,  qui  dicuntur  omnis  creatura,  secunduni 
illud  Marci  ultimo*:  «Praedicate  Evangelium  omiii 
creaturae  »;  parcis,  inquam,  quia  tibi  est  proprium, 
iuxta  illud:  «Deus,cui  proprium  est  misereri  seni- 
per  et  parcere  » .  Quoniam  tua  sunt ,  Domine;  Eze- 
chielis  decimo  octavo  ^ :  «  Omnes  animae  meae  sunt » ; 
qui  amas  animas;  quod  patet,  quia  animam  tuam 
posuisti  pro  eis;  loannis  decimo  quinto:  «Maiorem 
hac  dilectionem  nemo  habet  »  etc. ;  unde  Bernardus : 
«  Maiorem  habuisti,  eam  ponens  pro  inimicis  tuis » . 


Capitulum  XII. 


Secundo,  de  punitione  Ghananaeorum  et  Amorrliaeorum. 

0  quam  bonus  eic,  Postquam  egit  de  beneflciis 
Dinsio.  exhibitis  filiis  Israel  in  afflictione  vel  punitione  Ae^ 
gyptiorum  principaliter ;  hic  agit  de  beneficiis  exhi- 
bitis  eisdem  in  afflictione  Chananaeorum  et  Amor- 
rhaeorum  terram  promissionis  inhabitantium  prin- 
cipaliter. 

In  prima  primo  ostenditur  illorum  populorum 

osteDdantar  iusta  punitio;  socundo,   misericoi^dia   exhibita   in 

qaaiaor.    p^j^j^j^^j  j^q^Jq.  g^d  q(  f^{^ .  tertio,  popuU  Dei  in 

utroque  instructio:  Tu  autem,  dominator ;  ({xmXo, 
adversariorum  incorrigibilium  per  utrumque  con- 
demnatio:  Unde  et  illis. 

Primo,  de  horum  popalornm  iusta  punitione  dupliciter. 

In  prima  primo  tangitur  pia  intentio  punientis; 
secundo,  aeqiiilas  punitionis :  Illos   enim,  —  Piae 
jDepiainien-intentionis  primo  ostendit  causam,  secundo  signum: 
n^enthm- Tdeoque  etc. ;  tertio  finem:  Ut  relicta  malitia  etc. 

(Vers.  1.).  O  quam  bonus  etc,  Exclamatio  est 
Expositioiit.  innuens  insuffioientiam   loquentis   ad  exprimendum 

fApgl  ja 

intentionis  bonitatem  Creatoris;  est  enim  sensus:  0  quam  etc, 
quasi  dicat:  non  valeo  exprimere  quantum,  et  hoc 
propter  infmitatem  bonitatis  tuae.  Bonus,  scilicet 
bona  tua  communicando ;  «  est  enim  bonum  diflfusi- 
vum  sui  » ,  secundum  Dionysium  ^ ;  Matlhaei  decimo 


causa. 


nono:  «  Nemo  bonus  nisi  solus  Deus»;  solus  enim 
Deus  comnmnieat  sua ,  omnis  creatura  alienum,  quia 
nihil  habet  suum ;  unde  primae  ad  Corinthios  quarto : 
«  Quid  habes,  quod  non  accepisti » ?  Et  suavis  est, 
Domine,  spiritus  tuus  in  omnibus,  scilicet  malis 
parcendo  nostris ;  in  Psalmo  ^ :  «  Gustate  et  videte , 
quoniam  suavis  est  Dorainus»;  spiritus,  inquam, 
tuus  in,  nobis  scilicet,  omnibus,  Glossa:  « Quia 
amor  Dei  fons  totius  boni  est».  fn  omnibus,  ma- 
xime  in  quibus  magis  apparet  Dei  misericordia ;  ia 
Psalmo:  «  Suavis  Dominus  universis». 

(Vers.  2.).  Ideoque,  quia  bonus  et  suavis,  eos  Eiusdem  si- 
qui  exerrant,  id  est,  extra  viam  veritatis  errant  in 
fide ,  vel  moribus ,  sicut  illi ,  de  quibus  Isaiae  quin- 
quagesimo  tertio  ^ :  «  Omnes  nos  quasi  oves  erravi- 
mus  » ;  item  Threnorum  quarto :  «  Erraverunt  caeci 
in  plateis  »;  partibu^  corripis,  id  est  flagella  per 
partes,  non  simul,  sed  successive  imraittendo,  secuu- 
dum  illud  Exodi  vigesimo  tertio  ^ :  «  Non  eiiciam  eos 
a  facie  tua  anno  uno » ,  sed  «  paulatim  expellam  eos » ; 
lob  trigesimo  quinto :  «  Nunc  enim  non  infert  furo- 
rem  suum  nec  ulciscitur  scelus  valde  »,  sed  modi- 
cum;  corripis,  inquam,  vel  per  te,  vel  «  per  alios, 
quos  Spiritu  sancto  reples  » ,  secundum  Glossam ; 
loannis  decimo  sexto:  «  Argnet  mundum  de  pec- 
cato».  Et  de  quibus  peccant,  id  est  de  peccatis, 
quibus  peccant;  arfmon^?^  /  scilicet  veniam  promit- 
tendo ,  secundum  illud   Matthaei  quarto  ^^ :  «  Poeni- 


*  Libr.  ni.  de  Consol.  metr.  9. 

*  Vers.  L 

*  Libr.  XVI.  Moral.  c.  37.  n.  4o.  Cfr.  supra  pag.  119,  nota  .3. 
in  fine.  —  Sequitur  Rom.  4,  17. 

*  Vers.  15,  Cfr.  supra  pag.  33,  nota  2.  et  pag.  114,  nola  6. 
verba  Gregorii ,  qui  etiam  in  lib.  Sacramentorum  sub  n.  4.  inter 
Orationes  pro  peccatis  (Migne,  Patrol,  Lat.  tom.  78.  col.  197) 
exliibet  orationem:  Deus,  cui  proprium  etc. 

®  Vers.  L  —  Sequitur  loan.  15,  13.  Verba  Bernardi  ha- 
bentur  in  Serm.  de  Passione  Domini  in  ferla  IV.  Hebdom.  san- 
ctae,  n.  i:  Tu  maiorem  habuisti,  Domine,  ponens  eam  etiam 
pro  inimicls. 

®  De  GaelesU  Hierarch.  c.  4.  §  1.  et  de  Div.  Nom.  c.  4. 
§  1.  seq.  —  Sequuntur  Matth.  19,  47:  Unus  est  bonus,  Deus 


(Luc.  18,  19:  Nemo  bonus  nisi  solus  Deus ;  cfr.  Marc.  10,  1 8.) 
et  L  Cor.  4,  7, 

'  Psaim.  33 ,  9.  —  Subinde  allegantur  Glossa  interlinearis 
(cfr,  Rabanus)  et  Ps.  144,  9. 

®  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  Thren.  4,  14. 

^  Vers.  29.  et  30.  (post  uno  Vulgata  plura  addit).  Cfr.  in- 
fra  V.  10.  —  Sequuntur  lob  35,  15.  et  Glossa  ordinaria  ex 
Rabano:  Corripis  per  eos,  quos  reples,  vei  per  alios,  quos 
volueris;  unde  [loan.  16,8.]:  Itle  arguet  mundum  de  peccato, 
de  itistitia  et  de  iudicio. 

^^  Vers.  17.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  45,  22.  et  30,  21. 
Glossa  allegata  est  interlinearis  ex  Rabano:  Beatus,  qul  audit 
vocem  admonentis  [cod.  A  verbum  admonentis]. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XII. 


185 


tentiam  agite»  etc;  item  Isaiae  quadragesimo  quinto: 
«  Convertimini  ad  me,  et  salvi  eritis»  etc;  Glossa: 
«  Beati ,  qui  audiunt  vocem  admonentis » ;  Isaiae  tri- 
gesimo :  • «  Aures  tuae  audient  verbum  post  tergum 
monentis».  Et  aUoqueris,  id  est  poenam  commi- 
nando;  Isaiae  primo  * :  «  Si  audieritis  me ,  bona  ter- 
rae  comedetis;  quodsi  non  audieritis,  gladius  devo- 
Eiasdem  fi.  rabit  vos  »;  ut,  relicta  maliiia,  scilicet  peccati,  vel 

DIS. 

infidelitatis ;  credant  in  te,  Domnie,  scilicet  fide 
formata;  in  te,  inquam,  non  te,  vel  tibi  tantum; 
Isaiae  quinquagesimo  quinto :  « Derelinquat  impius 
viam  suam  »  etc  Contrarius  enim  est  motus  poeni- 
tentiae  motui  malitiae ,  quia ,  sicut  ille  est  a  bono  in 
malum,  sic  iste  a  malo  in  bonum. 

lllos  enim  etc  Hic  tangitur  aequitas  punitio- 
De  aeqmin\e  nis ,  et  primo    ex    cousideratione  ipsius   culpae ; 

poDltioms  *  -j        X-  r%      j 

noianiur  secundo ,  ox  considerationo  poena^:  Perdere  vo- 
luisti, 

(Vers.  3.).  Illos  enim  etc  Bene  dixi:  corri- 
primo,  cop.  pis  etc. ;  quod  patet  per  exemplum.  lUos  enim  an- 
cuipae.  tiquos  inhubitatores ,  scilicet  Chananaeos  et  Amor- 
rhaeos  et  alios  huiusmodi ,  inhabitaiores  ierrae 
sanctae  tua^,  id  est  tuis  Sanctis  promissae,  scilicet 
Abraham,  Genesis  decimo  quinto^;  Isaac,  vigesimo 
sexto;  lacob,  vigesimo  octavo;  quos  exhorruisti,  in 
tantum ,  ut  populura  tuum  eis  copulari  nolueris  aut 
misceri ,  secundum  illud  Deuteronomii  septimo :  «  Non 
inibis  cum  eis  foedus  nec  sociabis  coniugia  nec  mi- 
sereberis  earum  » . 

(Vers.  4.  5.).  Quoniam  odibilia  opera  tibi  fa- 
ciebant ,  scilicet  peccata  enormia ,  infra  decimo 
quarto  ^ :  «  Similiter  odio  sunt  Deo  impius  et  impie- 
tas  eius  » ;  per  medicamina ,  scilicet  veneficorum , 
et  sacrificia  iniusta,  idolorum,  et  hoc  contra  Deum. 
Erant  aulem  et  sacrificia  iusta,  quaeDeo  ofTereban- 
tur,  sicut  obtulit  Noe,  Genesis  octavo.  —  Et  filio- 
rum  suorum  necatores,  et  hoc  contra  proximum, 
sine  misericordia ,  id  est  sine  compassione ,  quia  in 
sacrificiis  daiemonum  immolabant  eos  cum  multa  de- 
votione,  secundum  illud  Psalmi  * :  «  Et  immolaverunt 
filios  suos  et  filias  suas  daemoniis  ».  Contra  quod 
Deuteronomii  decimo  octavo :  «  Ne  imitari  velis  abo- 
minationes  illarum  gentium,  nec  inveniatur  apud  te 
qui  lustret  filium  aut  filiam ,  ducens  per  ignem  » .  Et 
comestores  viscerum  hominum.,  hoc  non  legitur  fa- 


ctum,  sed  credendum  est  potuisse  fieri,  sicut  tem- 
pore  obsidionis  Samariae  legitur  factum  esse,  quarli 
Regum  sexto*;  et  Threnorum  quarto:  «Manus  mu- 
lierum  misericordium  coxerunt  filios  suos  » ;  et  de- 
voratm^es  sanguinis  ^ ,  humani ,  contra  illud  Genesis 
nono :  «  Carnem  cum  sanguine  non  comedetis  » . 

(Vers.  6.).  Et  aueiores,  id  est  effusores  san- 
guinis,  parentes,  id  est,  quamvis  parentes  essent 
sanguinis  effusi ,  quod  gravius  est ;  sanguinis ,  dico, 
animarum ,  id  est  hominum ;  partem  enim  ponit  pro 
toto,  et  est  synecdoche,  sicut  Exodi  primo^,  ubi  di- 
citur :  «  Omnes  animae ,  quae  ingressae  sunt  cum 
lacob  in  Aegyptum  »;  imuxiliatarum;  Glossa:  «  Id 
est,  eorum  qui  se  non  poterant  defendere,  vel  qui- 
bus  nolebant  auxiliari  »,  scilicet  propriorum  infan- 
tulorum,  quorum  sanguinis  ipsimet  erant  generato- 
res  et  effusores  in  sacrificio  et  comestores  comedendo 
de  sacrificato.  Filiorum,  inquam,  suorum  necato- 
res  etc. .  perdere  voluisti,  id  est  expellere,  amedio     secando, 

'  *^  jr  '  consideralio 

saa^ammto  tuo,  id  est  a  terra  promissionis  sacra;  poenae, 
et  dicitur  terra  promissionis  sa^ra  vel  sacramentum 
propter  rei  sacrae ,  id  est  terrae  vivenlium^,  signifi-  Rauouess. 
cationem,  et  propter  sacramentorum  salutis  nostrae 
in  ea  completionem,  et  propter  Sacramentorum  Eccle- 
siae  in  ea  institutionem ,  ut  eucharistiae  el  baptismi, 
et  propter  sacrorum  hominum  futuram  in  ea  inha- 
bitationem ,  ut  Patriarcharum ,  Prophetarum ,  Aposto- 
lorum ,  et  propter  sanguinis  Christi  in  ea  effusionera 
et  irrigationem ,  et  propter  sacrorum  corporum  et 
pulverum  in  ea  resolutionem ,  sciiicet  Patrum  anti- 
quorum  ibidem  sepultorum;  item  propter  sacri  loci 
in  ea  aedificationem ,  scilicet  templi ,  et  propter  San- 
cti  Sanctorum  nativitatem  et  conversationem.  Per 
manus  parentum  nostrorum,  Wlomm  scilicet,  qui 
cum  losue  terram  promissionis  intraverunt  ^. 

(Vers.  7.).  Ut  dignam  perciperent,  scilicet  pa- 
rentes  nostri,  peregrinationem ,  id  est  terrara  pere- 
%xm^\Aow\^ ,  puerorum  Dd ,  scilicet  Patriarcharum ,  de 
quibus  ad  Hebraeos  undecimo  ^^ :  «  Confltentes ,  quia 
peregrini  et  hospites  sunt  super  terram  ».  Quae, 
scilicet  terra  peregrinationis,  est  tibi  terra  carior 
omnium,  scilicet  terrarum,  id  est  omnibus  terris, 
scilicet  propter  salutem  humani  generis  ibi  procu- 
randam,  secundum  illud  Psalmi:  «  Operatus  est  sa- 
lutem  in  medio  terrae  » . 


*  Vers.  19.  et  20:  Si  volueritis  et  audieritis...  quodsi  no- 
lueritis  et  me  ad  iracundiam  provocaveritis ,  gjadius  etCj  ibid. 
65,  7.  est  seq.  locus.  De  explicatione  verborum  credantinte, 
Domme,  cfr.  supra  pag.  412,  nota  2. 

*  Vers.  16.  et  18;  ibid.  26,  3.  seq.  et  28,  13.  seqq.  sunt 
duo  seqq.  loci;  deinde  allegatur  Deut.  7,  2.  et  3,  ubi  Vulgala 
post  sociabis  addit  cum  eis,  et  verba  nec  misereberis  earum 
transponit  post  foedm» 

^  Vers.  9.  —  Sequitur  Gen.  8 ,  20.  et  21 :  Obtulit  holocau- 
sta  super  altare ,  odoratusque  est  Dominus  odorem  sua\itatis  ete. 

*  Psalm.  105,  37.  —  Seq.  locus  est  Deut.  18,  9.  et  10, 
ubi  pro  apvd  te  Vulgala  in  te. 

*  Vers.  25.  seqq.,  ubi  narratur,  quod  matres  ob  inediam 
filios  suos  comederunt.  —  Seq.  locus  est  Thren.  4,  10. 

S.  Bomv.  —  Tom.  VI. 


*  Vulgata  iioc  loco  addit  verba  a  medto  sacramento  tuo; 
sed  haec  etiam  a  card.  Hugo  et  Lyrano  in  seq.  versu  post  per- 
dere  voluisti  exhibentur.  —  Sequitur  Gen.  9,  4.  Adiectivum  kn- 
Tnani  habetur  in  edd.  et,  ut  videtur,  etiam  in  codd. 

'  Vers.  1 .  et  6 :  Haec  sunt  nomina  flliorum  Israel ,  qui  in- 
gressi  sunt  in  Aegyptum  cum  lacob...  Erant  igitur  omnes  ani- 
mae  eorum  qui  egressi  sunt  de  femore  lacob  etc.  Origin.,  Ho- 
mil.  \,  in  Exod.  n.  3 :  In  usu  namque  esse  creditur  animas  pro 
hominibus  appellari.  —  Glossa,  quae  sequitur,  esiinterliiiearis. 

®  Psalm.  26,  13:  Credo  videre  bona  Domini  in  terra  vi- 
ventium.  Ps.  141,  6 :  Tu  es  spes  mea ,  portio  mea  in  terra  vi- 
ventium. 

^  Cfr.  losue  1,  2.  seqq. 

1*  Vers.  13.  —  Sequitur  Ps.  73,  12. 

24 


186 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIL 


Seoaudo  ostenditor  mimicordia  exhibita  in 
modo  punitionis  dapliciter. 

Sed  et  his  etc.  Hic  ostenditur  misericordia  ex- 

DiTisio.  hibita  in  modo  punitimis;  et  illius  modi  primo  re- 

mooet  causam  falsam;  secundo  suhdit  veram:  Cum 

canw  faHa  ergo.  —  In  parte  prima  primo  ostendit ,  quod  ille  mo- 
dus  puniendi  non  fuit  eximpotentia;  secundo,  quod 
nec  ex  ignorantia:  Sed  partibxis;  tertio,  quod  nec 
ex  timore:  Nee  timens;  quarto,  quod  nec  ex  m- 
iustitia :  Nec  ^  enim. 

(Vers.  8.).  Sed  et  his  etc.  Quamvis  aliqui  legant 
E«poMjioiii-hoc  de  Patribus  introducendis ,  quorum  Dominus  ho- 

De  prima  stcs  pfius  misericorditer  exterruit,  nolens  eos  velut 
homines  mortales  exponere  subitis  bellorum  pericu- 
lis;  tamen  congruentius  videtur  exponendum  de  gen- 
tibus  Chananaeis  a  facie  eorum  eiiciendis.  Dicit  ergo: 
Sed  et  his ,  quamvis  scilicet  tam  enormiter  peccas- 
sent,  pepercistij  scilicet  non  statim  el  siraul  omnes 
illos  expellendo,  tanquam  hominibus,  carne  fragili 
indutis,  et  ideo  ad  peccandum  pronioribus.  «  Sensus 
enim  et  cogitatio  humani  cordis  in  malum  prona 
sunt  ab  adolescentia  sua  » ,  Genesis  octavo  ^.  Hanc 
rationem  allegat  ipse  Dominus  Genesis  sexto :  «  Non 
permanebit  spiritus  meus  in  homine,  quia  caro  est». 
Ei  misisti  antecessores  exercitus  tui  vespas,  id  est 
genus  muscarum  valdepungitivarum;  Glossa^  dicit: 
«  Timores  acerrimos ,  quibus  corda  gentiuna  pun- 
gebantur  » .  Hi  sunt  crabrones ,  de  quibus  Deutero- 
nomii  septimo :  «  Crabrones  mittet  Dominus  Deus 
tuus  in  eos ,  donec  deleat  omnes  atque  disperdat » ; 
Exodi  vigesimo  tertio :  «  Mittam  terrorem  meum  in 
praecursum  tuum  » ;  et  post :  «  Emittens  crabrones 
prius,  qui  fugabunt  Hevaeum»  etc.  Utillos,  scilicet 
Chananaeos,  paulatim  exterminarent ,  id  est  extra 
terminos  terrae  promissionis  ponerent  vel  fugarent, 
vel  extra  terminos  vitae  praesenlis,  velextra  termi- 
nos  terrae  viventium;  unde  Baruch  tertio^:  «  Exter- 
minati  sunt  et  ad  inferos  descenderunt  »,  exclusi  sci- 
licet  a  terra  viventium. 


(Vers,  9.).  Non  quia  impolem  eras  in  bello 
subiicei^e  impios  iustis ,  secundum  illud  Psalmi  * : 
«  Praecinxisti  me  virlute  ad  bellum,  el  supplantasti 
insurgentes  in  me  subtus  me»;  aut  bestiis  saevis, 
id  est  aut  per  bestias  crudeles,  secundum  illud  le- 
remiae  quinto :  «  Lupus  ad  vesperam  vastavit  eos , 
et  pardus  vigilans  super  civitates  eorum  » ;  supra 
undecimo :  «  Non  enim  impossibilis  erat  oranipotens 
manus  tua  »  etc.  Aut  verbo  duro,  id  est  per  verbum 
asperum,  illos  simul  exterminare,  secundum  illud 
leremiae  vigesimo  tertio  ^ :  «  Nunquid  non  verba  mea 
quasi  ignis  et  quasi  malleus  conterens  petras  » ? 

(Vers.  10.).  Sed  partibus  etc,  Hic  ostendit ,  quod  oe  secunda. 
hoc  non  fecit  ex  ignorantia,  scilicet  culpae  eorum 
actualis  vel  originalis ,  dicens :  Sed  partibus  etc.  Bene 
dixi ,  quod  non  quia  impotens  etc. ;  sed  partibus,  « id 
est  paulatim  vel  per  partes  »  et  successive,  iudicans, 
id  est  iuste  puniens ;  Deuteronomii  septimo ' : « Consu- 
met  nationes  has  in  conspectu  tuo  paulatim  atque  per 
partes,  ne  forte  multiplicentur  contra  te  bestiae  ter- 
rae  » ;  dabas  locum  poenitentiae,  ut,  quibusdam  puni- 
tis ,  alii  corrigerentur ;  lob  vigesimo  quarto  ^ :  «  Dedit 
ei  Deus  locum  poenitentiae ,  et  ille  abutitur  eo  in  su- 
perbiam  » .  Non  ignorans ,  quia  ignorantia  in  Deum 
non  cadit,  sicut  nec  tenebrae  in  lucem;  unde  primae 
loannis  primo:  «Deus  lux  est,  et  tenebrae  in  eo  non 
sunt  ullae».  Quoniam  iniqua^  est  natio  eo7'um, 
per  culpae  mahtiam,  quia  iniquorum  patrum  iniqui 
fiUi ;  unde  supra  quarto :  «  Ex  iniquis  omnes ,  qui 
nascuntur,  testes  sunt  nequitiae  illorum  » ;  et  natu- 
ralis  malitia  illorum,  id  est  naturali  similis  per 
usum  pravae  consuetudinis.  « Consuetudo  enira  al- 
tera  natura  est  *<^ » ;  sicut  enim  ea  quae  sunt  a  na- 
tura,  difficile  vel  nunquamexui  possunt;  sic  nec  ea 
quae  ex  consuetudine ;  unde  leremiae  decimo  tertio : 
«  Si  mutare  potest  Aethiops  pellem  suam,  aut  par- 
dus  varietates  suas;  et  vos  poteritis  bene  facere,  cum 
dldiceritis  malum  » ;  Gregorius  ^^ :  «  DifBcile  surgit 
quem  moles  consuetudinis  premit  ».  Et  naturalis 
malitia  illorum;  Glossa*^-  «  Permanens,  inveterata  », 


*  Ita  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  Non. 

^  Vers.  21 ;  ibid.  6,  3.  est  seq.  locus,  ia  quo  post  homine 
Vulgata  addit  in  aeternum* 

®  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Sequuntur  Deut.  7, 
20;  Exod.  23,  27.  et  28. 

*  Vers.  19. 

*  Psalm.  17,  40.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ler.  5,  6.  et 
Sap.  H,  18. 

^  Vers.  29:  Nunquid...  mea  sunt  quasi  ignis,  dicit  Domi- 
nus ,  et...  petram  ?  —  Superius  pro  asperum  edd.  asperos, 

'  Vers.  22,  ubi  post  partes  Vulgata  addit  Non  poteris 
eas  delere  pariier.  —  Glossa  interlinearis :  Sed  partibus,  id 
est  per  partes,  id  est  paulatim,  non  exercens  oninem  vindictam. 
Cfr.  supra  v.  2. 

®  Vers.  23.  —  Sequitur  I,  loan.  1 ,  5. 

^  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus ;  Vulgata  nequam,  quae 
etlam  paulo  inferius  pro  illornm,  quod  etiam  Rabanus  habet, 
substituit  ipsorum.  —  Seq.  locus  est  Sap.  4,  6;  cfr.  supra 
pag.  133,  nota  12, 


*°  Aristot.,  de  Memoria  et  reminisc.  c.  3.  (c.  2.) :  Tanquam 
enim  natura  iam  consuetudo  est.  Cfr.  L  Rhetor.  c.  25.  (c.  11.), 
ubi  dicit,  quod  « consuetudo  slmile  aliquid  est  naturae». 
Libr.  Vn.  Ethic.  c.  1 0 :  Incontinentes  item  ex  assuetudine  quam 
ex  natura  sanari  facilius  possunt,  quippe  cum  consuetudinem 
quam  uaturam  immulare  facilius  sitj  nara  ob  id  quoque  con- 
suetudinem  mutare  est  diflflcile,  quia  naturae  perquam  similis 
est.  Cicero,  V.  de  Finib.  c.  25.  docet,  «  consuetudine  quasi  alte- 
ram  naturam  efTici  ».  —  Sequitur  !er.  13,  23. 

"  Libr.  XXVL  Moral.  c.  36.  n.  65 ,  ubi  exponit  illud 
Thren.  3,  53:  Lapsa  est  in  lacum  vita  mea,  etposuet^mt  la- 
pidem  super  me,  et  dicit:  «  In  lacum  quippe  vita  labitur,  cum 
labe  iniquitatis  inquinatur.  Lapis  vero  superponitur ,  cura  etiam 
dura  consuetudine  mens  in  peccato  devoratur,  ut,  et  si  velit 
exsurgere,  iam  utcumque  non  possit,  quia  moles  desuper  malae 
consuetudinis  premit».  Paulo  antea  docuerat:  Tanto  ergo  faci- 
lius  egreditur,  quanto  minori  consuetudine  coarctatur. 

^*  Haec  et  seq.  Glossa  sunt  interlineares.  —  Sequitur 
Thren.  1,  14. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIL 


187 


scilicet  per  usum  pravae  consuetudinis.  Etquoniam 
non  poterat  mutari  cogitatio  iUorum  in  perpetuum, 
scilicet  propter  obstinationera  voiuntatis  eorum  per- 
versae;  Glossa:  «  Indurata  propria  nequitia  »;  Thre- 
norum  primo :  «  Dedit  me  in  manum ,  de  qua  non 
potero  surgere  » . 

Sed  gontra:  In  libertate  arbitrii  est  peccare  et 
Qaaesiio.  post  peccatum  poeiiitere. 

Respondeo:  Non  poteraty  id  est,  vix  poterat; 

Resp.  vel  non  poterat  per  se  solum ,  sed  Deo  inspirante. 

Homo  enim  est  «  spiritus  vadens » ,  scilicet  per  cul- 

pam,  «  et  non  rediens  *  »,  scilicet  nisi  per  gratiam. 

(Vers.  11.).  5<?mm  enim  erat  maledictum  ab 
initio,  id  est  in  primo  parente  sui  generis,  scilicet 
in  Chanaan;  Genesis  nono*:  «  Maledictus  Chanaan». 
Vel  secundum  Glossam:  Ab  initio,  «id  est  in  prae- 
scientia  Dei  »,  vel  secundum  Glossam:  Ab  initio,  quia, 
«  ex  quo  fuerat,  quaedam  prava  qualitas  jn  ipsis 
erat  maledictione  digua». 

Nec  timens.  Hic  excludit  a  Deo  timorem  qua- 

Dc  lertia  druplici  ratione :  primo  per  hoc ,  quod  iudicium  eius 

ter.  nuUus  potest  discutere;  secundo,  quia  nec  ei  re- 

sistere:  Aut  quis  stabit;  tertio,  quia  nec  vindicare: 

Aut  quis  in  conspectu;  quarto,  quia  nec  redar- 

guere:  Aut  quis  tibi. 

(Vers.  11.).  Dicitergo:  Nec  timens  aliquem  ve- 
Primo.  niam  dabas  peccatis  illorum.  Nec  timens  aliquem , 
scilicet  quasi  potentiorem  te;  Ecclesiastici  tertio^: 
«  Magna  potentia  Dei  solius » ;  Isaiae  quinquagesinio 
primo:  Quis  tu,  ut  timeas  ab  homine  mortali  »?  Item 
lob  vigesimo  secundo :  «  Nunquid  timens  arguet  te  »  ? 
quasidicat:  non;  immo  etiam  «  columnae  caeli  con- 
tremiscunt  et  pavent  ad  nutum  eius  » ,  lob  vigesimo 
sexto;  quanto  magis  columnae  terrae? 

(Vers.  12.).  Quis  enim  dicet  tibi,  id  est,  dicere 
auderet,  vel  dicere  rationabiliter  posset:  Quid  fe- 
cisti?  scilicet  facti  tui  rationem  discutiendo,  quasi 
dicat :  nullus ;  unde  ad  Romanos  nono  * :  «  Nunquid 
dicit  figmentum  ei  qui  finxit  se:  Quid  me  fecisti 
sic»?  Isaiae  quadragesimo  quinto:  «  Nunquid  dicet 
secundo.  lutum  flgulo:  Quid  facis  »  ?  Aut  quis  stabit  contra* 
iudicium  tuum?  scilicet  tuae  sententiae  resistendo; 
lob  nono:  «  Deus,  cuius  irae  resistere  nemo  potest » ; 
et  post:  «Si  aequitas  iudicii  quaeritur,  nemo  audet 
Teriio.  pro  me  testimonium  reddere».  Aut  quis  in  con- 
speetu  tuo  veniet,  id  est,  comparere  audebit,  vindex 


enim  iniquorum  hominum?  id  est  volens  vindicare 
iniquoS,  tepuniendo,  quasi  feceris  eis  iniuriam  ipsos 
condemnando ;  quasi  dicat :  nullus ,  quia  Deuteronomii 
trigesimo  secundo  ^ :  «  Mea  est  ultio  »  etc. ;  item  ibidem : 
«  Videte,  quoniam  ego  sim  solus,  et  non  est  qui  de 
manu  meapossit  eruere».  Aut  quis  imputabit  tibi ,  Quano. 
scilicet  te  de  culpa  redarguendo,  quasi  dicat:  nullus; 
unde  loannis  octavo  ^ :  «  Quis  ex  vobis  arguet  me  de 
peccato»?  Quis,  inquara,  imputabit  tibi,  si  perie- 
rint  nationes,  quas  tu  fecisti?  perierint,  per  culpam 
suam,  quas  tu  fecisti,  quantum  ad  eorum  naturam; 
Glossa :  «  Non  est  culpa  Creatoris ,  si  pereunt ,  sed 
naturae  vitium  » ;  lob  duodecimo :  «  Si  destruxerit , 
nemo  est ,  qui  aedificet  » . 

(Vers.  13.).  Nec'^  enimetc.  Bene  dixi:  quis  ali- 
quod  praedictorum  contra  tuum  iudicium  faciet  ?  Nec 
enim  est  alius  Deus  quam  tu,  secundum  illud 
Isaiae  quadragesimo  quinto :  «  Nunquid  non  ego  Do- 
minus,  et  non  est  ultra  Deus  absque  me»?  Quam  tu, 
inquam,  cui  cura  est  de  mnnibus;  supra  sexto^: 
«  Aequaliter  est  tibi  cura  de  omnibus  ». 

Sed  contra:  Primae  ad  Corinthios  nono^:  «  Nun-  Qnae&tio. 
quid  de  bobus  cura  est  Deo  » ? 

Dicendum ,  quod  cura  providentiae  est  illi  de  Resp. 
omnibus,  cura  disciplinae  est  de  solis  rationalibus. 

Ut,  sciUcet  per  hoc,  ostendas,  quoniam  non  in- 
iuste  iudicas  iudieium ,  punitionis  iniquorum ;  in 
Psalmo  ^^:  «  lustus  es,  Domine,  et  rectum  iudicium 
tuum  » . 

(Vers.  14.).  Neque  rex  etc,  quasi  dicat:  ita 
recte  iudicas,  quod  neque  rex,  qui  bene  regit  suos 
et  secundum  iustitiam,  neque  tyrannus,  qui  scilicet 
male  regit  et  per  iniustitiam;  in  conspectu  tuo  in- 
quirent  de  his  quos  perdidisti;  Glossa  " :  «  Utrum 
iuste  perdideris  » ,  secundum  illud  lob  nono :  «  Quis 
potest  dicere,  cur  ita  facis  »? 

Cum  ergo  etc.  Hic  ostendit  causam  veram,    secundo, 
quare  Deus  misericordiam  exhibuit  in  modo  puniendi  Sn/iS 
praedicto,  et  hoc  primo  ostendendo,  quod  Deus  in  ^'^^*'®'" 
omnibus  exercet  iustitiam;  secundo,  quod  nihilomi- 
nus  exhibet  misericordiam:  Et  ob  hoc;  tertio,  quod 
ad  incredulos  aliquando  ostendit  potentiam:  Virtu- 
tem  etc. 

(Vers.  15.),  Cum  ergo  sis  iustus,  scilicet  in  Primo  exer- 
natura  tua,  iu^te  omnia  disponis,  scilicet  in  crea-  tS"'^  '"'^^* 
tura,  scilicet  « iuste  filium  puniens  ^^ »  in  praesenti ,  ut 


*  Psalm.  77,  39.  Cfr.  supra  Comment.  in  Eccle.  1,  15. 
Quaest.  2.  (pag.  19  col.  I).  et  ]|.  Sent.  d.  28.  a.  4.  q.  1. 

*  Vers.  25.  —  Glossa  interlinearis  a  Lyrano  ad  v.  10,  et  <  1. 
sic  exhibetur:  In  perpetuum,  in  praescientia,  vel  ex  quo  fue- 
runt,  quaedam  prava  qua)itas.«.  digna.  Semen  enim  erat  male' 
dictum  ab  inUio,  originali  peccato. 

*  Vers.  21 .  —  Sequuntur  Isai.  61 ,  12,  ubi  pro  timeas 
Vulgata  timeres;  lob  22,  4.  et  26,  i\, 

*  Vers.  20.  —  Subinde  allegantur  Isai.  45,  9;  lob  9,  13. 
et  19. 

*  Vers.  35;  ibid.  v.  39.  est  seq.  locus:  Videte,  quod  ego 
sim  solus,  et  non  sit  alius  Deus  praeter  me...  et  non  est  etc. 


•  Vers.  46.  —  Sequuntur  Glossa  interlmearis  et  lob  12,  14. 

'  Cfr.  supra  pag.  186,  nota  1.  —  Seq.  locus  est  Isai.  45 ,  21 . 
Cod.  A:  Ego  Dominus,  et  non  est  alius  praeter  me  (cfr. 
Deut.  32,  39.). 

^  Vers.  8 ,  in  cuius  explicatione  etiam  eadem  quaeslio  eius- 
que  solutio  proposita  est. 

»  Vers.  9. 

10  Psalm.  118,  137. 

"  iNempe  interlinearis ,  quae  verbis  allegatis  addit  vel  ut 
restaurentur-  —  Sequitur  lob  9,  12. 

**  Ita  Glossa  interlinearis:  lustum  filium  puniens.  —  Tres 
seqq.  loci  sunt  Hebr.  12,  6;  Tob.  3,  2.  et  Ps.  18,  10. 


188 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XII. 


in  futuro  parcas  ei ;  ad  Hebraeos  duodecimo :  «  Fla- 
gellat  omnem  filium,  quem  recipil»;  Tobiae  tertio: 
« lustus  es,  Domine,  et  omnia  iudicia  tua  iusta 
sunt»;  item  in  Psalmo:  « ludicia  Domini  vera,  iusti- 
ficata  in  semetipsa  ».  Ipsum  quoque,  qui  non  debet 
puniri,  id  est  per  poenam  temporalem  corrigi,  con- 
demnas  ^;  Glossa:  Poena  aeterna,  parcens  ei  in  prae- 
senti,  ut  in  futuro  punias;  unde  Ezechielis  decimo 
sexto:  «  Auferetur  a  me  zelus  meus,  et  quiescam 
nec  irascar  ampiius».  Et  exterum  aestimas  a  tua 
virtute;  Giossa^:  « Id  est  alienum  et  indignum  di- 
vina  pietate  ».  Virtus  enim  Dei  est  pietas,  secun- 
dum  illud  Gregorii :  «  Deus,  cui  proprium  est  mise- 
reri  semper  et  parcere  » ,  ideo  in  Psalmo :  «  In  vir- 
tute  tua  »,  id  est  pietate  tua,  «  iudica  me  ».  Vel  sic: 
et  ipsum  qui  non  debetpuniri,  scilicet  in  aeternum, 
condemnas,  scilicet  secundum  repulationfem  repro- 
borum,  quia  ipsum  in  praesenti  corripis;  et  aesti- 
ma^,  id  est,  aestimare  facis  alios,  talem  exterum^ 
esse  scilicet,  a  tua  virtute,  id  est  alienum  et  indi- 
gnum  tua  pietate ,  sicut  amici  lob  ^  aestimabant 
ipsum  indignum  tua  pietate,  quia  tam  graviter  pu- 
nivisti  eum. 

(Vers.  16.).  Virtu^s  enim  tua,  id  est  misericor- 
dia.  Opus  enim  iustitiae  dicitur  esse  alienum  a  Deo, 
Isaiae  vigesimo  octavo  \  sed  opus  misericordiae  pro- 
prium  ei.  Et  hoc  est,  quia  nobis  miseretur  ex  boni- 
tate  propria,  sed  iustitiam  in  nos  exercet  ex  causa 
nostra,  scilicet  propter  nostram  culpam.  Virtus,  in- 
quam,  tua,  id  est  misericordia ,  iustitiae,  scilicet 
nostrae,  id  est  iustificationis  nostrae,  est  initium,  se- 
cundum  illud  Apostoli  ad  Titum  tertio  ^ :  «  Non  ex 
operibus  iustitiae,  quae  fecimus  nos,  sed  secundum 
suain  misericordiam  salvos  nos  fecit » ;  item  ad  Ro- 
manostertio:  «  lustificati  gratis  per  gratiam  ipsius». 
itein,  eiiam  Et  oh  fioc,  ouod  omnium  Dominus  es,  scilicet  per 
dia.  potentiam,  omnibus  te  parcere  facis,  per  misericor- 
diam ;  unde  Glossa  ^ :  «  U t  qui  praees  potentia  mi- 
tescas  natura»;  supra  undecimo:  «Misereris  omnium, 
quia  omnia  potes  » . 

(Vers.  17.).  Virtutem  enim  tuam  oste^idis,  id 
dum"'' oien- ^^*  poteutiam  in  puniendo,  tu  quinon  crederis,  sci- 
*»3'  licet  ab  errantibus,  esse  in  virtute  consummatus,  id 


est  perfectus ;  lob  vigesimo  secundo  ^ :  «  Quasi  nihil 
posset  facere  Omnipotens,  aestimabant  illum  ».  Et  hos 
qui  te  nesciunt,  scilicet  infideles,  in  avdacia  tra- 
ducis,  id  est,  audacter  ad  poenam  ducis,  et  hoc  me- 
rito  iniquitatum  suarum,  supra  quarto:  «Traducent 
eos  ex  adverso  iniquitates  eorum  » . 

Tertio  ostenditttr  populi  Dei  in  atroque  instraotio. 

Tu  autem  dominator  etc.  Ostensa  punitione  ad-  vimio. 
versariorum  et  misericordia  iudicis  in  puniendo,  hic 
ostendit  instructionem  populi  Dei  in  utroque,  et  Tanguntar 
primo  tSingit  exemplum ,  pev  quod  instruit;  secundo, 
misericordiam ,  de  qua  instruit:  Doeuisti;  tertio, 
modum,  quo  instruit:  Si  enim  inimicos;  quarto, 
finem,  propter  quem  instruit:  Cum  ergo  nobis. 

(Vers.  18.).  Tu  autem  etc.  Bene  dixi,  quod  P"mo, 
ostendis  incorrigibilibus  vh^tutem  tuam  et  potentiam ; 
autem,  pro  sed;  tu  dominator  virtutis  etc. ;  hoc 
potest  intelligi  intransitive ,  ut  sit  sensus :  tu  drnni- 
nator  virtutis,  id  est  virtuosus;  vel  transitive  sic: 
dominator  virtutis,  id  est  Dominus  virtutum  omnium, 
scilicet  tam  angelicarum  qiiam  humanarum ;  in  Psal- 
mo^:  «  Dominus  virtutum,  ipse  est  rex  gloriae». 
Cum  tranqmllitate  iudica^s,  id  est  sine  intellectus 
vel  affectus  perturbatione ;  lacobi  primo:  «  Apud 
quem  non  est  transmutatio  » ;  Isaiae  quadragesimo 
secundo:  «  In  veritate  educet  iudicium,  non  erit  tri- 
stis  neque  turbulentus » .  Et  cum  multa^  reveren- 
tia ,  in  effectu ,  id  est  cum  multa  moderatione ,  dis- 
ponis  no^,  non  sicut  ille  iudex,  «qui  necDeum  ti- 
mebat  nec  hominem  reverebatur  »,  Lucae  decimo 
octavo.  Subest  enim  tibi,  cum  volueris,  posse;  ecce, 
causa  tranquillitatis  in  iudicando  et  reverentiae  in 
disponendo  sive  in  exsequendo ,  scilicet  quia  omnipo- 
tens  est;  in  Psalmo^^:  «  Quaecumque  voluit,  fecit  ». 

Sed  obiicitur,  quod  secundum  rationem  intelli-  Quaestio. 
gendi  potentia  antecedit  voluntatem,  non  voluntas  po- 
tentiam.  Deberet  ergo  dicere:  subest  tibi  velle,  cum 
potueris,  non  posse,  cum  volueris. 

Dicendum,  quod  potentia  praecedit  in  essendo,  Resp. 
sed  voluntas  in  agendo;  unde  potest  multa,  quae 
non  facit,  quia  non  vult". 


*  Pro  condemnas,  et  exterum,  quod  exhibent  etiam  card. 
Hugo  et  Lyranus,  Vulgata  condemnare,  exterum,  —  Sequitur 
Glossa  interlinearis :  Qui  non  debet  puniti,  in  aeternum,  con- 
denmas,  corripis,  vel  ipsum,  qui  noa  recipit  correctionem , 
condemnas  in  perpetuum.  Subinde  allegatur  Ezech.  16,  i2,  ubi 
pro  a  me  Vulgata  a  te. 

^  Scilicet  interlineaiis»  Cfr.  Rabanus.  —  De  seq.  Gregorii 
oralione  cfr.  supra  pag.  184,  nota  4.  Sequitur  Ps.  53,  3. 

*  Vide  lob  4.  seqq.  —  E  codd.  supplevinius  sicut  amici... 

tua  pietate, 

*  Vers.  21 :  Sicut  enim  in  monte  divisionum  stabit  Domi- 
nus;  sicut  in  valle,  quae  est  in  Gabaon,  irascetur:  ut  faciat 
opus  suum ,  alienum  opus  eius :  ut  operetur  opus  suum ,  pere- 
grinum  est  opus  eius  ab  eo.  Hieron.  in  hunc  locum  ait:  Non 
est  enim  opus  Domini  perdere  quos  creavit...  Non  est  opus  eius 
punire  peccantes,  sed  peregrinum  et  alienum  ab  eo,  utpuniat 
qui  Salvator  est. 


*  Vers.  5.  —  Seq.  locus  est  Rom.  3,  24. 

*  Nempe  interlinearis.  —  Sequitur  Sap.  11,  24. 

^  Vers.  17.  —  Subinde  pro  El  hos  qui  te  nes(^unt,  in 
audacia  traducis,  quod  habent  eliam  card.  Hugo  et  Lyranus 
(qui  pro  in  audacia  tamen  substituunt  in  audaciam) ,  Vulgata : 
£t  horum,  qui  te  nesciunt,  audaciam  tradncis.  Sequitur 
Sap.  4,  20. 

8  Psalm.  23, 10.—  Sequuntur  lac.  !,  17.  et  Isai.  42,  3.  seq. 
—  Paulo  superius  ex  B  supplevimus :  id  est  virtuosus,.,  virtutis. 

®  Vulgata  niagna;  septuaginta  interpretes  habent:  Etcum 
miilta  parcitate  gubemas  nos,  —  Sequitur  Luc.  18,  2:  ludex 
quidam  erat  in  quadam  civitate ,  qui  Deum  non  timebat  et  ho- 
minera  non  reverebatur. 

**  Psalm.  U3,  3.  —  Supplevimus  e  codd.  sive  in  exse- 
quendo,..  fecit. 

"  Cfr.  I.  Sent.  d.  45.  a.  1.  q.  2. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XII. 


189 


(Vers.  19.).  Docuisti  enim^  populum  luum; 
secnndo,  de  alii  vero  non  docenlur ,  unde  Ecclesiastici  vigesinio 
dia.  pritno:  «  Non  erudietur  qui  non  est  sapiens  la  bono  »; 
per  talia  opera,  scilicet  iustitiae  et  misericordiae 
simul.  Qiimiam  oportet  esse  imtum,  quia  tu  iustus 
es,  et  humamm,  id  est  mansuetum,  quia  homo  est 
animal  mansuetum  natura;  et  hoc,  quia  tu  miseri- 
€ors ,  non  solum  iuslus ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Mise- 
ricordiam  et  iudicium  cantabo  tibi ,  Doniine  » ;  item : 
«  Misericors  et  raiserator  et  iustus  Dominus  ».  Et  si 
Dominus,  ergo  et  servus;  unde  Matthaei  decimo 
octavo:  «  Nonne  oportuit,  et  te  misereri  conservi 
tui,  sicut  6t  ego  tui  misertus  sum  »?  Ecclesiastae 
septimo:  «  Noli  esse  iustus  multum  »,  scilicet  in  tan- 
tum,  ut  misericordiam  excludas  a  tua  iustitia;  Sa- 
maritanus  enim  sauciato  infudit  non  tantum  vinum, 
sed  et  oleum  simul.  Et  bonae  spei  fecisti  filios  tuos^ 
id  est  de  venia  consequenda  fideles  tuos,  qui  filii  tui 
sunt ;  unde  loannis  primo  ^ :  «  Dedit  eis  potestatem 
filios  Dei  fieri ,  his  qui  credunt  in  nomine  eius » .  Haec 
est  bona  spes,  de  qua  in  Psalmo:  «  Sperate  in  eo, 
omnis  congregatio  populi  » ;  item :  « In  Deo  speravit 
cor  meum,  et  adiutus  sum  »;  primae  Petri  primo: 
«  Sperate  in  eam  quae  vobis  oifertur  gratiam  » .  Quo- 
niam  iudicans,  id  est  puniens  peccatores,  da>s  lo- 
cum  poenitentiae  in  peccatis ,  id  est  permanentibus 
in  peccatis ,  scilicet  exspectando  eos  ad  poenitentiam ; 
Isaiae  trigesimo  * :  «  Propterea  exspectat  Dominus ,  ut 
misereatur  vestri  ».  Locus  poenitentiae  est  mundus 
iste;  post  egressum  enim  de  hoc  mundo  non  restat 
poenitentiae  locus;  propter  quod  Ecclesiastae  unde- 
cimo:  «Ubicumque  ceciderit  lignura,  sive  ad  austrum, 
sive  ad  aquilonem,  ibi  erit».  Chrysostomus^:  «Tunc 
non  erit  poenilentiae  locus  nec  satisfaciendi  tempus  nec 
restituendi  virtus»;  ideo  Ecclesiastae  nono:  «Quod- 
cumque  facere  potest  manus  tua,  instanter  operare, 
quia  nec  opus  nec  ratio  nec  scientia  nec  sapientia 
erunt  apud  inferos,  quo  tu  properas». 

(Vers.  20.).  Si  enim  inimicos  servorum  tuorum^ 
Tertio,  de  quoad  peccatum  in  proximum,  quibus,  inquam,  ser- 
vis  dicitur  Lucae  decimo  ^ :  «Qui  vosauditme  audit, 
et  qui  vos  spernit  me  spernit»;  et  dehitos  morti. 


modo. 


quantum  ad  peccatum  in  Deum,  qui  vita  est  anima- 
rum,  secundum  Augustinum ;  debitos,  inquam,  mof^ti, 
secundum  illud  ad  Roraanos  primo:  «Non  solum  qui 
talia  agunt  digni  sunt  morte  »  etc.  Cum  tanta  cru- 
ciasti  attentione,  scilicet  non  simul,  sed  per  partes 
et  successive  puniendo ,  ut  patet  in  plagis  Aegypti ; 
et  liberasti'^,  scilicet  eosab  istis,  scilicet  cruciatibus 
temporalibus ,  quia,  orante  Moyse,  a  singulis  crucia- 
tibus  liberabantur ;  simile  etiam  contigit  in  Chana- 
naeis.  Dans  tempus  et  locum,  per  quae  possent 
mutari  a  malitia;  tempus,  scilicet  vitae  spatium, 
et  locum,  scilieet  huius  mundi  exiUum;  de  tempore 
Apocalypsis  secundo  ^ :  «  Dedi  illi  tempus ,  ut  poeni- 
tentiam  ageret » ;  de  loco  lob  vigesimo  quarto:  «  De- 
dit  ei  Deus  locum  poenitentiae ,  et  ille  abutitur  eo 
in  superbiara  ». 

(Vers.  21.).  Cum  quanta  diligentia  iudicasti 
filios  tuos  etc. ,  quasi  dicat :  cum  multa  diligentia  et 
attentione,  secundura  quod  petebat  Psahnista^  dicens: 
«  Exsurge  et  intende  iudicio  meo,  Deus  meus  et  Do- 
minus  meus,  in  causam  meam».  In  figura  huiusle- 
gitur  Genesis  tertio,  quod  Deus,  iudicaturus  pecca- 
tum  Adae ,  deambulabat  etc.  Filios  tuos ,  scilicet 
Sanctos ,  supra  quinto :  «  Ecce ,  quomodo  computati 
sunt  inter  filios  Dei,  et  inter  Sanctos  sors  iliorum 
est».  Vel:  filios  tuos,  id  est  fideles  tuos,  secundum 
illud  loannis  primo  ^^:  «  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei 
fieri,  his  qui  credunt  in  nomine  eius  ».  Quorum, 
scilicet  filiorum,  parentibus,  id  est  Patriarchis,  ut 
Abraham,  Genesis  decimo  quinto  et  vigesimo  secundo; 
Isaac,  Genesis  vigesimo  sexto;  lacob,  Genesis  vige- 
simo  octavo;  iuramenta  et  convention^s  dedisti,  id 
est  iuratas  conventiones.  Nota,  quod  conventio  est 
simplex  promissio,  iuraraentum  vero  promissio  cum 
attestatione  rei  sacrae;  ad  Hebraeos  sexto  ^^:  «  Ut  per 
duas  res  immobiles,  quibus  impossibile  est  mentiri 
Deum,  fortissimura  solatium  habeamus»  etc.  Bona- 
rum  promissionum,  scilicet  de  terra  promissionis  et 
'  de  benedictione  seminis. 

(Vers.  22.).  Cum  ergoeXc,  quasidicat:  ita  be- Qnano,  de 
neficus  es  et  misericors  adversariis ;  eum  ergo  nobis 
diseiplinam  das,  id  est  poenam  emendatoriam,  quae 


*  Vulgata  auteiin,  —  Sequitur  EccU.  21 ,14.  —  Inferiiis  pro 
simul  A  similiter, 

2  Psalm.  1 00,  1  j  ibid.  H 1 ,  4.  est  seq.  locus.  —  Subinde 
allegantur  Matth.  18,  33;  Eccle-  7,  17.  (cfr.  supra  Comment, 
in  hunc  locum)  et  Luc,  10,  34.  (de  Samaritano) :  AlHgavit  vul- 
nera  eius,  infundens  oleum  et  vinum. 

*  Vers.  12.  —  Sequuntur  Ps.  61,  9.  et  27,  7;  I.  Petr.  1,  13. 

*  Vers,  18.  —  Seq.  locus  est  Eccle.  M,  3:  Si  ceciderit 
iigiium  ad  austrum ,  aut  ad  aquilonem ,  in  quocumque  loco  cecl- 
derit,  ibi  erit. 

*  Cfr.  Concio  2.  de  Lazaro,  n.  3,  ubi  dicit:  Simul  atque 
vero  discesserimus  illuc,  non  est  postea  in  nobis  situm  poe- 
nitere,  neque  commissa  diluere.  Similia  docet  in  Gen.  homil, 
19.  n.  3,  et  homil.  43.  n.  1  ;  Serm.  2.  in  Ps.  38.  in  fine;  m 
Matlh.  homil.  13.  n.  4;  in  Epist.  ad  Rom,  homil,  7,  n.  3.  et 
In  Epist.  L  ad  Cor.  homil.  23.  n,  5,  Pro  resistendi  ex  B  posui- 
mus  restiluendi,  —  Sequitur  Eccle.  9,  10. 


®  Vers.  16.  —  De  seq.  sententia  August.  cfr.  supra  pag. 
116,nota  6.  et  tom.  ILpag.  633,  nota  5.  Dein  allegatur  Rom, 
1 ,  32 :  Quoniara  qui  talia  agunt  digni  sunt  morte ,  et  non  so- 
lum  qui  ea  faciunt,  sed  etiam  qui  consentiunt  facientibus. 

^  Ua  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata 
omittit  et  liberasti,  —  De  decem  plagis  et  oratione  Moysi  cfr. 
Exod.  7-11.  Vide  etiam  supra  v.  10. 

^  Vers.  21.  —  Sequitur  lob  24,  23. 

®  Psalm.  34,  23.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Gen.  3,  8:  Et 
cum  audissent  vocem  Domini  Dei  deambulantis  in  paradiso  etc; 
Sap.  5,  5. 

*^  Vers.  12.  —  Subinde  alleganlur  Gen.  15,  S.  seqq.;  22, 
16.  seqq.;  26,  4.  et  28,  13.  seq. 

**  Vers.  18.  Petr.  Lombard,  in  hunc  locum:  Ut  per  duas 
i'es  immobiles ,  id  est  per  promissionem  et  iuramentum,  in 
quibxis  impossibile  est  Deim  mentiri  etc. 


190 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIL 


non  est  abiicienda,  secundum  illud  Proverbiorum  ter- 
tio^:  «  Disciplinam  Domini,  fili  nai,  ne  abiicias  », 
quia  erudit;  unde  in  Psalmo:  «  Disciplina  tua  cor- 
rexit  me  in  finem  »  etc.  Inimicos  nostros,  qui  sci- 
licet  nos  oderunt,  quamvis  diligantur  a  nobis,  secun- 
dum  quod  monet  Dominus  Matthaei  quinto  ^ :  «  Dili- 
gite  inimicos  vestros  » ;  muUipliciter  flagellas,  scilicet 
interius  et  exterius,  secundum  illud  Psalmi:  «  Multa 
flagella  peccatoris  »;  Glossa:  «  Magna  distantia  est 
inter  iudicium  electorum  et  reproborum;  illos  enim 
corripit,  ut  emendet;  hi  superbiae  et  perfldiae  poe- 
nas  luunt».  Ut  bonitatem  tuam,  scilicet  in  prae- 
senti,  eogitemiis  iudicantes,  scihcet  alios,  quos  vi- 
demus  a  te  flagellatos;  Glossa^:  «  Felix  iudex,  qui 
bonitateni  et  pietateni  sui  iudicis  semper  inspicit  », 
scilicet  ut,  inspecta  pietate  Dei  iudicantis,  discat  pie- 
tatem  habere,  cum  iudicat  alios;  in  Psalmo^:  «Quam 
bonus  Israel  Deus  his  qui  recto  sunt  corde  » ;  Na- 
hum  primo :  «  Bonus  Dominus  et  confortans  in  die 
tribulationis  et  sciens  sperantes  in  se  » .  Et  cum  de 
nobis  iudicatur,  scilicet  per  immissionem  tribulatio- 
num  praesentiuffi,  speremus  misericordiam  tuam, 
scilicet  in  futuro,  scilicet  vitae  aeternae  mercedem; 
lacobi  primo*:  «  Omnegaudium  existiraate,  fratres, 
cum  in  varias  tentaliones  incider itis  »  etc. ;  ad  Roma- 
nos  quinto:  «Gloriamini  in  tribulationibus ,  scientes, 
quod  tribulatio  patientiam  operatur,  patientia  vero 
spem  »  etc. 

Quarto,  de  adTersariorum  incoirifi^ibiliam  propter  contemptttm 

condemnatione  tangunttti  sez.  . 

Unde  et  illis.  Hic  tangitur  condemnatio  adversa- 
Divisio.  riorum  ineorrigibilium  propter  contemptum  utrius- 
que ,  scilicet  divinae  iustitiae  et  misericordiae ;  et 
primo  tmgitijr  flageUum,  quo  debuerunt  corrigi ;  se- 
cundo,  convenientia  flageUi:  Etenim  etc;  tertio,  in- 
eorrigibilitas  flagellatorum:  Qui  autem  etc;  quarto, 
manifestatio  incorrigibilitaiis :  In  his  enim^;  quinto , 
ratio,  propter  quam  corrigi  debuerunt:  Per  haec 


quae  putabani;  sexto,  exterminatio  condemnatio- 
nis,  quia  correcti  non  sunt,  ibi:  Propter  guodetc. 

( Vers.  23.).  Unde  etc. ,  quasi  dicat :  ita  tuis  das  Exposiuoiiw 

tfir&Iis 

disciplinam;  unde,  scilicet  per  oppositum  ;  (?^,  pro  Deflageiio. 
etiam;  iUis  qui  in  vita  sua  insensate  et  iniuste  vi- 
xerunt,  quoad  errorem  in  fide;  vel:  f/i  vita  sua, 
id  est,  qua  sibi,  non  Deo  vixerunt;  et  iniuste,  quoad 
errorem  in  moribus;  per  haec  quae  coluerunt,  sci- 
licet  per  animalia  bruta ;  dedisti  summa ,  id  est  valde 
magna,  tormenta,  ut  per  ranas  et  muscas  et  locustas 
et  vespas  et  huiusmodi  ^.  Per  haec  etc. ;  scilicet  in 
genere  et  sine  numero  vel  specie. 

(Vers.  24.).  Etenim  ipsi  erraverunt,  non  mo-  pe  conve. 
dico  tempore ,  sed  diutius ,  quod  eorum  peccatura  geui. 
aggravat ,  quia ,  sicut  dicit  Gregorius  ^  «  tanto  pec- 
cata  sunt  deteriora,  quanto  diutius  infeUcem  animam 
relinent  obligatam  » .  In  via  erroris,  id  est  infideUta- 
tis ,  quae  antonomastice  dicitur  error.  De  hac  via  di- 
citur  Proverbiorum  decimo  sexto:  «  Est  via,  quae 
videtur  homini  recta ,  et  novissima  eius  ducunt  ad 
mor tem  » .  Deos  aestimantes  haec  quae  in  animali- 
bus  sunt  supervacua,  id  est  animalia  artiflciahter 
sculpta,  non  naturalia.  Artificialia  autem  animalia  di- 
cuntur  super^vacua,  quia  inutilia;  naturalia  autem 
omnia  habent  aUquam  utiUtatem,.ut  dicit  Damasce- 
nus  ^.  Deos  aestimantes  etc. ;  ad  Romanos  primo : 
«  Mutaverunt  gloriam  incorruptibilis  Dei  in  similitudi- 
nem  imaginis  corruptibiUs  hominis  » ;  item  in  Psalmo : 
«  Mutaverunt  gloriam  suam  in  similitudinem  vituli 
comedentis  foenum  » .  Nota ,  quod  non  dicit  in  vitu- 
lum,  sed  in  similitudinem  vituli,  quod  rainus  est  et 
in  peius  valet.  Insensatorum  infantium  more  vi- 
ventes,  quoad  peccata  in  moribus;  primaead  Corin- 
thios  decimo  quarto  ^ :  «  Nolite  pueri  eflici  sensi- 
bus  » ;  item  primae  Petri  secundo :  «  Quasi  modo 
geniti  infanles,  rationabiles  »,  non  insensati.  In  hoc 
vero  more  infantium  insensatorum  vivebant,  quia  ima- 
gines ,  ut  pueri ,  faciebant  et  adorabant ,  sicut  Ismael 
cum  Isaac  legitur  Genesis  vigesimo  primo  lusisse,  eum 
adorare  luteas  imagines  cogendo,  ut  dicunt  Hebraei 


*  Vers.  M,  —  Seqiiitur  Ps.  17,  36. 

*  Vers.  44.  —  Subinde  allegantur  Ps.  3i,  10.  (e  codd.  sup- 
plevimus  scilicet  interins...  peccatoris)  el  Glossa  ordinaria  ex 
Rabano. 

'  Nempe  ordinaria  ex  Rabano.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  72,  1.  et  Nahum  1,  7. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  Rom.  5 ,  3.  seqq. :  Gloriamur  in  etc. 
^  Verba  In  his  mim,  quae  patiebantur,  moleste  ferebant, 

quae  exhibentur  etiam  a  Rabano,  card.  Hug.  et  Lyrano,  omittlt 
Vulgata,  quae  insuper  paulo  inferius  pro  Pei'  haec,  quae  pu- 
tabant  (ita  card.  Hugo  in  textu  et  Lyranus  in  margine)  sub- 
stituit  Per  haec  quos  putabant,  —  Mox  substituimus  extermi- 
mtvQ  pro  contaminatio.  *  Cfr.  supra  11,  16. 

'  Libr.  L  HomiL  in  Ezech.  homiL  11.  n.  24:  Omne  enim, 
quod  prius  commitUtur,  peccatum  est.  Sed  si  citius  poenitendo 
non  tergitur,  iusto  iudicio  omnipotens  Deus  obligatam  pec- 
cantis  mentem  etiam  in  culpam  alteram  permitUt  cadere,  ut 
quae  flendo  et  corrigendo  noluit  emendare  quod  fecerit  pec- 
catum  incipiat  peccalo  cumulare.  Peccatum  ergo,  quod  poeni- 
tenUae  lamenlo  non  diluitur,  peccatum  simul  et  poena  peccati. 


quia  ex  illo  oritur,  unde  adhuc  peccatoris  animus  altius  oblige- 
tur  etc.  Cfr.  XXV.  Moral.  c.  9.  n.  22.  —  Paulo  inferius  aUe- 
gatur  Prov.  16,  25. 

®  Libr.  U.  de  Fide  orthod.  c.  1 0 ,  ubi  docet ,  omnia  creata 
fuisse  vel  ad  usum,  vel  ad  ministerium,  vel  ad  oblectatio- 
nem  etc.  hominis:  Neque  enim  aut  animal  ullum,  aut  planta 
ulla  est,  cui  non  vis  aliqua  hominibus  utilis  a  summo  rerum 
Parente  indita  sit  etc.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  1,  23.  et 
Ps.  105,  20.  —  Inferius  ex  B  substituimus  in  peius  valet  pro 
pfiim  videlicet, 

^  Vers.  20.  —  Sequuntur  L  Petr.  2,2:  Sicut  modo  ge- 
niti  infantes,  rationabile  sine  dolo  lac  concupiscite ;  Gen.  21,9. 
seq.,  ubi  narratur,  quod  cum  «  vidisset  Sara  filium  Agar  Aegy- 
pliae  hidentem  cum  Isaac  fllio  suo,  dixit  ad  Abraham:  Eiice 
ancillam  hanc  et  filium  eius  »  etc.  Hieron.  in  hunc  locum  (Lib. 
Hebraic.  Qq.  in  Gen.) :  Dupliciter  itaque  hoc  ab  Hebraeis  expo- 
nitur:  sive  quod  idola  ludo  fecerit,  iuxta  illud  quod  alibi 
[Exod.  32,6.]  scriptum  est:  Sedit  populus  com^edere  et  bibere 
et  sxirrexerunt  ludere;  sive  quod  adversum  Isaac,  quasi  ma- 
ioris  aetalis,  ioco  sibi  et  ludo  primogenita  vindicaret  etc. 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  XIIL 


191 


(Vers.  2S.).  Propter  hoc  tanquam  pueris  in- 
sensatis  iudicium  in  derisum  dedisti,  id  est  poe- 
nam ,  in  qua  deridebantur,  quia  per  ranas  et  muscas 
et  huiusmodi  modica  animalia  el  contemptibilia  affli- 
gebantur,  non  per  maiora  et  nobilia ,  ut  per  leones 
et  ursos ,  ut  patet  a  septimo  Exodi  usque  ad  duo- 
decimum. 

(Vers.  26.).  Qui  auteni  in  Ivdibriis  et  incre- 

incoTniihiii- pationibus .  id  est  increpationibus  ludibrio  plenis, 

loram.      nou  sunt  correctt ,  scilicet  ab  mndelitate  et  per- 

versa  conversatione ;  dignum  iudidum  Dei  experti 

sunt,  scilicet  condemnationis  et  mortis.  Ex  hoc  vi- 

detur  innuere,  quod  aliqui  inter  flagella  correcti  sunt; 

unde  et  aliqui  Aegyptiorum  cum  Israelitis  i verunt ,  ut 

patet  Exodi  duodecimo^;  et  Gabaonitae  confoederati 

Manifestatio  sunt  eis,  ut  Dalet  losue  noDO.  In  his  enim  etc, 

incorrigibi.  .j.^/^  •*-f  •  ^-l 

htatis.  quasi  dicat:  et  merito;  m  hu  emm,  quae  patieban- 
tur,  scilicet  in  flagellis  divinis ,  moleste  ferebant  ^  im- 
patienter  portando.  In  quibus  enim  patientes ,  id  est 
sustinentes,  ita  quod  patientes  dicantur  a  passione, 
non  a  patientia;  indignabantur,  scilicet  murmu- 
rando  contra  Deum ;  Ecclesiastici  trigesimo  tertio  ^ : 

Raiip  cprre.  «  Praccordia  fatui ,  quasi  rota  carri  » .  Per  haee  quae 

ctionis.  ' 

putabant  deos,  scilicet  bruta  animalia;  in  ipsis,  id 
est  per  ipsa ,  cum  exterminarentur,  id  est  puniren- 
tur;  Baruch  terlio:  «  Exterminati  sunt  et  ad  infe- 
ros  descenderunt » ;  videntes  illum,  id  est  Deum , 
quasi  sensibili  experimento  perpendentes ;  in  se  enim 
videri  non  potest;  primae  loannis  quarto*:  «  Deum 
nemo  vidit  unquara».  Queni  olim,  scilicet  in  pro- 


speritate,  negabant  se  nosse,  secundum  illud  Exodi 
quinto:  «  Nescio  Dominum,  et  Israel  non  dimittam». 
Verum  Deum,  esse,  supple;  agnoverunt,  creduli- 
tate  non  voluntaria,  sed  per  poenas  extorta;  talis 
est  fides  daemonum;  lacobi  secundo^:  «  Daemones 
credunt »  elc. ;  Isaiae  vigesimo  sexto :  «  Domine ,  in 
angustia  requisierunt  te  » .  «  Oculos  enim ,  quos  culpa 
claudit,  poena  aperit »,  ut  dicit  Gregorius.  Littera  sic 
construenda:  Vidmtes,  scilicet  Aegyptii  et  Chananaei, 
illum  queni  olim  negabant  se  nosse,  agnoverunt  ve- 
rum  Deum,  esse,  supple;  agnoverunt,  m(imm,per 
haec  quae  putabant  deos ,  id  est  per  bruta  anima- 
lia;  et  hoc  fuit,  cum  exterminarentur  in  ipsis. 
Propter  quod,  scilicet,  quia  agnoverunt  Deum,  non  Enermina- 
tamen  ipsum  gloriflcaverunt ,  secundum  illud  ad  Ro-  mnatioms! 
manos  primo  ® :  «  Qui ,  cum  Deum  cognovissent ,  non 
sicut  Deum  glorificaverunt »  etc. ;  et  finis  comlemna- 
tionis  illorum,  id  est  finalis  eorum  condemnatio,  de 
qua  Matthaei  vigesimo  quinto:  «  Discedite  a  me,  ma- 
ledicti ,  in  ignem  aeternum  » .  Condemnationis  initium 
est  in  separatione  animae  a  corpore;  medium,  in 
cruciatu  animae  separatae;  finis  vero,  in  resurre- 
ctione,  quando  cruciabitur  in  inferno  cum  resumto 
corpore;  finis,  inquam,  condemnationis  illorum, 
qui  in  praesenti  corrigi  noluerunt;  venief^  etc;  Gre- 
gorius :  «  Quos  in  praesenti  flagella  non  corrigunt  ad 
futura  transmittunt»;  super  illos ,  quia  de  caelo  ad 
eorum  oppressionem ,  ita  quod  resistere  non  possint 
tanquam  obruti  vel  oppressi;  in  Psalmo:  «Pluet  su- 
per  peccatores  laqueos,  ignis  et  sulphur  »  etc. 


Capitulum  XIII. 


Secundo ,  de  punitione  per  poenas  graviores  ordi- 
natas  ad  condimnationem  determinatur  du- 
pliciter. 

Vani  aulem  etc.  Supra  ^  deterrainavit  de  puni- 
Divisio.  tione  adversariorum  per  poenas  leviores  ordinatas  *ad 
correclionem ,  hic  autem  de  punitione  eorum  per 
poenas  graviores  ordinatas  ad  condemnationem.  Et 
primo  determinat  de  merito  culpae  ipsorum,  scili- 
cet  usque  ad  decimum  sextum  capitulum;  secundo, 
de  supplicio  poenae  eorum,  scilicet  a  decimo  sexto 
capitulo  et  deinceps. 

PriiDo  deteiminatnr  de  demerito  culpae  tripliciter. 

Meritum  culpae  respectu  condemnatoriae  poe- 
nae  eorum  fuit  idololatria,  qua  honorem  divinum 


ad  creaturam  transtulerunt  sive  creaturae  exhibue- 
runt.  Et  ideo  primo  tangitur  multiplex  error  idolo- 
latrantium,  scilicet  isto  capitulo;  secundo,  detestatio 
idolorum,  scilicet  decimo  quartocapitulo;  tertio,  com- 
mendatio  veri  Dei,  scilicet  decimo  quinto  capitulo. 

Primo  agiittT  de  errore  idololatrantium. 

Error  idololatrantiura  tangitur  duplex :  primus , 
colentium  Dei  creaturas ;  secundus,  colentium  pro- 
prias  factura^:  Infelices  auteni. 

Ipsorum  enor  primns. 

In  prima  primo  tangitur  in  eis  eausa  tanti 
erroris,  scilicet  ignorantia  Dei;  secundo,  praedictae 


'  Vers.  38  :  Sed  et  vulgus  promiscuum  innumerabile 
ascendlt  cum  eis.  —  losue  9,  45:  Fecitque  losue  cum  eis 
[Gabaonitis]  pacem  et,  inito  foedere,  pollicitus  est,  quod  non 
occiderentur  etc. 

*  Cfr.  supra  pag.  190,  nota  5,  ubi  etiam  lectio  Vulgatae 
pro  verbis  pauio  inferius  posilis  per  haec  quae  puiabant  deos 
allata  est. 

*  Vers.  5.  —  Seqnitur  Barucli  3,  19. 

*  Vers.  12.  —  Seq«  locus  est  Exod,  6,  2. 


^  Vers.  19.  —  Subinde  allegatur  Isai.  26,  16.  De  senten- 
tia  Gregorii  vide  supra  pag,  180,  nota  5. 

*  Vers.  21 :  Quia  cum  etc.  —  Sequitur  Matth,  25,  i\. 

'  Vulgata  in  hoc  versu  legit :  Finis  condemnationis  eonm 
venit  snper  illos;  card.  Hugo  et  Lyranus :  Finis  condemnaiiO' 
nis  illorum  veniet  snper  illos  ( ita  et  Rabanus ,  qui  omilUt  SU" 
per  illos).  —  Sententia  Gregorii  habetur  IX.  Moral.  c.  46.  n.  68 ; 
cfr.  XXVI.  c.  21.  n.  37.  seq.  Subinde  allegatur  Ps.  10,  7. 

»  Cap.  11.  et  12. 


192 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIII. 


Dei. 


causae  effectus,  scilicet  creaturae  cultura:  Sed  aut 
ignem;  tertio,  utriusque  inexcusahiliias :  Quorum  si 
specie;  quarto,  in  comparatione  ad  alios  idololatran- 

subdivisio.  tes :  Sed  tamen.  —  In  prima  tangitur  duplex  ignoran- 

tia ,  scilicet  quia  nec  fide  agnoscebant  Deum  nec  ra- 

tione  cognoseebant  ipsum :  Et  de  his ,  quae  videntur, 

(Vers.  1 .).  Dicit  ergo :  Vani  etc.  Ita  dictum  est  S 

primo  de  du- quod  aliqui   cognoverunt   Deum  inter   flaffella,  sed 

plici   cansa  ^  ^  .  ,  . 

erroris,  sive  eum  non  suut  Yeuerati ;  autem ,  pro  sed :  vam  sunt 

de    daplici  ,         .  J,,..  nr. 

ignorantia  (mnes  hoYmnes  etc. ;  Ecciesiastae  primo :  «  Vanitas 
vanitatum  »  etc.  «  Ambulaverunt  enim  post  vanitatem 
creaturae  et  vani  facli  sunt » ,  ut  habetur  leriBmiae 
secundo;  vaniy  inquam,  vanitate  cogitaiionis ;  unde 
ad  Romanos  primo^:  «Evanuerunt  in  cogitationibus 
suis  »  etc. ;  item  in  Psalmo :  «  Dominus  scit  cogita- 
tiones  hominum ,  quoniam  vanae  sunt  » .  Item ,  vani- 
tate  locutionis;  unde  in  Psalmo :  «  Vana  Idcuti  sunt 
unusquisque  ad  proximum  suum  »  etc,  Item ,  vani- 
tate  operaiionis;  unde  leremiae  quinquagesimo  primo: 
«  Vana  sunt  opera  eorum  et  risu  digna  » .  In  quibus 
non  subest  scientia  Dei,  id  est  cognitio  de  Deo  per 
fldem.  Augustinus  ^ :  «  Neque  quidquid  sciri  potest 
ab  homine  in  rebus  humanis,  ubi  plunmum  super- 
vacuae  vanitatis  et  noxiae  curiositatis  est,  huic  scien- 
tiae  tribuo,  scilicet  scientiae  divinae;  sed  illud  tan- 
tum,  quo  fides  saluberrima  gignitur,  nutritur,  de- 
fenditur,  roboratur,  qua  scientia  non  pollent  »  etc. 
Et  de  his  quae  videntur  bona,  scilicet  aperte;  non 
potuerunt,  scilicet  impotentia  sequente  voluntatem, 
non  antecedente ;  unde  Glossa  * :  «  No7i  potuerunt  in- 
telligere  etc,  obstante  caecitate  peccati»,  secundum 
illud  supra  secundo:  «  Excaecavit  eos  malitia  eorum»; 
in  Psalmo:  «Noluit  intelligere,  ut  bene  ageret»;  in- 
telligere,  id  est  intellectu  cognoscere ;  non  enim  sensu 
cognosci  potest  Deus;  primae  loannis  quarto:  «  Deum 
nemo  vidit  unquam»;  eum  qui  est,  id  est  Deum, 
cui  esse  est  subsiantiale,  non  accidentale;  unde  Hila- 
rius  ^ :  «  Esse  non  est  accidens  Deo ,  sed  subsistens 
veritas».  Item,  cui  esse  semper  praesens  est,  nun- 
quam  praeteritum,  aut  futurum.  Deus  enim,  secun- 


dum  Augustinura^  seraper  est,  non  fuit,  aut  eril,. 
quia  non  novit,  scilicet  per  experientiam ,  praeteri- 
tum,  aut  futurum.  Item,  cuiiis  essepurum  est,  quia,. 
quidquid  in  eo  est ,  ipse  est ;  Augustinus ' :  «  Quid- 
quid  in  Deo  est  Deus  est  » .  Item ,  cuius  esse  ab  alio 
non  est,  immutabile  est;  unde  Hieronymus  ad  Mar- 
cellam  ® :  «  Deus ,  qui  solus  exordium  ■non  habet ,. 
verae  essentiae  nomen  tenuit,  quia  in  eius  compa- 
ratione,  qui  vere  est,  quia  incommutabilis  est,  quasi 
non  sunt,  quae  commutabilia  sunt  »,  ut  sunt  omnes 
creaturae,  secundum  illud  Psalmi:  «Sicut  operto- 
rium  mutabis  eos,  et  mutabuntur;  tu  autem  idem 
ipse  es  »  etc. ;  item  Malachiae  tertio  ^ :  «  Ego  sum  » , 
Deus,  vel  «Dominus,  et  non  mutor  ».  Propter  ra- 
tiones  praedictas  Moysi  quaerenti  noraen  eius  ait 
Exodi  tertio^^:  «Ego  sum,  qui  sum.  Ait:  sic  dices 
filiis  Israel:  Qui  est  misit  me  ad  vos».  Neque  ope- 
ribus  attendentes,  quae  scilicet  ipse  fecit,  agnove- 
runt,  quis  essei  artifex,  scilicet  horum,  et  tamen 
faciliter  poterant  cognoscere ;  ad  Romanos  primo  " : 
«  Invisibilia  enim  Dei  per  ea  quae  facta  sunt ,  a  crea- 
tura  mundi  intellecta  conspiciuntur  » . 

(Vers.  2.).  Sed  aut  ignem,  scilicet  Vulcanum,  secdndo,do 
ut  Chaldaei  ignem  adorantes;  aut  spiritum,  id  est  fecta. 
aethera,  scilicet  partem  aeris  superiorem ,  quem  qui- 
dam  intelligebant  per  lovem  fulminantera;  aut  eita- 
tum  aerem,  id  est  partem  inferiorem  aeris,  quam 
vocabant  lunonem;  aitt  gyrum  stellarum,  id  est  cae- 
lum  stellatum,  ut  ilii  qui  adorabant  militiam  caeU,  de 
quibus  dicitur  Deuteronomii  decimo  septimo  ^^:  «Ut  va- 
dant  et  serviant  diis  alienis,  et  adorent  eos:  soletn  et  lu- 
nara  et  omnem  raiiitiam  caeli  » ;  aut  nimiam  aquam, 
quam  scilicet  vocabant  Neptunum ;  aut  sokm,  quem 
vocabant  Phoebum  vel  Apollinem,  quem  adorabant 
Babylonii :  aut  ^^  lunam,  quam  vocabant  Dianam,  vel 
«  caeli  reginam  » ,  de  qua  leremiae  quadragesimo 
quarto.  Rectores  orbis  terrarum  deos  putaverunt, 
propter  aliquos  effectus  eorum  mundo  necessarios. 

Nota,  quod  creaturas  esse  deos,  non  debuerunt 
putare,  primo  propter  naturae  corporeitatem,  quia 


*  Cfr.  cap.  12.  in  fine.  —  Duo  seqq.  loci  siint  Eccle.  1,2; 
ler.  2,  5:  Quid  invenerunt  patres  vestri  in  me  iniquitatis,  qula 
elongaverunt  a  me  et  ambulaverunt  post  vanitatem  et  vani  facti 
sunt  ? 

^  Vers.  21.  —  Sequuntiir  Ps.  93,  1 1.  et  H,  3;  ler.  51,  18. 

'  Libr.  XIV.  de  Trin.  c.  I.  n,  3:  Non  utique  quidquid... 
huic  scientiae  tribuens,  sed  tliud  tantummodo,  quo  fides  salu- 
berrima,  quae  ad  veram  beatitudinem  ducit,  gignitur  etc. 

*  Nempe  inief^linearis.  —  Sequuntur  Sap.  2,  21 ;  Ps.  35,  L 
et  I.  loan.  4,  12. 

^  Libr.  VIL  de  Trin.  n.  41:  Es$e  non  est  accidens  nomen, 
sed  etc. 

*  In  I.  Epist.  loan.  tr.  2.  n.  5:  Optime  enim  non  ait:  Ante 
Abraham  ego  fui,  sed  ante  Abrahan  ego  sum  [loan.  S,  5S.]. 
Quod  enim  dicltur  quia  fuit,  non  est;  et  quod  dicitur  quia  erit, 
nondum  est;  ille  non  novit  nisi  esse.  Secundum  quod  Deus 
est ,  esse  novit ,  fuisse  et  futurnm  esse  non  novit.  Cfr.  in  loan. 
Evang.  tr.  99.  n.  5, 

'  Magister  Sententiarum ,  I.  Sent.  d.  VIII.  c.  8,  hac  de  re 


allegat  ex  lib.  de  Fide  et  Symbolo,  c.  9.  n.  20,  ubi  Augusti- 
nus  docec,  « in  Dei  substantia  non  esse  aliquid  tale,  quasi  aliud 
ibi  sit  substantia ,  aliud  quod  accidat  substantiae  et  non  sit  sub* 
stantia;  sed  quidquid  ibi  intelligi  potest,  substantia  est»;  et  ex 
XV.  de  Trin.  c.  17,  n.  28,  ubi  de  tribus  divinis  personis  dicit, 
quod  «  sic  habeatur  [intelligentia,  dilectio]  in  uniuscuiusque  na- 
tura,  ut  qui  habet,  hoc  sit  quod  habet,  sicut  immutabilis  sim- 
plexque  substantia  ».  Cfr.  V.  de  Trin.  c.  2.  n.  3.  et  c.  4.  n.  5. 
seqq.;  VH.  c.  1.  n.  1.  seqq. 

^  Vat  ad  Damasum.  Vide  quae  diximus  de  hoc  textu 
tom.  L  pag.  446,  nota  4.  —  Sequitur  Ps.  101,  27.  et  28. 

®  Vers.  6. 

»«  Vers.  1 4.  "  Vers.  20. 

"  Vers.  3. 

"  Ita  etiam  card.  Hugo;  Vulgata  eL  —  Sequitur  ler.  44, 48. 
et  19:  Ex  eo  autem  tempore,  quo  cessavimus  sacrificare  regi- 
nae  caeli  etc.  —  Praecedens  expositio  est  secundum  Glossam 
ordinariam  ex  Rabano.  Cfr.  Isidor.,  VIII.  Etymolog.  c.  14,  quod 
tractat  de  dOs  genlium. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XUI. 


193 


Deus  spiritus  est ;  loannis  quarto  * :  «  Spirilus  est 
Deus  ».  Item  propter  situm  et  figurae  determim' 
tionem;  Deus  euim  ubique  praesens  est  totus;  item 
infigurabrlis  est  secundum  Deitateni.  Item  propter 
viriutis  ad  certos  effectus  determinationem  et  limi- 
tationem ;  Deus  enim  omnipotens  est ;  supra  unde- 
cimo  ^:  «  Misereris  omnium,  quia  omnia  potes  ».  Item 
propter  natui'alium  effeetuum  necessitatem  et  inevita- 
bilitatem ;  Deus  enim  liberi  arbitrii  est.  Item  propter 
motum  locakni;  quia  Deus  immobilis  est,  cum  sit 
principium  omnis  motus;  Boethius^: 

Stabilisque  manens  das  cuncta  moven. 

Item  propter  a^ternitatis  defectibilitatem;  Deus 
enim  est  aeternus ,  creaturis  autem  deficit  aeternitas 
sive  deest^. 

Secundum   sensum   spiritualem,  ignem  colunt 

sensns  spi-  luxuriosi ;  spirituM ,  superbi ;  citatum  aerem ,  ira- 

cundi .  et  impetuosi ;  gyriim  sieUarum ,  m  scientia 

curiosi;  nimiamaqtmn,  voluptuosi;  sokm  haec  in- 

feriora  gignentem,  cupidi;  lunam,  pigri  et  accidiosi. 

Quorum  si  specie,  Hic  ostenditur  inexcusabili- 

Teriio,  de  tas  eorum ,  quia   scilicet  potuerunt  Creatorem   co- 

excusabiiita- gnoscere  vel  per  creaturarum  pulcntudinem ,  vel 

per  earuni  virtutem;  quod  ostenditur  ibi:  Aut  si 

viHuton  etc, ;  vel  per  ulrumque  simul,  quod  osten- 

ditur  ibi:  A  magniludine  etc. 

(Vers.  3.).  Dicit  ergo:  Quorum  si  speeie  dele- 
-EnvoiiiwM- ctati ,  id  est  pulcritudine ;  Danielis  decimo  tertio^: 
Primo.  «  Species  decepitte»  etc;  deos  putaverunt,  supple: 
ipsos  esse;  putaverunt,  inquam,  falsa  et  erronea  opi- 
nione,  cum  non  sit  nisi  unus  Deus;  Deuteronomii 
sexto :  «  Deus  tuus  unus  est » .  Sciant,  quanto  do- 
minator  eorum,  scilicet  Creator  eorum,  gubernator, 
conservator  et  possessor,  secundum  illud  ludilh  nono: 
«  Deus  caelorum ,  creator  aquarum ,  rex  universae 
creaturae  tuae  » ;  his  speciosior  est,  scilicet  qui 
tam  speciosa  fecit;  speciosior,  inquara,  infinita  di- 
stantia,  quia  Deus  speciosus  per  essentiam,  sed  crea- 
turae  per  participationem ;  supra  septimo  ^ :  «  Specio- 
sior  est  sole  »,  Speciei  enim  generator,  speciei  sci- 
licet  creaturae  per  eius  productionem,  secundum  illud 
Boethii : 

Pulcnim  pulclieiTimus  ipse 
Mundum  mente  gerens  similique  imagine  formans. 


Vel :  speciei,  increatae,  id  est  Filii  per  aeter- 
nam  generationem.  Haec  <mnia  comiituit ,  scilicet 
superiora,  media  et  inferiora, 

(Vers.  4.).  Aut  si  virtutem,  id  est  potentiae  secando. 
magnitudinem ,  et  opera  eorum ,  id  est  effectus  a 
potentia  procedentes,  mim^e  swnt,  scilicet  ita,  ut 
ipsos  esse  deos  crederent.  Intelligant  ab  ipsis  ^,  i(J 
est  ex  eorum  consideratione ,  secundum  illud  lob 
duodecimo:  « Interroga  iumenta,  et  docebunt  te»; 
quoniam  qui  haec  fecit,  scilicet  Deus,  fortior  est 
illis,  id  est  potentior;  imde  Ecclesiastici  quadrage- 
simo  tertio :  «  Ipse  est  omnipotens  supra  omnia  opera  ^ 
sua  et  magnus  vehementer  » ;  item  lob  nono :  «  Si 
fortitudo  quaeritur,  robustissimus  est». 

(Vers.  5.).  A  mugnitudine  enim  speciei,  id  e$t  Tertio. 
pulcritudinis ,  et  creqturae,  id  est  virtutis  creatura- 
rum,  cognoscibiliter ,  non  sensibiliter,  id  est  oculo 
intellectuali ,  non  sensibiU ,  poterit  Creator  horum 
videri;  Augustinus^:  « Omnia  clamant:  Deus  me 
fecit»;  totus  enira  mundus  est  quasi  liber  quidam, 
in  quo  Creator  potest  cognosci  per  eius  potentiam , 
sapientiam,  bonitatera,  relucentes  in  creaturis;  unde 
Ecclesiastici  vigesimo  quarto  ^ :  «  Haec  omnia  liber 
vitae  »;  Isidorus:  «  Creator  per  creaturam  suam  lau- 
datur ,  et  quanto  sit  excellentior ,  ex  operis  sui  con- 
ditione  monstratur», 

Sed  tamen  etc.  Hic  ostendit  culpam  colentium  Quarto,  de 

^adeiuiDcom- 

creaturas  in  comparatime  ad  alios  idololatras;  etparatione  ad 
primo  ostenduntur  respectu  illorum  aliquo  modo  ex-tras. 
cusabiles ;  secundo  ostenditur ,  quod  tamen  sunt  sim- 
pliciter  inexcusabiles:  //^mm  autem, 

(Vers.  6.).  Sed  tamen  etc,  quasi  dicat:  sic  er-  Primo. 
rant  illi ;  sed  tamen  adhue  in  his,  scilicet  sic  er- 
rantibus,  minor  est  querela,  id  est  ratio  querelae, 
quam  in  adorantibus  sculptilia,  quia,  sicut  dicitur 
Baruch  ultimo  ^^ ,  «  non  lucebunt  ut  sol,  neque  iUumi- 
nabunt  ut  luna  » ,  scilicet  ipsa  sculptilia.  Et  hi  enim, 
scilicet  qui  colunt  qvq2X\\v^^ ,  forsitan  errant ;  forsi- 
tan  est  hic  nota  libertatis  arbitrii ,  non  nota  dubita- 
tionis.  Deum  gMa<?r^w^e.9,  scilicet  quadam  curiositate , 
secundum  illud  Actuum  decimo  septimo  ^^ :  «  Fecit  ex 
uno  omne  genus  .hominum  inhabitare  super  univer- 
sam  faciem  terrae  etc,  quaerere  Deum ,  si  forte  at- 
trectent  eum,  aut  inveniant  ».  Et  volentes  invenire , 
scilicet  intentione  affectus;  Canticorum  tertio:  «  Sur- 


*  Vers.  24.  —  Quod  Deus  slt  infigurabilis,  ostendit  Da- 
masc,  IV.  de  Fide  ortliod.  c.  16.  et  in  Orationibus  de  imagi- 
nibus.  Cfr.  tom.  lU.  pag.  203,  nota  2.  et  pag.  204,  nota  2. 

2  Vers.  24. 

*  Vide  supra  pag.  158,  nota  1. 

*  Haec  qiiae  praecedunt  yota,  quod..,  deest  supplevimus  ex  A. 
^  Vers.  36.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Deut.  6,  4:  Audi,  Israel, 

Dominus  Deus  noster  Dominus  unusestj  luditli  9,  17,  ubi  pro  rex 
mim*sae  creaturae  tuae  Vulgata  et  Dominus  totins  creaturae, 

®  Vers.  29,  —  Subinde  allegatiir  Boeth.,  \\L  de  Consol. 
nietr.  9. 

^  Ita  Rabanus,  card.  Hugo  et  L^ranus;  Vulgata  illis.  — 
Sequuntur  lob  12,  7;  EccH.  43,  30.  et  31,  ubi  post  operasna 
Vulgata  addit  terribilis  Dominus;  lob  9,  i9. 

*  Enarrat.  in  Ps.  26.  enarrat.  2.  n.  12:  Circumeat  animus 

S.  Bomv.  —  Tom.  VI. 


tuus  per  universam  creaturam;  undique  tibi  clamabit  creatura : 
Deus  me  fecit.  Gfr.  X.  Gonfess.  c.  6.  n.  9.  et  10. 

®  Vers.  32.  Cfr.  Breviloq.  p.  II.  c.  11.  et  12.  (tom.  V, 
pag.  229  seq.).  —  Seq.  sententia  Isidori  habetur  in  I.  Sent.  c.  4. 
n.  2 ,  ubi  pro  ex  operis  stii  textus  originalis  ex  ipsa  operis  sub- 
stituit. 

^^  Vers.  66.  B  praemittit  Ps.  96,  7:  Confundantur  omnes  , 
qui  adorant  sculptilia.  —  Inferius  pro  /^?'5eto»  Vulgata  fortasse. 
Priscian.,  XV.  Grammat,  c.  4:  Et  /br^  quidem  et /brsan  et /br- 
siian  dubitandi  sunt;  farte  vero  eventus  pro  fortuitu,  quod  a 
fortuitus  derivativo  nomine  flt;  fortasse  autem  et  fortassis  pro 
temere. 

'"  Vers.  26.  27.  —  Sequuntur  Gant.  3,  2.  et  Boeth.,  III. 
de  Consol,  prosa  2:  Est  enim  mentibus  hominum  veri  boni  na- 
turaliter  inserta  cupiditas. 

25 


194 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIII. 


gam  et  circuibo  civitatem  »,  id  est  creaturarum  uni- 
versitatem.  Secundum  enim  Boethiuoi  de  Consolatione, 
«  menlibus  hominum  insita  est  veri  bonique  cupi- 
ditas  ». 

Sed  obiicilur :  quia  Lucae  undecimo^  dicitur: 
Qaaegiio.  «  Omnis ,  qui  quaerit,  invenit»:  ergo  isti  inveniunt 
verum  Deum. 

Dicendum,  quod  illud  intelligitur  de  quaerenti- 
Rcsp.  bus  pie ,  non  curiose. 

(Vers.  7.).  Etenim,  eum  in  operibus  illius 
eonverseniur,  scilicet  de  illis  disputando  quantum 
ad  intellectuffi,  secundum  illud  Ecclesiastae  tertio^: 
«  Mundum  tradidit  disputationi  eorum»;  et  iitendo, 
sciiicet  quantum  ad  affectum  et  effectum ,  quia  Mat- 
thaei  quinto :  « Soiem  suum  facit  oriri  super  bonos 
et  malos  ».  Jmjuirimt,  scilicet  ratiocinanclo,  et  per- 
suasum  habent,  scilicet  sententiando ;  quoniam  bona 
sunt  quae  videntur;  Genesis  primo:  «  Vidit  Deus 
cuncta,  quae  fecerat,  et  erant  valde  bona  ».  In  hoc 
sunt  isti  meliores  sive  minus  mali  ipsis  Manichaeis, 
qui  haec  visibilia  dicunt  esse  mala. 

(Vers.  8.  9.).  Iterum  autem  nec  his  debet  igno- 
secundo.  §cL  Simplex  enim  ignorantia  meretur  veniam;  unde 
primae  ad  Timotheum  primo  ^ :  «  Misericordiam  con- 
secutus  sum ,  quia  ignorans  feci  » ;  sed  ignorantia 
crassa  et  supina,  non;  unde  primae  ad  Corinthios 
decimo  quarto :  «  Si  quis  ignorat ,  ignorabitur  » .  — 
Si  enim  tantum  poiuerunt  scire,  ut  possent  aesti- 
mare  saeculum,  id  est  naturas  rerum  saecularium 
cognoscere;  quomodo  huius  Domiiium ,  scilicet  sae- 
culi,  facilius  non  invenerunt?  quasi  dicat:  facilius 
potuissent  Deum  cognoscere. 

Sed  contra:  Supra  nono^:  «  Diflicile  aestima- 
Qoaesiio.  mus  quao  in  terra  sunt;  quae  autem  in  caehs  sunt 
quis  investigabit »  ? 

Dicendum,  quod  non  vult  dicere,  quod  facilius 
Resp.  potuerunt  cognoscere,  Deum  esse  horum  auctorem 
simpliciter;  sed  ipsum  potius  esse  Deum,  quam  ea 
quae  colebant. 

Ipsorum  error  secundus  circa  duo, 

Infelices  aulein  etc.  Hic  ponilur  error  colentium 
facturas  proprias ,  primo ,  facturas  proprias  in  ma- 
teria  metallina;  secundo,  in  materia  lign^a:  Aut 
si  quis, 

(Vers.  10.).  Dicit  ergo:  Infelices  autem  sunt, 

De  primo.  scilicot  per  privatioucm  felicitatis  viae,  de  qua  supra 

tertio^:  «Sapientiara  et  disciplinam  qui  abiicit  infe- 


lix  est».  Et  inter  mortuos,  scilicet  aeterna  morte, 
spes  illorum  est,  id  est  exspectatio ;  spes  autem  hic 
sumitur  improprie,  quia  spes  proprie  dicta  non  est 
nisi  de  bono.  Inter  mortuos,  inquam,  spes  illorum 
est,  per  privationem  felicitatis  aeternae,  secundura 
illud  Psalmi  * :  «  Sicut  vulnerati  dorraientes  in  se- 
pulcris,  quorum  non  es  memor  amplius,  et  ipsi  de 
mariu  tua  repulsi  sunt »,  de  manu  scilicet  miseri- 
cordiae  salvantis,  non  de  manu  iustitiae  punientis. 
Vei  primum  refertur  ad  poenam  damni  in  futuro, 
secundum  ad  poenam  sensus.  lUorum,  inqmm,  qui 
appellaverunt  deos  etc.  Et  bene  dicit  appellaverunt; 
sunt  enim  dii  appellatione  tantum ,  non  natura.  Opera 
manuum  hominum,  secundum  illud  Psalmi^-  «  Si- 
mulacra  gentium  argentum  et  aurum ,  opera  manuum 
hominum  » ;  Isaiae  secundo :  «  Opus  manuum  suarum 
adoraverunt ,  quod  fecerunt  digiti  eorum  » ;  aurum 
et  argentum,  id  est  facta  de  auro  et  argento  quan- 
tum  ad  materiam ,  secundum  illud  Osee  secundo :  «  Ar- 
gentum  et  aurum  multiplicavi  eis,  quae  fecerunt  Baal », 
secundum  illud  Isaiae  secundo:  «  Repleta  est  terra 
auro  et  argento,  et  non  est  finis  thesaurorum  eius,  et 
repleta  est  terra  eius  idolis».  Artis  inventionem,  id 
est  figuram  aliquam  arte  inventam ,  et  hoc  quantum 
ad  formam.  Et  similitudines  animalium,  non  ipsa 
animalia,  sed  ipsorum  imaginem  vel  similitudinem ; 
contra  quod  dicitur  Deuteronomii  quarto  ^:  «  Non  fa- 
cietis  similitudinem  oranium  aniraalium ,  quae  in  terra 
sunt  ».  Aut  lapidem  inutilem,  scilicet  utihtate, 
quam  idololatrae  ei  inesse  credunt ,  quamvis  sit  utilis 
quantum  ad  usum  naturalem,  quia  nihil  superfluum 
in  operibus  Dei,  cuiusmodi  sunt  creaturae;  Deute- 
ronomii  trigesimo  secundo  ^ :  «  Dei  perfecta  sunt 
opera»,  non  superflua  nec  diminuta.  Opus  manus 
antiquae,  id  est  manus  antiqui  artificis ,  quia  «  in 
antiquis  est  sapientia  » ,  lob  duodecimo.  Contra  haec 
omnia  dicitur  Actuum  decimo  septimo  *^:  «  Genus  ergo 
cum  simus  Dei ,  non  debemus  aestiraare  auro ,  vel 
argento,  aut  lapidi  sculpturae  artis  aut  cogitationis 
hominura  divinum  esse  simile  ». 

Aut  si  quis.  Hic  ponitur  error  colentium  fa-  nesecaDdo 
cturas  proprias  in  materia  lignea;et  primo  tangitur  cfte?.' 
eorum  error  in  fabricando  vel  carpentando;  secundo, 
in  venerando:  Et  de  substantia,  —  In  prima  primo  ueerrorein 

„  .  fabricando 

tangil  matenam;  secundo  formam:  Et  per  scien-   taogantar 
tiam;  tertio  situm:  Et  faciat  ei  etc;  quarto  mi- 
potentiam:  Imago  etc, 

(Vers.  H.).  Aut  si  quis  ajHifex  faber;  faber  oe  matem. 
hic  large  sumitur  pro  artifice  in  quacunjque  mate- 


*  Vers.  40. 

^  Vers.  11.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Malth.  5,  45.  et  Gen.  1 ,  31 . 
^  Vers.  13.  —  Sequitur  I.  Cor.  14,  38. 

*  Yers.  1 6 ,  ubi  post  in  terra  sunt  a  textu  originali  plura 
adduntur. 

*  Vers.  n . 

®  Psalm.  87,  6.  —  De  spe  vide  Hi.  Sent.  d.  26.  per  totam, 
praecipue  a.  2.  q.  4.  et  dub.  4. 

'  Psalm,  113,  4.  —  Sequuntur  Isai.  2,  8;  Osee  2,  8:  Et 


argentum  muUiplicavi  ei  et  aurum,  quae  etc;  Isai.  2,7.et  8, 
ubi  post  thesmrorum  eius  a  Vulgata  plura  adduntur. 

^  Vers.  16.  seqq.:  Ne  forte  decepti  faciatis  vobis  sculptam 
siniilitudinem...  similitudinem  omnium  iumentorum,  quae  sunl 
super  terram  etc. 

®  Vers.  4.  —  Sequitur  lob  12,  12.  —  Superius  pro  quia 
nihil  codd.  et  edd.  MicMeae  secnndo. 

^^  Vers.  29 :  Genus...  auro  aut  argento...  artis  et  cogilatio- 
nis  etc. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIIL 


193 


ria,  sive  lignea,  sive  alia,  non  tantum  ferrea;  de 
silva  lignum  rectum  secuerit;  Isaiae  quadragesimo 
quarto^:  « Succidit  cedros,  tulit  ilicem »  etc.  Et 
huius,  scilicet  ligni ,  docte  eradat  omnem  corticem, 
scilicet  exteriorem;  et  arte  sua  usiis,  fabricet  di- 
ligenter  va^  utile;  Glossa:  «  Valde  utile»,  in  con- 
versationem  vitae,  humanae  scilicet;  secundae  ad 
Timotheum  secundo:  «  In  magna  enim  domo  sunt 
vasa  lignea  et  fictilia  »  etc. 

(Vers.  12.).  Reliquias  autem  huius  operis^, 
id  est  ligni  praedicti ,  ad  praeparationem  escae  a6- 
utatur,  id  est,  utatur,  secundum  illud  Isaiae  qua- 
dragesimo  quarto:  «Sumsit  exeis  et  calefactus  est, 
succendit  et  coxit  panes  » . 

(Vers.  13.).  Et  reliquum  horum,  horum  scili- 
cet,  quae  in  usus  humanos  posita  sunt;  quod  ad 
nullum  usum  ',  scilicet  humanum ,  facit,  id  est  va- 
let ,  ipsum  dico  lignum  cmnjum,  scilicet  in  se  ipso, 
et  vorticibus ,  id  est  nodls,  plenum,  scilicet  exterius; 
sculpat  diligenter,  scilicet  removendo  nodositates,  per 
vacuitatem  suam,  quia,  quantumcumque  ibi  labo- 
ret,  totus  labor  eius  otiositas  reputatur,  eo  quod  ibi 
De  forma.  inutiliter  laboret.  Et  per  sciefntiam  suae  artis  figu- 
ret  iUud,  scilicet  exteriori  lineatione,  et  hoc  quoad 
formam;  et  assimilet  illud  imagini  hominis,  sci- 
licet  membrorura  repraesentatione.  Et  nota,  quod  non 
dicit  assimilet  homini,  sed  imagini  hominis,  quia 
in  exterioribus  et  non  interioribus  potest  esse  ista 
.  configuratio. 

(Vers,  14.  13.  16.).  Aut  alicui  ex  animalibus 
illud  comparet ,  id  est  assimilet;  ad  Romanos  primo  ^: 
ccln  similitudinem  imaginis  corruptibilis  hominis  et 
volucrum  et  quadrupedum  »  etc;  item  in  Psalmo: 
«Mutaverunt  gloriam  suam  in  similitudinem  vituli 
comedentis  foenum  » •  Perliniens,  id  est  exterius ,  ru- 
brica,  id  est  regula  vel  filo  tracto  coloi^e  rubeo, 
fjuo  fit  distinctio.  Dicitur  enim  rubrica  terra  rubra 
et  color,  qui  inde  fit,  et  regula  vel  filum,  quo  fit, 
et  ipsa  tinctura,  et  debet  semper  media  produci  ^.  Et 
rubicundum  faciens  fuco  colorem  illius ;  fucus  di- 
citur  color  innaturalis  et  quasi  adulterinus.  Item  no- 


tandum,  quod  fucus  dicitur  animal  api  simile,  quod 
non  mellificat,  sed  mel  devorat;  item,  quaedam  herba, 
quae  tingit;  item,  quilibet  color  adulterinus;  itera, 
mendaciura  sive  fraus  et  dolus  secundum  Papiam^. 
Et  omnmn  maculam,  quae  in  illo  est,  scilicet  ligno, 
poiiniens  terra  ^.  —  £t  faciat  ei  dignam  cohabita-  oe  sim. 
tionew;  unde  Baruch  ultimo:  «  Constitutis  illis  in 
dorao ,  pleni  sunt  oculi  eorum  pulvere  a  pedibus  in- 
troeuntiura  ».  Et  in  pariete  ponens  illud,  scilicet  ut 
magis  appareat,  et  confirmans  ferro,  id  est  clavis 
ferreis.  —  Ne  forte  cadat;  Isaiae  quadragesimo 
primo^:  «  Confortavit  eum  clavis,  ne  moveretur»; 
prospiciens  illi,  id  est  praevidens  et  praecavens; 
sciens,  quoniam  non  potest  adiuvare  se,  scilicet  per 
se  ipsum;  unde  in  Psalmo:  «Manus  habent,  et  non 
palpabunt;  pedes  habent,  et  non  ambulabunt»  etc. 
Nec  mirum;  imago  enim  est,  id  est  similitudo  rei,  Deinipoien- 
non  ipsa  res;  et  opus  est  illi  adiutorium,  scilicet 
huraanum;  Baruch  ultimo^:  «  Si  ceciderint  in  terram, 
a  semetipsis  non  consurgent  »,  ut  patuit  de  Dagon, 
primi  Regum  quinto;  item  lereraiae  decimo:  «  Por- 
tata  tollentur,  quia  incedere  non  valent». 

(Vers.  17.).  Et  de  substantia  sua,  id  est  de  oeerrore 

...         .     ,      ^j..  .       .  •«       ^    -,  inveDeran- 

possessione  extenon ,  et  de  filiis  suis,  id  est  de  sa-  do. 
lute  filiorum  suorum,  et  de  nuptiis ,  ^dWc^i  contra- 
hendis ,  votum  faciens ,  scilicet  ei ,  inquirit,  scilicet 
ab  eo,  ut  petat  necessaria  sibi  et  filiis,  cura  tamen 
non  sit  vovendum  nisi  Deo,  secundum  illud  Psalmi  ^^: 
«  Vovete  et  reddite  Domino  Deo  vestro »  etc. ;  item 
Isaiae  decimo  nono :  «  Vota  vovebunt  Domino  et  sol- 
vent  ».  Non  erubescit  loqui,  scilicet  ipse  animam 
habens,  cum  illo,  scilicet  deo  falso ,  qui  sine  anima 
est;  Baruch  ultimo  ^* :  «  Cum  audierint ,  mutum  non 
posse  loqui ,  oflerunt  illum  ad  Bel  » ;  in  Psalmo :  «  Os 
habent ,  et  non  loquentur  » . 

(Vers.  18.).  Et  pro  sanitate,  id  est  sua  vel 
suorum,  infirmum,  id  est  omnino  irapotentem,  qui- 
dem,  id  est  certe,  deprecatur  et  pro  vita  rogat 
mortuum ,  id  est  omnino  vita  carentem ,  ita  ^^  quod 
inteUigatur  mortuus  negative,  non  privative,  quia, 
si  privative,  tunc  intelligeretur  aliquando  vitam  ha- 


*  Vers.  U.  —  Glossa  inferius  allegata  nec  a  Strabo  nec 
a  Lyrano  exhibetur.  Card.  Hugo,  qui  cum  Lyrano  pro  vas  utile 
substituit  vas  inutile,  ait:  Id  est  valde  utile,  Similiter  dicit  Vir- 
gilius  [L  Georgic.  v.  373]:  «  Nunquam  imprudentibus  imber 
offuit »,  id  est  valde  prudentibus.  —  Sequitur  H.  Tim,  2,  20: 
In  magna  autem  domo  non  solum  sunt  vasa  anrea  et  argentea , 
sed  et  lignea  etc. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus ,  Vulgata  Beliquiis  au* 
tem  eius  operis.  —  Sequitur  Isai.  44,  15. 

^  Pro  singulari,  quem  etlam  card.  Hugo  et  Lyranus  exhi- 
bent,  Vulgata  ponit  pluralem :  nullos  mus. 

*  Vers.  23.  —  Seq.  locus  est  Ps.  105,  20. 

*  Card.  Hugo :  Perliniem  rubrtca,  id  est  rubro  colore. 
Aliqui  iibri  habenl  ril5j'ica,  media  correpta,  quae  est  instru- 
mentum,  quo  utuntur  mulieres  ad  perlavandum  [alias^pla- 
nandum]  vestes,  euius  diminutivum  est  rubriciuncula ,  et  Gal- 
lice  dicitur  liclw.  Isai.  44,  13.  appellatur  instrumentum ,  quo 
fit  idolum  runcina  :  Artifex,  inquit,  ligmrius  extendil  normam, 
formavit  illnd  in  runcina. 


®  De  diversis  acceptionibus  verbi  fucus  cfr.  Forcellini.  Pa- 
pias,  grammaticus,  floruit  circa  annum  1050;  Glossarium  sive 
Vocabularium  eius  impressum  fuit  Mediolani  1476.  Cfr.  Migne, 
Patrol.  Lal.  tom.  141 .  coL  1 437  seqq.,  et  Du  Cange,  Glossarium  etc. 
Praefatio,  n.  44. 

'  Vulgata  omittit  terra  (quod  exhibetur  etiam  a  card.  Hug.) 
et  paulo  inferlus  pro  cohabitationem  substituit  hahitationem,  — 
Sequitur  Baruch  6,  16. 

*  Vers.  7.  —  Seq.  locus  est  Ps.  M3,  7. 

®  Vers.  26,  ubi  pro  consurgent  Vulgata  consurgunt.  — 
Subinde  alleganlur  I.  Reg.  5,  2-5,  ubi  narratur,  quod  Dagon 
coram  arca  semel  ac  iterum  corruit,  abscissis  et  in  limine  in- 
ventis  capite  et  manibus;  ler.  10,  5. 

^^  Psalm.  75,  12.  —  Sequitur  Isai.  19,  21.  —  Paulo  su- 
perius  ex  A  substituimus  ut  peiat  pro  et  petit. 

"  Vers.  40,  ubi  pro  illum,  quod  liabet  etiam  card.  Hugo, 
Vulgala  illud.  —  Seq.  locus  est  Ps.  113,  5.  (vel  13.). 

**  Cfr.  Aristot. ,  de  Praedicam.  c.  de  Oppositis,  IV.  Metaph., 
text.  4,  et  V.  text.  27.  (III.  c.  2.  et  IV.  c.  22.). 


196 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C,  XIV. 


buisse,  sed  postea  privatus  fuisse;  quod  falsum  esset. 
Et  in  admtorium  inutilem  invocat,  id  est  non  po- 
tentem  iuvare  se  vel  alium;  unde  Baruch  ultimoV: 
<t  Habet  in  manu  gladium ,  et  se  a  latronibus  non 
liberat». 

(Vers.  19.).  Et  pro  ilinere,  id  est  itineris  di- 
rectione,  petit  ab  eo  qui  ambulare  non  potest,  se- 
cundum  illud  Psalmi^:  «  Pedes  habent,  et  non  am- 
bulabunt  »  elc.  ;Baruch  ultimo:  «  Sine  pedibus  in 
humeris  portantur  ».  Et  de  acquirendo,  scilicet  per 
negotiationes,  et  de  operando,  scilicet  per  uiechani- 


cas  artes,.  et  de  omnium  rerum  eventu,  generaliter, 
petit  ab  eo  qui  in  om^iibus  est  inutilis;  Isaiae  qua- 
dragesimo  quarto^:  «Formavit  deura  et  sculptile  con- 
flavit  ad  nihil  utile  ». 

Sed  videtur,  idem  possfe  Christianis  obiici  ima-  Qoaestio. 
gines  adorantibus. 

Sed  dicendum,  quod  non  est  simiie:  quia  ido-  Resp. 
lolatrae  adorabant  imagines  ut  7'es,  putantes,  in  eis 
aliquod  vivum  esse ;  Christiani  vero  adorant  ut  si- 
gnd  solum,  et  in  quantum  ducunt  in  illa  quorum 
sunt  signa*.  • 


Capitulum  XIV. 


Secundo  agitur  ^e  detestatione  idoloium  qaadrapliciter« 

Iterum  alius  navigare  etc.  Postquam  multipli- 
Divisio.  ces  idololatrantium  errores  descripsit ,  hic  tangitirfo- 
lorum.  detestationem ,  et  prirao,  ex  inutilitate  ipso- 
rum  idolorum ;  secundo ,  ex  ojfensa  Creatoris : 
Similiter  autem  odio  sunt;  tertio,  ex  novitate  et 
modo  adinventionis :  Non  ^  enim  erant  etc;  quarto, 
ex  effectu  humanae  corruptionis:  Et  non  suffecerat 
errasse, 

Frimo  deteatatar  idola  ob  inatilitatem  ipsorum. 

Inutilitatem  autem  idolorum  ostendit  in  parte 
priraa  exemplo  navigantium  in  mari ,  a  quibus  in- 
vocata  subvenire  eis  non  possunt.  Hanc  autem  ini' 
De  jnQiiiita-  potentiam  ostendit  esse  detestandam ,  primo  ex  /ra- 
qnJiao??f-  giHtate  idqli  non  valentis;  secundo,  ex  Dei  potentia 
etiam  sine  nave  saivantis:  Tua  autem  etc. ;  tertio, 
ex  utilitate  ipsius  navis:  Sed  ut  non  essent;  quarto, 
exemplo  arcae  iVbe  genus  humanum  conservantis : 
Sed  et  ab  initio. 

(Vers.  1 .).  Dicit  ergo :  Iterum  alius  etc. ,  quasi 
Pfima.  dicat:  non  solum  inutiliter  petunt  homines  ab  idolis 
adiutorium  in  terra,  sed  iterum,  in  aqua,  quia 
alius ,  scilicet  homo,  navigare  cogitms ,  scilicet 
proposito ,  et  per  feros  fluctus,  id  est  periculosos ; 
linde  in  Psalmo  ^ :  «  Mirabiles  elationes  maris  » ; 
item  Ecclesiastici  quadragesimo  tertio :  «  Qui  navi- 
gant  mare  enarrent  pericula  eius  » .  Iter  facere  in- 
cipiens,  sciUcet  propositi  exsecutione ,  ligno  portante 
se,  fragilius  lignum  invocat;  invocat,  scilicet  in 


auxilium,  lignum,  scilicet  idolum,  fragilius  ligno 
portante  se,  id  est  navi.  ^ 

(Vers.  2.).  lllud  enim,  scilicet  lignum  idoli,  m- 
piditas  acquirendi  excogitavit;  unde  ad  Ephesios 
quinto  ^  dicitur  «  avaritia  idolorum  servitus  ».  Et 
artifex  sapientia  fabrieavit  sua;  sua,  inquit,  quasi 
dicat:  non  divina,  «  sed  terrena,  animali,  diabo- 
lica  » ,  lacobi  tertio ;  Isaiae  quadragesimo  quinto : 
« Abierunt  in  confusionem  fabricatores  errorum»; 
et  lob  decimo  tertio :  «  Ostendens  vos  fabricatores 
raendacii  » ;  Glossa :  «Cum  maior  sit  qui  fecit,  quam 
quod  fit,  facturam  suam  adorare  insanire  est » . 

(Vers.  3.).  Tua  autem,  Pater,  quasi  dicat:  ita  secanda. 
invocant  illi  idolum  in  regimine  itineris;  autem,  pro 
sed;  tua,  Pater,  creatione;  Isaiae  sexagesimo  quar- 
to^:  «  Et  nunc,  Domine,  pater  noster  es  tu,  nos 
vero  lutum  »  etc. ;  item  provisione;  unde  Matthaei 
sexto :  «  Pater  noster  etc. ,  panem  nostrum  »  etc. 
Gubernas,  omnia  scilicet,  providentia,  quae,  secun-  - 
dum  Damascenum  ^,  «  est  cura  Dei  ad  res  »  ;  de  qua 
ludith  nono:  «  ludicia  tua  in  tua  providentia  po- 
suisti » . 

Ex  dictis  patet,  quod  in  raundo  nihil  agitur  a  Providentia 
casu  et  fortuna,  quia,  sicut  dicit  Plato  ^^,  «nihil  est, 
cuius  ortum  non  praecesserit  legitima  causa  ».  Mun- 
dum  vero  administrari  providentia,  probat  TuUius 
in  Rhetorica  sic :  «  Melius  administrantur  quae  fiunt 
a  providentia,  quam  quae  a  casu;  sed  mundus  optime 
administratur :  ergo  »  etc. 

Quoniam  etc,  quasi  dicat:  hoc  patet,  quod 
omnia  provideniia  guhernas;  quoniam  dedisti,  sci- 
licet  filiis  Israel,  in^^  mari  mam y  educendo  eos  de 


*  Vers.  1 4  :  Habet  etiam  iii  manu  gladium  et  securim ,  se 
autem  de  bello  et  a  latronibus  etc. 

2  Psalm.    113,  7.   (vel   15.).   —  Sequitur   Baruch   6,  25. 

*  Vers.  40:  Qiiis  formavit...  utile? 

*  Cfr.  HI.  Sent.  d.  9.  a.  i.  q.  2. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  Neque. 

*  Psalm.  92,  4.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  43,  26. 

'  Vers.  5.  —  Sequunlur  lac.  3,  16 ;  Isai.  43, 16  ;  lob  13,  4. 
et  Glossa  orrfmam  ex  Rabano. 

*  Vers.  8.  —  Sequitur  Matth.  6,  9.  seqq. 

®  Libr.  II.  de  Fide  orthod.  c.  29.  —  Seq.  locus   est   lu- 
ditU  9,  o.  —  Vulgata  habet  gubernat,  attamen  codd.  et  edd. 


hic  habent  gube7"nas  cum  card.  Ilugone  et  Lyrano;  sed  hi  le- 
gunt  Tu  pro  tna. 

"  Vide  supra  pag.  77,  nota  4.  —  Seq.  probatio  TuUii  ha- 
betur  !.  Rhetor.  c.  34:  Melius  accurantur  quae  consilio  ge- 
runtur,  quam  quae  sine  consilio  administrantur...  Nihil  autem 
omnium  rerum  melius  quam  omms  mundus  administratur... 
consilip  igitur  mundus  administratur. 

"  Vulgata  praemittit  et,  sed  hoc  etiam  Rabanus,  card.  Hugo 
et  Lyranus  omittunt.  —  Sequunlur  Exod.  44,  24.  seqq.; 
losue  3,  45.  seqq.;  Ps.  76,  20,  et  Glossa  ordinaria  secundum 
Rabanum. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV, 


197 


Aegypto  per  medium  sicci  maris,  ul  patet  Exodi  de- 
cimo  quarto;  el  inier  fluetus,  scilicet  fluminis  lor- 
danis,  semitam  firmissimam,  losue  tertio.  De  utro- 
que  verodicitur  in  Psalrao:  « In  mari  via  tua,  et  semitae 
tuae  in  aquis  multis»;  Glossa:  « Israelitas  per  mare 
rubrum  sicco  vestigio  traduxit  divina  potentia  et 
lordanis  aquas  divisit». 

(Vers.  4.).  Ostendens,  scilicet  per  hoc,  quoniam 
potens  es  ex  ornnibus,  scilicet  periculis  et  casibus; 
sanare  S  vel  melius  secundum  aliam  litteram ,  sal- 
vare,  etiam  si  sine  rate,  id  est  navi,  quis  adeat 
mare;  Isaiae  quadragesimo  tertio:  «  Cum  transieris 
per  aquas,  tecum  ero,  et  flumina  non  operient  te»; 
unde  «  Petrum  ambulantem  in  fluctibus,  ne  merge- 
retur,  erexit  »,  ut  patet  Mattliaei  decimo  quarto; 
«  Paulum  tertio  naufragantem  de  proftmdo  pelagi  li- 
beravit » ,  ut  patet  secundae  ad  Corinthios  undecimo. 

(Vers.  S.).  Sed  ut  non  essent  vaeua,  immo  ne- 
Tcriia,  cessaria  usui  humano,  opera  sapientiae  tuae ,  id  est 
per  tuam  sapientiam  adinventa ;  in  Psalmo  ^ :  «  Omnia 
in  sapientia  fecisti»,  Propter  hoe  eliam  exiguo  li- 
gno,  scilicet  modicae  navi,  credunt  homines  animas 
suas ,  id  est  vitam  suam  corporalem;  et  transeuntes 
mare,  in  quo  tamen  sunt  innumerabilia  pericula, 
per  ratem  liberati  sunt;  Glossa:  « Creator'  dedil 
creaturae  suae  scientiam ,  qua  sibi  in  praesenti  con- 
suleret  et  eius  voluntati  deserviret » . 

AUegorice  exiguum  lignum  potest  dici  crux 
Espositio  ai«  Christi  proptcr  eius  abiectionem  et  vilitalem ;  pri- 
mae  ad  Corinthios  primo  ^ :  «  Praedicamus  Christum 
crucifixum,  ludaeis  quidem  scandahmi,  gentibus  vero 
stultitiara»,  Huie  credunt  homines  animas  suas, 
scilicet  in  Chrislum  crucifixum  credendo  et  creditum 
adorando.  Et  sic  transeuntes  mare,  huius  mundi, 
scilicet  crucis  virtute  et  imitatione,  per  ratem  hbe- 
rantur  et  perveniunt  ad  portum  salutis  aeternae; 
Unde  Damascenus  * :  «  Crux  est  dormientium  resur- 
rectio,  infirmorum  baculus,  pastorum  virga,  con- 
vertentium  auxilium,  proficientium  perfectio,  animae 
salus  et  corporis,  omnium  malorum  aversio,  omnium 
bonorum  doctrix,  peccati  destructio,  arbor  resurre- 
ctionis,  lignum  vitae  aeternae».  In  his  autem  ver- 
bis:  Exiguo  etc,  primo  innuitur  crucis  humilitas. 


cum  dicitur:  Exiguo  ligno;  secundo,  eius  venera- 
tio  et  dignitas,  cum  dicitur:  Credunt  homims  ani- 
mas  suas,  homines  scilicet  rationales ,  ut  beatus  An- 
dreas^  dicens:  «Suscipe  me  ab  hominibus  » ;  tertio, 
neeessita^,  cum  dicilur:  Et  tran^euntes  mare,  sci- 
licet  huius  mundi,  de  quo  in  Psalmo:  «  Hoc  mare 
magnuni  »  etc. ;  quarto,  eius  virtus  ei  utihtas,  cura 
dicitur:  Per  ratem  liberati  sunt;  primae  ad  Corin- 
thios  primo :  «  Praedicamus  Christum  »  etc. ;  item : 
«  Verbum  crucis  pereunlibus  etc,  nobis  autem  »  etc. 

Sed  et  ab  initio.  Hic  utilitas  arcae  Noe  primo  Qaarta,.de 

qua  tria. 

ostenditur;  secundo  ipsa  laudatur,  ibi :  Benedictum 
enim  est  lignum  etc.;  tertio  idolum  et  eius  arti- 
fex  vituperatur:  Per  manus  autem  etc. 

(Vers.  6.).  Sed  et  ab  iiiitio  eic,  quasi  dicat:  Eiposiaoiit- 
non  tantum  liberat  a  periculo  maris ,  sed  etiam  a  di-  Primnm. 
luvio,  et  hoc  est  quod  d\c\i  iSed  et  ab  initio,  sci- 
licet  in  principio  secundae  aetatis,  scilicet  tempore 
Noe,  Genesis  sexto^.  Cumperirmt,  scilicet  indi- 
luvio,  superbi  gigantes,  de  quibus  habetur  Genesis 
sexto;  spes  orbis  terrarum,  scilicetfuturi;  Glossa: 
«  Seminarium  generis  humani  » ,  scilicet  octo  perso- 
nae,  de  quibus  dicitur  primae  Petri  tertio :  «  In  qua 
paucae  animae  salvae  factae  sunt  per  aquam  »;  ad 
ratem  confugiens,  «  id  est  arcam  »  ad  modum  ratis 
factam,  quia  maior  fuit  longitudo  latitudine ,  Genesis 
sexto  ^;  remisit  saecuh,  scilicet  futuro  post  dilu- 
vium,  semen  nativitatis,  scilicet  tam  hominum  quam 
animalium,  ut  patet  Genesis  sexto.  Quae,  sciiicet 
arca,  manu  tua;  Glossa:  «  Potentia,  vel  Filio  », 
secundum  iUud  Psahni:  «  Emitte  manum  tuam  de 
alto  »  etc. ;  erat  gubernata,  quia  nullum  guberna- 
torem  habuit  nisi  Deum  vel  Angelum  eius,  cum 
omnes  homines  extra  existentes  essent  mortui ,  exi- 
stentes  intra  essent  clausi. 

(Vers.  7.).  Benedictum  enim  est  lignum,  scilicet  secundum. 
arcae  Noe,  per  quod  fit  iustitia,  scihcet  iiberationis 
iustorum,  malis  submersis,  quod  fuit  iustiim.  De  hoc 
ligno  supra  decimo  ^ :  «  Cum  aqua  deleret  terram , 
sanavit  iterum  sapientia,  per  contemptibile  hgnum 
iustum  gubernans  » . 

Hoc  autem  lignum  allegorice  potest  dici  fignura  Expositio  ai. 
crucis,  de  quodicitur  primae  Petri  secundo  ^ :  «Pec-    ^^''"^^* 


*  Ita  Rabaiius  (ex  hominibus  sanare),  card.  Hugo  et  Ly- 
ranus ;  Vulgata  salvare,  quae  ctiam  paulo  iiiferius  sine  arte 
pro  sine  rate  (ita  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus).  —  Tres 
seqq.  loci  siint  Isai.  43,  2.  Mattli.  U,  28.  seqq.  et  II.  Cor.  11, 
25.  Duo  ultimi  loci  exhibentiir  per  verba  oratiorus  ex  Missa  pro 
Octava  Apost.  Petri  et  Pauli  (Gregor.,  Lib.  Sacramentorum, 
6.  luUi):  Deus,  cuius  dextera  beatum  Petrum  etc. 

*  Psalm.  103,  24.  —  Subinde  post  Propter  hoc  etiam 
Vulgata  addit  et,  quod  in  ed.  Rabani  (Migne)  non  habetur. 
Glossa  inferius  allegata  est  ordinaria  ex  Rabano. 

»  Vers.  23. 

*  Libr.  IV,  de  Fide  orthod.  c.  11,  ubi  secundum  ed.  Mi- 
gne  legilur:  Haec  iacentium  erectio  est{Tiov  xsiii.£va>v  avaaTaai;], 
stantium  fulcimentum,  infirmorum  baculus,  ovium  virga  [7:01- 
jtaivop.lvwv  pa^So?],  resipiscentium  admiiiiculum  etc. 

*  In  Passione  S.  Andi'eae  Apost.  per  presbyteros  et  diaco- 


nos  -ecclesiarum  Achaiae  scripta  (apud  Surium,  Vitae  Sancto- 
rum ;  30.  Nov.),  |  10:  0  bona  crux...  accipe  me  ab  homini- 
bus  etc,  redde  me  magistro  meo  etc.  —  Sequuntur  Ps.  103, 
2.5;  L  Cor.  I,  23.  et  18. 

®  Vers.  13.  seqq.j  ibid.  v.  L  est  seq;  locus.  —  Sequuntur 
Glossa  inierlinearis  (cfr.  etiam  ordinaria  ex  Rabano),  ex  qua 
etiam  verba  inferius  posita  id  esl  arcam,  et  L  Petr.  3,  20:in 
qua  pauci,  id  esl  octo  animae  salvae  factae  sunt  etc, 

'  Vei^s.  15:  Trecentorum  cubitorum  erit  longitudo  arcae, 
quinquaginta  cubitorum  latitudo;  ibid.  v.  19.  seq.  est  seq..  lo- 
cus  (clh  ibid.  7,  1.  seqq.).  —  Sequuntur  Glossa  interlinearis 
et  Ps.  143,  7.  .  *  Vers.  4. 

®  Vers.  24.  —  Glossa  interlinearis  (ex  Rabano):  Benedi- 
ctnm  est  enini  lignvm,  crucis,  quo  reparafus  est  orbis  ter- 
rarum.  —  De  definitione  iustitiae  inferius  posita  cfr.  lom.  III. 
pag.  728,  nota  I. 


198 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV. 


cata  nostra  pertulit  in  corpore  suo  super  lignum  ». 
cnicis  ciTe-  Per  iUud  lignuni  facta  est  ktstitia,  quia  «  unicuiqiie 

CtQS  S6X 

redditum  est  quod  suum  erat»,  Nam  per  illud  li- 
gnum  destructum  esi  peccatum ,  secundum  illud 
quod  cantat  Ecclesia  ^ ;  «  Mors  mortua  tunc  est , 
quando  in  ligno  mortua  vita  fuit  »;  Osee  decimo 
tertio :  «  0  mors ,  ero  mors  tua  »  etc.  Item ,  per 
ipsum  est  diabolus  victus,  secundum  illud  Grego- 
rii :  «  Qui  per  lignum  vincebat  per  lignum  quoque 
vinceretur  » .  Item ,  per  ipsum  est  Iwrno  reconcilia- 
tus;  ad  Colossenses  secundo^:  «  Delens  chirogra- 
phum  decreti,  quod  erat  contrarium  nobis,  afflgens 
iilud  cruci  »;  item  ad  Colossenses  primo:  «  Pacifl- 
cans  per  sanguinem  crucis».  Item,  infernus  spolia- 
tus;  ad  Colossenses  secundo:  «  Spolians  principatus 
et  potestates  »  etc,  Item,  caelum  apertum;  unde  la- 
troni  dictum  est:  «Hodie  mecum  eris  in  pVadiso», 
Lucae  vigesimo  tertio  ^ ;  Isaiae  vigesimo  secundo : 
«  Dabo  clavem  domus  David  ».  Item,  Christus  exal- 
tatus;  unde  ad  Pliiiippenses  secundo:  «  Propter  quod 
:5foiandnm,  et  Deus  exaltavit  illum  »  etc,  Haec  fnit  virga  Assueri 
in  signum  clementiae  homini  ostensa  vel  porrecta, 
Esther  decimo  quinto. 

(Vers.  8,).  Et  bene  dixi,  benedictum  esse  /«- 

Expositioiit-o^nwm,  secundum  quod  Rt  iustitia;  autem,  pro  sed; 

Tertiom.   idolum,  quocl  fit  pcr  manus,  scilicet  artificum,  ma- 

ledictum  est,  et  ipsum,  scilicet  idolum ,  et  qui  fecit 

illud,  sciiicet  arlifex. 

Sed  idolum,  cum  sit  res  inaniraata,  quomodo 
Qaaestio.  malcdicitur?  Quia  ista  maledictio  aut  intelligitur  ra- 
tione  eulpae,  quae  in  idolum  non  cadit,  aut  ratione 
poenae,  quae  ratione  culpae  infligi  habet. 

Dicendum ,  quod  in  idolo  est  considerare  duo , 
Resp.  scilicet  spiritum  praesidentem  et  fyuram  ligni.  Ipse 
malignus  spiritus  maledictus  est  maledictione  culpae 
et  poenae;  sed  lignum,  maledictione  detestationis  et 
infaniiae,  quasi  cuiusdam  poenae,  non  quia  sit  sub- 
iectum  culpae,  ratione  cuius  habet  infligi  poena,  sed 
quia  materia  vel  occasio  culpae.  Unde  Glossa  * : 
«  Diabohis  enim  inde  punietur,  quod  sibi  honorem 
divinum  usurpat;  et  liomo,  qui  pro  Creatore  crea- 
turam  honorat » . 

Quia  ille  quidem  operatus  est,  scilicet  idohim, 
unde  meri^o  maledictus  est;  Isaiae  quadragesimo 
quaito^:  «  Ecce,  omnes  participes  eius  confunden- 
tur  » .  Hlud  atUem ,  scilicet  idolum ,  cum  esset  fra- 
gile,  quia  de  fragili  materia;  deus  cognominatus 
est,  sciiicet  sola  nuncupatione ,  non  rei  veritate; 
propter  quod  merito  maledicitur. 


Seoando  detestatur  idok  propter  offensam  Greatoris. 

Similiter  autem  etc.  Hic  tangit  secundam  cau-  Divisio  in  4 

,      .  f^  membra. 

sara  detestationis  idolorum ,  sumtam  ex  parte  offensae 
Creatoris;  et  primo  tangit  signum  offensae,  scilicet 
idolum ,  et  idololatrantis  poenam ;  secundo ,  poenae 
irremissibilitatem :  Propter  hoc  etc. ;  tertio,  cau- 
sam  a  parte  idoli:  Quoniam  creaturae;  quarto, 
causam  a  parte  idololatrantis :  Initium  enim  etc. 

(Vers.  9.).  Bene  dixi,  quod  utrumque  maledi-  Primum. 
ctum  etc;  autem,  pro  quia;  similiter  odio  sunt  Deo 
impius ,  scilicet  idololatra ,  quia  abnegat  pietatem 
divini  cultus,  et  impietas  eius,  id  est  materia  im- 
pietatis  eius,  scilicet  idolum,  id  est  daemon  praesi- 
dens  idolo ;  Ecclesiastici  duodecimo  ^ :  «  Altissimus 
habet  odio  peccatores » .  Et  notandum ,  quod  odium 
Dei  non  notat  vel  sonat  affectum  in  ipso,  sed  ef- 
fectum  in  eo  quem  odit. 

(V^ers.  10.).  Etenim  quod  factum  est,  scilicct 
idolum ,  cum  illo  qui  fecit,  id  est  cum  artifice  ido- 
lolatra,  tormenta  palietur. 

De  idoiolatra  planum  est;  sed  de  idolo,  qnoraodo  Qoaestio  i. 
verum  esse  potest,  scilicet  quod  tormentum  patiatur, 
cum  sit  res  inanimata? 

Dicendum,  quod  de  idolo  loquitur  ratione  ma-  Resp. 
ligni  spiritus  in  eo  praesidentis ,  non  ex  parte  figu- 
rae  vel  materiae  ipsius  idoli. 

Sed  contra  :  Idololatra  non  facit  spiritum  ma-  Qnaestio  2. 
lignum  praesidentem. 

Dicendum,  quod  Hcet  non  faciat  ipsum  in  se,  uesp. 
facit  tamen,  quod  in  idolo  praesideat;  sicut  Deum 
dmnmr  exaltare  et  magnifieare,  non  in  se,  sed 
in  nobis;  in  Psalmo^:  «  Magnificate  Dominum  me~ 
cum  »  etc.  Utruraque  ergo  punietur;  Ecclesiastici 
decimo  quarto :  <c  Orane  opus  corruptibile  in  fine 
deflciet,  et  qui  operatur  illud  ibit  cum  illo  »;  et 
vigesimo  septimo :  «  Conteretur  cuin  delinquente  de- 
lictum  ». 

(Vers.  11.),  Propter  hoc,  scilicet  quia  Deo  secundam.  ■ 
sunt  odio ,  et,  id  est  etiam ,  in  idolis  nationum,  id 
est  in  daemonibus  praesidentibus  in  idolis  gentilium, 
de  quibus  in  Psalm.o  ^ :  «  Omnes  dii  gentium  daemo- 
nia  »  etc. ;  7ion  erit  respectus,  scilicet  clementiae; 
quod  est  contra  Origenem,  qui  dixit,  Cliristum  pro 
daemonibus  in  aere  in  fine  passurum,  et  sic  eos  fore 
salvandos ;  contra  quod  dicitur  hic  et  in  Ecclesiastici 
trigesimo  nono^:  «  Sunt  spiritus,  qui  ad  vindictam 
creati  sunt,  et  in  furore  suo  confirmaverunt  tor- 
menta   sua».    Quoniam  etc. ;  et   merito,   quoniam  Tertiom. 


*  In  festo  Inventionis  S.  Cnicis  (3.  iMaii).  —  Seqiiuntur 
Osee  13,  14,  et  verba  Gregorii  ex  Praefatione  de  Cruce. 

*  Vers.  14;  duo  seqq.  loci  habentur  ibid.  -1,  20.  et  2,  15: 
Exspolians  etc. 

^  Vers.  43.  —  Sequuntur  Isai.  22,  22;  Phll.  2,9.  et  Esther 
15,  15:  Cumque  illa  reticeret,  tulit  aureain  virgam  et  posuit 
super  collum  eius  et  osculatus  est  eani  etc. 

*  ISempe  ordimria  ex  Rabano.  Gfr.  Alex.  Hal.,  S.  p.  \\. 
q.  131.  m.  3.  —  Superius  pro  praesidentem  B  possidentem. 


^  Vers.  II. 

®  Vers.  3.  —  Pro  praesidens  B  possidens. 

'  Psalni.  33,  4.  — Duoseqq.  loci  smU  Eccli.  14,  20.  et27,  3. 

^  Psalm.  95 ,  o.  —  De  opinione  Orlgenis  cfr.  Hieron., 
Epist.  96.  (sive  Epist,  Theophili,  Alexandrini  episcopi  etc.  a 
S.  Hieronymo  Latine  reddita),  n.  10,  ubi  etiam  iHe  Origenis 
recensetur  error,  «  dicentis,  eum  [Salvatorem]  et  pro  daemoni- 
bus  ac  spiritualibus  nequitiis  apud  superos  affigendum  cruci  ». 

»  Vers.  33. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV. 


199 


ereaturae  Dei,  id  est  a  Deo  factae,  sicut  auram  et 
argentum ;  unde  Osee  secundo  ^ :  «  Argentum  et  au- 
rum  multiplicaYi  eis  »  etc;  factae  sunt  in  odium, 
scilicet  'irmcibilis,  ut  Deum  scilicet  odiant  homines , 
sicut  daeinones,  de  quibus  in  Psaimo:  «  Superbia 
eorum  qui  te  oderunt,  ascendit  semper».  Et  inten- 
tatimem  anima£  ^  hominum ,  id  est  coneupiscibilis , 
ut  scilicet  subderenl  se  homines  quibuscumque  pote- 
statibus  libere  secundum  voluntatem  vel  suggestionem 
deorum  suorum.  Et  in  muscipulam ,  id  est  deceptio- 
nem  m^^onafe,  et  dicitur  muscipula  instrumentum , 
quo  mures  capiuntur:  pedibus,  scilicet  interioribus 
id  est  animae,  non  exterioribus,  scilicet  corporis; 
insipientium,  id  est  infidelium;  lob  decirao  octavo^: 
«  Abscondita  est  in  terra  pedica  eius  » ;  item  lere- 
miae  quinto :  « Inventi  sunt  in  populo  iheo  viri  impii 
insidiantes  quasi  aucupes,  laqueos  ponentes  et  pedi- 
cas  ad  capiendos  viros  ». 

(Vers.  12.).  Initiumenim  etc.  Bene  dixi,  quod 
<jDartam.  cveatuTae  /)eietc.;  initium  enim  fornicationis ,  sci- 
licet  spiritualis ,,  quae  est  recedendo  a  Deo,  est  etc. ; 
unde  Glossa  * :  «  Pessimum  genus  fornicationis  est , 
quo  anima  recedit  a  Deo  et  fornicatur  cum  idolis  »; 
unde  leremiae  tertio :  «  Moechala  est  cum  ligno  et 
lapide».  Tales  perduntur  sive  destruuntur  a  Deo,  se- 
cundnm  illud  Psalmi :  «  Perdidisti  omnes ,  qui  forni- 
cantur  abs  te  » .  Initium  enim ,  inquam,  fornicatio- 
nis,  praedictae,  est  exquisitio  idoh)rum, 

Sed  contra:  Ecclesiastici  decimo^:  «  Initium 
Quaestio.  omuis  peccati  superbia  » . 

Respondeo:  Non  loquitur  hic  de  fornicatione , 
Resp.  quae  est  per  quemcumque  recessum  a  Deo,  sicut  est 
in  quolibet  peccato  mortali,  sed  de  illa  qua  recedit 
a  Deo  perfecto  recessu ,  scilicet  usque  ad  subversio- 
nem  fidei ,  quae  est  fundamentum  totius  spiritualis 
aedificii ;  ad  Hebraeos  undecimo  ® :  «  Fides  est  spe- 
randarum  substantia  rerum  »  elc;  item  primae  ad 
Corinthios  tertio :  ^ «  Fundamentum  aliud  nemo  potest 
ponere  »  etc. 

Et  adinventio  illorum  corruptio  vitae  est,  sci- 
licet  quoad  mores ;  ad  Romanos  primo  ^ :  «  Propter 
quod  tradidit  illos  Deus  in  desideria  cordis  sui,  in 
imniundiliam  » ;  in  Psalmo:  «Da  illis  secundum  opera 
eorum  et  secundum  nequitiam  adinventionum  ipso- 
rum ».     . 


Tertio  detestatur  idola  propter  novitatem  et  modam 

inyentionis. 


Non^  enim  erant,  Hic  tangitur  tertia  ratio  de- 
testationis  illorum  idolorum,  scilicet  ex  novitate  et 
modo  suae  adinventioni^.  Huius  adinventionis  et  cul- 
turae  tangit  plures  causas:  primo,  hominum  curio-  Raiiones 
sam  otiositatem;  ^cmAo ,  parenium  ad  filios  defun- 
ctos  affectionem:  Acerbo  enim;  tertio,  tyrannorum 
timorem:  Deinde  etc. ;  quarto,  principum  reveren- 
tiam  et  honorem :  Hos  quos ;  quinto ,  artificum  di- 
ligentiam  et  sollicitudinem :  Provexit  autent  etc. ; 
sexto  ponit  causarum  principalium  recapitulatio- 
nem:  Et  haec  fuit  vitae. 

(Vers.  13,).  Bene  dixi:  Exquisitio  idobrum  e^Ratioi. 
adinventio  etc, ;  non  enim  erant  a  principio,  scili- 
cet  idola,  quod  patet,  qnia  non  sunt  Creator;  unde 
leremiae  decimo  ^ :  «  Dii ,  qui  caelum  et  terram  non 
fecerunt,  pereant  de  terra  »;  nec  etiam  creatura, 
quia  omnis  creatura  a  Deo  est,  sed  idola  non  sunt  a 
Deo,  sed  sunt  hominum  fictio;  propter  quod  dicitur 
primae  ad  Corinthios  octavo:  «  Idolum  nihil  est  in 
mundo  »,  scilicet  quantum  ad  esse  divinum,  quod 
illi  creditur  esse  ab  idololatris.  Neque  erunt  inper- 
petuum,  immo  destruentur,  conversis  hominibus  ad 
cultum  unius  Dei ;  Isaiae  decimo  nono  ^^ :  «  Ascen- 
det  Dominus  super  nubem  levem  et  ingredietur 
Aegyptum,  et  coqjmovebuntur  simulacra  Aegypti  a 
facie  eius  » . 

(Vers.  14.).  Supervacuitas  enim,  id  est  otiosi- 
tas,  hominum  haec  ^^  adinvenit  etc;  Ecclesiastici  tri- 
gesimo  tertio:  «Multam  malitiam  docuit  otiositas  », 
scilicet  otiosos,  qui  laborare  nolebant  ad  quaeren- 
dum  unum  verum  Deum  et  digne  colendum;  in 
orbem  terrarum,  in  caelo  enim  nuUus  error  lalis 
unquam  fuit.  El  ideo,  scilicetquia  non  semper  fue- 
runl,  brevis  illorum  finis  inventus  est,  scilicet  apud 
sapientes.  Cito  enim  deserti  sunt  a  filiis  Israel  tem- 
pore  Moysi  et  a  populo  christiano  tempore  Cbristi 
vel  novae  legis ;  leremiae  decimo  ^^ :  «  Confusus  est 
omnis  artifex  in  sculptili;  vana  sunt  opera  et  risu 
digna ,  in  tempore  visitalionis  suae  peribunt » . 

(Vers.  15.).  Acerbo  enim  luctu  dolens  pater,  J^atw^. 
scihcet  de  morte  filii,  sicut  David  doluit  de  morte 
Absalora,  secundi  Regum   decimo  octavo^^,  vel  de 


*  Vers.  8 :  Et  argentiim   multiplicavi  ei  et  aurum ,  quae 
fecerunt  Baal.  —  Sequitur  Ps.  73,  23. 

*  Ita  etiam  card.   Hugo   et  Lyranus;  Vulgala  animabm, 
Rabanus  animis, 

*  Vers.   10.  —  Seq.  locus  es^^  ler.  5,  26,  ubi  Vulgata 
omittit  viri  Gfr.  siipra  pag.  166,  nota  7. 

*  Nempe  ordinaria  ex  Rabano.  —  Sequuntur  ler,  3,  9.  et 
Ps.  72 ,  27. 

*  Vers.  15. 

*  Vers.  1.  —  Seq.  locus  est  I.  Cor.  3,  II. 
'  Vers.  24.  —  Sequitur  Ps.  27,  4. 


*  Cfr.  supra  pag.  196,  nota  5.  —  Inferius  pro  modo  et 
Huins  adinvendonis  edd.  nierito  et  Finis  adinventionis. 

*  Vers.  11  :  Dii,  qui  caelos  et  etc.  —  Sequitur  I.  Cor.  8,4: 
Nihil  est  idolum  in  mundo.  *^  Vers.  1. 

"  Vulgatae  edd.  recenles  omittunt  liaec  (quod  exhibent 
card.  Hugo  et  Lyranus)  et  fere  omnes  habent  advenit  pro  ad- 
invenit,  —  Seq.  locus  est  Eccli*  33,  29, 

*^  Vers.  14.  et  15,  ubi  posl  in  sculptili  Vulgata  plura  ad- 
dit,  et  pro  risu  digna  substituil  opus  risu  dignum. 

"  Vers.  33 ;  ibid.  12,  1 6.  seqq.  est  seq.  locus.  —  Giossa , 
quae  sequitur,  est  ordinaria  ex  Rabano. 


200 


COMMENT.  IN  SAPIENTUM  C.  XIV. 


Ratio  3. 


Ratio  4. 


morte  pueri,  quem  primo  habuit  de  Bethsabee,  se- 
cundi  Regum  duodecimo,  cilo  sibi  ra/pti  filii,  id  est 
violentia  mortis  praerepti ;  fecit  imaginem;  Glossa : 
«  Homines  defunctorum  amicorum  simulacra  sibi  fin- 
xerunt,  quorum  contemplatione  aiiquod  -habuerunt 
solatium  » .  Et  illum  qui  twnc ,  scilicet  de  recenti , 
quasi  homo  mortuus  fuerat,  cuius  proprietas  est 
esse  mqrtalem,  secundum  illud  secundi^Regum  de- 
cimo  quarto^:  «  Oranes  morimur»  etc. ;  nunc,  id 
est  paulo  post ,  quod  est  inexcusabilius ,  tanquam 
Deum  cokre  coepit ;  Glossa:  «  Progressique  longius, 
per  amorem  defunctorum  memoriam  colere  coepe- 
runt » .  Et  constituii  inter  servos  suos,  sibi  timore 
obedientes,  non  ratione;  sacra,  scilicet  thurificatio- 
nes  et  laudes,  et  sacrificia,  scilicet  animalium  immo- 
lationes.  Primus  autem  —  ut  dicit  Isidorus  yjper  illud 
Lucae  undecimo  ^ :  «  In  Beelzebub ,  principe  daemo- 
niorum  »  etc.  —  Ninus,  rex  Assyriorum,  Beh  patris 
sui  mortui  fecit  imaginem,  quam  tanta  veneratione 
honoravit,  ut  etiam  reis  ad  ipsam  confugienlibus  par- 
ceret;  propter  quod  homines  imperiti  statuam  Beli 
ut  Deum  colere  coeperunt  et  statuas  multiplicare. 
Quorum  quidam  illud  idolum  vocabant  Bel,  quidani 
Baal,  quidam  Baalim,  qmAdim  Beelzebub. 

(Vers.  16.).  Deinde  interveniente  tempore,  id 
est  mora  temporis,  convalescenie  iniqua  consuetu- 
dine,  quae  potius  exstirpanda  est  quam  tenenda, 
quia  diuturnitas  temporis  non  dimjnuit  peccatum ,  sed 
polius  auget;  hic  error,  scilicet  colendi  idola,  ian- 
quam  lex,  sub  praecepto  scilicet,  custodiius  est;  le- 
remiae  decimo  ^:  «  Leges  populorum  vanae  sunt  »; 
item  Isaiae  decimo:  «  Vae,  qui  condunt  leges  ini- 
quas»!  Et  lyrannorum  imperio,  id  est  malorum 
principum,  colebantur  figmenta;  unde  Antiochus 
compellebat  ludaeos  ad  cultum  genlium,  primi  Ma- 
chabaeorum  primo;  et  Nabuchodonosor  cogebat  sta- 
tuam  suam  adorare,  Danielis  tertio.  ^ 

(Vers.  17.).  Hos^  quos  in  palam  homines  ho- 
norare  non  poterant,  id  est  in  praesentia  eorum, 
pr(ypier  hoc,  scilicet,  quod  longe  essent,  e  longin- 
quo,  scilicet  loco,  figura  eonm  allata,  scilicet  in 
pictura,  evidentern  ima^inem,  scihcet  sculptam  ima- 
ginem,  dico,  regis,  quem  hon^rare  volebant,  fece- 
runt,  scilicet  tribuentes  divinum  honorem  homini- 
bus.  Cicero^:  «  Suscepit  autem  vita  hominum  con- 


suetudoque  communis ,  ut  beneficiis  excellentes  viros 
in  caelum  fama  et  voluntate  attol  lerent » .  Ut  illum, 
scihcet  regem,  qui  aberai,  id  est,  absens  erat,  tamen 
vivens,  tanquam  praeseniem  colerent  sua  sollicitu- 
dine,  Glossa  ^ :  «  Propter  hominum  stultitiam  et  pravi- 
tatem,  qui  agrestem  vitam  sine  ullo  rectore  vivebant, 
ipsum  regem  totamque  gentem  sumreis  laudibus  ex- 
tulerunt,  ita  ul  etiam  deos  appellarenl  vel  pro  insigni 
virtute,  vel  pro  beneficiis,  vel  pro  adulatione».  Hos 
quos  etc.  Littera  sic  est  construenda:  Homines  fece- 
runt  evidentern  imaginem,  quam  honorare  volebant, 
allata  de  longinquo  flgura  illorum;  hos  quos  in  pa- 
lam,  id  est  praesentialiter,  honorare  non  poterant, 
propter  hoc ,  supple ,  quod  longe  essent ;  fecerunt , 
inquam ,  ut  illum ,  qui  aberat  etc. 

(Vers.  18.).  Provexit  auiem  ad  horum,  scilicet  "atio  5. 
idolorum ,  culturam,  et,  id  est  etiam,  has  qui  igno- 
rabant,  id  est  ignorantes  et  rudes,  eximia,  id  est 
maxima,  artificis  diligeniia;  artifim,  inquam,  di- 
ligenter  et  curiose  idolum  fabricantis  et  illud  deco- 
rantis,  secundum  illud  leremiae  decimo  ^.:  «  Argento 
et  auro  decoravit  illud  »;  item  Isaia^  quadragesimo 
quarto:  «  Fecit  imaginem  viri  quasi  speciosum  homi- 
nem  habitantem  in  domo  ». 

(Vers.  19.)-  Jlle  enim,  artifex,  ?;ote2^  placere 
illi  qui  se  assumit,  id  est,  conduxit,  scilicet  ad 
faciendum  idolum;  haec  est  malar  phcentia,  de  qua 
in  Psalmo  ^ :  «  Deus  dissipavit  ossa  eorum  qui  ho- 
minibus  placent  » ;  item  ad  Galatas  primo :  «  Si  ho- 
niinibus  placerem,  Christi  servus  non  essem».  Ela- 
boravii  arte  sua,  ut  similitudinem,  \d  est  imagi- 
nem,  in  melius  figuraret ,  id  est  raeliori  modo,  quo 
posset;  Isaiae  quadragesimo  quarto^:  «Faber  fer- 
rarius  lima  operatus  est  »;  Baruch  sexto:  «  Sicut 
virgini  amanti  ornamenta ,  ita  accepto  auro  fabri- 
cati  sunt». 

(Vers.  20.).  Multitudo  auiem  hominum,  scilicet 
stultorum;  Ecclesiastae  primo^^:  «StuUorum  infini- 
tus  est  numerus  »;  abducta,  scilicel  a  veritate,  per 
speciem  operis ,  id  est  puJcritudineui ;  Proverbiorum 
ultimo:  «  Fallax  gratia,  et  vana  est  pulcritudo  » ;  Da- 
nielis  decimo  tertio:  «  Species  decepit  te  » ;  eum  qut 
ante  tonpu^,  supple:  modicum,  tamiuam  homd  ho- 
noratus  fuerat,  scilicet  honore  duliae;  nunc  Deum 
aestimaveruni,  honorantes  eum  hoDore  latriae. 


*  Vers.  11;  cfr.  supra  pag.  2*),  nota  2.  ^  SequHur  Glossa 
ordinaria  ex  Rabaiio. 

*  Vers.  15.  Glossa  ordinaria  m  liunc  locuni:  Ninus  rex, 
conditor  Ninive,  Belo  patri  suo  statuam  consecravit  eique  divi- 
nos  honores  instituit,  cuius  simulacri  similitudinem  suscipientes 
Chaldaei  Bel  vocabant.  Palaestlni  suscipientes  BmJ  dicebant, 
Moabitae  Beelphegor.  ludaei  auteni,  unius  Dei  cultores ,  propter 
derisionem  gentilium  Beelzebiih  appellabant.  Baul  enim  vir  di- 
citur,  Zebub,  musca,  inde  Beelzebub,  id  est  vir  muscarum  sive 
habens  muscas  propter  sordes  cruoris,  qui  in  templo  eius  im- 
molabatur  etc,  De  hac  Glossa  cfr.  Isidor.,.VUI.  Etymolog.  c.  !  I. 
n.  23-26,  ubi  sequitur  Hieron.,  VII.  in  Ezech.  23,  II.  seqq.; 
Lib.  de  situ  et  nominibus  locorum  Hebraic.  (de  Num.  et  Deut. 


Beelphegor);  II.  Comment.  in  Osee  9,  10.  seq.  ct  I.  Comment. 
in  Matth.  10,  25. 

^  Vers.-  3.  —  Sequuntur  Jsai.  10, 1 ;  I.  \Iachab.  I,  43.  seqq. 
et  Dan.  3,  L  seqq. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo;  Vulgata  Ei  hes. 

*  Libr.  11.  de  Natura  deorum ,  c.  24 ,  uhi  pro  atiollerent  tex- 
tus  originalis  tollerent. 

®  Nempe  ordinaria  ex  Rabano ,  qui  luec  verba  Lactantii , 
I.  de  Div.  InstiL  c.  13,  adducit. 

'  Vers.  4.  —  Sequitur  Isai.  44,  13. 

*  Psalm.  52,  6.  —  Seq.  locus  est  Gal  I,  10. 
^  Vers.  12.  —  Sequitur  Baruch  6,8. 

^^  Vers.  1  o. — Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  J 1 ,  30.  et Dan.  1 3, 56- 


/ 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV. 


201 


(Vers.  21.).  Et  haec  fuit  vitae  humanae  deee- 
pHo,  id  est  causa  deceplionis,  causa,  inquam,  du- 
Dnpieiportaplex,  quasi  duplex  porta  mortis,  scilicet  amor  et 
"*"'**'  timor,  secundum  Glossam  super  illud  Psalmi*:  «In- 
censa  igni  et  suffossa »  etc.  Quoniam  autem  affe- 
ctui,  scilicet  proprio  in  honoratione  amicorum,  aut 
regihus,  in  veneratione  potentum;  Glossa  ^:  «  Sic  per 
populos  et  regiones  »,  scilicet  prae  adulatione,  vel 
prae  timore,  «  varia  sacra  suscepta  sunt,  dum  homi- 
nes  grati  esse  in  suos  principes  cupiunt » ;  deser- 
vientes,  id  est  devote  servientes,  homines,  contra 
illud  primae  ad  Corinthios  septimo  ^ :  «  Nolite  eflici 
servi  hominum».  Incommunicabile  nomen;  Glossa; 
«Dei  omnipotentis  » ,  quia  scilicet  forma,  a  quaim- 
positum  est  nomen  illud  Deus,  incommunicabilis  est 
creaturis,  communicabilis  tamen  est  personis  divinis; 
lapidibus  et  lignis  imposuenmt,  contra  illud  prae- 
ceptum ,  Exodi  vigesimo  *:  «  Non  aissumes  nomen  Dei 
tui  in  vanum  » . 

Sed  contra:  Exodi  septimo*:  «Ecce,  constitui 
Quaestto.  to  dcum  Pharaouis  » ;  item  in  Psalmo^:  «Ego  dixi: 
dii  estis  »  etc. :  ergo  nomen  Dei  est  communicabile 
creaturis. 

Dicendum,  quod  Deus  tripliciter  dicitur:  na- 
Resp.  tura,  adoptione,  nuncupatione,  Primo  modo  est  in- 
communicabile ;  secundo  et  tertio  modo  non^. 

Sed  contra  :  Quia  Christo  homini  comraunicatum 
obiectio.  est  nomcn  divinum ;  unde  ad  Philippenses  secundo  ^ : 
«  Dedit  illi  nomen ,  quod  est  super  omne  noraen » . 

Sed  dicendum ,  quod  non  est  communicatum  non 
Resp.  habenti  prius,  sed  aliter  quam  prius,  quia  hoc  no- 
men  personae  convenit,  non  naturae,  scilicet  huma- 
nae7  sed  tamen  habenti  naturam  bumanam. 

Ad  illud  quod  obiicitur :  Dedit  illi  nomen  etc. ; 
soiatio.  dicendum ,  quod  datio  ibi  accipilur  pro  manifesta- 
tione.  Vel:  dedit  illi  in  natura  humana,  qui  prius 
habebat  in  divina^. 

Quarto  detestatui  idola  ob  effectam  humanae 
coiruptionis  dupUcem. 

Et  non  suffecerat,  Hic  tangitur  ultima  causa 
detestationis  idolorum,  sumta  ab  effectu  humanac 


corruptionis ;  et  primo  tangitur  in  idololatris  excae- 
catio  mentis;  secundo,  corruptio  operis :  Autenim 
filios;  tertio,  rationabilitas  excaecationis  et  corru-  Rationabin- 

'     ,       .  ,  ,  tas  et  cansa 

pttonts:  Et  omrna;  quarto,  causa  utnusque:  Infan-  comiptioius. 
dorum  enim. 

(Vers.  22.).  Dicit  ergo:  Et  non  suffecerat  er-  De  pnmo 
ra^se  eos;  Glossa  ^^ :  «  Cum  falsa  religione  omnibus 
vitiis  se  subdiderunt  »;  errasse,  inquam,  scilicet 
circa  Dei  sdentiam,  id  est  fidem ;  supra  decimo 
tertio :  «  Vani  sunt  omnes  homines ,  in  quibus  non 
subest  scientia  Dei  ».  Sed  et  in  magno  viventes  in- 
scientiae,  id  est  infidelitatis ,  bello,  per  quam  scili- 
cet  infidelitatem  adversus  Deum  bellant;  unde  lob 
vigesimo  quarto  " :  «  ipsi  fuerunt  rebelles  lumini  » . 
Tot,  scilicet  quoad  numerum,  et  tam  magna,  quan- 
tum  ad  intensionem ,  vel  quantum  ad  durationis  quan- 
titatem;  rmla,  quantum  ad  deformitatem ;  tot,  in- 
quam ,  et  iam  magna  mala,  in  quibus  scilicet 
vivunt,  pacem  appellant ,  secundum  illud  lob  tri- 
gesimo  ^^ :  «  Et  esse  sub  sentibus  delicias  computa- 
bant  » ;  leremiae  sexto :  «  Dicentes :  pax ,  pax ;  et 
non  erat  pax»;  Glossa:  «Sub  regno  diaboli  diversis 
vitiis  subiecti  veram  pacem  habere  non  poterant ». 

Aut  enim  etc.  Hic  enuraerat  mala,  quibus  opere  ^^  seCTndo 
sunt  corrupli:  primo,  malum  specialiter  commissum 
in  Deum;  secundo,  specialiter  commissum  in   seei 
in  proximum:  Neque  vitam. 

(Vers.  23.).  Dicit  ergo:  Aut  enim  filios  suos  ^^jTenm"' 
sacrificanies ,  secundum  illud  Psalmi  ^^ :  «  Et  immo- 
laverunt  filios  suos  et  filias  suas  daemoniis  » ;  Eze- 
chielis  decimo  sexto :  « Nunquid  parva  est  fornicatio 
tua  ?  Immolasti  filios  meos  et  dedisti ,  illos  consecrans 
eis  »,  quia,  sicut  dicit  Glossa,  «  in  sacris  Saturni 
propter  odium  lovis  sine  respectu  pietatis  suos  par- 
vulos  immolabant ».  Aut  obscura  sacrificia  facien- 
tes,  obscura,  id  est  nocturna,  sicut  fiebat,  secundum 
Glossam  ^^  «  in  sacris  Isidis  Aegyptiae  et  Cereris, 
quae  sacra  ardentium  taedarum.  iactatione  celebra- 
bantur».  Aut  insaniae  plenas  vigilias  habentes ,  in 
sacris  enim  Bacchi  etCybeles,  matris  deorum,  «  ad 
exemplum  deorum ,  qui  in  festivitate  satiati  no- 
ctem  totam  lusibus  ducebant,  ipsi  ludebant »,  ut  ait 


*  Psalm.  79,  47.  Glossa  ordinaria  (ex  August.)  in  hunc 
locum :  Incensti  etc,  id  est  peccata.  Sed  incema  simt ,  quae  fa- 
cit  ardens  [Lyranus:  amens]  cupiditas;  suffossa  vero,quaeti- 
mor  male  iacens.  Et  haec  sunt  omnia  peccata;  quia  omnia  flunt 
propter  cupiditatem  vel  timorem  etc. 

"  Nempe  ordinaria  ex  Rabano. 

'  Vers.  23:  Nolite  fieri  servi  etc.  —  Sequitur  Glossa  ordi- 
naria  ex  Rabano.  Cfr.  I.  Sent,  d.  2.  q.  4 ;  d.  4.  q.  3.  seq.  et 
d.  23.  a.  2.  q.  3.  *  Vers.  7. 

*  Vers.  1.  «  Psalm.  81,  6. 
'  Cfr.  I.  Sent.  d.  4.  q.  3. 

®  Vers.  9 :  Donavit  illi  etc. 

^  Duplex  haec  solutio  inslnuatur  in  Glossa  ordinaria  in 
Phil.  2,  9.  apud  Petr.  Lombard.  et  Lyranum:  Hoc  [nomen]  et 
ante  resurrectionem  habuit,  sed  post  resurrectionem  quod  erat 
in  evidenti  positum  est,  ut  scirent  daemones  et  homines,  quia 
et  tunc  dicitur  res  fieri,  quando  innotescit  (cfr.  tom.  IH.  pag.  293 , 
nola  5.).  Homini  donavit  nomen,  quod  est^super  omne  nomen , 
S,  Bonav.  —  Tom.  VL 


non  Deo  etc.  Vide  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  -104.  n.  3.  et  II. 
contra  Maximinum  Arian.  c.  2. 

*^  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Sequitur  Sap.  13, 1. 

"  Vers.  13. 

**  Vers.  7.  —  Sequuntur  ler.  6 , 1 4- ,  et  Glossa  interlinearis 
ex  Rabano. 

"  Psalm.  105,  37.  —  Sequuntur  Ezech.  16,  20.  seq.  et 
Glossa  ordimria  ex  Rabano. 

"  Scilicet  ordinariam  (ex  Rabano):  Sicut  in  sacris  Isidis 
AegypUae  et  Cereris  Eleusinae  faciebant.  Nam  sicut  ibi  Osiris 
planctu  raatris  inquiritur,  ita  hic  ad  incestum  patrui  Plutonis 
matrimonium  rapta  Proserpina.  Quam  quia  facibus  ex  Aetna 
accensis  quaesisse  Ceres  in  Sicilia  dicitur,  ideo  sacra  eius  ar- 
dentium  taedarum  iactatione  celebrabantur,  Similiter  in  sacris 
Liberi  patris  insaniunt  et  Magnae  matris,  ubi  ad  exemplum 
deorum  [Rabanus  addit:  suorum],  qui  in  festivitate  satiati,  iio- 
ctem  luxibus  [Rabanus:  lusibus]  totam  duxerunt,  ludunt;  quia 
per  Ubidinera  et  immunditiam  diis  suis  placere  putabant. 

26 


202 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV. 


Glossa^  Contra  hoc  dicitur  in  Psalmo:  «  Beatus  vir, 
cuius  est  nomen  Domini  spes  eius,  et  non  respexit 
in  yanitates  et  insanias  falsas  ». 

(Vers.   24.)-  N^que  vUam,  scilicet  propriam, 
Maiam  con.  mundam ,  quia  « tradidit  illos  Deus  in  immunditiam  » , 

ximam,  ad  Romanos  primo^;  neque  nuptias  munclas  tam 
custodiunt ,  contra  quod  ad  Hebraeos  decimo  tertio : 
«  Honorabileconnubium,  et  torus  immaculatus»;  iam 
custodiunt  etc. ;  «  quia,  sicut  dicit  Glossa,  per  libi- 
dinem  et  iuiraunditiam  diis  suis  placere  putabant » , 
et  quanto  quis  sceleratior  erat ,  tanto  magis  deo  suo 
placere  putabat.  Sed  et  ^  alius  alium  occidit  per  in- 
vidiam,  scilicet  in  persona  sua,  ut  Cain  Abel,  Ge- 
nesis  quarto;  et  ludaei  Christum,  Matthaei  vigesimb 
septimo.  Aut  adulterans  contristat,  scilicet  in  per- 
sona  sibi  coniuncta;  contristat  dicit,  quia  magna 
causa  tristitiae  est  violatio  tori  coniugaHs;  unde  et 
secundum  leges  civiles  data  est  viro  licentia  occidendi 
adulterum  et  adulterara  in  ipso  actu  adulterii  in- 
ventos  *. 

Et  omnia,  scilicet  mWdi ,  eommixta  sunt;  unde 

Rauo  utrius- Osee  quarto  ^ :  «  Malcdictum  et  mendacium  et  homi- 
^"^*     cidium  et  furtum  el  adulterium  inundaverunt » . 

Sanguis.   Hic  tangit  primo    quaedam  peccata 
DiTisio.  ^pin^wato ;  secundo ,  quaiedam  carnalia:  Anima- 

peccata  spi.  rum  ctc.  —  In  prima  primo  quaedam  mala  operis; 
secundo,  quaedam  jnala  cordis:  Corruptio;  tertio, 
quaedam  mala  locutionis:  Et  periurium.  —  Mala 

in opere qua- op^m  tangit  quatuor,  scilicet  vulnerationmi ,  cum 
dixdXiSanguis;  occisimemy  mmAmX:  Hamicidiim; 
furtum,  cum  dicit:  Furtum;  fraudem,  cum  dicit: 
Et  fictio. 

(Vers.  25.).  Bene  dixi:  Etomnia  commixta  sunt, 
scilicel,  sanguis,  mutua  vulneratione ;  unde  Isaiae 
primo^:  «  Manus  vestrae  plenae  sanguine  sunt»; 
item  Osee  quarto :  «  Sanguis  sanguinem  tetigit » .  Eo- 
micidium;  unde  Michaeae  septimo:  «  Vir  fratrem 
suum  venatur  ad  mortem  ».  Furtum,  Isaiae  primo  : 
c<  Principes  tui  infideles ,  socii  furum  » ;  in  Psalmo : 
«  Si  videbas  furem ,  currebas  cum  eo  » .  Et  fictib , 
id  est  dolus;  «  Dolus  enim  est,  cum  aliud  agitur,  et 
aliud  praetenditur,  vel  simulatur  ^  ». 

Corruptio.  Hic   tangit  peccata  cordis,  scilicet 

incordetria.concupiscibiUs  potontiae;  in  Psalmo^:  «Corrupti  sunt 


et  abominabiles  facti  sunt  »  etc.  Et  infidelitas ,  sci- 
licet  rationaHs;  unde  leremiae  septimo:  «  Periit  fides 
et  ablata  est  de  ore  eorum  » .  Turbatio ,  scilicet  po- 
tentiae  irascibilis;  unde  Isaiae  quinquagesimo  septimo: 
«Non  est  pax  impiis,  dicit  Dominus  ».  Haec  sunt 
tria  mala  cordis. 

Deinde  tangit  tria  mala  locutionis  dicens :  Et 
periurium,  sciHcet  vel  assertorium,  sicut  est  in  fal- 
sis  attestationibus,  vel  promissorium,  ut  in  falsis 
promissionibus ,  contra  quod  dicitur  Levitici  decimo 
nono^:  «  Non  periurabis  ».  Tumultus,  scilicet  in 
contentionibus  et  discordiis ;  unde  Isaiae  tertio :  «  Tu- 
multuabitur  puer  contra  senem  » . 

(Vers.  26.).  Et  bonorum  Dei  immemoratio  ^^ 
id  est  ingratitudo,  quia  non  laudant  Deum  de  bene- 
ficiis  suis;  unde  Lucae  decimo  septimo:  «Non  est 
invehlus  qui  rediret  et  daret  gloriam  Deo »  etc. ; 
in  Psalrao :  «  Oblivioni  datus  sum  tanquam  mortuus 
a  corde  » .  Haec  sunt  tria  mala  locutionis :  primum 
in  Deum  et  proximum;  secundum  in  proximum; 
tertium  in  Deum,  scilicet  omittendo. 

Animjarum  inquinatio  etc.  Hic  tangit  peccata 
carnalia ,  primo ,  peccata  libidinis  interioris ;  se- 
cundo,  commixtionis  innaturalis,  ibi:  NativitOr 
tis  etc;  tertio,  bigamiae:  Nuptiarum  etc;  quarlo, 
adulterii :  Inordinatio  etc. ;  quinto ,  fornicationis : 
Etjmpudicitiae  etc  —  Dicit  ergo:  Animarum  inqui- 
natio,  scihcet  per  inlernam  libidinem;  unde  Matthaei 
quinto  ^^ :  «  lam  moechatus  est  in  corde  suo  » ;  le- 
remiae  quarto:  «  Lava  a  malitia  cor  tuum,  lerusa- 
lem»  etc;  ad  Titum  primo:  «  Coinquinatae  sunt  il- 
lorum  et  mens  et  conscientia  ».  Nativitatis  immuta- 
tio ,  id  est  naturae  sive  usus  naturalis ;  ad  Romanos 
primo:  «  Feminae  eorum  immutaverunt  naturalem 
usura  »  etc  Nuptiarum  inconstantia ,  scilicet  uxo- 
res  pro  voluntate  accipiendo  et  repudiando ,  cum  ta- 
men  deberent  esse  «  duo  in  carne  una  » ,  Genesis 
secundo  ^^ ;  item  Mattbaei  decimo  nono:  «QuodDeus 
coniunxit  homo  non  separet » .  Inordinatio  moechiae, 
id  est  adulterii,  contra  ordinem  matrimonii,  contra 
quod  Exodi  vigesimo :  «  Non  moechaberis » .  Et  im- 
pudicitiae,  id  est  fornicationis ,  contra  quod  ad  Ro- 
manos  decimo  tertio:  «  Non  in  cubilibus  et  impu- 
dicitiis  » . 


Id  locntione 
tria. 


Peccala  car- 
nalia  qain- 
que. 


Interior  !!• 
bido. 


Opera  con- 
tra  Datoram» 


Bigamia. 


Adalteriam. 


Fornicatio. 


^  Nerope  ordinaria,  Cfr.  nota  praecedens.  —  Sequitur 
Ps.  39,  5. 

*  Vers.  24:  Tradidit  illos  Deiis  in  desideria  cordiseorum, 
in  immunditiam.  —  Sequuntur  Hebr.  13,  4,  ubi  post  connu' 
bium  Vulgata  addit  in  omnibus;  et  Glossa  ordinaria,  de  qua 
cfr.  superius  pag.  201,  nota  \L 

^  Vulgata  omiltit  et,  quod  card.  Hugo  et  Lyranus  exhibent. 
^  Subinde  respicitur  Gen.  4 ,  8.  et  Matth.  27,  23-25. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  37.  a.  2.  q.  4.  —  Superius  post  unde 
edd.  addunt  hme  (!). 

*  Vers.  2. 

*  Vers.  15.  —  Sequuntur  Osee  4,  2;  Mich.7,  2;  Isai.  4,23. 
et  Ps.  49 ,  1 8. 

'  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  7.  n.  18:  Dolus  est,  cum 
aliud  agitur  et  aliud  fingitur...  Dolus  fraus  est,  simulatio  est. 


Enarrat.  in  Ps.  S.  n.  8:  Dolus  enim  est,  cum  aliud  agitur, 
aliud  simulatur.  Serm.  133.  (alias  8.  inter  ed.  ex  mss,  Carlhus. 
maioris) ,  n.  4 :  Quid  est  dolus  ?  Cum  aliud  agitur ,  aliud  obten- 
ditur. 

8  Psalm.  43,  1.  —  Sequuntur  ler.  7,  28.  et  Isai.  57,  21. 

®  Vers.  42.  Cfr.  III.  Sent.  d.  39.  per  totaro.  —  Sequens 
locus  est  Isai.  3,  5. 

"  Hanc  lectionem  etiam  card.  Hugo  exhibet,  omisso  Et; 
Vulgata  vero  vocem  bonorum  ad  versum  praecedentem  refert, 
legens :  tumultus  bonorum,  Dei  immemoralio.  —  Sequuntur 
Luc.  47,  48.  et  Ps.  30,  43. 

"  Vers.  28.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  ler.  4,14;  Tit.  1 ,  15. 
et  Rom.  4  ,  26. 

"  Vers.  24.  —  Sequuntur  Matth.  49,  6;  Exod.  20,  U.  et 
Rom.  43,  43. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIV. 


203 


Infandorum  elc.  Hic  -ostenditur,  quod  idolola- 
caasacorrq.  tria  est  causa  huius  corruptionis;  et  primo  osten- 
doioiatria,dedit,  Quomodo  idololatria  est  causa  omnium  malo- 

qna  qaataor.  ,  . ,  . 

rum  iiir  idololatris;  secundo, />rop^er  quid,  quoniam 
propter  spem  impunitatis :  Dum  enim  confidunt  etc. ; 
tertio  ostendit ,  quod  hoc  ipsum  est  eis  causa  puni- 
tionis:  Utraque  etc;  quarto  ostendit,  quae  sit  illa 
punitio,  scilicet  casus  et  praecipitatio  in  alia  peccata: 
Non  enim  etc. 

(Vers.  27.).  Infandorum  etC;  Ita  dixi  S  quod 
Qoomodo  sit  tot  et  tanta  raala  faciunt  idololatrae ;  infandorum 
enim  idolorum,  id  est  nefandorum,  id  est  nomina- 
tione  indignorum ,  secundum  illud  Psalmi :  «  Nec  me- 
mor  ero  nominum  eorum  per  labia  mea  » .  Infando- 
rum,  inquam,  idolorum  cultura  omnis  mali  causa 
est,  scilicet  per  intellectus  excaecationem  et  volun- 
tatis  subversionem ;  et  iniiium,  scilicet  per  operis 
inchoationem ;  et  finis,  per  eiusdem  completionem , 
sicut  fides  et  cultus  Dei  causa  est  omnis  boni,  ut 
probat  Apostolus  ad  Hebraeos  undecimo^,  ubi  ait: 
«Fides  est  sperandarum  substantia  rerum  ». 

Sed   contra:   Ecclesiastici  decimo^:  «  Initium 

Qnaestio.  omuis   pcccati    superbia » ;  item  primae  ad   Timo- 

theum  sexto*:   «  Radix  omnium  malorum  cupidi- 

tas»:  maleergo  dicitur  hic,  quodomnium  malorum 

initium  est  infidelitas. 

Dicendum,  quod  non  est  inconveniens ,  plura 
Resp.  esse  initia  malorum  secundum  diversos  respectus  — 
sicut  unius  rei  sunt  quatuor  causae,  scilicet  efQciens, 
materialis  etc,  et  tamen  unica  in  uno  genere  —  quia 
ex  parte  rationalis  infidelitas,  ex  parte  concupisci- 
bilis  cupiditas,  ex  parte  irascibiiis  superbia^. 

(Vers.  28.).  Aut  enim,  dum  laetantur,  insa- 
niunt;  Glossa^:  «In  festis  et  ludis  »,  et  hoc  quan- 
tum  ad  malum  in  affectione;  insaniunt,  dicit,  quia 
laetitia  irrationalis  insania  est,  sicut  risus  phrenetico- 
rum;  Osee  nono:  «  Insania  in  domo  Dei  eius».  Aut 
certe  vaticinantur  falsa ,  scilicet  falsa  prophetando , 
et  hoc  quantum  ad  malum  cogitationis ;  tertii  Re- 
gum  ultimo  ^ :  «  Ero  spiritus  mendax  in  ore  omnium 
prophetarum  y>,  Aut  vivunt  iniuste,  et  hoc  quantum 
ad  malum  conversationis;  Ecclesiastae  septimo:  «  Im- 
pius  multo  tempore  vivit  in  malitia  ».  Aut  periu- 
rant,  vel  peierant^,  et  hoc  quantum  ad  peccatum 


locutionis;  cito,  id  est  de  facili,  propter  malam  suam 
consuetudinem ;  propter  quod  Ecclesiastici  vigesimo 
tertio :  « lurationi  non  assuescat  os  tuum ,  multi  enim 
casus  in  illa  ». 

(Vers.  29.).  Dum  enim  confidunt  in  idolis,  Propter 
quae  sine  anima  sunt,  quoad  vitam ;  male  iuran- 
tes,  scilicet  ex  parte  m^per  quamwxvdJii,  quiaper 
idolum,  et  ex  parte  rei,  pro  qua  iurant,  quia  fal- 
sum,  contra  illud  leremiae  quarto^:  «  lurabis:  Vivlt 
Dominus,  in  veritate  et  in  iudicio  et  in  iustitia  ». 
Noceri  se  non  sperant,  id  est  non  timent. 

Sed  quomodo  non  tiraent ,  cum  esse  veros  deos  Qaaestio. 
credant  ? 

Dicendum ,  quod  licet  ipsos  ut  deos  colant ,  non  Resp. 
tamen  eis  inesse  omnipotentiam  putant;  vel  non  cre- 
dunt,  quod  peccata  hominum  puniant.  Et  revera  eis 
non  possunt  nocere,  propter  quod  leremiae  decimo^O: 
«Nolite  timere  ea»,  scilicet  idola,  «  quia  nec  male 
nec  bene  possunt  facere  » ;  sed  tamen  a  Deo  punien- 
tur  pro  peccato  periurii. 

(Vers.  30.).  Unde  sequitur :  Utraque  erqo  illis  hoc  ipsmn 

*  «7     .  caasa  pnni« 

evenient,  scilicet  malum  culpae,  quia  male  iurare  tioms. 
permittuntur ;  et  mdXmn  poenae ,  quia  propter  hoc 
punientur;  evenient,  inquam,  digne,  scilicet  pro  me- 
ritis;  Apocalypsis  ultimo^^:  «  Qui  in  sordibus  est  sor- 
descat  adhuc  ».  Qumiam  male  senserunt  de  Deo 
aitendentes  idolis,  id  est  divinum  cultum  idolis  tri- 
buendo,  dum  iurant  per  idolum.  Etiniuste  iurave- 
7'unt  in  idolo  ^^ ,  contemnentes  iustitiam ,  scilicet  illi- 
citum,  vel  falsum  iurando,  et  ita  dupliciter  errant  vel 
peccant,  sciUcet,  quia  iurant  per  quod  non  debent,  et 
quia  iurant  id  quod  non  debent ;  Exodi  vigesimo  ter- 
tio  ^^ : «  Per  nomen  externorum  deorum  non  iurabitis  » . 
(Vers.  31.).  Non  enim,  quasi  dicat:  et  vere  pec- 
cant  sic  iurando;  non  enim  iurantium,  scilicetsic,  ti»- 
est  virtus  ^^,  id  est  opus  virtuosum  vel  meritorium ; 
sed  peccantium  poena ,  id  est  peccatum  ipsum ,  quod 
etiam  est  poena  praecedentium  peccatorum  et  culpa 
in  se.  Perambulat  sempery  scilicet  de  malo  in  peius, 
in  iustorum,  id  est  iustarum  rerum ,  scilicet  man- 
datorum  Dei,  praevaricationem ;  Gregorius  ^^ :  «  Pec- 
catum  enim,  quod  per  poenitentiam  non  diluitur, 
suo  pondere  mox  ad  ahud  trahit  » ;  naui  Psalmus : 
«  Fiat  via  illorum  tenebrae  et  lubricum  »  etc. 


Qaae  sit 
haec  pum« 


*  Vide  V.  22-26.  —  Sequitur  Ps.  15,  4. 

*  Vers.  L 
^  Vers.  15. 

*  Vers.  10. 

*  Gfr.  n.  Sent.  d.  42.  dub.  4.  —  Superius  pro  unica  edd. 
imHa, 

*  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Seq.  locus  est  Osee  9 , 8. 
—  Subinde  pro  phreneticorum  edd.  haereticorum. 

7  Vers.  22.  -~  Sequitur  Eccle.  7,  16. 

®  Vulgaia:  aut  peierant;  card.  Hugo  et  Lyranus:  aw^p^r- 
iiirant  -^  Subiude  allegatur  Eccli.  23,  9. 

«  Vers.  2.  Cfr.  m.  Sent.  d.  39.  dub.  1.  —  Ex  A  supplevi- 
mus  qnia^per  idolum»,  iurant 


*<>  Vers.  5. 

"  Vers.  11. 

"  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  in  dolo. 
.  »^  Vers.  1 3. 

**  Ita  edam  Rabanus ,  card.  Hugo  et  Lyranus ,  cum  quibus 
convenit  Septuaginta,  omisso  tamen  est;  Vulgata:  Non  enim 
iuraiorum  virtus, 

"  Libr.  XXV.  Moral.  c.  9.  n.  22 :  Omne  quippe  peccatum , 
quod  tamen  citius  poenitendo  non  tergitur,  aut  peccatum  est 
et  causa  peccati,  aut  peccatum  et  poena  peccati.  Peccatum 
namque,  quod  poenitentia  non  diiuit,  ipso  suo  pondere  etc. — 
Sequitur  Ps.  34,  6. 


204 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XV. 


Capitulum  XV. 


Divisio  in 
membra. 


/ 


teralis. 


Teitio  agititr  de  commemdatione  Teri  Bei.  • 

Tu  autem  Deus  noster  etc.  Postquam  ostendit 
idololatrantium  errorem  et  idolorum  detestationem , 
hic  subdit  veri  Dei  commendaiionem.  Verum  autem 
Deum  ostendil  esse  commendabilem ,  primo  ex  ipsius 
bonitate;  secundo ,  ex  credentium  in  eum  remune- 
ratione:  Etenim  si  peccaverimus  etc. ;  tertio,  ex 
idolorum  vilitate:  Sed  et  figulus;  quarto,  ex  ido- 
hlatrantixm  vituperatione :  Omnes  enim, 

Deus  commeiidatur  primo  ez  ipsius  bonitate» 


(Vers.  1.).  Tu  autem  etc,  quasi  dicat:  talia  sunt 
Expositioiit-idolaiauifem,  pro  sed;  tu,  Deus  noster;  Deus,  in- 
quam,  creatione,  secundum  illud  Genesis  primo^: 
«  In  principio  creavit  Deus  » ;  item  gubernatione  et 
conservatione ;  secundum  Daraascenum  Deus  dicitur 
theos  apo  tou  Iheein ,  id  est  disponere  vel  gubernare. 
Primus  eflfectus  est  potentiae^  secundus  sapientia£, 
tertius  bonitatis.  Noster,  scilicet  cultus  appropriatione, 
quia  tantum  «  notus  in  ludaea  Deus  » ,  ul  dicitur 
in  Psalmo^.  Suavis,  scilicet  affectui,  secundum  il- 
lud  Psalmi :  «  Gustate  et  videte ,  quoniam  suavis  est 
Dominus  » ;  supra  duodecimo :  «  0  quam  bonus  et 
quam  suavis  est  spiritus  tuus  in  nobis » !  suavis , 
inquam;  Glossa^:  « Inaestimabilis  caritatis»;  Grego- 
rius:  «0  inaestimabilis  dilectio  caritatis,  ut  servum 
redimeres ,  Filiura  tradidisti  » !  Et  verus  es ,  scilicet 
intellectui  contemplanti ;  Glossa*:  «  Quia  nec  fallit  nec 
fallitur  » ;  item  ad  Romanos  tertio :  «  Est  autem  Deus 
verax,  omnis  homo  autem  mendax  »;  utrumque  au- 
tem  praedictorum  refertur  ad  bonos ;  et  patiens , 
scilicet  mala  culpae  dissimulando,  scilicet  quoad  ma- 
los;  unde  Glossa^:  «  Patiens,  id  est  diu  sustinens 
peccantes»;  loel  secundo:  «  Patiens  et  praestabilis 
super  malitia»;  in  Psalmo:  «  Deus  iudex  iustus, 
fortis  et  patiens  » .  Et  in  misericordia  disponens 
omnia,  quoad  omnes,  omnia  scilicet  mala  poenae 
remittendo ;  in  Psalmo :  « Miserationes  eius  super 
omnia  opera  eius»;  Matthaei  quinto:  « Et  solem 
suum  facit  oriri  super  bonos  et  malos  » . 


Seoundo  eommendatTir  ez  eredentinm  in  eum 
remaneiatione. 

Etenim  etc.  Hic  ostenditur  commendabilis  ex 
credentium  rernun^ratione ;  et  primo  ostendit,  quod  ostenduntur 
peccantes  sunt  Deo  sumectt.  Secundo,  quod  non  «anda. 
peccantes  sunt  Deo  accepti:  Et  si  non  peceaveri- 
mus  etc.  Tertio  ostendit,  quae  sit  ratio  huius,  quo- 
niam  notitia  et  cultus  Dei:  Nosse  enim  te.  Quarto 
ostendit,  qui  sunt  huiusmodi  beneficio  digni:  Non 
enim  in  errorem.  Quinto,  qui  sunt  indigni:  Malo- 
rum  amatores. 

(Vers.  2.).  Etenim  si  etc,  quasi  dicat:  et  vere  oe  primo. 
talis  es;  etenim  si  peccaverimus ,  scilicet  peccato 
mortali,  et  maxime  peccato  infidelitatis,  quod  dicitur 
peecatum  antonomastice;  xmde  loannis  decirao  sexto*: 
«  Arguet  mundum  de  peccato  »;  et  specialiter  de  hoc 
loquitur  hic.  Si  peccaverimus ,  inquam ,  tui  sumus, 
id  est  in  tua  potestate  et  gubernatione  constituti; 
Glossa:  «Evadere  non  possumus,  quia  tua  creatura 
sumus  »;  unde  in  Psalmo:  «  Si  ascendero  in  caelam, 
tu  illic  es;  si  descendero  in  infernum,  ades  »;  item 
Deuteronomii  trigesimo  secundo :  «  Non  est ,  qui  de 
manu  mea  possit  eruere  » .  Scientes  magnitudinem 
tuam,  magnitudinem ,  dico,  non  molis,  sed  vir- 
tutis,  omnia  continentem  el  omnia  destruere  va- 
lentem ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Magnus  Deus  et  magna 
virtus  eius  ».  Et  si  nx>n  peccaverimus,  scilicet  pec-  Desecondo. 
cato  morlah,  quod  est  peccatum  simpliciter  et  ma- 
xime  peccatum  infideUtatis ,  quod  est  peccatum  an- 
tonomastice.  Peccato  enim  veniali  carere  non  pos- 
sumus,  aut  si  possumus,  non  tamen  diu;  unde 
primae  loannis  primo  ^:  «  Si  dixerimus,  quoniam  pec- 
catum  non  habemus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas 
in  nobis  non  est  ».  Si  non  peccaverimus ,  inquam; 
scimus,  scilicet  per  fldem,  quoniam  apud  te  sumus 
computati;  Glossa  ^ :  «  Apud  quem  bonorum  operum 
numerus  scitur  vel  ser vatur  » ;  in  ^  Psalmo :  «  Dipu- 
merabo  eos ,  et  super  arenam  multiplicabuntur  » .  Nec 
solum  numerati ,  sed  etiam  nominatim  ascripti ;  Lucae 
decimo :  «  Gaudete ,  quod  nomina  vestra  scripta  sunt 
in  caeUs  » .  Dicuntur  autem  boni  computati  esse  sicut 


^  Vers.  1 .  —  Damasc. ,  I.  de  Fide  orthod.  c.  9 :  Secundum 
nomen  est  ©eo;  (id  esi  Deus),  quae  vox  vel  a  verbo  Oieiv  du- 
cta  est ,  quia  cun^at  et  omnia  circumobeat ;  vel  ab  « tOetv ,  id 
est  urere,  Dem  enim  ignis  consumens  est  [Deut.  4,  24.];  vel 
denique  inh  too  6eaa6ai,  tioc  est,  quia  omnia  conspiciat  [cfr. 
II.,  Macliab.  9,5:  Qui  universa  conspicit  Dominus  Deus].  Vide 
I.  Sent.  d.  2.  dub.  3.  —  Superius  A  substituit  creator  pro 
creatione;  in  eodem  cod.  subinde  pro  gub&rnatione  et  con- 
servatione  secunda  manus  posuit  gubernator  ei  conservator. 

*  Psalm.  75,  2.  —  Sequuntur  Ps.  33,  9.  et  Sap.  -12,  1. 

'  Scilicet  interlinearis.  Rabanus:  Deus  noster  sumis ,  quo- 
niam  ineffabilis  est  dilectio.  —  Sententia  Gregorii  liabetur  in 
Praeconio  paschali  (Sabbato  sancto):  Exsultet. 

*  Nempe  intertinearis.  Rabanus:  Est  verus,  quia  neminem 


fallit  et  a  nemine  fallitur.  —  Sequitur  Rom.  3,  4,  in  quo  al- 
legatur  Ps.  415,  \\,  (vel  2.), 

"  Scilicet  iniertinearis.  Rabanus:  Paiiens...  propter  boni- 
tatem  enim  suam  patienter  sustinens  nos  exspectat  converti  in 
melius  etc.  —  Sequuntur  loel  2,  43;  Ps.  7,  42.  et  144,  9; 
Matth.  5,  45. 

*  Vers.  8.  —  Subinde  allegantur  Glossa  interlinearis  (ex 
Rabano);  Ps.  138,  8.  et  Deut.  32,  39. 

^  Psalm.  146,  5.  —  Distinctio  inler  magnitudinem  molis 
et  virtuiis  insinuatur  ab  August.,  de  Quanlit.  animae,  c.  3.  n.  4. 

8  Vers.  8.  Cfr.  II.  Senl.  d.  41.  a.  2.  q.  1.  ad  5;  III.  Sent. 
d.  3.  p.  I.  dub.  5.  et  IV.  Sent.  d.  17.  p.  II.  a.  2.  q.  1.  ad  4. 

®  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  138,  48.  et  Luc.  10,  20. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XV, 


203 


dilecti  el  elecH;  el  bene  possunt  computari,  quia 
pauci,  secundum  illud  Matihaei  vigesimo^:  «Multi 
sunt  vocati,  pauci  vero  elecli  ».  Mali  autem  non 
computantur  a  Deo,  sicut  nuUus  computat  monetam 
reprobatam;  ipsi  autem  sunt  reprobata  moneta,  se- 
cundum  illud  leremiae  sexto :  «  Argentum  reprobum 
vocate  eos »;  item,  quia  infiniti,  secundum  illud 
Ecclesiastae  primo :  «  Stultorum  inflnitus  est  nume- 
rus  ».  Hoc  tamen  non  est  ex  impotentia  Dei  compu- 
tantis ,  sed  magis  ex  eorum  indignitate.  Peccator  enim 
indignus  est  pane,  quo  vescitur,  ut  dicit  Augustinus^; 
item  infra  eodem;  «  Luto  vilior  vita  eius»;  lutum 
autem  nuUus  computaret. 

(Vers.  3.).  Nosse  enim  etc.  Bene  dixi:  si  non 
De  uvtio,  peccave?Hmus ,  et  maxime  peccato  infideUtatis,  g^w- 
nimn  sumus  apud  te  computati;  nosse  enim  te,  sciU- 
cet  per  fidem  formatam,  consummata  iustitia  est,  id 
est  perfectio  iustitiae  in  praesenti ;  et  hoc  intelligen- 
dum  causaliter,  ut  sit  sensus :  nosse  te  per  fidem 
est  consummata  iustitia ,  id  est  causa  consummatae 
iustitiae;  fides  enim  iustificat,  unde  ad  Romanos 
quinto  ^ :  «  lustificati  ergo  ex  fide  »  etc, ;  item  ibidem 
quarto:  «Credidit  Abraham  Deo,  et  reputatum  est 
iUi  ad.iustitiam  »;  et  scire,  scilicet  per  fidem  forraa- 
tam,  iustitiam  etvirtutem  tuam,  iustitiamy  scilicet 
bonitatis,^^  virtutem,  potestatis;  vel:  virtutem,  id 
est  Christum,  qui  est  «  Dei  virtus  et  sapientia», 
primae  ad  Corinthios  primo  * ;  7'adix  est  immorta- 
litatis,  id  est  principium  et  causa  aeternae  beatitu- 
dinis  in  futuro ;  unde  loannis  decimo  septimo :  «  Haec 
est  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  solum  verum 
Deum»  etc. 

Radix,  id  est  arboris  spirituaUs,  id  est  vitae 
jioiem  viiae  justi ,  qui  cst  sicut  «  Ugnum  plantatum  secus  decur- 
proprieta.  sus  aquarum  ^ »  etc. ;  radix  est  fides,  ut  hic  dicitur. 
Pes,  humiUtas,  sicut  e  contrario  pes  impiorum  est  su- 
perbia,  secundum  iUud  Psalmi :  «  Non  veniat  mihi  pes 
superbiae».  Stipes,  in  altum  se  erigens,  est  spes; 
ad  Colossenses  tertio :  «Quae  sursum  sunt  quaerite». 
Humor  interior  et  viriditas  huius  arboris  est  gra- 
tia  internae  devotionis ;  lob  octavo  ^ :  «  Nunquid  pot- 
est  virere  scirpus  absque  humore  » ?  Calor  dirigens 
est  virlus  caritatis ;  Lucae  duodecimo :  « Ignem  veni 
mittere  in  terram  »  etc.  Exterior  irrigatio,  doctrina 
spirituaUs;  unde  Sapientia  dicit  Ecclesiastici  vigesimo 
quarto :  «  Rigabo  hortum  plantationum  mearum  » . 


Rami,  multipUcatio  bonae  operationis;  EzechieUs  tri- 
gesimo  sexto ' :  «  Montes  Israel,  ramos  vestros  expan- 
dite».  Flores,  mores  honestae  conversationis ;  unde 
Canticorum  secundo :  «  Flores  apparuerunt  in  terra 
nostra  » .  Folia,  verba  discretae  locutionis ,  secun- 
dum  iUud  Psalhfii:  «  Et  folium  eius  non  defluet». 
Fructus,  merces  aeternae  retributionis;  supra  ter- 
tio:  «  Bonorum  laborum  gloriosus  est  fructus  ». 

(Vers.  4.).  Non  enim  etc.  Bene  dixi :  quoniam  ne  quarto. 
smnus  apud  te  computati  nos,  et  non  aUi,  sciUcet 
idololatrae;  non  enim  in  errorem,  scilicet  idolola- 
triae,  qui  est  error  praecipuus,  induxitnos,  sciUcet 
sicut  aUos ,  de  quibus  supra  decimo  quarto  ^ :  «  Pro- 
vexit  autera  ad  horum  culturam  et  hos  qui  igno- 
rabant  artificis  eximia  diligentia  » ;  hominum,  sciUcet 
idola  fabricantium  etc,  malae  artis  excogitatio,  id 
est  ad  malum  inducentis  per  deos,  qui  per  eam  figu- 
rantur.  Ipsa  tamen  ars  bona  est  in  se,  sed  abusus 
malus;  omnis  enim  scientia  de  genere  bonorum  est, 
sciUcet  quantum  ad  ipsum  habitum,  cum  sitaDeo; 
Ecclesiastici  primo  ^ :  «  Omnis  sapientia  a  Domino 
Deo  est»,  Et  sciendum,  quod  duo  tangit ,  inductiva  Daatengnn- 
sciUcet  sive  provocativa  ad  idololatriam,  scilicet  artis 
diligentiam,  cum  dicit:  7nalae  artis  excogitatio,  et 
idoli  pulcritudinem ,  cum  subdit :  nec  umbra  pictur 
rae,  id  est  nec  pictura  speciem  Ugni  obumbraus ;  Ec- 
ciesiastici  trigesimo  octavo^^r  «  Assiduitas  eius  va- 
riat  picturam  »;  lahor,  sciUcet  artificis,  sine  fructu, 
sciUcet  utilitatis;  supra  tertio:  «Vacuaspes  illorum, 
et  labores  sine  fructu»;  efpgies,  id  est  imago, 
sculpta  per  varios  colores,  distinguentes  partes  scul- 
pturae;  supra  decimo  tertio:  «Rubicundum  faciens 
fuco  colorem  eius»; 

(Vers.  5.).  Cuius  aspeetus  insensato,  id  est 
infideU,  dat  concupiscentiam ,  scilicet  occasionaliter 
incitando  ad  malum ;  Ecclesiastici  trigesimo  quarto  " : 
«  Vana  spes  et  mendacium  viro  Insensato  » .  Et  di- 
ligit  mortuae  imaginis  effigiem  sine  anima;  dili- 
git,  inquam,  effigiem,  id  est  figuram  ut  Deum  co- 
lendo,  imaginis  mortuae,  id  est  carentis  actu  vitae, 
et  haec  carentia  negationis,  non  privationis  ^^ ;  sine 
anima,  id  est  carentis  potentia  viviflcandi.  «  Anima  ^^  ^"^^^* 
enim  est  actus  corporis  physici,  organici,  potentia 
vitam  habentis»,  ut  habetur  secundo  de  Anima*^. 

(Vers.  6.).  Malorum  etc,  et  merito,  non  indu-  ^®  ^^»*<>- 
^it,  quia  malorum  amatores,  sciUcet  idolorum  et 


*  Vers.  16.  —  Sequuntur  ler.  6,  30.  et  Ecde.  1,  15. 

*  Vide  quae  diximus  tom.  IV.  pag.  356,  nota  9 ,  ubi  etiam 
allegavimus  CommenU  in  Epist.  ad  Tit.  (inter  opera  Ambros.) 
\,  15,  in  quo  de  peccatoribus  dicitur:  « Indigni  liabiti  sunt 
tota  uti  Dei  creatura».  Glossa  interlinearis  in  eundem  locum 
ait:  Quia  non  sunt  digni  donis  Dei.  —  Sequitur  Sap.  15,  10. 

*  Vers.  1 ;  ibid.  4,  3.  est  seq.  locus. 

*  Vers.  24.  —  Sequitur  loan.  17,  3. 

»  Psalm.  1,3,—  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  35, 1 2.  et  Col.  3, 1 . 

*  Vers.  M.  —  Sequuntur  Luc.  12,  49.  et  Eccli.  24,  42: 
Rigabo  hortum  meum  plantationum. 


^  Vers.  8,  ubi  pro  ewpandite  Vul^atai  germinetis»  —  Tres 
seqq.  loci  sunt  Cant.  2,  12;  Ps.  1 ,  3.  et  Sap.  3,  15. 

«  Vers.  18.  ^ 

®  Vers.  1.  —  Aristot.,  II.  Magnor.  Moral.  c.  8.  (c.  7.) :  Ge- 
nere  bonum  tam  scientia  quam  natura. 

"  Vers.  28:  Assiduitas  eius  [architecti]  yariat  etc.  —  Se- 
quuntur  Sap.  3,  11.  et  13,  14. 

**  Vers.  1. 

"  Cfr.  supra  pag.  195,  nota  12. 

"  Text.  6.  (c.  1.). 


206 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C  XV. 


/ 


peccatorum  ex  idolis  proveDientium ,  digni  sunt 
morte^,  scilicet  aeterna  et  temporali;  ad  Romanos 
primo:  «  Qui  talia  agunt  digni  sunt  morte» .  Qui  spem 
habent  in  talibus,  scilicet  idolis,  scilicet  auxilium 
eorum  invocando ;  Isaiae  quadragesimo  secundo :  «  Con- 
fundantur  confusione  qai  confidunt  in  sculptili » ;  et 
qui  faciunt  illos,  scilicet  deos  huiusmodi  fabricando; 
in  Psaluio :  <r  Similes  illis  flant  qui  faciunt  ea  » ;  et 
qui  diligunty  scilicet  affectu,  devotionem  ad  idola 
habendo ;  supra  eodem  ^ :  «  Diligit  mortuae  imaginis 
effigiem  »  etc;  et  qui  colunt,  eflfecta ,  exterius  ado- 
rando ;  in  Psalmo :  «  Confundantur  omnes ,  qui  ado- 
rant  sculptilia  »;  Deuteronoraii  quinto:  «  Non  adora- 
bis  deos  alienos  neque  coles  >^ . 

Tertio  commeiidatar  Deus  ez  idolorum  vilitate  dupUciter. 

Sed  et  figulus.  Hic  ostenditur  verus  Deus  esse 
Diviaio.  commeudabilis  ex  idolorum  vilitate ;  hanc  autem  vili- 
tatera  ostendit  primo  ex  vilitate  materiae;  secundo,  ex 
subdiYisio.  vililate  ariificis:  Et  cum  labore.  —  Et  eam,  scilicet. 
vilitatem  artificis,  ibi  ostendit,  primo  ex  fragilitate 
conditionis;  secundo,  ex  vanitate  inteationis  moven- 
tis:  Sed  est  illi  cura;  tertio,  ex  ignorantia  Crea- 
toris:  Cinis  est  enim;  quarto,  ex  errore  conversa- 
tianis :  *  Sed  et  aestimaverunt ;  quinto ,  ex  compara- 
tione  iniquitatis:  Hic  enim  scit  etc. 

(Vers.  7.).  Sed  ei  figulus;  itadixi,  quodmafo- 
^t^^^o^^^rum  amatores  digni  sunt  morie,  scilicet  qui  idola 
y^i^^^i^i^- colunt  vel  qui  faciunt;  sed  et  figulus,  idestfactor 
vasorum  fictilium,  supple:  de  numero  illorum  est; 
figulus,  inquam,  molleni  terram  premens  laboriose; 
Ecclesiastici  trigesimo  octavo  ^ :  «  Figulus  sedens  ad 
opus  suum  et  convertens  pedibus  suis  rotam»,  qui 
semper  in  soUicitudine  positus  est  propter  opus  suum. 
Fingit  ad  usus  nostros  unumquodque  vas;  « in 
magna  enim  domo  non  solum  sunt  vasa  aurea  et  ar- 
gentea,>sed  et  lignea  et  flctilia  »,  secundae  ad  Timo- 
theum  secundo  *.  Et  de  eodem  luto  fingit  quae 
munda  sunt  ad  usus,  honestos  et  mundos;  et  si- 
mUiter  quae  his  sunt  contf^aria,  ut  sunt  illa  quae 
deputata  sunt  ad  usus  immundos;  unde  ibidem: 
«  Quaedam  in  honorem,  quaedam  in  contumeliam  »; 
ad  Romanos  nono :  «  An  non  habet  potestatem  figu- 
lus  luti  ex  eadem  raassa  facere  aliud  vas  in  hono- 
rem ,  aliud  in  contumeliam  » ?  Horum  autem  vaso- 
rum  quis  usus  sit ,  scilicet  mundus ,  aut  immundus, 


iudex  est  figulus,  tanquam  superior  et  eorura  fa- 
ctor,  non  ipsa  vasa;  ibidem:  «Nunquid  dicit  lutum 
figulo:  Quid  me  fecisti  sic  »? 

(Vers.  8.).  Et  cum  labore  vano,  id  est  infru-  viiitas  ar«- 
cluoso ;  leremiae  quinquagesimo  primo  ^ :  «  Varia  sunt  qainqce. 
opera  eorum  et  nsu  digna  »;  deum  fingit  de  eodem  ditionem. 
luto;  simile  Isaiae  quadragesimo  quarto  dicitur  de 
idolis  ligneis,  quod  pars  comburitur  in  humanos 
usus,  pars  ut  deus  colitur.  lUe,  scilicet  figulus,  (j^m 
paulo  ante  de  terra  factus  fuerat,  per  terrenam 
nativitatem ;  Genesis  secundo  ® :  «  Formavit  Deus  ho- 
minem  de  lirao  terrae  »;  et  post  pusillum,  scilicet 
tempus ;  lob  decimo  quarto :  «  Breves  dies  hominis 
sunt » ;  item :  «  Brevi  vivens  tempore  » ;  reducit  se, 
merito  peccatorum  suorum ,  scificet  in  mortem ;  su- 
pra  primo:  « Impii  manibus  et  verbis  accersierunt 
iWdim  y> ,  post  mortemetj^er  mortem;  unde  acceptus 
estj  id  est  in  terram,  de  qua  sumtus  fuerat  ex 
parte  corporis ,  secundum  iUud  Genesis  tertio  ^ :  «  Do- 
nec  revertaris  in  terram,  de  qua  sumtus  es  »;  Ec- 
clesiastae  tertio :  «  Omnia ,  quae  de  terra  facta  sunt , 
in  terram  pariter  revertentur » .  Repetitus  animae 
debitum,  quam,  sciUcet  animam,  habebat,  sciUcet 
tanquam  debitum,  mutuatum,  ut  redderet  cum  usu- 
ris;  non  datum,  sicut  ille  dives,  cuidictum  est  Lu- 
cae  duodecimo  ^ :  «  Stulte ,  hac  nocte  animam  tuam 
repetunt  a  te»;  Matthaei  decimo  octavo:  «  Tenens 
suffocabat  eum,  dicens:  Redde  quod  debes»,  scilicet 
animae  debitum. 

(Vers.  9.).  Sed  est  illi  cura,  quamvis  scilicet  Qooad  in- 
labor  sit  vanus ,  non  quia  laboraturus  est,  et  vane , 
de  quo  magis  esset  curandum ,  laboraturus  est  etiam 
inique ,  secundura  illud  leremiae  nono  ® :  «  Ut  inique 
agerent,  laboraverunt  ».  Nec  quoniam  illi  brevis  est 
vita,  cum  tamen  eo  magis  esset  ei  curandum,  ut 
eam  utiliter  expenderet ;  lacobi  quarto :  «  Quae  est 
vita  vestra  ?  Vapor  est  ad  modicum  parens  » .  Sed 
concertatur  aurificibus  et  argenlariis ,  decorem  sui 
operis  et  subtilitatem  illis  assimilare  satagendo;  sed 
et  aerarios  imitatur.  Notandum ,  quod  aurifices  vo- 
cat  artifices,  qui  deo§  faciunt  ex  auro;  argentarios, 
qui  ex  argento;  aerarios ,  qui  ex  aere;  Isaiae  qua- 
dragesimo  sexto  ^^ :  «  Confertis  argentum  de  sacculo 
et  aurum  statera  ponderatis,  conducentes  artificem, 
ut  faciat  deum  ».  Et  gloriam  praefert,  supple:  va- 
nam  suo  labori  vel  vitae  brevitati.  «  Gloria  est  fre- 
quens  fama  cum  laude  ^* »;  gloriam,  id  est  de  hoc 


^  Ila  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  omittit 
morte,  quae  etiam  inferius  pro  habent  (ita  etiam  Rabanus, 
card.  Hugo  et  Lyranus)  substituit  habeant,  —  Tres  seqq.  ioci 
sunt  Rom.  4 ,  32;  Isai.  42,  17.  et  Ps.  H3,  8.  (cfr.  134,  18.). 

^  Vers.  5.  —  Sequunlur  Ps.  96 ,  7.  et  Deut.  5 ,  7-9 :  Non 
habebis  deos  alienos...  Non  facies  tibi  sculptile...  Non  adorabis 
ea  et  non  coles.  '  Vers.  32. 

*  Vers.  20;  ibid.  est  etiam  seq.  locus.  —  Subinde  alle- 
gantur  Rom.  9,  21.  et  20:  Nunquid  dicit  figmentum  ei  qui 
se  flnxit:  Quid  elc.  —  Pro  qme  munda  sunt  ad  mus  yul^atai 
quae  munda  sunt  in  usum  vasa. 


*  Vers.  48,  ubi  Vulgata  omittit  eorum.  —  Sequitur 
Isai.  44,  15.  seqq. 

*  Vers.  7.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  lob  1 4 ,  5.  et  1 ;  Sap.  1,16. 
'  Vers.  19.  —  Sequitur  Eccle.  3,  20;  cfr.  Eccli.  40,  11. 
®  Vers.  20.  —  Seq.  locui  est  Matth.  18,  28. 

'  Vers.  5.  —  Subinde  allegatur  lac.  4,  15. 

*"  Vers.  6:  Qui  confertis  aurum  de  sacculo  et  argentum 
statera  ponderatis,  conducentes  aurificem,  ut  faciat  deum. 

"  Ut  ait  Cicero,  H.  Rhetor.  c.  55:  Gloria  est  frequens  de 
aliquo  fama  elc.  Cfr.  August.,  83  Qq.  q.  31.  n.  3.  —  Duo 
seqq.  loci  sunt  Osee  4,  T.  et  Phil.  3,  19. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XV. 


207 


se  glorificando ;  in  quo  non  esset  gloriandum.  Qtto- 
niam  supervdcuas  res,  id  est  inutiles,  scilicet  idola, 
fingit,  scilicet  de  lutea  materia  facit;  Osee  quarto; 
«  Gloriam  eorum  in  ignominiam  commutabo  »;  item 
ad  Philippenses  tertio:  «  Gloria  in  confusione  eorum 
qui  terrena  sapiunt». 

(Vers.  10.).  Cinis  est  mm  etc,  quasi  dicat :  ita 
QuoadigDo-  gloriatur;  enimy  pro  sed;  vel  sic:  ita  gloriatur,  quod 
creaioris.  tamen  nou  deberet  facere;  mm,  pro  quia;  cinis,  id 
est  res  vilis,  est,  sicut,  cinis  cor  eitis,  id  est  eius 
cogitatio,  quia  in  cinere  et  pulvere,  de  quo  deum 
suum  fabricat,  ponit  cor  suum;  Ecclesiastici  decimo  ^: 
<cQuid  superbit  terra  et  cinis  »?  Et  terra  superva- 
cua,  id  est  inulilis,  spes  illius,  id  est  eius  deside- 
rium  et  affectio,  quia  scilicet  ponit  eam  in  idolo 
terreo;  supra  terlio:  «Vacua  spes  illorum»;  tale 
enim  idolum  est  terra  vacua  et  nihili,  de  qua  lere- 
miae  quarto:  «Aspexi  terram,  et  ecce,  vacua  erat 
et  nihili  ».  Et  vita  illius  ^,  id  est  conversatio,  est  luto 
vilior,  quia  scilicet  occupat  vilam  suam  in  idolum 
luteum  faciendo  et  colendo;  in  Psalmo:  «Ut  lulum 
platearum  delebo  eos  » .  Vilius  autem  est  lutum  cul- 
pae  luto  naturae;  unde  Glossa:  «Vita  illius  coeno 
sordidior  »  ;  secundae  Petri  secundo :  «  Sus  lota  in 
volutabro  luti». 

(Vers.  H.).  Quoniam  ignoravit,  scilicel  igno- 
rantia,  de  qua  primae  ad  Corinthios  decimo  quarto  ^ : 
«  Qui  ignoral  ignorabitur  » ;  qui  se  finxit,  id  est 
Deum ,  qui  eum  fecit  de  limo  terrae  ex:  parte  cor- 
poris;  in  Psalmq:  « Ipse  cognovit  figmentum  no- 
strum  » ;  et  qui  inspiravit  illi  animam ,  secundum ' 
illud  Genesis  secundo :  « Inspiravit  in  faciera  eius 
spiraculum  vitae  » ;  et  amat  ^,  scilicet  magis  quam 
Deum,  quae  operatur,  scilicet  idola.  Et  qiii  insuf" 
flavit  ei  spiritum-  vitalem,  repetendum:  ignoravit, 
et  loquitur  modo  de  spiritu  corporeo,  cum  dicit:  spi- 
ritum  vitalem ;  Isaiae  quinquagesimo  feeptimo :  «  Spi- 
ritus  a  facie  mea  egredietur ,  et  flatus  ego  faciam  » ; 
in  Psalrao:  «  Exibit  spirilus  eius  et  revertelur  in 
lerram  suam  » . 

(Vers.  12.).  Sed-  et  aestimaverunt ;  ita  dixi, 
Qaoad  erro-  quod  Deum  ignoravcrunt ,  sedmagis  aestimaverunt , 
sationis.  scilicet  Idolorum  fabricatores ,  vitam  nostram,  scili- 
cet  naluralem,7t*^wm  esse,  scilicet  lasciviae,  sicut 
illi ,  de  quibus  Exodi  trigesimo  secundo  ^ :  «  Sedit 
populus  manducare  et  bibere  »  ;  lob  vigesimo  primo: 
«  Tenet  tympanum  et  citharam  ».  Lusum  esse  etc, 
hoc  dicit ,  quia  idola  facere  et  colere  ludo  puerorum 
videtur  simile  esse,  et  sic  qui  faciunt  imagines  lu- 


teas  el  adorant.  Et  conversationein  vitae,  scilicet 
moralem,  compositam,  id  est  ordinatam,  ad  lu- 
crum;  scilicet  avaritiae,  nec  solum  lucrum,  sed  il- 
licitum,  unde  subdit:  et  oportere  undecumque  etiam 
ex  malo  acquirere,  id  est  ex  artificio  vel  negotio  il- 
licito;  contra  quod  Ecclesiastici  quinto^:  «  Noli  an- 
xius  esse  in  divitiis  iniustis.  Non  enim  proderunt  tibi 
in  die  obductionis»  vel  ultionis  «et  vindictae».  Hae 
sunt  «divitiae  conservatae  in  malum  domini  sui  ». 

(Vers.  i  3.).  Hic  enim  etc. ,  quasi  dicat:  et  vere  Qnoad,  com. 

*  ^  paratioDeDii 

ex  malo  acquirunt  idola  facientes^  hic  enim  scit,  iaiqoitatis. 
se  super  omnes,  alios  scilicet  artifices  idolorum,  de- 
linquere;  hic,  inquam,  qui  ex  terrae  materia,  quae 
vilior  est,  fragilia  vasa,  ex  una  parte,  et  sculpli- 
lia,  id  est  idola,  exalia  parte  materiae  suae,  fingit, 
Unde  ex  horum  comparalione  vilitatem  idolorum  me- 
lius  intelligit  vel  intelligere  potesl. 

Sed  quomodo  potest  hoc  scire,  scilicet  se  super  Qnaestio. 
omnes  delinquere  vel  peccare,  cum  Deum  ignoret, 
ut  dictum  est^? 

Dicendum ,  quod  hoc  scit  vel  scire  potest  habitu  Resp. 
legis  naturalis  scriptae  in  corde  suo.  Sed  actualiter 
hoc  nescit,  scilicet  quia  non  vult  hoc  perscrutari, 
cum  tamen  possit;  vel  si  non  potest  ad  plenum  vel 
de  facih,  hoc  est,  quia  excaecatus  est  merito  infi- 
delitatis  suae  ^. 

Quaito  commendaiur  Deus  ex  idololatrantium  fatultate. 

Omnes  enim.  Hic  ostenditur  verus  Deus  esse  wvisio  m  2 

membra. 

commendabilis  ex  idololatrantium  fatuitate,  et  primo, 
ex  fatuitate  idololatrantium  colentium  res  inanima- 
tas,  scihcet  statuas;  secundo,  colentium  animatas: 
Sed  et  animalia. 

In  prima  primo  illos  esse  fatuos  osteridit  et  re-  snbdivisio. 
prehendit,  quia  idola  cultoribus  suis  multorum  ma- 
lorum  causa  sunt;  secundo,  quia  in  se  etiam  in- 
utilia  sunt  homini:  Quoniam  omnia  idola;  tertio, 
quia  ab  homine  facta  sunt:  Homo  enim;  quarto, 
quia  homine  deteriora  sunt:  Melior  enim  esL 

(Vers.  14.).  Omnes  enim  etc.  Bene  dixi,  quod  ^^^}^^  *. 
hic,  qui  de  materia  lutea  facit  idolum,  scit,  se  de-  *?<>'•  . 

'    ^  '  '  De  primo. 

linquere  super  omnes,  alios  artiflces;  omnes  enim 
insipientes;  Glossa^:  «  Qui  idola  deos  putant »;  hoc 
enim  est  magna  insipientia;  leremiae  quarto:  «Filii 
insipientes  suntet  vecordes».  Insipientes,  dico,  per 
defectum  sapientiae  vel  fidei  quantum  ad  intelle- 
ctum ,  et  infelices,  quoad  affectum ;  et  hoc  propter  de- 
fectum  gratiae ,  quae  feiices  facit ;  supra  decimo  ter- 


*  Vers.  9.  —  Sequuntur  Sap.  3,  \\.  et  ler.  4,  23. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  eius,  —  Sub- 
inde  allegantur  Ps.  17,  43;  Glossa  ordinaria  ex  Rabano  et  U, 
Petr.  2,  22. 

*  Vers.  38.  —  Duo  loci,  qui  subinde  allegantur,  sunt  Ps.  1 02, 
U.  et  Gen.  2,  7. 

*  Verba  ei  amai,  quae  exhibentur  etiam  a  Lyrano  (cfr. 
card.  Hugo  in  explicatione  huius  versus:  £t  qui  inspiravit  illi 
animam,  viviflcantem  corpus,  et  amat,  ipse  flgulus,  qui  ope- 


ratus  est  idola  etc),  omittuntur  a  Vulgata.  —  Sequimtur 
IsaL  57,  46.  et  Ps.  145,  4. 

^  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  lob  21  ,  12. 

«  Vers.  10.  —  Sequitur  Eccle.  5,  12. 

'  Supra  in  expllcatione  v.  11. 

®  Cfr.  Rom.  1 ,  19.  seqq.;  ibid.  2, 16.  de  gentibus  dicitur, 
quod  «  ostendunt  opus  legis  seriplum  in  cordibus  suis  »  etc. 

®  Nempe  interlinearis  secundum  Rabanum.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  ler.  4,  22.  et  Sap.  13,  10. 


308 


COMMENT.  IN  SAPIENmM  C.  XV. 


/ 


tio :  « Infelices  sunt  qui  appellaverunt  deos  opera 
manuum  suarura».  Supra  modum  animae  suae,  id 
est  nalurae  suae,  superbi  sunt,  scilicet  contra  Deum, 
et  hoc  fingendo  sibi  idola  tanquam  deos;  Isaiae  de- 
cimo  sexto^:  «  Audivimus  superbiam  Moab,  superbus 
est  valde ;  superbia  eius  et  arrogantia  eius  plus  quam 
fortitudo  eius».  Vel:  infelices  supra  modum,  quia 
infinita  infelicitate,  quia  «  vermis  eorum  non  mo- 
rietur,  et  ignis  non  exstinguetur  » ,  Isaiae  ultimo  ^. 
Inimici  populi  tui,  scilicet  persequendo  credentes  in 
Deum;  inimici,  inquam,  quoad  affectum,  et  perse- 
quendo  factis;  Esther  decimo  quarto:  «Non  sufflcit, 
quod  durissima  nos  opprimunt  servitute;  sed  robur 
manuum  suarum  idolorum  potentiae  deputantes,  vo- 
lunt  tua  mutare  promissa  » ;  et  improperantes  illi  *, 
scilicet  verhis;  in  Psalmo:  « Improperia  exprobran- 
tium  tibi  ceciderxmt  super  me  »;  sicut  quidara  de 
Ephraim  et  Manasse  nuntios  Ezechiae,  ad  cultum  Dei 
volentes  eos  revocare,  irridebant,  ut-  patet  secundi 
Paralipomenon  trigesimo. 

(Vers.  15.).  Quoniam  omnia  idola  etc,  quasi  di-. 
De  secnndo.  cat :  hoc  totum  maium  est ,  quoniam  omnia  etc.  Vel 
sic :  bene  dixi ,  quod  insipientes  et  infelices  supra 
modum  animae  suae  superbi  etc. ;  quoniam  omnia 
idola  nationumy  id  est  gentiliura  non  per  fidem  re- 
natorum,  sed  in  vitio  nativitatis  manentium  *,  deos 
a£stimaverunt ;  sic  fecerunt  Romani,  scilicet  omnia 
idola  gentilium  subiugatorum  Romara  ferendo  et  ado- 
rando  et  custodiendo;  quibus,  scilicet  idoUs,  neque 
oculorum  visus  est  ad  videndum,  secundum  illud 
Psalmi^:  «Oculos  habent,  etnon  videbunt»;  neque 
aures  ad  audiendum,  secundum  illud  ibidem:  «  Au- 
res  habent,  et  non  audient»,  Neque  nares  ad  perci- 
piendum  spiritum;  ibidem:  «Nares  habent,  et  non 
odorabunt ».  Neque  digiti  manuum  ad  tra^tandum., 
id  estpalpandum  aliquid;  unde  ibidem:  «Manus  ha- 
bent,  et  non  palpabunt ».  Sed  et  pedes  eorumpigri, 
id  est  immobiles,  ad  ambulandum,  ibidem:  «Pedes 
habent,  et  non  ambulabunt  ».  Ideo  dicitur  Baruch 
sexto:  «Bestiae.meliores  sunt  illis  quae  possunt  fu- 
gere  sub  tectum  ac  prodesse  sibi » . 

(Vers.  16.).  Homo  enim.,  cuius  scilicet  non  est 
De  teriio.  dare  sensum  et  motum ,  fecit  illos ,  non  genuit  de  I 


sabstantia  sua,  sed  figuravit  de  materia  extrinseca; 
et  qui  mutuatus  est  spiritum,  scilicet  a  Deo,  illi 
reddendum ,  quando  placebit  ei ;  Ecclesiastae  ultimo  ® : 
«Et  spiritus  redeat  ad  Deura,  qui  dedit  illum  »•  Is 
finxit  illos,  id  est,  de  luto  fecit.  Nemo  enim  etc. , 
quasi  dicat :  et  vere  sic  sine  sensu  et  motu  sunt ; 
nemo  enim  sibi  similem  homo  poterit  fingere  Deam, 
sirailem,  scilicet  sirailitudine  aequalitatis,  qua  homo 
similis  est  aUi  homini,  licet  similem  similitudine  ali- 
cuius  exterioris  repraesentationis. 

(Vers.  17,).  Cum  enim  sit  mortalis,  vitam  mor- 
talem  habens,  mortuum,  id  est  vita  carentera,  fingit 
manibus  iniquis;  in  Psalmo^:  «  In  quorum  manibus 
iniquitates  sunt  ».  Melius  aatem  est  mortale  quam 
mortuum ,  secundum  illud  Ecclesiastae  nono :  «  Me- 
lior  est  canis  vivus  leone  morluo  ».  Et  bene  dixi, 
quod  nemo  potest  sibi  simile  etc. ;  melior  enim  est  ue  qnario. 
ipse,  scilicet  homo,  his  quos  coliL  Deus  vero  debet 
esse  optimum  hominis,  secundum  Augustinum^,  cum 
sit  eius  beatitudo.  Quia  ipse  quidem  vixit,  aliquando, 
scilicet  homo,  cum  esset  mortalis,  quod  enim  non 
vivit,  non  est  mortale;  illi  autem  nunquam,  scilicet 
dii  falsi.  lure  aulem  praeponuntur  viventia  non  viven- 
tibus ,  sentienlia  non  sentientibus ,  secundum  Augu- 
stinum  ^. 

Sed  obiicitur:  Quia  supra  eodem  ^^  dicitur:  «  Luto  Qnaestio. 
vilior  vita  illius  » . 

Dicendum,  quod  supra  loquitur  de  vita  morali,  Rwp, 
hic  de  naturali. 

Sed  et  animalia  etc.  Hic  ostenditur  vituperatio  Fatoitas  % 
colentium  res  animatas;  et  primo  ostenduntur  in  se 
esse  miserabiles;  secundo,  respectu  praecedentium 
aliquantulum  excusabiles:  Insensata  etc. ;  tertio, 
simpliciter  inexcusabiles :  Sed  nec  a^pectu  etc.  —  Et  sabdivisio. 
ibi  ostenduntur  inexcusabiles ,  primo  per  hoc,  quod 
colunt  irrationulia;  secundo,  quia  effugerunt  verum- 
Deum:  Effugerunt  etc. 

(Vers.  18.).  Sed  et  animalia;  Glossa":  «Non  Deprimo. 
solura  hominum  speciem  » ,  sed  et  animalium  imagi- 
nem,  ut  Aegyptii  Isidem  in  specie  bovis,  Babylpnii 
draconem ,  ut  patet  Danielis  decirao  quarto ;  miser- 
rimi^^  colunt;  Proverbiorura  decirao  quarto :  «Mise- 
ros  facit  populos  peccatum » .  Sunt  quidem  miseri 


*  Vers.  6 ,  ubi  post  arrogantia  eivs  Vulgata  addit  et  indi- 
gnatio  eius»  —  Post  pauca  substituimus  affectum  pro  effectum, 

*  Vers.  24.  —  Sequitur  Esther  14,  8.  et  9:  Et  nunc  non 
eis  sufflcit  etc. 

'  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  etimperantes 
illi,  quae  etiam  paulo  superius,  interpunctione  variata,  legit: 
supra  modum  anim^ae  [etiam  card.  Hugo  et  Lyranus  addunt 
suae']  superbi,  sunt  inimici  populi  tui.  —  Subinde  allegantur 
Ps.  68 ,  40:  Opprobria  exprobrantium  etc.,  et  U,  Paralip.  30,  6-JO. 

*  Cfr.  supra  pag.  164,  nota  7.  —  Superius  ex  B  supple- 
vimus  quasi  dicat.,.  omnia  etc.  Inferius  pro  Romam  ferendo  et 
edd.  perperam.  Pro  visus  est  (ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyra- 
nus)  Vulgata  usus  est 

^  Psalm.  113,  5-7.  sunt  qualuor  loci  allegati;  deinde  se- 
quitur  Baruch  6 ,  ^7.  *  Vers.  7. 

'  Psalm.  25,  10.  —  Sequitur  Eccle.  9,  4. 


*  Libr.  I.  de  Moribus  Eccle.  cathol.  c.  3.  n.  4.  seqq. 

®  Libr.  de  Vera  Religione,  c.  29.  n.  52.  seq.,  ubi  inter 
alia  dicit:  Quaelibet  namque  viva  substantia  cuilibet  non  vivae 
substantifie  naturae  lege  praeponitur  etc.  Cfr.  II.  de  Lib.  Arb. 
c.  3.  n.  7,  et  tom.  V.  pag.  211,  ubi  in  Breviloq.  p.  L  c.  2. 
locus  August,  XV.  de  Trin,  c.  4.  n.  6,  refertur. 

*^  Vers.  10. 

^^  Nempe  interlinearis.  Rabanus:  Misera  gentilitas  non  so- 
lum  humanam  speciem  in  insensibilibus  rebus  formatam  pro 
numine  colebat,  sed  etiam  ceterorum  animalium  species  per- 
verse  adorabat  etc.  Cfir.  supra  pag.  180,nota  11.  —  Seq.  locus 
est  Dan.  14,  22;  Et  erat  draco  magnus  in  loco  illo,  et  cole- 
bant  eum  Babylonii.  ^ 

"  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyvanus;  Vulgata  miserrinm, 
quae  lectio  paulo  inferius  ponitur.  —  Sequuntur  Prov.  14,  34. 
et  Ps.  103,  20. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


209 


omnes  impii  et  peccatores ,  sed  miseriores  omnes  in- 
fideles,  sed  miserrimi  idola  colentes.  Propter  hoc 
bene  dixi:  Sed  ei  animalia  miserrima  colunt;  in 
Psalmo :  •«  Mutaverant  gloriam  suam  in  similitudinem 
De  secundo.  vituli  comedentis  foenum  » .  Insensata  enim  ;  enim , 
pro  sed ;  insensata,  id  est  statuae ,  comparata  his , 
scilicet  ^xAmiAihViS ,  illis  deteriorasunt ,  quia,secun- 
dum  Augustinum  ^,  melius  est  vivens  non  vivente ,  et 
sentiens  non  sentiente ;  undeGIossa:  «In  veritatevi- 
ventia  meliora  sunt  raortuis,  et  sensibilia  insensibili- 
bus,  et  rationalia  irrationalibus.  Sed  dignum  fuit,  ut 
qui  Creatorem  ignorabant  in  creaturis  distinctionem 
non  scirent». 

(Vers.  19.).  Sed  nec  aspectu  etc.  Ita  dictum 
Detertioduo.est,  quod  idola  nec  audiunt  nec  vident  aiiquid  vel 
coiunt  irra- cognoscunt ;  nec  solum  illa  nihil  vident,  sed  nec 
Ojspectu  altquod  ^  ex  ms  ammahbus  bona  potest 
conspieere.  Sed  nec  aspectu,  quasi  dicat:  non  solum 
in  absentia  per  imaginationem ,  sed  nec  in  praesentia 
per  sensum;  aliquod  ex  his  animalibus,  quae  sci- 


iicet  colunt,  bma  potest  conspicere,  id  est  bona 
aspiciendo  cognoscere ;  et  intelligendum  est  de  bonis 
honestis,  quae  sunt  bona  simpliciter,  ut  sunt  virtu- 
tes  et  huiusmodi;  non  de  bonis  utilibus,  vel  delecta- 
bilibus,  quae  sunt  bona  secundum  quid  ^.  Effugerunt  Effogerani 
autem  etc,  quasi  dicat:  ita  miserrimi  colunt  ani- 
malia;  autem,  pro  sed,  effugerunt  etc.  Vel:  autem, 
hoc  est  certe  colendo  animalia,  effugerunt  Dei  lau- 
dem  et  benedictionem  eius,  quasi  dicat:  nec  ipsum 
Deum  laudaverunt  nec  benedixerunt ;  laudem  pro 
eius  bonilate  in  se ,  et  benedictionem  pro  eius  bene- 
ficentia  ad  nos*  Contra  quae  duo  dicitur  in  Psalmo  *: 
«  Confitemini  Domino,  quoniam  bonus»,  scilicet  m  se, 
«  quoniam  in  saeculum  misericordia  eius  »,  id  est , 
quoniam  beneficentia  misericordiae  eius  ad  omnes  se 
extendit ;  et  dicit  effugerunt ,  non  solum  intus  corde 
non  laudantes  et  non  benedicentes,  sed  nec  ore  con- 
fitentes,  contra  quod  ad  Romanos  decimo  ^ :  «Corde 
creditur  ad  iustitiam,  ore  autem  fit  confessio  ad  sa- 
lutem  ». 


Capitulum  XVI. 


Secundo  determinatur  de  supplicio  poenae 

culpabilium, 

Propter  haec  ei  his  similia  etc.  Postquam  a 
Divisio.  decimo  tertio  capitulo  egit  de  merito  culpae  quoad 
poenas  graviores  ordinatas  ad  condemnationem  impio- 
rum,  hic  agit  de  supplicio  poenae,  et  primo  de  poe- 
ms  antecedentibus  moriem,  scilicet  in  isto  capitulo 
et  decimo  septimo;  secundo,  de  poenis  inferenti- 
bus  mortem,  scilicet  capitulo  decimo  octavo  et  de- 
cimo  nono. 

Piimo  agitoi  de  duabts  poeuis  antecedentibiis  mortem. 

In  prima  primo  agit  de  poena  sensus,  scihcet  de 
plagarum  immissione,  scihcet  capitulo  isto;  secundo, 
de  poena  damni,  scilicet  de  lucis  subtractione,  capi- 
tulo  decimo  septimo. 

De  poena  sensns  duplici. 

In  prima  primo  de  poena  inflicta  per  res  ani" 
matas;  secundo,  de  poenainflicta  per  res  inanima- 
tas:  Negantes  enim  te. 


Prima  poena  sensus,  inflicta  per  res  animatas. 

In  prima  primo  tangitur  Aegyptiorum  per  vilia  Tanganiur 
animalia  et  nociva  punitio ;  secundo ,  econtra  Hebraeo-  ^°^  ^^^' 
rum  per  delectabiiia  animalia  ccmsoMio:  Pro  qui- 
bus  etc. ;  tertio ,  eorum  ab  animalibus  nocivis  libe- 
ratio:  Etenim;  quarto,  praedictae  punitionis  et  libe- 
rationis  ratio:  In  hoc  autem, 

(Vers,  1 .).  Propter  haec,  scilicet  quia  raiserrimi  Exposiuo 
colebant  idola  ^,  sive  propter  idololatriae  peccata ,  et  oe  pnmo. 
his  similia,  id  est  propter  alia  peccata  idololatriae 
praedictis  similia,  passi  sunt  digne  t0)menta;  ad 
Ephesios  quinto :  «  Propter  haec  venit  ira  Dei  in 
filios  difiidentiae  »;  Deuteronomii  vigesimo  quinto: 
«  Pro  mensura  peccati  erit  et  plagarmn  modus  », 
Non  enim  debet  esse  dedecus  culpae  sine  decore  iu- 
stitiae  vel  vindictae,  secundum  Augustinum  ^.  Et  per 
multitudinem  bestiarum,  terram  scilicet  eorura  va- 
stantium,  ut  muscarum,  locustarum  et  ranarum  et 
huiusmodi ;  exterminati  sunt,  id  est  graviter  alflicti , 
et  forte  aliqui  eorum  occisi ;  supra  duodecimo :  «  Per 
haec  quae  coluerunt ,  dedisti  eis  sumraa  tormenta  » ; 
Deuteronomii  trigesimo  secundo:  «Dentes  bestiarum 
immittam  in  eos  » . 


*  Vlde  supra  pag.  208 ,  nota  9.  —  Glossa ,  quae  sequitur, 
est  ordimria  ex  Rabano. 

*  Pro  aliquod,  quod  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus  ponunt, 
Vulgata  aliquis, 

*  Cfr.  supra  pag.  465,  nota  4.  —  Superius  e  codd.  sup- 
plevimus  id  est  bona  aspiciendo  cognoscere, 

*  Psalm.    t05,   1.   Vat.  omittit  qmniam  in    saeculum... 
quoniam, 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Vers.  10. 

*  Respicitur  supra  45,  18.  —  Subinde  verbis  et  his  Vul- 
gata  interserit  per,  quod  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus  omit- 
tunt.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eph.  5,  6.  et  Deut.  25,  2. 

'  Libr.  III.  de  Lib.  Arb.  c.  15,  n.  iL  aliisque  locis  saepe 
a  Bonav.  allegatis.  Vide  supra  pag.  140,  nota  1.  —  Subinde 
allegantur  Sap.  12,  23.  et  Deut.  32,  24. 


27 


210 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


modos. 


Pro  quibus  iormentis  etc.  Hic  tangitur  Israe- 

De  secando  Utarum  consolatio ,  et  prirao  ponitur  consolationis 

iwam  ^°*-^Q^^^.  secundo,  causa:  Vt  iUi;  tertio,  celeritas: 

Hi  autem;   quarto,   accekrationts   opportunita^: 

Oporlebat  etc. 

(Vers.- 2.).  Pro  quibus  tormentis,  id  est  loco 
consoiationis  quoruin  tormentorum ,  quasi  e  contrario ;  bene  dispo- 
suisti  populum  iuum ,  scilicet  Israeliticum ,  qui  erat 
eius  «  populus  peculiaris » ,  ut  habetur  Deuteronomii 
septimo  ^.  Quibus,  id  est  cui  populo,  dedisti  concu- 
piscentiam  delectamenti  sui,  id  est  concupitum  de- 
lectabile;  «  desiderium  enim,  si  compleatur,  delectat 
animam  » ,  ut  habetur  Proverbiorum  decimo  tertio. 
Nomm  saporem,  in  cibum  novi  saporis,  esca^n  pa- 
rans  eis  ortygometram,  et  dicitur  ille  avis,  scilicet 
coturnix,  ortygometra,  ut  dicunt  ab  Ortygia  terra, 
in  qua  primo  visa  est  et  inde  abducta  ^ ;  vel  escas 
parans  etc. ;  et  tunc  secundum  aliquos  ponitur  hic 
plurale  pro  singuiari,  cum  dicit:  escas  parans  eis 
ortygometram ,  id  est  coturnicem ,  secundum  illud 
Psalmi  ^ :  «  Petierunt ,  et  venit  coturnix  »  etc. ;  Exodi 
decimo  sexto:  «  Factum  est  vespere,  et  ascendens 
coturnix  cooperuit  castra  »;  item  Numerorum  un- 
decimo:  «  Ventus  autem  Domini  egrediens  coturni- 
ces  arreptas  Irans  mare  detulil »  etc.  Sed  non  opor- 
tet,  quod  pro  singulari  ponatur  plurale,  quia  potest 
glossari  sic:  escas ,  id  est  loco  escarum. 

(Vers.  3.).  Ut  illi  quidem,  scilicet  filii  Israel, 
Eiosdem  concupisccntes  cscam ,  sciUcet  carnium  Aegypti ,  Exodi 
decimo  sexto  *,  propter  ea,  scilicet  coturnices,  qme 
illis  osiensa  sunt,  scilicet  ad  desiderandum ,  et  missa , 
scilicet  ad  comedendum ,  etiam  a  necessaria  concu- 
piscentia,  id  est  valde  urgenti,  averterentur,  id  est, 
ne  amplius  carnes  Aegypti  et  reditum  in  Aegyptum 
desiderarent ;  in  Psalmo^:  «  Concupierunt  concupi- 
scentiam  in  deserto  » ;  item  Numerorura  undecimo : 
«  Populus  flagravit  desiderio  carnium  » ,  cum  tamen 
dicatur  Ecclesiastici  decimo  octavo :  «  Post  concupi- 
scentias  tuas  non  eas,  et  a  voluntate  tua  avertere  »• 
Kem,  ceie-  ffi  autcm,  sciUcet  filii  Israel,  inbrevi  inopes  facti, 
id  est  modico  tempore,  quia  eorum  inopia  parum 
duravit;  Deus  enim  cito  subvenit,  secundum  illud 
Isaiae  sexagesimo  quinto  ^ :  «  Antequam  clament ,  ego 
exaudiam  » ;  inopes ,  id  est  cibo  indigentes ;  novam  I 


caasa. 


ritas. 


gustaverant  escam,  id  est  insolitam  vel  insolitarum 
avium, 

(Vers.  4.).  Oportebat  enim  etc,  quasi  dicat:  et  Acceieraiio- 

.      «  ,  .  ,  ^^^  oppor- 

recte  sic  faclum;  oportebat  enim,  la  est  opportunum  tMitas. 
erat,  illis,  scilicet  Aegyptiis,  sine  excusaiione-^ui- 
dem,  scilicet  culpae,  pro  qua  puniebantur;  ad  Ro- 
manos  primo  "^ :  «  Ita ,  ut  sint  inexcusabiles  » ;  item 
ibidem  secundo :  «  Propter  quod  inexcusabilis  es ,  o 
homo  » ;  supervenire  interitum ,  scilicet  poenae  inter- 
imentis  supplicium  a  suramo  iudice  ad  eorum  op- 
pressionem ;  lob  decimo  octavo :  «  Avellatur  de  taber- 
naculo  suo  fiducia  eius,  et  calcet  super  eura  quasi 
rex  interitus  » ;  item  Proverbiorum  vigesimo  nono : 
«  Viro ,  qui  corripientera  dura  cervice  contempserit , 
repentinus  ei  superveniet  interitus  » .  Illis,  dico  Aegy- 
ptiis,  exercentibus  tyrannidem,  id  est  crudele  im- 
perium  in  filios  Israel,  opprimendo  eos  duris  operi- 
bus ,  ut  patet  Exodi  primo  ^  et  quinto ,  et  in  fluraine 
pueros  eorum  submergendo,  ut  patet  Exodi  primo. 
His  autem,  scihcet  Israeliticis ,  tantum  ostendere, 
supple:  oportebat;  quemadmodum  inimici  eorum 
exterminabantur,  ut  sic,  visa  eorura  poena,  corrige- 
rentur ,  secundum  illud  Proverbiorum  decirao  nono  ^ : 
«  Pestilente  flagellato,  stultus  sapientior  erit»;  item 
ibidera  vigesimo  primo :  «  Mulctato  pestilente ,  sapien- 
tior  erit  parvulus». 

Etenim  etc.  Hic  primo  ostenditur  periculi  gra-  De  terUo 
vitas;  secundo,  liberationis  celeritas:  Sed  non  in 
perpetuum;  tertio,  liberantis  virtus  sive  potestas: 
Qui  enim. 

(Vers.  5.).  Dicit  ergo:  Etenim,  quasi:  bene  dixi:  Pericuiigra- 
his  autem  tantum  ostendere  etc. ;  etenim ,  pro  quia ; 
cum  illis,  scilicet  flliis  Israel,  supervenit  saeva  be- 
stiarumira,  scilicet  ab  offensa  superni  iudicis,  quem 
offenderant  murmurando  contra  ipsum ,  ut  patet  Nu- 
merorum  vigesimo  primo  ^^ :  «  Misit  Dominus  in  po- 
pulum  serpentes  ignitos  ».  Morsibus  perversorum 
colubrorum,  quia  eflicaces  erant  ad  nocendum,  ex- 
terminabantur ,  scilicet  aliqui  eorura ;  unde  primae  ad 
Corinthios  decimo :  «  Murmuraveritis ,  sicut  quidam 
eorum  inurmuraverunt  et  a  serpentibus  perierunt». 

(Vers.  6.).  Sed  non  in  perpetuum,  id  est  sine  Liberationis 
fine,  ita  quod  poena  aeterna  temporali  continuare- 
tur,  sicut  in  Herode,  Actuum  duodecimo  ^^  Ira  tua, 


*  Vers.  6.  —  Sequitur  Prov.  13,  19. 

*  Isidor.,  XII.  Etymolog.  c.  7.  n.  64.  et  65 :  Coturnices, 
a  sono  vocis  dictae,  qiias  Graeci  optuYa?  vocant,  eo  quod 
primuni  visae  fuerint  in  Ortygia  insula.  Hae  adveniendi  habent 
tempora  ]  nam  aestate  depulsa ,  maria  transmeant.  (hiygometra 
dicitur  quae  gregem  ducit  [ab  opTu^,  i.  e.  coturnix,  et  tti^TKjp, 
i.  e.  mater,  aut  j*.V|Tpa,  i.  e.  malrix],  eam  lerrae  propinquantem 
accipiter  videns  rapit,  ac  propterea  cura  est  universis  ducem 
sollicitare  externi  generis,  per  quam.  caveant  prima  discri- 
mina  etc.  Cfr.  Plinius,  X.  Nat.  Hist.  c.  33. 

*  Psalm.  iOi,  40.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Exod.  16,  13. 
et  Num.  4t,  31,  ubi  pro  Domini  Vulgata  a  Domino, 

*  Vers.  3. 

*  Psalm.  1 05,  14.  —  Sequuntur  Num.  11,4;  Vulgus  quippe 
promiscuum ,  quod  ascenderat  cum  eis ,  flagravit  desiderio ,  se- 


dens  et  flens,  iunctis  sibi  pariter  filiis  Israel,  et  ait :  Quis  da- 
bit  nobis  ad  vescendum  carnes  t  Eccli.  18,  30. 

*  Vers.  24. 

^  Vers.  20;  ibid.  2,1.  est  seq.  locus.  —  Subinde  alle- 
^antur  lob  18,  14.  et  Prov.  29,  1,  ubi  pro  contempserii  Vul- 
gata  contemnU, 

®  Vers,  10-14.  et  5,  6,  seqq.;  ibid.  1,  22.  est  seq.  locus. 

*  Vers.  25;  ibid.  21,  11.  est  seq.  locus. 

^*  Vers.  6.  —  Sequitur  I.  Gor.  10,  9.  et  10:  Neque  ten- 
temus  Christum,  sicut  quidam  eorum  tentaverunt  et  a  serpen- 
tibus  perierunt.  Neque  murmuraveritis ,  sicut  quidam  eorum 
murmuraverunt  et  perierunt  ab  exterminatore. 

"  Vers.  23 :  Confestim  autem  percussit  eum  Angelus  etc. 
—  Sequuntur  ler.  3,  12:  Quia  sanctus  ego  sum,  dicit  Domi- 
nus,  et  non.  irascar  in  perpeluum;  Habacuc  3,  2. 


/ 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


211 


id  est  irae  ttiae  effectus ,  non  animi  tui  affectus,  se- 
cundum  illud:  «  Ego  Dominus,  et  non  irascor  »;  per- 
mansit,  scilicet  in  filiis  Israel;  Habacuc  tertio:  «  Cum 
iratusTueris,  misericordiae  recordaberis  » .  Serf  arf 
correptionem ,  non  ad  conderanationem ,  in  brevi ,  id 
est  modico  tempore ,  turbati  sunt ,  id  est  affliicti ,  sci- 
licet  exterius  et  inde  iurbati,  interius;  Isaiae  quin- 
quagesimo  quarto  * :  «  Ad  punctum  in  modico  dere- 
liqui  te  etc,  et  in  momento  indignationis  abscondi 
faciem  meam  parumper  a  te ,  et  in  misericordia  sem- 
piterna  misertus  sum  tui  »;  leremiae  trigesimo:  «  Te 
autem  non  faciam  in  consummationera ,  sed  casligabo 
te  in  iudicio ,  ut  non  videaris  tibi  innoxius » .  Signum 
habentes  salutis ;  Glossa  ^ :  «  Serpentem  aeneum  pro 
signo  positum ,  cuius  aspectu  sanabantur  » ,  ut  patel 
Numerorum  vigesimo  primo.  Ad  commemorationeni 
mandati  legis  tuae,  scilicet  custodiendae ,  secundum 
illud  Psalmi :  «  Et  memores  sunt  mandatorum  ipsius 
ad  faciendum  ea  »,  sicut  puer  negligens  flagellatur, 
ut  lectionem  suam  repetat  et  confirmet. 

(Vers.  7.).  Et  bene  dixi:  signum  kabentes,  non 
Liberanfis  causam;  Qui  cnim  convcrsus  est.  scilicet  vel  inte- 

virtus 

rius  per  poenitentiam  ad  Deum ,  vel  exterius  ad  ser- 
pentem  aeneum  ad  aspiciendum;  non  per  id  quod 
videbatur^,  scilicet  oculo  corporali,  sanabatiir,  id 
est  non  per  serpentem  aeneum ;  sed  per  te,  Salva- 
torem  omnium ,  per  diclum  serpentem  signiflcalum ; 
loannis  tertio:  «  Sicut  Moyses  exaltavit  serpentem  in 
deserto,  ita  exaltari  oportet  Filium  hominis  »;  sicut 
etiam  mortuus  non  potuit  suscitari  per  Elisei  bacu- 
lum,  cui  non  in  hoc  obediebat,  sed  per  ipsum,  ul 
habetur  quarti  Regum  quarto. 

In  hoc  autem  ostendisti  etc.  Hic  subiungitur 

De  qaarto  pracdictae  punitionis  et  liberationis  ratio ,  scilicet 
ostensio  divinae  iustitiae  et  misericordiae ,  et  primo 
ex  parte  Aegyptiorum  punitorum  ostensio  divinae 
iustitiae;  secundo,  ex  parte  Hebraeorum  liberatorum 
ostensio  divinae  misericordiae  et  quafidam  causae 
aliae :  Filios  autem  tuos. 
osiensio  di-         (Vers.  8.).  In  hoc  autem,  scilicet  in  Aegyptio- 

tiae.      "  rum  afflictione  et  Israelitarum  facili  liberatione,  osten- 


disti,  id  est,  ostendere  voluisti,  quamvis  illi  non  vi- 
derint;  unde  non  possunt  conqueri  nisi  de  caecitate 
oculorum  suorum ,  sicut  si  alicui  lippo  ostendatur  sol 
lucens ,  et  ille  non  videat ,  secundum  Augustinum  * ; 
inimicis  nostris,  scilicet  Aegyptiis;  mali  enim  sunt 
inimici  iustorum,  scilicet  active,  non  passive,  quia 
scilicet  odiunt  iuslos,  quamvis  diligantur  ab  eis; 
ostendisti,  inquam,  quia  tu  es,  scilicet  solus,  qui 
liberas  ab  omni  malo ;  in  Psalmo  ^ :  «  Multae  tribu- 
lationes  iustorum,  et  de  omnibus  his  liberabit  eos 
Dominus  » . 

Contra:  Cur  multi  non  hberantur  a  malo?       Qoaestto. 

Dicendum ,  quod  sic  est  intelligendum :  liberat  Resp. 
oranes,  qui  liberantur,  sicut  illud  loannis  primo^: 
« Illuminat  omnem  hominera  »  etc. ,  scilicet  qui  il- 
luminatur. 

(Vers.  9,).  Illos  enim,  scihcet  Aegyptios  te  non 
colentes ,  locustarum  et  muscarum  occiderunt  mor- 
su^;  locustarum,  Exodi  decimo^;  et  muscarum, 
Exodi  octavo ;  occiderunt,  ad  litteram  aliquem  eorum , 
quamvis  non  legatur  ibi  expresse.  Et  non  est  inventa 
sdnitas  animae  illorum,  Aegyptiorum  scilicet,  sicut 
filiis  Israel  a  serpentibus ;  in  Psalmo :  «  Non  est  sa- 
nitas  in  carne  mea  a  facie  irae  tuae  »  etc. ;  leremiae 
trigesimo :  « Insanabilis  fractura  tua ,  pessima  plaga 
iiiB.»,  Quia  digni  erant,  scilicet  exigentibus eorum 
meritis,  ab  huiusmodi,  scilicet  vilibus  animalibus, 
exterminari;  unde  Augustinus  super  loannem  ® :  «  Po- 
pulum  superbum  Pharaonis  Dominus  domare  potuit 
ursis  et  leonibus,  sed  muscas  et  res  viUssimas  im- 
misit ,  ut  eorum  superbia  domaretur  » .  Eadem  ra- 
tione  et  homines  pulicibus  afffiguntur;  unde  Augu- 
stinus :  «  Quid  te  inflas ,  humana  superbia  ?  Pulicibus 
resiste ,  ut  dormias  » . 

Filios  autem  tuos  etc.  Hic  ostenditur  multiplex  item,  divinae 
ratio  liberationis  Hebraeorum;  sed  ut  ordinate  pro-dopiiciter. 
cedat,  primo  repetit  eorum  liberationem ;  secundo, 
liberationis    multiplicem    rationem :    Misericordia 
enim  iua, 

(Vers.   10.).  Filios  autem  tuos,  id  est  Israeli-  LiberaUo. 
tas;  Exodi  quarto^:  «  Primogenitus  meus  Israel», 


*  Vers.  7.  et  8.  —  Seq.  locus  est  ler,  30,  11. 

*  Nempe  interlinearis :  Serpentem...  positum,  quem  per- 
cussi  aspicientes  sanabantur.  Num,  21,9.  —  Subinde  allegatur 
Ps.  102,  18. 

*  Ita  septuaginta  interpretes ;  Vulgata :  non  per  hoc  quod 
videbat»  —  Inferius  allegantur  loan.  3 ,  1 4.  et  IV.  Reg.  4 ,  31 . 
seqq.  —  Verba  cui  non  in  hoc  obediebat  in  edd.  posita  sunt 
supra  post  significatum,  sed  incongrue  et  falso  secundum  sen- 
sum;  bene  autem  referuntur  ad  Elisei  baculum,  cui  revera 
mortum  non  obediebal,  ut  narratur  loco  cit.  Ed,  Parisiensis 
(D.  Peltier)  non  feliciter  verba  eodem  loco  retenta  coniectando 
sic  mutavit:  cui,  non  huic,  obediebat, 

*  In  loan.  Evang.  tr.  1.  n.  19:  Ergo  fratres,  quomodo 
homo  positus  in  sole  caecus,  praesens  est  illi  sol,  sed  ipse 
soli  absens  est;  sic  omnls  slultus...  caecus  est  corde.  Praesens 
est  sapientia,  sed  cum  caeco  praesens  est,  oculis  eius  absens 
est,  non  quia  ipsa  illi  absens  est,  sed  quia  ipse  ab  illa  absens 
est.  Quid  ergo  faciat  iste?  Mundet,  unde  possit  videri  Deus. 


Quomodo,  si  propterea  videre  non  posset,  quia*  sordidos  et 
saucios  oculos  haberet,  irruente  pulvere  vel  pituita  vel  fumo, 
diceret  ille  medicus:  purga  de  oculo  tuo  quidquid  mali  est, 
ut  possis  videre  lucem  oculorum  tuorum.  Pulvis,  pituita,  fa- 
mus  peccata  et  iniquitates  sunt;  toUe  inde  ista  omnia,  et  vide- 
bis  sapientiam,  quae  praesens  est,  quia  Deus  est  ipsa  sapien- 
tia  etc.  —  Vat.  allegat  Prolog.  in  I.  de  Doctr.  christiana ,  n.  3. 

*  Psalm.  33,  20.  *  Vers.  9. 

^  Vers.  13.  seqq.  et  8,  17.  —  Sequuntur  Ps.  37,  4.  et 
ler.  30,  12. 

®  Tract.  1.  n.  15:  «Populum  Phiaraonis  superbum  potuit 
Deus  domare  de  ursis,  de  leonibus,  de  serpentibus;  muscas 
etranas  illis  immisit,ut  rebus  vilissimis  superbia  domaretur». 
Ibid.  paulo  superius :  Quid  est,  quod  te  inflas,  humana  super- 
bia  ?  Homo  tibi  dixit  convicium ,  et  tumuisti  et  iratus  es ;  pu- 
licibus  resiste^  ut  dorroias;  cognosce,  qui  sis. 

®  Vers.  22 :  Filius  meus  primogenitus  Israel.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  loan.  1 ,  12.  et  Deut.  8,15, 


212 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI 


fUios,  inquan),  tuos,  per  fidem,  secundum  illud 
loannis  primo:  «  Dedjt  eis  potestatem  fllios  Dei  fieri, 
his  qui  credunt  in  noraine  eius  » ;  nec  draconum 
venenatorum  vicerunt  dentes ,  id  est  serpentum  igni- 
torum ;  Deuteronomii  octavo :  «  Ductor  tuus  fuit  in 
solitudine  magna  atque  terribili ,  in  qua  erat  serpens 
flatu  adurens  et  scorpio  ac  dipsas  »•  Loquitur  hic  de 
bonis,  qui  filii  Dei  sunt,  non  de  malis. 

Misericordia  enim  tua;  ostenditur  autem  hic 
Liberationis  ratio  multipkx  Uberationis  Israelitarum ,  quarum 

qumqDera-  ' 

tiones.  prima  Mt  pietas  Dei;  secunda,  periculum  despe- 
rationis:  In  memoria  enim;  tertia,  virtus  divini 
sermonis :  Etenim  nequ£  herba ;  quarta ,  ostensio  di- 
vinae  pietatis:  Tu  es  mim,  Domine;  quinta,  /m- 
mana  fragilitas :  Homo  autem  etc. 

Bene  dixi:  filios  autem  tuos,  id  est  Israelitas, 
Ratio  prima.  ncc  draconum  venenatorum  dentes ,  id  est  morsus 
serpentum  ignitorum,  vieerunt;  misericordia  enim. 
tua,  id  est  effectus  misericordiae  tuae,  adveniens 
sanabat  illos;  in  Psalmo^:  «  Si  dicebam:  Motus  est 
pes  meus;  misericordia  tua,  Domine,  adiuvabat  me»; 
leremiae  Irigesimo  tertio :  «  Obducam  cicatricem  tuam 
et  dabo  tibi  sanitatem  »;  «  ipse  enim  vulnerat  et  me- 
detur  »,  lob  quinto. 

(Vers.  11.)-  ^^  memoria  enim  sermonum  tuo- 
secunda.  rum ,  lA  cst  pBv  remunerationcm  mandatorum  tuo- 
rura,  exterminabantur,  aliqui  scilicet  illorum ,  et  ve- 
lociter  sanabantur,  vel  salvabantur^ ,  scilicet  alii 
poenitentes,  visa  morte  vel  poena  aliorum ;  iuxta  illud 
Psalmi :  «  Cum  occiderent  eos  »  ,  id  est  aliquos  ex 
eis ,  «  quaerebant  eum  »  id  est  alii  poenitentes.  Vel : 
iidem  exterrninabantur ,  id  est  graviter  puniebantur , 
et  velociter  sanabantur ,  ne  in  altam ,  id  est  profun- 
dam,  incidentes,  id  est  intus  cadentes,  oblivionem,  sci- 
licet  desperationis,  scilicet  propter  adiutorii  et  remedii 
dilationem;  nonpossent  tuo  uti  adiutorio,  id  est  gra- 
tiae  tuae  liberantis,  ipsi,  dico,  facti  indigni  miseri- 
cordia  tua  propter  desperationem ;  Proverbiorum  de- 
cimo  octavo  ^ :  «  Impius ,  cum  in  profundum  pecca- 
torum  venerit,  contemnit  »;  in  Psalmo:  «  Obliti  sunt 
Deum ,  qui  saivavil  eos  »  etc. 

(Vers,  12.).  Et  bene  dixi:  in  niemoria  sermo- 

Teriia.  num  tuoi^um;  etenim,  pro  quia;  neque  herba,  id  est 

potio  ex  herbis  confecta,  quae  bibendo  inlra  sumi- 

tur ;  neque  malagma ,  id  est  emplastrum ,  quod  extra 

loco   doloris  superponitur ;  sanavit  eos,  scilicet  a 


morsibus  serpentum.  Sed  sermo  tuus,  Domine,\d 
est  raandatum  de  serpente  aeneo  faciendo  et  aspi- 
ciendo,  Numerorum  vigesimo  primo*;  qui,  sciiicet 
sermo,  sanai  omnia,  scilicet  quae  sanantur;  unde 
hic  est  distributio  accommoda ;  in  Psalmo :  «  Misit 
verbum  suum  et  sanavit  eos».  Vel:  Sermo^  increa- 
tus,  id  est  Filius,  de  quo  loannis  primo:  «  In  prin- 
cipio  erat  Verbum  »;  iste  Sermo,  secundum  Glossam, 
«  curat  corpora  et  a  spiritualibus  bestiis  animas  sa- 
nat  »;  Matthaei  quarto:  «  Sanans  omnem  languorem 
et  omnem  infirmitatera  ». 

(Vers.  13.).  Tu  enim  es,  Domin>e.  Bene  dixi,Qaarta. 
quod  sermo  tuus  sanat  crmnia;  tu  enim  es,  Domine, 
sciiicet  Creator  omnium,  qui  vilae  et  mortis  habes 
potestatem ,  id  est  vivificandi  et  mortiflcandi ,  secun- 
dum  illud  primi  Regum  secundo  ^ :  «  Dominus  mor- 
tificat  et  vivificat  »  etc. ;  ilem  Ecclesiastici  undecimo : 
«  Mors  et  vita  a  Deo  sunt  » . 

Seo  contra:  Quia  dicitur  supra  primo  ^ :  «  Deus  Qaaestio. 
mortem  non  fecit  ».  '     ^ 

Respondeo :  dicendum ,  quod  quamvis  mortis  non  Resp. 
sit  Deus  causa  meritoria  nec  efliciens ;  quantum  tamen 
ad  ipsam  privationem  habet  potestatem  mortis,  quia, 
licet  non  sit  causa  mabi^um,  habet  tamen  posse 
super  mala ,  quia  ex  eis  scit  et  potest  elicere  bona- 

Ad  illud  quod  obiicitur ,  quod  mors  non  est  a  soiatio. 
Deo;  dicendum,  quod  in  morte  esl  privatio  vitae, 
quae  nihil  est,  et  ideo  causam  e^czmtem  non  habet, 
sed  magis  deficientem;  item,  est  ibi  poenalis  affli- 
ctio,  quae  aliquid  est  et  a  Deo  est,  iuste  infligente 
eam  peccatoribus  merito  peccatorum  suorum. 

Et  deducis  ad  portas  mortis ,  id  est  ad  extre- 
mum  vitae  articulum,  et  reducis,  sciiicet  sanando, 
ut  patet  in  Ezechia,  Isaiae  trigesimo  octavo  ^. 

(Vers.  14.).  Homo  autem  etc,  quasi  dicat:  sic  Qainta. 
potes  mortificare  et  vivificare;  autem,  pro  sed; 
homo  potest  occidere  se,  sed  non  vivificare,  et  hoc  ^ 
est  quod  dicit :  homo  autem ,  scificet  peccator ,  dictus 
homo  ab  humo;  occidit  quideni,  id  est  certe,  per 
malitiam,  culpae,  animam  suam^ ,  propter  quod 
dicitur  in  Psalmo :  «  Qui  diligit  iniquitatem  odit  ani- 
mam  suam  »;  est  enim  homicida  sui  ipsius;  pecca- 
tum  enim  est  gladius  bis  acutus,  occidit  enim  cor- 
pus  et  animam ;  Ecclesiastici  vigesimo  primo :  «  Quasi 
romphaea  bis  acuta  omnis  iniquitas  » .  Et  cum  exie- 
rit  spiritus,  scilicet  a  corpore  per  mortem ,  ^ion  re- 


*  Psalm.  93,  48.  —  Sequuntur  ler.  33,  6:  Ecce,  ego 
obducam  eis  cicatricem  et  sanitatem  et  ciirabo  eogj  lob5,  \S: 
Quia  ipse  vulnerat  etc. 

^  Vulgata  examinabantur  et  salvabaniur;  card.  Hugo  et 
Lyranus  !egunt:  m  memoria  enim  sermonum  tuonm  exter- 
minabantur  [ita  etiam  A]  et  velociter  sambantur,  —  Verba 
iuxta  illud  Psalmi,,  poenitentes  supplevimus  ex  A  B,  Locus 
Scripturae  est  Ps.  77,  34. 

*  Vers.  3.  —  Sequitur  Ps.  405,  21. 

*  Vers.  8.  et  9.  —  Subinde  alleganlur  Ps.  106,  20;  loan. 
1,1;  Glossa  ordinaria  (ex  Rabano)  et  Matth.  4,  23,  De  distri- 
buiione  accommoda  cfr.  supra  pag.  2S,  nola  7. 


*  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  11,  14:  Vita  et  mors.,. 
a  Deo  sunt. 

*  Vers.  13,  in  cuius  explicatione  similis  quaestio  posita  est. 
'^  Vers.  1.  seqq. 

*  Vulgata  omittit  animam  suam,  quod  habent  etiam  Ra- 
banus,  card.  Ilugo  et  Lyranus.  —  Isidor,,  XI.  Etymolog.  c.  1. 
n.  4.  et  5:  Hom4)  dictus,  quia  ex  humo  factus...  Nam  proprie 
homo  ab  humo.  Ctr.  Qq.  ex  utroque  [testamento]  mixtim  (in- 
ter  opera  August.),  p.  i.  q.  108:  Et  ab  humo  initium  sumsimus 
et  eius  nomine  nuncupamur;  homines  enim  vocamur  propter 
humum.  —  Sequuntur  Ps,  10,  6.  et  Eccli.  21,  4. 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


213 


verteiuTy  scilicet  in  corpusin  praesenti  saeculo;  lob 
decimo  * :  «  Antequam  vadara,  et  non  revertar,  ad  ter- 
ram  tenebrosam  »  etc. ;  item  secundi  Regum  decimo 
quarto  :*  «  Omnes  morimur  et  quasi  aquae  dilabimur 
in  terram ,  quae  non  revertuntur  » . 

Sed  contra  :  Quia  dicitur  in  Psalmo  ^ :  «  Exibit 
Qoaestio.  spiritus  eius  et  revertetur  in  terram  suam  ». 

Dicendum ,  quod  hoc  ^  intelligitur  de  reversione 

Resp.  ad  terram  suae  naturalis  habitationis  et  corporis  per 

natumm;  sed  illud  Psalmi  de  reversione  in  ter- 

ram  suam,  secundum  iustitiam  retributionis ,  et  hoc 

per  virtuiem  divinam, 

Nec  revocabit,  scilicet  homo,  animam,  a  corpore 
separatam,  quae  recepta  est,  in  loco  suo,  scilicet 
in  gloria,  vel  in  poena ;  Ecclesiastici  undecimo  * :  «  Ubi- 
cumque  ceciderit  lignum,  sive  ad  austrum,  sive  ad 
aquilonem ,  ibi  erit  » . 

(Vers.  18.).  Sed  iuam  manum,  id  est  potesta- 
tem,  tam  in  praesenti  quam  in  futuro,  tam  in  vita 
quam  in  morte ;  effugere  impossibile  est;  lob  decimo  ^ : 
.  «Non  est  qni  de  manu  tua  possit  eruere»;  ideo 
dicitur  in  Psalrao:  «  Quo  ibo  a  spiritu  tuo,  et  quo 
a  facie  tua  fugiam  »?  «  Non  enim  est  abbreviata  ma- 
nus  Domini  »,  immo  longissima  et  totum  continens, 
secundmu  ilhid  Psalmi:  «  In  manu  tua,  Domine, 
omnes  fines  terrae  » . 

Secunda  poena  sensus,  inflieta  per  res  inanimatas, 

Negantes  enim  etc.  Hic  agit  de  poenis  inflictis 
jDivisioin  4  Aegyptijs  per  7*es  inanimatas;  et  primo  tangitur  Ae- 
gyptiorum  puniiio;  secundo,  e  contrario  Israelita" 
rum.  consolatio:  Pr^o  quibus  Angelorum;  tertio, 
punitionis  Aegyptiorum  ratio:  Nix  azitem  etc. ; 
quarto,  ratio  consolationis  Israelitarum:  Propter 
hoc  et  tunc, 

In  prima  ponit  punitionis  Aegyptiorum  causam 
De^nmono-meritoriam ;  secundo,  modum  et  formam:  Quod 

tantar  tria.        ,  ,      _  .,  .  _,  .'  ^_ 

emm  mtrabile  etc;  tertio,  diversitatem  secundum 
plus  et  minus:  Quodam  enim  tempore, 

(Vers.  16.).  Negantes  enim  etc.  Benedixi:  im- 
Puniifonis  possibils  cst  effuoere  manum  tuam;  neqantes  enim 

causa  meri-  ^  t  '         if 

toria.  te  nosse  impii,  id  est  Aegyptii ,  scilicet  Pharao  cum 
servis  suis ;  negantes ,  inquam ,  verbo ,  unde  Exodi 
quinto  ^ :  «  Nescio  Dominum  et  Israel  non  dimittam  »; 
et  facio  illi,  de  quibus  ad  Titum  primo:  «  Confi- 


tentur,  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant ».  Per 
fortitudinem  brachii  tui,  id  est  per  fortem  poten^ 
tiam  tuam ;  Exodi  decimo  quinto :  «  Quis  similis  tui 
in  fortibus,  Domine  »  etc. ;  flagellati  sunt;  Exodi 
sexto :  «  Educam  eos  de  ergastulo  Aegyptiorum  in 
brachio  excelso»;  Exodi  decimo  quinto:  «  Dextera 
tua  percussit  inimicum  »;  novis  aquis;  et,  pro  id 
est;  g7'andinibus ,  grando  enim  est  quasi  aqua  con- 
gelata,  et  pluviis,  quae  sunt  quasi  aquae  fluidae, 
persecutionem  passi  sunt ;  Exodi  nono  ^ :  «  Videns 
Pharao ,  quod  cessasset  pluvia  et  grando  » ;  et  per 
iynem,  id  est  simul  cadentem,  consumti;  Exodi 
nono :  «r  Grando  et  ignls  mixta  pariter  ferebantur  » ; 
item  in  Psalmo :  «  Posuit  pluvias  eorum  grandinem , 
ignem  comburentem  in  terra  ipsorum  ». 

(Vers.  17.).  Bene  dixi:  per  ignem  cum  p^rand/- Eiasdem mo- 
nibus;  quod  miim  mirabile  erat;  scilicet  contrarium 
a  contrario  non  destrui,  cum  scriptum  sit  Ecclesia- 
stici  tertio^:  «  Ignem  ardentem  exstinguit  aqua»; 
unde  sequilur:  In  dqua,  quae  omnia  exstinguit, 
scilicet  ignita,  ignisplus  vakbat,  id  est,  fortius  age- 
bat  cum  aqua.  Vimlex  enim  est  orbis ,  id  est  vindi-^ 
ctae  instrumentum;  vindex,  inquam,  orbis  iusto- 
rum ,  id  est  vindicans  iustos ;  unde  supra  quinto : 
«  Pugnabit  pro  eo  orbis  terrarum  contra  insensa- 
tos  » .  Per  praedictum  textum  innuit ,  quod  punitio 
Aegypliorum  facta  fuit  non  secundum  ordinem  natu- 
rae,  sed  secundum  ordinem  divinae  iustitiae  vindi- 
cantis  Israelitas  de  Aegyptiis ,  qui  eos  oppresserant , 
Exodi  primo^;  Glossa:  «  Non  mirum,  quod  grando 
et  ignis  mixta  feruntur,  quia  ad  Creatoris  volunta- 
tem  orania  consentiunt  ». 

(Vers.  18.).  Quodam  enim  tempore,  quasi  di- nem»  ^i^er- 
cat:  non  semper  uniformiter  agebat ;  enim,  pro  sed; 
quodam  tempore  mansuetabatur  ignis,  scilicet  quo- 
usque  animalia  timentium  sermones  Moysi  revoca- 
rentur  vel  reducerentur  de  agris;  Exodi  nono^®: 
«  Mitte  et  congrega  iumenta  tua  et  omnia,  quae  ha- 
bes  in  agris»,  vel  agro;  et  post:  «  Qui  timuitver- 
bum  Domini  de  servis  Pharaonis  fecit  confugere  ser- 
vos  suos  et  iumenta  in  domos».  Mansuetabatur , 
inquam,  ne  combw^erentur  animalia,  quae  missa 
erant  ad  impios,  id  est  iumenta  divinitus  eis  data. 
Nec  solum  propter  hoc,  sed  etiam,  ui  ipsi  videnies, 
praedictam  interpolationem,  scirent,  scilicet  per  ipsam, 
quoniam  Iki  iudicio,  non  e ventu  naturali ,  pa^mn- 


*  Vers.  21,  —  Seq.  locus  esl  \l  Reg.  14,  U. 

*  Psalm.  445,  4. 

*  Scilicet  non  revertar,  cui  opponilur  illiid  Psalmi :  rever- 
tetur.  Inferiiis  ex  codd.  et  ed.  1  supplevimus  per  natnram,,. 
terram  suam;  iibi  nolandum,  quod  auclor  hic,  ut  saepius  in 
Commentario  suo  iu  Lombardum,  demonstrativis  hoc  atque  illud 
utfiur  in  sensu  diverso  a  communiter  usitato. 

*  Vers.  3.  Verba  Vulgalae  vide  supra  pag.  189,  nota  4. 
^  Vers.  7:  Cum  sit  nemo    etc.  —  Sequuntur  Ps.  138,  7; 

Isai.  59,  1  :  Ecce,  non  est  abbreviata  eic.  (cfr,  50,  2.)  et 
Ps.  94,  4:  Iii  manu  eius  sunt  omnes  etc.  (Invitatorium  niatot. 
feriae  IV:  In  manu  tua,  Domine,  omnes  etc). 


*  Vers.  2.  —  SuLinde  allegantur  Tit.  4, 16;  Exod.  1S,  11  ; 
6,  6.  et  15,  6:  Dexlera  tua,  Domine,  percussit  etc. 

^  Vers.  34.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Exod.  9,  24.  et 
Ps.  104,  32. 

^  Vers.  33.  -^  Sequitur  Sap.  5,  21. 

®  Vers.  12.  seqq.  —  Glossa,  quae  &eq\iiinr ,  esi  ordinaria 
(ex  Rabano}:  Nec  mirum,  si  grando  et  ignis  mixta  feruntur 
[Rabanus  feriebant]  simul,  quia...  consentiunt  [Rabanus  addit: 
nec  ibi  est  aliqua  adversitas,  ubi  divina  imperat  maiestas]. 

^^  Vers.  19:  Mitte  ergo  iam  nunc  et  congrega...  habes  in 
agro.  Ibid.  v.  20.  est  seq.  locus. 


214 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


tur  persecutionem.  Item ,  secundum  Glossam  *,  «  ut 
cogndscerent ,  quoniam  omnis  creatura  parata  est  ul- 
cisci  iniuriam  Creatoris  » ;  in  Psalmo :  «  Cognoscetur 
Dominus  iudicia  faciens » ,  qui,  sicut  dicit  Bernardus , 
non  est  cognitus  iniurias  patiens.  Et  notandum,  quod 
Domiuus  punivit  Sodomitas  per  ignem,  Genesis  de- 
cimo  nono^,  sine  mansueludine ,  et  hoc,  quia  nuUi 
erant  boni  inter  eos ;  sed  Aegyptios  per  ignem  cum 
mansuetudine ,  quia  fllii  Israel  erant  in  Aegypto,  qui 
boni  erant. 

(Vers.  19.),  Et  quodam  lenipore ,  sciiicet  revo- 
catis  animalibus,  in  aqua  supra  virtutem,  nalura- 
lem  scilicet,  quia  per  miraculum,  ignis  exardesce- 
bat  und/ique,  scilicet  per  totam  terram  Aegypti,  ut 
iniquam  ^  terra^e  nationern  extenninaret ,  id  est  Ae- 
gyptios,  qui  erant  lerrestris  natio,  non^  caelestis ; 
contra  quod  primae  ad  Corinthios  decimo  quinlo : 
«  Sicut  portavimus  imaginem  terreni ,  portenius  iraa- 
ginem  caeleslis  » . 

Pro  quibus  etc.  Hic  circa  consolationem  Israe- 
De  secando  Utarum  prfmo  tdinmiur  exhibitio  beMfieii;  secxmdo, 

notaotor  duo. 

ratio  exhibendi:  Substantiam^  emm, 

(Vers.  20.).  Pro  quibus,  scilicet  malis,  id  est 
Exhibitio  be-  loco  quorum  malorum  e  contrario ,  Angelorum  esca, 

neficii.      .  ,        ^  ,  ,         , 

id  est  manna ,  quod  per  Angelos  erat  praeparatum ; 
nutrivisti  populum  tuum  etc. ;  unde  in  Psalmo  ^ : 
«  Panem  Angelorum  manducavit  homo»;  vel  quia 
praeflgurabat  escam  Angelorum ,  scilicet  «  panem  vi- 
vum,  qui  de  caelo  descendit »,  loannis  sexto.  Nu- 
trivistiy  inquam,  populum  tuiim,  scilicet  fllios  Israel ; 
hoc  enim  cibo  nutrivit  eos ,  «  quousque  tangerent 
flnes  terrae  promissionis  »,  ut  habetur  Exodi  decimo 
sexto^  Et  paratum  panem,  id  est  refectionem ,  rfe 
caelo ,  scilicet  aereo  descendentem ,  secundum  illud 
Psalmi :  «  Piuit  illis  manna  ad  manducandum ,  et  pa- 
nem  caeli  dedit  eis  » ;  praestitisti  illis  sine  labore. 


CoNTRA :  Quia  dicitur  Numerorum  undecimo  ^ :  Qttaesiio. 
«  Circuibat  populus  et  colligens  illud  frangebat  mola , 
sive  terebat  in  mortario,  coquens  in  olia  et  facieus 
ex  eo  tortulas  quasi  saporis  panis  oleati » . 

Respondeo:  sine  labore  acquirendi  per  agricul-  Resp. 
luram ,  sed  nou/  sine  labore  parandi.  Nos  vero  la- 
borem  habemus  in  acquirendo  et  parando;  Genesis 
tertio  ^ :  «  In  sudore  vultus  tui  » . 

Omne  delectamentum  in  se  habentem,  id  est 
effectum  omnis  cibi  delectantis ,  faciendo  similem  de- 
lectationem  in  coraedente;  et  omnis  saporis  suavi- 
tatem ,  id  est  omnem  suavem  saporera ;  taliter  enim 
unicuique  sapiebat ,  sicut  volebat ,  ut  dicit  Gregorius 
in  sexto  Moralium  ^. 

Sed  contra  ;  Dicitur  Numerorum  undecimo  ^®,  QnaesUo. 
quod  habebat  saporem  «  quasi  panis  oleati  » . 

Dicendum,  quod  de  natura  sua  habebat  deter-  ^«^p- 
minatum  saporem  dulcissimum,  scilicet  sicut  sapor 
«sirailae  ,cum  melle^^»;  sed  per  gratiam  divinam 
habebat  sapores  diversos,  scilicet  secuhdum  deside- 
riorum  diversitatem ,  ut  tangit  Glossa  super  illud  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo  ^^ :  «  Oranes  eandem  escam 
spiritualem  manducaverunt » . 

Sed  contra:  Quia,  si  habebat  saporem  a  quo-  owectio. 
libet  desideratum ,  ergo  non  desiderassent  carnes  Ae- 
gypti,  nec  nauseasset  anima  eorum  super  manna 
tanquam  super  cibo  levissimo,  cum  tamen  opposi- 
tum  legatur  Numerorum  vigesimo  primo'^. 

Dicendum  secundum  Glossam  ^* :  Boni  saporem  soiuiio. 
optiraura  ibi  inveniebant,  sed  mali  fastidiebant.  Vel 
dicendum,  quod  requirebant  in  cibo  non  solum  de- 
lectationem  saporis  quoad  gustum,  sed  etiam  colo- 
ris  quoad  aspectum,  et  odoris  quoad  odoratum.  Hie- 
ronymus  ^^ :  Aves  coram  divitibus  in  suis  vaporibus 
decoquunturj  ut  visu  et  nidore  reficiantur,  sicut  de- 
liciosi   in  vino,  cum  tamen   dicatur  Proverbiorum 


^  iNetnpe  ordimriam  (ex  Rabano):  Ut  cognoscant  [Raba- 
nus:  agnoscerent]  impil,  quod  onanis  etc.  —  Sequitur  Ps.  9,  17. 
nernard.,  V.  de  Considerat.  c.  12.  n.  25:  Quid  est  Deus?  Non 
minus  poena  perversorum  quam  humilium  gloria.  Est  enim  ratio- 
nabilis  quaedam  aequitatis  directio  inconvertibilis  atque  indecli- 
nabilis ,  quippe  attingens  ubique,  cui  illisa  omnis  pravitas  con- 
turbetur  necesse  est  etc.  Cfr.  Serm.  5.  pro  Dominica  1.  No- 
vembris,  n.  9, 

2  Vers.  24. 

'  Ita  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  in  margine  et  Lyranus; 
Vulgata  iniquae.  —  Subinde  allegatiir  I.  Cor.  15,  49. 

*  Ita  etiain  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  Substantia. 

*  Psalm.  77,  25.  —  Sequitur  loan.  6,  4i.  (cfr.  51.):  Ego 
sum  panis  vivus,  qui  de  caelodescendi. 

*  Vers.  35:  Hoc  cibo  aliti  sunt,  usquequo  tangerent  fines 
terrae  Chanaan.  —  Seq.  locus  est  Ps.  77,  24.  De  caelo  aereo 
cfr.  supra  pag.  45,  nota  12. 

^  Vers.  8. 

®  Vers.  49. 

®  Cap.  '16.  n.  22:  Manna  quippe  omne  delectamentum 
atque  omnis  saporis  in  se  suavitatem  habuit,  quod  videlicet  in 
ore  spiritualium  iuxta  voluntatem  edentium  saporem  dedit  etc. 
Cfr.  infra  v.  21. 


»*  Vers.  8. 

"  Exod.  16,  31:  Gustusque  eius  quasi  simiiae  etc. 

"  Vers.  3.  Glossa  ordimria eiinierUnearis  hoc  sic  expo- 
nunt,  quod  manna  duplici  modo  potebat  manducari,  scil.  cor- 
poraliter  et  spiritualiter ,  quodque  efTectus  huius  duplicis  man- 
dueationis  erant  diversi. 

*»  Vers.  5. 

"  Cfr.  Glossa  ordinaria  in  Num.  41,  5.  ex  Gregor. ,  XX ^ 
Moral.  c.  45.  n.  40. 

*^  Card.  Hugo,  in  hunc  locum,  verba  Hieron.  sic  exhibet : 
« Aves  coram  divitibus  lentis  decoquuntur  vaporibus,  et  ut 
visu  et  nidore  reficiantur  ».  Hieron.,  Epist,  400.  (sive  Theo- 
phili,  Alexandrini  episcopl  etc.  Hieronymo  interprete)  n.  6:  Ne- 
quaquam  diebus  Quadragesimae ,  sicut  luxuriosi  divites  solent, 
\ini  poculum  suspiremus,  neque  in  procinctu  et  proelio,  ub. 
labor  et  sudor  est  necessarius,  carniuih  edulio  delectemur.. 
Neque  phasides  aves  sollicito  labore  perquirere  et  garrulas  vo- 
lucres  earumque  pinguedinem  hianti  ingerere  gulae;  nec  in- 
vestigare  magni  pretii  coquos,  qui  ventris  rabiem  iure  multi- 
plici  et  carnibus  contusione  mutatis  diversoque  ciborum  sapore 
demulceant,  fumantibus  pateris  et  nidore  sui  furori  gutlurls 
blandientibus,  cum  in  iniuriam  [alias  cvm  iniuria']  continen- 
tiae  diversi  saporis  et  colorls  vina  quaerantur. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVL 


215 


vigesimo  tertio  * :  «  Ne  intuearis  vinum ,  quando  fla- 
vescil,  cum  splenduerit  in  vitro  »  etc. 

(Vers.  21.).  Substantiam  enim  tuam,  id  est 
ipsitts  ratxo.  tuam  virtutom  sustentandi ,  et  duleedinem  tuam  ^,  id 
est  potestatem  delectandi ,  quam  habes  in  filios,  sci- 
licet  eos  sustentando  per  cibi  substantiam  et  dele- 
ctando  per  eiusdem  cibi  saporem ,  ostendebas  etc. ;  in 
Psalmo :  «  Parasti  in  dulcedine  tua  pauperi ,  Deus  » ; 
ostendebas,  inquam,  conferendo  eis  praedictam  escam 
sustentantem  et  delectantem.  Ei  deserviens,  scilicet 
cibus  vel  panis  praedictus,  uniusciiiusque  voluntatiy 
scilicet  comedentium,  ad  quod  quisque  volebat  con- 
vertebatur,  id  est  ad  qualem  saporem ;  tiabebat  enim , 
ut  dictum  est  ^,  unum  saporem  deterrainatura  per 
naturam ,  sed  varios  per  divinam  gratiara. 

Mystice  per  manna  significabatur  congrue  Chri- 
significatio  slus  sub  Sacramcnto  altaris,  primo  quia  ipse  esl  pa- 
"*^**^*"  nis  angelorum,  scilicet  sacerdotum,  secundum  illud 
Malachiae  secundo  * :  «  Angelus  Domini  exercituum 
est».  —  Secundo,  quia  caelitus  paratur,  id  est,  quia 
virtute  caelesti  conficitur;  loannis  sexto :  «  Ego  sum 
panis  vivus,  qui  de  caelo  descendi»;  in  Psalmo: 
«  Parasti  cibura  illorum ,  quoniam  ita  est  praeparatio 
eius  » .  —  Tertio,  quia  comedentes  ex  eo  pro  suo  de- 
siderio,  id  est  devotione ,  reficiuntur,  secundum  illud 
Psalmi  ^:  «  Desiderium  animae  eius  tribuisti  ei » ;  item 
in  Psalmo :  «  Desiderium  eorum  attulit  eis ,  non  sunt 
fraudati  a  desiderio  suo  ».  —  Quarto,  quia  cum  ipso 
ros  gratiae  descendit  et  datur,  sicut  et  ros  cum 
manna  descendebat,  ut  habetur  Numerorum  uode- 
cimo^.  Et  ideo  panis  iste  eucharistia  dicitur;  eu- 
charistia  bona  ^ra^m  interpretatur.  —  Quinto,  quia, 
sicut  apparebat  manna  ut  «  semen  coriandri  al- 
bum'  »,  sic  et  Christus  sub  nebula  candida  sumi- 
tur;  Apocalypsis  decimo  quarto:  «  Ecce,  nubem  candi- 
dam,  et  supra  nubem  sedentem  similera  Filio  homi- 
nis  ».  —  Sexto,  quia  sex  diebus,  et  non  in  Sabbato 
colligebatur  ^  sic  Christus  in  praesenti  sub  Sacra- 
mento  sumitur ,  sed  in  futuro  Sabbato ,  de  quo  Isaiae 
sexagesimo  sexto:  «  Erit  Sabbatum  ex  Sabbato», 
aperte  videbitur;  primae  ad  Corinthios  decirao  tertio: 
«  Tunc  autem  facie  ad  faciem  » ;  item  primae  loannis 


tertio :  «  Videbimus  eum ,  sicuti  est » .  —  Septimo , 
quia  usque  ad  ingressum  terrae  promissionis  in  de- 
serto  per  quadraginta  annos  cibo  illo  nutriti  sunt  ®, 
sic  usque  ad  finem  mundi  in  deserto  huius  mundi 
fldeles  Ecclesiae  nutriuntur,  secundura  illud  Matthaei 
vigesimo  octavo :  «  Ecce ,  ego  vobiscum  sum  omnibus 
diebus  usque  ad  consummationem  saeculi » . 

Nix  autem  etc.  Hic  tangitur  ratio  afflictimis  ^^  ^^^^^^  no- 
Aegyptiorum:  primo  ex  parte  punitorum;  secundo, 
ex  parte  eorum,  pro  quibus  puniebantur :  Hoc  ^^ 
autem;  tertio ,  ex  parte  Dei  punientis :  Creatura. 

(Versi  22.).  Dicit  ergo:  Nix  autem  etc.  Ita  dictum  Pnmam. 
est  ^S  quod  ignis  in  aqua  plus  valebat;  nix  autem 
et  glades,  id  est  grando ,  sustinebant  vim  ignis ,  id 
est  calorem,  qui  est  eius  qualitas  activae  virtutis. 
Et  non  tabeseebant,  id  est,  non  liquefiebant;  unde 
Exodi  nono  ^^:  «Piuit  Dorainus  grandinem  super  ter- 
ram  Aegypti;  et  grando  et  ignis  mixta  pariter  fere- 
bantur  »;  ut  sci?^ent,  sdlmt  Israelitae,  quoniam 
fructus  inimicorum,  id  est  Aegyptiorum,  extermi' 
nabat  ignis  ardens,  scilicet  per  calorem ;  m  gran- 
dine  et  pluvia  coruscans,  scilicet  per  splendorem. 
«  Linum  et  hordeum  laesa  sunt,  eo  quod  hordeum 
virens  esset ,  et  linum  iam  foUiculos  germinaret » , 
Exodi  nono. 

(Vers.  23.).  Hoc  a,utem  iterum  etc.  Sciendum,  secundam. 
quod  ly  ^^  hoc  potest  esse  ablativi  casus ,  ut  sic  expo- 
natur:  hoc,  pro  hoc;  vel  nominativi,  ita  quod  sic 
legatur:  hoc  autem  iterum,  supple:  factum  est,  ut 
nuirirentur  iusti ,  scilicet  filii  Israel.  Ignis  **  etiam 
suae  virtutis  obliius  est,  scilicet  non  exterrainando 
fructus  terrae  iustorum,  ut  patet  Exodi  nono,  ubi  le- 
gitur  «  tantum  in  terra  Gessen,  ubi  erant  filii  Israel, 
grando  non  cecidisse  » .  Sic  et  vim  virtutis  suae  obli- 
tus  est  ignis,  quando  tres  pueros  iustos  in  fornace 
non  laesit,  ut  patet  Danielis  tertio. 

(Vers.  24.).  Creatura  enim  tua  '^,  scilicet  quae-  Tertiiim. 
cumque,  iibi  factori  deserviens,  id  est  tuae  volun- 
tati ,  qua  orania  fecisti ,  secundum  illud  Psalmi : 
«  Orania,  quaecumque  voluit,  fecit»;  excandescit,  id 
est,  vehementer  movetur  et  concitatur,  m  tormen- 
tum ,  punitionis ,  adversus  iniustos ,  id  est  inimicos 


»  Vers.  31. 

^  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata:  Suhsiantia 
enim  tua  dulcedinem  tuanif  quae  etiam  inferius  exhibet  osten- 
debat  pro  ostendebas  (ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus).  —  Sub- 
inde  allegatur  Ps.  67,  11. 

*  In  expllcatione  praecedentis  versus. 

*  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  6,  41.  (cfr.  51.) 
et  Ps.  64,  10.  Babanus:  Aliter  manna  signiflcat  panem  illum, 
qui  in  Evangelio  ait :  Ego  sum  panis  etc. 

*  Psaim.  20,  3j  ibid.  77,  29.  et  30.  esl  seq.  locus. 

*  Vers.  9 :  Cumque  descenderet  nocte  super  castra  ros, 
descendebat  pariter  el  man. 

'  Exod.  16,  31:  Quod  [nian]  erat  quasi  semen  etc.  cfr* 
iNum.  11,  7.  —  Sequitur  Apoc.  14,  14. 

^  Exod.  16,  26:  Sex  diebus  colligite,  iu  tie  autem  se- 
ptimo  Sabbatum  esl  Domini,  idcirco  non  imenirtur.  —  Tres 
seqq.  loci  sunt  Isai.  66,  23;  I.  Cor.  13,  12.  el  I.  loan.  3,  2. 


'  Exod.  16,  33:  Filii  autem  Israel  comederunt  man  qua- 
draginta  annis,  donec  venirent  in  terram  habitabilem;  hoccibo 
aliti  sunt,  usquequo  tangerent  fines  terrae  Chanaan.  —  Sequi- 
lur  Matth.  28,  20. 

*^  Vide  inferius  notam  14. 

"  Vers.  17. 

"  Vers.  23.  et  24 ;  ibid.  v.  31.  est  seq.  locus,  in  quo  pro 
laesa  sunt  Vulgata  laesum  est. 

**  Cfr.  supra  pag.  144,  nota  1.  in  fine. 

**  Ita  card.  Hugo  et  Lyranus ;  Vulgata,  pro  Hoc  posito  Hic, 
omittit  ignis,  —  Sequuntur  Exod.  9,  23-26,  ubi  de  septima 
plaga  grandinis,  tonitruum  et  fulminum:  «  Tantum  in  terra 
Gessen,..  grando  non  cecidit»;  el  Dan.  3,  49.  seqq. 

*^  Vulgala  omittit  iua,  quod  exhibent  etiam  card.  Hugo  et 
Lyraniis;  iidem  paulo  inferius  cum  Rabano  legunt  excandescit, 
pro  quo  Vulgata  exardescit.  —  Seq.  locus  est  Ps.  113,  3. 
(vel.  11.). 


216 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVI. 


tuos.  Et  knior  fit,  id  est  innociva  vel  innoxia,  ad 
benefdciendum  pro  his  qui  in  te  confidunt,  id  est 
pro  iustis;  obedientibus  enim  Deo  creaturae  obediunt, 
—  ut  patet  losue  deciino  ^  ubi  legitur,  quomodo  sol 
stelit  ad  imperium  losue  —  et  rebellantibus  rebellant ; 
unde  supra  quinto:  «  Pugnabit  pro  eo  orbis  terra- 
rum  contra  insensatos  ». 

Propter  hoc  etc.  Hic  tangitur  ratio  consolatio- 

DeqasiTtono' nis  Israelitarum ,  priino,  recognitio  divini  bemficii; 

*  secundo,  exhibitio  cuUiis  divini:  Quod  enim  ab  igne; 

\j&r\\o ,  vitatio  ingratitudinis :  Ingraii  enim  spes  etc. 

(Vers.  25.),  Propter  hoc,  scilicet  qaia  creatura 
primam.  deservit  Creatori,  et  tunc,  scilicet  quando  filii  Israel 
in  deserto  manna  pascebantur,  in  omnia,  id  est 
in  omnium  rerum  desideratarum  saporem ,  transfigu- 
rata,  scilicet  ipsa  creatura,  scilicet  manna;  omnium 
nutrici  gratiae  tuae,  id  est  gratuitae  bonae  volun- 
tati  tuae,  ita  quod  intelligatur  de  gratia  ino^eaia; 
Baruch  quarto  ^ :  «  Contristastis  nutricem  vestram  le- 
rusalem»;  deserviebant  ^ ,  id  est  obediebant;  Glossa: 
«  Confundantur  hic  peccatores,  quia  cum  ceterae. 
creaturae  Factori  suo  deserviant,  ipsi  repugnant. 
Unde  creaturarum  omnium  concordia  flagellantur  ». 
Deserviebant ,  inquam ,  ad  voluniatem ,  complendam 
scilicet,  eorum  qui  a  te  desiderati  sunt,  scilicet 
speciali  amore  dilecti,  ut  filii  Israel;  Deuteronomii 
septimo :  «  Te  elegit  Dominus  Deus  tuus ,  ut  sis  ei 
populus  peculiaris  de  cunctis  populis,  quisuntsuper 
terram  ». 

(Vers.  26.).  Ut  scirent  filii  tui,  sciUcet  Israeli- 
tae ,  secundum  illud  Exodi  quarto  * :  «  Primogenitus 
meus  Israel  » ;  Isaiae  primo :  «  Filios  enutrivi  » ;  quos 
dikxisti,  Domine,  scilicet  aeterna  dilectione  et  tem- 
porali;  Malachiae  primo:  «Dilexi  vos,  dicit  Domi- 
nus  » .  Scirent ,  inquam ,  quoniam  non  nativitatis 
fructus ,  id  est  non  naturales  fructus,  de  terra 
nafi ,   secundum   illud  Genesis  primo :   «  Germinet 


terra  »  etc;  pascunt  homines,  scilicet  in  quantum 
sunt  homines,  id  est,  secundum  illud  quo  differunt 
a  bestiis,  scilicet  secundum  rationalem  animae  poten- 
tiam  vel  partem.  Sed  sermo  tuus,  id  est  creatus, 
id  est  mandatum  tuum;  Matthaei  quarto^:  «  Non  iii 
solo  pane  vivit  homo  »  etc.  Vel:  Sermo,  increatus, 
id  est  Filius,  de  quo  loannis  decimo  septimo:  «  Sermo 
tuus  veritas  est » ;  ibidem  decimo  quarto:  «  Ego  sum 
via  et  veritas  et  vita  » ;  hos  qui  in  te  crediderunt, 
conservat;  Deuteronomii  octavo:  «  Dedit  tibi  Domi- 
nus  cibum  manna,  quod  ignorabas  tu  et  patres  tui, 
ut  ostenderet  tibi,  quod  non  in  solo  pane  vivit  homo, 
sed  in  omni  verbo,  quod  procedit  ex  ore  Dei  ». 

(Vers.  27.)  Quod  enim  ab  igne  non  poterat  ex-  secandum. 
terminari,  scilicet  manna,  quia  ad  ignem  duresce- 
bat,  ita  quod  exinde  fierent  tortulae,  ut  patet  Nu- 
merorum  undecimo  ^ ;  statim  ab  exiguo  radio  solis 
calefactum  tabescebat,  id  est  liquefiebat ,  ut .  patet 
Exodi  decimo  sexto.  Unde  oportebat,  quod  mane  col- 
ligeretur. 

(Vers.  28.).  Ut  notum  omnibus  esset,  scilicet  . 
per  hoc  signum,  quoniam  oportet  praevenire  solem, 
id  est  solis  ortum ,  ad  tuam  henedictionem ,  supple : 
obtinendam,  hoc  est  ad  recipiendum  et  coUigendum 
manna,  ne  post  ortum  soUs  liquefier^t  calore  solis; 
sic  ad  benedictionem  gratiae  obtinendam  oportet  prae- 
venire  solem  mane  vigilando,  secundura  illud  Pro- 
verbiorum  octavo^:  «  Qui  mane  vigilaverint  ad  me 
invenient  me  » ;  in  ^Psalrao :  «  Mane  astabo  tibi  et  vi- 
debo  »  etc,  Et  ad  ortum  lucis ,  id  est,  statim  ut 
oritur  lux,  vel  versus  orientem,  ubi  lux  oritur,  te 
adorare,  scilicet  pro  receptione  ipsius  mannae;  ver- 
sus  orientem,  inquam,  quia,  sicut  dicit  Damasce- 
nus^,  omne  melius  est  Deo  tribuendum;  unde  quia 
oriens  est  melior  pars  caeli,  ideo  ad  orientem  est 
adorandum ,  secundum  illud  Psalmi :  «  Qui  ascendit 
super  caelum  caeli  ad  orientem  ^  » . 


*  Yers.  13.  —  Sequitur  Sap.  5,  21. 
^  Vers.  8. 

'  Vulgala  Deserviebat,  et  paulo  inferlns  desiderabant  pro 
desiderati  sunt;  cum  nostra  lectione  convenumt  card.  Hugo  et 
Lyranus ;  Rabanus  exhibet  solum  desiderati  sunt  —  Glossa , 
quae  sequUur,  est  ordimria  ex  Rabano.  Subinde  allegatur 
Deut.  7,  6. 

*  Vers.  22.  Cfr.  supra  pag.  211,  nota  9.  —  Tres  seqq. 
loci  sunl  Isai.  1,  2;  Malach.  1,  2.  et  Gen.  1,  M. 

*  Vers.  i.  —  Sequuntur  loan.  17, 17.  et  U,  6;  Deut.  8,  3. 
uM  pro  vivit  et  procedit  (cfr.  Matth.  >4,  L)  Vulgata  tivat  et 
egreditttr»  —  Pro  credideruni  (ita  card.  Hugo  et  Lyranus)  Vul- 
gata  crediderint 

*  Vers.  8.  Cfr.  supra  pag.  214,  nota  7.  —  Sequitur  Exod. 
16,  21 :  Colligebant  autem  mane  singull..  cumque  invaluisset 
sol,  liqueflebat. 

^  Vers.  17:  Qui  mane  vigilant  ad  me  etc.  —  Seq.  locus 
est  Ps.  5,  3. 

^  Libr.  IV.  c.  12.  (ed.  Migne):  Quoniam  igitur  Deus  spi- 
rituale  lumen  est  [I.  loan,  1 ,  5.}  ac  Christus  sol  iustiliae  [Ma- 
lach.  4,  2.]  et  Oriens  [Zachar.  3,  8.  et  6,  12;  Luc.  1 ,  78.] 
in  sacris  Litleris  appellatur;  idcirco  pars  illa,  qua  sol  oritur, 
ipsi  adorationi  ergo  assignanda  est.  Et  siquidem  id  omne,  quod 


bonum  fuerit,  consecrare  par  est  [kocv  y«P  xaXov  tiS  0s^  ava- 
Oerdov] ,  a  quo  quidquid  bonum  est  bonum  efflcitur.  Quin  divi- 
nus  quoque  David  his  verbis  utitur  [Ps.  67,  33.  et  34,]:  Re- 
gna  tetTae,  cantate  DeOt  psallite  Domino,  qm  ascendil  supei'' 
caelum  caeli  ad  orientem, 

^  Edd.  hic  addunt  septem  rationes ,  quare  versus  orientem 
adorandum  sit,  quae  ex  citato  loco  Damasceni  extractae  sunt. 
Quae  in  A  penitus  omittunlur,  in  B  vero  ponuntur  inepte  in 
v.  29;  unde  hoc  additamentum  videtur  primitus  esse  in  mar- 
gine  scriptum  et  deinde  textui  insertum.  Quare  iilud  ad  calcem 
in  nota  rcfereudum  esse  censuimus:  «  Adorandi  vorsus  orientem 
multiplex  est  ratio;  quarum  prima  est  loci  dignilas ,  quia  scili- 
cet  oriens  est  melior  pars  caeli,  et  hanc  ponit  Damascenus.  Secunda 
est  flnis,  propter  quem  adoramus,  scilicet  ut  illuminemur,  unde  (in 
Ps.  33, 6.) :  Accedite  ad  eum,  scilicet  per  orationem ,  et  illumma' 
minL  Tertia  est  proprietas  eius  quem  adoramus,  quasi  scilicet 
ipse  est  verus  sol  iustitiae,  de  quo  Malachias  (4 ,  2.)  et  Zacharias 
(6 ,  12.) :  Ecce  vir  oriens  nomen.  Quarta  est  situs  paradisi,  quem 
adorando  quaerimus;  in  cuius  signum  legitur  paradisus  terrestris 
plantatus  ad  orientem,  secundum  quod  liabet  alia  Iranslatio 
(Septuaginta  Gen.  2,  8.).  Quinta,  contraria  consuetudo  ludae- 
orum,  qui  adorabant  ad  occidentem.  Ingressus  enim  templi 
erat  ab  oriente ,  ut  patet  tertii  Regum  sexto  (cfr.  Glossa  in  v.  36, 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVII. 


217 


Notandum  autem,  quod  in  hoc  ,•  quod  manna  in 
sensasmy-  ortu  soHs  liqueflebat,  significabatur  secundum  Glos- 
sam  ^,  in  ortu  Christi  sacramentum  vetus  cessaturum , 
quia  «  finis  Legis  Christus  »,  ad  Romanos  deciroo. 

(Vers.  29.).  Ingrati  enim  spes  etc.  Ita  dixi, 
Tertium.  quod  tabescebat  calore  solis,  et  hoc  in  signum  hu- 
ius ,  quia  spes  ingrati  tabescet  etc.  Vel  sic :  bene 
dixi,  quod  oportet  adorare  ad  ortum  lueis  etc, 
pro  receptione  praedicti  beneficii,  et  hoc  ad  vitan- 
dam  ingratitudinem ,  quae  valde  damnosa  est.  /w- 
grati  enim  spes,  scilicet  cuiuscumque  impii ,  vel  spe- 
cialiter  «  ludaici  popuU  »,  secundum  Glossam^,  tan- 
quam  hibernalis  glades;  Glossa:  «Constricta  frigore 
infidelitatis » ,  secundum  illud  Ecclesiastici  quadrage- 
simotertio:  «Frigidus  ventus  aquilo  flavit,  et  gelavit 
crystallus  ab  aqua  »;  tabescet,  id  est  liquefiet,  id 
est,  calore  sohs  iustitiae  dissolvetur  in  die  iudicii  vel 


particularis,  vel  universalis;  iuPsalmo:  «Sicutfluit 
cera  a  facie  ignis,  sic  pereant  peccatores  a  facie 
Dei  » .  Tabescet,  inquam ,  quoad  poenam  damni,  sci- 
licet  amittendo  omnia  bona,  quaecuraque  habuit  vel 
speravit,  scilicet  booa  gratiae  et  gloriae;  et  dispe- 
riet,  id  est,  dupUciter  peribit,  id  est,  in  corpore  et 
anima  paUetur  tormentum,  et  hoc  quantum  ad  poe- 
nam  sensiis,  Disperiet,  inquam ,  tanquam  aqua  su- 
pervaeua,  id  est  inutilis ,  quae  in  terram  effunditur 
vel  proiicitur;  sic  et  ingratus  tanquam  inutiUs  in 
infernum  proiicietur,  iuxta  illud  Matthaei  vigesimo 
quinto  ^ :  «  Servum  inutilem  eiicite  in  tenebras  exte- 
riores » .  Ingrati  ergo  spes  tabescet  et  disperiet  etc. ; 
unde  supra  quinto:  «Spes  impii  tanquam  lanugo, 
quae  a  vento  toUitur  » ;  item  Bernardus  * :  «  IngraU- 
tudo  est  ventus  urens,  fontem  pietaUs  exsiccans,  ro- 
rem  misericordiae ,  fluenta  gratiae  ». 


Capitulum  XVII 


V 


Secundo,  de  poena  d&mni. 

Magna  enim  sunt  etc.  Postquam  egit  de  poena 
Divisio.  sensus,  hic  agit  de  poena  damni,  id  est  de  lucis 
Tangontur  subtractione ;  et  primo  tangitur  punitionis  Aegyptio- 
rum  aeqmtas,  quia  scuicet  promentis  puniti  sunt; 
secundo ,  irremediabilitas ,  scilicet  quia  sine  interpo- 
latione:  Neque  enim  quae  continebat;  tertio,  gene- 
ralitas ,  quia  omnes ,  ibi :  llli  autem ,  qui  impoten- 
tem;  qmrto ,  siiigularita^ ,  quia  illi  soli,  scilicet  Ae- 
gyptii:  Omnis  enim» 

Aequitas  autem  ostenditnr  ex  causa  meritoria 

Expositioiii-peccatorum  illorum,  primo  peccati  in  Deum;  se- 

Primo/decundo,   m   proximum :   Dum   enim  persuasum; 

aeqoitatepu-  . 

nitionis  tria.  tertio ,  in  sc  tpsos  i  Et  duM  puiant 

(Vers.  !.)•  Ma^na  enim  etc.  Bene  dixi,  quod 
primum.  Acgyptii  suut  puniti,  Israelitae  vero  consolati;  magna 
enim  sunt  iudicia  tua,  Domine;  Glossa^:  «  Quibus 
regis  universam  creaturam  » ;  in  Psalmo :  «  ludicia 
tua  abyssus  multa  ».  Et  inenarrabilia  verba  tua, 
scilicet  quibus  rationalem  creaturam  instruis;  ine- 
narrabilia,  dico,  ad  plenum;  ad  Romanos  undecimo: 
«  0  altitudo  divitiarum  sapientiae  Dei »  etc.  Propter 
hoc;  Glossa^:  «  Quia  Creatorem  suum  credere  etin- 
telligere  noluerunt  »,  indisciplinatae  animae ,  \d  est 


incorrigibiles  de  peccatis  suis ;  Ecclesiastici  vigesimo : 
«  Et  processio  in  malum  viro  indisciplinato  »  ;  item 
leremiae  quinto :  «Percussisli  eos,  etnon  doluerunt; 
attrivisti  eos,  et  renuerunt  accipere  disciplinam  » ;  in 
Psalmo :  «  Tu  vero  odisti  disciplinam  » ;  erraverunt , 
a  via  veritatis;  supra  quinto:  «Ergo  erravimus  a  via 
veritatis  »,  de  qua  loannis  decimo  quarto:  «  Ego 
sum  via  et  veritas  et  vita  » :  via  in  exemplo,  veritas 
in  promisso,  vita  in  praemio. 

(Vers.  2.).  Dum  enim  etc.  Benedixi,  quod  er-  secundum. 
raverunt;  dum  enim  iniqui,  scilicet  Aegyptii,  dicti 
iniqui  propter  iniquam  oppressionem  Israelitarum  et 
submersionem  infantium  ipsorum,  Exodi  primo^; 
persuasum  habent,  id  est  credunt ,  joo^.?e  dominari 
nationi  sanctae,  id  est  filiis  Israel,  qui  dicuntur 
mitio  sancta,  quia  erant  Sanctorum  filii,  secundum 
illud  Tobiae  secundo:  «  Filii  Sanctorum  sumus  »; 
item,  quia  per  circumcisionem  sanetificati ,  de  qua 
sanctificatione  habetur  Genesis  decimo  septimo;  ter- 
tio,  quia  per  conversationem  sanctificandi,  secundum 
illud  Levitici  undecirao:  «  Sancti  estote,  quia  ego  san- 
ctus  sura  ».  Vinculis  tenebrarum,  scilicet  palpabi- 
lium ,  quae  fuerunt  in  Aegypto ,  Exodi  decimo  ^ ;  et 
longae  noctis,  id  est  obscuri  temporis,  ac  si  esset 
nox;  quod  tempus  longum  fuit,  quia  tribus  diebus 


et  Ezech.  40, 19.),  Sexta,  ascensus  Christi  ad  orientem  secundun) 
illud  (Ps.  67,  34.):  Qvi  ascendit  super  caelum  caeli  ad  oi^ien" 
tem.  Septima,  adventus  eius  ad  iudicium  ex  parte  orientis 
(Matth.  24 ,  27.) :  Sicul  fulgur  exit  ah  oriente  etc. ,  ita  erit  et 
adventus  filU  hominis,  Cfr.  Aiex.  Hal.,  S.  p.  IV.  q.  26.  m.  3. 
a.  7.  S  3. 

*  Scilicet  ordinariam  ex  Rabano:  Iste  cibus  historialiter 
pascebat  patres  nostros,  sed  ad  ortum  veri  solis  Uquefiebat ,  id 
est,  in.  nativitate  Christi  ad  spiritualem  usum  solvebatur  et  in 
caeleste  Sacramentum  vertebatur  etc. —  Sequitur  Rom.  10,  4. 

«  Nempe  inlerlinearem  ex  Rabano.  —  Sequuntur  Glossa 
mterUnearis  (ex  Rabano);  Eccli.  43,  22.  et  Ps.  67,  3. 

^  Vers.  30.  —  Seq.  locus  est  Sap.  S,  15. 

S.  Bomv,  —  Tom.  VL 


*  Serm.  in  Cantic.  serm.  51.  n.  6,  ubi  pro  exsiccans  textus 
originalis  siccans  sibL 

*  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Sequuntur  Ps.  35 ,  7. 
et  Rom.  11,  33. 

^  Scilicet  interlinearis  ex  Rabano.  —  Subinde  allegantur 
Eccli.  20,  9:  Est  processio  in  malis  etc;  ler.  5,  3;  Ps.  49, 17; 
Sap.  5,  6.  et  loan.  14,  6. 

'  Vers.  14.  seqq.  —  Tres.Ioci  seqq.  sunt  Tob.  2,  18; 
Gen.  17,  10.  seqq.  et  Lev.  11,  44. 

®  Vers.  21 ;  ibid  v.  22.  et  23.  sunt  duo  loci  seqq. :  Factac 
sunt  tenebrae  horribiles...  tribus  diebus.  Nemo  vidit  fratreni 
suum,  nec  movit  se  de  loco,  in  quo  erat. 


28 


218 


COMMENT,  IN  SAPIENmM  C.  XVIL 


nemo  vidit  proximum  suum,  ut  patet  ibidem;  com- 
pediti,  scilicet  per  effectus  similitudinem,  quia  sci- 
iicet  non  poleraht  ire,  ac  si  essent  compediti;  unde 
ibidem:  «  Tribus  diebus  non  movit  se  quispiam  de 
ioco,  in  quo  erat  »;  inclusi  sub  tectis,  scilicet  do^ 
fnorum  suafum,  nou  audentes  egredi;  fugitivi  per- 
petuae  providentiaey  scilicet  quantum  in  eis  erat , 
scilicet  quia  praevisiam  a  Deo  liberationem  Israelitarum 
piitabant  impedire.  Vel;  fugitivi  eiCy  id  est  volentes 
offugere  Dei  providentiam ;  quod  esse  non  poterat, 
cufn  dicatur  supra  decimo  sexto  ^ :  «  Manum  tuam 
ofiugere  impossibile  est».  Latuerunt,  id  est,  latere 
putaverunt ,  secundum  hoc  Proverbiorura  decimo 
(juarto :  « lacebunt  mali  ante  bonos  » ;  vel  placue" 
rwn^/ scilicet  in  poena,  qui  displicuerunt  in  culpa, 
quia  per  poenam  fit  reordinatio  eorum  qui  per  cul- 
pam  deordinati  erant. 

(Vers.  3.).  Et  dum  putant,  se  latere,  scilicet 
Tcriiam.  Deuui  punitorem ,  cum  tamen  «  omnia  nuda  sint  et 
aperta  oculis  eius  » ,  ad  Hebraeos  quarto  ^.  Latere , 
inquam ,  in  peccatis  obscuriSj  id  est  enormibus,  quae 
maxime  in  obscuro  fiunt ;  ad  Ephesios  quinto:  «  Quae 
in  occulto  fiunt  ab  eis  turpe  est  diceie»,  quia  «qui 
male  agit  odit  lucem  »,  loannis  tertio;  propter  hoc 
peccata  dicuntur  «  opera  tenebrarum  »,  ad  Romanos 
decimo  tertio.  Tenebroso  velaniento  oblivionis,  id 
esl,  tenebrarum  caligine  eos  velante  et  aliorum  obli- 
vionem  immittente ,  dum  sciiicet  se  ipsos  iuvare  non 
poterant;  dispersi  sunt,  scilicet  unus  ab  altero,  pa- 
ventes  horrende,  id  est  timore  horribili ,  scilicet  pro- 
pter  tenebrositatem.  Et  cum  admiratione  nimia  per- 
turbati,  scilicet  propter  inconsuelam  rei  novitatem; 
supra  quinto^ :  «  Videntes  turbabuntur  timore  hor- 
ribili  et  mirabuntur»  etc;  lob  deciriio  octavo:  « In 
die  eius  stupebunt  novissimi ,  et  priraos  invadet 
horror  » . 

Neque  enim  quae  cmitinebat  illos  spelunca  etc. 
secundo,  de  Hic  ostenditur  poenae  irremediabilitas,  primo  a  loco ; 

irremediabi-  '  .    *  .r»   • 

litaie  pQQi-  secuudo  a  contrario :  Et  iqnis ;  tertio  ab  artiftcio : 
Et  mafficae  etc. 

(Vers.  4.).  Neque  enim  etc.  Bene  dixi:  paven- 
Primum.  tcs  horrende  etc. ;  neque  enim  spelunca ,  quae  con- 
tinebat  illos,  qui  scilicet  illuc  fugerant  propter  gran- 
dinem  et  pluviam  et  ignera.  Et  nota,  quod  singulare 
ponit  pro  plurali,  cum  dicit  spelunca,  quia  nonad 
unam  tantum  speluncam  fugerant ,  sed  ad  plures,  et 
in  diversis  locis  latere  putabant;  sine  tim^ore  custo- 


diebat ;  Glossa  * :  «  Quia  semper  tenebras  comitatur 
borror;  et  quanto  minus  discernit  quis  quae  circa 
se  sunt,  tanto  magis  metuit».  Quoniam  sonitits  de- 
scendens,  scilicet  in  illam  foveam,  «on^to^inquam, 
vel  tonitruorum  caelestium,  vel  illusionum  diaboli- 
carum ;  perturbabat,  id  est  perfecte  turbabat,  illos; 
lob  decimo  quinto^:  «Sonitus  terroris  semper  in 
auribus  illius».  Et  personae  tristes  illis  apparentes» 

Sed  quoraodo  apparebant  in  tantis  tenebris  ? 

Potest  dici ,  quod  non  apparebant  sensui ,  sed  Quacstio  soi- 

^.      .  **  vitar. 

imagmatiom. 

Pavorem  illis  praestabant,  quia,  sicut  dicit 
Glossa  *,  «  potuit  esse,  ut  daemones  aliqua  phanta- 
smata  terribilia  eis  ingererent ,  quae  eos  ad  augmen- 
tum  poenarum  exterrerent » ,  secundum  illud  lob 
seplimo:  «  Terrebis  me  per  somnia  et  per  visiones 
horrore  concuties». 

Et  ignis  quidem  etc.  Hic  ostenditur  poenae  ir-  secundam. 
remediabilitas,  et  hoc  ex  parte  contrarii,  scilicet 
ignis,  primo,  quia  non  praestabat  adiutorium ;  se- 
cundo ,  quia  potius  prjoestabat  nocumentum:  Appa- 
rebat  autem  illis. 

(Vers.  o.).  Dicit  ergo:  Et  ignis  quidem  nulla  RaUoi. 
vis  poterat  illis  lumen  praebm^e;  unde  deficiebat  eis 
illuminatio  a  parte  inferiori;  et  dicit :  nulla  vis ,  quia 
tres  sunt  species  ignis,  secundum  Philosophum^ 
scilicet  lux ,  flamma  et  carbo.  Nec  siderum,  id  est 
stellarum,  limpidae  flammae,  id  est  dati  radii,  z7- 
luminare  poterant  illam  noctem  horrendam ;  unde 
patet,  quod  eis  deficiebat  lumen  a  parte  superiori, 
quamvis  supra  positae  sint  stellae,  ut  illuminent  no- 
ctem ,  Genesis  primo  ®.  Et  merito  defuit  eis  lumen , 
quia  scilicet  rebelles  fuerunt  lumini  spirituali;  lob  vi- 
gesimo  quarto:  « Ipsi  fuerunt  rebelles  lumini»,  et 
ideo  sol  iustitiae  non  oriebatur  eis;  unde  supra 
quinto:  «  Sol  intelligentiae  non  est  ortus  nobis ,  et 
iustitiae  lumen  non  luxit  nobis  » . 

(Vers.  6.).  Apparebat  autem  illis,  scilicet  Ae-  Ratios. 
gyptiis,  subitaneus  ignis,  scilicet  coruscationum  cae- 
lestium,  timore  plenus,  scilicet  propter  aspeclum 
malorum  visorum ,  scilicet  fulgurum ;  «  quanto  enim 
graviores  sunt  dolores,  tanto  raaiores  timentur  hor- 
rores ».  Et  timore  percussi^,  propter  visionem  malo- 
rum  imaginatorum ,  illius  quae  non  videbatur  fa- 
ciei,  id  esl  phantasmatis  non  visi  exterius ,  sed  ima- 
ginati  interius,  quod  diabolus  immitlebat  ad  magis 
terrendum;  aestimabant,  deteriora  esse  quae  vide- 


*  Vei*s.  15.  —  Inferius  pnmam  lectionem  latuerunt  exhi- 
bet  etiam  Lyranus  in  margine;  secunda,  ?^\L  placuerunt ,  est 
card.  Hugonis ;  Vulgata  legit  iacuerunt  Allegatur  Prov.  14,19, 
quem  locum  edd.  omittunt. 

*  Vers.  13.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Eph.  5,12;  loan.  3,  20. 
et  Rom.  13,  12. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  lob  18,  20. 

*  Nempe  ordinaria^ex  Rabano:  Semper  enim  tenebras  etc. 
«  Vers.  21. 

*  Scilicet  ordimria  ex  Rabano.  —  toferius  allegatur  lob  7, 1 4. 


'  Libr,  V.  Topic.  c.  3.  (c.  5.):  Non  enim  est  una  species 
igiiis;  nam  diversum  est  carbo  et  flamma  et  lux  specie,  cum 
unumquodque  horum  sit  ignis. 

®  Vers.  15.  seqq.  —  Sequuntur  lob  24,  13.  (edd.  hunc 
locum  omittunt)  et  Sap.  5,6. 

^  Ita  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  etLyranus;  Vulgataj}»'- 
cutsi,  Superius  verbis  quanto,,,  korrores,  quae  sumta  sunt  ex 
Glossa,  B  praemittit :  et  hniusmodi;  Giossa  [ordmaria  ex  Ra- 
bano] :  Quia  undique  formidabant  poenas.  —  Inferius  pro  visi 
exteiim  Vat,  perperam  nisi  exteinus. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVll. 


219 


bantur,  supple:  quam  essent  secundum  rei  yeritar 
tem ;  lob  decimo  octavo  ^ :  «  Undique  terrebunt  eum 
formidines  et  inYoIvent  pedes  eius  ». 

Et  magicae  etc.  Hic  ostenditur  irremediabilitas 
Tertiam,  de  ab  artificio ,  scilicet  artis  magicae;  et  primo  osten- 

qao   qaa-    ,.^  '  /.      •  a^  t      -  r 

taor.  ditur  magoi^um  confusio;  secundo,  mateina  confu- 
sionis,  scilicet  timor:  lUi  enim;  tertio,  causa  ex- 
terius  timorem  e/pciens:  Nam  etsi  nihil;  quarto, 
dispositio  interius  timorem  augens :  Frequenter  ^  etc. 
sabdmsio.  Et  ibi  tanguntur  tria  timorem  augenlia,  quorum  pri- 
mum  est  remorsus  eonscientiae ;  secundum  est  per^ 
turbatio  consequens  remorsum  :  Semper  enim ;  ter- 
tium  est  diffidentia  auxilii  consequens  ulrumque : 
Nihil  enim  est  timor  etc. 

(Vers.  7.).  Et  magicae  artis,  id   est  magorum 
Primo.  ma-  ipsorum ,  appositi  eranty  scilicet  ad  praedicta  mala, 

soraiD  con-  m.  t  x 

fu8io.  d>er'isus,  in  hoc  scilicet,  quod  haec  mala  expellere 
tentabant  et  non  poterant;  unde  et  ipsi  vehementer 
timebant;  Exodi  octavo^:  «  Digitus  Dei  esl  hic». 
Et  sapientiae  gloria,  id  est  gloria  magorum  de  sa- 
pientia  sua,  correptio  cuni  contumelia,  supple:  erat, 
id  est  causa  correctionis  conturaeliosae;  Proverbiorum 
undecimo^:  «Ubi  fuerit  superbia,  ibi  erit  contu- 
melia»;  leremiae  nono:  «  Non  glorietur  sapiens  in 
^  sapientia  sua  ». 

(Vers.  8.).  Et  bene  dixi ,  quod  eorum  cm^reptio 
secando,  fuit  cuM   contumcUa  ipsorum;   ilii  enim,  scilicet 

materiacon-  .... 

fasicnis.  magi ,  qui  promtttebant ,  timores ,  scilicet  interiores, 
et  perturbationes,  scilicel  exteriores,  se  expeUere, 
scilicet  per  suam  artem  magicam,  ab  anima  lan- 
guente,  scWicei  prae  timore  et  perturbatione;  hi  cum 
derisu,  illato  ab  aliis,  pleni  timore,  in  se  ipsis, 
languebant.  Unde  cuiiibet  eorum  posset  dici  iilud 
Lucae  quarto^:  «Medice,  cura  te  ipsum»;  Prover- 
biorum  vigesimo  quinto :  «  Nubes  et  ventus  et  plu- 
viae  non  sequentes,  vir  gloriosus  et  promissa  non 
complens  » . 

(Vers.  9.).  Nam  etsi  nihil  illos  ex  monstris, 

Tertio,  ca.i-  id  ost  phantasmatibus   apparentibus ,  vel  miraculis 

sa  esterior. 

Moysi,  perturbabat,  quia  scilicet  monstris  erantas- 
sueti,  sicut  Balaam  non  timuit  loquelam  asinae,  ut 
patet  Numerorum  vigesimo  secundo  ^.  Transitu  tamen 
animalium,  scilicet  subito  et  impetuoso,  scilicet  ur- 
sorum  et  leonum  et  huiusmodi ,  et  sibilatione  serpen- 
tum  vel  serpentium,  quos  scilicet  videre  non  pote- 
rant ,  commoti,  scilicet  interius ;  tremebiindi,  scilicet 


exterius,  peribant,  scilicet  deQcientes  propter  prae- 
dicta;  Deuteronomii  vigesimo  octavo^:  «  Dabit  tibi 
Dominus  cor  pavidum  et  oculos  deficientes  et  ani- 
mam  raoerore  consumtam,  et  timebisnocte  et  die». 
Et,  id  est  etiam ,  aerem,  quem  nulla  ratione  effv- 
gere  quis  posset,  scilicet  propter  necessitatem  inspi- 
rationis  et  respirationis ;  negantes  se  videre ,  propter 
tenebras  palpabiles. 

(Vers.  10.).  Frequenter  enim  p?*aeoccupant , 
scilicet  cogitando  et  exspectando  ante  eventum ,  pes- 
sima,  scilicet  supplicia  pro  peccatis  inferenda;  pes- 
sima  dicit ,  quia  mala  in  vita ,  peiora  in  morte,  pes- 
sima  post  mortem;  vel:  mala  innata,  peiora  illata 
ab  homine,  sed  pessima  inflicta  a  Deo;  propter  quod 
ad  Hebraeos  decimo  * :  «  Horrendum  est  incidere  in 
manus  Dei  vi ventis » .  Redarguente ,  eos ,  conscientia, 
secunduin  illud  leremiae  secundo :  «  Arguet  te  mali- 
tia  tua  ».  Cum  enim  sit  timida  nequitia,  id  est  ha- 
bens  timorem  annexum,  eo  quod  noialum  culpae^ 
semper  consequitur  vel  comitatur  malum  poenae; 
unde  sicul  «  caritas  perfecta  excludit  timorem  »,  ut 
dicitur  primae  loannis  quarto^^;  sic  iniquitas  eum 
causat  vel  inducit;  in  Psalmo:  «  Trepidaverunt  ti- 
more ,  ubi  non  erat  timor  » ;  item  Levitici  vigesimo 
sexto:  « Terrebit  eos  sonitus  folii  volantis»;  dot 
testimonium  condemnationis ,  scilicet  contra  actorem 
suum ;  unde  ad  Romanos  secundo  ^^ :  «  Testimonium 
reddente  conscientia  »;  testimonium,  inquam,  cori- 
demnationis,  scilicet  actori;s  sui,  id  est  testificatur, 
ipsum  esse  dignum  condemnatione ;  unde  supra  quinto : 
«  Nos  insensati  »  etc;  item  Genesis  quadragesimo  se- 
cundo:  «  Merito  haec  patimur,  quia  peccavimus  in 
fratrem  nostrum  » .  Alii  ^^  habent :  data  est  in  omnium 
condemnationem,  Semper  enim  praesumit,  id  est, 
antequam  eveniant,  suspicatur,  saeva,  idestaspera 
sibi  eventura,  pertur^bata  con-scientia ,  scilicet  pec- 
cato  vel  peccati  remorsu;  unde  dicit  Cain,  Genesis 
quarto^^:  «  Omnis,  qui  invenerit  me,  occidet  me». 

(Vers.  11.).  Nihit  enim  est.  Nota ,  quod  hic  cau- 
salis  praedicatio,  non  essentialis  habetur;  timor 
enim  non  est  praesumtio,  sed  causatur  ex  prae- 
sumtione ,  id  est  praesumta  suspicione  mali  futuri  ^*. 
Unde  describit  hic  timorem  dupliciter:  primo  per 
causam ,  quae  est  praesumtio  raali  futuri ;  secundo » 
per  effectum  eius,  qui  est  proditio  vel  raanifestatio 
cogitationis  deficientis  auxilii.  Nihil  enim  est  timor 


Qaarto,  dis- 
positio  inte« 


nor. 


Reraorsus 
coascientiae. 


Pertnrbatio 

coasequens. 


Diffidentia 
auxilii. 


Doplex  de- 
scriptio. 


*  Vers.  H, 

*  Vulgata  omiltit  verba  hic  indicata  Frequenter  enim  prae- 
occupant  pessima,  redarguente  conscientia,  quae  tamen  exhi- 
bentur  a  Rabano,  card.  Hugone  et  Lyrano. 

^  Vers.  19.  —  Subinde  pro  Et  sapientiae  gloria ,  quod  eliam 
card.  Hugo  et  Lyranus  Iiabent,  Vulgata  et  sapientiae  gloriae. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  ler.  9,  23. 

^  Vers.  23.  —  Seq.  locus  est  Prov.  25,  14. 

*  Vers.  29. 

'  Vers.  65.  et  66,  ubi  Vulgata:  Dabh  enim  tibi  Domiuus 
ibi  cor...  consumtam  moerore.  Et  erit  vila  tua  quasi  pendens 
ante  te.  Timebis  etc. 


*  Vers.  31.  —  Sequitur  ler.  2,  19.  —  Ut  lam  superius 
nota  2.  indicavimus,  verba  Frequenter.,.  comcienlia  omittit 
Vuigata. 

^  De  hac  sentenlia  cfr.  II.  Sent.  d.  36.  a.  2.  q.  1.  2. 

**  Vers.  18,  ubi  pro  excludit  Vvi]g3^t8(  forasmitUt.  —  Sc- 
quuntur  Ps,  13,  5.  et  Lev.  26,  36. 

"  Vers.  15,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Sap.  5,  4.  el  Gen.  42,  21 . 

^*  Ut  card,  Hugo  et  Lyranus. 

**  Vers.  14. 

"  Cfr,  III.  Sent.  d.  26.  a.  2.  q,  1.  et  dub.  4;  d.  34.  p,  li. 
dub.  1. 


220 


COMMENT,  IN  SAPIENTIAM  C.  XVIL 


nisi  praesumtionis  ddiutorium  S  id  est  praesumtio 
sive  suspicio  mali  futuri  yel  eventuri  adiuvans  ad 
timendura,  et  proditio  cogitationis  auxiliorum,  sci- 
licet  deficientium,  id  est  cogitatio  prodens  defectum 
auxilii  et  ipsi  timenti  et  aliis,  scilicet  qui  eius  ti- 
more  percipiunt,  ei  deficere  auxilium.  Unde  talis  timor 
facit  clamare  petendo  auxilium,  ut  patet  in  Petro, 
qui,  cum  coepisset  mergi,  clamavit  et  dixit:  «  Do- 
mine ,  salvum  me  fac  » ,  Matthiaei  decimo  quarto  ^. 

(Vers.  12.).  Et  dum  ab  intus,  scilicet  in  mente, 
minor  est  exspeetatio,  id  est  spes  vel  confidentia, 
quia  caret  iustitia,  quae  facit  iustos  confldentes  et 
securos ,  secundum  illud  Proverbiorum  vigesimo 
octavo  ^ :  «  lustus  quasi  leo  confidens  absque  terrore 
erit » .  Maiorem  putat  potentiam ,  id  est,  maiorem 
reputant  vim  ad  nocendum,  eius  causae,  scilicet  ter- 
ribilis,  de  qua  tormentum  praestat,  id  esl,  imminet 
sibi ,  quia  defectus  maioris  spei  et  confidentiae  auget 
timorem  facientem  suspicari  maius  maluai ,  quod 
imminet,  quam  sit. 

Aliter  videtur  posse  exponi  secundum  Glossam  *, 
Aiia  exposi-  ab  iUo :  Sempev  enim  praesumit  saeva  etc. ;  quasi 
dicat:  merito  nequitia  dat  testimonivm  condmina- 
tionis;  semper  enim  praesumit  saeva,  id  est,  prae- 
sumtuose  extoUitur  ad  inferendum  saeva  aliis;  per- 
turbata  conseientia,  id  est  irata  conscientia,  non 
tranquilla;  enim,  pro  sed.  Nihil  enim  est  timor 
nisi  praesumtionis  adiutorHum,  id  est  medica- 
mentum ,  reprimendo  scilicet  motum  huius  praesum- 
tionis,  et  proditio ,  id  est  manifestatio ,  cogitationis 
auxiliorum,  id  est  infirmae  cogitationis ,  quae  se 
ante  extoUebat  praesumendo,  se  non  indigere  auxi- 
lio.  Et  dum  ab  intiis  minor  est  exspectatio,  id  est, 
rainor  speratur  ^  potestas  nocendi  rei,  a  qua  punitur, 
scilicet  extrinsecus;  maiorem  putat  potentiam,  id 
est  virtutem  ad  nocendum  sibi,  quam  sit  secundum 
veritatem. 

Illi  autem  etc.  Hic  ostenditnr  punitionis  gene- 
Tertio,  de  raHtos,  primo  ex  parte  temporis;  secundo,  ex  parte 

geDeralitate  /y».  ^  r»    •     ?         •         •  .. 

puniiionis  persomTum  afflictarum:  Deinde,  st  qmsquam;  ter- 

tio,  ex  parte  causarum:  Sive  spiritus  sibilans, 

(Vers.    13.   14,).  Quasi  dicat:  sic  terrebantur 

Primura.  magi;  iUi  autem,  scilicet  Aegyptii,  qui  impotentem 

vere  noctem,  id  est  fortem ,  quia  tenebrosam  valde  et 

longam  et  nuUo  remedio  illuminabilem ;  et  ab  infimis. 


sciUcet  exaltatione  vaporum  et  fumositatura  grossarum, 
aerem  obscurantium ;  et  ab  altissimis^,  scilicet  de- 
fectu  irradiationis  corporum  caelesfium,  supervenien- 
tem ,  id  est  super  ebs  venientem ,  eundem  somnum, 
id  est  communem ,  dormientes,  quia  sicut  dormiebat 
unus,  sic  alius,  non  meUus.  —  Aliquando  mon- 
strorum  exagitabantur  timore,  id  esl  phantasma- 
tum  monstruosorum  in  soranis  apparentium  eis;  lob 
septirao  ^ :  «  Terrebis  me  per  somnia  et  per  visiones 
horrore  concuties  » .  A  liquando  animae  deficiebant 
traduetione,  id  est  quasi  imminente  exitu  de  cor- 
pore,  et  hoc  vigilando,  quando  iam  excitati  erant; 
quia,  sicut  dicit  Glossa,  «nec  vigilantes  nec  dorraien- 
tes  quiescere  poterant,  quia  horrendis  monstris  et 
visionibus  et  terrore  nimio  circumdabantur » .  Su- 
bitaneus  enim,  id  est  repentinus,  et  insperatus,  id 
est  improvisus,  quia  cito  et  ex  improyi^o yillis  ti- 
mor  supervenerat,  id  est  desuper,  a  divino  iudicio; 
Isaiae  quadragesimo  septimo ^:  «  Veniet  super  te  re- 
pente  miseria ,  quam  nescies  » . 

(Vers.  IS.).  Deinde,  sciUcet  praeter  praedicta  secandum, 
raala,  si  quisquam  ex  illis,  scilicet  Aegyptiis,  deci- 
disset,  scilicet  in  foveara  vel  huiusmodi,  custodie- 
batur  in  carcere,  id  est  in  loco,  in  quo  ceciderat, 
non  valens  inde  exire,  sine  ferro  reclusus,  id  est 
sine  vinculis  ferreis,  quia  vinculo  tenebrarum  omnes 
erant  compediti ,  ut  patet  supra  eodem  ^. 

(Vers.  16.).  Si  enim  rusticus  quis  erat,  id  est 
ruris  cultor,  aut  pastor,  animaUura,  aut  agri  la- 
borum  operarius,  ut  messor  vel  vindemiator,  prae- 
oecupatus  esset,  scilicet  illis  tenebris  extra  domum 
suam;  ineffugibilem  susiinebat  necessitatem ,  scilicei 
penuriam  et  afflictionem,  quia  nemo  movit  se  tribus 
diebus  de  loco ,  in  quo  erat ,  ut  patet  Exodi  decimo  ^^. 

(Vers.  17.  18.).  U7ia  enim,  id  est  communi, 
catena  ienebrarum,  sciUcel  exteriorum ,  omnes  erani 
colligati,  id  est  simul  ligati.  Nec  tantum  catena  te- 
nebrarum  exterionim,  sed  interiorura,  sciUcet  infi- 
deUtatis  et  peccatorura;  unde  Proverbiorura  quinto^^; 
«  Funibus  peccatorum  suorum  »  quisque  «  constrin- 
gitur»;  item  in  Psalmo:  «Funes  peccatorum  cir- 
cumplexf  sunt  me».  Sive  enim  spiritus  etc.  Bene  Tertium, 
dixi ,  quod  necessitatem  sustinebant,  sive  enim  spi- 
riius  sibi  sibilans,  id  est  «  sibilus  aurae  tenuis», 
tertii  Regura  decimo  nono  ^^;  aut  inter  spissos  ra- 


*  Vulgata  omittit  praesumtionis  adiutorium,  quod  lanien 
exhibelur  a  Rabano,  card.  Hugone  et  Lyrano. 

2  Vers.  30. 

^  Vers.  1.  —  Inferius  pro  pvtut  potentvim  (ila  cod.  B) 
Vulgata  computat  imcientiam,  Rabanus  {ed,  Migne)  putat  con- 
scientiam,  card.  Hugo  et  Lyranus  computat  potentiamj  Vat. 
putant  scientiam  (card.  Hugo  in  margine  computat  scientiam), 

*  Nenape  interlinearem  (ex  Rabano) ;  «  Semper  enim  prae- 
sumit,  extollitur,  saeva,  perturbata  conscientia,  quae  non  ha- 
bet  tranquiUitatis  serenitatem.  Ntkil  enim  est  timor,  quo  scili- 
cet  praesumtio  comprimitur,  nisi  praesumtionis  adiutorium, 
medicamentum ,  proditioi^  etc.  In  his  ultimis  verbis  respicitur 
Glossa  ordinaria  (ex  Rabano):  Timor  scilicet  prodit  infirmita- 


tem  superbientis,  qui  vana  spe  auxiliorum  se  extollit  cogitando, 
cum  posse  se  sperat  quod  efficere  non  potest  vel  possit,  et  duni 
virtus  minor  est,  valetudo  rerum,  quas  extrinsecus  patitur,  ma- 
iorem  putat  esse  potentiam. 

^  Ita  A,  alias  operatvr, 

^  Vulgata  addit  inferis ,  quod  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus 
omittunt. 

'  Vers.  14.  —  Sequitur  Glossa  ordinaria  ex  Rabano. 

«  Vers.  M. 

'  Vers.  2. 

"  Vers,  23.  Cfr.  supra  pag.  217,  nota  8. 

"  Vers.  22.  —  Sequitur  Ps.  118,61. 

"  Vers.  12. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVUI. 


221 


mos  arborum  avium  smus,  id  est  cantus ,  suavis, 
suavis ,  in  quantum  erat  de  se  idoneus  ad  deleclan- 
dum  magis  quam  ad  terrenduni;  aut  vis  aquae  de- 
currentis  nimium,  id  est  impetuose  currentis,  sicut 
currunt  aquae  torrentium.  —  Aut  sonus  validus 
pra^eipitantium  ^  petrarum,  id  est  impetuose  de 
altis  locis  cadentium,  aut  ludentium  animalium 
cwrsus  invisus,  scilicet  propter  tenebrarum  densi- 
tatem,  animoMum,  scilicet  mitium,  ut  iuraentorum; 
aut  mugimtimi  valida  bestiarum  vox,  id  est  fera- 
rum,  aut  ursorum,  aut  leonum,  aut  huiusmodi;  aut 
resomins  de  altissimis  montibus  echo,  id  est  re- 
praesentatio  vocis  animalium  propter  reverberationem 
montium  vel  petrarum ;  deficientes  faciebant  illos  prae 
timore,  scilicet  omnia  supra  dicta;  unde  Glossa^: 
«  Undique  miseri  cruciabantur ;  quidquid  enim  auri- 
bus,  vel  oculis,  vel  quolibet  sensu  percipiebant,  tan- 
quam  periculosum  formidabant  ». 

Notandum  autem,  quod  catena  praedicta,  w?o- 
Expositio  raliter  loquendo,  significat  peccatorum  progressum 
etconnexionem ,  de  qua  Isaiae  quinquagesimo  octavo  ^ : 
«  Si  abstuleris  de  medio  tui  catenam  ».  Spiritus  si- 
bilans  significat  diaboli  occultam  suggestionem ;  Apo- 
caly psis  decimo  sexto :  «  Vidi  de  ore  draconis  et  de 
ore  bestiae  et  de  ore  pseudoprophetae  exire  tres  spi- 
ritus  immundos  in  modum  ranarum».  Aviumsonus 
suavis,  cogitationum  delectationem ;  Sophoniae  se- 
cundo  * :  «  Vox  cantantis  in  fenestra  » .  A  gua  decur- 
rens,  consensum  in  perpetrationem  peccati,  contra 
quod  Ecclesiastici  vigesimo  quinto :  «  Non  des  aquae 
tuae  exitum  nec  modicum  ».  Sonus  petrarum  ca- 
dentium,  peccati  exteriorem  operationem ;  lob  decimo 
quarto^:  «  Mons  cadens  defluit,  et  saxum  transfertur 
de  loco  suo  ».  Cursus  animalium  ludentium,  pravam 
consuetudinem ;  lob  quadragesimo :  «Omnes  bestiae 
agri  ludunl  ibi».  Valida  vox  bestiarum  mugientium, 
apertam  gloriationem  de  peccato  perpetrato;  contra 
quod  in  Psalmo  ^ :  «  Quid  gloriaris  in  malitia  » ?  Re- 
^  sonans  echo,  delectabilis  peccati  recordationem ;  Nu- 
merorum  undecimo :  «  Recordamur  piscium,  quos 
comedebamus  in  Aegypto  ». 


Omnis  enim  etc.  Hic  tangitur  poenae  singula-  .Quario;  de 

^  ^  ^  singalankte 

ritas;  et  quia  «  opposita  iuxta  se  posita  magis  elu-  punmonis 
cescunt  ^ » ,  primo  tangitur  illuminatio  aliorum ;  se- 
cundo,  Aegyptiorum  obtenebratio :  Solis  autem  il- 
lis  etc;  tertio,  obtenebrationis  meritum:  Ipsi  ergo. 

(Vers.  19.),  Bene  dixi:  Aegyptios  compeditos  Pnmam- 
vinculis  tenebrarum  et  non  alios;  omnis  enim  orbis 
terrarum,  scilicet  excepta  regione  Aegypti,  limpido 
«  id  est  claro®  »,  illustrabatur  lumine,  scilicet  solis 
et  caelestium  luminarium,  quamvis  aUbi  essent  multi 
peccatores  in  mundo ;  Matthaei  quinto :  «  Solem  suum 
facit  oriri  super  bonos  et  malos  » .  Et  non  impeditis 
continebatur ,  id  est  conservabatur ,  non  impeditis 
operibus ,  luminarium  per  densitatem  tenebrarum; 
vel  alio  modo:  non  impeditis  operibus,  hominum 
aliorum  ab  Aegyptiis  propter  defectum  lucis,  cum 
alibi  esset  claritas  lucis  ^,  quae  ad  operandum  requi- 
ritur ;  unde  loannis  nono :  «  Operamini ,  dum  dies 
est ;  venit  enim  nox,  quando  nerao  potest  operari » . 

(Vers.  20.).  Solis  autem  illis,  scilicet  Aegyptiis,  secandam. 
superposita  erat,  scilicet  a  Deo,  gravis  nox,  quia 
obscurior  sohto  et  longior ;  lob  trigesimo  septimo  ^^ : 
«  Nos  quippe  involvimur  tenebris  ».  IVox,  dico,  exi- 
stens,  imago,  id  est  expressa  repraesentatio ,  tene- 
brarum,  scilicet  aeternamm;  quae  scilicet  imago 
tenebrarum,  id  est  tenebrae  imaginatae,  superven- 
tura  illis  erat,  scihcet  in  inferno;  unde  Matthaei 
vigesimo  quinto:  « Inutilem  servum  eiicite  in  tenebras 
exteriores  » ;  item  lob  decimo :  «  Terram  miseriae  et 
tenebrarum  »  etc.  Et  quia  tam  graves  tenebras  patie-  Tertiam, 
bantur,  et  non  immerito ;  ipsi  ergo  sibi  erant  gravio- 
fes  tenebrae  ^S  id  est  causa  graviorum  tenebrarum , 
supple:  quara  patiebantar,  id  est  superventurarum 
sibi  in  inferno;  unde  lob  trigesimo  quarto:  «  Novit 
opera  eorum,  et  idcirco  inducet  noctem,  et  conte- 
rentur  » .  Vei :  ipsi  erant  graviores  tenebrae ,  id  est 
periculosiores  per  excaecationem  cordis ;  «  excaecavit 
enim  eos  mahtia  eorum»,  supra  secundo  ^^;  ad  Ephe- 
sios  qiiinto:  «  Eratis  aliquando  lenebrae»;  aliqui  li- 
bri  habent:  graviores  ^enefiri^,  scilicet  exterioribus, 
propter  remorsum  conscientiae. 


Capitulum  XVIIL 


Secundo  de  poenis  inferentibas  moitem. 

Sanctis  autem  tuis.  Postquam  egit  de  poenis 
Divisio.  antecedentibus  mortem,  hic  agit  de  poenis  inferen- 


tibus  mortem;  et  primo,  de  exterminatione  primo- 
genitorum  suorum  in  x\egypto,  scilicet  capitulo  isto; 
secundo,  de  subversione  eorum  in  mari  rubro,  sci- 
licet  ultimo  capitulo. 


*  Ila  etiam  card.  Hiigo  et  Lyranus;  Vulgata  pmecipita- 
tarum, 

*  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano. 

*  Vers.  9.  —  Seq.   locus  est  Apoc.  16,  13,  ubi  Vulgata 
omittit  ea)n*e, 

*  Vers.  1 L  —  Sequitur  Eccli.  25 ,  34. 

*  Vers,  \  8 ;  ibid.  40 ,  1 5.  habetur  seq.  locus.  Cfr.  Gregor., 
XII.  Moral.  c.  18.  n.  22,  seq.  et  XXIII.  c.  2.  n.  4. 

*  Psaim.  51,  3.  —  Subinde  allegatur  Num.  11,  5. 
'  Vide  supra  pag.  86,  nota  2. 


^  Ita  Glossa  interlinearis,  —  Immediate  post  pro  illmtra' 
batur  Vulgata  illuminabatur.  Sequitur  Matth.  5,  45. 

®  Exod.  10,  23 :  «  Ubicuraque  autem  habitabant  filii  Israel , 
lux  erat  ».  Hic  locus  addendus  est  duobus  locis  supra  pag.  178, 
nota  7.  allegatis.  —  Seq.  locus  est  loan.  9 ,  4 :  Me  oportet  ope- 
rari  opera  eius  qui  misit  me,  donec  dies  est;  venit  nox  etc. 

"  Vers.  1 9.  —  Inferius  allegantur  Matth.  25, 30.  et  lob  1 0, 22. 

**  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vlilgata  tenebiis;  cfr. 
finem  huius  cap.  —  Sequitur  lob  34,  25. 

"  Vers.  21.  —  Seq.  locus  est  Eph.  5,  8. 


222 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVHL 


Be  exteminatione  primogenitonm  in  Aegypto. 

*  ■  ■         . 

In  prima  primo  tangitur  Hehraeorum ,  quos 
opprimebant,  commendatio;  secundo,  per  eorum  li- 
berationem  Aegyptiorum  opprimentium  eos.  digna 
punilio :  Digni  quidem  etc. ;  tertio ,  post  liberatio- 
nem  Hebraeorum  gravis  tentatio,  scilicet  in  deserto: 
TetigiL 

Piimo,  commendatio  Hebraeorum. 

Circa  commendationem  tanguntur  qualaor :  pri- 
mo  divini  henejicii  exhibitio;  secundo,  pro  exhibi- 
tione  beneficii  gratiarum  actio :  Et  quia  non  et 
ipsi;  tertio^,  pro  beneOcii  continuatione  supplica- 
tio:  Et  ut  esset;  quarto,  supplicationis  exauditio, 
ibi:  Propter  quod. 

(Vers.  1 .).  Sanctis  aiitem  tuis  etc.  Ita  erant  Ae- 
Expositio  lit- gyptii  in  tenebris;  autem,  pro  sed;-  Sanctis  tuis; 
scilicet  Israelitis ,  secundum  illud  Levitici  undeci- 
Beneficinm.  mo  ^ :  «  Saucti  estote  »  ;  maxima  erat  lux,  qiiia 
lux  exterior  corporalis;  unde  Exodi  decimo:  «  Ubi- 
cumque  habitabant  fllii  Israel,  lux  eral  »;  item  lux 
interior  spiritualis;  unde  Glossa^:  «  Sanctis  tuis, 
id  est  Israelitis,  quos  fides  et  conscientiae  puritas 
illuminabat  »;  primae  ad  Thessalonicenses  quinto: 
«  Omnes  filii  lucis  estis  » ;  item  lux  superior  cae- 
lestis;  loannis  primo:  «  Erat  lux  vera,  quae  illumi- 
nat  omnem  hominem  »  etc. ;  item  Malachiae  quarto: 
«  Vobis  timentibus  nomen  meum  orietur  sol  iusti- 
tiae  ».  Et  horum  quidenij,  scilicet  Sanctorum,  vo- 
cem.,  humanae  collationis  vel  divinae  laudis,  inimici 
audiebant,  scilicet  Aegyptii;  sed  figuram  non  vide- 
bant,  scilicet  propter  tenebras  impedientes. 

Sed  contra  :  Quia  existens  in  tenebris  potest  vi- 
Qaaesiio.  dero  illum  qui  est  in  lumine,  et  non  e  converso. 

Dicendura,  quod  hoc  verum  est,  nisi  sit  impe- 

Resp.  dimentum  in  eius  ocub ,  vel  in  ipso  medio.  Ibi  vero 

erat  impedimentum  in  oculo  videntium,  quia  per- 

cussi  erant  quasi  quadam  caecitate,  et  in  medio, 

quia  tenebrae  densae  et  palpabiles  ibi  erant^. 

Et  quia  non  et,  id  est  etiam,  ipsi,  scilicet 
Graiiarum  Sancti ,  fer  eadempassi  erant^,  «  id  est  easdem  pla- 
gas  »,  secundum  Glossam;  magnificabant  te,  sci- 
licet  laudando;  Lucae  primo:  «  Magnificat  anima  mea 
Dominum  » ;  Ecclesiastici  quadragesinio  tertio :  «  Quis 
magnificabit  enm,  sicut  est  ab  initio  »? 


(Vers.  2.).  Et  qui  ante  laesi  erant,  scilicet  a 
Pharaone  opprimenle  eos  et  flagellante,  ut  patetExodi 
primo  ^.  Quia  non  laedebantur,  scilicet  plagis  inflictis 
a  D^o,  gratias  agebant  tibi;  Isaiae  quinquagesimo 
primo:  «Gaudium  et  laetitia  invenietur  in  ea,  gra- 
tiarum  actio  et  vox  laudis  ».  Et  ui  esset  differen-  suppiicatio. 
tia,  scilicet  inter  ipsos  et  Aegyptios;*  te  Deum  pe- 
tebanf^,  yel:  te  Deum  orabant,  secundum  illud 
Psalmir  «  ludica  me,  Deus,  et  discerne  causam 
meam  de  gente  non  sancta»,  sicut  et  Abraham  pe- 
tebat,  ne  proderetur  iustus  sicut  impius,  Genesis 
decimo  octavo.  Vel:  differentia,  scilicet  distantia;  hoc 
Israelitis  praestitum  fuit,  quando  «  tollens  se  Angelus 
stetit  inter  castra  Aegyptiorum  et  castra  Israelis »,  ut 
patet  Exodi  decimo  quarto®. 

(Vers.  3.).  Propterquod,  scilicet  quia  beneficio  Exauduio. 

praestito  grati  erant,  conferendo  orabant;  ardentem 
columnam  ignis  habuerunt,  scilicet  de  nocte,  ut  pa- 
tet  Exodi  decimo  tertio  ^ ;  ducem  ignotae  viae,  sci- 
licet  per  desertum,  et  solem  sine  laesura,  per  viam; 
solem,  inquam,  boni  hospitii,  supple:demonstratorem 
in  termino  Yhe;  praestitisti;  sine  laesura,  inquam, 
de  die,  et  hoc,  columna  nubis  aestum  solis  lempe- 
rante,  ut  patet  ibidem  et  supra  decimo:  «  Fuit  eis 
in  velamento  diei  et  in  luce  stellaruni  nocte»,  ita  quod 
veniebant  ad  locum,  in  quo  poterant  competenter 
hospitari  et  tentoria  figere;  Isaiae  quarto^^:  «Crea- 
bit  Dominus  super  omnem  locum  montis  Sion,  et 
ubi  invocatus  est,  nubem  per  dieni»;  et  post:  «et 
erit  in  urabraculum  diei  ab  aestu  » . 

Secundo,  Aegyptiorum  digna  panitio. 

Digni  quidem.  Ek  ostenditur  digna  punitio 
Aegyptiorum  Israelitas  opprimentium;  et  primo  tan- 
gitur  quasi  epilogando,  poena  communiter  omnium ; 
secundo,  specialiter  occisormn:  Cum  cogitarent;  ter- 
tio,  speciatiter  vivorum  et  vigilantium:  Resonabat; 
quarto,  vivorum  dormientium:  Cum.enim  quietum, 

(Vers.  4.).  Diqni  quidem  illi,  scilicet  AefJVDtii  ^"mo,  de 

^  II  1  poena  o- 

erant,  supple:  carere  luce,  quoad  privationem  sen-  mmum. 
sus,  et  pati  carcerem  tenebrarum,  quoad  privatio- 
ncm  motus;  qui  inclusos  custodiebant  etc,  nonper- 
mittendo,  eos  exire  de  terra  Aegypti;  Exodi  quinto  ": 
cc  Nescio  Dominum,  et  Israel  non  dimittam  ».  San- 
ctos  filios  tuos,  scilicet  Israelitas  in  te  credentes ; 
loannis  primo :  «  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri , 


^  E  codd.  supplevimiis  tanguntur  quaiuor,.,  iertio. 

^  Vers.  44.  —  Sequitur  Exod.  10,  23.  —  Glossa  mterli- 
nearis  (ex  Rabano):  Sanctis.,.  erat  tvx,  corporalis  scilicet  et 
spiritualis. 

^  Nempe  interlinearis  ex  Rabano.  —  Tres  seqq.  loci  sunt 
I.  Thess.  5,  5;  loan.  I,  9.  et  Malach.  4,  2. 

*  Cfr.  Exod.  10,  21-23. 

*  Pro  per  [allas  perperam  pro]  eadem  passi  erant,  quam 
lectionem  card.  Hugo  recenset  in  margine ,  Vulgata  eadem  passi 
erant.  Sequuntur  Glossa  interlinearis ;  Luc,  4, 46.  et  Eccli.  43, 35. 

*  Vers.  10.  seqq.;  cfr.  5,  6.  seqq.  —  Sequitur  Isai,  51,  3. 


^  I(a  etiam  card.  Hugo  el  Lyranus;  Vulgala  donum  pele- 
bant,  quae  etiam  paulo  superius  post  agebant  omittit  Hbi, 
quod  exhibent  card.  Hugo  et  Lyranus.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  42 , 1 .  et  Gen.  18,  23 :  iNunquld  perdes  iustum  cum  impio  ? 

^  Vers.  19.  et  20.  Post  Angeius  Vulgata  plura  addit. 

*  Vers.  21.  et  22,  ubi  etiam  est  seq.  locus.  —  Dein  alle- 
gatur  Sap.  10,  17.  —  Pro  per  viam,  solem  edd.  per  unam  co- 
lumnam. 

^^  Vers.  5 ;  seq.  locus  est  ibid.  v.  6 :  Et  tabernaculum  erit  etc. 

"  Vers.  2.  —  Sequitur  loan.  1 ,  12.  —  Vulgata  in  hoc  versu 
omittit  Sanctos,  quod  exhibent  etiam  card,  Hugo  et  Lyranus. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVllL 


223 


his  qui  credunt  in  nomine  eius » ;  per  quos  inci- 
piehat,  scilicet  per  iliius  populi  praeparationem  ad 
Legis  sasceptionem ,  quia  nondutn  erat  data;  m- 
corruptum  lumen  Ifigis  saeculo  dari.  Notandum, 
quod  lex  aliquando  dicitur  lumen,  quia  illuminat  in- 
lellectum ;  Proverbiorum  sexto  ^ :  «  Mandatum  lu- 
cerna,  et  lex  lux»;  incorruptum,  quia  purificat 
vel  a  corruptione  conservat  affectum,  secundum  il- 
lud  Psalmi :  «  Eloquium  Domini  igne  examinatum , 
probatum  terrae,  purgatura  septuplum  ». 

Cum  cogitarent  etc.  Hic  primo  tangitur  percus- 

secundo,  de  sio  primogenitorum  Aegypti ;  secundo,  praescientia 

soram  lan-  percussiouis :  Illa  enim;  tertio,  evasio  Hebraeorum: 

guntar  qaa-  *  ... 

taor.        Suseepla  est  autem  a  populo;  quarto,  ratio  evasio- 
nis:  Absconse  enim, 

(Vers.  b.).  Cum  cogitarent,  scilicet  Aegyptii, 
primara.  iastorum ,  id  est  Hebraeorum,  occidere  infantes,  non 
solum  cogitatione  simplici,  sed  etiam  progressiva  in 
opus,  ut  patet  Exodi  primo^.  Et  uno  filio,  scilicet 
Moyse,  exposito ,  scilicet  a  matre,  et  liberato,  scili- 
cet  a  filia  Pharaonis,  ut  patet  Exodi  secundo.  fntra- 
ductionem  illorum,  id  est  punitionem  Aegyptiorum, 
vel :  in  traductioneni  ilbrum ,  id  est  Hebraeorum , 
id  est,  ul  educeret  eos  de  Aegypto  per  Moysen  libe- 
ratum.  Multitudinem  filiorum  abstulisti,  id  est  uni- 
versitatem  primogenitorum ,  Exodi  duodecimo  ^.  Et 
pariter,  id  est  simul,  illos,  scilicet  Aegyptios  paren- 
tes  eorum,  perdidisti  in  axjiia  valida,  scilicet  sub- 
mergendo  eos  in  raari  rubro,  Exodi  decimo  quarto: 
«  Nec  unus  quidem  superfuit  ex  eis  »  ,  et  decimo 
quinto :  «  Submersi  sunt  quasi  plumbum  in  aquis 
vehementibus  ». 

(Vers.  6,).  Illa  e7iim;enim,  pro  sed;  nox,  scilicet 

secundum.  qua  occisa  sunt  primogenita,  cognita  est  anteapa- 
tribus  nostris ,  scilicet  Abrahaijq  et  aliis ;  unde  Ge- 
nesis  decimo  quinto*:  «  Scito  praenoscens,  quod 
peregrinum  futurum  sit  semen  tuum  in  terra  non 
sua  »  etc;  yel  ipsis  Israeiitis  in  Aegypto,  Moyse  prae- 
nuntiante  illis,  ul  patet  Exodi  duodecimo.  Ut  vere, 
id  est  ceri\ind\nBl\ter;  scientes,  quibus  iuramentis 
crediderunt,  id  est  quam  firmis  Dei  promissioni- 
"  bus ;  Genesis  vigesimo  secundo  ^ :  «  Per  memetipsum 


iuravi,  dicit  Dorainus  »;  item  ad  Hebraeos  sexto: 
«  Ut  per  duas  res  immobiles  »  etc. ;  anima^quiores 
essent,  scilicet  in  exspectando  impletionem  iuramenti. 

(Vers.  7.).  Suscepta  est  autem  etc, ,  scilicet  nocte  Tertiani. 
illa,  vel  secundum  Glossam^:  «Lex  phase  »,  nocte 
illa,  quasi  pro  magno  beneficio ,  a  poptt/o  tuo,  scili- 
cet  Israelitico,  ut  patet  Exodi  duodecimo,  ubi  dici- 
tur:  (!iFecermiq\ie»etc.;  sanitas  quidem  iustorum, 
per  iliam  eriim  salvati  sunt  Israelitae  ab  Angelo  ex- 
terminatore,  ut  patet  Exodi  duodecimo;  iniustorum 
autem,  scilicet  Aegyptiorum,  exterminatio ,  id  est  per 
Angelum  exterminatorem  occisio,  ibidem. 

(Vers.  i.),  Sicut  enim  laesisti  adversarios  no- 
stros  \  scilicet  ob  eorura  peccata  occidendo ,  sic  et 
nos  proDOcans ,  supple:  ad  meliora,  scilicetad  fidem 
et  Legis  susceptionem ;  Deuteronoraii  trigesimo  se- 
cundo:  «  Sicut  aquila  provocans  ad  volandum  »  etc, 
magnificasti,  scilicet  ab  illo  exterminio  magnifice  li- 
berando. 

(Vers.  9.).  Absconse  enim,  scilicet  propter  rae-  Qaartum. 
tum  Aegyptiorum ,  secundum  Glossam  ® ;  sacrifica- 
bant,  scilicet  pascha  immolando,  ut  patet  Exodi  duo- 
decimo.  fusti  pueri,  scilicet  filii ,  bonoruw ,  scilicet 
Israelitarum ,  cum  ipsis  patribus  suis,  propter  quod 
meruerunt  liberari ,  Aegyptiorum  primogenitis  inter- 
fectis.  E(  iustitiae  legem,  scilicet  datam ,  ibidem,de 
immolatione  phase,  quae  iusta  erat,  quia  iustifica- 
tionem  per  mortem  Chrisli  faciendam  significabat ; 
item  lex  dicebatur,  quia  ligabat  ad  sui  observantiam 
pro  tempore  suo.  In  concordia  disposuerunt ,  id  est, 
concorditer  susceperunt  et  implere  proposuerunt  et 
impleverunt;  unde  in  Psalmo^:  «Congregate  illi  San- 
ctos  eius,  qui  ordinant  testaraentum  eius  super  sa- 
crificia  » .  Similiier,  id  est  aequanimiler,  bona  ^^  et 
mala,  id  est  prospera  el  adversa,  recepturos  iustos, 
scilicet  se  ipsos;  repete:  disposuerunt ,  quaecumque 
Deus  vellet  inferre ;  lob  secundo :  «  Si  bona  suscepi- 
mus  de  manuDomini,  quare  autem  mala  non  susti- 
neamus  »  ?  Item  Lucae  decimo  sexto :  «  Recepisti  bona 
in  vita  tua,  et  Lazarus  similiter  mala  » .  Patrias  lau- 
des,  id  est  a  patribus  institutas  et  celebratas,  de- 
cantantes ,  id  est  devote  cantantes,  Deum   scihcet 


*  Vers.  23.  —  Seqiiitur  Ps.  41,7:  Eloquia  Domini ,  eloquia 
casla:  argentum  igne  etc.  Cfr.  11.  Reg.  22,  31:  Eloquium  Do- 
mini  ignc  cxaminatum. 

*  Vers.  15.  seqq.;  ibid.  2,  2.  seqq.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  29.  Glossa  interlinearis :  Muliitudinem  filiorum, 
primogenitorum.  —  Duo  loci  subinde  allegati  sunt  Exod.  1  i ,  28. 
et  15,  10. 

*  Vers.  13.  —  Seq.  locus  est  Exod.  12,  21.  seqq. 

*  Vers.  16.  —  Sequitur  Hebr.  6,  18.  cfr.  supra  pag.  489,. 
nota  14. 

*  Nempe  interlinearem :  Lex  Moysi.  Glossa  ordinaria  ex 
Rabano:  Populus  Israel  in  Aegypto  iussu  Domini  pascha  cele- 
bravit  [Rabanus:  paschae  victimam  immolabat].  —  Subinde  al- 
legatur  Exod.  12,  28 :  Et  egressi  filii  Israel  fecerunt,  sicut  prae- 
ceperat  Dominus  Moysi  et  Aaron,  cfr.  ibid.  v.  50.  (ibid.  v.  14 : 
Sic  autem  comedetis  illum...  est  enim  phase,  id  esl  transitus 
Domini).  Ibid.  v.  23.  et  29.  sunt  duo  seqq.  loci. 


'  Vulgata  omittit  nostros,  quod  etiam  card.  Hugo  et  Ly- 
ranus  exhibent.  —  Sequitur  Deut.  32,  14. 

*  Scilicel  ordinariam  ex  Kabano :  Exinde  dicit,  eos  absconse 
sacrificasse,  quia  metu  hostium  id  occulte  faciebant,  ubi  et  le- 
gem  paschae,  quae  deinceps  servanda  erat,  per  Moysen  didi- 
cerunt  etc.  —  Exod.  12,  3.  seqq.  datur  ritus  et  praeceptum 
agni  paschalis  imniolandi  et  comedendi ,  de  quo  seqq.  duo  loci 
allegati  sunt;  cfr.  supra  nota  6. 

^  Psalm.  49 ,  5.  —  Ex  A  supplevimus  et  implere  propo- 
suerunt.  B  paulo  superius  post  dicebatur  addit  et  eraU 

^^  Ua  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  et 
bona,  quae  etiani  inferius  pro  patrias,  quod  exhibet  etiam 
card.  Hugo  in  textu  et  Lyranus  in  margine,  substituit  j?a^rMm/ 
Rabanus  vero  et  Lyranus  in  textu  (card.  Hugo  in  marglne)  pa- 
iri  omnium;  et  demum  voci  decantantes  eadem  pv£ietigii  iam , 
quod  card.  Hugo  et  Lyranus  etiam  omittunt,  —  Subinde  alle- 
gantur  lob  2,  10.  et  Luc.  16,  25. 


224 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVIIL 


laudando  tam  de  malis,  scilicet  poenae,  quam  de 
bonis ,  scilicet  gratiae ,  vel  fortunae ,  vel  naturae ; 
in  PsaRno  ^ :  «  Semper  laus  eius  in  ore  meo  » ;  sem- 
per,  id  est  non  solum  in  prosperitate ,  sed  etiam  in 
adversitate. 

Resonabat  autem  etc.  Hic  tangitur  poena  Ae- 
Tertio,.  de  cryptioruui  viventium  et  vigilantium ,  scilicet  luctus 

poena  vivO'  *=**^  "^  "  ,  . 

nim  et  vigi-  (Je  uiorte  primogenitorum  suorum ;  et  primo  tangi- 

taor.         tur  matefia  luctus;  secundo,  utilita^  lugentium: 

Simili  autern  poena;  tertio,  causa  universalitatis: 

Similiter  ergo  omrws;  quarto,  effectu^  consequens: 

De  omnibus  enim  etc. 

(Vers.  10.).  Ita  dixi,  quod  laudes  patrias  de- 
Primum.  cantabant ;  resonabat  autem ,  scilicet  fortiter  per  to- 
tam  terram  Aegypti ,  inconveniens  inimicarum  vox, 
id  est  Aegyptiorum  vox  auditu  horribilis;  Exodi  duo- 
decimo  ^ :  «  Ortus  est  clamor  magnus  in  Aegypto  » ; 
et  flebilis  audiebatur  planctus,  id  est  fletus  cum 
planctu;  erat  autem  c/amor  vocis  elfletus  ociilorum 
eA  planetus  msxmum;  flebilis /mqn^m ,  planctus  plo- 
ratorum  infantium,  id  est  de  infantibus  vel  pro 
infantibus,  quos  plangebant,  secundura  illud  lere- 
miae  sexto :  «  Luctum  unigeniti  fac  tibi,  planctum 
amarum  » . 

(Vers.  H.).  Simili  autem  poena,  id  est  amis- 
secundura.  sjone  primogeniti  sui ,  servus  cum  domino  afflictus 
est,  in  una  domo;  et  popularis  homo  regi  similia 
passus,  scilicet  in  toto  regno  Aegypti,  Exodi  duo- 
decimo  ^ :  «  Percussit  omne  primogenitum  in  terra 
Aegypti,  a  primogenito  Pharaonis,  qui  sedebat  in  solio 
eius ,  usque  ad  primogenitum  captivae ,  quae  erat  in 
carcere  » ;  Isaiae  vigesimo  quarto :  «  Erit  sicut  po- 
puhis ,  sic  et  sacerdos ;  et  sicut  servus ,  sic  dominus 
eius  » . 

(Vers.  12.).  Similiter  ergo  omnes,  id  est  ma- 
Tertium.  jores  ct  Hiinores  et  mediocres,  scilicet  rex  Pharao  et 
domini  alii  et  eorum  ser vi ;  habebant  mortuos  innu- 
merabiles,  primogenitos  omnes ,  mortuos ,  inquam , 
uno  nomine  mortis,  scilicet  uno  genere,  quia  divina 
plaga.  Et  bene  dicit:  omnes,  quia  «  non  erat  do- 
mus ,  in  qua  non  iaceret  mortuus  » ,  ut  habetur  Exodi 
duodecimo  *.  Nec  enim  etc.  Et  bene  dixi :  innumera- 
biles;  nec  enim  ad  sepeliendum,  scihcet  mortuos, 
vivi  sufficiebant ;  leremiae  decimo  sexto:  «  Morien- 
tur  parvi  et  grandes,  et  non  sepehentur»  etc.  Quo- 
niam  uno  momento,  scilicet  una  hora  noctis,  qua^e 
erat  praeclarior  natio  illorum,  id  est  primogenito- 


rum  universitas,  qui  dignitate  praecellunt  reUquos 
fihos;  exterminata  est,  id  est  abAngelo  extermina- 
tore  occisa,  ut  patet  Exodi  duodecimo  ®. 

(Vers.  13.).  De  omnibus  enim,  quasi  dicat:  et  Quartom. 
merito  sic  occidebantur  primogenita;  de  omnibus 
enim,  id  est  pro  omnibus  plagis  prius  illatis,  non 
credentes,  scihcet  Aegyptii ,  propter  beneftcia  ^,  sci- 
hcet  eis  facta  in  singularum  plagarum  relaxatione, 
ut  patet  Exodi  septimo,  octavo,  nono,  decimo  etduo- 
decimo.  Tunc  cum  primum  fuit  exterminium  pri- 
mogenitorum,  scilicet  in  ultima  plaga,  spoponde- 
runt,  populum  Deise  esse,  id  est  proraiserunt,  se 
Dei  mandatum  facere ,  quod  erat  de  dimissione  fiHo- 
rum  Israel;  tunc  enim  dimiserunt  eos,  ut  patet  Exodi 
duodecimo^  Vel:  spoponderunt  etc,  id  est,  promise- 
runt,  se  Deo  Hebraeorum  credere,  si  liberarentur ; 
Isaiae  vigesimo  sexto:  «  Domine,  in  angustia  quae- 
sierunt  te  »;  in  Psalmo:  «  Cum  occideret  eos,  quae- 
rebant  eum  » . 

Cum  enim  quietmn  etc.  Postquam  determina-   Quarto,  dc 
vit  de- afflictione  vigilantium  pro  morte  primogenito-ramdormien. 
rum,  hic  agit  de  afflictione  dormientium;  et  primo 
tangitur  afflictionis  causa;  secundo,  poena:  Tunc 
continuo, 

(Vers.  14.  18.).  Bene  dixi:  Tunc  cum  primum  primDm. 
fuit  exterminium;  enim,  pro  quia;  cum  quietum 
silentium  continerent^  omnia;  silentium,  scihcet 
noctis ,  quae  data  est  ad  quiescendum ,  sicut  dies  ad 
operandum;  unde  primae  ad  Thessalonicenses  quinto: 
«  Qui  dormiunt  nocte  dormiunt ».  Et  nox  in  suo 
cursu  iter  medium  haberet,  id  est,  cum  esset  me- 
dium  noctis ;  unde  Exodi  duodecimo :  «  Factum  est 
autem  in  noctis  medio  » ;  et  hoc  propter  improvisio- 
nem.  —  Omnipotens  sermo  tuus ,  Domine  ^,  id  est 
ordinatio  tua  et  iussus ;  unde  ad  Hebraeos  quarto : 
«  Vivus  est  sermo  Dei  et  efficax  »,  scilicet  propter 
resistendi  impossibihtatem ,  exsiliens  de  caelo,  exsi- 
liens  dicit  propter  velocitatem,  de  caelo,  id  est  in 
Angelo  exterminatore ,  a  regalibus  sedihus,  scilicet 
tuis,  id  est  ab  Angelorum  consortio,  in  quibus  regnas 
et  sedes;  in  Psalmo  ^":  «  Qui  sedes  super  Cherubin  ». 
Vel :  exsiliens  de  caelo ,  scilicet  a  te  missus ,  qui  in 
caelo  sedes :  «  Omnes  enim  administratorii  sunt  spi- 
ritus  in  ministerium  missi  propter  eos,  qui  here- 
ditatem  capiunt  salutis  »,  ad  Hebraeos  primo;  venit 
durus,  id  est  implacabihs,  debellator,  sciUcet  Ae- 
gyptiorum  propter  eorum  obstinationem ;  in  mediam 


^  Psalm.  33,  2. 

^  Vers.  30.  —  Inferius  allegatur  ler.  6,  ?6. 

*  Vers.  29:  Percussit  Dominus  omne  etc,  —  Sequitur 
Isai.  24,  2. 

*  Vers.  30 :  Neqne  enim  eral  etc.  —  Seq.  locus  est  ler.  1 6, 6 : 
Et  morienlur  grandes  et  parvi  in  terra  ista,  non  etc. 

*  Vers.  29. 

*  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  veneficia,  quae 
etiam  inferius  legit :  tunc  vero  primum  cum  fiiit.,.  populum  Dei 
e$$e,  dum  card.  Hugo  et  Lyranus  omittunt  vero  et  addunt  se. 


'  Vers.  31.  —  Subinde  allegantur  Isai.  26, 46.  et  Ps.  77,  34. 

®  Hanc  lecliopiem  recenset  card.  Hugo  et  Lyranus  in  mar- 
gine ;  Vulgata  contineret  —  Duo  seqq.  loci  sunt  L  Thess.  5,  7. 
et  Exod.  12,  29. 

®  Pluribus  omissis ,  hunc  versum  Vulgata  sic  exhibet : 
Omnipotens  sermo  tuus  de  caelo  a  regalibus  sedibus,  durvs 
debellator  etc;  cum  nostra  lectione  conveniunt  card.  Huga  et 
Lyranus.  —  Sequitur  Hebr.  4,  12. 

"  Psalm.  79,  2.  —  Seq.  locus  est  Hebr.  1,  14. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVIII. 


225 


exterminii  terrdm,  id  est  in  terram  Aegypti  morte 
primogenitorum  exterminandam ;  prosilivit,  scilicet 
subito. 

(Vers.  16.).  Gladius  aeutus,  id  est  gladii  acuti 
oflicium  impleturus  per  occisionem  primogenitorum; 
ad  Hebraeos  quarto  * :  «  Vivus  est  sermo  Dei  et  efficax 
et  penetrabilior  omni  gladjo  ancipiti »;  iteui  ad  Ephe- 
sios  sexto :  «  Gladium  spiritus ,  quod  est  verbrnn 
Dei  » .  Gladius  ergo  acutus,  propter  proiuptam  no- 
cendi  facilitatem ,  insimulatum  imperium  tuum  por- 
tans,  id  est  non  fictum ,  sed  verum  mandatum  tuum 
et  potestatem ,  quia  «  non  est  potestas  nisi  a  Deo  » , 
ad  Romanos  decimo  tertio  ^.  Insimulatum  ergo  «m- 
perium  dicitur  propter  divinam  auctoritatem ,  et 
stans ,  propter  sententiae  imraobilitatem.  Replevit 
omnia  morte,  id  est  totam  terram  Aegypti  primoge- 
nitis  mortuis.  «  Non  enim  erat  domus ,  in  qua  non 
iaceret  mortuus  »,  ut  patet  Exodi  duodecimo.  Dicit 
ergo:  Replevit  omnia  etc.  ^  propter  huius  plagae  uni- 
versalitatem. 

Sed  obiicitur,  quia  Exodi  duodecirao  ^  dicitur : 
Qaaestio,  «  Trausibo  nocte  illa  per  terram  Aegypti  et  percu- 
tiam  omne  primogenitum  »  etc. ,  non  ergo  stabat: 
male.  ergo  dicitur  hic :  Et  stans  etc. 

Sed  dicendum,  quod  iste  statu-s,  de  quo  loqui- 
Resp.  tur  hic,  opponitur  recessui  de  terra  Aegypti,  non 
motui  per  ipsam  terram.  Unde  vult  dicere,  quod  An- 
gelus,  exsequens  sermonem  vel  mandatum  de  occi- 
sione  primogenitoruni  datum ,  stetit  in  terra  Aegypti, 
ita  quod  extra  iVegyptum  nulius  fuit  occisus;  sed 
non  vult  dicere,  quin  transiret  per  Aegyptum  de 
domo  in  domum. 

Et  usque  ad  eaelum  attingebat  stans  in  terra, 
id  est,  attingere  videbatur,  sciUcet  propter  inevitabi- 
litatem ,  scilicet  ne  quis  evaderet ;  in  Psalmo  * :  «  Si 
ascendero  in  caelum ,  tu  iilic  es  » .  Vel :  usque  ad 
caelum  etc. ,  hoc  dicit ,  quia  ille  Angelus  in  caelo  con- 
templabatur,  ministrans  in  terra ,  secundum  illud  Be- 
dae:  «IntraDeum  currunt,  quocumque  mittantur»; 
item  Matthaei  decimo  octavo:  «Angeli  eorum»,  sci- 
licet  administratores,  «in  caelis  semper  vident»,  per 
contemplationera ,  «  faciem  Patris  mei  »  etc. 

Allegorice  vero  describitur  hic  adventus  Christi 

Expositio  ai-  in  carnem ,  qui  di Atur  omnipotens  sermo  Dei  per 

egortca.   ^^^^^^^  generationem ,  secundum  iliud  loannis  pri- 


mo  5 :  «  In  principio  erat  Verbum  » ;  sed  de  caelo , 
a  regalibus  sedibus  venisse  per  carnis  temporalem 
assumtionem ;  in  Psalmo :  «  A  summo  caelo  egressio 
eius»;  medio  noctis  sikntio,  propter  temporis  op- 
portunitatem ;  ad  Galatas  quarto :  «Atubi  venit  ple- 
nitudo  temporis  »  etc.  Primum  silentium  fuit  sub  Tnpiex  si- 

leDtium. 

lege  naturae,  et  hoc  propter  ignorantiam  infirmita- 
tis ;  secundum ,  sub  lege  Moysi,  .et  hoc  propter  despe- 
rationem  sanitatis ;  tertium ,  sub  lege  gratiae,  et  hoc 
propter  adeptionem  salutis  ^.  Tanquam  durus  de- 
bellator  etc. ,  scilicel  propter  daemonum  expugnatio- 
nem ;  Lucae  undecimo  "^ :  «  Cum  fortis  armatus  custo- 
dit  atrium  suum ,  in  pace  sunt  omnia ,  quae  possidet ; 
si  autem  fortior  eo  supervenerit  »  etc.  In  mediam 
terram  exterminii,  id  est  in  raedio  mundi  propter 
terrae  in  qua  natus  est  positionem;  in  Psalmo: 
«  Operatus  est  salutem  in  medio  terrae  » .  Imperium 
Dei  secum  portasse,  propter  coomnipotentem  Patri 
Deitatem;  loannis  prirao  ®:  «  Et  Deus  erat  Verbum  », 
scilicet  de  quo  postea  subdit:  «Et  Verbum  caro  fa-^ 
ctum  est » ;  item  Matthaei  ultimo :  «  Data  est  mihi 
omnis  potestas  »  etc.  Omnia  morte  repkvisse,  pro- 
pter  omnium  in  inorte  eius  consummationem ,  secun- 
dum  illud  loannis  decimo  nono:  «Consummatum  est». 
Stans  in  terra  caelum  attigisse,  quia  anima  eius 
in  statu  viatoris  habebat  continuam  Dei  fruitionem ; 
loannis  tertio:  «  Nemo  ascendit  in  caelum,  nisi 
qui  descendit  de  caelo,  Filius  hominis,  qui  est  in 
caelo  )). 

(Vers.  17.).  Tunc  continuo,  scilicet  ipsa  hora  secnndam. 
occisionis,  visus  somniorum  malorum,  id  est  terri- 
bilium,  turbaverunt  illos,  scihcet  dormientes;  Glossa^: 
«  Ut  nec  vigilantibus  nec  dormientibus  daretur  re- 
quies  ».  Et  timores  insperati,  id  est  subiti,  super- 
venerunt,  scilicet  illis ;  lob  septimo  ^^:  «  Terrebis  me 
per  sorania ,  et  per  visiones  horrore  concuties  » ;  lob 
quarto:  « In  horrore  visionis  noclurnae,  quando  so- 
iet  sopor  occupare  homines,  pavor  tenuit  rae  ». 

(Vers,  18.).  Et  alius  alibi,  scilicet  quam  alter, 
proiectus  semivivus,  id  est  in  extremo  vitae  suae; 
propter  quam  moriebatur  causam  mortis  demon- 
strabat,  scilicet  aliis  indicando,  sicut  poterat,  sci- 
licet  propter  duritiam  cordis  Deo  Hebraeorum  et 
Moysi,  servo  eius,  rebellantis;  ad  Romanos  secundo^^- 
«  Secundum  duritiam  tuam  et  cor  impoenitens  ». 


^  Vers.  12.  —  Sequitur  Eph.  6,  17. 

^  Vers.  1.  —  Seq.  locus  est  Exod.  12,  30. 

*  Vers.  12. 

*  Psalm.  138,  8.  —  Sentenlm  Bedae,  quae  infra  allegatur, 
iam  allata  est  supra  pag.  157,  nota  8.  Dein  sequitur  Mattti, 
18,  10, 

*  Vers.  i .  —  Ouo  seqq.  loci  sunt  Ps.  1 8,7.  et  Gal.  '4 , 4. 

*  Card.  Hugo:  Et  notatur  ibi  triplex  silentiuni:  primum, 
medivM  et  uUimum.  Primum  fuit  ante  Legem,  scilicet  igao- 
rantia  languoris,  propter  quam  silebant  a  quaerendo  medico; 
et  hoc  ruptum  est  per  Legem ;  unde  Rom.  7,  7.  seq. :  Concu- 
piscentiam  nesciebam,  esse  peccatum,  nisi  Lex  diceret:  Non 
confiupisces  etc.  Medium  fuit  sub  Lege,  scilicet  desperatio  sa- 

iS.  Bonav.  —  Tom.  Vl. 


nitatis,  propter  quam  silebant  a  quaerendo  medico;  et  hoc 
fuit  ruptum  per  Evangelium ;  unde  supra  16,  12:  Non  herba 
neque  malagma  sanavit  eos,  sed  tms  sermo,  Domine,  qui 
sanat  omnia,  Ultimum  est  sub  Evangelio^  scilicet  adeptio  sa- 
nitatis,  propter  quam  silebant  a  querimonia  et  planctu,  de 
quo  Isai.  30.  —  Cfr,  Hugo  a  S.  Vict.,  IV.  de  Claustro  ani- 
mae,  c.  36. 

'  Vers.  21.  et  22.  —  Seq.  locus  est  Ps.  73,  12. 

*  Vers,  1,  et  14.  —  Subinde  gequuntur  Matth.  28,  18; 
Iqan,  19,  30,  et  3,  13. 

'  ScUicet  interlinearis  ex  Babano. 

^^  Vers.  14;  ibid.  4,  13.  et  14.  est  seq.  locus. 

1*  Vers,  6. 

29 


226 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVIII. 


(Vers.  19.).  Visiones  enim,  somniorum  scilicet, 
quae  illos  turbaverunt ,  haee  praemonebant ,  sciiicel 
causam  suae  morlis.  Ne  inseii^  quare  mala  patie- 
bantur,  perirent,  et  sic  propter  ignorantiam  excu- 
sarentur  de  impoenitentia ;  Isaiae  vigesimo  octavo  ^ : 
«  Vexatio  dabit  intellectum  auditui  » ;  Gregorius  : 
«  Oculos ,  quos  culpa  claudit ,  poena  aperit » . 

Tertio,  Hebiaeorum  gravis  tentatio. 

Tetigit  etc.  Hic  subditur  Hebraeorum  post  suam 
Divisio.  liberationem  gravis  tentatio  in  deserto;  et  primo  osten- 
ditur  periculum  a  parte  tentatorum ;  secundo ,  modus 
liberationis  a  parte  Pontificis :  Properans  enim  etc. ; 
tertio,  causa  vei  virtus  liberans  a  parte  ornatus 
pontificalis: /ni;^5^eetc. ;  (\\y2xi0  ^  ejfectus  consecutus 
parte  a  Angeli  exterminantis :  His  autem  ""eic, 

(Vers.  20.).  Tetigit  OMtetn  etc.  Ita  puniti  sunt 

perieuiara  ia  Acgyptii  uec  tantuni  illi ;  autem ,  prp  sed ;  tetigit 
tnnc;  tunc ,  sumitur  large,  ita  quod  sit  sensus: 
Tunc,  scilicet  illo  tempore,  quo  egressi  de  Aegypto 
proflciscebantur  per  desertum,  tetigit  et  iustos,  sci- 
licet  filios  Israel.  Tetigit  dicit,  quia  non  diu  per- 
mansit  nec  in  omnibus  fuit,  tentatio  mortis,  id  est 
ad  mortem  ducens.  Et  commotio  in  eremo  facta  est 
multitudinis ,  scilicet  contra  Moysen  et  Aaron,  ita 
quod  fugerunt  ad  tabernaculum  Domini ,  ut  patet  Nu- 
merorum  decimo  sexto  ^.  Sed  non  diu  permansit 
ira  tua;  Habcicuc:  «  Cura  iratus  fueris,  misericor- 
diae  recordaberis  » . 

Properans  enim  eic.  Hic  tangit  triplicera   mo- 

jModus  jibe- |f/^^i  liberationis  eorum,  mlkei  devdte  orando;^- 

ratiomstri-  '  ' 

piex,  cundo,  patrum  promissa  rememorando:  Vicit  au- 
tem;  tertio,  se  personaliter  interponendo :  Cum  enim 
iam  aeervatim. 

(Vers.  21.).  Dicit  ergo:  Properans  enim  etc. 
Primus.  B^jje  dixi,  quod  non  diu  permansit  ira  tua;  pro- 
perans  enim  homo  sine  querela ,  scilicet  Aaron ; 
unde  Nuraerorum  decimo  sexto  ^ :  «  Quod  cum  au- 
diisset  Aaron  et  cucurrisset  ad  mediam  raultitudinem , 
quam  iam  vastabat  incendium  »  etc. ;  properans,  in 
hoc  innuitur  fervor  cordis,  sine  querela,  sanctitas 
conversationis,  deprecari  pro  populis  etc.  Talem  enim 
Deus  exaiiditet  non  peccatores ;  unde  loannis  nono*: 
«  Peccatores  Deus  non  audit  » ;  Gregorius :  «  Cum  is 
qui  displicet,  ad  intercedendum  mitlitur,  irati  ani- 


mus  ad  deteriora  provocatur  » ;  deprecari  pro  po- 
pulis ;  deprecatio  proprie  est  de  malis  amovendis, 
o?^aiio  vero  de  bonis  adipiscendis ,  sed  communiter 
ponitur  unura  pro  altero.  Proferens  servitutis  suae 
scutum,  orationem  etc.  Oratio  dicitur  scutum  ra- 
tione  protectionis ;  Ezechielis  vigesimo  ^:  «  Quaesivi 
de  eis  virum ,  qui  interponeret  sepem  et  staret  oppo- 
situs  contra  me  ».  Servitutis  suae  dicitur,  quia  ad 
hoc  servitium  tenebatur  ratione  offlcii  pontiflcalis; 
unde  ad  Hebraeos  quinto  ® :  «  Omnis  namque  ponti- 
fex,  ex  hominibus  assumtus,  pro  hominibus  consti- 
tuitur  » ;  et  postea  sequitur :  «  Debet ,  quemadmodum 
pro  populo ,  ita  pro  semetipso  offerre  pro  peccatis  » . 

Notandum,  quod  scutum  spiritualiter  potest  dici  septem  si. 
fides^'  unde  ad  Ephesios  sexto^:  «  In  omnibus  su-  scuti?^^"^* 
mentes  scutum  fidei  ».  Item,  verbum  Dei;  unde 
Proverbiorum  trigesimo :  «  Omnis  sermo  »  Domini , 
vel  «  Dei ,  ignitus  clypeus  est  sperantibus  in  se  » . 
Item ,  oratio ;  unde  hic :  Proferens  scutum  servitu- 
tis  suae  orationem,  Item,  a^equitas;  unde  supra 
quinto  ^ :  «  Sumet  scutum  inexpugnabile ,  aequita- 
tem  » .  Item ,  ekemosyna;  unde  Ecclesiaslici  vigesimo 
nono :  «  Super  scutum  potentis  et  super  lanceam  ad- 
versus  inimicum  tuum  pugnabit  ».  Item,  patientia; 
secundi  Regum  primo:  «Ibi  abiectus  est  jclypeusfor- 
tium  »  etc.  Item,  obedientia,  de  quo  primi  Macha- 
baeorum  decimo  quarto :  «  Haec  est  aureus  clypeus 
Simonis  mnarum  mille  » . 

Et  per  incensum,  id  est  incensi  oblationem,  de- 
precaiionem  allegans ,  id  est  allegando  proferens; 
Numerorum  decimo  sexto  ^ :  «  Obtulit  thymiama  et 
stans  inter  mortuos  et  viventes  pro  populo  depre- 
catus  est  ».  Et  notandum,  quod  oratio  ponitur  pro  nota. 
remissibne  peccati,  depi^ecatio  pro  araotione  flagelli, 
incensum  pro  reconciliatione  iudicis  offensi.  Prope- 
7'ans,  inquam,  homo  etc,  restitit  irae,  id  est  divi- 
nae  percussioni.  Et  finem  imposuit  necessitati,  id 
est  humanae  afHictioni  inevitabili.  Ostendens,  scilicet 
facto,  non  solum  verbo,  quoniam  tuus  est  famulus, 
secundum  illud  loannis  decimo  ^^:  «  Bonus  pastor  aui- 
mam  suam  dat  pro  ovibus  suis » ;  Ecclesiaslici  qua- 
dragesimo  quinto:  «  Ipsum  elegit  ab  omni  vivente  of- 
ferre  sacriflcium  Deo ,  incensum  »  etc.  Econtra  con- 
queritur  Dominus  de  praelatis  malis  Ezechielis  de- 
cimo  tertio:  «  Noh  ascendistis  exadverso,  neque  op- 
posuistis  murum  pro  domo  Israel ». 


*  Vers.  19.  —  De  sententia  Gregorii  cfr,  supra  pag.  180, 
nota  5. 

2  Vers.  4143.  —  Sequitur  Habac.  3,  2. 
^  Vers.  47 :  Quod  cum  fecisset  Aaron  etc. 

*  Vers.  31.  —  Sentenlia  Gregorii  habetur  in  lib.  Regulae 
pastoralis,  p.  1.  c.  10.  et  I.  Epist.  epist.  25.  Cfr.  Gratian.,  dist. 
49.  in  initio. 

^  Vers.  30.  — August.,  Epist.  149.  (aUas  59.)  c.  2.  n.  13: 
Precationem  et  deprecationem' mulii  nostri  hoc  idem  putant,  et 
hoc  quotidiano  usu  iara  omnino  praevaluit.  Qui  autem  distin- 
ctius  latine  locuti  sunt  precaUonibus  utebantur  in  optandis 
bonis,  deprecationibits  vero  in  devitandis  malis.  Precari  enim 


dicebant  esse  precando  bona  optare;  imprecari  mala,  quod 
vulgo  iam  dicitur  matedicere ;  deprecari  autem  mala  precando 
depellere...  Orationes  vero...  distinguere  a  precibus  vel  preca- 
tionibus  omnino  difflcile  est. 

*  Vers.  1 ;  ibid.  v.  3.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  16.  —  Sequitur  Prov.  30,  5. 

®  Vers.  20,  —  Tres  seqq.  loci  sunt.Eccli.  29,  16-18;  II. 
Reg.  1,  21.  et  I.  Machab.  14,  24:  Misit  Simon  Numenium  Ro- 
mam,  habentem  clypeum  aureum  magnum,  pondo  miiarum 
mille. 

®  Vers.  47.  et  48.  Vide  pag.  seq.  notam  3. 

*®  Vers.  11.—  Sequuntur  Eccli.  45,  20.  et  Ezech.  13,  5. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XVIII. 


227 


(Vers.  22.).  yicit  autem  turbds,  id  est  popu- 
secundaa.  him  turbatum  dividendo  et  penetrando,  non  in  vir- 
tute  corporis,  sicut  Samson  Philisthaeos,  ludicum 
decimo  quinto^;  nec  armatura  potentiae,  scilicet 
armatura  potenti  et  forti,  sicutDavid  Goliath,  primi 
Regum  decimo  septimo;  primi  Machabaeorum  tertio: 
«  Non  in  multitudine  exercitus  victoria  beUi  » .  Sed 
verbo,  sciUcet  devotaeorationis,  illum  qui  se  vexa- 
bat,  suUecit,  scilicet  Angelum  populum  exterminan- 
tem,  quod  reputabat  suam  vexaUonem,  iuxta  iUud: 
«  Quis  infirmatur,  et  ego  non  infirmor  »  etc. ,  secun- 
dae  ad  Corinthios  undecimo  ^  luramenta  Patrum 
et  testamentum ,  id  est  promissionem  factam  Patri- 
bus  de  danda  eis  terra  promissionis  in  hereditatem; 
Genesis  duodecimo :  «  Semini  tuo  dabo  terram  hanc  » ; 
commemorans ,  scilicet  in  sua  oratione. 

(Vers.  23.).  Cum  enim  etc,  quasi  dicat:  bene 
Tertius.  (jjxi ,  quod  vicit  turbas  etc. ;  cum  enim  iam  acer- 
vatim  cecidissent  super  alierutrmn  mortui,  id  est , 
cum  per  acervos  mortui  iacerent  unus  super  alte- 
rum;  interstitit,  id  est,  inter  vivos  et  mortuos  stetit; 
unde  Numerorum  decimo  sexto  ^ :  «  Stetit  inter  mor- 
tuos  et  viventes».  Et  amputavit  impetum,  sciUcet 
ignis  cbnsuraentis  eos ;  ad  Hebraeos  undecimo :  «  Ex- 
stinxerunt  impetum  ignis  » ;  et  divisit  illam  quae 
ad  vivos  ducebat  viam ,  sdlicel  opponendo  se  igniia 
medio  viae,  ne  ignis  a  mortuis  ad  viventes  transiret. 

In  veste  enim  etc,  Hic  tangitur  causa  liberatio- 
cattsa  libe- yj2>^  et  primo  a  parte  ponti/icis;  secundo,ex  parte 
Angeli  exterrainantis :  His  autem. 

(Vers.  24.).   In  veste  enim  etc,  quasi  dicat: 

Exparte  ideo  praedicta  facere  potuil;  investe  enim  poderis, 

'  id  est  tunica  talari  hyacinthinaj  «  in  cuius  extremi- 

'  tate  erant  tintinnabula  et  mala  punica  » ,  Exodi  vi- 

Aiia  exposi- gesimo  octavo  ^,  Vel   secundum  losephum,   totum 

vesUmentum  pontificale  interius  et  exterius  —  pode- 

ris,  est  Unea  vestis  usque  ad  pedes  descendens,  unde 

dicitur  a  podos^  Graece,  qnoA  pedis  sondii  Latine,  unde 

poderis  quasi  pedibus  haerens  —  in  veste  pode^^is  in-  , 

teUigitur,  quod  videtur  verius  per  sequentia.  In  veste, 

inquam,  poderis,  quamhabebat,  scilicet  Aaron ,  to- 

tus  erat  orbis  terrariim,  sciUcet  descriptus,  scilicet 


lio. 


in  signo,  quia,  sicit  dicit  Glossa^,  «  byssum  terrae 
deputant  Hebraei ,  quia  ex  terra  gignitur ;  purpuram 
mari,  quia  ex  conchis  eius  tingitur;  hyacinthum 
aeri  propter  coloris  similitudinem  ;cocwm  igni  et 
aetheri ,  scilicet  ut  pro  toto  mundo  oret  Pontifex ; 
siquidera  ex  terra,  aqua,  igne  et  aere  consistit 
mundus  ». 

Sed  secundum  quod  exponitur  de  tunica  hya-  Quaestio  de 
cinthina  tantum,  qukeritur:  quomodo  erat  in  ipsa  to-    uone. 
tus  orbis  descriptus?  Cum  enim  tota  esset  ex  h^^a- 
cintho,  non  videtur  in  ea  aUqua  pars  niundi  descri- 
pta  nisi  solum  aer. 

Sed  dicendum,  quod,  etsi  corpus  tunieae  erat  Resp. 
de  hyacintho,  tamen  in  extremitatibus  eius  erant 
aUqua  ex  purpura  et  bysso  et  hyacintho  et  cocco, 
sicut  mala  granata   et  huiusmodi  ^.  —  Zona  reprae-  sensns  my- 

stici 

sentabat  oceanum,  quia  cingit  totam  terram.  Super- 
humerale  vero  et  duo  kipides,  qui  desuper  erant 
utrumque  humerum  tegentes ,  duo  hemisphaeria  re- 
praesentabant,  vel  solem  et  lunam.  Mala  punica  et 
tintinnabula  inferius  posita,  fulgura  et  tonitrua; 
duodecim  lapides  rationalis ,  duodecim  menses,  vel 
duodecim  partes  zodiaci.  Rationale  divinam  provi- 
dentiam  et  disposiUonem.  Cidaris  cum  vitta  hyacin- 
thina,  caelum.  Lamina  in  fronte  Pontificis  et  no- 
men  Dd  scriptum  ibi,  universa,  quae  in  ipso  sunt 
Dei  arbitrio  gubernari. 

Et  parentum  magnalia,  id  est  magnae  auctori- 
taUs  nomina,  in  quatuor  ordinilms  lapidum  sculpta 
erant;  in  rationali  enim  erant  quatuor  ordines  la- 
pidum  pretiosorum;  singulis  erant  inscripta  singula 
nomina  duodecim  Patriarcharum ,  ut  patet  Exodi  vi- 
gesimo  octavo  ^,  sicut  eUam  in  fundamentis  lerusalem 
dicuntur  inscripta  nomina  duodecim  Apostolorum , 
Apocalypsis  vigesimo  primo.  Et  magnificentia  tua 
in  diademate  capitis  illius  sculpta  erat,  id  est  no- 
men  Dei  magnificum  tetragrammaton ,  id  est  ex  qua- 
tuor  Utteris,  quae  sunt:  lod,  He,  Vau,  He^  quae 
significant  principium  vitae  passionis  Christi. 

(Vers.  23.).  Ilis  autem,  scilicet  ornamentis  sa-  Eirectasex 
cris,  cessit  qui  exterminabat ,  scilicet  Angelus  vel  h. 
ignis,  cessando  non  propter  ornamenta  iUa,  sed  pro- 


^  Vers.  15.  seqq.  —  Subiiule  allegantur  I.  Reg.  17,  49. 
seqq.  et  I.  Machab.  3,  19.  —  Pro  nec  artnatura  potentiae, 
quod  etiam  card,  Hugo  et  Lyranus  habent,  Vulgata  nec  ar- 
mattirae  potentia, 

^  Vers.  29.  —  Seq.  locus  est  Gen.  12,  7.  —  Pro  inra- 
mentapatrum,  quod  etlam  respondet  septuaginta  interprelibus , 
Vulgata  iuramenta  parentim., 

*  Vers.  48 :  Et  stans  inter  mortuos  ac  viventes,  pro  populo 
deprecatus  est,  et  plaga  [incendii]  cessavlt. — SequiturHebr.  1 1 ,  34. 

*  Vers.  33.  et  34:  Per  circuitum  quasi  mala  punica  facies, 
ex  hyacintho  et  purpura  et  cocco  bis  tincto,  mixtis  in  medio 
tintinnabulis  etc.  —  De  sententia  losephi  cfr.  III.  Antiquit.  c.  11, 
ubi  vestes  sacerdotum  describuntur. 

'  Quod  esl  genitivus  vocabuli  tcou?  i.  e.  pes. 

*  Nempe  ordvmiria  ex  Rabano. 

^  Vide  supra  notam  4.  —  Quae  sequuntur  sunt  secundum 
Glossam  ordimriam  ex  Rabano. 

8  Vers.  21.  —  Sequitur  Apoc.  21,  14. 


®  Hieron.,  Epist.  25.  (alias  136.):  Nonum  [nomen  Dei] 
TeTpaYpa(jLj).ov  [lehovah],  quod  avex^tovyjTov,  id  est  ineffabile, 
pulaverunt,  quod  his  lilteris  scribitur:  lod,  Fle,  Vau,  He. 
Epist.  18.  (alias  142.  et  143.)  n.  7:  Dominus  quoque  ipse  hic 
quatuor  litterarum  est,  quod  proprie  in  Deo  ponitur:  lod,  He, 
lod,  He,  id  est  duobus  ia,  quae  duplicata  inejfabile  illud  et 
gloriosum  Dei  nomen  eftlciunt.  Gfr.  Isidor.,  VII.  Etymolog. 
c.  1.  n.  16.  Beda,  IH.  de  Tabernaculo  etc.  c.  7:  «  Et  bene 
quatuor  litteiis  idem  nomen  Domini  in  fronte  Pontificis  eral 
scriptum,  propter  videlicet  significantiam  totidem  partium  do- 
minlcae  crucis,  quam  in  fronte  portaturi  eramus,  hoc  est  su- 
premam,  dexteram,  laevam  et  infimam  ».  Card.  Hugo  in 
Exod.  3 :  «  Et  huius  est  sensus:  Iste,  id  est  Christus,  quem 
iste  sacerdos  significat,  est  principium  vitae  passionis,  id  est 
per  passionem ;  loco  enim  ablativi  solebant  Graeci  ponere  ge- 
nitivum  ».  Glossa  ordinaria  in  Exod.  28,  36.  deducit  hanc  si- 
gnificationem  ex  quatuor  dictis  litteris  hebraicis :  He  Interpreta- 
tur  iste;  fod  principium,  Ue  passionis,  Vatt  vitae. 


228 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


pter  significatum,  scilicet  propter  futurum  ornamen- 
tum,  id  est  sacrificium  summi  Pontiflcis,  scilicet 
Christi,  secundura  quod  tangit  Glossa^  Et  haec  exti" 
muit,  id  est,  fecit,  quasi  timeret,  scilicet  discedendo; 


et  bene  dixi ;  His  cessit  etc, ;  erat  mim  sola  tentatio 
ira£,  id  est  inchoatio,  non  consummatio,  sufficiens, 
scilicet  ad  populi  correctionem ,  scilicet  cum  Ponti- 
ficis  intercessione. 


Capitulum  XIX. 


De  punitione  Aegyptiorum  per  mortem  propriam. 

Im/piis  autem  usque  in  nomssimiim.  Postquam 
Divisio.  determinavit  de  punitione  Aegyptiorum  per  mortem 
primogenitorum ,  hic  determinat  de  punitione  ipso- 
rum  per  mortem  prop?iam,  scilicet  quando  sub- 
mersi  sunt  in  mari  rubro.  Et  primo  tangitur  sub- 
mersio  Aegyptiorum ;  secundo,  liberatio  Hebraeo- 
rum:  Omnis  enim  creatura;  tertio ,  gratiarum 
actio  pro  utroque:  Videntes  tua;  quarto,  obedientia 
creaturarum  in  utroque:  In  se  enim  elementa. 

Primo,  submersio  Aegyptioxum. 

In  prima  primo  tangitur  gravitas  punitionis; 
Tanguntor  secundo,   mfe  cx  partc  punientis:   Praesciebat; 

tertio,  meritum  ex  parte  punitorum :  Adhuc  enim;  _^ 
quarto,  congruentia  poenae:  Ducebat  enim. 

(Vers.  1 .).  Irapiis  autem  etc,  quasi  dicat :  sic 
^""teraii?  "^"  Israolitae  liberati  sunt  ab  incendio ;  autem ,  pro  sed ; 
Primam.  impHs,  scilicet  Aegyptiis  carentibus  pietate  religionis 
quoad  Deum  et  compassionis  in  proximum,  quia  et 
Deum  contemnebant  et  eius  populum  opprimebant; 
usque  in  novissimum,  id  est  finaliter;  Proverbiorum 
quinto  ^ :  «  Novissima  illius  araara  quasi  absinthium  »; 
sine  misericordia  ira  supervenit.  Sine  misericor- 
dia,  sciUcet  non  relaxante,  sed  sine  misericordia 
liberante,  et  hoc,  quia  impii  et  sine  misericordia 
erant;  lacobi  secundo:  «  ludicium  sine  misericordia 
iili  qui  non  fecerit  misericordiam  » .  Ira,  id  est  pec- 
cati  vindicta,  quae  est  signum  irae;  supervenit,  id 
est,  superno  iudicio  Dei  venit  ad  eorum  oppressio- 
nem;  lob  vigesimo  prirao*:  «  Lucerna  impiorum  ex- 
stinguetur ,  et  superveniet  super  illos  inundatio  » ; 
Proverbiorum  primo :  «  Quando  venerit  super  vos 
secandam.  tribulatio  et  augustia  ».  Et  merito  supervenit  eU^,; 
praesciebat  enim,  Deus  scilicet,  et,  id  est  etiam, 
futura  illorum,  scilicet  peccata,  antequam  fierent; 
ad  Hebraeos  quarto*:  «  Omnia  nuda  et  aperta  ocu- 
lis  eius  » ;  item  in  Psalmo :  «  Intellexisti  cogitationes 
meas  de  longe»;  item  Ecclesiastici  vigesimo  tertio: 
«  Domino  Deo  nostro,  antequam  crearentur  universa, 
sunt  agnita  »  etc. 


(Vers.  2.).  Quoniam  cum  ipsi,  scilicet  Aegyptii, 
reversi  essent^,  scilicet  ad  cor  suum,  secundum 
quod  monet  Isaias  dicens :  «  Redite  ad  cor ,  praeva- 
ricatores»,  Isaiae  quadragesimo  sexto.  Reversi,  in- 
quam,  ad  cor  suum,  extra  quod  fuerant  prae  timore; 
in  Psalmo:  «  Cor  meum  dereliquit  me  ».  Et  permi- 
sissent,  scilicet  prius,  ut  se  ducerent,  id  est,  seor- 
sum  de  terra  eorum  ducerent  filii  Israel ;  unde  Exodi 
undecimo :  «  Egredere  tu  et  omnis  populus ,  qui 
subiectus  est  tibi  ».  Et  cum  magna  sollicitudine , 
id  est  instantia,  praemisissent  illos,  scilicet  com- 
pellendo  eos  exire;  unde  Exodi  duodecimo^:  «Ur- 
gebant  Aegyptii  populum  exire  de  terra  velociter  ». 
Consequebantur  illos,  scilicet  Aegyptios,  cum  hoc  fe- 
cissent,  poenitentiae  actus ,  id  est  dolor  de  recessu 
eorum,  dolor,  inquam,  in  corde  et  confessio  in  ore 
et  ostensio  utriusque  in  persecutionis  opere;  Exodi 
decimo  quarto :  « immutatura  est  cor  Pharaonis  et 
servorum  eius  super  populo ,  et  dixerunt :  Quid  vo- 
luimus  facere,  ut  dimitteremus  Israel»? 

(Vers.  3.).  Et  bene  dixi,  quod  consequeban-  Tertium. 
tur  etc.  Adhuc  enim  inter  manus  habenies  luctum, 
id  est  luctus  materiara,  scilicet  primogenitos  mortuos, 
vel :  luctum ,  id  est  signa  luctus ;  et  deplorantes,  id 
est  valde  plorantes,  vel  de  corde  plorantes,  vel: 
deplorantes,  id  est  de  morte  primogenitorum  plo- 
rantes.  Bene  sequitur :  Ad  monumenta  mortuorum, 
scilicet  primogenitorum,  assumserunt  sibi  aliam  co- 
gitationem  etc.  Bene  dicit:  Assumserunt  etc,  quia 
mala  cogitatio  ab  homine  est,  sed  bona  a  Deo;  se- 
cundae  ad  Corinthios  tertio  ^ :  « Non  quod  simus 
sufficientes  cogitare  aliquid  ex  nobis  »  etc.  Cogita- 
tionem,  inquam,  inscientiae,  id  est  stultitiae.  Omnis 
enim  malus  errans;  Proverbiorum  decimo  quarto: 
«  Errant  qui  operantur  malum  » .  Prior  cogitatio 
stulta  fuerat,  qua  cogitaverant  eos  per  vim  detinere; 
alia  etiam  stultafuit,  qua  cogitaverant  eos  per  vim 
revocare  vel  reducere.  Et  quos  rogantes  proiece- 
rant,  scilicet  compellendo  fiUos  Israel  exire,  ut  pa- 
tet  Exodi  duodecirao  ® ;  hos  tanquam  fugitivos ,  id 
est  quasi  sine  licentia  eorura  recedentes,  quod  fal- 
sum  erat;  persequebantur ,  ut  palet  Exodi  decimo 
quarto. 


*  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano. 

*  Vers.  4.  —  De  misericordia   poenara   relaxante  cfr.  IV. 
SenU  d.  46.  a.  2.  q.  2.  —  Seq.  locus  est  lac.  2,  43. 

*  Vers.  17.  —  Sequitur  Prov.  1,  27. 

*  Vers.  1 3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  \  38, 3.  et  EccU.  23, 29. 

*  Vulgata  legit  Qmniam,  cum  ipsipermisissent,  ut  se  edvr 
cerenL..  poenitentia  acti,  Lectioneno  ut  se  dncerent  (id  est  pro- 


ficiscerentur)  in  margine  exhibent  etiam  card.  Hugo  et  Lyra- 
nus.  Sequuntur  Isai.  46,  8;  Ps.  39,  43.  et  Exod.  U,  8. 

®  Vers.  33;  ibid.  44,  5.  est  seq.  locus. 

'  Vers.  5.  —  Sequilur  sententia  Aristotelis  (omnis  enim 
malus  erranSj  sive,  utedd.  habent  ignorans),  de  qua  vide  su- 
pra  pag.  446,  nota  7,  et  deinde  Prov.  44,  22. 

*  Vers.  33;  ibid.  44,  9.  seqq.  habetur  seq,  locus. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


\ 


229 


(Vers.  4.).  Ducebat  etc,  quasi:  etcongrue;  du- 
Qaartum.  cebat  euim  illos  ad  hunc  finem,  scilicel  obstinatio- 
nis  el  submersionis ,  digna  necessitas,  non  fortunae 
vel  fati",  sed  divinae  iiistitiae. 

Sed  contra:  Quia  voluntarie  ad  hoc  tendebant, 
Qiiaestio  soi- non  crgo  necessitate. 

Dicendum ,  quod  non  fuit  necessitas  eoactionis, 
sed  immutabilitatis  ^. 

Sed  coNTRA:  Quia  poterant  poenitere  et  sic  poe- 
opponiiur.  nam  illam  vitare. 

Dicendum,  quod  poterant,  sed  nolebant.  Unde 
Resp.  necessitas  illa  erat  consequens  voluntatem ,  non  ante- 
cedens  ^.  Vel:  noh  poterant  complete  per  se,  nec 
petere  volebant  Dei  auxilium. 

Et  horum  quae  acciderant,  scilicet  multarum 
plagarum  pro  retentione  filiorum  Israel  illatarum, 
Exodi  septimo,  octavo,  nono,  decirao  et  duodecimo, 
commemorationem  amittebanty  id  est  perdebant, 
etsi  non  habitu,  tamen  actu;  vel  opere,  etsi  non 
corde;  Osee  decimo  tertio^:  «  Elevaverunt  cor  suum 
et  obliti  sunt  mei » .  Ut  quae  deerant  tormentis,  sci- 
licet  praecedentibus,  nondum  enim  erant  sufficienter 
puniti;  repleret  punitio,  scilicet  sequens ,  et  ponitur 
ly  «^^consecutive ,  non  causaliter, 

(Vers.  5.).  Et  pcypulus  quidem  tuus,  scilicet 
Israeliticus,  mirabiliter  trwnsiret,  scilicet  per  mare 
rubrum  sicco  vestigio;  unde  Exodi  decimo  quinto  * : 
« Filii  Israel  ambulaverunt  per  siccum  in  medio 
eius  ».  Illi  autem,  scilicet  Aegyptii,  novammortem 
invenirent,  scilicet  novum  moriendi  modum ,  scilicet 
per  miraculosam  submersionerii ;  ibidem :  « Ingressus 
est  eques»,  id  est  equitatus,  «Pharao»,  genitivi 
casus ,  «  cuffi  curribus  et  equitibus  in  mare ,  et  re- 
duxit  super  eos  Dominus  aquas  maris  ». 

SecundO)  liberatio  Hebraeoium. 

Omnis  enim  etc.  Hic  tangitur  Hebraeorum  li- 
TangituT  Avi^  beratio ,  et  primo  ingenerali;  secundo,  inspeciali: 
Nam  nubes. 

(Vers.  6.).  Omnis  enim  etc,  quasi  dicat  sic: 
primo.  Aegyptii  sunt  submersi,  et  Israelitae  liberati;  omnis 
enim  creatura,  id  est  omnia  elementa,  ad  suum 
genus  ab  initio,  scilicet  habitura,  refigurabatur , 
id  est,  iterura  assimilabatur ,  in  hoc  scilicet,  quod 
non  nocebat  bonis,  sicut  nec  in  statu  innocentiae; 
unde  Isidorus  ^ :  «  Si  homo  non  peccasset ,  aqua  non 


submergeret,  ignis  non  combureret,  nec  spinarum  acu- 
lei  vulnerarent » ,  Ipsa,  dico,  creatura,  deserwiens 
praeceptis  tuis,  id  est  tuae  ordinationi  et  voluntati ; 
in  Psalmo  ^ :  «  Statuit  ea  in  aeternum  et  in  saeculum 
saeculi ,  praeceptum  posuit ,  et  non  praeteribit  » ; 
item  leremiae  quinto:  «  Qui  posui  arenam  terminum 
maris,  praeceptum  sempiternum,  quodnon  praeter- 
ibit».  Ut  pueri  tui,  scilicet  Hebraei  tibi  subiecti; 
Isaiae  octavo :  «  Ecce ,  ego  et  pueri  mei » ;  custo- 
direntur  illaesi ;  Proverbiorum  secundo  :  «  Custo- 
diet  rectorum  salutem  et  proteget  gradientes  simpli- 
citer  ». 

(Vers.  7.).  Nam  nubes,  scilicet  a  Deo  per  An-  secmido. 
geli  ministerium  data,  illorum  castra,  scilicet  He- 
braeorum,  obumbrabat,  «stans  inter  castra  eorum 
et  castra  Aegyptiorum,  ita  ut  tota  nocte  ad  eos  ac- 
cedere  non  valerent »,  ut  patet  Exodi  decimo  quarto^ 
Et  ex  aqua ,  id  est  post  aquam ,  sicut  cum'  dicitur : 
ex  mane  fit  meridies,  id  est  post.  Ex  aqua,  inquam, 
quae  ante  erat,  in  loco,  per  quem  transierunt; 
terra  apparuit  arida,  scilicet  per  flatum  venti  ex- 
siccata,  ut  patet  Exodi  decimo  quarto  ®.  Et  in  mari 
rubro,  scilicet  diviso,  ut  patet  ibidem,  item  in 
Psalmo:  «  Qui  divisit  mare  rubrum  in  divisiones  »; 
i^ia^  scilicet  apparuit,  ^m^  impedimento,  scilicet  aquae 
vel  luti ,  secundum  illud  Psalmi :  « In  mari  via 
tua »  etc. ;  Habacuc  tertio :  «  Viam  fecisti  in  mari 
equis  tuis  » ;  item  Isaiae  quinquagesimo  primo :  «Po- 
suisti  profundum  maris  viam ,  ut  transeant  liberati » . 
Et  campus  germinans,  id  est  via  plana  et  delecta- 
bilis,  sicut  per  campum  germinantem,  deprofundo 
nimio ,  id  est  post  nimiam  profunditatem  aquae  prius 
existentis  ibidem. 

(Vers.  8.).  Per  quem,  scilicet  campum,  omnis 
natio,  scilicet  Hebraeorum ,  transivit,  vel  transiret, 
persequentibus  Aegyptiis.  Quae  tegebatur ,  id  est, 
protegebatur ,  tua  manu,  id  est  potentia;  Isaiae  qua- 
dragesimo  nono  ^ :  « In  umbra  manus  suae  protexit 
me  » ,  vel  Filio,  ut  in  Psalmo :  «  Emitte  manum  tuam 
de  alto  »  etc. 

Tertio,  gratiamm  actio. 

Videntes  etc.  Hic  subiungitur  gratiarum  actio,  uaec  m  pro 
pnmo  pro  Hebrasorum  lioeratione;  secundo,  pro 
Aegyptiorum  punitione  vel  submersione:  Et  vexa- 
tiones. 


*  Gfr.  II.  Sent.  d.  7.  p.  I.  a.  2.  q.  2.  ad  3.  et  d,  25.  p.  II, 
q.  2.  in  corp. 

2  Vide  I.  Sent.  d.  38.  a.  2.  q.  1.  in  corp. 

*  Vers.  6.  —  De  significatione  ly  cfr.   supra   pag.  144, 
nota  1.  in  fine. 

*  Vers.  19;  ibid.  est  seq.  lociis. 

*  De  ordine  creaturarum ,  c.  1 0.  n.  8.  Verba  vide  lom.  II. 
pag.  465,  nota  2. 

^  Psalm.  148,  6. —  Tres  seqq.  loci  sunt  ler.  5,  22;  Isai. 
8,  48.  ct  Prov.  2,  7. 

'  Vers.  20:  SteUt  inter  castra  Aegyptiorum  etcastra  Israel, 


et  erat  nubes  tenebrosa  et  illuminans  noctem ,  ita  ut  ad  se  in- 
vicem  toto  noctis  tempore  accedere  etc.  —  Superius  pro  «7to- 
rum,  quod  exliibent  etiam  card,  Hugo  et  Lyranus,  Vulgata 
eorum.  —  Aristot.,  II.  Metaph.  text.  7.  (I.  brevior,  c.  2.)  dicit,. 
quod  flt  «  dies  ex  diluculo  [versio  Arabico-Latina :  mane] ,  quo- 
niam  post  hoc  est;  quare  nec  diluculum  ex  die». 

®  Vers.  21,  ubi  etiam  est  seq.  locus:  Divisaque  est  aqua. 
—  Subinde  allegantur  Ps.  135,  13.  et  76,  20;  Habac.  3,  15. 
et  IsaL  51,  10, 

®  Vers.  2.  —  Sequitur  Ps.  143,  7.  Cfr.  supra  10,  20.  et 
11,  18. 


230 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


In  prima  primo  tangitur  ffebraeorum  de  Ae- 
Qaoad  Ho-  qypto  educHo;  secundo,  mirahilia  facta  pro  eis  in 
beraiionem  Aegypto:  Memores  entm;  terlio,  eorum  reteciio  m 
tria.      deserio:  Novtssime  auiem, 

Videntes  tua,  quasi  dicat :  non  tantum  audientes, 
primnm.  sed  etlam  videntes;  primae  loannis  primo*:  «  Quod 
vidimus,  quod  audivimus  »  etc.  Mirabilia  tua  et 
monstra;  mirabilia,  scilicet  minora,  et  monsira^ 
scilicet  maiora;  vel:  mirabilia,  in  sua  liberatione, 
monstra,  in  Aegyptiorum  subversione.  Maasinm 
enim  dicitur  non  solum  quid  mirabile,  sed  etiam 
horribile. 

(Vers.  9.).  Videntes,  inquam  etc;  enim,  hoc 
est  certe,  depaverunt  escam ,  scilicet  in  suorum  ad- 
versariorum  deiectione  vel  consumtione.  Vel  hoc  di- 
cit  pro  tanlo,  quia  delectati  sunt  in  destructione 
eorum ,  sicut  equi ,  quando  escam  comeSunt  vel  de- 
pascunt.  Tanquam  equi,  quibus  scilicet  Dominus 
insidebat ,  secundum  illud  Habacuc  4;ertio ^:  «  Viam 
fecisli  in  mari  equis  tuis » .  Tanquam  equi,  scilicet 
de  suorum  hostium  superatione  hinniendo ,  secundum 
iUud  Isaiae  vigesimo  quarto:  «  Hi  levabunt  vocem 
suam  atque  laudabunt.  Cura  glorificatus  fuerit  Do- 
minus ,  hinnient  de  mari » .  Et  ianquam  agni,  sci- 
licet  simphces  et  mansueti ;  in  Psalmo :  «  Montes  ex- 
sultaverunt  ut  arietes,  et  coUes  sicut  agni  ovium  », 
id  est  tam  maiores  quam  minores  eorum ;  exsulia- 
verunt,  non  solum  intus  in  corde,  sed  etiam  extra 
gaudendo.  Magnificantes  te,  Domine,  id  est  magnum 
te  praedicando  vel  magnifice  laudando;  Exodi  decimo 
quinto  ^ :  «  Cantemus  Domino ,  gloriose  enim  magni- 
ficatus  est ».  Qui  lihera^sti  illos,  scilicet  per  mare 
transducendo ;  Isaiae  sexagesimo  tertio :  «  Qui  edu- 
xit  eos  per  abyssos ,  quasi  equum  in  deserto  non 
impingentem  et  quasi  animal  in  campo  » ;  et  merito 
te  magnificabant. 

(Vers.  10.).  Memores  enim  erant  adhuc  illorum, 
secondum.  scilicet  signorum ,  quae  in  incolaiu  eorum  facta 
fmrant,  id  est,  quando  adhuc  erant  incolae  Aegypti. 
Quemadmodum  pro  natione  animalium,  id  est  loco 
productionis  naturalium  animalium,  produxit  terra 
muscas^,  et  hoc  miraculose,  ut  patet  Exodi  octavo, 
item  in  Psalmo:  «Dixit,  et  venit  coenomyia  et  cini- 
fes  »  etc.  Et  pro  piseibus ,  id  est  loco  piscium,  eru- 
ctavit  fluvius,  scilicet  Nilus,  multiiudinem  rana- 
rum;  ranae  enim  ascenderunt  de  praedicto  fluvio, 
ut  habetur  Exodi  octavo^.  Nec  est  illud  contrarium 
ei  quod  dicitur  in  Psalmo :  «  Edidit  terra  eorum  ra- 


nas »  etc,  quia  in  Psalmo  ponitur  continens  pro 
contento,  sciUcet  alveus  terrae  pro  aqua  fluminis. 

(Vers.  H.).  Novissime  au^^ ,  id  esl  post  prae- Tertiam. 

dicta;  nova  quidera  vel  prior  fuerat  Aegypti  percus- 
sio,  magis  nova  Hebraeorum  eductio  de  Aegypto, 
sed  novissima  eorum  refectio  in  deserto.  Viderunt^ 
scilicet  propriis  oculis,  novam  creaturam  avium, 
scilicet  coturnicum,  Exodi  decimo  sexto^  et  Numero- 
rura  undecimo. 

Sed  contra:  Quia  Genesis  secundo^  dicitur:  Q^^^siio. 
«  Complevit  Deus  die  septimo  opus  suum,  quod  fe- 
cerat ,  et  requievit  ab  omni  opere ,  quod  patrarat » , 
id  est  a  novis  creaturarum  generibus  vel  speciebus 
creandis,  secundum  x\ugustinum;  item  Ecclesiastae 
primo^:  «  Nihil  novum  sub  sole»:  ergo  male  dicit 
hic:   Viderunt  novam  creaiuram, 

Dicendum ,  quod  non  erat  simpUciter  nova ,  sed  ^esp- 
nova  ilhs,  quia  prius  ab  ilhs  invisa;  item,  nova  in 
illo  loco,  scilicet  in   deserto,  et  nova  in  tanta  mul- 
titudine,  ad  quam  non  solenl  aves  accedere,  sed  raa- 
gis  fugere. 

Cum  adducii ,  id  est  longe  a  Deo  ducti ,  concu- 
pisceniia;  lacobi  primo  ^ :  «  Unusquisque  tentatur  a 
concupiscentia  sua  abstractus  et  illectus  ».  De  con- 
cupiscentia  istorum  dicitur  in  Psalmo:  «  Concupie- 
runt  concupiscentiam  in  deserto  » ;  unde  «  et  locus 
ille  vocatus  est  sepultura  concupiscentiae » ,  Numero- 
rum  undecimo.  Postulaveruni,  scilicet  a  Moyse,  escas 
epulaiioniSy  id  est  delicatas  et  superfluas,  non  ne- 
cessitatis  vel  educaUonis. 

(Vers.  12.).  In  allocutione  enim  desideriorum^^, 
id  est  consolatione  et  mitigatione,  ascendit  illis ,  sci- 
licet  Hebraeis ,  de  mari.  Vel  sic :  In  allocuiione  enim^ 
desiderii,  vel  desideriorum ,  dum  prae  desiderio 
carnium  loquerentur,  scilicet  verba  murmurationis; 
ascendit  illis  de  mari,  hoc  non  dicit  propter  hoc, 
quod  de  mari  traherent  originem ,  sed  quia  de  ultra 
mare  vel  de  aliqua  insula  maris  adducebantur ,  se- 
cundum  illud  Numerorum  undecimo*^:  «Ventusegre- 
diens  a  Domino  arreptas  trans  mare  coturnices  de- 
tulit  et  demisit  in  castra  »,  vel  dimisit,  ortygomeira, 
id  est  coturnix.  Dicitur  autem  ortygomeira,  ab 
orthos ,  quod  est  rectum,  et  gogos ,  quod  est  ductio , 
et  metros,  quod  est  mensura,  quasi  esca  recte  ad- 
ducta  eis  in  mensura;  vel,  sicut  dictum  est  supra 
decimo  sexto  *^,  dicitur  ortygometra  ab  Ortygia  in- 
sula ,  in  qua  primum  fuisse  putantur  tales  aves ,  se- 
cundum  Isidorum.    «Notandum,  quod,   sicut  dicit 


*  Vers.  1. 

2  Vers.  15.  —  Sequuntiir  IsaL  24,  U.  et  Ps.   113,  4. 
^  Vers.  1.  —  Seq.  locus  est  Isai.  63,  13.  et  14. 

*  Ita  etiam  card.  Hwgo ;  Vulgata :  Menm*es  enim  et^ant 
adhuc  eorum  qme  in  incolatu  illorum  factn,,.  edvxtt  tei^ra 
muscas.  —  Subinde  allegantur  Exod.  8,  16.  seq.  et  Ps.  104,  31. 

*  Vers.  6.  —  Sequitur  Ps.  1 04 ,  30. 

*  Vers.  13.  et  Num.  41,  ^l. 

'  Vers.  2.  —  August.,  IV.  de  Gen.  ad  lit.  c.  12,  n.  22: 
Potest  etiam  intelligi ,  Deum  requievisse  a  condendis  generibus 


creaturae ,  quia  ultra  iam  non  condidit  aliqua  genera  nova  ; 
deinceps  autem  usque  nunc  et  ultra  operari  eorundem  gene- 
rum  administrationem  etc. 

®  Vers.  10.  Supra  educatio  sumitur,  ut  videtur,  pro  nutri- 
tione  puerorum;  cfr.  Forcellini  Lexicon, 

*  Vers.  14,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  105,  14.  et  Num. 
II,  34:  Vocatusque  est  ille  locus  Sepulcra  concupiscentiae, 

**  Vulgata  desiderii,  quae  lectio  etiam  inferius  pouitur. 

"  Vers.  31. 

^^  Vers.  2 ;  ibid.  in  nota  adiecta  attulimus  etiam  verba  Isidori. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


231 


Glossa  S  inimicis  Dei  terra  producit  muscas,  et  flu- 
vius  ranas;  cultoribus  autem  Dei  terra  datfructum, 
et  mare  carnis  alinaentum  ». 

Et  vexationes.  Hic  tangitur  gratiarum  actio  pro 

Qnoad  Ae-  vsxatione  Aeoyptiorum  seu  punitione;  et  primo  tan- 

puniiionem  gjtur  eorum  pumtw;  secunao,  iustitia  punitionis: 
iria.     luste  enim;  tertio,  caecitas  punitorum:  Percussi 
sunt 

lustitia  punitionis  ex  hoc  patet ,  quod  male  se 

snbdivisio  habucrunt  ad  pereffrinos  cura  eis  habitantes,  vel  ha- 
bitare  volentes,  scilicet  ad  filios  Israel,  et  hoc  vel 
eos  nullateniis  recipiendo,  vel  receptos  in  servitu- 
tem  redigendo:  Alii  auiem  etc;  aut  invite  susci- 
piendo :  Et  non  solum ;  aut  eos  recipientes  laetanter 
gravUer  affligendo:  Qui  autem  etc. 

Et  vexationes  etc. ,  quasi  dicat :  non  tantum 
puniiio.  praedicta  bona  facta  sunt   Hebraeis,  sed  et  vexa- 
tiones,  id  est  afflictiones  corporis  et  animae,  pec- 
catoribus  supervenerunt  etc,  secundum  illud  Psal- 
mi^:    «  MuUa  flagella   peccatoris  ».    Peccatoribus , 
inquam,  id  est  Aegyptiis,  qui  peccatores  hic  dicun- 
tur  antonomasiice ,  et  hoc  propter  peccatum  idolo- 
latriae,  quae  ibi  plus  vigebat,  ita  ut  dixerit  Cicero, 
quod  Aegyptus  erat  templum  totius  mundi.  Superve- 
nerunt,  inquam,  id  est,  super  illas  venerunt,  quas 
passi  faerant  in  Aegypto;  unde  sequitur:  Non  sine 
illis ,  immo  cum  illis  et  praeter  illa;  qua/^  ante  fa- 
cta  erant  argumentis ,  id  est  signis  divinae  poten- 
tiae  et  eorum  duritiae  manifestativis,  secundum  illud 
ad  Ephesios  quinto  ^ :   «  Omne ,  quod  arguitur ,  a 
lumine  manifestatur  » .  Quae ,  inquam ,  facta  erant, 
id  est  in  Aegypto,  per  vim  fluminum,  scilicet  quando 
conversa  sunt  in  sanguinem ,  et  quando  ranae  ascen- 
derunt  de  flumine.  Vel  sic:  supervenerunt,  inquam, 
per  vim  fluminum,  id  est  per  impetum   fluminum 
collectorum   in  mari   rubro,  super  eos  redeuntium 
et  eos  suflbcantium ;  Exodi  decimo  quinto*:  «  Sub- 
mersi  sunt  quasi  plumbum  inaquis  vehementibus». 
Et  merito :  iuste  enim  patiebantur  hoc ,  scilicet  quia 
pro  meritis   peccatorum  suorum;  unde  subdit:  Se- 
cundum  nequitias  suas,  id  est  merita  nequitiarum 
suarum;  Deuteronomii  vigesimo  quinto:  «Pro  men- 
sura  peccati  erit  et  plagarum  modus  » . 
lustitia  nni-         (Vcrs.  13.).  Etcnim ,  pro  quia,  detestabiliorem , 

lionis.     scilicet  ceteris,  insiitueruni ,  id  est,  quasi  institutam 


servaverunt,  inhospitalitatem,  contrs^  illud  ad  Hebraeos  Ratio  i. 
decimo  tertio^:  «Hospitalitatem  nolite  oblivisci » ;  item 
primae  Petri  quarto :  « Hospitales  invicem  sine  mur- 
muratione  » .  Sic  habet  Rabanus  et  Augustinus.  Sed 
aliqui^  dicunt  indetestabikm  vel  indetestabiliorem, 
id  est  valde  detestabilem ,  ita  quod  praepositio  notet 
augmenlum  vel  intensionem ;  et  dicit :  Inhospitali- 
tatem,  vel  quia  non  recipiebant  hospites,  vel  quia 
male  recipiebant.  Alii  quidem,  scilicet  ipsorum,  igno-  Raiio  2. 
tos  non  recipiebant  advencts,  contra  quod  faciebat 
lob ,  trigesimo  primo ' :  «  Foris  non  mansit  peregri- 
nus  » .  Similes  istis  erant  illi  de  Gabaa  Beniamin,  qui 
Levitam  cum  uxore  sua  noluerunt  recipere  hospitio 
suo,  ludicum  decimo  nono.  Alii  autem  bonos  hospi- 
ies,  receptos,  in  serviiutem  redigebant,  vel  reci- 
piebant^,  ut  filios  Israel,  oppriraentes  eos  servitute 
«  luti  et  lateris  »,  Exodi  primo. 

(Vers.  14.).  Et  non  solum  haec,  supple:  fa-Ratio3. 
ciebant,  sed  et  alius^  erat  respectus  illorum,  id  est, 
perversa  erat  intentio  eorum ,  quoniam  inviti  reci- 
piebant  extraneos,  cum  tamen  essent  rogandi,  exem- 
plo  Abrahae  dicentis :  «  Domine ,  si  inveni  gratiam  in 
oculis  tuis,  ne  transeas  servum  tuum  »,  Genesis  de- 
cimo  octavo  ^^.  Nec  tantum  rogandi,  sed  etiam  cogendi, 
exemplo  duorum  discipulorum ,  de  quibus  Lucae 
ultimo :  «  Et  coegerunt  illum  » ;  super  quod  dicit  Gre- 
gorius:  «  Quod  peregrini  non  solum  sunt  invitandi 
ad  hospitium,  sed  etiam  trahendi». 

(Vers.  1  o.).  Qui  autem  cvm  laetiiio.  receperunt  Ratio  4. 
hos  qui  eisdem  usi  erant  institutis  ",  saevissimis 
afflixerunt  doloribus;  littera  sic  construenda :  Ita 
dixi,  quod  aliqui  recipiebant  peregrinos,  sed  inviti; 
autem,  pro  sed;  qui  eisdeni  usi  erant  institutis, 
detestabilis  inhospitalitatis,  quibus  et  praecedentes ; 
saevissimis  affJixerunt  doloribus,  saevissimis  dicit, 
quia  saevus  est  dolor  de  malo  illato  in  possessione 
extrinseca;  saevior  in  persona  coniuncta,  scilicet  in 
uxore;  saevissimus  in  propria  persona.  Afflixerunt 
hos  quos  cum  laetitia  receperunt,  scilicet  hospites, 
sicut  voluerunt  affligere  Lot  ipsi  Sodomitae,  sicut 
patet  Genesis  decirao  nono  ^^ ,  et  Beniamitae  senem 
illum,  de  quo  ludicum  decimo  nono. 

(Vers.  16.).  Percussi  sunt  auiem,  scilicet  Ae- caedtas  pa- 

.,    ^  •!•     A  !•  -1  *  nitorum. 

gyptn,  caecitate,  scuicet  corporah  per  plagam  tene- 
brarum,  de  quibus  Exodi  decimo  ^^;  et  spirituali  per 


*  Nenipe  ordinaria  ex  Rabano :  Nota ,  quod  inimicis  Dei 
terra  produxit...  cuUoribus  autem  Dei  terra  dedit  fructum  etc. 

*  Psalm.  31,  10.  —  Yerba  Ciceronis  non  invenimus; 
cfr.  lU.  de  Nat.  deor.  c.  16,  ubi  ait:  Omne  fere  genus  bestia- 
runi  Aegyptii  consecraverunt. 

®  Vers.  13.  —  Subinde  pro  per  vim  fluminnm  (cfr.  Exod. 
7,  20.  et  8,  6.),  quod  etiam  Rabanus,  card.  Hugo  et  Lyranus 
habent,  Vulgata  per  vim  fulminum  (cfr.  Exod.  9,  23.). 

*  Vers.  10.  —  Sequitur  Deut.  25,  2. 

*  Vers.  2.  —  Sequens  locus  est  1.  Petr.  4,  % 

*  Planc  lectionem  Lyranus  notat  in  margine.  De  explicatione 
liuius  lectionis  cfr.  supra  pag.  195,  nota  1,  ubi  simile  {inutile) 
occurrit. 


'  Vers.  32.  —  Subinde  allegatur  ludic.  19, 15:  Et  nullus 
eos  recipere  voluit  hospitio. 

®  Card.  Hugo  et  Lyranus  nolant  in  margine:  alias  acci- 
piebanU  —  Sequitur  Exod.  1,14. 

^  Vulgata  addit  quidam,  card.  Hugo  et  Lyranus  mmus 
apte  quidem, 

*^  Vers.  3.  —  Sequitur  Luc.  24,  29.  Sententia  Gregorii 
habetur  in  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  23.  n.  1. 

**  Ita  etiam  card.  Hugo  et  Lyranus;  Vulgata  imtitiis, 

"  Vers.  4.  seqq.  —  Sequitur  ludic.  19,  22.  seqq. 

^^  Vers.  21.  seqq. —  Sequuntur  Exod.  7,  22;  Rom.  \,  26. 
et  11.  Petr.  2,  8. 


232 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


Tnentis  excaecationem ,  ita  ut  inter  flagella  peiores 
fierent;  Exodi  septimo;  «  Induratum  estcor  Pharao- 
nis  »  etc.  Sicut  illi,  scilicet  Sodomitae  innominabi- 
les ,  propter  peccatum  eorum  innominabile ,  quod 
ipsi  faciebant;  ad  Romanos  primo:  «  Tradidit  illos 
Deus  in  passiones  ignominiae  ».  In  foribus  iusti, 
scilicet  Lot,  de  quo  secundae  Petri  secundo :  «  Aspe- 
ctu  et  auditu  iustus  erat ».  Illi,  inquam,  cwm  suhi- 
taneis  cooperti  essent  tenebris,  scilicet  aorasia  ^,  vel 
avidentia,  percussi  ab  Angelo,  unusquisque,  scilicet 
eorum,  transitum  ostiisui,  mlket  Lot ,  quaerebat , 
et  invenire  non  poterat;  unde  Genesis  decimo  nono: 
«  Eos  qui  foris  erant,  percusserunt  caecitate,  a  mi- 
nimo  usque  ad  maximum,  ita  ut  ostium  invenire 
non  possent » . 

Obedientia  creaturarum. 

In  se  enim  elemmta.  Hic  post  Aegyptiorum  pu- 
Tangpntar  nitionem  et  Hebraeorum  consolationem  et  pro  utro- 
que  gratiarum  actionem,  ostendit  creaturarum  in 
praediclis  obedientiam,  et  primo  ponit  huius  obe- 
dientiae  commendatimem ;  secundo  eiusjo<?r  exem- 
pla  manifestationem:  Sicut  in  organo;  tertio,  populi 
subdivisio  Dei  per  hoc  exaltationem :  In  omnibus.  —  Exempla 
ponit  primo  m  elementis  tnfenonbus;  secundo,  m  ele- 
mento  superiore,  scilicet  in  igne,  ibi :  Ignis  in  aqua  etc. ; 
tertio,  in  elementatis:  Flammae  e  contrdrio. 

(Vers.  17.).  In  se  enim.  Ita  dixi,  quod  per 
primum.  creaturas  inferiores  sunt  afflicti  Aegyptii ,  et  Hebraei 
consolati;  elementa  dum  convertuntur ,  id  est  trans- 
eunt,  unum  in  vim  et  potestatem  seu  oflicium  et 
raodum  alterius,  et  hoc  miraculose;  qnalitatis  so- 
nus,  id  est  qualitas  soni,  immutatur,  scilicet  actu, 
id  est,  consonantia  naturalis  in  suis  eflectibus^  ho- 
ram  mutatur  secundum  voluntatem  ^  et  imperium  Dei 
secundum.  moveutis.  Sicut  in  organo,  id  est  sicut  in  quolibet 
Exempia  instrumeuto  musico,  quod  per  organum  hic  intelli- 
bus'eiemen- gitur,  mutatur  quahtas  soni  actu  secundum  volunta- 
tem  moventis;  aliquando  tamen  sumitur  organum 
pro  determinato  instrumento,  ut  in  Psalmo^:  «  Lau- 
date  eum  in  chordis  et  organo  » .  Et  omnia,  id  est 
singula  elementa  et  elementata,  suum  sonum,  id  est 
harmoniam  suam  naturalem  et  ordinem ,  euslodiunt, 
habitu;  simiUter  singulae  chordae  in  organo  suum 
sonum  custodiunt,  et  tamen  sonus  organi  mutatur 
secundum  voluntatem  moventis;  unde  Glossa*:  «  Sicut 
in  organo  diversi  soni  ad  concordiam  melodiae  tem- 
peramento  consentiunt;  ita  discrepantia  elementa, 


salvato  iure  naturae,  ad  Creatoris  voluntatem  flectun- 
tur.  Non  enim  creaturam  condidit  sibi  contrariam, 
sed  per  omnia  voluntati  suae  consentaneam  » .  Unde, 
id  est  de  qua  re,  aestimari,  id  est  cognosci,  ex 
ipso  cerio  visu  potest,  scilicet  aspiciendo  metapho- 
ram  organi  et  veritatem  rei  factae  in  populo  Dei, 

(Vers.  18.).  Agrestia  enim,  scilicet  animalia, 
in  aquatica  emvertebantur,  id  est  in  modum  aqua- 
ticorum,  scilicet  quando  «  homines  et  iumenta,  ut 
dicit  Glossa^  profundum  maris  rubri  sicco  vesti- 
gio  transierunt » .  Et  quaecumque  erant  natantia , 
ut  ranae,  in  terram  transibant,  scilicet  per  terram 
deambulando,  Exodi  octavo:  «  Ascenderunt  ranae», 
scilicet  de  flumine,  «  operueruntque  terram  Aegypti ». 

(Vers.  19.).  Iqnis  in  aqua  valebat,  id  est  valde  i^em,  in  sn- 

\  ^      ^  ^  ^  ■  periori  ele- 

agebat,  supra  wam,  scilicet  naturalem,  virtutem,  mento. 
quae  est,  ut  in  aqua  exstinguatur,  secundum  illud 
Ecclesiastici  tertio  ^ :  «  Ignem  ardentem  exstinguit 
aqua».  Et  aqua  obliviscebatur  natura£  exstinguen" 
tis,  sciUcet  ignem ,  quia  « grando  et  ignis  mixta  pa- 
riter  ferebantur»,  ut  habetur  Exodi  nono;  itera 
supra  decimo  sexlo:  «  In  aqua,  quae  omnia  exstin- 
guit,  plus  ignis  valebat ». 

(Vers.  20.).   Flammae,  scilicet  quae  erant  in  ^iera. »« eie- 

,  .      ,  ^  .  ,  ,  mentatis. 

columna  ignis,  e  contrano,  supple:  quam  natura 
earum  requireret,  non  vexaverunt  carnes,  sciUcet 
urendo ;  carnes ,  inquam ,  eorruptihilium  anima- 
lium,  scilicet  hominum  et  iumentorum,  coambulan- 
tium,  ipsis  flammis.  Hoc  dicit,  quia  columna  ignis 
Hebraeos  concomitante  de  nocte  non  aflligebantur 
sive  non  urebantur,  ut  patet  Exodi  decimo  tertio  '^. 
Nec  dissolvebant ,  scilicet  ipsae  flanimae,  illam  bo- 
nam  escam,  quae  facile  dissolvebatur,  scilicet  ca- 
lore  solis ;  sieut  glacies ,  scilicet  dissolvitur  a  calore 
solis ,  supra  decimo  sexto  ^ :  «  Quod  enim  ab  igne 
non  poterat  exterminari  »  etc.  Bonam  escam  ap- 
pellat  manoa,  quia  bonitatem  quorumlibet  ciborum 
repraesentabat ;  ibidem:  «  Deserviens  uniuscuiusque 
voluntati  ».  In  omnibus  enim,  scilicet  praedictis  mi-  Teniam. 
racuhs,  magnificasti  populum  iuum,  Domine,  sci- 
licet  Israeliticum ,  eorum  adversarios  deprimendo.  Et 
honorasti,  multis  beneficiis  exaltando;  loannis  duo- 
decimo^:  «  Si  quis  mihi  ministraverit ,  honorificabit 
eum  Pater  meus»  etc;  itemprimi  Regum  secundo: 
«  Si  quis  honorificaverit  rae ,  honorificabo  eum  » .  Et 
non  despexisti  eos,  scilicet  in  suis  tribulationibus 
deserendo;  in  Psalmo^^:  «Multae  tribu  lationes  iusto- 
rum,  et  de  omnibus  his  liberavit  eos  Dominus  » ;  £c- 
clesiastici  secundo :  «  Quis  invocavit  eura,  et  despexit 


*  Vox  sumta  est  ex  Septuaginta  (ab  a  quod  notat  priva- 
tionem,  et  opaw,  i.  e.  video);  Vat.  aorisiUy  cod.  A  et  1  au- 
risia;  S.  Thom.,  S.  p.  I.  q.  111.  a.  4,  ubi  ille  locus  cilatur, 
in  mvissma  e(J.  Romana  ita  habet :  Sed  contra  est,quod  An- 
geli ,  qui  subverterunt  Sodomam ,  pm'cmserunt  Sodomitas  cae- 
cUate  vel  aorasia,  ut  ostiumdomus  invenire  non  possent,  ut 
dicitur  Genesis  19,  M. 

*  Cod.  B  hic  et  paulo  inferius  vocem. 
»  Psalm.  150,  i. 


*  Nempe  oi'dinaria>  ex  Rabano,  quae  pro   salvato  iure 
substituit  servato  inre, 

^  Scilicet  ordinaria  ex  Rabano.  —  Sequitur  Exod.  8,  6. 

*  Vers.  33.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Exod.  9,  24.  et  Sap.  1 6, 17. 

'  Vers.  21.  et  22.  > 

^  Vers.  27;  ibid.  v.  21.  est  seq.  locus. 
®  Vers.  26.  —  Sequitur  I.  Reg.  2,  30:  Sed  quicumque 
glorificaverit  me,  gloriflcabo  eum. 

^^  Psalm.  33,  20.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  2,  12. 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM  C.  XIX. 


233 


eum  » ?  quasi  dicat :  nullus.  In  omni  tenipore,  sci- 
licet  prosperitatis  et  adversitatis ;  Matthaei  ultimo  ^ : 
«  Ecce ,  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus  » ;  et  ideo 
omni  tempore  benedicendus ,  secundum  illud  Psalmi : 
«  Benedicam  Dominum  in  omni  tempore  »;  et  in  omni 
loco,  scilicet  tam  •  securo  quam  periculoso;  asmtens 
eis,  tanquam  paratus  iuvare;  Isaiae  quadragesimo 
ter tio  ^ :  <c  Cum  transieris  per  aquas ,  tecum  ero  » . 
Notandum  autem,  quod  Dominus  Sanctos  suos 
MagQiflcatio  magnificat  multipliciter:  primo  modo,  gratiam  suam 
conferendo,  secundum  illud  ad  Romanos  octavo  ^ : 
«Quos  iustificavit,  illos  et  magnificavit  ».  Secundo, 
miraculis  illustrando,  secundum  illud  Ecclesiastici 
quadragesimo  octavo :  «  Sic  amplificatus  est  EUas  in 
mirabilibus  suis  » ;  item  Exodi  undecimo:  «  Fuit  Moy- 
ses  vir  magnus  valde  in  terra  Aegypti  coram  servis 


qaadrapiex. 


Pharaonis  et  omni  populo  » .  Tertio ,  dignitatibus  cc- 
eksiasticis  sublimando;  unde  cantat  Ecclesia^:  «  Ecce, 
Sacerdos  magnus  »;  tertii  Regum  decimo:  «  Magnifi- 
catus  est  rex  Salomon  super  omnes  reges  terrae  di- 
vitiis  et  sapientia  » .  Quarto ,  ad  caelestis  regni  glo- 
riam  pei^ducendo ,  secundum  quod  cantat  Ecclesia  ^ : 
«  Magnificavit  eum  in  conspectu  regum  » ,  scilicet  An- 
gelorum,  «et  deditilli  coronam  gloriae  » ;  in  Psalmo: 
«  Magna  est  gloria  eius  in  salutari  tuo  »  etc.  Huius 
gloriae  tanta  est  magnitudo,  ut  illius  regni  mini- 
mus  maior  sit  maximo  huius  mundi ;  unde  Matthaei 
undecimo  ^ :  «  Non  surrexit  inter  natos  mulierum 
maior  loanne  Baptista.  Qui  autem  minor  est  in  re- 
gno  caelorum  raaior  est  illo  ».  Ad  hanc  magnitudi- 
nem  nos  perducat  lesus  Christus  Dominus  noster,  qui 
est  benedictus  in  saecula  saeculorum.  Amen. 


EXPUCIT  POSTILLA  IN  LIBRUM  SaPIENTIAE. 


SCHOLION. 


Duo  schemata,  quae  sequuntur,  exhibent  sub  uno  con- 
spectu  principales  divisiones  duarum  partium ,  in  quas  auctor 
hunc  librum  dividit.  Pro  raore  commentatorum  illius  aetatis  di- 


stinctio  membrorum  divisionis  extenditur  fere  usque  ad  minimas 
particulas.  Ob  rationes  typographicas  pluries  omisimus  ultimas 
divisiones,  quae  facile  ex  notis  marginalibus  possunt  suppleri. 


X 


»  Vers.  20.  —  Sequitur  Ps.  33,  2. 

2  Vers.  2. 

'  Vers.  30:  Quos  autem  iustificavit,  illos  et  gloHficavit.  — 
Duo  seqq.  loci  sunt  Eccli.  48 ,  4.  et  Exod.  11,3:  Fuitque  Moy- 
ses  vir  etc. 

*  In  officio  Confess.  Pontif.  ad  Laudes,  et  in  Epist.  Missae 

S.  Bonav,  —  Tom,  VL 


Statuit  pro  Confess.  Ponlif.,  quae  est  secundum  Eccli.  44.  et 
45.  —  Sequitur  111.  Reg.  10,  23. 

*  In  Epist.  Missae  Statuit;  Eccli.  45 ,  3 :  Glorificavit  illum 
in  conspectu  regum  j  v.  9:  Et  circumcinxit  eum  zona  gloriae, 
et  induit  eum  stolam  gloriae  etc.  —  Seq.  locus  est  Ps.  20,  6. 

®  Vers.  11. 

30 


234 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM. 


SCHEMA   L 


/ 


iustitia  cordis 


prirao,  iusti- 
tia  ad  Deum 
triplex(cJO 


exhorlatio  ad  iustitiae  boniim  |  quoad  rectam  affectionera  —  aestimationem  —  intentionem 

duplex  utiJitas  acquiescentiiim  {  per  gratiam  in  praesenti  —  gloriam  in  futuro 

triplex  detrimentum  contemnentium  |  per  exclusionem  a  consortio  Dei  —  sapientiae  —  Spiritus  S. 

removetur  impunitatis  confidentia,  quae  |  ^^  .^^.^.g  misericordia  -  ignorantia  -  impotentia 

orin  posset  ^  ®  ^ 


iustitia  locutionis 


praedicatur  poena  malae  locutionis 


i  in  iudlcum  deducendae  —  a  iudice  discutiendae  —  omnibus 
\      publicandae 


1 


iustitia  operis,  ad  quam 
monetur 


monetur  ad  pravae  locutionis  cautelam 

.  ,.     .  j  sumtas  ex  bonitate  Creatoris  —  ex  parte  finis  creationis 

per  rationes  ex  parte  creatioms  {  .^  ^nnHitmnw  ^rp^tnrap. 


ex 


7) 


» 


»      »      retributionis 


{ 


parte  conditionis  creaturae 

tangendo  praemium  iustitiae  —  supplicium  iniustitiae 
quitatem  supplicii  ob  quatuor  rationes 


—  ae- 


a  parte  status  |  mundi  —  paradisi  —  inferni 

tangendo  triplicem  iniuste  )  ^     ^^      naturae        1  ^"^^^  humanam   originem  —  compositionem 

vIirf^rkHi    /^Qiicarrk  Tn/^\fiTrnm     i  *         anliiHnnPin 


—  re- 


vivendi  causam  motivam 


solutionem 


s 


o 


o 


PU 


secundo ,  ad 
proximum 
(c.  2.  3.) 


retrahitur   ab   iniusto- 

rum  similitudine 

(c.  2.) 


•»    » 


nominis  seu  famae 


describendo  vilam  iniustorum,  qui  concorditer  se 
exhortantur 


/  celeriter  —  abundnnter  — 
ad  vacandum  dissolutioni  <      evidenter  —  communi- 

\      ter  —  hilariter 

^A  -,,.*^v..„«  ^^^^r.^^t^^r.^  i  sine  reverentia    personae 


I  per  eorum  status  com- 
mendationem 


,.,        .  ,  .    i  damnationis 


\ 


provocatur  ad  iustorum 

similitudinem 

(c.  3.) 


quia  praemiantur  tri- 
plici  bono 


praesentis  vexationis 

quoad  stolam  corporis 
»      iudiciariam  potestatem 
»      gloriae     perfe- <  ^^«•'Snitione  veritatis 
ctionem  'nhaesione  bon.tot.s 

!  perfectione  comprehensionis 


per  status  oppositi  re-  /  quoad  suam  impunitatem 
probationem  refutan-  ?      »      praemia  vitae  continentis 
do  triplicem  errorem  {      »      poenas  incontinentiae 


quoad  statum  praesentis  vitae 


qui  commendatur  ex  se 
»  »  ex  oppositi  status  reprobatione 


I  a  decore  —  ab  immortalitate  —  ab 
'      aedificatione  —  a  remuneratione 


primo,  ante  iudicium 
(c.  L) 


» 


mortis  ubi  tano-itiir  (  "^^'^^^s  acceleratio  —  accelerationis  ratio  quintuplex  —  popull  stuUa 


tertio,ad  se 

ipsum , 

quae  com- 

mendatur 

comparando 

statum  iusto- 

rum  et  iniu- . 

storum      J 

(c.  L  5.) 


»        » 


post  mortem 


opinio 

in  comparatione  impiorum  viventium  —  morientium  —  mortuorum 
resurgentium 


I  constans  iustorum  accusatio,  orta  ex  septem  rationibus 

( 


secundo,  in  iudicio 
(c.  5.) 


causa  motiva    hu-  j  afflictio  de  bonorum  felicitate 


I 


ius  confessionis      )  anxietas  de  propria  infelicitate 


cdacta  reproborum 
confessio 


confcssionis    mate- 
ria,  quae  est  con- 
fessio  proprii  er- 
\    roris 


circa  iustorum  vitam,  con- 
'     fitendo 


circa  propriam  vitam 


Sanctorum  contemptum 
status  eorum  reprobationem 
eorum  praesentem  exaltalionem 
proprium  errorem 

quoad  eius  laboriositatem 
3>         »     caecitatem 
»         »     inutilitatem 
»         »     instabilitatem 


pro  operatione  boni 


ulrorumque   iusta 
retributio 


primo  praemium  iustorun,      |  J™  «£-"- 

supplicium   reproborum   sub  j  regis  propositum  —  apparatus 
metaphora  arma  moventis   \      effectus  —  belli  remedium 


—  bellum  —  belli 


COMMENT.  IN  SAPIENTIAM. 


235 


(/ 


SCHEMA   II. 


inslplentium  rectorum  j  P""""*»  P*"'"'"  »"*^«""« 

P*^®"^  (  seciindo  subditur  audiendi  causa  quadniplex 


o 
.9 


5 
o 

s 

S 

cd 
-« 
c 
o 

cs 

s 

O 

-I-» 

C3 


3 

O 


co 

cs 


Ratio  1 .  sum- 1  sapientium  rectorum  praeminm  j  excitatur  ad  sapientiam  —  declaratur  merces 

ta  a  periculo 

proprii  otiicii  ^  [  ponendo  exliortationem 

(c.  6.)       j  monitio  ad  concupiscen-  )        »        facilitatem  acquirendi  eam 

dam  sapientiam        j        »        utilitateni  et  in  praesenti  et  in  futuro 

\        »        exhortationem  ad  eam  diligendam 


\  promissio  docendi 


ostenditur,  qualiter  sa- 
pientiam  accepertt 

(c.  7.) 


proponendo  doctrinae  manifestationem  —  docendi  fidelitatem 
exhortationem 


—  audiendi  utilitatem  —  ad  audicndum 


describitur  fragilitatis  humanae  miseria  qiuntuplex 
monetur  ad  acquirendam  sapientiam  quadrupiiciter 

declaratur,  a  quo  eandeni  didicerit,  ostendendo 


quis  docuerit  —  qualia  —  per  quod  medium ,  scil. 
per  Spiritum  a  Sapientia  procedentem 


Ratio  2 .  sum-    quantum  eani  amaverit 
ta  ab  exem-  J  (c.  8.) 

plo  monentis  \ 

(c.  7.  8.) 


^Sderio^^eam^h^bL^^    I  P^^P^®^  ^^"s  valorem  absolutum  quadrupliciter  comparatum 

ex  proposito  eam  acqui-  i  propter  bona  pertinentia  ad  vitam  aclivam  et  contemplativam  —  specialitcr   ad 
rendi  i      activam  —  ad  contemplativam 

^  niendf '^    ^^^   ^^^^   I  ^i^^o^^^^^  quaerendi  —  aptitudo  in  suscipiendo  —  fiduda  impetrandi 


quam  devote   eam   a 
Domino  quaesierit 

(c.  9.) 


*or. «:*.,«  ^..iiiir.^i^  f^r,r^^  i  ^^00^  laudatur  —  donum  speciflcatur 
tangitur  pelitionis  forma  j      insinuat 

»        exauditionis  ratio  dupiex 
»        petitionis  ilnis  duplex 

flnis  difficultas  duplici  demonstratione 


—  se  ipsum  humHiat  —  indi^entiam 


» 


j  ipsa  promovet  sapien- 
tes  amicos 
(c.  10.) 


per  beneflcia  collata  singu-  |  ^^^^  _  ^^  _  ^^^^^^^  _  ^ot  -  lacob  -  loseph 
Us  personis  ^  ^ 


r  beneficiura  generale 

^^popX  ferael^^"^*^   "'^^  |  beneficia  specialia      { in  Aegypto  -  post  exitum  ex  Aegypto 

\  gratiarum  actio 


—  in  ipso  exitu 


Ratio  3.  sum- 
ta  ex  multis 
sapientiaebe- ) 
neflciis  et  ef-  ^ 
fectibus 


punit  adversarios 

(c.  1i-19.) 


per  poenas  le- 
viores 
(11.  12.) 


de  punitione  Ae-  /  propter  iniuslam  Israelitarum  oppressionem 
gypliorum        < 

(c.  11.)         (  propter  idololatriam  per  immissionem  bestiarum 

/  iustitia  punilionis  manifestata  ex  punientis  intentione 
de  punitione  Cha- )  misericordia  in  puniendi  modo 
nanaeorum       j  populi  in  utroque  instructio  quadrupliciter  monstrata 

( adversariorum  incorrigibilium  condemnatio 


,/  error  idolola- 


trantium 

(c,  13.) 


primo    colentium  (  ^'''^''^,  f  "^^  .4j?P^^^ 
Dei  creaturas  ,7  "™ab^tos  - 

\      tio  ad  alios 

secundo  colentium  proprias  facturas 


-  effcctns 
compara- 


1 


per  poenas  gra- 

viores  ad  con-  ' 

demnationem    { 

(c.  13-19.) 


.  .  .ex  eorum  inutililate 

de    merito  cul-  ( detestatio  idolorum  )  »   offensa  Crealoris 
P^^  j  (c.  1 4.)  )  »    novitate  et  modo  inventionis 

»    efTeetu  humanae  corruptionis 


ex  ipsius  bonitate 
commendatio  veri  Dei  W      »      remuneratione 


(c.  15.) 


»    idolorum  vilitate 

»    idololatrantium  fatuitate. 


/  de  poenis  anteceden-  (  poena  sensus  duplex 
tibus  mortem 


de  supplicio  poe- ) 
nae 


(c.  16.  17.) 


de  poenis  inferenti- 
bus  mortem 


poena  damni 

de  exterminatione  primogenitorum  in  Acgvpto 

(c.  1 8.) 

de  subversione  Aegyptiorum  in  mari 

(c.  19.) 


SERAPHICI  DOCTORIS 


SANCTI  BONAYBNTURAB 


COMMENTAEroS 


m  BVANGELnil  S.  I0ANNI8 


PROOEMIUM 


OOMMENTAKII IN  lOANNBM ' 


1.  Ecce,  intelliget  servus  meus,  et  exallabitur 
loannescom-^^  ekvabituv  ct  suhlimis  erit  valde.  Ouia  commen- 

mendatar  Iri-  ^ 

puciier.  datio  auctoris  redunaat  in  opus ,  et  commendatio  ope- 
ris  in  auctorera;  ideo  Yerbum  propositum,  quod 
scribitur  Isaiae  quinquagesimo  secundo^  assumtum 
est ,  in  quo  "beatus  loannes  evangelista  commendatur 
a  tribus,  scilicet  a  sanctitate  vitae,  cum  dicitur : 
Ecce,  servus  meus ;  a  claritate  inteUigentiae,  cum 
subditur :  inielliget;  ab  excelkntia  doctrinae,  cum 
subinferlur :  et  exaltabitur  et  elevahitur  et  sublimis 
erit  valde,  Nam  is  est  ordo;  sanctitas  enim  vitae 
meretur  donum  intelligentiae ,  et  donum  intelligentiae 
disponit  ad  excellentiam  doctrinae. 

2.  Commendatur  igitur  a  sanctitate  vitae  in  hoc , 
Prinao,  a  quod  Domiuus  vocat  eum  servum  suum ;  non  enim 

sanctilate  vi-  ^  .....  .... 

tae  iri^iici-  mercntur  dici  servi  Dei,  nisi  qui  m  sanctitate  illi 
serviunt  omnibus  diebus,  Servum  autem  suum  vocat 


eum  Dominus:  ratione  obsequii,  quia  ei  fideliter  est  primo. 
obsecutus ;  unde  recte  de  eo  potest  intelligi  illud  Nu- 
merorum  duodecimo  ? :  Servus  m£us  Moyses  in  omni 
domo  ima  fidelissimus  esU  Recte  beatus  loannes  in 
omni  domo  Christi  fuit  fidelissimus;  in  cuius  rei  te- 
stimonium  illum  nobilissimum   thesaurum,  scilicet 
Matris  virginitatem ,  Dominus  ei  servandum  commi- 
sit*.  —  Ratione  officii,  quod  sibi  a  Deo  fuit  im-  secundo. 
positum,  et  ad  quod  praeordinatus  fuit  ab  aeterno, 
secundum  illud  Isaiae  quadragesimo  nono^:  Drnii- 
nus  ab  utero  vocavit  me,  de  venire  matris  meae 
recordatus  est  nominis  mei ;  ecce ,  praedestinatio.  Praedestina. 
M  posuit  os  meum  quasi  gkulium  acutum ,  in  um- 
bra  manus  suae  protexit  me,  et  posuit  me  sicut  sa- 
gittam  electam,  in  pharetra  sua  abscondit  me; 
ecce,  officii  praedicationis  commissio.  Et  dixit  mihi:  praedicatio- 
Servus  meus  es  tu,  Israel,  quia  in  te  gloriabor ; 


nis  commis- 
sio. 


*  Idera  Prologus  pluries  exhibetur  in  variis  codd.  ut  sermo, 
qui  attribuitur  S.  Bonaventurae,  quia  vcl  ab  auditoribus  reporta- 
tu§,  vel  ab  aliis  fere  verbotenus  ex  originali  descriptus  est.  Hoc 
secundum  apparet  ex  pluribus  sei'monibus ,  ut  illis  quos  signo 
P  et  Q  notavimus  et  cuni  editione  contulimus.  Hi  vix  pauca 
omittunt,  praecipue  in  fine,in  ceteris  exhibent  textum  bonura. 
De  reporlatis  cfr.  Ratio  novae  collectionis  etc,  P.  Fidelis  a  Fanna, 
pag.  128  seqq.,  ubi  referuntur  duo  sermones,  unus  brevissimus, 
alius  diffusior,  qui  videntur  ex  ore  dicentis,  quantum  licuit, 
excepti.  Ut  aliquod  specimen  exhibeamus  modi,  quo  verba  di- 
centis  scripto  excipiebantur ;  sermonem  brevem  a  P.  Fideli 
primo  loco  positum  (pag.  132)  et  ex  codice  sign.  A.  M  super. 
bibliothecae  Ambrosianae  (Mediolani)  transcrlptum  ad  calcem 
ponimus,  qui  servire  potest  loco  cuiusdam  summarii. 

Sermo  fratris  Bonaventurae  in  scholis  Parisiis, 
quando  incepit  loannem* 

Ecce,  intelligei  servus  meus,  et  exaltabitivr  et  elevaUtur 
et  suhlimis  erit  valde,  Isai.  52,  13.  Commendatur  in  his  ver- 
bis  beatus  loannes  a  sanctitate  vitae  excellentis  in  hoc  quod 
dicitur:  servus  meus;  a  claritate  intelligentiae  supersplendentis 
in  hoc  quod  dicitur:  inielliget;  a  sublimitate  doctrinae  singu- 
laris  in  hoc  quod  dicitur:  exaltaUtnr  et  elevabitur  et  subli- 
mis  erit  valde,  sicut  suo  loco  dicetur, 

Servum  autem  suum  vocat  eum  Dominus  ratione  obsequii 


fidelissimi,  quo  ei  obsecutus  est;  Num.  12,  7:  Servus  meus 
Moyses  in  omni  domo  mea  fidelissimus  est.  Ofiicii  solemnissimi , 
ad  quod  praeordinatus ;  Isai.  49,  5 :  Haec  dicit  Dominus,  formans 
me  ex  utero  servum  sibi:  dedi  te  etc.  Beneficii  specialissimi , 
quo  plus  eeteris  pri vilegiatus  est ;  Isai.  42 ,  1 :  Ecce ,  servus  meus 
etc,  electus  meus  etc. 

Intellexit  aulem  beatus  loamies  Spirilus  sancti  unctione 
utilia;  Isai.  28,  9:  Quem  docebit  scientiam?  et  quem  intelli- 
gere  faciet  auditum  ?  ablactatos  a  lacte  etc.  Ghristi  eruditione 
suUimia;  tertii  Reg.  3,  42:  Dedi  tibi  cor  sapiens  et  intelii- 
gens  etc.  Angelica  revelatione  abscondita;  Dan.  1,  17:  Danieli 
autem  dedit  Dominus  intelligentiam  visionum  et  somniorum. 

Fuit  vero  beatus  loannes  exaltatus  ad  cathedram  aposto- 
licam ;  Psal.  1 06 ,  32 :  Exaltent  eum  in  ecciesia  plebis  etc.  Ele- 
vatns  ad  denuntiationem  propheticam;  Ezech.  8,  3:  Elevavit 
me  spiritus  et  adduxit  in  caelum  in  visione  gloriae.  Sublima- 
tus  ad  eruditionem  evangelicam;  Gen.  7,  17:  MuUipIicatae  sunt 
aquae  et  elevaverunt  arcam  in  sublime  a  terra. 

^  Vers.  13.  — Aliquanto  inferius  post  Nam  P  prosequitur 
in  his  est  ordo:  quia  sanctitas  vitae  etc. 

®  Vers.  7:  At  non  talis  servus  meus  Moyses,  qui  in 
omni  etc.  —  Superius  pro  vocat  eum,  quod  bis  occurrit,  G  I 
vocavit  eum,  quod  etiam  AFHKL  in  primo  tantum  loco  ex- 
hibent. 

*  Cfr.  loan.  19,  26,  seq. 

*  Vers.  4-3. 


240 


PROOEMIUM  COMMENTARII 


Seriritatis 
acceptatio* 

TertJo. 


Secando,  a 

claritate  Id* 

telUgeDtiae 

tripliciter. 


Primo. 


Secnndo. 


ecce,  servilutis  acceptatioS  quia  nori  suscepit  offi- 
cium  iilud  ad  gloriam  suam ,  sed  ad  divinam.  —  Ra- 
tione  b€7ieficii,  quod  sibi  Dominus  contulit,  quia  a 
Deo  electus  et  praeelectus  et  dilectus  et  speciali  mu- 
nere  gratiae  ditatus  fuit ,  secundum  illud  Isaiae  qua- 
dragesimo  secundo  ^ :  Ecce^  serms  meus,  suscipiam 
eum ;  eleetus  meus ,  complacuit  sibi  in  illo  anima 
mea,  dedi  spiritum  meum  super  eum,  Recte  com- 
placuit  sibi  in  beato  loanne  anima  Domini ;  nam  hic 
est  discipulus  ille,  quern  diligebat  lesvs,  loannis 
ultimo.  —  Sic  igitur  serms  Christi  fuit  beatus  loan- 
nes  propter  obsequium,  ofjicium  et  beneficium. 

3.  Ob  hanc  autem  sanctitatem  vitae  meruit  do- 
num  intelligentiae,  quo  multipliciter  fuit  ditatus.  In- 
tellexit  enim  Spiritus  sancti  unctione,  angelica  reve" 
latione,  Christi  eruditione,  Spiritus  sancti  unclione 
inlellexit  utilia ;  angelica  revelatione  ^intellexit  ab- 
scondita;  Christi  eruditione  sublimia;  et  in  his  tri- 
bus  ^  omnis  appetitus  et  desiderium  nostrae  intelli- 
gentiae  consummatur  et  perficitur. 

Intellexit  igitur  Spiritus  sancti  unctione  utilia, 
quia  ille  Spiritus  veritalis  est  spiritus  salutis ;  de  quo 
intellectu  Isaiae  vigesimo  octavo^:  Quem  docebit 
scienticim?  Et  quem  intelligere  faciet  auditum? 
Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  uberibus.  Ablactati 
et  semoti  a  dulcedine  praesentis  consolationis  meren- 
tur  intelligere  utilia ,  alii  vero  non.  Unde  primae  ad 
Corinthios  secundo :  Animalis  homo  non  percipit  ea 
quae  spiritus  Dei  sunt;  stuUitia  enim  est  illi,  et 
non  potest  intelligere  quo^e  spiritualiter  examinan- 
tur.  Beatus  vero  loannes  ablactatus  fuit,  quia  pa- 
trem  et  matrem  et  etiam  sponsam,  quam  duxerat, 
amore  Dei  dereliquit^. 

Intellexit  angelica  revelatione  abscondita,  ut 
quae  ventura  erant ;  unde  recte  convenit  ei  quod  di- 
citur  Danielis  primo  *  de  ipso  Daniele :  Dedit  Domi- 
nus  Danieli  intelligentiam  omnium  visionum  et  so- 
mniorum;  et  hoc  quidem  ministerio  revelationis 
angelicae;  unde  Danielis  octavo  dixit  unus  Angelus 
aUi :  Gabriely  fae  istum  inteUigere  visionmn,  Sed 
hoc  Angelus  hon  faciebat  auctoritative ;  in  cuius  rei 
testimoniura,  dum  loannes  veilet  adorare  Angelum, 
qui  sibi  illa  ostendebat ,  prohibuit  eura  dicens :  Vide, 
ne  feceris;  conservus  enim  tuus  sum  et  fratrum 


tuorum ,  Apocalypsis  decimo  nono  ^ ;  in  quo  manife- 
statur,  quod  non  revelabat  ut  dominus,  sed  ut  con- 
servus. 

Intellexit  etiam  Christi  eruditione  sublimia.  Etsi  Tertio. 
enim  Christus  omnes  suos  discipulos  edoceret,  ta- 
men  beatum  loannem,  quem  prae  ceteris  diligebat, 
prae  ceteris  erudivit  et  intelligere  fecit.  Unde  recte 
potest  de  eo  intelligi  quod  dixit  Dominus  Salomoni 
tertii  Regura  tertio  ^ :  Dedi  tibi  cor  sapiens  et  in- 
telligens  in  tantum,  ut  ante  te  nuUus  similis  tui 
fuerit  nec  post  te  surrecturus  sit,  NuIIus  enim  ante 
eum  fuit  nec  post  eum  secutus  est,  qui  ad  tantam 
Divinitatis  cognitionem  ascenderet. 

4.  Sic  igitur  intellexit  beatus  loannes  utilia  etTertio,abex- 

^  cellentia  do- 

abscondita  et  sublimia ;  et  ratione  huius  triplicis  in-  ctrinae  tri- 

^     .  pliciter. 

telligentiae  sublimatus  fuit  ad  triplicem  dignitatem 
doctrinae.  Ideo  dicitur  exaUabitur,  scilicet  ad  cathe- 
dram  apostolicam ;  elevabitur  ad  denuntiationem. 
propheticam.;  et  sublimis  erit  valde  per  doctrinam 
evangelicam.  Propter  quod  tria  scripta  condidit ,  sci- 
licet  Epistolas  canonicas,  tanquam  praedicator  au- 
thenticus ;  Apocalypsim ,  tanquam  propheta  eximius ; 
et  Evangelium,  tanquam  scriba  doctissimus. 

Primo  igitur  exaUabitur  ad  cathedram  aposto-  Pnmo. 
licam.  Propter  quod  recte  convenit  ei  quod  dicitur 
in  Psalmo  ^ :  Exaltent  eum  in  eccksia  pkbis,  et  in 
cathedra  seniorum  laudent  eum,  Cathedra  senio- 
rum  est  calhedra  Apostolorum ,  in  qua  beatus  loan- 
nes  non  sedil  ut  otiosus,  immo  erudivit  praesentes 
verbis  et  absentes  epistolis ;  Ecclesiastici  decimo 
quinto :  Firmabitur  in  illo,  et  non  flectetur ;  et 
continebit  iUum,  et  non  confundetur;  et  exaltabit 
Ulum  apud  proximos  suos. 

Elevabitur  ad  denuntiationem  propheticam,  se-  secuDdo. 
cundum  illud  Ezechielis  octavo  ^^ :  Elevavit  me  Spi- 
ritus  inter  eaelum  et  terram ,  et  adduxit  me  in  leru- 
salem  in  visione  Dei.  Hac  elevatione  beatus  loan- 
nes  elevatus  est ;  unde  Apocalypsis  vigesimo  prirao : 
Sustulit  me  in  spiritu  in  montem  magnum  et  al- 
tum  et  ostendit  mihi  civitatem  sanctam  lerusatem 
descendentem  de  eaelo.  Et  hoc  quidem  vidit  ad  de- 
nuntiandum;  unde  dictum  est  ei  Apocalypsis  primo  ^^: 
Scribe  quae  vidisti  et  quae  sunt  et  quae  oportet 
fieripost  haec;  quia  floruit  triplici  genere  prophetiae. 


*  Cod,  N  servUii  susceplio.  In  cod.  Q,  qui  sermoneni  ex- 
hibet,  legitur  officii  acceptio. 

*  Vers.  1.  —  Subinde  allegatur  loan.  21,  7.  (cfr.  v.  20,). 
—  Inferius  post  Sic  igitur  ed.  addit  supradictus,  N  sancttis, 

*  Cod.  P  subiungit  modis. 

*  Vers.  9.  —  Sequens  locus  est  I.  Cor.  2,  14,  in  cuius 
flne  Vulgata  legit.  quia  spiiitualiter  examimtnr.  —  Superius 
post  quia  ille  Spiritus  B  F  prosequuntur  est  veritatis  et  salutis 
(cfr.  loau.  U,  17;  15,  26.  et  16,  13.). 

^  Mattli.  i,  22:  Hli  [lacobus  et  loannes]  autem  statim,re- 
lictis  retibus  et  patre,  secuti  sunt  eum.  De  sponsa  relicta  cfr. 
infra  Prologus,  qui  Hieronymo  adscribitur. 

*  Vers.  17;  ibid.  8,  16.  est  seq,  locus.  —  Superius  pro 
ut  qme  ed.  et  qme. 

'  Vers.  10.  Cfr.  111.  Sent.  d.  9.  a.  1.  q.  5.  ad  2.  —  Su- 


perius  pro  auctoritative  D  et  ed.  propria  auctoritate,  Inferius 
pro  manifestaiur  1  munifestabatur,  B  ostendiiur, 

^  Vers.  12.  —  De  amore  Christi  erga  loannem  cfr.  III. 
Sent.  d.  32.  q.  6.  •—  Superius  pro  Intellexit  etiam  mulli  codd. 
Mellexit  autem. 

^  Psalm.  106,  32.  —  Seq.  locus  est  Eccli.  15,  3.  seq. 

^^  Vers.  3.  —  Sequitur  Apoc.  21,  10. 

*'  Vers.  1 9.  In  hoc  textu  notantur  tria  tempora ,  scil,  prae- 
teritum  (quae  vidisti) ,  praesens  (quae  sunt)  et  futurtm  (quae 
oportet  fieri  post  haec),  quibus  respondet  triplex  genus  pro- 
phetiae  large  dictae.  Cfr.  Gregor.,  l.  Honiil.  in  Ezech.  homil.  1. 
n.  1  :  Prophetiae  tempora  tria  sunt,  scilicet  praeteritum,  prae- 
sens  et  futurum,  Sed  sciendum  est,  quod  in  duobus  tempori- 
bus  prophetia  etymologiam  perdit  etc.  Ibid.  n,  L  diversi  modi 
propheliae  ex  tribus  dictis  temporibus  proponuntur. 


IN  lOANNEM. 


m 


Et  siihlimis  erit  valcle  per  (loctrinam  evange- 
Tertio.  licam,  in  qua  omnes  alios  antecellit.  Ideo  recte  ex- 
poni  potest  de  eo  quod  dicitnr  Genesis  septimo  ^ : 
Multtplicatae  sunt  aquae  et  eleoaverunt  arcam  in 
sublirne  a  lerra.  Arca  ista  beatiis  loannes,  in  quo 
salvatum  est  semen  verbi  divini.  Aquae  illae  mnlti- 
plicatae  snnt  aquae  sapientiae  salataris,  quae  mul- 
tipiicatae  fueruntin  beato  loanne,  quia,  sicut  dicit 
Augustinus  ^ ,  «  fluenta  Evangelii  de  ipso  dominici 
pectoris  fonte  polavit».  Istae  aquae  sapientiae  ipsum 
ekvaverunt  in  sublime,  super  omnes  montes,  quia 
in  Evangelio  altius  omnibus  est  locutus.  Unde  dicit 
Augustinus^:  «  Si  altius  intonuisset,  totus  mundus 
capere  non  potuisset  ».  Sed  quia  doctoris  sublimitas 
manifestatur  in  sublimilate  doctrinae,  recte  videtur 
sublimis  valde,  si  Evangelii  eius  sublimitas  expli- 
cetur. 

3.  Intelligendum  est  igitur ,  quod  aliqua  doctrina 
Tripiex  snb- dicitur  sublimis,  aut  quia  de  sublimibiis  agit,  aut 
Sae.^*^"  quia  sublimiter  procedil,  aut  quia  ad  sublimiaper- 
Primo,  de  ducit,  —  Evangelium  beati  loannis  sublime  est,  quia 
sobiimjbas  j^  subiiniibus  agit,  quia  de  Verbo  incarnato  secundum 
utramque  naturam,  quae  valde  sublimes  sunt,  ma- 
xime  divina.  Quod  bene  exprimitur  parabolice  Eze- 
chielis  decimo  seplimo^:  Haec  dicit  Dominus  Deus: 
Ego  sumarn  de  meduUa  cedri  sublimis ,  et  plantaho 
super  moniem  exeelsum  et  eminenlem,  in  monte 
sublimi  IsraeL  Medulla  cedri  sublimis  est  latens 
Divinitas  Verbi.  Hanc  plantavit  Deus  Pater  in  monte 
sublimi  Israel,  quia  humanae  naturae  in  Christo 
univit,  qui  est  lapis  abscissus  de  monte  sine  ma- 
nibus  ^.  De  hac  medulia  cedri  sublimis  est  Evange- 
lium  beati  loannis ;  unde  in  eodem  capitulo  dicitur : 
Aqnila  grandis  magnarum  alarum,  longo  mem- 
brorum  ductu ,  plena  plumis  et  varietate,  venit  ad 
Libannm  et  tulit  meduUam  cedri,  Summitatem  fron- 
dium  eius  avulsit  et  transportavit  cam  in  terram 
Chanaan,  Aquila  grandis ,  per  caritatis  latitudinem ; 
magnarum  alarum,  per  contemplationis  altitudi- 
nem;  longo  membrorum  ductu,  per  exspectationis 


longitudinem ;  plena  plumis  et  varietate,  per  vir- 
tutum  multitudinem ;  venit  ad  Libanum,  id  est  ad 
montem  montium  Christum  ® ;  titlit  inedidlam  cedri, 
id  est  latentem  Divinitatem  Verbi ;  et  summitatem 
frondium  avulsit,  quia  operum  divinorum  excellen- 
tiam  descripsit,  sicut  nobilissima  miracula  et  altis- 
sima  documenta,  quae  alii  Evangelistae  reliquerunt 
intacta.  Si  igitur  Libanus  est  mons  altus  in  mundo , 
et  cedrus  arbor  alta  in  Libano,  et  summitas  fron- 
dium  altissima  in  cedro ;  utique  sequitur,  quod  qui 
summitatem  frondium  cedri  avulsit  de  sublimibus 
tractavit. 

6.  Non  tantum  de  subhmibus  aqit,  sed  etiamsecnndo,sab. 

*^  .  Iimiter  pro- 

sublimiter  procedit,  Modus  procedendi  subhmis  est  cedu. 
modiis  certitudinalis.  Illae  scientiae  dicuntur  subli- 
miores ,  quae  certiores.  Iste  modus  procedendi  subli- 
mis  describitur.  Ezechielis  primo  *^  in  figura  anima- 
liura,  per  quae  Evangelistae  intelliguntur :  Aiidiebam, 
inquit ,  sonum  alarum  quasi  sonum  aquariim  mid- 
tarum,  quasi  sonum  sublimis  DeL  Sonus  sublimis 
Dei  est  certitudinalis,  non  variabilis,  quia  non  est  Deus 
ut  homo,  ut  mentiatur^.  Ideo  Dominus  dicebat  de 
se  loannis  tertio :  Quod  scimus  loquimvr  et  quod 
vidimus  testamur,  Hoc  modo  certitudinali  loqueba- 
tur  beatus  loannes ;  unde  loannis  decimo  nono :  Qui 
vidit  testimonium  perhibuit,  et  testinionium  eiics 
verum  est ;  et  ille  scit,  quia  vera  dicit,  Unde  ipse 
dicit  in  priraa  canonica  sua,  primo  capitulo  in  prin- 
cipio:  Quod  fuit  ah  initio ,  quod  audivimus ,  quod 
vulinms  oculis  nostris,  quod  perspeximus ,  et  ma- 
mis  nostrae  contrectaverunt  de  Verbo  vitae,  testa- 
mur  et  annuntiamus  vobis, 

7.  Non  solum  sublimiter  procedit,  sed  etiam  ad    TcrUo,  ad 

*  '  soblimia  per- 

suhWmm  perducit.  SubUmia  sunt  bona  acterna;  namducu. 
bona  temporalia  infima  sunt  et  momentanea ;  unde 
secundae  ad  Corinthios  quarto  ^ :  Id  quod  est  in 
praesenti  momentaneum  et  leve  tribidationis  no- 
strae,  supra  modum  in  sublimitate  aeternum  glo- 
riae  pondus  operatur  in  nobis,  Ad  hoc  sublime 
pondus  gloriae  perducit  doctrina  Evangelii  secun- 


*  Vers.  '17. 

*  Libr.  1.  de  Consensu  EvangelisL  c.  4-.  n.  7:  Qui  [loan- 
nes]  de  pectore  ipsiiis  Domini...  secretum  Divinitalis  eius  ube- 
rius  et  qnodam  modo  familiarius  biJ^erit.  In  Praefat.  in  Evang. 
loan.  (cuius  auctor  secundum  ed.  Maiirin.  incertus  esl) :  Qui... 
oaeleslis  haustum  sapientiae  ceteris  excellentius  de  ipso  domi- 
nici  pectoris  fonte  potavit  (ita  etiam  Beda,  in  loan.  I,  \.), 
Hieron.,  Prolo?:.  Gomment.  in  Evang.  xMatth. :  Qui  supra  pectus 
Domini  recumbens,  purissima  doctrinarum  fluenta  potavit.  Cfr. 
Breviar.  Roman.  in  festo  S.  loan.  (27.  Dec.)  Respons.  2.  ct  8.  lect. 

^  Bonelli  pro  hac  sententia  adducit  Lyranum,  qui  in  Pro- 
logo  Evang.  loannis  «  his  ipsissimis  Augustini  verbis  utitur  ». 
In  ed.  Lyrani,  quam  prae  manibus  habemus,  in  margine  al- 
legatur  Tract.  /.  in  loan»,  in  quo  tamen  verba  ipsa  non  oc- 
currunt;  erui  fortasse  ex  ipso  poterit  sententia,  quia  ibidem 
Augustinus  docet ,  loannem  in  suo  Evangelio  proposuisse  intel- 
lectu  dimcillima.  Cfr.  tr.  18.  n.  I,  tr.  20.  n.  3,  tr.  36.  n.  I. 

*  Vers.  22.  seq. 

*  Dan.  2,  34.  et  45.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.   4. 

S.  Bonai\  —  Tom.  VL 


n.  4.  et  ir.  9.  n.  15.  —  Scq.  locus  est  Ezoch.  17,  3.  soq.  Cfr. 
Gregor.,  XXXI.  Moral.  c.  47,  n.  94.  —  In  expositione  huius 
textus  pro  per  carilatis  latitudinem...  per  coniemplaUonis  al- 
tilndinem  etc,  plurimi  codd.  prae  cariiatis  latitmUne  etc. 

®  August.,  Enarrat.  in  Ps.  87.  n.  10,  de  Chnsto  didt, 
quod  ipse  « esl  mons  montium,  quia  dc  illo  scriptnm  ost 
[Isai.  2,  2.]:  Erit  in  mvissimis  temporibus  manifestus  nions 
Domini  paratns  in  cdcumine  niontiim;  sicnt  etiam  Sanctus 
Sanctorum  ». 

'  Vers.  '10:  Similitudo  autem  vuitus  corum,  fncics  homi- 
nis  et  facics  leonis  etc.  Ibid.  v.  24.  est  seq.  locus.  Cfr.  Gregor. 
in  hos  locos.  —  Snperius  pro  de  snbllmilms  zV  B  G  l  K  L  M  0 
de  sublimioribus. 

*  Num,  23,  19,  ubi  pro  tit  homo  Vulgata  qmsihomo.  — 
Trcs  seqq.  loci  simt  ioan.  3,  41 ;  19,  35.  ct  L  I ,  I.  soq.  — 
Superius  pro  ceriitudinaiis,  non  variabilis  ed.  certitudinis,  non 
varietatis. 

®  Vers.  17,  in  quo  textu  multi  codd.  omitlunt  nostrae ,  e( 
subslituunt  operabitur  pro  ope}*atur, 

31 


242 


PROOEMIUM  COMMENTARU 


dum  loannem.  Unde  loannis  vigesimo  *  :  Haec  scri- 
pta  simt,  ut  C7'edatis,  quia  lesus  esl  Filius  Dei, 
et  ui  credentes  vitam  habeatis  in  nomine  eiiis;  il- 
lain  scilicet  vitam  aeternam  et  sublimem,  quam 
7iec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor 
hominis  ascendit. 

Sic  igitur  doctrina  huius  Evangelii  est  sublimis; 
conciusio.  propterea  non  immerilo  et  eius  auctor  dicitur  esse 
sublimis,  nec  tantum  sublimis,  sed  etiam  sublimis 
valde,  in  superlativo  gradu.  Si  enim  divina  Scriptura 
scripturas  ceteras  antecellit,  et  Evangelium  omnes 
partes  divinae  Scripturae^,  et  Evangelimn  loannis 
omnia  Evangelia ;  consequens  est ,  quod  liber  iste 
singulariter  libros  ceteros  antecellat 

8.  Ex  dictis  patent  quae  in  principio  cuiuslibet 
De4causis  libri  consucverunt  quaeri,  scilicet  causa  efficiens, 
geiii.       *  loannes  evangelista,  sanctus,   intelli^ens,   exaltatus 

et  elevatus  et  subliraior  ceteris  effectus ;  causa  7na- 
terialis,  Verbum  incarnatum ,  maxime  quantum  ad  ea 
quae  Divinitatis  sunt;  causa  formalis  sive  modus 
agendi,  etsi  sit  per  modum  narrationis,  est  tamen 
certitudinalis ;  causa  vero  formalis,  quae  est  divisio 
lihri,  infra  ^  nianifestabitur,  quia  ordinate  valde  pro- 
cedit;  causa  vero  finalis  proxima  est  fides,  uUima 
vero  est  vila  aeterna ,  quae  est  finis  desideratissimus. 

QUAESTIONES. 

9.  Sed  quantum  ad  haec  tria,  in  quibus  est 
haec  doctrina  commendata,  scilicet  in  utilitate,  cer- 
titudine  et  sublimitate,  tria  quaeruntur. 

Quaest.  I.  Quaeritur  ergo:  quae  necessitas  fuit 
Quaest.  i.  scribeodi  hoc  Evangelium  ?  Et  videtur,  quod  nulla ; 

de  utilitate. 

1.  Quia  Gregorius  super  Ezechielem  dicit  super 
illud^:  Quaticor  faeies  uni :  «  Si  quaeris,  quid 
loannes  sentiat;  hoc  quod  Lucas,  Marcus  et  Mat- 
thaeus  ».  Ergo  secundum  hoc  loannes  nihil  fecit,  nisi 
quod  replicavit  hoc  quod  alii  Evangelistae  dixerant: 
ergo  si  non  scripsisset,  nihil  deesset* 

2.  Item ,  aut  Matthaeus  sufficienter  scripsit  Evan- 
gelium,  aut  non ;  si  non:  ergo  cum  ipse  a  se  non 
scripserit,  sed  a  Spiritu  sancto ,  Spiritus  sanctus  fuit 
insufficiens.  Quodsi  Matthaeus  sufficienter  tradidit 
evangehcam  doctrinam :  ergo  superfluunt  omnia  alia 
Evangelia,  tam  loannis  quam  alia. 


3.  Item,  si  necesse  fuit  Ecclesiae,  utquid  tan- 
tum  tardavit,  distulit  et  retinuit  verbum  tempore 
salutis  ^  ?  Ergo  videtur ,  quod  negUgenter  fecerit  et 
peccaverit,  quod  tantura  distulit 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Evangelistae  sunt  Resp. 
testes  Domini ,  et  hoc  non  propter  indigentiam  clari- 
tatis  divinae,  sed  infirmitatis  humanae.  Quia  ergo  no- 
stra  infirmitas  firmius  et  certius  credit  pluribus  quam 
uni ;  ideo  disposuit  divina  sapientia,  ut  plures  essent 
Evangelistae,  —  Si  vero  ^  omnino  diversa  dicerent , 
fidem  non  firmarent ;  necesse  est  enim ,  ut  testimo- 
nium  sit  sohdum ,  testes  concordare.  Si  vero  omnino 
idem  dicerent ,  ium  certe  totum  unum  esset  et  super- 
fluum.  Ut  ergo  certum  esset  testimonium  et  nihil  con- 
tineret  superfluum,  disposuit  Spiritus  sanctus,  ut 
aUqua  singulariter  narrarent,  aliqua  communiter, 
nulla  vero  discorditer. 

\.  Quod  obiicitur,  quod  sensit  unus,  et  omnis;soiutiooppo- 
mtelligendum,  non  quia  omnino  idem  dixerint,  sed 
ubi  concurrerunt  in  idem  narrandum,  non  discor- 
dant,  sicut  dicit  Augustinus  de  Concordia  EvangeU- 
starum^.  —  Vel  facienda  est  vis  in  hoc,  quod  dicit 
sentiunt ;  quia  idem  sentiunt  tanquara  uno  spiritu 
et  fide  iliuminati;  sedtamen  non  omnino  eadem 
scribunt. 

%  Quod  quaeritur,  utrum  Matthaeus  suflicien- 
ter  dixerit;  dicendum  ad  hoc,  quod  sufficienter  de 
aliquo  tractare,  hoc  est  dupliciter:  aut  quantum 
exigit  materiae  dignita-s ;  et  sic  de  Christo  sulfl- 
cienter  tractare  est  impossibile,  non  tantum  uni  ho- 
mini ,  sed  etiam  toti  nmndo ,  si  converteretur  in  lin- 
guas,  quia  ad  eius  narrationem  deficiunt  omnes  lin- 
guae.  Unde  loannis  ultimo  ^ :  Quodsi  scribantur  per 
singula  quae  fecit  lesus,  nee  ipsum  arbitror  mun-- 
dum  posse  capere  eos  qui  scribendi  sunt  libros. 
Alio  raodo  est  sufficienter  tractare ,  quantum  sufficit 
ad  deveniendum  in  finem;  et  sic  in  quolibet  Evan- 
gelistarum  substantia  fidei,  quantum  sufficit,  conti- 
netur.  Sed  tamen  alii  non  superfluunt,  quia  faciunl 
ad  fidei  claritatem,  explicationem ,  maiorem  certi- 
tudinem  et  defensionem. 

3.  Quod  obiicitur:  quare  tantum  distulit?  di- 
cendum ,  quod  ratio  fuit  ex  parte  scribentis ;  quia  Batio  i. 
erat  virgo  et  iuvenis ;  ideo  ut  verecundus  se  inge- 
rere  noluit,  quousque  ab  episcopis  Asiae  rogaretur  et 


^  Vers.  31.  —  Subinde  allegatur  I.  Cor.  2,  9:  Quod  ocu- 
lus  non  vidit  etc, 

^  August.,  I.  de  Gonsensu  Evan^elisl.  c.  1.  n.  \:  Inter 
omnes  divinas  aucloritatcs,  quae  sanclis  Litteris  continenlur, 
Evangelium  merito  excellit.  —  Superius  pro  eiu$  auctor,  quod 
fere  omues  codd.  habent,  ed.  eiiis  auctoriias.  Codd.  pro  Si 
enim  substituunt  Sicut  enim.  Subinde  pro  divina  et  divime  ed. 
perperam  dicta  et  diclae,  Inferius  pro  antecellat  maior  pars 
codd.  antecelUL 

^  In  exposilione  primi  cap.  v.  1.  et  6.  —  Superius  post 
caiisa  formaliSj  conti'adicentibus  codd.,  prosequitur  ed.:  est 
narratio  seu  modus  agendi,  qui  licet  sit  per  modum  narra- 
tionis,  est  tamen  certiHdinalis.  Eadem  ed.  pro  qvia  ordimte 
valde  procedii  substituit  qua  ordinatione  procedat. 


*  Ezecli.  \ ,  6.  Gregor. ,  I.  Uomil.  in  Ezech.  homil.  3.  n.  1 : 
Si  quaeras,  quid  loannes  sentiat;  hoc  procul  dubio,  quod  Lu- 
cas  etc. 

*  Cum  e  contrario  dicatur  Eccli.  4,28:  Nec  retineas  ver- 
bum  in  tempore  salutis. 

®  Ed,  cum  non  paucis  codd.  enim. 

'  Sive  de  Conscnsu  Evangelist.  1.  c.  35.  n.  S4:  Quamobrem 
illa  potius  iam  videanius,  qualia  sint,  quae  putant,  Evangelislas 
sibimet  ipsis  scripsisse  contraria ,  quod  parum  intelligentibus  vi- 
deri  potest,  ut  his  quaestionibus  dissolutis,  ex  hoc  quoque  appa- 
reat,  illius  capitis  [Christi]  membra  non  solum  idem  senliendo, 
vei'um  eliam  convenientia  scribendo  in  corporis  ipsius  unitatc 
germanam  scrvasse  concordiani. 

«  Vers.  25. 


IN  lOANNEM. 


243 


ab  haereticis  excitaretur,  Unde  in  Prologo  ^  dicitur, 
quod  ultimo  scripsit  Evangelium,  et  hoc  virgini  de- 

«atio  2.  bebatur.  —  Alia  ratio  fuit  ex  parte  Scriptiirae,  quia 
alii  stint  versati  circa  humanitatem  et  circa  vitam 
activam,  beatus  loannes  circa.Divinitatem  et  vitam 
contemplativam ,  sicut  dicit  Augustinus  in  Glossa  ^. 
Quia  ergo  per  visibilia  venitur  ad  invisibilia,  etper 
activam  ad  contemplativam ;   debuerunt  primo  alii 

Raiio  3.  scribere ,  ultimo  vero  loannes.  —  Tertia  ratio  fuit 
ex  parte  dwpensationis  divinae ;  quia  enim  loannes 
ceteris  melius  servaverat  Evangelium,  si  ipse  primo 
scripsisset,  aut  totum  scripsisset  et  aliis  locum  scri- 
bendi  abstulisset ;  aut  si  non  totum ,  alii  ipsum  sup- 
plere  non  possent.  Ideo  permisit  instinctu  Spiritus 
sancti,  alios  prius  scribere,  ul  quae  alii  omiserant, 
Faisa  ratio  postmodum  ipsc  uarrarct  ^,  —  Graeci  autem  reddunt 
aham  causara,  ut  ahos  corrigeret;  sed  mentmntur, 
quia,  si  eodem  Spiritu  Evangelistae  locutisunt,  im- 
possibile  fuil,  eos  dicere  falsum ;  ideo  aliquid  fuit 
addendum ,  sed  nihil  corrigendum. 

10.  Quaest.  II.  Secundo  quaeritur  de  huius  libri 
Qaaesi.2.decertitudine,  et  videtur,  guod  male  procedat. 

1.  Si  enim  modus  narrationis  est  debihs  et  m- 
firmus,  quia  quis^  potest  contradicere,  nec  habet 
unde  refellatur ;  et  loannes  modo  narratorio  proce- 
dit:  ergo  valde  debiliter  et  infirme. 

2.  Item ,  quod  debeat  certitiidinaliter  procedere, 
videtur :  quia  «  nihil  est  certius  homini  sua  fide  ^  »: 
ergo  nulla  cognitio  vel  doctrina  certius  debet  tradi 
ea  quae  generat  fidem.  Sed  doctrina  loannis  est  ad 
generandum  fidem,  sicut  dicitur  loannis  vigesimo: 
ergo  debet  esse  certissima  et  certitudinahter  pro- 
cedere. 

Respondeo:   Dicendum,   quod   quadruplex   est 

Resp.  certitudo,  scilicet  demonstratimis ,  auctoritatis ,  in- 

ceTtitndo  temae  illuminationis   et    exterioris  persua^ionis. 

qnadrapiex.  ppj^g^  certitudo  cst ,  cui  rcsisti  non  potest ;  in  illa 


cogitur  homo  assentire,  vefit  nolit ;  et  ideo  talis  cer- 
titudo,  ubi  dominatur,  evacuat  fidem.  Aha  est  cer- 
titudo  auctoritatis ,  et  haec  fidem  generat;  unde 
Augustinus  ^ :  «  Quod  credimus  debemus  auctoritati » . 
Tertia  est  certitudo  illuminationis  interioris,  et  haec 
fidem  perficit  et  consummat.  Quarta  est  persuasio- 
nis,  quando  horao  fidelis  rationes  assignat  congruen- 
tiae  et  eflicaciae,  ut  quod  credit  intelhgat;  et  haec 
cerlitudo  fidem  consequitur.  Nam  rationes  huiusmodi 
fideU  sunt  optimae  et  eflicaces,  infideli  vero  prorsus 
inutiles  et  infirmae  ^ 

1 . 2.  Qaod  ergo  quaerilur  de certi tudine, dicendura,  soiaiio  op- 
quod  «  quia  finis  imponit  necessitatem  his  quae  sunt 
ad  finem  ^ » ;  cum  haec  doctrina  sit  ad  generandam 
fidem,  non  debuit  habere  certitudinem  demonstra- 
tivam;  non  potuit  habere  certitudinem  internam, 
quia  illa  est  gratiae;  non  debuit  habere  persuaso- 
7iam:  ideo  oportuit,  quod  haberet  certitudinem  au- 
ctoritatis.  Et  haec  est  ratio,  quare  omnes  hbri  sa- 
crae  Scripturae  traduntur  per  modum  narralionis, 
non  ratiocinationis ,  quia  sunt  ad  generandam  ftdem, 
quae  est  per  assensum  liberum.  Libri  autem  docto- 
rum  traduntur  per  ratiocinationes ,  quia  sunt  ad  ge- 
nerandam  intelligentiam  et  ad  fidem  confovendam  et 
nutriendam.  Sed  rationes  illae  non  habent  robur, 
nisi  fundatae  super  fidem^. 

Dicendum  est  ergo,  quod  certitudo  auctoritatis    certuado 

^         '  anctontatis 


X. 


in  aliis  scientiis  inventis  ab  hominibus,  qui  mentiun-  dopje 
tur  saepe,  parvum  habet  robur;  sed  in  sacra  Scri- 
ptura,  quae  a  Spiritu  sancto  data  est,  magnam  ha- 
bet  firmitatem,  quia  ipse  mentiri  non  potest.  Unde 
Augustinus  super  Genesim  ^^:  «  Maior  est  huius  Scri- 
pturae  auctoritas  quam  omnis  humani  ingenii  per- 
spicacitas  » . 

H.  Quaest.  III.  Quaeritur  de  sublimitate  perscru- Qaaest.  s.  de 

.        -,        . ,  ,  ,  sublimitate. 

tationis  et  sermonis.   Et  videtur,  quod   male  agat 
beatus  loannes,  qui*^  tara  sublimia  perscrutatur : 


*  Qui  inferius  sub  nomine  Hieronymi  allegatur.  —  Hieron. , 
de  Yiris  illustribus , .  c.  9:  Novissimus  omnium  [loannes]  scri- 
psil  Evangelium,  rogatus  ab  Asiae  episcopis,  adversus  Cerin- 
thum  aliosque  liaereticos  et  maxime  tunc  Ebionitarum  dogma 
consurgens,  qui  asserunt,  Christum  ante  Mariam  non  fuisse; 
unde  et  compulsus  est  divinam  eius  nativitatem  edicere. 

2  Sive  in  Prologo,  quem  card.  Hugo  et  Lyranus  sub  no- 
mine  Augustini  exhibent ,  ed.  Maurin.  incerto  auctori  (in  Evang. 
loan.  Praefatio)  Iribuunt;  maior  ipsius  pars  sumta  videtur  ex 
August.,  1.  de  Consensu  Evangelist.  c.  I.  seqq.,  in  quibus 
etiam  liaec  alia  ratio  a  S.  Bonav.  allata  ponitur.  —  Rom.  \ , 
20:  Invisibilia  enim  ipsius  [Dei]  a  creatura  mundi  per  ea  quae 
facta  sunt  intellecta  conspiciuntur. 

'  Hieron.,  de  Viris  illustribus,  c.  9:  Sed  et  aliam  causam 
huius  Scripturae  [Evang.  loan.]  ferunt,  quod  cum  legisset  Mat- 
thaei,  Marci  et  Lucae  volumina,  probaverit  quidem  textum 
lusloriae  et  vera  eos  dixisse  firmaverit,  sed  unius  tantum  anni, 
in  quo  et  passus  est,  post  carcerem  loannis  historiam  texuisse. 
Praetermisso  itaque  anno,  cuius  acla  a  tribus  exposita  fuerant, 
superioris  temporis,  antequam  loannes  clauderetur  in  carcerem, 
gesla  narravit,  sicut  manifestum  esse  poterit  his  qui  diligenter 
quatuor  Evangeiiorum  volumina  legerint.  Quae  res  etiam  8ta- 
cpwviav  (dissonantiam) ,  quae  videtur  esse  cum  ceteris,  tollit. 
Cfr.   Eusebius,  IIL   Histor.  Eccles.  c.  24.  —  A  recentioribus 


auctoribus  modus  solutionis  Hieron.  non  solet  probari.  —  Pro 
nairaret  N  suppleret.  Superius  pro  servaverat  Evangelium  ed. 
observaverat  Evangeliim ,  quibus  verbis  haec  nota  adiecta  est : 
Evangelium  per  metonymiam  [i.  e.  transnominationem ,  qua 
ponitur  v,  g.  nomen  conlinentis  pro  re  contenta  etc.]  pro  Cliri- 
sti  gestis  in  Evangelio  narratis.  Cfr.  I.  loan.  1,  I.  seqq. 

*  Cod.  B  quisque. 

*  Secundum  August.,  XIU.  de  Trin.  c.  4,  n.  3.  Cfr.  tom.  IIL 
pag.  480,  aola  3.  —  Inferius  allegatur  loan.  20,  31:  Haec 
autem  scripta  sunt,  ut  credatis  etc. 

*  De  Utilitate  credendi,  c.  11.  n.  2o.  Cfr.  L  Retract.  c.  14. 
n.  3.  —  Superius  pro  dominatiir,  quod  exhibent  D E F HI K L , 
ed.  donatur, 

'  Cfr,  1.  Sent.  Prooem.  q.  2j  III.  Sent.  d.  23.  a.  1.  q.  4.  et 
d.  24.  dub.  3.  —  Ed.  hic  addit :  aptae  tamen  ad  confundendum 
advei^sarios,  et  paulo  superins  post  intelligat  subiungit  aiit  in 
fide  infirmos  foveat. 

®  Secundum  Aristot.,  supra  pag.  S,  nota  9.  allegatum. 

'  Cfr.  Breviloq.  (tom.  V.)  Prolog.  §  5.  —  Superius  e  codd. 
supplevimus  fidem,  qme  esU..  ad  generandam. 

^^  Libr.  IL  de  Gen.  ad  lit.  c.  5.  n.  9,  ubi  pro  perspicacitas 
textus  originalis  capacitas,  Cfr.  tom.  V.  pag.  207,  nota  1,  in 
fine.  —  Superius  vocibus  qui  mentiuntur  B  interserit  saepe, 

"  Cod.  G  quod,  N  cum. 


244 


PROOExMIUM  COMMENTARII 


1.  Quia  Ecclesiastici  tertio  ^:  Altiora  ie  ne  quae- 
sieris,  et  fortiora  te  nescrutatus  fueris;  et  iterum 
ProYerbiorum  vigesimo  ([mxAo :  Perscrutator  maie- 
statis  opprvmetur  a  gloria.  Quid  maius  quam  ae- 
terna  Verbi  generatio?  —  Si  dicas,  quod  ipse  non 
perscrntatur,  sed  narrat;  contra:  Isaiae  quinquage- 
simo  tertio^:  Generationem  eius  quis  enarrabit? 
Et  Hieronymus  exponit  de  generatione  aeterna. 

2.  Item  Apostolus  primae  ad  Corinthios  secundo  ^ 
commendat  se  de  hoc,  quod  non  venit  ad  Corinthios 
in  sublimitate  sermonis,  sed  in  humilitate.  Ergo 
videtur,  quod  beatus  loannes  reprehensibilis  sit, 
quod  tam  alte  intonuit,  ita  quod  altius  non  posset. 

Respondeo :  Intelligendum ,  quod  perscrutatio 
Rosp.  maiestatis  et  subhmium  potest  esse  tripliciter,  scili- 
cet  in  spiritu  diabolico ,  humano  et  divino.  Prima  est 
Tripiex  per-  maliqnitatis ,  et  fuit  in  haereticis;  secunda  vero  cu- 
riositatis,  et  fuit  in  philosophis;  tertia  vero  pietatis, 
et  fuit  in  Aposlolis  et  Prophetis.  Prima  est  oinnino 
reprehendenda,  secunda  est  cavenda,  sed  tertia  ainple- 
ctenda ;  quia  et  prima  et  secunda  frequenter  ducunt 
in  erroreni ,  sed  tertia  non ,  quia  Spiritus  scrutatur 
profmda  Dei,  primae  ad  Corinthios  secundo  *.  Et 
quia  loannes  Spiritu  divino  afllatus  fuit ,  ideo  in  cae- 
lestium  perscrutatione  et  descriptione  reprehendi  non 
potest;  et  ideo  Spiritus  sanctus  generationem  aeter- 
nam  enarravit,  non  honio. 

2.  Quod  quaeritur  de  subhmitate  sermonis,  di- 
soiutio  ad  2.  cendum ,  quod  sublimitas  sermonis  aliquando  re- 
Tripiex  re-  preheuditur  propter  pravam  intentionem ,  ut  cum 
se?moni3^sSb-homo  loquitur  sublimia,  ut  gloriosus  appareat;  et 
sic  prohibetur  primi  Reguni  secundo  ^ :  Nolite  multi- 
plicare  loqui  sublimia  gloriantes,  —  Aliquando  re- 
prelienditur  propter  materiam,  ut  quando  materia 
levis  et  modica  est,  non  est  verbis  altis  aggravanda 
et  obscuranda;  de  quo  ad  Colossenses  secundo^-  Hoc 
autem  dico,  ut  nemo  vos  decipiat  in  sublimitate 
sermonum;  et  post:  Videte^  ne  quis  vos  decipiat 
per  philosophiam  et  inanem  fallaciam.  —  Ali- 
quando  reprehenditur,  quia  audientes  nonsuntca- 
paces ;  propter  hoc  dicebat  Apostolus  primae  ad  Co- 
rinthios  secundo  ^ :  Non  veni  ad  vos  in  sublimitate 
sermonis;  et  ratio  erat,  quia  non  poterant  intelligere. 
Econtra  dicit  Hieronymus  de  quibusdam :  «  Ahi  ad- 
ducto  supercilio  grandia  verba  trutinantes ,  inter  mu- 


lierculas  de  sacris  Litteris  philosophantur  » .  —  Beatus  oe  sermoac 
vero  loannes  et  materiam  liabuit  altam  et  inteiitio- 
nem  bonam  et  audientes  provectos ,  quia  iam  Eccle- 
sia  creverat;  quare  recte  et  debite  sublimiter  locu- 
tus  est.  Tamen  hoc  est  mirabile,  slcut  dicit  Augu- 
stinus^,  quod  in  sermone  suo  invenit  parvulus  lac, 
quod  sugat,  invenit  etiam  perfectus  solidum  cibum , 
qui  eum  reficiat,  Et  verificatur  illud  Gregorii ,  quod 
ibi  elephas  natat,  et  agnus  peditat.  Et  ideo  parvuli, 
qui  non  possunt  natare  cum  elephantibus,  peditare 
debent  cum  agnis. 


PrOLOGUS   S.    IllERONYiMI  IN   EvANGEUUM 
SECUNDUM   lOANNEM  ^. 

Hic  esl  loanncs  evangelista,  unus  ex  disclpulis  Do-Dignitas  scri- 
mini,   qui   virgo  electus  a  Deo  est,  quem  <le  nupliis    ^*^"** 
volenlem  nubere  vocavit  Deus.  Cui  virginitalis  in  hoc 
dupiex  lestimoniiim  in  Evangelio  daliir :  quod  et  prae 
celerls  dileclns  a  Domino  dicilur,  et  huic  Matrem  suam 
pendens  w  cruce  commendavit  Domlnus,  ut  Virginem 
virgo  servareL  —  Denique  mauifestaas  iii  Evangeho ,  Modas  scri. 
quod  erat  ipse  incoriniptibilis  Verbi  opus  inchoans,  sohis 
Yerbum   caro  faclum  esse  nec  lumen  a  tenebris  coni- 
prcliensiim   fuisse   lestatur;  primum  signiim  ponens, 
quod  in   nupliis  fecit  Dominus,  ostendens,  quod  ipse 
erat,  ut  legenlibus  deraoustraret,  quod  ubi  Dominus 
invilatus  esl,  deHcere  nuptlaruni  vinum  debcat,  et  ve- 
terjbus  immutatis,  nova  omnia,  quae  a  Chrislo  iusUtuun- 
tur,  appareant.  —  Hoc  aulem  Evangelium  scripsit  in    Tempus 

ct  locus  scri" 

Asia,  et  postea  quam   in    Patmos  insuhi  Apocalypsim     bendi. 
scripserat;  ut,  cui  in  principio  canonis  incorrupnbiie 
principium  praenotalur  m  Genesi,  ei  etiam  mcorrupti- 
bilis  finis  per  virginem  in  Apocalypsi  redderetur,  di- 
cenle  Chrislo :  Eqo  sum  alpha  et  omeqa.  —  Et  hic  est  obitus  au- 

•  ctoris 

loanues,  qui  scicns,  supervenisse  diem  recessus  sui, 
convocatis  discipuUs  suis  in  Epheso ,  per  mulia  signo- 
rum  experimenla  promens  Clnistum,  descendens  in 
defossum  sepulturae  suae  locum,  facta  oratlone,  posi- 
lus  est  ad  patres  suos,  tam  exlraneus  a  doiore  mor- 
tis,  quam  a  corruplioue  carnis  invenitur  alienus.  — 
Tamen  post  oranes  Evangeiium  scripsit,  et  hoc  virgiui  ordohuias 
debebatur.  Quorum  lamen  vel  scriptorum  lemporis  aUar^*^"^^ 
dlspositio,  vel  librorum  ordinatio  ideo  a  nobis  per 
singuia  non  exponitur,  ut  sciendi  dcsiderio  collato  et 
quaerenlibus  fructus  laboris  el  Deo  magisterii  doctrina 
servclur.  Expljcit. 


^  Vers.  22.  —  Sequitur  Prov.  25,  27:  Qiii  scrutalor  est 
maiestatis  etc. 

2  Vers.  8.  —  Senlentia  Hicron.  habetur  in  Comment.  su- 
pcr  himc  locuni,  Ubr.  XIV.  —  Ab  II  citatur  Gregorius;  cfr. 
XVJn.  Moral.  c.  54.  n.  88. 

®  Vers.  1.  seqq. 

*  Vers.  1 0 :  Spiritus  emni  omnia  scrulalur,  etiam  profunda 
Dci.  —  Cfr.  1.  Scnt.  Proocm.  q.  2.  ad  I.  et  2.  —  Inferius  pro 
non  potest  maior  pars  codd.  non  potidL 

^  Vers,  3. 

^  Vers.  4;  ibid.  v.  8.  est  seq.  locus. 


^  Vers.  1 .  —  Sentcntia  Hieron.  habelur  in  Epist.  53.  (alias 
103.)  n.  7. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  I,  n.  12:  Noli  ergo  credere  fadum , 
pcr  qnod  facla  sunt  omnia ,  ne  non  reficiaris  per  Verbum ,  per 
qiiod  reficiuntur  omnia...  Ulc  cibus  est,  accipe  lac,  ut  nutria- 
ris,  ut  sis  validus  ad  capiendum  cibum.  Cfr.  V.  de  Gen.  c.  3. 
n.  6.  —  Gregor.,  in  Epist.  ad  Leandrum  (quae  tanquam  prae- 
fatio  in  lib.  Morai.  habetur)  c.  4 :  Quasi  quidam  quippe  est  nu- 
vius,  ut  ita  dixerim,  planus  el  altus,  in  quo  et  agnus  ambu- 
let,  et  elephas  nalet. 

®  In  ed.  dcest  Prologus,  non  ipsius  expositio. 


IN  lOANNEM. 


243 


ExposiTio  Huius  Prologi. 

1 2.  Huic  libro  praemitlit  Hieronymus  Prologum  ^, 
in  quo  notificatur  opus  multipliciter.  Nam  primo  tan- 
gitur  dignitas  scriptoris.  Secundo  vero ,  modus  scri- 
bendi,  ibi:  Denique  mmifestans  in  Evangelio,  Tertio, 
tempus  et  hcus  scribendi,  ibi :  Hoc  autem  Evange- 
lium  scripsit  in  Asia,  Quarto ,  obitus  auctoris,  M : 
Et  hic  est  loannes,  qui  sciens.  Ultimo,  ordo  istius 
ad  alia  Evangelia,  ibi:  Tamen  post  omnes  scripsit 
Evangelium, 

Dignitatem  igitur  aucloris  in  hoc  exprimit, 
quod  «  virgo  a  Domino  de  nuptiis  est  vocatus  »,  et 
quod  virginitati  eius  magna  et  nobilia  testimonia  per- 
hibenlur,  scilicet  Christi  familiaris  dilectio  et  Matris 
commissio^. 

Modum  vero  scribendi  describit  consonum  scri- 
benti  in  hoc,  quod  quia  scriptor  erat  carne  incor- 
ruptus^  et  de  nuptiis  vocatus;  ideo  primo  «inchoat 
incorruptibiUs  Verbi  generationem  »,  et  deinde  inter 
signa  inchoat  a  mutatione  aquae  in  vinum  facta  in 
nuptiis;  ex  liis  «  ostendens,  quod  ipse  erat »,  quod 
est  nomen  *,  et  tantum  vult  dicere,  quantum  osten- 
dens,  quaUs  erat,  sicut  communiter  loquimur:  tu 
monstras  quod  es. 


Locum  scribendi  dicit  « fuisse  in  Asia^  »;  tem- 
pus  vero  fuit,  quia  ultimo  post  Apocalypsim;  et  ita 
loannis  Evangelium  fuit  ultirao  inter  hbros  sacrae 
Scripturae  scriptum;  et  congruebat,  ut,  sicut  in  li- 
bro  primo  scripto ,  quod  est  «  principium  canonis ,  in- 
corruptibile  principium  praenotatur  »,  ita  et  in  libro 
ultimo  scripto^:  In  principio  erat  Verbum,  sicut 
ibi :  In  principio  creavit,  et  hoc ,  «  dicente  Domino 
in  Apocalypsi :  Ego  sum  alpha  et  omega  » .  Unde  in 
Apocalypsis  .primo  est  determinatio  eius  quod  est 
dicente.  —  Vel  aliter  potest  legi ,  ul  «  fmis  incorru- 
ptibilis  per  virginem  reddatur  in  Apocalypsi » ,  quae 
est  ultimus  liher  canonis,  licet  non  ultimo  scriptus. 
Sed  prima  littera  magis  consonat  verbis. 

Obitum  auctoris  describit  tanquam  mirabilem, 
quia  praescivit  ipsum ;  et  cum  multis  miracuh's  flo- 
ruisset,  sine  dolore  de  hac  vita  transivit.  Sed  tamen 
hoc  habet  dubitationem  ^. 

Ordinem  ad  alia  Evangeha  tangit,  quia  ultimo 
scripsit.  Et  hoc  debitum  fuit  ei  vel  ut  virgini  vere- 
cundae,  vel  ut  virgini  incorruptae ,  vel  ut  virgini  per- 
feclae;  ideo  debuit  consummare,  tamen  plene  ordi- 
nem  tangere  recusat,  ut  aliis  fructum  iaboris  re- 
linquat  ^. 


^  Prologus  iste  non  solum  a  Bonav.,  sed  eliam  ab  aliis, 
V.  g.  B.  Alberlo ,  card.  Hugone  et  Lyrano ,  nieronymo  attribui- 
tur;  sed  ipse,  quantum  scimus,  in  operibus  Hieron.  non  habe- 
tur,  iuimo,  ut  ex  sequenlibus  patet,  non  Hieron.  ipsum  com- 
posuit,  scd  auctor  ignotus.  Cfr,  supra  pag.  213,  nota  2. 

^  Duplex  hoc  virginitatis  loaniiis  testimonium  a  Patribus  com- 
muniter  aflbrlur,  ctiam  ab  Ilieron.;  cfr.  Epist.  127.  (alias  16.); 
1.  conlra  lovin.  n.  26;  Prolog.  Comment.  in  Evang.  Maltliaei. 
Quod  vero  loannes  «  virgo  a  Domino  de  nuptiis  est  vocatus  », 
non  narrat  Ilieron. ,  sed  IJeda ,  apud  quem  prima  huius  prologi 
pars,  paucis  verbis  mutatis,  invenitur  in  Expositioue  Evang. 
loan.  '1,  '1:  Isle  est  siquidem  loannes  unus  ex  discipulis  Chri- 
sti,  qucm  Dominus  de  lluctivaga  nuptiarum  tempestate  virgi- 
ncm  vocavit;  cuius  virginitati  in  hoc  duplex  in  Evangclio  da- 
tur,  quod  et  prae  celeris  dilectu^  a  Deo  dicilur,  et  huic  matrem 
suam  de  Ihrono  crucis  commendavit  Deus,  ut  Virginem  virgo 
servaret.  Cfi'.  I.  Homil.  homil.  8.  in  die  natali  S.  loannis  evang. 

*  Beda,  I.  Ilomil.  homil.  8.  in  die  ualali  S.  loannis  evang. 
(circa  linem) :  Et  hoc  virgini  privilegium  recte  servabatur,  ut  ad 
scrutanda  Verbi  mvorruptibilis  sacramenta  incoirupto  ipse  non 
solum  cordc,  sed  et  corpore  proderet  (?  prodiret?  proCedcret  ? ). 
—  Cum  C  N  i)osuimus  consomm  scribenU;  ceteri  codd.  cort- 
sonum   scripturae,  quae  lectio  minus  conlexiui  congruit. 

*  Scilicet  loannes;  ed. :  quod  e$t  ibi  innomimtum ,  ad 
quae  verba  Bonelli  notat :  «  ISon  enim  in  Evangelio  S.  loannis 
nominatur,  quis  fuerit  ille  sponsus;  unde  divcrsae  circa  illum 
exortae  sunt  opiniones  » .  B.  Albertus ,  in  sua  Postilla ,  hunc  lo- 


cum  ita  exponit :  «  Et  hoc  quidem  scribendo  facit ,  manifestans, 
ipso  facto,  m  Erangelio ,  sic  a  se  descrii)lo,  quod  erat  ipse. 
Vel  qttod  erat  ipse,  qui  virgineo  intellectu  et  incorrupto  aqui- 
lina  visus  virtutc  sic  aeternum  lumen  conspexerat » .  Card.  Ilugo 
sic:  Ostendens,  Dominus  scilicet  in  illo  miraculo,  quod  ipse 
erat,  id  est  quid  erat,  scilicet  Deus;  ex  ipso  enim  miraculo 
ostendit,  se  esse  Deum.  Vel  sic:  Ostendens,  ipse  loanncs,  qmd 
ipse  erat ,  ille,  ad  cuius  nuptias  Dominus  fuit  invitatus. 

^  Gfr.  supra  pag,  243,  nota  4. 

*  Cap.  I,  1.  —  Sequuntur  Gen.  1,  1.  et  Apoc.  I,  8.  — 
Superius  pro  loamm  Evmgelium...  scriptum  non  pauci  codd. 
loannes,»»  scriptus,  Subinde  pro  qiiod  estprincipinm  cd.  contra 
fere  omncs  codd.  qui  est  principium. 

'  Hieron.,  de  Viris  illustribus,  c.  9.  ait:  «  Et  confectus  senio, 
sexagesimo  octavo  post  passlonem  Domini  anno  (id  est  Chri- 
sli  100.) 'mortuus,  iuxta  eandem  urbem  sepuUus  est».  Bcda, 
I.  Iloniil.  homil.  8.  in  dic  nalali  S.  loannis  evang.,  dicit:  Sicut 
enim  in  Patrum  litleris  invenimus,  cum  longo  confectus  senio 
sciret,  imminere  diem  recessus  sui,  convocatls  discipulis  suis, 
post  monita  cxhorlationum  ac  Missaruni  cclebralionem  ultimum 
eis  valefecit;  deindc  descendens  in  defossuni  sepulturae  suae 
locum,  facta  oratione  appositus  est  ad  patres  suos,  tam  liber 
a  dolore  mortis  quam  a  corruptione  Ctirnis  invenilur  alienus. 
Cfr.  infra  expositio,  c.  21,  23. 

®  Idem  Prologus,  sub  nomine  Ilicron.,  cxhibetur  etiam 
(omissis  iis  qnae  ad  Evangeliura  speclant)  in  principio  Apo- 
calypsis. 


246 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


COMMENTAEIUS 


IN  EVAN6ELIUM  I0ANNI8. 


Capitulum  L 


1.  In  principio  erat  Verhum  etc.  Iste  liber, 
Divisio  gene.  qui  est  dc  Verbo  incarnato,  in  quo  duplex  consi- 
deratur  natura,  divina  scilicet  et  humana,  dividi- 
tur  priiuo  in  duas  partes.  In  prima  Sgit  de  Verbo 
in  se ;  in  secunda  vero,  in  quantum  est  carni  unitum, 
et  incipit  illa  pars  ibi  ^ :  Fuit  homo  missus  a  Deo, 
Et  quia  vef^bum  dicit  operativam  potentiam ,  ut  dicit  • 
Augustinus,  et  habet  respectum  ad  dicentem,  et  ad 
id  quod  per  verbum  dicitur ;  ideo  prima  pars  habet 
duas.  In  priraa  determinatur  de  ^^erbo  in  compara- 
tione  ad  dicentem;  in  secunda  in  comparatione  ad 
ea  quae  dicuntur  per  Verbum :  Omnia  per  ipsum, 
facta  sunt, 

PaRS.  L  De  VeRBO  IN  SE,  ET  PRIMO  IN  COMPARATIONE 

AD  DICENTEM. 

In  prima  parte  ponuntur  quatuor  clausulae  ^, 
DiTisio.  in  quibus  describitur  Verbum  incarnatum  quantum 
ad  quatuor  conditiones,  quae  sunt:in  essentia  uni- 
tas,  in  persona  alietas,  in  maiestate  aequalitas,  in 
duratione  coaeternitas,  Et  per  has  conditiones  eU- 
duntur  quatuor  errores^. 


2.  (Vers.  1.).  Prima  igitur  conditio  est  in  essentia  Expiicatioiit. 

toralis* 

unitas,  et  notatur  in  prima  clausula,  cum  dicitur:  condiiio*i. 
/n  principio  erat  Verbum;  sicut  dicit  Augustinus*: 
«  Est  principium  non  de  principio,  et  hoc  est  Pater ;  et 
est  principium  de  principio,  et  hoc  Filius».  Hic  ac- 
cipitur  principium  per  antonomasiam  de  Patre ;  unde 
sensus  est :  In  principio ,  hoc  est  in  Patre ,  est  Fi- 
hus,  non  separatus  a  Patre  per  essentiam,  infra  decimo 
quarto^:  «  Ego  in  Patre,  et  Pater  in  meest»,tan- 
quam  indivisi;  quia  sicut  dicitur  infradecimo:  «Ego 
et  Pater  unum  sumus  ».  Et  in  hoc  eMltxw  infideli- 
tas  paganorum,  qui  nobis  indignantur,  quod  dici- 
mus  tres  personas,  et  non  tres  deos;  sicut  dicit  x\u- 
gustinus  de  Agone  christiano  ^ ;  et  hoc ,  quia  non  in- 
telhgunt,  quomodo  Verbum  erat  in  principio, 

3.  Secunda  conditio  est  in  persona  alietas,  et  condiiio  a. 
haec  tangitur  in  secunda  clausula,  cum  dicitur: 
Verbum  erat  apud  Deum;  quia,  sicut  dicit  Gram- * 
maticus  ^,  et  etiam  Victor,  praepositiones  sunt  trans- 
itivae;  ideo  haec  praepositio  apttd  importat  distifi- 
etionem  secundum  quod  praepositio,  ratione  vero 
specialis  significationis  dicit  auctoritatem  in  Patre  et 
subauctoritatem   in  Filio,  quia  dicitur  minor  esse 


*  Cap.  1,  6.  —  August.,  83  Qq.  q.  63:  In  principio  erat 
Verbum,  Quod  Graece  Xoyos  dicitiir  Latine  et  rationem  et  ver- 
hxm  sigaificat.  Sed  hoc  loco  melius  verbum  interpretamur,  ut 
slgnificetur  non  soUim  ad  Patrem  respectus,  sed  ad  illaetiam, 
quae  per  Verbnm  facta  sunt  operativa  potentia.  RaMo  autem, 
elsi  nihil  per  illam  tiat,  recle  ratio  dicitur.  Cfr.  I.  Sent.  d.  27. 
p.  n.  per  tolam. 

2  Ou  Cange,  Glossarium  etc:  Clausula,  Diomed.  lib.  L  de 
Orat.  et  Victorin.  lib.  1.  de  Arte  ^Tdmm^L ,  est  composUio  ver- 
borum ,  plausibilis  slructurae  exitu  termimta,  Gloss.  Lat.  Gr. : 
Clausula,  Noi^jjia.  Papias:  Clamida  est  in  orationebrevis  sen- 
tentia,  —  Mox  pro  incarnatum  1 K  increatum, 

*  Cfr.  11.  Sent.  d.  1.  p.  L  dub.  2. 

*  Libr.  11.  contra  Maximin.  c.  17.  n.  4 :  Quid  est  autem  fn 
principio  erat  Verbum,  nisi  in  Patre  erat  Filius?  EtipseFlllus 
interrogatus  a  ludaeis,  quis  esset,  respondit  [loan.  8,  25.]: 
Principium,  qui  et  loquor  vobis.  Pater  ergo  principium  non 
de  principio,  Filius  principium  de  principio;  sed  utrumquesi- 
mul,  non  duo,  sed  unum  principium,  sicut  Pater  Deus  et  Fi- 
lius  Deus,  ambo  autem  simiil  non  duo  dii,  sed  unus  Deus  etc. 
Cfr.  in  loan.  Evang.  tr.  39.  n.  1.  seqq.  Vide  etiara  L  Sent. 
d.  XXIX.  lit.  Magistri,  c.  4.  seqq.,  et  Comment.  a.  I.  et  2. 

®  Vers.  11  j  ibid.  -10,  30.  est  seq.  locus. 

*  Cap.  lo,  n.  17:  Nec  eos  audiamus,  qui  indignantur  et 


stomachantur,  quia  non  tres  deos  colendos  dicimus.  Nesciunt 
enim,  quid  sit  una  eademque  substantia  etc. 

^  Scilicet  Priscian.,  XIV.  Grammat.  c.  1.  seqq.,  ubi  etiam 
(c.  3.)  de  praepositione  apud.  —  Quisnam  sit  Victor,  qui  in 
seqq.  pluries  allegatur  et  communiter  convenit  cum  sententia, 
quam  Glossa  ordinarid  praebet,  certo  determinare  nequimus. 
Bonelli  probabileesse  censel,  quod  Ipse  sit  Victor  Cartennae  Mau- 
ritaniae  civitatis  episcopus,  qui,  teste  Gennadio,  scripsit  librum 
contra  Arianos  et  multas  homilias.  Sed  baec  assertio  videtur 
esse  falsa.  Ut  nobis  pro  sua  humanitate  communicavit  doctis- 
simus  D.  Dr.  A.  Ehrhard,  professor  in  Seminario  Argentinensi, 
fuerunt  quidem  64  Victores  in  primis  sex  saeculis,  sed  Victor 
hic  citatus  probabilissime  est  Victor  Capmnus  (f  55-4),  qui 
praeter  Harmoniam  Evangeliorum  (Migne,  Patrol.  Lat.  tom.  68.) 
G^\dim  Catenam  in  Evangelia  scripsisse  ferlur.  Fragmenta  huius 
auctoris  edidit  card.  Pitra  (Spicilegium  Solesm.),  ubi  in  Praef.  III. 
de  hoc  Victore  tractat  et  observat,  Smaragdum  et  Walafridum 
Straboneiti  praefata  Cafena  usos  esse  (cfr.  Migne,  Patrol.  Lat. 
tom.  102,  col.  4024).  —  Alius  Victor,  dictus  Antiochenus,  scri- 
psit  Commentarium  in  Marcum  phiries  editum  (etiam  apud  De  la 
Bigne,  Biblioth.  veterum  Patrum,  tom.  L  pag.  812  seqq.).  Idem 
etiam  citatur  in  catenis,  quae  scriptae  sunt  in  loannem.  Sed 
minus  probabile  esse  videtur,  Bonaventuram  hunc  citasse.  — 
Cfr.  L  Sent.  d.  37.  p.  L  dub.  2. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  1. 


247 


apud  maiorem  et  non  e  converso,  secundum  com- 
munem  modum  loquendi.  Ibi  vero,  etsi  non  sit  mi- 
nus  et  maius,  tamen  est  auctoritas  in  Patre  et  sub- 
auctbritas  in  Filio  ^.  Nomine  vero  verbi  intelligitur 
generationis  emanatio.  Et  haec  tria  tanguntur  Ec- 
clesiastici  vigesimo  quarto  ^:  «  Ego  ex  ore  Altisslmi 
prodii  primogenita  ante  omnem  creaturara  »:  AUis- 
simi,  ecce  auctoritas;  ex  ore,  ecce  generatio;  prodii, 
ecce  distinctio.  Et  in  hoc  eliditiir  haeresis  Sahellia- 
no7^um,  qui  ponunt,  quod  unus  et  idem  sint  Pater 
et  Filius;  quia  non  intellexerunt ,  quomodo  Verbum 
erat  apud  Deum^, 

4.  Tertia  conditio  est  in  maiestate  aequalitas , 
conditio  3.  et  haec  tangitur  in  tertia  clausula,  ibi:  Et  Deus  erat 

Verbum.  Si  enim ,  sicut  dicit  Anselmus  *,  «  Deus  est 
quo  maius  excogitari  non  potest »;  si  Verbum  erat 
Deus:  ergo  erat,  quo  maius  excogitari  non  poterat, 
et  ita  in  maiestate  Patri  aequalis  erat;  infra  decimo 
quarto  dixit  discipulis :  «  Creditis  in  Deum ,  et  in 
me  credite  ».  Si  in  solum  Deum  credendum  tanquam 
in  summam  veritatem,  et  in  Verbum  credendum; 
restat,  quod  Deus  erat  Verbum.  Et  in  hoc  eliditur 
haeresis  Arianormn,  qui  posuerunt  Filium  creatu- 
ram  et  minorem  Patre,  sicut  dicit  Augustinus^.  Non 
enim  intellexerunt ,  quomodo  Deus  erat  Verbum. 

5.  (Vers.  2.).  Quarta  conditio,  in  duratione  coae- 
condiUoi.  temitos ,  et  haec   tangitur,  cum   dicitur:  IJoc  erat 

in  principio  apud  Demi,  in  quo  notatur  coaeter- 
nitas.  Nam  Deus  Pater  ab  aeterno  erat;  quodsi  Fi- 
lius  non  erat  coaeternus,  ante  fuit  Pater  quam  Filius: 
non  ergo  Verbum  erat  in  principio  apud  Deum ;  sed 
erat  in  principio,  et  ideo  coaeternum.  Unde  Prover- 
biorum  octavo^:  « Dominus  possedit  me  in  initio 
viarum  suarum,  antequam  quidquam  faceret  a  prin- 
cipio.  Ab  aeterno  ordinata  sum  ».  Et  in  hoc  eliditur 
haeresis  Photinianorum  et  Ebionitarum,  qui  dixe- 
runt,  Christum  ex  Maria  prorsus  sumsisse  exordium. 


sicut  dicit  Augustinus  de  Agone  christiano  ^.  Non  enim 
intellexerunt ,  quomodo  Verbuin  erat  in  principio 
apud  Deum. 

QUAESTIONES. 

6.  Ad  intelligentiam  praedictorum  potest  hic 
quaeri : 

Quaest.  I.  Cum  Filius  importet  proprietatem  ma- 
xime  distinctivam ,  quare  potius  describit  Dei  Filium 
sub  nomine  verbi  quam  sub  nomine  ^/n?  Videtur 
enim ,  quod  deberet  facere  e  contrario. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  filius  solum  dicit 
comparatiouem  ad  patrem,  verbum  vero  dicit  com- 
parationem  ad  dicentem,  dicit  comparatioiiem  ad  id 
quod  per  verbum  dicitur,  dicit  comparationem  ad 
vocem,  quara  induit,  dicit  etiam  comparationem  ad 
doctrinam,  quae  mediante  verbo  in  altero  efficitur; 
et  cum  Dei  Fihus  debeat  hic  describi  non  tantum 
in  comparatione  ad  Patrem,  a  quo  procedit,  sed 
etiam  ad  creaturas,  quas  fecit,  et  ad  carnem,  quam 
induit,  et  ad  documenta,  quae  praebuit :  nobihssime 
et  decentissime  sub  nomine  verbi  describi  debuit, 
quia  nomen  illud  ad  omnia  respicit,  nec  posset  in 
mundo  nomen  convenientius  inveniri  ^. 

7.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  per  hoc 
verbum  erat  describitur.  Si  enim  erat  est  temporis 
praeteriti  imperfecti,  omnino  repugnat  aeternitati, 
quia  nulla  ibi  praeteritio.  Si  dicas,  sicut  dicit  Augu- 
stinus  in  Glossa^,  quod  hoc  verbum  est  aliquando 
importat  teuipus  secundum  analogiam  ahorum  ver- 
borum;  hic  autem  non  dicit  tempus,  sed  essentiam 
sine  uUo  temporali  motu  designat:  hoc  non  solvit, 
quia,  cum  dicitur:  Filius  generatur  \e[  est  genitus, 
non  importat  ibi  tempus;  tamen  melius  dicitur:  sem- 
per  genitus  guam  semper  generatitr  ^^.  —  Item  Domi- 


*  Cfr.  L  Sent.  d.  9.  dub.  II ;  d.  13.  dub.  4;  d.  15.  p.  1.  q.  1. 
et  4;  d.  19.  p.  I.  q.  3.  in  corp.  et  d.  20.  a.   1.  q.  2.  ad  4. 

*  Vers.  5. 

^  Theophylact. ,  in  loan.  1,2:  Confiindantur  igitur  et  Arius 
et  Sabellius.  Arius  quidem,  qui  creaturam  dicit  Filium  Dei  et 
facturam.  Confijtetur  autem  per  hoc  quod  dicit:  In  principio 
erai,  et  Deus  erat  illud  Verbum.  Sabellius  vero  negans  per- 
sonarum  trinitatem,  sed  asserens  unilatem,  reiiciatur  per  hoc 
quod  dicitur:  Et  illud  Verbnm  erat  apud  Demn,  Manifeste  enim 
hoc  loco  aUum  esse  Verbum,  et  alium  esse  Pairem,  declarat  ma- 
gnus  loannes,  eliamsi  non  sit  aliiid  et  aliud.  Alius  enim  ct  alius 
de  personis  dicitur,  aliud  et  aliud  de  naturis.etc. 

*  Proslog.  c.  4.  —  Subinde  allegatur  Joan.  14,  1. 

°  In  loan.  Evang.  tr.  I.  n.  11.  seq.  et  tr.  26.  n.  5. 

*  Vers.  22.  seq. 

'  Cap.  17.  n.  19:  Nec  eos  audiamus,  qui  Filium  Dei  le- 
sum  Christum  nihi!  esse  aliud  quam  hominem  dicunt,  sed  Ita 
iustum,  ut  dignus  sit  appellari  Filius  Dei.  Et  hos  enim  catho- 
lica  disciplina  niisit  foras;  quoniam  vauae  gloriae  cupiditate  de- 
cepti  contentiose  disputare  voluerunt,  antequam  intelligerent,  quid 
sit  Dei  virtus  et  Dei  sapjentia  [I.  Cor.  1,  24.],  et  m  principio 
Verbum,  per  quod  facta  sunt  omnia,  et  quomodo  Verbum 
caro  factnm  est  et  habitavit  in  nobis  [loan.  I,  1,  3.  et  14.]. 


^  Cfr.  I.  Sent.  d.  27.  p.  II.  q.  4,  el  de  ipsa  Vei^bi  in  di- 
vinis  ratione  et  connolatione  vide  ibid.  q.  I.  et  2. 

®  Haec  Glo.ssa  non  exhibetur  a  Strabone,  sed  a  Lyrano;  ipsa 
a  B.  Alberto  et  card.  Hug.  (in  hunc  loc.)  inhxxiiwT  Augmtino , 
dum  S.  Thom.  (Catena  aurea  in  loan.  I,  1 .)  allegat  On^mm, 
inler  quorum  opera  exstant  Homiliae  in  diversos.  Homilia  2. 
agit  de  primis  versibus  Evang,  loannis;  haec  in  Patrol.  Lat.  iUigne 
habetur  in  operibus  loan.  Scoti  Erigenae  (cfr.  tom.  V.  pag.  1 8 , 
nota  6.),  in  qua  legitur:  Et  notandum,  quod  in  hoc  loco  non 
temporis ,  sed  substantiae  significationem  beatus  Evangelista  in- 
sinuat  per  hanc  vocem,  quae  est  erat  A'am  et  positioeius,  id* 
est  snm,  unde  inaequaliter  flectitur,  duplicem  continet  intel- 
fectum.  Aliquando  quidem  subsistentiam  cuiuscumque  rei,  de 
qua  praedicatur,  absque  uUo  temporali  motu  signiflcat,  ideo- 
que  substantivum  verbum  vocitatur ;  aliquando  temporales  mo- 
tus  secunduni  aliorum  verborum  analogiam  declarat.  Tale  ergo 
est  quod  ait:  In  principio  erat  Verbufn,  ac  si  aperte  diceret: 
In  Palre  subsistit  Filius.  Cfr.  I.  Sent.  d.  VIIl.  lit.  Magistri,  c.  1, 
ubi  verba  August.  (in  Evang.  loan.  tr.  99.  n.  5.)  exponit  et 
iisdem  verbis  utitur,  quae  adhibet  Glossa  praenotata. 

**  Secundum  Gregor.,  XXIX.  MoraL  c.  I.  n.  1.  Cfr.  I.  Sent» 
d.  IX.  lit.  Magislri,  c.  4,  et  Comment.  q.  4.  et  dub.  5. 


248 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C.  I. 


nus  ita  dicit:  Antequam  Ahraham  fteret ,  ego  sum, 
infra  octavo  ^ ;  non  dicit  fui  vel  eram :  ergo  et  nunc 
per  praesens  deberet  dicere. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quia  esse  Verbi 
describitur  hic  ut  permanens,  describitur  ut  immit- 
tabile,  ut  cetera  antececlens,  quia  hoc  verbum  erat 
secundum  quod  huiusmodi  haec  tria  importat:  ideo 
elegantissime  dixit  erat.  Cum  enim  sit  medium  inter 
praesens  et  praeteritum ,  et  «  medium  naturam  sapiat 
extremorum  ^  » ;  a  praesenti  habet  permanentiam , 
a  praeterito  immutabilitatem ,  a  se  ipso  antecessio- 
nem  et  ordinem,  scilicet  aeternitatis  ad  tempus.  Ideo 
recte  dicitur  erat, 

8.  Sed  opponit  haereticus:  si  Verbum  procedit 
a  dicente  ut  filius  a  patre;  et  filius  est  patre  po- 
sterior:  ergo  Verbum  non  erat  in  principio  apud 
Deum.  Si  tu  dica^,  quod  comparatur*  sicut  splendor 
ad  lucera;  opponit  alius  haereticus:  si  lux  multo 
luminosior  et  nobilior  est  splendore,  qui  ab  ipsa  pro- 
cedit:  ergo  et  Pater  Verbo^. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  acceptio  similitu- 
dinis,  scilicet  in  creaturis,  nusquam  plene  reperitur 
respectu  Dei ,  quia  omnis  creaturi  plus  est  dissimi- 
lis  quam  similis;  et  ideo  erraverunt  haeretici,  qui 
omnino  assimilare  voluerunt;  sed  in  pluribus  est  ac- 
cipere  *.  Verbum  enim  comparatur  ad  dicentem  sicut 
ftlius  ad  patrem  propter  similitudinem  in  natura  et 
perfectionem  aequalem ,  comparatur  ut  splendor  ad 
lucem  propter  coaeternitatem.  Et  ideo  in  omnibus 
talibus  argumentis  est  consequens  ^. 


Seeitndo,  de  Verbo  in  comparalione  ad  ea 
quae  per  ipsum  dicuntur. 

9.  (Vers.  3.).  Omnia  per  ipsum  facta  sunt  etc.  Divisio. 
Hic  describitur  Verbum  per  comparationem  ad  id 
quod  per  Verbum  diciiur,  et  hoc  quantum  ad  qua- 

tuor  conditiones :  describit  enim  ipsura  ut  principium 
creationis  sufficiens,  ut  indeficiens,  ut  praecogno- 
seens,  ut  aliis  cognitionem  praebens,  Et  per  has 
quatuor  conditiones  plures  haereses  eliduntur. 

Primo  ergo  dicitur  ipsum  principium  sufftciem,  Expijcaiicf 
quia  ad  omnia  producenda  sufficit.  Ideo  dicit;  Omnia  conduio**!. 
per  ipsum  foMa  sunt,  scilicet  a  Deo  Patre  per  Ver- 
bum ,  quia  Ecclesiastici  decimo  octavo  ^ :  «  Qui  vivit 
in  aeternum  creavit  omnia  simul »;  et  hoc  per  Ver- 
bura,  unde  in  Psalmo:  «  Dixit,  et  facta  sunt».  Au- 
gustinus  in  libro  Confessionum  ^ :  «  Verbo  tibi  coae- 
terno  dicis  quaecumque  dicis ,  et  fit  quod  dicis,  nec 
aliter  quam  dicendo  facis  ». 

10.  Et  sine  ipso  factum  est  nihiL  Hic  notatur  conditio  ± 
secunda  conditio ,  scilicet  quod  est  principium  inde- 
ficiens,  quia  nuUi  operationi  deest.  Nam  Pater  sine 

Verbo  nihil  facit ;  infra  quinto  ^:  «  Omnia,  quae  Pater 
facit,  haec  et  Filius  similiter  facit».  Similiter  crea- 
tura  facit  sine  Verbo  cooperante  nihil;  infra  decimo 
quinto:  «  Sine  me  nihil  potestis  facere».  Et  in  hoc 
perfecte  eliditur  haeresis  Manichaeorum ,  qui  posue- 
runt  duo  principia ,  et  quaedam  produci  a  Deo  lucis, 
quaedara  a  Deo  tenebrarum.  Non  enini  intellexerunt, 
quomodo  om/nia  per  Verbum  facta  sunt  ^. 


*  Vers.  S8. 

2  Averroes,  in  \\\,  Metapb.  lcxt.  8:  Omne  niedium  sapU 
naturam  extremoriim.  —  Anselm.,  dc  ConcorU.  praescientiac 
Dei  cum  lib.  arb.  q.  I.  c.  5:  Quae  lempore  praeterita  sunt  ad 
similitudinem  aeterni  praesentis  omnino  immutabilia  sunt.  In 
'hoc  siquidem  magis  similia  sunt  aeterno  praesenti  temporaliter 
praeterita  quam  praescntia;  qnoniam  qiiae  ibi  sunt  nunquam 
possunt  non  esse  praesentia,  sicut  temporc  praeterita  non  esse, 
pracsentia  vero  tempore  omnia,  quae  transcimt,  flunt  non 
praesenlia.  —  Card.  Hugo,  exponens  idem  loannis  verbum, 
ait:  Praeteritum  imperfectxmi  medium  est  inter  praescns  et 
praeteritum  perfcotuni;  unde  allquid  babet  praeteriti  et  aliquid 
praesentis:  piaesentis  habot  esscntiam,  praeteriti  habet  immu- 
labilitatem;  unde  ipsum  complcctitur  illa  duo,  quae  supra  di- 
ximus  esse  in  aeternitate,  scilicct  esse  et  immutabile  sivc  in- 
tcrminabile. 

^  August. ,  Serm.  M7.  (alias  38.  de  Verbis  Domini),  c.  1. 
n.  6.  «  Et  sic  disputant  [Ariani]:  si  natus  est,  utique  erat  Pa- 
ter,  anlequam  Filius  illi  essetnatus».  in  responsione  ailegantur 
diversae  similitudincs,  inter  quas  etiam  illa  dc  luce  sive  ignc 
et  splendore;  c.  8.  n,  M.  ait :  «  Mox  autem  ut  accendero  [lu- 
cernani],  simul  cuni  ignc  et  splendor  existit.  Da  hic  mihi  ignem 
sine  splendore,  et  crcdo  tibi,  Patrem  fuissc  sine  Filio  ».  Ibid. 
c.  10.  n.  13:  Quid  ergo  dicemus,  si  dicat  aliquis:  Talis  est 
ergo  Filius  ad  Patrem ,  qualis  ad  ignem  splendor  et  imago  ad 
virgultum  ?  Ecce,  inlellexi  aeternum  Patrem ,  intellexi  coaelcrnum 
Filium ,  tamen  sicut  eflusum  splendorem  minns  igne  lucentem... 
dicimus?  Ibid.  n.   1  i.  insinuatur  seq.  re«oGnsio. 


*  Ed.  addit:  aliqnidy  chmi  comparan  sallem  aUquo  modo 
possit  cum  Deo,  non  secundum  lotmu  De  seq.  propositione 
cfr.  I.  Sent.  d.  27.  p.  W.  q.  4,  ubi  in  corp.  dicitur:  Similitudo 
est  in  origine.  ^^m  sicut  Filius  per  modum  naturae  procedit 
per  omnia  Patri  similis,  sic  verbum  intellectus  a  mente  proce- 
dit  per  niodum  naturae  per  omnia  ei  similc  et  aequale ;  undc 
dicitur  mentis  conceptiis.  Gfr.  ibid.  dub.  2.  —  Inferius  pro 
aequalem  ed.  essentialem  et  post  cooetemilatem  addit  et  con- 
naluralitaiem. 

®  6d.  esi  fallacia  consequentis ,  de  qua  vide  Aristot.,  1. 
Elench.  c.  4.  (c.  5.).  —  Cfr.  I.  Sent.  d.  9.  dub.  3.  ac  7.  el 
d.   13.  dub.  8. 

®  Vers.  1 ,  de  cuius  expositione  cfr.  I.  Sent.  d.  42.  dub.  2. 
et  n.  Sent.  d.  12.  a.  I.  q.  2.  ad  2.  —  Sequitur  Ps.  32,  9.  vel 
1i8,  5. 

'  Libr.  XI.  c.  7.  n.  9:  Et  ideo  Verbo  tibi  coacterno  simul 
et  sempiterne  dicis  omnia,  quac  dicis,  et  tit  quidquid  dicis,  ut 
flat,  nec  aliter  quam  dicendo  facis ;  nec  tamen  et  simul  et 
sempiterne  fiunl  omftia ,  quae  dicendo  facis.  Cfr.  I.  Sent.  d.  27. 
p.  II.  q.  2.  —  Pro  tibi  coaeterno  non  pauci  codd.  tuo  coaeterno, 

®  Vers.  19 ;  Quaecumque  enim  ille  fecerit,  haec  etc;  ibid. 
15,  o.  est  seq.  locus. 

'  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  I.  n.  1  i ,  ubi  explicans 
hunc  versum  narrat  de  quodam  catholico,  taedium  patiente  ad 
muscas,  quod  Mauichaeus  progrediendo  a  muscis  ad  apes,  ad 
locustam  elc.  persuasit  illi ,  quod  etiam  «  non  a  Deo  factus  est 
homo  ».  Vide  II.  Sent.  d.  I.  p.  I.  a.  2.  q.  1. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


249 


1 1 .  (Vers.  4.).  Quod  factum  est  ^  in  ipso  vita 
conditio  3.  evat.  Hic  notatur  tertia  conditio ,'  scilicet  quod  est 

principium  praecognoscens ,  quia  omnia  sunt  in 
ipso*  antequam  fiant,  et  in  ipso  vivunt,  sicut  arca 
in  raente  artificis.  Unde  .\ugustinus^  dicit,  quod  Fi- 
lius  est  «  ars  plena  omnium  ralionum  viventium  »  ; 
Ecclesiastici  vigesimo  tertio :  «  Domino  Deo ,  ante- 
quam  crearentur,  omnia  sunt  agnita;  sic  et  post 
perfectum  respicit  bmnia  ».  Ideo  rationes  in  ipso  vi- 
vunt,  quia  non  transmutantur ;  lacobi  primo:  «  Apud 
ipsum  non  est  transmutatio  nec  vicissitudinis  obum- 
bratio»;  et  transmutatio  omnis  nonnulla  mors  est. 

12.  Et  vita  erat  lux  hominum.  Hic  tangitur 
conditio  4.  qtiarta  conditio ,  quae  est ,  quod  est  aliis  cognitionem 

praehms;  ideo  dicitur  lux  hominum,  quia  homines 
illuminat  et  videre  facit;  unde  inPsalmo^:  «  Signa- 
tum  est  super  nos  lumen  vultus  tui,  Domine».  Sine 
quo  lumine  non  est  videre,  sicut  dicit  Augustinus^ 
quia,  sicut  non  videt  oculus,  nisi  a  luce  corporali 
illuminetur;  sic  non  videt  intellectus,  nisi  a  luce  spi- 
ritualissima  illustretur.  Et  licet  omnibus  cognitionem 
praebeat,  non  tamen  omnibus  praebet  cognitionem 
sui ,  quia  peccatores  per  ipsam  cognoscunt  et  ipsam 
non  comprehendunt.  Ideo  dicit: 

13.  (Vers.  S.).  Et  lux  in  tenehris  liicet,  cum 
peccatores  facit  vera  cognosfcere;  et  tenehrae  eam, 
non  comprehenderimt ;  quia  infidelitatis  tenebris  ob- 
caecati  non  cognoscunt;  Genesis  primo^:  «Tene- 
brae  erant  super  faciem  abyssi  »,  id  esl  infidelitas 
in  facie  cordis  humani.  Unde  ad  Ephesios  quinto: 
«  Fuistis  aliquando  tenebrae ,  nunc  autem  lux  in  Do- 
mino»;  primae  loannis  primo:  «Deus  lux  est,  et 
tenebrae  in  eo  non  sunt  ullae.  Si  dixerimus,  quoniam 
societatem  habemus  cum  eo  et  in  tenebris  ambula- 


mus;  mentimur  et  veritatem  non  facimus».  Et  per 
hoc  eliditur  error  ille,  qui  posuit,  omnia  esse  a  for- 
tuna ,  et  non  esse  providentiam ,  nec  Deum  cogno- 
scere  acta  nostra^. 

QUAESTIONES. 

14.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Sine  ipso  factiim  est  nihiL 

CoNTRA  hoc  est,  quia  qui  furatur  aliquid  facit: 
ergo  furtum  est  aliquid:  ergo  est  a  Deo:  ergo  pec- 
cata  et  mala  sunt  a  Deo  et  non  fmnt  sine  Deo.  — 
Si  tu  dicas,  quod  peccatum  nihil  est,  unde  sensus 
est :  Sine  ipso  factum  est  nihil,  id  est  peccatum ,  ut 
negatio  sistat  in  termino^;sic  ultra  obiicitur:  quia 
peccatum  corrumpit,  et  quod  corrumpit  agit,  et  quod 
agit  est  ens ,  et  quod  est  ens  est  aliquid :  ergo  etc. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  joecca^if m  aliquando  «««?• 
nominat  ac^/oizm  privatam  aliqua  debita  circumstan-     Peceaiam 

sumitar  tri» 

tia ;  aliquando  nominat  debitum  cum  privatione  boni,  pHciter. 
ad  quod  est ;  aliquando  nominat  ipsam  boni  priva- 
tionem.  Primo  modo  est  aliquid ;  secundo  modo  est 
secundum  quid;  tertio  modo  est  omnino  nihiL  Se- 
cundum  igitur  quod  concernit  bonum  substratum, 
ratione  illius  est  a  Deo ,  sed  ratione  deformitatis,  non  ^. 

Quod  ergo  obiicitur,  quod  peccatum  agit;  hocSoJviiarobie- 
est  per  naturam  boni  substratam ,  ut  dicit  Dionysius  ^. 

15.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Quod  factum  est  in  ipso  vita  erat, 

Contra:  Omnia  facta  sunt  in  ipso:  ergoomnia 
sunt  vita;  in  Psalmo*^:  Omnia  in  sapientia  feciMi: 
ergo  lapis  vivit. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  illud  verbum  ex-  f^esp. 
ponit  Chrysostomus  ^^  sic  :  Quod  facium  est,  conner  ^p?S''' 


*  Verba  quod  factum  est  Vulgata  cum  versHS  praecedenUs 
verbis  et  sine  ipso  factum  est  nihil  coniungit. 

*  Libr.  Yl.  de  Trin.  c.  10.  n.  11:  Ars  quaedam  oranipo- 
tentis  atque  sapientis  Dei,  plena  elc.  In  loan.  Evang.  tr.  1.  n.  17: 
Arca  in  opere  non  est  vita,  arca  in  arte  vita  est,  quia  vivit 
anima  artificis,  iibi  siint  isla  omnia,  antequam  proferantur.  Gfr. 
I.  Sent.  d.  36.  ia.  2.  q.  1.  —  Siibinde  allegantur  Eccli.  23,29. 
et  lac.  1 ,17.  August.,  II.  de  Trin.  c.  9.  n.  13:  Ipsa  mutabili- 
tas  non  inconvenienter  mortalitas  dicitur. 

®  Psalm.  4,  7. 

*  Libr.  L  Soliloq.  c.  8.  n.  15:  Nam  et  terra  visibilis  et 
lux,  sed  terra  nisi  luce  illustrata  videri  non  potest.  Ergo  etilla 
quae  in  disciplinis  traduntur...  credendura  est,  ea  non  posse  in- 
telligi,  nisi  ab  alio  quasi  suo  sole  illustrentur.  Ergo  quomodo 
in  hoc  sole  trla  qnaedam  licet  animadvertere :  quod  est,  quod 
fulget,  quod  illuminat,  ita  in  illo  secretissimo  Deo,  quem  vis 
intelligere,  tria  quaedam  sunt:  quod  est^  quod  inlelligitur,  et 
quod  cetera  facit  intelligi.  Cfr.  in  loan.  Evang.  tr.  1.  n.  18.  et 
tr.  3.  n.  4.  Plura  de  hac  re  vide  in  Quaest.  dispuL  de  sctentia 
Christi,  q.  L  (tom.  V.).  —  Inferius-pro  cognitionem  sui  ed. 
compreliensionem  sui* 

*  Vers.  2.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eph.  5,  8.  et  L  loan. 
1 ,  o.  seq.  —  Superius  post  obcaecaU  (B  C  E  N  excaecati)  ed.  ad- 
dit  et  absentes  luci;  cfr.  supra  pag.  21 1 ,  nota  L 

*  Cfr.  supra  Comment.  in  Sap.  14,3;  I.  Sent.  d.  38.  a.  2. 
q.  1 ,  d.  39.  a.  1.  q.  1 ;  Hexaem.  collat.  6.  n.  2.  seqq.  (tom.  V.). 

^  Ut  exponit  August.;  cfr.  supra  pag.  130,  nota  12.  — 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


Ed.  omiltit  sistai  in  termino,  quod  habent  E  et  N,  alii  codd. 
videntur  habere  sistat  intra.  B.  Albert.,  in  hunc  locum :  Ideo 
ad  hanc  haeresim  [Manichaeorum  dicentium,  quod  malum,  cum 
sit  aliquid,  non  sit  faclum  sine  ipso]  destruendam,  accipiunt 
Sancti  secundum  sensum  loculionis,  ila  quod  negatio  stet  in 
termno  snbiecti  sic:  Non-aliquid  facuim  esl  sine  ipso,  ut  sit 
sensus :  Id  quod  factum  est  non-aliquid,  sicut  malum ,  factum 
est  sine  ipso,  ut  sit  quasi  propositio  habens  subiectum  termi- 
num  infinitum  etc. 

*  Cfr.  II.  Sent.  d.  35.  per  totam  et  d.  37.  a.  1.  q.  1.  et 
a.  2.  q.  1.  ~ 

'  Libr.  de  Div.  Nom.  c.  4.  §  19.  seqq.  —  Pro  substi^atam 
BN  substrati, 

^*^  Psalm.  103,  24.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  1.  n.  16. 

**  In  loan.  homil.  5.  (alias  4.)  n.  1:Ke  vero  putes,  ipsum 
ea  tantum  memorare,  quae  Moyses  narravit,  subiungit:  Etsine 
ipso  factum  est  nihil,  quod  factum,  hoc  est,  ex  rebus  factis, 
sive  sub  aspectum  sive  sub  intellectum  tantuin  cadant,  nihil 
sine  Filii  virtute  productum  est.  Neque  enim  punctum  appone- 
mus  post  illud  nihil,  ut  haeretici  faciunt.  Illienim,  cum  velint, 
Spiritum  creatum  esse,  ita  legunt:  Quod  factum  est  m  ipso 
vUa  erat  etc.  —  Terminus  impiicative  significat  propositionem 
relativam.  Sic  Petr.  Hispan.,  Summul.  tr.  de  Restrictione,  ait, 
f estrictionem  fieri  posse  per  implicationem ,  ut  cum  dicitur : 
homo,  qui  est  albus,  currit  etc.  De  signiflcatione  ly  cfr.  supra 
pag.  444,  nota  1.  in  flne. 


32 


230 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  1. 


clendo  priori  clausulae ,  ut  sit  punctus :  sine  ipso  fa- 

ctum  est  nihil,  quod  factum  est,  et  ly  quod  tenetur 

implicative,  Et  post  sequitur  :  In  ipso  vita  erat;  et 

secunda.  ccssat  obiectio.  —  Hilarius  *  vero  sic :  Quod  factum 

est  in  ipso;  hic  punctus,  scilicet  quantum  ad  huma- 

nitatem,  ut  incarnatio,  passio  et  resurrectio,  erat 

vita,  causaliter  loquendo,  id  est  causa  vitae  et  sa- 

Teriia.  lutis  nostrae.  —  Ambrosius  ^  sic :  Quod  factum  est 

in  ipso  vita,  id  est,  in  ipso  qui  est  vita;  apposi- 

tiva  est  constructio;  e7'at,  scilicet  in  Dei  praescien- 

tia ,  anlequam  fieret ;  et  est  similis  uiodus  loquendi : 

Quaria.  Omnia  in  sapientia  fecisti  —  Augustinus  ^  elegan- 

tius  omnibus  exponit :  Quod  faetum  est  in  ipso  vita 

erat ;  quia  habebat  in  ipso  exemplar  et  rationem  vi- 

ventem;  quae  ratio  dicitur  vivens,  quia  spiritualis, 

non  materialis ;  quia  intransmutabilis,  non  variabilis; 

quia  aeterna ,  non  corruptibilis.  Et  h^ec  est  ratio  vi- 

Qaid  vita.  toe ;  vita  cnim  est  actus  spiritualis  etcontinuus,  ab 

ente  quieto  et  sempiterno  fluens  5. 

16.  Qiiaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Tenehrae  eam  non  comprehendemnt, 

Contra:  1.  Lux  corporalis,  dum  lucet  et  est 
praesens ,  non  potest  non  videri  ♦  ergo  pari  ratione 
videtur  de  luce  spirituali  et  de  intellectu. 

2.  Item,  quare  dicit  de  tenebris?  Quia  nullus 
etiam  bonus  eam^  comprehendit ,  cum  sit  incorapre- 
hensibilis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  non  est  simile  de 
Resp.  luce  corporali  et  spirituali  triplici  de  causa :  lum  ex 
Ratio  tripiex.  parte  motivi ,  quia  corporalis  se  manifestat  natura- 
iiter,  spiritualis  vero  voluntarie;  tum  ex  parte  oculi, 
quia  oculus  intellectus  caecus  est  respectu  unius,  et 
tamen  videt  respectu  alterius,  sicut  videmus,  quod 
unius  habet  ignorantiam,  alterius  cognitionem  ;  sic 
oculus  infldelis  caecus  respectu  Dei.  Tertia  ratio  ex 
parte  comparationis ,  quia  ahqua  proportio  est  oculi 
nostri  ad  lucem  corporalem ,  sed  lux  spiritualis  im- 
proportionaliter  excedit,  et  ideo  lu^cem  habitat  in- 
accessibilem  ^. 

2.  Quod  quaeritur  de  comprehensione ;  dicen- 
dum ,  quod  est  comprehensio  per  inclusionem  '^,  per 
h^evtam  visionem,  per  fidei  et  caritatis  adhaesio- 
nem.  Primo  modo  a  nullo  comprehenditur ,  secundo 
modo  a  Beatis,  tertio  modo  a  Sanctis,  nullo  dicto- 


Ad 


rum  modorum  a  malignis;  ideo  dicit:  Et  tenebrae 
eam  non  comprehenderunt,  id  est,  nec  fide  nec  amore 
adhaeserunt. 

Pars.  li.  De  Verbo,  quatenus  est  cauni  unitum, 

PONUNTUR  TRIA. 

17.  Fuil  homo  missus  a   Deo,  cui    nomen  Divisio. 
erat  loannes,  Egit  supra  de  Verbo  secundum  ex- 
cellentiam  Divinitatis;  in   hac  parte  agit    secun- 
dum  assumtionem  humanitatis,  Et  quia  assumtio 
haec  facta  est  propter  nostram  salutem,  quae  facta 

est  per  passionem  et  consummata  per  resurrectio- 
nem  ^ ;  ideo  habet  haec  pars  tres  partes.  In  prima 
agit  ie' incarnatione ;  in  secunda  depassione,  infra 
in  fine  undecirai  ^  :  Collegerunt  ergo  pontifices ;  in 
tertia  de  resurrectione ,  in  principio  vigesimi  capi- 
tuli :  Unxii,  autem  Sabbati  etc. 

Primo  tractatur  de  ipsa  incarnatione  dupliciter, 
primo  de  ipsa  in  se  considerata. 

Et  quia  incarnatio  inutilis  est  nobis,  nisi  mani- subdivisio  i. 
festetur;  ideo  primo  agit  de  incarmtione ;  ^ecnndo  ^ 
de  incarnationis  manifestatione,  infra  eodera  *^:  Etvi- 
dimus  gloriam  eius,  Quia  vero  adventus  Christi  in 
carnem  erat  adventus  Regis ,  ideo  praeraisit  praecur- 
sorem ;  ideo  primo  agitur  de  adventu  praecursoris ,  sabdivisio  2. 
secundo,  de  adventu  Christi,  ibi :  Erat  lux  vera  etc. 

De  adventu  praecursoris. 

18.  (Vers.  6.).  Adveniens  ergo  praecursor  descri- Expositio  lit- 
bitur  a  quatuor  conditionibus ,  scilicet  a  natura,  ab 
auctoritate,  a  nomine,  ab  officio,  A  natura,  curn 
dicitur:  Fuit  homo ;  GXo^ssl^^  :  «  Homo,  non  Angelus, 

ut  volunt  haeretici  ».  Hoc  dicebant  haeretici  propter 
illud  Malachiae  tertio :  «  Ecce ,  ego  mitto  Angeium 
meum  ante  faciem  tuam,  qui  praeparabit  viara  ante 
te».  Sed  «  Angelus  est  ibi  nomen  officii ,  non  natu- 
rae  ^^ ».  —  Ab  auctoritate  describitur,  cum  subditur : 
Missus  a  Dco,  non  ab  homine,  non  a  se;  ad  Roma- 
nos  decirao^^:  «Quomodo  praedicabunt,  nisi  mittan- 
tur  »?  Quocontra  dicitur  de  malis  prophetis  leremiae  . 


*  Libr.  I.  de  Trin.  n.  10.  et  U.  n.  20.  —  Inferius  pro  sa- 
lutis  nostrae  B  sahitis  aeterme. 

2  Libr,  \\\.  de  Fide,  c.  6.  n.  43.  —  Subinde  allegatur 
Ps.  103,  24. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  \.  n.  46.  seq.;  I].  de  Gen.  ad  Ut. 
c.  6.  n.  12;  83  Qq.  q.  46. 

*  Libr.  de  Gausis,  propos.  18:  Vita  est  processio  proce- 
dens  ex  ente  primo,  quieto,  sempitcrno.  Cfr.  I.  Sent.  d.  6.  q.  3. 
et  d.  36.  a.  2.  q.  1. 

^  Plurimi  codd.  incongrue  ewm. 

*  Epist.  I.  Tim.  6, 16:  Lucem  inhabitat  [ita  etiam  N]  inac- 
cessibilem.  Cfr.  L  Sent.  d.  3.  p.  L  q.  1.  seq. 

'  Cfr.  August.,  de  Videndo  Deo  seu  Epist.  147.  (alias  112.) 
c.  9.  n.  21:  Totum  autem  comprehenditur  videndo,  quod  ita 


videtur,  ut  nihil  eius  iateat  videntera,  aut  cuius  fines  circum- 
spici  possunt.  —  Ed.  addit  sive  terminaiionem.  Inferius  pro 
amore  D  caritate. 

«  Cfr.  IIL  Sent.  d.  19.  a.  1.  q.  1.  et  IV.  d.  2.  dub.  2. 

^  Vers.  47;  cap,  20,  1.  est  seq.  locus. 

"  Vers.'14;  ibid.  v.  9:  Erat  lux  vera  etc. 

^*  Scilicet  ordinaria,  de  qua  vide  Theophylact.,  in  hunc  lo- 
cum.  —  Seq.  locus  est  Malach,  3,1:«  Ecce  ego  mitto  Ange- 
lum  meum  et  praeparabit  viam  ante  faciem  meam».  Verbo- 
tenus  invenitur  Matth.  II,  10,  qui  etiam  ab  ed.  allegatur. 

*^  Ut  dicit  August.;  cfr.  supra  pag.  157,  nota  9.  , 

^'  Vers.  15. —  Sequitur  ler.  23,  21:  Non  mitlebam  pro- 
phetas,  et  ipsi  currebant. 


COMMEiNT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


2S1 


vigesimo  tertio :  «  Currebant ,  et  eigo  non  niittebam 
eos».  —  A  nomine  describitur ,  cum  dicitur :  Cui 
nomen  erat  Joannes.  Hoc  nomen  fuit  authenticum , 
quia'non  ab  homine  impositum,  sed  a  Deo;  Lncae 
primo^  dictum  est  Zachariae:  «  Elisabelh,  uxor  tua, 
pariet  tibi  fdium ,  et  vocabis  nomen  eius  loannem  » . 
—  Ab  ofj^cio  describitur ,  cum  subinfertur : 

19.  (Vers.  7.).  Hic  venit  in  testimonium.  Offi- 
cium  enim  smim  fuit  testificari  delumine,  nonpro- 
pter  defectum  luminis ,  sed  credentium ;  ideo  dicitur : 
Hic  venit  in  testimonium,  ut  testiwmiium  perhiheret 
de  lumine ,  ut  omnes  crederent  per  illum  ;  Actuum 
decimo  nono  ^  :  «  loannes  baptizavit  baptismo  poeni- 
tentiae  popuhim ,  dicens ,  in  eum ,  qui  venturus  erat 
post  ipsum,  ut  crederent»;  ererferm^,  inquam,  per 
illum ,  non  m  illum ;  quia  : 

20.  (Vers.  8.).  Non  erat  ille  lux,  in  quam  cre- 
dendum ;  sed  vt  testimonium  perhiberet  de  lumine; 
quod  et  fecit ;  infra  quinto  ^ :  «  Vos  misistis  ad  loan- 
nem,  et  ille  testimonium  perhibuit  veritati  ». 

QUAESTIONES. 

21.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit :  Hic  venit  in  testimonium. 

CoNTRA :  1 .  Infra  quinto  *  :  «  Ego  testimonium 
ab  homine  non  accipio  »;  ergo  nec.  ad  hoc  debuit 
mitti  a  Deo. 

2.  Item,  lux  non  indiget  ilkiminatione^:  ergo 
nec  summa  veritas  testificatione :  ergo  frustra  venit. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  testimonium  per- 
Resp.  cam  hibetuT  alicui  et  propter  aliquem.  Aliquando  ergo 
est  opportunitas  testimonii  ratione  eius,  cui  perhi- 
betur ,  quia  ^  veritas  est  infirma ,  et  sic  homo  indi- 
get  testimonio  alieno;  aliquando  ratione  eius,  pro- 
pter  quem  perhibetur,  quia  in  fide  dubius  vel  in- 
firmus.  loannes  autem  non  venit  in  testimonium  pro- 
pter  defectum  lucis  in  Christo,  sed  ratione  ineptitu- 
dinis  in  oculo  nostro^. 

22.  Quaest.  II.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Ut  omnes  crederent  per  illum :  quia ,  cum  non  omnes 


crediderint ;  si  Deus  ad  hoc  misit  eum ,  ergo  et  uter- 
que  est  fine  debito  frustratus. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  finis  duplex:Resp. 
in  se  et  in  altero.  Dico  ergo,  quod  frustrari  fine  Disimctio. 
in  altero,  dum  tamen  habeatur  finis  in  se^  nullam 
inducit  imperfectionem ,  sicut  patet  de  rhetore  bene 
persuadente ,  de  Angelo  custodiente ,  de  Christo  redi- 
mente  et  loanne  testificante ,  quia  testimonium  suf- 
ficiens  perhibuit ,  licet  non  omnes  ei  crediderint ;  ta- 
men  ex  contingentibus  nihil  omisit^. 

23.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Non  erat  ille  lux. 

CoNTRA :  Ad  Ephesios  quinto  ^:  «  Eratis  aliquando 
tenebrae ,  nunc  autem  lux  in  Domino  » :  ergo  omnes 
boni  sunt  lux. 

Respondet   Glossa  ^^,  quod  est  lux  illuminans  Resp.  insaf- 
et  lux  illuminata.  loannes  et  ahi  Sancti  non  sunt 
lux  illuminans,  sed  lux  illurainata  a  prima  luce.   . 

Sed  contra  hoc  est  Matthaei  quinto  ^^  :  «  Sic  lu- 
ceat  lux  vestra  coram  hominibus  »;  et  ad  Philip- 
penses  secundo :  «  Inter  quos  lucetis  sicut  luminaria 
in  mundo  » . 

Respondeo  :  Est  lux  illuminans  effective  et  dis-  Resp.  ancto 
positive.  Lux  illuminans  effective  est  lux  per  essen- 
tiam ,  sic  solus  Deus  est  lux  illuminans  ;  disposiiive 
est  lux  per  participationem ,  et  sic  Sancti,  qui  illu- 
minant  verbo  et  exemplo  ^^. 

De  adventu  Christi. 

24.  Erat  lux  vera  etc.  Determinato  adventu  DistincHoin 
praecursons ,  determmatur  adventus  Regis  et  deter- 
minatur  cum  suis  proprietatibus  et  circumstantiis. 

Hunc  ergo  adventum  Christi  describit  hoc  ordine. 
Primo  DOtatur  adveniendi  ratio;  secundo,  advenien- 
tis  despectio ;  tertio  vero,  ipsius  adventus  utilitas 
sive  fructus ;  quarto ,  adveniendi  modus. 

(Vers.  9.).  Ratio  igitur  adveniendi  in  carnem  Eipositiout. 

teraUs. 

primo  tangitur,  quae  fuit:  quia  ipse  Deus  ante  incar-  Membrami. 
nationem,  licet  esset  summa  lux  omnibus  praesens, 
non  cognoscebatur  a  mundo ;  ideo  visibilis  effectus  est, 


'  Vers.  13.  —  De  voce  authenUcum  cfr.  tom.  V.  pag.  206, 
nota  8. 

*  Vers.  4,  ubi  pro  venturus  erat  post  ipsum,  quod  ha- 
bent  codd. ,  Vulgata  venbirus  erat 

*  Vers.  33,  iii  quo  Vulgata  omiLUt  ille. 

*  Vers.  U. 

*  Codd.  E  F  G  H I K  L  M  Hiiluminante,  et  post  pauca  testi- 
ficanle  pro  testificatione. 

°  Edd.  addit  in  eo,  quae  etiam  inferius  pro  loannes  avtem 
substituit  Ideo. 

^  Gfr.  in  hunc  locum  Origen.  (tom.  2.  n.  28.) ,  et  Chrysost. 
(homil.  6;  alias  5.). 

*  Vide  Theophylact,,  in  hunc  locum,  qui  utitur  exemplo 
solis  iucentis  ad  hoc,  «  ut  omnes  illumlnet;  at  si  quis  in  caligi- 
nosa  quadam  domo  se  incluserit  et  iubare  non  fruatur,  quid  hoc 
ad  solem  ?  »  B.  Albert.,  in  hunc  locum :  Dicendum ,  quod  iste  est 


finis  in  alio,  et  quamvis  non  semper  consequatur  propter  im- 
pedimentum,  quod  est  in  alio,  tamen,  quia  nihil  omittit  de  con- 
tingentibus,  non  est  fnistra,  sed  habet  finem.  Exemplum  est 
de  medico  non  semper  sanante ,  et  de  rhetore  non  semper 
persuadente ,  de  Angelo  custode  non  semper  effectum  custodiae 
in  alio  consequente,  et  de  Christo  redimente,  a  quo  tamen  non 
omnes  redimuntur. 

®  Vers.  8. 

"  Scilicet  imterlinearis :  Magnus  quidem  erat  iste  [loannes], 
non  tamen  ex  se  lucens;  sunt  tamen  Sancti  lux  illuminata.  Ck. 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  2.  n.  6. 

"  Vers.  16.  —  Sequitur  Phil.  2,  15,  ubi  mulli  codd.  in 
caelo  pro  m  mundo. 

"  Eadem  distinctione  uUtur  S,  Bonav.,  IV.  Sent.  d.  5.  a.  3. 
q.  1.  in  corp.  Cfr.  Theophylact.,  in  hunc  locum.  —  Cod.  D  sup- 
plet  sunt  lux. 


252 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


ut  cognosceretur.  Propterea  dicit ;  Erat  lux  vera,  sci- 
licet  per  essenliam ;  quae  illuminat  omnem  hominem 
venientem  in  huric  mundum ;  infra  octavo  ^ :  «  Ego 
sum  lux  mundi ;  qui  sequitur  me  non  ambulat  in 
tenebris  » .  Haec  lux  erat  praesens  mundo ;  unde  in 
mundo  erat  per  praesentiam ;  Sapientiae  septimo : 
«  Attingit  ubique  propter  sui  munditiam  » . 

25.  (Vers.  \Q),  In  mundo  erat,  per  effectum; 
unde  et  mundus  per  ipsum  factus  est,  per  quera 
cognosci  poterat ;  Sapientiae  decimo  tertio  ^ :  «  A  ma- 
gnitudine  speciei  et  creaturae  poterat  Creator  horum 
cognoscibiliter  videri  » .  Et  lameo  mundus  eum  non 
cognovit;  mundus,  id  est  mundani ,  metonymia  est ; 
infra  decimo  septimo  ^ :  «  Pater  iuste,  mundus  te  non 
cognovit».  Haec  est  ratio,  quare  venit;  undeChry- 
sostoinus*:  «  Quia  in  mundo  existens  non  putabatur 
adesse ,  eo  quod  nondum  cognoscebatiar ;  dignatus  est 
induere  carnem  » . 

26.  (Vers.  H.).  In  propria  i;m?X  Tangitur  hic 
mmhnm^.  advenientis  despeetio,  ct  hbc  maxime  ab  his  qui 

debebant  eum  honorare,  et  de  quorum  genere  as- 
sumsit  carnem.  Propter  quod  dicit :  hi  proprid  ve- 
nit,  id  est,  de  genere  ludaeorum,  quos  prae  ceteris 
praeelegerat ,  carnem  assumsit.  Et  sui,  id  est  ludaei , 
eum  non  receperunt,  non  quia  nuUi ,  sed  quia  pauci ; 
Isaiae  primo  ^ :  «  FiUos  enutrivi  et  exaltavi ,  ipsi  au- 
tem  spreverunt  me  ».  ludaei  dicti  sunt  sui,  quia 
secundum  carnem  erat  ex  eorum  genere,  quia  de 
semine  David  erat,  qui  erat  rex  in  Israel  usque  in 
Aiuer.  sempiternum.  —  Vel:  sui  per  specialem  electionem, 
secundum  illud  Deuteronomii  vigesimo  sexto^:  «  Ele- 
git  te  Dominus  in  populum  peculiarem  » . 

27.  (Vers.  12.).  Quoiquot  autem,  Tangitur  hic 
wembrums.  tcrtium,  mlicet  advcntus  ipsias  fructus  sive  utihtas, 

quae  est  divinae  filiationis  adeptio.  Quia  haec  utili- 
las  non  se  extendit,  nisi  ad  eosqui  eum  receperunt 
et  in  eum  crediderunt ;  ideo  dicit :  Quotquot  autein 
receperunt.  Ita  sui  eum  non  receperunt,  sed  quot- 
quot  receperunt  eum ,  dedit  eis  potestatem  filios  Dei 
fieri.  Et  haec  magna  utilitas;  primae  loannis  ter- 
tio  ^ :  «  Videte ,  qualem  carilatem  dedit  nobis  Pa- 
ter,  ut  filii-Dei  nominemur  et  simus»;  et  in  hoc 
magna  utilitas;  unde  ad  Romanos  octavo^ :  «  Si  fiUi, 
et  heredes,  heredes  quidem  Dei,  coheredes  autem 


Christi  » .  Ila  ergo  hanc  potestatem  fiHationis  Dei  de- 
dit  his  qui  reeeperunt.  Sed  quia  haec  receptio  est 
per  fidem ,  ideo  explicat :  His  qui  credunt  in  no- 
mine  eius ;  ita  dedit  eis  qui  receperunt,  his  qui 
credunt  in  nomine  eius ,  id  est  in  re  nominis  eius. 
Nomen  eius  est  Emmanuel,  id  est  nobiscum  Deus^. 
II le  igitur  credit  in  nomine,  qui  credit  eum  Deum 
et  horainem ;  et  hic  est  fihus  Dei ;  primae  loannis 
quinto :  «  Omnis,  qui  credit,  quoniam  lesus  est  Filius 
Dei,  ex  Deo  natus  est».  Quia  vero  fihi  Dei  non 
fiunt  nisi  per  generationem  spiritualem,  non  carna- 
lem ,  ideo  dicit : 

28.  (Vers.  13.).  Qui  non  ex  sanguinibus ,  id 
est  coramixtione  seminum ;  mque  ex  voluntate  car- 
nis,  id  est  mulieris;  neque  ex  voluntate  viri,  id  est 
delectatione  et  pruritu;  sed  ex  Deo  nati  sunt ;  qaidi. 
infra  tertio  ^^ :  «  Quod  natum  est  ex  carne  caro  est , 
et  quod  natum  est  ex  spiritu  spiritus  est  »  ;  et  pri- 
mae  Petri  primo :  «  Renati  non  ex  semine  corrupti- 
bili ,  sed  incorruptibiU ,  per  verbum  Dei  vivi  et  per- 
manentis  in  aeternum  »,  hoc  est  semper. 

29.  (Vers.  14.).  Et  Verbum  caro  facium  esL  Tan-  Membram  4. 
gitur  hic  quartum,  scilicet  adveniendt  modus,  qui 

fuit  per  carnis  assumtionem,  in  qua  fuit  summa 
unio;  ideo  dicit:  Verhum  caro  factum  est;  id  est 
carni  unitutn ;  ad  Phihppenses  secundo  ^^ :  «  Humilia- 
vit  semetipsum,  formam  servi  accipiens».  Et  quia  Noiandam. 
haec  unio  fuit  inconfusa,  fuit  etiam  indivisa;  ideo 
dicit:  Et  habitavit  in  nobis,  id  est  in  nostra  natura: 
habitavit,  ergo  non  est  conversus;  habitavit,  ergo 
non  est  separatus.  De  hac  habitatione  Levltici  vi- 
gesimo  sexto  ^^ :  «  Ponam  tabernaculum  meum  in  me- 
dio  vestri ,  et  non  abiiciet  vos  anima  mea  » ;  et  in 
Psalmo :  « In  pace  factus  est  locus  eius,  et  habita- 
tio  eius  in  Sion  ». 

QUAESTIONES. 

f 

30.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  primo  de  eo  quod 
dicit :  Erat  lux  vera ,  quae  illuminat  omnem  ho- 
minem  venientem  etc. ;  quia  dictum  est  supra  ^^,  quod 
ahqui  hbmines  sunt  tenehrae:  ergo  non  omnes  il- 
luminat  —  Si  tu  dieas:  quantum  in  se  est:  ergo  si 


*  Vers.  12.  —  Seq.  locus  esl  Sap.  7,  24 ,  ubi  pro  sui  Vul- 
gata  suam.  Cfr.  AugusU,  in  loan.  Evang.  tr.  2.  n.  7.  seq. 

*  Vers.  5 ,  in  quo  pro  poterai  Vulgata  poterit. 

*  Vers.  25.  —  De  metonymia  cfr.  supra  pag.  243 ,  nota  3. 

*  In  loan.  homil  10.  (alias  9.)  n.  2,  ubi  explicat  illud 
loan.  i,  \\i  In  propria  etc.  Idem  diclt  Beda  in  hunc  locum : 
Quia  ergo,  cura  in  mundo  esset  per  Divinitatem,  mundus  eum 
non  cognovit;  dignatus  est  venire  in  mundum  per  humanita- 
tem,  ut  vel  sic.eum  mundus  cognosceret.  Cfr.  Chrysost.,  in 
loan.  homil.  8.  (alias  7.)  n.  1. 

'  Vers.  2.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  2.  n.  12. 
^  Vers.  18:  Dominus  elegit  te  hodie,  ut  sis  ei  populus  pe- 
culiaris. 


'  Vers.  I.  —  Pro  Et  haec  magna  utilitas,  quod  habent 
alii  codd.  et  ed.,  M  Et  in  hoc  noiaiur  magna  caritas.  Supe- 
rius  pro  adeptio  ed.  adoptio, 

«  Vers.  17. 

*  Matth.  1 ,  23 :  Et  vocabunt  nomen  eius  Emmanuel  [Isai.  7, 
14.],  quod  est  interpretatum  Nobiscum  Deus.  —  Subinde  alle- 
gaiur  I.  loan.  5,  1,  ubi  pro  Filtus  Dei  ed.  cum  Vulgata  Christm. 

*®  Vers.  6.  —  Sequitur  I.  Petr.  1,  23.  Cfr.  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  2.  n.  14.  seq. 

**  Vers.  7.  seq. :  Sed  semetipsum  exinanivit  formam  servi 
acciplens...  Humiliavit  semetipsum,  factus  obediens  etc. 

"  Vers.  11.  —  Sequitur  Ps.  75,  2. 

"  In  explicatione  v.  5.  n.  13.  el  16. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


253 


voluntati  eius  nuUus  resistere  potest  S  necesse  est, 

omnes  illuminari. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  ^  sic :    «  liiuminat 
Resp.  1.  omnein ,  scilicet  qui  illuminatur ,  quia  nullus  illumi- 

natur  nisi  per  ipsum  ».  Exemplum  de  magistro  do- 
Resp.  2.  cente  pueros.  —  Beda  *  respondet ,  quod  illud  intel- 

li^itur  de  lumine  natura^,  non  gratiae;  et  quilibet 
Resp.  3.  habet  signatum  lumen  vultus  Dei.  —  Chrysostomus  * 

vero  exponit :  quia  paratus  est  illuminare ;  sed  non 

omnes  illuminantur ,  quia  sibi  claudunt  viam  lumi- 

nis.  Exemplum  de  caeco  existente  in  sole. 

Quod  tu  obiicis:  si  vult,  facit ;  dicendum,  quod 
Ad  obiect.  absolute  non  vult  illuminare  nisi  eos  qui  volunt ;  sed 

voluntate  conditioiiali  omnes  vult  illuminari,  sicut 

omnes  homines  salvos  fieri^, 

31.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc  quoddicit:  In 
propria  venit, 

1 .  Si  enim  eius  est  venire,  cuius  est  abesse ;  et 
Deus  nusquam  abest:  ergo.  non  venit. 

2.  Item,  si  Deus  potest  omnia  ubique ,  ergo  non 
indiget  propter  aliquid  venire- :  ergo  si  non  venisset , 
idenoi  facere  potuisset. 

Ad  hoc  respondet  Beda  ^ :  «  In  mundo  erat  per 

Resp.  Divinitatem ,.  in  mundum   venit  per  incarnationera. 

Venire  quippe  vel  abire  est  humanitatis ;  sed  manere 

Divinitatis  »;  unde  sensus  est :  Venit,  id  est,  visibilis 

apparuit. 

Quod  tu  quaeris :  quae  necessitas  veniendi  ?  Re- 

Ad  2.  spondeo  ^ :  Non  propter  se ,  sed  propter  nos ;  et  hoc 

bene  innuit  Evangelista :  quia  non  cognoscebat  mun- 

dus  sublimitatem ,  apparuit  in  humilitate  et  huma- 

nitate. 

32.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Dedit  eis  potestatem  filios  Dei  fieri,  his  qui 
credunt  etc. 


CoNTRA  :  1 .  Augustinus  de  Praedestinatione  San- 
ctorum^:  «Posse  credere  naturae  est  »:  ergo  a  natura 
habent  hanc  potestatem,  non  ergo  datam  a  Christo. 

2.  Item ,  quare  magis  dicit  de  credentibus  quam 
de  amantibus ,  vel  aliis  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  vosse  perfe-  Resp.  cam 

.  1  ,.  .  .         .   distincUone. 

ctum  et  activum,  et  hoc  dicitur  posse  potestatis ;  et 
est  posse  imperfectum  et  passivum,  et  hoc  dicitur 
possibilitatis  ^.  Primum  posse  non  est  nisi  per  gra- 
tiam ,  et  de  ilio  loquitur  hic ;  ideo  dicit :  Dedit  eis 
potestatem.  De  alio  loquitur  Augustinus. 

2.  Quod  quaerit :  quare  magis  fidei  ?  Responsio  Ad  2. 
est :  quia  fides  est  prima  virtutum  et  fundamentum  ^^ 
ideo  ei  attribuit  ut  ianuae. 

33.  Quaest.  IV.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Verbum  caro  factum  est,  Hic  dicuntur  tria 
verba ,  et  quaestio  est :  quare  magis  dixit  verbum  Qiaest.  4. 
quam  lux,  cum  descriptum  sit  Verbum  et  sub  ra- 
tione  verbi  et  sub  ratione  lucis  ?  —  Si  tu  dieas,  quod 
lux  est  communis  tribus  personis,  verbum  soli  Fi- 
ho ,  qni  solus  est  incarnatus ;  tunc  est  quaestio :  Quaest.  2. 
quare  non  dixit  Filius?  Et  quare  solus  Filius  est 
incarnatus,  cum  divina  bonitas  sit  summe  commu- 
nicativa  in  qualibet  hypostasum  ? 

Respondeo  ad  hoc ,  quod  solus  Filius  est  incar-  ^,^^^^1^1 
natus.  Sumitur  ratio  ex  parte  natioitatis,  ojoem  et  Ratio  tripiw. 
effectus,  Ratione  nativitatis :  quia  ^^  filius  Virginis, 
et  non  debuit  filius  alii  personae  attribui.  Ratione 
operis:  quia  recreatio,  et  per  ipsum  est  recreatio  ^^, 
per  quem  creatio.  Ex  parte  effectus :  quia  nos  fecit 
filios  et  coheredes,  per  Filium  naturalem  debemus 
in  hereditatem  et  filiationem  induci  ^^ 

Magis   autem    dixit    verbum  quam  filius,  utAdquaest.i. 
excludat  intellectum  carnalem  et  manifestet  spiritua- 
lem.  Filius  enim  carnaliter  est  generatus  in  creatu- 


*  Gen.  SO,  19:  Num  Dei  possumus  resistere  volunlati? 
Eslher  13,  9:  Et  non  esl  qui  possit  tuae  resistere  voluntati. 
Cfr.  Rom.  9,  19. 

2  Enchirid.  c.  103.  n.  27:  Sic  enini  inlelligimus  et  quod 
in  Evangeiio  scriptum  est:  Qui  illuminat  omnem  hominem, 
non  qula  nuUus  est  hominum,  qui  non  illuminetur,  sed  quia 
nlsi  ab  ipso  nullus  iUuminatur.  Cfr.  lib.  de  Natura  et  gratia  con- 
tra  Pelagium,  c.  41.  n.  48,  ubi  etian)  occurrit  exemplum  de 
magistro  pueros  docente;  vide  tom.  I.  pag.  820,  nota  4.  — 
Pro  Augustinus  D  m  Glossa,  scil.  interlineari ,  Avgustmus, 

*  In  loan.  Evang.  c.  1,  9:  «  Omnem  videlicet,  qui  illumi- 
natur  sive  naturali  ingenio,  sive  sapienlia  divina.  Sicut  enim 
nemo  a  se  ipso  esse ,  ita  etiam  nemo  a  se  ipso  sapiens  esse  pot- 
est,  sed  illo  illustranle,  de  quo  scriptum  est  [Eccli.  1,  1.]: 
Omnis  sapientia  a  Domino  Deo  esty>,  Clarius  hanc  expiicatio- 
nem  dat  Cyrill.  AlexandK ,  1.  in  loan.  Evang,  c.  9 :  Sed  Dei  Ver- 
bum  itluminat  omnem  kominem  venientem  in  mundum,  non 
docendo,  sicut  Angeli  verbi  gratia  vel  homines,  sed  potius  ut 
Deus  creando  unicuique  rei  in  orlum  eductae  sapienliae  sive 
cognitionis  divinae  semen  indit  et  intelligentiae  radicem  inserit, 
atque  ita  rationale  animal  eflicit,  naturae  illud  suae  particeps 
reddens  etc.  —  Inferius  respicitur  Ps.  4,  7:  Signatum  est  su- 
per  nos  lumen  vultus  tui,  Domine. 

*  In  loan.  homil.  8.   (alias  7.)  n.  1 :  Quomodo  ergo  illu' 


minat  (mnem  hominem?  Quantum  in  ipso  est.  Si  qui  vero 
sponte  sua  mentis  oculos  claudentes,  huius  lucis  radios  perci- 
pere  nolint,  non  ex  natura  lucis  evenit,  quod  in  tenebris  ma- 
neant,  sed  ex  nequitia  eorum  qui  sponte  se  hoc  privant  niu- 
nere  etc. 

*  Epist.  I.  Tim.  2 ,  4.  Cfr.  I.  Sent.  d.  46.  q.  1 . 

*  In  loan.  Evang.  c.  1,  10.  seq.,  ubi  post  manere  textus 
originalis  addit  et  esse.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  2.  n.  4. 
in  fine  et  8. 

'  Piures  codd.  Respondet,  scil.  Beda;  cfr.  supra  pag.  252, 
nota  4. 

*  Cap.  5.  n.  10:  Proinde  posse  habere  fidem,  sicut  posse 
habere  caritatem,  naturae  est  hominum;  habere  autem  fidem, 
quemadmodum  habere  caritatem,  gratiae  est  fidelium. 

*  Cfr.  supra  pag.  61,  nota  6.  verba  B.  Alberti.  Eadem  di- 
stinctio  recurrit  infra  c.  13,  38.  Quaest.  II.  Vide  etiam  II.  Sent. 
d.  28.  dub.  3.  et  4;  Breviloq.  p.  V.  c.  2.  et  3. 

><*  Vide  IV.  Sent.  d.  1 4.  p.  I.  a.  2.  q.  3.  et  d.  22.  a.  3.  q.  1 . 
—  Cod.  D  prvna  virtus  et  prirnum  virtutum  fundamentiim, 

"  Ed.  addit  natus  de  genet^e  Adae,  quae  etiam  cum  plu- 
ribus  codd.  pro  non  debuit  filius  substituit  non  debtUt  filiatio, 

"  Ed.  quia  recreatio  per  eum  fieri  debmt. 

»•  Cfr.  III.  Sent.  d.  1.  a.  2.  q.  3.  et  Breviloq.  p.  IV.  c.  2. 


234 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


ris,  sed  verbttm  spiritualem  habet  generationem.  Ma- 
nifestat  spiritualem ,  quia,  sicut  dicit  Augustinus^, 
verbura  induit  vocem  et  non  transit  in  vocem ;  sic 
Verbum  aeternum  induit  carneni. 

34.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Factum  est  caro ;  quia  aut  est  sensus :  factum 
est  caro ,  id  est  mutatum  in  carnem ;  aut  factum 
caro,  id  est  factum,  ut  sit  card.  Neuter  intellectus 
sanus  est.  —  Si  tu  dicas,  qnod  synecdochica  est  con- 
structio ,  et  caro  ibi  tantum  valet  quantura  homo  ^ ; 
unde  factum  caro,  id  est  homo;  tunc  quaeritur : 
quare  magis  voluit  humanitatem  intelligi  per  carnem 
quam  per  animam,  cum  aniuia  sit  nobilior  pars  ? 
—  Et  quare  usus  est  hac  locutione  figurativa ,  cum 
posset  uti  propria  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  illa  unio  fuit  ad 

*^esp.  nostram  eruditionem  ei  nostram  shlutem ;  et  eru- 

ditio  fuit,  quia  visibilis;  et  liberatio,  (\Vi\di>  passibi- 

lis;  et  caro  dicit  partem  visibilem  et  maxime  pas- 

sibilem:  ideo^  etc. 

Seeundo ,  de  ipsa  incarnatione  quoacl  eius 
manifestationem  duvliciter, 

35.  Et  vidimus  gloriam  eius,  Supra  determinata 
Divisio.  est  Verbi  incarnatio ;  in  hac  parte  determinatur  in- 

ca?*nati  Verbi  cognitio  sive  manifestatio.  Habet  autem 
haec  pars  duas,  quia  primo  agit  de  manifestatione 
eius  in  generali;  secnndo  vero,  in  speciali,  ibi  *:  Et 
hoc  est  testimmiium  loannis  etc. 

Primo,  de  manifestatione  Verbi  incarnati 

in  generali. 

Prima  pars  habet  duas,  quia  primo  tangitur 

sobdivisio.  ipsius  Verbi  incarnati  cognitio;  secundo  vero,  cognitio- 

nis  ratio,  ibi  ^ :  Ioann£s  testimonium  perhibet  etc. 

Cognitio  vero  Verbi  incarnati ,  quam  habuerunt 

Expositiout-  Apostoli  et  credentes,  fuit  quantum  ad  utramque  natu- 

ram ;  in  quorum  persona  dicit  E vangelista :  Et  vidi- 

mus  gloridm  eius,  id  est,  cognovimus;  gkriam. 


scilicet  quantum  ad  Divinitatem.  Propterea  dicit :  Glo-  cognitioDi. 
riam  quasi  Unigeniti  a  Patre;  de  qua  gloria  se- 
cundae  Petri  primo  ^ :  «  Accepit  a  Deo  Patre  hono- 
rem  et  gloriam ,  voce  delapsa  ad  eum  a  magnifica 
gloria :  Hic  est  Filius  meus  dilectus  ».  —  Quantum  nem,  huma- 
vero  ad  huraamtatem  dicitur  plenum  gratiae  et  ve- 
litatis,  id  est ,  vidimus,  suppie :  eum ,  plenum  gratiae 
et  veritatis,  vere  plenum,  quia  in  ipso,  sicut  dici- 
tur  ad  Colossenses  secundo  ^,  «  omnis  plenitudo  Divi- 
nitatis  corporaliter  inhabitat»;  plemim  gratiae,  ad 
exhaurienda  peccata ;  plenum  veritatis,  ad  impleoda 
promissa;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto:  « In  me  omnis 
gratia  vitae  et  veritatis  » .  Et  notandum,  quod  hoc  quod 
dicit:  quasi  Unigeniti  non  est  nota  comparationis 
vel  similitudinis ,  sed  expressionis  ^ 

36.  /oannes  testimonium.  Postquam  posita  est  Rauo  cogno- 

scendi  tri- 

cognitio,  ponitur  hic  cognoscendi  ratio,  Nam  triplex  piex. 
fuit  in  eis  ratio  cognoscendi :  prima,  per  testimonium; 
secunda,  per  singularem  effectum;  tertia,  per  singu- 
lare  documentum. 

(Vers.  15.).  Prima  ergo  ralio  cognoscendi  fuit  Pnma. 
per  testimonium.  authenticum,  scilicet  personae  au- 
thenticae ,  loannis  videlicet ,  qui  sanctus  fuit  ex  utero 
matris.  Propterea  dkit :  loannes  testimonium  perhibet 
de  ipso ;  Proverbiorum  decimo  quarto* :  «  Testis  fldelis 
non  mentitur  » .  Et  clamat ,  loannes  aperte  et  secure , 
secundum  iilud  Isaiae  quinquagesimo  octavo:  «Clama, 
ne  cesses,  quasi  tuba  exalta  vocem  tuam»;  dicens: 
Qui  post  me  venit  ante  me  factus  est ;  ideo  dignior 
me  secundum  humanam  naturam  effectus ;  ad  Ephe- 
sios  primo  ^^ :  «  Omnia  subiecit  sub  pedibus  eius  et 
ipsum  dedit  caput  supra  omnem  Ecclesiam  » .  Et  ra- 
tio  huiuS  est:  quia  prior  me  erat,  scilicet  secun- 
dum  Divinitatem;  infra  octavo  :  «  Amen,  amen  dico 
vobis,  antequam  Abraham  fieret,  ego  sura  »;  et  sic 
prior  loanne. 

37.  (Vers.  16.).  Et  de  plenitudine  eius.  Tangi-  secnnda. 
tur  hjc  secunda  ratio  cognoscendi,  quod  Christus 

erat  Dei  Filius ,  scilicet  propter  singularem  effectum, 
et  iste  fuit  coUatio  gratiae.  Propterea  dicit :  Et  dc 
plmitudine,  quasi  dicat :  vere  cognovimus  eura  ple- 


*  Libr.  XV.  de  Trin.  c.  11.  n.  20:  Et  sicut  verbum  no- 
strum  flt  vox  nec  mutatur  in  vocem,  ita  Verbum  Dei  caro 
quidem  factum  est,  sed  abslt,  ut  mutaretur  in  carnera.  Chry- 
sost.,  in  loan.  horail.  2.  (alias  1.)  n.  4:  Neque  enim  commune 
quidpiam  nobiscum  habet,  sed  longe  est  a  communicatione 
cum  creaturis...  ideo  Verlmm  illum  appeliavil.  Cum  enim  do- 
cturus  esset ,  hoc  Verbum  esse  unigenitum  Filium  Dei  j  ne  quis 
generationem  passibiiem  suspicaretur,  praemissa  Ferfte  appella- 
tione  omnem  toUit  malam  suspicionem  etc.  Cfr.  L  Sent.  d.  2/. 
p.  U.  q.  4.  —  Inferius  post  carnen  ed.  addit  et  non  transU 
in  carnem. 

*  Cfr.  supra  pag.  185,  nota  7. 

^  Vide  ni.  Sent.  d.  2.  a.  2.  q.  2.  ad  !.  —  Pro  maxime 
ed.  materialem. 

*  Vers.  19.  —  Superius  et  inferius  pro  incarnati  Verbi, 
quod  bis  habet  D,  et  infra  etiam  E  (a  secunda  manu),  alii 
codd.  vel  Verbi  incarnationis ,  vel  cum  ed.  incarnationis. 

*  Vers.  15. 


®  Vers.  17. 

'  Vers.  9.  —  Sequitur  Eccli.  24 ,  25 :  In  me  gratia  omnis 
viae  el  veritatis.  —  Superius  pro  snpple,  quod  habent  DN, 
codd.  communiter  substituunt  super,  ed.  imuper, 

^  Chrysost.,  in  loan.  homil.  12.  (alias  11.)  n.  1.:  IHud  autem 
quasi  nbn  simililudinis  est  neque  parabolae,  sed  confirmationis 
et  definitionis  nulU  dubio  obuoxiae,  ac  si  diceret:  Vidiraus  glo- 
riam ,  qualem  decebat  habere  unigenitura  et  germanum  Fiiium 
Dei,  universorum  regis.  Gregor.,  XVIII.  Moral.  c.  6.  n.  12:  In 
sacro  eloquio  sicut  et  qiiasi  aliquando  non  pro  similitudine  po- 
nitur,  sed  pro  veritate,  Unde  est  illud  [loan.  1,  14.]:  Vidimus 
gtoriam  eim,  gloriam  qwxsi  UnigenUi  etc.  Cfr.  ibid.  XXV. 
c.  10.  n.  25.  —  Ed.  sed  ewpressio  vei*itatis. 

®  Vers.  5,  in  quo  multi  codd.  mentielur.  —-  Sequilur 
Isai.  68,  1.  —  Superius  respicilur  Luc.  1 ,  15:  Et  Spiritu  sancto 
replebitur  adhuc  ex  utero  matris  suae. 

*^  Vers.  22.  —  Seq,  locus  est  loan.  8,  58. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


235 


num ;  quia  de  plenitudine  eius  nos  omnes  accepimus 
gratiam  pro  gratia,  gratiam  scilicet  retributionis 
pro  gratia  iustificationis ,  vel  e  converso  gratiam  iu- 
stificalionis  accepimus  pro  obtinenda  gratia  retribu- 
tionis,  quae  recte  dicitur  gratia,  quia,  sicut  dicit 
Augustinus  ^ ,  «  nihil  Deus  in  nobis  praeter  sua  dona 
coronat »;  ad  Romanos  sexto :  «  Stipendia  peccati 
mors ;  gratia  autem  Dei ,  vita  aeterna  » ;  et  Zacha- 
riae  quarto :  «  Exaequabit  gratiam  gratiae  ».  Et  quod 
iste  effectus  sit  singularis  Christi ,  ostendit : 

38.  (Vers.  17.).  Quia  Lex  per  Moysen  data  est, 
quae  tantum  promisit  gratiamet  veritatem  et  non 
dedit ;  quia ,  ad  Hebraeos  septimo  ^ ,  «  Lex  neminem 
ad  perfectum  duxit ».  Sed  quod  Lex  promisit  Chri- 
stus  exhibuit;  ideo  dicit :  Gratia  et  veritas  per  le- 
sum  Christum  facta  est,  id  est  donata.  Propterea 
clamat  Apostohis  ad  Romanos  septimo  ^ :  «  Infelix 
ego  homo !  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hu- 
ius  ?  Gratia  Dei  per  lesiim  Christum  3) ,  non  lex  Moy- 
saica. 

39.  (Vers.   18.).   Deum  nemo   vidit   unquam. 
Tertia.  Tangitur  hic  tertia  ratio  cognoscendi ,  quae  scilicet 

est  singulare  documentum;  quia  Christus  solus  de 
Deo  potuit  docere  et  docuit  certitudinaliter  et  aperte, 
quia  solus  vidit ;  ideo  dicit :  Deum  nemo  vidit  un- 
quam ;  primae  ad  Timotheum  ultimo  *:  «  Lucem  ha- 
bitat  inaccessibilem  » ;  et  Exodi  trigesimo  tertio:  «Non 
videbit  me  homo  et  vivet ». 

40.  Nisi  Unigenitus  ^.  Aliqui  libri  habent :  sed 
Unigenitus;  utraque  httera  bona.  Nemo  vidit  nisi 
Unigenitus  debet  construi  cum  praecedenti  verbo; 
si  est  ibi  sed,  debet  construi  cum  sequenti :  Sed 
Unigeniius ,  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse  enarra- 
vit.  In  sinii  Patris,  quia  ab  ipso  genitus  non  re- 
cedit  ab  ipso;  infra  tertio  ^  :  «  Nemo  ascendit  in  cae- 
lum,  nisi  qui  de  caelo  descendit,  Filius  hominis,  qui 
est  in  caelo».  Ipse  enarravit,  quia  vidit ;  infra  ter- 
tio :  «  Quod  scimus  loquimur ,  et  quod  vidimus  te- 
stamur  »;  ad  Hebraeos  primo :  «  Novissime  diebus 
istis  locutus  est  nobis  in  Filio,  quem  constituit  he- 
redem  uni versorum ,  per  quem  fecit  et  saecula  » . 

QUAESTIONES. 

41 .  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Plenum  gratiae  et  veritatis :  secundum  quam  natu- 


ram  hoc  dictum  est  ?  Aut  secundum  divinam ,  aut 
secundum  humarnm.  Secundum  divinam,  non;  quia 
non  est  in  eo  gratia,  sed  natura  est  quidquid  habet. 
Nec  secundura  humanitatem  ,\idetm ,  quia  subdit: 
De  plenitudine  eius  gratiam  accepimus  pro  gra- 
tia ;  sed  gratia  a  solo  Deo  datur ,  non  ab  homine : 
ergo  etc. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  Christo  fuit  Resp. 
gratia  singularis  maxima ,  quae  potuit  esse  in  ho-  Dopiex  gra- 
mine;  sicut  eliam  gratia  unionis,  qua  nulla  maior 
potest  excogitari.  Ratione  utriusque  dicitur  fuisse 
plenus  gratia ,  et  ratione  huius  duplicis  gratiae  fuit 
caput  Ecclesiae.  Et  quia  caput  in  omnia  membra  red- 
undat ,  ideo  de  plenitudine  eius  aceepimus  cmnes  ^. 

Quod  ergo  quaerit :  utrum  secundum  divinam 
naturam ,  vel  humanam  ?  dico ,  quod  Christus  dici- 
tur  caput  secundum  humanam  unitam  divinae.  Sic 
plenitudo  redundantiae  est  intelligenda  ®. 

42.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
ciX:  De  plenitudine  eius  accepimus  omnes.  —  Contra 
hoc  est,  quia  multi  praecesserunt  Christum:  ergo 
multi  fuerunt  ante  plenitudinem  Christi :  ergo  non 
omnes  acceperunt  ^. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  omnes  acceperunt ,  Resp. 
quia  Christus  fuit  caput  omnium  iustorum  ab  Abel 
usque  ad  ultimum  iustum  ^^.  Huic  capiti  uniuntur 
membra  ligamine  fldei  et  dilectionis.  Quia  ergo  nul- 
lus  fuit  salvatus  sine  fide  Christi,  sicut  dicit  beatus 
Augustinus^^;  nuUus  fuit  salvatus,  qui  non  receperit 
de  plenitudine  Christi. 

Quod  ohiicitur ,  quod  secutus  est ;  dicendum ,  Ad  obiect. 
quod  fide  fuit  semper  omnibus  praesens,  licet  cor- 
poraUter  sit  secutus*^. 

43.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Deum  nemo  vidit  unquam. 

CoNTRA  :  1.  Numerorum  duodecimo*^:  «  Ore  ad 
os  loquor  ei ,  et  palam  et  non  per  figuras  et  aenigmata 
Dominum  videt  » ;  dicitur  de  Moyse :  ergo  Dominum 
vidit.- 

2.  Item ,  Isaiae  sexto  ^* :  «  Vidi  Dominum  seden- 
tem  super  solium  excelsum  et  elevatum». 

Responsio  est  ad  hoc ,  quod  est  cognoscere  Deum  Resp. 
in  se  et  in  suo  effeetu  *^.  Et  cognoscere  Deum  m 
effectu ,  hoc  est  videre  per  speculum ,  et  hoc  dupli-  cognoscitar 
citer :  aut  per  speculum  lucidum  et  oculum ,  et  sic  fectu  dapul 

citer 

videbat  primus  horao  ante  lapsum;  aut  per  specu- 


*  In  loan.  Evang.  tr.  3.  n.  10;  Epist.  194.  (alias  105.)  c.  5. 
n.  1 9 ;  de  Gratia  et  lib.  arb.  c.  6.  n.  1 5.  —  Sequunlur  Rom.  6 , 
23.  et  Zach.  4,  7,  ubi  in  fine  eii.  cum  Vulgata  addit  ehis. 

^  Vers.  19:  Nihil  enlm  ad  perfeclum  adduxit  Lex. 

*  Vers.  24.  seq. 

*  Vers.  46:  Lucem  inhabitat  inaccessibilem.  —  Seq.  locus 
est  Exod.  33,  20. 

^  Ita  Hilarius,  VI.  de  Trin^  n.  39;  seq.  lectio  insinuatur 
ab  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  3.  n.  17;  Vulgata  simpliciter 
Unigenitus,  omisso  tam  nisi  quam  sed, 

^  Vers.  4.3;  ibid-  v.  14.  est  seq.  locus,  post  quem  sequitur 
Hebr.  4 ,  2. 


'  Cfr.  III.  Sent.  d.  13.  a.  4.  et  2;  Breviloq.  p.  IV.  c.  5. 

*  Vide  III.  Sent.  d.  43.  a.  4.  q.  3.  et  dub.  3.  seq. 

®  Ed.  Ergo  eos  fuit  secutus,  et  non  omnes  de  einspleni' 
tudine  acceperunU 

'°  Uespicilur  Glossa  ardinaria  in  Gol.  4 ,  4  8.  Vide  toni.  111. 
pag.  284,  nota  9. 

"  In  loan.  Evang.  tr.  109.  n.  2.  Cfr.  supra  pag.  471 ,  nola  4. 

»2  Vide  III.  Sent.  d.  13.  a.  2.  q.  1.  ad  4. 

**  Vers.  8.  —  Ex  D  supplevimus  dicitur...  vidit 

"  Vers.  1. 

"  De  hoc  vide  1.  Sent,  d.  3.  p.  1.  q.  4,  et  2;  11.  Sent. 
d.  23.  a.  2.  q.  3. 


236 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


lum  obseuraium,  et  sic  videmus  nos  modo,  qiiia 
propter  peccatum  et  oculi  nostri  caligaverunt ,  et 
omnes  creaturae  obtenebratae  sunt;  unde  videmus 
nunc  per  speculum  in  aenigmate,  primae  ad  Corin- 
thios  decimo  tertio  ^ 

Alio  modo  cognoscitur  Deus  in  se;  et  hoc  du- 

itcm,^  in  S6  pHciter :  aut  clare ,  et  hoc  raodo  a  solo  Filio  et  a 

np  ici  er.  g^^j^ .  ^y^  ^^^^^^  ^^  caligine ,  sicut  dicit  bealus  Dio- 

nysius  de  Mystica  Theologia  ^ ;  et  sic  vidit  Moyses ,  et 
sublimiter  contemplantes ,  in  quorum  aspectu  nulla 
figitur  imago  creaturae.  Et  tunc  revera  magis  sen- 
tiunt ,  quam  cognoscant.  Unde  Bernardus  ^  dicit,  quod 
aliquid  in  se  sentiebat  aliquando ,  de  quo  quando  vo- 
lebat  videre,  statim  amittebat. 

Secundo,  de  manifestatione  Verbi  incarnati 
in  speciali  dupliciter^ 

44.  Et  hoc  est  testimonium  loannis.  Egit  su- 
Divisiom  pra  de  manifestatione  Verbi  incarnati  in  generali, 
hic  agit  tn  speciah;  et  dividitur  haec  pars,  quia 
ipsum  est  sui  manifestativum  et  manifestatur  per 
vocem ;  ideo  habet  haec  pars  dras  partes.  in  prima 
agit  de  manifestatione  facta  per  loannem,  qui  fuit 
vox  praecurrens  Verbum.  In  secunda  de  manifesta- 
tione  facta  per  ipsum  Verbum,  infra  eodem*:  In 
crastinum  voluit  exire, 

Ptimo,  de  manifestatione  per  loannem. 

Pars  prima  habet  tres  partes  secundum  tria  te- 
Primimem-  stimonia  loanuis,  quae  sic  distinguuntur.  Primura  est 
in  tria.  dc  naturarum  duarum  veritate ;  secundum  est  de 
bapiizandi  potestate ;  tertium  vero ,  de  sanctitate, 
—  Vel  ahter  etiam  distinguuntur :  quia  primura  fuit 
factum  Pharisaeis;  secundum ,  turbis;  tertium  vero, 
loannis  disciptilis.  —  Tertio  modo  sic:  quia  primum 
testimonium  perhibitum  est ,  Christo  absente ;  secun- 
dum,  Christo  ad  eum  veniente;  tertium,  ante  eum 
deambulante.  Primum  testimonium  notatur  hic:  Et 
hoc  est  testimonium;  secundum  ibi^:  Altera  die; 
tertium  ibi :  Altera  iterum  die. 

Priraa  pars,  in  qua  testimonium  ponit,  Christo 

sobdivisio.  abscnte ,  habet  duas,  quia  primo  quaerenlibus  re- 

spondet  veritatem  de  se  ipso;  secundo  vero,  de  Chri- 

sto,  \h\^:  Et  qui  missi  fuerant  erant  ex  Phari- 

saeis. 


Veritatem  ergo,  qua  dese  ipso  respondit  quae-  "^^iicfter"' 
rentibus,  hoc  ordine  describit  Evangelista:  primo  in 
quaerentibus  insinuat  auctoritatem;  secundo,  in  loar.- 
ne  stabilitatemj  tertio,  in  quaerentibus  importunita- 
tem;  quarto  vero,  in  loanne  humilem  veritatem. 

43.  (Vers.  19.).  Quaerentium  igitur  auctoritatem  P""»""»- 
insinuat :  quia  erant  personae  authenticae  et  auctoriza- 
biliter  missae ,  quibus  loannes  perhibet  testimonium ; 
propterea  dicit :  Et  hoc  est  testimonium  loannis.  Ita 
dictum  est  supra  ^ ,  quod  « loannes  testimonium  per- 
hibet»;  raodo  specificat:  Et  hoc  est  iestimonium 
loannvi ,  et  demonstrat  testimonium  cum  suis  cir- 
cumstantiis.  Hoc ,  pronomen ,  hoc ,  quando  miserunt 
ludaei  ab  lerosolymis  sa^erdotes  et  levitas;  ecce, 
personarum  auctoritas,  quia  missi  erant  et  honora- 
biles  erant ;  infra  quinto  ^ :  «  Vos  misistis  ad  loan- 
nem,  et  ille  testimonium  perhibuit  veritati  »;  mise- 
runt,  inquam,  ut  interrogarent  eum:  Tu  quis  es? 
in  persona  scilicet  omnium.  Simili  modo  misit  loan- 
nes  discipulos  suos,  ut  quaererent  in  persona  sua, 
ad  Christum ;  Matthaei  undecimo  ^ :  «  Mittens  loannes 
duos  ex  discipulis  suis,  ait  illi:  Tu  es,  qui  ventu- 
rus  es,  an  alium  exspectamus  »?  Hoc  volebant  quae- 
rere  ludaei  per  levitas. 

46.  (Vers.  20.).  Et  confessus  esL  Tangitur  hic  secnndum. 
secundura,  scilicet  loannis  staUlitas,  qui  non  fuii 
eorum  auctoritate  perterritus,  ut  a  vera  confessione 
declinaret.  Ideo  dicit :  Et  confessus  est  et  non  nega- 

vit,  id  est,  veram  confessionem  fecit  et  inipsaper- 
mansit;  secundae  ad  Corinthios  primo'^:  «  Fidelis 
autem  Deus ,  quia  sermo  noster ,  qui  fuit  apud  vos , 
non  est  in  illo  est  et  non;  sed  est  in  illo  esty>.  Et 
eonfessus  est,  veritatem  scilicet,  quia  nonsumego 
Christus.  Respondit  magis  intentioni  quam  quae- 
stioni.  De  hac  fideli  confessione  Matthaei  decimo  ^^ : 
«  Omnis ,  qui  confitebitur  me  coram  hominibus,  con- 
fitebor  et  ego  eum  coram  Patre  meo  » .  loannes  ma- 
xime  confessus  est ,  quia  cum  posset  reputari  Chri- 
stus ,  noluit ;  Gregorius :  «  Dum  non  vult  appetero 
nomen  Christi,  factus  est  membrum  Christi  ». 

47.  (Vers.  21.).  Et  interrogaverunt  eum.  Tangitur  Teruom. 
hic  tertium ,  scihcet  quaerentium  importunitas ,  quia 

non  desistunt  unica  responsione ,  sed  instanter  quae- 
runt ;  ideo  dicit :  Et  interrogaverunt  eum :  Quid 
ergo?  id  est,  quid  es,  si  non  es  Christus  ?  Elias  es 
tu  ?  Et  dixit :  Non  sum.  Et  adhuc  instant :  Propheta 
es  tu?  aliquis  scilicet  minor.  Et  respondit:  Non. 


*  Vers.  42.  —  Superius  post  oculmn  M  addit  clarum,  ed, 
vero  pro  oculiim  substituit  clarufn» 

*  Cap.  1.  §  j|.  et  3.  (ubi  eliam  exemplum  Moysis  adduci- 
tur)  nec  non  c.  3.  Cfr,  Itinerar.  mentis  in  Deum,  c.  7.  n.  5. 

*  Serm.  in  CanUc.  serm.  74.  n,  6:  Fateor,  et  mihi  adven- 
tasse  Verbum,  in  insipientia  dico^  et  pluries.  Cumque  saepius 
intraverit  ad  me,  non  sensi  aliquoties,  cum  intravit.  Adesse  sens! , 
adfuisse  recordor,  interdum  etpraesentirepotuiintroitum  eius, 
sentire  nunquam ,  sed  ne  exitum  quidem  etc.  —  Cfr.  L  Sent. 
d.  3.  p.  I.  q.  4-3;  U.  d.  23.  a.  2.  q.  3;  HI.  d.  U.  a.  i.  q.  3. 
et  Breviloq.  p.  V.  c.  6. 


*  Vers.  43. 

*  Vers.  29 j  ibid.  v.  35.  est  seq.  locus.  —  Superius  pro 
deambulante  A  B  G I K  L  ambutante. 

*  Vers.  24. 

'  Vers.  15.  —  Inferius  pro  demonstrat  E  describit. 
^  Vers,  33 ,  in  quo  Vulgata  omiltit  ille. 

*  Vers,  2.  seq.;  Vulgata  de  pro  ex. 

**  Vers.  1 8.  Vulgala  omittit  uldma  verba  $ed  est  m  illo  est. 
"  Vers.  32.  —  Sententia  Gregorii  habetur  lib.  1.  Homil.  in 
Evang.  homil,  7.  n.  !. 


COMMBNT/  rN^OANNEM  C.  1. 


i*iT 


257 


-  Ideb  generaliter  de  aliis  Prdphetis  quaeru^^^  <Ae  Eiia 
specialiterv  qtiia  EliaiR-fcredebart  pnaec^daere-Ch^^ 
sttim ;  Matlhaei  decimoseptimo^  :  «  Qflid^dlctint  Scri'- 
bae / 'quia - ^liaiifi  dpbrtet' venire'  prin^iHfti^»?  *Sed  'ad^^ 
huc-^mstaatr-  -J'  ''^•-^  ,  ■  .m'^  <^^ ^' '.'  ^j-m  J-u  iu  .v^^^^- 

Adhuc  instant  et  ^ratlohefli  instantiae  dicu^t*:  Utre^ 
sponsmn  demus  -his  quimiserimV  ^fios:^)^^^ 
de  te  «p^()  ?  Stultum  videbatdr  eis  redire  ad  mittentes 
sine^  certa  responsionev '  Nam  sapientis  nuntii  est  rer 
sponsa  certa  referre;  Proverbiorum  vigesimo  seciindo^: 
«  Ecce^*  descripsi  tihi  sapientiam,  ut  eloquia  verita- 
tis  responderes  ex  his-illis  qui  miserunt  te»*      : 

49.  (Vers.  23.).  Aii:  Ego  vooc^  elamhntis.  T^n- 
Quartom.  gitur  hic  quartum ,  scilicet  -in  respoosione  humilis 

veritas;  humilis;  qaia  non  sibi  f%?itoem  attribuit^ 
sed  officmm,  Ideo"  ait:  Ego  vox  clamdnlis  in  de- 
serlo;  clamantis/m{\mm,  hoc:  Dirigite  viam  Do- 
minL  kA  litteram  loannes  in  deserto  clamabat ;  Mat- 
thaei  tertio^:  «  Venit  loannes  praedicans  in  deserto 
ludaeae  et  clamabat  :  Dirigite  viam  Domini»;  quia 
praedicabat  poenitentiam',  per  quara  dirigitur  via 
peccatoris  ad  Dominum,  quae  scihcet  obliqua  est, 
quaradiu  peccat,'  dirigitttr  vero  per  mandatorura 
observantiam ;  unde  infra  decimo  quarto^:  «Si  quis 
diUgit  me,  sermonem  meura  servabit,  et  Patermeus 
diliget  eum V  et  ad  eum  veniemus  ».  Sic  dirigitur 
via  Domini  ad  cor ;  et  hoc  officium  confirmat  te- 
stimonio -Isaiae :  Sicut  dicit  Isaias  proplieta;  Isaiae 
quadragesimo :  « Vox  clamantis  in  deserto:  Parate 
viam  Dofflini  ». 

QUAESTIONES. 

50.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  in- 
terrogatione  ludaeorum.  Cum  enim  scirent  originem 
loannis  et  vitam,  ad  quid  quaerunt:  Tu  quis  es? 

£t  respondendum  ^est  ad  hoc ,  quod  quis  ali- 
dutmctioZ  Q'^^^^  quaerit  substantiam,  ut  cum  dicitur:  quis 
fecit  hoc  vel  iliud  ?  Ahquando  j[?ro/?nam  wo?mna^io- 
nem,,  ut  dicit  PrisCianus^  ^ 

Quis,  pater,  ille  virum  qui  sic  comilatur  euntem? 


' :  Miquando  specialiter  inter  alias  conditiones  quae- 
rit  &3fm7afem/  nanii  persotta^  ^t  eminentes     - 

p0r^on(a^^^feeli$siasti(^e-io5antur  ^  Ideo  hic 
qubd^etsi  scirertt  or^m^,  mi^epyw  et  ndmeri,  tantien 
dnhMMny  Aedignitate. 

'  51:  QUae^t.  IL  Item  de  resporisione  loannis  quae- 
rituf^  quia  ipse' '  responde^t  sfecundae  interrogationi , 
qm)d;  nm  est'^Elias.         <■■'    ^ 

CoNtRA^  1.'  Mattha^i  izndecitno^:  «  Si  vultis 
scire,  ipse  eSt  Elias».  Ergo  aut  Dominus  dicil  fal- 
sum ,  aut  ipse^  =  '  '  - 

2.  Itetfi  respondet,  se  non  esse  prophetam; 
ccin^m :Lttcae  primo^raTu  puer  propheta  Altis- 
shtii  vocaberis». 

Respondeo,  quod  loannes  respondebat  magis  ad  ««sp. 
intentionem  quaerentium  quairi  ad  quaestionem.  In- 
teUigendura  igitur ,  quod  ludaei  quaerentes  de  Eha , 
corporaliter  de  ipso  quaerebant,  de  illo  eodem,  qui 
fuit  in  veteri  testamento;  loannes  vero  respondet, 
quod  non  est  Elias  proprie;  sed  Dominus  dicit  eum 
Eliam  figurati ve ;  quia  hoc  fuit  loannes  primo  adventu, 
quod  Elias  secundo.  Similiter  dicendum,  quod  ipsi 
quaerebant  d^  propheta  et  officio  prophetaridi  prae- 
cise ,  sicut  propheta  praedicit  futura ;  loannes  vero 
propheta  erat  et  plus  quam  propheta  ^,  quia  demon- 
stravit  praesmtem,  Ideo  secundum  intentionem  eo- 
rum,  se  non  esse  prophetam,  respondet. 

S2.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  tertia  respon- 
sione :  1 .  Quare  scilicet  loannes  dictus  est  vox ,  et 
quare  dixit ,  se  esse  vocem? 

2.  Item,  quid  est  hoc  quod  dicit:  Dirigite  viam. 
Domim;  quia  leremiae  decimo^^:  «  Scio,  Domine, 
quia  non  est  hominis  via  eius  .neque  viri ,  ut  dirigat 
gressus  suos»:  Ergo  adhortatur  ad  impossibile. 

Responoeo:  Dicendum,  quod   sicut  *  Filins   Dei  Resp. 
rectissime  dicitur   vo^bum;  ita  praecursor  eius  re- 
ctissirae  dicitur  vox,  Vox  quadruplicem  proprietatem  Proprietates 

*  ,  vocis  4. 

habet  respectu  verbi ,  ratione  cuius  recte  dicitur. 
Yox  praeit  verbum;  sic  loannes  Christurii;  Lucae 
primo  ^^:  «  Ipse  praeibit  ante  illum  in  spiritu  et  vir- 
tute  Eliae  » .  Manifestat  verbum ;  sipJoamies  Christum ; 
supra  eodem  ^^ :  «  Hic  venit  in  t^tiraomum ,  ut  testi- 
monium  perhiberet  de  luraine».  Transit  et  rehn- 


*  Vers.  10:  Quid  ergo  scribae  dicunt,  quod  Eliam  opor- 
teat  etc.  August. »  in  loan.  Evang.  tr.  L  n.  4 :  xNoverant  eiiim , 
quia  praecessurus  erat  Ellas  Christum. 

*  Vers.  20.  seq.:  Ecce,  descripsi  eam  tibi  tripliciter  in  co- 
■gitationibus  et  scientia,  ut  ostenderem  tibi  Prmitatem  et  eloquia 
veritatis,  respondere  ex  his  etc. 

'  Vers.  1 :  Venil  loannes  Baptista  prdedicans  etc;  ibid.  v.  3 : 
Parate  viam  Domini. 

*  Vers.  23.  Gfr.  Gregor.,  I.  HomiL  in  Evang.  homil.  7. 
n.  2,  infra  n.  52.  ad  2.  allatus.  —  Inferius  allegatur  Isai.  40,  3. 

'  Libr.  Xlli.  Grammat.  c.  6.  et  XVII.  c.  5. 

®  Cfr.  1.  Sent.  d.  23.  a.  1.  q.  1. 

'  Vers.  14,  ubi  pro  scire  Vulgata  recipere, 

5.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  Vers.  76, 

^  Respicitur  Matth.  M,  9:  Sed  quid  existls  videre?  Pro- 
phetam  ?  Etiam  dico  vobis  el  plus  quam  prophetam.  Cfr.  Gre- 
gor. ,  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  3.  n.  3;  homil.  6.  n.  5.  et 
homil.  7.  n.  1.  seq. 

*^  Vers.  23 :  Scio...  nec  est  viri ,  ut  ambulet  el  dirigat  etc. 

*'  Vers.  1 7 :  Ipse  praecedet  ante  etc.  Gregor. ,  I.  Homil.  in 
Evang.  homil.  7.  n.  2 :  Et  ex  ipsa  vestra  locutione  cogiioscitis , 
quia  prius  vox  sonat,  ut  verbum  postmodum  possit  audiri. 
loannes  ergo  vocem  se  esse  asserit,  Verbum  praecedit.  —  Su- 
perius  post  dicitwr  ed.  addit :  foannes  vox. 

"  Vers.  7. 


33 


\ 


258 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


quit  verbum  manens;  sic  loannes  Christum;  infra 

tertio  ^ :  «  Me  oportet  minui ,  ilium  autem  crescere  » . 

Est  inuiilis  sine  verbo ;  sic  loannis  praedicatio  sine 

Christo ;  infra  eodem  ^ :  «  Ego  baptizo  vos  in  aqua , 

medius  autem  vestrum  stetit  quem  vos  nescitis». 

2.  Quod  obiicitur  de  directione,  dicendum,  quod 

Ad2.  dir^ectio  viae  est  per  gratiam  et  caritatem,  quae  a 

solo  Deo  est;  sed  praeparatio  ad   directionem  est 

facienda,  secundum  quod  in  nobis  est.  Et  hoc  prae- 

cipitur  hic ;  unde  Gregorius  * :  «  Via  Domini  ad  cor 

dirigitur,  cum  ad  praeceptum  vita  praeparatur » . 

53.  Et  qui  missi  fuerant.  lam  dixit  loannes  ve- 

secnndo,  te-  ritatem  de  se  ipso ;  hic  vero  testimonium  dat  de 

de  christo.  Christo  ct  describit  hoc  ordine.  Primo  ponitur  quae- 

Divisio.  rentium  improbitas;  secundo,  testimonii  veritas; 

tertio,  testimonii  celebritas, 

(Vers.  24.).  Tangitur  ergo  primD  quaerentium 

Qaaerentium  improbUo^:  Quia ,  cum  audissent  veritatem,  quaerunt 

impro  1  .  g3^[mjjj^jg^j.j  veritatis  doctorem.  Et  huius  ratio  erat, 

quia  malitiosi  erant;  ideo  dicit:  Qui  missi  fuerant 
erant  ex  Pharisaeis,  ideo  malitiosi  et  observatores ; 
Chrysostoraus  * :  « Illi  missi  fuerunt ,  qui  verilatem 
nescierunt  quaerere ,  sed  inviderf».  » ;  ideo  maUtiose 
et  improbe  quaerunt.  Ideo  dicit: 

34.  (Vers.  25.).  Et  interrogaverunt  eum  et  di- 
xerunt  ei,  quasi  ipsum  redarguendo :  Quid  ergo  ba- 
ptizas,  si  tu  non  es  Christus  neque  Elias  neque 
propheta  ?  Sine  auctoritate  facis  et  stuite.  Unde 
Chrysostomus  ^:  «  Quia  non  valuerunt  eum  blanditiis 
supplantare,  accusationes  ei  immittere  tentant ».  Unde 
exclamat  Chrysostomus :  «  0  de  dementia !  o  de  ela- 
tione!  o  de  intemperanti  investigatione !  Missi  estis 
ab  eo  edocendi :  Tu  quis  es?  Et  crimen  legis  vultis 
imponere  » ?  !n  hoc  ergo  innuitur  quaerentium  im- 
probitas. 


85.  (Vers.  26.).  Respondit  eis  loannes,  Tangitur  TestimoDii 
hic   secundum,  scilicet  testimonii  veritOiS,   loannes 

enim  veritatem  sui  officii  exprimit  et  ex  hoc  di- 
gnitatem  Christi.  Ideo  dicit:  Ego  baptizo  vos  in 
aqua;  id  est,  lavo  exterius,  non  tanquara  Christus 
interius;  sed  ad  Christum  praeparo;  unde  Actuum 
decimo  nono  ^ :  «  loannes  baptizavit  baptismo  poeni- 
tentiae  dicens:  In  eum,  qui  venturus  erat,  ut  cre- 
derent».  Ideo  subdit:  Medius  autem  vestrum  stetit 
quem  vos  nescitis;  id  estinter  vos;  qv^m  nescitis , 
secundum  quod  Dominus  infra  octavo^  dicit:  «Ne- 
que  me  scitis  neque  Patrem  meum  scitis».  Ad  illum 
ego  praeparo.  Ideo  dicit: 

86.  (Vers.  27.).  Ipse  est  qui  post  me  ventu- 
rus  est,  quia  ego  illum  praecedo  ut  praecursor. 
Qui  ante  me  factus  est,  id  est  dignior  me;  infra 
tertio  ^ :  «  Me  oportet  minui ,  illum  autem  crescere  ». 
Et  quanto  dignior  sit ,  ostendit :  Cuius  ego  non  sum 
dignus,  ut  solvam  corrigiam  calceawenti.  Ad  litte- 
ram  hoc  verura  est,  quia  nullus  quantumcumque 
bonus  debet  se  dignum  reputare,  ut  etiara  Christum 
discalceet;  unde  dicebat  ille  centurio  Matthaei  octavo^: 
«  Domine ,  non  sum  dignus ,  ut  intres  sub  tectura 
meura  » .  —  A  Uegorice  vero  calceamentum  est  hu-  Aiiegorice. 
manitas  Christi ;  pes  caleeatm,  Divinitas  huraanata ; 
corrigia  calceamenti,  unio  naturarum.  Solvere  ergo 
corrigiam  calceamenti  est  explicare  mysterium  unio- 

nis,  ad  quod  indignum  se  loannes  dicit,  quia  Isaiae 
quinquagesimo  tertio  ^^ :  «  Generationem  eius  quis 
enarrabit»?  quasi  dicat:  nemo  dignus. 

57.  (Vers.  28.).  Haec  in  Bethania  "  facta  sunL  Testimpnii 

r«        -  ,  .  .  .1.  .  ..       ,  ,    .  celebntas. 

Tangitur  hic  tertium,  scilicet  testtmomi  celebntas, 
quae  notatur  in  hoc,  quod  in  loco  communi  hoc  te- 
stimonium  dedit ,  ubi  plures  concurrebant.  Ideo  dicit : 
Haec  in  Bethania  facta  sunt  trans  lordanem,  ubi 


*  Vers.  30:  lllum  oportet  crescere,  me  aiitem  minui. 

^  Cap.  1 ,  26 :  Ego  baptizo  in  aqua  etc.  —  De  l)oc  qua- 
drupiici  discrimine  vocts  et  verbi,  quod  etiam  a  B.  Alberto  hoc 
loco  affertur,  cfr.  Augusl.,  Serm.  288.  (alias  23.  ex  Sirmondia- 
nis)  n.  2.  seqq. 

®  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  7.  n.  2.  —  Superius 
post  sed  praeparaiio  ed.  cum  nonnullis  codd.  prosequitur:  a4 
directionem  est  faciendo  quod  in  nobis  est;  pro  faciendo 
A  B  F  R  L  M  substiluunt  facimda;  D  legit:  faciendum,  secundum 
quod  in  nobis  est,  qui,  si  posuisset /aciewrfft,  optimam  praebuis- 
set  lectionem ,  quam  nos  selegimus.  Ipsa  verba  nostrae  lectionis 
non  excludunt  gratiam  actualem;  cfr.  11.  Sent.  d.  28.  per  totam; 
IV.  Sent.  d.  17.  p.  L  q.  2.  et  3 ;  Breviloq.  p.  V.  c.  3, 

*  Verha  sunt  potius  Gregorii,  L  HomiL  in  Evang.  homil.  7. 
n.  3:  fn  Et  qui  missi  fuerant  erant  exPharisam,  ac  si  aperte 
dicat:  llli  loannem  de  suis  actibus  requirunt,  qui  doctrinam 
nesciunt  quaerere ,  sed  invidere  » ;  sententia  autem  eadem  erui 
potest  ex  Chrysost.,  in  loan.  homil.  16.  (alias  15.)  n.  1.  seqq. 
Cfr.  explicatio  versus  seq. 

*  In  loan.  homiL  16.  (alias  15.)  n.  2,  ubi  etiam  habentur 
verba,  quae  sequuntur.  In  primo  loco  pro  ei  immUtei^e  tentant 
(quod  etiam  Thomas  in  Catena  aurea  exhibet)  non  pauci  codd. 
immittei^e  intentant,  ed.  contra  eum  invenire  attentant  In  se- 
cundo  loco  pro  intetnperanti  investigatUme  (tjJ^  «xatpou  TOptep- 
Y^«?)  j  quod  habet  M ,  alii  codd.  vel  intemperantia  inierroga- 


tionum  vel  intemperantia  interrogantium ,  card.  Hugo  intem- 
poranea  investigatione.  Ed.  legit:  0  deTnentia!  0  elatiol  Ove- 
sania!  0  intempesiiva  cura! 

«  Vers.  4.  Cfr.  IV.  SenL  d.  2.  a.  2.  q.  2. 

^  Vers.  19.  —  Vide  Gregor.,  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  7. 
n.  3. 

*  Vers.  30.  Lectionem  Vulgatae  vide  supra  notam  1. 

»  Vers.  8.' 

***  Vers.  8.  —  De  hac  allegorica  expositione,  quae  est  se- 
cundum  Gregor.,  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  7.  n.  3,  cfr.  IIL  Sent. 
d.  22.  dub.  5.  et  Comment.  in  Luc.  3,  16. 

*^  Origen.,  Comment.  in  loan.  lom.  6.  n.  24,  contendit, 
quod  pro  communiter  recepta  lectione  Bethania  substituendum 
sit  Bethabara.  Nam  Bethania,  «  patria  Lazari  eL  Mariae  et  Marthae, 
quindecim  stadiis  a  Hierosolymis  distat,  qua  lordanes  fluvius, 
lato  computo,  abest  stadiis  circiter  octoginta  supra  centum,  sed 
neque  locus  est  circa  lordanem,  qui  nomen  commune  habeat 
cum  Bethania.  Dicunt  autem,  ostendi  circa  tumulos  lordanis  Beth- 
abara,  ubi  historiae  dicunt,  loannem  baptizasse;  estque  no- 
minis  interpretatio  consequens  baptismati  (?)  praeparantis  Domino 
populum  instructum.  Est  enim ,  si  interpreteris ,  d^mus  instru- 
Ctionis ;  Bethania  vero ,  domus  obedientiae  »  etc.  Giossa  ordi- 
naria  vero  ait:  Duae  sunt  Bethaniae:  una  trans  lordanem,al- 
tera  cUra,  non  longe  ab  Hierusalem,  ubi  Lazarus  suscitatus 
est  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


239 


erat  foannes  baptizans;  et  ita  multus  populus  con- 
currebat;  infra  tertio^:  «Erat  autem  loannes  bapti- 
zans  in  Aennon  iuxta  .  Salim ,  quia  aquae  multae 
eranrillic». 

QUAESTIONES. 

38.  Quaest.  L  Quaestio  parvula  hic  incidit  de 
hoc  quod  dicit:  Ego  haptizo  in  aqua.  —  1.  Si  enini 
baptismus  loannis  solum  exterius  carnem  lavabat, 
videtur,  quod  frustra  et  inutihter  fiebat. 

2.  Item,  loannes  Lege  perfectior  est,  ergo  ba- 
ptismus  loannis  Sacraroentis  Legis:  si  igitur  circum- 
cisio  dat  gratiam,  multo^  magis  baptismus  loannis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  baptismus  loannis 

Resp.  non  fuit  in  rernedium,  sed  in  pra^parationem  ad 

remedium:  ideo  non  sequitur  ex  hoc,quod  sit  su- 

perfluum;    nec   sequitur,    quod    gratiam    conferre 

debeat  ^ 

Baptismus  autem  ille  praeparabat  ad  remedium 
praeparaUo  tripliciter:  propter  vitae  emendationem ;  unde  dici- 

triplex.  * 

tur  Matthaei  tertio^:  « Baptizabantur  ab  eo  confi- 
tentes  peccata  sua».  Propter  a^suefaetionem ,  ut 
essent  idonei  et  non  respuerent  baptismum  Christi; 
unde  Gregorius  ^ :  «  Decens  erat ,  ut  qui  nasciturum 
nascendo  praevenerat,  baptizaturum  quoque  Domi- 
num  baptizando  praeveniret » .  Tertia  vero  ratio,  pro- 
pter  Christi  manifestationem;  infra  eodem  ^ :  Ut 
manifestaretur  in  Israel,  propterea  veni  ego  in 
aqua  baplizans. 

59.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Medius  vestrum,  Unde  est  hoc ,  quod  Dominus 
semper  locum  medium  eligit ,  cum  sit  caput  ?  —  Et 
videtur,  quod  non  esset  in  medio  eorum;  non  enim 
est  nisi  in  medio  bonorum  \ 

Dicendum,  quod   secundum   ca?'nem  erat  me- 

Resp.  dius  eorum,  id  est  in  medio  tanquam  homo  medio- 

cris.  Dicitur  autem    Christus  stare   in  medio,  vel 

Loci  medii  5  etiam  locum  medium   specialiter  eligere,  quia  me- 

propnetates.  ^  o        ^    ^ 

dium  est  locus  humilitatis;  Lucae  vigesimo  secundo^ : 
«  Ego  autem  in  medio  vestrum  sum,  sicut  qui  mi- 
nistrat  »,  et  Matthaei  decimo  octavo.  —  Locus  com- 
munitatis,  quia  uniformiter  se  habet  ad  omnes; 
Actuum  decimo  ^ :  «  In  veritate  comperi ,  quia  non 


est  personarum  acceptor  Deus  »  etc.  —  Locus  unita- 
tis,  quia  extrema  uniuntur  in  medio;  ad  Ephesios 
secundo^^:  « Ipse  est  pax  nostra,  qui  fecit  utraque 
unum».  —  Locus  stabilitatis,  quia  mediura  mundi 
est  fixum ;  primae  ad  Corinthios  tertio  ^^ :  «  Funda- 
mentum  aliud  nemo  potest  ponere,  praeter  id  quod 
est  Christus  lesus  » .  —  Locus  proximitatis ,  quia 
omnibus  partibus  approximat;  Actuum  decimo  se- 
ptimo  ^^:  «  Si  forte  attrectent  eum  aut  invenianl,  quam- 
vis  non  sit  longe  ab  unoquoque  nostrum;  in  ipso 
enim  vivimus  et  movemur  et  sumus». 

60.  Quaest  III.  Item  quaeritur  de  illo  verbo, 
quod  dicit  ipse :  Qui  post  me  venturus  est. 

Contra:  Matthaei  undecimo  ^^  dicilur,  quod  mi- 
sit  duos  ex  discipulis  suis  dicens  ei:  «  Tu  es,  qui 
venturus  es,  an  alium  exspectamus  »  ?  Ibi  dubitavit, 
quomodo  hic  asserit? 

Ad  hoc  dicunt  haeretici ,  quod  loannes  primo  cre- 
didit,  sed  postmodum  dubitavit.  Sed  mentiuntur,  quia 
Dominus  tunc  commendavit  loannem  ^*.  —  Propter 
hoc  dicendum ,  quod  loannes  certitudinaliter  sciebat, 
ipsum  esse  Christum;  nec  tunc  interrogavit  per  di- 
scipulos  tanquam  dubitans,  sed  ut  dubitationi  disci- 
pulorum  suorum  consuleret,  qui  in  eum  non  cre- 
debant  ^^. 

6 1 .  A  Itera  die  vidit  loannes  etc.  Perhibuit  su- 
pra^^  beatus  loannes  testimonium  de  Christo  a6- 
sente ;  hic  perhibet  testimonium  de  Christo  ad  se  ve- 
niente,  Et  dividitur  haec  pars  in  duas:  quia  primo 
describitur  testimonii  perhibitio;  secundo,  testimonii 
certitudo  sive  corroboratio ,  ibi:  Et  ego  nesciebam 
eum  etc. 

Teslimonii  perhibitio  describitur  hoc  ordine: 
primo  tangitur  testificandi  occasio;  secundo,  testi- 
ficatio;  tertio  vero ,  ad  testimonium  praecedms  com- 
paratio. 

(Vers.  29.).  Testificandi  occasio  primo  tangitur ; 
et  haec  fuit ,  quia  lesus  venit  ad  loannem  ab  eo  ba- 
ptizari ;  propterea  dicit :  A  Itera  die  vidit  loannes 
lesum  venientem  ad  se ,  scilicet  ut  baptizaretur ; 
Matthaei  tertio'^:  «  Venit  lesus  a  Galilaea  in  lor- 
danem  ad  loannem,  ut  baptizaretur  ab  eo  ». 

62.  Et  ait,  scilicet  loannes.  Tangitur  hic  secun- 
dum,  sciUcet  ipsa  testificatio,  in  qua  perhibet  testi- 


Resp.  falsa. 


Resp.  vera. 


Testimoninm 
loannis  se- 
cundam. 


Divisio. 


Testimonii 
perMbitio. 


Testificandi 
occasio. 


Testificatio. 


1  Vers.  23. 

2  Cod.  D:  sed  circumcisio  dahat  gratiam  [cfr.  IV.  Sent. 
d.  1.  p.  n.  a.  2.  q.  3.];  ergo  multo  elc. 

^  Cfr.  IV.  Sent.  d.  2.  a.  2.  q.  2. 

*  Vers.  6. 

*  Libr.  I.  Homil.  in  EVang.  homil.  7.  n.  3.  Mulli  codd., 
contradicente  textu  origlnali,  omittunt  quoque  Dominum,  et  sub- 
stituunt  praeveniebat  pro  praeveniret, 

«  Cap.  1,  34. 

'  Cfr.  Matlh.  18,  20:  Ubi  enim  sunt  duo  vel  tres  congregati 
in  nomine  meo ,  Ibi  sum  in  medio  eorum.  —  Codd.  A  B  beatorum» 

®  Vers.  27.  —  Sequitur  Maltii.  18,  2,  seqq.:  Et  advocans 
lesus  parvulum,  statuit  eum  in  medio  eorum  etc.  —  Superius 
D  omittit  specialiter. 


®  Vers.  34 ,  ubi  plures  codd.  qnod  pTO  quia. 

'*  Vers.  1 L 

**  Vers.  M.  Vulgata:  id  quod  positum  est,  quod  est  etc. 

"  Vers.  27.  Codd.  omittunt  aut  mveniant,  et  pro  quamvis 
substituunt  cum,  —  Cfr.  in  Hexaem.  (tom.  V.)  collat.  \ .  n.  20.  seqq. 

**  Vers.  2.  seqq.:  Mittens  duos  de  discipulis  suis  ait  illi  etc. 
—  Subinde  pro  quomodo  plures  codd.  quod  m^odo» 

"  Matth.  M ,  7.  seqq.:  lllis  autem  abeuntibus,  coepit  lesus 
dicere  ad  turbas  de  loanne:  Quid  existis  in  desertum  videre? 
Arundinem  vento  agitatam?  etc. 

"  Vide  111.  Sent.  d.  XXV.  lit.  Magistri ,  c.  3,  et  Comment. 
diib.  3 ;  cfr.  eliam  infra  n.  71. 

"  Supra  V.  19.  Seq.  locus  est  y.  31. 

"  Vers.  i3. 


260 


C0MMEN1V  JN^  I0<VNNEftI/C^  ^I^ 


Divinitatis^ .  PropW  iti^rmmtio^m  ^ciUEoce^Agnus 
£}^i^:}A  estt  to^ocefls  ,et  impoljutusjilsaiae  deQimo 
sexite  ^ ; ,  <«  ^Enaittei,  Agnum ,  Don^Ae ,  (ioniinatorenii  tei^r 
ra(B=i ?  ,d^  petra  ^ fleserti  ad> ; njontem  filia.0  SiQn,^ ♦  QluanT 
tupi .  dJi  virtute^n  Divinitatis  .dieit :  .Ecee.;  qui\ t<Mt 
p^epata  mundi,  quod  est  solius  .  divinae  i  yirt^tis;; 
Isaiae;  quadragjesimo  tertio^-.^^EgO;  suni,  ego  sum 

ipsev/qui  deleo.aBiquitates  tuas*  propter.ine»^  bI  di- 

cit,;  £i?ce,;quia.queu\  aUi  praenuntiayeruiit  ips^  dir 

gito  monstrat ;  ideo  de  ipso  i  ?di€i tur:  ,Mattliaai  upd^T 

cimo;  «  Ipse  est  propheta  et  flusiquaxnjp^ropheta  ». 

63.  (Vers.  30.).  Hic  est^  daqm  \(Uny^i 

praecedens  Ta^ngitur  hic  tertium,  SGiliieet  ^ad  te^timonium  pm^- 

'  cedcTis  comparatio.MxxAe.  rephcat  testirnoniumj,quod 

dederat  in  absentiji  f .eius;.  ideo  dicit :  Hieesty  de.  quo 

dixi,  in  praecedenti  scilicet  l^^^mon^:  post  'imve-r 

m^vir >scilicet  temporalinativitciteiquiar.per  sex 

mepses  post  eumnatus.  De  hoc  yiro  deremiae  tri- 

,      gesimo  primo^rr  <<.Novum  faciet  bominus  super  ter- 

ram :  femina  eircumdabit  yirum  >>,.  Qui  ante  me  /a- 

ctus  est,  dignitaU):;scjHc^t,^mas;j?no?^  me  era^,  Di- 

vinitate ;  supra  :eodeixic.:« In.prinoipiQ: er&t .Yerbuin ». 


!m; 


QUAESTIO.  .  : 

<?4;iSed  dubitatio.e&t  hic^:'4>MCum  fininoris.sit 
ire  ad  maioreni,  non  e^converso;;  yidetur^y  quod  loaiir 
nes  debuit  ire  ad.  Christum.  v : ;     •rn!;?yH=  m        - 

%  Item,:  cum  in  Christo  nuUar  toerit  imaeuiai; 
et  baptismus  significet  ablutionem-a  sQrde:-ergo  fal- 
sum  significavit  in  ipso :  ergo  si  veritas  Christi  non 
recipit  falsi tatem :,,  non  debuit  baptizari'  a^  Joanne. 

Respqweo:  Dicendum,.  quod  aliquid  debito  yel 

Resp^cum  coDffruo  modo  flt,  aut  ^quia  necessitatis ,  aut  quia 

supererogatioms.  Quod  ramor  vadat  ad  maioremj 

hoe   est  debitura  necesntcUisi  unde  dixit  ioannes 

Domino^:  «Ego  a  te  'debeo  baptizari  » . : Quod  vero 

maior  vadat  ad  minorem,  hoc  est  perfeqtioni^  et 

snpeverogalionis,  SicDomious  venit  ad  loannem;  unde 

ipse  dixit  foanni:  «SiC;  decet  nos  implere   omnem 

iustitiam»,  •  Matthiaei/^teirtio.  Quod-ergo  venit,,  fuit 

.  -  condescensionis  eitiio  comwendq^tionem  humihtatis. 

i  I,  ]2lt  Q^odr  quajeritur r  quare  vpluitf  baptizari  ?  Re- 

Ad  2.  spondeo :  Dicendum ,  quod  sicut  v&i^bo  significativo 

aliquid  dicitur   de  capite  ratione   memhrorum,  sic 

actu  exercito  aliquid  significatur  in  capite  pro  mem- 

bris.  Unde  baptisraus  Jlle,  .Jiullarm.  significabat  ablu- 


tioneB[VJJnteriomtpnta:vChris^o,v.sedAS0^ 
Ra^ioj  auteiii,^;  qasire;  CMstus^  yoluit  baptizariy  *fuil 
tri]!>Jeii:  utjdaretiqxen^um  hunillitatiSi-^  Ant  vim  .ror 
generativam  conferret  aquis ;  ut  per  baptismuni  loanr 
nis  manifestaret  se  universis.  Et  haec  ratio  principa- 
lis  tangitur  in  littera^rioix.  v  t^» 

6§.  Et  ego  nesciebam,  Posita  est  testificatio,    TestimoDii 

..         1  •        •  .         ^.         .  *'^    j  corroboraUo 

P^mturi.lilC  .emS:I(?Qriir^qOOM^«Qii«SIV0    CertrtudO:^!:  quae  tan^itnr  tri- 

descri,ytur  hoa  nrdine.  Prirno)taj)gitur^  moi%^^.Mm-  ^"^'^'^' 
pJeBditin  .c^rtilaidinem  ;i jsecupdoy;  ^^V^ntemf  certificans; 
tertio,  testimmiiur)^s^j^Um')}  i.u  wi^  h-sh      iji^hj; 

:,-  '(iyerSvi-^d.).nJa^gitui>igitur.  primojnodw^,^rf^  Primo. 
niefndi  mj  mrMtudiruim,  qui  j  fuitiper^  ,actum -blptizandi ; 
^AmM^^xU^^^Ego  Msciebam  em^,  id  ;est,ri-non;'  eram 
certus'  de  .ipso;'  >5fid  r.'^^  Mardfest^retmv/in<Urad, 
pr/)pt4rea./i^mi  ego  ini  aquOf  'bj^jptizans,  Hocii/ipsum  . 
dicebat  Alarci  ,primo  ? :  j|<iFjEgO';b$ptizavihyo^.£|.qmvalle 
autam  baptizabit  vos  SpiritUM^ucto  »i.  ^f     n^iuH  ;■>■ 

66.  (Vers.  ^±),  Et  testimonimn  pe?*hibuitIoan^  ^^^^^^^^^ 
7iesi  Tangitur  hic  seGundMi?n,^:>scilicet  signmn\  certi/i'- 
cam>  iquod  quidena;\feit-^  desc^nsus^KSpiritm^^  - 
ideo  dicU:?'^^  t^0momurniperhibmt  loanms^^^  tan- 
quam  i^UJ^^dicens:  (^a^ }  vidi.iSpiriturn ,  descen- 
dentem  q^asi  cohwm^  j  Lucae:  tertio  ^: 
«:Desee;j(Jit  Spiritus  ,sanctus  corporali?  =  specie  sicut 

in  eo^  reqi]iieyit;  rlsaiae  undecimo ;  «  .Requiescet;  super 
eum  Spirjtjus  Domini » *  Et .  hoo:  fuit  signum  eertifi- 
cans  ipsum;  ideo  dicit:     v,:    ^    ■;:.      :  ^^ 

67.  (Vers.  33.).  Et  ego  neseiebam  eumy.^vim,  sed 
hoc  signo  cc^novi;,.quia  ^datumffuit  raihiraDea;  ideo 
subdit :  ^  ^Sed ;  qui .  misit  me  Jbaptizare  in  aqua*,  sci- 
licet  DeuSi;i,supra,feodein^^?;.  «t,fmtyhomo  missus  a 
Deo  »»T;/(fe><inquamj  ^mhit  dimt: ^^Super^  qmm-vi'- 
deris  Spiritum  descendentemi ,et[  marienteml  super 
eum^iiUe  est,  qui  baptizatim Spiritu  sanctio i  quh 
inneius.jSQlo  ;pomine;  efc^  virtule  ;datiir  baptismtis'; 
Actuum  secundo  ^ :  <t  Baptizpturf  uniasquisque  yestrum 

in -nomipe , Cbristj  »*.Signur^  yeiiafliuius-fyitdescen-  ^ 

sio  etpiaBSsio^tSpii^U^^  k  Insolo 

Mediatore  i  Spiri tiis  i  per petuo  mansit , ;  quia  ex  eo  tem- 
pore ,  ex ;  quo  homoj  fleri. .  incepit ,  ^  eiuS';  ministerio  et 
ppere.  coqceptu^jest  ».  jld^o:  .hoc.  sigop  (uit  certifn 

CatUS.-..;;.      'i:'^:iv'<^     ■^l.;].  1=-;    iif    .    ■■-,,[.■. i^r/t  i-\iy.--'i 

68.  (Vers.  34.).  Et  ego  vidi  etc.   Tangitur  hic  Teriio. 
.tertittm,.scilicet  testimonium  certum.  Certum  enim 

est  testimonium,  quando  homo  testificatur  de  hoc 
quod  vidit.  Ideo  dicit:  Et  ego  vidi  et  testifionium 


■?  > 


«>.^ 


'■■.^•:-i\ 


-*-«- 


1 '?.' 


?!    ,(.-- 


VVers.  25. -TT^S^uMurJMat^villV'^^^  ,-•.  ^    • 

^  Vers.  22:  Creavit?.I)()jpm^s.rUoyu^).si|^ 

ailegatur  Ioaa..4,.,^,..,5.    <r;0:r>r  ••-i^n  -.j.^.--  :;     *  *■   '.A^yML  '* 

*  Mattl),  a,.14;  ibijd.  y.'15^.es(f"^e(j-j  Ip^uSj  :       ;,.  ;. 

*  ScUicel  in  versu  seq.  —^gft:.  ly,.^^^^  ^..,2.  q,  2, 
ia  fine  corp,  et  ad  3,  4...  •--  Pro  j)rma]pafis  ed-ncuin,  nonnullis 
codd*  principalUer.                    -         .  .,      .  r, 

*  Vers.  8.  —  Superius,i>ost  df^  ipsg_  ed.  addit  ?w  particulari 
ac  ea  certitvdine  faciali,  sicut  nunc;  cfr.  infran.  74^    . 


'  Vers.  22.  ~  Subinde  pro  manenlem  [cfr.  v.  33.],  quod 
eUam  A^igiisU,  cai:d.  ilitgo  ct  §•  TJiqmcis,  jL^^hit^entjr  Vulgata 
munsit*  Seq.  locus  est  Isai,  U,  2 ,  iij,  quo  .|)o.st ^Spirittif  plurimi 
codd.  adduut  timoris.  ,  , 

•  ■  ,-y  ■,•.■.■'...'  ■  ••••,.•'■:■'■■«•''•.■■■■  ■'<?:-•. 

*  Vers   6.  —  Paulo  ihfeiius  pro  ille  est  yul^^Ux,  hic  esL 
.„     *  Vers.  3*8 ,  \i\  cuiu^  finje  Vulgata  l{'su  C/ir  jgto.  Cfr.,  ly.  Sent. 
d..3.  p.  J.ja.  2.  q,  .2.  ad  3.  et  Breviloq.  p.  VX  p.  .7. ., 

.  '*,  In  Igan.  tvaug.  1, 33.,Textu.^  origipalis  posl  mamit,  seu, 
u t  ipse  habet ,  verac^er  manet,  plura  ad iungit.  —  jnferius  verbo 
certificaius  ed.  praeniittit  a«ip/«w5. 


(DMMBNTZIN^aOANMl^^  i.^ 


261 


parhibmyquiakwesir  Filius  D^i;mk0, decimo iiono *: 
/c  Et  qm.  yidit  itestimoBrain  peFhibnit> ;  et  veruni^i  €fet 
teetimofaium  oeimaiiti'  ^  >  ^  : -i  ^^  -'  :  lyy^y^> 


-'•':     "?';h'i 


iU'  r: 


;  \  1 »  ■.  ■■     ,-,'., 


69i  Qoaestul;  ;Sed^qTia^i?it£iif:hic  primoJde:?der 
scenBuSpim.tuS'SanGtiw  rr-iSi  enim  Spiritas  ■sanetus 
esfcDeus;  .et  Deus  ubiqueest:  ergd  non  desc6ndit 
-^rSi 4u  diBas^  quod>nOn.descendit  per  essmtiarri, 
s§d  yiev  .ojfmtum;i-contm::/^nM  d^i  hovo 

coUatu&iest^lGhnsto;  qdia  inuUumimunus  gratiae  ha* 
buit  tunc ,  quod  non  habuisset  a  conceptione.c  ergo 
noa  deseenditifer  ^/l^/wm^^n    {A:^    <•:    »  ::\ 

Quaest;  II « Jtena:  quaero  lu  quarev  magis<  dieatiii* 
descendissejiia  jitei'ColuMb£r*iquamHn  alia?  Asjt-enim 
uniebatuP' ilH  colunibae,  ^aufcmon;  si^sic*  ergd^^as^ 
sunfisit;  }llam.^reaturarn;  siinoni^orgo  aequejfiratjin 
illa  sicttti/jn  .aliafn  ergo  desceh^t^in- qimlibetco^ 
lumbarr  *"-i  ."  rniii-^^n  uiiu::  [\-:  v-^U  '  ••./?■;  ■•;>'•■;  •■' 

Quaest;  fHI.  Iteuig iquare  ^magis  descendit  in  jco- 

iufflba  quaitt  in  aliiquo-iiiioJV^   >  ■ 

'         Respondeo  :  Oieenduray  tjuod  Deusy^idtnr  esse 

Resp.  in  cfmiuris  quatuorrmodisnsprimo  modo,  pure  per 

Deusincrea-rationem  menrfi;?  et  sic-  eH-lnomnibus  et  aequali- 

turisqnaarn-  .  * 

pKciter.      ter ,  nec.descendlt  nec  movelur  nec  rficedit.  —  Se- 

Gundo  modo-,  per  ratidnera  .sf^anrf^' vel  ostendendi ; 

sic  Deus  dicebatur  esse  mrhfe  GreaturiSi'  quae  ipsum 

•  signabant>  sic^ut  in  monte  Siuai  et  in  nube?.  >-  Ter- 

V    -   >  tjo  modo,  per  rationem' pm^/f&onrfi/jj^io  diditur  esse 

in.iis  quos  amat,  et  qui  eumramant.r-r  Quarto,  per 

rationem  ^^tiienrf/  vel  as^maadi ;  sici/in. X-lhristO/ -l 

:  Primo  igitur  modo  existfendi,  quiac  universalis  est 

Resp.  ad  j.  ot  cotnmuuis,  non  respondet  descensus  vel' ascerisus  ;^ 

aliis  modisisic. .Unde.Deqs  dicitUr  aliqUando  de^yoeiT-' 

Descensus  (fore,  quando;  descendit^crsatura^  qufeeipsumsignat;" 

aliquando  ^  quahdQ  coriferVgratiam ; :  aliq^aado,  ijliando 

Rcsp.  ad  II.  descenditnaturaiassumta?.^  Quia  igitur»  ad  hoc  erat 

illa  Coluihba-instituta  :et  specia;liter  o^tendebatSpiri*^^^ 

tum ,  ideo  dicHurv^sk^^emrfa^^?- in  ^^ay  ndn ^in^aliav 

non  rationa  ;e^^u<$  "^i^  vmoMs  ^  sed  ^dS^?Mioftfc*.u 

:     70»  Quod^  quaerrlur :  guare.  mstgis:  ^^e 'Ostendil 

Resp.  adui  per  columbam  ?  Responsio  est:  propter  proprietates 

columbae,  quia  columba  est  simplex  'aDTmai,  man- 


'  '  '  •  ,' 


•\  'VHK  i 


^U\ 


suetmB  et?fructuogam- SpirRus  yero  sanctus  esi  be- 
nignus  ^f-Metuosus^^retrsiiia^dotoijai^":  Spiritu^^  enim 
sanctus  eflfugiet  fictum^».  ->-n: .  -rn  '-•;£*. 

,  xvM  T^li^  i^a^  lVu%ia6rrtur^l9tiaiii  .hie^ye  liofe  quod 
dmtUEgQmseiebammmr^^  Contpa  i  Testimonium  - 
perhibuits.IoaBnes  id0,iGM^o^^l  :anteqiiam?'baptizaret 
ieum  jf '  sictt t  habi tutas  >est ;  supra-  ^  i  v  ^  ergo '« aut  cc^noyi t 
ante ,:  abt  tulit  t^timonitoide)^(Sjuod  neseiebat* 
X    MRespondetur :  secundum^€hrpostomHm /^; '  quod  Resp.  i. 
pognovitr©a(fl^vini^gf<?wemttv^  bene  emm Vsciebat,  quod 
€hristu&  venerat ,  et:^quod  upse  eius  praecjirsor  erat ; 
sed  tamen  eum:person^liten'.et  singfularitermn  agno- 
seebalv  quia^ih  vdes^rto^^^bHintoiSa  fuerafe^-fi^  eum 
•non-iYideratii-J^^^.^   u-^r^^ir^^y-  i:\    (Xi''  •-•■•■':■  0   '" 
:  V;-:  Sed^toae&^feponsio^^Aon^po^^sttStmie:  quia'^        nod  proba- 
neSii(5ogilo\?it  Dt)minum:iTifv^mtei?Dj  nmtrls^^;:]  quonsodo 
noD  ^GOgiiGrHt,  icriffli1araoi;aBtum^:eiiei?era     i^- Item, 
Matthaeirutertio^i^dicitttr  :  «  Ego  ;ar:te  JdebebibaptiT 
zari ».  —  Responsio  est,  quod  cognovit,  4psuai  e^se  Repiicatar. 
Christura  ;  sed 'non  (^gndyity  quod-potesfetiembapti- 
zandi  reservassetsibi.  ^?  *)!««'  V ');   f    ;i   -     .v ;;;  {  - 

•  Sed  tune^oMmto^: -quiaaiiidepotestate  bapti-  obiect. 
zandi  exterius,  autide^potestate  baplizaiidi  interius ; 
utroque  TOO(Ja:fiilsumi^:quia  utruniqiife  debebat  scire. 

Re^poj^beo  : : DicenduTn  ^  quodsi  loifuatur  de  Ohri-  Resp.  2. 
sto  quanturii  ad!i:i*6iy^an^mm>iquod''noh^cogniDScebat; 
intelligendum  est  (  suppte'?  ita  ciertitUdiniLliter ^^%^  itt:  co-^ 
gnovit  ;post'slgnum.  'Sr  quantum  Id  xnrtMtem  bwptir 
zandi,  intelligendurt),jquod  quintuplex:|*  estjjotfeislks  Pote^tes^ba. 
baptizaridi ,^'m\\teVauctoritatisi;%oper  in-  quintupiex. 

vocationis  i  exoelkntia&eim^ 
dedit  nec  dars  pdtuitv^iiiltirii4m  rdediCf  lreS'Merme-  V 
dias  nonrdedit^  jsed  ^potestateni^excellentia^^^t  invo- 
cafioniSirdarejpotuit^  seid:  noluit>/<ne  unitfts  -Ecdesiae 
rumpereturi  Dev^testate^<?dopi^riartoni5^dicitiMagigter 
Seotentiarutti! J?^  qutodrtlubitevit  fJ^tanieri^cdmfM^ 
niter  tenetur,  quod  iliaiiniJenonOvpottrtt^^dM^^^i^  de 
ilte;:noD  dubilavit/'  sed  de^Uertfei?  et^i^ij^rta^^^p^^ 

dubitare;-"^^'»'-Mv/}  wy:\'.\:,\y\r^^y\\  py^H-^:  , /<^fTi!7'''   'Hii '■:■::  .■■•-V 

OSH:72i    MUmcdm  ^^^r'^m6(«<TetCi'-SupraVpd^TestiinpnhHn 

suif  dud  testiJiibnift^^iMe^sequitur^  te^titimV'»tjtiod'pel^  tium. 
1  hibuit^  .ipso^:a^  ^t^?^^  /fe<5^?r^&?^ia^e;  -  e*>^des^ibitur 
testimonium  cum  fructu  suo.   Primo  ergo  notatur  oivisio. 
v^%%'testifiC'atio;  secundo,    discipulorum  conversio; 


?.  * 


^s.  35. 


,  ^      «        ••;■  -^'j ';'.»< Jti     h'-: 


:?  jTn-.'f  ?•?  <  ( 


■•'  ♦'    . ;/' 


<; 


hii\y> 


.t    i 


■';«:;' 


>  .'  •.      '  -    .•  ..■■  ; 


r«- 


•  VExod.  19,  9:  Ail  ei  Dom!mis>:iIlam  nurio  .veniani  adte 
In  caligine  nubis.  < ibid.  y.  >  4  8 li^crtrus  aulem  mon&i-Slnai :liui»ar 
bat,  e!o:quod  descendissel:  Dooiinus  super  ettB)j;ini  igne  etc^ 
Ibid.  34,  5;  Gumque  desQendisset  Doniinus  [in  jnomem  Sinai] 
per  nubeni,  slelit  iMoyses  etc.  —  Post  Simi  C  addit  in  igne; 
E  F  G II IK  L  M  vero  in  monte,  •■  ■        -  /'    • 

;     ;^  Gfr.  I.  Sent.  d.  37.  p..  h  a.  3.  q.  2.  et  Brevifoq.  p.  1.  c.  5. 

*  Vide  1.  iJenL  d.  16.  q.  3.  et  lU;  SenC  d.' U  dub.  i.  w* 
Ed .  effectas  spedaUs  vel  novae  tmionis '',  sed  ostensioniSL 

^  Spp.  1,  6.  Ed,  cuin  Vulgata  post  samtm  addit  discipUnae. 

«  Vers.  15.  cl  19.  '        / 

'  In  loan.  homil.  17.  (aliasie.)  n.  2.  seq.  Gfr.  UI.   Senl. 
d.  25.  dub.  3.  el  IV.  Sent.  d.  5.  dub.  3,in  quibus  loeis  S.  Dq- 


etor  senteutiam  Chrysostomi  quoad  hanc  partenj^  hori  ref^rbbat ; 
de  :quo<"vide-toirfi  l/Pr©le^r«i-  pVg.  liXKI.  G()L  2.  —  itifeiiul  pro 

^  Cfr.  IV.  Sent.  d.  6.  p.  ih  dub.^lV  ttbi''du{)fex'=op1nio  pro- 
babilis  poiiiJtur/ quarum  seciiftti&  Wc  a -9.  Doclore  praelertur. 
•--j:?-.Vera:  Hv^^t:  ^^w/^^ii^Kt  'I';   :/ ^ .  •>'  ^.^;-'"'-':   :•'-.;:•'■ 

'*  Ed.  legit:  intelligendim  est  sicul  siipra  [n.  60:  65. 
et  67.],  ita  plene  et  certUudinaliter.  '^         '* 

■  ''  .'  M.M.  fide  eonimfihtarir*nhv.HnlVa-Senl.  d;  3i  ^.  3.  q.  1. 
et  Gjorranl  substit uit:  seittupted^ ,  adiu iigenS  '  ikferius  post  invo- 
eationis  >  quod  bis  oGieinTit ,  ?  insiiMiOnis ;  et  pVo  tres  interme- 
diasponemonmesihtermiedia^J^^'.  * '  •' '  '  r   ;         ^^     ; 

:   »3  Ubr:  IVi 'Senli  iJ.  V.  t^.'  S:  -i^  Ed;  Infferitis  post  ^?Mr/a 
addit  eP 


262 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


tertio,  conversorum  susceptio;  quarto,  susceptorum 
fructificatio ;  quinto  vero ,  fructiflcationis  vel  praedi- 
cationis  acceptatio. 

(Vers.  38.).  Notaturergo  primo  ipsa,  te^iftcatio , 

Primo,  testi-  quae  facta  est  in  praesentia  Doraini  et  discipulorum 
loannis;  ideo  dicit:  Altera  die  itei^um  stabat  foannes, 
et  ex  discipulis  eius  duo,  qui  scilicet  erant  idonei  ad 

Ratiotripiex.audiendum  de  Christo  testimonium,  quia  discipuli 
humiles,  quia  magistro  adfiaerentes ,  quia  etiam  se 
amantes ;  unde  discipuli  erant ,  cum  nuigistro  erant , 
di^p  eraut;  sicut  dicit  Gregorius  ^ ;  «Caritas  minus 
quam  inter  duos  esse  non  potest »;  unde  Lucae  de- 
cimo  dicitur  :  «  Misit  eos  binos  ante  faciem  suam  » . 

73.  (Vers.  36.).  Et  respidens  lesum  ambulan- 
tem  dicit:  Ecce,  Agnus  Dei;  ad  differentiam  agni 
typici  et  paschalis.  Ideo  Agnum  vocat,  ut  discipulos 
ad  ipsura  per  mansuetudinem  attrahat ;  Matthaei  un- 
decimo^:  «Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  hu- 
milis  corde. 

Notandum  est ,  quod  Christus  fuit  vir  in  incar- 
Trianpmina  nationo,  propter  perfectionem  sapientiae;  Zachariae 

Christi.  .     Q  n  •  •  »  A  * 

sexto^ :  «  Ecce,  vir  oriens  nomen  Bm>y>.  Agnus  m 
passione,  propter  mansuetudinem  patientiae;  Isaiae 
quinquagesimo  tertio  * :  «  Tanquam  ovis  ad  occisio- 
nem  ductus  est,  et  sicut  agnus  coram  tondente  se 
obmutescet  et  non  aperiet  os  suum  ».  Leo  in  re- 
surrectione,  propter  fortitudinem  potentiae;  Apoca- 
lypsis  quinto  ^ :  «  Ecce ,  vicit  Leo  de  tribu  luda  » ;  et 
ibi  dicitur,  quod  «  occisus  est  Agnus». 

74.  (Vers.  37.).  Et  audierunt  eum.  Tangitur 
secpndcdi- hic  socundum ,  scWicjet  discipulo7mm  conversio  ad 

comers^r  augmcntum  testimonii ;  ideo  dicit :  Et  audierunt  eum 
duo  discipuli  hquentem,  idest  testificantem ,  et  se- 
cuti  sunt  lesum,  sano  consilio  magistri  utentes.  Isti 
secuti  sunt  lucem,  quia  bona  habebant  opera;  unde 
infra  tertio  ^ :  «  Qui  facit  veritatem  venit  ad  lucem , 
ut  manifestentur  opera  eius  » . 

75.  (Vers.   38.).    Conversus  autem.   Tangitur 
Tertio,  con-  hic  tcrtium ,  scilicct  discipubrum  conversorvm  su- 

ISpUo.  sceptio ;  unde  Dorainus  ad  eos  convertitur  et  allo- 
quitur.  Ideo  dicit :  Conversus  autem  lesus  et  videns 
eos  sequentes  se.  Conversus  est  ad  conversos,  secun- 


dum  illud  Zachariae  primo  ^ :  «  Convertimini  ad  me, 
et  ego  convertar  ad  vos  ».  Sic  conversus,  dicit  eis : 
Quid  quaeritis  ?  Non  hoc  dicit  dubitando ,  sed  eorum 
rectam  intentionem  per  responsionem  manifestando. 

76.  Qui  dixerunt  ei :  Rabbi,  quod  dicitur  inte?'- 
pretatum  magister,  ubi  habitas  ?  Interpositio  est  ibi  ^, 
et  continuatur  series  litterae :  Rabbi,  ubi  habitas  ? 
quasi  dicant :  te  quaerimus ,  tuam  doctr inam ,  tuam 
habilationem.  Hanc  quaestionem  facit  anima,  quae 
directe  quaerit  Deum ;  Canticorum  primo  ^ :  «  Indica 
mihi  quem  dihgit  anima  mea,  ubi  pascas,  ubi  cu- 
bes  in  meridie  ».  Et  quia  recta  intentione  sequuntur , 
ideo  admittuntur. 

77.  (Vers.  39.).  Dicit  eis:  Venite  et  videte. 
Venerunt  et  videmnt,  ubi  manereL  Econtra  ille 
qui  non  recta  intentione  quaerebat ,  repulsus  est ; 
Matthaei  octavo^^  dixit  ei  scriba:  «  Magister,  se- 
quar  te,  quocumque  ieris.  Dixit  ei  lesus:  Vulpes 
foveas  habent,  et  volucres  caeli  nidos,  Filius  autem 
hominis  non  habet  ubi  caput  recUnet  » .  Et  quia  fru- 
slra  con vertitur  qui  non  permanet ,  ideo  dicit :  Et 
manserunt  ibi "  die  illo,  Et  ratio  redditur :  Erat 
autem  hora  quasi  decima.  In  quo  significatur  dies  Dies  gra- 
gratiae ,  qui  est  novissimus ,  in  quo  permanendum ; 
primae  loannis  secundo  ^- :    «  Nunc  scimus ,  caris- 

simi ,  quia  novissima  hora  est » .  In  hac  novissima 
hora  permanendum  est  cum  Domino  lesu  ;  Lucae  vi- 
gesimo  secundo :  «  Vos  estis,  qui  permansistis  mecum  » . 

78.  (Vers.  40.).  Erat  autem  unus  ex  discipu-  Qnano,  sa. 

sceptoram 

lis  etc.  Tangitur  hic  quartum ,  scilicet  discipulorum.  fruciificatio. 
fructificatio ,  quia  statim,  postquam  conversi  sunt, 
alios  vocant ,  ut  Andreas  Petrum.  Propterea  dicit : 
Erat  autem  Andreas,  frater  Simonis  Petri,  unus 
ex  duobus,  gui  audierani  a  loanne  et  secuti  fue- 
rant  lesum  ^^ ;  ideo  hunc  specialiter  nominat ,  ut  fru- 
ctum  suae  praedicationis  ostendat.  Ideo  subdit  fructum, 

79.  (Vers.  41.).  Invenit  hic  primum  fratrem 
suum  Simonem;  quia  studiose  eum  quaerebat,  ul 
ad  inventum  thesaurum  eum  perduceret.  Ideo  dicit : 
Et  dixit  ^*  ei:  Invenimus  Messiam,  quod  est  inter- 
pretatum  Christus,  Invenimus  sicut  boni  merca- 
tores  margaritam,  sicut  boni  cultores  thesaurum 


*  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  17.  n.  1,  ubi  pro  esse 
texlus  origlnalis  haberi.  —  Sequitiir  Luc.  10,  1. 

^  Vers.  29. 

^  Vers.  42.,..  .       ^  _  ._,  .   .,    .  y^    ^    ,.^.. 

*  Vers.  7:  Sicut  ovis  gid  occisionem  dupetur  et  quasi 
agnus  etc.  —  Superius  voci  patientiae  pluves  codd,  praeflgunt 
doctrinae,  B EIK ^ ^ctrinae  ei,  ,    . 

*  Vers.  5;  ihid,  v,  6:  Et  yi^i:  et  ecce...,Agnuni  stanteni 
tanquam  occisum  etc.i  v.  12:  Dignus  est  Aguus,  qui  occisus 
esl  etc.        ^    .. ^  ^,     ,.;.,  .   ^,.,    ,.uu, ■■.■:::■•  ^v^     :..  ■ 

«  Vers.  21. 

^  Vers.  3.  -7-,Chrysost.,in  Ipan.  hpmilJS,  (a)ias  17.)  n.  3: 
Quid  quaeritis  ? ,  Quid  lipc  est  1  qui  novit ,  corcla  hominum ,  cui 
cogitationes  nostrae  patent,^.^ic  Interrogat?  Sed  non,  ut  discat 
—  quomodo  emm  id  dici  possit?  T^sed  ut  per  interrogationem 
iUos  sibi  magis  conciliet  maioremque  indat  flduciam .  illosque 
colioquio  dignos  ostendat.  — Inferius  multi  codd.  omiiUint  eorum. 


*  Bonelli  hic  notat :  Quippe  ea  verba  non  sunt  loannis  evan- 
geHstae,  sed  inTerpretis.  Unde  illis  caret  Chrysost.,  homil.  17. 
[n.  3.]  in  Joan.  Evang.  c.  1.  —  Cyrili.  Alexandr.,  in  hunc  lo- 
cum:  Docte  ei  occurrunt  interrogati.  Primum  emm  raagistrum 
ipsum  vocant,  clare  signiflcantes,  se  velle  aliquid  discere.  Tum 
rogant,  ut  doiiium  suam  indicet,  tanquam.ibi  opportune  di- 
cluri  quod  sit  /Operae  pretium;  noiebant  enim,  ut  credibile  est, 
de  rebu?  gravissimis  obiter  tanlum  colloqui. 

'  Versy  6f 

*°  Vers.  19.  seq. 

"  Ita  etiam  S.  Thomas  tam  in  Catena  aurea  quam  in  suo 
'  Comment.;  Vulgata  ei  B-et  apud  mm  manserunt* 

"Vers*  18:  Filioli,  novissima  hora  est.  —  Sequilur  Luc. 
22,  28.  — ^  Superius  pro  in  quo  ABHIKLM  m  qua. 

**  Vulgata  eum. 
.    "  Ita  etiam  S.  Thomas  in  Catena ;  Vulgata  dicit.  —  Se- 
quitur  Matth.  13,  44. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


263 


absconditum ;  Matthaei  decimo  tertio  :  «  Simile  est 
regnum  caelorum  thesauro  abscondito  in  agro  »  etc. 
80»  (Vers.  42.).  Et  adduxit  eum  ad  lesum;  Apo- 
calypsis  ultimo^ :  «  Qui  audit  dicat :  Veni;  et  qui  si- 
lit  veniat  ».  Intuitus  autem  eum  lesus.  Tangitur  hic 
Qainto,  fru-  quiutum ,  scilicet  praedicationis  discipulorum  acce- 
acceptatio.  ptatio ,  Quia  Dominus  acceptat  et  vocationem  sive 
praedicationem  Andreae,  suscipiendo  Petrum:  propter 
quod  nomen  imponit  tanquam  suo  discipulo.  Ideo  di- 
cit:  Intuiius  autem  eum,  scilicet  Petrum,  lesus, 
oculis  scihcet  benignitatis ;  de  quo  intuitu  Genesis 
quadragesimo  quarto  ^ :  «  Adducite  fratrem  vestrum 
ad  me ,  et  ponam  super  eum  oculos  meos  » ;  dixit : 
Tu  es  Siwon,  filius  loanna.  Nomen  eius  dicit,  ut 
aliud  imponat:  Tu  vocaberis  Cephas,  quod  inter- 
pretatur  Petrus ;  Beda  ^ :  «  Sciendum ,  quod  Syriaca 
lingua  Cephas,  Graeca  et  Latina  Pe^m^ ,  et  in  utra- 
que  lingua  a  petra  derivatum  est  ».  Ideo  dicit  ei 
Dominus  Matthaei  decimo  sexto :  «  Tu  es  Petrus ,  et 
super  hanc  pelram  »,  a  qua  scilicet  tu  nomen  accepi- 
sti ,  hoc  est  super  me ,  «  aedificabo  Ecclesiam  meam  » ; 
primae  ad  Corinthios  decimo :  «  Petra  autem  erat 
Christus  » .  Tu  vocaberis  Petrus ,  id  est ,  a  firma  pe- 
tra  Christo ,  quem  ardenter  araabis ,  nomen  accipies  *. 

QUAESTIONES. 

81.  Quaest.  [.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  te- 
stimonio  isto  ultimo:  Ecce,  Agnus  Dei: 

1.  Quia,  cum  nihil  plus  addiderit,  videtur  in- 
sufficiens  fuisse  testimonium ,  quia  hoc  potest  dici  de 
quolihet  Sancto,  maxime  de  Apostolis;  Lucae  decimo  ^: 
«  Ecce,  ego  mitto  vos  sicut  agnos  inter  lupos». 

2.  Item,  quare  potius  noniine  agni  quam  alte- 
rius  animalis  ipsum  describit? 


Respondeo:  Dicendum,  quod  Agnus  dictus  est  Reap.  ad2. 
aloanne,  quia  in  aigm  fiiii  praefiguratuSj  Exodi  duo- 
decimo^,  et  pra^dictus  a  Prophetis,  Isaiae  decimo 
sexto.  Et  quia  Evangelium  consonare  debet  Legi,  ideo 
nomino  agni  demonstratus  est  a  loanne. 

82.  Sed  adhuc  restat  quaestio :  quare  praeflgu-  Qoaest.  in- 
ratus  fuit  nomine  agni  sive  in  agno  ? 

Responsio  huius  est :  ratione  innocenticte ;  unde  Resp, 
Exodi  duodecimo^:  «  Erit  sine  macula,  masculus ,  Rationes  3. 
anniculus » .  Ratione  patientiae ;  Isaiae  quinquage- 
simo  tertio  ^ :  «  Tanquam  agnus  coram  tondente  se 
obmutuit».  Ratione  utilitatis  magnae,  quia  totus 
utilis ;  quia  ovis  tribuit  ^  lac  in  potum ,  carnem  in 
cibum,  lanam  in  vestimentum,  pellem  in  ornatum. 

Quod  ergo  obiicitur ,  quod  alii  sunt  agni ;  di-  Ad  i. 
cendum,  quod  innocentiaChristi  differt  abaliis:  quia 
ipse  sine  macula ,  quia  eius  raacula  nulla  fuit ;  sed 
alii  Sancti  sunt  sine  macula,  quia  eorum  maculae 
sunt  absiersae  per  gratiara. 

83.  Quaest.  II.  Quaeritur  de  perhibitione  huius 
testimonii.  Dicitur  enim,  ([vloA  loannes  stabat  ^i  to- 
ram  duobus  diseipulis  testimonium  perhibuit. 

CoNTR A :  1 .  loannes  erat  missus  ad  praenun- 
tiandum  Christum :  ergo  videtur,  quod  non  de- 
beret  stare,  sed  circuraire,  ut  nomen  Christi  an- 
nuntiaret. 

2.  Item  videtur  invidus,  quia  tantum  duobus, 
cum  omnibus  deberet  dicere,  ut  omnes  crederent 
per  illum  ^^. 

Respondendum  est ,  quod  testimonium  loannis  ad  Resp. 
hoc,  quod  ei  crederetur,  debuit  esse  authenticim,  TestimoDU 

,      .,  .  ,  ,  ,  .         conditio- 

placttum  sive  acceptum  et  non  suspectum :  quia    nes  3. 
authenticum^  ideo  stabat,  non  circuibat;  quia  ac- 
ceptum,  ideo  non  quibuscumque ,  sed  quaerentibus 
et  scire  volentibus  testimonium  exhibebat ;  quia  non 


^  Vers.  '17. 

^  Vers.  21.  —  Beda ,  U.  Homil.  homil.  23.  in  natali  S.  An- 
dreae  Apostoli:  Inliiitns  est  Simonem  lesus  non  exterioribus 
solum  oculisj  sed  et  interno  Divinitatis  intuitu,  iuxta  illud  beati 
Samuelis  [1,  Reg.  16,  7.];  Homovidd  in  facie,  Deus  antem  in- 
tiietur  cor,  Vidit  cordis  eius  simplicitatem ,  vidit  aninii  subli- 
mitatem,  cuius  merito  cunctae  esset  praeferendus  Ecclesiae. 
Vidit,  quia,  vocante  Andrea,  fervente  ad  se  amore  pervolave- 
rit,  ideoque  venienlem  mox  familiari  affatur  eloquio :  7"?/  es, 
inquiens ,  Simon ,  filins  loanna  [  ita  legunt  etiam  B.  Albert., 
card.  Hugo  et  S.  Thomas;  August.  vero  filius  loannis;  Vul- 
gata  filius  lona]...  Simon  ergo  obediens,  loanna  dicitur  Domini 
gratia  etc. 

^  In  Marc.  3,  16:  Idem  ergo  Graece  sive  Latine  Petnis, 
quod  Syriace  Cephas.  Et  in  utraque  lingua  nomen  a  petra  de- 
rivatum  est;  haud  dubium,  quin  illa,  de  qua  Paulus  [I.  Cor. 
10,  L]  ait:  Petra  autem  erat,  Christus.^.  Cuius  alias  alludens 
etymologiae  dixit  [Matth.  16,  18.]:  Tu  es  Petrus,  et  super 
kanc  peiram  aedificabo  Ecclesiam  meam.  [Duo  hi  loci  Scri- 
pturae  allegantur  etiam  inferius  a  S.  Bonav.].  Cfr.  Homil.  in 
nota  praecedenle  allegala. 

*  August.,  I.  Retract.  c.  21.  n.  1 :  In  quo  [libro  contra 
Epistolam  Donati]  dixi  in  quodam  loco  de  Apostolo  Petro, 
quod  in  ilto  tanquam  in  petra  fundata  sit  Ecclesia...  sed  scio, 


me  postea  saepissime  sic  exposuisse,  quod  a  Domino  dictum 
est :  Tu  es  Petrns,  et  super  hanc  petram  aedificabo  Ecclesiam 
meam,  ut  super  hunc  intelligeretur,  quem  confessus  est  Pelrus 
dicens:  Tu  es  Chrislm  Filius  Dei  vivi,  ac  sic  Petrus  ab  hac 
petra  appenatiis  personam  Ecclesiae  flgurarel ,  quae  super  hanc 
petram  aediflcatur,  et  accepit  claves  regni  caelorum.  Non  enim 
dictum  est  illi :  Tu  es  petra,  sed  Tu  es  Peirus,  Petra  autem 
erat  Christus,  quem  confessus  Simon,  sicut  eum  tota  Ecclesia 
confitetur,  dictus  est  Petrus.  Harum  autem  duarum  sententia- 
rum  quae  sit  probabilior,  eligat  lector.  Cfr.  Beda,  II.  Homil. 
homil.  23.  in  natali  S.  Andreae  ApostoH.  —  Ed.  contra  codd.  post 
erat  Christus  addit  Vel:  super  te  peiram,  —  Prima  expositio 
Augustini  procul  dubio  ipsi  Htterae  est  conformior  et  nunc  a 
viris  cathoUcis  communiter  contra  haereticos  defenditur  (cfr, 
Bellarmin.,  1.  De  Romano  Pontifice  c.  10.). 

^  Vers.  3. 

^  Vers.  3.  seqq.,  ubi  de  agno  paschali  immolando.  —  Isai. 
16,  1:  Emitte  Agnum,  Domine,  dominatorem  terrae  etc. 

'  Vers.  5:  Erit  autem  agnus  absque  macula  etc. 

®  Vers.  7.  Cfr.  supra  pag.  262,  nota  4, 

®  Codd.  omittunt  quia  ovis  tribuit,  incongrue,  nisi  subinde 
cum  N  legatur:  tempofww,  caro..,  lana,,.  pellis  in  ornatum. 

**  Supra  V.  7. 


^64 


COMMENT/IN  lOANNEMi^;'  L^ 


suspedmn }  'fioii'  se^^ai  lanmiirtiatidtitn  mger^at ;  >  unde 
dicit  Ctoysostofmis^f .ft-  « QiiJbdUttspectumi->6sset 'lesti- 
mdfiium  ^. 'si >i4a.  sevihgereret  :^ •  pVaMi<^ariduni ;  et>  lu- 
dkkA  faisserit  proydiGati-  «ad'  oontk-adicenduffi,  ^>  J  ■     ^ 

84.  Quae^fe  lU.  QMeritur^-de'  hoe  quod  dicurit  • 
Bodi^^t^fip^^dift^fc^^  *  Et:  Dofflifius  ^^8  ostiendit  ho- 
spitium.  —  Cowi^i;  Matthaei  octavo^  j  yw/p^^  foveas 
hMent,^^ydlmres  meli  nidds;  FHim  autemMfninis 
nm^ha^et  ubietiputreelimL  Ibi  dicittir>  qiiod  noii 


lUQ). 


■ti.;^,. 


■.\.-  w 


'  ■.*?<*;? 


r.  ', 


Resp.  cttm  Ixim'  Bstidttohus  iBodis :  vel-pef'  pfopnetakm  'fos-^ 
'  sesMoniSyy'  sicut  habent  divites^  hoiiitnes ;  ver-'^^^ 
qiue^em^-mhaAitaMoTUSiy^mt^  onines,  qiii 

declinaftt  >  ad  ^  aliquam-  domutn  ad  manendutn.  Primo 
rabdo  non  haibult  tanquam  pai^  secundo  modo 
habui  t J  tanquam  quietus ;  non  enim  r  etat  gyrovagus  ^. 
V  83.  Quaest.  IV*  Itern  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cii :  Erat  unus  ex  discipulis  iUis_AndrBds,^  QnSiVe 
Andream  liominavitv  noii  alinm  discipultim  ? '  Et  si 
alterura  ■tacuit,  vquare  non»Andreani?  • 

R^s^dNDEo :  Dicendiim ,  quod  ratio  exprimendi 
Resp.  xiommiAndreae  magis  quam  aU,erius  fuit  duplex , 
scilicet  quia  "iflsignior  erat ,  ut  dicit  Chrysostoraus  *, 
et  ut  ost^hdat ,  Petrum  per  Andream  esse  vocatum; 
Et  in  hoc  mira  patet  dispensatio:  quia  voluit  maio- 
res  ^t^^nior^  vdcate  per  minores,  et  sapientes  per 
simplices.  Unde  Petrum  vocat  per  Andream ,  et  Na- 
thanaelem  sapientem  per  Phihppum  rusticum  ^. 

86v  Quaest.  V.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicitur: 
Txt  mmbefis  €ephas,  utrura  hoc  nomen  ei  tunc 
imponat  ?  — ^  Quod  non  ^- videtur : 


ii^P^r^^interiinearemr^i:'  ^^Nofedum  imponitei  no- 
men,  s6d^praesignat»;i :   ro^-^ri  :.h:  ^  i  ^x?    ^  ^/i 

2i Item JVkrci  tertio ' dieiturV^qucM Domiriusvocavit 
duod«piiti ;.  et  tunc  .=«  imposuitiSiWion}  homeri  Petrits  »V 
'  •    Sl  Itenl  Matthaei^  deciraov' sexto  ^  dici tiir ; -  quod 
tunc  imposiritj^  quando  cdnfebus^-fuit; ^^        ;  ^:?:  ^'v  .    -  / 

Respondetttr 'coramTOiter,^^p6d  ■&oc^ndm^^^ 
tnti^Mii  MX  ft^aesignatufny  Uditd ''XeTiw  imposttuwi  ^ 
Matthaei  -^im^^  sexto  ^em^^  Non^proba- 

stiiius^^  .buic^sdlritidni  con^adicit  dii(jen§i  quod  hdc 
Bomen'  fuit  Petro  imposituni-i^qusindd  ab  Ahdrea  du- 
ctiis  est  adv  Ghristum  ;*  ot  Beda  similiter  dicil^  s^^ 
Marct  tertio*^^^^  quod  non  tunc  impositura ,  sed  ante. 

Pr6pter'ihoc  dicendumr  quod  inodo  fui^  ei  ini-  ^^^v-^ 
p ositum ,  >^ed  tamen  non  ^  f uit  mlgutum;  quia  adhuc 
non  ex  'towc .  appellahatur  ab  aliis  P<?^m.i,  sed  aho 
norainev  suo  pri6ri;-8ed  post,  Marci  tertio,  voluit, 
quod  hoc  nomine  vocaretur ;  •  Matthaei  vero  decittio 
sexlo-haec  nomihatio  eeiebris  redditnr  p6r  dignita- 
tem  noraini'  con^puehtem.  •  - 

87.  Quaest,  Vl.  Itera*  quaeritur:  quare  Dominus 
iraposuit  nomen  Petro  in  sui  vocatione  magis  quam 
aUis  ?  —  Videtur  •  quod  acceptor  fuerit  personae ,  quia 
dignitatem  nominis  contuUt  sine  merito -^ 

Ad  hoc  respondet  Pelagius ,  quod  hoc  fecit  pro-  ^«^P*  ^^l^ 
pter  maiorem  naturalium  strenuitatera ,  quam  vidit    ^^^- 
in  Petro  ;  unde  dicitur :  Intuitus  eum  lesus;  et  Pe- 
lagius  dicit,  quod  per  naturalia  contingit  mereri  ^^. 

Ad  hoc  respondendum,  quod  Deus  videt  rion  ^f^^^f"' 
solum  exteriora,  sed  etiam  interiora;  non  solum 
quae  sun t ,  sed  etiam  quae  f utura  sunt :  in  signum 
ergo,  quod  erat  futurus  pastor  Ecclesiae ;  homen  ei 


;»'  .•  >  «... ' 


■;  1 


*  In  loan.  homil.  18.  (alias  17.)  n.  3:  Alioquin  autem,  si 
circumeimdo  ista  dixisset,  haec  humano  studio  peracta  visa 
fuissent,  ac  praedicatio  deinceps  in  suspicionem  venisset;  — 
Pro  ad  praedicandum  plures  codd.  in  praedicandum ,  N  pj^ae- 
dicando. 

^^    2'vers."2(i.  ;;;    ^  ""  '  ^  '    '  '  '  '  /  ^'     ;; 

®  Luc.  1 0 ;  7 :  Iii  eadem  autem  domo  manete.. .  Nolite 
iransirede  dunlO  m  dbniunil   ' 

*  In  loan;  homll.  18.  (alias  17.)  n.  3:  Ciir  ergo  altcrius 
nomen  non  profert  ?  Quidam  dicunt ,  eum  qui  hoc  scripsit , 
ipsum  esse,  qui  s^cutus  est;'alii  cofitra,  qiiia  ille  non  ex  con- 
spicuis  erat,  riihil  praeter  nepessaria  sibi  dicendum  esse  jju- 
tasse.  Qurd  enim  utiUlatis  ex  indlcato  homlne,  quando  neque 
septuaginta  duo  discipulorum  nomina  proferuntur?...  Andreae 
autem  mennnit  ob  aliam  causam.  Quaenam  illa  ?  Ut,  cum  au- 
dieris ,  Siraonem ,  ubi  cam  illo  audisset :  Venite  post  me ,  et  fa- 
Ciam  ws  piseatores  honiinum  (Malth.  4,  49.),  non  dubitasse 
de  ta m  iriexspcctata  promissione ,  d1  scas ,  fratreni  eiu s  ia  m  arite 
fidei  fundamenta  iecisse.  Cfr.  Beda,  in  hunc  locum :  Andreas 
minor  erat  Simone  Petro ,  et  taitien  non  quaeritur  aetatis  ordo, 
sed  fidei;  lesum  primus  invenit.  —  Inferius  pro  mh*a,  quod  ha- 
bent  EN,  ABDGlHiKLM  maxime,  tmaxima,  ed.  cum  non- 
nullis  codd.  m»^?*fcorrfto/ 

5  Cfr.  infra  B.  90.  et  101. 

*  Scilicet  Glossam.  Verba  Glossae  attribuit  S.  Thomas 
(Calena  aurea)  AlcUino.  Clirysost,  in  loan.  homil.  19.  (alias  18.) 
n.  2 :  fu  es  Simon)  fitius  lonae,  iu  vocaberis  Cisphas  etc. 
A  praesentl  futurum  credibile  reddit. 

^  Vers.  13.  seq. :  Et  ascendens  in  montem  vocavit  ad  se 


quos  voluit...  Et  fecit,  ut  essent  duodecim  cum  illo  etc.  Ibid. 
V.  16:  Et  imposuit  Simoni  nomen  Petrus.  —  Ed.  perperam 
Matlh,  qmrto  dicitur,  quod  Dominus  vocavit  quatuor,  et 
tunc  etc. 

*  Vers.  16.  seqq, :  Respondens  Simon  Petrus  dixit:  Tu  es 
Christus...  Et  ego  dico  tibi,  quia,  tu  es  Pe^rus  etc. 

^Xibr.  IL  de  Consensu  Evangelist.  c.  I?.  n.  34:  Non  est 
aiilem  [quod  loannes  diclt]  coritrarium  ei  loco,  ubi  Matthaeus 
narrat,  Dominum  dixisse  Petro;  Tu  e$  Peirus,  et  super  hanc 
petrdm  aedijlhdbo  Ecclesiam  mmm.  Neque  enim  hoc  npmen 
turic.  accepisse  intelligendus  est,  sed  tunc  potius,  quando  ei 
loannes  dictum'  ijsse  cpmmemoral :  Tu  vocaberis  Cephas,  quod 
intrrpretatur  Petrus,,  ut  eum  hoc  nomiDe  appellaret  poslea  Do- 
minus  dicens:  Tu  es  Petrus»  Non  enim  ait :  Tu  vocaberis  Pe~ 
trus,  sed  Tu  es  Petrits;  quod  ei  iam  dictufn  erat  antea  Tu 
vocaberis,  (^fr.  iu  loan.  fivang.  tr.  7.  n,  14. 

*^  Vers.  16:  Non  nuric  primum  Simoni  Petri  nomen  indi- 
dit,  verum  longe  ante,  cum  a  fratre  Andrea  ad  sc  adductum 
intuitus  dixit:  Tm  es  Simon,  filius  loanna,  iu  vocaberis  Ce- 
phas,  quod  interprelatur  Petrus  (ioan.  1,  42.).  Sed  ciim,  vo- 
lens  Eyangeilista  nomiria  dupdecim  Apostolorum  enumerare,  ne- 
cesse  haberet  Petrum  dicere;  breviler  intimare  curavit,  quia 
non  hoc  ante  vocaretur,  sed  ita  eum  Dominus  cognominaverit, 
quamvis  non  tunc ,  sed  quando  loanries  ipsa  Domini  verba  po- 
suit,  intentos  videlicet  reddens  auditores. 

"  Beda,  in  loan.  1,  42  :  Necdum.  aliquid  Petrus  fecerat,  et 
iam  nomen  meruit  mutare.  Nunquid  plus  crediderat  Andrea?  etCi 

**  Cfr.  August.,  I.  de  Gratia  Christi  et  de  pecc.  orig.  contra 
Pelagium  et  Coelestium,  c.  41.  n.  45,  ubi  docet,  quod  Pela- 


COMMENT;  L\  lOANNEM  C.  L 


26S 


imponitur»  —  Quod  vero  dicit  Pelagius :  « Intuitus 
est  naturalium  strenuitatern  » ;  Victor  ^  reprobat ;  unde 
dicjt :  «  Non  propter  fundamentum  naturalium  maius 
superaddit  aedificium  virtutis,  sicut  mentitus  est  Pe- 
lagius,  hinc  trahens  fomentum  erroris;  sed  inluitus 
est  ocnlo .  misericordiae  et  benignitatis  » . 

88.  Quaest.  VII.  Quaestio  est  etiam :  quare  modo 
nomina  non  rautantur  his  qui  religionem  ingrediun- 
tur,  vel  etiam  his  qui  convertuntur  ad  Christum? 

Ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^ ,  quod  mutatio 
Resp.  nominis  flebat  in  virtutum  incitamentum.  Quoniam 
igitur  modo  nomen  unum  habemus,  quod  maxime 
est  ad  virtutem  incitativum ;  ideo  illo  nomine  con- 
tenti  esse  debemus ;  et  hoc  nomen  est  christianita- 
tis,  quia  omnes  dicimur  Christiani  —  Tamen  adhuc 
servat  mutationem  nominis  Romana  Ecclesia  in  summo 
Pontifice. 

De  manifestatione  Verbi  per  se  ipsum. 

89.  In  crastiniim  etc.  fsta  pars,  quae  inci- 
pit  ab  illo  loGO  ^  :  floc  est  testimonium  loan- 
nis  etc. ,  in  qua  agitur  de  Verbi  manifestatione,  di- 
visa  fuit  in  duas  partes.  In  prima  agitur  de  ma- 
nifestatione  Verbi  facta  per  vocem  loannis  usque  ad 
locum  istum.  Deinceps  vero  usque  ad  finem  unde- 
cimi  *  agitur  de  manifestatione  facta  per  ipsum  Ver- 

Dmsio  in  bum,  Et  quia  manifestatio  respectum  habet  ad  eos 

duas  partes. 

quibus  fit,  et  ad  eum,  de  quo  fit;  ideo  haec  pars 
habet  duas  partes.  In  prima  agitur  de  manifestatione , 
secundum  quod  respicit  conditiones  a  parte  eorum 
quibits  fit  In  secunda  agitur  de  manifestatione,  se- 
Gundum  quod  respicit  conditiones  a  parte  Verbi  ma- 
nifestati;  et  incipit  illa  pars  in  principio  quinti  ca- 
pitttli  ^ :  Post  haec  erat  dies. 


Frimo,  de  hais  manifestatione  quoad  conditiones  a  parte  eorum 

quibus  £t. 

Prima  pars  habet  quatuor  partes  secundum  qua-  .sabdiTisio 
tuor  genera  personarum ,  quibus  se  manifestat.  In  partes. 
prima  manifestat  se  suis  discipulis.  In  secunda  parte 
manifestat  se  hidaeis,  in  medio  secundi  capituli^: 
Post  haee  descendit  etc.  In  tertia  manifestat  se  Sa- 
maritanis,  in  principio  quarti  capituli:  Ut  ergo  co- 
gnovit  lesus  etc.  In  quarta  parte  manifestat  se  Ga- 
lilaeis,  eirca  flnem  quarti  capituli,  ibi:  Post  duos 
dies  exiit. 

Prima  manifestatio ,  qua»  est  facta  discipulis. 

Prima  pars ,  in  qua  manifestat  se  suis  discipu-  oivisio  in 

aoomembra. 

lis,  habet  duas:  in  prima  agitur  de  discipuloruni 
voeatione;  in  secunda,  de  manifesiatiom  facta  disci- 
pulis  Yocatis ,  ibi  '^ :  Et  die  tertio  nuptiae  factae  sunt. 

Vocatio  igitur  discipulorum  a  Domino  facta  de-  p^  i-  mem- 

bro  qaatnor. 

scribitur  hoc  ordine.  Primo  notatur  vocatio  sim- 
plicis ;  secundo,  vocatio  sapientis;  tertio,  vocati 
attractio ;  quarto ,  attracti  confirmatio,  —  Vocatio 
ergo  simplicis,  scihcet  Philippi,  primo  facta  a  Do- 
mino  describitur,  quia  ab  ipso  Domino  de  Gahlaea 
Yocatus  est.  Propterea  dicit: 

90.  (Vers.  43.).  In  crastinum,  scilicet  post  con-  Primom. 
versionem  Andreae  et  Petri,  voluit  exire  in  Gali- 
laeam  et  invenit  Philippum,  non  casuahter,  sed 
ex  proposito  invenitur  quod  perditum  est.  Sic  Do- 
minus  discipulos  suos  invenit  prius  perditos ,  quia  a 
perditione  eripuit;  Lucaedecimo  quinto*:  «Mulier, 
quae  perdidit  drachmam  unam,  quaerit  diligenter, 
donec  inveniat».  Et  dicitei:  Sequere  me,  tanquam 
servus  dominum ,  tanquam  discipulus  magistrum ,  ut 


gius  « adiutorium  gratiae,  quae  proprie  gratia  nuncupatur, 
m  Cliristi  esse  arbilratur  exeniplo...  ut  videiicet  [per  evange- 
licarn  doctrinam]  tanquam  via  demonstrata,  qua  anibulare  de- 
beamus,  lam  viribus  liberi  arbitrii,  adiutorio  nullo  alterius 
indigentes,  sufficiamus  nobis,  ue  deficiamus  in  via,  quamvis 
et  ipsam  viam  contendat  etiam  sola  inveniri  posse  natura,  sed 
facilius,  si  adiuvet  graiia  ».  Ibid.  c.  45.  n.  49.  expiicat  illud 
Luc.  22,  61:  Ei  conversus  Dominus  respexit  Petrum  etc,  et 
dicit,  quod  qnia  lcsus  erat  intus,  Petrus  vero  foris  in  atiio, 
«  non  potest  dici ,  quod  corporalibus  oculis  eum  Dominus  Ansi- 
biliter  admonendo  respexerit,  Et  ideo  quod  ibi  scriptum  est: 
Respexit  eum  Domimis,  intus  actum  est,  in  mente  actum  est, 
in  voluntate  actum  est.  Misericordia  Dominus  latenter  subvenit, 
cor  tetigit,  memoriam  revocavit,  interiore  gratia  sua  visitavit 
Petrum  »  etc.  Gfr.  Hl.de  Consensu  Evang.  c.  6.  n.  26;  Serm.  284. 
(aiias  I .  inter  editos  ex  maioris  Carthusiae  mss.)  n.  6.  et  Senn. 
285.  (alias  4.  inter  editos  ex  maioris  Carthusiae  mss.)  n.  3. 

^  De  quo  vide  supra  pag.  246,  nota  7.  Cfr.  etiam  verba 
Bedae  supra  pag.  263,  nota  2.  allegata. 

*  In  loan.  homil.  19.  (alias  '18»)  n.  3:  «  Sed  tunc  [tem- 
pore  veteris  testamenti  et  advenlus  Christi]  diversa  singuli  no- 
mina  accipiebant;    nunc  autem  unum  omnes   habemus   illis 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


omnibus  maius,  quando  Christiani  appellamur  et  filii  Dei  et 
amici  et  corpus  unum.  llla  quippe  appellatio  plus  quam  aliae 
omnes  nos  excitat  diligentioresque  ad  virtutem  exercendam  ef- 
ficit ».  Ibid.  n.  2.  modum  assignat,  quo  ante  institutionem 
Ecclesiae  christianae  mutatio  nominum  fiebat ,  scil.  vel  ex  rebus, 
V.  g.  Gen.  n,  5 :  Nec  uUra  vocabitur  nomen  tuum  Abram ,  sed 
appellaberis  Abraham,  quia  patrem  multarim  gentium  con- 
stitui  te;  vel  ex  viriute  in  iUis  liominibus  ex  prima  aetate  col- 
lucente,  v.  g.  Marc.  3,47:  £t  imposuit  eis  [lacobo  et  loanni] 
nomina  Boanerges,  quod  est  filii  tonitrui;  vel  ex  virtute  iUis 
hominibus  postea  augenda,  ut  factum  est  in  Simone,  qui  vo- 
catus  est  Petrus,  super  quem  fundaCa  est  Ecclesia. 
»  Vei^.  19.  n.  44. 

*  Scilicet  usque  ad  41,  47 ,  quo  incipit  secunda  pars  prin- 
cipalis,  quae  a^l  de  passione;  cfr.  supra  v.  6.  n.  17.  —  Ed. 
perperam  legit  iisque  ad  finem  vigesimi  primi,  scil.  usque  ad 
finem  Evangelii  loannis. 

^  Vers.  1. 

*  Vers.  12;  tertia  est  4,  1;  quarta  est  4,  43. 
»  Cap.  2,  1. 

*  Vers.  8 ,  seq.  —  Subinde  post  Et  dicU  ei  Vulgata  addit 
lesus. 

34 


266 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  L 


possis  consequi ;  ad  Philippenses  teriio  ^ ;  «  Sequor 
autem ,  si  quo  modo  comprehendam ,  in  quo  et  com- 
prehensus  sum  » .  Et  tangit  E vangelista  locum ,  unde 
erat  Philippus  oriundus,  ad  maiorem  manifestationem. 
Propterea  dicit: 

91.  (Vers.  44.).  Erat  autem  Philippus  a  Beth- 
saida,  civitaie  Andreae  et  Petri,  Ed  ideo  intelli- 
gendum,  quod  motus  est  sequi,  quia  vidit  illos  se- 
quentes.  Cortina  enim  cortinam  trahit,  secundum 
quod  Exodi  vigesinao  sexto^  in  compositione  taber- 

Moraiuer.  naculi  siguatum  est.  —  Moraliter  vero  Philippus  os 
lampadis  interpretatur,  Bethsaida  donaus  venatorum  *. 
Per  os  sapientia  notatur  eloquentiae,  de  qua  Lucae 
vigesimo  primo  *  :  «  Ego  dabo  vobis  os  et  sapientiam, 
cui  non  poterunt  resistere  et  contradicere  omnes  ad- 
versarii  veslri  ».  Per  lampadem,  honestas  conversa- 
tionis ,  Matthaei  quinto :  «  Luceat  lux  vestra  coram 
hominibus ,  ut  videant »  etc.  Per  venatores,  praedi- 
catores ;  leremiae  decimo  sexto :  «  Mittam  eis  vena- 
tores  multos,  et  venabuntur  eos  ».  In  vocatione  igi- 
tur  Philippi  de  Bethsaida  significatur ,  quod  qui  as- 
sumit  olflcium  praedicationis  debet  habere  sapien- 
tiam  eloquentiae  et  honestatem  vitae ,  «  quia ,  cuius 
vita  despicitur,  restat,  ut  eius  praedicatio  conte- 
mnatur  ^ » , 

92.  (Vers.  45.).  Invenit  Philippus  etc.  Tangitur 
secuttdum.  hic  secundum ,  scilicet  vocatio  sapientis ,  quae  facta 

est  mediante  simplici.  Propterea  dicit :  Invenit  Phi- 
lippus  NathanaeL  Sicut  ipse  inventus  fuerat  a  Chri- 
sto ,  sic  et  Nathanaelem  invenit ;  Beda  ^ :  «  Vide  ve- 
natorem  istum,  quantum  capiendis  aniraabus  esset 
intentus  » .  Unde  et  sequitur :  Et  dicit  d :  Quem 
scripsit  Moyses  in  Lege,  et  Prophetae ;  supple :  scri- 
pserunt;  aliqui  libri"^  liabent  et  Proplietis,  et  debet 
suppleri  iittera:  Quem  scripsit  Moyses  in  Lege,  et 
Prophetis:  scriptum  est.  Invenimus  lesum,  filium 
loseph  a  NazaretL  Iste  erat  Christus ,  qui  praenun- 
liatus  fuit  a  Lege  et  Prophetis ;  Deuteronomii  decimo 
octavo  ^ :   «  Prophetam  suscitabit  tibi  Dominus  de 


gente  tua  »  elc. ;  Isaiae  septimo :  «  Ecce ,  Virgo  con- 
cipiet  et  pariet  filium  »  etc.  Hunc  dicebat  filium  Jo- 
seph,  reputatione;  Lucae  tertio:  «  Ipse  lesus  erat 
incipiens  quasi  annorum  triginta,  ut  putabatur  fiUus 
loseph  ».  Et  hoc  quidem  dixit  Nathanaeli,  tanquam 
ei  qui  peritus  erat  in  Lege  et  Prophetis.  Et  hoc  pa- 
tet  ex  ipsius  responsione. 

93.  (Vers.  46,).  Et  dixit  ei  Nathanael :  A  Na- 
zareth  potest  aliquid  boni  esse.  Dicit  ei  Philippus : 

Veni  et  vide.  Ista  littera  legilur  remissive  ^ ,  ut  sit  Exposuio  i. 
sensus,  quod  aliquid  potest  esse  boni  a  Nazareth, 
propter  illud  quod  scribitur  Matthaei  secmjdo^^:  «Quod 
scriptum  est  per  Prophetam ,  quoniam  Nazaraeus  vo- 
cabitur  » ,  et  accipitur  de  Isaiae  undecinio ,  secundum 
Hebraicam  veritatem ;  ubi  nos  habemus :  «  Fios  de 
radice  eins  ascendet  »,  ipsi  habent:  «Nazaraeus». 
Ideo  hoc  intelligens  Nathanael  tanquam  peritus  as- 
seruit.  —  Aliter  legitur  interrogative,  quasi  dubitans  Expositio  2. 
quaerat:  A  Nazareth  potest  aliquid  boni  esse?  sci- 
hcet  tantum  bonum ,  quia  —  sicut  scribitur  Michaeae 
quinto  ^^:  «  Et  tu  Bethlehem  Ephrata,  parvulus»  etc. 
' —  de  Bethlehem  nasciturus  erat  Chrislus.  Ideo  ludaei 
dixerunt  infra  septimo:  «  Nunquid  a  Gahlaea  venit 
Christus  »  ?  Sive  legatur  remissive,  sive  interroga- 
tive,  asserit  hic  Philippus  et  hortatur,  ut  veniat. 
Propter  quod  sequitur:  Dicit  ei  Philippus:  Veniet 
vide;  Chrysostomus  ^^ :  «  Philippus  di vitias ,  quas  in- 
venit,  per  verba  demonstrare  non  potens,  ad  inven- 
tum  ducit  thesaurum  fratrem  suum  » .  Et  intelligen- 
dum,  quod  secutus  est  Philippum. 

94.  (Vers.  47.).    Vidit   lesus  Nathanael  etc.  xertium. 
Tangitur  hic   tertium,  scihcet  aiti^aclio  vocati,  At-  Attractio 
trahit  per  commendatimem  et  per  secretorum  re-    ^^*^* 
velationem.  Per  commendationem ;  mde  didi :  Vidit  ^rimi. 
lesus  Nathanael  venientem  ad  se,  scilicet  per  ad- 
nionitionem  Philippi  simphcis;  et  dieit  de  eo:  Ecce, 

vere  Israelita,  in  quo  dolus  non  est  Ideo  dolus 
non  est,  quia,  cuni  sit  sapiens,  non  erubuit  sequi 
simpiicem ;  quia  quod  credebat  in  corde ,  hoc  protu- 


»  Vers.  42. 

2  Vers.  3.  seqq.:  Quinque  cortinae  sibi  lungentur  mutuo  etc. 

*  Duplex  haec  etymologia  occurrit  apud  Hierou. ,  Libr.  de 
Nom.  Hebraic.  novi  test.  de  Malth.  et  Luca;  cfr.  1.  et  2.  Ori- 
ginian.  Lexicon  nominura  Hebraicorum  (in  appendlce  tomi  3. 
S.  Hieron.).  —  Plures  codd.  venathniSy  ed.  venationis  sive  ve- 
natorum. 

*  Vers.  15,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matth.  5,  4  6.  et 
ler.  16,  16. 

^  Gregor.,  1.  Homil.  in  Evang.  homil.  4  2.  n.  1. 

®  In  loan.  Evang.  4 ,  44 :  Venator  et  ille  qui,  antequair 
ad  praedicalionis  officiunn  ordinarelur  a  Domino,  quantum  ca- 
piendis  ad  vitam  animabus  esset  intenlus,  mox  sponte  praedi- 
cando  monstravit.  Incenit  enim  Nathanael  etc. 

'  Quos  secutus  est  S.  Thomas  in  suo  Comment.  in  hunc 
locum.  —  Inferius  vocibus  scripium  est  ed.  praemittit  suppte. 

®  Vers.  16.  Codd.  pro  tibi  et  tua  substUuunt  vobis  et 
vestra,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  7,  14.  et  Luc.  3,  23. 

'  Sive,  ut  S.  Thomas  (in  hunc  locum),  asseriive,  August., 
in  loan.   Evang.   tr.  7.  n.  45:  Ambas  autem  pronuntiationes 


potest  ista  vox  sequi,  sive  sic  pronunties  tanquam  conflrinans: 
A  Nazaveth  potest  aliqind  boni  esse;  et  ille  [Philippus] :  Veni 
et  vide;  sive  sic  dubilans  et  totum  interrogans:  A  Nazareth 
poiest  aliquid  boni  esse?  Veni  et  vide.  Cum  ergo  sive  iilo  modo, 
sive  isto  pronuntielur,  non  repugnent  verba  sequentia  elc. 

^^  Vers.  23:  Quod  dictum  est  per  Prophetas:  Quoniam  etc. 
(haec  lectio  ab  Hieion.  approbatur  in  huuc  locum).  —  Se- 
quitur  Isai.  41,1,  Cfr.  Ilieron.  in  hunc  loc^uin  et  Episl.  57. 
(alias  4  01.)  n.  7:  Nam  in  eo  loco,  ubi  uos  Icgimus  atque 
U*ansluliinus:  Exiet  virga  de  radice  lesse,  et  flos  de  radice 
eius  ascendet  (Isai.  4 1 ,  4 .) ,  in  Hebraeo  iuxta  iinguae  illius 
iBia>^a  iia  srriptum  esl:  Ewiet  virga  de  radice  lesse,  et  Na- 
zaraeus  de  radice  eius  crescet. 

"  Vers.  2.  —  Seq.  locus  est  loan.  7,  41. 

^^  In  loan.  homil.  20.  (alias  19.)  n.  1 :  Non  sine  periculo 
tantis  rebus  temere  fides  habetur.  Quod  ergo  habes  [Philippe] 
argumentum?  Idem  ipsum,  inquit,  quod  Andreas.  Nam  ille,  cum 
Ihesaurum,  quein  repererat,  enuntiare  non  valeret  neque  verbis 
declarare,  fratrem,  quem.  reperit,  illo  adducit.  Sic  et  iste,  quo- 
modo  ille  sit  Christus...  non  dicit,  sed  ducit  illum  ad  lesum  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  I. 


267 


lit  ore,  quia  non  veniebat  voluntate  tentandi,  sed 
studio  proficiendi;  quocontra  Proverbiorum  duode- 
cimo  *:  «  Dolus  in  corde  cogitaDtimn  mala  ».  Sed 
Nathariael  non  credit  commendationi  suae ,  nisi  super 
hoc  audiat  ceriitudinem,  quia  non  debet  homo  esse 
pronus  credere  de  se  bona.  Ideo 

95.  (Vers.  48,).  Dicit  ei  Nathanael:  Unde  me 
nosti?  Quid  me  sic  commendas  ?  Et  Dominus  attra- 

secanda.  hit  pcr  secfetomm  revelationem ;  ideo  sequitur; 
Respondit  lesus  et  dixit  ei:  Priusquam  te  Philip' 
pus  vocaret,  cum  esses  sub  ficu,  vidi  te.  Ad  lit" 
teram:  ipse  in  loco  secreto,  ut  in  horto,  erat,  unde 
eum  Philippus  vocavit.  Vel:  ficus  dicitur  consuetudo 
peccandi,  ut  primi  parentes  sub  flci  foliis  se  texe- 
runt,  Genesis  tertio^-  ubi  est  prins  visus  aDomino 
et  quaesitus,  quam  ipse  Doniinum  quaereret.  Hac 
revelatione  Nathanael  attractus  est;  unde  sequitur 
eius  fidelis  confessio. 

96.  (Vers.  49.).  Respondit  Nathanael  et  dixit 
ei:  Rahbi,  tu  es  Filius  Dei,  quantum  ad  Divinita- 
tem,  quia  nosti  secreta  cordis;  leremiae  decimo  se- 
ptimo  ^ :  «  Ego  Dominus  scrutans  corda  et  renes  » .  Tu 
es  rex  Israel,  quantum  ad  huraanitatem.  Similiter 
confessa  est  turba,  infra  duodecimo  :  «  Benedictus, 
qui  venit  in  nomine  Doraini,  rex  Israel». 

97.  (Vers.  50.).  Respondit  lesus  etc.   Tangitur 
Qaartam.  hic  quartum ,  scilicet  iam  attracti  confirmatio ;  con- 

firmat  enim  eum  per  promissionem  ostensionis  ma- 
iorum;  propter  quod  dicit:  Respondit  fesus  et  di- 
xitei:  Quia  dixi  tibi:  Viditesub  ftcu,  credis;  et 
ita  pro  modico  es  tractus  ad  fldera.  Maius  his  vide- 
bis;  infra  quinto^:  «  Maiora  his  demonstrabit  ei 
opera,  ut  vos  miremini».  Et  specificat  illud  mam^. 

98.  (Vers.  Sl.).  Et  dicit  ei:  Amen ,  amen.  dico 
vohis,  quia^  videhitis  caelum  apertum,  secundum 
quod  dicitur  Matthaei  tertib,  quod  loannes  vidit,  quod 
caeli  aperti  sunt  super  eum.  Et  Angehs  Dei  ascen- 
dentes  et  deseendentes  super  Filium  hominis.  Ad 
litteram  Angeli  ad  ipsum  descenderunt ,  secundum 
quod  dicitur  Matthaei  quarto  ^ :  «  Accesserunt  Angeli 
et  ministrabant  ei»;  spiritualiter  vero,  ut  dicit  Au- 


gustinus ,  quod  dictum  est  Nathanaeli  modo  impletur 
in  Christianis,  quia,  postquam  Deus  homo  ascendit, 
credentibus  in  eum  aperitur  aditus  caeli,  et  vident 
Angelos ,  id  est  praedicatores ,  ascendentes,  dum  ar- 
cana  Deitatis  considerant ;  et  descendentes ,  dum  hu- 
mana  de  eo  praedicant.  Ista  visio  signata  est  Genesis 
vigesimo  octavo '',  ubi  dicitur ,  quod  lacob  vidit  Do- 
rainum  innixum  scalae  et  Angelos  ascendentes  et  de- 
scendentes, 

QUAESTIONES. 

99.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  adventu  Do- 
mini  in  Galilaeam:  quare  dicitur  hic,  quod  m  cra- 
stinum,  post  testimonium  loannis,  venit  in  Gali- 
laeam  ? 

Contra:  1.  Alii  Evangelistae  dicunt,  quod  statim 
ductus  est  in  desertum  a  Spiritu,  Matthaei  quarto  ® 
et  Marci  primo. 

2.  Item  ibidem^  dicitur,  quod  lesus  venitin  Ga- 
likieam. ,  postquam  loannes  traditus  est ;  sed  con- 
stat,  quod  adhuc  non  erat  traditus,  sicut  dicitur  infra 
tertio,  quod  loannes  longo  post  tempore  baptizavit. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  in  libro  de  Con-  Resp. 
cordia  Evangelistarum  secundo  ^^  qnod  duplex  fuit 
adventus  Domini  in  Galilaeara.  Priraus  fuit  post  te- 
stimonium  loannis,  antequam  raissus  fuit  in  carce- 
rera;  et  de  hoc  omnes  alii  Evangelistae  tacent.  Se- 
cundus  vero  fuit,  postquam  loannes  missus  est  in 
carcerem ,  et  de  hoc  dicitur  infra  quarto  capitulo  ^^. 
In  primo  adventu  fecit  miraculum  de  mutatione  aquae 
in  vinum  in  nuptiis,  in  secundo  adventu  rairaculum 
de  ftlio  reguli. 

1 .  Quod  ergo  dicitur ,  quod  ductus  est  in  deser-  Ad  i. 
tum;  intelligendum  est,  quod  testimonium  illud  fuit 
datum  post  reditum  Domini  de  deserto. 

100.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  vocatione  di- 
scipulorum,  quia  dubitatur  similiter. 

1.  Dicitur  enim  hic,  quod  vocati  fuerunt,  anle- 
quam  loannes  traderetur.  Matthaeus^^  vero  dicit, 
quod  post  traditionem  loannis  vocati  fuerunt. 


*  Vers.  20.  Cfr.  siipra  pag.  202,  nota  7. 

*  Vers,  7.  —  Beda,  in  loan.  1,  48:  Sed  quia  primi  paren- 
tes  nostri,  reatu  praevaricationis  confusi,  de  fici  sibi  foUis  suc- 
cincioria  fecermt  (Gen.  3,7.);  potest  haec  arbor  fici  non  incon- 
grue  male  dulcorata  generi  fiumano  consuetudinem  peccandi 
signare  etc.  Gfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  7.  n.  21.  —  Su- 
perius  pro  Vel  N  Moraliter,  ed,  Vel  mystice, 

^  Vers.  10:  Ego  Dominus  scrutans  cor  et  probans  renes. 
—  Sequitur  loan.  12,  13.  Cfr.  Cyrill.  Alexandr. ,  in  loan.  1,  49. 

*  Vers.  20.  —  Inferius  pro  illud  C  E  quod  est  illud,  ed. 
quod  est  illis. 

*  Vulgala  omittit  quia,  —  Sequitur  Mattli.  3,  16:  El  ecce, 
aperti  sunt  ei  caeli. 

®  Vers.  14.  —  Sententia  August.  habetur  in  loan.  Evang. 
tr.  7.  n.  23;  Xll.  contra  Faustum,  c.  26;  Sernr).  122.  (alias  40. 
de  Verbis  Domini)  c.  2.  n.  2.  seqq.  —  Inferius  pro  arcana 
Deitatis  plures  codd.  arcana  Dei. 

^  Vers.  12.  seq. 


^  Vers.  1.  et  Marc.  1,  12.  —  Superius  pro  Con/ra  plures 
codd.  quoniam» 

®  Marc.  1,  U.  —  Seq,  locus  esl  loan.  3,  23.  et  24. 

'*  Cap.  18.  n.  42:  Unde  intelligitur ,  hos  tres  Evangelistas 
non  loanni  evangelistae  contraria  narrasse,  sed  praetermisisse 
primum  Domini  adventum  in  Galilaeam ,  ppstea  quam  baptizatus 
est,  quando  illic  aquam  convertit  in  vinum  [loau.  2,1.  seqq.]; 
tunc  enim  nondum  erat  traditus  loannes;  eum  vero  adventum 
eius  in  Galilaeam  connexuisse  nairationibus  suis ,  qui  post  loan- 
nem  traditum  factus  est;  de  quo  eius  reditu  in  Galilaeam  ipse 
loannes  evangelista  sic  loquitur  [c.  4,  1.  seqq.]:  Ut  ergo  co^ 
gnovU  fesus.,.  reliquit  Ivdaeam  et  ahiit  itei^um  in  Galilaeam. 

**  Vers-  3.  et  43.  seqq. ,  ubi  etiam  de  sanatione  filii  reguli. 
—  Inferius  pro  miraculum  de  mutalione  aquae  in  vinum  in 
nnptiis,  quod  praebet  D,N  vinum  de  aqua,  q\u  codd,  et  ed, 
miraculum  de  nuptiis. 

"  Gap.  4,  12.  seqq. 


268 


COMMENT.  IN  lOANNEM  a  L 


X 


2.  Item  Matthaeus  dicit,  quod  vocavit  Petrum 
et  Andream  de  navi ,  ut  dicitur  Matthaei  quarto^; 
hic  dictum  est,  quod  ad  testimooium  loannis  vene- 
runt  ad  eum,  primo  Andreas,  deinde  Petrus. 

Respondeo:  Dicendum,  sicut  dicit  Augustinus^, 

Resp.  quod  loannes  servat  ordinem  historiae  de  tempore  vo- 

cationis,  sed  Matthaeus  illud  dicit  per  recapitiUationem. 

2.  Qttod  obiicitur  de  modo  vocationis ,  dicendum 
Ad2.  ad  faoc,  quod  discipuli  Domini  dupliciter  snnt  vo- 
cati ;  uno  modo  ad  fidem ,  alio  modo  ad  perfectionem. 
Prirno  modo  vocati  fuerunt^  Petrus  et  Andreas,  ut 
Dominum  cognoscerent  et  in  eum  crederent  testimo- 
nio  loannis.  Secundo  modo  vocati  sunt  de  navibus,, 
ut  omnia  relinquerent  et  Christum  sequerentur.  De 
prima  loquitur  hic  loannes ,  de  secunda  vero  loquitur 
Matthaeus  ^. 

101.  Quaest.  III.  Item,  de  loco  Vocationis:  quia 
Dominus  vocavit  discipulos  de  Galilaea,  quaerit  Chry- 
sostoinus  ^,  cum  ludaei  essent  peritiores  in  Lege ; 
unde  est  hoc,  quod  de  lerosolymis  non  elegit  ?  —  Et 
iuxta  hoc  quaeritur :  quare  vocavit  Nathanaeiem  per 
Philippum  medium?  —  Et  iterum,  cum  Nathanael 
esset  persona  tam  sancta,  ut  Dominus  dicit,  et  etiam 
in  Lege  peritissimus;  talem  Dominus  videtur  debuisse 
constituere  in  Apostolum.  —  Si  dicas,  quod  voluit 
eligere  simplices :  ergo  si  «  omnis  Christi  actio  nostra 
est  instructio  ^ » ,  videtur,  quod  nos  debemus  eli- 
gere  praelatos  simplices  et  idiotas. 

Ad  hoc  docet  nos  respondere  Apostolus  primae 
Resp.  ad  Corinthios  primo  "^ :  Non  multi  sapientes  secun- 
dum  carnem,  non  rnulti  potentes,  non  multi  no- 
biles ,  sed  quae  stulta  sunt  mundi  elegit  Deus ,  et 
ea  qiiae  non  sunt.  Et  ratio  huius  est ,  ut  confundat 
alta  mundi,  et  ut  non  gloiHetur  in  conspectu  eius 
omnis  caro,  et  ut  ostendatur,  totum,  quod  factum 
est  per  Apostolos,  esse  virtutis  divinae,  non  huma- 
nae  prudeiitiae.  Hinc  est ,  quod  Galilaeos  elegit  Apo- 


stolos  et  piscatores  et  rusticos  siraplices ;  quia,  sicut 
dicit  Chrysostomus  ^,  Galiiaea  habet  incolas  rusticanos. 
Hinc  etiam  est,  quod  per  se  vocavit  Philippum  sim- 
plicem  et  per  illum  sapientem  fratrem  ®.  Hinc  est 
etiam ,  quod  Nathanaelera,  magnura  doctorem  in  Lege, 
non  fecit  Apostohim^^.  Hinc  est,  quod  Paulum  non 
inter  primos  Apostolos  vocavit ;  sed  novissime  omnium 
tanquam  abortivo  vims  est  et  ei  ",  ut  humiliaretur. 

Quod  ergo  obiicis,  quod  nos  deberemus  eligere  Ad  oit. 
simpiices;  respondendura ,  quod  Dominus  elegit  sim- 
piices ,  ut  faceret  sapientes ;  sed  quia  non  est  in  po- 
testate  nostra  facere  sapientes,  ideo  sapientes  factos 
debemus  nobis  praeficere. 

102.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  obedientia 
x\postolorum ,  quia  statim  secuti,  nullis  visis  signis.  — 
Videtur,  quod  stulte  moti  fuerunt,  sicut  dicitur  hic 
de  Philippo  et  de  aliis;  unde  haeretici  *^  reprehendunt 
Malthaeum. 

Responderi  potest,  quod  inuminati  fuerunt  inte-  Resp,  da- 
rius;  vel  etiam  dicendum ,  quod  exterius  fuerunt  in- 
ducti,  quidam  testimonio ,  ut  Andreas  et  eius  so- 
cius;  quidam  /mractAfo,  ut  dicitur  de  Petro  Lucae 
quinto^^;  quidam  exemplo,  et  sic  Phiiippus,  quia- 
vidit  Petrum  et  Andream  compatriotas  suos  sequen- 
tes,  quos  noverat  esse  bonos. 

103.  Quaest,  V.  Item  quaerit  Beda^^:  cum  Na- 
thanael  vocet  Christum  Filium  Dei,  unde  est  hoc, 
quod  ipse  se  y octit  filium  hominis? 

Respondet  Beda*^,  quod  «  iusto  dispensationis 
moderamine  hoc  actum  est,  ut,  cum  utraque  na- 
tura  commemoratur ,  ipse  suam  humilitatem,  ille 
eius  altitudinera  fateatur »;  ut  per  hoc  innotescat 
utraque  natura  in  Christo,  et  exemplum  humilitatis 
donetur,  unde  homo  seraper  in  se  humilia  recogno- 
scat  et  dicat.  Quod  raaxime  est  contra  eos  qui  ha- 
bentes  ahquos  consanguineos  nobiles,  cum  quaeritur 
de  origine ,  non  respondent  nomen  patris ,  sed  avun- 


*  Vers.  4  8.  seqq. 

*  Libr.  U.  de  Consensu  Evangelist.  c.  17.  n.  39:  An  forle 
Matthaeus  quod  praeiermiserat  recapituIavU?  quia  non  aitipse: 
Post  hoc  ambulans  iuxta  mare  Galilaeae  vidit  duosfratres,  sed 
sine  ulla  consequentis  temporis  differentia:  Ambulans  autem, 
inquit,  inxta  mare  GalUaeae  vidit  duos  fi'atres  etc.  Proinde  fleri 
potest,  ut  postea  narraverit,  non  quod  postea  factum  erat,  sed 
quod  prius  praetermiserat,  ut  cum  illo  intelligantur  venisse  Ca- 
ptiamaum ,  quo  loannes  [2,  1 2.]  dicit,  et  ipsum,  Matrem  et  disci- 
pulos  eius  venisse...  Quo  enim  ordine  vocati  sint  omnes  duodecim 
Apostoii ,  in  Evangeiistarum  narrationibus  non  apparet  etc.  De 
hoc  cfr.  August.,  III.  de  Doctr.  christiana,  c.  36.  n.  52. 

^  Piures  codd.  fuerant,  N  sunt, 

*  Cfr.  S.  Thomas,  Comment.  in  loan.  c.  I.  iect.  15.  in  fine. 

*  In  loan.  homil.  20.  (alias  19.)  n.  1,  ubi  docet,  mirum 
esse,  quod  discipuii  «  ex  Galilaea  essent,  unde  nec  Propheta 
prodibat  [loan.  7,  52.],  neque  aliquid  boni  exibat;  ruslica  quippe 
gens  erat ,  agrestis ,  aspera  » . 

*  Cfr.  tom.  IV.  pag.  S3,  nola  1. 

^  Vers.  26.  seqq.,  ubi  post  Deus  in  Vulgata  plura  addun- 
tur;  inter  alia:  Et  infirma  mundi  elegit  Deus,  ut  confundat 
fortia.  Ibid.  v.  29:  Ut  non  glorietnr  etc. 

*  Cfr.  supra  nota  5. 


^  Vide  supra  pag.  266,  nota  12. 

^^  Ut  eCiam  dicit  Glossa  ordimria,  quae  est  secundum  Au- 
gust.,  in  loan,  Evang.  tr.  7.  n.  17.  et  Enarrat.  in  Ps,  65.  n.  4. 
Idem  docet  Gr^gor.,  XXXIII.  Moral.  c.  16.  n.  32  BonelH  notat: 
Nostro  ergo  interpreti  minime  probabatur  opinio  eorum  qui  pu- 
tant,  Nalhanaelem  esse  ipsummet  Apostolum  Barlholomaeum , 
adeo  ut  nomeii  proprium  eiusdem  Apostoli  fuerit  Nathana^l, 
cognomen  Bartholomaeus ,  id  est  fllius  Ptolomaei. 

"  Epist.  1.  Cor.  15,  8. 

"  Porphyrius  et  lulianus  Augustus,  ut  allegat  Hieron., 
I.  Comment.  in  Matth.  9,  9. 

"  Vers.  3.  seqq.,  ubi  de  captura  piscium. 

"  hi  loau.  1,  51.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  21,  n.  1, 
contendit,  quod  Nathanael  non  sicut  Petrus  confessus  sit  Chri- 
stum  ut  verum  Filium  Dei  per  naluram ,  sed  ut  Fiiium  Dei  per 
graliam  adoptionis;  nam  verbis  Tu  es  Fdius  Dei  addidit  ^M  es 
rex  Israel,  Verus  «  Filius  autem  Dei  non  Israelis  tantum ,  sed 
etiam  orbis  totius  rex  est » . 

^^  Loc.  cit.,  ubi  tamen  pro  natura  commemoratur  substi- 
tuitur  eiusdem  mediatoris  Dei  et  Domini  nostri  vel  ab  ipso 
Domino,  vel  ab  /wmine  puro  esset  commemoranda  substantia, 
ac  dein  nonnulla  adiiciuntur.  —  Post  kumilitatem  D  addit  et 
humanitatem. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  II. 


269 


culi ,  vel  alicuius  famosi  consanguinei.  Dominus  noster 
lesus  Christus,  cum  sit  nobilis  ex  parte  Patris,  sed 
infimus  ex  parte  Matris,  vocat  se  filium  hominis  saepe , 
raro  s6  /ilium  Dei,  nisi  necessitale  compulsus.  Et 


nota  ad  differentiam  aliorum,  quod  alii  dicuntur 
filii  hominum,qui  sunt  ex  commixtione  .seminum 
generati;  Christus  vero  unicum  solum  habuit  pa- 
rentem,  et  ideo  recte  flhum  hominis  se  appellat^. 


Capitulum  IL 


1 .  Et  die  terlio  ^  nuptiae  etc.  Postquam    de- 

De2.mem-  scripta  est  discipulorum  vocatio,  describitur  hic  fa- 

roqainque.  ^^  ^^^   Verbum  ot  dc   Verbo  incarnato   manife- 

statio;  unde  Glossa^  dicit,  quod  post  ostensiones 
factas  per  loannem  ipse  Dominus  miraculo  se  osten- 
dit.  —  Hanc  igitur  manifestationem  describit  Evaur 
gelista  hoc  ordine.  Prirao  innuitur  miraculi  faciendi 
occasio;  secundo  vero,  mirac^iii  impetratio;  tertio, 
mirabihs  aquae  in  vinum  conversio ;  quarlo,  mira- 
cuh  approbatio;  quinto,  Christi  manifcstatio  et  di- 
scipulorum  aedificatio,  quibus  Dominus  per  hoc  mi- 
raculum  se  ipsum  manifestare  dignatus  est. 

(Vers.  1.).  Primo  igitur  innuitur  miraculi  fa- 
YA^ampVM- ciendi  occasio,  quae  fuit,  quod  in  nuptiis  Dominus 
Primum.  crat  praeseus  cum  discipuhs.  Propter  quod  dicit:  Et 
die  tertio,  scihcet  post  discipulorum  vocationem  ^  nu- 
ptia£.  factae  sunt  in  Cana  Galilaeae;  tangitur  locus. 
Et  erat  Mater  lesu  ibi;  non  dicitur,  quod  fuerit  vo- 
cata,  quia  ratione  aflinitatis  ivit  tanquam  ofliciosa, 
sicut  etiam  abiit  in  montana  ad  Elisabeth  ad  ser- 
viendum  ei ,  ut  dicitur  Lucae  primo  ^.  Ratione  huius 
vocatus  fuit  etiam  Dominus.  Propterea  dicit: 
\  2.  (Vers.  2.).  Vocatus  est  autem  et  lesus  et 

discipuli  eius  ad  nuptias,  Chrysostomus  ^ :  «  Vocatus 
est  ad  nuptias,  non  ut  aliquis  magnus,  sed  ut  con- 
sanguineus ,  et  ipse  ut  humilis  invitationem  non  re- 
spuit,  sed  ivitx,  iuxta  quod  docet  Lucae  decimo 
quarto:  «  Cum  vocatus  fueris  ad  nuptias,  vade,  re- 
cumbe  in  novissimo  loco  ».  ' 

3.  (Vers.  3.).  Et  deficiente  vino,  Tangitur  hic 
seeandain.  secundum ,  scilicet  miraculi  impeti^atio,  quae  facta 
est  a  Matre  raiserante  sponsi  inopiam.  Propterea  rhcit: 
Et  deficiente  vino,  dicit  Mater  lesu  ad  eurn:  Vinurn 
non  habent ;  qndiS\  dicat:  Tua  abundantia  supple 
eorum  inopiam ;  sciebat  enim,  quod  esset  «  divesin 
misDricordia  ^  »  et  potenfia ,  quaravis  appareret  ege- 
uus ;  secundae  ad  Corinthios  octavo :  «  Cum  esset 
dives  in  omnibus,  factus  est  pro  nobis  egenus  ».  Sed 


Dominus,  innuens  Matri,  quod  non  poterat  hoc  ipsa 
praecipere  secundum  quod  mater,  nec  ipse  facere 
secundum  quodeius  fihus,  nec  debebat  facere,  nisi 
cum  adesset  tempus  proprium  ;  hinc  sequitur : 

4.  (Vers.  4.).  Et  dicit  ei  lesus:  Quid  mihi 
et  tibi  est,  mulier?  Glossa^:  «  Id  est,  quae  natura 
est  mihi  et  tibi  coramunis,  secundum  quam  hoc  fa- 
ciam  »?  Mulierem  vocat,  non  a  fragihtate,  sed  a  na- 
tura  et  sexu.  Haec  enim  est  iila  mulier,  de  qua  Pro- 
verbiorum  ultimo  ^ :  «  Mulierem  fortera  quis  inve- 
niet » ?  Quasi  dicat :  Hoc  petere  potens  es  ut  sancta 
muher,  non  praecipere  ut  mater,  nec  adhuc  oportet 
facere.  Nondum  venit  hora  mea,  id  est  meae  cla- 
rificationis  et  passionis,  de  qua  infra  decimo  septimo: 
«  Pater,  venit  hora,  clarifica  Filium  tuura  ».  Sed  Ma- 
ter  sciens,  hanc  responsionem  non  esse  ex  indigna- 
tione,  sed  ex  humilitate  et  instructione,  fiduciahter 
praecipit;  unde  sequitur: 

8.  (Vers.  5.).  Dicit  Mater  eius  ministris:  Quod- 
cumque  dixerit  vobis,  facite.  Sciebat  enim,  quod 
posset;  sciebat  etiam,  quod  sciret;  sciebat,  quod 
vellet,  quia  seraper  ei  obediebat;  unde  Lucae  se- 
cundo  ^^:  «  Descendit  cum  eis  et  venit  Nazareth  et 
erat  subditus  iUis»,  lesus  scilicet  parenUbus;  et  ex 
hoc  certa  erat,  quod  faceret.  Ideo  dicit:  Quodcum- 
que  dixerit  vobis,  facite,  tanquam  boni  ministri, 
ut  miraculumconsequaraini,  sicut  et  Naaman,  quarfi 
Regum  quinto  ^^ :  «  Pater,  etsi  rem  grandem  dixisset 
libi  Propheta ,  facere  debuisses  » .  Facite,  quodeum- 
que  dixerit  vobis;  non  diflidatis;  infra  undecimo: 
«  Si  credideris,  videbis  gloriam  Dei  ». 

6.  (Vers.  6.).  Erant  autem  hydriae  sex  etc. 
Tangi.tur  hic  terfium,  scilicet  miraculi  operatio,  Et  Tertium. 
quia  Deus  omnia  facit  in  certo  «  pondere ,  numero 
et  mensura^^»;  dicit  mensuram,  in  qua  hoc  mira- 
culum  factum  est.  Propter  quod  dicit :  Erant  autem 
ibi  hydriae  lapideae  sex.  Hydriae  sunt  vasa  aquae 
receptibiiia;  Genesis  vigesiuio  quarto^^:  «  Da  raihi 


*  Cfr.  Breviloq.  p.  IV.  c.  3. 

^  Vulgata  Et  die  tertia,  —  De  I.  membro  vidc  superius 
n.  89.  seqq. 

^  Scilicet  ordmaria,  quae  dicitiir  essc  Auguslini:  Pdst 
ostensionem  Christi  per  testiirionia  loannis  ipse  se  miraculo 
ostendit. 

*  Scilicet  Andreae  etc. ;  cfr.  Epiphan.,  U.  de  Haeres.  hae- 
res.  51.  n.  45.  Lyranus  autem:  Et  tertia  die,  scilicet  a  voca- 
tione  Philippi  et  Nathanaelis  etc.  Vide  infra  n.  M, 

^  Vers.  39. 

*  In  loan.  homjl.  21.  (alias  20.)  n.  I,  ubi  haec  sententia, 
aliis  tamen  verbis,  ponitur.  Cfr.  infra  n.  15.  —  Sequitur 
Luc.  14,  10. 

^  Eph.  2,4.  —  Seq.  locus  cst  II.  Cor.  8,9:  Quoniam  pro- 


pler  vos  egenus  factus  est,  cum  esset  dives,  ut  iilius  inopia 
vos  divites  essetis. 

^  Scilicet  interlinearis :  Augustinus  [cfr.  in  loan.  Evang. 
tr.  8.  n.  9.] :  Quid  est  comniune  Deitati  meae  et  tibi  Malri  se- 
cundum  carnem  ? 

®  Vers.  10.  —  Seq.  locus  est  loan,  17,  1.  Cfr,  infra  n.  17. 
—  Inferius  voci  Nondum  D  praemittit  quia» 

^^  Vers.  51. 

"  Vers.  13;  Vulgata  verbo  facere  praeflgit  certe»  —  Se- 
quitur  loan.  1 1 ,  40. 

»2  Sap.  II,  21. 

"  Vers.  17:  Pauxillum  aquae  mihi  ad  bibendum  praebe  de 
hydria  tua.  —  Beda ,  in  loan.  2,6;  Hydriae  vocanlur  vasa 
aquorum  receptui  parata;  Graece  enim  aqua  GScoo  dicitur. 


270 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  II. 


pauxillum  aquae  de  hydria  tua  » .  Hae  hydriae  po- 
sitae  secundum  purificationem  ludaeoruYn,  id  est 
secundum  morem  ludaeoruni  ad  se  purificandum.  De 
hoc  more,  Marci  septimo  ^:  «  Et  a  foro  redeuntes,  nisi 
baptizentur ,  non  comedunt ;  et  alia  multa  sunt ,  quae 
tradita  sunt  illis  servare ,  baptismata  calicum  et  urceo- 
rum  » .  Capientes  singulae  metretas  binas  vel  ternas. 
Metreta  dicitur  a  metron,  quod  est  mensura  ^,  et  vo- 
catur  hic  raensura  communis  et  usitata,  sicut  Pari- 
sius  sextarium  vini  diciraus.  Secundum  has  igitur 
mensuras  factum  est  miracuium  ad  Domini  impe- 
rium ;  propter  quod  subdit ; 

7.  (Vers.  7.).  Dicit  eis  lesus :  Implete  hy- 
drias  aqiia.  Et  implevei^unt  eas  usque  ad  sum- 
mum.  Et  intelhgendum ,  quod  cum  impletae  fue- 
runt,  Domi!)i  virtute  in  vinum  conversa  est  aqua; 
ideo  impleri  praecepit,  ut  plenum  opns  faceret,  se- 
eundum  quod  in  conditione  rerum,  Genesis  primo^, 
«  vidit  Deus  cuncta ,  quae  fecerat ,  et  erant  valde 
bona  » ;  et  Deuteronomii  trigesimo  secundo :  «  Dei 
perfecta  sunt  opera  » . 

8.  (Vers.  8.).  Et  dixit  *  eis  lesus.  Tangitur  hic 
Qaartum.  quartum ,  scilicet  miraculi  approbatio,  in  approba- 

tione  vini  facta  testimonio  architriclini ,  cuius  erat  de 
vino  probare.  Propter  quod  dicit :  Et  dixii  eis  lesus, 
scihcet  ministris :  Haurite  nunc  et  fette  architriclino. 
Et  tukrunty  secundum  eius  imperium,  scilicet  ideoad 
ipsum  praecepit  ferri ,  quia  nuptiis  praeerat  et  iudica- 
bat  de  huiusmodi  architriclinus.  «  Triclinium ,  id  est , 
tres  ordines  discumbentium ,  altitudine  distantes^»; 
inde  architriclinus ,  quia  praeerat  convivio  ordinis 
trium  mensarum ;  vel  architriclinus,  princeps  trium 
camerarum ;  vel  generaiiter,  qui  praeest  servientibus , 
ut  dicit  Chrysostomus  ^.  Ad  hunc  praecepit  ferri ,  ut 
de  vino  iudicaret;  proptec  quod  dicit: 

9.  (Vers.  9.).  Ut  autem  gustavit  architricUnus 
aquam  vinum  factam,  id  est  vinum  factum  ex 
aqua;  et  non  sciehat,  unde  esset,  ministri  autem 
sciebant,  qui  hauserant  aquam;  vocat  sponsum 
architriclinus ,  ut  scilicet  ipsum  redarguat  et  vinum 
commendet  et  extollat. 

10.  (Vers.  10.).  Et  dicit  ei:  Omnis  homo  pri- 
mum  honum  vinum  ponit;  primum,  id  est  in  prin- 
cipio;  et  cum  inebriati  fuerint,  tunc  id  qiiod  de- 


terius  est,  quia  tunc  non  valent  diiudicare,  sed 
omne  vinum  dicunt  bonum.  Tu  autem  servasti  bo- 
num  vinum  usque  adhuc;  id  est  usque  ad  finem, 
et  ita  inordinate  et  contra  morem  fecisti.  Malus  mos 
erat  iste,  quia  contra  veritatem  et  contra  sobrieta- 
tem ;  unde  ad  Ephesios  quinto  ^ :  «  Nolite  inebriari 
vino,  in  quo  est  hixuria,  sed  impleamini  Spiritu 
sancto,  loquentes»  etc. 

11.  (Vers.  H.).  Hoc  initium  signorum,  Tangi-   Qumtum 
tur  hic  quintum ,  scuicet  divmae  glonae  mantfesta- 

tio  et  fidei  discipulorum  aedificatio.  Ratione  mani-  Primnm. 
festationis  suae  dicit :  Hoc  initium  signorum  fecit 
lesus  in  Cam  Galilaeae  et  manifestavit  gloriam 
suam;  Glossa^:  «  Id  est  latentem  Divinitatem  »;  in- 
fra  decimo  quarto:  «  Ego  diligam  eum  et  manifestabo 
ei  me  ipsum  ».  —  Ratione  aedificationis  discipubrum  secondnm. 
dicit:  Et  crediderunt  in  eum  discipuli  eius,  id  est, 
firmius  crediderunt.  Beda  ^ :  «  Discumbente  Domino  ad 
nuptias,  vinum  defecit ,  ut ,  vino  meliori  per  ipsum  mi- 
rabili  ordine  facto ,  manifestaretur  in  illo  latentis  glo- 
ria  Dei,  et  credentium  in  eum  fides  aucta  proficeret  ». 

12.  Allegorice:  Triplex  est  dies  secundum  triplex  Expositio  ai. 
tempus,  naturae  scilicet,  Legis  et  gratiae.  In  hoc  ter-    *^^^"^' 
tio  nuptiae  factae  sunt  inter  Christum  et   Ecclesiam 

in  carnis  assumtione,  de  quibus  Matthaei  vigesimo 
secundo*^:  Simik  estregnum  caelorum  homini  regi, 
quifecit  nuptias  filio  suo.  In  his  nuptiis  sex  hydriae  Qoidsexhy- 
aqua^  insipidae  et  sine  nutrimento  conversae  sunt  in 
vinum  sapidum  et  iucundum :  quia  umbra  Legis  in 
veritatem;  ad  Hebraeos  decimo^*:  Umbram  habens 
Lex  futurorum  bonorum  etc.  —  Varietas  sa^crifir 
ciorum  in  unitatem ;  ad  Hebraeos  decimo :  Omnis 
quidem  sacerdos  praesto  est  quotidie  ministrans, 
et  easdem  sa^epe  offerens  hostias,  quae  nunquam 
possunt  auferre  peccata:  hic  autem  unam  pro  pec- 
catis  offerens  hostiam  etc.  —  AsperitajS  poenarum 
in  levitatem;  Actuum  decimo  quinto^^:  Quid  ten- 
tatis  Deum ,  imponere  iugum  super  cervices  disci- 
pulorum  etc.  ?  —  Aenigmata  in  lucem;  secundae 
ad  Corinthios  tertio  :  Usque  in  hodiernum  diem  ve- 
lamen  est  positum  super  cor  eorum,  nos  autem,  re- 
velata  facie  gloriam  Domini  speculantes  etc.  — 
Terrores  in  amorem  ;  ad  Romanos  octavo  *^ :  Non 
accepistis  spiritum  servitutis  iterum  in  timore,  sed 


*  Vers.  4.  Post  foro  auctoritate  D  addidimus  redeiintes. 

^  Aiigust.,  in  loaii.  Evang.  tr.  9.  n.  7:  Mstoov  enim  nnien- 
surani  dicunt  Craeci;  inde  appellainc  w^^r^fae.  —  \)Qsrxiario, 
quod  secundiim  diversos  locos  diversae  erat  capacitatis,  cfr. 
£)u  Cange,  Glossarium  etc.  —  Pro  sextarium  ed.  septarium. 

»  Vers.  31 .  -^  Sequitur  Deiit.  32 ,  4. 

*  Ita  etiam  S.  Thomas  in  Comment.  super  hunc  locum; 
Vulgata  dicit. 

^  Ita  Beda,  in  hunc  locum.  Raban.,  XIV.  de  Universo, 
c.  20 :  «  Tridinium  est  coenaculum  a  Inbus  lectulis  discum- 
bentium  dictum  ».  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evang. 
c.  3B:  Triclinium  quidam  dicunt  fuisse  domum  tricameratam , 
vel  tres  habentem  testudines,  sub  quibns  discumbebant;  vel 
forte  tres  erant  ibi  mensarum  ordines,  ut  in  refectoriis  fieri  solet. 


*  In  loan.  honiil.  22.  (alias  21.)  n.  2. 

'  Vers.  18.  seq.,  ubi  Vulgata  implemini,  plures  codd.  ine- 
briaminl 

^  Scilicet  interlinearis.  Cfr.  paulo  inferius  verba  Bedae.  — 
Sequilur  loan.  14,  21. 

*  In  loan.  Evang.  2 ,  1 ,  ubi  pro  in  illo  latentis  gloria  Dei 
textus  originalis  gloria  latentis  in  homine  Dei. 

'*  Vers.  2 :  Simile  factum  est  etc.  —  Haec  allegorica  expo- 
silio  trium  dierum  est  secundum  Bedam,  in  loan.  Evang.  2,1. 

^*  Vers.  1 . ;  ibid.  v.  11.  12.  est  seq.  locus ,  in  quo  a  codd. 
plura  omittuntur. 

"  Vers.  10.  —  Sequitur  II.  Cor.  3,  15.  et  18:  Nos  vero 
omnes,  revelata  etc.  Plurimi  codd.:   Usque  hodie  velamen  etc. 

**  Vers.  15:  Non  enim  accepistis  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IL 


271 


accepislis  spiritum  adoptionis  filiorum  elc.  —  Pro- 
missiones  in  adeptionem;  Lucae  primo*  in  cantico 
Zachariae :  Benedictus  Dominus  Deus  Israel,  quia 
visitatit  et  fecit  redemptionew.  plebis  suae.  —  Et 

Kotandam.  haec  facta  sunt  ad  preces  Virginis,  ipsa  intercedente ; 
Lucae  primo :  Ne  timeas  Maria ;  invenisti  enim 
gratiam  apud  Deum. 

13.  Moraliter:  Nuptiae  istae  sunt  Dei  et  animae 
Expositio  in  ipsa  reconciliatione  animae  ad  Deum,  de  quibus 
Osee  secundo^:  Sponsabo  te  mihi  in  (ide,  et  scies, 
quia  ego  Dominus.  —  Ad  has  nuptias  faciendas  ve- 
nit  Dominus  fesus,  sed  invitatus;  Apocalypsis  ter- 
tio^:  Ecce,  sto  ad  ostium  et  pulso;  si  quis  au- 
dierit  vocem  rneam  et  aperuerit  mihi  ianuam, 
inirabo  ad  illum  et  coenabo  cum  illo,  —  Vinum 
in  his  nuptiis  deficit;  hoc  vinum  est  interna  de- 
Yotio,  de  quo  in  Psalmo*.  Vinum  laetificatcor  ho- 
minis ;  et  Matthaei  nono :  Nemo  mittit  vinum  no- 
vum  in  utres  veteres,  Illud  vinum  deficit,  cum  homo 
efflcitur  aridus  et  indevotus,  sicut  dicit  anima  san- 
cta  in  Psalmo:  Anivfia  mea  sicut  terra  sine  aqua 

Noiaadom.  tibi,  —  Sed  ad  preces  Virginis,  quae  corapatitur  mi- 
seris,  Deus  implet  hydrias  aqua  compunctionis ,  quae 
convertitur  in  dulcedinem  devotionis;  unde  Exodi  de- 
cimo  quinto^  dicitur,  quod  aquae  Marath  in  dulce- 
dinem  conversae  sunt. 

Nota  igitur,  quod  hydria,  in  qua  hauritur  aqua, 

De  sex  hy-  est  considcratio ;  hydria  vacua  est  consideratio  de- 

driis.  .       .\>  .  ,      , 

fectus  et  vacuitatis^,  quam  mcurrit  homo  per  pec- 

catura,  Ista  hydria  impletur   aqua,   cura  homo  ex 

consideratione  tali  lacrymis  perfunditur.  —  Est  igitur 

prima.  prima  hydria  consideratio  defectus  cdgnitionis ;  To- 

biae   quinto^:   Quale  mihi  gaudium  esse  potest, 

qui  in  tenebris  sedeo  et  lumen  caeli  non  video  ?  — 

secunda.  Secunda  hydila,  consideratio  defectus  circumspectio- 

nis  circa  hostera:  secundae  ad  Corinthios  undecimo  ®: 

Timeo   autem,  ne,   sicut  serpens   seduxit  Evam 

astutia  sua,  ita  corrumpantur  sensus  vestri  et 

excidant  a  simplicitate ,  quae  est  in  ChrHsto.  — 

Tertia.  Tcrtia  est  consideratio  defeclus  internae  consolatio- 


nis;  leremiae  secundo^:    Vide,   quam  malum  et 
amarum  est,  te  reliquisse  Dominum  Deum  tuum. 

—  Quarta  est  consideratio  defectus  virtutis  ad  re-  Q»aria. 
sistendum:  Psalmus^^:   Dereliquit  me  virtus  mea 

et  lumen  ocubi^um ,  et  ipsum  non  est  mecum,  — 
Quinta  est  consideratio  defectus  stabilitatis  ad  per-  Quinia. 
manendum;  Genesis  octavo^^:  Sensus  et  cogitatio 
hominis  in  malum  prona  sunt  ab  adolescentia  sua, 

—  Sexta  est  consideratio  defectus  securitatis  ad  ex-  sexta. 
spectandum;  Ecclesiastis  nono  ^^:  Nescithomo,  vtrum 
amore,  an  odio  dignus  sit, 

Tunc  implentur  istae  hydriae  usque  ad  sum-  ne  impie- 
mum  aqua,  quando  anima  poenitens  iavat  per  sm- 
gulas  noctes  ex  his  considerationibus  lectum  suum  ^^. 
Et  ex  aqua  vinum  fii  optimum  devotionis,  de  quo  oe  coDver. 
Zachariae  nono :  Quid  bonum ,  et  quid  pulerum  eius 
nisi  frumentum  ekctorum  et  vinum  germinans  vir- 
gines?  In  hoc  convertitur  aqua  compunctionis ;  unde 
sancta  anima  in  Psalmo  ^*  :  Convertisti  planctum 
meum  in  gaudium-  mihL 

QUAESTIONES. 

14.  Incidit  hic  quaestio  inter  expositores. 

Quaest.  L  Prirao  de  tmnpore  nxx^pXmxm;  dicitur 
enim  a  quibusdam,  quod  factae  fuerunt  eodem  die, 
quo  Dominus  baptizatus.  Sed  quomodo  potest  hoc 
stare,  cum  dicatur,  quod  die  tertio  factae  sunt, 
postquam  Dominus  venit  de  ludaea? 

Respondent,  quod  eodem  die,  anno  revoluto^^.  Resp.  i. 

—  Sed  tunc  repugnat  sequens  httera ;  dicilur  enim  improbatur. 
infra  eodem  ^^,  quod  descendit  Capharnaum,  et  quod 

non  niansit  ibi  diu,  quia  erat  proximum  Pascha: 
ergo  nuptiae  istae  factae  fuerunt  prope  Pascha,  non 
ergo  in  Epiphania.  —  Quod  si  conceditur,  in  contra-  Difficuitas. 
rium  est  mos  Ecclesiae ,  quia  Ecclesia  eodem  die  tria 
festa  celebrat. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dictumest,  Resp.an- 
hic  sunt  diversae  opiniones,  et  utraque  probabiiis  et 
sustineri  potest.  Si  enim  velimus  sustinere,  quod  fa-  soiuiio  i. 


*  Vers.  68  i  ibid  v.  30.  est  seq.  locus.  *  Vers.  20. 
^  Vers.  20.  Codd.  legiint:  Ego  sto..,  si  quis  aperuerit  eic, 

—  Pro  sed  inviiatus  D  sed  non  invitatus. 

*  Psalm.  103,  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Matth.  9,  17. 
et  Ps.  442,  6. 

^  Vers.  25 :  Qiiod  [lignuno  a  Domino  ostensum  Moysi]  cum 
misisset  in  aquas,  in  dulcedinem  versae  suiit. 

®  Cod.  D  vanitatis, 

'  Vers.  12,  ubi  pro  esse  potest  B  et  Vulgata  erit. 

®  Vers.  3.  —  Pro  circa  hostem  plures  codd. ,  ut  D  E  F  H 
IKL,  contra  hostem. 

®  Vers.  19:  Scito  et  vide,  quia  malum  etc. 

^^  Psalm.  37,  11.. 

^*  Vers.  21.  Vulgata  humani  cordis  pro  hominis,  —  Ed. 
omitlit  ad  permanendum, 

*^  Vers.  1 .  —  Voci  exspectandum  ed.  praemittit  praemium, 

**  Respicitur  Ps.  6,7:  Laboravi  in  gemitu  meo,  lavabo 
per  singulas  noctes  lectum  meum  etc.  —  Sequitur  Zach.  9,  17: 
Quid  bonum  eius  est,  et  quid  etc. 


^*  Psalm.  29,  12. 

"  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evang.  c.  37:  Qui- 
dam  dicunt,  quod  circa  proximum  Pascha  post  baptismum  con- 
vertit  Dominus  aquam  in  vinum ,  ideo  quia  loannes  [2, 13.  seqq.] 
consequenter  post  hoc  miraculum  narrat,  eum  ascendisse  in 
Hierusaiem  et  eiecisse  ementes  et  vendentes  de  templo,  quod 
nunquam  ab  eo  factum  dicunt  nisi  in  Pascha.  Sed  eis  obviat 
Ecclesiae  consuetudo,  quae  in  Epiphania  factum  esse  tenet  et 
quotannis  solemnizando  memorat.  Fuerunt  etiam  qui  dicereni, 
quod  eadem  die,  qua  baptizatus  est,  fecerit  hoc  miraculum. 
Sed  Matlhaeus  [4,  1.]  ait:  Tunc  lesus  dwtus  est  in  desertum , 
et  Marcus  [1 ,  12.] :  Statim  expuUi  lesum  Spiritus  in  deserium, 
Habet  enim  Ecclesia ,  quod  eadem  die,  sed  revoiutis  annis,  haec 
tria  facta  sunt.  Adventus  Magorum  tredecima  die  primi  anni 
[Christi] ;  bapiismus  eadem  die  tricesimi  anni  vei  tricesimi  primi 
anni;  matatio  aquae  eadem  die  revoluto  anno.  Cfr.  card.  Hugo, 
qui  hanc  ultimam  opinionem  lenet,etS.  Thom.,  Comment.  in 
loan.  2.  lect.  1.  n.  1. 

*«  Cap.  2,  12.  et  13. 


27:2 


COMMENT.  LN  lOANNEM  C.  II. 


cttuii  fuerit  hoc  rairacuhim  post  baptismum  Domini 
et  reditum  eius  de  deserto  et  adventum  in  Galilae- 
am  1;  dicemus,  quod  fuit  prope  Pascha.  —  Nec  obstat 
Difficaitas  mos  Ecclcsiae ,  quia  Ecclesia  simul  ista  tria  celebrat  de 
stella  et  columba  et  vino  mutato,  quia  Dominus  in 
his  tribus  prirao  innotuit ;  vel  quia  aquae  mutatio 
significat  vim  regenerativam  aquis  coUatam ,  Domino 
srifltio  2.  baptizato  ^.  —  Si  autem  velimus  sustinere  aUam  opi- 
nionem,  respondebimus ,  quod  cum  dicitur,  quod 
post  haec^  descendit  Caphamaum,  intelligendum , 
quod  non  statim  post  haec;  sed  aliquanto  tempore 
interposito,  ita  quod  Pascha  appropinquabat. 

15.  Quaest.  II.  Quaestio  est  de  eo  cuius  fue- 
runt  nuptiae.  —  Et  quod  fuerunt  loannis,  dicitur  in 
Prologo  supra^  et  Augustinus  dixit  in  Glossa  simi- 
liter  super  principium.  — ^Sed  contra  hoc  opponit 
obiect.  Victor^:  «  Cum  virginitas  sit  perpetuae  incorruptio- 
nis  meditatio,  non  est  credendum,  quod  loannes,  cui 
testimonium  de  virginilate  perhibetur,  unquam  con- 
senserit  in  actum  carnis  ». 

Respondendum  ad  hoc,  quod  quia  maior  aucto- 

Resp.  ritas  in  hoc  concurrit ,  tenendum ,  quod  fuerunt  lo- 

annis^  Et  huius  signum  potest  haberi  ex  httera: 

quia  loannes  erat  consanguineus  Domini,  et  ob  hanc 

causam  ipse  et  Mater  eius  ad  nuptias  sunt  vocati  \ 

Quod  ergo  obiicit  Victor,  dupliciter   solvitur : 

sointio  obi&.  uno  modo,  quod  non  consenserit  in  carnis  actum 

pieil^  ""sive  copulam  carnalem  absolute;  sed,  sicut  Maria 

Virgo,  disposilioni  sancti  Spiritus  se  commisit,  ut  sic 

virgo,qui  erat  Virginem  servaturus,  in  modo  vir- 

ginitatis  cum  Virgine  conveniret  ^.  —  Aliter  respon- 

detur,  quod  esto,  quod  consenserit  absolute,  virtm 

non  est  minuta,  quialicite  consensit;  similiter  rf^g^m- 

virginita»  tos  virginitatis ,  quia,  cum  virginitas  dicat  incorruptio- 

puciter.*^ '""  nem  mentis  et  carnis,   potest  tripliciter  perdi :  aut 


perditur  incorruptio  utriusque,  et  tunc  perditur  ae^ 
ternaliter  et  temporaliter ;  aut  perditur  incorruptio 
menlis  tantum,  et  tunc  perditur  recuperabiliter;  aut 
incorruptio  corporis  iantum,  et  tunc  perditur  tem- 
poraliler,  sed  non  aeternaliter ,  quia  gloriam  virglr  . 
nitatis  habebit;  sed  tamen,  sicut  dicit  Leo  Papa  ^,  noii 
debent  tales  inter  sacras  virgines  se  computare.  Quia, 
igitur  loannes  carne  mansit  incorruptus ,- etsi  mens 
consentiret,  postraodum  in  idem  rediit. 

16.  Quaest.  III.  Quaeritur  de  hoc,  quod  Domi- 
nus  voluit  ire  ad  nuptias.  .—  Et  videtur,  quod  non 
debuerit.  Si  enira  locus  nuptiarura  est  locus  comes- 
sationis;  et  ipse  Dominus  omnem  comessationem  de- 
buit  fugere:  ergo  nec  illuc  ire. 

Respondeo  :  Dicendura ,  quod  ivit ,  ut  /idem  Resp. 
astrueret  et  haeresim  exstirparet.  Fidmn  discipulo-  Finis  du- 
rum  vocatorum  firmavit  per  miraculum,  fidem  etiam 
sponsi  adeptus  est.  Haeresim  exstirpavit,  scilicet 
luliani  '^  qui  nuptias  damnat.  Quocontra  Dominus 
voluit  esse  praesens  et  nuptias  firmare  et  appro- 
bare  miraculo.  Si  vero  Dominus  vocatus  ire  recu- 
sasset,  tunc  videretur  haeresi  illi  favisse  et  nuptias 
damnasse. 

17.  Quaest.  IV.  Quaeritur  de  responsione  Domini 
ad  Matrem :  Quid  mihi  et  tibi  est,  mulier  ?  Nondum 
venit  hora  mea, 

1.  Aut  enim  divina^^  Virgo  petebat  petendum, 
aut  non  petendum,  Si  petebat  petendum:  ergo  non 
debuit  ei  ita  acriter  respondere.  Si  petebat  non  pe- 
tendum:  ergo  petentem  non  debuit  exaudire. 

2.  Item ,  quid  est  quod  dicit :  Nondum  venit 
hora  ?  Aut  enim  venit,  et  ita  falsum  dicit;  aut  non 
venit,  et  ita  male  facit,  quod  ante  horam  facit. 

3.  Item,  ex  hoc  arguunt  haeretici ,  quod  Domi- 
nus  fuit  subiectus  fato  et  astris  ^^. 


•  ^  Cfr,  supra  c.   !.  n.  99. 

*  Vide  supra  c.  1.  n,  64.  —  Superius  D  omiUit  primo» 

*  Vulgata  (c.  2,  12.):  Post  hoc  etc. 

*  Prooem.  n.  12.  —  De  Glossa  Augustinimper  principium 
vlde  quae  diximus  supra  pag.  243,  nola  2.  In  hac  Glossa  sive 
Prologo  legitur:  Iste  siquidem  est  loaniies,  queni  Dominus  de 
fluctivaga  nupliarum  tempestate  vocavil  (cfr.  supra  pag.  245, 
nota  2.  verba  Bedae). 

^  De  quo  cfr.  supra  pag.  246 ,  nota  7.  —  In  eius  senten- 
tia  respicitur  definitio  virginitatis  ab  August.,  de  Sancta  Virgi- 
ginltate ,  c.  1 3.  n.  1 2 ,  data :  Virginalis  integritas...  in  carne  cor- 
ruptibili  incorruptionis  perpetuae  meditatio.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  33, 
a.  2.  q.  1, 

^  Alii  pulant,  nuptias  lias  fuisse  Simonis  Canamei  sive 
Zelotis ;  cfr,  Nicephor. ,  VIII.  Histor.  eccles.  c.  30 ,  cui  annuit  Ba- 
ronius,  I.  ad  an.  31.  n.  30-32,  ubi  etiam  reiicit  opinionem, 
quae  tenet,  quod  nuptiae  fuerunt  loannis.  Alii  existimant,  ipsas 
fuisse  Bartholomaei,  alio  nomine  Nathanaelis  (cA*.  supra  pag.  268, 
nola  10.),  qui  fuit  de  Gana.  —  Superius  pro  rwawr  non  pauci 
codd.  et  ed.  maiorum, 

^  Pelr.  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evang.  c.  38:  Quidam 
autumant,  has  nuptias  fuisse  ioannis  evangelistae,  et  ideo  vocata 
Maria,  quia  matertera  eius,  et  Dominus,  quia  consobrlnus  eius. 

'  Cfr.  IV.  Sent.  d.  28.  q.  6,  ubi  in  principio  responsionis 
etiam  de  seq.  solutione. 


®  Epist.  12.  (alias  I.)  ad  ep'SCOp.  Africanos,  c.  8.  (et  11.): 
Laudabiliores  erunt...  si  se  incontaminatis  non  audeaat  compa- 
rare  virginibus.  Cfr.  Gratian.  C.  fllae  autem  famulae  Dei  {\ L) , 
C.  32.  q.  5.  —  Servavimus  cum  ed.  Leo  Papa  (ed.  addit  de 
corruptisper  violentiam),  quia  sententia  de  hac  re  apud  Leonem 
invenitur  et  IV.  Sent.  d.  33.  a.  2.  q.  3.  circa  finem  ipsi  a  S.  Bonav. 
tribuitur.  Codd.  substituunt  Hieronymus,  cuius  Gratian.,  loc. 
cit.  C.  De  pud/ic^  (6.) ,  hanc  alfert  sententiam  (ex  II.  Comment. 
in  Matth.  11 ,  30.):  Finge  in  ptrsecutione  aliquam  virginem  pro- 
stitutam;  haec  apud  Evaiigelium,  quia  voluntate  non  peccat, 
virgo  stiscipitur,  in  Lege  quasi  corrupta  repudiatur. 

*^  August.,  I.  contra  lulianum  Pelagian.  c.  2.  n.  4:  «  Tu 
autem  dicis ,  nuptias  sine  dubitatione  damnari »  etc.  Beda  ,1. 
HomiL  homiL  13.  in  Dominica  secunda  post  Epiphan.:  Porro 
Tatiani  et  Marciani  ceterorumque  qui  nuptiis  detrahunt  perfldia, 
quam  sit  damnabiiis,  insinuat.  —  Inferius  pro  firmare  plures 
codd.  affirmare. 

"  Plures  codd.  Domina. 

"  Cfr.  August-,  in  loan.  Evang.  tr.  8.  n.  10,  ubi  docet, 
quod  ex  his  verbis  matheraatici  «  conantur  convincere  Christia- 
nos,  quod  sub  hora  fatali  vixerit  Christus».  Mathematici  sunt 
illi ,  «  qui ,  ut  ait  August.  (83  Qq.  q.  45.  n.  1 .) ,  lemporum  nu- 
meros  motu  caeli  ac  siderum  pervestigarunt » .  —  E  codd.  hoc 
arg.  supplevimus. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IL 


273 


Respondeo:  Dicendum,  qaod  Domini  responsio 
Resp.  non  fuit  insultatoria ,  sed  instructoria.  Ostendit 
enim,  qua  ratione  Matri  petenti  satisfaciat.  Unde  in 
Tria  consi-  petitione  tria  considerantur:  petens,  et  haec  est  Ma- 
ter  Domini;  pro  quihus  petit,  quia  pro  consangui- 
neis  pauperibus ;  quid  petit,  quia  miraculum.  Domi- 
nus  ostendit  in  responsione,  quod  hoc  non  debebat 
petere  ut  mater;  quia  non  ex  natura  ab  ipsa  tracta 
hoc  poterat ,  ideo  dicit  ei  mulier,  non  dicit  mater  ^ 
Non  debebat  petere  pro  consanguineis ,  tanquam  cu- 
ram  habens  parentum  carnalium;  ideo  dicit:  Quid 
mihi  et  tibi  est  ?  Ostendit ,  quod  miraculum  non  est 
faciendum  propter  indigentiam,  sed  ad  manifestan- 
dam  suam  gloriam ,  cuius  manifestandae  nondum  erat 
necessitas;  ideo  dicit:  Nondum  venit  ho7^a  mea.  Quia 
tamen  petens  mulier  saneta  erat ;  quia  illi ,  pro  qui- 
bus  petebat ,  paupei^es  erant ;  quia  discipulis  ghria 
manifestanda  erat:  ideo  exaudit  eam. 

2.  Quod  obiicitur  de  hora,  intelligendum ,  non- 
Ad  2.  dum  venerat  hora  perfectae  manlfestationis ,  qualis 
fuit  circa  mortem:  de  hora,  dicit  Augustinus^,  non 
qua  cogeretur  mori ,  sed  qua  dignaretur  occidi ;  unde 
infra  decimo :  Potestatem  habeo  ponendi  animam 
mmm,  et  nmno  eam  tollit  a  me, 

Secunda  manifestatio ,  quae  facta  est  Indaeis. 

18.  Post  haec^  descendit  etc.  Manifestavit  se 
supra  Doniinus  discipulis.  In  hac  parte  usque  ad 
quartum  capitulum  agitur  de  manifestatione  facta 
ludaeis,  quibus  se  tripiiciter  manifestat,  scilicet  si- 
gno,  verbo  et  Sacramento.  Ideo  habet  haec  pars 
tres  partes. 

In  prima  agitur  de  manifestatione  facta  per  si- 

mnsXo.  gnum  Yirtutis;  in  secunda,per  verbum  eruditionis, 

ibi  * :  Erat  autem  quidam  homo  ex  Pharisaeis;  in 

tertia ,  per  Sacramentum  regenerationis ,  ibi :  Post 

haec  venit  lesus  in  ludaeam. 

Prima  pars  habet  duas  partes.  In  prima  mani- 
Manifestaiio  festat  se  signo  auctoritatis;  in  secunda ,  signo  virtu- 
diTiditur.    tis  et  potestatis ,  ibi  ^ :  Responderunt  ludaei  et  di- 
xerunt, 

Signum  auctoritatis  fuit  in  potestativa  trans- 

Primo,  de  gredientium  correctione,  quae  describitur  hoc  ordine. 

ritoits^^qaa-  Primo  inuuitur  Domini  ad  eorripiendum  expeditio; 

secundo   vero,  manifesta  Iudaeo?'um  transgressio ; 

tertio,  transgredientium-  correctio;  quarto,  corre- 

ctimis  approbatio. 


19.  (Vers.  12.).  Domini  ad  corripiendum  ex- ExpositioKt- 
peditio  in  hoc  notatur,  quod  descendit  Capharnaum ,  Primam.* 
ut  ibi  Matrem  et  fratres  relinqueret;  propterea  di- 

cit:  Posthaec,  scilicet  quae  narrata  sunt,  descendit 
Capharnaum  ipse  et  Mater  eius  et  fratres  eius  et 
discipuli  eius,  Cum  omnibus  descendit,  quia  ad  ha- 
bitandum  ibi  venit ;  Matthaei  quarto  ^ :  «  Relicta  ci- 
vitate  Nazareth,  venit  et  habitavit  Capharnaum  ». 
Ideo  cum  omnibus  descendit ,  ut  expeditius  ascende- 
ret;  propterea  dicit:  Et  ibi  manserunt  non  multis 
diebu^.  Et  ratio  huius  subditur: 

20.  (Vers.  13.).  Etprope  erat  Paseha  ludaeo- 
rum,  et  ascendit  lesus  lerosolyrmm,  Et  propterea 
ad  se  praeparandura  descendit;  Chrysostomus  ^*  « Ideo 
descendit,  paulo  post  lerosolymam  ascensurus,  ut  non 
ubique  fratres  et  Matrem  traheret  ».  Ascendit  autem 
secundura  morem  ludaeorum  et  mandatum  Legis; 
Deuteronomii  decimo  sexto^:  «  Tribus  vicibus  per  an- 
num  apparebit  omne  masculinum  tuum  coram  Do- 
mino  » .  Et  licet  Dominus  non  esset  Legi  subiectus , 
observabat  tamen,  ne  videretur  contrarius. 

21.  (Vers.  14.).  Et  invenit  in  templo.  Tangitur  secnndam. 
hic  secundum ,  scilicet  /udaeorum  manifesta  trans- 
gressio,  quia  de  teraplo  fecerant  forum;  propter  quod 

dicit:  Invenit  in  templo  vendentes  oves  et  boves  et 
columba^.  Hoc  enim  introduxerat  avaritia  sacerdo- 
tum,  ut  volentibus  offerre  non  deesset  oblatio.  Et 
nummularios  sedentes,  supple:  invenit;  et  hos  in- 
troduxerant  sacerdotes ,  ut  volentibus  offerre  non 
deesset  pretium;  et  sic  totaliter  avaritiae  deservie- 
bant.  Ideo  conquerebatur  Dominus  per  leremiam 
sexto  ^ :  «  A  maiore  usque  ad  rainorem  oranes  ava- 
ritiae  student  ». 

22.  (Vers.  15.).  Cmn  fecisset  quasi  flagellum.  Tertium. 
Tangitur  hic  lertium,  sciUcet  Domini  potestativa 
correctio,  quia  non  tantum  verbo  corripuit,  sed 
etiam  facto,  Propterea  dicit:  Et  cum  fecisset  quasi 
flagellum  de  funiculis,  scilicet  ad  percutiendum , 
omnes  eiecit  de  templo ,  oves  quoque  et  boves ,  tan- 
quam  indignos  esse  in  templo;  sicut  dixit  Dominus 

ad  Sobnam,  templi  praepositum,  Isaiae  vigesimo  se- 
cundo^^:  «  Expellam  te  de  statione  tua,  et  de  mi- 
nisterio  tuo  deponam  te  » .  Et  nummulariorum  effu- 
dit  aes  et  mensas  subvertit.  Et  sic  aspere  corripuit 
facto,  Corripuit  etiam  verbo,  et  hoc  vendentes  co- 
lumbas.  Propterea  subdit: 

23.  (Vers.  16.).  Et  his  qui  vendebant  colum- 
bas,  dixit:  Auferte  ista  hine,  et  nolite  facere  do- 


*  Cfr.  supra  n.  4.  —  Superiiis  pro  dehebat  A  debeat,  B 
N  debuit, 

*  In  loan.  Evang.  tr.  8.  n.  -f  0.  et  \  2.  —  Sequitur  loan.  10,48: 
Nemo  tolJit  eam  a  me,  sed  ego  pono  eam  a  me  ipso  et  pote- 
statem  habeo  ponendi  eam. 

*  Vulgata  Post  hoc. 

*  Cap.  3,  !,  ubi  Vulgata  omitUt  qtddam  ;\hid.  v.  22.  est 
seq.  locus. 

^  Vers.  18. 

S.  Bonav.  —  Tom.  Vf. 


*  Vers.  13,  in  cuius  fine  Vulgata  et  habitavit  in  CapJiar- 
nanm  maritima* 

^  In  loan.  homil.  23.  (alias  22.)  n.  4  :  Quia  paulo  post  itu- 
rus  erat  lerosolymam ,  ideo  tuDC  abiit ,  ne  Matrem  et  fratres 
ubique  secum  traheret. 

*  Vers.  \  6 ,  ubi  Vulgata  m  conspectv  Domini  pro  coram 
Domino,  et  pro  per  annum  multi  codd.  in  anno, 

^  Vers.  43:  A  minore  quippe  usque  ad  maiorem  omnes  etc. 
"  Vers.  19. 

35 


274 


COMMENT.  IN  lOANNEM  G.  II. 


mum  Pairis  mei  domum  negotiationis.  De  hac 
domo  dicitur  in  Psalmo^:  «Domum  tuam,  Domine, 
decet  saoctitudo»,  non  negotiatio.  Augustinus^;  «Si 
talia  prohibet  in  loco  oratipnis,  quanto  magis  pota- 
tiones  et  ebrietates  et  cetera  consimilia  » ?  Ideo  prae- 
cipit  in  Regula  sua  ^,  quod  « in  oratorio  nihil  fiat 
praeter  id ,  ad  quod  institutum  est » . 

24.  (Vers.    17.).   Recordati  sunt  discipuli  Hic 
Qaartom.  notatur  quartum,  scilicet  correctionis  approbatio  facta 

per  Scripturam.  Propterea  dicit :  Recordati  sunt  vero 
Uiscipuli  eius,  non  tunc,  sed  post  resurrectionera , 
cum  intellexerunt  Scripturam ;  tunc ,  inquam ,  recor- 
dati  sunt ,  quia  scnptum  est:  Zelus  domus  tuae 
comedit  me,  in  illo  Psalmo  sexagesimo  octavo*: 
«  Salvum  me  fac ,  Deus » .  De  huius  zeii  comestione 
dicit  Augustinus^:  « Ille  comeditur  zelo  domus  Dei, 
qui  omnia,  quae  videt  ibi  perversa,  corrigere  cupit, 
emendare  non  quiescit ;  si  emendare  non  potest ,  to- 
lerat  et  gemit». 

25.  Mystice  sunt  hic  tria  notanda,  scilicet  ad- 
Expositio  ventus  Domini  in  templum ,  inventio  transqresso- 

mvfitica  de  .  •  ty 

tnW      rum  ei  eorum  eiectio,  —  De.adventu  IWeronymm^: 

'  «  Secundum  mysticum  inteilectum  lesus  quotidie  in~ 

greditur  tempiura  Patris  et  eiicit  omnes  de  Ecclesia , 

habens  unius  criminis  vendentes  pariter  et  ementes; 

Scriptum  est  enim :  Gratis  accepistis,  gratis  date  », 

secnndum.  Matthaei  decimo.  —  Invenit  vendentes  boves;  Beda  ^ : 
«  Boves  sunt  praedicatores ,  quibus  aratur  et  semi- 
natur  terra  Domini  seraine  verbi  » ;  primae  ad  Corin- 
thios  nono:  Non  alligabis  os  bovi  trituranti.  Item 
Beda^:  «Hos  vendunt  qui  non  divino  amore,  sed 


quaestus  intuitu  verbum  praedicationis  audientibus 
impendunt » .  —  Invenit  etiam  vendentes  oves.  «  Oves, 
sicut  dicit  Beda^  sunt  opera  pietatis  et  misericor- 
diae.  Has  vendunt,  qui  humanae  laudis  gratia  opera 
pietatis  exercent,  sicut  hypocritae  ».  —  Invenit  ven- 
dentes  columbas,  «  Columbae  sunt  dona  Spiritus 
sancti  »,  quia  super  Christum  in  specie  columbae 
apparuit ,  Matthaei  tertio  ^^.  «  Has  colurabas  vendunt 
qui  acceptam  Spiritus  sancti  gratiam  ad  pretium  dant ; 
qui  impositionera  manuum,  qua  Spiritus  sanctus  ac- 
cipitur,  etsi  non  ad  quaestum  pecuniae,  ad  vulgi 
tamen  favorem  tribuunt ;  qui  sacros  ordines  non  ad 
vitae  meritum ,  sed  ad  gratiam  largiuntur  ».  —  In- 
venit  nummularios;  Beda^*:  «  Nummos  mutuo  dant 
in  templo  qui  non  simulate  caelestibus,  sed  aperte 
terrenis  rebus  in  Ecclesia  deserviunt,  sua  quaeren- 
tes ,  non  quae  lesu  Christi » ;  ad  Philippenses  secundo : 
Omnes  qua^erunt  quae  sua  sunL  —  Eiecit  venden-  Tertium. 
tes  oves  et  hoves ,  ut  dicit  Beda  ^^,  «  quia  talium  vi- 
tam  pariter  et  doctrinam  ostendit  esse  reprobam  ». 
—  Nummulariorum  effudit  aes  et  mensas  suhvertil ; 
«  quia  damnatis  in  fine  reprobis,  etiam  ipsarum  rerum, 
quasdiiexerant,  tollet  figuram ,  secundum  quod  scri- 
ptum  est :  Transibit  mundus  et  concupiscentia  eius  » , 
primae  loannis  secundo  ^^ ;  et :  Praeterit  figura  huius 
mundi,  primae  ad  Corinthios  septimo.  —  Columbas 
auferri  praecepit ;  Hieronymus  in  Matthaeum  ^^ :  «  Ca- 
thedras  eorum  evertit,  quia  talium  negotiatorum  sa- 
cerdotium  destruit » .  Hinc  est,  quod  sacri  Canones  ^^  si- 
moniacam  haeresim  damnant ,  et  eos  sacerdotio  privari 
praecipiunt,  qui  de  sacerdotio  pretiura  quaerunt. 


*  Psalm,  92 ,  5. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  10.  n.  4:  Non  ergo  raagnum  pecca- 
tum,  si  hoc  vendebant  in  templo,  quod  emebatur,  ut  offerre- 
tur  in  templo;  et  tamen  eiecit  inde  illos.  Quid  si  ibi  ebriosos 
inveniret?  Quid  faceret  Dominus?...  Sinegotiationis  domus  non 
debet  fieri  doraus  Dei,  potationis  debet  fieri? 

®  Scilicet  in  Regula  ad  servos  Dei,  n.  3:  In  oratorio  nemo 
aliquid  agat,  nisi  ad  quod  est  factum,  unde  et  nomen  accepit 
(D  addit  haec  uitima  verba). 

*  Vers.  10.  —  B.  Albert. ,  in  hunc  locum :  «  Recordati  sunl 
discipuU  eius ,  supple:  post  resurrectionem ,  cum,  sicutdicitur 
Luc.  24,  i5,  aperuit  illis  sensum,  ui  intelligerent  Scripturas  ». 
Eodem  raodo  explicat  Rupert.  abbas  Tuitiens. :  «  Ex  tunc  recor- 
dati  sunt,  hoc  de  illo  esse  scriptum,  ex  quo  aperuit  iilis  sensum , 
ut  intelligerent  Scripturas  ».  Glossa  autem  interlinearis :  Recor- 
dati  sunt  etc,  hoc  viso. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  10.  n.  9:  «  Quis  comeditur  zelo  do- 
mus  Dei  ?  Qui  omnia  quae  forte  ibi  videt  perversa  satagit  cor- 
rigi,  cupit  emendari,  non  quiescit»  etc.  Cum  noslra  lectione, 
quae  est  codd.,  convenit  B.  Albert. 

*  Libr.  HI.  Comment.  in  Matth.  21 ,  1 2.  seq. :  «  Ceterum 
secundum  mysticos  intellectus  quotidie  lesus  ingreditur  tem- 
plum  Patris  et  eiicit  omnes,  tam  episcopos  et  presbyteros  et 
diaconos  quara  laicos  et  universam  turbam  de  Ecclesia  sua, 
et  unius  criminis  habet  vendentes  »  etc.  In  fine  allegatur 
Matth.  10,  8. 

'  In  loan.  Evang.  2,  14:  Boves  quippe  doctrinam  vitae 
caelestis,  oves  opera  munditiae  et  pietatis,  columbae  sancti  Spi- 
ritus  dona  designant;  quia  in  marium  boum  iuvamine  solet 
ager  exerceri;  ager  autem  est  cor  caelesti  excultum  doctrina 


et  suscipiendis  verbi  Dei  praeparatum  rite  seminibus.  —  Seqtii- 
tur  l.  Cor,  9 ,  9.  Cfr.  Gregor. ,  XXXV.  Moral.  c.  1 6.  n.  39. 

®  Loc.  cit.  in  praecedente  nota :  Vendunt  autem  boves  qui 
verbum  Evangelii  non  divino  amore,  sed  terreni  quaeslus  in- 
tuitu  impendunt. 

'  Loc.  cit.;  pro  sicut  sunt  hypocr itae  texius  ongiiialis:  de 
quibus  Dominus  [Matth.  6,  S.]  ait:  Quia  receperunt  mercedem 
suam.  —  Pro  Has  veixdunt  plures  codd.  Haec  vendunt 

^^  Vers.  1 6.  —  Haec  expositio  est  secundum  Bedam,  loc.  cit, 

"  Loc.  cit.  —  Inferius  allegatur  Phil.  2,  21. 

**  Loc.  cit.  Texius  originalis  omittit  pariier  et  doctrinam. 

*'  Vers.  17 :  Et  mundus  transit  etc.  Haec  expositio  praebetur 
a  Beda,  loc.  cit.  —  Sequitur  I.  Cor,  7,  31. 

**  Cap.  21 ,  12:  «  Cathedrasqus  vendentium  columhas  ever- 
tit,  qui  vendunt  gratiam  Spiritus  sancti...  luxta  simplicem  in- 
telligentiam  columbae  non  erant  in  cathedris,  sed  in  caveis, 
nisi  forte  columbarum  institores  sedebant  in  calhedris.  Quod 
penitus  absurdum  est,  quia  in  cathedris  magistrorum  magis  di- 
gniias  indicatur,  quae  ad  nihilum  redigitur,  cum  mixta  fuerit 
lucris  ».  Haec  verba,  utvidetur,  Glossa  ordinaria  sic  exponit: 
Ei  caihedras  vendenUum  etc,  quae  magistrorum  sunt,  id  est, 
sacerdotium  eorum  destruit  qui  de  impositione  manus,  per 
quam  Spirilus  sanctus  datur ,  pretium  accipiunt.  Hinc  est ,  quod 
haeresis  Simonis  damnatur.  Ad  litteram  aulem  absurdum  est 
dicere ,  institores  columbarum  in  cathedris  sedere.  —  Ed.  legit : 
Columhas  auferri  praecepit,  et  secundum  Hieronymum  in  Mat- 
thaeum  cathedras  vendentium  columhas  evertit,  qui  vendunt 
gratiam  Spiritus  sancti;  quia  talium  etc. 

*®  Cfr.  Gratian. ,  C.  1 .  q.  1 ,  ex  qua  plura  allegantur  IV.  Sent. 
d.  26.  a.  1.  q.  3.  et  L 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IF. 


275 


»  • 


QUAESTIONES. 

26.  Quaest.  I.  Quaeritur  hic  de  ordine  historiae. 
Hic  enim  dicitur,  quod  haec  eiectio  fuit  statim  post 
primum  miraculurn ;  Matthaei  vero  vigesimo  primo  * 
narratur,  hoc  fuisse  circa  passionem,  quando  sedit 
super  aselium. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  de  Concordia  Evan- 
Resp.  gehstarum  ^,  quod  bis  hoc  factum  est ,  sed  primum 
commemoratum  est  a  loanne,  secundum  ab  aliis.  — 
Et  per  hoc  solvuntur  repugnantiae ,  quae  possent 
obiici ,  quia  ibi  duriori  modo  corripit  et  alia  verba 
dicit  quam  hic^. 

27.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  inventione 
ovium  in  templo.  Sacerdotes  non  patiebantur,  quod 
immundi  homines  intrarent  in  templura ;  quanto  ergo 
minus  de  ovibus  et  bobus ,  quae  templum  foedarent  ? 
Multo  minus  videtur  probabile. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quatuor  atria  erant 
Resp.  in  templo:  primum  erat  sacerdotum;  secundum,  mun- 
dorum  virorum ;  tertiuin  ,  mundarum  mulierum ; 
quartum,  imraundorum  et  gentilium.  Et  quodlibet 
istorum  iarge  appellabatur  templum,  et  in  hoc  quarto 
invenit  huiusmodi  animalia^. 

28.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  correctione. 
Quia  dicitur  Matthaei  decimo  quinto  ^ :  Sinite  illos; 
caeci  sunt  et  duces  caecorum ;  non  videtur  curasse 
de  ludaeorum  correctione.  Ut  quid  ergo  tam  acriter 
eos  modo  redarguit,  cum  essent  incorrigibiles  ? 

Respondeg  :  Dicendum ,  quod  etsi  sciret  eos  in- 

Resp.  corrigibiles,  volebat  tamen  zelum  suum  efga  domum 

Dei  ostendere,  ut  praelatis  exemplum  daret  et  ut 

Patri  se  consonum  ostenderet  et  Legis  araicum,  quam 

non  venii  solvere,  sed  ut  adimpkret^. 

29.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur:  quare  illosqui 
vendebant  columbas,  solo  verbo  corripuit,  alios  etiam 


facto  ?  Et  videtur ,  quod  magis ,  quia  per  illos  simo- 
niaci  designantur  ^,  qui  sunt  acrius  corripiendi. 

Respondeo  :  Ad  hoc  est  ratio  litteralis,  quia  R«8P' 
columbae  minus  dehonestabant  templum;  mystica 
vero  ratio  est ,  quia  per  illos  intelliguntur  simoniacl, 
qui  non  sunt  parva  poena  corripiendi,  sed  senten- 
tialiter  de  Ecclesia  eiiciendi;  vel  quia  per  colum" 
bam  intelligitur  donum  Spiritus  sancti,  quod  non 
est  eiiciendum. 

30.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc:  cum 
ludaei  essent  multi  et  furiosi ,  et  Christus  uuicus  et 
inermis;  quomodo  non  surrexerunt  in  eum  et  occi- 
derunt®,  quando  ita  eiiciebat  eos  et  res  eorum? 

Ad  hoc  dicunt  aliqui ,  quod  etsi  mali  essent ,  aesp.  i. 
tamen  erant  hypocritae;  et  ideo,ut  non  ostenderent 
avaritiam  nec  malitiam,  nec  turbatos  se  ostendunt 
nec  eum  laedunt.  —  Hieronymus  ^  aliter  respondet ,  Resp.  a. 
quod  « igneum  quiddam  atque  sidereum  radiabat  ex 
oculis  eius,  et  Divinitatis  maiestas  lucebat  in  facie», 
immutans  eorum  animum ,  ut  non  audeant  in  ipsum 
raittere  raanum.  Unde  Hieronymus  maius  reputat 
istud  signum  quam  de  Lazari  suscitatione ,  quod 
unus  homo  inermis  tot  expulit  et  non  expavit  ^^. 

31.  Quaest.  VI.  Quaeritur  etiara  de  hoc  quod 
dicit,  quod  zelus  fuit  in  Christo.  Si  enim  zelus  im- 
portat  iram,  et  ira  perturbationem ,  et  in  Christo 
non  potuit  esse  perturbatio:  ergo  nec  zelus. 

Ad  hoc  respondet-Victor^S  quod  zetu^  dminv  Resp.  vi- 
dupliciter:  uno  modo  importat  animi  perturbatio-  '^^^^' 
nera,  quemadmodum  et  ira,  et  sic  non  fuit  in  Chri- 
sto ;  Isaiae  quadragesimo  secundo^^:  Non  erit  tristis 
neque  turbulentus,  Alio  modo  zelus  idem  est  quod 
fervens  amor,  et  sic  fuit  in  Christo;  unde  dicit  Glossa 
Augustini  ^^ :  «  Bonus  zelus  est  fervor  animi ,  quo 
mens,  abiecto  timore  humano,  pro  defensione  veri- 
tatis  accenditur». 


*  Vers.  1-13. 

^  Libr.  II,  c.  67.  n.  129:  Unde  manifestum  est,  non  semel, 
sed  itenim  hoc  esse  a  Domino  factum;  sed  illiid  primum  com- 
memoralum  a  loaane,  hoc  ullinuim  a  ceteris  iribus. 

*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  23.  (alias  22.)  n.  2:  Alius  au- 
tem  Evangelista  (Matth.  24, 13.)  narrat,  eiicientem  illum  dixisse: 
Nolite  facere  domum  Patris  mei  speluncam  latronum,  hic  vero 
dicit  V.  !6.  domum  negotiationis ,  non  contraria  Ioquentes,sed 
demonstrantes,  ipsum  id  bis  fecisse...  Quapropter  vehementio- 
ribiis  usus  verbis,  speluncam  vocavit,  non  item  nunc  initio, 
sed  moderatiore  increpatione  utitur;  unde  verisimile  flt,id  ipsum 
bis  fecisse.  —  Ood,  D  modo  cornpuit..  dixit 

*  Ua  etiam  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  2,  14.  Gfr.  Petr. 
Comestor,  Histor.  scholastica,  lib.  lU.  Reg.  c.  U-17,  ubi  haec 
qualuor  atria  describuntur  (ex  Flavio  losepho);  ipse  autem  po- 
nit,  quod  in  platea  atrii  secimdi  « vendebantur  animalia  etvo- 
iucres  ad  offerendum,  et  mensae  nummulariorum  stabant  ibi, 
quas  everiit  Dominus...  Hoc  alrium  secimdum  saepe  in  Evan- 
gelio  dicitur  temphtm,  ubi  dicitur,  quod  oveset  animalia  ven- 
del)antur  in  templu  (Math.  21,  12.),  et  quod  lesus  docebat  in 
lemplo  (Luc.  19,  47.)»  etc. 

^  Vers,   14. 

^  Malih.  5,  17:  Nolite  putare,  quoniam  veni  solvere  Le- 
gem...  non  veni  solvere,  sed  adimplere. 


^  Beda,  in  loan.  Evang.  2,  16:  Venditionem  columbanim 
de  templo  auferri  praecipit,  quia  gratia  Spiritus  gratis  accipi, 
gralis  debet  dari  etc.  Cfr.  supra  n.  22.  et  23.  —  Superius  post 
magis  sola  ed.  bene  supplet  illos  debuit  corripere, 

®  Ed.  ei  non  ceciderunt 

^  Libr.  UI.  Comment.  in  Matth.  21,  \  5.  Ibid.  etiam  habe- 
tur  seq.  sententia  Hieron. 

'^  Ed.  et  ewterruit, 

"  Vide  supra  pag,  246 ,  nota  7.  Sed  addendum  est  id  quod 
postea  invenimus,  scil.  Alcuinum,  conlra  Felicem,  lib.  V,  c.  6, 
allegare  eundem ,  ut  videtur,  Victorem  sic  :  «  Victor  episcopus 
Capuae  in  Libi'0  Sponsorum,  capitulo  vigesimo  quarto»;  et 
paulo  inferius :  « Idem  quoque  Victor  episcopus  ex  opere  Cy- 
rilli  in  Libro  ad  Augustas,  cuius  initium  est:  Qid  divinum 
praedicant  et  caeleste  mysterium  ». 

'3  Vers.  4. 

^*  Scilicet  Glossa  ordinaria;  cfr.  supra  pag.  274,  nota  5. 
verba  Augustini.  —  Praedicta  distinctio  zeli  ab  AugusL  insi- 
nuatur  pluribus  in  locis;  sic  11.  de  Diversis  Qq.  ad  SimpIiciaD. 
q.  2.  n.  3:  Zelum  quoque  Dei  non  repudiemus  el  aspernemur, 
cuni  scriptum  invenlmus;  sed  auferamus  de  humano  zelo  pal- 
lidam  tabem  doluris  et  morbidam  perturbationem  animi,  re- 
maneatque  illud  solum  iudicium ,  quo  corruptio  castilatis  [sensu 
largiore  pro  puritate  animae]  impunita  esse  non  sinitur,  et 


276 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  II. 


32.  Resp&nderunt  ludaei  elc.   Manifestayit  se 
secando,  de  Dominus   slgDO   auctoritatis ;   hic  se  manifestat  si" 

stlSs^^-^no  potestatis,  non  exhibito,  sed  petito  et  pro- 
misso.  Et  hoc  signum  fuit  mirabihs  sui  resuscita- 
tio,  et  procedltur  hoc  ordine.  In  hac  ipanifestatione 
prirao  ponitur  huius  signi  postulatio;  secundo,  po- 
stulati  oblatio;  tertio,  oblati  expositio;  quarto,  conse- 
quens  fidei  ludaeorum  aedificatio  et  per  hoc  Christi 
manifestatio. 

(Vers.  18.).  Primo  ergo  describitur  signi  postula- 

Bxpoaitioiit.  tio,  quae  facta  est  a  ludaeis  videntibus,  quod  tantae  au- 
piimnm.  ctorftatis  sc  osteudoret.  Propterea  dicit :  Respondenmt 
ergo  ludaei,  Domino  scilicet  corripienti,  et  dixerunt 
ei:  Quod  signum  ostendis  nobis,  quia  haec  facis? 
Quaerunt  signum  potestatis;  primae  ad  Corinthios 
primo  * :  «  ludaei  signa  quaerunt  » .  Simiie  dixerunt 
Matthaei  vigesimo  primo :  «  Dic  nobis :  In  qua  pote- 
state  haec  facis  » ?  Et  stuite  quaerebant ,  quia  ipsum 
factum  magnum  signum  erat ;  Chrysostomus  ^ :  «  0 
insanial  Signone  opus  erat,  ut  eaquae  malefiebant, 
cessare  faceret  ?  Zelum  vero  talem  aceipere  pro  domo 
Dei  nonne  maximum  signum  virtutis  erat  »  ? 

33.  (Vers.  19.).  Respondit  lesus  et  dixit  eis, 
secundum.  Tangitur  hic  secundum ,  sciUcet  signi  petiti  oblatio; 

et  offert  etiam  eis  signum  maximae  virtutis  de  re- 
suscitatione  sui ;  propter  quod  dicit :  Solvite  templum 
hoc,  sciUcet  occidendo;  solvite,  id  est,  solvetis^,  et 
in  tribus  diebus  excitabo  illud,  id  est,  suscitabo 
quasi  de  somno.  Mors  enim  in  Scriptura  dicitur  dor- 
mitio,  et  resurrectio  excitatio;  Psalraus  *:  «  Ego  dor- 
mivi  et  soporatus  sum  »  etc.  Diebus  tribus,  scilicet 
per  synecdochen ;  Osee  sexto :  «  Vivificabit  nos  post 
duos  dies,  et  in  die  tertia  suscitabit  nos  »,  scilicet 
in  capite. 

34.  (Vers.  20.).   Dixerunt  ergo  ei  ^  luda^i. 
Tertiom.  Tangitur  hic  tertium,  scilicet  signi  oblati  expositio. 


I  quia  non  de  templo  materiaH*  hoc  dicebat,  sed  de 
templo  corporis  sui ;  et  ludaei  intelligebant  de  mate- 
riali.  Propter  quod  dicit:  Dixerunt  ergo  ludud: 
Qnadraginta  et  sex  annis  a^dificatum  est  templum 
hoc,  et  tu  in  tribus  diebtts  excitabis  illud?  Quasi 
dicant:  hoc  omnino  est  incredibile  et  tibi  impossi- 
biie.  totelligendum,  quod  templum  in  prima  aedifi- 
catione  fuit  consummatum  in  septem  annis^,  sed  in 
secunda  propter  guerras  et  impedimenta  sub  Zoro- 
babel  per  annos  quadraginta  sex.  De  hoc  Dominus 
non  intelligebat;  ideo  dicit: 

35.  (Vers.  21.).  Ille  autem  dicebat  de  templo 
corporis  sui  Si  enim  corpora  nostra  «  templum 
sunt  Spiritus  sancti  » ,  primae  ad  Corinthios  sexto  ^ ; 
quanto  raagis  corpus  Christi ,  « in  quo  Divinitas  cor- 
poraliter  inhabitat »,  secundum  quod  dicitur  ad  Colos- 
senses  secundo.  Et  hanc  intelligentiam  spiritualem 
non  habebant  nec  ludaei  nec  carnales  discipuli ,  sed 
post  resurrectionem.  Ideo  dicit: 

36.  (Vers.  22.).  Cum  ergo  resurrexisset  a  mo?'- 
tuis,  recordati  sunt  discipuli  eius,  quia  hoc  dice- 
bat,  de  corpore  suo.  Tunc  enim  aperuit  illis  sensum 
ad  intelligendum ;  Lucae  ultimo^:  «Aperuit  illis  sen- 
sum,  ut  intelligerent  Scripturas  ».  Et  ex  tunc  cre- 
diderunt  Scripturae  ^  in  qua  scihcet  praeflgurata 
est  Christi  resurrectio,  ut  lona;  et  crediderunt  etiam 
sermoni,  quem  dixerat  lesus,  quia  hac  ratione 
praedicebat ;  infra  decimo  quarto  ^^ :  «  Nunc  dixi  vobis, 
priusquam  fiat,  ut,  cum  factum  fuerit,  credatis». 

37.  (Vers.  23.).  Cum  autem  esset  lerosolymis,  Qnartum, 
Tangitur  hic  quartum ,  sciUcet  fidei  ludmorum  ae- 
dificatio  ad  aspectum  signorum  potestatis.  Intelligen- 
dum  enim,  quod  multa  fecit,  licet  EvangeUsta  non 
descripserit ,  sicut  dicit  Chrysostomus  ^^  Propterea  di- 
cit :  Cum  autem  esset  lerosolymis  in  Pascha  in  die 
festo,  ad  quem  sciUcet  ascenderat;  multi  credide- 


assurgimus,  ut  incipiamus  a!iquo  modo  capere  zelum  Dei.  Cfr. 
Lib.  contra  Adimant.  Manich.  discip.  c.  1 4 .  et  1.  contra  Adver- 
sarium  Legis  et  Proph.  c.  20.  n.  40.  Vide  etiam  11!.  Sent.  d.  15. 
a.  2.  q.  3.  —  Plurimi  codd.  Augmtmus,  ed.  Glossa,  D  Glossa 
Augusimi,  quam  lectionem  elegimus,  quia  veritati  magis  est 
consona;  nam  in  Augustino  non  haec  verba  inveniuntur,  sed 
tantum  sententia;  et  iam  a  Strabone  Glossa,  quae  verba  ista 
continet,  Augustino  tribuitur. 

^  Vers.  22.  —  Sequitur  Matth.  21 ,  23 :  Dicentes :  In  qua  etc. 

^  In  loan.  homil.  23.  (alias  22.)  n.  2. 

^  Gfr.  infra  n.  40. 

*  Psalm.  3,6.  —  Seq.  locus  est  Osee  6,3.  —  De  tribus 
diebus  cfr.  111.  Sent.  d.  22.  q.  3. 

^  Vulgata  et  B  omittunt  ei* 

®  Lib.  UI.  Reg.  6,38:  Aedificavitque  [Salomon]  eam  annis 
septem.  —  De  aediilcatione  templi  sub  Zorobabel  cfr.  I.  Esdrae, 
c.  3-6.  Cfr.  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica ,  lib.  ludith ,  c.  3 : 
Cum  audisset  itaque  Zorobabel  hunc  [Darium]  regnare,  fiduciali- 
ter  aggressus  est  reaedificare  templum,  Aggaeo  et  Zacharia  exhor- 
tantibus  populum  (I.  Esdrae  5,  1.  seqq.)...  Igitur  anno  secundo 
Darii,  mense  octavo,  instabant  operi  et  compleverunt  illud  anno 
septimo  Darii,  qui  erat  quadragesimus  sextusregni  Persarum, 
secundum  quod  dictum  est  in  Evangelio  (loan.  2,  20.):  Qua-   | 


dragirUa  et  sex  annis  aedificatum  est  templum  hoc,  id  est,  a 
prima  licentia,  quam  dedit  Cyrus,  redeundi  et  reaediflcandi  lem- 
plum  [II.  Paral.  36,  23.]  usque  ad  septimum  annum  Darii, 
quo  consummatum  est,  tot  anni  fluxerunt.  Vide  Bedam,  in  loan. 
Evang.  2,  20,  et  August.,  XVIII.  de  Civ.  Dei,  c.  26.  Alii,  ut 
Baronius  (1.  an.  Christi  31.  n.  38.  et  39.)  censent,  hic  agi  de 
templo  ab  Herode  restituto. 

'  Vers.  19.  —  Sequilur  Col.  2,9:  Quia  in  ipso  inhabitat 
omnis  plenitudo  Divinitatis  corporaliter. 

®  Vers.  45. 

•  lonae  2, 1 ;  cfr.  supra  n.  33.  verba  Osee.  Cod.  N  allegat  etiam 
Ps.  15,  10:  Nec  dabis  Sanctum  tuum  videre  corruptionem. 

^^  Vers.  29. 

"  In  loan.  homil.  1 7.  (alias  1 6.)  n.  3.  explicat  verba  loan.  1 ,  31 . 
seqq.  et  dicit:  Unde  coniecturare  possumus,  et  haec  et  alia 
longe  plura  silentio  missa  fuisse;  quod  hic  ipse  Evangelista  in 
flne  libri  [loan.  21,  25.]  significavit.  Tantum  enim  abfuit,  ut 
magnum  aliquid  de  illo  conflngerent...  miracula  vero  alia  aliis 
narrantibus  omiserunt,  alia  simul  omnes  tacuerunt.  Cfr.  Orige- 
nes,Comment.  in  loan.  tom.  10.  n.  30:  Quin  hoc  etiam  quae- 
rendum  est,  quot  signa  ipsius  multi  videntes  crediderunt  in 
eum.  Non  enim  scriptum  est,  signa  fecisse  lerosolymis,  nisi 
fortasse  facta  signa  scripta  non  fuerunt. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  II. 


277 


runt  in  nomine  eius,  videntes  signa,  quae  facie- 
baL  Fides  eorum  signis  innitebatur;  infra  septimo^: 
«  De  turba  autem  multi  crediderunt  in  eum ,  viden- 
tes  signa,  quae  faciebat  »;  et  quia  signis  inniteban- 
tur,  ideo  in  fide  infirmi  erant.  Propterea  dicil: 

38.  (Vers.  24.).  Ipse  autem  lesus  non  credebat 
semetipsum  eis;  non  quia  limeret,  sed  quia  eorum 
infirmitatem  cognosceret.  Et  quomodo  hoc  sciret, 
ostendit:  quia  non  ut  homo  reMione,  sed  ut  Deus 
interna  visione;  eo  quod  ipse  nosset  omnes;  primi 
Regum  decimo  sexto  ^ :  «  Homines  vident  ea  quae  pa- 
rent,  Deus  autem  intuetur  cor  ». 

39.  (Vers.  2S.).  Et  quia  non  ei^at  opus,  ut  quis 
ei  testimonium  ^  perhiberet  de  homine;  ipse  enim 
sciebat,  quid  esset  in  homine;  leremiae  decimo  se- 
ptimo:  «Ego  Dominus  scrutans  corda  et  renes»;ad 
Hebraeos  quarto:  «  Vivus  est  sermo  Dei  et  efficax 
et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti ,  pertingens  usque 
ad  divisionem  animae  ac.  spiritus,  compagum  quoque 
ac  medullarum ,  et  discretor  cogitationum  et  intentio- 
num  cordis  ». 

QUAESTIONES. 

40.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  Dorainus  dicit  ludaeis:  Solvite,  Videtur,  quod 
eis  imperavit*,  ut  se  ipsum  occiderent, 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Scriptura  impera- 

Resp.  tivo   modo    aliquando   utitur    imperative,   ut   ibi : 

Deum  time  et  mandata  eius  observa,  Ecclesiastae 

sensusimpe-ultimo^.  kUqmnAo  praedictive,  ut  hic;  Glossa:  «  Sol- 

rativi  (jttin* 

tupiex.  vite,  id  est,  solvetis  ».  Aliquando  consultive;  Mat- 
thaei  decimo  nono^:  Vade  et  vende  omnia,  quae 
habes,  et  da  pauperibus.  Aliquando  permissive; 
Matthaei  octavo:  Si  eiicis  nos  hinc,  mitte  nos  in 
porcos.  Aliquando  ironice;  loannis  decimo  tertio: 
Qwd  facis  fac  citius,  dixit  Dominus  ad  ludam  de 
proditione. 


41.  Quaest.  11.  Item  quaerit  Chrysostomus  ^  de 
hoc ,  quod  Dominus  signum  de  resurrectione  semper 
respondet  ludaeis ;  ut  Matthaei  duodecirao  et  decimo 
sexto  dicitur,  quod  non  dabitur  eis  signum  nisi 
signum  lonm  prophetae.  Cum  enim  ipsi  non  intel- 
ligerent ,  ad  quid  eis  hoc  signum  dabat  ?  Et  si  da- 
bat ,  quare  non  sic  dabat ,  ut  intelligerent  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  signum .  hoc  dabat  Resp. 
eis,  quia  summum  et  quia  oecultum:  ^umwwm, Ratiodopiei. 
quia  a  morte  posse  liberare  se  ipsum  etiam  post  mor- 
tem,  hoc  estomnium  novorum  novissimum ,  nobilis- 
simum  ^  et  mirabilissimum.  Quia  etiam  occuUum,  da- 
bat  eis  et  aenigmatice  dicebat,  quia  iusto  iudicio  ita 
se  manifestabat ,  ut  lateret,  quousque  post  resurre- 
ctionem  se  manifestaret.  Si  enim  omnino  fuisset  ma- 
nifestalus,  nequaquam  fuisset  mortuus;  ideo  mittit 
eos  ad  tempus  resurrectionis.  Et  ideo  loquebatur 
eis  aenigmatice  et  etiam  discipuhs,  quia,  etsi  tunc 
non  intelligerent ,  postmodum  carius  erant  intelle- 
cturi  ^. 

42.  Quaest.  III.  Quaeslio  est :  quare  Dominus  se 
templum  dicit  et  templo  se  comparat? 

Et  respondet  Augustinus  ^^,  quod  hoc  non  so-  Kesp.  i. 
lum  est  propter  inhabilationem  Divinitatis ,  sed  etiam 
propter  simiUtudinem  ad  templum:  quia,  sicut  tem- 
plum  quadraginta  sex  annis  aedificatum  est,  sic  foe- 
tus  conceptus  quadraginta  sex  diebus  formatur,  et 
illis  multiplicatis  per  senarium,  nascitur.  —  Sed  hoc  Nonproba- 
nihiP^  valet  ad  propositum,  ut  videtur;  quia  corpus 
Christi  ab  instanti  conceptionis  fuit  perfectum,  et 
anima  perfecta,  et  usum  habuit  Uberi  arbitrii. 

Propter  hoc  dicendum,  quod  corpus  perfici  est  Resp.  aa- 
duobus  modis:  vel  organizatione ,  vel  mole.  Cor- 
pora  alia  a  corpore  Christi  infra  illud  tempus  vel  in 
illo  tempore  aediflcantur  et  perficiuntur,  id  est,  ad 
perfectionem  tendunt  organizatione  et  mole;  corpus 
vero  Christi  tantum  mok,  non  membrorum  distin- 
ctione  ^^ 


^  Vers.  31,  uhi  posl  in  eum  Vulgata ;  et  dicebant:  Chri- 
sttts,  ctm  venmt,  nunquid  plura  signa  faciel,  quam  quae  hic 
facU?  —  Ed.  hunc  locum  sicut  el  verha  Fides  eorum  sigms 
innitebatur  omittit. 

*  Vers.  7:  Homo  eiiim  videt  ea  quae  parent,  Dominus 
aulem  etc. 

^  Vulgala :  Et  quia  opus  ei  non  erat,  ut  quis  teslimonium, 
—  Duo  seqq.  loci  sunt  ler.  17,  10.  (cfr.  supra  pag.  267, 
nota  3.)  et  Hebr.  4,  12. 

*  Cod.  E  imperaverit» 

*  Vers.  13.  —  Sequitur  Glossa  interlinearis :  Non  impe- 
rat,  sed  quasi  diceret:  Vos  solvetis.  Cfr.  Cyrill.  Alexandr.,  in 
hunc  locum:  Non  hortatur  autem  illos  ad  patrandam  caedem, 
cum  ait:  Solvite  templum  lioc,  sed  quoniam  Id  eos  certo  fa- 
cturos  sciehat,  rem  futuram  figurate  indicat. 

^  Vers.  21.  —  Ed,  hoc  tertium  membrnm  omitlit.  —  Duo 
loci  seqq.  snnt  Matlh.  8,31,  ubi  Vulgata  in  gregem porcorum ; 
et  loan.  13,  27. 


^  In  loan.  homil  23.  (alias  22.)  n.  2:  Quod  signum  osten- 
dis  nobis?...  ad  miraculum  patrandum  evocant,  ut  factum  eius 
coarguant;  ideo  signum  non  dat  illis.  immo,  cum  prius  acces- 
sissent  signum  petentes,  hoc  respondet:  Generatio  prava  et 
adultera  signum  quaerU,  et  signum  non  dabitur  ei  nisi  si- 
gnum  lonae  (Matth.  16,  4.).  Sed  tunc  clarius,  nunc  autem 
magis  aenigmatice.  lllud  autem  agit  ob  extreniam  illorum  in- 
saniam.  —  Subinde  allegatur  Matth.  12,  39.  et  16,  4. 

®  Ex  D  supj>Ievimus  nobilissimum. 

®  Chrysost.,  loc.  cit.:  Multa  huiusmodi  loquitur,  quae  au- 
dientibus  sint  obscura,  sed  post  futuris  clara.  Cur  hoc?  Ut 
cum  rei  praedictae  finis  adveniret,  probaretur,  ipsuni  iam  olim 
id  praescivisse  elc.  —  Pro  carius  ed.  clartus ;  cfr.  infra  c.  3. 
n.  28 :  Ut  etiam  secrelum  ut  carius  habeat. 

"  Lihr.  83  Qq.  q.  56.  et  IV.  de  Trin.  c.  5.  n.  9.  Cfr.  su- 
pra  pag.  151,  nota  9. 

"  Ed.  non  satis. 

"  Cfr.  III.  Sent.  d.  3.  p.  II.  a.  3.  per  totum. 


278 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  lU. 


Capitulum  UI. 


SecnDilo, 
inanifestatio 
per  verbnm 
«r.aditionis. 


Divisio  in 
duo  membra. 


De  primo 
quataor. 


Primnm. 


Secnndnm. 


Tertiam. 


Qaartum. 


1.  Erat  autem  quidam^  homo  etc.  Supra  ina- 
nifestavit  se  Dominus  ludaeis  signo  virtutis,  hic  se- 
cundo  manifestat  se  verbo  eruditionis,  et  hoc  in- 
struens  omnes  ludaeos  in  persona  Nicodemi  principis 
ludaeorum.  Et  quia  verbum  eruditionis  Iradi  non 
debet  nisi  auri  attendenti ;  ideo  primo  hic  notatur 
diligentia  Nicodemi;  secundo  vero,  doctrina  Do- 
mini,  ibi^:  Respondit  lesus  et  dixit  ei:  Amen. 

Describitur  ergo  Nicodemus  a  quadruplici  con- 
ditione,  ut  ostendatur  idoneus  ad  disciplinam:  de- 
scribitur  a  vita^e  honestate,  ab  officii  digniiate,  a 
discendi  sollicitudine ,  di^discendi  aptitudine. 

2.  (Vers.  1.).  Describitur  igitur  a  vitae  hone- 
state  primo,  cum  dicitur:  Erat  homo  ex  Pharisaeis, 
Nicodemus  nomine,  Ex  Pharisaeis,  quae  secta  erat 
probabilior  et  honestior  super  omnes  sectas  ludaeo- 
rum;  unde  Apostolus  gloriatur  ad  Philippenses  ter- 
tio^:  «  Secundum  le^em  Pharisaeus».  —  Describi- 
tur  etiara  ab  o$cii  dignitate,  cum  dicitur :  Princeps 
ludaeorum,  Unde  et  ipse  restitit  furori  ludaeorum; 
infra  septimo^:  «  Nunquid  lex  nostra  iudicat  homi- 
nem,  nisi  audierit  ab  eo  prius  » ?  —  Describitur  etiam 
a  discendi  soUicitudine ,  cum  dicitur: 

3.  (Vers.  2.).  Hic  venit  ad  lesum  nocte.  Ideo 
nocte  venit,  ut  quietius  posset  instrui  et  doceri, 
quia  tunc  hora  est  quieta ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Me- 
dia  nocte  surgebam  ad  confitendum  tibi  » .  —  Descri- 
bitur  a  discendi  aptitudine,  cum  dicitur:  Et  dixit 
ei,  scilicet  lesu:  Rabhi,  scimus,  quia  a  Deo  venisti 
magister,  Aptus  enim  erat  doceri,  quia  doceri  ve- 
nerat  et  Chiisturn  perfectum  doctorem  credebat  el 
eius  discipulus  esse  volebat,  et  propter  hoc  magi- 
strum  vocabat ,  sicut  discipuli ;  infra  decimo  tertio  ^ :, 
«  Vos  vocatis  me  magister  et  Domine»,  Et  ratio, 
quare  hoc  dicit,  infertur:  Nemo  potesf^  haec  signa 


facere,  quae  tu  facis,  nisi  fuerit  Deus  cum  eo, 
Ideo  patet ,  quod  erat  ex  his ,  de  quibus  dictum  est 
supra  secundo:  «Multi  crediderunt  in  nomine  eius, 
videntes  signa,  quae  faciebat».  Signa  erant  ratio 
credendi,  quod  esset  a  Deo;  unde  infra  nono  dixit 
caecus :  «  Nisi  esset  hic  homo  a  Deo ,  non  posset 
facere  quidquam  ». 

QUAESTIONES. 

4.  Quaest.  1.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicitur ,  quod  Nicodemus  erat  princeps  ludaeo- 
rum  et  credebat  in  lesum;  quia  dicitur  infra  se- 
ptimo*:  Nunquid  aliquis  ex  principibus  eredidit 
in  eum?  Quasi  dicat:  non. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Nicodemus  credi-  ^««p* 
dit  et  erat  ex  principibus.  Et  illud  verbum,  quod 
dicitur  infra  septimo ,  fuit  verbum  Pharisaeorum,  qui 
decepti  fuerunt.  Nicodemus  enim  credebat,  etsi  non 
palam ,  tamen  occulte  ^. 

5.  Quaest.  IL  Item  quaeritur :  cum  horailla  sit 
hora  malefactorum ,  quia  qui  male  agit  odit  lucem  ^^; 
unde  est  hoc,  quod  Nicodemus  venire  voluit  nocte? 
Et  videtur,  quod"  inordinate  venerit. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  in  causa  fuit  ve-  ^«^p- 
recundia  quaedam ,  infirmitas  et  diligentia.  De  ve-  ^*"^  *"p'®^' 
recundia,  Victor*^:  «  Nocte  venit,  quia  magister  in 
Israel  palatn  discere  erubuit  » .  De  infirmitate,  Chry- 
sostomus^^:  «Adhuc  ludaica  detinebatur  infirmitate; 
propterea  et  nocte  venit,  trepidans  in  die  hoc  fa- 
cere».  De  diligentia  dicit  Beda^^:  «  Nocte  venit,  cu- 
piens  secreta  allocutione  mysteria  fidei  percipere, 
cuius  iam  aliquatenus  rudimenta  perceperat». 

6.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Nemo  potest  haec  signa  facere ,  quae  tu  facis,  nisi 


^  Vulgata  omittit  quidam. 

^  Vers.  10.  et  H. 

^  Vers.  5.  —  Augiist.,  Serm.  106.  (alias  30.  de  Verbis  Do- 
mini)  c.  2.n.  2:  Pharisaei  isli  ludaei  erant  quasi  egregii  ludaeo- 
rum.  Nobiliores  enim  alque  doctiores  tunc  Pliarisaei  vocabantur. 
Serm.  \  69.  (alias  1 5,  de  Verbis  Apostoli)  c.  3.  n.  5 :  Primarii 
quidam  erant  et  quasi  ad  nobilitatem  ludaicam  segregati,  non 
conlemptibili  plebi  commixti,  qui  dicebantur  Pharisaei.  Nam 
dicitur  hoc  verbum  quasi  segregationem  interpretari ,  quomodo 
in  Latina  lingua  dicitur  egregius  quasi  a  grege  separatus. 
S.  Thoni.,  Comment.  in  loan.  3.  lect.  1.  n.  I,  dicit,  quod  quia 
Pharisaei  nobiscum  magis  conveniebant ,  credendo  scil.  resur- 
rectionem  et  existentiam  spiritualium  creaturarum,  eorum  opi- 
nio  probabilior  erat  et  magis  veritati  propinqua,  quam  opinio 
Sadducaeorum ,  qui  nec  resurrectionem  futuram  nec  spiritum 
esse  credebant. 

*  Vers.  51. 

*  Psalm.  118,  62. 
«  Vers.  13. 

^  Vulgata:  Nemo   enim  potest  —  Duo  seqq.  ioci  sunt 


loan.  2,  23.  (ubi  post  stgna  Vulgata  addit  eius)  et  9,  33. 
(Vulgata  omittit  homo ,  et  pro  posset  substituit  poterat). 

®  Vers.  i8.  Viilgala  addit  aut  ex  Pharisaeis? 

®  Beda,  in  loan.  Evang.  7,  i8 :  Caeci  enim  facti  sunt 
Pharisaei  doctores,  illuminati  sunt  populi  Legem  nescientes  et 
in  auctorem  Legis  credentes.  Nicodemus  tarnen,  unus  ex  Pha- 
risaeis...  et  ipse  quidem  non  incredulus,  sed  timidus  (nam  ideo 
et  nocte  venerat  ad  lucem,  quia  illuminari  volebat  et  sciri  ti- 
mebat)  respondit  ludaeis :  Nmquid  lex  nosh^a  iadicat  etc. 

i^  Ut  dicitur  infra  v.  20. 

"  Vide  supra  pag.  275,  nota  11.  Glossa  ordinaria:  Nox  si- 
gnificat  litteram  Legis,  vel  ignorantiam  cordis,  vel  timorem. 
Et  nocie  Ideo  forsilan  venit,  quia  magister  m /^ra^/ palam  di- 
scere  erubesceret,  vel  pro  metu  ludaeorum. 

"  Jn  loan.  Homil.  24.  (alias  23.)  n.  1. 

*^  In  loan.  Evang.  3,1:  Venit  ad  lesum  nocte,  cupiens 
secreta  eius  allocutione  plenius  discere  mysteria  fidei,  cuius 
aperta  ostensione  signorum  aliquatenus  iam  rudimenta  perce- 
perat. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  III. 


279 


Resp.  1. 


Non  solyil. 


Resp.  ao' 
cloris. 


De  secundo 
membro  sive 
de  doctrioa 
Christi. 


Divisio  tri- 
plex. 


Primo,  de 
via  salutis 
tria. 


fuerit  Deus  cum  eo.  —  Contra:  Matthaei  septimo^; 
MuUi  dicent  mihi  in  illa  die:  Domine,  in  nomine 
tuo  daemonia  eiecimus  etc. 

Respondent  quidam  ad  hoc,  facientes  vim  in 
verbo:  Nisi  fuerit  Deus  cum  illo,  Differt  enim  di- 
cere:  Deus  est  cum  homine,  et  homo  cum  Deo; 
sicut  videtur  velle  Augustinus  dicere  in  libro  Con- 
fessionum  ^ :  «  Mecum  eras ,  sed  ego  non  eram  te- 
cum ».  Sic  et  in  proposito  homo  est  cum  Deo, 
quando  habet  caritatem,  per  quam  adhaeret  Deo; 
sed  Deus  cum  homine,  quando  aliquem  specialem 
effectum  et  donum  facit  in  homine.  Sic  est  cum  illis 
quibus  tribuit  virtutem  faciendl  miracula.  —  Sed 
istud  non  solvit,  quia  Nicodemus  hoc  non  intende- 
bat  dicere,  immo  vere,  quod  esset  a  Deo^. 

Propterea  dicendum,  quod  etsi  boni  et  mah  fa- 
ciant  miracula,  distinguuntur  tamen  hi  ab  ilHs,  modo 
scilicet  et  fine:  modo,  quia  boni  per  publicam  iu- 
stitiam ,  mali  per  signa  publicae  iustitiae ;  fine ,  quia 
boni  ad  aedificationem ,  maU  ad  gloriam  *.  Et  quia  Ni- 
codemus  in  modo  faciendi  et  fine  miracula  distingue- 
bat;  maxime  hoc  scire  poterat  in  Christo,  quianon 
per  invocationem  faciebat  miracula^ 

7.  Respondit  lesus  et  dixit  ei  etc.  Descripta 
est  diligentia  Nicodemi ,  describitur  hic  doctrina 
Chrisii,  in  qua  docet  Nicodemum,  quomodo  possit 
pervenire  ad  salutem ,  quia  hoc  quaerere  venerat.  Et 
habet  haec  pars  tres  partes  secunduu).  triar,  quae 
ipsum  docet.  Primo  docet  ipsum,  quae  via  salutis; 
secundo ,  quod  salutis  principium ,  ibi  ^ :  Nemo 
Ojscendit  in  caelum;  tertio,  quod  est  salutis  im- 
pedimentum,  ibi:  Non  enim  misit  Deus  Filium 
suum  etc. 

Primo  igitur  docet,  quae  sit  via  salutis:  quoniam 
Sacramentum  regenerationis,  in  cuius  instructione 
procedit  hoc  ordine.  Primo  exprimit  necessitatem  re- 
generationis ;  $>ecundo ,  modum  regenerandi ;  tertio, 
modum  inteUigendi, 


8.  (Vers.  3.).  Necessitatem  ig\tm  regenef*ationis  ^tpomoiit- 
exprimit  ipsi  Nicodemo  addiscere  cupienti.  Propter 

quod  dicit:  Respondit  lesus  et  dixit  ei,  sciiicet  Ni-  Primam. 
codemo  de  nocte  venienti  et  quaerenti:  Amen,  amen 
dico  tibi:  Nisi  quis  natus  fuerit  denuo,  id  est  re- 
generatus ,  non  potest  vid^ere  regnum  Dei  ^.  Et  se- 
cundum  hoc  jatet,  quod  regeneratio  necessaria  &&i  ad 
salutem. 

Nativitas  naturae;  loannis  decimo  sexto^:  «Mu-  Nativi^s 
lier,  cum  parit ,  tristitiam  habet ;  sed  cum  peperit ,  ^^  "^  ^* 
non  meminit  pressurae  propter  gaudiura ,  quia  natus 
est  horao  in  mundura  ».  —  Culpae;  ad  Ephesios  se- 
cundo  ^ :  «  Eramus  natura  filii  irae  » ;  natura,  id  est 
corruptione  naturae;  ideo  lob  tertio:  «  Pereat  dies, 
in  qua  natus  sum  ».  —  Gratiae;  primae  loannis  ul- 
timo  ^^ :  <c  Omnis ,  qui  natus  est  ex  Deo ,  non  peccat , 
sed  gratia  Dei  custodit  ipsum  » ;  et  hoc  fit  per  Sacra- 
mentum.  —  Gloriae;  lob  undecimo  '^:  «Cum  te  con- 
suratum  putaveris,  orieris  ut  lucifer».  ■—  Hic  igitur  secnndam. 
dicit  necessariam  nativitatem  Sacramenti  et  gratiae. 

9.  (Vers.  4.).  Dicit  ad  eum  Nicodemus,  Tan- 
gitur  hic  secundom,  scilicet' morfWeV  regenerandi, 
qai  e&i  spiritualis,  Sed  Nicoderaus,  aestimans,  ipsum 
esse  carnalem,  dubitat  et  quaerit:  Quomodo  potest 
homo  nasci,  cum  sit  senex?  Quasi :  hoc  est  impos- 
sibile,  de  sene  iuvenem  fieri;  lob  septimo^^:  «Dies 
mei  velocius  transierunt,  quam  a  texente  tela  suc- 
ciditur ;  et  consumti  sunt  absque  uUa  spe  » .  Impossi- 
bilitas  etiam  est  a  parle  generantis;  unde  dicit:  Nun- 
quid  potest  in  ventrem  matris  suae  iterato  introire 
et  renasci?  Adhuc  carnalis  erat,  et  ideo  carnafiter 
intelligebat ;  primae  ad  Corinthios  secundo  ^^ :  «  Ani- 
maUs  homo  non  percipit  ea  quae  sunt  spiritus  Dei » . 
Sed  Dominus  ipsum  retrahit  ab  iotelligentia  carnaU 
ad  spiritualem;  propter  quod  dicit:  , 

10.  (Vers.  5.).  Respondit  lesus:  Amen,  amen 
dico  tibi:  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spi- 
ritu  sancto ,  non  potest  introire  in  regnum  Dei; 


'  Vers.  22. 

*  Libr.  X.  c.  27.  n.  38.  —  Card.  Hugo,  in  hunc  locum : 
Respondeo,  quod  nullus  facit  signa,  nisi  fuerii  Deus  cum  eo, 
sed  non  sequilur  propterea,  quod  ipsi  sint  cum  Deo;  quia  ho- 
minem  esse  cum  Deo  ponit  imitationem  hominis  ad  Deum  in 
aliquo,  scilicet  in  volmitate;  Deum  vero  esse  cum  homine,  se- 
cundum  quod  hic  sumitur,  nihil  dicit  nisi  virlutem  Divinitatis 
ostensivam,  et  hanc  potest  etiam  malus  habere;  et  ideo  bene 
dicit:  nisi  fuerit  Dominus  cum  eo,  et  non  dicit:  nisi  fuerit 
cum  Deo. 

®  Dicit  enim :  Scimus,  quia  a  Deo  venisii  magister. 

*  August.,  83  Qq.  q.  79.  n.  4:  Sed  et  diverso  fine  et  di- 
verso  iure  [miracula]  fiunt.  Hli  [magi]  enim  faciunt  quaerentes 
gloriam  suam,  isti  [Sancti]  quaerentes  gloriam  Dei^..  boni 
Christiani  [faciunt  miracula]  per  publicam  iustitiam ,  mali  Chri- 
stiani  per  signa  publicae  iustitiae.  Gfr.  H.  Sent.  d.  7.  p.  U.  a.  2. 
q.  2.  in  fine.  —  Ed.  ad  inanem  gloriam,  Plurimi  codd.  post 
£i  omittunt  quia, 

*  Beda,  in  Luc.  6,  43:  Volo,  munddre  etc.  Nihil  medium 
est  inter  opus  Dei  atque  praeceptum,  quia  in  praecepto  est 
opus  etc.  Cli*.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  24.  (alias  23.)  n,  2. 

*  Vers.  13;  v.  47.  est  seq.  locus. 


^  Ed.  superius  omittit  addiscere  cupienti,,,  Nicodemo,  et 
liic  addit:  oiAmen,  amen,  nominaliter  Apoc.  3,14:  Haec  di- 
cit :  Amen ,  id  est  veritas ;  verbaliter  ler.  28 ,  6 :  Fiat ;  Hebraice 
am£n  adverbialiter ;  et  sic  in  proposito  am<?n,  idest  vere,  nwa' 
qiiis  »  etc.  Ad  haec  verba  Bonelli  notat:  «  Sic  in  margine  ms. 
codicis;  nec  secus  idem  interpres  ad  finem  Expositionis  Ora- 
lionis  Dominicae  »  etc.  Codd.  nostri  communiter  haec  omittunt; 
cod.  N  exhibet  illa  in  principio  v.  5.  post  Bespondit  lesus: 
Amen,  am^en.  —  Pro  Nisi  quis  natus  Vulgata  Nisi  quis  re- 
natus, 

*  Vers.  21  ;  vide  infra  hunc  locum,  ubi  codd.  cum  Vul- 
gata  conveniunt.  —  Superius  ante  Nativitas  naturae  in  cod.  M 
secunda  manus  supplevit:  Et  notandum,  quod  quadruplex  esf 
nativitas,  Est  enim;  Gorranus  (ed.  Coloniae  4587):  Nota':  multi- 
plex  est  ^nativitas ,  videlicet  naturae,  culpae,  gratiae  et  gloriae, 

^  Vers.  3.  —  Seq.  locus  est  lob  3 ,  3. 

*°  Vers.  48,  in  cuius  fine  Vulgata  sed  generatio  Dei  co«- 
servat  eum. 

"  Vers.  17. 

"  -Vers.  6.  —  Post  Quasi  ed.  cum  nonnullis  codd.  supplet 
diceret, 

"  Vers.  14. 


280 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  III. 


quasi  dicat :  non  intelligo  de  nativitate ,  quae  est  ex 
ventre,  sed  quae  est  ex  aqua;  non  intelligo  de  na- 
tivitate ,  quae  est  ex  semine ,  sed  quae  est  ex  Spi- 
ritu  sancto ;  quia  illa  carnalis  et  manifesta ,  ista  spi-- 
ritualis  et  occulta.  Propterea  dicil : 

H.  (Vers.  6.).  Quod  natum  est  excarnecaro 
Generatio  est,  ct  quod  mtum  cst  cx  spiritu  spiritus  est, 
spina  is.  j^^^^  ^.^^^  generatio  ex  carne  est  carnalis,  ita  gene- 

ralio  ex  spiritu  est  spiritualis;  supra  primo  ^:  «  Qui 
non  ex  sanguinibus  neque  ex  voluntate  carnis  neque 
ex  voluntate  viri ,  sed  ex  Deo  nali  sunt » .  Nec  tan- 
Et  occuita.  tum  est  spiritualis,  iramo  eliam  occulta;  et  ideo 
non  debet  mirari  Nicodemus  animalis,  si  non  intelli- 
git.  Propterea  dicit: 

12.  (Vers.  7.).  Non  mireris,  quia  dixi  iihi, 
oportet  vos  nasci  denuo,  quamvis  non  intelligas. 

13.  (Vers.  8.).  Spiritus  ubi  vult  spirat;  ubi 
vult  y  dando  gratiam ;  ad  Romanos  nono  ^ :  «  Cuius 
vult  miseretur ,  et  quem  vult  indurat » .  Et  vocem  eius 
audis,  in  praedicatoribus ;  Matthaei  decimo  ^ :  «Non 
enim  vos  estis,  qui  loquimini,  sed  Spiritus  Patris 
vestri,  qui  loquitur  in  vobis».  Et  nescis,  unde  ve- 
niat,  aut  quo  vadat;  lob  nono:  «  Si  venerit  ad  me, 
non  videbo  eum;  et  si  abierit,  non  intelligam  ».  Sic 
est  omnis ,  qui  natus  est  ex  Spiritu ,  scilicet  spiri- 
tualis  et  occultus;  ad  Romanos  sexto*:  «  Consepulti 
enim  sumus  cura  illo  per  baptismum  in  mortem, 
ut,  quomodo  surrexit  Christus  a  mortuis  per  glo- 
riam  Palris,  ita  et  nos  in  novitate  vitae  ambule- 
mus».  Sicut  sepultura  et  mors  et  vita  est  spiritua- 
lis,  ita  etiam  generatio. 

14.  (Vers.  9.).  Respondit  Nicodemus,  Tangitur 
Tertimn.  hic  tertium,  scilicet  modus  intelligendi  hanc  rege- 

nerationem  spiritualem,  quem  quia  non  habebat  Ni- 
codemus,  ideo  dubitat  et  quaerit;  unde  dicit:  Re- 
spondit  Nicodemns  et  dixit  ei:  Quomodo  possunt 
haec  fieri^i  Et  in  hoc  notatur  diligentia  in  Nicodemo, 
qui  non  cessavit  a  quaerendo,  donec  intelligeret ; 
Chrysostomus  ^ :  «  Si  ludaei  audissent,  statim  deri- 
dentes  recederent » ;  et  ideo  meretur  a  Domino  ple- 
nius  edoceri  qui  motus  est  per  intellectus  captivatio- 
nem  et  fidem.  Ideo  humiliat  eum ;  propter  quod  dicit : 
13.  (Vers.  10.).  Responditlesus  et  dixit  ei: 
Tu  es  magister  in  Israel,  et  haec  ignoras?  Quasi 


dicat:  te  doctorem  magnum  reputas,  et  tamen  igno- 
ras  fidei  initia ;  ad  Hebraeos  quinto  ^ :  «  Cum  debe- 
retis  esse  magistri  propter  tempus,  rursus  indigetis, 
ut  doceamini,  quae  sint  elementa  exordii  sermonum 
Dei»;  quasi  dicat:  si  vis  intelligere,  oportet  te  hu- 
miliare  et  credere;  quia,  si  hoc  non  credis,  nec  ma- 
iora  intelligere  poteris.  Propterea  dicit: 

16.  (Vers.  11.).  Amen,  amen  dico  tibi,  quia  nos  ^ 
quod  scimus  loquimur;  «  nos,  id  est  ego  et  mei 
Apostoli »,  ut  dicit  Glossa;  vel  nos  pluraliter  myste- 
rium  Trinitatis  innuil.  Et  quod  vidimus  testamur; 
infra  octavo  ® :  «  Quod  vidi  apud  Patrera  meum,  hoc 
loquor»;  et  ita  credendum  esset  mihi;  sed  tamen 
vos  non  creditis.  Ideo  subdit:  Et  testimonium  no- 
strum  non  accipitis;  infra  quinto^:  «  Ego  veni  in 
nomine  Patris  mei,  et  non  accipitis  me».  Et  si  non 
accipitis  in  parvis  quae  dixi  neque  creditis,  multo 
minus  nec  in  magnis.  Ideo  subdit: 

17.  (Vers.  12.).  Si  terrena  dixi  vobis,  et  non 
creditis;  quomodo,  si  dixero  vobis  caelestia,  credetis  ? 
Quasi  dicat :  non ;  et  ideo  modus  intelligendi  est  per 
fidem  credere  minora ,  antequam  perveniatur  ad  sub- 
limia;  primae  ad  Corinthios  tertio^^:  «  Tanquam 
parvulis  in  Christo  lac  dedi  vobis  potum ,  non  escam  ». 
Si  autem  lac  non  susciperent,  quomodo  escam  su- 
scipere  possent?  — •  Ex  praedictis  igitur  patet,  quod  ^^  Epiiogns. 
regeneratio  est  necessaria,  est  spiritualis  et  occulta, 

et  quod  nuUus  potest  intelligere,  nisi  credat. 

QUAESTIONES. 

18.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Nisi  quis  natus  ^^  fuerit  denuo,  non  potest  videre 
regnum  Dei, 

CoNTRA  :  1.  Si  hoc  erat  praeceptum :  ergonul- 
lus  salvari  potest  nisi  baptizatus  ex  aqua  et  Spiritu 
sancto.  —  Contra :  Multi  Martyres  fuerunt ,  qui  non 
baptizati  fuerunl.  —  Item,  multi  sunt,  qui  habent 
fidem  et  morte  praeveniuntur;  sed  dicitur  infra  eo- 
dem  ^^ :  Omnis,  qui  credit  in  Filium  Dei,  non  perit : 
ergo  si  non  baptizetur,  adhuc  salvabitar. 

2.  Quod  si  non  est  praeceplum :  ergo  male  dicit , 
quod  non  potest  introire  in  regnum  Dei^^,  quia  vi- 
dere  hic  accipitur  pro  visione  patriae. 


'  Vers.  13. 
2  Vers.  18. 

^  Vers.  20.  —  Seqiiitur  lob  9,  H.  Cfr.  supra  pag.  256, 
nota  3.  T~  Pro  Et  nescis  Vulgata  Sed  nescts. 

*  Vers.  4.  Codd.  omittunt  a  mortuis, 

^  In  loan.  homil.  24.  (alias  23.)  n.  2,  ubi  explicatur  v.  3: 
Amen,  amen  dico  tibi,  nisi  quis  renatus  fumit  etc:  Hoc  si 
ludaei  audissent,  deridentes  discessuri  erant ;  hic  autem  discendi 
studium  prae  se  tulit.  —  Epist.  11.  Cor.  10,  o:  El  in  captivi- 
taiem  redigentes  bmnem  intellectum  in  obsequium  Christi. 

*  Vers.  \  2. 

^  Vulgata  omittit  nos.  —  Sequjt-ur  Glossa  interlinearis : 
Nos,  ego  scilicet  cum  Prophetis  el  Apostolis.  Cyrill.  Alexandr., 
in  loan.  3 ,  11:  In   plurali   numero   testis   personam   Servator 


exlulit,  puta,  quod  in  se  ipso  Patrera  habeat  ac  Spiritum  na- 
tura,  ut  quodam  modo  iuxta  legem  Moysaicam  [Deut.  19,  15.] 
in  ore  duorum  et  tiium  testium  verbum  flrmetur.  Cfr.  Haymo, 
Homil.  de  Tempore,  homil.  108.  in  octava  Pentecostes, 

*  Vers.  38.  Vulgala  omittit  j^^oc;  plurescodd.:  Quaevidi,.. 
haec  loquor. 

«  Vers.  43. 

'^  Vers.  2. 

**  Plures  codd.  quomodo, 

"  Piures  codd.  cum  Vulgata  renatm. 

^*  Vers.  16:  Ut  omnis,  qui  credit  in  ipsum,  non  pereat, 
sed  habeat  vitam  aeternam. 

**  Vers.  5;  v.  3.  dicitur:  non  potest  videre  regnum  Dei, 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IIL 


281 


Respondeo:  Dicendum,  quod  est  baptismus /!!?^- 
Resp.  minis,  flaminis  et  sanguinis.  Dicendum  ergo,  quod 
secundum  legem  communem  omnes  tenentur  bapti- 
zari,  quia  praeceptum  est.  Si  autem  intervenit  im- 
possibililas;  aut  adest  gratia  siye  baptismus  flaminis 
vel  sanguinis ,  aut  non ;  si  sic,  supplet  illum  bapti- 
smum,  quandonoD  est  possibilitas.  Si  vero  non  ad- 
est,  impossibilitas  non  excusat  nec  facit,  ut  salve- 
tur ,  non  propter  transgressionem  praecepti,  sed  pro- 
pter  maculam  originalis,  quae  deleta  non  est  per 
gratiam.  —  Et  sic  patet ,  quod  illi  qui  habent  fidem 
formatam ,  salvantur,  cum  morte  praeveniuntur  ^ 

19.  Quaest.  11.  Item  quaeritur,  utrum  ex  tunc 
fuerit  necessarium  baptizari.  —  Quod  sic ,  videtur : 

1.  Quia  tunc  promulgata  fuit  sententia,  quod 
sine  hoc  non  erat  salus. 

2.  Item,  si  tunc  non  fuit  institutus,  quando 
ergo  fuit  institutus  baptismus? 

Respondet  magister  Hugo^  et  distinguit  triplex 
Resp.  tempus  gratiae:  quoddam,  in  quo  cucurrit  circum- 
cisio  tantum,  ut  ante  adventum  Christi;  quoddam, 
in  quo  baptismus  tantum,  ut  post  manifestationem 
Evangelii;  quoddam,  ia  quo  utrumque  mixtim,  ut 
tempore  medio,  et  tunc  habebat  effectum  suum 
circumcisio,  et  pro  tempore  illo  non  erat  necessa- 
rium  baptizari,  nec  Dominus  hic  sententialiter  pro- 
mulgavit  regenerationis  necessitatem ,  sed  quod  fa- 
cturus  erat  revelavit  amico  h 

2.  Quod  quaeritur :  quando  institutus  fuit  bapti- 
Ad  2.  smus  ?  dicendum ,  quod  materialiter ,  cum  baptiza- 
tus  fuit  Christus;  formalitm\  cum  resurrexit  et 
formam  dedit,  Matthaei  ultimo^;  effective ,  cym  ^zb- 
sus  fuit,  quia  inde  habuit  virtutem;  sed  finaliier, 
cum  eius  necessitatem  praedixit  et  utiUtatem ,  ut 
hic:  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu 
sancto  etc. 

20.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Quod  natum  est  ex  carne  caro  est, 

1 .  Ergo  et  quod  natum  est  ex  spiritu  spiritus 
est:  ergo  quod  nascitur  ex  sancto,  sanctum:  ergo 
sanctus  homo  generat  sanctum  hominem,  scihcet 
filium ;  quod  manifeste  falsum  est,  immo  ^  peccatorem. 


%  Item,  si  quod  nascitur  ex  spiritu  esl  spiri- 
tus,  ergo  quod  nascitur  ex  Deo  Deus  est;  sed 
omnes  sumus  ex  Deo  nati ,  sicut  dicitur  primae  loan- 
nis  quinto^:  ergo  omnes  sumus  dii. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod   haec  intelligenda  J^^sp. 
est  per  se:  quod  nascitur  ex  carne  generante,  sci- 
licet  secundum  quod  caro,  est  <?araafe;  similiter  de 
spiritu,  est  spirituale. 

1.  Quod  obiicit  de   viro  sancto,  respondetur ,  Ad  i. 
quod  carnaliter  generat,  ideo  generat  carnalem.  Unde 

etsi  sit  purgatus  secundum  quod  persona,  non  ta- 
men,  secundum  quod  est  generaiionis  principium, 
Exemplum  Augustini^  est  de  grano  mundo,  quod 
generat  granum  in  paleis. 

2.  Quod  dicit  de  spiritu,  illud  dicitur  non  per  Ad2. 
essentiam ,  sed  per  conformitatem  et  adhaerentiam ; 
primae  ad  Corinthios  sexto^:    Qui  adhaeret  Deo 
unus  spiritus  est, 

21.  Quaest.  IV.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Spiritus  ubi  vult  spirat,  et  nescis,  unde  veniat. 
—  Contra:  Bernardus  in  Canticis^  dicit,  quod  de- 
bet  homo  cognoscere  tempus  visitationis  spiritualis. 

Chrysostomus  -^  respondet ,  quod  hoc  dixit  de  ^^^p-  *• 
vento,  quia  homo  non  habet  eius  cognitionem,  muUo 
minus  spiritualis  nativitatis.  —  Sed  Augustinus "  istam  J^esp.  2. 
expositionem  respuit,  quia  bene  scit  homo,  quod 
auster  venit  a  meridie  et  tendit  in  septentrionem ; 
ideo  exponit  de  Spiritu  sancto. 

Quod  ergo  dicitur:  Nescis ,  unde  veniat,  fa- Exposjtio 
cienda  est  vis  in  verbo.  Non  dicit :  nescis ,  quando 
veniat,  quia  bene  potest  scire  per  fervorem  et  tepo- 
rem,  quando  venit;  sednescis,  undeveniat,  utrum 
scilicet  ad  retribuendum  in  praesenti  bona,  quae 
homo  gessh,  vel  adaugenda  merita:  nescis,  quova- 
dat,  utrum  longe,  nunquam  reversurus,  vel  prope, 
illico  rediturus.  Ideo  dicit  Bernardus  ^^  quod  semper 
timendum:  «  Time  »,  inquit,  «  cum  arriserit,  time, 
cum  abierit,  et  cura  denuo  revertetur  ». 

22.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Si  terrena  dixi  vohis  etc. :  quae  sunt  ista  ter- 
rena?  quia  totum  est  spirituale,  quod  locutus  est, 
nihil  terrenum. 


^  Cfr.  IV.  Sent.  d.  4.  p.  W,  a.  1.  q.  1.  ot  2. 

2  Libr.  U.  de  Sacram.  p.  VI.  c.  L  Cfr.  IV.  Sent.  d.  3. 
p.  II.  a.  3.  q.  2. 

'  Hugo  a  S.  Vict.,  loc.  cit.  c.  5:  Quando  igitur  Christus 
Nicodemo  nocte  ad  se  venienti  dixit  [loan.  3 ,  3.  et  5.] :  Nisi  quis 
renatuB  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest  videre  re- 
gnum  Dei,  amico  revelatum  est  consilium.  Quando  vero  postea 
dixit  [Mattli.  28,  19.]:  Ite,  docete  omnes  gentes,  baplizantes 
eos  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  informandis 
omnibus  expositum  est  praeceptum.  Cfr,  IV.  Sent.  d.  3.  p.  II. 
dub.  1. 

*  Vers.  19.  —  Cfr.  IV.  Sent.  d.  3.  p.  n.  a.  t.  q.  1,  in  fine. 

'  Ed.,  contradicentibus  codd.,  perperam  Qddii  freqiienter, 

"  Vers.  1.  seqq.:  Omnis,  qui  credit.  quontam  lesus  esl  Chri- 
stus,  ex  Deo  natus  est  etc. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


'  Libr.  111.  de  Peccator.  meritis  et  remissione  etc.  c.  8. 
n.  16,  ubi  ad  refellendos  eos  qui  dicunt,  filios  ex  parentibus 
lidelibus  sive  baptizatis  non  esse  baptizandos,  varia  exempla 
ab  ipsis  explicanda  exhibet,  inter  quae  est  etiam  illud  de  pa- 
lea:  Vicissimque  interrogarem ,  ut...  ipsi  explicarent...  quoniodo 
etiam  palea,  quae  opere  humano  tanta  diligentia  separatur,  ma- 
neat  in  fructu,  qui  de  purgato  tritico  nascitur.  Cfr.  11.  Sent. 
d.  32.  a.  1.  q.  2.  et  IV.  Sent.  d.  4.  p.  L  a.  1.  q.  2.  in  corp. 

®  Vers.  17:  Qui  autem  adhaeret  Domino  etc.  Cfr.  I.  Sent. 
d.  31.  p.  U.  a.  2.  q.  1. 

^  Serm.  57.  n.  1.  seqq. 

**  !n  loan.  homil.  26.  (alias  25.)  n.  2. 

"  In  loan.  Evang.  tr.  1 2.  n.  5.  et  7.  Cfr.  I.  Sent.  d.  27. 
p.  II.  q.  2.  ad  4. 

"  Serm.  in  Cantic.  serm.  54.  n.  9. 

36 


282 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IIL 


Ad  hoc  respondel  Chrysostomus  S  quod  terrena, 
Resp.i.eta.quae  dixit,  sunt  illa  quae  dixit  de  spiritu,  id  est 
de  yento ;  sed  Augustinus  ^  exponit  de  suscitatione 
terapli,  quara  praedixerat  in  praecedenti  capitulo, 
scilicet  secundum  quod  de  terra  erat,  sive  intelliga- 
tur  de  templo  materiali ,  sive  de  corpore  Christi , 
Resp.  3.  quia  de  terra  nostra  sumtum  est.  —  Potest  respon- 
deri  aliter,  quod  t-errena  vocat  ea  quae  praedicta 
sunt,  non  absolute,  sed  quia  parva  in  respectu  di- 
cendorum. 

23.  Ei  nemo  ascendit  in  caelum.  Determinavit 
secundo.  de  supra  salutis  viam ,  hic  determinat  salutis  princi- 
fi^io  \fS!^'  pium ,  ut  per    hoc  plene  satisfiat   Nicodemo  quae- 

renti ,  quomodo  illa  possint  fieri.  Et  describitur  hic 
salutis  principium  hoc  ordine:  primo  determinatur, 
quod  est  principium  salvans;  secundo,  quis  modus 
salvandi;  tertio,  quae  ratio  movet  ad  salvandum, 
(Vers.  13.).  Principium  salvans  nos  est  ille  qui 
Bxposiiio  lit- soUis  potest  iutroire  hi  caelum  per  se,  et  omnes  per 
Primum.  illum ;  et  hic  est  Christus  Dominus.  Propterea  dicit : 
Et  nemo  ascendit  in  caelam,  id  est,  nemo  habet 
virtutem  illuc  ascendendi ;  nisi  qui  descendit  de  caelo, 
per  assumtionem  humanitatis;  Filius  hominis,  qui 
estin  caelo,  per  praesentiam  et  immensitatem  Divi- 
nitatis :  ergo  omnis,  qui  ascendit  et  salvatur,  ascen- 
dit  per  eura.  De  hac  potentia  ascendendi  et  descen- 
dendi  ad  Ephesios  quarto  ^ :  «  Qui  descendit ,  ipse 
est  et  qui  ascendit  super  omnes  caelos ,  ut  adimple- 
ret  omnia  » .  De  existentia  eius  in  caelo  supra  primo : 
«Unigenitus  Filius,  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse 
enarravit».  Ipse  est,  qui  facit  ascendere  a  morte 
ad  vitam;  infra  octavo:  <f  Si  Filius  vos  liberaverit, 
vere  liberi  eritis  » . 

24.  (Vers.  14.).  Et  sicut  Moyses  exaltavit  etc. 
secundum.  Taugitur  hic  secundum,  scilicet  quormdo  Filius  Dei 

salvat,  quoniam  per  passionem.  Ideo  dicit:  Sicut 
Moyses  exaltavit  serpentem  in  deserto ;  Numerorum 
vigesim^  prinio  * :  «  Fecit  Moyses  serpentem  aeneum 
et  posuit  illum  pro  signo,  quem  percussi  aspicientes 
sanabantur».  Ita  exaltari  oportet  Filium  hominis, 
scilicet  in  crucis  patibulo,  ut  omnes  in  eum  aspi- 
cientes  per  fidem  sanentur.  Ideo  dicit: 

25.  (Vers.  15.).  Ut  omnis,  qui  credit  in  eum^. 


non  pereat,  sed  habeat  vitam  aeternam;  infra  un- 
decimo:  «Qui  credit  in  me,  etiamsi  mortuus  fuerit, 
vivet;  et  omnis,  qui  vivit  et  credit  in  me,  nonmo- 
rietur  in  aeternum  ».  Optirae  describit  passionem  in 
relatione  ad  figuram ,  ut  fiat  credibilior ;  et  optirae 
praecessit  figura ,  quia ,  sicut  ibi  non  sanabantur  per 
serpentem  nisi  aspicientes ,  sic  nec  per  Christum  nisi 
in  eum  credentes. 

26.  (Vers.  16.).  Sic  enim  Deus  etc.  Tangitur  hic  TeriiQm. 
tertium,  scilicet  ratio  movens  ad  sic  salvandum;  et 

haec  fuit  immensitas  divini  amoris  ad  hominem  per- 
ditum.  Propter  quod  dicit:  Sic  enim  Deus  dilexit  mun- 
dum,  id  est  hominem  mundanum  et  peccatorem ;  ut 
Filium  suum  unigenitum  daret;  ad  Ephesios  se- 
cundo^:  «Deus,  qui  dives  est  in  misericordia,  pro- 
pter  nimiam  caritatem  suam,  qua  dilexit  nos,  cum 
essemus  mortui  peccatis,  convivificavit  nos  Christo». 
Ideo  nimia,  quia  plus  dedit,  quam  oportuit;  ad  Ro- 
manos  octavo^:  «  Et  qui  proprio  Filio  suo  non  pe- 
percit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  illum  ».  Da- 
ret,  inquam,  pro  omnibus  quantum  ad  sufficientiam, 
sed  quantum  ad  efficaciam  pro  electis  et  credenti- 
bus  ^.  Ideo  subdit:  Vt  omnis,  qui  credit  in  eum,  non 
pereat,  sed  habeat  vitam  aeternam.  Aliis  non  valet 
passio  nisi  credentibus,  quia,  sicutdicitur  ad  Hebraeos 
undecimo  ^,  «  sine  fide  impossibile  est  placere  Deo  ». 

QUAESTIONES. 

27.  Quaest.  L  Sed  quaestio  hic  incidit  primo  de 
hoc  quod  dicit :  Nemo  ascendit  in  caelum ,  nisi  qui 
descendit  de  caelo, 

CoNTRA:  1.  Omnes  Sancti  ascendunt,  et  tamen 
nullus  descendit, 

2.  Item,  corpus  Chrisfi  ascendit  in  caelum,  et 
tamen  non  descendit  de  caelo. 

3.  Item  obiicitur:  si  hoc  intelligitur  de  Christo; 
aut  intelligitur  secundum  naturara  divinam,  aut  hu- 
manam.  Secundum  humanam,  non;  quia  illa  non 
descendit  de  caelo,  et  praeterea  tunc,  cum  loque- 
batur,  non  erat  in  caelo.  Secundum  divinam  iion 
potest,  quia  non  asceudit,  quia  maior  esse  non  po- 
tuit  nec  locum  mutavit. 


*  In  loan.  homil.  27.  (alias  26.)  n.  \ :  Terrestria  vero  hic 
qmdam  putant  ventum  significare,  ac  si  dicerel:  Si  exemplum 
ex  terFBnis  dedi,  nec  tamen  oblemperastis ;  quomodo  poteritis 
sublimiora  discere? 

*  In  loan.  Evang.  tr.  12.  n.  7:  Quid  ergo  dixit  terrenum, 
quod  non  credebant  homines?  An  illud  quod  de  templo  resu- 
scitando  dixerat  [2,  19.]?  Corpus  enim  suum  de  terra  accepe- 
rat  et  ipsam  terram  de  terreno  corpore  susceptam  parabat  su- 
scitare.  Non  ei  creditum  est  terrani  suscitaluro.  Si  terrestria, 
inquit,  diaci  vobis  et  mm  m^editts,  quomodo,  si  caelestia  dixero, 
credetis  ?  Hoc  est ,  si  non  creditis,  quia  templum  possum  resu- 
scitare  deiectum  a  vobis,  quomodo  credetis,  quia  per  Spiritum 
possint  homines  regenerari  ? 

'  Vers.  10.  Godd,  omittunt  super  omnes  caelos.  —  Duo 
seqq.  loci  sunt  loan.  1 ,  18.  et  8 ,  36.  Cfr.  III.  Sent  d.  22.  dub.  L 


*  Vers.  9:  Fecit  ergo  Moyses.,.  quem  cum  percussi  aspi- 
cerent ,  sanabantur.  —  Inferius  pro  sanentur  D  salventur,  F  sa- 
nemur. 

*  Vulgata  in  ipsum.  —  Sequitur  loan.  11,  25.  et  26. 

®  Vers.  4.  seq.  Vulgata  in  Christo,  Cfr.  III.  Sent.  Prooe- 
mium. 

^  Vers.  32:  Qui  etiam  proprio  etc. 

®  Simili  modo  III.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XX.  c.  5:0btulit 
[Christus  se]  pro  omnibus  quantum  ad  pretii  sufficientiam ,  sed 
pro  electis  tantum  quantum  ad  efficientiara ,  quia  praedestinatis 
tantum  salutem  efiecit.  Cfr.  ibid.  d.  19.  a.  1 .  q.  2.  ad  1 .  et  3. 
ac  q.  3.  in  corp, 

*  Vers.  6.  —  Superius  post  passio  G  I  K  L  M  supplent 
Christi. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  UL 


283 


Respondent  quidam ,  quod  exceptio  hic  non  tan- 

Besp.  i.  non  tum  comprehendit  Chrislum ,  qui  est  eaput ,  itnmo 

^^  *  ^*    totum  corpus  Christi ;  et  illi  omnes  et  soli ,  qui  ad 

corpus  eius  pertinent,  ascendunt  \  —  Sed  hoc  non 

potest  stare ,  quia  corpus  non  descendit  de  caelo  ^. 

Propterea  intelligendum ,   quod   ascendere  hic 

Resp.  ancto-  dicitur  propria  virtute ,  non  aliunde  data ,  et  sic  so- 

lus  Ghristus  potuit*. 

2.  Quod  obiicit  de  corpore,  respondet  Augusti- 
Ad  2.  nus  \  quod  non  obstat,  quia  corpus   est  tanquam 

indumentum;  unde  si  aliquis  descendit  nudus  de 
monte  et  ascendit  vestitus ,  dicimus :  nemo  ascendit, 
nisi  qui  descendit;  sic  et  in  proposito. 

3.  Quod  quaerit:  secundum  quam  naturamhoc 
Ad  3.  dicitur  ?  respondeo :  Dicendum ,  quod  in  illa  oratione 

tria  dicuntur  de  una  hypostasi:  ascendere  convenit 
ei  ratione  humanae  naturae ;  descendere^  ratione  di- 
vinae  relale  ad  humanam,  quia  se  humiliavit  assu- 
mendo  carnem;  esse  vero  m  caelo,  ut  tunc,  se- 
cundum  divinam  pure.  Et  sic  non  potest  totum  re- 
lorqueri  ad  unam  naturam,  sed  ad  unam  hypo- 
stasim  ^. 

28.  Quaest.  11.  Item  quaerit  Chrysostomus  ^  de 
hoc  quod  dicit:  Sicut  exaltavit  etc. :  quare,  cum 
exprimat  passionem,  non  dixit  pendere  in  cruce,  ut 
apertius  loqueretur  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Dominus  revelabat 
Resp.  passionis  mysterium  Nicodemo  ut  honesinm,  ut  credi- 
bik,  ut  secretum:  ut  honestum,  ne  homo  adhuc  car- 
naUs  despiceret  et  horreret ;  ideo  dixit  exaltari,  non 
suspendi  Ut  credibik,  ut  fidem  adhiberet;  ideoper 
figuram  praecedentem  mirabilera  passionis  effectum 
ffiirabilem  insinuat.  Ut  etiam  secretum,  ut  carius  ha- 
beat ;  et  ideo  non  explanat ,  sed  relinquit  ei  locum 
meditandi,  et  per  hoc  proficiendi  et  ad  donura  in- 
tellectus  perveniendi  "^. 

29.  Quaest.  IIF.  Quaestio  est  de  hoc  quod  dicit: 
Ut  omnis,  qui  credit  in  eum,  non  pereat,   Ergo 


nullus,  qui  habet  fidem,  damnabitur,  quantumcum- 
que  malus.  —  Si  tu  dicas,  quod  intelligitur  de  fide 
formata:  ergo  secundum  hoc  nullus,  qui  habet  Gdem 
formatam,  potest  damnari. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  hic  loquitur  de  fide  Resp. 
vera;  vera  autem  fides  excludit  fictionem  duplicem.  Fictioda- 
Fides  enim  est  ficta,  aut  quia  credit,  sed  non  amat; 
aut  quia  eredit  et  amat,  sed  non  perseverat.  Vera 
est  igitur  fides,  quae  quod  credit  amat  et  perseve- 
rat;  et  omnis  tahs  salvabitur^. 

30.  Non  enim  misit  Deus.  Supra  determinavit ,  Teriio,  de 
quae  sit  salutis  via,  et  quod  salutis  principium ;  hic  pedimento 
tertio  iam  determinat,  quod  est  salutis  impedimen" 

tum.  Et  prirao  ostendit,  quod  impedimentum  nostrae 
salutis  non  est  ex  parte  Dei;  secundo,  quod  est  ex 
parte  defectus  fidei;  tertio  vero,  qnod  est  exparte 
defectus  operis  boni. 

(Vers.  17.).  Ostendit  igitur  primo,quod  non est Bx^mtioiit- 
ex  parte  Dei  nostra  damnatio ,  cum  dicit :  Non  enim.  Primam.' 
misit  etc;  et  debet  ita  continuari  ad  praecedens:  vere 
dixi ,  quod  Deus  dedit  Fiiium ,  ul  omnis ,  qui  credit 
in  eum ,  habeat  vitam  aeternam ,  non ,  inquam ,  ut 
damnetur.  Non  enim  misit  Deus  Filium  suum  in 
mundum,  ut  iudicet  mundam,  scilicet  ipsum  con- 
demnando,  sed  ut  salvetur  mundus  per  ipsum; 
primae  loannis  tertio  ^ :  «  In  hoc  cognovimus  carita- 
tem  Dei ,  quoniam  ipse  prior  dilexit  nos  et  misit  Fi- 
lium  suum  propitiationem  pro  peccatis  nostris  » ,  ideo 
ad  propitiandum ,  non  ad  daranandum. 

31.  (Vers.  18.).  Qui  credit  in  eum  non  iudi-  secandum. 
catur.   Tangitur  hic  secundum,  quod  damnatio  et 
iudicium  venit  ex  parte  defeetus  ftdei,  Et  hoc  osten- 

dit  per  hoc,  quod  qui  credit  non  iudicabitur,  sed 
qui  -  non  credit  iam  est  iudicatus.  Propter  hoc  dicit : 
Qui  credit  in  eum,  scilicet  in  Dei  Filium,  non 
iudicatur;  infra  quinto '^:  « In  iudicium  non  ve- 
niet,  sed  transiet  de  morte  ad  vitara  ».  Qui  autem 
non  credit  iam  iudicatus  est,  id  est,  pro  damnato 


*  Petr.  Comestor,  fnstor.  scholastica,  in  Evangelia,  c.  39: 
Quod  autem  dixit:  Nemo  ascendit  in  caelum,  nisi  quidescen- 
dit  de  caelo ,  sensus  est :  Nemo  ascendit  nisi  Christus  cum  cor- 
pore  suo.  Vel  secundum  tropum,  quo  dicimus,  Dominum  fa- 
cere  quae  per  eum  facimus;  et  est  sensus:  Nemo  a?coiulit,  nisi 
queni  Deus  ascendere  facit.  Cfr.  Beda,  in  hunclocnni,  ubi 
etiam  resp.  ad  3.  insinuatiir.  —  Supplevimus  ex  D  qni  ad  cor- 
pus  eius  pei'tinent, 

^  Bonelli  notat:  Nisi  videlicet  eo  sensu,  quo  inquit  inter- 
pres  noster  Exposit.  in  cap.  3,  21.  S.  Lucae:  «^  Nemo  ascendit 
in  caelum,  nisi  qd  descendit  de  caelo,  id  est,  nisi  sit  niem- 
brum  Ghristi,  qui  descendit  de  caelo  »  etc.  Namque,  ut  ait 
etiam  S.  Thomas ,  Gomment.  ki  loan.  Evang. ,  ad  hunc  textum 
[lect.  2.  n.  4.] :  Propterea  Filius  Dei  de  caelis  descendit,  ut  nos 
faciendo  membra  sua  ad  ascensum  caelorum  praepararet;  nunc 
quidem  in  spe,  tandem  vero  in  re.  Eph.  2,6:  Qui  resnscita- 
vit  nos  et  consedere  nos  fecit  in  caelestibus  in  Christo  fesu. 

3  Cfr.  III.  Sent.  d.  22.  dub.  L 

*  Serm.  263.  (alias  174.  de  Tempore  et  90.  de  Diversls) 
n.  3:  Corpus,  inqniunt,  quod  non  descendit  de  caelo,  quomodo 
potuit  ascendere  in  caclum  ?  Qiiasl  ille  dixerit :  Nihil  ascendit 
in  caelum ,  nisi  quod  de  caelo  descendit ;  sed  ait :  Nemo  a.scen' 


dit,  nisi  qui  descendit.  Hoc  enim  ad  personam,  non  ad  perso- 
nae  habitum  retulit.  Descendit  sine  corporis  indumento,  ascen- 
dit  cum  corporis  indumento...  Quis  enim  vel  in  montem,  vel  in 
murum,  vel  in  aliquem  superiorem  locum  dicit  non  eum  so- 
lum,  qui  descenderit,  ascendisse,  si,  cum  descendisset  exutus, 
ascendat  indutus,  aut  cum  descendisset  inermis,  ascendat  ar- 
matus  etc.  Cfr.  de  Agone  christiano,  c.  25.  n.  27. 

^  Cfr.  Beda ,  in  hunc  locum.  —  Pro  sed  ad  E  H I K  L  M 
licet  ad. 

*  In  loan.  homil.  27.  (alias  26.)  n.  2:  Cur  autem  non  clare 
dixit,  se  crucifigendum  esse,sedad  veterem  figuram  auditores 
remisit? 

^  Cfr.  Chrysost.  loc.  cit.,  ubi  etiam  triplex  ratio  affertur: 
Priraum,  ut  discerent  veterum  cum  novis  cognationem...  deinde, 
ut  intelligas,  ipsum  nou  invitum  ad  mortem  venisse;  ad  haec 
autem,  ut  disceres,  nullum  ipsi  ab  illa  re  damnum  importari, 
et  hinc  muliis  ipsum  salutem  parere. 

®  Matth.  10,  22:  Qui  autem  perseveraverit  usque  in  finem, 
hic  salvus  erit. 

'  Vers.  16,  ubi:  In  hoc  cognovimns  caritatem  Dei;  et 
4,   10:  Quoniam  ipse  etc. 

^^  Vers.  24;  Vulgata  venit,  sed  transiit  a  morte  in  etc. 


284 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  III. 


habetur ;  quia  non  credit  in  nomine  unigeniti  Filii 
Dei;  quia,  siculdictura  est  Actuum  quarto^,  «  non 
est  aliud  nornen  sub  caelo  datum  horainibus,  in 
quo  oporteat  nos  salvos  fleri  ».  Et  ideo  qui  in  eius 
nomine  non  credit  merito  est  damnatus. 

32.  (Vers.  19.).  Et  hoc  est  iudicium  ^  etc.  Tan- 
Tertium.  giiur  hic  tertium ,  scilicet  quod  impedimentum  sa- 

lutis  et  ralio  damnationis  et  iudicii  est  ex  parte  de- 
fectus  operis  boni,  ratione  cuius  homo  refugit  salu- 
tem.  Propterea  dicit:  Et  hoc  est  mrf^cwm;  Giossa  ^ : 
« Id  est  causa  damnationis  »;  quia  lux  venit  in  mun- 
dum,  id  est  Verbum  incarnatuui;  infra  duodecimo; 
«  Ego  lux  in  niundum  veni ,  ut  qui  credit  in  me  in 
tenebris  non  maneat  ».  Et  dilexerunt  homvnes  ma- 
gis  tenebras,  scilicet  erroris,  quam  lucem,  verita- 
tis ;  lob  vigesimo  quarto  >  «  Ipsi  fuerunt  rebelles  lu- 
mini  ».  Et  ratio  huius  caecitatis  est  defectus  operis 
boni ;  propter  quod  dicit :  Erant  enim  eorum  mala 
opera.  Et  quod  malum  opus  sit  ratio  fugiendi  iucem, 
ostendit. 

33.  (Vers.  20.).  Omnis  enim,  qui  male  agit, 
odit  lucem;  lob  vigesimo  quarto*:  «  Oculus  adulteri 
observat  caliginem  ».  Et  non  venit  ad  lucem^  ut 
non  arguantur  opera  eius^  id  est,  manifestentur 
esse  mala;  ad  Ephesios  quinto:  «  Nolite  communi- 
care  operibus  infructuosis  tenebrarum,  magisautem 
illa  redarguite;  omnia  autem,  quae  arguuntur,  a 
lumine  manifestantur  » .  Sed  e  contrario  bonum  opus 
ducit  ad  lucem.  Ideo  dicit: 

34.  (Vers.  21.).  Qui  autem  facit  veritatem  ve- 
nit  ad  lucem;  Matthaei  quinto^:  «  Nemo  abscondit 
lucernam  sub  raodio,  sed  super  candelabrum  » ;  quia 
bona  opera  lux  sunt.  Unde  et  subdit:  Ut  mani- 
festentur  opera  eius,  quia  in  Deo  sunt  facta.  In 
Deo  fiunt,  quaein  caritate;  primae  loannis  quarto^: 
«  Qui  manet  in  carilate  in  Deo  manet,  et  Deus  in 
eo»,  qui  est  summa  lux,  et  ideo  ad  eius  honorem 
sunt  revelanda;  Matthaei  quinto:  «  Sic  hiceat  lux 
vestra  coram  horainibus,  ut  videant  opera  veslra 
bona  et  glorificent  Patrem  vestrum,  qui  in  cae- 
lis  est » . 


QUAESTIONES. 

35.  Quaest.  I.  Sed  incidit  hic  quaestio  primo  de 
hoc  quod  dicit,  quod  nx)n  misit  Filium  suum  in 
mundum,  ut  iudicet,  —  Contra:  Habetur  infra 
quinto ' :  Pater  omne  iudicium  dedit  Filio. 

Respondeo:  Est  duplex  adventus:  primus  e.ise-  Resp. 
cundus,  primus  miserieordiae ,  secundus  iustitia^, 
In  primo  venit  ad  propitiandura ,  non  ad   iudican- 
dum,  sed  in  secundo  venturus  est  ad  iudicandum. 

36.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Qui  non  eredit  iam  iudicatus  est, 

Contra:  Si  Deus  non  iudicat  bis  in  id  ipsum  ^; 
et  infideles  iam  sunt  iudicati :  ergo  in  die  iudicii  non 
iudicabuntur.  — Si  dicas,  quod  iudicati  sunt  merito; 
simihter  maU  Christiani. 

Respondeo:  Est  iudiciura  praesentis  punitionis;  Resp. 
et  hoc  omnes  mali  iudicantur  —  quia  «  non  est  de-  iudicmm  tri- 
decus  peccati  sine  decore  iustitiae  ^ »  —  maxime  in-     ^  ^^' 
fideles,  quia  infidelitas  raagna  poena  est  sibi.  Est 
iudicium  extremae  discussionis ,  et  hoc  non  iudica- 
buntur  infideles.  Et  est  iudicium  futurae  retributio- 
nis,  Primo  iudicantur  omnes  maU;  secundo,  medio- 
criter  boni  et  maii;  uitimo,   omnes  boni  et  omnes 
mali.  Dicitur  ergo  infidelis  iam  iudicatus  vel  propter 
excaecationem,  vel  quia  non  iudicabitur  per  discus- 
sionem ,  ut  didt  Gregorius  ^^ 

37.  Quaest.  III.  Item  obiicitur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Omnis,  qui  male  agit,  odit  lucem, 

CoNTRA :  «  Omnes  homines  naturaUter  desiderant 
scire^^»,  sicut  et  beati  esse ;  sed  im\\i\^  operis  non 
inducit  odium  beatitudinis:  ergo  nec  lucis. 

Respondeo  :  dicendum ,  quod  lux  dupliciter  potest  Resp.  cam 
considerari:  aut  ratione  eflectus  pn?m,  secundum  quod 
est  principium  cognitionis,  et  sic  a  nullo  oditur;  aut 
ratione  eflectus  secundi,  qui  est  turpitudinem  mani- 
festare,  quod  quia  omnes  mah  abhorrent,  ideo  et  lu- 
cem  quantum  ad  hunc  effectum.  Sed  beatitudo  non 
habet  effectum  in  aniraa  contrarium  alicui  naturali 
desiderio,  ut  ostendit  Augustinus  ^^. 

38.  Quaest.  IV.  Item  ^^  si  qui  male  agit  non 


*  Vers.  1 2 :  Nec  enim  aliud  nomen  est  etc. 

*  Viilgata :  Hoc  est  auiem  mdicium. 

*  Scilicet  interlinearis.  Theophylact.,  in  hunc  locum  :  Osten- 
dit  hoc  loco  infideles  omni  excusatione  destitutos.  Ista  enim 
condemnatio  est,  inquit,  quia  venit  ad  eos  lux,  et  neqiie  sic 
ad  illam  accesserunt.  —  Diio  seqq.  loci  sunt  loau.  12,  16.  et 
lob  24,  13.  :  ■ 

*  Vers.  15.  —  Sequitur  Eph.  5,  41,  ubi  Vulgata  omittit 
illa,  et  13,  in  quo  pro  omnia  autem,  quae  argmntur,  codd. 
vel  qui  [E  quae]  enim  arguuniur,  vel  qui  enim  arguitur  etc. 

*  Vers.  13. 

*  Vers.  16.  —  Seq.  locus  est  Malth.  5,16.  '  Vers.  22. 
^  Nahum  1 ,  9.  secundum  septuaginta  interpretes ;  Vulgata : 

Non  consurget   duplex   Iribulatio.  Cfr.  IV.  Sent.  lit.   Magistri, 
d.  XV.  c.  1. 

*  Ut  dicil  August.,  IH.  de  Lib.  Arb.  c.  15.  n.  U.  Cfr.  su- 
pra  pag.  140,  nota  1. 


*<>  Libr.  XX VL  Moral.  c.  27.  n.  50.  Cfr.  supra  pag.  1 28 , 
nota  2.  et  IV.  Sent.  d.  47.  a.  1.  q.  3.  in  corp. 

**  Aristot.,  1.  Metaph.  c,  1.  —  De  desiderio  beatitudinis 
cfr.  supra  pag.  6,  nota  12.  et  pag.  116,  nola  8.  ac  IV.  Sent. 
d.  49.  p.  I.  q.  2. 

^^  Praeter  locos  supra  pag.  1 1 6,  nota  8.  citt.  cfr.  X.  Confess. 
c.  20.  n.  29.  seqq.,  ubi  etiam  c.  23.  m  34.  praenotatam  di- 
stinctionem  lucis  insinuat :  Cur  autem  veritas  parlt  odium... 
cum  ametur  beata  vita,  quae  non  est  nisi  gaudium  de  veri- 
tate,  nisi  quia  sic  amatur  veritas,  ut,  quicumque  aliud  amant, 
hoc  quod  amant,  velint  esse  veritatem,  et  quia  falli  nolunt, 
nolunt  convinci,  quod  falsi  sint?  Itaque  propter  eam  rem  ode- 
runt  veritatem,  quam  pro  veritate  amant.  Amant  eam  lucentem, 
oderunt  eam  redarguentem  etc.  Cfr.  L  Sent.  in  Prolog.  Magi- 
stri,  dub.  6.  —  Fide  D  supplevimus  ui  ostendit  AugusUnus. 

*'  Codd.,  D  excepto  (cfr.  nota  praeced.  in  fine),  addunt 
obiicit  Augusiims;  ed.,  quae  sequitur  codd.,  allegat  in  loan. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  III. 


285 


Resp. 


Tertio,  ma- 

nifestatio  per 

regeneralio- 

Qis  Sacra-> 

mentam. 


Divisio  in 
tria  mem* 
bra. 


Expositio  lit- 
teraiis. 
Primo,  de 
doplieipari- 

ficatione. 
Baptismas 
Cbristi. 


Baptismas 
loannis. 


venit  ad  lucem:  ergo  nuUus  unquam  peccator  con- 
vertitur  ad  fidem. 

Respondendum ,  quod  quamdiu  diligit  manere  in 
raalo  opere,  ad  lucem  non  venit;  sed  si  incipiat  ma- 
lum  odire,  tunc  potest  ad  lucem  venire;  et  sic  ve- 
niunt  peccatores  per  contritionem. 

39.  Post  haec  venit  lesus  etc.  Manifestavit  se 
Dominus  ludaeis  virtutis  signo  et  eruditionis  verbo; 
hic  manifestat  se  regeneratimis  Sacramento,  reci- 
piendo  ludaeos  ad  baptismum.  Et  quia  tam  Dominus 
quam  loannes  baptizabat,  et  tamen  solus  Dominus 
regenerabat;  ideo  primo  introducitur  Christi  et  loan- 
nis  purificatio;  secundo,  de  praecellentia  nascens 
quaestio,  ibi  * :  Facta  est  ergo  quaestio;  tertio  vero, 
qua^stionis  terminatio,  ibi :  Respoiulit  loannes. 

40.  (Vers.  22.).  Describitur  ergo  Christi  purifi- 
catio  per  baptismum  primo,  per  quam  ludaeis  se 
manifestat;  ideo  dicit:  Post  haec,  id  est  post  prae- 
dictas  manifestationes,  venit  lesus  et  discipuli  eius 
in  ludaeam  terram,  ut  scilicet  ludaeis  se  manife- 
stum  faceret  per  baptismum.  Unde  et  subdit :  Et  illic 
demorahatur  cum  illis  ^  scilicet  discipulis,  et  bapti- 
zabat;  secundum  quod  loannes  ei  testimonium  per- 
liibuerat  supra  primo:  «  Super  quem  videris  Spiri- 
tum  descendentem ,  hic  est  qui  baptizat  » ;  nec  ipse 
solus  baptizabat,  immo  etiam  eius  praecursor.  Propter 
quod  dicit: 

41.  (Vers.  23.).  Erat  autemloannes  ^  baptizam 
in  Aennon  iuxta  Salim,  id  est  Salem,  quod  fuit 
castrum  Melchisedech,  ad  Hebraeos  septimo.  Et  ratio 
subditur:  Quia  erant  illic  aquae  multae.  Bona  ra- 
tio,  quia  baptizabat  loannes  tantum  in  aqua;  Marci 
primo  ^ :  «  Ego  baptizavi  vos  aqua  » ,  dicebat  loan- 
nes.  Et  veniebaat,  ad  eum ,  et  baptizabantur,  etiam 
Christo  baptizante ;  Matthaei  tertio :  «  Exibat  ad  eum 
lerosolyma  et  omnis  ludaea  et  omnis  regio  circa  lor- 
danem ,  et  baplizabantur  ab  eo  » . 

42.  (Vers.  24.).  Nondum  enim  missus  erat  ^ 
lodnnes  in  carcerem;  quia  tunc  cessavil  eius  ba- 
ptismus,  absente"  magistro ;  eratenim  temporalis.  De 


incarceratione  loannis  Matthaei  decimo  quarto :  «  He- 
rodes  tenuit  loannem  et  alligavit  eum  et  misit  in 
carcerem  »  etc. 

43.  Facta  est  ergo  quaestio  ^  etc.  Hic  introdu-  secundo,  de 
citur  ex  duplici  purificatione  procedens  quaestio,  suone.'"*** 
quae  ortum  habuit  a  discipulis  loannis  calumnianti- 

bus  ludaeos,  quod,  relicto  loannis  baptismate,  ibant 
ad  Christum.  Propter  quod  dicit: 

(Vers.  2S.).  Fax^ta  est  ergo  quaestio  ex  disci- 
pulis  loannis,  quasi  ab  ipsis  trahens  originem,  cum 
ludaeis,  contradicentibus ,  scilicet  de  purificatione : 
ubi  scilicet  esset  maior  purificatio,  utrum  in  ba- 
ptismo  loannis ,  vel  Christi.  Et  dicebant  discipuH  lo- 
annis,  baptismura  loannis  esse  maiorem,  ludaei  e 
contrario.  Propter  hoc ,  videntes ,  se  non  posse  prae- 
valere,  ipsum  Christum  per  invidiam  accusant.  Pro- 
pter  quod  subdit: 

44.  (Vers.  26.).  Et  venerunt  ad  loannem  et  di- 
xerunt  ei:  Rabbi!  quierat  trans  lordanem  tecum, 
tecum  erat  tanquam  minor,  quia  tu  ipsum  baptizasti , 
quem  etiam  exaltasti ;  unde  subdunt :  Cui  testimo- 
nium  perhibuisti;  supra  primo  ^ :  «  loannes  teslimo- 
nium  perhibet  de  ipso»  etc;  ecce,  hic  baptizaty 
quasi ,  ofiicium  tuum  usurpat.  Et  ut  provocent  in  ae- 
mulationem,  addunt:  Et  omnes  veniunt  ad  eum, 
quasi  de  te  amplius  non  curantes.  Aemulatione  mo- 
vebantur.  Simile  fecit  losue ;  Numerorum  undecimo  ^ 
de  viris  prophetantibus  dixit  Moysi:  «Domine  mi, 
prohibe  eos.  Et  Moyses  respondit:  Quare  tu  ae- 
mularis  pro  me?  Quis  tribuat,  ut  omnis  populus 
prophetet,  et  det  eis  Dominus  spiritum  suum»? 

QUAESTIONES. 

45.  Quaest.  I.  Sed  incidit  hic  quaestio  primo  de 
hoc  quod  dicit,  quod  lesus  baplizabat.  —  Contra: 
Infra  quarto^:  lesv^  non  baptizabat,  sed  discipuli 
eius:  ergo  est  ibi  contradictio. 

Respondeo:  Dicendum,    quod  ille  facit,   cuius  Resp. 
auctoritate  fit;  unde  facere  aliquid,  hoc  est  dupli- 


Evang,  Ir.  12»  n.  15,  ubi  dicil :  «  Fratres  mei ,  quorum  opera 
bona  invenit  Dominus  ?  Nullorum.  Omnium  mala  opera  invenit. 
Quomodo  ergo  quidain  fecerunt  verilatem  et  venerunt  ad  lu- 
cem  ?..,  Sed  dilexerunt,  iuquit,  tenebras  magis  quam  liicem. 
Ibi  posuit  vim;  multi  enim  dilexerunt  peccata  sua,  multi  con- 
fessi  sunt  peccata  sua;  quia  qui  confltetur  peccala  sua  et  ac- 
cusat  peccata  sua  iam  cum  Deo  facit»  etc.  In  Comment.  sub 
nomine  Bonav,  in  ed.  Vaticana  vulgato  legitur :  Item  quaeri- 
tur :  Qui  male  agit  non  venit  ad  lucem.  Qualiter  hoc?  quaerit 
Chrysostomu^  [in  loan.  homil.  28.  aiias  27.  n.  2.]:  «  Nonne 
publicani  et  peccatores  venerunt  ad  Deum  »,  et  niulti  alii,  qui 
poenituerunt ,  ut  mulier  peccatrix?  Falsum  ergo  ait,  ut  vide- 
tur,  quod  qui  male  agit  non  venit  ad  lucem,  Et  ad  hoc  re- 
spondet,  quod  k  non  ait:  Qui  male  egit  non  venit,  scilicet  in 
praeterito,  sed  qui  male  agit,  hoc  est,  qui  semper  vult  volu- 
tari  peccati  gurgite ;  talis  enim  non  vuit  se  subiicere  legibus  Dei». 

*  Vers.  25.  lla  etiam  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  13.  n.  8 ; 
Vulgata  Facta  est  autem  quaestio.  —  Seq.  locus  est  ibid.  v.  27. 

*  Nonnulli  codd.  et  Vulgata  eis.  —  Sequitur  loan.  1,  33, 
ubi  post  descendentem  Vulgata  addit  et  manentem  super  eum. 


*  Vulgata :  Erat  autem  et  loannes.  —  Hebr.  7,  \ :  Hic 
enim  Melchisedech ,  rex  Salem  etc.  Cfr.  Hieron.,  Epist.  73. 
(alias  426.)  n.  7.  seqq.,  ubi  ipse  contra  losephum  Flavium  et 
alios  contendit,  Salem  sive  Salim  non  esse  lerusalem,  «  sed 
oppidum  iuxta  Scythopolim,  quod  usque  hodie  appellatur  Sa- 
lem,  et  ostenditur  ibi  palatium  Melchisedech...  de  quo  [Salem] 
in  posteriore  quoque  parte  Geneseos  [33,  17.  seq.]  scriptum 
est:  Venit  lacob  in  Socoth...  et  transivU  in  Salem  civitatem 
regionis  Sichem  etc. 

*  Vers.  8.  —  Seq.  locus  est  Matth.  3 ,  5.  et  6. 

^  Vulgata  fuerat.  —  Mox  post  quia  tunc  ed.  addit  secun- 
dum  Chrysostomum  (cfr.  in  loan,  homil.  29.  alias  28.  n.  1 ; 
vide  etiam  IV.  Sent.  d.  2.  a.  2.  q.  1.  et  dub.  5.).  —  Subinde 
allegatur  Matth.  14,  3,  ubi  pro  misit  Vulgata . po^mt 

®  Vide  supra  notam  1. 

^  Vers.  IS. 

*  Vers.  28:  Domine  mi,  Moyses,  prohibe  eos;  v.  29:  At 
iIIe:'Quid,  inquit,  aemularis  etc. 

»  Vers.  2.  Cfr.  infra  pag.  286,  nota  5. 


286 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IIL 


ciler,  scilicet  auctoritate,  vel  ministerio.  Christus 
baptizabat  auctoritate,  sed  discipuli  eius  ministe- 
rio  * ;  vel  baptizabat  interius ,  discipuli  aulem  ex- 
terius. 

46.  Quaest.  II.  Sed  tunc  est  quaestio :  unde  est 
hoc,  quod  Dominus  in  propria  persona  non  bapti- 
zabat  exterius?  —  Et  videtur,  quod  deberet,  ut  aliis 
praeberet  exenQplum  et  formam  et  raodum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ipse  aliis  praebuit 

Resp.  modum  et  docuit ,  sed  tamen  non  baptizabat  causa 

Ratio  dn-  vitandi  erroris  et  praemmiionis :  erroris ,  quia  cre- 

^^**     didissent  horaines,  quod  alii,  qui  non  essent  ab  eo 

baptizati,  vere  baptizati  non  essent;  praesumtionis , 

ne  baptizati  ab  ipso  extolierentur  et  despicerent  ba- 

ptizatos  a  discipulis  et   per  hoc  baptismuni  disci- 

pulorum. 

47.  Quaest.  III.  Item  quaeritur :  cum  baptismus 
loannis  esset  praeparatorius  ad  baptismum  Christi  ^ 
et  adveniente  veritate,  cessat  umbra;  videtur,  quod 
debuit  cessare  baptizare,  ex  quo  Chrislus  incepit. 

Respondeo  :  Dicendum  ,  quod  cessavit ,  sed  non 

Resp.  statim.  Et   ratio   fuit  quadruplex :  ne   videretur  ei 

Ratio  qua-  contrarius ;  ne  videretur  instabilis ;  ne  videretur  in- 

""^^^*  dignanter  tulisse;  ne  discipulos  suos  in  invidiam  et 

zelum  mitteret^. 

48.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur:  quis  baptismus 
potior,  utrum  Christi ,  vel  loannis  ?  — Quod  loannis, 
videtur  : 

1.  Quia  Christus  fuit  baptizatus  baptismo  loan- 
nis:  ergo  sicut  nobilius  fuit  Melchisedech  sacerdotium 
sacerdotio  Levi,  quia  Levi  fuit  a  Melchisedech  deci- 
matus  * ;  eadem  ratione  videtur  de  baptismate. 

2.  Item,  Christus  non  bapiizabat,  sed  disci- 
puli  eius^;  sed  discipuli  Christi  non  erant  maiores 
loanne:  ergo  nec  baptismus  discipulorum  Christi  maior 
baptismate  loannis. 

3.  Item   quaeritur,   utrum  baptismus  ille  daret 
Qaaest.  gratiaiu  ?  —  Et  quod  non,  videtur ;  quia  dicitur  infra 

Dapiexratio.  scptimo  ^ :  Spiritus  mudum  erat  datus,  quia  lesus 
.  nondum  erat  gbriftcaiiis;  et   si   aliquis  baptizatus 
fuisset  mortuus  ante  passionem,  non  intrasset  re- 
gnum  Dei. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  secundum  Chry- 
Resp.  i.  sostomum  ^  baptismus  discipulorum  Christi  ante  pas- 


sionem  fuit  tantum  praeparatorius ,  sicut  et  bapti- 
smus  loannis;  unde  uterque  erat  expers  gratiae.  — 
Tamen  Beda  et  Augustinus  ^  dicunt,  quod  «  baptiza- 
vit  loannes,  et  rebaptizatum  est;  baptizavit  ludas,  et 
rebaptizatum  non  est  ».  Unde  dicunt,  quod  baptismus 
ille  gratiam  dabat,  et  ideo  nobilior,  quia  nobilioris 
efflcaciae. 

1.  Quod  ergo  obiicitur,  quod  Christus  fuit  bapti- 
zatus;  dicendum,  quod  baptisraus  loannis  nuUura 
omnino  in  Christum  habuit  effectum  ^. 

2.  Quod  obiicitur,  quod  discipuli  baptizabant; 
dicendura,  quod  verumest,  exterius;  sed  tamen  in 
eo  baptismo  Christus  baptizabat  interius ;  non  sic  au- 
tem  in  baptismate  loannis. 

3.  Quod  obiicitur:  Spiritus  nondum  erat  datus; 
intelligendum  est  de  datione  visibili  et  aperta,  quo- 
modo  dabatur  per  manuum  impositionera,  non  de 
datione  invisibili  ^^.  • 

Quod  obiicit,  quod  non  evolaret  baptizatus  mor- 
tuus;  dicendum,  quod  non  erat  propter  defectum 
gratiae  in  baptismo ,  sed  quia  pretium  eius  nondura 
erat  solutum.  —  Et  si  obiiciat,  quod  baptismus  ha- 
bet  eflicaciam  a  passione  ^^ ;  intelligendum ,  quod  effi- 
caciam  habet  collationis  gratiae  a  virtute  divina  ibi 
invisibiliter  operante,  a  passione  vero  quantum  ad 
ianuae  aperiionem  ^^  Vel :  si  nondum  erat  passus, 
tamen  fldes  passionis  erat  praesens,  ratione  cuius 
efQcaciam  habebat,  licet  non  aperiendi  ianuam,  ta- 
men  dandi  gratiam  ^^ 

49.  Respondit  loannes  ei  dixit,  Posita  est  su- 
pra  ^*  Christi  et  loannis  per  baptisraum  purificatio  et 
ex  hoc  procedens  dubitatio;  ponitur  hic  qvaesiionis 
terminatio  facta  a  loanne,  discipulis  requirentibus. 
Unde  determinat,  quod  Christus  est  regenerator,  non 
ipse ;  et  procedit  hoc  ordine.  Primo  loannes  se  ipsum 
humiliat  et  Christo  postponit  per  considerationeni 
fragilitatis  humanae;  secundo  Christum  sibi  prae- 
ponit  in  bapiizandi  poteniia;  tertio,  in  praedi- 
candi  sapientia;  quarto  vero,  in  omnis  graiiae  ex- 
cellentia, 

50.  (Vers.  27.).  Primo  igitur  se  humiliat  per 
eonsiderationem  fragiliiatis  humanae  contra  disci- 
pulos  volentes,  quod  se  ipsum  et  baptismum  suum 
magnificaret.  Propter  quod  dicit:  Non  potest  homo 


Resp.  2. 


Ad  obiect. 


Ad  qaaest. 


Ad  nlt.  ra- 
lionem. 


Obiicitnr. 


Terlio,  de 
qaaesttoQis 
terminatio- 
neqaatnor. 


Primam. 


*  Cfr.  siipra  c.  I .  n.  71 .  Resp.  2.  Aiigust.,  in  loan.  Evang, 
Ir.  15.  n.  3:  An  utrumqiie  verum  est,  quia  et  lesus  baptizabat 
et  non  baptizabat  ?  Baptizabat  enim ,  quia  ipse  mundabat ;  non 
baptizabat,  quia  non  ipse  tingebat.  Praebebant  discipuli  mini- 
sterium  corporis,  praebebat  ille  adiutorium  maiestatis. 

2  Vide  supra  c.  1.  n.  58. 

^  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  29.  (aUas  28.)  n.  1. 

*  Cfr.  Hebr.  7,  1.  seqq. 

*  !oan.  i ,  2 :  Quamquam  lesus  non  baptizaret ,  sed  disci- 
puli  eius. 

*  Vers.  39. 

'  In  loan.  homil.  29.  falias  28.)  n.  I. 
®  In  loan.  Evang.  1,  33:  Hic  est  qui  haptizat  etc,  tr.  5. 
n.  18.—  De  Beda  cfr.  in  loan.  Evang.  1,  33;  3,  22.  et  4,  2. 


—  Ed.  legit:  Tamen  Beda  dicit,  quod  in  illo  bapUzandi  aciu 
contuUt  Christns  aquis  vim  regemrativam  caMactu  carnis 
suae.  Ei  AugusUnus  dicit,  quod  baptizavit  loannes  etc. 

®  Cfr.  supra  c.  1.  n.  64.  —  Pro  m  Christum  plures  codd. 
m  Christo. 

*°  Vide  explicationem  infra  7,  39.  et  ibid.  Quaest.  U. 

"  Cfr.  supra  n.  -19. 

"  Cfr.  III.  Sent.  d.  18.  a.  2.  q.  3.  et  d.  19.  a.  1.  q,  1. 

*^  Vide  supra  c.  1.  n.  -42.  —  Bonelli  hic  notat,  S.  Bonav. 
in  ea  fuisse  sententia,  quod  baptismus  ante  passionem  Christi 
fuerit  institutus  (cfr.  supra  n.  19.),  et  Christi  baptismum  ante 
mortem  Christi  expiasse  peccata  (sicut  etiam  August.  contra 
Chrysostomum  censet). 

"  Vers.  22.  et  25. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  lll. 


287 


accipere  quidqxtam,  nisi  fuerit  ei  datum  de  caelo; 
lacobi  primo  ^ ;  «  Omne  datiim  optimum  et  omne  do- 
num  perfectum  desursum  est,  descendens  a  Patre 
himinum».  Et  ita,  cum  sim  ego  purus  homo,  non 
possum  mihi  attribuere,  nisi  quod  mihi  datum  est; 
et  propterea  Christi  offlcium  non  raihi  attribuo ,  sed 
praeconis ;  primae  ad  Corinthios  quarto ;  «  Quid  ha- 
bes ,  quod  non  accepisti  »  ? 

31.  (Vers.  28.).  Ipsi  vos  mihi  testimonium  per- 
hibetis ,  quod  dixerim :  Non  sum  ego  Ch?istus ;  su- 
pra  primo^;  «  Et  confessus  est,  quia  non  sum  ego 
Christus».  Sed  quoniam  missus  sum  ante  illum, 
tanquam  vox  ante  verbum ;  supra  primo ;  «  Ego  vox 
clamantis  in  deserto ;  Dirigite  »  etc. 

52,  (Vers.  29.).  Qui  habet  sponsam  etc.  Osten- 
secDndum.  dit  hic  socundo  Christum  sibi  praepositum  in  poten- 
tia  haptizandi.  Illius  enim  est  baptizare,  cuius  est 
regenerare;  et  illius  regenerare,  qui  habet  spon- 
sam,  ex  qua  generet.  Propterea  dicit;  Qui  habet 
sponsam  sponsus  est,  et  ex  ea  generare  potest  et 
baptizare;  ad  Ephesios  quinto^:  «Viri,  diligite  uxo- 
res  vestras ,  sicut  et  Christus  dilexit  Ecclesiam  et  se- 
metipsum  tradidit  pro  ea,  nt  illam  sanctificaret , 
mundans  eam  lavacro  aquae  in  verbo  vitae».  Beda*: 
«  Christus  est  sponsus ,  sponsa  est  Ecclesia  de  gen- 
tibus  congregata;  secundae  ad  Corinthios  undecimo: 
Despondi  vos  uni  viro,  virginem  castara  exhibere 
Chrislo  ».  UHus  igitur  est  regenerare;  mei  autem 
non  est  regenerare  nec  in videre ,  sed  potius  gaudere 
tanquam  amici.  Ideo  subdit;  Amicus  autem  sponsi, 
qui  stat,  per  gratiara,  et  audit  illum,  per  inspira- 
tionem  internam  ,  gaudio  gaudet  propter  vocem 
sponsL  Gaudio  gaudet,  id  est,  plene  gaudet,  quia 
vult  secum  gaudere.  Amicus;  infra  decimo  quinto®: 
«  Vos  amici  mei  estis  »  etc.  Stat ;  ad  Romanos  de- 
cimo  quarto:  «  Suo  Doraino  stat,  aut  cadit  ».  Au- 
dit;  Psalmus:  «  Audiam,  quid  loquatur  in  rae  Domi- 
nus  Deus  »  etc.  Gaudio  gaudet;  ad  Phihppenses  ul- 
timo ;  « Gaudete  in  Domino  semper »  etc.  Et  hoc 
modo  gaudebat  loannes  tanquam  amicus,  non  dolebat 
ut  invidus  ^.  Ideo  dicit;  In  hoc  ergo  gaudium  meum 
impktum  est,  id  est  perfectum,  scihcet  tunc  gau- 
dium  est  irapletam ,  cum  habet  quod  desiderat ;  infra 


decimo  sexto^;  «  Petite,  et  accipietis,  ut  gaudium 
vestrum  sit  plenum». 

53.  (Vers.  30.).  lUum  oportet  crescere,  me  au- 

tem  minui.  Hoc  optimum  est  signum  ^,  cum   quis  Kotandnm. 
gaudet  de  alterius  exaltatione  cum  sua  depressione. 
Illum  oportet  crescere ,  in  morte,  quia  exaltatus  in 
cruce ;  me  autem  minui,  in  amputato  capite.  Vel :  Expositio 
illum  oportet  crescere,  in  fama,  ut  credatur  Chri-     '^**' 
stus ;  me  autem  minui,  ut  qui  credor  Christus  cre- 
dar  eius  praecursor.  Vel:  illum  oportet  crescere ,  in 
baptizando  et  in  numero  discipulorum ;  me  minui, 
quia  baptismus  eius  et  discipulatus  eius  in  proximo 
cessare  debebat,  sed  Christi  e  contrario  amphari.  De 
hac  ampliatione  gaudebat  Apostolus  ad  Philippenses 
primo  ^ :  «  Sive  per  occasionem ,  sive  per  veritatem 
annuntietur  Christus,  in  hoc  gaudeo,  sed  et  gaudebo  » . 
Rationem  autem,  quare  Christum  oportet  crescere,  Ratio. 
reddit,  quia  desursum  venit;  propter  quod  dicit: 

54.  (Vers.  31.).  Qui  desursum  venit  super 
omnes  esi;  Glossa  ^^ :  «  Ideo  merito  crescit »,  et  pro- 
pter  hoc  omnibus  supereffertur ;  Psalmus ;  «  Omnia 
subiecisti  sub  pedibus  eius  »  etc. 

Qui  de  terra  est  de  terra  loquitur,  Hic  tertio  Tertium, 
praeponit  sibi  Christum  in  praedicandi  sapientia, 
quia  loannes  ut  terrenus  de  terrenis  loqui  poterat, 
sed  Christus  caelestia.  Propterea  dicit ;  Qui  de  terra 
est  de  terra  loquitur ;  talis  est  loannes ,  qui  in  pec- 
catis  conceptus.  Qui  de  caelo  venit  super  omnes  est, 
in  dignitate  docendi ;  Christus  de  caelo  venit ;  primae 
ad  Corinlhios  decimo  quinto  " :  «  Primus  homo  de 
terra  terrenus,  secundus  de  caelo  caelestis  »;  ideo  de 
caeh ,  quia  spiritualis ,  quia  subUmis  Deitate ;  infra 
octavo ;  «  Vos  de  deorsum  estis ,  ego  de  supernis 
sum  ».  Et  quia  de  supernis  est,  de  supernis  loquitur 
certitudinaliter.  Propter  quod  dicit : 

85.  (Vers.  32.).  Et  quod  vidit  et  audivit,  hoc 
testatur,  tanquam  certus.  Vidit,  ut  Dei  sapientia, 
quia  se  ipso  vidit;  audivit,  ut  Filius  accipiendo  a 
Patre  ;  infra  decimo  quinto  ^^ ;  «  Omnia ,  quaecumque 
audivi  a  Patre  meo,  nota  feci  vobis».  Et  licet  eius 
doctrina  sit  excellentissima ,  tamen  a  carnaUbus  de- 
spicitur.  Propterea  subdit ;  Et  testimonium  eius  nemo 
accipit,  id  est  nuUus  homo  mundanus;  infra  de- 


*  Vers.  17.  —  Seq.  locus  est  I.  Cor.  4,  7. 

2  Vers.  20.  —  Mox  pro  Sed  quoniam  Vulgata  Sed  quia» 
Subinde  allegatur  loan.  4,  23. 

^  Vers.  25.  seq.,  ubi  Vulgata  omittit  earn, 

*  In  loan.  Evang.  3 ,  29 :  Ille  est  sponsus  venis ,  sponsa 
vero  sancta  Ecclesia  ex  omnibus  congregata  gentibus,  de  qua 
Apostolus  [H-  Cor.  11,  2.]  ait:  Despondi  vos  etc. 

^  Vers.  14.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Rom.  14,  4;  Ps.  84,  9. 
et  Phil.  4,  4. 

«  Chrysost.,  in  loan.  homil.  29.  (alias  28.)  n.  2 :  Idcirco, 
quod  putaret  illos  haec  aegre  ferre,  se  amicum  sponsi  dicit 
esse,  ostendens,  se  non  raodo  non  aegre  ferr*,  sed  admodum 
gaudere...  Si  sponsa  [populus]   ad   sponsum  [Chiistum]  non 


accederet,  tunc  dolerem ;  non  vero  nunc,  cum  nosfra  completa 
sunt  etc. 

'  Vers.  24.  —  Superius  pro  id  est  multi  codd.  et  Chry- 
sost.,  in  loan.  homil.  29.  (alias  28.)  n.  3:  Hoc  ergo  gaudium 
meum  impletum  est,  id  est,  perfectura  est  opus  meum  etc. 

^  Plures  codd.,  ut  F I K  L ,  et  ed.  addunt  verae  dilectionk, 

'  Vers.  18.  —  Superius  post  quia  baptismus  ed.  prosequi- 
tur  meus  et  discipulatm  in  proximo  cessare  debet  etc. 

*°  Scilicet  interlinearis.  —  Sequitur  Ps.  8,  8. 

^*  Vers.  47.  —  Seq.  locus  est  loan.  8,  23. 

"  Vers.  15.  —  Superius  pro  se  ipso  C  a  se  ipso,  D  de 
se  ipso,  ed.  se  tpsum. 


288 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  III. 


cirao  quinto  ^ :  «  Et  yiderunt  et  oderunt  et  me  et 
Patrem  meum  »;  sed  spirituaks,  qui  accipiunt,  de 
doctrina  eius  certi  fiunt.  Propterea  dicit; 

56.  (Vers.  dS.).  Qui  aulem  aeceperit^  eius  te- 
stimonium  signavit,  quia  Deus  verax  est,  id  est, 
tanquam  sigillum  in  corde  certitudinaiiter  imprimet. 

57.  (Vers.  34.).  Quem  enim  misit  Deus  verba 
Dei  loquitur ;  et  sic  verax  est ,  sicut  Deus ;  infra 
septimo  ® :  «  Si  quis  voluerit  yoluntatem  Dei  facere , 
cognoscet  de  doctrina,  utrum  ex  Deo  sit,  an  ego  a 
me  ipso  loquar  » . 

Non  enim  ad  mensuram  etc.  Hic  quarto  prae- 
Qaartom.  pouit  Christum  sibi  in-  gratiae  excelkntia,  quia 
omnes  in  gratia  excellit ,  et  ista  excellentia  est  ratio 
praedictorum.  Propterea  dicit:  Non  enim  ad  men- 
suram.  Vere  dixi ,  quod  ipse  est  sponsus,  ipse  cae- 
kstia  loquitur,  et  superomnes  est:  Non  enim  ad 
mensurani  dat  Deus  spiritum ,  scilicet  Christo ;  non 
ad  mensuram  certam,  sicut  aliis*.  Et  rationem 
subdit : 

58.  (Vers.  35.).  Pater  enim  diligit  Filium  et 
omnia  dedit  in  manu  eius ;  Matthaei  undecimo  ^ : 
«  Omnia  mihi  tradita  sunt  a  Patre  meo».  Et  ideo 
nullus  salvatur  nisi  per  Filium.  Propterea  subdit: 

59.  (Vers.  36.).  Qui  credit  in  Filium  hahet  vi- 
tam  aeternam ,  in  merito  scilicet ;  qui  autem  in- 
credulus  est  Filio ,  non  videbit  vitam ,  non  habebit 
gloriam ,  sed  poenam.  Unde  dicit :  Sed  ira  Dei  ma- 
net  super  eum ;  infra  duodecimo  ^ :  «  Qui  spernit  me 
et  non  accipit  verba  mea  habet  qui  iudicet  eum  » , 
ira/scilicet  vindictae,  de  qua  Proverbiorum  sexto: 
«  Zelus  et  furor  viri  in  die  vindictae  non  parcet »  etc. ; 
vel  ira ,  id  est  culpa  originalis ,  per  quam  filius  irae ; 
ad  Ephesios  secundo:  «  Eramus  natura  filii  irae  ». 


QUAESTIONES. 

60.  Quaest.  I.  Sed  quaerit  Chrysostomus  ^  hic 
primo  de  hoc,  quod  loannes  vocat  se  sponsi  ami- 
cum,  cum  supra  non  fuerit  ausus  dicere  se  dignum 
servum ;  supra  primo :  Cuius  non  sum  dignus  etc. 

Respondet  Chrysostomus  ^ ,  quod  responsiones  Resp. 
aptantur  interrogationibus ;  et  supra  loannes  incita- 
batur  ad  ambitionem ;  et  ideo  se  humiliavlt  et  indi- 
gnum  servum  vocavit.  Hic  incitatur  ad  aemulatio- 
nem;  et  ideo  se  amicum  vocat  et  gaudere  de  bono 
eius  dlcit. 

61.  Quaest.  II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit  loan- 
nes :  Qui  de  terra  est  de  terra  loquitur.  —  Hoc 
dixit  pro  se,  et  videtur,  quod  inconvenienter  dixe- 
rit ;  quia  ipse  non  loquebatur  ter?'ena,  sed  caekstia, 

Chrysostomus  ^  respondet  ad  hoc. ,  quod  hoc  non  Resp.  i. 
dixit  absolute,  sed  comparative ;  nou  quia  essent 
terrena,  sed  quia  terrena  erant  comparata  doctrinae 
Christi.  —  Augustinus^^  respondet,  quod  propositio  Resp.  2. 
illa  intelligenda  est  secundum  se  sive  cum  redupli- 
catione :  Qui  de  terra  est ,  secundum  quod  lerre- 
nus,  loquitur  de  terra;  si  autem  de  caelestibus, 
hoc  est  secundum  quod  spiritu  imbutus,  desur- 
sum  venit. 

62.  Quaest.  III.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
De  caelo  venit  etc.  —  Videtur  ex  hoc,  quod  Chri- 
stus  nbn  assumserit  carnem  humanam,  sed  caele- 
stem ;  aut  si  humanam ,  quare  non  dicitur  venire 
de  terra  ut  aiii  homines? 

Respondet  Augustinus  ^^ :  «  De  caelo  sive  de-  Resp-  *• 
sursum ,  hoc  est  de  altitudine  humanae  naturae  ante 
peccatum  primi  parentis  » .  —  Sed  hoc  videtur  con-  oiificuitas, 
sonare  illi  haeresi,  quod  aliqua  particula  mansit  in 


^  Vers.  24. 

^  Ita  etiam  card.  Hugo,  B.  Albert,  S.  Thomas;  Vulgata : 
Qui  accepU. 

'  Vers.  n.  Hunc  locum  ab  ed.  omissum  e  codd.  sup- 
plevimus. 

*  Cfr.  infra  n.  63. 

^  Vers.  27. 

^  Vers.  48.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  6,  34.  seq.  et 
Eph.  2,  3. 

'  In  loan.  homil.  29.  (alias  28.)  n.  2:  Quare  qui  ait 
[1,  27.]:  Non  sum  dignus,  nt  solvam  eius  corrigiam  calcea' 
menti,  se  amicum  eius  nimc  dicit? 

®  Loc.  cit.,  ubi  tamen  haec  rcsponsio  aliis  exhibetur  ver- 
bis.  —  Inferius  pro  ambitionem  ed.  abiectionem. 

^  In  loan.  homil.  30.  (alias  29.)  n.  1.  —  Inferius  ex  D 
substituimus  comparata  pro  comparatione. 

*°  In  loan.  Evang.  tr.  14.  n.  6:  Quomodo  ergo  [loannes] 
de  terra  loquitur?Sed  de  homine  dicebat.  Quantum  ad  ipsura 
hominem  pertinet,  de  terra  est  et  de  terra  loquitur;  si  autem 
aliqua  loquitur  divina ,  illuminatus  est  a  Deo.  Nam  si  non  esset 
illuminatus,  terra  terram  loqueretur  etc.  —  Inferius  pro  redu* 
plicafione  plures  codd.  duplicatione. 

**  Haec  verba  habentur  in  Glossa  ordinaria  in  hunc  lo- 
cum,  quae  a  Strabone  et  etiam  a  S.  Thoma  (Catena  aiu^ea)  tri- 


buunlur  AlcuinOf  a  Magistro  Sententiarum  (III.  Sent.  d.  XVI. 
c.  4.)  autem  Augustino.  Glossa  haec  ait:  «  Qui  desursum,  id 
est  de  altitudine  humanae  naturae  ante  peccatum  primi  paren- 
tis,  quia  de  illa  altitudine  assumsit  Verbum  Dei  hiimanam  na- 
turam  et  non  assumsit  culpam,  cuius  assumsit  poenam.  Qui 
enim  de  caelo,  id  est  de  Patre,  venit,  duobus  modis  supei' 
omnia  est:  primo,  super  omnem  humanitatem,  quia  de  ipsa, 
priusquam  pecoaret,  venit;  secundo,  iuxta  altitudinem  Patris, 
cui  est  aequalis  ».  Cfr.  August.,  Serm.  362.  (alias  121.  de  Di- 
versis)  c.  14.  n.  16,  ubi  exponit,  quomodo  Ghristus  sit  homo 
de  caelo  caelestis,  scil.  quia  ipse  non  terrenus  est,  id  est  non 
secundum  terrenam  concupiscentiam  generatus  et  absque  pec- 
cato.  «  Quamvis  de  terra  Chi'istus  assumserit  caniem...  non  ta- 
men  terrenus,  sed  caelestis  homo  et  de  caelo  dicitur.  Si  enim 
suis  hoc  fidelibus  per  gratiam  praestitit,  ut  recte  dicat  Apo- 
slolus  [Phil.  3,  20.]:  Nostra  enim  conversatio  in  caelis  est, 
quanlo  magis  ipse  caelestis  homo  et  de  caelo  dicendus  est, 
in  qno  nullum  unquam  peccatum  fuit.  Propter  peccatum  enim 
dictum  est  [Gen.  3,  19.]  homini:  Terra  es  etJn  terram  ibis, 
De  caelo  ergo  caelestis  homo  ille  rectissime  dicitur,  cuius  con- 
versatio  de  caelo  nunquam  recessit  »  etc,  Cfr.  de  Fide  ad  Petrum 
(inter  opera  August.),  c.  2.  n.  15.  Vide  etiam  III.  Sent.  lit.  Ma- 
gislri,  d.  IIl.  c.  3.  et  4. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


289 


Adam  incorrupta,  quae  per  successiones  usque  ad 
Virginem  traducta  est,  et  de  illa  facta  est  caro 
Christi  K 

Propter  hoc  sane  intelligendum  est  verbum, 
Resp.  quod  illud  dicitur  per  quandam  assimilationem : 
quia,  sicut  caro  in  Adam  ante  peccalum  fuit  pura 
et  sine  macula,  sic  Christus  carnem  immaculatam 
assumsit.  Et  notandum ,  quod  terram  non  vocat  hic 
naturam  passihilem,  sed  corruptam  et  generatam 
per  corruptionem  vitiosam^,  secundum  quam  non 
est  Christus  genitus ,  sed  per  virtutem  divinam  Spi- 
ritus  sancti  conceptus;  ideo  desursum, 

63.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Non  ad  mensuram  dat  Deus  Spiritum.  —  Aut 
intelligit  de  Christo  secundum  divinam  naturam,  aut 
secundum  humanam;  secundum  divinam  naturam 
non  potest,  quia  ipse  non  recipit  Spiritum,  immo 
ab  ipso  ^  procedit.  Si  secundum  humanam ;  contra : 
Gratia  Christi  hominis  est  creata ;  sed  omnia  creat 
Deus  in  certo  pondere,  numero  et  mensura  \  unde 
nihil  creatum  est  infinitum  :  ergo  ad  mensuram. 


Respondeo  :  Dicendum ,  quod  est  mensura  limi^  Resp.  cmn 

,    distinctiona. 

tationis,  et  est  mensura  divisionis.  Mensuram  hmi- 
tationis  voco,  qua  unumquodque  creatum  finitum  est 
in  sua  substantia  et  virtute  et  Umitatum.  Mensu- 
ram  divisionis  voco  determinationem  alicuius  ad  ali- 
quem  actum,  secundum  illud  primae  ad  Corinthios 
duodecimo^ :  Divisiones  gratiarum  sunt,  idem  au- 
tem  Spiritus ,  quando  scilicet  gratia  datur  alicui  ad 
aliquem  effectum  determinatum ,  sicut  dicit  Aposto- 
lus.  Christus  gratiam  habuit  ad  mensuram  primo 
modo,  quia  gratia  eius  non  fuit  infinita;  secundo 
modo  habuit  non  ad  mensuram ,  quia  non  fuit  in  eo 
arctata  ad  aliquam  operationem ,  sed  ad  omnem,  sicut 
caput  habet  omnes  sensus.  Unde  Chrysostoraus  ^ : 
«  Spiritum  hic  drcit  actionem  Spiritus ;  haec  enim 
est,  quae  dividitur  ».  Unde  patet,  quod  ioquitur  de 
mensura  per  gratiarum  divisionem. 

64.  Quaest.  V.  Item  de  hoc  quod  dicit :  Qui  cre- 
dit  habet  vitam  aeternam;  quia,  si  habet,  non  credit. 

Responueo  :  Habere  spiritualia  est  per  amorem ;  Resp. 
et  tunc  perfecte  habentur,  quando  perfecle  amantur  ^. 


Capitulum  IV. 


Teitia  maiiifestatio ,  (^aae  facta  est  Samaritaiiis. 

1.  Ut  ergo  cognovit  lesus  etc.  Manifestavit  se 
Dominus  supra  discipulis  et  ludaeis;  in  hac  parte  ma- 
nifestat  se  Samaritanis,  et  hoc  praedicando  et  an- 

oiTisio.  nuntiando  eis  verbum  salutis.  Et  habet  pars  ista  duas 

partes.  In  prima  notatur  praedieandi  opportunitas ; 

in  secunda,  praedicationis  forma,  ibi^:  Venit  mu- 

lier  de  Samaria,  ubi  Dominus  Samaritanae  mcipit 

snbdivisio.  praedicarc.  —  Opportunitas  autem  erat  ex  parte  loci, 

primo,  op-  et  haec  quidem  fuit  duplex,  scilicet  ad  transeundum 

portanitas.  . 

et  aa  quiescendum. 

2.  (Vers.  1.).  Tangitur  ergoprimo  opportunitas 
Expositio  lifc.  loci  ad  transeundum,  Cum  enim  vellet  ire  a  ludaea 

tcrsilis 

Exparte*io-  in  Gahlaeam,  necesse  habebat  transire  per  Samariam. 

ci  opportu-  , 

niiasprima.  Propterca  dicit :  Ut  ergo  cognovit  lesus,  quia  audte- 
rant^  PharisaeL  Audierant,  inquam,  a  discipulis 
loannis,  qui  tanquam  invidi  et  detractores  refere- 
bant ;  supra  tertio :  «  Dixerunt :  Omnes  vadunt  ad  il- 


lum  » ;  audierant,  inquam,  quod  lesus  plures  disci- 
pulos  facit  et  baptizat  quam  loannes.  Et  ex  hoc 
manifestum  erat  eis,  quod  ipse  erat  maior  et  cele- 
brior  loanne  ^^,  et  iam  eis  manifestatus.  Hoc  audie- 
runt,  quia  sic  relatum  fuerat. 

3.  (Vers.  2.).  Quamquam  lesus  non  baptiza- 
ret,  sed  discipuli  eius,  ne  provocarentur  ad  in- 
vidiam. 

4.  (Vers.  3.).  Reliquit  ludaeam  et  abiit  iterum 
in  Galilaeam;  quia  semel  abierat,  supra  primo  ^^ 
Chrysostomus:  «  Recessit  Dominus  non  timoris  gratia, 
sed  abscindens  eorum  livorem  atque  invidiam  » ;  unde 
infra  septimo :  « Ambulabat  lesus  in  Galilaeam ;  non 
enira  volebat  in  ludaeam  ire,  quia  quaerebant  eum 
ludaei  interficere  ».  Sic  facta  praedicatione  ludaeis, 
ostendit  se  opportunitas  praedicandi  Samaritanis ;  unde 
dicit : 

5.  (Vers.  4.).  Oportebat  autem,  eum  transire 
per  mediam  ^^  Samariam.  Et  sic  aderat  loci  oppor- 


*  Cfr.  III.  Sent.  d.  3.  p.  H.  a.  2.  q.  1 .  in  -corp.,  ubi  etiam 
August.  dictum  explicatur. 

*  Ed.  contra  codd.  legit  sic:  Et  notandum,  qnod  terram 
nomrnat  hic  naturam  passibilem,  non  corruptam  per  genera- 
iionem  coiTuptione  vitiosa. 

*  In  ied.  additur  et  Patre  Spiritus  sanetus. 

*  Sap.  14,  21.  ^  Vers.  4.  seqq. 
^  In  loan.  homi!.  30.  (alias  29.)  n.  2  :  Quid  vero  signifi- 

cat  iUud:  Non  ad  mensuram  dat  Deus  Spiritum?  Nos  omnes, 
ait,  ad  mensuram  Spiritus  operationem  accepimus;  per  Spiri- 
tum  enim  hic  operationem  intelligit;  haec  quippe  ea  est,  quae 
distribuitur;  hic  vero  totam  illam  sine  mensura  habet  operatio- 
nem.  Cfr.  III.  Sent.  d.  13.  a.  1.  q.  2.  —  Inferius  post  divisio- 
nem  ed.  addit  respectu  nostri» 

^  Cfr.  infra  c.  L  n.  27.  et  supra  pag.  52 ,  nota  2.  —  Re- 

5.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


sponsio  haec  est  secundum  codd.,  quibus  suflfragalur  etiam 
Gorranusj  ed.  autem  sic  habet:  Responsio:  Habere  sempiter- 
nam  vitam  nunc  est  in  spe  per  amorem  mperfectum;  sed 
tunc  perfecte  habetur,  quando  perfecte  amatur,  scilicet  m 
pairia,  ubi  non  creditur,  sed  habetur, 

'  Vers.  7. 

®  Vulgata  et  G  audierunt.  —  Sequitur  loan.  3,  26:  Dixe» 
runi  ei  [loanni]...  et  omms  veniunt  ad  eum. 

**  Ed.  loannes,  quae  etiam  paulo  superius  pro  ipse  erat 
cum  nonnullis  codd.  substitnit  ipse  esset. 

*'  Vers.  43.  —  Verba  Chrysost.  habentur  in  loan.  homil. 
31.  (alias  30.)  n.  1.  Subinde  allegatur  loan.  7,  1. 

*^  Vulgata  omittit  mediam,  quod  etiam  exhibent  card. 
Hugo,  B.  Albert.,  S.  Thomas  (Catena  aurea).  —  Sequitur 
Luc.  17,  11. 

37 


/ 


290 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


tunitas  ad  transeundum ;  Lucae  decimo  seplimo : 
«  Dum  iret  lesus  in  lerusalem,  transibat  per  mediam 
Samariam  ».  Sicut  transibat,  sic  redire  oportebat. 

6.  (Vers.  b.).  Venit  ergo.  Tangitur  hic  oppor- 
item,  secun-  tunitas  loci  od  quiescmdum ,  quia  lassus  erat ,  et 

locus  amoenus  se  oflferebat;  unde  locum  describit  a 
civitate,  cum  dicit:  Venit  ergo  in  civitatem  Sama- 
rioje,  quae  dicitur  Siehar;  Sichar  in  iingua  Chal- 
daica,  Sichem  in  Hebraea^  Haec  est  civitas,  ubi  Si- 
meon  et  Levi  occiderunt  viros  in  ultionem  stupri 
sororis,  Genesis  trigesimo  quarto^.  Et  haec  civitas 
erat,  supple;  juxta  praedium,  quod  dedit  faeob 
loseph,  filio  suo;  Genesis  quadragesimo  octavo:  «Do 
tibi  partem  unam  extra  fratres  tuos,  quam  tuli  de 
manu  Amorrhaei  in  gladio  et  arcu  meo  ».  Et  hic 
locus  opportunus  erat  ad  quiescendum,  quia  amoenus. 
Propterea  dicit: 

7.  (Vers.  6.).  Erat  autem  ibi  fons  lacob ,  id 
est,  quem  lacob  invenerat,  secundum  quod  dicitur 
infra  eodem  ^  Et  Christus  indigebat  quiete ;  ideo  di- 
cit:  lesus ,  fatigatus  ex  itinere,  sedebat  sic  supra 
fontem;  quia  locus  frigidus  erat,  et  calor  iam  erat. 
Ideo  subdit:  Ilora  autem^  erat  quasi  sexta;  et  ideo 
fatigatus  erat  longo  itinere,  ex  ieiunio  et  calore.  Unde 
ipse  Dominus  dicit  in  Psalmo :  «  Pauper  sum  ego  et 
in  laboribus  a  iuventute  mea ;  exaltatus  autem ,  hu- 
miliatus  sum  et  conturbatus  » . 

8.  Allegorice.  lesus ,  relicta  ludaea ,  transitper 
Expositio  ai-  mediam  Samariam  in  Galilaeam;  quia,  ludaeis  ex- 

egonca.   ^2^g^2^|.jg  ^  chnstus  migravit  ad  Patrem ;  Galihiea  enim 

transraigratio  interpretatur  ^ ;  ad  Romanos  undecimo: 
Caecitas  contigit  in  Israel,  ut  plenitudo  gentium 
intraret;  et  Actuum  decimo  tertio:  Dixerunt  Paulus 
et  Barnabas  ludaeis :  Vobis  oportebat  primum  lo- 
qui  ve7'biim;  sed  quoniam  repulistis  illud  et  indi- 
gnos  vos  iudicastis  aeternae  vitae;  ecce,  converti- 
mur  ad  gentes.  —  lesus,  fatigatus  ex  itinere ,  se- 
det  hora  sexta;  quia  Filius  Dei  carnem  nostram  cum 
poenalitatibus  assumsit  sexta  aetate,  sicut  dicit  Au- 
gustinus  ^ ;  leremiae  decimo  quarto :  Quare  sicut 
colonus  futurus  es  in  terra  et  sicut  viator  decli- 


nans  ad  manendum?  —  Super  puteum  a^ua£  sedet; 
quia  super  fluenta  gratiae  requiescit,  ut  eflundat  in 
se  credentibus;  Infra  septimo  ':  Qa^i  credit  in  me, 
sicut  dicit  Scriptura ,  flumina  de  ventre  eivs  fluent 
aquae  vivae, 

9.  Notandum,  qaodChHstus  dicitur  seder e  sur  CMsimfom 
pra  fontem;  quia  ipse  est,  m  quo  requiescit  fons 
omnis  gratiae ;  unde  recte  per  fontem  illum  intelligi- 
tur;  Genesis  secundo^:  Fons  ascendehat  de  terra  et 
irrigabat  universam  superficiem  terrae,  Iste  est 
Christus,  a  quo  procedit  quadruplex  flumen  sive  Qnadropiex 
aqua,  sciUcet  aqua  munditiae,  De  hac  aqua  Ezechiel  Prima^est 

.   •        -  a      r^/y>        1  mundiliae. 

tngesmio  sexto^:  Effundam  super  vos  aquam  mun- 
dam  etc. ;  et  sic  Christus  dicitur  fons  munditia^; 
iste  est  baptismus ;  Zachariae  decimo  tertio :  Erit 
fom  patens  domui  David  et  habitatorihus  lerusa- 
lem  in  ablutionem  peccatoris  et  mmstruatae,  Ba- 
ptismus  enim  raundat  peccatorem  et  raenstruatam, 
quia  delet  peccatum  originale  et  actuale.  —  Aqua  secanda.sa- 
sapientiae;  Ecclesiastici  decirao  quinto*^:  Aqua  sa-  ^*®"  *®' 
pientiae  salutaris  potavit  illum ;  et  haec  est  sacra 
doctrina.  Et  sic  Christus  dicitur  fons  sapientiae  Ec- 
clesiastici  primo:  Fons  sapientiae,  verhum  Dei  in 
excelsis.  Iste  irrigat  corda  doctorum;  Proverbiorum 
quinto :  Deriventur  fontes  tui  foras  etc.  —  Aqua  Tertia,  gra- 

tiae 

gratiae;  de  qua  infra  septimo*^:  Qui  credit  in  me, 
flumina  de  ventre  eius  fluent  aquae  vivae,  Et  sic 
dicitur  Christus  fons  gratiae;  infra  eodem:  Qui  bi- 
berit  ex  aqua,  quam  ego  dabo  ei,  flet  in  eo  fons 
aquae  salientis  in  vitam  aeternam ;  haec  est  gratia , 
leremiae  secundo.  —  Aqua  vitae,  de  qua  infra  eo-  Qoaria,  vi- 

.  tae 

dem  ^^:  Qui  biberit  ex  aqua,  quam  ego  dabo  ei, 
non  sitiet  in  aeternum.  Et  sic  dicitur  Christus  fons 
vitae ;  Psalmus :  Apud  te  est  fons  vitae ,  et  in  lu- 
mine  tuo  videbimus  lumm;  et  Apocalypsis  septimo: 
Agnus  deducet  eos  ad  vitae  fontes  aquarum, 

Omnes  aquae  istorum  fontium  procedunt  a  Chri-  Hae  omnes 
sto;  unde  Isaiae  duodecimo'^:  Haurietis  aquas  mceduDt."^*^^" 
gaudio  de  fontihus  Salvatoris;  sed  non  procedunt 
nisi  in  humiles  et  valles ;  Psalmus :  Qui  emittis  fon- 
tes  in  convallibus,  id  est  in  humilibus. 


*  Hieron.,  in  Lib.  Hebraic.  Qq.  in  Gen.  48,  22:  Et  ego 
dedi  iibi  Sicimam  praecipuan  super  fratres  tttos,  quam  ac- 
cepi  de  manibus  Amorrhaeorum  in  gladio  meo  et  sagitia.  Si- 
cima  [vel  Sicbima]  iuxta  Graecam  el  Lalinam  consuetudinem 
declinata  est.  Alioquin  Hebraice  Sichem  dicitur,  ut  loannes 
quoque  evangeUsta  testatur  (i,  5.),  lieet  vitiose,  ut  Sichar  le- 
gatur,  error  inolevit,  et  est  nunc  Neapolis,  urbs  Samaritano- 
rum.  Cfr.  Epist.  408.  (alias  27.)  n.  43. 

*  Vers.  25.  seqq.,  ibid.  48,  22.  est  seq.  locus,  cuius  versio- 
nem  secundum  Hieron.  vide  in  nota  praecedente.  Cfr.  losue  24,  32. 

*  Vers.  42.  —  Inferius  post  lesus  Vulgata  addit  ergo. 

*  Vulgata  oraittit  autem,  quod  tamen  exhibent  card.  Ilugo, 
B.  Albert.  et  S.  Thomas.  —  Subinde  allegalur  Ps.  87,  16. 

*  Hieron.,  de  Nominibus  Hebraic.  novi  testam.  ex  Luca : 
Galilaea,  volutabilis,  aut  transmigratio  perpetrata,  vel  rota. — 
Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  11,  25:  Caecitas  ex  parie  contigit 
[codd.  nostri  intravO],,.  donec  plenitudo  etc.;  et  Act.  13,  46, 
ubi  Vulgata  repellitis..»  iudicatis. 


®  In  loan.  Evang.  tr.  16.  n.  9.  et  83  Qq.  q.  64.  n.  2.  De 
sew  aetatibus  cfr.  Breviloq.  Prolog.  §  2.  —  Sequitur  ler.  14,  8. 

'  Vers.  38. 

^  Vers.  6 ,  ubi  pro  et  irrigabat  Vulgata  irrigans.  De  qua- 
tuor  capitibus  fluminis  ib.  v.  10.  seqq. 

*  Vers.  25.  —  Seq.  locus  est  Zach.  13,  1. 

^^  Vers.  3.  Pro  poiavit  Vulgata  poiabit,  —  Duo  seqq.  loci 
sunt  Eccli.  1,  5.  et  Prov.  5,  16. 

^*  Vers.  38,  ubi  post  in  me  Vulgata  addit  sicut  dicit  Scri- 
ptura,  —  Seqnuntur  loan.  4,13.  seq.  (cfr.  infra  n.  21 .  22.) 
et  ler.  2,  13:  Me  dereliquerunt,  fontem  aquae  vivae  etc. 

"  Vers.  13.  —  Duo  loci  seqq.  sunt  Ps.  36,  10.  et  Apoc. 
7,  17. 

"  Vers.  3.  Cfr.  Prooem.  in  I.  Sent.  —  Subinde  allegatur 
Ps.  103,  10.  August.,  in  hunc  locum  (serm.  2.  n.  10.):  CoIIes 
et  montes  tumores  terrarum  sunt;  valles  autem  vel  convalles, 
humilitates  terrarum.  Noli  contemnere  humilitates;  inde  fluunt 
fontes:  Emittis  fontes  in  convaltibus. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


291 


10.  Nola,  quod  diabolus  sedet  super  fontem 
Ex  opposiio  immunditiae .  de  quo  Levitici  vigesifno  ^ :  Qui  coie- 
ijoh.         nt  eum  multere  %n  fluxu  menstruo  et  revelavei^tt 

turpttudtnem  etus,  tpsaque  aperuerit  fontem  san- 
guinis  sui ,  interficientur  ambo  de  medio  populi 
sui,  Mulier  menstrua  et  immunda  est  caro  nostra ; 

secanda.  cum  illa  coit  qui  eius  desideriis  satisfacit.  —  Imi- 
tationis  perversae;  Proverbiorum  vigesimo  quinto  ^ : 
Fons  turbatus  pede  et  vena  corrupta,  iustus  ca- 
dens  coram  impio.  Impius  enim ,  dura  considerat  in 
iusto  niala  et  bona,  relinquens  bona,  imitatur  mala. 

Teriia.  —  Curiositatis  vanae;  Ecclesiastici  vigesimo  sexto  ^ 
dicitur  de  anima  curiosa:  Sicut  viator  sitiens  ad 
omnem  fontem  os  aperiet  et  ex  omni  aqua  bibet; 
quia  curiosi  lotum  volunt  scire  et  de  orani  sapien- 

Qnaria.  tia  tentaro.  —  Damnationis  aeterna^e;  Apocalypsis 
octavo  * :  SteUa  magna  ardens  eecidit  in  fontes 
aquarum,  et  nomen  stellae  dicitur  absinthium; 
quia  diabolus  de  caelo  empyreo  incidit  in  sumraam 
calamitatem  poenarum,  ad  quas  trahit  omnes  suos 
potatores. 

QUAESTIONES. 

11.  Quaest.  l  x\d  intelligentiam  litterae  primo 
quaeriturde  hoc  quod  dicit:  Ut  cognovit  lesus,  — 
Aut  hoc  dicit  secundum  divinitatem,  aut  secundum 
humanitatem;  quocumque  modo  hoc  dicat,  videtur 
falsura,  quia  Christus  omnia  scivit  a  nativitate:  ergo 
post  nihil  cognoscere  incepit. 

Respondetur  ad  hoc,  quod  sicut  Christus  dici- 
Resp.  tur  ignorare,  quia  non  facit  nos  scire,  sicut  de  die 
iudicii^;  sic  dicitur  aliquid  prwijo  cognoscere,  quia 
cognoscere  se  primo  ostendit.  Unde  hoc  prius  n^ovit, 
Aiiter.  scd  tamen  tunc  primo  ostendit.  —  Vel  responden- 
dum ,  quod  Christus  prius  sciebat  praescientia ,  sed 
postmodum  scivit  relatione:  et  hoc  non  erat  incon- 
veniens  secundum  humanam  naturam^, 

12.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Dominus  reliquit  ludaeam  propter  Pharisaeos 
iam  cognoscentes.  —  Videtur ,  quod  timuerit  et  quod 
fugerit. 

Ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^,  quod  non  ti- 
Resp.  I.  more,  sed  propter  seandalum  eorum  vitandum  et  ze- 
lum  invidiae. 


Sed  tunc  obiicitur:  1.  Quia  «  veritas  doctrinae  oMicitnr  et 
non  est  dimittenda  propter  scandalum  ^  » ;  unde  non 
dimisit  eis  dicere  veritatem  propter   scandalum ,  in 
raultis  locis,  ut  Matthaei  decimo  quinto;  quare  nunc 
propter  scandalum  dimittit? 

2.  Item ,  si  propter  invidiam ;  quaero :  quare 
magis  invidebant  Christo  quam  loanni,  cum  loannes 
simiHter  baptizaret? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  triplici  ex  causa  Resp.  a. 
reliquit  ludaeam ,  scilicet  propter  scandalum  vitan-  RatioVi- 
dum ,  propter  fructum  augendvm  et  propter  exem-    "^  ^** 
plum  dandum.  Propter  scandalum,  ne  ludaei  effi- 
cerentur  per  zeh  accensionem  peiores ;  sed  haec  non 
fuit  tota  causa,  immo  etiam  propter  fructum,  quia 
ibi  parum  profecisset  et  ahbi  multum  profecit;  et 
tunc  reUnquenda  est  praedicatio  propter  scandalum, 
quando  alibi  plus  fructificari  potest.  Propter  exem- 
plum  etiam  dimisit,  sicut  dicit  Augustinus  ^,  ut  osten- 
dat  nobis,  esse  licitum  persequentium  furorem  de- 
chnare. 

2.  Quod  quaerit:  quare  inagis  persequebantur  Ad  2. 
Christum  quam  loannem  ?  responsio  est,  quia  loan- 
nes  non  baptizabat  in  nomine  suo,  sed  in  nomine 
Christi  veniuri,  Christus  vero  in  nomine  suo;  unde 
docebat  et  baptizabat  sicut  potestatem  habens  ^^.  Quo- 
niam  igitur  Pharisaei  invidi  nullum  volebant  habere 
superiorem,  ideo  magis  invidebant. 

13.  Quaest.  III.  Item  quaerit  Augustinus  ^M  Quo- 
modo  dicit  Evangelista:  FonsJacob,  cum  infra  di- 
catur  puteus? 

Respondet  Augustinus  ^^  quod  «  omnis  puteus  est  Resp. 
fons,  sed  non   convertitur.  Ubi  enim  emaiiat  aqua 
de  terra  in  superficie ,  est  tantum  fons;  ubi  in  pro- 
fundo ,  et  fons  et  puteus  dicitur  » . 

14.  Venit  mulier  de  Samaria,  Determinata  op-    secnndo, 
portunitate  praedicandi  *^,  determinatur  hic  manife-  Ss  %Za^' 
statio  facta  per  praedicationem.  Et  quia  manifestatio  Divisio. 
haec  primo  facta  est  specialiter,  secundo  vero  com- 
muniter;  ideo  primo   agitur  de  praedicatione  facta 
mulieri;  secundo,  de  praedicatione  facta  SamaritaniSy 

ibi  ** :  Reliquit  ergo  mulier  hydriam  suam  etc. 

Et  quia  non  est  eflicax  praedicatio  fidei  nisi  Primo,  ma- 
cum  consensu  hberi  arbitrii;  et  hberum  arbitrium  spSS! 
non  consentit,  nisi  excitetur  a  Deo  ^^ :  ideo  Dominus  sabcUTisio 
primo  muherem  excitat;  secundo,  excitatae  et  con-  bra.  "^®°*" 


*  Vers.  18.  —  Superius  post  super  fontem  ed.  addit  quia 
in  ipso  est  fons. 

^  Vers.  26.  —  Inferius  ed.  omittit  relinquens  bom. 

*  Vers.  15,  ubi  Vulgata  omitlit  omnem,  et  subinde  legit 
et  ab  omni  aqua  proxima  bihet.  —  E  codd.  supplevimus  di- 
cUur  de  anima  curiosa. 

*  Vers.  10.  et  11,  ubi  a  Vulgata  plura  interiiciuntur.  — 
A  cod.  E  (prima  manu)  omittuntur  quae  in  n.  9.  et  10.  ha- 
bentur,  a  secunda  manu  tamen  adluncta  sunt. 

*  Matlh.  24,  36.  et  Marc.  13,  32.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  48. 
a.  1.  q.  4.  ad  I. 

«  Vide  III.  Sent.  d.  U.  a.  3.  q.  2. 

'  In  loan.  homil.  31.  (alias  30.)  n.  1.  Gfr.  supra  n.  4. 

*  Cap.  Qui  scandalizaverit ,  X.  (lib.  V.  tit.  41.  c.  3.)  de 


Regulis  iuris:  Propter  scandalum  evitandum  veritas  non  est 
omiitenda  (secundum  Bedam,  in  Marc.  9,  41.).  —  Sequitur 
Matth.  16,  12.  seqq.,  ubi  discipuli  dixerunt  Christo :  Scis,  quia 
Pharisaei  audito  verbo  hoc  scandalizati  sunt?...  Sinite  illos, 
caeci  sunt  etc.  —  E  codd.  supplevimus:  tmde  non  dimisit,,. 
scandalum. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  15.  n.  2- 

^*  Respicitur  Matth.  7,  29:  Eratenim  docens  eos  sicut  po- 
testatem  habens  etc.  —  Propositi6nem  seq.  omittit  ed. 

"  In  loan.  Evang.  Ir.  15.  n.  5, 

*^  Loc.  cit. 

^*  Ed.  opportunilate  loci  ad  praedicandum. 

"  Vers.  28. 

**  Cfr.  Breviloq.  p.  V.  c.  2.  et  3. 


292 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


sentienti  veritatem  fidei  annuntiat,  ibi  ^:  Dieit  ad 
eum  mulier :  Domine,  da  mihi  hanc  aquam  etc.  — 

De  1.  mem.  Excitat  igituF  Dominus  mulierem  hoc  ordine,  scilicet 
primo  petendo  obsequium^.secxmdo^  promittendo  vel 
ofiferendo  beneficium;  tertio,  explicando  beneficium 
oblatum, 

13.  (Vers.  7.).  Primo  excitat  postulando  obse- 

E-.positiout-  quium  potus,  quem  mulier  ministrare  poterat,  quia 
primnm.  aquam  haurire  venerat.  Propterea  dicit:  Venit  mu- 
lier  de  Samaria  hwurire  aquam;  et  ita  potum 
dare  poterat,  et  Christus  indigebat  et  ideo  petebat. 
Ideo  sequitur:  Dicit  ei  lesus:  Da  mihi  bibere.  In- 
digebat  quidem  potu,  quia  non  erat  qui  ministraret; 
unde  dicit: 

1 6.  (Vers.  8.).  Discipuli  autem  ^  eius  abierant 
in  civitatem,  ut  cibos  emerent.  Bene  dicit  eme- 
rcnt,  non  gratis  quaererent,  quia  non  fuisset  ibi 
qui  daret ;  unde  dicitur  Lucae  nono :  « Intraverunt 
discipuli  in  civitatem:  Samaritanorum ,  ut  pararent 
illi;  et  non  receperunt  eum,  quia  facies  eius  erat 
euntis  in  lerusalem  » . 

17.  (Vers.  9,).  Dicit  ergo  ei  mulier.  Hic  secundo 
secnndum.  excitat  eam  promitteddo  vel  oflferendo  beneficium; 

quia  iijulier  considerans,  ipsum  esse  ludaeum,  no- 
luit  impeadere  obsequium,  sed  magis  quaestionem 
ingerit.  Propterea  ait :  Dicit  ergo  ei  mulier  ilh  Sa- 
maritana,  a  qua  scilicet  potum  petiverat :  Quomodo 
tu^  ludaeus  cum  sis,  bibere  a  me  poscis,  quae 
sum  mulier  Samaritana  ?  «  Ipsum  esse  ludaeum  ex 
habitu  cognovit » ,  ut  Glossa  ^  dicit.  Et  rationem  hu- 
ius  quaestionis  subiungit  Evangelista:  Non  enim 
coutuntur  ludaei  Samaritanis,  ipsos  immundos  re- 
puiantes,  quia  gentiles  erant;  unde  Genesis  quadra- 
gesimo  tertio  ^ :  « IHicitum  est  Aegyptiis  comedere 
cum  Hebraeis,  et  profanum  putant  huiuscemodi  con- 
vivium»,  Quia  ergo  mulier  non  fuerat  mota  ad  ob- 
sequium  facienduno ,  allicit  eam  Dominus  promittendo 
beneficium;  propter  quod  dicit: 

18.  (Vers.  10.).   Respondit  lesus  et  dixit  ei: 
.  Si  scires  donum   Dei,    Donum   Dei   est   Spiritus 

sanctus ,  de  quo  Actuum  secundo  ^ :  «  Poenitemini , 
et  baptizetur  unusquisque  vestrum ,  et  accipietis  do- 
num  sancti  Spiritus».  Spiritus  sanctus  'dicitur  do- 
num,  quia  non  debet  vendi;  Actuum  octavo:  «  Pe- 
cunia  tua  tecum  sit  in  perditionem ,  quoniam  donuno 
Dei  existimasti  pecunia  possideri » .  Si  hoc,  inquam. 


cognosceres,  et  quis  est,  qui  dicit  tibi:  Da  mihi 
bibere,  quoniam  scilicet  ipse  dator  sancti  Spiritus; 
non  fecisses  quaestionem,  sed  doni  postulationem. 
Ideo  dicit:  Tu  forsitan  petisses  ab  eo;  forsitan 
non  est  nota  dubitationis ,  sed  libertatis  arbitrii  ^ ;  et 
ille  petitioni  tuae  satisfecisset.  Ideo  dicit:  Etille  de- 
disset  tibi  aquam  vivam;  tibi,  petenti,  dedisset; 
Matthaei  septimo^:  «Omnis,  qui  petit,  accipit,  et 
qui  quaerit  invenil,  et  pulsanti  aperietur  ».  Aquam 
vivam  vocat  gratiara  fidei,  quae  vivere  facit;  Habacuc 
secundo :  « lustus  meus  ex  fide  vivit  » . 

19.  (Vers.  11.).   Dicit  ei  mulier.  Tangitur  hic  Tertmm. 
tertium ,  scilicet  explicatio  doni  vel  beneficii  oblati. 
Mulier  enim  carnaliter  de  dono  temporah  intelligebat; 

et.  propterea  dubitabat  et  explicari  petebat.  Propter 
hoc  ait:  Dicit  ei  mulier:  Domine,  neque  in  quo 
haurias  habes,  et  puteus  altus  est;  et  ideo  non 
potes  dare  de  aqua  putei  huius;  sed  etiam  aUunde 
quomodo  habere  potes?  Unde  sequitur:  Unde  ergo 
habes  aquam  vivam?  ista  scilicet  nobiliorem. 

20.  (Vers.  12.).  Nunquid  tu  maior  es  patre 
nostro  lacob  ?  Simile  infr^  octavo  ^ :  «  Nunquid  tu 
maior  patre  nostro  Abraham  » ?  Qui  dedit  nobis  pu- 
teum;  ideo  dedit,  quia  invenit.  De  hoc  puteo  Genesis 
vigesimo  nono:  «  Profectus  est  lacob,  venit  in  terram 
orientalem  et  vidit  ibi  puteum,  cuius  os  grandi  la- 
pide  claudebatur  » .  Nec  lantum  aliis  dedit ,  sed 
etiam  ad  proprium  usum  habuit,  quasi  meliorem 
non  habens.  Ideo  dicit:  Et  ipse  ex  eo  bibit  et  filii 
eius  et  pecora  eius.  Habetur  Genesis  vigesimo  nono  ^, 
quod  lacob  ibi  adaquavit  pecbra.  Mulier  ergo,  carna- 
liter  intelhgens  et  Domini  potentiam  nesciens,  non 
alliciebatur.  Ideo  exphcat  Christus  donum;  ideo  dicit: 

21.  (Vers.  13.).  Respondit  lesus  et  dixii  ei: 
Omnis,  qui  biberit  ex  aqua  hac,  scihcet  visibiU  et 
materiali,  sitiet  iterum;  et  ideo  non  est  magnum 
hanc  dare,  nec  ego  hanc  promitto.  Qui  autem  bi- 
berit  ex  aqua,  quam  ego  dabo  ei,  non  sitiet  in 
aeternum ;  infra  sexto  ^^ :  «  Qui  credit  in  me  non 
sitiet  in  aeternum».  Et  ratio  subditur,  quare  non 
sitiet: 

22.  (Vers.  14.).  Sed  aqua ,  quam  ego  dabo  ei, 
fiet  in  eo  fons  aquae  salientis  in  vitam  a^ternam; 
salientis,  quia  illuc  salire  facit,  ubi  est  fons  indefi- 
ciens;  Psalmus  ^^ :  «  Apud  te  est  fons  vitae»  etc. ;  fons 
etiam  perfecte  reficiens ;  unde  in  Psalmo :  « Inebria- 


*  Vers.  15. 

*  Ita  etiam  S.  Thomas  in  Catena  aiirea ;  Vulgata  et  B  enim, 
—  Sequitur  Luc.  9,  52.  seq. 

*  Scilicet  interlimaris.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  31. 
(alias  30.)  n.  4:  «  Et  unde  illum  ludaeum  esse  novit?  Ex  ha- 
bitu  (<r/rfi^aLxo<;)  forte,  aut  ex  serraone».  Petr.  Comestor,  Histor. 
scholastica,  in  Evang.  c.  58;  Cognoscens  ex  flmbriis  palIii,Do- 
minum  ludaeum  esse.  *  Vers.  32. 

®  Vers.  38.  Vulgala :  Poenitentiam ,  inquit,  agite  etcj  de- 
inde  aliqua  addit.  —  Seq.  locus  est  ibid.  8 ,  20.  Gfr.  supra  c.  2. 
n.  25.  et  n.  29. 

*  B.  Albert.,  in  hunc  locum:  Tu  forsitan;  hoc  non  dubi- 


tando  est  dictum ,  sed  propter  liberi  arbitrii  mobilitatem  in  mu- 
liere,  quod  Deus  in  nullo  cogit  etc,  Cfr,  infra  5,  46.  et  supra 
in  Sap,  13,  6. 

^  Vers.  8.  —  Sequitur  Habac.  2,  4:  lustus  autem  ui  fide 
sua  vivet.  Cir.  Hebr.  10,  38. 

*  Vers.  53.  —  Subinde  allegatur  Gen.  29,  1.  seq. 

'  Vers.  1 1 :  Et  adaquato  grege  etc. 

^°  Vers.  35.  Vulgata :  sitiet  unquam.  —  Inferius  pro  qtuire 
plures  codd.,  utDEFlKLMN,  ve)'e. 

"  Psalm.  35,  10.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  35,  9.  et 
Isai.  55,  1 ;  ubi  Vulgata:  qui  non  habetis  etc.  —  Superius  pro 
indeficiens  nou  pauci  codd.  sufficiens. 


COMMEiNT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


293 


bunlur  ab  ubertate  domus  tuae,  et  torrente  volu- 
ptatis  tuae  potabis  eos».  Adhanc  aquam  invitatDo- 
minus  Isaiae  quinquagesimo  quinto :  «  Omnes  sitientes, 
venite  ad  aquas;  et  qui  non  habet  argentum»  etc. 
Epaogas.  —  Sic  igitur  mulierem  excitavit  peiendo  obsequmm, 
offerendo  beneficium,  explicando  donum  oblatum, 

QUAESTIONES. 

23.  Quaest.  L  Quaeritur  hic :  cum  Dominus  prae- 
cipiat  discipulis  suis,  ut  in  civitates  Samaritanorum 
non  ingrediantur  nec  m  viam  gentium ,  Matthaei  de- 
cimoS  et  etiam  Matthaei  decimo  quinto  dicat:  Non 
sum  missus  nisi  ad  oves,  quae  perierunt  domus 
Israel  ;mde  est  hoc,  quod  Dominus  modo  praedi- 
cat  Samaritanis?  Videtur  enim  contraire  praecepto 
suo,  et  ex  hoc  malum  exemplum  dare. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoc  Dominus  discipu- 
Resp.  lis  prohibuit,  non  quia  malum  esset,  sed  ne  ludaeos, 
ad  quos  primo  venerat,  scandaiizaret.  Ideo  praecepit, 
quod  non  ex  proposito  principali  ad  eos  irent,  unde 
nec  Dominus  se  ingessit.  Sed  quia  vult,  omnes  ho- 
mines  salvos  fieri^,  et  opportunitas  se  obtuUt,  et 
muUer  ad  eum  venit;  ideo  verbum  praedicationis 
aperuit. 

24.  Quaest.  II.  Item  quaeritur:  1.  Cum  ludaei 
reputent  Samaritanos  immundos,  et  Dominus  Legem 
custodiebat;  unde  est  hoc,  quoda  Samaritana  bibere 
petebat  ? 

2.  Praeterea,  ipse  sciebat  eius  responsionem , 
antequam  peteret;  et  sciebat,  quod  ipsa  potum  non 
daret:  ergo  frustra  et  stulte  petebat. 

Respondet  Chrysostomus  ^,  quod  Dominus  repu- 

Resp.  tabat  pro  indifferenti   huiusmodi  observantias  custo- 

dire,  ut  dicitur  Matthaei  decimo  quinto,  quod  nihil 

extrinsecum  inquinat  hominem;  et  ideo  non  dimisit 

petere  ab  illa,  quamvis  esset  Samaritana. 

2.  Quod  obiicis,  quod  sciebat,  quod  non  daret; 
Ad  2.  dicendum ,  quod  sciebat ,  quod  ei  prudenter  responde- 
ret,  et  ut  ex  illa  responsione  occasionem  docendi 
haberet,  ideo  petiit. 

25.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  discipuli  iverant  in  civitatem,  ut  cibos 
emerent 

Contra:  1.  Discipuli  erant  ludaei :  ergo  non  de- 
bebant  Samaritanis  communicare. 


2.  Item ,  Dominus  praecepit  eis ,  ut  non  habeant 
argentum,  Matthaei  decimo*;  quomodo  igitur  iverunt 
emere,  si  pecuniam  non  habebant? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  discipuli  didicerant  Resp. 
a  Domino ,  nihil  esse  immundum  vel  ^  commune.  — 
Vel  dicendum,  quod  aliqui   cibi  erant  indifferentes 
quoad  ludaeos  et  Samaritanos ,  ut  panis  et  poma ;  et 
tales  cibos  iverant  emere. 

2.  Quod  obiicit,  quod  non  habebant,  unde  eme-  Ad2. 
rent;  dicendum,  quod  non  adhuc  missi  erant  mi- 
racula  facere  et  praedicare.  —  Praeterea  erant  in 
terra  ignota,  ubi  panem  et  ahos  cibos  gratis  non 
invenirent;  ideo  pro  necessitatis  tempore  argentum 
portabant. 

26.  Quaest.  IV,  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
mulier  dicit:  Nunquid  tu  maior  es  patre  nostro 
lacob  ?  —  Contra :  Ex  hoc  videtur  impHcare,  quod 
lacob  esset  pater  Samaritanorum ;  et  hoc  falsum  est, 
quia  ipsi  missi  fuerant  a  rege  Assyriorum  ®. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  pater  aliquando  Pater  did- 
dicitur  propter  temporis  antiquitatem ,  sicut  dicimus  puciter? 
senes  viros  patres;  aliquando  auctoritate,  sic  prae- 
latos  et  viros  aulhenticos  diciraus  patres;  aliquando 
beneftcio  vei  educatione,  sic  patres  dicimus,  a  qui- 
busbeneficia  percipimus;  aliquando  generatione,  sic 
illos  qui  genuerunt  ^  Mulier  dicit  lacob  patrem  tri- 
bus  rationibus  praehabitis. 

27.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Qui  biberit  ex  aqua,  quam  ego  dabo  ei,  non 
sitiet  in  aetermm.  —  Contra:  Aut  intelligit  de 
sili  corporali,  aut  de  spirituali;  si  de  corporali, 
falsum,  quia  sitiunt  qui  gratiam  habent;  si  de  spi" 
rituali,  adhuc  falsum  videtur ;  Ecclesiastici  vigesimo 
quarto^:  «  Qui  bibunt  adhuc  sitient». 

Respondeo:  Dicendum,  quod  de  siti  spirituali  Resp. 
loquitur^.  Quaedam  enim  sitis  est  non  habiti,  ut  sms  tripiex. 
habeatur ;  quaedam  habiti,  ut  amplius  habeatur ; 
quaedam  est  perfecte  habiti,  ut  continuetur.  Prima 
est  in  concupiscentia ;  secunda,  in  gratia;  tertia  vero, 
in  gloria.  Hic  loquitur  de  prima  siti ,  ideo  etc.  Sitis 
enim  gratiae  non  est  rei  non  habitae;  quia,  sicut 
dicit  Augustinus  ^^  qui  habet  donum  aeternum,  amando 
habet,  licet  non  perfecte. 

28.  Dicit  ad  eum  mulier  etc.  Excitavit  Domi- 
nus  mulierem  ad  consentiendum ;  hic  iam  mulieri 
consentienti  et  petenti  verbum  fidei  proponit  ad  cre- 


^  Vers.  5:  In  viara  gentium  ne  abieritis,  et  in  civitates 
Samaritanoruin  ne  intraveritis;  ibid.-^S,  2i.  est  seq.  locus.  — 
Inferius  e  codd.  supplevimus  Videtur  enim.^>  dare, 

*  Epist.  I.  Tim.  2,  4,  —  Cfr.  Chrysost,  inloan.  homiL  31. 
(alias  30.)  n.  2. 

*  In  loan.  homil.  31.  (alias  30.)  n.  4.  —  Inferius  allegatur 
Matth.  4  5,  H :  Non  quod  intrat  in  os  coinqiiinat  horainem ;  v.  20 : 
Non  lotis  autem  manibus  manducare  non  coinquinat  hominem. 

*  Vers.  9 :  Nolite  possidere  aurum  neque  argentum  etc. 

5  Ed.  sed,  Cfr.  Act.  10,  14:  Nunquam  manducavi  omne 
commune  et  immundum. 

*  Vide  IV.  Reg.  17 ,  24.  seqq.  Cfr.  Chrysost. ,  in  loan.  ho- 
mil.  31.  (alias  30.)  a.  2. 


'  Ed.  cum  nonnullis  codd.  qui  nos  genuerunt;  eadem  ed, 
inferius  voci  iritms  praemittit  primis. 


^  Vers.  29 :  Qui  bibunt  me  etc. 
®  Cod.  D  intelligiL 


^^  Libr.  83  Qq.  q,  38.  per  totam,  ex  qua  supra  pag.  52, 
nota  2.  nonnuUa  attulimus.  Cfr.  supra  c,  3.  n.  64.  Libr.  de  Uti- 
litate  credendi,  c.  15.  n.  33,  August.  dicit,  quod  «  adipisci  cer- 
tissimum  ac  summum  bonum  nemo  possit,  nisi  id  plene  per- 
fecteque  dilexerit».  Cfr.  L  de  Doctr.  christiana,  c.  38.  n.  42, 
et  Gregor. ,  U.  Homil  in  Evang.  homil.  36.  n.  1 ,  ubi  discrimen 
inter  delicias  corporales  et  spirituales  exponitur.  —  Pro  dmwm 
aetemum  E  N  bonvm  aetemum,  D  omittit  aetermm. 


294 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


De  2.  mem-  dendum :  quia  mulier,  etsi  esset  excitata,  non  tamen 
eral  illuminala;  ideo  Dominus  noa  statim  verbuna 
fidei  proponit,  sed  lioc  ordine  procedit:  pritnoret^e- 
kit  secretum;  secundo  manifesiat  dubium;  tertio 
vero  ape^it  fidei  sacramentum. 

29.  (Vers.  15.).  Mulieri  igitur  iain  petenti  aquam 
Exposiiio  lit- ita  promissam  et  ex  hoc  consentienti  revelat  secre- 

'primum,  tum;  propter  quod  ostendit  petitionem  mulieris:  Di- 
dt  ei  *  mulier  etc.  Ita  promiserat  ei  Dominus  aquana 
indeficientem ;  hanc  petit  mulier :  Domine,  da  mihi 
hanc  aquam,  ui  non  sitiam  neque  veniam  huc 
haurire.  Et  sitis  erat  ei  poenalis  et  labor  hauriendi ; 
et  ideo  petebat  donum  Dei,  quia,  sicut  dicit  Gre- 
gorius  ^,  «  mala ,  quae  nos  hic  premunt ,  ad  Deum 
ire  compellunt ».  Propterea  Dominus  vocat  oppres- 
sos  Matthaei  undecimo:  «vVenite  ad  me,  omnes,  qui 
laboratis  et  onerati  eslis,  et  ego  reflciam  vos».  Mu- 
Ueri  igitur  sic  petenti  Dominus  aperit  secreium,  sed 
non  statim,  ne  indignetur,  quia  conviciosura;  sed 
occasionem  dicendi  quaerit,  unde  sequitur: 

30.  (Vers.  16.).  Dicit  ei  lesus:  Vade,  voca 
virum  tuum,  non  per  matrimoniura,  sed  per  abusum, 
et  veni  huc.  Non  hoc  dicebat,  quia  crederet,  eam 
habere  virum ,  sed  ut  respondenti  secretum  de  viro 
revelet.  Unde: 

31.  (Vers.  17.).  Respondit  mulier  et  dixit: 
Non  habeo  viricm.  Ex  hac  veraci  responsione  Do- 
minus,  occasione  accepta,  subdit  secreti  revelatio- 
nem.  Unde  et  sequitur:  Dicit  ei  lesus:  Bene  dixi- 
sti;  non  habeo  virum,  quia  verum-confessa  est. 

32.  (Vers.  18.).  Quinque  enim  viros  habuisti, 
ecce,  revelat  praeterita,  et  hunc  quem  habes,  non 
est  tuus  vir;  hunc,  id  est  hic;  antithesis  est^.  Re- 
velat  praesentia,  el  ut  non  indignetur,  verum  com- 
mendat:  Hoc  vere  dixisii.  In  quo  traditur  forma 
praedicatoribus ,  ut,  cum  volunt  audientibus  dicere 
aspera,  immisceantet  dulcia;  unde  Paulus  hanc  for- 


mam  servabat  primae  ad  Corinthios  undecimo  * : 
«  Laudo,  inquit,  vos  ?  in  hoc  non  laudo  »;  non  enim 
omnino  reprehendebat. 

33.  Mystice.  Mulier  est  pars  inferior  rationis;  ExposUio 
vir  eius  naturalis  et  legititnus  est  pars  superior,  recte 
diiudicans;  primaead  Corinthios  undecimo^:  Vir  est 
imago  et  gloria  Domini,  mulier  autem  est  gloria 
viri.  —  Haec  mulier  reprehenditur ,  quod  habuit 
quinque  viros,  quando  quinque  carnis  sensibus  in 
infantia  deservivit,  qui  ei  principabantur  tanquam 
viri  ^  Pueri  sunt  qui  sequuntur  desideria  iuvenilia , 
propler  quod  dicit  Apostolus  secundae  ad  Timotheum 
secundo^:  luvenilia  desideria  fuge,  Haec  desideria 
iuvenilia,  etsi  videantur  dulcia,  tamen  sunt  aspera; 
uiide  significantur  per  quinque  iuga  boum;  Lucae 
decimo  quarto:  luga  boum  emi  quinque,  scilicet 
quinque  sensuum  gravia  desideria.  —  Primus  vir,  oeqmnque 
gustus;  huic  serviunt  gulosi,  m  quorum  persona  Ec- 
clesiastae  secundo  ® :  Melius  est  comedere  et  bibere 
et  ostendere  animae  suae  bona;  Isaiae  vigesimo 
secundo:  Comedamus  et  bibamus.  —  Secundus, 
tactu^ ;  huic  serviunt  luxuriosi,  in  quorum  persona 
Sapientiae  secundo^:  NuUum  sit  pratum,  quodnon 
pertranseat  luxuria  nostra.  Nemo  n^ostrum  exsors 
sit  luxuriae  nostrae.  —  Terims  ,olfhctu>s ;  huic 
deserviunt  deliciosi,  in  quorum  persona  dicitur  Sa- 
pientiae  secundo^^:  Unguentis  nos  impkamus,  et 
non  praetereat  nos  flos  temporis;  coronemus  nos 
rosis  etc.  —  Quartus,  visus;  huic  deserviunt  ava^H; 
Ecclesiastici  decimo  quarto*^:  Insatiabilis  est  ocu- 
lus  cupidi  in  partem  iniquitatis;  non  satiabitur, 
donec  consumat  arefaciens  animam  suam.  —  Quin- 
tus,  auditus;  huic  deserviunt  curiosi;  Actuum  de- 
cimo  septimo  ^^ :  Athenienses  ad  nihil  aliud  vaea- 
bant  nisi  aut  dieere,  aut  audire  aliquid  novi. 

Redarguitur  de  viro  sexto  non  suo.  Hic  vir  est 
er7^or,  quo  anirna  abducitur  et  seducitur.  Hoc  igitur 


*  Vulgata  ad  eum.  —  Superius  verbo  ostendit  plures  codd. 
praefigunt  Domnns,  D  vero  post  mulieris  supplet  Evangelista; 
ed.  legit  Propter  quod  audit  petitionem  mulieiis  dicentis, 

^  Haec  sententia  formata  videtur  ex  iis  quae  Gregor.,  H, 
Homil.  in  Evang.  homil.  36.  n.  9,  proponit  in  explicatione  pa- 
rabolae  de  invitatis  ad  coenam ,  qui  se  excusarunt ;  ubi  di- 
citur  (Luc.  14,  23.);  Compelle  inti^are,  ui  impleaiur  domus 
mea^  Ibi  Gregor,  inter  alia  dicit :  Qui  ergo  huius  mundi  adver- 
sitatibus  fracli  ad  Dei  amorem  redeunl  atque  a  praesentis  vitae 
desideriis  corriguntur,  quid  isti,  fratres  mei,  nisi  compelluntur, 
ut  intrent?  Cfr.  UI.  Moral.  c.  9.  n.  15.  et  XXIII.  c.  2L  n.  46. 
seq.  August. ,  in  loan.  Evang,  tr.  15.  n.  17:  Ad  laborem  indi- 
gentia  cogebat  [Samaritanam] ,  et  laborem  infirmitas  recusabat. 
Utinam  audiret  [Matth.  M ,  28.]:  Veniteadme,  omnes,  quila- 
hm^atis  et  onerati  estis,  ei  ego  vos  reficiam  etc. 

^  Hilar.,  11.  de  Trin.  n.  31 :  «  Cui  [Domino]  post  multum 
sermonem  aquae  vivae  et  quinque  virorum  et  nunc  eius  qui 
esset  alienus,  mulier  respondit:  Domine,  animadverto,  quod 
propheta  es  »  etc.  Simili  modo  exponit  August. ,  in  loan.  Evang. 
tr.  1 5,  n,  20.  Alii  autem  censere  videntur,  etiam  quinque  viros 
fuisse  illegitimos ;  sic  Cyrill.  Alexandr. ,  in  hunc  locum :  Utiliter 
autem  responsum  eius  probat,  quo  dixit,  virum  se  non  habere, 
tametsi  a  tam  multis  fuerat  corrupla  etc.  —  In  prima  explica- 


tione  manifeste  est  realis  aniithesis.  Si  quis  verba  anUthesis 
est  velit  referre  ad  illam  substilutionem  accusativi  pro  nomi- 
nativo,  tunc  antithesis  essetfigura  grammaticalis ,  qua,  ut  di- 
cit  Forceilini,  c  littera  [et  hic  casus']  ponitur  pro  littera  ».  —  Pro 
hufw  Vulgata  (ed.  recentior)  et  alii  communiter  et  recte  nunc. 

*  Vers.  22. 

*  Vers.  7,  ubi  Vulgata  Dei  pro  Domini.  Cfr.  U.  Sent. 
d.  '16.  a.  2.  q.  2.  ad-^.2,  ubi  in  nota  adiecta  allati  sunt  loci, 
in  quibus  August.  eandem  dat  expositionem ,  de  qua  cft*.  ibid. 
lit.  Magislri,  d.  XXIV.  c.  5.  seqq. 

*  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  15.  n.  21.  seq. 

^  Vers.  22.  —  Seq.  locus  est  Luc.  14,  19.  Gregor.,  U. 
Homil.  in  Evang.  homil.  36.  n.  4:  Quid  in  quihque  iugis  boum 
nisi  quinque  corporis  sensus  accipimus?  —  Superius  pro  iu- 
venilia  EN  sensibilia.  Quae  sequuntur  post  verbum  Apostoli 
II.  Tim.  2.  usque  ad  Redarguitur  omittuntur  ab  E  primitus, 
sed  ab  altera  raanu  addita  sunt, 

®  Vers.  24 :  Nonne  melius...  bona  de  laboribus  suis  ?  — 
Sequitur  Isai.  22,  13. 

®  Vers.  8.  seq. 

^^  Vers.  7.  seq. 

"  Vers.  9 ,  ubi  pro  in  partem  Vulgata  m  parte. 

"  Vers.  21.  Cfr.  supra  pag.  46,  nota  1. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


295 


errore  reiecto,  hortatur  Dominus,  ut  vocet  virum, 
id  est  naturale  rationis  iudicium,  ut  possit  fldei  sa- 
cramenta  percipere,  et  non  sit  simt  equus  et  mu- 
lus ,  quibus  non  est  intelkctus  ^  Tali  animae  dat 
Dominus  aquam  salientem  in  vitam  aeternam.  Haec 
est  aqua  gratiae,  quae  a  Deo  descendit;  ideo  ad 
Deum  salire  facit;  proprietas  enim  aquae  est,  ut  tan- 
tum  ascendat,  quantum  descendit^. 

34.  (Vers.  19.).  Dicit  ei  mulier.  Tangitur  hic 
Bxpositio  lit-  secundum ;  postquam  enira  re velavit  secretum ,  ma- 

tfifslis 

secandam.  nifestat  (iuhium.  Mulier  enim  videns,  quod  Dominus 
esset  cognitor  secretorum,  suam  dubitationem  termi- 
nandano  proponit ;  propter  quod  ait :  Didt  ei  mu- 
lier :  Domine,  video,  quia  propheta  es  tu,  quia 
scilicetnosti  secreta,  et  ita  potes  respondere  dubi- 
tationi  ^. 

35.  (Vers.  20.).  Patres  nostri  in  monte  hoc 
adoraverunt,  scilicet  Abraham  et  lacob  ^;  et  vos  di- 
citis,  quia  lerosolymis  est  locus,  ubi  adorare  opor- 
tet.  Si  igitur  patres  sunt  imitandi ,  quomodo  ergo  vos 
hoc  dicitis ,  quasi  morem  patrum  contemnentes  ?  Hoc 
dicebant  ludaei  propter  illud  Deuteronomii  duodeci- 
mo  ^:  «Cave,  ne  in  omni  loco  offeras  Domino,  sed 
in  loco ,  quem  elegerit  Dominus  » .  Huius  quaestionis 
dubio  Dominus  satisfacit,  ostendens,  quod  neque  ibi 
neque  in  ludaea  perfecte  adorabant;  ideo  ait: 

36.  (Vers.  21.).  Dicit  ei  lesus :  Mulier,  crede 
mihi,  quia  veniet^  hora,  quando  neque  in  monte 
hoc  rnque  lerosolymis  adorabitis  Patrem.  Ista  hora 
est  tempus  gratiae,  in  quo  debet  evacuari  error  gen- 
tilium  et  umbra  mandatorum  legalium.  De  hac  hora 
ad  Romanos  decimo  tertio ' :  «  Hora  esl  iam  nos  de 
somno  surgere;  nox  praecessit,  dies  autem  appro- 
pinquavit »  etc.  Haec  hora  locum  orationis  non  de- 
terminat  alicubi,  sedubique;  primae  ad  Timotheura 
secundo:  «Volo,  viros  orare  in  omniloco,  levantes 
puras  manus  »  etc.  Et  licet  nec  hic  nec  lerosolymis 
perfecte  nunc  adoretur,  tamen  melius  lerosolymis. 
Ideo  dicit: 

37.  (Vers.  22.).  Vos  adoratis  quod  njescitis ; 
quia  Legem  non  habetis;  item,  Deum  simul  et  idola 
colitis  .et  Deum  localem  creditis;  quarti  Regum  de- 
cimo  septimo^  dicitur  de  Samaritanis,  quod  servie- 


bant  Deo  terrae  et  idolis  suis.  Nos  adoramiis  quod 
scimus ;  nos ,  scilicet  ludaei ;  quia  salus  ex  ludaeis 
est,  id  est  Christus  salvator;  ad  Galatas  tertio:  «  Abra- 
hae  dictae  sunt  promissiones  et  semini  eius  ».  Quia 
ergo  nec  lerosolymis  perfecte  adoratur,  docet  mulie- 
rem,  quando  et  quomodo  perfecte  adoretur,  ne  eam 
detineat  in  suspenso.  Ideo  dicit: 

38.  (Vers.  23.).  Sed  venit  hora.  DiKi ,  quod  non 
perfecte  adoratis,  quia  Deum  localem  creditis;  nec 
ludaei  perfecte,  quia  sub  figuris.  Sed  venit  hora, 
scilicet  gratiae,  et  nunc  est,  quia  Christus  iam  ve- 
nerat;  quando  veri  adoratores  adorabunt  Patrem 

in  spiritu  et  veritate:  in  spiritu,  contra  localitatem  Notandum. 
et  corpulentiam ;  in  veritate,  reiecta  umbra;  secun- 
dum  quod  dicebat  Apostolus  secundae  ad  Corinthios 
tertio  ^ :  «  Nos  revelata  facie  gloriara  Domini  specu- 
lantes,  transformamur  in  eandem  imaginem  a  clari- 
tate  »  etc.  Quod  sint  isti  veri  adoratores,  ostendit 
dicens:  Nam  et  Pater  taks  quaerit,  qui  adorent 
eum;  supple:  sicut  dictura  est,  in  spiritu  et  ve- 
ritate. 

39.  (Vers.  24.).  Spiritus  est  Deus,  non  corpus, 
ut  vos  creditis;  Isaiae  quadragesimo  *^:  «Cui  similem 
existiraastis  Deum  ?  Aut  quam  imaginem  ponetis  ei  »  ? 
Et  eos  qui  adorant  eum,  in  spiritu  et  veritate 
oportet  adorare;  ut  sic  ei  conformentur,  ut  sint  in 
spiritu,  non  in  carne;  ad  Romanos  octavo:  «  Qui 
in  carne  sunt  Deo  placere  non  possunt  » ;  sint  in  ve- 
ritate,  non  in  fictione;  Sapientiae  primo:  «Spiritus 
sanctus  disciplinae  effugiet  fictura  » . 

40.  (Vers.  25.).  Dicit  ei  mulier.  Hic  iam  tertio,  Tertimn. 
ex  quo  manifestavit  dubium ,  aperit  fidM  sacramen- 

tum.  Mulier  enim,  a  Domino  instructa,  ad  Christum 
et  tempus  gratiae  oculura  considerationis  elevat; 
propter  quod  ait:  Dicit  ei  mulier:  Scio,  quia  Messias 
venit,  qui  dicitur  Christus;  cum  ergo  vmeritiUe, 
nobis  annuntiabit  omnia  ^^  Sciebat  hoc  mulier;  quia 
Samaritani  Legem  admittebant,  credebant,  maxime 
quia  Christus  in  Lege  proraittebatur  non  tantum  lu- 
daeis ,  sed  et  gentibus ;  Genesis  quadragesimo  nono  ^^ : 
«  Non  auferetur  sceptrum  de  luda  et  dux  de  femore 
eius,  donec  veniat  qui  mittendus  est,  et  ipse  erit 
exspectatio  gentium  ».  Ex  quo  igitur  mulier  per- 


*  Psalm.  31 ,  9.  —  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  15. 
n.  22:  Hic  vir  [inlellectus  sive  mens,  quae  illaminatur  luce  su- 
periore,  ibid.  n. -49.  et  21.]  quinque  illis  viris  in  ista  muliere 
non  successerat.  Ubi  enim  non  succedit  ille,  error  dominatur. 
Nam  cum  coeperit  anima  capax  esse  rationis,  aut  a  sapiente 
mente  regitur,  aul  ab  errore...  Error  autem  iste  non  erat  legi- 
timus  vir,  sed  adulter  j  ideo  ei  Dominus  ait:  Bene  diwisti,  quia 
non  Iwbeo  virum.  Qumque  enim  viros  habvisU  etc.  Cfr.  Ori- 
gen.,  in  loan.  tom.  13.  n.  9. 

*  Vide  infra  7,  39.  quaest.  1.  et  Prooem.  in  I.  Sent. 

*  E  codd.  supplevimus  quia  scilicet...  duhitationi. 

*  Saniaritani  enim  dicunt,  in  monte  Garizim  adorasse  Abra- 
ham  ibique  fllii  sui  sacrificium  parasse  (cfr.  Chrysost. ,  in  loan.  ho- 
mil.  32.  alias  31.  n.  2.);  a  lacobo,  e  Mesopotamia  reduce,  in 
eodem  monte  altare  positum  fuisse,  et  iuxta  ipsum  in  Sichem 
habitasse  (Gen.  33,  18.  seqq.).  Origenes,  in  loan.  fom.  13.  n.  12, 


allegat  Deut.  27,  12:  Et  stabunt  ad  benedicendum  populo  su- 
per  montem  Garizim,  lordane  Iransmisso,  Simeon,  Levi  etc. 

^  Vers.  13.  et  14:  Cave,  neofferas  holocausta  tua  in  omni 
loco,  quem  videris,  sed  in  eo  quem  etc. 

^  Ua  etiam  card.  Hugo  et  B.  Albert.,  Vulgata  venit 

^  Vers.  11.  seq.  — Seqnitur  I.  Tim.  2,  '8.  Non  pauci 
codd.;  Volo,  viros  in  omni  loco  levare  etc. 

*  Vers.  33.  et  41.  —  Seq.  locus  est  Gal.  3,  16,  in  quo 
pro  dictae  plures  codd.  daiae. 

»  Vers.  18. 

^^  Vers.  1 8,  ubi  Vulgata  et  C :  Cui  similem  fecistis  Deum  etc- 
—  Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  8,  8.  et  Sap.  1,5. 

^^  Codd.  iegunt:  Scio,  qu^d  Messias  venU,  el  ille  nobis 
annuniiabit  omnia. 

"  Vers.  10.  —  Superius  pro  quia  Christus  non  pauci  codd.. 
satis  bene  quod  Christus. 


296 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


ducta  est  usque  ad  Christum  et  in  eum  iam  parata 
credere;  quid  restat,  nisi  ut  Dominus  aperiat  ei  se 
ipsum  ?  Propter  hoc  sequitur; 

41.  (Vers.  26.).  Dicitei  lesus:  Ego  sum,qui 
hquor  tecum,  Similiter  Dominus  respondit  caeco  in- 
fra  nono  \  cum  caecus  quaereret,  quis  esset  Dei  Fi- 
lius,  in  quem  deberet  credere,  Dominus  respondit: 
«Vidisti  eum,  et  qui  loquitur  tecum,  ipse  est  ». 
lam  fide  pronuntiata ,  terminatur  praedicatio  et  col- 
loquium,  quia  discipuli  revertuntur.  Ideo  subdit: 

42.  (Vers.  27.).  Et  continuo  venerunt  discipuli 
eius  et  mirahantur,  quia  cum  muliere  hquebatur, 
Admirabantur  eius  clementiam  et  dignationem;  Au- 
gustinus  ^ :  «  Bonum  admirabantur,  non  malum  su- 
spicabantur  » .  Et  haec  admiratio  non  duxit  in  quae- 
stionem,  sed  in  reverentiq^m  et  timorem.  Ideo  dicit: 
Nem^  tamen  dixit  ei^:  Quid  quaeris,  aut  quid  fo- 
queris  cum  ea  ?  Quid  quaeris  ?  quasi ,  quae  est  hu- 
ius  locutionis  necessitas  ?  Quid  loquei^is?  quae  scili- 
cet  est  huius  locutionis  utilitas  ?  «  Verbum  enim , 
quod  caret  ratione  iustae  necessitatis  vel  piae  utili- 
latis ,  ut  dicit  Gregorius  *,  otiosum  est  » . 

QUAESTIONES. 

43.  Quaest.  I.  Incidit  hic  quaestio  primo  de  hoc 
quod  dicit:  Venit  hora,  quando  neque  in  monte  hoc 
neque  lovsolymis  adorabitis  Patrem, 

1.  Si  hoc  verum  est:  ergo  non  deberent  con- 
strui  templa  ad  orationem. 

2.  Item,  si  eos  qui  adorant,  in  spiritu  oportet 
adorare :  ergo  peccant ,  qui  ad  orandum  faciunt  ima- 
gines  corporales. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  conditiones  oratio- 

Besp.  ad  i.nis  quaedam  sunt  essentialeSy  ut  recta  intentio  et 

cSone!* "^iusta  petitio;  quaedam  accidentaks ,  ut  tempus  et 

locus.  Dico  igitur,  quod  Dominus  non  dixit,  locum 

determinatum  ab  oratione  vera  esse  resecandum  ut 

superfluum ;  sed  cognoscendum ,  non  esse  de  oratio- 

nis  essentia,  quia  veri  adoratores  ubique  Deum  ado- 

Kotandum.  rant.  Et  licet  non  sit  necessarius  locus,  non  tamen 

est  superfluus;  valet  enim  ad  memoriam  habendam, 

ad  devotionem  excitandam,  ad  unitatem  servandam, 


ad  societatem  Angelorum  ohXmenddLVCi ,  quia  praeve- 
nerunt  principes  coniuncti  psallentibus  ^, 

2.  Quod  obiicit  de  imaginibus,  dicendum,  quod  Adi 
modo  non  obsunt,  quia  non  creditur,  aliquid  in  eis 
esse  divinum,  nec  Deum  esse  ibi  corporaliter ,  sed 
solum  significative^. 

44.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  Do- 
minus  de  se  et^  de  ludaeis  dicit:  Nos  adoramus 
quod  scimus.  —  Contra :  Infra  octavo  ^ :  Neque  m£ 
scitis  nequ£  Patrem  meum  scitis,  dicit  Dominus 
lesus  ludaeis. 

Respondeo:  Infra  de   infidelibus  intelligit,   qui  Resp. 
erant  ludaei  solo  nomine ;  hic  autem  de  ludaeis  veris 
loquitur,  qui  re  et  merito  ludaei  appellantur  ^. 

43.  Quaest.  III.  Item  quaeritur:  cum  «verbum 
abbreviatum  fecerit  Dominus  super  terram  ^^  » ;  unde 
hoc  est ,  quod  Samaritanam  per  tot  verba  protraxit  ? 

Respondet  Chrysostomus  ^ S  quod  si  statim  dixis-  Resp. 
set  mulieri :  Ego  sum  Christus,  videretur  delirare;  et 
ideo  paulatim  tanquam  bonus  doctor  provexit  et  no- 
bis  exeraplum  tribuit,  ut  non  dedignemur  paucis 
auditoribus  praedicare ,  quando  ipse  uni  vetulae  tam 
longum  sermonem  fecit. 

46.  Quaest  IV.  Item  quaeritur:  cum  discipuli 
dubitarent,  et  Petrus  audacter  soleret  a  Domino 
quaerere^^;  quare  non  quaesierunt  a  Domino,  quid 
loqueretur  ? 

Ad  hoc  est  responsio,  quod  si  quaesissent,  vi-  Resp. 
derentur  iam  ipsum  habere  suspectum ;  ideo  time- 
bant  argui  de  stulta  quaestione  et  de  indisciplina;  et 
ideo  non  fuerunt  ausi  quaerere. 

47.  Reliquit  ergo  hydriam  suam^  etc.  lam  ter-   secnndo, 

.  Vw       .  j.        •-       X  manifestatto 

minata  est  pars,  m  qua  Dommus  praedicavit  et  se  commanis, 
ostendit  mulieri  Samaritanae  singulariter  et  private;     facte."^* 
hic  incipit  secunda  pars ,  in  qua  Dominus  communi- 
ter  Samaritanis  praedicat  et  eis  se  ipsnm  manifestat. 
Et  quia  haec  raanifestatio  partim  facta  est  praeconio 
mulieris,  partim  sermone  Christi,  et  hoc  discipulis 
audientibus ,  qui  ad  hoc  idem  debebant  esse  soUiciti ; 
ideo  proceditur  in  hac  manifestatione  secundum  hunc 
ordinem.  Primo  enim  notatur  diligentia  mulieris  ad  sabdivisio. 
nomen  Christi  annuntiandum ;  secundo,  desiderium 
Christi  ad  ^*  suscipiendum ;  tertio,  animatio  discipulo- 


1  Vers.  37. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  1 5.  n.  29 ;  Bonum  enim  mirabantur  etc. 

*  Vulgata  omUtit  d. 

*  Libr.  VH.  Moral.  c.  1 7.  n.  58 :  Otiosum  quippe  verbum 
est,  quod  aut  ratione  iustae  necessitatis ,  aut  intentione  piaeuti- 
litatis  caret.  Gfr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  6.  n.  6. 

*  Psalm.  67 ,  26. 
«  Cfr.  ni.  Sent.  d.  9.  a.  i.  q.  2. 
'  Ed.  omittit  de  $e  et. 
»  Vers.  19. 
®  Glossa  ordinarm  in  hunc  locum :  Nos  ludaei  non  omnes, 

sed  electi  adoramus  quod  scimtis  etc.  Cfr.  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  15.  n.  26.  Vide  etiam  Rom.  2,  28.  seq.,  in  quem 
iocum  Glossa  ordimria:  ludaeus  interpretatur  confitens;  qui 
enim  vere  credit  et  recte   confitetiu*  vere  est  ludaeus.  Glossa   | 


interlinearis :  ludaeus  est  nomine  et  natione  qui  labiis  confl- 
tetur  et  oorde  est  remotus  (secundum  llaymon.  in  hunc  locum). 
<—  Secundum  Hieron. ,  de  Nomin.  Hebraicis  novi  testam.  ad 
Rom.  fuda  (a  quo  ludaei)  confltens  sive  gloriflcans  interpreta- 
tur;  vel  ut  ibid.  vet.  testam.  de  Gen.  dicitur:  luda  laudatio 
sive  confessio. 

^^  Ut  dicitur  in  Regula  FF.  Minor.  c.  9,  quo  respicitur 
Rom.  9,  28:  Quia  verbum  breviatum  faciet  Dominus  super 
terram, 

*^  In  loan.  homil.  33.  (alias  32.)  n.  2:  Quae  si  initio  non 
quaerenti  mulieri  dixisset,  visus  fuisset  ei  delirare  et  futilia  lo- 
qui.  Nunc  autem  paulatim  illi  memoriam  revocans,  opportune 
sese  revelat. 

**  Cfr.  infra  21 ,  21 .  —  Pro  soleret  plures  codd.  solebai. 

"  Ed.  addit  vocatos,  quod  etiam  mfra  n.  51.  habetur. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


297 


rum  ad  praedicandum ;  quarto,  Samaritanorum  de- 
votio  ad  credendum,  ad  quam  ordinantur  omnia, 
quae  hic  determinantur. 

48.  (Vers.  28.).  Primo  igitur  describitur  <5^re- 
nuitas  diligentiae  mulie^is,  quam  habuit  ad  mani- 

primo,  de  festationem  nominis  Christi  et  conversionem  suae 
ligentia.  gontis,  quia  statmi  ivit  annuntiare  veritatem,  quam 
perceperat;  propter  quod  dicit:  Reliquit  ergo  hy- 
driam  suam  mulier.  kMiio  verbo  fidei,  reliquit 
hydriam,  ut  citius  curreret  et  annuntiaret,  ne  forte 
Dominus  recederet ;  vel  quia  prae  fervore  oblita  eiiis , 
pro  quo  venerat,  Christum  praeconizare  volebat.  Unde 
Chrysostomus  ^*  «Docet  nos  haec  mulier  in  spiritua- 
hum  auditione  omnia  contemnere  temporalia  ».  Et 
abiit  in  civitatem,  ad  vulgandum  sciUcet  nomen 
Christi.  Unde  et  sequitur:  Et  dicit  hominibm  illis : 

49.  (Vers.  29.).  Venite  et  videte  hominem,  qui 
dixit  mihi  ^  quaecumque  feci.  Eos  attrahebat  per 
hoc,  quod  secreta  revelaverat;  non  dixit:  Venite  et 
videte  prophetam;  sed  vitam  suam  divulgat,  ut 
omnes  evellat  et  attrahat.  Nunquid  ipse  est  Chri- 
stus  ?  Non  asseruit ,  ne  decepta  videretur ;  non  asse- 
ruit,  sed  dubitando  proposuit,  ut  ipsi  pariter  dubi- 
tent ,  et  per  hoc  veniant  certificari.  Chrysostomus  ^ : 
«  Nolebat  ex  propria  adraonitione  eos  inducere ,  sed 
ex  auditione  illius  » ;  propter  quod  excitati  veniunt. 
Unde  sequitur : 

80.  (Vers.  30.).  Exierunt  *  de  civitate  et  venie- 
bant  ad  eum.  Recte  exibant,  quia  Christus  ante  por- 
tam  erat  tanquam  ignotus  et  extra  portam  passus 
est ;  unde  ad  Hebraeos  ultimo :  «  Christus  extra  por- 
tam  passus  est;  exeamus  igitur  ad  eum  extra  castra, 
Notandnm.  improperium  eius  portantes  » .  In  hoc  innuitur,  quod 
qui  volunt  doceri  a  Christo  debent  relinquere  ci- 
vitatis  tumultum ;  leremiae  quadragesimo  octavo  ^ : 
«  Relinquite  civitates  et  habitate  in  petra,  habita- 
tores  Moab  »;  quia  dicitur  in  Psalmo:  «  In  terra 
deserta  et  invia  et  inaquosa,  sic  in  sancto  appa- 
rui  tibi  ». 

Sl.  (Vers.  31.).  Interea  rogabant  etc.  Tangitur 

secnndp,  de  hic  secundum ,  scilicet  Christi  desiderium  ad  voca- 

siderie.  ^'  tos  suscipiendum ;  quia  eorum  salutem  desiderat  ut 

cibum,  immo  amplius  quam  cibum  corporalem  in  tem- 

pore  indigentiae ,  quando  erat  famelicus.  Propterea  di- 

di:  Interea,  id  est,  dum  mulier  ivit,  et  Samaritani 


veniebant ;  rogabant  eum  discipuli  eius  ^  quasi  de 
Magistro  solliciti,  dicentes:  Rabbi ,  manduca ;  quia 
cibos  attulerant,  et  hora  comedendi  iam  transierat. 
Chrysostomus  ^ :  «  Videntes  eum  fatigatum  ex  iti- 
nei^e  et  calore  et  ieiunio,  rogabant,  ut  manducaret »; 
sed  Dominus  magis  cibum  spiritualem  desiderans 
quam  corporalem,  manducare  recusat.  Propter  quod 
dicil : 

52.  (Vers.  S±).  Ilk  autem  dixit^  eis:  Ego  ci- 
bum  habeo  manducdre,  quem  vos  nescitis;  illum 
huic  praefero.  IUum  nesciebant  discipuli ,  quia  erat 
spiritualis ,  cum  ipsi  essent  carnales ;  primae  ad  Co- 
rinthios  secundo:  «  Animalis  homo  non  percipit  ea 
quae  sunt  spiritus  Dei  » .  Ideo  patet ,  quod  nescie- 
bant,  quia  carnaliter  intelligebant.  Unde  ait: 

53.  (Vers.  33.).  Dicebant  ergo  discipuli  ad  in- 
vicem:  Nunquid  aliquis  attulit  iUi^  manducare? 
Augustinus :  «  Quid  mirum ,  si  mulier  illa  non  in- 
telligebat  aquam  ?  Ecce ,  discipuli  non  intelligunt 
escam  » .  Et  quia  magistri  est  docere  discipulos  non 
intelligentes ,  ideo  sequitur  explanatio. 

54.  (Vers.  34.).  Dicit  eis  lesus :  Meus  cibus  est, 
quem  scilicet  vos  nescitis,  ut  faciam  voluntatem 
eius  qui  misit  me.  Voluntas  Dei  nostra  salus ;  in- 
fra  sexto  ^^:  «  Haec  est  voluntas  Patris  mei ,  qui  mi- 
sit  me,  ut  omnis,  qui  videt  Filium  et  credit  in  eum, 
habeat  vjtam  aeternam  » .  Hanc  voluntatem  volebat 
Dominus  consummare  per  opus  redemptionis ;  ideo 
dicit :  Ui  perficiam  opus  dus.  Opus  Dei  dicitur  per 
excellentiam  opus  misericordiosissimae  reconciliatio- 
nis;  unde  in  Psalmo^^:  «  Miserationes  eius  super 
omnia  opera  eius  » .  Opus  igitur  Dei  est  nostra  ad 
Deum  per  fidem  conversio ;  infra  sexto :  «  Opus  Dei 
est,  ut  credatis  in  eum,  quem  ille  misit». 

55.  Nonne  vos  dicitis  etc.  Tangitur  hic  tertium,^^^^'^^'^^ 
scilicet  animatio  discipulorum  ad  p^^aedicandum  ^^^^^^^^ 
propter  salutem  Samaritanorum.   Et  ad  hoc  animat 

eos  tum  ex  consideratione  habilitatis  eorum  ad  cre- 
dendum,  tum  ex  consideratione  mercedis  praedi- 
catorum. 

(Vers.  35.).  Ad  considerandam  habilitatem  cre-Ptmnm. 
dentium  instigat  sub  parabola  dicens  :  Nonne  vos  di- 
citis ,  quod  adhuc  quatuor  menses  sunt,  et  messis 
venit?  Ad  litteram  aestas  erat  propinqua^^ ;  et  hoc 
quidem  dicunt  homines ,  cum  vident ,  tempus  metendi 


*  In  loan.  homil.  34.  (aliavS  33.)  n.  1. 

*  Vulgata  addlt  omnia. 

'  In  loan.  homil.  34.  (alias  33.)  n.  1. 

*  Vuigala  Exierunt  et*go.  —  Sequitur  Hebr.  13,  12.  seq. 
^  Vers.  28.  —  Seq.  locus  est  Ps,  62,  3. 

*  Vulgata  omittit  eius,  —  Superius  pro  in  tempore  C  et 
ed.  etiam  tempm*e. 

^  In  loan.  homil.  31.  (alias  33.)  n.  1. 

®  Vulgata  dicit  —  Subinde  allegatur  I.  Cor.  2,  14. 

^  Vulgata  et  N  ei,  —  Sententia  August.  habetur  in  loan. 
Evang.tr,  15.  n.  31,  ubi  pro  non  intelligunt  textus  originalis 
nondum  intelligunt. 

1«  Vers.  40. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VL 


"  Psalm.  144,  9.  —  Sequitur  loan.  6,  29:  Hoc  est  opus 
Dei,  ut  etc. 

*^  Rupert.  abbas  Tuitiens. ,  in  hunc  locum :  «  Ex  hoc ,  in- 
quam,  colligimus,  quia  circa  mensem,  qui  apud  nos  Februa-, 
rius  dicitur,  hunc  transitum  [Domlnus]  fecit.  Mense  siquidem, 
qui  apud  nos  Maius  dicitur,  plena  messis  in  illis  est  regionibus. 
Unde  et  in  festivitate  Hebdomadarum ,  quae  et  Pentecostes  di- 
citur,  novum  sacriflcium ,  id  est  panes  primitiarum...  secundum 
Legem  offerri  iubebantur  ».  Gard.  Hugo  autem,  in  hunc  locum, 
ait:  Et  secundum  hoc  patet»  hiemis  tempore  hoc  factum  esse, 
in  Novembri  scilicet  vel  Decembri  vel  circa  hoc,  quia  in  Pa- 
scha  oiferebantur  primitiaefrugum  maturarum».  Diversitas  opi- 
nionum  hac  de  re  fundatur  in  diversitate  solemnitatum ,  qui- 

38 


298 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


appropinquare ,  quod  per  totum  annum  exspectant  ^ 
Ecce,  dico  vobis:  Levate  oculos,  id  est  considera- 
tionem,  et  videte  regiones,  id  est  multitudines  gen- 
tilium ;  quia  albae  sunt  ad  messem,  id  est  propin- 
quae  ad  fidem,  quia  parati  ad  credendum,  si  est 
qui  annuntiet;  Matthaei  nono^:  «Messis  quidem 
multa ,  operarii  autem  pauci.  Rogate  ergo  dominum 
messis,  ut  mittat  operarios  in  messem  suam».  Sic 
igitur  animat  ex  consideratione  promptitudinis  ad 
secnndam.  credeudum ;  animat  etiam  ex  consideratione  fructus 
metentium.  Ideo  dicit ; 

56.  (Vers.  36.).  Ei  qui  metit  mercedem  acd- 
pit,  nori  temporalem,  sed  aeternam.  Unde  dicit:  Et 
congregat  fructum  in  vitam  a^ternam,  «  ubi  ne- 
que  aerugo  nec  tinea  demolitur ,  nec  fures  effodiunt 
nec  furantur  » ,  Matthaei  «exto  *.  De  hac  mercede  di- 
citur  Lucae  sexto :  «  Gaudete  et  exsultate ;  ecce  enim, 
merces  vestra  multa  est  in  caelo  » .  Et  haec  merces 
est  communis  et  metentium  et  seminantium.  Ideo  di- 
cit:  Ut  et  qui  seminat  etc.  Bene  dico,  quod  fru- 
ctum  congregat  qui  metit  non  seminanti  tantum,  sed 
etiam  sibi;  ut  et  qui  seminat  simul  gaudeat ,  et  qui 
metit ;  Psalmus  * :  «  Eunles  ibant  et  flebant ,  mitten- 
tes  semina  sua ;  venientes  autem  venient  cum  exsul- 
tatione  »  etc.  Et  rationem  reddit ,  quare  tam  meten- 
tes  quam  seminantes  gaudere  debent ;  quia  secun- 
dum  proverbium  alii  sunt  isti  et  illi.  Ideo  dicit : 

87.  (Vers.  37.).  In  hoc  verbum  verum  est,  sci- 
licet  quod  consuevit  dici :  Quia  alius  est  qui  se- 
minat,  alius^  qui  metit;  nam  seminaverunt  Pro- 
phetae ,  sed  post  messuerunt  Apostoli ,  et  hoc  quidem 
Domini  beneficio  et  imperio ,  cuius  erat  messis.  Ideo 
dicit : 

58.  (Vers.  38.).  Ego  misi  vos  metere  quod  non 
laborastis,  De  hac  messione  et  missione  Matthaei 
nono  ^ :  «  Rogate  ergo  dominum  messis ,  ut  mittat 
operarios  in  messem  suam  ».  Alii  laboraverunt ,  et 
vos  in  labores  eorum  iniroistis ;  quia  fructus  prae- 
dicationis  eorum  colligitis ;  primae  Petri  primo :  «  Re- 


velatum  est  »  Prophetis ,  «  quia  non  sibi  ipsis  » 
prophetabant ,  «  vobis  autem  annuntiabant  ea  quae 
nunc  nuntiata  sunt  vobis  » . 

59.  (Vers.  39.).  Ex  civitaie  autem  iUa.  Tangi- gJjJJJJ^*^ 
tur  hic  Samaritanorum  devotio  ad  credmdum  ,^^^  ^^^^' 
quae  inchoata  est  in  sermone  mulieris;  propter  quod 

dicit:  Ex  civitate  autem  illa  multi  crediderunt  in 
eum  Samaritanorum,  Et  ratio  subditur:  P7*opter 
verbum  mulieris  tesiimmium  perhibentis ,  de  eius 
Divinitate :  Quia  dixit  mihi  ^  quaecumque  fecL  Ad 
testimonium  mulieris  crediderunt  Samaritani,  sed 
ludaei  recusaverunt  credere  loanni;  unde  Dominus 
dixit  ludaeis  Mattbaei  vigesimo  primo :  «  Amen  dico 
vobis,  quod  publicani  et  meretrices  praecedent  vos 
in  regno  Dei  ».  Et  licet  non  crederent  firmiter,  cre- 
debant  tamen  devote.  Ideo  subdit: 

60.  (Vers.  40.).  Cum  ergo  venisseni  ad  eum^ 
Samariiani,  rogaverunt  eum ,  ut  ibi  maneret ;  Lu- 
cae  ultimo :  «  Mane  nobiscum ,  quoniam  advespera- 
scit »;  quocontra  ludaei  eum  expulerunt.  Chrysosto- 
mus^ :  «  Pharisaei,  multa  signa  videntes,  non  solum 
non  crediderunt,  sed  a  regione  abiecerunt».  Unde 
Matthaei  octavo  dicitur,  quod  «  tota  civitas  Gerase- 
norum  exiit  obviam  lesu,  et  viso  eo,  rogabanteum, 
ut  transiret  a  finibus  eorum  » .  Et  Dominus  Samari- 
tanorum  precibus  condescendit ;  unde  dicitur:  Et 
mansit  ibi  duos  dies,  ad  fidem  eorum  confirman- 
dam  et  multiplicandam ;  quod  et  fecit.   Unde  dicit : 

6 1 .  (Vers.  41 .).  Et  multo  plures  crediderunt  ^^ 
propter  sermonem  eius,  Nec  mirum ,  quia,  sicut  dicit 
ei  Petrus  infra  sexto,  «Domine,  ad  quem  ibimus? 
Verba  vitae  aeternae  habes  » .  Nec  tantum  multiplica- 
vit ,  sed  etiam  confirmavit.  Unde  sequitur : 

62.  (Vers.  42.).  Et  mulieri  dicebant:  Quia  iam 
non  propter  k>quelam  iuam  credimus,  quasi  men- 
dicantes  rationem  humanam;  ipsi  enim  audivimus 
et  scimus,  quia  hic  esi  vere  Salvator  mundi;  id 
est,  audiendo  scivimus,  quia,  sicut  dicitur  ad  Ro- 
manos  decimo  ^^ ,  cc  fides   ex  auditu ,  auditus  autem 


bus  messes  addebantur,  quae,  ut  Bonelli  ex  Gordonfo  notat, 
erant  tres:  «  Prima  in  Paschate,  quando  instante  messehordea- 
cea  colligebatur  manipulus  ex  spicis  primo  natis.  Altera  in  Pen- 
tecoste,  quando  quarundam  frugum  plena  messis  erat.  Tertia 
in  festo  Tabemaculorum  Augusto  mense,  quando  eral  messis 
triticea  » .  Cfr.  Petr.  Comestor,  Histor.  seholastica ,  lib.  Numer. 
c.  43.  44.  et  47. 

*  Card.  Hugo,  in  hunc  locum:  Quod  adkuc  qvMuor  men- 
ses  smt  etc.  Quasi  diceret:  Homines  semper  solent  dicere,  qui 
desiderant  tempus  messis :  ecce ,  messis  venit.  Et  dicunt  hoc 
quatuor  adhuc  mensibus  intermediis,  sicut  modo  communiter 
dicitur  in  quolibet  anno  circa  Pascha  vel  Pentecoste;  ecce,  pa- 
rum  deest  usque  ad  Augustum.  —  Subinde  post  ocxdos  Vul- 
gata  addit  vestros. 

^  Vers.  37.  et  38.  —  Inferius  post  Sic  igitur  e  codd.  addi- 
dimus  animat  ex  consideratione  promptitudinis  ad  credendum. 

*  Vers.  20.  —  Seq.  locus  est  Luc.  6,  23,  Codd.  allegant 
Matth.  5,  12,  ubi  similis  sententia  habetur. 

*  Psalm.  425,  6. 


*  Vulgata  In  hoc  enim,,.  ei  alius  esi,  —  Pro  hoc  proverbio 
allegatum  invenimus  a  S.  Thoma ,  in  hunc  locum  (lect.  4.  n.  4.), 
Lev.  26,  16;  alii  addunt  Mich.  6,  15.  —  Chrysost.,  in  loan. 
homil.  34.  (alias  33.)  n.  2:  Prophetae  quidem  laborarunt,  vos 
aulem  laborum  ipsorum  fruclum  decerpitis.  Cfr.  August.,  in 
loan.  Evang.  tr.  15.  n.  32.  —  Inferius  post  cuim  erat  EN, 
quos  secuti  sumus,  addunt  messis,  ed.  anctoriias. 

®  Vers.  38.  —  Seq.  locus  est  I.  Petr.  I,  12,  ubi  pro  an- 
nuntiabant  Vulgata  minisirabant. 

'  Vulgata  addit  omnia.  —  Subinde  allegatur  Matth.  21,  31. 

®  Vulgata  illum.  —  Sequitur  Luc.  24,  29. 

®  In  loan.  homil.  35.  (alias  34.)  n.  1 :  ludaei  vero,  eUam 
visis  miraculis,  non  modo  non  illum  apud  se  retinuerunt,  sed 
etiam  ipsum  expulerunt.  —  Subinde  allegatur  Matth.  8,  34. 

*®  In  Vulgata  additur  in  eum.  —  Seq.  locus est  loan.  6,  69. 
Codd.  omittunt  ad  quem  ibimus. 

"  Vers.  17,  uM  Vulgata  et  B  Chrisii  pro  Dei,  Cfr.  II!.  Sent. 
d.  24.  a.  2.  q.  3.  ad  1 .  —  Superius  post  hummiam  ed.  addit 
abs  te. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


299 


per  verbum  Dei  ».  Vere  Salvator  mundi,  non  tan- 
tum  ludaeorum ;  unde  supra  tertio  ^ :  «  Sic  Deus 
dilexit  mundum,  ut  Filium  suum  unigenitum  da- 
ret  »  etc.  Ideo  primae  loannis  secundo :  «  Ipse  est 
propitiatio  pro  peccatis  nostris,  non  tantum  pro  no- 
stris ,  sed  etiam  pro  totius  mundi » .  Iste  signatus  est 
per  loseph,  de  quo  dicitur  Genesis  quadragesimo 
prirao,  quod  «  Pharao  vertit  nomen  eius  vocavitque 
eum  lingua  Aegy ptiaca  Salvatorem  mundi  » . 

QUAESTIONES. 

63.  Quaest.  I.  Incidit  hic  quaestio:  cum  dicatur 
in  Psalmo^:  Testinionia  tua  credihilia  facta  sunt 
nimis;  et  testimonium  muheris  sit  vanum  et  fragile, 
sicut  sexus  infirmus;  videtur,  quod  Dominus  non 
debuerit  per  mulierem  se  ipsum  Samaritanis  mani- 
festare. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  Christus  non  accipit 
^®*p-  humanum  testimonium  propter  suam  indigentiam,  sed 

Ratio  i.  soium  propter  indigentiara  audientium  ^.  Quia  igitur 
testimonium  mulieris  minime  erat  suspectum  Sama- 
ritanis,  voluit  Dominus  per  mulierem  eis  innotescere, 
non  quia  eius  testimonium  haberet  robur,  sed  quia 

Ratio  2.  Samaritanis  credibile.  —  AOa  ratio  fuit  ad  ludaeorum 
duritiam  condemnandam  in  iudicio:  quia  ipsi  non 
crediderunt  loanni  Baptistae ,  sed  Samaritani  uni  mu- 
lierculae,  sicut  ipse  Dominus  diciteis,  qmdregina 
austri  et  Ninivitae  surgent  in  iudicio  contra  lu- 
daeos,  Matthaei  duodecimo^. 

64.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  testimonio  mu- 
heris,  quod  dixit:  Venite  et  videte  virum,  qui  dixit 
mihi  omnia,  quaecumque  fed:  —  Contra:  Non  dixit 
ei  nisi  de  viris,  quos  habuerat.  Aut  ergo  mulier 
plura  non  fecerat ,  quod  falsum  est ;  aut  ^  mentiebatur 
et  falsum  dicebat. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  mulier,  quando  hoc 
Resp.  (jixit  ^  nQn  tantum  respexit  ad  sermonem  dicentis , 
sed  ad  sapientiam,  per  quam  dicebat.  Et  sicut  ei 
unum  secretum  dixerat,  eadem  virtute  poterat  dicere 
omnia,  quaecumque  fecerat.  Ideo  mulier  volens  Chri- 
sti  virtutem  exprimere,  dixit  in  universaU  etc.     . 

65.  Quaest.  III.  Item  obiicitur:  cum  lex  evan- 
gelica  non  sit  umbrae  vel  figurae,  sed  potius  veri- 
tatis  apertae;  unde  est  hoc,  quod  Dominus  discipu- 
lis  suis  loquitur  in  parabolis  ?  —  Videtur ,  quod  sic 
non  deberet  loqui,  sed  aperte. 


Respondeo  :  Dicendum ,  quod   hqui  in  figuris  Resp.  cnm 
est  dupliciter:  aut  ita,  quod  veritas  ibi  claudatur  et  "*"**°"®* 
non  explicetur  audientibus;  et  hoc  dicit  urabrara  et 
obscuritatem ,  et  hoc  pertinet  ad  legem  veterem,  non 
ad  novam.  Alio  modo  est  bqui  in  similitudinibus , 
ita  quod  simiUtudo  illa   explicetur  el  manifestetur ; 
et  tunc  non  est  loqui  in  umbra ,  sed  potius  in  luce ; 
et  hoc  modo  loquitur  Dominus ,  ut  res  obscure  pro-  Ratio  tri- 
posita  in  figura  per  expositionem  clare  intelUgatur,    ^*"' 
et  sensus  humanus  humilietur,  et  verilas  ardentius 
ametur  et  firmius  teneatur.  Veritas  enim  aliquantulum 
latens  gratior  efficitur ,  dum  aperitur^ 

66.  Quaest.  IV.  Item  obiicitur  de  hoc,  quod  Do- 
minus  nostram  salutem  suum  vocat  cibum ,  similiter 
fidem  nostram  supra  ^  vocavit  suum  potum.  —  Hoc 
non  videtur  debita  dictum.  Cibus  enim  conservat 
eum  qui  cibatur;  sed  Christus  conservat  nos,  non 
nos  Christum :  ergo  non  sumus  cibus  Christi, 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  triplex  est  in  cibo  Resp. 
proprietas.  Prima  est ,  quod  vehementer  desideratur ;  Tripiex  pro- 
secunda ,  quod  per  ipsum  ille  qui  cibatur ,  reficitur ;   f "®***  ^*' 
tertia,  quod  cibus  in  corpus  traiicitur.  —  Ratione  Notanda  ap- 
primae  proprietatis  est  Christus   cibus  noster,  quia   ^^^^^^- 
eum  desideraraus,  et  nos  suus,  quia  ipse  nostram  sa- 
lutem  desiderat  ®.  Ratione  secundae  proprietatis,  quia 
nutrit  et  reficit ,  Christus  est  cibus  noste7\  non  e  con- 
verso.  Ratione  tertiae  nos  sumus  cibus  Christi,  quia 
ipse  traiicit  nos  in  corpus  suum;  unde  Augustinus^ 
dicit,  quod  in  cruce  manducavit  latronem. 

67.  Quaest.  V.  Est  etiam  quaestio:  cum  Domi- 
nus  videret  eos  habiles  ad  credendum,  quid  est, 
quod  tantum  per  duos  dies  apud  eos  voluit  morari  ? 
—  Videtur,  quod  amplius  et  diutius  debuisset  cum 
eis  esse. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoc  fecit  propterResp. 
vitandum  scandalura  ludaeorum  ,  ne  indignarentur , 
quod  eis  relictis ,  transiret  ad  alienigenas. 

68.  Quaest.  VI.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod 
Dominus  dicit  discipuhs  suis :  A  lius  est  qui  seminat, 
aiius  qui  metit;  unde  dicit  Apostolos  messores,  non 
seminatores. 

Sed  contra:  1,  Verbum  Dd  est  seinen  ^^ :  ergo 
qui  praedicat  seminat;  sed  Apostoli  fuerunt  praedi- 
catores:  ergo  etc. 

2.  Item,  secundae  ad  Corinthios  nono*^:  Qui 
parce  seminat  parce  et  metet:  ergo  qui  nihil  semi- 
nat  nihil  metit. 


\ 


*  Vers.  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  loan.  2,  2.  et 
Gen.  41 ,  45. 

^  Psalm.  92,  6. 

*  Gfr.  supra  c.  1.  n.  21. 

*  Vers,  41.  et  42. 

*  Cod.  N  addit  plura  fecii  et 

*  Chrysost,  in  loan.  lioiniL  34.  (alias  33.)  n.  1 :  Audi  vero, 
quo  pacto  non  ubique  omnia  cito  revelet,  sed  primo  auditorem 
in  dubitationem  coniiciat,  ut,  postquam  quaerere  incepit,  quid 
sit  iliud  quod  dicitur,  cum  dubltando  laborat ,  libentius  id  quod 
quaerebat  expositum  accipiat  et  ad  audiendum  magis  excitetur. 


'  Vers.  10. 

^  Clirysost.,  in  loan.  homil.  34.  (alias  33.)  n.  1 :  Hominum 
salutem  hic  cibum  vocat,  ostendens,  cum  quanta  cura  nobis 
provideat;  ut  enim  nos  cibum,  ita  ille  nostram  salutem  desi- 
derat. 

^  Enarrat.  in  Ps.  68.  serm.  1 .  n.  9 ,  ubi  de  confessione  boni 
latronis  ait :  Confessione  effudit  ex  se  saniem  et  factus  est  aptus 
cibo  Domini.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  9.  a.  1.  q.  2.  ad  3, 

"  Luc.  8,  11. 

"  Vers.  6. 


300 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


3.  Item  videtur,  quod  Apostoli  non  sint  mes- 
sores,  sed  Angeli;  unde  Matthaei  decirao  tertio^- 
Messis  est  consummatio  saeculi,  messores  sunt  An- 
geli:  non  ergo  Apostoli. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  haec  tria  tempora 

Resp.  habent  ordinem :  tempus  legis  Moysaicae,  gratiae  et 

gloride»  Tempus  gratiae  est  sicut  fructus  respectu 

temporis  kgis   Moysaicae;  tempus  gloriae  est  sicut 

fructus  respectu  teraporis  gratiae.  —  Secundum  hoc , 

Dupiexmes- quia  mcssis  dicit  coUectionem  fructus,  duplex   est 

"^*      messis:  prima  in  tempore  gratiae;  et  huius  sunt 

messores  Apostoli ,  sed  seminatores  Prophetae ,  qui  de 

hac  gratia  praedixerunt  et  populum  exspectare  fe- 

cerunt^  Alia  est  in  tempore  gloriae;  ethuius  sunt 

messores  Angeli ,  et  seminatores  Apostoli  quoad  ali- 

Ad  obiecta.  quos ,  scd  omues  quoad  se  ipsos.  —  Et  procedunt  ra- 

tiones  per  diversas  vias ,  quia  Dominus  loquitur  de 

messe  graliae. 

Qaaita  manifestatio ,  quae  facta  est  Galilaeis. 

69.  Post  duos  autem  dies  eto.  Mauifestavit  se 
supra  Dominus  discipulis ,  ludaeis  et  Samaritanis ;  hic 
incipit  quarta  pars  huius  partis ,  in  qua  manifestat  se 
ipsum  Galilaeis^  suis  compatriotis,  tanquam  durioribus 
ad  credendum.  Et  proceditur  in  hac  manifestatione , 

snbdivisio.  quae  facta  est  per  miraculum ,  hoc  ordine.  Primo 
insinuatur  in  Galilaeis  defectus  reverentiae  ad  hono- 
randum ;  secundo ,  defectus  fidei  ad  credendum ;  ter- 
tio  vero,  impetratio  miraculi;  quarto,  ex  hoc  ae-' 
dificatio  fidei. 

Primo  igitur  insinuatur  defectus  reverentiae  sA 

Prijno,  de  Chiistum  honoraudum.  Quia  enim   erant  compatrio- 

defecta   re-  .  .  , 

Terentiae.  tae  Chrisli ,  ideo  ad  eorum  irreverentiam  amovendam 
venit  ad  eos  Christus,  ut  in  miraculis  se  ostendat 
eis.  Propterea  dicit: 

(Vers.  43.).  Post  duos  autem  dies,  quibus  sci- 
licet  fuit  in  Samaria,  exiit  inde  et  abiit  in  Gali" 
Uieam,  patriam  sciUcet  suam,  ut  eos  duriores  con- 
verteret.  Ideo  subdit: 

70.  (Vers.  44,.).  Ipse  enim  lesus  testimonium 
perhibuit,  id  est,  tanquam  verum  asseruit,  quia 
propheta  in  patria  sua  honorem  non  habet;  Lucae 
quarto  ^ :  «  Nemo  propheta  acceptus  est  jn  patria 
suJ».  Glossa  dicit,  quod  quia  in  primo  adventu  in 
Galilaeam  honorem  non  habuerat,  ideo  adhuc  se- 
cundo  revertitur,  ut  vel  sic  saltem  in  eum  credant 


per  signa.  lam  enim  quodam  modo  habilitati  erant 
per  signa ,  quae  lerosolymis  viderant.  Propterea  dicit : 

71.  (Vers.  45.).  Cum  ergo  venisset  in  Gali- 
leam , '  exceperunt  eum  Galilaei,  quasi  pauUsper  ho- 
norare  coeperunt;  ad  Philippenses  secundo^:  «  Ex- 
cipite  Epaphroditum  cum  omni  gaudio  in  Domino  et 
eiusmodi  cum  honore  habetote  » .  Et  ratio  subditur : 
Cum  vidissent  omnia ,  quae  fecerat  lerosolymis  in 
die  festo;  vidissent,  inquam;  et  ipsi  enim  ascen- 
derant  ^  ad  diem  festum,  Ista  enim  omnia ,  quae 
viderunt,  fuerunt  signa  et  miracula;  supra  secundo : 
«c  Cum  esset  lerosolymis  in  die  feslo ,  multi  credide- 
runt  in  eum,  videntes  signa,  quae  faciebat». 

72.  (Vers.  46.).  Venit  ergo  iterum  in  Cana 
Galilaeae;  scilicet  ut  vel  sic  credant ;  ubi  fecit  aquam 
vinum,  quod  fuit  signorum  suorum  initium,  per 
quod  innotuit  discipulis ;  unde  Glossa  ^ :  «  Hoc  mira- 
culum  pauci  crediderant,  id  est  discipuli  »;  supra 
secundo :  «  Hoc  initium  signorum  fecit  lesus  in 
Cana  Galilaeae ,  et  crediderunt  in  eura  discipuli  eius  » . 

73.  Et  erat  quidum  regulus.  Tangitur  hic  se-|^®j^^^g^^^ 
cundum,  scilicet  defectus  fidei  ad  credendum.  Sicut 
quodam  modo  honorabant,  quodam   modo  non;  ita 

etiam  quodam  modo  credebant,  quodam  modo  non. 
Et  hoc  patet  in  hoc,  quod  regulus  non  credebat,  eum 
posse  sanare  filium  nisi  praesens.  Propler  quod  dicit: 
Erat  quidam  regulus,  a  regni  scilicet  parvitate''; 
cuius  filius  infirmabatur  Capharnaum,  et  ita  in 
Domini  absentia. 

74.  (Vers.  47.).  Hic  cum  audisset,  quia  lesus 
venit^  a  ludaea  in  Galilaeam,  quia  fama  adven- 
tus  eius  percrebuerat ;  Marci  primo:  «  Processit 
rumor  eius  statim  in  omnem  regionem  Galilaeae » ; 
abiit  ad  eum,  per  devotionem;  Matthaei  octavo^: 
«  Accessil  ad  eum  centurio,  rogans  eum  »  etc.  Et 
rogabat  eum,  ut  descenderet,  per  praesentiam  cor- 
poralem ;  supra  secundo  ^^ :  «  Descendit  Capharnaum 
ipse  et  Maler  eius  »  etc.  Et  sanaret  filium  eius, 
per  potentiam  mirabilem;  Lucae  sexto:  «  Virtus  de 
illo  exibal  et  sanabat  omnes  » .  Incipiebat  enim  mori, 
per  impotentiam  naturalem;  quarti  Regum  vigesimo 
dictum  est  Ezechiae :  «  Morieris  tu  et  non  vives  » ,  se- 
cundum  causas  sciUcet  inferiores.  Et  quia  iste  regu- 
lus ,  etsi  petebat ,  non  tamen  firmiter  credebat ;  ideo 
Dominus  eum  arguit  incredulitatis.  Propter  quod  dicit : 

75.  (Vers.  48.).  Dixit  ergo  lesus  ad  eum:  Nisi 
signa  et  prodigia  videritis,  non  creditis;  et  ita  ad 


»  Vers.  39. 

2  cfr.  supra  V.  37.  n.  57. 

^  Vers.  24.  —  Glossa,  qiiae  subinde  allegatur,  est  ordma- 
m  in  V.  43.  et  44;  cfr.  August.,  in  Joan.  Evang.tr.  16.  n.  4. 
seqq.  et  Beda,  in  loan.  4,  44. 

*  Vers.  29. 

*  Vulgata  venerant  —  Sequitur  loan.  2,  23, 

*  Scilicet  ordinaria  in  v.  43:  «  Unde  supra  [2,  1I.]viso 
signo,  crediderunt  in  eum  discipuli  eius,  non  alii».  Cfr.  Beda, 
in  loan.  4^  46. 


^  Glossa  interlinearis :  Regulus,  propter  parvitatem  vel  re- 
gni  vel  fldei.  Cfr.  Beda,  in  hunc  locum. 
y        ^  Vulgata  advemret,  —  Seq.  locus  est  Marc.  1,  28.  Cfr. 
supra  c.  1.  n.  99. 

®  Vers.  5.  —  Chrysost,  in  loan.  homil.  35.  (alias  34.)  n.  2: 
Quidam  putant,  hunc  [regulum]  ipsum  esse,  qui  memoratur  a 
Matthaeo;  sed  alius  esse  probatur  non  ex  dignitate  modo,  sed 
etiam  ex  flde.  Cfr.  infra  n.  85. 

**  Vers.  42.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  6,  19.  et  IV. 
Reg.  20,  1.  Cfr.  supra  pag.  61 ,  nota  8. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


301 


credendum  duri  estis.  Signa  sunt  minora,  sed  pro- 
digia  sunt  maiora  miracula.  De  hac  ludaeorum  du- 
ritia  infra  duodecimo  * ;  «  Cum  tanta  signa  fecisset 
coram  eis,  non  credebant  in  eum  »;  econtra  Sama- 
ritani  solo  verbo  crediderunl ,  ut  probatum  est  ^. 

76.  (Vers.  49.).  Dixit  ^  ad  eum  regulm.  Tan- 
j^TerUoj^de  gitur  hic  tertium,  scilicet  impetratio  miraculi,  quae, 
miracBii.     elsi  uou  fieret  propter  fldem  perfectam,  est  taraen 

facta  propter  parentis  instantiam.  Unde  et  regulus 
iterum  petit ;  Domine,  descende,  priusquam  moriatur 
filius  meu^.  Quia  instanter  petiit ,  obtinuit ;  Matthaei 
septimo^;  «  Omnis,  qui  petit,  accipit ,  et  qui  quaerit 
invenit,  et  pulsanti  aperietur»;  et  Lucae  undecimo; 
«Et  si  non  dabit,  quia  amicus  eius  sit,  propter  im- 
probitatem  tamen  illius  surget  et  dabit  quotquot  ha- 
bet  necessarios  »,  panes  scilicet.  Ideo  subditur; 

77.  (Vers.  50.).  Dicit  ei  lesus:  Vade,  filius 
tuus  vivit,  id  est,  sanus  factus  est.  Ideo  ^xciivivit, 
quia  ab  inflrmitate  mortali  convaluerat.  Et  hoc  qui- 
dem  homo  meruit,  quia,  quamvis  nondum  crederet 
in  Christum,  credidit  tamen  verbo  Christi.  Ideo  dicit; 
Credidit  homo  sermoni,  quem  dixit  ei  fesus,  et 
ibatr  Glossa^;  «  Sic  meruit  salutem  filio».  Unde 
Dominus  Marci  nono  viro  roganti  pro  salute  filii  di- 
xit :  «  Si  potes  credere ,  omnia  possibilia  sunt  cre- 
denti  » ;  id  est ,  impetrari  ab  eo  possunt. 

78.  (Vers.  51.).  lam  autem  eo  desceMente. 
^aedificatil^  Tangjtur  hic  quartum ,  scificet  aedificatio  fidei,  quae 

ne  fidei.  fa^jtg^  ggt  ^^  coguitione  virtutis  et  miraculi ,  quod  co- 
gnovit  ex  relatione  servorura.  Propter  quod  dicit: 
lam  autem  eo  descendente,  oceurrerunt  ei  servi 
eius;  bonum  scilicet  nuntium  habentes,  non  susti- 
nuerunt,  quousque  domura  perveniret.  Occmrerunt 
prae  gaudio  festinanter,  sicut  servi  domino;  Mat- 
thaei  vigesimo  quinto  ^ :  «  Ecce ,  sponsus  venit,  exite 
obviara  ei » .  Et  nuntiaverunt  ei,  quod  filius  eius 
viveret,  id  est,  curatus  esset. 

79.  (Vers.  52.).  Interrogabat  ergo  horam,  qua 
melius  habuerat  '^,  ut  per  horam  recognoscat  in  filio 
Christi  potentiam.  Et  dixerunt  ei:  Quia  heri  hora 
septuna  reliquit  eum  febris;  et  ex  hoc  cognovit 
Christi  virtutera.  Unde  sequitur: 

80.  (Vers.  53.).  Cognovit  ergo  pater ,  quia  illa 
hora  erat,  in  qua  dixit  ei  lesus:  Filius  tuus  vi- 
vit,  et  ita,  quod  ipsius  verbo  virtuoso  sanatus  fuit; 
iuxta  illud  Sapientiae  decimo  sexto  ^ ;  <f  Non  herba 
neque  malagma  sanavit   eos,  sed  sermo   tuus,  Do- 


mine».  Et  ex  hac  cognitione  sequitur  aedificatio 
fidei.  Ideo  dicit ;  Et  cf^edidit  ipse  et  domus  eius  tota. 
lam  fide  perfecta  ipse  credidit  huic  secundo  signo, 
qui  tamen  propter  primum  non  crediderat.  Ideo  sub- 
iungit  Evangelista; 

81.  (Vers.  54.).  Hoc  iterum  secundum  signum 
fecit  lesus;  secundum,  sciUcet  respectu  illius  quod 
fuit  in  nuptiis;  cum  venisset  a  ludaea  in  Galilaeam, 
ut,  quia  per  primura  non  crediderant,  per  secun- 
dum  credant;  Exodi  quarto^  dixit  Dominus  Moysi; 
«  Si  non  crediderint  neque  audierint  sermonem  signi 
prioris,  credent  verbo  signi  sequentis». 

82.  Moraliter.  Hic  considerandum  est ,  quis  re-  Exposttio 

^  morabs. 

gulus,  quis  reguli  filius,  qua  infirmitate  detinetur, 
qua  hora  sanatur.  —  Rex  dicitur  superior  pars  ra- 
tionis,  cui  totum  regnum  animae  est  coramissum  ad 
iudicandum;  unde  in  Psalmo  *®:  Et  nunc,  reges,  in- 
telligite.  Iste  dicitur  regulus  a  iustitiae  parvitate, 
quando  animam  male  etpueriliter  regit;  Ecclesiastae 
decimo^^:  Vae  terrae,  cuius  rexpuer  est,  et  cuius 
principes  mane  eomedunt !  —  Huius  regis  Mius  di- 
citur  inferior  pars  rationis,  quae  eiusdem  nalurae 
est  et  ab  ipsa  docenda ;  Ecclesiastici  trigesimo  *- :  Qui 
doeet  filium  suum  laudabitur.  —  Hic  regis  filius 
infirmatur  febre,  quando  ratio  sequitur  concupi- 
scentiam ,  quae  est  tanquam  febris  calida  et  putrida; 
Ecclesiastici  vigesimo  tertio^*;  Anima  calida  quasi 
ignis  ardens ,  non  exstinguetur ,  donec  aliquidglur 
tiat.  Concupiscentia  haec  tanquam  febris  hominem 
inquietat,  modo  per  calorem,  modo  per  frigus;  Isaiae 
quinquagesimo  septimo:  Impii  quasi  marefervens^ 
quod  quiescere  non  potest,  et  redundant  fluctus  eius 
in  ecrwulcationem  et  lutum.  —  Iste  liberatur  hora 
septima  diei.  Dies  hic  potest  dici  Christus,  quia 
ipse  est  sol  lucens  super  terram;  infra  octavo^*;  Ego 
sum  lux  mundi.  —  Horae  istius  diei  sunt  diversi  Q"*  i2  iio. 

rae. 

status  Christi,  ex  quorura  consideratione  anima  a 
diversis  aegritudinibus  liberatur. 

82.  Prima  hora  est  incarnatio,  ei  haec  Ube- ^ora  prima. 
rat  a  superbia  illuminando  ad  humilitatem ,  quia 
humiliavit  se  in  incarnatione ;  ad  Philippenses  se- 
cundo  **  :  Exinanivit  semetipsum ,  formam  servi 
accipiens.  —  Secunda  est  nativitas,  et  haec  liberat  secanda. 
ab  avaritia  illuminando  ad  paupertatem,  quia  Chri- 
stus  natus  est  pauper ,  sicut  dicitur  Lucae  secundo  ^^ ; 
Peperit  Filium  suum  primogenitum  et  pannis 
eum  involvit  et  reclinavit  eum  in  praesepio,  quia 


^  Vers.  37.  —  MuUi  codd.  omittunt  miracula. 

*  Supra  V.  39.  seqq. 

'  Vulgata  DicU.  —  Inferius  pro  parentis  ed.  petentis. 

*  Vers.  8.  —  Sequitur  Luc.  11,  8. 

^  Scilicet  interlinearis ,  quae  ut  ed.  addit  ei  sibi.  Beda,m 
hunc  locum:  Incipiebat  enim  fidem  habere  in  sermone  lesu, 
et  ideo  sanitatem  meruit  filii ,  et  qui  ex  parte  dubius  venit  fide- 
lis  recessit;  et  ideo  sanitatem  meruit  filii.  —  Subinde  allegatur 
Marc.  9,  32. 

^  Vers.  6.  —  toferius  post  Et  nuntiaverunt  ei  Vulgata  pro- 
sequitur  dicentes,  quia  filius  etc. 


'  Vulgata  horam  ab  eis,  ia  qua  melius  habuerit. 
^  Vers.  i2:  Neque  herba  elc.  —  Superius  post /e5W5  multi 
codd.  addunt  Vade. 

®  Vers.  8:  Si  non  crediderint,  inquit,  tibi,  neque  etc. 

"  Psalm.  2 ,  10.  Cfr.  supra  n.  33. 

**  Vers.  16:  Vae  tibi,  terra,  cuius  etc. 

'»  Vers.  2. 

'3  Vers.  22.  ■—  Sequitur  Isai.  57,  20. 

**  Vers.  12. 

1«  Vers.  7. 

«  Vers.  7. 


302 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IV. 


Tertia.  fiou  evat  eis  locus  in  diversorio.  —  Terlia,  cir- 
cumcisio,  et  haec  liberat  ab  inobedientia  illumi- 
nando  ad  obedientiam.  Cum  enim  Christus  non  esset 
Legi  subiectus,  tamen  se  Legi  subiecit;  unde  de  eo 
recte  dicitur  illud  ApostoU  primae  ad  Corinthios 
nono  ^ ;  Cum  essem  liber  ex  omnibus ,  omnium  me 

Qnatii.  servum  feci.  —  Quarta  est  appariiio,  et  haec  li- 
berat  ab  invidia  illuminando  ad  doctrinae  commu- 
nicantiam ,  quia  ipse  tunc  notitiam  sui  gentibus  revela- 
yit ;  Sapientiae  septimo  ^ :  Laetatus  sum  in  omnibus, 
quoniarn  antecedebat  me  ista  sapienda,  quam  sine 
invidia  communico  et  honestatem  illius  non  ab- 

Qmai^.  scondo,  —  Qulnta  est  in  templo  oblatio,  et  haec 
liberat  ab  ingratitudine  illuminando  ad  orationem, 
quoniam  lunc  ipse  Dominus  in  templo  oblatus  est  in 
signum ,  quod  per  gratitudinem  se  totum  debet  homo 
offerre ;  Lucae  secundo  ^ :  Yulerunt  puerum  lesum 

sexta.  in  lerusakm ,  ut  sisterent  eum  Domino.  —  Sexta 
est  ipsius  baptizatio,  et  haec  Jiberat  ab  immunditia 
illuminando  ad  vitae  novitatem,  quia  Christus  lavatus 
est  in  lordanis  flumine;  Matthaei  tertio*:  Venit  le- 
sus  a  Galilaea  in  lordanem,  ut  baptizaretur  ab 
eo ;  priniae  Petri  tertio :  Salvos  facit  baptisma,  non 
septima.  camis  dcpositio  sordium  etc.  —  Septima  est  in  ie- 
iunio  tmtatio,  et  haec  liberat  a  febre  filium  reguli 
illuminando  ad  carnis  mortiflcationem ,  quia  tunc 
Christus  carnem  suo  ieiunio  maceravit;  Matthaei 
quarto^:  Ductus  est  lesus  in  desertum  a  Spiritv, 
ut  ientaretur  a  diabolo ;  et  cum  ieiunasset  quadra- 
ginta  diebus  et  quadraginta  noctibus,  postea  esu- 

octava.  riit  —  Octava  est  passio ,  el  haec  liberat  ab  ira- 
cundia  illuminando  ad  patientiam,  quia  Christus  in 
patiendo  fuit  patientissiraus;  primae  Petri  secundo^: 
Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens 
exemplum,  ut  sequamini  vestigia  eius  qui  pecca- 
tum  non  fecit ,  nec  inventus  est  dolus  in  ore  eius. 
Nona.  —  Nona  est  ad  inferos  descensio ,  et  haec  liberat  a 
duritia  illuminando  ad  misericordiam ,  quia  Domi- 
nus  raisertus  est  his  qui  erant  in  tembris  et  umbra 
mortis'^;  Zachariae  nono:  Tu  quoque  in  sanguine 
testamenti  tui  eduxisii  vinctos  de  lacu.  Maxima  mi- 
Decima.  sericordia  est  sanguinem  pro  captivis  dare.  : —  De- 
cima  est  in  sepulcro  requietio,  et  haec  liberat  a 
mundi  pressura  illuminando  ad  pacem ,  quia  Chri- 


stus  in  sepulcro  quievit;    Psalmus®:   In  pace  in 

idipsum  dormiam  et  requiescam;  et  iterum;   In 

pace  factus  est  locus  eius.  —  Undecima,  ^^«Jwrre- undecima. 

ctio ,  et  haec  liberat  a  vitae  vetustate  illuminando 

ad  vitae  novitatem,  quia  tunc  Christus  novus  homo 

factus  est;  ad  Romanos  sexto®:  Quomodo  Christus 

surrexit  a  mortuis  per  gloriam  Patris ,  ita  et  nos 

in  novitate  vitae  ambulemus,  —  Duodecima ,  a^cen-  Daodecima. 

sio,  et  haec  liberat  ab   amore  terreno^^um  illumi- 

nando  ad  desiderium  aeternorum,  ad  quae  Christus 

nos  praecessit ;  ad  Colossenses  tertio  ^^ :  Quae  sursum 

sunt  quaerite ,  ubi  Christus  est  in  dextera  Dei  se- 

dens;  quae  sursum  sunt  sapite,  non  quae  super 

terram. 

QUAESTIONES. 

83.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit , 
quod  propheta  in  patria  sua  honorem  non  habet. 

CoNTRA  hoc :  1 .  Quia  homo  non  honoratur,  nisi 
ubi  cognoscitur :  ergo  si  cognoscitur  inter  compatrio- 
tas,  non  inter  alienigenas;  videtur,  quod  magisho- 
noretur  in  patria  sua  quam  in  aliena. 

2.  Item  videmus,  quod  David  propheta  in  pa- 
tria  sua  regni  honorem  habuit.  —  Item  videtur ,  quod 
Christus  habuerit  honorem.  Dicitur  enim  in  littera  ^S 
quod  exceperunt  eum  Galilaei:  ergo  honoraverunt. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  propter  duplicem  Rcsp. 
rationem  non  honoratur  propheta  in  patria  sua:  tumDnpiexratio. 
ratione  generationis  carnalis ,  tum  ratione  conver- 
sationis  familiaris.  Ratione  generationis ;  quando 
enim  habet  patrem  et  matrem  ignobiles  et  viles  et 
pauperes,  sicut  Christus  credebatur  habere,  ratione 
horum  despicitur  ^^.  Ratione  conversationis  familia- 
ris,  quia  familiaritas  parit  contemptum;  ideo,  cum 
parentes  Christi  pauperes  nossent  et  eius  educatio- 
nem,  nihil  divinum  in  eo  esse  credebant. 

1 .  Quod  ergo  obiicit ,  quod  notitia   facit  homi-  Ad  obiecta. 
nem  honorari;  dicendum,  quod  notitia  virtutis  ad- 

iuvat,  sed  notitia  originis  et  infirmitatis  impedit. 

2.  Quod  obiicit  de  David  et  aliis  prophetis,  re- 
spondendum,  quod  «a  raro  contingentibus  non  de- 
bet  ratio  pronuntiari  ^^ » .  Et  quia  hoc  raro  contingit , 
ideo  etc.  —  Quod  obiicitur,  quod  exceperunt;  re- 


1  Vers.  19. 

*  Vers.  12.  seq.  Post  sapientia  Vulgata  plura  addit. 
3  Yepg  22. 

*  Vers.  13,  ubi  Vulgata  post  lordanem  adJit  ad  loannem. 
—  Seq.  locus  est  L  Petr.  3,  21.  —  Superius  pro  novitatem 
ed.  puritatem. 

*  Vers.  1,  et  2. 

^  Vers.  21.  et  22. 

'  Luc.  1 ,  79.  —  Sequitur  Zach.  9,11. 

*  Psalm.  4,  9.  et  subinde  Ps.  75,  3. 

*  Vers.  4. 

*®  Vers.  1.  seq.  —  Cfr.  infra  c,  11,  19,  ubi  etiam  aliae 
explicationes  horartm  duodecim  ponuntur. 


"  Vers.  45.  —  Superius  post  honorem  ed.  addit  in  pa- 
iria  sua. 

"  Origenes ,  in  loan.  tom.  1 3.  n.  54 :  Proinde  conviciaatiuro 
sunt  etiam  hae  voces  [Matth.  13,  56.  et  56.]:  Nonne  hic  e$t 
fahri  filius?  Nonne  Mater  eius  dicitur  Maria,  et  fratres  eiu$ 
sunt  apud  nos?  Unde  ergo  huic  haec  omnia? 

^'  Chrysost.,  ixi  loan.  homil.  35.  (alias  34.)  n.  2:  Quid  ergo? 
inquies,  an  non  multos  videmus,  qui  apud  populares  suos  ad* 
mirationi  habentur?  Videmus  ulique;  sed  per  ea  quae  rara 
contingunt,  non  est  sententia  ferenda.  Quod  si  quidam  in  patria 
sua  honorem  sunt  consecuti,  mutto  magis  in  aliena;  consue- 
tudo  namque  contemptum  parere  solet. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


303 


spondet  Augustinus  ^,  quod  exceperunt  exterius  cor- 
poraliter,  sed  non  interius  per  fidem;  et  hunc  hono- 
rem  Dominus  non  requirit.  Non  emm  facit  Dominus 
vim  de  festo  brachiali,  sed  de  mente  fideB. 

84.  Quaest.  II.  Item  quaerit  Gregorius  ^  de  isto  re- 
gulo ,  utrum  crederet ,  an  non  ?  —  Quod  non,  videtur : 

1.  Quia  Dominus  increpat  eum:  Nisi  signa  et 
prodigia  videritis,  non  creditis. 

2.  Hoc  ipsum  arguitur  per  litteram*:  quia  pe- 
tebat,  quod  descenderet,  quasi  nisi  in  praesentia 
sanare  non  posset. 

Sed  gontra  hoc  est:  si  non  credidit,  quomodo 
salutem  filii  postulavit  a  Domino? 

Respondeo:  Dicendum,  quod   c?^edidit,  sed  ^e- 

^^^v*  miplme :  credidit,  in  Christo  esse  virtulem  ad  sal- 

vandum  filium;  sed  mn  credidit,  in  eo  esse  Divini- 


tatem,  per  quam  posset  ubique.  Unde  fides  fuit, 
cum  petiit  salutem;  sed  defectus  fldei,  cum  requi- 
rebat  praesentiam  corporalem*. 

85.  Quaest.  III.  Item  quaerit  dictus  Gregorius  * : 
unde  est,  quod  Dominus  ad  servum  centurionis  ire 
se  obtulit ,  ad  filium  reguli ,  cum  rogaretur ,  ire  re- 
cusavit  ? ' 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  hoc  fuit  ad  aedi-  ^««p- 
ficationem  fidei  et  morum:  fidei,  quia,  dum  se 
obtulit  centurioni,  ipsius  fidei  devotionem  nobis  mani- 
festavit ;  dum  retraxit  se  a  filio  reguli ,  curando  eum 
in  absentia ,  ad  Divinitatis  fidem  invitavit.  Ad  asdi- 
ficationem  vero  morum ,  ut  nostram  superbiam  con- 
stringeret,  qui  magnos  veneramur  et  parvos  despi- 
cimus ,  Dominus  se  obtulit  ire  ad  centurionis  servum, 
et  recusavit  ire  ad  reguli  filium  ^ 


Capitclum  V. 


Secimdo,  de  manifestatione  Verbi  quoad  oonditiones  a  parte 

ipsius  Verbi  manifestati. 

1.  Post  haec  erat  elc.  Terminata  est  illa  pars 
principalis ,  in  qua  agitur  de  manifestatione  Verbi  in- 
carnati ,  secundum  quod  respicit  conditiones  a  parte 
eorura  quibus  fit  manifestatio ;  hinc  incipit  secunda 
pars  principalis,  in  qua  agitur  de  manifestatione 
Verbi  incamati,  secundum  quod  respicit  conditiones 

Dmsio  in  4  ^  partc  ipsius  Vcrbi  manifestati '.  Ostendit  enim , 
membra.  g^^^  jpg^  jj^j  Yi\m\  qui  est  Patris  Verbum,  mani- 

festat  se  ciiratorem,  conservatorem,  directorem  et 
vivificatorem. 

Primo  igitur  ostendit  se  curatorem  in  praesenti 
capitulo.  Secundo,  conservatorem  in  sexto  capitulo, 
ibi  ^;  Post  haec  abiit  etc.  Tertio,  directorem  a  prin- 
cipio  septimi  usque  ad  undecimum,  et  incipit  ibi : 
Post  ha£C  ambulabat  lesus  in  Galilaeam  etc.  Quarto 
vero,  perfectum  reparatorem  in  Lazari  resuscitatio- 
ne ,  in  principio  undecimi ,  ibi :  E^^at  autem  quidam 
languens  Lazarus, 

Primo,  Filius  Dei  se  manifestat  curatorem, 

2.  Praesens  igitur  capitulum,  in  quo  manifestat 
Membri  1.  ^6  curatorcm  per  mirabilem  paralytici  liberationem, 
subdivisio.  jj3^j)gt  quatuor  partes  secundum  quatuor,  quae  de- 


Primo» 
de  miraca]o« 


terminantur  ibi.  In  prima  enim  tangitur  miraculosa 
curatio.  In  secxmddi ,  curationis  calumniatio,  ibi^: 
Erat  autem  Sabbatum.  In  tertia,  calumniationis 
eonfutatio,  ibi :  Respomlit  itaque  lesus  et  dixit  eis. 
In  quarta,  confutationis  corroboratio ,  et  hoc  per 
multa  testimonia ,  ibi :  Si  ego  testimonium  perhi" 
beo  etc. 

Mirabilis  igitur  curatio  secundum  litteram  de- 
scribitur  a  quatuor:  primo,  a  congruentia  temporis;  ^^^^}^^^^ 
secundo,  a   dispositione  loci;  tertio,  a  necessitate 
languentis;  quarto,  a  potestate  curantis. 

3.  (Vers.  1.).   Primo  igitur  describitur  a  ^on- ExpoMjioiit- 
gruentia  temporis,  quia  tempus  festivum  erat,  in  P"°iam. 
quo  beneficia  Dominus  consuevit  impendere.  Propter- 

ea  dicit:  Post  haec ,  scilicet  quae  supra  narrata 
sunt ,  erat  dies  festus  ludaeorum.  Chrysostomus  ^^ 
dicit ,  quod  iste  dies  festus  erat  Pentecostes ,  qui  erat 
medius  inter  Pascha  et  Scenopegiam ,  id  est  solemni- 
tatem  tabernaculorum.  Et  a^cendit  lesus  lerosoly- 
mam,  sicut  habebant  in  consuetudine  omnes  ludaei; 
Lucae  secundo  ^^ :  «  Ascenderunt  lerosolymam  secun- 
dum  consuetudinem  diei  festi  » . 

4.  (Vers.  2.).  Est  autem  lerosolymis.  Hic  se-  secandum. 
cundo  tangitur  dispositio  loci,  ubi  facta  est  curatio, 

quia  in  loco  curationis,  qui  erat  piscina  probatica; 
propter  quod  dicit :  Est  autem  lerosolymis  probatica 
piscina,  id  est  pecualis,  quia  ibi  lavabantur  hostiae 


*  In  loan.  Evang.  tr.  16.  n.  3,  ubi  docet,  paucos  tantum 
ex  Galiiaea  ob  miracula  facta  in  eum  credidisse.  —  Superius 
post  Qu>od  obiidtur,  quod  ed.  supplet  Galilaei,  quae  etiam  in- 
ferius  ante  requirit  omittit  cum  pluribus  codd.  non,  et  substi- 
tuit  exteriori  ppo  hrachialL  Du  Cange,  Glossarium  etc.  recen- 
set  <s^festa  brachiorum,  quae  et  manualia  ^lomiwv ;  inferioris 
ordinis  et  minoris  solemnitatis  festa,  in  quibus  ea  tantum  opera 
prohibebantur,  quae  sine  equis  et  carrucis  fleri  non  possunt. 

*  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  28.  n.  1. 
^  Vers.  49:  Domine,  descende  etc. 

*  Eodem  modo  respondet  Gregor.  loc.  cit. 


*  Loc.  cit.  n.  2.  —  De  fllio  centurionis  cfr.  Luc.  7, 1.  seqq. 
®  Hanc  secundam  rationem  insinuat  etiam  Gregor.  loc.  cit. 

Gfr.  Ambros.,  V.  Expos.  in  Luc.  7,6.  n.  84. 
'  Gfr.  supra  c.  1.  n.  89. 

*  Vers.  1 ;  tertia  pars  est  7,  1 ;  quarta  11,  I. 
®  Vers.  9;  tertia  pars  est  v.  18;  quarta  v,  31. 

'<»  In  loan.  homil.  36.  (alias  35.)  n.  1 :  Quod  festum?  Pen- 
tecostes ,  ut  mihi  videtur.  Cfr.  supra  pag.  297 ,  nota  1 2.  Irenaeus, 
II.  conlra  Haeres.  c.  22.  n.  3.  (alias  c.  39.),  censet,  quod  fuit 
dies  festus  Paschae. 

"  Vers.  42:  Ascendentibus  illis  lerosolymam  etc. 


304 


COMMENT.  IN  lOANNEM  e.  V. 


pecudum;  et  erat  haec  piscina  iuxta  teniplum  et  ab 
hoc  oflacio  denorainalionem  acceperat.  Ideo  .  dieil : 
Quae  cognominatur  Hebraiee  Bethsaida,  id  est 
donaus  pecudum,  qtiia  hoc  habebat  officium  ^  Habe- 
bat  etiam  ornatum;  unde  dkii  iQuinque  porticus 
habens,  Et  quare  hos  habebat,  ratio  redditur. 

3.  (Vers.  3.).  In  his  iacebat  multitudo  magna 
Idnguentiuni ,  et  per  naturam  incurabilium ;  unde 
dicit:  Gaecorum,  cldudorum^  aridorum,  exspectan- 
tium  dquae  motum,  ut  scilicet  sanarentur  per  di- 
Yinae  gratiae  beneficium ,  quod  impendebatur  in  An- 
geli  descensu:  Ideo  dicit: 

6.  (Vers.  4.).  Angelus  auteni  Domini  secundum 
tempus  descendebat  in  piscinam ,  ad  sanandum  sci- 
licet;  et  huius  descensus  subdit  ^ip^nwm:  ^i^  move- 
batur  aqua,  ut  aquam  viderent  qui  Angelum  videre 
non  poterant ;  et  divinum  subdit  effectum :  Et  qui- 
cumque  prior  descendebat  ^  in  piscinam  post  motio- 
nem  aquae,  tanquam  soUicitior,  sanus  fiebat  a  qua- 
cumque  detinebatur  infirmitate,  sine  distinctione , 
quia,  sicut  dicitur  Actuum  decimo,  «  non  est  per- 
sonarum  acceptor  Deus  »  etc. 

7.  (Vers.  S.).  Erat  autem  quidam  homo  etc. 
TertinmiTangitur  hic  tertium,  scilicet  ton^fwm^^^  necessitas, 

quia  diu  infirmus  fuerat  et  omni  auxilio  destitutus, 
Diu  infirmus  fuerat,  undedicit:  Erat  autem  homo 
quidam  ibi ;  quidam ,  qui  ^  in  miseria  singularis , 
triginta  octo  annos  habens  in  infirmitate  sua, 
Ecce,  infirmitatis  longitudo,  qua  Dominus  motus  est 
misereri  et  quaerere  et  alloqui  eum.  Unde  dicil: 

8.  (Vers.  6.).  Hune  cum  vidisset  lesus  iacen- 
tem,  infirmitate  opprimente,  et  cognovisset,  quia 
iam  multum  tempoiis  *  haberet,  in  poenalitate  mise- 
riae;  dicit  ei,  per  benignitatem  misericordiae :  Vis 
sanus  fieri/i  per  virtutem  divinae  potentiae.  Non 
hoc  quaerebat,  quia  de  voluntate  dubitaret,  sed  ut 
eius  indigentiara .  manifestaret.  Quod  et  fecit  sua  re- 
sponsione;  ideo  subdit: 

9.  (Vers.  7.).  Respondit  ei  languidus:  Domine, 
hominem  non  habeo,  ut,  cum  turbata  fuerit  aqua, 
mittat  me  in  piseinam;  et  ita  pauper  sum,  et  non 


est  qui  adiuvet ;  Psalmus  ^ :  «  Tribulatio  proxima  est, 
et  non  est  qui  adiuvet »,  et  ego  ex  me  sum  impotens. 
Unde  subdit:  Durn  venio  ego,alius  ante  me  descen- 
dit;  et  ita  sanari  non  possum,  quia  non  sanatur  nisi 
unus  et  ille  qui  prior  descendit  Etsic  innuitur  lan- 
guentis  necessitas. 

10.  (Vers.  8.)i  Dicit  ei  lesus,  Tangitur  hic  quar-  Qaartttm. 
tum,  scilicet  curantis  potestas,  quia  solo  praecepto 
sanat.  Ideo  dicit:  Surge,  tolk  grabatum  tuum  et 
ambula ;  surge,  per  valetudinem;  tolle  grabatum 
tnum,  per  fortitudinem ;  et  ambula,  per  sanitatis 
certitudinem.  Quod  et  factum  est;  unde  et  subdit: 

H.  (Vers.  9.).  Et  statim  sanus  factm  est 
homo^;  ecce,  valetudo;  et  sustulit  grabatum  suum; 
ecce^  fortitudo;  et  ambulabat;  ecce,  sanitatis  certi-, 
tudo.  Et  hoc  totum  faclum  est  Christi  verbo ;  Psal- 
mus :  «  Ipse  dixit ,  et  facta  sunt » ;  unde  Esther  de- 
cimo  tertio  dixit  Mardochaeus:  «  Domine ,  Rex  omni- 
potens ,  in  ditione  tua  cuncta  sunt  posita  »  etc. 

12.  Moraliter.  Notandum  est  hic,  quae  sit  ista  ^JJ'^}?]'^ 
piscina  quinque  habens  porttcus ,  qui  sxxnt  infirmi, 

et  quomodo  curahtur.  —  Piscina,  quae  ex  aquis 
pluvialibus  congregatur,  poenitentia  est,  in  qua  est 
effusio  lacrymarum  pro  amissione  supernorum.  De 
hac  pluvia.  leremiae  quinto  ^:  Non  dixo^unt:  Metua- 
mus  Deum  nostrum,  qui  dat  nobis  pluviam  tem- 
poraneam,  id  est  compunctionem  pro  malis  com- 
missis,  et  se^^otinam,  pro  bonis  omissis.  Haec  pluvia 
descendit  ad  valles ,  non  est  in  montibus  et  superbis ; 
secundi  Regum  primo :  Montes  Gelboe ,  nec  ros  nec 
pluvia  veniant  super  vos.  —  Haec  piscina  poeni- 
tentiae  habet  quinque  porticus ,  in  quibus  requiescit  tafTIfS- 
multitudo  languentium^ ;  quia  quinque  sunt  consi- ^^»'*"°°®^* 
derationes,  quae  debent  facere  hominem  in  poeniten- 
tia  permanere. 

13.  Prima  consideratio ,  reatus  peccati,  quo  sePnma. 
ohhgavit  ad   poenam;  Psalmus^:  Quoniam.  ego  in 
flagella  paratus  sum,  et  dolor  meus  in  conspectu 

meo  semper,  —  Secunda  consideratio ,  severitatis  iu-  seconda. 
dicii;  Ecclesiastici  secundo*^:  Si  poenitentiam  non 
egerimus,  incidemus  in  manus    Domini;   ad  He- 


*  Hieron. ,  Lib.  de  situ  et  nominibiis  locorum  Hebraic. ,  de 
Evangeliis  :  « Bethesda ,  piscina  in  lerusalem ,  quae  vocabatur 
fflpopanxT) ,  et  a  nobls  interpretari  potest  pecualis.  Haec  quin- 
que  quondam  porticus  habuit,  ostendunturquc  gemini  lacus, 
quorum  unus  hibernis  pluviis  impleri  solet;  alter  minim  in 
modum  rubens,  quasi  cruentis  aquis,  antiqui  in  se  operis  signa 
testatur.  Nam  hostias  in  eo  lavari  a  sacerdotibus  solitas  ferunt , 
unde  et  nomeii  acceperil».  In  nota  adiecta  dicitur,  qwod  Betk- 
esda  etymologice  significet  vel  domum  misericordiae ,  vel  do- 
mim  effysioniSf  quod  in  eam  aquae  templi  effunderentur.  — 
De  etymologia  nominis  Bethsaida  vide  locos  supra  pag.  266, 
nota  3.  allegatos,  ubi  secundum  Hieron.  est  idem  ac  ^domus 
fnigum,  vel  domus  vemtorum»,  secundum  alios  vero  «^fo- 
mns  cibi,  vel  domus  oleae  ».  —  Inferius  pro  hos  multi  codd.  Aoc. 

*  Vulgata  Et  qui  prior  descendisset.  —  Subinde  allegatur 
Act.  10,  34. 

*  Cod.  B  qtm,  H  id  est  qiii,  ed.  legit:  Quidam  dicit,  quia 
iste  in  etc.  Inferius  pro  misereri  B  misericordia,  nonnulli  alii 
codd.  miseria. 


*  Vulgata  tempus.  —  hiferius  pro  eius  indigentiam  ed. 
suam  indigentiam  ipse  languens. 

^  Psalm.  21 ,12,  ubi  pro  et  non  Vulgata  quoniam  non, 
Vulgata  etiam  inferius  post  Dum  venio  addit  enim.  Superius 
post  piscinam  cd.  prosequitur  id  est,  ita  pauper  sum,  ulnon 
sU  qui  adiuvet. 

*  Vulgata  addit  ille.  —  Subinde  allegantur  Ps.  1 48 ,  5.  et 
Esther  13,  9.  Cfr.  supra  pag.  279,  nota  5. 

'  Vers.  24.  —  Seq.  locus  est  H.  Reg.  1,21.  —  Inferius 
post  Haec  pluvia  ed,  prosequitur  tantum  descendit  ad  valles, 
id  est.ad  humiles,  non  est  in  montibus,  id  est  superbis,  Cfr. 
supra  pag.  290,  nota  13. 

®  Ita  D  (Fa  secunda  manu);  alii  codd.  vel  ut  ed.  requie- 
scitur,  vel  requiescit,  cui  in  A  el  M  secunda  manus  addidit 
poenitens  (ita  etiam  Gorranus). 

^  Psalm.  37,  18.  —  Gfr.  11.  Sent.  d.  42.  dub.  1. 

*®  Vers.  22.  —  Sequitur  Hebr.  10,  31.  —  Superius  pro 
severitatis  plures  codd.  severitas. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C  V. 


30» 


braeos  decimo:  Horrendum  est  incidere  in  manus 
Teriia.  Dei  viventis.  —  Tertia  coDsideratio ,  opportunitatis 
loci,  quia  post  non  erit  locus  poenitentiae;  Ecclesia- 
stae  nono  ^ :  Quodcumque  potest  manus  tua ,  in- 
stanter  operare,  quia  nec  opus  nec  ratio  nec  sa- 
pientia  nec  scientia  erunt  apud  inferos,  quo  tu 
Qaarta.  properos,  —  Quarta  est  consideratio  incertitudinis 
did  extrenii;  Ecclesiastae  nono  ^:  Nescit  homo  finem 
suum;  sed  sicut  pisces  capiuntur  hamo,  et  sicut 
aves  laqueo  comprehenduntur ;  sic  capiuntur  ho- 
mines  in  tempore  mah,  cum  eis  extemplo  super- 
QaiDta.  venerit.  —  Quinta  est  consideratio  incertitudinis  sta- 
tus  sui,  quia  nescit ,  utruna  aliquid  fecerit  Deo  pla- 
citum ;  ideo  dicebat  in  Psaioio  ^ :  Et  dixi:  Nunc  coepi; 
Ecclesiastici  decimo:  Omnis  potentatus  brevis  vita. 

14.  Infirmi  sunt:  ca^ci  per  ignorantiam  peccan- 
species  tres  tcs ;  Matthaci  decimo  quinto  ^ :  Caeci  sunt  et  duces 

qaid  sini.  coecorum.  Caecus  autem  st  caeco  ducatum  praestet, 
ambo  in  foveam  cadunt.  —  Sunt  claudi,  qui  pec- 
cant  per  impotentiam;  ad  Hebraeos  duodecimo^: 
Gressus  rectos  facite  pedibus  vestris  ,.ut  non  dau- 
dicetis.  —  Sunt  aridi,  qui  peccant  per  malitiam  yel 
duritiam;  Ecclesiastici  tertio^:  Cor  durum  male 
habebit  in  novissimo;  Ecclesiastici  trigesimo  septimo : 
0  praesurntio  nequissima !  unde  creata  es  cooperire 
aridam  malitia  et  dohsitate  illius? 

Hi  sanantur  in  adventu  Angeli,  id  est  visita- 

Modaa^sana-  tionis  diviuae ;  lob  trigesimo  tertio ' :  Increpat  per 
dolorem  in  lectulo  etc.  —  Post  eommotionem  aquae, 
id  est  lacrymationis  internae ;  Threnorum  secundo  ® : 
Effunde  sicut  aquam  cor  tuum  ante  conspectum 
Domini,  —  Per  descensum  in  piscinam  aquae,  id 
est  humilitatem  poenitentiae;  Isaiae  quadragesimo  se- 
ptimo^:  Descende,  sede  in  pulvere,  virgo  filia 
Babylonis,  sede  in  terra;  non  est  solium  filiae 
Chaldaeorum. 

QUAESTIONES. 

15.  Quaest  I.  Quaeritur  hic  de  virtute  istius 
piscinae  r 


ttonis. 


1.  Unde  hanc  virtutem  habebat,  et  qua  ratione 
illi  piscinae  sic  continueconata  erat? 

2.  Item,  cum  tanta  esset  virtus,  unde  est  hoc, 
quod  Scriptura  de  eo  ^<^  mentionem  non  f acit  ?  Vide- 
tur,  quod  negligentia  scriptorum  fuerit.  —  Si  dicas, 
quod  apparuit  haec  virtus  prope  Christi  passionem; 
quaeritur  tunc:  quare  prope  passionem  apparuit ,  et 
quare  adveniente  passione  cessavit  ? 

Respondent  quidam ,  quod  in  piscina  illa  erat  li-  Re«p'  *• 
gnum  crucis,  quod  tunc  temporis  coepit  apparere 
et  supernatare;  ideo  ad  nobilitandum  suae  passionis 
trophaeum  voluit  Dominus  miraculum  iUud  osten- 
dere,  et  prope  passionem,  quia  tunc  coepit  natare; 
et  non  post  passionem,  quia  lignum  inde  extractum 
fuit.  —  Sed  quia  hoc  de  Scripturis  auctoritatem  non  ^^^^f^^^^' 
habet ,  eadem  ratione ,  qua  probatur ,  destruitur  ^\ 

Propter  hoc  dicunt  alii ,  quod  in  aqua  illa  nulla  Resp.  2. 
erat  virtus,  sed  Angelus  descendens  secundura  cer- 
tum  tempus  hoc  faciebat  in  aqua  per  virtutein  sibi  a 
Domino  datam.  —  Dicendum  igilur,  quod  haec  virtus  Ad  qnaeaita. 
data  erat  Angelo  in  aqua  ad  figuram  baptismi,  in 
quo  fit  ablutio  per  aquam  et  sanatio  per  Spirilum  ^^. 
Et  ideo  prope   baptismum  praemissa  fuit,  et  adve- 
niente  baptismate,  cessavit.  Ideo,  quia  parvo  tempore 
duravit  et  tarde  incepit,  Scriptura  de  hoc  mentio- 
nera  non  fecit.  —  Et  sic  patet  responsio  ad  omnia  Ad  obiecta, 
obiecta. 

1 6.  Quaest.  II.  Item  quaeritur :  1 .  Cum  aeque 
facile  esset  Domino  curare  omnes ,  sicut  unum ,  et 
ipse  sit  largissimus;  quare  non  dabat  aquae  ilfi  ef- 
fectum  curandi  omnes? 

2.  Item ,  de  ipso  Domino  quaeritur  similiter : 
quare  tantum  unum  curavit,  cum  aeque  facile  omnes,  . 
sicut  unum,  curare  posset? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  illa  sanatio  corpo-  i^esp. 
ralis  magis  erat  in  signum  quam  in  beneficium  iUius 
cuius  erat;  ordinabatur  enim  ad  animae  curationem. 
Quia  ergo  ordinabatur  ad  eam  designandam  et  prae- 
figurandam,  debuit  eo  modo  fieri,  quo  optime,  signir 
flcaret.  Et  quia  sanatio  in  Ecclesia  non  est  nisi  in  unir 
tate  fldei  et  caritatis,^  ideo  tantum  unus  curabatur  ^K 


1  Vers.  10. 

'  Veps.  12.  —  Superius  pro  consideratio  mcerUtudmis  ed. 

incertitudo/ 

»  Psalm.  76,  14-  —  Sequitur  EccU.  10,  11,  pro  quo  non-  ■ 
nulli  codd.  Eccle.  9,  1 :  Nescit  homo,  utrum  amore,  an  odio  - 
dignus  sit. 

*  Vers.  II. 

*  Vers.  13. 

*  Vers.  27;  ibid.  37,  3.  est  seq.  locus,  in  cuius  fine  legU 
D  aridam  malitiam  et  dolositatem, 

'  Vers.  19.  seqq. 

»  Vers.  19. 

^  Vers.  1. 

i^  Codd.  BC E  et  ed.  <fe  m. 

**  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evang.  c.  81 :  ; 
Traditur  a  quibusdam,  quod  regina  Saba  vidit  in  spiritu  in 
domo  saltus  [cfr.  III.  Reg.  7,  2.] ,  quae  Nethota  dicebatur  [i.  e.  [ 

S,  Bonav*  —  Tom.  VI. 


pigmentaria,  pars  inferior  lapidea ,  in  qua  reponebantur  aromata 
et  pigmenta  ad  usus  templi.et  domus  jegiae],  lignum  domi- 
nicae  crucis  et  nuntiavit  Salomoni,  cum  iani  recessisset  ab  eo, 
quod  in  eo  moreretiir  quidam,  pro  quo  occiso  perirent  ludaei 
et  perderent  /ocwm  et  ^mfew  [loan.  H,  48.].  Quod.  timens 
Salomon  defodit  illud  in  terra,  ubi  post  facta  est  piscina.  Ap- 
propinquante  autera  tempore  passionis  Ghristi,  superenatavit, 
quasi  praenuntians  Christum ,  et  exiode  coepit  motio  praedicta. 
Sed  hoc  non  est.authenticum.  Gfr.  ibid.  iji  IIl  Reg.  c.  22.  et  26. 

^*  Cfi^*.  Chpysost.,  in  loan.  bomil.  36.  (alias  35.)  n.  1.  — - 
Infems  pro  baptismate  ed.baptizantef 

^^  August.,  Serm.  125.  (alias  15.  ex  Sirmondianis)  n.  6: 
Quare  aulem  unus  [tantum  sanabatur]?  Quia  unica  estEcclesia 
per  totum  orbem  terrarum,  unitas  salvatur...  Ab  unitate  ergo 
noli  recedere,  si  non  yis  immuiUs  esse  ab  ista  salute,  Cfr. 
Beda,  in  loan.  6,  4  --  Superius  pro  cuius  erat  i  qui  cura- 
baim\ 

39 


306 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


Quod  ergo  bbiicitur ,  notr  valet ,  quia  non  tan- 
Ad  obiecta,  tum  crat  iu  beneficium,  sed  etiam  in  signum*. 

17.  Quaest.  111.  S^  tunc  ulterior  est  quaestio: 
Si  misericordiae  est  misereri  miseriae^  ergo  ubi 
maior  miseria,  magis  debet  inclinari  misericordia; 
non  ergo  debebat  sanari  qui  prior  descendebat,  sed 
qui  magis  indigebat.         • 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod ,  sicut  dictum  est  ^, 
Resp.  signum  erat  curationis  animae;  et  quia  anima  cura- 
tur  a  Deo  secundum  suam  dispositionem  ad  susci- 
piendum  gratiam ,  non  secundum  gravitatem  in  culpa; 
ideo  qui  prius  et  soUicitius  descendebat  prius  sanita- 
tem  obtinebat. 

18.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur:  cum  Dominus 
paralytico  Matthaei  nono*  suadeat  confidentiam  et 
ab  aliis,  quos  sanavit,  Me}  confessionem  exposcat; 
unde  est  hoc,  quod  ab  isto  nihil  omnino  quaerit? 

Respondeo:  Dicendum  quod  intelligimus :  cum 
Resp.  L  Dominus  aliquem  cura"vit ,  non  solum  in  corpore , 
sed  etiam  in  anima,  totum  scilicet,  sanum  reliquit. 
Disiinctio  —  Propter  hoc  notandum,  quod  quidam  erant,  qui 
ex  culpa  m  aegritudinem  mciderant;  et  quia  hi  sa- 
nari  debebant  in  aniraa,  et  anima  non  sanatur  ^  nisi 
per  fidem  Christi;  a  talibus  Dominus  confessionem 
fidei  requirebat.  —  Ahi  erant,  qui  ad  gloriara  Dei 
manifestandam  infirmi  erant ,  ut  caecus  natus ,  infra 
nono^,  et  Lazarus  mortuus,  infra  undecimo;  et  a 
talibus  Dominus  confessionem  fidei  non  requirebat, 
immo  mera  liberaUtate  sanabat;  et  de  taUum  cura- 
tione  mirabili  agit  loannes.  Quia  igitur  iste  taUs  fuit, 
ideo  fldem  non  requisivit. 

Sed  quia  haec  solutio  est  contra  Glossam '',  ideo 
Resp.  2.  dicendum ,  quod  solum   requirit  Qdem  ab  his  qui 
quaerunt  salutem. 

19.  Erat  autem  Sabbatum  etc.   Postquam  de- 
secando,    scripta  est  miraculosa  paralytici  curatio,  describitur 

caiumniauo-  bic  sccundo  curationts  calummatio;  in  cums  descn- 

ne  qainqae. 

ptione  ®  procedit  Evangelista  hoc  ordine.  Primo  insi- 
nuatur  curati  reprekensio;  secundo,  calumhiae  in 
curantem  devolutio;  tertio,  curantis  manifestatio ; 
qixwalo,  manifestati  persecutio;  quinto,  in  persecu- 
tione  obstinatio. 


20.  (Vers.  9.).  Insinuatur  ergo  primo  curati  re-  Expositiout. 
prehensio  ex  hoc ,  quod  toUebat  grabatum  in  die  Primom.' 
Sabbati ,  in  qua  sanus  factus  fuerat.   Propter  quod 
innuens   occasionem   calumniandi  dicit  Evangelista : 

Erat  autem  Sabbatum  in  die  illa,  scilicet  in  qua 
curatus  fuerat  et  grabatum  portabat,  et  occasione 
huius  ludaei  eum  reprehendebant.  Ideo  subdit: 

21.  (Vers.  10.).  Dicebanl  ergo  ludaei  d  qui 
sanus  factus  fuerat^,  ipsura  calumniando:  Sabba- 
tum  est,  non  licet  tibi  tollere  grabatum  tuum.  Tol- 
lere  enim  grabatum  opus  servile  videbatur,  quod 
prohibitum  erat  fieri  in  Sabbato ;  LeviUci  vigesimo 
tertio :  «  Dies  septimus  erit  celebrior  et  sanctior ; 
omne  opus  servile  non  facietis  in  eo  ». 

22.  (Vers.  H.).  Respondit  m.  Tangitur  hic  se- socandnm. 
cundum,  scilicet  calumniae  in  curantem  devolutio, 

quia  ille  infirmus  sanatus  se  excusat  per  mandatum 
curanUs.  Ideo  dicit:  Qui  me  sanum  fecit,  per  po- 
testatem,  ille  mihi  dixit:  Tolle  grabatum  tuum 
et  ambula,  per  propriam  praecipiens  auctoritatem. 
Et  certe,  qui  tantam  habebat  potestatem  bene  ha- 
buit  tanti  mandati  auctoritatem ;  unde  dixit  Matthaei 
nono  ^^ :  «  Ut  autem  sciatis ,  quia  FiUus  hominis  ha- 
bet  potestatem  in  terra  diraittendi  peccata ;  ait  para- 
lytico:  Surge,  tolle  lectum  tuum  etvade  in  domum 
tuam  » .  Si  peccata  poterat  dimittere ,  ergo  in  prae- 
cepto  de  Sabbato  dispensare.  Sed  ludaei ,  hoc  non  at- 
tendentes,  de  ipso  interrogant,  ut  eum  possint  ca- 
lumniari.  Propter  quod  dicit: 

23.  (Vers.  12.).  Interrogaverunt  ergo  eum: 
Quis  est  homo  ille,  homo  inflrmus,  non  Deus  omni- 
potens ,  qui  dixit  tibi:  Tolle  grabatum  tuum  et  am- 
bula?  qui  contra  Legem  praecepit,  non  per  virtutem 
sanavit,  Mala  quaerunt,  bona  tacent;  Proverbiorum 
undecimo^^:  «  Bene  surgit  diiuculo  qui  quaerit  bona; 
investigator  malorum  opprimetur  ab  eis  ».  Et  quia 
male  quaerunt,  ideo  in  inquisitione  deficiunt.  Ideo 
dicit  : 

24.  (Vers.  13.).  Is  autem,  qui  sanus  effectu^ 
fuerat,  nesciebat,  quis  esset;  ideo  in  inquirendo 
necesse  habuerunt  deficere ;  Psalmus  ^^ :  «  Defecerunt 
scrutantes  scrutinio  ».  Ideo  dictum  est  ludaeis  infra 


^  Hanc  responsionem  e  codd.  supplevimus. 

'  Gregor. ,  XX.  Moral.  c.  29.  n.  63 :  Misericordia  autem  a 
misero  corde  vocata  est,  eo  quod  unusquisque  intueatur  quem- 
piam  miserum  atque  ei  compatiens,  dum  dolore  animi  tangn 
tur,  ipse  cor  miserum  facit,  ut  eum  a  miseria  liberet,  cui  in- 
tendit.  Cfr.  tom.  iV.  pag.  960,  nota  5.  Vide  etiam  infra  8,  9. 

*  In  solutione  quaest.  praeced. 

*  Vers.  2:  Confide,  flli  etc.;  ibid.  v.  26.  seqq.  agitur  de 
sanatione  duorum  caecorum,  quibus  lesus  dicebat:  Creditis, 
quia  hoc  possum  facere  vobis?...  Secundum  fidem  veslram  flat 
vobis. 

*  Ed.  legit:  et  quia  hisanari  debebant  in  corpore  et  am- 
ma,  non  sanabantur. 

*  Vers.  3 ;  ibid.  i\,  L  est  seq.  locus.  Cfr.  Glossa  ordinor 
ria  in  Matth.  9,  2.  et  5,  quae  ex  dictis  Hieron.  et  Bedae  in 
hunc  locum  formata  est.  Vide  etiam  Bedam,  in  loan.  5,  il. 


'  Scilicet  ordmariam  (ex  Beda) ,  quae  ad  v.  1 4.  ait :  In- 
nuit,  quod  propler  peccata  languebat.  —  Chrysost,  in  loan. 
homii.  37.  (alias  36.)  n.  2.  censet,  quod  Christus  ideo  non  re- 
quisivit  fidem  ab  hoc  inflrmo,  «  quia  ille  nondum  sciebat,  quis 
ipse  esset.  Neque  enim  ante ,  sed  post  miracula  hoc  facere  solet 
Nam  ii  qui  in  ceteris  potestatem  eius  viderant,  iure  hoc  audie- 
bant;  qui  vero  nondum  didicerant,  quis  esset,  sed  ex  signis  do- 
cendi  erant ,  post  illa  edita  ad  fldem  vocantur  »  etc.  Cfr.  inii*a 
n,  26.  —  Inferius  post  quaerunt  (D  quaerebant)  ed.  addit  aft  ipso. 

^  Ita  E  N ;  alii  codd.  et  ed.  calvmniaUone. 

•  Vulgata:  illi  qui  sanaius  fuerat,  —  Subinde  allegatur 
Lev.  23,  8. 

"  Vers.  6. 

"  Vers.  27 :  Bene  consurgit...  bona ;  qui  autem  investigator 
malorum  est  etc. 

"  Psalm.  63,  7.  —  Sequitur  loan.  7,  36. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


307 


septimo:  «  Quaeretis  me,  et  non  invenietis  »;  quia 
noD  quaerebant  ad  habendum,  sed  ad  persequendum. 
23.  lems  autem^  decUnaviL  Tangitur  hic  ter- 
T^rtiam.  tiuui,  scilicet  Christi  quaesiti  et  non  inventi  mani- 
festatio,  quae  facta  est  non  in  turba,  sed  in  eccle- 
sia.  Ideo  dicit:  lesus  autem  declimvit  a  turba  con- 
stituta  in  /oco,  scilicet  a  multitudine ,  quae  erat  in 
loco  curationis ;  ideo  nesciebat  eum  ille ,  quia  in 
turba  remanserat. 

26.  (Vers.  14.).  Postea  invenit  eum  lesus  in 
templo,  quando  scilicet  a  turba  recesserat.  Augusti- 
nus  ^ :  « In  turba  positus  non  cognovit  lesum ,  sed 
post  in  templo  » ;  in  quo  docemur,  ut ,  quisquis  ad 
visionem  Dei  vult  pervenire,  fugiat  turbam  suorum 
affectuum  et  nequitiam  hominum  et  adeat  internae 
orationis  templum.  Unde  in  suscitatione  puellae  prae- 
cepit,  eiici  turbam  tumultuantem ,  Matthaei  nono  ^. 
Et  quia  Domini  misericordia  nos  praevenit,  non  di- 
cit,  quod  ipse  invenerit  lesum,  sed  quod  lesus  in- 
venit  eum;  unde  nec  cognovit  ipsum  nisi  pef  eius 
eruditionem,  quam  dedit*.  Propterea  subdit:  Dicit 
ei  lesus,  instruens  ut  bonus  medicus:  Ecce,  sanus 
factus  es,  recolit  beneflcium;  iam  noli  peccare,  dis- 
suadet  peccaturn ;  nedeterius  tihi  aliquid  contingat , 
comminatur  periculum;  Lucae  undecimo:  «  Facta 
sunt  novissima  hominis  illius  peiora  prioribus». 

27.  (Vers.  13.).  Ahiit  ille  homo.  Tangitur  hic 
Qnartmn.  quartum,  scihcet  Christi  manifestati  persecutio,  Co- 

gnoverunt  enim  Iudaei->  illo  homine  referente,  quod 
Christus  eum  sanum  fecisset.  Dnde  dlcit:  Ahiit  ille 
homo  et  nuntiavit  ludaeis,  qui  scilicet  ab  eo  quae- 
sierant,  quia  lesus  esset,  qui  fecit  eum  sanum. 
Non  hoc  dixit  detrahendo  vel  accusando ,  sed  nomen 
Christi  annuntiando ;  unde  Glossa  ^ :  «  Annuntiat  iste 
salutem  ludaeis,  ut  sequantur;  sed  illi  e  contrario 
persequuntur  » .  Ideo  subdit : 

28.  (Vers.  16.).  Propterea  persequehantur  lu- 
dad  lesum,  quia  haec  faciebat  in  Sabbato.  Vide- 
batur  enim  Legem  eorum  velle  destruere  et  Do- 
mino ,  qui  praeceptum  de  custodiendo  Sabbato  dede- 
rat ,  contraire ;  infra  nono  ® :  «  Non  est  hic  homo  a 
Deo ,  qui  Sabbatum  non  custodit » ;  Lucae  sexto : 
«  Observabant  scribae  et  Pharisaei  lesum ,  si  in  Sab- 
bato  curaret » . 

29.  (Vers.  17.).  lesus  autem  respondit  Tangi- 
Qnintnm.  tur  hic  quintum ,  scilicet  in  persecutione  obstinatio, 


quae  consecuta  est  ad  Domini  responsionem  osten- 
dentis,  se  non  solvere  Sabbatum.  Propter  quod  dicit> 
lesu^  autem  respondit  eis ,  scilicet  ludaeis  perse- 
quentibus :  Pater  meus  usque  modo  operatur^  etiam 
in  Sabbato,  et  tamen  non  solvit  Sabbatum;  e^  ego 
operor,  scilicet  Patri  cooperando  etiam  in  Sabbato. 
Si  ergo  Deus  non  solvit  Sabbatum ,  nec  ego  solvo ; 
Matthaei  duodecimo  ^ :  «  Dominus  est  Filius  hominis 
etiam  Sabbati»;  et  quia  Dominus,  potest  in  eo  sine 
reprehensione  aliqua  operari.  Ex  hac  responsione  lu- 
daei  sunt  in  malitia  obfirmati,  ex  qua  debuerunt 
paciflcari.  Propterea  subdit,  scilicet  propter  istam 
responsionem : 

30.  (Vers.  18.).  Propterea  ergo  magis  quaere- 
bant  eum  Ivdaei  interficere;.  quia  non  poterant  re- 
sponsioni  contradicere,  qaaerebant  eum  interficere; 
infra  septimo® :  «  Quid  me  quaeritis  interficere,  ho- 
minem,  qui  vera  locutus  sum  vobis  »  ?  Quia  non  so- 
lum  solvebat  Sabhatum ,  seeundum  suam  senten- 
tiam ,  sed  etiam  Patrem  suum  dicebaf  Deum ;  suum, 
singulariter ;  aequatem  se  faciens  Deo,  quod  ipsi 
reputabant  blasphemiam ;  infra  decimo  ^ :  «  De  bono 
opere  non  lapidamus  te,  sed  de  blasphemia ,  et  quia 
tu,  homo  cum  sis,  facis  te  ipsum  Deum»;  faciens, 
quasi  non  esset,  sed  se  Deum  faceret. 

QUAESTIONES. 

31.  Quaest.  l.  Sed  quaeritur  hic:  cum  prae- 
ceptum  de  Sabbato  sit  praeceptum  de  prima  tabula, 
in  quibus,  sicut  dicit  Bernardus  ^^,  non  potest  Deus 
dispensare;  videtur,  quod  Dominus  male  fecerit  sol- 
vendo  Sabbatum.  —  Si  dicas,  quod  in  praecepto 
est  aiiquid  morale  et  aliquid  caeremoniale ;  et  se-  ' 
cundum  quod  morale  spectat  ad  primam  tabulam, 

et  sic  non  solvit;  secundum  quod  caemnonmfe  non 
spectat  ad  Decalogum,  et  sic  solvit^^; 

Tunc  1.  est  quaestio:  quid  est  in  eo  morale,  et 
quid  caeremoniale? 

2.  Item  est  quaestio:  quare  praeceptum  tertium 
magis  habet  secum  annexam  observantiam  caeremo- 
nialem  quam  aliquod  aliud  mandatum  decalogi?  — 
Et  videtur,  quod  non  deberet  ei  admisceri,  sicut  nec 
umbra  veritati. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dictum  est,  Resp. 
mandatum  de  Sabbato  aliquid  habetmorafe,  habet 


*  Ita  etiara  August.,  in  loan.  Evang.  ir.  17.  n,  11 ,  quem  se- 
quuntur  card.  Hugo,  B.  Albert.  et  Thomas;  Vulgata  enim. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  17.  n.  11  :  In  turba  non  eum  vidit, 
in  templo  vidit.  —  De  seq.  propositione  cfr.  Beda ,  in  loan.  5, 1 0. 

'  Vers.  24.  Cfr.  supra  c.  4.  n.  50. 

*  Cfr.  supra  pag.  306,'nota  7.  —  Inferius  pro  Didt  ei 
lesus  Vulgata  Et  dixit  illi.  Subinde  allegatur  Luc.  41 ,  26:  £t 
fiunt  novissima  etc. 

*  Scilicet  interlinearis.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  17. 
n.  12:  Ille  annuntiabat,  et  illi  insaniebant;  iUe  salutem  suam 
praedicabat,  illi  salutem  suam  non  quaerebant. 


*  Vers.  16,  —  Seq;  locus  est  Luc.  6,  7. 

'  Vers.  8.      . 

®  Cap.  7,  20 :  Quid  me  quaeritis  interflcere  ?  Ibid.  8 ,  40 : 
Nunc  autem  quaeritis  roe  interficere,  hominem,  qui  veritatem 
vobis  locutus  sum. 

«  Vers.  33. 

*^  In  Lib.  de  Praecepto  et  dispens.  c.  3.  n.  6.  seq.  Cfr. 
L  Sent.  d.  47.  q.  4.  in  corp. 

^*  E  codd.  supplevimus  secundum  quod  caeremoniale... 
solvit. 


308 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


etiam  aliquid  eaeremomak ;  et  ideo  in  Lege  non 
tantum  poni  tur  inter  momlia ,  sed  etiam  in  ter  cae- 
remonialia.     ' 

i.  Quod  ergo  quaerit,  quid  sit  in  eomoraleet 
Ad  qaaesita.  caeremouiale ;  dico ,  quod  in  mandato  illo  praecipitur 
homo  vacare  Deo,  ut  templum  illius  fiat  per  dile- 
ctionem ,  et  hoc  est  morale.  Ulterius  est  ibi  signifi" 
catio  diei,  et  praeter  hoc  gm'eto<«o  ab  omnibus  ope- 
ribus  servilibus;  et  ista  duo  sunt  caeremonialia  K 

±  Quod  quaeritur:  quare  magis  habet  coniun- 
ctam  caeremoniam  ?  respondet  Augustinus ,  ad  lamia- 

Raiio  1.  rium  ^  quod  est  praeceptum  dilectionis ,  quia  tertium 
praeceptum  respicit  tertiam  in  Trinitate  personam, 
et  praecipitur  ibi  dilectio.  Ut  ergo  ostendatur ,  quod 
omnia  caeremoniaha  sunt  referenda  ad  dilectionem 
Dei  et  proximi  et  ad  illum  finem  exponenda;  ideo 
dilectionis  raandato  observantiam  caeremonialem  ad- 

Ratio  2.  iunxit.  —  AUa  ratio  potest  reddi ,  quod  in  dilectio- 
nis  mandato  mandata  cetera  diriguntur  et  implentur  ^. 

Ratio3.  —  Rursus,  in  vacando  Deo  et  considerando  legem 
divinam  diligens  efficitur  homo  in  eiusmodi  observantia 
legis.  Quia  ergo  in  hoc  mandato  praecipitur  dilectio 
et  Deo  vacatio,  omnium  mandatorum  observantia 
pendet  ex  hoc;  et  ideo,  hoc  neglecto  et  in  oblivio- 
nem  tradito,  cetera  negligerentur.  Ideo,  ne  oblivioni 
traderetur ,  significavit  Dominus  diem ;  ne  etiam  ob 
alia  negligeretur ,  ab  omnibus  aliis  cessare  praece- 
pit;  et  hoc  caeremoniale, 

32.  Quaest.  11.  Item  quaeritur,  utrum  Dominus 
mandatum  de  Sabbato  solverit  quantum  ad  obser- 
vantiam  caeremonialem.  —  Quod  non,  videtur:  quia 
non  prohibetur  ibi  nisi  opus  servile ,  et  Dominus 
nullum  opus  servile  in  eo  faciebat;  unde  Lucae  de- 
cimo  quarto*  Dominus  ostendit,  quod  non  solvit. 

Quod  autem  solverit ,  videtur :  quia  ludaei  pro- 
pter  hoc  eum  persequebantur. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod   observatio   eius 

Reap.  cum  quod   erat  caeremoniale  in  Sabbato ,  triplex  erat , 

lone.  g^jjj^g^  spiritualis ,  litteralis  et  consuetudinalis,  Spi- 

ritualem  non  solvit  nec  solvere  potuit,  sed  imple- 
vit;  litterakm  solvere  potuit ,  non  tamen  solvit /quia 
nullum  opus  servile  iedX^ \yconsuetudinalem  solvit 
et  solvi  praecepit:  solvit,  quando  fecit  lutum  et 
sputo  ^ ;  solvi  praecepit,  quando  grabatum  praecepit 
'  sustolH.  Hoc  enim  hon  erat  contra  observantiam  lit- 
teraleni,  sed  consuetudinalem  et  superinductam. 

33.  Quaest.  III.  Item  obiicitur  de  hoc  quod 
dicit  EvangeUsta,  quod  Iuda,ei  persequebantur  le- 


sum,  quia  haec  faciebat  in  Sabbato:  s\  Dominus 
aeque  bene  hoc  facere  poterat  in  aliis  diebus,  ut  in 
Sabbato;  videtur,  quod  Dominus  ipse  sibi  persecutio- 
nem  excitaverit  ludaeorum  nulla  causa  opportuna. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ratio  huius  fuit 
doctrinae  veritas'^.  Quia  enim  observantiae  caere- 
moniales  debebant  in  Christi  adventu  cessare,  ipse, 
qui  magister  fuit  veritatis,  debuit  hoc  docere  et  per 
suam  vitam  ostendere,  ut  apud  nos  veritas  Evangelii 
remaneret.  —  Secunda  ratio  fuit  divini  iudicii  seve- 
ritas :  quia ,  sicut  dicitur  infrar  nono  *,  in  iudicium 
ego  veni  in  mundum  etc.  Quia  ergo  ex  hoc  mali 
excaecabantur  ad  procurandam  Christi  mortem,  quae 
fuit  nostra  salus;  boni  vero  illuminabantur  ad  cre- 
dendum,  eum  esse  qui  Legem  dederat  et  solvere  pot- 
erat:  ideo  etc.  —  Tertia  ratio  communis  necessi- 
tas,  quia  tunc  pauperes  et  simplices  conveniebant 
ad  synagogas,  quos  debebat  Dominus  attrahere  per 
miracula. 

34.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
Dominus  respondit:  Paier  meus  usque  modo  ope- 
ratur,  et  ego  operor.  —  Contra:  Genesis  secundo^: 
Requievit  Deus  ab  omni  opere,  quod  patrarat: 
ergo  videtur,  quod  sit  ibi  contradictio. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  est  opus  primae 
conditionis,  et  hoc  consistit  in  creatione  eorum 
quae  spectant  ad  complementum  universi  et  inclu- 
dit  in  se  creationem ,  distinctionem  et  ornatum ;  et 
hoc  perfectum  fuit  in  sex  diebus.  Ab  hoc  opere  Deus 
requievit.  Aliud  est  opus  conservationis  ^^ ;  et  quia 
res  non  possunt  conservari  in  se  ipsis,  quia  natae 
sunt  per  naturam  corrumpi ;  consistit  hoc  opus  in 
transmutatione  et  propagatione  et  animarum  crea- 
tione ;  et  hoc  opere  operatur  Deus  et  cooperatur  na- 
turae  cooperanti.  Et  de  hoc  opere  intelligit  hic,  a 
quo  non  cessat  in  Sabbato^^. 

35.  Respondit  itaque  lesus  etc.  Supra  descripta 
est  Jiiiraculosa  curatio  et  eius  calumniatio ;  hic  inci- 
pit  tertia  pars  capituli,  in  qua  determinatur  ca- 
lumniationis  confutatio.  Confutat  enim  Dominus  lu- 
daeos  ipsum  calumniantes  de  opere  curationis ;  et 

^  hoc  ostendendo  suam  in  operando  omnipotentem  po- 
tentiam.  —  Et  dividitur  haec  pars  in  duas,  quia 
primo  ostenditur  eius  potentia  et  declaratur  in  ge- 
nerali;  secundo  vero,  mspeciali,  ibi  ^^ :  Awm,  amen 
dico  vobis,  quia  qui  verbum  meum  audit. 

Filii  igitur  Dei  potentia  hoc  ordine  declaratur 
et  manifestatur.  Primo  notatur  potestaiis  oingo;  se- 


Resp. 
Batio  1. 


Ratio  2. 


Ratio  3. 


Resp.  cum 
distinctione. 


Tertio,  de 
calamniatiO' 
nis  confuta- 
tlone. 


DiYisio  in  t 
membra. 


Primo,  de 
potentia  in 
generali  qaa- 
taor. 


*  Cfr.  \\\.  Sent.  d.  37.  dub.  3.  et  de  Decem  praeceptis 
(tom.  V.)  cbllat.  4. 

«  EpisL  55.  (alias  M9.)  c.  i1.  n.  20.  Cfr.  IIL  Seiit.  d.  37. 
a.  2.  q.  1.  in  corp. 

*  Vide  Rom.  13,8.  seqq.  —  Superius  fide  codd.  addidi- 
mus  dUectionis  mandato...  potesl  reddi,  quod. 

*  Vers.  2.  seqq.,  ubi,  sanato  hydropico  in  die  Sabbad,  pro- 
pofait  eis  quaestionem  de  hove  aut  asino  ex  puteo  die  Sabbati 
extrahendo ,  si  in  illum  ceciderit.  —  Superius  pro  ibi  L  in  Lege, 
et  pro  prohibetvr  plures  codd.  prohibehatxir. 


*  Sed  opera  misericordiae ;  cfr,  Beda^  in  Luc.  14,  5. 

®  loan.  9,6. 

'  Codd.  A  B  D  H I K  L  necessitas.  Inferius  pro  apttd  nos  ed. 
apud  omnes. 

®  Vers.  39. 
^  Vers.  2. 

^^  Permulti  codd.  conservando. 

."  Cfr.  II.  Sent.  lit.  Magistrii  d.  XII.  c.  5.  in  fine;  d.  XV. 
c.  7,  et  ibid.  Comment.  a.  2.  q.  3 ;  Breviioq.  p.  II.  c.  2. 

*^  Vers.  24.  —  Pro  declaraiur  N  declaratio. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  G  V. 


309 


cundo ,  potentiae  magnituda;  tertio ,  rmgnitudims 
declaratio;  quarto  vero,  deelarandi  ratio, 

36.  (Vers.  18.   19.).   Primo  igitur  notatur  por 
ExposmoMi- teniia£^  Filii  Dei  ortiy o.  Dieit . enim  Filius  Dei,  quod 

primiim.  a  sc  ipso  DOD  habet  potentiam  operandi ,  sed  a  Patre. 
Propterea  dicit :  Re&pondit  itaque  lesus  et  dixit  eis, 
scilicet  ludaeis  persequentibus  et  calumniantibus : 
Amen,  amen  dico  vobis,  id  est  vere  et  c^rtitudina- 
liter ,  non  potest  Filim  a  se  facere  quidquam,  Sicut 
enim  non  habet  esse  a  se,  sed  a  Patre;  sic  nec 
operari  a  se,  sed  a  Patre;  infra  octavo^:  «A  me 
ipso  facio  nihil » .  Nisi  quod  vid-erit  Patrem  suum 
facientem ,  id  est ,  solum  hoc  potest ,  quod  a  Patre 
potente  accepit,  ut  posset;  infra  oclavo:  «  Egoquae 
vidi  apud  Patrem  meum,  haec  loquor».  Et  ita, 
quidquid  potest,  a  Patre  potest,  et  nihil  aliud  potest, 
nisi  quod  a  Patre  accepit,  ut  posset. 

37.  Quaecumque  enim  etc.  Tangitur  hic  secun- 
secundnm.  dum,  sciUcet  potenttae  magnitudo,  in  hoc,  quod 

quamvis  Fiiius  accipiat  posse  a  Patre,  tamen  ita  ma- 
gnum  posse  habet ,  ut  Pater.  Ideo  dicit :  Quaecum- 
que  enim;  bene  dixi,  quod  Filiusfacit  «quodvidet 
Patrem  facientem  » ;  quaecumque  enim  ille  fojcit  ^ 
l\jaec  el  similiter  Filius  facit:  similiter,  uniformi- 
ter  et  concordiler;  similiter,  quia  aeque  potenter. 
Unde  ad  Colossenses  primo  de  Filio  dicitur:  «rOrania 
per  ipsum  el  in  ipso  creata  sunt»;  quia,  sicut  di- 
citur  supra  primo,  «  sine  ipso  factum  est  nihil  » . 
notandam.  Et  ratio  indivisionis  in  opere  est  indivisio  in  essen- 
tia  et  in  dilectione.  Ideo  dicit: 

38.  (Vers.  20.).  Pater  enim  diligit  Filium. 
Bene  dixi ,  quod  Filius  potest  omnia  facere ,  quae  et 
Pater;  Pater  enim  diligit  Filium.  Ideo  summe  di- 
ligit,  quia  summe  unum;  infra  decimo  ^:  «  Ego  et 
Pater  unum  sumus»;  et  quia  summe  unum,  ideo 
omnia  communicat  Filio ;  ideo  subdit :  Et  omnia  de- 
monstrat  eiy  quae  ipse  facit;  omnia  demonstrat, 
id  est,  omnis  operationis  potentiam  communicat.  Et 

Noiandum.  huius  communicationis  ratio  est  unitas  et  dilectio; 
5upra  tertio*:  «  Pater  diligit  Filium  et  omnia  dedit 
in  manu  eius  » . 

39.  Etmaiora  his  etc.  Tangitur  hic  tertium,  sci- 
Tertium.  \\c^\  magnitudinis  potentioje  declaratio ,  quaefit.per 

magnitudinem  operum,  quaeDominus  ludaeis  ostensu- 
rus  erat  per  Filium.  Ideodicit:  Etmaiora  to,  sup- 
ple :  quae  vobis  ostensa  sunt,  demonstrabit  ei  opera. 


id  est,  per  eum  demonstrabit  vobis,  ut  vos  mire- 
mini,  prae  magnitudine,  supple;  infra  decimo  ^; 
«Multabona  operaostendi  vobis».  Et  qtiae  sint  ista 
opera,  ostenditc  quia  suscitatio  mortuorum.  Unde 
dicit: 

40.  (Vers.  21 .)-  Sicut  enim  Pater  suscitat  mor- 
tuos  et  mvificat,  per  potentiam  omnipotentem ;  sic 
et  Filius  quos  vult  vivificat,  per  potentiam  ei  ae- 
qualem ;  infra  undecimo  ^  habetur  de  Lazari  suscita- 
tione  in  corpore,  et  de  suscitatione  in  anima  dicitur: 
«  Ego  sum  re^rrectio  et  vita ;  qui  credit  in  me , 
etiamsi  mortuus  fuerit,  vivet  ».  Exemplum  suscita- 
tionis  corporalis  habetur  similiter  Lucae  septimo. 

41.  (Vers.   22.).   Neqm  enim   Pater   iudicat  Quartum. 
guemquam.  Tangitur  hic  quartum,  scilicet  decla- 
randi  potentiam  ratio;  quare  scilicet  Deus  poten- 

tiam  suam  declarat  in  Filio  et  per  Filium.  Ut  osten- 
dat  eum  sibi  aequalem  et  aeque  honorandum;  et 
ideo  tribuit  Filio  iudicium.  Propter  quod  dicit:  Neque 
enim  Pater;  bene  dixi  ^  quod  «  maiora  his  de- 
monstrabit  opera,  ut  vos  miremini  »,  quia  etiam 
propter  hoc  iudicium  tribuit.  Ideo  dicit:  Neque  enim 
Pater  iudicat  quemquam^  in  iudicio  scilicet  appa- 
rendo,  sed  omne  iudicium  dedit  Filio;  Actuum  de- 
cimo:  «Ipse  est  constitutusa  Deoiudex  vivorum  et 
mortuorum  ».  Et  ratio  huius  redditur  Filii  honorifi- 
catio;  unde  dicit : 

42.  (Vers.  23.).  Ut  omnes  honorifieent  Filium, 
sicut  honorificant  Patrem.  De  hoc  Proverbiorum 
septimo  ^ :  «  Fih ,  honora  Dominum ,  et  valebis ;  prae- 

'ter  eum  ne  timueris  alienum».  FiliusDei  est  hono- 
randus  et  timendus  ratione  iudiciariae  potestatis,  quia 
«  potest  et  animam  et  corpus  perdere  in  gehennam  », 
Matthaei  decimo^.  Et  ratio ,  quare  vult  Filium  Pater 
honorari:  quia  honor  Filii  est  Patris;  ideo  dicit :  Qui 
non  honorificat  Filium  non  honorificat  Patrem, 
qui  misit  iUum;  infra  octavo:  «  Honorifico  Patrem 
meum,  et  vos  inhonorastis  me  ».  Augustinus  ^^ :  «  Si 
minor  crederetur  Filius  Patre,  Pater  inhonoraretur, 
quia  vel  invidus  nollet  genuisse  aequalem ,  vel  infir- 
mus  non  posset ». 

QUAESTIONES. 

43. -Quaest.  L  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Filius  Tion  poiest  a  se  facei^e  quidquam. 


*  Vers.  28 ;  ibid.  v.  38.  est  seq.  lociis.  Cfr.  infra  n.  43.  seqq. 

*  Vulgata  fecet*it.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  CoL  1,  46.  et 
loan.  1,3.  —  Inferius  pro  miformiter  plures  codd.  misericor' 
diter,  et  pro  concorditer  ed.  conformiter,  M  legit  misericordi^ 
ier ,  iuste  ei  ideo  conformitet\ 

*  Vers.  30.  —  Superius  pro  Bene  kKUnde.  Inferius  post 
Filio  ed.  supplet  Paier. 

*  Vers.  35.  —  Pro  cmnmunicationis  EHNO  communi' 
cantiae. 

*  Vers.  32. 

^  Vers.  ii ;  ibid.  v.  25.  est  seq.  locus.  Subinde  allegatur 
Luc.  7,  15,  ubi  de  resuscitatione  filii  unici  viduae  in  Naim, 


^  Vers.  20.  —  Sequilur  Act.  10,  42.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  48. 
a.  1.  q.  1. 

^  Vers.  1 ,  ubi  haec  verba  omissa  a  Vulgata  a  septuaglnta 
interpretibus  addita  sunt. 

'  Vers.  28.  —  Subinde  allegatur  Idan.  8 ,.  49. 

^^  In  loan.  Evang.  tr.  1 9.  n.  6 :  IM  tollis  honorem  Patri , 
ubi  rainorem  das  Filio.  Quid  enim  aliud  Xibi  videtur  ita  sen- 
tientl ,  nisi  quia  Pater  aequalem  sibi  Filium  generare  aut  no- 
luit,  aut  non  potuit?  Si  noluit,  invidit;  si  non  potuit,  defecit. 
Cfr.  II.  contra  Maximin.  c.  1 5.  n.  5.  — .  Pro  crederetur  ed.  et 
aliqui  codd.  areditur,  alii  omittunt  Paire, 


310 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


Contra;  Potentior  est  qui  potest  a  se,  quam 
qui  ab  alio;  sed  Pater  potest  a  se  ipso,  Filius  ab 
alio:  ergo  Pater  est  potentior  Filio.  —  Si  tu  dicas: 
Maioritas  potentiae  consistit  in  virtute ,  non  consistit 
in  modo  habendi,  et  habere  a  se  dicit  solum  mo- 
dum  habendi,  non  virtutem,  et  ita  non  sequitur, 
quod  Pater  sit  potentior  Filio;  obiiciiur,  quod  nobi- 
liori  modo  habetur  quod  habetur  a  se,  quam  quod 
ab  alio:  ergo  si  Pater  habet  potentiam  a  se,  no- 
biliori  modo  habet  eam  quam  Filius,  qui  habet 
ab  alio. 

Respondetur  ad  hoc,  quod  hahere  ab  alio  est 
Refp.  com  duobus  modis ,  per  partidpationefn  scilicet ,  yel  per 
*  solam  emanationem.  Habere  ab  alio  per  participa- 
tionem  minus  nobilis  modus  est ;  modus  enini  parti- 
cipationis  modo  habendi  pQr  essentiam  non  aequatur. 
Alio  modo  est  habere  ab  alio  tantum  per  emanatio- 
nem,  ita  quod  ille  qui  emanat,  habet  per  essentiamy 
sicut  ille  qui  dat;  et  hoc  nullam  omnino  ponit  igno- 
biUtatem,  immo  omnimodam  aequalitatem.  Habere 
enim  a  Patre  ita  nobilitatis  est  in  FiHo ,  sicut  ge- 
nerare  in  Patre.  Et  sic  patet  illud  ^. 

44.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  Filins  nihil  potest,  nisi  quod  viderit  Pa- 
trem.  facientem;  et  iterum,  quod  Pater  demomtrat 
Filio  quaecumqw  facit. 

1.  Ergo  si  per  naturam  prius  est  aliquid,  quam 
videatur  ^;  prius  Pater  operatur,  et  post  Filius  ad 
eius  operationem  tanquam  ad  exemplar. 

2.  Item ,  si  Pater  nihil  omnino  potest  sine  Filio 
operari,  quomodo  dicit,  quod  Filius  operatur,  sicut 
videt  Patrem  operantem  ? 

Respondeo  :  Dicendura ,  quod  idem  dicitur,  cum 

Resp.  dicitur :  Pater  demonstrat  Filio,  et :  Filius  videt  Pa- 

trem  operantem;  solum  diflerentia  est  quoad  termi- 

nos.  Intelligendum  autem,  quod  ista  verba  translata 

Dupiex  pro-  sunt  ^  creaturis  ad  Deum.  Duplicem  autem  importat 

pneias.    ygj.jjyjj^  demomtrandi  similiter  et  videndi  proprie- 

tatem.  Una  scihcet  q%\,  emanatio  cognitionis;  quia 
video  te  sic  operantem,  relinquitur  in  me  cognitio 
operandi;  alia  est  exemplaritas  antecessionis ;  sic^ 
operatio  tua  et  demonstratio  praecedit  meam  cogni- 
tionem  tanquam  exemplar.  Dico  ergo,  quod  ratione 


primae  conditionis  transfertur  ad  divina,  scilicet  ra- 
tione  emanationis,  ratione  antecessionis  non.  Dnde 
Patrem  demonstrare  Filio  non  est,  quod  Pater  prius 
cognoscat  quam  Filius ,  sed  quod  Pater  dat  Filio ;  si- 
militer  Filium  videre  Patrem  operantem  non  est, 
quod  Pater  prius  operetur,  sed  quod  Filius  habet  a 

Patre*. 

48.  Quaest.  III.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Qwascumque  Pater  facit,  haec  et  Filius  simili- 
ter  facit. 

Contra:  1.  Pater  generat  Filium:  ergo  Filius 
generat  Filium.  —  Si  dicas,  quod  generar e  nou  di- 
cit  operationem,  sed  relationem;  obiicitur,  quod  mit- 
tere  Filium  dicit  operationem :  ergo  si ,  quamcum- 
que  operationem  facit  Pater,  hanc  facit  et  Filius;  si 
Pater  raittit  Filium:  ergo  et  Filius^. 

2.  Item ,  si  Trinitas  omnino  est  indivisa  in  sub- 
stantia  et  operatione;  cum  manifestatio  et  appari- 
tio  fiat  per  operationem,  quomodo  potest  apparere 
vel  se  manifestare  Trinitas  in  aliqua  suarum  hypo- 
stasum  determinate  ?  Nullo  modo  videtur. 

Intelligendum  ad  haec,   quod   quaedam  verba  ^«sp- 
dicta  de  Deo  dicunt  puram  relationem,  sicut  aene-  species4 

*^  '  ^  Yerboram. 

rare;  quaedam  puram^  actionem,  sicut  creare; 
quaedam  actionem  et  relationem,  sicut  mittere; 
quaedam  actionem  et  significationem,  sicut  appa- 
rere,  —  Dico  igitur,  quod  quando  dicitur :  Quae-  Notandnm. 
cumque  Pater  facit,  intelligitur  quantum  ad  ope- 
rationem,  quae  communis  est  et  essentialis.  Si  igi- 
tur  inferatur  verbum  significans  mere  actionem, 
illatio  bona  est;  si  vero  mere  relationem,  illatio 
omnino  sophistica  per  flguram  dictionis  \  Si  autem 
verbum  significans  actionem  et  relationem ;  etsi  ra- 
tione  actionis  teneret  illatio ,  fallit  ratione  relaiionis 
mclusae,  sicut  mittere  et  incarnari.  Similiter  de 
verbo  importante  aciionjem  et  significationem ,  fallit 
ratione  significationis.  Sicut  enim  dicit  Auguslinus  ^ 
etsi  omnis  actio  et  species  sit  a  tribus,  tamen  alia 
specialiter  signiflcat  Patrem,  alia  Filium.  —  Exemplum  Exempiam. 
est  de  hoc  nomine  inteUigentia,  quod  profertur  ope- 
ratione  trium  potentiarum,  scilicet  memoriae,  intel- 
ligentiae  et  voluntatis,  et  tamen  alteram  illarum 
significat.  Sic  et  est  in  proposito  et  sic  patet  ^. 


1  Cfr-  I.  Sent.  d.  19.  p.  I.  q.  2.  Vide  etiam  ibid.  d.  7.  q.  2. 

*  Codd.  viderif  incongrue,  nisi  post  jwms  est  addalur  esse, 

*  Plures  codd.  et  ed.  sicut. 

*  Cfr.  August ,  in  loan.  Evang.  tr.  23.  n.  7.  Vide  etiam 
1.  Sent.  d.  6.  q.  3. 

*  Ed.  addit  mittit  FUium.  Pro  si  Pater  non  pauci  codd. 
sed  Pater, 

^  Non  pauci  codd.  pure. 

^  De  qua  vide  Aristot.,  I.  Eleach.  c.  3.  (c.  4.). 

*  Lib.  contra  Sermonem  Arian.  c.  \  4.  n.  9.  seqq. ,  ubi  etiam 
[c.  1 6.]  seq.  exemplum  his  verbis  proponitur :  Tria  itaque  ista  in 
hominis  anima  cogitemus :  memoriam,  intelligentiam,  voluntatem ; 
ab  his  tribus  flt  omne,  quod  facimus...  nihil  enim  agimus ,  quod 
non  haec  tria  simul  agant.  Deinde,  cum  de  singulis  loquirour, 
etiam  quod  ad  singula  pertinet  ab  omnibus  agitur.  Neque  enim 


serroonem,  quem  de  sola  memoria  facimus,  memoria  sola  facit, 
sed  intelligentia  voluntasque  cooperantur  eum,  quamvis  ad  so- 
lam  memoriam  pertinentem.  Hoc  et  de  duobus  ceteris  videre 
facillimum  est.  Nam  quidquid  de  se  ipsa  intelligentia  loquitur, 
sine  memoria  et  voluntate  non  loquilur;  el  quidquid  de  se  ipsa 
voluntas  dicit  aut  scribit,  sine  intelligentia  memoriaque  non  fa- 
cit  etc.  Cfr.  Lib.  de  Spiritu  et  anima  (inter  opera  August.)  c.  35. 
Vide  etiam  I.  Sent.  d.  3.  p.  IL  a.  1 .  et  2 ;  Itiner.  mentis  in 
Deum  (tom.  V.)  c.  3.  —  Ed.  inferius  post  alia  Filium  prose- 
quitur  alia  Spiritum  sanctum,  Exemplum  est  de  hominis  ani- 
ma,quae  una  existens principinm  est  trium  operationum ,  scir 
Ucet  etc.  (Gorranus:  Exemplum  est  de  nomine  intelligentia ,  quae 
una  existens  etc.)  Pro  quod  profertur  D  quae  profertur, 
'  Cfr.  Breviloq.  p.  L  c.  5.  et  6.  —  Ed.  patent  obiecta. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C-  V. 


311 


Resp. 


Secundo,  de 
potentia  in 
speciali. 


DiTisio  in  2 
membra. 


Primo,  de 

gotentia  Tiyi- 
candi  tria« 


ExposllioHt- 
teralls. 
Primum. 


46.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  ratione  illa, 
quod  Pater  omnia  demonstrat  Filio ,  quia  Filium 
diligit  Demonstrare  Filio  hoc  est  Filium  generare, 
ut  dicit  Augustinus^  Aut  ergo  de%er<?  sumitur  ibi 
notiomliter,  aut  essentialiter.  Si  notionaliter ,  falsa 
est ,  quia  communis  spiratio  non  est  ratio  emanandi 
per  generationem ,  quia  generatio  secundum  rationem 
intelligendi  prior  *.  Si  essentialiter ,  adhuc  falsa ,  quia 
essentia  non  est  ratio  emanationis  nec  relationis ;  tunc 
enim  Filius  generaret. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  cum  dicitur :  Pater 
omnia  demomtrat  Filio ,  et  dico ,  quod  demonstrat, 
et  dico,  quod  omnia.  Dico  igitur,  quod  ratio  de- 
monstrandi  omnia  est  dilectio,  non  quia  demon- 
strandi  simpliciter ,  sed  quia  demonstrandi  omnia^. 
Dilectio  enim  accipitur  essentialiter  et  dicit  unita- 
tem  summam  Patris  ad  Filium;  et  quia  summa  est 
unitas  in  essentia,  ideo  omnimoda  indivisio  in  ope- 
ratione;  et  ideo  necesse  est,  quod  in  omnibus  Filius 
Patri  cooperetur.  Ideo  bene  dicit :  Omnia  demonstrat, 
quia  summe  diligit^ 

47.  Amen,  amen  dico  vobis,  quia  qui  etc.  De- 
claravit  Dominus  suam  potentiam  in  communi;  hic 
incipit  eam  declarare  in  speciali,  descendens  ad 
potentiam  viviftcandi  et  ad  potmtiam  iudicandi; 
ideo  habet  haec  pars  duas  partes.  In  prima  declarat 
suam  potentiam  in  vivificando;  in  secunda,  suam 
potentiam  in  iudicando ,  ih\  ^ :  Et  potestatem  dedit  ei 
iudicium  facere  etc.  Potentia  vivificandi  respicit  be- 
nignitatem  misericordiae ;  potentia  iudicandi  severi" 
tatem  iustitiae. 

Potentiam  igitur  vivificandi  hoc  ordine  descri- 
bit,  primo  scilicet,  quos  vivificat;  secundo,  quomodo 
viviflcat;  tertio,  qua  virtute  vivificat.  Et  primum 
respicit  obiectum,  secundum  respicit  actum,  tertium 
vero  virtutem.  In  his  tribus  consistit  potentiae  per- 
fecta  cognitio,  sciUcet  in  virtute,  opere  et  obiecto. 

48.  (Vers.  24.).  Primo  ergo  determinat,  quos 
vivificat,  vita  scilicet  animae,  quoniam  non  omnes, 
sed  credentes.  Hi  sunt  qui  verbum  Dei  audiunt  et 
audito  credunt^;  ideo  dicit:  Amen,  amen  dico  vo- 
bis,  id  est  vere;  quia  qui  verbum  meum  audit, 
se  ad  fidem  disponendo,  quia,  ad  Romanos  decimo, 
«  fides  ex  auditu  » ;  et  credit  ei  qui  misit  me,  au- 
dito  consentiendo;  infra  duodecimo:  «  Qui  credit  in 


me  j  non  credit  in  me,  sed  in  eum  qui  misit  me»;  ille 
quidem  habet  vitam  aeternam;  supra  tertio:  «Qui 
credit  in  Filium  Dei  habet  vitam  aeternam  »,  vitam 
aeternam,  non  poenam.  Unde  etiam  subdit:  Et  in 
iudicium  non  venit,  in  iudicium  scilicet  mortis;  ^erf 
transit  de  morte  ad  vitam'' ;  de  morte,  id  est  de 
praesenti  vita,  quae  mors  est,  transit  ad  vitam  ae- 
ternam  sine  iudicio  condemnationis ;  supra  tertio: 
«  Qui  credit  in  eum  non  iudicatur  » .  Vita  vero 
praesens  mors  dicitur,  quia,  sicut  dicitur  ad  Roma- 
nos  octavo,  «  corpus  mortuum  est  propter  pecca- 
tum  ».  Ab  hac  morte  transeunt  ad  vitam  iusti ,  qui- 
bus  temporaliter  mori  transire  est;  infra  decimo 
tertio^  de  Christo  capite:  «  Sciens,  quia  venit  hora, 
ut  transeat  ex  hoc  mundo  ad  Patrem  » .  De  hoc  iusti 
in  Psalmo  gloriantur :  «  Et  laetentur  omnes ,  qui  spe- 
rant  in  te ;  in  aeternum  exsultabunt ,  et  habitabis  in 
eis.  Et  gloriabuntur  in  te  omnes,  qui  diligunt  no- 
men  tuum,  quoniam  tu  benedices  iusto  ». 

49.  (Vers.    25.).    Amen ,    amen    dico   vobis.  secandam. 
Tangitur  hic  secundum,  scilicet  quomodo  vivificat, 
sciUcet  per  inlernam  inspirationem,  quam  qui  au- 

dit  vivificatur;  ideo  dicit:  Venit  hora  et  nunc  est, 
scilicet  gratiae,  quae  nunc  est;  de  qua  ad  Roma- 
nos  decimo  tertio^:  «Hora  est,  iam  nos  de  somno 
surgere  » ,  de  somno  scilicet  peccati  et  morlis ;  quando 
morlui,  per  culpam;  audieat  vocem.  Filii  Dei,  per 
internam  inspirationem:  ad  Ephesios  quinto :  «  Surge, 
qui  dormis,  et  exsurge  a  mortuis,  et  iliuminabit  te 
Christus».  Et  qui  audierint  vivent,  per  gratiam,, 
quia  sermo  eius  vivificat  audientes;  infra  decimo^^: 
«  Oves  meae  vocem  meam  audiunt ,  et  ego  vitam 
aeternam  do  eis  » ;  et  hanc  verbo  do  et  conservo ; 
Deuteronomii  octavo:  «Non  in  solo  pane  vivithomo, 
sed  in  omni  verbo,  quod  egreditur  de  ore  Dei  ». 

50.  (Vers.  26.).  Sicut  enim  Pater  etc.  Tangi-  Tertiam. 
tur  hic  tertium,  qua  scilicet  vii^tute  vivificat,  quo- 
niam  virtute  propria  secundum  Divinitatem  sibi  a 
Patre  datam  per  generationem ;  unde  dicit:  Sicut 
enim  etc.  Bene  dixi,  quod  Filius  vivificat;  sicut 
enim  Pater  habet  vitam  in  semetipso,  id  est  per 
essenliam ;  sic  dedit  et  Filio  vitam  habere  in  se- 
metipso,  id  est  per  essentiam ,  non  per  participatio- 
nem.  Et  quia  illud  quod  est  vita  per  essentiam, 
omnibus  influit  vitam ,  ut  dicit  Dionysius  ^* ;  ideo  Fi- 


*  In  loan.  Evang.  tr.  21 .  n.  4 :  Sic  ergo  demonstrat  Pater 
rem,  quam  facit^  Filio,  ut  in  Patre  videat  omnia  Filius,  et  in  Patre 
sit  omnia  Filius.  Videndo  enim  natus  est  et  nascendo  videt  etc. 
Ibid.  tr.  23.  n.  9:  Pater  oslendit  Filio  quod  facit,  et  ostendendo 
Filium  gignit. 

*  Cir.  Breviloq.  p.  1.  c.  3.  De  seq.  propositione  cfr.  I.  Sent. 
d.  5.  a.  4.  q.  1.  et  a.  2.  q.  4. 

'  Codd.  brevissime  legunt :  nm  guia  demonstrandi,  sed 
quia  omnia.  Superius  post  Pilio  M  addit  duo  dico* 

*  Cfr.  supra  n.  38.  et  I.  Sent.  d.  11.  q.  2.  —  Ed.  Filium 


*  Vers.  27. 

*  Cfr.  Matth.  13,19.  seqq.  —  Subinde  allegantur  Rom.  10, 
17;  loan.  12,  U.  et  3,  36. 


'  Edd.  Vulgatae  habent  vel  transit,  vel  transiit,  vel 
iransiet,  unde  factum,  quod  etiam  nos,  non  eadem  semper 
ed.  usi,  diversimode  hunc  textum  allegavimus;  cfr.  supra 
pag.  125,  nota  9.  et  pag.  283,  nota  10.  —  Duo  seqq.  loci 
sunt  loan.  3,  18.  et  Rom.  8,  10. 

®  Vers.  1.  —  Sequitur  Ps.  5,  12.  seq.  Cfr.  supra  Com- 
ment.  in  Sap.  3,  1.  in  fine.  —  Retinuimus  cum  ed.  verba 
Psalmi,  quae  a  codd.  omittuntur. 

®  Vers.  11.  —  Seq.  locus  est  Eph.  5 ,  14. 

**  Vers.  27.  et  28.  —  Subinde  allegatur  Deut  8,  3.  Cfr. 
Matth.  4,  4.  et  Luc.  4,  4. 

^^  De  Div.  Nom.  c.  6.  per  totum.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
loan.  11 ,  25.  et  14,  6.  Cfr.  !.  Sent.  d.  20.  a.  1.  q.  2.  ad  3. 
et  Prooem.  in  III.  Sent.  —  Mox  vocibus  se  ipso  D  M  praeflgunt  de. 


312 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


lius  potens  est  se  ipso  dare  vitam.  Unde  infra  unde- 
cimo:  «  Ego  sum  resurrectio  et  vita;  qui  credit  in 
me,  etiamsi  mortuus  fuerit,  Yivet»;  similiter  infra 
decimo  quarto :  «  Ego  sum  via ,  veritas  et  vita  » ; 
non  sum  vivens  oHena  vita,  sed  sum  vita  aliis 
dando  vivere. 

51.  Et  potestatem  dedii  ei,  Declaravit  potenliam 
sacnQdo,  desuam  in  vivificando,  hic  declarat  suam  potentiam  in 
Sicattditik  iudicando;  et  hoc  quidem  facit   hoc  ordine,  Primo 

enim  tangit ,  qua  virtute  iudicat ;  secundo ,  quos 
iudicat;  tertio,  quomodo  iudicat,  secundum  illa 
tria,  secundum  quae  descripta  est  potentia  vivi- 
ficandi 

(Vers.  27.).  Primo  ergo  determinat,  qua  vir- 
Primnm.  tute  iudicat,  quoniam  potestate  sibi  secundum  hu- 
manitatem  a  Patre  coUata.»  Propterea  dicit:  Et  pote- 
staiem  dedit  ei,  scilicet  Pater  Filio,  iudicium  facere, 
quia  Filius  hominis  est;  ideo  in  humanitate,  ut 
possint  eum  reprohi  videre  in  iudicio,  qui  Deuna 
videre  non  possunt;  Apocalypsis  primo^:  «  Videbit 
eum  omnis  oculus ,  et  qui  eum  pupugerunt » ;  ideo 
in  humanitate,  quia  in  humanitate  iudicatus  est; 
lob  trigesimo  sexto:  «cCausa  tua  quasi  impii  iudi- 
cata  est ,  iudicium  causamque  recipies  » . 

52.  (VjBrs.  28.).  Nolite  mirari  hoc,  Tangitur  hic 
secandBm.  secundum,  sciUcet  quos  iudicat;  quia,  licet  omnes 

debeat  suscitare,  non  tamen  omnes  iudicabit,  sed 
malos^;  undedicit:  Nolitemirari  Aoc,  scilicet  quod 
dictum  est  ^  quod  «  potestatem  dedit  ei  iudicium  fa- 
cere ,.  quia  Filius  hominis  est » ;  quia  venit  hora , 
scilicet  flnis  saeculi;  lob  decimo  quarto:  «  Homo, 
cum  dormierit,  non  resurget,  donec  atteratur  cae- 
lum  »;  in  qua  omneSy  qui  in  monumentis  sunt, 
audient  vocem  Filii  Dei,  Si  mortui  audient,  constat, 
quod  resurgent  ad  eius  vocem;  primae  ad  Thessalo- 
nicenses  quarto^:  «  Ipse  Dominus  in  iussu  et  in  voce 
Archangeli  et  intuba  Dei  descendet  de  caelo,  etmor- 
tui,  qui  in  Christo  sunt,  resurgent  primi».  Et  hcet 
omnes  resurgant,  non  tamen  omnes  iudicabuntur ; 
ideo  dicit: .  • 

83.  (Vers.  29.).  Et  procedent  qui  bona  feceruni 
in  resurrectionem  vitae ;  qnidi  ad  hoe  resuscitabun- 
tur,  ut  vivant ;  qui  vero  mala  egerunt  in  resurrei'' 
c^ionm  iW?m,  id  est  damnationis,  hosscilicet  iudi- 
cabitDominus;  secundi  Machabaeorum  septimo ^ :  «Po- 
tius  est,  ab  hominibus  morti  datos  spem  exspectare 
a  Deo ,  ab  ipso  iterum  esse  resuscitandos ;  tibi  autem 


resurrectio  non  erit  ad  vitam  »;  dicitur  Anliocho; 
non  ad  vitam,  sed  ad  iudicium;  primae  ad  Corinthios 
quinto^:  «  Eos  qui  foris  sunt,  iudicabit  Deus»,qui 
foris  sunt  per  malam  vitam ;  Danielis  duodecimo : 
«  Multi  de  his  qui  dormiunt  in  terrae  pulvere,  evi- 
gilabunt,  alii  in  vitam  aelernam,  et  alii  in  oppro- 
brium». 

54.  (Vers.  30.).  Non  possum  ego  a  me  ipso.  Tertinm. 
Tangitur  hic  tertium ,  scihcet  quomodo  iudicat:  quia 
iuste,  non  secundum  suam  voluntatem  a  voluntate 
Dei  declinando,  sicut  homines,  qui  pervertunt  iudi- 
cium  ^.  Ideo  dicit :  Non  possum  ego  a  me  ipso  fa- 
cere  quidquam,  et  ita  nec  iudicare;  sed  sicut  audio, 
iudico,  id  est ,  sicut  a  Patre  accipio ,  et  ex  hoc  se- 
quitur,  quod  iuste  iudicat.  Ideo  dicit :  Et  iudicium 
meum  iustum  est,  quia  non  declinat  a  regula  iusti- 
tiae  per  discordiam  voluntatis ;  et  hoc  est :  Quia  non 
quaero  voluntatem  meam,  in  iudicando  scilicet,  ^ecJ 
voluntatem  eius  qui  misit  me,  id  est  Dei  Patris, 
qui  iustus  est ;  unde  infra  octavo  ^ :  «  Qui  misit  me 
verax  est  » ;  et  post :  «  Quae  placita  sunt  ei  facio 
semper»;  et  ideo  iuste,  quia,  Deuteronomii  trige- 
simo  secundo,  «  Deus  fidelis  el  absque  ulla  iniqui- 
tate ,  iustus  et  rectus  » ;  in  Psalmo :  «  lustus  Domi- 
nus  in  omnibus  viis  suis »  etc. 

QUAESTIONES. 

85.  Quaest.  I.  Quaeritur  hic:  secundum  quam 
naturam  data  est  Filio  iudicandi  potestas?  —  Quod 
secundum  humanam,  videtur: 

1 .  Per  litteram  ^ :  Et  potestatem  dedit  ei  iudi- 
cium  facere,  quia  Filius  hominis  est. 

2.  Item,  Augustinus  ^^:  «  Potestatem  iudicii  dedit 
ei  in  carnem  mittendo  » . 

Sed  cootra:  1.  Deuteronomii  trigesimo  se- 
cundo  ^^ :  Mea  est  ultio,  et  ego  retribuam ,  dicit 
Dominus:  ergo  solius  Dei  est  vindicta:  ergo  si  iudi- 
cium  est  vindicta,  est  ergo  Filii  secundum  divinam 
naturam. 

2.  Et  hoc  ostenditur  per  litteram  ^^ :  Paier  omne 
iudieium  dedit  Filio,  ut  omnes  honorificent  Filium, 
sicut  et  Patrem;  sed  FiUus  non  est  honorificandus 
sicut  Pater  secundum  humanam  naturam ,  sed  solum 
secundum  divinam:  ergo  etc. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  potestas  iudicandi  R«!p-  cam 

^  *         .  distmctione. 

est  duplex ,  scihcet  auctoritatis  et  mimsterii  Prima 


1  Vers.  7.  —  Sequitur  lob  36,  17.  Gfr.  IV.  Sent.-  d.  48. 
a,  1.  q.  1-3..  .    ' 

^  Gfr.  infra  n,  o3.  et  57*  et .  supra  pag.  128,  nota  2.  et 
pag.  284,  nota  10.  —  Ed.  rmlos  tantum. 

^*  Vers.  27..  —  Sequitur  Iob.14,  .12. 

*  Vers,  16.  — r  Inferius  post  iudicabmttir  ed.addMiudicio 
dammtionis;  cfr*  loci  in  nota  2.  allegafi. 

*  Vers^  1 4.  -r«  Superiug  pro  damnationis  D  Gondemnatio nis .  ; 

*  Vers.  13.;^  Sequitur  Dan.  12,  2. 
'  Cfr.  Deut.  24,  17.  et  27,  19. 


«  Vers.  26.  et  29.  —  Sequuntur  Deut.  32,  4.  et  Ps. 
144,  17. 

®  Vers.  27. 

^^  In  loan.  Evang.  tr.  22.  n.M  :  Deinde,  quia  homo  factus, 
qiiid  illi  dedit?;  Et  potestatem  dedit  ei  iudicium  fam^e,  qma 
Filim  hominis  esL 

"  Vers.  35.  Cfr.  Rom.  12,  19:  Scriptum  est  enim:  Mibi 
vindicta^  ego  retribuam,  dicit  Dominus. 

^2  Vers.  22.  et  23. 


COMMENT;, IN  IQANNEM,  a  V. 


313 


est  totius  Trinitatis ,  ministerii  vero  est  Filii.  sedentis 
et  apparentis  in  iudicio,,et  hoc  seQiiindum  humao^oi 
naturam,  et  de  hac  hic  loquituir  ^ 

1.  Quod  ergo  obiicit:  Mihi  vindicta  etc.  ?  >  non 
excludit  Fiiium  incarnatum,  sed  hominqm  purum. 

2.  Quod  obiicit  de  honorificatione ,  dicendjijn, 
quod  persona  Fiiii  propler  hurniUationem  incarnatip- 
nis  videbatur  descendisse;  ideo  Pater  voluit ,  quod  in 
eadem  humanitate,  in  qua  apparebat  humilis,  iudi- 
caret,  ut  nemo  ipsum  incarnatum  contemneret ,  sed 
sicut  Patrem  timeret  tanquara  eum  cuius  sententia 
inviolabilis  perseverat;  unde  iudiciumper  humanita- 
tem  facit  tiraeri  per  Divinitatem^.  ^ 

56,  Quaest.  11.  Item  quaeritur,  utrum  solius  Fi- 
lii  sit  iudicare.  —  Quod  sic ,  videtur  per  Utteram : 
Pater  omne  iudicium  dedit  Filio;  et  Actuum  de- 
cimo  ^ :  Fpse  est,  qui  comtitutus  est  a  Deo  iudex 
vivorum  et  mortuorum;  et  primae  ad  Corinthios 
quarto:  Qui  iudieat  me  Dominus  est:  ergo  si  ipse 
solus  est  Dominus  noster ,  ipsius  solius  est  iudicare. 

CoNTRA:  1.  Primae  ad  Corinthios  undecimo  * : 
Si  nosm^tipsos  diiudicaremus ,  non  utique  iudica- 
remur:  ergo  nostrum  est  iudicare  nos. 

2.  Item,  quod  ad  alios,  videtur  Matthaei  de- 
cimo  nono  ^ :  Sedebitis  super  sedes  duodecim  etc.  di- 
ctum  est  Apostolis;  item,  primae  ad  Corinthios  sexto: 
Nescitis,  quia  Angelos  iudicabimus? 

Ad  hoc  dicendum,  quod  in  iudicio  est  exami- 

Resp.  natio,  est  approbatio,  est  etiam  sententiae  latio  sive 

primusactas  definitio.  —  Primus  actus,  sdlket  examinationis ,  dd 

'"  ^^"'    oranes  pertinet,  et  ratione  huius  dicit  Apostolus,  quo- 

niam  debent  se  probare,  id  est  exarainare.  —  Se- 

secandus.  cundus ,  sciHcet  approbationis ,  vel  reprobationis ,  ad 

perfectos  pertinet,  quiaipsi  approbabunt  et  reproba- 

bunt,  et  eorum  comparatione  mali    reprobabuntur; 

sed  hoc  non  in  praesenti,  sed  in  futuro;  undeApo- 

stolus  dicit,  tale  iudicium  in  praesenti  tempore  esse 

ante  tempus ;  primae  ad  Corinthios  quarto  ^ :  Nolite 

Tertius.  anfe  tcmpus  iudicare,  —  Tertius  actus,  scilicet  de- 

finitionis,  est  soUus  Filii ,  quia  ipse  sententiam  pro- 

mulgabit.  Hoc  actu  non  utitur  aliquis  nisi  usurpa- 

tive  et  temerarie;  unde  Dominus  prohibet  Matthaei 

septimo^:  Nolite  iudicare;  et  Apostolus  ad  Roma- 

nos  decimo  quarto:  Tu  quis  es,  qui  iudicas  alie- 


num  ^a^im?  —  pico  igUi^r,  qiiod  q^andp/^icit, 
qxffid:  Pater  omne  iv^iciutm:  (^^ 
de  iudicio  df/?n/^2!^  ^yf^P^  •     4  ■ 

probattQnis^.  .        .  = 

^  57.,  Quaest  IIL,  Item  quaeritur  de  judjpandis, 
qui  .scilicet  iudicabuntjir.  r-t  Quod  mafo*  tantum ,  vi- 
tietur .  ex  littera  ^ :  In  iudicium  non  venit.,  sed 
transit;et  sn^rdi  ijertio:  Qui  credit  in  eum  non 
ludicatur. 

CoOTBA:  Secundae  ad  Cprinthios  quinto^^ :  pmne^ 
stabimus  ante  tribunal  Ch(ristL 

Respondeo:  Dicendum,  quod  iudicium  definitio-  Resp.  cum 
nts  accipitur  commumter,  et  sic  coniprehendit  sen- 
tentiam  salutis  et  poenae,  ^t  sic  wrie^  iudicabun- 
tur;  accipitur  proprie  pro  danpinatione,  et  sic  acci- 
pitur  hic  iProcederit  qui  mala  egerunt  in  resurre- 
ctionem  iudicii,^  id  est  damnationis;  similiter  supra 
tertio/^^  .  „ 

58.  Quaest.  IV.  Uem  ^^ .  (Je  modo  iudicandi: 

1.  Quod  iudicat,  sicut  audit.  —  Cbniim  rlsaiae 
undecirao  ^^ :  Non  secundum  auditum  aurium  arguet 

%  Itein  dicjt  ^*,  quod  non  secundura  suaju  vo- 
luntatem,  sed  Dei:  ergo  voluntas  sua  discordat  a 
Yoluntate  Dei. 

Respondeo  ad  primum :  Non^  iudicat  secundum  Resp.  ad  i. 
auditura  exteriorem  et  relatipnem  ^^  sed  secundum 
interiorem  et  paternae  illuminationis. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  hoc  habet  duas  Resp,  ad  2. 
causas  veritatis  :non  quaero  voluntatem  meam  sin- 
gularem,  aut  quia  habet ,  sed  non  quaerit;  aut  quia 
non  habet  nec  quaerit;  et  in   hoc  sensu  loquitur, 
et  ipse  obiicit  sic.in  primo  sensu  *^ 

59.  Si  ^go  testimonium  perhibeo  etc.  Haec  est  Qaario,  de 

,  •/    r      «  j   A         •       .  T   .       conftttalionis 

quarta  pars  capituh,  m  qua  determmatur  praedictae  roboraiione. 
cmfutationiSrCorrQboratio,  quae  facta  est  muitiplici 
testiraonio  hoc  approbante,  quod  supra  Dominusdi- 
xjt.  Et  haec  pars  habet  duas:  quiaprimo  adducitur  nivisioin 

...  .  .  «^    j  j  1    j  <^"o  membra. 

testimomorum  certitudo ;  secundo  vero ,  ludaeorum 
non  credentiura  reprehensio,  ibi  ^'' :  Et  non  vultis 
venire  ad  me. 

Prima  pars  habet  duas :  quia  primo  Dominus ,  Primo,  de  te- 

^  .  .,  .      .•  •  n  .,  stimoniorum 

etsi  possit  suum  testnnonium  adducere,  renmt;  se-  cerutadine 
cundo,  tesliraonia  aliorum  adducit,  ibi^^:  Vos  mi- 
sistis  elc. 


^  Cfr.  IV.  Sent.  d.  48.  a.  4.  q.  1,  ubi  etiam  solutio  obie- 
ctionum  insinuatur. 

'  Ed.  facit  revereri  DivinUatem, 

^  Vers.  42.  —  Seq.  locus  est  I.  Cor.  4,  4. 

*  Vers.  31. 

*  Vera.  28.  —  Sequitiir  l.  Cor^  6,  3.  —  Superius  post 
ad  alios  ed.  supplet  pertinet  iudicare. 

®  Vers.  5.  —  Superius  pro  eorum  comparatione  ed.  ap- 
probabuntur  boni  et;  subinde  pro  in  futuro  C  in  fine. 

'  Vers.  i.  —  Sequitur  Rora.  14,  4. 

^  Cfr.  supra  Comment.  in  Sap.  3,  8;  IV.  Sent.  d.  47.  a.  I. 
per  totum  et  d.  48.  a.  \,  q.  1. 

*  Vers.  24.  —  Sequitur  loan.  3,  18.  —  Superlus  pro  de 
iudicandis  codd.  de  iudicatis* 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^^  Vers.  40:  Omnes  enim  nos  manifestari  oportet  ante  tri- 
bunal  Chrisli.  Cfr.  Rom.  14,  10:  Omnes  stabimus  etc. 

"  Cfr.  supra  n.  52. 

^*  Ed.  Item  quaeritur  de  modo  iadicandi,  Dicit  enim:  Sicut 
audio,  iudico:  ergo  iudicat  etc. 

*'  Vers.  3. 

**  Supra  V.  30. 

"  Ed.  cum  pluribus  codd.  relationis* 

*•  Ed.  legit:  Aut  quia  habet,  sed  non  quaerit  solain;  aut 
quia  Pater  contrariam  nec  habet  nec  quaeriU  Et  in  hoc  ntro- 
que  sensu  Christus  loquitur,£t  quod  obiicitur  sicpariter  sot- 
vitur,  De  duabus  causis  veritatis  (secundum  Aristot.)  cfr. 
lom.  III.  pag.  252,  nota  7. 

"  Vers.  40.  "  Vers.  33. 

40 


314 


COMMENT;  IN  lOANNEM  C.  V. 


(Vers.  31.).  Renuit  ergo  testimonium  suum,  quia 
primo,  re-  ipsl  noD  crederent  tanquam  incertum;  unde  dicit: 
saamtesti.  Si  600  testimontum  perhioeo  ae  me  ipso,  testimo- 
miim  meum  non  est  vemm,  id  est,  non  est  efficax 
ad  credendum,  maxime  si  ego  solus;  unde  infra 
octavo  ^:  «Dixerunt  ei  Pharisaei:  Tu  de  te  ipso  testi- 
monium  perhibes;  testimonium  tuum  non  est  ve- 
rum  » .  Nec  tamen  desunt  mihi  testimonia  vera ;  unde 
subdit : 

60.  (Vers.  32.).  Alim  est,  qui  testimonium 
perhibet  de  me,  scilicetPater,  veletiam  loannes,  et 
de  utroque  recte  intelligitur  quod  sequitur :  El  scio, 
quia  verum  est  testimonium,  quod  perhibet  de  me; 
quia  tanquam  certus  testiOcatur.  Pater  enim  verura 
dat  testimonium,  quia,  sicut  dicitur  infra  octavo^ 
«  qui  misit  me  verax  est » .^  loannes  similiter  certus ; 
unde  supra  primo  dixit  loannes :  «  Ego  vidi  et  testi- 
monium  perhibui,  quia  hic  est  Filius  Dei  » ;  Prover- 
biorum  duodecimo:  «  Qui  quod  novit  loquitur  iudex 
iustitiae  est,  qui  autem  fnentitur  testis  est  fraudu- 
lentus  ». 

61.  Vos  misistis  etc.  Renuit  Dominus  testimo- 
secundo,  ad.  nium  suum ,  hic  secundo  adducit  testimonium  alie- 

Hm  tesii-  num.  Et  quia  in  ore  plurium  testium  est  testimo- 
™^"^  *  nium  firmum  ^ ,  ideo  pars  ista  habet  quatuor  partes 
secundum  quatuor  testimonia ,  quae  adducit.  Primum 
est  loannis;  secundura  est  operis;  tertium,  divi- 
num;  et  quartum,  Scripturarum.  Et  distioguuntur 
haec  testimonia:  quia  primum  est  pronuntiatum ,  se- 
cundum  exhibitum ,  tertium  inspiratum  et  quartum 
scriptum. 

(Vers.  33.).  Primo  igitur  adducit  testimonium 
De.primo  loanuis,  quod  eis  fuerat  perhibitum  ad  suam  peti- 
tionem;  ideo  dicit:  Vos  misistis  ad  loannem;  non 
ille  se  ingessit,  sed  ad  vestram  petitionem  respondit, 
supra  primo  ^ :  «  Et  hoc  est  teslimonium  loannis , 
quando  miserunt  ludaei  ad  eum  »  etc.  Et  ille  testi- 
monium  perhibuit  veritati,  tanquam  testis  fidelis; 
Proverbiorum  decimo  quarto :  «  Testis  fidelis  non 
mentietur  » .  Et  ne  videretur  Dominus  humanum  te- 
stimonium  mendicare,  subdit: 

62.  (Vers.  34.).  Ego  autem  ab  homine  testimo- 
nium  non  aceipio,  supple:  propter  meam  indigen- 
tiam ;  Psalmus  ^ :  «  Dixi  Domino :  Deus  meus  es  tu , 
quoniam  bonorum  meorum  non  eges  »;  sed  recolo 
propter  salulem  vestram.  Unde  et  dicit:  Sed  haec 
dico,  ut  vos  salvi  sitis,  scilicet   per  testimonium 


eius  credendo  in  me,  quia,  sicut  dicitur  Marci  ul- 
timo,  «  qui  crediderit  et  baptizatus  fuerit,  salvus 
erit » .  Et  vere  ad  loannis  teslimonium  credere  de- 
buissent;  unde  et  subdit: 

63.  (Vers.  33.).  Ille  erat  lucerna  ardens,  per 
gratiam,  et  lueens,  per  doctrinam;  vel:  ai^dens,  per 
internam  caritatem,  lucens,  per  exteriorem  vitae  ho- 
nestatem.  Bernardus  ^ :  «  Ardere  tantum  parum  est , 
lucere  vanum,  sed  lucere  et  ardere  perfectum», 
Ideo  optime  loannes  signatus  est  per  Eliam;  Eccle- 
siastici  quadragesirao  octavo :  «  Surrexit  Elias  quasi 
ignis,  et  verbum  eius  quasi  facula  ardebat  ».  Tali 
igitur  sic  perfecte  lucenti  fides  adhibenda  erat,  quod 
ludaei  non  fecerunt ;  unde  dicit :  Vos  autem  voluistis 
exsuliare  ad  horam  in  luce  eius,  ut  scilicet  eius 
doctrinae  et  testimonio  crederetis  et  vitam  imitaremini, 
quam  ad  modicum  vidistis;  Matthaei  undecimo  ^*  «Ve- 
nit  loannes  non  manducans  neque  bibens,  et  dicunt : 
Daemonium  habet  » ;  Matthaei  vigesimo  primo :  «  Ve- 
nit  ad  vos  loannes  in  via  iustitiae ,  et  non  cre- 
didistis  ei.  Publicani  autem  et  meretrices  credide- 
runt  ei  ». 

64.  (Vers.  36.).  Ego  autem  habeo  testimonium.  oe  secando. 
Tangitur  hic   secundum   testimonium,   scilicet  ope- 

rum,  quod  praedicto  maius  est.  Propterea  dicit :  Ego 
autem  habeo  testimonium  maius  loanne,  quia  ma- 
gis  est  motivum  ad  credendum  in  me.  Ipsa  enim 
opera  ^,  quae  dedit  mihi  Pater,  quia  ab  ipso  accepi 
esse  et  operari;  ut  perficiam  ea,  id  est,  perfecte 
faciam ;  quia  «  Dei  perfecta  sunt  opera  »,  Deutero- 
nomii  trigesimo  secundo.  Ipsa  opera ,  quae  ego  fa- 
cio ,  per  virtutem  propriam ,  testimonium  perhibent 
de  me,  quia  Pater  misit  me,  sicut  Deus  Filium 
suum,  quia  ei  tanta  opera  communicavit ;  infra  de- 
cimo  quinto  ^ :  «  Si  non  venissem  et  opera  in  eis  non 
fecissem,  quae  nemo  alius  fecit;  peccatum  non  ha- 
berent » .  Istis  operibus  credendum ,  quod  Pater  mi- 
sit  eum ;  infra  decimo  quar to :  «  Pater  in  me  manens 
ipse  facit  opera  » ;  et  iterum :  «  Si  mihi  non  credi- 
tis ,  operibus  credite  » . 

65.  (Vers.  37.).  Et  qui  misit  me  Pater  etc.  ne  tertio. 
Tangitur  hic  tertium  testimonium,  scihcet  divinum, 

quod  et  paternum  dicit ;  propter  quod  ait :  Et  qui 
misit  me  Pater,  per  incarnationem ,  testimonium 
perhibuit  de  me,  per  internam  inspirationem ;  quia, 
sicut  dicitur  infra  sexto^^  «nemo  venit  ad  me,  nisi 
Pater  traxerit  eum  » .  Unde  voce  intelligibili  revelat 


^  Vers.  18.  —  Superius  pro  incerlnm  plures  codd.  m  Deum. 

*  Vers.  26.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  1,  34.  et  Prov. 
12,  17. 

»  Cfr.  Deut.  17,  6;  19,  15.  et  Matth.  18,  16. 

*  Vers.  19.  —  Sequitur  Prov.  14,  5. 

*  Psalm.  15,  2.  —  Seq.  locus  est  Marc.  16,  16. 

®  In  Serm.  in  nativ.  S.  loan.  Bapt.  n.  3 :  Est  enim  tantum 
lucere  vanum,  tantum  ardere  parum  [plurimi  codd.  nostri 
sanctum,  in  C  a  secunda  manu  correctum :  parwm] ,  ardere 
et  lucere  perfectum.  —  Subinde  allegatur  Eccli.  48,  1. 


^  Vers.  18;  ibid.  21,  32.  est  seq.  locus.  —  Superius  post 
testimomo  ed.  addit  tantum  ad  horam,  et  sublnde  habet  quem- 
admodum  loco  lectionis  fere  omnium  codd.  quam  [D  qui,  L 
quem]  ad  modicum,  quos  sequitur  etiam  Gorranus. 

®  Vulgata  Opera  enim,  —  Sequitur  Deut.  32,  4. 

*  Vers.  22.  et  24;  duo  loci,  qui  inferius  alligantur,  sunt 
ibid.  14,  10.  et  10,  38. 

^^  Vers.  44.  Cfr.  infra  hunc  loc.  cit.  —  Subinde  pro  intel' 
Hgibili  ed.  intellectuali. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  V. 


315 


et  testiQcatur,  quam  ludaei  carnales  nec  audire  pot- 
erant  nec  ipsum  loquentem  videre.  Ideo  dicil:  Ne- 
que  vocem  eius  unquam  audistis ,  per  mentis  re- 
velationem;  sicut  Petrus  audivit,  Matthaei  decimo 
sexto^:  «  Beatus  es,  Simon  Bar  lona,  quia  caro  et 
sanguis  non  revelavit  tibi,  sed  Pater  meus,  qui  est 
in  caelis  » .  Neque  speciem  vidistis,  per  aperlam  vi- 
sionem ;  Exodi  trigesimo  tertio :  «  Non  videbit  me 
homo  et  vivet  »;  et  supra  primo:  «  Deum  nemo  vi- 
ditunquam». 

66.  (Vers.  38.).  Et  verbum  eius  nm  habetis  in 
vobis  manens,  scilicet  per  fidem;  unde  et  ratio  sub- 
ditur :  Quia  qiiem  misit  ille,  huic  vos  non  creditis. 
Et  ille  quem  misit,  Verbum  est  et  in  cordibus  ma- 
net  per  fidem ;  ad  Ephesios  tertio  ^ :  «  Habitare  Chri- 
stum  per  fidem  in  cordibus  vestris  » ;  Isaiae  nono : 
« VerbuiQ  misit  Dominus  in  lacob,  et  cecidit  in 
Israel»;  non  mansit  in  lacob,  quia  «c  sui  eum  non 
receperunt ». 

67.  (Vers.  39.).  Scrutamini  Scripturas.  Tan- 
De  quarto.  gitur  hic  testimonium  quartum ,  scilicet  Scriptura- 


rim ,  ad  quod  monet  Dominus  et  excitat  ad  diligen- 
tiam  et  spiritualem  intelligentiam ;  propter  quod  di- 
cit:  Scrutamini  Scripturas ,  id  est,  interiorem 
intellectum  perspicite,  quia,  sicut  dicit  Apostolus 
secundae  ad  Corinthios  tertio  ^,  «  littera  occidit,  spi- 
ritus  autem  viviflcat  ».  Et  rationem,  quare  debent 
perscrutari,  subdit :  /n  quibus  vos  putatis  vitam 
aetmyiam  habere,  id  est,  per  quas  putatis  cogno- 
scere,  et  per  hoc  vitam  aeternam  habere,  quia  per 
illas  putatis  Deum  cognoscere,  qui  est  vita  aeterna; 
Sapientiae  decimo  quinto  * :  «  Nosse  te  consummata 
iustitia  est,  et  scire  iustltiam  tuam  et  virtutem  tuam 
radix  est  immortalitatis » .  Has  Scripturas  Christus 
dicit  sibi  testificari;  unde  et  subdit:  Illae  sunt,  quae 
testimonium  perhibent  de  me,  omnes  scilicet  Scri- 
pturae  veteris  testamenti;  Lucae  ultimo^:  «  Oporlet, 
impleri  omnia,  quae  scripta  sunt  in  lege  Moysi  et 
Prophetis  et  Psalmis  de  me  » ,  dixit  Dominus  lesus ; 
Actuum  decimo  octavo  dicitur  de  ApoUo ,  quod  «  ve- 
hementer  ludaeos  revincebat  publice,  ostendens  per 
Scripturas,  esse  lesum  Christum  ®  » . 


*  Vers.  17.  —  Inferais  post  Neqiie  speciem  Vulgata  addit 
eiits,  Sequuntur  Exod.  33,  20.  et  loan.  1,  48. 

Vers.  47.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  9,  8.  et  loan.  1,14. 

Vers.  6.  —  Subinde  pro  In  quibus  vos  putatis  Vulgata 
quia  vos  putaiis  in  ipsis. 


3 


*  Vers.  3.  —  Pro  et  per  koc,  qui  ed.  quod, 

*  Vers.  U.  —  Sequitur  Act.  18,  28. 

^  In  editione  deinde  ponitur  in  ipso  textu  sine  inscrlptione 
sequens  schema,  quod,  quia  non  invenitur  in  codd.  (exce- 
pto  E,  qui  habet  inferius  simile  schema),  in  calce  poni  debuit. 


Testimoma  Christo  exhibita: 


a  divinis 
personis 


a  Scripturis 


a  creaturis 


ab  Angelis 
annuntiantibus^ 


ab  hominibus* 


ab  inferioribusj 
obedientibus 


a  persona  Patris,  loan.  5,  37:  Et  testimonium  perhibuit  de  me  qui  misit  me  Pater. 

a  persona  Filii,  loan.  8,  18:  Ego  sum,  qui  testlmonium  perhibeo  de  me  ipso. 

a  persona  Spiritus  sancti,  loan.  45,  26:  Cum  venerit  Paracletus,  quem  ego  mittam  vobisaPatre,  Spiritum  veri- 

tatis,  qui  a  Patre  procedit,  ille  testimonium  perhibebit  de  me. 
a  tota  Trinitate  simul,  I.  loan.  5,  7:  Tres  sunt,  qui  testimonium  dant  incaelo:  Pater,  Verbura  et  Spiritus  sanctus, 

et  hi  tres  unum  sunt. 

a  Scriptura  Moysaica,  et  de  hac  loquitur  hic  (v.  39.  46.) :  Scrutamini  Scripturas,  iu  quibus  vos  putatis  vitam  aeter- 
nam  habere,  et  illae  sunt,  quae  testimonium  perhibent  de  me.  Et  post:  De  me  ille,  scillcet  Moyses,  scripsit. 

a  Scriptura  prophetica,  Act.  40,  43:  Huic  omnes  Prophetae  testimonium  perhibent,  remissionem  peccatorum  acci- 
pere  per  nomen  eius  omnes,  qui  credunt  in  eum. 

a  Scriptura  evangelica,  loan.  49,  35:  Et  qui  vidit  testimonium  perliibuit,  et  verum  est  testimonium  eius.  Et  21,  24: 
Hic  est  discipulus  ilie,  qui  testimonium  perhibet  de  his  etc. 

a  creatura  intellectuali,  scilicet  Angelo,  qui  perhibet  testimonium  obsequendo,  supra  4 ,  51 :  Videbitis  caelum  aper- 

tum  et  Angelos  Dei  ascendentes  et  descendenies  supra  Filium  hominis. 
a  creatura  rationali,  scilicet  homine,  loan.  12,  47:  Testimonium  perhibebat  illi  turba,  quae  erat  cum  eo,  quando 

Lazarum  vocavit  de  monumento. 
a  creatiira  insensibili  obediente,  Matth.  21 ,  49:  Maledixit  iiculneae,  et  continuo  arefacta  est. 

incarnalionis  advenlum,  Luc.  2,  40.  11  :  Annuntio  vobis  gaudium  magnum,  quod  erit  omni  populo,  quia  natus 

est  vobis  hodie  Salvator,  qui  esi  Christus  Dominus. 
resurrectionis  triumphum,  Luc.  24,  4:  Ecce,  duo  viri  steterunt  iuxta  illas  in  vesle  fulgenti. 
ascensionis  regressum,  Act.  1,  10:  Ecce,  duo  viri  astiterunt  iuxta  illos  in  vestibus  albis. 

praecedentibus ,  sicut  a  loanne,  supra  1,  29,  et  Simeone  et  Anna,  Luc.  2,  27:  Venit  Simeon  in  spiritu  in  tem- 

plura  etc. 
concomitantibus,  Aposlolls,  loan.  15,  27:  Et  vos  testimonium  perhibebilis ,  quia  ab  initio  mecum  estis. 
subsequentibus,  scilicet  Martyribus,  qui  in  eius  testimonium  mortui  sunt,  ut  Stephanus,  Act.  22,  20  j  7,  58.  seqq. 

cum  eflfectu. 

venienti,  Matth.  8,  27:  Qualis  est  hic,  quia  venti  et  mare  obediunt  ei?  / 

patienti,  Luc.  23,  45:  Obscuratus  est  sol,  et  velum  templi  scissum  est  medium;  et  Matth.  27,  54  :  Petrae  scissae 

sunt,  et  monumenta  aperta  sunt. 
resurgenti,  Matth.  28,  2:  Ecce,  terraemotus  factus  est  magnus.  Gregorius  [I.  Homil.  in  Evang.  homil.  10.  n,  2.]: 

«Terra,  eo  resurgente  [textus  originalis:  morierUe],  contremuit ». 


/  m  lOANNEM  t.  V. 


QtiAiisfiftNE^. ' 


S ;  '  <  »        '  -•;  ;    :  ,  i   )  -  }■ 


if  ; 


K    ■t '  » 


^  "^8.:  Quaest  L  Quaerititt  a^  hoc  qti^d  ISteit:  5« 
effo  M^onium  perhib^^  imips&i  tMmtCfnium 
m&uM  Mn  '     ••  .:  - 

' '  CoNtftA :  1 !  Ntitfieromm  vigesimo  tertib  ^ :  Non 
est '  Deu^  ik  homo ,  W  irienfiatuih :  ergo  si  Chrisltls 
6^t  Deus'  ergo  6tb    •'  ..     ,  ;. 

2:  Iteih,  inifra   dctflivb^:   5?  ego   testimonium 

perhibeo  de  me  ipso ,  tesitmmium  meufn  verUm 

est;  et  hic  dicit ,  qtiod  non  el^rt;eriim :  ergo  etc.  ' 

'     Kespondetur  ad  hoc  triplifeiter;  Prima  respofasio 

Besp.  I.  est,  faciendo  vim  in  suUectoi  si  egb  secunduni  Ait-- 

wiawarn  naturam  testimohium  perhib^b  de  iiie  ipso, 

testimonium  metiih  hoii  est  veruih ;  est  tamen  verura 

«oDsoivu.  secuhdum  divinam.  —  Sed  istiid  non  solvit,  quia, 

sicul  hec  secundum  rfmnixm  mehtitur,  ita  nec  se- 

cundum  tomanamJ  '    '      ' 

Pi^Opterea  r^spondetur,  lit -flkt  vis  ^^^^^^ 
Resp.2.  iSstifHOfiiuni  meum  non  SH  Verum,  i^  ^sifnbn  est 
efflcax  nec  acceptabitur  tanqufl^rh  verum ;  la.meh  Ve- 
rum  est,  quia  verum  dico.  Et  sic  accipitur,  ita  ut 
dicatur  verura  secundum  rem,  sed  non  verum  se- 
cundum  ludaeorum  acceptionem  ^. 

Aliter- r^spondetur ,  qupd  verbum  istud  intelii- 
Resp.  3.  gendum  est  praecise :  ^f  e^o  ^fc^^mo  porhibeo 

deme  ipsQ^  supple:  ego  solus,  testiraonium  rneum 
hon  est  efi9cax;'sed  si  ego  cum  ahoj  efficax  est; 
uiide  dicit  Ihfra  ^:  t^uia  noh  surri  solu3:'  Ideo ,  cum 
supra  se  suo  testimonio  commendasset,  suam  osten- 
dens  virtutem;  ad  hoc  roborandum  adducit  aliena 
testimonia. 

69.  Quaest.  II.  Item  quaenturde.fe^^^^^ 
ft^m^, jQp^O;^  Jnquit,  gifae:  egofa^oio^  iesimonium 
pe7'hibent  de  me.  —  Sed  eadem  opera  fecerunt  Pro- 
phetaej^^^ut  hiiracula,  eadem  Aposloh  ipsum  sequen- 
tes  et  maiora^:  ergo  si  per  opera  poterat  sufficien- 
te^r;  cbgfnosci  y  quod  efeet  Chri^Stus ,  eadem  ratione  de 
i^tiolibei  ;"        '  ■  '    \ 

Respondeo:  Dicendum,  quod  miracula  bonoruin 

Resp.  et  malorum  discerni  possunt,  sicut  dicit  Augustinus^ 

Cognoscere  igitur  poterant,  quod  miracula  Christi  et 

(^era.  esseat  bhhi  viri  et  sancti ;  sed  Gliristus  dice- 

bat,  se  esse  Deum;  sed  nullus  borius  homa,  manens 


bdhus,  potest  se  Deo  facere  aequalem,  immo  fur  est: 
er^go  si  GhristumCdgnoscere  poterant  sanctum  per 
Ojiera,  et  per  verba,  qubd  esset  Christu^;  opera  fue- 
nihfsufficieris' testimonium,  quod  Christus  diceret 
vterum,  ac  per  hoc,  quod  esset  Christus.  Similiter 
de  aliis  bonis,  quod  ipsi  dicerent  verum;  sed  ipsi 
non  dicebant  de  se  ^  sed  de  Christo,  ht  Apostoli. 

Aliter  dicitur,  quod  opera  nonfuerunt  testimo-  Auier. 
ninih  cog&n^,   sed  inducens,  et   similiter  testimo- 
niiim  loannis  et  Scripturae ;  sed  testiraonium  Patris 
per  revelationem  est  compellens^. 

70.  Quaest.  III. '  Quaeritur  de  testimonio  Patris. 
— ^  Dicit  enim,  quod  neque  vocem  eius  audi^tis  ne- 
que  spe&iem  vidistis;  dicit  ludaeis. 

Contra:  Nonne  raulti  aderant,  quando  Lucae 
tertio  ^  vox  de  ca^lo  facta  est  sensibiliter :  Tu  es  Fi- 
lius  meus  dilectus  f  —  Item,  Deuteronomii  quinto : 
Vocem  eius  audivimus  de  medio  ignis.  —  Item , 
Exodi  vigesirao:  Vos  vidistis,  quod  de  caelo  locu- 
tus  sum  vobis. 

Respondeo:  Dicendura,  quod  dupUciter  loauitur  Resp.  cum 

^  ,       .  disUnctione. 

Deus,  et  dupliciter  apparet:  uno  modo  m  se  etper 
se;.Gi  sicloquitur  per  internara  mentis  revelationem 
modo  quodara  indicibili  ^^,  sed  tamen  quodam  modo 
intelligibili ,  et  sic  non  loquitur  malis ;  alio  modo  per 
subieetam  ereaturam,  et  sic  locutus  est  in  Legis 
dationa.  Hoc  secundo  modo  viderunt  in  subiecta  crea- 
tura  et  awrfi^rwnr  sensibiliter ,  sed  primo  modo  non; 
et  de  hoc  loquitur  hic.  Unde  Augustinus  dicit  super 
hoc  ^^:  Pater  testimonium  perhibet:  «Qui  me  exte- 
rius  ocuiis  hominum  visibilem  exhibuit  interius  corda 
hominum  ad  me  cognoscendura  accendit». 

71.  Quaest.  IV.   Quaeri  etiam  potest  de  sufj^- 
cientia  et  ordine  istorumjiestimoniorum. —  Et  notan-  soiauo. 
dum,  quod  primunpi  testimonium,  scilicet  loannis, 

fuit  inducens ;  secundum ,  scilicet  operum ,  promo- 
vens;  tertium,  scihcet  Patris,  eompelkm^^;  quar- 
tum,  scilicet  Scripturae,  in  veritate  stabiliens.  Et 
ex  his  resultat  uhuin  testiraonium  completum  et  per- 
fectura,  et  gradatim  ordinantur  secundum  dictas  con- 
ditiones.  { 

.■:  7^.Et  nonvuUis  venire  ad  me  etc.  Posita  est  te-  secttndo^do 

.      j     .ft    ,  .  .  ludaeoranii 

stimomorum  certitudo  *^,  mc  pomtur  ludaeorum  non  reprehen- 

sione  qoa- 

credentium  repreA^n^eo.  Reprehendit  autem  Dominus     t«or. 


1  Vers.  49.  ^  Vers.,  |4, 

'  Ita  card.  Hugo , .  in  ,huuc.  Jocuai.!  ,*— :  Superios  pro  ita 
ed.  infrd.  •  i^       •  ,:  ,     .f  v.  ,v       ;>    ,.  >     "; 

*  Cap.  8,  /16.  —  Cfr*  supra  V.  31.  seqq.. —  Superius  prp 
inteUigendum  est  D  intelligitur. 

*  Cfr.,,Jnfra  14,,  42.  —  ^  Inferius  po^t.  raiJeow^^ 
vi^tur  dicendvm.  .       ;  ,, 

^  Libr.  83  Qq.  q.  79.  n.  4.  et  4;  cfr.  supra  pag.  279, 
nota  4. 

'  Ed.  addit.  quod  dii  essent;  in  textu  nostrd  supple :  illud. 

^  Co^dd.  B\Kh  comp?imefisyA*iCtF  complens,  quod 
eliam  inferlus  n.  74.  maior  pars  codd.  et  Gorranus  pro  comr 
pellens  (idem  ac  cogetisj  substituunt.  Tom.  V.  pag.  51.  55. 
idem  testiroonium  vocatur  astringens* 


®  Vers.  22..  ^  Duo  seqq.  loci  sunt  Deut.  5 ,  26.  et  Exod. 
20,  22. 

^*  Ita  A  E  F  M  N ;  ed.  invisihili,  H  indiscernibili,  plures  alii 
codd.  indisciUli.  Inferius  post  et  sic  in  E  prlmitus  additum 
fuit  videtur  quod. 

"  Vers.  37.  —  Sententia  August.  liabetur  in  Glossa  ordi- 
narifi  super  v.  35,  ubi  haec  verba  adduntur:  Etiam  omnes 
Prophetae  et  Apostoli  sunt  lucernae]  Christus  verum  lumen, 
quod  illumnat  omnem  hominem  venientem  in  hunc  mundum 
[loan.  1,  9.].  Gfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  2.  n.  6.  seqq. 
et  tr.  23.  n.  3.  —  De  praecedenUbus  cfr.  \\.  Sent.  d.  40.  a.  3. 
q.  2.  in  corp. 

"  Vide  supra  notara  8. 

^'  Vide  supra  n.  59. 


C0MMENT.^IN  lOSNNEM  C^: 


317 


ludaeos  a  quatuor:  primo-scilteet  a  rfe^^^     dmoris 

dmm  ?  secuhdo ,  dt  eaecitkte  xmoris^^  falsi;  tertio, 

ab  appetitu  h&ri^f^is^vani;  qmrtb,  ^  defectu  fidsL 

(Vers.  40.).  Primb  igituf  repreheBdit  eds  a  de- 

Exposiiio  liu /fe^^u  amorts  divini,  cuius  signum  est,  quod  ipsi 

primum.  ad  euiu  non  veniunt,  quem  Deus  raisit;  und6  dicit: 

Et  non  vultis  venire  ad  me,  ut  vitam  habeatis.ltdi 

sufficienlia  testimonia  habeo ,  tamen  ad  me  venire 

non  vultis,  imtoo  odientes  fngitis;  infra  octavo^: 

«  Quare  loquelam  meam  non  cognoscitiS'*?  Quia  non 

potestis  audire  sermonem  meum».  Nec  ipsos  arguit , 

quod  non  veniunt  propter  gloriam  suam;  unde  dicit: 

73.  (Vers.  41.).  Claritatem  ab  hominibus  non 
aecipio,  sed  a  Patre;  infra  decimo  septimo  ^ :  «  Pater , 
clarifica  Filium  tuum»;  ideo  vos  non  argtio  propter 
amorem  gloriae  propriae,  sed  propter  defectum  di- 
lectionis  divinae;  unde  dicit:  -  ^ 

74.  (Vers.  42.).  Sed  cognovi  vos,  quia  dilectio- 
nem  Dei  non  habetis  in  vobis,  immo  magis  odium ; 
infra  decimo  quinto  * :  «  Nunc  viderunt  et  oderunt  et 
me  et  Palrem  meum  ».  Et  tales  sunt  digni  repre- 
hensione,  quia  carent  veste  nuptiali;  Matthaei  vi- 
gesimo  secundo:  «Amice,  quofnddiohuc  intrasti,  non 
habens  vestem  nuptialem»? 

75.  (Vers.  43.).  Ego  veni  in  nomme  etc.  Tan- 
secimdnm.  gitur  hic  secundum,  scilicet  caecitas  amoris  fdUi: 

quia  non  receperunt  humileiri,  sed  recipient  super- 
bum;  unde  dicit:  Ego  veni  iri  nomine  Patris  mei, 
ipsius  scilicet  gloriam  quaerens,  iion  meain;  infra 
octa^vo  ^  :  «  Ego  gloriam  meam  non  quaerb  ».  Et  Mn 
accepistis  me;  ma  scilicet  humilem;.  siipra  prtmo: 
«In  propria  vehit,  et  sui  eum  non  receperurit  >> .  Si 
alius  venerit  in  nomihe  suo,  ut  antichristiis ,  qui 
qukeret  gloriam  propriam,  quia  dicilur  ^secuhdaie  ad 
Thessaloriicehses  secundo^:  «  ExtoUitur  supi^admhe, 
qriod  dicitur  Deus,  aiit  quod  colitur,  i(i'tit  ih  tem- 
plo'  Dei  sedeat ».  illum  dccipietis',  iu^&to  m\iceiT>ei 
iudicio  excaecali ;  secundae'  M  Thessal6riic6nses  'se- 
cundo:  «'Mittet  eos  Deusin  operatiori^naWroris,  ut 
credaht  nieridacio  » .  Et  ratio  hiiius  est,  qiiia:  holue- 
runt  ci^edere  yeritati.  *\      ^  '  ■ 

76.  (Vers,  44.).  Qubmodo  vck  potestis  credere  ietci. 
Tertiam.  Hic  tertio  vQ:^Te]\md\i  dh  dppetitu  hoHoris '^^^ 

tione  cuius  erant  inhabiles  ad  credendum  in  veritatem, 
quia  quaerebant  vanitatem ;  propter  quod  dicit:  Quo- 
modo  vos  potestis  credere,  scihcet  v^ritati ,  qui  gUh 


ricm   ab  imicemyMccipitiSj.^&AhVi^T^^  t 

Gloria  euiin  humana  ^  vauitas  est;  Isaiae  quadrage- 
simo^:  «  Omnis  caro  foenum>  6t  omnis  gloria  eins 
tanquam  flos  foeni  »;^  e^t  ex 'appelitu  vanitatis  reddi- 
tur  homo  inhabilis  ad^fidem  veritatis;  unde  in  Pssil- 
mo:  «  Filii  hominum,  usquequo  gravi  corde?  Dt  quld 
diligitis  vanitateto  et  quaeritis  mendacium  » ?  Sic 
quaeritis  gloriam  falsam,  et  gloriam^  quae  a  solo 
Deo  e^iy  non  ^ytonW^,  gloriam  scilicet  verara:flaec 
a  solo  Deo  est;  Psalmus^:  «  Gratiam  et  gloriam  da- 
bit  Dominus  ».  Propterea  dicitur  secundae  ad  Corin- 
thios  decimo:  «  Qui  gloriatur  in  Domino  glorietur ; 
non  enrm  qui  se  ipsura  commendat,  ille  probatus 
est,  sed  quem  Deus  commendat ». 

77.  (Vers.  45.).  Nolite putare.Tsxigitw  hicAquar-  Qnartam. 
tumy  mlicst  defectus  fidei  m  /wrfam  ^  non  tantum 
ad  credendum  Ghristo,;  verum  etiam  Moysi;  propter 
quod  non  tantum  accusabantur  a  Christo ,  sed  etiam  a 
Moyse.  Propterea  dicit:  NoHte  putare,  quod^  ego 
aecusaturus  sim  vos  apud  Patrem;  quia  non  veni 
accusare,  sed  condonare.  Unde  et  ipse  propitiatio 
est ,  non  aceusator;  primae  loannis  secundo :  « Ipse 
est  propitiatio  pfo  peccatis  ndstris,'rion  pfo  nostris 
autem  tantum ,  sed  etiam  pro  totius  mundi » .  Nec 
tamen  carent  acciisatore;  ideb^didlV  £5/  a?m9,  qui 
dcciimt  vos,  Moy^es ,  iftqijLo  sp6rc(Ms^,''t^^ 
eius  discipuli;  iiifra  hohb':  «NrisMoysi  discipuli  sil- 
mu!s;  nos  scimris,  qu!a  Moysi^lbCutus  est  Deus^.  llle 
vos  acfeusat,  qiiiiscilicet  'di'ti6ii  Creditis. 'iJflde  dicit: 

78;  (VerS^  Mj.'Si'e70riWedin^Ms^^M 
deretis  forsitan  et  mihi;  foi^d/n^  iiot^'  %si  liberta- 
tis;  et  vere  mihi;  de  me  enim  ille  scripsit;  Deu- 
teronomfi  dedmb  6fetav6 ^^ !* ^  Prdph^arh -luscitabit 
vobis  Dominus  de  gente  veslra ;  ipsum  audietis,  sicut 
et;'  fflfe^»^m ^ille  \^r  accri^a^  non 

dreditis^^lliiae/aicit:-  ;-^';^^-^;^^rM.:'^  njM.:>fMi-v.  ^^.mor^  •.•:;.-:..^ 

"79;  i^&^yhl?f:^duJMiilMh  Hii^tshdh  (hre- 
diti^,"qpdmodo  '^Wrbi^  mS^t^^ciH^^l^^a^i' dicat : 
riori;  Lticae  deteimo- ^xto"^:  ^  Si^-MoyS^n  et  Prophe- 
iSs  noh  ahdiuritV  heqtte'  si  '{iui^^m^ttlortiiis  resurne- 
xerit,  credent».  '^      -v.v  ^ 


, « 


5  -    i'  t  < 


■   *     *.  *  .       .   •  • 

>        .        ,        i'  ■■■      \      ■    ■■   '■ 


"^^QuAEStlONfi^:-'^  '^■•■■'•-^       --.V 

80.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc.  qupd  dicit 
Claritatem  ab  hominibus  non  accipio..s  . 


*  Relinuimus  cum  ed.  amoris,  priO  quo  fere  oiitfnes  codd. 
erroiis;  idem  recurrit  infra  nl  75.  ,  ; 

2  Vers.  43. 

.3  Vers.  i,  Gfr.  12,  S8., 

*  Vers.  24.  —  Sequitur  Matth.  22,  12.  Cfr.  Gregor^  \l 
Homil.  in  Evang.  homil.  38.  n.  9. 

*  Vers.  50  j  ibid.  1,11*  est  seq.  locus.  —  Pro  non  acce- 
pisiis  Vulgata  non  accipitis. 

*  Vers.  4,  ubi  etiam  v.  10.  habetur  seq.  locus. 

'  Vers.  6,  ubi  pro  foeniN  cum  Vulgataa^H.  —  Sequilur 
Ps.  4,  3.  —  Inferius  pro  ftomo,  quod  praebent  OEMN,  alii 
codd.  et  ed.  ratio. 


® '  Psalnii  83 ^  12.  ^r^  Seq.  •  locu?  est  IL  Cor.  1 0 ,  il,  seq. 

^  Vulgata  quia.  —  Subinde  allegatur  Lldan.  2,2.  —  In- 
ferius  post  accusator  N  addit  fi'atrumj  quo  nbmine  appellatur 
diabolus  Apoc;  12,10:«  'Proiectus  est  aGGtisator  Iraferum  no- 
strorum,  qui  accusabat  Hlos  ante  conspeietuin  Dei »  etc.'  Pro 
primo  j?roj3t^^  ed.  cum  pluribus  codd.  |7roj}/toor. 

^^  \i\]Qdiiei  vos  speratis.  —  Sequitiirloffii.  9,  28.  et  29. 

.  "  Vers.  15.  Gfr.  Act.  7,  37,  —  De  significatlone. /brsj/an 

cfr.  supra  pag.  292?,  nota  6.  Glossa  interlinearis:  Forsitdn  et 

mihi,  irrisio  increduli,  non  dubitatio  Dei;  j—  Vosi  nota^est  li* 

hertaiis  ed.  prosequitur  et  naturae  et  met^itL  Be  me  enim  etc. 

"  Vers.  31. 


318 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


\.  Quia  infra  ultimo^  dicitur  de  Petro:  Signi- 
ficans,  qua  morte  clarificatums  esset  Deum.  Ho- 
mines  igitur  clariflcant  Deum. 

2.  Item,  ad  Philippenses  primo  ^ :  Magnificabitur 
Ckristus  in  corpore  meo  sive  per  mortem,  sive 
per  vitam. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  dif&rt  dicere  cla- 
Re?p.  cum  Hficari  in  homine  et  per  hominem  et  ab  homine» 
*  Clariflcari  in  homine  est  suam  claritatem  homini  re- 
velare;  clarificari  per  hominem  est  per  illum  aliis 
propalari  ^ ;  clarificari  ab  homine  est  gloriam  ahquam 
ab  homine  sibi  dari  et  augeri.  Primis  duobus  modis 
est  verum,  sed  lertio  falsum*. 

81.  Quaest.  n.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cil:  Ego  non  accmabo  vos  apud  Patrem. 

Contra:  1.  lustus  est^Christus  et  non  potest 
uon  esse  iustus:  ergo  sicut  eius  est  laudare  bonos, 
ita  eliam  accusare  malos. 


2.  Item,  leremiae  vigesimo  nono^:  Ego  sum  iu- 
dex  et  (estis :  ergo  si  veri  testis  est  accusare  malos  etc. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Christus,  quantum  Resp. 
in  se  est,  morte  sua  se  ohtulit;  et  quia  pro  omni- 
bus,  ideo  in  quantum  est  de  se,  neminem  accusat; 
unde  Glossa  ^  dicit :  «  Sanguis  Christi  neminem  ac- 
cusat,  sed  clamat  veniam,  sanguis  Ahel  vindictam», 
doctrina  Moysi  vindictam.  Unde  intelligendum ,  quod 
ipse  non  accusat  ex  se,  sed  ex  causa  nostra'^.  — 
Vel  dicendum ,  quod  non  primo  et.  principaliter  accu-  Aiuer, 
sat ;  sed  magis  principaKter  Moyses ,  cui  non  credunt 
praedicenti  Christum^. 

82.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  argumento 
Domini:  Si  non  creditis  litteris  Moysi,  quomodo 
verbis  ineis  credetis?  —  Videtur  esse  locus  a  mi- 
nori^  negando. 

Respondeo:  Etsi  sit  minus  simpliciter ,  non  ta-  Resp. 
men  ludaeis  minus,  sed  maius. 


CAPrruLUM  VI. 


Seoundo,  Filiits  Bei  re  manifestat  oonserratorem. 

1.  Post  haec  abiit  fesus  trans  mare  etc.  In 
Dirisio.  praeccdenti  capitulo  ostendit  se  Dominus  curatorem , 
in  hac  parte  ostendit  se  eonservatorem.  Et  quia  ipse 
est  conservator  corporum  et  spirituum ,  et  per  visi- 
bilia  pervenitur  ad  invisibilia  *® ;  primo  ostendit  se 
conservatorem  corporum;  secundo  vero,  spirituum, 
ibi^^:  Altera  die  turba. 

Primo  se  manifestat  oonservatotem  corpoium* 

Conseruatorem  igitur  corporum  se  ostendit  mi- 
sabdiTisioiQrabiliter  reficiendo  corporahter;  quae  mirabilrs  refe- 
ctio  describitur  quantum  ad  tria :  primo,  quantum 
ad  antecedentia;  secundo ,  quantum  ad  concomitan- 
iia,  ibi^^:  Dicit  ergo  lesus:  Facite  etc;  tertio,  quan- 
tum  ad  consequentia ,  ibi :  Illi  autem  homines,  cum 
vidissent  etc. 
tecedentia  Autecedentia  autem,  quae  fuerunt  causa  sive 

sant  qaa-  ♦     i«i  i»     •      j*       •  i  4.  * 

tuor.     occasio^^  faciendi  miraculum,  sunt  quatuor:  primum, 


superveniens  multitudo ;  secundum  vero ,  loci  et  fem" 
poris  aptitudo ;  tertium ,  defectus  pretii  ad  cihorum 
emptionera ;  quartum ,  insufficientia  cibi  ad  multitu- 
dinis  refectiohem. 

2.  (Vers.  1.).  Prima  igitur  occasio  faciendi  mi- ExpoMtioiit- 
raculum  fuit  superveniens  multitudo,  quae  secuta  ^®  p"°»*- 
est  Christum  extra  patriam  suam  ad  videnda  eius 
miracula.  Propter  quod  dicil :  Post  haec  ^*  oAiit  lesus 

trans  mare  Galilaecte,  quod  est  Tiberiadis;  mare 
Galilaeae  dicitur  a  regione,  Tiberiadis  a  civitate. 

3.  (Vers.  2.).  Et  sequebatur  eum  multitudo 
magna;  et  ratio  huius  subditur:  Quia  videbant 
signa,  quae  fadebat  super  his  qui  infirmabantur. 
Propter  haec  signa  videnda  sequebantur  Christum , 
quia ,  sicut  dicitur  primae  ad  Corinthios  primo  ^^ 
<c  ludaei  signa  quaerunt » ;  et  cum  vident  signa,  ma- 
gniBcant  Deum;  Lucae  quinto:  «Repleti  sunt  timore 
et  ecstasi  dicentes :  Quia  vidimus  mirabilia  hodie  ». 
Propter  haec  signa  attrahuntur  ludaei  et  etiam  con- 
firmantur ;  Exodi  decimo  quarto :  «  State  et  videte 
magnalia  Domini ,  quae  facturus  est  » . 


1  Vers.  19. 
«  Vers.  20. 

*  Ed.  haec  duo  membra  ita  coniungit :  Clarificart  in  ho- 
mine  et  per  hominem  est  in  itlo  et  per  illum  aliis  propalari. 

*  Gorranas  hanc  propositlonem  ita  exhibet:  Deus  itaque 
clarificatur  in  homine  et  per  hominem,  sed  non  ab  homine. 
Cfr.  supra  n.  73. 

*  Vers.  23. 

*  Scilicet  inte)*lineari$  (apud  Petr.  Lombard.  et  Lyranum 
ex  Gregor.,  Xni.  Moral.  c.  23.  n.  26.  Cfr.  etiam  Haymo)  in 
Hebr.  12,  24:  El  sanguinis  aspersionem  melius  loquentem 
quam  Ahel,  quia  iste  veniam,  ille  vindictam,  iste  salutem, 
inimo  et  persequentibus  veniam,  cum  inquit  [Luc.  23,  34.]: 
Paier,  ignosce  etc;  ille  damnationem  clamat. 

'  De  hac  distinclione  cfr.  tom.  \.  pag.  728 ,  nota  2.  verba 
Damasceni.  AUegatur  etiam  pro  ipsa  Matth.  23 ,  42 :  Esurivi 
enim,  et  non  dedlstis  mil)i  manducare  etc. 


®  Cfr.  Chrysost. ,  in  loan.  homil.  41.  (alias  40.)  n.  2:  Tan- 
tum  enim  abest,  ut  Legi  repugnem,  ut  is  qui  vos  accusaturus 
est,  nuilus  alius  sit  quam  is  qui  Legem  vobis  dedit  etc. 

*  Vide  tom.  L  pag  835,  nota  S.  —  Ed.  prosequitur  ad 
maius,  Negando  respondeo ;  nam  etsi  etc. 

^^  Cfr.  Rom.  1 ,  20. 

**  Vers.  22.  —  Ante  ibi  fide  codd.  G  D  N  omisimus  et  in- 
cipit  secunda  pars. 

*^  Vers.  10:  Dixilergo  etc;  ibid.  v.  14.  est  tertium :  Illi 
ei^go  liomines  etc. 

"  Ed.  origo. 

^*  Ut  nonnulli  putant,  non  statim  post  ea  quae  In  cap. 
praecedenti  narrata  suut,  sed  post  unum  fere  annum.  Cfr.  in- 
fra  n.  5. 

"  Vers.  22.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  5,  26.  et  Exod. 
'14,  13.  —  Pro  videnl  signa,  magnificant  D  viderent  signa, 
magnificabant. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


319 


4.  (Vers.  3.)-  Abiit  ^  ergo  in  inontem.  Notatur 
Desecundo.  hic  secunda  occasio,  scilicet  loci  et  temporis  apti- 

tudo.  Locus  aptus  erat  ad  miraculum  faciendum, 
quia  desertus  erat,  in  quo  erat  refectionis  defectus; 
ideo  dicit:  Abiit  ergo  in  montem  lesus  et  ibi  sede- 
bat  cum  discipulis  suis,  Locum,  quem  loannes  vo- 
cat  montem  propter  altitudinem ,  vocat  Malthaeus  rfe- 
sertum  propter  solitudinem;  Matthaei  decirao  quarto^: 
«  Secessit  lesus  in  navicula  in  locum  desertum  seor- 
sum  ».  Et  iste  locus  ad  faciendum  miracula  erat 
aptus ,  quia  non  erat  ibi  cibus ;  unde  dicitur  Matthaei 
decimo  quarto,  quod  dixerunt  discipuli  Domino:  «  De- 
sertus  est  locus;  dimitte  turbas,  ut  euntes  in  castella 
emant  sibi  escas  ».  —  Erat  etiara  aptitudo  temporis, 
quia  Pascha;  unde  dicit: 

5.  (Vers.  4.).  Erat  autem  proximum  Pascha, 
dies  festus  hidaeorum ;  in  hoc  Dominus  fecerat  mi- 
racula,  et  illa  nunc  debebat  reDOvare,  quia  novum 
Pascha  debebat  facere.  Notandum,  ut  dicit  Chryso- 
stomus  ^,  quod  <c  a  Paschate  incarcerationis  loannis 
usque  ad  hoc  fluxerat  annus  unus,  Ucet  Evange- 
lista  pauca  narret  de  hoc»,  quia  alii  narraverunt. 

6.  (Vers.  5.).  Cum  sublevasset  ergo  oculos  eic. 
De  lertio.  Notatur  hic  tertia  occasio ,  scilicet  defectus  pretii  ad 

emendum  cibos,  unde  reflciatur  tanta  multitudo;  et 
ad  hunc  defectum  manifestandum  quaerit  Dominus  a 
Philippo  de  pretio.  Propterea  dicit :  Cum  subkvasset 
ergo  oculos  lesus,  per  misericordiae  benignitatera , 
quia,  sicut  dicitur  in  Psalrao*,  «oculi  Domini  su- 
per  timentes  eum,  et  in  eis  qui  sperant  super  mi- 
sericordia  eius».  Et  vidisset,  quia  multitudo  ma- 
xima  venit  ad  eum ,  propter  devotionem ;  unde 
dicitur  Matthaei  decimo  quarto,  quod  «secutae  sunt 
eum  turbae  pedestres  de  civitatibus  ».  Dicit^  ad  Phi- 
lippum,  per  providentiae  circuraspectionem ;  primae 
Petri  ultimo:  « Ipsi  curaest  de  vobis».  Unde  eme- 
mus  panes,  ut  manducent  hi?  ad  corporura  refe- 
ctionem,  quasi  dicat:  Nunquid  habemus  sufficiens 
pretium  ad  emendum?  Nec  ipse  argento  indigebat; 
Isaiae  quinquagesimo  quinto :  «  Venite ,  emite  absque 
argento  ».  Hoc  non  quaerebat,  quia  dubitaret,  sed 
ut  Philippum  probaret;  unde  dicit: 

7.  (Vers.  6.).  IIoc  autem  dicebat  ientans  eum, 
non  dubitans;  ipse  enim  sciebat,  quid  esset  factu- 
rus,  Ideo  dixit,  ut  probaret  et  probando  ostende- 
ret,  quod  pretium  deflceret.  Ideo  sequitur  responsio 
Philippi. 

8.  (Vers.  7.).  Respondit  ei  Philippus:  Ducen- 
torum  denario7'um  panes  non  sufpciunt   eis ,  ut 


unusquisque  modieum  quid  accipiat;  et  ita  ma- 
gnum  pretium  erat  necessarium,  et  ipsi  pauperes 
erant  et  non  habebant  etiam  parvum ;  omnia  enim 
reiiquerant,  secundum  quod  dixit  Petrus  Matthaei 
decimo  nono  ^ :  «  Ecce ,  nos  reliquimus  omnia  et 
secuti  sumus  te  »  etc. ;  et  Actuum  tertio :  «  Argentum 
et  aurum  non  est  mihi  » . 

9.  (Vers.  8.).  Dicit  ei  unus  ex  discipulis  eius  etc.  De  qoarto. 
Notatur  hic  quarta  occasio ,  scilicet  insii/ficientia  cibi 

ad  tantae^multitudinis  refectionem.  Cum  enim  essent 
quinque  millia ,  non  habebant  panes  nisi  quinque ; 
et  hoc  notatur  in  responsione  Andreae.  Propterea 
ait:  Dicit  ei  unus  ex  discipulis  eius,  Andreas, 
frater  Simonis  Petri,  Domino  scilicet .  a  Philippo 
quaerenti  de  turbarum  refectione: 

10.  (Vers.  9.).  Est  hic  puer  unus,  qui  habet 
quinque  panes  hordeaceos  et  duos  pisces;  tot,  in- 
quit,  panes  nos  habemus,  sed  non  sufQciunt;  ideo 
dicit :  Sed  haec  quid  sunt  inter  tanios  ?  In  quo  no- 
tatur  mira  inopia  Domini  et  discipulorura,  quod  pau- 
cos  panes  habebant  et  viles;  unde  et  frequenter  cum 
Domino  passi  sunt  famem;  Matthaei  duodecimo^: 
«  Abiit  lesus  per  sata ;  discipuli  autem  eius  esurien- 
tes  coeperunt  vellere  spicas  et  manducare  » . 

1 1 .  Moraliter,  Panes  quinque,  quos  habet  puer,  Exposuio 
sunt  quinque  refectiones  aflectus,  quae  ortum  ha- 

bent  ex   quinque   considerationibus  intellectus :   ex  considerauo 

.  ,       ^.  . .  ^ .  .  ^  •       ■         prima. 

consideratione  proprti  peccatt,  panis  compuncttoms, 
de  quo  in  Psalrao^:  Cibabis  nos  pane  lacryma' 
rum  etc.  Iste  est  panis,  de  quo  ludicum  septimo: 
Videbatur  mihi  quasi  panis  subcinericius  ex  hor- 
deo.  —  Ex  consideratione  passionis  CkHsti,  panis  secunda. 
afflictionis;  Deuteronomii  decimo  sexto  ^ :  Septem 
diebus  comedes  absque  fermento  afflictionis  panem, 
quoniam  in  pavore  egressus  es  de  Aegypto,  ut 
memineris  diei  egressionis  iuae  de  Aegypto  etc. ; 
Threnorum  tertio:  Recordare  paupertatis  et  tranS' 
gressionis  meae,  absinthii  et  fellis.  —  Ex  conside-  Tenia. 
ratione  defectus  fratrum,  panis  compassionis ;  Eccle- 
siastae  undecimo  ^^ :  Mitte  panem  super  transeuntes 
aquas,  scilicet  tribulationis.  Sine  hoc  nullus  debet 
praefici;  Isaiae  quarto:  Non  sum  medicus ,  et  in 
domo  mea  non  est  panis  neque  vesfimentum ;  no- 
lite  constituere  me  principon  populL  —  Ex  consi-  Qaarta. 
deratione  supplicii  aeterni,  panis  tremoris;  Tobiae 
secundo  ^^ :  Manducavit  panem  cum  luctu  et  tre- 
more,  memorans  illum  sermonem,  quem  dixit  Do- 
minus  per  Amos  prophetam :  Dies  festi  vestri  cm- 
vertentur  in  lamentationem  ei  luctum.  —  Ex  con-  Qainta. 


*  Vulgata  Subiit  Subinde  ex  D  supplevimus  faciendum. 
2  Vers,  4  3 ;  Ibid.  v.  4  5.  est  seq.  locus. 

*  In  loan.  homil.  42.  (alias  >i4.)  n.  1 .  Cfr.  supra  pag.  276 , 
nota  i  4 .  et  pag.  31 S ,  nota  i  1 . 

*  Psalm.  32,  18.  —  Sequitur  Matth.  14,  13. 

*  Vulgata  Dixit.  —  Duo  seqq.  loci   sunt  I.  Petr.  5,  7.  et 
Isai.  S5,  1. 

*  Vers.  27.  —  Subinde  allegatur  Act.  3,  6. 

^  Vers.  1.  —  Cod.  C  post  n.  10.  continuat:  Alkgorice  sic: 


Puer  unus  etc,  ut  infra  n.  19,  ubi  e  couverso  idem  exhibet 
seq.  n.  M. 

'  Psalm.  79,  6.  —  Sequitur  lud.  7,  13.  —  Superius  voci 
paim  ed.  praemiltit  conficitur, 

^  Vers.  3.  —  Seq.  locus  est  Thren.  3,  19. 

^^  Vers.  1.  Cfr.  supra  Comment.  in  hunc  locum.  —  Subinde 
allegalur  Isai.  3,7,  pro  quo  ed.  4,  1  :  Panem  nostrum  com" 
edemus.  Eadem  ed.  pro  praefici  substituit  reficu 

"  Vers.  6.  —  Sequitur  Amos  8 ,  10;  cfr.  Tob.  2,  6. 


320 


COMMENT,  IN  BDANNEfttiCiV  yt 


sideratione  dilationis  pf^cbemiij^^mmdevoHoriis,  qm 
est  ip  perfectis ;  -  PsataMis  ^ toFmrunt  mihi  laerymae 
meote  pwm  diea^noeM^^ydumdibitUr^^^^m^^      quo^ 


^r 


"     '     12-  Quaesti  I.  Incidit  hio-  qikaestio  de  conira- 
rae^ofe  litterae :  '     :  ;   -      -    ^     ■   >^      v    ^v   ^ 

1.  Quia  dicitur  Matthaei  decimo  quarto  ^  quod 
discipulv  aeeesserunt  ad  Dominufn  Bt  dixerumt  ei, 
quod  turbas  diMtteret ;  et  dici tur  similiter  Mat thaei 
eodeni,  quodDominus  responditdiscipulis:  iVcm  ka- 
bent  ^iecesse  ire;  h\G  dicitur,  quod  petiit  a  Philippo 
consilium  eos  reficiendi. 

2.  Ilem  obiicitur,  quia  dicitur,  quod  Philippus 
Akit:  Ditcentorum  denariorum  pwnes  mn  sufft' 
mn^etc:;  Marci  sexto-^  dicitur,  quod  discipuli  di- 
xerunt:  Euntes  enmmus  duceniis  denariis  panes, 
et  demus  illis  manducare. 

Respokdko  secundum  Augustinum  ^  -  quod  con- 
Resp.  trarietas  solvitur  ex  hoc ,  quod  frequenter  unus  di- 
cit  quod  alter  omittit.  Et  intelligendum  est,  quod 
discipuli  primo  iverunt  ad  Dominum>  et  post  Domi- 
nus  inspexit  turbas  et  allocutus  est  Philippum;  et 
tunc  Philippus  respondit ,  et  alius  Evangelista  respon- 
sionern  Pfciihppi  attrlbuit  aliis,  ut  Marcus,  per  syn- 
ecdochen.  Et  deinde  Dominus  quaesivit,  quot  panes 
haberent*;  et  hoc  loannes  oraittit;  et  respondit  An- 
dreas,  quod  qulnque.  Et  hocloannes  dicit  de  Andrea 
specialiter;  ahi  attribuunt  pluribus,  quiain  persona 
pluf ium  loquebatur. 

i3.  Quaest  11.  Est  etiam  quaestio  de  ratione  llt- 
terae. — ^^  Gum  PhiHppus  non  esset  dispensator,  sed 
ludas ;  videtur ,  quod  Dominus  debuisset  a  luda  quae- 
rere ,  non  a  Philippo. 

Respondet  Chrysostomus  ®,  qudd  illa  quaestio 
Resp.  1.  fuit  ad  probandum  et  instruendum ,  quia  Phihppus 
magis  indigebat  doctrina,  sicut  patet  infra  decinao 
quarto,  quando  quaesivit:  Ostende  nobis  Patrem; 
Resp.  2.  ideo  magis  ab  ipso  quaesivit.  —  Aliter  potest  dici,  quod 
Philippus  erat  circa  illam  patriam  oriundus;  unde 
et  turbis  notus  erat,  et  ideo  de  ipsis  magis  soUi- 
citus;  et  ideo  credendum,  quod  ipse  primo  Domi- 
num  de  turbis  soUicitavit,  et  post  Dominus  ab  ipso 
quaesivit. 


,  '  14.  Quaest.  IIL  Est  etiam  quaestio  de  veritate 
litterae  j  quiadicitur  hic  :  u  flbc?  autem  dixit  ten- 
tans  eum.'    '•■'..;:;■..  ^-   ::    ,%■.  •    :;i';;.:-    .■    .  ■ 

Contra:  1.  lacobi  primo  ^:-  Deus  neminem  ten- 
tot;  unde  ibidem:  Deu^  intentator  est. 
■■'■'  2;!  Item i»  tentatio  e^  via  in  peccatum;  sedDeus 
neminem  ad  peccatuminclinat  ^  Si  rfeea^>  quod 
tentat  non  ad  malum  inclinando ,  sed  probando^  iuxta 
illud  Psalmi^:  Proba' me ^  Doniiiie ,  et  tenta  me ; 
sed  contra :  Eius  es t  prbbare  vel  experimentum  su- 
mere,  qui  hominem  non  cognoscit;  ergo  si  Deus 
hominein  cognosdt,  non  tentat  nec  probat. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  tentatio  ad  ma-  R«?Pv?an» 

.  ^  distmctiOQO. 

lum  melinans,  et  haec  est  a  carne,  mundo,  diabolo, 
non  a  Deo ;  et  est  tentatio  probans  >  et  haec  potest 
esse  tripliciter:  aut  ut  innotescat  probanti,  aut  ut  ^'*?^^^^'*" 
innotescat  aliis,  aut  ut  probatus  innotescat  sibi  ipsi, 
—  Primo  modo  non  tentat  Deus,  sed  horao;  Eccle- 
siastici  decimo  tertio  * :  Ex  multis  loquelis  tentabit 
^^.  Secundo  modo  tentat  Deus  vrrum  perfectum  ad 
exemplum;  Genesis  vigesimo  semnio  ^^ :  Tentdvit 
Deus  Abraham.  Teviio  tentat  imperfectum  ad  hu- 
militatis  meritum,  quia  homo  hmniliatur,  dum  sibi 
eius  infirmitas  innotescit ;  Psalmus  " :  Proba  me, 
Domine,  et  tentame, 

l^*  Dicit^^  erao  lesus,  Postquam  delerminata     secnndo, 

*^  ^  concomitan- 

sunt  antecedentia  ad  mirabilem  refeclionem ,  hic  no-  *i»  *"*• 
tantur  concom^to^/a,  quae  sunt  tria:  primum,  ^i?^- 
sio  discumbentium ;  secundum,  multiplicatio  pa- 
^wm;  tertium,  collectio  fragmentorum. 

(Vers.  10.).  Primo  igitur  notatur  sessio  discum-  ^^^f^^^^^^ 
bentium  did  Christi  iraperium;  unde  ait:  Dicit  ergo  Pri™™»»- 
lesus,  scilicet  discipulis:  Facite  homines  discum- 
bere,  hoc  est,  ut  comedant,  residere;  discumbere 
enim  vel  recumbet*e  proprie  est  comedentium ;  unde 
Lucae  decimo  quarto  ^^ :  <c  Cum  vocatus  fueris  ad  nu- 
ptias,  recumbe  »  etc.  Et  locus  ad  recumbendum  erat 
aptus;  unde  dicit:  Erat  autem  foenum  rnultum  in 
loco,  Et  in  illo  locd"  convenienti  fecerunt  discipuli 
eos  recumbere;  ideo  dicit:  Discubuerunt  ergo  viri 
numero  quasi  quinque  millia;  quasi  dictum  est, 
quia  forte  aliquis  deerat  vel  supererat ;  sed  quia  Scri- 
ptura  flon  facit  vim  in  minutiis,  alii  dicunt,  quod 
quinque  millia ;  Matthaei  decimo  quarto  ^* :  «  Mandu- 
cantium  autera  fuit  numerus  quinque  millia  virorum, 
exceptis  parvulis  et  mulieribus  ». 


*  Psalm.  41,4. 

2  Vers.   15;  ibid.  v.  16.  est  seq.  locus. 
s  Vers.  37. 

*  Libr.  U.  de  Consensa  Evangelist.  c.  46.  n.  96,  in  quo 
lota  responsio  insinuafur. 

*  Marc.  6,38:  Quot  panes  habetis  ? 

*  In  loan.  homil.  42,  (alias  41.)  n.  4 :  Cur  ergo  Philippum 
interrogat?  Sciebat,  qiii  discipuli  plus  doctrina  egerent.  Hic 
enim  est,  qui  postea  dicit  [loan.  44,8.]:  Ostende  nobis  Palrem, 
et  sufflcil  nobis,  Ideo  prlus  ilium  instituit  etc. 

^  Vers.  13,  ubi  etiam  est  seq.  locus. 


^  Psalm.  25,  2.  —  Superius  pro  incUnmdo ,  sed  N  sed 
ad  bonum. 

®  Vers.  4  4:  Ex  multa  enim  loquela  etc. 

*^  Vers.  4. 

"  Psalm.  25,  2.  —  Vide  Chrysost.,  in  loan.  homil.  42. 
(alias  41.)  n.  2.  Cfr.  etiam  11.  Sent.  d.  21.  a.  2.  q.  1.  et  dub. 
3.  et  4. 

"  Vulgata  Dixit, 
^^  Vers.  40. 

^*  Vers.  21.  —  Superius  vocibus  in  minutiis  ed.  inlerserit. 
talibus. 


COMMENT.  m  lOANNEM  C.  VI. 


321 


16.  (Vers.  11.).  Accepit  ergo  lems  etc.  Tangitur 
secundnm.  hic  secunduoi,  scilicet  multiplicatio  panum,  quae 

impetrata  est  in  gratiarum  actione  et  consummata  in 
panum  distributione.  Ideo  dicit :  Accepit  ergo  lesus 
panes,  ad  multiplicandum ;  manus  enim  potestativa 
est;  unde  Numerorum  undecimo^  dixit  Dominus 
Moysi:  «Nunquid  invalida  est  manus  Domini?  lam 
nune  videbis ,  utrum  sermo  meus  compleatur  » .  Et 
cum  gratias  egisset,  ad  sanctificandum ;  primae  ad 
Timotheum  quarto  ^:  «  Nihil  abiiciendum,  quod  cum 
gratiarum  actione  sumitur.  Sanctificatur  enim  per 
verbura  Dei  et-  orationem  » .  Distribuit  discumbenti- 
bus ,  scilicet  ad  coraedendum ,  per  Apostolos ,  ut  sci- 
licet  diversis  darent  secundum  suani  voluntatem; 
Esther  primo  ^ :  «  Rex  statuerat ,  praeponens  mensis 
singulos  de  principibus  suis,  ut  sumeret  unusquis- 
que  quod  veliet » .  Similiier  ex  piscibus ,  quantum 
vokbant,  id  est  usque  ad  saturitatem;  Exodi  de- 
cimo  sexto:  «  Vespere  comedetis  carnes,  et  mane  sa- 
turabimini  panibus». 

17.  (Vers.  12.).  Ul  autem  impleti  sunt.  Tan- 
Tertiam.  gitur  hic  tertium ,  scilicet  collectio  fragnmitorum , 

ne  scilicet  perirent;  propter  quod  dicit:  Ut  autem 
impleti  sunt,  id  est  sai.tmdi\  ^  dixit  discipulis  suis: 
Colligite  quae  superaverunt  fragmenta ,  ne  pereant. 
Quia  enira  panis  in  usum  hominum  factus  est ,  tunc 
fragmenta  pereunt,  quando  in  usum  hominura  non 
assumuntur ;  Psalmus  ^ :  «  Panis  cor  hominis  confir- 
met».  Et  discipuli  Domini  imperium  exsequuntur; 
unde  dicit: 

18.  (Vers.  13.).  Colkgerunt  ergo  et  impleve- 
runt  duodecim  cophinos;  ecce,  mensura  et  plena 
mensura.  Chrysostomus  ^ ;  «  Ego  multiplicationem  pa- 
num  non  solum  admiror,  sed  certitudinem  eius  quod 
superfluit,  et  quod  pares  erant  cophini  numeroApo- 
stolorum,  in  quo  doctrina  Apostolorum  per  totum 
orbem  erat  distribuenda  ex  reliquiis  doctrinae  Chri- 
sti».  Collegerunt,  inquam,  et  impkverunl  duode- 
cim  cophinos  fragmentorum  ex  quinque  panibus 
hordeaeeis,  quae  superfuerunt  his  qui  manducave- 
rant.  Has  reliquias  fecit  coUigi,  ut  appareret  abun- 


dantia ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  In  reliquiis  tuis  prae- 
parabis  vultum  eorum  ». 

19.  Allegorice,  Puer  unus  habebat  quinque  pa-  Exposiitoai- 
nes  hordeaceos  et  duos  pisces ,  qui  in  duodecim  co- 
phinos  rehquiarum  sunt  multiplicati.  Puer  iste  est 
Moyses,  lator  Legis,  qui  puer  dicitur,  quia  famulus; 

ad  Hebraeos  tertio  ^ :  Moyses  in  omni  domo  ftdelis- 
simus,  tanquam  famulus.  —  Panis  est  eruditio 
verbi;  Deuteronomii  octavo^:  Non  in  sob  panevi- 
vit  homo,  sed  ex  omni  verbo,  quod  procedit  ab 
ore  Dei,  —  Quinque  igitur  panes  sunt  verba,  de  qui- 
bus  Apostolus  primae  ad  Corinthios  decimo  quarto^; 
Malo  loqui  quinque  verba  in  sensu  meo  etc;  Hie- 
ronymus :  «  Quinque  verba  sunt  quinque  libri  Moysi, 
de  quibus  Apostolus  loquitur  ».  —  Isti  panes  multi- 
plicantur,  dum  raultiplex  eorum  inlelligentia  a  Do- 
mino  aperitur;  Lucae  uitimo^®:  Incipiens  a  Moyse , 
interpretabatur  illis  in  omnibus  Scripturis,  quae 
de  ipso  erant,  —  Ex  horum  multiplicatione  rema- 
nent  duodecim  cophini  fragmentorum ,  id  est  do- 
ctrina  duodecim  Apostolorum,  qui  dispersi  per  or- 
bem ,  iuxta  illud  Psalmi  ^^ :  In  omnem  terram  exivit 
sonus  eorum;  et  Marci  uitimo:  Euntes  in  mundum 
universum,  praedicate  Evangelium  omni  creatura^. 

QUAESTIONES. 

20.  Quaest.  I.  Quaerilur  de  multiplicatione  pa- 
num.  Si  enim  Dominus  suam  potentiara  ^^  manifestare 
volebat ;  et  maioris  potentiae  est  panes  creare  quam 
multiplicare,  quia  illud  ex  nihilo,  hoc  ex  ahquo; 
et  aeque  facile  erat  Domino  utrumque:  ergo  elc. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  utrumque  est  po-  Resp. 
tentiae  infinitae ,  tam  multiplicatio  ex  tara  parva  ma- 
teria  in  tantam  quantitatem ,  quia  hoc  erat  potentiae 
inflnitae,  quam  creatio.  Magis  taraen  multiplicavit, 
quam  creavit,  ut  ora  haereticorum  concluderet,  qui 
dicunt ,  haec  visibilia  ad  Deum  tenebrarum ,  non  ad 
Deum  lucis  pertinere^*.  Ut  ergo  ostenderet,  quod 
ipse  esset,  qui  omnia  visibilia  creaverat,  iam  creata 
voluit  multiplicare. 


^  Vers.  23.  —  Superius  post  manus  enim  ed.  supplet 
Domini 

^  Vers.  L  seqq.:  Nihil  reiiciendum,,,  actione  pet^cipUur  elc. 

»  Vers.  8.  —  Sequitur  Exod.  16,  12. 

*  Psalm.  103,  15. 

'  In  loan.  homil.  42.  (allas  41 .)  n.  3  :  Cur  non  turbis  ge- 
standa  dedit  illa  [fragraental,  sed  discipulis?  Quia  hos  maxime 
instituere  volebat,  qui  futuri  erant  doclores  orbis...  Eademque 
de  causa  factum  est,  ut  cophini  discipulis  numero  pares  es~ 
sent...  Ego  vero  non  modo  miror  panum  copiam ,  sed  cum  co- 
pia  fragmentorum  numeri  quoque  accurationem ,  quod  neque 
plus  neque  minus  redundare  curaverit,  sed  quantum  voluit  elc« 
—  Retinuimus  cum  ed.  vocabulum  certitiidinem ,  quod  cum 
codd.  etiam  habel  S.  Thomas  (Calen.  aurea). 

«  Psalm.  20,  13. 

'  Vers.  2.  Cfr.  Num.  12,  7.  —  Vide  Glossam  ordimriam 
in  loan.  6,  9. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Vers.  3.  Cfr.  Matth.  4,  4.  et  Luc.  4,  4. 

'  Vers.  19.  —  meron.,  Epist.  53.  (alias103,)  n.  8:  Huc- 
usque  Pentateuchus ;  quibus  quinque  verbis  loqui  se  velle  Apo- 
stolus  [I.  Cor.  14,  19.]  in  Ecclesia  gloriatur.  Cfr.  August.,  in 
loan.  Evang.  tr.  24.  n.  5.  seq. 

»<^  Vers.  27. 

"  Psalm.  18,  5.  — Sequitur  Marc.  16,  15.  Cfr.  supra 
n.  18.  —  De  transpositione,  quam  faciunt  aliqui  codd.,  vide 
supra  n.  10.  pag.  319,  notara  7. 

"  Ed.  cum  pluribus  codd,  omnipotentiam, 

1*  Cfr.  II.  Sent.  d.  1.  p.  !.  dub.  2.  et  p.  II.  q.  1  ;  d.  34. 
a.  1 .  q.  1 ,  ubi  opinio  Manichaeorum  refellitur.  —  Chrysost. , 
in  loan.  homil.  42.  (allas  41.)  n.  2:  iVeque  enim  subiecta  ma- 
teria  opus  habebat,  sed  ne  creatura  videretur  aliena  esse  ab 
ipsius  sapientia ,  id  quod  perperam  Marcionistae  dicebant ,  ipsa 
creatura  ad  miracula  patranda  usus  est. 


41 


322 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


.    Utruna  autem  Deus  multiplicaverit  pajies,  novam 
Qaaesi.  iD--aIiunde  apponendo  materiam ,  vel  creando ;  vel  iilam 
tor.  extendendo;  dubiura   esse  videtur,  nec  hoc  deter- 

mino.  Sine  praeiudicio  tamen  dicendum,  quod  fiiit 
ibi  multiplicatio  sine  creatione  et  extrinseci  apposi- 
tione ;  nec  fuit  extensio  materiae  tantum ,  sicut  est 
per  virtutem  agentis  naturalis,  sed  simul  fuit  cre- 
mentum  in  materia  et  forma  per  virtutem  infinitam ; 
et  hoc  non  habet  simile  in  natura ,  sicut  nec  creatio  ^. 

21.  Quaest.  11.  Quaeritur  hic:  cum  Dominus, 
supra  secundo  ^  optimum  vinum  fecerit,  unde  est 
hoc,  quod  panem  hordeaceum  et  vilem  turbis  dis- 
tribuit? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ratio  fuit /^tora^i^ 
Resp.  cam  ex  hoc ,  quod  supra  transmiitavit  aquam  in  ^  vinum 
tione.  '  et  optimam  formam  dedit ;  hic  muUiplicavit  et  auxit; 
ideo,  forma  manente,  perfectam  quantitatem  dedit, 
quia  ultra  necessitatem  duodecim  cophinos.  —  Spi- 
rilualis  raX\o  est:  quia  per  quinque  panes  quin- 
que  Hbri  Moysi  intelliguntur;  doctrina  autem  Moysi 
aspera  est  et  dura:  et  ideo  panes  hordeaceos  multi- 
plicavit  \ 

22.  Quaest.  IH.  Item  quaerit  Chrj^sostomus  * : 
propter  quid  in  hoc  miraculo  faciendo  gratias  egit, 
cum  in  aliis  non  fecerit  ?  —  Videtur  in  se  ostendisse 
impotentiam. 

Responsio  est,  quod  illud  non  fecit  propter  mi- 
Resp.  raculum  impetrandum,  sed  propter  consuetudinem, 
quam  habebat ,  in  principio  comestionis  gratias  agere 
et  esca^s  benedicere;  in  quo  nos  instruxit,  quod 
cum  gratiarum  actione  et  oratione  debemus  sumere 
cibum  ^. 

23.  Quaest.  IV.  Itera  quaestio  est:  cura  omne 
superfluum  sit  evitandura ;  et  Dominus  omnia  fecerit 
in  certo  pondere  et  mensura  ' ;  ergo  videtur ,  quod 
non  debuerit  ultra  sufficientiam  panes  multiplicare. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  etsi  fuerint  ultra 

Resp.  meessitatem,  nontaraen  xxWvdi  utilitatem ,  immouti- 

Dopiex  uii-  litas  fuit  refectioMS  et  nostrae    eruditionis :  refe- 

ctionis,  quia  postmodum   discipuli  manducaverunt ; 

eruditionis,  ut  cognoscamus,  quod  Deus  ultra  no- 


stram  indigentiam  potest  et  paratus  est  dare ;  cogno- 
scamus  etiam ,  miraculum  fuisse  verum ;  et  ex  certo 
numero  superantium  fragmentorum  Apostolorum  in- 
telligamus  doctrinam  et  eius  fructum  multum^ 

24.  llli  autem^  homines  etc.  Descripta  sunt  su-  secando, 

.         1.1.  «       .  conseqoentia 

pra  antecedentia  ad  mirabiiem  refectjonem  et  conco-  sant  qna- 

taor. 

mitantia;  hie  describuntur  consequentia,  quae  sunt 
quatuor,  scilicet  turbarum  devotio  ad  Chrislum  ho- 
norandum;  absconsio  Domini  ad  honorem  fugien- 
dum ;  descensus  discipulorum  ad  transfretandum ; 
adventus  Christi  ad  succurrendum. 

(Vers.  14.).  Primum  ergo  consequens  ad  prae-  ExposUiout- 
dictum  miraculum  fuit  turbarum  devotio  ad  Chri-  Primom.' 
stum  honoraodum,  et  hoc,  cognoscenles  eum  per  si- 
gnum,  quod  fecerat;  unde  dicit:  Illiergo  homines, 
cum  vidissent,  quod  lesus  fecerat  signum ,  id  est , 
considerassent  signi  magnitudinera ,  dieebant:  Quia 
hic  est  vere  Propheta,  qui  vekturus  est  in  mun- 
dum,  id  est  Christus,  qui  exspectabatur  tanquam 
Dorainus  totius  mundi.  Hoc  propter  signa  dicebant; 
infra  septimo^^:  «Nunquid  Chrislus,  cum  venerit, 
plura  signa  faciet ,  quam  quae  hic  facit »  ? 

23.  (Vers.  15.).  lesus  ergo,  Tangitur  hic  secun-  secundum. 
dum ,  sciiicet  absconsio  Domini  ad  honorem  fugien- 
dum,  quem  praevidit  turbas  sibi  velle  offerre.  Pro- 
pterea  dicit:  lesus  ergo,  cum  cognovisset,  tanquam 
Deus  scilicet,  quia  venturi  erant^^,  utraperent  eum, 
quasi  violenter,  et  facerent  eum  regem,  fugit  ile- 
rum  in  montem  ipse  solus,  quasi  prae  celeritate 
discipulos  non  exspectans.  Volebant  enim  eum  ra- 
piendo  regem  facere  ante  tempus,  sicut  ipse  dicit 
infra  decimo  octavo  ^^ :  «  Regnum  rneum  non  est  de 
hoc  mundo  ».  Augustinus:  «  Fugit  Christus,  cum 
eum  voluerunt  facere  regem;  omnia  enim  bona  ter- 
rena  contempsit  homo  Christus ,  ut  contemnenda 
monstraret;  omnia  mala  sustinuit,  ut  nec  in  illis 
quaereretur  felicitas,  nec  in  istis  timeretur  adver- 
sitas  ». 

26.  (Vers.  16.).  Ut  autem  sero  factum  est  etc.  Teniam. 
Tangitur  hic  tertium,  scilicet  discipulorum  descen- 
sus  ad  recedendum;  volebat  enim  Dominus  turbas 


^  Cfr.  Hng.  a  S.  Vict.,  1.  de  Sacram.  p.  VI.  c.  37.  et  V. 
Alleg.  in  nov.  test.  in  hunc  locum.  *  Vers.  10. 

-   *  E  cod,  M  (a  secunda  manu)  supplevimus  aquam  in, 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr,  24.  n.  S:  Breviter  ul  cur- 
ramus,  quinque  panes  intelliguntur  quinque  libri  Moysi,  me- 
rito  non  triticei,  sed  hordeacei,  quia  ad  vetus  testamentum 
pertinent.  Nostis  autem  hordeum  ita  creatum,  ut  ad  medullam 
eius  vix  perveniatur;  vestitur  enim  eadem  medulla  tegmine  pa- 
leae,  et  ipsa  palea  tenax  et  inhaerens,  ut  cum  labore  exuatur. 
Talis  est  littera  veteris  testamenti,  vestita  tegminibus  carnalium 
sacramenlorum  etc. 

*  In  loan.  homil.  42.  (alias  41.)  n.  2:  Sed  cur  paralyticum 
sanaturus,  mortuum  suscitaturus,  mare  sedaturus  non  preca- 
lur;  hic  vero,  cum  de  panibus  agitur,  id  facit? 

*  Chrysost.,  loc.  cit.:  Ut  doceat,  aute  cibum  gratias  esse 
Deo  agendas.  Alioquin  autem  in  minimis  id  facere  solet,  ut 
discas,  illum  non  quod  indigeat  ita  facere;  si  enim  indiguis- 
set,  potius  id  in  maioribus  fecisset. 


^  Sap.  11 ,  21.  Voci  pmdet^e  N  (M  a  secunda  manu)  prae- 
flgit  numero, 

®  Cfr.  supra  pag.  321,  nola  5.  verba  Chrysost.,  qui  etiam 
in  loan.  homil,  42.  (alias  41.)  n.  3,  dicit,  quod  fragmenta  «  et 
probarunt,  rem  non  esse  imaginariam,  et  ex  iis  quae  comede- 
rant,  superfuisse  ». 

®  Vulgata  ergo,  quod  etiam  codd.  paulo  inferius  exhibent. 

"  Vers.  31 . 

"  Vulgata  essent 

^2  Vers.  36.  Cfr.  II,  Sent.  d.  1.  p.  I.  a.  2.  q.  1.  ad  1.  — 
Sententia  August.  habetur  Lib.  de  catechiz.  rudib.  c.  22.  n.  40: 
Omnia  ergo  bona  terrena  contempsit  homo  factus  Dominus 
Ghristus,  uf  contemnenda  nionstraret;  et  omnia  terrena  susU- 
nuit  mala,  quae  sustinenda  praecipiebat ,  ut  neque  in  illis  quae- 
reretur  felicitas,  neque  in  istis  infelicitas  timeretur...  Noluit  rex 
ab  hominibus  fieri,  quia  humilitatis  ostendebat  viam  miseris, 
quos  ab  eo  superbia  separaverat  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VL 


323 


latenter  dimittere,  ut  ipsum  non  invenirent;  ideo 
praeraisit  discipulos  suos,  ut  descendentes  de  monte 
transfretarent.  Propterea  dicit:  Ut  autem  sero  factum 
est,  liaec  est  hora  redeundi  ad  hospitiuna ;  descende- 
runt  discipuli  eius  ad  mare,  ut  scilicet  transfre- 

larent. 

27.  (Vers.  17.).  Et  eum  ascendissent  navim, 
venerunt  trans  mare  in  Capharnaum.  Venerunt, 
id  est,  venire  coeperant,  per  anticipationem  dictum. 
Ideo  venerunt,  quia  ibi  Dominus  hahitabat ;  Matthaei 
quarto  ^ :  «  Descendit  Capharnaum  et  habitavit  ibi  » . 

Et  tenebrae  iam  faetae  etc.  Tangitur  hic  quar- 
Qnartom.  tum ,  scilicct  advcntus  Christi  ad  succurrendum , 
quia  ipsi  erant  in  periculo  constituti  propter  obscu- 
ritatem  noctis  et  tempestatem  maris ;  ideo  dicit :  Et 
tenebrae  iam  factae  erant;  ecce,  periculum  noctis, 
et  maxime  quia  deerat  ductor;  ideo  dicit:  Et  non- 
dum^  veneratadeos  Iesus;\A^  erant  in  pericuio; 
infra  duodecimo :  «  Qui  ambulat  in  tenebris  nescit , 
quo  vadat».  Erat  etiam  periculum  tempestatis;  pro- 
pterea  dicit: 

28.  (Vers.  18.).  Mare  autem,  magno  vento 
flante,  exsurgehat  Mare  enim  exsurgit  ad  ventum; 
unde  lonae  primo  ^ :  «  Misit  Dominus  ventum  ma- 
gnum  in  mare ,  et  facta  est  tempestas  magna  » .  Et 
quia  Dominus  prope  est  «  his  qui  tribulato  sunt 
corde  » ;  ideo  infertur  adventus  Domini  ad  succurren- 
dum.  Propterea  dicit: 

29.  (Vers.  19.).  Cum  remigassent  ergo  quasi 
stadia  viginti  quinque  aut  triginta;  quasi  dicit 
propter  incertitudinem  spatii  in  mari ;  viderunt  ^  fe- 
sum  ambulantem  super  mare  et  proximum  navi 
fieri,  ad  succurrendum ;  sed  non  cognoverunt  eum; 
ideo  subditur :  Et,  timuerunt;  et  ratio  huius  red- 
ditur  Marci  sexto:  «  Putaverunt,  phantasma  esse  ». 
Et  quia  confortat  Dominus  corda  timida,  ideo  subdit: 

30.  (Vers.  20.).  lUe  autem  dixit^  eis:  Ego  sum, 
scilicet  qui  protego ;  nolite  timere,  Cum  Dominus 
adest ,  non  est  timendum ,  iuxta  illud  Psalmi :  «  Do- 
minus  protector  meus ;  a  quq  trepidabo  »  ?  Et  ex  hoc 
confisi  sunt. 

31.  (Vers.  21.).  Voluerunt  ergo  acdpere  eum 
in  navim ,  agnoscentes  et  secure  gaudentes ;  et  sta- 


tim  fuit  navis  ad  terram,  in  quam  ibant,  id  est 
ad  quam,  quia  Dominus  omnipotens  ibi  erat,  qui  a 
nave  non  portabatur,  sed  portabat;  ad  Hebraeos 
primc  ^ :  «  Portans  omnia  verbo  virtutis  suae  » ;  et 
statim,  quia  Sapientiae  duodecimo:  «  Subest  enim 
tibi,  cum  volueris,  posse  ».  Unde  triplex  fuit  mira-  Tripiexmi- 
culum,  scilicet  super  mare  ambulatio,  tempestatis 
quietatio  et  ad  portum  velocissima  applicatio- 

32.  Spiritualiter  notandum,  quae  villa,   ad  ExposUio 
quam  vadunt,  quomodo  transeunt  et  quo  ductore 
perveniunt.  —  Villa,  ad  quam  vadunt,  Capharnaum , 

quae  interpretatur  villa  pukherrima  ^.  Haec  est  cae- 
lestis  patria,  in  qua  summa  pulcritudo,  ut  dicitur  de 
Sanctis  Sapientiae  quinto^:  Accipient  regnum  de- 
coris  et  diadema  speciei  de  manu  Domini,  —  Ad 
hanc  villam  transitur  per  mare,  id  est  per  tribula- 
lionum  amaritudines ;  Actuum  decimo  quarto  ^ :  Per 
multas  tribulationes  oporiet  nos  intrare  in  i^egnum 
Dei, — Per  hoc  mare  transvehit  navicula  poenitentiae, 
in  qua  homo  salvatur,  iuxta  iliud  Actuum  vigesirao 
septimo^^:  Nisiinnavi  manseritis ,  vos  salvi  fieri 
non  potesiis;  similiter :  Si  poenitentiam  non  egeri- 
mus,  incidemus  in  manus  Domini,  Ecclesiastici  se- 
cundo.  —  Haec  navicula  concutitur,  cum  tentatio- 
num  flatibus  vexatur ;  Matthaei  septimo  " :  Venerunt 
flumina,  et  flaverunt  venti.  —  Navigantes  vident 
Dominum  am&w/an^m ,  sicuthic;  pugnantes  vident 
stantem ,  Actuum  septimo  ^^ ;  contemplantes ,  seden- 
tem,  Isaiae  sexto:  Vidi  Dominum.  sedentem.  —  Sed 
adest  Dominus  et  ad  portum  perducit,  iuxta  iliud 
Isaiae  quadragesimo  tertio  ^^ :  Cum  ti^ansieris  per 
aquas,  tecum  ero,  et  flumina  non  operient  te;  et 
secundum  illud  Psalmi:  Cum  ipso  sum  in  tribula- 
tione,  eripiam  eum  et  glorificabo  eum;  longitu- 
dine  dierum  repkbo  eum  et  ostendam  illi  salutare 
meum. 

QUAESTIONES. 

33.  Quaest.  I.  Quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod 
turbae  dicunt  de  Christo:  Hic  est  vere  Propheta, 
utrum  dicant  verum,  vel  falsum.  —  Quod  verum, 
videtur:  quiadicitur  Deuteronomii  decimo  octavo^*: 


^  Vers.  13. 

*  Vulgala  Et  non,  —  Sequitur  loan.  12,  35.  —  Paulo 
ante  pro  ductor  D  duclio. 

^  Vers.  4.  —  Subinde  allegatur  Ps.  33,  19. 

*  Vulgata  vident  —  Inferius  allegatur  Marc.  6 ,  49.  Codd. 
allegant  Matth.  M,  26,  ubi  habetur:  Dicentes ,  quia  phantasma 
est.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  25.  n.  6:  Sufficeret  i?2]^mft' 
qmnque,  suUiceret  tt*iginla,  maxime  quia  aestimantis  erat,  non 
affirmantis. 

'  Vulgata  dicit  —  Subinde  sequitur  Ps.  26,  1, 

*  Vers.  3.  —  Seq.  locus  est  Sap.  12,18,  —  Superius  post 
poriabat  ed.  supplet  eam. 

'  Secundum  Hieron.,  Lib.  de  nomin.  Hebraic.  novi  test. 
Luc:  Capharnaum,  ager  vel  villa  consofationis.  Sed  Beda, 
Exposil.  in  loan.,  dicit  ad  c.  2,  12:  Gapharnaum  vero  villa  pul- 
cherrima  interpretatur,  significans  hunc  mundum  etc. 


*  Vers.  17.  Cfr.  supra  Comment.  in  hunc  locum. 

^  Vers.  21. 

^*  Vers.  31.  ~  Sequitur  Eccli.  2,  22, 

"  Vers.  27. 

^*  Vers,  55,  ubi  de  Stephano  dicitur,  quod  viderit  «lesum 
stantem  a  dextris  Dei».  Cod.  C  legit5/c«^  Stephanus,  Act.  7. 
—  Seq.  locus  est  Isai.  6,1.  —  Superius  post  stantem  ed.  addit 
sive  adiuvantem. 

"  Vers.  2.  —  Sequitur  Ps.  90 ,  1 5.  et  1 6. 

^*  Vers.  1 5.  In  quem  locum  Glossa  ordinaria  (ex  Rabano) : 
Licet  historialiter  de  Prophetis  accipi  possit,  qui  post  Moysen 
in  populo  Israel  repleti  sunt  Spiritu  Dei;  melius  tamen  de  Do- 
mino  Prophetarum  accipitur,  de  quo  turbae  ab  ipso  satiatae 
dixerunt  [loan.  6,  U.]:  Hic  est  vere  Propheta,  qui  veniurus 
est  in  mundum,  Et  alibi  [Luc.  7,  16.]:  Propheta  magnus  snr- 
rexit  in  nobis»  —  Pro  intelligit  ed.  mtelligitur. 


324 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


Prophetam  suscitabit  vobis  Dominus ;  et  Glossa  di- 
cit,  quod  ad  litteram  iutelligit  de  Christo. 

Sed  contba:  Prophetia  non  est  comprehenso- 
rum ,  qui  vident  in  claritate ,  sed  isti  vident  in  spe- 
culo  * :  si  ergo  Christus  fuit  comprehensor,  non  ergo 
est  propheta. 

Respondeo:  Dicendum,  qmA,  propheta  dicitur 
Resi..  cam  dupliciter :  vel  ratione  interioris  inspirationis  et  re- 
velationis,  et  sic  importat  secum  conmnctam  igno- 
rantiam;  dicitur  etiara  propheta  ratione  infallibilis 
et  veracis  denuntiationis,  Ratione  primi  non  dicitur 
Christus  propheta ,  sed  ratione  secundi ,  quia  verum 
dixit  in  omnibus  et  infaliibihter. 

34.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc,  quod  Domi- 
nus  fugit  in  montem. 

1.  Si  enim  ipse  erat  re;t,  ergo  recipiendus  erat 
ut  rex,  et  ipse  debebat  velle,  quod  sui  eum  reci- 
perent,  ut  debebant:  ergo  non  debebat  fugere,  immo 
se  offerre. 

2.  Item,  quando  salus  populi  pendet  ex  aliquo 
electo,  talis  non  debet  se  absentare:  ergo  si  salus 
populi  ex  Christo,  ergo  etc. 

3.  Item,  quare  solus  fugit,  cum  prius  non  so- 
lus  ascenderit,  sed  ipse  et  discipuli  eius? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Christus  recipilur 

Resp.  ad  L  ut  rcx ,  quaudo   recipitur ,  ut  regnet  in  corde  per 

fidem;  sed  quia  iUi  de  fide   et  salute   non  cura- 

bant,  sed  de  temporali  refectione:  ideo  se  iuste  ab- 

sentat 

2.  Et  per  hoc  patet  soiutio  ad  sequens:  quia 
Ad  2.  non  pendebat  salus  populi  ex  regno  Christi  carnali , 

sed  ex  regno  spirituali. 

3.  Quod  quaeritur :  quare  solus  fugit  ?  respon- 
Ad  3.  deo :  propter  accelerationem  alios  non  exspectavit ; 

propter  absconsionem  societatem  habere  noluit;  pro- 
pter  instructionem ,  ut  ostendat,  quod  in  susceptione 
honorum  ab  amicis  familiaribus  non  est  pelendum 
consiiium,  quia  in  hoc  verificatur  illud  Michaeae 
septimo  ^ :  Jnimici  hominis  domestiei  eius, 

35.  Quaest  in.  Quaeritur  de  descensu  discipu- 
lorum : 

1.  Quia  dicitur,  quod  descenderunt ,  cum  sero 
factum  est;  quomodo  Magistrum  solitarium  relique- 
runt?  —  Videtur,  quod  reprehensibiies  fuerunt. 

2.  Item  dicitur,  quod  discipuli  vemrunt  Ca- 
pharnaum;  quia  Marci  sexto  ^  dicitur,  quod  praece- 
pit  eis,  ut  venirent  Bethsaidam, 


Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dicit  Mat-  Resp.  adi. 
thaeus  *,  Dominus  compulit  discipulos  suos  a^cen- 
de?^e  in  navim;  ideo  non  fuerunt  reprehensibiles , 
quia  Domino  obediverunt. 

2.  Quod  obiicitur  de  contrarietate ,  dicendum,  Ads. 
quod  Marcus  norainat  villam  proximam,  sed  Joan- 
nes,  ad  quara  ire  intendebant.    - 

36,  Quaest.   IV.   Quaeritur  etiam   de  amhula- 
tione  Domini  super  mare: 

1.  Ex  qua  parte  fuerit  miraculum  vel  aqu4xe 
supportantis ,  vel  corporis  superincedentis. 

2.  Et  quare  etiam  hoc  miraculum  non  ostendit 
turbis  ? 

Respondeo:  Quidam  dicunt,  quod  fuit  ex  parte  Resp.ad  i. 
corporis,  el  quod  pro  tempore  illo  dotem  assumsit 
agilitatis;  hoc  dicit  magisler  Hago^.  —  Alii  dicunt, 
quod  ex  parte  aquae,  quae  sub  pedibus  Creatoris 
se  calcabiiem  praebuit;  et  accipitur  a  Gregorio^  — 
Sed  meUus  est,  quod  utroque  in  sua  natura  et  pro-  Resp.  au- 
prietate  salvato ,  divina  virtute  corpus  supereCfereba- 
tur  aquis. 

2.  Magis  autem  manifestavit  discipulis   quam  Ad  2. 
turbis,  quia,  sicut  discipuli  praecellebant  in  intelli- 
gentia  verborum  ut  magistri,  sic  etiam  in  aspectu 
miraculorum;  unde  multa  in  secreto  ostendit  eis. 

Seciuido,  manifestat  se  conseiTatorem  spiritnom. 

37.  Altera  die  turba  etc.  Ostendit  supra  Do- 
minus,  se  esse  conservatorem  ^  refectione  corporaU; 
in  hac  parte  ostendit,  se  esse  conservatorem  refe-^ 
ctione  spiritualL  Et  quoniam  nemo  reficitur  spiritua- 
liter  nisi  consentiens;  et  liberum  arbitrium  non  con- 
sentit ,  nisi  alliciatur  et  excitetur  ^ :  ideo  haec  pars  .  snbdivisio 
duas  habet,  quia  primo  fit  turbarum  excitatio,  se-  bra. 
cundovero  proponitur  eis  spiritualis  refectio ,  ibi^: 
Dixerunt  ei:  Domine,  sempm*  da  nobis  panem  eio. 

Excitatio  igitur  turbarum  hoc  ordine  describi-  Primo,  de 
tur.  Primo  notatur  turbarum  ad  quaerendum  Domi-  larbaram 
num  Christum  sollicitudo;  secundo  vero,  inordinate  ^"*°^^* 
quaerentium  correctio;  tertio,  dubitantium  instru- 
ctio;  quarto,  superbientium  humiliatio. 

Insinuatur  ergo  primo  turbarum  sollicitudo  ad  ne  primo. 
Christum  quaerendum  proveniens  ex  viso  miraculo; 
et  quia  eum  nesciebant,  ideo  quaerebant,  quia  ne- 
sciebant,  quando  et   quomodo  recesserat.  Propter- 
ea  dicit: 


*  Epist.  L  Cor.  13,  12:  Videmus  nunc  per  speculum  in 
aenigmate.  —  Pro  sed  isti  ed.  sed  prophelae. 

*  Vers.  6.  *     *  Vers.  48. 

*  Cap.  U,  22.Cfr.  August.,  U.  de  Cons.  Evang.  c.  47.  n.  400. 

*  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  6,  19,  sententiam  Hug.  a 
S.  Vict.  sic  proponit:  «  Dominus  tunc  dotes  duas,  spiritualita- 
tem  et  agilitatem  ad  tempus  assumsit,  sicut  claritatem  assum- 
sit  in  monte  transflgurationis  et  impassibilitatem  in  die  Coenae, 
quando  corpus  suum  ad  manducandum  exhibuit  ».  UlUma  huius 
sententiae  pars  ab  ipso  Hug.  explicite  ponitur  U.  de  Sacram. 
p.  VIII.  c.  3 ;  et  ex  iis  quae  ibid.  generaliter  de  dote  impas- 


sibilitatis  dicta  sunt,  aliae  partes  fortasse  sunt  deduclae.  Cfr. 
IV.  Sent.  d.  41.  p.  11,  a.  2.  q.  2.  in  corp.,  ubi  in  nota  (10.) 
adiecta  allegavimus  Innocent,  III,  qui  in  IV.  de  Sacro  Altaris 
mysterio,  c.  12,  Hugonis  sententia  relata,  praedictas  dotes 
eodem  explicat  modo. 

*  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  10.  n.  2,  ubi  dicit, 
quod  mare  «  sub  planlis  eius  se  calcabile  praebuit». 

'  Ed.  hic  addii  corporum,  et  inferius  post  comervatorem 
supplet  animarum, 

®  Cfr.  infra  v.  52.  quaest.  IH.  et  supra  c.  1.  n.  52, 

®  Vers.  34. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


32S 


38.  (Vers.  22.).  Altera  die  (urba,  quae  stabat 
Expositio  lit- ^ran*  mare;  siabat,  inquam,  per  exspectationeni ; 

unde  dicere  poterant  illud  Petri ,  Matthaei  decimo  se- 
ptimo^:  «Domine,  bonum  est  nos  hic  esse»,  ideo 
non  statim  recesserant ;  trans  mare,  ubi  scilicet  re- 
fecti  fuerant.  Vidit,  per  considerationem,  secundum 
illud^:  «Dedi  libi  cor  sapiens  et  intelligens  ».  Vi- 
dit,  quod  navicula  alia  non  erat  ibi  nisi  una, 
in  qua  sciiicet  lesus  potuisset  transire ,  nec  in  illa 
transivit.  Et,  vidit  suppie,  quia  non  introisset  lesus 
cum  discipulis  suis  in  navim,  sed  solum  discipuli 
abiissent.  Et  quia  eum  non  inveniebant,  mirabiliter 
eum  transisse  credebant;  et  quaerere  volebant  et  pot- 
erant,  quia  naves  advenerant.  Propterea  subdit: 

39.  (Vers.  23.).  Alia^  vero  superveneruni  na- 
ves  a  Tiberiade,  a  civitate,  a  qua  denorainabatur 
locus  ille  ;mx^a  bcum,  ubi  mandiicaverant  panem, 
gratias  agentes  Deo  ^,  quia  sic  manducandum  est. 

40.  (Vers.  24.).  Cum  ergo  vidisset  turba,  quia 
lesus  non  esset  ibi,  nec  diseipuli  eius;  et  ipsi 
propter  lesum  venerant;  ascendsrunt  naviculas  *  et 
venerunt  Capharnaum,  quaerentes  lesum;  ideo  eum 
quaerebant,  quia  eos  refecerat  in  praesentia,  secun- 
dum  iilud  Ecciesiastici  ^:  «  Qui  edunt  me  adhuc  esu- 
rient  ».  In  ligno  quaerebant,  qui  salutem  operatus 
est,  iuxta  illud  Sapienliae  decimo  quarto :  «  Exiguo 
ligno  committunt  homines  animas  suas,  et  trans- 
euntes  mare  per  ratem ,  Uberati  sunt » . 

41.  (Vers.  25.).  Et  cum  invenissent  ete.  Tan- 
secundnm.  gitur  hic  sccundum ,  sciiicet  inordinate  quaerentium 

correctio.  Quaerunt  enim  ludaei  lesum  et  ei  in- 
vento  quaestionem  faciunt ;  propterea  dicit :  Et  cum 
invenissent  eum  trans  mare,  qui  transire  eum  non 
Yiderant;  dixerunt  ei:  Rabbi,  quando  huc  venisti? 
Ex  admiratione  quaerunt,  nescientes,  quomodo  ve- 
nerit;  et  tempus  curiose  quaerunt;  sicut  discipuli, 
Matthaei  vigesimo  quarto  ^ :  «  Dic  nobis ,  quando  haec 
erunt  » ?  Et  Dominus  non  respondet  inquisitioni,  sed 
inordinate  quaerentium  intentioni.  Propterea  subdit: 

42.  (Vers.  26.).  Respondit'^  lesus'  et  dixit: 
Amen,  amen  dico  vobis:  Quaeritis  me,  non  quia 
vidistis  signa ,  quae  feci ,  ut  per  signa  veniatis  ad 
fldem,  et  ita  nihil  spirituale  quaeritis,  sed  carnale; 


sed  quia  ex  panibus  meis,  id  est  a  me  multipli- 
catis ,  manducastis  et  saiurati  estis,  Et  hoc  ludaei 
carnales  requirebant,  scilicet  corporis  saturitatem, 
sicut  et  patres  eorum;  Exodi  decimo  sexto®:  «Uti- 
nam  mortui  essemus  per  manum  Domini  in  terra 
Aegypti,  quando  sedebamus  super  olias  carnium  et 
comedebamus  panem  in  saturitate  ».  Et  quia  inordi- 
nate  quaerebant ,  ideo  Dominus  eos  dirigit  et  ordinat, 
43.  (Vers.  27.).  Operamini,  id  est ,  operose 
requirite,  won  cibum,  qui  perit,  id  est  carnalem; 
quia  primae  ad  Corinthios  sexto^:  «  Esca  ventri,  et 
venter  escis;  Deus  autem  et  hunc  et  has  destruet » ; 
Matthaei  decimo  quinto:  «Omne,  quod  in  os  in- 
trat ,  in  ventrem  vadit »  etc. ;  sed  cibum  ^^  qui  per- 
man£t  in  vitam  aeternam,  id  est  cibum  spirituaJem. 
Iste  cibus  est  verbum  Dei ,  qui  in  aeternum  perma- 
net ;  unde  Isaiae  quadragesimo  dicitur :  «  Verbum 
Domini  manet  in  aeternum  »;  et  ideo  dat  vitam  ae- 
'^ternam;  infra  eodem:  «Domine,  ad  quem  ibimus? 
Verba  vitae  aeternae  habes  ».  Hunc  cibum  dat  Chri- 
stus;  propterea  dicit:  Quem  Filius  hominis  dabit 
vobis,  tanquam  bonus  pastor;  infra  decimo  **:  «  Per 
me  si  quis  introierit,  salvabitur  et  ingredietur  et 
egredietur  et  pascua  inveniet  ».  Et  quod  ipsius  sit 
hunc  cibum  dare,  ostendit:  Hunc  enim  Pater  si- 
gnavit  Deus ;  signavit,  signo  sui  testimonii  ipsum 
esse  suum  Fiiium  ostendit,  qui  possit  vilam  et  ci- 
bum  dare ;  Matthaei  tertio  ^^;  in  baptismo :  «  Hic  est 
Fihus  meus  diiectus  ». 

Vel:  signavit,  id  est ,  proprio  signo  discrevit  Aiia  expo- 
ab  aliis,  ut  sit  singularis  et  «in  omnibus  primatum 
tenens  ^^ » .  Discrevit  enim  Pater  Christum  triplici  di-  Tripiex  di- 

scrotio 

scretione,  scilicet  Ver6«  unione ,  supra  primo^*: 
«  Verbum  caro  factum  est  »;  donorum  plenitudine, 
supra  tertio :  «  Non  ad  mensuram  dat  Deus  spiri- 
tum  » ;  peccati  immunitate ,  supra  prirao :  «  Ecce , 
Agnus  Dei;  ecce,  qui  toliit  peccata  mundi  » .  Ista  si- 
gnatio  praesignata  est  Aggaei  ultimo  ^^ :  «  Assumam  te, 
Zorobabel ,  serve  meus ,  dicit  Dominus,  et  ponam  te 
quasi  signaculum;  quia  le  elegi,  dicit  Dominus  exer- 
cituum  ».  Per  Zorobabel  inteiiigitur  Christus;  ideo 
*  de  agno,  Exodi  decimo  tertio:  «  Erit  quasi  signum 
in  manu  tua  ». 


^  Vers.  4. 

*  Ita  ed.,  cilans  111.  Reg.  3,  42.  Codd.,  qui  hocloco  valde 
dissentiunt  et  corruptionem  ostendunt;  plerique  in  tioc  conve- 
niunt,  quod  post  considerationem  habent:  Deuier.  29.  (v.  4.): 
Non  dedit  Ubi  (Vulgata :  vobis)  Dominus  cor  intelligens,  Alii 
pauci  prorsus  omiltunt  locum  Scripturae.  —  De  praeced.  propo- 
sitione  cfr,  infra  n.  39.  —  Inferius  Vulgata  legit:  Vidit,  quia 
navicula,.,  sed  soli  discipuli  eius  aUissenU 

*  Vulgata  Domino.  —  Cft*.  supra  n.  2.  16.  et  22. 

*  Vulgata  m  mviculas,  —  Inferius  pro  in  praeseniia  ed. 
m  penuria,  D  legit  quia  eos  reficiebat  in  praesenti* 

°  Cap.  24,  29.  —  Sequitur  Sap.  14,  5.  Cfr.  supra  Comment. 
in  hunc  locum.  —  Inferius  post  quaerebani  ed.  supplet  eum, 
et  post  operatns  est  addit  m  Hgno. 

«  Vers.  3. 

'  Vulgata  hic  addit  eis,  et  inferius  omittit  rneis» 


«  Vers.  3. 

^  Vers,  13.  —  Seq.  locus  est  Matlh.  45,  47. 

**  Vulgata  omittit  cibum.  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  40,  8. 
et  loan.  6,  69. 

"  Vers.  9. 

"  Vers.  17. 

*'  Coloss.  1,18.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  25.  n.  1 1  :  Si- 
gnare  quid  est,  nisi  proprium  aliquid  ponere?  Hoc  est  enim 
signare,  imponere  aliquid,  quod  non  confundatur  cum  ceteris. 
Signare  est  signum  rei  ponere.  Cuicumque  rei  ponis  signum, 
ideo  ponis  signum,  ne  confusa  cum  aliis  a  te  non  possit  agno- 
sci.  Pater  ergo  eum  signavit,  Quid  est  signavit?  Proprium 
quiddam  illi  dedit,  ne  ceteris  comparetur  hominibus  etc. 

"  Vers.  14;  ibid.  3,  34.  et  1 ,  29.  sunt  duo  seqq.  loci. 

"  Vers.  24.  Cfr.  Collat.  in  Hexaem.  (tom.  V.)  collat.  14. 
n.  26.  —  Subinde  allegatur  Exod.  13,  9. 


326 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


44.  (Vers.  28.).   Dixerunt .  ergo  ^ :  Quid  facie- 
Tertiom,  mus  etc,  Tangitur  hic  tertium ,  sciiicet  rfw6iton^m?n 

imtructio;  non  enim  intelligentes  Christi  correctio- 
nem,  incipiunt  dubitare  et.quaerere.  Propter  hoc 
s.ii :  Dixerunt  ergo  ad  eum^  scilicet  ludaei:  Quid 
faciemuSy  ut  operemur  opera  bona  Dei?  Ideo  quae- 
rebant  de  operatione,  quia  per  iilam  Tolebant  venire 
in  refectionem.  Is  enim  est  ordo ;  secundae  ad  Thes- 
salonicenses  ultimo  ^ ;  «  Qui  non  laborat  non  man- 
ducet »  ;  Proverbiorum  duodecimo :  «  Qui  operatur 
terram  suam  saturabitur  panibus  ».  Et  Dominus 
quaerentes  eos  instruit ;  unde  subdit : 

45.  (Vers.  29.).  Respondit  lesus  et  dixit  eis, 
sciUcet  quaerentibus  et  dubitantibus:^oc  est  opits 
Dei,  ut  credaiis  in  eum/  quem  misit  iUe.  Hoc  est 
opus  bonum ,  principiura  omnium  bonorum  operum, 
quoniam  dicitur  ad  Hebraeos  undecimo  ^ :  «  Sine  fide 
impossibiie  est  placere  Deo  »*  Qui  vult  bene  operari 
afide  debet  incipere;  Genesis  decimo  quinto:  «  Cre- 
didit  Abraham  Deo,  et  reputatum  est  ei  ad  iu- 
stitiam  ». 

46.  (Vers.  30.).  Dixerunt  ergo  ei  etc.  Tangitur 
Qaarium.  hic  quartum ,  scilicet  contemnentium  et  superhien- 

tium  humiliatio ;  nolebant  enim  Christo  credere  per 
signa,  quae  viderant,  quasi  maiora  signa  vidissent 
patres  eorum.  Propterea  dicunt:  Quod  ergo  tu  si- 
gnum  facis,  ut  videamus  et  credamus  tibi?  Non 
enim  credunt  Hebraei,  nisi  signa  videant;  primae  ad 
Corinthios  primo^:  « ludaei  signa  quaerunt».  Quid 
operaris?  Quasi  dicant :  quid  magnum  fecisti?  Modi- 
cum  est,  quod  fecisti  respeclu  eius  quod  factum 
est  in  deserto. 

47.  (Vers.  31.).  Patres  nostri  manducaverunt 
manna  in  deserto,  non  panem  hordeaceum,  sed 
caelestem;  unde  et  subdunt:  Sicut  scriptum  est:  Pa- 
nern  de  caelo  dedit  eis  yyianducare.  Scriptum  est 
in  Psalmo^:  «Panera  Angeiorum  manducavit  homo, 
cibaria  misit  eis  in  abundantia  ».  Sic  efferebantur 
de  miraculo  ostenso  patribus ,  contemnentes  miracu- 
lum  Christi;  et  Dominus  eos  humiliat  ostendens, 
quod  Scriptura  iila  non  est  implela  per  Moysen,  sed 
impletur  per  ipsum,  Propterea  subdil: 

48.  (Vers.  32.),  Dicit^  ergo  eis  lesus:  Amen, 
amen  dico  vobis:  Non  Moyses  dedit  vobis  panem 
de  caelo,  sicut  illa  Scriptura  loquitur;  non,  inquam, 


vere,  sed  typiee,  quia,  sicut  dicitur  primae  ad  Co- 
rinthios  decimo,  «omnia  in  figura  contingebant  il- 
lis  ».  Sed  Pater  meus  dat  vobis  panem  verum  de 
caeh ;  et  ideo  ab  ipso  petimus :  «  Panem  nostrum 
supersubstantialem  da  nobis  hodie » ,  Matthaei  sexto. 
Et  rationem  huius  reddit: 

49.  (Vers.  33.).  Panis  eniin  verus  ^  est,  qui 
de  caelo  descendit  et  dat  vitam  mundo;  et  hic  pa- 
nis  non  fuit  manna,  sed  Christus;  infra  decimo:  «Ego 
veni,  ut  vitam  habeant  et  abundantius  habeant». 
Descendere  de  caeh,  hoc  est  in  carnem  venire;  unde 
Augustinus  ^ :  «  Verbum ,  quod  erat  panis  Angeiorum, 
dum  descendit  in  carnem,  vertitur  in  lac  parvu- 
lorum  » . 

QUAESTIONES. 

50.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Quaeriiis  me,  non  quia  vidistis  signa.  —  Contra : 
Supra  eodem  ^ :  Sequebatur  eum  multitudo  magna, 
quia  videbant  signa  etc, 

Respondeo;  Dicendum,  quod  contrarietas  haec  ^««p- 
splvitur  dupliciter:  uno  modo  per  relationem  adrf^-  '^"{JJJ^ 
versa  tempora:  quia  ilh  iidem,  qui  primo  secuti 
sunt  propter  signa,  postmodum  refecti,  secuti  sunt 
propter  escas.  Aiio  modo  solvitur  per  relationem  ad 
diversas  personas :  quia  utrumque  verum  est ;  qui- 
dam  enim  sequebantur  propter  signa,  quidam  pro- 
pter  escas,  —  Unde  nolandum ,  quod  quinque  fuerunt  ^aasae^ 
causae,  quare  aliqui  sequebantur  Dominum,  quae  his 
versibus  continentur: 

Morbus,  signa,  cibus,  blasphemia,  dogma  fuere 
Causae,  cur  Dominum  turba  secuta  fuit*'*. 

81.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit;  Operamini  non  cibum,  quiperit.  Quaerit  Chry- 
sostomus^^:  utrum  debeat  homo  operari  pro  cibo 
corporali?  —  Quod  non,  videtur: 

Per  litteram  istam.  —  Item,  Matthaei  sexto^^: 
Nolite  solliciti  esse,  quid  manducetis  etc.  —  Item , 
Lucae  decimo  ^^  reprehendit  Dominus  Martham,  quae 
circa  cibum  corporalem  sollicita  erat.  Ergo  non  vi- 
detur ,  quod  debeat  homo  pro  cibo  corporaU  operari. 

Contra:  Primae  ad  Thessaionicenses  quarto^*: 
Operamini  manibus  vestris ,   sicut  praecepimus 


so- 


^  Vulgata  addit  ad  eum,  quod  etiam  codd.  paulo  inferiiis 
exhibent.  Subinde  post  opera  Vulgala  omittit  bona, 
2  Vers.  10.  —  Sequitur  Prov.  12,  M. 

*  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  Gen.  15,  6. 

*  Vers.  22.  *  Psalm.  77,  25. 

*  Vulgala  Dixit.  —  Subinde  alleganlur  I.  Cor.  10,  11.  et 
Matth.  6,  'II. 

'  Pro  tei*u$  Vulgata  Dei.  —  Sequitur  loan.  10,  10. 

®  Enarrat.  in  Ps.  119,  n.  2:  Quomodo  ergo  cibum  mater 
comedit,  ut  per  camem  traiiciat  ad  infantem  lac  factum,  sic 
cibus  Angelorum  Dominus,  Verbam  caro  factum  est  [loan.  1, 
14.],  et  factus  est  lac.  Et  dicit  Apostolus  [I.  Cor.  3,  2.]:  Lao 
vobis  potum  dedi,  non  escam,  nondum  enim  poteraiis,  sed 


nec  adhuc  quidem  potestis.  Ergo  dando  lac  descendit  ad  par- 
vulos,  et  quia  descendit,  descendentem  dedit  etc.  Cfr.  in  Ps.  30, 
enarrat.  2.  n.  9. 

^  Vers.  2. 

*°  In  Corament.  a  Vaticana  ed.  sub  nomine  Bonav.  im" 
presso  addilur : 

Morbus ,  amor,  mira ,  sapientia ,  virtus  et  ira : 
His  egit  varias  plebs  tibi,  Christe,  vias. 

"  In  loan.  homil.  44.  (alias  43.)  n.  1. 
"  Vers.  31. 
1'  Vers.  41. 
"  Vers.  11. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VI. 


327 


vobis.  —  Item,  secundae  ad  Thessalonicenses  ultimo  ^ : 
Qui  non  laborat  non  manducet;  ubi  etiam  Apo- 
stolus  dicit,  se  praebuisse  exenaplum. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  bonum  est  operari 
Resp.  pro  habendo  cibo  corporali ,  sicut  dicitur  ^ :  Labo- 
res  manuum  tmrum  manducabis;  beatus  es  etc. 
Tmiex jnor.  Sod  circa  hanc  manuum  operationem  triplex  contin- 
git  esse  inordinatio:  in  intenlione,  ut  cura  flnaliter 
hunc  cibum  requirit,  et  Dominus  hoc  prohibethic; 
in  sollicitvdine  j  ut  quando  absorbetur  mens  circa 
terrena,  et  sic  prohibet  Dominus  in  Matthaeo;  in 
tempore,  ut  quando  debet  vacare  auditiooi  verbi 
Dei,  vacat  operi  vel  cibo  corporali;  et  sic  Christus 
reprehendit  Martham ,  quae  debuisset  audire  Domi- 
num  praedicantem  ^ 

32.  Quaest.  IIL  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Opus  Dei  est,  ut  credatis  in  eum  quem  ille  misit. 

CoNTRA :  Dicit  Apostolus  ad  Romanos  tertio  * : 
Arbitramur,  hominem  iustificari  per  fidem  sine 
operibus  Legis:  ergo  credere  non  est  opus. 

Respondeo  :  Opus  accipitur  communiter  ad  opas 

Resp.  cnm  opcrans  ct  ad  opus  operaium,  spirituale  et  corpo- 

'  rale,  interius  et  exterius;  alio  modo  proprie  secun- 

dum  alterana  horum  differentiara,  Primo  modo  cre- 

dere  est  opus,  secundo  modo  minime^ 

53.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit:  Moyses  non  dedit  vobis  panem  de  caelo: 

Quia  dicitur  Sapientiae  decimo  sexto^:  Para- 
tum  panem  de  caelo  praestitisti  eis, 

Respondent  quidam ,  quod  est  caelum  enipyreum 

Resp.  i.    et  est  aereum ;  a  primo  non  habuerunt  panem ,  sed 

Nonsoivit.  a  secundo^.  —  Haec  soiutio  non  solvit,  quia  Chri- 

stus  non  fuit  panis  de  caelo  empyreo;  et  praeterea 

dicitur  in  Psaimo  ^ :  Panem  Angehrum  manducavit 

homo,  sed  panis  Angelorum  non  est  de  aere. 

Respondeo:  Dicendum,  qnoAmanna  cibus  fuit 

Resp.  2.  materiaUs  et  de  caelo  materiali ,  gerens  tamen  figu- 

rani  cibi  veri,  caelestis  et  spiritualis  ^.  Auctoritates 

ergo ,  quae  dicunt  ilium  cibum  caelestem ,  intelligen- 


dae  surit  secundum  figuram  et  typum^^;  oppositae 
vero  secundum  veritatem  apertam. 

34.  Dixerunt  ergo  aideum.  Excitavit  Dorainus 
ludaeos  ad  quaerendam  spiritualem  refectionem,  hic 
iam  excitatis  et  petentibus  tribuit  instructionem. 
Et  quoniam  Christus  est  panis  reficiens  secundum 
divinam  naturam  et  secundum  humanam,  ideo  haec 
pars  habet  duas.  In  prima  agitur  de  refectione  huius 
caelestis  panis  secundura  divinam  naturam;  in  se- 
cunda ,  quantum  ad  humwnam ,  ibi  ^^ :  Et  panis , 
quem  ego  dabo,  caro  mea  est  etc. 

Prima  pars  habet  duas  partes.  In  prima  poni- 
tur  instructio  ad  ludaeorum  petitionem;  in  secunda 
vero,  instructionis  confirmatio  propter  ludaeorum 
murmurationem,  ibi  ^^ :  Murmurabant  ergo  fudaei  etc. 

Instruit  igitur  ludaeos  de  huius  panis  caelestis 
refectione  hoc  ordine:  primo  ostendit^  quis  sit  iste 
panis  reficiens;  secundo  vero,  qui  hoc  pane  refi- 
ciunlur;  tertio,  quare  illo$  et  non  alios  reficit 

00.  (Vers.  34.).  Primo  igitur  ad  ludaeorum  pe- 
titionem  docet ,  quis  sit  iste  panis  reflciens ;  propter 
quod  introducit  ludaeos  petentes:  Dixerunt  ergo  ad 
eum,  ludaei  scilicet:  Domine,  semper  da  nobis  hunc 
panem;  quia  eis  promiserat  panem  vivum,  ideo  pe- 
tunt,  ut  non  esuriant,  sicut  mulier  aquam;  supra 
quarto  ^^ :  «  Domine ,  da  nnihi  hanc  aquam ,  ut  non 
sitiara  neque  veniam  huc  liaurire».  Sic  igitur  pe- 
tentibus  Dominus  spiriiualem  panem  ostendit. 

86.  (Vers.  33.).  Dixit  autem  eis  lesus:  Ego 
sum  panis  viiae,  id  est  panis  dam  vitam;  quia 
ipse  est  Sapientia,  de  qua  Ecclesiastici  quarto^^: 
«Sapientia  filiis  suis  vitam  inspirat»;  nec  tantum 
est  vitam  dans,  immo  etiam  satians  et  afifectum  et 
inteiiectum;  unde  dicit:  Qui  venit  ad  me,  per  ca- 
ritatem  scilicet,  non  esuriet;  Matthaei  undecimo: 
«  Venite  ad  me  omnes,  qui  laboratis  et  onerali  estis, 
et  ego  reficiam  vos  »,  Et  qui  credit  in  me  non  si- 
tiet  in  aeiernum^^,  quia,  sicut  dicitur  supra  quarto, 
«  qui  biberit  ex  aqua ,  quam  ego  dabo  ei ,  non  si- 


Secando,  de 
spirituali  ro' 
fectlone  Jn- 
stractio. 


Divisio  io  2 
membra. 


Primo,  de 
caeiesti  pa- 
ne  sec.  di> 
Tioam  Qata> 
ram  dao. 


lastrnit  de 
tribas. 


De  primo. 


*  Vers.  10.  Ibid.  v.  9:  Ut  nosmelipsos  formam  daremus 
vobis  ad  imitandiim  nos.  —  Post  exemplum  ed.  addit  m  eo, 
quod  ipse  manibus  suis  labm*abat 

2  Psalm.  127,  2. 

'  Cfr.  Chrysost.,  homil,  4i.  (alias  43.)  n.  1. 

*  Vers.  28. 

*  Glossa  ordinaria  (cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  25. 
n.  12.):  Hoc  est  opus  Dei.  Fides  per  dilectionem  operans 
[Gal.  5,6.]  est  opus,  quia,  si  desit  facultas,  non  quaeritur  nisi 
voluntas.  Merito  etiam  fides,  quae  per  dilectionem  opcralur, 
opus  dicitur,  quae  est  imtium  et  flnis  totius  boni. 

^  Vers.  20.  —  Ed.  subiungit  /.  Cor.  iO,  5:  Omnes  ean- 
dem  escam  spiritualem  mxinducaverwnt 

^  Card.  Hugo:  De  caelo,  non  empyreo,  sed  de  caelo 
aereo ,  secundum  quod  dicitur :  Volucres  caeli  comederunt 
illud,  Matth.  13,  i;  et  in  Psalmo  17,  14:  Intonuit  de  caelo 
Dominus.  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  45.  (alias  44.)  n.  1 : 
Non  ergo  de  caelo  manna  erat,  quomodo  igitur  de  caelo  di- 
citur  esse?  Quemadmodum  volucres  caeli  [Ps.  8,  9.]  dicit 
Scriptura ;  ac  rursum :  Et  intonuit  de  caelo  Dominus  [  Ps.  17, 1 4.]. 


*  Psalm.  77,  23.  —  Ed.  legit :  quia  manna  non  fuit  pa- 
nis  de  solo  caelo  aereo ;  et  pvpterea  etiam  diciiur  inPsalmo: 
Panem  etc.  —  Christus  non  fuit  de  caelo  empyreo,  sed  de  caelo 
Trmitatis;  cfr.  B.  Albert.,  in  hunc  locum :  Pate^'  meus,  qui  est 
in  caelo  Trinitatis...  dat  vobis...  panem  verum...  de  caelo  Tri- 
niUitis ,  quia  dedit  vobis  me ,  qui  cibus  sum  in  vitam  aeternam 
vegetans  etc. 

'  Cfr.  supra  Comment.  in  Sap.  16,  20.  et  IV.  Sent.  d.  8. 
p.  I.  a.  1.  q.  2.  —  Ed.  legit:  de  caelo  matei^iaU,  scilicet  aereo, 
per  Angelos  tamen  praeparatus  et  etiam  gei^ens  figuram  cibi 
veri  etc. 

^*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  45.  (alias  44.)  n.  1 :  Panem 
autem  verum  vocat  illum,  non  quod  falsum  esset  miraculum 
de  manna,  sed  quoniam  hoc  typus  erat,non  ipsa  veritas.  Cfr. 
supra  n.  48. 

11  Vers.  52. 

12  vers.  41.  ^»  Vers.  15. 
1*  Vers.  12.  —  Sequitur  Matth.  11,  28. 

1*  Pro  in  aeternum  Vulgata  unquam.  —  Subinde  allegatur 
loan.  4,  13.  et  14. 


328 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VL 


tiet  in  aeternum;  sed  aqua,  quara  ego  dabo,  fiet 
in  eo  fons  aquae  salientis  in  vitam  aeternam  » .  — 
Notandam.  Et  notaudum,  quod  earitas  pascit,  quia  est  in  af- 
fectu,  qui  magis  unitur;  fides  potat,  quia  respicit 
actum  intellectus,  qui  rainus  unitur.  Et  propterea, 
quemadmodum  potus  ducit  cibum  per  membra,  sic 
fides  et  operatio  intellectus  viam  dirigit  virtutibus 
existentibus  in  affeclu,  in  quo  est  cibatio*. 

57.  (Vers.  36.).  Sed  dixi  vohis,  Hic  notatur  se- 
Desecnndo.  cundum,   qui  scilicet  hoc  pane  reficiuntur:  quia 

non  increduli ,  sed  fideles  a  Deo  elecli  et  vocati. 
Propterea  dicit:  Ita  dixi,  quod  «qui  venit  ad  me  non 
esuriet»;  sed  vos,  quia  non  creditis,  refici  non  pot- 
estis;  unde  ait:  Sed  dixi  vobis:  Quia  et  vidistis 
me  et  non  creditis.  Supra  tertio  ^  dixit :  «  Nos  quod 
scimus  loquimur,  et  quod  yidimus  testamur,  et  te- 
stimonium  nostrum  non  accipitis  » ;  item  supra  quinto : 
«  Quomodo  vos  potestis  credere ,  qui  gloriam  ab  in- 
vicem  accipitis,  et  gloriam,  quae  a  solo  Deo  est,  non 
quaeritis  » ?  Item  supra  eodem :  «  Quaeritis  me,  non 
quia  vidistis  signa,  sed  quia  de  panibus  meis  man- 
ducastis  ».  Et  quia  non  creditis,  refici  non  potestis. 
Unde  Beda^:  «  Panem  de  caelo  desideratis?  Antevos 
habetis  et  non  comeditis»,  quia  non  creditis;  sed 
ilii  comedunt,  qui  electi  a  Deo  sunt  et  vocati  cre- 
dunt.  Unde  dicit: 

58.  (Vers.  37.).  Omne,  quod  dat  mihi  Pater, 
per  aeternam  electionem  et  temporalem  vocationem ; 

he  diiioae,  ad  me  veniet ,  per  fldeni  et  diiectionem.  De  hac 
datione  in  Psalmo  * :  «  Postula  a  me ,  el  dabo  tibi 
gentes  hereditatem  tuam».  Has  postuiavit  Dominus 
infra  decimo  septimo:  «  Pater,  quos  dedisti  mihi,  serva 

De  adventu.  eos  iu  uomine  tuo  »  etc.  De  isto  advenlu  ad  Chri- 
stuin  dicitur  Isaiae  secundo :  «Venile,  ascendamus 
ad  montem  Domini  et  ad  domum  Dei  lacob,  et  do- 
cebit  nos  vias  suas  » .  Ad  hunc  adventum  hortatur 
Isaias  quinquagesimo  quinto :  «  Omnes  sitientes ,  ve- 
nite  ad  aquas».  Sic  venientes  reficit;  unde  et  subdit: 
Et  eum  qui  venit  ad  me,  non  eiiciam  foras;  non 
eiiciam,  sed  reficiam;  non  eiiciam  foras,  sed  in- 
troducam ,  iuxta  illud  Canticorum  secundo  ^ :  «  In- 

Aiiaexpo-  troduxit  mc  in  cellam  vinariam  »  elc.  —  Vei:  non 
eiiciam  eum,  sedintrabo  ad  eum;  Apocalypsis  ter- 
tio :  «  Ecce ,  ego  sto  ad  ostium  et  pulso ;  si  quis  au- 
dierit  vocem  raeam  et  aperuerit  mihi  ianuam,  in- 
troibo   ad  eum   et  coenabo   cum  iilo».  Et  in  hoc 

Notandam.  ostenditur  Dei  iusiitia ,  qaia  non  reficit  nisi  venien- 
tes,  et  benignitas,  quia  omnes  suscipit  et  nullum 
abiicit. 


59.  (Vers.  38.).   Quia  descendi  de  caelo  etc.  ne  lenio. 
Tangitur  hic  tertium,  quare  sciiicet  reficit  tantum 
praedestinatos  et  a  Deo  vocatos.  Ratio  est  conformi- 

tas  voluntatis  suae  ad  divinam ;  propterea  dicit :  Quia 
descendi  de  caelo,  carnem  assumendo,  non  ut  fa- 
ciam  volmtatem  meam,  a  Patre  discordando;  sed 
voluntatem  eius  qui  misit  me,  per  omnia  ipsi  obe- 
diendo;  unde  ad  Philippenses  secundo^:  «Factus 
est  obediens  »  Patri  «  usque  ad  raortem ,  mortem 
autem  crucis  » ;  supra  quinto :  «  Non  quaero  volun- 
tatem  meam,  sed  voluntatem  eius  qui  misit  me». 
Sed  voluntas  Patris  est,  ut  electi  et  vocati  hoc  pane 
reficiantur;  propter  quod  subdit: 

60.  (Vers.  39.).  Haec  est  enim  voluntas  Pa-- 
tris  mei,  qui  misit  m^'^,  ut  omne,  quod  dedit 
mihi,  per  electionem;  ad  Romanos  octavo:  «Quos 
praescivit  et  praedestinavit  conformes  fieri  imaginis 
Filii  sui  »;  non  perdam  ex  eo,  per  reprobationem , 
iuxta  illud  primae  ad  Corinthios  primo :  «  Perdam 
sapientiam  sapientium  et  prudentiam  prudentium  re- 
probabo».  Sed  resuscitem  illud  in  novissimo  die, 
ad  aeternae  beatitudinis  participationem;  ad  Roma- 
nos  octavo^:  «  Si  Spiritus  eius  qui  suscitavit  lesum 
a  mortuis,  habitat  in  vobis;  qui  suscitavit  lesum 
Christum  a  mortuis  vivificabit  et  mortalia  corpora 
vestra».  Hanc  voluntatem  implevit  pro  parte;  infra 
decimo  octavo:  «Pater,  quos  dedisti  mihi,  nouper- 
didi  ex  eis  quemquam  » .  Et  quia  sic  ehgit  nos  Deus, 
ut  per  merita  fidei  beatitudinem  consequamur;  ut 
ostendat  arbitrii  nostri  cooperationem ,  iterum  re- 
petit : 

61.  (Vers.  40.).  Haec  est  autem  voluntas  Pa-- 
tris  mei,  qui  misit  me,  ut  omnis,  qui  videt  Fi- 
lium^  secundum  humanitatem,  et  credit  in  eum, 
per  sui  arbitrii  libertatem,  quia,  sicut  dicit  Augu- 
stinus  ^  «  non  potest  homo  credere  nisi  volens  » ; 
habeat  vitam  aeternam,  in  praemium;  et  ego  re- 
suscitabo  eum  in  novissimo  die,  et  ita  hanc  vi- 
tam  consequetur  per  Filium ;  ad  Ephesios  secundo  ^^ : 
«  Cura  essemus  mortui  peccatis,  convivificavit  nos 
in  Christo  et  conresuscitavit  et  consedere  fecit  in  cae- 
lestibus  in  Christo  lesu  » ;  et  hoc  in  novissimo  die , 
quia,  sicut  dicitur  primae  ad  Corinthios  decimo  quinlo , 
«novissima  omnium  destruetur  inimica  mors». 


QUAESTIONES. 


/ 


62.  Quaest.  I.  Quaeritur   de   hoc  quod  dicit: 
Qui  venit  ad  me  non  esuriel  ^^ 


^  Gfr.  Collat.  in  Hexaem.  collat.  17.  et  18. 

*  Vers.  M  ;  duo  seqq.  loci  sunl  ibid.  5,  ii.  et  6,  26. 
»  In  loan.  6 ,  35. 

*  Psalm.  2,  8.  —  Subinde  allegantur  loan.  17,  M ;  Isai. 
2,  3.  et  55,  \. 

*  Vers.  4.  —  Seq.  locus  est  Apoc.  3,  20. 

*  Vers.  8.  —  Sequitur  loan.  5,  30. 

'  Vulgata :  Haec  est  autem  voluntas  eius  qui  misit  me 
Patris,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  8,  29.  et  I,  Cor.  1,  19. 


®  Vers.  H.  —  Subinde  allegatur  loan.  18,  9.  —  Inferius 
pro  sic  eligit  plures  codd.,  ut  F  G H I  K L  M,  sic  elegit. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  2.  Clr.  I.  Relract.  c.  23.  n.  3. 
Vide  tom.  Ili.  pag.  493,  nola  3,  —  Inferius  pro  hanc  vitam 
consequetur  ed.  habeat  vitam  consequenter. 

^^  Vers.  5.  seq.  —  Sequitur  I.  Cor.   15,  26. 

"  Ed.  Eum.^noneiiciam,  ut  habetur  v.  37;  qua  lectione 
ordo  quaeslionum  invertereuir,  quia  seq.  quaestio  respicit  v.  36, 
haec  autem  v.  35. 


COMMENT.  m  lOANNEM  C.  VL 


3# 


CONTRA;  Habetttr  infra  eodem^;  quod  mtd(i  ex 
discipulis  eitis  afrientnf  ir^iro;  et  constet/ qiioa 
prius  ad  ipsum  venerunt:  ergo  falsuni  dicil. 

RfiSPONDEo:  fntelligendum  est  de  illis  qiii  te- 

Besp.  nerunt  corde  perfecto,  non  flcto;  et  isti  sunt,  qui 

veniunt  cum  caritate  perseverante;  alioquin  liabefi- 

tur,  ac  si  non  venerint,  eo  quod  omnes  ivMitiae 

in  oblivionem  dantur^.  • 

63.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc  quod  diciti 
Vidistis  me  et  non  creditis.  —  Videtur,  qubd  nihil 
dicat,  quia  fides  est  earum  rerum  quae  lion  viden- 
tur  hypostasis  ^ :  ergo  nihil  potest  eos  reprehendere 
de  hoc ,  quod  non  credunt ,  cum  videant.  —  Si  dicas, 
quod  videre  secunduna  humanitatem  est ,  sed  credere 
secundum  Divinitatem ;  hoc  nihil  est ,  quia  visio  hu- 
manitatis  potius  impedit  fidem  Divinitatis,  quam  adiu- 
vet:  ergo  non  debet  eos  arguere  ex  hoc. 

Respondeo  :  Dicendum,  qaod  intelligit  de  visione 

Resp.  non  humanitatis  purae  vel  infirmae ,  sed  de  visione 

virtutis  et  potentiae  in  eflectu.  Et  quoniam  videbant 

divinam  virtutem  *  in  effectu ,  ideo  credere  debebant. 

Quod  obiicit,  quod  visio  repugnat  fidei;  dicen- 

Ad  obiect.  dum,  quod  verum  est  de  visione  essentiae,  sed  non 

est  verum  de  visione,  quae  est  in   effeclu  tanquam 

In  speculo,  quia  fidei  est  videre  per  speculum  et  in 

denigmate^. 

64.  Quaest.  ill  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Omne,  quod  dedit  mihi  Pater,  non  perdam 
ex  eo.    ,  ' 

Contra:  Infra  decimo  septimo^:  Nemo  ex  eis 
quos  dedisti  mihi,  periit  nisi  filius  perditionis: 
ergo  aliquis  periit  ex  sibi  datis. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  vis  potest  fieri  in 

Resp.  1.  cum  hoc  quod  dicit  deditj  quia  dare  est  dupliciter:  vel 

'secundum  praesentem  iiistitiam,  et  sic  datus  fuit 

ludas,  et  sic  periit;  vel  dare  est  secundum  eleetio- 

nmi  aeternam,  et  sic  dati  sunt  praedestinati ,  ex 

quibus  nullus  perit  '^. 

Aliter  respondetur,  quod  fiat  vis  in  hoc  quod 
Resp.  2.  dicit  perdam,  quia  ipse  Christus  diligentissime  cu- 
stodit;  unde  nuUus  perit  propter  defectum  pasloris; 
sed  quia  neminem  invitum  salvat,  aliqui  pereunl 
propter  malitiam  suam.  Unde  Christus  non  eos  per- 
dit,  sed  ipsi  se. 

68.  Murmurabant  ergo  ludaei  etc.  Posuit  su- 
strnctionem' pra  ^  instructionem  ad  ludaeorum  petitionem,  hic 
luor?^  qua-  gg^^jjj^  p^j^j^  confirmationem  ad  compescendam  eo- 


ruifi  murmuf atioDem ;  et  procedit  in  hac  purte  hoc 
ofdine:  pvimb  i^omtnt  luda^rum 
cnndo  vero,  murmurationiscohibUio^  tertio,  erro- 
ris  mHotio;  qmttjo ,  verdcis  dddtriruie  c6nfirmatio.\ 

(Vers;  41.).  insinttatuf  ergo  primo' Jwcte^orMmExpo^tioiiiP 
mt*mafaftb  de  hoc,  quodDoniinussede  caelo  dixe-  Primnm.* 
rat  descendisse ;  proptef  quod  dicit':  Murmurabant 
ergo  ludad  4e  iUo.  Murmuratio  est  occulta  detra- 
ctio;^  unde  Chrysostbmus ^ :  «Noh  aperte,  sed  occulte 
contradicebant,  quia  signum  de  piaiium  multiplica- 
tione  adhuc  receris  erat».  Morem  patrum  suorum 
servabant,  de  quibus  Numerorum  decimo  quartb: 
«  Usquequo  multitudo  haec  pessiraa  murmurat  con- 
tra  me»?  Et  subdit  de  quo  murrnurabant :  Quiadi- 
xisset:  Eg^  sumpanis  vivus,quide  cdelo  descendi. 
Ipsi  enhii  quaerebant  panem  temporalem  ad  mandu- 
candum;  unde,  quia  spe  sua  friistrati  erant  in  hac 
fesponsione,  ideo  murmurabant.  ' 

66.  {\evs.'A%)/  Et  dicebdnt:  Nmne  hic  est^^ 
filius  losephf  Lucae  tertio:  «  Erat  incipiens  quasi 
antiorum  triginta,  ut-  putabatur,  filius  loseph  »; 
cuius  nos  novimus  patrem  et  matrem,  de  terris, 
non  de  caelis;  Matthaei  decimo  tertio:  <c  Nonne  hic 
est  fabfi  filiusyet  mater  eius  dicitur  Maria,  et  fra- 
tres  eius  et  sorofes  apud  nos  sunt  »?  Quomodo  ergo 
dicit  hic,  quia  de  caelo  descendi?  cum  sciamus, 
eum  natum  esse  in  terris.  Et  sic  verificatum  est  il- 
lud  quod  dictum  est  supra  quarto  ^^ :  «  Propheta  in 
patria  sua  honoreiii  non  habet».  Quia  enim  cogno- 
scebant  temporalem  generationem ,  negabant  aeter- 
nam ;  et  quia  contempserunt  Christum  humilem ,  non 
potuerunt  videre  sublimem. 

67.  (Vers.  43.).  Respondit  ergo  lesus  et  rfmY  secandum. 
m.  Tangitur  hic  secundum ,  scilicet  ?nwrmt/m^«om> 
cohibitio.  Cohibet  enim  eos  a  murmuratione ;  unde  di- 

cit :  Nolite  murmurare  ad  invicem  ^^ ;  et  vere ,  quia 
nihil  prodest ;  Sapientiae  primo :  «  Custodite  vos  a 
murmuratione ,  quae  nihil  prodest  » ,  sed  obest ;  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo :  «  Neque  murmuraveritis, 
sicut  quidam  eorum  murmuraverunt » .  Et  ratio, 
quare  non  debent  murmurare,  est,  quia  Christum 
non  inteliigunt;  et  quia  eum  non  inteiligunt,  stulte 
reprehendunt ;  et  vere  non  intelligunt ,  quia  non  cre- 
dunt ;  et  non  credunt ,  quia  non  eis  est  a  Patre  da- 
tum.  Propterea  dicit : 

68.  (Vers.  44.).  Nemo  potest  venire  ad  me,  per 
fldem  et  dilectionem  et  cognitionem ;  nisi  Pater,  qui 


"■  Vers.  67. 

*  Ezech.  33,  13:  Etiam  si  dixero  iusto,  quod  vita  vivat, 
et  confisus  in  iustitia  sua  fecerit  iniquitatem ,  omnes  iustitiae 
eius  oblivioni  tradentur  etc. 

*  Damasc. ,  IV.  de  Fide  orthpd.  c.  10:  «  Fides  est  eorum 
quae  sperantur  hypostasis,  rerum  redargulio,  quae  non  viden- 
tur  »,  quae  definilio  est  eadem  cum  iila  quam  proponit  Apo- 
stolus  Hebr.  11 ,  1 ;  de  quo  cfr,  III.  Sent.  d.  23.  a.  1.  q.  5.  ad 
1.  et  dub.  1.  —  Ed.  legit  quae  non  videntvr,  ut  dicit  Apo- 
stolus  ad  Hebt\  41. 

*  Cod.  D  naiuram  dwinam. 

S.  Bonav.  ~  Tom.  VI. 


»  Epist.  I.  Cor.  13,  12.  Cfr.  III.  Senf.  d.  2L  a.  2.  q.  1. 
et  3.  —  Superius  post  essentiae  ed.  addit  divinde, 

•  Vers.  12. 

^  Cfr.  1.  Sent.  d.  40.  a.  2.  q.  2.  et  III.  Sent.  d.  31.  diib.  2. 

«  Vers.  34. 

®  1n  loan.  homil. 46.  (alias  45.)  n.  1.  —  Sequitur  Num.  1 4,27. 

*®  Vulgata  addit  lesus,  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Luc.  3,  23. 
et  Matlh.  13,  55.  seq. 

"  Vers.  44.  Cfr.  ibid.  n.  83. 

*'  Vulgata  in  invicem,  —  Subinde  allegantur  Sap.  1 ,  11, 
(cfr.  supra  Comment.  in  hunc  locum)  et  I.  Cor.  10,  10. 

42 


COMMBNT/:  IN Cl03(NIJEftj[i  &  VI; 


"lit-^rii^^^^x^ 


Petrus  \  ;<5ui  ;<Jiei tur .  Mat.tha;m  a  deCfiflipH;  sext^] h :  ?  gea- 
tijs  ^SKf-Sjn^ono^rionav  g^^^  et  sariguia  nQa 

reyelfiyit  tpM  ^  ^^vpaler\  jpaeus ,  fl»i  est ;in ;  eadis.»  * 
Ita  Pater-trahitiad  m^  mtxnv^tionm.  Et&aore- 

^t  liber^tionan  s^;'ii(M)rte;rpriip^?ie^?id  GorinthioS' d€h 
cimo  quiatQ :%  «.^Quoniaift  qu|4fpi  per  IwnoiBem  jnors , 
etjPQ^  bominmfesurreGtlo  et,sicutin 

Ads^rn,  (W[iHes  ^mo^  ,;  ita  in  CbristOvomqes  viyi- 

fi^biintux>»vEt  ut  inagis  eis  silentixiin  jmrpQiiat,  cou- 
firmat  per : gcriptu^ani, .  j   V    :    ;- ^     .?,     =,   •  .?:: 
„  .^^  69v;(V^s^  4^^*:  ;i5c?r2ipf wm  e^t : in  Praphetis: 
Erw\^^:,ornm^^^  idve3t,..om.nes  doGe-» 

huntur  a  Deo ;  in  Prophetis  dicitur  j  .quiajn  pluri- 
bpSnin^^enitur.;!  toremiae  trjggsimp  primo ;  <t  Pabol^ 

gerp  jpaeanj  in  j  ^i^c^ribu^,  eorijim  ^t  in  i  cordibus  ecK 
rum  scribam  eam,  et  ero.eiSiinDejim)  et  jpsierunt 
mihi  in  populum;  et  hon  dpcebit.ultra  vir.proxi- 
niujn  suuixi,-  et  yir>  fratrem  jsuum;  .diceu&:,  ^ogno* 
sce  bonjinum  ;  pmqes  euim;  cognoscent  nie  a  minimp 
usque  ad  maxifQHm  »;  it.em>..  Isaiae  quinquagesimo 
quarto  ^ : / «  Ponarp  omnie^,rfilios;:tiios,dpctos  a  Dor 
miqo:» ;  e$  y Ipelis  ^ecundq :. «  Eflimdam,  de  ^piritu  meo 
super  omnem  carneni,  et  prophetabunt  filii  yestri  €Jt 
flliae  «vestrae , .  senes  vestri  somnia  somniabunt » .  ; 
yOmnis,  qui^audiyU  a  Pafr^  etc.  Taugitur  hic 

Tertiom.  tertium,  scilicet  errofiJ^  atwoifio.' Quia^enimdixerat, 
quod .  omnes ;  dpcen tur  a  Deo ;  joe  quis  creder et , .  q^od 
yideant*Deum,  a  qiio  doicentur,  dicit,  quoii  npn  i>f 
dent,  sed  q>uditcnt,  llnd^ ,  dicit :  On^nis .,  qui  audipU 
a  Patr-e  meo^  et  d!2c?za(>  pep  inspirationemj  Ju^it^ 
/  illud  Psalmi,:^«  Audiani,  qujd  loquatur  in  me  Domi- 
nus  Deus  » ;  ille ,  inquam , .  vmit  ad  me  /  pei:;  fidem 
et  dilectionem ,  iuxta  illud  Apocalypsist  ultimoi.  «  Et 
qui  audit  dicat :  Veni  ».  .  ^ 

.70.  (Vers,,46.).  ^^^  non  quia  Patrem  vidit 
quisquam,  scilicet  mortalis  et  passibilis,  quia.Ej^odi 
trigesimo  tertio  dicitur :  «  Non  videbit  me  hpmo  et 
vivet »;  nisi  is  qui  est  a  Deo,  hic  videt  P^atrem. 
Hic  est  unige.nitus.  FiliuSj  de  quo  supra  primo; 
«  Deum  nemp  yidit  unquam,,  sed  unigenilus  F!ilius, 
qui  est  in^inu  Patris  »  etc.  ^     ^ 

71.  (Vers.  47.).  Amen,  amen,  dicovobis  etc. 

Qoarium.  Hic  ipmtxir  praecedeutis  instructimis  ^  confirrnatio; 
unde  iterat  quod  dixerat  et  adverbium  aflirrnandi  ge- 
minat;  propter  quod  dicit:  Amen,  amen  dico  vo-- 
bis ,  id  est ,  vere ,  vere  dico  :  Qui  credit  in  me  ha- 


6^/';t)i^am-»aaif^nam';  et.hoC  probatV  quoniam  ipse 
estipani&v  qui  viyificat}  credentes ;  unde  dicit : 

72..  (Ver^. -48,).  Ego  sum  panis  vitae ;  et  hoc 
credentibus ,  quia,^^  sicut  dicitur  Proverbioruna  ter- 
tip  ^^  «clignum  vitae  est  his  qui  apprehenderint  eam», 
scjlic^t  per  /?dem;  «  et  qui  teuuerit  eam  beatus  »-, 
qui;tenuerit  per  comprehensionem.  Etquod  $it  pjd- 
nis  vitae,  ostendit  per  effectum,  quia  seilic6t  dat  we- 
tQLmtgratiae  et  vitam  gloria^ ;  y\Um  gratiae ,  qvLaim 
RpUvd^tbat  panis  ille  typicus ;  unde  dicit : 

;  n73t  ^ers»;  490'  Patres  vestri  manducaverunt 
manna  in  (^serto,  jper  quadraginta  annos  scilicet, 
sicut  dicilur  Deuteroopmii  octavp  ® :  «  Dedit  tibi  ci- 
bum  « manna ,  quod  iporabas  »;  et  mortui  sunt, 
mprte;  scilicet  culpaeet  infidelitatis ;  ad  Hebraeos 
qu.arto:  «Non  profuit  eis  sermo  audjtus,  non  ad- 
mixtus  fidei ». 

:  :  74.  (Vers.;  50.).  Ilic  est  pa^iis  de  caelo  descen- 
de^ns,  per  incarnationem >  ut^  siquis  ex  eo^  mandu- 
eaverit,  per  fidem  et  dilectionem;  non  moriatur, 
per  praeyaricationem ;  quia,  sicut  dicitur  Habacuc  se- 
cundo ,  « iustus  in  flde  sua  viyit ».  Sicut  fides  a  morte 
Jiberat,  sicetiamdilectio;  primae  loannis  tertio :  aNos 
seimus ,  ^  quoniam  translati  sumus  de  morte  ad  vitam , 
quoniam  diligimus  fratres ;  qui;  non  diligit  manet  in 
morte».  Nec  tantum  dat  vitam  ^ratoe ,  immo  etiain 
vitam  gloriae ;  propter  quod  subdit : 
r  :  75.  (Vers.  51.):  Ego  sum  panis  vivus ,  per  e^- 
sentiam,  quia  vitam  habens  in  semetipso;  supra 
quinto^^:  «  Sicut  Pater  habet  vitam  in  semetipso, 
siC:  dedit.et  Filio  vitatn  habere  iri  semetipso  ».  Qui 
de  caelo  descendi,  per  misericordiae  abundantiam ; 
Exodi  tertio:  <c  Vidi  afflictionem  populi  mei  in  Aegy- 
pto  et  dolprem  eius  et  descendi,  ut  hberem  eum  », 
.  76.  (Vers.  52.).  Si  quis  manducaverit  ex  hoc 
pane,  vivet  in  aeternum,  per  gloriam.  De  hac  com- 
estione  Canticorum  quinto  ^^ :  «  Comedite,  amici,  et 
bibite  et  inebriamini,  carissimi»;  hoc  erit  in  glo- 
ria;  Ab  huiusmpdi  comestione  prohibitus  est  peccator 
in  figura  Adae ;  Genesis  tertio :  «  Nunc  ergo,  ne  forte 
suinat  de  ligno  vitae  et  comedat  et  vivat  in  aeternum  » . 

QUAESTIONES. 

77-  Quaest.  I.  Quaeritur  hic  primo  de  hoc  quod 
dicit,  quod  ludad  murmurabant. 

1 .  Dominus  sciebat ,  quod  ludaei  de  doctrina 
veritatis  cadere  debebant  in  murmurationem :  ergo 


*  Vers.  17.  —  Sequilur  I.  Cpr.  15,  21.  et  22,  —  Pro  5ic«^ 
Petrus  CM  sicut  Petrum, 

*  Vulgata  Et  erunt  —  Seq.  locus  est  ler.  31,  33.  et  34. 
'  Vers.  42.  seq.  —  Sequitur  loel.  2,  28. 

^  Vulgata  omittit  mep,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  84,  9. 
et  Apoc.  22,  17. 

*  In  Vulgata  deest  Ei,  ac  infra  substituit  ipsa  vidit  pro  vi- 
deU  —  Subinde  allegantur  Exod.  33,  20.  et  loan.  1,  18. 

*  Ed.  veracis  doctrinae  (ut  supra  n.  65,).    Inferius  pro 
vere,  vere  DGKM  nunc  vere. 


'  Vers.  18, 

*  Vers.  3.  Ibid.  v.  2:  Et  recordaberis  cuncti  itineris,  per 
quod  adduxit  te  Domlnus  Deus  tuus  quadraginta  annis  per  de- 
sertum  etc.  Cfr.  Exod,  16,  35:  Filii  autem  Israel  comederunl 
man  quadraginta  annis  etc.  —  Sequitur  Hebr.  4,  2. 

'  Vulgata  ex  ipso.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Habac.  2,  4. 
(cfr.  Hebr.  10,  38.)  et  I.  loan.  3,  14. 

**  Vers.  26.  —  Sequitur  Exod.  3,  7.  et  8. 

"  Vers.  1.  Cfr.  Bernard.,  de  Diligendo  Deo,  c.  11.  n.  31. 
et  33.  —  Subinde  allegatur  Gen.  3,  22. 


COMMENT.lNIOANNEMC.Vli 


331 


cum  sciret,  doctrinam  non  proficere ;  cum  esset  riie- 
dicus  salutis,  non  debuit  dare. 

2.  Ad  hoc  facit  quod  scribitur  Matthaei  septimo  ^ : 
Nolite  sanctum  dare  canibits  neque  spargere  mar' 
gariias  ante  porcos;  ad  hoc  ipsum  Proverbioram; 
nono:  Qui  erudit  derisorem,  ipse  sibiiniuriam 
facit:  ergo  videtur,  quod  talibus  nbn  deberet  dari 
instructio,  qui  cadunt  in  detractionem. 

Respondeo:  Sicut  dicit  Augustinus  in  libro  de 
Resp.  Bono  perseverantiae  ^ ,  salus  unius  boni  praeferenda 
est  multis  maJis;  hoc  elicitur  ex  verbis  eius;  unde 
dicit  ibidem,  quod  cum  scimuSj  doctrinam  nostram 
prodesse  bonis,  etsi  sciamus,  inde  scandalizari  ma- 
los,  non  debemus  tacere.  Quoriiam  igitur  opportuna 
erat  doctrina  de  pane  vitae  et  perutilis  valde  bonis, 
et*  qui  tunc  aderant  et  nobis,  qui  legimus;  et 
tempus  se  offerebat,  quia  mirabilis  et  magna  re- 
fectio  facta  fuerat:  ideo  bene  fecit  docendo,  non 
Ad  obiect.  propter  malos,  sed  propter  bonos. —  Unde  solveri- 
dum,  quod  etsi  Dominus  malis  loqueretur,  tamen 
erudiebat  bonos. 

78.  Quaest.  II.  Item  quaerilur  de  hoc  quod  dl- 
cit :  OntniSy  qui  audivit  a  Patre;  non  quia  PaXrem 
viderit  etc. 

Contra:  1.  Constat,  quod  hic  loquitur  de  m- 

dere  et  audire  ipsius  intellectus;  sed  in  intellectu 

non  differt  visus  et  auditus,  et  qui  audit  intelligi- 

biliter  videt  intelligibiliter  ^ :  ergo  si  auditur   Pater 

•   interius,  et  videtur. 

2.  Praeterea,  si  dicas,  quod  aliud^;  certum 
est,  quod  intelligere  est  videre ;qm  igitur  audit,  aut 
intelligit,  aut  non;  si  intelligit,  videt;  si  auditetnon 
inteliigit  et  venit  ad  auditum:  ergo  venit  non  intel- 
ligens  tanquam  brutum. 

Respondeo,  quod  visio  respicit  loquentem,  sed 
Resp.  auditus  locutionem ;  proprie  locutio  Dei  inspiratio 
Noianda  do-  Del  cst ,  secundum  quod  hic  accipitur.  Haec  inspira- 
tio  effectus  Dei  est  in  anima ;  hunc  effectum  potest 
anima  in  se  ipsa  cognoscere ,  quamvis  non  plene  co- 
gnoscat,  a  quo  est.  Unde  dicendum,  quod  iilam  in- 
spirationem  et  videt  et  audity  sed  tamen  ex  hoc 
non  sequitur,  quod  videat  Deum,  Unde  optinae  di- 
cit:  Omnis,  qui  audit  a  Patre,   id  est  inspiratio- 


ctrina. 


nem  proveniefiterii  a  Patre,  et  ilktm,  inqttam;  videt, 
sicut  et  audit;^  Sed  lion  ex  hoc  sequitur,  quod  videat 
in^spirantem ;  quiai  aaditug  nbn  ewm  respicit ,  sed 
effectum,  sicut  et  Yisvis^.  « 

79.  Quaest.  HI. ;  Quaeritur  'de  hoG* vquod  di- 
cit:  Nemo  potest  ad  me  v&nire,  nisi  Pater  traxe^ 
rit  eum.    '  -'^^''-  '    ="  -  ^  ■  ■•  >  - 

Goktra:  1.  Traciib  est  motus  Violentus^;  omne 
meritum  est  Voluntarium  •  ergo  nulltis  merfetur,  cum 
fecit  aliquid  tractus. 

2.  Item,  si  non^potest  nisi  tractus,  ergo  non 
est  in  sua  potestate  ad  Deum  venire ;  et  si  hoc:  ergo 
cum  nuUus  sit  reprehensibilis,  sl  non  facit  impos-     ; 
sibile,  nuUus  cist  reprehensibilis,  si  ad  Deum  non 
venit.   ■  :■   '^ '^':      ''  ^'  -^  i  -     ■'^■-    -■•'^     -'h--  " 

2:    Item, '  cuffl'^  trdhere   sil   tdtius^  Trinitatis,      ^^ 
quod  est  per  Tevelationem  >  quae  proprie  est  Filii  ^ 
vel  Spiritus  sancti;  quomodo  attribuitur  Patri?  quia 
non  per  p7*oprietatem ,  nec  per  apprdpridtionem  ®. 

Respondeo :  DiGeridiim,  quodest  ^Mn^r^  m  5e>  R«8p. 
et  hoc  nattiraeest  institutae;  de^ce^wdere  vel  ^ncfe- E|piicantnf 
nanm/ra  56,  hocnaturaecorruptae;  sed  suprase 
ekvari/hoc  est  naturae  per  gratiam  sublimatae^^; 
Unde  stare  est  naturae,  descendere  cnlp^e ,  ascen" 
dere  gratiae.  —  Quoniam  igitur  natura  corrupta  est 
et  ad  malum  prona;  si  supra  se  elevetur,  non  tan- 
tum  erit  elevatio,  ^  propter  inclinationem  ad  con- 
trarium,  tractio.  Quia  igitur  omnis,  qui  adi  Deum 
venit,  suprase  elevatur;  nemo  venit,  nisi  trafiatur. 
Propterea  bene  dicit:  Nemo  venit  etc. 

1 .  Quod  obiicit  de  motu  violento ,  respondetur ,  Ad  i.     ' 
ijuod  est  trdiCtio  coactionis  exterioris,  et  est  Iractio 
inductionis ;  ipvima  violentram  ponit,  secunda  minime. 

—  Vel  aliter:  est  tractio  a/f^^j^/one^,  secundum  quod 
dicit  Augustinus  ^^  quod  poeta  dicit:  «  Trahit  sua 
queraque  voluptas»;  et  haec  meritoria  est  et  deme- 
ritoria ;  et  est  tractio  contra  voluntatem,  et  hac  non 
trahit,  et  de  hac  non  loquitnr. 

2.  Ad  secundum  dicendum,  quod  non   est  in  Ad2. 
plena  potestate  venire ,  sed  in  potestate  est  se  ad  di- 
vinum  auxilium  praeparare  ^^ 

3.  Quod  appropriat  Patri ,  dico ,  quod  appropria-  Ad  s. 
tio  fit  in  Trinitate  ratione  intelligentiae  dandae,  ra- 


^  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  Prov.  9,  7. 
2  Gap.  16.  n.  iO.  et  c.  17.  n.  44.  seqq. 
.  '  Ed.  ^/  m. 

*  Cfr.  Aristot.,  HI.  de  Anima,  text.  L  seqq.  (c.  4.),  ubi 
docet,  intellectum,  «  quoniara  omnia  intelligit,  immixtum  esse  », 
i.  e.  facultatem  inorganicam ;  organica  enim  facultas  propter 
materialem  organizationem  limitata  esl  et  ad  certam  obiectorum 
speciem  determinata.  —  Lectionem,  quam  exhibemus,  estEF; 
alii  codd.  legunt  et  qni  audit  mteUectum  [fortasse  intellectu]  vi- 
det  intellectum  [intellectu],  ed.  nam  qui  audit  intelligit,  et 
qui  videt  intelUgit, 

*  Ed,  omittit  aliud  (supple:  est).  Subinde  pro  inielUgei*e  est 
videre  B  intelligitur  etiam  videtur  [multi  aliicodd.  incongrue: 
inielligitur  eiiam  videre'],  E  intelligimus,  videmus. 

^  Cfr.  GoIIat.  in  Hexaem.  collat.  2.  n.  10.  Ex  hoc  loco   il- 


lustratur  doctrina ,  quam  Bonav.  de  modo  cognltionis  humanae 
ex  parte  Dei  cooperantis  exhibet  diversis  in  locis. 

'  Vide  Aristot.,  VII.  Pliys.  text.  10,  de  quo  tom.  II. 
pag.  618,  nota  2. 

^  Ed.  legit:  Trinitatis,  quia  tamen  est  per  revelationem , 
qmeper  appropriationem  est  FUii..»  quomodo  aUribuitur  Patri 
non  per  proprietaiem ,  sed  per  appropriationem  ? 

®  Cfr.  Itinerar.  mentis  in  Deum,  c.  1.  n.  1. 

^^  In  ioan.  Evang.  tr.  26.  n.  4,  ex  Vu-gil.  Ecloga  2.  PIu- 
rimi  codd.  substituunt  mendose  voluntas  pro  voluptas,  quod 
habent  etiam  EF.  —  De  hac  solutione  cfr.  II.  Sent.  d.  25.  p.  11. 
q.  5.  et  IV.  Senl.  d.  .17.  p.  I.  a.  1.  q.  2.  ad  2.  —  Inferius 
post  non  trahit  ed.  supplet  Deus  hominem. 

"  Cfr.  11.  Sent.  d.  28.  a.  1.  et  2.  et  Breviloq.  p.  V.  c.  2. 
—  Superius  post  potestate  ed.  addit  hominis  ad  gratiam  Dei» 


332 


eOMMENT.  IN  lOANNEM  C;  VI. 


Besp.  1.  non 
probata. 


Resp.  2. 


Secundo,  cle 
caelesti  pa- 
«0  secim« 
dum .  nata- 
ram  hama- 
nam  tria. 


Exposttio  lit- 
teralis. 
Primo»  in- 
stractio. 


tione/  e]yww  (iwopendi , .  ratitine  hvmilitatis  osten^ 
c&m^aeA.:Sic^#iC0,  quod  boc  tertio-  modo.  Pilius  ea 
quae  spo}  Tfiuitatisj  Patriappro^  utnos  humi- 
liari  doceat;  et  sic  patet      ,:-  :      m 

-'  SQ/f  Quaest.  IV.-;  <^aerUur  nde  hoc  .quod  dicit : 
Emnt  omnBs  doeibiles  Dei;  ;  v 

1.  Quia  hoc  certissime  falsum  est  in  omni  statu* 

2.  Item,  <juomodo  yerum  est  illud  quod  dicitur 
loelis  secundo  ^:  Effundam  de  spiritu  meo  super 
mnifiem  carnem;  et  similiter  illud  Isaiae:  Ponam 
onmes  filios  tuos  doctos ,  a  Domino  ? 

'  Respondeo  secundum  Aagustinum  *,  quod  omnes 
distribuit  pro  gmeribus  singulorUm.  —  Sed  tunc  au- 
ctoritas  parum  yaleret.  ad  propositum. 

Propter  hoc  aliter  exponitur,  quod  qui  docti 
erunt  dpcebuntur  a  Deo,  et^nuUus  nisi  per  ipsum; 
ideo  omnes.docibilest  Et  sic  auctorilas  valet  ad 
propositum.  ^ 

81.  Et  panis,  quem  .ego  ^#0.  Supra  ostendit 
Dominus ,  se  esse  panem .  reficientem  secundum  divi- 
nam  naturam;  hic  ostendit  sacundum  At^matiam.  Et 
quoniam  hoc  videbatur  falsum  et  asperum  sive  dn- 
rum,Jdeo  haec  pars  hAoet  tres.partes.  Primo  poni- 
tur  instructio  fideiium ;  secundo ,  /ipsius  eonfirma^ 
tio  propter  ludaeorum  litigium,  ibl-^:  Litigabant 
ergo  Judaei  ek,,;  tertio,  ipsius  explanatio  propter 
discipulorum  scandalum,  ibi :  Haec  dixit  in  Syna^ 
goga  doeens  etc, 

(Vers*  52.).  Instruetio  brevis  ponitur ,  in  qua  car- 
nem  suam  dicit  esse  panem;  propter  quod  dicit:  Et 
panis  idic.;  ita  ego  sum  panis  secundum  Divinitatem ; 
sum  etiam  panissecundum  carnem;  unde  dicit:  Etpa- 
nis,,quemego  dafeo^.scilicetadreficiendum,  secundum 
quod  petimus  in  oratione  dorainica:  «  Panem  nostrum 
supersubstantialem  da  nobis  hodie  » ,  Mattliaei  sexto^; 
earo  mea  est,  quae  scilicet  reficit;  primae  ad  Corin- 
thios  decimo:  «  Panis,  quem  frangimus,  nonne  corpus 
Domini  est»?  Pro  mundivita-,  data,.scilicet  est  caro 
Christi,  ^um  supplicio  est  exposita,  iuxta  iilud  Thre- 
Dorum  tertio  ^ :  «  Dabit  percutienti  se  maxillam  », 
immo  totum   corpus;  unde  Isaiae  quinquagesimo : 


« Corpus  meum  dedi  percutientibus  et  genas  meas 
vellentibus  »;  et  non  tantum  ad  percutiendum,  immb 
etiam  ad  ipmolandum;   unde  ad  Epbesios  quinto:. 
« .Tradidit  semetipsum  pro  nobis  oblationem  et  ho- 
Stiam  Deo  ». 

82,  Litigabant  ergo  luda^i. ..  Posita  est  instru-  secnndo, 
ctio ,  bic  secundo  ponitur  propter  ludaeorum  litigium  ^^^  "°*  ^^' 
confirmatio.  Et  primo  ponitur  ludaeorura  litigatio;  Divisio. 
secundo,  doctrina^  confirmatio,  ibi  ^  :  Dixit  e)*go  eis 


(Vers.  53.).  Littgatxo  igitur  erat  de  hoc,  quod  Deiadaeo- 

,.  ,  ,     .      .  ,.,        ram    liliga- 

carnem  %w^m  panem  dixerat;  quod  ipsi  carnaliter  tione. 
intelligebant.  Propterea  dicit:  Litigabant  ergo  ludaei. 
Vritm  murmurabant,  sed  modo  liUgant,  quando 
alto  et  aperto  sermone  contradicunt.  Litigiosi  erant 
ludaei,  quod  non  debent  esse  servi  Dei;  unde  se* 
cundae  ad  Timotheum  secundo^:  «  Servum  Dei  non 
oportet  iitigare,  sed  mansuetum  esse  ad  omnes  ». 
Ad  invicem  dicentes :  Quomodo  potest  hic  carnem 
suam  dare  nobis  ad  manducandum?  Quasi  dicant: 
hoc  est  impossibile,  nisi  se  interficiat.  Simiiiter  pe- 
tebat  supra^^  Nicodemus :  «  Quomodo  potest  homo 
nasci,  cxm  sit  senex?  Nunquid  potest  in  ventrem 
matris  suae  iterato  introire  et  renasei  » ?  Unde  stulte 
hoc  petebant;  Chrysostomus^^ :  «  Quomodo- potest 
carnem  dare ,  petis  ?  Propter  quid  in  panibus  non 
dixisti,  quomoda  quinque  panes  in  tot  extendit»? 

83.  Dixit  ergo  eis  lesus.  Posita  est  ludaeorum  Dedoctrinae 
litigatio ,  hic  ponitur  doctrinae  confirmaiio.  Confir-  Se  quatuo?! 
mat  igitur  quod  dixerat,  carnem  suam  essepanem, 
hoc  ordine :  primo  ponitur  manducationis  carnis  Chri- 
sti  necessiias ;  secundo ,  manducationis  utilitas ;  ter- 
tio,  refectionis  verita^ ;  quarto  vero,  dignitas. 

(Vers.  84.).  Primo  igitur  ostenditur  manduca-  Primam. 
tionis  necessitas,  quia  sine  illa  non  est  salus;pro- 
pter  quod  dicit:  Ajnen,  amen  dico  vobis,  id  est  in 
veritate :  Nisi  manducaveritis  carnem  Filii  homi- 
nis,  tanquam  verum  panem,  et  biberitis  eius  san- 
guiriem ,  tanquam  verum  potum ;  non  habebitis  vi- 
tam  in  vobis,  vitam  scilicet  gratiae ,  de  qua  dicitur 
in  Psalmo  ^^ :  «  Vivifica  me  secundum  verbum  tuum  ». 


^  Cfr.  I.  Senl.  d.  3i.  q.  3.  et  Breviloq.  p.  I.  c.  6.  —  Su- 
perius  pro  Qaod  appropriat  A  Quod  appropriatur.  Inferius 
pro  Trinitatis  non  pauci  codd.  Deitatis  ve!  Dimnitatfs. 

«  Vers.  28.  —  Sequitur  Isai.  54,  i2.  et  13. 

'  Enchirid.  c.  103.  n.  27,  ubi  docet,  verbum  Apostoli 
[I.  Tim.  2,  L]:  Qui  omnes  homines  vult  salvos  fieti,  duplici 
modo  posse  exponi,  scU.  1<*  « tanquam  diceretur,  nullum  ho- 
minem  fieri  salvum ,  nisi  quem  fleri  ipse  voluerit » ;  2<»  «  aut 
certe  sic  dictum  est:  Qui  omnes  homines  vult  salvos  fiei*i ,  non 
quod  nullus  hominum  esset,  quem  salvum  fieri  nollet,  qui  vir- 
tutes  miraculorum  facere  noluit  apud  eos  quos  dicit  acturos 
fuisse  poenitentiam ,  si  fecisset;  sed  ut  omnes  homines  omne 
genus  humanum  intelligamus  per  quascumque  differentias  dis» 
tributum :  reges,  privatos,  nobiles,  ignobiles  »  etc.  Cfr.  de  Cor- 
rept.  et  gratia,  c.  14.  n.  44.  Vide  etiam  I.  Sent.  d.  46.  q.  1. 
in  corp.  —  De  distributione  pro  gene)'ibus  singulorun,  (v.  g. 
omne  animal  fuit  in  arca  Noe),  cui  opponitur  distributio  pro 
singulis  generum,  cfr.  Petr.  Hispan.,  Summul.  Ir,  de  Restri' 
ctione.  —  Ed.  omittit  secundum  Augnstinum, 


*  Praeter  notam  praeced.  vide  supra  c.  1.  n.  30,  iibi  si- 
milis  explicatio  occurrit.  —  Ed.  superius  post  quod  addit  omnes 
EccUsiae  filu,  et  hic  subiungit  Et  secundum  Augustinum  [in 
loan.  Evang.  tr.  26.  n.  7.] ;  Qui  omnes  ?  Omnis,  qui  audit  a 
Patre  meo  et  didicit,  venii  ad  me  [loan.  6 ,  45.].  Chrysost. ,  in 
loan.  homil.  46.  (alias  45.)  n.  1.  ita  respondet:  Cur  aliqui  non 
credunt  ?  Quia  iDud  de  pluribus  dictum  est.  Alioquin  autem  non 
omnes  prorsus,  sed  omnes,  qui  volmnnt,  per  prophetam  si- 
gnificantur.  Magisler  enim  omnibus  proponitur ,  paratus  ad  sua 
tradenda,  qui  docirinam  suam  omnibus  efifundit. 

*  Vers.  53;  seq.  locus  est  v.  60. 

®  Vers.  11.  —  Sequitur  I.  Cor.  10,  16. 

'  Vers.  30.  —  Duo  loci  seqq.  sunt  Isai.  50,  6.  et  Eph.  5,  2. 

«  Vers.  54. 

®  Vers.  24.  »<>  Cap.  3 ,  4. 

"  In  loan.  homil.  46.  (alias  45.)  n.  2. 

"  Psahn.  118,  107.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  26. 
n.  13  :  Vis  ergo  et  tu  vivere  de  spiritu  Christi  ?  In  corpore  esto 
Christi...  non  potest  vivere  corpus  Christi  nisi  de  spiritu  Christi. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  €.  VI. 


333 


Augustinus:  «De  spiritu  Christi  non  Yivit  nisi  cor- 
pus  Chrisli.  Si  igitur  .^"s  vivere  de  spiritu  Christi, 
esto  in  corpore  Christi ».  Qut  autem  manducat  cor- 
pus  Christi  est  in  corpore  Christi;  qui  igitur  non 
manducat  non  vivit;  quia  dicitur  infra  eodem  ^ :  «  Qui 
manducat  meara  carnem  in  me  manet»; 

84.  -(Vers.  85.).   Qwf  manducat  etc.  Tangitur 
secnndnm.  hic  sccundum ,  scilicet  mandwcaftoni^  ttft7«to.y ;  quia 

qui  manducat  carnem^  vivificatur  in  amnaeteor- 
pore:  m  anima;  unde  dicit:  Quimanducatmeam 
eamem  ei  bibit  meum  sanguinem  habet  vitam  ae- 
ternam;  habet,  inquam,  in  merito;  vel  Aa&e^,  quia 
iam  quodam  modo  habere  incepit;  Isaiae  quinquage- 
simo  quinlo^:  «  Audite ,  audientes  me,  et  comedite 
bonum,  et  delectabitur  in  crassitudine  anima  vestra; 
ihclinale  aurem  vestram  et  venite  ad  me,  et  vivet 
anima  vestra,  et  feriam  vobiscum  pactum  sempiter- 
num ,  misericordias  David  fideles  » .  —  Dat  etiam  vi- 
tam  corporalem ;  unde  et  subdit :  Et  ego  resusci- 
tabo  eum  in  novissimo^  die,  in  illa  hora,  de  qua 
supra  quinto  *  :  «  Venit  hora,  in  qua  omnes ,  qui  in 
monumentis  sunt,  audient  vocem  Filii  Dei;  et  pro- 
cedent  qui  bona  fecerunt  in  resurrectionem  vitae , 
qui  vero  mala  egerunt  in  resurrectionem  iudicii » . 

85.  (Vers.  56.).   Caro  enim  mea  ete.  Tangitur 
Tertium.  hic  tertium ,  sciiicet  refectionis  veritas,  Vere  enim 

reficit  caro  Christi,  quia  verus  est  cibus,  et  ideo 
vitam  dat.  Propterea  dicit :  Caro  enim  mea  vere  est 
cibus;  ita  vere  dixi,  quod  habet  vitam  qui  mandu- 
cat ;  earo  enim  mea  vei^e  est  cibus ,  non  phanta- 
stice,  sicut  cibi  corporales,  qui  ad  momentum  refi- 
ciunt  et  deficiunt.  Et  sanguis  meus  vere  est  potus , 
quia  sitim  aufert  omnino ;  supra  eodem  ^ :  «  Qui  ve- 
nit  ad  me  non  esuriet,  et  qui  credit  in  rae  non 
sitiet  unquam  » .  Et  quod  caro  eius  sit  verus  cibus 
Maior  et  mi.  reficiens  et  vivificans,    ostendit  tali    ratione:    qui 

Bor  ratiOQis.  .  .    ,  i         .  , 

manet  m  me  vivit  propter  me;  sed  qm  manducat 
meam  camem  manet  in  me:  ergo  qui  manducat 
meam  carnem  vivit  propter  me.  Huius  rationis  primo 
ponit  minorem ,  cum  dicit : 

86.  (Vers.  57.).  Qui  manducat  meam  carnem , 
Minor.  spirftuali  manducatione ,  et  bibit  meum  sanguinem 

in  me  manet,  per  dilectionem ;  primae  loannis  quarto  ^ : 
«  Qui  manet  in  caritate  in  Deo  manet,  et  Deus  in 
eo»;  et  ego  in  eo,  per  inhabitationem ;  infra  decimo 
quarto :  «  Si  quis  diligit  me ,  sermonem  nieum  ser- 


vabit;  et  Pater  meus-diliget  enm,  et  adeum  venie- 
mus  et  mansionem  apud  eum  faciemus  » .  Posuit  mi- 
narem,  subdit  probationem  wtamm;  illius  sdlicet, 
quod  qui  manet  ia  Filio  vivit  propter.  illum.  Hanc 
manifestat  in  simili^. 

87.  (Vers.  58.).  Sicut  misit  me  vioens  Pater;  Probaiio 

„  maioris. 

mvens,  per  essentiam ;  ei  ego  vivo  propter  Patrem, 
scilicet  quia  ab  ipso  vitam  habeo ;'  supra  quinto  * : 
«Sicul  Pater  habet  vitam  in  semetipso,  sic  deditet 
Fiho  habere  vitam  in  semetipso  »,  et  hoe  a  Palre  in 
ipso  manente ;  infra  decimo  quarto :  «  Ego  in  Patre, 
et  Pater  in  me  est»;  et  ex  hoc  habetur  ma/or ;  Qui 
raanet  in  me  ete.  Et  ex  hoc  infertur  conctoo:  Et  concinsio. 
qui  manducat  me,  et  ipse  vivet  propter  me;  quia 
scilicet  manet  in  vita  manducando,  vere  propt^r  me 
vivit,  quia,  sicut  infra  undecimo^  dicitur,  «  ego 
sum  resurrectio  et  vita». 

88.  (Vers.  59.).  Hic  est  panis  etc.  Tangitur  hic  Quariam. 
quartum,  scilicet  refectionis  dignitas ,  quae  excellit 

illam  patrum  refectionem,  quam  supra  laudabant  lu- 

daei ,  et  quia  nobilior ,  et  quia  permanentior :  no-  Refectio  no- 

bilior ,  quia  iste  de  caelo ;  unde  dicit :  Hic  est  pa- 

nis ,.  qui  de  caelo  descendit;  supra  eodem  *^ :  «  Non 

Moyses  dedit  vobis  panem  de  caelo ,  sed  Pater  meus 

dat  vobis  panem  de  caelo  »>  et  ita  nobilior  est  Est  item,  per- 

.  .      .11  T  maneiitior. 

etiam  permanenttor ,  quia  lile  conservabat  ^empom^ 
liter,  iste  \ero  aeternaliler ;  unde  dicit :  Non  sicut 
patres  vestri  manducaverunt  manna  et  mortui 
sunt,  et  ita  temporaliter  conserydti ,  quia  in  qua- 
draginta  annis  raortui  in  deserto ,  secundum  illud 
Psalmi  " :  «  Quadraginta  annis  olTensus  fui  generationi 
illi  »  etc;  Numerorum  decimo  quarto :  «Filii  vestri 
erunt  vagi  in  deserto  annis  quadraginta  «t  porta- 
bunt  fornicationem  vestram,  donec  consumantur  ca- 
davera  patrum  in  deserto».  Sed  iste  aeternaliter ; 
unde  dicit:  Qui  manducat  hunc  panem  vivet  in 
aetei*num;  ille  scilicet,  qui  digne  manducat,  twe^ 
in  aeternum ,  quia ,  secundum  quod  dicitur  primae 
ad  Corinthios  undecimo^^,  «  qui  manducat  et  bibit 
indigne  iudicium  sibi  manducat  et  bibit »;  qui  man- 
ducat  digne  vivet  in  aeternum.  Saepe  promittit  vitam 
aetemam ,  ;et  ut  appetant  cibum  illum ,  et  ut  ab 
amore  terrenae  vitae  eos  abstrahat  ad  aeternam. 
Sicut  enim  dicitur  Matlhaei  decirao  ^^ :  «Qui  amat 
animam  suam  plus  quam  me  non  est  me  dignus»; 
Deuteronomii  trigesimo:  «  Elige  tibi  vitam». 


*  Yers.  57.  '  - 

*  Ed.  quia  qui  Christi  digne  manducat  carnem  et  hibit 
sanguinem» 

*  Vers.  2.  seqq. 

*  Vers.  28.  et  29. 

*  Vers.  35. 

^  Vers.  46.  —  Sequitur  loan.  14,  23. 

'  Pro  m  simili  ed.  cuin  paucis  codd.  m  similitudine. 

^  Vers.  26.  —  Seq.  locus  est  loan.  14,  40. 


'  Vers.  25.  —  Post  vere  propter  me  ex  D  supplevimus  vivit. 

>"  Vers.  32. 

"  Psalm.  94,  10.  —  Sequitur  Num.  14,  33. 

"  Vers,  29. 

*^  Vers.  37 :  Qui  amat  patrem  aut  matrem  plus  quam  me  etc. ; 
V.  39 :  Qui  invenit  animam  suam  perdet  illam  etc.  Cfr.  Luc.  1 4 , 
26 :  Si  quis  venit  ad  me  et  non  odil  patrem...  adhuc  autem 
et  animam  suan(i ,  non  potest  meus  esse  discipulus.  —  Seq.  lo- 
cus  est  Deut.  30,  19. 


334 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  YE 


•  QUAESTIONES. 

89.  Quaest  I.  Quaeritur  de  litigatione  ludcdeo- 
rum ;  .de  qua  quaerit  Ghrysostomus  * ;  unde  est  hoc, 
quod  supra  in  occulto  murmu7*dbant ,  sed  modo^^- 
%(tnr  in  aperto  ?    *  V  -    ' 

Respondeo  V  ad  hoc ,  quod  est  ex  duplici  causa ; 
Hesp.  tum  quia  mali  homines  et  seductores  et  discoli  in 
Ratio  dQ-  peius  proficiunt  j  quanto  magis  eis  veritas  expKca- 
tur ;  tum  etiam,  quia  illud  quod  supra*  dictum  erat 
de  Divinitate ,  etsi  videretur  falsum ,  tamennon  erat 
inhumanum;  sed  quod  modo  dixerat  de  carne  sua 
manducanda  non  tantum  falsum,  sed  inhumanum  et 
immundum,  quod  ludaei  refugiunt;  ideo  litigahant. 

90.  Quaest  11.  Quaeritur  hic  de  mawc?wea^^o/ie 
corporis  Christi  et  carnis  su^e.  —  Et  quod  non  man- 
ducetur,  videtur; 

1.  Quia  quod  manducatur  atteritur  et  mastica- 
tur;  sed  caro  Christi  impassibilis  dentibus  non  potest 
atteri:  ergo  nec  manducari. 

2.  Item^  quod  manducatur  in  manducantem  con- 
vertilur ;  sed  corpus  Christi  non  convertitur  in  nos , 
sed  nos  in  ipsum :  ergo  jpsum  non  manducamus,  sed 
ipse  nos.   ■- 

Respondeo:  In  manducatione  tria  sunt,  quae  re- 

Re8p.ciiin  perimus,  scilicet  masticatio ,  incorporatio  ^i  comer- 

sabdiTisio.  vatio,   Masttcaiio  est  duplex   secundum   dupucem 

manducationera ;  quia  est  manducatio  sacramenta- 

li$,  et  in  hac  est  masticatio  sacramentalis ,  quia 

species  masticata  est;  est  etiam  manducatio  spiritua- 

lis,  et  in  hac  est  masticatio  spiritualis,  quae  est 

spiritualis  discussio  per  fidem.  Est  ibi*  rursus  in- 

corporatio,  qm  corpori  Christi  incorporamur;  est 

etiara  conservatio,  qua  per  Christi  spiritum  conser- 

vamur,  sicut  membra  corporis  per  animam.  De  his 

tribus  dicit  Augustinus^:  «O  sacramentum  pietatis! 

0  signaculum  unitatis !  o  vinculum  caritatis !  Qui  vult 

vivere  accedat,  credat,  incorporetur ,  vivificetur  » . 

1 .  Per  hoc  patet  primum :  quia  est  ibi  mastica- 

Adi.  tio  non  carnalis,  sed  spiritualis,  vel  sacramentalis. 


'       2.  Qubd  obiicitur,  quod  non  nobis  incorpbratur;  Ad2. 
dicendum,  quod  ultimus  efiectus  cibi  est  conservare; 
et  qiiia,  etsi  nos  incorporemur  Christo  manducando, 
quia  tameh  mandiicando  conservamur  per  ipsum, 
recte  ipse  dicitur  no^ter  cibus^.  ' 

91.  Quaest  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dmt:  Nisi  manducaveritis  carnem  etc.  —  Ex  hoc 
videtur;  quod  Sacramentum  eucharistiae  sit  necessi- 
tatis,  et  quod  niillus  sine  eo  possit  salvari. 

Contra:  Aut  intelligit  de  vita  gratiae  /  2int  de 
vita  5^/ona(?:  ^'ra^m^non,  quia  qui  vuUdigne  acce- 
dere  prius  debet  habere  vitam  gratiae :  ergo  eam  non 
habet  per  manducationem ;  nec vitam^^fonae^  quia, 
si  potest  habere  vitam  gratiae  sine  manducatione, 
potest  et  gloriae. 

Respondetur  ad  hoc  secundum  Augustinum^;  Resp. 
quod  credere  est  manducare;  unde:  «  ut  quid  paras 
dentem  etventr^m?  Crede  tantum,  et  manducasti». 
Secundum  hoc  igitur  attendendum,  quod  est  mandu- 
catio  spiritualis,  et  est,  manducatio  saeramentalis  ; 
spiritualis  e^t  per  fidem  et  caritatem,  sacramenta- 
lis  sub  Sacramento.  Sine  sacramentali  potest  esse  sa- 
lus,  nec  est  necessitatis,  quantum  est  de  institutione 
SdLCTamenti;  spiritualis  est  de  necessitate  ^. 

92.  Sed  obiicitur:  1.  de  parvulis  baptizatis,  qui  Duncouates 
salvantur  nec  unquam  manducaverunt  sacramentali- 

ter  nec  spiritualiter. 

2.  Item,  addit  manducationi  carnis  potum  san- 
guinis,  ergo  sine  potu  sanguinis  nulli  salvantur;  sed 
soli  sacerdotes  sumunt  sanguinem  ^:  ergo  ipsi  soli 
salvantur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dictum  est  ^^  ^d  i. 
duplex  est  effectus  manducationis ,  scilicet  incorpo- 
ratio  et  conservatio.  NuUus  salvatur  nisi  membrum 
Christi ,  et  nisi  conservetur  a  Christo ;  unde  nullus 
sine  effectu  manducationis  salvatur ;  ideo  dicitur  man- 
ducatio  necessaria.  —  Quia  vero  in  parvulis  divina  lar-  Ad  i. 
gitate  potest  esse  (?//%ciu5  manducationis  sine  raan- 
ducatione;  ideo  salvantur  etiam  sine  manducatione 
quacumque  ^^  In  adullis  vero  non  potest  esse  incor- 


*  De  HUgatione  Iiidaeoriim  et  de  hac  quaestione  nihil  in- 
venimus  apud  Chrysost.,  qui  de  murmuratione  agit  in  loan. 
homil.  46.  (alias  45.)  n.  -1,  seq.  —  Supra  v.  41  :  Murmurabant 
ergo  ludaei  de  illo,  quia  dixisset:  Ego  sum  panis  vivus,  qui 
de  caelo  descendi  etc. 

*  Ed.  cum  pluribus  codd.  Eespondet,  EFH  Responden- 
dum,  N  et  Gorranus  Respondeo,  Inferius  pro  seductores  et 
discoli  (non  pauci  codd.  et  disciptdi)  ed.  stulti, 

*  Vers,  27.  seqq. 

*  Ita  EN,  ed.  et  alii  codd.  igitur. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  13,  ubi  pro  signaculum  textus 
originalis  signum,  qui  etiam  post  vivere  sic  prosequitur:  ha- 
bet  ubi  vivat,  habet  unde  vivat,  Accedat,  credat,  incorpore- 
tur,  ut  vivificetur. 

*  Cfr.  supra  c.  L  n.  66.  Vide  etiam  IV.  Sent.  d.  9.  a.  I. 
q.  1-3;  Breviloq.  p.  VI.  c.  9. 

'  In  loan.  Evang.  tr,  25.  n.  12. 

®  Cfr.  IV.  Sent.  d.  12,  p.  II.  a.  2,  q.  1,  ubi  ad  4.  dici- 
tur :  Nam  verbum  loannis ,  sive  Domini  in  loanne  intelligitur 


de  manducatione  spirituaii,  quae  est  per  fidem  et  caritatem , 
sihe  qua  nemo  adultus  salvatur ;  et  haec  etiam  est  in  parvulo 
aliquo  modo  quantum  ad  incorporationem.  —  Si  verba  nec  est 
necessitatis  intelliguntur  de  necessitate  medii,  communi  theolo- 
gorum  consensu  probantur  j  si  vero  de  necessUate  praecepti  di- 
vini  quoad  adultos,  antiqui  Scholastici,  et  ipse  S.  Thomas  in 
suo  Comment.  in  Sentent.  Lombardi  non  admittebant,  existere 
proprie  praeceptum  divinum  communicandi  sacramentaliter, 
Sed  in  sua  Summa  (III.  q.  80.  a.  M.)  S.  Thom.  tenuit  oppo- 
sitam  sententiam,  quae  post  Concil.  Trident.  facta  est  coramu- 
nis.  De  hac  controversia  cfr.  IV.  Sent.  d.  12.  p.  IL  a.  2.  q.  1. 
schoUon. 

®  Ed.  addit  non  vet*o  fideles. 

^^  Quaest.  11,  n.  90. 

^*  Gonc.  Trid.  sess.  21.  c.  4.  docet,  parvulos  usu  rationis 
carentes  nulla  obligari  necessilate  ad  sacramentalem  eucharistiae 
communionem;  siquidem  per  baptismi  lavacrum  regenerati  et 
Christo  incorporati  adeptam  iam  filiorum  gratiam  illa  aetate 
amittere  non  possunt. 


eOMMENT^  m  lOANNEM  €;m. 


MS 


) 


poratio  sive  Gonservatio.sine  mBnincdAionespiriiucUi, 
qiaae  est  per  fideiri  et  caritateip ,  sed  potest  esse^  sine 
sacramehtali.  Ideohaec  'est  neceissaria  adultis,  sacra- 
mentalis  vero,  etsi  qon  sit  de  necessitatev  tattien  mal- 
i^  ^  tam  praestat  utilitateni,;quia  virtutie  Sacrameiiti  au- 
getur  in  nobis  omne  bonura^.  .        ;  ::     ^ 

%[  Quod  ergo  obiicitur  de  .  carne-  et '  sanguine , 
Ad  2.  exponit  Augustinus^  de  potu  et  c\hospirituali;  unde 
«  Yult,  :int6lligi  cibum  €^pd^um.societatem  corporis 
et  membrorum,' quae  est  sancta  Ecclesia  in  praede^ 
stinatis  et;  vocatis  saiictis  et  fldelibus  eius  »,  extra 
quam  nullus  salvatur 

93.  Quaest  IV.  Item  de  ulilitate  quaeritur.\  Qv4 
mandiicat  meam  carTiem  etc. 

1.  Multi  enimmanducant,  qui  tam^n  moriuntur 
et  damnantur,  sicut  ludas. 

.  2.  Item,  sicut  Filius  vivit  propler  Patrem  vi- 
ventein,  sic:  dicitur  in  Jittera^  quod  nos  vivimus 
propter  :FiUunii;  sed  Filius  non  manducando  vivit; 
ergo  parir  ratione  et  nos;  aut  si  nos  manducamus 
fili.um,  quare  non  manducat  ipse  Patrem? 

Respondeo:  Dicendum  ad  primum  j  quod  duplex 
Resp.  fuit  ex  isto  yerbo  haeresis  exorta :  una ,  quae  dixit , 
Dopiexhae-  quod;  cx  quo  quis  maMuGat  Christi  corpus>  non  pot- 
erit  damnari,  dum  tamen  cred^w^  manducaret.  Sed 
haec  est  irrationalis .  manifeste  propter  ludam.  —  Alii 
dixerunt,  quod  qui  semei  digne  manducaret  post 
nunquam  damnaretur;  et  haec  manifeste  falsa,  quia, 
sicut  per  Scripturam  probari  potest,  muiti  fuerunt 
boni  in  Ecclesia,  qui  postmodum  sunt  damnati^ 

Ideo  catholice  intelligendum  est:  qui  mariducat, 
scilicet  rfe^w,  et  ab  lUa  dignitate  non  recedit  vivet 
in  aeternum. 

2.  Ad  aliud  dicendum ,  quod  non  est  omnino  si- 
Ad  2.  mile ,  licet  adducatur  pro  simiii.  Filius  enim  dicitur 

vivere  propter  Patrem,  quia  a  Patre  habet  vitam 
et  quia  manet  in  Patre,  sed  non  quia  participatione. 
Patris  fiat  melior;  nos  vero  vivimus  per  Filium, 
quia  ab  ipso  habemus  vitam,  et  a  Filio  manente  in 
nobis  et  participatione  eius  meliores  sumus*  Ideo , 
quia  non  manet  in  nobis  nisi  per  manducationem  > 
ideo  manducamus ,  ut  vivamus  et  meliores  eflOi- 
ciamur^ 


/  94.  Quaest.  Vv  Item  quaeritur  de^dignitdte  huiiis 
manducationis.  Dicit  enina ,  quod  manducanteS'  hunc 
panejn  non  twomn^wr,  sicut  manducanteis  maiina. 

• .  Contba:  Hoc  ant  intelligit;  de  yiU- spirituali, 
mteorporali;  ^  ^e  spiriluali,  mh\l  dicit,  quia  pa- 
tres  sanctiy  qui  comederunt  manna,  nonsunt  spiri-. 
tualiter  mortui.  Si  de  corporaft',  similiter;quia  qui 
mandueaf  hunc  panem  non  vivit  corporaliter ,  sed 
moritur.  -^  Si  dicasy  qnod  indigne  mmdncmles 
manna  sunt  mortui  spirituali  morte ,  et  hos  vocat 
pa^mi  eorum;  similiter  indigne.manducantes  corpus 
Christi  moriilntur  morte  spirituali ;  primae  ad  Gorin- 
thios  undecimo^:  Qui  manducat  et  Mbitindigne 
iudicium  sibi  manducat  et  bibit.  —  Propterea  quae^  Qnaest.  in- 
ritur:  (pxiS  esX  manducare  indighe,  el  quare  pec- 
cat  manducansindigne? 

REspoNnEO:  Dicendum,  quod  cibus  iste  praepo-  Resp.  i. 
nitur  iili  cibo  ratione  vivificationis  dupliciter :  tum  Ratio  da- 
quia  ille  non  poterat  vivificare,  nisi  per  istmn  quem 
signabat;  ideo  dicilur  de  iustis,  quod  omnes  .ean- 
dem  spiritualem  escam  manducaverunt ,  primae  ad 
Corinthios  decimo'';  sed  qui  solum  ad  illum  habe- 
bant  oculum  mortui  sunt  spiritualiter,  quia  tantum 
carnahter  gustaverunt.  Ita  respondet  Ai^ustinus^. 

Aliter  potest  dici,  quod  manna  ordinabatur  ad  Resp.i 
conservationem  vitae  corporalis,  sed  hic  ad  conserva- 
tionem  vitae  spiritualis.  Et  vult  Dominus  dicere , 
quod  ille  panis  solummodo  vitam  corporalem  coriti-^ 
nuabat  ad  tempus,  sed  iste  vitam  spiritualem  con-. 
tinuat  in  aeternum  in  digne  sumentibus;  et  ideo 
illo  ^  est  dignior.  —  Indigne  vero  accipientes  pec-  Ad  qpaest. 
cant,  et  convertitur  eis  panis  in  venenum,  et  isti 
sunt  qui  remorsum  habent  mortalis  peccati.  Ratio, 
quare  peccant,  est  contemptus,  quia  tantum  hospitem 
inducunt  in  tam  vile  hospitium  ^^.  ^ —  Quomodo  au- 
tem  digne  accipialur,  docet  Augustinus  ^h  «  hmocen- 
tiam,  inquit,  ad  altare  apportate;  peccata,  si  sint 
quotidiaaa,  sallem  non.sint  mortifera;  anlequam  ad 
altare  accedatis ,  dicatur :  Dimitte  nobis  debita  no- 
5^m  etc.  Tunc  securi  accedite;  panis  est,  non  ve- 
nenum  ». 

Tfirtio    ds 

95.  Haec  dixit  in  Synagoga  etc.  Supra  posita  expianatione 
est  instructionis  confirmatio  propter  ludaeorum  Uti-  f^x^^  ^^^^^ 


*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  42,  p.  II.  a.  t.  q,  3.  et  a.  2.  q.  2.  ad 
3.  —  Superius  post  sine  sacramenlali  ed.  addit  manducatio 
spifitmlis. 

*  In  loan.  Eyang.  tr.  26.  n.  45.  Gfr.  etiam  IV.  Sent.  d.  1 1 . 
p.  II.  a.  1.  q.  2.  ad  4.  2.  '  ?  Vers.  58. 

*  Gfr.  III.  Sent.  d.  34.  a.  1.  q.  i.  et  IV.  Sent.  d.  44.  p.  II. 
a.  4.  q,  1 ,  ubi  similis  opinio  erronea  dc  caritate  et  poenitentia 
ponitur,  scilicet  quod  qui  semel  veram  caritatem  et  poeniten- 
tiam  habet  ipsam  nunquam  perdat.  —  Superius  pro  et  haec 
mmifeste  falsa  G  N  et  hoc  est  manifeste  falsum. 

*  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  19 :  Non  ait:  Sicut 
manduco  Patrem,  et  ego  vivo  propter  Patrem,  et  qui  mandu- 
cat  me,  et  ipse  vivet  propter  me.  Non  enim  Filius  participatione 
Patris  flt  melior ,  qui  est  natus  aequalis ,  sicut  participatione  Fi- 
lii  per  unitatem  corporis  eius  et  sanguinis,  quod  illa  mandu- 
catio  potatioque  significat,  nos  efficimur  meliores  etc. 


«  Vers.  29. 

^  Vers.  3i  Cfr.  supra  pag.  327,  nota  40.  —  Superius  post 
illi  cibo  fere  omnes  codd.  addunt  spiritvali,  et  subinde  post 
signabat  ed.  subiimgit  tum  quia  hic  vivificat  mxigis. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  14 :  Quare  manducaverunt  et 
mortui  sunt?  Quia  quod  videbant  credebant,  quod  non  yide- 
bant  non  intelligebanl.  Ideo  patres  vestfi,  quia  similes  estis 
illorum...  manducavit  manna  et  Moyses...  et  mortui  non  sunf. 
Quare?  Quia  visibilem  cibum  spiritualiter  intellexerunt  etc. 

*  Maior  pars  codd.  ilte.  —  Gfr.  supra  n.  88. 

"  Cfr.  IV.  Scnt.  d.  9.  a.  2.  q.  2.  incorp.  et  d.  42.  p.  IL 
a.  4.  q.  4.  in  corp. 

"  In  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  4  4 ,  ubi  textus  pro  saltem 
substituit  «;d,  et  post  accedatis  prbsequitur:  attendite,  quid  di- 
catis  [Matth.  6 ,  42.]:  Dimitte  nobis  elc. ,  securus  accede ,  pa- 
nis  etc. 


336 


COMMEOT.  m  lOANNEM  C:  VL 


giam;  hic  ponitur  ^pbmatio  propter  discipulorum 
scandalum;  et  proceditur  hoc  ordine.  Primo  eoim 
innuitur.t^^  secundo,  ob 

murmarationem  doetrinae  explanatio ;  tertio  reddi- 
tw  murmumndi  ratio;  quarto,  non  credentium 
retrocessio;  qnmto  ^eredefUiumconfirmatio;  sexto, 
cmfirmatorum  discretio. 

(Vers.  &Q.).  Discipubrum  murmuratio  erat  ex 
primnin.  hoc,  quod  dixerat^  camem  suam  dari  ad  mandu- 
candum^  et  quod  sine  hoc  non  erat  salus.  Propter 
quod  dicit :  Haec  diodt  in  Synagoga  docens,  in  Ca- 
pharnaum^  id  est  in  communi,  et  ideo  multi  sae- 
vierunt ;  infra  decimo  octavo  * :  «  Ego  semper  docui 
in  Synagoga». 

96.  (Vers.  61, ).Multi  ergo  ex  discipulis  eius, 
avdientes ,  quod  nunc  scilipet  dictum  est  de  mandu- 
catione  camis,  dixerunt:  Durv^  est  hic  sermo,  id 
est  crudelis  et  inhumanus,  humanam  earnem  man- 
ducare;  quis^  potest  eum  audire?  Non  dicunt  cre- 
dere,  sed  audire,  propter  horribiUtatem;  ideo  non 
poterant  audire,  quia  aures  eorum  aggravatae  erant, 
iuxta  illud  Isaiae  sexto:  «  Excaeca  cor  popuii  huius 
et  aures  eius  aggrava »  etc. 

97.  (Vers.  62.).  Scien^  autem  lesus  etc.  Tan- 
secimdojii.  gitur  hic  secundum,  scilicet  propter  murmurationem 

doctrinae  explanatio ;  et  hcel  murmuratio  esset  in 
occulto,  tamen  Dominum  non  latebat;  unde  dicit: 
Sciens  aiUem  lesus  apud  semetipsum^  quia  mur- 
murarent  de  hoc  discipuU  eius ;  non  relatione  hoc 
cognoyit,  sed  apud  se;  infra  decirao  sexto*:  «  Dixe- 
runt  discipuU:  Nunc  scimus,  quia  scis  omnia,  et 
non  est  opus ,  ut  quis  te  interroget » .  Sciens  ergo 
murmurationem  et  volens  eam  abscindere,  Q^lanat 
quod  dixerat,  hoc  non  esse  inteUigendum  carnali- 
ter,  sed  spiritualiter,  Ostendit  ergo,  quod  non  est 
carnaliter  inteUigendum ,  tum  quia  fodsum ,  tum 
opinioeo-  quia  inutile.  Propterea  dixit  eis:  Hoc  vos  scanda- 

rum  est  fal- 

sa.  lizat  * ,  quod  sciUcet  dixi  de  manducatione  meae 

carnis ,  quia  carnaUter  ipsam  dividendam  creditis ; 
sicut  Pharisaei,  Matthaei  decimo  quinto:  «  Scis,  quia 
Pharisaei,  audito  hoc  verbo,  scandaUzati  sunt»?  Et 
hoc  falsum;  unde  subdit: 

98.  (Vers.  63.).  Si  ergo  videritis  Filium  ho- 
minis  ascendentem  ubi  crat  prius^  —  defectiva 


est  constructio  —  tunc  scietis,  quia  caro  non  est 
per  frusta  dividenda,  quia  totus  Ghristus  integer  erit 
in  caelo;  Augttstimis^:  «  Totus  integer  est  in  caelo; 
manet  integer  sub  Sacramento,  manet  integer  iu 
corde  tuo  ».  —  Non  solum  inteUectus  eorum  erat  fal^ 
sus,  sed  inutilis;  unde: 

99.  (Vers.  64.).  Spiritus  est  qui  vivificat ,  caro 
autem ,  id  est  carnaUs  inteUigentia ,  mn  prodest 
quidquam ;  secundae  ad»  Corinthios  tertio  ^:  «  Lit- 
tera  occidit,  spiritus  autem  viviflcat»;  et'ideo  non 
sunt  verba  carnaUter  inteUigenda,  quia  non  prosunt, 
sed  spirituaUter,  ut  sic  prosint.  Unde  wr6a,  quae 
ego  locutus  sum  vobis^  spiritus  et  vita  sunt,  quidL 
spirituaUter  inteUecta  viviflcant;  unde  ad  Hebraeos 
quarto  ®  r  oc  Vivus  est  sermo  Dei  et  eflficax»;  vi- 
vus  est,  quia  vivificat;  unde  Deuteronomii  octavo: 
«  Non  in  solo  pane  vivit  homo,  sed  in  omni  verbo, 
quod  procedit  ex  ore  Dei ».  Sed  non  vivificant  nisi 
spiritualiter  inteUigentem ;  unde  Augustinus^:  « Intel- 
lexisti  spiritualiter  ?  Spiritus  et  vita  sunt,  InteUexisti 
carnaliter  ?  Spiritus  et  vita  sunt,  sed  non  tibi  sunt » . 

100.  (Vers.  63.).  Sed  sunt  quidam,  Hic  tangi- 
tur  tertium,  sciUcet  mmmurationis  ratio,  quare 
sciUcet  discipuU  murmurabant:  quia  fldem  non  ha- 
bebant;  sed  hoc  non  omnes,  sed  quidam,  qui  a  Deo 
electi  non  erant.  Propterea  dicit:  Sed  sunt  quidam 
ex  vobis;  ita  sunt  verba  spiritualiter  intelligenda , 
sed  quidam  ex  vobis  non  inteUigunt;  unde  quidam 
non  credunt.  Et  hoc  non  dicit  ex  coniectura,  sed 
ex  certa  scientia.  Propterea  dicit  EvangeUsta :  Sciebat 
enim  Jesus  ab  initio,  qui  esseni  credentes  ^^ ;  supra 
secundo :  «  Ipse  enim  sciebat ,  quid  esset  in  homine  »; 
Ecclesiastici  vigesimo  tertio :  «  OcuU  Domini  multo 
plus  lucidiores  sunt  super  solem,  circumspicientes 
omnes  vias  hominum  et  profundum  abyssi,  et  ho- 
minum  corda  intuentes  in^  absconditas  partes».  Et 
quis  traditurus  esset  eum;  unde  non  fuit  traditus 
ut  ignorans,  quemadmodam  alii  homines.  Ideo  hoc 
dicit  EvangeUsta,  ne  videatur  Christus  deceptus ,  ad- 
mittendo  discipulos  instabiles  et  discipulos  insidiantes, 
ut  proditorem.  Ratio  autem,  quare  non  credebant, 
erat,  quia,  etsi  essent  vocati  exterius  et  secundum 
praesentem  iustitiam,  non  tamen  secundum  electio- 
nem  aeternam ;  et  hanc  supra  ^^  dixit  et  repetit. 


Item,  iDo* 
tilis. 


Tertiam. 


*  Vers.  20.  —  Superius  post  et  ideo  ed.  addit  cow/m  eum. 

*  Vulgata  et  qui$,  —  Subinde  allegatur  Isai,  6,  40. 
^  Vers.  30. 

*  Vulgata  interrogative :  Hoc  vos  scandallzat?  S.  Thom., 
Comment.  in  loan.  6,  63.  (lect.  8.  n.  2.)  ait:  Oii^si  dicat:  de 
hoc  non  debetis  scandalizari.  Vel  potest  legi  remissive  [cfr.  su- 
pra  c.  1.  n.  93.],  quasi  dicat:  Scio,  quod  de  hoc  scandaliza- 
mini.  —  Sequitur  Matth.  -15,  12. 

*  Vulgata  inlerrogative :  Se...  ubi  erat  prins  ?  —  Glossa 
07"dimria  in  hunc  locura:  Suspenditur  oralio;  quasi  dicat:  tunc 
intelligetis,  quod  non  eodem  modo,  quo  pulatis,  erogo  cor- 
pus,  et  quod  haec  gratia  morsibus  non  consumitur,  sed  spiri- 
tuali  gralia  me  illis  dando  ipsos  in  corpus  meum  converto  elc. 

*  Haec  sententia  tribuitur  Augustino  in  C.  Qui  manducant 
(58.),  C.  Invitat  (70.)  et  C.  Qui  manducat  me  (75.),  de  Con- 


secrat.  d,  2;  editores  tamen  notant,  quod  haec  sehtentia  non 
apud  Augustinum  inveniatur,  sed  in  Glossa  m^dinaria  (iara 
apud  Strabum)  in  I.  Cor,  40,  16.  et  apud  Bedam  in  eundem 
locum  (Commentarium  istud  slve  collectio  sententiarum  Augu- 
stini  in  Epistolas  S.  Pauli  in  Palrol.  Lat.  Migne  habetur  in 
tom,  119.  inter  opera  Flori  Diaconi).  Vide  IV.  Sent.  Ht,  Magi- 
stri,  d.  Xn.  c.  3.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  27.  n.  3,  seq. 

'  Vers.  6.  Cfr.  infra  n.  1 09.  et  IV.  Sent.  d.  1 0.  p.  I.  q.  1 .  ad  5. 

®  Vers.  12.  —  Sequitur  Deut.  8,  3.  Cfr.  Matth.  4,  i.  et 
Luc.  4,  4. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  27.  n.  6. 

*°  Vulgata  non  credentes,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan,  2,  25. 
et  Eccli.  23,  28. 

"  Vers.  39.  n.  60.  et  n.  64. 


COMMENTv :  IN  H)mBM  ?€^^ 


38$t 


iOl:  {Yei^s.  M.y.EL  diaebat:'  Propi&rea'  dixi 
vobis : '  Nemo  Ipotest  venirei  ad-  mt^  yni^  datum 
fuerit  ei  a  Pa^re  imijo;  suprareodemr  «  NeriiQ  ve^ 
nit  ad  .ine>  Disi^  Bater  traxmt  euna  ».  jFmre  enim 
ad  Filium  «  datum  est^tQptiiniim  'et.  domini  pterfe-» 
ctum»,  idep  <?  d^sur&uffi  » /^laoobi  pirioio. ;  •'    V 

102.  (Ve^^.  &lJ).-  Ei^  ex  hoc  mtdti  discipiUh 
Qaartnm.  rum,  Hic  taugitur  quartum,  sciljcet'  nQncred^hiiviM 

retroeessio;  unde-dicit :  Er  hoc,  id:-est  pOstJ  hoc, 
vel  ex  hdc,  id  est  ^oecasione  huiu^  iQcrepat!«)nis*.et 
instructionis,  multi  discipulorum  eiu^s  ahierHntre- 
trorsum,  non  per  imitatio^envj  sicufc'  dictum  est 
Petrd  Matthaei  dedmo  s6xto^;  sk  Vade  retiro  toe,  sa^ 
tana»,  sed  pet  indignationem.  Unde,  non  tantum 
corde  recesserunt ,  sed  etiiam  «orporei  unde  et  iam 
non  cum  illo  ambulabant.  Ideo  multi  recessertint^ 
et  pauci  remanserunt^  quiHj  secundum  iUuti '  Mat- 
thaei  Yigesinao  f,  c  multi  sunt  voeati  v  pauci^fepo  ele-^ 
cti  »;  et  quia  pauci  electi  ad  regnum  Dei  iddeo  pauci 
sunt,  qui  non  retrocedant,  secundum  illiid  Lueae 
nono;  «  Nemo  mittens  manum  ad  aratrtim  ^t"  aspi- 
ciens  retro  aptus  est  regno  Dei».  " 

103.  (Vers.  68.).  Dixit  ergo  lesus  xnd  duode- 
Qttmtum.  cim.  Tangitur  hic  •  quintum ,  scilicet   credentium  et 

ekctorum  confirmatio;  et  haec  quideni  facta  est' in 
fideli  confessione  Petri;  ideo  ponitur  inquisiiib  Db- 
mini  ei  responsio  i^<?ifn.  Inquirit  Dominus  a  duo- 
decim^  quos  specialiter  elegerat;  Nunquid  etvos^vul- 
tis  abire?  me  derelinquendo ,  secundum  quod  prae- 
cedentes  faciunt;  leremiae  secundo  ^ :  «  Me  dereli- 
querunt ,  fontem  aquae  vivae  » .  Sed  quaerit,  non 
quia  dubitet,  sed  ut  fldem  Petri  in  exemplum  firmi- 
tatis  adducat. 

104.  (Vers.  69.).  Respondit^  ei  Simon  Petrus: 
Domine,  ad  quem  ibimus?  Quasi  dicat:  non  volumus 
abire,  quia  tibi  similem  non  possumus  invenire;  Psal- 
mus :  «  Non  est  similis  tui  in  diis ,  Domine  » .  Nec  pro- 
pter  haec  verba  debemus  abire;  unde  dicit;  Verba 
vitae  aeternae  habes,  aliis  non  credentibus  erant 
dura  et  mortifera,  sed  Petro  et  aliis  credentibus  eraiit 
vita.  Et  ratio  subditur: 

103,  (Vers.  70.).  Et  nos  credimus'^  et  cogno- 
vimus ,  quia  tu  es  Christus ,  Filius  Dei,  Similem 
confessionem  fecit  Matthaei  decimo  sexto;  « Tu  es 
Christus ,  Filius  Dei  vi vi  » ,  «  qui  in  hiijic  mundura. 
venisti  ».  Credimus,  dicit,  et  post  cognovimus,  quia 


fide^  ^st-^^iaMri  cJt^nifcionenl.  «  Nisi.toimf^redideritls^i 
non  intelligeti^»;  •fea^aei^eptiiri^j:^^!  )iaJ  -Hf  iJ-j 
im  rd4J6:^  (Vsrsi'  7Ai)'j>Re^^imdit  m  /e^knlfetatu!? 
lii&'Sextiimf' seilicet'  rerimnentiutn  discnetimy^^im''^ 
dit r©omi»us,i'(pQd<etsif?nu|his  de i duodecim- :> reeedei^ 
retv  nan  tamea 'omrtes  .fideles^permaiDerent;  proptei^ 
quod  dicit:  Respondit^  /e^?^^  confessiohi' Pi^ri  ^  quafti 
proi  omnibusidixerat:  Nmne'e§fo.duodecint  vbselegi, 
et^niis  eas  >vobis  diabolus  ^esi^?  ludas  djciturdiE^st- 
bdus^r  t  quiai  f ipsius  suggeBtioiiibus-  cons^si t ;  '■-  PsalriiUs 
de •  luda  ^ 'pc  Consfitiie  'super  eunri'  pSccatorem ,  et  dia- 
boluB  stet/a  aextris-^eiiis  »  etc;  Uhuni  nbtatide  ma;- 
Utia,  ut  ..eeteri;  timeantf  et  expbnit  Evailgelista:,-de 
(pm  intelligebatj-sdlicet  de  Itida;  unde^(litit^j«^^n  ^ 

.  ^5Hd07.=  {Yemi%%). ■■  Dicebai ^uutem  de  luda  3i^ 
mmds  Jscariotis  ^ ;  hic  enim  ej^at '  tradUwus  eum^ 
eum  :esset-unus-'ex:<.dmdecim,  Hoc»  dictum  est,  ut 
timip-ept^^et  ut^^ionimirarentur  des  aliisj 'qui^  recefr- 
serant,  quia^non  ita  specialiter  etecti  emntA  De  -hao 
eleetione'  duodecim  'dicitur  Matlhaei  decimo^^^ ;  <*  Et 
cohvocatis  duodecim>*  dediteis  potestatem  >i  etc;  Lu- 
cae  sexto :  «c  Elegit  iduodecim  ex  ipsis»*ete,  Electio 
ista  praefigurata  est  losue  quartor  - «  Elige4ibi  duo^ 
decim  viros  singulos^»  etci-  ^\       ;-.     ;^      i    •    ^ 


,n 


'« ■.  1 


Sextam. 


'■t.- 


'. ». 


■:i.;i;  ::?..•-•  .^ Quaestiones.  "^''''-^'l       -;  ' 

108.  Quaest  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit : '  Si  videriti^  Fiiium  ^  hominiruscendentem,  ubi 
erat  ^nw.  --h^Hoc  nonvpotest  dici  seGundum  hUr 
manam  naturam ,  quia  secundum  illam  non  erat  in 
caelo  prius;  similiter  nec  secundum  divinam,  quia 
secundum  illam  adhuc  erat  in  caelo,  cum  loqueba- 
tur;  unde  supra  tertio  ^* :  Nemo  ascendit  in  caelum, 
nisi  qui  descendit  de  caelo,  Filius  hominis,  qui 
est  in  caelo. 

RespondeOj,  qtidd  jllud  dictum  ;^^  cbmparando 
Fihum  Dei  secunduni  divinam  naturam  post  carnis 
assumtionem ,  in  qua  videbatur  esse  humiliata ,  ad 
se  ipsam  aute  assumtibnem ;  quia  tunc  lion  poterat 
cogitari  tanquani  inflrmus^^  Idem  est  ergo ,  ac  si  di- 
ceret:  si  videritis  FiUura  hominis  ascendere,  id  est 
tanlum  clarificari,  ut  credatur  Patri  esse  aequalis. 

109.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit :  Carojaon  prodest  quidquam..  —  Si  enim  nihil 
prodest;  ergo  non  debet  dari  ad  manducandura  nec 


Resp. 


*  Vulgata  Qvia  nemo.  —  Duo  seqq.  loci  suntloan.  6,  44. 
et  lac.  1,  17. 

*  Vulgala  omitlit  Et,  ac  substituit  inferius  j^eti^o  pro  re- 
trorsum, 

*  Vers.  23.  —  Superius  post  imUationem  ed.  addit  post 
Christum,  sed  post  satamm.  Inferius  pro  multi  recesserunt 
E  F  G 1 K  L  mnlti  retrocesserunt, 

*  Vers.  16.  —  Sequitur  Luc,  9,  62. 

*  Vers.  13. 

®  Vulgata  addit  ergo,  —  Seq.  locus  est  Ps.  85,  8. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Vulgala  credidimus.  —  Tres  seqq.  locl  sunt  Matth.  16 ,  16, 
loan.  11.  27.  et  Isai.  7,  9.  (uHimus  est  secundum  septuaginla 
interpretes;  Vulgata  vero  legit:  Si  non  credideritis ,  non  per- 
manebitis).  —  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil,  47.  (alias  46.) 
n.  2.  in  fine. 

*  Vulgata  addit  eis.  -^  Inferius  allegatur  Ps.  1 08 ,  6. 

^  Vulgata:  Dicebat  autem  ludam  Simonis  Iscariotem. 

^^  Vers.  I .  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Lua  6,13.  et  losue  4,2. 

"  Vers.  13. 

"  Cfr.  August.,  !n  loan.  Evang.  Ir,  27.  n.  4, 

43 


338 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VH. 


opioio  hae- est  yere  cibus.  Propter  hoc  dicaDt  haeretici,  quod 

roticst 

verba  ista  intelligenda  sunt  spiritualiter,  ita  quod 
non  carnaliter;  nec  intelligenduin ,  quod  ad  litteram 
sumamus  carnem  Christi  sub  Sacramento.  Et  dicunt, 
discipulos  suos  ftusse  reprehensos,  qui  hoc  cogita- 
bant;  unde  dicunt,  quod  non  est  in  Sacramento  alta- 
ris  nisi  sicut  in  signo  K 

Sed  pessime  iatelligunt,   quia,   dum   renuunt 

Besp.  carnem,  fugiunt  veritatem.  Etsi  enim  verba  Christi 

sint  spiritualiter  intelligenda ,  tamen  nihilominus  de- 

bent  esse  vera.  Propter  hoc  dicendum,  quod  caro, 

quam  traxit  de  Virgine,  est  verus  cibus.  —  Quod 

Expositio  i.  autem  dicitur ,  quod  non  prodesi  quidquam,  in- 
telligitur  dupliciter :  vel  quia  nihil  prodest  siTie  spi- 
ritu;  sicut  enini  carbo  non  comburit  nisi  ignitus, 
tamen  ignitus  uril;  sic  caro  Christi,  si  separetur  a 

Expositio  2.  Verbo ,  non  accendit ,  sed  Verbo  coniuncta  est  tan- 
quam  ignitus  carbo  ^.  —  Aliter  respondetur ,  quod 
caro  nihil  prodest  secundum  ca7*nalem  intelligen- 
tiam,  sic  intelligendo ,  quod  Christus  carnem  suam 
daret  dividendo  sicut  carnes  in  macello,  et  mate- 
rialiter  masticando  sub  forma  carnis.  talis ,  inquam, 
intelligentia  nonprodest*  sed  quod  vera  caro  sine  sui 
sectione  in  Sacramento  comeditur  ^. 

110.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  responsione  Petri: 

1.  Quare  Petrus  solus  respondit  etmagisquamalii  ? 

2.  Item,  quare  non  est  laudata  eius  confessio, 
sicut  Matthaei  decimo  sexto  *  ? 

3.  Item  videtur,  quod  mentitus  fuerit,  saltem 
pro  luda,  quia  ipse  pro  omnibus  loquebatur. 


Respondgo:  Dicendum,  quod  Pelrus  omnibus  fuit  Resp.  ad  i. 
ferventior,  sicut  patet  in  verbis  suis,  et  audacter  Do- 
mino  loquebatur;  alii  non  ita  audebant;  et  ideo  erat 
os  Apostolorum  et  in  quaerendo  et  in  respondendo, 
et  ideo  pro  omnibus  respondit. 

2.  Ad  aliud  dicit  Chrysostomus  ^  quod  respon-^Ads. 
dit  hic  pro  omnibus;  et  quia  fides  ludae  non  erat 
laudabilis,  ideo  laudatus  non  est. 

3.  Nec  tamen  est  mentitus,  licet  falsum  dixerit,  Ad  a. 
quia  pio  errore  decipiebatur ,  bene  iudicando  de  suis 
coapostolis. 

111.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit :  Unu^s  ex  vobis  diabolm  est  —  Quaerit  Chry- 
sostomus  ^ :  quare  non  sunt  contristati ,  sicut  in- 
fra  decimo  tertio,  cum  dixit:  Unus  ex  vobis  me 
tradet  ? 

RESPONnEO ,  quod  infra  non  tam  sunt  contristati  Reap. 
pro  culpa,  quam  pro  Domini  iniuria,  quae  erat  sibi 
a  suo  discipulo  inferenda ;  hic  autem  solum  expressit 
malitiam  ^. 

112.  Quaest.  V.  Item,  quare  non  abiecit  eum, 
ex  quo  diabolus  erat,  et  sciebat,  quod  semper  fu- 
turus  esset  malus  ? 

Respondet  Augustinus  ®,  quod  «  malis  operibus  Reap. 
bene  utitur  Deus,  sicut  homo  male  utitur  bonis». 
Ideo  hominem  reprobum  elegit  ludam,  ut  per  eum  Tripiex  ra- 
dispensatio  divinae  misericordiae  in  salutem  mundi 
impleretur;  et  ostenderetur  mirabilis  patientia  Dei, 
quod  tam  iniquum  in  tanto  officio  sustinebat;  et  ut 
nemo  glorietur  de  praesenti  vocatione. 


Capitulum  VII. 


Tertio,  Filius  Bei  se  manifestat  ditectoiem 
et  iUasitatoiem  tripliciter* 

1.  Post  haec^  ambulabat  lesus  etc.  Ostendit 
Dominus  supra  se  curatorem  et  conservatorem ;  hic 
incipit  tertia  pars,  in  qua  se  manifestat  et  ostendit 
directorem  el  illustratorem. ;  et  haec  pars  extenditur 


usque  ad  undecimum  capitulum.  Ostendit  Dominus  se  niTisio. 
lucem  et  directorem  tripliciter:  primo,  verbo  doctri- 
nae;  secundo,  mVamto  joofewfoa^^  in  principio  noni , 
ibi  ^® :  Et  praeterims  lesus  vidit  hominem  caecum ; 
tertio,  exempb  bonae  vitae,  infra  in  principio  de- 
cimi :  A  men,  amen  dico  vobis ,  qui  non  intrai  pe?* 
ostium. 


*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  40.  p.  I.  q.  4,  ubi  hic  error  refeDitur. 

*  Secundum  Damasc,  IV.  de  Fide  orthod.  c.  13:  Carbo 
non  est  simplex  llgnum,  sed  igni  unitum;  sic  quoque  panis 
communionis  non  simplex  est  panis,  sed  Divinitati  unitus  etc. 
Cfr,  !V.  Sent.  d.  40.  p.  I.  q.  4.  ad  4;  ibid.  ad  5.  insinuatur 
secunda  explicatio. 

*  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  27.  n.  5,  ubi  duplex 
haec  expositio  exhibetur.  Vide  etiam  III.  Sent.  d.  9.  dub.  L 

*  Vers.  17. 

*  In  loan.  homil.  47.  (alias  46.)  n.  3:  Vide,  quaeso,  fra- 
trum  amantero,  quomodo  totius  coetus  causam  agat;  non  dixit 
enim:  Cognovi,  sed  Cognovimus^,  Quid  ergo  Christus?  Non 
laudavit  nec  celebravit  Petrum,  quod  tamen  alibi  fecit.  Sed 
quid  dicit?  Nonne  ego  vos  dmdecim  elegi,  et  unus  ex  vobis 


diabolm  est?  Quia  enim  ille  dixerat:  Et  nos  credidimus,  ex- 
cipit  ex  numero  ludam  etc. 

•  In  loan.  homil.  47,  (alias  46.)  n.  4.  —  Subinde  allegatur 
loan.  13,  21. 

'  Chrysost.,  loc.  cit.,  censet,  quod  Petrus  adhuc  non  au- 
(tierat  increpationem  Christi  [Matth.  16,  23.]:  Vade  post  me, 
satana,  ideoque  nunc  non  timuit;  sed  postquam  increpatus 
fuit,  hac  percepta  voce:  Unus  ex  vobis  tradetme,  iure  timuit. 

®  In  loan.  Evang,  tr.  27.  n.  40:  Sicut  enim  iniqui  male 
utuntur  bonis  operibus  Dei,  sic  contra  Deus  bene  utitur  malis 
operibus  hominum  iniquorum.  Cfr.  XVIII.  de  Civ.  Dei,  c.  49. 

*  Vulgata  addit  autem, 

*'  Vers.  4j  seq.  locus  est  40,  I. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


339 


Primo  86  ostendit  lueem  et  diTeotorem  verbo  dootrinae. 

Prima  igitur  pars,  in  qua  manifestat  se  directo- 
remverbodoctrinde^,  continet  duo  capitula,  scilicet 
septimum  et  octavum,  et  dividitur  in  duas,  quia 
primo  tangitur  Doctoris  propalatio;  secundo,  doctri- 
nae  communicatio ,  ibi  ^ :  Nonne  Moyses  dedit  vobis 
Legem  etc. 

Pars  prima  de  Doctoris  propalatione  agit  dupUciter. 

Doctoris  autem  propalalio  vel  manifestatio  ne- 
cessaria  erat  ad  hoc,  quod  doceret.  Et  quia  praeces- 
serat  eius  occultatio,  ideo  primo  agitur  de  Doctoris 
occultatione ;  secundo,  de  occulti  manifestatione, 
ibi  ^ :  lam  autem  die  festo  mediante  etc. 


Doetoris  igitur   summi  occultatio  hoc  ordine  S^^,,  ^e 

^  Doctoris  00- 

describitur.  Quia  enim  facta  est  per  ludaeorum  per-  c"^^^j« 
secutionem,  primo  insinuatur  ludaeorum  perfidia 
ad  persequendum ;  secundo  vero,  consanguineorum 
vanitas  ad  honorem  persuadendum;  tertio,  Christi 
humilitas  ad  latendum;  quarto,  ludasorum  curio- 
sitas  ad  Christum  quaerendum. 

2.  (Vers.  1.).  Insinuatur  ergo  primo  /wrfaeorwm  Eipositioiit- 
perfidia  ad  Christum  occidendum,  propter  quam  Do-  Primnm. 
minus  in  Galilaea  stabat  et  ludaeam  reliquerat,  vi- 
tans  furorem  persequentium,   Propterea  dicit:  Post 
haec,  scilicet  quae  dicta  sunt  de  miraculo  panum . 
et  doctrina  Christi  *,  ambulabat  lesus  in  Galilaeam; 
quia  ibi  non  erant  ita  zelatores  Legis,  ac  per  hoc  nec 
persecutores.  Non  enim  vokbat  in  ludaeam  ambu- 
lare;  et  ratio  redditur:  quia  quaerebant  eum  ludaei 


*  Sequens  scheraa  et  verba  Quo  atUem  etc. ,  quae  ed.  habet  in  fine  cap,  VI,  desunt  in  codd. 

Quo  autem  ad  ea,  quae  dicla  sunt  supra  (v.  69.)  de  doetrina  Christi:  Verba  vitae  aeternae  habes  etc., 

ac  continuo  infra  (c.  7.  n.  1.)  de  verbo  doctrinae,  nota; 


1 


ad  culpanfi: 


{ 


a> 


2 

co 

cu 


o 


4> 


\ 


ad  animam 
totam: 


\ 


cs 


o 
•53 


9 

■S 

> 


ad  poten- 
tiam  co- 
gnitivam: 


1 


ad   afl^cti- 
vam: 


purincans  a  macula,  ad  Eph.  5, 26.  27:  «  Mundans  eamlavacro  aquae  in  verbo  vitae»  ut  exhiberet  ipse  sibi  Ec- 

clesiam  gloriosam,  non  habentem  maculam,  aut  rugam,  aut  aliquid  huiusroodi»;  unde  loan.  15,  3:  «  Vos 

mundi  estis  propter  sermonem,  quem  locutus  sum  vobis  ». 
salvificans  ab  ira,  lac.   1,  21:  «In  mansuetudine  suscipite  insitum  verbum,  quod  potest  salvare  anlmas  ve- 

stras  »,  salvare,   inquam,  ab  ira;  Rom.  5,  9;  «  lustificati  in  sanguine  ipsius,  salvi  erimus   ab  ira  per 

ipsum  » . 
sanctificans  ab  immunditia ,  quae  est  culpae  sequela,  I.  Tim.  4,  L  seq.:  «  Nihil  reiiciendum,  quod  cum  gratiarum 

actione  percipitur;  sanctiflcatur  enim  per  verhum  Dei  et  orationem  »;  non   tantum   cibi,  sed   homines, 

loan.  -17,  17:  «  Sanctiflca  eos  in  veritate  »  etc. 

viviflcans  in  gratiae  collatione,  loan.  5,  24:  «  Qui  verbum  meum  audit  et  credii  ei  qui  misit  me,  bahet  vi- 

tam  aeternam  »  etc. ;  item,  loan.  6,  64:  «  Verba,  quae  ego  locutus  sum  vobls,  spiritus  et  vita  sunt  »;  et 

rursus  v.  69:  «  Domine,  ad  quem  ibimus?  Verba  vitae  aeternae  habes». 
conservans  in  gratiae  vegetatione,  Deut.  8,  3:  «  Non  in  solo  panevivit  homo,  sed  in  omni  verbo,  quod  pro- 

cedit   ex   ore  Dei » ;  loan.  8,  52:   «  Si  quis  sermonem  meum  servaverit,  mortem   non  gustabit  in  ae- 

temum  ». 
beatiflcans  in  gratiae  consummatione,  quia  beatitudo  est  gratia  consummata,  Luc.  ft,  27.  28:  «Beatus  venter, 

qui  te  portavil,  et  ubera,  quae  suxistl..  quin  immo  beati  qui  audiunt  verbum  Dei  et  custodiunt  illud  »  etc. 

illummans  ad  credendum,  Ps.  148,  105:  «Lucerna  pedibus  meis  verbum  tuum  et  iumen  semitis  meis  ».  Et 
non  tantum  iiluminat,  sed  etiam  facit  lumen,  Phil.  2,  15.  seq,:  <  Inter  quos  lucetis,  sicut  luminaria  in 
mundo,  verbum  vitae  conUnentes  ». 

fortificans  ad  confitendum,  Ps.  32,  6:  «  Verbo  Domini  caeli  flrmati  sunt,  et  spiritu  oris  eius  omnis  virtus 
eorum  ».  Qui  prius  negaverant  per  infirmitatem  verbo  flrmati  sunt  ad  confitendum  auctoritate,  Ps.  67,  42: 
«  Dominus  dabit  verbum  evangelizantibus  virtute  multa  ». 

inebrians  ad  alios  erudiendum,  Isai.  55,  10.  seq.:  «  Quomodo  descendit  imber,  aut  nix  decaelo  et  IIIuc  ultra 
non  revertitur,  sed  inebriat  terram  et  infundit  eam  et  germinare  eam  facit  et  dat  semen  serentl  »  etc.  Et 
post:  «  Sic  erit  verhum,  quod  egredietur  de  ore  meo  »  etc.  Unde  comparatur  semini,  Luc.  8,11:  «  Se- 
men  est  Verbum  Dei  »;  et  Matth.  13,  23 :  «  Qui  in  terram  bonam  semmatus  est,  hic  est,  qui  audit  ver- 
bum  et  intelligit  et  fructum  afffert  » ;  et  I.  Petr.  1 ,  23 :  «  Renati  non  ex  semine  corruptibili ,  sed  incorrupti- 
bili  per  verbum  Dei  vivi  et  permanentis  in  aeternum  ». 

inflammans  ad  amorem,  ler.  23,  29:  «  Nunquid  non  verba  mea  simt  quasi  ignis  et  quasi  malleus  conterens 
petram»?  Ps.  118,  140:  «Ignitum  eloquium  tuum  vehementer,  et  servus  tuus  diie^dt  illud  >. 

delectans  ad  devotionero,  Ps.  118,  103:  «  Quam  dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua  super  mel  ori  meo  » !  Et 
hoc  verbum  dulce  delectat,  et  ideo  amicos  generat,  EcclL  6,  6:  «Verbum  dulce  multiplicat  amicos  et 
mitigat  inimicos  ». 

consolans  ad  bonorum  exspectationem ,  Zach.  1,  13:  «  Respondit  Dominus  Angelo,  qui  loquebatur  in  me 
verba  bona,  verba  consolatoria ».  Iste  Angelus  Christus,  cuius  verba  consolantur  per  promissionem, 
loan.  15,  7:  «Si  manseritis  in  me,  et  verba  mea  in  vobis  manserint,  quodcumque  volueritis,  petetis,  et 
flet  vobis  ». 


>  Cap.  7,  19.  »  Cap.  7,  14. 

*  Cap.  praeced.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  48.  (alias  47.) 
n.  1 :  Haec  particula  Posl  haec  nihil  aliud  signiflcat,  quam 
multum  postea  temporis  intercessisse.  Inde  vero  liquet,  quod 
cum  in  monte  sederet,  festum  esset  Paschae;  hic  autem  Sce- 


nope^ae  meminit,  et  quinque  mensium  spatio  nihil  aliud  nar- 
ravit  vel  docuit  quam  panum  miraculum  et  concionem  habi- 
tam  iis  qui  comederant,  etiamsi  ille  non  cessaverit  signa  fa- 
cere  et  coucionari  etc.  —  De  Galilaeis  cfr.  supra  c.  1.  n.  101. 
^  Pro  dicta  E  N  praedkta. 


840 


GOMMENT;  IJf  K)ANNBM  Gcm, 


!  .;  •  iBterflcer6,U  dlabblo  excitaliyincuius  figura,  Exodi 
^  l ;  secundoiS  «quaerebal  Pharao  oGcidere  Moysen^  qui 
fugieBs  de  conspeGtd  eius  ^>?  etc.  Hos  Yitandoi  furo- 
rem  vitare/  persequenllum  docuit ,  HseGundum  iilud 
Matthaei  dednio :  «  Cuniv  vos  persecutfcfuerint  in  una 
civitate,  fugiterin -aliam  >>•-  ;       - 

3.  (Vers.  2.).  Era^autem  in  proximo.  liot^tnT 
sfe;flndttiDv  hic  secundum  ^  scilicet  con^awpm^eorwm  mnitas  SiA 

persuadendutti  honorem  terrenum  et  vanum;  et.ra^ 
Ratfones  3.  tiouem  persuadeudi  aGcipiunt  ab  opportunitcUe  tem^ 
poris ,  mdificatione  proximi  idi  exaltatione  nomi-r 
Prima.  nis,  ^  Opporiunuin  tempus  aderat ;  unde  dicit :  Erat 
uutem  in  proximo  dies  f&itus  ludaeorum  Sceno- 
pegia  ^i  Istud  erat.  festum  labernaculorum ,  quod  de- 
bebat  fieri^  in  Septembri,  secundum  illad  Levitici  yi- 
jgesimo  tertio :  «  Mense  sepjimo  festa  celebrabitis  et 
habitabitis  in  tabernaculis  »  etc.  Ex  hac  opportunitate 
fit  ei  persuasio;  unde  dicit: 

4.  (Vers.  3.).  Dixerunt  autem.  fratres^eius  ad 

eum:  Trami  hinc  et  vade  in  ludaeamy  Frat^^es  isii 

erant  Donlini  cbgiiati  vel  cohsanguinei  jn   SQCurido 

gradu;  et  secundum  Chrysostomum  ^  ixierunt  lacobus 

et'  itidas,  qui  erant  fratres  Domini ;  sed  melius  esl  - 

dicefe,  (Jiiod  ^sserit  alii  co^riali,  prb^ter  lifteratri  fee- 

quentem^*.  Credendum  est  enini,  qupd  istl.  "duo  Apo- 

Frater.dici-  stoll  ,Gre(iebant  iu  cuin,  est,frater  na- 

tor  iripiici-  ^^^^^  gj^  omnes  fratres  Christi  sumus ;  Psalmus  * : 

«Narrabo  nomen  tutim  fratribus  meis » i  Affeetidm, 
sic  btoi ;  Matthaei  *  dubdecimo :  ^  Qui  sUdt^  ■  fratreis 
mei?  Omnis,  qui  feceril  vpluntatem»  etc.  Cb^^n^- 
jf«}^^;siG  Cqrilahgtijbei r  irt  acj'  G^tlatas'  primq: 

secunda.  «  lacobum,  fratrom  Domini  »*.i-r-r-  M  TfttiQuem  per- 
su^slQois  aliam  addunti,  scilicet  proxim  aedificatio- 
nemj  prc^ter-quod^ountt  ^^^  disnHp^  tm  vi^ 
deant  opera  tua^  jteae  ii*  ® /ac%  discipuji ,  inquam , 
iUirqriSj^kcaridaiii^ati  rttesS0rarit,jLi^^yi(^ 
quae "  faciebat  in  Galilaea,  iterjuji  redeant,  De  his 
'  ijs^jijpra  |^tQ^,5  Jtf^    e^ .  diseipulis;  jeius.. 


'.A 


Ti. 


abieruot'  retro  » .  -^  Et  ralionem  tertiam   subdunt ,  Tertia. 
nowinis  scilicet  manifestationem. 

=  8.  (Vers.  40-  Nemo  quippe  in  occulto  quid  fa- 
eityM  quaerit  ipse  in  palam  esse,  per  opus  illud, 
scilicet  tales  adhucinon  recesserant  a  consideratione 
hypocritarnm ,  de  quibus  dicitur  Matthaei  vigesimo 
tertio^jM^Omniaopera  suafaciunt,  ut  videantur  ab 
hominibus».  Ideo  dicebant:  Si  haec  facis,  mani-^ 
festa  te  ipsum  mundo,  id  est,  si  vera  sunt  quae 
facis  miracula.ut  Deus,  manifesta  te  ipsum.  Dubi- 
tando  hoc  dicunt,  et  rationem  reddit  Evangelista: 

:  6i  (Vers.  5.).  Neque  enim  fratres  dus  crede- 
bant  in  eum;  supra  quarto^:  «  Non  est  propheta 
sine  honore*  uisii  in  patria  sua  » ;  supra  primo :  ^  In 
propria  Tenit,  et  sui  eum  non  receperunt »,  et  hoc 
propter  familiaritatem ;  hac  causa,  quia  familiaris  erat 
fratribus  suis,  non  credebant  in  eum. 

7.  (Vers,  6.).   Dixit  ^  ergo  eis  lesus.  Tangitur  Tertiam. 
hic  tertium,  scilicetCAm/i  humilitas  in  latitando; 
propter  quod  se  apud  eos  excusat,  prirao  a  rf(?/ec^t^DDpiexexcu- 

.  .       •"  .  .  .  ,  satio. 

\s  oppprtum ;  non  enim  erat  tempus  opportu- 


•r>lj!5  5 


iK'>      *i 


r,\'ih?  i^::*\iMr  .ii  jn:  wriM 


num  sibi  ad  manifestationem.  Propter  quod  dicit : 
Tempus  meum  nondum  advenit,  scjlicet  manifesta- 
tidnis  riieae;  et  ego  congruitatem  temporis  considero; 
uide  in  Psalmo^®:  «  Cum  accepero  tetnpus,  ego  iusti- 
tias  iudicabo  » ;  Ecclesiastae  ter tio : , «  Cunc ta  feci  t 
Deus  bona  in  tempore  suo  ».  Tempus  autem  ve- 
strum  semper  esi  paratum,  id  est  jgloriae  muirfi, 
quaini  affectatis;  de  quo  tempore  leremiae  decimo 
septimo  ^h  «  Diem  hominis  non  desideravi  » ;  Eccle- 
siastici  undQcimo:  «  In  .die  hQnoris  Itui  ne  extolla- 
ris».  -r-  Sic  igitur  pon  mihi,  sed  vobis  est  opportuui- 
tas  ^tenliporis;  non  mihi  etiam,  sed  v^bis  est  exalta- 
tio  gtoride  tempordtlisixxhAe:  \ 

8.  (Vers.  7.).  Non  potest  vos  okisse  mundus, 

yit!ipgran(Jo,/quia  ipsum  et  gloriam/  eius  diligife; 

,me  autem  orfiY,  inhonorando;  ad  Galatas  ultimo'^^: 

,  r«:Mihij.mundus  crucifixus  est,  at  ego  Imundo  » .  Qy,ia 

■r=  ?J  :.-.■■■  -.r.r    ■  .>  ^  .^        ^.  • .  '.  ■■         '    ■■  j 

'*  .•  •  •  .  .  ■  .  • 


ij'  ."t  •":■. '  > 


-«"j1" 


If '.    '1 


^  Vers.  15.  —  Sequitur  Matth.  10,  23.  ..^,   .     ,  .. 

i^,e.  utpj[)ra],  qupJl  e^^t^i^tijijj^  [gjij^^vo^/ld  e^,Jfli^^ 

leci  ij  m  \Yscei^esifd.»n^^  .€st,.4?onipp8itum'  ef 

scenosV  "qubd  ^st  umbra ,  et  phagim  [f  af £tv] ,  quod  ^t^iCqnQg- . . 


ii)tH  r^  r 


'.  «••  ■.?:■ 


i: 


•j 


itMia '  Aiifebaiit ; '  ^jirSriius '  uiil  leroiotymorijm  episcopus  J  beatiis 
lacobus,  de  quo  Paulus  [Gal.  1,  19.]  dicit:  Alium  autemApO' 

^  Mas  iiiih&ilis^iki^^^^  mmt  'dQmimcognaii, 

*  Vers.  5-10.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  28.  n.  3:  Gon- 

i^uetti4W.8riS<Tiptuiitn«Bi  iappe^m'/^^^ 
?guiftee^5  ^  jCOgnaUoiHs.x i»t)pl»q«0§, ,#  5£jxteuu$umf Hnoiiruia j 
fi^  qKio, ^.(^'ei: 2^3  laquloi^i < Niaim^^uis .^dlcalv fii^es ->■  aiKUBcii'' 
lum  et  filiura   sororis  J  Scriptura  laiDianv^eQaiti  ihj^uSmodS  ce- 


gij^ti<^p^..fralr^^  ?kppd^^  eti  liot  flratfes   sunt 

,<Jicti  E^©n./ 1 4 .,  i  4.]./  .cujn .  es§et  ,Al)rah2!iQ  pitrutis  Lol  5  et  jLa- 
.  bafi  et.Jacob  .fratre^;  ^uftt  dicti  ffien.  ^9|,  15.j,  cattifesset  Laban 
,.^y|ip^u&.iapol>.et^-        ^,.    .         .  ..j       I  l 

i  ,>    .  *  I?$<klp[).  i.2\ ,  ,23?r-rTr  Puo  seqqv  lcici  su|at  Matth.  1 2 ,  148. 
,s^.  et,G^Ji.4^J^^,.;  ,    :^.;.:^.^?:  -  :.-..'        1  S 

>it.y;N}X\^^  ic^ittit  t«(,.,^.  Subinde  3^^^  loan.  6,  67. 

.  '  Vers.  5.  -^  Superius   post  opm  JUtld  ed.  prosequltur 
per^  (luod  [x^aet^r^  qupi  talesadhuc  non  recesserant  a  <5on- 

*  ^* 'Vers.  44.  (vi^e  ilir  lecUoiiem  Vuigat^^^    ibid.  1,  11.  est 
seq.  textusi  Cfri  supra  c.  4.  n.  83.  1    ^     ?^ 

,    ,-   *  Vulgata  Dicil,  .  ^  . 

5  ■)  •■  ^^     ;'»?■'■'.■'>» «5 ''■■■'".■■'■.'»*•■'■'■  ■    '•'•'  '«-••"■■•O   ^  *'   .'  ■  ■■•'  ■yp-  ■■■;  1 

*,  "^^  Psalih.  74,  3.  —  Sequitur  Eccle.'  3,|11,  cuius  explica- 
tionefh  vlde  .siipra  in  Cdmmerit. 

'  "  Vers.*  16.  —  Seq.  locus  ^str  Eccli.  \hy  4.  —  Beda,  In 
loan.  6,  6:  Tempus  vero  glbriae  Christi  nondum  venit,  cum 
JiafeqnoGiitiJs^est...  Tempus  autem  vestrum,  id'est  mundi  glo- 
rieu^  8e9h^^^^5ti|Uim/m^  erlf  eaim  -Jempus  gloriae.  fQui  venit 
ULr-humiiitaitJe ^ veniet 'in  altiiiidine:$^t)i  tenit-iudicandu9> veniet 

ludfcatiOTS:feta^€fr^^Aiigiist.v  5»  5^^«  Evc^^  tr;  '28^1  n.^,  8. 
-v^c  *?.  V«rs. 4 4, ^ IHJo^seqq;  loci  SQnt S0p.  2, 1 2. ^t  Amos  5, 10, 


COMMENT^  Es^ lOANNEM  &  Vtt 


ego  testmonium  perhibeo  de  iUoj  qmor  opera:  eius 
mala  sunt^  veritatem  .aDnuntiandO';.vrSapi^iae  se? 
cuodo:  «  Gircumvemamus  ergo  iustuiUi  quoniam  inu* 
tilis  est  nobis  et  contrarius  xxperibus  nostris  vet  im* 
properat  nobis  peccata  Legis  et  diffamat  in  nos  peccata 
disciplinae  nostrae  »;  Aoios  quinto:  «Odio  habuerunt 
corripientem  in  porta  ».  Ideo  dixit  quidam^^:  *  Veri- 
tas  odium  parit » .  Quia  ergo  vos  mundus  non  odlt ; 

9.  (Vers.  8.).  Vos  ascendite  ad  diem  festum 
hunc ;  quia  vqro  pdit .  me  et  persequilur ,  ego  autem 
non  ascendam  ad  dkm  feslum  hunc^ ,  quia  tem:- 
pus  meum  nondum  est  impletum;  in  quo  pati  de- 
beam,.  de  quo  supra  seeundo :  «  Mulier ,  nondum 
venit  hora  niea».  Sicut  in  incarnatione  pbservaYit 
temporis  plenitudinem,  sic  et  in  passione ;  ad  Gala- 
tas  quarto:  «  At  ubi  venit  plenitudo  temporis,  misit 
Deus  Filium  suum  »  etc.  Et  sic  eis  se  excusavit ,  ut 
posset  latenter  ascendere;  unde  et  post  eos  solus 
ascendit,  non  stipatus  multitudine  consanguineorum. 

10.  (Vers.  9.).  Haec  cum  dixisset,  id  est,  se 
apud  fratres  excusasset,  mansit^  in  Galilaea^do^ 
nec  scilicet  ascenderent  fratres  eius. 

11.  ( Vers.  1 0.).  Ut  autem  ascenderunt  fratres 
eius,  tunc  et  ipse  ascendit  ad  diem  festum,  mn 
manifeste,  sed  quasi  in  occulto;  ideo  in.occulto, 
ut  humanitatis  ostenderet  infirmitatem^,  et  sic  in- 
vitaret  ad  fidem.  Velc  in  occultOy  nt  doceat  vaham 
vitare  laudem ;  Matlhaei  sexto * :  «  Pater  tuus,  qui 
videt  in  abscondito,  reddet  tibi »;  Gregorius:  « Ita 
sit  opus  in  manifesto,  quatenus  intentio  maneat  in 
occulto  ». 

12.  (Vers.  11.).  ludaei  ergo  quaerebant  eum* 
Qnarnjm.  Tangiturquartum ,  sdWcei  Jtidaeorum  curiositas  ad 

quaerendum  Christum  ^  cum  latenter  ascendisset  ;^quia 
prius  manifeste  ascendebat;  ideo  dicit:  /wrfo^^  ergo 
qua^rebunt  eum  in  die  fesio ;  qah  tunc  consueve- 
rat  ascendere',  et  ex»  odio  quaerebant  ^  unde  subdit : 
£t  dicebant:  Ubi  est4Ue?  Eon  mmnovm^  proprio 
Dominabant  ex'6dio  vel  conteinptUt;:  qilocontra^  Sar 
pientiae  primo  ^ :  «  Sentite  de  Domino  in  bonilate , 
et  in  simplicitate  cordis  quaerite  illuin  >>.'Et  Whac 
inqpiisitipne  taoita  fiebat  cojlpwtiq  <dQt  ,?^fe§^^flte;  unde 


■'*.'.■       V^  ■•'•''*■«  !•>  *  ..'.      ' 


lY..-,.  •.  ^i. «'',•.».     .%'  .  i'-  .»:  t,  '/.■ 


dicit.:  ■'■'■:  -  > 

13.  (Vers.  12.).   Et  murmur  multum  erei>t'  in 
turba  de  eo.  et  oriehatur  ex  contrbversiiit  "niide  suh- 


Ait :  Quidam  ehim  dicebanti  quim  bonus^est,  ut 
parvuli  y^aiii ^  au^em  ^ :  Non.y  sed  sedueit  tutrbds);  et 
isti  erant  Pharisaei  maiores,  qui  vocava^unt  eum  ^e- 
dMdorem ;  jMatthaei  vigesimo  septimo  * ;  «  Recordati 
sumus,-  quia  seductor  ille  dixit  »i  etc. ;  iufra  eodem : 
«  Nunqujd  et  vos  seducli  estis  »?  Et'  licet  esset  con- 
troversia ,  ^at  sub  murmure ,  non  mauifesta ;  unde 
dicit: .-  •■  •  .j.  ...  i-r-> 

:  14*  (Vers.  13.).  Aemo  tamen  palam  deillo  lo- 
quebatur  propter  metum  ludaeqrmn,  Sicut  enim  di- 
citur  jnfra  nono^ :.  «  Conspiraverant  Judaei,  ut,  si 
quis  eum  confiteretur  Christumj  extra  Synagogam 
fieret^?.  Ideo  timebant;  quocontra  Matthaei  decimo: 
cNolite  timere  eos  qui  occidunt  corpus ,  animam  au^ 
tem  non  possunt  occidere.;  sed  potius  timele  eum 
qtii-potest  et  animam  et  corpus  perdere  jn  ge- 
hennam».  , 

:QUAEST10NESi.  ■•■ 

: '       ' :  ''   '  '     ■.  .         ■    "'  \\y--  '■■/•■   •    '■     ■..:/■.■•'■  *'■  ''■'.     .:  ■  ■'■  ■     ^!  "':;.-'.■  ■ 

15.  Quaest.  ISed  quaerilur  hic :  cum  Dominus 
venisset  non  tantum  docere ,  verum  etiam :  pati ,  vi- 
detur,  quod  propter  passionem  vel  persecutionem  lu- 
daeorum  non  debuit  a  doctrina  cessare : :  ergo  nec 
ludaeam  relinquere,  ubi  maxirae  locus  erat  doctrinae. 

Respondeo  :  Dicenduna,  quod  Dominus,  etsi  pati  Resp. 
vellet  et  pati  non  timerety  tempus  tamen  passionis 
congcuum  praeflxerat,  et  ante  illud  manibus  per- 
sequentipra  se  tradere  non  volebat;  et  ideo  in  lu- 
daeam  non  iambulabat^^.    ..     •     r  J 

1 6.  Quaest.  IL  Sed  quaeritur  tunc  secundo  s ;Cum 
Maei  tem^us  determinatum  a  Domino  non  possent 
praevenire^  videtur  ,\  quod  ante:  iUud  non  poasent  in ; 
mm  manus  mittere :  ergo  necpropterchoc  debuit  se 

absentStrei-'iw.-^   ;■.  ■■.V;;.  ■;^-:-<^./  •-,-:   Ms   ^.--.;v:v^:, 

-i       RESPONnEQ  hDiceMu^j;  (^^  Resp. 

manifestavitvbonis,'  utilamen  se  celaret$>mlis;  ^«te  Ratio  i, 
converso  siCr  >se  loccMtavitiiniaiis^^  ut4amen^jlda  late- 
ret  boBosiviEt  ideo  ailiquandd^vkit^per  >potmliaBi?,\aU-  -  . 
quando  per  prudentiam,  sicut  dicitur  lob  vigesimo 
sMto^^,  qudd  prudentia  eius  percussit  superbum, 
Jlt.id^j  quam^iSrPqtejE^teiryPPSsqtiCpluJig^ 
tanc^tamen  sapienteri  dedinare.  -^Alia -rs^ioieslv^nt  Rauo  2. 
iu^se  ostenderet  veram  hUiidamtatem * M^oaliquatidd 
I)oteiifettf|^  sflittfaaiidb  &)fiiriiiiM^^-'6stetta^ 


•'..  • .;  ::i  .( 


^^•ri.> '-    .- 


/\ 


riJ-i^>-' 


}■,••••■.«.»    /■  " ■   •.:»•'     •••■■■"  i  ;•  1  '.■'.  j    .•.■$*■•■.,•:'.'•    .i .  ■ 


,!:l>li       i-.^^  ■■-[■:■' 


■>  %  «  .  ^. ., 


..  »'  ?  •  ■•  ■• ;  „•  ■  't:.     .j-*.f . it j'..' . • 


'  'J: 


r  .  ;>  *      > 


..yt  '}\n.s.Lt 


•.  S>' 


■i^i" 


Obsequium  amicos,  verltSs  ■ddium'^>driti'' 

^.i^firGhVYS^  ,Wi2 :  Si,,p2^|a«i 

ascendisset  rursusque  ilios  quasi  caecos  cpntiQQiss^.).  Diviiiijy^jl^ap^ 
suam  clarius  exhibuisset  ai^te.tei^npus-tetiiBag^is  J{id^  revelasset 
eain.  Cum  vei^Ov^pMtarmli  IJlirlpsum  .«leUi/  ^^tiaeri^f  tbntra 
o$tenditi'miet  fldenier  ^t  ;prud8aler^g!^e  et  f  n2«:ui»  tempori^-, 
qao  paas^ru?  es^;.  IH0  8(Jy.enient^i,ser)i^ltr<)  lerosoIymamiccMi^ 
cessurum  esse. 


<*   V   .»  *■.'  A     ■»  .'  *.• 

®  Vers.  1. —  Inferius  pro  coUocutio  plures  co(Jd*3CaWa<2(>» 
}ii^is^^\^Mg^\M^<^r^eiJ^  (fe^!5p^lHi^S»P^ius;^jvpibus  ex 

sf  A.^*^J¥^je*^.-.rr^  Sj^&cimhWiKtameny  qui!^bi%;jOCcurrit, 

^Aijtmtmt^if^.-WQ  $Mqmn4o!-.mvA^y.<iodd^^mt*\?:0^\'prm^ 
aliqmi/ulo.^d;^Up^ei  ludaa(^^mufwi)rem.-^  Vlde  lecumt  iik 

praec^dente  ^oota :  allegaitim. ;  e. 


342 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VII. 


alia  littera  ^  habet ;  Non  enim  poterat  in  fudaea 
Ratio  3.  ambulare.  —  Tertia  ralio  est  nostra  instructio ,  ut 
non  mirejmur,  si  viri  sancti  timent  et  declinant  pe- 
ricula,  nec  etiam  de  nobis  ipsis  desperemus  *. 

1 7.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Ego  non  ascendam  ;  et  post  dicitur ,  quod  cum 
illi  ascendissent ,  tunc  et  tpse  oscendiL  —  Videtur, 
quod  faciat  contrarium  eius  quod  praedixerat. 

Respondetur  ad  hoc  multipliciter :  primo  sic : 

Resp.  I.  Ego  non  ascendam,  scilicet  vobiscum,  vos  autem 

iTdn  snfficit.  osceudite  ^.  —  Sed  haec  expositio  habet  quaestio- 

nem,  quare  scilicet  noluerit  ascendere  cum  eis. 

Propter  hoc  respondent  alii  et  faciunt  vim  in 

Resp.  f.  hoc  quod  dicitur:  ad  diem  festum  hunc;  interli' 

nearis^:  «  Id  est  ad  primum  diem  »,  qui  erat  so- 

Nonsnfficit.  lemnior,  sed  ad  dies  intermedios.  —  Sed  hoc  simiH- 

ter  habet  quaestionem,  quare  scilicet  non  ascendat 

ad  primum  diem. 

Ideo  tertio  modo  exponitur ,  quod  «  sermones 
Rcsp.  3.  accipiendi  sunt  secundum  materiam  ^  » ;  et  Dominus 
respondebat  suasioni  fralrum,  quod  se  manifestaret. 
Propterea  dicit :  Non  ascendam  ad  me  ipsum  ma- 
nifestandum ;  ideo  dicitur  in  littera :  Non  ascendit 
in  manifesto.  Et  ideo  non  ascendit  cum  fratribus 
nec  in  primo  die,  ne  ascensus  eius  esset  manifestus*. 

18.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  responsione 
Doffiini ,  qua  dicit :  Tempus  meum  nondum  adve- 
7iiL  —  Quamvis  hoc  non  debeat  intelligi  de  fato ' , 
videtur  tamen,  quod  operatio  Domini  a  tempore  de- 
pendeat;  quod  videtur  inconveniens ,  cum  sit  omni- 
potens. 

Respondetur  uno  modo ,  quod  duplex  est  Do- 

Re85.i.cuinmim  operatio:  una  secundum  Divinitatem,  et  haec 

c  lonc.  ^  ^gjjjpQp^  uQjj  dependet ;  alia  vero  secundum  hu- 

manitatem ,  et  haec  certum  tempus  requirit.  Et  haec 
erat  operatio  redemptionis ,  et  quantum  ad  hanc  di- 
cebat :  Tempus  meum  nondum  advenit  *. 

Aliter  respondetur,  quod  determinato  tempore 
^i^^^ll^  operari ,  hoc  est  dupliciter:  vel  ex  indigentia,  vel 


ex  congruentia.  Primo  modo  arbores  in  aestate  tem- 
pore  determinato  fructificant;  secundo  modo  Deus 
miseretur  et  iudicat  et  salvat®.  Unde  quia  terapus 
paschale  redemptioni  nostrae  optime  congruebat,  ut 
Lex  in  Evangelio  secundum  optiraam  convenientiam 
flniretur :  ideo  tempus  paschale  exspectabat 

19.  /am  1®  die  festo  mediante,  Postquam  actum  secondo,  de 
est  de  occultatione ,  agitur  de  Doctoris  nostri  pro-  p^aSonr" 
palaMone,  qui  supra  latitaverat.  Et  procedilur  hoc 
ordine:  primo  ponitur  Doctoris  propalatio  in  do- 

cendo  ;  secundo ,  ludaeorum  admlratio  in  audiendo ; 
tertio,  doctrinae  commendatio  in  respondendo. 

(Vers.  14.).  Ponitur  ergo  primo  Doctoris  pro-  Expositioii». 
palatio ;  propter  quod  dicit :  lam  autem  die  festo  Primam/ 
mediante,  et  haec  fuit  «  quarta  dies  festi  »,  sicut 
dicit  Glossa  ^\  quae  est  media  septem  dierum ;  ascen- 
dit  lesus  in  templum  et  docebat ,  in  loco  publico, 
non  occulto,  ne  suspecta  esset  doctrina;  infra  de- 
cimo  octavo :  «  Ego  semper  docui  in  Synagoga  et  in 
templo,  quo  omnes  ludaei  conveniunt ,  et  inocculto 
locutus  sum  nihil». 

20.  (Vers.  1 5.).  Et  mirabantur  Judaei  etc.  Hic  secandum. 
tangitur  secundum,  scilicet  ludaeonm  admiratio, 

Ratio  admirationis  erat,  sicut  dicit  Augustinus  ^^  quod 
«  nunquam  viderant  eum  litteras  discentem ,  audie- 
bant  autem  de  Lege  disputantem » .  Propter  quod 
dicit:  Et  mirabantur  ludaei  dicentes:  Qv^modo  hic 
litteras  scit,  cum  non  didicerit?  Unde  poterat  Do- 
minus  dicere  illud  Proverbiorum  Irigesimo^^:  «  Sa- 
pientiam  non  didici,  et  novi  scientiam  Sanctorum»; 
Lucae  secundo :  «  Mirabantur  super  prudentia  et  re- 
sponsis  eius». 

21.  (Vers.  16.).  Respondit  eis  lesus.  Hic  poni-  Teniam. 
tur  tertium ,  scilicet  Christi  responsio,  qua  admira- 

tioni  eorum  satisfacit,  ostendens,  se  non  habere  scien- 
tiam  per  acquisitionem ,  sicut  habent  alii  homines, 
sed  a  sua  origine.  Propter  quod  dicit :  Mea  doctrina, 
scilicet  quam  doceo ,  non  est  mea,  id  est  a  me,  vel 
ad  meam  gloriam,  vel  a  me  acquisita;  sed  eitts  qui 


^  Chrysost.,  in  loan.  homil  48.  (alias  47.)  n.  1 :  Non  enim 
poterat  [etx^v  lEouaiav  i.  e.  habebat  potestatem]  m  ludaea  am- 
bulare^,  Q"^^  ^^^^^  *  beate  loannes  ?  Non  poterat  qui  potest 
omnia,  quae  vult?  qui  dixit  [loan.  48,4.]:  Qtiem  qmei^itis,  et 
eos  retro  pulsos  prostravit?...  Cum  emm  dixit :  pofe«to^m  non 
habebat,  quasi  de  homine  loquitur,  multa  humano  more  agente; 
cum  vero  dicii,  ipsum  in  medio  eorum  stetisse  necapprehen^ 
sum  fuisse^  Divinitatis  utique  potestatem  indicat.  Nam  fugiebat 
ut  homo,  apparebat  ut  Deus,  ulrumque  vere  repraesentans  etc. 
—  Textus  arab.  habet  Quoniam  non  valebat  etc. ;  Brug.  Non 
poterat  etc. 

^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  28.  n.  2 :  Infirmitati  nostrae 
praebebat  exeraplum.  Non  ipse  perdiderat  potestatem,  sed  no- 
stram  consolabatur  fragilitatem.  Futurum  enim  erat,  ut  dixi,  ut 
aliquis  fidelis  eius  absconderet  se  etc.  Cflr.  supra  pag.  291,  nota  9. 

'  ChrysosU,  inloan.  homil.  48.  (alias  47.)  n.  2:  Non  dtxit 
simpliciter  Non  ascendam,  sed  addit  nunc,  id  est  vobLscum. 

*  Quae  didt:  «Quia  non  ascenderat  cura  fratribus,  unde 
dixit:  Non  ad  kunc,  quem  vullis,  id  est  primum  vel  secun- 
dum;  ascendit  autem  post  in  medio  die  festivitatis ».  Cfir.  in&*a 
V.  U.  n.  49,  et  Chrysost.,  in  loan.  homil.  5l.(alias  50.)  n.  1. 


*  Ex  Aristot.j  cfr.  supra  pag.  72,  nota  7.  —  Ed.  legit  se- 
cundum  svbiectam  materiam  et  secundum  intentionem  profe' 
rentis* 

*  Cfl».  supra  V.  8.  et  10. 

'  Vide  supra  pag.  272 ,  notam  12.  —  Superius  pro  respon- 
sione  plures  codd.  ratione,  et  inferius  pro  dependeat  E  N  (fe- 
penderet 

*  Cfr.  supra  2,  4.  n.  4. 

*  Vide  supra  c.  2.  n.  17.  quaest.  IV.  in  Responsione. 
**  Vulgata  lam  autem, 

"  Scilicet  intef^linearis :  Mediatis  illis  diebus ,  id  est  quarta 
die  festi.^r.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  28.  n.  8:  Consequen- 
tia  [v.  14.]  docebunt,  sic  eum  ascendisse  mediato  die  festo, 
id  est  mediatis  ilUs  diebus,  ut  etiam  palam  doceret.  Gfr.  supra 
nota  4.  —  Pro  occulto  EFGHIKMN  occulte.  —  Subinde 
allegatur  loan.  18,  20. 

"  In  loan.  Evang.  tr.  29.  n.  2. 

**  Vers.  3 ,  ubi  pro  et  novi  Vulgata  et  non  novu  —  Seq. 
textus  est  Luc.  2,  47:  Stupebant...  super  etc.  CN  allegant  4,  22: 
Mirabantur  omnes  de  his  quae  procedebanl  ex  ore  ipsius. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


343 


misitme,  \d  est  a  Patre,  qui  misit  me.  Omnia 
enim,  quae  habet  Filius,  a  Patre  accipit;  supra 
quinto  * :  «  Non  possum  a  rae  ipso  facere  quidquam  », 
ita  nec  docere  quidquam.  Et  quia  haec  responsio 
nianifesta  non  erat  nisi  his  qni  recte  audiunt;  et  hi 
sunt,  qui  audiunt,  ut  faciant;  propterea  dicit: 

22.  (Vers.  17.).  Si  quis  volmrit  volmtatem 
eiu5,  scilicet  Dei  Patris,  facere,  cognoscet  de  do- 
ctrina,  utrum  ex  Deo  sit,  an  ego  a  me  ipso  lo- 
quar;  quia  aliter  nec  me  nec  doctrinam  meam  pot- 
est  cognoscere  vere.  Ideo  dicitur  primae  loannis  se- 
cundo  * :  «  Qui  dicit,  se  Deum  nosse,  et  mandata  eius 
non  custodit,  mendax  est».  Et  sic  commendabilis 
ab  origine,  et  est  etiam  commendabilis  a  fine  in 
hoc,  quod  in  docendo  non  quaerit  gloriam  propriam; 
et  hoc  manifestat  sic: 

23.  (Vers.  18.).  Qui  loquitur  a  semetipso  pro- 
priam  ghriam  quae?it;  sed  qui  quaerit  propriam 
gloriam,  mendax  est,  quia  alienum  sibi  usurpat; 
Isaiae  quadragesimo  octavo  * :  «  Gloriam  meam  alterl 
non  dabo»;  sed  ego  in  docendo  propriam  gloriam 
non  quaero,  sed  quaero  gloriam  eius  qui  misit  me: 
ideo  doctrina  mea  verax  esl.   Proplerea  dicit:  Qui 


autem  quaerit  gloriam  eius  qui  misit  ilfum ,  hic 
verax  est,  et  iniustitia  in  eo  *  non  est.  Christus 
gloriam  Divinitatis  quaesivit,  non  suae  humanitatis, 
quia  ei  omnis  gloria  debetur ;  primae  ad  Timotheum 
primo:  «  Regi  saeculorum  immortali,  invisibili,  soU 
Deo  honor  et  gloria»  etc.  Est  iustus  et  verax, 
quia  e  contrario  usurpare  sibi  alienum  honorem  est 
falsitas  et  iniustitia.  Sic  usurpabit  antichr istus ,  de 
quo  dicitur  secundae  ad  Thessalonicenses  secundo*: 
«  Exaltabitur  et  extoUetur  super  omne,  quod  dici- 
tur  Deus  ^  » . 

QUAESTIONES. 

24.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic:  cum  Dominus  oc- 
culte  lerusalem  ascenderit  propter  vitandum  furorem 
ludaicum;  unde  est,  quod  palam  docet  in  templo? 

Respondet   Augustinus^   «  quod  latebat,  eratResp.  i. 
causa  exemph;  quod  palam  loquitur  et  nontenetur, 
est  indicium  polestatis  ». 

AUter  potest  dici ,  quod  ipsa  sua  doctrina  furo-  Resp.  t. 
rem  declinabat  ludaicum,  dum  eos   elevat  in  admi- 
rationem  ^. 


*  Vers.  30,  —  Inferius  pro  docere  quidquam  [B  C  G  N  omit- 
tunt  quidqmm]  ed.  docere  quemqnam, 

*  Vers.  L  —  Inferius  post  Et  $ic  ed.  supplet  dodrina 
Christi,  sed  propter  contextum  melius  supplendum  esse  vide- 
tur  Christtis;  cfr.  v.  seq. 

*  Vers.  11. 


*  Vulgata  qui  misit  eum,  hic  verax  e$t,  et  iniustilia  m 
illo  etc.  —  Sequitur  I.  Tim.  1,17.  —  Inferius  vocibus  Est  [multi 
codd.  Et]  iudex  ed.  praefigit  Ergo. 

'  Vers.  I.  Cfr.  August.,  in  Evang.  loan.  tr.  29.  n.  8. 

*  Quae  sequuntur  in  ed.  desunt  in  codd. :  De  huiusmodi 
autem  doctrina  nota,  quod  est: 


1 

s 
8 

3 

cs 

s 

a 

B 
o 


ad  discipu- 
lum 


ad  Magi- 
strum 


1 


communis  audienlibus,  loan.  18,  20:  «  Ego  palam  locutus  sum  mundo;  egosemperin  Synagogis  docui »  etc; 

et  Matth.  28 ,  19:  «  Euntes  docete  omnes  gentes  baptizantes  eos  »  etc. 
fidelis  credentibus,  est  enim  verax,  Matth.  22,  16:  aScimus,quia  verax  es  et   viam  Dei  in  veritate  doces». 

Haec  veritas  non  omnibus  patet,  sed  credentibus,  supra  3,  33:  a  Qui  accepit  testimonium  eius  signavit, 

quia  Deus  verax  est ». 
utilis  obtemperantibus,  Isai.  48,  17:  «  Ego  Domintts  Deus  tuus  docens   te   utilia,   gubemans  te  in  via,  qua 

ambuias  »;  et  Sap.  8,  7:  «  Sobrietatem  enim  docet  et  sapientiam  et  iustitiam  et  virtutem,  quibus  utilius 

nihil  est  in  vita  hominibus»;  II.   Tim.    3,    16:  «  Omnis   Scriptura  divinitus  inspirata  utilis  est  ad  do- 

cendum  »  etc. 
sublimis  perfectos  esse  voIenUbus,  in  cuius  rei  signum  Dominus  cum  doctrinam  perfectis  tradidit,  inmontem 

ascendit,  Matth.  S,  1.  seqq.:  «  Ascendit  lesus  in  montem,et  cum  sedisset.  docebat  discipulossuosdicens: 

Beati  pauperes  spiritu  »  etc. 

admirabilis  singularitate ,  quia  solus  sine  doctore,  loan.  7,  II.  seq. :  «  Ascendit  lesus  in  templum  et  docebat, 

et  mirabantur  ludaei,  dicentes:  Quomodo  hic  litteras  scit,  cum  non  didicerit » ?  Solus  sine  maiorey  Matth.  7, 

28.  seq. :  «  Admirabantur  turbae  super  doctrina  eius;  erat  enim  docens  eos  sicut  potestatem  habens,  et 

non  sicut  Scribae  eorum  et  Pharisaei ». 
investigabilis  profunditate;  in  eo  enim  sunt  omnes  thesauri  sapientiae ,  ad  Rom.  II,  33:  aO  altitudo  divitiarum 

sapientiae  et  scientiae  Dei!   quam   incomprehensibilia   sunt  iudicia  eius,   et  investigabiles  viae  eius»! 

Eccli.  24,  46:  «  Adhuc  doctrinam  quasi  prophetiam  effundam  »  etc;  Marc.  4,  2:  «  Docebat  turbas  in  pa* 

rabolis  multa  » ;  ct  Matth.  13,  3:  «  Locutus  est  eis  multa  in  parabolis». 
invariabilis  uniformitate ,  Matlh.  24,  35:  «  Caelum  et  terra  transibunt,  verba  autem  mea  non  praeteribunt ». 

Econtra  doctrina  haereticorum  variatur;  unde  Eph.  4,  14:  «  lam  non  simus  parvuli  fluctuantes  et  circum- 

feramur  omni  vento  doctrinae  »  etc;  Hebr.  13,  9:  «  Doctrinis  variis  et  peregrinis  nolite  abduci ». 
irreprehensibilis  sanclitale,  quia  id  ipsum,  quod  docuit,  fedt;  unde  Act  1,1:  «  Coepit  lesus  facere  et  docere»; 

nec  tantum  fecit,  immo  sustinuit,  et  sic  doctrinam  suam  commendabilem  f^cit;  Prov.  19,  11  :  «  Doctrina 

viri  per  patientiam  noscitur  ». 


'  In  loan.  Evang.  tr,  29.  n.  2:  Illud  enim,  ut  lateret,  erat 
causa  exempli,  hoc  potestatis. 

*  Chrysost. ,  in  loan.  homil.  49.  (alias  48.)  n.  1 :  Quid  do- 
cuerit,.non  narrat  Evangelista;  id  solum  dicit,  quod  mirabiliter 


sit  locutus,  quod  ipsos  demulserit  et  mutarit;  tanta  dictorum 
virtus  erat.  Qui  vero  dicebant  Seducit  turbam  mutati  iam  ad- 
mirabantur,  ideoque  sic  loquebantur:  Quomodo  sdt  litteras 
qui  non  didicit? 


GOMMENTI^IN  lOANNEM  G;;Vm 


~./ 


28.  'Quaest'  HrQuaeritur  de  hoe:quod  didt, 
quod  litteras  non  didicit  et  litteras  sciebatj 

-M;  Quomedo  ipsi  sciebantyrqnod  Doraiiiiis  litte- 
ras:.^dret?  .:■    •-.^•li  .'=•':/■■''    :..••■•  ■-••^:   -    ^-i- 

2.  Item;  cum rDorainus  exemplum  deberet  nor 
bis  dare  non  solum  humilitatis  in  opere^  veruni 
etiam  In  cognitione;  vrdetur,  quod  sicut  propter  no^ 
strum  exem{>lum  fait  baptizatus  et  circumcisus,  quod 
debuerit  esso  discipulus  |)rius  quam  doctor.  —  #* 
dtm^,  quod  nihil  pdtuit  addiscere,  cum  omriia  sci- 
ret;  obiiciiur  quod  dicitur  ad  Hebraeos  quinto^*i 
«  Didicit  ex  iis  quae  passus  est,  obedientiam  ».  Si  di- 
dicit  obedientiam,  quare  non  scientiam? 

Respondet  Glossa  ^,  quod  quae  dicebat  auctori- 

Resp.  tate  Scriptiirae  dieebat;  ideo  sciebant,  ipsum  scire 

litteras:  Sciebant  etiam,  ipsum  non  didicisse,   qnia 

eius  educationem  >  ut  dicit  Augustinus^,  et  locum  et 

parentes  cognoverant. 

2;  Quod  obiicit,  quod  debuit  discere ;  dico  primo, 
Ad2.  quod  non  eguit  nec  egere  debuitj  quia  omnes  pas- 
siones  nostras  assumere  debuit  praeter  ignorantiam 
et  peccatum ;  quia  nobis  omnino  et  saluti  nostrae 
essent  inutiles.  Nec  iu  hoc  exemplum  dare  debuit, 
quia  in  hoc,  quod  disceret,  se  ostenderet  ignoran- 
tem ,  et  tunc  opus  esset  simulatum  \  —  Quod  ergo 
dicit  de  circumcisione ,  dicendum,  quod  erat  ad  di- 
stinguendum ;  ne  igitur  aherius  ritus  et  gentis  vide- 
retur,  ideo  observaYit  circuipcisidnem  et  baptismum 
loannis,  ut  aquas  sanctificaret  et  innotesceret^-  — 
Quod  obiicit,  quod  didieit;  breviter  dicendum,  quod 
discere  uno  modo  est  in  ignoti  notiliam  per  doctri- 
nara  devenire,  alio  modo  discere  est  cognitum  ex- 
periri,  Primo  modo  non  didicit,  quia  ponit  ignoran- 
tiam;  secundo  modo  didicit,  quia  ponit  passiones, 
quas  Christus  assumsit  et  expertus  est  ^. 

26.  Quaest.  ill.  Item  quaeritur  de  hoc  quoddi- 
cit:  Mea  doctrina  non  est  mea: 

1.  Quia  ita  removetur  a  se,  et  ideo  falsa^  vi- 
detur.  s 

2.  Item ,  quomodo  per  hoc  satisfit  ludaeis  ?  Quia 
similiter  possem  ego  dicere  istud ,  quod  mea  doctrina 
non  est  a  nie,  sed  a  Deo,  quia  omms  sapientia  a 
Domino  Deo  est^. 


•Respondet  Ghrjisostpmps?,  quod  doctrinam  suam  ^^^-  *• 

noriesae  a^  se  inventamj  sed  a  Patre.esse; 
unde.sensus  est: Jmea  doctrinavseilicetquami  doceo, 
non  est  mea ,  sed  a  Patre  esii--^  Et  in  hoc  satisfacit  Aaa. 
quaestionleorura,  mittendo  eos  ad  Patrem  j  et  sedat 
eorum-  furoremjper  humilitatem;  mdesua  evdit  do- 
etrina,:- quia  est'  ipsa  :sapiehtia  per  essentiam;  sed 
tion  ii^rt^  e^«e  dicebaty  quia^b  alio  accepit^  : 

:  Sed  quare  non  simpliciter.  dixit:  Ego  sura  ipsa  Q°*f  ng*"" 
sapentia,!  sed  humiliavit  se? 

Quinque  causas:assignat€hrysostomus**^:  priraa,  Q^m^e 
ut  ostendatv  se  esse  ab:  aUo  et  Filium,  non  ingeni- 
tum.  —  Secuuda,  ut  ostendat,  se  non  esse  Deo  con- 
trarium ,  sicut :  erit  antichristus ,  qui  extolletur  super 
omne,  quoddidtuf  -Dem  ^^.  —  Tertia,  ut  ostendat , 
se  esse  hominem  verum. —  Quarta,  propter  audlen- 
tium  imbecilUtatem,  -^  Quinta ,  ad  docendum  humi- 
litatem,  iuxta  illud  ad  Romanos  undecimo ^^ :  Noli 
altum  sapere, 

AUter  respondetur,  quod  contradictio  ista  solvi-  ^^^^-  ^- 
tur  secundum  regulam  Augustini  ^^>  aspiciendo  ad 
duplicem  naturam,  ut  sit  sensus:  mea  doctrina  se- 
curidum  Divinitatera  non  est  mea  secundum  huma- 
nitatem.  lUud  dicitur  nostrum,  quod  a  nobis  est 
acquisitum,  et  sic  satisfacit  quaestioni. 

fertio  modo  fil  vis  in  hoc  quod   est  meum;  ^^^^-  ^- 
meum  enim  dicit  Ubertatem  possidendi  et  principium 
elBci^ndi  ^*,  ut'  (ig^r  fneUs,  liber  meus ,  quem  feci, 
Sed  hoc  potest  dupUci.ter  dici :  vel  simpliciter ,  vel  i>i8«ttciio, 
discretive  ^^ ,  sicut  et  mei  et  mihir  Simpliciter  ergo 
loquendo,  doctrina  illa  erat  Christi,  qui  eam  Ubere 
possidebat  et  ab  ipso   ad   audientes  emanabat.  Sed 
non  erat  discretive  ChrisU  solius,  quia  et  haec  ea- 
dem  erat  Patris,  et  etiam  haec  eadem  erat  a  Patre. 
—  Vel  aliter  respondeo:  est  triplex  meum:  meum  se-  Ai"er. 
cundum  naturam  vel  originem ,  meum  secundum 
divinam  naturam  vel  huraanam,  meum  simpliciter, 
vel  discretive. 

\  \  .■  •  _         : 

•....■'.  -4  ' 

Pars  secundar  agit  de  doctrinae  communicatione  dupUoiter. 

27.  Nonne  Moyses  dedit  etc.  Haec  est  secunda 
pars,  in  qua  agitur  de  doctririae  communicatiom. 


"■  Yers.  8, 

*  Scilicet  interlinearis:  El  docebat,  utens  auctoritate  Scri* 
pturarum...  Quomodo  hic  littei^as  scit,  cum  non  didicerit,  in 
eius  educatione  sciebant  eum  aunqimm  didicisse. 

'  In  loan.  Evang.  ir.  29.  n.  2:  Et  uiide  admiratio?  Quia 
multi  noverant/ubiriatus,  quemadmodum  fuerit  educatus ;  nun- 
quam  eum  viderant  litteras  discentem  etc. 

*  Cfr.  m.  Senl.  d.  15.  a,  1.  q.  2.  et  a.  2.  q.  1. 

^  Vide  infra  n.  35.  et  supra  c.  4.  n.  64.  ad  2.  —  Codd. 
legunt  ideo  observavit  de  bapUsmo  foannis  etc. 

»  Gfr.  \\l  Sent.  d.  U,  a.  3.  q.  2.  et  d.  15.  a.  2.  q.  I.ad 
2.  —  Superius  post  cogmtum  plures  codd.  addunt  cognito,  vel 
cognoscendo. 

^  Supple:  propositio.  —  Ed.  substiluit  falsum.  Pro  ita 
DEH  arf^m.  ®  Eccli.  1,  ». 

®  In  loan.  homil.  49.  (alias  48.)  n.  2. 


"  Loc.  citl:  Cur  autem  humilia  loquatur,  multae  sunt 
causae;  puta,  ne  ingenitus  putetur  esse,  ne- Deo  adversarius, 
ut  carnem  induisse  credatur ,  ut  inflrmitati  audilorum  consulat, 
ut  modestfam  sectari  et  iactantiam  fugere  doceat. 

"  Epist  II.  Thess.  2,  4. 

"  Vers.  20. 

^'  In  loan.  Evang.  tr.  29.  n.  3.  seqq.  —  Inferius  post  na- 
luram  ed.  supplet  in  Christo, 

^*  Cfr.  I.  Senl.  d.  ^8.  q.  6.  in  corp.,  ubi  similis  distinctio 
affertur,  scil.  possessionis  et  causalitatis. 

**  Vide  infra  8,  54,ubi  de  ^vommmQ  ego  discretive,  Pri- 
scian, ,  XH.  Grammat.  c.  2 :  Et  possessiva  quidem  egent  adie- 
ctione  nominum  ad  plenam  signilicationem ,  primitiva  vero  non 
semper.  Itaque  perfectum  ad  discretionem  est:  ego  quidem  af^ 
fui,  tu  autem.rion  aderas;  deflciens  vero  quantum  ad  discre- 
tionem:  affui  quidem,  non  aderas  autem. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VII. 


34S 


Primo,  con- 

fatatio   lU' 

daeorQmfit 

qaadrapli- 

citer. 


Contra  mali- 
gnantes  ia 
cordd  qua- 
tuor. 


Expositio  lit< 
teralis. 
Primam. 


Secandam. 


Et  quia  duplex  «  est  opus  sapientis :  tnanifestare  men- 
tientes  et  non  mentiri  de  quibus  novit  ^ » ;  ideo  primo 
confutat  Tudaeorum  perversitatem;  secundo  doctri- 
nae  suae  manifestat  nobilitatem,  infra  octavo^: 
Iterum  locutus  est  eis  lesus :'  Ego  sum  lux  mundi. 

Prima  pars  habet  quatuor  partes.  Primo  enim 
confutat  malignantes  in  corde;  secundo  vero,  oWo- 
quentes  in  ore ,  ibi ' :  Dicebant  ergo  quidam  ex 
lerosolymis;  tertio,  insurgentes  per  potentiam,  ibi: 
Audierunt  ergo  Pharisaei;  quarto,  insidiantes  per 
malitiam,  ibi:  lesus  autem  perrexit,  in  principio 
octavi. 

Malignantes  igitur  confutat  hoc  ordine.  Primo 
ponitur  ipsa  redargutio;  secundo,  ludaeorum  re- 
calcitratio;  tertio,  redargutionis  explicatio;  quarto, 
a  malo  revocatio, 

(Ws.  19,).  Redarguit  ergo  eos  Dominus  de 
occulta  cordis  malitia ,  quod  ipsum  occidere  volebant 
contra  Legis  mandatum ;  propterea  dicit :  Nonne  Moy- 
ses  dedit  vobis  Legem?  quam  observare  tenemini 
per  vestram  promissionem ,  secundum  illud  Exodi 
vigesimo  quarto  * :  «  Cuncta ,  quae  praecepit  nobis 
Dominus ,  faciemus  » ,  Et  nemo  ex  vobis  facit  Le- 
gem?  Psalmus:  «Omnes  declinaverunt ,  simulinuti- 
les  facti  sunt;  non  est  qui  faciat  bonum,  non  est 
usque  ad  unum  » ;  quia  iam  co7'de  eam  praevaricati 
estis;  quod  ostendit  revelans  cordis  malitiam. 

28.  (Vers.  20.).  Quidme  quaeritis  interficere? 
cum  Lex  praecipiat  in  decalogo :  «  Non  occides  » , 
Exodi  vigesimo^  et  Deuteronomii  quinto;  et  hoc  in- 
nocentem.  Propterea  quaerit :  Quid  me  quaeritis  in- 
terficere  ?  Quid  ?  id  est  propter  quara  causam , 
quasi  dicat:  sine  causa;  Exodi  vigesimo  tertio®:  «In- 
nocentem  et  iuslum  non  inlerficies». 

Respondit  turba.  Tangitur  hic  secundum,  sci- 
licet  ludaeorum  recaleitratio ,  quia  crimen  non 
agnoscunt,  sed  arguenti  conviciantur.  Propterea  di- 
citur:  Respondit  turba,  non  unus,  sed  tota  multi- 
tudo ,  et  dixit :  Daemonium  habes,  Hoc  ei  obiecerunt 
Matthaei  duodecimo^  et  infra  octavo;  ecce,  convi- 
cium.  Chrysostomus  * :  «Irae  verbum  est  et  furoris  et 
animae  inverecundantis  ».  Quis  te  qua^rit  interficere? 
Quasi  dicant:  nullus.  Mentiuntur,  quia  ipsi  habent 
daemonium  et  filii  sunt  diaboli ,  qui  «  mendax  est 
et  pater  eius  » . 


29.  (Vers.  21 .).  Respondit  lesus  et  dixit  eis.  Teniam. 
Tangitur  hic  tertium,  scilicet  redargutionis  expli" 
catio,  quia  propter  hoc,  quod  sanaverat  in  Sabbato, 
volebant  euui  occidere;  unde  dicit:  Unum  opus  feci, 

et  omnes  miramini.  Opus  hoc  fuit  curationis  para- 
ly tici ;  de  hoc  mirabantur ,  quod  fecerat ,  et  indigna- 
bantur ,  quod  in  Sabbato ;  supra  quinto  * :  «  Perse- 
quebantur  ludaei  lesum,  quia  hoc  faciebat  in  Sab- 
bato  » ,  quasi  solveret  Legem.  Ideo  ostendit  Dominus, 
quod  non  solvit  Legem,  per  locum  a  maiori^^,  et 
facit  tale  argumentum :  si  circumcisio ,  quae  non  est  Argnmen- 

tam. 

ex  Lege,  sed  ex  Patribus,  Sabbatum  non  solvit, 
quia  opus  nobile  est :  ergo  cum  salus  totius  hominis 
sit  opus  nobilius ,  multo  minus  solvet.  Propter  quod 
dicit : 

30.  (Vers.  22.).  Propterea  Moyses  dedit  vobis 
circumcisionem ,  non  quia  ex  Moyse  est,  sed  ex 
Patribus,  id  est,  non  quia  fuit  sibi  praeceptum 
primo,  sed  Abrahae ;  Genesis  decimo  septimo  *^:  «  Cir- 
cumcidetur  ex  vobis  omne  masculinura  » .  Et  in  Sab- 
bato  eircumciditis  hominem ,  propter  illud  quod  ibi- 
dera  scriptum  est :  «  Infans  octo  dierum  circumci^ 
detur  » ;  et  tamen  non  creditis  Legem  solvere ,  sed 
observare.  Ex  hoc  arguit  per  locum  a  maiori,  quia 
magis  videtur,  quod  circumcisio  solvat  quam  perfe- 
cta  salus. 

31.  (Vers.  23.).  Si  circumcisionem  aecipit  homo 
in  Sabbato,  ut  non  solvatur  Lex  Moysi;  mihi  in- 
dignamini,  quia  totum  hominem  sanum  feci  in 
Sabbato?  Quasi  dicat:  cum  sit  licitum  et  Sabbatum 
non  solvat,  non  est  iusta  indignatio  vestra,  quia,  se- 
cundum  illud  ad  Romanos  decirao  ^^ ,  «  aemulationera 
Dei  habent ,  sed  non  secundum  scientiam  » . 

32.  (Vers.  24.).  Nolite  iudicare  etc.  Hic  tangitur  Q^ariom. 
quartum,  scilicet  a  malo  revocatio;  propter  quod 

dicit :  Nolite  iudieare  secundum  faciem ,  accipiendo 
humanam  faciem.  De  bono  iudice  Isaiae  undecimo  ^^ : 
«  Non  secundum  visionem  oculorum  iudicabit  neque 
secundum  auditum  aurium  arguet » .  Sed  iustum  iu- 
dicium  iudicate,  secundum  merita,  non  secundum 
faciem  personarura.  Augustinus  ^* :  «  Uie  non  iudicat 
personaliter ,  qui  diligit  aequaliter».  Et  quia  inae- 
quahter  diligebant ,  quia  magis  curabant  de  exterio- 
ribus;  ideo  iniuste  iudicabant ;  undedicitur  Matthaei 
vigesimo  tertio  ^^ :  Vos  Pharisaei   «  mundatis  quod 


^  Aristot.,  I.  Elench.  c.  2.  (c.  \.).  —  Superius  pro  com" 
municatione  ed.  commendatione ;  cfr.  tamen  supra  n.  4. 

*  Vers.  12. 

'  Vers.  25;  seq.  locus  est  v.  32,  in  quo  Vulgata  omittit 
ergo ,  pro  quo  infra  in  ipsa  explicatlone  fere  omnes  codd.  sub- 
stituunt  autem,  quod  subinde  etiam  omittunt.  Tertius  locus 
habetur  8,  1. 

*  Vers.  7.  —  Sequilur  Ps.  13,  3. 

*  Vers.  13.  et  Deut.  5,  17.  —  Immediate  post  pro  et  hoc 
C  N  et  eUam,  ed.  et  hmc  quidem, 

®  Vers.  7. 

'  Vers.  24.  et  loan.  8,  52.  —  Superius  pro  crimen  [scil. 
Christum  interficiendi]  ed.  Christum, 

S^  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  In  loan.  homil.  49.  (alias  48.)  n.  2.  in  fine.  —  Subinde 
allegatur  loan.  8 ,  44.  —  hiferius  post  pater  eius  ed.  addit  id 
esi  mendacU,  quod  codd.  omittunt. 

«  Vers.  16. 

^^  Cfr.  tom.  I.  pag.  835 ,  nota  5.  Vide  Chrysost. ,  in  loan. 
homil.  49.  (alias  48.)  n.  3. 

"  Vers.  40;  ibid.  v.  12.  est  seq.  locus, 

"  Vers.  2. 

»»  Vers.  3. 

**  In  loan.  Evang.  tr.  30.  n.  8:  Quis  est  qui  non  iudicat 
personaliter  ?  Qui  etc.  —  Inferius  post  diligebant  ed.  addit  et 

"  Vers.  25.  —  Sequitur  Luc.  16,  15. 


44 


346 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VII. 


de  foris  est » ;  et  iastificabant  se  coram  hominibus ; 
Lucae  decimo  sexto:  «  Vos  estis,  qui  iustificatis  vos 
coram  hominibus;  Deus  autem  noYit  corda  vestra  ». 

QUAESTIONES. 

33.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic ,  utrum  circum- 
cidendum  esset  in  Sabbato.  —  Et  quod  sic ,  videtur 
hic  dicere  Dominus.  Et  ratio  est,  quia  octavo  die 
debebat  fieri  K 

Sed  coNTRA:  Praeceptum  de  Sabbato  maximum 
erat  inter  omnia  praecepta  Legis  et  pluries  repeti- 
tum  2 :  ergo  praeceptum  minus  debet  cedere  maiori. 
Debebant  ergo  cessare ,  ne  circumciderent  in  Sabbato. 

RESPONnEO:  Dicendura,  quod  praeceptum  de  Sab- 
R«4p.  bato  magnum  est  et  circunjcisioni  non  obviabat ,  quia 
non  prohibebat  opus  salutis ,  sed  servitutis :  unde 
in  Sabbato  exponebatur  Lex  ^ ,  quia  doctrina  opus 
est  salutare;  et  ideo  circumcisioni  non  cedebat,  sed 
simul  utrumque  praeceptum  currebat. 

34.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  argumento  Do- 
mini,  quod  circumcisio  non  solvebat  Sabbatum,  multo 
minus  nec  paralytici  curatio  *.  —  Videtur  argumen- 
tum  istud  nihil  valere : 

1 .  Quia  circumcisio  erat  in  praecepto  nec  pote- 
rat  diflerri,  sed  curatio  in  alio  die  poterat  fieri. 

2.  Praeterea,  circuincisio  opus  erat  spirituale 
quantum  ad  hoc,  quod  mundabat  ab  originali;  sed 
curatio  illa  fuit  opus  corporale,  quia  aegritudo  erat 
corporaUs. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Lex  Moysi  circum- 
Resp.  cisionem  non  praecepit,  sed  supposuit  quasi  a  di- 
gniori ;  unde  dicitur  Exodi  duodecimo  ^ :  Si  quis  pere- 
gf^inorum  volue^it  in  vesiram  transire  coloniam, 
cireumcidetur.  Sed  Sabbatum  in  Lege  praeceptum 
est  et  non  auferebat  circumcisionem ,  quae  a  Patri- 
bus  erat :  ergo  multo  minus  nec  curationem  a  Deo , 
quamvis  non  esset  praecepta. 

2.  Ad  aliud  dicendum,  quod  curatio  illa  para- 
^^^'  lytici  non  tantum  erat  velfuit corpora/^*^^  sed  etiam 
spiritualis ;  unde  dictum  est  ei  ^ :  lam  amplius  noli 
peccare.  Et  ideo  dicitur  in  littera :  Totum  hominem 
sanum  feci,  scilicet  interius  et  exterius;  esto  etiam, 
quod  tantum  exterius  in  corpore ,  tamen  adhuc  opus 
erat  pietatis ,  et  utique  pietatis  opera  tanquam  spi- 
ritualia  Lex  reputabat.  Unde  in  Sabbato  licebat  elee- 


mosynam  dare.  Si  enim  licebat  asinum  adaquare^, 
magis  eleemosynam  dare ,  maxime  infirmum  liberare. 

35.  Quaest.  III.  Sed  quaeritur :  quare  circumci- 
sio  fuit  data  ante  Legem  ?  propter  hoc  quod  dicit : 
Non  ex  Moyse  etc. 

Dicendum ,  quod  causa  dationis  circumcisionis  Resp. 
una  praecipua  fuit  distinctio  populi,  de  quo  nasci- 
turus  erat  Christus,  a  nationibus;  et  quia  primo 
vocatus  est  Abraham ,  cui  facta  est  repromissio ,  ideo 
ab  illo  inchoavit  ^.  —  Sunt  et  aliae  causae  circuna-  Aiiae  s  caa- 
cisionis  dandae ,  quare  data  fuerit  populo  Dei  magis 
quam  aliud  signum ,  quae  his  versibus  continentur : 

a  Est  signum,  meritum,  distinguit,  sive  medetur, 
Circumcisa  caro  significatque,  docet». 

Est  signum  fidei  Abrahae ,  weritum  obedientiae ,  di- 
stinguit  popuium ,  medetur  contra  originale ,  signi- 
ficat  octavam  resurrectionis ,  docet  castitatem^. 

36.  Dicebant  ergo  quidam  ex  lerosolymis,  Con-  contra  obio. 
futavit  malignantes,   hic  confiitat  obloquentes;  etiuor. 
procedit  hoc  ordine.  Primo  ponitur  ipsa  oblocuiio ; 
secundo ,  obioquentiiim  confutatio ;  tertio ,  confuta- 
torum  obstinatio ;  quarto ,  parvulorum  seu  minorum 
aedificatio. 

(Vers.  25.).  Primo  ergo  ponitur  oblocutio  illo-  Exposiiioui- 
rum  qui  magis  cognoscere  debebant ;  et  isti  erant  p«mam'. 
qui  in  civitate  regia  manebant;  propter  quod  dicit: 
Dicebant  ergo  quidam  ex  lerosolymis,  qui  conscii 
erant  machinationis  Pharisaeorum :  Nonrw  hic  est, 
quem  quaerebant  ludaei  interficere  ^^  ?  tanquam  ma- 
lum ;  erant  enim  de  iliis ,  de  quibus  Proverbiorum 
primo  dicitur :  «  Pedes  illorum  ad  malum  currunt , 
et  festinant,  ut  eflundant  sanguinem  ». 

37.  (Vers.  26.).  Et  ecce,  palam  loquitur,  et 
nihil  ei  dicunt,  et  ex  hoc  admirantur  et  ex  admi- 
ratione,  cum  deberent  excitari  ad  fidem,  procedunt 
in  mendacem  oblocutionem :  Nunquid  vere  cogno- 
verunt  principes,  quoniam  ^^  hic  est  Christus?  Quasi 
dicant:  suspicari  possunt,  sed  vere  scire  non  possunt; 
unde  subdit: 

38.  (Vers.  27.).  Sed  hunc  scimus,  unde  sit, 
quia  a  Nazareth;  supra  primo  ^^ :  «  Invenimus  lesum, 
filium  loseph  a  Nazareth  » .  Christus  autem  cum  ve- 
nerit,  nenno  scit,  unde  sit;  et  ita  derogabant  eius 
origini.  Hoc  dicebant  propter  illud  quod  scribitur 
Isaiae   quinquagesimo  tertio:    «  Generationem  eius 


*  Cfr.  Gen.  47,  12.  supra  n.  30.  allegatus. 

^  Vide  Exod.  20,  8;  31,  43.  seqq.  et  Deut.  5,  12,  seqq. 

*  Cfr.  Luc.  &,  16.  seqq.;  Act.  43,  \L  seq.  et  4S,  24.  — 
Cfr.  supra  c,  5.  n.  34-33.  —  Inferius  pro  circumcisioni  ed. 
cum  paucis  codd.  cifcumcisio. 

*  De  qua  supra  5,  9. 

*  Vers.  48.  Cfr.  supra  n.  30. 

®  Supra  5,  44.  Cfr.  supra  c.  5.  n.  48.  princip.  Resp. 

'  Luc,  43,  45:  Hypocritae,  unusquisque  vestrum  Sabbalo 
non  solvit  bovem  suum  aut  asinum  a  praesepio  et  ducit  ada- 
quare  ? 


*  Cfr.  Gen.  42,  4.  seqq.  et  47,  4.  seqq.,  ubi  etiam  de 
institutione  circumcisionis.  —  Superius  post  mtionibus  ed.  ad- 
dit  aliis, 

^  Vide  Glossam  ordinariam  in  loan.  7,  22,  quae  a  Strabonc 
et  S.  Thoma  (in  Catena  aurea)  Alcuino  tribuitur,  et  in  qua  re- 
censentur  tres  ex  praedictis  causae,  scil.  4.  3.  et  6.  Cfr.  etiam 
IV.  Sent.  d.  4.  p.  IL  a.  2.  et  dubia. 

^*  Vulgata  qxiem  quaerunt  inierficere.  —  Sequitur  Prov.  1 , 4  6. 

"  Vulgata  quia, 

*^  Vers.  45.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  53,8.  etSap.  48, 
44.  (cfr.  supra  Comment.  in  hanc  locum). 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


347 


quis  enarrabit»?  quasi  generatlo  Christi  sit  indici- 
bilis,  et  ita  imperscnitabilis ;  vel  quia  occulte  venit; 
Sapientiae  decimo  octavo :  «  Dum  medium  silentium 
tenerent  omnia  »  etc. 

39.  (Vers.  28.).  Clamabat  ergo  etc.  Hic  ponitur 
-secandam.  sccundum ,  scillcet  obbquentmm  confutatio,  Hos  qui- 

dem  oWoquentes  de  Christi  generatione  confutat ,  du- 

plicem  suam  ostendens  generationem ;  tempofnlem, 

quam  ipsi  sciebant,  et  aeternam,  quam  ipse  scie- 

Generatio  bat.  Propter  temvoralem  dicit :  Clamabat  ergo  le- 

tempora]is. 

sus,  docens  in  templo,  ut  attonitos  faceret  mussitan- 
tes ;  unde  Proverbiorum  primo  ^ :  «  Sapientia  foris 
clamitat ,  in  plateis  dat  voceno  suam  » ;  quia  aperte 
et  libere  docet ;  Isaiae  quinquagesimo  octavo :  «  Cla- 
ma ,  ne  cesses ,  quasi  tuba  exalta  vocem  tuam  » .  Et 
dicens :  Ei  me  scitis,  ei  unde  sim  scitis ,  secundum 
generationem  temporalem ;  unde  Matthaei  decimo  ter- 
tio :  «  Mater  eius  dicitur  Maria  » ;  et  hoc  sciebant , 
quod  erat  homo  et  quod  ex  Maria  natus;  hoc  di- 
ctum  est  secundum  generationem  temporale^n.  Sed 
Generaiio  quantum  ad  aeternam  dicit,  quod  ipse  est  ab  aUo, 
quem  ipsi  nesciunt ;  propter  quod  dicit :  Et  a  me 
ipso  non  veni,  in  quo  notatur  a  Patre  processio ; 
sed  est  verus,  qui  misit  me,  quia  Deus  est;  est 
autem  Deus  verax,  omnis  autem  homo  mendax,  se- 
cundum  illud  Psalmi^:  «  Omnis  homo  mendax  »; 
Numerorum  vigesimo  lerlio :  «  Non  est  Deus  ut  homo, 
ut  mentiatur  ».  Quem  vos  nescitis;  supra  quinto: 
«  Testimonium  perhibuit  de  me  qui  misit  me  Pa- 
ter,  neque  vocem  eius  audistis  neque  speciem  vi- 
distis  » . 

40.  (Vers.  29.).  Ego  autem  seio  eum,  et  si  di- 
xero,  quia  nescio  eum,  ero  similis  vobis,  mendax  ^; 
qui  mentimini  dicentes,  vos  ignorare  nativitatem  tem- 
porakm ;  ego  vero  non  mentior ,  ut  dicam ,  me  ne- 
scire  aeternam,  Ego  enim  seio  eum,  quia  ab  ipso 
sum,  et  ipse  me  misit;  tanquam  Filius  cognoscit 
Patrem ;  Matthaei  undecimo  ^ :  «  Nemo  novit  Patrem 
nisi  Filius,  et  cui  voUierit  Filius  revelare  » .  Scio  eum , 
per  apertam  cognitionem ;  supra  primo :  « Deum 
nemo  vidit  »  etc.  Ab  ipso  sum,  per  generationem ; 
infra  decimo  sexto  ^ :  «  Exivi  a  Patre  et  veni  in  mun- 
dum  ».  Et  ipse  me  misit,  per  incarnationem ;  Isaiae 
sexagesimo  primo  :  «  Spiritus  Domini  super  me  »  etc. 

41.  (Vers.  30.).   Quaerebant  ergo  eum  appre- 
Teriiiim.  henclerc,  Notatur  hic  tertium ,  scilicet  confutatorum 


obstinatio.  Quia  enim  ostenderat  eos  mendaces  et 
ignorantes,  ideo  in  malo  conflrmati  et  non  valentes 
verbo  resistere,  quaerebant  ergo  eum  apprehen- 
dere,  quidam  scilicet  maiores,  sicut  dicit  Chrysosto- 
mus®.  Sed  tamen  eflfectum  non  habuit  eorum  mali- 
tia,  divina  faciente  potentia.  Non  enim  apprehende- 
runt  Christum ,  veritatem ,  sed  mendacium ;  leremiae 
octavo  '^ :  «  Apprehenderunt  mendacium  et  noJuerunt 
reverti »;  unde  dicit:  Sed  nemo  misit  in  eum  ma- 
nus,  ad  capiendum  scilicet,  quia  nondum  venerat 
hora  eius,  in  qua  pati  dignaretur.  Unde  Augusli- 
nus^:  «Non  dixit  horam,  qua  cogeretur  mori ,  sed 
qua  dignarelur  occidi  »;  de  qua  dicitur  infra  decimo 
septimo :  «  Pater,  venit  hora ,  clarifica  Filium  tuum  » . 

42.  (Vers.  31.).   De  turba  autem  multi  credi-  Quanam. 
derunt  in  eum.  Tangitur  hic  quartum ,  scilicet  in 
parvitlis  ftdei  aedificatio ,  unde  dicit :  De  turba  au-^ 

tem  mulii  crediderunt  in  eum,  non  de  principibus 
et  maioribus ;  Matthaei  undecimo  ^ :  «  Abscondisti 
haec  a  sapientibus  et  prudentibus  et  revelasti  ea 
parvulis  »;  primae  ad  Corinthios  primo  :  «  Videte  vo- 
cationem  vestram,  fratres,  quia  non  multi  sapien- 
tes  »  etc.  Et  subditur  vera  confessio :  Et  dieebant : 
Christus,  cum  venief^^,  nunquid  plura  signa  fa- 
ciet,  quam  quae  hic  facit?  Unde  quia  signa  maxima 
et  multa  eis  visa  sunt,  credebant  et  confitebantur, 
quod  aUus  non  esset  exspectandus ;  infra  decimo 
quinto :  «  Si  non  fecissem  in  eis  opera ,  quae  nemo 
alius  fecit,  peccatum  non  haberent  ». 

QUAESTIONES. 

43.  Quaest.  I.  Sed  quaerilur  primo  de  hoc  quod 
dicunt,  quod  Christus  cum  venerit,  nemo  scit,  unde 
sit.  —  Falsum  videntur  dicere,  quia  ex  Scripturis 
habebant,  quod  ex  semine  David  et  de  Bethlehem 
castello;  sicut  dicitur  infra  eodem  capitulo*^. 

Respondenduni  ad  hoc,  quod  doctores  Legis  se-  Resp.  i. 
cundum  diversas  Scripturas  coniiciebant ,  Christum 
non  sic  nasciturum  quemadmodum  alii ;  unde  scire 
poterant,  quod  ex  virgine,  et  tamen  ignorare  mo- 
dum  *2.  Unde  Scriptura  modum  generationis  Christi 
innuit  esse  occultura,  sed  ipsam  propaginem  mani- 
festavit  et  locum.  Et  ipsi  sciebant  de  Christo  Do- 
mino ,  unde  esset ,  quia  de  Maria  Virgiiie ;  sed  igno- 
rabant  quomodo,  quia  credebant,  quod  per  loseph. 


^  Vers.  20.  —  Subinde  anegantur  Isai.  58, 1 .  et  Matth.  1 3, 55. 

*  Psalm,  M  5^  n .  —  Sequuntur  Num.  23 ,  19.  et  loan.  5,  37. 
^  Praedicta  verba  exhibenlur  etiam  a  card.  Hug.,  B.  Albert,, 

S.  Thom.  et  Lyrano;  omittuntur  autem  hic  a  Vulgata,  quae  ipsa 
exhibet  8,  55,  et  substituit  novi  pro  scio,  et  non  scio  pro  ne- 
scio.  —  Inferius  post  iemporalem  ed.  addit  Christi  venluri, 

*  Vers.  27.  —  Seq.  locus  est  loan.  1,18. 
^  Vers.  28.  —  Sequilur  Isai.  61 ,  1. 

*  In  loan.  homil.  50.  (alias  49.)  n.  2:  Quaerebant  ergo  11- 
lum  apprehendere  et  interficere.  Quinam?  Non  multiludo,  quae 
principatum  non  affectabat  nec  invidia  corripiebatur,  sed  sacer- 
dotes.  —  Ed.  maiores  sive  sacerdotes. 


'  Vers.  5.  —  Subinde  Vulgata  legit:  Et  nemo  misit  in 
illum  manm  etc. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  3 1 .  n.  5.  Vide  supra  pag.  273,  noiam  2, 
ubl  in  loco  cit.  haec  sententia  non  verbotenus,  sed  quoad  sen- 
sum  tantum  occurrit.  —  Sequitur  loan.  17,  1. 

®  Vers.  25.  —  Seq.  locus  est  I.  Cor.  1 ,  26. 

^®  Vulgata  venerit.  —  Subinde  allegatur  loan.  15,  24, 

"  Vers.  42.  Cfr.  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  31.  n.  2. 

"  Isai,  7,  14:  Ecce,  Virgo  concipiet  etc. ;  Luc.  1,  34:  Dixit 
autem  Maria  ad  Angelum:  Quomodo  flet  istud  etc.  —  Pro  et 
tamen  non  pauci  codd.  et  propte)'ea,  CN  el  ideo. 


348 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


Aliter  autem  exponitur  iuxta  duplicem  genera- 
Resp,  2.  tionem ,  scilicet  temporalem  et  aeternam.  Sciebant 
aliquo  modo  temporaiem ,  aliqiio  modo  ignorabant ; 
sed  aeternam.  simpliciter  ignorabant  ^. 

44.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
citur:  Hunc  autem  scimus,  unde  sil;  quia  infra^ 
dicitur ;  Hunc  nescimus,  unde  sit:  ergo  contradi- 
cunt  sibi. 

Respondet  Chrysostomus  * ,  quod  non  est  mirum , 
Resp.  I.  si  pJebs  tumultuans  contradicat  sibi ,  quia  non  erat 
stabilitas  in  verbis  eius. 

Aliter  dicilur,  quod  hoc  ^\d\xiT  Aq  simplici  wo- 

Resp.  2.  titia;  sed  infra  de  notitia  approbationis ,  quia  ne- 

sciebant  ipsum  tanquam  approbatum  a  Deo,  sicut 

Moyses ,  cui  locutus  est  Deus ,  sicut  ibidem  *  dicitur. 

43.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit :  CMmabat  lesus  etc^;  quia  dicitur  Isaiae  qua- 
dragesimo  secundo  ^ :  Non  clamahit,  et  non  audietur 
vox  eius  foris. 

Respondeo:  Est  clamor  impatientiae  et  conJten- 
tionis,  et  de  hoc  intelHgit  Isaias^;  et  est  clamor 
affectuosae  praedicationis ,  et  slc  accipitur  hic. 

46,  Quaest.  IV.  Iteui  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Me  scitis,  —  Contra :  Infra  octavo  ^ :  Si  me  scireiis , 
et  Patrem  m£um  sciretis :  ergo  nesciebant  eura. 

Respondeo  :  Duplex  erat  cognitio  de  Christo : 
quaedam  per  sensum  'extenorem,  sicut  quod  esset 
et  homo  et  natus  in  tali  villa  et  ex  tali  parente ,  hoc 
sciebant;  alia  per  revelationem  interiorem,  quae 
erat  de  invisibiU  Divinitate;  et  hac  quidem  nescie- 
bant  eiim;  et  de  hac  dicitur  loannis  octavo. 

47.  Audierunt  aiitem  ^  Pharisaei  etc.  Confu- 
tavit  Dominus  malignantes  in  corde,  mentientes  ia 
sermone;  hic  confntdii  persequentes  in  opere  per  po- 
tentiam.  Et  dividitur  haecpars,  quia  primo  ponitur 
persequentium  confutatio ;  secundo,  ludaicae  ma- 
chinationis  destructio ,  ibi  ^ :  Ex  illa  ergo  turba  etc. 

Confutationem  persequentium  hoc  ordine  de- 
scribit  Evangehsta.  Nam  primo  ponitur  insidiarum 
praeparatio ;  secundo ,  ipsorum  per  doctrinam  con- 
futaiio;  tertio,  confutatorum  dubiiatio;  quarto,  non 
intelligentium  duhitantium  ^^  ad  fidem  vocatio. 


Resp.  cain 
distinclione. 


Resp.  cnm 
distiDCtione. 


Gontra  per- 
sequeotes  in 
opere  agitur 
dapliciter. 


Primo,  de 
eorum  confa- 
fatioDe  qaa- 
toor. 


(Vers.  32.).  Primo  igitur  ponitur  insidiarum  ^tposmm^ 
praeparatio,  quae  facta  est  a  Pharisaeis  et  sacer-  Primum.* 
dotibus  propter  invidiam ,  quia  turba  videbatur  velle 
in  eum  credere.  Propterea  dicit :  Audierunt  Phari- 
saei  turbam  murmurantem  de  illo  ha£C,  quia  pa- 
lam  loqui  non  audebat.  Et  miserunt  principes  et 
Pharisa£i  ministros ,  ut  apprehenderent  Jesum  ^*. 
Pharisaei  audierunt,  quia  ipsi  erant  observatores ; 
sed  ipsi  et  principes  miserunt,  quiaerant  potentio- 
res.  Simile  dicitur  Matthaei  vigesirao  secundo  ^^ :  «  Ab- 
euntes  Pharisaei  consilium  fecerunt,  ut  caperent  le- 
sum  in  sermone ;  et  mittunt  ei  discipulos  snos  cum 
Herodianis  »;  Lucae  undecimo :  «  Coeperunt  Pharisaei 
graviter  insistere  et  os  eius  opprimere  de  multis, 
insidiantes  ei » . 

48.  (Vers.  33.).   Dixit  ergo  eis  lesus:  Adhuc  secnndam. 
modicum  etc.  Tangitur  hic  secundum,  scilicet  tni- 
nistrorum  persequentium  confutatio,  qui  armata 
manu  venerant  capere  eura ;  et  confutat  eos ,  osten- 
dendo  eorum  impotentiam  duphciter:  primo,  quia 

eum  modo  non  possent  capere ;  secundo ,  quia  eum 
post  modicum  tempus  non  possent  invenire;  propter 
hoc  dicit:  Adhuc  modicum  tempus  vobiscum  sum, 
scilicet  vivens  vita  mortali ;  vel :  vobiscum  sum ,  per 
mortalis  vitae  conversationem ;  Lucae  ultirao  ^^ :  «Haec 
sunt  verba,  quae  locutus  sum  vobis,  cum  adhuc 
essem  vobiscum».  Et  vado  ad  Patrem^^,  qui  me 
misit,  sciUcet  vado  per  passionem,  infra  decimo 
sexto;  ideo  me  raodo  capere  non  potestis,  quia  non 
est  adhuc  tempus ;  infra  decimo :  «  Ego  pono  animam 
nieam,  ut  iterum  sumam  eara;  et  nemo  toIUt  eam 
a  me  » ;  et  sic  modo  non  potestis  me  comprehendere 
nec  postmodum  invenire.  Ideo  subdit: 

49.  (Vers.  34.).  Quaeretis  me  et  non  invenie- 
tis;  quaeretis  meura  subsidium  in  vastatione  Roraa- 
norum  facta  sub  Tito  et  Vespasiano  ^^  —  Vel :  Quae-  Aiiae  a  ex- 

.      ^  positiones. 

retis  me,  per  compunctionem  et  dolorem,  et  non 
invenietis,  quia  multi  inciderunt  in  desperationera ; 
tamen  ahqui  poenitentes  quaesierunt  et  non  invene- 
runt  corporaliter,  sed  spiritualiter;  Actuum  secundo^^: 
(c  His  auditis,  compuncti  sunt  corde  ».  —  Vel:  Quae- 
retis  me  et  non  invenietis,  in  iudicio;  Proverbiorum 


*  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  31.  n.  2.  seq.,  et  Chry- 
sost,,  in  loan.  homil.  50.  (alias  49.)  n.  1. 

^  Cap.  9,  29. 

'  In  loan.  homil.  50.  (alias  49.)  n.  i :  0  nequitiaml  o  con- 
tradictionem !  Non  cum  principibus  calculum  ferunt,sed  allam 
corruptam  efferunt  sententiam  stultitia  sua  dignam.  Scimus, 
inquiunt,  unde  sit;  Christus  autem  cum  venet-it,  nemo  sciet, 
mde  sit.»  Et  rursum  alii  [loan.  9,  29.]:  Nos  scimus,  quia  Moysi 
locutus  est  Dens,  hunc  autem  nescimus,  unde  sit.  Ebriorum 
verba  considera  elc.  Cfr.  homil.  54 .  (alias  50.)  n.  2 :  Et  diver- 
sae  erant  opiniones,  ut  in  turba  confusa;  neque  enim  dictis 
adhibebant  animum  neque  discendi  cupidi  erant. 

*  Cap.  9,  29.  —  De  hac  divisione  cfr.  1.  Sent.  d.  36. 
dub.  3.  et  d.  38.  dub.  3. 

^  Vers.  2. 

*  Hieron.,  XU.  Comment.  in  Isai.  42,  2:  Non  clamabit, 
erit  enim  mitis  atque  mansuetus. 


'  Vers.  19. 

*  Cfr.  supra  pag.  345,  nota  3.  —  Inferius  pro  sermone 
N  ore. 

»  Vers.  40. 

*^  Ed.  sed  dubitantium. 

**  Vulgata  eum,  —  Superius  pro  audebat  plurimi  codd. 
audebant 

"  Vers.  15.  seqq.  —  Sequitur  Luc.  W,  53.  et  54. 

^'  Vers.  44. 

**  Vulgata  ad  eum.  —  Subinde  allegantur  loan.  46,5.  seqq. 
et  10,  17.  et  18. 

*•  Chrysost. ,  in  loan,  homil.  50.  (alias  49.)  n.  2  :  Et  ubi- 
nam  quaesierunt  eum  ludaei  1  Narrat  Lucas  [23 ,  49.] ,  mulieres 
illum  planxisse;  et  ut  verisimile  est,  muiti  alii  luxerunt  eum  ac 
post  urbis  excidium  eius  praesentiam  optarunt ,  recordati  nempe 
Christi  et  miraculorum  eius. 

"  Vers.  37.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  31.  n.  9. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  VH. 


349 


primo  ^ :  «  Mane  consurgent  et  non  invenient  me,  eo 
quod  exosam  habuerunt  sapientiam  ».  —  Vel  aliter: 
Quaeretis  me ,  voluntate  nocendi ;  et  non  invenietis, 
potestate  offendendi;  quia  dicetur  ei  post  resurre- 
ctionem :  «  Sede  a  dextris  meis ,  donec  ponam  ini- 
micos  tuos  scabellum  pedum  tuorum^».  Et  ideo 
subdit,  quod  nocere  non  poterunt.  Et  ubi  sum 
ego ,  vos  non  potestis  venire;  ideo  non  poteritisin- 
venire,  quia  in  caeio  erat  futurus;  infra  decimo 
quarto  ^ :  «  Vado  parare  vobis  locum ,  et  iterum  ve- 
niam  et  accipiam  vos  ad  me  ipsura,  ut,  ubi  sum 
ego,  et  vos  sitis  ». 

50.  (Vers.  3S.).  Dixerunt  ergo  ludaei  etc.  Hic 
TerUnm.  tangitur  tertium,  scilicet  consequens  ludaeorum  du- 

bitatio  ex  hoc,  quod  ipsum  non  intelligebant ;  unde 
dicunt:  Quo  hic  iturus  est,  quia  non  inveniemus 
eum?  Et  colloquendo  quaerunt  de  loco  :  Nunquid 
in  dispersionem  gentium  iturus  est  et  docturus  gen- 
tes?  (c  Hic  dubitando,  ut  dicit  Augustinus*,  prophe- 
taverunt.  Iturus  enim  erat  ad  gentes ,  non  per  prae- 
sentiara  sui  corporis,  sed  per  Apostolos;  Psalmus: 
Populus,  quem  non  cognovi,  servivit  mihi,  in  au- 
ditu  auris  obedivit  mihi  ».  Et  quia  multum  dubita- 
bant,  ideo  iterant  dubitationem. 

51.  (Vers.  36.).  Qyis  est  iste^  sermo,  quein 
dixit:  Quaeretis  me  et  non  invenietis;  et  ubi  sum 
ego,  vos  non  potestis  venire?  Ideo  non  merentur 
intelligere,  quia  noluerunt  ad  credendum  se  humi- 
liare. 

52.  (Vers.  37.).  In  novissimo  autem  die  etc. 
^uartum.  Taugilur  quartum ,  scilicet  ad  fidem  invitatio,  cuius 


merito  datur  sapientia  et  intelligentia.  Propterea  di- 
cit:  In  novissimo  aiitem  die  magni  festi  ^ ;  \\\t  evdX 
octavus  et  ultimus ,  qui  erat  solemnis ;  stabat  lesus 
et  clamabat  Stabat,  per  immobilitatem ;  Malachiae 
tertio^:  «Ego  Dominus  et  non  mutor  »;  elamabat, 
^er  caritatem;  Psalmus:  «  Laboravi  clamans»,  ut 
excitaret  ad  veniendum:  Veniat  et  bibat,  secundum 
meam  largitatem.  Si  quis  sitit,  veniat  et  bibat; 
Isaiae  quinquagesirao  quinto :  «  Omnes  sitientes  ve- 
nite  ad  aquas;  venite,  emite  absque  argento  et  abs- 
que  uUa  commutatione  vinum  et  lac  ».  Et  modus  ad- 
veniendi  describilur ,  quia  est  per  fidem;  undedicit: 

83.  (Vers.  38.).  Qui  credit  in  me,  sicut  dicit 
Scriptura,  fl^umina  de  ventre  eius  fluent  aquae 
vivae. 

54.  Quaerit  Chrysostomus  ^,  ubi  hoc  dicat ;  et  Qnaesi.  in. 
dicit,  quod  «  nusquam  hoc  dicit»,  ad  litteram,  sed  ad  tnr. 
intellectum;  Isaiae  quinquagesimo  octavo:  «  Eris  quasi 
hortus  irriguus  et  quasi  fons  aquarum,  cuius  non 
deficient  aquae  »;  Proverbiorum  quinto^  secundum 
aliam  translationem :  «Deriventur  fontes  tui  foras, 
et  in  plateis  aquas  tuas  divide  ».  Et  dicit  flumina, 
quia  fiumm  dicit  abundantiara  et  impetum,  et  plu- 
raUter  dicit.  Unde  Chrysostomus  ^^:  «  Videbis  manife- 
ste  impletum  qnod  dicitur,  si  ad  Stephani  sapien- 
tiara,  si  ad  Petri  linguam,  si  ad  Pauli  cursum  in- 
spexeris;  nihil  enim  eis  resistebat,  nec  plebis  furor 
nec  tyrannorum  insurrectio  nec  daeraonum  insidiae 
nec  mortes  quotidianae;  sed  sicut  flumina  omnia 
secum  trahentes  abibant  » .  Et  quia  hoc  spiritualiter, 
non  carnaliter  erat  dictum,  ideo  exponit  Evangelista: 


*  Vers.  28.  seq. 
2  Psalm.  409,  1. 

*  Vers.  2.  seq.  Cfr.  Augiist. ,  in  loan.  Evang.  tr.  31 .  n.  9 : 
Non  dixit:  uhi  ero,  sed  ubisum.  Semper  enim  ibi  erat  Christus, 
quo  fuerat  rediturus  ^  sic  enim  venit,  ut  non  recederet...  Nec 
dixit :  non  poterilis,  sed  nonpotestis,  tales  enira  tunc  erant,  qui 
non  possent  etc. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  3J.  n.  10:  Non  enim  sciebant  quod 
dixerunt,  sed  quia  ille  voluit,  prophetaverunt.  Iturus  enim  erat 
Dominus  ad  gentes,  non  praesentia  corporis  sui,  sed  tamen 
pedibus  suis.  Qui  erant  pedes  eius?  Quos  pedes  conculcare 
volebat  persequendo  Saulus...  Hoc  ergo  illi  nullo  modo  intel- 
lexerunt,  et  tamen  ex  hac  occasione  salutem  nostram  praedi- 
xerunt,  quod  Dominus  iturus  esset  ad  dispersionem  genliuni 
et  impleturus  quod  legebant  et  non  inlelligebanl  [Ps.  47,  45.] : 
Populus,  quem  non  cognovi  etc. 

*  Vulgata  hic, 

*  Vulgata  die  m^igno  festwitatis.  —  Chrysost.,  in  loan. 
homil.  51.  (alias  50.)  n.  1 :  At  cur  Evangelisla  sic  expressit: 
Jn  novissimo  die  magno?  Etenim  primus  et  ultimus  magnus 
erat,  medii  autem  potius  in  deliciis  consumebantur.  Cur  ergo 
In  novissimo  dicit?  Quia  illa  die  omnes  conveniebant.  In  primo 
non  venit  ille  et  causam  dixit  fratribus  [supra  v.  8.  n.  8.  et  46.] ; 
sed  nec  in  secundo  nec  in  tertio  quidpiam  tale  dicit,  ne  irrita 
forent  verba,  dum  futurum  erat,  ut  illi  in  deliciis  essent.  No- 
vissinw  autem  die,  quando  recedebant  domum,  viatica  ad  sa- 
lutem  dat  illis  et  clamat  etc. 

'  Vers.  6.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  68,  L  et  Isai.  55,  I. 

®  In  loan.  homil.  51.  (alias  SO.)  n.  1:  Et  ubinam  dicit 
Scriptura :  Flumina  de  ventre  eius  flumt  aquae  vivae?  Nus- 
quam.  Quid  sibi  vult  ergo  illud:  Qui  credit  in  me,sicui  dicit 


Scriptura?  Hic  interpungendum  est,  ut  illud:  Flumina  de  ven- 
tre  eius  fluent,  sit  Christi  senlentia.  —  Sequitur  Isai.  58 ,  11.  — 
Ed.  legit:  Et  dicit,  quod  nusquam;  et  ideo  sic  debet  subdi- 
stingui  secundum  ipsum:  Qui  credit  in  me,  sicut  dicit  Scri- 
ptura,  svpra  [5,  39. j :  Scrutamini  Scripturas,  illae  sunt  quae 
lestimonium  perhibent  de  me;  et  poslea  subsequatur:  Flumina 
de  ventre  etc.  Vel  secundum  aliam  transtationem  hoc  Sai' 
ptura  nusquam  dicit  ad  litteram,  sed  ad  intelligentiam  [ita  in- 
terpretatur  Bonav.].  ]saia^  S8 :  Eris  quasi  etc.  (Cfr.  Comment. 
in  loan.  a  Vaticana  ed.  sub  nomine  Bonav.  promulgatura,  ex 
quo  hoc  additamentum  videtur  esse  sumtum). 

®  Vers.  ?6.  Alia  haec  translalio  habetur  in  Vulgata.  Sed 
quomodo  sonat  pnma  translatio?  B.  Albert.,  Postilla  in  loan. 
7,  38.  ait:  «Prov.  5:  Deriventur  fontes  tuiforis,  et  in  plateis 
aquas  tuas  divide.  Ibi,  ut  dicitur,  translatio  Septuaglnta  habet 
Flumina  de  ventre  tuo  fiuant  aquae  vivae».  Inspeximus  trans- 
lationem  Septuaginta,  quam  prae  manibus  haberaus ,  sed  verba 
eo  modo,  quo  a  B.  Alberto  afferuntur,  non  invenimus.  Nota- 
mus  insuper,  quod  Hieron.  in  Prologo  in  Gen.  inter  textus, 
qui  in  Scriptura  allegantur  et  explicite  non  inveniuntur,  etiam 
recenset  istum,  et  dicit,  quod  habeatur  in  Pr(yverbiis;  in  mar- 
gine  ed.  Maur.  allegatur  Prov.  18,  4:  Aqua  profunda  verba 
ex  ore  viri,  et  torrens  redundans  fons  sapientiae.  (Septua- 
ginta :  Aqua  profunda  sermo  in  corde  viri ,  flumen  autem  sca- 
turit  et  fons  vitae).  —  Ed.  omiltit  secundum  aliam  translationenu 

*^  In  loan.  homil.  54.  (alias  50.)  n.  4,  ubi  post  verba  al- 
legata  sequitur :  Ut  ergo  (aquam  vivam]  simul  et  nunquam 
deficere  et  ineifabiliter  operari  denotet,  fontem  et  fluvios  ap- 
pellatj  non  unum  fluvium,  sed  innumerabiles.  Et  illic  salien- 
tem  [loan,  4,  44.]  pro  inundante  dixit.  —  Superius  post  im- 
petum  ed.  addit  spiriiualium  gratiarum. 


350 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


85;  (Yers.  39.).  Hoc  autm  dixit  de  Spiritu, 
quem  aecepturi  erant  credentes  in  eum;  de  quo 
Actuum  secundo  ^ :  «  Factus  est  repente  de  caelo  so- 
Dus  tanquam  advenientis  spiritus  Tehementis  » .  Hunc 
accepturi  eraut,  sed  nondum  acceperant.  Propterea 
dicit:  Nmdum  enim  Spiritus  erat  datus,  quia  /e- 
sus  nondum  erat  gbrificatus;  infra  decimo  sexto: 
«  Si  abiero ,  raittam  vobis  eum  » . 

QUAESTIONES. 

56.  Quaest..  I.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dici- 
tur  hic,  quod  flumina  de  verUre  credenlium  fluent 
aquae  vivae.  Dicit  ^  enim ,  quod  hoc  intelligitur  de 
Spiritu  sancto. 

1.  Sed  Spiritus  sanctus  solum  a  Deo  Patre  Fi- 
lioque  procedit :  non  ergo  fluit  de  ventre  credentium. 

2.  Item,  vir  sanctus  habens  Spiritum  non  pot- 
est  dare  Spiritum  sanctum,  sed  a  Deo  datur  tan- 
tum^:  non  ergo  fluit  de  ventre  etc. 

3.  Item,  quid  nomine  ventris  intelligitur ,  pro- 
Quaest.  in-  pter  quod  dicit ,  quod  fluent  de  ventre  ? 

Respondet  Chrysostomus  *,  quod  flumina  Spi- 
ritus  sancti  dicuntur  eius  dona  et  gratiae.  Gratia  au- 

Noiandum,  tem  rocto  dicitur  flumen  fluens,  non  quia  ab  uno 
fluat  in  alterum ,  sed  quia ,  cum  mentem  intraverit, 
omni  fonte  magis  manat  nec  deficit  nec  stat,  sed 
fluit  et  refluit,  Fluit  a  Deo  et  facit  hominem  re- 
fluere  in  Deum,  iuxta  proprietatem  aquae,  quae 
tantum  ascendit  in  fluxu,  quantum  descendit  Pro- 
pterea  scribitur  supra  quarto^:  Fiet  in  eo  fons 
aquae  salientis  in  vitam  aeternam;  ideo  Ecclesia- 
stae  primo:  Ad  locum,  unde  exeunt  flurnina,  re- 
vertunlur ,  ut  iterum  fluant. 

3.  Quod  quaeritur ,  quid  per  ventrem.  intelliga- 

Ad  qaaest.  tur ;  rcspondct  Chrysostomus  ^,  quod  venter  cor  di- 
citur,  iuxta  illud  Psalmi:  Legem  tuam  in  medio  ven- 
tris  mei.  Magis  famen  S\yi\{  ventrem ,  ut  signiflcaret 


abundantiam  gratiarum.  —  Glossa  ^  vero  exponit 
illud  de  fluxu  doctrinae  et  consilii  de  ventre  bonae 
conscientiae  et  piae,  secundum  illud:  Venter  meus 
ad  Moab  quasi  cithara  sonabiL 

87.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  Spiritus  sanctus  nondum  erat  datus, 

CoNTRA:  1.  Prophetae  prophetaverunt  vera,  sed 
non  nisi  per  Spiritum  sanctum :  ergo  habuerunt  Spi- 
ritum  sanctum ;  unde  David  ^ :  Spiritum  sanctum 
tuum  ne  auferas  a  me, 

2.  Item,  Apostoli  faciebant  miracula;  sed  Hiero- 
nymus^  dicit,  quod  «  non  potuerunt  miracula  facere 
sine  Spiritus  sancti  gratia». 

Respondeo:  Dicendum,  quod  datio  Spiritus  san- R«sp. 
cti  triplex  est:  manifesia,  manifestior,  mam/e-Tripiexaatio. 
stissima  ^^.  Manifesta  fuit  in  prophetantibus  et  mi- 
racula  facientibus  ante  passionem;  manifestior  fuit 
in  insufflatione  post  resurrectionem,  quia  in  signo  vi- 
sibili,  ut  flatu,  datus  est;  sed  manifestissima ,  post 
ascensionem ,  quia  in  signo  visibili  et  audibili ;  et 
secundum  quod  manifestius  datus  est,  sic  et  abun- 
dantius. 

Quod  ergo  dicitur,  quod  nondum  erat  datus;  Exposiuo. 
intelligendum  est:  in  evidentia  et  abundantia  ^^. 

58.  Ex  illa  autem  ^^  turba.  Determinavit  perse-  secunao,  de 
quentium  per  doctrinam  Christi  confutationem ,  hic  tFum  dlsiJer- 
determinat  persequentium  dispersionern ;  et  hoc  qui- 
dem  facit  hoc  ordine.  Primo  insinualur  dissensio  tur- 
barum  audientium;  secundo  vero,  reprehensio  mi- 
nistrorum  redeuntium;  tertio,  reprehensio  Phari- 
saeorum  in  malitia  persistentium ,  quae  facta  est  a 
Nicodemo. 

(Vers,  40.).  Insinuatur  igitur  pfimo  multitudinis  ^^90&^i\onu 
dissensio  propter  doctrinam  Christi ;  propter  quod  pnmam.* 
dicit:  Ex  illa  turba,  cum  audissent  hos  sermones 
eius ,  propter  auditum  doctrinae  Christi  quidam  il- 
luminati,  dicebant:  Hic  est  vere  P7vpfieta,  quia  lam 
sapienter  loquebatur. 


^  Vers.  2.  —  Sequitur  loan,  16,  7. 
^  Yers.  39:  Hoc  autem  dixU  de  Spiritu,  quem  accepluri 
eranl  credentes  in  eum. 

*  Ut  oslenditur  I.  Sent.  d.  U.  a.  2.  q.  2. 

*  In  loan.  homil.  51.  (alias  50.)  n.  1:  Flumina  de  ventre 
eius  flnent,  ubertatem  el  copiam  gratiae  subindicans...  Alibi 
dixerat  vitam  aetet-mm,  hic  dkit  aquam  vivam.  Vivam  vocat 
eam  quae  semper  operatur;  Spiritus  enim  gratia,  cum  in  ani- 
mam  in  gressa  etstabilita  fuerit,  plus  quam  fons  quivis  scaturit 
neque  cessal  ve!  evacuatur  neque  desinil. 

*  Vers.  14.  —  Seq.  locus  est  Eccle.  1,  7,  de  quo  vide 
supra  Comment.  Cfr.  supra  c.  L  n.  33.  in  fine.  —  Superius 
post  ascendit  ed.  prosequitur  in  refluam,  quantum  in  ftuxu 
descendii.  Deinde  addit  hoc  schema : 

/  in  emanando  scilicet  Spiritum  a  Patre ; 
^t^ffuxuin  !  ^^  J^edeundo  per  actionem  gratiarum ; 

(  et  in  communicando  per  consilium  et  doctrinam. 
^  In  loan.  homil.  51.  (alias  50.)  n.  1 :  Ventrem  cor  vocat, 
ut  et  alibi  [Ps.  39,  9.]  alt:  Et  legem  iuam  in  medio  ventris 
mei  [Vulgala  cordis  mei], 

'  Scilicet  ordinaria  (ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  32. 
n.  4.):  Venter  est  conscientia  cordis,  quae  bibito   spiritu  pur- 


gata  vlvit  et  habet  fontem.  Et  ipsa  est  fons  vel  fluvius,  qui 
manat  benevolentla,  dum  proximo  vult  consulere;  qui  bona 
sua  putat  sibi  soii  suQicere,  non  flult  ille  fons.  Gfr.  I.  Sent. 
d.  14.  dub.  6.  —  Subinde  allegatur  Isai.  16,  11.  Vide  tom. 
IM.  pag.  791,  notam  2.  et  tom.  IV.  pag.  321,  notam  2.  —  Pro 
fluoou  ed.  refluxiL 

®  Psalm.  50, 13.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  51.  (alias  50.) 
n.  1  :  Quomodo  ergo  Prophetae  prophetarunl  et  innumera  edi- 
dere  miracula? 

^  !n  Glossa  ordinaria  loan.  7,  37:  Audacter  et  tota  liber- 
lale  pronuntio,  ex  eo  tempore,  quo  Apostoli  Domino  credide- 
runt,  habuisse  Spiritum  sanctum  nec  potuisse  signa  facere 
absque  Spiritus  sancti  gratla,  sed  pro  modulo  atque  men- 
sura  elc. 

"  Cod.  C  hic  et  in  seqq.  magna,  maior,  maxima.  Infra 
pro  secundum  quod...  sic  ed.  secundum  hoc  quanto,,.  tanto. 

"  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  32.  n.  6.  seqq.  Vide 
etiam  I.  Sent.  d.  15.  p.  IL  dub.  3;  11.  Sent.  d.  29.  a.  3.  q.  2. 
in  corp.;  IV.  Sent.  d.  7.  a.  1.  q.  I.  ad  1.  et  d.  23.  a.  1.  q.  2. 
in  corp.  —  Ed,  hanc  resp.  ad  oblect.  omittit. 

**  Vulgata  ergo. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VII. 


351 


59.  (Vers.  41.).  Alii  autem^  dicehant:  Hic  est 
Christus;  et  hi  erant  magis  illuminati,  unde  divini 
erant ;  Matthaei  decimo  sexto :  «  Quem  dicunt  homi- 
nes  esse  Filium  hominis  ?  At  illi  dixerunt :  Alii  loan- 
nem  Baptistam,  alii  autem  Eliam,  alii  vero  leremiam, 
aut  unum  ex  Prophelis.  Dicit  illis  lesus:  Vos  autem, 
quein  me  esse  dicitis  ?  Respondens  Simon  Petrus 
dixit:  Tu  es  Christus,  Filius  Dei  vivi  ».  Quidam 
autem  dicehant,  in  contrarium ,  scilicet  excaecati 
ex  lumine  Scripturae:  Nunquid  a  Galihea  venit 
Christus?  Quasi  dicant:  non;  unde  etNathanael  di- 
xit  supra  prirao^:  «A  Nazareth  potest  aliquid  boni 
esse  » ?  Et  moli  simt  per  Scripturam : 

60.  (Vers.  42.).  Nonne  Seriptura  dicit:  Quia 
ex  semine  David  ?  secundi  Regum  septimo  ^ :  «  Su- 
scilabo  semen  tuum  post  te,  quod  egredietur  de 
ulero  tuo ,  et  flr mabo  regnum  eius  et  stabiliam  thro- 
num  regni  eius  usque  in  sempiternum  »;  et  Psal- 
mus:  «  De  fructu  ventris  tui  ponam  super  sedem 
tuam  ».  Et  de  Bethlehem  castello,  ubi  erat  David, 
venil  Chrisius?  Michaeae  quinto*:  «  Et  tu  Bethlehem 
Ephrata,  parvulus  es  in  millibus  luda;  ex  te  enim 
egredietur,  qui  sit  dominator  in  Israel  ».  Et  sic  ad 
invicem  contendebant ;  unde: 

61.  (Vers,  43.).  Dissensio  itaque  facia  est  in 
turba  propier  eim.  Ipse  non  erat  causa ,  sed  eorum 
malitia;  Chrysostomus  ^ :  «Discissi  sunt,  non  com- 
puncli ;  malitia  enim  nulli  vult  cedere».  Propter 
istam  dissensionem  quidam  volebant  eum  capere  tan- 
quam  malum,  quidam  vero  dimittere  tanquam  bo- 
num;  et  ex  ista  contentione  frustrataest  machinatio 
Pharisaeorum ,  quia  ministri  manus  non  extende- 
runt  ad  capiendum  eum,  licet  aliqui  vellent.  Pro- 
plerea  dicit: 

62.  (Vers.  44.).  Quidam  autem  ex  ipsis,  scili-' 
cet  ministris,  vokbant  appreheridere  eum,  secun- 
dum  imperiura  scilicet  sibi  datum;  supra  eodem^: 
«  Miserunt  Pharisaei  et  pontiQces  ministros ,  ut  ap- 
prehenderent  lesum  » .  Sed  nemo  misit  in  eum  ma- 
nus  ^  quia  Deus  misit ;  Psaimus :  «  Emitte  manum 
tuam  de  alto  » ;  et  sic  frustrati  sunt  a  sua  intentione. 
Et  ratio  huius  est :  quia  «  cogilationes  hominum  va- 
nae  sunt  ®  » ,  sed  «  consiliura  Doraini  manet  in  ae- 


ternum  »,  quod  quidem  nondum  decreverat  appre- 
hendendum  lesum  Christum ;  Psalmus :  «  Dominus 
dissipat  consilia  gentium,  reprobat  autem  cogitatio- 
nes  populorum  et  reprobat  consilia  principum  » . 

63.  (Vers.   45.).  Venerunt  ergo  ministri,  Tan-  secnndam. 
gitur  hic  secundum,  scilicet  reprehensio  ministro^ 

rum  redeuntium,  quia  pihil  eorum  fecerant,  pro- 
pter  quae  missi  erant;  ideo  ab  eis  Pharisaei  cau- 
sam  requirunt ,  ut  eos  redarguant.  Propterea  dicit : 
Venerunt  ergo  ministri  ad  pontifices  et  Pharisaeos, 
non  adduxerunt  tamen  eum;  et  dixerunt  eis  illi: 
Quare  non  adduxistis  eum  ^  ?  quia  ad  hoc  missi 
fuistis;  sic  frustrati  estis. 

64.  (Vers.  46.).  Responderunt  ministri:  Nun- 
quam  sic  locutiis  est  hono,  sicut  hic  homo  loqui- 
tur^^;  quasi  dicant:  haec  ralio  est,  quare  non  ad- 
duximus  eum ,  quia  magnitudine  doctrinae  suae  per- 
territi  sumus,  quoniam  nunquam  sic  locutus  est 
homo.  Nunquam  sic  dulciter ;  unde  mulier  eum  au-  Locntiis  est 
diens  dixit:   «  Beatus  venter,  qui  te  portavit,  et 

ubera ,  quae  suxisti  » ,  Lucae  undecimo  ^^ ;  et  Canti- 
corum  quarto:  «  Mel  et  lac  sub  lingua  eius  ».  Nun-  sapienter. 
quam  sic  doctrinaliter  et   sapienter;  unde  Lucae 
secundo  ^^ :  «  Stupebant  omnes  super  prudentia  et 
responsis  eius  » ;  et  Marci  primo :  «  Stupebant  super 
doctrina  eius».  Nunquam.  sic  potenter;  Matthaei  se-  Potemer, 
ptimo :  «  Erat  docens  tanquam  potestatem  habens  » ; 
et  ideo  admirabantur  super  doctrina  eius.  Nunquam  utmter. 
sic  utiliter ;  svLpva,  sexto:  «Verba,  quae  locutus  sum 
vobis,  spiritus  et  vita  sunt»;  et  eodem:  «Domine, 
verba  vitae  aeternae  habes  » . 

63.  (Vers.  47.j.  Responderunt  ergo  eis  Phari- 
saei,  Audita  ministrorum  responsione,  Pharisaei  re- 
prehendunt  eos,  quod  doctrinae  eius  fidem  adhibue- 
runt;  unde  dicunt:  Nunquid  et  vos  seducti  esiis? 
Et  quod  seducti  erant  ^^ ,  nituntur  ostendere  exemplo 
maiorum. 

66.  (Vers.  48.).  Nunquid  aliquis  ex  principi- 
bus  credidit  in  eum?  Quasi  dicant:  nullus;  aut  ex 
Pharisa^is,  qui  sciUcet  Legem  sciunt;  nuUi  scien- 
tes^*,  sed  ignorantes, 

67.  (Vers.  49.).  Sed  turba  haec,  quae  igno- 
rat  ^s  Legem ,  credit  scilicet ;  et  quia  ignorant  quod 


1  Vulgala  omittit  autem,  —  Sequitur  Malth.  16,  13,  in 
quem  locum  Glossa  ordimrm  (ex  Beda  secundum  Hieron.): 
Quem  dicunt  homines  esse;  homines  sunt,  qui  de  Filio  hominis 
loquuntur;  dii  enim ,  qui  Deitatem  intelligunt  etc.  Glossa  inter- 
linearis :  Voa  auiem  elc.,  discreti  ab  aliis,  non  homines,  sed  dii. 

2  Vers.  46. 

®  Vers,  12,  seq.  —  Subinde  allegatur  Ps.  131,  11. 

*  Vers.  2. 

*  In  loan.  homil  51.  (alias  SO.)  n.  2.  in  fine  et  n.  3:  Nam 
etsi  nihil  aliud,  hoc  [scil.  quod  volebant  apprehendere  eum,  et 
nemo  misit  super  illum  manus]  saltem  illos  compungere  de- 
buisset;  sed  non  sunt  compuncti,  ut  ait  Propheta  [Ps.  34,  16.]: 
Dissipati  sunt  nec  compwnc^e.  Huiusmodi  enim  est  malitia,  ne- 
mini  vult  cedere  etc.  —  Ed.  cum  nonnullis  codd.  vult  credere 
pro  vult  cedet^e;  deinde  eadem  addit  ex  Ghrysost. :  ad  unum 
aspicit  solum,  ut  eum  cui  insidiaiur,  tnterficiat» 


«  Vers.  32, 

'  Vulgata  Siiper  eum  manus.  —  Ed.  hia  cum  Gorrano  ad- 
dit :  videlicet  ad  nocendum,  quia  Deus  porrigebat  illi  manum 
ad  defendendum,  cui  resisiere  nulla  poiest  fiumana  potentia, 
iuxta  illud  Psalmi  [143,  7.] :  Emitte  manum  etc. 

®  Psalm.  93,  H.  —  Sequuntur  Ps.  32,  11.  et  10. 

®  Vulgata  illum. 

^^  Vulgata  et  CM  omiltunt  loquitur. 

"  Vers.  27.  —  Sequitur  Cant.  4,11. 

^*^  Vers.  47.  —  Subinde  allegantur  Marc.  1,  22;  Matth.  7j 
29;  loan.  6,  64.  et  69. 

^^  Ed.  Et  quod  seduci  non  delmei^ant  (Gorranus :  Quod 
autem  a  Christo  seduci  non  debuerant).  In  nostra  lectione  vis 
ponenda  est  in  verbo  seducti,  scil.  in  errorem  ducli. 

^*  Ed,  Sed  nihil  scientes, 

^*  Vulgaia  qtm  non  novit  —  Seq.  locus  est  Deut.  27,  26. 


3S2 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIL 


debent,  et  credant  quod  non  debent,  maledicti  sunt; 
Deuteronomii  vigesimo  septimo :  «  Maiedictus  qui  non 
permanserit  in  sermonibus  Legis  huius  ».  Chrysosto- 
Notandnm.  mus^;  «  Nihii  vefitale  manifestius,  nihil  simplicius; 
attamen  malignantibus  nihil  difflcilius.  Ecce  enim, 
sapientes,  scribae  et  Pharisaei,  qui  signa  viderant 
-et  Scripturas  legerant,  veritate  laesi  sunt  et  excae- 
€att  sunt.  Ministri  vero,  qui  nihil  viderant,  ab  una 
sola  locuUone  capti  sunt,  et  qui  ligare  venerant 
abierunt  hgati » .  Sed  ipsos  postmodum  Pharisaei 
nitebantur  a  flde  avertere;  et  propterea  dicitur  eis 
Matthaei  vigesimo  tertio  ^ :  «  Vae  vobis ,  scribae  et 
Pharisaei!  qui  clauditis  regnum  caelorum  ante  homi- 
nes;  vos  vero  non  intratis  nec  introeuntes  sinitis  in- 
trare»;  Lucs^e  undecimo:  «Vae  vobis,  Legisperiti! 
quia  tuiistis  clavem  scientiae;  ipsi  non  introistis  et 
eos  qui  introihant,  prohibuistis  » . 

68.  (Vers.  50.).  Dixit  Nicodemus  etc.  Tangitur 
Tertiura.  hic  tertium ,  scilicet  redargutio  Pharisaeorum  facta 

auctoritate  Legis,  per  quam  ostenditur,  quod  non 
debuerunt  eum  capere,  quia  nondum.  erat  adiudica- 
tus  morti  per  Legem.  Ideo  dixit  Nicodemus,  scilicet 
discipulus  ille,  qui  venit  ad  lesum^  nocte,  qui 
unus  erat  ex  ipsis ,  scilicet  Pharisaeis ;  supra  tertio : 
«  Erat  horao  ex  Pharisaeis  Nicodemus  nomine  »  etc. 

69.  (Vers.  51.).  Nunquid  Lex  nostra  iudieat 
hominem ,  nisi  audierit  ab  eo  *  prius  et  cognove- 
rit,  quid  faciat?  Quasi  dicat:  non;  Deuteronomii 
decimo  septirao :  «  Cum  audiens  inquisieris  diligen- 
ter»  etc.  Hanc  legem  observabat  lob,  vigesimo  nono: 
«  Causam, quam  nesciebam,  diiigenter  investigabam  ». 
Hanc  legem  ohservabant  Romani;  Actuum  vigesimo 
quinto :  «  Non  est  consuetudo  Romanis  daranare  ali- 
quem  hominem  prius,  quam  is  qui  accusatur,  prae- 
sentes  habeat  accusatores  locumque  defendendi  acci- 
piat  ad  abluenda  crimina  ». 

70.  (Vers.  82.).  Responderunt  et  dixerunt^, 
quia  incorrigibiles  erant;  et  quamvis  non  possent  ca- 
lumniari  verbum,  calumniantur  Nicodemum  quasi 
deceptum,  quod  ipse  in  Christum  crederet.  Propter- 
ea  dicunt:  Nunquid  et  tu  Galilaeus  es?  Id  est,  in 
Galilaeum  credis  —  sicut  dicuntur  Christiani,  quia 


credunt  in  Chrlstum ;  unde  lulianus  apostata  ^  voca- 
bat  Christianos  Galilaeos  pannosos  —  et  stulte  in 
eum  credis.  Unde  dicunt:  Scrutare  Seripturas  et 
vide,  quoniam'^  a  Galilaea  propheta  non  surgit, 
ille  quem  exspectamus.  Contra :  Augustinus :  «  Non 
tantum  a  Galilaea  surgit  propheta ,  sed  etiam  Domi- 
nus  Prophetarum  » ;  ipse  Nazaraeus  dictus  est ,  quia 
in  Nazareth  nutritus. 

71.  (Vers.  53.).  Et  reversi  sunt,  quia  repre- 
hensionem  evitare  et  etiam  conceptum  malum  consum- 
mare  non  poterant.  Propterea  dicit :  Et  reversi  sunt 
unusquisque  in  domum  suam,  ita  quod  unus  non  re- 
mansit  cum  alio;  unde  Ecclesiastici  vigeslmo  primo^: 
«  Stuppa  GoUecta  synagoga  peccantium ,  et  consum- 
matio  illius  flamma  ignis  »;  Psalmus:  «  Dissipa  gen- 
tes,  quae  bella  volunt». 

QUAESXrONES. 

72.  Quaest.  L  Sed  hic  quaeritur  de  ministris: 
si  crediderunt,  quare  Christum  non  sunt  secuti? 

Et  dicendum  secundum  Chrysostoraum  ^,  quod  «esp. 
crediderunt  et  praecones  eius  fuerunt ;  nec  tamen  secuti 
sunt,  quia  ad  statum  perfectionis  non  ascenderunt. 

73.  Quaest.  II.  Sed  quaeritur  hic:  quae  magna 
et  sublimia  fuerat  Dominus  locutus,  propter  quae 
dicebant:  Nunquam  sic  locutus  est  homo? 

Respondet  Chrysostomus  ^^:  «Cum  mens,  inquit,  Resp. 
incorrupta  fuerit,  non  est  opus  longis  sermonibus; 
tale  enim  quid  est  veritas ,  quod  quando  invenit  ani- 
mam  bene  dispositam,  mirabihter  adhaeret  et  allicit » . 

74.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  hic :  cum  Phari- 
saei  omnia  opera  sua  facerent  in  conspectu  homi- 
num  et  noUent  mali  iudicari^^;  quomodo  sic  iuris 
ordinem  relinquebant ,  cum  talis  culpa  sit  manifesta  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ad  iustum  iudicium  Triareqni. 
tria  concurrunt:  iiistus  animus,  unde  secundi  Pa-  stamiudi- 
ralipomenon  decimo  nono  ^^ :  Cum  diligentia  cuncta 
facite,  non  enim  est  apud  Deum  iniqiiitas  nec  per~ 
sonarum  acceptio  nec  cupido  munerum,  —  Secun- 
dum  est  iusta  causa ;  Exodi  vigesitno  tertio  ^^ :  In- 
nocentem  et  iustum  non  interficies;  et  vigesimo 


*  In  loan.  homil.  52.  (alias  51.)  n.  I.  in  principio. 
2  Vers.  i3.  t-  Subinde  allegatur  Luc.  II,  52. 

^  Vulgata:  Dixit  Nicodemus  ad  eos,  Ule  qui  venit  ad 
etm.  —  Sequitur  loan.  3,  1.  seq. 

*  Vulgata  ab  ipso.  —  Tres  seqq.  loci  sunl  Deut.  17,  4; 
lob  29,  16.  et  Act.  25,  '16. 

*  Vulgata  addit  ei.  —  Inferius  verbo  calumniantur  ed. 
praemitlit  tamen. 

®  Gregor.  Nazianz.,  Orat.  4.  (1 .  adversus  lulian.)  n.  76 :  No- 
vandum  nobis  cognomenlum  statim  censuit,  Galilaeos  pro  Chri- 
stianis  nominans,  atque  ut  ita  vocaremur  publica  lege  decernens. 

^  Vulgata  quia*  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  33.  n.  2: 
«  Dominus  enim  Galilaeus  dicebatur,  quoniam  de  Nazareth  ci- 
vitate  erant  parentes  eius.  Secundum  Mariam  dixi  parentes... 
Scrutare  Scriptvras  et  vide,  quia  propheta  a  Galilaea  non 
surgit.  Sed  Dominus  Pfophetarum   inde  surrexit».  Glossa  in- 


tei^linearis:  Tamen  Dominus  Prophetarum  inde  surrexit,  qui 
dicitur  Nazaraeus. 

®  Vers.  10.  —  Seq.  locus  est  Ps.  67,  31. 

®  In  loan.  homil.  52.  (alias  51.)  n.  1  :  Ministri  vero  una 
concione  capli  sunt...  Quod  venerint  [ad  Pharisaeos]  longe 
maius  fuit,  quam  si  mansissent,  sic  quidem  illorum  molestia 
liberati  fuissent;  sed  nunc  Christi  sapienliae  sunt  praccones 
maioremque  exhibent  flduciam  elc. 

^^  1n  loan.  homil.  52.  (alias  51.)  n.  1 :  Atqui  non  longam, 
sed  brevem  audierant  [ministri]  concionem.  Mens  enim  sincera 
non  longis  opus  habet  sermonibus.  Tanta  est  vis  veritatis.  —  Post 
verba  Chrysostomi  ed.  addit :  Et  Augustinus  [in  loan.  Evang. 
tr.  33.  n.  1.]:  Itle  sic  locutus  esl,  quia  Deus  erat  et  homo. 

**  Cfr.  Matth.  23,  2.  seqq.  —  Immedlate  post  pro  sic  ed. 
tam  iustum. 

^^  Vers.  7.  i^  Vers.  7.  et  22,  48. 


CQMMEN-P  J  m  /lOANNEM  ^  jG.  ^  Ynt 


mt 


secnnio  iMaleficos  nqn.patieris.  w^^  -^ 'TertiMfi^ 
QSt  iusiVt^  ordo,.qviest  per  mtamjinqtiisitioneHi; 
Deulerononaii  decimo  saxto^^:  JuH^^quodiiistm^ 

Quoniain  •igitup- Pbarisa^is  hypocritls  idei^at  /mte 
Resp.  ad  stv>s  animus ,  mo  mortem  ChrisUiSitiebant:  et  abh> 

•  i  qaaest.  ' 

.    erat  m^to  cai^Or^  quia  per  ius  ipsum  condemnaire 

non  poterant:  ideo^  necessarjo^  Qogebantur  orrftVim 

caasae  4, mrf/^w  praeterire/-^: Quatuor  autemsuntwquae  marl 

qaaeaninium     .7  ^ 

perveriunt.  xime  ammum  peryertunt,  quao  fueriint:in  Pharisaei^^ 


quae  his  versibus  continentur; 


i  ?'!■»• 


U' 


-.5 


Quatuor  ista:  timor,  odium,  diJectio,  census, 
Saepe'  splent  homihum  rectos  per^^xjrter^  sehsus.  ^ 


Et  haec  dmnia  fuertint ;in  Pharisaei&^  iit  patet  iindu-j 
cendo.  Gontra  haec  quatuor  dlcit^i^  Exodi;  decimo 
octdLXO^ :  Elige  tibi  viros  sapientes  ettirmntm  Beumy 
in  quibus  sit  veritasy  et  qui  oderint  maritidmy^ 


;^tv  75.  Quaest;  ly.:  Itero  quaeritur:  cuiD:' Dominus^ 
quantum«'est  .ex  sey.Toluerit. omniumtfidem;  quid 
esfei.''qttod  ortum  sutun  oe6d.ltaYH,  iiticredei^etur  esse 
natus^^  in  ^lfazareth , ,  et .  i  proplet  1  hocr  non.  :ct^ 

Chri&tUS'?;;   J:;uir-^;  -u  V'   >     -/•   ■;:,.,..    /:,.;^!  ri/^.y.    ;j;.,Hi: 

i-  •  Resi*onpeo c  1  Bi Cenduih , ;  quodi -■  istud  j  fac tum - est  Resp. 
dimmj iudicio^vdivim  dispmsatpne -, et  Seripturm. 
adimpktione.r  £)m?io;  iz^rftoto  .^  quia-  teinpore  Herodis  Ratio  i. 
natumi/cognoyerupt  .et  flespexerunt>  jjqao^o 'ia^morA  ;; 
tenjjcops^iserjant ;. ideb;  sibi  natiyit^tisi  Jocum  per  cm-i 
Versationem  iniNazareth  celaf j.imerueruntv-4iSecundo;i  Rauo  a. 
m.}divimi\disp^at%6ne:jq}li^i^^^  ...^-.uAh... 

utxip^tiebdp  a  rnalis  redimejetjbonos.  -^v.Tertiov  S(?nv.  Raiio  3. 
pturas^adimpletione:  qvih  Scriptura  :non  tantum  ^*" 
citv  quod  in. Bethlehem  natus,  sed^uodl iVa^ar o^w^^: 
vocabitur,  sicut  scribitur  Matthaei  seeuhdo  ^.  iEt.quiah 
Iiidaei  npn  Ifaerunt  Scriptum  ^scnitativ^idfeo .  :erra- 

VerUntj^^rv;:?'^    ^-^;:-     v.-  •'-"  ;-'^.?y-:    ■■/>?^--\    .  ,  :;.r'..a;-:;.    ...i.i.v^r: 


■J         .;••,.,.., 


CAPrrtJLUM' Vlil. 


'i» 


f  .••. 


!    \ 


\,  lesvjS  autem  perrexit  etc.Posita  CQnfiitatione 

^cwjt^fa^s^- insurgentiuip  per  potentiam,  ponitur  hic  cQnfuf.aiio^ 

^hmSuf^  i^idiantium  per  malitiam.  Quia  rion  poterant  occi- 

qninqQe.   doro  *,  quaorebant  invenire  occasionem,  ut  eum  ca- 

perent  in  sermone.  Et.ideo  proposuerunt  quaestio-. 

nem,  ut  Dominum  caperent;  sed.Jpsi  e  contrario 

capli  sunt  et  confusi.  Et  describitur  eorum  confuta- 

tio  hoc  ordine.  Primo  enim  ponitur  Qhristi  instru- 


:\- 


.Uv  '/^ 


;  ctio;.  secundo  vej'0,  Phcirisaeorum  malitiosa  quae- 
^fto;  tertio,  Christi prudeps  responsio;  qu?i^^ 
risaeorum  confusio;  qiiinto,  inulieris  liberatio. 

.2.  (Vers.  1.).  Introducitur  ergo  primo  Christi  vtmnm, 
instructio,  quae  erat  dUigens,,^^ublica  et  authenr 
':  tica,  Diligens,  unde  dicit:  lesus  dutem  perrexit  in  instraciiQ 
,  mQntein  Ohveti;,  qixu  m  Bethania  hospitaba.tur  in 
domo  Mariae  et  Marthae;  Lu(^e  yigeslin^  primo^: 


K  K 


■':     \'\: 


••■V    r;.'^?.^. 


'■■  }::^ 


*  Vers.  20.  —  De  triplici  hac  conditione  iusti  iudicii  vide 
Gratian.  super  C.  Episcopus,  p7'e$byter  (65.),  C,A\»  q.  3,  de 
quo  IV.  Sent.  d.  18.  p.  11.  dub.  2.  '_      *  Verk,  21. 


, '  Vers.,.23.  ^^  Sapeinu9  multi  codd,  Spiptura£f  aiimpletio 
pro  Sctnpturae  qdimpletione. 


0 

3 

a 

a 

9 


/ 


Refragantibus  cbdd.,  edi  J)raebet  sequens  schema" 
sapientia   quantum  ad  intellectum.  Hanc  petebat  Salomon,  ut  recte  posset  iudicare,  ly.  Reg.  3,  9:  «  Dabis 


cum  in  iudi 
ce  est 


tuo  cor  docile,  ut  iiidicare  possit  populuih  tuum  »♦  en^id.  v.  28 ;  « timuerunt   regem,  videhte?,' 
tiarh  Dei  esse  in  eo  ad  feici^ndum'  iiididum  » .         -  ■.'•'      « "     ^   -  >  *  - 


servo 
sapientiaih 

puritas  quantum  ad  affectum ,  II.  Paralip;  A  9 ,  6*  seq^ :  «  Ndn  hominis  ^  exercetis  iiidicium',  sed  Dorriini  » ;  et 
post:  «  Non  est  enini  apud  Dominum  Deum  nostrura  iniquitas  nec»pe[?sonaruiu;^^cceptip  ijec  cupi<}p  mu* 
nerum  »;  Eccli.  20,  Siij  «  Xenia  et  dona  excaecant  oculos  iudicum  ».  ; 

honestas  quantum  ad  actum,  Rom.  2,  1 :  «  Inexcusabilis  es,  o  omnis  homo ,  qui  iudicas ;  in  quo  enim  alterum 
iudicas,  te  ipsum  cbndemnas;  eadem  enira  agis,  quae  iudicas  »;  Matth,  7,  5:  «Hypocrita,  eiice  primum 
trabem  de  oculo  tuo,  et  tunc  videbis  eiicere  festucam  de  oculo  fratris  tui ». 

auctoritas  quantum  ad  offlcium ,  Rom.  14,  4 :  «  Tu  quis  es ,  ^ui  ludicas  alienum  servuhn  »  ?  LuCi  42,  A  4. 
dixit  Dpminus  homini  peienti,ut  iudicaret;  aHomo,quis  me  constituit  iudiceih  aut  diyisprQm  super  yos»? 
Sine  auctoritate  est  iudicium  usurpatorium ;  sine  honestate,  praesumtmsum ;  sine  puritate,  iniquum; 
sine  sapientia,  /me^^amp,.  Idep  ista  quatuor  nplantur  Exod.  48,  21.  in  illa  auctoritate:  « Provide  de 
omni  plebe  viros »,  ecce,  auctoritas  quantum  ad  officium  ;  «sapientes»,  ecce,  sapientia  quantum  ad 
intellectum;  « timentes  Deum»,  ecce,  puritas  quantum  ad  affectum,  quia  timor  Dei  expelUt  voluntatem 
peccandi;  «  in  quibus  sit  veritas  »  etc,  ecce,  honestas  quantum  ad  actum. 

inquisitio  cum  diligentia,  lob  29,  16:  «  Causam,  quani  nesciefeani^  dlligentissime  ihvestigabam  »;  If.  Paralip. 

19,  7:  «Sit  timor  Domini  vobiscum,  et  cum  diligentia  cuncta  facite». 
deflniiio  cum  iustitia,  Levit,  19,15:  «cNon  cohsideres  personam  pauperis  nec  honores  vultum  potentis;  iuste 

proximo  tuo  iudica  »;  et  Exod.  23,  3:  «  Pauperis  quoque  non  misereberis  in  iudicio  ». 
cum  in  ipso  (  exsecutio  cura  patientia,  quia  non  debet  commoveri;  Sap.  12,  18 ;  «  Tu  autem,  dominator.  virtutis,  cum  trari- 

quillitate  iudicas  nos  et  cum  magna  reverentia  disponis  nos  ». 
punitio  cum  moderantia,  Eccle,  7,  17:  «Noli   esse   multum  iustus,  neque .  plus  sapias,  quam  necesse  est »; 

Deut.  26,  2:  «  Pro  mensiira  peccati  erit  et  plagarum   modus,  ita  dumtaxat,  ut  quadragenarium  nume- 

rum  non  excedant,  ne  foede  laceratus  ante  oculos  tuos  abeat  frater  tuus». 


iudicio  est 


•  Ed.  Nam  qum  non  poierant  Christum  occidet^e  violentia. 

*  Vers.  37.  — Glossa  ordimria  in  loan.  8,1:  Qula  mos 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


ei  erat  die  docere  in  templo ,  vespere  reverti  in  Bethaniam , 
quae  est  in  monte  Oliveti. 

45 


3S4 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIII. 


« Erat  diebus  docens  in  templo ,  noctibus  autem 
exiens  morabatur  in  monte,  qui  vocatur  Oliveti  ». 

3.  (Vers.  2.).  Et  diluculo  iterum  venit  in  tem- 
ptum.  Diligentia  notalur  in  hoc,  quod  diluculo  ve- 
niebat ;  Sapientiae  sexto  ^ :  «  Praeoccupat  eos  qui  se 
concupiscunt ,  ut  eis  se  prior  ostendat » ,  et  Prover- 
biorum  octavo :  «  Qui  mane  vigilaverint  ad  me  in- 
venient  me  » .  —  Erat  etiara  publica ;  unde  dicit ; 

Kem,  pnbii-  Et  omnis  populus  venit  ad  eum;  Lucae  vigesimo 
primo  ^:  «  Omnis  populus  manicabat »,  id  est,  mane 
ibat,  «  ad  eum  in  templo  audire  eum  » .  —  Erat 

Authentica.  etiam  authentica;  propterea  dicit:  Et  sedens  doce- 
bat  eos;  sedeas,  quia  magistri  est  sedere;  Matthaei 
vigesimo  tertio:  «  Super  cathedram  Moysi  sederunt 
scribae  et  Pharisaei  »;  sederunt,  scilicet.  ad  docen- 
dura,  sic  et  ipse.  > 

4.  (Vers.  3.).   Adducunt  ei^  etc.  Tangitur  hic 
secandam.  sccundum ,  sciHcet  malittosa  quaestio,  Quaestio  erat 

de  muliere  deprehensa  in  adulterio ,  utrum  esset  se- 
cundum  Legis  imperiura  lapidanda ;  propter  quod  di- 
cit :  Adducunt  ei  scribae  et  Pharisam  mulierem  in 
adulterio  deprehensam;  ideo  scribae  et  Pharisaei, 
quia  sagaciores  et  magis  invidebant;  scribae  invide- 
bant  sapientiae,  sed  Pharisaei  bonitati;  Lucae  unde- 
cimo  * :  «  Coeperunt  Pharisaei  et  Legisperiti  graviter 
insistere  »  etc.  Et  statuerunt  eam  in  medio,  quia 
de  ea  volebant  inquirere. 

5.  (Vers.  4.).  Et  dixerunt  ei:  Magister,  adulan- 
do  dicunt,  ut  decipiant  et  se  occuUent;  Chrysosto- 
mus^;  «  Magistrum  vocant,  cuius  nolunt  esse  disci- 
puli » .  Simiie  dixerunt  Matthaei  vigesimo  secundo : 
«  Magister,  scimus,  quia  verax  es  et  viam  Dei  in 
veritate  doces  » .  Haec  mulier  modo  deprehensa  est 
in  adulterio,  per  lacti  evidentiam,  vel  per  testes. 

6.  (Vers.  5.).  In  Lege  autem  mandavit  nobis 
Moyses,  huiusmodi  lapidare;  Deuteronomii  vige- 
simo  secundo^:  «  Si  dorfnierit  vir  cum  uxore  pro- 
ximi  sui,  uterque  raorietur  » ,  id  est  adulter  et  adul- 
tera.  Tu  ergo  quid  dicisJ  Hoc  quaerebant,  non  stu- 
dio  quaerendi,  sed  dolo  decipiendi;  et  hoc  exprimit 
Evangelista: 

7.  (Vers.  6.).  Hoc  autem  dicebant,  tentantes 
eum,ut  possenteum  accusare.  Unde  consimili  modo 
quaerentibus  respondit  Dominus  Matthaei  vigesimo  se- 
cundo^:  «  Quid  me  tentatis,  hypocritae»?  Ut  pos- 


sent  accusare  eum ,  sicut  in  passione ;  Matthaei  vi- 
gesimo  septimo:  «  Et  cum  accusaretur  a  senioribus 
et  principibus,  nihil  respondit ». 

Jesv^  autem ,  inclinans  se  ^.  Tangitur  hic  ter-  Tertinm. 
tium,  scilicet  prudens  Christi  responsio.  Prudenter 
enim  respondit ,  quia  cum  magna  modestia.  Modestus    Mjdesins 
enim  fuit,  non  accelerando  sententiam.  Unde  dicit :  So.    '^" 
lesus,  inclinans  se,  digito  scribebat  in  terra,  sci- 
hcet  exspectans,  si  quo  modo  resipiscerent  a  quae- 
stione  doiosa;  digito  scribebat,  ut  innueret,  quod 
Legem  digito  scripserat,  Deuteronomii  nono  ^  et  Exodi 
trigesimo  primo.  —  Modestus  etiara  fuit  in  senten-  secuado. 
tiando,  quia  nec  decHnavit  ad  rigorem  Legis,  ut 
eam  diceret  occidendam,  nec  contradixit  Legi,  ut 
tribueret  occasionem  se  accusandi ;  unde  dicit : 

8.  (Vers.  7.).  Cum  autem  ^^  perseverarent  in- 
terrogantes  eum,  et  a  stultitia  nollent  desistere; 
erexit  se  et  dixit  eis:  Qui  sine  peccato  est  vestrum, 
primus  in  illam  tapidem  mittat,  Inchnatus  j)er  mi- 
sericordiam,  erexit  se,  per  iuslitiam;  et  dixit  eis, 
proferendo  sententiam:  Qiii  sine  etc,  infligendo  poe- 
nam.  In  qua  responsione  modesta  confutavit  eos  tan- 
quam  hypocritas,  secundum  illud  Matthaei  septimo^^- 
«  Quid  vides  festucam  in  oculo  fratris  tui ,  trabem 
autem  in  oculo  tuo  non  vides  ?  Eiice  primum  trabem 
de  oculo  tuo,  et  tunc  videbis  eiicere  festucam  de 
oculo  fratris  tui  » .  —  Modestus  etiam  fuit  post  sen-  Teruo. 
tentiae  prolationem,  unde  dicit: 

9.  (Vers.  8.).  Et  iterum  se  inclinans,  scribebat 
in  terra,  ut  sic  confusis  daret  locum  sine  verecun- 
dia  exeundi.  Unde  Beda  ^^:  «  Coram  tentatoribus  in- 
clinari  et  in  terra  scribere  voluit,  ut,  adaliud  vul- 
tum  intendens,  liberum  eis  daret  exitum,  quos  sua 
responsione  piercussos  citius  exituros  quam  plura  in- 
terrogaturos  praeviderat » ;  leremiae  decimo  septimo: 
«  Omnes,  qui  te  dereiinquunt,  confundentur ;  receden- 
tes  a  teinterra  scribentur»;  leremiae  vigesimo  se- 
cundo:  «Terra,  terra,  audi  sermonem  Domini:  Scribe 
virum  istum  steriiem  » . 

10.  (Vers.  9.).  Audientes  autem  haec  ^^  etc.  No-  Qaartum. 
tatur  hic  quartum,  mlkel  Pharisaeormn  confusio, 

quae  manifestata  est  in  eorum  dispersione ;  propterea 
dicit:  Audie7ites  autem  haec,  ^dlket  ikm  prudentem 
et  iustam  responsionem ;  unus  post  uhum  exibant, 
incipientes  a  senioribus.  Dispersi  recedebant  qui  con- 


*  Vers.  14.  (cfr.  supra  Comment.).  —  SequUur  Prov.  8,17. 
.  *  Vers.  38.  —  Seq.  locus  est  Mallb.  23,  2. 

^  Pro  ei  Vulgata  mtem. 

*  Vers.  53. 

^  In  Matlh.  (opus  imperfect.  inler  opera  Chrysosl.)  homil.  42 : 
Magister,  scimns  elc.  Magistrum  eum  yocant  et  veracem :  ma- 
gistrtim;  ut  quasi  honoratus  et  laudaius  mysleriiim  sui  cordis 
simpliciier  eis  aperiat ,  tanquam  volens  eos  habere  discipulos. 
Haec  enim  est  hypocritarum  prima  potenlia,  simulata  lauda- 
tio  etc,  —  Sequitur  Matth.  22,  16. 

®  Vers.  22. 

'^  Vers.  18;  ibid.  27,  12.  est  seq.  locus.  —  Inferius  codd. 
omittunt  sicut 


®  Vulgata  se  deorsum,  —  Immediate  post  e  codd.  supple- 
vimus  Tangititr  hic  terUum  usque  scribebat  in  terra. 

»  Vers.  10.  et  Exod.  31,  18.  Cfr.  n.  14.  ad  2.—  Inferius. 
pro  ut  tribueret  C  et  ed.  ne  tribuereU 

'®  Vulgata  Cum  ergo.  >*  Vers.  3.  et  5. 

^*  In  loan.  8,8:  Coram  tentaloribus  improbis  inclinan... 
ut  alio  suum  vultum...  daret  exire ,  quos  sua  responsione  per- 
culsos...  interrogaturos  esse  praeviderat.  Cfr.  Hieron.,  II.  Dialog. 
adversus  Pdagianos,  n.  17:  Dederat  enim  verecundiae  eorum 
clementissimus  iudex  spatium  recedendi.  —  Subinde  allegantur 
ler.  17,  13.  et  22,  29.  seq. 

^*  Vulgata  omiltit  Imec.  —  Inferius  pro  confusio  non  pauci 
codd.  perperam  confutatio;  cfr.  supra  n.  1. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIIL 


3bS 


globati  venerant,et  seniores  prius  exibant,  quiaipsi 
pritni  fuerant  in  culpa,  ideo  et  infuga;  Danielis  de- 
cimo  tertio  ^ :  «  Egressa  est  iniquitas  a  senioribus  iu- 
dicibus,  qui  videbantur  regere  populum  » ;  et  omnes 
recesserunt,  quia  omnes  confusi  erant.  Unde  dicit: 
EC  remansit  lesus  solus  et  nmlier  inmedio  stans, 
SoliirS  remansit,  qui  locum  solitudinis  i^equirit;  Osee 
secundo  ^ :  «  Adducam  eam  in  solitudinem  et  ibi  lo- 
quar  ad  cor  eius»;  vel  quia  solus  erat  offensus;; 
Psalmus:  «  Tibi  soli  peccavi  et  malum  coram  te  feci ». 
Augustinus^:  «  Dao  remanserunt:  miseria  et  miseri- 
cordia » ;  et  quia  misericordia  intuetur  miseriam,  ideo 
subdit: 

H.  (Vers.  IQ.).  Erigens  autem  se  lesus,  in  quo 
Qnintam.  notatur  quintum ,  scilicet  muUeris  accusatae  mise- 
ricors  liberatio.  Et  quia  misericordia  currit  cum 
iuslitia  et  non  est  contra  iustitiam,  quaerit  Dominus 
ab  ea  de  conderanatione  et  accusatione.  Propterea  di- 
cit^:  Mulier ,  vhi  sunt  qui  te  a^cusabant?  Nemo 
te  conde^nnavit  ?  Duo  quaerit,  et  quia  alterum  est 
in  evidenti  de  recessu  accusalorum,  respondet  mu- 
lier  quaestioni  de  condemnatione. 

12.  (Vers.  11.).  Quae  dixit :  Nemo,  Domine,  sup" 
ple:  me  condemnavit,  non  est  hominis  condemnare ; 
Matthaei  septimo  ^ :  «  Nolite  condemnare  »  etc. ;  et 
ideo  tibi  relicla  sum.  El  sequitur  misericors  mulieris 
liberatio;  unde  dicit:  Z)mYaw^em  lesus:  Nec  egotc 
condemnabo;  ecce,  misericordia ;  ad  Romanos  octavo: 
«  Deus  qui  iustificat,  quis  est  qui  condemnet  »?  Vade 
et  amplius^  nolipeccare;  ecce,  iustitia,  quae  sic  ab- 
solvit  a  culpa ,  ut  tamen  non  det  libertatem  redeundi 
ad  culpam ;  Ecclesiastici  quinto :  «  Misericordia  et  ira 
ab  illo  cito  proximant,  et  in  peccatores  respicit  ira  il- 


lius  ».  Unde  Augustinus^:  «  Attendant  qui  amant 
in  Domino  mansuetudinem ,  et  timeant  veritatem; 
etenim  dulcis  et  rectus  Dominus.  Amas,  quod  dul- 
cis  est  ?  Time ,  quod  rectus  est.  Tanquam  mansuetus 
dicit:  Tacui;  sed  tanquam  rectus  dicit:  Ut  partu- 
riens  loquar  » ,  Isaiae  quadragesimo  secundo.  Ideo 
subdit:  Amplius  noU  peccare. 

QUAEI5TI0NES. 

13.  Quaest.  I.  Sed  incidit  hic  dubitatio :  cum  quae- 
stio  ista  faciliter  esset  determinata  ex  Lege ,  et  qui  ten- 
tat  debeat  dubia  quaerere;  unde  est  hoc,  quod  talem 
quaestionem  Pharisaei  dolosi  Domlno  proposuerunt  l 

Respondent  quidam,  quod  videtur  totum  indu- Resp- *. 
stria  humana  factum ;  unde  dixerunt,  quod  hoc  fuit 
immixtum  Evangelio  loannis,  sicut  historia  Susannae 
Danieli  ^.  In  cuius  rei  testimonium  adduxerunt,  quod 
Chrysostomus  de  hoc  nuUam  mentionem  facit ;  unde 
saltat  ad  iilud^:  Iterum  locutus  est  lesus  etc.  — 
Sed  Augustinus^^  et  expositores  nostri  exponunt  de  Nonproba- 
serie  Evangelii.  —  Quod  vero  Chrysostomus  nihil  di- 
cit,  causam  nescio.  Quidam  dicunt ,  quod  in  antiquis 
libris  Graecis  non  inveniebalur,  quia  loannes  addidit 
Evangelio  completo  ^\ 

Propterea  dicendum  est,  quod  Pharisaei  invide-  R«sp.  2. 
bant  Domino  de  hoc,  quod  laudabatur  de  mansue- 
tudine  et  iustitia  simul,  secundum  illud  Psalmi " : 
Propter  veritatem  et  mansuetudinem  et  iustitiam, 
Ideo  quaestionem  proponunt,  in  qua  necesse  haberet 
dechnare  in  rigorem  iustitiae  contra  mansuetudinem, 
ut  haberetur  immitis,  vel  contradicere  iustitiae  Legis. 
Et  quasi  insolubile  confecerant  ^^,  ut,  utralibet  parle 


*  Vers.  5, 

*  Vers.  1 L  —  Seq.  locus  est  Ps.  50 ,  6.  —  Inferius  post 
vel  quia  solus  ed.  siipplet  peccato  mulieris» 

'  In  loan.  Evang.  tr.  33.  n.  5 :  Unus  posi  umm  omnes 
recesserunU  Relicti  sunt  duo :  misera  etc.  (ita  ed.  Maurina).  — 
De  seq.  propositione  cfr.  supra  pag.  306,  nota  2, 

*  Vulgata  Diant  ei. 

*  Vers.  4.  (Cfr.  Luc.  6,  37.).  —  Subinde  allegatur  Rom. 
8,33.  seq.  —  Auctoritate  C  E  N  supplevimus  Non  est  hominis 
[B  Non  est  bonum,  AHIKLM  Non  estj condemnare» 

*  Vulgata  et  iam  ampHus,  —  Sequitur  EccU.  5,  7,  ubi 
[B  Non  est  bonnm,  codd. :  Misericordia  ab  illo  cito  proximat  etc. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  33.  n,  7.  Allegantur  Ps.  24,  8.  et 
Isai.  42,  4  4,  ubi  August.  ita  legit:  sed  tanquam  iustus:  Nun- 
quid  sempet*  tacebo?  [secimdum  Septuaginta]  Misericors  et 
miseratar  Dominvs  [Ps.  85,  15.]. 

^  Cap.  4  3.  —  Hieron.  pluribus  in  locis  (II.  Apolog,  adver- 
sus  libros  Kufini,  n.  33.  et  Prolog.  Comment.  in  Daniel.)  dicit, 
historiam  Susannae  non  contineri  In  volumine  Hebraico. 

^  Vers.  12.  Vide  Chrysost.,  in  loan.  homil,  52.  (aliasSI.) 
n.  2.  £x  homil.  60.  (alias  59.)  n.  5.  nonnulli  coniiciunt,  hanc 
historiam  eum  laudasse,  ubi  dicit:  Gerte  Domlnus  tuus  non 
iustos  modo  alloquebatur...  sed  et  Ghananaeam—  excepit...  aliam-- 
btie  meretricem,  quod  ludaei  exprobrarunt,  excepit  et  curavit, 
passusque  est,  ut  impurae  mulieris  lacrymis  pedes  sui  rigaren- 
tur,  ut  nos  doceret  humane  peccatores  excipere. 

*^  In  loan.  Evang.  tr.  33.  n.  4.  seqq.  Cfr.  Epist.  153. 
)alias  54.)  c.  4.  n.  9. 


"  Euseb.,  II!.  Histor.  eccles.  39,  recenset  libros  Papiae  et 
in  fine  ait:  Aliam  quoque  exponit  historiam  de  muliere,  quae 
multorum  criminum  coram  Domino  accusata  est.  Quae  quidem 
historia  in  Evangelio  secundum  Hebraeos  scripta  habetur.  — 
Licet  in  variis  reeentioribus  editionibus  textus  Graeci  Evangelii 
loannis  a  protestantifous  publicatis  historia  haec  omissa  sit ,  ipsa 
tamen  iure  a  catholicis  ut  genuina  vindicatur.  Invenitur  enim 
in  omnibus  andquis  versionibus  et  manuscriptis ,  exceptis  dum- 
taxat  codicibus  Graecis,  qui  serviebant  pro  publica  lectione  in 
Ecclesia;  quae  omissio  facile  explicari  potest.  Inde  etiam  patet 
ratio,  quare  Chrysostomus  historiam  illam  non  exposuerit.  Cfr. 
Hieron.,  11.  Dialog.  adversus  Pelagian.  n.  O:  In  Evangelio  se- 
cundum  loannem  in  multis  et  Graecis  et  Latinis  codicibus  in- 
venitur  de  adultera  muliere,  quae  accusata  est  apud  Dominum. 
August.,  IL  de  Coniugiis  adulter.  c.  7.  n.  6:  Sed  hoc  videlicet 
infidelium  sensus  exhorret,  ita  ut  nonnulli  modicae  fldei,  vel  po- 
tius  inimici  verae  fidei,  credo,  metuentes,  peccandi  impunitatem 
dari  mulieribus  suis,  illud  quod  de  aduUerae  indulgentia  Do- 
minus  fecit,  auferrent  de  codicibus  suis  etc.  —  Superius  non 
pauci  codd.  omittunt  Graecis. 

"  Psalm.  44,  5. 

**  Ed.  supplet  argumentum.  Subinde  pro  utralibet  maior 
pars  codd.  utraque ;  deinde  substituimus  pro  obiectionem  au- 
ctoritate  A  F  H I L  omtionem;  quae  lectio  correspondet  Aristot., 
li.  Elench.  c.  3.  (c.  22.) :  Hi  omnes  non  ad  orationem  [6u  :tpo$ 
Tov  XoYov;  ed.  Firmin-Didot:  ad  argumentationem] ,  sed  ad 
hominem  solvunt.  Gfr.  tom.  I.  pag.  \  31 ,  nota  6. 


m 


COMMENtr: <IN  lOANNEM  GI  mil 


datay  sttain  trbtinDreht  propestota';.:  sed  Bominus^-^sa-r 
piaitef' resp6nditAM  'hoijiiflBmviton-^omticm^  m 
-15^-  14i*:Qaaest:  IIv  Iterri  \  qujteritut:  de^^hfac ,  qudd 
D^iiiintis  in  ''ijmtatibrie-  soate*  seitentiaa  scribfebai  'in 

''  1:'  Videbaturienim*factuai'puerile>  quiaribnerat 
manensS  nec  aliquis  poterat;  li^ere.     ^        :  r 

2.  Item,  quare  digito  scribebat? 

3.  Item,  quid  scribebat?  v 

Respondeo:    «  Moralis  ratio,  quare  scribebat 

Resp.  ante:sententiam  et'  ^bkvintetm,.'  ut  doceat:  nos, 

Raiio  1.  sicUt  dicit  Beda  V^t  ^  <i  priusquam  peccantem  proxi- 

mum  corripiamiis,  et' postquam  castigationis  ministe- 

riuni  reddiderimns,  nos  ipsos  dignahumilitatis  inve- 

'  stigatione  perpehdaimis,  ne  forte  aut  eisdem,.quae 

fepreliendimus,  aut  aliis  simus  peccatis  irretiti».^ 

RaUo2.  Alia  ratio,  ut  ostendat,  quod  ^ententia  cum-maturi- 

tate  est  proferenda  et  primo  'scribenda,  et.  verba  li- 

naiio3.  mitanda  secundum  ordinem  iuris^  —  Tertia  ratio, 

ut  ostendat,  quod  invitus  condeinnat,  et  sententiam 

damnationis  invitus  et  cum  doloi^e  debet  homopro- 

Raiio  4.  ferre  *.  —  Quarta  ratio ,  ut  locum  -  desislendi  daret  a 

causa  malitiosa;  et  hoc  quidem  spectat  ad  iudices^. 

3.  Quod  quaeriturr  quid  scribebat?  Respondet 

Ad  3.  Augustinus  ^  quod  iliud  scripsit,  quod  protulit;  Am- 

brosius^  vero  dicit,.  quod  scripsit:  Terra,  terra, 

scribe  virbs  abdicatos,  ot  traclum  est  de  leremiae 

vigesimo   secundo.  Interlinearis  ®   dicit ,   quod   scri- 

bebat    «  peccata  eoruni  » .  ^  Alii  dicunt,   quod  scri- 

bebat  litteras ,  in  quibus  quilibet  posset  legere  pec- 

cata  sua^. 


1  ji  S;rQtfod'quaeritar:  quare  scripsit  dig^i^ofRatio  Ad2. 
est  WW^ra^ty;  quia  credo,  quod-  non  habebat  alium 
ealamdm» '  Ratio  r  etiam  est  moralU  et  •  aUegorica: 
morali^,  quiaiiper  .rftgrtom  intelligitur  discretio;  vo- 
luit;  quemqusim: se  discrete  examinareT^^;  aUegorica, 
ut  significaretj^  quod  ilie^  erat ,  qui  digito  scripserat 
Legem,  Expdi  trigesitofo  primo  >^^ 
-  15J  Quaest  III.  Item  quaeritur  de  responsione 
\}omu\\  Qm  sine.jpeccato  est  vestrum,  primm  in 
iUatn  Idpidem  mittat. 

Ex  hac:  responsione  videtur,  quod  nullus  possit  obiiciiar. 
aliquem  accusare,  qnh  nullus  mundics  a  sorde^^, 
et  nullus  sine  peccato;  et  si  hoc,  remanebunt  sce- 
lera  impunita.  -^  Si  rfico^,  qiiod  Dominus  intellexit 
de  peccato  ?3iorto^f;  tunc  o6iici^itr ;  quia  praeceptum 
est  corripere  fratrem  et  accusare  ^^ :  ergo  si  nullus 
peccat  faciendo  ad  quod  tenetur,  ergo  si  peccator 
tenetur  accusare,  quia  non  absolvitur  propter  cul- 
pam:  ergo  non  peccat  aecusando.  —  Si  dicas,  quod 
peccat  non  in  hoc,  quod  facit,  sed  in  hoc,  quod 
non  digne  facit;  obiicitur:  quia  hoc  non  est  opus 
privilegialum  ^\ 

■•■".    Respondeo:  Dicenduni,  quod  peccator  existens  Resp. 
in  mortali,  qui  alterum  accusat,  aut  est  peccatorno-  oe  noiorio 
torius  eodem  genere  peccati ;  et  tunc  scandalizat ,  ^^^  °"' 
quantumin  se  est,  etpeccat  peccatoduplici,  scilicet 
scandaliet  contemptu>s.  Peccdilor  autem  o(?cuft?^ ,  oe  occuito. 
sive  in  eodem  genere  peccati,  sive  in  alio;  si  scit,  se 
habere  peccatum,  et  considerat  peccatum  fraternum 
et  iudicat  et  se  ipsum  negligit,  peccat  peccato  con- 
temptus,  non  in  hoc,  quod  accusat,  sed  in  hoc,  quod 


*  Ed.  scripiura  manens.  --  ■-  — ~  • 

'  In  loan.  8,  9:  Sed  figurale  nos  admonet,  quod  et  ante 

datam  et  postdatam  sentetitiam  inclittans  scripsit  in  terra,  ut 
et  priusquam  peccantem  etc.  3  •  ' 

^  Glossa  orrfmam  (ex  Beda)  in  loan.  8>  6:  Docet  tamen, 
anteqaam  iudicium  fiat,  hos  debere  'incHnare,  id  est  conde- 
scendere  in  iudicio,  aut  faciendo  uti  discretione.  - 

*  Vide  Bedam ,  ih  loah.  8^"  6,  ubi  docet,  Cliristum  non  Sta- 
tim  tulisse  iudicium ,  sed  tunc  tantum ,  «  cum  enixe  rogatur » . 

^  Cfr.  August.,  Serm,  13.  (aUas  94.  de  Tempore)-c  I. 
nl  4  seqq.  '.  ';'''^''-  .'■'-■"      '"i:::  ^»-/ .•  •■•..; 

^  Loc.  in  praeced.  nota  Mlegatd  c.  4.  n.  4.  seq^ :  «  Qvd  sine 
peccaio  e$t,pnor  in  illam  lapidem  wiifM.  Qaando  autem  haec 
^udivit :  [alias :  auditint  ] ,  -  digito  scribebat  in  terra ,  ut  erudiret 
terram  »  etc.  In  loan.  Evang.  -tr.  33.  n,  5 :  &  Quid  :ergo  fespon- 
dit  ?...  ()ui  sinie  peccato  est  vestmm;  inquity  ^  prior  in  ilUm 
lapidem  mittaL.,  Niine  iam  Dominus  vni  terra  SGribebal,  qmi 
fructum  quaerebat »'.  Card.  Uugo,  in  loan,  8,  6:  Quidam  di- 
cunt,  et  credo  sicut  Augustinus,  quod  sCribebat  id  quod  erat 
responsurus:  Qui  $me  peccato  est  vestrvm  etc. 

'  Epist.  25.  ad  Studium,  n.  4.  Allegatur  ler.  22,  29.  seq. 
ex  translatione  sepluaginta  interpretum;  Valgata:  Terra,  terra... 
scribe  virum  istum  sterilem  (cfr.  supra  n.  9.).  —  Retinuimus 
cum  ed.  et  card.  Uug.Amhrosius ,  pro  qUo  multi  codd.  perpe- 
ram  Chrysostomus,  E  N  Hieroriymus,  quem  etiam  Petr.  Corae^ 
stor,Histor.scholastica,in  Evang.c.98.al!ferl:  Quid  scHbebat? 
Quidam  dicunt  id  quod  eis  respondit.  flieronymus  in  quadam 
epistola  ad  Studiosum  videtur  eum  velle  scripsisse:  ym*a, 
te7Ta,  scribe  kos  viros  abdicatos;  vel:  Terra  terram  accusat, 
in  epistola  ad  Irenaeum  [Ambros.,  Epist.  26.  ad  Irenaeum, 


...luJ^t-Hoc^utem  dixit  et  scribebat  in  terra.  Quid?  Utique  di- 
cens  (Matth.  7,3.):  Festucam,  quae  in  oculo  est  fratris  tui, 
vides;  Irabem  autem,  quaein  oculo  tuo  est,  non  vides], 

®  Hieron.,  II.  Dialog.  adversus  Peiagian.  n.  17:  At  lesus 
inclinans,  digito  scribebat  in  terra,  eorum  vldelicet,  qui  ac- 
cusabant,  et  onmium  peccata  mortalium,  secundum  quod  scri- 
ptum  est  in  Propheta  [ler.  47,  13.]:  ReUnquentes  autem  te  in 
terra  scribentur. 

®  Cfr,  card.  Hugo,  in  loan.  8,  6.  Glossa  ordinariam  eun- 
dem '  locum;  ait :  Quid  scriberet  in  terra ,  sive  verba  eorum ,  sive 
quidaliud,  noii  est  definhiim  etc. 

^^.Beda,  in  loan.  8,  6 :  «  Per  digitum,  qui  articulorum 
compositione  flexibilis  est,  et  subtililas  discretidnis  exprimilur  ». 
Deinde  adiunglt,  Cbristum  per  exempium  suum  hic  docuisse, 
quod  proximum  «  nec  ante  repreliendendo  iudicemus,  quam 
ad  Conscientiam  nostram  bumiliter  reversi  digito  eam  discre- 
tionis  solerter  exsculpamus,  et  quid  in  ea  Creatori  placeat,  quidve 
displiceat,  sedula  examinatione  dirimamus»  etc. 

^*  Yers.  18.  —  Ambros.,  Epist.  26.  n.  MiSaibebat  autem 
in  terra  digito,  quo  Legem  scrlpserat.  Cfr.  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  33.  n.  5.  et  IV.  de  Consensu  Evangelist.  c  10.  n.  17. 

'*  iob  4  4,  4.  secundum  septuaginla  interpretes;  cfr.  in- 
fra  9,11.  quaest.  II. 

^^  Matth.  18,  15.  seqq.  —  August.,  Epist.  82.  (alias  19.) 
n.  7:  Quisquis  enim  hoc  facit,  quod  faeere  debet,recte  ulique 
facit;  et  ideo  falsum  de  illo  dicit  qui  dicit,  eum  non  recte  fe- 
elsse,  quod  eum  novit  f^cere  debuisse. 

^*  Id  est  opus  cuiusdam  excellentiae  et  dignitads  v,  g. 
martyrium  etc.  Cfr.  U.  Sent.  d.  40.  a.  2.  q.  1. 


COMMENTriNMQAMeRKlOiim 


<»w 


cum  si^.»;deber^t  purgara- el:i^disctttemy*'ti^l#tv^^^^ 
cbfitemnife^  tlnde:  i ta  k  iBtelligfind^to  es t  /^vBrbturi  uj^d-r 

;     A6z  Quaek.'-IVi  iltem  (quaeritur  i  de  =  absoltilione 


1;  i\Sd6tur/  quod  itoaiiBtisdirecte^fecepitcoiitra 
iiegem ;  ;quia  quato  Leix daRin^ibat^  ipse  absol^itret 
adhuc  tempus  Legis^et  observatetik  duraJM^"  hrUj--- 
-  ri2^  Itemvvidetar^quod  iniusfefecePitr-qdia  nul- 
iam-  pdenam  'imposuifv  iyidetu^;  :^6d^licen  pec- 
candi  dederit >?. '     - ^  'v:r.    .  .;v,'j  r   ^  ^t;  :  ■.■^ 

Respondeo:  Dominusrnonofecit  m  Legem, 
Resp.  quia  ipse  erat  •su^m  Z^am  et  polerat*  dispensare  in 
praecepto  Legis.  Nec:  tamen  /m^co^i^m^  quia  aocu- 
satores  non  perstiteruntinf  accusaDdai*  etJ;sofe  erat 
mulier  e t  sine  accusatone;^  et.  talem  Lex.'  non  damna^ 
Notandam,  bat.  Undc  prius  rcpulit  adversarios  linguaimtitiae, 
et  postmodum,  quando  sibi  relicta  est>  levat  oeulos 
misericardiae  *.  Nec  -  tamen  eam  condemnassel ,  si  std- 
versarii  perstitissent.,  ut  dicit  Attgustinus-^i  «  Absit, 
ut  ille  damnaret,  qui  venitsalvare».^  ^  •  ^ 

2.  Ad  aliud  dicendum,  quod  Dominus  erat;  et 

Ad  2.  ideo  totum  poterat  condonare;  nec  tamen  condbnando 

feivit  peccatis.,  quia  prohibuit,  ut  amplius  non  pec- 

caret;  et  hoc ,  quia ,  sicut  dicit  Augustinus .®,  «  da- 

nanavit  Deus  non  hominem^-sed  peccatum  ».  ■ 


iK;i  i^^ilierum-i^g^&i&e^^^  leki^^tEgQsum 

&mmkmM^yCoi^faM^l\^^  perversitato; iri  hac 
s^addstnpat^te  te^itestat  Ddminusi  msM^-doeirinae 
dij^iiatmrw^nobilUaiem:  Nobilitas  aufemdoctrinae 
^uae  e<mastit'iiti < ho6s 'qudd ^ l^erat ^eaeettiiXteerfO'' 
^W?^:"s&rvi(/u^''  damnkfitMe  mdftis. 

9tnti(^  er gof^^osteMi  tur  ,*  qudmodo  Mberat  ^a  daecitate 
^roris'^  infideiHtatiSir  Seeundd ;-  (Juomodo'  liberat  a 
servitutepeeeatiy: ibi ^ ;  /)m^  ergo  eis  iterttm  tesv^  etc. 
T^Ptioy  quorilodo  libarat  -'a  tlmmdtione^mdrtisyM  : 
A^km^>'aimn'dimvobis^  St  quis  sermoneth  meum 
^serMveiHP}  mmi&i^^nbn'  gustabit  in  aetefnum. 
'-• :  Primo  igittJp  •cdmmendat  suam  doctrinam  in  hoc, 
quod  M^iM'' ateiiebrositaieerrorisy  hoc  quidem 
factt  iper .  hunc •  modutn  r  primo  insinuatur  doetrinae 
mmmendktto pi^mA^^  prdpter  ludaeorum  reprehen- 
sionem  corfmendatibfds  Upprobatio ;  tertio ,  mani- 
festatioIudMoae  ignofantiae ;  qWBXio  verb,  evoisio 
peffidiae^  >  -^  ^r  ;  -  ;  ■  :  ' 
"  ^  18;  (Vers;:  12.)»  Insinuatiir  igitur  primo  doc^ri- 
nae  commendatio  jn  hoCy  quod  Dominus  se  comi- 
tantes  at  doctrinae  suae  adhaerentes  dicit  a  tenebris 
liberari;  propter  quod  dicit:  IterUm  ergo  locutus 
est  eis  lesus;  :q\m  eorum  confutaverat  perversila- 
.tem ,.  rursus  Tesumsit  sermoneni ,  ut  doctrinae  osten- 
dat  nd)ilitateni  ^:  •  >   :•  -    ^    .      ' 


Secando , 
doctrinae  no* 
bilitas  osten- 
ditnr  triplici- 
ter. 


Primo,  quia 
liberat  a  cae- 
cilate  erro- 
ris,  de  quo 
qoalttor. 


Expositio  lit- 

teralis. 
Primum. 


1  Cfr.  IV.  Sent.  d.  Y9.  dub.  4. 

*  Vide  supra  v.  5. 

^  Augusl. ,  in  loan.  Evangl  tr. -33.  n.  fr :  Quid  iest ,  t)omine  ? 
Faves  ergo  peecalis:?  ^    v       ;   :  f      :: 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  33.  n.  6 :  Ille  autem,  q\l\  ad- 
versarios  eius..r.epulerat  Ungua  iustitiae,  levaiis  in  eam  oculos 
mansuetudinis,  interrogavit  eam:  Nenio  te  comiemmvit?  Re- 
spondlt  illa:  Domne,  wmoVEt' 11.16:  Nec  ego  ie  cdndemriabo. 

'  Loc.  in  praeced.  ndta  allegato ,  n.  5 :  Abat  autem,  trt  di- 
ceret :  lapid etui* ;  venit :  eriim .  n on  perdere  qiiod ■  inv enerat ,  'sed 
quaerere  qmd  pmei^at  -[huc.Ji  9,,  iO.].  ;    ^ }      ; 

®  Loc.  cit.  n.  6 :,  Vqde ,-  deinceps  iamnQli  p^ccare.. Er^o 
et  Dominus  damnavit,  sed  peccatum,  non  hominem. .  ]\am  ,si 
peccatorum  fautor  esset,  diceret:  Nec  ego  ie  jdarnnaBo;  vade, 


vive,  ut  vis  elc.  Gir..  supra   pag.  359,  nota  7.  — '  Divisionis, 

,-'.',*      ^      '''   I  .  i   'i   '   '•'  '■'  •  ■■■•'''.[  '  '   '  }  '       '  ':■•■■  ■        '■  ■      .'  ■  '■  ■    ' 

quae  sequiiur,  membrum  J.  vide  c.'7..  n.  27. 
'■'7  Vulgata^ddit  «^^s^  ^-      .     :   .    . 

®  Versi  24 ;  V.  51 .  est '  ^eq*  lOcus ,  ubi  pro  gmtabit  Valgata 

videbU.    ::^\'y    .  :^^,;  ."^.  ■.?  .- ;V:  '■  .;■.:..-;■     ■'■ 

;  1  ®  &ecuDdufi  Chrysost, ,  ^loc;.  cit*)  qui  non.  ponit  Wstoriam  de 
adultera,  sic  continuatur  ad  finehi i^raecedentis  (japituli,  ubi  dice- 
liant  Pharisaei,  quidex  GaiUaeaPfopheta  non  surgit:<f  Quid  ergo 
ChristuS  ?  Quia  Gafilaeafft' et  Prdphetam  seniper  iri  ore  vfersabant, 
omnes  ab  aliena  opinione  removens  et  ostendens,  se  noii  esse 
unumyex  .Prophetisv  sed  t)iwndiDdminuiti,  ak:  JSgo  sum  lux 
mundi » .  vOlossa^  ^ crdimria . ii\ .  loan,  S  j  \  2, :  IlepulsiS  tenlatori- 
bus,  s|in^}a  cull)a  niuli^ris,  apertius  subdit,  quid  possit  ex  Di- 
viriitale,  ne  amblgant  de  eo  homirie,  an  possit  peccata  dimittere. 


'..•..■♦ 


^K^yr^r^^ 


Sola  cd.  liabet :  Nota  autem  pro^declaratione  huius  textus,  quod^;        t ■: \  •  '  ^  'i V^     ^ ^ ■  •      - J ^ ' -        ' : 

/  per  imaglnationem  nocturnam,  Num>  12,  6:  aSi  qiiis' fu«"it  inter: -tos '  Prpphela^  Doriiini;   in   visione   apparcbo 

ei,  vel  per  sommuni  loqupr  ad.illum ».  ;  v    j;  si        :^     ■/      .u     :  •■ 

per  inspirationem  occultani,  de  qua  in  P^lmo  (84,  9.)  Dayidi  «  iVudiam,,,^uid  Ipquatur  i|i  me  Dominus  Deus  »;  el 

Osee  2,  14:  «  Ducam  eanii  in  solitudinem,  et  ibi  loquar  ad  cor  eius  ». 
per  miracula,  Exod.  20,  18.  ^2:.A-Cunctus  popiilus..videbaX-.voces.  et  lampades  »,  id  est  fulgura  lucentia  instar 

lampadarum,  et  post:  «  Vos  vidistis,  quod  de  caelo  locutus  sim  vobis». 
per  documenta  sive  praecepta,  Exod.'  20,  1 :  «  Locutus  est  Dominus  crinctos-  sermones  hos :' Ego  sum  Dominus 

Deus  tuus  a  etc.  •-•■■■    '■'■         ■   ■-       ••-'•■.../;  ;^  ■■.•'.:•'■  .'i:-.-^   .i  :k'-/''  :  :.' > ''.'j'\ 

per  Scripturas,  ler.  36,  2:  «  Tolle  volumen  libri,  et  seribes  iri-eo  omniSrHcrba,  quae  loculus   sum  tibi  adver- 

sum  Israel  el  ladam  »  etc. '  -^ 

per  creaturas,  Prov.  4,-'20: '«  Sapienlia  forls  praedicat  »;  quia   in*  oiAnibiis  creaturis  docet,  etiam  in  formica; 

Prov,  6,  6:  «  Vade  ad  formicam,  o  piger,  et  considefa  tias  eius  et  disce  sapienliam». 
per  creaturam  insensibilem ,  sicut  in  columna,  Exod.  33,  9:  «  Ingresso  Moyse  taberhaculum*.  foederis,  descendebat 

columna  nubis  loquebaturque  cum  Moyse  »  etc. 
per  creaturam  spiritualem,  sicut  per  Angelum,  Zach,  4,  13:  «  Respondit  Ddhiinuis  Arigelo,  (|ui  lciquebatur  inme 

verba  bona,  verba  cbnsolatoria  ». 
per  Spiritum  sanctum,  Matth.  10,  20:  «  Vos  non  estis,  qui  loquiminij  sed   Spiritus  Patris   vestri,  qui  loquitur 

in  vobis  ».  ' 

I  per  Filium  suum  unigenitum ,  Hebr.  1,1:«  Multifarie  multisque  modis  olim  Dei)s  loquens  Palribus  m  Prophetis,  no- 

vissime  diebus  istis  locutus  est  nobis  in  Filio,  quem  constituit  heredem  umversorumj  per  quem  fecit  et  saecula  ». 


loquitur  no- 
bis  Dominus 


3S8 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VHL 


Commendat  igitur  doctrinam  suam,  dicens:  Ego 
sum  lux  mundi,  id  est  hominum  existentium  in 
mundo;  supra  primo*:  «  IUuminat  omnem  homi- 
nera  »  etc.  Ego  sum  lux  mundi,  per  instructionem; 
Ecclesiastici  vigesimo  quarto:  «  Doclrinam  quasi  ante- 
lucanum  illumino  omnibus  » .  Qui  sequitur  me,  per  in- 
telkctus  captivitatem ;  secundae  ad  Corinthios  deci- 
mo^:  «In  captivitatem  red^entes  omnem  intellectum 
inobsequium  Christi »;  talis  sequitur;  infra  duodecimo: 
«  Qui  mihi  ministrat  me  sequatur  » .  iVbn  am&t^/a^ 
in  tenebris,  per  errom  excaecaiionem;  dA  Ephe- 
sios  quarto*:  «Non  ambuletis,  sicut  gentes  ambulant 
in  Yanitate  sensus  sui  » ;  infra  duodecimo :  «  Ambu- 
-  late,  dum  lucem  habetis,  ut  tenebrae  vos  non  com- 
prehendant » .  Sed  habebit  lumen  vitae,  per  divinae 
ckiritatis  visionem ;  sed  habebit,  quia  in  futuro  erit 
lux  vitae,  quae  non  polerit  exstingui;  sed  modo  pot- 
est;  unde  in  Psalmo*:  «  Apud  te  est  fons  vitae,  et 
in  lumine  tuo  videbiraus  lumen».  Vei  ideo  dicit  ha- 
bebit,  quia  nunc  ambulamus  per  fidem,  sed  tunc 
habebiraus  per  speciei  coraprehensionem  ^ ;  in  prae- 
senti  vero  non  comprehenditur,  nisi  carne  obumbre- 
tur.  Unde  Bernardus®.  «  Splendorem  iliius  aeternae 
lucis  nullus  ferre  posset  aspectus,  uisi  obumbrare- 
tur  levi  nubecuia  carnis  »;  ideo,  ait,  esse  dictum 
Lucae  primo:  «  Virtus  Altissimi  obumbrabit  tibi  ». 

19.  (Vers.  13.).   Dixerunt  ergo  ei  Pharisaei. 
secandnm.  Tangitur  hic  secundura,  scilicet  commendationis  ap- 

probatio  propter  ludaeorum  reprehensionem.  Repre- 
hendebant  enim  eum,  quia  se  ipsum  commendabat. 
Propterea  dicunt:  Tu  de  fe  ipso  testimonium  per- 
hibes;  testimonium  tuum  non  est  verum,  id  est, 
non  tanquam  verura  est  acceptandum;  quia  dicitur 
Proverbiorum  vigesimo  septimo  ^:  «  Laudet  te  alie- 
nus,  et  non  os  tuum;  extraneus,  non  labia  tua  ».  Ad 
hanc  reprehensionem  subdit  Dominus  suam  respon- 
sionem;  ideo  ait: 

20.  (Vers.  14.).  Respondit  lesus  et  dixii  eis, 
Testimoniumet  defendit  testimonium  suum  tanquam  verum,  quia 

luia.  certum,  quia  legttimum;  propterea  dicit:  Et  si  ego 
testimonium  perhibeo  de  me  ipso,  verum  est  testi- 
monium  meum,  quia  sura  Deus;  Numerorum  vige- 
simo  tertio  ® :  «  Non  est  Deus  quasi  homo ,  ut  men- 
tiatur».  Ideo  verum  et  acceptabile  est,  quia  cer- 
tum;  unde  dicit:  Qida  seio,  unde  venio^  et  quo 


vado;  Proverbiorum  duodecimo:  «  Qui  quod  novit 
loquitur  iudex  iustitiae  est,  qui  autem  mentitur  testis 
est  fraudulentus  » ;  infra  decimo  tertio:  «  Sciens,  quia 
a  Deo  exivit  et  ad  Deum  vadit».  Sed  vos  male  ar- 
guitis;  unde  subdit:  Vos  autem  nescitis,  unde  ve- 
nio,  aut  quo  vado;  Psalmus  *®:  «  Nescierunt  neque 
intellexerunt,  in  tenebris  ambulant».  Et  quod  ne- 
sciant  illud,  monstrat;  unde  dicit: 

21.  (Vers.  15,)^  Fo^  secundum  carnem  iudica- 
tis;  priraae  ad  Cprinthios  tertio^^:  «  Cum  sit  inter 
vos  zelus  et  contentio,  nonne  carnales  estis  et  se- 
cundum  hominem  ambulatis»?  sive  iudicatis,  quia 
ipsum  purum  hominem  esse  credebant  et  gloriam 
suam  ut  homo  quaerere;  et  ideo  eius  testimonium 
arguebanl.  Ego  autem^^  noniudico  quemquam,  in 
praesenti  scilicet ;  supra  tertio :  «  Non  misit  Deus  Fi- 
lium.  suum  in  mundum,  ut  iudicet  mundum  ».  Non 
iudico,  condemnando,  sicut  vos  me  modo  condemna^ 
tis;  et  hoc  non,  quia  non  possim  vel  nesciam,  immo 
scio  et  possum;  propterea  dicit: 

22.  (Vers.  16.).  Et  si  iudico  ego,  iudicium 
meum  verum  est,  mn  carnale,  non  incertum  neque 
secundum  faciem ;  Isaiae  undecimo  ^^ :  «  Non  secun- 
dum  visionem  oculorum  iudicabit,  neque  secundum 
auditum  aurium  arguet »;  et  ideo  in  iudicio  errare 
non  possum:  Quia  solus  non  sum,  sed  ego  et  qui 
misit  me  Pater.  Unde  quia  in  iudicando  ab  ipso  non 
discedo,  ideo  non  erro;  supra  quinto  ^* :  «Non  pos- 
sum  a  rae  ipso  facere  quidquam ,  sed  sicut  audio , 
iudico,  et  iudiciura  meum  iustum  est».  —  Non  tan-  item,  est 
tum  testimonium  meum  est  certum,  sed  etiam  legi- 
timum,  quia  secundum  Legem  erat  sufficiens;  unde 

dicit: 

23.  (Vers.  17,).  Et  in  Lege  vestra  scriptum 
est,  quia  duorum  hominum  iestimonium  verum 
est,  id  est  acceptabile;  Deuteronomii  decimo  nono  ^^ : 
« In  ore  duorum  vel  trium  testium  stat  omne  verbura  » . 

24.  (Vers.  18.).  Ego  sum,  qui  tesiimonium  per- 
hibeo  de  me  ipso,  et  testimonium  perhibet  de  me 
qui  misit  me  Pater,  ideo  'testimonium  meum  non 
est  repudiandum;  prinniae  loannis  quinto^^:  «  Tres 
sunt,  qui  testimonium  dant  in  caelo:  Pater,  Verbum 
et  Spiritus  sanctus » . 

25.  (Vers.  19.).  Dicebant  ergo  eL  Tangitur  hic  Tcrtinm. 
tertium ,  scilicet  manifestatio  ludaicae  ignorantiae : 


^  Vers.  9.  —  Sequilur  Eccli.  24,  44. 

*  Vers.  5.  —  Subinde  allegatur  loan.  12,  26. —  Superius 
pro  captmtatem  plures  codd.  captivationem»  Inferius  post  ta- 
lis  sequitur  ed.  addit  me. 

'  Vers.  17.  —  Seq.  locus  est  loan.  12,  3o. 

*  Psalm.  3o,  10.  —  Superius  e  codd.  supplevimus  Sed 
habebit  lumen  vitae,  per  divinae  claritatis  visionem, 

»  Cfr.  I.  Cor.  13,  12.  et  II.  Cor.  5,  7:  Per  fidem  enim 
ambulamus  et  non  per  speciem.  Vide  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  34.  n.  7. 

*  Serm.  in  Cantic.  serm.  20.  n.  7;  serm.  31.  n.  9.  et  serm. 
48.  n.  6.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  34.  n.  i;  vide  eliam 
in.  Sent  d.  3.  p.  L  dub.  2.  —  Inferius  allegatur  Luc.  1,  35. 

'  Vers.  2.  —  Ed.  praemiltit:  Supra  quinio  [v.  31.];  Si 


ego  iestimonium  perhibeo  de  me  ipso,  tesiimonium  meum 
non  est  verum, 

»  Vers.  19. 

®  Vulgata  secundum  textum  Graecum  veni,  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  Prov.  12,  17.  etloan.  13,  3. 

**>  Psalm.  81,  5.  "  Vers.  3. 

^*  Vulgata  omittit  awfem.  —  Sequitur  loan.  3,  17.  —  Cfr. 
Chrysost.,  in  loan.  bomiL  52.  (alias  51.)  n.  2 :  £t  si  iniuste 
iudicamus,  inquiunt,  cur  non  redarguis?  cur  non  castigas? 
cur  non  condemnas?  Quia  non  ad  lioc  veni,  inquit  etc.  Vide 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  36.  n.  4. 

^»  Vers.  3. 

"  Vers.  30. 

"  Vers.  16.  ^»  Vers.  7. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIIL 


359 


primo  in^Ma  interrogaiime.  Quia  enim  non  intel- 
ligebant  quod  dicebat ,  quod  Pater  testificaretur  de 
ipso  Christo ;  ideo  quaerunt :  Ubi  est  Pater  tuus  ? 
Non  quaerunt,  quis  sit,  sed  ubi  sit;  et  inordinate 
requirunt,  quia  ubique  est;  leremiae  vigesimo  ter- 
tio  * :  «  Caelum  et  terram  ego  impleo  » ;  ideo  magis 
merentur  reprehensionem  quam  satisfactionem ;  et 
ideo  subditur  :  Respondit  eis  lesiis.  Manifestatur 
eorum  ignorantia  in  Christi  responsione,  qua  eos 
reprehendit  et  ostendit,  quod  stulte  requirunt  de  Pa- 
tre,  quia,  ipsum  ignorando  Fiiium,  Patrera  nosse 
non  possunt.  Propterea  dicit:  Neque  me  scitis  neque 
Patrem  meum  scitis  ^.  Et  ratio  huius  est,  quia  ego 
sum  via  cognoscendi  Patrem;  unde  dicit:  Si  mesci- 
retis,  forsitan  et  Patrem  meum  sciretis ;  quiaMat- 
thaei  undecimo:  «  Nemo  novit  Filium  nisi  Pater,  ne- 
que  Patrem  quis  novit  nisi  Filius,  et  cui  Filius  vo- 
luerit   revelare  »;   unde  primae  loannis    secundo: 

« 

«  Omnis ,  qui  negat  Filiura ,  nec  Patrem  habet ;  qui 
autem  confitetur  Filium  et  Patrem  habet». 

26.  (Vers.  20.).  Haee  verba  locutus  est  lesus. 
Qaariam.  Tangitur  hic  mirabilis  evonm  ludaicae  perfidiae, 
quia  sic  eos  reprehendit  et  erat  inter  manus  eorum, 
et  eum  non  ceperunt ;  ideo  dicit:  Haec  wr6a  locutus 
est  lesus  in  gazophylacio ,  docens  in  templo;  quia 
gazophylacium  erat  in  dextera  parte  templi;  et  nemo 
apprehendit  eum,  et  hoc  divino  miraculo,  non  hu- 
mano  consilio;  quia  nondum^  venerat  hora  eius; 
illud  verbum  saepe  repetit  Evangelista,  ut  ostendat 
Christum  propria  voluntate  captum  et  passum,  ut 
dicitur  infra  decimo*. 

Notandum  est,  quod  gazophylacium  dicebatur 
ioMob£locus,  ubi  fiebant  oblationes;  et  triplex  erat  locus 
Primtts.  ad  hoc  dcputatus :  unus  dicebatur  gazophylacium , 


Dam. 


ubi  inferebantur  oblationes  ad  sarta  tecta  templi;  et 
didiVLV  gazophylacium  di  g^a;2ra,  quod  est  divitiae, 
et  a  phylaxe,  quod  est  servare.  De  hoc  Lucae  vi- 
gesimo  primo^:  «  Respiciens  lesus  vidit  eos  qui 
mittebant  munera  sua  in  gazophylacium  ».  —  Alius  secandus. 
locus  sive  repositorium  dicebatur  corban  vel  cor- 
ftona,  quod  erat  deputatum  ad  oblationes,  quae 
contingebant  sacerdotes;  de  quo  Matthaei  vigeslmo 
septimo  ^ :  «  Non  licet  eos  mittere  in  corbonam,  quia 
pretium  sanguinis  est ».  —  Tertium  repositorium  di-  Teruna. 
cebatur  musach,  ubi  reponebantur  tributa  regum; 
quarti  Regum  decimo  sexto :  «  Musach  Sabbati  » .  — 
Vel  aliter :  musach  ad  oblationes  solemnitatum ,  eo?*- 
ban  ad  oblationes  votivas,  gazophylacium  ad  obla- 
tiones  spontaneas, 

QUAESTIONES. 

27.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  Dominus  dicit:  Si  ego  testimonium  perhibeo 
de  me  ipso,  testimonium  meum  verum  est. 

CoNTRA :  Proverbiorum  vigesimo  septimo  ^ :  Lau- 
det  te  alimus,  non  os  tuum;  extraneus ,  nm  labia 
tua.  —  It6m,  nuliius  testimonium  recipitur  pro  se 
ipso ,  et  Dominus  dixit  supra  quinto  ^ :  Si  ego  testi- 
monium  perhibeo  de  me  ipso,  testimonium  meum 
nm  est  verum;  ergo  contradicit  sibi. 

Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  Dominus  nititur  Quaesi.  in. 
testimonium  suum  approhare  per  Legem  ^:  quia  duo- 
rum  testimmium  verum  est. 

Sed  1.  hoc  argumentum  videtur  nihil  valere,  quia 
ip  Lege,  quando  aliquis  testalur  de  se,  et  alius  de  eo, 
non  reputantur  nisi  pro  xmo  testimonio:  ergo  Filius 
seciindum  hoc  non  habebat  nisi  unicum  testimonium. 


^  Vers,  24.  —  Inferius  post  Respondit  Vulgata  omitlit  eis, 
et  subinde  post  manifestatur  codd.  omittunt  ^orwm,  pro  quo 
Gorrdims  ludaeorum, 

^  Vulgata  non  repetit  scitis.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  Matth. 
H,  27.  et  I.  loan.  2,  23. 

^*  Vulgata  necdum.  Gfr.  U.  Sent.  d.  AL  p.  IL  a.  2.  q.  3. 
ad  3.  —  Quod  gazophylacium  erat  in  dexlera  parte  lempli, 
insinuatur  IV.  Reg.  12,  9.  Rupert.  abbas  Tuitiens.,  in  Joan.  8,  20, 
monet ,  lesum  haec  locutum  fuisse,  et  Pharisaeos  eum  occidere 
voluisse  in.  gazophylacio,  «videlicet  celebri  et  pene  solis  prin- 
cipibus  ac  Pharisaeis  accessibili  loco.  Nec  enira  vulgo,  nisi 
singulis  adventantibus  et  aera  mittentibus,  gazophylacium  fre- 
quentabatur,  principibus  ac  Pharisaeis  circa  lucra  maxiraa  laelo 
spectaculo  considentibus  » • 

*  Vers.  17.  18,  quos  ed.,  refraganlibus  codd.,  addit:  Ego 
pono  animam  raeam,  ut  iterura  sumara  eara.  Nemo  tollet  eam 
a  me,  sed  ego  pono  a  me  ipso  et  poteslatem  habeo  ponendi 
eara,  et  potestatem  habeo  iterum  sumendi  eara. 

5  Vers.  1.  —  Raban.,  XV.  Comraent.  in  Ezech.  40,  17. 
seqq.  (Migne,  Patrol  Lat.  tom.  140.  col.  922.);  a  Quia  sermone 
Graeco  phylaxe  servare  dicitur,  et  gazae  Ungua  Persica  divitiae 
[cfr.Act.  8,  27.]  vocantur,  gazophylacium  locus  appellari  solet, 
quo  divitiae  servantur».  Eodem  modo  explicat  Glossa  ordinaria 
in  loan.  8,  20.  et  Beda,  in  Marc.  12,  41,  qui  tamen  pro 
phylaxe  substituit  ^uXaTTsiv.  Cfr.  IV.  Reg.  12,  1.  seqq.,  ubi 
loas  pecuniam  ex  gazophylacio  ad  sarta  tecta  lerapli  reslauranda 
impendit. 


•  Vers.  6.  —  feeq.  locus  est  IV.  Reg.  16,  18,  in  quem 
lociim  Rabanus:  Le^  in  cuiusdam  libro,  mmack  SabbaU  ex- 
positum  locura  quendam  vel  aedificiura  quoddam  esse  positum 
in  vestibulo  templi  Domini,  ubi  reges,  quando  in  Sabbato  ora- 
lionis  causa  ad  templum  ibant,  pecuniara  pro  eleemosyna  im- 
mittebant,  et  ita  musach  Sabbatt  gazophylacium  esse  regum, 
sicut  corbonam  est  sacerdotuin.  Cfr.  Petr.  Coniestor,  Histor. 
scholastica,  Ub.  IV.  Reg.  c.  25.  et  in  Evang.  c.  121,  ubi  etiara 
seq,  explicatio  datur:  Tamen  quidam  aliter  distinguunt,  quia 
quandoque  legitur  musach Sabbati ,  eidicmi,  in  illa  arca  tantura 
reponi  obtationes  solemnium  dierum;  et  quia  corbara  votum 
sonat  [cfr.  Marc.  7,  11:  Corban,  quod  est  donum  etc,  ubi 
Giossd  interUnearis :  Quod  Deo  vovi],  dicunt,  in  corbonam  re- 
poni  votiva ;  in  gazophylacio  aliorum  dierum  munera  et  spon- 
tanea.     : 

'  Vers.  2. 

®  Vers.  31.  —  lustiman.,  XXIL  Dig.  de  Testib.  (tit.  5.) 
leg.  Nnllus  idoneus  testis  in  re  sua  intelligitur  (10.).  Idem  di- 
citur  IIL  Cod.  Ne  quis  in  sua  causa  (tit*  5.)  lege  unica:  GC" 
neralu  et  IV.  Cod.  de  Testib.  (tit,  20.)  leg.  Omnibns  (9.). 

®  Cfr.  supra  v.  17,  ubi  allegatur  Deut.  19,  15,  in  quo 
etiara  dicitur:  Non  stabit  testis  umts  contra  aliquera...  sed  in 
ore  duorum  etc.  Chrysost.,  in  loan.  homit.  52.  (alias  5U)  n.  3 : 
Apud  homines  enim,  cuni  duo  dere  aliena  testimonSum  ferunt, 
tunc  testimonium  verum  habetur;  hoc  est  enim  duos  testimo- 
nium  ferre;  si  quis  vero  de  se  testimonium  ferat,  non  iam 
duo  testes  sunt. 


360 


coMMBNi  j  m  mmmiQimi) 


2,  rltem^rPatep  :Mu$ti^rati  ijem^ 
et; ^talis : pe!i?sona...^^/5qn^uio  iui^3^^^a(i:,te5timoi4uQajJi<wi» 
adpaittitui!.  jon  aO  ,^^vi<o'-:: -^  t^n  if^n;}  ^  -c^.n-^^"  ^-  »*^ 

wtu$^  eEgo.TOUto;  ferAafc.iQoiJi  ei^  (JiBjiieatess;  ;aut;si 

duote^ai' fiQnauusrai^irt  S^atfeiD}iit>filtuS;'fe  hk^  ' 

^  ;;Rppo.!!rtm0tiy.Dii5en(Jumviqp^  i|^>  F5Ba&  Qei  esfc 

Resp.  luxv  §0d  QHjialsijfeali^rai^t^teaebiia-^ei^pMe^^^^^ 
tumv^^  dei^^^v  obsmmiii:.  %ifceiigo(I6cis  j^tjmairift 

'  r  festares  aerM^'fJia!^iidi^  ipsa^^  potsstotte  ae^itie^ii 
mQnmm  ipmMl^r^^^m^djareaAviMv  qiiiai:4eBebiia  e^ti: 
alio.  njaBifestante^inffiget^^tteanv^xiuJa  ?tevest^uoi;f: 
potest, pbscumjtiifhec  oWii^uard,] Jdeoxsfe     iwdkdre 

et  (estificwri  'Q^\m%j%mvA.jS'^m 

Quia  vero  creatura  potest  obliquari:5-nQn.ipotest'vne€i 

debet  ista  duo  simul  oblinere*. 

IUud  igitur  Proy(^ri)i<c)ruKi?  dicitur  ad  homines 

Ad  obiecta.  fraglles  et  pronos  ad  vanam  laudem.  —  Illud  quod 

dictum.  estsuprarKiuiat^K  ifttelligitj^^  se- 

cundum  humftnam- naturam^vv  -wytij  ''h-i^x!  (-?;(» 

Ad  illud  yero,  iquQdtQbii^turxiideAtQatWonio.seW 

Resp.  ad  cundum  iiir^,;  §imiHt^*;7respQniieMun[iI::  qMiaoijuiius 

dS^^'*  *°'  potest  testificar;iupro:;S§*^vJ^  ai  itaMegsefci.  ^^uod,  alit^ 


quis.  pro.  s^rposset  uteSMuQarii  $nnG:iisuOj|^.eijet.viinum. 

aliud^^ ;  testimonimn^^^d;  i^JWfitul  poter^*'  flQ'  s^  rten 
stimoniuirtperhibere;,  et^iioeHSufjpositOi^sunmt.a^gu-. 
mentum  bonum;:e3t.>r >*! -:  '];u-»  >):m  \iv^^n.;j  a.%  ^- -. 
.  ::2;  Similiter  daijjpersom /toninnGtai:>;quia»jaeGli- 
Ad 2.  nare. potest .ad:.falsitatan[i)  nQfrFpcipitwrt^timoniiim;! 
sed  Pater  caelestis,  quivwav^.,(36rt?;  daclinare  non. 

potest.;  ■  .»  /  i(.:  .••  'uyrA'V:  1^;?'^;'^^-»^;^:;.  :-\^[    \  !->■: 

3.  Quodauteni]  obiiGitury-iquQd  Rateret  Filaus 
Ad3.  uqum  sunt;  dicendum,  quod  sunfclunumiift.essentia 
et  distinguuntur:  iU; ip^raonis. ;  Quia  j ergo-  iii  iveris. te-^ 
stibus  est  distinctio  personarum  et  concordia  testi- 
monii;  et  hoc  ibi  reperitur:  ideo  authenticum  Yalde* 
est  testimoniupi.    <«  -^    ^^   :.   .^  ^^  -  ,  ./^ 

28.  Quaest*  :IL-Quaeritur  de  ilm  quod  :.dicit :; 
iV^gtte : me  sdUs  etCi 5-quia- supra  septimo^^>:  Et' nW' 
sdtis/ei  unde  Mrri  jSiHtis.'''     '^^^         ^ ''  '^  -'''■^■■•\ 

Et  respoDSura  M  ^  (^^ 
Resp.  dnm  Hiimanit^teri^;  hqp  apj^iji  ^iC/tum  e^t.^qcuijdqm 
Divinitatem;  quia^i  mdetMiliMm  vidjetet Patremv 

29*  Quaest.  niv  Sed^ide^hoe  quaeHtii^v-S^  m^ 
sch^etis,  forsitan  et'Patrehi^  rheiini:  scireiis ;  dtiia' 


sii  ittiDec^in^lkjjadjtJ opintio:,: erga nec  dubitatio ;  quid 
e^  eoi^ih^ttquod-.fli6it]/br}^tto?' o;^f  •  ^i:}:   j.!:>^-   ; 
r  y5vvIU:svQ:86to:^?Dicehdrafc^^i^       bQcr  adterbio  /br-i  Resp. 
sitanh%  /afguituriliii^ ;  infi^Utaa ,  rBion  p^inatur  •  Diyi--. 
nitas %>Hi3sinuaturrietian> aiQbJsihumanf  arbitrii:!!-. 


-j  :  dsli^iivDmil^AerdOhiteirurmrm^^^  secundo. 

"^  •     .  *  qaia  Iiberat 

suppa/^/Qndd  do0ti?iiiav,iJhrigteslrberM  :a;caii6citate»er*^  apeccaio, 
rjQ«s,alpc,Q§tend4turret  cQnyitendatm?f,j.q4ioqi  lifeerafc 
aiMef^itmie-iippoaaMii !EtI;(di5?iditu;r^.^ba^^  pansr:i.jqttia^ 
ppimQ  oslendftur^^quod  sitie.>eognitione-CJhristl;«emh: 
tusci^penpMuatur  t  iv  ge<5unda/  rquod  pen  i  doetrinam'  et 
sermaneffl  Gifar isti  Mm^m  seruiti^  Uberatur  >  ibi  ^H 
BmbM  mgn\Jisu&iM :e^^^  ":^v 

-jiJ^  Rrimum-Brgo^  ostenditiir  ho^i^Mine^  priinQ  po^  uo  perpeid- 

^  .         .  ,        laleserviln- 

nitur ipefpetuandae •^(jm^ufe'^ 'ComTw^noii^a;») seoundo',  «« quaiuor, 
prQpteri  ladaeOTUm  4ubiatioiieirire^ 
mtiO';-ilevX\o-l,:mplieatiQii(^e(M/iHim  :  quarta,  mul^. 
tipMca,tidfy:^r&dmtiUrnhi  .rrjiil^  '  1^^!';^  ra   ,  i     o 

(Vers^/  21:k:  Primoii' isrgo .  ?pDnilur;^:perpetuandae:ExposiiioH^ 
sewittitis:.  eomminatih  ;<  «t *  >h^ec.  (.  est ,  quando  *  homo  Pr imam.' 
ipoEitOftij^i  peccatoiletHeomminatm  ejs  flhatem  im- 
poenijientiaro;rProj)tereat:dieitJM^5v:i ;;.;•;  :   • 

y  i-  Mis^yBimt  ergh  eis,i?iteruni:Iesmi:^  j  Ego  vado,. 
sdliGet  ^a(|i^remv  pepjpassioneni  ;\^^  'quasretis  me , 
adv  perSequeidum.vSoiliGet; :  e/ Im  ipecm^ 
ri^fnini'^  etl^o  •eripiarde  manibus  vestris.^  Et  ratio 
mM\i\ivr<^:^myag<i^  V  venire,, 

quiainon  pDteranftvmgldriara  introjre.  Unde  commi- 
riati^Sjest  eis  mortemir.culpae  .et  amissionem  gloriae. 
Hoc  dixit  Dominus  ludaeis;  simile :  dixit  discipuli&: 
«itQuo  '^^ega  *vadoc|^vos  Jipn*^potest^  venire  »,  ^inflra 
decimoitertiD'%>Sed.Iudaeis:diiit  eQmminwnjdo^.^i- 
scipulisypraechxit  diflfer^^rfo ;:  ^mide:  post  dixit  Petro:  .  _ 
«  Quo  ego  vado ,  non  potes  me  modo  sequi ,  sequeris 
Mtem  poMea». 

Z%.;  iS^X^'   "^^^  Tan-  Secuadam. 

gitur  hic  -secund^m*,  scilicet  propter'  dubitationem 
ludaeorum  comminationis  expo6*i^^o.  •Dubilabknt  enim 
de  'rilo  (Juod"  dixerat :  Quo  ego  v',adp,  vos  npn .pot- 

estis^  vfinire;  propt€^ea,4icunt :  Mjjri^^^^^ 
smetipsun},  qioia  (^iaip:  Quo ,  ego  •  uado  y  vos  non 
potestisnenirc?  htigiBiihm \* j :« Stulta  yerbsli,  omnino 
jnsipientiae  pieiiisi;  Si  enim  semetipstiin  interficeret , 
nqnnei  ipsi  simil i  ter  posserit  j  Si  de  m orte  locutu s  eist, 


:f--;i 


~irTT7'. — \j: 


*  lustinian.,  XXII.  Dig.  de  Testib.  (tit.  3.)  leg.  Testism- 
neus  pater  filio,  aut  filius  patri  non  est  (9.).  Ibld.»  !eg.  Lege 
/w^ia  (4)  decefnitur,  quod  agnatus  pro  agnntd ,:  et  cogriatus 
pro  cognatonon  sit  adinittendus  ad  testifldandnm.  Cftv  IV..  Cod. 
de  Testib.  (tit.  20.):  X^g.  Pm'entes  (^,).-  Wers.  30. 

.'  Cfr.  August.,;in  loan.  Evang.tr.  2,  n.  6.: 

*  Vide  August,>  in  loan.  Evang.  tr,  22.  n.  10. 
^  Ed.  dLddiiin  sensu  ibi  exposito.    • 

®  Pro  ofotw?  n  flrf,  ed.absque  al«?/Gorranus  legit  mtis  ad. 
'  Ut.dtcitur  infra  v,  26;  cfr.  infra  n.  43. 
»  Vers.  28. 

*  Loc.  cit. ;  cfr.  ibid.  n.  43-46.  —  Inferius  allegatur  foan. 
14,  9 :  Qui  videt  me  videt  et  Patrem. 


■  \^Vi  dicil' August^v  in  loan.  Evang.tr.  37.  n.  3.  Cli".  supra 
pa§.  317,  uota  1 1 ,  ubi  insinimtur  etiam  seq.  explicatio. 

^^  Vers."  31 .  —  Superius  voci  sefDitus  ed.  praeflgit  peccali. 

^*  Vers.  33  j  ibid.'V.'36.  estseq.  iociis,  Cfr.  Chfysost.,  in 
loah.  horail.  60.  (alia3.-49.)  n.  3}  homil,  72.  (ali^s  74.)  n.  3. 
et  homil.  73v  (alias  72.)  n.  I.  : 

18  Vulgata  Dec^to^i 

**in  loan.  Evang.  tr.  38.  n.  3:  Stulla  verba  et  omnino 
insipientiae  pleha.  Quid  enim  non  poterant  illo  venire,  quo 
ille  perrexisset,  si  interficeret  semetipsum?  Nunquid  ipsi  non 
erant  morituri'?.,.  Si  de.  morte  hominis  diceret,  quis  homo  non 
morilur  ? 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIII. 


361 


nonne  omnes  morituri  erant  >?  Ob  hanc  dubitationem 
ponit  Dbmiaus  suae  comminatiopis  explanationem ;  et 
duo  dixerat,  ideo  duo  explanat :  primo  illud  quod  di- 
xerat:  Quoegovado,  vos  non  potestis  venire.  Qah 
enim  hoc  dixerat  de  eundo  ad  Patrem  per  gloriam,  ad 
quam  non  possent  conscendere  p6ccatbres ;  ideo  dicit: 

33.  (Vers.  23.).  Et  dicebat  eis:  Vos  de  deor- 
sum  estis;  supra  tertio  *:  «  Qui  de  terra  est  de  terra 
loquitur»;  ego  autem  de  supernis  sum ,  et  ideo  ego 
sursum  vado;  et  propterea  quo  ego  vado,  vos  non 
potestis  venire;  quia,  sicut  dicitur  supra  tertio, 
«  nemo  ascendit  in  caelum ,  nisi  qui  descendit  de 
caelo»;  ideo  vos  descenditis,  ego  autem  ascendo., 
Rursus:  Vos  estis  de  hoc  mundo,  quia  huic  mundo 
adhaereti  s  per  amorem ;  ego  dutem  *  rion  sutn  de 
hoc  mundo,  ideo  ego  relinquo  vos  in  mundo,  et 
«quo  vado,  vos  non  potestis  venire»;  infra  deci- 
mo  sexto :  «  Exi vi  a  Patre  et  veni  in  mundum ; 
jterum  relinquo  mundum  et  vado  ad  Patrem  ».  Sic 
explanat  quod  dixerat:  Quo  ego  vado;  hoc  intelli- 
gendum  est  per  virtutem,  non  per  infirmitatem. 
Exponit  etiam  quod  dixit  ^ :  In  peccato  vestro  mo- 
riemini;  unde  istud  replicat,  ut  explicet: 

34.  (Vers.  24.).  Dixi  ergovobis,  quod^  morie- 
mini  in  peccaCis  vestris,  et  explano,  quomodo  in- 
telligo.  Si  enim  non  credideritis ,  quia  ego  sum, 
moriemini  in  peccato  vestro.  Si  autem  credideritis , 
non  moriemini,  ab  oppositis  est  intelligendum ;  unde 
Augustinus  ^ :  «  Reddita  est  spes  desperantibus ,  ex- 
citatio  facta  est  dormientibus  » ;  supra  tertio :  «  Qui 
incredulus  est  Fiiio  non  habet  vitam ,  sed  ira  Dei 
manet  super  eum ;  qui  autem  credit  in  Filium  Dei 
habet  vitam  aeternam  ».  Hoc  promiserat. 

35.  (Vers.  25.).  Dicebantergo  etc.  Tangitur  hic 
Teriiam.  tcrtium,  scilicet  explicatio  eredibilium.  Quia  enim 

comminationem  suam  exposuerat ,  quod  sine  fide  eius 
nuUus  poterat  liberari  a  morte ,  dicens ,  quod  in  pec- 
cato  essent  morituri ,  nisi  credereht,  quia  ego  sum  — 
hoc  quidem  implicite  dixerat -— ideo  ^  quaerunt  ludaei 
explicari  et  in  fide  doceri.  Propterea  dicebant  ei: 
Tu  quis  es?  ex  quo  salvari  non  possumus ,  nisi  in 


te  credamus.  Similiter  quaerebant  a  loanne  supra 
primo '^ :  «  Tu  quis  es  »?  Et  sequitur  responsio  Chri- 
sti,  qua  instruit  ludaeos,  credere  in  se  primo  <piae  jpn^^o,  re- 
respiciunt  creaturam  per  ipsum  factam;  secundo,  taram. 
quae  respiciunt  Patris  personaim ,  ibi  ^ :  Et  non  eogno- 
verunt.  —  Primo  namque  est  c?'eator;  propter  quod  es*  creator. 
ait :  Dixit  eis  lesus :  Principium ,  id  est ,  ego  sum 
principium  creahs ;  quia  omnia  per  ipsum  acceperunt 
esse,  sicut  dictum  est  supra  primo  capitulo^:  «In 
principio  erat  Verbum  »,  et  rursus:  «  Omnla  per 
ipsumfacta  sunti>.  —  Est  etiam  docior;  qui  et  h-  Estdoctor. 
quor  uofii^ ;  ad  Hebraeos  primo  *® :  «  Novissiibe  locu- 
tus  est  nobis  in  Filio ,  quem  constituit  heredem  uni- 
versorum ,  per  quem  fecit  et  saecula  » .  Similiter  Do- 
minus  respondit  Samaritanae  quaerenti:  «Egb  sum, 
qui  loquor  tecum  >>;  et  caeco,  infra  nono.  —  Est  Est  iudex. 
etiam  md^a:,  quamvis  nunc  non  loquatur  verba  con- 
demnationis,  sed  instructionis  "  et  vocationis.  Pro- 
pterea  dicit : 

36.  (Vers.  26.).  Multa  hdbeo  de  vobis  loqui; 
de^^,  id  est  contra  vos,  et  iudicare,  qme  non  re- 
manebunt  indiscussa ,  non  ob  maliliam ,  sed  ob  iu- 
stitiam.  Sed  qui  misit  me  verdx  est,  et  ego  quae 
audivi  ab  eo,  haec  loquor  in  mundo;  et  ideo  iu- 
dico  veraciter ;  supra  quinto  ^^ :  «  Sicut  audio ,  iudico, 
et  iudicium  meum  iustum  est ;  quia  noh  quaero  vo- 
luntatem  meam ,  sed  eius  qui  misit  me  » .  Et  quia 

se  manifestavit  in  comparatione  ad  creaturam,  ma- secnndo,  re- 
nifestat  se  in  comparatione  ad  Patris  personam,  *rem. 
quam  ludaei  intelligere  non  poterant;  ideo  dicit: 

37.  (Vers.  27.).  Et  non  cognoverunt,  quia  Pa- 
trem  eius  dicebai  Deum ;  et  quia  non  valebant  in- 
teiligere  altitudinem  generationis,  mittit  eos  ad  in- 
firmitatem  passionis,  cam  dicit: 

38.  (Vers.  28.).  DmY  ergo  eis  lesus :  Cum 
exaltaveritis  Filium  hominis,  scilicet  in  cruce;in- 
fra  duodecimo  ^* :  «  Et  ego,  si  exaltatus  fuero  a  terra , 
omnia  traham  ad  me  ipsum  >i;  tunc  eognoscetis,  quia 
ego  sum,  scilicet  distincta  in  Tririitate  persona;  ecce, 
personalis  distinctio ;  Exodi  tertio :  «  Ego  sum ,  qui 
sixmy>.  Et  d  me  ipso  facio  nihil,  scihcet  hoc  co- 


^  Vers,  31;  ibid.   v.  13.  habetur   seq.  locus.  —  Vulgata 
post  ego  omittit  auiem. 

*  In  Vulgata  deest  autem.  —  Sequuntur  loan.  8,  22.  et 
\6,  28.  Cfr.  etiam  supra  7,  7. 

*  Supra  V.  24 . 

*  Vulgata  gwta.  —  Subindepro  Siautem  credide)'itis ,  qmd 
habent  GEN,  alii  Si  entm  [B  vero,  ed.  ergo]  cretUderitis. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  38,  n.  7.  —  Subinde  allegatur  loan. 
3,  36. 

^  Ed.,  verbis   transpositis :  ideo   hoc  quod  ets  impHcile 
dixei*aU 

^  Vers.  19. 
®  Vers.  27. 

*  Vers.  1 ;  ibid.  v.  3.  est  seq.  locus. 

*^  Vers.  2.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  4,  26.  et  9,  37: 
Qui  loquitur  tecum,  ipse  est. 

"  Plures  codd.,  ut  G  H I K  L  M,  et  Gorranus  informatioim^ 
^*  Pro  de,  quod  praebet  C  quodque  ed.  omittit,  alii  codd. 

S»  Bonav.  —  Tom.  VI. 


et  Gorranus  iadicando.  Ed.  post  contra  vos  addit  si  non  cre- 
didetHtis ,  ei  post  indiscmsa  sic  prosequitur:  adf  malitiam  ve* 
stram  puniendam  et  ad  meam  iusUtiam  ostendendam.  Vel 
fnuJta  habeo  Joqui  vobis  et  iudicare,  «^  est  docere  ad  vestram 
titilitatem,  si  credideriiis  [secundum  Glossam  ordinariam].  Ec* 
clesiastae  nono  [v.  2.] :  Omnia  in  futurum  servantur  incerta. 
Et  loh  irigesimo  quarto  [y.  '12.]:  Deus  non  condemnabit  fru- 
stra ,  hec  Omnipotens  subvertet  iudicium.  ^—  Adiungimus  verba 
card.  Hug,,  in  huiic  locum :  Multa  habeo  de  vobis  loqui,  id 
est,  habeo  in  multis  eiccusdire,  et  iudicare,  id  est,  de  multis 
habeo  vos  punire.  Aliqui  habeni  multa  habeo  vobis  loqui, 
quasi  loquor  vobis;  et  multa  habeo  toqui  vobiSj  id  est  ad  in- 
struclionem  vestrara  et  utilitatem,  si  volueritis,  in  praesenti; 
et  iudicare,  in  futuro,  id  est  «ondemnare,  si  non  poenitueri- 
tis,  quasi  diceret:  doctor  sum  et  iudex. 

"  Vers.  30. 

"  Vers.  32.  —  Sequitur  Exod*  3,  14.  Cfr.  I.  Sent.  d.  2. 
dub.  4. 

46 


362 


eOMMEOTlilN.  IOANNEM'.a^  miL 


pxosc>eil& ;  sed  sitmt  doouit  melPaier,  haecloquor, 

id  est ,  sicut  accepi  a  PatriB.,  quia  Pater  omDia; idat 

>:    FiUo.  Et  in  hoe;  osteiiditur  gefierationis  emanatio*:  a 

'  '^  ^Patre;  supra  quinto^:  «  Non  polest  Filius  a  se-fe- 
-cere  quidquam^  nisi.quod  TJderit  Patrem  facientena  ». 

.  :<-■  Noil  solum  cognoscetis 'personalem  distinctionem^  sed 
etimx  es^entiae  indivimonem ;  idm Mioii  r    ■' 
\:j     39.  (Vers-  29.)f  M  ^qui  mi^it  me  mecum  esty 
propter  essentiae  unitatem,  in  qua  noii  est  dlvisio; 
infra  deeimo  quarto^ :  «  Nonne  creditiSj  quiaego  in 
Patre,  et  Pater  in  xhb  QsXp^t  Et  non  reliquit  meso- 
lum,  per  voluhtatem  discordantem;  quia  quaeph" 
cita  suiit  ei  ^aa  ^empen.  Unde  Filius  non  potest 
relinqui  a  Patre,:quia  non  potest  ei  nec  discordare 
nec  displicere;  Mattbaei  tertio^r  «  Hic. est  Filius 
♦  DQeus  dilectus,  in  quo  mihi  bene  complacui ».  E  con-  ; 
trario  peccalores  a  Domino  relinquuntur ,  quia  ei  di- 
splicent  :per  peccata ;  secundi  Paralipomenon  duode-  • 
cimo:  «  Vos  reliquistis  me,  et  ego  reliqui  vos  ». 

40.  (Vers.  SO,).  Haec  illo  loquente,  Tangitur  hic 
Qnartam.  quartum,  scllicei  muUipiicatio  credentitim  \ti  Chvi'' 

stum ,  quae  facta  est  ad  thanc  instFuctionem ;  ideo 
6ic\i:  Haec  iUa  bquente,  quae  scilicet  praedicta 
sunt^  multi  crediderunt  in.eum ;:  quia  serrno  eius 
habebat  efficaciam;  supra  quartof;  «Multoplures 
crediderunt  propter  sermonem  eius». 

'  QOAESTIONES. 

41.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit:  In  peccatis  vestris  moriemini.  ^  Vi- 
detur ,  quod  reveiaverit  eis  damnatioilGra  suam ,  ergo 
cogebat  eos  desperare ;  et  secundum  hoc  videtur , 
quod  aliquis  possit  esse  praescius  suae  damnationis  ^, 
—  Sed  hoc  non  videtur  ;  quia  scientia  et  revelatio  do- 
num  est  pietatis :  ergo  non  cogit  deSper^re. 

Ad  hoc  respondetur  tripliciter ,  quod  hoc  Domi- 
Resp.  1.  nus  non  dixit  revelando,  sed  comminando ;  unde  in- 
Resp.  2.  fra^  addit  conditionem :  nisi  credideritis,  -^  Aliter 


dicendum,  quod  hbc  Dominus' non  dixit  hominibus, 
quiei  fidem  adhiberent;  ideo  non  cogebat  desperare; 
unde  hoD  non  dixit  credentibus,  sed  incredulis.  -*- 
Tertio  modo  -dicitur,  quod  Dominus  loquebatur  mul-  Resp.  3. 
titudim-;  ideo  generaliter'  accipiebatur  verbum,  et 
•i^mo  specialiter  pro  se  ^ . ; 

-42.  Quae&ti  11.  Item,  cnm  pHncipium  dicat  ra- 
tionem  emanationis,  quae  primo  et  principalitercon- 
venit  Patri;  unde  est  hoe,  quod  Filius  sibi  ap- 
propriat? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoo  nomeri  prin-  Re»p- 
cipium  ail\q\i3LuAQ  accipitur  essentialite?^  secundum  Tripiexsen- 

_     -.  .  ,  .  .       SQS  princi- 

quod  dicit  respectum  ad  creaturam ,  et  sic  tota  Tri-  p"- 
nitas  dici  tur  principium ;  aliquando  notionaliter ,  et 
sic  Pater  et  Ftlius  mx\X  unum  principium  Spiritus 
sancti ;  aliquando  personaliter j  et '  sic  principimn 
dicit  ipsam  fontalem  emanationem  ^^  quae  reperitur 
in  Patre.  Et  sic  dicit  Augustinus  ^ ,  quod  «  Pater  est 
principium  Divinitatis  » .  ^ —  Dicendum  est  igitur,  quod 
hoG:  nomen  principium  secundum  quod  essentiale 
trahltur  ad  personam  Filii  dupliciter :  uno  modo  per 
pj^oprietatem  generationis,  et  sic  dicitur  Filius  prin- 
cipium  de  principio,  id  est  genitum ;  alio  raodo  per 
proprietatem  Verbi,  quia  Filius  est  Verbum,  et  sic 
trahitur  hic :  Ego  principium ,  qui  et  loquor  vobisK 

43.  Quaest.  III.  Item  quaeritur:  cura  veritas 
Filio  approprietur,  unde  est  hoc,  quod  Filius,  de 
Patre  loquens ,  sibi  attribuit  ^^l 

Diciendum,  quod  verax  dicitur,  quia  verba  vera  Resp. 
dicit.  Quia  ergo  Pater  dicit  Filium,  qui  est  Verbum 
verum,  cui  veritas  appropriatur,  verax  ratione  ori- 
ginis  connotatae  recte  potest  appropriari  Patri:^^ 

44.  Quaest^  IV.  Iteim  qnaeritur  de  hoc  quod 
dicit,  quod  non  reliquit  mesolum,  quia  quae  pla- 

cita  siint  ei  fa^io  semper  —  Contra:  Matthaei  vi-     '    ' 
gesima  septimo^^  dixit  Filius  in  passione:  /teu5,  Dms 
meus,  ut  quid  me  dereliquisti? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  est  derelictio  di-  Resp. 

...  w    ^'  ...  ,  Quadrnplex 

sp&nsatioms,  probatimis,  permtsstoms,  aeternae  dereuciio. 


1  Vers.  19.    '  - 

'  Vers.  11.  —  Inferius  vocibus  quia  qme  Vulgata  inter- 
serit  ego. 

'  Vers.  17.  —  Subinde  aUegatur  II.  Paralip.  12,  5. 
:*  Vers.  41, 

*  Cfr,  II.  Sent.  d.  4.  a.  2.  q.  2,  ubi  docetur,  quod  angelis 
malis  non  potuerit  revelari  ipsorum  condemnatio. 

*  Vers,  24.  —  Inferius  pro  qui  ei  fider/i  adhiberenl  (ila 
E  et  ed.)  alii  codd.  qui  ei  per  fidem  adhaerereni. 

^  Vide  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  ?,S,  n.  7,  ex  quo 
quaedam  relata  sunt  supra  v.  24.  n.  34. 

®  LJbr.  IV.  de  Trin.  c.  20.  n.  29.  De  praecedentibus  et 
seqq.  cfr.  supra  pag.  246,  nota  4. 

*  Cfr.  I.  Sent.  d.  29.  dub.  5.  seq.  —  Superius  pro  per 
proprietatem  ABIKLM  secundum  proprietatem,  et  subinde 
post  sic  dicitur  Filius  M  legit  principium  et  principium  de 
principio, 

^^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  39.  n.  7:  Pater  verax,  Fi- 
iius  veritas,  quid  putamus  esse  amplius?  Cogitemus,  si  possi- 
mus,  quid  est  amplius,  verax  an  veritas?  De  quibusdam  quae- 


ramus:  Pius  Iiomo  plus  est,  an  pietas?  Sed  plas  est  ipsa  pie- 
tas;  pius  enim  a  pietate,  non  pietas  a  pio...  Si  ergo  plus  pietas 
quam  pius...  nunquid  dicturi  sumus  plus  veritas  quam  verax  ? 
Si  hoc  dixerimus ,  Filium  incipiemus  dicere  Patre  maiorem.  Ait 
enim  apertissime  ipse  Dominus  lloan,  14,  6.]:  Egosimvvxet 
veiitas  et  vita  etc.  Cfr.  I.  Sent.  d.  3.  p.  L  dub.  4.  et  Breviloq. 
p.  I.  c.  6.  —  Pro  sibi  attribuU  [scil.  Patri  veracitatem]  ed.  ei 
attribuit. 

"  August.,  loc.  cit. :  «  Filius  veritas,  Pater  verax  ;  quid 
pius  sit,  quaero,  sed  aequalitatem  invenio.  Verax  enim  Pater 
non  ab  ea  veritate  verax  est,  cuius  partem  cepii,  sed  quam 
totam  genuit ».  Hoc  explicat  ibid.  n.  8 :  Si  est  verax  anima 
est  veritas  apud  Deum,  cuius  est  parliceps  anima.  Cuius  par 
ticeps  si  non  fuerit  anima,  omnis  homo  mendax  [Ps.  1 15, 11.] 
si  omnis  liomo  mendax,  nullus  homo  de  suo  verax.  Pater  au 
tem  verax  de  suo  est  verax,  quia  genuit  Veritatem.  Aliud  est 
verax  est  homo  iste,  quia  iam  percepit  veritatem;  aliud  est 
verax  Deus,  quia  genuit  Veritatem  etc.  —  Superius  ^vo  quia 
verba  ed.  qui  verba, 

"  Vers.  46. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIII. 


363 


De  iibera- 
tioaeaservi- 
tate  peccati 
agitar  tripli- 
citer. 


Primo,  pro- 
mittitar  Ii« 
beratio,  de 

qao  tria. 


Expositio  lit' 
teralis. 
Primiim. 


damnationis.  Prima,  dispensationis,  fuit  Filium  pas- 
sioni  exponere  ob  generis  humani  salutem  ^.  Se- 
cunda,  probationis,  est  in  iustis,  sicut  reliquit  Do- 
minus  lob  in  manu  satan.  Tertia  est  in  peccantibus 
in  praesenti.  Quarta  est  in  damnatis  aeternaliter , 
quae  est  dereiictio  sine  visitatione  Tilla.  Verbum  igi- 
tur  Domini  hic  intelligitur  de  derelictione  iracundiae, 
non  de  dispensatione  divinae  sapientiae^. 

45.  Dicebat  ergo  lesus  etc.  Ostensum  est,  quod 
sine  doctrina  et  fide  Christi  est  in  peccalo  perpetua- 
tio;  ostenditur  hic  secundo,  quod  per  doctrinam 
Christi  est  a  semtute  peccati  liberatio.  Et  dividitur 
haec  pars  in  tres  partes:  quia  primo  a  servitute  pec- 
cati  per  doctrinam  Christi  promittitur  liberatio;  se- 
z\xnA.o  ludaeorum  evacuatur  gloriatio,  ibi^:  Scio, 
quia  filii  Abraha^  estis;  tertio  ostenditur  ludaeo^ 
rum  co-nsequens  indignatio;  ibi:  Responderunt  lu- 
daei  et  dixerunt  ei :  Nonne  bene  dicimus  nos  ? 

Primo  ergoper  doctrinara  Christi  promittitur  et 
ostenditur  liberatio  fieri  hoc  ordine:  primo  Ubera- 
tio  pramittitur;  secundo  promissa  a  ludaeis  parvi- 
penclitur;  tertio  eis  necessaria  ostenditur, 

46.  (Vers.  31.).  Promittitur  ergo  liberatio  his 
qui  in  doctrina  Christi  permanent ;  propterea  dicit : 
Dieebat  ergo  lesus  ad  eos  qui  crediderunt  ei  * ;  et 
quia  comminatione  territi  crediderunt,  promissione 
aUiciuntur,  ut  perseverent;  unde  dicit:  Si  vos  per- 
manseritis  in  sermone  meo;  infra  decimo  quinto^: 
«  Manete  in  me,  et  ego  in  vobis.  Sicut  palmes  non 
potest  ferre  fructum  a  seraetipso,  nisi  manserit  in 
vite;  sic  nec  vos,  nisi  in  me  manseritis  » ;  non  sicut 
illi ,  de  quibus  dicitur  Lucae  octavo :  «  Ad  tempus 
credunt  et  in  tempore  tentationis  recedunt  » ;  hi  non 
reportant  fructum;  sed  vos,  si  permanseritis ,  vere 
discipuli  mei  eritis. 

47.  (Vers.  32.).  Et  vos  ^  cognoscetis  veritatem, 
et  veritas  liberabit  vos,  Triadicit,  quae  faciunt  ho- 


minem  rectum;  Primum  est  rectitudo  affectu^,  et  Jria  faciant 

Domiodm  re* 

hoc  notatur  in  discipulatu  Christi ;  secundum,  recti- ^i^m, 
tudo  intellectuSf  et  hoc  in  cognitione  veritatis ;  ter- 
tium,  rectitudo  effeetus  per  liberationem  a  culpa, 
ethoc  notatur  in  liberatione  veritatis.  Yel :  discipuli 
eritis  in  via  per  imitationem;  veritatem  cognoscetis 
in  animae  beatiflcatione ;  et  veritate  liberabimini  ab 
omni  corruptione  in  animae  et  corporis  felici  unione; 
ad  Romanos  octavo  ^ ;  «  Ipsa  creatura  liberabitur  a 
servitute  corruptionis  in  libertatem  gloriae  filio- 
rum  Dei». 

.  48..{Vers.  33.).  Responderunt  ei.  Tangitur  hic  sccundnm. 
secundum,  sciUcet  quomodo  liberatio  promissa  a 
ludaeis  parvipenditur,  quia  ipsi  se  liberos  reputa- 
bant ;  unde  gloriantur  de  libertate  et  non  curant  de 
liberatione,  Propterea  dicunt  ei:  Semen  Abrahae  su- 
mus  et  nemini  servivimus  unquam;  et  ita^  hberi 
sumus  per  naturam;  quomodo  tu  dicis:  Liberi  eri- 
tis,  quasi  modo  non  simus  liberi?  Ideo  dicebant  se 
hberos,  quia  nati  de  Abraham  per  Isaac,  qui  fiiius  fuit 
hberae,  secundum  quod  dicitur  ad  Galatas  quarto  ^: 
«  Eiice  ancillam  et  fihum  eius  » ;  dictum  est  de  Agar ; 
«non  enim  heres  erit  filius  anciliae  cum  filio  libe- 
rae  » ,  et  tractum  est  de  Genesis  vigesimo  primo. 

49.  (Vers.  34.).   Respondit  eis  lesus.  Tangitur  Tertium. 
hic  tertium,  qmdi  necessitas  liberationis  ostenditur ; 
et  ostendit  eos  servos,  et  quod,  habent  opus  libera-  Tria  osten- 

_       _.,  *  ^       i  .    ^      dantur. 

tione  et  quomodo  liberantur.  —  Quod  ergo  smt  Probaiar, 
servi  spiritualiter,  ostendit  tali  ratione :  Qui  facit  serri. 
peecatum  servus  est  peccati;  sed  vos  facitis  pecca- 
tum :  ergo  vos  estis  servi  peccati.  Minorem  huius 
rationis  tacet ,  quia  infra  ^^  eam  exprimit,  et  conclu- 
sionem  tacet;  sed  proponit  maiorem  Aicms:  Amen, 
amen  dico  vobis :  Qui  ^*  facit  peccatum  serous  est 
peccati.  Hoc  probat  beatus  Petrus  in  secundae  Cano^ 
nicae  secundo :  «  A  quo  quis  superatus  est ,  huius  et 
servus  est  » .  Haec  est  pessima  servitus ;  unde  Au- 


*  Cfr.  m.  Sent.  d.  21.  a.  1.  q.  1.  ad  4. 

*  In  derelictione  ii^acundiae  comprehenditiir  terlia  et  quarta 
species,  et  in  dispensatione  divinae  sapientiae,  prima  et  se- 
cunda,  ut  explicat  ed,,  quae  legit:  de  derelictione  tertia  et 


quarta,  quae  est  iracundiae  y  non  de  prima  et  secunda,  quae 
est  dispensationis  divinae  sapientiae.  Deinde  eadem  hoc  loco 
addit  verba  et  schema,  quae  sequuntur  et  in  codd.  deside- 
rantur: 


Et  nota,  quod  * 

dispensationis,  Ps.  21 ,  2:  «Deus,  Deus  meus,  respice  in  me,  quare  me  dereliquisti  »? 
probationis,  Isai.  54,  7:  «  Ad  punctum  in  modico  dereliqui  te,  et  in  miserationibus  magnis  congregabo  te». 
est  derelictio  (  permissionis,  II.  Paralip.  12,  i  :  «  Dereliqiiit  Legem  Domini,  et  omnis  Israel  cum  eo  ». 

sempiternae  damnationis,  ler.  16,  11 :  «  Quia  dereliquerunt  me  patres  vestri,  ait  Dominus,  et  abierunt  post  deos 
alienos»  etc;  et  I.  Paralip.  28,  9:  «  Si  dereliqueris  eum,  proiiciet  te  in  aeternum  ». 


^  Vers.  37 ;  ibid.  v.  48.  est  seq.  locus :  Responderunt  ergo 
ludaei  etc. 

*  Vulgata  addit  ludaeos,  ed.  ex  Iudaeis.  —  Subinde  pro 
perseverent  fere  omnes  codd.  pet^severarent 

®  Vers.  4.  —  Sequitur  Luc.  8,  13. 

®  Vulgata  omitlit  vos.  —  De  triplici  rectitudine  hominis 
cfr.  II.  Sent,  Prooem. 

'  Vers.  2L  —  Superius  pro  Vel:  discipuU  eiitis  ed,  Ita- 
que  vere  discipuli  eritis,  quia,  et  subinde  pro  in  animm  et 


corporis  feltci  unione  [E  felicitatione ,  nonnuili  alii  codd.  felh 
citudine]  eadem  ed.  animae  et  corporis, 

®  Ed.  et  si  ila, 

«  Vers.  30.  Vide  Gen.  21,  10. 

*^  Vers,  37.  seqq.  —  Inferius  post  conclusionem  ed.  cum 
nonnullis  codd.  addit  similitei\ 

^^  Vulgata  Quia  omnis  quL  —  Sequitur  II.  Petr.  2,  19. 
Cfr.  II.  Sent.  d.  44.  a.  3.  q.  1.  in  corp. 


m 


CQJHMENT.  ,IN  lOANNEM  C. ,  VIU. . 


«:^  "    .    ;    ..-..;  t 


,  gustinus  ^ :  «  0  Dpiserabilis  seryitus!  Servus  hominis 
aliquando,  sui  doniini  duris  ipiperiis  fatigatus ,  fu- 
giendo  requiespit;  servus  vero  peccati  quo  fugit?  Se- 
cura  trahit  inalam  conscientiain ,  quoouinque  eat;  quia, 
uem,  qood  quocumque  vadit,  a  se  non  recedit »."—  Sic  patet, 
beraiione.  *  eos  essc  servos ;  et  ex  hpc  probat,  quod  inrf^^en? 
liberationej  tali  ralione:  qui  non  manet  in  domo  in 
aeternum  indiget  liberari  ab  eo  qui  manet,  et  per 
eum  potest  liberari;  sed  servus  non  manet,  Filius 
autem  manet:  ergo  servus  per  Filium  indiget  et  pot- 
est  iiberari.  Sed  vos  estis  servi ,  ut  supra  ^  dictum 
est :  «  si  ergo  vos  Filius  liberaverit,  vere  liberi  eri- 
tis  » .  Primae  rationis  ponit  minorem  propositionem, 
cum  dicit: 

bO.  (Vers.  33.).  Servus  nonmanet  in  domo  in 
aeternum ,  Filius  ^  manei  in  aeternum.  Augustinus 
exponit :  Qui  est  servus  peccati  non  manet  in  domo 
in  aeternum,  id  est  finaliter,  quamvis  possitessede 
praesenti  Ecciesia  quantum  ad  numerum.  Tales  servi, 
etsi  sint  in  domo  cum  bonis ,  tamen  non  habent  ve- 
stem  nuptialem;  ideo  eiiciuntur,  secundum  illud  Mal- 
thaei  vigesimo  secundo*:  «  Amice,  quomodo  huc 
intrasti,  non  habens  vestem  nuptialem  »?  Et  post  sub- 
ditur :  «  Proiicite  eum  in  tenebras  exteriores  » . 

5 1 .  (Vers.  36.).  Si  ergo  Filius  vos  liberaverit,  vere 
liberieritis,  ille,  inquam,  Fiiius  solus  esl  liber,  quia 
solus  sine  peccato ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Factus  sum 
sicut  homo  sine  adiutorio,  inter  mortuos  liber  » .  Et 
ratio  redditur  infra  decimo  quarto :  « Venit  prin- 
ceps  mundi  huius  et  in  me  non  habet  quidquam». 
item,  de  mo- Iste  FiUus  liber,  ut  nos  liberaret,  factus  est  pro 
doiiberatio- ^^j^j^  quasi  sorvus;  ad  Phiiippenses  secundo:  «  Hu- 

miliavit  semetipsum,  formam  servi  accipiens»  etc. 
Hic  igitur  ms  liberavit  redimendo;  Isaiae  quinqua- 
gesimo  secundo^:  «  Gratis  venundati  estis,  et  sine 
argento  redimemini»;  quia,  sicut  dicitur  primae  Pe- 
tri  primo ,  « non  corruptibilibus  auro  vel  argento 
redenipti  estis,  sed  prelioso  sanguine  quasi  Agni  im- 
maculati  et  incontaminati ,  Christi  lesu  »,  Non,  in- 
quam,  ut  iterum  simus  servi,  sed  liberi;  unde  ad 
Galatas  quinlo:  «Vos,  inquit,  fratres,  in  libertatem 
vocati  estis ,  tantum  ne  liberiatem  in  occasionem  de- 


tis  CjarniSi,.  SQd  ger  caritatem.  spiritus  servite  iu:- 
vicem ».     ...  .^ 

QUAESTIONES. 

]  ''■■.:'•        •■■'.         .  .     •       -■       ■     '       '■.'-..■■ 

52..  O^^^st-  I-  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
diciint:  Semen  Abrahae  sumus  et  nemini  servivi" 
Mus  unquam, 

Contra:  1,  Servierunt  Aegyptiis;  unde  Deute- 
ronomii  sexio ''lEduxit  vos  Dominus  de  domo  ser- 
vitutis. 

2.  Item ,  servierunt  Nabuchodonosor  in  captivi- 
tate  Babylonica  per  septuaginta  annos^.  —  Si  dieas, 
quod  ipsi  loquebantur  de  se,  non  depatribus;  obii" 
citur:  quia  etiam  tunc  tributum  reddebant  Romanis; 
unde  quaesierunt  Matthaei  vigesimo  secundo  ^ :  Li- 
cetne  tributum  dare  Caesari,  an  non? 

Ad  hoc  est  una  responsio,  quod  ipsi  mentiti  Resp.  i. 
sunt,  sicut  saepe  solebant,  et  beneficiorura  Dei  obliti 
erant;  unde  Augustinus  *^:  «0  pellis  inflala!  non  est 
ista  magnitudo,  sed  tumor.  Quomodo  verum  dixi- 
stis?  loseph  venundatus  est,  Prophetae  in  captivita- 
tem  ducli,  populus  in  Aegypto  in  luto  et  latereser- 
viebat,  vos  ipsi  etiam  tribula  solvebalis». 

Aliter   respondetur ,    quod   iliud   intellexerunt  nesp.  2. 
quantum  ad  morem,  quem  habebant  inter  se  prae- 
cepto  Legis;  Levitici  vigesimo  quinlo " :  Servus  et 
anciUa  sint  vobis  de  nationibus ,  quae  in  circuitu 
vestro  sunt. 

Vel  aliter  dicendum,  quod  est  servitus  condi-  Resp.  3. 
tionis  per  originem,  sicut  fllius  servi  est  servus, 
et  sic  intelligebant,  et  isti  dicuntur  servi  de  corpore; 
et  est  servitus  oppressionis  per  dominium^^,  et  de 
hac  non  intelligebant. 

53.  Quaest.  II.  Sed  quaeritur :  cum  peccator  fa- 
ciat  omne ,  quod  vult ,  iustus  autem  non ;  quomodo 
peccator  dicitur  servusl 

Dicendum,  quod  peccator  recte  dicitur  servus  Resp- 
peccati,  quia  magna  servitus  est  sequi  malam  vo- 
luntatem;  et  propter   conditiones  serviles.  quae  in  inpeccatore 

.  ♦      ^  octo  Tilia. 

peccatore  repermntur,  propter  quas  servus  recte 
dicilur.  —  Servus  enira   vilis  est,  sic  et  peccator; 


^  In  loan.  Evang.  tr.  41.  n.  4,  ubi  textus  originalis  post 
O  miseraUlis  sm^vitus  plura  addit  et  ultimam  propositionem 
sic  exliibet:  Secum  se  trahit,  quocumque  fugerit,  Non  fugit 
se  ipsam  mala  conscientia,  non  est  quo  eat,  sequitnr  se,  immo 
non  recedil  a  se ;  peccatun  enim,  quod  facit,  intus  est  Pro 
Sei^vus  hominis  aliqumdo,  sui  domini  perniuUi  codd.  Servus 
autem,  CEN  Sei*vus  aliquando,  et  subinde  pro  vadit  plures 
codd.  vadat 

*  In  expositione  huius  (34.)  vers.  —  Sequitur  v.  36. 

®  Vuigata  tum  post  Servus  tum  post  Filiu^  addit  autem. 
—  August.,  in  loan.  Evang.  tr,  41.  n.  8:  Ecclesia  est  doraus, 
servus  peccator  est  Intrant  mulU  in  Ecclesiam  peccatores.  Non 
ergo  dixit:  servus  non  estin  domo,  sed:  non  manet  in  domo 
in  aetef^num,  —  Inferius  post  id  est  ed.  legit  in  Ecclesia  fina- 
liter,  quamvis  etc. 

*  Vers.  12.  soq. 


*  Psalm.  87,  5.  et  6.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  1 4,  30. 
et  PMI.  2,8.  ^  ' 

®  Vers.  3.  —  Subinde  allegantur  I.  Petr.  1,  18.  seq,  et 
Gal.  5,  13. 

^  Vers.  43. 

^  Cfr.  II.  Paralip.  36,  21  ;  ler.  23,  12.  et  29,  10. 

^  Vers.  n. 

^^  In  loan.  Evang.  tr.  41.  n.  2.  Respicitur  ad  Gen.  37,  28. 
(de  loseph);  IV.  Reg.  24,  14.  seqq.  et  Exod.  1,  14. 

"  Vers.  44. 

^^  iustinian.,  I.  Institut.  imperial.  de  iure  person.  (tit.  3.) 
§  Set^vi  autem  aut  nascuntur ,  aut  fiunt.  Nascuntur  ex  ancilUs 
nostris;  flunt  aui  iure  gentium,  id  est  ex  captivitate,  aut  iure 
civili,  cum  liber  homo  maior  viginti  annis  ad  pretium  partici- 
pandum  sese  venundari  passus  est.  Cfr.  11.  Sent.  d.  44.  a.  3. 
q.  I.  in  corp.  et  IV.  Sent.  d.  36.  a.  4.  q.  3. 


CQMMENTkIN/IOANKPMi  e;,  JPL  , 


zm 


tertii  Regum,primO:^f  ^fi^nmy^^  fiHus  meus 

Salomon  peccdtores,  id  est  viles,  •  -^r'  YMibus  ^v^ci;^., 
turj  sic  peccator,;  Lucae  decimp  guinto^  filiijs  prodi- 
gus  implerQ:  cupiebat  :oentrem  de  ^iliquis  porcprum, 
—  Vilia  operatur^  sic.  etpecGator;  Expdi  vgrimo,^: 
Ope^ibw  duris lutiet lateris  omnique  fiimulatupre^ 
mebantw.  -r  Viliter  tractatur,  sic  peccator ; « I^re- 
miae  decimo  sexto:  Servietis jUisalienis,  qui  non 
dabuntvQbis  requiem.  —  Alienm  est  alucro;  Osee. 
octavo  ^ : .  Gt^/mi^  stans  non  e^t  in  eoy^germe^i 
non  faciet  farinam;  quodsi  fecerit,  alieni  come- 
derit  eam.  —  Alienus.  a  Domini  sui  secretOy  sic 
peccator;  infradeciino  quinto:  lam  non  dicam  vos 
servos ,  sed  amicos ,  quia  omnia,  quaecumque  au-  . 
divi  a  Pq,tre  meo,  no^a /m  wfe,  Peccatoribus  npn 
revelat,  quia  sunt  in  tenebris.  —  Alienus  ab  hono' 
ris  familiaritate ;  ad  Romanos  octayo^:  ^Von  acce- 
pistis  spiritum-  servitutis  iterum  in  timore. — Alier 
nus  ab  hereditate,  s\c  pecc^iot;  lob  vigesimo.  se- 
ptimo:  Dives,  cum  dormierit ,  mliil  seeum  afferet ; 
ad  Galatas  quarto :  Non  erit  heres  filius  ancillae 
cum  filio  liberae^. 

84.  Scio,  quia  filii  Abrahae  estis.  Postquam 
secBDdo,  itt-  ostensa  est  per  doctrinam  Christi  liberatio ,  evacua- 

•  daeoram 

evacuator   (ur  hic  ludcbcorum  qloriatio,  quia^  doriabantur  se 

^lorialio,  de  ^  -^  m  q 

quo  quaiDor.  liberos  per  naturam;  et  hoc  quidem  Dominus .  facit 


hpe  ordm^  Priinp  ap^uit,4^^      genus.filiatiQnis: , 
secundmn  naiuram,  et.  ifnitatiQpem  *  secundo  osten-. 
:dit,  quod  p§r  imU0or^iMon  sunifiUi  Aby^ahae ; 
\QY^\o,>s\n^Amn,s^t  qm^sunt 

filii  diabolii  ,..    ^    ^    ^    ,  .    ..      .  a     ^: 

:, , (Yers^ . S7.)j  .Primip  igitarjinAuitur  rf^^pto  ^^^^^     Exposuiout. 
filiatiQnis:.,pGr.,naturam\ei. per  imifatiQnefn;  per  Primum'. 
naturalem  genemtionem,  cura  dicit :  Scio,  quia  filii 
i46ra/iae  e^^i^,  secundum.  c^rnem  scilicet  geniti; 
Isa^ate  quinquagesimo  primo ' :  «  Attendite  ad  Abra- 
ham ,  patrem,  vestrum ,  et  ad  Saram ,  quae  peperit 
vos  »  ;  et  bunc  patrem  habetis  per  generationem  ^ 
sed  alium  habetis  per  imitationem ;  unde  dicit:  Sed. 
quaeritis  me  interficere,  quia  sermo  meus  non  ca- 
pit  in  vobis;  Ecclesiastici  vigesimo  primo^ :  «  Cor 
fatui  quasi  vas  confractum ,  omnem  sapientiam  non 
tenebit»;  Proverbiorum   nono.    Et   hoc  quidem  est 
opus  iniquitatis,  et  secundum  hoc  alium  patrem  ha^ 
betis ,  quera  imitamini ;  unde : 

83.  (Vers.  38.).  Ego  quod  vidi  apud  Patrem 
meum,  hoc^  loquor ,  ipsam  imitando;  ad  Ephesios 
quinto ;  «  Iroitatores  Dei  estote  sicut  filii  carissimi » . 
Etvosquaevidistisapud  patrem  vestrum  faci- 
tis;  unde  patrem  hBheti^  per  imitationem.  Sicuthi 
habebant  dupUcem  patrem:  secundum  carmm  et 
imitationem;  ^ic  Abraham  duo  genera  fiUorum ;  ad 


I  » 


^  Vers.  21.  —  Sequitur  Luc.  15,  16. 

*  Vers.  44.  —  Seq.  locus  est  ler.  16,  13. 

*  Vers.  7.  —  Subinde  aHegatUr  loan.  45,  15. 


^  Vers.  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  lob  27,  19.  et  Gal.  4,  30 
^  Sola   ed.   hoc   locd  liabet   verba  et  schema,  qiiae  se- 
c[iuintur : 

Nota  quoad  supra  iain  dicta  ac  infra  dicenda,  quod: 

I  ad  facienda  voluntaria,  Eccle.  8,  3.  seq. :  «  Omne,  quod  voluerit,  faciet;  et  sermo  illius  potestate  plenus  est;  nec 

dicere  ei  quisquam  potest:  Quare  ita  facis  »? 
ad  implenda  promissa,  Num.  41,  23:  «lam  nunc  videbis,   utriim   sermo  meus  opere  compleatur  >».  Sermo  ser- 

monis  virtute  impletur.  «  quia  dixit,  et  facla  sunt »  etc.  [Ps.  448,  5.]. 
ad  dirigendos  devios,  Ps.  447,  45:  «  Qui  emittit  eloquiym  suum  terrae,  velociter  currit  sermo  eius  »;  quia  velo- 

ciler  facit  currere  et  in  nullam  partein  declinare. 
ad  inflammandos  tepidos,  ler.  20,  9:  «Et  dixi :  Non  recordabor  eius  neque  ibqiiar  iiltra  in  ndmlne  illius;  et  fa- 

ctus  est  in  corde  meo  qiiasi  ignis  exaestuans  claususque  in  ossibus  raeis;  et  defeci,  ferre  non  sustinens  ». 
ad  arguendos  malignos,  qui  simt  profundi  corde,  Hebr.  4,  12 :  «  Vivus  est  sermo  Dei  et  efficax  et  penetrabilior 

omni  gladio  ancipiti  et  pertingens  usque  ad   divisionein  animae  ac  spiritus,  compagum  quoque  ac  raeduUa- 

rum»  etc.  . 

ad  expugnandos  superbos;  Sap.  48,  i5:  «  Omnipbtens  sermo  tuus,  Doraine,  exsiliens,de  caelo  a  regalibus  sedi- 

bus,  durus  debellator  in  raediam  exterminii  terram  prosilivit». 
ad  condemnandos  incredulos,  loan.  42,  48:  «  Qui  rae  spernit  et  non  accipit  verba  mea  habet   qui  iudicet  eum. 

Sermo ,  quem  loculus  sum ,  ille  -iadicabk  eum  tn  n^vissima  die  ». 
ad  liberandos  servos,  loan.  8,  31.  seq. :  «  Si  vos  permanseritis  in  sermone  mea,  vere  discipuli  meieritis,  et  vos 

cognoscetis  veritatem,  et  veritas  liberabit  vos». 
ad  curandos  infirmos,  Sap.  46,  42:  «.Neque  herba  neque  malagma  sanavit  eos,  sed  sermo  tuus,  Domine,  qui 

sanat  omnia  », 
ad  conservandos  sanos,  Sap.  46,  26:  «Non  nativitatis   fructus   pascunt  homines,  sed  sermo  tuus  eos  qui  in  te 

crediderunt,  conserv^at». 
ad  protegendos  tentatos,  Prov.  30,  5:  «  Omnis  sermo  Dei  ignitus.clypeus  est  sperantibus  in  se». 
ad  saiictiflcandos  electos,  loan.  17,  17:  «  Pater ,  sanctiflca  eos  in  veritate;  sermo  tuus  veritas  est». 
ad  glorificandos  perseverantes ,  loan.  8,  51  :  «  Amen,  amen  dico  vobis,  si  quis  sermonem  meum  servaverit,  mor- 

tem  non  gustabit  in  aeternum  »  etc.      . 

gant  Epli.  S,  •/:  Imitatores  Dei  estote  etc;  cfr.  tamen  seq. 
vers.  n.  55. 

®  Vulgata  omittit  hoc.  —  Sequitur  Eph.  5,  4.  —  Subinde 
post  mide  ed.  addit  alium. 


sermo  Dei  est 
eflicax 


I 


*  Codd.  E  N  qm. 

'  Vers.  2. 

®  Vers.  47.  —  Ex  Prov.  9.  ed.  allegat  v.  7 :  Qui  erudii 
derism^em,  ipse  iniuriam  sibi  facit,  et  qui  argml  impiumsibi 
maculam  generat.  Codd.  nullum  textum  proferunt.  C  E  N  alle- 


366 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIIL 


Romanos  nono^:  «Non  qui  semen  sunt  Abrahae,  hi 
omnes  fiUi,  sed  qui  fllii  sunt  promissionis  ». 

56.  (Vers.  39.).  Responderunt  et  dixerunt  ei. 
seeQndom.  Hic  tangitur  secundum;  ostenditur  enim,  quod  non 

mnt  filii  Abrahae  per  imitationem ,  sicut  ipsi  glo- 
riabantur;  propter  quod  dixerunt  ei:  Pater  noste?* 
Abraham  e$t,  Ideo  hoc  replicant,  quia  dixerat,  quod 
faciebant  opera  patris ;  et  ostendit  Dominus ,  quod 
non  intellexit  de  illo  patre ;  ideo  dicit  eis  lesus :  Si 
filii  Ahrahae  estis,  opera  Abrahae  facite,  id.jest, 
si  Yultis  esse  fllii  per  imitationem ,  sicut  eslis  se- 
cundum  carnem ;  opera  Abrahae  facite ,  alioquin  fru- 
stra  gloriabimini ;  Matthaei  tertio  * :  «  Et  ne  velitis 
dicere :  Patrem  habemus  Abrahara  ;  dico  enim  vobis , 
quia  potens  est  Deas  de  lapidibus  istis  suscitare  fllios 
Abrahae  ».  Et  quia  opera>  Abrahae  non  facitis,  a  de- 
structione  conseqiientis ,  nec  filii  eius  dicendi  estis. 
Ideo  dicit: 

57.  (Vers.  40.).  Nun^c  autem  quaeritis  me  in- 
terficere,  hominem,  qui  veritatem  locutus  sumvo- 
bis,  quam  audivi  a  Deo,  et  ita  iustum  et  innocen- 
tem ;  hoc  autem  Abraham  non  fecit,  quia  iniquum 
est  et  Lege  prohibetur ;  Exodi  vigesimo  tertio  ^ :  « In- 
nocentem  et  iustum  non  interficies  » .  Ideo  alius  est 
pater ,  quem  imilamini ;  propter  quod  subdit : 

38.  (Vers.  41.).  Vos  autem^  facitis  operapa- 
tris  vestri.  Chrysostomus :  «  Opera  i4  6raAae  fuerunt 
fldes,  obedientia,  mmsaetndo ;  vestra,  infldelitas ,  im- 
pietas  et  crudelitas  » . 

Dixerunt  itaque  ei.  Tangitur  hic  tertium;  osten- 
Tertiam.  ditur  cnim ,  quod  non  sunt  filii  Dei.  Quia  enira  iam 
intellexerant ,  quod  loqueretur  de  patre  spirituali ; 
ideo  commendant,  se  esse  fiiios  Dei  tanquam  cultores 
eius,  non  idololatriae  deditos,  quae  fornieatio  dici- 
tur  in  Scriptura ;  unde  dicit :  Dixerunt  itaque  ei : 
Nos  ex  fornicatione  naii  non  sumus,  fornicantes 
cum  idolis,  secundum  illud  leremiae  secundo  ^:  «  Sub 
omni  ligno  frondoso  fornicata  es  » ;  et :  «  Poliuisti 
terram  fornicationibus  tuis  » ;  non  sic  nos ,  sed  unum 
patrem.  habemus  Deum ,  quem  colimus  iuxta  impe- 
rium  ipsius ;  Exodi  vigesimo  ® :  «  Non  habebis  deos 
alienos  coram  me  » .  Hunc  non  habebant ;  Malachiae 
primo :  «  Si  Pater  ego  sum ,  ubi  est  honor  meus  ? 
Et  si  Dominus  ego  sum,  ubi  est  timor  raeus  »?  Et 


quia  inaniter  gloriabantur,  ostendit,  quod  non  sunt 
filii  Dei;  unde  subdit: 

59;  (Vers.  42.).  Dicif  eis  lesus:  Si  Deuspa- 
ter  vester  esset,  diligeretis  utique  me,  tanquam  fra- 
trem  vestrum,  quia  spiritus  adoptionis  est  spiritus 
amoris;  ad  Romaoos  octavo:  «  Accepistis  spiritum 
adoptionis  filiorum,  in  quo  clamamus :  Abba,  Pater  ». 
Ego  enim  a  Deo  ^  processi,  ut  Filius  scilicet  per 
generationem ;  et  veni,  in  raundura  per  incarnatior 
nem,  et  sicut  ab  illo  sum  genitus,  ita  etiametmisr 
sus;  unde :  neque^  a  me  ipso  veni,  sed  ille  me  mi- 
sit,  Non  propria  auctoritate  veni;  ad  Hebraeos  quinto: 
«  Christus  non  semetipsum  clariflcavit ,  ut  pontifex 
fleret»;  quocontra  leremiae  vigesimo  tertio:  «Cur- 
rebant ,  et  ego  uon  mittebara  eos  » ;  item  Exodi 
quarto:  «  Obsecro,  Domine,  mitte  quem  missurus 
es  ».  Et  tamen  me  non  diligitis;  et  hoc  probat  quae- 
rens  ab  eis: 

60.  (Vers.  43.).  Quare,  inquit,  loquelam  meam 
non  cognoscitis?  scilicet  credendo  in  me.  Rafio  hu- 
ius  erat  odium-,  quia  non  potestis  audire  sermonem 
meum,  propter  odium  et  invidiam;  Sapientiae  se- 
cundo  ^^:  «  Gravis  est  nobis  ad  videndum  ». 

61.  (Vers.  44.).  Vos  expatre  diabolo  estis,  Tbxi-  Qaarium, 
gitur  hic  quartum ;  ostenso  enim ,  quod  non  sunt  filii 

Dei,  ostendit,  quod  sunt  filii  diaboli,  ut  sic  omnis 
gloria  eorum  evacuetur.  Et  proponit,  cum  dicit:  Argumenu- 
Vos  ex  patre  diabolo  estis;  ex  non  dicit  ibi  gene- 
rationem,  sed  imitationem  exempli;  Ezechielis  de- 
cimo  sexto^^:  «  Pater  tuus  Araorrhaeus,  et  raater  tua 
Cethaea  » ;  et  primae  loannis  tertio :  «  Qui  facit  pec- 
catam  ex  diabolo  est ».  —  Probat  hoc,  quia  eum 
imitantur;  unde:  desideria  patris  vestri  vultis  fa- 
cere.  Haec  sunt  desideria,  de  quibus  primae  ad  Ti- 
motheum  ultimo  '^ :  «  Desideria  raulta  inutilia  et  no- 
civa,  quae  mergunt  homines  in  interitum  et  perdi- 
tionera  ».  Ostendit,  quod  imitantur  eum  in  duobus,  imiiaiio  m 
scilicet  m  homictdio  et  mendaeto :  m  mendacio  est 
curvitas  intellectus ,  in  homicidio  affectus.  Ideo  dicit : 
Ille  homicida  erat  ab  initio,  id  est  post  humani  fa  homiddio. 
generis  initium ;  quia  primum  hominem  ad  mortem 
perduxit  promittendo  vitam  et  negando  mortem ; 
«  Nequaquam,  inquit,  moriemini  »  ,  Genesis  tertio  ^^; 
et  Sapientiae  secundo :  «  Deus  creavit  hominem  in- 


*  Vers.  7.  et  8. 
»  Vers.  9. 

*  Vers.  7.  —  Ed.  cum  nonnulUs  codd.  inferius  post  imi- 
tamini  addit  ler,  2,  53:  Quid  niteris  honpm  ostendere  viam 
iuam  etc. 

*  Vulgala  omiltit  autem.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  54. 
(alias  53.)  n.  3 :  Sed  quaenam  sunt  eins  [Abrahae]  opera  ? 
Mansuetudo,  modeslia,  obsequium.  Vos  contra  inhumani  et 
crudeles  estis. 

*  Vers.  20;  seq.  locus  est  3,  2.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  39.  dub.  3. 
®  Vers.  3.  —  Subinde  allegatur  Malach.  1,  6. 

'  Vulgata  Bisoit  erga.  —  Seqiiitur  Rom.  8,15.  —  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  42.  n.  8:  Dicitis  Deum  patrem,  agnoscite 
me  vel  fratrem. 


*  Vulgata  ex  Deo,  —  Augast.,  loc.  in  praeced.  nota  cit. : 
Ghristi  ergo  missio  est  incarnatio.  Quod  vero  de  Deo  proces- 
sit  Verbum,  aeterna  processio  est...  Adventus  eius  humanitas 
eius;  mansio  eius,  Divinitas  eius;  Divinitas  eius,  quo  imus; 
humanitas  eius,  qua  imus.  Nisi  nobis  fieret,  qua  iremus,  nun- 
quam  ad  ilium  manentem  perveniremus. 

*  Vulgata  addit  enim.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Hebr.  o,  5; 
ler.  23,  21.  et  Exod.  4,  43. 

^^  Vers.  15.  Cfr.  supra  Comment. 

**  Vers.  3.  Vide  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  42.  n.  10;  infra 
pag.  368,  nota  4.  —  Sequitur  I.  loan.  3,  8.  Cfr.  I.  Sent.  d.  26. 
dub.  6.  "  Vers.  9. 

"  Vers.  4.  —  Sequitur  Sap.  2 ,  23.  seq.  —  Superius  pro 
humani  generis  inttium  ed.  humani  generis  iacturam. 


7m 


C:  ;vrn. 


367 


textenniriabitem ,  invidia  autem' diaboli  raors  intravit 
in  Grben^lerramm;»  etG.  Etin  h6(i  Tos^^iim,  imitar  : 
ffiini ; :  sicut  siipra  ^  diGt^ina  est ;  vuUis  me  interficere. 
inmendado.—  ImitamiDi  etiam  eum  iR  ?wmdctcio;  unde  dicit : 
Et  in  veriMe  ndri  stetit;  imipo  ad  falsitatem  et  va- 
Bitatem  cecidit;  .Isaiae-dkitiio  qu^  icQuomodo 

cecidistidecaelo,  lucifer,  qd  mane  oriebaris  » ?  (Jum 
:       veritas  non  est^  in  eo:  >Rropter  peccatum  eniin  su- 
rperbiae  noH  iiecuperavit ;  EzechielJS  vigesitrio  octavo; 
:  flf  Nihil  factus  es  et  non  eris  in  perpetuum».  Gt*m 
bquitur  mendacium,  ex.  propnis  loquUur,  quia  a 
Ji    -  se  :habet>  non  alio  soggerente.  j^^a  au^em  mendax  [ 
est  et  pater  eius,  id-  est  mendacii ;  Job  penultimo  *:  ; 
. «  Ipse  est  rex  super  omnes  filios  superbiae  » .  Augusti- 
-        Hus:  «  Patermendacii  est  diabol|is>  pater  veritatis  est ; 
Beus.  Recedite  a  patre  mendacii  et  currite  ad  patrem  \ 
yeritatis^  amplectiraini  veritatem,  ut  accipiatis  liber- 
4atem  ».  Huius  patris  filii  sunt  omnes  mendaces,  qui ; 
oderunt  veritatem.  Et  fales  erant  ludaei;  et  hoc  pro- 
bat  Dominus ,  quod  odiant  veritatem ;  unde  dicit: 
62.  (^Bv%,  k^.):'Ego  auterri  qma^;ve7*ita 
dico,   non  creditis  mihi,  et  ita  veritatem   oditis; 
Psalmus :  <c  Filii  hominum ,  usquequo  gravi  corde  » ? 
Et  quia  possent  dicere:  non  discredimus  propter 
odiuno  veritatis,  sed  iniquitatis;  ideo  addit: 

l63.  (Vers.  %6.)\  Quis  ex  vobis  a^^guet  me  de 
p^cm/o?  Quasi  dicat:  nuUus-potest.  Propter  hoc  re- 
prehenditur  lob ,  decimo  quinto  ^ :  «  Arguis  verbis 
eum  qui  non  est  aequalis  tibi » .  Propter  quid  scili- 
cet  mihi  non  creditis  ?  Si  ego  veritatem  dico,  qudre 
non  creditis  mihi?  Hoc  certe  non  est  propler  cul- 
pam  meam,  sed  vestram  malitiam ;  et  hoc  probat: 

64.  (YeY^.  h7J),  Qui  ex  Deo^stverba  Dei  au- 
dii,  primae  loannis  quarto^:  «  Qui  uovit  Deum  au- 
dit  nos;  qui  non  est  ex  Deo  non  audit  nos  Jt> ;  sed 
vos  non  auditis ,  et  quare  ?  Propterea  vos  non  au- 
ditis,  quia  ex  Deonon  estis,  sed  magis..ex„diabQlo; 
Ecclesiastici  tertio  ^:  «  Auris  bona  cum  omni  concu- 
piscenfia  audiet  sapientiam»;  quocpntra  ludaei  non 

audiebant ;  Actiium  septimo :  «  Dura  cervice  et  in- 

. . .  t ...••.■•■  •  ■  ■  ■  •  •  •■..••■.-.•■•..■-•■.• 

circumcisis  cordibus  et  auribus,  vos  semper  Spiritui 
sancto  resistitis».  c       - 

65.  Responderunt  crgo  ludaei  ei  dixerunt  ®. 
Postquam  ostensa  est  liberatio,  et  ludaebrum  evacuata 


est  gloriatio;  exprimitur  thic  i)5>^orwm  indignatio  2id  Tertio,  de- 

Domini  reprehensionem.  Et  indignationis  signum  est  daeomm  inl 

itlatio'  convicii^  Wimopmitnr' convicii  illatio;  se-  tria. 

-tmAo  i  patiens  responsio;  tertio  fpaiientisre^pon- 

'Sibnis  ratio^  ^   .'  —  :       <  /  : 

•  0  :(Vers.-4.8^).  Primo:  conviciantur :  Nmne  .bene  Primnm. 

dicimus  nos,  quia  Sama^Htanus  es  tii  et  daigmo- 

'nium  A^tte^?  Quia  Dominus  dixerat,  quod  non  erant 

fllii  Abrahae,  sed  diaboli;  ideo  duplex  reddunt  con-  i>oiJ?ex  con- 

vicium  ^  primum  contra  priraum  ^  r  Samaritanus  es, 

non  filius  Abrahae;   secundum  contra  secundum: 

Daemonium  habes,  non  imitafis  Deum,  sed  diabo- 

lum ,  cuius  instructione  doces'  6t  adiutorio  signa  fa- 

cis;  undeMatthaeiduodecimo'i9:  « Jn  Beelzebub  prin- 

cipe '  daemoniorura  eiicit  daemonia  ». 

M^  (Vers.  ^9,)^  Respondit  lesus,  Tangitur  hic  secnndnm. 
secundum,  scilicet  patiens  re^joon^^o^  quia  non  ad 
totum  convicium  respondet,  sed  ad  partem*  Unde 
dicit :  Ego  daemonium  non  habeo ,  cuius  :  virtute 
opera  faciam  ad  gloriam  meam;  sed  honorifico  Pa- 
trem  meum,  qui  in  caelis  est;  quia  omnia  in  glo- 
riam  Palris  faciebat ,  secundum  illudl  Apostoli  primae 
ad  Corinthios  decimo  *^*  «  Omnia  in  gloriam  Dei  fa- 
cite».  Et  vos  inhonorastis  «le,  inferendo  contu- 
meliara,  et  per  consequens  etiam  inhonoraslis  Pa- 
f rem ;  supra  quiiito :  «  Qui  non  honorificat  Filium 
non  bonorificat  Patrem,  qui  misit  illum  ». 

'  67.(yevs.^O.).Ego^^gloriammeam.nonqua;ero.  Tertinm. 
Tangiturhic  tertium,  scilicet  patientis  responsionis 
rutio:^on  enim  respondebat  ad  se  glorificaBdum ;  sed 
ideo  sustinebat  eorum  convicium,  non  quia  verum, 
sed  quia  de  gloria  non  curabat;  propter  quod  dicit: 
Ego  gloriam  meant  non  qua£ro,  et  ideo  contume- 
liae  vestrae  non  respondeo-Hieronymus^^:  «Quinon 
quaerit  gloriam  non  sentit  contumeliam  » .  Ideo  de 
contumelia  illala  non  curo,  sed  tamen  non  credatis 
jps.  immunes  a  culpa  et  retributione  digna;  unde 
dicit:  Est  qui  quaerat  et  iudicet,  scilicet  Pater,.qui 
quaerit  gloriam  Filii ;  infra  duodecimo  ^^ :  «  Et  clari- 
flcavi  et  iterum  clarificabo  »;  et  iudieet;  quasi  di- 
cat:  eius  iudicip  reservo.  Gregorius:  «  Filius  illatas 
contumelias  Patris  iudicio  reservat,  ut  nobis  profecto 
insinuet,  quantum  patientes  esse  debemus,  dum  se 
adhuc  ulcisci  non  vult  et  ipse  qui  iudicat  ».^ 


*  Vers.  37.  et  40.  —•  Ed.  hgii :  Ei  quia  in  hoc  vos  etc. 

»  Vers.  12.  —  Seq.  locus  est  Ezech.  28,  49.  —  Submde 
pro  non  recuperavit  ed.  eam  perdidit  nec  recuperavit* 

^  Vers.  25.  —  Sententia  August.  habelur  in  loan.  Evang. 
tr.  42.  n.  43. 

*  Vulgata  si.  —  Sequitur  Ps.  4 ,  3. 

*  Vers.  3 ,  ubi  Eliphaz  his  verbis  reprehendit  lob.  —  Sub- 
inde  pro  Si  ego  veritatem  dico  Vulgata  Si  vei'itatem  dico  t?o- 
bis.  —  Piurimi  codd.  et  Gorranus  verba  superius  posita  Quasi 
dicat :  nullus  potest  transponunt  post  Propter  quid  scilicet  mihi 
non  creditis. 

*  Vers.  6. 

^  Vers.  31.  —  Sequitur  Act.;  7,  51. 
®  Vulgata  addit  ei. 


*  Noii  pauci  codd.,  ul  A  B  F  H  I K  L ,  contra  Patrem,  quam 
lectionem  exhibet  etiam  Gorranus;  sed,  ut  videtur,  miniis  re- 
spondet  contextui. 

»^  Vers.  24. 

^^  Vers.  31,  —  Sequitur  loan.  6,  23. 

"  Vulgata  Ego  autem. 

"  Cfr.  Eptst.  1 08.  n.  3 ,  ubi  vlrtutes  Paulae  describit  6t  di- 
cit:  Latebat,  et  non  latebat.  Fugiendo  gloriam,  gloriam  mere- 
batur,  quae  virtutem  quasi  umbra  sequitur,  et  appetitores  sul 
deserens,  appetit  contemptores.  —  Inferius  pro  digna  ed.  dignos. 

^*  Vers.  28.  —  Verba  Gregorii  habentur  I.  Homil.  in  Evang. 
homil.  18.  n.  2:  Filius  iniurias  accipiens  gloriam  suam  non 
quaerit.  Ulatas  contumellas  etc. 


368 


COMMEKT.  IN  lOANNEM  t  VIIL 


QUAESTIONES. 

68.  Qaaest  I.  ^  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
^uod  dicitur  in  littera:  Vos  quae  vidistis  apvd  pU" 
trem  vestrum,  haee  facitis.  —  Nunquam  enim  dia- 
bolum  viderant.  —  Et  praeterea,  nonne  etiam  per 
se  ipsos  poterant  peccare  ? 

Respondeo:  Dicfendltmi  quod  etsi  homo  possit 
Resp.  per  se  ipsum  peecati  habere  notitiam,  pauca  tamen 
aut  nulla  sunt,  in  quibus  diabolus  niMi  interponat 
partes  suas  suggerehdo.  Et'  videre  dicuntur  opera 
patris  diaboli,  dum  suggestiohes  eius  vident  irt  corde 
et  complent  in  opere  V 

69.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hbc  quod  di- 
cit:  Vos  ex  patre  diabolo  estis,  —  Ex  hoc  arguit 
Manichaeus,  quod  Dominus  nori  sit  factor  et  creator 
hominum*  malortim. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus^,  quod  paier  hic 
Resp.  vocatur  non  qui  generat  per  ong-ewem',  sed  per  imi- 
tationem,  SimiUter  haec  praepositio  ex  non  dicit  hic 
originem  in  esse  primo ,  sed  secundo.  \Jx\Ae  Augu- 
stinus*:  «  Hic /?i«t  dicunttir  non  nascendo,  sed  imi- 
tando».  Noluit  Adam  imitari  Deum  obediendo  et 
imitatus  est  diabolum  peccato  consentiehdo. 

70.  Item  obiicilur  de  hoc  quod  dicit:  /ite  ho- 
micula  erat  ub  iniUo.  -^  Ex  hoc  opponit  Mani- 
chaeus,  qtiod  malitia  diaboli  non  habet  initium;  et 
sic  videlur,  quod  duo  sint  prihcipia:  unum  boni  et 
alterum  mali^i 

Respondeo  :  Dicendum  >  quod  verbum  illud  quin- 
Resp.  que  modis  expflnitiir^ 

\]m  moAo  sio:  homicida  erat  ab  initio:  quia- 
Expositio  sicut  Verbum  erat  iriprincipio,  duia  non  habuit  prin- 

pnma,  sfid  .  ...  , 

haeretica.   cipium.  —  Sod  haec  est  haeretica  et  ehditur  per  lit- 
teram;  non  enim  dicit  m-initi6\  sfed  a6  initio. 


•  Alia  expositi<>  est,  quod  a  suo  initio  factus  est  item,  sc- 
malus,  sicut  videtur  dicere  Psalmus^:  Dra^o  iste, 
qUemfmTnasti  ad  illudendum  ei,  —  Et  haec  est  hae- 
retica,  quia,  sicut  impossibile  est,  quod  summe  ca- 
lidum  infrigidet,  sic  quod  «uname  bonum  maluni  fa- 
ciat;  et  illud  verbum  Psalmi  et  consimilia  intelli- 
gend^  suht  ex  pbst  facto  ^ 

Tertia  expositio  est  haec:  Aom^ada  erat  oJ  Terua. 
mi^o,  id  est*  statim  post  initium,  quia  parva  fuit 
mora  inter  creationem  et  lapsum ;  et  ideo  subditur; 
//fe  in  veritute  non^fefeV^  quia  non  perseveravit. 

Quarta  expositio  est  hiec:  homicida  db  initio,  ^^^^* 
non  suo,  sed  geheris  humani;  unde  Augiistinus^: 
«f  Non  posset  homo  occidi,  nisi  factus  fuisset  homo  » . 

Quinta  haec,  quod  Aom^Hdcc  ab  initio:  quia  ^"JS^i^^®^ 
in  eodein  inSlanti  coepit  esse  a  Deo  et  malus  a  se, 
sicut  ahima  nostra,  qiiae  corpori  infunditur.  —  Pri- 
mae  duae  haereticae ;  secundae  duae  catholicae ;  ul- 
tima  dubia  et  declinans  ad  haereticais,  lieet  non  sit 
haeretica;  et  ideo  communiter  non  tenetur. 

71.  Qriaest.  IV.  Item  obiicitur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  diabolus  est  pater  mendacii,  —  Ergo 
eurii  omne  peccatura  sit  mendacium,  videtur,  quod 
M t  unum  pr incipium  peccati  ^^. 

Respondeo:  Dicendutn,   quod   non  est  ponere  ^«^p. 
primummalum  yqnod  quidem  sit  primum  in  ge- 
mve  mtis ,  imsi  nbn  sit  ab  alio:  sed  est  ponere  Qwdsitpri- 

•  •     *  mniii  nia- 

primum  malmi,  ante  quod  non   praecessit  aliud    i»*»' 
maluro ;  et  hoo  quidem  est  origo  sequentium  malo- 
ruth,  non  semper  effeetive,  sei  occasionaliter  et 
suggestive.  Ideo  dicii:  Menda^   est  et  pater  eius, 
scflicet  mendacii  ^^ 

72.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  ^m*  ex  Deo  est.  —  Aliqui^^  sumserunt  robur 
errofi^^  qubd  boni  spiritus  sunt  ex  Deo  materialiter. 


^  Cfr.  August,,  in  loaa.  Eyang*  Ir.  42.  ».2.  -^  Superius^ 
pro  notitmm  sola  ed.ne.quUiam,  , 

.  *  Pliires  codd;,  ut  A  B  H I K  L,  dmnium.^^  Yid6  August.  • 
loc.  inseq.  nota  dt. 

-Ma  lo^n^Evatig. tf.  42;n.  lft.-^Cfr:  infra  quaesl:Vi  n.  72.; 

*  Loc.  cit,:  «ITnde  ergo  ludaej  filii  draboH  ?  Imitendo  ^  hqn  i 
nascendo  ».  Ad  quod  probandum  adducit  Ezech.  16,  3:  Pater 
tuus  Amorrhaetis,  et  m>ater  tua  Cethaea,  quod  dictum  erat 
ludaeis,  licet  ipsi  de  his  gentibus  originem  non  ducebant;  «sed 
quia  erant  impii  Amorrhaei  et  Cethaei,  ludaei  autem   imitati 
suiU  impietates  illorum;  iavenenint  sibi  parentes ,  non  de  quibus 
-nascerentur,sed  quOfum  mof es  sectando  pariter  damnarentur  » . . 
Ibid.  n.  M  :   Vos,  inqult,  a  patre  diabolo  estts,  et  desideriai 
patris  vestiH  vuliis  facere,  Ecce,  unde  fllii  eius :  quia  talia  de- 
sideratis,  non  quia  de  illo  nati  estis.  Quae  sunt  illius  desideria  ? 
Ille  homicida  erat  ab  initio...  Mortui  sunt  [primi  homlnes]  dia- 
bolum  audiendo,  quem  non  audissent,  si  Dominum  audire  vo- 
luisseat;  positus  enim  homo  inter  eum  qui  creavit,   et  eum 
qui  lapsus  est,  obtemperare  debuit  Creatori,  non  deceptori. 

"*  Cfr.  August. ,  loc.  cit.  in  praeced,  nota.  Vide  etiam  II.  Sent. 
d.  i./p.  I.  a.  2.  q.  1. 

*  De  Verbo  enim  dicitur  sxipra   1 ,  1 :  In  principio  erat 
Verbum  etc. 

^  Psalm.  1 03,  26.  —  Sublade  respicitur  illud  Dionys.,  de  Div. 


Noro.,  c«  4»  S  ^9,  ubi  secundum  yersionem  VerceUens.:  Sicut 
contra  iginis .  natureim  est ,  ut  infrigidet ;  sic  contra  naturam  boni 
"estjtit  pi^oducat  aiiq^^  tom.  II.  piag.  113, 

nola  7.  et  tom.  V.  pag.  225,  nota  1. 

'**  SciUcet  ipsttm  formalum  fuisse  bonum  et  post  cecidisse 
ex  prapria:  rypliuntate  etc,  De  hac  opinione,  sicut  et  de  seqq. 
cfr.  11.  Sent.  lit.  iMagistri,  d.  IIL  c.  4,  et  ibid.  Comment.  p.  11. 
a.  1.  q.  1.  et  2.       ^ 

'  in  Toan.  Evang.  tr.  42.  n.  4 1 ,  ubi  textus  originalis  nisi 
prius  fieret  pro  nisi  factvs  fmsset,  et  G  pota^at  pro  posset, 

*^  Cfr-  IL  Sent.  d.  5.  a.  2.  q.  2.  fundam.  2.. 
^  "  August.,  in  loan.  Evang.  ir.  42.n.  13:  Diabolus  autem 
a  se  ipso  mendax  fult:  mendacium  suum  ipse  genuit,  a  nemine 
audivit.  Quomodo  Deus  Pater  genuit  Filium  veritatem,  sic  dia- 
bolus  lapsus  genuit  quasi  filium  mendacium...  Nam  tu  forte 
mendax  es,  quia  mendacium  loqueris,  sed  non  es  pater  eius. 
Si  enim  quod  dicis,  a  diabolo  accepisti  et  diabolo  credidisti, 
mendax  es,  pater  mendacii  hon  es;  ille  vero,  quianon  aliunde 
accepit  mendacium,  quo  mendacio  tanquam  veneao  serpens 
hominem  occideret,  pater  est  mendacii,  sicut  Deus  Pater  est 
Veritatis.  Cfr.  etiam  quaest.  in  praeced.  nota  allegata. 

"  Cfr.  IL  Sent.  d.  17.  a.  t.  q.  1 ,  ubi  haec  Manichaeorum 
opinio  explicatur  et  refellitur. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  VIIL 


369 


YICIO 


Respondetur  eis,  quod  hoc  erroneum  est  dicere, 
Resp.  quod  Deus  alicuius   sit  materia,  cum   sit  simpli?- 
crssimus/ 

Sed  tunc  o&w«7w;  quia ,  si  ^a?  dicit  ibl  origi- 
obiicitw.  nem  et  causam  efBcientem;  et  omnes  sumus  a  Deo: 
omnes  ergp  audimus  verhum  Dei^.  —  Item,  nonne 
ipsi  audiebant?  . 

Respondeo  r  Sicut  praedictum  est  ^^  ex  dicit  ori-^ 
soiotio.  ginem  non  quantum  ad  esse  prwwMm,  sed  quantum 
ad  esse  secundum,  qxxoA  est  esse gratiae  etcu^e^ 
et  hoc  quidem  secundum  conforinitatem  et  imitatio-^ 
nem.  Unde  sensus  est:  qui  ex  Deo  est,  per  confor- 
mitatem  voluiitatis^  ve7*ba  Dei  audit,  aure  cordis, 
non  corporis,  quia  sic^  mali  audiunt. 

73.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
ludaei  ista  duo  obiecerunt  Christo  inagis  quam  alia; 
—  Aliquam*  rationem  habebant ,  quare  haeo  Gonvicia 
magis  dicerent. 

Dicendum,  quod  eis  Videbatur,  quod  Christus 
Resp.  de  in   observatione    Legis   quaedam   faceret ,  quaedam 

ntroqne  con-  o        ~i  '     t 

transiret,  ut  Sabbatum  et  huiusmodi.  Et  quia  Sa- 
maritani  hoc  faciebant,  quia  partira  observabant, 
partim  non  ^ ;  ideo  dixerunt  eum  Samaritanum,  — 
Item,  Dominus  in  doctrina  sua  quaedam  dicebat  valde 
sapientia  et  aliquando  quaedam  eis  valde  improba- 
bilia,  quia  non  intelligebant  eum;  ideo  videbatur  eis 
loqui  lanquam  homo  aiienatus :  et  ideo ,  quia  dae- 
monium  inducit  iu  mentis  alienationem ,  dicebant, 
eum  daemonium  habere  ^. 

74.  Quaest.  VII.  Item  quaeritur :  cum  duo  fuis- 
§ent  ei  obiecta,  quare  Dominus  tantum  ad  alterum 
respondit? 

Respondet  Gregorius '',  «  quod  alterum  negavit, 

i^«»p-  *•  alterum  tacendo  consensit,  Samaritanus  enim  inter- 

pretatur  eustos,  et  ipse  custos  erat,  de  quo  Psal- 

raus:  Nisi  Dominus  custodierit  civitatem  »  etc. 

Aliter  respondetur  -,  quod  certum  erat ,  eum  de 

Resp.  2.  ludaeis  natum;  ideo  non  oportuit,  eum  respondere, 

quia  evidenter  erat  falsum. 

Tertio  modo  respondetur,  quod  illud  de  Sa- 

^es^- ^^  mxiritano  tangebat  wt*m  vituperium,  sed  de  dae- 

monio  tangebat  vituperium  divinum ,  et  in  Spiritum 


sanctum  blasphemia  erat,  de  qua  dicitur  Mattbaei 
duDdecimo*^  et  derogabat  gloriae  Patris;  ideodocuit 
nes  Dominus  sustinere  nostra  improperia,  sed  non 
divina.  Et  hoc  patet  ex  responsione  sua:  ^g^o  dae- 
montum  non  habeo, ,  sed  honorifico  Patrem  meum. 

7^^  Amen,  amen  dico  vo6u.  Ostendit  Dominus,  Tertio,  quia- 

1  •,  .  _  ,  ,         liberat  a  da 

quod  per  doctnnam  suam  est  liberatio  a  c^ecitate  mnatione 
erroris  et  servitute  peccat!;  hic  iam  tertio  ostendit,  qoo  qaitaor. 
quod  per  ipsain  ^  est  liberatio  a.  damrujUione  mortisi 
Et  hocquidem  oistenditur  sic.  Primo  ludaeis  conviciant* 
tibus  ostehdit  sennonis  sui  efficaciam;  isecundo  con- 
tra  argumentantibu^  ostendit;^am  excellentian ; 
tertio,  admirantibus  v^am  aetemitatem;  quartoy 
persequentibuS'  sua^n  patientem  humilitatem^ 

(Versw  51.),  Ponitur  igitur  primo  docfrinae  CAnf-  Priwom. 
sti  commendatio  in  hoc,  quod  ipsain  servantes  a^ 
morte  eripiuntur,  et  hoc  sine  omni  dubitationis;  ideo 
dicit:  i4mm^  am^n  dica  vobis,  scilicet  ego  lesusin 
veritate  hoG  assero:  Sf  qnis  sermonem^  meum  ser-^. 
vaverit,  mortem  non  gustabit  ^^  in  aeternum,  Haec 
observatio  est  per  custodiam  mandatorum;  Ecclesia-* 
stae  octavo:  <cQui  custodit  praeceptum  non  expe- 
rietur  quidquam  mali »;  et  Sapientiae  sexto:  «Gu- 
stoditio  legum  incorruptionis  consummatio  est  In- 
eorruptio  autem  facit ,  esse  proximum  Deo  » .  Et  talis 
mortem  non  gu^tat  per  experientiam ,  mortem  scili- 
cet  aeternam,  licet  videre  possit,  secundum  illud 
Isaiae  ultimo^^r  «Egredientur  et  videbunt  cadavera 
hominum,  qui  praevaricati  sunt  in  me  »;  Matthaei 
decimo  sexto:*  «  Sunt  de  hic  stantibus,  qui  nongu- 
stabunt  mortem ,  donec  videant  Filium  hominis  ve- 
nientem  in  regno  suo». 

76.  (Vers.  82.).  Dixerunt  ergo  ludoM.  Hic  se- secandnm. 
cundo  ludaeis  oppugnantibus  monstrat  suam  excelr 
kntiam,  quam  impugnant  docentem;  unde  dicunt: 
Nunc  cognovimus ,  quia.  duemanium  habes;  bonum 
non  poterant  cognoscere,  sed  ad  malum  erant  prompti; 
leremiae  quarto  ^^:  «  Sapientes  sunt,  ut  faciant  mala, 
bene  autem  facere  nescierunt » .  Et  hoc  quidem  vo- 
lunt.  ostendere  improbando  Domini  dictum,  tum  quia 
falsum,  tum  quia  superbum.  Falsum  ipsum  e§se,Dei.ratione. 
ostendunt  hac  ratione:  Abraham  nwrtuus  est  et 


*  Vers.  47 :  Qui  ex  Deo  est  verba  Dei  audit  - 

*  Siipra  quaest.  II.  n.  69. 

'  Ed.  addit  etiam,  G  sermonem.  —  Cfr.  Gregor.,  I.  Homil. 
in  Evang.  homil.  18.  n.  1. 

*  Codd.  BGKM  addunt  enim,  ed.  utique. 

*  Chrysost. ,  in  loan.  homil.  31 .  (alias  30.)  n.  2 ,  dicit,  quod 
Samaritani  «  non  totas  Scripturas  reciperent,  sed  Moysis  tantum 
libros,  nec  Prophetas  multutn  curarent »,  et  adiungit,  quod  lu- 
daei  «  ipsos  quoque  abominabantur.  Unde  et  Christo  exprobra- 
bant  his  verbis:  Samaritanvs  es  tu»  eUi* 

^  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  55.  (alias  54.)  n.  1,  ubi 
de  Christo  dicitur,  quod  quando  «sublime  quiddam  dicebatj 
id  furor  esse  ab  insensatis  existimabatur  ».  Vide  eliam  Theo* 
phylact.  ad  hunc  loc. 

'  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  18.  n.  2.  Allegatur 
Ps,  126,  1.  —  Pro  consensit  D  habet  concessU,  sed  etiam  textus 

S.  Bonav.  —  Tom,  VI. 


originalis  consensU.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  43.  n,  2, 
ubi  aliis  verbis  eadem  sententia  profertur. 

*  Vers.  31 .  seq, :  Omne  peccatum  et  bla^emia  remittetur 
hominibus,  spiritus  autem  blasphemia  non  remittetur...  qul 
autem  dixerit  contra  Spiritum  sanctum  etc.  —  Chrysost,  in 
loan.  homil.  55.  (alias  54.)  n.  1 :  Cum  dicebant:  patrem  habe- 
mus  Deum...  in  iUos  invehebatur;  cuni  autem  daemoniacum  ap- 
pellabant,  modeste  locutus  est,  ut  nos  institueret,  quatenus  ea 
quae  in  Deum  proferebantur,  ulcisceremur,^  quae  in  nos  autem, 
patienler  ferremus.  —  Vvo  de  qua  non  pauci  codd.  sicut 

*  Non  pauci  codd.  tpsum;  sed  vide  membra  divisionis 
supra  n.  17. 

^*  Vulgata  videbiU  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eccle.  8 ,  5.  et 
Sap.  6,  19.  seq.;  cfr.  supra  Comment  in  hos  locos. 
"  Vers.  24.  —  Sequitur  Matth.  16,  28. 
"  Vers.  22. — Superius  pro  cognoscet^e  plures  codd.  cogitare. 

47 


S70 


cjomment:  m:  ioamem  ci  viil 


Pr€i^Ma^;-et  isti  sem  sermonetn  Dei:  faK 

suin  est  ergo  i  qutfd  dicis  t  5«  quis  sermm&m  meum 
servdverit  etc;  Et  argmttentum  illud  est  a  maiori^ : 
si  eniin  serYaBtesvsermonem:Def  ihortui  suiit;.et  non 
habuerunt  itntoortalitateni  de  quibus  magis  yidetur: 
ergd  etc^  Pi-opterea-dicuntr^^AmAam  m()r^^  est, 
'  qui  scilicet  Domini  sermonemservayit;  undeGenesis 

yigesimo  secundo;;*^^di€tutri'e&t  AbrStbae:  «  In  semine 
tdo  benedic^ntur  omnes  gentes  terriste ,  qiiia  obedisti 
roci  meae»;  et  Praphetae  niortm  ^wn^v.  quibus 
Dominus  est  locutiis;:  Ecclesiastici  quadragesimo  sexta: 
«Ossa  Prophetarum  prittulsfnt  de  loco  suo  » .  '^^  t^ 
iicist  Si  quis  sermanem  meumsermveritymort^ 
non  gustdbii'  in  aeternum  *  quasi  dicant :  aperte 
De2.ration«./afew^  dicis;  nec  tantum  falsum^  loqueris,  sed  svr' 

perhe;  unde  dicunt:         >  '        :         . 

77.  (Vers. /83,}.  Nunquid  tu.  maior  es.  patre 

nostro  Abraham ,  qui  mortuus-  est?  Quasi  dicant : 

non  es  maior,  et  ipse  mortuus  est;  Genesis  vigesimo 

quinto*:  «DeQciens  aetate   mortuus   est  senex  et 

plenus  dierum  »;  ^retiam  Prophetae  mortui  sunt; 

ita  nec  Abraham  nec:  Prophietae  potuerunt  mortem 

evadere :  multo  minus  liec  tu.  Quemte  ipsum  facis? 

Quasi  dicanl ;   quare   te  ipsum  laudas  et  extoUis  ? 

Et  sic  arguurit  eum ,  quod  se  laiidabat  et  falsum  di- 

eebat,  quia  se  Abrahae  praeponebat,  xum  nuUus 

rnortem   evadat;   secundi  Regum   decimo  quarto^: 

ctOmnes  morimur  et  quasi  aquae  diMbimur  in  ter- 

Respondet  ram,  quae  non  revertuntur  ».  —  Ad  hanc  impugna- 

Dommns.  ^j^jj^jj^  respondct  Dominus,  osteudens  suam  excellen- 

tiam  respectu  Abrabae.  Afite  tamen,  quam  dicat  ex- 

vitAi  yiTTO' cellentiam ,  vitat  arrogantiam,   ne   videatur   hoc 

^^***—  dieere  per  iacfantiam;  ideo  resppndendo  asserit,  se 

lion  quaerere  prbpriam :  gloriam ;  et  propterea  dicit: 

:       78.  (Vers.  M.).   Respordit  lesus:  Si  ego  glo- 

ripco  me  ipsum ,  gloria  mea  nihil  est ,  id  est,  vana 

a  vobis  reputabitur ,  sicut  vana  reputatur  gloria, 

qua  quis  se  ipsum  laudat  et  commendat;  unde  di- 

xerunt  ei  supra  eodem.  ^:  «  Tu  testimonium  perhibes 

de  te  ipsQ,  testimoriium  tuum  non  est  verum  ».  Id 

^st ,  5f  ^p^o  solus ;  eg^o.  discretive  tenetur;  secundae 


ad  Coriritbios  decimo:  «  Non  qui  se  ipsum  corrimen- 
datv  iHe  probatus  esl,  sed  quem  Deus  commendat». 
Sed  non  ego  solus  me  glorifico,  immoalius  mecum; 
propterea  dicii:  Est  Pater  meus,quiglorificatme; 
unfl^  supra  primo^:  «  Vidimus  gloriam  eius,  glo- 
riam  quasi  Unigeriiti  a  Patre  » ;  secundae  Petri  primo : 
« Speculatores  facti  illius  magnitudiiiis ;  accipiens 
ehim.a  Deo  Patre  bonorem  et  gJoriam»  etc.  Q^m 
vos  dieitis  >  quia  Deus  vester  ^^^  ^  id  est ,  quem  Pa- 
trem  dicitis  esse  Deum  vestrum;  et  ita  ei  credere 
debetis;  ipse  est  enim  Deus  Abraham  et  Isaac  et  la- 
eob,  Exodi  tertio^;  sed  non  creditis;  unde: 
,  '  79.  (Vers,  SS.)..  Et  non  cognovistis  eum;  erant 
enim  de  illis,  de  quibus  dicitur  ad  Titum  primo^: 
«  Confitentur,  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant». 
Ego  autem  novi  eum,  et  hoc  quidem  non  ob  ia- 
ctantiam,  sed  propter  veritatem  dicendaim.  Unde:  Et 
si  dixero,  quia  non  scio  eum;  ero  similis  vobis, 
in&ndax;  et  ideo  oportet  dicere,  quia  novi.  Augu- 
stinus  ^^ :  «  Sic  arrogantia  vitetur ,  ut  veritas  non  re- 
Mnquatur  »..  Et  ideo  hoc  iterum  asserit:  non  dico, 
quia  non  novi ,  sed  scio  eum  et  sermonem  eius 
servo;  et  hoc  est  vere .  nosse  Deum ,  quia  dicitur 
primae  loannis  secundo^^:  «  Qui  dicit,  se  nosse 
Deum,  et  mandata.eius  non  custodit,  mendax  est». 
Sic  igitur  vitata  arrogantia,  manifestat  Dominus  Manifestat 

„      ,.  .  -1  V      ^  exceUentiam. 

mwi  exceUentiam:  {\a\d,  non  credebant,  eum  esse 
maiorem  Abraham;  ideo  ostendit,  se  esse  maiorem; 
ideo  dicit: 

80.  (Vers.  56.).  ^firaAa^n,  pater  vester,  exsul- 
tavit,  ut  videret  diem  meum;  vidit  et  gavisus  est, 
tanquam  de  maiori.  Gregorius  ^^  dicit ,  quod  tunc 
exsultavit,  quando  tres  viros  vidit  et  unum  adoravit, 
Genesis  decimo  octavo ;  unde  Lucae  decimo :  «  Beati 
eculi ,  qui  vident  quae  vos  videtis  »  etc.  —  Vel  potest  Aiuer. 
dicialiter,  quod  Abraham  exsuUavit,  ut  videret,  ad 
Domini  vocationem,  Genesis  duodecimo  ^^.  —  Sed  vidit 
^t  gavisus  est,  in  Domini  firma  promissione,  Genesis  Gamns  esi. 
decimo  quinto  ^*,  ubi  Dominus  promisit,  et  «  Abra- 
ha;m  credidit ,  et  reputatum  est  ei  ad  iustitiam  » ;  et 
rursus  in  eonfirmadone  pacti,  in  datione  circumci- 


^  CA*.  tom.  I.  pag.  835,  nota  5. 

*  Vers-  -18.  w  Subinde  allegatur  EccIL  46,  14. 
'  Codd.  EH  faUo,  et  pro  sttperbe  N  stulte. 

*  Vers.  8.  ■i—  Inferius  post  ita  ed.  addit  si,  et  pro  n^c  tu 
kibsHiaii  tu  poteris  evadere^ 

V  *  Vers.  14.  Cfr^  siipra  pag»  25,  nota  2.  -^  Inferius  ex  A  B 
subsiituimus  osiendens  pro  ostendendo. 

*  Vers.  13.: ^  subinde  allegatur  11.  Cor.  40,    18.  —  Oe 

ego  disaretive  cfr.  supra  pag.  3.44,  nola  45. 

,       '  Vers.  44,  —  Sequitur  II.  Petr.  4 ,  16.  seq. 

?  Versw  6:  Ego  sum  Deus  patristui,  Deus  Abraham,  Deus 
Isaac  et  Deus  lacob;  cfr.  ibid.  v.  45.  et  16.  — Superius  pro 
debeOs  ed.  cum  pluribus  codd.  deberetis, 
•  »  Vers-  46. 

^®  In  loan.  Evang.  tr^  43.  n.  48:  Ergo  arrogantia  non  ita 
caveatur,  ut  veritas  reiinquatur.  —  Inferius  pro  asserit  ed.  as- 
serens. 


^*  Vers.  4.  —  Inferius  voci  quia  N  praefigit  eL 

**  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  4  8.  n.  3:  Tunc  quippe 
diem  Domini  Abraham  vidit,  cum  in  flgura  sunimae  Trinitatis 
tres  Angelos  hospitio  suseepit  [Gen.  48,  2.]>  quibus  profecto 
susceptis,  sic  tribus  quasi  uni  locutus  est  etc.  —  Sequitur 
Luc.  40,  23. 

^?  Vers.  4-3:  Dixit  autem  Dominus  ad  Abram:  Egredere 
de  terra  tua  et  de  cognatione  tua  et  de  domo  patris  tui...  fa- 
ciamque  te  in  genteni  magnam...  in  te  benedicentur  uniyersae 
cognationes  terrae.  —  Pro  ad  Domini  vocationem  [B  addit  gen- 
tium]  ed.  Domini  benedictionem. 

"  Vers.  1 :  His  itaque  transactis,  factus  est  sermo  Domini 
ad  Abfam  per  visionem  dicens:  Noli  timere,  Abram,  ego  pro- 
tector  tuus  sura...  [v.  5.  seq.]  Eduxitque  eum  foras  et  ait  ilU: 
Suspice  caelum  et  numera  stellas,  si  potes.  £t  dixit  ei:  Sic  erit 
semen  tuum.  Credidit  Abram  Deo  et  etc. 


CQMMENT.  JN  lOANNEM  C.  VIU, 


371 


sionis  dicitur,  quod  Abraham  risit,  unde  et  gavisus 
est,  Genesis  decimo  septimo^. 

81.  (Vers.  57.)^  Dixerunt  ergo  ludaei  ad  eum. 
Tertinm.  Hic  tertio  ludaeis  admiraatibus  smm  ostendit  aeter- 

nitatem.  Mirabantur  de  hoc  quod  dixit,  quod  Abra- 
ham  vidisset  diem  eius;  undedicimt:  Quinquaginta 
annos  nondum  habes  et  Abraham  mdistif  Quasi 
dicant :  hoc  omnino  est  impossibile.  Et  notandum , 
quod  non  dicunt:  Abraham  vidit  te,  sed  tu  Abraham, 
quasi  semper  maiorem  reputantes  Abraham.  Chryso- 
stomus  ^  ponit  quadraginta,  quia  secundum  eorum 
aestimationem  Dominus  appropinquabat  ad  quadrage- 
simum  annum.  Huic  igitur  admirationi  subiungit  Do- 
minus  suam  responsionem ,  in  qua  suam  ostendit  ae- 
ternitatem.  Et  ideo  non  est  mirum ,  si  aliis  det  ira- 
mortaUtatem,  quia  etiam  praecessit  Abraham,  sicut 
Creator  creaturam ;  unde  : 

82.  (Vers.  58.).  Dixit  ergo^  eis  lesus:  Amen, 
amen  dico  vobis,  id  est,  in  veritate  assero;  ante- 
quam  Abraham  fieret,  sicut  creatura  in  esse  pro- 
ducitur,  ego  sum.  Nondicit:  ego  factus  sum,  quia 
esse  non  coepit;  non  dicit:  ego  fui,  quia  esse  eius 
non  transit  in  praeteritum.  Ideo  dicitur  Exodi  ter^ 
tio*:  «Ego  sum  qui  sum»,  quia  esse  eius  est  in- 
creatum  et  intransibile;  unde  Gregorius:  «Praeteri- 
tum  tempus  Divinitas  non  habet,  sed  semper  esse 
habet,  ideo  recte  ^\di:sum,  mmfui^;  Ecclesiastici 
vigesimo  quarto:  «  Ego  ex  ore  Altissimi  prodii,  pri- 
mogenita  ante  omnem  creaturam  » . 

83.  (Vers.  59.),  Tulerunt  ergo  lapides  eic.  Hic 
Qaartom.  quarto  ludaeis  persequentibus  Dominus  suam  osten- 

dit  humilitatem ;  volebant  enim  eum  lapidare ;  ideo 
dicit :  Tulerunt  ergo  lapides  ludaei  ^,  ut  iacerent  in 
eum.  Gregorius:  « Ista  aeternitatis  verba  mentes  infi- 
delium  non  ferentes,  ad  lapides  cucurrerunt;  et  quem 
intelligere  non  poterant  obruere  quaerebant ».  Ideo 
volebant  eum  occidere,  quia  videbatur  blasphemasse; 
unde  Levitici  vigesimo  quarto  ^ :  «  Qui  blasphemaveT 
rit  nomen  Domini  morte  moriatur;  lapidibus  oppri- 
met  eum  omnis  multitudo » ,  Hanc  igitur  persecutio- 


nem  iniustam  Dominns  fugit  humiiiter,  cum  posset 
superare  polenter;  unde  dicit:  i^^w^  autem  abscon- 
dit  se  et  exivit  de  templo,  secundum  illud  ad  Ro- 
manos  duodecimo^:  «  Non  vosmetipsos  defendentes, 
sed  date  locum  irae»;  et  primae  Petri  secundo: 
«  Cum  malediceretur,  non  /maledicebat » . 

QUAESTIONES. 

84.  Quaest.  1  Sed  quaeritur  hic :  cum  ludaei 
scandalizati  essent  et  non  intelligerent  Dominum , 
quia  solum  carnaliter  sapiebant;  unde  est,  quod  Do- 
minus  non  cessavit  a  praedicalione  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Dominus  sic  loque-  Resp. 
batur,  quod  ipsi  poterant  spirituahter  intelligere,  sed 
iusto  Dei  iudicio  excaecati  erant;  nec  tamen  a  prae- 
dicatione  cessavit,  quia,  sicut  dicit  Gregorius  ®,  «  cum 
perversitas  malorum  crescit,  praedicatio  non  debet 
minui,  sed  augeri». 

83.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit:  Si 
ego  glorifico  me  ipsum,  gloria  mea  nihil  est. 

Contra:  i.  Qui  potest  testificari  potest  et  lau- 
dare;  sed  supra  eodem^  dixit,  quod  de  se  posset 
testificari :  ergo  et  se  gloriflcare. 

2.  Item,  opponit  haereticus  ^^:  Pater  glorificat  Fi- 
lium ;  Filius  non  potest  se  glorificare :  ergo  est  minor 
Patre. 

Respondeo:   Dupliciter  solvitur  hoc:   vel  ita,Re8p.dnpiex. 
quod  hoc  quod  nunc  dictum  est,  intelligatur  secun- 
dura  humanam  naturam;  vel  ita,  quod  intelligatur 
gloria  nihil  esse  non  secundum  veritatem,  sed  se- 
cundura  ludaeorum  aestimationem  ^^ 

86.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  npn  noverunt  Patrem,  cum  dicatur  in 
Lege  ^^:  Deu^  tuUfS  Deus  unus  est;  et  hoc  cre- 
debant. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Pater  dicitur  du-  Refp.  cnm 
pliciter:  uno  xnodiO  essentialiter,  et  sicludaei  cogno- 
yerunt  Patrem  Deum,  quia   sic  convenit  toti  Tri- 
nitati   in    comparatione   ad   creaturam.   Alio  modo 


^  Vers.  10-19;  v.J7:  Cecidit  Abraham  in  faciem  suam  et 
risit  etc.  Cfr.  AugusL,  ia  loan.  Evang,  tr.  43.  m  -le^-ubi-hoc' 
exponit  de  die  incarnationis  Ghristi  et  de  die  aeternitatis ,  qui 
nescit  orlum  et  occasum;  Chrysost.,  in  loan.  homil.  55.  (alias  54.) 
n.  2,  qui  idem  explicat  de  die  passionis  et  crucis,  cuius  figura 
praecessit  in  sacrificio  Isaac. 

^  In  loan.  homil.  55.  (alias  54.)  n.  2:  Quadraginla  annos 
nondum  habes  et  Abraham  vidisti?  Itaque  quadraginta  annos 
prope  iam  attigerat  Christus. 

*  Vulgata  omittit  ergo. 

*  Vers.  \L  —  Sententia  Gregorii  habetur  I.  Homil.  in 
Evang.  homil.  18.  n.  3:  Et  quia  praeteritum  et  futurum  tem- 
pus  Divmitas  non  habet,  sed  semper  esse  habet,  non  ait:  Ante 
Abraham  ego  fui,  sed:  Ante  Abi*aham  ego  sum,  unde  et  ad 
Moysen  dicitur:  Ego  sum  qui  sum.  —  Subinde  allegatur 
Eccli.  24,  5.  Cfr.  I.  Sent.  d.  2.  dub.  4.  et  Itinerar.  mentis  in 
Deum  (tom.  V.),  c.  5.  n,  2.  seqq. 

*  Vulgata  omittit  ludaei.  —  Verba  Gregorii  inveniuntur 
I.  Homil.  in  Evang.  homil.  18.  n.  3:  Sed  sustinere  ista  aeter- 


nitatis  verba  mentes  infidelium  non  valentes,  ad  lapides  ciir- 
-runt  etc: 

«  Vers.  16. 

^  Vers.  19.  —  Sequilur  I.  Petr.  2,  23. 

*  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  18.  n.  2,  ubi  textus 
originalis  finem  sic  exhibet:  non  solum  praedicatio  frangi  non 
debet,  sed  etkm  augeri. 

*  Vers.  14.  .      . 

^^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  43.  n.  14:  Aliquando  Ariani 
et  de  isto  verbo  calummantur  fldei  nostrae  et  dicunt :  Ecce, 
maior  est  Pater,  quia  utique  glorifieat  Filium. 

"  Chrysost.,  in  loan.  homil.  55.  (alias  54.)  n.  2:  «  Quem- 
admodum  enim  dicit  [supra  v.  13.]:  Testimonium  non  estve' 
rum,  nempe  secundum  illorum  opinionem;  sic  et  hoc  loco  di- 
cit:  Est  qui  glorificai  me»,  August,  loc.  cit.:  Haeretice,  non 
legisti  et  ipsum  Filium  dicentem  [infra  17,  4.],  quod  glorificet 
Patrem  suum?...  Pone  pervicaciam,  agnosce  aequalitat^m,  cor- 
rlge  perversitatem. 

**  Deut.  6,4. 


372 


COMMEM  IN  10ANNEM?C.  IX, 


didtur  persomLiter  jn  relatione  ad  Fiiium ,  et  isic 
non  cognoverunt ,  iit  ^  dicit  Augustinus  \:  sicut  nec 

;  87.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc^  quod  Dor 
minus  se  abscondit.  ^  Videtur,  quod  fimtJerit  et 
imperfectus  fuerit,  quia  imperfectorum  est  timere  et 
fugere. 

Respondeo:  khsc(yM\tM  msignum ,  quod  «ve- 

Reflp.  ritas,  quandonon  invenit  humilem  mentem,7ugit», 

Ratio  tripiex.ht  Bicit  Gr^oriiis^:  /n  iga^  ut,  etiam  (Jiando 

fesistere  possumus,  iram  superMentitim  declineraus  ^, 

sicut  etianj^dicit  Gregorius*  ^Arf  fewipt^^  opportmum 


^roafidwm  abscptidit  se,  qui  inferjus  persecutioni- 
bus  se  obtulit,  ut  ostenderet  se  hominem  varum: 
aude  Auguslinus^:  «  Tanquam  homo  a  lapdibus  fu- 
git,  sed  vae  illis!  a  quorum  kpideis  cordibus  Deus 
fugit»,        .  -  - 

88.  Quaest.  V.  Item  quaerilur  de  hoc  qaod  di- 
c\X:  Esi  qui  quaerat  et  iudiceL  —  Cmtra:  Supra 
qfninto*:  Pafer  ^n  iudicat  queinquam,  sed  omne 
iudicium  dedit  FiMo: 

Respondeo:   Esl  iudicium  comlemnationis   et  Resp.  cum 
dmretioim;  a^  primo  supra  ^  de  secundo  habe- 
tur  hic. 


CAPlTUtUM  IX. 


Secondo ,  PUius  Dei  se  ostendit  lucem  et  directoiem 

miraculo  potentiae.  , 

1.  Et  praeteriens  lesus  vidit  hominetn  caecuni 
a  mUvitate:  Manifestavit  Domimis  in  duobus  praece- 
dentibus  capitulis  se  directorem  yerbb  sapientiae,  hic 
ostendit  istud  idem  miraoulo  potentiae}  Illumihando 
enim  corporaUter  significat,  se  illtiniinaire  spiiriluali- 
ter,  et  hoc  quidem  facit  in  praesenti  capitulo.  Divi^ 
ditiir  autem  praesehs  capitulum  in  tres  partes.  Primo 
enim  insinuatur  mirdbilis  caeci  iUuminatio;  ^- 
cundo,  Pharisaeorum  disceptatio  sive  calumniaiio^ 
ibi  ^:  Et  dixerunt  ei:  Ubi  est  Mte  etc;  tertio,  occa- 
Bione  illius  disceptationis  1ypiVtoa/«l^  ca^eci  illuminci- 
^io^  ibi:  Audivii  autem  Fesics  elc. 


In  parte  prima  insinTtatur  mirabilis  caeci  illnminatib. 

Ih  prima  igitur  parte  duo  describuntur:  primo 
Divisio.  mirabilis  caeci'  illUminatio;  secuhdo  vero,-  ipsiiis 
publicaiio,  ibi ' :  Itaque  vicini  etc. 

Iliuminationis  igitur  jnirawft^m  describit  hoc 
Primo  de-ordine.  Primb  notatur  ^ymdie  bonitatis  miseratio, 

scribitar  cae-  ,         •■.   •  "  •      ^'  •?♦         ^    -•         a     i«        j* 

ciiuominatiosecundo,  divmac  sapwnttae  atspensatio;  tertio,  di- 
ymhQ  potenttae  mvrabilis  operalio. 

(Vers.  1 .).  Divinae  benignitatis  miseratio  tangi- 

Expositio  lit-  tur  in  hoc ,  quod  Dominus  oculo  misericordiae  re- 

primam.  spoxit  caecum ;  unde  dicit :  Praeteriens  lesus  yidit 


hominem  caecum  a  nativitate ;  vidit ,  inquam,  oculo 
misericordiae ,  secundum  illud  Threuorum  primo^: 
«  Vide ,  Domine ,  quoniam  tribulor  » .  Vel :  mdit,  «  stu- 
diose  respexit,  ut  discipulis  sensum  inspiciendi  tri- 
buoret»,  ut  dicit  ChrysostcMnus^;  et  propter  hoc 
interrogaverunt  discipulii 

2.  (Vers.  2.).  Et  interrogaverunt  eum  discipuli  secundttm. 
eius,  Tangitur  hic  secundum,  scihcet  divinae^opien- 
iiaedispensatio,  quam  volentes  discipuU  scire,  in- 
terrogaveruht  eum:  Rabbi,  quis  peccavit ,  hic,  aut 
parentes   eius ,   ut  caecus  nasceretur?  Supponen- 

tes,  quod  divina  sapientia  non  infligit  poenam  sine 
culpa,  quaerunt,  in  quo  fuerit  culpa.  Hoc  quidem 
didicerant  ex  curatione  paraly tici ,  cui  dictum  fuit  su- 
pra  quinto  ^^ :  «  Ecce ,  sanus  factus  es,  lam  amplius 
nolipeccare,  lie  deterius  tibi  aiiquid  contingat » .  Scie- 
bant,*  scriptum  esse  Exodi  vigesimo :  « Ego  sura  Deus 
fortis,  zelotes,  vindicans  iniquitatem  patrum  in  fllios 
in  tertiam  et  quartam  generationem  ».  Et  quiabene 
intendebant,  sed  male  quaerebant;  Dominus  in  re- 
sponsione  sua  destruit  quaestionem,  cum  dicit: 

3.  (Vers.  3.).  Respondit  lesus:  Neque  hic  pec- 
cavii  neque  parentes  eius  ^S'  et  tamen  salisfacit  quae- 
rentibus :  Sed  ut  manifestentur  opera  Dei  in  illo ; 
ideo  scilicet  caecus  natus  est.  OperaDei  manifestan- 
tur,  quando  Deus  in  suis  operibus  manifestatur.  Haec 
sunt  operamiraculosa;  supra  secundo  ^^-  «  Manife- 
stavit  gloriam  suam  » ;  Ecclesiastae  tertio :  «  Didici , 


*  In  loan.  Evang.  tr.  43.  n.  45. 

'  Libr.  I.  HomU.  in  Evang.  homil.  48.  n.  5.  Jbid.  n.  4.  esl 
seq.  sententia:  Quid  autem  nobis  hocexempio  loquitur,  nisi  ut, 
etiam  cum  resistere  possumus*,  iram  superbientium  humiliter 
declinemus?  —  Pro  possumus  ed.  cum  nonnullis  codd.  non 
possumus. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  43.  n.  48.  —  Superius  vocibus  alh 
scondit  se,  qui  inferm  [c  48,  4.]  persecutionibus  [N  pet^se- 
4)Utoribtis]  multi  codd.  praefigunt  unde  Augustinus. 

*  Vers.  22. 

5  Sdlicet  5,  22  j  cfr.  ibid.  n.  55.  seqq.;  eadem  distinctio 
a£r<srtur  a  Glossa  ordinaria  in  loap.  8,  50. 

*  Vers.  42;  ibid.  v.  35.  est  seq.  locus:  Audivit  lesus  etc. 
'  Vers.  8. 

^  Vers.  20.  —  Superius  pro  benignitatis  C  E  F  M  N  bonitatis, 
In  loan.  homil.  56.  (alias  55.)  n.  4 :  Ac  quod  egressus 


9 


e  templo  ad  hoc  [sanandum  caecum]  data  opera  venerit ,  inde 
palam  est,  quod  ipse  caecum  viderit,  caecus  vero  ad  ipsum 
non  venerit.  Et  tam  diligenter  illum  intuitus  est,  ut  id  disci- 
puli  adverterent  et.ad  interrogandum  inducerenturi  Videnles 
enim  eum  studiose  conspicientem ,  inteirogaverunt  eum:  Quis 
peccavU  etc. 

^"  Vers.  44.  —  Sequitur  Exod.  20 ,  5 ,  de  quo  vide  II.  Sent. 
d.  33.  a.  4.  q.  1;  ibid.  d.  36.  a.  2.  et  3.  agitur  de  relatione 
poenae  ad  culpamj  cfr.  etiam  Breviloq.  p.  III.  c.  5. 

**  Ed.  addit :  non  quia  non  peccavenmt,  sed  quia  caecUas 
non  erat  poena  peccati;  cfr.  infra  v.  14.  quaest.  II.  n.  45, 
ubl  de  hac  re  specialis  instituitur  quaestio.  Inferius  pro  Operu 
Dei  mamfestantur,  qmndo  eadem  ed.,  interpunctione  variala> 
legit :  ut  opera  Dei  manifestentur,  qu^oniam. 

"  Vers.  41.  —  Subinde  allegatur  Eccle.  3,  44,  de  quo 
vide  supra  Gommenl.  —  Superius  post  £fa^c  ed.  addit  p?wa))M^* 


C0MMENT:1N  IOANNEM- ei  IX. 


375 


qnod  opera,  quae  feclt  Deus,  perseveraht  in  aeter- 
num  »  etc.  Ideb  ad  manifestationem  caeciis  n4tus  est^ 
quia  se  offert  opportunitas  matiifestatidi ;  ande  dicit : 

4.  (Ver^.A.).  Me  oportetbiperarr^ 

misit  mL  Haec  sunt  opera  miracutosa ,  quae  Patri  at- 
tribuit,  quia  sibi  appropriatur  potentia;  infra  deGimo 
quarto*:  «Pater  in  me  naanens^  ipse  facit  opera»; 
supra  quinto.^  «  Opera  ■  quae  dedit  mihi'  Pater,  ut  per- 
flciam  ea,  ipsa  opera",  quae  ego  facio,  testimonium 
perhibenl  de  rae,  quia:  Pater  misit  me  ».  Oppor- 
tunitas  faciendl  haec  opera  duiut,  rfowi^c  dies  estj 
veniet^  nox,  quanclo  ifiemo  potest  operari;  tunc 
enim  cessat  oppor tuni tas ;  Apocalypisis  decimo  qiiarto : 
«  Amodo  iam  dicit  Spiritus,  ut  requiescint  a  labdri* 
bus  suis;  opera  enimillbrum  sequuntur  illos»;  et 
Ecclesiastae  nono:  «  Quodcumque  potest  manus  tua, 
instanter  operare,  quia  nec  opus  nec  ratio  nec  sa^ 
pientia  nec  scientia  erunt  apud  inferos,  quo  tu  pro* 
peras ».  Quis  sit  autem  iste  dies,  hic  explicat;>  unde 
dicit: 

5.  (Vers.  S;).  Quamdiu  sum  in  mundo,  Iw 
sum  mundi.  Sicut  igitur  dies  non  est  aliud  quam 
praesentia  lucis  in  terra,  sic  dies  iste  non  est  aliud 
quam  praesentia  Christi  in  mundo;  Malachiae  ul- 
timo^:  «  Orielur  vobis  timentibus  Deum  sol  iusti* 
tiae».  Ideo  Dominus  dicit  infra  duodecimo:  «Ambu- 
late,  dura  lucem  habetis ,  ut  tenebrae  vos  non  com- 
prehendant ». 

6.  (Vers.  6.).  Haee  cum  dixisseL  Tangitur  hic 
Teriittm.  tcrtium,  sciiicct  divinae  virtutis  mirabilis  operatio 

in  hoc ,  quod  sputo  et  luto  opaco  lumen  reddit  solo 
imperio.  Ideo  Ami:  Haeceum  dixisset y  stilicei  qme 
praedicta  sunt;  exspuit  interram  et  fecit  lutwn  ex 
sputo  et  linivit  lutum  super  oculos  eius;  fecit  quasi 
coUyrium  ad  sanandum  oculos;  Apocalypsis  tertio  *: 
«Collyrio  inunge  oculos  tuos,  ut  videas». 


7.  (Vers*  7.).  Et  dititei:  VadeeV^  la^ain  m- 
<b<()m  iS^e;  «  Siloe  es^^  tadicem  montisSion-, ': 
qni  liOT  iugibus  aqtiia  >  sed  in  cettis  horis  ebutlit  pef 
fcone^ta  terrarum  »;■  El  quia  hoc  non  sine  mysterio 
praeceptiim  esit ,  subdit  EvangehsfeL  nonainis  interpre- 
tationem  dic^s:  Qmd  into^etatur  Missiis.  Chry^ 
sostonlus  '^ :  '<it  Ot  discas,  quomam  illic  mrtus  mitten- 
tis'  operatur  »'.  Et  virtus  expritfiitup  in  Bffectu;  linde 
subdit :  Et  abUf  et  lavit  et  venit  vMens';  in  qtto 
notaitur  effectus  i?irtufe  et  obedieritia  caeci.  Unde 
Chrysoslomus:  «Vide  caeci  mentem  ad  omnia  obe- 
dieDtem  f  hon  enim  in  aliquo  angustiatur  quaerens, 
vel  scandalizUlur  dicens:  Quid  opus  est  luto,  cu- 
ius  gratia  inunxisti,  Cuius  gratia  fevari  praecepiisfi? 
Sed  nihil  heruni  reputeivit,  sed  ad  omnia  Suasus 
obedivit »;         •   ^^      '            ,       .\ 

8.  Secundum  aW^ohlamr  5afe'i)a  sive  sputum,  Exporitioai- 
quod  ex  ore  procedit,' quod  etiani  salsum  est,  signi-  ^^^^' 
ficat  Dei  sapientiam ,  de '  qua  Ecclesiastici  vigesimo 
quarto  * :  E^o  ex^  bre  AUissimi  pTddii  prinioge- 
nita  etc.  —  Terra,  caro  Virginis;  Mlmus^:  Term 
nostra  dabit  fructum  suumj  —  Saliva  ■  terraJe  cdniun" 
g^^Yi^r,  quahdo  Dei  Pilius  ex  Virgine  nascitur,  et  fit 
lutum,  cxim  Verbum  caro  factiim  sjst^  et  hoc  ad 
nostram  reformationemi  secundum  Augustinutn  ^^ 
«  Sicut  Deus  hominem  de  iimo  terrsie  formavit,  ita 
per  idem  genus  Ititi  htamanum  genus  reparavit ».  — 
Hoc  luto  iimngwntiir  oculi  noMri ,  Axmit^  Christum 
credentes  iliuminantur'  unctione  sancti  Spiritus,  de 
qua  primae  Idannis  seeuiido":  Unctio  docebii  vos 
de  omnibus.' —  Et  lam^nur  «n  dquis  SUoe;  id  est  sa- 
crae^  Scripturaev  qnsi^  cuni  sikntio  ftitunt ,  quia  non 
str^itu  verborum  muhdaiiae  philosopbiae  fucantur 
vel  colorantur ,  et  in  humilibus  reijuiescunt  et  de 
moritibus  descendtmt ;  Isaiae  octavo  "4  Aquas  SiW, 
quae  fluUnt  cum  silentio.  '    • 


^  Yers.  10;  seq.  locus  est  5,  36.  —  De  approprtatis- efr; 
1.  Sent.  d.  34.  q.  3.  et  Breviloq.  p.  I.  c.  6. 

^  Vulgata  venit,^  Sequunlur  Apoc  U,  13.  (vide  iV. 
Sent.  d.  20.  p.  l.  q.  4.  ad  1.)  et  Eccle.-9,  10,  de  qiia  cfr* 
siipra  Comment.  .      . 

.^  Yers.  2.  —  Seq.  locus  est  loan.  12,  35.  —  Aristot.,  VI. 
Topbc.  c.  3.  (c.  4.):  Dies  esl  solis  latio  super  terram.  ^  Su- 
perius  pro  Christi,  quod  habet  B,  alii  codd.  et  ed.  lucis. 

*  Vers.  18.  Cfr.  August,  in  ioan.  Evang.  tr.  2.  n,  16. 

^  Vulgata  omittit  et,  —  Descriptio  Sfto^  habetur  in  Glossa 
ordimria  apud  Lyranum  estque  ex  Hieron.,  IIL  Commehl.  in 
Isai.  8 ,  5.  seqq.,  in  quo  textu  plurimi  codd.  post  montis  omit- 
tunt  Sion,  Cfr.  tom.  V.  pag.  413,  nota  9. 

*  In  loan.  homiU  57.  (alias  56.)  n.  1:  Neque  enim  me- 
tuendum  erat,  ne  facti  gloria  Siloe  referretur.  Multi  namque 
istic  oculos  laverant,  qui  nihil  inde  boni  sunt  consecutL  Hic 
enim  virtus  Christi  omnia  operatur;  ideoque  interpretationem 
hic  adiicit  Evangelista.  Cum  dixisset  enim  in  Siloe,  adiecit  hoc 
est  Missus,  ut  intelligas,  illic  a  Christb  curatum  esse  etc. 

?  Viilgata  Ahiit  ergo»  —  Sententia  Chrysost.  habetur  loc. 
in  praeced.  nota  ciL 

^  Vers.  5,  —  Gregor.,  1.  Homil.  in  Ezech.  homiL  10.  n..20: 
Saliva  nobis  est  ex  ore  Redemptoris  accepta  sapientia  in  elo- 
quio  divino.  Saliva  quippe  ex  capite  defluit  in  ore. 


'  -  a^aimr^^  43.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  27.  n.  4: 
Fiiius  enim  hominis  Christus  ex  Yirgine  Maria.  Ergo  Filius  ho- 
minis  hic  coepit  esse  in  lerra ,  ubi  camcm  assumsit  ex  terra. 
Unde  prophetice  dictum  erat:  Veritas  de  terraortaest[P8,  84, 
4  2  j  idem  dicit  in  Enarrat;  huiu»  loci  n.  13.]^ 

>^  Ih  loan.  Evang.  tr,  44.  'n.  2 :  Exspuit  ih  terram,  de 
saliva  sua  lidrnn  fecit,  qniiiL  Vef*bum  mro  factum  <?sr[Ioan. 
4, 14.]...  Quod  interpretatur  Missm,  iBrii  quis  sit  missus,  agno' 
scitis;nisi  enim  ille  fuisset  ihissus,' nemo  nostfum  esset  ab 
iniquitale  dimissus. ^ Glossa  ord«nai*«a  in  loan.  9,  ^iEtfecit 
lutum.  Sicut  primum  hominem  de  Ilmo  lerrae  formavit,  ita 
peridem  genus  luti  genus  humanum  reformavit  [cfr,  Chrysost., 
CyrilL  Alexandr.  et  Theophyiact.  in  hunc  locum].  De  saliva  /t«- 
tumfecU,  quia  Verhum  caro  factum  est  Saliva  est  sapientia, 
quae  ex  ore  Altisshni  prodiit.  Terra  est  caro  ChrisU.  Cfr.  tbm.  V. 
pag.  413,  nota  10. 

^^  Vers.  27.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  2,  ubi 
uncUonem  intelligl  vult  de  catecbumeno,  et  io^nm  de  ba- 
ptizato. 

1*  Vers.  6.  Cfr.  supra  pag.  290,  nota  13.  In  flne.  Vide 
etiam  CoUat.  in  Hexaem.  collat.  17.  n.  27,  ubi  haec  verba 
Isaiae  eodem  modo  exponuntur,  et  Glossam  ordmartam  in 
loan.  9,  7.  apud  Lyranum.  —  Superius  pro  sed  in  humilibus 
suhstituimus  cum  codd.  et  Gorrano  et  m  humUibus. 


COMMENT;  IN  lOANNEM  C:  LX. 


•  9.Sec\mAummoraiitatem:  ^puere  e^t  ,peccdM 
Eiposmo  foeditateni  extra  nuntiare,  ne  foFte  putrescat ;  Psal- 
mus^:  Putruerunt.  et.corruptae  sunt  ctcutrtces 
meae  a  /aciie  tm))/eh^«ae^a)0;  et  Proverbiorurn 
vigesimo  octavQ:  Qui  abseoMit  scelera  $ua  non 
dirigetur;  qui  autem  confessus  fuerit  et  reUquerit 
ea  misericordiam  consequetuK  —  Luto  oculosiin- 
ungere  est  peccata  frequenter  eonsiderare ;  lereniiae 
trigesimo  ^mo  ^iStoMe  tibi  spec\dam  y  pone  tibi 
amaritudines ;  Isaiae  trigesimo  octaTO :  Reeogitaho 
tibi  omnes  annos  meos>  in  amaritudine  unimae 
meae.  —  Lavari,  per  toymas;  Psalmus  9 :  Jjwabo 
per  singulas  noctes  lecium  meum^  lacrymis  meis 
stratum  meum  n^^afto/vet  Isaiae  ppimo:;  Xammm, 
mundi  estote,  auferte  mahm  cogitationiim.  vestra- 
rum  ab  oculis  meis ,  qviescite  agere  perva^se.: 
lOy  Jtaque  viciniek.  fosiidi  est  et  descripta 
secandode-  mirabiUs  illuminatio ,  describitur  hk  ipsiius  manife- 

scribitar  mi-  - 

racuii  mani-  statio ,  ct  hoc  ordinc:  primo  inducitur  diihitatio ; 

tria.         secundo,  dubitantium  eertificaiio;  tertio.,  mirabilis 
illuminationis  expressio, 

(Vers.  8.).  Inducitui^  ergo  priino  dubitatio  vi- 
Primnm.  cinorum,  qui  ex  admiratione  inamutationia  visus 
non  *  cognoscere  se  dubitant  illuminatum;  propterea 
Aidtiltaque  vicini  et  qui  viderani  eumpinus, 
quia  mendicus  erat ;  sicut  caeci  mendicare  solent. 
-Tales  personas  miseras  et  contemptibites  et  pauperes 
maxime  Dominus  benignus  et  humilis  curabat;  unde 
de  consimih  Lucae  decimo  octavo  ^ :  «  Gaecus  quidam 
sedebat  secus  yiam  mendicans  »;  «  ^to<5  autem  le- 
sus  »  dicitur  ibi  quod  illuminavit  illum.-  IUi  igitur,  qui 
solebant  eum  videre,  rf/c^fean^:  Nonne  hia  est,.qui 
sedebatet  mendicabat?  Dubitandohoc  dicebant  et  in 
hac  dubitatione  dissentiebant ;  unde  dicit :  Alii  diee- 
bant:  (Jwia  Aic  e5<>  considerantes  corporis  flguram. 
li.  (Vers.  9.).  Alii  autem  dicebant:  Nequa- 
quam ,  sed  similis  est  ei;  considerantes  visus  im- 
mutationem ,  credunt  alium ,  sed  similem. 


lUe  autem  ^  d^cete^.  Tangitur  hic  secundum,  sci-  secnndnm. 
licet  dubitationis  certificatio,  quae  flt  per  caecum , 
qui  se  ipsum  certitudinaliter  cognoscebat ;  unde  dicit : 
lUe  autem  dicebat:  Quia  ego  sum,  scilicet  ille  qui 
caecus  mendicabat  Augustinas'^^:  «  Vox  grata,  ne 
damnaretur  ingratus  » .  Non  erubescebat  caecus  con- 
fiteri,  se  fuisse  caecum,  ad  gloriam  Dei;  unde  Eccle- 
siastici  quarto^:  «  Est  confusio  adducens  mortem  », 
quae  5cilicet  minuit  gloriam  Dei  propter  nostram; 
«et  est  confusio  adducens  gloriam  et  gratiam  »,  et 
quae  minuit  nostram  gloriam  et  manifestat  ignomi- 
niam  ad  divinam  gloriam  manifestandam. 

42.  (Vers.  10.).  Dicebant  ergo  d,  Tangitur  hic  TerUam. 
tertium,  scilicet  mirabilis  illuminationis  expressio, 
et  hoc  ad  inquisitionem  dubitantium ;  unde  dicit: 
Dicebant  ergo  ei:  Quomodo  aperti  sunt  oculi  tui^? 
ex  quo  tu  es  ille  qui  caecus  erat.  Et  insinuat  eis 
auctorem  et  modum. 

1 3.  (Vers.  1 1 .).  Respondit:  Ille  homo ,  qui  di- 
citur  lesus,  quia  nondum  credebat  Deum,  lutum 
fecit  et  linivit  oculos  meos;  ecce,  operatio;  etdixit 
mihi:  Vade  ad  natatoria  Siloe  et  lava;  ecce,  eius 
praeceptio;  et  abii  et  lavi  et  vidi  ^^ ;  ecce,  praecepti 
adimpletio  et  per  illam  illuminatio.  Implendo  enim 
mandatum  Christi  illuminatur  homo,  quia,  sicut  di- 
citur  Proverbiorum  sexto  ** ,  «  mandatum  lucerna  est, 
et  lex  lux  »,  quae  observata  illuminat;  Psalmus: 
«  Praeceptum  Domini  lucidum ,  illuminans  oculos  ^^ » . 

QUAESTIONES. 

14.  Quaest.  L  Sed  incidit  hic  quaestio  primo 
de  hoc  quod  dicunt  discipuli :  Quis  peccavit,  hic,  aut 
parentes  eius?  —  Ex  hoc  videntur  ^^  implicare,  quod 
filii  puniantur  propter  peccata  parentum. 

CoNTRA  hoc  est  illud  EzechieUs  decimo  octavo^*: 
Non  portabit  pater  iniquitatem  filii,  nec  filius  ini- 
quitatem  patris:  ergo  non  debet  filius  propter  pec- 


*  Psalm*  37,  6.  —  Pro  seq;  :\oto  exhibent  codd.  xantum 
Prov,  28,  ex  quo  ed.  allegat  v.  13.  (quem  retinuimus),  post 
quem  eadem  ed.  addit :  Glossa  [interlineam  in  loan.  9,6; 
de  qua  cfr.  August,-  in  loan.  Evaiig.  tr.  2.  m  16] 4  Ecce,  col- 
lyriim ,  quo  ungitur  genus  kumanum.y^,  Sii p^ius  pro  pw- 
irescat,  qubd  habent  B  et  ed. ,  eeteri  codd.  puti^escant. ; 

2  Vers.  21.  4-  SequUur  Isai:  38,  15. 
'  Psalm.  6,  7*  ^  Subinde  allegatur  Isai.  1,  16. 
;    *  Ed.  cum  B  omittit  w^n. 

*  Vers.  35 ;  ibid.  v.  40.  seqq. :  Stans  autem  lesus  iussit, 
ilkim  adduci  ad  se..^  Et  lesuS  dixit  illi:  Respice,  fldes  tua  te 
salvum  fecit  etc.  ®^^VuJgata  7//^  m*o. 

^  In  loan;  Evang;  tr.  44.  n.  8,  ubi  pro  ingratus  (ita  etiam 
card.  Hugo  et  Gorranus)  texlus  originalis  et  ed.  ingrata. 

^  Vers.  25^  ubi  pro  worfe»*  Viilgata  feccatum.  ^  IntQ' 
rius  e  pluribus  codd.,  ut  ABEGHLM,  supplevirnus  et  quae 
minuit  noslram  gloriam. 

®  Vulgata  aperii  sunt  tibi  oculi? 

^^  Vulgala,  superius  posito  m«^'^  pro  linivit,  hic  legit  et 
abii,  lavi  et  video.  —  Cyrill.  Alexandr.,  in  hunc  Idcum:  Igno- 
rare  quidem  adhuc  videtur  Servatoreni  natura  sua  esse  Deum. 
?feque  enim  tam  exiliter   et  demisse  de  eo  locutus  esset,  sed 


et  de  eo  tanquam  de  aliquo  Sanctorum  et  sentire  videtur  et  loqui, 
idque  ex  obscuriore,ut  par  est,  fama  et  sermonibus  de  illo  etc. 

"  Vers.  23.  —  Sequitur  Ps.  18,  9.  —  Gregor.,  II.  Horoil. 
in  Evang.  homil.  23.  n.  2,  ubi  de  discipulis  euntibus  in  Em- 
maus,  qiii  Dominum  coegerunt,  ut  maneret  cum  eis,  ait:  Au- 
diendo  ergo  praecepta  Dei  illuminati  non  simt,  faciendo  illumi- 
nati  sunt,  quia  scriptum  est  [Rom.  2,  13.]:  Non  audiiores 
legis  iusti  sunt  apud  Deum,  sed  factores  etc. 

^*  In  E  primitus  hic  quaedam  addita  sunt,  quae  non  vi- 
dentur  esse  genuina,  tum  quia  in  praecedenle  divisione  huius 
partis  non  insinuatur  quarlum  membrum,  tum  quia  inferius 
explicatio  v.  12.  ponitur:  Et  diwet^unt  ei.  Tangitur  hic  quar- 
tum,  scilicet  curatoris  occultatio  sive  absentatio :  propter  quod, 
ubi  esset,  quaerebatur  et  a  caeco  nesciebatur.  Ideo  dicil:  Ubi 
est  ille?  Ait:  Nescio;  quia  se  absentaverat,  ut  doceret  vanam 
gioriam  vitare.  Unde  simlle  fecit  supra  quinto  in  sanatione  pa- 
ralytici,  ubi  dicitur  [v.  13.] :  lesus  decUnavit  aturba  constUuia 
in  loco.  Ghrysostomus  [cfr.  in  loan.  homil.  57.  alias  56.  n.  2.]: 
Docet  nos  fugere  vanam  gloriam.  Non  enini  volebat  in  turba 
ostentari. 

^'  Ed.  cum  nonnuUis  codd.  videtur;  M  implicdri  pro  im^ 
plicare,  ,  ^*  Vers.  20. 


OiMMENT  :IN  lOANNEM  G;  IX^ 


37S: 


catum  parentum  puniri.--^  Cbntrarium^^^^ 

tur  Exodi  vigasimo  ^ :    Vindicans  peecatd'  patrum 

in  filios  in  tertiam  et^q^iattam  generationetn* 

Respondeo:  Dicendtiin;  quod  dtiplex.  est  pdena; 
Resp.i.cnm  peccati :  quaedam  temporalis,  quaedam  aei^wa^  Dicol 
quod  poena  aeteriia  non  pumtur  uvm  propter  mi- 
quitatem  patris;  unde  etsi  partuli  lion  bapti^ati  ae- 
terna  visione  privenlur ,  hoc  non  est  propter  pecca- 
tum  patris  tantum ,  sed  ^  suiim,  quia  quilibet  habet 
originale.  —  Depoena  verd  ^emporafo' intelligendum, 
quod  filius  portat  iniquitatem  patris ;  quia  frequenter 
malus  pater  punitur  in  filio;  ideo  dicit:  Ksq^we  in 
tertiam  et  quartdm  generaiionem,  quia  usque  ad 
illam  aetatem  possunt  parentes  videre  filios. 

Aliter  dicunt  aliqui ,  quod  hoc  intelligiturde  filiis 
Resp.  2.  imitantibus  scelus  paternum,  sed  primum  melius  est  ^^ 

15.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
'cit:  Nequs  hic  peccavit  etc. 

CoNTRA^:  Nemo  purus  a  sorde,  mc  infans, 
cuius  est  unius  diei  vita  mper  tm^ram,  : 

Respondet  Augustinus  \  quod  littera  illa,  est  sup- 
Resp.  plenda  sic:  «  Non  peccavit  peccato,  propter  quod 
infligeretur  haec  poena  caeco  » .  Et  indiscrete  pete- 
bant  discipuli,  ut  dicit  Chrysostomus^,  quia,  ante^ 
quam  nasceretur ,  peccare  non  potuit ,  ut  caecus 
nasceretur. 

Sed  obiicitur  tunc:    1.  Quia,  si  f^mnis  -  poena 
obuciinr.  est  proptcr  culpam  ^ ;  et  iste  non  peccayit  nec  pa- 
rentes  eius:  ergo  iniuste  caecus  natus  est,  et  poena 
iniuste  inflicta. 

2.  Item  Hieronymus  super  illud  leremiae  quarto  ^ : 
Via£  tuae  et  cogitationes  tuae  fecerunt  haec  tibi; 
dicit :  «  Quidquid  supplicii  nobis  accidit ,  vitii  no- 
stri  est». 

3.  Item,  si  dicas,  quod  propter  gloriam  Dei; 
nunquid  non  aliter  potuit  manifestari  gloria  Dei  quaro 
sic  ?  Et  Deus  propter  suam  gloriam  non  indiget  bo- 
nis  nostris^  ergo  multo  minus  W2ct&. 


=    RESPONDEOt  Dicendumyi^^^^  sirie  qua  Resp. 

mn,  et  hoc  taodo^iomnis  poena  ;habet  culpam  caii-  Dbpiex 
sam,^  qiiia,  sl non . fuisset  culpaV  nulla  prorsus ;ess8t  ^''^^'     - 
pdena;  Alio  modo  est  ^causa  mmYpr*a>  et  sic  non. 
omnis  poena.  respicit  Gulpath;  et  hoc  modo  loquitur 
hic  Dominus. >^  Imm^',  sicut  dicit  Daniascenus  V>,  ali-  Ad  oweci. 
quandd  poenae  infliguntur  prbpter  reatum  culpue.  Poenaram 
Quandoque  ad'  virtutis  pr^aMmmi  et  manifestatio^ 
nem  >sicutinTobia:etIobVquidicebat:  Non  pec- 
cavi;  et  in  ainaritudinibus  mjoraiur  deuhsmeus, 
lob  deciiioio  septimo  ^^^  Aliquando  arf  t;^Vi^t^iil5  con^<?r- 
vationem,  sicut  in  Paulo,:  qui  dicebat:  DctiJw^  est 
mihi  stimulus  carnis  meae  angelus  satanae,  qui 
me  ctAaphizet;  prbpter  quod  ter  Dominum  ro- 
gavi  etc,  secundae  ad  Corinthios  duodecimo  ".  Ali- 
qmx^do  propter  divinieonsilii  dispensatidnem,  sicut 
in  Christo.  Aliquando   ad  divinae  virtutis  manife- 
stdtionem,  sictitin  hoc  (Jaeco, --^Nec  tantum  propter  Ad  obiect.  3. 
Deum  hoG  factum  est ,  sed  propter  nos  instruendos 
et  propterJ  utilitatem  caeciy'  quia  occasione  corpora- ' 
lis  illuminationis;  est  spiriiualiter  illuminatus;  unde 
magna  eius  fait  iitilitas  ^^.  ^ 

16*  Quaest.  III.  Quaerituir  de  hoc  quod  dicit, 
quod  oportet  eum  operari,  donec  dies  est,  —  Sed 
Deo  semper  est  dies :  ergo  nunquam  cessat  operari; 

"  Dicendum,  quod  loquitur  hic  de  operibus,  quae  Resp. 
-opevsinr  propter  nos  et  in  nobis,  secundum  illud 
Isaiae  vigesimo  sexto  ^^ :  Omnia  opera  nostra  ope- 
ratus  es  in  nobis,  Domine.  Et  qaiantum  ad  haec 
opera  venit  nox,  quando  clauditur  riobis  dies  extre- 
inus,  post  quem  nec  nos  ^operari.  poterimus,  riec 
beiis  in  nobis  nec  .propter  nos'  in  imlis;  mde 
Matthaei .  vigesimo,  secundo  ^^:  Ligatis  manibus  et 
pedibus  eius  ^  mittiie  mn  in  tenebri^s  exteriores. 

17.  Quaest  IV.  Quaeritur  hic  d^  modo  curatio- 
nis:  1.  Cum  Dominus  aJio&  curaverit  solo  imperio, 
unde  est  quod  hoc  facit  luto?  ; 

2.  Et  quare  priiecipit  lavari?  ^ 


*  Vers.  5.  *  Ed.  addil  etiam, 
»  Cfr.  II.  Sent.  d.  33.  a.  4.  q.  1;  vide  ibid.  d.  30.  a.  1. 

q.  2.  ad  t. 

*  lob  14,  4.  secundum  septuaginla  interpretes;  cfr.  -18,  U. 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  41 .  n.  9 :  Etiam  ipse  lob  quid 
dicit?  Quis  enim  mundus?  Nec  infans^  ctiius  est  unius  diei 
vita  super  terram*  Cfr.  Gregor.,  IX.  Moral.  c.  21.  n.  32.  et 
Leo,  Serm.  20.  in  Nat.  D.  N.  I.  Chr.  c.  1. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  3 :  Si  ergo  et  parentes  eius 
habuerunt  peccatum,  et  iste  habuit  peccatum;  quare  Dominus 
dixit :  Neqtw  hic  peccavit  neque  parentes  eius,,.  ut  caecus 
nascerelur?  Habebant  enim  peccatum  parentes  eius,  sed  non 
ipso  peccato  factum  est,  ut  caecus  nasceretur. 

^  In  loan.  homil.  S6.  (aiias  55.)  n.  1 :  Falso  nixa  interro-. 
gatio.  Quomodo  enim  peccasset,  antequam  nasceretur? 

'  August.,  III.  de  Lib.  Arb.  c.  18.  n.  51:  Omnis  autem 
poena,  si  iusta  est,  peccati  poena  est  et  supplicium  nominatur. 
Cfr.  II.  Sent.  lit.  Magislri,  d.  XXXVI.  c.  2. 

®  Vers.  18.  In  hunc  locum  Hieron.:  Quidquid  ergo  nobis 
accidit,  nostro  aceidit  vilio,  qui  dulcem  Dominum  in  amaritu- 
dinem  vertimus  et  cogimus   saevire  nolentem.  Cfr.  tom.  U. 


pag.  850,  nota  1,  ubi  ex  Ezech.  5,  16;  simijis  senteiitia  addu- 
citur. —  Post  vitii  nostri  est  ed.  cum  Glossa  ordinaria  in 
ier.  4,  i 8.  addit  «on  Dei, 

^  Psalm.  15 ,  2 :  IMxi  Domino :  Deus  meas  es  tu ,  quoniam 
bonorum  meorumion  eges.  —  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.66. 
(alias  55;)  n.  1. 

^°  Libr.  It,  de  Fide  orlhod.  c.  29,  allo  tanifen  ordine  aliis- 
que  verbis.  yide  Gregor.,  Praefet.  \\br,  MoralJ  c.  5.  Cfr.  IV. 
Sent.  d.  15.  pi  L  dub.  2.  — :.  Ed.  sola.hic  addit  Poena  bona 
est,  pro  quo  in  raarg^ne  aUegati)tt2/p^.  conira  Manichaeos, «.  49. 

"  Vers.  2.  —  Tob.  2,12.  seqq,  et  12,  13. 

**  Vers.  7.  seq.         .         . 

"  Vide  U.  Sent.  d.  36.  a.  2.  q.  2. 

^*  Vers.  12.  Lectionem  Vulgatae  vide  supra  pag.  92,  nota  9. 

"  Vers.  13.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  6  :  Quid 
dicemus  de  nocte  ista?  Quando  erit,  quando  nemo  poterit  ope- 
rari  ?  Nox  ista  impiorum  erit...  Audi ,  quia  et  nox  est.  De  quo- 
dam  servo  dicit :  Ligate  illi  manus  et  pedes  et  proiicite  eum 
in  tenebras  exteriores.  Operetur  ergo  homo,  dum  vivit,  ne  illa 
nocte  praeveniatur,  ubi  nemo  possit  operari  etc.  —  Ed.  omittit 
in  malis. 


376 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IX. 


Respondko:  Dicendum,  quod  ratio  fuit  aUego- 

Resp.  ad  1.  rica  Bt  morolis ,  ut  supra  ^  dictura  est ,  ad  instru- 

Ratio  tripiex.ctionem  nostrae  cognitionis  et  operationis ;  fuit  etiaui 

ratio  litteralis^  Quia  enim  iusto  iudicio  in  adventu 

suo  et  caeci  erant  illuminandi,  et   Pharisaei  excae- 

candi;  lutum  facit,  in  quo  Sabbatum  solvere  videre- 

tur,  et  per  hoc.  sordidi  magis  sordescerent  ^,Gt  ex 

hoc  ipse^  caecus  illuminaretur  et  purificaretur.. 

%  Ad  natatoria  misit,^^  ut  miraculum  esset  pu- 

Resp.  ad  2.  Micun),  sicut  dicit  Chrysostomus  ^ ;;  quia  omnes  con-^ 

currerunt  ad  tantum  spectaculum ,  quod  luto ,  unde 

alii  excaecantur,  caecus  illuminatur  *. 

In  paite  seGimda  desoribitui  Piiazisaeoriua  disoeptatip. 

18.  Et  dixerunt  eiwUbi  est  i7fe.^  Postquam  in- 

sinuata  est  mirabilis  caeci  iliuminatio,  sequitur  hic 

secunda  pars,  in  qua  describitur  ex  hoc  oriens  Ivr- 

DivUia  in  doeorum  ealumniatio,  Et  diyiditur  haec  pars  in  tres. 

tna  meiiibrd 

In  prima  pstenditur,  quomodo  Pharisaei  nituntur 
Christum  rep^ehendere.  Secundo ,  quomodo  nituntur 
miraculum  negare,  ibi^:  Dicunt  ergo  iterum  caeco: 
Tu  quid  dicis  etc.  Tertio,  quomodo,  in  his  defi- 
cientes,  lutuntur  occultare,  ihi:  Vocaverunt  ergo 
rursum  ho)ninem,. 


Primo  ergo  describitur ,  quomodo  nituntur  re-    Pnnio,  de 

rfipreheiisio* 

]  prehendere  miraculum   cum  auctoritate  per   hunc  ne  miracaii 
;  modum,  Primo  enim  insinuatur  reprehendentium  sol- 
\  licitudo ;  seomdo^  reprehendendi  ocea^io  ;teriio, 
!  ipsareprehensio^. 

(Vers.  12.).  R^rehendentiumsollicitudoinhocPrm^^' 

notatur,  quod  curantem  requirunt,  etnon  invenien- 
;  tes^  curatum  non  dimittunt ;  ideo  dicit :  Et  dixerunt 

d:  Ubi  est  ille?  sciiicet  curator.  Ait:  Nescio,  Et 
:  quia  curantem  non  possunt  invenire ,  curatum  ad 
!  Pharisaeos  perducunt;  ideo  dicit: 

19,  (Vers.  13.).  Adducunt  eum  ad  Pharisaeos, 
qui  caecus  fuerat,  quia  illi  erant  ad  reprehenden- 
dum  solUciti ;  Lucae  sexto /^ :  «  Observabant  scribae  et 
Pharisaei,  si  in  Sabbato  curaret ,  ut  invenirent,  unde 
aceusarent  eum». 

20.  (Vers.  14.).  Erat  autem  Sabbatum.  Tangi-  secandam. 
tur  hic  secundum ,  scilicet  reprehendendi  occasio ,  ^ 

quae  erat  ex  die  festo  et  modo  curandi.  Ratione 
dieididt:  Erat  autem  Sabbatum,  quando  lutum 
fedt  lesu^  et  aperuit  oculos  eiu>s;  supra  quinto^: 
«  Propter  hoc  persequebantur  ludaei  lesum ,  quia 
hoc  » ,  scilicet  opus  curationis ,  «  faciebat  in  Sab- 
bato»,  quasi  Legem  contemnens.  Alia  occasio  erat 
ex  modo  curandi,  quem  ideo  quaerunt,  quia  nisi 


I 

o 
O 


/  in  praesenti 
iudicio 


*  Vers.  7,  n.  S*  et  9*  curret^nni  (ita  GH)  alii  codd.  concurre)*eni,  ed.  cucurrei*ant, 

.*  Apoc.  22,  44:  Qui  in  sordibus  est  sordescat  adhuc,  et  Gorranus  concnrrerant, 
qui  iustus  est  etc.  *  Ed.  hoc  loco  addit  duo  schemata  cum  praecedentibus 

^  In  loan.  homil.  57.  (alias  86.)  n.  4.  —  Inferius  pro  con-  verbis: 

Quo  autem  ad  praedictum  iudicium  notandum: 

discretionis,  Ps.  42 >  4 :  «ludica  me,  Deus/  et  disceme  causam  meam  de  gente  non  sanctd^  ab  homine  iniquo 

et  doloso  erue  me».  Ezech.  34,  20:  «Ecce,  ego  ipse  iudico  inter  pecus  pingue  et  macilenlum». 
probationis,  1.  Petr.  4,  47:  «  Tempus  est,  ut  inclpiat  iudicium  a   domo    Dei»;  haec  est   tribulatio  prae- 

sens;  Eecli.  2,  5;  « In  igne  probatur  aurum  et  argentum,  homines  vero  receptibiles   in  camino   humilia- 

tionis  ». 
excaecalionis,  loan.  3,  48:  «  Qui  non  credit  in  Filium  Dei  iam  iudicatus  est»;  et  post  (v.  49.):  «  Hoc  est  au- 

tem  iudidutn,  quia  lux  vehit  In  mundumi  et  dilexerunt  homines  magis  tenebras  quam  lucem  ». 

/  accusationis,  Rom.  2,  45.  46:  «  Testimonium  reddente   illis  conscientia  ipsorum,  et  inter  se  invicem  cogita- 

tionibus  accusantibus ,  aut-etiam  defendentibus,  4n  diS)  cum  iudicabit  Dominus  occulta  hominum  ». 
disceptationis,  loel  3,  2:  «  Gongregabo  omnes  gentes  et  deducam  eas  in  vallem   losaphat,  et  ibi  disceptabo 

cum  eis  »;  et  de  hoc  Matth.  25,  31. 
deflnitlonis,  Dan.  7,  9:  «c  Thrbni  positi  sunt,  et  antiquus  dierum  sedit»,  ad  iudicandum  scilicet,  iuxta  illud 

Ps.  9,  5:  «Sedes  super  thronuth  qui  iudicas  aequitatem». 
condemnationis,  Ipan.  S,  29:  «Procedent  qui  mala  egerunt  in  resurrectionem  iudicii  »j  et  I.  Cor.  5, 43:  «Eos 

qui  foris.sunt  Deiis  iudicabit»,  id  est  condemnabit. 

j  admiranda,  quia  inscrutabilia,  Rom.  4  4,  33:  «0  altitudo  divitiarum  sapientiae  et  scientiae  Dei,  quam  incompre- 

herisilrilia  sunt  iudicia  eius,  et  investigabiles  viae  eius»! 
veneranda,  quia  irreprehensibilia ,  lob  34,  40.   44.  42:  «Absit  a   Deo  impietas  et  ab  Omnipotente  iniquitas; 

opus  enim  hominis'  reddet  ei  et  iuxta  vias  singulorum  restituet  eis.  Vere  enlm  non   condemnabit  frustra,  nec 

Omnipotens  subvertet  iudicium  ». 
\  formidanda,  quia  inflexibiiia,  Prov.  6,  34:  «  Zelus  et  faror  viri  non  parcet  in   die  vindictae  »  etc;  1.  Reg.  45, 

29:  «Triumphator  in  lerael  non  parcet  et  poenitudine  noii   flectetur;  neque  enim   homo  est,  ut  agat  poeni- 

tentiam  ». 
recogitanda,  quia  consolatoria,  Ps.  418,  52:  «  Memor  fui   iudiciorum   tuorum  a  saeculo,  Domine,  et  consolatus 

sinn»,   propter  iustitiae  pulcritudinem ;  unde   alibi,  Ps.   48,  40:  « ludicia  Domini  vera,   iustificata  in  se- 

metipsa ».  ' 


<0  i 

»13 


13 

o 

9 


) 


in  futuro 
iudicio 


ludicia  Dei 
sunt 


\ 


*  Vers.  47j  v.  24.  est  seq.  Jocus.  —  Superius  post  ca/w- 
mniatio  G  et  ed.  addunt  et  disceptatio,  Subinde  e  codd.  sup- 
plevimus  primum  diyisionis  membrum  quomodo  Pharisaei  ni- 
tunlnr  Chri$tum  reprehendei^e,  Secundo;  sed  cum  ed,  retinui- 


mus  miraculum  (cfr.  infra  n,  23.),  quod  codd.  omittunt. 

*  Ed.  reprehendentium  dissemiq;  cfr.  infra  n.  22, 
'  Vers.  7. 

*  Vers.  16. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IX. 


377 


per  confessionem  caeci  scire  non  possunt.  Quaerunt 
de  modo,  ut,  quia  factum  non  valent  reprehendere , 
calumnientur  modum^;  ideo  dicit: 

21.  (Vers.  13.).  Et  iterum  interrogabant  eum 
Pharisaei,  quomodo  videret^;  et  modum  quaerunt 
et  modutn  audiunt;  unde:  Ille  autem  dixit  eis:  Lu- 
tum  posuit  mihi  super  oculos  meos,  et  Uwi  et 
modo  video;  breviter  repetit,  quia  ipsi  lam  abaliis 
audierant,  sed  ad  maiorem  certitudinem  ex  ipsius 
ore  requirebant.  Et  apparet  hic  constantia  caeci ,  qui 
veritatera  non  timuit  confiteri,  servans  illud  Eccle- 
siastici  quarto^:  «Pro  anima  tua  non  confundaris 
dicere  verum  ». 

22.  (Vers.  16.).  Dicebant  ergo  ex  Pharisaeis 
Teriiom.  quidam.  Tangitur  hic  tertium ,  scilicet  in  i^eprehen- 

dendo  dissensio ;  unde  dicit :  DicebafU  ergo  ex  Pha- 
risads  quidam,  hX\x\  zelatores  Legis;  ad  Romanos 
decimo*:  « Aemulationem  quidem  Dei  habent,  sed 
non  secundum  scientiam».  Dicebant:  Non  est  hic 
homo  a  Deo,  per  conformitatem  et  complacentiam ; 
qui  Sabbatum  non  custodit,  quod  custodiri  a  Deo 
praeceptum  est ,  Exodi  vigesimo  ^  et  in  plaribus  ahis 
locis.  Alii  autem  dicebant:  Quomodo  potest  homo 
peccator  haec  signa  facere  ?  Et  isti  erant  magis 
illuminati;  unde  isti  habebant  aUquid  luminis;  sed 
alii  obtenebrati ;  ideo  sequitur ,  quod  schisma  ®  erat 
inter  eos,  id  est  divisio,  iusto  Dei  iudicio  dividentis 
lucem  a  tenebris  et  bonos  a  malis;  propter  quod 
dixit  Matthaei  decimo:  «  Non  veni  pacem  mittere, 
sed  gladium  ». 

23.  Dicunt  ei^go'^  caeco.  Tentaverunt  supra 
sectindo,  de  Pharisaei  Christum  reprehendere ;  et  quia  in  repre- 
miracniiqoa- hendendo  non  poterant  concordare,  tentant  et  sata- 

gunt  miraculum  negare,  Et  hoc  quidem  describitur 
hoc  ordine:  primo  notatur  Pharisaeorum  versutia 
ad  caecum  tentandum;  secundo,  dmitia  ad  cre- 
dendum;  tertio,  diligentia  ad  quaerendum ;  qwxXOy 
parentum  ca^ci  timiditas  ad  respondendum. 

(Vers.  17.).  Notatur  ergo  primo  Pharisaeorum 

Primam.  vcrsutia  od  tentaudum;  tentant  enim  caecum,  quid 

de  Christo  sentiat,  ut,  si  maie,  eum  negare  faciant 


Christi  miraculum;  si  bene,  verbis  eius  non  credant. 
Propterea  dicitur:  Dicunt  ergo  iterum  ca£co,  sciii- 
cet  Pharisaei:  Tu  quid  dicis  de  eo^  qui  aperuit 
oculos  tuos?  utrum  scilicet  slt  bonus,  vel  malus; 
et  malitiose  requirunt,  caecus  autem  respondit  sim- 
pliciter.  Ilk  autem  dixit,  quia  Propheta  est;  Glossa  * : 
«  Constanter  exprimit  quod  sentit»,  sicut  turbae,  Lu- 
cae  septirao :  «  Propheta  magnus  surrexit  in  nobis  » . 

24.  (Vers.  18.).  Non  crediderunt  ergo  ludaei  secnndam. 
rfe  illo,  quia  caecus  etc.  Tangitur  hic  secundum, 
scilicet  ludaeorum  duritia  ad  credendum;  ideo  enim 
credere  nolebant,  propter  hoc  scilicet ,  quia  Chri- 
stum  laudabat;  ideo  suspectura  habebant.  Non  cre^ 
diderunt  ^^  scilicet  donec  vocaverunt  parentes  eius 
qui  viderat;  sperabant  enim  per  ipsos  miraculum 
infirmare ;  unde  Chrysostomus  ^^ :  «  A  parentibus  pu- 
tabant  abortivum  facere  miraculum  »;  unde  semper 
rebellare  nitebantur,  secundum  illud  lob  vigesimo 
quarto:  « Ipsi  rebelles  fuerunt  lumini  et  igriorave- 
runt  vias  eius  ». 

2d.  (Vers.  19.).  Et  interrogaverunt  eos  dicen"  Tertinm. 
tes.  Tangitur  hic  tertium,  scilicet  ludaeorum  di- 
ligentia  ad  inquirendum;  quaerunt  enim  a  pa-  Qnawnnt 
rentibus  tria:  personam,  conditionem  et  mirabilem 
immutationem.  Propter  quod  dicitur:  Hie  est  filius 
vester?  Quaerunt  de  persona.  Quem  vos  dicitis, 
quia  caecus  natus  est?  Id  est,  de  quo  dicitis,  quia 
caecus  natus  est;  interrogative  quaerunt  conditionem. 
Quomodo  ergo  nunc  videt?  Quaerunt  immutatio- 
nem;  prudenter  et  diligenter  requirunt,  quia,  sicut 
dicitur  Lucae  decimo  sexto  ^^,  «  filii  huius  saeculi  pru- 
dentiores  filiis  lucis  in  generatione  sua  sunt ». 

26.  (Vers.  20.).  Responderunt  parentes  eius.  Qaanura. 
Tangitur  hic  quartum,  sciiicet  parentum  timiditas 
ad  respondendum..  Et  cum  tria  quaesivissent ,  ad 
duo  respondent,  ad  tertium  non  audent  respondere  ^*. 
Ad  hoc ,  utrum  sit  eorum  filius  et  caecus  natus ; 
responderunt  eis  parentes  eius ,  id  est  pater  et  ma- 
ter ,  et  dixerunt :  Scimus ,  quia  hic  est  filius  noster 
et  quia  caecus  natus  est.  Et  in  hoc  confutantur 
Pharisaei  certissimo  parentum  testimonio;  unde  Chry- 


*  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  57.  (alias  S6.)  n.  2. 

^  Vulgata :  Itm^um  ergo  interrogabmt,..  quomodo  vidisset, 
quae  eUam  inferius  omittit  meos  et  modo. 

^  Vers.  24.  —  Chrysost.,  in  loan.  honiil.  57.  (alias  56.) 
n.  2 :  Tu  vero  perpende,  quomodo  non  turbetur  caecus.  Nam 
ubi  primum  interrogatus  sine  periculo  respondit,non  tam  ma- 
gna  res  erat  veritatem  profiteri ;  hoc  vero  mirum  est ,  in  maiori 
constitutum  metu  non  negare,  non  contraria  prioribus  dicere, 

*  Vers.  2,  ubi  pro  quidem,  quod  CN  cum  Vulgataomit- 
tunt,  miilti  codd.  qutdam. 

^  Vers.  8;  cfr.  ibid.  31,  13;  Levit.  19,  30;  Deut.  5, 
13.  et  II. 

'  Vulgata  et  sckisma.  Inferius  ailegatur  Matth.  1 0 ,  34.  — 
Superius  pro  obtenebrati,  cui  voci  ed.  cum  Gorrano  praemittit 
erant  penitus,  C  obtenebrantur. 

^  Codd.  hic  omittunt  iterum,  quod  tamen  inferius  cum 
Vulgata  exhibent, 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI, 


^  Vulgata  de  illo. 

^  Scilicet  interlinearis.  August.,  in  ioan.  Evang.  tr.  44. 
n.  9 :  Sed  ille  constanter  quod  sentiebat  expressit.  —  Subinde 
allegatur  Luc.  7,  16. 

^^  Cod.  B  repetit  hic  ergo  ludaei,  et  post  scilicet  ed.  sup- 
plet  ex  Vulgata  quia  caecus  fuisset  et  mdisset 

^^  In  loan.  homil.  .58.  (alias  57.)  n.  1 :  Per  parentes  se  mi- 
raculum  infirmare  posse  sperabant.  —  Inferius  allegatur  lob 
24,  13. 

"  Vers.  8. 

"  Chrysost.,  in  loan.  homil.  58.  (alias  57.)  n.  2:  Cum  tres 
essent  interrogationes :  si  filius  eorum  esset ,  si  caecus  fuisset 
et  quomodo  visum  recepisset,  duo  tantum  confitentur,  tertium 
non  addunt;  iliudque  ad  veritatem  flrmandam  conduxit,  ut 
nemo  alius,  quam  caecus  curatus,  qui  fide  dignus  erat,  haec 
confileretur. 


48 


378 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  K. 


sosfomiis  *:  « Quis  crederet,  parentes  talia  mfeiitiri 
de  filio » ?  E t  licet  veritatetn  dixerint ,  tamen  non 
totanii ;  uride : 

27.  (Vers.  ^l\)/Quomodo  autem  nunc  videat, 
vesdmus;  aut  quis  eius  oculos  aperuit,  nos  ne- 
scimus;  qnia  scilicet  praesentes  non  fuimus,  neque 
magis  scimus  quam  vos,  nec  oportet  nos  interro- 
gare,  sed  ipsum;  unde  dicunt:  Ipsum  interrogate, 

-  quia  potest  respondere;  a^tatem  hahet,  ipse  de  se 
loquatur ;  quia  ipse  certior  est  nobis.  Rationem  hu- 
ius  responsionis  assignat  Evangelista.  IUius  respon- 
sionis  ratio  fuit  timor  ludaicae  conspirationis,  unde 
dicit  Evangelista: 

28.  (Vers.  22.).  Uaec  autem  dixerunt  paren- 
tes  eius,  qma  ^  tifnebant  ludaeos ;  Isaiae  quinqua- 
gesimo  primo:  «  Quis  tu  ;  ut  timeas  ab  homine  mor- 
tali  et  a  filio  hominis ,  qui  quasi  foeniim  ita  are- 
scet »?  Et  primi  Machabaeorum  secundo :  «  A  verbis 
viri  peccatoris  ne  timueritis,  quia  gloria  eius  ster- 
cus  et  vermis  est ».  Et  ratio  timendi  redditur:  lam 
enim  conspiraverant  ludaei,  ut,  si  quis  eum  confite- 
retur  Christum  ^  extra  synagogam  fieret.  Conspira- 
tio  est  colligatio  in  malum,  sicut,  leremiae  undecimo , 
«  inventa  est  coniuratio  in  viris  luda  et  in  habita- 
toribus  lerusalem  ».  Reversi  sunt  ad  iniquitates  pa- 
trum  suorum  et  conspiraverant  nomen  Christi  de- 
lere;  leremiae  undecimo:  «  Eradamus  eum  de  terra 
viventium ,  et  nomen  eius  non  memoretur  amplius  » . 

29.  (Vers.  23.).  Propterea  parentes  eius  dixe- 
runt:  Aetatem^  habet;  ipsum  interrogate;  adhuc 
eniui  erant  de  illis,  de  quibus  dicitur  infra  duode- 
cimo ,  quod  «  multi  crediderunt  in  eum ,  sed  pro- 
pter  Pharisaeos  non  confltebantur ,  ut  de  synagoga 
noh  eiicerentur». 

30.  Vocavemnt  ergo  rursum  hominem  illum. 
TerUo,  de  lam  frustrato  conatu  Pharisaeorum  ad  reprehenden- 

occaltatione 

miracuiiqna-dum  ot  negaudum,   hic  conantur  ad  miraculum 

tnor.  c  ' 

obumbrandum,  ut  ipsum  Christo  Domino  non  at- 
tribuatur ,  sed  nomen  eius  taceatur.  Ideo  conantur 
hic  caeciim  a  confessione  nominis  Christi  retrahere 
hoc  ordine :  primo  scilicet  blanditiis  ;  secundo ,  astu- 
tiis;  tertio,  conviciis;  quarto,  iniuriis. 


(Vers.  24.).  Primo  ergo  conanlur  ipsum  retrahere  Primom. 
blanditiis,  Rlande  enim  admonent  ipsum  caecum,  ut 
Christum  non  tanquam  bonum  credat  hoc  fecisse  mi- 
raculum  et  illud  confiteatur.  Propterea  dicit:  Voca- 
verunt  ergorursum  hominem,  qui  caecus  fuerat, 
et  dixerunt  ei:  Da  glonam  /)eo,  scilicetconfitendo 
veritatem.  Dare  enim  gloriam  Deo  est  veritatem  de 
aliquo  conflteri ,  quasi  Deo  praesente;  losue  septimo^: 
«  Fili ,  confitere  et  da  gloriam  Deo  » .  Et  veritas  illa 
erat ,  ut  hoc  miraculum  Christo  non  attribuat ;  pro- 
pter  quod  dicunt:  Nos  scimus ,  quia  hic  homo  pec- 
cator  est ;  confitere  igitur ,  te  non  ab  hoc  curatum, 
sed  a  Deo.  Chrysostomus  ® :  «  Sub  specie  reUgionis 
hoc  facere  tentabant»;  et  tamen  ad  malum  induce- 
bant.  Uode  Augustinus^:  « Negare  quod  accepisti 
non  est  gloriam  Deo  dare ,  sed  Deum  potius  blasphe- 
mare  ».  Et  licet  blandiantur,  non  lamen  praevalent; 
quia  caecus  admonitionem  spernil  et  veritatem  di- 
cit.  llnde: 

31.  (Vers.  23.).  Dicit  homo  ille^:  Si  peccator 
est,  nescio;  unum  scio,  quia,  cum  essern  caecv^s, 
modo  video.  Quasi  dicat:  auctorem  non  iudico,  sed 
beneficium  recognosco.  Augustinus  ^ :  «  Nec  favet  ca- 
lumniae  nec  celal  veritatem  » .  Sapienter  caecus  re- 
spondit,  iuxta  illud  Ecclesiastici  quinto^^:  «  Si  est 
tibi  intellectus,  responde  proximo;  sin  autem,  sit 
manus  tua  super  os  tuum,  ne  capiaris  in  verbo 
indisciphnato  et  confundaris » . 

32.  (Vers.  26.).  Dixerunt  ergo  illi.  Tangitur  hic  secandam. 
secundum,  quomodo   scilicet  tentant  retrahere  per 
astuiias  ;\deo  nialjliose  quaerunt,  ut  aliquid  mira- 

culo  obiiciant;  propter  quod  dicit:  Quid  fecit  tibi? 
Quomodo  aperuit  oculos  tuos  ^^?  Chrysostomus:  «Cu- 
rationis  modum  scrutantur,  quemadmodum  canes 
undique  investigantes  » .  Sed  in  hac  astutia  repre- 
henduntur  a  caeco ,  ideo  renuit  respondere ,  sed  ar- 
guit;  unde  subdit: 

33.  (Vers.  27.).  Bespondit  eis :  lam  dixi  vobis, 
et  audistis ;  quid  iterum  vultis  audire  ?  Quasi  di- 
cat :  si  malitiose  quaeritis ,  non  respondebo ;  si  autem 
studiose ,  respondebo ;  unde  dicit :  Nunquid  et  vos 
vultis  discipuli  eius  fieri?  Quasi  dicat:  credo,  quod 


^  Loc.  in  praeced.  nota  cit.  n.  1 :  0  exsecrandi  et  plus 
quam  exsecrandil  Ecquis  pater  haec  de  fllio  confmxerit? 

*  Vulgata  quoniam,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  6\,  42. 
et  I.  Machab.  2,  62. 

'  Vulgala  esse  Christum,  —  Subinde  allegantur  Ier«  44,9. 
seq.  et  v.  19. 

*  Vulgata  et  E  Quia  aetatem,  —  Sequitur  loan.  42,  42. 

*  Vers.  49. 

*  In  loan.  homil.  58.  (alias  S7.)  n.  2 :  Nec  taraen  palam 
et  impudenter  dicunt:  Nega,  Christum  te  sanasse,  sed  sub  pie- 
tatis  specie  id  volunt  assequi.  Da  gloriam  Deo,  inquiunt. .  id 
est^  confitere,  ipsum  nihil  fecisse. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  4  4 :  «  Quid  est  da  gloriam 
Deo?  Nega  quod  accepisti.  Hoc  plane  non  est  gloriam  Deo 
dare,  sed  Deum  potius  blasphemare  ».  Ita  etiam  ed.;  GJossa 
interlinearis :  Nega  quod  acceplsU,  quod  est  blasphemare,  non 
gloriam  Deo  dare. 

^  Vulgala  Diant  ergo  eis  ille. 


•  Ita  codd.;  ed.  autem  Glossa  [interlinearis]  dicil;  ista 
apud  Lyranum  sic  sonat:  «Non  patet  calumniae  nec  veritatem 
celat ».  S.  Thom.,  Catena  aurea  in  loan.  c.  9.  n.  4:  Alcuimis: 
Sed  ille,  ut  neque  pateret  calumniae  neque  veritatem  celaret, 
non  dixit:  Scioeum  iustum;  nam  sequitur:  Dicit  ergo  ille:  Si 
peccator  est,  nescio  [Notamus,  quod  haec  sententia  in  Com- 
mentario,  qui  nostro  saeculo  tribuitur  Alcuino,  non  invenitur]. 
Card.  Hugo  in  loan.  9,  25:  Et  hoc  dicit,  ut  nec  os  pateat  ca- 
lumniae  nec  verilatem  celet.  —  Ed.  post  veriiatem  additt  Au- 
gnstinus  [in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  13.]:  Confiteiur  libet^e, 
constanter,  veracitet*, 

**  Vers.  44.  —  Post  Sapienter  ed.  addit  itaque. 

*^  Vulgata  tibi  oculos.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  58. 
(alias  .^7.)  n.  2 :  Quia  ergo  non  poterant  illam  evertere  vel 
abolere,  vursus  ad  modum  curationis  explorandum  redeunt, 
veiut  si  quipiam  feram  undique  pervesligantes  [in  nota  adiecta 
dicitur :  Alii  legunt :  veluti  si  canes  feram  in  tuto  latentem  un- 
dique  pervestigantes] ,  modo  huc,  modo  illuc  accurrant. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C   IX. 


379 


non  Yultis;  sed  si  velletis,  iterum  dicerera;  atten- 
dens  illud  Proverbiorum  nono  ^ :  «  Qui  erudit  deri- 
sorem,  ipse  sibi  iniuriam  facit». 

34.  (Vers.  28.).  Maledixerunt  erg o  etc.  Tangi- 
Tertiam.  tur  hlc  tertium ,  scilicet  quod  tentant  retrahere  con- 
viciis;  nn6e  sk  paulatim  pvocedmi  :Maledixerunt 
ergo  ei  et  dixerunt:  Tu  diseipultcs  illius  sis,  id 
est,.maledicendo  et  conviciando  dixerunt  ei,  quod 
esset  Christi  discipulus.  Augustinus  ^ :  «  In  me  sit 
ista  maledictio;  tale  maledictum  sit  super  nos  et  super 
fiUos  nostros  ».  Discipulatum  Christi  contemnebant 
et  ei  praeferebant  discipulatum  Moysi ;  unde  dicunt : 
Nos^  Moysi  discipuli  sumus,  non  Jstius;  et  ratio- 
nem  subdunt: 

33.  (Vers,  29.).  iVo^y  scimus^quia  Moysiloeu- 
tus  est  Deus,  sicut  dicitur  in  Exodo  et  Levitico 
quasi  per  totum;  Exodi  trigesimo  tertio*:  «Loque- 
batur  Dominus  Moysi  facie  ad  faciem  » .  Hunc  autem 
nescimus,  unde  sit;  ideo  discipuli  sumus  illius  quem 
Dominus  approbat.  Sed  tamen  falsum  dicebant,  quia, 
sicut  dicitur  supra  quinto^,  «  si  crederetis  Moysi, 
crederetis  forsitan  et  mihi  ».  Et  in  hac  maledictione 
contra  caecum  non  praevalent ;  immo  arguit  maledi- 
ctionis  rationem  in  hoc,  quod  dicebant,  se  nescire 
Christum;  propter  quod  dicit: 

36.  (Vers.  30.).  Respondit  ille  homo  et  dixit 
eis:  In  hoc  enim  mirabile  est,  quod  ^  vos  nescitis, 
unde  sit,  et  aperuit  oculos  meos,  Non  dixit  impium, 
ne  provocaret  eos,  sed  mirabile,  quia  ipse  admira- 
batur  eorum  duritiam;  et  rationem  reddit,  quia  vi- 
dent  signum  evidentissimum  et  non  credunt.  Ideo 
verificalum  est  illud  Isaiae  sexto^:  «Ut  videntes 
non  videant,  et  audientes  non  inteiligant». 

37.  (Vers.  31.)*  Scimus  ^,  quia  peccatores  Deus 
non  audit;  unde  Isaiae  primo  Dominus  ad  peccato- 
res:  «Cum  multiplicaveritis  orationem ,  non  exau- 
diam»;  lob  octavo:  «  Deus  non  proiiciet  simplicem 
nec  porriget  raanum  mdiWgr^s^»,  Sed  si  quis  Dei 
cultor  est  et  voluntatem  eius  facit,  hune  exaudit; 
infra  decimo  quinto  ^ :  «  Si  manseritis  in  me ,  et  verba 


mea  in  vobis  manserint;  quodcumque  volueritis,  pe- 
tetis ,  et  fiet  vobis  »;  primae  loannis  tertio:  «  Fiduciam  ;    ?  . 
habemus  ad  Deum,  ut,  quodcumque  petierimus,  a^- 
cipiamus,  quoniam  mandata  eius ,  custodimu$  et  ea  .       r 
quae  sunt   placita  coram  eo>  Jaciipus».  Sed  hunc 
praecipue  exaudit;  et  hoc  probat: 

38.  (Vers.  32.).  A  saecuh  non  est  auditum', 
quod^^  quis  aperuit  ocubs  ca^ci  nati;  seA  h\c  ape- 
ruit:  ergo  est  a  Deo,  quia  a  destructione  conscr 
quentis: 

39.  (Vers.  33.).  Nisi  esset  hic  homo  a  Deo, 
non  posset  ^^  facere  quidquam ;  infra  decimo  quinto : 
«Sine  me  nihil  potestis  facere  ». 

40.  (Vers.  SU.).  Responderunt  et  dixerunL  Tm^  0^^^^^^-  • 
gitur  hic  quartum:  quia  non  valentes  retrahere  blan- 

ditiis  nec  astutiis  nec  conviciis,  aggrediqntur  iniu- 
riis;  unde  ex  indignatione  moti ,  responderunt  el 
dixeruni  ei:  In  peecatis  natus  es  totus,  et  tu  do- 
ces  nos?  qui  scilicet  iusti  repulamur.  Vere  isti  erant 
Pharisaei  similes  illi  qui  se  in  oratione  laudabat , 
Lucae  decimo  octavo  ^^  Et  eiecerunt  eum  foras,  pro 
veritale  iniuriam  intulerunt.  Chrysostomus :  «  Vides 
praeconem  veritatis ,  quanta  passus  est.  Haec  scripta 
sunt,  ut  et  nos  siraihter  imitemur  ».  Simile  de  Ste- 
phano  Actuum  septimo :  «  Et  eiicientes  eum  extra 
civitatem ,  lapidabant », 

QUAESTIONES. 

41.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  caecus  dixit:  Si  peccator  est,  neseio.  —  Vide- 
tur  fuisse  mentitus,  quiainfra^^  ostendit,  quod  non 
erat  peccator. 

Respondetur  dupliciter:  ex  Chrysostomo  ^*  primo,Resp.dupiex. 
quod  nescio,  id  est,  modo  non  enuntio;  vel  nescio, 
quia  ipsius  vitam  ignoro;  porro  ut  homo  caecus,  et 
qui  nunquam  eum  vidi  nec  secutus  fui. 

42.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Scimus,  quia  peccatores  Deus  non  audiL  — 
Contra:  Nonne  audivit  publicanura^^? 


1  Vers.  7. 

'  In  loan.  Evan^.  tr.  44.  n.  '(2,  ubl  textus  originaUs  omittit 
primam  propositionem :  In  me  sU  tsia  maledictio,  quae  habetur 
Gen.  27,  43.  Plures  codd.  vocibus  super  nos  praefigunt  sem- 
per,  quod  non  habetur  in  textu  originali,  cum  quo  ed^  post 
filios  nostros  prosequitur :  Maledictum  enim  est,  si  cor  discu- 
iias,  non  si  verba  perpendas. 


*  Vulffata  Nos  autem. 


*  Vers.  M. 


*  Vers.  46.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  58.  (alias  57.) 
n.  3:  Vos  enim  neque  Moysis  neque  huius  discipuU  eslis.  Si 
Moysis  essetis,  et  Christi  essetis.  Ideo  Christus  supra  dicebat 
illis:  Si  crederetis  Moysi  etc.  Cfr:  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  44.  n.  12. 

*  Vulgata  quia,  " 

'  Vers.  9;  verba  autem  sunt  ex  Luc.  8, 10;  cfr.  infra  12,  40. 

*  Vulgata  Scimu^  autem;  ed.  inferius  post  non  audU  ad- 
dit  vel  non  exaudit.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Isai.  1,  15,  et 
lob  8,  20. 

®  Vers.  7.  —  Sequitur  I.  loan,  3,  21.  et  22. 

^°  Vulgata  qtiia.  —  Boeth.,  ni.  de  Differentiis  topicis,  pro 


loco  ah  antecedentibus  ei  consequentibus  has  maximas  propo- 
sitiones  exhibet:  Posito  antecedenti,  comitari  quod  subsequitur ; 
perempto  consequenti,  perimi  quod  antecedit. 

"  Vulgata  omitlit  homo  et  substituit  poterat  —  Subinde 
allegatur  Joan.  45,5. 

^^  Vers.  H .  —  Sententia  Chrysost.  habetur  in  loan.  homil.  58. 
(alias  57.)  n.  3.  el  4 ,  pluribus  tamen  additis.  Sequitur  Act.  7,  58. 

^^  Vers.  31 :  Scimus  autem,  quia  peccatores  Deus  non  au- 
dit  etc. 

^*  In  loan.  Iiomii,  68.  (alias  57.)  n.  2:  Si  peccator  est, 
nescio,  idest,nihil  ea  de  re  nunc  dico  neque  sententiam  fero; 
aiud  probe  scio  et  pronuntio,  si  peccator  esset,  non  talia  fe- 
cisset^  —  De  secunda  responsione  cfr.  ibid.  homiU  59/(aIias  58.) 
n.  4.  —  Inferius  e  codd.  supplevimus  porro, 

1'  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  13:  Nam  et  pecca- 
tores  exaudit  Deus.  Si  enini  peccatores  Deus  non  exaudiret, 
frustra  ille  publicanus,  oculos  in  terram  dimittens  et  pectus 
suum  percutiens,  diceret  [Luc.  48, 13.]:  Domine, propitius  esto 
mihi  peccatorL  Et  ista  confessio  meruit  iustificationem ,  quo- 
modo  iste  caecus  illuminationem. 


380 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  IX. 


Respondetur  dupliciler  ex  Glossa  ^ ;  primo  modo, 

Resp.  L  ut  fiat  vis  in  hoc  quod  dicit :  peccatores  non  audit, 

quia  persistentes  iu  peccato  nou  audit,  ad  salutem 

Resp.  2.  scilicet.  —  Aliter  respondet  Glossa  ^,  quod  caecus  non- 

dum  inunctus  erat  nec  interius  iliuminatus;  et  ideo 

falsum  dixit,  licet  crederet  verum  dicere. 

43.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hocquoddi- 
cit :  Nisi  esset  hio  homo  a  Deo ,  non  possel  facere 
quidquam.  —  Contra:  Multi  mali  faciunt  miracula 
plura ,  sicut  ipse  Dominus  dicit  Matthaei  septimo  ^ : 
Domine,  nonne  in  nomine  tuo  daemonia  eiecimus 
et  in  nomine  tuo  virtutes  multas  fecimus? 

Respondetur,  quod  caecus  intellexit,  quod  face- 
Re8p.dnpiex.ret  propria  auctoritate;  vel  potest  responderi,  sicut 
de  priori*. 

44.  Quaest.  IV.  Sed  Hunc  quaeritur:  cum  Do- 
minus  omnem,  quera  sanavit  exterius,  sanaverit  si- 
mul  interius  * ;  quare  iste  caecus  non  fuit  interius 
illuminatus  ? 

Responderi  potest  dupliciter:  aut  quod  caecus 
Re8p.dapiex.iste  fidelis  orat,  sed  tamennondum  fidem  explicitam 
habebat,  sicut  catechumeni,  et  ideo  infra^  instrui- 
tur ;  aut  quod  non  oportuit,  eum  tunc  simul  sanari 
interius,  quia  non  ex  culpa  sua  infirmabatur  exte- 
rius ,  sicut  Dominus  testatur  \ 

45.  Quaest.  V.  Item  quaeritar ,  quare  dicant  ei 
Pharisaei:  In  peccatis  natus  es  totus, 

Responderi  potest ,  quod  non  dicunt  ex  ratione, 

Re8p.tripiex.sed  ex  indignationo.  Vel  quia  a  peccatis,  in   quibus 

natus  fuerat,  non  recesserat  per  religionem,  sicut  Pha- 

risaei ;  vel  propter  caecitatem ,  quae  erat  poena  pec- 

cati,  vocabant  eum  in  peccatis  natum^. 


In  tertia  parte  desoribitur  spiritualls  oaeoi  iUaminatio. 

46.  Atidivit  fesu^.  Haec  est  tertia  pars  capituli, 
in  qua,  iam  descripta  mirabili  caeci  illuminatione 
et  ludaeorura  disceptatione ,  tertio  introducitur  de 
spirituali  illius  illuminatione.  Hanc  autem  describit  omsio. 
Evangelista  hoc  ordine:  primo  enim  notatur  ipsius 
caeci  despecti  vocatio  benigna;  secundo,  cansen-- 
tientis  illuminatio  interna;  tertio  vero  innuitur  ipso- 
rum  ludaeorum  superborum  exca^ecatio  iusta. 

(Vers.  33.).  Primo  ergo  insinuatur  m^c^  a6i^(?^iB:xpositioiit. 

teralis 

vocatio  benigna.  Eiecerunt  enim  eum  Pharisaei,  etP"mo,caeci 
Dominus  suscepit;  propter  quod  dicit:  Audivit  le- 
sus,  quia  eiecerunt  eum  foras;  per  se  sciebat,  sed 
nihilominus  est  ei  relatum.  Et  cum  invenisset  eum 
lesus,  non  casu,  sed  studio  suscipiendi;  Lucae  de- 
cimo  quinto  ^ :  «  Accendit  lucernam  et  quaerit  dili- 
genter,  donec  inveniat  »;  dixitei:  Tucredis  inFi- 
lium  Dei?  Quaerendo  excitat  et  excitando  vocat,  ut 
abiectum  suscipiat,  secundum  illud  Psalmi*^:  «Pater 
meus  et  mater.mea  dereliqnerunt  me,Dominus  au- 
tem  assumsit  me»;  leremiae  quadragesimo  nono: 
«  Relinque  pupillos  tuos ,  et  ego  vivere  te  faciam  » . 

47.  (Vers.  36.).  Respondit  ille  et  dixit.  Tangi-  secundo,  i- 

,  .  ,  .,♦     -  ...  ,    psins  iUami- 

tur  hic  secunuum,  sciucet  consentientts  tnstructto  ^^^^o  inter- 

Tia, 

vel  illuminatio  interna,  Consensit  enim  caecus  in 
fidem;  unde  dixil:  Quis  est,  Domine,  ut  credam 
in  eum?  Quasi  dicat:  paratus  sum  credere;  unde 
Chrysostomus  " :  «  Verbum  inquirentis  est  et  deside- 
rantis»;  ideo  inslruitur.  Propterea: 

48.  (Vers.    37.).  Dixit^^  ei  lesus:  Et  vidisti 
eum,  et  qui  loquitur  tecum,  ipse  est   Vidisti,  per 


*  Apud  Lyranum  habelur  in  hunc  locum  ista  tantum 
Glossa  interlinearis  [ex  August.,  vide  notam  praeced.]  :  «  Adhuc 
inunctus;  quia  peccatores  Deus  audit,  ut  publicanum  confiten- 
tem  ».  Ueda,  in  loan.  9,  30.  seq.  primo  adducit  verba  Augu- 
stini:  Adhuc  munctus  loquitur.  Nam  et  peccatores  etc.  [vide 
notam  praeced.];  deinde  subiungit:  Sed  peccatoribus  lavandum 
est  cor  poenitentiae  lacrymis,  ut  exaudiantur,  et  fiet  in  corde 
illorum  quod  factum  est  in  facie  caeci  huius;  et  ssntient,  Deum 
illos  exaudire,  qui,  ut  peccatores  salvaret,  venit  in  hunc  mun- 
dum  [Matth.  9,  43.  et  I.  Tim.  1,  45.].  Gfr.  IV.  Sent.  d.  45.  a.  2. 
q.  2.  —  Ed.  omittit  ex  Glossa. 

'  Cod.  D  addit  interlinearis ,  cuius  verba  vide  in  nota 
praecedente.  Ed.  pro  nondum  inunctus  substituit  cum  dlcta 
Glossa  adhuc  munctus,  C  legit  qmd  caecus  non  interius  itlu' 
minatvs  etc.  Cfr.  Glossa  ordinaria  [ex  August.  in  eundem  lo- 
cum]  in  v.  47:  Adhuc  inunctus  in  corde  qui  nondum  Filium 
Dei  confitetur,  non  tamen  mentitur.  Vide  supra  pag.  373,  no- 
tam  41,  ubi  secundum  Augustinum  inunctus  significat  cate- 
chumenum ,  non  illuminatum,  —  Ed.  vocibus  nec  interius  in- 
terserit  plene. 

*  Vers.  22,  Cfr.  supra  pag.  279,  nota  L 

*  Scilicet  quaest.  II.  in  fine.  —  Prima  responsio  insinuatur 
a  Chrysost.,  in  loan.  homil.  58.  (alias  57.)  n.  3,  ubi  dicit, 
quod  ex  isto  miraculo  «  palam  est,  illum  virtute  omnia  supe- 
rasse^  eiusque  potestatem  plus  quam  humanam  esse». 

*  Cfr.  supra  7,  23.  n.  34.  et  34.  ad  2.  Glossa  ordinaria 
in  Matth.  9,  2.  [ex  Hieron.  in  Matth.  9,  5.  seq.]:  Ecce,  modus 
curationis:  prius  dimittit  peccata»  tollens  causam  morbi,  post 
curat  corpus. 


•  Vers.  35.  seqq.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44. 
n.  2.  et  15. 

'  Supra  V.  3.  Vide  supra  c.  5.  n.  18. 

*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  58.  (alias  57.)  n.  3:  «  /«  pec- 
catis  natus  es  totus,  et  tu  doces  nos?  Donec  enim  negaturum 
eum  sperabant,  fide  dignum  putantes,  semel  et  iterum  voca- 
runt...  Cum  porro  nihil  veritus  vera  loqueretur...  tunc  illum 
damnant.  Quid  porro  sibi  vult  illud:  In  peccatis  nahis  es  io- 
ius?  Hic  illi  caecitatem  exprobant,  ac  si  dicerent:  A  prima 
aetate  in  peccatis  es ,  ac  si  ideo  caecus  fuisset ;  quod  praeter 
rationem  est »  [cfr.  supra  n.  2.  et  1 4.  seq.].  Glossa  ordinaria 
(ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  44.) :  «  Jn  peccatis  etc, 
id  est  cum  clausis  oculis ;  quod  dicunt  esse  pro  peccatis  pa- 
rentura;  sed  Christus  totum  sanat,  extra  oculos,  intus  cor 
aperit  ».  Cyrill.  Alexandr.,  in  loan.  9,  2.  seq.,  docet  quod 
Christus  etiam  responsione  sua  «  pessumdat  nugas  eorum ,  qui 
dicunt,  animas,  antequam  in  corpora  venerint,  peccare».  — 
Superius  pro  pet*  religionem,  sicut  Pharisaei  ed.  per  reUgio- 
nem  sectae  Phm^isaeorum ,  cuius  sectae,  ut  Bonelli  notat,  hic 
erat  spiritus  et  fastus ,  quod  se  puros  et  sanctos  secundura  Le- 
gem  arbitrabantur  atque  ceteros  ceu  impuros  contemnebant. 

»  Vers.  8. 

»<*  Psalm.  26,  10.  —  Sequitur  ler.  49,  4  1. 

"  In  loan.  homil.  59.  (alias  58.)  n.  4 :  Optantis  ac  vehe- 
menter  desiderantis  verbum.  —  Pro  inquirentis,  ,quod  etiam 
card.  Hugo  et  S.  Thomas  (in  Catena  aurea,  in  hunc  locum) 
exhibent,  plures  codd.  cum  Gorrano  requireniis.  Textus  origi- 
naiis :  IloOo^ari^  xai  af  6Bpa  e;cil^ir}TOu(77]g  «{'^x^^  '^^  k^V'^* 

"  Vulgala  Et  dixit. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  IX. 


381 


niiraculosam  operationem ;  loquittir  tecum,  per  mi- 
rabilem  instructionem ;  supra  octavo  ^ :  «  Ego  princi- 
pium,  qui  et  loquor  vobis  ».  Simili  modo  instruxit 
Dominus  Samaritanam  supra  quarto :  «  Ego  sum , 
qui  loquor  tecum » .  Et  quia  « corde  creditur  ad 
iustitiam ,  ore  autem  confessio  flt  ad  salutem  » ;  ideo 
sequitur  vera  caeci  illuminati  confessio;  et  confessus 
est  fldem  suam  verbo,  dicens: 

49.  (Vers.  38.).  Credo^,  Domine;et  devotionis 
ohsequio,  unde:  Et  procidens  adoravit  eum,  tan- 
quam  Deum,  qui  solus  latria  est  adorandus;  unde 
respondit  Dominus  diabolo  Matthaei  quarto :  «  Domi* 
num  Deum  tuum  adorabis  et  illi  soli  servies » ; 
Deuteronomii  sexto :  «  Dominum  Deum  tuum  timebis 
et  illi  soli  servies», 

50.  (Vers.  39.).  Et  dixit  ei^  lesus.   Tangitur 
Tertio.  la-  hic  tcrtium,  scilicet  ludaeorum  excaecatio  iusta, 

<daeorum  ex- 

<aecatio.  quam  Dominus  manifestat  caeco,  ad  quam  etiam 
manifestandam  ipsum  corporaliter  illuminavit.  Pro- 
pterea  dicit :  In  iiidicium  ego  veni  in  hunc  mun- 
dum,  ut  qui  non  vident  videant,  et  qui  vident 
caeci  fiant.  In  iudicium,  scilicet  discretionis ,  ut 
qui  vident,  id  est,  se  videre  reputant,  sicutludaei, 
caeei  fiant,  De  hoc  iudicio  dicitur  ad  Romanos  un- 
decimo^:  «  Nolo  vos  ignorare,  fratres,  ut  non  sitis 
Yobismetipsis  sapientes,  quia  caecitas  ex  parte  con- 
tigit  in  Israel,  donec  plenitudo  gentium  intraret»; 
et  iterum  ad  Romanos  nono:  «  Gentes,  quae  non  se- 
ctabantor  iustitiam,  apprehenderunt  iustitiam;  Israel 
vero,  sectando  legem  iustitiae,  in  legera  iustitiae  non 
pervenit».  Et  quod  illud  iudicium  iustum  sit,  patet 
ex  inquisitione  Pharisaeorum  et  responsione  Domini, 
in  qua  innuitur  malitia  et  pertinacia  ludaeorum; 
quia,  cam  viderent,  noluerunt  credere  et  intelligere: 
et  ideo  iudicio  Dei  et  suo  peccato  sunt  excaecati^; 
ideo  dicit: 

51.  (Vers.  40.).  Audierunt^  quidam  ex  Pha- 
risaeis,  qui  erant  cum  ipso,  id  est,  praesentes 
aderant;  etdixerunt:  Nunquid  et  nos  caeci  sumus? 
Indignabantur  verboDomini,  quia  credebant ,  propter 
se  fuisse  dictum,  quia  se  sapientes  reputabant:  et 


ex  hoc  ipso  ostendit   Dominus  divinum  iudicium, 
quod  iu^te  sunt  excaecati ;  propter  quod : 

52.  (Vers.  41.).  Dixit  eis  lesus :  Si  caeci  esse- 
tis,  non  haberetis  peccatum;  quia  tunc  vos  Domi- 
nus  illuminaret ;  unde  primae  ad  Corinthios  tertio  ^ : 
«  Si  quis  videtur  inter  vos  sapiens  esse  in  hoc  sae- 
culo,  stultus  fiat,  ut  sit  sapiens  »•  Nunc  autem  di- 
eitis:  Quia  videmus ,  et  \o&  sapientes  reputatis;  pe(?- 
catum  vestrum  manet,  scilicet  infidelitatis ,  secun- 
dum  illud  ad  Romanos  primo*:  «  Dicentes,  se  esse 
sapientes,  stulti  facti  sunt».  Unde  alloquitur  Domi- 
nus  leremiae  quinto:  «Audi,  popule  stulte,  non  ha- 
bens  cor ,  qui  habentes  oculos  non  videtis ,  et  aures , 
et  non  auditis  » .  Et  quia  ipsi  videntes  noiuerunt  cre- 
dere,  ideo  sunt  excaecati;  Psalmus:  «  Obscurentur 
oculi  eorum ,  ne  videant  »  etc. 

QUAESTIONES. 

53.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  Dominus  quaerit ,  utrum  credat  in  Filium  Dei, 

1,  Constans  est,  quod  stat  ibi  pro  divina  na- 
tura;  sed  post  subdit:  Vidisti  eum;  eum  est  relati- 
vum  ^,  ergo  refert  secundum  divinam  naturam :  ergo 
caecus  vidit  divinam  naturam. 

2.  Item,  si  fides  est  de  his  quae  non  viden- 
tur  ^^,  quomodo  hortatur  Dominus ,  ut  credat  in  eum 
quem  videt? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  idiomatum  est  com-  Resp. 
municatio  propter  convenientiam  in  una  hypostasi^^. 
Unde  sicut  dicitur  idem  mortuus  et   aeternus,  sic 
idem,   in   quem   credendum,  quia  aequalis  Patri; 
idem  qui  loquitur  et  videtur,  sed  in  forma  servi^^. 

54.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  In  iudicium  ego  veni  in  mundum;  quia  supra 
tertio^^  dicitur:  Non  misit  Deus  Filium  suum,  ut 
iudicet  mundum. 

Respondetur,  quod  venit  in  indicium  disc7^etio-  Resp,  i. 
nis,  sed  non  condemnationis^^. 

Aliter  tamen  potest  dici ,  quod  differt  dicere  veni  Resp.  2. 
in  iudicium,  et  ad  iudicium:  venire  ad  iudicium 


*  Vers.  25.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  loan.  4 ,  26.  et  Rom. 
40,  10, 

*  Vulgata  At  ille  ait/  Credo,  —  Sequuntur  Matth.  4,  40. 
et  Deut.  6,  43,  —  De  latria  cfr.  Ul.  Sent.  d.  9.  per  totain, 

'  Vulgata  omiltit  ei* 

*  Vers.  23.  Etiam  hic,  sicutsupra  pag.  290,  nota  5,  codd. 
nostri  intravit  pro  cmtigiU  —  Sequitur  Rom.  9,  30,  seq.  — 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  44.  n.  47:  Quid  e$t:  qiii  vident, 
caeci  fiant?  Qui  se  putant  videre  et  raedicum  non  quaerunt 
in  sua  caecitate  permaneant.  Ergo  islam  discrelionem  vocavit 
iudicium,  cum  ait:  hi  iudicium  veni  in  hunc  mtindum,  quo 
discernit  causam  credentium  et  confltentium  a  superbis  se  vi- 
dere  putantibus,  et  ideo  gravius  excaecatis  etc: 

®  Cfr.  infra  n.  54.  et  55.  —  Superius  voci  iudicio  ed. 
praefigit  imto. 

®  Vulgata  Et  audierunt,  quae  etiam  inferius  post  dixe- 
runt  addit  ei. 


'  Vers.  18.  —  Inferius  pro  Nunc  autem  Vulgata  Nunc  vero. 

®  Vers.  22.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ler.  5,  21.  et  Ps.  68, 
24.  —  Subinde  verbo  alloquitur  ed.  praeflgit  tales* 

®  Petr.  Hispan.,  Summul.  tr.  de  SupposiUone  etc:  Aliud 
est  relativum,  quod  est  ante  latae  rei  recordativum ;  quia,  ut 
vult  Priscianus  in  maiore  volumine  [XIL  Grammat.  c.  4.] ,  «  re- 
latio  est  ante  latae  rei  recordatio  »  [sive  ut  Priscianus  habet :  re- 
praesentalio].  —  Superius  pro  stat  ibi  ed.  Filius  Dei  stat.  Sub- 
inde  exhibemus  lectionem  plurimorura  codd.  ergo  refert  [sup- 
ple:  Filium  Dei]  secundum  divinam  naturam,  a  qua  lectione 
discedunt  Gorranus  et  ed.  tamum  ia  eo ,  quod  omittant  secun' 
dum ;  C  N  ergo  refert  ad  divinam. 

i^  Vide  supra  pag.  329 ,  notam  3. 

"  Cfr.  tom.  III.  pag.  14,  nota  3.  verba  Daraasceni. 

**  Respicitur  Phil.  2,  6.  seq. 

1«  Vers.  n. 

**  Cfr.  supra  n..  50;  c.  3.  n,  30-37.  et  c  5.  n.  55.  seqq. 


382 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  X. 


dicit  fiDalem  interitionem  ad  iudicandum ;  sic  non  ye- 
ni t  in  primo  adventu ;  sed  -venire  in  iudicmm  est 
ex  adventu  eius  aliquod  fleri  iudiciiim  in  superbos, 
quia  excaecantur  ex  eius  adventu,  quaravis  ad  hoc 
non  veniat^  >^-     ■-  •  ^-       •       ' 

S§.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Ut  guinonvident  videdfit^  el  qui  vident  cdeci  fidnt. 
—  Videtur  ergo,  quod  a  Domino  lesu  Christo  sit  ^ 
excaecatid.  Et  hoc  quidem  videtur  dici  debere  per 
rationem:  quia,  si  excaecatio  est  poena,  et  omms 
poena  iusta  est^  et  quod  iustuui  est  bonum  est,  et 
quod  bonum  est  a  Deo  est^:  ergo  excaecatio  est 
a  Deo. 

Sed  contra:  1.  Deus  est  lux^,  sicut  et  calor: 
ergo  si  caloris  ndti  est  infrigidare,  nec  lucis  est 
obscurare:  ergo  nec  excaecare. 

2.  Item,  Deus  appetit  semper,  suam  imaginem 
sibi  conformari:  ergo  si  excaecatio  deformat,  Dei 
non  est  excaecare. 

Respondetur,  quod  excaecatio  potest  considerari 
Resp.  cam  aut  secundum  id  quod  est;  et  ^itprivatio  est  et 

distmctioae.  •* 

non  habet  causam  efficientem ,  sed  deficientem.  Deus 
autem  nullius  est  causa  deficiens;  et  sic  eius  est 


causa  malitianostra;  unde  Sapientiae  secundo  ^ :  Ex- 
eaecavit  eos  malitia  eorum,  Quia  tamen  excaecatio 
et  induratio  poenae'  sunt,  ponunt  esse  secundum  id 
quod  sunt;  et  poena  secundum  id  quod  est,  iusta 
est ,  et  sic,  secundum  id  quod  est,  potest  esse  a  Deo  ^. 

AmpUus  videtur  dicendum,  quod  dupliciter  est  Aiiadistin- 
aliqua  poena  a  Deo :mo  modo,  sicut  ab  ordinante; 
et  sic  peccatum ,  quod  est  poena  peccati ,  seciindura 
quod  est  poena,  a  Deo  est,  et  sic  non  est  a  Deo 
secuodum  id  quod  esf^ ,  sed  in  quantura  poena. 
—  Alio  modo  aUqua  poena  dicitur  esse  a  Deo  se- 
cundum  id  quod  est,  et  hoc  vel  a  Deo  infUgente;  subdistia- 
et  hoc  modo  mors  et  poenae  aliae^,  per  quascon- 
tingit  mereri.  —  Alio  modo,  a  Deo  aliquid  subtra- 
hente  nostro  merito ;  et  sic  fomes  a  Deo.  Cessavit 
enim  Deus  dare  aniraae  gratiam,  per  quam  regeret 
carnem,  et  hoc  merito  nostro;  quagratia  subtracta, 
caro  ad  inferius  declinavit.  —  Tertio  modo ,  sicut  a 
non  appomnte  nostris  meritis;  et  sic  excaecatio  et 
obduratio.  Aliquis  enira  obduratur  in  malo,  quiaa 
Domino  non  visitatur,  iusto  iudicio;  aliquis  excaeca- 
tur,  quia  interius  non  illuminatur;  ita  dicit  Augu- 
stinus  ^. 


Capitulum  X. 


Teitio  Filius  Dei  se  ostendit  lucem  et  diiectorem 
exemplo  lionae  vitae. 

1.  Amen,  amen  dico  vobis  etc.  Manifestavit  Do- 
minussupra^^  se  directorem  verbo  sapientiae  et  mi- 
raculo  potentiae ;  hic  manifestat  exemplo  bonae  vitae. 
Primis  eoim  duobus  modis  dirigebat  ut  doctor,  sed 
hic  tertio  dirigit  ut  pastor.  In  hoc  igitur  capitulo 
intendit  Dominus  se  ostendere  verum  et  bonumpa- 
DiTijio  ia  storem ;  et  dividitur  in  duas  partes :  quia  primo  Do- 
"  minus  bonura  pastorera  in  proverbio  et  parabola 
demonstrat ;  secundo  vero  proverbium  exponit  et 


daas  partes. 


sibi  adaptat,  ut  per  hoc  se  verum  pastorem  osten- 
dat ,  ibi  ^^ :  Dixit  ergo  eis  iterum  lesus. 

Pais  prima  demonstrat  bouum  pastorem  in  paiabola. 

Describit  igitur  bonum  pastorem  io  proverbio 
hoc  ordine  :  nam  primo  determinat  boni  et  veri  ^^  pa-  Describitar 
storis  mgressum ;  secundo ,  indicium ;  tertio ,  boni 
pastoris  officium ;  quarto  dicit ,  hoc  proverbium  esse 
ludaeis  occultum. 

2.  (Vers.  1.).  Primo  igitur  determinat  boni  et  Primam. 
veri  pastoris  ingressum  per  coraparationem  ad  suum 


*  Chrysost. ,  in  loan.  homil.  56.  (alias  55.)  n.  l :  Quidam 
vero  dicunt,  hanc  particulam  [w^n  9,  3 :  Ut  manifestentur  opera 
Dei]  non  esse  causalem ,  sed  ex  eventu  dici ,  ut  quando  dicit 
[loan.  9,  39.]:  In  iudiciuni  veni  in  hnnc  mundum,  iii  non 
videntes  videant,  et  qui  vident  caeci  fiani,  Non  enim  venit,  ut 
videntes  caeci  fierent.  Et  rursum  Paulus  [Rom.  1 ,  19]  :  Nam 
quod  notum  est  Dei  manifestum  est  in  illis,  ut  stnt  inexou- 
sabiles;  etsi  non  ideo  manifestaverit,  ut  excusatione  privaren- 
lur,  sed  ut  illam  haberent  etc. 

2  Ed.  fit,  C  fiat 

*  Cfr.  supra  pag.  M6,  nota  12.  et  pag.  375,  nota  7. 

*  Epist.  1.  loan.  1 ,  5.  Cfr.  supra  pag.  368,nota  7.  verba 
Dionysii. 

^  Vers.  21.  —  August.,  XII.  de  Civ.  Dei,  c.  7:  «Nemo 
igitur  quaerat  efficientem  causam  malae  voluntatis ;  non  enim 
est  efficiens,  sed  deficiens,  quia  nec  illa  affectio  est,  sed  de- 
fectio  ».  Ibid.  c.  8 :  Hoc  scio,  naturam  Dei  nunquam ,  nusquam, 
nuUa  ex  parte  posse  deficere,  et  ea  posse  deficere,  quae  ex 
nihilo  facta  sunt. 

*  Fide  D  supplevimus  potest  esse  a  Deo,  Ed. ,  variata  in- 


terpunctione,  legit;  lusfct  est  Secundum  id  quod  est,  amplms 
videtur  dicendum  etc.  [in  propositione  seq.].  Superius ,  omisso 
cum  aliis  codd.  sunt,  pro ponunt  CEN  ponuntur,  B  possunt, 

'  Ed.,  verbis  transpositis,  et  secundum  quod  est  pecca- 
tum,  sic  non  est  a  Beo  [Gorranus:  et  secundum  quod  est 
peccatum,  sic  non  est  a  Deo,  secundum  illud  quod  est]. 

®  Ed.  cum  Gorrano  supplet  sunt  a  Deo. 

®  Vide  supra  pag.  211,  notam  4.  Cfr.  etiam  I.  Sent.  d.  40. 
a.  4.  q.  1.  seq.  et  II.  Sent.  d.  36.  per  totam,  praecipue  a.  \, 
q.  '1.  et  a.  3.  q.  2,  ubi  loci  diversr  August.  allegati  sunt.  In 
libro  de  Praedest.  et  gratia  (inter  opera  August.)  c.  4,  prae- 
misso,  quod  Deus  in  homine  ipsam  obduralionem  sive  duriliam 
cordis  non  operatnr,  sed  ab  ipso  iuste  meritoque  reddi  fateri 
debeamus,  dicitur:  « Indurare  enim  Deus  dicitur  eum  quem 
mollire  nolueritj  sic  etiam  excaecare  dicendus  esl  eum  quem  illu- 
minare  nolueritj  sic  etiam  repellere  eum  quem  vocare  noiuerit ». 

**  Vide  divisionis  tria  membra  supra  c.  7.  n.  1. 

^*  Vers.  7.  —  Superius  post  primo  Dominus  ed.  perperam 
addit  se. 

^^  Ed.  cum  nonnullis  codd.  omittit  et  veru 


COMMENT  IN  lOANNEM  C.  X. 


383 


oppositum ,  quia  «  opposita  iuxta  se  posita  magis 
elucescunt  ^  » ;  et  ingressus  pastoris  est  j)^^' o^^mm , 
sed  furis  per  aliura  locum.  Propterea  dicit :  Amen, 
amen  dico  vobis  —  sermonem  continuat  Dominus  Pha- 
risaeis  loquens  —  Qui  non  intrat  per  ostium  in  ovile 
ovium,  id  est  in  Ecclesiam  Dei,  in  qua  grex  domi- 
nicus  continetur;  sed  ascendit  aliunde ,  vX  superbus 
et  ambitiosus;  ille  fur  est  et  latro:  fur,  quiaalie- 
nura  suum  dicit ;  lat7V ,  quia  bona  alterius  destruit 
et  occidit.  De  hoc  ascensii  mali  pastoris  dicit  Hiero- 
nymus  ^  r  «  Laetarnur  ad  ascensum ,  tinieamus  de- 
scensum;  non  est  tanti  gaudii  excelsa  tenuisse,  quanti 
moeroris  est  de  excelsis  corruisse».  Sic  ascendit  ille 
princeps  latronum  et  ambitiosorura,  de  quo  dicitur 
Isaiae  decimo  quarto  * :  «  Ascendara  in  caelum ,  super 
astra  caeli  exaltabo  solium  meum  ».  Qui  sic  inordi- 
nate  ingreditur  fur  est  et  non  pastor. 

^3.  (Vers.  2.).  Qui  autem  intrat  per  ostium  pa- 
stor  est  ovium ;  ille  intrat  per  ostium ,  qui  intrat 
per  veritatem.  De  hoc  introitu  primae  ad  Thessalo- 


nicenses  secundo^:  <c  Ipsi  scitis ,  fratres ,  introitum 
nostrum  ad  vos  »;  et  subditur  ibidem :  «  Neque  enim 
aliquando  fuimus  in  sermone  adulationis,,sicut  sci- 
tis,  neque  in  occasione  avaritiae  neque  quaerentes 
ab  hominibus  gloriam^  - 

.  4.  (Vers.  3.).  iTmc  ostiarius  apmV.  Tangitur  secaadain. 
hic  secundum,  scilicet  veri  pastoris  indicium  in  hoc, 
quod  recognoscitur  ab  ostiario  et  grege.'  Propterea 
dicit:  Huic  ostiarius  aperit,  sciens,-  eumesse  pa- 
storem.  Ostiarius  iste  est  Christus ,  qui  habet  cla- 
vem ;  unde  Isaiae  vigesirao  secundo ^.:  «Dabo  clavem 
domus  David  super  huraerum  eius;  et  aperietj  et 
non  erit  qtii  claudat;  et  claudeti  et  non  erit  qui 
aperiat ».  Et  oves  vocem  eius  audiunt^quh  bono 
pastori  libenter  obediunt;  ad  Hebraeos  ultimo^: 
« Obedite  praepositis  vestris  et  subiacete  eis;  ipsi 
enim  pervigilant,  quasi  rationem  pro  animabus  ve- 
Stris  reddituri». 

Et  proprias  oves  vocat  nominatim.  Tandtur  Jei-^inm.  ^ 

,  .      ,       .  .         /y»    .  ,  .  Pastons  ofli- 

hic  boni  pastoris  officvum,  quod  est  triplex :  •yocare^  ciam  tripiei. 


*  Cfr.  supra  pag.  86,  nota  2.  —  Glossa  ordinaria  [secun- 
dum  August,  in  loan.  Evang.  tr.  45.  n.  2;  cfr.  etiain  Chrysost. , 
in  loan.  homil.  39.  alias  5S.  n.  2.]  continuationem  huius  cap. 
cum  praecedente  sic  exhibet :  Quia  Pharisaei  iactabant,  se  vi- 
dere,  quod  possent,  si  oves  Chrisli  essent;  Dominus  contra 
eorum  arrogantiam  de  grege  suo  et  de  ostio,  quo  inlratur  in 
ovile,  similitudinem  proponit,  ostendens,  quod  nec  sapientia 
nec  observatio  Legis  nec  bona  vita  quidquam  valet  nisi  per 
eum  etc.  ,. 

*  Libr.  XilL  Comment.  in  Ezech.  41,  29.  seq.,  ubi  pro 
descensum  et  de  excelsis  texlus  originalis  ad  lapsum  et  de  sub- 
Umiorihus.  —  August. ,  in  (oan.  Evang.  tr.  45.  n.  6 :  Qui  non 
mtrat..*  $ed  ascendit  alimde,  Vae  misero,  quia  casurus  est! 

*  Sola  ed.  hic  habet  quae  sequuntur : 
Nota  vero,  quod 


Sit  ergo  humilis,  per  ostium  mtret ;  plano  pede  veniat,  et 
non  offendet.  lUe,  inquit,  fur  est  et  latt*o.  Oves  suas  vuU  di- 
cere  oves  alienas,  ad  hoc  suas,  id  est  furto  ablatas,  non  ut 
salvet ,  sed  ut  occidat  Ergo  fur  est,  quia  quod  alienum  est 
suum  dicit;  lalro,  quia  et  quod  est  furatus  occidit.  Cfr.  Enar- 
rat.  in  Ps.  95.  n.  3,  et  Serm.  137.  (alias  49.  de  Verbis  Do- 
mini)  c.  4.  n,  4.  in  flne. 

«  Vers.  13. 

*  Vers.  'I^  ibid.  v.  5.  et  6.  seq.  textus*  —  Glossa  ordina' 
ria  [ex  August.,  in  loan.  tr.  45.  n.  5.  seq.]  in  loan.  10,  4  : 
Per  ostium,  id  est  per  me,  ut  post  [v.  9.]  exponit.  Haec 
ianua  est  humilis;  qui  per  hanc  vult  inlrare,  oportet,  ut  se 
humiliet,  ne,  si  erectus  est,  offendat  in  humilem  ianuam. 


j  qui  ingredi- 


B 
.1-4 

o 

&. 

•2  ( 

t^ 
bO 

a 

o 

C3 


/  paupertas.  Ab  hoc  ostio  declinat  qui  ingreditur  per  pecuniam,  ut  simoniaci,  111.  Reg.  13,  33:  «Quicumque 
volebat,  implebat  manum  leroboam  et  flebat  sacerdos  excelsorum».  Istis  dicitur  quod  dixit  Petrus  Simoni 
Act.  8,  20:  «  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditionem,  quoniam  donum  Dei  existimasti  pecunia  possideri ». 
humilitas.  Ab  hoc  ostio  declinat  qui  ingreditur  per  potentiam,  ut  potentes  et  superbi,  Amos  6,  I  :  «  Vae  vo- 
bis!  qui  opulenti  estis  in  Sion,  optimates  capita  populorum,  ingredientes  pompatice  domum,  et  conflditis 


Ohristo  est 


riT^n?a"™*n(        ^^  monte  Samariae  ».  Istis  dicitur  quod  dictum   fuit  ad   Sobnam  praepositum,  Isai.  22,  17:  «Ecce,  Do 

mlnus  asportari  te  faciet,  sicut  asportatur  gallus  gallinaceus  ». 
veritas.  Ab  hoc   ostio  declinat   qui    ingreditur   per   iustitiam  falsam,  ut  hypocrilae,  de  quibiis  Osee  8,  4: 
«  Ipsi  regnaverunt,  et  non  ex  me  »  etc,  quia  ipsorum  intentionem  non  approbavi.  De  talibus  Matth.  23,  3: 
«  Omnia  ergo,  quaecumque  dixerint  vobis,  servate  et  facite;  secundum  opera  vero    eorum   nolite  facere; 
dicunt  enim  et  non  faciunt » . 

ad  tondendum.  Et  hic  est  non  pastor,   sed  mercenarius,  Ezech.  34,  2.  3 :  «  Vae  pastoribus  Israell  qui  pa- 

scebant  semetipsos,  Nonne  greges  a  pastoribus  pascuntur?  Lac  comedebatis  et  lanis  operiebamini  »  etc,  Ta- 

Ms  praelatus  avarns. 
ad  devorandum.  Et  hic  est  non  pastor,   %^lupus,  ler.  12,  9.  10:  «  Venite,   congregamini  omnes  bestiae 

terrae,  properate  ad  devorandum!   Pastores   multi   demoliti  sunt  vineam  meam,  conculcaverunt  parlem 
^    ne,  ut        I        meam,  dederunt  portionem  meam  desiderabilem  in  desertum  solitudinis  ».  Talis  est  praelatus  austerus. 

ad  dispergendum  et  rapiendum.  Et  hic  est  non  pastor,  sed  fur  et  latro,  ler.  23,  1 :  «  Vae  pastoribusJ  qui 

dispergunt  et  dilacerant  gregem  pascuae  meae,  dicit  Dominus».  Talis  est  praelatus  haereticus,  qui  vulpi 

latrocinanti  comparatur. 


qui  ingredi- 
tur  malo  fl- 
ne,  ut 


'  Vers.  22.  —  Glossa  ordinaria  in  loan.  40,  3:  Ostiarius, 
id  est  Christus,  qui  se  [est  enim  etiam  ostium']  aperit;  vel  Scri- 
ptura,  quae  ducit  ad  Christum,  vel  Spiritus  sanctus,  qui  do- 
cet  omnem  veritatem  [loan.  16,  13.].  Cfr.  August.,  In  loan. 
Evang.  tr.  46.  n.  3.  seq.,  ubi  ostiarius  esse  dicitur  vel  Christus, 
vel  Spititus  sanctus;  Chrysost.,  in  loan.  homil.  59.  (alias  58.) 


n.  2 ,  qui  docet ,  nihil  obstare,  «  quominus  hic  ostiarium  intel- 
ligamus  Moysen;  illi  namque  Dei  eloquia  credita  sunt  [cfr. 
Rom.  3,  2.]  »  etc.  Theophylact. ,  in  loan.  10,  3,  censet,  ostia- 
rium  esse  vel  Moysen,  vel  Spiritum  sanctum.  Vide  infra  n.  13. 
'  Vers.  17. 


384 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  X. 


educere  et  dirigere;  nominatim  vocat  cognoscendo; 
educit  dd  pascuA  instruendo;  sed  ante  eas  vadit 
bonum  exemplum  praebendo.  Hoc  convenit  pastori 
Christo  per  exceUentiam ,  aliis  per  imitatiomm.  Unde 

vocat.  primo  dicit:  Et  proprias  oves  vocat  nominatim, 
seilicet  Christus ;  secundae  ad  Timotheum  secundo  ^ : 
«  Novit  Dominus,  qui  sunt  eius  »,  et  de  eius  imi- 
tatimie;   Proverbiorum  duodecimo:   « Novit   iustus 

Edacit.  animas  iumentorum  suorum  ».  Et  educit  ea^,  ad 
pascua,  scilicet  Christus;  Ezechielis  trigesimo  quarto^: 
«  Educam  eos  de  populis  et  congregabo  eos  de  terris 
et  inducam  in  terram  suam  »,  quae  scilicet  erat  la- 
cte  manans.  Sic  et  imitator  Christi,  ut  Moyses  et 
Aaron ;  Psalmus :  « Deduxisti  sicut  oves  populum 
tuum  in  manu  Moysi  et  Aaron  ». 

8.  (Vers.  4.).  Et  cum  proprias  oves  eniiserit, 

oirigit.  ante  eas  vadit,  bonum  exemplum  ostendendo  praeit, 
ut  Christus ;  Michaeae  secundo  ^ :  «  Ascendit  pandens 
iter  ante  eos ».  Unde  dixit  infra  decimo  tertio: 
«  Exemplum  dedi  vobis ,  ut  quemadmodum  ego  feci 
vobis,  ita  et  vos  faciatis  ».  Sic  et  imitaior  Christi; 
unde  primae  ad  Corinthios  undecimo  * :  «  Imitatores 
mei  estote,  sicut  et  ego  Christi ».  Sed  pauci  sunt  tales; 
unde  Isaiae  vigesimo  quarto:  «Erit  sicut  populus,  sic 
Horam  effe-  saccrdos  ».  —  HoG  triplcx  boni  pastoris  ofTicium  ma- 
gnum  habet  eflfectum  in  ovibus,  qui  scilicet  est 
ovium  directio  per  imitationem ;  propter  quod  dicit : 
Oves^  illum  sequuntur,  scilicet  verum  pastorem. 
Oves  sunt  siraplices  et  humiles,  de  quibus  dicit 
Hugo  ^ :  «  Humilitas  ovis  est ,  ut  praeesse  non  appe- 
tas  et  subesse  diligas.  Multi  fugientes  laborem  vo- 
lunt  praeesse,  subesse  dedignantur;  isti  non  sunt 
oves»,  quia  non  sequuntur.  Ideo   oves   sequuntur, 


ctus. 


quia  sciunt  vocem  eius,  esse  sciUcet  vocem  conso- 
lationis,  secundum  illud  Matthaei  undecimo^:  «Ve- 
nite  ad  me  omnes,  qui  laboratis  et  onerati  estis, 
et  ego  reficiam  vos».  Bonns  pastor  ad  reficiendum 
vocat. 

6.  (Vers.  5.).  Alienum  auiem  non  sequuntur,  sed 
fugiunt  ab  eo ,  hoc  est  mahim  pastorem  vei  lupum  ® , 
quia  non  noverunt  vocem  alienorum ,  id  est,  non  ap- 
probant.  Isti  alieni  sunt  pseudochristi  et  pseudopro- 
phetae  et  pseudoapostoli ,  de  quibus  dicitur  seciindae 
ad  Corinthios  undecimo^,  quod  «  sunt  operarii  sub- 
doU ,  transfigurantes  se  in  apostolos  Christi » .  Hos 
non  sequuntur;  moniti  enim  sunt  a  suo  pastore; 
Matthaei  septimo:  «  Attendite  a  falsis  prophetis,  qui 
veniunt  ad  vos  in  vestimentis  oviura ,  intrinsecus  au- 
tem  sunt  lupi  rapaces». 

7.  (Vers.  &,).' Hoc  proverbium  dixit  illis  ^^  le-  Qaartom. 
sus.  Tangitur  hic  quartum,  scilicet  quod  prover- 
bium  fuit  illis  occuUum ;  unde  dicit :  Hoc  prover- 
bium  dixit  illis  lesus.  Illi  autem  non  cognoverunt, 

quid  loquereiur  ^i^ ;  unde  Matthaei  declmo  tertio^^: 
«Ideo  in  parabohs  loquor  eis,  ut  videntes  non  vi- 
deant ,  et  audientes  non  audiant  neque  intelligant » . 

8.  Notandum,   quod    <^proverbium  secundum  Q°»<*  ^jt  pro- 
Chrysostomum  ^^  est  sermo  utilis ,  aliquid  utilitatis 
continens  in   aperto,  plurimum   sensum  retinens  in 
occulto  » .   Secundum   Basilium  ^^  «  provet^bium  est 
moralis  eruditio,  eraendatio  vitiorum ,  vitae  probabi- 

lis  regula ,  humanos  actus  linea  dirigens  altiore  » . 
Secundum  communem  dicendi  modum  proverbium 
ejst  locutio  generalis  et  brevis,  aliud  in  sententia  et 
aliud  in  verborum  superficie  continens^*.  —  Notan- 
dum  etiam  ad  intelligentiam  praedictorum ,  quod  veri 


*  Vers.  19.  —  Sequitur  Prov.  12,  10.  —  Pro  et  de  eius 
mitatione  ed.  id  est  de  eius  imitatione, 

2  Vers.  13.  —  Subinde  allegalur  Ps.  70,  21. 
'  Vers.  13.  —  Seq.  locus  est  loan.  13,  45. 

*  Vers.  1.  —  Sequitur  Isai.  24,  2. 
'  Vulgata  Et  oves. 

®  Libr.  1.  Miscellan.  tit.  401,  ubi  agitur  de  Ckristo,  ove  et 
pastore  bono:  Christus  prius  ovis  fuit,  postea  pastor  fiictus 
est,  Ovis  animal  est  mansuetum  et  mundum.  In  mansuetudine 
humiiitas,  in  munditia  castitas  significatur.  Humilitas  duplex 
est:  prima,  qua  praeesse  non  appetas;  secunda,  qua  subesse 
diligas.  Multi  enim  sunt,  qui  praeesse  nolunt,  fugientes  labo- 
rem,  non  honorem ;  qui  tamen  subesse  dedignantur,  qui ,  quando 
in  praecepto  obedieintiae  murmurant,  quasi  ad  passionem  dncti, 
recalcilrant.  Hi  profecto  oves  non  sunt  nec  imitalores  illius, 
qui  sicut  ovis  qd  occisionem  ducttts  esi  el  non  apefuit  os 
smm  [Isai.  53,  7.].  Cfr;  ibid.  tit.  128. 

'  Vers.  28. 

^  Ita  etlain  Gorranus;  CN  sicut  a  lupo,  B  scilicet  malo 
pastore  vet  lupo. 

*  Vers.  13.  —  Sequitur  Matth.  7,  15.  Cfr.  Chrysost,  in 
loan.  homil.  59.  (alias  58.)  n.  3 :  Hic  Theudae  [sive  Theodae] 
aut  ludae  asseclas  dicit;  nam  Quotquot ,  [Act.  5,  36.  37.], 
in  illos  crediderunt,  dispersi  sunt;.sive  etiam  futuros  pseudo- 
christos,  qui  multps  postea  seducturi  erant.  —  Inferius  pro 
moniti  ed.  cuna  Gorrano  se^noti. 

^^  Vulgata  eis. 


11     \T 


Vers.  13. 


^^  Pro  hac  deflnitione  proverbii  allegatur  Chrysost.  etiam 
a  B.  Alberto  (Postilla,  in  hunc  loc);  a  card.  Mug.  autem  Ba- 
silius,  qui  homil.  12.  in  principium  Proverbiorum ,  n.  2.  ait: 
Proverbiorum  nomen  ab  externis  de  sermonibus  vulgatioribus 
usurpatum  est,  et  de  iis  qnae  in  viis  ut  plurimum  dicuntur. 
Nam  apud  ipsos  oT^o?  via  dlcitur,  unde  etiam  paroemiam  defl- 
niunt  verbum  triviale  vulgi  usu  tritum,  et  quod  a  paucis  ad 
plura  similia  transferri  potest.  Apud  nos  vero  paroemia  est 
sermo  utilis  cum  temperata  obscuritale  expressus,  secundum 
ipsam  litteram  multum  complectens  utilitatis  et  multum  intus 
intelligentiae  occullans.  Cfr.  Chrysost,,  in  Ps.  48.  n.  2,  ubi  de 
parabola  dicit,  quod  sit  oratio  aenigmatica,  «  quae  aliud  qui- 
dem  significat ,  sed  id  non  est  aperlum  statim  ex  ipsis  verbis, 
sed  habet  sensum  intus  latentem  » ;  in  loan.  homil.  59 >  (alias 
58.)  n.  3:  Hoc  proverbium,.,  cur  obscure  loquebatur?  Ut  at- 
tentiores  redderet.  Ubi  autem  illud  effecit,  obscuritatem  tol- 
lit  etc. 

^'  Homil.  12.  in  principium  Proverblorum ,  n.  \:  Prover- 
biumi  enim  morum  est  institutio  et  correctio  affectuum,  et 
in  summa  vitae  est  disciplina ,  corum  quae  agenda  sunt  prae- 
ceptiones  sanas  ac  cordatas  complectens.  —  Pro  altiore,  quod 
etiam  exhibet  B.  Albert.  (Postilla,  in  hunc  loc),  ed.  cautiores, 
card.  Hug.  cautiore. 

**  De  hac  deflnitione,  quam  B.  Albert.  attribuit  Hug.  a 
S.  Vict.,  cfr.  Hieron.,  VI.  Comraenl,  in  Ezech.  18,  2,  ub|  in- 
sinuat,  proverbium  et  parabolam  esse  orationem,  quae  allud 
in  verbis  sonat,  aliud  in  sensu  tenetj  Comment.  in  Eccle.  42,  9, 
ubi  dicit,  quod  Salonion  «  ad  docendum  populum   provierbia 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C  X 


m 


pastoris  privatur  oflScio  ^  per "osflcM»^:;»iQ«  ingre- 
ditur,  «t  hoc  multipltciter.  .;  V"    •:  • 


\  .'.■--• 


Pats  seoanda  «zponit  ]paxa/b(»Iaiiai  et  applieat  ad  CliiKstiiai. 

:   -r        ■•■'        -r-'    ■ 't      '•"     ;  ■'     «■      '■'^^■%i''i  ..-.•► 

9.  Dixit  ergo  m  itermi  leBmj-lkiiec^e&i  s^ 
cunda  pars  capituli  /  in  qua  Dommus  .;P!i?^ot;6f/^6mw 
propositum  sibi  adaptanda  mplanat^  mtendms  ^ 

Divisio.  verurn  pastorem  quantum  ad  illa  trfe^  qaae  jtf-aedi- 

cta  sunt  in  proverbio:  prinio,  ^'wdd^i  t^eW  j^o^/om 

ifngre$sum;  secundoy  quoad  veripas^iorisaffectuM, 

ibi  ^:  Ego  sum  pastor  bonus;  tertio,  quoad  pasto^ 

ris  indicium,  M:  Facta  sunt  endaenid  etc.c      -  ; 

PriMo  ergo  ostendit  se  verum  paitorem^  quoad 

primo,  de  ingressum  hoc  ordine:  primo,  (^mA^nullus  nisiper 

ingressatria.  tpsuM  recte  ^njred«/ttr;  secuudo ,  quod  pe^  tpsum 

quicumque  ingreditur,   recte^  ingreditur;  iertio, 

ipse  non  tautum  est  via  ingrediendi,  sed  etiam  re- 

cte  ingreditur:     .:    -  • 

(Vers.  7.).  Ostendit  ergo  primo,  quod  ^s^wKta 

Expositjp  lit- Tim  fer  ipsum  recte  in  ovile  ingreditur;  proptev 

Primum.  quod  dicit:  Amen,   amen  dico  vobis:  Ego^  sum 

ostium  ovium ;  ego  discretive ,  et  nullus  alius,  quia 

non  est  ingressus  nisi  per  nie;  unde  dicit: 

10.  (Vers.  8.).  Omnes,  quotquot  venerunty  fures 
sunt  et  latrones,  quia  scilicet  per  me  non  intrav^- 
runt;  et  huius  signum  subdit :  Sed^  non  audierunt 
eos  oves.  Istud  ostium  clausum  fuit  diu,  sed  in 
passione  est  reseratum ,  ut  «  plenitudo  gentium  in- 
traret  » .  De  hoc  ostio  Apocalypsis  quarto  ^ :  «  Post 
haec  vidi ;  et  ecce ,  ostium  apertum  in  caelo  » ;  vere 
apertum ,  quia ,  sicut  dicitur  supra  sexto ,  «  qui  ve- 
nit  ad  me>  non  eiiciam  eum  foras»^. 

H.  (Vers.  9.).  Ego  sum  o^ftwm.  Tangitur  hic 
secandam.  secundum ,  scilicot  quod  quicumque  per  ipsum  in- 
greditur,  salubriter  ingreditur,  Propterea  dicit:  iJgo 
sum  osiium,  ipev  quod  scilicet  salubriter  intratur; 
et  ratio  subditur:  Per  me  si  quis  introierit  y  saU 
vabitur;  de  quo  ingressu  Matthaei  septimo^:  «In- 


trate  "per  smgustam  portam.  Quam  angusta  est  porta» 
et  arcta  via  est,  quae  ducit  ad  vitam  »1  qaia  Chri* 
stus  fuit  pauper  et  modicus.  Per  hoc  ostium  parvu- 
lum  non  intrant  divites  pleni  divitiis;  propter  quod 
dicitur  Matthaei  decinao  nono^.:  «  Facilius  est,  ca- 
melum  transire  perforamen  acus,  quamdivitem  in- 
trare  in  regnura  caelorum  ^ .  Ingressus  iste  est  per 
fidm  et  baptismatis  Saeramentum  ^qnoimA  haec 
est  ianua  virtutum,  et  illud  Sacramentorum.  Qui 
hoc  modo  ingreditur  salvabitur;  Marci  ultimo  ® :  «Qui 
crediderit  et  baptizatus  Juerit  salvus  erit».  Etingre- 
dietur  et  ^redietur  et  pasma  inveniet:  ingredie-^ 
^Mr>  p^  contempiatiimem ,  quae  revoeat  ad  interiora; 
et  egredietur^  *]^v  actionem;  Numerorum  vigesimo 
seplimo  * :  «  Provideat  Dominus  Deus  spiritum  uni- 
versae  carnis,,  hominem,  qui  possit  intrare  et  exire 
ante  eos  ».  Vel,  sicut  exponit  Aujfustinus:^'^,  mg^re-  Aiiter. 
dieturaid  contemplationem  Divinitatis,  egredielur  ad 
aspectum  humaoitatis,  e^  pascua  invmiet,  (\m.  in 
omnibus  reficitur,  intellectus  in  contemplatione  Divi- 
nitatis,  et  sensus  in  eontemplatidne  humanitatis ;  de 
quibus  pascuis.  Ezechielis  trigesimo  quarto**:  «  Pa- 
scam  eos  in  uiontibus  Israel,  in  pascuis  uberrimis 
pascam  eos». 

1 S.-  (Vers.  10.). .  Fur  non  venit,  nisi  ut  fure-  Tertinm. 
tur.  Tangitur  hic  tertium ,  scilicet  quod  ipse  Christus 
ut  verus  pastor  ingreditur,  non  ut  fur;  propter 
quod  dicit:  Fur  non  venit,  nisi  ut  furetur,  bona 
temporalia  extorquendo ;  et  mactet ,  subditos  tempo- 
raliter  affligendo;  e<  perdat^  per  malum  exemplum 
in  infernum  praecipitando.  Ego  veni,  ut  vitam  ha- 
beant  et  abundantius  habeant ,  id  est  ad :  conser- 
vandam  vitani  ut  pastor;  w^  habeant  vitam ,  scilicet 
gratiae ,  de  qua  vita  supra  sexto  ^^ :  «  Hic  est  panis 
de  caelo  descendens ,  qui  dat  vitam  mundo »  ;  et 
ai>undantius  haheant ,  scilicet  vitam  gloriae,  de  qua 
infra  decimo  septimo ^* :  «Haec  est  vita  aeterna,  ut 
cognoscant  te  solum  verum  Deum  et  quem  misisti 
lesum  Christum  » .  Haec  dicitur  abundans ,  quia  dici- 


et  parabolas  composuerit,  aliud  habentes  in  inedutla,  aliud  in 
superfleie  pollicentes».  Isidor.,  Prooemia  in  libr.  vet.  et  novl 
testam.,  de  libris  Salomonis,  n,  37:  Sunt  autem  proverbia 
sub  verbis  aliis  res  alias  explicantia  ve!  significantia,  quae 
aliter,  quam  dicuntur,  intelliguntur,  plus  in  virtute  sententiarum 
quam-in  sono  verborum,  quae  Graeci  paromicts  \ocani  [ed. 
antiquior  addit  habenles]. 

*  Vers.  i '! ;  ibid,  v.  22.  est  seq.  locus :  Facta  sunt  autem 
encamia  etc.  —  Inferius  post  quoad  ed.  addit  veri. 

*  Ed,  saluMter,  quod  etiam  habetur  infra  n.  41» 

'  Vulgata  Quia  ego,  ^  De  ego  discretwe  cfr:  supra  pag. 
3U,  nota  45. 

*  Vulgata  EU  —  Subinde  allegatur  Rom.  11,  25:  Donec 
plenitudo  gentium  intraret. 

'  Vers.  -1.  —  Sequilur  loan.  6,  37.  ^  Vers,  13. 

'  Vers.  24.  Cfr.  supra  pag.  383,  nola  2.  et  4. 
«  Vers.  16.  Vide  IV.  Sent.  d.  22.  a.  3.  q.  1.  et  2. 
«  Vers.  16.  et  47. 

^*  Libr.  de  SpXrUu  et  anima  (inter  opera  August.),  c.  9. 
Vide  tom.  III.  pag.  19,  notam  5,  ubi  etiam  alii  indicati  sunt 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


loci.  —  Ed.,  etiam  Gorrano  contradicenfcey  post  Avgustinm 
haec  [ex  Aogust.,  in  loati.  Evang.  tr.  iSfc  n,  15.)  adiungit:  /n- 
gredi  nos ,  quaa/ido  interim  aliquid  cogitcmus^  egredi  autem, 
qu/ando  ewterius  aliquid  operamur,  VeL 

^*  Vers.  13.  seq.  -^  Gregor.,  1.  Homil.  in  Evang.  homil  H, 
n.  5:  Ingredietur  quippe  ad  fidem,  egredifmr  yeto  a  fide  ad 
speciem,  a  credulitate  ad  contemplatidnem,  pasmm  autem  m- 
veniet  in  aeterna  refectlone.  Cfr.  XXX.  Moral.  c.  14,  n.  49. 

**  Versi  32.  et  33.  (ed.  orailtit  ultimum  vers.).  — =•  August., 
in  loan.  Evang.tr.  4Si:  rt.  1 5 :  •  Videtur  enrm  mlhi  dixisse>  ut 
t?itom  feateawMngredientes,  etahundmiius  Aafeanf  egredien- 
tes...  Ego  mfii,  ut  vitam  Mbeant,  hoc  est^^fMem,  quae  per 
dilectionem  operatur  [Gal*  5,  6.),  per  quam  fidem  ih  ovile  in- 
grediuntur,  ut  vivant,  quia  iuslus  ex  fide  vivit  [Habac.  2,4; 
Rom.  1,  17,];  et  abundantius  habeant,  qui,  perseverando  usque 
in  flnem,  per  illud  ostium,  id  est  per  fldem  Christi.  egrediun- 
tur,  quoniam  veri  fldeles  moriuntur,  et  abundantius  habebunt 
vitam,  veniendo  quo  pastor  ille  praecessit,  ubi  nunquam  de- 
inde  moriantur  etc, 

"  Vers.  3.  —  Subinde  allegalur  Luc.  6,  38. 

49 


386 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  X. 


tur  Lucae  sexto:  «  Mensuram  bonam  et  confertam 
et  coagitatam  et  superefflaeDtem  dabunt  in  sinum 
^estrum;». 

^  ■■    .  ■  -      "  ^ 

QUAESTIONES. 

13.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc, 
quod  Dominus  se  comparat  hic  ostio,  quia  supraV^ 
se  comparavlt  ostiario ;  quomodo  idem  est  ostium  et 
ostiarius  et  pastor? 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicut  dicitur  iufra 

Resp.  decimo  quarto  ^,  Christus  est  via,  veritas  et  vita: 

quia  via  ad  Patrem,  ideo  ostium;  quia  vero  veri- 

tas,  quae  docet  viam,  ideo  ostiarius;  quia  vita, 

ideo  pastor,  qui  pascit  et  conservat  vitam^. 

14.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Quotquot  venerunt,  fures  sunt. 

CoNTRA:  VeneruDt  Prophetae  et  Patriarchae  et 
IdanDes  Baptista:  ergo  secundum  hoc  omnes  maU ,  ut 
dicuDt  haeretici  *. 

RespoDdetur  ad  hoc,  ut  flat  vis  in  hoc  quod 
Besp.  dicitur  venerunt,  scUicet  propria  auctoritate,  non 
divina,  sicut  pseudoprophetae ,  de  quibus  leremiae 
vigesimo  tertio  ^ :  Nxm  mittebam  eos ,  et  ipsi  curre- 
bant;  boni  autem  non  venerunt,  sed  missi  sunt. 
Unde  Augustinus:  «Non  praeter  illum  venerunt,  sed 
cum  illo  venerunt » .  Ipse  enim  est  veritas ;  et  ideo 
cum  illo  venerunt,  quicumque  veritatera  praedica- 
verunt. 

13.  Quaest.  RL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  egredietur  et  pascua  inveniet. 

Contra:  Nullus  mittens  manum  ad  aratrum 
debet  retro  aspicere  ^:  ergo  duUus  ingrediens  egre- 
dietur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  dupiex  est  egres- 

Resp.  cnm  sus :  uuus  coTitrarius  ingressui ,  et  iste  est  egressus 

isincon.^^  Ecclesia  per  inftdeUtatem;  et  de  hoc  obiicit,  et 

de  hoc  dicit  Augustinus  ^ :  « Ingredi  in  Ecclesiam  bo- 


num  est, /sed  egredi  pessimum  » ;  et  de  hoc  primae 
loannis  secundo:  Ex  nobis  exierunt,  sed  ex  nobis 
non  erant.  Alius  est  a  eontemplatione  ad  actionem ; 
et  iste  non  est  retrocessionisj  sed  exercitationis.  De 
hoc  in  Psalmo :  «  Exibit  homo  ad  opus  suum  et  ad 
operationem  suam  usque  ad  vesperam». 

.  16.  Ego  sum  pastor  bonus,  Ostendit  se  Domi-  secnndo,de 

,  *  j   u      •         X     •     •  bonipasto- 

nus  bonum  pastorem  quoad  boni  pastons  mgressum,  ns  aflfecm 
hic  ostendit  secundo  quoad  boni  pastoris  affectum;  ^^^^^^' 
et  hoc  quidem  facit  per  hunc  modum.  Primo  osten- 
ditur  Christi  ad  suas  oves  amicitia ;  secundo ,  dilir 
gentia;  t^riio  ^providentia;  quarto,  munificentia; 
quinto,  ex  hoc  ludaeorum  discordia. 

(Vers.  H.).  Prirao  ergo  ostenditur  Christi  ad  ExposuioHu 
oves  vera  amieitia  in  comparatione  ad  amorem  mer-  Primum*. 
cenariorum,  qui  non  est  amor  verus.  Proplerea  di- 
cit:  Ego  svm  pastor  bonus ,  et  hoc  monstrat;  6o- 
nus  pastor  animam  suam  dat  pro  ovibus  suis,  ex 
vehementi  dilectione,  quam  habet  circa  eas;  unde 
ipse  dixit  infra  decimo  quioto  * :  «  Maiorem  dllectio- 
nem  nemo  habet,  ut  animam  suam  ponat  quis  pro 
amicis  suis  ».  Talis  pastor  erat  Paulus,  qui  dice- 
bat  secundae  ad  CoriDthios  duodecimo :  «  LibeDtis- 
sime  impendam  et  superimpendar  ipse  pro  anima- 
bus  vestris  ».  Non  sic  mercenarius;  propter  quod 
dicit : 

17.  (Vers.  12.).  Mercenarius  autem  et  qui  non  no  merce- 
est  pastor,  cmus  non  sunt  oves  proprme,  quia  eas 
non  amat,  sed  lucrum,  pro  quo  servit.  Dehoc  Gre- 
gorius^:  «  Mercenarius  est,  qui  locum  quidem  paslo- 
ris  tenet,  sed  lucra  animarum  non  quaerit,  terrenis 
commodis  inhiat,  honore  praelationis  gaudet,  im- 
pensa  sibi  ab  hominibus  reverentia  laetatur  » ;  de 
quo  potest  dici  illud  Matthaei  sexto:  «  Amen  dico 
vobis,  receperunt  mercedem  suam  ».  Hic  scilicet  vi- 
det  lupum  venientem  et  dimittit  oves  et  fugit,  quia 
lupum  timet  et  oves  non  amat.  «  Lupus ,  ut  dicit  oe  lupo, 
Gregorius^^  super  oves  venit ,  cum  quilibet  iniustus 


1  Vers.  3. 

*  Vers.  6,  cuius  explicationem  vide  infra. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  46.  n.  4:  Quid  est  enim 
ostium?  Qua  intramus.  Quis  est  ostiarius?  Qui  aperit.  Quis  ergo 
se  aperit,  nisi  qui  se  ipsum  exponit?  Ecce,  Dominus  dixerat 
ostium^  non  inteliexeramus;  quando  non  intelleximus,  clausum 
eratj  qui  aperuit,  ipse  est  ostiarius» 

*  Cfr.  August.,  XVI.  contra  Faustum,  c.  12;  Hieron.,  If. 
Dialog.  adversus  Pelagianos,  n.  47. 

'  Vers.  21.  —  Sententia  August  habelur  in  loan.  Evang. 
tr.  45.  n.  8,  ubi  pro  $ed  textus  originalis  !)abet  quia,  et  sub- 
inde  ostenditur,  quod  Prophetae  venerunt  cum,  Christo,  qui 
est  semper,  quia  Verbum  aeternum:  «  Cum  illo  ergo  venerunt, 
qui  cum  Verbo  Dei  venerunt.  Ego  $um,  inquit  [loan.  14,  6.], 
via  ei  veriias  et  vita.  Si  ipse  est  veritas,  cum  iUo  venerunt, 
qui  veraces  fuerunt.  Quotquot  ergo  praeter  illum ,  fures  et  la- 
trones,  id  est  ad  furandum  et  occidendum  » .  Cfr.  loci  August. 
et  Hieron.  in  praecedente  nola  allegati. 

»  Luc.  9,  62. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  A^.  n.  15:  Ingredi  quippe  in  Eccle- 
siam  per  oslium   Christum  valde  bonum  est ;  exire  autem  de 


Ecclesia,  sicut  ait  iste  ipse  loannes  evangelista  in  Epistola  sua 
[I.  2,  19.]:  £x  nqbis  exierunt,  sed  non  erant  ex  nobis,  non 
est  utique  bonum.  Talis  ergo  egressus  non  posset  a  bono  pa- 
store  laudari,  ut  dicerel :  et  ingredietur  etegredietur  etpascm 
inveniet  Est  ergo  aliquis  non  solum  ingressus,  verum  etiara 
egressus  bonus  per  ostium  bonum ,  quod  est  Christus.  Sed  quis 
est  iste  laudabilis  et  beatus  egressus?  Possem  quidem  dicere, 
ingredi  nos,  quando  interius  aliquid  cogitamusj  egredi  au- 
tem,  quando  exterius  aliquid  operamur;  et  quoniam,  sicut 
dicit  Aposlolus  [Eph.  3,  17.],  per  fidem  habitat  Christus  in 
cordibus  nostris,  ingredi  per  Ghristum  esse  secundum  ipsam 
fldem  cogitare;  egredi  autem  per  Christum  secundum  ipsam 
fidem  etiam  foris,  id  est  coram  hominibus,  operari.  Unde  et  in 
Psalmo  [103,  23.]  legitur:  Exiet  homo  ad  opus  suum  etc. 

^  Vers.  13.  —  Sequitur  II.  Cor.  12,15. 

*  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  14.  n.  2.  Post  gaudet 
ed.  cum  textu  originali  addit  temporalihus  tucris  pascitur.  — 
Subinde  allegatur  Matth.  6,  2. 

^^  Loc.  cit.,  ubi  post  iniustus  textus  originalis  addit  et 
raptor  (ita  etiam  ed.)  et  quosque  post  fideles*  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  Act.  20,  29.  et  Zach.  11,  17. 


COMMBNT.  IN  lOANNEM  C  X- 


387 


fideles  et  hiimiles  opprihiit  ».  De  talibus  lupis  Actuum 
vigesimo :  «  Scio  » ,  inquit  Paulus ,  «  quod  post  discesi 
sum  meutn  intrabunt  ih  yos  lupi  rapaces,  non  par- 
centes  gregi ».  Ad  adventum  lalis  lupi  mercenarius  di- 
mittit  oves ;  Zachariae  undecimo :  «  0  pastor  et  ido- 
lum,  derelinquens  gregem  »!  Ad  huius  mercenarii 
fugam  sequitur  ovium  dispersio;  et  ideo  dicit:  Et 
lupus  rapit  et  dispef^git  oves;  Ezechielis  trigesimo 
quarto  ^ :  «  Super  faciem  terrae  dispersi  sunt  greges 
mei,  et  non  erat  qui  requireret  ».  Et  ratio  praedi- 
ctorum  redditur ,  defectus  scilicet  verae  amicitiae ; 
propter  quod  dicit: 

18.  (Vers.  13.)-  Mercemrius  autem  fugit,  quia 
mercenarius  est,  el  non  pertinet  ad  eum  de  ovi- 
bus,  hoc  est,  quia  diligit  mercedem  et  non  oves. 
Unde  Gregorius  ^ :  «  Stare  in  periculo  ovium  non 
potest  qui  in  eo,  quod  ovibus  praeest,  non  oves 
diligit,  sed  lucrum  terrenum  quaerit ».  De  talibus 
dicitur  Ezechielis  decimo  tertio:  «  Non  ascendistis  ex 
adverso  nec  opposuistis  vos  murum  pro  domo  Israel , 
ut  staretis  in  praelio  in  die  Domini » .  Gregorius  ^ :  «Fu- 
git,  quia  tacuit  »,  quia  timuit ;  timor  enim  fuga  est. 

19.  (Vers.  14.).  Ego  sum  pastor  hmus.  Tan- 
secnndnm.  gjtur  hic  secuudum ,  scilicet  Christi  circa  oves  dili- 

gentia,  quae  consistit  in  ovium  discretione  et  cogni- 


tione ,  propter  quam  dicit  se  pastorem  bonum ;  pro- 
pter  quod  dicit  i  Ego  sum  pastor  bmus  et  cognoseo 
oves^  meas,  et  cognoscunt  me  meae;  et  in  hoc 
notatur  diligentia ,  secundum  illud  Proverbiorum  vi-^ 
gesimo  septimo :  «  Diligenter  agnosce  vultum  pecoris 
tui  tuosque  greges  considera»;  secundae  ad  Timo- 
theum  secundo:  «Novit  Dominus  qui  sunt  eius^». 
—  Hanc  diligentiam  manifestat  per  simile  ^ ;  unde  Mamfestatar 

-  ,.,  ^  per  simile. 

suhdit: 

20.  (Vers.  15.).  Skut  novit  me  Pater,  et  ega 
agnosco  Patrem,  sic,  supple,  agnosco  meas,etco- 
gnoscunt  me  meae.  Chrysostomus  ^ :  «  Sicut  est  nota 
similitudinis ,  non  aequalitatis  » ,  sicut  infra  decimo 
septimo  Filius,  orans  Patrem  pro  discipulis,  dicit, 
«  ut  sint  unum,  sicut  et  nos  ».  Hanc  etiam  diligen^ 
tiam  manifestat  per  effectum;  unde  dicit:  Et  ani- 
mam  meam  pono  pro  ovibus  meis,  Sic  Apostolus 
primae  ad  Corinthios  decimo  quinto^:  «  Quotidie 
morior  propter  gloriam  vestram,  fratres»;  et  ipse 
Dominus ,  leremiae  duodecimo :  «  Dedi  dilectam  ani- 
mam  meam  in  manus  iniquorum  » . 

21.  (Vers.  16.).  Et  alias  oves  habeo.  Tangitur  Tertiam. 
hic  tertium,  scilicet  Christi  erga  oves^  providentia, 
quae  consistit  in  ovium  suarum  adunatione,  sicut 
pastor  in  unum  colligit  oves ,  ne  patiantur  incursum. 


*  Vers.  6.  —  Inferius  pro  reddiiur  ed.  subdUur. 

^  Libr.  I.  Homil.  in  Evang.  homil.  M.  n.  3.  —  Subinde 
allegatur  Ezech.  13,  5.  Cfr.  III,  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  in  corp. 
—  Superius  voci  mercedem  ed.  praefiglt  temporalem. 

'  Loc.  cit.  n,  2 :  Sed  is  qui  pastor  esse  videbatur  et  non 
erat,  relinquH  oves  et  fugit,  quia^  dum  sibi  ab  eo  periculum 
metuit,  resistere  eius  iniustitiae  non  praesumit.  Fugit  autem 
non  mutando  locum,  sed  subtrahendo  solatium.  Fugit,  quia 
iniustitiam  vidit  et  lacuit.  Fugit,  quia  se  sub  silentio  abscondit. 
Quibus  bene  per  Prophetam  [Ezech.  13,  5.]  dicitur:  Non  ascen- 
distis  etc.  Cilr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  46.  n.  8:  0  mer- 
cenarie,  lupum  venientem  vidisti  etfugistil  Respondet  forte  et 


dicit:  ecce,  hic  sum,  non  fugi;  fugisti,  quia  tacuisti;  tacuisti, 
qiiia  timuisti.  Fuga  animi  timor  est.  Corpore  stetisti ,  spiritu  fu- 
gisU  etc  Cfr.  tom.  III.  pag.  766,  nota  5.  —  Ed.  legit:  Fugit, 
quia  tacuii;  quia  se  sub  silenUo  abscondii;  quia  timuii  etc, 
Gorranus  habel :  Fugit,  quia  tacet  qui  timuit,  ne  perderet 
quod  dUigU;  iimor  enim  fuga  est  [secundum  Glossam  ordi-' 
nariam  in  loan.  10,  12.].  Pro  tocM«7  multi  codd.  iacet,  et  pro 
Umuii  B  iim£i,  Fortasse  pro  Gregorius  substituendum  est  Au- 
gustinus,  cuius  verba  paulo  superius  attulimus. 

*  Vulgata  omittit  oves.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  27, 
23.  et  IL  Tim.  2,  19. 

*  Ed.  hic  addit  seq,  schema: 


o 
a 

QO 

03 

aj 

co 

cs 

o 


in  solertia 
pascendi,  et 
hoc 


in  diligentia 
custodiendi, 
et  hoc 


Et  nota,  quod 

in  pascuorum  electione;  unde  Ezech.  34, 13.  seq. :  «  Pascam  eas  in  montibus  Israel,  in  pascuis  uberrimis  pascam 
eas».  Talis  pastor  Christus,  unde  in  littera  (v.  9.):  «Ingredietur  et  egredieiur  et  pascua  inveniet». 

in  temporanea  educatione,  Matth.  24,  45:  «  Fidelis  servus  et  prudens,  quem  constituit  Dominus  super  fami- 
liam  suam,  ut  det  illis  escam  in  lempore  »,  sive  [Luc.  12,  42.]  « in  terapore  tritici  mensuram  ». 

in  liberali  administratione,  ut  pascat  verbo,  exemplo  et  temporali  subsidio;  propter  quod  dictum  est  Petro 
loan.  21 ,  17  :  «  Pasce  oves  meas  ». 

in  ovium  cognitione,  Prov.  27,  23:  « Diligenter  agnosce  vultum    pecoris   tui   luosque  greges  considera  », 

Talis  Christus,  unde  dicit  in  littera  (v.  14.):  «  Cognosco  meas». 
in  inflrmorum  consolatione ;  propter  quod  L  Thess.  5,  14:  «  Consolamini   pusillanimes ,  suscipite  inflrmos  ». 

Contra  quod  dicitur  malis  pastoribus  Ezech.  34,  4 :  «  Quod  infirmum  fuit  non   consolidaslis ,  et  quod  ae- 

grotum  non  sanastis  » . 
in  sanorum  vigilanti  conservatione ;  unde  de  bono  pastore  lacob,  Gen.  31,  39:  «  Nec  captum  a  bestia  ostendi 

tibi ,  damnum  omne  ego  reddebam ;   die  noctuque   aestu   urebar  et  gelu ,   fugiebatque  somnus  ab  ocu- 

lis  meis  ». 

non  aequalis  est  cognitio ;  sed  ubi  aequalis  est  ?  In  Patre  et  in 
me;  nam  sicui  cognoscit  me  Paier,  ei  ego  cognosco  Pairem. 
Nisi  enim  hoc  probare  voluisset,  cur  id  addidlsset?  Quia  enim 
se  frequenter  in  ceterorum  ordine  ponit,  ne  quis  putarel,  se  ita 
cognoscere  Patrem,  ut  homo  cognoscit,  subdidit:  Sicui  cogno- 
scii  me  Pater  etc.  Cfr.  supra  pag.  254,  nota  8.  et  III.  Sent. 
d.  29.  q.  3.  ad  %  —  Sequitur  loan.  17,  11. 

*  Vers.  31,  —  Subinde  allegalur  ler.  12,  7. 

*  Cod.  D  ei-ga  nos. 


*  Cod.  E  primiius  Et  ui  melius  pateai  suae  cogniiionis 
diligentia,  comparateam  ad  supremam  cognitionem  (CN  ean- 
dem  praebent  lectionem,  sed  incomplete,  quia  omittunt  Ei  ut 
melius  pateaij;  in  margine  a  secunda  manu :  Hanc  diligen- 
iiam  manifestai  per  simile;  ed.  Praediciam  auiem  pasioris  di- 
ligeniiam  manifestai  per  similiiudinem. 

'  In  loan.  homil.  60.  (alias  59.)  n.  1 :  Deinde,  ne  parem 
cognitionis  modum  putares,  audi,  quomodo  illud  per  sequentia 
corrigat.  Cognosco  meas,  inquit,  ei  cognoscunt  me  meae.  Sed 


388 


COMMENT.  m  aom?EM  IC/  X. 


Propterea  dfcit :  Et  r  almsi  at;esx:JmbeQ  ;  iquue:  -non 
sunt  ex  koc  m%li\,  ut  fideles.  ex .  gentibus  prs^desti- 
natos ;  et  iUas  oportel  r»e  adcfe«?are ;  quasi  errantes; 
unde  priidae  PeM  serando  ^%'  ^  Eratis  sidut  otbS-  err 
raates^  sed  eonversi:  estis^doune  ad  pastorem  el  epi- 
scopuin  aniraaiiim  vestrafnln.»;  Etvoeemmeam  m^ 
dieM^  M  ftet  unym  oviM  etunm  pdstor ,  p^opUr 
'  uhionem  Ecclesi^j  ex  ludaeis  et  gientibus;  unde  ad 
Eptiesios  secundo^:  «  Ipse  est  pax  nostra ,  qui  fecit 
utraque  unum  » ,  sciy  eet  gentes .  et  ludaeos  in  unum 
Gvile,  Et ipse  unuapastor;  Ezechielis  trigesinio  qiiarto: 
«  Suscitabo  super'  eas  •  pastctt^m  unum ,  qui  paseat 
eas,  servum  meum  David:». 
.       22.  (Vers.   17.),  Propierea  me  Pater  diligit. 

Quartam.  Tangitur  hic  quahum,  sdlicet  CAm/«.€r^c&  bves 
munificentia,  in  hoc ,  qu©dtiipse,  cum  ncm  esset  de^ 
bitor  mortis,  non  necessitate  «oactuSj  sed  mera  li-^ 
teraUtate  posmt  animam  saam  pro  ovibus ;  et  hoc 
ad  Patris  praeceptum  ;.  cuius  gratia  meruit  Patris  di^ 
lectionem,  Ideo  dicit :  Propterea  me  diligit  Pater, 
quia  ego  pono  animam  imdm:,\m^^^ 
passione ;  ut  iteruni  stmiem^amy  id  est)in  resur- 
rectione^,  et  ita  ex  potestate,  quia  meum  tet  joo- 
nere  et  raeum  est  reswinerep  et  hoc  manifestat : 

23v  (Vers.  18.).  iVma  to/i«l  eam  a  me;  sed 
ego  pono  eam  a  me  ^,  et  ita  libere  pono ;  unde  di- 
cit:  Et  potestatem  habeo  ponendi  mm,  id  est  de- 
ponendi ,  et  potestatem  habeo  iterum  sumendi  eam ; 
unde  Isaiae  quinquagesimo  tertio :  «  Oblatus  est  quia 
ipse  voluit  ».  Et  quare?  Poriit  rationem :  "Ijquia  hoc 
mandatum  accepi  a  Patre  Meo;  unde  aJ  Philippen- 
ses  secundo^:  «Factus  ^st  pbediens:»  Patri  «usque 
ad  mortem  »  etc. ;  unde  infra  decimo  octavo  dixit  Pe- 
tro :  «  Calicem ,  quem  dedit  mihi  Pater ,  non  vis ,  ut 
biham  illum  » ?  Quasi  dicat :  obedire  volo. 

24.  (Vers.   19.).   Dissensio  iterum^  facta  est. 

Qaintam.  Taugitur  hic  quintum ,  sciUcet  ludaeorum  diseordia 
ex  Domini  instrucUone  exprta ,  quia  aliqui  non  iiitel- 
ligentes  putabant,  ipsum  insanire;  alii  vero,  sublimia 
dicere.  Propterea  dicit :  Fax^ta  est  iterum  dissetisio 
inter  ludaeos  —  quia  supra  fuit  facla  propter  mira- 
y  culum ,  supra  nono  ^  —  propter  sefmones  hos,  quia 
non  intelUgebant ;  propter  quod : 


:  5  ': 
V.'-.' 


"23.  (Vets.  52Q.).  Dicebmf  autem  mulM  ex  ipsist 
Dmn/ionium  hmhet  etinmnitimAid  putabant,  eum 
iusanireu  Isti  erant  de  iUis,  cb  quibus  primae;:ad  Co^ 
rititbios  seemido?  *  «  AnimaUs  bomo  non  percipit  ea 
quae:Da-Bunt  ;*  stultitia  enim  est  illi  ,Aet  non  potest 
inteUigere^,  quia  spirituaMter  examinantur  i>v  Undere- 
cusabanl  audire;  prq)terea  diGuht:  Qii^idmm  au- 
flK^w  ?  illnde  'Domiaus  dieebat^  supri  octavo  ?• :  «  <Juia 
non  ;potestis  aufce  sermonem  meum^»; 
-  \''- 26.  Qfev^^i,),Aln  dicebant :  Haec  verbanon 
sunt*  daeniomm  ikdb&fUis  ;  hi  aliquo  modo  incipie- 
bant  illuminari,  unde  ad  illuminatibnis  miraeulum 
confugiunt :  Nunquiditkxemonium  potest  caecorum 
©m/o5  opmre?  CSirysostomus^®:  «Quia  verbis  non 
poterant  obstruere  ora  illorum,  demonstrationem  ab 
qjeribus  faciebant » ;  unde  opera  dant  fidem  verbis ; 
ideo  infra  eodem  ^^:  «  Et  si  mihi  non  crediUs,  operi- 
bus  credite». 

QUAESTIONES. 

27.  Quaest.  1  Quaerilur  hic  de  mercenario, 
utriim  sit  abitciendus  et  prohibendus  ^^ 

Quod  prohibendus  ab  ovibus,  videtur  hic  *^,  quia 
vituperatur.  —  Quod  aulem  sustinendus,  videtur; 
ad  Philippenses  primo  ^* :  Sive  per  occasionem ,  sive 
per  vdrUatem  Christus  annuntietur ,  et  in  hoc  gau- 
deo  et  gaudebo,  —  Quod  autem  laudandus;  Lucae 
decimo  quinto^^ :  Quanti  mercenarii  in  domo  patris 
mei  abundant  panibus?  Ibi  dicit  Ambrosius,  quod 
abundaiit  fide,  spe  et  caritate. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  differt  mercena-  Resp.  cum 
nus  ei  fur ;  quia  mereenartus  ventatem  dicit  et 
oves  conservat,  sed  fur,  falsitatem  et  oves  dilacerat, 
ut  haereticus;  et  iste  est  omnino  a6uWenrfi^^,  sed 
mercenarius  tolerandus.  —  Sed  hic  est  duplex  :  quia  nopiex  mer- 

cenarius. 

quidam  servit  propter  mercedem  temporalem ,  et  ta- 
lis  est  sustinendus,  sed  iBmen  vituperandus;  qui- 
dam,  propter  aeternam,  ettalis  susUnendus  et  ap- 
pro6awrfw5,  sed  tamen  non  est  omnino  ex^o/fenrfi^^ ;  Bonaspa- 
sed  qui  solum  amore,  est  praeconijs  extoUendus  r^^.  i«ndas. 

28.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Bonus  pastor  animam  suam  dat  pro  ovibus  suis. 


*  Vers.  25.  Vide  infra  n,  29. 

*  Vers.  14.  —  Seq.  locus  est  Ezecli.  34,  23. 

'  August,  in  loan.  Evang.  tr.  47.  n.  7:  Propterea  ine  Por 
ter  diligUj  quia  morior,  ut  resurgam.  Cfr,  infra  n.  30-32. 

*  Vulgata  a  me  ipso.  —  Subinde  allegatur  Isai.  53/7. 

^  Vers.  8.  —  Sequitur  loan.  !  8 ,  M .  —  Superius  post  Et 
quare  ed.  cum  aliquo  cod.  addit  hoc  faciat;  subinde  multi 
codd.  cum  pro  quia. 

^  Codd.  itaque,  mmn^  bene  propter  contexltm. 

'  Vers.  16.  —  Superius  ed.  qualis  pro  quia. 

»  Vei-s.  14. 

*  Vers.  43.  Pro  Quia  non  pauci  codd.  Quare. 

**  [n  ioan.  homil.  60.  (alias  59.)  n.  3 :  Quia  enim  ex  ver- 
bis  non  poterant  illis  silentium  imponere  [eTitaTojjLi^eiv] ,  ex  ope- 
ribus  id  demonstrant  [t7)V  «:c6BetStv  Xot;:ov  ajuo  tSv  ^pywv  e;:oi- 

OUVTO], 


*»  Vers.  38. 

**  Ed.  legit :  Utrum  sii  ab  ovibus  abOciendus,  vel  susti- 
nendus,  aut  Idndandm.  Quod  abiiciendus  ab  ovibus  etc. 

**  Vers.  42.  et  43. 

**  Vers.  48. 

**  Vers.  47.  —  De  sententia  Ambrosii  vide  quae  diximus 
tom  111.  pag.  606,  nota  5;  cfr.  etiam  tom.  II.  pag.  886,  nota  4. 
—  Ed.  cum  texlu  originali  (libr.  VII.  in  Luc.  n.  220.)  legit 
quod  bonus  mef^cenarius  Petrus,  loannes,  lacobus  etc.  Isti 
non  siliquis,  sed  panibus  abundant.  Pro  Ambrosius  substituit 
B  Glossa;  sed  neque  ordinaria  neque  interlinearis  in  Luc.  45, 
47.  haec  verba  exhibent. 

"  Cfr.  111.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  in  corp.  et  Comment. 
in  Ldc.  9 ,  50.  —  NonnuIIi  codd.  ultimam  propositionem  omit- 
tunt,  pro  qua  Gorranus  substiluit  honore  videlicet  et  praeco- 
nrn  superfluis,  C  sed  qui  solum  esi  amore  pretii  exiollendus. 


wm 


mx 


m^ 


'     :    peren)gati<M)is  ^  sefi  M  c^erc 

tertBturV  Bisl  \otd  seistrla^ritf  e^MdetuPi^;^^ 
praetetus  ad  libft^mM  teiaesottf;  :i^^  :^  ^  ^^^"^ 

-  ^2;  item  videturv^ued  ^m^^ierieantur  ad^hoc^i 
priiaae'  loalnnis  tertfo  ^ ;  yNos^^debetnus  pm  fi^cdrihm 
animas  pon&re.  •    L  r   '^  ^  :  ^  :' 

Respokdeo;  Dicenduiu,  quod  mon  pra  grege 
Resp.  cnm  dominicG  potest  6sse  tripliteitar ;  aut  pro  \tm  dehQfui 
^n  mehus  pf'OMov^na&  i  et  tic  esl  supererogatwnu 
quantte  ai  omiies  praelatos  ;  aut  pro-ipso  a6  im- 
fninenti  periculo  Mberando,  et  sic  tenetui'  qtiilibet 
prkehiitsy  quia  suscepit  cttfara  gregis  domimei ,  et 
de  mUnuMus  requiretur  smiguis  ^ ;  txii  i^vq  ipso 
in  extremde  necessitatis  atticulo  consiUutb ,  (luod 
non  potest  evadere  damnationem ,  nisi  homo  se  mof ti 
expooat;  et  sic  ixmfq^od  6^1  necessiiatisquantuin 
Ad2.  ad  omnes,  sicut  vendere  sua  et  dare  paiiperibus, 
quando  sunt  in  extrenia  necessitate.  —  Et  secundtim 
has  vias  currunt  fatiow^.      ^    • 

29.  Quaest;  llt  Qus^rittir  de  hdc  quod  dicit : 
Alias  oves  habeoy  quae  non  sunt  ex  hoc  ovili; 
quia  nuUa  ovis  est  ovis,.  cum  est  extra  Eccleslam^, 
nuUa  innocens. 

Item,  quomodo  d\c\i :  lUas  oportet me  addu- 
Qaaest.  2.  cerc?  Quia  Matthaei  decirao  quinto *;  Non  summis- 
sus  nisi  ad  oves  quae  perierimt  dbmus  Urael: 
ergo  non  debebat  illas  adducere* 

Respond^o:  Dicendum,  quod  illas  oves  de  gen- 
Resp.  tibns  nondum  vocatas  secundum  praesiBntem  iusti- 
tiam  suas  dicit,  quia  electae  secundum  praedestina- 
tionem  aeternam  ^  lilas  adduxit  merito  passionis  et 
ver bo  praedicationis ,  non  suo,  sed  Apostolorum ,  quia 
ipse  in  propria  persOna  specialiter  et  principaliter 
venerat  populo  Israelitico  praedicare,  quibus  promis- 
sus  erat  et  a  quibus  occidendus. 

Et  secundum  hoc  intelligendum  est  illud  Mat- 
Adqaaest.2.  thaci  decimo  quinto :  Non  sum  missus  *  etc. 

30.  Quaest.  IV.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Ego  pono  animam  meam  a  me  ipso;  quia  sic  vide- 
tur  quilibet  facere;  unde  Augustinus  ^ :  «  Quilibet,  qui 
moritur,  animam  ponit».  —  Si  dicas,  qmi  ille  ne- 
cessario;  obiicitur  Ae  Martyre,  qui  moritur  volun- 
tarie. 


»' *  *yRE§POJ^iED;  Dici^dunk  qaod  ^  aliter  ponit  *iaim- Resp.  cam 
mam  quthbe^Mmag  aliter  J/ar^i/r,'  lEhter'  Ghnstu^: 
qi»libet  homo  necessitate^y  Marty:f  t;ofo^tofe>  sed 
Christus  veiuntate:  simulet  ^pofe^tofe.  Voluntas  enim 
Martyris ;)  etsi  sitVsd^sohila  %  imaiencto^ti!?  Ytmc>  aon 
taraen  a  moriendo  simplidter;  sed  Cbristtis  omnino 


'B.\ 


^  ^i.rQaaest.  V.  Item;  quaeritur  de  hoc  quod  di^* 
dtc  Potestaiem  habeo  ponendi  ^  animam  meam  et 
iterum  sumendi  eam..  '      - 

1.  Atit  hoc  dldt  semMvim  divinam  naturam^ 
aut  secanduui-  corpus^  quod  deponit  animam.  Si  se- 
cundum '  (5^m>iam  i.  er^  Divinitas  dimisit  animam, 
quod-Defasest  dicere^  et  qui  hbc  dicit  anathe^ma  est ^ 
—  Aut  -  didit  Becdndum  <?d?7)t«5V  et  iliiid .  non  habet 
p&te^tatfem- re^mendi:  eani.       - 

r  2/ Item  obircrtttr ,  si  corpus  deposuit  animam; 
et  sicut  dicit '  Damascenus  ^^,;  a.nima  erat  medium 
uniendi  divinam  naturam  corpDri:  ergo  divina  na- 
tura  ^deposbit  corpus,  quod  Befas  est. 

Dicendum  ^  quod  anima  hic  dicitur  t;to;  unde  Resp.  > 
sensus  est;  potestatem  habeo  ponendi  animam  meam, 
id  est  vitam  meam ,  scilicet  deponendi  per  mortem , 
et  potestatenfi  habed  resumendi  eam  per  resurrectio- 
ne^m.  -"-'Si  autem  dicatur  amma  proprie;  tunc  di-  Aiiaexpo- 
cituf  Chrrstils  animam  ponere,  id  est,  de  carne  de- 
p^nere,  non  quia  hoc  corpus  faciat,  sed  ipse  Dei 
Filiusv  qui  pdtest  super  utf  umque ,  scilicet  animam 
et  corptis^^ 

2.  Quod  verd  obiicitur  de  medio,  diceiidum,  Adi 
quod  esi  f{\ei^iii&  distantia^,  colliguntiaeelcongrueh- 
tiaeyknmdLTi6n  est  medium  d^<sfto?i^to  in  illa  unione, 
quia  immediate  Divinitas  unitur  corpori;  nec  colli- 
gantiae,  quia  non  ligat  unum  cum  alio;  sed  con- 
gruen(io£ ,  qnm  corpus,  per  hoc  quod  aniraabile,  est 
Divinitati  unibile  de  congruo;  et  ideo  non  oportet, 
quod  solvatur^^. 

32.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit;  Propterea  diligit  me  Pater,  quia  ego  pono  am- 
mam  meam.  —  Ergo  videtur,  quod  Christus  per  pas- 
sionem  meruit  divinam  dilectionem. 

CoNTRA :  Ab  instanti-eonceptionis  dignus  erat  su- 
per  ouines  diligi. 

Dicendum ,  quod  loquitur  secundum  humanam  Resp. 
naturam;  et  prop/erea  dicii  ibi  causam  meritoriam. 


1  Vers.  16, 

*  Ezech.  3,  18.  , 

*  Ed.  cum  Gorrano  addit  qnia  extra  EcGlesiam, 

*  Vers.  24. 

*  Cfr.  supra  c.  6.  n.  60.  61  et  100. 

®  Vide  August.,  iii  loan.  Evang.  tr.  47.  n.  4.  seq. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  47.  n.  1 1  :  Omnes  enim  liomines, 
quando  moriuntur ,  ponunt  animam.  Ibid.  insinuatur  seq.  obie- 
ctio  de  Martyre  et  ipsa  etiam  responsio.  —  Inferius  pro  vo- 
luntarie,  quod  exhibent  DN,  alii  codd.  el  ed.  voluntate. 

®  Respicitur  Ps.  87,  S.  seq.;  Factus  sum  sicut  homo  sine 
adiutorio,  inter  mortuos  liber.  Cfr.  HI.  Sent.  d.  21.  a.  I.  q.  I. 
ad  1.  et  dub.  1. 


*  Libr.  III.  Sent.  d.  21.  a.  1.  q.  f.  fundam.  1 :  Augustinus 
et  Damascenus: '«  Ahalhema  sit  qui  dicit,  Verbum  deposuisse 
quod  semel  assumsit  »:  si  ergo  animam  assumsit,  nunquam  de- 
posuit  animam. 

^^  Libr.  III.  de  Fide  orlhod.  c.  6 ;  Ergo  Dei  Verbum  per 
intermediam  mentem  carni  unitum  est.  Cfr.  Ilf.  Sent.  lit.  Ma- 
gistri,  d.  IL  c.  2;  ibid.  Comment.  a.  3.  q.  1.  et  d.  21.  a.  4. 
q.  2.  ad  opposit.  1.  Vide  August.,  in  ioan.  Evang.  tr.  47.  n.  H  , 
ubi  hae  obiectiones  proponuntur. 

**  Cfr.  IH.  Sent,  lit.  Maglstri,  d.  XXI.  c.  i ;  ibid.  Comment. 
a.  i.  q.  I.  ad  1.  et  dub,  2. 

12  Plura  de  hoc  vide  III.  Sent.  d,  2,  a.  3.  q.  i.  et  d.  21. 
a.  L  q.  2.  ad  '1. 


390 


coMMEim  in:  ioannem  c^^  X) 


Tertio,  de 
yeri  pastoris 
iDdicio  tria. 


Be  primo  po- 


Expositiolit- 
leralis. 
iDDQilar 
tempas. 


IteiOi  locus. 


Item,  iiaae- 
rendi  mo« 

dos. 


sicut  ibi*:  Proptei^  quod  et  Deu$  exaltavit  Ulum, 
Et  meritum  attendittirj  non  quia  de  indebito  faciat 
dehitum,  rm  quia  de  debito  tnagis  debitum;  $eA 
qnia  quod  debetur  una  via  et  uno  modo,  scilicet 
optiaia  voluntate  interiori ,  fit  debitum  alia ,  scilicet 
opere  exteriori*.  t^ 

33.  Facta  sunt  ^  encaenia  in  lerosolymis. 
Ostendit  se  Dominus  verum  pastorem  esse  quoad 
pastoris  ingressum  et  affectum;  hic  tertio  ostendit 
quoad  veripastoris  indicium,  quod  consistit  in  hoc, 
quod  oves  eum  agnoscunt  et  sequuntur .  Et  tria  no- 
tantur  hic:  primo,  a  ludaeis  certi  indicii  postulatio; 
secundo,  certi  indicii  expressio ,  ibi*:  Respondit  eis 
lesus:  Loquor  etc.  ;tertio  vero,  ex  hoc  ludaeorim 
persecutio ,  ibi:  Sustulerunt  lapides  ludaei, 

Veri  indicii  postulatib ,  quod  ipse  esset  pastor 
et  ductor  in  Israel,  fit  a  ludaeis  quaerentibus,  in  quo- 
rum  quaestionis  descriptione  innuuntur  tempus  et 
locus  et  qua^rendi  modus. 

(Vers.  22.).  Quantum  ad  tempus  dicit:  Facta 
sunt  encaenia  in  lerosolymis;  et  hiems  erat  No- 
tandum  est,  quod  enc^^enia  dicuntur  a  caenon,  quod 
est  novum,  unde  encaeniare,  id  est  innovare  ®;  quia 
tunc  celebrabatur  festum  innovalionis  templi,  prius 
profanati;  et  dicitur  pluraliter,  quia  per  octo  dies  du- 
rabat  ista  solemnilas;  primi  Machabaeorum  quarto^: 
«  Statuit  ludas  et  fratres  eius  et  universa  ecclesta 
Israel ,  ut  agatur  dies  dedicationis  templi  ab  anno  in 
annum  per  dies  octo  ».  —  Quantum  ad  locum  dicit: 

34.  (Vers.  23,).  Et  ambulabat  lesus  ^  in  por 
ticu  Salomonis,  id  est  in  loco,  ubi  Salomon  prius 
fecerat  porticum  ad  orandum  ^,  quae  tamen  destructa 
fuit.  —  Quantum  sA  modum  quaerendi  dicit: 

35.  (Vers.  24.).  Circumdederunt  ergo  eum  lur 
daei  et  dicebant   ei:  Quousque  animam  nostram 


tofl£j?  id  est,  retihes  in  suspehso^rSa'  tues  Chri-- 
stu^^,  die  mbispalam,  cevtam  de  te  da  indicium.  Et 
utresponsionem:  exlorqueant ,  nituntur  et  potenfo  Dopiex  a^- 

'     (srressK) 

et  moMtia:  ^  potentia ;  Adeo  cireunidederunt ;:  Psal- 
mus  ^^:  «  Circumdederunt  me  vituli  multi  »,  ut  sci- 
licet  non  posset  effugere;  Psalrous:  «  Circumdederunt 
me  sicut  apes  et  exarserunt  sicut  ignis  in  spinis  »- 
Malitia ,  ideo  praetendunt  desiderium  addiscendi : 
Quousquei  ammarn  etc. ;  Psalmus  ^ :  «  Ascendunt 
usque  ad|  caelos  » ;  Augustinus :  «  Non  veritatem  de- 
siderabant,  sed  calumniam  praeparabant ». 

^6.  Respondit  eis  /e^m.    Postquam  posita  est  Desecondo 
mquisitio ,   ponitur  hic   certi  vndtcii  exhtoitw ,  et    tria. 
hoc  quidem  per  hunc  modum.  Prirao  igitur  ^^  in  Do- 
mini  responsione  ponitur  ludaeorum.  arguitio;  se- 
cundo,  certi  indicii  expressio;  tertio,  iliius  indicii 
ratio. 

(Vers.  25.).  Ponitur  infidelitatis  ludaeorum  ar-  Primnm. 
guitio;  propter  quod  dicit:  Loquor  vobis,  et  non  crc" 
ditis,  eWAe^  stulte  et  malitiose  quaeritis;  et  aperte 
loquor,  quia  non  tantum  verbo,  sed  facto:  Opera, 
quae  ego  facio  in  nomine  Patris  mei,  ipsa  ^^  testi- 
monium  perhibent  de  me;  supra  septimo:  «  Nun- 
quid  Christus ,  cum  venerit ,  plura  signa  faciet »,  qui- 
bus  deberetis  credere? 

37.  (Vers.  26.).  Sed  vos  non  creditis,  quia 
non  estis  ex  ovibus  meis;  unde  si  essent  oves,  in- 
dicium  sui  pastoris  haberent  in  verbo  et  opere.  Au- 
gustinus  ^*:  «  Eos  dicit  non  esse  de  ovibus  suis,  quia 
videbat  eos  ad  sempiternum  interitum  ordinatos, 
non  ad  vitam  aeternam  sui  sanguinis  pretio  compa- 
randos  » . 

38.  (Vers.  27.).   Oves  meae  etc.  Tangitur  hic  secundam. 
secundum ,  scilicet  certi  indicii  exhibitio ,  quae  qui- 
dem  est  in  hoc,  quod  auditur  ab  ovibus,  et  oves 


1  Phil.  2,9. 

8  Cfr.  ni.  Sent.  d.  18.  per  lolam,  praecipue  a.  !.  q.  2.  in 
corp. ,  ubi  Iiaec  triplicis  meriti  distinctio  explicatur. 

*  In  Vulgata  additur  autem,  —  Subinde  pro  affectum 
plures  codd.  perperam  effecium  et  CI  ojftcmm  (confundentes 
primam  divisionem  n.  1.  cum  secunda  n.  9.). 

*  Vers.  25;  v.  31.  est  seq.  locus:  Siistulerunt  ergo  lapi- 
de$  ludaei. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  2:  Encamia  festivi- 
tas  erat  dedicationis  templi.  Graece  enim  xatvov  dicitur  novum. 
Quandocumque  novum  aliquid  fuerit  dedicatum,  encaenia  vocan- 
tur.  —  Alii,  ut  Pelr.  Comestor  (Histor.  scholastica,  in  Evang. 
c,  107.)  et  card.  Hugo  (in  loan.  40,  22.),  aliam  afferunt  ety- 
mologiam  ineptam,  scil,  quod  encaenia  idem  sint  quod  inno- 
vationes,  quatenus  encaenia  deriventur  ab  en  sive  in  (quod 
accipltur  ibi  intensive)  et  neon,  quod  est  nooum, 

*  Vers.  59.  —  Beda,  in  loan.  10,  22:  Sed  notandum  est, 
quod  haec  encaenia,  quae  hic  legunlur,  non  ad  primam  tem- 
pli  dedicationem ,  sed  ad  ultimam  pertinent;  quod  ex  eo  facile 
colligitnr,  quia  hieme  facta  referunlur.  Prima  siquidem  eiusdem 
templi  dedicatio  a  Salomone  tempore  autumni  [cfr.  lil.  Reg,  8,  2. 
seqq.  et  fl.  Paralip.  7,  10.],  secunda  autem  a  Zorobabel  et 
lesu  sacerdote  tempore  veris  [cfr.  L  Esdr.  6,15.  seqq.] ,  tertia 
a  luda  Macchabaeo  tempore  hiemis  est  facta  etc.  Cfr.  Cyrill* 
Alexandr.,  in  loan.  10,  22:  Encaeniorum  autem  nomine  hic  est 
inlelllgendum  vel  primum  illud  festum,  quo  Salomon  novum 


templum  dedicavit;  vel  illud  Zorobabelis,  qui  deinde  cum  lesu, 
post  reditum  e  Babylone,  templum  ideni  restauravit  [hoc  ulti- 
mum  insinuat  Chrysost.,  in  loan.  homil.  61.  alias  60.  n.  1.]. 

'  In  Vulgata  additur  in  tempto,  quibus  vocibus  ed.  sub- 
iungit  et  quasi  exponendo  subdit. 

®  Glossa  interlimaris :  In  porticu  Satomonis,  scilicet  ubi 
Salomon  stare  solebat  ad  orandum.  S.  Thom.,  Catena  aurea, 
.  in  loan.  c.  10,  n.  5,  hanc  attribuit  Alcuino.  Cfr,  Petr.  Gomestor, 
Histor.  scholastica,  in  Evang.  c,  107:  Nomine  templi  saepQ  yo- 
catur  porticus  templi,  ut  hic  [loan.  10,  22;  cfr.  supra  c.  2. 
n.  27.];  in  templum  enim  non  ascendebant  nisi  ministri  lempli. 
Porticus  ante  [autem  ?]  illa  dicebatur  templum  Salomonis ,  in  quo 
solebat  stare  ad  orandum,  in  qua  in  die  dedicalionis  erexit 
columnam  aeream ,  supra  quam  oravit  flexis  genlbus  [U.  Para- 
lip.  6,  13;  cfr.  ni.  Reg.  8,  34.],  cum  tamen  ludaei  soleant 
stare,  cum  orant. 

®  Glossa  interlinearis :  Dum  incertos  nos  relinquis. 

"  Psalm.  21  ,  13;  sequitur  Ps.  117,  12. 

"  Psalm.  106,  26,  —  Verba  August.  habentur  in  loan. 
Evang.  48.  n.  3.  Pro  calumniam  praeparabant  nonnulli  codd. 
vel  cahmniabant  vel  calumniabantur, 

^^  Ed.  cum  pluribus  codd.  enim. 

1'  Pro  ipsa  Vulgata  haec.  —  Subinde  allegatur  loan.  7,  31 . 

"  In  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  4.  Textus  originalis  praedesti- 
natos  pro  ordinatos,  et  in  fine  cum  textu  originali  ed.  compa- 
ratos  pro  comparandos. 


comment;  in»  ioannem  c.  x 


391 


euiri  sequuntor,  et  ipse  eas  cons^vat;  hoc  est  certe 
pastoris.  Propterea  dicit:  Oves  nwde  vocem  tneam 
audiunt,  scilicet  credendo,  quia  «  fides  ex»  auditu  », 
ad  Romanos  decimo^.^£^<  ego  cognosco  ecbs,  a  ma- 
lis  discernendo,  non:  faciej  sed  corde;  ad  Hebraeos 
quarto^:  «  Discretor  est  cogitationum  et  intentionum 
cordis  j  et  non  est  ulla  creatura  inYisibilis  in  conspe- 
ctu  eius;  omnia  autem  nuda  et  aperta  sunl  aculis 
eius  » ;  Malthaei  Yigesimo  quinto:  «  Nescio  yos » ,  dici- 
tur  de  malis ;  ecootra  de  bonis  secundae  ad  Timo- 
theum  secundo:  «  Novit  Dominus  qul  sunt  eius». 
Et  sequuntur  me,  per  imitationem;  Matthaei  decimo 
sexto  ^ :  «  Qui  vult  venire  post  nie  abneget  semetir 
psum  et  tollat  crucem  suam  et  sequatur  me». 

'39.  (Vers.  28.).  £!t  ego  vitam  aeternam  do  eis, 
sicut  bonus  pastor  retribuendo;  supra  sexto^:  «  Ut 
omnis,  qui  videt  Filium  et  credit  in  eum,  habeat 
vitam  aeternam »;  Ecclesiastici  quarto:  « Sapientia 
fliiis  suis  vitam  inspiravit».  .£^  nonperibunt  in  ae- 
ternum,  nec^  rapiet  eas  quisquamde  manu  mea, 
propter  meam  potentiam.  Pastor  iste  recte  signatus 
est  per  David ,  qui  interpretatur  manu  fortis,  qui 
praedam  eripiebat  de  ore  leonis  et  ursi,  sicut  dici- 
tur  primi  Regum  decimo  septimo. 

40.  (Vers.  29.).  Pater  meus  quod  dedit  mihL 

Tertiuiti.  Notatur  hic  tertium,  scilicet  \\\\m  indicii  approba- 

Raiioi.  tio,  cuius  duplsx  ratio .  assignatur.  Prima  talis  est: 

quod  Pater  dedit  mihi  maius  omnibus  est ;  sed  quod 

maius  est  omnibus  non  patitur  violentiam :  ergo  im- 

possibile  est,  quod  aliquis  rapiat  de  manu  mea.  Huius 

rationis  ponit  rnedium,  cura  dicit:  Pater  meus  quod 

dedit  mihi,  id  est,  illud  quod  dedit  mihi  Pater  meus, 

maius  omnibus  est,  quia  dedit  totum ,  quod  potuit ; 

infra  decimo  sexto^:  «Omnia,  quae   habet  Pater, 

Ratio  2.  mea  sunt » .  Alia  ratio :  nullus  potest  rapere  de  manu 

Patris ;  sed  una  est  mantis  mea  et  Patris :  ergo  nul- 

lus  de  manu  mea   rapere  potest.   Propterea  dicit: 

Nemo"^  potest  rapere  de  manu  Patris  mei,  quia 


dmnipoteDS  est;  Psalmus::«Tu  tefribilis.es,  et  quis 
resistet  tibi»?  Ecclesiastae bctavo :  « Sermo eius  pote- 
state  plenus  est ».   ;  r,  .    ,    v 

41.  (Vers,  30.).  £gfO  .<?^  Pater  unum  sumus; 
unum,  scilicefcin  essentiae.unitate;  sumu^,  in  perso- 
narum  pluralitate;  ideo  una  est  manus  mea  et  Pa- 
tris.  Cbrysostomus  ? :  «  Cum  manum  audis ,  nihil 
sensibile  aestimes.,  sed  tantum  virtutera  et  potentiam 
intelligas ».       .       ^ 

42:  Sustukrunt  lctpides.   Postquam  facta  est  oe  tertio  50^ 

.  nontar  qam- 

ven  pastoris  per  certum  mdicium  declaratio,  tangi-qae. 
inr  malarum  ovium,  immo  luporura  persecutio; 
quia,  sicut  oves  pastorem  sequuntur,  ita  lupi  per- 
sequiintur.  Et  determinatur  persecutio  hoc  ordine: 
primo,  ipsa  persecutio ;  secxxndo ,  persequendi  ratio ; 
tertio ,  prudens  Christi  excusatio ;  quarto ,  deelina' 
tio  furoris  persequentium ;  quinto,  midtiplicatio 
eredentium. 

(Vers.  3  i .).  Primo  ipsa  persecutio  tangi tur  in  Primnm. 
hoc,  quod  Christum  lapidare  voiebant;  propter  quod 
dicit:  Sustulerunt^  lapides  Judaei,  ut  lapidarent 
eum;  sed  non  habuerunt  effectum ;  Augustinus  ^^ : 
«  Quia  nondura  venerat  tempus  passionis ,  non  per- 
venerunt  ad  effectum  lapidationis  ».  Statim  voluerunt 
occidere,  quemadmodum  illi,  de  quibus  Proverbio- 
rum  primo^^:  «  Pedes  eorum  ad  mala  «urrunt,  et 
festinant,  ut  effundant  sanguinem  ».     - 

43.  (Vers.  32.).  Respondit  eis  lesus,  Notatur  secandam. 
hic  secundum ,  sciiicet  persecutionis  ratio.  Et  primo 
Dominus  ostendit,  eos  irrationabiliter  nioveri;  pro- 
pterea  dicit:  Multa  bona  opera  ostendi  vobis  ex 
Patre  meo;  propter  quod  eorum  opus  me  lapida- 
tis?  Id  est,  propter  quod  opus  eorum,  id  est  de  nu- 
mero  eorum;  partitiva  est  constructio;  Psalmus^*: 
«  Retribuebant  mihi  mala  pro  bonis»;  Proverbiorum 
decimo  septimo:  «Qui  reddit  mala  pro  bonis,  non 
recedet  malum  de  domo  eius  ».  Sed  malitia,  quae 
latitat  sub  pelle  ovina,  rationem  assignat;  unde: 


^  Vers.  17.  —  Superius  vocibus  certe  pastoris  ed.  inler- 
serit  indicmm  veri,  GEN  legunt  cerii  [E  ce)^te]  pastoris  indi- 
cium. 

*  Vers.  1 2.  seq.  —  Subinde  allegantur  Matth.  25 ,  1 2.  et 
11.  Tim.  2,  49. 

»  Vers.  24. 

*  Vers.  40.  — Sequitur  Eccli.  4,  12. 

*  Vulgata  et  non.  —  Seq.  locus  est  1.  Reg.  17,  34.  et  35, 
Hieron.,  lib..  de  Nominibus  Hebraic.  vet.  lestara.  I.  de  Reg.: 
David,  fortis  manu,  sive  desiderabilis. 

*  Vers.  15.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  6:  Qnod 
dedit  mihi  Pater,  id  est,  ut  sim  Verbum  eius,  ut  sim  unigeni- 
tus  Filius  eius,  ut  sini  splendor  lucis  ems,  maifus  est  omnibus. 
Ideo  nemo  rapit  etc.  —  Superius  pro  medium,  quod  cum 
codd.  exhibet  etiam  Gorranus,  ed.  maiorem, 

^  Vulgata  Et  nemo.  —  Sequuntur  Ps.  75,  8.  et  Eccle.  8,  4. 
—  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  7:  Utrum  una  manus 
est  Palris  et  Filii,  an  forte  Filius  manus  est  Patris  sui?  Si  ma- 
nuni  inlelligamus  potestatem,  una  est  Patris  et  Filii  potestas, 
quia  una  est  Divinitasj  si  autem  manuni  intelligamus,  sicut 
dictum  est  per  Prophetam  [Isai.  53,  1.]:  Et  b?'achium  Domini 


cuirecelatumesi,  manus  Patris  ipse  est  Filius  etc.  Cfr.  Hilar., 
VII.  de  Trin.  n.  22. 

®  In  [oan.  homil.  61.  (alias  60.)  n.  2.  —  August.,  VI.  de 
Trin.  c.  2.  n.  3  i  ,Ego  et  Pater  unum  sumus.  Unum  sumus 
enim  dictum  est:  Quod  ille  hoc  et  ego.secundum  essenliam, 
non  secundum  relativum  [personam].  ..  ^ 

®  V^ilgata  addit  ^^0. 

^°  In  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  8 :  Hucusque  ludaei  tolerare 
poluerimt)  audierunt :  Ego  et  Pater  unum  sumus,  et  non  per- 
tuierunt  et  more  suo  duri  ad  lapides  cucurrerunt.  Twfeyi^»^  to- 
pides,  ut  lapidarent  eum.  Dominus,  quia  non  patiebatur  quod 
nolebat  pati,  et  non  est  passus  nisi  quodiVX^Juit  pati,  adhuc 
eos  lapidare  cupientes  alloquitur.  —  Codd.  CN  ]e§\intquia,  ut 
dicit  Augustinus,  nondum  venit  tempus  etc.  j  ed.,  verbis  trans- 
positis  et  quibusdam  additis :  ut  lapidarent  eum,  Augustinus: 
More  suo  duri  ad  lapides  cucurrerunt,  sed  non  habuei^unt 
effectum,  qtiia  nondum  etc.  **  Vers.  16, 

1»  Psalm.  34,  12.  —  Sequitur  Prov.  17,  13.  —  Habetur 
partitiva  constructio,  dum  scilicet  Dominus  interrogat,  qvod 
opus  sive  quae  pars  suorum  operum  persecutoribus  occasio- 
nem  dederit. 


\ 


392 


COMMENl^  IN  lOAHNEJt^OiX 


Ikybmoiop^m wn . io^UommM, Md  de  blmpke^ 
miay  quia,  Levitici  Yigesimo  quarto,^ «  qui^Usphe*' 
tnayerit  Doaaen  Doarim  roorte  mpi^iatiir*.  Et  bsten- 
duDt  >  in  quo  « blaspheinat  lEt .  qma,  tu ,  JiomQ  cum 
sis,  fhcisrte  ipsumDeum;  ei  m  honio ,  fapiens  se 
Deum ,  hlaisphemat^v  quia!  plures  dicit.  esse  deos.  Et 
hoe  «st  contra;  Jculae^umi hegem^i  in  qua^  praeeeptui» 
erat  unum  solum  Deum  credere  et  confiteia*:  Da 
COTsimiU^  MatthiuBi  yigeshfto:  sexto^ 
phemjaBj^h  j^dO  ;actoire?)egeBau3  ^l^stibus^» 
feGil:  de  homiE^  Deum ,  aedi  cum  Deus  :esset,  lactiis 
est  homo ;  ad .  Phihppen^es  seeundq :  .«  Non  rapinaf» 
arbilratus  0st ,  ,em  M  aequalem  Deo >;  sed  seraetipsiim 
exinanivit  formson  §ervii  accipiensy  ift  simiHtudineitt 
homin«im  lactus  et;Mbitu*  inventuS'  ut  homo  »•:  ^ 
;  45..  (^s.  M.)::Resporulit  eis  lestis.  Tarigitur 
Tertiam.  hic  tortium ,  scillcet  prudens  sui  excusatio,  in  qua 
Dbminu3  ostendit,  se  non  blasphemasse^duplici  testi- 
monio ,  scilicet  Scripiumrv/ni .  ei  operum,  Testimo^ 
TestimoDinm  tAo  Seripturarumsm  Scriptura  Yocat.tf^o*>  ad  qiios 
scriptwa- jj^^^  locutus  cst;  §ed  multo  magis  dicendus  est  deus^ 
quem  Pater  sanctificaYit  et  misit:  ergo  si  Scriptura 
non  blaspb^at,  nec  ego.  Nonne  scriptum  est  in 
Lege  vestra^;  Quia  ego  dixi:.  dii  estis?  Lex  hic 
comnjuniter  accipitur,  prout  comprehendit  Psalmos, 
in  quibus  scriptum  est. 

46.  (Vers.  %o,).  Si  iUos  dixit  deos,  adquos 
sermo  Dei  factus  est,.vA  Prophetas  et  alios  Sanctos; 
Ezechielis  primoj*:  ;«:Et  factum  est  verbum  Domini 
ad  Ezechielem:  sacerdptem»  ^c. ;  et  non  potest  solvi 
Scriptura,  id  est  falsitatis  argui ,  vel  de  blasphemia 
reprehendi;  Matthaei  quinto:  «c  lota  unum ,  aut  unus 
apex  non  praeteribit  a  Lege ,  donec  omnia  fiant » . 

47.  (Vers.  36.).  Quem  Pater  sanctificavit ,  id 
est,  «sanctum  genuit^  »,  et  misit  in  mundum,  non 
vocavit  de  mundo  et  tenebris  mundi,  ut  alios  San- 
ctos;  vos  dicitis:  Quiq,  blaspheinas,  quia  dixi:  Fi- 
lius  Dei  sum  ?  Quasi  dicat ;  irrationabihter  dicitis. 
«  Si  enim  illuminati  dii  sunt,  nonneittmm,.  quod 
illuminat ,  Deus  est^»?  Non  Dominus  blasphemabat , 


ram. 


sed#$i^  qufc  (le^  DieOi-iiicebant,  aon  e^^  Denmw.  Dnde 
Dom]iius^#xit  .Matthaei-duQdeifeimo :;  «  Orane  peeea- 
tumriet' WaspteiDia  el*4^iit$tw  -hominlhus ;  spiritus 
autem  Wa&phemiav.nonva^etaittetur,  lieque  in  hoe 
saeeulo  nape  :inT  futuno  » ;.lunde  omnes  '^^nt  lapi^ 


*^.  Deindevosleiidit  hoc  idem^  qttod  non  Was- Testimoninm 

^  .  .     operam. 

phfmaviti^  4Mimmo  :^^um  y  quae  ipsum  Patn 
a^[qaaleM(dicttnt^,,  Rropterea  dioit^ 
(  '  48<:/(Vers^  17.).  Simm  fimooperaPatris  mei, 
sciKdit 'operar^omnipotentiae;;  nolite.  credere  mihi, 
dicenti  jsoiUcety  me  rcsse  aequalem  .  Patri ;  Exodi 
quarto  ®  MMjciti  Mojses :  «  Non  credent  mihi  et  non 
audient  Yoeem  meam ,  serf  dicent »  etc. ;  et  ideo  Do- 
minus;dedit;ei  slgna.: 

•49.  (Vers.  38.).  Si  autem  fdcio,  et  simihi  non 
vultis.  credere,  id  est  sermoni  meo ;  operibus  cre- 
rfite>  id  est,  per  opera  in  me  credite,  ut  credatis 
et  cognoseatis,  quia  Pater  in  m£  est,  et  ego  in 
Patre;  et  ita  verum  esse  quod  supra^  dixi:  «  Ego 
et  Pater  unumsumus».  Ut  credatis,  id  est,  cre- 
dendo  cognoscatis,  quia,  secundum  quod  dicit  Isaias 
septimo ^*,  secundum  aliam  litteram,  «  nisi  credide- 
ritis ,  3aon  intelligetis » ;  infra  decimo  quarto  dicit 
Philippo :  «  Non  credis ,  quia  ego  in  Patre ,  et  Pater 
in  me  » ?  «  AUoquin  propter  opera  ipsa  credite  ». 

50.  (Vers.  39.).  Quaerebant  ergo  eum.  Tangi-  QoartaiD. 
tur  hic  quartum,  scilicet  declinatio  persequentium , 

quia  nondum  tempus  advenerat  patiendi ;  ideo  dicit : 
Quxierebant  ergo  eum  apprehmdere,  sed  non  po- 
tuerunt;  unde  dicit:  Et  exivit  de  manibus  eorum. 
Simile  dicitur  Lucae  quarto  ^^:  « Ipse  autem  transiens 
per  medium  illorum,  ibat »,  quando  voluerunt  eum 
praecipitare. 

51.  (Vers.  40.).  Et  abiit^^  trans  lordanem  in 
eum  locum,  ubierat  loannes  baptizans  primum, 
de  quo  loco  dicitur  supra  tertio:  «  Erat  loannes  ba- 
ptizans  in  Aennon  ».  Et  mamit  illic,  in  quiete  sci- 
licet;  ChrysQstomus^^:  «  Monet  tumultus  fugere  el 
in  quiete  orare»;  mansit,  absconditus  a  ludaeis, 
secundura  illud  Deuteronomii  trigesimo  secundo : 
«  Abscondam  faciera  meam  ab  eis  » . 


*  Vulgata  omittit  ergo,  —  Subinde  allegatur  Lev.  24, 16. 
2  Vers.  65.  — Sequitur  PhiL  2,  6.  et  7. 

*  Psalra.  81  ,  6.  AugusL,  in  loari.  Evang.tr.  i8.  n.  9:  Deus 
dicit  per  Prophetam  in  Psalmo  hominibus:  Ego  dixi:  diiestis, 
Et  Legem  appellavit  Dominus  generaliter  omnes  illas  Scrlpturas, 
quamvis  alibi  specialiter  dicat  Legem^  a  Prophetis  eam  distin- 
guens,  sicuti  est  [Luc.  16,  46.]:  Lex  et  Prophetae  usque  etc. 

*  Vers.  3.  —  Sublnde  allegalur  Matth.  o,  18. 

*  August.,  5n  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  9:  Si  lumina  illumi- 
nata  dii  sunt,  Jumea,  quod  illuminat,  non  estDeus?..,  Si  ergo 
vos  deos  facit  sermo  Dei,  quomodo  non  est.Deus  Verbum  Deif 
Pater  ergo  sanctificavit  Filium  suum  et  niisit  in  mundum.  Forte 
aliquis  dicat:  Si  Pater  eum  sanctificavit,  ergo  aliquando  non 
erat  sanctus?  Sic  sanctificavit,  quomodo  genuit.  Ut  enim  san- 
ctus  esset,  gignendo  ei  dedit,:  quia  sanctum  eum  genuit  etc. 

*  Ut  dicit  August.,  in  nota  praecedente  allegatus.  —  Sequi- 
tur  Matth.  12,  3!.  seq.  — Infcrius  vocibus  non  esse  Deum  ed. 
cum  Gorrano  praefigit  ^«w. 


'  Ed;  rfoc^*,  Gorranus  ostendunt,  GN  esse  dicunU 

^  Vers.  1. 

®  Hoc  cap.  V.  30. 

^^  Vers.  9,  secundum  septuaginta  interpretes,  ed*  praemittit 
lectionem  .Vulgalaei  Si  mn  credideritis ,  non  permanebitis, 
Expiicationem  vide  apud  August.,  in  loan.-  Evang.tr.  29.  n.  6. 
(intellectus  est  merces  fidei)  et  tr.  56.  n.  7.  (credendo  homo 
flt  aptus  ad  inteiligendum).  Cfr.  tom*  111.  pag.  530,  nota  5; 
tom.  V.  pag.  494y  nota  8.  V— Duo  seqq.  ioci  sunt  Idan.  14, 
10.  et  42.  r  r  , 

v".yers.  30.      .      • 

**  Vulgata  addit  iterum.  —  Sequitur  loan.  3,  23,  pro  quo 
ed.  allegat  1 ,28:  Hacc  in  Bethania  facta  sunt  trans  lordahem, 
ubi  erat  loannes  baptizans. 

"  In  loan.  homil.  61.  (alias  60.)  n.  3:  Id  quod  etiamno- 
bis  faciendum  suadet,  iubens  forum  vitare  tumultumque  et 
turbam  atque  in  cubiculo  tranquille  orare.  —  Subinde  allegatur 
Deut.  32,  20. 


COMMENT.  IN  IQANNEM  a  X. 


393 


82.  (Vers,  41»).  iX  multi  vmerunt  etc.Tangi- 
Qamiom.  lur  hic  ultimum,  scilicet  ex  ipsius  vecessa  mullir- 
plicaiio  fidelium;  propter  quod  dicit :  fif  muUi  ve^ 
nerunt  ad  eum,  scilicet  per  fidem;  baiae  sexage- 
simo  ^:  «  Filii  tui  de  longe  venient » ;  et  dicebant: 
Quia  loannes  nuUum  quiclem  signum  fecit;  p:o- 
pter  quod  ostenderet,  se  esse  ^Christum ;  sed  tantutq 
testimonium  de  Christo  perhibuit  ^. 

o3^  (Vers.  42.).  Omnia  autem,  quaecumqu^ 
dixit  loannes  de  hoc ,  ve^^a  erant.  Et ,  ita  isto  du- 
plici  testimonio  inducti,  muUi  credideruntin  eum, 
secundum  quod  ipse  Dominus  supra  eodem^  dixer 
rat:  «  Et  si  mihi  non  creditis,  saltem  operibus  cre- 
dite  » ;  rriuUi,  secundum  illud  Psalmi :  «  Dinumerabo 
eos,  et  super  arenam  multiplicabuntur  » ;  et  Genesis 
decimo  septimo :  «  Eris  pater  multarum  gentium  ». 

QUAESTIONES. 

34.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit :  Nemo  rapiet  ea^  de  manu  mea,  —  Nonne  sunt 
in  manu  Filii  qui  habent  praesentem  iiistitiam  ?  Qui 
tamen  disperguntur,  secundurn  illud  quod  supra^ 
dictum  est:  Lupiis  venit  et  dispergit  oves. 

Respondetur  ad  hoc,  quod  rapiuntur  non  ex 
Resp.  1.  imbeciUitate  custodientis  %  s^d  ex  infirmitate  cu- 
Resp.  2.  stoditi.  —  Vel  secundum  AugKStinum  oves  hic  dicun- 
tur  s^ecmiAmi  aeternam  ekctionem ,  qui  Won  possunt 
rapi  finaliter.  Unde  Augustinus^:  «Nec  lupus  rapit, 
nec  fur  toUit,  nec  latro  interficit;  securus  est  de 
numero  earum  qui  eas  nuraeravit ». 

85.  Quaest.  II.  Sed  tunc  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit :  Nemo  potest  rapere  de  manu  Pdtris  meL  — 
Ergo  qui  sunt  in  manu  Dei^  ut  praedestinati,  non 
possunt  damnari :  ergo  non  habent  liberlateiii.  pec- 
caiidi  finaliter. 


Ad  hoc.  videtur  dicere  Augustinus  simpliciter,  Resp.  i. 
quod  non  possunt  perireyn  librQ  de  Bono  persever 
rantiae?;  nec  tameti  perit  liberum  arbitrium,  sicut 
etiam  hon  perit  in  confirmatis.  >—  Dicendum  tamen,  Resp.  2. 
quod  nemp  potest  raper^>  quia  Pater  electis .  suis 
non  pennittit  violentiam  fieri ;  unde  ® :  fideUs  Deus, 
qui  non  permittet,  vos  tentari  supra  id  quod  pQte- 
stis;  et  diaboliis  non  potest  Deo  violentiam  facere.> 
ut  servos  suos  tenlet  ultra ,  quam  ipse  permittat. 
Manet  ergo  in  eis  liberi  arbitrii  fe'6(?r^a5  ad  pecmwt 
dum»  sed  non  manet  in  diabolo  potestas  ad  violen- 
^anrfuin  et  ;vi  surripiendum  *.    ;  ; 

§6.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  tesponsione 
Doraihi:  quia  Ddminus  se  dixerait  Deum,  et  Dei  Fi-; 
lium ,  ostendit ,  quod  non  blaspheniavit,  per  Scri- 
pturam ,!  quae  servos  Dei  ^^  deos  vocat.  —  Ista  re- 
sponsio  yidetur  nihil  valere,  quia  Scriptura  vocat 
illos  deos  per  adoptionem ;  sed  ipse  se  dicebat  Deum, 
per  essentiam;  imde  dicebat :  Ego  et  Pater  unum 
sumus. 

Respondeo:  Dicendum  ad  hoc,  quod  quando  Resp.  i. 
bominus  disputabat  cum  ludaeis,  aliquando  respon-  Distincuo. 
debat  ad  orationem ,  aliquando  respondebat-  ad  ho- 
mmem,eb  quod  «  omiiino  adversaiiti  omnino  adver- 
sandum^^».  Unde  quando  ipsi  petierunt,  in  qua 
potestate  faceret ,  et  Domihus  respondit :  Baptismus 
loannis  e  caelo  erat,  an  ex  hominibus?  eos  sub, 
interrogatione,ligavit,  Matthaei  vigesimo  primo^^  Sic 
et  nunc  respondet  ad  hominem,  ut  mitiget  eorum 
iracundiara ,  sicut  supra  octavo  confutavit  malitiam : 
Qui  sine  peccato  est  vestrum,  primus  in  eam  la- 
pidem  mittdt: 

Votest  tamen  dici ,  quod  revera  optime  respon-  Resp.  2. 
dit,  qtda,  cum  hoc  mmen  deus  dicatur  tripliciter:  Deosdicuar 
natuta,  partiapatione  ei  nuncupattone,  ut  m  ido- 
lis  ^^ ;  ista  multiphcitas  habet  ortum  ab  una  radice , 


V  Vers.  4. 

■  » ■  ■  • ..  ■..  ^    ■••■•..■••  • 

*  Aiigust,  in  loan.  Evang.  tr.  48.  n.  1i;  Nunum,  inquiunt, 
miraculum  ostendit  loannes:  non  daembnia  higavit,  non  expulit 
febrem...  nihil  honim  fecit  loannes,  et  totum,  quidquid  dieebati 
huic  testimonium  perhibebat  [cfr.  supra  4,7.  45.  23.  seqq.].  Per 
lucernam  veniamus  ad  diem. 

*  Vers.  38.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  138,  48.  et 
Gen.-47,  L^  ■  ,  :  -•  • 

*  Vers.  42,  Cfr.  supra  c.  6.  n.  61.  el  400. 

'  Glossa  ordimria  in  loan,  40,  29-:  Quia  ex  hoc,  quod 
sum  ex  Patre,  maior  sum  ad  protegendum  quam  ilU  ad  impu- 
gnandum. 

®  In  loah,  Evang.  tr.  i8.  n.  6 :  De  ovibus  istis  [de  quibus 
dicit  Aposlolus  n.  Tim.  2,49:  Novit  Domimis  q%d  $mt  eim; 
et  Rom.  8>  30:  Quos  praesdvit ,  ipsos  et  praedestimvit  eic} 
nec  lupus...  Securus  est  de  numero  earum  qui  pro  eis  novit 
quod  dedit*  ,  . 

'  Cap.  iL  n.  35:  Haec  est  praedestinatio  Sanctorum,  ni- 
hil  aliud,  praescientia  scilicet  et  praeparatio  beneffciorum  Dei, 
quibus  certissime  liberantur,  quicumque  liberantur.  Cfr.  1.  Sent. 
d.  40.  a.  2.-  q;  4.  seq.  et  d.  47.  q.  4 ,  ubi  etiam  ostenditur, 
quod  praedestinatio  non  tollit  liberum  arbitriimi ;  II.  Sent.  d.  7. 
p.  I.  a.  2.  q.  4.  probatur,  quod  per  confirmationem  liberum 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


arbitrium  uon  mutetw  quoad  substanUam,  -r  Superiys  pro  simr 

plidter ,  quod  ed..  q\tod  finaliter* 
:  ®  Epist.  I.  Cor..  4  0  j  4  3:    - 

'  *  Cfr.  II.  Sdnt.  d.'23^  a^  4.  q.  2.  ad'3.  Bt  q.  3;  \ii  cbrp. 
nec  non  Hl.  Sent.  d.  49.  a.  4.  q.  3.  —  Pro  violentandum  B 
violenter  tentandum,  C  inhabitandum ,  I  violentiam,  Gorranus 
violentiam  inferendam,  qui  etiam  pro  surripiendum  substituit 
ed$  rapiendum.  •  >        ;     . 

^^  Ed.  addit  ske  iusios»       ■■' 

"  Arislot.,11.  Elench.  c.  2.  (c.  47,)rNam  omnino  adversus 
contenti6sos=  est  reluctandum ,  non  nt  ad  eos  qui  *  redarguunt , 
sed  qui  redargnere  apparent  j  non  enim  dicimus  eos  «yilogizare; 
quare,  ut  non  videantu^,  emendandi  sunt*  Ibid;  c.  3,  (c.  Sl2.)  oc- 
currit  distinctio  responsionis  ad  orationem  ei  ad  hortmem ; 
cfr.  supra  pag,  356/ nota  43.  -^  pro  orationemed.  raUdnem^ 

^*  Vers,  23.  seqq.:  In  qua  potestate  haec  facis?.*.  Respon- 
dens  lesus  dixit  eis:.  Interrogabo  vos  et  ego  unum  sermonem, 
quem  si  dixeritis  mihi,  et'  ego  vobis  di6am,  in  qua  poteslate 
haec  faclo,  Baptismus  loannis  etc,  — Sequitur  loan,  8,  7.  ^ 
Pro  inteiTOgaUone  ed.  responsione,Qi)pTo  ligavit  D  confutavit. 

*^  August.^  Enarrat.:in  Ps.  94.  n.  6:  Hic  accipe  homiries 
deos...  deos  dixli  participatione,'  non-mtura;  gratlai,  qua  vo- 
luit  facere  deos.  Cfr.  ibid.  in  Ps.  435.  n.  2.  seq.  Notamits,  quod 

50 


394 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XL 


sicut  multiplicitas  huius  nomiuis  sanum,  Unde  ve- 
rissimo  inodo  dicitur  Deus  per  naturam,  minus 
vero  modo  dicendi  per  participationem ,  minime  per 
nuncupationem ,  quia  secundum  solam  aestimatio- 
nem.  Quia  ergo  calumniabantur  ex  hoc,  quod  no- 
men  dd  sibi  attribuerat;  probat,  quod  sibi  potest 
sine  blasphemia  attribuere ;  quia ,  si  amicus  vel  fllius 
Dei  adoptivus  deus  dicitur,  et  vere  Deus  honoratur 
sine  blasphemia ;  multo  magis  ille  qui  est  Filius  per 
naturara;  et  est  locus  a  minori^. 

57.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicunt:  loannes  quidem  nullum  signum  fecit: 

1 .  Quia  dicitur  Lucae  primo  ^ ;  Ipse  praecedet 
ante  eum  in  spiritu  et  virtute  Eliae:  ergo  si  vir- 
tus  Eiiae  fuil  in  miracula  faciendo,  videtur,  quod 
Dominus  debuerit  ei  dare^  potestatem  miraculorum. 

2.  Item ,  si  non  fuit  maior  loanne  quisquam  ^,  et 
Dominus  discipulis  de  ipso  testificantibus  potentiam 
dedit  miraculorum ;  quare  non  similiter  et  loanni  ? 


Respondeo  :  Dicendum ,  quod  loannes  a  pluribus  Resp. 
aestimabatur  esse  Christus ,  sicut  patet  ex  primo  ca- 
pitulo^;  ideo  quantum  ad  homines  sensibiles  debuit 
diflferentia  sensibiUs  esse  inter  loannem  et  Christum, 
ut  possent  discernere ;  sed  non  debuit  in  sanctitate 
vita£,  quia  necesse  est,  testem  fidelem  sanctum  re- 
putari :  ergo  oportuit,  quqd  esset  in  miraculorum 
virtuie  ^. 

1.  Quod  obiicitur  de  spiriiu  et  virtute,  dicen-  Adi, 
dum ,  quod  verbum  Eliae  erat  igneum ;  sic  et  ver- 
bum  loannis,  sicut  ipse  Dominus  dixit  supra  quinto  ® : 
Ipse  erat  lucerna  ardens  et  lucens, 

2.  Quod  obiicitur  de  discipulis ,  dicendum ,  quod  Ad  2. 
de  nuUo  discipulorum  erat  suspicio,  quod  ipse  esset 
Christus ;  et  quia  omnibus  constabat ,  quod  Christum 
secuti  fuerunt,  tolum,  quod  erat  in  eis,  et  sancti- 
latis  et  virtutis  et  scientiae,  Magistro  attribuebant  ^. 

Sed  loannes  non  fuerat  Dominum  secutus  nec  eius 
discipulus. 


Capitulum  XL 


Quarto,  FOius  Dei  se  manifestat  perfectnm  repaiatoxem. 

1.  Erat  autem  quidam  hnguens  etc.  Supra 
ostendit  Dominus  se  curatorem  et  conservatorem  et 
directorem ,  hic  ostendit ,  se  esse  perfectum  repara- 
torem^;  quod  fit  in  animae  et  corporis  iterata  con- 
iunctione ;  et  hoc  ostendit  in  Lazari  quatriduani 
suscitatione ;  et  durat  haec  pars  usque  circa  finem 
Divisio  in  2  capituli ,  iM  * .'  Collegeruut  ergo  pontifices  etc.  Di- 
paries.  yjji^^p  autem  in  duas;  quia  primo  ponuntur  ante' 
cedentia  od  miraculum;  secundo  ponitur  ipsum 
miraculum,  ibi  ^®:  Haec  cum  dixisset,  voce  magna 
chmavit. 

Pars  prima,  de  antecedentibus  ad  miraonlum. 

Prima  pars  habet  quatuor  partes  secundum  qua- 

Divisio  in  4  tuor  autecedentia ,  quae  determinat.  In  prima  nota- 

membra.   ^^^  dcnuntiatio  infirmitatis;  in  secunda,  adventus 

Medici,  ibi  ^^ :  Deinde  post  haec  dicii  discipulis  suis ; 


in  tertia,  intercessio  sive  meritum  fidei,  ibi:  Martha 
ergo,  ut  audivit,  quia  lesusvenit  etc;  in  quarta, 
exauditio  pieiatis ,  ibi :  lesus  ergo ,  ut  vidit  eam 
plorarUem.  . 

Describitur  ergo  primo  infirmitatis  denuntiatio  Primo  note- 
hoc  ordme :  pnmo  tangitur  languentts  oormtio ;  se-  tiatio,  innr- 
cundo,  languoris  denuntiatio ;  tertio,  infirmitatis  qttainor.^*^ 
ratio ;  quarto ,  sanitatis  dilatio  ^^. 

2.  (Vers.   1.).   Languentis  igitur  conditio  de- Bxposiuo  m. 
scribitur  a  nomine ,  cum  dicitnr :  Erat  autem.  qui'  Prinmm'. 
dam  languens  Lazarus;  2i  patria^  cum  subditur: 

a  Bethania,  in  quem  locum  solebat  Dominus  ve- 
nire  ^^;  a  parentela,  cum  subditur :  de  castello  Ma- 
riae  et  Marthae ,  sororum  eius ;  Lucae  decimo :  « In- 
travit  lesus  in  quoddam  castellum,  et  mulier  quae- 
dam,  Martha  nomine,  excepit  illum  indomum  suam». 
Et  specialiter  describit  Mariam: 

3.  (Vers.  2.).  Erat  autem  Maria,  quae  unxit 
Dominum  unguento  et  extersit  pedes  eius  capillis 
suis ,  in  quo  miro  modo  laudatur  eius  devotio ;  infra 


Gregor.  (L  Homil.  in  Ezech.  homil.  8.  n.  3.  et  lU  homll.  3. 
n.  7.),  qui  sequitur  Hilar.  (de  Synod.  n.  36;  cfr.  in  Ps.  134. 
n.  9.),  nuncupative  utitur  eo  sensu,  quo  Augustinus  verbo 
parUcipatione  (pro  quo  I.  Sent.  d.  4.  q.  3,  in  corp.  substiluitur 
adoptive).  —  De  multiplicitate  nominis  sani  cfr.  \,  Sent.  d.  46. 
q.  5.  in  corp.  et  d.  1.  a.  3.  q,  1.  ad  \,  (v,  g.  sanum  dicitur 
animal,  cibus  etc). 

*  De  quo  cfr.  tom.  !.  pag.  835,  nota  5. 
»  Vers.  17. 

*  Matth.  11,  11  i  ibid.  10,  1.  dicitur,  quod  Christus  duo- 
decim  discipulis  dedit  potestatem  eiiciendi  daemones,  curandi 
inflrmos;  cfr.  Luc.  9,  1.  seqq.  *  Vers.  19.  seqq. 

*  Gregor.,  XX.  Moral.  c.  7.  n.  17:  Probatio  quippe  san- 
ctitaUs  non  est  signa  facere,  sed  unumquemque  ut  se  dillgere  etc. 

*  Vers.  35.  —  Eccli.  4S,  1  :  Et  surrexit  Elias  propheta 
quasi  ignls,  et  verbum  ipsius  quasi  facula  ardebat. 


^  Ed.  attriJbmbatnr ,  quae  etiam  inferius  post  nec  repetit 
fueral. 

®  Gfr.  supra  c.  5.  n.  1. 

'  Vers.  47. 

"  Vers.  43. 

**  Vers.  7,  ubi  pro  dicit  ed.  cum  Vulgata  dixit.  Duae  seqq. 
partes  habentur  v.  20.  et  33, 

**  Ed.  cum  non  paucis  codd.  perperam  tei^tio  sanitatis  di- 
latio,  qmrto  infirmUatis  ratio, 

**  Cfr,  Matlh.  21 ,  17.  et  26,  6.  Vide  supra  pag.  258,  no- 
tam  1 1 ,  ubi  etiam  ex  Origene  dicitur,  quod  Bethania  secundum 
etymologiam  idem  sit  ac  domtis  obedientiae.  Lazarus,  ut  ait 
Hieron.  (lib.  de  Nominib.  Hebraic.  nov.  lestam.  Marc),  idem 
est  ac  adiutm  (a  Domino).  Cfr.  infra  v.  1 9.  n.  30.  —  Subinde 
allegatur  Luc.  10,  38. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XL 


398 


duodecimo  ^ :  «  Maria  ergo  accepit  libram  ungueDti 
nardi  pistici,  pretiosi»;  Lucae  septimo:  «  Ecce^  mu- 
lier  attulit  alabastrum  unguenti  ».  Cuius  frater 
Lazarus  infirmabatur,  cuius  etiam  precibus  fuit 
resuscitatus,  sicut  notatur  infra  eodem :  «lesusergo, 
ut  vidit  Mariara  plorantem  » , 

4.  (Vers.  3.)-  Miserunt  ergosorores  em^.  Tan- 
seciindam.  gitur  hic  secundum ,  scilicet  infirmitatis  denunliatio 

facta  a  sororibus  Lazari  Domino;  propter  quod  dicit: 
Miserunt  ergo  sorores  eius  ad  eum,  dicentes:  Do- 
mine ,  ecce ,  quem  amas  infirmatur.  Dominum  vo- 
cant,  non  magisti^um,  quia  petebant  miraculum, 
non  documentura;  quasi  dicant:  Domine,  qui  potens 
es;  Matthaei  octavo^:  «  Domine,  si  vis,  potes  me 
mundare».  Et  rationem  adiutorii  exprimunt:  Ecce, 
quem  amas ;  Psalmus :  «  Sperent  in  te  qui  noverunt 
nomen  tuum,  quoniam  non  dereliquisti  quaerentes 
te,  Domine  ».  Et  opportunitas  est:  infirmatur,  ideo 
miserere ;  Psalmus :  «  Miserere  mei,  Domine,  quoniam 
infirmus  sum». 

5.  (Vers.  4.).  Audiens  autem  lesus,  dixit  eis. 
Tertiam.  Taugitur  hic   tertium,   scilicet   infirmitatis  ratio, 

quam  Dominus  insinuat  salutem  petentibus;  propter 
quod  dixit  eis :  Infirmitas  haec  non  est  ad  mortem, 
sed  pro  gloria  Dei.  Hoc  dicit  secundum  divinam  di- 
spensationem ;  propter  quod  subdit:  Ut  glorificetur 
Filius  Dei  per  eam,  id  est,  per  opus  gloriam  suam 
manifestet,  quia  in  resuscitatione  manifestavit  poten- 
tiam  suam,  ac  per  hoc  gloriam;  unde  supra  se- 
cundo^:  «  Hoc  signum  fecit  lesus  et  manifestavit 
gloriam  suam »  coram  discipulis  suis.  Quare  autem 
erat  in  eo  manifestanda  gloria ,  occulte  innuit  Evan- 
gehsta :  propter  specialem  amorem  erga  illas  perso- 
nas;  propter  quod  dicit: 

6.  (Vers.  S.).  Diligebat  autem  lesus  Martham 
et  sororem  eius  Mariam  et  Lazarum.  Ideo  dilige- 
bat  eos,  quia  ipsi  diligebant  eum,  secundum  illud 
Proverbiorum  octaYo  * :  «  Ego  diligentes  me  diligo  » ; 
nec  mirum,  quia  omnia,  Sapientiae  undecimo,  «  di- 
ligis,  Domine,  quae  sunt ,  et  nihil  odisti  eorum  quae 
fecisti » . 


7.  (Vers.  6.).  Dt  ergo  audivit.  Tangitur  hic  Qoartmn. 
quartum,  scilicet  curationis  dilatio.  Quamvis  enim 
veUet  curare,  non  tamen  statim  voluit,  sed  maluit 
exspectare.  Propterea  dicit :  Ut  ergo  audivit,  \d  est, 
postquam  audivit ,  quia  infirmabatur;  tunc  quidem 
mansit  in  eodem  loco  duobus  diebus.  Ideo  Dominus, 

ab  amicis  vocatus,  non  statim  venit,  sed  exspectat, 
ut  instantius  et  ardentius  requiratur;  ad  Colossenses 
quarto^:   «Orationi  instate,  vigilantes  in  ea». 

8.  Est  multiplex  inflrmitas^,  scilicet  qratiae  ho-  speciespri- 
nestatis  amplectenda;  et  haec  quadruplex:  At^m«7?- tnm  est  qaa- 
tatis;  Proverbiorum  trigesimo^:  Formicae ,  populus  P"nia- 
infirmus,  qui  praeparat  in  aestate  cibum  sibi; 
primae  ad  Corinthios  primo:  Jnfirma  mundi  ekgit 

Deus  et  eontemptibilia  etc;  Matthaei  undecimo: 
Quia  abscondisti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus, 
et  revelasti  ea  parvulis. —  Poenitentiae ;  Ecclesia-  secanda. 
stici  trigesimo  primo  ® :  Infirmitas  gravis  sobriam 
reddit  animmn ;  de  hac  in  Psalmo :  Qui  sanat  con- 
tritos  corde  et  alligat  contritiones ,  vel  infirmitates 
eorum ,  secundum  aliam  litteram.  —  Patientiae;  se-  TerUa, 
cundae  ad  Corinthios  duodecimo^:  Virtu>s  in  infir- 
mitate  perficitur,  scilicet  patientiae,  quia  lacobi 
primo :  Patientia  opus  perfectum  habet.  Ideo  dici- 
tur  secundae  ad  Corinthios  duodecimo :  Libenter  glo- 
riabor  in  infirmitatibus  meis,  ut  inhabitet  in  me 
virtus  Christi.  —  Compatientiae  sive  compassionis ;  Qn»*a- 
secundae  ad  Corinthios  undecimo  ^® :  Quis  infirmatur, 
et  ego  non  infirmor  ?  et  primae  ad  Corinthios  nono : 
Factus  sum  infirmis  infirmu^,  ut  infirmos  lucri- 
faeerem. 

9.  Item ,  est  infirmitas  perversitatis  culpae  fu- 1*«"^»  «pecies 
gienda;  ei  haec  quadruplex  est,  mlic^i  cupiditatis ;  '^^"^^* 
Ecclesiastae  quinto  " :  Est  et  alia  infirmitas  pessima, 

quam  vidi  sub  sole:  divitiae  congregatae  in  tna- 
lum  domini  sui;  pereuntenim  in  afflictione  pessima. 
—  Carnalis  voluptatis;  Isaiae  vigesimo  quarto  *^:  secanda. 
Luxit  vindemia,  infirmata  est  vitis,  ingemuerunt 
omnes,  qui  laetabantur  corde.  —  Ehtionis;  Isaiae  Tenia. 
vigesimo  quarto^^:  Infirmata  est  altitudo  populi 
terrae,  et  terra  infecta  est  ab  habitatoribus  suis. 


^  Vers.  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  7,  37.  et  loan.  i  1 ,  33. 

*  Vers.  2.  Cfr.  infra  n.  43.  —  Sequuntur  Ps.  9, 44.  et  6,  3. 

*  Vers.  H .  Ed.  pro  cm*am  discipulis  cum  Vulgata  et  cre- 
diderunt  in  eim  discipuli  eius.  Eadem  ed.  superius  pro  pei' 
opns  substituit  ut  per  tale  opus,  et  inferius  occultim  pro  oc- 
culte. 

*  Vers,  17.  —  Seq.  locus  est  Sap.  II ,  25.  —  Inferius  post 
quia  omnia  CN  supplent  diligis,  Domme,  ed.  cum  HM  et 
Gorrano  diligit  Domimis. 

*  Vers.  2.  —  Gregor.,  XX.  Moral.  c.  31.  n.  61;  Ad  mul- 
tiplicandam  quippe  Sanctorum  sapientiam  proficit,  quodpostu- 
lata  tarde  percipiunt,  ut  ex  dilatione  crescat  desiderium,  ex 
desiderio  intellectus  augeatur.  Intellectus  vero  cum  intenditur, 
eius  in  Deum  ardentior  affectus  aperitur.  Affectus  autem  ad 
promerenda  caelestia  tanto  fit  capax,  quanto  fuerit  exspectando 
longanimis.  Cfr.  ibid.  XXVI.  c.  19.  n.  31.  —  Ed.  praemittit 
Habac.  2,  3:  Si  moram  fecerit,  exspecta  eum,  quia  veniens 
veniet  et  non  iardabit. 

*  Quae  de  mullipliciiate  infirmitatis  dicuntur  (n.  8-12.)  omit- 


tuntur  a  paucis  codd.,  ut  CN;  E  primitus  etiam  ipsa  omisit, 
sed  ab  altera  manu  exhibentur  in  margine  tanquam  schema. 
Ipsa  habet  etiam  B.  Albert.,  in  Postilla  in  loan.  11,4. 

'  Vers.  25.  —  Sequuntur  I.  Cor.  1 ,  27.  seq.  et  Matth.  11,  25. 
—  Superius  vocibus  gratiae  konestatis  ed.  interserit  et. 

®  Vers.  2.  —  Subinde  allegalur  Ps,  146,  3;  Hieron.  (Bi- 
blioth.  divina,  libr,  Psalm.,  Ps.  147.)  pro  contritiones  eorum 
substituit  |>/a(/a«  eorum.  In  explicatione  huius  loci  Hilarius  (tr. 
in  Ps.  1 46.  n.  4.)  utitur  voce  infirmitas.  Cfr.  IV.  Sent.  Prooem. 
in  flne. 

*  Vers.  9.  —  Sequunlur  lac.  1 ,  4.  et  II.  Cor.  12,  9. 

^"  Vers.  29.  —  Seq.  locus  est  I.  Gor.  9,  22.  —  Superius 
post  Compatientiae  ex  D  addidimus  5M?^  compassionis ,  quod 
habet  B.  Albert.,  loc.  cit. 

i^  Vers.  12.  seq.;  cfr.  supra  Comment. 

**  Vers.  7.  —  Ed.  addit  v.  8 :  Cessavit  gaudium  tympano- 
rum ,  qulevit  sonitus  laetantium ,  conticuit  dulcedo  cilharae  etc. 

^'  Vers.  4.  et  5,  ex  quo  ed.  subiungit:  quia  transgressi 
sunt  leges,  rautaverunt  ius,  dissipaverunt  foedus  sempilernum. 


396 


COMMENT;  IN  lOANNEM;  G  XI. 


'Qtoru.  'r^  Qbstindtionis ;  T)mtevomxn\h  septimo  ^zAuferet 

Dominus  omnes  lahguores ';  et.  omnes  infirmitates 

Aegypti  pessimm y  quas  novisti,  non  infefet  tibi. 

Infirmitafes  Aegypti  surit  obstinationes  in  malo. 

10.  Item,  est  mQvmitBS  difficuliatis  sequelae 

item,  spccies  f efeuan^ia ;  et   haec  quadruplex :   ad   mi^tewdwm 

Prima.  anato  culpde;  Threnorum  primo^c  Infirmata  est 

virtus  mea;  dedit  me  Dondnus  in  manti,  de  qua 

non  potero  surgere;  et  Isaiae  quadragesimo: /wvene^ 

secnniji,  in  injfirmitate  su^  cadenL  -^  M  sustinendum  ma- 

lum  poenae;  primae   ad  Thessalonicenses  ultirno^ : 

^  €onsolamini  pusillanimes,  suscipite  infirmos;  qno- 

contra  Ezechielis  trigesirao  quarto:  jjuorf  infirmum 

,    Teriia.  ei^at  non  consolidastis,  —  Ad  aggrediendum  bo- 

num;  Ecclesiastici   trigesimo  primo*:  In  omnibus 

operibus  tuis  esto  velox  ,^  et  omnis  infirmitas  non 

occurret  tibi;  ad  Romanos  decimo  quarto :  Infirmtim 

Qaarta.  autcm  in  fidc   suscipiie,  —  Ad  perseverandum  in 

bono ;  primi  Regura  secuiido  * :  Quae  multos  habe- 

bat  filios  infirmata  esL  Hae  omnes  infirmitates  sunt 

rekvandae ;  hd  Romanos  bctavo:  Ipse  Spiritus  ad- 

iuvat  infirmitatem  nostram. 

IL   Item,  est  infirmitas  passibilitatis  poenae 

lim, sp^ciQssupportanda;  et   haec  quadruplex,  scilicet  contra- 

prima.  ctac  proptcr  praeYaricationem ;  Psalmus  ^ :  Qui  pro- 

pitiatur  omnibus  iniquitatibus   tuis,   qui   sanat 

onines  infirmitates  tuas;  ad  Romanos  decimo  quarto : 

secnnda.  Qui  iufirmus  cst  olus  manducet,  —  Assumtae  dA 

nostram  redemptionem ;  Isaiae  quinquagesimo  tertio' : 

Vidimus  exim  novissimum  virorum,  virum  dolo* 

Tertia.  rum  ct  scientem  infirmitatem.  —  Inflictae  ad  pur- 

•  gationem ;   Psalihus  ^:  Multiplicatas  sunt  infirmi- 

Quarta,  totes  corum ,  postea  acceleraverunt.  —  Illatae  ad 


gloriae  divinae' matiifestationem,  ul'  supra  eodem^: 
Infirmitds  haecnqn  estad  mortem ,  sed  prb  gloria 
Deiy  utyglorificatur  Filius  Dei  per  eam. 


ESTIONES. 


12.  Quaest,  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicitur  in  littera,  qmA  Lazarus  erat  de  cd- 
stellb  Manae  et  Martliae,  sororum  eius.  —  Cum 
enim  caput  mulieris  sit  vir  ^^  potius  debet  dici  econ- 
tra :  Martha  fet  Maria;  de  castello  Lazari. 

Dicendum  ad  hoc,  quod  non  sine  causa  intro-  Resp. 
ducnntur  hic  Maria  et  Martha  ut  principales,  quia, 
etsi  muUeres  essent  sexu,  tamen  firmitate  animi  et 
virtute  Lazarum  excedebant;  quia  etiam  merito  fldei 
ipsarum,  sicut  infra^^  patebit,  est  Lazarus  suscitatus. 
Uiide  attendendum,  quod  Evangeiista  duo  dicit:  de  Notaudom. 
casteUo  Mariae  et  Marthae,  ut  eas  sibi  praeferat  in 
virtuta;  sororum  eius,  ni  eas  sibi  ^^  postponat  in 
sexus  fragilitate/ 

13.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
muheres  mittentes  ad  lesum  non  rogaverunt ,  sed 
tantum  insinuaverunt.  —  Videtur,  quod  aut  fratris 
salutem  neglexerint,  aut  Dominum  contempserinL 

Respondeo:  Dicendum,  quod  raulieres  illae  opti-  Resp. 
mae  et  fideles  cognoscebant  Chvlsti  potestatem,  ideo 
non  rogabant,  quod  veniret,  sicut  regulus  rogavit; 
reverebantur  maiestatem ,  et  ideo  non  audebant  ro- 
gare,  quod  ibi  iuberet,  et  hic  fieret,  sicut  centu- 
rio  ^^ ;  sperabantde  boniiate,  ideo  insinuabant:  Ecce, 
quem  amas  infirmatur:  Unde  magister  Hugo^^  dicit,  insinuatio 

^       ,    .      .         ;.         ^  .        .      ^       ^.      .  ^  '    triplex. 

quod  ^ri^^mta^^o  est  una  species  orationis,  quae  fit 
tripliciter:  con/?den^^a,  utMater  Domini,  supra  se- 


:      *  Vers.  15. 

*  Vers.  44.  —  Sequitur  IsaL  40,  30.  —  Superius  proreh 
levanda  H  adiuvanda,  B  deviianda^,  phivGs  nlii  codd.  cum 
Gorrano  ad  vilandd  (cfr.  flnem  huius  numeri  10.);  haec  lectio 
explicatur  a  B.  Alberto  (loc.  cil.):  Est  infirmitds  sequelae  pec- 
eati ,  quae  infirmat  hhmin&m  ad  vttanda  mala, 

^  Vers.  14.  —  Subinde  allegatur  Ezech.  34,  4. 

*  Vers.  27.  —  Seq.  locus  est  Rom.  14,  1. 

l^  Vers.S.  ~.  Sequitur  Rom.  8,  26.  —  Inferius  pvorele' 
vandae  (cfr.  principium  huius  numeri  10.)  plures  codd.  rever 
landae;  B.  AJbert.  legit:  Omnes.autem  kae  infirmitates  sunt 
fer  Deum  relevandae. 

*  Psalm.  102,  3.  —  Subinde  allegatur  Rom.  14,  2. 

j:     '  Vers.  2.  et  3,  pluribus  tamen  pmissis,  quae  ed.  addit. 
»  Psalm.  45,  4, 

*  Vers.  4.  —  Gfr.  IV.  Sent.  d.  4.  p.  I.  a.  1.  q.  2.  in  corp.; 
vide  etiam  supra^  pag»  375,  notam  10,  et  tom.  jl.  pag.  767, 
notam  6.  —  Pro  Iltatae  multi  codd.  Inflictae,  sicut  paulo  su- 
periusj  B.  Albert.:  Est,  quarto  inflrmitas  immissa  did  gloriae 
Dei  manifestationem.     . 

**  EpisL  I.  Cor,  11,  3.  "  Vers.  21.  seqq. 

**  Ed.  hic  et  paulo  superius  itU, 

**  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  49.  n.  5 :  Npn  dixerunt: 
yeni;  amanti  enim  tantUmmodo  nuntiandum  fuit.  Non  ausae 
sunt  dicere :  Veiu  et  sana ;  non  ausae  sunt  dicere :  Ibi  iube ,  et 
hic  flet.  Cur  enim  non  et  istae,  si  fides  iilius  centurionis  inde 
laudatur?  Ait  enun  [Matth.  8,  8.]:  Non  sumdignus,  ut  intres 


sub  iectum  meum,  sed  tanfum  dic  vei*bo ,  et  sanahUur  puer 
wi^M^.  NihU  hprum  istae,  sed  tantummodo:  Domine,  ecce,  quem 
amas  infirmatur.  SutVidiy  ut  noveris;  non  enim  amas  et  de- 
seris.  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  62.  (alias  61.),  n.  1.  — 
Codd.  cum  Gorrano  omittunt  quod  ihi  iuheret,  et  kic  fieret, 
sicut  centurio.  Superius  voci  maiestaiem  ed.  cum  Gorrano  prae- 
figit  eius,  quae  etiam  inferius  post  sperahant  addit  tamen  de 
eiu>$  potesktte  et. 

"  De  Modp  orandi,  c;  3 :  /».«nMa^/o  est  sine  petitione  per 
solam  narrationem  voluntatis  facta  signiflcatio.  Haec  quoque  tri- 
bus  modis  fit :  timore,  fiducia,  contemptu.  Timore  flt,  quando 
vel  causa  magna  est,  quam  agimus,  vel  magna  persona  est, 
quam  rogamus,  sicut  estiflud  [loan.  11,  21.  et  32.] :  Domine,  si 
fuisses  hic,  frater  meus  non  fuisset  mortuus.  Rogare  enitn  vo- 
luit,  ut  fralrem  «uum  mortuura  Dominus  suscilaret,  sed  quia 
propter  niagnitudinem  causae  et  reverentiam  personae  extimuit, 
insinuare  polius  quam  postulare  elegit...  Fiducia  flt  insinuatio , 
quando  vel  de  facilitate  causae ,  yel ,  de  benevolentia  personae 
confidimus,  et  ideo  desiderium  nostrum  patenter  exprimerene* 
gligimus,  quia  nos  obtinere  posse  sola  insinuatione  speramus; 
sicut  est  illud  quod  in  nuptiis,  deflciente  vino,  Domino  Mater 
dicit  [loan.  2,  3.J:  Vinum  non  habent..*  Contemplu  fit  insi- 
nuatio,  quando  vel  causa  vilis  est,  vel  persona  quae  rogatur 
humilis.  Quae  omnino  ab  pratione  divina  excluditur,  apud  ho- 
mines  autem  maxime  superbos  et  potentes  magno  studio  exer- 
cetur...  Insinuatio  enim  ex  fiducia  perfectis  convenit,  ex  tiraorc 
incipientibus,  ex  contemptu  maUs. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  a  XL 


397 


'  cundo;  reverentia^  sicut  hic;  ut  dicit  ipse  Htigo  de 
Sancto  Victore;  contemptu,  sicut  superbus  domihtts 
aliquando  de^  famulo. 

14.  Quaest  III.  Itein  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
dt:  Infirmitas  haecnon  est  ad  wor/em;  quia  iDor- 
tuus  est. 

Unde  quaerit  Chrysostomus  ^ :  Quomodo  non  fue- 
Qaaest.  ia.  ruiit  scandalizatae  mulieres,  quando  non  evenit  quod 
Dommus  eis  praedixerat? 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  sensus  est :  nm  est 
Resp.  ad  mor^m,  id  est  ad  flnalera  terminum  vitae,  ut 
amplius  non  Yivat;  erat  tamen  ad  mortem,  id  est 
ad  dissolutionem  animae  a  corpore  ^. 

Quod  quaefitur:    quare  mulieres  non  fuerunt 

Ad  qqaest.  scandalizatae  ?   dicendum ,   quod   adhuc   sperabant , 

Aiiier.  quod  Domirius  deberet  ipsum  resuscitare*.  —  Vel 

crediderunt,  ex  quo  non  evenit  ad  litteram,  quod 

Dominus  parabolice  esset  locutiis. 

lo.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod  Do- 
minus  mansit  duobus  diebus  et  exspectavit.  —  Vi- 
detur ,  quod  non  debuit ,  quia  ipse  erat  amieus ;  et 
Proverbiorum  tertio^  dicitur:  Ne  dicas  amico  tuo: 
Vade  et  revertere;  cras  dabotibi,  cum  statimpos- 
sis  dare. 


-'■ .    Respondeo:  Dicendura,  quoddistulit,  ut  mam^  Resp. 
quid  faceret,  quam  infirmuih  curaret,  Qimagis  a^  Ratio  da- 
ceptabile.  Maius  enim  fuit  mortuum  suscitare  quam    ^**' 
infirmum  curare  ^.  —  Praeterea  distuht  ad  maioreni 
m*titu4inem  mrdi,c\iliy  qmB.,  sicut  dicit  Chrysdsto- 
mus  V  iam  certum  erat,  quod  nori  erat  stupidus, 
sed  quod  vere  mortuus ;  ad  maiorem  potentias  osten- 
Monem;  quia  et  maius  fuit  aniraam  unire  corpori 
iam  putrido  quam  adhuc  recenter  mortuo.  Ipse  vero 
tempus  congruurii  in  omnibus  operibus  suis  consi- 
derat. 

16.  Quaest.  V.  Item  quaerit  Chrysostomus  ^  de 
descriptione  istius  Mariae,  quae  unxit  Dominum  un- 
guento ,  litrum  fuerit  illa  peccatrix ,  de  qua  dicitur 
Lucae  septimo,  quod  urixit  pedes  Domini  in  domo  Si- 
monis  leprosi.  —  Et  respondet,  quod  non  est  illa,  quia  naae  semen. 
ista  erat  bona  mulier  et  famosa,  sed  illaerat  mere-  suae.*^^^^' 
trix-  Glossa^  autem  dicit  contrarium,  et  similiter 
Gregorius. 

Dicendum,   quod  assentiendum  est  Glossae  et  Resp. 
Gregorio  in  parte  ista.  —  Quod  autem   Chrysosto- 
mus  sentit  contrarium,  dicendum,   quod   non  est 
incohveniens,  expositores  contraria  sentire,  maxime 
Sn  nominibus  personarum ,  quia  non  est  ibi  vis. 


*  Ed.  cum  G  dicit,  D  de  suo,  Gorranus  dicit  de. 

^  In  loan.  homil.  62.  (alias  61.)  n.  I :  Qua  in  re  mirandum 
est,  quod  sorores,  cum  audissent,  non  esse  ad  mortem,  et  poslea 
mori  vidissent,  offensae  non  fuerint  etc. 

*  August.,  in  loan.  Evang,  tr.  49.  n.  6 :  Non  est  ad  mor- 
ietfi,  quia  et  ipsa  mors  non  erat.ad  m^rtem,  sed  potius  ad 
miraculum.  —  Pro  a  corpore  B  et  corporis ,  ed.  cum  pluri- 
bus  codd.  a  carne. 

*  Cfr.  infra  v.  22.  seqq.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  62. 
(alias  61.)  ri.  1,  dicit,  quod  ipsae  «  iiec  piitarunt,  mentilum 
ilium  esse  ».  ' 

»  Vers.  28. 

^  August,,  in  loan.  Eyang.  Ir.  49.  n.  5:  llledistulit  sa^ 
nare,  ut  posset  resusqitare,  —  Superius  ed.  cura  paucis  codd. 
omittit  quam  infirmum  curaret. 

^  In  loan.  homil.  62.  (alias  61.)  n.  I :  Cur  mansit?  Ut 
exspiraret  ille  et  sepellfetur,  ne  quis  diceret-:  Nondum  defun- 
ctum  suscitavit ,  sopitus  tantum  erat,  vel  solutus  defecerat, 
non  mors  erat.  Ideo  tanto  (empore  manet,  ut,  illo  iam  corru- 
pto,  dicere  possent:  lam  foetet  lloan.  11,  ao.]*  Gard.  Hug. 
hanc  sententiam  Chrysost.  in  ultima  parte  exhibet  tali  modo ,  qui 
tum  magis  textni  Graeco  respondet,  tum  expljcationem  addit;. 
Mansit  Christus,  ut  exspiraret  interim  Lazarus...  stupor  [xapo;] 
fuit,  id  est  epilepsia,  vel  quoniam  dissolutio  pJtXuaie]  fuit,  id 
est  paralysis,  vel  subductio  [xaTaYtpYT)]  fuit,  id  est  apoplexia, 
et  non  mors;  propterea  tantum  mansit,  ut  dicant,  quoiiian) 
foetet.  —  Codd.  cum  Gorrano  secuti  substituimus  stupidus  pro 
sopitus,  quod  exhibet  ed.  cum  nova  versione  textus  Graeci. 
Pro  lectione  codd.  add.ucimus  Du  Cange :  « Stupitus,  Stupi- 
dus...  Frequenter  mente  ac  spiritu  rapta  [B.  Columba  Beatina], 
suspensis  sensuum  exteriorum  actibus ,  ac  stupito  corpore  qiiasi 
lapis  reddebatur  immobilis  ».  ^\xy)^\ws^to  Praeterea  ed.  |?ro- 
pterea,  quae  etiam  inferius  vocibus  Od  maiorem  potentiae 
praefigit  Idque, 

®  In  loan,  homil.  62.  (alias  61.)  n.  1 :  «  Primo  itaqiie  di- 
scas  oportet,  non  hanc  esse  meretricem,  de  qua  Matthaeus 
[26,  6.  seqq.]  et  Lucas  [7,  36.  seqqj,  sed  aliam  honestam 
muUerem.  Illae  namque  mulieres  erant  peccatis  onustae  j  haec 


vero  et  honesta  et  studiosa ;  nam  Ghristum  excipere  curavit » 
Origen.,  Uomil.  1.  et  2.  in  Cantic.  (apud  Hieron.  tom.  3.), 
censet,  quod  mulier  peccatrix,  quae  Christi  pedes  in  domo  Si- 
monis  P/tarwm  unxerat  (Luc.  7,  38.),  diversa  sit  ab  illa  san- 
cta,  quae  Christi  caput  h\  domo  Simonis  leprosi  unxit  (ita 
etiam  Hieron.,  Comment.  in  Matth.  26,7.).  Idem  Origen.  (Se- 
ries  veteris  interpretatlonis  commentariorum  Origenis  in  Mat- 
thaeum,  alias  tr.  23.),  in  Matth.  26,  6.  seqq.  n.  77 :  Forsitan 
ergo  quis  dicet,  gm^uor  fuisse  mulieres,  de  quibus  conscripse- 
runt  Evangelistae ;  ego  autem  magis  consentio,  tres  fuisse,  et 
unam  quidem,  de  qua  conscripserunt  Matthaeus  et  Marcus... 
alteram  autem  fuisse,  de  qua  scripsit  Lucas;  aliam  autem,  de 
qua  scripsit  loannes  etc. 

'  Glossa  interlinearis  in  loan.  H,  2,  quae  a^  S.  Thoma 
(Catena  aurea  in  hunc  locum)  tribuitur  Alcuino :  Ne  erremus, 
cum  multae  sint  huius  nominis,  ostenditur  ex  notissima  actione 
[quae  unxii  Dominum  etc.].  Glossa  ordinaria  (ex  Beda)  in 
Matth.  26,  7;  Marc.  44,  3.  et  Luc.  7,  38.  expresse  dicit,  hanc 
muiierem,  quae  unxit  lesum,  fuisse  Mariam  Magdalenam,  so- 
rorem  Lazari.  —  Gregor.,  II.  Homil,  in  Evang.  homiL  25.  n.  \ : 
Maria  Magdalene,  quae  fuerat  in  civitate  peccatrix  etc.  Ibid. 
,bomiL  33.  n,-! :  Hanc  vero,  quam  Lucas  peccatricem  mulierem, 
loannes  Mariam  nominat,  illam  esse  Mariam  credimus,  de  qua 
Marcus  [<6,  9.;  cfr.  Luc.  8,7,  ubi  vocatur  i/ana  Magdalene] 
septeni  daemonia  eiecta  fuisse  testatur.  —  Ambros. ,  VL  Expo- 
sit.  in  Luc.  7,  38.  n.  14,  rem  non  videtur  deflnire,  adducta 
siquidem  opinione,  quae  didt,  diversam  esse  muliereni  un- 
guentum  super  caput  Ghi^isti  effundentem  (Matth.  26,  7.)  a  pec- 
catrice  pedes  Christi  ungente  (Luc.  7,  38.),  subdit:  «  Potest 
etiam  quaestio  raeritl  et  temporis  diversitate  dissolvi,  ut  adhuc 
illa  peccaUrix  sit,  iam  ista  perfectior  ».  August.,  IL  deConsensu 
Evangelist.  c.  79.  n,  154,  censet,  unam  eandemque  esse  illam 
mulierera  peccatricera  cum  Maria  sorore  Lazari;  utrum  vero 
Magdalenam  ab  illis  distinxerit,  non  patet.  In  loan.  Evang. 
tr.  49.. n.  3.  ambiguus  est  de  priraa  sua- opinione :  Ecce,  ipsa 
soror  Lazari,  si  tamen  ipsa  est,  quae  pedes  Doraini  unxit  un- 
guento  etc,  Cfr.  Aug.  Calraet,  Dissertatio  in  tres  Marias  (in  fine 
Comraent,  in  Marc.)  et  infra  c,  12.  n.  10. 


398 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  XI. 


1 7.  Ddnde  post  haec  suis  dixit  discipulis.  Post- 
secando  no-  quaiD  facta  est  denuQtiatio  iDfirmitatis ,  describitur 
tus  Medici  hic  odventus  Medici  hoc  ordme:  primo  insinuatur 
^^^^^^'     adveniendi  securitas ;  ^cundo ,  veniendi  necessitcts ; 

tertio,  discipulQrum  utilitas;  quarto,  ThomcLe  ad 
commoriendum  ^  animositas;  quinto,  temporis  tar- 
ditas;  sexto,  hci  opportunitas. 

(Vers.  7.).  Primo  igitur  notatur  Christi  ^  sem- 
Primttm.  ritos ,  proptcr  quam  hortatur  discipulos  timidos,  di- 
cens :  Deinde  post  haec  dixit  discipulis  suis ,  scili- 
cet  lesus :  Eamus  in  Ittdaeam  iterum ;  ideo  eos  hor- 
tabatur,  quia  timidi  erant;  et  hoc  patet  ex  eorum 
responsione. 

18.  (Vers.  8.).  Dicimt  ei  discipuli:  Rabbi, 
nunc  quaerebantte  ludaei  lapidare,  idest,  adhuc 
recens  est;  supra  decimo  \  «  Sustulerunt  lapides  lu- 
daei ,  ut  lapidarent  eura  » .  Et  iterum  vadis  illuc  ? 
Quasi  dicant :  non  eundum.  Simile  dixit  Domino  Pe- 
trus  Matthaei  decimo  sexto*:  «  Absita  te,  Domine; 
non  erit  tibi  hoc  » .  Dissuadebat  lesu  mortem  et  fuit 
reprehensus,  quia  Dominus  se  praedixerat  moritu- 
rum ,  et  ipse  dissuadebat  et  volebat  eum  retrahere  a 
suo  proposito.  Isti  autem  nesciebant  tunc ,  quod  ipse 
vellet  mori ;  et  ideo  inslruuntur  et  confortantur,  ut 
non  timeant;  propter  quod  ait: 

19.  (Vers.  9.).  Respondit  lesus:  Nonne  duode- 
Arobuiare  in  cim  horae  sunt  diei  ?  in  quibus  scilicet  ambulare 

ram.  bonum  est  et  securum;  unde  dicit:  Si  quis  ambu- 
lat^  in  die,  non  offendit,  quia  lucem  huius  mundi 
videt.  Haec  lux  Christus  est ;  supra  octavo :  «  Ego 
sum  lux  mundi » .  Post  hanc  lucem  qui  ambulat  non 
offendit ;  quia ,  sicut  dicitur  supra  octavo  ^,  «  qui  se- 
quitur  me  non  annbulat  in  tenebris » ;  et  ideo  non 
oflfendit.  Ideo  dicit  Sapientia  Proverbiorum  quarto: 
«  Ducaoi  te  per  semitas  aequitatis ,  quas  cum  ingres- 
sus  fueris,  non  arctabuntur  gressus  tui,  et  currens 
non  habebis  offendiculum  » .  Non  solum  ambulare  in 

Et  opportu.  die  securum,  sed  eliam  opportumm;  unde  subdit: 

20.  (Vers.  10.).  Si  autem  ambulaverit  in  nocte, 
offendit ,  quia  lux  non  est  in  eo ;  Matthaei  decimo 
quinto^:  «  Si  caecus  caeco  ducatum  praestet,  ambo 
in  foveam  cadunt » ;  propter  quod  dicitur  infra  duo- 
decimo :  «  Ambulate ,  dum  lucem  habetis ,  ut  non  vos 
tenebrae  comprehendant » . 


num. 


21.  (Vers.  11.).   Haec  ait  et  post  haec  rfmfsecnQdam. 
illis  \  Tangitur  hic  secundum ,  scilicet  veniendi  ne- 
cessitas  propter   Lazarura ,  qui  mortuus  nisi  per 
ipsum  suscitari  non   poterat.  Ideo  dicit:  Lazarus, 
amicus  noster,  dof^mit;  sedvadOy  ut  a  somno  ex- 

citem  eum;  propriissime  loquitur,  quia  mori  Deo 
dormire  est ;  unde  Augustinus  ^ :  «  Hominibus  mor- 
tuus  erat ,  qui  eum  suscitare  non  poterant ;  Domino 
yero  dormiens,  qui  tanta  facilitate  eum  excitabat  de 
sepulcro,  quanta  tu  non  excitas  dorraientem  de 
lecto  »  ;  ideo  dicebat  Dominus  Matthaei  nono :  «  Non  . 
est  mortua  puella,  sed  dormit  ».  Sed  discipuli  hoc 
non  intelligebant ;  propter  quod  dicunt: 

22.  (Vers.  12.).  Domine  ^^,  si  dormit,  salvus 
erit,  quia  in  acutis  aegritudinibus  bonum  signum 
est  somnus.  Et  hoc  dixerunt,  non  intelligentes;  pro- 
pter  hoc  autem  dicit  Evangelista: 

23.  (Vers.  13.).  Dixerat  autem  lesus  de  morte  ^^ 
illi  autem  putaverunt,  quia  de  dormitione  somni 
diceret;  unde  decepti  erant,  ut  innuit  Evangelista, 
per  aequivocationem  dormitionis. 

Propter  quod  intelligendum ,  quod  est  dormitio  ^^^f^^ 
quadruplex ,  scilicet  pigritiae;  Proverbiorum  sexto  ^^ :  P"«»a- 
Usquequo ,  piger ,  dormis  ?  Primae  ad  Thessalonicen- 
ses  quinto:  Non  dormiamus,  sed  vigikmus  et  so- 
brii  simus.  —  Culpae;  ad  Ephesios  quinto  ^^ :  Surge  secunda. 
qui  dormis ,  et  exsurge  a  mortuis,  et  illuminabit 
te  Christus;  primae  ad  Corinthios  undecimo:  MuUi 
inter  vos  infirmi  et  imbecUles,  et  dormiunt  muUL 
—  Quietis;  Matthaei  vigesimo  sexto  ^*:  Et  invenit  eos  Tertia. 
dormientes;  et  subditur,  quod   dixit  eis:  Domite 
iam  et  requiescite,  —  Mortis;  primae  ad  Thessalo-  Q°aria. 
nicenses  quarto  ^^:  Nolumus,  vos  ignorare ,  fi^atres, 
de  donnientibus ,  utnon  contristemini ,  sicut  et  ce- 
teri,  qui  spem  non  habent;  lob  vigesimo  septimo: 
DiveSy  cum  dormierit,  nihil  secum  afferet. 

24.  (Vers.  14.).  Tunc  ^^  dixit  eis  Jesus.  Tangi-  Teniiim. 
tur  hic  tertium ,  scilicet  diseipulorum  utilitas;  ideo 
replicat  mortem  Lazari  aperte ,  quia  occulte  non  ca- 
piebant.  Ideo  tunc  dixit  eis  lesus  manifesie :  Laza- 

rus  mortuus  est;  ideo  manifeste,  quia,  sicut  dici- 
tur  Matthaei  decimo  tertio  ",  «  vobis  datum  est  nosse 
mysteria  regni  caelorum  ».  Et  subditur  utilitas,  de 
qua  gaudet;  unde  dicit: 


*  Non  pauci  codd.  veniendum;  sed  cfr.  infra  v.  16.  n.  26. 
^  Ed.  addit  adventus,  Gorraniis  veniendL 

3  Vers.  31. 

*  Vers.  22 ;  ibid.  v.  23 :  Qui  conversus  dixit  Pelro :  Vade 
post  me,  satana  etc.  Cfr.  Glossa  ordinaria  in  loan.  11,  8.  (ex 
August.  in  hunc  locum).  —  Inferius  post  Dissmdebat  G  pro- 
sequilur  ibi  Petrus  mortem  Christi  etc.  Subinde  pro  tunc  plu- 
res  codd. ,  ut  E  F  K  L  M  N ,  nunc, 

*  Vulgata  awbulaveiit,  —  Sequitur  loan.  8,42.  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  ^9.  n»  S :  Me  sequimini,  si  non  vultis  of- 
fendere. 

®  Vers.  12.  —  Subinde  allegatur  Prov.  4,  41.  seq.  —  In- 
ferius  pro  opportunum  D  peroptimum,  H  M  optimum. 

'  Vers.  44.  —  Seq.  locus  est  12,  35.  Codd.:  Ambulate, 
dum  dies  est  etc. 


*  Vulgata  eis, 

*  In  loan.  Evang.  tr.  49.  n.  9.  —  Subinde  allegatur 
Matth.  9,  24. 

*®  Vulgata  Dixeruni  ergo  discipuli  eius :  Dondne.  Hippo- 
crat.,  VII.  Sect.  lib.  II.  Aphorism,  sect.  2.  ait:  Quodsi  iuvet 
somnus  [in  morbo] ,  minime  letale.  —  August. ,  in  loan.  Evang. 
tr.  49.  n.  1!  :  Solet  enim  esse  somnus  aegrotantium  saluUs  in- 
dicium. 

*^  Vulgata  addit  eius. 

^*  Vers.  9.  (ed.  addit  etiam  v.  1 0.).  —  Sequitur  I,  Thess.  5,  6. 

"  Vers.  14.  —  Subinde  allegatur  l  Cor.  11,  30. 

"  Vers.  43.  et  45. 

"  Vers.  13.  —  Sequitur  lob  27,  19. 

^*  In  Vulgata  additur  ergo. 

"  Vers.  11. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XL 


399 


25.  (Vers.  IS.).  Sed^  gaudeo  propter  vos,  id 
est  ulilitatem  vestram ,  ut  credatis ,  quia  non  eram 
ibi;  hoc  non  refertur  ad  fidem,  sed  ad  gaudium, 
gaudeo  scilicet,  quia  non  eram  ibi,  ut  postmodum 
ex  nostro  adventu  fides  vestra  solidetur.  Ideo  dicit : 
Sed  eamus  ad  eum,  propter  securitatem  et  Lazari 
necessitatem  et  vestram  utilitatem.  Ratio,  quare  ve- 
niebat,  erat,  quia  amicus;  infra  decimo  quarto^: 
«  Si  quis  diligit  me,  sermonem  meum  servabit,  et 
Pater  meus  diliget  eum,  et  ad  euin  veniemus  et 
raaDsionem  apud  eum  faciemus  » . 

26.  (Vers.  16.).  Dixif  ergo  Thomas,  Tangitur 
^oartQm.  hic  quartum ,  scilicet  Thomae  animositas ,  etiam  ad 

commoriendum ;  ideo  dicit :  Dixit  ergo  Thomas,  qui 
dicitur  Didymus,  quasi  diu  dubitans:  Eamus  et 
nos  et  moriamnr  cum  illo  ^. 

Quaerit  Chrysostomus  * :  Quomodo  Thomas  hoc 
4jnaesi.  inci- dixit  ?  Et  dicit,  ouod  dixit  ex  formidatione:  sed  me- 

dens  solvi*  i      i 

tar.  Ijus  dicendum,  quod  dixerit  ex  fortitudine,  id  est 
exhortatione  Domini  animatus,  et  sapienter  dixit  et 
fortiter;  unde  secundae  ad  Timotheum  secundo*^:  «Si 
commortui  sumus ,  et  convivemus ;  si  sustinemus ,  et 
conregnabimus  » . 

27.  (Vers.  17.).  Venit  ergo  ^  lesus,  Tangitur  hic 
^ainiam.  quiutum ,  scilicet  temporis  tarditas;  divina  enim  di- 

spensatione  hoc  gestum  est;  unde  non  tantum  inve- 
nit  mortuum,  sed  foetidum,  ut  certius  et  admira- 
bilius  et  gloriosius  esset  miraculum ;  et  ideo  subdit : 
Et  invenit  eum  iam  quatuor  dies  in  monumento 
habentem,  et  ita  foetidum;  infra  eodem  ^:  «  Domine, 
iam  foetet,  quatriduanus  enim  est  ». 

28.  (Vers.  18.).  E^^at  autem  Bethania.  Tangi- 
seiiam.  tur  hic   ultimum ,  scilicet  loei  opportunitas.  Quia 

enim  prope  lerusalem  erat,  multi  ludaei  venerant, 
qui  essent  testes  miraculi.  Ratio  autem ,  quare  vene- 
rant,  erat  loci  opportunitas  sive  propinquitas.  Propter 


opportunitatem  dicit:  Erat  autem  Bethania  iuxta 
lerosolymam  qudsi  stadiis  quindecim.  Stadium  est 
octava  pars  milliarii  ^  et  ita  propinquus  erat  locus; 
propter  quod  etiam  dicit: 

29.  (Vers.  19.).  Multi  auterh  ex  ludaeis  vene- 
rant  ad  Martham  et  Mariam,  ut  consolarentur 
eas  ds  fratre  suo;  quia  tunc  multa  erat  tristitia  de 
mortuis,  sed  post  mortem  Christi  de  bonis  mortuis 
debet  esse  consolatio;  quia  «beati  mortui,  qui  in  Do- 
mino  moriuntur  ^ » ;  ideo  primae  ad  Thessalonicen- 
ses  quarto:  «Nolumus,  vos  ignorare  de  dormienti- 
bus ,  ut  non  contristemini ,  sicut  et  ceteri ,  qui  spem 
non  habent». 

30.  Spiritualifer  notanda  sunt  tria :  primo , 
quid  ^^  est ,  quod  Lazarus  a  Domino  amatur  ?  Se- 
cundo,  quid  est,  quod  languet,  moritur  et  quatri- 
duanus  invenitur?  Tertio,  quid  est,  quod  Dominus 
suos  discipulos  exhortatur,  quod  in  die  ambuknt  ? 

Lazarus  adiutus  a  Domino  interpretatur  ^^  Iste 
significat  virum,  qui  habet  gratiam  adiuvantera,  se- 
cundum  illud  Isaiae  quadragesimo  nono  ^^ :  In  tem- 
pore  accepto  exaudivi  te ,  et  in  die  salutis  auxilia- 
tus  sum  iui.  Iste  Dominum  diligit ,  ideo  et  amatur ; 
Proverbiorura  octavo:  Ego  diligentes  me  diligo. 

Iste  Lazarus  languet  in  peccati  delectatione,  de 
quo  languore  Ecclesiastici  decimo  ^^ :  Languor  pro- 
lixior  gravat  medicum;  quia  vix  contingit,  quin 
morosa  delectatio  demergat  in  mortale  peccatum.  — 
Sed  moritur  m  consensu,  quia  tunc  consummatur 
peccatum  interius;  lacobi  primo  ^*:  Concupiscentia , 
cum  conceperit,  parit  peccatum;  peccatum  vero, 
cum  consummatum  fuerit,  generat  mortem.  —  Et 
quatriduanus  efficitur  et  foetidus,  dum  a  consensu 
pervenitur  in  opus,  ab  opere  in  consuetudinem ,  a 
consuetudine  in  peccati  impudentiam ,  quando /rom 
meretrids  fit  homini,  ut  iam  nolit  erubescere  ^^;  et 


Ex^ositio 
spiritiialis 
de  tribus. 


De  amore 
Christi  erga 
Lazaram. 


De  Lazari 
langaore. 


De  ipstns 
morte. 


Ipse  est  qaa* 
tridoanas. 


*  Vulgata  Et,  ac  paulo  inferius  quoniam  nm  pro  quia  non. 

*  Vers.  23.  —  Superius  post  veniebat  E  addit  ad  Lazarum. 
^  Vulgata  verbo  Eamus  praeflgit  ad  condiscipulos ,  et  post 

et  nos  prosequitur  ut  moriamur  cum  eo.  —  Hieron,,  Lib.  de 
Nominibus  Hebraic.  nov.  testam.  Mattti. ;  Thomas ,  abyssus ,  vel 
gminus,  unde  et  Graece  Didymus  appellatur.  Beda,  1.  in  Marc. 
3,18:  Thomas,  abyssus,  vel  geminus,  quod  est  Graece  AiSojioc, 
quae  utraque  interpretatio  eius  statui  congruit.  Didymus  elenim 
recte  vocari  potuit  propter  dubium  cor  in  credendo  effectu  do- 
minicae  resurrectionis.  Abyssus  idem  potuit  iure  dici,  cum  al- 
titudinem  dominicae  virtutis  in  resurrectione  celebratam  certa 
fide  penetravit  [duplicem  hanc  expositionem  Beda  -,  H.  in  Matth. 
10,  3.  et  11.  in  Luc.  6,  U.  seq.  breviter  complectitur  his  ver- 
his:  quia  quo  ceteris  diutius  dubitavit,  eo  dominicae  resurre- 
ctionis  veritatem  altius  didicit].  Gfr.  Glossa  ordmiria  in  loan. 
20,  24.  —  Pro  dubitans  B  dubius» 

*  In  Joan.  homil.  62.  (alias  61.)  n.  2:  Omnes  itaque  lu- 
daeorum  impetum  formidabant,  omnium  maxime  Thomas; 
ideo  dixit:  Eamus,  ut  et  nos  moriamur  cum  eo.  Quidara  vero 
dicunt,  ipsum  mori  optasse;  sed  non  ita  res  est,  nam  potius 
ex  timore  loquebatur. 

*  Vers.  1 1.  seq.  Codd.  breviter :  Si  commortui [non  pauei : 
m4)rtui]  fuermus,  et  conregnabmtis.  —  Glossa  interlinearis 
in  loan.  11,  16:  Et  m^oriamur  cum  ^o :  Ecce ,  verus  amantium 


affectus :  vel  cum  eo  vivere ,  vel  cum  eo  mori.  Cfr.  S.  Thom., 
Catena  aurea  in  loan.  c.  i1.  n.  3,  ubi  ex  Beda  affertur  testi- 
monium,  quod  in  his  Thomae  verbis  «  magna  eius  videtur 
esse  constantia  y>. 

•  Vulgata  itaque» 

'  Vers.  39.  Cfr.  supra  pag.  397,  nola  7. 

^  Beda,  VII.  in  Luc.  24,  13:  Stadium,  quo  Graeci,  au- 
ctore,  utdicunt,Hercule,  viarum  spatia  mensurant,  octava  est 
pars  milliarii  [i.  e.  125  passus;  quia  milliarium  continet  1000 
passus;  ideoque  15  stadia  erunt  1875  passus^  quasi  duo  mil- 
liaria].  Chrysost,  in  loan.  homil.  62.  (alias  61.)  n.  2:  Stadiis 
quindecim  distabat  Bethania,  quae  sunt  milliaria  duo. 

®  Apoc.  14,  13.  —  Sequitur  I.  Thess.  4,  13.  —  Superius 
pro  multa  erat  tristitia  B  muUum  [ita  et  plures  alii  codd.] 
erat  tristitiae  [illi  alii  l7*istiiia]. 

^^  Ed.  hic  et  paulo  inferius  pro  quid  substituit  quidem, 

"  Cfr.  supra  pag.  394,  nota  3. 

"  Vers.  8.  —  Subinde  allegatur  Prov.  8,  17.  —  Inferius 
post  Iste  ed.  addit  sic  adiutus. 

*•  Vers.  11.  —  Superius  post  delectaiione  ed.  prosequitur 
qui  tamen  diligitur,  de  cnius  languore  etc. 

"  Vers.  15. 

'*  Ut  dicitur  ler.  3,  3.  —  Sequitur  Amos  4,  10.  —  Nota- 
mus,  quod  praedicta  inveniantur  etiam  apud  August.,  in  loan. 


400 


CDMMENT.  IN  lOANiNEM  a  XI. 


lunc  foetidm  est ;  >quia  iaml  peccatum  eitis  in  alios 
dififunditur ;  kmo^  vpidxio:  Aseehderq  feci  putredl- 
nem  castrorum  vestrqrum  in  naresvestras  etc: 
Ad  hunc  peccatorem  suscitandum  a mortuisDor 

De  exhoria-  minus  soUicitat  discipulos  ^suos/ ^^^       praelatos 

puiorum, '  ordinaverat;  Proverbiorum  sexto^:  Discurre;  fe- 
stina,  suscita  amicum  tuum.^  Et  hortaturv  quod 
Qoiddies.  dc  dic  ambuhnU  Die^  dicitur  tempus  merendiv  quia; 
dum  sol  oritur,  homo  exit  ad  opus  summ  y  et  dae- 
mones  absconduntur ;  Psalmus^:  Or^t^^  e^^^o/,  <?^ 
eongregati  ^n^  etc;  et  po&t TExibit  homo adopus 

Qoaeduraiio  suuM  etc.  — ^^  Iste:  dios  •  durat.  dh  adventu  Christi 
usque  ad  diem  iudicii ;  quia  supra  nono  ? :  Quamdiu 
sum  in  mundOy  lux  sum  mundi;  et  ipse  fest  in 
mundo  usque  adconsummationemsaeciili;Mitth^&i 
ultimo:  Ecce,  ego  vobiseum  supi  omnibus  dvebus 

Qnid  operan.  usquc  od  consumwxJbtionem  saeculL  —  Et  hoc  ope-^ 
randum,  ut  peccatores  suscitentur ;  ad  Galatas  sexto  * : 
Operemur  bonum  ad  omnes,  m^ixime  autem  ad 

Horae  dao-  domcsticos  fidd,  —  Duodecim.  horac  huius  diei  pos- 
sunt  dici  duodecim  status  Christi/  de  quibus  habi- 
tum  est  supra  quarto.^.  —  Vel  possunt  dici  duode- 
eim  Apostoli,  (\m  etiam  significati  sunt  per  duode- 
cim  /ap^cte^,  per  duodecim  /bw^e^  in  Elimv  per 
duodecim  boves  circa  mare  aeneum  Salomonis,  per 
duodecim  lapides  pretiosos  /  et  nmc  per  duodecim 
horas  ^  —  Vel  duodecim  horae  sunt  duodecim  vir-- 
tutes,  quae  fuerunt  in  Christo,  sciiicet  quatuor  car- 
dinales,  una  theologica^  et  septem  dona.  —  Vel 
duodecim  horae  dicuntur  duodecim  fructus  Spiri-^ 
tus,  de  quibus  Apocalypsis  vigesimo  seeundo^:  Lz- 
gnum  vitae  afferens  fructus  duodecim  per  singu- 
los  menses, 

3L  Martha  ergo,  ut  audivit  etc.  Supra  ®  deter- 
minatat  sunt  duo  antecedentia  ad  miraculum ,  scilicet 


denuntiatio  infirmitatis  et  adventus  Medici;  langitur  Teriio  nota- 

,  .   "        ^,  M'     A      .   ^  .      x-j   '  '  .  •  j         tar  mterces. 

iiic  tertiura  j  scihcet  tntercessto  fidez,  quae  qttidemwofideL 
merebatxir  Lazari  suscitationem.  Haec  autem  erat 
fides  et  devotio  duarum  sororuiri,  Marthaie  scihcet  et 
MariaCi  Unde  priiho  insinuatur  fldes  JfarMae;  se- 
cundd,  Manac,ibi^9:  Etcum  ha£c  dixisset;  abiit  etc. 
-      f ides  isitur  et  devotio  Marthae  insinuatur  hoc  ne  cde  et 

.  dcTOtione 

ordtoe:  prinjitJ  innuitur  Marthae  ofiiclosa  soUicitudo;  Manhaetria. 
secundo,  ipsius  fidelis  ctwi/fema/  :tertio,;'fidelis  ean^ 
fessionis.amplificatio.  . 

(Vers.  20.).  Marthae*  igituri^ofcferte  innuiturErposUioiit. 

teralis. 

in  hoC)  quod  ipsa  Domino  occurrit;  non  sustinuit,  Primam; 
quod  veniret  usque  ^  ad  domum ; :  ideo  di  cit :  Mai^tha  - 
ergo,  ut  audivity  quicC  lesus  venit,  occurrit  ei^^, 
In  hoe  patet^  quod  Martha  multum.  erat  sollicita, 
sed  e  contrario  Maria  quieta ;  unde  dicit :  #ana  aw- 
tem  domi  sedebat ,  x\u\e\'^  scilicet.  Propterea  dicitur 
Lucae  decimo:  «Martha,  Martha,  sollicita  es  et  tur- 
baris  erga  plurima;  Maria  optimam  partem  elegit». 
Optime  per  Martham  occurrentem  significatur  activa; 
Isaiae  vigesimo  primo  ^^ :  «Cum  panibus  occurrite 
fugienti »;  per  Mariam  domi  sedentem  coTi^empto^va; 
unde  Threnorum  tertio  de  viro  contemplativo :  «  Se- 
debit  solitarius  et  tacebit ,  quia  levsLvit  se  super  se  ». 

;  32.  (Vers.  21.).  DixitergoMartha^^.  Tangitur  secundom. 
hic  secundum,  scilicet  Marthae  fidelis  confessio,  in 
qua  confitetur  Dominum  potentem  et  benignum,  ut 
posset  et  vellet  liberare  et  nunc  resuscitare;  ided 
dicit  :Domin£,  si  fuisses  hic,  frater  meus  non 
fuisset  fnortuus;  quia  vdluisses  et  potuisses  liberare; 
sed  et  nunc  potes  resuscitare.  Ideo  dicit: 

33.  (Vers.  22,).  Sed  et  nunc  scio,  id  est,  firma 
flde  teneo,  quia,  quaecumque  poposceris  a  Deo, 
dabit  tibi  Deus.  Augustinus  ** :  «  Scio ,  quod  potes; 
si  vis ,  facis ;  utrum   autem  facias ,  iudicii   tui  est , 


Evang.  tr.  49.  n.  3,  alio  tamen  modo  applicataj  ipse  enim 
applicat  ad  tres^  mortuos,  quf  a  Domiiio  sunt  ^ifesuscitati ,  scll. 
ad  flllam  archisynagogi  in  dbmo  adhuc  iacentem  (Marc.  S,  41.), 
filium  viduae  ^iPftu  ^or^<^m  Naim  elaium  (Luc.  7,  /14»)  et  La- 
zarum  sepuUum  qmiridmnum.  Dicit  igitur  :  Intueatur  (Juisque 
animam  suam;  si  peccat,  raoritur...  Sed  aliquando  iii  cogitatione 
peccatur.  Delectavit  quod  malum  est,  consensistii  peccasti; 
consensio  illa  occidit  te;  sed  intus  est  mors... 'Si  auteni  non 
solum  malae  delectationi  cohsensisti,  sed  etlam  ipisum  malum 
fecisti,  quasi  mortuum  (?^&'a  pw*tam  exttilisti..^  TerUus  mor- 
tuus  est  Lazarus.  Est  genus  mortis  imniane ,  mala  consuetudo 
appellatur...  Qui  autem  peccare  corisuevit,  sepultus  esty  et  bene 
de  illo  dicitur  foetet,  incipit  enim  habere  pessimam  famam 
tanquam  odorem  teterrimum.  Cfr.  tom.  IV.  pag.  344,  nota  5, 
ubi  etiam  alii  lod  August.de  hac  Te  sunt  dlegati. 
1  Vers.  3.  V  ■       V 

*  PsalmJ  ioa;  22i  et^3.  ' 

*  Vers.  5.  Cfr.  ibid.  n.  ]6.^  S^quitur  Matth.  28,  20. 

*  Vcrs.^iO.  '  ^  Num.  82.  et  83. 

*  Cfr.  losue  4,  2.  seqq.,  ubl  duodecim  viris  electis  prae- 
cipilurj  quod  colligant  rfMO«?^cm  lapides  de  medio  lordanis 
alveo  (vide  tom.  HL  pag:  536,  notam  1.);  Exod.  IS,  27:  Ve- 
nerunt  autem  in  Elim  filii  Israel,  ubi  erant  duodecim  fontes 
aqi(arum  ;  l\l.  RegJ  7,  25:  Et  stabat  [mare]  siipeT  duodecim 
boves  etc. ;  Apoc.  21,  14.  et  19.  seq.,  ubl   de  diiodedtn  lapi- 


dibus  pretiosis,  quae  duodecim  fundamenta  dicuntur  civitati^ 
ciaelestfSi  August. ;  in  loan.  Evarig,  tr.  49.  n. -8 :  Nonne  duode' 
cim  horae  sunt  diei?  Quia,  ut  diem  se  esse  ostenderet,  duo- 
decim  discipulos  elegit.^  V  ' 

'  Scilicet  caritas ;  fldem  et  spetti  habere  rion  potuit ,  quia 
erat  simul  viator  et  comprehensor.  Cft».  UL  Sent.  d.  31;  a.  2* 
et  5i  d^  33.  q.  6.  '.  :     '      iv 

^     8^ers.2.  ^Num.  1.  et17. 

^^  Vers.'  28.  -^^  Superlus  post  sororum  ed.  cum  nonnullis 
coMLaddii  Lazari.  ?  ' 

**  Vulgata  et  E  illi.  —  Subinde  allegatur  Luc.  10 ,  4*.  seq. 

^^  Vers.  44.  —  Seqoltur  Thren.  3,  28.  Glossa  interlineici' 
ris :  Martka:.,  occurrit  «W/;  "activa  vita  prlmum  occurrit  per 
opera  misericordiae :  Mdria  autem  domi  sedehat,  quia  conlem- 
plativi  quietemdesiderarit.Gfr.Beda/IIL  Homil.  siibdititiarum , 
homiL  87.  in  die  assumt.  Mariae.       ■■        >  ^ 

^^  Vulgata  addit  ad  lesuM.  ^ 

**  In  loari.  Ev^hg.  Ir.  49,  n.  1 3 ,  ubi  pro  quod  et  autem 
textus  ori^nalis  ^«ia  (ita  etiam  N)  et  mm;  plures  codd.  fa- 
cies  pro  facias.  —  De  seq.  propositione ,  in  qua  de  insinud- 
tione,  efr.  supra  pag.  396,  nota  4  4.  verba  Hug.,  qui  de  Marlha 
et  Maria  (deModo  orandi,  c.  3.)  haec  addit:  Dixit ,  unde  volun- 
tas  intelligeretur ,  sed  temeritas  non  reprehenderetur ,  ut  vel 
non  exaudita  repulsae  non  pateretur  opprobrium ,  vel  exaudita 
voluntatis  suae  consequeretur  ellfectum. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C-  XI. 


401 


non  meae  praesumtionis  ».  Non  fuit  ausa  petere  tam 
magnum  quid,  ne  pateretur  repulsam;  sed  suam 
fidem  expriraendo  insinuavit  desideriura.  Non  solum 
quae  petit  Christus  dat  Deus,  sed  quod  petitur  in 
nomine  eius;  infra  decimo  sexto^:  «  Si  quid  petie- 
ritis  Patrem  in  nomine  raeo,  dabit  vobis  ». 

34-  (Vers.  23.).  Dicit  ei^  lesus.  Tangitur  hic 
Teriiam.  tertiuffl,  scilicel  fidelis  coufessionis  anlpUftcatio.  (^n^ 
fessa  enim  fuerat  Martha ,  quod  Dominus  posset 
impetrare  fratris  resuscitationem ;  Dominus  autem 
vult  eam  ad  hoc  inducere,  ut  confiteatur ,  Christum 
posse  resuscitare;  propter  quod  patestative  dicit: 
Resur get  frater  tuus,  Et.MtiYihB.  confitetur  de  ge- 
nerali  resurrectione ,  unde  dicit: 

33.  (Vers.  24.).  Scio  ^,  quia  rcsurget  in  resur- 
rectiom  in  novissimo  die.  Sciebat  ex  Lege;  Danielis 
daodecimo :  «  Multi  de  his  qui  dormiunt  in  pulvere 
terrae,  evigilabunt  »;  sciebat  per  doctrinam  Christi ; 
supra  sexto:  « Ego  resuscitabo  eum  in  novissimo 
die  » .  Sed  quia  nondum  confessa  erat ,  quod  virtute 
Christi  resurgeret;  ideo  instruitur  de  hoc;  propter 
quod  dicit: 

36.  (Vers.  23.).  Dicit^  ei  lesus:  Ego  sum  re- 
surrectio  et  vita;  causahs  est  praedicatio,  id  est, 
facio  resurgere  et  vivere;  primae  ad  Corinthios  de- 
cimo  quinto:  «Christus  resurrexit  a  mortuis,  pri- 
mitiae  dormientium,  quoniam  quidem  per  hominem 
mors,  et  per  hominem  resurrectio  mortuorura  ».  Et 
hoc  manifestat ;  Qui  credit  in  me,  etsi  ^  mortuus 
fuerit,  vivet;  et  ita  facio  resurgere;  supra  quinto: 
«  Venit  hora  et  nunc  est ,  quando  mortui  audient 
vocem  Filii  Dei ,  et  qui  audierint  vivent  » .  —  Non 
solum  facio  mortuos  resurgere,  sed  etiam  viventes 
vivere;  unde: 

37.  (Vers.  26.).  Et  mnnis,  qui  vivit  et  credit 
in  me ,  non  morietur  in  aetemum ;  supra  sexto  ^ : 
«  Omnis ,  qui  videt  Filium  et  credit  in  eum ,  habet 
vitam  aeternam».  Et  quia  «corde  creditur  ad  iu- 
stitiara,  ore  autem  confessio  fit  ad  salutem  »;  ideo 
dicit:  Credis  hoc? 

38.  (Vers.  27.).  Ait  illi:  Utique,  Domine,  hoc 
credo ,  quod  tu  hoc  facias ;  ego  credidi,  quia  tu  es 
Christus,  Filius  Dei  '^,  qui  in  hunc  mundum  venisti; 
et  ita  potes  resuscitare  et  viviflcare,  quia,  supra 


quinto,  «  sicut  Patei*  habet  vitam  in  semetipso,  Itd 
dedit  et  Filio  vitain .  habere  in'  semetipso  iv  \Confite* 
tur  in  hoc  et  Divinitatem  et  humanitatem :  quia  Dei 
Filius,  potQs ;   quia  venistiy.  facies ;  ad  ;  hoc  enim 

miSSUS  eS.  ^  ;•       ;    .mm      :       '  -^ 

^9.  Et  cum  haec  i5j2ji7i,s^(°/.  Posita  fideU  'Confes-nefideucpn- 

16SS10I16  lUfl'* 

sione  Marthae,  ponitur  hic  fidelis  confessio  Mdriae,  nae  tria. 
quae  describitur  hoc  ordine:  primo  ipsius  Jl/anad 
vocatae  acceleratio;  ^BCxmAo ,' Judaeorum.  associa- 
^^b;  tertio,  fidelis  et  devota  confessio.  v  :     ^      .' 

(Vers.  28.)..  Prirao  ergo  ponitur  Mariae  vocatae  ^^^^^^- 
accefera/20,  in  quo  significatur  .^me^  et  devotio  in 
Maria:  quies,  quia  non  venit  nisi  vocata  a-Martha;  '■'■/■  • 
propterea  dicit:  Et  cum  haec  dixisset,  abiit  et  W- 
cavit  Mariam,  sm^oremsuam  silentio;  Threnorum 
tertio^:  «Bonura  est  prae^tolari  cum  silentio  salii- 
tare  Dei».  Vocavity  inquam,  eam  imperio  Domini; 
Apocalypsis  ultimo:  «  Et  qui  audit  dicat:  Veni  ».  Et 
hoc  innuitur,  quia  vocavit,  c^e^ew:  Mcigister  adest 
et  vocat  te*  Quamvis  hoc  non  sit  praedictum  causa 
brevitatis,  tainen  ita  fuisse  intelligeodum  est;  lob 
decimo  quarto  ^ :  «  Vocabis  me ,  et  ego  respondebo 
tibi  ».  Non  tantum  erat  Maria  quieta,  sed  etiam  de- 
vota;  unde  dicit: 

40.  (Vers.  29.).  Illa,  ut  audioit,  surrexit  ^^  cito 
et  venit  ad  eum;  non  exspectavit,  quod  veniret, 
sed  ipsa  velociter  cucurrit ,  antequam  intraret ;  ideo 
dicit: 

41.  (Vers.  30.).  Nondum  enim  venerat  lesus  in 
castellum,  sed  erat  adhuc  in  illo  loco,  ubi  occur^ 
rerat  ei  Martha.  In  quo  ^^  significatur ,  quod  vir  a 
Domino  vocatus  debet  accelerare ,  sicut  fecerunt  boni 
discipuU,  de  quibus  Matthaei  quarto  ^^:  «  Continuo  re- 
lictis  retibus ,  secuti  sunt  eum  » ;  unde  et  ille  repre- 
henditur  Lucae  nono,  qui  dixit:  «  Dimitte  me  prius, 
ul  vadam  et  sepeliam  patrem  meum  » ;  Ecclesiastici 
trigesirao  primo:  «  In  omnibus  operibus  tuis  esto  ve^ 
lox»;  et  Proverbiorum  decimo  octavo :  «Qui  moUis 
et  dissolutus  est  in  opere  suo  frater  est  sua  opera 
dissipanlis  ». 

42.  (Vers.  31.).  ludaei  ergo.  Tangitur  hic  se-  secundum. 
cundum,  scilicet  luda^orum  associatio;  et  ratio  as- 
sociandi  erat   voluntas   consolandi ;  propterea  •  dicit : 
ludaei  ergo,  qui  erant  cum  ea  in'dom;o  et  conso- 


»  Vers.  23. 

*  Viilgata  illu 

'  Vulgata  Dicii  ei  Martha :  Scio,  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Dan.  12,  2.  et  [oan.  6,  40.  —  Subinde  post  primum  Sciebat 
plures  codd.  addunt  enim,  et  post  docirinan  ex  C  N  supplevi- 
mus  Chrisiu 

*  Vulgata  Dixit.  —  Sequitur  I.  Cor.  15,  20.  et  21.  Ed. 
subiungit  etiam  v.  22.  —  Inferius  flde  codd.  addidimus  pw* 
dicatio,  Gfr.  I Y.  Sent.  d.  43.  a.  1 .  q.  6 ,  ubi  solvitur  quaestio : 
Quae  sit  causa  nostrae  resurrectlonis. 

*  V^ulgala  et  EIKL  etiamsi,  —  Seq.  locus  estloan.  S,  25. 
®  Vers.  40.  —  Subinde  allegatur  Rom.  10,  10. 

'  Vulgala  et  H  Dei  vivi,  —  Sequitur  loan.  5,  26. 

®  Vers.  26.  —  Sequitur  Apoc.  22,    H.   August.,  in  loari. 

S.  Bonav.  —  Tom,  VL 


Evang.  tr.  49.  n.  16:  Advertendum  est,  quemadmodom  sup- 
pressam  vocem  silentium  nuncupavit.  Nam  quomodo  siiult  quae 
dixit :  Magister  adestH  vocat  te  ?  Advertendum  ^tiam.  quemad' 
modum  Evangelista  non  dixerit,  ubi  vel  quando  vel  quomodo 
Mariam  Dominus  vocaverit,  ut  hoc  in  verbis  Martbae  potius 
intelligeretur ,  narrationis  brevitate  servata. 

•  Vers.  15* 

*®  Vulgata  surgii, 

^*  Scilicet  quod  Maria  cito  surrexit,  venit  ad  lesum  et  prde* 
venlt  adventum  ipsius  in  castellum.  Cfr-  Chrysost.  >  in  loan.  ho- 
mil.  63.  (alias  62.)  n.  1. 

1«  Vers.  20.  — Tres  seqq.Jocisunt  Luc,  9,  59;  Eccli.  31,  27. 
et  Prov.  18,  9. 


51 


\ 


402 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


kbbantur  etim ;  ad  hoc  venerant ;  cum  mdissent  Ma-- 
riam ,  quia  cito  surrexit  et  ahiit  ^  quasi  dolore 
tacta,  non  valens  diu  sustipere;  secuti  sunt  eam, 
dicentes:  Quia  vadit  ad  monumentum,  utibiplo- 
ret  Ideo  sequebantur,  ut  consolarentur ,  de  qua  cod- 
solatione  Ecclesiastici  trigesimo  octavo  ^ :  «  Consolare 
propter  tristitiam ,  et  fac  luctuui  secundum  merituui 
illius  uno  die  vel  duobus  propter  detractionem  » . 

43.  (Vers.  32,).  Maria  ergo ,  cum  venisset.  Tan- 
Terunm.  gitur  hic  tertium ,  scilicet  Mariae  fidelis  confessio 

et  devota;  propter  quod  dicit:  Maria  ergo,  cum 
venisset,  ubi  e7*at  lesus,  videns  eum,  cecidit  ad 

contessio  pedes  eius;  ecce,  devotio,  semper  ad  pedes  Domini; 
unde  Lucae  septimo  ^ :  «  Maria  stans  retro  secus  pe- 
des  Domini  » ;  et  decimo :  «  Sedens  secus  pedes  Do- 
mini,  audiebat  verbum  ilBus».  Non  legitur  de  Mar- 
tha,  quod  ceciderit  ad  pedes;  quia  non  sic  devota 
nec  sic  calida,  ut  Maria;  Deuteronomii  trigesimo  ter- 
tio  * :  «  Qui  appropinquant  pedibus  eius  accipient  de 

confessio  doctrina  iilius  ».  Et  subditur  fidelis  confessio:  Et 
dixit  ei:  Domine,  si  fuisses  hic,  frater  meus  non 
fimset  mortuus^;  ir  quo  insinuat  virtutem  Domini, 
ut  soror  prius  fecerat;  sed  illa  amplius  dixit,  quod 
adhuc  resuscitaret ,  si  veilet;  et  haec  ob  reverentiam 
tacuit  et  ob  devotionem  flevit  et  amplius  Dominum 
movit,  sicut  infra^  patebit.  In  quo  innuitur,  quod 
Dominus  magis  audit  gemitum  cordis  quam  sonum 
oris ;  Gregorius  ^ :  «  Veraciter  orare  est  amaros  in 
compunctione  geraitus  et  non  composita  verba  reso- 
nare  »;  unde  primi  Regura  primo  dicitur,  quod 
Anna  largiter  flevit  et  tacite  oravit. 

QUAESTIONES. 

44.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic:  quare  Domi- 
nus  ita  diligenter  quaerjt  confessionem  Marthae  de 
fide  resurrectionis,  cum  sciret,  eani  fideliter  credere? 
Et  quae  necessitas  erat? 

Dicendum,  quod  fides  sororum  Lazari  impetra- 
Resp.  vit  eius  resuscitationem ;  et  quia  tunc  fides  est  cer- 


tior  el  flrmior,  quando  ore  confitemur :  ideo  oris  pe- 
tiit  confessionem  ®. 

45.  Quaest.  II.  Sed  tunc  quaeritur,  cuius  virtu- 
tis  sit  magis  impetrare  miraculum? 

1.  Et  quod  fidd,  videtur:  quia  infra  eodem^: 
Nonne  dixi  tibi:  Si  credideris ,  videbis  gloriam 
Dei  ?  —  Item ,  Marci  nono :  5/  potes  credere,  omnia. 
possibilia  sunt  credenti;  et  ibidem  dicitur,  quod 
Dominus  dixit  Apostolis ,  quod  non  potuerunt  eiicere 
daemonium  propter  incredulitatem.  —  Et  Apostolus 
primae  ad  Corinthios  decirao  tertio  *^:  Si  habuero 
fidem,  ita  ut  montes  transferam. 

2.  Quod  autem  spei,  videtur:  quia  Matthaei 
nono^^  dicitur  illi:  Confide,  filia:  ergo  videtur,  quod 
sit  confidentiae ;  sed  confidentia  est  spei. 

3.  Quod  autem  sit  caritatis,  videtur:^  quia  il- 
lius  est  coniungere  Deo  et  amicum  facere,  et  hi 
maxime  exaudiri  sunt  digni. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quia  miraculum  R«sp. 
non  solum  impetratur  a  bonis ,  sed  etiam  a  malis  ^^ 
quod  ab  illa  virtute  irapetratur,  quae  bonis  et  ma- 
Us  coramunis  est.  Haec  autem  fides  et  spes  esse  pos- 
sunt;  ideo  rairaculum  est  fidei  ut  originalis  princi- 
pii,  sed  spei  ut  consummativi.  Et  quia  confidentia 
utrumque  complectitur,  proprie  loquendo,  impetratio 
miracuW  est  confidentiae  ^^ ,  —  Nota,  quod  operatio  ^^^- 
miraculi  debetur  fidd,  quia  ipsa  communis;  quia 
prima  elevat  intellectum  ^*;  quia  habet  comiderare 
omnipotentiam. 

46.  lesus  erqo ,  ut  vidit  eam  plorantem,   Su-  Q?arto  nota- 

^     '  ^  torexaadi- 

pra  ^^  posita  sunt  Iria  praeambula  ad  mirabilem  susci-  *»«  pjetatis 

^  ^  •*■  per  tria. 

tationem ,  hic  ponitur  quartura ,  quod  est  exauditio- 
nis  pietas;  propter  pietatem  enim  motus  est  Domi- 
nus  exaudire  et  Lazarum  suscitare ;  et  describitur 
hoc  ordine.  Primo  innuitur  pieta^  exaudientis;  se- 
cundo ,  signum  exauditionis ;  tertio ,  virtus  vel  po- 
testas  exaudiendi. 

(Vers.  33.).  Pietas  ergo  exaudientis  notatur  in  ^^^7^'}^"'* 
hoc,  quod  Christus  ad  fletum  Mariae  et  ludaeorum  Pnmnm. 
flevit  et  doluit;  propterea  dicit:  lesu^  ergo,  ut  vi- 


*  Vulgata  et  E  N  exiiL 

*  Vers.  47.  et  18. 

'  Vers.  38  ;  sequitur  4  0 ,  39.  —  Supra  post  devotio  M  sup- 
plet  venii;  ed.  legit  qm  semper  fuit 

*  Vers.  3.  —  Siiperius  pro  calida  ed.  fervida,  Respicitur 
Chrysost.,  in  loan.  homil.  63.  (alias  62.)  n.  \,  ubi  de  Maria 
dicit:  O£p[j.0T£pa  avTrj  t^;  aBeX^^;,  quae  verba  diversimode 
translata  invenimus ;  apud  card.  Hug. :  Calidior  haec  sorore  j 
apud  S.  Thom.  (Catena  aurea  in  loan.  11.  n.  5.):  Ferventior 
haec  sorore  erat.  Cfr.  homil.  62.  (alias  61.)  n.  2.  in  fine. 

*  Vulgata  dicit  et  non  esset  mortuus  pro  dixU  et  non 
fuisset  mortuus  ;  cfr.  v.  21 ,  ubi  Martha  haec  verba  profert. 
Glossa  interlinearis  eadem  verba  ita  exponit :  Quia,  te  praesente, 
nulla  infirmitas  ausa  fuisset  apparere,  apud  quas  vita  hospi- 
tari  noverat.  ®  Vers.  33.  seqq. 

.'  Libr.  XXXllI.  Moral.  c.  23.  n.  43.  —  Subinde  allegatur 
I.  Reg.  1,  10:  Oravit  ad  Dominum,  flens  largiter. 

^  Cfr.  supra  n.  37.  verba  Apostoli  Rom..  10,  10.  —  Su- 
perius  pro  resuscitaHonem  ed.  cum  uno  alteroque  cod.  resur- 
rectionem. 


*  Vers.  40.  —  Sequitur  Marc.  9,  22;  ibid.  v.  17.  seq.  di- 
citur:  Et  dixi  discipulis  tuis,  ut  eiicerent  iilum,  et  non  potue- 
runt.  Qui  respondens  eis,  dixit:  0  generatio  incredula  etc. ; 
V.  27.  seq. :  Discipuli  eius  secreto  interrogabant  eum :  Quare  nos 
non  potuimus  eiicere  eum  ?  Et  dixit  illis :  Hoc  genus  in  nuUo 
potest  exire  nisi  in  oratione  et  ieiunio.  Cfr.  Matth.  17,19,  ubi 
ad  eandem  interrogationem  discipulorum  «.  dixit  illis  lesus : 
Propter  incredulitatem  vestram.  Amen  quippe  dico  vobis,  si 
habueritis  fldem ,  sicut  granum  sinapis ,  diceUs  monti  huic  »  etc. 

^^  Vers.  2. 
^^  Vers,  22. 

^*  Cfr.  supra  c.  3.  n.  6.  —  Quod  fides  et  spes  possint  essc 
informes  sive  sine  caritate,  ostendilur  III.  Sent.  d.  23.  a.  2.  q.  1. 
seqq.  et  d.  26.  a.  1.  q.  4. 

"  Glossa  ordinaria  (ex  Beda)  in  Matth.  9,  22:  Confide, 
filia,  credidit  ulique  quae  petiit,  sed  inculcat  robur  et  perse- 
verantiam  in  flde. 

**  Cfr.  III.  Sent.  d.  23.  a.  1.  q.  1.  et  dub.  6 ;  d.  27.  a.  2. 
q.  1.  in  corp.  et  ad  4;  Comment  in  Luc.  17,  19. 

**  Cfr.  supra  n.  1.  —  Inferius  post  exaudira  ed.  addit  eas. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


403 


dit  eam  plorantetn,  scilicet  Mariam,  et  ludaeos, 
qui  venerant  cum  ea,  plo?'ante$,  Vidit,  oculo  scili- 
cet  pietatis;  quarti  Regum  vigesimo^:  «  Aadivi  ora- 
tionem  tuam  et  vidi  lacrymas  tuas  » .  Infremuit  spi- 
riiu  et  turbavit  semetipsum,  eis  compatiendo;  et  ex 
hac  compassione  approxiraat;  unde: 

47.  (Vers.  34.).  Dixit^:  Ubi  posuistis  eum? 
Dicunt  ei:  Domine,  veni  et  vide;  et  sequitur  com- 
passionis  ostensio;  unde: 

48.  (Vers.  35.).  Et  lacrymatus  est  lesus;  unde 
ex  visu  oritur  turbatio,  ex  turbatione  approxima- 
tio,  ex  approximatione  doloris  et  compojssionis  ex- 
pressio,  lob  trigesimo  ^ :  «  Flebam  quondam  super  eo 
qui  afflictus  erat ,  et  compatiebatur  anima  mea  pau- 
peri » ;  Lucae  decimo  nono :  «  Videns  lesus  civi- 
latem,  flevit  super  illam  ».  Flevit,  cum  vidit  flen- 
tem  Mariam;  ad  Romanos  duodecimo:  «Flere  cum 
flentibus  » ;  et  haec  compassio  signum  erat  doloris , 
et  dolor  signum  amoris ;  propterea : 

49.  (Vers.  36.).  Dixerunt  ergo  ludaei:  Ecce, 
quomodo  amabat  eum,  quia  de  eius  morte  flebat; 
et  verum  dicebant,  secundum  quod  Sapientiae  unde- 
cimo*  dicitur:  «  Domine,  diligis  omnia,  quae  sunt, 
et  nihil  odisti  eorum  quae  fecisti  »,  et  post:  «  Tua 
sunt,  Domine,  qui  amas  animas  ».  Sed  ex  hoc  in 
dubitationem  incidebant ;  quia  enim  araans  alium  non 
vult,  eum  mori;  videbatur  eis,  quod  contra  volun- 
tatem  eius  mortuiis  esset ,  et  admirabantur ;  propter 
quod  dicit: 

50.  (Vers.  37.).  Quidam  autem  ex  ipsis  dixe- 
runt:  Non  poterat  hic  qui  aperuit  oculos  caeci 
nati  —  supra  nono  ^  —  facere,  ut  hic  non  more- 
retur?  Dubitando  dicunt,  quia  rationem  ad  utram- 
que  partem  habere  videntur.  Et  bene  quidem  pote- 
rat,  quia,  Ecclesiastae  octavo®,  «omne,  quod  vo- 
luerit,  faciet»;  et  Lucae  primo:  «Non  erit  impos- 
sibile  apud  Deum  omne  verbum  » .  Sed  si  non  esset 


mortuus,  non  manifestaretur  gloria  Dei  in  illo;  ideo 
isle  est  mortuus  '^,  sicut  iRe  caecus  natus ;  supra 
nono :  «  Neque  hic  peccavit  neque  parentes  eius , 
sed  ut  manifestentur  opera  Dei  in  illo  »;  ideo  <?ae- 
cus  est  natus,  sic  Lazarus  mortuus. 

51.  (Vers.  38.).  lesus  ergo  rursum  freniens*  secnndam. 
Tangitur  hic  secundum,  scilicet  signum  exauditio- 

nis,  quod  in  hoc  manifestatur ,  quia  ad  monumen- 
tara  venit  et  lapidem  amoveri  fecit;  et  compassio 
movebat  haec  facere.  Ideo  dicit :  lesus  ergo  rursum 
fremens  in  semetipso,  per  compassionera,  venit  ad 
monumentum.  ^Et  quia  venerat  suscitare ,  ideo  mo- 
numentum  praecepit  aperire,  quia  clausum  eratj 
ideo  dicit:  Erat  autem  spelunca,  et  lapis  super- 
positus  erat  d,  propter  foetorem  scilicet  amo- 
vendum. 

52.  (Vers.  39.).  Ait  lesus:  Tollite  lapidem.  Et 
quia  Martha  sollicita  erat  de  Domino  quantum  ad 
sensibilia  et  corporalia;  ideo:  Dicit  ei  Martha,  so-^ 
ror  eius  qui  mortuus  fuerat :  Domine ,  iam  foetet; 
ideo  non  est  aperienda;  quatriduanus  enim  est. 
Et  quia  Martha  credebat,  quod  Dominusex  compas- 
sione  vellet  videre,  non  ex  potentia  suscitare^;  ideo: 

53.  (Vers.  40.).  Dicit  ei  lesus:  Nonne  dixi 
tibi,  quoniam,  si  credideris ,  videbis  gloriam  Dei? 
id  est  divinae  virtutis  magnitudinem ;  Actuum  se- 
ptimo  ^ :  «  Cum  esset  Stephanus  plenus  Spiritu  san- 
cto ,  intendens  in  caelum ,  vidit  gloriam  Dei  » .  Et  in 
hoc  sciverunt,  quod  non  ideo  aperiri  fecerat,  ut 
videret  mortuum,  sed  ut  suscitaret;  ideo  sequitur 
obedientia : 

54.  (Vers.  41.).  Tulerunt  ergo  lapidem,  in 
quo  iara  manifestatio  facta  est,  quod  Dominus  vel- 
let  eum  suscitare;  ideo  tunc  crediderunt  et  obtinere 
meruerunt;  unde  dicitur  Mariae  Lucae  primo  ^^ : 
«  Beata,  quae  credidisti,  quoniam  perficientur  in  te 
quae  dicta  sunt  tibi  a  Domino  » . 


*  Vers.  5.  —  Subinde  pro  smetipsum  Valgata  se  ipsum. 

*  V^ulgata  Et  dixit 

*  Vers.  25.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  19,  41*  et  Rotn. 
12,  15. 

*  Vers.  25.  et  27.  —  Inferius  e  codd.  supplevimus  alium. 

*  Vers.  7.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  63.  (alias  62.)  n.  1 : 
Ne  in  calamitatibus  quidem  nequitiam  represserant.  Atqui  factu- 
rus  estrem  longe  mirabiliorem;  nam  longe  mirabilius  est  post 
mortem  ad  vitam  revocare  quam  instantem  mortem  depellere. 
Ex  quo  ergo  eius  virtutem  mirari  par  erat,  illum  calumniantur; 
confilentur  tamen,  ipsum  oculos  caeci  aperuisse;  et  cum  opor- 
tuisset  ideo  mirari,  illi  contra  criminantur,  quod  hoc  etiam  non 
fecerit.  Neque  inde  solum  probatur,  illos  perverso  fuisse  animo , 
sed  quod,  cum  nondum  advenisset  nec  quidquam  praestitisset, 
criminationibus  praevertant,  non  exspectato  rei  flne. 

®  Vers.  3.  —  Sequitur  Luc.  4 ,  37.  Glossa  interlinearis 
(cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  49.  n.  21.)  in  loan.  41 ,  37: 
Potuit,  sed  noluit,  quia  plus  est  suscitare  mortuum,  quam  ne 
moreretur  facere. 

'  Gfr.  supra  v.  L  —  Subinde  allegatur  Toan.  9,3,  —  In- 
ferius  post  ideo  ed.  addit  sicnt. 

^  Ghrysost.  (in  loan.  homil.  63.  alias  62.  n.  2.)  et  Theophy- 
lact.  (in  hunc  locum)  putant,  Martham  hoc  dixisse  ex  diffiden- 


tia,  quasi  impossibile  existimaret,  propter  dierum  diuturnitatem 
(quatriduanus  est)  fralrem  suscitari.  Cyrill.  Alexandr.,  in  hunc 
locum,  ccnset ,  quod  Marlha ,  «  quamvis  antea  credidisset,  rur- 
sus  tamen  incredulitate  fluctuaret  ex  miraculi  magnitudine,  quae 
quidem,  quod  Ghristum  magnopere  revereretur,  dixit:  lamfoetet, 
ne  molestia  afficeretur  ex  foetore  et  graveolentia  cadaveris ;  vel 
tanquam  pudore  hoc  dicit.  Properant  enim  mortuorum  agnati 
corpora  terra  abscondere,  priusquam  male  olere  incipiant,  re- 
verit!  vivos»  etc,  Cfr.  S.  Thom.,  Calena  aurea  in  loan.  11.  n.  6 , 
ubi  ex  Beda  (?)  haec  alleganlur:  «  Vel  haec  verba  non  sunt  de- 
sperationis,  sed  polius  admirationis  ».  Vide  etiam  Rupert.  abbat. 
Tuitiens.  (in  hunc  locum),  qui  ait:  Domine,  cur  lapidem  lolU 
iubes?  Ut  videas  amicum  saltem  mortuum,  an  ut  miseris  so- 
roribus  vivum  reddas  illum?  Si  illud  intendis,  facere  potes; 
scio  namque,  sicuti  iam  dixi,  quia,  qmecunque  poposceris  a 
Deo,  dabit  iibi  Dem.  Si  auteni  tantummodo,  ut  videas,  dico 
tibi:  iam  foetet,  qmlriduanus  enim  est,  et  idcirco  visui  iam 
idoneus  non  est.  —  Superius  pro  aperiendum  cum  plurimis 
codd.  substituimus  aperienda,  scil.  spelunca. 

®  Vers.  55.  —  Gfr.  Origen.,  Commenl.  in  loan.  tom.  28. 
n.  3,  ubi  docet,  quod,  si  lesus  haec  verba  non  dixisset,  ifli: 
qui  aderant,  non  tulissent  lapidem  propter  incredulitatem  sive 
infidelitatem  Marthae.  ^^  Vers.  45. 


404 


GGMMENT;  IN  lOANNEM  a  XL 


.  hi  fems  Uutem  ekmiis  Blt:  Twgiinr-  hic  tertium, 
Tertittm.  m\}cet  potestos  exaucUeudi  in  Ghristo,  quae  insi- 
nualur  ex  verbis  ;^iiis ,  in  quibus  ostendit ,  se  exau- 
ditum  et'  semp6r  exaudiri  -et  non  ex  impotentia  Pa- 
trem  rogare;  propter  quod  dicit:  lesus  autem,  ele- 
-r-  vatis  oculis  in  caelum\  dixit:  Pater,gratias  ago 
Ubh  quoniam  audisti  me;  gratias  agit  pro  exaudi- 
tione,  non  quiaPater  audiret  eum  tunc  et  non  alias; 
propterea  dicit: 

58.  (Vers.  U±).  Ego  autemsciebam,  quoniam^ 
semper  me  nudis;  ad  Hebraeos  quinto:  «Cum.  la- 
crymis  et  clamdre  valido  offerens  preces  supplicatio- 
nesque  ad  Deum ,  exauditus  est  pro  sua  re verentia  » . 
Ideo  non  tanquam  indigens  petii  vel  gralias  egi ;  <9<?rf 
propter  populum,  qui  circumslat,,dixi,  ut  credant, 
quia  iu  me  misisti;  et  ego  in  operibus  meis  non 
sum  tibi  contrarius,  sed  per  omnia  concors;  supra 
octavo  ^ :  «  Sicut  docuit  me  Pater ,  sic  loquor ;  et  qui 
me  misit  mecum  est  Bt  non  reliquit  me  solum,  quia 
quae  placita  sunt  ei  facio  semper  » .  Et  sic  gratias 
egit  et  oravit,  non  propter  impotentiara,  sed  ad  in- 
sinuandam  sui  et  Dei  concordiam,  de  qua  supra 
quinlo:  «  Non  potest  Filius  a  se  facere  quidquam, 
nisi  quod  viderit  Patrem  facientem;  quaecumque 
enim  ille  facit,  haec  et  Filius  similiter  facit ». 

QUAESTIONES. 

56.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit ,  quod  turbavit  semetipsum  lesus, 

Contrarium  videtur :  1 .  quod  dicitur  Isaiae  qua- 
dragesimo  secundo^:  No7i  erit  trisiis  neque  turbu- 
lentus,  —  Si  dieas,  qnod  voluntarie  turbavit  se,  non 
involuntarie ,  sicut  nds  ^ ;  tunc  obiicitur : 

2.  Quia  perturbatio  obscurat  oculum  mentis^: 
ergo  si  in  Christo^mentis  oculus  non  potuit  obscurari, 
ergo  non  potuit  perturbari. 

3.  Item ,  quando  perturbatio  est  voluntaria ,  tunc 
non  solum  est  sensualitatis ,  sed  rationis,  et  completa 
est  perturbatio :  ergo  si  Christus  voluntarie  fuit  per- 
turbatus,  patet  exhoc,  quod  plene  perturbatus  fuit. 


r 

I 


Respondeq:  Dicendumj  quod  turbatio  uno  modo 
est  passio,  sicut  dicit  Hieronymus^,  alio  modo  pro- 
passio :  passio.^  secundum  quod  ascendit  in  rationem , 
propassiQ ,  ^Qcm^mxi  quod  sistit  in  sensualitate;  et 
hocpotest  dupliciter  esse:  quia  aut  est  in  sentiente  de 
necessitate ,  quoij  non  potest  facere  aliud ;  aut  volun- 
tais.  Sic  igitur  triplex  est  perturbatio,  scilicet  ra^^b- 
nis^  et' haec  mala  et  in  malis;  sensualitatis ,  et  haec 
necessitate  in  bonis,  voluntate  in  Christo  ^. 

1.  Quod  ergo  dicitur :  iVon  erit  trisiisneque  tur- 
bulentus,'m\ell\gend{m  de  illa  quae  est  ratimis, 
vel  sensUfalitatis  involuntaria  ^. 

2.  Quod  ergo  obiicitur,  quod  illa  quae  est  sen- 
sualitatis,  obscurat  nientem,  saltem  ad  tempus;  di- 
cendum ,  quod  ^^  verum  est ,  ubi  est  necessitas;  sed  in 
Christo  ascendebat ,  quantum  dictante  ratione  volebat. 

3.  Quod  obiicitur,  quod  volunlaria  est  plena; 
intelligitur,  quando  ratio  turbat  se  ipsam. 

37.  Quaest;  II.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
Chrigtus  lacrymatus  est.  —  Aut  enim  volebat,  La- 
zarum  esse  mortuum,  aut  non;  si  sic:  ergofictitie 
flebat ;  si  non :  ergo  voluntas  eius  erat  discors  a  di- 
vina  et  aliquid  voluit  quod  non  fecit. 

Respondeo:  Triplex  fuit  in  Christo  voluntashu- 

« 

mana,  sciUcet  rationis,  pietatis  et  sensualitatis , 
sicut  dicit  Hugo^^;  et  voluntate  pieiaiis,  quae  est 
velleitas,  volebat  aliquid,  quod  tamen  absolute  non 
volebat ;  et  propter  illam  compatiebatur  et  flebat , 
sicut  fievit  super  lerusaleni  *^.  Intelligendum  tamen , 
quod  Christus  non  flevit  propter  mortem  Lazari ,  sed 
propter  nostram  miseriam ,  quae  in  morte  Lazari  si- 
gnificabatur. 

Unde  legitur  Dominus  flevisse  primo  in  suscita- 
tione  Lazari ,  et  lunc  deflevit  humanam  infirmitatem. 
—  Secundo,  super  lerusalem,  Lucae  decimo  nono  ^*, 
et  tunc  deflevit  nostram  caecitatem;  unde:  Si  co- 
gnovisses  et  tu.  ^  Tertio,  in  cruce;  ad  Hebraeos 
quinto  ^* :  Cum  lacrymis  offerens ;  et  tunc  deflevit 
nostram  malignitatem.  —  Quae  sunt  tres  origines  pec- 
catorum  et  tres  poenae  inflictae  nobis  pro  peccatis  ^^ , 
quae  merito  lacrymarum  eius  mitigatae  sunt. 


Resp.  cam 
distinctiODe. 


SnbdUtia- 
clio. 


Triplex  per< 
torbatio. 


Ad  obiecta. 


Resp. 

Triptex  in 
Cbristo  vo- 
lantas. 


Notandam. 


UDde  sit  tri* 

Slex  Cbrisli 
etas. 


^  Vulgata  elevatis  oculis  sursum. 

*  Vulgata  quia,  —  Subinde  allegatur  Hebr.  5,  7,  ubi  non 
pauci  codd.  cum  Gorrano  spiritum  pro  preces  supplicationes- 
que  ad  Deum  (Vulgata  a4  eum). 

*  Vers.  28.  et  29.  —  Sequitur  loan.  5,  19. 

*  Vers.  4. 

*  Ut  dicunt  August.,  in  loan.  Evang,  Ir.  49.  n.  18;  Gre- 
gor.,  III.  Moral.  c.  16.  n.  30;  Bernard.,I.  Serm.  in  festo  S.  An- 
dreae,  n.  6. 

^  Sic  Gregor.,  V.  Moral.  c,  4o.  n,  82.  de  passione  irae  di- 
cit:  Ira  quippe  per  vitium  oculum  mentis  excaecat,  ira  autem 
per  zelum  turbat.  Cfr.  tom,  III.  pag.  339,  nota  10.  Vide  etiam 
Collat.  de  Donis  Spiritus  S.  (tom.  V.)  collat.  8.  n.  4. 

'  Libr.  I.  Comment.  in  Matth.  5,  28.  Verba  vide  tom.  III. 
pag.  342,  nota  4.  —  Inferius  pro^  sensmliiate  et  triplex  ed. 
sentiente  et  duplex;  nonnuUi  codd.,  ut  IKLN,  pro  in  sentiente 
substituunt  in  semualitate. 


«  Cfr.  III.  Sent.  d.  15.  dub.  4. 

*  Vide  IIL  Sent.  d.  15.  a.  2.  q.  2.  ad  1 ;  ibid.  in  corp.  et 
q.  3.  in  corp.  do  solutione  seqq.  obiectionum. 

*^  Ed.  cum  nonnullis  codd.  omittit  dicendum,  qnod,  et  mox 
pro  necessUas  substituit  necessUatis ,  Gorranus  necessitate. 

"  Libr,  de  Quatuor  Voluntatibus  in  Christo.  Cfr.  I.  Sent. 
d.  48.  a.  2.  q.  2.  in  corp,  et  IIL  Sent.  d.  17.  a.  1.  q.  3. 

**  Luc.  19,  41.  —  CyriU.  Alexandr.,  in  loan.  11,  35:  La- 
crymas  vero  fundit  Domiaus,  conspicatus,  hominem  ad  imagi- 
nem  sui  factum  morluum  esse,  ut  nostras  lacrymas  cohibeat. 
—  Inferius  pro  non  fievU,..  sed  ed.  non  tam  flevit...  quam. 

^'  Vers.  41;  ibid.  v.  42.  est  seq.  locus,  quem  ed.  exten- 
sius  affert. 

"  Vers.  7,  quem  ed.  integre  exhibet;  cfr.  supra  n.  55. 

"  Cfr.  U.  Sent.  d.  22.  dub.  2,  iibi  secundum  Bedam  qua- 
tuor  nobis  inflicta  dicuntur  propter  originale,  scil.  infirmitas, 
ignorantia,  malitia  et  concupiscentia. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


40 


58.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  lioc,  quod  orcb- 
m^:  quia  oravit  secundmn  quod  homo;  et  secun- 
dum  quod  oravit,  suscitavit :  ergo  secundum  quod 
homo  suscitavit:  ergo  non  diflfert  modus  eius  resu- 
scitandi  a  modo  Petri  ^. 

Respondeo  :  Sicut  patet  in  littera  ^ ,  nec  oravit 
Resp.  nec  gratias  egit,  ut  potestatem  suscitandi  acciperet, 
ut  aiii,  nec  ut  se  rainorem  Patre  credi  faceret;  quia, 
ut  dicit  Chrysostomus  ^ ,  non  oportebat ;  sed  ut  Deo 
se  conformem  et  virtutem  suam  a  Patre  non  discor- 
dantem  ostenderet. 

Quod  ergo  obiicit:  suscitavit,  secundum  quod 
Ad  obieciam.oravit ;  falsum  est;  quia  suscitavit  secundura  quod 
Deus,  oravit  secundum  quod  homo*. 

Far3  secunda  capituli,  de  ipso  miraculo. 

59.  Haec  cum  dixisset  elc.  Posita  suot  praeam- 
bula  ad  mirabilem  Lazari  suscitationem ,  hic  ponun- 
Ixxv  concomitantia  et  consequmtia^ ;  et  procedit  in 

■Divisio  in4  hac  particula  sic.  Primo  ponitur  ipsius  Lazari  vir- 

membra.  ^  ,  ,        .     .  .       . 

tuosa  vocatio;  secundo,  ipsius  resuscitatio ;  tertio, 
ipsius  solutio ;  quar to,  consequens  aliorum  aedifica'' 
tiOj  aliorum  vero  destructio, 

(Vers.  43.).  Lazari  vero  potestativa  vocatio  in- 

Expositioiit-nuitur  in  hoc,  quod  voce  magna  clamavit:  Lazare, 

primo,  de  veui  foras;  imperiose  dicit :  Veni,  et  voce  magna 

polestativa     _        '  ,      s  ■        />  • 

Trocatioiie.\  clamat ,  eo  quod  ad  vocem  ems  fiet  resurrectio  ge- 
neralis,  secundum  quod  praedictum  est  supra  quinto  ^ : 
«  Venit  hora,  in  qua  omnes,  qui  in  monumentis  sunt, 


audient  vocem  Filii  Dei,  et  procedent  qui  bona  fe- 
cerunt  in  resurrectionem  vitaa,  qui:  vero  mala  ege- 
runt  in  resurrectionem  iudicii  ». 

60.  (Vers.  44.).  £if  statimprodiit  Tsximtar  hic  secundo.  de 

"  Lazari  sasci- 

secundum,  scilicet  ad  Domini  imperium  Lazari  ^- tatioiie, 
^citatio ;  proptev  quod  dicit:  ^'^  statim  prodiit  qui 
fuerat  mortxius;  in  quo  notatur  obedientia  creatu^ 
rae  ad  Creatorem ;  Marci  quarto  ^ :  «  Quis ,  putas , 
est  iste,  quia  ventus  et  mare  obediunt  ei  »?  Orige- 
nes :  <c  Cum  omnia  obediant  Creatori ,  sola  rationalis 
creatura  inobediens  invenitur  » .  Nec  obstiterunt  vin- 
cula ;  unde  dicit :  Ligatus  manus  et  pedes  institis. 
Ligatus ;  synecdochica  ^  est  constructio ;  institis ,  id 
est  ligaminibus,  quibus  involvebantur  manus  et  pe- 
des;  et  facies  eius^  erat  ligata  sudario;  et  ideo 
non  proprio  egressu ,  sed  divina  virtute  egressus  est. 
Hac  virtute  usus  est  Christus  in  morte  sua;  Matthaei 
vigesimo  septimo  ^^ : «  Monumenta  aperta  sunt,  et  multa 
corpora  Sanctorum,  qui  dormierant,  surrexerunt ». 

Dixit  eis  lesus  :  Solvite  eum.  Tangitur  hic  ter-  xertio,  de 

.  ligati   sou* 

tium,  scihcet  ligati  solutio.  Ad  Htteram  ideo  solvi- «one. 
tur  a  ministris,  quia  Dominus,  etsi  totum  possit  fa- 
cere ,  vult  tamen  aUis  suam  potestatem  communicare. 
Beda  " :  «  Potuit  ligamenta  solvere  qui  potuit  mor- 
tuum  suscitare;  sed  propter  unitatem  et  individuam 
caritatem  dicit  ministris :  Solvite  eum  et  sinite  abire  ». 
Chrysostomus  ^^:  «  Non  voluit  resuscitatum  secum  du- 
cere,  ut  pompam  mundi  nos  evitare  doceret».  Qaarto,  de 

61.  (Vers.  4S.).  Multi  ergo  ex  ludaeis,  Tangi-  aedificatio- 
tur  hic  quartum,  scilicet  quorundam  aedificatio  et  structione. 


^  Chrysost. ,  in  loan.  homil.  64.  (alias  63.)  n.  2 :  Quid  plus 
habet  quam  Aposloli ,  si  et  ipse  precibus  operatur  ? 

«  Vers.  i\,  et  42. 

'  In  loan.  homil,  64.  (alias  63.)  n.  2 ,  ubi  praemisso ,  quod 
Christus  multa  iniracnla  sine  precibus  fecerat,  et  Apostoli  in  no- 
mine  eius  ipsa  fecerant,  ait:  Sed  videamus,  quae  sit  oratio: 
Pate)',  gratias  ago  tibi,  quia  audisti  me.  Quis  unquam  ita 
precatus  est?  Priusquam  quid  aliud  loqualur,  dicit:  Gralias 
ago  iibi,  ostendens,  se  precibus  non  egere.  Ego  autem  scie- 
ham ,  quia  semper  me  audis.  Hoc  dixit,  non  quod  ipse  non 
posset ,  scd  quod  una  esset  voluntas.  Cur  precandi  forma  usus 
est?  Non  me,  sed  illum  dicentem  audi:  Propier  circumstan" 
tem  turbam,  ut  cognoscant,  quia  tu  me  misisti,  Non  dixit: 
Ut  cognoscant,  me  minorem  esse,  me  superna  gralia  egere  et 
sine  precatione  operari  non  posse,  sed :  Quia  tu  me  misisti  etc. 

*  Cfr.  III.  Sent.  d.  17.  a.  2.  q.  1.  in  corp. 

*  Ed.  consummantia»  Subinde  pro  sic  B  hoc  ordine,  quod 
C  N  substituunt  pro  et  procedil  in  hac  particula  sic. 

*  Vers.  20.  seq.  —  Cfr.  Gyrill.  Alexandr.  et  Theophylact. , 
in  loan.  11,  43,  ubi  dicunt,  quod  voce  magna  in  Lazari  re- 
suscitatione  a  Christo  emissa  signiflcetur  vox  eiusdem ,  qua  fiet 
generalis  resurrectio.  Vide  IV.  Sent.  d.  43.  a.  1.  q.  6. 

'  Vers.  40.  —  Origen.,  Homil.  6.  Homil.  ex  variis  locis 
collect.  (habetur  tantmn  in  antiquis  edd.  et  apud  Migne,  Pa- 
trol.  Lat.  tom.  95.  col.  1199.  in  11.  parte  operum  Pauli  Dia- 
coni)  in  Matth.  18,  ubi  dicit:  lubet  mari,  et  non  contemnit; 
dicit  ventis  et  tempestatibus,  et  mox  compescuntur ;  .iubetorani 
creaturae,  et  non  supergreditur  iussionem  eius,  Et  unum  ho- 
minum  genus  quod  secundum  similitudinem  Dei  honorifica- 
tum  est,  cui  verbum  et  prudentia  data  est,  hi  soli  homines 
resistunt,   hi  tantum  inobedientes .  sunt,  hi  soli  contemnunt; 


ideoque  et  hi  soli  in  iudicio  damnabuntur  etc.  —  Bonelli  in 
nota  adiecta  dicit:  «  In  meo  apographo  cum  ed.  Gorran.  col- 
lato  Augustinus,  cuius  verba  in  hanc  rem  frustra  quaesivi». 
Quibus  verbis  adiungimus,  quod  e  codd.  nostris  pro  Augmtino 
notatos  invenimus  EFIKLN.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr. 
3.  n.  5,  ubi  dicit,  quod  omnis  creatura  agnovit  Creatorem 
suum  et  dedit  testimonium  de  ipso :  «  Testimonium  dedit  cae- 
lum  de  stella...  testimonium  dederunt  venti,  ad  eius  iussum 
quieverunt...  si  omnia  ista  testimonium  dederunt,  quomodo 
eum  mundus  non  cognovit,  nisl  quia  mundus  dilectores  mundi, 
corde  habitantes  mundum  »  ? 

^  August  III.  de  Doctrina  christiana ,  c.  35.  n.  50 :  Tropus 
synecdocJie  aut  a  parte  totum  aut  a  toto  [sicuti  est  hoc  loco], 
partem  facit  intelligi.  —  Instilae  secundum  S.  Thora.  (in  loan. 
c.  11.  lect.  6.  n.  5.)  sunt  fasciae,  «  quibus  antiqui  mortues  invol- 
vebant».  Du  Cange,  Glossarium  etc. :  Instita,  vitta  seu  latum 
cingulum,  ut  solet  esse  id  quo  parvi  in  cunis  ligantur.  —  In- 
ferius  pro  ligaminibus  non  pauci  codd.  ligalionibus  (secundum 
Du  Cange  ligatio  est  etiam  funium  apparatus). 

®  Vulgata  illius.  —  Ghrysost.,  in  loan.  homil.  64.  (alias 
63.)  n.  3 :  Prodire  ligatum  non  minus  admirandum  videbatur 
quam  resurgere.  Cfr.  August,,  in  loan.  Evang,  tr.  49.  n.  24. 

i^  Vers.  52. 

**  )n  loan.  11,  44.  Ed.  cura  textu  originali  post  mitatem 
addit  sanctae  Dei  Ecclesiae,  et  id  est  discipulis  Christi  post 
ministris,  ac  post  abire  demum  quia  sine  unitate  Ecclesiae  ca- 
Iholicae  fidei  ei  caritaie  ecclesiasHcae  sanctitatis  peccata  non 
solvuntur» 

*'  In  loan.  homil.  64.  (alias  63.)  n.  3:  Nonduciteum  se- 
cum  neque  sequi  se  iubet,  ne  videatur  sese  ostentare;  tanta  ute- 
batur  modestia. 


406 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XL 


aliorum  destruetio.  Propter  illos  qui  aedificati  sunt 
ad  fidem,  dicit:  Multi  ergo  ex  ludaeis,  qui  vene- 
rant  ad  Mariam  et  Martham  et  viderunt  quae  fs- 
cit^ ,  crediderunt  in  eum.  Qui  venerant;  Prover- 
biorum  decioio  tertio :  «  Qui  cutn  sapientibus  gradi- 
tur  sapiens  erit » ;  supra  quarto :  «  Multi  crediderunt 
in  eum  »  etc.  Propter  alios ,  qui  peiores  effecti  sunt , 
dicit : 

62.  (Vers.  46.).  Quidam  autem  ex  ipsis  abie- 
7'unt  ad  Pharisaeos  et  dixerunt  eis  quae  fecit  lesus ; 
unde  eodem  uno  alii  profecerunt,  alii  defecerunt; 
secundae  ad  Corinthios  secundo  ^ :  «  Aliis  sumus  odor 
mortis  in  mortem,  aliis  odor  vitae  in  vitam  »;  ideo 
Lucae  secundo :  «  Ecce ,  positus  est  hic  in  ruinam 
et  in  resurrectionem  multorum  in  Israel  » . 

63.  Moraliter  suntjn  suscitatione  Lazari  qua- 
Expositiomo-tuor  uotanda :  primOj  quod  Domimis  quaerit,  ubi 

mor.  sit;  secundo,  lapidem  amoveri  praecipit;  tertio, 
ipsum  prodire  facit;  quarto,  discipulis  solvendum 
exponit, 

Quaerit  igitur  primo  Dominus,  ubi  peccator 

De  primo.  sit ,  cum  ci  viUtatem  peccati  sui  ostendit.  Sic  quae- 

rebat  Dominus  ab  AUam  Genesis  tertio  ^ :  Adam,  ubi 

es?  Et  leremiae  tertio:  Leva  oculos  tuos  in  dire- 

ctum  et  vide ,  ubi  non  prost7^ata  sis. 

Secundo,  lapidem  amoveri  praecipit,  cum  a 

Desecando.  consuetudinc  pcccati  hominem  cessare   facit,  quae 

tanquam  lapis  ponderosus  deorsum  trahit.  Ideo  dice- 

bat  anima  poenitens  in  Psalmo  * :  Iniquitates  meae 

supergressae  sunt  caput  meum,  et  sicut  onus  grave 

gravatae  sunt  super  me.  Augustinus :  «  Quara  dif- 

ficile  surgit  quem  moles  malae  consuetudinis  pre- 

mit»!  Threnorura  tertio:  Lapsa  est  in  lacum,  id 

est  in  mortem  culpae ,  vita  mea ,  et  posuerunt  su- 

De  tribns  per  mc  lapidem,  id  est  sepulturam.  —  Unde  notan- 

scitatis.      dum,  quod  Dominus  suscitavit  mortuam  in  domo, 

Matthaei  nono  * ,  id  est  peccatorera  peccatis  mortuum 

per  consensum;  extra  domum,  id  est  per  opus 

malum;  in  sepulcro,  per  consuetudinem  malam, 

ut  hic. 

Tertio,  ipsum  prodire  iniungit,  cum  propriam 
De  tertio.  iniquitatem  conflteri  facit.  Prodii^e  est  de  occulto  in 


apertum  venire ;  unde  Proverbiorum  vigesimo  octavo  * : 
Qui  abscondit  scelera  sua  non  dirigetur;  qui  au- 
tem  confessus  fuerit  el  reliquerit  ea  miserieordiam 
consequetur.  Augustinus:  «  Quando  contemnis,  mor- 
tuus  iaces;  si  maxime  contemnis,  sepuicro  iaces; 
quando  confiteris,  procedis». 

Quarto,  discipulis  solvendum  exponit,  quia  tunc  ^o  qnarto» 
venit  potestas  sacerdolalis,  quae  ante  confessionem 
locum  non  habet.  Sed  Dominus  praecipit,  ut  osten- 
dant  se  sacerdotibus  ad  solvendum;  Lucae  decimo 
septimo  "^  de  leprosis  mundatis  dictum  est  eis.:  Ile, 
ostendite  vos  sacerdotibus ;  et  Dominus  eis  dedit  of- 
flcium ,  infra  vigesimo :  Quorum  remiseritis  peccata, 
7*emittuntur  eis;  et  quorum  retinueritis ,  7*etenta 
sunt.  —  Et  notandum  est,  quod  Lazarus  resuscita-  Qaidsigni- 

^  .  rt    ficet  tnplex 

tus  triplici  vinculo  ligatus  produt,  quia  triplex  dif-  vmcttium 
ficultas  remanet  in  homine  post  reraissionem  peccati. 
Nam  facies  ligata  dicit  difficuitatem  in  cognoscendo, 
ligamen  pedum  dicit  difficultatem  in  bene  volendo, 
ligamen  manuum  in  bene  operando.  De  his  Mat- 
thaei  vigesirao  secundo  ®:  Ligatis  mo/nibus  et  pedi- 
bus  eius,  proiicite  eum  in  tenebras  exteriores.  Sed 
ab  his  vinculis  solvitur,  quando  per  satisfactionem 
iniunctam  ab  hoc  triplici  vinculo  solvitur  et  in  pri- 
stinum  statum  restituitur.  Hunc  statum  petebat  Sam- 
son,  ludicum  decimo  sexto^:  Memento  mei,  Deus, 
in  bono  et  7'edde  nunc  mihi  pristinam  fortitudinem 
meam. 

64.  Colkgerunt  ergo  pmtifices  etc.  Ista  pars    ^^^^p*^Jj': 
libri,  quae  ibi^^  incipit:  Fuit  homo  missus  a  Deo,oo  incama- 
in  qua  agitur  de  Verbo  incarnato,  fuit  divisa  in  tres 
partes.  In  priraa  agitur  de  Christi  incarnatione  et  de 
incarnati  manifestatione ;  in  secunda  vero,  de  passio- 
ne;  in  tertia,  de  resurrectione. 

Secundo  tractatur  de  Verbi  incarnati 
pa^sione  dupliciter. 

Hic  ergo  incipit  secunda  pars.  Intentio  igitur 
huius  partis  usque  ad  vigesimura  capitulum^^  est 
agere  de  his  quae  spectant  ad  passionem;  et  dividi- 
tur  haec  pars  in  duas:  quia  quaedam  spectant  ad 


to. 


*  Vulgata  addil  lesus.  Subinde  in  repetitione  verborum 
Qui  venerant  non  pauci  codd,  substituunt  Qui  venerunt.  —  Se- 
quuntur  Prov.  43,  20.  et  loan.  i,  39. 

2  Vers.  16.  —  Subinde  allegatur  Luc.  2,  U, 
'  Vers.  9.  —  Sequitur  ler.  3,  2,  ubi  plurimi  codd.  per- 
peram,  ut  vldetiir,  habent  nunc  pro  non, 

*^  Psalm.  37,  5.  —  Subinde  allegantur  August.,  in  loan. 
Evang.  U\  49.  n.  21,  et  Thren.  3,  53.  Cfr.  supra  pag.  186, 
nota  '1 1 .  Permulti  codd.  Lapsa  est  in  moriem  vita  mea,  po- 
suenmt  etc;  qui  subinde  etiam  omittunt  id  est  sepuUuram. 

*  Vers.  23.  seqq. ;  cfr.  supra  pag.  399,  nota  45,  ubi  de 
tribus  a  Domino  resuscitatis  verba  August.  attulimus. 

*  Vers.  13.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  49.  n.  24: 
Quando  contemnis,  raortuus  iaces,  et  si  tanta,  quanta  dixi,  con- 
temnis,  sepultus  iaces  etc.  Cfr.  Gregor.,  XXII.  Moral.  c.  15.  n.  31. 

^  Vers.  14.  —  Sequitur  loan,  20,  23.  Vide  supra  n.  60. 
verba  Bedae ;  cfr.  Gregor. ,  il.  Homil.  in  Evang.  homil.  26.  n.  6. 


*  Vers.  13.  Glossa  ordinaria  (ex  Gregor.,  11.  Homil.  in 
Evang.  homil.  38.  n.  13.)  in  hunc  locum:  Liganiur  poena  qui 
hic  a  malo  noluerunt  ligari,  id  est  cohiberi ;  manus,  quae  non 
extensae  ad  eleemosynam;  pedes  tardi  ad  bonum...  Eopierio- 
res  etc;  quia  hic  interiores  habeiit  tenebras  cordis.  Cfr.  Au- 
gust.,  83  Qq.  q.  65,  ubi  secundum  ipsum  Lazarus  exiens  de 
monumento  signiflcat  animam  recedentem  a  carnalibus  vitiis; 
institis  imolutus  signiflcat,  quod  talis  anima,  adhuc  tamen  in 
corpore  constituta,  aliena  a  molestils  carnis  esse  non  possit;  facies 
ipsim  sudario  tecta  significat,  quod  ia  hac  vila  plenam  cogni- 
tjonem  non  habere  possimus;  et  verba  Christi:  Solvite  eum  et 
sinite  ire  insinuant,  quod  post  hanc  vitam  auferuntur  omnia 
velamina,  ut  facie  ad  faciem  videamus. 

®  Vers.  28.  —  Cfr.  IV.  Sent.  d.  15.  p.  II.  a.  1.  q.  4,  ubi  de 
triplici  opere,  quo  satisfactio  flt. 

»<^  Cap.  1,  6.  n.  17, 

^^  Ed.  addit  exclusive. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


407 


DiTisio  1.  passionem  nt  praeambula,  quaedam  vero  ut  circuwr 
adiacentia.  Primo  ergo  agitur  de  antecedmtibus ;  se- 
cundo  vero,  de  comomitwntibus ,  in  principio  de- 
cimi  octavi  ^:  Et  cum  ha£C  dixisset  lesus,  egres- 
sus  est  etc. 

Primo  agitur  de  iis  quae  ad  passionem  spectant 
ut  praeambula,  tripliciter, 

Praeambula  vero  ad  passionem  sunt  tria,  scili- 
Divisio  2.  cet  fudaeorum  machinatio,  passionis  Christi  prae- 
dictio,  discipulorum  consolatio,  Ideo  prima  pars 
habet  tres  partes.  Primo  enim  agitur  de  Ivdaeorum 
conspiratione ;  secundo,  depassionis  praedictione , 
ibi :  Erant  autem  quidam  gentiles  etc. ,  infra  duo- 
decimo  capitulo  ^;  tertio,  de  discipulorum  confirma- 
tione,  infra  decimo  tertio:  Ante  diem  festum. 

Primo,  de  ludaeoram  niacliiiiatione  ponantur  quatuor. 

Prima  pars,  in  qua  agitur  de  machinatione  lu- 
i)insio3.  iZaeorwm,  qui  mortem  Christi  machinabantur,  habet 
quatuor  partes.  In  prima  describitur  ludaeorum  cou" 
spiratio;  in  secunda,  conspirationis  cori^oboratio , 
ibi  ^ :  lesus  ergo  ante  sex  dies ;  ter lio ,  conspiratio- 
nis  amplificatio,  ibi :  Cognovit  ergo  turba  multa; 
quarto,  in  conspiratiom  obstinatio ,  ibi:  In  crasti- 
num  autem  turba  muUa, 

Conspiratio  ergo  ludaeorum  hoc  ordine  descri- 

primo,  de  bitur :  primo  ponitur  humani  consilii  indagatio ; 

*^tt(&eoram  socundo,  consHH  determinaiio ;  tertio,  ex  hoc  Chri- 

qua  uor.  ^^^  Qccultatio  /  quarto ,  Chrisli  occultati  inquisitio  *. 

6S.  (Vers.  47.).  Ponitur  ergo  primo  ludaeorum 

Primnm.  coTispiratio,  quac  facta  fuit  occasione  manifestationis 

Christi;  propter  quod  dicit:  Collegerunt  ergo  pon- 

tifices  et   Pharisaei  consilium  adversus   lesum  ^. 

Unita  fuit  simul  ambitio  principum  cum  malitia  Pha- 

risaeOrum,  ut  per  vim  facerent  consilium  iniquum; 

Ecclesiastici  vigesimo  primo :  «  Stuppa  coUecta  syna- 

goga   peccantiura».    Et  dicebant:    Quid  facimus, 

quia  hic  homo  multa  signa  facit  ?  Chrysostomus  ^ : 


«  Adhuc  hominem  vocant ,  qui  tantam  Divinitatis  fe- 
cerat  demonstrationem  » . 

66.  (Vers.  48.).  Si  dimittimus  eum  sic,  omnes 
credent  in  eum;  et  ex  hoc  sequitur  inconveniens,  et 
venient  Romani  et  tollent  locum  nostrum  et  gentem, 
Ideo  hoc  dicebant ,  quia  Romanitunc  imperabant  eis; 
et  si  ipsi  sibi  novum  imperatorem  vel  regem  inveni- 
rent,  timebant  eorum  indignationem  incurrere;  ideo 
magis  voluerunt  facere  contra  Deum  quam  contra  ho- 
minem ;  propterea  Proverbiorum  vigesimo  nono  ^ : 
«f  Qui  timet  hominem  cito  corruet  ».  Ratio  autem  hu- 
ius  fuit,  quia  magis  diUgebant  temporalia  quam  ae- 
terna;  unde  Augustinus:  «  Temporalia  amittere  nolue- 
runt  et  vitam  aeternam  non  cogitaverunt ,  ac  sic 
utrumque  amiserunt  ».  Et  quod  timebant,  hpc  eis 
accidit;  unde  Chrysostomus  ®  dicit,  in  eis  esse  imple- 
tum  illud  Psalmi:  «  Infixae  sunt  gentes  in  interitu, 
quem  fecerunt»;  Proverbiorum  decimo:  «  Qaod  ti- 
met  impius  veniet  super  eum ;  desiderium  suum 
iustis  dabitur  ». 

67.  (Vers.  49.).  Unus  autem  ex  ipsis  etc.  Tan-  secnndam, 
gitur  hic  secundum,  scilicet  consilii  determinatio , 

quae  facta  est  auctoritate  humana,  dispensatione 

divina    et    communi  concordia.    Auctoritate   hu-  i>«  aactori- 

tstto  hnmsi' 

mana;  propter  quod  dicit:  Unus  ex  ipsis,  Caiphas  na. 
nomine,  cum  esset  pontifex  anni  illius,  et  ita  au- 
ctoritalem  haberet,  et  per  hoc  consilium  authenti- 
cum  daret,  dixit^:  Vos  nescitis  quidquam. 

68.  (Vers.  50,).  Nec  cogitatis ,  quia  expedit  vo- 
bis,  ut  unus  moriatur  homo  pro  pop%do,  et  non 
tota  gens  pereat.  Unus ;  ad  Romanos  quinto  ^^ :  «  Si 
enim  per  unius  hominis  delictum  multi  mortui 
sunt,  multo  magis  gratia  Dei  et  donum  in  gratia 
unius  hominis  in  plures  abundavit » .  Iste  non  dedit 
consilium,  quod  inlerficeretur  propter  suam  culpam, 
quia  non  habuisset  robur;  sed  propter  aliorum  sa- 
lutera,  ut  nuUus  posset  iam  huic  resistere  propter 
Christi  innocentiam ;  leremiae  decimo  octavo  ^^ :  «  Ve- 
nite ,  et  cogitemus  contra  leremiam  cogitationes ;  ve- 
nile,  et  percutiamus  eum  Ungua  et  non  attenda- 
mus  ad  universos  sermones  eius  » .  lilad  consilium 


^  Vers.  1 :  Haec  cum  dixisset  etc. 

*  Vers.  20;  seq.  locus  est  13,  \, 

*  Cap.  12,  1;  ibid.  v.  9.  et  12.  sunt  duae  seqq.  partes. 
—  Pro  In  prima  et  m  secunda  C  N  Primo  et  secundo,  ed. 
vero  in  tertia  et  in  quarta  pro  ferfto  et  quarto. 

*  Codd.  hic  petitio,  quamvis  inferius  v.  55.  n.  73.  exhi- 
beant  inqtiisitio, 

^  Vulgata  omittit  adversus  lesum,  et  substituit  concilium 
pro  consilium,  quae  lectio  ex  connexis  suadetur.  —  Subinde 
allegatur  Eccli.  21,10.—  Superius  pro  ludaeorum  conspiraUo 
ed.  humani  consilii  indagatio,  quod  est  primum  membrum 
huius  primae  partis. 

.  *  In  loan.  homil.  6i.  (alias  63.)  n.  3:  Hominem  illum  adhuc 
vocant,  qui  iilius  Divinitatis  tantam  acceperant  [Xapovre?]  de- 
monstrationem.  —  Pro  tantam  (TocrauTrjv)  plurimi  codd.  iantae, 

'  Vers.  23.  —  August,  in  loan.  Evang.  tr,  49.  n.  26: 
Temporalia  perdere  timuerunt  et  vitam  etc. 


^  [n  loan.  homil.  65.  (alias  64.)  n.  1 :  Infixae  snnt  gentes 
in  interitu,  ^uem  fecei^unt;  in  laqueo  isto,  quem  absconde- 
runt,  comprehensus  est  pes  eorum  [Ps.  9,  16.].  Hoc  ludaeis 
contigit.  Ipsi  namque  dicebant,  occidendum  esse  lesum,  ne 
venirent  Romani  et  tollerent  ipsorum  gentem  et  civitatem. 
Postquam  autem  occiderunt  eum,  haec  passi  sunt,  et  quod  ut 
effugerent,  fecerant ,  hoc  quia  fecere,  non  effugerunt.  —  Subinde 
allegatur  Prov.  10,  24. 

®  Vulgata  addit  eis*  —  Nomine  Caiphas ,  secundum  Hieron. 
(de  Nominibus  Hebraic.  nov.  testam.  de  Matth.),  intelligitur  mve- 
stigator,  vel  sagax,  sed  melius  vomens  ore.  ^®  Vers.  15. 

"  Vers.  18.  —  Sequitur  Dan.  13,  5.  —  Chrysost.,  in  loan. 
liomil.  65.  (alias  64.)  n.  1,dicit,  quod  pontifex  Caiphas  ceteris 
impudentior  fuit.  lUi  nempe  dubitabant  et  deliberando  propo- 
suerant;  dicebant  enim:  Quid  facimus?  Hic  impndenter,  aperta 
fronte  et  petulanter  clama\1t.  Quid  vero  dicit?  Vos  nescitis 
quidquam,  neque  cogitatis  etc. 


408 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


viDa. 


mortis^  Ghristi  processit  a  sacerdotibus  secundum  il- 
lud  Danielis  decimo  tertio :  «  Egressa  est  iniquitas 
a  senioribus  iudicibus,  qui  videbantur  regere  popu- 
lum  »•  Huius  consilii  determinatio  non  solum  facta 
est  auctoritate^  humana,  sed  etiam  dispehsatione 
(livina;  propterea  subdit  Evangeiista: 

69.  (Vers.  51.).  Hoc  autemnon  dixita  semet" 
De  dispen.  ep^o^  hoc  est  propria  adinventione ,  sed  divina  in- 

spiratione;  propterea  dicit:  Sed  cum  esset  pontifex 
anni  illius ,  prop/ietavit.  Spiritum  propheticum  ho- 
nori  sacerdotali  attribuit^.  In  hoc  patet,  quod  Spi- 
ritus  sanctus  multa  nobilia  opera  etiam  per  malos 
sacerdotes  facit;  unde  in  reverentia  habendi  sunt; 
propterea ,  cum  Paulus  malediceret  suramo  pontifici , 
comperto,  quodsummus  ponlifex  esset,  dixit:  «  Ne- 
sciebam ,  quod  summus  sacerdos  esset  » ,  Actuum  vi- 
gesimo  tertio^;  et  Saul,  cum  fuit  inunctus,  propheta- 
vit,  primi  Regum  decimo.  Et  prophetiam  eius  expla- 
nat  subdens:  Prophetavit,  quia  lesus  moriturus 
erat  pro  gente. 

70.  (Vers.  52.).  Et  non  tantum  pro  gente,  sci- 
licet  ludaeorum;  sed  ut  fdios  Dei,  qui  erant  di- 
spersi,  congregaret  in  unum ,  id  est ,  ut  praedesti- 
natos  ad  unitatem  Ecclesiae  colligeret.  Haec  congre- 
gatio  praedicta  est  Isaiae  undecimo  * :  «  Congregabit 
profugos  Israel  et  dispersos  luda  coUiget  a  quatuor 
plagis  terrae  »;  et  Isaiae  sexagesimo:  «  Filii  tui  de 
longe  venient » ;  supra  decimo :  «  Alias  oves  habeo , 
quae  non  sunt  ex  hoc  oviii ,  et  illas  oportet  me  ad- 
clucere,  et  vocem  meam  audient,  et  fiet  unum  ovile 
et  unus  pastor».  Cum  auctoritate  hmnana  et  di- 
spensatione  divina  concurrit  subditorum  concordia; 
propterea  subdit: 

71.  (Vers.  53.).  Ab  illo  igitur^  die  cogitave- 
runtj  ut  interficerenf  eum,  nullo  iam  contradicente; 


De  comma 
ni  cODCor 
dia. 


quia,  etsi  prius  qaaererent,  sicut  dicitur  supra  se- 
ptimo  et  oetavo:  «  Quid  me  quaeritis  interficere » ? 
tamen  non  ita  definito  consilio,  De  hoc  Proverbiorum 
decimo  octavo^ 

72.  (Vers.  54.).  lesus  ergo  iam  non  palam '  Teniam. 
ambulabat,  Tangitur  hic  tertium,  scilicet  Christi  oc- 
cuUatio.  Occnli3it,  id  est  declinat,  non  timore,  sed 
nostra  insti^uctionej.non  ut  mortem  fugiat,  sed  ut 
tempus  congruum.  veniat;  unde  dicit:  lesus  ergo  iam 
non  palam  ambulahat  apud  ludaeos ,  sed  abiit  in 
regionem  iuxta  desertum ,  secundum  humanum  mo- 
dum  loca  secretiora  quaerens ,  in  civitatem ,  quae 
dicitur  Ephrem.;  et  ibi  morabatur  cum  discipulis 
suis.  De  lioc  Augustinus  ^ :  «  Apparet ,  non  esse  pec- 
catum ,  si  fideles ,  qui  sunt  membra  Christi ,  oculis 
persequentium  se  subtrahant  et  furorem  scelerato- 
rum  potius  iatendo  devitent,  quam  se  offerendo  ma- 
gis  accendant » .  ludaeos  fugiebat  et  cum  discipulis 
manebat;  supra  decimo^:  «Oves  illum  sequuntur 
et  vocem  eius  audiunt ». 

73.  (Vers.  53.).  Proximum  autem  erat  Pascha.  Qaarmm. 
Tangitur  hic  quartum,  scilicet  Christi  latentis  in- 
quisitip,  quae  fiebat  ab  eis  qui  ascenderant  ad  diem 
festura ;  quia  Christus  in  diebus  festivis  solebat  ascen- 
dere.  Propterea  dicit:  Erat  autem  proximum  Por 
scha,  dies  festus,  ludaeorum,  Per  antonomasiam 
Pascha  festiva  dies  dicitur ,  quod  fiebat  mense  primo, 
scilicet  ApriU;  Exodi  duodecimo^^:  «  Mensis  iste  vo- 
bis  principium  mensium;  primus  erit  in  mensibus 
anni.  Decima  die  mensis  huius  tollat  unusquisque 
agnum  per  familias  et  domos  suas  »  etc.  Et  ascen- 
derunt  multi  lerosolymam  de  regione  ante  Pascha, 
ante  scilicet  diem  festum.  Et  ratio  subditur :  Utsan- 
ctificarent  se  ipsos,  quia  nullus  audebat  iramundus 
comedere  Pascha;  Numerorum  nono*^:  «  Homo,  qui 


^  Plures  codd.,  ut  ABiKLM,  a  voluntate,  quod  tamen 
cum  connexis  minus  convenit. 

*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  65,  (alJas  64.)  n.  4 :  Vides, 
quanta  sit  pontiflcalrs  potestas!  Quia  enim  pontiflcatum  sortitus 
erat,  licet  indignus,  prophetavit,  quid  diceret,  ignorans;  gratia 
eius  tantum  ope  usa  est,  impurum  vero  cor  non  tetigit  etc. 
Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  49.  n.  27. 

'  Vers.  S.  —  Sequitur  I.  Reg.  10,  10,  Inferius  pro  quia 
fesus  Vulgata  quoniam  lesus. 

*  Vers.  12.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  60,  4.  et  loan. 
10,  16.  —  August.,  in  loan.  Evang.  ir.  49.  n.  27:  Haec  au- 
tem  secundum  praedestinationem  dicta  sunt;  nam  neque  oves 
eius  neque  fllii  Dei  adbnc  erant,  qui  nondum  crediderdnt. 

•*  Vulgata  et  H  ergo,  ed.  et  N  itaque^  —  Sequuntur  Joan. 
7,  20,  et  8,  40. —  Post  quaererent  ed.  adJit  eum. 

*  Ed.  allegat  v.  1.  seqq.:  Occasiones  quaerit  qui  vult 
recedere  ab  amico;  omni  tempore  erit  exprobrabilis  etc.  — 
Chrysost.,  in  loan.  homil.  65.  (alias  64.)  n.  1.  in  fine:  «  Sed 
tunc  [loan.  5,  18.  et  7,  20.]  qmerebant,  nunc  autem  id  sta- 
tuerunt  et  rei  manum  admoverunt».  Glossa  inierlinearis :  Non 
quin  et  prius,  sed  modo  definile.  —  Pro  Proverbiorum  C  E 
leremiae  (1 8, 1 8 :  Venite,  et  cogilemus  mala  contra  Teremiam  etc. ; 
cfr,  ibid.  v.  12.). 

'  Vulgata  in  pakm.  —  Inferius  post  Occultat  ed.  cum 
Gorrano  addit  enim  se. 


®  In  loan.  Evang.  tr.  49.  n.  28:  Non  quia  potentia  eius 
defecerat...  sed  in  hominis  inflrmitale  vivendi  exemplum  disci- 
pulis  demonstrabat,  in  quo  appareret,  non  esse  peccatum,  si 
fldeles  eius,  qui  sunt...  se  subtraherent...  devitarent...  accende- 
rent.  —  Pro  persequentium ,  quod  cum  textu  originali  exhibent 
E  N,  K  M  cum  Gorrano  infidelium,  ed.  cum  aliis  codd.  fide- 
lium.  Superius  pro  diciiur  Ephrem  plurimi  codd.  est  Ephrem, 
sive  Ephraim,  sive  Ephron,  civitas  tribus  ludae  (losue  15,  9.) 
et  prope  Belhel  (II.  Paralip.  13, 19.).  Gfr.  Hieron.,  de  Situ  et  no- 
minibus  locorum  Hebraic.  Epkraim,  Flavius  losephus  (de  Bello 
lud.  IV.  9 ,  9.)  refert ,  Ephraim  a  Vespasiano  esse  expugnatam. 

®  Vers.  4. 

^^  Vers.  2.  seqq.  Ed.  cum  M  subiungit:  Et  Numerorum 
9,  4.  seqq.:  Mense  primo  facianl  filii  Israelpliase  in  tempore 
suo,  quarta  decima  die  mensis  huius  ad  vesperam  etc.  —  Su* 
perius  pro  Aprili  ed.  Martio*  Hieron.,  Comment.  in  Aggaei  2, 
19.  seqq.:  Nisan  enim  apud  Hebraeos  mensis  est  primus,  qui 
appellatur  mensis  novorum;  eo  tempore,  quo  Pascha  faciunt, 
id  est  incipiente  veris  exordio,  qui  secundum  lunae  cursum 
saepe  quandam  partem  niensis  Martii  possidet,  interdum  inci- 
pit  in  Aprili.  Ergo  si  Nisan  Aprilem  intelligimus  etc. 

**  Vers.  10.  seq.  Glossa  ordinaria  (ex  Beda)  in  hunc  lo- 
cum:  Praecipitur,  ut  qui  longius  habitabant,  vel  immundi  in 
anlma  fuerant,  in  secundo  mense  Pascha  faciant  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XI. 


409 


fuerit  immundus  super  anima,  vel  in  via»  faciat  phase 
in  mense  secundo  » ;  infra  decimo  octavo  ^ :  «  Ut  non 
contaminarentur ,  sed  manducarent  Pascha».  Hi  ve- 
nerunt  se  exterius  mnndare ,  sed  interius  per  volun- 
tatis  homicidium  inquinare;  unde  dicit: 

74.  (Vers.  86.).  Quderehant  ergo  lesum,  scili- 
cet  ad  perdendura ;  Psalmus  ^ ;  «  Confundantur  et  re- 
vereantur  qui  quaerunt  aDimam  meam,  ut  auferant 
eam  ».  Et  colloquebantur  ad  invicem,  in  templo 
stantes.  Et  modus  quaerendi  subditur ;  Quid  putatis, 
quia  non  venit  ad  diem  festum  ?  Ista  quaestio  flebat 
in  templo.  Unde  impletum  est  iflud  leremiae  septimo ' : 
«  Spelunca  latronum  facta  est  domus  ista,  in  qua  in- 
vocatum  est  nomen  meum  » ;  unde  Matthaei  vigesimo 
primo :  «  Vos  fecistis  eam  speluncam  latronum » . 
Quare  autem  sic  quaererent,  insinuat  Evangelista: 
Dederant  autem  pontifices  et  Pharisaei  mandatum, 
ut,  si  quis  cognoverit,  ubi  sit,  indicet,  nt  appre- 
hendant  eum.  Simile  mandatum  perversum  dedit 
Saul  de  Davide  primi  Regum  vigesimo  tertio  * :  «  Con- 
siderate  et  videte  omnia  latibula  eius ,  in  quibus  ab- 
sconditur.  Quod  si  in  terra  se  obstnixerit ,  perscru- 
tabor  eum  in  cunctis  millibus  luda». 

QUAESTIONES. 

75.  Quaest.  I.  Quaeritur,  utrum  ludaei  pecca- 
verint  in  dando  isto  consilio  ?  —  Quod  sic,  videtur, 
quia  reprehenduntur  principes  sacerdotumet  Phari- 
saei ,  quod  Dominum  occiderunt  sive  occidi  fecerunt, 
et  ipse  Dominus  reprehendit  eos  supra  septimo  ^. 

Quod  non,  videtur :  1 .  Quia  voluntas  Dei  erat, 
quod  Christus  occideretur:  ergo  in  volendo  ipsum 
occidere  conformabant  voluntatem  suam  voluntati 
divinae;  et  si  hoc:  ergo  non  peccabant^. 

2.  Item,  ipse  Dominus  voluit  Filium  suum  pati  "^; 
sed  noh  potuit  pati,  nisi  interficeretur ;  et  ludaei 
interfecerunt :  ergo  voluit,  quod  ludaei  interficerent. 


3.  Item,  ad  hoc  venit,  ut  pateretur;  ergo  si 
ludaei  non  interflcerent ,  adventus  eius  frustraretur : 
ergo  cum  adventus  eius  eflicaciam  habuerit  ex  lu- 
daeorum  consilio,  videtur,  quod  ludaei  non  pec- 
caverint. 

Responueo  :  Dicendum ,  quod  ludaei  peccaverunt  »««?• 
et  ratione  actus  et  ratione  intentionis,  Ratione  aetus, 
quia  voluerunt  occidere  eum  quem  sciebant  innocen- 
tem  esse,  quod  nuUo  modo  bene  potest  fieri^.  Ra- 
tione  intentionis,  quia  non  intendebant  implere  di- 
vinam  voluntatem,  sed  suam  satiare  invidiam. 

1 .  2.  Quod  ergo   obiicitur ,  quod  Deo  placuit  Ad  i.  2. 
mors   Christi ;   dicendum ,  quod   activa  occisio  fuit 
permissa,  sed  passiva  fuit  beneplacita,  sicut  est  in 
passionibus  Sanctorum ;  quia  illi  occidebant  mala  vo- 
luntate,  et  Christus  patiebatur  bona^. 

3.  Quod  quaeritur,  quod  frustra;  dicendum ,  Ad  3. 
quod  non ;  quia  alius  modus  erat  Deo  possibilis  *^,  et 
Deus  per  malos  ministros  multa  bona  implet,  sicut  per 
diabolum  probat  Sanctos;  et  tamen  diabolus  non  facit 
nisi  demereri,  sed  Deus  actum  ordinat  in  bonum. 

76.  Quaest.  II.  Quaeritur,  utrum  Caiphas  pecca- 
verit  in  dando  illud  consilium?  —  Quod  non,  videtur : 

1.  Per  textum,  quia  dicitur  in  littera^S  quod 
non  dixit  a  semetipso;  et  per  hoc  innuitur,  quod 
dixit  a  Spiritu  sancto:  ergo  si  quod  est  a  Spiritu 
sancto  non  est  peccatum  etc. 

2.  Item,  dicit^^  quod  prophetavit,  cum  esset 
pontifex:  ergo  si  actus  prophetandi  bonus  est,  non 
dedit  malum  consilium,  sed  bonum :  ergo  non  peccavit. 

Sed  contra:  Ipse  hoc  verbo  intendebat  dare 
consilium,  quod  Christus  occideretur:  ergo  in  dando 
istud  consilium  erat  homicida  etc. 

Respondet  Praepositivus  **,  quod  Caiphas  in  mala  Resp.  Prae- 
voluntate  peccavit ,  sed  in  illius  consilii  propala- 
tione  non  peccavit;  quia  Spiritus  sanctus  usus  est 
eo  sicut   instrumento,  et  sicut  usus  fuit  asina  Ba- 
laam  ^*.  Unde  illius  locutio  non  fuit  fructus  malae 


*  Vers.  28.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  65.  (alias  64.) 
n,  2;  Mira  sanctificatio  cum  sanguinaria  voluntate,  cum  cruen- 
tatis  manibus.  —  Inferius  pro  voimtatis  homicidium  Gorranus 
voluntatem  homicidii,  ed^  contammatam  volmtatem  et  homi- 
cidam  mentem^ 

«  Psalm.  39,  i 5, 

3  Vers,  M.  ^  Sequitur  Matth.  21,  43. 

*  Vers.  23. 

®  Vers.  20;  cfr.  infra  ia,  &.  August,  Enarrat.  in  Ps.  63. 
n.  4:  Et  vos,  0  ludaei,  oceidistis.  Unde  occidistis?  Gladio  lin- 
guae...  et  quando  percussistis,  msi  quando  clamasUs:  Cruci' 
figej,  crucifige? 

*  Cfr.  I.  Sent.  d.  48.  a.  1.  q.  2. 

'  Rom.  8,  32:  Qui  etiam  proprio  Filio  suo  non  pepercit, 
sed  ppo  nobis  omnibus  tradidit  illum. 

®  Cfr.  supra  c.  7.  n.  28.  et  c,  8.  n.  57. 

*  Cfr.  I».  Sent.  d.  20.  dub.  3.  et  4, 
^«  Vide  UI.  Sent.  d.  20.  q.  6. 

"  Vers.  51,  ^  Vers,  51. 

"  Sum.  p.  ILquaestioBe:  Utrttm  omms  acHOy  m  qmnkwm 

est  aciiQ,  uk  a  JO0O,  cuius  solutionem  ipse.ita  exprimit:  «  Nos 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


in  hanc  sententiam  declinamus,  quod  actiones  malae  nullo 
modo  a  Deo  sunt...  Primo  ergp  obiicientes  adversariis  nostris, 
postea  his  quae  nobis  obiici  possunt,  respondemus  ».  Inter  ea 
quae  contra  ipsum  obiici  possunt,  occun*it  et  hoc  argumen- 
tum:  «Item  Caiphas  a  se  ipso  non  dixit:  Expedit  nobis  etc., 
sed  cum  esset  pmtifea^  anni  illius,  prophetavit;  Caiphas  dixit 
iliud  a  Spiritu  sancto:  ergo  dictio  eius  fuit  a  Spiritu  saneto; 
et  ipsa  fuit  peccatum :  ergo  aliqua  actio ,  quae  fuit  peccatuiD , 
fuit  a  Spiritu  sancto;  eadem  rationeet  de  qualibet  alia  acUone, 
quae  est  peccatum ,  dicendum  est,  quod  eat  a  Spiritii  sancto». 
Ad  hanc  obiectionem  ipse  respondet:  Quod  lertia  obiicitur  de 
Caipha,  respondent  magistri  nostri,  quod  eius  actio  n)ala  fuit 
et  non  a  Deo ;  sed  quod  occwrerint  ei  talia  verba ,  ex  quibus 
sensus  ille  potuit  fieri,  quem  habuit  Evangelista;  hoc  fuit  a 
Spiritu  sancto.  Nobis  antem  videtur,  quod  actio  eius  nuUo 
modo  mala  fuit  et  nullo  modo  processit  ex  mala  voluntate, 
quam  habuit,  et  quod  voluit  dicere  non  dixit,  et  dtxit  quod  se 
dicere  non  putavit  (Ita  cod.  Tudertinus  71,  fol.  100.  v.  et 
401.  r. ,  qui  Summam  Praepositivi  ineditam  continet). 

1*  Cfr.  Num.  22,  28.  seqq.  Cfr,  Origen.,  CoromeDt.  in  loan. 
tom.  28.  n,  12.  seq.,  ubi  etiam  hoc  exemplum  affertur  et  di- 

52 


410 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


voluntatis;  quia  voluntas  non  fuit  nisi  mala,  locutio 
non  fuit  nisi  bona.  —  Dicendum  tamen,  quod  Cai^ 
phas  non  tantum  protulit  ut  asinus,  sed  ut  homo 
perversus ,  intendens  per  hoc  persuadere  malum  \ 
Unde  dicendum ,  quod  istius  sermonis  principium 
Rwp.  M- duplex  fuit:  interius  formativum ,  sciUcet  divina  in- 
spiratio,  et  haec  simpliciter  bona ;  et  Caiphae  irh 
tentio,  et  haec   siropliciter  mala.   Et  secundum  il- 


ctoris. 


lud  duplex  principium  duplex  respondet  intellectus 
in  sermone:  primus  est  carnalis,  et  iste  fuit  ma- 
lus ,  ad  vitandam  Romanorum  offensionem ;  secundus 
est  spiritualis  et  bonus,  propter  humani  generis 
salvationem.  Et  sic  concedendum ,  quod  peccavit  ^ ; 
et  aliquis  propheta  potest  peccare,  sic  praedicendo, 
sicut  miracula  faciendo,  quando  suam  pervertit  in- 
tentionem. 


Capitulum  XII. 


1.  lesus  ergo  ante  sex  dies  etc.  Postquam  de- 
scripta  est  ludaeorum  conspiratio,  describitur  hic  se- 

secando,  de  cundo  ipsius  Toboratio;  robur  accepit  ipsa  conspi- 
niscorrobo-  ratio  ex  proditons  mdignatione.  Haec  igitur  proditoris 
taor.  mdignatio  ortum  habuit  ex  avantia ,  sed  occasionem 
ex  effusione  unguenti  facta  in  convivio.  Ideo  descri- 
bitur  per  hunc  modum:  primo  describitur  convivium 
Domini ;  secxmdo,  effusio  unguenli;  ieriio,  indigna- 
tio  ludae;  quarto,  excusatio  Maria^, 

(Vers.  1.).  Convivium  Christo  Domino  factum 
Expo8iUpiit-est,  ubi  erat  suscitatus  Lazarus,  ante  diem  festum 
Primiim.  por  sex  dies ;  unde  dicit :  lesus-  ergo  ante  sex  dies 
Paschae ,  id  est  sexto  die  ante  Pascha  ^,  ve-nit  Be- 
ihaniam ,  ubi  Lazarus  fuerat  mortuus ,  quem  su- 
scitavit  lesUfS,  Ibi  factum  est  convivium  in  praesen- 
tia  Lazari  suscitati;  unde  dicit: 

2.  (Vers.  2.).  Fecerunt  autem  ei  coenam  ibi; 
quia  Apocalypsis  tertio*:  «  Si  quis  aperuerit  mihi 
ianuam,  introibo  ad  illum  et  coenabo  cum  illo,  et 
ipse  mecum  » .  Et  licet  in  praesentia  Lazari  fieret , 
Lazarus  non  ministrabat ,  sed  manducabat ,  ut  resur- 
rectionis  veritas  probaretur;  Marci  quinto  de  puella 


suscitata,  «  iussit  illi  dari  manducare  »  etc.  Propter 
quod  dicit:  Et  Martha  ministrabat,  Lazarus  vero 
unus  erat  ex  discumbentibus  cum  ipso  ^.  Semper 
Martha  ministrat  et  soUicita  est  tanquam  prudens 
mulier;  unde  Lucae  decimo:  «Domine,  non  esttibi 
curae,  quod  soror  mea  reliquit  rae  solam  ministra- 
re  »  ?  Ideo  per  eam  recte  vitam  activam  intelligimus, 
quae  sollicitudinibus  anxiatur. 

3.  (Vers.  3.).  Maria  ergo  accepit  libram.  Tan-  secandum. 
gitur  hic  secundum ,  scilicet  effusio  unguenti ,  quae 
facta  est  a  Maria,  quae  non  discumbebat  nec  mini- 
strabat,  sed  ipsa  Dominum  speciali  refectione  pasce- 
bat;  unde  circa  eum  vehementl  devotione  flagrabat^ 
cuius  devotio  exprimitur  in  unguento  efifuso.  Propter 
quod  dicit:  Maria  ergo  aecepit  libram  unguenti; 
magna  fuit  unguenti  quantitas,  quia  raagnaerat  de- 
Yotio;  non  cuiusiibet  modi,  sed  nardi,  id  est  de 
nardo.  Nardus  est  herba  aromatica,  sicut  dicit  Isi- 
dorus'',  quae  vehementis  est  odoris;  propter  quod 
dicitur  in  Canticis  primo:  «  Dum  esset  rex  in  ac- 
cubitu  suo,  nardus  mea  dedit  odorem  suum  ».  De 
spicis  nardi  fit  pretiosum  unguenlum;  unde  dicitur 


citur,  quod  «profecto,  si  quis  propheta  est,  is  quidem  pro- 
phetat;  sin  vero  quis  propbetat,  non  conUnuo  etiam  est  pro- 
pheta;  tanquam  si  de  re  alia  quapiam  meliore  dicerem:  Si 
quis  est  iustus,  ius  etiam  persequitur:  at  si  quis  ius  persequitur^ 
non  tamen  statim  iustus  est;  id  quod  intelliges  notans  dictum 
illud  [Deut.  1 6 ,  20.] :  luste  quod  iustum  est  persequeris  »  etc, 
Subinde  solvitur  quaestio :  An  qui  prophetat,  is  omnino  e  Spi- 
ritu  sancto  propbetet?  Et  respectu  Balaam  urgentur  Num.  23,  5: 
Dominus  autem  posuit  verbum  in  ore  eius  etc.  et  v.  46:  Cui 
cumr  Bominus  occurrisset  posuissetque  verbum  in  ore  eim  etc. 
Cfi*.  in  Num.  homil.  15.  n.  1 ,  ubi,  praemissis  ils,  in  quibus 
reprebenslbilis  ostenditur  Balaam,  v.  g.  quod  conlra  prohibi- 
tionem  Dei  pergit  ad  regem  etc,  ait :  «  Rursus  laudabilis  osten- 
ditur,  cum  verbum  Dei  ponitur  in  ore  eius,  cum  Spiritus  Dei 
flt  super  eum,  cum  de  Christo  prophetat »  etc.  —  Ed.  post  et 
sicut  addit  Angelus,  Immediate  post  codd.  cum  Gorrano  omit- 
tunt  illius  locniio,  et  pro  malae  voluntatis  ed.  substituit  eius 
voluntatis. 

*  Ambros.,  in  Ps.  118.  serm.  15.  n.  10:  Allud  dicere  vo- 
lebat  [Caiphas],  aliud  significabat.  Cfr.  supra  pag.  408,  nota  2. 
verba  Chrysost.  —  Subinde  post  principium  duplex  fuit  ed. 
prosequitur:  fntentio  formata  et  divina  inspiratio,  Divina  m- 
spiratio,  ethaec  svmpliciter  etc;  Gorranus  sic:  interius,  ethoc 
fuit  propria  voluntas  et  divina  inspiratio;  propria  voluntas 
fuit  simpliciter  etc. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  19.  dub.  1.  —  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  49.  n.  27 :  Hic  docemur,  etiam  per  homines  malos  prophe- 


tiae  Spiritum  futura  praedicere.  De  miraculis  malorum  cfr.  su- 
pra  pag.  279,  nota  4.  —  Superius  codd.  et  Gorranus  omittunt 
est  spirUuaUs  et  Inferius  pro  sic  praedicendo,  sicut  miracula 
faciendo  (ita  A)  alii  codd.  cum  Gorrano  sicui  praedicando 
sicut  miracula  faciendo,  ed.  sicut  pra^edicevido ,  sic  miracula 
faciendo. 

•  Tbeophylact.,  in  hunc  locum:  Decima  quidem  mensis 
[primi  scil.  Nisan]  accipiunt  ovem  immolandam  in  Pascha  [cfr. 
Exod.  12,  3.],  et  ex  eo  tempore  requirere  incipiunt  quae  ne- 
cessaria  ad  festum.  Deaique  et  coena,  quae  ante  sex  dies, 
quaeest  nona  mensis,  lautius  epulantur  et  initia  festivitatis  iilo 
die  faciunt.  Petr.  Comestor ,  Histor.  scholasdca,  in  Evang.  c.  1 16 : 
lesus  ergo  ante  sex  dies  Paschae,^  Sabbato  scilicet  ante  Ra- 
mos  Palmarum,  quae  dies  sexta  erat  ante  Pascha,  si  numere- 
mus  ipsum  et  diem  Paschae  cum  quatuor  interpositis. 

*  Vers.  20.  —  Subinde  allegatur  Marc.  6,  43.  — Inferius 
voci  Lazarus  ed.  cum  C  addit  tamen. 

*  Vulgata,  quam  ed.  cum  uno  alteroque  cod.  sequitur, 
cum  eo.  —  Sequitur  Luc.  10,  40.  Cfr.  supra  11,  20.  n.  31. 

•  Plures  codd,  fragrabat 

^  Libr.  XVII.  Etymolog.  c.  9,  quod  est  de  herbis  aro- 
malicis  etc,  ubi  n.  3 :  Nardus  herba  est  spicosa...  quarum 
alia  Indica,  alia  Syriaca  vocatur...  Est  autemlndica  multiformis, 
sed  melior  Syriaca,  levis,  fulva,  comosa,  spica  parva,  odora- 
tissima,  cyperum  simulans...  Nardus  Celtica  a  regione  Galliae 
nomen  traxit.  Nascitur  enim  saepius  in  Liguriae  alpibus...  FIos 
eius  tantum  propter  odorem  bonus  etc.  —  Sequitur  Cant.  1 ,  11. 


\ 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XII. 


411 


Tertiam. 


Marci  decimo  quarlo  ^ :  «  Nardi  spicati  » .  Pisiici ; 
Giossa :  «  id  esl  fidelis  » ,  ad  differentiam  sophisticati ; 
pretiosi,  quia  magni  pretii  eralet  valoris.  Etunxit 
pedes  lesu^;  et  domus  impleta  est  ex  odore  un- 
guenti.  Ad  litteram,  ludaei  unguentis  valde  odoriferis 
utebantur;  ideo  Dominus  pretiosissimum  unguentum 
sibi  oflferri  praecepit,  Exodi  trigesirao  ^,  et  aliis  illud 
prohibuit;  unde  vocavit  illud  sanctum  sanctorum, 
quod  esset  « in  odorem  suavissimum  Domino  » . 

4.  (Vers.  4.).  Dixit  ergo  unus  ex  diseipulis 
eius ,  ludas,  Tangitur  hic  tertium ,  scilicet  indigna- 
tio  ludae  contra  mulierem ,  quia  unguentum  effude- 
rat ;  propter  quod  dicit :  Dixit  e?*go  unus  ex  disci-r 
pulis  eius,  ludas  Iscariotes,  qui  erat  eum  tradi- 
turus ,  propter  avaritiam  scilicet ;  et  propter  avaritiam 
dicit : 

5.  (Vers.  S.).  Quare  hoc  unguentum  non  ve- 
niit  trecentis  denariis  et  datum  est  egenis  ?  Matthaei 
vigesimo  sexto  * :  «  Ut  quid  perditio  haec  ?  Potuit 
enim  venumdari  mullo  et  dari  pauperibus  » .  Et  quia 
videbatur  hoc  dixisse  ex  pietate,  ostendit  Evangeli- 
sta,  quod  hoc  dixit  ex  cupiditate;  propter  quod 
dicit: 

6.  (Vers.  6.).  Dixit  autem  hoc,  non  quia  de 
egenis  pertinebat  ad  eum,  quia  de  pauperibus  non 
curabat ;  quocontra  Ecclesiastici  quarto  * :  «  Fili ,  elee- 
mosynam  pauperis  ne  defraudes,  et  oculos  tuos  ne 
transvertas  a  paupere  »  etc. ;  sed  quia  fur  erat  et 
loculos  habens,  tanquam  dispensator,  ea  quaemit- 
tebantur,  portabat,  id  est ,  asportabat  et  furabatur , 
et  ideo  gaudebat,  quando  plura  dabantur  ;  unde  pro- 
pter  avaritiam  suara  vendidit  Dominum ;  unde  dici- 
tur  Matthaei  vigesimo  sexto^,  quod  «  abiit  ad  prin- 
cipes  sacerdotum  et  dixit :  Quid  vultis  mihi  dare ,  et 
ego  vobis  eum  tradam  »  ?  Unde  Chrysostomus :  «  Ava- 
ritia  cor  in  servitutem  redigit,  haec  proditorem  fe- 
cit  ludam  et  Giezi  leprosum  et  Ananiam  morti  tra- 
didit  » . 


7.  (Vers.  7.).  Dixit  ergo  eis  ^  lesus.  Tangitur  Quartum. 
hic  quartum,  scilicet  excusatio  Mariae,  quiaei  lu- 

das  insultabat  quasi  de  male  facto ;  et  vult  Dominus 
ostendere ,  quod  melius  fecit ,  quam  si  dedisset  pau^ 
peribus ;  propter  quod  dicit :  Sinite  ®  illam ,  id  est , 
nolite  esse  molesti  ei.  Non  eos  culpat^  sed  Mariam 
excusat  t  Ut  in  diem  sepulturae  meae  servet  illud^ 
quod  quidem  mehus  est  quam  dare  egenis. 

8.  (Vers.  8.).  Pauperes  enim  semper  vobiscum 
habebitis  ^ ;  Deuteronomii  decimo  quinto :  «  Non  dee- 
runt  pauperes  in  terra  habitationis  vestrae  ».  Me 
autem  non  semper  habebitis,  secundum  corporalem 
praesentiam ;  infra  decimo  sexto  :  «  Ad  Patrem  vado , 
et  iam  non  videbitis  me  »;  et  ideo  magis  expedit, 
mihi  humanitatis  beneficium  exhiberi;  ideo  non  de- 
betis  esse  molesti ;  Matthaei  vigesimo  sexto :  «  Quid 
molesti  estis  huic  mulieri  ?  Opus  enim  bonum  ope- 
rata  est  in  me  ». 

9.  Spiritualiter  sunt  hic  duo  notanda,  quod  Expositio 
scilicet  fuerit  illud  convivium,  et  quod  unguentum.  de  duobus. 
—  Et  nolandum,  quod  triplex  convivium  legimus    vivinm?" 
Domino  factum :  primura ,  a  Matthaeo,  publicano  con- 

verso ;  Matthaei  nono  ^^ :  Eo  discumbente  in  domo , 
ecce,  multi  publicani  et  peceatores  discumbebant 
cum  eo ;  hoc  est  convivium  poenitentium.  —  Se- 
cundum ,  a  Simone,  Pharisaeo ;  Lucae  septimo  ^^ :  Ro- 
gabat  lesum  quidam  Pharisaeus,  ut  manducaret 
cum  illo ;  hoc  est  proficientium ,  quia  Pharisaei  Le- 
gem  servabant.  —  Tertium ,  a  Maria ,  Martha  et  La- 
zaro  in  Bethania,  ut  hic.  Bethania  est  domus  obe- 
dientiae^^,  et  haec  est  religio,  in  qua  sunt  homines 
in  statu  perfectionis ,  secundum  illud  Matthaei  decimo 
nono  :  Si  vis  perfectus  esse,  vade  et  vende  omnia, 
quae  habes ,  et  da  pauperibus ;  et  hoc  est  con vivium 
perfectorum, 

10.  Nota  similiter  de  unguento  secundum  spi-  Tripiex  un. 
ritualem  intelligentiam ,  quod  tripkx  est,  unde  et  ^^"'°"^' 
ter  Maria  unxisse  Dominum   legitur.  Est  enim  un- 


*  Vers.  3.  —  Glossa  ordmaria  (ex  August.):  Preiiosum 
«nguentum  flt  de  nardo,  raaxime  de  spicis;  hic  autem  dicitur 
pisiici  a  loco,  unde  eratj  et  interpretatur  fidelis  [i^iaTi?  i.  e. 
fides],  non  aUa  admixtione  corrupti.  —  Subinde  plures  codd. 
propter  nimiam  abbreviationem  dubiae  sunt  lectionis:  legi 
quippe  potest  vel  sophisiici  vel  sophisticati ;  liaec  ultima  lectio 
ab  aliis  codd.  Insinuatur  et  conflrmatur  a  S.  Thom.,  Com- 
ment.  in  loan,  12,  lect.  1.  n.  4:  «Et  secundum  Augustinum 
dicitur  pistici  a  loco,  in  quo  nardus  oriebatur;  sed  meliusest, 
quod  exponatur  pistici,  id  est  fldelis,  hoc  esl  non  sophisticati 
per  aliquam  admixtionem ;  nam  pisiis  in  graeco  idem  est  quod 
fides  ».  Gorranus  legit:  ad  differentiann  nardi  sophisticatae» 
Cfr.  Du  Cange,  Glossarium  etc:  Sophisticare ,  adulterare,  cor- 
rumpere...  Vita  B.  Lidwinae  tom.  2.  April.  pag.  355:  Et  facto 
cataplasmate  de  balsamo,  ut  disserebat,  non  sophisticaio. 

'  Ed.  cum  Vulgata  addit  ei  extersii  pedes  eius  capil- 
lis  suis. 

*  Vers.  25.  seqq.,  ubi  etiam  (v.  36.) :  «  Sanctura  sanctorum 
erit  vobis  thymiama  ».  Verba  in  odorem  suavissimum  Domino 
inveniuntur  in  descriptione  variarum  oblationum ;  cfr.  Lev.  1 , 
^3;  2,  2. 


*  Vers.  8.  seq. 

*  Vers.  \ .  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  50.  n.  9 :  Porta- 
bat,  an  exportabat?  Sed  ministerio  portabat,  furto  exportabat. 

®  Vers.  15.  —  Chrysost,  in  loan.  homil.  65.  (alias  64.)  n.  3: 
Quos  capit  [avaritia]  in  servitutem  redigit,  ut  gravissima  do- 
mina...  haec  Giezi  ex  discipulo  et  propheta  leprosum  fecit;  haec 
Ananiam  perdidit;  haec  ludam  proditorem  fecit  etc.  —  Ed. 
post  Ananiam  addit  et  Saphiram. 

'  Ita  Vulgata  et  MN,  alii  codd. «'.  August.,  inrloan.  Evang. 
tr.  50.  n.  H:  Dixit  ergo  ei  lesus:  Sine  itlam, 

^  Cod.  E  primitus  Sine;  ita  HN  infra  n.  13;  cfr.  nota 
praeced. 

*  Vulgata  hic  et  paulo  inferius  habeiis,  —  Tres  seqq.  loci 
sunt  Deut.  15,  11;  loan.  16,  10.  et  Matth.  26,  10.  —  Cfr. 
August,,  in  loan.  Evang.  tr.  50.  n.  12.  et  13. 

^^  Vers.  10.  —  In  E  ea  quae  bic  de  spirituali  intelligentia* 
convwii  et  unguenii  (n.  9.  et  10.)  dicuntur,  primitus  omissa 
fuerunt,  a  secuuda  mami  suppleta  sunt  per  modum  schematis. 

"  Vers.  36.  Pro  Rogabat  multi  codd.  Inviiavii. 

"  Cfr.  supra  pag.  394 ,  nota  43.  —  Sequitur  Malth.  19,  21 . 
Cfr.  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  12,2. 


412 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


guentnm  contritimis,  quod  significatum  est  in  illo» 
Lucae  septimo  ^ :  Lacrymis  coepit  rigare  pedes  eiu$ 
et  unguerUo  ungebaL  —  Devotionis ,  et  hoc  signifl- 
catum  est  hic  et  Matthaei  vigesimo  sexto  ^ :  Cum  es- 
set  lesus  in  domo  Simmis  leprosi,  accessit  ad  eum 
mulier  habens  alabastmm  ungvmti  pretiosi  et  ef- 
fudit  super  caput  ipsius  recumbentis.  —  CompaS' 
sionis  y  et  hoc  Marci  ultimo  ^  :  Maria  Magdalena  et 
Maria  lacobi  et  Salome  emerunt  aromata,  ut  ve- 
Nota.  nientes  ungerent  lesum.  —  Primo  uoguento  inun- 
guntur  pedes ;  secundo ,  caput ;  tertio  vero ,  totum 
Domini  corpus^ 

QUAESTIONES. 

II.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit,*  quod  ante  sex  dies  Paschae  venit  Be- 
thaniam,  ubi  unctus  est  a  Maria: 

1.  Quia  Matthaeivigesimo  sexto^  dicitur:  Sci- 

conirarietas  ^z> ,  quia  post  Mduum  Poscha  fiet,  et  post,  quod 

in  domo  Simonis  unctus  est  a  Maria:  ergo  videtur 

per  biduum  ante,  et  hic  dicitur ,  quod  per  sex  dies. 

%  Item  obiicitur  de  hoc  quod  dicit,  quod  un- 

secvoiAsL.  xit  pedes ,  quia  dicitur  Matthaei  vigesimo  sexto^, 

quod  effudit  super  caput  eius.  Si  eflfudit  super  ca- 

put ,  quomodo  unxit  pedes  ? 

3.  Item ,  de  aha  contrarietale ,  quia  ibi  "^  dici- 
Tertia.  tur,  quod  vidcntes  discipuli  indignati  sunt;  hic 
autem  dicitur,  quod  unus  indignatus,  scilicet  pro- 
ditor. 

Ad  has  tres  contrarietates  solvitur  per  tres  re- 
Resp.  per  3  gulas  Augustiui ,  de  Consensu  Evangelistarum  ^ : 

f  vK  UXcl  9  * 

Prima,  quod  notandum,  quod  ahquando  unus 
Prima.  Evangelista  aliquid  dicit  secundura  seriern  historiae. 


alter  dicit  per  recapitulationem.  Et  per  hoc  solvitur 
primum;  quia  Matthaeus  reapitulando  dicit,  sicut 
ibidem  ostendit^. 

Secunda  regula  est,  quod  unus  omittit,  alter  secanda. 
dicit;  et  utrumque  factum  est,  sed  non  utrumque 
ab  utroque  dictum ;  sic  solvitur  secundum :  quia  et 
pedes  unxit  et  deinde  totum  super  caput  effudit  ^^. 

Tertia  regula  est ,  quod  mos  est  EvangeUstarum  xertia. 
pluralem  numerum  pro  singulari  ponere  per  synec- 
dochen ;  et  ideo  dixerunt  aUi ,  quod  discipuU  indi- 
gnati ,  loannes  exprimit  proprie ,  quis  fuerit  ^K 

12.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit  Evangeiista ,  1 .  quod  ludas  sic  dixit ,  non  quia  de 
egenis  pertinebat  ad-  eum,  —  Sed  contra :  Erat  di- 
spensator:  ergo  pertinebat. 

2.  Item  dicit,  quod  fur  erat  et  loculos  habe- 
bat;  unde  est,  quod  Dominus  volebat  furi  iocuios 
committere?  —  Videtur,  quod  daret  ei  occasionem 
peccandi. 

3.  Item ,  quare  noo  corripuit  eum  Dominus ,  ex 
quo  sciebat ,  eum  esse  in  peccato  ? 

4.  Item,  cum  Dominus  esset  in  extrema  pau- 
pertate  et  praecepisset  discipuiis  non  recipere  pecu- 
niam  ^^ ;  unde  est ,  quod  loculos  habebat  ? . 

1.  Dico  ad  primum,  (\^oApertinere  dupUciter  est:  Resp.  ad  i, 
aut  quantum  ad  affectum ,  aut  quantum  ad  officium  ^^ ; 

primo  modo  non  pertinebat,  secundo  modo  sic. 

2.  Ad  secundum  dico ,  quod  duplex  fuit  ratio ,  Ad  2. 
sciUcet  divini  iudicii  dispensatio  et  mstra  inMru- 
ctio:  divini  iudicii  dispensatio  in  hoc,  quod  Domi- 
nus  malo  eius  desiderio  satisfaciebat ,  sicut  avaros  in 
praesenti  ditat;  ut  etiam  ludas  non  haberet  excusa- 
tionem ,  quod  proderet  Dominum  propter  inopiam  ^*. 
Nostra  instructio,   quia   ostendit  Dominus,   quod 


1  Vers.  38. 

*  Vers.  6.  seq.  Plurimi  codd.  Cum  recumberet  etc,  cfr. 
Marc.  14,  8.  '  Vers.  1. 

*  Cfr.  Bernard.,  Serm.  87.  de  Diversis  (alias  52.  ex  Par- 
vis)  n.  6;  Serm.  90.  de  Diversis  (alias  55.  et  56.  ex  Parvis) 
per  totum;  Serm.  in  Cant.  serm.  10.  n.  4.  seqq.  et  serm.  12. 
n.  1.  seqq. 

*  Vers.  2.  et  6.  —  loan.  12,  1 :  lesas  ergo  ante  sex  dies 
Paschae  etc.  ^  Vers.  7. 

'  Matth.  26,  8,  —  loan.  12,  4:  Dixit  ergo  unus  etc. 

»  Libr.  II.  c.  78.  et  79.  n.  1 53-1 56. 

'  Loc.  cit.  n.  153:  Sed  qui  ita  moventur  [Matthaeum  et 
Marcum  esse  contrarios  loanni]  non  intelligunt,  Matthaeum  et 
Marcum  illud  quod  in  Bethania  de  unguento  factum  erat,  recapi- 
tulando  posuisse,  non  post  iltam  de  biduo  praedicationem  suam , 
sed  anta  iam  factum,  cum  adhuc  sex  dies  essent  ad  Pascha.  Non 
enim  quisquam  eorum,  cum  dixisset,  post  biduum  futurum 
Pascha,  sic  adiunxit  de  illo  facto  in  Bethania,  ut  diceret:  Post 
haee,  cum  esset  in  Bethania;  sed  Matthaeus  quidem:  Ctm  au- 
tem  esset,  inquit,  lesm  in  Betkania;  Marcus  autem:  Cum  esset 
Beikamae;  quod  utique  intelligitur,  et  antequam  illa  dicerentur , 
quae  ante  biduum  Paschae  dicta  sunt  etc.  Cfr.  supra  pag.  268, 
nota  2. 

^^  Ibid.  n.  165:  Ille  autem  calumniator,  si  tam  pertinaciter 
caeciis  est,  ut  Evangelistarum  concordiam  de  alabastro  fracto 
[Marc.  14,  3.]  frangere  conetur,  prius  aecipiat  perfusos  pedes. 


antequam  illud  fractum  esset,  ut  in  integro  remaneret,  unde 
etiam  caput  perfunderetur;  ubi  fractura  illa  totum  effunderet  etc. 

"  Loc.  cit.  n.  156.  Cfr.  supra  c.  6.  n.  12.  Responsio.  De 
synecdoche  cfr.  supra  pag.  405,  nota  8. 

*2  Cfr.  Luc.  9,  3.  et  58. 

**  Plures  codd.,  ut  A  B  D  H I K  L,  aut  quantam  ad  effectum, 
aut  qtmitum  ad  ,affe€tvm  (non  convoiit  cum  seq.  propositione 
nisi  membra  transponantur:  aut  quantum  ad  affectum  etc); 
nostra  lectio,  quae  exhibetur  ab  aliis  codd.,  ed.  et  Gorrano, 
confirmatur  etiam  a  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  12,  6,  ubi  ad 
obiectionem,  quod  pertinebat  ad  ludam  de  egenis,  quia  bur- 
sarius  Domini  erat,  sic  respondet:  Sed  ad  hoc  dicatur,  quod 
est  pertwmtia  ear  offlcio,  et  hoc  modo  bcne  pertinebat  ad 
eum;  et  perUnentia  ex  cura  affectuosa,  et  sic  non  pertinebat 
ad  eum ,  quia  non  curabat  de  miseria  egenorum  etc.  —  Infe- 
riuspost  non  pertinebat  ed.  addit  ad  ludam,  Gorranus  legit: 
ad  ludam  de  egenis  suboeniendis ,  sed  secundo  modo. 

"  Chrysost.,  in  loan.  homil.  65.  (alias  64.)  n..  2:  Quodsi 
quis  quaerat,  cur  furi  loculos  pauperom  commiserit  et  avarom 
dispensatorem  fecerit;  respondebimus,  rem  arca^nam  unum 
nosse  Deum;  quodsi  quidpiam  sit  coniectando  dicendum:  ut 
omnem  auferret  excusationis  causam.  Non  enim  dicere  poterat, 
se  ex  pecuniarum  amore  id  fecisse,  cum  posset  cu{»ditati  suae 
ex  loculls  facere  satis,  sed  ex  ingenti  nequitia,  quam  volebat 
Christus  cohibere,  indulgentia  erga  iilum  multa  lisus.  Cfr.  su- 
pra  c.  6.  n.  112. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


413 


parvam  vim   facit  in  divitiis  Ecclesianim,  sed  ma- 
gnam  in  thesauro  animarum  K 

3.  Ad  aliud  dicendumy   quod   non  corripuitj 
.  Ad3.  quia  sciebat,  quod  non  melioraretur ,  sed  peior  efli- 

ceretur;  nec  officium  ahstulit,  ne  proderet  crimen 
et  ad  maius  crimen  incitaret^. 

4.  Ad  aliud  dicendum,  quod,  sicut  dicit  Hiero- 
Ad  4.  nymus  ^,  Dominus   habuit  ioculos ,   non  ad  usum 

«atio  i.  suum ,  sed  magis  ad  usum  pauperum.  Unde  quando 
solvit  didrachraa,  misit  Petrum  ad  mare,  Matthaei 
decimo  septimo,  ubi  invenit  pretium  in  ore  piscis; 
quia  noiehat  ea  quae  data   erant  pauperibus ,   iu 

jRatio  2,  usum  suum  convertere.  —  Alia  ratio ,  ut  innotesce- 
ret  contra  haereticos^,  quod  liceret  Ecclesiae  suae 
divitias  possidere. 

13.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hocquod  di- 
cit  in  littera:  Sinite  illam,  ut  in  diem  sepuUurae 
meae  servet  illud-,  Si  enim  effuderat*  super  caput, 
quomodo  in  diem  sepulturae  poterat  conservare? 
Ad  hoc  respondefur  tripliciter:  uno  modo  lit- 
nesp.  1.  non  tera  exponitur  sic,  ut  servet  illud,  id  est  partem 
ex  illo  ®,  Sed  illud  non  valet ;  quia  non  unxit  Maria 

Resp.  2.  corpus  Domini  in  die  sepulturae.  —  Ideo  exponit  Vi- 
ctor':  se?'vet  illud^  id  est  devotionem  circa  illud, 
scilicet  devotionem  ungendi,  quia  voluit  corpus  Do* 

Resp.  3.  mini  ungere ,  quamvis  non  unxerit.  —  Alio  modo 
sic,  ut  fiat  vis  in  verbo  servandi;  servare^  dicitur 
contra  perdsre;  unguentum,  quod  in  terram  effimdi- 
lur,.  perditur,  sed  quo  mortuorum  corpora  condiun- 
iVLY^perdi  non  dicitur,  sed  servari.  Modo  voluit 
Dominus  contra  ludam  dicere,  quod  non  est  facta 
unguenti  perditio,  sed  conservatio  in  diem  sepultu- 
rae  praeveniendo ;  unde  dicitur  Marci  decimo  quarlo^; 


Praevenit  corpus  meum  ungere  in  sepulturam.  Et 
sic  intelligendum  est. 

14.  Cognovit  ergo  turba  muUa.  Praedetermi-  Tenio,  de 
nata  est  conspiratio  et  conspirationis  corroboratio  ^^ ;  Sis tmpiifi" 
tertio  hic  tangitur  conspirationis  anplificatio*  Pritis 
enim  cogitaverant  occidere  lesum,  hic  non  solum 
lesum,  sed  etiam  Lazarnm  suscitatum,  Et  ratio  erat: 
quia  multi  propter  eum  credebant  in  lesum  ",  Duo 
ergo  hic  notantur,  scilicet  credentium-  muUitudo 
et  perversitatis  luddeorum  amplifieatio. 

(Vers.  9.).  Credentium  muUitudo  facta  est  oc-Expo»it«>Kt. 

teralfs 

casione  suscitationis  Lazari;  propter  quo<ldicit:  Co- P"mam; 
gnovit  ergo  turba  multa  ex  tudaeis,  quia  iUic 
esset^^,  scilicet  in  Bethania;  et  venerunt,  non  pro- 
pter  lesum  tantum,  sed  ut  Lazarum  viderent,  qu6m 
suscitavit  a  mortuis,  Adhtic  infirmi  erant ,  quia  eo- 
runi  oculi  non  tantum  delectabantur  in  aspectu  au- 
ctoris,  sed  etiam  operum;  unde  eraiit  de  illis,  de 
quibus  dicitur  supra  secundo*^:  «  Multi  crediderunt 
in  eum ,  videntes  signa ,  quae  faciebat  »;  unde  mira- 
cula  videre  volebant ,  supra  sexto :  «  Sequebatur  le- 
sum  multitudo  magna,  quia  videbat  signa». 

13,  (Vers.  10.).  Cogitaverunt  autem  principes  ^^^^^^^^- 
sacerdotum,  Tangitur  hic  secundum ,  scilicet  conspi- 
rationis  et  perversitatis  amplifieatio  in  auctorem  ^*, 
quia  non  solum  in  Dominum  saeviebant,  sed  in  alios 
propter  eum ;  unde  dicit :  Cogitaverunt  autem  prin- 
cipes  sacerdotum,  ut  et  Lazarum  interficerent ,  non 
tantum  lesum ;  Isaiae  primo  ^^ :  «  Manus  vestrae  san- 
guine  plenae  sunt»;  et  ratio  subditur: 

16.  (Vers.  11.).  Quia  muUi  propter  iltum  abi" 
bant  ex  ludaeis  et  credebant  in  lesum;  et  ideo 
interficere  volebant.  Augustinus  *^-  «  Stulta  cogitatio! 


*  Theophylact.,  in  loan.  12,  4.  seqq.:  Nonnulli  aiunl,  ided 
eredilam  ludae  pecuniarum  dispensationem  ceu  minorem  aliis, 
Nam  pecuniis  ministrare  minus  est  quam  doctrinae;  sicut  etln 
Actis  [6,  2.]  dicunt  Apostoli ;  A^io»  licet  nobis ,  relicto  sermone, 
ministrare  mensis. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  50.  n.  \\:  Quare  furem  ad- 
misit,  nisi  ut  eius  Ecclesia  fures  patienter  toleret?...  Furem 
fioverat  nec  prodebat^  sed  potius  tolerabat  et  ad  perferendos 
malos  in  Ecclesia  nobis  exemplum  patientiae  demonstrabat.  Cfr. 
Chrysost.,  in  loan.  homil.  63.  (alias  64.)  n.  2.  —  Ed.  inci- 
taretur. 

'  Libr.  Ur.  Commenl.  in  Matth.  17,  26,  ubi  in  fine  ait, 
quod  « tantae  Dominus  ftaerit  paupertatis ,  ut  unde  tributa  pro 
se  et  Apostolo  redderet,  non  habuerit.  Quodsi  quis  obiicere 
voluerit;  et  quomodo  ludas  in  loculis  portabat  pecuniam?  re- 
spondebimus,  rem  pauperum  in  usus  suos  convertere  nefas 
putavit  nobisque  idem  tribuit  exemplum.  Cfr.  infra  1 3 ,  29.  — 
Ihferius  ailegatur  Matth.  17,  23-26. 

*  Aliis  omissis,   nominamus   Arnaldum   Brixiensem;   cfr. 
lom.   V.   pag.   3o4,  nota  9,  ubi  notatur  secundum  August.^y 
quod  eundem  errorem  Manichael  docuerunt-  —  Pro  dtvitias, 
pkires  codd.  decimas. 

*  Ita  multi  codd.  et  Gorranus,  alii  codd..et  ed.  effundatur^ 
Subinde  pro  conservare  ed.  conservari. 

*  Rupert  abbas  Tuitiens.,  in  hunc  locum:  Sine,  inquit,. 
ut  in  diem,.^  ac  si  dical:  Non  solum  non  vendatur,  ut  detur 
egenis,  verum  etiam  et  quod  nunc  habet,  nec  enim  totum  in 
me  iam  efTudit;  quod,  inquam,  nune  habet  unguentum  servet  et 


i  adhuc  ampKus  emat  ad  condiendum  corpus  meum,  quod  tuo 
scelere,  luda,  paulo  post  tradetur  ad  crucifigendum.  -^  De  seq. 
propositione  cfr.  Beda  (ex  quo  Glossa  ordinaria),  in  hunc  lo- 
cum,  ubi  ait,  quod  «  Mariae,  cui  ad  unctionem  mortui  corporis 
eius...  pervenire  non  liceret,  donatum  sit  viventi  adhuc  impen- 
dere  obsequium,  quod  post  mortem  celeri  resurrectione  prae- 
venta  nequiret.  Unde  bene  Marcus  [14,  8.]  Dominum  de  illa 
dixisse  testatur:  Quod  kabuit  haec,  fecit;  praevenit  ungere 
corpm  meumy>  etc, 

'  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  11.  —  Glossa  interlinearis 
in  loan.  12,  7:  Vi,  si  non  re,  impleat  tamen  devotione  post 
meam  mortem. 

^  Mulli  codd.  et  Gorranus  servari. 

®  Vers.  8,  ubi  Glossa  ordinaria  (ex  Beda)::  Quod  putatis 
perditionem  esse  unguenti,  officium  sepulturae  est  etc. 

**  Vide  supra  c.  11.  n.  64.  Divisionem  3. 

"  Jnfra  v.  11. 

"  Vulgata  est. 

"  Vers.  23;  sequitur  6,  2.  —  Superius  pro  awc^m  non- 
nulli  codd.  a^toris,  et  immediate  post  pro  sed  etiam  ed.  sed 
potius,  Gorranus  sed. 

"  Ita  plurirai  codd.,  DLM  auciore,  edv  cum  Gorrano 
adione,  quae  subinde  post  sed  addit  et. 

"  Vers.  1S. 

**  In  loan.  Evang.  te.  50.  n.  1i.:  0  slulta  cogitalio  et  caeca 
saevitia!  Dominus  Christus,  qui  suscitare  potuit  mortuum,  non 
posset  occisum.  [Haec  verba  tantum  allegantur  a  codd,  et  Gor- 
rano,  sequentibus  omissis]  etc. 


414 


COMMENT.  m  lOANNEM  C.  XII. 


Qoarto»  de 
conspiratio' 
ms  obsiiDa- 
tioDe  qoa- 
tnor. 


Primnm. 

De  modo  oc- 
carrendi. 


De  inodo  Jau^ 
daadi. 


De  modo 
procedendi. 


Dominus,  qui  suscitare  potuit  mortuum,  nonne  po- 
tuit  suscitare  occisum?  Quando  Lazaro  inferebatis 
necem,  nunquid  auferebatis  Domino  potestatem?  Si 
aliud  videtur  mortuus,  aliudoccisus;  ecce,  Dominus 
utrumque  fecit ;  et  Lazarum  mortuum ,  et  se  ipsum 
suscitavit  occisura».  Viam  salutis  claudere  volebant; 
Matthaei  vigesirao  tertio  ^ :  «  Ipsi  non  introistis,  et  alios 
inlroire  prohibuistis  » . 

17.  /n  ci^astinum  autem  etc.  Determinata  est 
conspirationis  amplificatio,  determinatur  hic  quarto 
et  ultimo  ipsius  per  obstinationem  malitiae  consum- 
matio.  Et  haec  obstinatio  occasionem  habuit  ex  ho- 
nore  Domino  exhibito,  propter  quem  in  miram  in- 
vidiam  prosilibant;  et  proceditur  sic.  Primo  deter- 
minatur  Christi  honorificatio ;  secundo,  honoris 
illius  per  Scripturam  wpprohatio;  tertio,  honorifi- 
candi  ratio;  quarto,  Pharisaeorum  malevolentis- 
sima  obstinatio. 

(Vers.  12.).  Honor  autem  describitur  tripliciter : 
primo  quoad  modum  occurrmdi,  quia  cum  laetitia ; 
propter  quod  dicit :  In  cra^stinum  autem  turba 
multa  ^,  cum  audissent ,  quia  lesus  venit  lero- 
solymam,  occurrerant  ei  cum  laetitia;  in  cuius 
signum : 

18.  (Vers.  13.).  Acceperunt  ramos  palmarum 
et  processerunt  ei  obviam;  hunc  morem  habebant 
ex  Lege ;  unde  dicitur  secundi  Esdrae  octavo  ^ :  «  Egre- 
dimini  in  montem  et  afferte  frondes  olivae  et  frondes 
ligni  pulcherrimi  et  ramos  palmarum».  —  Descri- 
bitur  etiam  quoad  modum  laudandi;  propter  quod 
dicit:  Et  clamdbant:  Hosanna;  sicut  dicit  Glossa*, 
«  vox  ista  est  obsecrantis ,  potius  affectum  quam  ali- 
quid  indicans,  sicut  interiectiones  »,  et  tantum  valet 
salva,  obsecro,  Benedictus,  qui  venit  in  nomine  Do- 
mini,  rex  Israel;  in  quo  confitentur  in  ipso  regiam 
dignitatem,  non  ab  homine,  sedaDeo;  ideo  dicunt: 
rex  Israel  in  nomine  Domini,  secundum  illud  Lu- 
cae  priffio  ^ :  « Hic  erit  magnus  et  Filius  Altissimi 
vocabitur,  et  dabit  illi  Dominus  Deus  sedem  David 
patris  eius,  et  regnabit  in  domo  lacob  in  aeternum  ». 
—  Describitur  etiam  quoad  modum  procedendi; 
quia  non  procedebat  per  pedes,  sed  super  asinum 
sedebat;  propter  quod  dicit: 


19.  (Vers.  14.).  Et  invenit  lesus  asellum  et 
sedit  supm^  eum,  Etsi  verus  Rex  esset  et  honorem 
regium  sibi  offerri  permitteret;  non  tamen  in  mul- 
titudine  equorum,  sed  super  asinum  venit.  In  quo 
significatur ,  ut  dicit  Augustinus  ^,  quod  «  non  ad  exi- 
gendum  tributum ,  non  ad  armandum  exercitum  ferro 
rex  erat,  sed  rex  Israel,  qui  mentes  regat,  qui  con- 
sulat ,  qui  in  regnum  caelorum  credentes ,  sperantes 
amantesque  perducat», 

20.  Sicut  scriptum  est,  Tangitur  hic  secundum,  secnDdam. 
scilicet  facti  illius  per  Scripturam  approbatio,  et 

hoc  facit  ostendendo,  illud  in  Scriptura  fuisse  praedi- 
ctum ;  quia  hoc  robur  dat  verae  fldei.  Propterea  di- 
cit,  quod  sedit  super  asinum  in  honore  regio;  ne 
putes  hoc  casu  gestum,  ideo  dicit:  Sicut  scriptum 
est,  Zachariae  nono^: 

21.  (Vers.  IS.).  Noli  timere,  filia  Sm,idest 
Ecclesia;  minus  dicit  et  plus  intelligit,  id  esl,  ex- 
sulta;  Zachariae  nono^:  «  Exsulta  satis,  filia  Sion; 
iubila,  filia  lerusalem  ».  Et  ratio  exsultationis  reddi- 
tur:  Ecee,  rex  tuus  venit  tibi^;  ecce,  regia  di^ 
gnitas;  sedens  super  puUum  asinae;  ecce,  man- 
suetudo  et  humilitas.  Et  in  adventu  talis  est  laetan- 
dum ,  quia  dicitur  Proverbiorum  decimo  sexto :  « In 
hilaritate  vultus  regis  vita,  et  clementia  eius  quasi 
imber  serotinus  » .  Et  licet  honor  iste  esset  praedi- 
ctus,  tamen  non  est  a  discipulis  Christi  praecogni- 
tus ,  ut  scias ,  hoc  non  esse  factum  humana  adinven- 
tione,  sed  divina  dispensatione.  Propterea  subdit: 

22.  (Vers.  16.).  Haec  non  cognoverunt  disci- 
puli  eius  primum,  quando  scilicet  hunc  honorem 
contulerunt ;  sed  quando  glojificatus  est  lesus,  post 
resurrectionem  et  ascensionem ,  tunc  recordati  sunt, 
id  est,  adverterunt,  quia  haec  erant  scripta  de  eo ; 
et  haec  fecerunt  ei  Post  glorificationem  cognove- 
runt,  non  ante;  quia  tunc  primo,  sicut  dicitur  Lu- 
cae  ultimo  ^®,  «  aperuit  illis  sensum ,  ut  intelligerent 
Scripturas » . 

23.  (Vers.    17.).    Testimonium   ergo  perhibe- '^enmm. 
bat  etc.  Tangitur  hic  tertiun) ,  scilicet  honoris  exhi- 

biti  ratio;  et  haec  erat  ipsa  mirabilis  Lazari  susci- 
tatio,  quae  turbis  constabat;  propter  quod  dicit: 
Testimonium   ergo  perhibebat  illi^^  turba^  quae 


^  Vers.  13.  Verba  potius  sunt  ex  Luc.  1 1,  52,  cam  Matth. 
23,  13.  legatur :  Vos  eniin  non  intratis,  nec  introeuntes  sinitis 
intrare. 

*  Vulgata,  quam  ed.  sequitur,  addit  qme  vmm'at  ad 
diem  festwin,  Post  In  crastimm  autem  ed.  ex  Glossa  irUerli- 
mari  subiungit  scilicet  die  dominica. 

'  Vers.  15. 

*  SciUcet  ordinaria  secundum  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  51.  n.  2.  Glossa  interlinearis :  Hosanna,  quasi  Hosi  anna, 
id  est,  salva,  obsecro;  cfr.  Hieron.,  Epist.  20.  n.  3.  seqq.  et 
III.  Comment.  in  Matth.  21 ,  9,  ex  quibus  locis  Beda  praecipua 
complectitur  in  loan.  42,  13.  —  In  prima  Glossa  textus  origi- 
nalis  post  obsecrantis  cum  Augustino  legit:  magis  indicans 
affectim,  quam  rem  atiquam  [aliqui  codd.  et  ed.  qmm  aliiid'] 
significans,  sicut  inieriectiones.  Subinde  posl  tantum  valeted. 
cum  Gorrano  addit  quantum. 


*  Vers.  32. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  51.  n.  4,  ubi  textus  originalis  (quem 
ed.  sequitur)  post /?rro  addit  kostesque  visibiliter  debellandos, 
et  verbo  consulat  praefigit  in  aeternum, 

'  Vers.  9.  —  Superius  pro  verae  plures  codd.  nostrae. 

^  Vers.  9.  Gfr.  Isai.  62,  i1:  Dicite  filiae  Sion:  Ecce,  Sal- 
vator  tuus  venit.  —  Siiperius  ante  minus  dicit  E  N  bene  repe- 
tunt  noli  timere, 

'  Vulgata  omittit  tibi;  cfr.  tamen  Matth.  21,  6,  ubi  etiam 
Vulgata  habet  tibi,  —  Subinde  allegatur  Prov.  16,  15.  — 
Chrysost.,  in  loan.  homil.  66.  (alias  65.)  n.  1  :  Gonfide,  inquit, 
hic  non  talis  [iniquus,  cupidus,  sicut  alii  reges]  est,  sed  man- 
suetus  et  mitis;  quod  ex  asina  ostenditur;  neque  enim  exer- 
citu  stipatus  ingressus  est,  sed  cum  asina  tantum. 

*^  Vers.  45.  —  Ed.  cum  paucis  codd.  omittit  primo. 

^*  Vulgata  omittit  illi. — Sequitur  loan.  11,  43. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XII. 


415 


erat  cum  eo,  quando  Lazarum  vocavit  de  monU" 
mento,  dicens:  «Lazare,  veoi  foras»,  et  suscitavit 
eum  a  mortuis.  Ista  turba  perhibebat  testimonium 
eius  omnipotentiae ,  turba  scilicet  simplicium  et 
etiam  lurba  sapientium:  sapientium,  Actuum  de- 
cimo  ^ :  «  Huic  omnes  Prophetae  testimonium  perhi- 
bent » ;  simplicium ,  Psalmus :  «  Ex  ore  infantium 
et  lactentium  perfecisti  laudem  » .  Propter  quod  si- 
gnum  et  testimonium  coUatus  est  ei  honor  iste ;  ideo 
dicit : 

24.  (Vers.  18.).  Propterea^  obviam  venit  ei 
turba,  quia  audierunt,  ipsum  fecisse  hoc  signum. 
Turba  simplex  videns  signa  movebatur  ad  fidem  et 
devotionem;  propter  quod  dicitur  Matthaei  nono: 
«  Videntes  turbae  timuerunt  et  glorificaverunt  Deum, 
qui  dedit  potestatem  talem  hominibus  »;  sed  scribae 
dicebant,  quod  blasphemaret* 

23.  (Vers.  19.).  Pharisaei  ergo  dixerunt  acL 
^aartiim.  semetipsos,  Taugitur  bic  quartum ,  scilicet  Phari- 
saeorum  ex  invidid  obstinatio;  propterea  dicebant 
inter  se:  Videte,  quia  nihil  proficimus^,  sciUcet 
quandiu  vivit;  secundaead  Timotheum  tertio:  «Ve- 
ritati  resistunt ,  homines  corrupti  mente ,  reprobi 
circa  fidem,  sed  ultra  non  proficient  ».  Et  post: 
Ecce ,  totus  mundus  post  eum  abiit,  In  quo  nota- 
tur,  quod  iaculo  invidiae  commoti  sunt;  unde  dici- 
tur  Matthaei  vigesimo  primo  *,  quod  videntes  scribae 
et  Pharisaei  « indignati  sunt  » ,  quia  ex  invidia  do- 
lebant,  ex  superbia  despiciebant,  ex  ipsa  ira  fure- 
bant ;  et  ideo  in  raaUtia  obstinali  erant ;  « invidia 
diaboh  mors  intravit  in  orbem  terrarum  »  etc,  Sa- 
pientiae  secundo  ^;  Ecclesiastici  decimo  quarto:  «Ocu- 
lus  malus  in  trislitia  erit  super  mensam  suam  » . 


QUAESTIONES- 


26.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic:  quia  videtur, 
quod  Dominus  in  operibus  suis  fuerit  sibi  con- 
trarius : 

1.  Quia  supra  undecimo^  dicitur,  quod  Domi- 
nus  abscondit  se  a  facie  ludaeorum  persequentium ; 
hic  autem  ita  manifeste  se  offert. 

2.  Item ,  Dominus  supra  sexto  ^  fugit  in  mon- 
tem,  quando  voluerunt  eum  facere  regem;  hic  su- 
scipit  honorem  collatum  sibi  tanquam  regi  et  ap- 
probat. 

Respondeo:   Dicendum,   quod   Dominus,    sicut  Resp. 
dicit  Augustinus  ^,  non  facit  contraria,  sed  pro  con- 
gruitate  facit  diversa,  sicut  prius  vetus  et  post  no- 
vum  edidit  testamentum. 

1 .  Propter  quod  dicendum ,  quod  tempus  pas-  Ad  i. 
sionis  prius  nondum  advenerat,  modo  aderat;  ideo 
prius  se  occultabat,  quiatempus  exspectabat;  modo, 
cum  adest  opportunitas  et  tempus,  se  manifestat^. 

2.  SiraiUter  ad  secundum :  quia  ante  passionem  Ad  2. 
ignotus  esse  volebat ,  prope  et  post  passionem  vero  Tripiex  ra- 
glorificandus ;  ideo  tunc  honorem  regium  et  non  ante 
suscepit^^.  —  Alia  ratio  est,  quia  isti  non  fecerunt 

eum  regem,  sed  a  Deo  missum  recognoscebant ;  sed 
illi  eum  regera  facere  volebant.  —  Tertia  ratio  est : 
quia  Dominus  statim  quasi  post  haec  erat  passurus , 
voluit  honorari ,  ut  ex  hoc  honore  augeretur  et  suc- 
cedens  ignominia  passionis^^ 

27.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  contrarietate: 

1 .  Quia  dicitur  Matthaei  vigesimo  primo  ^^,  quod  contrYie- 
primo  misit  in  castellum  pro   asino,  deinde   quod 
turba  venit  ei  obviam. 


^  Vers.  43.  —  Subinde  allegalur  Ps.  8,3.  —  Superius  pro 
et  etiam  maior  pars  codd.  quia  etiam. 

*  Vulgala  addit  et,  et  paulo  inferius  pro  ipsum  substituit 
cum  B  eum.  —  Sequitur  Matlh.  9,8;  ibid.  v.  3:  Etecce,  qui- 
dam  de  scribis  dixerunt  intra  se:  Hic  blasphemat. 

'  Vulgata :  Videtis ,  quia  nihil  pt^oficimus  ?  —  Seq,  locus 
est  II.  Tim.  3,  8.  et  9. 

*  Vers.  15.  —  Superius  post  abiit  ed.  addit  sive  tota  lu- 
daea  post  eum  vadit 

*  Vers.  24.  (Plures  codd.  hunc  versum  non  allegant).  — 
Sequitur  Eccli.  14,  10. 

*  Vers,  54,  ubi  dicitur,  quod  « lesus  ergo  non  in  palam 
ambulabat  apud  ludaeos,  sed  abiit  in  regionem  luxta  deser- 
tum  »  etc.  Cfr.  8 ,  59 :  Tulerunt  ergo  lapides ,  ut  iacerent  in 
eum;  lesusautem  abscondit  se  etc. 

^  Vers.  15. 

*  Cfr.  Epist.  138.  (alias  5.)  n.  2-8,  ubi  ad  interrogatio- 
nem:  «  Cur  hic  Deus,  qui  et  veteris  testamenti  Deus  esse  fir- 
matur,  spretis  veteribus  sacriflciis,  delectatus  sit  novis;  nihil 
enim  corri^  posse  asserunt,  nisi  quod  ante  non  recte  factum 
probaretur,  vel  quod  semel  recte  factum  sit  nullatenus  immu- 
tari  debuisse  »  etc,  respondit  primo  exempla  adducendo: 
«Nonne  hiemi  aestas  addito  sensim  calore  succedit?  Nonne 
diurnis  tempora  nocturna  vertuntur»?  etc.,et  subinde  [n.  4.] 
ait :  «  Non  itaque  verum  est  quod  dicitur:  Semel  recte  factum 
nullatenus  esse  mutandum.  Mutata  quippe  temporis  causa,  quod 
recte  ante  factum   fuerat  ita  mutari  vera  ratio  plerumque  fla- 


gitat,  ut,  cum  ipsi  dicant,  recte  non  fieri,  si  mutetur;  contra, 
veritas  clamet,  recte  non  fieri,  nisi  muletur;  quia  utrumque 
tunc  erit  rectum,  si  erit  pro  temporum  varietate  diversum,.. 
[n.  8.]  quispiam  fortassis  exspectet  causas  a  nobis  ipsius  mu- 
tationis  accipere...  Verumtamen  breviter  dici  potest...  aliis  sa- 
cramentis  praenuntiari  Ghristum,  cum  venturus  esset,  aliis,  cum 
venisset,  annuntiari  oportuisse ,  sicut  modo  nos  idipsum  loquen- 
tes  diversitas  rerum  compulit  etiam  verba  mutare;  siquldem 
aliud  est  praenuntiari ,  aliud  annuntiari ;  aliud,  cum  venturus 
esset,  aliud,  cum  venisset».  Simili  modo  impugnat  Faustum 
diversis  in  locis;  cfr.  VI.  contra  Faustum,  c.  9.  XXII.  c.  77; 
XXXH.  c.  9. 

®  Cfr.  supra  c.  8.  n.  87.  et  c.  1 1 .  n.  72. 

^^  Glossa  ordinaria  in  Matth.  21,  10.  (ex  Chrysost.,  op. 
imperfect.  homil.  37.  in  principio):  Frequenter  ingressus  est 
civitatem  lerusalem,  sed  non  cum  his  laudibus;  non  rex  voca- 
tur,  quod  semper  fugerat,  nisi  modo,  cura  ascendit  passurus. 
Quod  ideo  factum  est,  ut  ampiius  illorum  adversum  se  excita- 
ret  invidiam ,  quia  lam  tempus  passionis  instabat.  —  Superius 
pro  post,  quod  habent  codd.,  retinuimus  lectionem  ed.  prope 
et  post 

**  Cfr.  Beda,  III.  in  Marc.  11 ,  10.  —  Verbo  voluU  C  prae- 
figit  ideo,  et  subinde  omittit  honore. 

**  Vers.  1.  seq. :  Tunc  lesus  misit  duos  discipulos,  dicens 
eis:  Ite  in  caslellum  etc.;  ibid.  v.  8:  Plurima  autem  turba  stra- 
verunt  vestimenta  etc. 


416 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XD. 


2.  Item ,  ibidem  *  dicitur ,  quod  sedit  super  asi-  ■ 
contrarie- noOT  et  puUum,  hic  autem   dicitur,  quod  super 

usellum. 

3.  Item,  hoc  non  est  scriptum  in  Zacharia  ^ :  Noli 
contrarie-  tmere  ^  filta  Sion;  sed :  ExsuUa  et  iubila,  filia  etc. 

Respondko:  Dicendum  ad  hoc  ultimum,  quod 
Resp.  ad  3.  quia  Eyapgelistae  per  Spiritum  sanetum  loqaebantur, 
qui  totam  condidit  Scripturam  et  est  auctor;  ideo 
non  fecerunt  vim  in  verbo7*um  similitudine ,  sed  in 
inteUeetuum  sinceritate ;  et  idem  ipsum ,  quod  dixit 
ille  per  verbum  exsuUandi,  hoc  ipsum  dicit  Evange- 
Hsta  per  verbum  non  timendi^. 

l,  2.  Quod  vero  obiicitur  de  contrarietate  et 
^es^,^^i,%  praeposteratione ;  dicendum  est,  quod  Dominus  sedit 
super  asinam  et  etiam  super  puUum  eius.  Et  dicunt 
quidatn ,  hoc  fuisse  hoc^  modo ;  prius  insedit  pullo , 
et  quia  recalcitrabat ,  post  sedit  super  a^inam  \  — 
Sed  hoc  nihil  est ,  quia  non  credo ,  quod  puUus  un- 
quam,  Doraino  insidente,  recalcitraret ;  immo  intel- 
ligendum ,  quod  Dominus  propter  flguram  prius  sedit 
super  asimm,  id  est  super  veterem  synagogam,  et 
post  super  puUum,  id  est  gentilitatem  indomitam  ^. 
—  Et  prius  sedit  super  asinam ,  quam  turbae  occur- 
rerent ;  ideo  Matthaeus  prius  narrat ;  sed  post ,  cum 
tarbae  occurrerunt,  tunc  sedit  super  asellum.  Et 
ideo  loannes^  dicit  post  adventum  turbarum:  Inve- 
nit  lesus  asellum  et  sedit  super  eum;  non  curans 
tolum  dicere,  quia  alius  dixeral. 

Seoundo,  de  passioniB  praediotione  ponuniiit  qaatnor. 

28.  Erant  autem  gentiles  quidam.  Praedeter- 
minatum  est  unum  praeambulum  ad  passionem ,  quod 
est  Pharisaeorum  conspiratio;  hic  deterrainatur  se- 
cundum,  scilicet  gentilium  illuminatio  ^,  quae  est 
fructus  consequens  passionem  Christi  valde  utihs.  Et 
quoniam  in  Christi  passione  facta  est  gentihum  iUu- 
minatio  et  ludaeorum  excaecatio;  ideo  haec  pars 
quatuor  habet  particulas,  In  prima  determinatur  vel 
ostenditur  vocationis  gentium  praefigm^atio.  Secundo 


^ero  passionis  praedicitur  fructificatio ,  ibi  ^:  Amen, 
amea  dico  vobis  elc.  Tertio  vero,  praedicti  fructus 
expositio,  ibi:  Turba  ergo,  quae  stabat  et  audie- 
bat  vocem.  Quarto  describitur  futura  ludaeorum 
excaecatio,  ibi:  Saec  bcutus  est  lesus  etc, 

Insinuatur  ergo  primo  futura  gentium  vocatio  ^ll^^^f^ 
in  hoc,   quod  Dominum   quaerimt,  et  Dominus  sene^^^o^'J«nj* 
offert  benevolum;  et  describitur  hoc  ordine:  primo 
ponitur  gentilium  sollicitudo ;  secundo ,  discipuh- 
rum  intercessio;  tertio,  Magistri  condescensio, 

29.  (Vers.   20.).  Innuituf*  ergo  gentilium  soUi-  ^^^^^^^^ 
citudo  in  hoc,  quod  videre  lesum  cupiunt  et  quae-  Primnm' 
runt;  propter  quod  dicit:  Erant  autem  gentiles  qui- 

dam  ex  his  qui  ascenderant,  ut  adorarent  in  die 
festo.  Ipsi  adorabant  in  templo ,  quoniam  et  ipsi  exau- 
diebantur ;  tertii  Regum  octavo  ^  in  oratione  Salomo- 
nis:  «  AUenigena,  qui  non  est  de  populo  tuo,  si  vene- 
rit  et  oraverit  in  loco  hoc ,  exaudies  in  caelo  »  etc. 

30.  (Vers.  21.).  Hi  ergo  accesserunt  ad  Phi- 
lippum,  qui  erat  a  Bethsaida  Galilaeae;  supra 
primo^^:  «  Erat  autem  Philippus  a  Bethsaida,  civilate 
Andreae  et  Petri  » .  Tanquam  ad  magis  notum  ive- 
runt  et  desiderium  expresserunt ;  unde  et  rogabant 
eum,  dieentes :  Domine ,  volumus  lesum  videre. 
Nec  mirum,  si  desiderabant  videre ,  quia,  secundum 
illud  Psalmi  ^S  « speciosus  forma  prae  fdiis  hominum  » , 
«  totus  erat  desiderabilis  ».  Augustinus :  «  Ecce,  vo- 
luerunt  eum  ludaei  occidere,  gentiles  videre  ».  Pro- 
pter  hoc  Mallhaei  vigesimo  primo :  «  Auferetur  a  vo- 
bis  regnum  et  dabitur  genti  facienU  fructus  eius  » . 

31.  (Vers.  22.).  Venit  Philippus.  Tangitur  hic  secnndam. 
secundum ,  scilicet  discipulorum  intercessio  ad  gen- 
tilium  peUtionem.  Et  ut  Philippus  faciUus  impetret, 
assumit  socium;  propter  quod  dicit:   Venit  Philip- 

pus  et  dicit  Andreae ,  tanquam  maiori;  et  tunc  An- 
dreas  tanquam  maior  ^^  praeit  in  nuntiatione ;  unde 
dicit :  Andreas  rursum  et  Philippus  dixerunt  lesu. 
In  quo  innuitur,  quod  praelati  sunt  medii  inter  sim- 
plices  et  Dominum ,  qui  desideria  pauperum  Domino 
offerunt;  Deuteronomii  quinto^^  dixit  Moyses :  «  Ego 


*  Yers,  7 :  Et  adduxerunt  asinara  et  puUam...  et  eum  de- 
super  sedere  fecerunt. 

2  Cap.  9,  9.  —  loan,  12,  14. 

*  Cfr.  August.,  IL  de  Consensu  Evangelist.  c.  66.  n.  138. 

*  Petr.  Comestor ,  Histor.,  scholastica,  in  Evang.  c.  117; 
Quod  licet  brevis  esset  via,  fleri  lamen  potuit,  ut  primo  inse- 
disset  puUo,  et  fprte,  quia  ^ondun)  domitus  et  lascivus  erat, 
descpnclit  et  insedit  asinae;  quodsi  super  pullum  tantum,  Matr 
thaeus  tan^en  super  utrumque  posuit,  quia  etc. 

^  Hieron,,  |II.  Cpmment,  i»  Matth.  21 ,  4.  seq.:  Ergo  cum 
historia  [quod  lesus  in  duohus  sedisset,  propter  brevitatem 
viae]  vel  impossibmtatem  (tabeat^  vel  turpitudinem,  ad  altiora 
transmittimur,  ut  asina  ista,  quae  subiugalis  fuit  et  edomita  et 
iugum  Legis  traxerat,  synagoga  intelligatur;  pullus  asinae,  la- 
scivus  et  liber,  gentium  populus,  quibug  sederjt  lesus  etc.  Cfr, 
CJiirysost.,  in  loan,  hQmil,  66.  (alias  6§.)  n.  1,  ubi  per  asinum 
intelligi  vult  gentiles  et  subiungit:  Utrumque  factum  esse  crer 
dibile  est,  et  post  solutam  asinam,  ducenUbus  discipulis,  iii' 
vento  asello  Christum  insedisse. 


®  Hoc  cap.  V.  1 4.  Cfr.  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  51 . 
n.  5,  et  11.  de  Consensu  Evangelist,  c.  66.  n.  128,  ubi  dicit,  quod 
loannes  quaedam  tacet,  quae  alii  Evangelistae  narrant. 

'  Supra  c.  11.  n.  64.  dicitur  de  passionis  praedietione. 

®  Vers.  24;  tertia  et  quarta  pars  est  v.  29:  Turba  ergo, 
quae  slabat  et  audierat,  dicebat  etc.  et  36.  —  Pro  Secundo, 
Tertio,  et  Quarto  ed.  fn  seciinda,  in  tertia  et  in  quarta. 

^  Vers.  41.  seqq. 

**  Vers.  44.  —  Glossa  ordinaria  in  Matth.  21 ,  1 :  Misit 
duos  discipulos:  Quidam  [Hilar.,  in  hunc  locunij  Chrysost., 
in  Matth.  op.  Imperfect.  homil.  37.  et  Beda,  HI.  in  Matth.  21, 1.] 
dicunt,  hos  duos  Petrum  et  Philippum,  qui  primum  gentiles 
ad  Christum  adduxerunt,  Philippus  Samariam,  quam  asinam 
interpretantur,  Pelrus  Cornelium  quasi  Samariae  pullum. 

*^  Psalm.  44,  3.  —  Subinde  allegantur  Cant.  5,  16;  Au- 
gust.,  in  loan.  Evang.  tr.  31.  n.  8.  et  Matth.  21,  43. 

*"  Cfr.  supra  c.  1.  n.  78.  et  85. 

"  Vers.  5.  —  Sequitur  Hebr.  5,  1. 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C.  XII. 


417 


sequester  et  medius  fui  inter  Deum  et  vos )»;  ad 
Hebraeos  quinto:  «  Ooinis  pontifex  ex  hominibus 
assumtus  pro  hominibus  constituitur  in  his  quae 
suBt  ad  Deum  » * 

32.  (Vers.  23.).  lesus  autem  respondit  eis.  Taji- 
Tertiam.  gitur  hic  tertium,  scilicet  Domini  condescensio ,  qua 

satisfacit  gentilium  desiderio,  dicens,  iam  tempus  ve- 
nisse  manifestandi  se  gentibus.  Propter  quod  dicit : 
Venit  hora,  ut  clarificetur  Filius  hominis,  id  est, 
genlibus  manifestetur,  et  per  hoc  eius  claritas  et  glo- 
ria  cognoscatur.  Haec  est  hora  passionis  et  redem- 
ptionis  nostrae,  quae  diu  fuit  exspectata  et  deside- 
rata.  In  hac  gentes  vocantur;  propter  quod  dicit 
Apostolus  ad  Romanos  decimo  tertio  ^ :  «  Hora  est , 
iam  nos  de  somno  surgere  ».  Haec  est  hora,  de  qua 
dictum  est  supra  septimo:  «  Nemo  apprehendit  eum, 
quia  nondum  venerat  hora  eius  » . 

QUAESTIONES. 

33.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur:  cum  gentiles  sua 
idola  adorarent  et  deos  suos  haberent,  unde  est, 
quod  ascendebantadorare  in  lerusalem? 

Et  dicendum,  quod  de  gentibus  convertebantur 
Resp.  ad  ritum  ludaeorum,  et  hi  dicebantur  proselyti;  et 
Chrysostomus  ^  dicit  de  istis ,  quod  «  prope  existen- 
tes  erant ,  ut  proselyti  fierent ;  ideo ,  iam  incipientes 
credere,  veniebant  solemnitatem  videre  et  in  templo 
adorare  » . 

34.  Quaest.  U.  Sed  tunc  quaeritur:  quare  Phi- 
lippus  non  repulit  eos?  —  Et  videtur,  quod  debuis- 
set,  quia  ipse  audierat  aDomino  Matthaei  decimo': 
In  vium  gentium  ne  abieritis;  et  Matthaei  decimo 
quinto :  Non  sum  missus  nisi  ad  oves ,  quae  per- 
ierunt  domus  Israel:  ergo  videtur,  quod  contra 
Domini  mandatum  fecerit,  quando  ipsorum  petitio- 
nem  admisit. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  ipse  *  Philippus  vi- 
Resp.  derat,  quod  ipse  non  tantum  ludaeos,  sed  etiam 
gentiles  curabat,  et  videbat,  quod  omnium  salutem 
volebat;  ex  alia  parte  mandatum  eius  considerabat ; 
ideo  caute  egit,  quia  nec  petitionem  omnino  repulit 
nec  prorsus  admisit;  et  ideo  Andream  consuluit.  Illi 
vero,  de  Domini  misericordia  praesumentes,  dixerunt 


lesu,  qnia  se  poterat,  sicut  volebat,  ut  Dominus,  ma- 
nifestare  omnibus  ^. 

35.  Quaest.  IH.  Item  quaeritur:  quare  nunc  ma- 
gis  quam  ante  manifeslat  se  gentibus? 

Et  dicendum ,  quod  propter  propinquitatem  pas-  Resp.  cnm 
sionis,  in  qua  salus  erat  gentium.  —  Alia  ratio:  quiatione. 
iam  ludaei  per  conspirationem  mortis  Christi  repule- 
rant  gratiam  Dei ;  et  ideo  post  conspirationem  eorum 
Dominus  convertitur  ad  gentes^. 

36.  Amen,  amen  dico  vobis.  Postquam  descripta  secando,  de 
est  vocationis  gentium  praesignatio ,  ponitur  hic  M^-  «onis  prae- 

*  •       •  ^'  4      7      i    u  'A  l  dictioneqna. 

ctus  passtonis  praedtctto '  et  hoc  quidem  per  hunc  «nor. 
modum.  Primo  praedicitur  pa^sionis  fructificatio, 
Secundo  vero,  quia  passio  non  habet  elTectum  nisi  in 
imitatoribus  Christi,  ponitur  imitationis  exhortatio, 
ibi®:  Qui  amat  animam  suam  etc.  Tertio  vero, 
quia  nuUi  imitantur,  nisi  qui  a  Domino  vocantur; 
notatur  pro  eis  facta  oratio ,  ibi:  Nuncanimamea 
turbata  est,  Quarto ,  quia  ipse  impetrat  orane ,  quod 
petit;  notatur  exauditio,  ibi:  Venit  crgo  vox  etc. 

(Vers.  24.).  Primo  igitur  tangitur  passionu  /m-Exposiijoiii- 
ctificatio  exemplo  grani ;  propter  quoddicit:  Amen,vtmxml 
amen  dico  vobis ;  asserendo  loquitur  gentilibus ,  qui 
eum  quaesierunt ,  ut  ipsos  in  fide  confirmet ;  nisi  gra- 
num  frumenti  cadens  in  terram  mortuum  fuerit; 

37.  (Vers.  28.).  Ipsum  solum  manet,  Ad  litte- 
7'am  non  multiplicatur,  nisi  moriatur;  primae  ad 
Corinthios  decimo  quinto  ^ :  «  Insipiens ,  tu  quod  se- 
minas  non  viviflcatur,  nisi  prius  moriatur  » .  Si  au- 
tem  mortuum  fuerit,  multum  fructum  afferi;  quia 
tunc  producit  messem. — Sic  intelligendum  in  Christo, 
qui  est  granum  fi*umenti  propter  puritatem  et  adi- 
pis  multitudinem ,  propter  quod  optimus  ex  eo  fit  pa- 
nis;  sic  et  Christi  caro,  qui  est  «  panis  vivus,  qui 
de  caelo  descendit » ,  supra  sexto  ^^.  De  hoc  dicitur 
in  Psalmo:  «  Adipe  frumenti  satiat  te».  Hoc  gra- 
num ,  cadens  in  terram ,  per  viUtatem ,  mortuum  est 
per  passionis  acerbitatem ;  ideo  in  Psalmo  "  dicitur : 
«  Omnes  fluctus  tuos  induxisti  super  me.  Longe  fe- 
cisti  notos  meos  a  me,  posuerunt  me  abominatio- 
nem  sibi».  Hoc  granum  attulit  muUum  fructum, 
quia  multos  filios  adduxit  in  gloriam;  ad  Hebraeos 
secundo  ^^ :  «  Decebat  eum  qui  multos  filios  adduxit 
in  gloriara,  auctorem  saJulis  eorum  per  passionem 


*  Vers.  -H.  —  Subinde  allegatur  loan.  7,  30. 

'  In  loan.  homi]*  66.  (alias  65.)  n.  2:  Cum  iam  prope  es- 
set  ['EfYu?  ovT£?],  ut  proselyti  fierent,  venerant  ad  solemnita- 
tem  et  fama  commoti  dicunt:  Volumus  lesum  videre, 

'  Vers.  5;  sequitur  15,  24. 

*  Ed.  quod  ex  una  parte, 

^  Ghrysost.,  in  loan.  homil.  66.  (alias  65.)  n.  2:Philippus 
autem  Andream  adit,  utpote  qui  ipsum  praecederet,  et  rem 
ei  commimicat.  Verum  non  sine  cautione  nec  palam  id  facit; 
audierat  enim:  In  viam  gentium  ne  ahieritis  [Matth.  10,  5.]. 
Ideo  rem  cum  discipulo  communicatam  Magistro  refert;  ambo 
enim  id  retulerunt  ei. 

*  Secundum  Cin-ysost.,  loc.  cit  in  nota  praeced.;  cfr.  Au- 
gust.,  in  loan.  Evang.  tr.  51.  n.  8. 

jS.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


'  Cfr,  supra  n,  28,  — Codd,  D  L  praediciae ,  U  praedktus» 

*  Vers.  25;  duae  seqq.  partes  habentur  v.  27.  et  28. 

«  Vers.  36. 

**  Vers.  51.  —  Sequitur  Ps.  147,  14,  in  quem  locum  Au- 
gust.  (n.  21.):  Qui  ibi  [in  patria]  erit  adeps  frumenti  nisi 
panis  ille,  qui  descendit  de  caelo  ad  nos?  In  patria  ipsa  quo- 
modo  saturabit  qui  in  peregrinatione  sic  pavit?  —  Superius 
voci  pwritatem  ed.  cum  Gorrano  praefigit  eius,  et  subinde  pro 
sic  et  Christi  caro,  qui  substituit  sicut  est  caro  Chrisli,  quae. 

**  Psalm.  87,  8.  seq.  —  Superius  pro  vilitaiem  M  humi- 
litatem. 

"  Vers.  10.  —  Sequitur  Isai.  60,  5.  —  August.,  Enarrat. 
in  Ps.  59.  n.  9:  Cecidit  ergo  in  terram  Christus  in  passione, 
et  secuta  est  fructificalio  in  resurrectione...  Pendebat  et  conte- 

53 


418 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C-  XII. 


consummare  » ;  Isaiae  sexagesimo :  «  Quando  con- 
versa  fuerit  ad  te  inultitudo  maris,  fortitudo  gen- 
tium  venerit  tibi  » . 

Qui  amat  animam  mam.  Hic  tangitur  secun- 

secnndaiD.  dum ,  scilicet  od  possionem  imitandam  exhortatio; 

et  exhorlatur,  proponens  commodum  et  exemplum. 

Raiio  I.  Propter  commodum  etincommodum  dicit:  Qui  amai 

animam  suam  perdet  eam;  et  animam  vocat  vitam 

corporalem,  sicut  infra  decimo  tertio^  dixit  Petrus: 

<c  Animam  meam  ponam  pro  te  ».  ^if  qui  odit  ani- 

mam  suam  in  hoc  mundo,  dando  scilicet  eam  pro 

Christo,  in  vitam  aetemam  custodit  eam;  Matthaei 

decimo  sexto  ^ :  «  Qui  voluerit  animam  suara  salvam 

facere  perdet  eam ,  et  qul  perdiderit  eam  propter  me 

inveniet  eam  » .  Augustinus :  «  Si  cupis  vitam  tenere 

cum  Christo,  noli  mortqm  timere  pro  Christo.  Fe- 

lices,  qui  vitam  custodiunt  perdendo,  ne  perdant 

Ratio2.  amando».  Ad  hoc  idem  hortatur  per  exemplum: 

38.  (Vers.  26.).  'Si  quis  mihi  ministrat,  me  se- 
quatur,  sicut  servus  Dominuin  suum,  alioquin  non 
est  verus  servus;  sequatur,  scilicet  per  passionis 
vestigia ;  priniae  Petri  secundo  ^ :  «  Christus  passus 
est  pro  nobis,  vobis  rehnquens  exemplum,  ut  se- 
quamini  vestigia  eius  » ;  ut ,  sicut  imitatur  in  poena, 
sic  et  in  gloria.  Propter  quod  subdit:  Ut  ubi  ego 
sum,  ibisit  et  minister  meus  ^ ;  secundae  adTimo- 
theum  secundo:  «Fidelis  sermo:  Si  commortui  su- 
mus,  et  convivemus;  si  compatimur,  et  conregnabi- 
mus»;  ideo  fidelis,  quia  promissus  a  Domino;  Apo- 
calypsis  tertio :  «  Qui  vicerit ,  dabo  illi  sedere  mecum 
in  throno  meo  ».  Ne  aliquis  dedignetur  sibi  ministrare, 
subdit  honoris  culmen :  Si  quis  mihi  ministraverit, 
honorificabit  eum  Pater  meus;  quia  ipse  honorifi- 
cavit  me ;  primi  Regum  secundo  * :  «  Qui  honorifica- 
verit  rae ,  honorificabo  eum ;  qui  autem  contemnunt 
me  erunt  ignobiles  » .  Honorificabit ,  inquam ,  quia 
de  servo  faciet  filium;  ad  Romanos  octavo:  «  Ipse 
Spiritus  testimonium  reddit  spiritui  nostro,  quodsu- 
mus  filii  Dei;  quodsi  filii,  etheredes;  heredes  qui- 
dem  Dei,  coheredes  autena  Christi». 


39.  (Vers.    27.).    Nune  anima  mea  turhata  Tertiam. 
est  etc.  Tangitur  hic  tertium,  scilicet  pro  vocandis 
exoratio;  et  cum  Dominus  sit  inter  duo  positus, 

quia  caro  refugiebat  mortem;  oportebat,  eum  pro  illa 
orare ;  sed  quia  rursus  propter  sahitem  nostram  ve- 
nerat,  praefert  orationem  pro  nostra  conversione 
orationi  pro  sua  liberatione,  pro  qua  orat  primo; 
unde  dicit:  Nunc  anima  mea  turbata  est,  scilicet 
timore  mortis ;  Matthaei  vigesirao  sexto  ^ :  «  Coepit 
turbari  et  moestus  esse » .  Et  quid  dicam  ?  Quasi  di- 
cat:  nunquid  pro  ipsa  petara,  ut  mortem  evadam?  Pe- 
tam  quidem,  ut  infirmitatem  ostendam;  propterquod 
dicit:  Pater ,  salvifica  me  ex  Aac  Aom,  scilicet  pas- 
sionis;  Matthaei  vigesimo  sexto^:  «  Pater,  si  possi- 
bile  est,  transeat  a  me  calix  iste  ».  Sed  hoc  non  pe- 
tiit,  ut  exaudiretur;  propter  quod  subdit:  Sed 
propterea  veni  in  hanc  horam,  ut  scilicet  moriar, 
ideo  de  hoc  nolo  exaudiri  ^,  sed  de  hoc : 

40.  (Vers.  28.).  Pater,  clarifica  nomen  tuum; 
et  hoc  est  petere,  ut  nomen  Dei  notum  flat  genti- 
bus  per  passionem.  Orat  pro  nobis,  pro  quibus  etiam 
se  ofliert ;  unde  ad  Hebraeos  quinto  ^  de  Christo  di- 
citur :  « In  diebus  carnis  suae  preces  supplicationes- 
que  ad  Deum,  qui  posset  eum  salvare  a  roorte,  cum 
clamore  valido  et  lacrymis  offerens,  exauditus  est 
pro  sua  reverentia  ». 

Venit  ergo  vox  de  caelo.  Tangitur  hic  ultimum,  Qaartnm. 
scilicet  exauAitio,  in  cuius  signum  dicit:  Vox  de 
cQjeU)  venit,  dicens^^:  Et  clarificavi,  scilicet  per 
opera  miraculosa,  et  iterum  clarifieabo,  per  opera 
mirabiliora,  sicut  sunt  nostra  redemptio  et  Christi 
ad  caelos  sublimatio.  A  Patre  facta  est  ciarificatio; 
unde  ad  Hebraeos  quinto*^:  «  Christus  non  semet- 
ipsum  clarificavit,  ut  pontifex  fieret,  sed  qui  locu- 
tus  est  ad  eum :  Filius  meus  es  tu ,  ego  hodie  genui 
te  ».  Unde  haec  vox  Patri  attribuitur,  sicut  Matthaei 
tertio  in  baptisrao,  Matthaei  decimo  septimo  in  trans- 
figuratione  et  nunc.  Unde  vox  Christo  testimonium 
perhibuit  in  adventu  sive  incarnatione ,  in  passione  Notandum. 
et  in  resurrectione. 


mnebatur^  granum  erat  intus,  habebat  vlres  trahendi  post  se 
omnia«  Quomodo  in  grano  numeri  seminum  latent,  abiectum 
nescio  quid  apparet  oculis,  sed  vis  convertens  inse  materiam 
et  proferens  fructum  abscondita  est;  sic  in  Christi  cruce  ab- 
scondita  erat  virtus,  apparebat  indrmitas  etc. 

*  Vers.  37.  —  Cfr.  infra  n.  41;  U.  Sent.  d.  19.  dub.  \. 
et  ni.  Sent.  d.  28.  q.  4.  ad  1.  —  Superius  ed.  cum  Gorrano 
omittit  et  incommodum. 

*  Vers.  25.  —  Sententia  August.  habetur  in  loan.  Evang. 
tr.  S1.  n.  40,  ubi  textus  originalis  post  pi*o  Christo  plura  ad- 
dit,  et  pro  cmtodiuni  perdendo  substituit  (ita  etiam  ed.)  ode- 
runt  custodiendo. 

*  Vers.  21. 

*  Vulgata:  et  ubi  sum  ego,  illic  et  ministet*  msus  erit.  — 
Sequunlur  U.  Tira^2,  11.  seq.  et  Apoc.  3,  21. 

*^  Vers.  30.  —  Subinde  allegatur  Rom.  8,  16.  seq.  —  In- 
ferius  pro  Honorificabit  (M  addit  eum) ,  ed.  Honorificabitur. 


«  Vers.  37. 

^  Vers.  39.  Cfr.  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  52.  n.  3 ,  ubi 
his  verbis  subiungit:  Hominis  suscepit  infirmitatem,  ut  doceat 
sic  contristatum  et  conturbatum  quod  sequitur  dicere:  Verum- 
tamen,  non  quod  ego  volo,  sed  quod  tu  vis,  Pater,  Sic  enim 
homo  ab  humanis  in  divina  dirig^tur,  cum  voluntati  humanae 
voluntas  divina  praeponitur. 

*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  67.  (alias  66.)  n.  2:  Propterea 
veni  in  horam  hanc,  ac  si  diceret:  Etiamsi  turbemur  et  con- 
stememur,  mortem  ne  fugiamus...  Non  dico:  Libera  me  ex  hac 
hora,  sed  Pater,  clarifica  nomen  tuum,,.  id  est,  duc  in  crucem... 
et  hoc  [clarificari  nomen  Patris]  post  crucem  contigit.  Futurum 
erat,  ut  orbis  converteretur  ac  nomen  Dei  cognosceret  etc. 

*  Vers.  7.  Cfr.  infra  n.  42. 
**  Vulgata  omitlit  dicens, 

"  Vers.  5.  —  Subinde  allegantur  Matth.  3,  17.  et  17,  5. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XH. 


419 


tor. 


QUAESTIONES. 

41.  Quaest  I.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Qui  amat  animam  suam  perdet  eam.  —  Sed  omnes 
amant  animara  suam ,  quia  dicitur  ad  Ephesios  quin- 
to  ^:  Nemo  unquam  cameni  suam  odio  hahuit,  sed 
nutrit  etc. :  ergo  multo  minus  animam  odiL 

Respondetur,  quod  anima  dat  intelligere  vitam 

Resp.  1.  secundum  triplicem  differentiam :  et  haec  uno  modo 

TripTexvita:  dicitur  vita  camalis ,  secundum  quod  dicitur  ^  quod 

nta  carna-         .        ?.      »  ...  ^         •    «^ 

lis.  ammahs  homo  non  perctptt  ea  quae  sunt  spiritus 
DeL  Et  haec  non  est  amanda,  quiasic  importat  vi- 
tium ;  unde  Ecclesiastici  decimo  octavo :  Si  praestes 
animae  tuae  concupiscentias  eius ,  faciet  te  in  gau- 

vita  natn-  dium  inimicis  tuis.  —  Alio  modo  dicitur  anima  vita 

ralis 

naturalis,  secundum  illud  infra  decimo  tertio  ^:  Ani- 
vjta  spirf.  mam  meamponampro  te.  —  Tertio  modo,  vita  spi- 
ritualis,  secundum  illud  Psalmi*:  Qui  diligit  ini- 
quitatem  odit  animam  suam,  —  Modo  dicitur  de 
»ott  proba.  vita,  secundum  quod  sonat  in  vitium.  —  Sed  hoc 
non  solvit ,  quia  Dominus  hortatur  ad  mortem :  ergo 
vult,  quod  homo  det  se  morti,  et  ita  habeat  odio 
vitam  naturalem,  Quod  si  ita  est,  videntur  mereri 
qui  se  interficiunt,  ut  Christo  obediant.  —  Sed  hoc 
manifeste  falsum ,  quia  nuUi  Ucet  interficere  se  ipsum , 
sicut  probatur  primo  de  Civitate  Dei  ^. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  intelligit  de  vita 
Re8p.^aacio-  naturoe.  Sed  attendendum ,  quod  non  est  absolute 
accipiendum  amare  nec  odire,  sed  in  respectu,  ut 
scilicet  ille  dicatur  amare,  qui  magis  eam  diligit 
quam  divinum  praeceptum  implere ;  odire  vero,  qui 
magis  implere  praeceptum  quam  servare  vitam.  Unde 
non  tenetur  quis  mori  vel  se  occidere  nec  in  mor- 
tem  se  praecipitare  debet;  unde  Augustinus^:  «Si 
cogatur  homo  alterum  ehgere ,  mortem  comminante 
persecutore,  potius  eligat  Deo  dilecto  raori  quam 
offenso  vivere  » . 

42.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  petit 
salvari  ex  hora  mortis, 

1.  Ipse  sciebat,  quod  Deus  nolebat  exaudire: 
ergo  indiscrete  petebat. 

2.  Item ,  hoc  petiit  et  non  fuit  exauditus :  con- 
stat  ergo,  quod  non  in  omnibus  est  exauditus.  — 
Contrarium  supra  undecimo^:  Ego  sciebam,  quod 
sempei*  me  audis. 


ri8. 


3.  Si  dicas,  quod  petitio  ista  fuit  sensualitatis; 
contra:  Sensualitas  non  se  convertit  ad  Deum  Pa- 
trem:  ergo  si  fuit,  fuit  rationis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  in  Christo  duplex 
fuit  voluntas,  scilicet  rationis  et  sensualitatis.  Vo- 
luntas  rationis  seniiper  conformis  est  Deo  in  volito, 
et  propterea  semper  exauditur;  sed  voluntas  sen- 
sualitatis  in  volito  discordat  a  voluntate  Dei,  sed 
non  in  modo  vokndi;  et  ideo  Yo\nntd&  sensualitatis 
in  Christo  non  est  semper  assecuta  quod  voluit,  quia 
non  evenit,  nisi  quod  Deus  voluit.  —  Petitio  ergo  ista 
non  fuit  ex  voluntate  rationis  procedens ,  sed  sen- 
sualitatis;  et  ideo  non  est  exaudita^. 

1.  Quod  ergo  obiicitur:  ad  quid  petebat?  di- 
cendum,  quod  sicut  Dominus  aliqua  praecipit  non 
ad  implendum,  sed  nos  instruendum ;  sic  aliquid 
petiit  non  ad  impetrandum ,  sed  nos  instruendum. 
Et  instruxit  nos  in  hac  petitione,  quod  licet  nobis 
voluntate  sensualitatis  aliquid  proprium  velle;  et 
iterum,  quod  ipsa  subdenda  est  voluntati  divinae; 
et  iterum,  quod  diffidere  non  debemus,  si  formida- 
mus  mortem. 

3.  Quod  obiicitur,  quod  ratio  petiit;  dicendum^ 
quod  sermo  ille  formatus  est  secundum  imperium 
rationis,  et  ratio  proposuit  petitidnem.  Et  sicut  ad- 
vocatus  aUquando  non  petit  pro  se,  nec  quia  illud 
velit,  sed  pro  alio,  et  quia  alius  vult;  sic  et  ratio 
pro  sensualitate  petebat;  nec  hoc  volebat,  immo 
potius  mori  pro  salute  nostra^ 

43.  Tu7'ba  ergo,  quae  stabat.  Postquam  deter- 
minata  est  passionis  futurae  fructificatio,  subiungi- 
tur  hic  tertium,  scilicet  illius  explanatio,  in  qua 
procedil  Evangelista  hoc  ordine.  Primo  innuitur  tur- 
bae  admiratio;  secundo  a  Ch^isto  fit  explanatio; 
tertio,  turbarum  dubitatio;  quarto,  dubitationis 
amotio. 

(Vers.  29.).  Tangitur  ergo  turbarum  admiratio 
de  auditu  vocis  illius,  quia  nesciebant,  unde  esset; 
propter  quod  dicit:  Turba  ergo,  quae  stabat  et 
audiebat  ^^  illam  scilicet  vocem ;  dicebat  tonitruum 
factum  esse,  attendentes  vocis  magnitudinem  et  sen- 
sibiMtatem;  et  hi  erant  de  Sadducaeis,  de  quibus 
Matthaei  vigesimo  secundo  et  Actuum  vigesirao  ter- 
tio :  «  Non  dicunt  esse  Angelum  neque  spiritum  » . 
Alii  vero  dicebant:  Angelus  ei  locutus  est,  atten- 


Resp.  cani 
distinctiono. 


Ad  % 


Ad  1. 


Uocuit  tria. 


Ad  3. 


Tertio,  de 
fractificatio- 
nis  explana- 
tiooe  qna- 
tuor. 


Expositio  lit- 

teralis. 
Primnm.' 


^  Vers.  29. 

*  Epist.  I.  Cor.  2 ,  U.  —  Sequitur  Eccli.  •18,31.  —  Su- 
perius  post  dicUur  ed.  cum  nonnulHs  codd.  addit  anima. 

*  Vers.  37. 

*  Psalm.  10,6.  —  Subinde  pro  Modo  didtur  [multi  codd. 
dicunfl  de  vita  [ed.  de  anima]  B  Uic  Dominus  dicUdevita, 
Gorranus :  Hic  autem  loquitvr  Christus  de  ardma,  F  omitlit 
Modo. 

*  Cap.  20.  seqq.  Cfr.  in  loan.  Evang.  tr.  51.  n.  10:  Sed 
vide,  ne  libi  subrepat,  ut  te  ipsum  velis  interimere,  sic  intelli- 
gendo,  quod  debes  odisse  in  hoc  mundo  animam  tuam.  Hinc 
enim  quidam  maiigni  atque  perversi...  flammis  se  donant,  aquis 
praefocant,  praecipltio  collidunt  et  pereunt.  Hoc  Christus  non 


docuit  [libr.  de  Haeresibus,  c.  69,  ubi  narrat,  quod  Cifcnm" 
celUoms  hoc  modo  fecerunt]. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  51.  n.  10,  ubi  pro  pofius.*.  mori 
textus  originaiis  ihi.,.  emmn,  Cfr.  III.  Sent.  d.  30.  q.  2.  —  Ed. 
sed,  ut  dicit  Aiigustvnus,  quae  etiam  supra  vocibus  magis  im- 
plere  interserit  cum  Gorrano  velit;  in  textu  supple:  diligit. 

'  Vers.  42. 

«  Cfr.  III.  Sent.  d.  17.  a.  1.  q.  2.  et  3. 

*  Plura  vide  III.  Sent.  d.  17.  a.  2.  q.  2.  et  3.  praecipue 
in  fine,  ubi  hae  obiectiones  eodem  solvuntur  modo.  —  Vocibus 
nec  hoc  ed.  cum  Gorrano  interserit  tamen. 

*"  Vulgata  audierat.  —  Subinde  allegantur  Matth.  22 ,  23. 
(Sadducaei,  qui  dicunt,  non  esse  resurrectionem)  et  Act.  23,  8. 


420 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


dentes  vocis  articulationem ,  tamen  eius  signiQcatnm 
non  intelligebant.  Isti  erant  de  secta  Pharisaeoriim , 
qui  dicebant,  Angelos  esse;  unde  Actuum  vigesimo 
tertio  ^ :  «  Quid ,  si  spiritus  ei  locutus  est ,  aut  An- 
gelus  » ? 

44.  (Vers.  30.).  RespondU  lesus  et  dixit  Tan- 
s^eoiidam.  gitur  hic  secundum,  scilicet  iUius  vocis  explanatio, 

quia  ipsi  nesciebant,  nec  propter  quid  esset  facta 
nec  quid  significaret ;  ideo  dicit,  quare  facta  estr 
Non  propter  me  haec  vox  venit,  sed  propter  vos, 
quia  non  ad  instructionem  meam ,  sed  vestram ;  ideo 
dat  vocis  intellectum: 

45.  (Vers.  31.).  Nunc  iudicium  est  mundi, 
scilicet  in  passione;  nunc  princeps  huius  mundi 
eiicietur  foras,  scilicet  qui  creditur  esse  princeps, 
quia  a  multis  gentibus  ^dorabatur;  potius  est  dae- 
mon  pessimus  reputatus;  Lucae  undecimo^:  «Cum 
fortis  armatus  custodit  atrium  suum ,  si  fortior  illo 
supervenerit  et  vicerit  eum ,  universa  arma  eius  au- 
feret,  in  quibus  confidebat,  et  spolia  eius  distribuet ». 
Et  ipse  vicit  mundum  cum  suo  principe;  unde  infra 
decimo  sexto:  «Confldite,  ego  vici  mundum».  Et 
modum  eiiciendi  principem  dicit  esse  per  passionem ; 
propter  quod  dicit: 

46.  (Vers.  32.)«  Et  ego,  si  exaltatus  fuero  a 
terra,  per  passionem  crucis;  omnia  trahamad  me 
ipsum,  per  fidem  et  dilectionem;  Cantici  Canticorum 
primo  ^:  «  Trahe  me  post  te  »;  infra  vigesimo  primo: 
«  Traxit  Simon  Petrus  rete  in  terram ,  plenum  ma- 
gnis  piscibus »  etc. ;  supra  tertio :  «  Sicut  exaltavit 
Moyses  serpentem  in  deserto,  ita  exaltari  oportet 
Filium  hominis»;  et  hoc  exponit  Evangelista: 

47.  (Vers.  33.).  Hoc  autem  dicebat,  significans, 
qua  morte  esset  moriturus;  quoniam  morte  crucis, 
quae  erat  vilissima ;  Sapientiae  secundo  * :  «  Morte 
turpissima  condemnemus  eum  ». 

48.  (Vers.  34.).   Respondit  ei  turba.  Tangitur 
Teriiom.  jiic  tertium,  scilicet  turbarum  dubitaMo  quantum 

ad  illos  qui  in  Lege  instructi  erant :  quia  audierant 
Christum  immortalem,  et  hic  dicebat,  se  esse  Chri- 
stum,   et  dicebat,  se  moriturum.  Propter  quod  di- 


cunt:  Nos  audivimus  ex  Lege,  quia  Christus  manet 
in  aeternum.  —  Sed  ubi  hoc  in  Lege  audierant  ?  Qoaest.  inci- 
Intelligendum ,  quod  Lex  hic  comprehendit  Prophe-  fmf  *^^'' 
tas ;  et  dicitur  Michaeae  quinto  ^ :  «  Egressus  eius 
a  diebus  aeternitatis  »  etc. ;  Danielis  septimo :  «  Pote- 
stas  eius,  potestas  aeterna,  et  regnum  illius,  quod 
non  corrumpetur»;  secundi  Regum  septimo:  «Su- 
scitabo  semen  tuum  post  te,  et  stabiliam  thronum 
regni  eius  usque  in  sempiternum  » .  —  Et  quomodo 
tu  dicis:  Oportet,  exaltari  Filium  hominis?  Quis 
est  iste  Filius  hominis?  Hoc  Christus  modo  non 
dixit  sub  hac  forma ,  sed  supra  octavo  ^ :  «  Cum  exal- 
taveritis  Filium  hominis ,  tunc  cognoscetis  » .  Modo 
vero  dicit :  «  Et  ego,  si  exaltatus  fuero  a  terra  » .  Non 
quaerebant  hoc  quod  audiebant,  sed  quod  prius  con- 
ceperant. 

49.  (Vers.  35.).  Dixit  ergo  eis  Jesus.  Tangitur  Qwrtiini. 
hic  quartum,  scilicet  dubitationis  illius  amotio;  et 
ostendit  Dominus,  quod  illa  dubitatio  non  veniebat 
de  malo  inteliectu ,  sed  de  defectu  intelligentiae ,  quia 
Scriptura  utrumque  de  Christo  dicit,  et  quod  ae- 
ternus  et  quod  mortahs.  Ideo  dicit:  Adhuc  modi- 
cum  lumen  in  vobis  est.  Lumen  est,  quia  creditis 
Christum  aeternum;  sed  modicum,  quiapon  credi- 
tis  moriturum  ^.  Ideo  hortatur ,  ut  in  fide  proficiant, 
dum  tempus  habent;  propter  quod  dicit:  Ambulate, 
dum  lucem  habetis,  lUud  ambulare  est  per  fidem 
ad  Christum  accedere;  Psalmus^:  «  Accedite  ad  eum , 
et  illuminamini  » .  Et  ratio  subditur :  Ut  tenebrae 
vos  non  comprehendant ,  id  est  excaecatio  infideli- 
tatis ,  de  quibus  supra  tertio :  «  Lux  venit  in  mun- 
dum,  et  dilexerunt  homines  magis  tenebras  quam 
lucem  » .  Et  periculosum  est  ab  eis  comprehendi , 
quia  qui^  ambulat  in  tenebris  nescit,  quo  vadat; 
Proverbiorum  quarto :  «  Via  impiorum  tenebrosa ; 
nesciunt,  ubi  corruant».  Et  explanat,  quidest  quod 
dixerat  ambulate,  quod  est  credite;  unde  dicit: 

80.  (Vers.   36.),  Dum   lucem   habetis,  credite 
irir  lucem ,  ut  filii   lucis  sitis.  Lucis  filii  sunt  filii  ne  ffliis  10. 
Dei,  quia  ipse  « lux  vera^^  »;  et  hoc  flt  per  fldem; 
supra  primo:  «  Dedit  eis  potestatem,  filios  Dei  fieri. 


os. 


*  Vers.  9.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  67.  (alias  66.) 
n.  2 :  llli  autem  tonitruum  esse  putarunt,  vel  Angelum  ipsi  lo- 
culum  fuisse.  Et  unde  hoc  putarunt  ?  Annon  dara  et  conspicua 
vox  fuit?  Verura  cito  avolavit  ab  illis,  utpote  crassioribus , 
carnalibus,  segnibus.  Alii  sonum  tantum  retinuerunt,  alii  arti- 
culatam  fuisse  vocem  noverant;  quid  vero  slgnificaret,  non 
item.  Quid  ergo  Christus  ?  Non  pt^opter  me  fiaec  vox  venit  etc. 

'  Vers.  2'l.  seq.  —  Sequitur  loan.  16,  33.  —  Superius 
post  adorabatur  ed.  prosequitur  sit  [M  et  Gorranus  sedj  potms 
velut  daemon ;  nostra  lectio  eonfirmatur  a  plurimis  codd. ,  qui 
etiam  omittunt  $ed;  Gorranus  seda  nobis  poiim  esi;  cum  quo 
congruenter  paulo  superius  ante  scilicet  omisimus  ut,  quod 
habent  ed.  et  codd. ;  C  post  factus  est,  omisso  subinde  re- 
putatus, 

*  Vers.  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  21 ,  41.  et  3, 4  4. 
Cfr.  III.  Sent.  d.  20.  q.  5.  in  corp.  ratio  tertia. 

*  Vers.  20.  Cfr.  supra  Comment. 

*  Vers.  2.  —  Sequuntur  Dan,  7,  U.  et  II.  Reg.  *7 ,  42.  seq. 


—  Superius  post  Prophetas  ed.  addit  onmemqm  Scripiuram ; 
cfr,  supra  pag.  392,  nota  3,  et  Theophylact.  in  loan.  42,  34. 

^  Vers.  28.  Ed.  praemittit  supra  teriio:  Sicut  Moyses  exal- 
tavit^:  Filium  hominis.  —  Sequitur  !oan.  42,  32. 

'  Ita  exponit  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  52.  n.  43;  cfr. 
infra  n.  50.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  68.  (alias  67.)  n.  4 ,  mo- 
dicum  non  refert  ad  lumen,  sed  ad  iempus,  quod  in  Graeco 
textui  Scripturae  additur :  Mixpov  )(^p6vov  to  f  65$  {xeO'  v^tSv  e<jtt ; 
cfr.  supra  7,  33;  9,  4.  seq.  et  infra  46,  46. 

®  Psalm.  33,  6.  —  Sequitur  loan.  3,  49. 

^  Vulgata ,  quam  sequitur  ed.  cum  C ,  et  qui.  —  Subinde 
allegatur  Prov.  4,  49.  —  Superius  pro  Et pericttiosum  [muUl 
codd.  periculum']  est  ab  eis  comprehendi,  quia,  ed.  cum  Gorrano 
Et  quia  pericutum  est  ab  eis  comprehendi,  ideo  diciL  Inferius 
pro  ambukUe  phires  codd,,  ut  ACH,  ambulare,  qui  etiam 
subinde  cum  non  paucts  aliis  substituunt  credere  pro  cf*edite; 
cfr.  n.  50.  in  flne,  ubi  iterum  ed.  cum  Gorrano  legit  ambulaie. 

"  Supra  4,9,  ubi  etlam  v.  49.  est  seq.  locus. 


/      COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XII. 


421 


his  qui  credunt  in  nomine  eius  ».  Optime  satisfacit, 
quia  ab  illa  dubitatione  non  poterant  liberari  nisi 
accedendo  ad  eum  per  fidem;  unde  Augustinus^: 
a  Accedite ,  totum  inteiligite ,  et  Christum  moriturum 
et  Christum  in  aeternum  victurum  et  sanguinem  ef- 
fusurum,  quo  redimat,  et  ascensurum  ad  sublimia, 
quo  perducat».  Hoc  est  ambulare.  * 

QUAESTIONES. 

51.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  dehocquod  dicit: 
Nunc  iudicium  est  mundi;  quia  dictum  est  ^,  quod 
non  iudicat  quemquam  nec  venit  ad  iudicandum. 

Respondeo;   Est    iudicium    condemnationis   et 
Resp.  cam  discretionis  ^ ;  hoc  iudicio  iudicatur  mundus  in  pas- 
sione  Christi,  per  quam  discernuntur  oves  a  lupis, 
non  primo  iudicio. 

52.  Quaest.  11.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  princeps  huius  mundi  dicietur  foras. 
Quis  est  iste  princeps  ?  —  Si  diabolus :  ergo  videtur, 
quod  mundus  iste  sensibilis  pertineat  ad  dorainium 
diaboli;  et  tunc  vera  erit  impietas  Manichaeorum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  mundus  bie  dicun- 

Resp.  tur  mundo  dediti  per  amicitiam.  Horum  princeps  est 

diabolus,  non   quoad  naturam,  sed  quantum  ad 

praeexcellentiam  in  culpa ,  quia  ipse  est  rex  super 

omnes  filios  superbiae,  lob  quadragesimo  primo*. 

53.  Quaest.  Ill  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  eiicietur  foras;  quia  non  videtur;  adhuc 
enim  dominatur  in  his  qui  mundo  dediti  sunt,  et 
fortius  premit,  quia  gravius  peccant. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  diabolus   dicitur 

Resp.  eiici  de  mundo,  non  quin  tentet,  sed  quod  non  in- 

trinsecus  regnet;  nec  dicitur  eiici,  quod  omnino  in 

nullo  intrinsecus  regnet,  sed  quod  non  in  tot;  nec 


ita  potestative  regnat,  qxiidL  mwmn  trahentem  habet 
abscissam,  propter  hoc  quod  chirographum,  quod 
erat  adversum  nos  ^,  m  passione  deletum  est  et 
affixum  cruci.  Manus  iilius  impellens  est  debilitata, 
nostra  manus  ad  resistendum  fortiflcata  per  fidem; 
primae  Petri  ultimo  ^ :  Cui  resistite  f&rtes  in  fide. 

54.  Quaest.  IV.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  omnia  trahet  ad  se;  quia  non  omnes, 
nec  maior  pars,  conversi  sunt  ad  fidem,  immo  sunt ' 
plures  mali  quam  boni. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod ,  sicut  dicit  Augu* 
stinus  *,  qui  tendunt  ad  nan-esse  non  debent  nume- 
rari ;  et  tales  sunt  mali ;  unde  per  hoc  quod  est  omnia 
non  fit  distributio  nisi  pro  elecUs,  qui  erant  Dei 
filii  per  electionem ;  et  hos  traxit  ad  se  et  congre- 
gavit  in  unum^,  — '  Vel:  omnia  traham,  id  est  de 
omni  gente  et  regno ,  non  tantum  ludaeos ,  sed  etiam 
gentiles,  sine  discretione  nationum. 

55.  Haec  locutus  est  lesus.  Postquam  descripta 
est  futura  gentium  vocatio  et  passionis  futurae  praedi- 
ctio  et  expositio;  hic  quarto  innuitur  futura  Iitda^o- 
rum  excaecatio,  Et  proceditur  in  huius  rei  de- 
clarationem  ^°  hoc  ordine.  Primo  enim  innuitur  ipsa 
excaecatio;  secundo  vero,  aliquorum  electio;  tertio 
vero  infirmorum  ekctorum  fit  confortatio;  quarto 
vero  ipsis  excaecatis  infertur  comminatio. 

(Vers.  36.).  Excaecdtio  ludaeorum  innuitur  in 
ipso  facto  Domini,  quod  abscondit  se  ab  ipsis  ludaeis, 
qui  ei  contradicere  coeperant;  propter  quod  dicit: 
Ilaec  loculus  est  lesus  et  abiit  et  abscondit  se  aJb 
eis.  Augustinus  ^^:  «  Non  ab  eis  qui  cum  ramis  palma- 
rum  obviam  ei  venerunt,  sed  ab  his  qui  videbant 
et  jnvidebant»;  Deuteronomii  trigesimo  secundo: 
«  Abscondam  faciem  meam  ab  eis  et  considerabo  no- 
vissima  eorum;  generatio  enim  perversa  est,  et  infi- 


Daplex  m« 
nas  diaboli. 


Resp. 


Aliter. 


Qaarto,  de 

fatara  ladae- 

oram  ex- 

caecatione 

qoataor. 


Etpositio  Ut> 

teralis. 
Primani. 


^^^^*i^^*** 


^^^**^^^^BW 


*  In  loan.  Evang.  tr.  52.  n.  13  :  Ambulate,  accedite  etc. 
—  Superius  post  satisfacit  ed.  cum  Gorrano  addit  eis, 

*  Supra  3,17:  Non  enim  misit  Deus  Filium  suum  in  mun- 
dum,  ut  iudicet  mundum;  12,  47:  Ego  non  iudico  eum,  non 
enim  veni,  ut  iudicem  mundum. 

*  Cfr.  supra  c.  5.  n.  53.  et  57;  c.  8,  n.  88.  —  Mox  post 
iudicio  B  addit  secundo,  ed.  discretioms,  quae  etiam  inferius 
post  lupis  prosequitur  pi^iori  iudido  condemnationis  non* 

*  Vers.  25.  Cfr.  II.  Sent.  d.  1.  p.  I.  a.  2.  q*  1.  ad  1-3, 
ubi  simili  modo  haec  Manichaeorum  obieclio  solvitur.  —  Supe- 
rius  post  amicitiam  ed.  addit  et  ambitionem. 

*  Coloss.  2,  14.  —  Superiu$  potestative  regnat  B potestar 
tive  regnel 

^  Vers.  9.  —  Cfr,  IIL  Sent.  d.  19.  a.  1.  q.  3.  in  corp., 
ubl  dicitur:  Diabolus  enim  ante  passlonem  Christi  habebatdu* 
plicem  manum,  videlicet  aftrahentem  et  impellentem;  manus 
aUt^ahens  erat  potestas  trahendi  ad  Hmbum  etiam  iustos  et 
sanctos;  manus  impellens  erat  potestas  pt^edpitandi  in  malum... 
Et  prima  manus,  scilicet  ailractiva,  erat  tantae  pot^tiae,  ut 
nuHus  posset  ei  resistere;  et  haec  fuit  ei  omnino  amputata  etc. 
Cfr,  Petr.  Coroestor,  Bistor.  scholastica,  in  Evang«  c.  124. 
Additio  1 :  Trahmtem  amisit,  impellenlem  habet;  hoc  signiO- 
catiir  per  draconera ,  qui  cum  aliis  tribus  diebus  in  Ascensione 
portatur  ante  processionem,  in  secundo  die  sequitur. 

'  Ita  DN;  alii  codd.  et  ed.  immo  .semper* 


^  In  loan.  Evang.  tr.  1.  n.  13:  Peccatum  nihil  est,  et  uihil 
fiunt  homines,  cum  peccant;  cfr.  supra  Comment.  in  Sap.  3, 17, 
ubi  haec  verba  similimodo  adhibentur,  quo  hic.  Tract.  52.  n.  11. 
triplicem  expIicaUonem  exhibet  August.,  quia  non  dixit  owMe^ , 
sed  omnia,  <  non  itaque  hoc  ad  universitatem  hominum  retulit, 
sed  ad  creaturae  integritatem ,  id  est  spiritum  et  animam  et  cor- 
pus,  et  illud  quo  intelligimus,  et  illud  quo  vivimus,  et  illud  quo 
visibiles  et  contrectabiles  sumus.  Qui  enhn  dixit  [Luc  21 ,18.]: 
CapUlus  capitis  vesiri  non  peribit,  omnia  trahit  post  se.  Aut 
si  omnia  ipsi  homines  intelligendi  sunt,  omnia  praedestinata 
ad  saiutem  possumus  dicere,  ex  quibus  onmibus  ait  nihit  esse 
periturum,  cum  supra  [10,  28.]  de  suisovibus  loqueretur.  Aut 
certe  omnSa  homhium  genera,  sive  in  linguis  omnibus,  sive 
in  aetatibus  omnibus...  et  quidquid  aliud  dici  potest  secundum 
mnumerabiles  differentias,  quibus  inter  se  praeter  sola  peccata 
homines  distant...  omnia,  inquit,  traham  post  me,  ut  sit  ca- 
put  eorum,  et  illi  membra  eius  »•  Cfr.  supra  pag.  332,  nota  3. 
Vide  etiam  III.  Sent.  d.  22.  q.  5.  in  corp.  verba  Gregorii. 

'  loan.  11 ,  52. 

*°  Ed.  cum  Gorrano  declaratione,  C^leguniEtproceditur 
circa  hoc  sic, 

*^  in  loan.  Evang.  ir.  52.  n.  1 4 ,  ubi  textus  originalis,  quem 
sequitur  ed. ,  post  palmarum  addit  et  laudibus.  —  Sequitup 
Deut.  32,  20. 


\ 


; 


422 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


deles  filii » .  Et  ista  absconsio  corporalis  signuin  erat 
absconsionis  spiritualis  * ;  et  hoc  innuit  littera  sequens : 
36.  (Vers.  37.).  Cum  autem  tanta  signa  fecis- 
set  coram  eis,  non  credebant  in  eum;  sicut  fuit 
signuu)  de  suscitatione  Lazari;  non  tamen  credebant, 
quia  malitia  eorum  non  sinebat ;  Sapientiae  secundo  * : 
«  Excaecavit  eos  malitia  eorum  ».  Nec  hoc  casu  ge- 
stum  est ,  sed  a  Domino  praevisum  et  per  Prophe- 
tam  Isaiam  praedictum;  propter  quod  dicit: 

87.  (Vers.  38.).  Ut  sermo  Isaiae  Prophetae 
impleretur,  quem  dixit^:  Domtne,  quis  credidit; 
quasi  dicat:  rarus,  vel  nuUus;  auditui  nostro?  id 
est,  ei  quod  audivimus  a  Domino;  vel  ei  quodaudit 
a  nobis  prophetantibus ,  quia  «  fides  ex  auditu  » ,  ad 
Qaid  bra-  Romauos  docimo.  El  brachium  Domini  cui  revela- 

coiaiii  Do* 

mini.  tum  cst?  Brachium  Domini,  ut  dicit  Augustinus*, 
est  Filius  Patris.  «  Sicut  enim  tuum  brachium  est , 
per  quod  operaris ,  ita  Dei  brachium  dictum  est  Ver- 
bum ,  per  quod  operatus  est  mundum.  Hoc  brachium 
nec  porrectum  extenditur  nec  collectum  contrahi- 
tur».  Nec  solum  fuit  praevisum,  sed  etiam  evenit 
iusto  Dei  iudicio;  propter  quod  subdit: 

38.  (Vers.  39.).  Propterea  non  poterant  cre- 
dere,  In  eum,  quia  scilicet  excaecati  erant,  et  hoc 
dixit  Isaias ;  ideo  subdit :  Quia  iterum  dixit  Isaias : 

59.  (Vers.  40.).  Excaecavit  oculos  eorum  et 
induravit  cor  eorum ;  Isaiae  sexto  ^ :  «  Excaeca  cor 
popuh  huius  et  aures  eius  aggrava  et  oculos  eius 
claude  »  etc. ;  et  ad  Romanos  primo :  «  Tradidit  eos 
Deus  in  reprobum  sensum  » .  Ut  non  videant  oculis  et 
non  intelligant  corde  et,  intelligendo,  convertantur , 
et,  convertendo,  sanem  eos;  leremiae  tertio  ^ :  «  Con- 
Tertimini  ad  me ,  et  sanabo  aversiones  vestras  » .  Et 
ne  credas  auctoritatem  istam  usurpatam,  subdit: 

60.  (Vers.  k\).  Haec  dixitlsaias,  quandovi- 
dit  gloriam  eiu>s  et  locutus  est  de  eo;  Isaiae  sexto  '^, 
ubi  dicitur ,  quod  «  vidit  Dominum  sedentem  super 
solium  excelsum  et  elevatum,  et  plena  erat  omnis 
terra  maiestate  eius  » . 

61.  (Vers.  42.).  Verumtamen  ex^  principibus, 
secDnd0m.  Tangitur  hic  secundum,  ^dYiC^i  quorur\dam  electio; 


ideo  adversative  dicit :  licet  dictum  sit ,  quod  non 
crediderunt ,  verumtamen  ex  principibus  multi  cre- 
diderunt  in  eum;  ad  Romanos  undecimo:  « In  hoc 
tempore  reliquiae  secundum  electionem  gratiae  salvae 
factae  sunt».  Sed  tamen  non  erant  in  fide  perfecti; 
propter  quod  subdit:  Sedpropter  Pharisaeos  non  con- 
fitebantur,  ut  de  ^  synagoga  nm  eiicerentur;  supra 
nono :  « lam  enim  conspiraverant  ludaei ,  ut  si  quis 
eum  conflteretur  Christum,  extra  synagogam  fieret ». 
Et  hoc  quidem  timebant  lanquam  imperfecti ;  propter 
quod  subdit  rationem  timoris: 

62.  (Vers.  43.).  Dilexerunt  enim  magis  gloriam 
hominum  quam  gloriam  Dei;  et  stulte  egerunt,  se- 
cundum  quod  dicitur  primi  Machabaeorum  secundo  ^^ : 
«  A  verbis  viri  peccatoris  ne  timueritis ,  quia  gloria 
eius  stercus  et  vermis  est;  hodie  extoUitur  et  cras 
non  invenietur  » ;  Psalmus :  «  Dissipavit  ossa  eorum 
qui  hominibus  placent  »  etc;  ad  Galatas  primo: 
«  An  quaero  hominibus  placere  ?  Si  adhuc  hominibus 
placerem,  Christi  servus  non  essem  ». 

63.  (Vers.  44.).  lesus  autem  cUxmavit  et  dixit.  Teriiam. 
Tangitur  hic  lertium,  scihcet  infirmorum  in  fide 
fortificatio,  quae  fit  affectuosa  Christi  exhortatione, 

qua  sublevat  mentes  credentium  ad  dignitatem  Divi- 
nitatis.  Propter  quod  dicit:  Qui  credit  in  me  non 
credit  in  me,  secundum  naturam  visibilem,  sed  in 
eum  qui  misit  nie  ^S*  vel :  credendo  non  honorat  me 
tantum,  sed  eum  qui  misit  me;  in  quo  oslendit, 
quod  crederein  se  non  estcredere  in  hominem,  sed 
in  Deum;  et  hoc  manifestat: 

64.  (Vers.  45.).  Et  qui  videt  me  videt  eum  qui 
misit  me;  ergo  unum  sunt  in  essentia  mittens  et  mis- 
sus ,  quia  qui  videt  unum  videt  et  alium.  Unde  infra 
decimo  quarto  ^^:  «  Philippe,  qui  videt  me  videt  et  Pa- 
trem  meum  » .  Et  ratio  est  unitas  essentiae,  «  quia 
ego  in  Patre ,  et  Pater  in  me  est » ;  et  ipse  Filius 
est  ratio  videndi  Patrem.,  sicut  verbum,  dicentem, 
sicut  splendor,  lucem.  Propter  quod  dicit: 

65.  (Vers.  46.).  Ego  lux  veni  in  mundum ,  ut 
omnis,  qui  credit  in  me,  in  tenebris  non  maneat, 
sed  videat  et  ipse  etiam  lux  flat;  ad  Ephesios  quin- 


^  Glossa  interlinearis :  Abscondit  $e  ab  eis,  sicut  corpora- 
Uter,  sic  et  spiritualiter.  Cfr.  Rupert.  abbas  Tuitiens.,  in  hunc 
locum. 

^  Vers.  21.  —  Superius  vocibus  non  sinebat  eid.  cum  C 
praeflgit  eos  credere. 

*  Cap.  53,  1.  —  Subinde  allegalur  Rom.  10,  17. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  53.  n.  2.  et  3,  ubi  textus  originalis 
post  mundum  plura  addit. 

*  Vers.  1 0.  —  Sequitur  Rom.  1 ,  28. 

®  Vers.  22.  —  Inferius  pro  credas  ed.  cum  Gorrano  credant 

'  Vers.  1.  et  3, 

^  Vulgata  Veimmtamen  et  ex,  —  Inferius  allegatur 
Rom.  H,  5. 

®  Vulgata  ut  e,  —  Sequitur  loan.  9,  22. 

^"  Vers.  62.  seq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  52,  6.  et 
Gal.  1,  iO.  Ed.  hiinc  versum  allegat,  dum  codd.  simpliciler  le- 
gunt  Gah  i ;  immo  C  M  et  Gorranus  omittunt  etiam  GaU  i. 
Gfr.  August.,  in  loan.  Ir.  53.  n.  43:  Videle,  quemadmodum  no- 


'  taverit  Evangelista  et  improbaverit  quosdam,  quos  tamen  in 
eum  credidisse  dixit,  qui  in  hoc  ingressu  fidei  si  proficerent, 
amorem  quoque  humanae  gloriae  proficiendo  superarent,  quem 
superaverat  Apostolus,  dicens  [Gal.  6,  1i.]:  M^i  autem  absit 
gloriari,  nisi  in  cruce  Domini  nostri  lesu  Ghrisii  etc. 

"  lla  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  54.  n.  2.  Chrysosl*,  in 
loan.  homil.  69.  (alias  68.)  n.  \ :  Qui  credit  in  me»*  ac  si  di- 
ceret :  Cur  timetis  in  me  credere  ?  Fides  per  me  transit  in  Deum , 
ut  eliam  incredulitas.  Cfr.  infra  n.  71. 

**  Vers.  9  j  sequitur  v.  10.  —  Ghrysost.,  in  loan.  homil.  69. 
(alias  68.)  n.  4 :  Et  quid  sibi  vult  illud  Qni  credit  in  me?  Ac 
si  quis  diceret:  Qui  aquam  de  flumine  tollit,  non  de  flumine, 
sed  de  fonte  accipit*  Immo  infirmius  hoc  exemplum  est  ad  rero 
propositam.  Ego  lux  in  mundum  veni.  Gum  enim  Pater  et  in 
veteri  et  in  nova  lege  sic  appelletur,  et  hoc  ipse  utatur  nomine . 
ideo  Paulus  hinc  edoctus  splendoremvocait  illum  [Hebr.  1 ,  3.]... 
Lucem  porro  se  vocavit,  quod  ab  errore  liberet  et  quod  spi- 
rituales  solvat  tenebras. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIL 


423 


to^:  «  Fuislis  aliquando  tenebrae,  nunc  autem  lux 
in  Domino  » ;  et  hoc  credendo  in  eum ,  de  quo  dici- 
tur  ad  Hebraeos  primo :  «  Cum  sit  splendor  gloriae  et 
figura  substantiae  eius  »  etc. 

66.  (Vers.  47.).  Et  si  quis  audierit  verba  mea. 
Qaartam.  Taugitur  hic  quartum,  scilicet  contranon  credentes 

facta  comminatio ;  et  simul  in  comminatione  osten- 
Dtto  osien-  dit  suam  benignitatem  et  iudicii  severitatem.  Pro- 
pterea  dicit:  Si^  quis  audierit  verba  mea  et  non 
custodierit  ea,  ego  non  iudico  eum,  id  est,  non 
condemno,  et  hoc  propter  meam  benignitatem:  Non 
enim  veni,  in  mundum,  ut  iudicem  mundum,  sed 
ut  salvificem  mundum ;  supra  tertio  ^ :  «  Non  misit 
DeusFillum  suum  in  mundum,  ut  iudicet  mundum, 
sed  ut  salvetur  mundus  per  ipsura  » ;  Lucae  nono : 
«  Fihus  homlnis  non  venit  animas  perdere,  sed  sal- 
vare  » .  Nec  tamen  effugient  severitatem  iudicii ; 
propter  quod  dicit: 

67.  (Vers.  48.).  Qui  me  spernit  et  non  aecipit 
verba  mea  habet  qui  iudicet  eum.  Et  quis  sit  ille 

Qoomodo  qui  iudicat,  ostendit:  Sermo,  quem  locutus  sum, 
^et.  °  ^"  ille  iudicabit  eum  in  novissimo  die;  Matthaei  vige- 
simo  quarto  * :  «  Caelum  et  terra  transibunt ,  verba 
autem  raea  non  praeteribunt  »;  immo  «stabunt,  sic- 
ut  dicit  Chrysostomus,  in  ordine  accusalionis,  redar- 
guentia  eos  et  omnem  abscindentia  excusationem » ; 
Matthaei  quinto:  «Esto  coosentiens  adversario  tuo 
cito,  dum  es  cum  illo  in  via  »  etc,  intelligitur  de  ser- 
mone  Christi.  Et  quod  sermo  suus  habeat  virtutem 
iudicandi  eos,  manifestat:  quia  non  est  sermo  hu- 
manus,  sed  divinus  et  verus;  propterea  dicit: 


68.  (Vers.  49.).  Quia  ego  ame^  ipso  non  sum 
bcutus,  sicut  vane  gloriosus,  de  quo  supra:  «  Qui 
a  semetipso  loquitur  gloriam  propriam  quaerit »; 
sed  qui  misit  me  Pater,  ille  mihi  mandatum  de- 
dit,  quid  dicam  et  quid  loquar.  Et  ideo  ego  loquor 
secundum  mandatum  eius. 

69.  (Vers.  SO.).  Et  scio,  quia  mandatumeius 
est  vita  aeterna;  unde  Matthaei  decimonono^:  «Si 
vis  ad  vitam  ingredi ,  serva  mandata  » ;  Deuteronomii 
trigesimo :  «  Elige  ergo  vitam,  ut  et  tu  vivas,  et 
semen  tuum,  et  diligas  Dominum  Deum  tuum  atque 
obedias  voci  eius  »;  et  ideo  a  mandato  eius  non 
declino.  Propter  quod  dicit:  Qua£  ergo  loquor  ego, 
sicut  dixit  mihi  Pater,  sic  loquor;  quia  ipse  io- 
quens  homo  per  omnia  se  divino  mandato  et  vo- 
luntati  conformabat;  supra  octavo^:  «Quae  audivi 

a  Patre  loquor  in  mundo  » .  Et  ideo  ex  hoc  vult  ha-  Kotandam. 
bere,  quod  sermo  suus  non  est  spernendus,  sed  ac- 
cipiendus  ut  sermo  divinus;  sicut  de  bonis  dicitur 
primae  ad  Tliessalonicenses  secundo^:  «  Cum  acce- 
pissetis  verbum  auditus  Dei,  accepistis  illud  non 
sicut  verbum  hominum ,  sed ,  sicut  est  vere ,  verbum 
Dei,  qui  operatur  in  vobis,  qui  credidistis  » . 

QjJAESTlONES. 

70.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit,  qaod  non  poterant  credere,  quia  Isaias 
dixit:  Excaecavit  etc.  —  Videtur  primo,  quodmale 
dicat,  quia,  si  non  poterant  credere,  ergo  non  erat  eis 
imputandum  in  peccatum. 


*  Veps.  8.  —  Sequitup  Hebr.  1,3,  quem  ed.  integre  allegat  et  subiungit  seq,  scheraa ,  quod  etiam  cod.  E  in  marg.  exhibet : 
Notandum  autem, 

ut  lux  ad  dlrigendum,  loan.  42,  46:  a  Ego  lux  in  mundum    veni,  ut  omnis,  qui  credit  in  roe,  in  lenebris  non 

maneat ». 
ut  salvifer  ad  Hberandum,  unde  dictus  est  lesus;  Lucae  9,  56:  «Non  venit  Filius  hominis  animas  perdere,  sed 

salvare».  Et  loan.  12,  47:  «  Non  veni  in  mundum,  ut  iudicem  mundum,  sed  ut  salvificem  mundum  »• 
ut  amicus  ad  convescendum ,  Lucae  II,  5.  seq.:  «Amice,  commoda  mihi  tres  panes,  quoniam  amicus  meus», 
quod  Ghristus         ^^  ^st,  Christus,  «  venit  ad  me  de  via  ». 

venit     '  ]  ut  sponsus  ad  cohabitandum,  Matth.  25,  6-10,  dicitur  virginibus:  «  Ecce,  sponsus  venit,  exite  obviam  ei »  etc. 

«  Et  quae  paratae  erant  intraverunt  cum  eo  ad  nuptias». 
ut  rex  ad  praesidendum,  Zach.   9,  9:    «  Exsulta  salis,   filia    Sion,  iubila,   filia    lerusalem:   Ecce,  rex   tuus 

veniet  tibi ». 
ut  iudex  ad   retribuendum,  Isai.   3,  U:  « Dorainus   ad  iudicium  veniet  cum  senioribus  populi  sui  et  princi- 

pibus  eius». 


'  Vulgata  Et  st,  quae  etiam  subinde  oroittit  ea, 

'  Vers.  47.  —  Sequitur  Luc.  9,  56.  —  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  54.  n.  5:  Nunc  ergo  est  tempus  roisericordiae ,  post 
erit  iudicii. 

*  Vers.  35.  —  Subinde  allegantur  Chrysosl.  in  loan.  ho- 
mil.  69.  (alias  68.)  n.  2.  et  Matth.  5,  25,  quem  locum  August., 
Serm.  9.  (alias  96.  de  Tempore),  c.  3.  n.  3;  Serra.  109.  (alias  \, 
de  Verbis  Domini) ,  c.  3.  n.  3;  Serm.  251 .  (alias  4.  de  Diversis) , 
c.  8.  n.  7.  et  L  de  Serroone  Domini  in  monte,  c.  41.  n.  31. 
seq. ,  intelligit  de  sermone  Dei  et  praeceptis  Dei ;  sic  primo  loc. 
cit.  ait:  Ergo  quis  est  adversarius?  ^rmo  Dei.  Sermo  Dei  ad- 
versarius  tuus  est.  Quare  adversarius  est?  Quia  contraria  iubet, 
quam  tu  facis  etc.  Cfr.  Glossa  ordimria  (ex  Beda)  in  Luc.  12,  58, 
et  Bemard.,  Serm.  424.  de  Diversis,  n.  1. 

^  Vulgata  ex  me,  quae  etiam  inferius  ipse  mihi  pro  ille 
mihi  —  Sequitur  loan.  7,  48. 


•  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Deut.  30,  19.  seq. 

^  Vers.  26.  —  S.  Thom.,  in  loan.  12,  50.  lect.  7.  n.  3: 
Qiiae  ergo  ego  loqmr.,.  Quod  secundum  Chrysostomum  [ui 
loan.  homiL  69.  alias  68.  n  2.]  planum  est;  ut  sit  sensus:  Quae 
ego  loquor,  exterius  praedicando,  sicut  dixit  mihi  Pater,  sic 
loquor,  id  est ,  in  quantum  accepi  notitiam  ab  eo ;  ut  intelligan- 
tur  de  Christo  secundum  quod  homo.  Sed  si  intelligantur  se- 
cundum  Augustinum  [in  loan.  Evang.  tr,  54.  n.  8.]  de  Christo 
secundum  quod  Filius  Dei,  quomodo  dicit  ei  Pater,  cum  ipse 
sit  Verbum?  Ad  quod  dicendum,  quod  non  ita  dixit  ei,  quasi 
per  verba  locutus  sit  unico  Verbo  suo,  sed  sic  dixit  Pater  Fi- 
lio ,  sicut  generavit  eum  Paler  et  sicut  dedit  ei  vitam  habere  m 
semetipso  [supra  5,  26.]  Psalm.  2,  7 :  Dominus  dixit  ad  me  etc. 
Gfr.  supra  pag.  31 1 ,  nota  1 .  —  Superius  pro  loquens  homo 
ed.  ut  homo  loquens. 

«  Vers.  13. 


424 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIII. 


Ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^ :  «  Non  pote- 
Besp.  1,  non  rant ,  kl  est)  non  Tolebant». 
'''^  ^^  Sed  illud  non  solvit  ^;  1.  quia  tunc  facile  esset 

omnia  solvere ;  quare  non  dixit  Evangelista :  non  vo- 
lebant ,  cum  ita  bene  haberet  ad  naanum  ? 

2.  Item,  esto  quod  is  esset  sensus:  non  vole- 
bant  cred6re;  quia  Isaias  dicit:  Excaecavit  ocuhs 
eorum^  tunc  yidetur,  quod  Deus  sit  causa  malae 
Yoluntatis  eorum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  aiiquid  non  posse 
Resp.  ancto.  dicitur  duplicitcr :  aut  quia  nullo  modo  potest,  aut 
stiiictione.  quia  cum  magna  difpcuUate  potest;  sic  dicitur, 
quod  vir  assuetus  in  malo  non  potest  bene  facere; 
leremiae  decimo  tertio  ^ :  «  Si  mutare  potest  Aethiops 
pellem  suam,  et  pardus  varietatem  suam;  sic  vos 
potestis  bene  facere,  cum  didiceritis  malum».  — 
Secundum  istam  viam  dicitur,  quod  vir  excaecatus 
non  potest  credere;  et  Evangelista  hoc  vult  dicere, 
quod  non  poterant  credere,  quia  excaecati  erant, 
NotaDdom.  sicut  praedixerat  Isaias;  non  quod  praedictio  Isaiae 
fuerit  causa ,  sed  p^opria  malitia  et  divinum  iu- 
dicium,  iudicium  scilicet  desertionis.  Augustinus*: 
«  Excaecat  et  obdurat  Deus  deserendo,  non  adiu- 
vando ;  quod  occulto  iudicio  fieri  potest,  non  tamen 
iniusto  ». 


71.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Qui  credit  in  me  non  credit  in  me  etc.  —  Videtur 
hic  contradictio.  —  Si  tu  dicas,  quod  debet  intelligi 
tantum ,  ut  sit  sensus :  qui  credit  in  me  non  credit 
in  me  tantum,  sed  etiam  in  eum  qui  misit  me^; 
secundum  istam  viam  deberet  similiter  dicere:  qui 
videt  me  non  videt  me  tantum ,  sed  eum  qui  misit  me. 

Responueo  :  Dicendum ,  quod  fides  distinguit  ar-  Hegp,  i, 
ticulos ,  et  quando  quis  cogitat  de  uno  articulo,  non  Fides  disiin- 
cogitat  de  alio ,  immo  ahqui  credunt  unum,  qui  non  los,  sed  «- 
credunt  ahum ;  sed  m  vmone ,  quia  uoa  est  essentia , 
qui  unam  videt  personam  omnes  videt.  Ideo  in  visione 
unit :  qui  videt  me  videt  et  Patrem  ^,  quia  impossibile 
est  unum  videre  sine  alio.  Sed  in  credulitate  distin- 
guit  et  solitudinem  excludit:  qui  credit  in  me  non  in 
me  solum  credit,  sed  in  me  et  in  eum  qui  misit  me. 

Aliter  potest  dici ,  quod  est  credere  auetoritati,  Resp.  aitera. 
sed  videre  vel  inteiligere  rationi  ^.  Quia  ergo  auctO" 
ritas  et  potentia  est  in  Patre  per  appropriationem, 
ratione  cuius  est  credere ;  ideo  Filius  credere  appro- 
priat  ad  Patrem;  et  sic  dictum  est^  quod  Pater 
trahit  ad  Filium;  sed  in  videndo  et  revelando  Fi- 
lius  ducit  ad  Patrem  ut  verbum  et  iumen;  et  ideo 
videre  non  sic  appropriat  Patri ,  quemadmodum  cre- 
dere,  cum  dicit:  Qui  credit  in  me  etc. 


Capitulum  XIII. 


.  Teitio^  de  discipaloTam  conflmatione  ponantnr  tiia. 

1.  Ante  diem  festum  Pascka£.  Deterrainata  sunt 
duo  praeambula  ad  passionem,  scilicet  ludaeorum 
conspiratio  et  passionis  praedictio ;  ita  hac  parte  se- 
quitur  determinandum  tertium ,  scilicet  discipulorum 
confirmatio  ^.  Discipulos  autem  Dominus  conflrmat  et 
munit  contra  instantem  tribulationem  primo  humili- 
tatis  exemplo ;  secundo ,  eruditionis  et  consolationis 
verbo,  in  principio  decimi  quarti  capituli,  ibi  ^® :  Non 
turbetur  cor  vestrum ;  tertio  vero ,  orationis  sub- 
sidio,  in  principio  decimi  septimi :  Haec  locutus  est 
lesus  et  sublevatis  etc. 


Primo  confirmantur  discipnli  humilitatis  exemplo 

qaadrapliciter. 

Praesens  igitur  capitulum,  in  quo  Dominus  con- 
fortat  discipulos  suos  exemplo,  habet  quatuor  par- 
ticulas  secundum  quatuor,  quae  ibi  tangit.  Primo 
enim  proponit  exemplum ;  secundo  hortatur  ad  imi- 
tandum ,  ibi  ^^ :  Postquam  ergo  lavit  etc. ;  in  tertia 
ostendit  sive  detegit  luda^  perversitatem,  ad  devian- 
dum ,  ibi :  Haec  cum  dixisset,  turbatus  est  spiritu  ; 
in  quarta  vero  ostendit  discipulorum  infirmitatem 
ad  se  per  passionem  sequendum,  ibi :  Filioli,  adhuc 
modicum  vobiscum  sum. 


^  In  loan.  homil.  6S.  (alias  67.)  n.  2 :  lUiid  autem  Non  po- 
iuerunt,  id  est,  noluerunt.  Nec  mireris;  nam  alibi  [Matth.  19,^2.] 
ait:  Qui  potesi  capere,  capiai  etc.  Idem  dieit  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  53,  n.  6. 

*  Ed.  non  plene  solvit. 

*  Vers.  23.  —  De  hac  duplici  impossibilitate  cfr.  Arislot. ,  I. 
de  Caelo  et  miindo,  text.  \\\.  (c.  W.),  cuius  verba  attuliraus 
tora.  II.  pag.  991 ,  nota  3. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  53.  n.  6 ,  ubi  textus  originalis  ultima 
verba  sic  exhibet  quod  occulto  ivdicio  facere  potest,  iniquo 
non  potest,  (Ed.  ex  n.  9.  addit:  Sicut  ergo  quod  Dominus  ne- 
gare  se  ipsum  non  polest,  laus  est  voluntatis  divinae;  ita  quod 
illi  non  poterant  credere,  culpa  est  voluntatis  humanae).  — 
Chrysost.,  in  loan.  homil.  68.  (alias  67.)  n.  2:  «  Ecce,  iterum 
hoc  quia  et  diodt  non  causales  sunt  voces,  sed  eventum  si- 
gniflcantes.  J^eque  enim  quia  id  dixit  Isaias,  ideo  non  credide- 


runt,  sed  quia  credituri  non  erant,  ideo  haec  dixit  Isaias »  etc. 
August.,  loc.  dt.:  Hon  poterant  credere,  quia  hoc  Isaias  Pro- 
phela  praedixit;  hoc  autem  Propheta  praedixit,  quia  Deus  hoc 
futurum  esse  praescivit.  Qmre  autem  non  poterant...  quia  no- 
lebant,  malam  quippe  eorum  voluntatem  praevidil  Deus  etc. 

*  Sic  textus  Arabicus,  in  Biblia  maxima  etc  loan.  de  la 
Haye. 

^  Infra  44,  9,  cuius  explicationem  vide  et  ibid.  quaest.  4. 
n.  19,  ubi  dicitur:  Nullus  perfecte  credit  in  Filium,  quin  etiam 
in  Patrem.  —  Cod.  B  addit  meum, 

'  Secundum  August.;  cfr.  supra  pag.  243,  nota  6. 

®  Supra  6,  44.  —  De  seq.  propositione  cfr.  supra  n,  64. 

®  Cfr.  supra  c.  11.  n.  64.  divisio  2. 

"  Cap.  14,  1;  seq.  pars  uicipit  17,  1. 

*^  Vers.  12;  duae  seqq.  partes  incipiunt  v.  21 :  Cum  haec 
dixissei  lesvs,  turbatus  est  etc.,  et  v.  33:  Filioli  etc. 


COMiMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIII. 


428 


Exemplum  igitur ,  quod  proponit  imitandum , 
primo,  dohoc  ordiue  describitur.  Primo  ostenditur  temporis 
posito  qn2i' congruitas ;  secundo  vero,  Christi  humiliias;  ter- 
tio ,  Petri  revei^entia  ;  quarto ,  ipsius  obedientia. 

2.  (Vers.  1 .).  Temporis  opportunitas  ostenditur 
Expositio  lit- in  hoc,  quod  iam  tempus  mortis  instabat,  propter 

Primam.  quod  specialia  signa  dilectionis  ostendere  debebat. 
Propterea  dicit :  Ante  diem  festum  paschae ,  id  est 
ante  primam  diem  azymorum ,  cuius  vespera  erat 
decima  quarta  luna  ad  vesperam ,  quando  agnus  im- 
molabatur  ^  Sciens  lesus,  quia  venit  hora  eius,  ut 
transeat  ex  hoc  mundo  ad  Patrem.  Pascha  transi" 
tus  est ;  et  ideo  Dominus  mori  voiuit  in  paschate , 
quia  suum  mori  transire  fuit.  Iste  transitus  signifi- 
catns  est  per  transitum  maris  rubri,  de  quo  primae 
ad  Corinthios  decimo  ^ :  «  Patres  nostri  omnes  mare 
transierunt  »  etc.  Cum  dilexisset  suos ,  qui  erant  in 
mundo,  in  finem  dilexit  eos,  id  est,  tunc  praeci- 
pua  signa  dilectionis  ostendit  Augustinus^:  «Absit, 
ut  dilectionem  morte  finierit  qui  non  est  morte  fini- 
tus  » ;  et  «  Non  est  iste  finis  consumens ,  sed  con- 
summans».  Suos  Dominus  diligit;  Isaiae  quadrage- 
simo  nono  * :  «  Nunquid  oblivisci  potest  mulier  in- 
fantera  suum,  ut  non  misereatur  filio  uteri  sui»? 
Tempus  tangitur  et  hora  temporis : 

3.  (Vers.  2,).  Et  coena  facta,  eum  diabolus 
iam  misisset  in  cor^,  id  est,  suggessisset,  ut  tra- 
deret  eum  ludas  Simonis  IscaiHotae ;  quia  tunc  de- 
finierat  eum  tradere ,  ex  qua  traditione  Christus  non 
est  minoratus ,  sed  sublimatus ;  unde  et  subdit : 

4.  (Vers.  3.).  Sciens,  quia  omnia  dedit  ei  Pa- 
ter  in  manus ,  secundum  illud  Matthaei  ultimo  ^ : 


«  Data  est  mihi  omnis  potestas  in  caelo  et  in  terra  »; 
et  sciens,  guia  a  Deo  exivitetad  Deumvadit,  se- 
Gundum  illud  infra  decimo  sexto  :  «  Exivi  a  Patre  et 
veni  in  mundum ;  iterum  relinquo  mundum  et  vado 
ad  Patrem  ».  Hoc  sciens,  id  est  mortem  suam  in- 
stare  praecognoscens , 

3.  (Vers.  4.).  Surgit  a  coena,  ut  exemplum 
praebeat;  quia  iam  temporis  opportunitas  aderat, 
sicut  dictum  est  ministro  Ecclesiae  Actuum  duode- 
cimo  ^ :  «  Surge  velociter  » . 

Et  ponit  vestimenta  sua.  Tangilur  hic  secun-  secandum. 
dum,  scilicet  Christi  /lumilitas,  quia  deponit  vesti- 
menta ,  ut  sit  expediius  sicut  minister ;  ideo  dicit : 
Ponit  vestimenta  sua ;  sit  etiam  paratus  ut  mini- 
ster ;  propterea  dicit :  Et  cum  accepi^set  linteum , 
pra^cinxit  se ;  Lucae  duodecimo  ^ :  «  Amen  dico  vo- 
bis ,  quod  praecinget  se  »  etc.  Oflicium  ministri  exse- 
quitur  ;  propterea  dicit : 

6.  (Vers.  5.).  Deinde  misit^  aquam  inpelvim 
et  coepit  lavare  pedes  discipulorum  et  extergere 
linteo,  quo  erat  praecinctus.  Hoc  est  officium  mi- 
nistri;  tale  officium  Dominus  maiestatis  assumsit; 
Lucae  vigesimo  secundo :  «  Ego  autem  in  medio  ve- 
strura  sum ,  sicut  qui  ministrat » .  «  Filius  autem  ho- 
minis  non  venit  ministrari,  sed  ministrare  et  dare 
animam  suam  redemptionem  pro  multis  » .*  Et  hoc 
humillimum  ministerium,  lotio  pedum. 

7.  (Vers.  6.).    Venit  ergo   ad  Simonem  Pe-  Tertimn. 
trum  etc.  Tangitur  hic  tertium,  scilicet  Petrireve- 
rento,  qua  Domini  obsequium  refutabat;  propter 
quod  dicit:   Venit  ad  Simonem  Petrum,  ut  scilicet 
lavaret.  Et  dicitei  Petrus^^:  Domine,  tu  mihi  to- 


*  Beda,  in  Marc.  U,  1:  Hoc  sane  iuxta  veteris  instrumenti 
[sive  testamenti]  scripturam  inter  j^ascfta  etast/ma  distat,  quod 
pascha  ipse  solns  dies  appellatur,  in  quo  agnus  occldebatur  ad 
vesperam ,  hoc  est  quartadecima  luna  primi  mensis.  Quintade- 
cima  autem  luna^  quando  egressum  est  de  Aegypto,  succede- 
bat  festivitas  azymorum,  qnae  septem  diehus,  id  est  usque  ad 
vigesimum  primum  diem  eiusdem  mensis  ad  vesperam,  est  sta- 
tuta  solemnitas.  Verum  Evangelistae  indifferenter  et  diem  azy- 
morum  pro  pascha  et  pro  diebus  azymorum  pascha  ponere 
solenl.  Dicit  enim  Marcus:  Erat  autem  pascha  et  azyma  post 
biduum  etc.  —  Superius  post  cuius  vespera  ed.  addit  prma, 

^  Vers,  1.  Cfr.  U,  22.  —  Hieron.,  IV.  Comment.  in 
Matth.  26,  1.  seq.:  Pascha,  quod  Hebraice  dicitur  phase,  non 
a  passione,  ut  plerique  arbitrantur  [cfr.  Gregor.  Nazianz.,  Orat.  42. 
sive  2.  in  Pascha ,  n.  20 ;  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  55.  n.  1 . 
ait:  Quia  enim  pati  Graece  TzoL^syzi^t  dicitur,  ideo  pasclja  passio 
putata  est],  sed  a  transitu  [cfr.  Exod.  12,  11.  seqq.],  eo  quod  ex- 
lerminator,  videns  sanguinem  in  foribus  Israelitarum,  pertransie- 
rit..  Transitus  autem  noster,  id  est  phase,  ita  celebratur,  si, 
terrena  et  Aegyptum  dimittentes,  ad  caelestia  festinemus. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  55.  n.  2,  ubi  affert  duplicem  expli- 
cationem  verborum  m  finem  dilexii  eos;  prima  respicit  finem 
intenlionis  ex  parte  nostra ,  secunda  finem  exsecutionis  ex  parte 
sua.  /n  finem  dilexit  eos,  id  est  In  se  constituens  finem  ipso- 
rum,  ut  perduceret  in  se  flnem :  «  Quid  est  eriim  m  finem 
nisi  in  Christum?  Fims  enim  Legis  Christm,  ait  Apostolus 
[Rom.  10,  4.],  o^  iusHtiam  omni  credenti.  Finis  perflciens, 
non  interflciens;  finis,  quo  usque  eamus,  non  ubi  pereamus... 
Ipse  est  finis  noster,  in  iHum  est  Iransitusnoster».  Subinde  re- 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


fert  alteram  expositionem  >  secundum  quam  m  finem  dilexit  eos 
idem  est  ac  usque  ad  Tnoriem  dilexit  suos :  «  Humana  est  haec 
sententia,  non  divina;  neque  enim  nos  huc  usque  iUe  dileiit, 
qui  semper  et  sine  fine  nos  diligit.  Absit,  ut  dilectionem  morte 
finierit  »  etc.  De  prima  expositione  cfr.  in  £pi$t.  I.  loan.  tr.  10. 
n.  5 ,  ubi  exponit  Ps.  11 8 ,  96 :  Omni^  consummationis  vidi 
finem,  et  distinguit  finem  consumentem  et  consummantem : 
<  Aliter  enim  dicitur  finwi  panem,  aliter,  finivi  tunicam.  Finivi 
panem  manducando,  finivi  tunicam  intexendo;  et  ibi  finis  so- 
nat,  et  illic  finis  sonat,  sed  tamen  panis  finitur,  ut  consumatur, 
tunica  flnitur,  ut  comummetur;  panis  flnitur,  utnonsit,  tunica 
finitur,  ut  perfecta  sit».  Ibid.  ostendit,  quod  Christus  cum  Pa- 
tre  et  Spiritu  sancto  sit  finis  consummans  in  patria.  —  Chry- 
sost.,  in  loan.  homil.  70.  (alias  69.)  n.  1 :  Vide,quomodo  reli- 
cturus  eos  vehementiorem  amorem  exhibeat. 

*  Vers.  15,  post-^uem  ed.  ita  iproseqniUir :  Sic  tacium  est 
tempus,  tangitur  etc. 

*  Plures  codd.  addunt  ludae. 

*  Vers.  18.  —  Sequitur  loan.  16,  28. 

^  Vers.  7 ,  ubi  hoc  AngeUis  Petro  in  carcere  dicit.  —  Re- 
spicitur  Malth.  20,  26 :  Quicunnque  voluerit  inter  vos  maior 
fieri,  sit  vester  minister, 

»  Vers.  37. 

*  Vulgata  mittit.  —  Subinde  allegantur  Luc.  22,  27.  et 
Matth.  20,  28* 

^^  Codd.  praefigunt  Simon,  refraganlibus  Vulgata,  ed.,  Gor- 
rano  et  iis  quaelnfra  n.  10.  dicuntur.  —  Inferius  pro  Omni- 
potens,  qnod  habet  ed.  eum  pluribus  codd.  et  Gorrano,  ABH 
IK  [L  Christe^  Christus. 

54 


426 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIL 


vas  pedes?  Quasi  expavescendo  dicit  Pelrus:  Tu 
mihi?  Tu  Dominus  mihiservo?  Tu  Magister  mihi 
discipulo  ?  Tu  Omnipotens  mihi  misero  ?  Chrysosto- 
mus  ^ :  «  Manibus ,  quibus  oculos  aperuisti ,  leprosos 
mundasti,  mortuos  suscitasti,  mihi  lavas  pedes»? 
Quasi  dicat :  non  audeo  pati ;  et  quia  in  reverentia 
excedebat,  monet  eum  Dominus,  ut  desistat  propter 
mysterium  ;  unde  sequitur : 

8.  (Vers.  7.).  Dixit  ei  lesus  ^ :  Quod  ego  facio 
tu  nescis  modo,  scies  autem  postea;  ideo  oportet, 
te  sustinere  usque  in  posterum.  Sed  Petrus  admoni- 
tione  non  flectitur;  unde: 

9.  (Vers.  8.).  Dicit  ei  Pelrus :  Non  lavabis 
mihi  pedes  in  aeternum,  Et  quia  in  sua  sententia 
permanere  decreverat,  deterretur  comminatione ;  ideo : 
Respondit  ei  lesus:  Si  non  lavero  te,  non  habebis 
parteni  mecum ;  partem  dicit  consortium  Dei  aeter- 
num ,  de  quo  in  Psalmo  ^ :  «  Dominus  pars  heredi- 
tatis  meae  et  calicis  mei  » ;  et  iterum :  «  Portio  mea 
in  terra  viventium  » . 

10.  (Vers.  9.).  Dicit  ei  Simon  Petrus.  Tangi- 
Quariain.  tur  hic  quartum ,  scilicet  Peiri  obedientia,  commi- 

natione  sibi  facta.  Unde  supra  dictus  est  Petrus: 
«  Dicit  ei  Petrus»;  sed  in  hac  responsione  dicitur : 
«  Dicit  ei  Simon  Petrus  »,  id  est  obediens  *,  fervens, 
quia  plus  offert,  quam  Dominus  praecipiat;  undedi- 
cit :  Domine,  non  tantum  pedes  meos,  sicut  praeci- 
pis,  lava;  sed  et  manus  et  capuL  Unde  Simon  Pe- 
trus  vere  obediens  dicere  poteral  illud  Psalrai  ^ :  «  Pa- 
ratum  cor  meum ,  Deus ,  paratum  cor  meum  » .  Sed 
quia  superius  in  reverentia  errabat,  modo  vero  in 
obedientia  excedebat;  ideo  Petrus  supra  est  terri- 
tus,  sed  modo  est  Simon  instructus;  propter  hoc 
subdit : 

11.  (Vers.  10.).  Dicit  ei  lesus:  Qui  lotus  est, 
illa  scilicet  lotione,  de  qua  dicitur  Isaiae  primo^: 
«  Lavaraini ,  mundi  estote  » ;  et  Zachariae  decimo 
tertio:  «  Erit  fons  patens  domui  David  et  habitanti- 
bus  lerusalem  in  ablutionem  peccatoris  » ;  leremiae 
quarto:  «  Lava  a  malitia  cor  tuum,  lerusalem,  ut 
salva  fias  » ;  ille ,  inquam ,  non  indiget ,  nisi  ut  pe- 
des  lavet,  id  est  affectus;  de  quibus  Canticorum 


quinto ' :  «  Lavi  pedes  meos ;  quomodo  inquinabo  il- 
los  » ?  Isti  pedes  magis  indigent  lavari  quam  aiia 
membra,  propter  hoc  quod  magis  uniuntur  sordibus; 
Threnoram  primo:  «  Sordes  eius  in  pedibus  eius,  et 
non  est  recordata  finis  sui».  Sed,  quando  isti  pedes 
lavantur,  tunc  est  mundus  totus;  Ezechielis  trige- 
simo  sexto  ^ :  «  Effundam  super  vos  aquam  mundam , 
et  mundabimini  ab  omnibus  inquinamentis  vestris». 
Et  vos  mundi  estis;  ideo  non  indigetis  nisi  iotione 
pedum;  infra  decimo  quinto:  «  Vos  mundi  estispro- 
pter  sermonem,  quem  locutus  sum  vobis  ».  Sed  ne 
videatur  discipuli  facinus  ignorare,  subdit:  Sed  non 
omnes.  Et  ralionem ,  quare  hoc  dixerat ,  dicit  Evan- 
gelista: 

12.  (Vers.  H.).  Sciebat  enim,  quisnam  essei, 
qui  ti^aderet  eum;  propterea  dixit:  Non  estis  mundi 
omnes,  Ideo  Evangelista,  ubi  ioquitur  de  proditore, 
ostendit,  quod  Dominus  sciebat,  ne  aliquis  crederet, 
Christum  tanquam  horainem  posse  decipi;  supra 
sexto^:  «Sciebat  lesus  ab  initio,  qui  essent  non  cre- 
dentes ,  et  quis  traditurus  esset  eum  » . 

QuAESnONES. 

13.  Quaest.  L  Quaeritur  hic  de  hoc  quod  dicit, 
quod  coena  ista  fuit  facta  ante  diem  festum  paschae. 
—  Et  ex  hoc  videtur,  quod  Dominus  confecerit  de 
fermentato.  —  Sed  in  contrarium  sunt  alii  Evange- 
listae  ^^,  qui  dicunt,  Dominum  comedisse  pascha  se- 
cundum  morem  communem. 

Ad  hoc  respondent  Graeci ,  sicut  dicitur  in  Glos-  Resp.  Grae- 
sa  ^S  quod  Dominus  praevenit ,  sicut  hic  dicitur,  diem 
paschae  et  confecit  de  fermentato,  et  loannes  corri- 
git  alios  Evangelistas. 

Sed  insipienter  dicunt;   quia   absit,   quod  aiii  Reprobatnr. 
Evangehstae  in  aliquo  sint  mentiti,  cum  eodem  Spiritu 
loquerentur  ^^.  Unde  non  dicitur  hic  dies  paschae  dies 
immolationis ,  sed  primus  inter  dies  azymorum, 
in  cuius  sero  praecedenti  immolabatur  agnus. 

14.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  cum  diabolus  iam  misisset  in  cor ,  ut 
traderet  eum  Iuda>s. 


^  In  loan.  homil.  70.  (alias  69.)  n,  2. 

*  Vulgala  Respondit  lesus  el  dixit  ei. 
'  Psalm.  1o,  5;  sequitur  Ps.  141,  6. 

*  Hieron.,  de  Nominib.  Hebraicis,  de  Act.  Apost.:  Simo- 
nis,  obedientis,  sive  ponentis  tristitiam,  aut  audientis  moerorem, 

®  Psalm.  56,  8.  —  De  seqq.  cfr.  supra  v.  6-8, 

®  Vers.  16.  —  Subinde  allegantur  Zach.  13^1.  et  ler.  4,14. 

'  Vers.  3.  —  Sequitur  Thren.  1 ,  9.  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  56.  n.  4:  Ipsi  igitur  bumani  affectus,  sine  quibus 
in  hac  mortalitate  non  vivitur,  quasi  pede^sunt,  ubi  ex  humanis 
rebus  afficimur  et  sic  afflcimur,  ut,  si  dixerimus,  quia  pecca- 
tum  non  habemus ,  nos  ipsos  decipiomus,  et  veritas  in  nobis 
non  sit  [1.  loan.  1 ,  8.]  etc.  Cfr.  supra  pag.  166^  nota  7. 

®  Vers.  25.  —  Seq.  locus  est  loan.  15,  3. 

*  Vers.  65. 

"  Matth.  26 ,  17;  Marc,  14,1 2.  et  Luc.  22 ,  7.  —  Subinde 
ex  E  supplevimus  pascha. 


"  Scilicet  ordinaria  apud  Lyranhm  (Strabo  eam  non  exhi- 
bet)  in  loan.  13,  1:  Anie  dkm  festum,  vocando  diem  sole- 
mnem  pascha.  Graeci  vero  diem,  qua  immolatur  agnus,  dicunt 
solummodo  vocari  pascha,  et  illa  die  dicunt  Christum  crucili- 
xura  fuisse  ad  meridiem ;  et  dicunt,  eum  antlcipasse  unum  diem 
ante,  ut  cum  discipulis  agnum  comederet.  Et  ad  hoc  conflr- 
mandum  haec  verba  sequentia  conducunt  [loan.  18,  28.]:  No- 
luerunt  intrare  in  praelorium,  scilicet  Pilati  domum,  ne  con- 
taminarentur,  ut  com£derent  pascha ,  intelligentes  pascha  esum 
agni  tantum.  Nec  erubescunt  dicere,  alios  Evangelistas  menti- 
tos,  qui  dicunt,  Dominum  communiter  cum  aliis  cames  agni 
comedisse.  Hunc  loannem  vero  illos  correxisse  dicunt.  —  Infe- 
rius  voci  diem  ed.  praefigit  ante, 

"  Glossa  cit.:  Sed  errant  [Graeci] ,  quia ,  cum  omnes  [Evan- 
gelistae]  eodem  Spiritu  locutos  fuisse  constet,  si  in  uno  men- 
tirentur,  in  aliis  eis  non  crederetur.  Cfr.  IV,  Sent.  d.  1 1  -  p»  11. 
a.  2.  q.  1 ,  et  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica ,  in  Evang.  c.  1 49. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIL 


427 


1.  Ergo  videtur,  quod  diabolus  sil  malarum  co^ 
gitalionum  imraissor: 

%  Et  quodsic,  videtur;  quia  ipse  est  deus  hu- 
itis  saeculi  ^  et  domiimtur  in  filios  diffidentiae ,  ad 
Ephesios  secundo :  ergo  sicut  Deus  electis,  in  qui- 
bus  dominatur,  immittit  bonas  cogitationes ;  sic  et 
diabolus  nialas. 

Sed  contra  hoc  est,  quia,  si  diabolus  immit- 
tit,  ergo  velit  nolit  homo,  peccabit:  ergo  secundum 
hoc  esset  superior  ipsa  mente,  quod  est  contra  ratio- 
nem  et  Augustinum  ^. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  mittere  ia  cor  sive 
Resp.cnm  immittere  dupliciter  dicitur:  vroprie  et  communi- 
ler;  proprie  immittere  est  virtualiter  forraare  intus, 
et  sic  est  solius  Dei;  communiter  vero  immittere  est 
offerendo  suggerere  per  occasionem.  Primo  modo  non 
convenit  diabolo,  secundo  modo  sic^. 

2.  Quod  vero  obiicitur,  quod  diabolus  regnat; 
Ad  2.  dicendum ,  quod  non  regnat  propria  virtute ,  sed  per 

consensum  pravae  voluntatis,  quae  volens  ei  consentit, 
secundum  illud  Gregorii  ^:  «  Debilis  est  hostis  contra 
resistentes,  contra  consentientes  fortis  ».  Ideo  non 
dicitur  immittere,  sed  suggerere  vel  incendere. 

15.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod  so- 
lus  Petrus  Domino  volenti  lavare  pedes  restitit ;  quo- 
modo  omnes  nihil  dixerunt?  Et  si  omnes  tacuerunt, 
quomodo  ipse  volebat  esse  singularis  ?  —  Si  tu  di- 
cas,  quod  Dominus  primo  venit  ad  eum,  et  ipse 
primo  restitit,  et  post  alii  sunt  correcti;  contraria 
est  Uttera,  quia  dicitur:  Coepit  lavare  et  tergere; 
et  post :  Venit  ergo  ad  Simonem  Petrum  ^. 

Respondet  Chrysostomus  ^,   quod  credit ,  quod 

Resp. «.  prius  lavit  pedes  ludae ,  quia  ille  tanquara  praesum- 

tuosus  primum  locum  anticipaverat ,  et  post  venit  ad 

^meiior.^'  Petrum ,  ot  illc  restitit.  —  Sed  melius  dicendum  se- 


cundum  Glossam^  quod  primovenit  ad  Petrum,  et 
illud  dictum  est  per  anticipationem. 

16.  Postquam  ergo  lavit  pedes  etc.   Postquanoi  secundo.  de 
posuit  exemplum,  hortatur  ad  imitandum  ipsum,  adimitan. 
et  hoc  quidem  facit  per  hunc  modum :  primo  ex  con- 
sideratione  dignitatis  Magistri;  secundo,  magnitu- 

dinis  praemii;  tertio,  excellentiae  meriti, 

(Vers.  12.),  Hortatur  ergo  ex  consideratione  di'  ^»p^^j^}?J'**' 
gnitatis  MagiMri:  quia  ipse  Magister  et  Dominus  Prinmin.* 
fecit,  ideo  debent  et  ipsi  facere;  et  ideo,  cum  sur- 
rexerit  ut  minister,  iam  incipit  docere  ut  magister. 
Ideo  et  vestimenta  resumit,  audientiam  petil;  propter 
quod  dicit :  Postquam  ergo  lavit  pedes  eorum ,  ac- 
cepit  ^  vestimenta  sua,  quae  scilicet  deposuerat,  ut 
serviret ;  et  cum  recubuisset ,  iterum  dicit  eis:  Sci- 
tis,  quid  fecerim  vobis?  Facit  eos  soUicitos  ad  at- 
tendendum,  quia  debet  docere  ut  Magister;  et  est 
doctrina  sua,  ut  ipsi  imitentur;  propterea  dicit: 

17.  (Vers.  13.).  Vos  vocatis  me  Magister  et 
Domine,  et  bene  dicitis;  sumetenim.  Est  emm  Ma- 
gister;  Matthaei  vigesimo  tertio^:  «  Unus  est  Ma- 
gister  vester,  Christus».  Est  etiam  Dominus,  unde 
David  vocabat  eum  Dominum  suum  in  Psalmo: 
«  Dixit  Dominus  Domino  meo :  Sede  a  dextris  meis  » . 

18.  (Vers.  14.).  Si  ergo  ego  lavi  pedes  vestros, 
Dominus  et  Magister;  et  vos  debetis  alter  alterius 
lavare  pedes;  ad  Philippenses  secundo  ^^:  «  In  humi- 
litate  superiores  sibi  invicem  arbitrantes  » ;  et  post : 
«  Hoc  sentite  in  vobis,  quod  et  in  Christo  lesu  »  etc. 

Et  ratio  huius  subditur:  quiahoc  fecitad  se  imitan-  NotaDduin. 
dum.  Fecit  enim  miracula,  quae  non  possumus  imi- 
tari ,  quia  non  fecit  in  exemplum,  sed  in  potentiae  indi- 
cium;  fecit  opera  humilia  ad  imitandum,  ut  hic ;  unde : 

19.  (Vers.  15.).  Exeniplum^^  dedi  vobis,  ut 
quemadmodum  ego  feci  vobis,  ita  et  vos  faciatis; 


*  Epist.  11.  Cor.  I,  4.  —  Seqiiitur  Eph.  2^  2:  Qui  nimc 
operatur  in  filios  diffidentiae. 

*  Libr.  XI.  de  Trin.  c.  5,  n.  8 :  Qua  superior  ipse  solus 
est.  Cfr.  11.  Sent.  d.  1.  p.  U.  a.  2.  q.  2.  ad  opposit.  1,  ubi  in 
nota  adiecta  plures  alit  loci  August.  allati  sunt;  in  responsione 
ad  hanc  obiectionem  dicitur,  quod  haec  August.  verba  non  de 
dignltate  naturae,  sed  de  causaiitate  influentiae  intelligenda  sunt; 
<t  nam  Deus  immediate  influit  in  mentem ,  et  ipsa  mens  imme- 
diate  a  prima  veritate  formalur». 

'  Cfr.  n.  Senl.  d.  8.  p.  II.  q.  4.  et  5.  Vide  etiam  ibid. 
d.  10.  a.  2.  q.  2.  —  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  55.  n.  4: 
Missio  ista  spiritualis  suggestio  est.  Cfc.  infra  n.  43. 

*  Libr.  V.  Moral.  c.  22.  n.  43:  Antiquus  hostis,  sicul  con- 
tra  consentientes  fortis  est,  ila  contra  resistentes  debilis.  Cfr. 
II.  Sent.  d.  6.  dub.  3.  et  d,  28.  a.  2.  q.  2.  arg.  1.  pro  parte 
affirm.,  ubi  Gregorii  sententia  his  exhibetur  verbis:  Dehilis 
est  hostis,  qui  non  vincit  ni$i  volentem.  Quibus  verbis  con- 
cordat  B,  qui  hic  legit:  Debilis  est  kostu,  qui  non  potest  viu' 
cere  nisi  volentem,  Alii  codd.  et  Gorranus  abbreviate:  Debilis 
est  hostis  etc,  —  Inferius  post  didtur  ed.  addit  proprie, 

*  August,  in  loan.  Evang.  tr.  56.  n.  1:  Venit  ergo  ad 
Smonem  Petrum,  quasl  aliquibus  iam  lavisset  et  post  eos 
venisset  ad  primum.  Quis  enim  nesciat,  primum  Apostolorum 
esse  beatissimum  Petrum? 

*  In  loan.  homiL  70.  (alias  69.)  n.  2:  lure  autem  quaeras: 
Cur  nullus  alium  ipsum  cohibuit  nisi  Petrus,  quod  non  parvi 


amoris  reverentiaeque  signum  fuit?  Qua  ergo  de  causa?  Vide- 
tur  mihi  primo  proditoris  pedes  abluisse,  deinde  ad  Petrum 
venisse,  aliosque  deinceps  admonitos  fuisse.  Quod  enim  aiium 
quempjam  ante  illura  lavaverit,  palam  est  ex  his  verbis:  Cuni 
autem  venit  ad  Petrumi  Sed  non  est  vehemens  accusator  Evan- 
gelista.  Illud  enim  coepit  hoc  subindicat.  Etiamsi  vero  Pelrus 
primus  esset,  verisimile  est,  proditorem ,  utpote  petulantem ,  ante 
coryphaeum  accubuisse  etc. 

'  Scilicet  mteiimearem:  «Non  post  alios,  sed  prius  ad 
principem  Apostolorum;  ideo  expavescit,  quod  Deus  lavet  pe- 
des  homini».  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  S6.  n.  1 :  Sed 
non  ita  intelligendum  est,  quod  post  aliquos  ad  illum  [Petrum] 
venerit,  sed  quod  ab  illo  coeperit.  Quando  ergo  pedes  disci- 
pulorum  lavare  coepit,  venit  ad  eum,  a  quo  coepit,  id  estPe- 
trum;  et  tunc  Petrus,  quod  etiam  quilibet  eorum  expavisset, 
expavit  atque  ait:  Domine,  tu  mihi  lavas  pedes? 

®  Vulgata  et  accepit,  quae  subinde  omittit  et,  ac  pro  dicit 
substituit  dixit,  —  Inferius  pro  ipsi  M  ipsum,  ed.  cum  Gorrano 
^si  eum. 

^  Vers.  8.  —  Sequitur  Ps.  109,  I. 
^^  Vers.  3.  et  5.  seqq. 

**  Vulgata  Ewemplum  enim*  —  Sequitur  Matth.  11,  29. 
—  Chrysost.,  in  loan.  homiL  71.  (alias  70.)  n.  1:  Quid  ergo 
sibi  vult  illud  ita?  Eodem  studio.  Ideo  ex  maioribus  rebus 
exempla  sumit,  ut  saltem  minus  faciamus.  Nam  magistri  pueris 
litteras  pulcherrimas  scribunt,  ut,  licet  imperfectius,  imitentur. 


428 


GOMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIL 


Matthaei  nadecimo :  «  Discite  a  me ,  quia  mitis  sum 
et  humilis  corde  » .  Et  quod  in  operibus  humilitatis 
sit  imitandus,  ostendit  tali  ratione:  quia  non  est 
servus  maior  domino  suo:  ergo  si  dominus  non  de- 
dignatur  humiliari,  multo  minus  servus.  Et  hoc  est 
quod  dicit: 

20.  (Vers.  16.).  Amen,  amen  dico  vobis,  tan- 
quam  verum  et  certum:  Non  est  servus  maior  do- 
mino  siio ,  neque  apostolus  maior  est  eo  qui  misit 
illum ;  Matthaei  decimo  ^ :  «  Non  est  discipulus  super 
magislrum  » ,  et  infra  decimo  quinto :  «  Nec  servus  ma- 
ior  domino  suo  » .  Et  ideo  omnes  servi  Christi  debent 
conservis  servire;  ideo  consuetudo  est  Papae,  ut 
scribat  se  servum  servorum  Dei.  Unde  Chrysosto- 
mus  ^ :  «  Ubi  sunt  qui  despiciunt  conservos  ?  Ubi  sunt 
qui  honores  expetunt  ?  Proditoris  pedes  lavit  Domi- 
nus  et  sacriiegi  et  furis  terapore  proditionis ;  et  tu 
magna  sapis  et  in  suWime  erigeris  »? 

21.  (Vers.  17.).' Sihaec  scitis  etc.  Hic  secundo 
secandam.  hortatur  ad  imitandum  consideratione  magfn^^wrfmt^ 

praemii:  quia  qui  hoc  facit  beatus  erit.  Propter 
quod  dicit:  Si  haec  scitis,  beati  eritis,  si  feceritis 
ea,  non  si  tantum  scitis,  iramo  etiam  sifacitis;  la- 
cobi  primo^:  «  Qui  faetor  est  operis,  hic  beatus  in 
facto  suo  erit»;  Matthaei  quinto:  «  Qui  solverit  unum 
de  mandatis  istis  minimis  et  docuerit  sic  homines, 
minimus  vocabitur  in  regno  caelorura».  Et  post: 
«Qui  autem  fecerit  et  docuerit,  hic  magnus  voca- 
bitttr  in  regno  caelorum  » .  Et  quia  promiserat  eis 
beatitttdinem ;  ne  credas,  eam  proditori  promisisse, 
subdit : 

22.  (Vers.  18.).  Non  de  omnibus^  dico^m^teX 
quod  beati  eritis,  sed  de  electis;  unde  ait:  Ego  scio 
quos  elegerim;  Matthaei  vigesirao:  «  Multi  sunt  vo- 
cati,  pauci  vero  electi»;  secundae  ad  Timotheum 
secundo :  «  Novit  Dominus  qui  sunt  eius  » ;  unde 
quod  dixi :  «  Beati  eritis  » ,  de  aliquibus  vestrum  et 
pluribus  est  inteliigendum.  Sed  ut  impleatur  ^  Scri- 
plui^a:  Qui  manducat  mecum  panem,  id  est  socius 


commensalis,  levabit  cakaneum  suum  contra  me, 
in  Psalmo ;  secundum  aliam  translationem :  «  Homo 
pacis  meae,  in  quo  speravi,  qui  edebatpanes  raeos, 
magnificavit  super  me  supplantationem » .  Levare 
autem  calcaneum,  ut  dicit  Chrysostomus  ^,  est  le- 
vare  calcitrationem ,  dolum  et  fraudem  et  occultatio- 
nem  insidiarum.  Et  loquitur  per  similitudinem :  sicut 
homo,  quando  vult  conculcare  rem,  levat  calcaneum 
super  eam;  sic  ludas  conculcavit  Christum.  Et  hoc 
dicebat  de  luda,  non  eum  accusando ,  sed  discipulos 
instruendo ,  ne  crederent  eum  traditum  ut  liominem 
purum.  Propterea  subdit: 

23.  (Vers.  19.).  Amodo'^  dico  vobis , priusquam 
fiat;  ut,  cum  factum  fuerit,  credatis ,  quia  ego 
sum,  scilicet  Deus,  qui  scio  omnia ,  antequam  fiant; 
Ecclesiastid  vigesimo  tertio :  «  Domino  Deo ,  antequam 
crearentur ,  omnia  sunt  agnita  »  etc. 

24.  (Vers.  20.).  Am^^n,  amm  dico  vobis.  Hic  Tertiam. 
tertio  hortatur  ad  imitandum  se  in  honore  servorum 
suorum  consideratione  ma^nitudinis  meriti.  Magnum 
enim  meritum  habet  qui  Dominum  honorat,  et  ipse 
Dominus  honorem  factum  servo  reputat  suum ;  et  ita 
magnum  meritum  habet  qui  honorat  Christi  servum. 
Propterea  dicit:  Qui  accipit,  si  quem  misero,  me 
accipit,  id  est,  qui  honorat  missura  honorat  me 
mittentera ;  Matthaei  vigesirao  quinto  ^ :  «  Quamdiu  uni 

ex  minimis  meis  fecistis,  mihi  fecistis  » .  Et  qui  acci- 
pit  me  accipit  eum  qui  misit  me,  id  est,  qui  ho- 
norat  Filium  honorat  Patrem ,  qui  misit  eum  ;  Mat- 
thaei  decimo  dicitur  simiie :  «  Qui  vos  recipit  me  re- 
cipit ,  et  qui  me  recipit  recipit  eura  qui  me  misit » . 
Et  ex  hoc  arguitur,  quod  sicut  est  magna  trans-  NoiaDdam. 
gressio  Deum  despicere,  et  magnum  meritum  ipsum 
honorare;  sic  etiam  in  servis  Dei. 

Qdaestiones. 

23»  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo:  quare 
Dominus  dedit  discipuiis  suis  magis  exempium  hu- 


^  Vers.  21:  Non  est  discipulus  super  magistrum,  necser- 
vus  super  dominum  suum.  loan.  15,  20 :  Non  est  servus  maior 
domino  suo.  —  Servavimus  lectionem  ed. ;  codd.  enim  duos 
hos  locos  alleganl  his  verbis  infra  decmo  qumto,  oimsso  Mat- 
thaei  decimo.  —  loan.  Diaconus ,  II.  S.  Gregorii  Magni  vita  c.  \ : 
Primus  omnium  se  in  princlpio  epistolarum  suarum  servum 
servorum  Dei  scribi  satis  humiliter  definlvit.  Cfr.  Praefalio  in 
epistolas  S.  Gregorii  Magni,  n.  1  i ,  ubi  obiectiones  in  contrarium 
factae  soivimtur,  et  probatur,  Gregorium  fnme  primum  Pa- 
pam,  qui  usus  nierit  hoc  titulo,  Hcet  alii  upiscopi  iam  prius 
iilum  adhibuerint,  ut  August.,  Episl.  217.  (alias  107.):  Augu- 
slinus  episcopus,  servus  Christi  et  per  ipsum  servus  servorum 
ipsius,  Vitali  fratri  in  ipso  salutem. 

*  In  loan,  homil.  71.  (alias  70.)  n.  1. 

*  Vers.  25.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matth.  5,  -19.  —  Ali- 
quanto  inferius  pro  ne  credas  ed.  cum  uno  alteroque  cod,  et 
Gort^ano  ne  credatur. 

*  Vulgala  addit  vobis.  ^  Sequuntur  Matth.  20,  16.  et  n. 
Tim.  2,  19. 

*  Vulgala  adimpleatur.  -^  Verba  Psalmi  40,  10.  inferius 


allata  sunt  Vulgatae,  quorum  ultimam  partem  meron.,  Biblio- 
thecae  divinae  lib.  Psalmorum,  Ps.  41 ,  exhlhei  \Ux  i  levavit  cofi' 
tra  me  plantam,  August. ,  Enarrat,  in  Ps.  40,  n.  11 :  ampliavU 
super  9ne  calcaneum.  —  Ed.  legit,  interpunctione  variata,  in 
Psalmo  secimdum  aliam  trauslationem.  Nos  autem:  Homo  etc, 
quae  lectio  videtur  ex  S.  Thoma  (Comment.  in  loan.  1 3.  lect.  3. 
n.  7.)  sumta  :  <  Hoc  est  secundum  aliam  translationem ,  ubi 
nos  habemus :  Etenim  homo  »  elc. 

*  In  loan.  homil.  71.  (alias  70.)  n.  2.  in  fme:  Neque  dixit; 
Tradit  me,  sed  Levavtt  supei"  me  caZcaneum,,  ut  dolum  etoc- 
cultas  insidias  declararet. 

'  Codd.  et  Gorranus  Amen,  amen  (fortasse  propter  con- 
fusionem  cum  versu  seq.).  —  Sequitur  Eccli.  23,  29. 

®  Vers.  40.  —  Subinde  pro  El  qui  accipit  me  Vulgata 
Qui  autem  accipit  me.  Sequitur  Matth.  10,  40.  ^  Chrysost., 
in  loan.  homil  72.  (alias  71 .)  n.  1 :  Quia  exituri  erant  {|Apo- 
stoli]  et  ^avia  multa  passuri,  duobus  illos  modis  consolatur: 
et  a  se  et  ab  allis...  Primum  vero  significavit,  cum  dlxit:  Si 
haec  feceritis,  beati  ^itis;  alterum  vero,  cum  dicit:  Qui  vos 
recipit  me  rtcipit.  Ommum  quippe  domos  ipsis  aperuit  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIL 


429 


nailitatis  quam   alicuius  alterius  virtutis,  cum  sint 

aliae  virtutes  excellentes. 

DlceDdum ,  quod  Dominus  super  omnia  commen- 

.   Resp.  davit  discipulis  suis  unitatem;  et  quia  superbia  recte 

Ratio  1.  frangit  unitatem,  quia  inier  stiperbos  semper  sunt 

iurgia^,  el  discipuli  contendebant ,  quis  eorum  vi" 

derelur  esse  maior;  ideo,  ne  per  illam   contentio- 

nem  unitas  Ecclesiae   rumperelur,  dedit  exemplum 
Rauo  2.  humiiitatis ,  ut  quilibet  alteri  subiiciatur.  —  Alia  ra- 

tio  est,  quia,  sicut  damnatio  ortum  habuit  a  super- 

bia,  ita  saius  ab  humiiitate^. 

26.  Quaest.  I[.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Nm  de  omnibus  dico;  ego  scio,  quos  elegerim. 

Contra:  Supra  sexto*  dicitur:  Nonne  duode-' 
cim  vos  ekgi?  Si  elegit  duodecim,  ludas  erat  ele- 
ctus,  cuius  contrarium  dicit  modo. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  est  eligi  ad  prae- 
Resp.  cam  sentem  dignitatem;  et  sic  ludas  fuit  electus,  sicut 
eliguntur  mah  episcopi  et  praelati,  non  errore,  sed 
mirabili  dispensatione.  Est  electio  ad  aeternam'  so- 
lemnitatem;  et  hoc  modo  ludas  non  fuit  electus,  quia 
haec  pertinet  ad  finaliter  bonos  \ 

27.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
citur:  Qui  recipit,  si  quem  misero,  me  recipiL 

1.  Secundum  hoc  qui  honorat  nuntium  hono- 
rat  mittentem :  ergo  sicut  «  honor  imaginis  refertur 
ad  prototypum  ^  »,  sic  nuntii  ad  Dominum:  ergo  si 
imaginem  Christi  debemus  adorare  latria,  sic  et  nun- 
tios  Christi. 

2.  Hoc  ipsum  videtur  per  litterara  ^,  quia  ap- 
ponit  pro  simili,  quod  qui  honorat  ipsum  honorat 
Patrem,  qui  misit  eum;  sed  eodem  honore  hono- 
randus  est  uterque. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  honorem  referri  ^ 
ResiJ.  com  ad  aliqucm  est  duphciter:  aut  sicut  ad  obiectum, 
aut  sicut  ad  finem.  Dico  ergo,  quod  honor  imagims 
Noiandum.  refertur  ad  prototypum  sicut  ad  obiectum,  quia  non 
honoratur  lapis ,  sed  Deus.  Sed  honor  missi  refertur 
ad  mittentem  sicut  ad  motivum  et  finem;  et  quia 
homo  non  honorat  missum  nisi  propter  mittentem 
et  ex  consequenti ,  non  primo  sicut  ad  obiectum ; 


quia  ex  hoc  Deus  reputat  se  honoratum ,  vel  dehpno- 
ratum:  ideo  imago  est  adoranda  latria,  sed  nuntius 
dulia  ®. 

2.  Quod   obiicitur   de  simili ,  dicendum ,  quod 
non  est  omnino  simile;  quia  ibi  est  conformitas  na-*" 
tura^,  hic  autem  gr*atiae. 

28.  Cum  haec  dixisset.  turbatus  est.  Postquam  Tertio,  do 

Indae  per- 

exemplum  propositum  est,  et  inducti  sunt  discipuli  versiiate 
ad  imitandum ;  hic  incipit  tertia  pars  capituli  ^ ,  in  ^^*  "**'' 
qua  Dominus  perversitatem  ludae  ostendit  ad  de- 
viandum ;  et  hoc  quidem  facit  hoc  ordine.  Primo  fit 
in  generali  proditoris  insinuatio ;  secundo  vero , 
discipulorum  haesitans  inquisitio;  tertio,  Domini 
secreta  responsio;  quarto  vero,  proditoris  acce- 
leratio. 

(Vers.  21.).  Prirao  igitur  fit  in  generali  prodi"  ^posiuoni' 
toris  insinuatio,  et  licet  in  generali,  non  tamen  in  Primam.' 
dubio ,  sed  in  certitudine.  Et  hoc  manifestat  Christi 
turbatio;  propter  quod  dicit:  Cum  haec  dixisset  le- 
sus,  quae  scilicet  spectabanl  ad  discipulorum  instru- 
ctionem;  turbatus  est  spiritu,  id  est  voluntate*^; 
et  protestatus  est  et  dixit,  quia  certissime  asseruit: 
Amen,  amen  dico  vobis,  quia  unus  ex  vobis  me 
tradet;  ille  scilicet  unus  erat  eum  traditurus,  de 
quo  supra  sexto  :  «  Unus  ex  vobis  diaboius  est » . 

29.  (Vers.  22.).  Aspiciebant  ergo  ad  invicem.  secnndttm. 
Tangitur  hic  secundum ,  scilicet  discipulorum  inqui-^ 

sitio;  et  primo  coeperunt  dubitare ;  propter  quod 
dicit:  Aspiciebant  ergo  ad  imicemdiscipuli ,  hae- 
sitantes,  de  quo  diceret;  ideo  ad  invicem  aspicie- 
bant,  quia  unus  de  altero  dubitabat  Augustinus  ^^ : 
«  Sic  in  eis  erga  Magistrum  suum  erat  pia  caritas, 
ut  tamen  inter  eos  humana  alterum  de  altero  stimu- 
laret  infirmitas ».  Et  quia  dubitatio  ducit  in  inqui- 
sitionem,  et  inquisitio  requirit  famifiaritatem ;  ideo 
ostenditur  famiUaritas  loannis,  ut  per  ipsum  inqui- 
sitio  fiat.  Ideo  ait : 

30.  (Vers.  23.).  Erat  ergo  unus  ex  discipulis 
eius  recumbens  in  sinu  lesu,  tanquam  familiarissi- 
mus  inter  alios ,  et  hoc  quidem  propter  amoris  prae- 
rogativam ;  qu^m  diligebat  lesus.  Iste  discipulus  fuit 


^  Prov.  13,  10.  —  Sequitur  Luc.  22,  2i.  Ciirysost.,  in 
loan.  homil  71.  (alias  70.)  n.  1.  seq.:  Cur  autem  hoc  nunc  fe- 
cit?  Honorem  consecutiiri  erant,  alii  malorem,  alii  minoreni. 
Ne  igitur  sese  adversus  alios  extoUerent  dicerentque,  ut  anlea: 
Quis  maior  est?  neque  alii  adversus  alios  indignarenlur,  omnem 
ab  ipsis  tollit  elationem  etc. 

*  Cfr.  li.  Sent  d.  5.  a.  1.  q.  1;  d.  22.  a,  1.  q.  1.  <prae- 
cipue  in  fine)  et  2. 

»  Vers.  7<. 

^*  Cfr.  supra  c.  6*  n.  100,  —  Superius  pro  solemnitatem 
ed.  heredttatem. 

*  Ut  dicit  Damasc,  IV.  de  Fide  orthod.  c.  16.  Cfr.  HI.  Sent. 
d.  9.  a.  1.  q.  S.  ad  opposil.  6,  ubl  eadem  propositio  adhibe- 
tur  ad  probandiim,  membra  Christi  adoi'anda  esse  adoratione 
latnae;  et  q.  2,  fundam.  1 ,  ubi  ex  ea  ostenditor,  quod  imagini 
Christi  exhiberi  debeat  cultus  latriae;  rion  abaolute,  sive  qua- 
tenus  in  se  considcratur,  sed  respective  ad  Christum. 


•  Supra  5,  23:  Qui  non  honorifleat  Fiiium  non  honorifi- 
cat  Patrem  etc. 

'  Ita  maior  pars  codd.  cum  Gorrano,  ed.  referre. 

^  Cfr.  III.  Sent.  d.  9.  a*  \.q,  2-5.  ^  Superius  pro  noti 
honorat  missum  nisi  M  N  hOnorat  missum,  et  subinde  vocibus 
ew  consequenti  secunda  manus  ia  B  praeflxit  honor  refertur 
ad  mittentem;  denium  pro  adoranda  C  honoranda ;  sed,  ut 
supra  nota  5.  diximus ,  et  in  resp.  bene  declaratur,  recte  crux 
dicitur  adoranda. 

*  Cfr.  supra  n.  1. 

*^  Vide  supra  c.  41.  n.  56,  et  Augusl.,  in  loan.  Evang. 
tr.  60.  n.  1.  seqq.  — -Subinde  allegalur  loan.  6,  71.  —  Ed. 
cum  nonnuUis  codd.  et  Gorrano  voluntarie. 

"  In  loan.  Evang.  tr.  61.  n.  3,  ubi  textus  originalis  omittit 
inter.  —  Inferius  pr^  requirit,  quod  habet  A,  ed.  cum  Gor- 
rano  m  [supple:  ducilj;  aUi  codd.  legunt  et  inquisiUo  famiHa" 
ris  annuitur  (M  innuilur,  normnWi  admittHnrJ,  ideo  etc. 


430 


COiMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIII. 


loannes ;  unde  Chrysostoraus  ^ :  «  Intuere  ioannis  in^ 
gloriationeni ;  non  enim  dicit  nomen  suum,  sed  quem 
amabat  lesus,  sicut  Apostolus  secundae  adXorin- 
thios  duodecimO:  Seiohomimm  »,  mn  dixii:  Scio 
Paulum.  Hic  ergo  discipulus  sic  familiaris  idoneus 
erat  inquisitor ;  propter  quod  dicit : 
:'  31.  (Vers.  24.)*  f^^^^it  e^^go  huic  Simon  Pe- 

7  trus  et  dicit  ^  ei :  Quis  est ,  de  quo  dicit  ?  Quasi 
dicat:  require  ab  eo.  Petrus  seraper  per  se  et  per 
aiios  sollicitus  erat  quaerere.  Ad  Petri  petitionem  in- 
quirit  ille  discipulus : 

32 .  ( Vers.  25.).  Itaque  cum  recub  uisset  ille  supra 
pectus  lesu,  ut  dilectus  et  familiaris  et  propinquus, 
quod  est  signum  dilectionis;  Canticorum  ultimo^: 
«  Quae  est  ista,  quae  ascendit  de  deserto ,  deliciis  af- 
fluens,  innixa  super  dilgctum  suum  »?  Dicitei:  Do- 
mine^quis  esl?  Supple:  sciiicet  qui  te  tradet.  Su- 
pra  pectus  lesu  recubuit,  ut  secretum  audiret ,  quia 
in  eo  erant  omnes  « thesauri  sapientiae  et  scienliae 
absconditi  *  » .  Unde  Augustinus  dicit  de  loanne ,  quod 
«fluenta  Evangeiii  de  ipso  dominici  pectoris  fonte 
potaYit » . 

33.  (Vers.  26.).  Respondit  ei  lesus.  Tangitur 
Tertinm.  jijc  tertium,  scilicct  Domini  secreia  responsio,  qm 

discipuio  familiari  satisfacil ;  propter  quod  non  verbo 
dixit ,  sed  ipso  signo  manifestavit ;  propterea  dicit : 
lUe  est,  cui^  intinctum  panem  porrexero;  intin- 
ctio  panis  flctionem  ludae  signiflcat.  Et  cum  intin- 
xisset  panem ,  dedit  ludae  Simonis  Iscariotae ,  et 
in  hoc  scivit  loannes,  quis  esset  eum  traditurus. 
Augustinus^ :  «.  Panis  proditori  traditus  demonstratio 
est  gratiae ,  cui  proditor  fuit  ingratus  » .  Unde  in 
Psalmo  de  ingratitudine  ludae  conqueritur :  «  Si  ini- 
ffiicus  nieus  maledixisset  mihi,  sustinuissem  ulique; 


tu  yero,  homo  unanimis,  dux  meusetnotus  meus, 
qui  simul  mecum  dulces  capiebas  cibos  »  etc. 

34.  (Vers.  27.).  Et  post  buccellam.  Tangitur  Qnartom. 
hic  quartum ,  scilicet  proditoris  aeceleratio ,  quae 
facta  est  per  vehementem  infestationera  diaboii ,  quani 
habuit  in  ludam  post  ipsius  correctionem.  Prbpter 
quod  dicit :  Et  post  buccellam  introivit  in  eum  sa- 
tanas,  ut  eflicacius  possideret  et  nequitiam  conce- 
ptam  citius  consummaret ;  unde  in  Psaimo  ^ :  «  Con- 
stitue  super  eum  peccatorem ,  et  diabolus  stet  a 
dextris  eius  » .  Et,  quia  hoc  non  latebat  Dominum , 
dixit  ei  lesus :  Quod  facis  fac  citius,  praedi- 
ctive  dicit,  non  imperalive^.  Ne  tamen  videretur  eius 
nequitiam  detexisse,  ostendit  Evangeiista,  quod  hoc 
verbum  omnes  latuit;  ideo  dicit: 

33.  (Vers.  28.).  Hoc  autetn  nemo  scivit  discum- 
bentium,  quid^  ei  dixeiHt,  nec  etiam  ipse  loannes, 
qui  iam  sciebat  elus  nequitiam.  Unde  Chrysostomus : 
<c  Benignae  mentis  et  mansuetae  non  fuit  malum  de 
alio  suspicari  » ,  immo  e  contrario  in  bonum  interpre- 
tati  sunt;  unde  dicit: 

36.  (Vers.  29.).  Quidam  enim  putabant ,  quia 
loculos  habebat  ludcts,  tanquam  dispensator,  quod 
dixisset  ei  lesus :  Eme  ea  quae  opus  ,sunt  ^^  ad 
diem  festum,  aut  ut  egenis  aliquid  dai^et^  quia 
maxime  propter  ilios  habebat  locuios ;  in  quo  signi- 
ficatum  est,  quod  de  ioculis  Ecciesiae  licet  praeiatis 
emere ,  quae  opus ,  id  est ,  quae  necessaria  sunt ,  et 
reiiqua  dare  egenis;  et  ipsis  speciaUter  datum  est 
mandatum  de  aiendis  pauperibus;  unde  Ecclesiastici 
vigesimo  nono  " :  «  Propter  mandatum  assume  pau- 
perera,  et  propter  inopiam  ne  dimittas  eum  vacuum  ». 
Et  sicut  diaboius  suggerebat,  et  Christus  praedixe- 
rat ,  acceieravit  ludas ;  ideo  dicit : 


*  In  loan.  hpmil.  72.  (alias  71.)  n.  1 :  Vide  aiUem,  quain 
sit  aliemis  a  faslii  [Sxora  51  autou  xa\  to  axoiiJta^Tov].  Non 
dicit  quippe  nomen,  sed  qvem  diUgebat;  quemadmodum  et 
Paulus,  cum  diceret  [11.  Cor.  12,  2.]:  Scio  hominem  ante  an- 
nos  qualuordecim, 

*  \\i\QaiQ  dixit.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  61.  n.  6: 
Notanda  locutio  est,  dici  aliquid  non  sonando,  sed  tantummodo 
innuendo:  Innuit,  inquit,  et  dicit,    utique  innuendo  dicit  etc. 

—  De  seqq.  cfr.  supra  c.  4.  n,  46.  et  c.  6.  n.  II 0. 

'  Vers,  5.  —  Cfr.  supra  pag.  272,  nota  7. 

*  Coloss.  2,  3.  —  De  seq.  sentenlia  August.  cfr.  supra 
pag.  241 ,  nota  2. 

*  Vulgata  cni  ego.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  72.  (alias 
71.)  n.  \:  Tunc  autem  primura  ipsum  confutat  lesus,  neque 
lamen  nominatim,  sed  quomodo?  Cui  egointinctum  panem  por- 
rexero.  Cfr,  infra  n.  42.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  62.  n.  3 : 
Fortassis  per  panis  Unctionem  iiJius  [ludael  significans  fictio- 
nem.  Non  enim  orania,  quae  tinguntur,  abluuntur,  sed  ut 
inficiantur,  nonnuUa  tinguntur.  —  Superius  post  non  verbo  ed* 
addit  nominatim, 

®  In  ioan.  Evang.  tr.  62.  n.  i :  Quid  erat  autem  panis 
tradilori  datus  nisi  demonslratio ,  cui  gratiae  fuisset  ingratus? 

—  Sequitur  Ps.  54, 13.  seqq.  ■ —  Superius  pro  dedit  Itidae  codd. 
communiter  tradidit  eum  ludae,  H  dat  Iu4ae, 

^  Psalm.  1 08,  6.  -^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  62.  n.  2 : 
Uitravit  ergo  post  hunc  panem  satanas  in  Domini  traditorem, 
ut  sibi  iam  traditum  plenius  possideret,  in  quem  prius  intra- 


verat,  ut  deciperet.  —  Superius  pro  correctionem  ed,  buccel- 
lae  comeslionem,  B  comestionem,  CEN  correptionem. 

®  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  62.  n.  4 :  Non  praecepit 
facinus,  sed  praedixit  ludae  raalum,  nobis  bonum  etc.  Chry- 
sost.,  in  loan.  homil.  72.  (alias  71.)  n.  2:  Fac  ciiius,  nonim- 
perantis'  nec  consulentis  est ,  sed  exprobrantis  et  demonstran- 
tis,  se  optare,  ut  resipiscat.  — Post  praedUctive  dicit  ed.  addit 
ei  permissive. 

^  Vulgata  ad  quid.  —  Chrysost.,  in  loan.  homiL  72.  (alias 
71.)  n.  2:  «  Neque  tunc  [quando  lesus  dixit:  Quod  facis  fac 
cilfte]  illum  notum  fecit.  Forte  namque  illum  discerpissent , 
forte  Petrus  occidisset.  Ideo  id  nemo  discumbentium  novit 
Quid,  neque  ioannes?  Ne  ille  quidem;  non  putavit  enim  disci- 
puliim  in  tantam  prorupturum  iniquitatem.  Quia  enim  procul 
erant  a  tanto  scelere  de  altis  nihil  huiusmodi  suspicari  pote- 
rant ».  Praemiserat  his  verbis,  quod  Aposloli  non  cognoverunt 
proditorem,  quando  lesus  dixit:  Cui  inctinctum  panem  porre- 
xero,  «  nisi  forte  clam  dixerit,  ita  utnemo  audiret  ».  Bonelli: 
«cForte  tamen  supra  pro  nec  etiam  ipse  loannes  etc,  legen- 
dum  non  tamen  ipse  loannes  ».  Pro  qua  lectione  alfert  Tirinum 
et  Calmet. 

^^  Vulgata  addit  nobis.  Superius  pro  Quidam  enm  muUi 
codd.  Quidam  autem.  —  De  loculis  cfr.  supra  c.  12.  n.  13. 
in  fine  et  Qq.  disput,  de  Perfectione  evang.  (tom.  V.)  q.  2. 
a.  'I.  ad  2.  Vide  etiam  Chrysost.,  in  loan.  homil.  72.  (alias 
71.)  n.  2. 

"  Vers.  12. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIL 


431 


37.  (Vers.  30.).  Cum  ergo  accepisset^  buccel- 
lam,  exivit  continuo,  ut  velociter  impleret.  Et  tem- 
pus  erat  congruum  faclo ;  erat  autem  nox ;  lob  vi- 
gesimo  quarto :  «  Oculus  adulteri  observat  caligi- 
nem  »;  et  supra  tertlo :  «  Qui  male  agit  odit  lucem  ». 

QUAESTIONES. 

38.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  Do- 
mini  perturbatione ,  quia  dicit :  Turbatus  est  spirUu. 
Si  in  Christo  omnia  erant  pacata,  quia  per  arcam 
Noe  signiflcatur ,  in  qua  omnia  pacata  erant  ^ ;  quo- 
modo  spiritu  turbalus  est? 

Et  dicenduni,  quod  illa  turbatio  nullam  in  Christo 
Resp.  faciebat  inordinationem ,  quoniam  voluntati  erat  sub- 
iecta  sensualitas  et  voluntarie  turbata;  in  cuius  te- 
stimonium  dicit:  Turbatus  est  spiritu^. 

39.  Quaest.  II  Sed  tunc  quaeritur ,  de  quo  tur- 
batur  sensualitas  ?  —  Si  de  morte  futura ,  tunc  hoc 
nihil  est;  qula  illa  non  ceciderat  in  sensu*,  cum 
esset  futura,  ergo  nec  cadebat  in  sensualitate :  ergo 
de  hoc  sensualitas  non  dolebat. 

Dicendum,  quod  mortis  imaginatio   erat  in  vi 

Resp.  sensibili  interiori,  non  a  sensu  procedens,  sedara- 

tionis  cognitione  descendens.  Cum  enim  aliqua  prae- 

scimus,  possumus  imaginari,  et  per  hoc  quod  cer- 

tum  tenemus,  perturbari. 

Et  si  obiicias,  quod  est  ordo  praeposterus;  di- 
Ad  oMect.  cunt  aliqui ,  quod  nihil  impediebat  in  Christo ,  in 
quo  mferiores  vires  erant  subiectae  superion.  — 
Meiior  soiu-  Sed  tameu  non  oportet  dicere  hoc ;  quia  tunc  esset 
ordo  praeposterus ,  si  species  intelligibilis  descende- 
ret  in  sensum  et  fieret  sensibilis ;  sed  quando  species 
sunt  in  imaginatione ,  et  ratio  aliquid  cogitat  et  facit, 
sensitivam  illud  idem  imaginari  et  exterreri,  nuUa 
est  praeposteratio  -^. 


40.  Quaest.  III.  Sed  tunc  quaeritur :  cum  Chri- 
stus  ab  initio  cognoverit  mortem  suam,  sicut  et  tunc; 
quare  non  semper  turbatus  fuit,  sicut  et  tunc? 

Dicendum  ad  hoc,  quod  cognitio  mortis  non  Resp. 
erat  tota  causa,  sed  cognitio  mortis  imminentis;  unde 
magis  abhorret  natura  periculum  imminens  quam  di- 
stans.  Nec  adhuc  illud  tota  causa ,  sed  cognitio  mor- 
tis  imminentis  cum  voluntate  turbandi  se;  et  hoc 
voluit  tunc,  ut  ostenderet,  se  esse  verum  hominem  ^ 

41.  Qaaest.  IV.  Item  quaeritur  de  inquisitione 
discipulorum : 

\ .  Unde  est,  quod  ausi  fuerunt  discipuli  quaerere 
de  crimine  occulto  ?  —  Videtur  fuisse  curiositas. 

2.  Et  etiam  quaeritur:  cum  Petrus  esset  au- 
dacior  inter  omnes,  quare  non  per  se  quaesivit, 
sed  «  per  interpositam  personam  '^  »,  scilicet  loannis? 
Unde  quasi  semper  Petrus  pro  discipulis  omnibus  re- 
spondebat. 

Ad  hoc  dicendum,  quod  non  quaerebant  pro-  Resp.  ad  i. 
pter  curiositatem  sciendi  culpam  proximi,  sed  quia 
unusquisque,  ut  dicit  Chrysostomus  ®,  de  se  timebat, 
et  timore  illo  cruciabantur ;  volebant  certificari.  Et 
quia  sciebant,  quia  Dominus  palam  non  diceret,  nec 
ipsi  volebant  eum  ita  palam  confundere;  occulte 
quaesierunt ,  et  occulte  eis  responsum  est  ^. 

2.  Et  ideo  Petrus   non  est  locutus,  sed  innuit  Resp.  ad  2. 
illi  qui  propinquus  erat  et  occulte  quaerere  poterat ; 
nam  recumbebat  super  pectus  lesu  secrete  et  poterat 
quaerere,  non  sic  Petrus. 

42.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  responsione 
Domini:  quia  dicit:  Cui  intinctum  panem  porre- 

xero,  —  Videlur ,  quod  Dominus  ludam  prodiderit.    Difficnitas. 

Ad  hoc  dicit  Chrysostomus  ^^,  quod  omnibus  de-  Resp.  *. 
dit  panem  intinctum. 

Sed  tunc  1 .  quaeritur,  quod  signum  fuisset  loanni ,  obiectiones. 
quod  ille  esset,  cui  intincium  panem  porrexero. 


1  Vulgata  accepisset  ille,  —  Sequuntur  lob  24,  15.  et 
loan.  3,  20. 

^  Cfr.  tom.  Ul.  pag.  369,  nota  1.  quae  diximus  de  hac 
similitudine,  quae  ab  Augustino  allata  fuisse  dicitur.  —  Supe- 
rius  pro  pertttrbatione  codd.  et  Gorranus  protestatione ;  cfr. 
supra  V.  21. 

'  Ed.  diddli  id  est  voluntarie.  Cfr.  supra  n.  28.  et  c.  M.  n.  56. 

*  Ed.  sensum,  et  subinde  sensttalitatem.  Sed  constructio 
cum  ablativo  saepe  occurrit  apud  auctorem  et  aiios  iliius  aeta- 
tis  scriptores. 

^  Cfr.  lU.  Sent.  d.  1 5.  dub.  I.  in  fine. 

®  Vide  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  60.  n,  I .  seqq.  —  Su- 
perius  pro  cognitio,  quod  ter  occurrit,  ed.  cogitatio. 

'  Ut  dicitur  in  Regula  FF.  Minorum,  c.  4.  —  Cfr.  supra 
c.  6.  n.  104.  et  110.  —  Mox  pro  loannis  ed.  cum  C  N  et  Gor- 
rano  loannem. 

®  In  loan,  homil.  72.  (alias  71 .)  n.  1 :  Iterum  omnibus 
timorem  incutlt,  quod  non  illum  nominatim  efTerat.  1111  vero 
anxii  sunt,  licet  nullius  sibi  mali  conscii,  quia  Christi  senten- 
tiam  tutiorem  quam  suas  ipsas  cogitationes  ducebant.  Quare  se 
niutuo  respiciebant  [loan.  13,  22.].  Quod  in  unum  proditionem 
reslringeret ,  timorem  minuebat;  quod  adderet:  unus  ex  vobis^ 
omhes  conturbabat.  Quid  ergo?  Alii  quidem  omnes  se  mutuo 
respiciunt;  Pelrus  vero  semper  fervens  Joanni  annuit.  Quia  enim 
pridem  correptus  fuerat  et  lavare  volentem  cohibiierat,  et  ubi- 


que  comparet  amore  ardens ,  sed  increpatur;  ideo  timens  neque 
quievit  neque  locutus  est,  sed  loannis  opera  vult  ediscere. 

'  Chrysost.,  loc.  cit.  n.  2:  Nam  ideo  loannes  supra  pectus 
recumbens  ad  aurem  fere  interrogabat,  ita  ut  proditor  non 
palam  fleret;  et  Christus  sic  respondit,  ut  non  manifestum  il- 
lum  faceret. 

^*  In  locis,  quos  hac  de  re  apud  Chrysost.  invenimus  (in 
loan.  homll.  72.  alias  71.  n.  1 ;  in  Matth.  homil.  81.  alias  82. 
n.  1.  et  Homil.  de  ludae  proditione  (sivein  proditionem  ludae), 
dicitur,  quod  Dominus  non  nominatim  designavit  proditorem, 
sed  porrigendo  buccellam  intinctam  «  ipsum  conflitat  »  (cfr.  su- 
pra  pag.  430,  nota  5.)  vel  «  ipsum  revelavit »  (in  Matth.).  — 
Cod.  I  substituit  Gregorim  (in  quo  nihil  hac  de  re  invenimus) ; 
card.  Hugo,  in  loan.  13,  26.  ait:  «  Sed  ad  hoc  solvitur  se- 
cundum  quosdam,  qiiia  in  hoc,  quod  panem  porrexit  ei,  non 
prodidit  eum,  quia  aliis  similiter  fecit » .  B.  Albert.,  Postilla  in 
loan.  13,  26:  «  Dicendum  ad  hoc,  quod  non  prodidit  [lesus 
ludam];  quia  illud  signum  commune  fuit;  omnes  enim  secum 
de  catino  intinxerunt;  unde  Luc,  22,  21 :  Verumtamen  manus 
tradentis  me  mecum  est  in  mensa,  et  similiter  omnium  Apo- 
stolorum  manus  secum  in  eadem  mensa  fuerunt»;  Alex.  Hal., 
S.  p.  IV.  q.  11.  m.  2.  a.  1.  §  4.  ad  3.  ad  eandem  obiectionem 
respondet  « per  Glossam  [ordinariam  ex  August.,  in  loan. 
Evang.  (r.  62.  n.  3.]:  Pei'  buccellam  inlinctam  exprlmitur  tra- 
ditor,  non  tamen  aperte». 


432 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  Xlll. 


2.  Item,  dicitur  Matlhaei  vigesimo  sexto  S  quod 
coeperunt  Mnguli  dicere:  Nunquid  ego  sum,  Do- 
mine?  et  post  de  luda:  Nunquid  ego  sum,  Rabbi? 
Et  dicitur  ibi,  quod  Dominus  respondit:  Tu  dixisii. 
Ergo  videtur,  quod  Dominus  eum  aperte  manifesta- 
verit,  et  quod  non  tantum  signo,  sed  verbo. 

Respondeo:  Dicendutn,  quod  Dominus  prodito- 
Besp.aacto-  rem  revclavit ,  sed  non  omnibus,  immo  aliquibus, 

ris  cniQ  di- 

8iiDcUone.  scd  occulte.  Revekvit  autem  duplici  ex  causa  loanni : 

Raiio  dnplex.  .  .        ,,..„ 

tum  quist  compatiebatur  ems  desolationi  ^,  tum  etiam, 
ut  ipse  esset  testis,  Christum  praecognovisse  certitu- 
dinaliter,  noii  per  coniecturas,  ipsum  discipulum  pro- 
ditorem. 

Quod  vero  dicitur ,  quod  non  est  peccator  pro- 

Addifficni-  dendus;  intelligendum  est,  quod  non  est  publican- 
dus,  sed  tamen  dici  potest  his  qui  possunt  prodesse 
et  nolunt  obesse  ^. 

2.  Quod  vero  dicitur  de   Matthaeo,  dicendum, 

Ad  ?.  sote-  quod  illud  verbum  Domini ,  ut  dicit  Augustinus  de 
Concordia  Evangelistarum  *,  nihil  certum  deterraina- 
bat:  Tu  dixisli,  quasi  dicat:  non  ego,  sed  tu.  — 

soiatios.  Vel  potest  esse,  quod  Dominus  ita  ei  dixit,  quod 
nuUus  alius  inteiligeret.  —  Et  hoc  quidem,  quod  nar- 
rat  Matthaeus ,  prius  dictum  fuit ;  et  quia  non  erant 
Petrus  et  loannes  certiflcati,  adhuc  secreto  petiit 
loannes. 


43.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  post  bucceUamr  introivit  in  eum  satanas. 

1.  Videtur ,  quod  Dominus  non  bene  fecerit ,  quod 
bucceliam  dedit  liidae ,  per  quam  peior  est  eflectus. 

2.  Item,  qua  ratione  post  buccellam? 

3.  Et  videtur  falsum  dicere,  quia,  sicut  dicit  Au- 
gustinus  ^ ,  solus  Deus  intrat  in  animara ,  non  ergo 
satanas. 

4.  Item ,  prius «  dixerat ,  quod  diabolus  misit  in 
cor  ludae ;  quoraodo  ergo  post  buccellam  ? 

Respondeo:  Ad  haec  sunt  diversae  opiniones.Resp.dopiex. 
Quidam  voluerunt  dicere,  quod  panis  ille  intinctus  P"ma. 
fuit  corpus  Christi;  et  hoc  dicit  iMagister  in  Histo- 
riis'',  et  ideo  non  datur  nobis  communicantibus  pa- 
nis  intinctus.  Et  hoc  videtur  dicere  Augustinus  in 
originaU^:  «Quid  miraris,  inquit,  si  datus  est  lu- 
dae  panis  Christi,  per  quem  manciparetur  diabolo, 
cum  videas  Apostolo  datum  angelum  diaboli,  per 
quem  proficeret  in  Christo»?  Et  ideo  dicunt,  quod 
tunc  intravit  satanas,  quia  indigne  corpus  Christi 
suscipiens,  iudicium  sibi  manducavit  et  bibit. 

Alii   dicunt  aliter ,  et  credo ,  quod  melius ,  et  secnnda  et 
hoc  dicitGIossa^  quod  panis  ille  intinctus  non  fuit 
corpus  Christi;  immo,  sicut  dicit  Augustinus  de  Con- 
cordia  Evangelistarura ,  iara  corpus  Christi  discipulis 
erat  distributura,  et  ludas  cum  aliis  sumserat;  sed 


*  Vers.  22.  et  25. 

*  Cfr.  Chrysost. ,  in  loan.  homi!.  72.  (alias  71 .)  n.  I ,  ubi 
dicU,  qiiod  ad  loannis  moerorem  leniendiim  lesus  loannem  «  in- 
vitat  concedltque,  ut  in  pectus  suum  recidat  ».  —  Superius  pro 
sed  occulte  non  pauci  codd.  et  Gorranus  et  occulte. 

'  Quales  praecipue  sunt  praelati  sive  rectores,  de  qiiibus 
Gregor.,  Regul.  pastoral.  p.  II.  c.  6.  dicit,  quod  «nec  praeesse 
se  hominibus  gaudeant,  sed  prodesse».  Cfr.  S.  Bonav.,  Com- 
ment  in  Luc.  22,  23,  ubi  dicitur:  Tamen  Dominus  Simoni  Pe- 
Iro  per  loannem  indicavit,  sicut  dicitur  loan.  13:  26:  Illeestf 
cui  ego  intinctum  panem  porrexero;  quia  non  reputatur  pu- 
blicum,  quod  ex  caritate  ad  cautelam  praelato  detegitur  propter 
periculum  vitandum. 

*  Libr.  III.  c.  4.  n.  2.  et  3:  Etiam  hic  non  expressum  esl, 
utrum  ipse  esset.  Potest  enim  adhuc  intelligi  tanquam:  Non 
ego  dixi.  Potuit  etiam  hoc  sic  dlci  a  luda  et  a  Domino  respon- 
deri,  ut  non  omnes  adverterent.  Deinde  sequitur  Matthaeus  et 
inserit  inysterium  corporis  et  sanguinis  a  Domino  discipulis  da- 
tum,  sicut  et  Marcus  et  Lucas.  Sed  cum  tradidisset  calicem, 
rursus  de  traditore  suo  locutus  est^  quod  Lucas  [22,  2i.  seq.] 
persequrtur  dicenst  Verumfamen  ecce,  mwius  tradentis  me.,. 
tradetur.  Hic  iam  intelligendum  est,  illud  consequi,  quod  loan- 
nes  narrat;  isti  autem  praetermiserunt,  sicut  loannes  quaedam 
praetermislt,  quae  illl  dixerunt.  Cum  ergo  post  Iraditum  cali- 
cem  dixisset  Dominus  quod  a  Luca  positum  est :  Verumtamen 
ecce,  manus  etc;  coniungitur  Ulud  secundum  loannem  [13, 
23-27,3:  Erat  ergo  recumbens  nnus  ex  disdputis  eius  in  sinu 
lesu  etc.  —  Inferius  post  non^go  ed.  cum  C  addit  dixi,  et  sub- 
inde  pro  priusy  quod  exhibent  GEN,  sobstituit  cd.  cum  Gor- 
rano  sic, 

*  De  Ecclesiasticis  dogmat.  (int^*  opera  August.,  quia  est 
Gennadii),  c.  &>:  Illabi  autem  menli  illi  soli  possibile  est,  qul 
creavit,  qui  natura  subsistens  incorporeus  capabilis  est  suae 
factnrae. 

*  Vers.  2:  Cum  iam  diabolus  misisset  in  cor  etc.  Vide 
supra  n.  14. 


'  Scilicet  Pelr.  Gomestor  (qui  perperam  cum  Petro  Lom- 
bardo,  Magistro  Sententiarum ,  confundebatur ,  vel  frater  ipsius 
et  Gratiani  esse  dicebatur),  Histor.  scholastica,  in  Evang.  c.  151 : 
«  Etbuccellam  intinctam  porrexit  ludae.  inde  est,  quod  eucha- 
ristia  non  datur  intincta,  et  etiam  pro  haeresi  lollenda,  quae 
dogmatizabat,  totum  Chrislum  esse  sub  utraque  simul  et  sub 
neutra  tantum  forma  [cfr.  Gratian.,  C.  Cum  omne  (7.),  de  Con- 
secrat.  d.  2.  et  Inuocent.  III,  IV.  de  Sacro  Altaris  mysterio, 
c.  13.]».  Cfr.  tamen  cap.  152,  cuius  superscriptio:  i)<?  eucha- 
rislia  data  discipulis  et  non  ludae,  in  quo  habetur:  Quod 
aulera  ante  traditionem  eucharistiae  diximus  ludam  exlisse,  vi- 
demur  contradicere  Lucae,  qui  post  calicem  Iraditorem  comme- 
morat,  sed  forte  Lucasde  traditione  recapitulat.  Hilarius  autem 
super  Matthaeum  [c.  30.  n.  2.]  probat,  ludam  non  interfuisse... 
Dici  tamen  potest,  ludam  accepisse  eucharistiam ,  et  dictum  ab 
Hilario  facile  determinari  etc. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  62.  n.  1 ,  ubi  textus  originalis  e  con-. 
trario  Paulo  pro  Apostolo,  et  perficeretur  Cita  etiam  C E,  ed. 
et  Gorranus]  pro  profkeret.  In  his  August.  verbis  respicitur  II. 
Cor*  12,  7:  Datus  esi  mihi  stimulus  camts  meaeangelus  sa- 
tanae  etc.j  subinde  I.  Cor.  H,  29:  Qui  enim  manducat  et 
bihit  indigne  iudicium  sibi  manducat  et  hibit. 

^  Scilicet  ordinaria  -ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  62. 
n.  3:  Non,  ut  quidam  putant,  nunc  ludas  corpus  Christi  ac- 
cepit.  Sciendum  est  enim,  quod  iam  omnibus  Dominus  distri- 
buerat  Sacramentum  corporis  et  sanguinis,  inter  quos  et  lu- 
das  fuit,  deinde  per  buccellam  intinctam  exprimitur  ipse  tradi- 
tor  etc.  —  August.,  UL  de  Consensu  Evangelist.  c.  1.  n.  i:  Hic 
videndum  est,  ne  non  solum  Lucae,  qui  iam  dixerat  [22,  3. 
seqq.],  intrasse  satanam  in  cor  ludae,  quando  pactus  est  tunc 
cum  ludaeis,  ut  eum  accepta  pecunia  traderet,  sed  etiam  sibi 
ipse  loannes  repugnare  videatur,  qui  iam  dixerat  superius['13, 
2.],  antequam  istam  buccellam  acciperet :  Et  coena  facta,  cum 
iam  diabolus  immisisset  in  cor,  ut  traderet  eum  ludas.  Quo- 
modo  enim  intrat  in  cor,  nisi  immittendo  iniquas  persuasiones 
cogitationibus  iniquorum?  Sed  nunc  intelligere  debemus  a  dia- 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIII. 


433 


alius  panis  fuit,  et  post  illum  satanas  intravit ;  quia 
tot  modis  excitatus  est  poenitere  et  non  poenituit, 
ideo  diabolus  eum  plenius  possedit. 

3.  Quod  obiicitur,  quod  Deus  intrat  in  animam 
solus;  verum  est  illabendo,  sed  diabolus  sugge- 
rendo  ^ 

4.  Quod  obiicitur,  quod  prius  suggesserat;  di- 
cendum ,  quod  verum  est ;  sed  ex  tunc  eum  araplius 
angustavit  et  ad  malitiam  complendam  acrius  impulit. 

44.  Cum   ergo   exisset,  Postquam  ostensa  est 
Qaario,  de  ludae  porversitas  ad  deviandum,  ostenditur  discipu- 

discipnlorum  ^  i  r^     i_ 

iDfirmiiate  lorum  innrmitas  ad  Dominum  sequendum.  Et  naec 

qaatnor.  ' 

est  quarta  pars  capituli,  et  hoc  facit^  hoc  ordine. 
Primo  enim  praedicitur  futura  Christi  passio;  se- 
cundo,  discipulorum  imperfeclio  ;iert\Oy  imperfe- 
ctorum  eruditio;  quarto,  reprimitur  Petri  prae- 
sumtio, 

(Vers.  31.).  Praedicitur  ergo  primo  Christi  fu- 
Ejposmo  1«.  tura  passio  et  per  passionem  clari^catio ,  quae  ac- 
primnm.  cclerabat  ^  proditore  accelerante.  Propter  quod  dicit: 
Cum  ergo  exisset,  scilicet  ludas,  ut  perficeret  quod 
conceperat;  dixit  lesus:  Nunc  clarificatus  est  Fi- 
lius  hominis.  Nunc  dicit  propter  passiooem  instan- 
tem,  cuius  merito  erat  sublimandus ;  ad  Philippenses 
secundo*:  «Humiliavit  semetipsum ,  propter  quod  et 
Deus  illum  exaltavit».  Et  Deus  clarificatus  est  in 
i7/o,  quiaper  Christum  omnibus  innotuit;  infrade- 
cimoseptimo:  «  Pater,  manifestavi  nomen  tuam  ho- 
minibus,  quos  dedisti  mihi  de  mundo». 

48.  (Vers.  32.).  Et  ^  si  Deus  clarificatus  est  in 
illo,  in  passione  per  multam  virtutis  manifestationem ; 
quia  mors  sua  et  passio  valde  fuit  in  gloriam  Dei, 
sicut  dicitur  de  Petro  infra  ultimo^-  «  Signiflcans, 


qua  morte  clarificaturus  esset  Deum  ^.  Et  Deus  cla- 
rificabit  eum  in  semetipso,  per  gloriam  resurrectio- 
nis;  et  conlinuo  clarificabit  eum,  quia  nonpoterat 
eius  resurrectio  diflferri ;  unde  in  Psalmo :  «  Non  da- 
bis  Saactum  tuum  videre  corruptionem  ».  Et  vult 
dicere ,  quod  Christus  erat  cito  glorificandus  a  Patre 
per  resurrectionem ,  quia  ad  Patris  claritatem  mani- 
festandam  ipse  sustinere  debebat  passionem.  Unde 
infirmitas  Christi-horainis  Deum  clariflcavit;  et  ideo 
potentia  Dei  Christum  mortuum  suscitavit  et  cla- 
rificavit. 

46.  (Vers.  33.).  Filioli,  adhue  modicum  etc.  secandum. 
Tangitur  hic  secundum ,  scilicet  discipulorum  ad  se- 
quendum  Christum  imperfectio;  ideo  vocat  eos 
filiolos,  id  est  in  fide  inflrmos,  quia  firma  fides  facit 
filios,  sed  infirma  filiolos,  —  Vel  filiolos  vocat  prae  Aiiier. 
amoris  teneritudine ,  sicut  dicit  Priscianus  "^,  quod  di- 
minutiva  aliquando  prae  familiaritate  et  amore  di- 
cuntur,  ut  Sergiolus.  Horum  igitur  imperfectionem 
manifestat,  cum  subdit:  Adhuc  modicum  vobiscum 

sum ,  per  corporalem  praesenfiam ;  et  ^  sicut  dixi 
ludads  —  supra  septimo  et  octavo  —  quaeretis  me; 
quo  ego  vado,  vos  non  potestis  venire;  et  vobis  dieo 
wodo;  quia  passionis  arduitatem  ferre  non  potestis. 
Weo  non  poterant,  quia  virtutem  ex  altonon  susce- 
perant;  ideo  dicitur  eis  Lucae  ultimo^:  «  Sedete  in 
civitate,  donec  induamini  virtute  ex  alto  »;  quia  sine 
virtutis  robore  in  praelio  stare  non  est  possibile. 

47.  (Vers.  34.).  Mandatum  novum  do  vobis.  Teniam. 
Tangitur  hic  tertiura,  scilicet  discipulorum  imper- 
fectorum  instructio.  El  quia  erant  imperfecti,  Do- 
minus  dat  eis  remedium  dilectionis ,  ut  mutuo  se  di- 
ligant  et  sustentent ;  propter  quod  dicit :  Mandatum 


bolo  ludam  plenim  esse  possessiim  etc.  Cfr.  supra  pag.  436, 
nota  7.  et  IV.  Sent.  d.  M.  p.  \\.  dub.  8.  -r  Origen.,  Com- 
nient.  in  !oan.  tom.  32.  n.  16,  in  dubio  reUnquit,  utrum  lu- 
das  buccellam  comederit,  an  uon;  fortasse  ludas  eam  non  come- 
dit,  anticipanie  satana,  «  ite  ludas  adiumenlum  perciperet  ex 
data  a  lesu  ofiula  »:  Theophylact. ,  Comment.  In  Matth.  26,  27. 
seq: :  Quare  autem  supra  quidem  non  dixit:  Accipite  et  come- 
dite  omnes,  hoc  autem  locp:  hibiieex, eopmnes?  Sunt  qui  di- 
cunt,  propter  ludam  hoc  dictum.  ludas  enim  panem  accepil  et 
non  comedit,  sed  occultavit,  ut  monstraret  ludaeis,  quod  pa- 
nem  corpus  suum  vocasset  lesus;  poculum  autem  invitus  bi- 
bit,  cum  non  posset  occultare  elc. 

*  Vide  n.  Sent.  d.  8.  p.  11.  q.  2.  4.  et  5. 

*  Plures  codd,  cum  Gorrano  omittunt  facit,^  legit  eipro- 
ceditur,  ed.  et  haec  quidem. 

*  Secundum  ForceUini  usurpatur  etiam  intransitive  ;  ed. 
cum  Gorrano  accelerabafnr,  —  Subinde  vocibus  dixU  lesm  non 
pauci  codd.  interserunt  eis. 

*  Vers.  8.  seq.  —  Subinde  pro  in  e/to  Vulgata  in  eo,  et 
allegatur  loan.  17,  6.  —  August,,  in  loan.  Evang.  tr.  63.  n.  3: 
Nunc  ctanficaim  est  Filius  Jiominis;  ut  quod  ait  nuna,  non  ad 
imminentem  passionem,  sed  ad  vicinam  resurreclionem  perti- 
nere  credatur,  tanquam  fuerit  factum  quod  erat  tam  proxime 
iam  futurum. , 

^  Vulgata  omjttit  Et,  ac  subinde  pro  inillo  substituit  «w  eo. 

*  Vers.  19*  —^  Sequitur  Ps.  1  o ,  \  0,. .  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  63.  n.  3 :  Si  Dem  clarificaim  est  m  eo,  quia  non 
venit  facere  voluntatem  suam,  sed  voluntatem  eius  qui   misit 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


illum ;  et  Deus  clarificabit  eum  in  semetipso ,  ut  natura  hu- 
mana,  in  qua  est  FiUus  hominis,  quae  a  Verbo  aetemo  susce- 
pta  est,  etiam  inuTiortaU  aeternitate  donetur.  Et  cmitinuo,  in- 
quit,  clarificabit  eum;  resurreclionem  scilicet  suam ,  non  sicut 
nostram  in  flne  saeculi,  sed  conlinuo  futuram  hac  attestatione 
praedicens  etc,  Cfr.  UI.  Sent.  d.  18.  a.  f.  q.  3.  et  a.  2.  q.  2, 

'  Libr.  Ili,  Grammat.  C.  S :  Solent  autem  diminutiva  vel 
necessariae  signiflcationis  causa  proferri...  vel  urbanitatis...  vel 
adulationis  et  maxime  puerorum,  ut  Catulaster,  Antoniaster, 
PaUiUolus,  Sergiolus.  —  Origen.,  Comment.  in  loan.  tom.  32. 
n.  19:  Nunc  etiam  discipulis  inquit  F^7io/«,  ostendente ,  opinor , 
lesu  nonnullum  blandientis  affectum  simulque  docente,  Apostolos 
etiam  tum  animo  pusillos  esse.  —  Superius  ed.  omittit  sed  in- 
firma  filiolos,  dliquL  codd.  omiltunt  sed, 

*  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  Quaeretis  me  et,  oraisso 
subinde  Quaet^etis  me.  —  Supra  7,  34:  QuaereUs  me  et  non 
invenietis  etc. ;  8,  21 :  Ego  vado,  et  quaeretis  me  et  in  peccato 
vestro .  moriemini.  Quo  ego  vado,  vos  non  potestis  venire. 

'  Vers.  49.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  64.  n.  4: 
«  ludaeis  autem  cum  hoc  diceret^  non  addidit  ?no«?(7.  IsU  itaque 
venire  non  poterant  tunc,  quo  ille  ibat,  sed  poterant  po5^<?a  » . 
Subinde  ostendit,  quod  discipuli  tmc  non  poterant  Dominum 
sequi  ad  mortem  pro  iustitia,  quia  «  adhuc  martyrio  non  ma- 
turi»;  nequcad  camis  immortaUtatem,  quia  tantum  « in  sae- 
culi  fine  resurrecturi  »;  neque  ad  sinum  Patris,  quia  nondum 
erant  in  caritale  perfccU.  « Ideoque  docens ,  quomodo  idonei 
esse  possint  pergere,  qiio  ilie  antecedebat ;  mandatum,  inqult, 
novum  do  lobis  »  etc. 

55 


434 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIIl. 


novum  do  vobis,  ut  diligatis  invicem;  ideo  mvum, 
quia  semper  debet  esse  recens  in  corde,  quia  semper 
debetur  dilectio  et  nunquam  inveteratur.  Unde  ad  Ro- 
rnanos  decimo  tertio^:  «  Nemini  quidquam  debeatis, 
nisi  ut  invicem  diiigatis  ».  Et  modus  diligendi  ex- 
primitur:  Sicut  dilexi  vos,  ut  et  vos  diligatis  in-- 
vieem.  Ipse  autem  sic  dilexit ,  ut  magis  diligeret  sa- 
lutem  nostram  quam  vitam  suam;  sic  unusquisque 
magis  animam  proximi  quam  corpus  suum;  primae 
loannis  tertio^:  «In  hoc  cognovimus  caritatem  Dei, 
quoniam  ille  pro  nobis  animam  suamposuit;  et  nos 
debemus  pro  fratribus  animas  ppnere  ».  Et  ratio  mo- 
vens  ad  dilectionem  additur: 

48.  (Vers.  33.).  In  hoc  cognoscent  omnes,  quia 
discipuli  mei  estis,  si  dilectioneni  ad  invicem  ha- 
bueritis;  quia,  sicut  dtcit  x\ugustinus  ^,  «  dilectio 
propria  et  specialis  virtus  est  piorum  atque  sancto- 
rum.  Haec  est,  qua  discernit  filios  regni  aflliis  per- 
ditionis»;  ad  Ephesios  quarto  * :  «  Nolite  contristare 
Spiritum  sanctum  Dei,  in  quo  signati  estis  in  die  re- 
demptionis  ».  Hoc  autem  signaculum  Spiritus  est  di- 
lectio;  ad  Romanos  quinto:  «  Caritas  Dei  diffusa  est 
in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum,  qui  datus 
est  nobis». 

49.  (Vers.  36.).  Dieit  ei  Simon  Petrus.  Tan- 
Qaartdm.  gitur  hic  quartum ,   scilicet  praesumiionis  Petri  re- 

pressio,  qua  se  offerebat  ad  Dominum  imitandum. 
Ideo  quaerit  Petrus  ab  eo ,  ut  se  offerat :  Domine , 
quo  vadis?  Et  quia  se  offerre  volebat,  ostendit  ei 
Dominus  suam  impolentiam,  ne  in  verbis  prorum- 
pat :  Dicit  ei  lesus  ^ :  Quo  ego  vado ,  non  potes  me 
sequi  modo,  propter  infirmitatera;  sequeris  autem 
postea,  confirmatus  virtute.  Sed  Petrus  admonitione 
non  flectitur;  ideo  subdit: 

50.  (Vers.  37.).  Respondit  ei  Petrus:  Quare 
non  possum  sequi ^?  A nimam  meam  ponam  pro 
ie;  et  hoc  estperfectum  sequi;  infradecimo  quinto: 
«  Maiorem  caritatem  nemo  habet ,  ut  animam  suam 
ponat  quis  pro  apicis  suis  » .  Si  ergo  hoc  possum , 
bene  possum  sequi.  Et  quia  non  desistit  Petrus  a 
praesumtione  per  admonitionem  fragilitatissuae,  nunc 
reprimitur  per  praedictionem  praevaricationis  futu- 


rae.  Propter  quod  Dominus  resumit  verbum  Petri, 
ut  arguat: 

51.  (Vers.  38.).  Respondit  ei  lesus:  Animam 
tuam  pro  me  pones?  Augustinus^:  «  Praeire  potes, 
qui  sequi  non  potes  ?  Quid  te  esse  credis?  Audi,  quid 
sis».  Amen,  amendico  tibi,  non  cantabit  gaUus, 
donec  ter  me  neges,  Augustinus :  «  Qui  mihi  promit- 
tis  mortem  tuam,  ter  negabis  vitam  tuam.  Quanta 
enim  vita  est  confiteri  Christura ,  tanta  mors  est  ne- 
gare  Christum.  Timendo  mortem  carnis  tuae,  da- 
bis  mortem  animae  tuae  » . 

QUAESTIONES. 

52.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit 
primo:  Nunc  clarificatus  est  Filius  hominis;  quia 
in  passione  et  proditione  ludae  potius  dicitur  mino" 
ratus  quam  clarifieatus. 

Respondet  Augustinus  ^,  quod  hoc  dicitur  in  si-  Resp.  u 
gno ,  quia  in  egressu  ludae  remanserunt  tantum  boni ; 
et  tunc  significata  est  futura  claritas,  in  qua  tanlum 
cum  bonis  erit  Deus.  —  Aliter  potest  dici ,  quod  Resp,  2. 
hoc  dicit  secundum  meritum;  quia  in  passione  me- 
ruit  ciarificari  et  quantum  in  se  clari.ficavit  Do- 
minum  ^. 

53.  Quaest.  II.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Quo  ego  vado,  vos  non  potestis  venire. 

CoNTRA :  1.  Supra  duodecimo  ^^  dictum  est:  Qui 
mihi  ministrat  me  sequatur:  ergo  hortabatur  eos 
ad  impossibile. 

2.  Item ,  Petrus  dicit  primae  Canonicae  secundo  ^^ : 
Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens 
exemplum,  ut  sequamini  vestigia  eius:  ergo  omni- 
bus  dabatur  exemplum.  Quomodo  ergo  dicit:  Vos 
non  potestis  veniref 

Dicendum  ad  hoc,  quod  sicut  posse  credere  di-  Rmp-  f^m 

distiiictioDe. 

citur  dupHciter:  uno  modo,  prout  dicit  possibilita- 
tem,  et  sic  est  naturae;  alio  raodo,  prout  dicit  po- 
testatem  activam,  et  sic  gratiae;  sic  et  posse  imi- 
tari  passionem ;  quia  posse  Imperfectum  est  in 
nobis,  sed  potestas  completa  per  virtutem  Spiritus 
sancti,  qua  nondum  erant  induti  Apostoli^^. 


*  Vers.  8,  in  quem  locum  Glossa  ordtnaria  (ex  Aiigust., 
Epist.  192.  alias  62.  n.  4.):  Sola  enim  caritas  esl,  quae  etiam 
reddita  semper  retinet  debitorem.  Redditur  enim,  cum  impen- 
ditur;  debetur  aulem/  etiamsl  reddita  fuerit,  quia  nuUum  est 
tempus,  quo  impendenda  non  sit.  Nec  cum  redditur,  amittitur, 
sed  potius  reddendo  multipUcatur  etc.  *  Vers.  16. 

*  Prima  huius  sententiae  propositio ,  si  verba  attendantur, 
est  Prosperi,  Libr.  Senlentiarum  ex  Augustino  delibatarura, 
n.  7,  de  qua  cfr.  August.,  Enarrat.  in  Ps.  103.  serm.  I.  n,  9. 
(vide  tom.  \\\.  pag.  599,  notam  1.);  secunda  habetur  XV.de 
Trin.  c.  18.  n.  32;  efr.  I.  Sent.  d.  17.  p.  I,  dub.  6. 

*  Vers,.30,  —  Sequitur  Rom.  5,  5. 

*  Vulgata  Respondit  lesus.  —  Ed.  paulo  superius  pro  in 
verbis  (HM  m  verba,  N  in  verhum)  suLstituit  m  verba  teme- 
ritaiis  aut  praesumtionis  (Gorranus  m  vm*his  temeritaiis  aut 
praesumtionis) ,  quae  etiam  inferius  post  virtute  cum  Gorrano 
addit  ew  alto  (cfr.  supra  n.  4-6.  in  fine). 


*  Vulgata:  Dicit  ei  Petf*us:  Quare  non  possum  ie  sequi 
modo?  —  Subinde  allegalur  loan.  15,  13. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  66.  n.  i,  ubi  post  non  potes  textus 
originalis  addit:  Quid  tanlum  praesumis?  Qiiid  de  ie  sentis? 
Ibid.  est  seq.  locus,  ubi  in  textu  originali  plura  interseruntur 
et  transponuntur. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  63.  n.  2. 

®  Cfr.  supra  n.  44.  et  45.  —  Ed.  in  passione  tantum  me- 
ruit  clarificari,  quantum  etc. 

*<»  Vers.  26. 

"  Vers.  21. 

"  Respicitur  Luc.  21,  49;  cfr.  supra  n.  46.  in  fine.  —  De 
d\si\nciioiie  possibititati^  ei  potestatis  vide  supra  c.  1.  n.  32, 
ubi  eliam  afiferunlur  verba  August.,  quae  hic  respiciuntur.  — 
Superius  post  possibilitatem  ed.  addit  imperfectam  et  passivam, 
et  vocibus  potestatem  activam  inlerserit  pet^fectam  et. 


\ 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


435 


Sed  contra  hoc  est,  quia  minima  caritate  pot- 
obiicitnr.  est  quis  resistere  quantaecuraque  tentationi :  ergo  si 
Apostoli  minimam  haberent,  ergo  poterant. 

Respondetur  ad  hoc  secundum  duplicem  opinio- 
Resp.  1.  nem.  Quidam  dicunt ,  quod  ex  minima,  non  tamen 
manente  minima,  quia  augetur;  et  secundum  istos 
solvendum,  ut  prius,  quod  non  poterant  per  id  quod 
Resp.  2.  habebant.  —  Secundum  aliam  opinionem  respondeo : 
secundum  xmnimBmpotest,  sed  non  faciliter,  immo 
valde  difficiliter ;  et  ideo  pauci  resistunt  ^ 

84.  Quaest.  III.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Mandatum  novum  do  vobis  etc. 

1.  Quare  non  praecepit  eis  de  dilectione  Dei, 
quod  e$t  primum  et  summum  mandatum  ^? 

2.  Item,  quomodo  dicit  novum,  quia  ab  initio 
datum  fuit?  Unde  primae  loannis  secundo^,  loquens 
de  hoc  mandato,  dicit:  Non  mandatum  novum  seribo 
vobis,  sed  mandatum  vetus. 


Respondeo  :  Dicendum   ad   primum  ,  quod   in  Resp.  ad  i. 
dilectione  proximi  dilectio  Dei  intelligitur  *. 

Ad  secundura  dicendum,  quod  etsi  istud  mandatum  Resp.  ad  2. 
fuerit  in  veteri  testaraento  daturii,  tamen  in  novo  est  in- 
novatum  quantum  ad  modura :  quia  ibi  diligere  amicos, 
hic  inimicos;  ibi  amicis  benefacere,  hic  ioimicis  man- 
datur  ^;  hoc  importat  quod  subdit:  Sicut  dilexi  vos. 

53.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  Do- 
minus  dixit  Petro :  Ter  me  n^egabis  ^.  —  Ex  hoc  vi- 
detur,  quod  revelaverit  Petro  lapsum  suum ,  et  quod 
coegerit  Petrum  desperare. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  differt  praedicere  Resp.  cnm 

^    ^  *  distinctioDe. 

et  revelare.  Deus  nuUi  revelat,  sed  tamen  bene  prae- 
dicit;  quia  ([\i(A  revelatur  certitudinaliter  scitur, 
quod  vero  praedicitur,  non;  quia  aliquando  credi- 
tur  ex  comminatione  dictum,  aliquando  vero  sub 
conditione.  Unde  et  Petrus  sub  conditione  intellexit : 
si  non  caveris  tibi ;  et  ideo  non  desperavit  ^ 


Capitulum  XIV. 


Seoundo  conimantni  discipnli  ernditionis  et  consolationis 

yerbo  tripticiter. 

i .  Et  ait  discipulis  suis  ^ :  Non  turbetur  etc. 
Supra  confortavit  Dominus  discipulos  suos  exemplo, 
in  hac  parte  confortat  eruditionis  verbo;  et  continet 
Dirisio.  haec  pars  tria  capitula  et  dividitur  in  tres.  In  prima 
parte  erudit  eos  Dominus ,  ut  sint  constantes  in  fide; 
in  secunda  vero,  in  dilectione;  et  haec  incipit  in 
principio  decimi  quinti^:  Ego  sum  vitis  vera;  in 
tertia  vero ,  in  spei  exspectatione ,  parum  post  prin- 
cipium  decimi  sexti :  ffaec  autem  vobis  ab  initio. 

Primo,  oirca  constantiam  in  ide  tria  ponnntar. 

Prima  pars,  quae  continet  praesens  capitulum, 

sabdmsio.  tres  habet  partes.  In  prima  Dominus  hortatur  ad 

fidem  constantem.  In  secunda  vero ,  quia  «  fides  sine 


operibus  mortua  ejst  ^^  »,  hortatur  ad  bonam  opera- 
tionem,  ibi:  Si  diligitis  me,  mandata  mea  servate. 
In  tertia  vero  praedicit  recessus  sui  accelerationem , 
ibi :  Haec  locutus  sum  vobis ,  apud  vos  manens. 

Primo  ergo  hortatur  discipulos,  ut  propter  re-  Primoiior. 
cessum  suum   non  vaeillent  in  fide,  ostendens  eisdemconsian- 

tem  qoadni' 

primo  recedendi  modum ;  secundo,  viam;  tertio,  ter-  pwciter. 
minum;  quarto,  fructum, 

(Vers.  1.).  Hortatur   ergo   primo,  ut,  conside- E^po«go  «*• 
rantes  recedendi  modum,  de  recessu  suo  non  tur-  Primam.' 
bentur  nec  in  fide  deficiant ,  sed  magis  credant.  Pro- 
pterea  dicit :  Non  turbetur  cor  vestrum ,  sed  credat ; 
unde:  Creditis  in  Deum,   et  in  me  credite.  Non 
turbetur  de  absentia ,  sed  in  absentem  credite ;  sicut 
in  Deum  creditis,  quem  non  videtis  ^K  Et  ratio,  quare  «»«0- 
non  debent  turbari,  sed  credere,  est:  quia  scilicet 
Dominus  ab  eis  non  omnino  recedit,  sed  eos  prae- 
cedit,  ut  iterum   eos  assumat  ad  gloriara,  in  qua 


*  Cfr.  m.  Sent.  d.  30.  q.  \ ,  ubi  duplex  haec  opinio  expo- 
nitur.  —  Superius  pro  potest  ed.  poterant, 

«  Matth.  22 ,  38. 

*  Vers.  7,  in  cuius  fine  ed.  cum  Vulgata  addit  quod  ha- 
bvistis  ab  iniiio. 

*  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  65.  n.  2,  ubi  eadem 
obiectio  eodem  solvitur  modo. 

®  Ut  insinuatur  Matth.  5,  43.  seq,  —  Chrysost.,  in  loan. 
homil.  72.  (alias  71.)  n.  3.  in  fine:  Ipse  lllud  «orwwi  fecit  ipso 
praecipiendi  modo;  intulit  enim  sicvt  dilexi  vos.  Non  enim 
vestris  praecedentibus  meritis  debitum  persolvi,  sed  ipse  coepi, 
inquit.  Sic  et  vos  oportet  amicis  vestris  beneficia  praestare, 
nullo  debito  obstrictos.  —  Locus  praecedens  in  ed.  et  codd. 
est  corruptus.  Omnes  omittunt  dUigere  ante  amicos,  et  (exce- 
pla  ed.)  mandatur  post  immicis ;  ed.  pro  inimicis  orare  maw^ 
datur,  M  hic  pro  inimicis  mori,  plures  codd.  pro  inimicis 
merito,  Gorranus  pro  inimicis  orare, 

*  Ila  Matth.  26,  34.  Ed.  cum  loan.  13,  38:  Donec  ter 
me  neges. 


^  Cfr.  II.  Sent.  d.  4.  a.  2.  q.  2.  ad  1 ,  ubi  eodem  modo 
haec  quaestio  solvltur.  Vide  etiam  supra  c.  8.  n.  41.  —  Supe- 
rius  pro  scitur  H  sequiiur, 

®  Vulgata  omittit  Et  ait  discipulis  suis,  —  Cfr.  supra 
c.  13.  n.  1,  ubi  divisionis  membra  occurrunt. 

^  Vers.  Ij  seq.  pars  incipit  16,  5.  —  Pro  in  secunda  et 
in  tertia  codd.  secundo  et  terUo, 

*®  lac.  2,  20.  et  26.  —  Haec  et  seq.  pars  incipiunt  v.  15. 
et  25. 

**  Glossa  ordinaria  (secundum  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  67.  n.  1,  seq.):  Ne  autem  [Ghristi]  mortem  tanquam  ho- 
minis  [August.  homines']  timerent  et  ideo  turbarentur,  conso- 
latur  eos,  se  etiam  Deum  esse  dicens.  Ne  autem  iterum  sibi 
Umerent,  quasi  ab  eo  perituri,  cum  confldentiori  Petro  dictum 
sit:  Negabis  [cfr.  supra  c.  13,  38.],  certiflcantur,  post  lenta- 
tiones  se  apud  Deum  cum  Christo  mansuros  esse,  quia,  etsi 
differentes,  nullus  tamen  aUenabitur  a  domo,  in  qua  quisque 
habet  mansionem  pro  merito  etc.  —  Subinde  post  quia  ed. 
addit :  /n  domo  Patris  mei  mansiones  multae  sunt,  quia. 


436 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


Mansiones  plures  sunt  mansiones  iara   paralae  secundura  ele- 

paratae  et 

parandae.  ctionem  aetemam ,  sed  parandae  adhuc  sccundum 
merita;  unde  hoc  yerhnm  parare  secunduni  expo- 
sitionem  Augustini  in  littera  ^  accipitur  secundum 
has  duas  significationes,  Propterea  deb6t  legi  lit- 
tera  sic: 

2.  (Vers.  2.).  In  domo  Patris  mei  mamimes 
Expositio  multae  suni,  iam  scilicet  paratae  secundum  aeter- 

nam  electionem ;  quia  ad  Ephesios  prirao  ^ :  «  Elegit 
lios  ante  mundi  constitutionem  »;  Hieronyraus:  «  Pa- 
ratae  sunt  in  caelo  diversae  mansiones  diversis  vir- 
tutibus,  quas  non  personae  accipiunt,  sed  opera». 
Ita  sunt  paratae..iS«  quo  minus,  id  esl,  si  non  ita 
esset;  unde  alia  littera  Cbrysostomi  *,  ubi  dicitur :  Si 
quo  minus,  dicit:  «  Si  vero  non  »,  id  est,  si  non 
essent  paratae  per  praedestinationem ;  dixissem  w- 
bis:  Quia  vado  parare  vobis  locum.  Sed  hoc  est 
impossibiie ,  quod  ego  modo  parem ;  quia  irapossibiie 
est,  quod  aliquem  de  novo  praedestinem ,  sicut  di- 
cit  Augustinus  ^  Ideo  dixi ,  quod  «  mansiones  sunt 
in  ddmo  Patris  »  iam  paratas  per  praedestinationem, 
sed  adhuc  sunt  parandae  per  meritum  fidei,  quae 
maxime  meritum  habet  in  absentia.  Ideo  subdit: 

3.  (Vers.  3.). .  Et  si  abiero  et  praeparavero 
vobis  locum,  per  fldiBm  sciiicet  vestram  in  mei  ab- 
sentia;  unde  Augustinus^:  «  Eat  Dominus  lesus  et 
paret  locum ;  eat ,  ne  videatur ;  lateat ,  ut  credatur. 


Tunc  enira  locus  paratur ,  si  ex  fide  vivatur.  Credi- 
tus  desideretur ,  ut  desideratus  habeatur ;  desiderium 
dilectionis  est  praeparatio  mansionis  » .  Cum  sic  prae- 
paravero  in  absentia ,  iterum  venio  el  aceipiam  vos 
ad  me  ipsum,  per  gloriain  scilicet,  ut,  ubi  sum 
ego,  et  vos  sitis;  supra  duodecimo^:  «Si  quismihi 
ministrat,  me  sequatur,  et  ubi  sum  ego,  ibi  sit  et 
minister  meus  » ,  Hortatur  ergo  eos  ad  fldem  in  ab- 
sentia,  quia  ideo  se  absentat,  ut  fides  meritum  ha- 
beat,  Sic  legit  Augustinus  "^  et  Glossa. 

4.  Potest  tamen  exponi^  totum  in  una  signifi-  Aiiaeipo- 
catione  huius  verbi  parare,  ut  sit  sensus:  Non 
turbetur  cor  vestrum,  sedcredite  in  me;  quia  in 
domo  Patris  mei  mansioms  multae  sunt,  in  qui- 
bus  requiescetis  una  mecum,  ad  quas  ego  viam  prae- 
'  paro,  ideo  non  debetis  dolere.  Sed  tunc  deberetis, 
si  quo  minus  dixissem ,  id  est  ^  si  non  dixissem : 
Quia  vado  vohis  parare  locum,  iterum  assumam 
vos^  etc.  Sed  hoc  dixi  et  dico;  unde:  Et  si  abiero 
et  pra£paravero  vobis  locum,  iterum  venio  et  ac- 
cipiam  vos  etc.  Quocumque  taraen  modo  legatur, 
flt  exhortatio  ad  fidem. 

8.  (Vers.  4.).  Et  quo  ego  vado,  scttis,  Tangi-  secandnm. 
tur  hic  secundum,  scilicet  via   reeessus.  Et  ne  vi- 
deretur  eis  dicere  aUquid  novum    de  suo  recessu ; 
dicit,  quod  ipsi  sciebant  et  viam  et  terrainum;  ideo 
dicit:  Et  quo  ego  vado,  scitis  etviam  scitis^^.  Sed 


^  In  loan,  Evang.  tr.  08.  n.  i.  seqq.  Glossa  ordimria  sen- 
tenti?im  August.  exhibet  sic :  In  domo  etc  Domus  Dei ,  templum 
Dei,  regnum  Dei,  regnum  caelorum,  sunt  homines  iusti,  in 
quibu»  sunt  multae  dlfferentiae  inter  se.  Et  hae  sunt  mansiones 
ipsius  domus.  Haeautem  iam  para^a^  sunt  in  praedestinatione, 
sicut  ait  Apostolus  [Eph.  i,  L^:  Qui  elegit  nos  antie  rnmdi 
constitutionem  pnaedestinaudo;  parmdm  sunt  in  oper^tionej 
unde  [Rom.  8,  30.]:  Qmos  praedestimvU ,  hos  et  vqcavit  el 
iustificavU  et  magnificavit.  Et  secwnduni  hoc  dicitur  [l§ai.  45, 
II.  secundum  Septuaginta] :  FecU  Deus  quae  futura  sunt,  id 
est  quae  factarus  est.  Cfr,  C.  In  domd  {\\»),  de  Poisnitentii 
(Gatis.  33*  q.  3),  d.  I.  — Notamus ,  quod  liltlma  pars  Glossae 
{Hae  aulem  etc.)  non  apud  Strabonem,  sed  apud  Lyranum 
tantum  habetur.  _ _ 

'  Vers.  4.  —  Sententia  Hieron.  est  in  II.  adversus  lovinian. 
n.  28:  «Paratae,  inquit,  sunt  in  caelo  diversae  .et  plurimae 
roahsiones  plurimls  diVersisque  virtutibus  »  etc.  j  qtiibus  ver- 
bis  eludit  errorem  loviniahi  censeritis  (ut  Stoici),  quod  omnia 
peccata  et  virtutum  opera  inter  se  paria  sint.  Cfr.  tom/ 11!. 
pag.  802,  nota  8. 

'  In  loan.  homil.  '73.  (ciUas  72.)  h.  i:  Bi  5£>^  id  est  Si 
vero  non  (licet  in  nova  versioniB  ponatur  Si  quo  mifius);  ila  te- 
xtus  Graecus  Scripturae.  —  Goi*rarius:  unde  alia  iittera  Chry- 
sostomi  pro  eo  qubd  nostra  hdbet:  Si  qfio  miji^&  jdicU:  Si  vero 
non,  id  est  etc.  Ed. :  ut  habetalia  liitera,  Closm,  ubi  dioitur: 
Si  quo  minus,  rficiY;  Si  vero  iion  es&ei,  id  est,  si  n6n  essent 
paratae  per  praedestinalionem,  sedparandAe ,  dhi^SfQm  vo- 
bis  etc.  Cfr.  Glossa  int0'linearis ,  quae  diversas'  explicationes 
exhibet:  Si  quo  minus,  Si  non  esset;  Si  In  aliquo  minus;  Si 
tion  essent  paratae  vel  praedestinatae,  sed  essent  praeparandae 
vel  praedestinaridae ,  tunc  vado  etc. 

*  In  loari.  Evang.  ir*.  68.  n.  I.  Glossa  ordinaria:  Si  quo 
mifius  etc. ,  id  est ,  si  non  praedestinassenni  mansionem ,  quod  est 
inconveniens  quantum  ad  Deum,  qui  omnia  bona  ante  omnia 
tempora  praedestinavit ;  tunc  modo  praepardrem ,  id  est ,  prae- 


destinarem,  quod  iterum  est  ineonveniens  quantum  ad  Deum 
praesentialiter  aliquid  praedestinare.  — Ed.  superius  post  pra^- 
destinem  addit  cum  praedestinatio  iam  factasit,  et  inferius  post 
praedestinationem  prosequitur  aeiernam,  sed  .adhuc  sunt  pa- 
ranMe  quantumad  eius  exsecutionem  per  meritum  fidei  ex 
caritate  operantis,  quae  maxime  etc. 

*  Loc.  cjt.  n.  3>  ubi  pro  t^iu  ovigim^  CredUusd^sidere- 
tur,  multi  codd.  Creditur,  si  desideratur. 

*;  yers.  26.  ~  guperius  prp  accipiam  plures  cq^d.  accipio. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  68.  n.  3.  Cfr.  ibid.  tr.  B9.  n.  i .  Glossa 


, .  »    # 


ordinaha  sententiam  August:  exhibet:  Fides  qiiae  non  videt 
eredit ;  h^m  si  videret ;  -1160  esset  fides.  Crederitl  «oliigitui*  me- 
ritum;  eunti  redditur  praenuum.  Eat  ergo  Dominus  et  paret 
Igcuni  etc.  (cfr.  paulo  superius). 

®  Secundum  card.  Hug.,  inhunc  loc,  ita  exponit  Hieron.,  11. 
adversus  lovinian.  n.  28,  ubi  ait:  Simulque  sensus  Scripturae 
Intuendus :  Dicerem,  iriquit,  vobis ,  qtiia  vado  et  pVaeparabo 
vobis  locum ,  si  non  mansiorie^  miiltae  esserit  apud  Patreni , 
hoc  est,  si  non  unusquisque  niansionem  sibi  rioii  ex  (argitate 
Dei,  sed  6i  proprtis  bperibu^ 'pr^epararet;  et  ideo  iion  est 
meum  parare,  sed  vestrum,  quia  et  ludae  nihil  profuit  para- 
tiis  iocus,  quem  suo  vitio  p6rdidit.  Iiixta*  queni  sensurii  et  illud 
intelligendum ,  quod  ad  fllios  diciUir  Zeb^tiiei,»,  Caliceffi  qUi- 
dem  meum  bibetis,  sedere  autem  a  dextris  fneU'  sive  a  sini- 
siris  'non  est  meum  dJafe  vdbis,  $ed  quibus  pdratum  est  a 
[  Pdtre  nteo  (Malth.  20,  23.).  NoA  esi  Pilii  darc;  et  qubmbdo' 
Patris  est'  praepararet  Paratae,  ihquit,  suht  etc.  (cfr.  supra 
:  npta^2.)^^  ;'  ''  ■  ' .  '  '  '''"'  '  ;"  '\  '  ^  ";\"  '"''  ^ 
'  ^  Ed.  bmittit  iterum  assumam  t)o*  e^c.  Inferius  prb  acci' 
piam  plures  cddd.  dssumam:  ^ 

^' Glbssa  orefmarili;  «  Hocdictariti  estsecundum  quosdam, 

.  qui  sciebant  et  Finum  et  Patrem.  Thomas  verb,  etsi  putaret, 

;  se  nescire,  convincitur  per  hoc,  quod  ipsum  novit,  et  viarid 

I  scire  et  vitarti,  id  est  Filium  et  Patreni.  De  istis  scientibus  sub- 

ditur  [v.  7.]:  Amodo  cognoscetis  eum,  per  me  cognitum,  et 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


437 


quidam  ex  eis  non  plene  inlelligebant ;  ideo  quaerunt, 
scilicet  Thomas  et  Philippus;  unde: 

6.  (Vers.  8.).  Dicit  ei  Thomcbs:  Domine,  ne" 
scimusy  quo  vadis;  et  quomodo  possumus  viam 
scire?  Thoaias  dubius  ^  tarde  inteliigebat,  et  hoc  ad 
Dostrum  profectum;  quia,  sicut  negatio  Petri  pro- 
fuit  ad  toliendam  praesumtionem,  sic  nescientia  Tho- 
mae  ad  fidei  robur  et  distinctionem.  Ideo  certificat 
eum  Dominus  de  via  et  termino;  unde: 

7.  (Vers,  6.).  Dicit  ei  lesus:  Ego  sum  via,  ve- 
Exp.ucatio  ritas  ^  et  vita,   Veritas  et  vita  quoad   terminum , 

quia  veritas  intellectum ,  xnta  respicit  affectum.  Ego 
sum  via  quaerentibus,  veritas  invenientibus ,  vita 
secuDda.  sine  morte  permanentibus  K  —  Ego  sum,  via  non 
errans ;  Psalmus  ^ :  «  Erraverunt  in  invio  et  non 
in  via».  Ego  sum  veritas  non  fallens;  Psalmus: 
<c  Fidelis  Dominus  in  omnibus  verbis  suis » .  Vita 
indeflciens;  Lucae  decirao:  «  Maria  optimam  partem 
Tertia.  elegit,  quao  non  auferetur  ab  ea  ».  —  Ego  sumvia 
ducens;  Proverbiorum  quarto^:  «Ducam  te  per  se- 
milas  aequitatis,  quas  cum  ingressus  fueris,  non  ar- 
ctabuntur  gressus  tui ,  et  currens  non  habebis  offen- 
diculum  ».  Ego  sum  veritas  iucens;  Malachiae  ultimo: 
«  Orietur  vobis  timentibus  Deum  sol  iustitiae  ».  Vita 
pascens;  supra  decimo:  «  Per  me  si  quis  introierit, 
salvabitur;  et  ingredietur  et  egredietur  et  pascua 
Qoarta.  invcniet  ».  —  Ego  sum  via  exeraplo;  supra  decimo 
tertio^:  «Exemplum  dedi  vobis,  ut  quemadmodum 
ego  feci  vobis,  ita  et  vos  faciatis ».  Ego  sum  veri- 
tcLs  in  promisso;  Psalraus:  «  Quae  procedunt  de  la- 


biis  meis  non  faciam  irrita  ».  Ego  sum  vita  in  prae- 
mio ;  ad  Romanos  sexto :  «  Stipendia  peccati  mors ; 
gratia  autem  Dei,  vita  aeterna  ».  Et  quod  sit  via, 
ostendit:  Nemo  venit  ad  Patrem  nisi  per  me,  et 
per  me  utique  venit  ^ 

8.  (Vers.  7.).  Si  cognovissetis  me,  et  Patrem 
meum  utique  cognovissetis ;  quia,  sicut  dicitur  supra 
decimo^  «ego  et  Pater  unum  sumus  »;  Matthaei 
undecimo:  «  Nemo  novil  Filium  nisi  Pater,  neque 
Patrem  quis  novit  nisi  Filius^  et  cui  voluerit  Filius 
revelare  » .  Et  amodo  cognoscetis  eum  et  vidisiis 
eum;  cognoscetis  eum,  scilicet  in  adventu  Spiritus 
sancti;  infra  decimo  sexto^:  «Cura  venerit  ille  Spi- 
ritus  veritatis ,  docebit  vos  onmem  veritatem  » ,  Veri- 
ficabitur  in  vobis  illud  leremiae  trigesirao  primo: 
«  Dabo  legem  meam  in  visceribus  eorum,  et  in  cor- 
dibus  eorum  scribam  eam  » . 

9.  (Vers.  8.).  Dieit  ei  PM^ppt^^.  Tangitur  hic  Tertiam. 
tertium,  scilicet   Christi  recessus  terminus,  quem 
cupiebat  Philippus  videre ;  propter  qiiod  dicit  ei  Phi- 
lippus :  Domine ,  ostende  nobis  Patrem ,  et  sufficit 
nobis,  {\\id&\:  nihil  ultra  a  te  quaeriraus.  Ipse  enim 

est  «  orania  in  oranibus»,  primae  ad  Corinthios  de- 
cimo  quinto^^.  Non  \:mXm\  ipse,  sed  etiara  gratia 
^wa;  secundae  ad  Cbrinthios  duodecimo:  «Sufficil 
tibi  gratia  mea».  Et  quia  Philippus  quaerebat  quod 
non  oportebat ,  ideo  erudit  Dbminus  Philippum ,  quod 
ipse  quaerit  quod  scira  debebat ;  unde: 

10.  (Vers.  9.),  Dicii  ei  lesus:  Tanto  iempore 
vobiscum  sum,etnon  cognovisii  ^^m^?  Quasi  dicat: 


vidistis  eum,  in  corde,  dum  me  per  omnia  similem  ei  vidi- 
stis».  Apud  Lyranum  additur;  Sed  alii.  erant^  de  quibus  est 
Philippus,  nescienles;  et  sic  (etsi?)  scirent  istum  Filium,  illum 
Patrem,  non  putabant  Filium  ex  toto  sitiiilem ,  sed  Patrem  me- 
liorem,  et  ita  nec  Patrem  nec  Filium  sciebant.  Qao  animo 
Philippus  dicit  [v.  8 :]  Ostende  nobis  Patrem,  et  sufflcit;  ih  quo 
sufiflcientia  est  et  non  in  te.  Unde  increpatur  [v.  9,  seqq.] ,  nec 
Filium  scire.  Cfr.  August.^  ih  loan.  Evang.tr.  70.  n.  2.  et  3. 
Vide  etiam  infra  n.  9.  et  16,  ubi  Jiaec  plenius  exponuntur. 

'  *  Vide  supra  pag.  399,  notam  3.  — «•  De  Thoma  cfr.  in- 
fra  20,  ^7.  seqq.  —  Tnferius  pro  disiinciionem  ed.  cum  Gor- 
rano  instrmiionem. 

^  Vulgata  et  veritas.  —  Mox  pro  Veritas  et  vita  ed.,  cum 
Gorrano  sUbslituit:  Via  quoad  ingressum,'  veritas  qmad  p*o- 
gressum,  et  vita^ 

*  Glossa  interlinearis :  «  ria  sinc  errore  quaerentibus ,  we- 
tas  sine  falsitateinvenlentibus,  vita  sine  morte  permanentibus ». 
Haec  explicatio ,  -  ut  dlcunt  card.  Hugo  et  B.  Albert. ,  in  hunc 
loc;,.  est  secundura  August»;  cfr.  in  ioan.  Evang.  tr.  22.  n.  S: 
«  Ambulare  vis?  Ego  sttfnvia.  Falli  non  vis?  Ego  sum  veritas, 
Mori  non  vis  1  Ego  sum  vita,  Hoc  dicit  tibi  Salvator  tuus :  Non 
est  gwo  eas  hisi  ad  me;  non  est  qua  eas  nisi  peir  me».  Enar- 
rat.  in  Ps.  66.  n.  5:  Quaesituri  «umus  eam  [viam]  nos,  non 
per  nosdiscituri...  Christusdixit:  Ego  sum  via.  Sed  times,ne 
erres  t  Adiecit :  Et  verilai..,  Times ,  ne  moriaris ,  ahtequam  per- 
venias  ?  Ego  suni  mta  etc,  Serm*  442.  (alias  54.  de  Verbis  Do^ 
mini  el  34.  ex  Homil.  50.)  n.  1 :  Ego  sum ,  inquit,  via  et  ve- 
ritas  et  vita.  Tanquam  diceret:  Qua  vis  ire?  £"^0  sum  via. 
Quo  vjs  ire?  Ego  sum  veritas.  Vhi  vis  permanere?  Ego  suih 
vita.  Cfr.  Serm.  150.  de  Verbis  Act.  Apost.  l7:Quidam  autem 
Epicurei  etc.,  n.  1 0.  in  fine  et  1.  de  Doctr.  christiana,  c.  34.  n.  38. 


*  Psalm.:  106,  40:  Errare  fecit  eos  in  etc*  —  Sequuntur 
Ps.  144,  13.  et  Luc  10,  42.  Hilar.,  VII.  de  Trin.ji.  33;Non 
nos  ih  erratica  atque  in  invia  deducit  ille  qui  via  est,  neque 
illudit  per  falsa  qui  veritas  est^  neque  ih  mortis  reiinquit  errore 
(horrore?)  qui  viia  esf. 

»  Vers.Tf.  seq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Malach.  4,  2.  et 
loan.  10,  9.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  73.  (alias  72.)  n.  2 :  Si 
ego  sum  vid,  duce  non  egebitis;  si  verUas  sumy  hoh  loquor 
falsa;  sivitd,  etiamsi  moriamini,^  promissa  consequemini.  Am- 
bros.,  de  Bono  mortis,  c.  I2i  n.  54.  se<}.:  FttJ  e^,  quae  per- 
ducit;  veriias  estf  qmQ  confirmat;  vita,  quae  per  se  redditur... 
Suscipe  nos  quasi  via,  confirma  quasi  mritas,  viyifica  quasi 
vita  etc. 

*  Vers.  15.  —  Subindeallegantur  Ps.  88\  35iet  Rom.,  6, 
23.  Bernard.,  Serm.  2.  in  Ascens.  Domini,  U;  6:  Tu  es  via,  ve- 
ritas  et  vita:  t?ia-  in  exemplOi  vmto  in  promisso,  t«Ya  in 
praemio.  Cfr.  Serm.  de  Vwbis  Domini  in  Coena  (inter  opera 
Bernardi;  sunt  enim-  Ogerii  abbatis),  serm.  7.  li.  1 ,  ubi  prae* 
notatae  et  aliae  explieationes^  horum  verbbrurh  alferuntar. 

^  Vide  infran.  17.  flilar;,  VII.  Trin.rt.  33:  Iter  ad  Palrem 
per  Filium  est,         ^^  ■■■■■ 

*  Vers.  30.  —  Sequitur  Matth.  1 1 ,  27; 

®  Vers.  13.  —  Siibinde  allegatur  ler;  31,  33^  (cfi*.  siipra 
c  6,  n,  e9.),  post  quem  ed.  addit:\ffif  didistis  eum,vide{icet 
Ocuto  fidei  (dt,  infk*a  n.  10.);'  eadem  superius  vocibus  in  ad- 
t?c«fa*  praefigit  pfenm^- 

^^  Vers,  28.  —  Sequiiur  H.  Cor.  12»  9.  Cfr.  supra  pag.  436, 
nota  10,  verba  Glossae. 

"  Vulgata  cognovisiiis[c{t.  infra  pag.  438 ,  nota  4.  in  fine],- 
quae  etiam  inferius  post  Pa^rm  omillit  «i^m. 


438 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


cum  de  Patre  quaeris,  de  nae  quaeris,  quera  nosse 
debes.  Ideo  dicit:  Philippe,  qui  videt  me  videt  et 
Patreni  meum,  Quomodo  tu  dicis:  Osteride  nobis 
Patrem?  Videt  oculo  fidei,  secundum  quod  Abra- 
ham ,  Genesis  decimo  octavo  ^ ,  dicitur  quod  «  vidit 
tres  et  unum  adoravit ».  Et  quod  ita  debeat  credere, 
ostendit,  quia  unum  sunt;  propter  quod  dicit: 

H.  (Vers.  10.).  Nm  credis  ^  qiaa  ego  in  Pa- 
ire,  et  Pater  in  me  est?  tanquam  ununi;  quasi  di- 
cat:  hoc  debes  credere.  Et  iioc  manifestat  per  opus: 
Verba,  quae  ego  loguor  vobis,  a  me  ipso  non  lo- 
quor:  Pater  autem  in  me  manens,  ipse  facit 
opera,  et  ita,  si  una  est  operatio,  et  una  est  sub- 
stantia ;  supra  quinto  ^ :  «  Quaecumque  Pater  facit , 
haec  et  Filius  similiter  facit » ;  et  octavo :  «  A  me 
ipso  facio  nihil  » .         > 

12.  (Vers.  11.).  IVon  creditis,  quia  ego  in  Pa- 
tre,  et  Pater  inme^?  Sinipliciter  sihe  persuasione, 
sicut  fides  recta  credit. 

13.  (Vers.  12.).  Alioquin  propter  opera  ipsa 
credite;  supra  decimo*:  «Si  non  facio  opera  Patris 
mei,  nolite  credere  mihi  ».  Unde  Augustinus:  «  Si 
separati  essemus ,  nequaquam  inseparabiliter  operari 
possemus  ».  Et  sic  explicatum  est,  quo  dixerat  se 
iturum,  quia  non  ibat  ad  Patrem  ut  ad  aliquem 
extra  se;  sed  Patri  se  aequalem  credi  facere  vo- 
lebat.  Et  hoc  quidem  discipuli  iara  sciebant,  quia 
Deum  verum  esse  credebant,  et  ita  Patri  aequalem 
per  omnia;  alioquin  non  esset  verus  Deus^. 

.  Amen,  amen  dico  vobis.  Tangitur  hic  quartum, 
Qoartnm.  scilicot  rccessus  Christi  fructus  vel  utilitas  in  cre- 
dentibus;  propter  quod  dicit:  Qui  creditinme, 
opera,  quae  ego  facio,  et  ipse  faciet  et  maiora 
hornm  faciet;  Matthaei  decimo  septimo^:  «  Si  ha- 
bueritis  fidem  sicut  granum  sinapis,  dicetis  monti 
huic :  Transi  hinc  illuc ,  et  transibit ,  et  nihil  impos- 


sibile  erit  vobis».  Et  ratio  huius  est  Christi  reces- 
sus  a  nobis;  propterea  subdit:  Quia  ego  ad  Patreni 
vado,  ut  scilicet  appaream  vultui  Dei  «  ad  interpel- 
landum  pro  vobis  ® » ;  ideo  primae  loannis  secundo : 
«  Advocatum  habemus  apud  Patrem  lesum  Christum  » ; 
et  ideo  dicit: 

14.  (Vers.  13.).  Quodcumque  petieritis  Patrem 
in  nomine  meo,  hoc  faciam.  Ideo  dicit,  quod  petero 
debemus  a  Patre  in  nomine  Filii,  ut  scilicet  honori- 
ficetur  ^  Pater  in  Filio,  quia  Filius  propriam  gioriam 
non  quaerit,  sed  Patris;  propterea  dictum  est  supra 
septimo:  «  Qui  quaerit  gloriam  eiusqui  misit  illum, 
hic  verax  est  ».  Et  ad  maiorem  certitudinem,  quia 
firmior  flt  promissio  duplici  affirmatione ;  ideo  sub- 
infert : 

15.  (Vers.  14.).  Si  quid  petieritis  ^^  in  nomine 
rneo,  hoc  faciam;  et  non  iterat  nomen  Patris,  ut 
ostendat,  quod  etiamsi  petant  ab  ipso,  obtineant, 
cum  sit  aequalis  Patri;  primae  loannis  tertio:  «  Si 
non  reprehenderit  nos  cor  nostrum,  flduciam  habe- 
mus  ad  Deum;  et  quodcumque  petierimus,  accipie- 
mus  ab  eo  ». 

QUAESTIONES. 

16.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  primo  de  hoc  quod 
Dominus  dicit  discipulis:  Quo  ego  vado,  scitis  et 
viam  scitis: 

1.  Quia  Thomas  statim  quaerit  tanquam  igno- 
rans  et  dicit,  se  ignorare^^ 

2.  Item,  Philippus  quaerit  de  termino,  scilicet 
de  Patre,  et  in  hoc  ostendit,  se  ignorare:  ergo  aut 
Dominus  dixit  faisum,  aut  ipsi  quaerebant  quod 
sciebant. 

Respondetur  ad   hoc    tripliciter :  primo  raodo,  Resp.  i, 
quod  Dominus  non  de  omnibus  dicebat,  sed  de  ah- 


*  Vers.  2.  Cfr.  sapra  c.  8.  n.  80.  et  tom.  V.  pag.  339, 
nota  3.  loc.  cit.  ex  Ambros.  et  August.,  qui  his  verbis  senten- 
tiam  Gen.  18,  2.  expriraunt.  —  Vocibus  Videt  oculo  ed.  inter- 
serit  me,  scUicel. 

*  Vulgala  credifis,  —  Libr.  I.  Sent.  d.  O.  p.  I.  q.  L  in 
corp.  dicitur,  quod  in  solo  Deo  est   perfecta  circumincessio, , 
«  quia  ralio  circumincessionis  est  perfecta  unitas  essentiae  cum 
distinctione  personarum  ». 

»  Vers.  \  9 ;  sequitur  8 ,  28.  Cfr.  !.  Sent.  d.  32.  dub.  6.  — 
Damasc,  IIL  de  Pide  orthod.  c.  14:  Quorum  voiuntas  et  actio 
eadem  est,  eorum  eadera  quoque  substantia  est;  quorum  au- 
tem  dispar  voluntas  et  actio,  horum  etiam  dispar  est  substan- 
tia.  Vide  tom.  IV.  pag.  42,  notam  10. 

*  Vulgata  addit  est,  Pro  Non  creditis  m  Graeco  habelur 
IIi9T£6eTl  jxoi  i.  e.  Credite  mihi  (ab  aliqulbus  v.  g.  Chrysost. 
et  CyrilL  Alexandr.  omiVlxixxvmiki),  Hilar.,  VU.  de  Trin,  n.  41 : 
Credite  mihi,  quoniam  ego  in  Patre  et  Pater  m  me.  Quid  est 
istud:  rogo,  credite  mihi?  Certe  ad  id  refertur  quod  diclum  est 
[v,  8.]:  Ostende  nobis  Patrem.  Fides  confirmatur  ex  credendi 
praecepto,  et  ea  fides,  quae  Patrem  sibi  ostendr  poposcerat.  Au- 
gust.,  in  loan.  Evang.  tr.  71.  n.  2:  Antea  [v.  9.  et  10.]  solus 
Philippus  arguebatur,  nunc  autem  non  ibi  eum  solum  fuisse, 
qui  esset  arguendus ,  ostenditur. 

*  Vers.  37.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  71.  n.  2:  Ne- 


que  enim,  si  separati  essemus,  inseparabiliter  operari  ulla  ra- 
tione  possemus.  —  Inferius  pro  quo  dixerat  ed.  cum  nonnullis 
codd.  quod  dixerat,  H  cum  Gorrano  quomodo  dixei^at,  et  sub- 
inde  pro  ut  ad  aliquem  non  pauci  codd.  ut  aliquem, 

«  Cfr.  infra  n.  18.  et  48. 

'  Vers.  19.  Cfr.  infra  n,  21.  seqq.  —  CyrilL  Alexandr.,  in 
hunc  locum :  0  sermonura  meorura  ministri  ac  veri  discipuli  l 
quamdiu  vobiscum  in  terris  conversabar,  vixi  ut  homo,  non 
aperte  omnino  vobis  Deitatis  meae  potestatem  ostendi...  Qiio- 
niam  vero...  illa...  peracta...  iamiara  enim  mortem  perpetiar  et 
resurgam,  poliiceor  me  vobis  daturum  maiora...  Ibo  quippe  ad 
Patrem ,  consessurus  videlicet  conregnaturusque  cum  eo  ilt  Deus 
ex  Deo,  incomprehensa  virtute  ac  potestale  amicis  meis  bona 
largiens.  Quodcumque  petieritis  etc. 

®  Hebr.  7,  25.  —  Subinde  allegatur  L  loan.  2,  1. 

*  Vulgaia  gtorificetur,  —  Sequitur  loan.  7,  18. 

*•  Vulgata  addit  me.  —  Inferius  allegatur  L  loan.  3,  21. 
seqq.  —  August. ,  in  loan.  Evang.  Ir.  73.  n.  4 :  NuIIo  modo  igi- 
tur  sine  Patre  hoc  Filius  facit,  quandoquidem ,  ut  in  illo  Pater 
glorificetur,  propterea  facit.  Facit  ergo  Pater  in  Filio,  ut  Filius 
glorificelur  in  Patre;  et  facit  Filius  in  Patre,  ut  Pater  glorifice- 
tur  in  Filio,  quoniam  unum  sunt  Pater  et  Filius. 

"  Supra  V.  5;  de  Philippo  v.  8. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


439 


quibus  \  —  Sed  haec  solulio  noa  est  conveniens , 
quia  Dorainus  in  praecedentibus  excipiebat  ludam : 
Non  de  omnihus  dico. 

Aliter  respondelur,  quod  sciebant  et  viam  et 

Resp,  2.  terminum ,  sed  non  sub  illa  ratione ,  sub  qua  lo~ 
quebatur,  ul  cognosco  Coriscum,  sed  non  in  quan- 
tum  est  veniens;  et  ideo  possum,  Coriscum  cogno- 
scens ,  quaerere  et  dubitare  de  ipso  sub  ratione  ve- 
nieniis  ^. 

Alio  modo  dicitur,  quod  sciebant,  sed  non  adver- 

Resp.  3.  tebant  vel  actualiter  considerabant^;  et  ideo  Philip- 
pus  reprehensus  fuit  de  inconsideratione. 

17.  Quaest.  II.  Sed  tunc  quaeritur  de  respon- 
sione  Domini  ad  Thomam:  Ego  sum  via,  ve^Htas 
et  vita.  —  Quomodo  idem  ipse,  qui  vadit,  est  via? 
Quomodo  etiam  ipseestmYa  et  termimis?  Hoc  valde 
videtur  inconveniens. 

Dicendura,  quod  ipse  est,  qui  vadit,  et  per 
Resp.  quem.  itur,  et  ad  quem  pervenUur;  et  ita  est  ve- 
ritas,  quae  vadit;  via,  per  quara  itur;  vita,  ad 
quam  pervenitur.  Et  hoc  propter  piuraiitatem  natu- 
rarura :  quia  homo,  vadit ;  quia  Deus,  terminat ;  quia 
mediator  Dei  et  hominuw  *,  facit  viam. 

18.  Quaest  III.  Item  quaeritur  de  responsione, 
quam  dat  Philippo:  Tanto  tempore  vobiseum  sum, 
et  non  cognovisti  me? 

Videtur  ex  hoc,  quod  Phiiippus  nondum  credi- 
disset  in  Christum.  —  Sed  tunc  quomodo  dictum  est 
supra^  ei,  quod  esset  mundus,  cura  nuUus  sit  mun- 
dus  nisi  per  fldem?  — Si  tu  dicas,  quod  credebat; 
quomodo  ergo,  cura  Patrem  et  Filium  dicat  esse  unius 
essentiae,  quomodo  videre  Patrem  quaerebat?  Vi- 
detur,  quod  contrarium  fidei  crediderit. 

Ad  hoc  dicendum,    quod  Philippus  credebat  in 

Resp.  eum  et  credebat  aequ'alem  Patri  et  unum  in  substan- 

tia;  in  habitu  hoc  credebat.  Sed  quia  tunc  Filiura  de 

Patre  distincte  loqui  audiebat,  volebat  eum  etquae- 

rebdii  distincte  videre;  quod  non  quaesivisset ,  si^ 


considerasset  essentiae  unitatem.  Ideo  ex  tali  subre- 
ptione  venialiter  peccavit,  et  ideo  reprehenditur  a 
Doraino. 

1 9.  Quaest.  IV.  Item ,  quid  est  quod  dicit :  Qui 
videt  me  videt  et  Pati^em? 

Quia  Filius  visibilis  factus  est,  sed  Pater  man- 
sit  invisibilis.  —  Si  tu  dicas,  quod  loquitur  secun- 
dura  Divinitatem ;  hoc  nihil  est :  quia  ^  Deum  nemo 
vidit  unquam ,  nec  Patrem  nec  Filium ,  quia ,  si  Fi- 
liura,  tunc  et  Patrem. 

Responueo:  Dicendum,  quod  loquitur  de  visione  Resp. 
Divinitatis,  non  humanitatis.  Sed  hoc  est  dupliciter,  nupiex  vi- 
scilicet  per  fidem,  sicut  videmus  nunc  per  specu- 
lum  in  aenigmate^;  et  per  speciem.   Et  loquilur 
hic  de  visione  per  fidem ;  quia  nullus  perfecte  cre- 
dit  in  Filium,  quin  etiam  in  Patrem. 

20.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Ego  in  Patre,  et  Pater  in  m£,  —  Contra: 
Tunc  arguitur  ex  hoc :  ergo  Pater  est  in  Patre.  — 
Quaeritur  etiam  :  quare  non  recipitur  ista :  Pater  est 
in  Patre? 

Responueo:  Dicendum,  quod  haec  praepositio  ^esp. 
in,  quia  praepositio,  importat  distinctionem  ^ ;  quia 
vero  haec  praepositio,  importat  essentiae  unitatem ; 
ideo  conceditur,  quod  Pater  in  Filio,  et  Filius  in 
Patre.  Sed  non  sequitur,  quod  Pater  in  Patre  sit, 
immo  est  ibi  accidens ,  sicut  hic :  ego  sum  similis 
libi ,  et  tu  mihi :  ergo  ego  sum  similis  mihi ;  acci- 
dens,  quia  similitudo  importat  simul  convenientiam 
et  distinctionem  ^^. 

21.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit:  Qui  credit  in  me,  opera,  quae  ego  facio,  et 
ipse  faciet. 

1 .  Hoc  falsum  est :  quia  opera  illa  erant  poten- 
tiae  infinitae :  ergo  nullus  illa  facit  nisi  Deus. 

2.  Item,  quid  est  quod  dicit:  Maiora  faciet? 
Quia  maximum  est  suscitare  mortuum  et  foetidum 
mortuum ;  quomodo  potest  esse  maius  miraculum  ? 


*  Cfr.  supra  pag.  436,  nota  10.  verba  Glossae.  —  Subinde 
allegatiir  loan.  13,  18:  Non  de  omnibus  vobis  dico. 

.^^  Ad  rein  Ulustrandam  ulitur  S.  Doclor  exemplo,  quod 
apud  Anstot.,  U.  Elench.  c.  4.  (c.  24.)  occurrit  et  ibid.  plenius 
examinatur,  an  et  quomodo  valeat.  —  Ed.  superius  pro  in 
qmntnm  sxxh^ixiviii  in  quomodo,  et  hic  legit  venientis  hocvel 
aHo  modo.  Vel  dicitur  etc.  In  nota  adiecta  quaerit  Bonelli: 
«  Sed  quid  est  Choriscm  ?  Num  qui  dicitur  Choricmus ,  aut 
Choricista,  id  est  chori  cantor...  An  qui  nuncupatur  Choragus 
sive  dux  chori...  Nunquid  Ctioregus  sive  caput  choreae...  sive 
Choreastes,  id  est  saltator...  Ab  aliis  edoceri  malim,  quam  alios 
docere».  Cfr.  quae  tom.  II.  pag.  472,  nota  10.  ex  locis  Ari- 
stot.  diximus,  scil.  quod  Sophistae  ulebantur  nomine  flcto  Co- 
rtsci  ad  exponeudas  suas  fallacias.  Adiungimus,  quod  Herm. 
Bonitz,  in  Indice  Aristotelico  (Berolini  1870)  ait:  Kopiaxog  usi- 
-tatum  nomen  :id  significandum  quemlibet  hominem. 

^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  69.  n.  I  :  Sed  nescit  ille 
[Dominus]  menliri:  ergo  isti  sciebant  et  scire  se  nesciebant. 
—  Ed.  cum  Gorrano  actualiter  non  considei^abani. 

*  Epist;  I.  Tim.  2,  3.  Cfr.  supra  pag.  437,  nota  3,  et  Au- 
gust.,  in  loan.  Evang.  tr.  69.  n.  2.  seqq. 


*  Cap,  13,  10.  seq.  —  Act.  15,  9:  Fide  puriflcans  corda 
eorum. 

^  Ed.  cum  Gorrano  si  actu.  Cfr.  supra  n.  16.  in  flne  et 
pag.  436,  nota  10. 

^  Ut  dicitur  supra  1,  18, 

»  Epist.  I.  Cor.  13,  12;  ibid.  11.  5,  7:  Per  fldem  enim 
ambulamus  et  non  per  speciem.  Cfr.  supra  c.  12.  n.  71.  — 
Ed.  post  speculum  addit  et,  refragantibus  Vulgata  et  codd. 

*  Vide  snpra  c.  1.  n.  3.  —  De  seq.  propositione  cfr.  I. 
Sent.  d.  19.  p.  1.  q.  4.  ad  1.  4.  5.  et  dub.  6;  II.  Senl.  d.  13. 
dub.  4,  ubi  ostenditur,  quod  et  quomodo  praepositio  in  im- 
portat  unitalem  sive  identitatem.  —  Ed.  cum  Gorrano :  Dicen- 
dum,  quod  haec  praepositio  in  aliquando  importat  distinctio- 
nem,  aliquando  non,  Hic  importat  essentiae  unitatem  etc. 

*^  Aristot.,  V.  itfetaph.  text,  20.  (IV.  c.  15.):  Eadem  enim 
sunt,  quorum  substantia  una;  similia  vero,  quorum  qualitas 
una;  aequalia  autera,  quorum  quantilas  una,  Cfr.  I.  Sent.  d.  31. 
p.  1.  q.  2.  in  corp.  —  De  accidente  sive,  ut  superius  ed.  bis 
substituit,  de  fallacia  accidentis,  cfr.  Aristot.,  I.  Elench.  c.  4.  et 
II.  c.  4.  (I.  c.  5.  et  24.). 


440 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


3.  Item,  si  non  est  servus  maior  domino  sm  S 
non  est  conYeniens ,  quod  Deiis  maiora  opera  faciat 
per  servos  Christi  quara  per  ipsum  Filium. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Dominus  ad  invo- 
Resp.  cationem  Apostolorum  plura  fecit  miracula ,  quam  per 
se  ipsum  feceral. 

1.  Quod  autem  dicitur,  quod  credens /acie^; 
Ad  I.  hoc  dicitur ,  quia  ad  ipsius  invocationem  fit ;  vel  quia 

ab  hominibus  ipse  facere  putatur. 

2.  Quod  iterum  dicilur,  quod  maiora;  dicen- 
Ad  a.  dum ,   quod  rnaiora  non   quantum  ad  factum ,  sed 

quantum  slA  modtim;  quia  legitur  Actuum  quinto^, 
quod  ad  umbram  Petri  sanabantur  infirmi.  Item  di- 
citur  de  Apostolis,  quod  ad  praesentiam  indumento- 
rum  sanati  et  resuscitati  sunt  mortui. 

3.  Non  tamen   prgpter  hoc  servus  maior  do- 
Ad3.  mino,  quia  ApostoU  non  faciebant;  non  ad  gloriam 

suam,  sed  ad  gloriam  Chrisii^. 

22.  Quaest,  VIL  Iterum  quaeritur  de  hoc ,  quod 
dicit:  Qui  credii  in  me ,  opera,  quae  ego  fa^io, 
et  ipse  faciet.  —  Quaeritur ,  utrum  intelligat  de  fide 
informi,  aut  formata. 

Quod  de  informi,  videtur :  1.  Quia  dicitur  primae 
9,d  Corinthios  decimo  tertio  *:  Si  hahuero  fidem,  ita 
ut  montes  transferam,  caritatem  autem  non  ha- 
beam  etc. :  ergo  per  fxdem  informem  sine  caritate  fiunt. 

2.  Item  hoc  videtur,  quia  multi  mali  fecerunt 
miracula,  sicut  dicitur  Matthaei  septimo^ 

Sed  contra  hoc  esl ;  quia  peccator  iudignus  est 
pane,  quo  vescilur^:  ergosi  habens  fidem  informem 
est  in  peccato,  nullo  modo  meretur  exaudiri. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  est   exaudiri  de 

Resp.  cnm  conaruo  ct  de  condiono ;  habens  fidern  informem 

exauditur  frequenter  et  meretur  exaudin  tantum  de 

congruo  quantum  ad  ea,  de  quibus  habet  fidem, 

quod  Dominus  exaudiat  eum'. 


23.  Quaest.  VIII.  Sed  tunc  quaeritur :  si  haben- 
tes  fidem  faciunt  miracula;  et  hodie  pauci  autnulli 
miracula  faciunt:  ergo  pauci  autnulli  habentfidem. 
—  In  huius  attestationem  adducitur  quod  dicitur 
Matthaei  vigesimo  primo^:  Si  habueritis  fidem  el 
dixeritis  monti  huic :  Transfer  te  in  mare ;  fiet. 
Sed  quis  est ,  qui  posset  hoc  facere  ? 

Respondeo:  Dicendum  secundum  Gregoriura  ^ 
et  Augustinum,  quod  duplicia  sunt  opera  mirabilia: 
qm^Am\  sensibilia ,  quaedam  spiritualia:  sensibi- 
Ha,  ut  suscitare  mortuos,  et  huiusmodi  sunt  neces- 
saria  ad  astruendam  fidem  simphcium ;  sed  spiritua- 
lia  sunt  suscitatio  a  raorte  spirituali  per  Sacramenta. 
Prima  cessaverunt,  quia  fides  est  multiplicata ;  se- 
cunda  semper  raanent  propter  nostram  salutem.  Unde 
intelligendum ,  quod  Dominus  loquebatur  eis  vel  de 
mirabilibus  spiritualibus ,  vel  loquebatur  pro  tem- 
pore  Ecclesiae  primitivae,  in  quo  gentiles  et  idio- 
tae  informandi  erant  ad  fidem.  Nihilominus  tamen 
modo  flunt ,  sed  Dominus  arctavit  manum ,  quia  non 
est  sic  opus. 

24.  Si  diligitis  we  etc.  Supra  hortatus  est  Do- 
minus  ad  fidem ,  in  hac  secunda  parte ,  quia  «  fides 
sine  operibus  mortua  est  ^^ » ,  hortatur  ad  observatiO' 
nem  mandatorum ;  et  hoc  quidem  facit  hoc  ordine. 
Primo  hortatur  promittendo  auxilium;  secundo,  pro- 
mittendo  solatium ;  tertio,  praemium ;  quarto  expri- 
mit,  quod  sit  horum  meriium. 

(Vers.  lo.).  Primo  ergo  hortatur  ad  obserwan- 
tiam  mandatorum;  et  quia  contingit,  mandata  ser- 
vari  ex  timore,  ut  in  Lege,  et  hoc  non  quaerit; 
contingit  etiam  servari  amore ,  et  hoc  quaerit :  ideo 
dicit :  Si  diligitis  me ,  mandata  mea  servate ,  sci- 
hcet  amore  mei ;  secunda  loannis  ^^ :  «  Haec  est  ca- 
ritas,  ut  ambuleraus  secundum  mandata  eius  ».  Ta- 
hbus  promittit  auxilium ;  propter  quod  dicil : 


Resp.  CDin 
distinctione. 


Secandofaor. 
tatar  ad  ob- 
serTantiam 
maDdatoram 
qnadrnplici' 
ler. 


Expositio  lit- 
teralis. 


PrimTim. 


^  Supra   13,  16. 

*  Vers.  15.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  7l.n.3:  a  Maiiis 
est  eniro,  ut  sanet  umbra  quam  fitnbria.  Illud  per  se  [Christus], 
hoc  per  ipsos,  sed  tamen  utrumque  ipse  ».  Subinde  affert  etiam 
has  explicaliones,  quod  Christi  verbis  et  factis  crediderunt 
pauci,  «  verumtamen  evangelizantibus  discipulis  non  lam  pauci, 
quam  illi  erant,  sed  gentes  eliam  crediderunt»;  et  quod  ali- 
quid,  quod  facit  in  nobis,  non  sine  nobis,  maius  est  omnibus, 
quae  sine  nobis  facit,  ut  quod  ex  impio  fit  iustus,  maius  est 
omnibus,  caelo  et  terra,  quia  illa  transibunt,  hoc  manebit  (ibid. 
tr.  72.  n.  3.).  Origen.,  in  Num,  homil.  7.  n.  6 :  Vere  enim 
maius  mihi  videtur.  quod  homo  in  carne  positus,  fragilis  et 
caducus,  fide  tantum  Christi  et  verbo  eius  armatus,  superet 
gigantes,  daemonum  legiones.  Quamvis  ipse  sit,  qui  vincit  in 
nobis,  phis  tamen  esse  dicit,  quod  pernos  vincit,  quam  quod 
per  se  vincit.  —  De  sanatione  aegrotorum  per  indumenta  Pauli 
vide  Act.  49,  12. 

^  Cfr.  Act  3,  12.  seqq.  — Superius  post  faciebant  ed. 
addit  virtute  sua,  sed  in  nomine  ChristL 

*  Vers.  2.  *  Vers.  22. 
^  Cfr.  supra  pag.  205,  nota  2. 

'  Vide  III.  Sent.  d.  23.  a.  2.  q.  2,  ubi  ostenditur,  quod 
et  quomodo  fides  informis  sit  donum  Dei  et  habitus  infnsus.  — 


De  merito  co»</rm'  et  condigni  cfr.  I.  Sent,  d.  41.  a.  1.  q.  1. 
in  corp    et  II.  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  2.  in  corp. 

«  Vers.  21. 

*  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  29.  n.  4.  AugusU, 
Serm.  88,  (alias  18.  de  Verbis  Domini)  c.  1.  n.^  1.  seqq.,  ubi 
ostendit,  quod  Christus  miraculis  corporalibus  aedificabat  fidero 
in  principio  Ecclesiae,  quodque  Ecclesia  postea  sine  his  miracu- 
lis  laudabilior ,  et  in  ipsa  nunc  Christus  maiora  operatur  mira- 
cula :  «  Haec  ergo  [miracula  corporjlia]  fecit  Dominus,  ut  in- 
yitaret  ad  fldem.  Haec  fides  nunc  fervet  in  Ecclesia  toto  orbe 
diffusa.  Et  nunc  maiores  sanitales  operalur,  propter  quas  non 
est  dedignatus  tunc  exhibere  illas  minores.  Sicul  enim  animus 
melior  est  corpore,  sic  et  melior  salus  animi  quam  salus  cor- 
poris»  etc.  (c,  3.  n.  3.).  Cfr.  XXII.  de  Civ.  Dei,  c.  8,  n.  1. 
seqq.,  ubi  insuper  probat,  quod  «  etiam  nunc  fiunt  miracula 
in  eius  [Christi]  nomine  sive  per  Sacramenta  eius,  sive  per 
orationes  vel  memorias  Sanctorum  eius  »  etc. 

"  lac.  2,  20,  et  26.  Cfr.  supra  n.  1,  ubi  etiam  de  divi- 
sione  huius  capituli. 

"  Vers.  6.  —  August.,  coutra  Adimant.  c.  17»  n.  2 :  Nam 
haec  est  brevissima  et  apertissima  differentia  duorum  testa- 
mentorum :  timor  et  amor ;  illud  ad  veterem ,  hoc  ad  novum 
hominem  pertinet  etc.  Cfr.  1IL  Sent.  d,  40.  q.  I. 


COMMENT.  m  lOANNEM  C.  XIV. 


441 


25.  (Vers.  16.).  Ego  rogabo  Patrem ,  et  alium 
Qnid  su  pa-  Paracktum  dabit  vobis.   Paractetus  dicitur  conso- 

lator  vel  advocatus;  alium  dicit,  in  quo  innuit  se 
consolatorem  et  advocatum ;  priinae  loannis  secundo  * : 
«  Advocatum  habemus  apud  Patrem  lesum  Christum 
iustum  » .  Alium  advocatum  prom\ttit  eis  aeternum , 
quia  ipse  consolator  in  praesentia  corporali  non  fue- 
rat  nisi  ad  tempus.  Ut  maneat  vobiscum  in  aeter- 
num ;  non  sic  in  Saul ,  de  quo  primi  Regum  decimo 
sexto  ^ :  «  Spiritus  Domini  recessit  a  Saul  »  etc.  Et 
quis  sit  iste  advocatus,  subdit: 

26.  (Vers.  17.).  Spiritum  veritatis ,  qm  2,V^iT^ 
procedit,  dabit,  scilicet  alium  Paracletum  Spiritum 
veritatis  etc.  Hunc  Spiritum  describit  quantum  ad 

Eflfectas  effectum ,  unde  vocat  Spiritum  veritatis,  quia  do- 

cet  vera,  sicut  spiritus  erroris  falsa;  infra  decimo 

sexto  ^ :  «  Cura  venerit ,  docebit  vos  omnem  verita- 

iDhabitatio  tcm  ».  Describit  etiam  quantum  ad  hospitium,  quia 

ipsias.  i  "     j. 

non  in  infidelibus,  sed  Qdelibns,  non  in  animalibus 
hominibus,  sed  spiritualibus ;  propter  quod  subdit: 
Quem  mundus  non  potest  accipere.  Et  ratio  est, 
quia  caecus  est  per  infldelitatem ;  quia  non  videt 
eum,  cognitione  aperta,  nec  scit  eum,  quacumque 
intelligentia ;  Sapientiae  primo  * :  «  Spiritus  sanctus 
disciplinae  eflfugiet  fictum  et  auferet  se  a  cogitatio- 
nibus,  quae  sunt  absque  intellectu  »;  et  primae  ad 
Corinthios  secundo:  «Animalis  homo  non  percipit 
ea  quae  Dei  sunt » .  Vos  autem  cogmscetvi  eum , 
quia  apud  vos  manebit  et  in  vobis  erit;  Apoca- 
lypsis  secundo^:  «Vincenti  dabo  manna  abscondi- 
tura,  et  dabo  illi  calculum  candidum,  et  in  calculo 
nomen  scriptum,  quod  nemo  scit,  nisi  qui  accipit » . 
De  hac  notitia  Sapientiae  decimo  quinto :  «  Nosse  te 
consummata  iustitia  est,  et  scire  iustitiam  et  virtu- 
tem  tuam  radix  est  immortalitatis  ».  Et  notandum 
quod  dicit:  Apud  vos  manebit  et  in  vobis  erit,  si- 
Dopiex  gra.  gniflcans  duplicem  gratiam  Spiritus  sancti :  praeve- 
nientem  et  subsequentem ;  Psalmus  ^ :  «  Misericordia 
eius  praeveniet  me  » ;  et  in  alio  Psalmo :  «  Et  mise- 
ricordia  tua  subsequetur  me  omnibus  diebus  vitae 
meae  » . 


27.  (Vers.  18.).  Non  relinquam  vos  orphanos.  secnndnm. 
Hic  secundo  discipulis  mandata  observantibus  promit- 

tit  solatium  de  sua  visitatione ;  propter  quod  dicit : 
Non  relinquam  vos  orphanos ,  id  est  desolatos ;  ve- 
niamad  vos ,  visitando  scilicet;  Marciultimo^  dixit 
Angelus :  «  Praecedet  vos  in  Galilaeam ;  ibi  eum  vi- 
debitis ,  sicut  dixit  vobis  » .  Et  sicut  Spiritus  sanctus 
non  mittitur  nisi  ad  bonos,  sic  et  Christi  visitatio 
tantum  bonis;  propterea  subdit: 

28.  (Vers.  19.).  Adhuc  modicum,  et  mundus 
me  iam  non  videt,  quia  post  passionem  non  appa- 
ruit  mundanis,  sed  Apostolis;  Actuum  decimo  «: 
«  Dedit  eum  manifestum  fieri  non  omni  populo,  sed 
testibus  praeordinatis  a  Deo  » .  Vos  autem  videbitis  ^ 

me;  quia  ego  vivo,  per  vitara  gloriae,  et  vos  vive- Dn^ux  yita, 
iis,  per  vitam  gratiae,  quae  inchoatur  in  fide;  de 
qua  Habacuc  secundo :  «  lustus  autem  meus  ex  fide 
vivit » .  Et  quod  hanc  vitam  fidei  perfectae  tunc  ha- 
beant,  monstrat: 

29.  (Vers.  20.).  In  illa  die  vos  cognoscetis, 
quia  ego  sum  in  Patre  m£o;  in  quo  notatur  per- 
sonarum  distinctio  et  unitas  essentiae;  quod  spectat 
ad  fidem  Trinitatis  ^^;  et  vos  in  me,  et  ego  in  vobis, 
per  gratiam,  et  hoc  spectat  ad  fidem  redemptionis. 
Vos  in  me,  sicut  palmites  in  vite;  infra  decinio 
quinto:  «  Ego  sum  vitis,  vos  palmites;  manete  in 
me  ».  Et  ego  in  vobis ,  sicut  inhabitator  in  habita- 
culo :  «  Templum  Dei  sanctum  est ,  quod  estis  vos  » , 
primae  ad  Corinthios  tertio. 

30.  (Vers.  21.).  Qui  habet  mandata.  Tangitur  Teniam. 
hic  tertium ,  scilicet  quia  observantibus  mandata  pro- 
mittitur  pra^mium.  Et  ratio  huius  est,  quia  talis, 

qui  servat  mandata,  diligitur  a  Domino,  et  ideo  bea- 
tificatur  et  glorificatur ;  propter  quod  dicit :  Qui  ha- 
bei  mandata  mea  et  servat  ea,  ille  est,  qui  dili- 
git  me;  quia,  sicut  dicit  Gregorius  ^S  «  probatio  di- 
lectionis  exhibitio  est  operis  » ;  unde  in  Psalmo : 
« lustitia  illius  in  filios  filiorura  his  qui  servant  testa- 
mentum  eius  el  memores  sunt  mandatorum  ipsius 
ad  faciendum  ea».  Qui  sic  servat,  ille  quidem  dili- 
git  vere,  non  verbo  tantum,  sicut  illi,  de  quibus  di- 


*  Vers.  \,  —  Gregor.,  II.  Homil.  m  Evang.  homiU  30.  n.  3: 
Graeca  locutione  Paracletus  L^tmdi  advocatus  dicitur,  vel  cow- 
solator,  Cfr.  infra  n.  36. 

*  Vers.  14. 

*  Vers.  13.  —  CyrilL  Alexandr.,  in  hunc  loc. :  VeiHtatis 
Spirittm,  id  est  Filii  (cui  vei-itas  appropriatur :  Egosumvia, 
veritas  etc).  Theophylact.,  in  huuc  locum :  Spiritum  auteiin 
verUaMs ,  inquit ,  hoc  est  spiritum  non  veteris  testamenti ;  nam 
illa  flgura  est  et  umbra;  sed  novi,  quod  est  veritas. 

*  Vers.  6.  —  Sequitur  I,  Cor,  2,14. 

*  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Sap.  15,  3. 

*  Psalm.  58 ,  1 1 .  et  Ps.  22 ,  6.  —  De  gratia  pf^aeveniente 
et  subsequente  ct.  U.  Sent.  d.  27.  dub.  1. . 

'  Vers.  7.  —  Glossa  ordinaria  (ex  August.,  in  loan.  Evang. 

tr.  75.  n,  1 .) :  Non  relinjmm:  Non  ita  dabitur  Spiritus  pro  me,  ut 

ego  etiam  non  sim  vobiscum.  Orpkani  Graece ,  pupilli  Latine  est. 

®  Vers.  40.  et  41,  cuius  verba  ed.  integra  allegat 

^  Vulgata  videtis.  —  Sequitur   Habac.   2 ,  4.  Cfr.    supra 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI, 


pag.  292,  nota  7.  God.  E  fustus  meus  ex  fide  sua  vivet.  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  75.  n.  3,dicit,  quod  «duas  resurrectiones , 
suBm  scilioet  mox  futuram  et  noslram  in  saeculi  fine  venturam , 
duobus  verbis  praesentis  temporis  [ego  vivo']  et  futuri  [vos 
vivetis]  eleganter  breviterque  promisit  ». 

^^  Cfr.  supra  n.  11.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  15,  4. 
seq.:  Manete  in  me,  et  ego  in  vobis...  Ego  sum  vitis,  vos  pal- 
mites;  et  I.  Cor.  3,  17.  Glossa  interUnearis :  Quia  ego  sum 
in  Patre  meo,  ut  radius  in  sole,  unum  cum  ipsoj  et  vos  in 
m£,  ut  palmites  in  vite;  et  ego  m  vohis,  ut  ait  Apostolus 
£Rom.  8,  10.];  Si  autem  Chrislus  in  nobis  [Vulgata :  m  vo- 
bis  est],  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  75.  n.  4. 

"  Libr.  IL  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  1.  —  Subinde 
allegantur  Ps.  102,  17.  18.  et  L  loan.  3,  18.  August.,  in  loan. 
Evang.  tr,  75.  n.  5 :  Qui  habet  in  memoria  et  servat  in  vita ; 
qui  habet  in  sermonibus  et  servat  in  moribus ;  qui  habet  au- 
diendo  et  servai  faciendo ;  aut  qui  habet  faciendo  et  servat 
perseverando,  ipse  est,  inquit,  qui  diligit  me, 

56 


442 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


citur  primae  loannis  tertio :  «  Non  diligamus  verbo 
neque  lingua,  sed  opere  et  veritate  ».  Qui  autem 
diligit  nie  diligetur  a  Patre  meo,  et  etiam  a  me, 
et  ego  diligam  eum ;  Proverbiorum  octaYO  ^ ;  «  Ego 
diligentes  me  diligo  » ;  et  dilectionem  ostendam  in  prae- 
mio;  unde;  El  manifestabo  ei  me  ipsum,  et  hoc  est 
praemium ;  unde  in  Psalmo:  «  Ostendam  illi  salatare 
ineum»;  Glossa:  «  Visio  est  tota  merces»;  infra  de- 
cimo  septimo:  «  Haec  est  vita  aeterna,  ut  cogno- 
scant  te  solum  verum  Deum,  et  quem  misisti  lesum 
Christum  ». 

31.  (Vers.  22.).  Dicit  ei  ludas  etc.  Hic  quarto 
QDariam.  Iqco  cxprimitur,  meritum  esse  in  mandatorum  oh- 

servatione,  Quia  enim  dixerat,  quod  manifestare  se 
debebat  Apostolis  et  non  mundo ;  coepit  dubitare  di- 
scipulus,  propter  quid  djceret.  Propter  quod  sequitur: 
Didt  ei  luda^,  non  ilk  Iscariotes:  Domine,  quid 
factum  est,  id  est,  quae  causa  est  huius^,  quia  te 
ipsum  nobis  manifestaturus  es  et  non  mundo?  Et 
respondet  ei  Dominus,  quod  meritum  est  in  causa, 
quia  illi  mandata  non  observant,  in  quibus  est  me- 
ritum  videndi;  propter  quod  dicit: 

32.  (Vers.  23.).  Respondit  lesus  et  dixit  ei:  Si 
quis  diligit  me,  serm.onem  meum  servabit;  Lucae 
sexto®:  «Quid  vocatis  meDoraine,  Domine,  et  non 
facitis  quae  praecipio  vobis »  ?  «  Amor  Dei  non  est 
otiosus;  operatur  enim  magna,  siest;  si  autemope- 
rari  renuit,  amor  non  est  ».  Et  ex  hac  observatione 

Notandoia.  meretur  Domini  manifestationem ;  unde  et  Pater 
meus  diliget  eum ;  et  ex  hac  dilectione  sequitur  ma- 
nifestatio;  ideo  dicit:  Et  ad  eum  veniemus.  Et  si 
venit  Dominus ,  nuUum  bonum  deest ;  Sapientiae 
septimo  ^ :  «  Venerunt  mihi  omnia  bona  pariter  cum 
illa».  Et  mansionem  apud  eum  faciemus,  et  hoc 
merito  observantiae  mandatorum;  unde  Gregorius: 
«  Qui  Deum  vere  diligit  et  mandata  eius  perfecte 
custodit,  in  eo  mansionem  Dominus  facit;  quia  sic 
eum  Divinitatis  amor  penetrat,  ut  ab  hoc  amore  ten- 
inatio.  tationis  tempore  non  recedat».  —  Et  ideo,  supple, 
manifestabor  vobis,  qui  mandata  mea  servatis,  eo 
quod  me  diligitis,  et  ideo  meremini. 


33.  (Vers.  24.).  Qui  non  diligit  me  sermones 
meos  non  servat;  et  ideo  talis  non  meretur  me  vi- 
dere.  Talis  est  mundus  et  mundani;  infra  decimo 
quinto  ^ :  «  Si  mundus  vos  odit,  scitote ,  quia  me 
priorem  vobis  odio  habuit » ;  et  ideo  mandata  eius 
non  servat;  et  ideo  se  non  manifestat  mundo.  Etne 
reputes ,  quod  sermones  suos  proprios  dixerit  et  non 
Patris,  subdit:  Et  sermonem,  quem  audistis,  non 
est  meus,  id  est  sermo;  antiptosis  est,  in  qua  po- 
nitur  casus  pro  casu;  sed  eius  qui  misit  me  Pa- 
tris;  supra  duodecimo  ^ :  «  Ex  me  ipso  non  sum  lo- 
cutus;  sed  qui  misit  me  Pater,  ipse  mihi  mandatum 
dedit,  quid  dicam  et  quid  loquar  ». 

QUAESTIONES. 

34.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit:  Si  diligitis  me,  mandata  mea  servate; 
et  post:  Ego  rogabo  Patrem,  et  alium  Paraclelum 
dabit  vobis.  —  Ergo  videtur,  quod  possent  diligere 
et  mandata  servare ,  antequam  daretur  eis  Spiritus 
sanctus.  Vel  si  habent  ^,  quare  dabit  et  quomodo  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Spiritum  sanctum  ^m* 
habebant  ad  diligendum  et  mandata  servandum ;  sed 
eis  promittebatur  a  Domino  ad  ampliores  effectus  et 
maius  munus.  Unde  Augustinus^:  «  Restat,  ut  intel- 
ligamus ,  Spiritum  sanctum  habere  qui  diligit  et  ha- 
bendo  mereri,  ut  plus  habeat  et  plus  habendo  plus 
diligat » . 

33.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Ego  rogabo  Patrem,  —  Augustinus  dicit,  de 
Natura  et  gratia  ^ ,  quod  «  nuUus  orat  pro  eo  quod 
potest  per  se  facere  »:  ergo  si  Filius  orat  pro  da- 
tione  Spiritus  sancti ,  Filius  non  potest  dare  Spiritum 
sanctum. 

Respondendura  ad  hoc,  quod  eo  modo  rogat,  ^^««p- 
quo  modo  meretur ;  et  hoc  secundum  humanam  na- 
turara,  secundum  quam  passus  et  subiimatus  sua 
passione.  et  oratione  meruit  nobis  Spiritus  sancti  do-    . 
nationem ,  et  secundum  illam  naturam  non  poterat 
dare,  sed  impetrare^^. 


*  Vers.  17.  —  Sequunlur  Ps.  90,  16;  Glossa  interlinearis : 
Haec  visio  erit  merces  fidei  [August.,  in  loan.  Evang.  tr.  75. 
n.  5 :  Tunc  (in  patria  Christus)  ad  hoc  diliget,  ut  videamus 
et  ipsam  visionem  mercedem  fidei  capiamus] ;  loan.  17,  3. 

^  Glossa  ordinaria  (secundum  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  76.  n.  1.  seq.):  Audito,  quod  mundus  modo  videbit  eum, 
sed  ipsi  videbunt,  pro  omnibus  quaesiturus  quaerit  ludas  cau- 
sam  huius  discretionis.  Haec  autem  causa  est  secundum  respon- 
sionem  Domini  dilectio,  per  quam  solam  et  non  per  aliam  discer- 
nitur  gens  sancta  a  non  sancta  [cfr.  supra  pag.  434,  nola  3.]. 

*  Vers.  46.  —  Immediate  post  sequitur  sententia  Gregor., 
IL  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  2. 

*  Vers.  11.  —  Verba  Gregorii  habentur  loc.  cit.  in  prae- 
cedente  nota.  Pro  m  eo  mansionem  Dominus  facit  textus  ori- 
ginalis  (quem  sequitur  ed.)  in  eius  corde  Dominus  et  venit  et 
mansionem  fadt,  et  pro  Divinitatis  non  pauci  codd.  cum  Gor- 
rano  diligentis. 


»  Vers.  18. 

^  Vers.  49.  —  Cfr.  Serm.  9.  de  Verbis  Domini  in  Coena 
(inter  opera  Bemardi)  n.  10:  «  £/  sermonem,  quem  audistis, 
non  est  m,eus,  sic  est  intelligendum :  Sermo,  quem  audistis, 
non  est  m,eus;  et  est  ibi  quaedam  figura,  quae  dicitur  antiptosis 
[avT^  i,  e.  pro  et  Tcitocm  i.  e.  casus'] ,  quando  casus  ponitur 
pro  casu  ».  —  Vide  supra  c.  4.  n.  32 ,  ubi  habetur :  «  Hunc, 
id  est  hic;  antithesis  est »  [ut  videtur,  etiam  ibi  pro  lectione 
erronea  codicum  erat  substituendum  antiptosis]»  Pro  antiptosis 
codd.  cum  Gorrano  antitfiesis,  N  antichosis. 

'  Ed.  aut  si  habebant 

*  In  loan.  Evang.  tr.  74.  n.  2.  Cfr.  supra  c.  7.  n.  57. 

*  Cap.  18.  n.  20:  Nam  quid  stultius  quam  orare,  utfacias 
quod  in  potestate  habeas? 

^^  Cfr.  IIL  Sent.  d.  17.  a.  2.  q.  1,  ubi  eadem  obiectio 
(1.  ad  opposit.)  solvitur. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


443 


36.  Quaest,  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit;  Alium  Pay^acktum  dabit  vobis,  —  Si  enim  Pa- 
raeletm  dicitur  advocatus,  et  advocatus  est  media- 
tor ;  Spiritus  vero  sanctus  non  potest  esse  mediator ; 
ergo  nec  Paracletus,  ergo  nec  advocatus. 

Respondeo;  Dicendum,  quod  Spiritus  sanctus  di- 

Resp.  citur  Para^letus  in  duplici  signiflcatione ;  et  quia 

Dopiex  Pa-  consolator  spe  veniae ,  unde  datus  est  nobis  in  pi- 

flcaiio.       gnu$  hereditatis  aeterna£^;  et  etiam,'  quia  advo- 

Advocatns  catus.  Sed  odvocatus  dicitur  dupliciter :  aut  quan- 

dlcitar  du-  >*> 

piiciter.  tum  ad  personam,  aut  quantum  ad  o/pcium,  Filius 
est  advocatus  quantum  ad  personam  advocati,  quia 
est  mediator ;  sed  Spiritus  sanctus  quantum  ad  of- 

Tripiex  eias  ficium,  —  Triplex  autem  advocati  est  officiura ,  sci- 

officinm.    '  ^ 

XxcQi  postulare ,  et  hoc  habet  Spintus  sanctus;  ad 
Romanos  octavo  ^ ;  Ipse  Spiritus  postutat  pro  nobis 
gemitibus  inenarrabilibus.  —  Respondere,  et  hoc 
facit  Spiritus  sanctus ;  Matthaei  decirao  ^ ;  Nolite  co- 
gitare,  quomodo,  aut  quid  bquamini;  dabitur 
enim  vobi$  in  iUa  hora,  quid  loquamini;  non  enim 
vos  estis,  qui  loquimini,  sed  Spiritus  Patris  vestri, 
qui  loquitur  in  vobis.  —  Tertium  est  adversam  partem 
arguere,  et  hoc  Spiritus  sancti;  infradecimo  sexto; 
Cum  venerit  ille,  arguet  mundum  de  peccato  etc. 

37.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  mundus  non  cognoscit  Spiritum  sanctum, 
vos  autem  cogfnoscetis ,  quia  in  vobis  erit. 

Sed  obiicitur:  quia  Spiritus  sanctus  est  in 
omnibus,  tam  in  bonis  quam  in  malis,  cum  sit  Deus; 
ergo  omnes  cognoscunt.  —  Si  tu  dicas ,  quod  non 
loquitur  de  esse  per  praesentiam ,  sed  per  gratiam ; 
istud  est  falsum,  quia*  nemo  scit,  utrum  amore, 
an  odio  dignus  sit:  ergo  nemo  scit,  utrum  habeat 
Spiritum  sanctum  quantum  ad  effectum  gratiae. 

Respondeo;  Dicendum,  quod  hic  loquitur  de 

Resp.  cognitione  Spiritus  sancti  in  suo  effectu  manifesto  ^ ; 

unde  loquitur  de  esse  eius  in  nobis ,  non  per  essen- 

tiam,  sed  per  effecttm,  et  ideo  patet  responsio  ad 

primum. 


Sed  notandum  ^ ,  quod  duplex  est  effectus  Spi-  Dopiw  ecfe- 

^  ^  ^        ctas  Spiri- 

ritus  sancti ;  quidam,  qui  est  in  nobis  et  nos  respicit,  tos  s. 
sicut  amare,  credere  et  timere,  et  hos  sumus  certi  nos 
habere,  cum  habemus ;  quidara,  qui  respicit  aliquid 
supra  nos,  scilicet  gratificare,  quod  est  gratum  Deo 
facere ,  et  quantum  ad  hunc  effectum  non  est  nobis 
notus  nisi  per  specialem  revelationem ;  potest  tamen 
esse  notus  probabiliter ,  licet  non  certitudinaliter '. 

38.  Quaest.  V.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
citur  de  Patre,  quod  Pater  veniet;  unde;  Ad  eum 
veniemus, 

1 .  Propter  quid  potius  dicit  de  se  et  Patre  quam 
de  Spiritu  sancto  ? 

2.  Et  videtur ,  quod  non  debeat  de  Patre  dici,  quia 
Pater  miitit  Filium.  Quodsi  Pater  simul  veniret  cum 
Filio ,  qua  ratione  mitteret  Filium ,  eadem  ratione  et 
se  ipsum  ®,  —  Item,  quomodo  venit  qui  ubique  est 
et  creaturam  non  assumit  ^  ? 

Respondeo  ;  Dicendum ,  quod  venire  Dd  ad  nos,  »esp.  ad  2. 
sicut  dicit  Augustinus,   intelligitur  secundum  ^/^;?- Qaid  sit  ve- 
ctum ,  non  per  essentiam ;  unde  Augustinus  ^^ ;  «  Ve- 
niunt  ad  nos,  dum  venimus  ad  eos;  veniunt  subve- 
niendo,   venimus   obediendo;  veniunt  illuminando, 
venimus  intueodo;  veniunt  implendo,  venimus  ca- 
piendo  » .  Quoniam  ergo  opera  Trinitatis  sunt  indi- 
visa^^,  ideo,  quando  venit  Spiritus  sanctus,  secun- 
dum  veritatem  venit  Pater  et  Filius ;  tamen  secundum 
appropriationem  attribuitur  Patri,alteri  personarum. 
—  Mitte7^e  vero ,  praeter  hoc  quod  dicit  effectum ,  im-  Qoi^  »»*• 
portat  personalem  distinctionem  per  auctoritatem  et 
subauctoritatem ;  et  ideo ,  etsi  Pater  veniat  cum  Fi- 
lio ,  non  tamen  mittit  se  cum  Filio.  —  De  Spiritu  san-  Ad  4. 
cto  non  facit  mentionem ,  quia  supra  ^^  dixerat. 

39.  Haec  locutus  sum  vobis  etc.  Haec  est  tertia  Terdoprae- 

aicitrecessns 

pars  capituli  *^,  in  qua,  iam  facta  exhortatione ,  «me-*™  acceiera- 

.  ^  '  ^  tionem    taa- 

dicit  recessus  sui  aecelerationem ,  ut ,  cum  factum  ^endo  dpo. 
fuerit ,  credant.  Et  ne  de  hoc  desolentur ,  non  statim 
proponitur ,  sed  praemittitur  consolatio  et  subiungi- 
tur  acceleratio ,  ibi  ^* ;  Nunc  dixi  vobis  etc. 


1  Respicitur  Eph.  1,  14:  Qui  est  pignus  hereditatis  no- 
strae  etc.  —  Gregor.,  H.  HoTnil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  3: 
Comolator  autem  idem  Spiritus  vocalur,  quia  de  peccati  per- 
petratione  moerentibus,  dum  spem  veniae  praeparat,  ab  affli- 
ctione  tristitiae  mentem  levat. 

*  Vers.  26.  —  Gregor.,  loc.  in  praecedente  nota  cit.:  Qui 
[Spiritus  sanctus]  ic^pirco  advocatus  dicitur,  quia  pro  errore 
delinquentium  apud  iustitiain  Patris  intervenit.  Qui,  unius  sub- 
stantiae  cum  Patre  et  Filio,  exorare  pro  delinquentibus  perhi- 
betur,  quia  eos  quos  repleverit,  exorantes  facit.  Unde  et  Paulus 
dicit:  Ipse  enim  Spiritus  postulat  pro  mhis  etc.  Cfr.  infra 
16,  26.  —  Ed.  post  pro  nobis  addit  id  est,  nos  ad  postulan' 
dum  infUmmat. 

'  Vers.  19.  seq.  —  Subinde  allegatur  loan.  16,  8.  —  In- 
ferius  pro  et  hoc  Spiritus  sancU  varii  codd.  et  hoc  [C  N  et 
ed.  cum  Gorrano  addunt  facit,  L  addit  est]  Spiritus  sanctus. 

*  Ut  dicitur  Eccle.  9,  1.  —  De  diversis  modis  existendi 
Deum  in  rebus  creatis  cft*.  I.  Sent.  d.  37.  p.  I.  a.  3.  q.  2. 

*  In  die  scilicet  Penlecostes  veniens  super  Apostolos,  ut 
notat  Bonelli ;  cfr.  Act.  2 ,  2.  seqq.  et  supra  c.  7.  n.  57. 


*  Ed.  Quoad  secundum  notandum, 
'  Cfr.  1.  Sent.  d.  17,  p.  1.  q.  3. 

8 


Vide  1.  Sent.  d.  15.  p.  I.  q.  3.  et  4,  ubi  ostenditur, 
quod  missio,  passive  accepta^  nullatenus  dici  potest  de  Patre, 
eo  quod  missio  passiva  importet  emanationem  et  subauctorita- 
tem,  ut  etiam  infra  in  responsione  dicitur. 

*  Cfr.  supra  c.  1.  n.  31. 

*®  In  loan.  Evang.  tr.  76.  n.  L 

**  Cfr.  tom.  III.  pag.  12,  nota  2.  —  Inferius  pro  alteri 
personarum  ed.  inepte  alteram  personarum  mittere ;  ibid.  CN 
omittunt  Patri 

**  Vers.  16.  et  17.  —  August.,  in  loan.  tr.  76.  n.  4 :  Ne 
quis  porro  existimet,  Patrem  tantummodo  et  Filium  sine  Spiritu 
sancto  apud  dilectores  suos  facere  mansionem,  recolat  quod 
superius  [v.  17.]  de  Spiritu  sancto  diclum  est :  Quem  mundus 
non  potest  accyffere,,.  vos  autem  cognoscetis  eum,  quia  apud 
vos  manebit  et  in  vobis  erit. 

**  Gfr.  supra  n.  1 .  —  Subinde  respicitur  v.  29 :  Ut  cum 
factum  fuerit ,  credatis. 

"  Vers.  29:  Et  nunc  dixi  etc. 


444 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


Et  consolationem  eis  praebet  multipliciter :  pri- 
primo,  de  mo ,  Bx  SpiHtus  sancti  exspeciatime ;  secundo,  ex 
qaaiuor. .    pacis  donatione ;  tertio ,  ex  visitatioms  promisstone ; 
quarto,  ex  suae  exaliationis  congratulatione, 

(Vers.  23.).  Prirao  ergo  ponit  consolationem  ex 
Exposiiio  lit-  Spiritus  suncti  exspectatione ;  propter  quod  dicit : 
primum.  Hacc  locutus  suM  vobts,  apud  vos  manens;  Lucae 
ultimo^:  «Haec  sunt  verba,  quae  loculus  suna  ad 
vos ,  cum  adhuc  essem  vobiscum  » ;  nec  debetis  tur- 
bari,  si  non  intelligitis ,  quia  intelligetis  in  adventu 
Spiritus  sancti ;  unde  : 

40.  (Vers.  26.).  Paracletus  autem  Spiritus  ^, 
queni  mittet  Pater  in  nomine  meo,  id  est,  in  fide 
nominis  mei ,  quia  non  nisi  credentibus  in  Christum 
datus  est ;  supra  septimo  :  «  Qui  credit  in  me ,  sicut 
dicit  Scriptura,  flumina  de  ventre  eius  fluent  aquae 
vivae  » ;  Actuum  quarto :  «  Nec  enim  est  aliud  nomen 
sub  caelo  datum  hominibus ,  in  quo  oporteat  nos 
salvos  fieri  ».  llle,  inquam,  Spiritus  docebit  vos 
oninia  et  suggeret  vobis  omnia,  quaeeumque  dixo^o 
vobis ;  Sapientiae  septimo  ^ :  «  Omnium  artifex  do- 
cuit  me  sapientia;  est  enim  in  ilia  spiritus  intelli- 
gentiae,  sanctus  ». 

41.  (Vers.   27.).  Pacem  relinquo  vobis.  Secundo 
secondnm.  consolatur  ox  pacis  datione  *  seu  donatione ,  in  qua 

magna  est  consolatio ;  propter  quod  dicit :  Pacem 
relinquo  vobis ,  pacem  meam  do  vobis ;  ingeminat 
Dupiex  pax.  paccm ,  ut  iunuat  pacem  gratiae  et  pacem  gloriae ; 
unde  Augustinus  ^ :  «  Pacem  suam  nobis  relinquit, 
in  qua  manentes  hostes  vincimus ;  pacem  suam  dat 
nobis ,  quando  sine  hoste  regnabimus  » ;  Isaiae  vige- 
simo  septimo ;  «  Faciet  mihi  Dominus  pacem ,  pacem 
faciet  mihi  » .  Hanc  dat  observantibus  mandata ;  Isaiae 
quadragesimo  octavo:  «  Utinam  attendisses  mandata 
mea ;  facta  fuisset  sicut  flumen  pax  tua  » .  Exponit 
quod  dicit  nneam ;  quia  discretive  dictum  est  meam  ^, 
scilicet  non  mundi ;  et  ideo  subiungit :  Non  quomodo 
mundus  dat,  ego  do  vobis;  quia  mundus  dat  car- 
naliter ,  ego  do  spiritualiter ;  mundus  dat  tempora- 
liter  y  ego  autem  aeternaliter ;  mundus  exterius ,  ego 
vero  interius.  Propterea  scribitur  ad  Philippenses 
ultimo  ^ :  «  Pax  Dei ,  quae  exsuperat  omnem  sensum , 
custodiat  corda  vestra  et  intelligentias  vestras  in 
Christo  lesu  » .  Pax  mundi  custodit  corpora  et  posr 
sessiones ;  de  qua  Matthaei  decimo :  «  Non  veni  pa- 
cem  mittere ,  sed  gladium  » . 


Non  turbetur  cor  vestrum,  Hic  iam  tertio  con-  Tertium. 
solatur®  ex  visitationis  promissione,  quam  etiam 
supra  promiserat ;  propter  quod  dicit :  Non  turbe- 
tur  cor  vestrum  neque  formidet ;  et  ecce  ratio : 

42.  (Vers.  28.).  Audistis,  quia  ego  dixivobis: 
Vado  et  venio  ad  vos ;  supra  eodem  ^ :  «  Et  si  ab- 
iero  »  etc. ;  infra  decimo  sexto :  «  Iterum  videbo  vos , 
et  gaudebit  cor  vestrum ,  et  gaudium  vestrum  nemo 
tollet  a  vobis  » . 

Si  diligeretis  me,  Hic  iam  quarto  consolatur  ex  Qaarium. 
svAie  exaltationis  cmgratulatione ;  debent  enim  eius 
exaltationi  congratulari ,  si  eum  diligunt;  propter 
quod  dicit :  Si  diligeretis  me ,  gauderetis  utique , 
quia  vado  ad  Patrem ;  quia  in  hoc  itinere  est  mea 
exaltatio.  Unde  subdit:  Quia  Pater  maior  me  est, 
et  ita,  cum  vado  sedere  ad  dexteram  Patris,  ego 
exaltor ;  de  qua  exaltatione  ad  Hebraeos  primo  ^^ : 
«  Sedet  ad  dexteram  Maiestatis  in  excelsis ,  tanto  me- 
Uor  Angelis  effectus  »  etc.  Et  de  hac  exaltatione  cari- 
tas  congaudet ;  unde  ad  Romanos  duodecimo  :  «  Gau- 
dere  cum  gaudentibus»  etc. 

43.  Et  nunc  dixi  vobis,  Postquam  praemissa  est  secnado.  de 
consolatio,  subiungitur  hic  recessus  acceleratio,  Et  ceierauone* 

trja. 

primo  notatur  ratio  praedicendi;  secundo,  ratio 
accelerandi;  tertio,  signum  accelerationis. 

(Vers.  29.).  Notatur  ergo  primo  ratio,  quare  Primam. 
praedicit,  scilicet  ad  fidei  robur ;  propter  quod  di- 
cit:  Nuw^^  dixi  vobis ,  priursquam  fiat,  ut,  cum 
factum  fuerit,  credatis;  quia  illud  firmavit  fidem 
eorum ,  quia  viderunt  ita  evenire ,  sicut  praedixeral. 
Si  enim  non  praedixisset ,  dubitassent,  utrum  hoc 
voluntarie  pertulisset.  Unde  post  resurrectionem  haec 
ad  memoriam  reducebat ;  Lucae  ultimo  ^^ :  «  Haec  sunt 
verba ,  quae  locutus  sum  ad  vos ,  cum  adhuc  essem 
vobiscum ,  quoniam  oportet  impleri ,  quaecumque 
scripta  sunt  de  me  »,  Et:  «  Quoniam  scriptum  est, 
et  sic  oportebat  Christum  pati  »  etc. 

44.  (Vers.  30,).  lam  non  multa.  Tangitur  hic  secuadum. 
secundum,  scilicet  accelerandi  ratio,  et  haec  dia- 

boli  infestatio  et  divina  voluntas :  propter  infesta-  RaUo  i. 
tionem  diaboli,  qui  armabat  satellites  ad  comprehen- 
dendum  Christum ;  ideo  dicit :  lam  non  multa  lo- 
quar  vobiscum ;  venit  enim  princeps  mundi  huius, 
id  est ,  diabolus  accelerat.  Diabolus  veniebat  in  suis 
satellitibus ,  sed  tamen  hoc  non  cogit:  Quia  in  me 
nm  habet  quidquam  ;  non  habebat  quidquam ,  quod 


*  Vers.  44.  —  Glossa  ordinaria  in  loan.  14,  26 :  Conso- 
lari  cutn  sit  opus  Trinitalis,  ad  personam  tamen  maxime  Spi- 
ritus  sancti  pertinet,  quia  in  Scriptura  nomine  bonitatis  Spiri- 
tus  sanctus  designatur;  per  bonitatem  ergo  Deus  nos  conso- 
latur,  per  eam  omnia  bona  sua  nobis  tribuit, 

*  Vulgata  addit  sanctus.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan. 
7,  38.  et  Act.  4,  12.  ?  Vers,  21.  seq. 

*  Permulti  codd.  dimissione;  cfr.  Du  Gange,  Glossarium  etc: 
Dimittere,  relinquere  testamento,  legare,  donare...  Hinc  Di- 
missoria,  legalum  seu  donatio  etc. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  77.  n.  3 ,  ubi  pro  hostes  et  dat  textus 
originalis  hostem  el  dabU,  —  Sequuntur  Isai.  27,  5.  et  48^  i  8. 


*  Cfr.  supra  pag.  344,  nota  15. 

'  Vers.  7.  —  Sequitur  Matlli.  10,  34.  —  Chrysost.,  in 
loan.  homil.  75.  (alias  74.)  n.  3:  Externa  pax  enim  perniciosa 
saepe  est  et  inutilis  nihilque  prodest;  ego  vero  taiem  vobis  do 
pacem,  ut  illam  mutuo  servetis,  quod  vos  forUores  efficiet  etc. 
Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  77.  n.  5. 

®  Ed.  cum  Gorrano  addit  eos» 

*  Vers.  3;  sequitur  16,  22. 

^^  Vers.  3.  et  4.  Ed.  vers.  4.  et  5.  integre  exhibet,  —  Sub- 
inde  allegatur  Rom.  \2,  15.  Cfr.  infra  n.  47. 
"  Vulgata  Et  nunc, 
"  Vers.  44.  et  46.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  79.  n.  1. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIV. 


44S 


exigat  nec  quod  reprehendat ,  quia  non  habebat  pec- 
catum ,  et  ipse  principatur  in  peccatoribus ;  unde 
lob  quadragesinio  primo  * :  «  Ipse  est  rex.  super 
omnes  filios  superbiae».  Unde  est  princeps  tenebra- 
rum ;  ad  Ephesios  sexto :  «  Adversus  mundi  recto- 
res  tenebranum  harum  »;  et  in  Christo  nuUa  tene- 
bra,  quia  ipse  «erat  lux  vera,  quae  illuminat  omnem 
hominem  venientem  in  hunc  mundum  ».  —  Sed  alia 
Ratio2.  ratio,  divina  voluntas,  magis  trahebat;  ideo  dicit: 

45.  (Vers.  31.).  Sed  ut  cognoscat  mundus, 
quia/diligo  Patrem,  ideo  morior  ad  eius  imperium ; 
unde :  Sicut  ^  mandatum  dedit  mihi  Pater,  sic  fa- 
cio.  De  hoc  mandato  supra  decimo :  «  Hoc  mandatum 
accepi  a  Patre  meo  » .  Hoc  mandatum  dedit  ei  Deus 
Pater,  non  quia  meruisset  ipse,  sed  pro  nostra  sa- 
lute  ;  unde  secundae  ad  Corinthios  quinto  ^ :  «  Eum 
qui  non.novit  peccatum,  pro  nobis  peccatum  fecit » 
Deus  Pater ,  «  ut  nos  efflceremur  iustltia  Dei  in  ipso  » . 
Hoc  autem  fecil  pro  nostra  dilectione ;  supra  tertio  * ; 
«  Sic  Deus  dilexit  mundum ,  ut  Filium  suum  uni- 
genitum  daret » . 

Surgite,  eamus.  Tangitur  hic  tertium,  scilicet 
Tertiam.  signum  accelerationis  recessus ,  quod  est  in  hoc , 
quod  discipulos  suos  monet  inde  discedere ;  propter 
quod  dicit :  Surgite ,  eamus  hinc ,  in  quo  ostendit , 
se  voluntarie  pati.  Simile  dicitur  Malthaei  vigesimo 
sexto^:  «  Surgite,  eamus;  ecce,  appropinquavit  qui 
me  tradet » . 

QUAESTIONES. 

46.  Quaest.  I.  Sed  potest  hic  quaeri  primo  de  hoc 
quod  dicit ,  quof^'  Spiritus  sanctus  suggeret  omnia, 
quae  Filius  dixerat ;  suggerere  enim  est  inferioris. 

Ad  hoc  respondet  Gregorius  ^ :  «  Quod  Spiritus 
Resp.  sanctus  suggerm*e  dicitur,  non  quod  scientiam  ab 
imo  inferat,  sed  quia  ab  occulto». 


47.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Gauderetis  utique ,  quia  vado  ad  Patrem,  quia 
Pater  maior  me  est, 

1 .  Ex  hoc  arguit  Arius ,  quod  Filius  est  minor 
Patre.  —  Si  tu  dica^s,  hoc  esse  dictum  secundum 
humanam  naturam;  tunc  pari  ratione  deberet  dicere, 
quod  ego  maior  me  ipso  sum. 

2.  Item  Hilarius  ^  dicit ,  quod  Pater  est  maior  Fi- 
lio  secundum  divinam  naturam;  et  tunc  arguitur  a 
relativis,  quod  Filius  est  minor  Patre :  ergo  non 
aequalis. 

Responsio  ad  hoc  est  per  regulam  Augustini  in  Resp.  ad  i. 
hbro  primo  de  Trinitate  ^ ,  quia  omnia ,  quae  dicun-  Regnia  au* 
tur  de  FiUo  aequalitatem  ostendentia ,  referuntur  ad 
divinam  naturam ,  quae  vero  inaequatitatem ,  ad  hu- 
manam ;  et  sic  in  proposito  intelligendum.  Unde  Au- 
gustinus :  «  Humanae  naturae  congratulandum  est, 
eo  quod  sic  assumta  est  a  Verbo  unigenito,  ut  im- 
mortaUs  constitueretur  in  caelo ,  atque  ita  fieret  terra 
sttblimis,  ut  incorruptibilis  pulvis  sederet  ad  dexte- 
ram  Patris».  Unde  secundum  determinationem  con- 
cedendum  est,  quod  Filius,  secundum  quod  Deus,  est 
maior  se  ipso,  secundum  quod  homo. 

2.  Quod  vero  obiicit  de  Hilario,  dicendum ,  quod  Ad  2. 
Hilarius  accipit  hoc  quod  est  maior,  non  secundum 
quod  dicit  excessum  magnitudinis  potentiae  vel  vir- 
tutis,  sed  secundum  quod  dicit  auctoritatem.  Et  quia 
Pater  habet  auctoritatera  respectu  Filii  slcut  prin- 
cipium ;  ideo  dicit ,  quod  maior  est  Filio.  Tamen  mi- 
nor  non  dicitur  Filius ,  quia  est  nomen  importans  im- 
perfectionem  ®. 

48.  Quaest.  m.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Nunc  dixi  vobis ,  priusquam  fiat,  ut,  cum  fa- 
ctum  fuerit,  credatis. 

l.  Ergo  videtur  adhuc,  quod  Apostoli  non  ha- 
berent  fldem,  quia  ideo  praedicebat  eis,  ut  cre- 
derent. 


*  Vers.  25.  —  Sequuntur  Eph.  6,  12.  et  loan.  1,9.  — 
Augusl.,  in  loan.  Evang.  tr.  79,  n.  2:  J?f  in  me  non  habet 
quidqmm,  nullum  scilicet  omnino  peccatum,  Sic  enim  ostendit 
non  creaturarum,  sed  peccatorum  principem  diabolum,  quos 
nuhc  nomine  mundi  huius  appellat  etc.  Cfr.  Gregor.,  H.  Ho- 
mil.  in  Evang.  homil.  39.  n.  8.  Vide  eliam  IL  Seat,  d*  i»p^U 
a.  2.  q.  1 .  ad  1 . 2.  et  Collat.  in  Hexaem.  collat.  22.  n.  36.  — 
Superius  pro  non  habebat  quidquam.  plures  codd.  mn  habel 
[C  nec  habebit]  quidquam,  ed.  scUiceL 

'  Vulgata  El  sicut.  —  Sequitur  loan.  40,  18,  quem  ver- 
sum  tamen  codd.  non  exhibent;  Gorranus  cum  ed.  ipsum  affert, 
et  dein  prosequiiur :  videlicet  ponendi  animam  per  passionem 
ac  mortem;  non  quia  meruisset  etc. 

'  Vers.  21.  Verba  Deus  Pater,  quae  interseruntur,  sunt 
Glossae  interlinearis»  Haymo,  in  hunc  locum:  Eum,  id  est 
Christum,  qui  nm  noverat  peccatum,  Deus  Pater  pro  nobis 
peccatum  fecit,  id  esl  hosUara  pro  peccato  (efr.  Comment.  in 
hunc  locum,  quod  babetur  inter  opera  Ambrosii,  ubi  simili 
modo  explicatur) ;  haec  ultima  verba  ed.  cum  Gorrano  addit 
post  Deus  Pater,  *  Vers.  16. 

*  Vers.  46.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  79.  n.  2:  Ea- 
mus  autem  dixit;  quo?  nisi  ad  illum  locum,  unde  fuerat  tra- 
dendus  ad  mortem,  qui  nuUum  habebat  meritum  mortis?  Sed 


habebat,  utmoreretur,  mandatum  Patris,  tanquam  ille,de  quo 
praedictum  erat  [Ps.  68,  5.]:  Qme  non  rapui  tunc  exsolve- 
bam,  mortem  sine  debito  soluturus  et  nos  a  morte  debita  re- 
dempturus.  Rapuerat  aulem  Adam  peccatum,  quando  manum 
in  arborem,  praesuratione  deceptus,  extendit  etc. 

®  Libr.  U.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  3:  Requirendum 

vero  nobis  est,  cur  de  eodem  Spiritu  dicatur:  Suggeret  vobis 
omnia,  cura  suggei*ere  soleat  esse  minoris.  Sed  quia  ^w^^^m*^ 
aliquando  dicimus  subministrare,  invisibilis  Spiritus  suggerere 
dicitur,  non  quod  nobis  scientiam  ab  imo  inferat,  sed  ab  oc- 
culto. 

^  Libr.  IX.  de  Trin.  n.  S4 :  Maior  itaque  Pater  Filio  est 
et  plane  maior,  qui  tantum  donat  esse,  quantus  ipse  est  etc. 
—  De  argumentatione  a  relativis  cfr.  Boeth.,  IH.  de  Differen- 
tiis  topic,  ubi  dicit:  In  relativis  [v.  g.  maior,  minor]  autem 
absque  se  relativa  esse  non  possunt».  Vide  Aristot.,  de  Prae- 
dicam.,  c.  de  His  quae  ad  aliquid, 

®  Cap.  7.  n.  1 4.  —  Seq.  sententia  August.  habetur  in  loan. 
Evang.  tr.  78.  n.  3,  ubi  codd.  et  Gorranus  omittunt  atque*iia 
fieret  terra  sublimis, 

»  Cfr.  Hilar.,  IX.  de  Trin.  n.  61-57,  ubi  haec  solutio  in- 
sinuatur;  Damasc,  L  de  Fide  orthod.  c.  8.  Vide  etiam  I.  Sent. 
d.  9.  dub.  M  ;  d.  20.  a.  1.  q.  2.  adL  et  d.  25.  dub.  L 


/ 


446 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C,  XV. 


2.  Item,  «  fldes  non  habet  meritum,  cui  hTi- 
mana  ratio  praebet  experimentum  ^  » ;  si  ergo  prae- 
dixit  eis;  ex  quo  viderunt  evenire  quod  dixerat, 
experiebantur  esse  verum :  ergo  erant  vacui  a  me- 
rito  fldei. 

Respondeo:  Dicendum  est,  quod  Apostoli  habe- 
Resp.  bant  fidem,  sed  tamen  non  plene  explicitam  nec 
etiam  perfecte  firmam,  ut  patet,  quia  nuUo  modo 
volebant  credere  resurrectionem  *.  —  Dicendum  est 
ergo,  quod  Dominus  praedicebat  eis  passionem  suam, 
ut  iam  illam  crederent ,  de  qua  nihil  prius  sciebant. 
Dicebat  etiam  ad  robur  fidei,  ut,  videntes  passio- 
nem  et  vacillantes,  rememorarentur,  quod  volenset 
ut  Deus  passus  est.  Unde  aliud  videbant  et  aliud 
credebant,  quia  videbant,  quod  homo  passus  fuerat, 
et  credebani,  quod  volens  pati,  ut  Deus  animam 
suam  posuerat^.  Et  huius  signum  fuit  sua  praedi- 
ctio,  sed  non  cogens  7*atio,  quae  auferret  meritum. 

49.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  diabolus  non  habebat  in  Christum  iurisdi- 
ctionem  ahquam. 

1.  Ergo  videtur,  quod  Dominus  iniuste  fecerit, 
quod  permisit,  eum  a  diabolo  opprimi. 


2.  Item  dicit,  quod  hoc  facit  propter  mandatum 
Patris :  ergo  si  debebat  obedire ,  ergo  moriebatur  ex 
debito,  non  ex  mera  liberalitate  *. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  aliquem  nolentem  Resp.  cnm 

*  .  .        distinctione. 

punin  pro  culpa  sua,  hoc  est  trae  et  severita' 
tis^;  aUquem  volentem  puniri  pro  culpa  sua,  hoc 
est  iustiiiae  ei  veritaiis;  aliquem  volentem  pro  culpa 
aliena ,  hoc  mira^  dispensationis  et  dignationis.  — 
Quia  ergo  Christus  punitus  et  volens  punitus  pro  no- 
stra  salute;  ^lsimit  ponere  in  eo  iniquitates  omnium 
nostrum,  et  pro  nostris  sceleribus  ipsum  puniri. 
Ohlatus  est,  quia  ipse  voluii^;  et  ideo  nulla  iniustitia 
ex  parte  Dei  facta  fuit,  sed  ex  parte  diaboH.  Et  ideo , 
quia  iniuste  usurpavit  dominium  supra  Christum, 
hoc  ipso  amisit  iuste  dominium,  quod  habebat  in 
membris  Christi  ^. 

2.  Ad  illud  quod  obiicit ,  quod  debuit  mori ;  di-  ^d  2. 
cendum ,  quod  est  debitum  meriti  et  debitum  prae- 
cepti.  Peccator  debet  mori,  quia  meruit;  sed  Christus, 
quia  ei  Pater  praecepit.  Hoc  autem  debitum  non  re- 
pugnat  liberahtati,  quando  fit  ex  amore;  et  sic  fecit 
Christus,  et  ideo  dicit^:  Ui  cognoscai  mundus, 
quia  diligo  Patrem. 


Capitulum  XV. 


Secundo,  circa  constantiam  in  Teia  dilectione 

tiia  ponuntuT. 

1.  Ego  sum  vitis  vera  etc.  In  praecedenti  ca- 
pitulo  hortatus  e&t  Dominus  discipulos  suos  ad  fidei 
constantiam ,  in  hoc  hortatur  eos  ad  dilectionem  pro- 
batam  et  veram  ^.  Et  quoniam  vera  dilectio  primo 
diligit  Deum,  deinde  et  amicum  in  Deo  et  inirai- 
cum  diiigit  et  tolerat  propter  Deum;  ideo  primo 
hortatur  discipulos  ad  dilectionem  Dei;  secundo,  ad 
dileciionem  amicorum ,  ibi  ^^ :  Hoc  est  praeceptum 
meum,  ut  diligaiis  etc;  tertio,  ad  dilectionem  ei 
tolerantiam  inimicorum ,  ibi :  Si  mundus  vos  odii, 
scitoie  etc. 


Frimo  hortatur  disoipulos  ad  dilectionem  Dei. 

Hortatur  eos  primo  ad  dilectionem  Dei;  et  quia 
«  qui  manet  in  caritate  in  Deo  manet "  »,  hortatur  ad 
manendum  in  se,  et  hoc  quidem  facit  hoc  ordine. 
Primo   describitur  mansionis  locus ;  secundo ,  fru-  mmio  in  4 
ctiis;  tertio,  modus;  quarto,  efjectus, 

2.  (Vers.  1.).  Mansionis  igitur  locus  exprimitur  De.maDsio- 
primo  ipse  Christus,  in  quo  manere  debent  fideles, 
sicut  palmes  manet  in  vite.  Propterea  dicit:  Ego^ 
sum  vitis  vera,  ideo  vera,  quia  vinum  verum  pro- 
ducit,  de  qua  Genesis  penuUimo  ^^:  «  Lavabit  in  vino 
stolam  suam  et  in  sanguine  uvae  pallium  suum, 
Ugans  ad  vineam  pullum  suum  et  ad  vitem  asinam 


*  Ut  dicit  Gregor.,  U.  Homil.  in  Evang.  homil.  26.  n.  I. 
^  Cfr.  infra  20,  9.  et  25;  Malth.  28,  17^  Marc.  16,  U. 

et  Luc.  24,  41.  seqq.  Vide  supra  n.  43. 

^  Vide  supra  c.  10.  n,  22.  seq.  et  30.  seq.  —  Ed.  pro 
Deus,  quod  hic  occurrit,  Dominus,  qiiae  etiam  inferius  post 
$ed  non  repelit  fuit,  C  legit  quia  non  fuit. 

*  Ed.  cum  uno  alleroque  cod.  et  Gorrano  libertate,  Idem 
recurrit  infra  ad  2.  in  flne.  Superius  pro  moriebatur  D  move- 
hatur. 

^  Ed.  pervet*sitati$.  Subinde  pro  iuslitide  non  pauci  codd. 
misericordiae,  et  paulo  inferius  pro  misericordiae ,  dispensatio- 
ni$  cum  E  N  subslituimns  mww  dispensationis, 

*  Isai.  53,  6.  et  7:  Et  posuit  Dominus  in  eo  iniquitatem 
omnium  nostrum.  Oblatus  est  etc.  Ibid.  v.  5:  Attritus  est  pro- 
pter  scelera  nostra.  Cfr.  III.  Sent.  d.  16.  a.  1.  q.  3.  in  corp.; 


d.  20.  q.  5.  ad  1.  et  dub.  3.  Vide  etiam  II.  Sent.  d.  36.  a.  2. 
q.  2.  in  corp.  —  Superius  post  placuit  ed.  addit  enim,  et  sub- 
inde  pro  sed  substituit  el,  Gorranus  nam, 

'  Cfr.  III.  Sent.  d.  19.  a.  1.  q.  2.  ad  5.  et  dub.  3.  seq. 

*  Vers.  31.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  79.  n.  2:  Et  tan- 
quam  ei  diceretur:  Cur  ergo  moreris,  si  non  habes  peccatum, 
cui  debeatur  mortis  supplicium?  continuo  subiecit:  Sed  ut  co- 
gnoscat  mundus  etc. 

®  Cfr.  supra  c.  14.  n.  1. 

^^  Vers.  12;  lertia  pars  incipit  v.  18. 

"  Ut  dicitur  I.  loan.  4,  16. 

^*  Vers.  1 1 .  Vulgata  legit,  propositionibus  inversis :  Ligans.., 
asinam  suam,  Lavabit...  pallium  suum,  Ita  etiam  ed.,  quae 
superius  post  in  quo  addit  per  caritatis  vinculum,  et  post  pal- 
mes  cum  C  N  subiungit  mundus. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV, 


447 


suam».  Haec  Yitis  non  est  inculta,  ideo  dicit:  Et 
Pater  meus  agrieola  est ,  noa  tantum  qul  exterius 
colat,  sed  qui  interius  augeat;  primae  ad  Corinthios 
tertio^-  «  Ego  plantavi,  ApoUo  rigavit,  Deus  autem 
incrementum  dedit » ;  et  paulo  post :  «  Dei  agricul- 
tura  estis,  Dei  aedificatio  estis  ».  Ideo  Pater  verus 
agricola,  quia  opus  eiiis  exercet;  unde  dicit: 

3.  (Vers.  2.).  Omnem  palmitem  in  rm  non 
ferentem  fructum,  toUet  eum;  Matthaei  tertio^: 
«  Securis  ad  radicem  arboris  posita  est ;  omnis  ar- 
bor,  quae  non  facit  fructum  bonum,  excidetur  et 
in  ignem  mittetur  ».  Et  omnem,  qui  fert  fructum, 

Dopiex  pnr-  purgabit  eum ,  ut  fructum  plus  afferat.  Purgahit, 
per  poenitentiam ;  unde  primae  loannis  primo  ^ :  «  Si 
confessi  fuerimus  peccata,  fidelis  et  iustus  est,  qui 
dimittat  nobis  omnia  peccata  nostra  et  emundet  nos 
ab  omni  iniquitate».  Purgat  etiam  per  patientiam; 
unde  in  Psalmo :  «  Quoniam  probasti  nos ,  Deus ;  igne 
nos  examinasti,  sicut  examinatur  argentum;  indu- 
xisti  nos  in  laqueum  »  etc.  In  hac  igitur  vite  optime 
locantur  rami  mundi;  ideo  Apostolos  iam  mundos 
hortatur,  ut  in  se  maneant;  propter  quod  dicit: 

4.  (Vers.  3.),  lam  vos  mundi  estis  propter 
sermonem ,  qiiem  locutus  sum  vobis,  Iste  fuit  sermo 
fidei,  quipurificat  credentes;  Actuum  decimo  quinto*: 
«Fide  purificans  corda  eorum  ».  Quia  ergo  mundi  estis: 

5.  (Vers.  4.).  Manete  in  me,  ut  in  vite,  et  ego 
in  vobis,  ut  in  templo;  de  hoc  primae  loannis 
quarto  ® :  «  Qui  manet  in  caritate  in  Deo  manet ,  et 

Moiua  man-  Deus  iu  eo  » .  Weo  mutua   est  mansio ,  quia  mutua 

810.  .         . 

dilectio;  supra  decimo  quarto:  «  Qui  diligit  me  di- 
ligetur  a  Patre  meo,  et  ego  diligam  eum  et  mani- 
festabo  ei  me  ipsum,  et  ad  eum  veniemus  et  mansio- 
nem  apud  eum  faciemus  » . 

Sicut  palmes  etc.  Tetigit  mansionis  locum ,  tangit 

Demansio-  ^ic   socundo  mansionis  fructum,  quem  habet  pal- 

d»o.       nies ,  non  sine  vite ,  sed  in  vite.  Ideo  monstrat,  quod 

primnm.  fructus  ex  palmite  originem  habet  a  vite,  primo  in 

opposito,  sciiicet  per  separationem,  secundo  in  pro- 

posito^,  per  mansionem.  Propter  quod  dicit:  Sicut 


palmes  non  potest  fet*te  fmctum  a  semetipso,  nisi 
manserit  in  vite;  sic  et'^  vos^  nisi  in  me  manse- 
ritis.  Et  ideo,  si  volunt  fructificare,  necesse  est,  quod  Notandam. 
maneant  in  eo,  unde  fructus  habet  originem;  ad 
Ephesios  primo :  «  Ipsum  dedit  caput  super  omnem 
Ecclesiam,  quae  est  corpus  eius  et  plenitudo  eius, 
qui  omnia  in  omnibus  adimplevit » ;  loannis  primo : 
«  De  plenitudine  eius  nos  omnes  accepimus  gratiam 
pro  gratia».  Ideo  vos  non  potestis  fructificare,  nisi 
manseritis  in  me;  sed  in  me  potestis,  quia: 

6.  (Vers.  8.).  Ego  sum  vitis,  et  ^  vos  palmites; 
et  ideo  qui  manet  in  m^,  hic  fert  fructum  mul- 
tum,  Et  ideo  manete  in  me  tanquara  in  fructus  ori- 
gine;  quia  sine  m£  nihil  potestis  facere;  Isaiae  vi- 
gesimo  sexto  ^ :  «  Omnia  opera  nostra  in  nobis  ope- 
ratus  es,  Domine  » .  Et  quod  nihil  possint  sine  ipso, 
ostendit  per  similitudinem : 

7.  (Vers.  6.).  Si  quis  in  me  non  manserit,  mit" 
tetur  foras  sicut  palmjes,  scilicet  a  vite  separatus. 
Extra  vineam  proiicitur  per  separationem  ab  unitate 
Ecclesiae;  Apocalypsis  ultimo  ^^i  «  Foris  canes  et  ve- 
nefici  et  impudici »  etc.  Et  non  faciet  fructum,  unde 
et  arescety  per  amissionem  humoris  gratiae;  et  col- 
ligent  eum  et  in  ignem  mittent ,  et  ardet ,  quia  ar- 
debit  per  inflictionem  poenae. 

Unde  quatuor  mala  consequuntur :  primo,  quod  Maiaisepa. 
proiicitur;  Matthaei  decimo  quinto  ^^:  «  Omnis  plan- 
tatio,  quam  non  plantavit  Pater  meus  caelestis,  era- 
dicabitur.  —  Secundo,  arescet;  Matthaei  vigesimo 
primo  dixit  Dominus  ficulneae,  in  qua  non  invenit 
nisi  folia:  «  Nunquam  ex  te  fructus  nascatur  in 
sempiternum.  Et  continuo  exaruit »;  Psalmus:  «  Arnit 
tanquam  testa  virtus  mea  ».  —  Tertio,  coUigitur  per 
ministerium  angelicum;  unde  Matthaei  decimo  ter- 
tio  ^^ :  «  Colligent  de  regno  eius  omnia  scandala  » .  — 
Quarto,  igne  comburitur ;  Ezechieiis  decimo  quinto: 
«  Fili  hominis ,  quid  fiet  de  ligno  vitis  »  ?  Et  sequitur : 
«  Ecce,  igni  datum  est  in  escam  ». 

8.  (Vers.  7.).   Si  manseritis  in  me.   Supra  ^^  secmidam. 
ostendit,  se  esse  fructus  originem  per   oppositmn 


*  Vers.  6.  et  9.  —  August.,  Serra.  87.  (aUas  59.  deVer- 
bis  Domini),  c.  4.  n.  1.  seq.:  Golimus  enim  Deum;  et  colit 
nos  Deus.  Sed  non  sic  Deum  colimus,  ut  nos  eum  meliorem 
colendo  faciamus;  colimus  enim  eum  adorando,  non  arando. 
llle  autem  colit  nos,  tanquam  agricola  agrum.  Quod  ergo  nos 
ille  colit,  meliores  nos  reddit...  Cultura  eius  est  in  nos,  quod 
non  cessat  verbo  suo  exstirpare  semina  mala  de  cordibus  no- 
stris  etc. 

>  Vers.  10. 

3  vers.  9.  —  Subinde  allegatur  Ps.  65 , 1 0.  seqq.  Gregor., 
IX.  Epist.  epist.  33.  (alias  32.) :  Palmes  enim  infructuosus  tol- 
litur,  quia  peccator  funditus  eradicatur.  Palmes  vero  fructuo- 
sus  purgari  dicitur,  quia  per  disciplinam  reciditur,  ut  ad  ube- 
riorem  gi^atiam  perducatur  etc.  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil. 
76.  (alias  7S.)  n.  4 . 

<  Vers.  9.  Cfr.  infra  n.  16. 

*  Vers.  16;  sequitur  c.  14,  21.  et  23.  —  August.,  in  Ipan. 
Evang.  tr.  81.  n.  1 :  Manete,  inquit,  m  me,  et  ego  in  vobis, 
Non  eo  modo  illi  in  ipso,  sicut  ipse  in  illis.  Utrumque  autem 


prodest  non  ipsi,  sed  illis.  Ita  quippe  in  vite  sunt  palmites,  ut 
viti  non  conferant,  sed  inde  accipiant  unde  vivant  etc. 

'  Respicitur  Aristot,,  IV.  Topic.  c.  i :  Nam  si  oppositum 
in  opposito,  et  propositum  in  proposiio  erit,  ut  si  caecitas 
insensibilitas  quaedam,  et  visus  sensus.  —  Superius  pro  ex 
palmite  GN  palmitis,  ed.  et  Gorranus  m  palmite. 

^  Vulgata  sic  nec.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Eph.  1 ,  22.  seq. 
(ubi  Vulgata  adimpletur)  et  loan.  1,  16.  Cfr.  Concil.  Tridenl. 
Sessio  6.  c.  16,        . 

®  Vulgata  omittit  et,  ac  paulo  inferius  post  in  me  addit 
(ila  etiam  B,  ed.  et  Gorranus)  et  ego  m  eo. 

®  Vers.  12;  cfr.  supra  pag.  92,  nota  9.  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  81 .  n.  3 :  Non  ait :  Quia  sine  me  parum  potestis 
facere,  sed  nihil  potestis  facere.  *°  Vers.  15. 

"  Vers.  13.  —  Sequuntur  Matth.  21,  19.  et  Ps.  21,  16. 

**  Vers.  41.  —  Subinde  allegatur  Ezech.  15,  2.  et  4. 

*'  Vers.  4-6.  —  Fide  D  supplevimus  Si  mansei'itis  in  me. 
Pro  Supt^a  ed.  cum  nonnullis  codd.  Sic,  quae  etiam  inferius 
cum  Gorrano  vocibus  ipsam  mansionem  interseril  m  vite. 


m 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV. 


mansimis;  hic  nunc  ostendit  per  ipsdm  marmo- 
nem.y  quae  fructum  dat  et  respectu  sui  et  respectu 
proximi  Respectu  sui:  Si  manseritis  in  me,  et 
verba  mea  in  vobis  manseritU;  non  sicut  illi,  de 
quibus  Lucae  octavo  * :  «  Ad  tempus  credunt  et  iii 
tempore  tentationis  recedunt » ;  sed  sicut  illi,  de  qui- 
btts  in  Psalmo :  «  Qui  servant  testamentuui  eius  et 
memores  sunt  mandatorum  ipsius  ad  faciendum  ea»; 
quodcumque  volueriUs,  petetis,  etfiet  vobis;  supra 
nono :  «  Si  quis  voluntatem  Dei  facit ,  hunc  exau- 
(Mt  ».  Non  solum  est  fructus  respectu  sui,  sed  etiam 
proximi  corivertendi  ad  Dei  gloriam;  ideo  subdit: 

9.  (Vers.  8.).  In  hoc  clarificatus  e^t  Pater 
meus,  ut  fructum  plurimum  afferatis;  ut  sdlicet 
homines  convertantur  vestro  verbo  et  exemplo ;  Mat- 
thaei  quinto  ^ :  «  Sic  luceat  lux  vestra  coram  homi- 
nibus,  ut  videant  opera  vestra  bona  et  glorificent 
Patrem  vestrum,  qui  in  caelis  est » ;  el  ex  hoc  effi' 
eiamini  m£i  diseipuli,  id  est  imitatores  mei,  qui 
plurimum  fructum  attuli  per  meam  mortem ,  sicut 
supra  duddecimo  * :  «  Si  granum  frumenti  mortuum 
fuerit ,  multum  fructum  afFert » .  Sic  etiam  Apostoli ; 
unde  Ecclesia  cantat  de  eis,  quod  «  plantaverunt  Ec- 
clesiam  sanguine  suo » ;  ad  Colossenses  prirao:  «Ad- 
impleo^ea  quae  desunt  passionum  Christi  ». 

10.  (Vers.   9.).    Sicut  dilexit  me  Pater.   Hic 
De  maDsio- tertio  tangitur  manendi  modus,  qui  est  per  dile- 

ctionem,  ad  quam  nos  debet  invitare  quod  ipse 
prior  dilexit;  propterea  dixit:  Sicut  dikxit  me  Pa- 
ter,  et  ego  dilexi  vos;  et  ideo  manete  in  dilectione 
mea;  primae  loannis  quarto^:  «Nosergo  diligamus 
Deum,  quoniam  ipse  prior  diiexit  nos  ».  Et  quia 
Tera  dileclio  per  opus  manifestatur,  subiungit: 

11.  (Vers.  {{),),  Sipraeceptamea  servaveritis , 
wmiehitis  in  dilectione  mea;  sicut  ego  praecepta 
Putris  mei  servavi  et  maneo  in  eius  dilectione;  su- 
pra  decimo  quarto^:  «  Ut  cognoscat  mundus,  quia 
diligo  Patrem ,  et  sicut  mandatum  dedit  mihi  Pater , 
sic  facio».  Sic  et  nos  debemus  facere ;  primae  loan- 
nis  secundo:  «  Qui  dicit,  se  in  illo  manere,  debet, 
sicut  ille  ambulavit,  et  ipse  ambulare»;  Deuterono- 
mii  decimo:  «  Et  nunc,  Israel,  quid  Dominus  Deus 

.  tuus  petit  a  te ,  nisi  ut  timeas  Dominum  Deum  tuum 


et  ambules  in  viis  eius  et  diligas  eum  ac  servias  Do- 
mino  Deo  tuo  in  toto  corde  tuo  et  in  tota  anima  tua 
custodiasque  mandata  Domini  et  caeremonias  eius, 
quas  ego  hodie  praecipio  tibi ,  ut  bene  sit  tibi »  ? 

12,  (Vers.  H.).  Haec  locutus  sum  vobis.  Hic  De  mansio- 
tangitur  quartum,  scilicet  effectus  mansionis ;  etef- 

fectus  est  gaudium  in  praesenti  et  gaudium  in  fu-  Dapiex  gan- 
turo.  Propter  gaudium  in  praesenti  dicit:  Ut  gau- 
dium  meum  in  vobis  sit,  hoc  est  gaudium  purum, 
quo  homo  gaudet  in  Domino ,  non  in  mundo ;  de  quo 
ad  Philippenses  ultimo  ^ :  «  Gaudete  in  Domino  sem- 
per;  iterum  dico:  gaudete  ».  —  Propter  gaudium  in 
futuro  dicit:^^  gandium.  vestrum  impkatur,  de 
quo  infra  decimo  sexto  ^ :  «  Petite ,  et  accipietis ,  ut 
gaudium  vestrum  sit  plenum  ».  Gaudium  nostrum 
impletur  a  gaudio  Domini ;  de  quo  Matthaei  vigesimo 
quinto:  « Intra  in  gaudium  Domini  tui  ». 

QUAESTIONES. 

13.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit:  Ego  sivm  vitis  vera. 

Obiicit  Augustinus  ® :  Si  vitis  de  Christo  dicitur, 
sicut  dicitur  leo,  lapis;  et  ista  dicuntur  non  per  pro- 
prietatem,  sed  per  similitudinem ;  et  illa  dicuntur 
vera,  quae  dicuntur  per  proprietatem :  non  videtur, 
quod  deberet  dicere:  Ego  sum  vitis  vera,  sed  si- 
militudinaria.    ^ 

Et  respondet  Augustinus  ^,  quod  addens  vet^a,  Resp.  i. 
«ab  illa  se  discernit ,  cui  dictum  est:  Quomodo  con- 
versa  es  in  amaritudinem ,  vitis  aliena  »  ?  leremiae 
secundo:  Quomodo  conversa  es  in  pravum,  vinea 
aliena?  Unde  non  dicitur  vera,  quia  non  per  simi- 
litudinem;  sed  vera,  quia  non  aliena. 

Potest  tamen  dici,  quod  sicut  vinum  verum  est,  Resp.  i 
quod  habet  operationem  vini ;  sic  vitis  vera,  quae  ha- 
bet  operationem  vitis  ^^.  Vitis  igitur  ad  litteram  tunc 
est  vera,  quando  vinum  producit ;  non  vera,  quae  non 
fructiflcat  Sic  et  similitudinaria  dicitur  vera ,  quae 
habet  actum  vitis ;  non  vera,  quae  non  habet.  Sic  et 
Christus,  quia  verum  habet  actum  vilis,  veravitis 
est.  Sed  synagoga  non ,  de  qua  Isaiae  quinto  ^^ :  «  Ex- 
spectavit,  ut  faceret  uvas,  fecit  autem  spinas  ». 


*  Vers.  13.  Codd.  allegant  Matth,  45,  ubi  v.  21 :  Non  ha- 
bet  in  se  radicem,  sed  est  temporalis.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  !02,  18.  et  loan.  9,  31. 

^  Vers.  16.  —  Glos&a  interlinearis :  Utfructum  plurimum 
afferalis,  per  praedicationem  et  passionem,  sicut  ego.  Gfr. 
Cyrill,  Alexandr.  et  Theophylact.,  in  hunc  locum. 

^  Vers.  25.  Ed.  allegat  24.  et  25.  —  Sequitur  Coloss.  1,  24, 
In  Gregorii  libro  Responsali  pro  secundo  nocturno  Apostolo- 
rum,  Resp.  3  (ed.  Migne,  Patrol.  Lac.  tom.  78.  col.  820):  Isti 
sunt,  qui  viventes  in  carne  plantaverunt  Ecclesiam  sanguine  suo 
(iii  Breviario  Roraano,  Gommun.  Apostol  nocturn.  3.  Resp.  1. 
lect). 

*  Vers.  19.  Codd.  et  Gorranus  Et  nos  etc. 

*  Vers,  31 .  —  Sequuntur  I.  loan.  2 ,  6.  et  Deut  1 0 , 1 2.  seq. 

*  Vers.  L  —  Bemard.,  Epist.  114.  n.  1 :  Et  revera  illud 
verum  et  solum  est  gaudium,  quod  non  de  creatura,  sed  de 


Creatore  concipitur,  et  quod,  cum  possederis,  nemo  tollet  a  le; 
cui  comparata  oranis  aliunde  iucunditas  moeror  est  etc. 

'  Vers.  24.  —  Sequitur  Matth.  25,  21.  Glossa  ordinaria 
in  loan.  15,  11.  (ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  83^.  n.  1,): 
Gaudium  Dei  de  nobis,  qui  praescivit  el  praedestinavit,  semper 
est  plenum ;  m  nobis  incipit  ex  flde ,  crescit  imrao  et  perflcie- 
tur  in  resurrecUone  (August. :  inchoatur  in  flde  renascenliura , 
implebitur  in  praemio  resurgentium]. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  80.  n.  I.  Pro  leo,  lapis  ed.  ovis, 
agniis,  leo,petra  et  lapis  angularis  (ita  etiam  textus  originalis). 

®  Loc.  cit.  —  Subinde  allegatur  ler,  2,  21. 

^^  Cfr.  supra  pag,  7,  nota  2.  verba  Aristot.  —  Inferius  e 
codd.  supplevimus  Sic  et  similUudinaria...  qum  non  habet 

"  Vers.  2 ,  ubi  pro  fecit  autem  spinas  (ita  etiam  August., 
loc,  cit.)  Vulgata  et  fectt  labruscas  (in  M  secunda  manus  sub- 
stituit  labruscas). 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV, 


449 


14.  Quaest.  II.  Sed  tunc  restat  quaestio:  quare 
Dominus  magis  grano  frumenti  se  comparat  inter 
grana,  et  ligno  vitis  inter  ligna? 

Respondeo;  Hoc  est  propter  corpus  verum  et 
Resp.  mystieum.  Verum  corpus  Christi  verus  cibus  est , 

Raiio  1.  et  verus  sanguis  est  verus  potus  K  Quia  igitur  ex 
granis  frumenti  flt  panis  optirae  reficiens,  et  ex  vite 
vinum  optime  potans;  ideo  comparavit  se  viti  et  grano. 
Et  inde  est,  quod  in  his  duabus  speciebus  Sacramen- 

Ratio  2.  tum  altaris  conficitur.  —  Alia  ratio  est  propter  cor- 
pus  mysticum,  quia,  sicut  ex  purissirais  granis  fru- 
naenti  et  acinis  uvae  conficitur  panis  et  vinum ;  sic 
ex  puris  fidelibus  corpus  Christi  mysticura  *. 

15.  Quaest.  III.  Item  quaeritur,  secundum  quam 
naturam  Christus  sit  vitis,  utrum  secundum  divinam, 
aut  secundum  humanam.  —  Et  quod  secundum  hu- 
manam,  dicit  Augustinus  ^:  «  Unius  naturae  sunt  vi- 
tis  et  palmites;  propter  quod,  cum  esset  Deus,  cu- 
ius  naturae  non  sumus,  factus  est  homo,  ut  in  illo 
esset  vitis  humana  natura,  cuius  et  nos  palmites  esse 
possemus » • 

Sed  Qontra  hoc  est:  1.  Quia  secundum  quod 
vitis  influit  in  palmites  humorem :  ergo  si  humorem 
gratiae  non  influit  nisi  solus  Deus  et  secundum  quod 
Deus  S  ergo  est  vitis  secundum  divimm  naturam. 

2.  Item,  in  hac  vite  omnes  Sancti  ab  Abel  usque 
ad  ultimura  iustum  manserunt  et  processerunt  ^ ;  sed 
Christus  secundum  humanam  naturam  secutus  est 
Abel:  ergo  non  fuerunt  in  eo  palmites  secundum 
humanam  naturam. 

Respondeo  :  Intelligendum  est ,  quod  quaedam 
Resp.  cam  dicuutur  dc  Christo  secundum   divinam   naturam 

distinctione.  .,  j      •••i       •  j*         ±  i_  ^        *      i. 

pure,  ita  quod  nihilommus  dicuntur,  abstracta  hu- 
mana  natura  ®,  sicut  esse  aeternura  et  impassibilem; 
quaedam  secundum  humanam  pure ,  sicut  esse  mor- 


talem  et  passibilem ;  quaedam  secundum  humanam, 
prout  unita  divinae,  vel  e  converso,  ut  esse  media- 
torem.  Nam  si  tantum  Deus,  iam  non  mediator;  si 
tantura  homo,  iam  non  mediator;  si  Deus  et  homo, 
iam  mediator '.  Et  secundum  hoc  vitis  est  et  caput 
Ecclesiae  secundum  quod  mediator.  Ideo  quod  dicitur 
vitis,  hoc  non  est  secundum  humanam  naturam 
pure,  sed  secundum  quod  coniuncta  est  divinae  in 
unitate  hypostasis.  Et  propter  unitatem  hypostasis 
Christus  est  obiectum  fidei  secundum  ulraraque  natu- 
ram ,  unde  in  quantum  crediraus  Deum  et  hominem  ^. 
Et  quia  sine  hac  fide  implicita  vel  explicita  nuUus  fuit 
salvus,  humor  gratiae  ab  hac  vile  in  omnes  Sanctos 
redundavit. 

2.  Et  sic  patet,  quomodo  fuit  vitis  respectu  prae-  Ad  % 
cedentium  et  sequentium ;  unde  ^  et  qui  praeibant  et 
qui  sequebantur  clarnabant :  Hosanna  Filio  David. 
[Jnde  optime  signalus  est  Christus  per  botrum ,  qui  al- 
latus  est  de  terra  promissionis ,  Numerorum  decimo 
tertio  *^,  quem  aflferebant  in  humeris ,  et  qui  praei- 
bant  portabant,  sed  non  videbant;  sequentes  porta- 
bant  et  videbant. 

16.  Quaest.  IV.  Item  quaerit  Augustinus^^  de 
hoc  quod  dicit:  Vos  mundi  estis  propter  sermonem- , 
quem  locutus  sum  vobis ;  quia  sermo  est  exterius , 
munditia  interius.  Quomodo  ergo  potest  exterior  sermo 
interius  mundare? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  hoc  vel  est  pro-  Resp. 
pter  fidem,  vel  propter  fidei  Saeramentum:  pro- 
pter  fidem,  quia  ^^  fides  ex  auditu,  quae  cor  puri- 
flcat;  propter  fidei  Sacramentum,  quod  est  bapti- 
smus.  Unde  Augustinus  ^*:  «  In  aqua  verbum  mundat; 
detrahe  verbum,  quid  est  aqua  nisi  aqua?  Accedit 
verbum  ad  elementum,  et  fit  Sacramentum » .  Istud 
autem  verbum  fidei  et  Sacramenti ,  etsi  sit  exterius. 


*  Ut  insinuatur  supra  6,  56. 

*  Augusl,  in  loan.  Evang.  tr.  26.  n.  17:  Dominus  noster 
lesus  Christus  corpus  et  sanguinem  suum  in  eis  rebus  com- 
mendavit,  qnae  ad  unum  aiiquid  rediguntur  ex  muKis.  Nam- 
que  aliud  in  unum  ex  multis  granis  confit,  aliud  in  unum  ex 
raultis  acinis  confluit.  Gfr.  IV.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  VUL  c,  7, 
et  Comment.  d.  4i.  p.  II.  a.  1.  q.  4. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  80.  n.  !. 

*  Psalm.  83,  12  :  Gratiam  et  gloriam  dabit  Dominus. 
August.,  in  loan.  Evang,  Ir.  81 .  n.  3 :  Quamvis  autem  Christus 
vitis  non  esset,  nisi  homo  esset;  tamen  istam  gratiam  palrai- 
tibus  non  praeberet,  nisi  etiam  Deus  esset. 

®  Glossa  ordinaria  in  Coloss.  1,  18:  Qui  est  prmcipium, 
Ecclesiae  secundum  Divinitalem,  id  est  fundator  Ecclesiae, 
quia  omnes  iustos,  qui  ab  Abel  usque  ad  ultimum  iustum  ge- 
nerantur,  virtute  Divinitalis  et  misericordiae  suae  dono  illumi- 
navit  (cfr.  tom.  lU.  pag.  284,  nota  9.).  Pelr.  Lombardus,  in 
hunc  locum ,  istis  verbis  haec  praemittit :  Sed  cum  Ecclesia  ab 
Abel  coeperit  [cfr.  tom.  IV.  pag.  184,  nota  8,],  quomodo  homo 
Chrislus  caput  est  eorum  qui  tunc  fuerunt  ? 

*  Ed.  cum  Gorrano:  dicantur  de  eo,  abstracta  humam. 
'  Cfr.  III.  Sent.  d.  19.  a.  2.  q.  2. 

*  Glossa  ordinaria  in  Coloss.  1,  18.  (cfr.  supra  nota  5.) 
subiungit:  Secundum  humanitatem  etiam    potest   dici  pnnci- 

pium  Ecclesiae ,  quia  super  fidem  humanitatis  eius  fundata  est. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VL 


—  De  seq.  propositione  cfr.  supra  pag.  171,  nota  4.  et  pag.  255, 
nota  11.  —  Superius  pro  in  quanium  credimus  CF,  ed.  et 
Gorranus  credimus  in  Christum, 

®  Sicul  dicitur  Marc.  11,  9.  (cfr.  Matth.  21,  9,  quem  al- 
legat  ed.).  Beda,  in  hunc  locum :  Praecessit  quidem  ludaicus 
populus,  secutus  est  gentilis.  Et  quia  omnes  electi...  in  Me- 
diatorem  Dei  et  hominum  crediderunt  et  credunt,  qui  praeeunt 
et  qui  sequuntur  hosama  clamabant. 

"  Vers.  24 ,  in  quem  locum  Beda :  Botrus  autem  iUe  pen- 
dens  de  ligno  Christus  est  pendens  de  Ugno  crucis ..  Duo  ve- 
ctores  [Vulgata:  quem  portaverunt  in  vecte  duo  viri']  duo 
popuU  sunt :  prior  ludaicus  Christo  dorsum  et  non  faciem  de- 
dit,  et  quem  in  Lege  portabat  non  videbaL..  Posterior  populus 
gentium  est,  qui,  in  Chrlstum  credens  et  semper  illum  portans, 
videt  et  quasi  servus  dominum  sequitur  etc.  Cfr.  supra  c.  1. 
n.  41.  et  42. 

*'  In  loan.  Evang.tr.  80.  n.  3:  Quarenonait:  Mundi  estis 
propter  baptismum,  quo  loti  estis,  sed  mi:  proptet*  verbum, 
quod  locutus  sum  vobis  ? 

"  Ut  dicitur  Rom.  10,  17.  —  AcL  15,  9:  Fide  purificans 
corda  eorum. 

^*  In  loan.  Evang.  Ir.  80.  n.  3;  ibid.  habetur  etiam  seq. 
sententia  AugusL,  ubi  tamen  post  quia  creditur  plura  addun- 
tur;  allegatur  Rom.  10,  9:  Se  confitearis  in  ore  tuo  Dominum 
lesum  et  in  corde  etc. 

67 


450 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV. 


tamen  mundat ,  ut  dicit  Augustinus ,  «  nori  quia  di- 
citur,  sed  quia  creditur;  ad  Romanos  decimo:  Si 
cmfitearis  in  07'e  tuo,  ascendisse  in  caeluni  Dominum, 
ei  in  corde  tuo  credideris ,  quia  Deus  excitavit  ilr 
lum  a  mortuis,  salvus  erisv>, 

17.  Quaest.  V.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Pater  tollet  omnem  palmitenn  non  ferentem  fruclum, 

Aut  tollet  de  vite,  aut  tollet  de  vita.  De  vite, 
non,  quia  nuUum  Pater  a  Filio  suo  separat;  aut  si 
tollit,  quomodo  toUit  de  vite  ?  quia  qui  non  operatur 
bonum  hoc  ipso  separatus  est  a  vite,  Christo,  quia 
gratiam  non  habet ,  iramo  perdit.  —  Si  de  vita ;  istud 
falsum  est,  quia  plus  vivunt  maU  quam  boni,  ut 
videmus.  —  Item ,  honos  etiam  toUit  de  vita  corporali 
sicut  malos, 

Respondko  :  Dicendum ,  quod  pahnites  a  Christo 
Resp.  trahunt  non  vitam  naturae,  sed  vitam  gratiae  et 
vitam  gloriae,  Dicitur  auferri  vel  separari  palmes 
Disiinciio.  ab  hac  vite  non  per  mortem  naturae,  sed  per  mor- 
tem  culpae,  vel  damnationis  extremae.  Unde  pal- 
mites  infructuosi  et  qui  in  vacuum  gratiam  Dei  reci- 
piunt  a  vite  separantur  m^'ito  suae  culpae  iudicio 
divinae  iustitiae  ;  unde  Apocalypsis  tertio  * :  Quia  te- 
pidus  eSj  incipiam  te  evomere;  quia  iusto  iudicio 
gratiam  non  apponit  eis  Deus.  ludicio  damnationis 
extre^nae  tollentur  et  in  ignem  mitteniur,  quando 
tempus  merendi  praecluditur ;  unde  dicit:  tollet,rmi 
quia  statim  auferat ,  cum  locum  poenitendi  tribuat  ^ 

IS.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit:  Sicui  dilexit  me  Pater,  et  ego  dilexi  vos, 

CoNTRA  hoc  est,  quia  dilectio  Patris  est  natura- 
lis ;  dilectio  Filii  ad  nos  est  pure  gratuita :  ergo  non 
videtur  similitudo.  Quaeritur  ergo:pro  quanto  dicit: 
Sicut  dilexit  me  Pater  etc.  ? 

Respondeo:  Dicendum,  quod,  sicutdicit  Richar- 
Resp.  dus  de  sancto  Victore  ^  in  divinis  est  amor  pure 
Trii^iexmoT.graluitus ,  debitus  et  ex  utroque  permixtus.  Amor 
Patris  ad  Fihum  est  pure  gratuitus,  quia  Pater  dat 
Filio  et  nihil  recipit.  Amor  vero  Spiritus  sancti  ad 
Patrem  et  Filium  est  pure  debitus ,  quia  tantum  re- 
cipit.  Amor  vero  Filii  ad  Patrem  est  debitus,  quia 
recipit;  ad  Spiritum  sanctum  gratuiius,  quia  dat. 
Quoniam  igitur  Filius  dilexit  nos  graiuito  pure, 
ideo  amorem,  quo  diligit  nos ,  comparat  amori  Patris 
ad  se*. 


Secundo  hortator  disoipulos  ad  dilectionem  axnicoram. 

19.  Hoc  est  praeceptum  meum,  Postquam  hor- 
tatus  est  Dominus  ad  dilectionem  Dei ,  hic  secundo 
hortatur  ad  dilectionem  fratris  et  amici^,  et  hoc 
quidem  facit  per  hunc  modum.  Primo  ad  dilectionem  nivisio  in  3 
fraternam  astringit  intuitu  obedientiae ;  secundo ,  in- 

tuitu  divinae  amicitiae ;  ter tio,  intuitu  remuneratio- 
nis  a£terna^. 

(Vers.  12.).  Astringit  primo  praecepto  obedien-  oe  primo. 
tiae,  innuens,  hoc  esse  omnino  in  voluntate  sua  tan- 
quam  praecipuum;  propter  quod  dicit:  Hoc  est  prae- 
ceptum  m^um,  ut  diligatis  invicem;  unde  supra 
decimo  tertio  ^ :  «  Mandatum  novum  do  vobis ,  ut  di- 
hgatis  invicem  ».  Et  modus  subiungitur:  Sicut  dikxi 
vos,  «  non  verbo  vel  lingua,  sed  opere  et  veri- 
tate  »,  sicut  ego  vos.  Et  quod  ipse  opere  dilexerit 
eos,  monstrat: 

20.  (Vers.  13.).  Maiorem,  inquit,  hac  dileciio- 
nem  nmio  habei,  quam  ut  animam  suam  pmat 
quis'^  pro  amicis  suis;  quasi  dicat:  nihii  plus  pot- 
est  facere  quam  vitam  dare ,  quae  omnibus  carior 
est ;  ad  Ephesios  quinto :  «  Chrislus  dilexit  nos  et 
tradidit  semetipsum  pro  nobis  oblationeoi  et  hostiam 
Deo  in  odorem  suavitatis  » .  Et  haec  fuit  vehementis- 
sima  dilectio,  non  soium  in  Christo,  qui  tradidit  se 
et  animam  suam,  sed  in  Patre;  unde  ad  Romanos 
octavo:  «  Qui  ppoprioFiho  non  pepercit,  sed  pro  no- 
bis  omnibus  tradidit  illum ;  quomodo  non  etiam  cum 
illo  omnia  nobis  donavit»? 

Unde  notandum,  quod  magna  est  dilectio,  qua  Diiectioma- 
mater  dihgit  fllium ;  super  hanc  dilexit  nos  Christus ; 
Isaiae  quadragesimo  nono  ^ :  «  Nunquid  oblivisci  pot- 
est  mulier  infantem  suum,  ut  non  misereatur  filio 
uteri  sui?  Et  si  illa  oblita  fuerit,  ego  tamen  non 
obhviscar  tui ».  —  Maior,  qua  uxor  virum,  et  su-  Maior. 
per  hanc  Christus;  leremiae  tertio  ^:  «  Vulgo  dicitur: 
Si  dimiserit  vir  uxorem  suam,  et  recedens  ab  eo 
duxerit  virum  alterum ;  nunquid  revertetur  ad  eum 
ultra?  Tu  autem  fornicata  es  cum  amatoribus  mul- 
tis;  tamen  revertere,  et  ego  suscipiam  te  ».  —  Ma-  Maxima. 
xima  animae  ad  corpus;  et  super  hanc  dilexit  nos; 
leremiae  duodecimo^®:  «  Reliqui  domum  meam,  di- 
misi  hereditatem  meam,  dedi  dilectam  animam  meam 
in  manus  inimicorum  eius».  Et  ideo  verum  est  il- 


^  Vers.  16.  Cfr.  supra  c.  9.  n.  55.  in  flne. 

*  Hilar.,  IX.  de  Trin.  n.  55,  dicit,  quod  Pater  agricola 
huius  vitis  sit,  «  cuius  inutiles  atque  inferaces  palmites  de- 
secans,  deputaret  arsuros  ».  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  8 1 .  n.  3 :  Unum  de  duobus  palmiti  congruit :  aut  vitis ,  aut 
ignis:  si  in  vite  non  esl,  in  igne  eriti  ut  ergo  in  igne  non 
sil,  in  vite  sit. 

«  Libr,  V.de  Trin.  c.  16-20;  cfr.  eiusdem  de  Quibusdam  Du- 
biis  in  Apostolo,  Patrolog.  Lat.  t.  196.  col.  682,  et  tom.  L  pag.  1 25, 
nola  7.  —  Inferius  e  codd.  et  Gorrano  supplevimus  Amor  vero 
SpirUus...  quia  tantum  rccipit,  Post  Amor  vero  Filii  ed.  prosequi- 
tur  est  ex  ntroque  pet*miwtus;  ad  Pati*m>  enim  est  debitus  etc. 


*  Vide  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  82.  n.  2:  Non  aequa- 
litatem  naturac  ostendit  nostrae  et  suae,  sicut  est  Patris  et 
ipsius,  sed  gratiam,  qua  mediator  Dei  et  homimm  est  homo 
Christus  lesus  [1.  Tim.  2,  5.]. 

*  Cfr.  supra  n.  1. 

*  Vers.  34;  sequitur  L  loan.  3,  18. 

'  Vulgata  omitlit  in  hac  propositione  quam»  —  Subinde 
allegantur  Eph.  5,  2.  et  Rom.  8,  32. 

*  Vers.  <5. 

'  Vers.  I,  ubi  Vulgata  post  ifltra  plura  addit. 

*^  Vers.  7.  —  Sequitur  Cant.  8,6.  Cfr.  infra  n.  26.  et  27. 


COMMENT.  IN  IO\NNEM  C.  XV. 


431 


lud  Canticorum  ultimo :   «  Fortis  est  ut  mors  dile- 

ctio  »  etc. 

21.  (Vers.  14,).  Vos  amici  mei  estis.  Hic  se- 
De  secando.  cundo  hortatur  ad  dilectionem  mutuam   intuitti  di- 

vinae  amicitiae;  unde  offert  amicitiam  suam  his  qui 
servant  praecepta  sua,  ut  iuxta  Domini  praeceptum 
invicem  diligant;  propter  quod  dicit:  Vos  amicimei 
esiis,  si  feceritis  qtme^  praecipio  vobis.  Magnum 
quid  promittit,  cum  amicitiam  promittit.  Augustinus: 
«Magna  est  dignatio  Domini,  cum  nos  amicos  vocare 
dignatus  est» ,  cum  sit  amicus  nomen  paritatis;  «  est 
enim  amicitia  divinarum  humanarunique  rerum  pari 
cum  voluntate  consensio  » .  Si  enim  sapientia  araicos 
Dei  constituit ;  Sapienliae  septimo  ^ :  «  In  animas  san- 
ctas  se  transfert  et  amicos  Dei  constituit » ;  quanto 
magis  dilectio?  UB,ec  dilectio  probatur  in  opere;  ideo 
dicit:  Amici  estis,  si  feceritis  quae  ego  praecipio, 
ex  amore  ut  amici,  non  ex  timore  ut  servi,  quia 
non  estis  vocati  in  servitutem;  propter  quod  dicit: 

22.  (Vers.  IS.).  lan  non  dicam  vos  servos, 
licet  prius  fueritis ;  ad  Romanos  octavo  ^ :  «  Non  ac- 
cepistis  spiritum  servitutis  iterum  in  timore,  sed  spi- 
ritum  adoptiouis  filiorum  » .  Et  per  signum  hoc  osten- 
dit:  Quia  servus  nescit,  quid  faciat  Dominus  eius; 
vos  autem  non  sic ;  ideo  dicit :  Vos  autem  dixi  ami" 
cos,  quia  omnia,  quaecumque  audivi  a  Patre  meo, 
nota  feci  vobis.  Hoc  signum  magnae  amicitiae,  reve- 
latio  secretorum;  ad  Ephesios  primo*:  «Notum  fe- 
cit  nobis  sacramentum  voluntatis  suae  » ;  Matthaei 
decimo  tertio :  «  Vobis  datum  est  nosse  mysteria  re- 
gni  Dei »  etc. 

23.  (Vers.  16.).  Non  vos  me  elegistis.  Hic  tertio 
De  tertio.  hortatur  ad  dilectionem  intuitu  remunerationis  aeter- 

nae,  ad  quam  per  praedestinationem  aeternam  vocati 
erant,  non  per  se  venerant.  Propterea  dicit:  Non  vos 
me  elegistis ,  sed  ego  elegi  vos ;  ad  Ephesios  primo  ^ : 
«  Elegit  nos  ante  mundi  constitutionem,  ut  essemus 
sancti  et  immaculati  in  conspectu  eius  in  caritate ;  qui 
praedestinavit  nos  in  adoptionem  filiorura  per  lesum 
Christum  in  ipsum ,  secundum  propositum  voluntatis 
suae».  Ad  quid  elegerit,  subdit:  Etposui  vos,  ut  ea- 
tis  et  fructum  afferatis,  in  aliorum  conversione;  quod 
fit  per  praedicationem  verbi  Dei,  quodest  tanquam  se- 
men,  quod  fructum  affert,  quando  recipitur  in  terram 
bonam ;  unde  Lucae  octavo  * :  «  Quod  vero  in  terram 
bonam,  hi  sunt,  qui  corde  bono  et  optimo  audiunt 


man' 


verbura  et  fructum  afferunt  in  patientia  » ;  primae 
Petri  primo:  «  Renali  non  ex  semine  corruptibili,  sed 
incorruptibili ,  per  verbum  Dei  vivi  et  perraanentis  in 
aeternum  » .  Et  fruetus  vester  maneat ,  ad  vestram 
salutera  et  consolationem  per  divinam  remuneratio- 
nem;  et  subiungitur  remuneratio:  Ut  quodcumque 
petieritis  Patrem  in  nomine  meo,  id  est,  quod  sit 
ad  vestram  salutem,  det  vobis.  Hoc  autem,  quodest 
petendum ,  est  nostra  salus ;  unde  Matthaei  sexto  ' : 
«  Quaerite  primum  regnum  Dei  et  iustitiam  eius,  et 
haec  omnia  adiicientur  vobis  ».  Sic  petebat  illa  san- 
cta  anima  in  Psalmo:  «  Unam  petii  a  Domino,  hanc 
requiram,  ut  inhabitera  in  domo  Domini  omnibus 
diebus  vitae  meae  ».  Et  intuitu  huius  remunerationis 
debent  mandatum  Christi  servare ;  ideo  illud  iterat : 
24.  (Vers,  17.).  Haec  mando  vobis ,  ut  diliga- 
tis  invicem,  Mandatum  dilectionis  dicitur  quasi  manu  ^datuS! 
datum ,  quia  exemplo  suo  dedit ;  ideo  supra  decimo 
tertio  ® :  «  Mandatum  novum  do  vobis ,  ut  diligatis 
invicem  » ;  et  primae  ad  Thessalonicenses  quarto : 
«  De  caritate  fraternitatis  non  habemus  necesse  scri- 
bere  vobis;  ipsi  enim  vos  a  Deo  didicistis,  ut  dili- 
gatis  invicem  » . 

QUAESTIONES. 

23.  Quaest.  I.  Sed  quaerit  Gregorius  ^  primo  de 
hoc  quod  dicit:  Hoc  est  praeceptum  meum,  ut  di- 
ligatis  invicem :  « Cum  cuncta  divina  eloquia  do- 
rainicis  sint  plena  praeceptis,  quid  est,  quod  de 
dilectione  singulariter  dicit :  Hoc  est  praeceptum 
meum  »  ? 

Et  respondet ,  quod  «  divina  praecepta  multa  ^®*p- 
sunt  et  unum:  multa  per  diversitatem  operis,  unum 
in  radice  dilectionis  ».  Et  dilectionem  y^adicem  6\- 
cit ,  «  quia  non  habet  viriditatem  ramusculus  boni 
operis,  nisi  manserit  in  radice  dilectionis ».  Quia  ergo 
raandata  ad  praeceptum  dilectionis  referuntur,  in  quo 
omnia  uniuntur  et  impientur;  inde  est,  quod  dicit; 
Hoc  est  praeceptum  meum,  singulariter. 

26.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Maiorem  hac  dilectionem  nemo  habet,  quam  ui 
animam  suam  ponat  quis  pro  amicis  suis. 

Contra:  1.  Ex  parva  caritate  alius  facit,  alius 
ex  maiori  potest  mori  pro  amico ;  quid  est  ergo ,  quod 
dicit  maiorem? 


*  Vulgala  addit  ego.  —  Sententia  August.  habelur  in  loan. 
Evang.  tr.  85.  n.  1 :  «  Magna  dignatio...  Sed ,  ut  dixi ,  ista  di- 
gnatio  est ,  ut  Dominus  quos  novit  servos  suos  dignetur  dicere 
amicos  suos  ».  Subinde  sequitur  definitio  amicitiae  ex  Cicerone, 
lib.  de  Amicitia,  c.  6;  cfr.  tom.  I.  pag.  857,  nota  3. 

*  Vers.  27.  —  Inferius  Vulgata  legit:  Vos  amici...  prae- 
cipio  vobis, 

*  Vers.  1 5.  Cfr.  Gal.  4 ,  5.  et  II.  Tim.  1,7, 

*  Vers.  9;  cfr.  v.  11.  —  Subinde  allegatur  Matth.  13,  U. 
Cfr,  II.  Sent.  d.  29,  a.  2.  q.  4 .  ad  5.  —  Superius  pro  magnae 
plures  codd.  magnum» 

^  Vers.  4,  seq.  Cfr.  supra  Comment.  in  Sap.  4,  15.  in  fine. 
—  Superius  post  ad  qtiam  codd.  omittunt  per  praedeslinationem. 


*  Vers.  15.  —  Sequilur  I.  Petr.  1,  23.  —  Gregor.,  H. 
Homii.  in  Evang.  homil.  27.  n.  5:Posm/,  ad  gratlam  plantavi, 
ut  eatis ,  Yolendo  f  fructum  ajferatis,  operando.  Eatis  enim  vo- 
lendo,  dixi,  quia  velle  aliquid  facere  iam  menle  ire  est.  Qua- 
lem  vero  fructum  afferre  debeanl,  subditur:  Et  fructus  vester 
maneat  etc. 

^  Vers.  33.  —  Subinde  allegatur  Ps.  26,  4. 

*  Vers.  34.  —  Sequitur  I.  Thess.  4,9.  —  Isidor.,  V.  Ety- 
molog.  c.  24.  n.  20:  Mandaium  dictum,  quod  olim  in  com- 
misso  negotio  alter  alteri  manum  dabat. 

®  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  27.  n.  4,  ubi  etiain  re- 
sponsio  seq.  habetur,  in  qua  pro  ramusculus  textus  originalis 
ramus. 


452 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV. 


2.  Item,  in  patria  erit  multo  maior  caritas, 
quam  sit  in  via;  quid  est  ergo,  quod  dicit  maiorem 
cariiaiem  etc? 

Respondeo,  quod  hoc  non  dicitur  quantum  ad 
Resp.  habitum  caritatis,  vel  aetum  eius  praecipuum;  sed 
quantum  ad  sigmm  vel  effectum^  quia  hoc  est 
praecipuum  signum  dilectionis  ^ 

27.  Quaest  III.  Sed  tunc  obiicitur:  quia  maius 
est  pro  inimico  mori  quam  pro  amico:  ergo  adhuc 
non  est  maximum  signum  dilectionis  mori  pro  amico; 
unde  arguit  Apostolus  ad  Romanos  quinto  ^  per  locum 
a  minori:  Si,  cum  inimici  essemus,  reconciliati  su- 
mus  Deo  per  mortem  Filii  eius;  multo  magis  re- 
conciliati  salvi  erimus  in  vita  ipsius. 

Ad  hoc  respondet  Gregorius  ^,  quod  hoc  nomen 

Resp.  1.  amicis  non  tantum  supponit  pro  his  qui  Dominum 

diligebant,  sed  etiam  pro  inimicis,  quia  amici  Do- 

mini   erant,   quoniam   Dominus   eos  amabat,  dum 

pro  eis  animam  suam  ponebat. 

Vel  intelligendum ,  quod  Dominus  loquebatur  de 
Resp.  %  dilectione  amicorum,  et  quantum  ad  illam  dilectionem 
nuUummaius  sigmim  quam  mori  pro  amico;  similiter 
quantum  ad  dilectionem  inimicorum  veram;  nam  nul- 
lum  maius  signum  quam  mori  pro  inimico.  Unde  non 
notatur  hic  excessus  simpliciter,  sed  in  genere^. 

28.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  lam  non  dicam  vos  servos, 

Contra:  L  Matthaei  vigesimo  quinto^:  Euge, 
serve  bone  et  fidelis;  et  si  vocat  beatificandos  ser- 


vos,  quid  est  ergo,  quod  dicit:  Non  dicam  vos 
servos ? 

2.  Item ,  supra  decimo  tertio  ^  dixit  se  dominum 
eorum:  ergo  a  relativis  et  illos  dixit  servos. 

Responoeo:  Dicendum,  cpioAseiDus  dicitur  du-  Resp.cam 
pliciter:  uno  modo,  prout  dicit  obedientiam  et  sub- 
iectionem ;  et  sic  servus  non  distinguitur  contra  ami- 
cum,  et  sic  omnes  amici  Dei  sunt  servi  eius.  Alio 
modo  servus  dicitur  serviliter  timens;  et  talis,  qui 
solo  timore  servit,  amicus  non  est;  et  de  tali  hic 
loquitur,  quia  nolebat,  quod  mandata  eius  serviliter 
implerent,  sed  potius  amicabiliter  '^. 

29.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Omnia,  quaecumque  audivia  Paire  meo,  nota 
fecivobis.  —  Contra:  Audivit  Filius  a  Patre  infinita, 
ergo  nota  fecit  inGnita. 

Respondent,    quod  non  loquitur   de  his  quaeResp.  i. 
audivit  secundum  quod  Deus,  sed  secundum  quod 
horao  ^. 

y  Obiieitur  tunc:  quia  diem  iudicii  homo  Christus  obucitar. 
novit ,  tamen  discipulis  revelare  noluit  ^.  —  Propter  Repucatur. 
hoc  respondent  ultra,  quod  omnia  pertinentia  ad  sa- 
lutem.  —  Contra :  infra  decimo  sexto  ^^ :  A  dhuc  midta  contra. 
habeo  vobis  dicere,  quae  non  potestis  portare  modo; 
et  constat,  quod  ad  eorum  salutem:  ergo  etc. 

Respondet  Augustinus  ^^ :  Omnia  nota  fecit ,  id  Resp.  2. 
est,  disposuit  nota  facere;  sic  enim  frequenter  loqui- 
tur  Scnptura ,  ponens  praeteritum  pro  futuro  in  si- 
gnum  certitudinis.  —  Vel:  omnia  necessaria  ad  salu-  Resp.  3. 


^  Glossa  interlinearis  in  hunc  locum :  Ponere  animam  pro 
dmicis  non  est  dilectio,  sed  effectus  dilectionis.  Cfr.  I.  Sent. 
d.  17.  p.  l.  dub.  7:  Hoc  [Dominus]  dicit  quantum  ad  signum 
et  exteriorem  ostensionem.  Vide  etiam  U.  Sent.  d.  28.  a.  1. 
q.  3.  ad  5. 

*  Vers.  \  0.  —  Bemard. ,  Serm.  de  passione  Domini ,  in 
ferja  IV.  hebdomadae  sanctae ,  n.  4 :  Tu  maiorem  habuisti ,  Do- 
mine,  ponens  eam  eliam  pro  inimicis.  Cura  enim  adhuc  ini- 
mici  essemus,  per  mortem  tuam  et  tibi  reconciliati  sumus  et 
Patri. 

*  Libr.  n,  Homil.  in  Evang.  homU.  27.  n.  2:  Mori  etiam 
pro  inimicis  Dominus  venerat,  et  tamen  positurum  se  animam 
pro  amicis  dicebat,  ut  profecto  nobis  ostenderet,  quia,  dum. 
diligendo  lucrura  facere  de  iniraicis  possumus ,  etiam  ipsi  amici 
sunt,  qui  persequuntur.  —  Inferius  respicitur  loan.  10,  15: 
Animam  meam  pono  pro  ovibus  meis. 

*  Ariscot. ,  V.  Metaph.  text.  21.  (IV.  c.  1 6.) :  Quaedam  [di- 
cuntur  perfecta],  eo  quod  secundum  bene  in  nullo  deflciunt 
nec  habent  m  aliquo  genere  excessum,  nec  est  quidquam  extra; 
quaedam,  eo  quod  omnino  m  unoquoque  genere  exces^um  non 
habent,nec  quidquam  est  extra.  Cfr.  HL  f3ent*  d.  30.  q.  6,  ubi 
inquirilur  :  Utrum  sit  maioris  perfeclionis  et  meriti  diHgere  ami- 
curo,  an  diligere  inimicum. 

^  Vers.  21. 

«  Vers.  ia-l5.  —  Boeth.,  HI.  de  Differentiis  topic,  hanc 
maximam  pro  loco  a  relativis  statuit:  «  In  rdativis  autem  abs- 
que  se  relativa  esse  non  posse».  Cfr.  Aristot.,  de  Praedicam. 
c.  de  his  qvae  ad  aliquid  (i.  e.  relativis),  ubi  etiam  occurrit, 
quod  converti  possint :  servua  domini  servns ,  et :  dominus  servi 
dominus, 

'  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  85.  n.  3 :  Sicut  enim  duo 


sunt  timores,  qui  faciunt  duo  genera  timentium ,  sic  duae  sunt 
servitutes,  quae  faciunt  duo  genera  servorum,  Esttimor,  quem 
perfecta  caritas  foras  mittit  [i.  loan.  4,  18.],  et  est  alius  timor 
Qd&im  i  permmms  in  saeculum  saeculi  IPs.  18,  10.]...  In  illo 
tiraore,  quem  foras  caritas  mittit,  est  etiam  servitus  simul  fo- 
ras  cum  ipso  timore  mittenda ;  utrumque  enim  iunxit  Aposto- 
lus  [Rom.  8,  15.],  hoc  est  servitutem  el  tiraorem,  dicendo: 
Non  enim  accepistis  spiritum  servituUs  iierum  in  timore.  Ad 
hanc  servitutem  servum  pertinentem  intuebatur  et  Dominus  di- 
cens:  lam  non  dico  vos  servoSf  quia  servus  nescit,  quid  fa- 
ciat  dominus  eius.  Non  utique  ille  servus  pertinens  ad  timorem 
castum,  cui  dicitur  [Matth.  25,  2t.] :  Etige,  serve  bone,  inira  in 
gaudium  Domini  tui  etc.  Cfr.  lU.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XXXIV. 
c.  4.  seqq.,  et  ibid.  Comment.  p.  U,  per  totara. 

*  Hanc  et  seq.  responsionem  insinuat  Glossa  interlinearis : 
Qmecumque  audivi,  ego  homo  ad  opus  hominum. 

*  Vide  Matth.  24 ,  36 ,  de  cuius  expositione  cfr.  tom.  IIK 
pag.  304,  nota  9.  et  tora.  IV.  pag.  989,  nota  4.  —  Seq.  re- 
sponsionem  exhibet  S.  Doctor  IV.  Sent.  d.  48.  a.  1 .  q.  4.  ad  2. 
•^  Inferius  post  salutem  ed.  cum  Gorrano  addit  eis  revelavmnt. 

^^  Vers,  12. 

^^  In  loan,  Evang.  tr.  86,  n.  1 :  Sed  nimirum,  quod  faetu- 
rus  est,  fecisse  se  dicit,  qui  ea  quae  futura  svnt  fecit  [isai. 
45,  t1.  secundum  Septuaginta;  cfr,  supra  pag.  436,nota  1.]. 
Sicut  enira  dicit  per  Prophetam  [Ps.  21,  18.]:  Foderunt  ma- 
nu^  meas  et  pedss  meos,  nec  ait:  fossuri  sunt,  velut  praeterita 
dicens,  et  ea  tamen  futura  praedicensj  ita  et  hoc  loco  ait, 
omnia  se  nota  fecisse  discipuUs,  quae  se  novit  nota  esse  fa- 
cturum  in  illa  plenitudine  scientiae,  de  qua  dicit  Apostolus 
[1.  Cor.  13,  10,]:  Cum  autem  venerit  quod  perfectum  est, 
quod  ex  parte  e$t  evacuabitur  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XV. 


453 


tem,  secundum  quod  capere  poterant*.  —  Et  sic  pa- 
tent  omnia. 

30.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  faoc  quod  di- 
cit:  Non  vos  me  ekgistis. 

CoNTR A :  1 .  Deuteronomii  vigesimo  sexto  ^ :  Do^ 
minum  ekgisti,  ut  sit  tibi  Deus. 

2.  Item,  si  meritum  liberi  arbitrii  consistit  in 
electione  ^,  quomodo  merebantur,  si  ipsum  non  ele- 
gerant  ? 

Respondeo  :  Quod  hoc  intelligendum  est :  primo, 

Resp.  quia  nou  primo  nos  eligimus  Dominura ,  sed  secundo ; 

quia  ipse  prius  ^\e>%\i  praedestinando  et  postmodum 

eligit  ex  aliis  vocando,  sed  nos  postmodum  eligimus 

vocationi  conseniiendo  \ 

Teitio  hoTtatur  disoipulos  ad  tolerantiam  inimicorum. 

31.  Si  mundus  vos  odit  etc.  Haec  est  tertia 
pars  capituli  ^,  in  qua  Dominus  hortatur  ad  toleran- 
tiam  inimieorum  persequentium;  et  hoc  quidem  fa- 

oivisioin  5  cit  pcr  hunc  modum.  Primo  praedicit  mundi  inimi-^ 

membra.  j      ^  •    • 

cttmm;  secundo  vero,  ex  hoc  proceaentem  imu- 
riam;  tertio  vero  ostendit  persequentium  sive  odien- 
tium  malitiam ;  quarto  vero ,  suam  innocentiam ; 
quinto  vero  diseipulos  armat  ad  patientiam. 

(Vers.  18.).  Prmo  ergo  pra^edicit  mundi  inimi- 
oe  primo,  citiam ,  quao  f utura  erat  contra  membra  ad  exem- 
plum  capitis.  Fuerat  enim  odium  mundi  respectu 
capitis,  quod  est  Christus;  propter  quod  dicit:  Si 
mundus  vos  odit ,  scitote ,  id  est,  considerate,  quia 
me  priorem  vobis  odio  habuit.  Rationem  huius  odii 
assignavit  Dominus  supra  capitulo  tertio^:  «  Omnis, 
qui  male  agit,  odit  lucem  » ;  et  supra  septimo:  «  Me 
odit  mundus ,  quoniam  testimonium  illi  perhibeo , 
quod  opera  eius  raala  sunt  ».  Propter  hanc  eandem 
rationem  ostendit  odium  membrorum ;  .xmA^  rationem 
huius  odii  reddit :  quia  ipsi  disconveniebant  cum 
mundo ;  propter  quod  dicit : 

32.  (Vers.  19.).  Si  de  mundo  fuissetis,  id  est, 
in  mundo  mansissetis  per  pravam  consuetudinem ; 
mundus  quod  suum  erat  diligeret;  unde  supra 


septimo '  dicitur  mundanis:  « Tempus  autem  vestrum 
semper  est  paratum.  Non  potest  vos  odisse  mun- 
dus».  Quiavero  demundo  nonestis,  id  est  mun- 
danae  conversationis ;  sed  ego  elegi  vos  de  mundo, 
propterea  odit  vos  mundus.  IUud  odium  significa- 
tum  fuit  Genesis  vigesimo  septimo^  in  odio  Esau, 
ubi  dicitur:  «  Oderat  Esau  lacob  pro  benedictione , 
qua  benedixerat  ei  pater  eius».  Esau  mundanos  et 
reprobos  significat,  sed  lacob  electos. 

33.  (Vers.  20.).  Mementote  sermonis,  Hic  tan-  nesecando, 
gitur  secundum,  scilicet  iniuria,  eodem  modo,  quo 
inimicitia,  scilicet  capitis  primo  et  membrorum  pro- 
pter  caput  et  ad  exemplum  capitis.  Prbpter  quod 
diciU  Mementote  sermonis,  quem  dixi  ^  vobis :  Non 
est  servus  maior  domino  suo ;  supra  decimo  tertio : 
«Araen,  amen  dico  vobis:  Non  est  discipulus  supra 
magistrum,  nec  apostolus  maior  domino  suo».  Et 
ideo  arguit:   Si  me  persecuti  sunt,  et  vos  perse- 

.quentur.  Et  illud  est  consequens,  ut,  si  odiunt  et 
persequuntur  caput,  quod  etiam  membra,  Unde  Au- 
gustinus  ^^ :  «  Recusat  esse  in  corpore  qui  odium 
mundi  non  vult  sustinere  cum  capite  » .  De  persecu- 
tione  capitis  habetur  in  Psalmo:  «  Persecuti  sunt  ho- 
minem  inopem  et  mendicum  et  compunctum  corde  » . 
'Non  solum  persequentur  in  facto,  sed  contemnent  in 
corde:  Si  sermonem  meum  servaverunt,  et  vestrum 
seroabunt,  id  est,  sicut  meum  sermonem  contem- 
pserunt,  ita  et  vestrum ;  Lucae  decimo^^:  «  Qui  vos 
audit  me  audit,  et  qui  vos  spernit  me  spernit.  — 
Yelservaverunt,  id  est,  observaverunt  ad  calumnian-  Aiiier. 
dum ;  Matthaei  vigesimo  secundo :  «  Abeuntes  Phari- 
,saei  consilium  inierunt ,  ut  lesum  caperent  in  ser- 
mone»;  et  in  Psalmo:  «  Observabit  peccator  iustum  ». 
—  Et  etiam  persequuntur  mundani  caput  et  membra , 
non  persequuntur  caput  propter  meinbra ,  sed  e  con- 
verso  ;  unde  dicit : 

34.  (Vers.  21.).  Sed  haec  omnia  facient  vobis 
propter  nomen  meum,  scilicet  delendum,  pro  quo 
beati  estis;  unde  Matthaei  quinto  ^^:  «Beati  estis,  cum 
vos  perseculi  fuerint  homines  et  dixerint  omne  ma- 
lum  adversum  vos ,  mentientes  propter  me  » .  Ratio 


*  Ghrysost. ,  in  loan.  homil.  77.  (alias  76.)  n.  1 :  Cum  vero 
dicit  ommij  intelligas  ea  quae  audire  illos  oportebat.  Theo- 
phylact.,  in  loan.  15,  15:  Omnia  nota  fecit  eis,  quae  illi  pot- 
erant  audire  et  quorum  erant  capaces. 

2  Vers.  17. 

*  Cfr.  Damasc. ,  IL  de  Fide  orthod.  c.  22 ,  ubi  electio  tan- 
quam  uUimus  actus  voluntatis  in  ordine  intentionis  respectu 
finis  per  raedia  assequendi  assignatur,  et  definitur,  quod  «  ni- 
hil  est  aliud  nisi  e  duabus  rebus,  quae  proponuntur,  alterius 
prae  altera  susceptio  ».  —  Infra  post  intelUgendum  est^,  omit- 
tit  prmo. 

*  Secundum  Augusl.,  Jn  loan.  Evang.  tr.  86.  n.  2.  et  de 
Praedestinat.  Sanctorum,  c.  17.  n.  34.  Cft'.  I.  Sent.  d.  40.  a.  3. 
q.  1.  et  2.  —  Ed.  libere  consentiendo, 

*  Cfr.  supra  n.  I,  ex  quo  iectio  ed.  qmrta  pars  capituli 
reprobatur. 

*  Vers.  20;  sequitur  7,  7.  —  Maior  pars  codd.  legit: 
supra  proponendo  capiiulo  teriio. 


'  Vers.  6,  et  7.  Ed.  cum  uno  alteroque  cod.  et  Gorrano 
omiltit  V.  6 :  Tempus..^  paratum, 

^  Vers.  41.  —  Cfr.  Rom.  9,  13:  Sicut  scriplum  est  [Ma- 
lach.  1,  2.  seq.]:  lacob  dilexi^  Esau  autem  odio  habui.  Vide 
Hieron.,  1.  Cbmment.  in  Amos  2,  M.  seqq.,  et  August.,  Serm.  4. 
(alias  de  Diversis  44.)  c.  3,  n.  3.  seqq. 

•  Vulgata  sermonis  mei,  quem  ego  dixi.  —  Subinde  alle- 
gatur  loan,  13,  16,  In  quo  ed.  cum  Vulgata  Non  est  servits 
maior  domino  suo  pro  Non  est  discipulus  supra  magistrum, 
quae  verba  surata  sunt  ex  Luc.  6,  40.  ab  ed.  etiam  ailegato. 

*^  In  loan.  Evang,  tr.  87.  n.  2  :  «  Recusas  esse  in  corpore, 
si  non  vis  odium  raundi  sustinere  cum  capite  ».  Ita  legit  etiam 
ed.;  codd.  cum  Gorrano  exhlbent  textum  nostrum,  omisso  ta- 
men  mundi,  —  Sequitur  Ps.  108,  17,  quem  August.  exponit 
de  luda  et  ludaeis  Christum  elusque  membra  persequentibus. 

^^  Vers.  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matth.  22 ,  15.  et  Ps. 
36,  12. 

"  Vers.  11.  —  Subinde  allegantur  loan.  8,  19.  et  17,25. 


434 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


huius  est  caecilas  infidelitalis ;  unde:  quia  nesdunt 
eum  qui  misit  me ;  supra  octavo :  «  Neque  me  scitis 
neque  Patrem  meuai  scitis  »;  et  infra  decimo  septimo : 
«  Pater  iuste ,  mundus  te  non  cognovit  » . 

33.  (Vers.  22.).  Si  nm  venissem.  Hic  iam  ter- 

De  tertio.  tio  osteuditur  odimiium  et  persequentium  malitia, 
Ostendit  ergo  eorum  malitiam  inexcusabilem  tum  per 
ea  quae  audierunt ,  tum  per  ea  quae  viderunt :  per 

De  andiiis.  ea  quac  uudierunt;  unde  dicit :  Si  non  venissem  et 
locutus  eis  non^  fuissem,  verba  scilicet  fidei  et  eru- 
ditionis,  peccatum  non  haberent,  supple:  itagrave 
et  inexcusabile,  quia,  Lucae  duodecimo ,  «servus,  qui 
cognovit  voluntatem  domini  sui  et  non  facit ,  vapu- 
labit  multis ;  qui  autem  non  cognovit  vapulabit  pau- 
cis»;  et  ideo,  si  non  audissent,  excusabiles  essent 
aliquo  modo  per  ignorantiam  ^.  Nunc  autem  excusa- 
tionem  nm  habent  de  peccato  suo;  quia  non  ex 
ignorantia  non  credunt,  sed  ex  odio,  quod  odium 
redundat  in  Patrem;  propter  quod  dicit: 

36.  (Vers.  23.).  Qui  me  odit  et  Patrem  meum 
odii;  superbia  sua  elevati,  secundum  illud  Psalmi  ^ : 
jr  Superbia  eorum  qui  te  oderunt,  ascendit  semper». 
Quia  ergo  ex  malitia  audire  recusaverunt,  ideo  in- 
excusabiles  fuerunt ;  Matthaei  duodecimo :  «  Regina 
Austri  surget  in  iudicio  cum  generatione  hac  et  con- 
demnabit  eam ,  quia  venit  a  finibus  terrae  audire 
sapientiam  Salomonis  »;  ad  Romanos  secundo:  « In- 
excusabilis  es,  o  homo  omnis,  qui  iudicas;  in  quo 
enim  alterum  iudicas,  te  ipsum  condemnas».  Inexcu- 

De  Yisis.  sabiles  etiam  sunt  ludaei  propter  ea  quae  viderunt; 
ideo  dicit: 

37.  (Vers.  24.).  Si  non  fecissem  in  eis  opera, 
quae  nemo  alius  fecit;  peccatum  non  haberent, 
scilicet  non  credendo  ita  magnum:quia,  sicut  supra 
quinto^,  «  opera,  quae  ego  facio,  testimonium  per- 
bibent  de  me  ».  Nunc  autem  et  viderunt  et  ode- 
runt  et  me  et  Patrem  meum;  et  ideo  scienter  et 
ex  malitia  recusant  credere  et  persequuntur ;  pro- 
pterea  inexcusabiles  sunt ;  Rlatthaei  undecimo :  «Vae 
tibi,  Corozain!  vae  tibi,  Bethsaida !  quia,  si  in  Tyro  et 


Sidone  factae  fuissent  virtutes,  quae  in  te  factae  sunt, 
olim  in  cilicio  et  cinere  poenitentiam  egissent.  Ve- 
rumtamen  dico  vobis :  Tyro  et  Sidoni  remissius  erit 
in  die  iudicii  quam  vobis».  Et  haec  ludaeorum  ma- 
lignitas  in  Scriptura  expressa  est;  propterea  dicit: 

38.  (Vers.  25.).  Sed  ut  impleatur  *  sermo,  qui 
in  Lege  eorum  scriptus  est  —  suraitur  large  Lex, 
prout  comprehendit  Psalmos  —  quia  odio  habuerunl 
me  gratis;  in  Psalmo  scribitur:  «  Qui  adversantur 
mihi  inique,  qui  oderunt  me  gratis  et  annuunt  ocu- 
lis » ;  et  in  alio  Psalrao :  «  Dum  loquebar  illis ,  im> 
pugnabant  me  gratis  » .  Illud  odium  praesignatum 
fuit  Genesis  trigesimo  septimo,  ubi  dicitur,  quod 
«fralres  loseph  oderant  eum  et  non  poterant  ei 
quidquam  pacifice  loqui ». 

39.  (Vers.  26.).  Cum  autem  venerit.  Hic  quarto  ^^  ^^^- 
suam  insinuat  innocentiam  exprimendam  ^  testimo- 

nio  Spiritus  sancti  et  Apostolorum ;  propter  quod  di-  '^?J"J"J; 
cit:  Cum  autein  venerit ;  ita  me  persecuti  sunt 
tanquam  virum  nequam  et  morte  dignum;  cum 
autem  venerit  Paracletus,  quem  ego  mittam  vobis 
a  Patre,  Spiritum  veritatis ,  qui  a  Patreprocedif^, 
ille  testimmiwn  perhibebit  de  me;  Actuum  quinto: 
«  Spiritus  testis  est ,  quem  dedit  Deus  omnibus  obe- 
dientibus  sibi »;  et  perhibendo  de  mea  innocentia  te- 
stimonium ,  arguet  mundum  de  malitia ;  infra  decimo 
sexto :  «  Cum  venerit  ille ,  arguet  raundum  de  pec- 
cato  »^  quia  nori  credit.  —  Non  solum  ille  ^,  sed  et  '^^^^^^ 
vos  illo  confirmati;  unde: 

40.  (Vers.  27.).  Et  vos  testimonium  perhibebi- 
tis,  quia  ab  initio  mecum  estis;  Acluum  prirao®; 
«  Oportet  ergo  ex  his  viris,  qui  nobiscum  sunt  con- 
gregati  ab  eo  tempore,  quo  intravit  et  exivit  inter 
nos  Dominus  lesus,  testem  fieri  resurrectionis  eius 
nobiscum  unum  existis».Hoc  testiraonium  non  de- 
derunt  Apostoli  ante  Spiritus  sancti  adventum,  sed 
post.  Unde  Petrus,  qui  ad  vocem  ancillae  Christum 
negavit  ^^  cura  magna  auctoritate  principi  sacerdo- 
tum  post  missionem  Spiritus  sancti  respondit  Actuum 
quinto :  «  Obedire  oportet  Deo  magis  quam  hominibus » . 


Capituluai  XVI. 


1 .  (Vers.  I .).  Haec  locutus  sum  vobis  etc.  Hic 
De  quinto.  iam  quinto  **  discipulos  suos  armat  ad  patientiam , 


ut  scilicet  propter  tribulationes  non  deficiant,  sed 
sustineant;  propterea  dicit:  Haec  locutus  sum  vo- 


*  Vulgata  oraittil  non.  —  SequUur  Luc.  1 2 ,  47.  seq.  Cfr. 
infra  pag.  456,  nota  2. 

*  Cfr.  U,  Sent.  d.  22.  a.  2.  q.  3,  ubi  ostenditur,  quod 
ignorantia  excusat  peccatum  vel  a  toto,  yel  a  tanto. 

'  Psalm.  73,. 23.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matlh.  12,  42.  et 
Rom.  2,1. 

*.Vers.  36.  —  Inferius  allegatur  Matth.  11,  %\.  seq.  — 
August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  91 .  n.  1 :  Si  non,.,  peccalum  non 
habermt;  peccatum  illud  scilicet  magnum ,  de  quo  et  superius 
[v.  22.]  ait:  Si  non  venissem  et  locuius  eis  fuissem ,  peccatnm 
non  haherent,  Hoc  est  peccatum,  quo  in  eum  loquentem  et 
operantem  non  crediderunt  etc. 


*  Vulgata  adimpleatur.  De  diversa  acceptione  Legis  cfr. 
supra  pag.  392,  nota  3.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ps.  34,  19  j 
119,  7.  el  Gen.  .37,  4. 

*  Ed.  cum  Gorrano  asirumdam,  et  paulo  inferius  pro  ita 
me  (B  F I  K  L  N  ita  ipsi  mej  substituit  quasi  diceret:  Ipsi  me. 

'  Plurimi  codd.  omittunt  qui  a  Patre  procedit,  —  Sequun- 
tur  Act.  5,  32.  et  loan.  16,8. 

®  Ed.  et  Gorranus  addunt  iestimonium  mihi  perhibebit, 

®  Vers.  21.  et  22.  Pro  Oporiet  ergo  codd.  et  Gorranus 
Oportet  unum,  et  pro  ab  eo  Vulgata  in  omni, 

"  Cfr.  infra  18,  17.  — Subinde  allegatur  Act.  5,  29. 

^*  Gfr.  supra  c.  15.  n.  31. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVL 


488 


bis ,  %t  mn  scandalizemini ;  quia ,  sicut  dicit  Gre- 
gorius  * ,  «  minus  feriuat  iacula ,  quae  praevidentur , 
et  tolerabilius  mundi  mala  suscipimus ,  si  contra  haec 
per  providentiae  clypeum  munimur  » .  Ideo  praemu- 
nit  eos  de  tribulatione  futura. 

2.  (Vers.  2.)-  Absque  synagogis  facient  vos; 
Actuum  octavo  ^ :  « Facta  est  persecutio  magna  in 
Ecclesia,  quae  erat  lerosolymis,  et  omnes  dispersi 

aatio  perse-  suut  por  regioues  ludaeae  et  Samariae  ».  Et  ratio 
huius  acerbae  persecutionis  subiungitur :  Sed  venit 
hora,  ui  omnis,  qui  inte?*ficit  vos,  arbitrelur,  se 
obsequium  praestare  Deo.  Hora  ista  fuit  tempus 
praedicationis  Apostolorum ;  tunc  occidendo  eos  ar- 
bitrabantur  se  bene  facere;  unde  exemplum  est  in 
Paulo ,  Actuum  noDo  ^ ,  qui  «  petiit  litteras  a  prin- 
cipibus  sacerdotum  in  Damascum ,  ut ,  si  quos  inve^ 
nisset »  etc.  Talis  autem  cogitatio  ortum  habet  ab 

?nMe?fteief  infldelitate ;  et  ideo  dicit : 

3.  (Vers.  3.).  Et  haec  facient  vobis ,  quia  non 
noverunt  Patrem  neque  me,  id  est  propter  igno- 
rantiam  et  incredulitatem.  Exemplum  est  in  Paulo, 
primae  ad  Timotheum  primo  * :  «  Fui  blasphemus  et 
per^ecutor  et  contumeliosus ,  sed  ignorans  hoc  feci 
in  incredulitate  » .  Contra  igitur  haec  mala  armat  di- 
scipulos  praedicens  eis;  unde  dicit: 

4.  (Vers.  4.).  Sed  haec  locutus  sum  vobis ,  ut , 
cum  venerit  hora  eorum^,  qua  scilicet  persequen- 

Notandom.  tur ,  remintscamini ,  quia  ego  dixi  vobis,  Remini- 
scentia  et  memoria  verborum  Dei  multum  valet  ad 
omnia  mala  perferenda,  e  contrario  oblivio  nocet; 
ideo  Deuteronomii  octavo  ^ :  «  Cave ,  ne  quando  obli- 
viscaris  Domini  Dei  tui  et  negligas  mandata  eius  ». 
Recordatio  sermonum  Dei  hominem  erigit  et  dirigit ; 
unde  dicitur  Matthaei  vigesimo  sexto  ^ :  «  Recordatus 
est  Petrus  verbi  lesu,  et  egressus  foras,  flevit  amare»; 
Psalmus :  «  Reminiscentur  el  convertentur  ad  Domi- 
num  omnes  fines  terrae  » . 


QUAESTIONES. 

5.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit:  Non  noverunt  me;  quaeritur,  utrum 

jpsi  Pharisaei  cognoverint  Christum.  —  Quod  sic, 
videtur : 

1.  Quia  dicitur  Matthaei  vigesimo  primo®  in  pa- 
rabola  de  vinea :  Jlli  cultores  dixerunt :  Hic  est 
heres;  venite,  occidamus  eum. 

2.  Item ,  in  littera  ^  dicitur  :  Nunc  autem  vide- 
runt  et  oderunt  et  me  et  Patrem  meum :  ergo  scien- 
ter  ipsum  oderant. 

Sed  contr a  hoc  est :  1 .  Quia  Actuum  terlio  ^^ : 
Et  nunc,  fraXres,  scio ,  quia  per  iynorantiam  feci- 
stis,  sicut  et  principes  vestri;  ergo  principes  per 
ignorantiam  occiderunt  Christum :  non  ergo  cogno- 
verunt. 

2.  Item ,  primae  ad  Corinthios  secundo  ^^ :  Si  co- 
gnovissent,  nunquam  Dominum  gloriae  crucifixis- 
sent:  ergo  non  cognoverunt  Christum. 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  Christus  et  Deus  ^^j^jjjj"^ 
erat  et  Messias  seu  promissus  princeps  in  Lege.  Di- 
cendum  ergo,  quod  ludaei  mali  cognoverunt,  quod 
ipse  erat  Christus  eis  promissus  et  verax  et  inno- 
cens;  sed  quod  esset  Dei  Filius,  noncognoverunt*^ 
Quia  enim  veritatem  agnitam  impugnaverunt,  volen- 
tes  ostendere,  ipsum  non  esse  neque  bonum  neque 
sanctum ;  ideo  excaecati  sunt,  ut  in  eo  Divinitatem 
non  cognoscerent ,  in  quo  humanitatem  odirent. 

Quod  ergo  dicitur,  aut  quod  cognoverunt,  aut  Adargg. 
quod  non ;  referenda  est  cognitio  ad  diversa  cognita. 
—  Alii  referunt  ad  diversa  tempora,  quodinjjrm-  ^^^^^^- 
eipio  cognoverunt ;  sed  postmodum,  impugnando  per 
malitiam ,  sunt  excaecati  *^. 

6.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  ^* : 
Si  non  venissem  et  locutus  non  fuissem ;  peccatum 
non  haberent 


*  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  35.  n.  \ ,  ubi  pro  pro- 
videntiae  textus  originalis  praescientiae, 

2  Vers.  4. 

^  Vers.  2.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  93.  n.  4 :  Ob- 
sequium  se  putant  praeslare  Deo,  inlerflciendo  famulos  Dei.  0 
error  liorrendusJ 

*  Vers.  13,  ubi  post  sed  Vulgata  addit  misericordiam 
consecutus  $um,  quia.  —  Cfr.  Rupert.  abbas  Tuitiens.,  in 
ioan,  46,  3. 

'  Ita  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  93.  n.  4,  ubi  expiicans 
adiungit:  «  Hora  eorum,  liora  tenebrarum,  hora  nocturna;  sed 
[Ps.  44,  9.]  in  die  mandavit  Domimis  misericordiam  stiam  el 
in  nocte  declaravit »  etc.  Ctirysost.  vero ,  in  loan.  homil.  77. 
(alias  76.)  n.  3,  secundum  textum  Graecum  eorum  iungit  cum 
reminiscamini:  (iivt)tiovey7iT£  Toirwv. 

«  Vers.  44.  Ed.  cum  Vulgata  praefigit  Observa  et. 

'  Vers.  75.  —  Sequilur  Ps.  21,  28. 

«  Vers.  38. 

«  Supra  15,  24. 

^^  Vers.  47. 

"  Vers.  8. 

"  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  93.  n.  3:  Non  cognoverunt 
Deum  nec  eius  Filium.  Cfr.  Pep\  Lombard.,  in  I.  Cor.  2,  8: 


«  Vel  de  ludaeis  potest  accipi,  quorum  quidam  cognoverunt  Chri- 
stum,  alii  vero  non  cognoverunt.  De  ignorantibus  dicit  Petrus 
[Act,  3 , 4  7.] :  Scio,  fratres,  quia  pei'  ignorantiam  id  gessistis. 
Isti  non  cognoscebant ,  illum  esse,  qui  in  Lege  promissus  erat 
eis.  Maiores  vero,  ut  principes  sacerdotum,  scribae  et  Pharisaei 
cognoverunt,  ipsum  esse,  qui  in  Lege  promissus  erat;  sed 
Deum  esse  vel  Filium  Dei  nescierunt.  Et  ideo  de  utrisque 
sic  potest  accipi:  si  cognovissent,  vel  minores,  illura  esse 
Messiam  in  Lege  promissum;  vel  maiores,  illum  Deum  esse 
vel  Dei  Filium;  nunqmm  Dominum  gloriae  cimcifixissent  y> . 
Ultima  propositio  habetur  etiam  in  Glossa  ordinaria  in  eun- 
dem  locum:  de  aliis  cfr.  Comment.,  qui  habetur  inter  opera 
Ambrosii ,  in  hunc  locum ,  ubi  etiam  additur :  «  Quamvis  Do- 
minum  esse  nescierint,  nescii  tamen  non  erant,  quia  rem  im- 
piam  faciebant ».  Vide  tom.  \U.  pag.  394,  notam  5,  in  qua  pro 
praenotalis  Petri  Lombardi  verbis  allegavimus  Quaest.  ex  novo 
testam.  (inter  opera  August.)  p.  1.  q.  66.  Cfr.  II.  Sent.  d.  40. 
dub.  3.  et  supra  c.  3.  n.  4.  ac  c.  7.  n.  66-75. 

"  Cfr.  supra  c.  6.  n.  50;  c.  7.  n.  43.  seq.  et  c.  8.  n.  37. 
seq.,  ubi  simiiiter  hae  adhibenlur  distinetiones.  —  Superius  pro 
aut  quod..,  avt  quod  non  ed.  cum  uno  alterove  cod.  quod 
aliquando...  aliquando  non. 

"  Supra  45,  22. 


436 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVL 


1.  Ergo  secundum  istam  rationem  illi  qui  non 
audiunt  et  non  credunt ,  non  damnanlur  propter  in- 
fidelitatem;  quod  manifeste  falsum  est,  quia  nuUus 
salvatnr  sine  fide. 

2.  Item,  secundum  hoc  Tyrii  et  Sidonii,  qui 
non  crediderunt ,  non  damnabuntur ;  quod  manifeste 
felsum  est  per  testimoriium  Evangelii  ^ 

Respoj^deo;  Dicendum,  quod  per  excellentiam 
diversa  genera  peccatorum  nomine  peccati  generali- 
ter  dantur  intelligi,  praecipue  tamen  inter  aliapec- 
catum  in  Spiritum  sanctum>  quod  est  mere  pecca- 
tum,  nuUam  praetendens  excusationem  ^  Nomineigi- 
tur  peccati  intelligitur  hic  peccatura  in  Spiritum 
sanctum ,  quod  accrevit  peccato  infidelitatis ;  et  hoc 
non  habuissent  ludaei,  sed  solum  remansissent  in 
infidelitate ,  si  Dominirs  non  per  aperta  signa  mani- 
festasset  se  eis. 

7.  Quaesl.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit^:  Si  opera  non  fecissem  in  eis,  quue  nemo 
alius  fecit  etc. 

1.  Istud  videtur  falsum,  quia  maiora  et  mira- 
biliora  signa  legimus  in  veteri  testamento,  Legimus 
enim  mare  rubrum  divisum  et  lordanem,  homines 
quadraginta  annis  de  caelo  pastos,  mortuos  suscita- 
tos*  et  multa  talia. 

2.  Item ,  ipse  Dominus  dicit  ^ :  Qui  credit  in  me 
maiora  horum  faciet;  ergo  signum  operum  non 
erat  certum  signum  nec  singulare,  quod  ipse  esset 
Christus. 

Ad  hoc  Glossa  ®  respondet ,  quod  non  intelligitur 

Resp.  1.  de  operibus  miraculosis,  sed  de  mirabilibus,  ut 

quod  mulier  circumdedit  virum,  et  quod  ipse  de 


Virgine  natus,  et  consimilia.  —  Sed  illud  non  solvit,  noh  proba- 
quia  haec  non  erant  eis  nota^. 

Propterea  dicendum  aliter :  vel  quod  hoc  dicitur  Resp.  2. 
quantum  ad  operum  multitudinem  et  diversitatem , 
quia  nullus  unquam  tot  miracula  et  tam  varia  et  di- 
versa  fecerat ,  sicut  Chrislus  *.  —  Vel  facienda  est  Resp.  3. 
vis  in  hoc  quod  dicit:  Fecissem,  quae  nemo  alius 
fecit,  quia  non  erat  Deus,  sed  ad  eius  invocationem 
facta  sunt;  Christus  autem  fecit  tanquam  ille  qui 
erat  omnipotens. 

8.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit^:  Viderunt  nunc  et  oderunt  me  et  Patrem 
meum. 

CoNTRA  hoc  est:  1.  Quia,  sicut  dicil  Augusti- 
nus  ^^ ,  «  nuUius  conscienlia  potest  odisse  Deum  »  ; 
quomodo  ergo  oderunt  Patrem  ? 

2.  Item,  nemo  odit  nisi  quod  novit;  sed  ipse 
dicit ,  quod  non  noverunt  Patrem ,  el  nunc  ^^  et  in 
multis  locis:  ergo  Deum  non  habebant  odio. 

Respondetur  ad  hoc  dupliciter :  primb,  ut  distin-  Resp-  *• 
guatur  odium :  quia  est  odium  verum ,  quod  est  in  ^^^^^  o- 
affectus  controversia  ^^  adversus  aliquem ;  et  sic  nul- 
lus  polest  odisse  Deum.  Et  est  odium  interpretati- 
vum,  quando  aliquis  ad  modum  odientis  se  habet. 
Sic  dicitur  aliquis  odire  animam  suam  ^^,  quando  fa- 
cit  contra  salutem  propriam ;  sic  etiam  dicitur  odisse 
*Deum,  quando  Yoluntati  eius  adversatur. 

Aliter  dicitur,   quod  Deum  est  considerare  ut  Resp.  2. 
bonum  summum ,  a  quo  omne  bonum ;  est  conside- 
rare  ipsum  ut  imtum  in  suis  operibus.  Nullus  pot- 
est  Deum  odisse  nec  odit  in  se;  odit  tamen  secun- 
dum  quod  iustus^^. 


^^^^^^^^^_ 


^  iMatlh.  11,  21.  seqq.  et  Luc.  10,  13.  seqq.  Gfr.  supra 
15,  24.  n.  37. 

*  Cfr.  11.  Sent.  d.  43.  a.  2.  q.  1.  —  Superius  pro  mere 
peccatum  ed.  magnum  peccatmi ,  pro  qua  lectione  allegatur 
in  nota  adiuncta  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  89.  n.  1 :  Sed  ma- 
gmm  quoddam  peccatum  [ludaei  non.  haberent];  non  omne 
peccatum  quasi  sub  generali  nomine  vult  intelligi.  Hoc  est 
enim  peccatum,  quo  tenentur  cuncta  peccata...  hoc  est  autem, 
quia  non  crediderunt  in  Christum,  qui  proplerea  venit,  ut 
credatur  in  eum.  Cfr»  supra  pag»  454  >  nota  L 

8  Supra  15,  24. 

*  Vide  de  his  miraculis  Exod^  14,  21.  seq.  (de  mari  ru- 
bro);  losue  8, 13.  seqq.  (de  lordane);  Exod.  16,  35.  (de  manna); 
III.  Reg.  17,  21.  seq.  et  IV.  Beg.  4^  32.  seqq.  (de  puero  mop- 
tuo  suscitato  ab  Elia  et  Eliseo).  C(r.  Olossa  ordinaria  in 
loan.  15,  24.  ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  91.  n.  2. 

«  Supra  14,  12. 

*  Scilicet  ordmaria  (cfr.  supra  ncla  4.  in  flne.) :  Non 
ergo  de  talibus  [quod  satiaverit  multitudinem  paucis  panibus, 
quod  ambulaverit  super  aquas]  hic  dicit.  Superat  etiam  Chri- 
stus  miracula  omnium,  quod  natus  de  Virgine>  quod  de  morte 
surrexit,  —  Inferius  allegatur  ler.  31,  22:  Feraina  circumda* 
bit  virum. 

'  Glossa  praenotata  ait:  «  Sed  haec  non  sunt  facta  m  eis 
nec  coram  eis  ».  Haec  verba  addit  ed.  hic:  quia  non  sunt  etc 

^  Glossa  praeallegata :  Dicit  ergo  de  sanitatibus,  quot  et 
quantas  nullus  fecerat  in  eis,  et  quia  ipse  per  se  ipsum  fecit, 
nemo  sine  eo  (his  ultimis  verbis  tangitur  seq.  solutio).  —  Su- 


perius  pro  dicendum  ed.  dicit  (Glossa),  quae  eliam  post  mi- 
racula  addit  sanitatum. 

«  Supra  15,  24. 

^^  Libr.  11.  de  Sermone  Domini  in  monte,  c.  14.  48 :  NuIIius 
enim  fere  conscientia  Deum  odisse  potest.  —  Ed.  verba  sicut 
dicit  Augustinm  transponit  in  seq.  obiect.  post  Item. 

"  Scilicet  in  hoc  cap.  v.  3.  Cfr.  5,  37.  seqq.;  8,  19.  et 
55.  . —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  89.  n.  5 :  Hic  nobis  for- 
tasse  dicatur:  Quis  potest  odisse  quem  nescit?...  Quomodo 
6rgo  nesciunt  et  oderunt?  Ibid.  tr.  90*  n.  1 :  Non  itaque  dis- 
simulanda  nascifur  quaestio,  quomodo  possint  odisse  quem 
nesciunt.  —  Superius  post  ipse  ed.  addit  Christus, 

**  In  sensu  latiore  pro  contrarietate ,  quatenus  includit 
aversionem  ab  aliquo,  sub  quo  respectu  Magister  Sent*  II. 
d.  V.  c.  1 .  ex  Hug.  a  S.  Victore  ait :  Converti  ad  Deum  fuil 
ei  caritate  adhaerere,  averti  odio  habere. 

"  Psalm.  10,  6:  Qui  autem  diligit  iniquitatem  odit  anlmam 
suam.  Cfr.  supra  c.  12.  n.  37.  et  41.  De  seq.  propositione  vide 
II.  Sent  d.  35.  a.  1.  q.  3.  in  fine,  ubi  exponitur  p'o  quanio 
quis  dicatur  Dei  inimicus,  scil.  pro  tanto,  «quia,  cum  Deus 
praecipiat  unum,  homo  malus  facit  contrarium,  et  ita  Deo 
adversatur  ». 

^*  Cfr.  supra  c.  3.  n.  37,  ubi  sirailis  distinctio  de  odio 
lucis  sive  veritatis  occurrit,  et  c.  7.  n.  8,  ubi  adducuntur  Te- 
remii  verba;  quod  «  veritas  odium  parit »,  quae  Cicero,  de 
Amicitia,  c.  24,  explicat:  Molesta  veritas,  siquidem  ex  ea  na- 
scitur  odium ,  quod  est  venenum  amicitiae.  —  Superius  voci- 
bus  in  suis  operibus  fere  oranes  codd.  praefigimt  eU 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVL 


437 


1.  Quod  ergo  obiicitur  de  Augustino,  dicendum, 
Ad  1.  quod  Augustinus  ^  illud  retractat;  tamen  verbum  il- 

lud  verum  est,  accipiendo  odium,  sicut  expositum  est. 

2.  Quod  obiicit,  quod  non  cognoverunt;  dicen- 
Ad  2.  dum  est,  quod  est  cognitio  certiludinis  et  claritatis 

per  speciem;  et  hac  nuUus  Deum  cognoscit,  nisi  sit 
comprehensor.  Et  est  cognitio  certitudinis ,  sed  ae- 
nigmatis^;  sedhac  nuUus  Deum  cognoscit  nisi  fide- 
lis.  Et  est  cognitio  aestimationis ,  et  hac  infideles  et 
multi  mali  cognoscunt.  Et  sic  cognoverunt  Patrem  et 
per  consequens  odire  possunt*. 

9.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Venit  hora,  ut  omnis,  qui  interficit  vos,  arbitre- 
tur,  se  obsequium  praestare  Deo. 

Ergo  secundum  hoc  illi  qui  occidebant  Aposto- 
los ,  bona  intentione  occidebant :  ergo  merebanlur.  — 
Si  tu  dicas,  quod  non  poterat  bona  intenlione  fieri ; 
iliud  falsum  est,  quia  mala  in  genere,  quae  non 
sunt  mala  secundum  se,  bene  fieri  possunt ;  et  tale 
est  oecidere. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  quaedam  sunt 
Resp.  OTm  opera,  quae  nuilo  modo  possunt  bene  fieri ,  ut  men- 
fon^  sicut  dicit  Augustmus*,  quia  «  mox  nommata 
coniuncta  sunt  malo  » ,  ut  dicit  Philosophus.  Quae- 
dam  autem  sunt,  quae  statim  possunt  bene  fieri, 
cum  adest  bona  intentio,  ut  sunt  bona  in  genere^. 
Quaedam,  quae  non  fiunt  bona  sola  intentione,  nisi 
adsit  causa  et  ordo,  et  talia  sunt  occidere  et  con- 
siffiilia.  Unde  quandocumque  homo  occidat  alium  pro 
Deo,  nisi  adsit  ordo  iudicii  et  causa,  nullo  modo 
bene  fit.  Tali  modo  fiebat  in  Apostolis,  quia  iusta 
causa  et  inquisitio  deerat^. 

Tertio,  citca  exspectationem  spei  tria  ponantnr. 

1 0.  Haec  autem  vobis  ab  initio  etc.  Supra ' 
Dominus  verbo  eruditionis  confirmavit  discipulos  in 


fide  et  in  dilectione;  in  hac  parte  intendit  eos  con- 
flrmare  in  spei  exspectatione ,  consolans  eos  raulti- 
pliciter  contra  turbalionem  et  desolationem  de  suo 
recessu.  Et  haec  pars  tertia  partitur  secundum  tri- 
plex  genus  consolationis.   Prima  consolatio  est   ex  Dirisio  in  3 

,  membra. 

Spintus  sancti  missione ;  secunda  vero ,  ex  Filii 
visitatione  et  delerminatur  ibi^:  Modicum,  et  non 
videhitis  me ;  tertia  est  ex  Patris  exauditione,  ibi : 
Amen,  amen  dico  vobis:  Si  quid  petieritis  Pa- 
trem  etc. ;  ut  sic  animam  tota  Trinitas  consoletur. 
Priraa  consolatio  est  ad  dandam  intelligentiam ;  se- 
cunda,  ad  laetitiam;  tertia,  ad  pacem  et  confiden- 
tiam.  Priraa  respicit*  rationalem;  secunda,  concu- 
piscibile-m;  tertia  vero  respicit  irascibilem. 

Primo  consolatar  disoipulos  ex  Spiritas  S.  missione. 

Primo  igitur  consolatur  eos  de  Spiritus  sancti 
missione;  el  describitur  haec  consolatio  per  hunc  Descnbitur 

*  qaadrapli- 

modum.  Primo  praemittitur  discipulorum  desohtio;  «ter. 
secundo,  Spiritus  sancti  promissio;  tertio,  missi 
o/ficium;  quarto,  missionis  principium. 

(Vers.  5.).  Praemittit  ergo  primo  ^«^^y^^^orwm  ^.  ^««0»,^ 
desolationem  occasione  sui  recessus,  cuius  ratione  desofetione. 
etiam  praedictas  admonitiones  fecerat ;  ideo  dicit : 

1 1 .  Haec  ab  initio  non  dixi  vobis  ^^,  scilicet 
quae  praedicta  sunt  de  Spiritus  sancti  missione  et 
vestra  persecutione;  quia  vobiscum  eram,  consolans 
vos  mea  praesentia,  et  ideo  non  dicebam  vobis  tri- 
stia ;  unde  Matthaei  nono  ^^ :  «  Non  possunt  filii 
sponsi  lugere,  quamdiu  cum  illis  est  sponsus  ».  Et 
nunc  vado  ad  eum  qui  misit  me,  sciiicet  ad  Pa- 
trem ;  ideo  vobis  praedico.  Et  ex  hoc  recessu  facti 
erant  discipuli  non  diligentes,  sed  tristes;  unde  di- 
cit:  Et  nemo  ex  vobis  interrogat  me:  Quo  vadu? 
Audiebant  et  non  intelligebant  et  quaerere  neglige- 
bant ;  et  hoc  erat  prae  tristitia. 


*  Libr.  I.  Relract.  c.  1 9.  n.  8 :  llem,  quod  dixi :  Nullins 
enim  fere  conscientia  Deum  potest  odisse,  non  video  fuisse  di- 
cendum.  Multi  enim  sunt,  de  quibus  scriptum  est  [Ps.  73 ,  23.]: 
Superbia  eorum  qui  oderunt  le.  Cfr.  11.  Sent.  d.  5.  dub.  1, 
ubi  eadem  obiectio  soivitur :  Dicendnm ,  quod  Augustinus  iliud 
retractat.  Attamen  verilatem  iiabet  aliquo  modo  illud  verbum, 
si  intelligatur  de  Deo,  in  quantum  est  summum  bonum,  ad 
quod  participandum  facta  est  creatura  rationalis;  unde  cum 
semper  appetat  beatificari ,  nunquam  beatificantem  odit  elc.  — 
Ed.  retractat,  ita  tamen,  ut  verbum  istud  verum  sit,  acd- 
piendo  etc. 

*  Epist.  I.  Cor.  13,  12:  Videmus  nunc  per  speculum  in 
aenigmate,  tunc  autem  facio  ad  faciem.  Ibid.  11.  5,  7:  Per 
fldem  enim  ambulamus  et  non  per  speciem.  —  Plures  codd.  et 
Gorranus :  Et  est  cognitio  non  certitudinis  etc. ;  perperam. 

*  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  90.  n.  1.  seqq. 

*  In  libr.  de  Mendacio  et  in  libr.  contra  Mendacium ;  cfr,  111. 
Sent.  d.  38.  q.  2,  ubi  ex  August  verbis  hoc  probatur.  —  Senten- 
tia  Aristot.  habetur  in  II.  Ethic.  c.  6;  cfl^.  tom.  I.  pag.  32,  nota  6« 

*  Cfr,  II.  Senl.  d.  36.  dub.  5:  Bonum  autem,  secundum 
quod  respicil  materiam  debitam ,  dicilur  esse  bonum  in  genere, 
pro  eo  quod,  sicut  genus  dicit  esse  in  potentia  ad  esse  CQm- 
pletum,  quae  completur  per   adventum  differentiarum;  sic  in 

5.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


actu  transeunte  super  materiam  debitam  quodam  modo  in- 
choatur  bonum  moris;  illud  autem  bonum  moris  specificatur 
et  completur  per  adventum  circumstantiarum,  undepolest  fieri 
et  bene  et  male.  Similiter  intelligendum  est  de  malo  in  ge- 
nere  elc.  —  Subinde  pro  fiunt  bona  e&»  fiunt  bene,  et  inferius 
pro  quandocumque  ed.  cum  pluribus  codd.  et  Gorrano  quan- 
tumcumque. 

®  Vide  I.  Senl.  d.  47.  q.  L  '  Cfr.  c.  1 4.  n.  1 . 

*  Vers.  1 6 :  Modicum  et  iam  non  etc.,  tertia  pars  incipit  v.  20. 

®  Ed.  cum  Gorrano  addit  vim;  cfr.  II.  Sent.  d.  24.  p.  I. 
a.  2*  q.  1.  in  fine  corp.  et  tom.  III.  pag.  579,  nota  6-9,  ubi 
diversi  actus  huius  triplicis  vis  afferuntur,  ad  quos  respicitur. 

^^  Vulgata:  Haec  auiem  vobis  ab  initio  non  dixL  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  94.  n.  1 ,  ista  verba  intelligit  dicta  non  tam  de 
passionibus  Apostolorum  v.  1*4.  annuntiatis  (nam  eas  Dominus 
iam  illis  praedixerat  Matth.  10,  17;  24,  9;  Marc.  13,  9;  Luc. 
12,  14.  seq.  et  21,  12.),  quam  de  missione  Spiritus  sancti 
consolantis  eos  tempore  tribulationis.  Chrysost.,  in  loan.  homil. 
78.  (alias  77.)  n.  I.  ait:  Verbera  et  abductiones  praedixerat, 
non  tamen  significaverat,  caedem  eorum  ita  cordi  fore  hoslibus , 
ut  rem  divinum  cultum  esse  putarent 

"  Vers.  15.  ^  Inferius  post  diligenies  &dL.  cum  Gorrano 
addit  in  inquisitione. 

58 


488 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


12.  (VerSi  6.).  Sed  quia  haec  locutus  sum  vo- 
bis,  trisHtia  impkvit  cor  vestrum;  in  quo  Signifi- 
catur  abundantia  tristitiae,  quiasolum  considerabant 
absentiam  et  non  absentiae  fructiim ;  contra  hoc  di- 
citur  primae  ad  Thessalonicenses  quarto  *:  «  Non  con- 
tristemini  sicul  et  ceteri ,  qui  spem  non  habent  » . 
Tales  implentur  tristilia ;  secundae  ad  Corinthios  se- 
cundo :  «  Consolemini ,  ne  forte  abundantiori  absor- 
beatur  tristitia  qui  huiusmodi  est  » ;  Threnorum  ter- 
tio:  «  Replevit  me  amaritudinibus ,  inebriavit  me 
absinthio  » . 

13.  (Vers.   7.).  Sed  ego  veritatem  dico  vo- 
secnndo,  de  bis  etc.   Hic   tangitur  secundum ,  scilicet    Spiritus 

SpiritusS.  .     .  ^  .        ,  *         . 

promissio-  sancti  promusio ,  quae  impletur  m  suo  recessu, 
ex  qua  debent  consolari;  ideo  dicit:  Sed  ego  veri' 
tatem  etc. ,  quasi  dicatt  ita  tristamini,  sed  e  con- 
trario  debetis  consolari  de  recessu.  Expedit  vobis, 
ut  ego  vadam;  et  ratio  redditur:  Si  enim  non 
abiero ,  Paracletus  non  veniet  ad  vos. :  Et  ratio  hii- 
ius  est:  quia,  nisi  fueritis  desolati,  non  consolabi- 
mini;  Matthaei  quinto^:  «  Beati  qtii  lugent,  quoniam 
ipsi  consolabuntur  » .  Bernardus :  «  Delicala  est  ni- 
rais  divina  consolatio  nec  datur  habentibus  alie- 
nam  ».  Si  autem,  abiero,  mittam  eum  ad  vos;  quia, 
subtracta  consolatione  visibili ,  dabitur  vobis  consola- 
tor  invisibilis ;  Isaiae  vigesimo  octavo  ^ :  «  Quem  do- 
cebit  scientiam  ?  Et  quem  intelligere  faciet  auditum  ? 
Ablactatos  a  lacte,  avulsos  abuberibus».  Et  ratio 
huius  redditur  ad  Hebraeos  quinto:  «Omnis,  qui 
lactis  est  particeps,  expers  est  sermonis  iustitiae;  par- 
vulus  enim  est  » . 

14.  (Vers.  8.).   Et  cum  venerit  ilk,  Tangitur 
Tertio,  de  hic  tortium ,  scilicet  Spiritus  sancti  officium ,  tum 

ipsiusoificio.  ^.  ,  ,  x    i_  x 

per  comparationem  ad  mundanos,  et  hoc  est  ar-- 

guere;  tum  per  comparationem  ad  bonos,   et  hoc 

Primo,quoadest  doccre.  Offlcium  igitur  per  comparationera   ad 

malos  exprimit,  cum  dicit:  Et  cum  venerit  ille. 


argu£t  mundum  de  peccato  et  de  iustitia  et  de  iu- 
dicio.  Et  ipse  Salvator  exponit : 

18.  (Vers.  9.).  De  peccato  quidem,  quia  non 
crediderunt  in  me;  el  hoc  est  peccatum  infideUta- 
tis,  de  quo  supra  octavo*:  «  Vos  in  peccato  vestro 
moriemini;  si  enim  non  credideritis ,  quia  ego  sum, 
moriemini  in  peccato  vestro  ». 

16.  (Vers.  10.).  De  iustitia  vero,  quia  ad  Patrem 
vado ,  et  iam  non  videbitis  me ;  Giossa  ^ :  «  Non  de 
iustitia ,  quam  fecerint ,  sed  quam  nolunt  imitari » . 
Et  haec  est  iustitia  fldei ,  quae  credit  quod  non  vi- 
det ;  ideo  dicit :  Quia  ad  Patrem  vado  *  etc. ;  et 
tunc  credltis,  quia  «  fides  est  substantia  rerum  speran- 
darum  ^  etc. ,  ad  Hebraeos  undecimo.  Et  haec  est  iu- 
stitia ,  scilicet  fidei ,  per  quam  iustus  salvatur ;  ad 
Romanos  tertio :  «  Arbitramur ,  hominem  iustificari 
per  fidem  sine  operibus  Legis  », 

17.  (Vers.  H.).  Deiudidovero^ ,  quia  princeps 
huius  mundi  iam  iudicaius  est ;  supra  duodecimo : 
<cNunc  iudicium  est  mundi;  nunc  princeps  huius 
mundi  eiicietur  foras  » . 

18.  Potest  tamen  aliter  exponi.  Arguere  enim  Aiiaexposi- 
mundum,  hoc  est  manifestare  mundo,  secundum  il- 

lud  ad  Ephesios  quinto  ^ :  «  Quae  arguuntur  a  lu- 
mine  manifestantur  ».  Per  adventum  Spiritus  sancti  Triamaiiife. 
tria  manifestala  sunt  mundo :  peccatum ,  iustitia  et 
iudicium:  peccatum  mundi,  iustitia  Christi,  iudi- 
cium  diabolL  Et  ratio  horum  triura  est :  quia  Chri- 
stus  redemptor  erat  mundi,  diabolus  deceptor,  et 
mundus  detinebatur  a  diabolo  propter  peccatum  in- 
fidelitatis ;  ad  Ephesios  sexto  ^ :  «  Adversus  mundi  re- 
ctores  tenebrarum  harum  » .  —  Et  de  hoc  peccato  Spi-  Peccatqm 
ritus  sanctus  arguit  mundum :  dum  ostendit  ei  suam 
infidelitatem,  arguit  de  peccato.  Et  huic  concordat 
littera  dicens  :  De  peecato ,  quia  non  erediderunt  ^^. 

Christus  vero  mundum  redemit  sua  iustitia.  chmtiiu. 
Quia  enim  iustus  fuit  et  pati  non  meruit,  patiendo 


*  Vers.  43.  —  Sequuntur  H.  Cor.  2,7.  et  Thren.  3,  15. 

*  Vers.  5.  —  Sententia  Bernardi  exhibetur  in  lifaro  Gau- 
fridi  abbalis  (qui  discipulus  erat  Bernardi)  Declamationes  de 
colloquio  Simonis  cum  lesw  ex  S.  Bernardi  sei^monibus  col: 
lectae',  sect.  55.  n.  66 :  Pretiosa  siquidem  divina  consolatio 
est  nec  omnino  tribuitur  admittentibus  alienam. 

*  Vers.  9.  —  Subinde  allegatur  Hebr.  5,  13.  —  Superius 
pro  consolator  ed.  consolatio. 

*  Vers.  24.  —  August.,  in  loan.  Evang,  tr.  96.  n.  2:  De 
peccato  quidem,  inquit,  quia  non  crediderunt  in  m£.  Hoc 
enim  peccatum,  quasi  solum  sit,  prae  ceteris  posuit;  quia  hoc 
manente,  cetera  detinentur;  et  hoc  discedente,  cetera  remittun- 
tur.  Cfr.  supra  pag.  456,  nota  2. 

'  Glossa  ordinaria  (ex  August.,  iu  loan.  Evang.  tr.  95. 
n.  2.)  in  loan.  16,  8:  £/  rfg  imtitia,  non  de  sua,  sed  de  creden- 
tium  iustitia  mundus  arguitur,quorumcomparatione  damnatur; 
unde  non  ait:  Non  videbit  me  mundus,  sed  Non  videMtis  me 
[y,  10.],  vos  Aposloli...  Est  vera  iustitia  credere  quod  non  vi- 
delur...  Ivstm  ex  fide  vivit  (Rom.  \ ,  17.).  Glossa  interlinearis 
in  loan.  16,  8:  De  peccato,  quod  habet  mundus,  et  de  iusti- 
tia,  quam  non  imitatur,  et  de  iudicio,  quod  non  timet. 

*  Ed.  cum  Gorrano  integrum  textum  affert  ei  iam  non  vi- 


debitis  me,  omittit  tamen  verba,  quae  sequuntur :  et  iunc  [per- 
multi  codd.  lamen]  creditis.  —  Sequunlur  Hebr.  II,  I.  et 
Rom.  3,  2B,  in  cuius  fine  non  pauci  codd.  omittunt  Legis. 

'  Vulgata  autem,  —  Subinde  allegatur  loan.  12,  31. 

«  Vers.  13. 

^  Vers.  12. 

^^  August.,  Serm.  144.  (alias  61.  de  Verbis  Domini)  c.  2. 
n.  3:  «  Et  primo  quaerendum  est:  si  de  peccato  mundus  ar- 
guitur,  cur  et  de  iustilia?  Quid  enim  de  iustllia  recte  argui 
possit?  An  de  peccalo  quidem  5W0,  de  iustitia  vero  Christi 
mundus  arguitur?...  Illi  non  crediderunl,  ipse  ad  Patrem  vadit. 
Illorum  ergo  peccatum,  ipsius  autem  iustitia.  Sed  cur  in  eo 
solo  voluit  nominare  iustitiam,  quia  vadit  ad  Patrem?  Num 
non  iustitia  est  etiam,  quod  huc  venit  a  Patre?  An  illa  potius 
misericordia  est,  quod  a  Patre  ad  nos  venit,  iustitia  vero,  quod 
ad  Patrem  vadit »?  Subinde  n.  3,  adductis  verbis  Apostoli 
Phil.  2 ,  3-8 :  Nihil  per  contentionem...  factus  obediens  usque 
ad  mortem,  mortem  autem  cruds,  ait:  Haec  est  misericordia , 
qua  venit  a  Patre.  Quae  igitur  iustitia  est,  qua  vadit  ad  Pa- 
trem?  Sequitur  et  dicit  [v.  9-H.]:  Propter  quod  et  Dem  exal- 
tavit  illum,.,  in  gloria  est  Dei  Patris.  Haec  est  iustitia,  qua 
vadit  ad  Patrem. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVL 


459 


pro  mundo  ipsum  salvavit ;  in  cuius  iustitiae  attesta- 
tionem  sublioiatus  est  ad  dexteram  Patris.  Et  huic 
concordat  littera :  De  iustitia ,  scilicet  mea ,  quia 
vado  ad  Patrem,  per  sublimationera ,  et  hoc  merito 
iustitiae ;  ad  Philippenses  secundo  ^ :  «  Humiliavit  se- 
metipsum  factus  obediens  usque  ad  mortem ,  mortem 
autem  crucis.  Propter  quod  et  Deus  exaltavit  illum 
et  donavit  illi  nomen,  quod  est  super  omne  nomen  ». 
Diabolus  vero  iniuste  mundum  detinebat  et  in- 
Diaboii  iu-  iusto  coutra  Christum  pugnavit ;  ideo  iudicatus  est , 
quia  amisit  dominium  in  genus  humanum  ^.  Et  huic 
consonat  sequens  littera:  De  iudicio  vero,  quia 
princeps  huius  mundi  iam  iudicatus  est,  id  est, 
in  causa  Salvatoris  reus  factus  est.  —  Legatur  ergo 
sic  littera :  Arguet  mundum  de  peccato,  scilicet 
suo,  quia  non  crediderunt  etc. ;  de  iustitia,  scili- 
cet  mea,  quia  ad  Patrem  vado,  \n  huius  testimo- 
nium;  de  iudicio,  scilicet  diaboli,  quia  princeps 
huius  mundi  iam  iudicatus  est. 

Sic  deterrainavit  officium  eius  ad  mundanos; 
secnndo,  dcinde  subiungit  oflicium  eius  ad  discipulos ,  et  hoc 
nSr    ^"  est  docere,  quia  non  plene  potuerunt  doceri  in  prae- 
sentia  Christi ;  ideo  dicit : 

19.  (Vers.  12.).  Adhuc  habeo  multa  vobis  di- 
cere ;  sed  non  potestis  portare  modo ;  et  ratio  hu- 
ius  erat,  quia  adhuc  carnales  erant;  unde  priraae 
ad  Corinthios  tertio  ^ :  «  Non  potui  vobis  loqui  quasi 
spiritualibus ,  sed  quasi  carnalibus.  Nondum  enim 
poteratis ,  sed  nec  adhuc  potestis  » .  Sed  ista  cama- 
iitas  amovenda  erat  per  adventum  Spiritus  sancti ; 
ideo  subdit: 

20.  (Vers.  13.).  Cum  autem  vene^Ht  ille  Spiri- 
tus  veritatis ,  docebit  vos  omnem  veritatem ;  nnie 
primae  loannis  secundo*:  «  Unctio  docebit  vos  de 
omnibus».  Et  quod  doceat  veritatem,  ostendit  per 
hoc ,  quod  non  a  se ,  sed  ab  alio ;  propterea  dicit : 
Non  enim  loquitur  *  a  semetipso ,  sicut  diabolus ,  qui 
«  mendax  est  et  pater  eius»,  supra  octavo:  «Cum 
loquitur  mendacium,  ex  propriis  loquitur».  Sed 
quaecumque  audiet,  loquetur,  ideo  vera  loquetur; 
supra  octavo  ^ :  «  Qui  misit  me  verax  est ,  et  ego 
quae  audivi  ab  eo ,  haec  loquor  » .  Nec  tantum  do- 
cebit  veritatem  de  praeteritis ,  sed  etiam  de  futuris ; 
unde :  Et  quae  ventura  sunt  annuntiabit  vobis ; 
unde  primae  ad  Timotheum  quarto :  «  Spiritus  raa- 
nifeste  dicit,  quod  in  novissimis  diebus  discedent  qui- 
dam  a  fide  ». 


21.  (Vers.  14.).  Ille  me  clarificabit.  Tangitur  gQ?^'^<>g»|« 
hic  quartum ,  scilicet  Spiritus  sancti  principium ;  principio.  ' 
et  hoc  quidem  non  tantum  est  Pater,  verum  etiam 

Filius ;  et  ideo ,  sicut  Filius ,  quia  procedit  a  Patre , 
clarificat  in  suis  operibus  Patrem ,  a  quo  est  ^ ;  sic 
et  Spiritus  sanctus  Filium.  Propterea  dicit :  Ille  me 
clariflcabit ;  et  ratio  redditur:  Quia  de  meo  acci- 
pietet  annuntiabit  vobis.  Cum  Spiritus  sanctus  sit 
summe  simplex,  est  quidquid  habet:  ergo  si  accipit 
aliquid  a  Filio ,  totum  accipit ,  et  ideo  sequitur ,  quod 
a  Filio  procedit  ^.  Sed  ne  credas  ex  hoc ,  quod  ab  Jfoiandam. 
ipso  solo  procedat,  vel  ab  ipso  principaliter ;  ideo 
ostendit,  quod  ab  ipso  procedit,  una  cum  procedit 
a  Patre.  Propterea  subdit: 

22.  (Vers.  IS.).  Omnia,  quae^  habet  Pater , 
mea  sunt ;  infra  decimo  septimo :  «  Mea  omnia  tua 
sunt,  et  tua  mea  ».  Propterea  dixi:  Quia  de  meo 
a^ccipiet  et  annuntiabit  vobis ;  de  meo ,  quod  tamen 
a  Patre  accepi.  Sic  Spiritus  sanctus  enuntiat  Filium, 
a  quo  procedit ,  sicut  et  Filius  Patrem ;  supra  primo  ^^ : 
« Unigenitus  Filius,  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse 
enarravit » . 

QUAESTIONES. 

23.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit :  Ne^no  ex  vobis  interrogat  me :  Quo 
vadis  ? 

CoNTRA :  Supra  decimo  tertio  ":  Dicitei  Petrus : 
Domine,  quo  vadis? 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Dominus  ibat  ad  ^esp- 
ignominiam  passionis ,  ibat  ad  gloriam  resurrectionis ; 
et  cum  prius  loqueretur ,  quod  iret  ad  .  passionem , 
quaesivit  Petrus :  Quo  vadis  ?  Sed  modo  vult  eis  di- 
cere ,  quod  vadit  ad  gloriam  resurrectionis  ;  unde  : 
Vado  ad  eum  qui  misit  me.  Et  ipsi  tantum  tur- 
bati  erant  de  itinere  ad  passionem,  quod  nihil  cogi- 
tabant  de  gloria.  Ideo  de  hac  non  quaerebant;  sed 
Dominus  volebat,  quod  quaererent,  ut  ipsos  conso- 
laretur  ^^ 

24.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Si  non  abiero,  Paracktus  non  veniet  ad  vos, 

Videtur  ex  hoc ,  quod  Christus  non  fuerit  omni- 
potens,  quia  Spiritum  non  poterat  dare,  nisi  perso- 
naliter  iret.  -^  Si  tu  dicour,  quod  hoc  non  fuit  pro-  obiectio  et 

^  *  resp. 

pter  Christi  impotentiara,  sed  propter  discipulorum 
ineptitudinem  ^^;  contra  hoc  est,  quia  Christi  prae- 


*  Vers.  8.  et  9. 

*  Cfr.  siipra  c.  12.  n.  53;  c.  \L  n.  49.  et  IV.  Sent.  d.  47. 
a.  '!.  q.  4.  ad  1. 

^  Vers.  I .  et  2.  Vulgata  interserit  plura,  quae  afferuntur  ab  ed. 

*  Vers.  27.  Ed.  plura  verba  huius  versus  adducit. 

'  Vulgata  loquetur.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  8,  44. 

®  Vers.  26.  —  Inferius  allegatur  I.  Tim.  i,  !. 

^  Cfr.  supra  c.  5.  n.  42.  et  46;  c.  14.  n.  11.  seqq.  —  Supe- 
rius  ed.  oniittit  ideo, 

®  Secundum  Augusl.,  in  loan.  Evang.  Ir.  99.  n.  4.  Cfr.  in- 
fra  n.  26.  et  I.  Sent.  d.  11.  q.  I.  fundam.  9. 


*  Vulgata  qmecumque.  —  Sequitur  loan.  !7,  10. 

1"  Vers.  18.  Cfr.  infra  n.  26. 

"  Vers.  36.  Vide  etiam  14,5,  ubi  Thomas  eandem  quaest. 
ponit. 

**  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  78.  (alias  77.)  n.  !,  et 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  *94.  n.  3. 

"  Glossa  ordiTiaria  (secundum  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  94.  n.  4.)  praedicta  exhibet  ita:  Non  quod  positus  in  terra 
non  posset  dare,  sed  quia  illi  non  sunt  idonei  accipere,  nisl 
eum  secundum  carnem  desistant  nosse. 


460 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVl. 


.    sentia  potius  disponebat  ad  gratiam,  quam  impedi- 

ret;  quod  patet,  quia  anteadventum  Christi  non  fuit 

Repiicatar  teiiipus  gratiae,  sed  post.  —  Respondetur ,  quod  im- 

tar.  pediebsintur,  quia  carnaliter  ipsum  amabant^;  sed 

hoc  nihil  est,  quia  in  illo  amore  non  peccabant:  ergo 

non  repugnabat  gratiae,  unde  simul  manebat  cum 

iterainrepii.  carftate.  —  St  tu  dicas ,  quod  non  repugnat  ut  in- 

spondetur.  compossibilo,  sed  tamen  ut  impediens;  hoc  nihilest, 

quia,  quando   aliquis  amat  aliquem   sensibiliter  et 

spirituaUter,  ferventius  diligit,  quia  dilectio  naturalis 

intendit  spiritualem. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  triplici  ex  causa 
Resp.  au-  non  fuit  datus  Spiritus  sanclus  ante  ascensum  Christi. 

ctoris.  ^  ... 

Ratio  1.  Una  ratio  est  ex  parte  susctpientium ,  qma ,  conso- 
lati  sensibihter  praesentia  corporali  Christi,  non  de- 
siderabant  aliam  consolationem.  Deus  autem  non  vult 
dona  sua  contemni,  et  ideo  non  dat  nisi  merentibus; 

Ratio  2.  ideo  oportuit,  Christum  ab  eis  separari  \  —  Alia  ra- 
tio  ex  parte  mittentis,  quia  non  decet,  miserum 
dotare  suos  servitores,  nisi  ipse  appareat  gloriosus; 
ideo  dicitur  supra  septimo  * :  Spiritus  nondum  erat 
datus,  quia   lesus  nmdum  erat  glorificatus,  — 

Raiio  3.  Terlia  ratio  est  ex  parte  utriusque,  quia  adhuc  ma- 
nebant  inimicitiae  inter  nos  et  Deum ;  et  ideo  primo 
oportuit  fleri  reconciliationem  *  quara  Spiritus  sancti 
donationem.  Ideo  prius  oportuit  Christum  pati,  quam 
Spiritum  sanctum  mitti. 

25.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  cum  venerit  Spiritus,  docebit  vos  omnem 
veritatem. 

1.  Primo  videtur  male  dicere,  quod  docebit; 
quia  docere  est  actus  sapientiae,  et  sapientia  appro- 
priatur  Filio,  non  Spiritui  sancto^. 


2.  Item,  quomodo  docebit  omnem  veritatem? 
Secundum  hoc  videtur,  quod  Apostoli  sciverunt 
geometriam  et  omnes  artes;  et  illud  falsum  est,  quia 
etiam  male  sciebant  grammaticam;  unde  Apostolus 
dicebat:  Etsi  imperitus  sum  sermone,  non  tamm 
scientia,  secundae  ad  Corinthios  undecimo^. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  docere  totius  Tri- Resp  com 

distiQctione. 

mtalis  est,  tamen  aliquando  tribuitur  Filio,  aliquando 
Spiritui  sancto;  quia  duplex  est  cognitio,  scilicet  ^j}6- 
culationis,  et  haec  attribuitur  Filio;  et  experientiae 
et  devotionis  ^,  et  haec  attribuitur  unctioni  Spiritus 
sancti;  et  de  hac  loquitur  hic. 

2.  Et  per  hoc  patet  solutio  ad  sequens.  Intelli-  ^^^f^  |oi"- 
git  enim  non  de  omni  veritate  simpliciter,  sed  se- 
cundum  pietatem^;  et  haec  est  veritas  necessaria 
ad  salutem,  quam  plene  cognoverunt  Apostoli. 

Vel  dicendum ,  quod  non  intelligit  hoc ,  secun-  soini»»  2. 
dum  quod  omnis  distribuit  pro  singulis  generum , 
sed  pro  generibus  singubrum. ';  est  enim  veritas 
doctrinae,  vitae  et  iustitiae,  et  has  docuit.  De  ve-  Tripiex  ve- 

,  ntas. 

ntate  doctrtnae;  Matthaei  vigesimo  secundo^^:  Ma- 
gister,  scimus ,  quia  verax  es  et  viam  Dei  in  ve- 
ritate  doces,  —  De  veritate  vitae;  Isaiae  trigesimo 
octavo:  Memento,  Domine,  quomodo  ambulaverim 
coram  te  in  veritate.  —  De  veritate  iustitiae;  Pro- 
verbiorum  decimo  octavo:  Accipere  personam  in  iu^ 
dicio  non  est  bonum,  ut  declines  a  veritate  iudicii  ^K 

26.  Quaest.  IV.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
De  meo  accipiet, 

L  Videtur  falsum;  quia,  si  Spiritus  sanctusest 
Deus;  et  Deus  nihil  novum  potest  habere:  ergo  ni- 
hil  amplius  potest  accipere.  Quid  est  ergo ,  quod  di- 
cit:  De  meo  aceipiet? 


*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  94.  n.  i:  Sednolo,  me  car- 
naUter  adhuc  diligatis,  et  isto  lacte  contenti,  semper  infantes 
esse  cupiatis. 

*  Cfr.  August.,  loc.  cit,  in  praecedente  nota  et  I.  de  Trin. 
c.  9. n.  18;  Leo,  Serm.  74.  (alias  72.)  11.  de  Ascensione  Domini, 
c.  3;  Gregor.,  VIII.  Moral.  c.  24.  n.  41 ;  Bemard.,  Serm.  3.  in 
Ascensione  Domiui ,  n.  3.  et  4.  —  Superius  pro  ante  ascensim 
non  pauci  codd.  perperam  ante  adventum,  N  (M  a  secunda 
manu)  ante  recessum,  Gorranus  ante  a^censionem. 

*  Vers.  39.  Vide  August.,  XXXIl.  contra  Faustum ,  c.  17/ 
et  Leo,  Serm.  76.  (aiias.  74.)  II.  de  Pentecoste,  c.  8.  —  Supe- 
rius  post  miserum  ed.  cum  Gorrano  prosequilur  cniusmodi 
erat  Christtis  in  carne  mortali,  donare  suos  servitores  mvr 
nere  tam  excetlenti,  nisi  ipse  etc. 

*  Cfr.  Rom.  5 ,  10.  seq.  et  Goloss.  1 ,  20.  seqq.  —  Hanc 
rationein  affert  Chrysost.,  in  loan.  horail.  78.  (alias  77.)  n.  3. 

^  Epist.  I.  Cor.  1 ,  24.  vocat  Christum  «  Dei  sapientiam  » ; 
cfr.  supra  pag.  444,  nota  1. 

*  Vers.  6. 

'  Cfr.  III.  Sent.  d.  35.  q,  1 ,  ubi  oslenditur,  quod  sapien-- 
tia  quatuor  modis  accipi  potest,  et  si  magis  proprie  accipia- 
tur,  «  sic  nominat  cognitionem  Dei  experimentalem ,  et  hoc 
modo  est  unum  de  septem  donis  Spiritus  sancti,  culus  actus 
consistit  in  degustando  divinam  suavitatem  ».  Vide  etiam  i.  Sent. 
Prooem.  q.  3,  in  corp. 

®  Respicilur  Tit.  1,1,  ubi  Pauius  se  nominat  Apostolum 
lesu  Christi  «  secundum  fldem  electorum  Dei  et  agnilionem  ve- 


ritatis,  quae  secundum  pietatem  est».  Vide  Hieron.,  in  hunc 
lociuu. 

^  Cfr.  supra  pag.  332,  nota  3. 

^^  Vers.  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  38 ,  3.  et  Prov.  18,5, 
ubi  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  impii  (N  iniusti)  pro  in  iudicio, 
—  De  triplici  hac  veritate  cfr.  Comment.  in  Luc.  17,  1,  ubi 
haec  divisio  tribuitur  Hieronymo  (ita  etiam  Alex.  HaL,  S.  p.  II. 
q.  171.  m.  6;  S.  Thom.,  S.  11.  U.  q.  43.  a.  7.arg.  4.  et  q.  109. 
arg.  3.);  B.  Albert.,  in  III.  Sent.  d.  37,  a.  15.  pro  ipsa  allegat 
Glossam  in  Matth.  8.  et  Luc.  19,  ubi  tamen  apud  Strab.  et 
Lyranum  nihil  hac  de  re  occurritj  cfr.  Matth.  18,  6,  ubi  Glossa 
ordmaria  (ex  Gregor.,  I.  Homil.  in  Ezech.  homil.  7,n.  5;vide 
etiam  supra  pag.  291,  notam  8.):  «Nota,  quod  in  quantum 
potes  sine  peccato,  vitare  scandalum  proximi  debes;  quia,  si  de 
verifate  est,  pro  scandalo  veritas  relinqui  non  debet ».  Eadem 
verba  refert  Lyranus  in  Glossa  ordinaria  Luc.  17,  1.  In  edd. 
operum  Alex.  Hal.  et  S.  Thomae  (locis  paulo  superius  citt.)  in 
mar^ne  aliegatur  Glossa  in  Matth.  15,  12.  super  iliud  Audito 
verbo  hoc  scandalizati  sunt;  sed  ibi  solum  in  ipsa  exposi- 
tione,  quam  facit  Lyranus  in  hunc  locum,  dicta  distinctio  oc- 
curril  (non  in  Glossa  ordimria  neque  interlineari).  Gulielm. 
Antissiod, ,  Sum.  aureae  lib.  111,  tr.  30.  q.  4.  seqq,  hane  distin- 
ctionem,  nullo  auctore  adducto,  exhibeL 

"  Alex.  Hal.,  S.  p.  II.  q.  171.  m.  6:  Distingui  autem  pos- 
sunt  istae  tres  veritates;  nam  veritas  vitae  pertinet  ad  omnes, 
comprehendens  omDia  praecepta  et  prohibita  et  consilia;  veri- 
tas  iustitiae  ad  praelatos ,  comprehendens  duas  partes  iustitiae , 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


461 


2.  Item  quaeritur  de  ratione  Domini :  Propter- 
ea,  inquit,  dioci:  De  meo  accipiet,  quia  omnia, 
quae  habet  Pater,  mea  simt.  —  Aut  omnia  distribuit 
pro  essentialibus ,  aut  pro  proprietatibus ;  si  pro 
proprietatibti^ ,  falsum  est,  quia  Filius  non  habet 
innascibilitatem.  Si  pro  essentialibns ;  sed  ex  hoc 
non  sequitur,  quodsi  Spiritus  sanctus  procedat  a  Pa- 
tre,  quod  propter  hoc  procedat  a  Filio,  quia  proce-^ 
dere  est  personale;  per  eandem  rationem  posset 
dicere  Spiritus  sanctus  de  Filio :  De  meo  acci^ 
piet,  quia  omnia,  quae  habet  Pater,  habet  Spiritus 
sanctus  K 

Ad  haec  respondent  Graeci ,  quod  duplex  est 
Resp.  Grae-  Spiritus  sancti  processio,  aeterna  scilicet  et  tempo- 
^^  '  j^oMs;  quantum  ad  aeternam  a  solo  Patre  procedit , 
et  sic  accipit  a  Patre  et  non  a  Filio;  quantum  ad 
temporalem  a  Filio  procedit;  in  cuius  rei  testimo- 
nium  dicitur:  accipiet,  quia  temporaliter  procedit. 
Et  rationem  erroris  sui  accipiunt  ab  hoc  sermone 
Domini;  quia  Dominus  aliquando  dicit,  quod  mittet 
Spiritum  sanctum,  sed  nunquam  dicit,  quod  a  se 
Reprobatur.  proceda^,  sempcr ,  quod  a  Patre^  — Sed  tamen, 
salva  pace  sua,  nihii  dicunt,  quia,  sicut  patet  ex 
hac  littera,  Spiritus  sanctus  accipit  a  Filio.  Quid 
accipit?  Quidquid  accipiat,  hoc  non  est  alterum 
quam  ipse,  cum  summe  simplex  sit:  ergo  si  se  ac^ 
cipit,  quomodo  potest  accipere  ex  tempore  et  non 
esse  temporalis? 

Propterea  dicendum ,  quod  Spiritus  sanctus  pro- 
Resp.  au-  ccdit  a  FiUo  aeternaliter  et  temporaliter  mittitur  in 

ctorJs.  ^  a 

creaturam  ^. 

1.  Quod  ergo  dicitur  aecipiet,  respondetur  in 

Ad  L  Glossa  * :  «  Quod  aeternitas  comprehendit  omne  tem- 

pus  propter  diversas  proprietates ;   unde  de  futuro 


dicitur  aecipiel,  non  quia  novum  accipiat,  sed  quia 

non  desinit» •  Dicendum  tamen,  quod  accipiet  A^nar. 

idem  est,  ac  si  diceret:  se  accepisse  monstrabit. 

2.  Ad  aliud  dicendum ,  quod  illa  non  est  ratio  Ad  2. 
cogens,  quare  Spiritus  sanctus  procedat  a  Filio;  sed 
illa  est  ratio  dicti,  scilicet  quomodo  dixerat:  De 
meo  accipiet,  non  quia  de  proprio,  excludendd  Pa- 
trem,  sed  quia  simul  cum  Patre^  Unde  ea  ratione 
dictum  est,  qua  dicitur:  Omnia,  quae  habet  Pater, 
mea  svM. 

Secundo  oonsolatax  disoipalos  ex  suae  Tisitationis 

promissione. 

27.  Modicum,  et  iam  non  videbitis  me.  Haec  est 
secunda  pars  capituli ,  in  qua  consolatur  eos  ex  suae 
visitationis  promissione  ^,  et  procedit  in  hac  parte 
secundum  hunc  modum.  Primo  ponitur  visitationis  ninsio  in  5 

meiDbra. 

Christipromissio ;  secundo ,  disdpulorum  dubitatio ; 
ter tio  vero ,  dubietoUis  explanatio ;  quarto  >  exempli- 
ficatio;  quinto  vero,  exempli  adaptatio, 

(Vers.  1 6.).  Visitationem  igitur  primo  promittit  De  primo. 
post  recessum;  propterea  dicit:  Modicum,  et  iam 
non  videbitis  me,  quia  recedam  a  vobis  scilicet;  et 
iterum  modicum,  et  videbitis  me,  quia  statim  post 
passionem  visitaturus  erat  eos;  unde  modicum  erat 
usque  ad  passionem,  in  qua  debebat  non  videri;  et 
modicum  a  passione  usque  ad  resurrectionem,  in  qua 
debebatapparere;  Isaiae  quinquagesimo  quarto^:  «Ad 
punctum  et  in  modico  dereliqui  te,  et  in  miserationi- 
bus  magnis  congregabo  te  ».  Et  rationem,  quare  non 
essent  eum  visuri,  reddit:  Quia  vado  ad  Patrem^. 
—  Aliter  exponitur  de  visione  per  gloriam,  ut  sit  AUa  exposi- 
sensus ,  quod  modicum  tempus  erat  usque  ad  reces- 


scilicet  severitalem  in  puniendo  reos  et  liberalitatem  in  susti- 
nendo  miserosj  veritas  doctrinae,  scilicet  ad  praedicatores  et 
magislros  [cfr.  Giossa  in  Gap.  Qui  scanMizaterit  mpv^  pag.  291, 
nota  8.  cit. :  Veritas,  quae  triplex  est ,  scilicet  honae  vitae...  ad 
quemlibet  pertinet;  alia  iustitiae,  haec  ad  iudicem  pertinetj 
alia  discipUnae,  haec  pertinet  ad  praelatos  etc.].  Vel  aliter  se- 
cundum  tres  vires  animae ,  ut  veritas  vitae  concupiscibilem  or- 
dinet  ad  bonum ;  veritas  iustitiae  irascibilem  compescat  a  malo ; 
veritas  doctrinae  rationalem  informet  ad  bonum  discernendum 
et  fugiendum  malum  (cfr.  supra  n.  10.). 

*  Anselm.,  de  Procesaone  S.  Spiritus,  c.  i:  Dicet  aliquis : 
si,  quoniam  unus  Deus  est  Pater  et  Spiritus  sanctus,  cum  Filius 
est  de  Patre,  seqdtur,  evm  esse  de  Spiritu  sancto;  aut  cum 
Spiritus  sanctus  esl  de  Patre,  quia  idem  Deus  est  Pater  et  Fi- 
lius,  est  etiam  de  Filio;  cum  Pater  gignit  Filium,  necesse  est, 
eum  gignere  quoque  Spiritum  sanctum...  Et  cum  Spiritus  san- 
ctus  procedit  de  Patre,  propter  eandem  unitalem  Deitatis  Filii 
et  Spiritus  sancti  procedit  et  Filius  de  Palre  ita,  sicut  Spiri- 
tus  sanctus  etc.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  99.  n.  6» 

*  Supra  v.  7:  lUittam  eum  ad  vos;  c.  15,  26:  Quem  ego 
mittam  vobis  a  Patre,  Spiritum  veritatis,  qui  a  Palre  proce- 
dit  etc. 

3  Cfr.  I.  Sent.  d.  M.  q.  1;  Hilar.,  VIII.  de  Trin.  n.  20; 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  99.  n*6.  seqq.,  et  Anselm.,  de  Pro- 
cessione  S.  Spiritus,  c.  M. 

*  Scilicet  ordmaria  (ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  99. 


n.  5.)  in  loan.  16,  43:  De  sempitema  re  proprie  dicatur  est, 
secundum  nos  bene  didtur  fait,  erit*  FuU,  quia  nunquam  de- 
fuit)  erit,  quia  nunquam  deerit;  est,  quia  semper  est.  Non  prae- 
teriit,  quasi  qui  non  maneat;  non  orietur,  quasi  qui  non  erat. 
Cum  ergo  nostra  locutio  per  tempora  Tarietur,  de  eo  vere  di- 
cuntur  verba  cuiuslibet  temporis,  quia  nullo  tempore  defuit, 
deest  vel  deerit.  Et  ideo  non  mirum,  si  audiet  dixii  de  eo  qui 
audivit  et  audit,  id  est  semper  scivit,  scit  etsciet.  Cfr.  August., 
contra  Sermonem  Arianorum,  c.  21.  —  Inferius  post  desMt 
ed.  cum  Gorrano  addit  accipere. 

®  Leo,  Serm.  76.  (alias  IL)  c.  5:  De  meo  accipiet,  quo- 
niam  quod  accipit  Spiritus,  Patre  dante,  dat  Filius.  —  Hilar.,  II. 
de  Trin.  n.  31 :  Diligenter  est  contuendum ,  quo  modo  et  qua 
ratione  ^t  dictum  IDeus  spiritm  estl.  Omne  enim  dictum  ut 
dicatur,  ex  causa  est,  et  dkU  ratio  ex  sensn  erit  intelligenda 
dicendi,ne,quia  responsum  a  Domino  est:  Spiritus  Deus  est, 
idcirco  cum  sancti  Spiritus  nomine  et  usus  negetur  et  donum  elc. 
—  Inferlus  post  dictum  est  ed.  addit  De  meo  acdpiei,  et  in  flne 
post  mea  smt  sul^ungit:  Graecis  ergo  respondendum ,  quod 
id  dicit  quoad  sensum. 

*  Cfr.  supra  n.  10.  '  Vers.  7. 

®  Ita  Chrysost.,  in  loaa  bomil.  79.  (alias  78.)  n.  \  ;  CyrilK 
Aiexandr.,  in  loan.  16,  16;  Beda,  II.  Homil.  genuin.  botnil.  5,  in 
Dominica  2.  post  Pascha,  ex  qua  Glossa  ordxmria  apud  Strabo- 
nem  et  Lyranum  (posierlor  tamen  Glossam  longiorem  exhibet , 
in  qua  etiam  seq.  expositio). 


462 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


sum  Christi  et  ascensum  ad  Palrem ,  et  iterum  modi- 
cum  usque  ad  adventum  eius  ad  eos,  ut  assumat 
in  gloriam ;  unde  supra  decimo  quarto  ^ :  «  Et  si  abiero 
et  praeparavero  vobis  locum ,  iterum  \enio  el  accipiam 
vos  ad  me  ipsum ,  ut  ubi  sum  ego ,  et  vos  sitis » • 

28.  (Vers.  17.).  Dixerunt  ergo  ex  diseipidis 
De  secando.  eius  etc.  Taogitur  hic  secundum ,  scilicet  discipulO' 

rum  dubitatio,  quae  procedebat  ex  hoc  quod  dixe- 
rat :  in  modico  non  videndus  et  videndus ;  propter 
quod  dicit:  Dixerunt  ergo  ex  diseipulis  eius  ad 
invicem:  Qiiid  est  hoc  quod  dicit  nobis:  Modicum, 
et  non  videbitis  me;  et  iterum  modicum.,  et  vide- 
bitis  fne?  De  hoc  dubitant  primo,  quia  videtur  dicere 
duo  contradictorie  opposita;  et  de  alio  dubitant,  sci- 
licet  quo  iret;  unde:  et  quia  vado  ad  Patrem? 
Nesciebant  enim,  quonaodo  inteUigeret  hoc^;  dubi- 
tabant  de  significatione  verbi. 

29.  (Vers.  18.).  Dicebant  ergo:  Quid  est  hoc 
quod  dicit  nobis:  Modicum?  Nescimus,  quid  /o- 
quitur.  Nesciebant,  quid  per  hoc  volebat  dicere; 
parvum  habebant  adhuc  discipuli  inleliectum;  unde 
increpavit  eos  Dominus  Matthaei  decimo  quinto^: 
«  Adhuc  et  vos  sine  intellectu  estis  »  ? 

30.  (Vers.  19.).  Cognovit  autem  lesus.  Hic  tan- 
Detertio.  gltur  lerlium,  scilicet  dubietatis  amotio,  quaefacta 

est  per  Magistrum  ante  inquisitionem  discipulorum ; 
propter  quod  dicit:  Cognovit  lesus,  quia  vokhant 
eun  interrogare  etc. ;  Ecclesiastici  vigesimo  tertio*: 
«  Oculi  Domini  multo  plus  lucidiores  super  solem , 
circuraspicientes  omnes  vias  hominum  et  profundum 
abyssi  et  hominum  corda  intuentes  in  absconditas 
partes»;  et  Ecclesiastici  decimo  sexto  ;  «Omne  cor 
intelligitur  ab  illo ;  et  vias  illius  quis  intelligit » ?  Et 
praevenit  ipsorum  dubitationem  siye  interrogationem , 
et  dixit  eis:  De  hoc  quaeritis  inter  vos,  quia  dixi 
vobis^:  Modicum,  et  non  videbitis  me;  et  iterum 
modicum,  et  videbitis  m£,  Huic  dubitationi  satisfacit 
Dupiextem-  ostendcns  diiplex  tempus,  scWket  t^Hbulationis  ei  con- 
solationis,  et  propter  unum  dictum  esse :  Non  vide- 
bitis,  et  propter  di\mdvidehitis.  Et  propter  hoc  non 
fuii  contradictio,  quia  non  refertur  ad  idem  tempus , 
sed  propter  diversa  tempora  bis  dictum  est  modicum, 
Propterea  dicit : 


pas. 


31.  (Vers.  20.).  Amen ,  amen  dico  vobis :  Quia 
plorabitis  et  flebitis  vos :  plorabitis  exterius ,  flebi- 
tis  interius,  pro  tempore,  in  quo  me  non  videbitis; 
et  ideo  beati ;  Lucae  sexto  * :  «  Beati,  qui  nunc  fle- 
tis ,  quia  ridebitis  » .  Mundus  autem  gaudebit,  vos 
vero  eontristabiminL  Mundus  gaudet;  lob  vigesimo 
primo:  «Gaudent  ad  sonitum  tympani  ».  Sed  boni 
tristantur ;  primae  Petri  primo :  «  Modicum  nunc  si 
oporlet  contristari  in  variis  tentationibus  » .  Sed  tri- 
stitia  vestra  vertetur  in  gaudium,  el  ideo  dictum 
est:  Modicum,  et  videbiiis  me;  Tobiae  tertio  ^:  «Post 
lacrymationem  et  fletum  exsultationem  infundis » .  ideo 
dicitur  Ecclesiastae  septimo :  «  Cor  stultorum ,  ubi 
laetitia ;  cor  sapientium ,  ubi  tristitia  est  » . 

32.  (Vers.  21.).  Mulier,  cum  parit.  Tangitur  hic  ^^  ^^^f^- 
quartum ,  scilicet  exemplificatio.  Et  exemplificatio  est 

de  hoc ,  quomodo  cito  et  in  modico  tempore  tristitia 
convertetur  in  gaudium;  et  est  exemplum  de  mu- 
liere  parturiente,  quae,  cum  parit,  tristatur,  quamvis 
bonum  faciat;  sed  cum  peperit,  gaudet  statim.  Pro- 
pterea  dicit:  Mulier,  cum  parit,  tristitiam  habet, 
quia  venit  hora  eius,  sciiicet  pariendi ,  quam  adhuc 
vellet  differri  prae  dolore;  quia  vehemens  dolor  est 
in  parturitione;  Isaiae  decimo  tertio®:  «Quasi  par- 
turiens  dolebunt»;  et  primae  ad  Thessalonicenses 
quinto:  «  Et  sicut  dolor  in  utero  habenti,  et  non 
-elfugient » .  Cum  autem  peperit  ^  puerum ,  iam  non 
meminit  pressu^^ae  propter  gaudium,  quia  natus 
est  homo  in  mundum ;  prae  gaudio ,  quod  habet  de 
prole;  Genesis  vigesimo  primo:  «Risum  fecil  mihi 
Dominus;  quicumque  audierit,  corridebit  mihi  »,  di- 
xit  Sara. 

33.  (Vers.  22.).  Et  vos  igitur.  Hic  est  exempli  ^®  ^^^^* 
adaptatio,  quod  ipsi  tristabuntur  similiter  in  Christi 
passione,  sed   gavisuri  erant  in  eius  glorifieatione 

sive  resurrectione ;  propter  quod  dicit:  Et  vos  igi- 
txir  nunc  quidem  t^istitiam  habetis,  et  hoc  de  re- 
cessu  sponsi ;  Matthaei  nono  ^^ :  «  Venient  dies,  quando 
ab  eis  auferetur  sponsus;  et  tunc  lugebunt».  Sed  ista 
tristitia  modicum  durabit ;  ideo  dicit :  Iterum  ^^  videbo 
vos,  et  gaudebit  cor  vestrum;  infra  vigesimo:  «Ga- 
visi  sunt  discipuli,  viso  Domino».  Et  hoc  non  ad 
tempus,  sed  in   aeternum;  ideo  dicit:  Et  gaudium 


/ 

^  Vers.  3.  —  Hanc  exposilionem  praebet  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  !0I.  n.  6. 

2  Ed.  cum  Gorrano,  superius  omisso  unde,  hic  legit:  quo- 
modo  intelligei'et;  hinc  dnbitabant  etiam  [nonnulli  codd.  exhi- 
bent  etiam,  vel  et,  quod  Gorranus  cum  multis  codd.  omittit] 
de  etc. 

'  Vers.  16.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  79.  (alias  78.) 
n.  1 :  Quare  ergo  non  intellexerunt?  Aut  propter  tristitiam,  ut 
arbitror ;  ipsa  enim  dictorum  omnium  memoriam  eliminabat ; 
vel  ob  dictorum  obscurilalem ,  ut  contraria  prolulisse  videretur, 
quae  vere  contraria  non  erant.  Si  te  videbimus,  aiunt,  quo  va- 
dis?  Si  vadis,  quomodo  te  videbimus?  Ideo  dicunt:  Nescimm, 
quid  loquitur*  Quod  enim  abiturus  esset ,  id  noverant ;  ignora- 
bant  autem ,  ipsum  paulo  post  esse  rediturum  etc. 

*  Vers.  28;  ibid.  16,20.  estseq.  locus. 


*  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  omittit  vohis.  —  Aliquanto 
inferius  post  non  fuit  ed.  cum  nonnuUis  codd.  addit  ibl 

®  Vers.  21.  —  Inferius  pro  vos  vero  Vulgata  vo$  autem. 
Sequuntur  subinde  lob  21  ,  12,  ubi  Vuigala  (ita  etiam  B,  ed. 
cum  Gorrano)  organi  pro  tympani;  I.  Petr.  1 ,  6. 

'  Vers.  22.  —  Sequitur  Eccle.  7,5. 

®  Vers.  8.  —  Subinde  allegatur  I.  Thess.  5,  3:  Tunc  re- 
pentinus  eis  superveniet  interitus,  sicut  dolor  in  utero  ha- 
benti  etc.  Codd.  pro  habenii  substituunt  habentis;  Gorranus : 
Qmsi  dolor  in  utero  habentis  etc. 

*  Vulgata  pepererit.  —  Sequitur  Gen,  21 ,  6. 

**  Vers.  15,  ubi  pro  lugebunt  Vulgata  ieinnabunt. 
^^  Vulgata  Iterum  autem.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  20, 
20;  Rom.  6,  9.  et  Apoc.  7,  17. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


463 


vestrum  nemo  tollet  a  vobis;  quia  Christus,  qai  erat 
ipsorum  gaudium,  «  resurgens  a  mortuis,  iam  non  '■ 
moritur  » ;  Apocalypsis  septimo :  «  Absterget  Deus 
omnem  lacrymam  ab  oculis  Sanctorum  »  etc.  Et  tunc 
erunl  terminatae  quaestiones  vestrae  nec  turbabunt  ; 
vos,  ut  raodo;  ideo  dicit: 

34.  (Vers.  23.).  Et  in  illo  die  me  non  rogabi- 
tis^  quidquam,  id  est,  non  interrogabilis.  Si  hoc  , 
refertur  ad  diem  gloriae,  verum  est,  quia  tunc  omnia  ■ 
videbunt  clare ;  Isaiae  quinquagesimo  quarto :  «  Po- 
nam  omnes  filios  tuos  doctos  a  Domino».  Si  autem 
intelligatur  post  gloriflcationem  Christi ,  adhuc  verum 
est ;  quia  tunc  habuerunt  internum  doctorem ,  iuxta 
illud  quod  dictum  est  supra  eodem  ^ :  «  Cum  vene- 
rit  iile  Spirilus  veritatis ,  docebit  vos  omnem  verita- 

Aiia  exposi-  tcm  » ;  et :  «  Unctio  docebit  vos  de  omnibus  » .  —  Vel : 
non  rogabitis ,  quia  non  indigebitis,  sed  eritis  beati, 
quibus  ad  votum  cuncta  succedunt. 

QUAESTIONES. 

35.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit:  Modicum,  et  non  videbitis  me,  quia 
vado  ad  Patrem. 

1 .  Quia  dicitur  Matthaei  uilimo  * :  Ecce,  ego  vo- 
biscum  sum  usque  ad  consummationem  sa^eculi. 

%  Item ,  quid  est  quod  dicit :  Modicum,  et  vi- 
debilis  me?  quia  dicitur  supra  eodem*:  Ad  Pa- 
trem  vado,  et  iam  non  videbitis  me,  Quomodo  re- 
cedit  et  manet,  videtur  et  non  videtur? 

Respondeo:  Intelligendum,  quod  in  Christo  est 
Resp.  cum  esse  divinum  et  esse  humanum  visibile  et  invisi- 
Tripiex  esse  bHe,  miscrum  et  gloriosum.  Quantum  igitur  ad 
esse  divinum  nunquam  recedit  ab  eVectis;  quantum 
ad  esse  humanum  et  invisibile  sub  Sacramento  non 
relinquet  usque  ad  consummationem  saeculi;  quan- 
tum  ad  esse  humanum  visibile  et  impassibile  non 
reliquit  usque  ad  ascensionem ;  quantum  ad  esse  hu- 
manum.  visibile  et  passibik  reliquit  in  passione; 
quia  non  visus  fuit  passibilis  nec  cum  eis  ut  passi- 
bilis  postea  conversatus  ^. 

36.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Plorabitis  et  flebitis  vos  etc.  —  Quaeritur,  utrum 
Apostoli  in  illa  tristitla  meruerint,  vel  demeruerint. 
Quod  meruerint,  videtur: 


1.  Quia  dicitur  secundae  ad  Timolheum  se- 
cundo^:  Si  compatimur,  et  conregnabimus :  ergo 
compati  erat  eis  meritorium. 

2.  Item,  tristitia  mala  convertitur  in  maiorem 
tristitiam,  sedilla  quae  convertitur  in  gaudium,  illa, 
inquara,  bona  tristitia  est;  sed  tristilia  Apostolorum 
conversa  est  in  gaudium,  sicut  dicitur  in  littera': 
Tristitia  vestra  convertetur  in  gaudium :  ergo  fuit 
bona  et  meritoria. 

CoNTRA  hoc  est:  1.  Quia  aut  volebant,  quod 
Christus  moreretur,  aut  nm.  Si  non,  tunc  pecca- 
bant,  unde  Petrus  fuit  de  hoc  reprehensus  ^ ;  si  vero 
vokbant :  ergo  non  dolebant. 

2.  Item  videtur  per  textum^  quia  Dominus 
hortatur  eos,  nt  non  turbentur;  sed  Dominus  non 
dehortatur  bonum:  ergo  turbari  non  est  bonum, 

3.  Item,  supra  decimo  quarto^®  dicitur:  Si  dili- 
ge}'etisme,  gauderetis  utique :  ergo  gaudendum  erat 
de  passione;  sed  qui  tristatur,  unde  gaudendum  est, 
inordinate  tristatur:  ergo  Apostoli  inordinate  et  cul- 
pabiliter  turbabantur. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  dupliciter  est  iu- 
dicare  de  tristitia,  cuiusmodi  sit,  scilicet  ex  parte 
originis  et  ex  parte  modL  —  Ex  parte  originis  tri- 
stitia  ortum  habet  ex  dikctione  ^^.  Quaedam  jgitur 
est  ex  dilectione  voluptuosa  et  carnali,  ut  gulosus 
tristatur  in  amissione  boni  morselli ;  quaedam  ex  na- 
turali,  ut  aniraa  in  separatione  a.  corpore,  aut  ma- 
ter  in  morte  fllii;  quaedam  ex  sociali,  ut  tristatur 
amicus,  quando  corporaliter  seiungitur  ab  amico, 
cuius  conversatio  placet;  quaedam  ex  spiriluali, 
ut  quando  aliquis  diligit  ex  caritate  et  compatitur 
palienti.  —  Prima  tristitia  est  culpabilis;  secunda  et 
tertia  supportabilis ;  sed  qxidiYta,  kiudabilis. 

Intelligendura  est  ergo,  quod  Apostoli  dupliciter 
diligebant  Dominum,  scilicet  amore  sociali,  quo  di- 
ligit  aliquis  socium,  quia  non  vult  ab  eo  separari; 
et  amore  spirituali;  ideo  fuit  in  eis  tristitia  quae- 
dam  laudabilis,  qua  compatiebantur  Christo;  et 
quaedam  supportabilis ,  qua  nolebant  separari  a 
Christo^». 

A  parte  modi  tristandi  intelligendura ,  quod  mo- 
dus  habendus  est  in  tristitia;  unde  dicU  Apostolus^: 
Non  contristemini  sicut  et  ceteri,  qui  spem  non 
habent;  unde   debet   tristitia  temperari  gaudio,  Et 


ftesp.  cam 
distinctiooe. 


£x  parte  ori-^ 
ginis  quadro- 
plex  dilectio 
et  tristitia. 


Jn  Apostolis 
duplez  di« 
leclio. 


Ex  parte 
modi  fait  de^ 
fectas. 


*  Card.  Hug.,  B.  Albert.  et  S.  Thomas  (in  suo  Comment.) 
interrogabitis  (secuiidum  textum  Syriac. ;  August.,  in  loan,  Evang. 
tr.  101.  n.  4,  idem  ex  textu  Graeco  refert).  —  Sequilur  Isai. 
54,  13.  —  Glossa  interlinearis  (ex  Augusl.,  in  loan.  Evang.  tr. 
101.  n.  S.)  in  loan.  16,  ^Z:  Inillo  die,  aeternae  visionis,  quod 
non  in  hac  vita ,  me  non  rogabitis  quidqxmm,  non  petetis,  vel 
interrogabitis ,  quia  imc  erit  plena  cognitio  et  sufiicientia. 

*  Vers.  13. —  Sequitur  I.  loan.  2,  27.  —  De  hac  exposi- 
tione  cfr.  Theophylact  ,  in  loan.  16,  23,  qui  sequitur  Chrysost. 
et  Cyrill.  Alexandr.,  in  hunc  locum.  ^  Vers.  20. 

*  Vers.  16.  Cfr.  supra  pag.  462,  nola  3.  verba  Chrysost. 

*  Baruch  3,38:  Post  haec  in  terris  visus  est  et  cum  ho- 
minibus  conversatus  est. 


®  Vers.  '1 2.  Cfr,  supra  c.  11.  n.  26.  Rom.  8,' -17:  Si  tamen 
compatimur,  ut  et  conglorificemur. 

7  Vers.  20.  »  Matth.  16,  23. 

•  Supra  14,  1.  et  27:  Non  turbetur  cor  vestrum.  —  In- 
ferius  pro  turbenlnr  N  tristentur,  ^^  Vers.  28. 

"  August.,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  7.  n.  2:  Amor  ergo  in- 
hians  habere  quod  amatur,  cupiditas  est...  fugiensquod  ei  ad- 
versatur,  timor  est;  idque,  si  acciderit,  sentiens,  tristitia  est.  — 
Du  Cange,  Glossarium  etc:  Morsellum,  pars,  portio.*.  morsuSy 
morsellus,  buccella,  frustum...  morsellus,  frustulum. 

"  Cfr.  !.  Sent.  d.  48.  a.  2.  q.  2.  ad  4.  et  dub.  4;  Ili.  Sent. 
d.  15.  a.  2.  q.  2.  ad  t-3.  . 

i^Epist.  1.  Thess.  4,  13. 


464 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C  XVL 


quantum  ad  hoc  excesserunt  Aposloli  et  reprehensi- 
biies  fuenmt,  quia  duUo  modo  gaudebant,  iuuno  ut 
desperantes  dolebant.  Et  quantum  ad  hunc  modum 
sive  immoderaiitiam  amovendam  hortabatur  Dorai- 
nus,  ut  non  trisiarmhir;  hortabatur,  ul  gaude- 
rent.  Unde  Chrysostomus  ^*  «  Magna  est  tristitiae 
tyrannis,  et  multa  nobis  virilitate  opus  est,  ut  re- 
sistamus  huic  passioni;  et  quod  utile  castiflcantes , 
quod  est  superfiuum  dimittamus  » .  Ideo  laudabiies 
erant  in  tristitia,  sed  vituperabiles  in  modo. 

Tertio  consoktut  discipidos  ez  petitionum  saarum 

ezauditiono. 

37.  Amen ,  amen  dico  vobis.  Haec  est  tertia 
pars  capituli,  in  qua  Dominus  discipulos  consolatur 
ex  petitionum  suarum  exauditione  *;  et  procedit  in 

BiTiMo  ia  2  hac  parte  per  hunc  moduni.  Primo  notatur  Domini 
hberalis  prorntssio;  secundo  vero,  dtscipulorum 
consolatio,  ibi  ':  Dicunt  ei  discipidi  eius  etc. 
Primum  igitur  describitur  sic.  Primo  notatur 
Deprimo  Domini  liberalita^f  ad  promittendum ;  secundo,  tem- 
poris  opportunitas  ad  petendum ;  tertio ,  voluntatis 
promptitudo  ad  exaudiendum. 

(Vers.  23.)-  Primo  ergo  fit  sive  notatur  Domini 
primum.  Hberalitas  ad  promittendum  sub  certitudine;  propter 
quod  dicit:  Amen,  amen  dico  vobis,  signum  est  cer- 
titudinis;  si  quid  petieritis  Patrem  in  nominemeo, 
dabit  vobis.  Si  quid,  id  est,  si  aliquid;  illud  ali- 
quid  est  vita  aeterna;  unde  Augustinus*:  «  Quid- 
quid  aliud  petitur,  nihii  petitur,  non  quia  res  nulla 
omnino  sit,  sed  quia  in  tantae  rei  comparatione , 
quidquid  aliud  concupiscitur,  nihilest»;  ideo  lacobi 
primo:  «  Si  quis  vestrum  indiget  sapientia,  postulet 
a  Deo,  qui  dat  omnibus  affluenter,  el  dabiturei». 

38.  (Vers.  24.),  Usque  modo  non  petistis.  Hic 
secundnm.  taugitur  secundum,  scilicet   aptitudo  temporis  ad 

petendum,  quae  hactenus  non  fuerat,  sed  deinceps 
erat  futura;  propterea  dicit:  Usque  modo  non  pe- 
tistis  quidquam  in  nomine  meo,  quia  non  erat  tem- 
pus  opportunum;  quia  Dominus  ipse  erat  cum  eis, 


qui  omnia  dabat;  unde  infra  decimo  septimo  * :  «  Cum 
essem  cum  eis ,  ego  servabam  eos  in  nomine  tuo  » . 
Sed  amodo  venit  tempus;  ideo  dicit:  Petite,  et  ac- 
cipietis,  ut  gaudium  vestrum  sit  plenum,  quia 
omnis  vestra  petitio  ad  iilud  gaudium  referri  debet. 
Hoc  gaudium  plenum  consistit  in  dotibus  animae  et 
corporis ;  de  quo  Isaiae  uitimo  ^ :  «  Videbitis ,  et  gau- 
debit  cor  vestrum,  et  ossa  vestra  quasi  herba  ger- 
minabunt».  Et  quod  tempus  aptum  ad  petendum 
adveniat,  patet,  quia  usque  modo  nescierunt  nec  co- 
gnoverunt,  a  quo  deberent  petere;  sed  amodo  co- 
gnoscent;  ideo  dicit: 

39.  (Vers.  25.).  Haee  in  proverbiis  locutus  sum 
vobis;  ideo  in  similitudinibus ,  quia,  primae  ad  Co- 
rinthios  tertio^,  «non  potui  vobis  loqui  quasi  spi- 
ritualibus,  sed  quasi  carnalibus  ».  Sed  venit  hora, 
cum  iam  non  in  pi^overbiis  loquar  vobis,  occulte 
sciiicet ,  sed  pakm  de  Patre  meo  ^  annuntiabo  vo- 
bis,  Hora  ista  erat  tempus  missionis  Spiritus  sancti. 

40.  (Vers.  26.).  In  illo  die,  hoc  est  tempore, 
petetis  in  nomine  meo ,  quia  tunc  me  et  Patrem  co- 
gnoscetis;  unde  leremiae  trigesimo  primo  ^:  «Non  di- 
cet  vir  fratri  suo:  Cognosce  Dominum;  omnes  enim 
cognoscent  me  a  minimo  usque  ad  maximum  ».  Et 
hoc  fuit  in  tempore  post  acceptionem  Spiritus  san- 
cti ,  qui  non  tantum  docebat,  sed  etiam  petere  com- 
pellebat;  ad  Romanos  octavo:  «  Spiritus  postuiat 
pro  nobis  gemitibus  inenarrabilibus »,  idest,  postu- 
lare  facit. 

Et  non  dico  vobis.  Notatar  hic  tertium ,  scili-  Terunm. 
cet  ad  exaudiendum  promptitiido ,  quia  Pater  pa- 
ratus  erat  exaudire  Apostolos  rogantes  sine  aliquo 
intercessore  medio;  propterea  dicit:  Etnon  dicovo- 
bis,  quia  ego  7'ogabo  Patrem  de  vobis,  quia  non 
oportet  ^^. 

41.  (Vers.  27.).  Ipse  enim  Pater  amat  vos,  et 
ideo  libenter  lexaudit;  et  ratio  huius  est:  Quia  vos 
me  amastis;  supra  decimo  quarto^^:  «  Qui  diligit 
me  diligetur  a  Patre  meo  » ;  non  solum  amor  erat 
in  causa,  immo  etiam  fides;  et  credidistis,  quia  a 
Deo  exivi.  Et  merito  fidei  merentur  exaudiri,  quia 


*  In  loan.  homil.  78.  (alias  77.)  n.  1.  Vro  utile  castifican- 
tes  ed.  cum  (sotvmi  inutik  e$t  castificanies  [Gorranus  casti- 
gantes^;  Card.  Hugo,  in  loan.  16,  6,  eandem  sententiam  af- 
fert:  Magna  tristitiae  tyrannis  violentia  et  multa...  huic  passioni 
nobiliter,  et  quod  utile  est  in  ea  fructificantes  [yevvaito?,  xa\ 
To  ^pr|OHJ.ov  a^'  auTou  xap^tou^jLivoo;],  quod  superfluum  est  di- 
mittamus. 

'  Cfr.  supra  n.  10.  *  Vers.  29. 

*  In  loan.  Evang.  Ir.  \  02.  n.  2.  —  Subinde  aHegatur  lac. 
1 ,  5,  Gfr.  infra  n.  48. 

*  Vers.  12.  —  Superius  post  opportunum  od.  prosequitur: 
Vel  quia  hucusque  a  Patre  per  ChrisU  metita  nihil  peUerant, 
eo  qiiod  Dominus  ipse  etc.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr. 
102.  n.  2:  Usque  modo  nonpetisiis  quidquam  in  nomine  meo, 
duobus  modis  intelligi  potest:  velquia  non  in  nomine  meo  pe- 
tistis,  quod  nomen  non,  sicut  cognoscendum  est,  cognovistisj 
vel  non  petistis^  quidquam ,  quoniam  in  comparatione  rei,  quam 
petere  debuistis,  pro  nihilo  habendum  est  quod  petistis. 


*  Vers.  \L  —  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  I.  q.  5.  et  p.  II.  per 
totam,  ubi  de  dotibus  animae  et  corporis.  —  Superius  pro 
vesira  peiitio  ed.  nostra  petUio. 

^  Vers.  1. —  Superius  pro  ideo  ed.  cum  Gorrano  id  est, 
et  pro  simiUiudinibus  non  pauci  codd.  et  Gorranus  similibus, 
Vide  infra  n.  49.  et  supra  c.  10.  n.  S. 

^  Vulgata  omittit  meo. 

®  Vers.  34.  —  Sequitur  Rom.  8,  26.  Cfr.  supra  pag.  443, 
nota  2. 

^®  Chrysost.,  in  loan.  homil.  79.  (alias  78.)  n.  2 :  £/  nm\ 
rogabo  Patrem,  sufflcit  vestra  in  me  dilectio  ad  patrocinium. 
Theophylact. ,  in  eundem  locum:  «  Et  in  tantum  vobis  conser- 
vabo  amicum  Patrem,  ut  posthac  neque  me  opus  habeatis  in- 
tercessore  » .  Glossa  intertinearis :  Quia  nihil  tunc  deerit ,  etsi 
nunc  rogo. 

^^  Vers.  21.  —  Subinde  allegatur  Matth.  21,  22.  Cfr.  supra 
c.  11.  n.  45. 


COMMENT,  L\  lOANNEM  C.  XVL 


46S 


dicitur  Matthaei  vigesimo  primo:  «Omnia,  quaepe- 
tieritis  in  oratione  credentes ,  accipietis  » .  Quia  ergo 
credidistis,  meremini  exaudiri.  Sed  usque  tunc  suf- 
fecerat  credere,  quod  exiisset  a  Deo;  deinceps  opor- 
tebat  credere,  quod  rediret  ad  Deum.  Unde  ad  fldem 
eorum  perficiendam  subdit: 

42.  (Vers.  28.).  Exivi  a  Patre  et  veni  in  mun- 
dum:  exivi,  per  aeternam  generationem ,  z;m,  per 
incarnationem ,  et  hoc  credidistis ;  unde  supra  unde- 
cimo  ^ :  «  Tu  es  Christus,  Filius  Dei  vivi ,  qui  in  hunc 
mundum  venisti  ».  Iterum  relinquo  mundum,  per 
passionem,  et  vado  ad  Patrem,  per  gloriosam  re- 
surrectionem.  Unde  cum  resurrexit,  misit  discipulis 
suis  dicere  per  Mariam ,  infra  vigesimo  ^ :  «  Dic  fra- 
tribus  meis:  Ascendo  ad  Patrem  meum  et  Patrem 
vestrum ,  Deum  raeum  et  Deum  vestrum  » .  De  his 
duobus  dicitur  in  Psalmo :  «  A  suramo  caelo  egressio 
eius,  et  occursus  eius  usque  ad  summum  eius  ». 

43.  Dieunt  ei  discipuli  eius,  Postquam  posita 
D«  secando  est  Christi  promissio ,  ponitur  discipulorum  conso- 

latio^,  quae  describitur  hoc  ordine.  Primo  notatur 
consolatio;  deinde,  quia  decipiebantur ,  ponitur  in- 
structio;  tertio,  quia  vacillabant,  ponitur  confir- 
matio. 

(Vers.  29.).  Primo  igitur  insinuatur  discipulo- 
Primam.  ^^^  cmsolatio ,  quam  habebant  de  verbis  Domini, 
quae  iam  intellexerant,  et  iam  tempus  consolationis 
promissum  adesse  credebant.  Propter  hoc  dicunt  ei 
discipuli  eius :  Ecce ,  nunc  pahm  loqueris  et  pro- 
vei^Uum  nulhm  dicis;  et  ita  venit  tempus,  dequo 
dicis  * :  «  Venit  hora ,  cum  iam  non  in  proverbiis 
loquar  vobis,  sed  palam  annuntiabo». 

44.  (Vers.  30.).  Nunc  scimus,  quia  scis  omnia, 
et  non  opus  est  iibi,  ut  quis  te  interroget.  Et  ita 
venit  hora,  de  qua  dixisti  supra^:  «fo  illo  die  me 
non  rogabitis  quidquam».  In  hoc  credimus,  quia 
a  Deo  existi,  quia  scilicet  omnia  nosti;  supra  sexto: 
«  Nos  credidimus  et  cognovimus,  quia  tu  es  Chri- 
stus,  Filius  Dei »  etc.  Solius  enim  Dei  est  scire  oc- 
culta;  leremiae  decimo  septimo:  «  Pravum  est  cor 
hominis  et  inscrutabile,  et  quis  cognoscet  illud?  Ego 
Dominus  scrutans  corda  et  probans  renes». 

4o.  (Vers.  31.).  Respondit  lesus.  Tangitur  hic 

secundam.  secundum,  scilicet  discipulorum  eruditio.  Quia  enim, 

ex  sermone  Domini  confortati,  credebant  se  conso- 

latos  et  in  flde  perfectos;  docet  eos  Dominus  humi- 

lia  sapere,  sicut  supra  fecit  Petro;  ideo  resumit  ver- 


bum  eorum ,  ut  corrigat.  Propterea  dicit:  Respondit 
eis  lesus:  Modo  creditis^,  id  est,  iactatis  vos  de 
hoc,  quod  creditis. 

4-6.  (Vers.  32.).  Ecce,  venit  hora  et  iam  ve- 
nit,  id  est,  propinquat;  ut  dispergamini  unusquis- 
que  in  propna,  id  est,  ut  dispergamini ,  ita  quod 
unusquisque  in  propria,  quia  unus  cum  altero  non 
remansit  nec  flde  nec  corpore;  Zachariae  decimo 
tertio  '^ :  «  Percute  pastorem ,  et  dispergentur  oves 
gregis».  Et  me  solum  relinquatis;  Isaiae  sexage- 
simo  tertio :  «  Torcular  calcavi  solus ,  et  de  gentibus 
non  est  vir  mecum  » .  Sed  haec  solitudo  non  erat 
per  defeclum  divini  auxilii,  sed  humani;  ideo  dicit: 
Sed  non  ^  sum  solus,  qiiia  Pater  mecum  ^st;  su- 
pra  octavo :  «  Qui  me  raisit  mecum  est  et  non  re- 
liquit  me  solum  » .  Nec  est  contrarium  quod  dicitur 
in  Psalmo:  «  Ut  quid  me  dereliquisti  »?  quia  istud 
inteUigitur  de  expositione  ad  poenam. 

47.  (Vers.  33.).  Haec  locutus  sum  vobis.  Tan-  TertiQm. 
gitur  hic  tertium ,  scilicet  discipulorum  confirmatio. 

Quia  praedixerat  dispersionem  futuram,  subiungit 
confortationem ,  quia  hoc  non  dixerat,  ut  despera- 
rent ,  sed  ut  per  confidentiam  pacem  haberent.  Pro- 
pterea  dicit:  Ilaec  locutus  sum  vobis,  ut  in  me 
pacem  habeatis;de  qua  Isaiae  ultimo  ® :  «Declinabo 
super  eam  quasi  flumen  pacis » .  Ad  hanc  pacem  non  ^otandam. 
venitur  nisi  per  pressuras;  ideo  dicit:  In  mundo 
pressuram  habebitis ;  Actuum  decimo  quarto :  «  Per 
multas  tribulationes  oportet  nos  intrare  in  regnum 
Dei ».  In  his  pressuris  non  est  desperandum ,  ideo  sub- 
dit:  Sed  confidite,  ego  vici  mundum;  primae  ad 
Corinthios  decimo  quinto  ^^:  «  Gratias  Deo,  qui  dedit 
nobis  victoriam  per  lesum  Christum  Dominum  no- 
strum».  Hanc  victoriam  adipiscuntur  credentes  in 
Christum;  primae  loannis  quinto:  «Haec  est  victo- 
ria,  quae  vincit  mundum,  fldes  nostra». 

QUAESTIONES. 

48.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit:  Si  quid  petieritis  Patrem  in  nomine 
meo,  dabit  vobis. 

i .  Quaeritur :  cum  illud  idem  dixerit  supra  de- 
cirao  quarto  ^^  et  decimo  quinto,  ut  quid  nunc  iterat 
decimo  sexto?  —  Videtur  superfluum:  ergo  si  in 
verbis  Christi  nihil  fuit  superfluum,  quare  toties 
dicit.? 


'  Vers.  27.  Codd.  et  Gorranus  allegant  Matth.  16,  16,  ubi 
tantum  prima  pars  -verborum  occurrit:  Tm...  vivi, 
2  Vers.  17.  —  SequUur  Ps,  18,  7. 
^  Cfr.  supra  n.  37. 

*  Supra  V.  25.  —  Aliquanto  superius  pro  quae  iam  plu- 
res  codd.  qma  iam, 

^  Vers.  23.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  6,  70.  et  ler. 
17,  9.  seq. 

*  Vulgata  interrogative :  Modo  creditis?  Gfr.  S.  Thomas, 
Comment.  in  hunc  locum,  lect  8.  n.  2:  Quod  si  accipiatur 
interrogative ,  est  exprobratio  tarditatis  eorum  ad  credendum, 
quasi  diceret :  Usque   modo   distulistis  credere  ?  Si  vero  acci- 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


piatur  remissive  [cfr.  supra  pag.  266 ,  nota  9.] ,  exprobrat  fidei 
ipsorum  instabilitatem ,  quasi  diceret:  Verum  est,  quod  nunc 
creditis,  sed  statim,  quando  tradar,  dimittetis  me  etc.  —  De 
Petro  vide  supra  13,  6-H.  et  37.  seq. 

^  Vers.  7.  —  Sequitur  Isai.  63,  3. 

^  Vulgata  Et  non,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan,  8 ,  29.  et 
Ps.  24,  2.  Gfr.  supra  c.  8.  n.  iL  > 

®  Vers.  12.  —  Sequitur  Aet.  U,  21. 

^^  Vers.  57.  —  Subinde  allegatur  I.  loan.  5,  4. 

^*  Vers.  13.  seq.  et  15,  16.  —  Aristot.,  I.  de  Caelo  et 
mundo,  text  32.  (c.  i.):  Deus  autem  et  natura  nihil  frustra 
faciunt. 

59 


466 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVI. 


2.  Item  quaeritur,  quia  hoc  videtur  falsum; 
quia  Paulus  petiit  stimulum  amoveri  carnis  a  se,  el 
tamen  non  obtinuit,  secundae  ad  Corinthios  duode- 
cimo  ^  —  Item ,  tota  die  videmus ,  quod  Sancti  pe- 
tunt,  et  tamen  non  exaudiuntur.  Quid  est  quod  di- 
cit :  Si  quid  etc.  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  ad  hoc ,  quod  ali- 
Resp.  qua  oratio  sit  digna  exauditione,  requiritur,  quod 
orationis  4  orans  sit  diqnus,  sit  assiduus;  quod  petat  quod 
sit  ad  salutem;  quod  petat  pro  se  ^.  His  conditioni- 
bus  concurrentibus,  intelligitur  Christi  promissio;  et 
tunc  non  fallit ,  quin  exaudiatur.  —  Ad  hoc  autem , 
quod  sit  dignus,  necesse  est,  quod  habeat  fidem, 
spem  et  caritatem;  ideo  ter  ista  promissio  facta  est. 
Primo  merito  fidei,  secundo  caritaiis  et  hic  iam 
tertio  spei^.  —  Ad  hoc^  quod  sit  assiduus,  necesse 
est ,  quod  pluries  petal ;  ideo  multoties  iteravit :  Si 
guid  petieritis,  ut  ostenderet,  raultoties  idem  esse 
petendum.  • —  Necesse  est,  quod  petilio  sua  sit  sa- 
lutaris;  ideo  saepe  dicit,  quod  petieritis  in  no- 
mine  meo;  Augustinus^:  Hoc  est  in  re  nominis,  quia 
lesus  salus,  Petere  in  nomine  lesu ,  hoc  est  petere 
quod  est  ad  salutem ;  et  ideo  Paulus  non  fuit  exaudi- 
tus^  —  Quarto,  pro  se,  ideo  dicit:  Dabit  vobis, 
non  dicit:  dabit  aliis,  sed  vobis^ 

49.  Quaest  II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
IIa£c  in  proverbiis  locutus  sum  vobis. 


1.  Quia  dicitur  Matthaei  decimo  tertio^:  Vobis 
datum  est  nosse  mysterium  regni  Dei,  ceteris  au- 
tem  in  parabolis :  ergo  non  debebat  discipulis  loqui 
in  proverbiis. 

2.  Item,  quomodo  loquitur  in  proverbiis,  quia 
statim  sequitur®:  Ecce,  palam  loqueris  et  prove?*- 
bium  nullum  dicis?  Ergo  aut  discipuli  dixerunt 
falsum,  aut  Dominus. 

3.  Item,  cum  ipsi  haberent  modicum  intelle- 
ctum^,  quare  in  proverbiis  et  occulte  eis  loqueba- 
tur?  —  Videtur,  quod  vellet  amittere  tempus. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  proverbium.  ali-  Resp. 
quando  dicitur  dictio  parabolica,  aliquando  dicitur  Quid.prover- 
obscura  sententia  ^^.  Dominus  in  sermonibus  para- 
bolicis  loquebatur  turbis,  tamen  nihilominus  disci- 
pulis  loquebatur  in  obscuris  sententiis;  turbis  qui- 
dem  in  parabolis ,  ut  videntes  non  viderent ;  Apo- 
stolis  in  obscuris  sententiis,  ut  intelligentibus  post- 
modum  magis  doctrina  placeret ,  sicut  dicit  Augustinus 
in  libro  de  Doctrina  christiana  ^^. 

2.  Quod  ergo  dixerunt  discipuli,  quod  palamAda. 
loquebatur,  dixerunt  tanquam  non  intelligentes ,  quia 
credebant,  se  ipsum  intelligere,  et  non  intelligebant  ^^. 

3.  Quod  obiicit :  quare  dicebat  discipulis,  ex  quo  Ad  3. 
non  intelligebant  ?  respondeo ,  quod  tunc  aliquo  modo 
cognoscebant,  sed  postmodum  per  adventum  Spiri- 

tus  sancti,  qui  verba  Christi  postillavit,  clare  vide- 


^  Vers.  9. 

^  Cfr.  Guliel.  Antissiodor.,  Sum.  Ub.  UI.  tr.  8.  c.  5.  q.  3, 
ubi  solvitur  quaestio  de  his  quae  requiruntur  ad  hoc,  quod 
oralio  sit  efficax  ad  impetranduna ,  et  «  dicitur»  quod  quatuor 
exiguntur,  scilicet  quod  iUe  qui  orat,  petat  pie,  perseveranier, 
ad  salutem  et  pro  se»  Sed  quaeritur :  a  quo  loco  Scripturae 
accipiuntur  illae  quatuor  circumstantiae?  Dicunt  magistri,  quod 
super  istud  loannis  [16,  24.]  Petite  et  acdpietis  ;  dicit  autem 
[J  Augustinus?]  piV,  perseveranter ;  aliae  circumstantiae  su- 
muntur  ab  illo  loco:  Quidquid  peUeriUs  in  nomine  meo,  fiei 
vobis  »  etc.  Vide  etiam  Alex.  Hal.,  S.  p.  IV.  q.  26.  m.  5.  a.  3, 
iam  allegatum  a  nobis  tom.  II.  pag.  662,  nota  1. 

*  Guliel.  Antissiodor.,  loco  in  praecedente  nota   cit.:  Sed 
quaeritur,  unde  habuit  Augustinus  iilas  duas  circumslantias  pi'(g, 
perseveranter?  Constat  enini,  qiiod  non   apposuit  de  suo.  Ad 
hoc  dicendura ,  quod  ipse   habuit  illas   ab    illo   loco  loannis 
[15,  7.]:  Si  manseritis  in  me,  ei  verba  mea  in  vobis  manse- 
rmt,  quidquid  peiieritis ,  fiet  vobis.  Manemus  enim  in  Christo 
per   fidem ,  spem ,  caritalem ;  verba  autem  eius  in  nobis  ma 
nent  per  exercitium  bonorum  operum  j  ex  hoc  igitur,  quod  di 
citur :  Si  manseritis  in  me  etc. ,  sumitur  haec  circumstantia  pie 
Pietas  enim  maxirae  habet  ortum  ab  illis  tribus  virtutibus  theo 
logicis,  quae  animam  faciunt  rellgiosam  [cfr.  August,,  Enchirid 
c.  2.  seq.j  XII.  de  Trin.  c.  14.  n.  22.].  Ab   eo  autem,  quod 
sequitur:  Quidquid  petieritis  etc,  sumitar  haec  circumslantia 
perseverante?',  quia  hoc  verbum  petieritis  futuri  temporis  est 
et  praeteriti,  et  ita   notat  perseveranUam ;  praeterea  perfecti 
est,  et  sic  notat  perfectionem  etc.  Cfr.  Glossa  interlinearis  in 
Matth.  7,  7.  et  8  :  Petite,  flde,  et  dabitur  vobis;  qmeriie,  spe, 
et  invenietis;  pulsate,  caritate,  et  aperietw  vobis,  Omnis  enim, 
qui  petit,  pie  et  perseveranter,  accipit  etc. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  73.  n.  3:  Ipsum  enim  quodcumque 
non  ait  petierUis  utcumque,  sed  in  nomine  meo.,.  Christus 
signiflcat  regem,  lesus  significat  salvatorem;  non  utique  nos 
salvos  faciet  quicumque  rex,  sed  rex  saloaior,  ac  per  hoc 


quodcumque  petimus  adversus  utilitatem  salutis,  non  petimus 
in  nomine  Salvatoris  etc.  Cfr.  ibid.  tr.  102.  n.  1,  ubi  dicit: 
a  Non  peti  in  nomine  Salvatoris ,  quidquid  petitur  contra  ratio- 
nem  salutis.  Non  enim  sonum  litterarum  ac  syllabarum,  sed 
quod  sonus  ipse  signiflcat,  et  quod  eo  sono  recte  ac  veraciter 
intelligitur,  hoc  accipiendus  est  dicere,  cum  dicit  in  nomine 
meo  »  etc.  —  Superius  pro  Necesse  ed.  cum  variis  codd.  Neces- 
sarium,  Gorranus  Tertium,  et  subinde  post  ideo  ed.  prosequitur 
saepe  [plurimi  codd.  semper,  Gorranus  supra"]  dicit:  Si  quid 
petieritis  Patrem  in  nomine  meo,  hoc  est  inrenominis,  quia 
lesm  salus  ini^rpretatvr.  Augusiinus :  «  Non  peti  in  nomine 
Salvatoris  quidquid  petitur  contra  rationem  saluiis  ».  Peiere 
ergo  in  nomine  lesu  etc. 

'  Gregor. ,  II.  Homil.  in  Evang.  horail.  27.  n.  6 :  Hinc  est, 
quod  et  Paulus  non  exauditur,  quia,  si  liberaretur  a  tentatione, 
ei  non  proderat  ad  salutem  [II.  Cor.  12,  9.]. 

*  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1 02,  n.  1  :  Exaudiuntur  quippe 
omnes  Sancti  pro  se  ipsis,  non  autem  pro  omnibus  exaudiun- 
tur,  vel  amicis,  vel  inimicis  suis,  vel  quibuslibet  aliis;  quia  non 
utcumque  dictum  est  dabit,  sed  dabit  vobis. 

'  Vers.  11. 
8  Vers.  29. 

*  Cfr.  supra  v,  18.  n.  29.  et  c.  1.  n.  101. 

^^  Theophylact. ,  in  loan.  16,  25:  Paroemia  [Proverbiura] 
est  sermo  oblique  et  occulte  ac  per  parabolas  totum  argumen- 
tum  ostendens.  Quia  igitur  Dominus  multa  eis  occulte  dixerat 
et  parabolarn  narrarat  de  muliere  et  partu,  dicit:  Eaec  per  par- 
oemias  nunc  locutus  sum  vobis  etc.  Cfr.  supra  c.  10.  n.  8. 
—  Subinde  respicitur  Matth.  13,  13:  Ideo  in  parabolis  loquor 
eis,  quia  videntes  non  vident  etc.  Cfr.  supra  12,  40.  —  Infe- 
rius  pro  tamen  ed.  et  tunc. 

"  Libr.  II.  c.  6.  n.  7.  et  8.  Permulti  codd.  ut  intelligentes 
postmodum  magis  doctrma  placeat 

**  Ita  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1 03.  n.  1 ,  quem  sequun- 
lur  Glossa  ordinaria  et  interlinearis  in  loan.  16,  29. 


COMMENT.  IN  iOANNEM  C.  XVIL 


467 


runt^-  sicut  quis  magis  diligit  aliquod  occultum, 
quando  intelligit,  quam  si  oranino  esset  apertam. 

50.  Quaest.  lil.  Item  quaeritur  de  lioc  quod 
discipuli  dicunt :  Nunc  seimus,  quia  scis  omnia, 

1.  Per  quid  sciebant  discipuli,  quod  Dominus 
sciret  omnia? 

2.  Item,  quid  est  quod  sequitur,  quod  non 
opus  est,  ut  quisquam  te  interroget?  Immo  totum 
contrarium  est ,  quia ,  si  scit  omnia ,  tunc  est  bonus 
doctor,  et  a  tali  debet  unusquisque  quaerere. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  ideo  sciebant,  quod 


ipse  sciret  omnia,  quia  non  erat  opus,  ut  quisquara  Resp.  ad  a. 
eum  interrogaret  exprimendo  suam  dubitationem ; 
ipse  enim  sciebat,  de  quo  liomo  dubitaret;  et  hoc 
quidem  non  poterat,  nisi  esset  scrutans  corda  ut 
Deus  ^  et  ideo  omnia  sciebat.  —  Et  quod  non  esset  Ad  i. 
opus ,  ut  quis  ei  aperiret  suam  dubitationem ;  scie- 
bant  per  hoc,  quod  ipsi  prius  dubitaYerant  de  hoc 
quod  dixerat^:  Modicum;  et  ipse  non  exspectavit 
interrogationem ,  sed  praecognovit ,  quia  vokbant 
eum  inter?^ogare ,  el  satisfecit.  Ideo  modo  dicunt: 
Nunc  scimus  etc. 


Capitulum  XVn. 


Tertio  confimantur  discipuli  orationis  sabsidio 

qaadiupliciter. 

L  Haec  locutus  est  lesus  etc.  Supra  Dominus 
discipulos  confortavit  exemplo  et  eruditionis  verbo; 
hic  confortat  orationis  subsidio^;  et  hoc  facit  in 
praesenti  capitulo,  in  quo  ponitur  Christi  oratio.  Et 
habet  praesens  capitulum  quatuor  partes.  in  prima 
Dominus  sibi  petit  claritatis  manifestationem.  In  se- 
cunda  Apostolis  petit  sanetitatis  conservationem , 
ibi  ® :  Pater ,  manifestavi  nomen  tuum  etc.  In  tertia 
credituris  per  Apostolos  petit  conformitatem  gra- 
tiae,  ibi :  Non  tantum  pro  eis  rogo,  sed  pro  eis  etc. 
In  quarta ,  tam  his  quam  illis  perpetuitateni  gloriae, 
ibi :  Pater,  quos  dedisti  mihi,  volo  etc. 

In  prima  capitoli  parte  Oliristus  petit  sibi  claritatis  suae 

manifestationem. 

Primo  igitur  sibi  petit  claritatis  suae  manife- 
Diyjsio  in  4  stationem  hoc   ordine.   Primo  ponitur  petendi  vel 
orandi  modus ;  secundo ,  petitionis  fructus ;  tertio , 
exaudiendi  ratio;  quarto,  ipsa  petitio. 

2.  (Vers.  1.).   Petendi  igitur  modus  insinuatur 

Deprimo.  in  hoc,  quod  Christus  devote  petebat  et  intente;  in 

DeTote.  cuius  signum  oculos  ad  caeium  levabat.  Propterea 

dicit :  Haec  loeutus  est  lesus ,  quae  praedicta  sunt , 

et  sublevatis  oculis  in  caelum ,  per  devotionem ;  su- 

pra  undecimo^:  «  lesus,  sursum  eievatis  oculis,  di- 


xit :  Pater ,  gratias  ago  tibi ,  quoniam  audisti  me  » ; 
Psalmus  :  «  Ad  te  levavi  oculos  meos ,  qui  habitas  in 
caelis»;  Threnorum  tertio:  «  Levemus  cordanostra 
cum  manibus  ad  Dominum  ».  —  Non  solum  devote,  Hamiiiier. 
sed  etiam  humiliter ;  unde  dixit :  Pater,  Deum  vo- 
cat  Patrem ,  quia  ipsum  honorat  ut  Patrem ;  supra 
octavo  "^ :  «  HonoriQco  Patrem  meum ,  et  vos  inhono- 
rastis  me  » .  —  Petiit  etiam  discrete ;  ideo  dicit :  Ve-  oiscrete. 
nit  hora,  clarifica  Filium  tuum,  Discrete  petehat, 
quia  tunc  clarificari  petebat,  quando  opportunitas 
temporis  advenerat.  De  hac  hora  saepe  dictum  est, 
supra  secundo  ^  et  septimo :  « Nondum  venit  hora 
mea  »;  ideo  clarificari  per  miracula  nolebat,  sed  cum 
hora  haec  venerat,  clarificari  petebat.  —  In  hoc  igitur 
modo  orandi  instruimur ,  ut  nos  oremus  devote ,  hu- 
militer  et  discrete^, 

3.  Ut  Filius  tuus  etc.  Tangitur  hic  petitionis  oe  secnndo. 
fructus ,  et  hic  est  duplex ,  scilicet  divini  nominis 
manifestatio  et  nostra  beatificatio.  Propter  manife-  Primos  fm- 
stationem  divini  nominis  dicit:  Ut  Filius  tuus  etc; 

ita ,  Pater ,  clarifica  Filium  tuura ,  ut  et  Filius  tuus 
clarificet  te,  quia  propter  hoc  moriebatur;  unde  su- 
pra  duodecimo  ^^ :  «  Pater ,  clarifica  nomen  tuum  » . 
—  Alius  fructus   est  nostra  glorificatio ;   propter  secundus. 
quod  dicit : 

4.  (Vers.  ±).  Sicut  dedisti  ei  potestatem  omnis 
earnis,  id  est,  ostende,  quod  dederis  ei  potestatem 
omnis  carnis ,  id  est  ad  saivandam  omnera  carnem  ; 
Matthaei  ultimo  ^^ :  «  Data  est  raihi  omnis  potestas  in 


*  Secundum  Augusl. ,  loco  m  praecedente  nota  cit. ;  secim- 
dum  Chrysost.,  in  loan.  homU.  79.  (alias  78.)  n.  2,  per  Chri- 
stum  ipsum  post  resurrectionem  clare  cognoscebant ;  secundum 
Gregor. ,  XXX.  Moral.  c.  4.  n.  17,  hoc  erit  in  statu  glpriae. — 
De  seq.  propositione  cfr,  supra  c.  L  n.  64. 

*  Libr.  I.  Paralip.  28,9:  Omnia  enim  corda  scrutatur  Domi- 
nus.  Cfr.  Ps.  7,  10.  et  ler.  47,  10. 

*  Vers.  18;  subinde  allegatur  v.  19.  —  Cfr.  August.  in 
loan.  Evang.  tr.  103.  n.  2. 

*  Cfr.  supra  c.  13.  n.  I. 

'  Vers.  6,  ubi  Vulgata  omittit  Pater ;  tertia  pars  incipit 
V.  20:  Non  pro  eis  autem  rogo  tantum,  sed  et  pro  etc; 
quarta  v.  24. 

«  Vers.  41 .  —  Sequuntur  Ps.  -1 22 ,  L  et  Thren.  3,41.— 
Glossa  inierlinearis :  Finito  sermooe  ad  discipulos ,  ad  Patrem 


verba  convertit  et  orare  coepit.  Cfr.  August. ,  in  loan.  Evang. 
tr.  104.  n.  1.  ^  Vers.  49. 

®  Vers.  4.  et  7,  30;  cfr.  8,  20.  —  Superius  post  clarifi' 
cari  ed.  addit  id  est  vmnifestari  tanquam  verum  Dei  Filium. 
Vide  infra  n.  7.  et  9. 

^  Bernard.,  in  Quadrag.  serm.  4.  n.  4 :  Timida  quidem 
oratio  caelum  non  penetrat,  quia  restringit  animum  timor  im- 
moderatus...  Tepida  vero  in  ascensu  languescit  et  deflcit...  Te- 
meraria  ascendit,  sed  resilit;  resistitur  enim  ei...  Quae  vero 
fidelis  et  humilis  et  fervens  oratio  fuerit,  caelum  sine  dubio 
penetrabit  elc. 

^^  Vers.  28.  —  Superius  ed.  cum  Gorrano  omittit  ita,  Pa- 
ter,.,  clarificet  ie,  et  inferius  pro  propier  quod  eadem  ed.  sub- 
stituit  proptet*  quem. 

"  Vers.  18.  Cfr.  infra  n.  10. 


468 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVII. 


caelo  et  in  terra  »,  et  hoc  ad  salutem ;  Ut  omne 
quod  dedisti  ei,  per  praedestinationem  scilicet,  det 
eis  vitam  aeternam ,  per  glorificationem.  Omne  pro 
omni ;  supra  sexto  * :  «  Haec  est  voluntas  eius  qui 
misit  tne  Patris^  ut  omne,  quod  dedit  mihi,  non 
perdam  ex  eo,  sed  resuscitem  illud  in  novissimo 
die  » .  Et  explanat ,  quae  sit  ista  vita  aeterna : 

3.  (Vers.  3.).  Haec  est^,  mqmt ,  vita  aeterm , 
ut  cognoscant  te,  solum  Deum  verum,  et  quem  mi- 
sisti  lesum  Christum ;  tertii  Regum  decimo :  «  Beati 
viri  tui,  et  beati  servi  tui,  hi  qui  stant  coram  te 
semper  et  audiunt  sapientiam  tuam  » .  «  Nosse  te  con- 
summata  iustitia  est»,  Sapienliae  decimo  quinto;  et 
gloria  non  est  aliud  quam  iustitia  consummata ,  quia 
«  scire  iustitiam  et  virlutem  tuam  radix  est  immor- 
talitatis»,  et  ideo  vitae*  aeternae. 

6.  (Vers.  4.).   Ego  te  clarificavL  Notatur  hic 
De  tertio.  tertium ,  sciiicet  exaudi&ndi  ratio ;  et  hoc  erat  me- 

ritura  Christi ,  quo  merebatur  glorificari  sive  clari- 
ficari;  ideo  dicit:  Ego  te  clarificavi  super  terram, 
propter  hoc  mereor  a  te  clarificari;  opus  consum- 
mavi,  quod  dedisti  mihi,  ut  facerem^;  ideo  con- 
summavit,  quia  usque  ad  mortem  obedivit;  Lucae 
duodecimo :  «  Baptismo  habeo  baptizari ;  et  quomodo 
coarctor ,  donec  perficiatur  »  ?  De  hac  consummatione 
ad  Hebraeos  secundo :  «  Decebat  eum ,  propter  quem 
orania ,  et  per  quem  omnia ,  qui  mullos  filios  addu- 
xerat  in  gloriam,  auctorem  salutis  eorum  per  pas- 
sionem  consummare  » .  Et  quia  totum  fecerat ,  ideo 
exaudiri  debebat. 

7.  (Vers.  5.).  Et  nunc  clarifica  me  tu,  Pater. 
De  qaario.  Taugitur  hic  quartum ,  scilicet  ipsa  petitio ,  qua  petit 

ciaritatis  suae  manifestationem ;  propter  quod  dicit : 
Et  nunc  clarifica  me  tu ,  Pater ,  apud  temetipsum 
claritate,  quam  habui,  priusguam  mundus  fi^eret^, 
apud  te ;  id  est,  iiiam  claritatem  manifesta,  ut,  sicut 


ab  aeterno  fui  tibi  aequalis,  antequam  mundus  fie* 
ret,  ita  etiam  sit  aliis  manifestum.  Propterquod  in- 
fra  eodem  dicitur:  «  Ego  clarificatus  sum  in  eis  »,  id 
est  in  Apostolis ,  quia  ipsi  credebant  ipsum  aequalem 
Patri;  supra  decimo  sexto:  «  Nunc  credimus,  quia  a 
Deo  existi » ;  supra  primo:  «  Verbura  erat  apud  Deum  » , 
scilicet  aequale  Deo,  «et  Deus  erat  Verbum  ». 

QUAESTIONES. 

8.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc,  quodfilius  orat: 
quia,  si  orare  est  indigentis  *  et  impotentis ;  etFilius 
omnia  potest :  ergo  non  debet  orare.  —  Si  tu  dicas , 
quod  orat  secundum  quod  homo ;  hoc  nihil  est ,  quia , 
quidquid  meruit  secundum  quod  homo,  meruit  ab 
instanti  conceptionis. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Christus  oravit  se-  R«sp. 
cundum  quod  homo;  secundum  enim  naturam  huma- 
nam  non  omnia  poterat  ^.  Etsi  dignus  erat  per  gra- 
tiam ,  nihil  impediebat,  hoc  ipsum  mereri  bona  ope- 
ratione;  unde  patiendo  et  orando  meruit  gloriflcari. 
Sed  hoc  non  fuit  de  indebito  debitum  facere,  sed  de  Notandam, 
debito  uno  modo  facere'  debitum  pluribus  ^ 

9.  Quaest.  11.  Item  quaeritur:  1.  de  hac  peti- 
tione:  Patei^  clarifica  vel  glorifica^  Filium  tuum. 
—  Contra:  Supra  octavo^:  Ego  gloriam  meam  non 
quaero:  ergo  non  debebat  petere  propriam  gloriam 
vel  propriam  claritatem. 

2.  Item,  secimdum  quam  naturam  hoc  petit?  — 
Secundum  divinam  non,  quia  secundum  illam  omnia 
potest;  secundum  humanam  non,  quia  dicit  paulo 
post^^:  Clarifica  claritate,  quam  habui ,  priusquam 
mundus  fieret;  hoc  non  potuit  esse  secundum  hu- 
manam  naturam. 

Respondeo:  Ad  primum  dicendum,  quod  ipse  i^««p- ^*  *■ 
claritatem  quaerebat,  ut  ex  illa  glorificaretur  Deus; 


*  Vers.  39 ;  vide  ibid.  n.  64.  et  c.  1 0,  n.  54.  —  Ed.  Omne 
pro  omnibus  [C  et  Gorranus  omUtiint  haec  verba,  quibus  in- 
sinuatur,  hic  esse  antiptosin ;  cfr.  supra  pag.  442,  nota  6.], 
et  in  nota  adiecta  Bonelli  dicit,  quod  secundum  Cornel.  a  La- 
pide  hoc  loco  «  est  hebraismus  significans  omnes  homines  red- 
ditque  hunc  sensum :  ut  omnibus  hominibns ,  quos  Filio  de- 
disti  per  praedestinationem ,  det  Filius  vi(am  aeternam  »  etc. 
Superius  pro  det  eis  plures  codd. ,  ut  EFHIKLN,  dedit  ei, 
respicientes  ad  lectionem  nostram  Omne  pro  omni;  cfr.  infra 
n.  10. 

'  Vulgata  addit  autem.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  IIL  Reg.  10, 8. 
et  Sap.  15,  3.  (cfr.  supra  Comment.).  Bernard.,  Tract.  de  gra- 
tia  et  lib.  arb.  c.  6.  n,  19  :  Est  autem  ordtnatio  omnimoda  con- 
versio  voluntatis  ad  Deum  et  ex  tota  se  voluntaria  devotaque 
subieclio.  Euic  vero  iam  perfeciae  iustitiae  debetur,  immo  iun- 
gitur  gloriae  plenitudo ;  quia  sic  se  comitantur  duo  ista,  ut  nec 
iustitiae  possit  haberi  perfectio  nisi  in  plena  gloria,  nec  glo- 
riae  plenitudo  absque  perfecta  iustitia.  Gfr.  August.,  XIX.  de 
Civ.  Dei,  c.  27. 

'  Vulgata  faciam.  —  Sequuntur  Luc.  12,^50.  et  Hebr.  2, 10. 
Clirysost.,  in  loan.  homil.  80.  (alias  79.)  n.  2:  Recte  dixit^w- 
per  terram  >•  nam  in  caelo  glorificatus  eral ,  cum  naturalem  ha- 
beret  gloriam  et  ab  Angelis  adoraretur.  Non  ergo  de  gloria 
substantiae  eius  propria  dicit...  sed  hanc  [i.  e.  de  llla]  quae 


humano  cultu  exhibetur...  ut  aulem  discas,  illum  de  huiusmodi 
gloria  loqui,  audi  sequentia:  Opus  consummavi,..  Quomodo 
ergo  dicit  consummam?  Vel  se  quod  in  se  erat  totnm  effe- 
cisse;  vel  quod  futurum  est  ut  factum  dicitj  vel  potius  dica- 
tur,  totum  iam  factum  fuisse,  quia  iam  radix  bonorum  posita 
erat,  ex  qua  necessario  producendi  fructus  erant,  seque  iis  qui 
post  futuri  erant,  affuturum  esse,  cum  ipsis  coniungendum. 

*  Vulgata  esseU  —  Subinde  allegantur  loan,  17,  10;  16,  30. 
et  1,  1,  —  Inferius  multi  codd.  omittunt  sicut,  et  aliquanto 
inferius  substiluunt  aequale  ve^^um  pro  aeqmle  Deo;  cfr.  su- 
pra  c.  1.  n.  3. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  102.  n.  3.  In  fine :  Petitio 
namque  alicuius  est  indigentiae.  Cfr.  supra  pag.  442,  nota  9. 

®  Cfr.  supra  c.  14.  n.  35 ,  ubi  in  nota  adiecta  allegavimus 
IIL  Sent.  d.  17.  a.  2.  q.  1,  in  qua  quaeritur:  Utrum  decuerit 
Chrislum  orare. 

'  Vide  supra  c.  13.  n.  52.  et  III.  Sent.  d.  18.  per  lotam, 
praecipue  a.  1.  q.  2,  ubi  solvitur  quaeslio:  Utrum  Christus 
aliquid  meruerit  post  conceplionem ;  in  cuius  solutione  eadem 
distinctio  de  modo  merendi  ponitur. 

®  Secundum  AugusL,  in  loan.  Evang.  ir,  104.  n.  3.  et 
tr.  105.  n.  3,  vox  Graeca  BoSaoov  Latine  reddi  potest  eta  qui- 
busdam  reddita  est:  clarifica,  vel  ^lorifica^ 

^  Vers.  50.  *«  Vers.  5. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIL 


469 


unde  addidit:  Ut  Filius  tuics  clarificet  te;  et.  hoc 
non  esl  quaerere  proprimn  gioriam,  Ille  enini  pro- 
priam  gloriam  quaerit,  qui  laudem  suam  sibi  quae- 
Auter.  rit,  non  referendo  ad  Deum.  —  Vel  dicendum,  quod 
ipse  non  quaerebat  gloriam  ab  hominibus,  quia  vana 
est,  sed  a  Deo^. 

2.  Quod  quaeritiir:  secundum  quam  naturam 
Ad  2.  hoc  petit  ?  —  Dixit  haereticus  ex  hoc,  quod  Filius  fuit 
opiDio  hae-  ante  mundum,  etiam  secundum  illam  naturam  orat, 
quia  minor  erat  Patre.  Hoc  dicebat  Arius^ 

Sed  Augustinus  ^  dicit,  quod  hoc  intelligilur  se- 

soiuiio  Aa-  cundum  humanam   naturam,  et  est  exponendum : 

^°^^"'*    claritate,  quam  habui  apud  te,  scilicet  praedesti- 

natione ,  quia  ad  Romanos  primo :  Praedestinatus  est 

Filius  Dei  in  virtute, 

Aliter  dicendum ,  quod  differt  qui  petit  et  cui 
Aiia  soiQiio.  sive  pro  quo  in  hoc,  quia  qui  petit  vel  orat  secun- 
dum  quod  huiusmodi  inferior  est  et  impotens;  sed 
Distinctio.  cui  petituv,  hoc  est  dupliciter :  aut  petitur  sibi  in 
se,  ut  eius  indigentia  suppleatur,  ut  cum  ego  peto 
mihi  peccatori;  aut  petitur  sihi  in  aliis,  ut  eius 
gloria  manifestetur ;  et  sic  ego  possum  aliquid  pe- 
tere  Deo:  Deus  manifesta  te,  hooorifica  te.  —  Dico 
igitur,  quod  cura  quaeritur:  secundum  quam  natu- 
ram  pelebat  ?  si  quaeras  de  eo  qui  pelit ,  secundum 
quod  petit  ?  dico  secundum  humanam,  Si  quaeras : 
cui  petebat?  dico,  quod  secundurn  divinmn.  Unde 
me  demonstrat  ibi  hypostasim  divinam  aequalem 
Patri  ab  aeterno ,  quam  aequalitatem  manifestari  pe- 
tebat  *. 

10.  Quaest.  IH.  Quaeritur  dehoc  quoddicit:  Sic- 
ut  dedisti  ei  potestatem  omnis  carnis, 

Gontra:  1.  Matthaei  ultimo  ^  dicitur,  quod  post 
resurrectionem  data  est. 

2.  Item,  si  dedit  potestatem  omnis  carnis;  et 
ipse  dat  omni,  quod  dedit  sibi  Pater,  vitam  aeter- 
nam  ^ :  ergo  omnes  salvantur. 


Augustinus  ^  respondet ,  quod  intelligitur  secun-  Resp.  i. 
dura  praescientiara  hic  dedisti,  id  est,  praevidisti 
dari.  —  Chrysostomus  ^  vero  dicit,  quod  hoc  intelli-  Resp.  2. 
gitur  secundum  divinam  naturam:  dedistidh  aeterno; 
in  Malthaeo  dicitur  data,  non  tunc  primo  exhibita, 
sed  manifestata. 

2.  Quod  obiicitur:  omnis  carnis;  distributio  est  Ad  2, 
pro  generibus  singulorum,  id  est  de  omni  carne. 
Vel  si  fiat  distributio  pro  singulis  generum^;  tunc 
facienda  est  vis  in  hoc  quod  est  dedisti;  quia  non 
dedit  ei  omnem  carnem,  sed  potestatem  dedit  super 
omnem  carrmn ;  sed  ei  dedit  praedestinatos ,  ut  sal- 
vet;  potestatem  vero  dedit  super  malos,  ut  iudicet. 

1 1 .  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Haec  est  vita  aeterna ,  ut  cognoscant  te ,  so- 
lum  verum  Deum. 

1.  Non  solum  est  cognitio,  sed  etiam  dilectio; 
aut  si  tu  dicas,  quod  dilectio  in  cognitione;  quare 
non  posuit  ibi  dileciionem? 

2.  Item,  Deum  aut  tenetur  essentialiter ,  aut 
personaliter.  Si  personjuliter :  ergo  excluditur  Spiri- 
tus  sanctus.  Si  essentialitef* :  ergo  frustra  addidit : 
Quem  misisti  lesum  Christum;  quia  cognitio  Christi- 
horainis  non  est  de  substantiali  praemio  ^^,  sed  Chri- 
sti-Dei. 

Dicendum  ad  primum,  quod  in  cognitione,  quae  Resp.  adi. 
est  ad  faciem,  de  necessitate  intelligitur  dilectio; 
unde  cum  dicitur,  quod  «  visio  est  tota  merces  ^^  » , 
non  excluditur  dilectio.  Magis  autem  dicitur  de  m- 
sione  quam  dileetione,  quia  visio  distinguit  quod 
est  patriae  ab  eo  quod  est  viae;  sed  dilectio  non. 
Nunc  enim  non  videmus,  sed  tamen  diligimus. 

%  Quod  quaeritur:  quomodo  tenetur  Deus?  di-Resp.  ads. 
cendum,  quod   si  stat  ibi  essentialiter ,   tunc  quod 
subiungitur:  et  quem  misisti,  intelligitur  secundum 
huraanam  naturam ,  secundum  quam,  etsi  nonatten- 
datur  essentia  praeraii ,  tamen  vehementissima  erit  de- 


*  Cfr.  supra  c.  5.  n.  75,  seq.;  c.  7.  n.  23.  et  c.  8.  n.  66.  seq. 
^  Vide  supra  pag.  371,  notam  10.  et  11  ;   Hilar.,   ni.  de 

Trln.  n.  12.  —  Superiiis  pro  Dixit  Merettcus  ex  hoc,  quod 
Gorranus  diceret  ex  hoc  haereticus,  guod,  et  subinde  pro  mi- 
nor  erat  ed.  cum  uno  alteroque  cod.  et  Gorrano  minor  esU 

'  In  loan.  Evang.  tr.  105.  n.  5.  seqq.  Cfr.  Hilar.,  Hl.  de  Trin. 
n.  12.  seqq.  et  IX,  n.  31.  seqq.  —  Inferius  allegatur  Rom.  1,  L 

*  Vide  August. ,  contra  Sermonem  Arianorum ,  c.  31 .  n.  29. 
et  c.  34.  n.  32  ;  Basll.,  IV.  adversus  Eunomium,  ubi  liaec  verba 
Pater,  clarifica  nie,  explicat  ita  :  «  Non  igitur  accessionem  petit 
gloriae,  sed  ut  dispensationis  flat  manifestatio  ».  Et  paulo  infe- 
rius :  «  Proinde  eum  talia  secundum  humanitatis  dispensatio- 
nem,  non  secundum  Deitatis  defectum  dixisse  constat  ».  Cfr.  su- 
pra  c.  5.  n.  80.  —  Superius  vocibus  secmdum  divinam  ed. 
praefigit  sibi,  et  subinde  pro  me  substituit  vere,  CN  ^^  [cfr. 
supra  pag.  14i,  nota  1*]  me, 

*  Vers.  1 8 :  Data  est  mihi  omnis  potestas  etc. 

*  Secundum  v.  2.  huius  cap. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  111.  n.  1 :  Dedisli  eipotestatem  omnis 
carnis,  id  est  omnis  hominis...,  ubi  ostendit,  poteslatem  se  qui- 
dem  omnis  hominis  accepisse,  ut  liberet  quos  voiuerit,  damnet 
quos  voluerit,  qui  vivos  et  mortuos  iudicabit;  sed  eos  sibi  esse 
datos,  quibus  omnibus   det  vitam  aetei^nam,,,  Proinde  non  ei 


dati  sunt,  quibus  vi.tam  aeternani  non  dabit,  quamvis  et  ipso- 
rum  potestas  data  sit,  cui  potestas  data  est  omnis  carnis,  id 
est  omnis  hominis  etc.  Cfr.  infra  n.  32.  et  42.  —  Subinde  vo- 
cibus  praescientiam  et  praevidisti  ed.  praefigit  praedestinatio- 
nem  et  ac  praedestinasti  et 

®  In  loan.  homil.  80.  (alias  79.)  n.  1,  ubi,  haereticos  im- 
pugnans,  solvit  istam  quaestionem;  qmndonam  potestatem  il- 
lam  accepit?  Cfr.  Hilar.,  IX.  de  Trin.  n.  31,  ubi  haec  verba 
expendens  ait :  Quodsi  acceptio  potestaiis  sola  est  significatio 
nativitalis,  in  qua  aceepit  id  quod  est,  non  est  infirmitati  da^ 
tio  deputanda,  quae  totum  hoc  nascentem  consummat  esse, 
quod  Deus  est. 

®  Cfr.  supra  pag.  332,  nota  3.  et  c.  16.  n.  2S.  —  De 
seqq.  vide  supra  notam  7.  —  Inferius  plures  codd.  Si  ei,  pro 
Sed  ei,  qui  post  potesiatem  omittunt  vero. 

*°  Ed.  cum  Gorrano  addit  beatitudinis, 

^*  Gfr.  supra  pag.  442,  nota  1.  August.,  Enarrat.  in  Ps.  90. 
serm.  2.  n.  13:  Nescio,  quld  magnum  est  quod  visurisumus, 
quando  tota  merces  nostra  visio  est ,  et  ipsum  magnum  visum , 
hoc  esl  Dominus  noster  lesus  Christus.  Ipse  qui  humilis  visus 
est,  ipse  videbitur  magnus  et  laetiflcabit  nos  etc.  —  Epist.  I. 
Cor.  13,  12:  Videmus  nunc  per  speculum  in  aenigmale,  tunc 
autem  facie  ad  faciem.  Vide  IV.  Sent.  d.  49.  p.  I,  q.  5.  ad  1-3, 


470 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVII. 


lectatio  \n  Christo-homine  ^ ,  et  ila  additur :  et  quem 
Aiiter.  misisti  lesum  Christum.  —  Vel  si  tenetur  persona- 
Uter,  tunc  lesus  Christus  stat  pro  Fiiio  secundum 
divinam  naturana,  et  non  excluditur  Spiritus  san- 
ctus,  quia  est  uuio  Patris  et  Filii.  Unde  haec  dictio 
solum  non  additur  ad  exclusionem  personarum, 
propter.hoc  quod  qui  videt  unam  personam  videt 
aliam,  sed  ad  exclusionem  falsorum  deorum^. 


In  parte  secunda  Chiistus  petit  Apostolis  sanctit&tis 

conservationem. 


12.  Manifesiavi  nomen  tuum  hominibus,  Haec 
est  secunda  pars  capituli,  in  qua  Apostoiis  petit  san- 

Divisio  in  2  ctitatis  conservationem ;  et  primo  petit  eis  stabilita- 
tem  in  bono;  semmo  y^  hberationem  a  malo,  ibi^: 
Cum  essem  cum  eis  etc. 

Petitur  ergo  primo  Apostolis  in  bono  conserva- 
De  primo  txo ;  ct  quia  petitioncs  exaudiendae  debent  esse  ra- 
quatuor.  |.jQj^g^{jjjgg  4^  praomittitur  multiplex  ratio.  Proceditur 

ergo  hoc  ordine.  Primo  osteaditur  in  Apostolis  dili- 
gensverborum  Christi  conservatio ;  secundo,  divina 
electio;  tertio,  discipubrum  desolatio;  quarto,  in- 
fertur  ipsa  petitio. 

13.  (Vers.  6.).  Ponitur  ergo  primo  vel  insiniia- 
nx^aitioMt- tnr  verborum  Christi  diligens  conservatio,  quam 
Ratio  prima.  habuerunt  in  doctrina  Christi ,  quae  manifestata  est 

eis;  ideo  dicit:  Manifestavi  nomen  titum  hominibus, 
quos  dedisti  mihi  de  mundo ,  id  est ,  quos  de  mundo 
vocastiadme  per  praesentem  iustitiam;  supra  sexto^: 
«  Nemo  venit  ad  me,  nisi  Pater  traxerit  eum».  Et 
ratio,  quare  traxit  eos  de  mundo,  subditur:  Tui 
erant,  per  electionem  aeternam,  et  mihi  eos  dedi- 
sti,  ad  erudimdum  per  doctrinam;  Isaiae  octavo^: 
«  Ecce ,  ego  et  pueri  mei ,  quos  dedit  mihi  Domi- 
nus  » ;  exponit  Apostolus  de  Christo.  Et  ipsi  congrue 
susceperunt;  unde  dicit:  Et  sermonem  tuum  serva- 
verunt;  de  qua  servatione  supra  decimo  quarto"^: 
«  Qui  habet  mandata  mea  et  servat  ea,  ilie  est,  qui 
diligit  me  ».  Et  quomodo  verbum  vel  sermonem  Pa- 
tris  servaverunt,  ostendit.  Cum  enim  nec  Patrem 
audierint  nec  viderint,  quomodo  sermonem   servare 


potuerint,  aliquis  dubitaret;  ideo  dicit,  quod  serva- 
verunt  credendo  in  Filium. 

14.  (Vers.  7.).  Et^  nunc  cognoverunt,  quia 
omnia,  quae  dedisli  mihi,  abs  te  sunt,  et  ideo  te 
cognoverunt  cognoscendo  me;  unde  supra  quinto: 
«  Non  potest  Filius  a  se  ipso  facere  quidquam  » ;  su- 
pra  decimo  quarto:  «  Pater  in  me  manens,  ipse  fa- 
cit  opera  » ,  et  ideo  «  qui  videt  me  videt  et  Patrem 
meum».  Et  etiam  sermonem  Patris  audierant;  ideo 
dicit : 

15.  (Vers.  8.).  Quia  verba,  quae  dedisti  mihi, 
dedi  eis;  supra  decimo  quinto^:  «  Quaecumque  au- 
divi  a  Patre  meo ,  nota  feci  vobis » .  Et  ipsi  mea 
verba,  quae  dedi  eis,  servaverunt,  et  ideo  sermo- 
nem  tuum;  propterea  dicit:  Et  ipsi  acceperunt, 
subiiciendo  intellectum  suum,  et  cognoverunt  vere, 
quia  a  te  exivi,  secundum  divinam  naturam;  et 
crediderunt,  quia  tu  me  misisti,  in  carnem  scilicet. 
Et  ita  crediderunt  et  cognoverunt  Divinitatem  in 
Christo  et  humanitatem.  Et  attendendum  quod  dicit: 
Et  crediderunt,  quia  tu  me  misisti;  et  post :  Et  cogno- 
verunt,  quia  a  te  exivi.  Ipsi  dixerunt  supra  decimo 
sexto  ^^ :  « In  hoc  cognovimus ,  quia  a  Deo  existi » ; 
quia  per  fidem  humanitatis  assumtae  pervenitur  ad 
intelligentiam  generationis  aeternae.  Unde  Augusti- 
nus  ^^  dicit,  quod  qui  contempserunt  Christura  humi- 
lem  non  meruerunt  agnoscere  sublimem.  Haec  igi- 
tur  est  prima  ratio  exaudiendi  pro  eis ,  sciiicet  verbo- 
rum  Christi  conservatio ;  unde  supra  decimo  quinto  ^^ : 
«  Si  manseritis  in  me ,  et  verba  mea  in  vobis  man- 
serint ;  quodcumque  volueritis,  petetis,  et  fiet  vobis  ». 

16.  (Vers.  9.).  Et  ego  pro   eis  rogo,  Tangitur  secunda. 
hic  secunda  ratio  exaudiendi  pro  Apostolis,  scilicet 

ipsa  divina  electio;  quia  ipse  Dominus  noster  ora- 
bat  pro  eiectis,  non  pro  reprobis.  Propterea  dicit: 
Ego  pro  eis  rogo ,  quia  scilicet  elecli  sunt ;  ideo 
dicit :  Non  pro  mundo  rogo ,  « id  est  mundo  de- 
ditis  ^^  » ,  quos  excaecasti ;  sed  pro  eis  quos  dedisti 
mihi,  id  est,  per  me  salvasti ;  xictuum  vigesimo  se- 
ptimo  signanter  dictum  est  Paulo :  «  Ecce,  donavit  tibi 
Deus  animas  omnium,  qui  navigant  tecum  ».  Nec  ex 
hoc,  quod  mihi  dedisti ,  tibi  abstiilisti :  Quia  tui  sunt. 


^  Vide  supra  c.  10.  n.  M .  in  fine. 

^  Chrysost.,  in  loan.  homil.  80.  (alias  79.)  n.  2:  Solum 
verum  Deum,  ad  differentiam  eorum,  qui  dii  non  sunt,  sic 
loquitur  etc.  Cfr.  Hilar.,  III.  de  Trin.  n.  14.  et  IX.  n.  32.  seqq.j 
August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  \  03.  n.  3.  et  VI.  de  Trin.  c.  9.  n.  1 0. 

^  Vers..  12.  —  De  primaria  huius  cap.  divisione  cfr.  su- 
pra  n.  1. 

*  Ita  plures  codd.  et  ed.  cum  Gorrano,  alii  codd.  rationa- 
le$.  Inferius  pro  ipsa  petUio  D  ChrisU  petitio. 

^  Vers.  Hy  cfr.  ibid.  n.  64.  et  c.  10.  n.  54. 

^  Vers.  18,  qui  locus  allegatur  Hebr.  2,  13.  ad  proban- 
dum,  quod  Christus  per  susceptam  humanitatem  et  crucem 
(minoratus  ab  Angelis)  factus  est  auctor  salutis  hominum  in 
ipsum  credentium. 

'  Vers.  21.  —  Inferius  pro  duhitaret  Q^.  cum  Gorrano  <iw- 
bitare  posset. 


®  Vulgata  omittit  EL  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  5 ,  19; 
14,  10.  et  9. 

®  Vers.  15. 

^^  Vers.  30.  Ed.  transponit  hunc  locum  supcrius  post  et 
humanitatem. 

^^  In  loan.  Evang.  tr.  L  n.  1-4.  Cfr.  tr.  25.  n.  16.  seqq., 
tr.  28.  n.  5.  et  Enarrat.  in  Ps.  93.  n.  8 :  Quia  tenuerunt  humi- 
lem ,  tenuerunt  excelsum  ?  Cfr.  etiam  in  Ps.  138.  n.  8.  In  tr.  2. 
in  Epist.  I.  loan.  n.  6.  haec  occurrit  propositio:  Qui  in  humi- 
lem  [Christum]  non  offendit  non  formidablt  excelsum. 

"  Vers.  7. 

^'  Ut  dicit  Glossa  interlinearis  (August.,  in  loau.  Evang. 
tr.  107.  n.  1.).  —  Inferius  Vulgata  pro  his  \oco  pro  eis  (de  ex- 
plicatione  istorum  verborum  cfr.  supra  n.  1 3.).  Subinde  allega- 
tur  Act.  27,  24. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVII. 


471 


17.  (Vers.  10.).  Et  mea  omnia  tua  sunt,  ei 
tua  mea  ^ ;  supra  decimo  sexto :  «  Oinnia,  quae  habet 
Pater,  mea  sunt » ,  et  e  converso.  Ideo  dicebat  supra 
septimo:  «Mea  doctrina  non  est  mea»;  ideo  servi 
mei  et  electi  mei  sunt  electi  tui.  Et  haec  est  secunda 
ratio  exaudiendi  pro  Apostolis,  scilicet  ipsorum  electio; 
ideo  supra  decimo  quinto :  «  Non  vos  me  elegistis ,  sed 
ego  elegi  vos  et  posui  vos,  ut  eatis  et  fructum  affe- 
ratis ,  et  fructus  vester  maneat ; ,  ut ,  quodcumque 
petieritis  Patrem  in  nomine  meo,  det  vobis». 

18.  Et  ego  ^  clarificatus.   Tangitur   hic   terlia 
Teriia.  ratio,  scilicct  discipidorum  desolatio  de  recessu  Chri- 

sti ,  qui  appropinquabat ;  propter  quam  appropinqua- 
tionem  dicit  se  clari/icatum  et  recessisse,  quia  de 
proximo  erat  futura ;  ideo  dicit :  Et  ego  clarificatus 
sum  in  eis;  quia  ipsi  eum  cognoverant  et  in  pro- 
ximo  cognoscere  debebant. 

19.  (Vers.  H.).  Et  iam  non  sum  in  mundo; 
quia ,  supra  decimo  quarto  *,  «  iam  non  multa  loquar 
vobiscum»;  et  hi  in  mundo  sunt,  et  ego  ad  te  ve- 
nio,  et  ideo  desolalos  dimitto;  supra  decimo  sexto: 
«  Vado  ad  eum  qui  misit  me;  sed  quia  haec  locu- 
tus  sum  Yobis,  tristitia  implevit  cor  vestrum  ».  Et 
haec  erat  tertia  ratio  exaudiendi;  unde  supra  de- 
cirao  quarto :  «  Ego  ad  Patrem  vado ;  et  quodcumque 
petieritis  Patrem  in  nomine  meo ,  hoc  faciam  » . 

20.  Pater  sancte.  Postquam  praemissa  est  mul- 
Quario,ipsa  tiplox  pctendi  ratio,  subditur  hic  quarto  loco  ipsa 

petitio,  qua  petit  eis  conservationem  in  bono;  pro- 
pter  quod  dicit :  Pater  sancte ,  serva  eos  in  nomine 
tuo,  quos  dedisti  mihi,  id  est  in  virtute  nominis; 
supra  decimo  * :  «  Nemo  potest  rapere  de  manu  Pa- 
tris  mei».  Serva,  inquam,  in  bono;  undedicit:  Ut 
sint  unum,  sicut  et  nos,  scilicet  unitate  concordiae 
et  pacis,  quam  unitatem  servat  Deus  in  electis,  sed 
tamen  cum  eorum  sollicitudine;  ideo  ad  Ephesios 
quarto  ^ :  «  SoUiciti ,  servare  unitatem  Spiritus  in  vin- 
culo  pacis  » . 


QUAESTIONES. 

21.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc,  quod 
Dominus  hic  orat  pro  Apostolis; 

1 .  Quia  supra  decimo  sexto  •  dicitur :  Non  dico 
vobis,  quia  ego  rogabo  Patrem  de  vobis;  ipse 
enim  Pater  amat  vos:  facit  ergo  hic  contrarium 
eius  quod  dixerat. 

2.  Item,  ipse  Dominus  pro  nullis  orabat  nisi 
pro  praedestinatis  '^,  de  quibus  sciebat ,  quod  Deus 
vellet  salvare  finaliter;  sed  sine  sua  oratione  salva- 
rentur:  ergo  frustra  orabat. 

3.  Item,  quare  vocali   oralione  orabat?  QuaeQnaesLinci* 
necessitas? 

Respondeo:  Dicendum,  quod   triplici  ex  causa  Resp. 
Dominus  oravit  pro  ApostoUs ,  scilicet  ad  salutis  im  Tripiex 
petrationem,   consolationem  et  ervditionem:  quia 
eis  merebatur,  quia  ex  auditu   horum  verborum 
eonsolabantur ,  quia  orare  erudiebantur  ex  hoc  et  Adqoaest. 

•  j  !•  -^*  'A  Q  incid. 

nos  ipsi ;  ideo  vocah  oratione  oravit  ^. 

1.  Quod  obiicitur,  quod  supra  Dominus  dixit:  Adi. 
Non   dico  vobis,   qmd  rogabo  Patrem  etc;  non 
voluit  Dominus  negare,  quin  oraret  pro  eis;  cum  di- 
catur  ad  Hebraeos  nono  ^,  quod  apparet  vultui  Dei 

ad  interpellandum  pro  nobis;  sed  quod  non  oraret 
Patrem  tanquam  invitum ,  sed  tanquam  ipsis  Apostolis 
benevolum. 

2.  Sed  quaerit :  ad  quid  orat  ?  Augustinus  dicit  Ad  2. 
de  Praedestinatione   Sanctorum,  quod  non  exaudi- 
mur  nisi  pro  praedestinatis ,  et  pro  ilUs  non  frustra 
oramus,  quia  «  fortassis  praedestinati  sunt ,  ut  nostris 
orationibus  concedantur  ^^ » .  Sic  in  Christo. 

22.  Quaest.  II.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Pro  ds  rogo ,  non  pro  mundo, 

Contra:  1.  Infra  eodem":  Utmundus  credat, 
quia  tu  me  misisii;  orabat  ergo ,  ut  mundus  crederet. 

2.  Item,  pro  eis  orare  debebat,  pro  quibus  mis- 
sus   erat  et  mori  debebat;  sed   mortuus  est  pro 


^  Vulgata  addit  sunt,  —  Sequuntur  loan.  16,  15;  7,  16. 
et  15,  16. 

*  Vulgata  omittit  ego.  —  Chrysost.,  in  loan.  homii.  81. 
(alias  80.)  n,  \ :  Et  clatificatus  sum  in  eis,  id  est,  vel  pote- 
slatem  in  eos  habeo,  vei  giorificabunt  me,  cum  et  tibi  credent 
et  mlhi  similiterque  glorificabunt  etc. 

*  Vers.  30.  —  Duo  seqq.  ioci  sunt  loan.  16,  5.  seq.  et 
M,  12.  seq. 

*  Vers.  29.  —  Voci  nominis  ed.  cum  Gorrano  praefigit  tuu 

*  Vers.  3. 

«  Vers.  26.  et  27. 

'  Cfr.  supra  n.  16.  —  Ed.  hic  addit  et,  C  id  est. 

*  Vide  III.  Sent.  d.  17.  a.  2.  q.  1.  et  Comment.  in  Luc.  11,1. 
seqq. 

'  Vers.  24:  Ut  appareat  nunc  vultui  Dei  pro  hobis;  ibid.  7, 
25 :  Semper  vivens  ad  interpeilandum  etc.  —  Cft*.  supra  c.  1 6. 
n.  40. 

*^  Libr.  II,  (sive  de  Dono  perseverantiae)  c.  22.  n.  60:  Cur 
enim  non  potius  ita  dicitur:  El  si  qui  sunt  nondum  vocati,  pro 


eis,  ut  vocentur,  oremus  ?  Fortassis  enim  sic  praedestinati  sunt 
ut  nostris  orationibus  concedantur  et  accipiant  eandem  gratiam , 
qua  veiint  atque  eflflciantur  electi  etc,  —  Cfr.  XXI.  de  Civ.  Dei, 
c.  24.  n.  1,  ubi  dicit,  quod  Ecciesia,  si  certe  nosset  ex  viven- 
tibus  ilios  qui  «  praedestinati  sunt  in  aeternum  ignem  ire  cum 
diabolo,  tam  pro  eis  non  oraret  quam  nec  pro  ipso.  Sed  quia 
de  nuilo  certa  est,  orat  pro  omnibus  dumtaxat  hominibus  ini- 
micis  suis  in  hoc  corpore  constitutis;  nec  tamen  pro  omnibus 
exauditur.  Pro  his  enim  soiis  exauditur,  qui,  etsi  adversantur 
Ecclesiae,  ita  tamen  sunt  praedestinati ,  ut  pro  eis  exaudiatur 
Ecciesia  et  filii  efflciantur  Ecclesiae  »  etc,  —  Ed.  pro  de  Praede- 
stinatione  Sanctorum  substituit  quod  haec  locutus  est  de  San- 
ctis  praedestinatis  et,  pro  quo  in  margine  aliegatur  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  107.  n.  2.  Inferius  pro  Sic  et  m  Chrislo 
eadem  ed.  Sic  etiam  Christus,  Gorranus  Sic  et  de  oraiione 
Christi  censendum  est,  Apostotos  ita  a  Deo  fuisse  a4  beatitu- 
dinem  praedestinatos ,  ut  hanc  Christi  oratione  a^ssequerentur. 
"  Vers.  21. 


472 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVU. 


Resp. 

Mandi  sea- 
sas  4. 


De  secaado 
tria. 


Primo,  du- 

plex  caasa 

necessitatis 

petendi. 


Expositio  lit' 
teralis. 
Caosa  i. 


mundo ;  supra  tertio  ^ :  Sic  Deus  dikxit  mundum , 
ut  Filium  suum  unigenitum  daret. 

3.  Itera>  pro  mundo  intelliguntur  peccatores; 
sed  ^  non  egent  qui  sani  sunt  rHedico,  sed  male 
habentes;  ergo  pro  talibus  maxime  erat  orandum. 

Rkspondeo:  Dicendum,  quod  mundus  in  hac 
oratione  accipitur  tripliciter  et  propter  hoc  generat 
ambiguitatem ,  et  superadditur  quartus  modus.  Dici- 
tur  enim  mundus  ipse  orbis  nobis  visibilis;  et  sic 
accipitur  supra  primo  ^:  Mundus  per  ipsum  factus 
est  Aliquando  dicitur  slatus  nostrae  conversationis, 
secundum  quod  habet  miseriam  annexam;  et  sic  ibi: 
Hi  sunt  in  mundo,  et  ego  ad  te  venio.  Aliquando, 
prout  nominat  statum  praesentis  conversationis  cum 
culpa;  et  sic  infra:  Mundus  eos  odio  habuit,  Ah- 
quando,  prout  importat  reprobationem  aeiernam, 
et  sic  accipitur  ibi:  Ego  pro  eis  rogo,  non  pro 
mundo  rogo.  —  Primo  modo  dicit  naturam ;  secundo 
modo,  naturam  et  miseriam;  tertio,  naturam  et  mi- 
seriam  et  culpam;  quarto  modo,  naturam  et  mise- 
riam  et  culpam  et  reprobationeni  divinam. 

23.  Cum  essem  cum  eis  etc.  Postquam  petiit 
conservalionem  in  bono,  petit  hic  liberationem  sive 
ereptionem  a  malo;  et  ponitur  hic  ipsa  petitio  vel 
oratio  per  hnnc  modum.  Primo  enim  notatur  necessitas 
petendi ;  secundo  vero ,  forma  petitionis;  tertio  vero , 
raiio  exaudiendi.  —  Necessitas  ergo  peiendi  con- 
servationem  venit  exduplici  causa:  tum  ex  absenta- 
tione  conservatoris,  tum  ex  immersione  tribulationis. 

24»  (Vers.  12.).  Absentabatur  ab  eis  Christus, 
qui  eos  conservaverat ;  propterea  dicit:  Cum  essem 
eum  eis,  ego  servabam  eos  in  nomine  tuo.  Ipse 
conservavit  discipulos  in  nomine  Patris,  quia  m 
virtute  Patris  et  quia  ad  gloriam  Patris;  et  post 
Pater  servavit  eos  in  nomine  Filii;  unde  supra  de- 
cimo  sexto  ^ :  «  Si  quid  petieritis  Patrem  in  nomine 
meo,  dabit  vobis».  Et  bene  utique  servabat;  pro- 
pterea  dicit:  Qiios  dedisii  mihiego^  custodivi,  tan- 
quam  bonus  praelatus,  cui  dicitur  tertii  Regum  vi- 
gesimo :  «  Custodi  virum  istum ,  qui  si  lapsus  fuerit, 
erit  anima  tua  pro  anima  illius».  De  hac  custodia 
in  Psalmo^:  «Ecce,  non  dormitabit  neque  dormiet 
qui  custodit  Israel»;  et  rursus:  «  Nisi  Dominus  cu- 
stodierit  civitatem ,  frustra  vigilat  qui  custodit  eam  » ; 
unde  Psalmus :  «  Custodi  nos ,  Domine ,  ut  pupillam 
oculi  »;  Deuteronomii  trigesimo  secundo:  «  Circum- 
duxit  eum  et  docuit  et  custodivit  quasi  pupillam 
ocuH  sui » .  Et  bene  utique ;  unde  dicit :  Et  ne^no  ex 


his^  periit  nisi  filius  perditionis,  id  est  ludas ,  De  lada. 
qui  perditionis  dicitur,  quia  praescitus  fuit  ad  mor- 
tem.  Ipse  enim  perdidit  se  ipsum  temporaliter ;  Mat- 
thaei  vigesimo  septimo  ^ :  « x\biit  et  laqueo  se  suspen- 
dit»;  perdidit  aeternaliter ;  Matthaei  vigesimo  sexto : 
«  Vae  homini  illi !  per  quem  Filius  hominis  tradetur ; 
bonum  erat  ei ,  si  natus  non  fuisset  homo  ille » . 
Eadem  ratione  de  antichristo  secundae  ad  Thessalo- 
nicenses  secundo  dicitur:  «Tunc  revelabitur  homo 
peccati,  filius  perditionis».  Hic  non  periit  casu  nec 
Christi  neghgentia,  sed  propria  malitia,  quaeabae- 
terno  fuit  praescita  et  per  Scripturam  praenuntiata; 
ideo  dicit :  Ut  Scriptura  impleatur ,  illius  Psalmi  ^ 
scilicet:  «Deus,  laudem  meam».  Ita  ergo  ego  bene 
eos  servabam,  et  tunc  non  indigebant,  ut  pro  eis 
orarem. 

23.  (Vers.  13.).  Nunc  autem  ad  te  venio,  et 
eos  dimitto ,  et  ideo  oro ,  ut  ipsi  mea  oratione  fidu- 
ciam  concipiant ;  ideo  dicit :  Haec  ^^  loquor  in  mundo, 
id  est,  hanc  orationem  facio,  ipsis  audientibus;  ut 
habeant  gaudium  meum  impktum  in  semetipsis, 
ut  per  diffldentiam  non  turbentur,  sed  per  spem 
exauditionis  in  se  ipgis  gaudeant,  secundum  illud 
supra  decimo  sexto:  «  Petite,  et  accipietis,  ut  gau- 
dium  vestrum  sit  plenum  ».  Ideo  ipse  petebat,  ut 
ipsi  concipiant  gaudium  plenum. 

Haec  est  igitur  prima  necessitas,  scilicet  ahsen- 
tatio  conservatoris ;  alia  autem  est  immersio  tribu-  ^ansa2. 
lationis ,  quae  ex  hoc  irruitura  erat  super  eos  pro- 
pter  divini  sermonis  observantiam ,   propter   quam 
mundus  eos  odio  habebat.  Propterea  dicit: 

26.  (Vers.  14.).  Ego  dedi  eis  sermonem  tuum; 
supra  decimo  quarto  ^^ :  «  Sermonem,  quem  audistis, 
non  est  meus,  sed  eius  qui  misit  me,  Patris».  Et 
ex  hoc  consecuti  sunt  odium  mundi;  ideo  dicit:  Et 
mundus  eos  odio  habuit.  Et  ratio  est,  quia  ipsi  re- 
liquerunt  mundum;  ideo  dicit:  Quia  non  sunt  de 
mundo,  sicut  ego^^  non  sum  de  mundo,  id  est  a 
mundana  conversatione  segregati,  sicut  ego;  supra 
decimo  quinto^^:  «  Si  de  mundo  fuissetis,  mundus 
quod  suum  erat  diligeret;  quia  vero  ego  vos  elegi 
de  mundo,  propterea  odit  vos  mundus».  Apostoli  se- 
gregati  erant  a  mundo;  unde  ad  Romanos  primo  di- 
xit  «  Pauhis ,  Apostolus  lesu  Christi ,  segregatus  » , 
vere  segregatus,  quia  ad  Galatas  ultimo  dixit:  «  Mihi 
mundus  crucifixus  esl,  et  ego  mundo». 

27.  (Vers.  13.).  Non  rogo,  ut  tollas.  Tangitur  ^Sa%?f. 
hic  secundum,  sciUcet /brma  petitionis,  in  qua  pe-  '^°°^** 


*  Vers.  16. 

*  Ut  dicitur  Luc.  5,  31.  —  Siiperius  pro  pro  77inndoT\on 
pauci  codd.  et  Gorraiius  per  niundmi. 

*  VerS.  10.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  loan.  17,  II.  et  U. 

*  Vers.  23.  —  Cfr.  infra  n.  31.  —  Superius  pro  et  posl 
D  et  postea. 

^  Vulgata  omittit  ego.  —  Cfr.  infra  n.  32.  —  Sequitur  HI. 
Reg.  20,  39. 

*  Psalm.  120,  4.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ps.  126, 1 ;  16,  8. 
et  Deut.  32,  10. 


'  Vulgata  ex  eis.  —  Subinde  vocibus  qiu  perditionis  N  in- 
terserit  filius. 

®  Vers.  5.  —  Sequuntur  Matth.  26,  24.  et  IL  Thess.  2,  3. 

^  Psalm.  108 ,  in  quo  v.  7.  seq. :  Cum  iudicatur,  exeat  con- 
demnatus...  et  episcopatum  eius  accipiat  alter.  Cfr.  Act.  1 ,  20. 

^^  Vulgata  Et  haec.  —  Subinde  allegatur  loan.  16,  24. 

"  Vers.  24.  —  Glossa  inierltnearis  in  hunc  locum :  Hoc 
abiens  reliquit  eis,  et  haec  est  causa  odii. 

*^  Vulgata  sicnt  et  ego.  —  De  mxmdo  cfr.  supra  n.  22. 

*^  Vers.  19.  —  Sequuntur  Rom.  1,  I.  et  GaL  6,  14. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIL 


473 


Dnpux  ma-  tit,  eos  removeri  a  duplici  malo,  scilicet  perversae 
affectionis  et  erroris,  — Petit  igitur,  eosconservari 
primum.  a  pervcTsa  affectioney  ad  quam  mundus  pertrahit,  in 
quo  conversari  debebant;  proptereadicit:  iVon  rogo, 
ut  toUOfS  eos  de  mundo,  per  mortem  scilicet  carnis, 
sicut  dicitur  de  Henoch  Genesis  quinto  ^ :  «  Ambulavit 
Henoch  cum  Deo  et  non  apparuit,  quia  tulit  eum 
Deus  ».  Ad  hoc  tulit,  ut  servaret  a  malo;  Sapientiae 
quarto:  «  Raptus  est,  ne  malitia  mutaret  intellectum 
eius».  Non  sic  petebat  eos  servari,  sed  in  mundo; 
ideo  subdit:  Sed  ut  se^^ves  eos  a  malo.  Et  ratio  est, 
quare  debent  conservari  in  mundo: 

28.  (Vers.  16.).  De  mundo  non  sunt,  sicut 
ego^  nm  sum  de  mundo,  scilicet  conversatione ; 
ideo  petebat ,  eos  salvari  et  servari ,  ne  converteren- 
tur  ad  mundum  per  amorem;  de  qua  servatione 
Apocalypsis  tertio:  «  Quia  servasti  verbum  patientiae 
meae,  servabo  et  ego  te  ab  hora  tentationis,  quae 
superventura  est  super  orbem  universum,  tentare  ha- 
bitantes  in  terra  » .  Sic  petit ,  eos  servari  a   malo 

secnndnm.  prasvaricationis ;  petit  etiam,  servari  a  malo  er- 
roris;  propter  quod  dicit: 

29.  (Vers.  17.).  Sanctifiea  eos  in  veritate.  San- 
etum,  hoc  est  sine  terra^;  sanctificare,  hoc  est 
mundare  et  purgare;  veritas  autem  haec  est  in  ser- 
mone  Dei.  Ideo  dicit:  Sermo  tuus  veritas  est;  et 

.  hoc  sermone  Dei  sanctificantur  discipuli,  id  est,  ab 
errore  purgantur.  Chrysostomus  * :  «  Sanctifica  eos 
inveritate,  idest,  erudi  eos,  doce  veritatem;  recta 
enim  dogmata  sanctificant  animam».  Novit  enira  ver- 
bum  Dei  purgare;  ideo  dictum  est  supra  decimo 
quinto  ^:  «  Vos  mundi  estis  propter  sermonem,  quem 
locutus  sum  vobis  » ;  et  ad  Ephesios  quinto :  «  Ghri- 
stus  sanctificavit  Ecclesiam,  mundans  eani  lavacro 
aquae  in  verbo  vitae  ».  De  sanctificatione  huiusmodi, 
secundae  ad  Timotheum  secundo :  «  Si  quis  emunda- 


verit  se  ab  istis,  erit  vas  sanctiftcatum ,  utile  Domino, 
ad  omne  opus  bonum  paratum  ». 

30.  (Vers.  18.).  Sicut  tu  me  misisti.  Tangitur   xeriio,  de 
hjc  tertium,  scihcet  ratio  exaudiendi ,  quae  duplex  diendi. 
est,    scilicet  commissum  eis  offtcium  et  pro  eis 
oblatum  sacrificium.  Ratione  commissi  offidi  de-  Ratio  i. 
bent  servari  et  sanctificari,  quia  missi  erant  inter 
malos;  ideo  dicit:  Sieut  tume  misistiin  mundum, 

ad  passionem ;  sic  ^  et  ego  misi  eos  in  mundum ,  ad 
patiendum  scilicet;  unSe  Matthaei  decimo:  «  Ecce, 
ego  mitto  vos  sicut  oves  in  medio  luporum  » .  Ratione  Ratio  % 
igitur  o/ficii  dignura  erat,  ut  servarentur;  ratione 
etiam  sacrificii  oblati;  ideo  subdit: 

31.  (Vers.  19.).  Et  ego  pro  eis  sanctifico  me 
ipsum;  Chrysostoraus  ^ :  «  Id  est,  hostiam  sanctam 
offero.  Hostiae  omnes  sanctae  dicebantur  » ;  ad  Ro- 
manos  duodecimo:  «  Exhibeatis  corpora  vestra  ho- 
stiam  viventem ,  sanctam ,  Deo  placentem  » ;  et  sicut 
dicit  Chrysostomus  ®,  «  quia  antiquitus  sanctificatio 
erat  in  ove  in  typo,  nunc  autem  non  est  in  typo, 
sed  in  ipsa  veritate;  ideo  ait:  Ut  sint  sanctificati 
in  veritate  » ;  ad  Hebraeos  nono :  «  Si  cinis  vitulae 
aspersus  et  sanguis  hircorum  inquinatos  sanctificat 
ad  emundationem  carnis ;  quanto  magis  sanguis  Chri- 
sti  emundabit  conscientiam  nostram  ab  operibus  mor- 
tuis  ad  serviendum  Deo  viventi»? 

QUAESTIONES. 

32.  Quaest.  I.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Cum  essem  cum  eis ,  ego  servabam  eos. 

1.  Videtur  ex  hoc  innuere  in  se  impotentiam, 
quia  in  ipsa  absentia  eos  servare  non  poterat. 

2.  Videtur  etiam  ex  hoc,  quod  opera  Trinitatis 
sint  divisa  ^  et  alternatim  fiant,  quia  prius  Filius  ser- 
vavit,  modo  rogat  Patrem,  ut  eos  servet. 


*  Vers.  2i.  —  Sublnde  allegatur  Sap.  4,  H.  —  Glossa 
interlinearis  (ex  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  108.  n.  2.):  Non 
rogo,  ut  iollas  eos  de  mimdo,  ubl  adhuc  necessarii  sunt,  etsi 
non  sunt  de  eo.  —  Cfr.  infra  n.  M. 

*  Vulgata  sicut  et  ego.  —  Sequitur  Apoc.  3,10. 

'  Origen. ,  in  Levit.  homil.  11.  n.  1 ,  ubi  explicat  illud  Le- 
vit.  19,  2:  Sancti  estote  etc,  et  dicit:  Quid  est:  quia  et  ego 
sanctus  sum?.,.  sicut  ego  excedo  omnera  creaturam  atque  ab 
universis,  quae  facta  sunt,  segregor,  ita  et  vos  segregati  estote 
ab  omnibus ,  qui  non  sunt  sancti  nec  Deo  dicati.  Segregari  au- 
tem  dicimus  non  locis,  sed  actibus,  nec  regionibus,  sed  con- 
versationibus.  Denique  et  ipse  sermo  in  Graeca  lingua,  quod  di- 
citur  «Yto? ,  quasi  exira  terram  esse  significat,  Quicumque  enim 
se  consecraverit  Deo,  merito  extra  terram,  extra  mundum  vi- 
debitur;  potest  enim  et  ipse  dicere:  Super  terram  ambulantes 
conversationem  in  caelis  habemus  [cfr.  Phil.  3,  20.]  etc.  Cfr. 
Glossa  ordinaria  in  Levit.  19,  2,  quae  etiam  ibid.  super  il- 
lud  29, 11 :  Animal  immundum,  quod  Domino  immolari  non 
potest  etc.  (secundum  Rabanum  in  hunc  loc.) ,  ait :  Sciendum 
est,  quod  aliud  est  sancUficari,  aliud  est  sanctum  esse,  aliud 
Deo  offerri,  aliud  Dei  esse.  Quod  enim  sanctificatur  et  offertur* 
sanctum  incipit  esse,  quod  non  erat,  et  paulatim  augmentatur. 
Quod  sanctum  est  et  Dei  est  non  egei  augmento,  quia  perfe- 
ctum  est. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  In  loan.  homil.  82.  (alias  81.)  n.  \:  Sanctifica  eos  in 
veritate  iua,  sanctos  redde  per  donum  Spiritus  et  per  recta 
dogmata ;  ut  cum  dicit  [loan.  15,  3.] :  Mnndi  estis  propter  set*- 
tmnem,  quem  locutus  sum  vobis;- Id  ipsum  nunc  ait:  Institue 
illos,  doce  veritatem.  Atqui  hoc  Spiritum  facere  dicit.  Gur  au- 
tem  illud  a  Patre  nunc  postulat?  Ut  rursura  aequalitatem  discas. 
Recta  quippe  de  Deo  dogmata  animam  sanctificant. 

*  Vers.  3;  cfr.  ibid.  n.  16.  —  Sequuntur  Eph.  5,25.  seq. 
et  II.  Tim.  2,  21. 

®  Vulgata  et  C  omittunt  sic,  —  Subindeallegatur  Matth.  1 0, 1 6. 

'  In  loan.  homil.  82.  (alias  81.)  n.  1 :  Quid  est:  Sanctifico 
me  ipsum?  Offero  tibi  sacrificium  [9u<jiav],  Sacriflcia  vero 
omhia  sancta  dicuntur,  et  proprie  sancta ,  quae  Deo  consecrata 
,sunt.  Cum  enim  oiim  in  figura  sanctificatio  esset  in  ove^  nunc 
autem  non  in  figura,  sed  in  ipsa  veritate  sitj  ideo  ait:  Utsint 
sanctificaii  in  veritate  tua.  —  Sequitur  Rom.  12,  t. 

®  Vide  notam  praecedentem.  Plurimi  codd.  post  in  ove 
omittunt  in  'typo,  pro  quo  ed.  ut  iii  typo,  Gorranus  ntiniypo 
et  figura,  Ed.  cum  Gorrano  et  Vulgata  ante  sancUficati  addit 
et  ipsi;  codd.  sequuntur  leclionem  Chrysostomi.  —  Subinde 
allegatur  Hebr.  9,  13.  seq. 

*  Cum  secundum  veritatem  sint  indivisa;  cfr,  tom.  III. 
pag.  M,  nota  2. 


60 


474 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  XVII. 


Respondeo:  Dicendum,  quod  dupliciter  est  ser- 
Resp.  cam  vwre ,  sciUcet  effective  et  dispositive.  Primo  raodo  est 

dtstinctioae.    .  "  .  ,  \  i  t  x 

eius  servare,  cuius  est  esse  dare;  seeundo  naoao  pot- 
est  esse  alterius  *.  Primo  modo  Deus  conservat  ho- 
minem  in  bono;  secundo,  unus  homo  alium  bona 
instructione  et  exemplo ,  ut  praelatus  subditos.  — 
Dioo  igitur,  quod  Christus  loquitur  hic  de  conserva- 
tione,  quae  fuit  dispositive,  per  modum  dispositi- 
vam,  scilicet  exemplo  et  exhortatione  et  erudi- 
tione ;  et  haec  subtrahenda  erat  cum  praesentia  cor- 
porali  2.  Alio  modo  servabat  interius  cum  Patre  in 
quantum  Deus;  sed  de  ista  non  loquitur  et  hanc 
non  subtrahebat,  sed  simul  cum  Patre  exhibebat. 

33.  Quaest.  11.  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit; 
Quos  dedisii  mifii  custodivi;  et  nemo  periit  ex  eis 
nisi  filius  perditionis.  * 

CoNTBA :  Supra  sexto  ^ :  Omne ,  quod  dat  mihi 
Pater,  ad  me  veniet;  et  supradecimo:  Nemorapit 
oves  de  manibus  meis:  ergo  nuUus  debuit  de  ovi- 
bus  perire. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  Pater  dat  Filio  ali- 
Resp.  quos  dupliciter,  scilicet  aeterna  praescientia  quos 
praedestinavit  et  praescivit  conformes  fieri  imagi- 
nis  Filii  sui  * ;  aliquos  dat  secundum  praesentem 
iusiitiam.  —  Cum  igitur  dicitur,  quod  non  perdi- 
dit  quemquam  ex  datis ;  loquitur  secundum  prae- 
destinationem ;  cum  excipit  ludam,  loquitur  secun- 
dum  iustitiam  praesentem, 

34.  Quaest.  III.  Quaeritur  de  hoc,  quod  petit, 
discipulos  suos  conservari  a  mab.  —  Videtur,  quod 
inordinate  petat: 

1.  Quia  ipsi  erant  in  caritate;  sed  ex  quantu- 
lacumque  gratia  v.el  caritate  potest  quis  quantaecum- 
que  tentationi  resislere^:  ergo  etc. 

2.  Item,  ab  illa  gratia  non  potest  cadere  nisi 
per  peccatum  mortale;  non  potest  peccare  nisi  vo- 
lens :  ergo  quod  unusquisque  conservetur ,  est  in  li- 
bertate  nostrae  voluntatis:  ergo  superflue  petit. 

Respondetur  ad  hoc,  quod,  sicut  dicit  Augusti- 
Resp.  nus  ^,  permanere  in  bono  accepto  divini  est  mune- 
ris  et  nostrae  sollicitudinis ;  gratia  enim  conserva- 
tur  in  nobis  per  continuam  influentiam;  et  ideo  pe- 
titur  a  Domino,  ut  continue  adiuvet.  Unde  si  possi- 
mus  sola  voluntate  deficere;  nisi  interveniat  divinum 
subsidium,  non  possumus  permanere. 


In  parte  tertia  Ghiistns  petit  credituris  coaformitaiem 

gratiae. 

35.  Non  pro  eis '  rogo  tantum,  Haec  est  tertia 
pars  capituli,  in  qua  Dominus  credituris  per  Apo- 
stolos  petit  conformitatem  gratiae;  et  hoc  ordine 
procedit.  Primo  ponit  petitionem;  secundo,  exau- 
diendi  rationem ,  ibi  ® :  Et  ego  claritatem ,  quam 
dedisti 

In  petitione  igitur  petit  credituris  duplicem  uni- 
tatem,  scilicet  dilectionis  et  fidei. 

(Vers.  20.).  Propter  unitatem  dilectionis,  quam 
petit  per  Apostolos  credituris,  dicit:  Non  pro  eis, 
sciUcet  pro  Apostolis ,  rogo  tanium ,  sed  et  pro  eis 
qui  credituri  suni  per  verbum  eorum  in  me;  pro 
illis ,  inquam ,  rogo : 

36.  (Vers.  21.).  Ut^  sint  unum ,  per  confoTmi- 
tatem  dilectionis,  sicut  tu  Pater  in  me,  et  ego  in 
te,  id  est,  sicut  nos  unum  sumus,  ut  et  ipsi  sint 
unum  in  nobis ;  ad  Galatas  tertio :  «  Omnes  vos  unum 
estis  in  Christo  lesu  ».  Ista  unitas  est  per  adhaeren- 
tiam  caritatis ;  primae  ad  Corinthios  sexto :  « Qui 
adhaeret  Deo  unus  spiritus  est  » .  Quando  vero  uniun- 
tur  sibi  invicem  in  Deo,  tunc  sunt  unum  in  Deo; 
unde  primae  ad  Corinthios  duodecimo:  «  Ih  uno  Spi- 
ritu  in  unum  corpus  baptizati  sumus  » . 

37.  Sic  petit  eis  unitatem  caritatis,  petit  etiam 
unitatem  fidei;  ideo  ait:  Ut  mundus  credat,  quia 
tu  me  misisti,  Mundus,  id  est  universitas  fihorum 
Dei  dispersorum  per  mundum ,  quos  debebat  in  uni- 
tatem  fidei  congregare.  Supra  undecimo  ^^  dictum  est , 
quod  moriturus  erat ,  «  ut  filios  Dei ,  qui  erant  di- 
spersi,  congregaret  in  unum  »,  et  hoc  uniendo  in 
fide  nominis  sui ;  quia,  supra  primo,  «  dedit  pote- 
statem  filios  Dei  fleri  his  qui  credunt  in  nomine 
eius  » ;  et  Actuum  quarto :  «  Non  est  aliud  nomen 
sub  caelo  datum  hominibus,  in  quo  oporteat  nos 
salvos  fieri » . 

38.  Et  ego  claritatem.  Tangitur  hic  secundum , 
scilicet  exaudiendi  ratio,  quia  ideo  claritatem  suam 
commuoicaverat  Apostolis,  ut  mundus  converteretur 
ad  fldem.  Triplicem  autem  claritatem  communicave- 
rat  eis,  sciHcet  potentiae,  sapientiae  et  bonitatis: 
potentiae  in  faciendo  miracula ,  propter  quae  conver- 
tebantur  ad  fidem  ludaei,  qui  *^  «  quaerunt  signa  »; 


Divisio  in  2 
membra. 


De  primo 
dao. 


Expositio  lit> 

teralis. 
Unitas  dile» 

ctioois. 


Unitas  fidei. 


De  secando. 


Triplex  da* 
rltas. 


Prima. 


»  Cfr.  H.  Sent.  d.  37.  a.  I.  q.  2.  ad  3;  m.  Sent.  d.  tO. 
a.  2.  q.  21  in  corp. 

^  Vide  supra  c.  16.  n.  24,  el  Augiist. ,  in  loan.  Evang. 
Ir.  \  06.  n.  2.  —  Epist.  I.  Cor.  3,7:  Itaque  neque  qui  plantat 
est  aliquid,  neque  qui  rigM,  sed  qui  mcrementum  dat,  Deus; 
cfr.  supra  c.  15.  n.  2.  et  '15. 

^  Vers.  37.  —  Sequitur  loan.  10,  29. 

*  Rom.  8,  29.  Cfr.  supra  c.  6.  n.  60.  64.  et  100. 

*  De  quo  vide  lli.  Sent.  d.  30.  q.  i. 

'  De  Correptione  el  gratia ,  c.  6.  n.  10.  seqq. ;  de  Donb 
perseverantiae,  c.  I.  n.  1.  seqq.  (plures  codd.  omittunt  Augu- 


siinus),  Vide  etiam  supra  n.  20.  —  De  influentia  gratiae  eius- 
que  conservatione  cfr.  11.  Sent.  d.  26.  q.  1 .  (circa  flnem  corp.) 
2.  et  3.  —  Aiiquanto  infeiius  pro  Unde  si  C  N  Unde  Ucet. 

'  Vulgata  addit  awtem.  Cfr.  supra  n.  1. 

®  Vers.  22. 

®  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  Ut  omnes,  —  Tres  seqq. 
loci  sunt  Gal.  3,  18;  I.  Cor.  6,  17.  et  12,  13. 

***  Vers.  52.  —  Sequuntur  loaii..  1,  12.  et  Act.  4,  12. 

"  Ut  dicitur  I,  Cor.  1,  22 :  Quoniam  et  iudaei  signa  petunt, 
et  Graeci  sapientiam  quaerunt. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIL 


475 


secanda.  sapimtiae  in  annuntiando  documenta ,  pFopter  quae 
Graeci  converterentur,  qui  «  quaerunt  sapientiam  ». 
(Vers.  22.).  Propter  hanc  dupliceni  claritatem 
dicit:  Et  ego  claritatem,  quam  dedisti  mihi,  dedi 
eis ;  Chrysostoinus  ^ :  «  Eam  quae  per  sigwi,  eam 
quae  per  dogmata  » .  De  datione  claritatis  signorum, 
Lucae  nono  ^ :  «  Convocatis  duodecim ,  dedit  eis  vir- 
tutera  et  potestatem  super  omnia  daemonia ,  et  ut 
languores  curarent».  —  De  datione  claritatis  doeu- 
mentorum,  Lucae  vigesimo  primo :  «  Ego  dabo  vobis 
os  et  sapientiam ,  cui  non  poterunt  resistere  et  contra- 
Tertia.  diccro  omues  adversarii  vestri  » .  —  Dedit  etiam  da- 
ritatem  bonitatis;  propter  quod  subdit :  Ut  sint  unum, 
sicut  et  nos  unum  sumus,  per  proportionem ;  et 
haec  est  proportio : 

39.  (Vers.  23.).  Ego  in  ds ,  et  tu  in  me,  ut 
sint  consummati  in  unum,  id  est  perfecti  in  uni- 
tate  caritatis,  et  per  hoc  efficiantur  clari.  Unde  Chry- 
sostomus  * :  «r  Haec  est  magna  gloria ,  ut  sint  unum , 
et  haec  signis  maior  gloria  est,  Sicut  enim  Deum 
admiramur,  quoniam  non  est  contentio  atque  discor- 
dia  apud  naturam  illam,  et  maxima  est  haec  gloria ; 
ita  et  hi  hinc  efficiantur  clari  ».  Unde  supra  decimo 
tertio  ^ :  «  In  hoc  cognoscent  omnes ,  quia  discipuli 
mei  estis,  si  dilectionem  ad  invicem  habueritis  ».  Et 
hanc  claritatera  Apostolis  dedit.  —  Et  cognoscat 
mundus,  quia  tu  me  misisti,  propter  claritatem 
scilicet ,  quam  dedi  eis  in  nomine  meo ;  et^  dilexisti 
eos,  sicut  et  me  dilexisti ;  et  hoc  cognoscat  per  uni- 
tatem  et  concordiam,  quam  videbit  in  eis.  Chryso- 
stomus^:  «  Ostendens,  signo  pacem  magis  homines 
posse  attrahere.  Sicut  enim  contentio  dissolutivum , 
ita  et  consonantia  communicativum  »;  Actuum  se- 
cundo^:  «  Erant  perseverantes  in  doclrina  Apostolo- 
rum  et  communicatione  fractionis  panis  et  orationi- 
bus;  fiebatque  autem  omni  animae  timor». 


QUAESTIONES. 

40.  Quaest.  L  Quaeritur  hic :  quia,  si  nulli  sunt 
salvati  per  Christum ,  nisi  pro  quibus  oravit ;  et  ipse 
solum  oravit  pro  Apostolis  et  credituris  per  eos :  ergo 
illi  qui  crediderunt  per  Christum,  ut  Nicodemus^, 
caruerunt  beneficio  orationis ,  et  ita  salutis. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  credituriper  Apd-  Resp. 
stolos  non  tantum  dicuntur  qui  tantum  ad  eorum 
praedicationem  conversi  sunt,  sed  etiam  qui  eorum 
vestigiis  adhaeserunt.  —  Vel  potest  dici ,  quod  Do-  Aiiter. 
n)inus  orabat  pro  his  qui  iam  crediderunt  generali- 
ter,  non  tantum  pro  Apostolis^. 

41 .  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  Domi- 
nus  oravit  pro  credituris  per  Apostolos,  utessentunum. 

CoNTRA :  Multi  crediderunt ,  qui  fuerunt  divulsi  et 
retrocesserunt :  ergo  non  fuit  pro  omnibus  exauditus. 

Respondeo  :  Quidam  sunt  de  mimero  fidelium  Resp.  cum 
nomtne,  ut  mah  Chnstiani;  quidam  mento  prae- 
sentis  iustitiae ;  quidam  cognitione  praevisionis  ae- 
ternae ,  de  qua  secundae  ad  Timotlieum  secundo  ^ : 
Novit  Dominus  qui  sunt  eius ;  et  pro  talibus  orat 
Dominus,  pro  aliis  non,  quia  primae  loannis  secundo: 
Ex  ndbis  exierunt,  sed  ex  nobis  non  erant, 

42.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Sint  unum,  sicut  et  nos, 

1.  Quid  est  quod  dicit,  cum  sint  unum  in  essentia, 
homines  autem  esse  non  possunt  unum  in  essentia? 

2.  Item ,  sicut  tti  in  me,  et  ego  in  eis  ^^ ;  nulla 
omnino  videtur  simihtudo. 

Dixil  Arius,  quod  erat  similitudo,  et  sicut,  cura  Resp.  Arii. 
dicitur,  quod  sumus  unum,  non  propter  hoc  sequi- 
tur ,  quod  sumus  unum  in  essentia ;  sic  nec ,  quando 
Filius  dicit " :  Ego  et  Pater  unum  sumus. 

Et  male  diclt,  quia,  quando  dicitur,  quod  ali-  Reprobatur. 
qui  sint  unum ,  sicut  dicit  Augustinus  ^^ ,  vel  necesse 


*  In  loan.  homil.  82.  (alias  81.)  n.  2:  El  ego  claritatem,.. 
dedi  eis,  id  est  per  signa,  per  doctrinam  [rrjv  8ia  twv  cTjjjisttuv, 

T^V    01«    TWV    SOYJJLaTOJV]. 

*  Vers.  1;  ibid.  21,  15.  est  seq.  locus. 

*  In  loan.^homil.  82.  (alias  81.)  n.  2. 

*  Vers.  35. 

^  In  ioan.  homil.  82.  (alias  81.)  n.  2:  Aaxvu^  cj»jjjLeiou  tJiaX- 
Xov  TTiv  6ipi^V7)V  Buvajilvjjv  S7«(j7ca<jaa6ai.  "Qanep  y*P  h  ^P^5  Sta- 
yuTixov,  0UTW5  y|  <iu{jiy(ovia  auYxpoTTjttxov ;  quae  verba  in  ed. 
Migne  .sic  Latine  exhibentup:  Ut  ostendat,  pacem  plus  quam 
signa  attrahere.  Sicutenim  contentio  dissolvit,  ita  concordia  co- 
pulat.  Pro  atlrahere  codd.  obstrnere,  ed.  persmdere,  Gorra- 
nus  legit  pacem  potmtiorem  qmrn  signa  ad  persuadendum. 
Subinde  C  N  legunt :  Sicut  enim  contentio  dissolvit,  ita  concor-. 
dia  connectit 

®  Vers.  42.  et  43. 

'  De  quo  supra  3,1.  seqq.  et  7,  50.  seqq. 

®  Cfr.  Aiigust.,  in  loan.  Evang.  tr.  109.  per  totum,  ubi 
eadem  difficultas  proponitur  et  solvitur.  —  Ed.  hic  addit  et  cre- 
diiuris  per  eos.  - 

*  Vers.  i  9 ;  cfr.  supra  pag.  393 ,  nota  6.  —  Sequi^ur  I. 
loan.  2,  49.  Vide  supra  n.  24.  et  33. 

**  Vers.  23:  Ego  in  eis,  et  tu  in  me.  —  Ed.  allegat  v.  21 : 
Sicut  tu,  Pater,  in  me,  et  ego  in  te,  ut  et  ipsi  in  nobis  unum  sint. 


"  Supra  10,  30.  — Cfr.  Hilar.,  VHI.  de  Trin.  n.  5.  seqq, 
*^  Libr.  VL  de  Trin.  c.  3.  n.  4:  Et  nescio,  utrum  invenia- 
tur  in  Scripturis  dictum  umm  sunt,  quorum  est  diversa  na- 
tura.  Si  autem  aliqua  plura  eiusdem  naturae  sint  et  diversa 
sentiant ,  non  sunt  unum ,  in  quantum  diversa  sentiunt.  Nam  si 
iam  unum  essent  ex  eo,  quod  homines  erant,  non  dicerel 
[loan.  17,  22.]:  Ut  sint  umm,  sictit  et  nos  unum,  cum  suos 
discipulos  Patri  commendaret.  At  vero  Paulus  et  ApoIIo ,  quia 
et  ambo  homines  et  idem  sentiebant:  Qui  plantat,  inquit 
[LGor.  3,  8.],  et  qui  rigat  unum  sunt  Cum  ergo  sic  dicitur 
unum,  ut  non  addatnr  quid  unum,  et  plura  unum  dicantur, 
eadem  natura  atque  essentia ,  non  dissidens  nec  dissentiens  signi- 
ficatur.  Cum  vero  additur  quid  unum,  potest  aliquid  significari 
ex  pluribus  unum  factum,  quamvis  diversis  natura.  Sicut  anima 
et  corpus  non  sunt  utique  unum;  quid  enim  tam  diversum? 
nisi  addatur  aut  subintelligatur  quid  unum,  id  estunushomoj 
aut  unum  animal...  nusquam  dixit  [Dominus] :  Ut  nos  et  ipsum 
unum,  sed  ut  unum  sint,  sicut  et  nos  unum  sumns.  Pater 
ergo  et  Filius  unum  sunt,  utique  secundum  unitatem  substan- 
tiae  etc.  Cfr.  ibid.  IV.  c.  8.  n.  12;  L  contra  Maximin.  Arian. 
c.  12.  et  11.  c.  22.  Vide  L  Sent.  d.  31.  p.  11.  a.  2.  q.  4.  seq. 
—  Inferius  voci  determimtionem  plvffes  codd.  praefigunt  /n, 
quod  in  B  a  seounda  manu  correctum  in 


476 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVII. 


est,  addi  detemiinationem ,  vel  de  necessitale  dicit 
conformitatem  in  natura,  non  tantum  in  volun- 
tate ;  uode  de  duobus  hominibus  vel  pluribus ,  cum 
sese  diligunt,  mnt  unum  recle  dicitur,  sed  deho- 
mine  et  Deo  nequaquam.  Unde  necesse  est,  si  Fi~ 
lius  vere  dicit  Patri :  Ego  et  tuunum  sumus,  quod 
habeant  eaudem  naturam ;  si  autem  divina  natura 
non  est  divisibilis,  tunc  simpliciter  sunt  unum. 

Quod  ergo  quaerit,  dicendum,  quod  similitudo 

Resp.^au- est  valde  longinqua,  sicut  ibi^:   Estote  misericor- 

'    des,  sicut  et  Pater  veste^*  misericors  est.  Sicut  mi- 

sericordia  divina  excedit  in  infinitum  misericordiam 

meam,  ita  unitas  unitatem. 

Sed  quare  ecclesia  malorum  non  facit  unum , 
Quae»t.  in-  sicut  Ecclesia  Christi  ? 

cidehs.  , 

Responsio  est:  quin,  si  mah  conveniant  in  ali- 

Resp.  qua  malitia  exterius,  differunt  tamen  in  voluntate 

interius,  differunt  in  fine,  quia  quilibet  proprium 

quaeritcommodum^;  sed  boni  conveniunt  in  utrisque. 

In  parte  qnarta  Christus  eisdem  petit  perpetuitatem  gloriae. 

43.  Pater ,  quos  dedisti  mihi.  Quarta  pars  ca- 
pituli  ^  est ,  in  qua  illis  quibus  petiit  conformitatem 

Diviaio  in  2  ^vsXhe  ^  pctit  perpetiiitatem  gloriae  hoc  ordine.  Primo 

ponitur  peiitio ;  secundo,  petitionis  exaudiendae  ratio. 

(Vers.  24.).  Petitio  est  de  gloria ;  et  quia  gloria 

Expositio  lit- est  per  visionem  Divinitatis,  quam  videbimus  in  pa- 
De  prjmo.  tria ;  ideo  dicit :  Pater,  quos  dedisti  milii,  per  prae- 
destinationem  scilicet,  volo,  ut^  ubi  sum  ego,  et  illi 
sint  * ,  per  gloriosam  cohabitationem ;  supra  duode- 
cirao :  «  Si  quis  mihi  ministrat ,  me  sequatur ;  et  ubi 
ego  sum,  ibi  sit  et  minister  meus  ».  Ubi  sum,  id 
est,  statim  futurus  sum  secundum  humanilatem.  — 

Ajia  exposi-  Vel  ubi  sum  secundum  Divinitatem ,  id  est ,  sint  me- 
cum ,  qui  ubique  sum.  Augustinus  ^ :  «  Esse  cum 
illo  magnum  bonum  est;  nam  miseri  esse  possunt, 
ubi  est  ille  qui  ubique  est.  Beati  vero  sunt  cum 


tio. 


illo ,  quia  semper  fruendo  illi  adhaerent » .  Et  quod 
ita  intelligendum,  patet  per  hoc  quod  sequitur:  Ut 
videant  claritatem  meam,  quam  dedisti  mihi.  Haec 
est  excellentia  Divinitatis;  ideo  dicit:  Quiadikxisti 
me  ante  mundi  constitutionem ;  supra  quinto  ^ : 
«  Pater  diligit  Filium  et  omnla  demonstrat  illi » .  Hanc 
claritatem  videbunt  soli  boni ;  Isaiae  vigesimo  sexto : 
«  ToUatur  impius ,  ne  videal  claritatem  Dei  » .  Ad 
hanc  claritatem  modo  conformamur  per  gratiam ;  se- 
cundae  ad  Corinthios  tertio :  «  Nos  revelata  facie  glo- 
riatn  Dei  speculantes,  in  eandem  imaginem  transfor- 
mamur  a  claritate  in  claritatem,  tanquam  a  Domini 
spiritu». 

44.  (Vers.  2o.).  Pater  iuste,  mundus  etc.  Tan-  ne  secundo. 
gitur  hic   secundum,   scilicet   exauditionis   ratio , 

quare  scilicet  debent  hi  videre  per  gloriam,  quia 
modo  cognoscunt  per  graliam;  maii  vero  modo  non 
cognoscunt  nec  tunc  cognoscent;  ideo  dicit:  Pater 
iuste,  quia  «  reddes  unicuique  secundum  opera 
sua  ^ »,  Mundus  te  non  cognovit;  supraprimo:  «  Erat  • 
lux  vera,  quae  illuminat  »  etc;  ideo  non  rogo  pro 
mundo.  Ego  autem  cognovi  te,  et  hi  eognove- 
runt ,  quia  tu  me  misisti ,  et  hoc  rae  revelante ; 
ideo  dicit: 

45.  (Vers.  26.).  Et  notum  feci  eis  nomen  tuum; 
Psalmus  * :  «  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis  » ; 
Matthaei  undecimo :  «  Nerao  novit  Filium  nisi  Pater, 
neque  Patrem  quis  novit  nisi  Filius,  et  cui  voluerit 
Filius  revelare  ».  Nec  tantum  fecit  notum  pe}*  se, 
sed  amplius  faciet  notum  per  Spiritum  sanctum; 
ideo  dicit:  Et  notum  faciam,  et  hoc  per  Spiritum 
sanctum,  qui  est  amor  Patris  et  Filii;  ideo  dicit:  Ut 
dilectio,  qua  dilexisti  me,  sit  in  ipsis,  per  Spiritus 
sancti  donationem ;  ad  Roraanos  quinto  ^ :  «  Caritas 
Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  san- 
ctum,  qui  datus  est  nobis  ».  Etego  in  ipsis,  quia, 
primae  loannis  quarto^**,  «  qui  manet  in  caritate  in 
Deo  manet,  et  Deus  in  eo  »;  et  ideo  dicitur  ibidem: 


*  I.UC.  6,  36.  —  Inferius  pro  misericordia  divina,  quod 
habent  B  et  ed.  cum  Gorrano  [hi  duo  addunt  enim  post  sicut], 
alii  codd.  misericordia  tua,  et  subinde  codd.  communiter  omit- 
tiint  mi$ericordiam  meam. 

*  Phil.  2,  21:  Omnes  enim  quae  sua  sunt  qaaerimt,  non 
quae  sunt  lesu  Christi.  Cfr.  I.  Sent.  du  31.  p.  H.  a.  %  q.  2.  ad  2. 

*  Cft*.  supra  n.  1. 

*  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  addit  mecum,  —  Sequitur 
loan.  12,  26,  Cfr.  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1 1 1 .  n.  1 .  seq, , 
ubi  verba  quos  dedisti  mihi  ita  e^cplicat:  «  Quos  traxistiad  me 
[cfr.  supra  6,  44.],  quosque  ego  elegi  er  quibus  da}>o  vilaro 
aeternam  »;  verbis  autem  ubi  ego  sum  subiungit:  Quo  intelfige- 
remns,  quod  cito  fuerat  ascensurus  in  caelum,  ut  iam  ibi  esse 
se  diceret,  uW  fuerat  mox  futurus. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  111,  n,  2:  «  Si  secundum  eam  [for- 
mam  Dei]  velimus  intelligere  quod  dictum  est :  Voto,  ut,  ubi 
ego  sum,  et  itli  svat  mscum,  abscedat  ab  animo  omnis  ima- 
ginum,  corporalium  eogitatio...  Sed  qui  vull  quaerere  quaerat 
potius,  ut  cum  ill^  sU,  non  ubique»  sicut  ille,  sed  ubicumque 
esse  potuerit...  Esse  enlm  cum  illo  magnum  bonum  est.  Nam 
et  miseri  esse  possunt,  V/bi  esi  ille;  quoniam  quicumque  ubi> 


cumque  fuerint,  est  et  ille;  sed  beati  sunt  ctm  illo,  quia  beati 
esse  non  poterunt  nisi  ex  illo  ».  Quibus  verbis  Glossa  ordina- 
ria  (secundum  August.  loc.  cit.)  apud  Lyranum  haec  subiun- 
git:  Gitm  illOi  quta  finiuntur  ilio,  vident  iilum,  sicuti  est.  Mali 
Bon  3ont  €tm  illo,  ut  caec!  in  luee  nan  sunt  eum  luce.  Nec 
boni  nunc  ita  sunt  cam  eo ,.  etsi  aliquo  modo  per  fidera  sint 
cum  eo.  —  Codd.  nostri,  B.  Albert.  (Postilla  in  loan.  17,  24.) 
et  Gorranus  post  misert  esse  interserunl  non,  quae  lectio  aliena 
esi  a  sensu  Augitstini. 

*  Ycts.  20.  —  Sequuniur  Isai.  26,  10,  ubi  pro  Tollatw 
plures  codd.  Tolletur,  et  pro  claritatem  nonnulli  codd.  et  Gor- 
ranus  gloriam  (Vulgata:  Misereamur  impio..,  et  non  videbil 
gloriam  Domini),  et  II.  Cor.  3,18. 

'  Ut  dicilur  Matth.  16 ,  27.  —  Subinde  allegaUir  loan.  1 ,  9. 
«  Psalm.  21 ,  23.  —  Sequitur  Matth.  11,  27. 

•  Vers,  6«  —  Praedieta  expositio  est  secundum  Theophy- 
lact.,  in  loan.  17, 26,  qui  sequitur  Chrysost.  et  Cyrill,  Alexandr., 
in  euiEulem  locum.  August.,  in  ioan.  Evang..  tr.  111.  n.  6:  No- 
tum  feci  per  fldem,  notum  faciam  per  speciem:  notum  feci 
cvm  fine  peregrlnantibus,  no^m  fatiam  sine  flne  regnantibus. 

^®  Vers.  16;  ibid.  v.  13.  est  seq.  locus. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIII. 


477 


«  Id  hoc  cogDoyimus,  quoniam  in  ipso  manemus,  et 
ipse  in  nobis ,  quooiam  de  Spirita  suo  dedit  nobis  » . 
Et  qui  hunc  Spiritura  habet  et  Filium  securus  est, 
ut  habeat  Patrem.  Unde  Augustinus  ^  dicit,  quod  «  Pa- 
ter  Filium  suum  dedit  in  pretium  redemptionis,  Spi- 
ritum  sanctum  in  pignus  adoptionis,  se  ipsum  in 
heredilatem  adoptatls». 

QUAESTIONES. 

46,  Quaest  I.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
ut,  ubi  ego  sum,  et  illi  sint  mecum.  —  Contra: 
Supra  decimo  quarto  ^:  In  domo  Patris  mei  man- 
siones  muUae  sunt. 

Respondeo  :  « In  dispari  claritate  par  gaudium  * » ; 
ftesp.  ratione  claritatis  disparis  est  multitudo;  ratione  com- 
munis  gaudii,  ubi  caput  et  membra. 


47.  Quaest.  II.  Item,  habitat  lucem  inaceessi* 
bilem,  primae  ad  Tiraotheum  ultimo^. 

Respondeo  ,  quod  inaccessibile  ^ ,  vel  quia  nullo  Resp. 
modo,  vel  quia  difflculter,  vel  quia  non  humana  vir- 
tute,  vel  quia  acceditur  sola  divina  gloria. 

48.  Quaest.  III.  Item,  excellentiae  corrumpuut^; 
sed  claritas  Dei  est  excellentissima. 

Respondeo  :  Intelligendum :  ubi  apprehendens  esl  Resp. 
corporale,  apprehensum  potest  laedere. 

49.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  mundus,  id  est  mundani,  non  cognove- 
runt.  —  Contra:  Ad  Romanos  primo^:  Qui  cum 
Deum  cognovissent  y  non  sicut  Deum  ghrificave" . 
runt  etc. 

Respondeo  :  Est  notitia  simplex  et  approbatich  Resp. 
nis  ®;  simplici  notitia  noverunt,  approbationis  non; 
et  ideo  cognoscendo  nihil  meruerunt. 


Capitulum  XVIFI. 


Secundo  agitur  de  his  quae  passionem 
concomitantur ,  quadrupliciter. 

1.  Haec  cum  dixisset  etc.  Supra  egit  de  ante- 
cedentibus  ad  passionem ,  scilicet  a  fine  undecimi  ^ ; 
hic  agit  de  his,  in  quibus  passio  consummatur.  Et 
quia  in  passione  comprehensus  est  et  iudicatus,  oc- 
DiviBio  in  4  cisus  ct  sepultus ;  ideo  dividitur  haec  pars  in  qua- 
^*^^^*  tuor  partes.  In  prima  agitur  de  Christi  comprehen- 
sione;  in  secunda,  de  eius  condemnatione  ^  ibi  ^^:  Et 
adduxerunt  eum  ad  Annam;  in  lertia,  de  eius 
passione,  ibi:   Susceperunt  autem  lesum  etc. ;   in 


quarta,   de   sepuUura^  conditiov^e,  in  fine  deciroi 
noni ,  ibi :  Post  haec  autem  rogavit  Pilatum. 

Primo,  de  Christi  compiehensione. 

In  primaigitur  parle,  in  qua  manifestatur,  qualis 
fait  Christi  comprehensio ,  tria  ostenduntur:  primo,  Triaosten. 
quod   fuit  prodiiiosa;  secundo,  quod  voluntaria, 
ibi  ^^:  lesu^s  autem  sciens  quaeventura  erant;  tertio^ 
quod  ignominiosa ,  ibi :  Cohm^s  ergo  et  tribunus  etc. 

In  prima  igitur  parte  procedit  sic.  Ostendit  primo   heSffi 
adventum  Christi  ad  locum  cognitum  proditori;  se-  ^'dao."** 


*  Vel  potius  auctor  libri  de  Spiritu  el  anima  (inter  opera 
Augusl.) ,  c.  64.  in  fine :  a  Fllium  dedit  [Pater]  in  prelium  re- 
demptionis,  Spiritum  sanctum  in  privilegium  amoris,  se  deni- 
que  serval  hereditatem  adoptatis  ».  Jdem  occurrit  in  allo  opu» 
sculo,  quod  est  inter  opera  Augustini,  cui  titulus  Manuale, 
c,  26,  uU  pro  adoptatis  substituitur  adoptianis. 

*  Vers.  2. 

®  Ut  dicit  Prosper,  Libr.  senlentiarum  ex  August.  n.  362. 
(aUas  360.):  Multae  quippe  mansiones  in  una  vlta  varias  meri» 
torum  significant  dignitales.  Sed  nt  Deus  omnia  in  omnibus 
erit  [L  Cor,  15,  28.],  flet  etiam  jn  dispari  claritate  per  [alias 
par;  cfr,  tom.  IV.  pag.  999,  nota  1.  et  pag.  1040,  nola  3.] 
gaudium,  ut  quod  habent  singuli  commune  sit  omnibus.  Quo- 
niam  per  connexionem  dilectionis  a  gloria  capitis  nuUa  erit 
aiiena  pars  corporis.  Cfr.  Augqst. ,  in  loan.  Evang.  tr.  67.  n.  2. 
—  Inferius  pro  et  membra  ed.  cum  uao  alteroque  cod.  ibi  (Gor- 
ranus:  ibi  erunt  et)  meml)ra, 

*  Vers.  1 6.  —  Ed.  cum  Gorrano  addit  ergo  nullm  potest 
ad  eum  accedere  (Gorranus  prosequitur  nec  e$se  ubi  ipse  est), 

'  Codd.  post  vmccessibile ,  addunt  sicutsine  rismo  Arist. 
in  Poster.  arismon.  Quae  priora  verba  coniecimus  ita  corrlgenda 
esse:  Bicut  sine  orismo ,  Aristoteles  io  Posterionbus.  loseph. 
iaureni.  Lucena.,  AmaUhea  onomasticai  «  Oi^ismus,  deSnitio, 
sehema  rhetoricum  ».  Arislot.,  U,  Poster.  c.  3.  seqq.,  agit  de 
definEtkme  [graece:  b^t<5^%]  et  demonstratione,  et  ostendit^ 
q)Uod  non  imnium  sit  deflnHio,  quod  quandoque  sit  difj^cilis g\£,.; 
ideoque  ad  liaec  respkiem  S,  Bonav.  dicit :  Sicui  sine  orismo 


[vel  horismo]  i.  e.  quae  sunt  absque  definitione.  Incertum  no- 
bis  est,  quid  substituendum  sit  pro  corrupto  vocabulo  arismon: 
num  forle  aoraton  («6paTov,  invisibile),  adynaton  (aS^vaTov,  im- 
possibile),  an  aorision  (a6pi(jTov)?  L  e,  indefinitum  (hic  melius 
indefinibile,  sciL  vel  absolute,  vel  difficulter  deflnibile  etc).  Cfr. 
supra  pag.  424,  nota  3,  ubi  ^milis  distinctio  hnpossibUiiatis 
ex  Aristot.  relata  est;  II.  de  Anima,  texL  103.  (c.  40.)  et  V.  Me- 
taph.  text.  27.  (IV.  c.  22.) ,  de  invisibili.  ^  Ed.  post  inaccessi' 
bile  addit  didtur,  deinde  acceditur  posi  modo ,  ei  jpomt  gratia 
pro  gtoria. 

^  Secundum  AristoL,  qui  diversis  in  locis  dicit,  quod  ex- 
cellens  sensibile  corrumpit  sensus.  Cfr.  tom.  L  pag.  38 ,  nota  5. 
et  pag.  39 ,  5 ,  ubi  loci  Aristot.  hac  de  re  sunt  allegati ;  ibid. 
eiiani  seq.  responsio  insinuatur.  —  Inferius  post  sed  chxrUas 
codd.  omittunt  Dei  est, 

'^  Vers.  21 .  —  Superius  post  nm  cognovermt  ed.  et  Gor- 
ranus  addunt  Beuni, 

®  Explicationem  huius  divisionis  vide  I.  Sent.  d.  36.  dub.  3. 
et  d.  38.  dub.  3. 

»  Vers.  47.  n.  64. 

^  In  boc  cap.  v.  13;  terlia  pars  incipit  19,  16;  quarta 
bbid.  V.  38. 

**  Vej*s.  4:  fesus  Uaque  scientomnia,  quaeetc.;  seq.  pars 
babetur  v.  12.  *^  Superius  ed*  cura  Gorrano  prodUoria  pro 
proditiosa;  cfr.  Du  Cange,  Glossarium  etc,  ubi  dicitur,  quod 
prodUiaUter,  proditibnaUter,  proditiose  significentsperfide,  per 
proditionem ,  et  quod  proditionalis  idem  sit  ac  perfidus^ 


478 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIII. 


cundo,  adventum  proditoris  ad  illum  locum,  ibi  ^: 
ludas  ergo  etc. 

2.  (Vers.   !.)•   Continuans  igitur  dicta  dicendis 
Expositio  lu- ait :  Haec  cum  dixisset,  supple:  quae  praedicta  sunt; 

teralis.       ,  ,..,.. 

Primam.  lesxLS  egressus  est  cum  dtscipuhs  suis  trans  tor- 
rentem  Cedron.  Iste  transitus  praesignatus  fuit  se- 
cundi  Regum  decimo  quinto  ^ :  « Rex  quoque  transgre- 
diebatur  torrentem  Cedron  » .  Genitivus  pluralis  est 
Cedron,  id  est  trans  torrentem  cedrorum ,  quia  ibi 
erant  arbores  illae.  Egressus,  decivitate,  quiaextra 
comprehensus  et  p9,ssus;  ad  Hebraeos  ultimo:  «  Chri- 
stus  extra  portam  passus  est »  etc.  Ubi  erat  hor- 
Jus,  in  quem  introivit  ipse  et  discipuli  eius,  non 
tanquam  fugiens  vel  abscondens  se,  sed  quietem 
quaerens ;  Canticorum  sexto  ^ :  «  Descendi  in  hortum 
meum,  ut  viderem  »  ;>Psalmus:  «  In  pace  factus  est 
locus  eius»;  unde  subdit: 

3.  (Vers.  %).  Sciebat  aulem  et  ludas,  qui  tra- 
debat  eum,  locum.  Et  ratio  subditur:  Quia  frequen- 
ter  lesus  conveniebat^  illuc  cum  discipulis  suis, 
Victor :  « ludas  hunc  locum  notaverat ,  eo  quod  ad 
illum  Dorainus  saepe  venire  consueverat  » .  Locus  iste 
erat  in  pede  montis  Oliveti ;  illuc  ibat  lesus  frequen- 
ter;  Lucae  vigesimo  primo^:  «Erat  diebus  docens 
in  templo,  noctibus  autem  exiens  morabatur  in 
monte  Oliveti  ». 

4.  (Vers.  3.).  Iitdas  ergo ,  curn  accepisset  CO' 
secnndam.  hortem.  Hic  notatur   adventus  proditoris  cum  tali- 

bus,  qui  possent  capere  et  tenere  et  ducere.  Ideo, 
cum  accepisset  cohortem,  a  gentilibus  scihcet,  et 
a  p?Hncipibus  ^  et  Pharisaeis  ministros ,  quia  illis 
eum  tradebat;  Matthaei  vigesimo  sexto  dicitur,  quod 
«  abiit  ad  principes  sacerdotum  et  dixit  illis :  Quid 
vultis  mihi  dare,  et  ego  vobis  eum  tradam  »  ?  Venit 
illuc,  quasi  ipse  ductor  aliorum,  cum   laternis  et 


facibus  et  armis,  ne  posset  latere  in  nocte;  quia 
enim  in  tenebris  ambulabant,  ideo  lumen  a  faclbus 
mendicahant;  lob  vigesimo  quarto^:  «  Si  subito  ap- 
paruerit  aurora,  arbitrantur  umbram  mortis;  et  sic 
in  tenebris  quasi  in  luce  ambulant » ;  vel  se  defen- 
dere;  et  hoc  faciebant,  quianihil  divinum  in  eo  cre- 
debant,  sed  humanam  tantum  potentiam. 

QUAESTIONES. 

5.  Quaest.  I,  Sed  qnaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit  loannes,  quod  post  orationem  egressus  est 
trans  torrentem  Cedron;  quia,  sicut  dicit  Augustinus, 
de  Concordia  Evangelistarum  ^,  fmito  sermone,  facta 
est  contentio,  quis  eorum  videretur  esse  maior, 

Et  dicendum,  quod  verbum  beati  loannis  non  Resp. 
est  intelligendum  praecise,  quod  statim  post  oratio- 
nem,  sed  quod  post  orationem  et  non  ante  ^. 

6.  Quaest.  IL  Item ,  Matthaeus  ^^  vigesimo  sexto 
dicit,  quod  venit  lesus  in  villam,  quae  dicitur  Gethse- 
mani.  Lucas  vero  vigesimo  secundo  dicit,  quod  egreS' 
sus  ibat  secundum  consuetudinem  in  montem  Oli- 
varum;  loannes,  quod  trans  torrentem  Cedron.  — 
Videtur  hic  esse  contrarietas. 

Respondet  Augustinus  in  tertio  de  Concordia  aesp. 
Evangelistarum  ":  «  Mons,  inquit,  olivarum  iste  lo- 
cus  est,  cuius  nomen  Matthaeus  et  Marcus  dixerunt 
Gethsemdni;  et  ibi  intelligimus  fuisse  hortum,  quem 
commemorat  loannes  ».  Et  Victor  ^^  dicit,  quod  «  villa 
illa  sita  est  in  pede  montis  Oliveti  ». 

7.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur :  quare  Dominus 
egressus  est  urbem  nocte?  —  Videtur,  quod  voluerit 
latitare. 

Respondet  Chrysostomus  ^^  quod  hoc  non  tan-  Resp. 
tum  fecit  tunc,  sed  etiam  saepe  facere  consuevit. 


^  Vers.  3. 

2  Vers.  23.  —  Sequitur  Hebr.  13,  12.  —  Petr.  Comestor, 
Histor.  scholastica,  in  Evangelia,  c.  155.  (ex  Alcuino,  in  loan. 
1 8 ,  1 .) :  «  Cedron  genitivus  est  Graecus  pluralis  [textus  Grae- 
c«s:  xipav  tou  ^(^eijJLappou  twv  KiSptov],  qui  Laline  dicitur  ce- 
drorum  ».  Secundum  alios  Cedron  est  vox  Hebraica,  non  Graeca, 
et  idem  est  ac  denigratus ,  ater,  tristis  {cedar,  sive  kydar,  idem 
est  ac  nigredo,  tristitia;  cfr.  Hieron.,  de  Nominib.  Hebraic.  de 
Genes.  Hilar.,  in  Ps.  119.  n.  U.),  et  ita  vocabatur  iste  torrens 
sive  ab  umbrositate  proveniente  ex  multitudine  arborum,  qui- 
bus  erat  coasitus,  sive  ab  aqnarum  nigredine  etc. 

®  Vers.  10,  —  Subinde  allegatur  Ps,  73,  3. 

*  Vuigata  convenerat.  —  De  Viclore  cfr.  supra  pag.  275, 
nota  II.  Glossa  interlinearis  (cfr.  August. ,  in  loan.  Fvang. 
tr.  112,  n.  2.):  Sciebat...  locum,  ubi  ipse  lupus  inter  oves  locum 
praenotaverat.  Vide  Chrysost.,  in  loan.  honiil.  83.  (alias  82.)  n.  1. 

*  Vers.  37.  Cfr.  infra  n.  6. 

*  Vii\§ditai  pontificibus,  —  Sequitur  Matth.  26,  14.  et  13. 
'  Vers.  17.  —  Glossa  interlineans:  Venit  itlvc  cum  later- 

nis  [plures  codd.  lanternis^  et  facibus;  nox  enim  erat,  in  qua 
ideo  cum  lucemis  et  facibus,  ut,  si  latere  vellet,  his  quaereretur;* 
et  armis,  ut  his,  si  qui  eum  defendere  vellent,  expugnarentur. 
Cfr.  Theophylact.,  in  hunc  locum;  Laternas  et  faces  gestant, 
ut  ne  occultans  se  in  tenebris  aufugeret. 

*  Libr.  IH.  c.  3i  n.  9,  ubi  allegatur  Luc.  22,  24:  Facta 
est  autem  contentio  etc. 


"  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1  \  2.  n.  1 :  Hoc  quod  narrat 
[loannes] ,  ingressum  Dominum  cum  discipulis  suis  in  hortum , 
non  continuo  factum  est,  cum  eius  illa  finita  esset  oratio  [in 
cap.  praeced.],  de  cuius  verbis  ait:  Haec  cum  dixisset  lesus, 
sed  alia  quaedam  sunt  interposita,  quae  ab  isto  praetermissa 
apud  alios  Evangelistas  leguntur...  Non  ergo  sic  accipiamus 
quod  ait:  Hdec  cum  dixisset  lesns,,,  tanquam  continuo  post 
illa  verba  in  illum  hortum  fuerit  ingressus,  sed  ad  hoc  valeat 
quod  dictu  m  est :  Haec  cum  dixisset  lesus ,  ut  non  eum  ante 
opinemnr  ingressum,  quam  illa  verba  flniret. 

^^  Vers.  36.  —  Sequiintur  Luc.  22.  39.  et  loan.  '18,  4. 

"  Cap.  4.  n.  10. 

^*  Cfr.  supra  pag.  275,nota  11.  Vide  Glossam  ordimriam 
apud  Lyranum  in  Matth.  26,  36.  (ex  Beda ,  in  eundem  locum) : 
t<  Gethsemani  locus,  in  quo  [Ghristus]  oravit,  est  ad  radicem 
moutis  Oliveti,  ubi  esl  hortus  »,  Hieron.,  Lib.  de  Situ  etnomi- 
nibus  locorum  Hebraic:  GetJisemani,  locus,  iibi  Salvator  ante 
passionem  oravit.  Est  autem  ad  radices  montis  Oliveti,  nunc 
ecclesia  desuper  aedificata. 

*®  In  loan.  homiL  83.  (alias  82.)  n.  \ :  Saepe  namque  cum 
illis  conveniebat,  ut  seorsim  de  necessariis  illos  alloqueretur, 
quae  non  par  erat  alios  audire.  Illud  vero  facit  in  monlibus  et 
hortis,  tumultu  vacuum  locum  semper  quaerens,  ne  auditores 
a  doctrina  interpellarentur  (co<jTe  {trj  Trjv  8idcvotav  IxxpoueoOat 
t5j«  axpoaasw?,  quae  verba  S.  Thomas,  in  Catena  aurea,  sic 
exhibet:  ne  mens  impediatur  ab  auditione). 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIIL 


479 


ut  a  tumullu  hominum  se  subtraheret  et  de  neces- 
sariis  loqueretur. 

8.  Quaest.  IV.  Item,  cum  ludas  reliquisset  eura 
domi,  quoffiodo  non  duxit  illac  cohortera,  sed  ad 
hortum  ? 

Respondet  Chrysostomus  ^  quod  libentius  eum 
ftesp.  domi  quaereret,  ut '  dormientem  inveniret;  sed  scie- 
bat,  eum   consuetndinem   habere  frequenter  extra 
pernoctare. 

9.  Quaest.  V.  Item  quaeritur :  cum  cohors 
illa  esset  militum  gentilium,  quomodo  sequebatur 
ludam  ? 

Respondeo:  Quod  corrupti  erant  per  pecuniam 
Re8p..datam,  vel  promissam.  Unde  Chysostomus  ^ :  «  Veri 
erant  milites,  pecuniarum  gratiaomnia  facere  medi- 
tantes  »; 

10.  Quaesl.  VI.  Item  quaestio  est:  quarededie 
non  venerunt  ad  comprehendendum  eum,  cum  ha- 
berent  tantam  cohortem? 

Et  respondet  Chrysostomus  ^  quod  timebant  tur- 
Resp.  bas,  quae  eum  de  die  sequebantur. 

11.  lesus  autem\  seiens,  Hic  ostenditur,  quod 
Espositio  Hi-  comprehensio  Christi  voluntaria  fuit  ex  parte  Christi 

teralis. 

Decompre-quadrupliciter:  primo  in  hoc,  quod  cum  posset  la- 

luntariaqQaltitare,  SB  ipsum  obtuHt ;  mcundo,  quod  se  offerendo 

inimicos  prostravit ;  terlio ,  quod  se  oCferendo  solo 

imperio  discipulos  liheravit;  quarto,  quod  eos  re- 

sistere  non  permisit, 

(Vers.  4.).  Notatur  ergo  primo,  quod  voluntarie 
Primam.  comprehensus  est,  quia  latitare  potuit;  unde  dicit: 
lesus  autem,  sciens  omnia,  quae  ventura  erant 
super  eum,  ac  per  hoc  valens  eos  decUnare,  ante- 
quam  yenirent;Ecclesiastici  vigesimo  tertio^:  «Oculi 
Domini  multo  plus  lucidiores  sunt  super  solem  »  etc. 
Et  tamen  se  ipsum  obtulit;  unde  dicitur:  Processit 
et  dixit  eis:  Quem  quaeritis?  Processit,  id  est,  se 
voluntarie  obtulit;  Isaiae  qiiinquagesimo  tertio  ®: 
«  Oblatus  est ,  quia  ipse  voluit  »  etc. ;  in  Psalmo :  - 
«  Confundantur  et  revereantur  quaerenles  animam  ^ 
meam».  Augustinus :  «  lUi  eum  quaerebant  ad  oc- 


cidendum  saeviendo ,   sed  quaerebat  nos   ille  mo- 
riendo  » . 

12.  (Vers.  3.).  Responderunf^ :  lesum  Naza- 
renum,  in  hoc  patet,  quod  eum  non  agnoscebant. 
Chrysostomus :  «  In  medio  existens  excaecavit  eos, 
et  sic  latere  potuit  ». 

Dicit  eis  lesus:  Ego  sum.  Hic  notatur,  quod  secundum. 
voluntarie  comprehensus  est ,  quia  se  offerendo  illos 
prost7*avit;  unde  sequitur:  Stahat  autem  et  ludas, 
qui  tradebat  eum,  .cum  ipsis,  scilicet  cum  aliis 
stantibus;  sed  audito  verbo,  non  steterunt,  immo 
ceciderunt.  Propter  quod  dicit: 

13.  (Vers,  6.).  Ut  ergo  dixit  eis:  Ego  sum, 
abierunt  retrorsum,  avertendo  faciem  suam  ab  eo, 
secundum  illud  Psalmi  ^ :  «  Avertantur  retrorsum  et 
cbnfundantur  qui  cogitant  mihi  mala».  Et  ceeide- 
runt  in  terram.  Augustinus:  «  Una  vox  tantam  tur- 
bam  odiis  ferocem,  armis  terribilem  sine  uUo  telo 
percussit,  repulit,  stravit  virtute  latentis  Divinitatis. 
Quid  iudicaturus  faciet,  qui  iudicandus  hoc  fecit? 
Quid  regnaturus  poterit,  qui  raoriturus  hoc  potuit»? 
lob  vigesimo  sexto  ^:  «  Et:  cum  vix  stillam  sermonis 
eius  audierimus,  tonitruum  magnitudinis  illius  quis 
poterit  intueri»? 

14.  (Vers.  7.).  Iterum  ergo  interrogavit  eos.  Tertinm, 
Hic  notatur  tertia  ratio,  quare  voluntarie  compre- 
hensus ,  quia  se  ipsum  nianifestando  discipulos  libe- 
ravit.  Manifestat  ergo  se  eis,  cum  iterum  interrogat: 
Qmm  quaeritis?  Illi  autem.  dixerunt,  sicut  prius: 
lesum  Nazarenum.  Et   sicut   iterum   interrogavit, 

ita  secundo  offert  et  manifestat  se. 

13.  (Vers.  8.).  Respendit  eis^^  lesus:  Dixi  vo- 
bis,  quia  ego  sum.  Et  quia  tunc  non  cognovistis, 
iterum  dico ,  ut  cognoscatis.  Excaecati  erant,  ne  eum 
cognoscerent ,  sicut  Lucae  ultimo :  «  Oculi  eorura  te- 
nebanlur ,  ne  eum  agnoscerent » .  Postquam  se  ob- 
tulit,  discipulos  liberavit  soh  imperio;  unde^sub- 
dit:  Si^^  me  quaeritis,  sinite  hos  abire.  Augusti- 
nus :  «  Inimicis  iubet ,  et  hoc  faciunt,  quod  iubet ;  si- 
nunt  eos  abire ,  quos  non  vult  perire  » .  Et  ostendit 


*  Loc.  cit.:  Quo  permotus  ludas  illo  venit?  Vel  unde  didi- 
cit,  illo  veniendum  esse?  Hinc  liquet,  lesum  saepe  foris  perno- 
ctavisse.  Neque  enim,  si  domi  e^sset,  ille  iu  desertum  locum 
venisset,  sed  domum,  ut  dormientem  illic  caperet.  Ne  vero, 
hortum  audiens,  in  latibulum  venisse  piitares,  addit:  Sciebat 
ludas  locum  eic,  —  Inferius  pro  pmwctare  ed.  pernoctandi. 

*  Loc.  cit.:  Milites  erant,  qui  pecuniae  causa  nihil  non 
agere  parati  erant  (TtoieTv  jcavia  |jl£jjl8Xst7]x6t6?). 

*  Loc.  cit. :  Cur  cum  armis  illum  capturi  veniunt  ?  Time- 
bant  eius  sequaces,  et  ideo  intempesta  nocte  id  aggressi  sunt. 

*  Vulgata  itaque. 

^  Vers.  28.  —  Chrysost.,  in  loan.  IiomiL  83.  (alias  82.) 
n.  1  :  Non  ex  illorum  adventu  haec  primo  didicit,  sed  imper- 
turbato  animo,^  ut  omnia  sciens,  haec  sic  dixit  et  fecit. 

'  Vers.  7.  —  Sequitur  Ps.  34,  4.  Sententia  August.  habe- 
lurinloan.  Evang.  ti\  112.  n.  .3:  Eum  quippe  illi  occidendum 
quaerebant  saeviendo,  sed  quaerebat  nos  et  ipse  moriendo  [ed. 
cum  Gorrano  ad  salvandum  moriendo]. 

'  Vulgata  addit  ei.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.) 


n.  1 :  Viden,  insuperabilem  potentiam ,  quomodo  in  medio  con- 
sistens  ipsos  excaecaverit?  Quod  enim  id  non  ex  tenebris  no- 
ctis  proveniret,  indicavit  Evangelista,  cum  dixit,  illos  faces  ha- 
buisse.  Etiamsi  vero  faces  non  adfuissent,  ex  voce  cognosci 
poterat;  quod  si  illi  ignorabant,  quomodo  ignorare  potuit  ki- 
das,  qui  frequenter  cum  ipso  erat?  Nam  et  Ipse  stabat  cum 
eis,  nec  plus  quam  illi  agnoscebat,  immo  etiam  cum  illis  su- 
pinus  lapsus  est.  Id  vero  fecit  lesus,  ut  ostenderet,  eos  se  in 
medio  stantem  non  modo  non  capere,  sed  ne  videre  quidem 
posse,  nisi  jpse  vellet. 

^  Psalm.  '6i,  L  —  Sentenlia  August,  habetur  in  loan.  Evang. 
tr.  112.  n.  3,  ubi  tamen  textus  originalis  plura  interserit, 

«  Vers.  U, 

^^  Vulgata  omittit  eis.  —  Subinde  allegatur  Luc.  24,  16. 
Cfr.  supra  n.  1 2.  verba  Chrysost. 

**  Vulgata  Si  ei^go.  —  Augusl.,  in  loan.  Evang.  tr.  112. 
n.  4:  Inimicos  videt,  et  hoc  faciunt  etc.  —  Inferius  vocibus  f^ 
ostendit  non  pauci  codd.  interserunt  hoc. 


480 


COMMENT,  IN  lOANNEM  C  XVIE 


Evangelista,  quod  hoc  propria  virtute  fecit;  unde 
dicit: 

16.  (Vers.  9.).  Ut  impleretur  sermo,  quem  di- 
xit,  supra  decimo  septimo  *:  Quia  quos  dedisti  mihi, 
0  Pater,  non  perdidi  ex  eis  quemquam;  quia  solus 
pati  voluit;  Isaiae  sexagesimo  tertio:  «Torcular  cal- 
cavi  solus ,  et  de  gentibus  non  est  vir  mecum  » . 

17.  Sed  quid  est  quod  dicit :  Non  perdidi  ex  eis 
Qoaest.  in.  qv^nquam  ?  Nonne  dicitur  Matthaei  decimo  sexto  ^ :  Qui 

perdiderit  animam  suam  propter  me  inveniet  eam? 

Propterea  exponit  Augustinus  ^  de  perditione  ae- 

soiniio.  terna ,  «  quia  nondum   sic  credebant  in  eum ,  sicut 

credunt  quicumque  non  pereunt».  lUud  autem  di- 

ctum  est  credentibus  perfecte. 

18.  (Vers.  10.).  Simon  autem^  Petrus.  Hicno- 
Quartam.  tatur  quartum  signura ,  quod  voluntarie  coraprehen- 

sus:  quia  Petrum  resistentem  compescuit,  Innuitur 
ergo  fervor  Petri  in  tuendo  Dominum  in  hoc,quod 
habens  gladium,  eduxit  eum,  quasi  non  potens  con- 
tinere;  et  percussit  servum  pontificis,  quasi  non 
discernens  personam ,  et  amputdvit  ^  auriculam  eius 
dexteram,  Chrysostomus :  «  Innuit  impetum  Apostoli, 
quia  ad  ipsum  caput  impetum  fecit».  Erat  autem 
nomm  servo  Malchus;  hoc,  ut  dicit  Chrysostomus  ^, 
dixit  Evangelista  ad  maiorem  certitudinem  habendam. 
Petrus,  zelo  Legis  accensus,  percussit  illos  malefi- 
cos ;  primi  Machabaeorum  secundo :  «  Vidit  Matha- 
thias  et  doluit,  et  accensus  est  zelus  secundum  iu- 
dicium  Legis,  et  accessit  et  trucidavit  euin  ».  —  Spi- 
^^miwimt. ritualiter :  Petrus,  agnoscens^,  amputavit  auriculam 
dexteram,  id  est  obedientiam.  —  Petrum  ergo  sic 
resistentem  corapescuit;  unde  sequitur: 

19.  (Vers.  H.).  Dixit  ergo  lesus  Petro:  Mitte 
gladium  tuum  in  vaginam,  Victor  ^ :  «  Cesset  vin- 


dicta,  exhibeatur  patientia»,  iuxta  illud  Matthaei 
quinto:  «  Ego  dico  vobis,  non  resistere  malo,  sed 
si  quis  te  percusserit  in  unam  maxillam  tuam, 
praebe  ei  alteram».  Et  rationem  reddit:  Calicem, 
quem  dedit  mihi  Pater,  non  vis,  ut  ^  bibam  illum? 
Quasi  dicat:  si  recte  sapis,  necesse  habes,  velie  quod 
vult  Pater.  De  hoc  calire  Matthaei  vigesimo  sexto: 
«Pater,  si  fleri  potest,  transeat  a  me  calix  iste». 
Hunc  calicem  Filius  bibit;  unde  Matthaei  vigesimo: 
«  Potestis  bibere  calicem,  quem  ego  bihiturus  sum  »? 
et  de  voluntate  Patris;  unde  ad  Romanos  octavo: 
«  Proprio  Filio  suo  non  pepercit ,  sed  pro  nobis  omni- 
bus  tradidit  illmn  » . 

20.  (Vers.  12.).  Cohors  erqo  et  tribunus  etc  De  compre- 

,  .  bensione 

Hic  tertio  ostenditur,  quod  comprehensio  Christi  fuit  jgnominiosa. 
ignominiosa  ex  parte  cohortis ,  quia  ipsum  compre- 
henderunt  et  ligaverunt  tanquam  latronem.  Ideo  dicit: 
Cohors  ergo,  id  est  multitudo  militum  in  una  so- 
cietate  constituta,  et  tribunus,  qui  eis  praeerat,  et 
ministri  ludaeorum  comprehenderunt  Jesum  et  li- 
gaverunt  eum,  Victor  ^®  dicit ,  quod  «  mos  erat  lu- 
daeis,  ut,  quem  morte  dignum  iudicarent,  vinctum 
praesidi  traderent  » ,  et  ita  tanquam  malefactorem ; 
ideoMatthaei  vigesimo  sexto  dicit  Dominus  eis:  «Tan- 
quam  ad  latronem  existis  cum  gladiis  et  fustibus 
comprehendere  me  ».  Et  Hgaverunt,  ne  fugerel,  quia 
dixerat  ludas  Marci  decimo  quarto:  «  Quem  oscula- 
tus  fuero,  ipse  est;  tenete  eum  et  ducite  caute». 

QUAESTIONES.. 

21.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc, 
quod  Dominus  se  ipsum  obtulit  ludaeis.  —  Videtur , 
quod  dederit  eis  occasionem  niale  faciendi. 


*  Vers.  12:  Quo3  dedlsti  mihi  custodivi,  et  nemo  ex  eis 
perlit  nisi  fllius  perditionis.  —  Seqiiitur  Isai.  63 ,  3. 

«  Vers.  25. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  112.  n.  4. 

*  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  ergo. 

*  Vulgata  absddit.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.) 
n.  2:  Nec  slne  causa  auriculam  dexteram  dicit;  sed,  ut  qui- 
dem  puto,  quo  Apostoli  impetum  declararet,  qnod  ipsum  fere 
caput  impeteret. 

*  Loc.  cit:  Ideo  nomen  eius  posuit  Evangelista,  ut  pos- 
sent  ii  qui  tunc  legerent,  perquirere  et  rei  veritatem  explorare. 
—  Sequitur  f.  Machab.  2,  24. 

'  Hieron.,  de  Nominibus  Hebraic,  exLuca:  P^^n<5,  agno- 
scensj  ibid.  de  Act.  Apostol.:  Petrus,  cognoscens  sive  dissol- 
vens.  — •  Card.  Hugo,  in  hunc  locum:  Simon  ergo  Petrm,  ha- 
bens  gladium,  eduxit  eum,  per  quem  designantur  quidam  prae- 
lati  habentes  zelum  non  secundttm  scientiam  [Rom.  10,  2.], 
qui  videntes,  Christum  capi  in  membris,  statim  educunt  gla- 
dlum  excommunicalionis  et  amputant  subditis  aurem  dexteram, 
id  est  obedientiam  aliquantulam ,  quam  prius  habebantj  ideo 
dicit  eis  Dominus:  Mitte  gladium  etc,  id  est,  revoca  senten- 
tiam  excommunlcationis  suo  tempore  non  datam  etc.  Cfr.  Ber- 
nard.,  Serm.  in  Cantic.  serm.  58.  n.  5,  ubi  dicit,  quod  Petrus 
tunc  nimio  fervore  levavlt  gladium,  quia  erat  Aom  et  potestas 
tenebrarum  [Luc.  22,  63.],  in  qua,  si  «quisque  discipulorum 
levaret  gladium  vel  ferri  vel  verbi ,  aut  ferro  truncandus  erat  et 
neminem  lucraretur  nec  quidpiam  fructus  afferret,  aut  certe 


timoris  gladlo  ad  negandum  cogendus »  etc.  —  Inferius  post 
obedientiam  ed.  cum  Gorrano  addit:  abstulit  synagogae  ludaeo- 
rum,  vt  nec  ipsi  deinceps  veterem  Legem  nisi  secundum  su- 
perficiem  litterae  possint  audire,  nec  quisquam  fidelium  eos 
audire  debeat.  Cfip.  de  hac  expositione  Origen. ,  in  Matth.  Com- 
ment.  series,  n.  101;  Hieron.,  in  Matth.  26,  51,  et  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  112.  n.  5,  quorum  sententia  exhibetur  in 
Glossa  ordinaria  in  Matth.  26,  51.  et  loan.  18, 10.  Videetiam 
Hilar.,  In  Matth.  c.  32.  n.  2;  Ambros.,  X.  in  Luc.  22,  49.  seqq. 
n.  66.  seqq.,  et  Bernard.,  Serm.  inCantic.  serm.  28.  n.  5,  ubi 
alia  datur  explicatio. 

®  Cfr.  supra  pag.  275 ,  nota  \  1 .  Beda ,  IV.  in  Matth.  26 ,  52 : 
Tu%c  ait  illi  lesus:  Converte  gladium  tuum  etc,  id  est,  cesset 
vindicta,  remissio  largiatur.  Glossa  interlinearis  in  eundem  lo- 
cum  ait:  Cesset  vindicta,  exhibeatur  patientia,  ut  patientiam 
nostros  doceamus,  non  vindictam  [Rabanus:  Ac  si  dixisset:  Ces- 
set  vindlcta,  remissio  largiatur.  Oportuit  enim,  ut  auctor  gra- 
tiae  populum  evangelicum  suo  exemplo  patientiam  doceret  et 
potius  ad  sustinendum  forliter  adversa  instrueret,  quam  ad  vin- 
dicandum  provocaret  etc,].  Cfr.  Origen.,  in  Matth.  Comraent. 
series,  n.  102.  seq.  —  Subinde  allegatnr  Matlh.  5,  39. 

»  Vulgata  non.  —  Subinde  allegantur  Matth.  26,  39;  20,  22. 
et  Rom.  8,  32. 

*^  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  11.  Eadem  verba  refert  Glossa 
ordinaria  in  hunc  locum.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matth.  26,  55. 
et  Marc  14,  44. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIIL 


481 


Respondet  Chrysostomus  ^ :  «  Ostendit  Dominus 
Resp.  omnia,  quae  sufficientia  erant  eos  revocare  » ,  detinendo 
scilicet  visum  eorum,  ne  eum  agnoscerent,  et  deii- 
ciendo  eos  ad  terram  solo  verbo.  «  Quia  vero  in  ma- 
litia  persistebant  et  nullara  habebant  excusationem , 
tunc  deinde  manibus  eorum  tradidit  se  » . 

22.  Quaest.  II.  Item  quaeritur:  cum  Petrus  tan- 
tum  irritaret  eos,  quare  non  detinuerunt  eum? 

Respondet  Chrysostomus  ^,  quod  «  nullus  alius 
Resp.  eos  detinuit,  sed  ea  virtus,  quae  prius  proiecit  eos 
resupinog » . 

23.  Quaest  III.  Item  quaeritur :  cum  iussum  es- 
set  Petro,  quod  non  hsberel  perarh  ^ ;  quomodo  tunc 
habebat  gladium? 

Ad  hoc  respondet  Victor  *,  quod  Dominus  man- 
Resp.  1.  datum  illud  dedit  eis,  quando  misit  ad  praedican- 
dum;  instante  vero  persecutionis  tempore,  praecepit, 
ut  ferrent  necessaria  victui  et  gladios  emerent.  Et 
accepit  hoc  a  Lucae  vigesimo  secundo^:  Qui  habet 
sacculum  tollat  et  peram. ,  et  qui  non  haJbet  gla- 
dium  vendat  tunicam  suam  et  emat  gladium.  — 
Resp.  2.  Vel  potest  dici ,  quod  Dominus  hoc  non  praecepit , 
quia  vellet  se  defendere ;  sed  ut  ostenderet  compre- 
hensoribus  patientiam,  quia,  cum  haberet  arraa, 
noluit  eis  uti  ^. 

24.  Quaest.  IV.  Item,  eum  dictum  esset  Apo- 
stolis  Matthaei  quinto  ^ :  Si  quis  te  percusserit  in 
unam  maxillam  tuam ,  praebe  ei  et  alteram ;  vi- 
detur,  qaod  male  fecerit  Petrus  in  hoc,  quod  per- 
cussit. 

Respondet  Chrysostomus  ^ :  «  Hic  non  se  ipsum 

Resp.  ulciscebatur,  sed  Magistrum.  Deinde,  neque  perfecti 

quodam  raodo  et  consummati  eranl  » ,  sicut  postmodum 

fuerunt  post  adventura  Spiritus  sancti;  et  tunc  im- 


pleverunt  perfectionem  sibi  pro  tempore  illo  prae- 
ceptam. 

25.  Quaest.  V.  Item  quaeritur ,  utrum  successor 
Petri  possit  gladiura  materialem  educere  et  percu- 
tere.  —  Et  quod  sic,  videtur  exemplo  Petri. 

Ad  hoc  respondet  Bernardus  ad  Eugenium  ^ ,  lo-  Resp. 
quens  de  materiali  gladio  :  <c  Tuus  est  gladius ,  tuo 
forsitan  nutu ,  etsi  non  manu ,  evaginandus.  Alioquin , 
si  nullo  raodo  ad  te  pertineret ,  dicentibus  Apostolis : 
Ecce,  duo  gladii  hic,  non  respondisset  Dominus: 
Satis,  sed:  nimis  est.  Uterque  ergo  est  Ecclesiae, 
sed  materialis  exserendus  pro  Ecclesia,  spiritualis  au- 
tem  ab  Ecclesia  exserendus  » . 

Secundo,  de  Ghristi  oondemnatione. 

26.  Et  adduxerunt  eum  ad  Annam  primum. 
Hic  incipit  secunda  pars  principalis,  in  qua  agit  de 
Christi  cmdemnatione^^ ;  et  quia  condemnationem 

eius.  praecessit  multiplex  exarainatio,  dividitur  haec  Dmsroins 
pars  in  tres.  In  prima  agit  de  examinatione  facta 
ab  A  nna ;  secundo ,  a  Caipha ,  ibi  ^^ :  Et  misit  eum 
Annas  ligatum;  tertio,^M6  Pilato,  ibi:  Adducunt 
ergo  lesum  ad  Caipham. 

,  In  prima  tria  notantur :  defectus  iudicii,  defe-  ^^^-  e^?"?^* 
ctus  testimonii,  illatio  convicii;  quae  notantur  in 
hoc,  quod  Christus  primo  iudici  iniquo  praesenta- 
tur ;  secundo ,  a  Petro  negatur ,  ibi  *^ :  Sequebatur 
autem  lesum;  tertio,  examinatur,  ibi :  Pontifex 
ergo  interrogavit  lesum, 

27.  (Vers.  13.).  Quantum  ergo  ad /^me^en^a^to- Expoatio  m. 

nem  dicitur :  Et  adduxerunt  eum ,  scilicet  lesuro ,  ^^  p"»»®- 
ad  Annam  primum,  quia  senior  et  antiquior  et  in 
malitiainveteratior;  Danielis  decimo  tertio^^ : «  Egressa 


*  In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  1 ,  ubi  textus  origiualis 
omittlt  detinendo^,vei'bo,  Pro  eos  revocare  («uToii?  avaxpoiaaaQai), 
quod  exhibet  la  secunda  manu  (et  card.  Hug.  et  S.  Thomas, 
in  Catena  aurea,  in  hunc  locum)  et  quod  aiii  codd.  omittunt, 
ed.  cum  Gorrano  ad  absterrendum  eos. 

®  Loc.  cit. 

8  Matlh.  10,  10. 

*  Gfr.  supra  pag.  275,  nota  11. 

^  Vers.  36.  —  Glossa  ordinaria  ex  Beda  in  Luc.  22,  35: 
Non  eadem  regula  vivendi  persecutionis  terapore,qua  pacis  di- 
scipulos  informat.  Missis  siquidem  discipulis  ad  praedicandum, 
ne  quid  tollerent  in  via,  p^aecepit  [Marc.  6,  8.],  ordinans  sci- 
licet,  ut  qui  Evangelium  nuntiat  de  Evangelio  vivat  [L  Cor. 
9,  14.].  Instante  vero  mortis  articulo,  et  tota  illa  gente  pasto- 
rem  simul  et  gregem  persequente,  congniam  tempori  regulam 
decernit,  permittens  necessarid  victui,  donec,sopita  persecuto- 
rum  insania,  tempus  evangelizandi  redeat. 

*  Glossa  ordinaria  ex  Beda  in  Luc.  22,  36:  Gladium  vel 
habitum  sumere,  vel  non  habitum  iubet  emere,  ut  sciant  legen- 
tes,  non  facultatem  resistendi  deesse  discipulis,  sed  amorem  Ma- 
gistro  potius  inesse  patiendi  etc.  Cfr.  supra  pag.  480,  nota  8. 
verba  Glossae  interlinearis,  Ambros. ,  X.  in  Luc.  22,  37.  n.  54 : 
Qui  [Christus],  cum  se  posset  ulcisci,  maluit  immoIarL  Vide  Chry- 
sost.,  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2:  «Et  quomodo,  inquies, 
qui  iussus  erat  non  peram  habere,  non  duas  tunicas  [Matth.  1 0, 1 0], 
gladium  habuit?  Ut  videtur  mihi,   hoc  raetuens  se  iam  olim 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


praemunierat ».  Secundum  CyrilL  Alexandr.,  in  hunc  locum, 
Petrus,  quia  lege  non  prohibebatur,  gladium  habuit  ad  defen- 
sionem  (Christi  et  dlscipulorum)  contra  irruentes  hostes  et  fe- 
ras.  Secundum  Theophylact.,  in  hunc  locum,  Petrus  gladium  ha- 
buit  vel  ex  eo ,  «  quod  portaverit  illum  in  usum  agni  paschalis 
etiam  post  coenam,  vel  quod,  timens  insidias,  olim  in  hoc 
praeparaveril » . 

^  Vers.  39. 

®^In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2  :  Hic  certe  non  se, 
sed  Magistrum  ultus  est.  Ad  haec ,  nondum  perfecti  et  consum- 
mati  erant.  Tu  vero,  si  vis  Petrum  philosophantem  videre,  vi- 
debis  postea  caesum  et  mille  affectum  malis  nec  ^xasperatum 
[Act.  3,3.  seqq.j  4,  18.  seqq.]. 

®  Libr.  IV.  de  Considerat.  c.  3.  n.  7.  (cfr.  Epist.  256. 
n.  1.).  Allegatur  in  hac  sententia  Luc.  22,  38 :  Ecce,  duo  gladii 
hic,  At  ille  diait  eis:  Satis  est.  Textus  originalis,  quem  se- 
quitur  ed.,  ultimam  propositionem  sic  exhibet:  Uterque  ergo 
Ecclesiae,  et  spiritmlis  scilicet  gladius  et  materialis ;  sed  is 
quidem  pro  Ecclesia,  ille  vero  et  ab  Ecclesia  exserendus 
[codd.  nostri  exercendus^.  Cfr.  tom.  V.  pag.  196,  nota  10. 

***  Vide  supra  n.  1. 

"  Vers.  24;  v.  28.  incipit  tertia  pars:  Adducnnt  erga  fe- 
sum  a  Caipha;  cfr.  infra  n.  62.  et  57. 

*^  Vers.  15;  seq.  pars  incipit  v.  19. 

18  Vers.  5.  Cfr.  infra  n.  38.  —  Subinde  pro  Erat  autem 
Vulgata  Erat  enim. 

61 


482 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C:  XVIIL 


est  iniquitas  a  senioribus  iudicibus,  qui  videbantur 
regere  populum  »,  Et  rationem  reddit,  cum  dicit: 
E?^at  autem  socer  Caiphae ,  qui  erat  pontifex  anni 
illius;  ideo  ad  ipsum  quodam  modo  pertinere  vide- 
batur  iudicium.  Sub  ipsis  principibus  passus  est  Chri- 
stus,  sub  quibus  praedicavit  loannes;  Lucae  tertio  ^ : 
«  Sub  principibus  sacerdotum  Anna  et  Caipha  fa- 
ctum  esl  verbum  Domini  super  loannem,  Zachariae 
filium ,  in  deserto  » .  Et  notat  eum  de  suspicione , 
quod  non  recte  iudicaret,  quia  socer  eius  erat,  qui 
conspiraverat  in  mortem  Christi.  Unde  dicit: 

28.  (Vers.  14.).  Erat  autem  Caiphas ,  qui  con- 
silium  dederat  ludaeis;  supra  undecimo^:  Expe- 
dit,  unum  hominem  mori  pro  populo.  Chrysosto- 
mus :  «  Ideo  prophetiae  illius  meminit ,  quoniam  sa- 
lus  orbis  terrarum  mors  eius  fuit ,  et  ideo  non  debet 
auditor  audiens  Christl  vincula  tumultuari » . 

29._{Vers.  IS.).  Sequebatur  auieni  lesum.  Hic 
Desecnndo  agit  de  PetH  mgdtione ,  quam  describit  hoc  ordine. 
Primo  notatur  negandi  occa^io ;  secundo ,  ipsa  ne- 
gatio ;  tertio ,  ex  negatione  amoris  refrigeratio. 

Occctsio  negandi  fuit  in  hoc,  quod  cum  esset 
primum.  infirmus ,  volebat  Dominum  sequi.  Propterea  dicit: 
Sequebatur  autem  Jesum  Simon  Petrus,  non  per- 
fecte  ;  unde  Matthaei  vigesimo  sexto  ^ :  «  Petrus  au- 
tem  sequebatur  a  longe »,  et  aho  ducente ;  unde 
non  solus  erat,  immo  et  alius  diseipulus,  et  hic 
erat  ductor ;  unde :  Discipulus  autem  ille  erat  no- 
tus  pontiftci;  et  ideo  cum  flducia  ibat,  unde  sub- 
dit :  Et  introivit  cum  lesu  in  atrium  pontifids. 
Quis  iste  fuerit ,  Glossa  *  non  deflni vit.  Videtur  tamen 
fuisse  loannes ,  ut  dicit  Victor ,  qui  de  se  ut  de  aUo 
loquebatur,  quasi  non  timens. 


30.  (Vers.  1 6.).  Petrus  autem  stabat  ad  ostium 
forisy  vel  quia  non  audebat  intrare,  vel  quia  non 
permittebatur.  Ideo  verum  erat  illud  quod  dictum 
est  ei  supra  decimo  tertio  ^ :  «  Quo  ego  vado ,  non 
potes  roe  sequi  modo  » .  Exivit  ergo  discipulus  ille 
alius,  qui  erat  notus  pontifici,  et  ratione  familia- 
ritatis  dixit  ostiariae  et  introduxit  Petrum.  Et  sic 
manifestum  est ,  quod  tenuiter  diligebat  qui  per  alium 
introibat;  in  quo  signiQcatur,  quod  discipuh  se  de- 
bent  mutuo  iuvare ;  ideo  ad  Galatas  ultimo  ® :  «  Alter 
alterius  onera  portate ,  et  sic  adimplebitis  legem 
Christi  ». 

31.  (Vers.  17.).  Dixit  Petro  ostiaiHa'^,  Hicde-  secundam. 
scribitur  secundum,  scilicet  negatio  ex  infirmitate 
procedens ;  et  hoc  patet  in  hoc,  quod  Petrus  ad  vo- 

cem  ancillae  Dominum  negavit.  Introducitur  ergo  in- 
quisitio  ancillae :  Nunquid  et  tu  ex  discipulis  es  ho- 
minis  istiu^s?  Non  dicit  seduetoris ,  sed  horninis, 
quasi  commiserans  loquitur;  sed  Petrus,  pusillani- 
mitate  victus ,  negavit ;  unde  sequitur  :  Dicit  ille : 
Non  sum.  Chrysostomus  ^ :  «  Quid  est ,  Petre ,  nonne 
dixisti :  Animam  meam  pro  te  ponam  ?  —  supra  de- 
cimo  tertio.  —  Quid  ergo  factum  est,  quod  neque 
ostiariae  fers  interrogationem  » ? 

32.  (Vers.  18.).  Stabant  autem  servi.  Hic  de-    Teriiom. 
scribitur  tertium,  scihcet  ex  negatione  affectus  in- 
frigidatio ;  quod  innuitur  in  hoc,  quod  Petrus,  iam 
Domini  oblitus,  stabat  ad  prunas  cum  servis  et  rur- 

sus ,  calore  interiori  tepefacto ,  quaerebat  solatium  in 
exteriori ;  propterea  dicit :  Stabant  autem  servi  et 
ministri  ad  prunas ,  qui  scilicet  ceperant  Dominum ; 
quia  frigus  erat,  et  calefaciebant  se.  Augustinus  ^ : 
«  Non  hiems  erat ,  et  tamen  frigus  erat ,  quod  solet 


*  Vers.  2.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  5. 

2  Vers.  i9.  et  50.  —  Immediate  post  verbo  Expedit  Vul- 
gata  praefigit  quia.  Cyrill.  Alexandr.  post  mori  pro  populo 
adiungit :  Miserunt  autem  etm  ligatum.  ad  Caipham  princi- 
pem  sacerdotem.  Erat  autem  Caipha^,  qui  consilium  dedit  Ju- 
daeis ,  quia  expedit,  unum  Iiominem  mori  pro  populo.  —  Sen- 
tentia  Chrysost.  habetur  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2. 

*  Vers.  58.  In  quem  locum  Beda  (qui  sequitur  Ambros,., 
X.  in  Luc.  22,  54.  n.  72.):  Mirandus  est,  et  tamen  venerandus, 
qui  Dominum  non  reliquit,  etiam  cum  timeret.  Quod  enim  timet, 
naturae  est ;  quod  sequitur,  devotionis  etc.  —  Superius  pro 
volebat  Domimm  plures  codd.  nolebat  [aliqui,  ut  FM,  «o/t«Q 
Dominum,  ubi  post  sequi  in  cod.  M  secunda  manus  addidit 
€30  devoiione. 

*  Sciiicet  ordiiiaria  (ex  Angust.,  in  loan.  Evang,  tr.  M3. 
n.  2.):  Quis  sit  iste,  quia  hic  tacetur,  non  temere  definiatur. 
Solet  tamen  isle  loannes  sic  se  signiflcare.  —  De  Victore  cfr.  su- 
pra  pag.  275,  nota  II.  Gregor.,  Praefat.  Moral.  c.  1.  n.  3: 
Moris  enim  Scripturae  sacrae  est,  ut  ipsi  qui  scribunt,  sic  de 
se  in  illa  quasi  de  aliis  loquantur...  Hinc  loannes  dicit  [13,  23j 
19,  26;  21,  20.]:  Discipulus  ille,  quem  diligebat  lesus  elc. 
Sententiam  Ghrysost.  hac  de  re  vide  infra  n.  39;  cfr.  etiam 
supra  c.  13.  n.  30.  Hieron.,  Epist.  127,  (alias  16.)  n.  5:  «Qui 
[loannes]  propter  generis  nobilitatem  erat  notus  pontiflci  et 
ludaeorum  insidias  non  timebat  in  tantum,  ut  Petrum  introdu- 
ceret  in  atrium  ».  In  nota  adiecta  dicitur,  quod  Nonnus  putat, 


loannera  pontiflci  notum  fuisse  non  ob  generis  nobilitatem ,  sed 
ob  artem  piscatoriam ,  quodque  alii  hoc  deducunt  ex  eius  peritia 
in  Lege.  Cfr.  Nicephor.,  I.  Histor.  ecclesiast.  c.  28 :  «  Sub  haec 
coena  paratur  in  domo,  ut  aiunt»  loannis  Evangelistae,  quam 
iile,  possessione  sua...  in  Galilaea  Annae,  eius  temporis  ludaeae 
pontiflci  vendita,  cuius  gratia  etiam  illi  notus  exstltit...  in  locis 
circum  Sion  montem  sitis  comparaverat  ».  Alias  explicationes 
apud  vide  Lyranum,  in  loan.  18,  1 6.  Plerique  recentiores  cen- 
sent,  quod  non  fuit  loannes  nec  alius  Apostolus,  sed  erat  se- 
cundum  textum  Syriacum  unus  ex  discipulis  aliis. 

^  Vers.  36.  —  Subinde  post  discipulus  Vulgata  omiitit  ille. 

*  Vers.  2.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  83,  (alias  82.) 
n.  2:  Quod  [Petrus]  illuc  se  contulerit,  amoris  fiiit;  quod  non 
ultra  intus  progressus  sit,  timoris  pavorisque.  Ideo  namque 
haec  scripsit  Evangelista,  ut  viam  pararet  ad  excusandam  ne- 
gationem. 

'  Yulgata  Dixit  ergo  Petro  ancilta  ostiaria. 

®  In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2.  AUegatur  loan.  13,  37. 
Ghrysost.,  loc.  cit.  subiungit:  Vilis  erat  ostiaria,  neque  aspera 
inlerrogatio.  Non  enim  dixit:  Deceptorisne  et  scelesti  illius  di- 
scipulus  es?  sed  hominis  huius,  quod  niiserantis  potius  erat. 
Verum  nihil  horum  pertulit  Petrus. 

®  In  loan,  Evang.  tr.  113.  n.  3.  Pro  et  tamen  textus  ori- 
ginalis  sed  tamen,  C  tamen,  maior  pars  codd.  et,  Gorranus 
sed,  qui  etiani  subinde  cum  non  paucis  codd.  substltuit  quia 
pro  quod.  —  Inferius  post  Erat  autem  Vulgala  addit  cum  ipsis. 


COMMENT.  IN  lOANiNEM  C.  XVIII. 


483 


etiam  in  aequinoctio  verno  aliquando  contingere  ». 
Erat  o/utem  et  Petrus  stans  et  calefaciens  $e ;  per- 
diderat  enim  illum  ignem,  de  quo  Lucae  duodecimo  ^: 
«Ignem  veni  miltere  in  terram  »,  quia  tepuerat; 
Beda :  «  In  tantum  princeps  Apostolorum  frigore  in- 
fidelitatis  tepuit,  ut  ad  vocem  unius  ancillae  Chri- 
stum  formidaret  confiteri  ». 

33.  Pontifex  autem  ^  etc.  Posita  negatione  Pe- 
Detertio  trf ,  hic  suW ungi tuF  ^xamma^^o  Christi;  in  cuius 
qaa  uor.  ^^^j^jjjg^ijQjjg  quatuor  notantur ,  scilicet  pontifieis  in- 

terrogatio,  Christi  responsio,  illatio  iniuriae,  sup- 
portatio  patientiae, 

(Vers.  19.).  Pontificis  ergo  interrogatio  tangi- 
Priiniim.  tur ,  cum  dicitur :  Pontifex  autem,  scilicet  Annas, 
interrogabat  ^  lesum  de  discipulis  suis  et  doctinna 
eius,  ut,  quia  non  poterat  crimen  obiicere,  saltem 
caperet  in  sermone ;  non  ut  disceret,  sed  ut  caperet, 
Matthaei  vigesimo  secundo. 

34.  (Vers.  20.),  Respondit  ei  lesus :  Hic  ponitur 
secaadum.  secundum,  scillcet  responsio  Christij  in  qua  Domi- 

nus  confutat  intentionem  pontiflcis.  Habebat  enim  do- 
ctrinam  Christi  suspectam,  ideo  de  ea  vult  eum 
examinare;  propterea  ostendit  Dominus,  doctrinam 

Ratio  i.  suam  non  esse  suspectam ,  quia  non  fuit  ahscondita, 
sed  publica.  Propterea  dicit:  Ego  palam  locutus 
sum  mundo;  et  hoc  probat:  Ego  semper  docui  in 
synagoga  et  in  templo,  quo  omnes  ludaei  conve- 
niunt.  Et  quia  posset  dicere:  in  publico  docuisti  vera, 
in  abscondito  docuisti  falsa;  ideo  ad  raaiorem  certi- 
tudinem  dicit :  Et  in  abscondito  *  locutus  sum  nihil; 
Isaiae  quadragesimo  quinto:  «  Ego  Dominus,  etnon 
est  alius.  Non  in  abscondito  locutus  sum  in  loco  te- 
nebroso  » .  Sic  amovit  suspicionem   de   doctrina  ra- 

Aatio  2.  tione  oecultationis ;  removet  deinde  ratione  falsita- 
tis;  unde  mittit  ad  alios,  nolens  ipse  respondere; 
propterea  dicit: 

35.  (Vers.  21.).    Quid   me  interrogas,    cum 
mihi  non  credas  et  ab  aliis  scire  possis?  Interroga 


eos  qui  audierunt,  quid  locutus  sum  eis^,  ut  eis 
credas;  quia,  ecce,  hi  sciunt,  quae  dixerim  ego: 
Chrysostomus :  «  Non  audentis  sunt  verba ,  sed  con- 
fidentis  in  eorum  quae  dicta  erant  verltate  » ;  Pro- 
verbiorum  octavo :  «  Recti  sunt  omnes  sermones  mei ; 
non  est  in  eis  pravura  quid  neque  perversum  » . 

36.  (Vers.  22.).   Haec  ^  cum  dixisset,  Hic  po-  Tertiom. 
nitur  lertium,  scilicet  propter   responsionem  illatio 
iniuriae  facto  et  verbo.  Facto:  Unus  assistens  mi- 
nistrorum  dedit  alapam  lesu;  Threnonim  tertio  ^ : 

«  Dabit  percutienti  se  maxillam»;  et  Michaeae  quinto: 
«  Percutient  maxillam  iudicis  Israel  » .  Iniuriatus  est 
verbo:  Dicens:  Sic  respondes  ponti/ici?  Quasi  di- 
cat:  stulte  respondes,  quia  pontifici  hurailiter  est 
respondendum ;  unde  dixerunt  Paulo  Actuum  vige- 
simo  tertio:  «  Summum  sacerdotem  Dei  maledicis»? 

37.  (Vers.  23.).  Respondit  ei  lesus,  Hic  notatur  Qaantim. 
quartum,  scilicet  supportatio  patientiae,  quod  in- 
nuitur  in  Domini  responsione,  quia  mStlum  servum 
sustinet;  unde  subdit:  Si  male  locutussum,  testi- 
mmium  perhibe  de  malo;  quasi  dicat:  paratus  sum 
sustinere  poenam;  instruit;  unde  dicit:  Si  autem 
bene,  cur^  me  caedis?  quasi:  recognoscas,  te  male 
facere.  In  quo  mira  benignitas  Christi  notatur,  quod 

non  solum  sustinebat,  sed  etiam  erudiebat,  se- 
cundum  illud  Levitici  decimo  nono  ^ :  «  Ne  oderis 
fratrem  tuum,  sed  publice  argue  eura,  ne  habeas 
super  illo  peccatum  » . 

QUAESTIONES. 

38.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicitur  Matthaei  vigesimo  sexto  ^^  quod  mini- 
stri  tenentes  lesum  duxerunt  ad  Caipham  pfinci- 
pem  sacerdotum;  quomodo  loannes  dicit,  quod  ad 
Annam  ? 

2.  Item,  cum  Annas  non  esset  pontifex  *S  quare 
ad  ipsum  ductus  est? 


*  Vers.  49.  Gregor.,  \\.  Moral.  c.  2.  n.  2 :  Hinc  est,  quod 
de  negaturo  Petro  praemittitur :  Quia  frigus  erat-.,  !am  nam- 
que  intus  a  caritatis  calore  torpuerat  et  ad  amorem  praesentis 
vitae,  quasi  ad  persecutorum  prunas,  infirmitate  aestuante,  re- 
calebat.  Cfr,  Bernard.,  Serm.  in  Cantic.  serm.  58,  n.  5.  (Ed. 
cum  Gorrano  post  quia  tepuerat  addit  in  Christi  dilectione).  — 
Beda,  IV.  in  Marc.  14,  54:  Quo  frigore  torpens,  ad  horam 
Apostolus  Petrus,  quasi  prunis  ministrorum  Caiphae,  calefieri 
cupiebat,  quia  temporalis  commodi  solatium  perfidorum  socie- 
tate  quaerebat  etc,  In  loan.  18,  17.  ipse  (ex  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  113.  n.  2.)  ait:  Ecce,  est  illa  promittentis  audacia... 
Siccine  pro  Domino  anima  ponitur,  ut,  hoc  ne  fiat,  vox  ancillae 
formidetur  ?  Cfr.  tamen  Haym.,  Homil.  de  Tempore ,  homil.  68. 
feria  sexta  parasceves,  in  qua  passio  D.  N.  I.  Chr.  secundum 
loannem  explicatur,  et  didtur:  Stabant  autem  servi,..  quia  fri- 
gus  erat,  et  calefaciebant  se,  Frigus  erat  infidelitatis  in  cordibus 
illorum  in  tantum  etiam,  ut  ille  princeps  Apostolorum  in  eo 
frigore  torpescat,  quia  necdum  calore  sancti  Splritus  inflam- 
matus  fuit,  in  quo  non  solum  ipse  iterum  post  acceptum  S.  Spi- 
ritus  donum  non  timuit  Christum  coram  imperatore  et  populo 
Romano  confiteri,  sed  etiam  pueri  imberbes...  Christum  publice 


ad  mortem  confitebantur...  quem  claviger  caeli  confiteri  ad  unius 
ancillae  vocem  formidavit, 

^  Vulgata  ergo.  Cfr.  supra  n.  26. 

^  Vulgata  inietTogavit,  quae  eliam  subinde  vocibus  ef 
doctrina  interserit  (fe.  —  Sequitur  Matth.  22,  15:  Tunc  abeun- 
tes  Pharisaei  consilium  inierunt,  ut  caperent  eum  in  serraone. 
—  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  18,  19:  Pontifex  ergo,  non 
anni  illius  [scil.  Caiphas;  cfr.  v.  13.],  sed  qui  potestatem  cum 
Caiplia  emerat  [nempe  Annas ;  cfr.  infra  n.  38,  et  43.] ;  vide 
etiam  Calmet.,  in  eundem  !oc. 

*  Vulgata  occulto.  —  Subinde  allegatur  Isai.  45,  6.  seq. 
Cfr.  infra  n.  41. 

"  Vulgata  locutus  sum  ipsis.  —  Sententia  Chrysost.  habetur 
in  loan.  homil.  83.  (alias  82)  n.  3.  Sequitur  deinde  Prov.  8,  8. 

®  Vulgata  Ha£C  autem. 

'  Vers.  30.  —  Sequuntur  Mich.  5,  1.  et  Act.  23,  4. 

®  Vulgata  quid.  —  Paulo  superius  verbo  instruit  ed,  cum 
Gorrano  praeflgit  Et  sic  eum, 

»  Vers.  n. 

"  Vers.  57. 

**  Cfr.  supra  v.  13. 


484 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIIf. 


Respondet  Auguslinus  S  quod  ad  utrumque  ad- 
Kesp.  adi.  ductus  est;  sed   Matthaeus,  id  brevius  narrare  vo- 
lens,  dicit,  ipsum   ad  Caipham  fuisse  adductum, 
quia  in  domo  eius  maxime  fuit  examinatus. 

2.  Ad  illud  quod  quaeritur,  quare  ad  Annam 
Resp.  ad  2.  primum  adductus ,  quadruplex  redditur  ratio :  ratio 
^^iione$qaaL'dignitatis ,  quia,  sicut  dicit  Victor  ^  praecedenti  anno 
fuerat  sacerdos;  tunc  enim  emebatur  summum  sa- 
cerdotiom.  — Alia  ratio,  scilicet  comanguinitatis , 
quia  attinebat  summo  sacerdoti  tanquam  socer  *.  — 
Tertia  ratio  opportunitatis ,  quia  domus  eius  erat 
in  via.  —  Quarta  ratio  malignitatis ,  ut  dicit  Victor  \ 
«  ut  minoris  culpae  videretur  Caiphas ,  si  alterius 
sacerdotis  Christus  damnaretur  sententia  » . 

39.  Quaest.  II.  Item  quaerit  Chrysostomus  * : 
quis  fuit  ille  alius  discipulus,  de  quo  dicit,  quod 
sequebatur  lesum? 

Et  respondet,  quod  loannes,  qui   nomen  suum 
J^esp.  tacet  ratione  humilitatis. 

40.  Quaest.  III.  Et  tunc  est  quaestio :  quare  non 
oranino  tacet  de  se? 

Responsio  est,  quod  ideo  se  adducit,  at  fidem 
Re»p-  nostram  astruat;   ideo  nomen   tacet,  ut  iactantiam 
vitare  ostendat^. 

41.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  1.  de  hoc  quod 
Dominus  dicit:  In  occulto  locutus  sum  nihil;  cum 
ipse  Dominus  locutus  fuerit  multa  suis  discipulis  in 
secreto  ^. 

2.  Item,  de  hoc  quod  dicit:  Semper  docui  in 
synagoga   et   in    templo  ;   cum    dicatur    Matthaei 


quinto^  quod  in  wow^e;  similiter  Lucae  sexto,  quod 
in  loco  campestri, 

3.  Item,  dehoc  quod  dicit:  Egopalam  locutus 
sum  mundo;  cum  Dominus  in  parabolis  et  in  sen- 
tentiis  occultis  loquerelur ,  sicut  dicitur  Malthaei  de- 
cimo  tertio^. 

1.  Ad  primum  respondet  Augustinus  ^^:  «  Quo-  Resp.  ad  i. 
niam,  si  aliqua  dixit  sohs  discipulis,  non  tamen  dixit     '^""^** 
in  occulto ,  quia  illa  volebat  per  eos  innotescere  mul- 

tis;  unde  Matthaei  decimo:  Quod  dico  vobis  in  te- 
nebris  dicite  in  lumine,  et  quod  in  aure  auditis 
praedicate  super  tecta.  —  Chrysostomus  ^^  respon-  secunda. 
det :  Nihil  loeutus  sum  in  oceulto ,  quia  «  non  ex 
timore,  vel  dolo,  sicut  hi  aestimabant.  SoUtarios 
discipulos  docebat,  sed  ea  quae  alii  capere  non 
poterant » . 

2.  Ad  aliud  dicendum ,  quod  semper  dislribuit  Resp.  ad  2. 
ibi   pro  tribus  solemnitatibus :  Pascha,    Pentecoste, 
Scenopegia,  quando  populus  generaliter  conveniebat  ^^. 

3.  Ad  aliud  dicendum ,  quod  palam  locutus  est,  Resp.  ad  3. 
non  pro  aperta  intelligentia ,  sed  pro  multorum  au- 
dientia.  Augustinus  ^^ :  «  Modo  quodam  palam  loque- 
batur,  quia  multi  audiebant;  modo  quodam  ^ion  j[?a- 

lam  loquebatur,  quia  non  intelligebant .» . 

42.  Quaest.  V.  Item  quaeritur:  cum  Dominus 
Matthaei  quinto  ^*  dicat :  Si  quis  te  percussefHi  in 
unam  maxillam ,  praebe  ei  et  alteram ;  quare  Do- 
minus  non  fecit,  sed  arguit  percutientem  se? 

Respondet  Augustinus  ^^ :  «  Veraciter ,  mansuete  Rwp. 
iusteque  respondil;  et  non  solum  alteram  maxillam 


*  ln  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  1:  Merito  et  Matthaeus,  cum 
id  brevius  narrare  voluisset,  eum  ad  Gaipham  ductum  fuisse 
commemorat,  quia  et  ad  Annam  prius  ideo  ductus  est,  quod 
socer  eius  [loan.  18,  13.]  fuerit,  ubi  intelligendum  est,  hoc 
eundem  Caipham  fieri  voluisse.  Cfr.  ibid.  n.  5;  tr.  1i4.  n.  1. 
et  IIl.  de  Consensu  Evangelist.  c.  6.  n.  19. 

*  Cfr.  supra  pag.  275 ,  n.  1 1 .  —  August.,  in  loan.  Evang. 
tr,  113.  n.  5:  Proinde  isti  ambo  pontiflces  [Annas  et  Caiphas] 
vicissim  suos  annos  agebantj  et  erat  annus  Caiphae,  quando 
passus  est  Christus.  Cfr.  Beda,  I.  in  Luc.  3,  2,ubisimiiia  do- 
cet  subiungens :  «  Legalibus  namque  tunc  praeeeptis  vi  et  am- 
bilione  cessantibus,  nuili  pontificatus  honor  vilae  vel  generis 
merito  reddebalur,  sed  Romana  potestate  aliis  nunc,  ilem  aliis 
summa  sacerdotii  praestabatur».  In  cuius  rei  graliam  adducit 
quaedam  ex  Flavio  losepho-  (XVIIL  Antiq.  c.  7.),  scll.  quod 
Valerius  Gratus,  Anna  sacerdotio  deturbato,  Ismaelem,  dein 
Eleazarum  (fllrum  Annae),  subinde  Simonem  et  tandem  Caipham 
pontificatui  subrogaverit.  Cfr,  XX.  Antiq,  c.  20,  ubi  de  Anna 
(sive„  ut  losephiis  ipsum  nominat,  de  Anano)  narratur:  «  Hunc 
etenim  seniorem  Ananum  dicunt  fuisse  felicissimum ;  filios  nam- 
que  [quinque]  habuit,  qui  omnes  Dei  pontificatu  sunt  functi, 
quod  nulli  pontificum  apud  nos  provenisse  dignoscitur».  Ibid. 
c.  22.  docet,  priraitus  in  pontificatu  filium  successisse  pa- 
tri  mortuo :  «  Unde  leg^timum  est ,  nullum  posse  pontificatum 
percipere,  nisi  de  sanguine  fuerit  Aaron;  ex  alio  namque  ge- 
nere,  neque  si  in  regnoconstitutussit,  pontificatum  potest  adi- 
pisci ».  Vide  Hieron.,  IV,  Comment.  in  Matth.  26,  57:  Moyses, 
Deo  iubente,  praeceperat,  ut  pontifices  patribus  succederent— 
Refert  losephus  [ubi?],  istum  Caepftam  unius  tantum  anni  pon- 
tificatum  ab  Herode  pretlo  redemisse.  Non  ergo  mirum  est,  si 
nequam  pontifex  inique  iudicet. 


^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  5:  «Sed  prius  ad 
Annam  secundum  Ii^annem  venerunt  cum  illo  [lesu],  non  quia 
collega ,  sed  quia  socer  eius  erat » .  Ibid.  etiam  seq.  ratio  insi- 
nuatur:  Vel  etiam  domos  eorum  [Annae  et  Caiphae]  ita  fuisse 
positas,  ut  non  deberet  Annas  a  transeuntibus  praeteriri.  — 
Pro  consanguinitatis  ed.  affnitatis, 

*  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  11.  Glossa  interUnearis  in 
loan.  18,  13:  Voluit  ad  illum  primo  duci  ut  minoris  culpae  etc. 
Cfr.  S.  Thom.,  Catena  aurea  in  loan.  18.  n.  4,  ubi  haec  sen- 
tentia  Bedae  tribuitur. 

*  In  loaiv  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2. 

*  Secundura  Chrysost.,  loc.  cit.r  Ideo  nom^  lacet  suum 
et  Petrum  priorem  ponit;  suique  tamen  meminisse  coactus  est, 
ut  ediscas,  eum  accuratius  quam  alios  ea  quae  in  aula  gesta 
sunt,  enarrasse,  utpote  qui  intus  esset. 

^  Cfr.  Matlh.,  17,  18.  seqq.;  20,  47.  seqq.;  24,  3.  seqq. 

^  Vers.  1.  —  Sequitur  Luc.  6, -17. 

^  Vers.  3:  Et  locutus  est  eis  multa  in  parabolis  elc. 

^^  In  loan.  Evang.  Ir.  113.  n,  3,  ubi  tamen  textus  origina- 
lis  plura  interserit.  Allegatm*  Matth.  10,  27. 

"  In  loan,  homil.  83.  (alias  82.)  n.  3  7  Quid  ergo  ?  Nihihie 
secreto  dixit?  Dixit  quidem;  at  non,  ut  ilii  putabant,  timens 
et  seditiones  movens;  sed  cum  ea  quae  dicebat,  supra  multi- 
tudinis  captum  erant.  —  Inferius  pro  Solitarios  ed..  cum  Gor- 
rano  Solitarim  autem,  oniisso  subinde  sed. 

*2  Cfr.  Beut.  1&,  16,  ubi  hae  tres  solemnrtates  a  Domino 
designantur,  in  quibu&  quotannis  omne  masculinum  apparere 
debebat  in  conspectu  Domini,  «  in  loco,  quem  elegeril  ».  Vide 
Exod.  23,  15.  et  34,  23.  Cfr*  eliam  supra  pag.  297,  nota  12. 

"  In  loan.  Evang-  Ir.  113.  n.  3. 

^*  Vers.  39.  **  In  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  4. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIIL 


485 


iterura  percussuro  paravit ,  sed  et  totum  corpus  figen- 
dum  in  ligno.  Et  hinc  ostendit,  praecepta  patientiae 
non  ostentatione  corporis,  sed  cordis  praeparatione 
esse  facienda». 

43.  Et  misit  eum   Annas  etc.  Hic  agitur  de 
De.2.  exami-examinatione  facta  sub  Caipha;  et  dividitur  haec 

natione  duo. 

pars  in  duas,  quia  primo  ponitur  Ckristi  ad  iudi- 
cem  addnctio;  secundo,  ipsius  a  discipulo  nega- 
tio,  ibi^:  Erat  autern  Simon  Petrus. 

(Vers.  24.).  Quantum  ad  primum  breviter  se 
Primnm.  expcdit  Evaugelista  et  dicit,  quod  Christus  missus  est 
ad  Caipham,  nihil  agens  de  examinatione  facta  ab 
eo,  quia  alii  Evangelistae  sufricienter  dixerant.  Ideo 
dicit :  Misit  eum  Annas  ligaium  ad  Caipham  pon- 
tificem,  a^quo  multipliciter  exhonoratus  fuit  et  re- 
probatus;  sicut  dicitur  Matthaei  vigesimo  sexto  ^, 
quod  «  exspuerunt  in  faciem  eius  et  colaphis  eum 
ceciderunt,  alii  autem  palmas  in  faciem  eius  dede- 
runt ))  etc. 

44.  (Vers.  2S.).  Er^at  autem.  Hic  ponitur  nega- 
secnndnm.  ({q  Petri ,  ct  pouitur  negandi  occasio  in  hoc^  quod 
Negationig  erat  commixtus  ministris ;  unde-  dicit :  Erat  autem 

occasio.  ' 

Simon  Petrus  stans  et  calefaciem  se,  scilicet  cum 
ministris,  ut  supra^  Et  ex  hoc,  quod  inter  eos 
erat,  contigit,  quod  quaererent  ab  eo.  Dixerunt  ergo 
ei:  Nunquid  et  tu  ex  diseipulis  eius  es?  Et  haec 
iieratio.  fujt  occosio  ucgandi ;  ideo  sequitur  negationis  itera- 
tio:  Negavit  autem  ille  eidixit:  Nonsum.  Expavit 
Petrus  ad  multitudinem  circumstantiuni;  Ecclesiastici 
septimo:  «^  Ne  peccesin  multitudine  civitatis,  nec  te 
immittas  in  populum  » . 

45.  (Vers.  26.).  Dicit  ei  unus  ex  servis  ponti- 
<^onsumma-  ^^i^^  Hic  ponitur  negationis  consummatio ;  et  poni- 

tur  inquisitio  servi,  deinde  negaMo  Petri  et  si- 
gnum ,  quod  est  cantus  galli.  Dicit  ei  unus  ex  ser- 
vis  pontificis,  cognaius  eius,  cuius  abscidit  Pe- 
trus  auriculam^.  Ratio  redditur,  quare  magis  ac- 
cusabat  eum  in  ultionem  fratris:  Nonne  ego  te  vidi 


in  horto  cum  illo  ?  quasi  dicat :  non  potes  te  mihi 
occultare. 

46.  (Vers.  27.).  Iterum  ergo  negavit  Petrus* 
Hic  consummatur  negatio  Petri,  quia  trina  fuit;  et 
in  signum  consummationis  subditur :  Et  staiim  galr 
lus  cantavit.  Augustinus^:  «  Ecce,  Medici  completa 
praedictio,  aegroti  convicta  praesumtio.  Non  enim 
factum  est  quod  iste  dixerat :  Animam  meam  po- 
nam  pro  te ;  sed  quod  ille  praedixerat :  Ter  me  ne- 
gabis  » . 

QUAESTIONES. 

47.  Quaest.  I.  Sed  quaerit  Chrysostomus  ^ :  unde 
est  hoc,  quod  Evangehstae  ita  concorditer  scripse- 
runt  de  Petri  negatione,  cum  videatur,  quod  pecca- 
tum  socii  deberent  occultare? 

Respondet:  Hoc  quidera  fecerunty  «non  discipu-  Resp- 
lum  aecusantes ,  sed  nos  erudire  volentes ,  quantum 
malum  est  non  Deo  omne  eoneedere,  sed  in  se  ipso 
confidere  » . 

48.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  modo  ne- 
gandi.  —  Dominus  enim  praedixit  ei :  Ter  me  nega- 
bis;  et  hic  dicit  beatus  Ibannes,  quod  solum  nega- 
vit,  (juod  non  erat  eius  discipulus.. 

Respondet  Augustinus  'r  «  Sane  in  hac  negatione  ^«sp- 
Petri  debemus  advertere ,  non  solum  ab  eo  negari 
Christum ,  qui  dicit ,  eum  non  esse  Christum ;  sed  ab 
illo  etiam,  qui,  cum  sit,  negat,  seesse  Christianum. 
Unde  negavit  Christum  Petrus,  dum  negavit  se  Christi 
discipuhim  ». 

49.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  loco  negatio- 
nis  Petri.  —  Et  videntur  ahi  Evangehstae  dicere, 
quod  fuerit  in  domo  Caiphae,  sicut  dicitur  Matthaei 
vigesimo  sexto  ^;  loannes  videtur  dicere,  quod  in 
domo  A  nnae. 

Responbeo  ad  hoc :  Est  contrarietas  inter  expo-  R^sp. 
sitores  ^.  Nam  Beda  et  Hieronymus  dicunt,  quod  in-  opimo  u 


^  Vers.  25.  —  Post  discipulo  ed.  supplet  facta. 

*  Vers^.  67.  —  Giossa  ordinaria  (ex  August.,  in  loan.  Evang:. 
tn.  1 U.  n.  1.):  Dicto ,  quod  Annas  misit  lesum  ad  Caipham,  redit 
ad  loeum  narrationis,  ubi  reliquerat  Petrum  [cfr.  v.  18.]y  ut 
explicet,  quid  in  domo  Annae  de  Irina  Petri  negatione  eontigerat 

*  Vers.  48.  —  Inferius  post  Negavit  Vulgata  omittit  au- 
tam,  ad  quem  locum  Glossa  interlinearis  (ex  Augusl.):  Ecce, 
secundo  negat.  —  Sequitur  Eccli.  7,  7. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  6:  Deinde,  ut  tertia 
negatio  compleatur:  Dicit  ei  unm  etc.  — Inferius  post  frairis 
ed^  cum.  Gorrano  addit  sive  cognati, 

*  Ih  loan..  Evang,  tr.  \  13.  n.  6,  in  qua  sententia  allegatur 
loan.  1:3,  37.. et  38.  (Matth.  26,  34.).  Codd.  et  Gorranus  le- 
gmitr  non  bene:  Non  enim  faclum  est  quod  ille  prdedixerat,.. 
sed  quod  ille  [C  iste^  dixerat:  Ter  etc. 

^  In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  3:  «  Cur  autem  Evan- 
gelislae  in  hac  re  scribenda  concordes  sunt»?  Hesponsio  data 
inferius  est  ibid. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  113.  n.  2,  ex  quo  tanien  in  finenon 
verba,  sed  sententia  tantum  affertur. 

8  Vers.  57.  58.  et  74. 


^  Petr..  Gomestor,  HJstor..  scholastica,  in  Evangelia,  c  189: 
Secundum,  hunc  ordinem  loannis  videtur  Petri  irina  negatio 
inchoata  in  atrio  Annae  et  consummata  in  atrio  Caipbae; 
secundum  alios  (Evangelistas) ,  qui  non  faciunt  nientionem 
de  Anna,  videtur  tota  facta  in  atrio  Caiphae.  Aiigustinus,  in 
llbro  de  Concordia^  Evangelistarum  [III*.  c..  6.,  n«.  2L  seqq.; 
cfr.  in  ioan.  Evang..  tr.  1i3i  n.  6J.>  assepit,  totamfactam  in  atrio 
Annae^  et  qi(;iaedicta  sunt  inde  post  missum.  lesum  ad  Caipham 
recapitulando  dictav  Hieronymus  in  Matthaeum<  [26 ,  75.]  et  Beda 
in  Lucam  [22,  54-62..2  vidcnlur  velle,.  qjuod  Petrus  in  atrio 
Gaipliae  negaverit.  Cfi?..  card.  Hago  in.  loam  18,  27,.  ubi  haec 
Petri  Comeslor.  verba  adducit  [vide  tamen  paulo-  inferius] ;  B. 
Albert.  (in  eundem  locum)  auteni  ait:.  «  Sic  ergo  negalio  Petri 
in.  domo  Annae  profecto  erat  inchoata  et  in  domo  Gaiphae  con^ 
summata.  Et  hoc  dicit  Hieroaymus  et  Beda;  veritas  est  histo- 
riaa.  AugusUnus  tamen  didt,.  quod  tota  completa  fuit  in.  domo 
Annae;  et  qjjod'  didtur  fuisse.  completa.  ia  domo  Gaiphae,.  ideo 
dicitur,  quia  proptei?  cognationemi  domus  Caiphaa  domus.  An^ 
nae  reputabatuu  et  e  converso.  »^  Gum  hac  expositiona  conve- 
niunt  codd.  nostri.  et  Gornanus,.  qul  legimt:  Najm  Beda  et  Hie- 
ronynms^  dieunt,  qimd  inGhoatafuit  m  domo  Annae  etc. —  Ob- 


486 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVUL 


choata  fuit  in  domo  Anme,  sed  consummata  in  dorno 
Caiphae ;  et  alii  E vangelistae  dicunt  finem  negationis , 
opinio  2.  loannes  autem  respicit  prmc^pmm.  —  Augustinus  vero 
dicit,  quod  tota  completa  fuitin  domo  Annae,  sicut 
videtur  dicere  Evangelista.  Et  quod  alii  dicunt,  esse  fa- 
ctam  in  domo  Caiphae,  hoc  dicunt:  quia  Caiphas  erat 
summus  pontifex,  quod  erat  Annae  erat  et  Caiphae. 

80.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  tempore  ne- 
gationis.  —  Nam  hic  dicit  loannes ,  quod  post  tertiam 
negationem  gallus  cantavit ;  sed  Marci  decimo  quarto  ^ 
dicitur,  quod  post  primam  negationem  cantavit. 

Respondeo  :  Ad  litteram  sic  fuit ,  sicut  dicit  Mar- 
»esp.  cus^,  quod  gallus  cantavit  ante  trinam  negationem 
et  statim  post  trinam ;  sed  primura  galli  cantum  non 
advertit  Petrus;  secundum  advertit  et  rediit  ad  cor 
suum^  et  ideo  primutn  cantum  alii  tacent,  sed  ul- 
timum  omnes  dicunt. 

Sl.  Adducunt  ergo  lesum  etc.  Hic  agitur  de 
De  3.  eiami-  iertia  Chrisii  examinatione .  quae  facta  est  sub  Pi- 

natione  doo.  7 

lato  *.  Et  in  hoc  ostenditur  mahtia  ludaeorum  primo, 
quia  nolentem  Pilatum  indumnt  ad  iudicandum; 
secundo  in  hoc,  quod  volentem  Christum  tanquam 
innocentem  liberare  inducunt  ad  condemnandum , 
ibi  ^ :  Et  cum  hoc  dixisset ,  iterum  exivit  etc. 

Prima  in   duas;   primo  enim  ponitur    Christi 
De  ppima  oblatio ;  secundo ,  oblati  examinatio ,  ibi  ^ :  fntroivit 

malitia  no- 

tanturdao.  ergo  ttcrum  etc. 


In  hac  oblatione  notatur  primo  ludaeorum  «e/'-P"mo,deob. 
versiias;  secundo,  falsitas;  tertio,  «Twproft/ to  "^ ;  <^hn»tM«a- 
^uarto,  quomodo  ex  hoc  impletur  divina  voluntas. 

82.  (Vers.  28.).  Peroersitas,  quia  ionocentem  ExpoMtio  m- 
in  die  festo  ad  condemnationis  locum  adducunt;  pro-  Primum.* 
pterea  dicit:  Adducunt  ergo  lesiim,  scilicet  ministri, 
ad  Caipham  pontiftcem  in  praetorium  ^  quia  illuc 
venerat,  ut  Christura  traderet  Pilato.  Erat  autem 
mane;  tempus  auget  eorura  malitiam,  quia  matuti- 
num;  tantum  sitiebant  mortem  Christi,  quod  diu  non 
poterant  exspectare.  Erat  etiam  tempus  festivum ;  unde 
subdit :  Et  ipsi  non  introierunt  in  praetorium,  ut 
non  contaminarentur ,  sed^  manducarent  pascha, 
quia  non  poterant  contaminati;  Numerorum  nono: 
<c  Immundi  super  animam  hominis  non  poterant  fa- 
cere  phase » .  Augustinus :  «  0  impia  caecitas  I  Alie- 
nigenae  iudicis  praetorio  contaminari  timebant,  et 
fratris  innocentis  sanguine,  non  timebant». 

53.  (Vers.  29.).  Exivii  ergo  Pilatus  ad  eos  secundnm. 
foras  et  dixit.  Tangitur  hic  ludaeorum  falsitas, 
quia  Christo  crimen  falsum  imponunt  ad  inquisitio- 
nem  Pilati ;  unde  dicit :  Quam  accusationem  affer- 
tis  adversus  hominem  hunc?  quasi  diceret:  sine 
causa  nolo  eum  suscipere;  Actuum  vigesimo  quinto  ^^: 
«  Non  est  consuetudo  Romanis  condemnare  aliquem 
hominem,  priusquam  is  qui  accusatur,  praesentes 
habeat  accusatores  locumque  defendendi  accipiat  ad 


servandum  lamen ,  quod  haec  leclio  non  convemt  cum  explica- 
tione  Bonaventurae  quae  habelur  in  Comment.  in  Luc.  22,60: 
Haec  auiem  trina  [edd.  tertia]  negatio  secundum  Bedam  et 
Hieronymvm  facta  fuit  in  atrio  Caiphae;  secmdum  Augusti" 
num  autem,  in  libro  de  Concordia  Evangelistarum ,  inchoata 
fuit  in  domo  Annae  et  consummata  in  atrio  Caiphae,  cui  con- 
cordat  loannes  [cod.  H  in  Luc.  legit  ita :  inchoata  fuit  in  domo 
Annae,  ubi  negavit  semel,  sicut  dicitur  Joan.  1S;  sed  con- 
summata  fuitin  atrio  Caiphae ;  unde  alU  loquuntur  recapi- 
tulando,  vel  Joannes  praeoccupando].  Card.  Hug.,  in  Marc. 
11,  68,  dicit,  quod  Augustinus  «  videtur  velle,  quod  omnes 
tres  negationes  fuerint  in  atrio  Annae.  Hieronymus  et  Beda  vo- 
lunt,  quod  semel  negavit  Petrus  in  domo  Annae,  et  bis  in  domo 
Caiphae;  et  hoc  videtur  secundum  seriem  litterae  loan.  18.  Sed 
intellige,  Augustinum  dixisse  praeoccupando ,  alios  recapitu- 
lando. — ^^  Ed.  ante  inchoata  fuit,  refragantibus  codd.,  addit 
facta  fuit  in  atrio  Caiphae ;  alii  autem  quod. 

*  Vers.  68. 

2  Cap,  14,  30:  Priusquam  gallus  vocem  bis  dederit,  ter 
me  es  negaturus;  cfr.  ibid.  v.  67-72,  ubi  negatio  Petri  nar- 
ratur.  —  August. ,  UL  de  Consensu  Evangelist.  c.  2.  n.  7:  Cum 
itaque  omnes  [Evangelistae]  dicant,  praedixisse  Dominum,  quod 
eum  Petrus  esset  negaturus,  antequam  gallus  cantaret,  non  au- 
tem  omnes  dicant,  quoties  gallus  cantaret;  Marcus  hoc  solus  nar- 
ravit  expressius...  Tota  enim  Petri  negatio  trina  negatio  est... 
Haec  autem  tota,  id  est  trina  negatio,  si  post  primum  galli 
cantum  inciperet,  falsum  dixisse  viderentur  tres  [alii  Evange- 
listae,  Matlh.  26,  34;  Luc.  22,  34.  et  ioan.  13,  38,  qui  di- 
cunt  vel  antequam  gallus  cantet,  ter  me  negabis,  vel  non 
cantabit  etc.]...  Rursus,  si  totam  trinam  negationem  ante  pere- 
gisset,  quam  cantare  gallus  inciperet,  superfluo  dixisse  Marcus 
deprehenderetur  ex  persona  Domini  [14,  30.]:  Amen  dico  tibi, 
quia...  priusquam  gallus  bis  vocem  dederit,  ter  me  negaturus 
es,  Quid  enim  attinebat  dicere  priusquam  bis,  quando,  si  ante 
primum  galli  cantum  tota  illa  trina  negatio  compleretur...  Sed 


quia  ante  primum  galli  cantum  coepta  est  illa  trina  negatio,  at- 
tenderunt  illi  tres,  non  quando  eam  completurus  esset  Petrus 
[scilicet  ante  secundum  galli  cantum]  etc. 

3  Isai.  46,  8:  Redite  praevaricatores  ad  cor.  —  De  seqq. 
cfr.  Matth.  26,  74;  Luc.  22,  60.  et  loan.  18,  27. 

*  Cfr.  supra  n.  26.  —  Subinde  pro  Et  in  hoc  ed.  cum 
pluribus  codd.  Et  in  hac. 

5  Vers.  38. 

*  Yers.  33. 

'  Ed.  dolositcts^,  quod  etiam  infra  n.  55.  a  codd.  ex- 
hibetur. 

^  Vulgata  a  Caipha  in  praetorium.  August. ,  in  loan. 
Evang.  tr.  H4.  n.  1:  ad  Caipham  in  praetorium  (ita  etiam 
Beda,  Alcuin.,  card.  Hug.,  B.  Albert.,  S.  Thomas;  a  Iribus  po- 
sterioribus  etiara  lectio  Craeca  a  Caipha  affertur).  Cfr.  Cornel.  a 
Lapide,  in  hunc  locum:  Ita  [a  Caipha']  legendum  cum  Romano, 
Graeco,  Syro  et  Arabico.  Quare  vitiosum  codicem  habuit  S. 
August.,  qui  tr.  114.  legit:  Adducunt  ei'go  lesum  ad  Caipham 
in  praetorium;  indeque  coactus  est  dicere,  aut  Caipham  in 
domum  Pilati  venisse,  aut  utrumque  in  eadem  domo  habitasse 
[cfr.  infra  n.  58. J,  cuius  contrarium  liquet  ex  Evangelio.  —  Im- 
mediate  post  ed.  legit:  quia  illuc  venei'ant,  ut  Christum  tra^ 
derent  Pilato.  Cfr.  August.,  111.  de  Consensu  Evangelisl.  c.  7. 
n.  27:  Adducunt  ergo,  inquit,  lesum  ad  Caipham  in  praeto- 
rium.  Erat  auiem  mane;  ubi  intelligimus ,  aut  aliquam  fuisse 
causam ,  quae  coegerit  Caipham  esse  in  praetorio...  aut  in  domo 
eius  fuisse  praetorium...  Sed  quia  iara  tanquam  convictum  reum 
adducebant,  Caiphae  autem  iam  antea  visum  fuerat,  ut  lesus  mo- 
reretur;  nulia  mora  interposita  est,  quin  occidendus  Pilato  tra- 
derelur. 

*  Vulgata  sed  ut,  —  Subinde  allegantur  Num.  9,  6,  et  Au- 
gust.,  in  loan.  Evang.  tr.  H4.  n.  2,  ubitextus  origmalis,  quem 
sequitur  ed.,  post  caecitas  plura  addit. 

*^  Vers.  1 6. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIIL 


487 


abluenda  crimina  » .  Et  respondent  ludaei ,  quod  causa 
est  maleficium ;  unde  subdit: 

84.  (Vers.  30.).  Responderunt  et  dixerunt  ei:  Si 
mn  esset  hic  malefactor,  non  tibi  troMdissemus 
eum,  volentes  illam  legem  servare:  «Innocentem  et 
iustum  non  interflcies  »,  Exodi  vigesimo  tertio^; 
quasi  dicant:  est  malefactor.  Non  probant,  sed  falso 
imponunt.  Augustinus:  «Respondeant  ab  immundis 
spiritibus  liberati ,  languidi  sanati ,  utrum  sit  male- 
factor  lesus.  Sed  ista  dicebant,  de  quibus  per  Pro- 
phetara  praedixerat :  Retribuebant  mihi  mala  pro  bo- 
nis  » .  lob  trigesimo  sexto :  «  Causa  tua  quasi  impii 
iudicata  est». 

55.  (Vers,  31.).  Dixit  ergo  eis  Pilatus.  Hic  no- 
Tertiam.  tatur  tortium ,  scilicet  Judaeorum  dolositas ,  quia 

culpam  Yolebant  in  alterum  refundere;  sed  Pilatus 
recusat  iudicare  eum,  non  videns,  eos  habere  causam 
debitam;  unde:  Dixit  ergo  eis  Pilatv^:  Aecipite 
eum  vos  et  secundum  Legem  vestram  iudicate  eum, 
quae  dicit  Exodi  vigesimo  secundo  ^ :  «  Maleficos  non 
patieris  vivere».  Sed  ludaei  e  contrario  ostendunt, 
quod  oportet,  ipsum  iudicare,  quia  causa  est  mortis, 
et  eis  non  licebat  quemquam  occidere;  propterea 
dicit:  Dixerunt  ergo  ei  ludaei:  Nobis  non  licetin- 
terficere  quemquam ;  sed  ad  te  spectat ,  et  hic  «  reus 
est  mortis  ^ » :  ideo  necesse  habes  de  hac  causa  co- 
gnoscere.  Dolose  volunt  per  alium  occidere ,  sed  non 
excusantur ;  unde  dicitur  eis  Actuum  septimo :  «  Cu- 
ius  vos  proditores  et  homicidae  fuistis  » . 

56.  (Vers.  32.).  Ut  sermo  lesu  impleretu7\  Hic 
Qaartum.  notatur  quartum ,  scilicet  quod  impletur  Christivo- 

luntas.  Volebat  enim  raori  morte  crucis,  qua  occi- 
debant  gentiles;  ideo  dicit:  Ut  impleretur,  id  est, 
ita  factum,  ut  impleretur  sermo;  quem  dixit,  supra 
tertio  * :  «  Sicut  Moyses  exaltavit  serpentem  in  de- 
serto,  ita  exaltari  oportet  Filium  hominis»,  et  supra 
duodecimo;  significans ,  qua  morte  moriturus  es- 
set,  quia  crucis ;  Matthaei  vigesimo :  «  Tradetur  gen- 


tibus  ad  iUudendum  et  flagellandum  et  crucifigen- 
dum  » .  Et  hoc  elegit  Dominus  tanquam  vilissimum. 

QUAESTIONES. 

57.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit,  quod  adducunt  eum  ad  Caipham  in  prae- 
torium;  quia  statim  dicit,  quod  non  intraverunt  in 
praetorium. 

Et  respondet  Augustinus  *,  quod  praetorium  di- 
citur  primo  locus,  «  ubi  habitabat  praeses  »;  secundo 
verodicitur  locus,  ubi  iudicabat,  in  quod  si  intrarent, 
reputabant  se  immundos. 

58.  Quaest.  11.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di-  Resp. 
citur:  E7'at  mane;  cum  supra^  dictum  sit,  quod 
ante   cantum   galli   misit  eum  Annas  ligatum  ad 
Caipham. 

Respondeo  :  In  hoc  discordant  Chrysostomus  et  Besp. 
Augustinus.  Nam  Augustinus  "^  dicit,  quod  adduxerunt  opinio  au- 
eum  ab  Anna  ad  Caipham  in  praetorium;  et  dicit, 
quod  hoc  potest  intelligi ,  vel  quia'  Pilatus  ^uriam  te- 
neret  in  domo  Caiphae ,  vel  quod  Caiphas  ad  domum 
Pilati  ivisset.  Chrysostomus  ®  dicit,  quod  non  addu-    opinio 
cunt  eum  modo  primo  ab  Anna,  sed  in  galli  cantu 
duxerunt  ad  domum  Caiphae  et  postmodum  mane  a 
domo  eius  ad  ipsum,  qui  iverat  ad  locum  praetorii. 

59.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit: 
Ne  contaminarentur ,  sed  manducarent  paseha.  — 
Ergo  nondum  comederant  pascha:  ergo  cum  Christus 
comederit  die  praecedenti,  non  comedit  tempore  debito. 

Ad  hoc  respondent   Graeci,  quod  verum   est,  Resp^Grae- 
quod  Christus  praevenit  pascha  propter  mortem  ^ ; 
unde  dicunt,  quod  comedit  fermentatum  et  ex  eo 
confecit,  e^  ideo  ipsi  conficiunt;  et  ex  hpc  verbo  ac- 
cipiunt  causam  erroris. 

Nos  vero  exponimus,  quod  pascha  idem  est,  ^t^P:„if'»^ 
quod  cibus  paschalis,  et  haec  sunt  azyma,  quae  com- 
edebant  per  septem  dies^^. 


corom. 


Doram. 


1  Vers.  7.  —  Sequitur  Augiist.,  in  loan.  Evang.  tr,  \  \  L  n.  3, 
ubi  post  sanati  a  texlu  originali  plura  adduntur.  In  flne  allegatur 
Ps.  34 , 1 2 ,  post  quem  sequitur  lob  36 ,  1 7.  *  Vers.  1 8. 

®  Matth.  26,  66.—  Subinde  allegatur  Act.  7,  52. 

*  Vers.  14;  12,  32.  seq,:  Et  si  ego  exaltatus  fuero...  Hoc 
autein  dicebat  significans,  qua  morte  esset  moriturus.  —  Se- 
quitur  Matth.  20,  18.  seq. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  114.  n.  I ;  ibid.  n.  2:  Dies  enim 
agere  coeperant  azymorum;  quibus  diebus  contaminatio  illis 
erat  in  alienigenae  [ethnici]  habitaculum  intrare.  Cfr.  supra  n. 
52.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  3:  Atqui  quae 
contaminatio  ingredi  in  praetorium,  in  quo  poena^  dant  scelesti? 

«  Vers.  24;  v.  27:  Et  statim  gallus  cantavit. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  1 1 4.  n.  1 ;  cfr.  supra  pag.  486 ,  nota  8. 
—  Inferius  post  ivisset  ed.  addit  et  tunc  erat  mane. 

®  In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  2:  Et  adduxerunl  eum 
ad  Annam.  Cur  ad  Annam?  Laeti  rem  ostentabant,  ac  si  tro- 
paeum  erigerenl.  Ibid.  n.  3 :  Erat  autem  mane.  Antequam  gal- 
lus  cantaret,  [ab  Anna]  ad  Caipham  ducilur;  mane  ad  Pilatum. 
Queis  ostendit  Evangelisla,  a  media  nocte  semper  a  Caipha  in- 
lerrogatum,  in  nullo  convictum  fuisse;  ideoque  misit  illum  ad 
Pilatum.  —  Subinde  Gorranus  omittil  primo,  et  post  ab  Anna 


ed.  prosequitur  ad  Caipham,  sed  ante  galli  cantum  duocermu.., 
a  domo  eius  a4  Pilatum,  qui  etc. 

*  Chrysost.,  in  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  3.  in  fine: 
a  Quid  sibi  vult  illud  nt  manducarent  pascha?  Atqui  illud  iam 
Christus  celebraverat  una  die  azymorum.  Vel  pascha  vocat  to- 
tam  solemnitatem ;  vel  ipsi  tum  pascha  faciebant,  Christus  vero 
pridie  fecerat,  caedem  suam  in  parasceven  reservans,  quo  die 
olim  pascha  celebrabatur ».  Card.  Hug,,  in  loan.  18,  28,  his 
verbis  adductis  subiungit:  Hic  loqui  videtur  Chrysostomus  se- 
cundum  opinionem  Graecorum;  sed  super  Matthaeum  dicit 
plane,  quod  Christus  suo  tempore  fecit  pascha,  sed  illi  qui 
omnia  audebant,  suo  tempore  non  fecerunt,  sedintenti  captioni 
Christi  in  crastinum  facere  reservaverunt.  Cfr.  supra  pag.  426, 
nota  1 1 .  et  1 2.  —  Inferius  vocibus  ipsi  conficiunt  ed.  cum  Gor- 
rano  interserit  m  fermentato,  suppleri  etiam  potest  ex  eo, 

^^  Vide  supra  pag.  425,  notaro  1,  et  Lyranum,  in  hunc 
locum,  ubi  ait:  Id  est  azymos  panes,  qui  a  ludaeis  comede- 
bantur  in  paschate  per  septem  dies.  Won  enim  erat  licitum  il- 
los  comedere  nisi  personis  mundis,  et  ideo  per  paschatis  man- 
ducationem  non  intelligitur  hic  comestio  agni  paschalis ,  ut  male 
dicunt  Graeci ,  quia  illum  comederant  die  praecedenti.  —  Codd. 
hic  addunt  posi,  Gorranus  legit  per  sex  dies  post. 


488 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIII. 


60.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  Nobis  non  licet  interficere  quemquam,  —  Dici- 
tur  enim  Exodi  vigesimo  secundo  ^ :  Maleficos  non 
patieris  vivere;  et  Lex  multoties  concedlt. 

Respondet   Augustinus^:    «  Intelligendum  est, 

Resp.  1.  eos  hoc  dixisse  propter  diei  festi  sanctitatem ,  quem 

Resp.  2,  iam  celebrare  coeperant».  —  Vel  dicendum,  quod 

hoc  dicunt  propter  imperium  Romanorum,  qui  eis 

abstulerant  potestatem   occidendi,   a  quibus   etiam 

emebaDt  sacerdotium  *. 

61.  Introivit  ergo  iterum  etc.  Posita  traditione 
secandcdo  Christi,  qua  ludaci  ipsum  tradiderunt  Pilato,  ponitur 

minatione  hic  cius  exammatio  facta  a  Pilato^,  m  qua  qua- 
tuor  mnuuntur:  primo,  tnquisitio;  demde,  inqmst- 
tionis  origo;  tertio,  ad  inquisitionem  responsio; 
quarto,  responsimis  discussio. 

(Vers.  33.).  Primo  ergo  notatur  ipsa  inquisi- 
Expositio  ut- ^/o ;  propter  quod  dicit:  Introivit  ergo  iterum  in 
ppimam.  praetorium  Pilatus ;  quia  egressus  fuerat  ad  quae- 
rendum  causam  a  ludaeis  et  non  invenerat,  reverte- 
batur  ad  inquirendum  eam  a  reo;  et  vocavit  lesum 
el  dixit  ei:  Tu  es  rex  fudaeorum?  Vere  ipse  rex, 
quia  ipse,  de  quo  leremiae  vigesimo  tertio  ^:  «  Susci- 
tabo  David  germen  iustum,  et  regnabit  rex  ».  Ideo 
de  hoc  maxime  quaerit ,  quia  hoc  dicendo  videbatur 
contradicere  caesari,  qui  tunc  dominabatur  ludaeis. 

62.  (Vers.  34.).  Respondit  lesus  etc.  Tangitur 
seeondttm.  secuudum,  scilicet  inquisitionis  origo;  et  ut  sciatur 

origo,  quaerit  Dominus  a  Pilato:  A  temetipso  hoo 
dicis,  an  alii  tibi  dixerunt  de  me?  Non  quaerit, 
quia  dubitet ;  sed  ut  per  eius  responsionem  malitiam 
detegat  ludaeorum®;  et  hoc  quidem  fit  in  Pilati  re- 
sponsione;  unde: 

63.  (Vers.  33.).   Respondit  Pilatus:  Nunquid 
ego  ludaeus  sum  ?  quasi  dicat :  hoc  ego  non  impono 
tjbi ;  gens  tua  et  pontifices  tui '  tradiderunt  te  mihi; 
quasi  dicat:  hoc  ab  eis  accepi:  Quid  ergo  fecisH,. 
propter  quod  ita  te  accnsant? 

64.  (Vers.  36.).   Respondit  lesus,  Hic  ponitur 
Teriiam.  tcrtium,  sciUcet  Domini  responsio,  inqua  Dominus 

ipse  confutat  pravam  intentionem  ludaeorum.  Inten-, 
debant  enim  ludaei  per  hoc  Pilatum  et  caesarem  con- 
tra  ipsum  provocare,  quasi  noUet  in  regno  habere 
coUegam;  ideo  Dominus  hoc  excludit  dicens:  Regnum 


meum  non  est  de  hoc  mundo.  Augustinus  ® :  «  Axi- 

dite,  ludaei  et  gentes:  Regnum  meum  non  est  de 

hoc  mundo;  non  impedio  dominationem  vestram  in 

hoc  mundo.  Quid  vultis  amplius  » ?  —  Et  rationem  Redduorra. 

reddit,  quod  regnum  eius  non  est  de  hoc  mundo;  et 

est  ratio  sua  talis :  pro  rege  terrae  ministri  certant  ^, 

ne  tradatur  ad  mortem;  pro  me  vero  ministri  mei 

non  decertant:  ergo  ego  non  sum  rex  terrenus.  Et 

ponit  maiorem  huius  rationis^:  Si  ex  hoc   mundo 

esset  regnum  meum,  ministri  mei  utique  decerta- 

rent,  ut  non  traderer  ludaeis;  nunc  autem;  ap- 

paret,  supple ;  haec  est  conclusio;   quod    regnum 

meum  non  est  hinc,  quia  nuUus  me  defendit.  Et 

ideo  regnum  eius  non  est  de  hoc  mundo  — quia,  sic- 

ut  dicitur  primae  loannis  ultimo^^,  «  mundus  totus 

in  maligno  positus  est  » ;  ideo  petimus :  «  Adveniat 

regnum  tuum  »  —  sed  in  caelis  est ;  unde  Matthaei 

quinto:  «Qui  fecerit  et  docuerit,  hic  magnus  voca- 

bitur  in  regno  caelorum  »  etc. 

65.  (Vers.  37.).  Dixit  itaque  ei  Pilatus.  Hic  po-  Q»artam. 
nitur   quartum,  scilicet  responsionis  discussio,   Et 

quia  Dominus  dixerat,  se  regnum  habere;  arguit  Pi- 
latusex  respoosione  Domini ,  quasi  admirans :  Ergo, 
inquit,  rex  es  tu?  quasi  dicat:  ex  q.uo  regem  te 
esse  fateris,  videtur  ex  verbis  tuis,  te  velle  regnare. 
Et  Dominus  quidem  respondet,  conclusionem  ^^  Pilati 
concedendo  et  intentioni  satisfaciendo.  Concedit  con- 
clusionem  Pilati,  cum  dicit:  Tu  dicis ,  quia  rex 
sum  ego;  quasi  dicat:  ego  rion  nego  quod  tu  dicis; 
sed  tamen  non  ad  regnandum  temporaliter  veni,  ut 
credis ;  unde  subdit :  Ego  in  hoc  natus  sum  et  ad 
hoc  veni  in  mundum,  ut  testimonium  perhibeam 
veritatL  Natus,  scilicet  nativitate  temporali ,  non  ad 
dominandum,  sed  ad  veritatem  docendum;  Isaiae 
quinquagesimo  quinto  ^^ :  «  Ecce ,  testem  populis  dedi 
eum,  ducem  ac  praeceptorem  gentibus  ».  Et  subdit 
huius  signum:  Omnis,  qui  est  ex  veritate,  audit 
vocem  rneam;  supra  octavo:  «Qui  ex  Deo  est  verba 
Dei  audit  ».  Et  quia  Pilatus  non  adhuc  plene  intelli- 
gebat ,  ideo  adhuc  quaerit ;  unde  sequitur : 

66.  (Vers.  38.).  Dicit  ei  Pilatus:  Quid  estve- 
rilas?  Huius  quaestionis  non  audivit  solutionem,  quia 
non  exspectavit.  Ad  hoc  solvit  Dominus  supra  decimo 
quarto^^ :  «  Ego  sum  via,  veritas  et  vita». 


*  Vers,  18.  Cfr.  Num.  35,  49;  Deut.  13,  5.  et  18,  20. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  114.  n.  I. 
'  Rupert.  abbas  Tuitiens. ,  in  hunc  locum :  Verunitamen 

iudicatum  quempiam  non  iicebat  occiders,  nisi  Romano  prae- 
side  iudicationem  confirmante.  Cfr.  supra  pa^.  i84,  nota  2. 

*  Cfr.  supra  n.  51. 

*  Vers.  5.  ^—  Inferius  ed.  omittit  qui  tnnc  dominabatur 
ludmis, 

*  Chrysost.,  in  loan,  homil.  83.  (alias  82.)  n.  4:  Cur  hoc 
Christus  interrogat?  Ut  pravuni  ludaeorum  animum  detegat. 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  I  tS.  n.  1 :  Sed  tamen  dici  voluit,  non 
ut  ipse  sciret,  sed  ut  scriberetur,  quod  nos  voluit,  ut  scirenius. 

'  Vulgata  omittit  tuL  — .  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  115. 
n.  1 :  Abstulit  a  se  suspicionem...  id  se  a  ludaeis  audisse  de- 


monsti*ans,  Deinde  dicendo:  Quid  /"^m^i?  satis  ostendit,  illud  ei 
pro  crimine  obiectum,  tanquam  diceret:  Si  regem  te  negas, 
quid  fecisti,  ut  tradereris.mihi? 

®  In  loan.  Evang.  tr.  115.  n.  2.  Textus  originalis  hinc  inde 
plura  interserit. 

®  Ed.  cum  nonnuUis  codd.  decertant;  paulo  inferius  pro  non 
decertant  H  non  certant 

*^  Vers.  19.  —  Subinde  allegantur  Matth.  6,  10:  Adve- 
niat  etc,  et  5,19. 

**  Ed.  cum  nonnullis  codd.  et  Gorrano  conclusioni;  post 
Pilatied.  Qddii  Respondit  lesus,  scilicet  [ita  Vulgala],  et  paulo 
inferius  post  ut  credis  subiungit  sed  spirilualiter. 

^^  Vers.  4.  —  Sequitur  loan.  8,  47. 

^^  Vers.  6. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XVIII. 


489 


QUAESTIONES. 

67.  Quaest.  1.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit :  Regnum  meum  non  esi  de  hoc  mundo. 
—  Ex  hoc  arguunt  haeretici  \  quod  mundus  iste  non 
pertineat  ad  Deum  lucis,  sed  tenebrarum. 

CoNTRA :  Supra  primo  ^ :  In  propria  venit  — 
Si  dicas,  quod  mundus  non  dicitur  natura,  sed 
homines  mundane  viventes;  contra:  Matthaei  de- 
cimo  tertio  ^  dicitur,  quod  Angeli  colligent  de  regno 
eius  omnia  scandala;  sed  constat,  quod  scandala 
non  sunt  nisi  in  hoc  mundo. 

Respondeo:  Dicit  Chrysostomus  *  breviter,  quod 
uesp.  L  idem  est,  ac  si  dicat ,  regnum  suum  non  esse  mun- 
danum  ac  corporale. 

Aliter  potest  dici,  quod  regnum  Christi  dicun- 
Resp.  2.  tur  illi ,  in  quibus  ipse  regnat  —  et  ei  obediunt  —  non 
per  potentiam,  sed  per  obedientiam,  Tales  autem 
solum  sunt  Sancti,  et  isti  non  sunt  de  mundo;  su- 
pra  decimo  septimo  ^ :  Nonsuntde  mundo,  sicut  et 
ego  non  sum  de  mundo,  Tamen  sunt  in  mundo ; 
unde  ibidem :  Non  rogo,  ut  eos  tollas  de  mundo, 
sed  ut  custodias  eos  a  malo, 

68.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc  quod  dicit : 
Omnis,  qui  est  ex  veritate,  audit  vocem  meam,  —  Aut 
ex  dicit  materiam,  et  tunc  nullus  ex  veritate ;  aut  effi- 
ciens  ^,  et  tunc  omnes;  sed  taraen  non  omnes  audiunt. 

Respondet  Augustinus  ^,  quod  in  hoc  verbo 
Resp.  «  gratiam  commendavit,  qua  secundum  propositum 
sunt  praedestinati  et  vocati  Sancti.  Nam  si  naturam 
cogitemus*,  in  qua  creati  sumus;  cum  omnes  Veritas 
creaverit,  quis  non  est  ex  veritate?  Sed  non  orani- 
bus  praestatur  ex  veritate,  ut  audiant  veritatem ;  sed 
quibus  datum  est,  illi  audiunt »,  supra  sexto. 

69.  Qu^est,  in.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
Pilatus  non  exspectavit  Domini  responsionera  in  quae- 
stione  sua. 

Respondet  Augustinus  ^,  quod  «  subito  venit  illi 
Resp.  I,  in  mentem  consueludo  ludaeorum ,  qua  solebat  unus 


De  secanda 

malitia  In- 

daeoram 

notantor  dao. 


dimitti  illis  in  pascha»;  unde  quia  volebal  eum  li- 
berare,  statim  exiit. 

Aliter  respondet  Chrysostomus  ®,  quod  «  sciebat,  Resp.  2. 
quod  quaestio  illa  indigebat  tempore ,  et  ipse  prope- 
rabat  ad  liberationem  Christi;  ideo  statim  exiit». 

Aliter  potest  dici ,  quod  quia  Pilatus  iudicium  Resp.  3. 
suum  a  veritate  inchoavit,  sed  in  veritate  non  per- 
mansit;  ideo  de  veritate  quaestionem  meruit  inchoare, 
sed  non  solutionem  audire  ^^. 

70.  Et  cum  hoc  dixisset  etc.  Supra  ostensa  est 
malitia  ludaeorum  in  hoc,  quod  Pilatum  compule- 
runt  Christum  examinare;  hic  ostenditur  in  hoc, 
quod  volentem  dimittere  faciunt  condemnare  ^K  Et 
dividitur  haec  pars  in  duas,  in  quarum  prima  ludaei 
resistunt  iudicio  veritatis,  ne  hberetur;  in  secunda 
impetrant  et  extorquent  falsitatis  iudieium,  ut  con- 
demnetur,  ibi^^:  Pilatus  ergo,  cum  audisset  hos 
sermones. 

Et  quia  triplex  est  modus  iudicandi :  secundum 
benignitatem,  severitatem  et  aequitatem;  hoc  triplici 
iudicio  nititur  Pilatus  liberare  Christum ,  et  ludaei  e 
contrario  resistunt.  Ideo  sunt  hic  tres  partes.  In  prima 
resistunt  iudicio  benignitatis ;  in  secunda,  iudicio  se- 
veritatis,  ibi  ^^:  Tunc  apprehendit  eum  Pilatus;  in 
tertia,  iudicio  aequitatis,  ibi:  Diciteis  Pilatus  etc, 

Quantum  ergo  ad  primum  innuuntur  tria:  al- 
legatio  innocentiae  in  Christo ,  rememoratio  clemen- 
tiae  in  iudice,  induratio  nequitiae  in  ludaeis. 

71.  (Vers.  38.).  Allegatur  ergo  innocentia  in 
Christo ,  propter  quam  debet  dimitti ;  unde  dicit 
Evangelista:  Et  cum  hoc  dixisset,  scilicet  quaestionem 
praedictam ,  affectans  Christum  hberare ;  iterum  exi- 
vit  ad  ludaeos,  qui  scilicet  erant  extra  praetorium, 
ut  allegaret  Christi  innocentiam;  unde:  Et  dixit^^ 
eis:  Ego  nullam  invenio  in  eo  causam,  scihcet 
mortis.  Et  verum  dixit;  unde  in  Psalmo:  «  Neque 
iniquitas  mea  neque  peccatum  raeum,  Domine». 

72.  (Vers.  39.).  Et  quia  non  sufficiebat  allegare  secundum. 
innocentiam,  ideo  secundo  rememoratur  clementia: 


Primo,qaod 
resistont  io- 
dicio  Terita. 
tis  triplici* 
ter. 


Primo  resi- 
stant  indicio 
benignitatis , 
de  qao  tria. 


Expositio  lit- 

teralis. 
Primum. 


^  Scilicet  Manichaei;  cfr.  U.  Sent.  d.  I.  p.  1.  a.  2.  q.  \, 
ad  opposit.  1. 

2  Vers.  II.  —  De  seq.  obiectione  cfr.  supra  c.  1 7.  n.  22.  et  26. 

^  Vers.  41.  Cfr.  de  hoc  Gregor. ,  1.  Homil  in  Evang.  ho- 
mil.  12.  n.  1 ;  Regnum  caelorum  praesentis  temporis  Ecclesia 
dicitur...  Neque  enim  in  illo  regno  beatitudinis...  inveniri  scan- 
dala  poterunt,  quae  colligantur. 

*  In  loan.  homil.  83.  (alias  82.)  n.  i\  Quomodo,  inquies, 
non  est?  Non  quod  hic  non  imperet,  sed  quod  eliam  in  caelo 
iraperium  obtineat,  sed  illud  non  est  humanum,  verum  longe 
maius  ac  splendidius...  Hinc  ansam  arripientes  haeretici,  alie- 
num  ipsum  dicunt  a  Creatore.  Quid  ergo,  cum  dicit  [loan.  1,11.]: 
In  propria  venit?  Quid  cum  [loan.  17,  14.]:  Non  sunt  de 
mundo,  sicut  ego  non  sum  de  mundo?  Sic  et  regnum  suum 
dicit  non  hinc  esse,  non  mundum  privans  providentia  sua  et 
imperio  suo,  sed  ostendens,  ut  dixi,  non  humanum  vel  fluxum 
esse.  —  Inferius  pro  ac  corporale  E^  ac  corruplibile» 

*  Vers.  14;  ibidem  v.  15.  seq.  locus.  Cfr.  August.,  in  loan. 
Evang.  tr.  1 1 5.  n.  2.  —  Superius  post  potentiam  ed.  cum  Gor- 
rano  addit  coacti,  et  post  obedientiam  subiungit  spontanei. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Gfr.  II.  Sent.  d.  1.  p.  1.  a.  1.  q.  1.  ad  6,  ubi  pro  du- 
plici  hac  acceptione  afferuntur  ista  exempla :  materialiier,  ut  ex 
ferro  cultellus;  camaliler,  ut  ex  patre  fllius.  —  Ed.  causam 
effldentem,  quae  etiam  cum  Gorrano  post  omnes  addit  suni 
ex  veritate. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  115.  n.  4.  Allegatur  Rom.  8,28:^^- 
cundum  propositum,  ubi  codd.  omittunt  sunt  praedestinati  et 
vocati  Sancti,  sed  M  legit  qua  Christns  secundum  proposUum 
vocat  et  iustificat  electos.  Textus  originalis  hinc  inde  plura  ad- 
dit  ultimamque  propositionem  aliis  exhibel  verbis.  —  Inferius 
allegatur  loan.  6,  ex  quo  ed.  exhibet  v.  66:  Nemo  potestvenire 
ad  me,  nisi  fuerit  ei  datum  a  Patre  meo, 

8  In  loan.  Evang.  tr.  115.  n.  6. 

^  In  ioan.  homil.  84.  (aiias  83.)  n.  1. 

*^  Alcuin.,  in  hunc  locum:  Nec  exspectavit  audire,  quid 
responderet  ei  lesus,  quia  forte  dignus  non  fuit  audire. 

"  Cfr.  supra  n.  51.  **  Cap.  19,  13. 

*^  Cap.  19,1:  Tunc  ergo  apprehendit  Pilatus  lesum;  ibid. 
V.  6.  Incipit  tertia  pars. 

^*  Vulgata  Et  dicit.  —  Sequitur  Ps.  58,  5. 

62 


490 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


Est  autem  consuetudo  vohis,  ut  unum  dmiitam 
vobis  in  pascha.  Victor  ^:  «  Quia  in  pascha  a  ser- 
yitute  liberati  sunt,  in  pascha  haec  consuetudo  di- 
mittendi  fuit  illis » .  Vultis  ^ ,  dimittam  vobis  regem 
ludaeorum?  Augustinus:  «  Avelli  ab  eius  cordenon 
potuit,  Christum  esse  regem  ludaeorum,  tanquam 
hoc  ibi,  sicut  in  titulo ,  ipsa  veritas  fixerit,de  qua, 
quid  esset,  interrogavit » . 

73.  (Vers.  40.).  Deinde  subditur  induratio  mali- 

Teriium.  tiac  iu  ludacis ,  qui  non  fuerunt  flexi  propter  Christi 

innocentiam  nec  ad  iudicis  clementiam,  sed  potius  rei 


perstiterunt :  unde  dicit:  Clamaverunt  rursus  et  di- 
xerunt  ^ :  Non  hunc ,  sed  Barabbam ,  scilicet  non 
hunc  innocentem,  sed  quem  scimus  esse  nocentem; 
unde  Evangelista  addit:  Eral  autem  Barabbas  latro; 
in  quo  miramalitia  exprimitur  ludaeorum,  quodla- 
tronem  et  eius  salutem  Christo  Domino  praetulerunt. 
Unde  Chrysostomus  * :  «  0  de  poUuta  mente !  Noxium 
petunt  dimitti,  innoxium  vero  cruciari  iubent»; 
Actuum  tertio :  «  Vos  iustum  et  sanctum  negastis  et 
petistis,  virum  homicidara  donari  vobis;  auctorem 
vero  vitiae  interfecistis  ». 


Capitulum  XIX. 


1.  Tunc^  apprehendit  eum  etc.    Hic  intendit 
secnndo  re-  eum  Pilatus    liberare  iudicio  severitatis,  flagellans 

sistQQt  iadi-  .  .  .  »    -i 

cioseveriia- mnocentem,  ut  zelum  mitiget  ludaeorum;  et  sunt 
trii  '"°  hic  tres  particulae.  In  prima  describitur  Christi 
ignominiosa  flagellatio ;  secundo ,  flagellati  ostensio, 
ibi  ^ :  Exivit  iterum  Pilatus  foros ;  tertio ,  ludaeo- 
rum  induratio ,  ibi :  Cum  ergo  vidissent  eum  pon- 
tifices. 

( Vers.  1 .).  Ignominiosa  Christi  flagellatio  insi- 

Pfimam.  nuatur  primo  in  afflictione,  deinde  in  derisiorw.  — 

Afflictiona-  Afflictionem  tangit,  cum  dicit:    Tunc   apprehendit 

gellationis.       ''  ,  «         ,»       ..     ^vi  .  w  i-n 

Ptlatus  lesum  et  flagellavit.  Chrysostomus ' :  «  Fla- 
gellavit  eum  Pilatus,  fortassis  absolvere  volens  et 
mitigare  ludaicum  zelura  »;  unde  Lucae  vigesimo 
tertio  dixit  Pilatus:  <c  Emendatum  illum  dimittam», 
id  est  flagelUs  afflictum  ad  magis  mitigandum  ludaeo- 
rum  zelum.  —  Afflictioni  addita  est  irrisio: 

2.  (Vers.  2.).  Et  milites  plectentes  etc.  Et  quia 
irrisio  qaa-  roges  solcut  honorari  signo,  habitu  et  verbo  sive 

^"^^^'  salutatione  et  reverentiae  exhibitione;  ideo  quadru- 
in  corona.  pUcitor  ®  irrident:  primo  in  signo  coronae,  quod  est 
signum  regale,  unde:  Plectentes,  id  est  pUcantes, 
coronam  de  spinis,  id  est  iuncis  raarinis  acutis  et 
pungitivis  ad  modum  spinarum ;  imposuerunt  capiti 
eius.  De  hac  corona  Canticorum  tertio  ^ :  <r  Egredi- 


mini ,  fiUae  Sion ,  et  videte  regem  Salomonera  in  dia- 
demate ,  quo  coronavit  eum  mater  sua  » ,  id  est  syn- 
agoga.  —  Deinde  iUudunt  eum  in  habitu  vel  ve-  in  habitu. 
stitu;  unde  dicitur:  Et  veste  purpurea  circumdede- 
7*unt  eum,  quasi  esset  rex;  in  quo  significatur, 
quod  caro  eius  erat  sanguine  purpuranda;  quod 
significatum  est  Genesis  trigesimo  septimo^^:  «Tule- 
runt  tunicam  loseph  et  in  sanguine  haedi ,  quem  oc- 
ciderant ,  tinxerunt  » ;  et  Isaiae  sexagesimo  tertio : 
«  Quare  rubrum  est  indumentum  tuum ,  et  vestimenta 
tua  sicut  calcantium  in  torculari » ?  —  Deinde  iUusio  in  verbo. 
in  salutatione;  unde  dicit: 

3.  (Vers.  3.).  Et  veniebant  ad  eum  et  dicebant: 
'  Ave,  rex  luda^orum,  et  hoc  quidem  in  opprobrium; 

Threnorum  tertio":  «  Saturabitur  opprobriis  ».  — 
Non  solum  in  verbo,  sed  in  reverentia,.qmdi  loco  inaiapis. 
reverentiae  dabant  alapas;  unde  dicit:  Et  dabant  ei 
alapas;  Threnorum  tertio:  «  Dabit  percutienti  se 
maxillam  » ;  et  Isaiae  quinquagesimo :  «  Corpus  meum 
dedi  percutientibus  et  genas  meas  vellentibus  » . 

4.  (Vers.  4.).   Exivit^^  iterum  Pilatus  foras.  secandum. 
Hic  ponitur  Christi  flagellati  et  illusi  ostensio,  ut 
moveantur  ad  pietatem.  Et  primum  quidem  replica- 

tur  innocentia;  unde:  Dicit:  Ecce,  adduco  vobis  eum 
foras:  Rationem  subdit:  Ut  cognoscatis,  quia  nul- 


^  Cfr.  supra  pag.  275 ,  nota  1 1 .  Eadem  verba  exhibet  Glossa 
ordinaria  m  hunc  locum.  Similia  affert  S.  Thomas  in  Catena 
aurea  in  loan.  c.  18.  n.  41,  sub  nomine  Bedae.  Cfr.  Alcuin., 
in  hunc  locum. 

*  Vulgata  Vultis  ergo.  —  Sententia  August.  habetur  in 
loan.  Evang.  tr.  115.  n.  5. 

^  Vulgata  Clamaverunt  ergo  rursum  omnes  dicentes.  — 
Superius  post  in  ludaets  codd.  legunt:  qui  non  [D  addit  fue- 
runf\  fiewi  propter  imocentiam,  nec  ad  tmocentis  [H  iudicis^ 
clemenliam,  sed  potim  rei;  unde  dicit  Pro  potius  rei  Gorra- 
nus  in  malitia  sna,  quo  longius,  eo  acrius  petsHterimL 

*  In  loan.  homU.  84.  (alias  83.)  n.  1 : 0  exsecrandam  men- 
teml  Moribus  sibi  similes  et  noxios  dimittunt,  innoxium  vero 
plecti  iubent;  hic  enim  iam  olim  mos  illorum  erat.  —  Sequi- 
tur  Act.  3,  H.  et  15. 

*  Vulgata  Tunc  ergo.  —  Cfr.  supra  c.  18.  n.  70,  ubi  de 
divisionis  membris. 

*  Vers.  i:  Exivit  ergo  iterum  etc;  v.  6.  incipit  ter- 
tia  pars. 


'  In  loan.  homil.  84.  (alias  83.)  n.  1 :  Flagellavit  eum  Pi- 
Mus,  forte  ut,  sedato  ludaeorum  furore,  illum  erueret.  —  Sub- 
inde  allegatur  Luc.  23 ,  16,  in  quem  locum  Beda  ait :  Flagris 
illum  et  ludibriis,  quantum  ipsi  iubetis,  dummodo  innoxium  san- 
guinem  non  sitiatis,  afHciam. 

*  Ed.  cum  Gorrano  tripliciter. 

*  Vers.  11.  —  Petr,  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evan- 
gelio,  c.  168:  Qui  attenlius  considerasse  se  dicunt  spinas  illas 
asserunt  iuncos  fuisse  marinos,  quorum  acies  non  minus  spina 
pungit,  quia  dura  est  et  penetrativa.  Unde  et  poeta  [Ovid., 
IV.  Metamorph.  v.  299.] : 

.  .  .  Et  acuta  cuspide  iunci. 

**  Vers.  31;  —  Sequitur  Isai.  63,  2. 

"  Vers.  30;  ibid.  est  seq.  locus:  Labii  etc,  post  quem  al- 
legatur  Isai.  50,  6. 

**  Vulgata  Exivit  ergo,  quae  etiam  inferius  pro  Dicit  ha- 
bet  et  dicit  eis. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


491 


tom  causam  invenio  in  eo ,  scilicet  «  mortis  ^  »  vel 
afflictionis;  et  tamen  afflixi  eum. 

5.  (Vers.  5.).  Exiit^  ergo  lesus.  Augustinus: 
«  Non  clarus  imperio ,  sed  plenus  opprobrio  » ;  unde 
sequitur :  Portans  spineam  coronam  et  purpureum 
vestimentum,  in  quibus  illuserant  ei,  secundum  il- 
lud  Matthaei  vigesimo  ^ :  «  Tradent  eum  gentibus  ad 
illudendum  et  flagellandum  »,  Et  dicit  eis:  Ecce, 
homo  ;  ecce,  ostensio  flagellati  et  vituperati  in  hoc, 
quod  se  regem  fecerat.  Augustinus :  «  Spinis  corona- 
tus  est,  ludibriosa  veste  amictus  est,  amaris  con^i- 
ciis  illusus  est,  alapis  caesus  est;fervet  ignominia, 
frigescat  invidia  » . 

6.  (Vers.  6.).  Cum  ergo  vidissent  eum,  Hic  ad 
Tertmm.  Christi  ostensionem  sequitur   tertlo  iriduralio  perti- 

na^iae  /udaeorum ',  maxime  pontificum ;  unde  dicit : 
Cum  ergo  vidissent  eum  pontifices  et  ministri,  cla- 
mabant  dicentes:  Crudfige,  crueip,ge  eum.  Isaiae 
quinto  * :  «  Exspectavi ,  ut  faceret  iudicium ;  et  ecce, 
clamor  » .  Bis  dicunt  crucifige  ad  ostendendam  mentis 
pertinaciam;  leremiae  duodecimo:  «Facta  est  here- 
ditas  mea  quasi  leo  in  silva;  dedit  contra  me  vo- 
cem  » ;  et  Psalmus :  «  Aperuerunt  super  me  os  suum 
sicut  leo  rapiens  el  rugiens »,  propter  clamorem. 

7.  Dicit  eis  Pilatus.   Supra  nisus  est  Pilatus 
Teriio  resi-  liberarc  Christum  iudicio  benignitatis  et  severitatis; 

cioaeqnita-  hic  nititur  ludicio  oequttatis  ^  recurrens  ad  mno- 
ter.  "^  *^**  centiara ,  quod  aequum  est  dimittere  innocentem  et 

nunquam  sine  causa  occidere.  Et  huic  ludaei  duplici- 

ter  resistunt:  primo  a^cusando  et  postea  commi- 
innunntnr  7iando,  Undo  iu  hac  parte  innuuntur  plura:  primo, 
qaauor.  Qf^^^^^  iustificatio;  secundo,  ipsiu^  accusatio,  ibi^: 

Responderunt  ludaei;  tertio,  accusationis  inquisi- 

tio;  ibl:  Cum  ergo  audisset  Pilatus  hossermones; 

quarto  vero   subiungitur    ludaeorum  comminatio, 

ibi :  ludaei  autem  clamabant, 

Primo  ergo  ponitur  Christi  iustificatio,  propter 

primo,  chri- quam  Pilatus  non  vult  eum  damnare,  sed  oHert  lu- 

tio.^"^^    'daeis;  unde  dicit:  Diciteis  Pilatus,  qui  quaerebant, 

Christum  crucifigi:  Accipite  eurn  vos  et  crucifigite ; 

ego  enim  non  invenio  in  eo  causam;  et  ideo  sine 


causa  nolo  crucifigere.  Vere  non  inveniebat  causam , 
quia ,  primae  Petri  secundo  '^ ,  «  peccatum  non  fecit , 
nec  inventus  est  dolus  in  ore  eius  » . 

8.  (Vers.  7.).  Responderunt  ei  luda^i.  Hic  po-  secnndo,  lu- 
nitur  accusatio  ludaeorum;  unde  dixerunt:  Nos  Le-  casatio. 
gem  habemus ,  quam  scilicet  observamus  de  volun- 

tate  Romanorum  principum.  Legem  allegant  pro  se, 
cum  sit  contra  se;  supra  septimo  ^:  «  Nonne  Moyses 
dedit  vobis  Legem,  et  nemo  ex  vobis  facit  Legem»? 
Et  secundum  Legem  debet  mori,  quia  Filium  Dei 
se  fecit,  et  ita  blasphemavit ;  Levitici  vigesimo  quarto : 
«  Qui  blasphemaverit  morte  moriatur  »;  unde  supra 
decimo :  «  De  bono  opere  non  lapidamus  te ,  sed  de 
blaspheraia,  et  quia  tu,  homo  cum  sis,  facis  te 
ipstkm  Deum  » . 

9.  (Vers.  8.).  Cum  ergo  audisset  Hic  ponitur  Jf[n°'o^[: 
tertio  inquisitio^.  Quaerit  igitur,  motus  ex  accusa-  "«. 
tione  ludaeorum;  undedicit:  Pilatus,  cum  audisset 

hunc  sermonem,  magis  timuit,  ne,  si  dimitteret, 
contra  Legem  faceret;  et  si  non  dimitteret,  Filium  Dei 
crucifigeret.  Non  debet  bonus  iudex  timere ;  unde  Ec- 
clesiastici  septimo  ^*:  «  Noli  quaerere  fleri  iudex,  nisi 
virtute  valeas  irrumpere  iniquitates  » .  Ideo  subdit: 

10.  (Vers.  9.).  Iterum  ingressus  in  praetorium, 
dicit  ad  lesum  ^^ :  Unde  es  tu?  Quaerit  de  origine, 
quia  ipsum  de  hoc  accusabant;  magnam  et  supra 
vires  quaerit  quaestionem;  unde  Isaiae  quinquage- 
simo  tertio :  «  Generationem  eius  quis  enarrabit  » ? 
Et  ideo  non  audit  respoosionem ;  Ecclesiastici  tertio: 
«  Altiora  te  ne  quaesieris ,  et  fortiora  te  ne  scruta- 
tus  fueris  » .  Unde  dicit :  lesus  autem  responsum 
non  dedit  ei,  ut  verificaretur  illud  Isaiae  quinquage- 
simo  tertio  ^^ :  «  Quasi  agnus  coram  tondente  se  obmu- 
tescet  et  non  aperiet  os  suum  ».  Augustinus:  «  Ad 
hoc  data  est  de  agno  sirailitudo,  ut  in  suo  silentio 
non  reus,  sed  innocens  haberetur  » ;  Threnorum  ter- 
tio :  «  De  ore  Altissimi  non  egredientur  nec  bona  nec 
mala  ».  Sic  ergo  tacentem  inducit  ad  respondendum; 
propterea : 

11.  (Vers.  10.).  Dicit^^  ei  Pilatus:  Mihi  non 
loqueris?    quasi    dicat:   erras,   quod    quaestionem 


*  Ut  dicit  Glossa  inlerlinearis, 

*  Vulgata  Exivit.  —  Sententla  August.  habetur  in  loan. 
Evang.  tr.  116.  n.  2. 

*  Vers.  19.  —  Verba  August.  inveniunlur  in  loan.  Evang. 
tr.  116.  n.  2,  ex  quo  ed.  in  flne  addit  Sed  non  frigesdt,  in- 
ardescit  poUus  et  increscii, 

*  Vers.  7,  m  quem  locum  Hieron.  ait:  ExspectavU  autem 
Deus,  ut  populus  ludaeoruin  faceret  indidum,  id  est  uvas,  et 
fecit  iniquUatem,  id  est  labruscas;  et  exspectavit  iustiiiam, 
ut  largitorem  tantorum  munerum  a  Patre  missum  susciperet, 
et  fecit  clamorem,  quo  vociferatus  est  dontra  Dominum  et  cla- 
mavit:  Tolle,  totte,  crucifige  ialein  etc.  —  Subinde  allegantur 
ler.  12,  8.  et  Ps.  21,  14,  ubi  August.  in  Enarrat.  1.  ait:  «  Sicut 
leo,  cuius  rapina  est,  quod  apprehensus  adductus  sum;  et  ru- 
gitns :  Crucifige,  crucifige  ».  In  Enarrat.  2 :  Audiamus  rugitum 
ipsorum  in  Evangelio:  Orucifigey  crucifige. 

*  Cfr.  supra  c.  18.  n.  70. 

*  Vers.  7 :  Responderunt  ei  ludaei;   v.   8.  incipit  tertia 


pars :  Cum   et^go  audisset  Pilatus  kunc  sermonem  ;  et  v.  1 2. 
quarta  pars. 

^  Vers.  22.  —  Glossa  interlinearis :  Ego  enim  non  in- 
venio  in  eo  causam,  quare  mori  debeat. 

®  Vers.  19.  —  Subinde  allegantur  Lev.  24,  16.  et  loan. 
10,  33. 

'  Ed.  cum  Gorrano  Pilati  inquisitio.  —  Subinde  Vulgata 
legit  Cum  ergo  audisset  Pilatus  hunc  etc. 

**  Vers.  6,  quem  ed.  integrum  allegat. 

"  Vulgata :  Ei  ingressus  est  praeiorium  iterum  et  dixit 
ad  lesum.  Duo  seq.  loci  sunt  Isai.  53,  8.  et  Eccli.  3,  22.  — 
Post  accusabant  ed.  cum  Gorrano  addit  sed. 

'     **  Vers.  7.  —  Sententia  August.  habetur  in  loan.  Evang. 
tr.  116.  n.  4,  post  quam  allegatur  Thren.  3,  38. 

"  Vulgata  Dicit  ergo,  —  B.  Albert. ,  in  hunc  locum  :  Mihi 
non  loqueris,  ac  si  dicat:  Loquendo  mibi  deberes  captare  be> 
nevolentiam  meam ,  ut  amica  de  te  sentiendo  dimitterem ,  prae- 
cipue  cum  videas,  me  instare  modis  omnibus ,  quibus  possum. 


492 


COMMENT,  IN  lOAXXEM  C.  XIX. 


meam  coDtemnis»  cum  deiicres  potius  meam  captare 
benevolentiam  tanquam  in  manibus  meis  positus;  et 
hoc  infert:  Nescis,  quia  potesiatem  habeo  crucifi- 
gere  ie,  et  potestalem  habeo  dimittere  te?  eX  ideo 
et  timendus  et  obsecrandus.  Unde  de  hoc  mirabatur, 
quod  Christus  in  taota  necessitate  Don  captabat  eius 
gratiam;  Matthaei  vigesimo  septimo^:  «£t  non  re- 
spondit  ei  allum  verbum,  ita  ut  miraretur  prae- 
ses».  Et  quia  Pilatus  se  iactavit,  Christus  pruden- 
ter  respondit  quod  eius  superbiam  humiliavit,  do- 
cens  «  Don  altum  sapere  » . 

12.  (Vers.  H.).  Respondit  lesus :  Non  kaberes 
in  me  potestatem^,  nisi  daium  tibi  esset  desuper; 
Augustinus:  Desuper,  id  esta  Deo,  secundum  iliud 
ad  Romanos  decimo  tertio :  «  Non  est  potestas  nisi  a 
Aiia  •xpou-  Deo  ».  —  Sed  secundum  istam  expositionem  nullam 
videtur  habere  consequentiam  quod  sequitur :  Pro*^ 
pterea  qui  tradidii  me  etc;  ideo  exponit  Victor  ?:  De- 
super,  id  est  a  Caesare ;  et  quia  timore  exerces ,  qui 
iradidit  me  iibi  maiu^  peccatum  habei;  quia  ma- 
gis  peccat  qui  ex  malitia»  quam  qui  ex  infirmitate 
vel  impotentia.  Et  quia  prudenter  responderat,  Pila- 
tus  eum  liberare  intendekit;  uude  dicit: 

18.  (Vers.  12.).  Et  exinde  quaerebat  Pilaius 
dimUtere  eum.  Intelligeus,  potestalem  suam  sub  al- 
lerius  potesbUo  coustitutam,  iiolebat  damnare  inno- 
centem;  ideo  volebat  dimittere  eum. 

/wjoei  autem  cUxmabant  Hic  ponitur  quartum» 

^SiSJim*  scilicet  comminatio  ludaeorufn;  et  quia  non  pote- 

ooniittiMUo.  t*ant  Christum  damuare  per  accusationem ,  conver- 

tunt  se  ad  clamosam  comminationem ;  unde  impo- 

nant  Pilato,  si  eum  dimittat,  infidelitatem  contra 


Caesarem;  ideo  dicit:  ludaei  autem  clamabani,  con- 
tra  Pilatum  scilicet,  eo  quod  vellet  Christum  dimit- 
tere,  dicenies:  Si  hunc  dimiiiis,  non  es  amicus 
Caesaris,  immo  proditor;  quia  dimiltis  inimicum 
Caesaris.  Et  hoc  probant:  Omnis  enim,  qui  se  re- 
gem  facit,  contradicii  Caesari;  quia  tunc  Caesar 
erat  monarcha,  unde  ipsius  erat  dare  poteslatem  re- 
gnandi;  qui  ergo  se  ipsum  regem  constituebat,  con- 
tradicebat  Caesari.  Et  haec  comminatio  Pilatum  re- 
traxit  a  veritate  iudicii  in  liberando ,  quia  timuit  ac- 
cusari  apud  Caesarem;  Proverbiorum  vigesimo  nono*: 
«  Qui  timet  hominem  cito  corruet  » .  Propter  hoc  di- 
cebat  Dominus  discipulis  Matthaei  decimo :  «  Nolite 
timere  eos  qui  occidunt  corpus  » . 

1 4.  Pilatus  ergo  ^,  cum  audisset.  Ostensa  est 
perversitas  ludaeorum  in  malignitate  resistendo  iudi- 
cio  veritatis;  hic  ostenditur  eorum  perversitas  in 
exUyrquendo  iudicium  falsiiatis  de  condemnatione 
Christi.  Describitur  hic  iudicium  condemnationis  Chri- 
sti,  quod  quidem  describitur  hoc  ordine.  Primo  no- 
tatur  loci  ei  temporis  circumstaniia ;  secundo,  con- 
demnaiionis  causa;  tertio  vero,  ipsa  senientia, 

(Vers.  13.).  Locus  notatur,  cum  dicit:  Pilatus 
ergo,  cum  audisset  hos  serwmes,  In  quo  notatur, 
quod  ipse  iam  ceciderat  a  iusta  voluntate  timore  Cae- 
saris,  quasi  dicat:  timore  perterritus;  adduxii  le^ 
sum  foras,  id  est  ad  locum  publicum;  ideo  foras, 
ut  in  conspectu  omnium  condemnaretur.  Ei  sedii 
pro  tribunaU  in  loco,  qui  dicitur  Liihosiratos  ^.  Hic 
describitur  locus  specialiter ;  pro  tribuvali ,  id  est  in 
iudiciali.  TribunoU  enim  est  iudicum,  solium  regum, 
sed  cathedra  doctorum.  LUhos ,  sicut  dicit  Victor  \ 


Secando  oo* 
tatnr  de  ma- 
litia  lodaeo- 
niin ,  quod 
extorqoeDt 
hlanm  iodi* 
cioin^deqQo 
tria. 


Primo,  lo- 
eut  6t  tem- 


Locnt« 


ad  tuam  dimissionem.  Sed  de  hoc  redditur  raUoLuc.  22,  ubi 
[v.  67.  9eq.]  sic  dicitur:  Et  aii  lesus:  Si  vobis  dixero,  non 
credetis  mihi;  si  autem  interrogavm'0,  non  respondebiHs  mihi 
neqve  dimitteiis. 

'  Vers.  14.  —  Inferius  allegatur  Rom.  11,  20:  Noli  altum 
sapcre,  scd  timo. 

*  Vulgata :  Non  haheres  potestatem  adversum  me  ullam. 
•^  De  oxpositiono  huius  loci,  quam  dedit  August*,  vide  in  loan. 
Evang.  tr.  116.  n.  6  j  cA*.  etiam  supra  pag.  82,  nota  2,  in  qua 
alii  loci  Auguat.  ailati  sunU  Exposilio  iiaec  fundatur  in  Rom.  13, 1. 
Propter  ea  quae  aequuntur  (adl.  exposiUo  Victoris),  afVbrimus 
verba  August,,  in  luan.  Evang.  Ir.  116.  n.  5:  Diacamua  ergo 
quod  dixlt,  quod  ot  per  Apoalolum  docuit :  quia  iiofi  est  po^ 
testns  nisi  a  Iko;  et  quia  plus  poccatqui  potaatatl  Innocentem 
ocoldemlum  llvore  tradit,  quam  poteataa  Ipae,  ai  oum  Umoro 
ulterlus  maiorln  potentntis  otntldlt.  Talem  qulppe  Pllato  Deua 
dederat  potestatcm ,  tU  eUrnn  essiA  sub  Cassaris  potestate.  Qua- 
propter  non  haberes,  inquit,  advm*sum  ms  potsstatmuUam, 
id  Gst»  quantulamcumque  babes,  nisi  hoc  ipsum  quidquid  est» 
abi  esset  daium  dssupet\  Sed  quonlam  sclo,  quantum  sit,  non 
enim  Uintum  est,  ut  tlbi  omni  modo  liberum  sit;  propierea 
qui  tradiM  me  tibi  maiius  pecctUum  habet,  llle  quippe  me  tuae 
potestatl  uvdidit  invidendo,  tu  vero  eaodem  potestatem  in  me 
exerciturus  es  metuendo...  Et  ideo  non  ait  verax  Magisto*:  Qui 
me  tradUtit  tibi,  ipse  habet  peccatum,  taaquam  ilie non haberet ; 
aed  ait  t  maius  habet  peccaium,  ut  ^am  se  babere  inlelUge- 
ret.  Neque  ei^  proptma  ittud  Duttum  est«  quia  boc  maius 
est.  Gfir.  infi9  n.  23.  el  24. 


'  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  41.  Vide  B.  Albert.  (in  hunc 
locum),  qui  utramque  expositionem  affert  et  adiungit,  quod 
prima  (ez  Glossa  ordinaria,  cuius  verba  extensius  secundum 
August.  proposuimus),  et  secunda  explicatio  c  in  idem  rever- 
titur  ». 

*  Vers.  25.  —  Sequitur  Matlh.  10,  28.  —  August.,  In  loan, 
Evang.  tr.  116.  n.  7:  Nunc  vero  non  sie  pouiit  contemnere 
Caesarem,  auctorem  potestatis  suae,  quemadmodum  Legem 
gentis  alienae  [ctp»  supra  v.  7.  seqq.]. 

*  Vulgata  Pitatus  autem,  Cfr.  supra  c.  18.  n.  70. 

*  Vulgata  Lithosirotos  [Ai06arp(oTOc,  quod  derivatur  a 
XlOoc,  I.  e»  lapla,  et  aTpt&wu^ju,  i.  e.  sterno,  ideoque  liihostrO' 
tos  idem  est  ac  lapidlbus  stratus].  Isidor.,  XIX.  Etymolog.  c.  1i: 
IMhostrota  sunt  ekborata  arto  picturae  parvulis  crustis  ac  tes- 
settls  tlnctia  in  varios  colores.  TesseUiaimm  a  tessoris  nominati» 
Id  est  quadratls  lapillls,  per  dimlnutionem.  Gfr.  Plln.,  XXX VI. 
Nau  Ilislor.  c  60.  et  64.  (allas  25.).  Vide  S.  Thom.,  Catena 
aurea  In  loan.  19.  n.  4:  Beda:  LMhostratos  autem  dicitur  pa- 
vimentum  quasi  lapide  sU^atums  et  erat  locus  sublimis.  Ibid. 
addudtur  etiam  quaedam  Gtossa:  Sicut  enim  tribunal  est  iu- 
dicum,  sic  throuus  vel  solium  regum  et  cathedra  doctorum. 

'  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  14.  Glossa  intei^linearis :  Et 
sedii  pro  fy*ibunaU,  pro  iudice  vol  in  sede  [iudiciariaj,  in  loco, 
qni  dicitur  LUhostraios,  id  est  iudidum  vel  iudiciale,  iT^A^-aic^ 
autem  Gal^fa&ia,  id  est  coHis  vel  sublimitas  [cfr.  Origenianum 
Lexicon  nominum  Hebraicorum  etc,  quod  habetur  in  appen- 
dlce  tom.  3.  openim  Hieron.,  ubi  secundum  interpretaiionem 
Latinasn  Gabbatha  idem  est  ac  lapidibus  stratus,  secundum 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


493 


iflterpretatar  iudicium;  stratos  a  sterno  valet  pa- 
vimeDtum  vario  stratum  lapide»  in  cuiusmodi  loco 
crat  consistorium ,  ubi  iudicabatur.  Ethic  locus  H^ 
braice  autem  Gabbadha,id  est  sublimitas ,  quiaso- 
lent  iudices  in  sublimi  loco  sedere.  —  Vel  Gabbatha 
interpretatur  piciuraiio  vel  poiitio  et  signiOcat  idem 
quod  Lithostraios,  id  est  locus  iudicialis ,  pictus  vel 
politus  K 

15.  (Vers.  14.).  Era4  auiem  parasceve,  Ecce, 
Tempns.  subiuDgitur  icmpus,  quia  erat  feria  sexta,  quae  di- 

ciinr  para^cem  pa^chae,  id  est  praeparatio  paschae, 
quia  fiebat  praeparatio  in  die  Veneris  pro  die  Sab* 
bati,  sicut  dicitur  Exodi  decimo  sexto^,  quod  illo 
die  colligebant  pro  duobus  diebus.  Hora  quasi  sexta. 
Hic  tempus  tangitur  speciale,  et  dicit  qumi,  quia 
difiicile  est  temporis  horam  determinare  *. 

Ei  dicit  ludaeis.  Hic  notatur  catisa  condemna- 

secando,  tionis  Cbristi ,  et  haec  non  fuit  eius  culpa,  sed  dw- 

piei.       ritia  perversitatis  in  ludaeis  et  negaiio  veritaiis : 

ptimiiM.  duritia  pefDcrsitatis  in  hoc,  quod  petunt,  eum  da- 

mnari  morte  crudelissima ;  unde  dicit:   Ecee,  rex 

vester,  quasi  dicat  Pilatus:  non  habetis  aliquid  aliud 

obiicere  contra  ipsum. 

16.  (Vers.  15.).  ////  autem  clamabani:  ToUe, 
toUe,  crucifige  eum.  Geminatio  signiflcat  intensionem 
affectus  ad  mortem  Christi;  leremiae  vigesimo  sexto  ^: 
«  Locuti  sunt  sacerdotes  et  prophetae  ad  principes 
et  ad  omnem  populum  dicentes:  ludicium  mortis 
est  viro  huio».  Et  quianon  sufQciebat  duriiiapef- 

*feg«oje.  versiiaiis,  nisi  adderetur  negatio  veritatis;  ideo  se- 
quitur  inquisitio  Klati:  Regem^  vestrum  crucifi- 
gam  f  quasi  in  hoc  verbo  notans  eis  voluntatem  per- 
versam  in  hoc,  quod  suam  ignominiam  appetebant. 
Sed  vituperium  regis  redundat  in  populum ,  et  pro- 
pterea,  ut  vituperium  videantur  fugere,  negani  ve- 


rum ;  unde :  Responderunt  ponlifices  dicentes  • :  Non 
habemus  regem  nisi  Caesarem;  et  ita  hic  non  est 
rex  Doster,  nec  ignominia  eius  est  nostra.  Et  ex 
hac  causa  condemnavit  eum  Pilatus;  unde  dicit: 

17.  (Vers.  16.).   Tunc^  tradidit  eis  iUum,  itf  Teruo.  sen. 
crucifigeretur,   Hic  tangitur  tertium,   scilicet  ipsa 
sententia,  qua  condemnatus  est  poena  crucis;  et 

bene  dicit :  Tradidit  eis ,  quia  ad  eorum  petitionem 
fecit;  Actuum  tertio  ®:  «  Deus  glorificavit  Filium 
suum  lesum ,  quem  vos  quidem  tradidistis  et  nega- 
stis  ante  faciem  Pilati ,  iudicante  illo  dimitti  » ;  et  Lu- 
cae  vigesimo  tertio :  «  Pilatus  adiudicavit  fieri  peti- 
tionem  ipsorum  »,  scilicet  ludaeorum.  Fecit  Pilatus 
contra  Legem ;  Exodi  vigesimo  tertio :  «  Non  sequeris 
turbam  ad  faciendum  malum ,  nec  in  iudicio  acquie- 
sces  sententiae  plurimorum,  ut  a  vero  devies». 

QCAESTIONES. 

18.  Quaest.  l  Sed  quaeritur  bic  de  illa  consue* 
tudine ,  quam  habebant  de  dimissione  vincti  ^,  utrum 
esset  laudabilis.  —  Et  vjdetur,  quod  sic,  quia  Do- 
minus  misoricordiam  accoptat  magis  quam  iudicium, 
sicut  patet  de  muliere  adullora,  supra  octavo  ^^ 

Sed  tunc  obiicitur:  quia  ex  Loge  pracceptum  conirn. 
crat,  ut  malcfici  occiderentur  ":  ergo  absolverc  no- 
centes  erat  contra  Legem  et  consuetudo  mala. 

Dicendum,  quod  consuetudo  bona  erat,  dum  Retp. 
tamen  liberaretur  qui  magis  congruebat;  quia,  etsi 
tunc  esset  tempus  iustitiae ,  tamen  debebanl  esse  me- 
mores  misericordiae  in  eis  foiciae  et  futurae  \n 
pascbate;  et  ideo  quasi  in  signum  hoc  erat  eis  li- 
citum  ^*. 

Quod  obiicit  de  Lege,  dicendum,  quod  excel-  soiauopb- 
lentia  solemnitatis  praeponderabat  acerbitati  L^s  ^'. 


HierotL  idem  est  ac  coliis  sive  sublimis].  B.  Albert.,  iii  hunc 
locum:  Qui,  Graece,  dicUur  Uchosfy^atosil),  h  lichos(f),  quod 
est  ludicium;  stratos  autem  erat  pavimentum  varietate  polito- 
rum  marmorum,  picturatum  et  variatum  et  stratum,  in  quo 
UXa  euria  posset  assistere.  Bsbraics  au^,  Idem  locua  sic  ad 
sedendum  dicitur  Gdbbatka,  quod  Latine  sonat  coUlt  slve  sub» 
limllas ,  00  quod  aedes  praeddis  exaltabaiur  In  subUme  in  qui- 
bufdem  aitU  baaibus  aubveclai  ao  il  slaret  In  coUe, 

^  D.  Aibert. ,  in  hunc  locum  s  Diclt  tamen  Vlctor,  quod 
Gabbatha  Interpretatur  plcturallo  vel  polillo ;  et  ile  signet  Idem 
quod  lichostratos.  Et  In  tallbus  sedlbua  altls  dolectotur  sedere 
ambitlo. 

*  Vera,  5:  EMe  autem  sesto  parent  quod  Inferant,  et  slt  du* 
plunii  quam  colltgere  solebant  per  slnguios  dies.  —  Beda,  IV. 
in  Marc.  45 ,  iSs  IlttpMxiu^  vero  Oraece  Latlne  praeparaiio 
dldtur.  Quo  oomlne  tudaeli  qul  Inter  Graecos  morabantur,  sex- 
tam  Sabbati  appellabant,  eo  quod  In  illo  ea  quae  requiei  Sab- 
bati  neceaaaiia  essent,  praq^arare  soierent,  iuxta  hoc  quod  de 
manoa  quondam  praeceptum  est:  Sexta  auiem  dk  coHigetis 
duphm  etc.  Quia  ei^  sexta  die  focins  est  homo,  et  tota  est 
mundi  (»*eatura  perfefda,  s^ma  autOBi  Conditor  ab  opere  suo 
requlevit,  unde  et  hanc  Sabfoatum,  hoc  est requiem ,  voluit  ap> 
peliari;  recte  Salvator,  eadem  sexta  die  crudflxus,  humanae  re- 
staurationis  implevlt  arcanum. 


*  Cfr.  infra  n*  25.  —  Infeiius  ed.  omittit  m  ludaeis  et  fie* 
goHo  veriiatis:  duritia  perversitatis. 

*  Vers.  H.  —  Cfr.  infra  n.  26. 

*  Vulgata,  quam  ed.  cum  Gorrano  sequltur:  Didt  eis  Pi- 
laius:  Regetn.  -^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  416.  n.  8.  seq.: 
Adhuc  terroremi  quem  de  Caesare  ingesserant,  superare  cona- 
tur,  de  Ignomlnia  eorum  volens  eos  frangere  dlcendo:  Begem 
vestum  crucifigam?  quos  de  Ignomlnla  Chrlstl  mltigare  non 
potuit.  Sed  tlmore  mox  vlncitur.  Hesponderunt  enim  pontifices : 
Non  habemus  regem  etc,  — *  Inferlus  pro  Sed  vituperium  ed. 
cum  Gorrano  quia  viiuperkm*, 

*  Vulgata  omitttt  dkentss. 
'  VuJgalo  Tunc  ergo. 

*  Vers.  4  3.  —  Bubinde  aiiegantur  Luc.  23, 24.  et  Exod.  23, 2. 
—  Inferius  pro  Fecit  Pilatus  ed.  cum  nonnullls  codd.  et  Gor- 
rano  Et  sic  fecit  Pilatus-  « 

*  Supra  c.  48,  39. 

^^  Ubi  ipsam  v.  41.  absolvit:  Nec  ego  te  condemnabo  etc. 

^^  Exod.  22,  48:  MaleRcos  non  patieris  vivere. 

"  Cfr.  supra  c.  48,  39. 

'*  Etiam  lustinian. ,  Cod.  iib.  L  tit.  7.  de  Episcop.  audien- 
tia,  leg.  Nemo  deinceps  (S.)  statuit:  Ubi  primus  dies  paschaiis 
exsUterit,  nullum  teneat  carceri  inclusum,  omnium  Tincula  dis- 
soivantar  etc« 


494 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


19.  Quaest.  II.  Item  quaeritur,  utrum  peccave- 
rint  petendo  Barabbam  ^.  —  Quod  sic ,  videtur : 
Actuum  tertio  improperatur  eis :  Petistis  virum  ho- 
mieidam  dari  vobis;  auclorem  vero  vitae  intere- 
mistis  » . 

Sed  quod  non  peccaverint,  videtur:  quia  lice- 
bat  eis  petere  quem  volebant  sine  distinctione  ^. 

Respondeo,  quod  non  peccaverunt  in  hoc,  quod 
Besp.  liberaverunt  eum  qui  dignus  erat  morte ;  sed  in 
hoc ,  quod  euna  innocenti  praetulerunt ;  unde  fuit  ibi 
personae  acceptatio.  Unde  Augustinus^:  «Non  re- 
prehendimus,  o  ludaei ,  quod  per  pascha  liberatis  no- 
centem,  sed  quod  occiditis  innocentem  ». 

20.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
milites  ita  irriserunt  Christum,-  cum  tamen  non  di- 
cantur  habuisse  mandatum  a  Pilato.  Unde  hoc  fuit? 

» 

Respondet   Chrysostomus  *,  quod  hoc   pecunia 
Resp.  faciebant ,  quia  corrupti  erant  a  principibus  sacer- 
dotum. 

21.  Quaest.  IV.  Item  de  hoc  quaeritur,  quod 
hic  loannes  dicit  Christum  a  militibus  illusum  ante 
sententiam  condemnationis ,  cum  Matthaei  vigesimo 
septimo  ^  dicatur,  quod  milites  post  condemnationem 
illuserunt  Domino :  Tradidit  illis  lesum,  ut  crucifi- 
geretur;  et  tunc  dicitur,  quod  milites  iUuserunt  ei. 

Potest  dici,  quod  bis  factum  est:  et  ante  con- 
Besp.  du-  demnationem  et  post  ®.  —  Vel  Matthaeus  hoc  dicit 
^'"*     per  recapitulationem>  quia  ante  factum  fuerat. 

22.  Quaest.  V.  Item  quaeritur:  quare  Dominus 
non  respondit  Pilato  quaerenli :  Unde  es  tu?  —  Vi- 
detur  hoc  fuisse  arrogantiae. 

Respondeo  ,  quod  ideo  ad  quaestionem  illam  non 

Resp.  respondit,  quia  eam  capere  non  poterat;  unde  Do- 

minus  discipulis  suis  dicebat  supra  decimo  sexto  ^ : 

Multa  habeo  vohis  dicere,  sed  non  potestis  portare 

modo.  Sic  et  nunc. 

23.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Non  haberes  in  me  potestatem,  nisi  datum  es- 


set  tibi  desuper:—  Ergo  videtur,  quod  in  hoc  non 
peccaverit,  quod  Christum  cruciflxit,  quia  hoc  sibi 
a  Deo  donatum. 

Dicendum ,  quod  in  potestate  duo  considerantur,  R«sp-  cum 
scilicet  ipsa  praestdentta  et  exsecutio.  Prima  est  a 
Deo,  sicut  dicit  Apostolus^  sed  exsecutio  non  sem- 
per  a  Deo.  Unde  Dominus  voluit  dicere  Pilato,  quod 
potestatem  a  se  non  habebat;  ideo  de  ipsa  non  de- 
bebat  gloriari.  Exseeutio  vero  a  Deo  fuit  pennissive, 
sicut  dicit  Chrysostomus  ^. 

24.  Quaest.  VII.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Qui  tradidit  me  tibi  maius  peccatum  habet, 
—  Videtur  falsum ,  quia  ludaei  peccaverunt  ex  igno- 
rantia;  credebant  enim,  euoi  esse  blasphemum  et 
dignum  morte;  sed  Pilatus  scienter  occidit  inno- 
centem  ^^. 

Responueo  :  Utrique  peccayerunt,  sed  ludaei  ma-  ^esp- 
gis,  quia  ex  malitia,  sed   Pilatus  ex  infirmitate  ti- 
moreq ue  Caesar i  s  ^^ 

Et  quod  obiicit,  quod  ignoranter;  dicendum,  AdoWeci. 
quod  ignorabant,  ipsum  esse  Deum,  sed  non,  inno- 
centem;  vel  si  utrumque  ignorabant,  ex  malitia  erat; 
unde  Sapientiae  secundo^^:  Excaecavit  eos  malitia 
eorum, 

25.  Quaest.  VIII.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  Christus  condemnatus  fuit  hora  quasi  sexta; 
quia  Marci  decimo  quinto  ^^  dicitur :  Erat  autem  hora 
diei  quasi  tertia,  et  crucifixerunt  eum.  —  Item, 
Matthaei  vigesimo  septimo  dicitur ,  quod  tenebrae  fa- 
ctae  sunt  ab  hora  sexta  usque  in  horam  nonam : 
ergo  ante  horam  sextam  fuit  iudicatus. 

Respondet  Augustinus  ^* :  «  Hora  tertia  crucifixus  R«sp.  i. 
est  Dominus  linguis  ludaeorum ,  hora  sexta  manibus 
militum;  ut  intelligamus,  horam  quintam  fuisse  trans- 
actam ,  et  aliquid  de  sexta  coeptum ,  quando  Pilatus 
sedit  pro  Iribunali ;  et  cum  duceretur,  et  gererentur 
quae  gesta  narrantur;  hora  sexta  completa  est,  ex 
qua  hora  usque  in  nonam  sol  obscuratus  est » . 


^  Vide  supra  c.  -18,  40.  —  Sequitur  Act.  3,14.  seq. 

2  Cfr.  Matth.  27,  15.  et  Marc  15,  6. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  115.  n.  5.  Cfr.  supra  c.  18,  -40.     . 

*  In  loan.  homil.  84.  (alias  83.)  q.  I  :  Et  quomodo  milites 
haec  faciebant,  non  mandante  praetore?  In  ludaeoriim  gratiam; 
siquidem  initio  non  ab  illo  iussi  noctu  profecti  sunt,  sed  in 
gratiam  ludaeorum  et  pecuniae  causa  omnia  audebant  etc. 

*  Vers.  26.  seqq.  —  Godd.,  supponentes  illusionem  Chri- 
sti  a  loan.  (19,  2.  et  3.)  narratam,  breviter  legunt;  Item  de 
hoc  qmeritur:  quod  [aliqui  codd.  quia  vel  qmre]  Matth*  27. 
dicitur,  quod  milites  etc.  Claritatis  causa  retinuimus  lectionem 
ed.  et  Gorrani. 

*  Cfr.  Matth.^6,  67.  seq.  et  27,  26.  seqq.  —  August.,  III. 
de  Consensu  Evangelist.  c.  9.  n.  36:  Unde  apparet,  Matthaeum 
et  Marcum  recapitulando  istud  commemorasse,  non  quod  tunc 
factum  sit,  cum  eum  Pilalus  iam  crucifigendum  tradidisset; 
loannes  enim  apud  Pilatum  dicit  liaec  gesta  salis  evidenter, 
unde  isti  quod  praeterierant  recoluerunt. 

'  Vers.  12.  —  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  84.  (alias  83.) 
n.  2,ubi  duas  rationes  affert:  Christus  non  respondet,  ut  scil. 
impleretur  illa   prophetia   Isai.   53,  7.    seq. :  Xon  apetiet  os 


suum  etc. ;  et  quia  Pilatus,  ut  non  responderet,  meruit;  audie- 
rat  enim  supra  18,  37:  Ego  in  hoc  natus  sum  etadhocveni 
in  mundum,  et  (v.  36.):  Regnum  meum  non  est  hinc,  cum 
debuisset  obsistere  ipsumque  eruere,  id  non  fecerat,  sed  lu- 
daicum  impetum  secutus  fuerat  etc.  —  Ed.  cum  Gorrano  omit- 
tit  Sic  et  nunc, 

*  Rom.  13,  1 :  Non  est  enim  poteslas  nisi  a  Deo.  Cfr.  su- 
pra  n.  12. 

^  In  loan.  homil.  84.  (alias  83.)  n.  2.  ad  obiectionem: 
«c  Atqui,  si  datum  erat,  neque  hic  neque  illi  obnoxii  erant », 
respondet:  «  Frustra  sic  loqueris;  hic  enim  datum  proconces- 
sum  dicitur,  ac  si  diceret:  Haec  fieri  permisit;  nec  ideo  tamen 
culpa  liberi  vos  estis  ».  Cfr.  II.  Sent.  d.  44.  a.  2.  q.  1. 

*<*  Cfr.  supra  18,  38.  et  19,  6.  seqq. 

**  Cfr.  supra  pag.  493,  nota  5.  verba  Augustini, 

**  Vers.  21.  Cfr.  Comment.  in  hunc  locum.  Vide  etiam  su- 
pra  c.  8,  n.  28;  c.  M.  n.  75.  seq.  et  c.  16.  n.  5. 

"  Vers.  25.  —  Subinde  allegatur  Matlh.  27,  45. 

^*  In  loan.  Evang.  tr.  117.  n.  1.  Textus  originalis,  quem 
ed.  sequitur,  post  tribunali  hinc  inde  plura  addit.  Cfr.  etiam 
111.  de  Consensu  Evangelist,  c.  13.  n.  40,  seqq. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


49S 


Aliter  respondet  Victor  S  quod  Dominus  hora 
uesp.  2.  media  inter  tertiam  et  sextain  crucifixus  est;  et  quia 
extrema  sunt  nominata,  et  medium  saepe  sortitur 
nomen  extremorum ;  ideo  dicit  Marcus  hora  tertia, 
sed  loannes  sexta,  non  simpliciter,  sed  cum  deter- 
minatione:  qtiasi  sexta^. 

26.  Quaest.  IX.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod  lu- 
daei  petierunt,  Dominum  crucifigi;  quare  magis  illo 
genere  mortis  quam  alio  voluerunt  Dominum  occidi  ? 

Respondet  Chrysostomus  ^ ,  quod  «  exprobratis- 

Resp.  sima  haec  erat  mors.  Formidantes  igitur,  ne  ahqua 

eius  post  ipsum  flat  memoria ,  student  ad  suppUcium 

ducere  maledictum,  nescientes,  quoniam  per  prohi- 

Ex  parte  nei  bitiones  elevatur  veritas  » .  —  Ex  parte  Dei  ratio  fuit 

3rationes.     ,  ^      ,  ,      .      ,.  . 

et  mystenum,  quia  m  hgno  peccavimus,  et  exem- 
plum ,  ne  quis  turpem  formidaret  morlem ,  et  mrfe- 
cium ,  quia  *  placuit  Deo  per  stultitiam  praedica' 
tionis  salvos  facere  credentes. 

Tertio,  de  Ghiisti  passione  notantui  duo. 

27.  Susceperunt  autem  lesum.  Actum  est  supra  ^ 
de  Christi  comprehensione  et  condemnatione ;  hic  agi- 

nhiBio.  tur  de  ipsius  passione;  et  dividitur  haec  pars  in 
duas,  quia  primo  agit  de  passione ;  secundo,  de 
passionis  consummatione ,  ibi  ^ :  Postea  sciens  le- 
sus  elc. 

In  prima  parte  describitur  eius  passio  quantum 
^uatoor.'^  ad  quatuor,  quae  ibi  insinuantur.  Primo  enim  de- 


scribitur  passionis  vilitas ;  secundo ,  patientis  digni- 
tas,  ibi  *  :  Scripsit  autem  et  titulum;  tertio,  craci- 
figentium  crudelitas  sive  cupiditas,  ibi ;  Milites  ergo, 
cum  crucifixissent ;  quarto,  compatientium  pauci- 
tas ,  ibi :  Stabant  autem  iuxta  crucem. 

Passionis  igitur  vilitas  describitur  in  incessu,    Pnmo,  dc 

,  .  ....  passioDisvi* 

in  toco,   m  genere  passionis  et  m  soctetate  pa-  iiiaieqna. 

tuor. 

tientium. 

28.  (Vers.  16.).  Primo  ergo  vilitas  passionis  in  Primnm. 
incessu  notatur  in  hoc,  quod  tanquara  latro  duci- 

tur ,  et  ipse  baiulat  sibi  supphcium  ;  propterea  dicit: 
Susceperunt  autem  lesum;  Psalmus^:  «  Suscepe- 
riint  me  sicut  leo  paratus  ad  praedam  » ,  scilicet  mi- 
lites  lesum;  duxerunt,  tanquam  maleficum,  scilicet 
extra  castra;  propter  quod  ad  Hebraeos  uitimo: 
«  Exeamus  ad  eum  extra  castra,  improperium  » 
crucis  «  eius  portantes  » . 

29.  (Vers.  17.).  Et  baiulans  sibi  crucem,  in 
qua  scilicet  tanquam  latro  puniretur.  Tunc  impletum 
est  quod  dictum  erat  Isaiae  vigesimo  secundo  ^ :  «  Dabo 
clavem  David  super  humerum  eius  »;  et  Isaiae  nono : 
«  Factus  est  principatus  super  humerum  eius  » ,  quia 
ibi  triumphavit.  De  hoc  Augustinus :  «  Grande  spe- 
ctaculum  !  Sed  si  spectat  impietas,  grande  ludibrium; 
si  pietas,  grande  mysterium  ». 

Exivit  in  eum-  qui  dicitur  Calvariae  locus^^.  secundum. 
Hic  innuitur  vihtas  a  kco;  quia  in  eo  loco  passus 
est,  ubi   puniebantur  latrones  et  maleflci.  Calvaria 
enim  dicitur  ille  locus ,  quia  ibi  decalvabantur  capita 


*  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  41.  Hanc  expositionem  attri- 
buit  card.  Hugo ,  in  himc  locum ,  Augustino ,  tanquam  tertiam , 
quam  dedit  super  hanc  dubitationem :  Tertio  solvit,  quod  in 
medituliio  tertiae  et  sextae  Dominus  fuit  crucifixus;  sed  tamen 
magis  iuxta  lertiam;  et  ideo  dicit  Marcus,  quod  ho7'a  tei'tia; 
ioannes  antem  dicit,  qtiasi  sexta,  non  dicit  simpliciter  sexta; 
ideo  in  Ecclesia  inter  terUam  et  sextam  ceiebratur  Missa.  —  De 
medio  cfr.  supra  pag.  248,  nota  2. 

*  Adiungimus  quae  dicit  Petr.  Comestor,  Histor.  schola- 
stica ,  in  Evangelia  c.  \  66.  hac  de  re.  Praemissa  prima  explica- 
tione  Auguslini  superius  a  Bonav.  allegata,  ait:  Vel  loannes 
vocat  horam  sextam  praeparationem  [cfr.  supra  pag.  493, 
nota  2»]  dominicae  niortis.  Postquam  enim  in  nocte  iudicave- 
runt  eum  reum  mortis,  fluxerunt  usque  ad  crucifixionem  tres 
horae  noclis  et  tres  horae  diei  [ita  August.,  locis  paulo  supe- 
rius  citt.].  Reor  in  medio  illarum  horarum  Dominum  crucifi- 
xum,  ideo  modo  hanc,  modo  illam  horam  positam.  Nam  Ec- 
clesia  inter  tertiam  et  sexlam  horam  celebrat  Missam,  et  cum 
mane  celebratur,  debet  ante  cantari  Tertia.  —  Praeter  has  ex- 
plicationes  exortae  sunt  etiam  duae  opiniones,  quae,  eodem 
fundamento  innixae,  conlendunt,  emendandam  esse  veJ  lectio- 
nem  loannis  [qvasi  hora  sexia'],  vel  lectionem  Marci  \hora 
teriia'];  quia,  cum  Graeci  ad  indicandos  numeros  utantur  lit- 
teris  alphabeti,  transcriptores  Evangelii  litteram  y  (quae  indi- 
cat  3.)  cum  littera  X  (quae  indicat  6.)  propter  similitudinem 
earum  commulaverunt.  Ita  Theophylact.,  in  loan.  19,  12-14, 
refert,  quod  hoc  modo  [lectionem  loannis  emendandam  esse  ex 
Marco]  «  solvunt  quidam ,  quod  scriplurae  error  sit » .  Econ- 
tra  in  Breviario  in  Ps.  77,  2.  (inter  opera  Hieron.)  dicitur: 
Hoc  videtur  esse  diversum,  sed  non  est  diversum.  Error  scri- 
ptorum  fuit.  Et  in  Marco  hora  sexta  scriptum  fuit,  sed  multi 
episemum  Graecum  K  putaverunl  esse  y. 


^  In  loan.  homil.  84.  (alias  83.)  n.  2.  Pro  exprobratissima 
(eTC0vei5i(TTO€ ;  secundum  Forcellini  apud  Plinium  occurrit  ex- 
probratus),  quod  etiam  exhibet  S.  Thom.,  Catena  aurea  in 
loan.  49.  n.  4,  plures  codd.  cum  card.  Hug.  et  Gorrano  ex- 
probrabilissim^ ,  ed.  opprobriosissima ,  quae  etiam  inferius  pro 
elevatur  (otpeTat)  substltuit  relevatur. 

*  Vi  dicitur  I.  Cor.  1 ,  21.  —  Ambros.,  IV.  in  Luc.  4, 1. 
n.  7:  Mors  per  arborem,  vita  per  crucem.  August.,  Enarrat. 
in  Ps.  140.  n.  20:  Ipsam  [crucis  mortem,  qua  nihil  videbatur 
exsecrabilius]  Dominus  suscepit,  ne  discipuli  eius  mortem  qui- 
dem  non  timerent,  sed  nec  genus  mortis  horrescerent.  Cfr.  83 
Qq.  q.  25;  de  Symbolo  sermo  ad  catechumen.  I.  c.  3.  n.  8. 
et  contra  Adimant.  c.  21.  in  fine.  —  Superius  pro  formidaret 
mortem  D  peccaret  formidando, 

*  Cfr.  c.  18.  n.  1.  —  Superius  pro  Susceperunt  autem 
lesum  codd.  Susceperunt  ergo  milites. 

«  Vers.  28. 

^  Vers.  19;  tertia  pars  indpit  v.  23.  et  quarta  v.  25.  — 
Inferius  ed.  omittit  svve  cupiditas, 

®  Psalm.  16,  12.  —  Subinde  pro  duxerunt  Vulgata  et  edu- 
xerunt.  Sequitur  Hebr.  13,  13,  ubi  vox  crucis  inserta  sumta 
est  ex  Glossa  interlineari  (cfl*.  Haymo,  in  hunc  locum). 

'  Vers.  22;  sequitur  9,  6.  —  Sentenlia  August.  habetur 
in  loan.  Evang.  tr.  117.  n.  3,  ubi  pro  spectaf  textus  origina- 
lis,  quem  ed.  cum  Gorrano  sequitur,  specteU 

*°  Vulgata  locum,  quae  etiam  mferms  posi  Hebraice  &ddii 
avtem.  —  Hieron.,  IV.  in  Matth.  27,  33,  relecta  expositione, 
quod  locus  iste  ideo  diceretur  Calvaria,  «  quia  ibi  antiqui  ho- 
minis  [Adam]  sit  conditum  caput»,  ait:  Extra  urbem  enim  et 
foras  porlam  loca  sunt,  in  quibus  truncantur  capita  damnato- 
rum,  et  Calvariae,  id  est  decoUatorum,  sumsere  nomen.  Cfr. 
S.  Bonav.  Comment.  in  Luc.  23,  33:  Dicitur  ergo  locus  Calva« 


496 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


damnatorum.  Calvaria  enim  dicitur  testa  ciapitis  carne 
nudata;  Hebraice  Golgatha,  id  est  « locus  decoUa- 
tionis  ^ » . 

30.  (Vers.  18.),  Ubi  eum  C7mcifixerunL  Nota- 
Tertium.  tur  hic  vilitas  passionis  a  genere  mortis,  quia  vi- 

lissimum  genus  mortis  erat;  Sapientiae  secundo^: 
«  Morte  turpissima  condemnemus  eum  » . 

Et  cum  eo  alios  duos  ^ ,  htne  et  hinc ,  medimn 
Qoariom.  autsm  Icsum.  Notatur  hic  vilitas  a  societate,  quia 
isti  duo  erant  latrones;  unde  Marci  decimo  quinto: 
«  Crucitigunt  cum  eo  duos  latrones  » .  Tunc  iraple- 
tum  est  qiiod  dicitur  Isaiae  quinquagesimo  tertio: 
<c  Et  cum  iniquis  deputatus  est » .  Ideo  autem  in  me- 
dietate,  ut  significetur,  quoniam  mediator ;  vlh^q  m 
nativitate  in  medio  animalium,  Habacuc  ultimo*; 
et  in  passione  in  medio  latronum,  quia  pax  vera, 
ad  Ephesios  secundo. 

31.  Seripsit  autem  et  titiUum.  Hic  notatur  se- 
secando,  de  cundum  priucipale,  scilicet  patientis  dignitas,  et  in- 
gSe  qall  nuitur  in  titulo,  quia  titulus  erat  regis;  et  hic  titu- 

lus  hoc  ordine  describitur:  primo,  eius  inscriptio; 
semtido,  scripti  publicatio;  tertio,  contradictio  ^ ; 
quarto,  ipsius  approbatio, 

(Vers.  19.).  Jnscriptio  igitur  tituli  tangitur, 
Primura.  cum  dicit :  Scripsit  autern  et  titulum  Pilatus  et 
posuit  super  crucem ;  Isaiae  decimo  nono  ^ :  «  Erit 
altare  Domini  in  medio  terrae  x^egypti ,  et  titulus 
Domini  iuxta  terminum  eius  » .  —  Et  nota ,  quod 
Tripiex  li- quidam  est  i\Xu\m  memojialis ,  sicut  mortuorum; 
quidam  praeconialis,  ut  de  domo;  quidam  triumpha- 
lis;  et  iste  triumphalis^  unde  est  in  laudem  Christi 
et  vituperium  ludaeorum,  quia,  etsi  tanquam  latro 


tulus. 


damnatus  esset,  non  tamen  erat  latro,  sed  rex;  et 
hoc  dicebat  titulus:  Erat  autem  scriptum:  lesus 
Nazarenus,  rex  luda^eorum,  Hunc  titulum  approbal 
Scriptura ;  unde  in  Psalmo  secundo  ^ :  «  Ego  consti- 
tutus  sum  rex  ab  eo  super  Sion,  montem  sanctum 
eius  »  etc.  In  hoc  titulo  describit  ipsum  Pilatus  a 
nomine,  cum  dicit  lesus;  Lucae  primo:  «  Vocabis 
nomen  eius  lesum  »;  a  patria,  Nazarenus;  Lucae 
secundo :  «  Descendit  cum  eis  et  venit  Nazareth  » ;  a 
dignitate  regia,  cum  dicit  rex;  leremiae  vigesimo 
tertio:  «Suscitabo  David  germen  iustum,  et  regna- 
bit  rex  » .  —  Secundum  Matthaeum  titulus  dicitur  Noiandnm, 
causa ;  Matthaei  vigesimo  septimo  ^ :  «  Imposuerunt 
super  caput  eius  causam  ipsius  scriptam  » ;  quia  in 
titulo  illo  innuitur,  quare  mortuus  fuerit,  scilicet  ad 
salvandum,  quia  lesus,  et  ad  faciendum  nos  Deo 
n^ostro  regnum;  Apocalypsis  quinto:  «Dignus  es,  Do- 
mine  Deus,  accipere  librum;  quia  occisus  es  et  re- 
demisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo  et  fecisti  nos  Deo 
nostro  regnum  » . 

32.  (Vers.  20.).  Hunc  ergo  titulum,  Hic  ponitur  secandum. 
tituli  publicatio;  unde  dicit:  Multi  legerunt  ludaeo- 
rum,  quia  prope  civitatem.  erat  loeus,  ubi  cru- 
cifixus  est  lesus;  ideo  multi  legebant,  quia  multi 
concurrebant,  nec  solum  ludaei,  sed  et  alii;  Isaiae 
trigesimo  quarto  ^^ :  «  Requirite  diligenter  in  libro 
sermonum  Domini  et  legite;  nec  unum  ex  eis  de- 
fuit».  Et  erat  scriptum  Hebraice,  Graece  et  La- 
tine,  utomnes  possent  legere  titulum,  quia  omnibus 
rex  erat  futurus,  sicut  dicitur  Apocalypsis  decimo 
nono  ^S  quod  ipse  «  est  Rex  regum  et  Dominus  do- 
minantiura»;  ideo  tribus  linguis,  quia  Deuteronomii 


riae,  qiiia  ibi  contlnebanlur  calvariae  damnaloruin,  qui  ibi  de- 
collabantur  et  suspendebantur.  —  Isidor.,  XI.  Etymolog.  c.  1. 
n.  27:  Calvaria ,  ab  ossibits  calvis  dicta,  per  defectionem ,  et 
neutraliter  pronuntiatur.  Card.  Hugo,  in  loan.  19,  17:  Calva- 
ria  autem  dlcebatur,  quia  ibi  decalvabanlur  caplta  damnato- 
rum.  Calvaria  enim  ad  Htteram  dicitur  os  capitis  a  carne  nu- 
datum  etc. 

*  Ut  notat  Glossa  interlinearis,  —  Hieron. ,  de  Nominibus 
Hebraic.  de  Malth.:  Golgatka,  calvaria.  Syriim  est,  non  Me- 
braeum  [dicitur  hic  H^raice  Golgatha,  propler  affinitatem  lin- 
guae  Syriacae  cum  Hebraica,  ut  nolat  Bonelli.  Calmet,  in  Matth. 
27,  33.  ait:  E  Syriacis  nominibus,  quae  in  Evangelio  super- 
sunt,  intelligimus,  Syriacum  sermonem,  in  ludaea  lesu  Christi 
aetate  vulgarem,  non  fuisse  germanum]. 

^  Vers.  20. 

*  Plures  codd.  addunt  Jiomimn,  Gorra^us  supple :  homines. 
—  Subinde  allegantur  Marc.  45,  27.  et  Isai.  63,  12, 

*  Vers.  2,  ubi  secundum  septuaginta  interpretes:  In  me- 
dio  duorum  animaUum  cognosceris*  Cfr.  toni.  V.  pag.  333, 
nota  1 .  —  Sequitur  Epli.  2 ,  U :  Ipse  enim  est  pax  nostra ,  qui 
fecit  utraque  umim  etc.  —  Superius  pro  qnoniam  mediator 
ed.  cum  Gorrano,  qui  adhuc  pliira  subiungil,  qvod  mediator 
sit  Dei  el  kominum  p.  Tim.  2,  .1],  quae  etiam  inferius  post 
latromm  cum  Gorrano  addll  et  m  resurrectione  in  medio  di- 
scipulorim, 

*  Ed.  cum  Gorrano  ludaeorum  contradictio. 

*  Vers.  19. 

^  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastlca,  in  Evangelia,  c.  172. 
jidditio  \z  Tres  sunt  tituK:  triumphaUs,  victorum   gesta  con- 


tinens;  praeconialis ,  qui  in  porlis  et  domibus  scribebatur  [card. 
Hugo,  in  Joan.  19,  19.  affert  hunc:  Ut  rosn  flos  florum,  sic 
est  domus  ista  domorum]}  memorMis,  qui  supra  sepulcra, 
id  est  epitaphium.  —  Ed.  cum  Gorrano  omittit  qiiidam  prae- 
conialis,  ut  de  domo. 

^  Vers.  6.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Luc.  1,  31;  2,  ol. 
(codd.  et  Gorranus  allegant  pro  his  verbis  Matth,  ^,  ubi  ta- 
men  v.  23.  dicitur:  Et  veniens  habitavit  in  civitate,  quae  vo- 
catur  Nazareth.,.  Quoniam   Nazaraeus  vocabitur)  et  ler.  23,  5. 

•  Vers-  37.  —  Subinde  respicitur  Matth.  1,  21 :  «  Vocabis 
nomen  eius  lesum,  ipse  enim  salvum  faciet  populum  suum  a 
peccatis  eorum  »;  et  allegatur  Apoc.  5,  9.  seq.  —  Inferius  voci 
Apocahjpsis  ed.  cum  Gorrano  praefigit  quia  rex. 

*®  Vers.  16.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil,  85.  (alias  84.) 
n.  1:  Scripsit  autem  iitulum  PHatiis,  tum  ut  ludaeos  ulcisce- 
retur,  tum  ut  Christum  purgaret...  Hoc  autem  non  una  lingua, 
sed  triplici  declaravit.  Quia  enim  credibile  erat ,  miiltos  ludaels 
commixtos  fuisse  propter  solemnitatem ,  ut  nemo  eius  apolo- 
giam  ignoraret ,  omnibus  Hngiiis  ludaeorum  furorem  denotavit. 

"  Vers.  16.  —  Sequitur  Deut.  19,  15.  Idem  dicit  Glossa 
interlimaris  in  loan.  19,  20.  —  August.,  in  loan.  Evang. 
tr.  117.  n.  4 :  Hae  qnippe  tres  linguae  ibi  prae  cetCTis  emine- 
bant :  Hebraea  (w^opter  ludaeos  in  Dei  Lege  gloriantes ,  Graeca 
propter  gentium  sapientes,  Latina  propter  Romanos  multis  ac 
pene  omnlbus  iam  tunc  gentibus  imperantes.  Cfr.  Serni.  218. 
(alias  76.  de  Diversis)  c.  5.  n.  5.  seqq.  Theophylact.,  in  loan. 
19,  20:  Insinuat  autem  et  sublimius  quiddam  inscriptio  tripli- 
cibus  litteris  inscripta.  Manifestat  enim,  Dominuni  regem  esse 
philosophiae  practicae  et   naturalis  et   theologicae,   Practica 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


497 


decimo  nono:  « In  ore  duoruin  vel  triuni  testium 
stat  omne  verbum  ». 

33.  (Vers.  21.).  Dicebant  ergo  Pilato  ponti/i' 
*  Tertium.  ces  Itulaeoriim.  Hic  notatur  /udaeorum  contradi- 

ctio,  qua  titulum  volebant  delere,  cum  esset  in  suam 
ignominiam;  unde  dicunt:  Noli  scribere:  Rex  lu- 
daeorum,  sed  quia^  dixit:  Rex  sum  Iuda£orum, 
ut  scilicet  ostenderetur  non  dignitas,  sed  praesum- 
tio,  qua  se  regem  esse  diceret;  quocontra  dicitur 
ad  Hebraeos  quinto :  «  Christus  non  semetipsum  cla- 
rificavit,  ut  pontifex  fieret»  etc. 

34.  (Vers.  22.).  Respondit  Pilatus.  Hic  ponitur 
Qnartnm.  tituU  affirmatio  seu  approbatio  contra  ludaeorum  ma- 

litiam;  unde  Pilatus  non  delet,  sed  approbat:  Quod 
scripsi  scripsL  Quod  scripsi,  veraciter,  scripsi, 
indelebiliter  tanquam  verum  irrevocabile.  Augusti- 
nus  ^:  «Si  corrumpi  non  potest  quod  Pilatus  scripsit, 
corrumpi  potest  quod  Veritas  dixit »  ? 

35.  Milites  ergo  cum  crucifixissent  eum.  Hic  no- 
Tertip,  de  tatur  tertium  principale,  scilicet  crucifigeniium  cru- 
«nm^cra-*  dcUtas  scu  cupiditas  in  hoc,  quod  Christum  exspolia- 

^tria!^   verunt  et  sic  vestiraenta  eius  diviserunt.  Et  notantur 

^  hic  tria,  scilicet  vestimentorum  divisio  per  partes; 

secundo,  per  sortem;  tertio,  utriusque  confirmatio 

per  auctoritatem ,  ne  videatur  in  morte  Christi  ali- 

quid  fieri  casualiter. 

(Vers.  23.).  Dividunt  ergo  per  partes;  unde  di- 

Primnm.  cit :  A  ccepcrunt  vestimenta  eius  et  fecerunt  quatuor 

partes,  unicuique  militi  partem.  In  hoc  apparet,  ut 

dicit  Augustinus^  quatuor  fuisse  milites,  qui  Domi- 

num  crucifixerunt.  Et  tunicam,  subaudi :  acceperunt. 

36.  (Vers.  24.).  Hic  notatur  divisio  tunicae  facta 
secundam.  per  sortem;  et  ratio  redditur:  Erat  autem  tunica 

inconsu4iUsy  desuper  contexta  per  totum,  id  est 
tota  continua;  et  quia  non  poterat  convenienter  di- 
vidi ,  dixerunt  milites  cul  invicem  * :  Non  scinda- 
mus  eam,  sed  sortiamur  de  illa,  cuius  sit;  quia, 
sicut  dicitur  Proverbiorum  decimo  octavo ,  «  contra- 
dictiones  comprimit  sors  et  inter  potentes  quosque 
Tertium,  diiudicat ».  —  Et  ne  putetur,  hoc  casu  factum,  osten- 
ditur,  hoc  a  Propheta  esse  praedictum,  cum  dicit: 


Vt  Scriptura  impleretur  dieens,  Psalmo  vigesimo 
primo  ^:  «  Deus,  Deus  meus,  respice  in  me  » :  Par- 
titi  sunt  vestimenta  mea,  quantum  ad  primum,  et 
super  vestem  meam  miserunt  sortem,  quantum  ad 
divisionem  tunicae.  Et  ista  Scriptura  intellecta  fuit 
non  deludaeis,  sed  de  militibus;  propterea  dicit:  Et 
milites  quidein  haec  fecerunt 

Spiritualiter  tunica  Christi,  quae  indivisa,  si-  ExposiUo 
gnificat  cantatem,  quae  est  vestis,  quia  operit  tur- 
pitudinem;  primae  Petri  quarto^:  Quia  caritas  ope- 
rit  multitudinem  peccatorum;  et  ornat,  unde  di- 
citur  vestis  nuptialis,  sine  qua  nemo  intrat  ad 
gaudium  nuptiarum  Agni;  unde  Matthaei  vigesimo 
secundo:  Amice,  quomodo  huc  intrasti  non  habens 
vestem  nuptialem?  Haec  tunica  est  inconsutilis,  quia 
ipsa  non  alio  hgatur,  sed  est  vinculum  aliorum;  ad 
Colossenses  tertio  ^ :  Super  omnia  autem  habete  di- 
lectionem ,  quae  est  vinculum  perfectionis.  —  Haec 
tunica  non  est  dividenda  per  scissionem;  unde  pri- 
mae  ad  Corinthios  primo:  Obsecro  vos,  fratres,  ut 
id  ipsum  dicatis  omnes;  et  ad  Ephesios  quarto :  Sol- 
Uciti  servare  unitatem  spiritus  in  vinculo  pacis. 
—  Hanc  tunicam  qui  dividunt  peiores  sunt  militibus  Notandnm. 
crucifigentibus ,  qui  Domini  vestem  inconsutilem  di- 
videre  noluerunt. 

37.  Stabant  autem  iuxta  crucem  etc.  Hic  no-Qaario,  de 

compatieD- 

tatur  compatientium  paucttas;  quia  ex  omnibus  ca-  tiam  pan- 

1.1.  .  ,,  citate  qua- 

ris  eius  tres  aderant  muLeres,  inter  quas  et  Mater  tnor. 
Domini ,  cui  etiara  Dominus  compatiebatur.  Et  notan- 
tur  hic  quatuor:  muUerum  ad  Domimm  compas- 
sio,  Domini  erga  Matrem  soUicitudo  et  ex  solli- 
citudine  recommendatio  et  ultimum  recommenda- 
tionis  acceptio  ^. 

(Vers.  23.).  Notatur  ergo  muUerum  compassio  Primum. 
in  hoc  quod  dicit:  Stabant  iuxta  crucem  lesu;  ideo 
corpore  appropinquabant,  quia  affectus  corapassionis 
trahebat.  Alii  vero  longe  recesserant  per  incompas- 
sionem;  unde  dicitur  in  Psalmo*:  «  Qui  iuxta  me 
erant  de  longe  steterunt  » .  Sed  istae  steterunt  iuxta, 
quae  magis  diligebant,  scilicet  Mater  eius,  quae 
super  oranes  compatiebatur;  unde  Lucae  secundo: 


enim  per  Romanas  scripturas  Oguratur;  nam  Ropcianorum 
principatus  raaxime  virilis  erat  et  strenuus  in  rebus  bellicis; 
per  Graecas  vero  naturalis,  cui  vacabant  Graeci;  per  Bebraicas 
deniqne  theologica ;  nam  Hebraeis  divinorum  cognitio  concre- 
•dita  fait.  Gloria  igitur  ei  qui  per  crucem  apparuit  tale  habere 
regnum  etc. 

^  Vulgata  addit  ipse.  —  Sequitur  Hebr.  6,5.  —  Chrysost., 
in  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n,  1 :  Nam  vel  crucifixo  invide- 
bant,  Atqui  quid  hoc  vobis  nocebat?  Nihil,  Si  enim  mortaJis 
erat,  imbecillus  et  exstinguendus ,  cur  timetis  scriptas  Utteras 
dicentes,  illum  esse  regem  ludaeorum?  —  Superius  pro  qm 
titulum  N  quia  Utulum. 

*  in  loan.  Evang.  tr.  1 17.  n.  5.  Notamus,  quod  non  pauci 
^dd.  perperam  omittunt  quod  PUatus  scripsit  corrumpi  pot- 
est,  et  quod  C,  qui  integra  affert  verba  Augustini,  vocibus 
corrumpt  potest  mterserii  non  (N  ut  videtiu',  legit:  corrumpine 
potesf).  Cft*.  infra  n.  i1. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  418.  n.  2:  Unde  apparet,  quatuor 
fuisse  milites,  qui  in  eo  cruciflgendo  praesidi  paruerunt. 

S.  Bonav.  —  Tom.  YI. 


*  Vulgata  Dixerunt  ergo  ad  invicem,  —  Sequitur  Prov. 
18,  18.  —  Cfr.  infra  n.  43. 

'  Vers.  49.  —  Subinde  post  vestimenta  mea  Vulgata  ad- 
dit  sibi,  et  pro  supei'  substituit  m.  —  Chrysost.,  in  loan.  homU. 
85.  (alias  84.)  n.  1:  Vide  rursum,  per  prava  illorum  gesta 
prophetias  ubique  impleri.  Nam  illud  quoque  iam  olim  prae- 
dictuni  fuerat...  Tu  vero  mihi  consideres  velim  prophetiae  ac- 
curationem.  Non  modo  enim  divisisse  dicitPropheta,  sed  etiam 
non  divisisse;  alia  diviserunt,  tunicam  non  diviserunt,  sed 
sorti  rem  commiserunt. 

®  Vers.  8.  —  Subinde  allegatur  Matth.  22,  12.  Vide  Gre- 
gor. ,  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  38.  n.  9. 

'  Vers.  14.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  Cor.  1,  10.  et  Eph, 
4,  3.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  M8.  n.  4,  ubi  eliam 
explicat,  quod  tunica  significet  caritatem. 

*  Ed.  cum  Gorrano  acceptatio;  idem  recurrlt  infra  n.  39. 

*  Psalm.  37,  12.  —  Subinde  allegatur  Luc.  2,  35.  —  In- 
ferius  pro  qtme  magis  ed.  cum  uno  alteroque  cod.  quem  magis. 


63 


498 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


«  Tuam  ipsius  animatn  pertransibit  gladius  »;  et  so- 
ror  Matris  eius,  Maria  Cleophae;  haec  fuit  mater 
Noiandam.  lacobi.  —  Notandum  est,  quod  Anna  dicitur  habuisse 
tres  viros^-  loachim,  Cleopham  et  Salome,  et  ex 
istis  tribus  viris  habuit  tres  Marias,  scilicet  Matrem 
Domini ,  quae  fuit  filia  loachim ;  matreoi  lacobi ,  quae 
fuit  filia  Cleophae ;  matrem  Simoois  et  ludae ,  quae 
fuit  filia  Salome.  —  Et  Maria  Magdalene,  quae  dicta 
est  a  Magdalo  castro  ^.  Istae  tres  mulieres  tanquam 
magis  compatientes  stabant  iuxta  crucem  Domini. 

38.  (Vers.  26.).  Cum  vidisset  ergo  lesus.  Hic 
secondom.  notatur  secundum ,  scilicet  Domini  erga  Matrem  sol- 

licitudo,  in  hoc,  quod  respexit  eam  et  cui  posset 
eara  recommendare ;  unde  dicit :  Cum  vidisset  ergo 
lesus  Matrem;  cum  vidisset  ut  soUicitus;  primae 
ad  Timotheum  quinto  %:  «  Si  quis  suorum  et  maxime 
domesticorum  curam  non  habet »  etc.  Et  Chrysosto- 
mus:  « Hic  multam  dilectionem  moostrat  Dominus 
ad  Malrem  et  commendat  eam  discipulo,  erudieos 
nos,  usque  ad  ultimam  respirationem  omnem  facere 
diligentiam  eorum  qui  nos  genuerunt » .  Exodi  vige- 
simo :  «  Honora  patrem  tuum  et  matrera  tuam »  etc. 
Hoc  quod  praecepit,  implevit.  Et  discipulum  stan- 
tem,  quem  diligebat;  et  ideo  eam  sibi  familiariter 
recommendare  poterat.  Stabat  loannes,  non  reces- 
serat;  unde  erat  unus  de  iUis  quibus  dicitur  Lucae 
vigesimo  secundo  ^ :  «  Vos  estis,  qui  permansistis 
mecum  in  tentationibus  meis  » . 

Dicit  Malri  suae.  Hic  notatur  tertium,  scilicet 

Tortinm.  diUgens  recommendatio ;  unde  dicit:  Mulier,  ecce, 

filius  tuvis;  quasi  ^ :  ita  confidas  de  eo  sicut  de  filio. 

39.  (Vers.  27.).  Deinde  dicit  discipulo:  Ecce, 
mater  tua;  quasi:  ita  eam  custodias  ut  matrem. 

Et  ex  illa  hora  accepit   eam  discipulus  in 
Quartam.  suam^.  Hic  notatur  recommendationis  acceptio;in 
suam,  scilicet  matrem,  aecepit,  ut  illam,  sicut  matrem 
filius,  honoraret,  custodiret  et  servaret. 


Sed  Augustinus  ^  legit  litteram  istam:  in  sua,  ut  Aiuer. 
sit  accusati vus  pluralis ;  et  quaerit :  Quomodo  m  sua, 
cum  non  haberet  propria?  — Et  respondet:  in  sua, 
scilicet  oflicia,  servJtia  et  beneficia,  non  in  posses- 
siones,  quas  non  habebat. 

QUAESTIONES. 

40.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  supra^  dictum  est,  quod  exivit  Ie§us  baiulans 
sibi  crucem;  quia  Matthaei  vigesimo  septimo  dicitur, 
quod  angariaverunt  Simonem  quendam ,  ut  tolleret 
crucem  eius, 

Respondet  Augustinus  in  tertio  hbro  de  Con-  Resp. 
cordia  Evangehstarura  ^ :  «  lesus  portabat  crucem , 
cum  exiret  in  Calvariam;  Simon  autem  iHe  in  iti- 
nere  angariatus  est ,  cui  data  est  postea  crux  por- 
tanda  usque  ad  locum.  Ita  utrumque  factura  legimus, 
primo  id  quod  loannes  dicit,  deinde  id  quod  Mat- 
thaeus  ». 

41.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  titulo,  utrum 
Pilatus  scripsit  vere,  vel  irrisorie.  —  Quod  vet^e, 
videtur  per  litteram,  quia,  ludaeis  petentibus,  de- 
lere  noluit,  sed  respondit^^:  Quod  scripsi  seripsi. 

Quod  autera   irrisorie,    videtur,   quia  ipsum  conira. 
tanquam  stultum,  non  tanquam  verum  regem  deri- 
deri  permisit  a  militibus ,  qui  coronam  spineam  im^ 
posuerant  et  alapa^  dabant^^. 

Ad  hoc  respondendum ,  quod  Pilatus  aliquam  Resp. 
illustrationem  habuit,  qua  cognovit,  ipsum  esse  in- 
nocentem ;  unde  sciebat,  quod  per  invidiam  tradidis- 
sent  eum ,  Matthaei  vigesimo  septimo  ^^ ;  qua  etiam 
cognovit,  ipsum  esse  regem  ludaeis  promissum;  unde 
semper  eum  vocabat  regem.  Unde  Augustinus  ^^ : 
«  Avelli  a  corde  Pilati  non  potuit,  Christum  esse  re- 
gem  ludaeorum ,  tanquam  in  eius  corde  ipsa  veritas 
fixerit » . 


*  Haec  sententia  refertur  ab  Hug.  a  S.  Vict.,  Qq.  in  Epist. 
ad  Gal.  ( 1 ,  19.)  q.  5 ;  et  in  eundem  locum  a  Petr.  Lombardo 
et  a  Lyrano  in  Glossa  ordinaria  (non  a  Strabone).  Cfr.  Euseb., 
ill.  Histor.  eccles.  c.  i\.  et  IV.  c.  22,  ubi  dicitur,  quod  Cleo- 
pha  secundum  Hegesippum  frater  loseplii  fuisse  dicitur.  Vide 
etiam  Epiphan.,  111.  adversus  Haereses,  haeres.  78.  n.  7.  seqq.; 
Theophylact.,  in  Matth.  43,  54-57;  et  Hieron.,  de  Perpetua 
Virginitate  B.  Mariae  adversus  Helvidium,  n.  42.  seqq.,  qui 
tamen  quoad  hanc  rem  alia  incedunt  via.  —  Pro  habuU  tres 
sola  ed.  habuisse  tres. 

'  Lyranus  affert  hanc  Glossam  ordinariam  in  Luc.  8,2: 
Maria,  qvm  vocatur  Magdalene,  id  est  turrensis  a  Magdalo, 
id  est  turris,  de  qua  dicitur  [Ps.  60,  4.]:  Tu  es  spes  mea, 
turris  foriitudinis  a  facie  inimicL  Cfr.  Hieron.,  de  Nominibus 
Hebraic,  de  Matthaeo:  ^Magdalene,  turris,  sed  melius,  sicut 
a  monte  montanus,  iia  turrensis  a  turri  dicatur  ».  Epist.  127. 
(alias  16.)  n.  5.  idem  dicit,  quod  Magdalene  «  ob  sedulitatem 
et  ardorem  fidei  iurritae  nomen  accepit  ». 

5  Vers.  8.  —  Sententia  Chrysost.  habetur  in  loan.  homil. 
85.  (alias  84.)  n.  2,  post  quam  sequitur  Exod.  20,  42.  Cfr. 
infra  n.  41. 

*  Vers.  28.  —  Superius  pro  sihi  ed.  cum  Gorrano  Uli,  et 
subinde  pro  unde  eraU^.  guilms  ed.  tanquam...  de  quibus. 


*  Ed.  cum  uno  alteroque  cod.  et  Gorrano  addit  dicat  Idem 
recurrit  paulo  inferius,  ubi  tamen  Gorranuslegit:  Ecce,  maler 
tua ,  id  est  ita  etc. 

*  Vulgata  m  suxi.  —  S.  Thomas,  Catena  aurea  in  loan. 
c.  49.  n.  8:  Beda:  Alia  littera  habet:  Accepit  eam  discipulus 
in  suam;  quidam  volunt  in  suam  matrem  [ita  etiam  Glossa  m- 
terlinearisll ,  sed  congruentius  subauditur  in  suam  curam. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  4 19.  n.  4;  ibid.  n.  3.  habetur  seq, 
quaestio  et  responsio :  Sed  in  quae  sm  loannes  Matrem  Do- 
mini  accepit?...  Suscepit  ergo  eam  in  sua,  non  praedia,  quae 
nulla  propria  possidebat,  sed  officia,  quae  propria  dispensa- 
tione  exsequenda  curabat. 

*  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Matth.  27,  32. 
®  Cap.  10.  n.  37. 

^^  Vers.  22. 

"  Vers.  2.  et  3. 

**  Vers.  48.  —  loan.  19,  45:  Dicit  eis  Pilatus:  Regem  ve- 
strum  crucifigani?  cfr.  nota  seq.  —  Iramediate  post  pro  qua, 
quod  habent  AN,  plures  codd.  sed  qua,  HM  et  ed.  secundum 
quam  (ed.  addit  illustrationem) ,  C  qui,  Gorranus  quia. 

*^  In  loan.  Evang.  tr.  145.  n.  6,  ubi  pro  in  eius  corde 
textus  originalis,  quem  sequitur  ed.,  hoc  ihi,  sicut  in  tiiulo* 
Cfr.  supra  48,  39. 


i 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


499 


Quod  obiicit,  quod  derideri  fecil  vel  permisit; 
Adobiect.  dico,  quod  sic  permisit,  derideri  regem,  sicut  fla- 
gellari  innocentem ,  ut  ludaeos  de  poenis  eius  et  op- 
probriis  satiaret  et  ad  misericordiam  inclinaret  K 

42.  Quaest.  III.  Sed  tunc  est  quaestio :  quomodo 
fuit  ausus  eum  morti  tradere? 

Ad  hoc  dicendum ,  quod  fuit  timore  perterritus, 
Rcsp.  ne  accusaretur  apud  Caesarem,  et  errore  deceptus, 
quia  putabat,  totam  culpam  esse  ludaeorum,  ex  quo 
ad  ipsorum  petitionem  mittebat  in  eum  manum; 
unde  dicitur  Matthaei  vigesimo  septimo^  quod  ae- 
eepit  aquam  et  lavit  manus  suas  et  ait:  Inno- 
cens  ego  sum;  et  ludaei  totam  culpam  super  se 
accipiebant,  unde  dixerunt:  Sanguis  eius  super  nos 
et  super  filios  nostros.  Sed  erravit ,  quia  in  mortem 
innocentis  consentiri  non  potest  sine  peccato. 

43.  Quaest.  IV.  Sed  cum  Matthaei  vigesimo  se- 
ptimo  *  dicatur :  Diviserunt  vestiinenta  eius,  sortem 
mittentes;  videtur,  quod  non  solum  super  tunicam, 
sed  super  omnia  vestimenta  miserunt  sortera ;  loan- 
nes  autem  dicit  solum  de  tunica.  —  Illud  idem  di- 
citur  Marci  decimo  quinto*:  Diviserunt  eius  vesti- 
menta,  miitentes  sortem  super  eis,  quis  quid  tolleret 

Ad  hoc  respondet  Augustinus^  et  dicit,  quod 
Resp.  « illud  Matthaei  intelligitur  de  tota  divisione  vesti- 
mentorum,  quam  quidem  facientes  venerunt  ad  tu- 
nicam ,  de  qua  sortem  miserunt  » . 

Ad  illud  Marci  dicendum,  quod  is  est  sensus: 
Ad  confirma-  «  diviseruut  vestimeuta  primum ,  dein  mittentes  sor- 
tem  super  tunicam,  quae  remanserat  vel  superfue- 
rat,  quis  tolleret  eam  ^  ». 

44.  Quaest.  V.  Item  quaeritur,  quare  Dominus 
sic  Matrem  recommendavit ,  cum  supra  secundo  ^  ita 
dure  responderit:  Quid  mi/ii  et  tibi  est,  mulier? 


Respondet  Augustinus  ^,  et  habetur  in  Glossa :  Resp. 
«  Quia  tunc,  divina  facturus,  quasi  ignotam  repulit 
Matrem;  iam  ostendit,  venisse  horam,  quam  tunc 
praedixit,  in  qua  morilurus  agnoscit,  de  qua  fuerat 
mortaliter  natus,  et  humana  patiens  afFectu  ipsam 
commendat  humano  et  exemplo  instruit,  ut  a  piis 
filiis  impendatur  cura  parentibus».  —  Ratio  autem,  Rauocom- 

*  *^  .    .  meDaatioDis. 

quare  eam  commendat  loanni ,  ex  parte  Domim  tan- 
gitur  in  littera*,  quia  ipsum  specialiter  diligebat; 
sed  ex  parte  sua  tacetur;  et  dicunt  Sancti,  qnod 
fuit,  «utVirginem  virgo  custodiret  » . 

45.  Postea  sciens  lesus  etc.  Supra  ^^  egit  de  pas-  ^e  2.  parie, 
sione,  hic  agit  de  passionis  consummatione ,  et  suntn"  consam- 
hic  tres  partes.    Pnmo   dicitur  ems  consummatto 
quantum  ad  Scripturae  testimonium;  secundo,  quan- 

tum  ad  fa^tum ,  ibi  ^^ :  Et  inclinato  capite ;  tertio , 
quantum  ad  effeetum,  ibi:  ludaei  ergo,  quoniam 
para^ceve  erat 

Consummatio  iffitur  passionis  Christi  quantum  »e  ppimo 

^  "^  ^  notaDlartna. 

ad  Scripturae  testimonium  attenditur  in  hoc,  quod 
circa  ipsum  omnia  fierent,  quae  per  Prophetas  prae- 
dicta  erant.  Et  insinuatur  ipsa  ^^  hoc  ordine ,  scilicet 
consummandi  intentio,  ipsa  consummatio,  consum- 
mationis  assertio. 

46.  (Vers.  28.).  Consummandi  intentio  ergo  in- ExpoMi|o  lu- 
nuitur  in  hoc  quod  dicit:  Postea  sciens  lesus,  quia  Primam.' 
iam  i^  omnia  consummata  sunt,  supple :  quae  scripta 

sunt  de  Filio  hominis;  sed  non  plene,  ideo  dicit  iam; 
ut  consummaretur  Scriptura ,  id  est,  volens  per- 
fecte^onsummare  Scripturam,  quae  dicit  in  Psalma  ^*: 
« In  siti  raea  potaverunt  me  aceto  » ;  dicit:  Sitio,  Et 
hoc  fuil  signura  infirmitatis  assumtae  et  veritatis  na- 
turaecontra  illos  haereticos,  qui  dicebant,  quodnon 
erat  vere  passus.  Et  hoc  quidem  non  tantum  dixit 


*  Cfr,  supra  n.  1, 

*  Vers.  24;  ibid.  v.  25.  est  seq.  locus,  Cfr.  supra  n.  12, 
seq.  et  n.  24.  —  Superius  pro  apud  Caesar&tn  plurimi  codd. 
ad  Caesarem, 

*  Vers.  35.  —  loan.  19,  24:  Sortiamur  de  illa  [tunica], 
cuius  sit.  *  Vers.  24. 

*  In  loan.  Evang.  \r,  118.  n.  3:  Matthaeus  enim  dicendo: 
Diviserunt  vestimenta  eius,  sortem  mittentes,  ad  totam  divi- 
sionem  vestimentorum  voluit  intelligi  etiam  tunicam  pertinere, 
de  qua  sortem  miserunt;  quia  utique  omnes  vestes  dividendo, 
in  quibus  et  illa  fuit,  de  ipsa  sortiti  sunt.  —  Pro  quidem  ed. 
cum  Gorrano  quidam, 

*  August.,  loc.  cit.:  Quis  quid  tolleret,  id  est,  quis  eam 
tolleret ,  tanquam  si  totum  ita  diceretur :  Diviserunt  vestimenta 
eius,  mittentes  sortem  super  eis,  quis  tunicam,  quae  partibus 
aequalibus  superfUerat,  tollei'et. 

'  Vers.  4. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  119.  n.  1.  seq.,  ubi  tamen  in  textu 
orig^inali  quaedam  transponuntur,  et  plura  adiiciuntur.  Glossa 
ordinaria  in  loan.  19,  26.  a  verbis,  quae  hic  allegantur,  in 
tantum  discedit,  quod  ipsa  in  principio  pro  Quia  iunc  substi- 
tuit  Qui,  subinde  omittit  moriturus  (ita  etiam  plures  codd. 
cum  Gorrano) ,  ac  et  humana  patiens  affectu  ipsam  commen- 
dat  hnmano  (plures  codd.  cum  Gorrano  omittunt  solum  et  ac 
ipsam),  et  demum  pro  et  exemplo  instruit  ponit  et  docet 

*  Vers.  26:  Cum  vidisset  ergo  lesus  Matrem  et  discipu- 


lum  stantem,  quem  diligebat  [Glossa  interlinearis :  Prae  cete- 
ris  familiarius].  —  De  seq.  ratione,  quam  Sancti  afferunt,  cfr. 
supra  pag.  245,  nota  2.  Vide  etiam  Ambros.,  de  Institut.  vir- 
ginis,  c.  7.  n.  46.  seqq.;  Theophylact.,  in  loan.  19,  27:  Puro 
pura  est  commissa. 

^*  Cfr.  supra  n.  27. 

*^  Vers.  30;  seq.  pars  incipit  v.  31. 

**  Scilicet :  consumraatio  passionis.  —  Ed.  insinuantur  ipsa. 

^'  Vulgata  omittit  iam.  —  Snperius  post  sciens  lesus  ed. 
addit  sicut  praedixit  Isaias  10 ,  25 :  Consummaiionem  et 
abbreviationem  faciet  Dominus  Deus  exercituum  in  medio 
omnis  lerrae,  qitod  addilamentum  exhibent  C  N  inferius  posl 
non  plene  (etiam  in  E  habetur,  sed  in  margine,  et  non  patet, 
ubi  in  textu  ponendum  sit).  Ed.  et  Gorranus  omittunt  ideo  dicil 
iam;  plures  codd.  ideo  dicU  auctor  iam. 

^*  Psalm.  68,  22.  August,  in  loan.  Evang.  tr.  119.  n.  4: 
Vidit  ergo,  quia  consummata  sunt  omnia,  quae  oportebat, 
ut  fierent,  antequam  acciperet  acetum  et  traderet  spiritum ;  atque 
ut  hoc  edam  consummaretur,  quod  Scriptura  praedixerat:  Et 
in  siti  mea  potaverunt  me  aceto;  sitio,  inquit;  tanquam  di- 
ceret:  Hoc  minus  fecistis,  date  quod  estis;  ludaei  quippe  ipsi 
erant  acetum,  degenerantes  a  vino  Patriarcharum  et  Prophe- 
larum  etc.  —  Subinde  pro  dicit:  Sitio  Vulgala  dixit :  SUio.  — 
De  haeretlcis,  inter  quos  etiam  Saraceni,  qui  inferius  nominan- 
tur,  cfr.  III.  Sent.  d.  2.  a.  2.  q.  1.  et  d.  16.  a.  1.  q.  1.  in 
corp.  —  Vide  infra  n.  56. 


500 


COMMeNT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


propter  indigentiam ,  quantum  ad  complendam  Scri- 
pturam. 

47.  (Vers.  29.).  Vas  ergo  erat  positum.  Hic 
secandam.  ponitur  ipsa  consummatio ,   qua  potaverunt  eum 

aceto,  quod  quidem  ad  manum  habebant;  unde  di- 
cit:  Vas  ergo  erat  positum  aceto  plenum;  illi  ati- 
tem  spongiam  plenam  aceto,  hyssopo  circumponen- 
tes,  id  est  ponentes  spongiam  circa  hyssopum  liga- 
tam,  obtuterunt  ori  eiiis ,  per  arundinem,  sicut 
dicitur  Matthaei  Vigesimo  septimo  ^:  «  Currens  unus 
ex  eis  acceptara  spongiam  implevit  aceto  et  imposuit 
arundini  et  dabat  ei  bibere  » . 

48.  (Vers.  30.).  Cum  ergo  accepisset  lesus  ace- 
Tertium.  tuM.  Hic  ponitur  consummationis  assertio;  unde  di- 

cit:  Cum  ergo  accepisset  lesus  acetum,  dixit:  Con- 
summatum  est,  scilicet  quod  scriptum  erat  de  me 
ante  spiritus  emissionem.  De  hac  consummatione  Lu- 
caedecimo  octavo^:  «Consummabuntur  omnia,  quae 
scripta  sunt  de  Filio  hominis  » ;  ad  Hebraeos  quinto: 
«  Consummatus ,  factus  est  omnibus  obtemperantibus 
sibi  causa  salutis  aeternae  ». 

Et  inclinato  capite  etc.  Posita  consummatione  in 
De  secundo.  Scripturae  testimonio,  hic  ponit  consummationem  in 
facto;  et  haec  consummatio  fuit  in  morte,  quiafinis 
passionum  praesentium  mors  est;  unde  dicit:/ncK- 
nato  capite,  tradidit  spiritum,  Augustinus^:  «  Tra- 
didit  spiritum,  tanquam  ille  qui  potestatem  habebat 
ponendi  animam  suam  et  iterum  sumendi  eam ;  et 
hoc  inclinato  capite.  Quis  ita  dormit,  quando  volue- 
rit,  sicut  Christus,  quando  wluit,  mortuus  est » ?  Unde 
spiritum  obtulit^  sicut  dicitur  ad  Hebraeos  quinto*: 
«  Cum  lacrymis  et  clamore  valido  offerens  »  spiritum 
suum.  Et  haec  fuit  consummatio  praedictorum ,  sicut 
dicitur  ad  Hebraeos  decimo:  «  Una  oblatione  con- 
summavit  in  sempiternum  sanctificatos  » ;  et  ad  He- 
braeos  secundo :  «  Decebat,  eum  qui  multos  filios  ad- 
duxerat  in  gloriam,  per  passionem  consummare». 

49.  ludaei  vero  ^ ,  quoniam  parasceve  erat. 
De  tertio,  Hic  pouitur  consummatio  in  passionis  effectu ,  quae 
quataor.  q^j^^jj^  f^j|.  j^  apertioue  lateris  Christi,  ex  quo  fluxit 


«  sanguis  et  aqua  ®  » ,  unde  efficaciam  habent  Sacra- 
menta,  ut  dicit  Glossa.  Et  notantur  hic  quatuor,  sci- 
licet  petitio  depositionis  crucifixarum,  crurifra^ 
gium  latronum,  apertio  lateris  Ckristi  et  confir- 
matio  testimonii 

(Vers.  31.).  Petitio  depositionis  crucifixorum  Primam. 
facta  est  a  ludaeis;  et  ratio  redditur,  quia  erat  in 
die  sequenti  magnus  dies  Sabbati;  propter  quod  di- 
cit:  ludaei  ergo,  quoniam  parasceve  erat,  id  est 
dies  proximus  ante  Sabbatum  ^ ;  ut  non  remanerent 
in  cruce  corpora  Sabbato,  propter  solemnitatem  sci- 
licet ;  erat  enim  magnus  dies  ille  Sabbati,  quia  in- 
tra  solemnitatem  azymorum;  rogaverunt  Pilatum, 
ut  frangerentur  crura  eorum  et  tollerentur,  Au- 
gustinus^:  «  Ideo  eorum  frangebantur  crura,  ut  mo- 
rerentur  et  auferrentur  ex  ligno,  ne  pendentes  in 
crucibus  magnum  diem  festum  sui  diuturni  crucia- 
tus  horrore  foedarent » .  Deuteronomii  vigesimo  pri- 
mo :  «  Quando  peccaverit  homo  quod  morte  plecten- 
dum  est,  et  adiudicatus  morti  suspensus  fuerit  in 
patibulo,  non  permanebit  cadaver  eius  in  ligno,  sed 
in  eadem  die  sepelietur  ». 

SO.  (Vers.  32.).  Venerunt  ergo  milites,  Hic  no-  secandam. 
tatur  crurifra,gium  latronum,  Venerunt  ergo  mili- 
tes,  ad  petitionem  ludaeorum,  et  primi  quidem,  sci- 
licet  ad  quem  primo  venerunt,  fregerunt  crura, 
quia  vivebat  adhuc ;  et  alterius ,  qui  crucifixus 
erat  ^  cum  eo,  supple:  crura  fregerunt,  et  sic  exspi- 
raverunt;  ut  sic  ipsi  distinguerentur  ab  Agno,  cuius 
ossa  debebant  integre  conservari ,  quia  solus  integer 
a  peccato.  lUi  poterant  dicere  illud  Psalmi  sexti : 
«  Sana  me ,  Domine ,  quoniam  conturbata  sunt  ossa 
mea  ». 

ol.  (Vers.  33.).  Ad  lesum  autem  cum  venis-  Tertiam. 
sent.  Hic  notatur  apertio  lateris  Christi.  Et  primo 
dicit,  quare  non  fregerunt  crura  eius,  scilicet  quia 
mortuus  erat;  et  hoc  est  quod  dicit:  Ut  viderunt 
eum^^  mortuum,  non  fregerunt  eius  crura;  quia 
propter  hoc  faciebant,  ut  accelerarent  mortem.  Et 
subditur  apertio;  unde  dicit: 


*  Vers.  48.  —  August.,  in  loan.  Evang.  Ir.  H  9.  n.  L  seq. : 
Hyssopum  autem,  cui  circumposuerunt  spongiam  aceto  plenam, 
quoniam  herba  est  humilis  el  pectus  purgat,  ipsius  Christi 
humilitatem  congruenter  accipimus...  Nec  moveat,  quomodo 
spongia  ori  eius  potuerit  admoveri,  qui  in  truce  fuefat  exal- 
tatus  a  terra.  Sicut  enim  apud  alios  Evangelistas  [Matth.  27 , 
4Sj  Marc.  ^S,  36.],  quod  hic  praetermisit ,  in  arundine  est 
factum,  ut  in  spongia  falis  potus  ad  crucis  sublimia  levaretur. 
Per  arundinem  vero  Scriptura  significabatur,  quae  implebatur 
hoc  facto  etc.  —  Superius  pro  Ugatam  non  pauci  codd.  li- 
gatum. 

*  Vers.  31.  —  Sequitur  Hebr.  .^,  9, 

*  In  loan.  Evang.  tr.  119.  n.  6:  Deinde,  quia  nihil  reman- 
serat,  quod  antequam  moreretur,  fieri  adhuc .  oporteret ,  tan- 
quam  ille  qui  potesiatem  habebat  ponendi  animam  suam  et 
iterum  sumendi  eam  [loan.  10,  18.];  peractis  omnibus,  quae 
utperagerentur  exspectabat,  mclinato  capite,  tradidit  spiritum, 
Quis  ita  dormit,  quando  volueril,  sicut  lesus  mortuus  est,  quando 
voluit?  —  Ed.  ex  August.  adiungit  peractis  omnibus  anle  verba 


inclinato  capite,  et  immediate  posi  subimgii  tradidit  spiritum. 
Cfr.  infra  n.  69. 

*  Vers.  7;  ibid.  10,  14.  et  2,  10.  sunt  duo  seqq.  loci. 

*  Vulgata  ergo,  quod  etiam  codd.,  nonnullis  exceptis,  in- 
ferius  exhibent. 

*  Infra  v.  34,  in  quem  Glossa  ordinaria  apud  Lyranum 
exhibet  verba  August.,  quae  infra  n.  52.  afferuntur, 

'  Cfr.  supra  pag.  492,  nota  2. 

'  In  loan.  Evang.  tr.  1 20.  n.  4.  —  Subinde  allegatur  Deut. 
21,  22.  seq. 

®  Vulgata  est.  —  Sequitur  Ps.  6,  3.  —  Inferius  pro  Illi 
poterant  Gorranus  cui  illi  poterant,  ed.  qui  poterat.  Cfr.  in- 
fra  n.  54. 

^®  Vulgata  addit  iam,  —  Cyrill.  Alexandr,,  in  loan.  19,  32. 
seq. :  Crura  confringunt,  graviori  casu  ac  necessitate  in  mortem 
eos  detrudentes.  Sed  cum  lesum  inclinasse  caput  coinperissent 
et  iam  exspirasse  putarent,  frustra  eius  crura  confringi  existi- 
mant,  sed  cum  adhuc  mortuum  esse,  nonnihil  difiiderent,  lan- 
cea  latus  eius  perfodiunt  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


501 


proprmm. 


82.  (Vers.  34.).  Sed  unus  militum  lancea  la- 
ius  eius  aperuit.  Augustinus  ^ :  «  De  hoc  non  dicit 
vulneravit,  sed  aperuit ,  ut  illic  quodana  modo 
ostium  panderetur,  unde  Sacramenta  Ecclesiae  ma- 
naverunt».  Et  propterea  subditur:  Et  continuo  exi- 

'  vit  sanguis  et  aqua.  Augustinus :  « Iste  sanguis  in 
remissionetn  fusus  est  peccatorum;  aqua  ista  salu- 
tare  tenaperat  poculum;  haec  et  layacrum  praestat 
et  potum  »;  Apocalypsis  primo  ^:  «  Lavit  nos  a  pec- 
catis  nostris  in  sanguine  suo  »;  et  ad  Ephesios  quinto: 
« Christus  dilexit  Ecclesiam,  mundans  eam  lava- 
cro  »  etc. 

53-  (Vers.  35.).  Et  qui  vidit  etc.  Hic  innuitur 
Qaariam.  quartum,  scllicet  testimonii  confirmatio,  Et  hoc  con- 

Testimoninm  firmat  tcstimonio  suo  et  Scripturae  testimonio:  suo, 
quia  ipse  vidit  et  praesens  fuit;  unde  dicit:  Et  qui 
vidit  testimonium  perhibuit.  Et  approbat  testirao- 
nium ,  quia  verum,  unde:  et  verum  est  testimonium 
eius;  et  quia  certum,  unde:  et  ille  scit,  quia  vera 
dicit,  Et  ideo  dicit:  Ut  et  vos  credatis;  quia  citius 
fldes  accomraodatur  ei  qui  vidit,  quam  qui  relatione 
cognovit;  Proverbiorum  duodecimo^:  « Qui  quod 
novit  loquitur  iudex  iustitiae  est;  qui  autem  menti- 
tur  testis  est  fraudulentus »;  et  primae  loannis  pri- 
mo:  «  Quod  fuit  ab  initio,  quod  audivimus,  quod 
vidimus  oculis  nostris,  quod  perspexiraus  et  manus 

Testiinoniamnostrae  controctaverunt  de  Verbo  vitae  »  etc.  —  Non 
solum  hoc  suo  confirmat  testimonio,  sed  etiam  Scri- 
pturae,  unde  dicit: 

84.  (Vers.  36.).  Facta  suni^  haec,  ut  Scri- 
ptura  imphretur :  Os  non  comminuetis  ex  eo,  Exodi 
duodecimo;  et  ideo  non  fregerunt  crura. 

83.  (Vers.  37.).  Et  iterum  alia  Scriptura  di- 
cit:  Videhunt  in  quem  transfixerunt ;  Zachariae 
duodecimo  ^ :  «  Aspicient  ad  me ,  quem  confixerunt » ; 


Scriptnrae. 


et  ideo  verum  est,  quod  miles  latus  eius  aperuit. 
Haec  Scriptura  nondum  pleoe  impleta  est,  sed  in  die 
iudicii ;  Apocalypsis  primo :  «  Videbit  eum  omnis  ocu- 
lus,  et  qui  eum  pupugerunt » .  Chrysostomus  * :  «  Nul- 
lus  discredat  neque  verecundans  aspiciat;  quae  enim 
maxime  exprobrabilissima  videntur  esse,  haec  sunt 
fundamenta  nostrorum  bonorum  » . 

QCAESTIONES. 

56.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit,  quod,  ut  con^ummaretur  Scriptura, 
petiit  potum.  —  Videtur  ordo  praeposterus ,  quia  non 
Dominus  est  propter  Legem,  sed  Lex  et  Scriptura 
propter  Dominum ;  unde  "^ :  Finis  Legis  Christus. 

Dicendum,  quod  ut  non   est  ibi  causak,  sed  Resp. 
consecutivum  ^ ;  ut  non   sit  sensus,   quod  propter 
Scripturam  iraplendam  hoc  Dominus  fecerit ,  sed  hoc 
consecutum  est  ad  factum  Domini ,  scilicet  implelio 
Scripturae,  quae  hoc  praedixerat. 

57.  Quaest.  IL  Sed  est  quaestio,  quare  magis 
dicitur  Dominus  consummasse  Scripturam  in  potu 
aceti  quara  in  aliis. 

Et  responsio   est,  quod  Dominus  in  omnibus  Hesp. 
membris  passus  fuerat;  ut  totus  pateretur,  non  re- 
stabat  nisi  os  et  lingua;  ideo,  quia  tunc  generaliter 
omnia  membra  sunt  passa,  tunc  dicitur  pa^^^o  quo- 
dam  modo  consummata,  et  per  consequens  Scriptura^, 

88.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
statim  sic  habuerunt  acetum  paratum ;  quomodo  hoc 
fuerit.  Nunquid  sciebant,  quod  ipse  potum  peteret? 

Ad  hoc  dicunt  quidam ,  quod  vinum  ad  biben-  Resp.  i. 
dum  portaverant,  quod  propter  calorem  conversum 
fuerat  in  acetum.  —  Alii  dicunt ,  quod  studiose  ace-  Resp.  2. 
tum  portaverant ,  ut  ipsum  bibendo  citius  interiret  *^. 


< 


*  In  loan.  Evang.  Ir.  120.  n.  2:  Vigilanli  verbo  Evange- 
lisla  usus  est,  ut  non  diceret:  laCus  eius  percussit,  aut  vulne- 
ravit,  aut  quid  aliud;  sed  aperuit,  ul  illic  elc.  Ibid.  est  etiam 
locus  seq.  —  Cfr.  infra  n.  60. 

*  Vers.  5.  —  Sequitur  Eph.  5,  25.  seq. 

'  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  I.  loan.  1,1.  — August., 
in  loan.  Evang.  tr.  120.  n.  3:  Non  dixit:  Ut  et  vos  sciatis,  sed 
ut  credatis;  scit  enim  qui  vidit,  cuius  credat  testimonio  qui 
non  vidit.  Magis  autem  ad  fidem  credere  pertinet  quam  videre. 
Nam  quid  est  aliud  credere  quam  fldem  accommodare  t 

*  Vulgata  addit  enim,  —  Locus,  qui  allegatur,  est  Exod.  12, 
i6.  —  August.,  in  loan.  Evang,  tr.  120.  n.  3:  Os  non  com- 
mimieiis  ex  eo ,  quod  praeceptum  est  eis  qui  celebrare  pascha 
iussi  sunt  ovis  Immolatione  in  vetere  Lege,  quae  dominicae 
passionis  umbra  praecesserat  etc. 

*  Vers.  10.  —  Subinde  allegatur  Apoc.  1,  7. 

*  In  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  3:  Nemo  itaque  fldem 
neget  neque  prae  pudore  nostris  noceat  [y-rfil  ata)^uv6{jL6vos 
^SXajcT^Tto  Ta  7)^£tepa].  Nam  quae  maxime  contumeliosa  viden- 
tur  [Ta  yap  jiaXtaTa  lTcov$tSi<jTa  SoxouvTa  elvat],  haec  sunt  bo- 
norum  nostrorum  honestissima  [TauToc  l<rTt  toc  ^gjjLvoXoyT^jjLaTa 
t65v  T)tJ.6T£pa>v  ayaOcSv].  Card.  Hugo,  in  loan.  19,  36:  «  NuIIus 
igitur  decredat,  neque  verecundus  inspiciat  quae  nostra;  quae 
enim  maxime  exprobrabilissiraa  videntur  esse,  haec  sunt  funda- 
menta   bonorum   nostrorum  ».  Cum  plurimis  codd.  nostris  et 


Gorrano  relinuimus  maxime  exprobrabilissima ,  pro  quo  B  ma- 
xime  exprobratissima ,  ed.  mawime  opprobriissima  (cfr.  supra 
pag.  495,  nota  3.).  Nova  translatio  maxime  contumeliosa.  — 
Pro  bonorum  ed.  contra  originale  honorum,, 

'  Ut  dicit  Apostolus  Rom.  10,4. 

®  Cfr,  supra  pag.  382,  nota  1.  verba  Chrysost. 

®  Cyrill.  Alexandr.,  in  loan.  19,  28,  seq.;  Multis  enim  ac 
variis  doloribus  exsiccata  [caro],  siti  torquetur..,  Etenim  difli- 
cile  non  erat  omnipotenti  Verbo  Dei  id  a  sua  carneremovere, 
verum,  sicut  cetera,  ita  hoc  quoque  sponte  perpessus  est.  Po- 
tum  itaque  petit;  verum  illi  tam  longe  ab  omni  humanitate  et 
dilectione  Dei  aberant,  ut  pro  salubri  potu  perniciosum  obtu- 
lerint  ipsumque  caritatis  opus  impietatis  accessionem  fecerint  etc. 

**  Theophylact. ,  in  loan.  19,  28.  seqq.:  Aceto  eum  potant, 
id  quod  condemnatis  faciebant,  quia  hyssopum  propter  hoc 
aderat,  ut  letale  (cfr.  Chrysost.,  in  loan.  liomiL  86.  alias  84. 
n.  2.).  Petr.  Comestor,  Histor.  scholastica,  in  Evangelia,  c.  177: 
Fuerunt  qui  dicerent,  crucifixos  citius  mori,  si  acetum  cum 
felle  biberent,  et  ideo  mililes  acetum  secum  tulisse,  ut  citius 
possenl  liberari  a  cuslodia,  si  citius  morerentur  quos  crucifi- 
gerent.  Potuit  esse,  quod  vile  vinum  secum  tuleranl  ad  biben- 
dum,  et  ex  calore  quasi  acetum  factum  est.  Unde  ad  notandum 
eius  acredinem  alius  Evangelista  [Marc.  15,  23.]  dicit  vinum 
myrrhatum,  alius  [Matth.  27,  34.]  cum  felle  mistum. 


S02 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


Resp.  3.  —  Alii  dicunt ,  quod  erat  vinum  myrrhatum ,  quod 
erat  amarissimum  et  acutum  sicut  acetum,  ad  magis 
cruciandum  eum  iam  crucifixura.  Unde  dicunt ,  tunc 
etiam  impletam  esse  Scripturam*:  Dedei^unt  in 
escam  meam  fel,  et  in  siti  mea  potaverunt  me 
aceto. 

59.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit  loannes,  quod  dixit  Christus:  Consummatum 
est,  et  inclinato  capite,  emisit  spiritum,  Lucas  vero 
vigesimo  tertio  ^  dicit ,  quod  clamavit:  Pater,  in 
manus  tuas  commmdo  spiritum  meum;  sed  Mat- 
thaeus  et  Marcus,  quod  clamavit  voce  magna:  Eli, 
Eli  etc. 

Et  intelligendum ,  quod  omnia  ista  dixit ;  sed 
Resp.  primum  dixit :  Sitio;  deinde ,  dum  illi  acetum  para- 
rent,  clamavit:  Eli;  e|,  ad  hanc  vocemqui  parabat 
acceleravit  ferre  acetum  et  circumponere;  quo  acce- 
pto,  dixit:  Consummatum  est;  et  tunc  inclinans 
caput,  cum  clamore  valido  exspiravit  dicens:  In  ma- 
nus  tuas^  etc. 

60.  Quaest.  V.  Item  quaeritur :  quare  latus  eius 
apertum  sive  vulneratum  fuit  post  mortera  et  non  ante  ? 

Et  intelligendum ,  quod  nuUa  facta  sunt  circa 
Resp.  eum,  nisi  quae  Deus  congrua  ratione  permisit.  Huius 
Batio  aiiego-  autem  redditur  ratio  aUegorica  et  litteralis :  allego- 
rica,  quia,  sicut  de  latere  Adae  dormientis  formata 
est  Eva,  ita  de  latere  Christi  dormientis  in  cruce  for- 
mata  est  Ecclesia.  Unde  Augustinus  * :  «  Ob  hoc  se- 
cundus  Adam  in  cruce  dormivit,  ut  inde  formaretur 
Raiio  liite-  eius  couiux ,  quod  de  latere  eius  effluxit  » .  —  Lit- 
teralis  vero  ratio  est,  quia  Dominus  Christus,  etsi 
ostenderet  huraanitatem,  taraen  volebat  siraul  Divi- 
nitatis  ostendere  veritatem.  Unde  hoc  ostendit  ante 
passionem  in  sui  comprehensione ,  hoc  in  passione 
in  tenebris,  hoc  post  mortera  ostendit  in  effluxione 
aquae  et  sanguinis.  Unde  Ambrosius^:  «  Licet  cor- 
poris  Christi  fuerit  natura  mortalis,  dissimilis  taraen 
gratia  fuit.  Nam  post  mortem  sanguis  in  nostris  cor- 
poribus  coalescit,  ex  illo  autem  incorrupto  corpore 
omnium  vita  manavit,  aqua  et  sanguis  exivit;  illa, 
quae  abluat;  iste,  qui  redimat;  bibimus  pretiura  no- 
strum,  ut  bibendo  redimamur  ». 


Quarto,  de  OIiTisti  sepoltara  notantur  tria. 

61.  Post  haec  autem  rogavit.  Supra^  actum 
est  de  Domini  comprehensione ,  condemnatione  et 
passione;  hic  agitur  de  quarto,  scilicet  de  sepultU" 
rae  conditione,  et  hoc  ordine  agitur.  Primo  ponitur 
suspensi  corporis  depositio ;  secundo ,  depositi  co  n- 
ditio,  ibi  "^ :  Venit  autem  et  Nicodemus;  tertio,  con- 
diti  in  sepulcro  coUocatio,  ibi:  Erat  autem  in 
loco  etc.  Primum  factum  est  a  loseph,  secundum  a 
Nicodemo,  tertium  ab  utroque. 

loseph  ergo  deposuit  corpus  lesu;  et  quia  non 
poterat  nisi  per  licentiam ,  ideo  petiit  et  petitum  ob- 
tinuit  et  obtentum  deposuit. 

(Vers.  38.).  Petiit,  quia  discipulus  erat  Christi, 
quaravis  occultus ;  propterea  dicit :  Post  haec,  id  est 
post  passionis  consummationem,  rogavit  Pilatum  lo- 
seph  ab  A  rimathaea.  Arimathaea  idem  est  quod  Rama- 
tha,  villa  Elcanae,  Samuelis  et  Annae  ^;  de  qua  primi 
Regum  primo  in  principio.  loseph  scilicet  rogavit ,  eo 
quod  esset  discipulus  lesu,  occultus  autem  propter 
metum  ludaeorum,  quia,  sicut  dicitur  supra  nono  ^, 
« iam  conspiraverant  ludaei,  ut,  si  quis  eum  confitere- 
tur  Christum,  extra  synagogam  fieret ».  Etsi  esset 
occultus,  tamen  verus,  quia  dilexit  non  tantum  vi- 
vum,  sed  etiam  mortuura;  Proverbiorum  decimo  se- 
ptimo:  «  Omni  tempore  diligit  qui  amicus  est ».  Roga- 
vit,  inquam,  ut  tolleret  corpus  lesu,  id  est,  de 
cruce  deponeret,  et  obtinuit;  propterea  dicit:  Et 
permisit  Pilalus,  ut  scilicet  sepeliretur.  Venitergo 
et  tulit  corpus  lesu,  venit  scilicet  a  loco,  ubi  erat 
Pilatus,  ad  crucem  et  deposuit. 

62.  (Vers.  39.).  Venit  autem  et  Nicodemus,  Hic 
agitur  de  conditione  ex  aroraatibus  facta  a  Nico- 
demo,  et  tangitur  devotio  Nicoderai  in  apportatione 
multorum  aromatum  et  in  conditione  corporis, 
Venit  autem  et  Nicodemus,  qui  scilicet  venerat  ad 
lesum  nocte  primum,  supra  tertio  *^.  Agitur  de  hoc 
adventu,  in  quo  innuitur  ratio  adveniendi ,  quia  erat 
etiam  discipulus,  quamvis  occultus;  ferens  mixtu- 
ram  myrrhae  et  aloes,  id  est  unguentum  ex  his  con- 
fectum,  quod  servabat  corpus  a  putrefactione.  Non- 


De  deposi- 
tione  cor- 
poris. 


Tosei)h  petiU 
Cbrisb  cor* 

pus. 


niud  obti- 
noit  et  de* 
posait. 


De  condilio- 
ne  eiasdero. 


Devotio  Ni- 
codemi. 


J>rimo,  in  ap> 
porlatione 
aromatum. 


•w*. 


*  Psalm.  68,  22,  Cfr.  Beda,  in  Marc,  15,  23,  ubi  eliam 
dicit:  Myrrhatum  vinum.  intelligencUim  est  Mattliaeum  [27,  34.] 
dixisse  cum  felle  mistum.  Fel  quippe  pro  amaritudine  posuit. 
Et  myrrliatum  vlnum  amarissimum  est;  quamquam  fieri  possit, 
ut  et  felle  et  myrrha  vinum  amarissimum  reddetur  [reddatur, 
redderetur  ?].  —  Plures  codd.  interirent 

«  Vers.  46.  —  Subinde  allegantur  Matth.  27,  46.  et 
Marc.  15,34. 

'  Vide  August.,  III.  de  Consensu  Evangelist.  c.  17.  el  18. 
n.  54.  et  55. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  120.  n.  2. 

*  Libr.  X.  in  Luc.  23,  49.  n.  135.  Textus  originalis  post 
mortalis  addit  licet  qmtitas  similis,  substituit  congelascit  (ita 
etiam  Gorranus,  plures  codd.  convalescit)  pvo  coalescit ,  ei  posi 
incorrupto  sic  prosequitur  licet  corpore,  sed  defuncto,  omnium 
vita  manabat»  Aqua  enim  et  sanguis  exivit  [loan.  19,  34.]; 
illa,  quae  diliiat;  iste,  qui  redimat.  Bibamus  ergopretium  elc. 


®  Cfr.  supra  c.  18.  n.  1. 

'  Vers.  39,  tertia  pars  incipit  v.  41. 

®  Glossa  interlinearis  in  Matth.  27,  57:  Ab  Arimathaea, 
ipsa  est  Ramatha,  Helchiae  [?  eadem  Glossa  in  Marc.  15,  43. 
et  Luc.  23,  51.  habet  Elcanae]  et  Samuelis  civitas.  Beda,  in 
eundem  locum:  Arimathia  autem  ipsa  Ramathaim  est,  civitas 
Helcanae  et  Samuelis,  in  regione  Thamnitica  iuxta  Diospolim. 
idem  dicit  Hieron.,  de  Situ  et  nomin.  locorum  Hebraic,  de 
Regnorum  libris  sub  nomine  Armathem  Sophim,  Cfr.  ibid.  de 
libro  lesu:  Ruma,  quae  et  Aria,  ubi  sedet  Abimelech,  sicut 
in  libro  ludicum  (9,  41.)  scriptum  est,  quae  nunc  appellalur 
Remphis.  Est  autem  in  flnibus  Diospoieos  et  a  plerisque  Ari- 
mathaea  nunc  dicitur. 

®  Vers.  22.  —  Sequitur  Prov.  17,  17.  —  Cfr.  infra  n.  66. 
et  67. 

*^  Vers.  2.  Cfr.  infra  n.  68.  —  Superius  pro  apportatione 
plures  codd.  et  Gorranus  appositione. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XIX. 


503 


dum  enim  credebat  resurrectionem ,  sicut  nec  disci- 
puli ;  tamen  multura  amabat ,  unde  dicit :  Quasi 
lihras  centum;mn  enim  intelligebat  adhuc  quod  in 
Psalmo  ^  dicitur:  «  Non  dabis  Sanctum  tuum  videre 
corruptionem  ». 

63.  (Vers.  40.).  Acceperunt  ergo.  Tangitur  de- 
secundo.  in  votio  Nicodemi  in  corporis  conditione.  Acceperunt 
conditione.  ergo ,  ipso  scilicot  et  loseph ,  corpus  lesu  ei  ligave- 

runt  iUud  linteis  et  aromatibus  ^,  perunxerunt,  sup- 
ple ;  sicut  mos  est  ludaeis  sepelire,  scilicet  honori- 
fice ;  Genesis  ultimo :  «  Praecepit  loseph  servis  suis 
medicis,  ut  aromatibus  condirent  patrem  ».  Chry- 
sostomus  ^ :  «  Sepeliunt  ipsum ,  non  ut  condemnatum , 
sed,  ut  consuetudo  est  ludaeis,  multum  scilicet  ho- 
norifice,  ut  magnum  quendam  et  mirabilem  ». 

64.  (Vers.  41.).  Erat  autem  in  loco,  Hic  poni- 
coHocaiio  tur  tertium,  scilicet  in  sepulcro  coUocatio.  Et  ratio, 

sepaicro.  quare  in  loco  illo  coHoeatur,  duplex  innuitur,  scili- 
piex.  cet  loci  congi^uitas  et  temporis  brevitas:  loci  con- 
gruitas,  quia  propinquum  et  novum;  unde  dicit: 
Erat  autem  in  loco,  ubi  crucifixus  est,  hortus  et 
in  horio  monumentum  novum;  et  ideo  novum,  in 
quo  scilicet  nondum  quisquam  positus  fuerat  *.  Et 
tale  monuraentum  Domino  congruebat,  ut  non  alte- 
rius  aestimaretur  facta  resurrectio ,  qui  cum  Domino 
iaceret.  Augustinus  dicit,  quod  «  sicut  in  Mariae  Vir- 
ginis  utero  nemo  ante  illum,  nemo  post  illum  con- 
ceptus  fuit;  ita  in  hoc  monumento  nemo  anteilhim, 
nemo  post  illum  sepultus  est  ». 

65.  (Vers.  42.).  Ibi  ergo  propter  parasceven  lu- 
daeorum,  et  ita  solemnitas  imminebat,  propter  quam 
nec  longe  ferre  licebat ;  quia  iuxta  erat  monumen- 
tum,  id  est  prope,  posuerunt  eum^,  scilicet  lesum. 
Augustinus:  «  Acceleratam  vult  intelligi  sepulturam, 
ne  ad vesperasceret ,  quando  iam  propter  parasceven , 
quam  eoenam  puram  ludaei  Latine  usitatius  apud  nos 
vocant,  facere  tale  aliquid  non  licebat ». 


QUAESTIONES. 

66.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic:  quare  nullus 
discipulorum  Domini  accessit  ad  sepeliendum  ipsum? 
—  Si  dicas ,  quod  timore  ludaeorum  non  audebant ; 
sed  loseph  multo  magis  timebat:  ergo  multo  magis 
debebat  iste  dimittere  ®. 

Respondeo  :  Ratio  fuit  et  humana  et  divina :  J^esp.  cnm 
aumana,  qma,  etsi  discipuh  et  iste  limerent  ludae- 
os,  tamen  iste  erat  nobilis  persona^,  sicut  dicitur 
Marci  decimo  quinto  ^ ;  et  ideo  confidebat  de  impetra- 
tione,  quia  notus  erat  Pilato.  Ratio  divina,  quia,  si 
discipuli  sepelissent,  probabile  argumentum  habuissent 
ludaei ,  quod  corpus  eius  postmodum  furati  essent  *. 

67.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  metu  loseph, 
utrum  fueril  bonus.  —  Quod  nxm,  videtar,  quia 
magis  est  amanda  sahis  propria  quam  confusio  mun- 
dana :  ergo  si  iste  non  audebat  nomen  Christi  confi- 
teri  propter  metum,  malus  erat  metus^ 

Sed  conirarium  dicitur  Lucae  vigesimo  tertio  ^®,  contra. 
quod  erat  vir  bonus  et  iusius. 

Respondeo:  Tiraor  ille  non  erat  iniquiiaiis,  sed  R«sp. 
cuiusdam  naturalis  infirmitatis,  qua  homo  timet 
pudorem;  nec  fuit  culpa,  quia  non  tantum  timuit, 
ut  negaret,  ut  Petrus,  sed  non,  ut  publice  praedi- 
caret;  et  hoc  non  erat  tunc  necessitatis ,  sed  per- 
fectionis.  Ambrosius  ^^ :  «  Quid  mirum ,  si  occultatur 
iustus,  cum  occultabantur  et  Apostoli,  iustorura  ma- 
gistri  »  ? 

68.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  devotione  ^^ 
NicodemL  —  Videtur  enim  ,  quod  peccaverit :  quia , 
sicut  peccatum  est  in  tenacitate ,  sic  peccatum  est  in 
superflua  effdsione;  sed  superflua  fuit  unguenti  ef- 
fusio,  quia  nuUius  necessitatis  vel  utilitatis;  et  prae- 
terea  non  erat  opus  tanto. 

Respondeo  ,   quod   laudatur  devotio  Nicodemi ;  i^esp. 
nec  fuit  ibi  perditio,  sed  devotip,  sicut  dicitur  supra 


*  Psalm.  15,10.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  85.  (alias  84.) 
n.  3:  Tum  ipsi  operi  manum  adhibuit  etiam  Nicodemus,  et 
magniflce  sepeliunt.  Adhuc  enim  illum  pro  puro  homine  habe- 
bant.  Et  aromata  ferunt  huiusmodi,  quae  maxime  possint  cor- 
pus  diuturno  tempore  conservare,  ne  citius  in  corruptionem 
vergat;  quo  indicabalur,  illos  non  magnum  quidpiam  de  ipso 
sentire;  attamen  multum  amorem  prae  se  ferebant. 

*  Vulgata  linteh  cum  aromaUbus,^ —  Subinde  allegalur 
Gen.  50,  2. 

'  In  loan.  homil.  86.  (alias  84.)  n.  3,  in  fine:  Mihi  vide- 
tur,  eum  [loseph]  ex  insignioribus  viris  fuisse,  ul  ex  funeris 
sumtu  liquet,  et  Pilato  notum  fuisse,  quapropter  id  impetravit 
ipsumque  sepelivit,  non  ut  damnatum,  sed,  ut  nios  erat  lu- 
daeis  sepelire,  virum  magnum  et  admirandum  [«5>s  ^ui-^av  tiva  xat 
8aojj.aaT6v].  —  Pro  magnim  quendam  plures  codd. ,  refragan- 
tibus  C  E  cum  ed. ,  Gorrano  et  textu  originali,  magnum  quidem. 

*  Vulgata  erat.  —  Sententia  August.  habetur  in  loan.  Evang. 
tr.  120.  n.  5.  Cfr.  ChrysosL,  in  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  I: 
Dispensatum  est,  ipsum  deponi  in  novo  monumento,  in  quo  ne- 
mo  depositus  ante  fuerat,  ut  non  crederetur,  alterum  resurrexisse, 
qui  cum  illo  depositus  fuisset  etc. 

*  Vulgata  lesvm;  non  pauci  codd.  ubi  (?  ibij  posue?'unt 


eum^  —  In  sententia  August.,quae  estin  loan.  Evang.  tr.  1 20. 
n.  5,  codd.  omiltunt  Iu4aei  Latine  usitatius  apud  nos.  —  Su- 
perius  vocibus  nec  longe  ed.  cum  Gorrano  interserit  eum. 

®  Vide  Chrysost.  in  loan.  homil.  83.  (alias  84.)  n.  3.  circa 
finem.  —  Superius  pro  sed  ed.  contra,  quia, 

'  Vers.  43:  Venit  loseph  ab  Arimathaea ,  nobilis  decu- 
rio ,  qui  et  ipse  erat  exspeclans  etc.  —  Hanc  rationem  msinuat 
Chrysost.  j  cfr.  supra  nota  3. 

®  Cfr.  Matth.  27 ,  64 :  lube  ergo,  custodiri  sepulcrum  usque 
in  diem  tertium,  ne  forle  veniant  discipuli  eius  et  furentur 
eum  etc. 

®  Matlh.  10,  32.  seq.:  Omnisergo,  qui  confitebitur  me  co- 
ram  hominibus,  confltebor  et  ego  eum  coram  Patre  meo  etc. 
Ambros.,  X.  in  Luc.  23,  50.  n.  138 :  Quomodo  iustus  latebram 
pericuU  timore  quaesivit?  *®  Vers.  50. 

"  Libr.  X.  in  Luc.  23,  50.  n.  138:  «  Ego  autem  puto, 
quod  ideo  occulte  petierit,  ut  corpus  impetraret,  non  ut  peri- 
culum  caveret.  Et  tamen.quid  mirum,  si  occultabatur  iustus, 
quando  occultabantur  et  Aposloli,  iustorum  magistri»?  Codd. 
nostri  et  Gorranus  haec  ultima  verba  sic  exhibent:  cum  occul- 
tabantur  Apostoli  iustorum  ? 

"  Cod.  N  unctione;  cfr.  supra  n.  62. 


804 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


duodecimo^;  et  sicut  non  potest  homo  servire  Di- 
Tinitati  nimium,  sic  corpori  Christi  pro  nobis  cru- 
cifixo  nullus  potest  superfluum  impendere  obsequium. 
Ideo,  etsi  superfluitas  fuisset  circaalium,  non  tamen 
circa  illud  corpus  sanctissimum, 

Quod  obiicit:  Non  indigebat;  dicendum,  quod 

Ad  obiect.  ipso  crcdebat  indigere ,  et  hoc  quidem  non  erat  lau- 

dis,   sed   ignorantiae.    Sed  in   hoc,   quod  dignum 

magno  honore  credebat  et  illi  impendebat,  devotio 

commendatur  ^. 

69.  Quaest.  IV.  Sed  quaeritur  ex  parte  Do- 
mini:  cum  ipse  Dominus  omnem  formam  debuerit 
nobis  dare  perfectionis ;  et  ipse  doceat  Matthaei 
octavo^  contemnere  sepulturam :  videtur,  quod  sua 
dispositione  in  loco  vili  et  contemptibiliter  debuerit  se 
facere  sepeliri,  sicut  et  vilitor  pati. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  nobis  contemnenda 
Kesp.  est  sepultura  propter  fidem  resurrectionis ;  quia  cre- 


dimus,  quod  ubicumque  pulveres  sunt  dispersi,  a 
Domino  in  unum  colligentur  nec  eflugient  divinae  co- 
gnitionis  et  virtutis  potentiam  \  Sed  sepultura  Christi 
erat  ad  fidem  nostrae  resurrectionis  astruendam ;  in 
hoc  enim,  quod  credimus,  caput  nostrum  resur- 
rexisse,  et  nos  credimus  resurrecturos.  Et  ideo,  ut 
resurrectio  eius  esset  certa,  debuit  in  loco  patenti 
et  honorabiliter  sepeliri  et  a  militibus  etiam  custo- 
diri  ad  suspicionem  tollendam  ^. 

Quod  ergo  obiicit,  quod  exemplum  dare  debuit,  Ad  obiect. 
quod  non  curaremus  de  vilitate  sepulturae;  dicen- 
dam,  quod  sic  debuit  dare  exemplum  morum,  ut 
tamen  fldei  non  praeiudicaret,  ut  sic  currat  humili- 
tas  simul  et  veritas.  Nihilominus  tamen  satis  dedit 
exemplum,  quod  non  est  curandum  de  sepultura.  Si 
enim,  dum  viveret,  de  poenis  et  ignominia  corporis 
non  curavit;  ostendit  post  mortem ,  multo  minus  esse 
curandum  de  vilitate  corporis  exanimis^. 


Capitulum  XX. 


Tertio  tractcMr  de  Christi  resunectione 

triplieiter, 

1,  Vna  autem  Sabbati  etc.  Egit  supra^  Evan- 
gelista  de  his  quae  spectant  ad  Domini  incaroatio- 
nem  et  passionem ;  ab  hoc  loco  usque  in  finem  agit 
de  his  quae  spectant  ad  eius  resurrectionmn.  Agitur 
ergo  in  hac  parte  de  manifestalione  resurrectionis 
Christi.  Et  quiahanc  manifestationem  praeivit  disci- 
pulorum  sollicitudo ,  et  secuta  est  nostra  instructio 
sive  fldei  certitudo ;  ideo  in  hac  parte  sunt  tres  par- 
tes ;  in  quarum  prima  describitur  solUcitudo  disci- 
pulorum  et  mulierum,  quibus  se  manifestavit.  In 
secunda  describitur  ipsa  manifestatio ,  ibi  ® :  A  hie^ 
runt  ergo  discipulL  In  tertia,  nostrae  fidei  confir- 
matio,  ibi :  ffic  est  discipulus  ille  etc. 

Primo,  de  soUicitudine  discipulorum  ^t  mulierum, 

Prima  parsdividitur ;  quia  enim  Dominus  utrum- 
que  sexum  rederaerat  et  \itrique  se  manifestare  vole- 


bat;  praemittitur  non  tantum  sollicitudo  virorum, 

sed  etiam  mulierum.  Ideo  primo  ponitur  soUicitudo    Primo,  ae 

Mariae;  deinde  discivubrum,  ibi^:  Exiiterqo  Pe-  ManaeMag. 

*^  dalenae. 

trus  etc. 

2.  (Vers.  1.).  Sollicitudo  Mariae  notatur  et  in  Expo«tio  m- 
vigilantia  ad  requirendum  et  in  diligentia  ad  re- 
nuntiandum,  —  Vigilans  quippe  ad  requirendum  fuit,  vjgiiantia 
quia  summo  diluculo  venit;  propterea  dicit:  Una 
autem  Sabbati,  scilicet  die  dominica,  quae  est  una, 
id  est  prmdi  d\es  Sabbati ,  id  est  septimanae,  secun- 
dum  ilhid  Lucae  decirao  octavo  ^^ :  «  leiuno  bis  in 
Sabbato  ».  Sabbatum  etiam  dicitur  septimus  dies; 
Exodi  vigesimo  :  «  Memento,  ut  diem  Sabbati  sancti- 
fices  ».  Maria  Magdakne  venit  mane,  tanquam  sol- 
iicila  videre  Domini  corpus,  et  ideo  non  exspectavit 
diem ;  et  ideo  addit :  Cum  adhuc  tenebrae  essent, 
ad  monumentum.  Chrysostomus  ^^ :  «  Maria,  omnino 
circa  Magistrum  amicabiliter  se  habens ,  quia  Sabba- 
tum  transiit,  non  sustinuit  quiescere ;  sed  venit  dilu- 
culo  profundo  ad  monumentum ,  a  loco  raitigationem 
quandam  invenire  volens  ».  Et  quia  mane,  ideo  in- 


^  Vers.  3.  seqq. ;  cff .  MatlJh.  26«,  10«  86qq.:  OpOs  Bnim  bo  ; 
imm  operata  est  in  me  ete.  —  B.  Albei^t.,  PostUla  in  loan.  19, 
39:  Dicendum ,  quod  haec  obiectio  impia  ^t,  quift  corpuscon- 
sideratur  tripliciter,  scilicet  ut  sanotilafti  anlmae  est  comparatum , 
et  sic  debetur  ei  hOnrtr;  et  prout  e^t  ordmatum  ad  pesurrectio- 
nem  gloriae ,  et  sic  debetur  ei  tetwlratio ;  et  prout  e^t  divi- 
num,  Divinilati  unitum,  et  sic  debetur  eicultus  divinus  etc.  — 
^Rferius  pro  e^ca  aliam  «d.  cum  uno  alteroqwe  cod.  circa  alind. 

*  Cfr.  ^upra  n.  62.  et  63.  verba  Chrysost. 

*  Vers.  2^ :  SeqHere  me  et  drmitte  mortuos  sepeHre  mor- 
tuos  subs.  *—  Inferius  pro  contemptibiliter  AB  wniemptibili  i 
subinde  verbo  pati  ed.  cum  Gorrano  addit  volmt. 

*  Cfr.  IV.  Sent,  d.  43.  a^  1.  q.  1.  seqq.  —  De  ^q.  propo- 
sitione  cfr,  !.  Cor.  15,  12  seqq. 

^  Vide  Chrysost.,  in  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  L 

*  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  6,  et  Au- 
gust.,  de  Cura  gerenda  pro  mortuis,  c.  2.  et  3.  n.  4.  et  5, 

'  Cfr.  c.  1.  n.  17, 


®  Vers.  10.  Abierunt  ergo  iterum  discipuli;  tertia  pars  in- 
cipit  2^1 ,  24. 

®  Vers.  3. 

"  Vers.  12.  —  Sequitur  Exod.  20,  8.  Theophylact. ,  in  loan. 
20,1:  Unam  Sabbatorum  nominat  quam  nos  Dominicam  vo- 
camus.  Nam  Sabbata  dics  hebdomadaenominant;  unam  auteni 
dierum  Sabbati ,  primam.  Etenim  revera  dies  omnes  una  sunt'; 
saepe  autem,  cum  accipitur  una  et  coraponitur,  mulias  facit. 
Una  itaque  est  prima;  bis  autem  si  accipiatur,  flt  secunda;  eJt 
tertio,  tcrlia  et  deinceps.  Futuri  autem  saeculi  typus  est  dies 
tste,  quod  saeculum  unus  dies  est,  nunquam  nocte  dissectus 
aut  dimidiatus  etc.  Gfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  120.  n.  6: 
tlm  Sabbati  est  quem  iam  diem  dominicum  propter  Domini 
resurrectionem  mos  christianus  appellat;  quem  Matthaeus  [28, 
1 .]  solus  in  Evangelistis  primam  Sabbati  nominavit.  —  Supe- 
Hus  pro  notatur  non  pauci  codd.  et  Gorranus  ponitur, 

^^  In  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  4. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


305 


venit ;  Proverbiorum  oclavo  ^ ;  «  Qui  mane  vigilave- 
Diiigetttiaad  rint  ad  uie  Invenient  me  ».  —  Et  vidit  lapidem,  hic 
Sm.  notatur  diligentia  ad  renuntiandum  in  hoc,  quod 
visam  monumenti  apertionem  refert  discipulis ;  unde : 
Et  vidit  lapidem  revolutum  ^  a  monumento.  Ista  re- 
motio  lapidis  signiflcata  fuit  ludicum  decimo  Bexto, 
ubi  dicitur ,  quod  «  Samson  apprehendit  ambas  fores 
portae  cum  postibus  et  seris  impositasque  humeris 
suis  portavit  ad  verticera  montis  ». 

3.  (Vers.  2.).  Cucurrit  ergo  ei  venil  ad  Simo- 
nem  Petrum ,  qui  praecipue  inter  alios  Christum  di- 
ligebat,  ei  ad  alium  discipulum,  quem  diligebat^ 
lesus,  id  est  ad  loannera,  qui  i^e  non  nominatpro- 
pter  humilitatem ;  ei  dicit  eis :  Tulerunt  Dominum 
de  monumento;  in  Graeco  additur.  m^um  ad  expres- 
sionem  affectus.  Tulerunt,  scilicet  inflnite,  vel  lu- 
daei,  vel  custodes,  et  nescio^,  ubi  posuerunt  eum , 
quod  erat  ei  causa  maioris  doloris.  Quia  enini  eum 
adhuc  carnaliter  cognoscebat  et  amabat;  ideo,  carne 
eius  subtracta,  nulla  consolatio  remanebat*. 

4.  (Vers.  3.),  Exiit  ergo  Simon  Petrus,  Hic  no- 
secundo,de  tatur  sollicitudo  discipulorum  et  in  velocitate  cur- 

iKdine'  rendi  et  in  curiositate  considerandi ,  ibi  ^ :  Et  cum 

rom.     inclinasset  se.  SoUiciti  igitur  fuerunt,  quia,audilo, 

Prima.  quod  sublatus  esset ,  velociter  venerunt ;  unde  dicit : 

Exiit  ergo  Simon  Petrus  et  ille  alius  discipulus  et 

venerunt  ad  monumentum ;  hoc  dictura  est  per  an- 

ticipationem,  hoc  est,  arripuerunt  iter,  ut  venirent 

ad  monumentmn;  et  velociter  veniebant  ^,  unde  dicit : 

J5.  (Vers.  4.).  Currebant  autem  duo  simul,  ve- 

lociter  scilicet,  sed  in  hac  velocitate  dispariter;  unde: 


Et  ille  alius  discipulus  praecucurrit  citius  Pet?^o  et 
venit  prior  ^  ad  monumentum  —  ideo  velociter , 
quia  comprehendere  volebant;  primae  ad  Corinthios 
nono  :  «c  Qui  in  stadio  currunt ,  omnes  quidera  cur- 
runt,  sed  unus  accipit  bravium  ;  sic  currite,  ut  com- 
prehendatis  »  —  vel  quia  iunior  erat  et  citius  cur- 
rere  poterat ,  vel  quia  ad  videndum  erat  ferventior ; 
sed  tamen  Petrus  fuit  in  considerando  diligentior; 
unde  sequitur  disparitas  in  diligentia  consideratio- 
nis  *.  Nam : 

6.  (Vers.  8.).  Et  cum  se  inclina^set,  vidit  lin-  secunda. 
teamina  posita,  nan  tamen  introivit;  et  sic  in  quae- 
rendo  fuit  velox ,  sed  in  consideratione  ^®  remissus , 
Petrus  autem  e  contrario ;  unde  dicit : 

7.  (Vers.  6.).  Venit  autem  "  Simon  Petrus  se- 
quens  eum  et  introivit  in  monumentum,  non  con- 
tentus  tantum  extra  aspicere ,  ut  loannes.  Et  sic  ve- 
rificatum  est  illud  Matthaei  decimo  nono :  «  Erunt 
novissimi  primi ,  et  primi  novissimi » .  Et  vidit  lin- 
teamina  posita,  separatim. 

8.  (Vers.  7.).  Et  sudarium,  quod  fuerat  su- 
per  caput  eius,  non  cum  linteaminibus  positum, 
tanquam  hoc  gestum  esset  per  festinationem;  sed  se-    " 
paratim  involutum  in  unum  locum;  linteamina 

ad  operiendura  corpus;  supra  decimo  nono*^-  «Ac- 
ceperunt  corpus  lesu  et  ligaverunt  illud  linteamini- 
bus  »;  sudarium  ad  operiendum  faciem ;  supra  un- 
decimo:  «  Et  facies  eius  involuta  erat  sudario».  Et  ' 
sic  omnia  diligenter  respexit  ante  quam  loannes,  qui 
eum  praecesserat,  sed  tamen  in  diligenti  considera- 
tione  sequitur  eura;  unde  dicit: 


*  Vers.  17.  —  Cfr.  infra  n.  1 1-13. 

*  Vulgata  sublatum»  —  Sequitiir  ludic.  16,  3,  in  quem 
locum  cfr.  Gregor.,  n.  Homil.  in  Evang.  homU.  21.  n.  7,  cu- 
lus  verba  retulimus  tom,  III.  pag.  156,  nota  6.  —  Vide  in- 
fra  n.  14. 

*  Vulgata  amabatf  quae  etiam  paulo  ,inferius  pro  dicit  eis 
substituit  dicit  Ulis,  —  Ed.  omittit  qui  se  'iion  nomimt  pro- 
pter  humilitatem  (cfr.  supra  c.  18,  n.  29.  et  39;c.  19,  n.  44.). 
August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1 20.  n.  6 :  Nonnulli  codices  etiam 
Graeci  habent  tulerunt  Dominum  meun,  quod  videri  dictum 
potest  propensiore  caritatis  vel  famulatus  aflfectu;  sed  hoc  in 
piuribus  codicibus,  quos  in  promptu  habuimus,  non  inve- 
nimus. 

*  Vulgata  nescimvs  (ita  eliam  E).  —  Superius  pro  infi- 
nite,  quod  B  M  oraittunt,  ed.  cum  Gorrano  ministn,  Cfr.  B.  AI- 
berl.,  in  hunc  locum:  Tulerunt  Dominum  de  monumento,  hoc 
est  abstulerunt.  Qui  autem  abstulerint,  non  detei^minavit,  quia 
notum  putat  esse  discipulis;  quia  illi  qui  omnia  mala  contra 
Dominum  attentaverunt,  etiam  hoc  malum  fecerunt  etc. 

^  Cfr.  infra  n.  34. 

«  Vers.  5.  —  Cfr.  infra  n.  1S.  et  16. 

^  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  120.  n.  7:  Advertenda  hic 
et  commendanda  est  recapilulatio ,  quomodo  reditum  est  ad  id 
quod  fuerat  praetermissum,  et  tamen,  quasi  hoc  sequeretur ,  ad- 
iunctum  est.  Cum  enim  iam  dixisset  venerunt  ad  monumen- 
tum,  regressus  est,  ut  narraret,  quomodo  venerunt,  atqueait: 
Cnrrebant  autem  duo  simul  etc. 

®  Vulgaia  primus,  —  Sequitur  I.  Cor.  9 ,  24.  —  Post  duo 
simul  ed.  cum  C  addit:  Semper  simul  vadtmt,  unde  et  ad 
orationem  simul.  Act.  teriio  [v.  1.]:  Petrus  et  loannes  ascen-' 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


debant  in  templum  ad  horam  orationis  nonam*  Currebant 
autem  duo  simuL  Haec  sumta  sunt  ex  Chrysost.,  in  loan.  ho- 
mil.  88,  (alias  87.)  n.  2. 

®  Ghrysost.,  in  loan,  homil.  85,  (alias  84.)  n.  4:  Hic  mihi 
perpende,  quam  sit  Evangelista  a  fastu  alienus,  et  quomodo 
accuratam  Petri  perquisitionem  testificetur.  Nam  cum  praeve- 
nisset  illum  et  vidisset  linteamina  posila,  nihil  uitra  perquisi- 
vit,  sed  discessit;  ille  vero  fervens,  cum  intrasset,  omnia  dili- 
genter  inspexit  et  quid  amplius  vidit,  et  tunc  hic  ad  spectacu- 
lum  evocatus  est  etc.  —  Superius  pro  ad  videndum  multi 
codd.  et  Gorranus  videf^e. 

^®  Nonnulli  co^d.  et  ed.  considerando, 

"  Pro  autem,  quod  plures  codd.  omittunt,  Vulgata  ^r^o. 
—  Subinde  allegatur  Matth,  19,  30. 

"  Vers.  40;  seqnitur  11,  44.  — Chrysost.,  in  loan.  homil. 
85,  (alias  84.)  n.  4:  Et  vident  linteamina  posita,  quod  erat 
resurrectionis  signum.  Nequeenim,  si  quispiam  corpus  abstulis- 
sent,  illud  antea  nudavissent;  nec  si  furati  essent,  ita  curas- 
sent  sindonem  auferre ,  involvere  et  certo  loco  ponere,  sed ,  ui 
erat  corpus,  abstulissent.  Ideo  loannes  dicere  praeoccupat,  cum 
multa  myrrha  fuisse  sepultum  [cfr.  supra  19,  39.],  quae  non 
minus  quam  plumbum  linteamina  corpori  conglutinat,  ut  cum 
audieris  sudaria  seorsim  posita  iacuisse,  ne  feras  eos  qui  di- 
cunt,  ipsum  frirto  sublatum  fuisse,  Neque  enim  fur  adeo  stul- 
tus  fuisset,  ut  in  re  superflua  tantam  poneret  curam.  Qua  dc 
causa  sudaria  reliquisset?  Quomodo  id  faciendo  latuisset?  Nam 
diutius  erat  ea  in  re  immorandum,  et  si  tardasset,  deprehen- 
sus  fuisset  etc.  —  Superius  post  linteamiYia  ed,  cum  Gorrano 
addlt  autem  fuerant,  quae  etiam  aliquanto  Inferius  pro  consi- 
deratione  substituit  inquisitione. 

64 


506 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


9.  (Vers.  8.).  Tunc  ergo  introivit  et  ilk  alius 
discipulus,  qui  veriit  primus^  ad  monumentum, 
scilicet  exemplo  Petri,  et  vidit,  quae  praedicta  sunt, 

Dapiex  expo  et  credidiL  —  Sed  aliter  exponitur  secundum  Chryso- 
stomum ,  aliter  secundum  Augustinum.  Nam  Chryso- 
stomus  2  exponit:  credidit,  eum  scilicet  resurrexisse; 
et  argumentuni  habuit  ex  hoc,  quod  si  aUquis  su- 
stulisset,  non  sic  omnia  ordinate  reliquisset,  quae 
erant  magis  utilia  quam  corpus.  Augustinus  *  autem 
aliter  exponit:  credidit,  scilicet  corpus  esse  subla- 
tum ,  sicut  mulier  dixerat ;  et  hoc  probat  per  litte- 
ram  sequentem: 

10.  (Vers.  9.).  Nondum  enim  sciebat  ^  Scri- 
pturam,  quia  oportet  eum  a  mortuis  resurgef^e; 
ideo  non  credidit  resurrexisse ,  sed  sublatum  esse. 
—  Tamen,  si  velimus  tenere  expositionem  Chryso- 
stomi  ^,  littera  sequens  sic  continuatur:  Vidit  et 
credidit,  id  est,  tunc  primo  ex  visu  credidit,  quia 
ante  non  credebat;  nondum  enim  sciebat  Scri- 
pturam. 

QUAESTIONES- 

11.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo:  cum 
aliae  mulieres  cum  Magdalena  venissent  ad  monu- 
mentum,  propter  quid  tantum  de  ea  loquitur  loannes? 

Respondet  Augustinus  in  tertio  libro  de  Concor- 

*^esp.  dia  Evangelistarum  ^ :  «  Maria ,  inquit ,  Magdalena  ce- 

teris  mulieribus,  quae  Domino  rainistraverant ,  plu- 

rimum   ferventior   erat ;  propter  quod  solam   non 


immerito  loannes  commemoravit ,  tacitis  aliis,  quae 
cum  ea  fuerunt,  sicut  alii  testantur». 

12.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Mane  venit  ad  monumentum,  —  Contra:  Mat- 
thaei  vigesimo  octavo  "^  dicitur ,  quod  vespere  vene- 
runt  videre  sepulcrum. 

Respondet  Augustinus  ®  dicens ,  quod  «  vespere  Resp.  i. 
Sabbati  idem  est,  quod  nocte  Sabbati»;  ethocpro- 
bat,  quod  ita  debet  intelUgi,  per  litteram  sequentem: 
«  quae  lucescit  in  prima  Sabbati;  quod  fieri  non 
potest,  si  solum  noctis  initium  intellexerimus ;  sed 
vespera  per  synecdoclien  noctem  dat  intelligere, 
quae  luce  incipit  terminari  » .  —  Alii  ^  respondent ,  Resp.  2. 
quod  illud  dictum  est,  quia  i^e^jo^ra  praeparaverunt 
se  emendo  aromata,  sed  mane  diluculo  venerunt, 
sicut  dicit  loannes. 

13.  Quaest.  III.  Item,  quid  est  quod  dicitur: 
Cum  adhuc  tenebrae  essent,  quia  Marci  decimo 
sexto^^  dicitur:  Orto  iam  sole? 

Respomdeo:  Sicut  dicit  Augustinus   in   libro  de  Resp. 
Concordia  Evangelistarura  ^\  bis  venit  Maria :  primo , 
antequam  vocaret  discipulos,  et  postea  iterum  rediit; 
et  primo  venit,  cum  adhuc  essent  tenebrae;  post, 
cum  sol  luceret. 

14.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoe  quod  di- 
cit :  Vidit  lapidem  revolutum  etc.  —  Nonne  maioris  . 
virtutis  fuisset  eo  clauso  exire  ?  Videtur ,  quod  sic. 

Et  dicendum ,  quod  Dominus  surrexit ,  clauso  Reap. 
monumento,  et  illud  apertum  est   postmodum  ab 
Angelo.   Chrysostomus  ^^ :  «  Surrexit  quidem ,  et  la- 


^  Viilgala:  et  ille  discipulm,  qui  venerat  primus  (ed.qui 
venerat  prius  [nonnulli  codd.  habent  etiam  prius]  vel  prior)* 
— '  Nolamus,  quod  secundum  nonnullos  verba  ei  credidit,  non, 
ut  volunl  Chrysost.,  Cyrillus  Alexandr.  etc,  Petrum  et  loannem 
respiciant,  sed  solura  loannem,  qui  credidisse  dicitur  Domini 
resurreclioneni  (cfr.  inferius  sententiam  August.). 

*  In  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  4 :  «  Ut  discas ,  non 
festinanter  et  (umultuose  hoc  factum  esse,  ut  haec  separatim 
iacerent,  et  illa  seorsim  involuta;  hinc  enim  factum,  ut  ?'esm*' 
rectionem  crederent»*  De  argumento  addito  cfr.  supra  pag.  505, 
nota  12. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  120.  n.  9:  Hic  nonnulli  parum  at- 
tendentes  putant,  hoc  loannem  credidisse,  quod  lesus  resurrexit  j 
sed  quod  sequitur  hoc  tion  indicat.  Quid  sibi  enim  vult,  quod 
statlm  adiunxit:  Nondum  enim  sciebant  Scripturam,.,  Quid 
ergo  vidit,  quid  credidit?  Vidit  scilicet  inane  monumentumj  et 
credidit  quod  dixerat  mulier,  eum  de  monumento  esse  subla- 
tum.  Cfr.  Gregor.,  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  22.  n.  5. 

*  Vulgata  sciebant,  quae  etiam  subinde  pro  oportet  (ed. 
cura  Gorrano  oporteret)  substituit  oportebat  (ita  etiam  C). 

»  Vide  n.  9. 

®  Cap.  24.  n.  69. 

'  Vers.  1. 

*  Libr.  III.  de  Consensu  Evangelist.  c.  24.  n.  65.  Textus 
originalis  plura  interserit,  Pro  dat  intelligere  plures  codd.  et 
Gorranus  dat  inielligl  De  synecdoche  cfr.  supra  pag.  254 , 
nota  2.  et  pag.  405,  nota  8. 

'^  Beda,  in  Matth.  28,  1  :  Vespere  quidem  Sabbati  venire 
coeperunt,  sed  lucescente  mane  in  prima  Sabbati,  ad  sepul- 
crum  pervenerunt,  id  est,  vespere  aromata  paraverunt,  sed  pa- 
rata  mane  ad  sepulcrum   detulerunl,  quod  Matthaeus  quidem 


brevitatis  causa  obscurius  posuit,  sed  Evangelislae  aiii,  quo  or- 
dine  sit  factum,  evidentius  oslendunt  etc. 

^*  Vers.  2.  Ed.  Valde  mane  oriente,  vel  orio  iam  sole, 
"  Libr.  III.  de  Consensu  Evangelist.  c.  24.  n.  69,  secun- 
dum  sensum.  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  20 ,  1 ,  eandem  difli- 
cultatem  proponit  et  respondet:  Sed  ad  hoc  dicit  beatus  Au- 
gustinus,  scilicet  quod  bis  venit  Maria  Magdalena,  scilicet 
primo  in  tenebris,  et  tunc  discessit,  et  orto  iam  sole,  rediit. 
Et  primum  tangit  loannes,  et  secundum  Marcus  etc.  Cfr.  etiam 
Comment.  in  loan.  sub  nomine  S.  Bonav.  in  ed.  Vaticana  pu- 
blicatum,  ubi  (in  c.  20.  n.  2.)  dicitur;  aEt  ad  istud  respon- 
dendum  secundum  Augustinum,  quod  Maria  bis  venit,  scilicet 
primo,  cum  essent  tenebrae,  et  deinde,  orto  sole,  et  tunc  renun- 
tiavit  discipulis  ».  —  Ed.  sola  in  textu  ex  August.,  loc.  cit.  n.  65. 
haec  addit:  Quod  loannes  dicit:  mane,  cum  adhuc  tenebrae  es- 
sent,  hoc  intelligitur  Marcus  dicere,  valde  mane  oriente  iam  sole, 
id  est,  cum  caelum  ab  orientis  parte  iam  albesceret;  quod  non 
fit  utique  nisi  solis  orienlis  vicinitate.  Ideo  non  repugnat  illi 
qui  ait,  cum  adhuc  tenebrae  essent,  Die  quippe  surgente,  ali- 
quae  reliquiae  lenebrarum  tanto  magis  extenuantur,  quanto 
magls  oritur  lux.  Nec  sic  accipiendum  est  quod  ait:  valde 
mane,  (anquam  sol  ipse  videretur  iam  super  terras,  sed  potius, 
sicut  dicere  solemus  eis  quibus  volumus  significare  temperius 
aliquid  faciendum.  Cum  enim  dixerimus  mane,  ne  putent  iam 
sole  supra  terram  conspicuo  nos  dicere,  ad  hoc  plerumque 
ndd\mm  valde  mane,  ut  illud  quod  etiam  albescente  vocatur, 
intelligant.  Alii  respondent,  bis  etc.  —  Cfr.  infra  n.  32. 

"  In  loan,  homil.  85.  (alias  84.)  n.  4.  Pro  iacentibus  H , 
card.  Hugo  et  S.  Thomas  in  Catena  aurea  iniaceniibus  (ej^t- 
xeiji^vtov),  plures  alii  codd.  ibi  iacentibus,  M  a  secunda  manu  et 
B.  Albert.  nianentibus,  Cfr.  infi-a  n.  63. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


807 


pide  et  sigoaculis  iacentibus,  lesus.  Quia  vero  opor- 
tebat,  alios  certificari;  aperitur  monumentum  post 
resurrectionem ,  et  ita  creditur  quod  factum  est ». 

15.  Quaest.  V.  Item  quaeritur:  unde  hoc,quod 
isti  soli  cucurrerunt,  et  alii  non? 

Dicendum,  quod   vel  quia  istis  solis  relatum 
i^esp.  est;  vel,  sicut  dicit  Gregorias  \  « illi  prae  ceteris  cu- 
Gurrerunt,  qui  prae  ceteris  amaverunt». 

16.  Quaest.  VI.  Item,  1:  cum  Lucas  dicat  vige- 
simo  quarto^,  quod  Petrus  ivit  ad  monumentum, 
tantura  de  Petro  loquitur;  quid  est,  quod  loannes  hic 
duos  cucurrisse  dicit? 

2.  Item,  quae  necessitas  erat,  quod  loannes  hic 
de  se  faceret  mentionem?  —  Videtur,  qiiod  melius 
fecisset  tacendo. 

Respondet   Augustinus  in   tertio  de   Concordia 

Resp.  Evangelistarum  ^,  quod  Lucas  Petrum  solum  comme- 

moravit,  quia  illi  Magdalena  primo  nuntiavit ;  et  tamen 

ipse  utrumque  commemorat;  unde  Cleophas  dixit: 

Abierunt  quidam  ex  nosiris  ad  mommentum  etc. 

Ad  aliud,  quod  quaeritur:  quare  de   se  facit 

Ad  2.  mentionem?  duplex  est  ratio:  litteralis  scilicet,  quia 

Ra«o  H"e-  volebat  Pelrum  sibi  praeponere,  ut  Petrum  laudaret, 

se  ipsum  humiliaret ;  quia ,  cum  ipse  prior  venisset , 

AUegorica.  posterior  introivit ^.  —  Alkgorica  vero  est,  quia  per 

loannem   populus  ludaicus,  per   Petrum  seniorem 

gentilis  designatur.  loannes  prius  cucurrit,  sed  non 

introivit;  quia  ludaeus  prius  Legem    suscepit,  sed 

non  credidit;  gentiljs- vero  tardius  veniens  credidit^. 

Secundo,  de  manifestatione  resurrectioms. 

17.  Abierunt  ergo^  discipuli  ad  semetipsos  etc. 
Supra  egit  de  sollicitudine ,  hic  agit  de  manifesta- 
tione;  et  quia  manifestatio  utrique  sexui  facta  est, 

Divisio.  ideo  dividitur  haec  pars  in  duas.  In  prima  agitur 
de  manifestatione  facta  mulieri;  in  secunda,  de  ma- 
nifestatione  facta  dtsdpulis,  ibi':  Cum  ergo  esset 
sero  etc. 


Primo,  de  manifestatione  facta  malieri  notantQr  quinque. 

Manifestatio  igitur  facta  mulieri  hoc  ordine  de- 
scribitur.  Primo  insinuatur  Mariae  desoUiiio;  se-  ^mm. 
cuodo ,  desolatae  offertur  consolatio ,  ibi  ® :  Dum 
ergo  fleret  etc. ;  tertio,  nolenti  consolari  ofifertur 
Christi  manifestaiio ,  ibi :  Haec  cum  dixisset,  con- 
versa  etc. ;  quarto,  de  manifestatione  publicanda  sibi 
datur  praeceptio,  ibi:  FHcit  ei  lesus:  Noli  nxe  tan- 
gere;  quinto,  manifestationis  seu  apparitionis  rela- 
tio,  ibi:  Venit  Maria  Magdalene, 

1 8.  (Vers.  1 0.).  Insinuatur  ergo  vehemens  Mariae  ue  primo. 
desolatiOy  quae  ipsam  inquietam  non  sinebat  recedere 

a  sepulcro,  etiam  aliis  discipuiis  recedentibus ;  pro- 
pterea  dicit:  Abierunt  ergo  discipuli  ad  semetipsos , 
«  id  est,  ubi  habitabgmt  ^  »,  priusquam  ad  monumen- 
tum  venerant,  ut  aliquam  consolationem  reciperent. 

19.  (Vers.  11.).  Maria  autem  stabat  ad  mo- 
numentum  foris,  «  id  est  ante  illum  saxei  sepulcri 
locura^^*,  et  perseveranter  manebat;  ideo  inveriit; 
Lucae  undecimo:  «  At  ille  si  perseveraverit  pulsans, 
dico  vobis,  etsi  non  dabit  iUi  surgens,  eo  quodami- 
cus  eius  sit,  propter  improbitatem  tamen  eius  sur- 
get  et  dabit  illi ,  quotquot  habet  panes  necessarios  » ; 
ad  Colossenses  quarto:  «Orationi  instate,  vigilantes  in 
ea  »  etc.  Pbrans;  Auguslinus":  «Oculi,  qui  Domi- 
num  quaesierant  et  non  invenerant,  iam  lacrymis  va- 
cabant,  et  plus  dolet  mulier,  quod  fuerat  Dominus 
ablatus  de  monumento,  quam  quod  fuerat  occisus  in 
ligno  ». 

Notandum,  quod  Maria  flevit  compunctione ,  Lu-  Tripiex  fle- 
cae  septimo  ^^ ;  flevit  eompassione,  supra  undecimo : 
«  lesus,  ut  vidit  eam  plorantera  »;  flevit  devotione, 
ut  hic ,  de  quo  Psalmus :  «  Fuerunt  mihi  lacrymae 
raeae  panes  die  ac  nocte,  dum  dicitur  mihi  quotidie: 
Ubi  est  Deus  tuus  » ? 

Dum  ergo  flereL  Hic  desolatae  consolatio  offer-  ^e  secundo 
tur  et  in  visu  et  in  affatu,  sed  ipsa  neutro  conso- 
latur.  In  visu   consolatur  in  aspectu  Angelorura  *';  Primum, 


*  Libr.  U.  Homil.  in  Evang.  homil.  22.  n.  2.  —  Chrysost., 
in  loan.  homil.  85.  (alias  84.)  n.  4:  Gum  venisset  illa  et  haec 
dixisset,  hoc  audito,  illi  [Petrus  et  loannes]  ad  sepulcrum  sta- 
tim  properant. 

*  Vers.  12:  Pelrus  autem  surgens  cucurrit  ad  monumen- 
tum  etc. 

^  Cap.  25.  n.  70 :  Cum  ipse  Lucas  Petrum  dixerit  cucur- 
risse  ad  monumentum,  et  Cleopham  dixisse,  ipse  [Luc.  H,  24.] 
retulerit,  quod  qnidam  eorum  ierant  ad  monumentum;  intel- 
]igitur  attestari  loanni,  quod  duo  ieriut  ad  monumentum;  sed 
Petrum  solum  primo  commemoravit,  quia  illi  primitus  Maria 
nuntiaverat. 

*  Cfr.  supra  pag.  605,  nota  9.  verba  Chrysosl. 

*  Secundum  Gregor.,  IL  Homil.  in  Evang.  homil.  22.  n.  2. 
et  3.  —  Plurimi  codd.  superius  omittunt  designatun 

®  Vulgata  addit  iterim;  cfr.  supra  n.  1 ,  ubi  etiam  mem- 
bra  divisionis  ponuntur. 

'  Vers.  19. 

®  Vers.  H  ;  tertia  pars  incipit  v.  14:  quarta  v.  17; 
quinta  v.  18. 

®  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  121.  n.  1 :  Id  est,  ubi  ha- 


bitabant  et  unde  ad  monumentum  cucurrerant.  Multi  codd.  le- 
gunt  ubi  habitabant  prius  ei  [C  prim  cttm]  ad  mommentum 
venm*ant  Subinde  pro  ut  aliquam,  consolationem  recipei*ent, 
quod  habent  AFGIKL,  ed.  cum  aliis  codd.  quasi  [ita  CE; 
plures  alii  codd.  id  esi;  Gorranus  anf]  aiiquam  recipimles 
[Gorranus  recepissent]  consolationem. 

^^  Ut  dicit  August.,  III.  de  Consensu  Evangelist.  c.  24. 
n.  69.  In  CN  additur  siabai,  qui  subinde  cum  pluribus  aliis 
codd.  pro  et  pei^severanter  substituunt  id  est  perseveranier, 
ed.  cum  Gorrano  perseveranter.  —  Sequuntur  Luc.  11,  8.  et 
Coloss.  4,  2.       . 

**  In  loan.  Evang.  tr.  121.  n,  1,  ubi  pro  et  plus  dolet 
mulier  textus  originalis,  quem  sequitur  ed.,  amplius  dolentes. 
—  Cfr.  infra  n.  29. 

**  Vers.  38 :  Et  stans  retro  secus  pedes  eius,  lacrymis 
coepit  rigare  pedes  elus  etc.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan. 
11,  33.  et  Ps.  41,  4. 

*'  Ed.  cum  Gorrano  hic  legit :  sed  ipsa  in  neutro  conso- 
iatur,  nec  in  visu  nec  in  affatu  Angelorum,  et  inferius  post 
recepit  (ed.  cum  pluribus  codd.  recipit)  addit  d£Soiationem,  — 
Cfr.  infra  n.  30. 


508 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


unde  dicit ;  Dum  ergo  fleret,  qiiasi  desolata,  incli- 
navit  se  et  prospexit  in  monumentum ,  ut  saltem 
ex  aspectu  loci  consolationem  aliquam  reciperet ;  sed 
maiorem  recepit.  Inclinavit  se,  per  hurailitatem ;  lob 
vigesimo  secundo^:  «Qui  humiliatus  fuerit  erit  in 
gloria,  et  qui  inclinaverit  oculos,  ipse  salvabitur  ». 
Unde: 

20.  (Vers.  12.)-  Et  vidit  duos  Angelos  in  al- 
bis  sedentes.  Ideo  in  albis  sedent,  quia  nuntiare  ve- 
nerant  splendorem  nostrae  soleranitatis ,  scilicet  re- 
surreciionis.  Unum  ad  caput  et  alium  ^  ad  pedes, 
ubi  positum  fuerat  corpus  Jesu,  Gregorius  expo- 
nit,  quare  sic  positi  erant.  « lUe,  inquit,  ex  pas- 
sione  annuntiandus  erat,  qui  Deus  est  ante  saecula 
et.  homo  in  fine  saeculorum;  quasi  ad  cwput  sedet 
Angelus,  dum  per  ApdStolum  loannem  praedicatur, 

•  quia  in  principio  erat  Verbum  etc;  et  quasi  ad 
pedes,  cum  dicitur;  Verbum  caro  factum  est ».  Et 
sic  facta  est  ei  consolatio  ex  visu ;  Lucae  ultimo  ^ : 
«  Mulieres  quaedam  ex  nostris  terruerunt  nos,  quae 
ante  lucem  fuerunt  ad  monumentum,  et  non  in- 
vento  corpore  eius,  venerunt  dicentes,  se  etiam  vi- 
sionera  Angelorum  vidisse,  qui  dicunt,  eum  vivere  ». 

21.  (Vers.   13.).  Non  solura  consolatur  eam  Do- 
secandum.  minus  iu  visu ,  sed  etiara  in  affaiu  Angelorum ;  unde 

dicit:  Dicunt  ei  illi:  Mulier,  quid  p/oro^?  quasi 
dicant :  noli  flere.  Non  enim  erat  iam  tempus  fletus , 
sed  gaudii,  Domino  resurgente.  Sed  illa  consolari 
renuit,  causam  sui  doloris  recolens:  Quia^  tukrunt 
Dbminum  meum,  id  est  corpus,  per  synecdochen  di- 
citur;  et  nescio,  ubi  posuerunt  eum.  Augustinus: 
«  Haec  erat  maior  causa  doloris,  quia  nesciebat,  quo 
iret  ad  consolandum  dolorem  » .  Unde  poterat  dicere 
illud  Psalmi^:  «  Renuit  consolari  anima  mea»  etc; 
Threnorum  primo :  « Idcirco  oculus  meus  plorans  et 
deducens  lacrymas,  quia  recessit  a  me  consolator 
meus,  verteiis  animam  meam». 


22.  (Vers.  14.).  Haec  cum  dixisseL  Hic  nolenti  ne  teruo 
consolari  fit  Christi  manifestatio;  et  primo  se  ma- 
nifestat  sensibus  carnis,  deinde  mentis  ^ :  sensibus 
corporis,  visui  scilicet  per  3i$pectum  et  auditui  per  primnm,  da- 
colloquium.  —  Aspicit  ergo  primo  lesum ,  unde  di-  Quoad^vil 
cit:  Haec  cum  dixisset,  per  quae  ostendebat,  se 

noUe  consolari ;  conversa  est  retrorsum  et  vidit  le- 
sum  stantem.  Ideo  conversa  est ,  quia  amor  non  si- 
nebat  eam  sistere,  immo  modo  huc,  modo  illuc  re- 
spiciebat.  Vel,  sicut  dicit  Chrysostomus  \  «  Christus , 
silenter  post  ipsam  apparens ,  obslupescit  Angelos,et 
illi  motu  et  signo  ostenderunt,  se  aliquid  magnum 
vidisse;  et  hoc  mulierem  convertit  retrorsum  ».  Et 
vidit  lesum,  oculis  corporis,  non  cordis;  ande:  Et 
nesciebat,  quia  lesus  esset^. 

23.  (Vers.  IS.).  Sic  manifestavit  se  per  aspectum,  Quoad  audi- 
manifestat  etiam  per  coUoquium;  unde:  Dicit  ei  le- 

sus:  Mulier,  qaidploras?  quasidicat:  noli  plorare. 
Quem  quaeris?  lUum  quaerebat,  quem  et  sponsa 
Canticorum  tertio  ^:  « In  lectulo  meo  per  noctes  quae- 
sivi  quem  diligit  anima  mea  » ;  quasi  dicat :  non  de- 
bes  eum  cum  mortuis  quaerere ,  quia  «  resurgens  a 
mortuis  iara  non  moritur,  mors  illi  ultra  non  domi- 
nabitur  »,  ad  Romanos  sexto.  Sed  nec  adhuc  per 
coUoquium  recognoscit;  unde  dicit:  Illa  aestimans, 
quod  ^^  hortulanus  esset ,  quia  sic  diluculo  venerat  in 
hortum;  dicit  ei:  Domine,  si  tu  sustulisti  eum,  id 
est  lesum.  Non  fecerat  mentionem  de  lesu  ipsi,  cum 
quo  loquebatur,  et  tantum  dicebatmm;  quia,  sicut 
dicit  Gregorius  ^^ ,  «  hoc  agere  solet  in  anirao  vis 
amoris,  ut  quem  ille  semper  cogitat,  nuUum  alium 
ignorare  credat  ».  Dioito  mihi,  ubi  posuisti  eum  ^^; 
et  ego  eum  tollam.  Non  ei  sufficiebat  videre,  nisi 
eum  tolleret,  secundum  illud  Canticorum  tertio: 
<r  Tenui  eum  nec  dimittam ,  donec  introducam  illum 
in  domum  matris  meae  et  in  cubiculum  genitricis 
meae  » ;  ideo  tollere  volebat. 


*  Vers.  29.  —  Ed.  IncUnavit  se,  quia  ostium  illud  erat 
humile.  [nclinavit  se  pet*  kumilitatem;  lob  etc.  Econtra  CEN 
omittunt  Inclinavit  se.„  ipse  salvabitur, 

^  Vulgala  unum.  —  Sententia  Gregorii  [cfr.  August.,  in 
loan.  Evang.  tr.  121.  n.  4.]  habetur  \L  Honmil.  in  Evang.  ho- 
mil.  25.  n.  3 ;  in  ipsa  allegatur  loan.  1,  1.  et  \i,  ex  qua  al- 
legatione  et  ex  lextu  originali  minu«  probabilis  videtur  lectio 
codd.  et  Gorrani  (et  S.  Thoraae,  in  Catena  aurea  in  loan. 
c.  20.  n.  2.),  in  qua  pro  per  Apostohm  loannem  substituitur 
pei'  Apostolos,  Ibid.  homil.  21.  n.  2:  Qui  [Angelus]  stola  can- 
dida  coopertus  apparuit ,  quia  festivitatis '  nostrae  gaudia  nun- 
tiaviL  Candor  etenim  vestis  splendorem  nustrae  denuntiat  so- 
lemnitatis.  Noslrae  dicamus,  an  suae?  Sed  ut  fateamur  verius, 
et  suae  dicamus  et  nostrae.  llla  quippe  Redemptoris  nostri  re- 
surrectio  et  nostra  festivitas  fuit,  quia  nos  ad  immortalitalem 
reduxit;  et  Angelorum  festivitas  exstitit,  quia  nos  revocando 
ad  caelestia  eorum  numerum  implevit  etc. 

*  Vers.  22.  et  23,  quos  codd.  non  integre  afferunt  — 
Cfr.  infra  n.  31.  et  32. 

i  *  Vulgata,  quam  sequitur  ed.,  Dicit  eis:  Quia.  —  Sententia 

August.  habetur  in  loan.  Evang.tr.  121.  n.  1,  ubi  etiam  dicit: 


Quia  lulerunt,  inquit,  Dominum  meum.  Dominum  suum  vo' 
cans  corpus  exanime   Domini   sui,  a  toto  partem  signiflcans 
[i.  e.  per  synecdochen ;  cfr.  supra  pag.  405,  nota  8.], 
.  *  Psalm.  76,  3.  —  Subinde  allegatur  Thren.  1,  16. 

^  Ed.  deinde  meniis  sensibus:  sive  primo  corporis  vi- 
sui  etc. 

'  In  loan,  homil.  86.  (alias  85.)  n.  1.  Cfr.  infra  n.  30.  et 
33.  —  Pro  Vel,  sicut  muiti  codd.  et  Gorranus  Unde  sicut. 

*  Vulgata  Et  vidit  lesum  stantem,  et  non  sciebcU,  qnia 
lesus  est^ 

^  Vers.  1.  —  Sequilur  Rom.  6,  9.  —  Ed.  omittit  quasi 
dicat:  noti  plorare.  Quem  qmeris? 

*°  Vulgata  Hta  existimans,  qum, 

"  Libr.  M.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n.  5. 

^*  Codd.  Dicito  mihi,  ,si  iu  smtnlisU.  —  Sequitur  Cantic. 
3 ,  4.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  1 :  Rursum 
dicit  positum,  sublatum,  ac  si  mortuus  esset.  Hoc  porro  si- 
gniflcat;  Si  propter  ludaeorum  timorem  hinc  sustulistis  eum, 
dicito  mihi,  et  ego  eum  tollam.  Magna  benevolenlia ,  magnus 
amor  muileris;  sed  nihil  sublime  sapit.  Ideo  iam  non  visu, 
sed  voce  se  notum  ipsi  facit. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  XX, 


809 


24.  (Vers.   16.).  Dicit  d  lesus.  Manifestavit  se 
secandum.  sensui  exteriori,  hic  se  manifestat  interiori  ipsam 

nominatim  vocando;  unde:  Dicit  ei  lesus:  Maria, 
Gregorius  ^ :  «  Postquam  eam  commani  vocabulo  ap- 
pellavit  ex  sexu  et  agnitus  non  est;  vocat  ex  no- 
mine ,  ut  eum  recognoscat ,  a  quo  recognoscitur  » . 
Conversa  illa ,  scilicet  per  intellectus  caplivationem ; 
Apocalypsis  primo^:  «  Conversus  sum,  ut  viderem 
vocem,  quae  loquebatur  mecum»;  dicit  ei:  Rab- 
boni,  quod  interprelatur  magister,  Conversa^  non 
corpore ,  quia  prius  corpore  erat  conversa,  sed 
cbrde ;  unde  Augustinus  ^ :  «  Tunc ,  inquit ,  conversa 
corpore,  quod  non  erat  putavit;  nunc  corde  con- 
versa,  quod  erat  agnovit  ».  Recognoscens  autem  eum, 
vocat  magister;  quia  sic  consueverat  eum  vocare; 
supra  undecimo  *  dixit  Martha  Mariae :  «  Magister 
adest  et  vocat  te  » . 

25.  (Vers.  17,).  Dicit  ei  lesus.  Hic  Mariae  iam 
De  quarto  cognosccnti  iuiungitur  manifestationis  publicatio;  et 

primo   eam   corrigit;   secundo  ad   annuntiandum 
Primo,  ipsa  mittit.  —  Corrioit  in  hoc  quod  dicit :  Noli  me  tan- 
gere;  et  rationem  reddit:  Nondum  enim  ascendt  ad 
Patrem  meum. 

26.  Sed  haec  littera  videtur  habere  falsitatem 
Qaaesi.  inci-  et  dubietatem : 

dens. 

1.  Quia  alii  Evangelistae  ^  dicunt,  quod  «  acces- 
serunt  mulieres  et  tenuerunt  pedes  eius». 
'  2.  Item,  quae  ratio  est  ista:  Nondum  enim 
ascendi  ad  Patrem  meum?  Immo  haec  est  ratio, 
quare  tangere  debuit,  quia,  si  ascendisset,  non  pos- 
set  tangere^. 

Propter  hoc  littera  ista  multipliciter  exponitur. 

soiQiio  pri-  Augustinus  ^  exponit  de  tactu  cordis  seu  fidei ;  unde 

dicit:  .«  Noli  me  tangere,  id  est,  noli   me  sic  cre-. 

dere,  queraadmodum   adhuc   sapis.   Quomodo  enim 


non  camaliter  adhiic  in  eum  credebat,  quem  sicut 
hominem  flebat?  Et  hoc  dicit  sequens  littera:  Non- 
dum  enim  ascendi  ad  Patrem  meum,  id  est  ad 
Patris  aequalitatem  in  corde  tuo  ». 

Secundum  Gregorium  ^  intelligitur  de  tactu  cor-  secunda. 
porali;  sed  hoc  Dominus  non  prohibet,  ut  dicit, 
«  quia  tactum  horruit  feminarum ,  cum  scriptum 
sit:  Accesserunt  mulieres  et  tenuerunt  pedes  eius»; 
sed  in  hoc  voluit  ipsam  indignam  ad  tangendum 
ostendere  tanquam  non  recte  credentem,  vel  plene; 
et  hoc  probat  per  litteram  sequentem:  <i  NondAim 
enim  ascendi  ad  Patrem,  In  corde  nostro  tunc 
lesus  ascendit  ad  Patrem,  cum  aequalis  creditur 
Patri  ». 

Secundum  Chrysostomum  ^  intelligitur  de  tactu  Terua. 
corporali;  et  Dominus  non  prohibet  tangere,  sed 
innuit,  se  cum  reverentia  magis,  quam  cum  erat 
passibilis,  esse  tangendum;  et  hoc  indicat  ratio  se- 
quens,  in  qua  Dominus  dicit:  Nondum  a^cendi,  sed 
tamen  praeparo  me  ad  ascendendum,  et  ideo  non 
sum  vobiscum  ut  prius. 

Potest  etiam  et  aliter  illud  exponi:  quia  Maria  Q«arta, 
fervens  erat  videre  Dominum,  unde  et  diligentissime 
quaesierat,  volebat  in  oscula  pedum  ruere  et  eum 
non  dimittere;  sed  Dominus  eam  redarguit,  osten- 
dens,  hic  non  esse  locum  fruitionis  et  tactus  Christi, 
sed  cum  Patre ,  unde  dicit :  Noli  me  tangere ,  id 
est,  tangendo  me  hic  frui  velle;  nondum  enim 
ascendi,  ubi  est  locus  fruitionis,  ubi  nunquam  fru- 
straberis;  sed  nunc  oportet  sequestrari  corporaliter  ^^. 
Unde  eam  mittit  ad  annuntiandum  quod  viderat. 

Va^e  autem  ad  fratres  meos,  Apostolos  scili- .  secnndo, 
cet ,  de  quibus  in  Psalmo  ^^ :  «  Narrabo  nomen  tuum  tar. 
fratribus  meis;  in  medio  Ecclesiae  laudabo  te»;et  dic 
eis,  annuntia  veritatem  Christi  resurgentis ,  quae 


*  Libr.  11.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n.  5,  ubi  finem 
sententiae  textus  originalis  sic  exhibet:  mcat  ex  nomine;  ac 
si  ei  aperte  dicat:  Recognosce  eum,  a  quo  recognosceris. 

*  Vers.  12.  Epist,  II.  Gor.  10,  5:  In  captivitatem  redi- 
gentes  omnem  intellectum  in  obsequium  Christi.  —  Subinde 
pro  qtiod  interprelatur  Vulgata  quod  dicitur. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  121.  n.  2.     ' 

*  Vers.  28.  *  Matth.  28 ,  9, 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  121  •  n.  3:  Quid  est  hoc? 
Si  stans  in  terra  non  tangitur,  sedens  in  -caelo  quomodo  ab  ho- 
minibus  tangeretur  ? 

'  Loc.  in  praecedente  nota  eit.:  Noli  me  tangere,  id  est, 
noli  in  me  sic  credere,  quemadmodum  adhuc  sapis  [hic  plura 
adduntur  in  textu  originali].  Quomodo...  flebat  ?  Nondum  enim 
ascendi,  inquit,  ad  Patrem  meum;  ibi  me  tanges,  quando 
me  credideris  Patri  non  imparem  Deum.  Cfr.  Hieron.,  Epist. 
120.  (alias  150,)  cap.  sive  quaest.  5:  Et  est  sensus :  Quem 
mortuum  quaeris,  viventem  tangere  non  mereris.  Si  me  nec- 
dum  putas  ascendisse  ad  Patrem,  sed  hominum  fraude  subia- 
tum,  meo  tactu  indigna  es  etc. 

®  Libr.  11.  Homil  in  Evang.  homil.  25.  n:  5..  seq.:  Noli 
m<?  tangere.  Non  quia  post  resurrectionem  Dominus  lactum  renuit 
feminarum ,  cum  de  duabus  ad  sepulcrum  eius  venientibus  scri- 
ptum  sit  [Matth.  28 ,  9.] :  Accesseruni  et  tenuerunt  pedes  eius. 
Sed  cur  tangi  non  debeal,ratio  quoque  additur,  cum  subinfer- 


tur:  Nondum  enim  ascendi  ad  Patrem  meum.  In  corde  ete- 
nim  nostro  tunc  lesus  etc.  —  Pro  in  corde  nostro  ed,  cum 
uno  aiteroque  cod.  et  Gorrano  in  corde  tuo. 

®  In  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  2:  Videtur  mihi,  adhuc 
velle  illam  cum  ipso  versari,  ut  prius,  et  ex  gaudio  nihil  ma- 
gnum  cogitare,  etiamsi  longe  melior  factus  erat  secundum  car- 
nem.  Ab  hac  ergo  illam  cogitatione  abducens...  illius  cogitatio- 
nem  erigit,  ut  cum  niaiore  reverentia  sibi  attendat...  Nondum 
ascendi,  declarat,  se  eo  festinare  et  tendere;  eura  aulem,  qui 
illuc  migraturus  erat  nec  ultra  cum  hominibus  versaturus, 
non  oportebat  eodem  quo  prius  animo  intueri. 

**  Cfr.  Quaestiones  et  respons.  ad  orthodoxos  (inter  opera 
S.  lustini),  q.  48,  ubi  in  responsione  dicitur:  Noli  me  tangere, 
dictum  est  Mariae  a  Salvatore  in  hane  sententiam :  Noli  me  as- 
sectari,  ila  ut  mecum  semper  sis,  ut  in  ea  quam  ante  meam 
crucem  habui  vitae  consuetudine.  Volebat  enim  paulatim  disci- 
pulos  assuescere,  ut  ipsius  corporis  aspectu  et  praesentia  ca- 
rerentj  quapropter  nec  semper  discipulis  videndum  se  praebe- 
bat,  quamdiu  in  terris  post  resurrectionem  moratus  est,  nec 
omnino  inaspectabilem ;  sed  interposito  spatio  utrumque  facie- 
bat,  ut  et  illis  videretur  et  non  viderefur.  —  Superius  pro 
frui  velle  ed.  frui  non  velis,  quae  etiam  subinde  pro  frustra- 
beris  cum  nonnullis  codd.  substituit  seqnestraberi^  a  me.  Multi 
codd.  hic  legunt  corporatiter ,  et  statim;  unde  eam  mittit  etc. 

"  Psalm.  21 ,  23. 


blO 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


veritasre-  consistit  in  dtqnitate   qloiHHcationis ,  qua  iam  erat 
coMisiiiiQ  idoneus  ire  in  caelum;  ideodicit:  Diceis:  Ascendo; 

tribos. 

ad  Ephesios  quarto  ^ :  «  Qui  descendit ,  ipse  est  qui 
ascendit  super  oranes  caelos  » .  Consistit  etiam  veri- 
tas  resurrectionis  Christi  in  excelleniia  Divinitaiis; 
unde  dicit:  Ad  Patrem  meum  et  Patrem  vesirum, 
non  eodera  modo  meum,  quo  vestrum;  unde  Gre- 
gorius^*  <iiMeum  per  naturam,  vestrum  per  gra- 
tiam».  Consistit  etiam  veritas  resurrectionis  Christi 
in  excellentia  humanitatis,  et  hanc  tangit,  cum  di- 
cit:  Deum  meum  et  Deum  vestrum;  Augustinus^: 
«  Deum  meum,  sub  quo  et  ego  homo  sum,  Deum 
vestrum ,  inter  quos  et  ipsum  Mediater  sum  » . 

27.  (Vers.  18.).  Venit  ergo  ^  Maria  Magdalene. 
De  quinto.  Hic  uotatur  quintura ,  scilicet  manifestationis  rela- 

iio  facta  a  Magdalena  ;^  unde  dicit:  Annuntians  di- 
scipulis:  Quia  vidi  Dominum,  et  haec  dixit  mihi , 
supple :  quae  praedicta  sunt ;  Chrysostomus  ^ :  «  An- 
nuntiat  et  visum  et  verba,  ut  in  utroque  eru- 
diantur  ». 

QuAESTiONES. 

28.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  or- 
dine  istius  manifestationis.  —  Si  enim  discipuh  dignio- 
res  erant,  videtur,  quod  primo  eis  Dominus  appa- 
rere  debebat,  et  iterum  discipuli  docere  mulieres, 
quam  mulieres  discipulos  ^        ^ 

Respondeo:   Diceodum,   quod  hoc  factum  est 
Resp.  cam  ordiue  divinoe  dispensationis  et  meriio  humanae 

dQplici  ra-  ^ 

tione.  sollicitudinis :  ordo  diuinas  dispensationis ;  propter 
qupd  dicit  Gregorius  ^ :  « Quia  in  paradiso  mulier 
viro  propinavit  mortem ,  a  sepulcro  mulier  viris  an- 
nuntiat  vitam ,  et  dicta  vivificatoris  narrat  quae  mor- 
tiferi  serpentis  verba  narraverat».  Meritum  huma- 


nae  ^o/toYwdm^,  quia,  discipulis  recedentibus,  mu- 
lier  remansit  aflBLicta  et  desolata;  et  ideo  citius  me- 
ruit  apparitione  dominica  consolari  et  refici  ^. 

29.  Quaest.  IL  Item  quaeritur:  cum  PetrusDo- 
minum  tam  ferventer  diligeret,  quare  non  remansit 
ad  monumentum  plorans,  ut  Maria,  sed  recessit? 

Et   respondet   Chrysostomus  ® :   «  Compassibile  R««p-  *• 
quodam  modo  est  muliebre  genus  » ;  et  ideo  non  mi- 
reris,  quod  Maria  amare  flebat  ad  sepulcrum,  Pe- 
trus  vero  nihil  tale  corapassus  est.  —  Alii  sumunt  i^«»p-  ^- 
rationem  ex  parte  fidei:  quia  enim  muher  minus  de 
resurrectione  sperabat,  ideo  magis  de  sublato  cor- 
pore  dolebat;  Petrus  autem,  etsi  non  plene,  tamen 
aliquo  modo  confidebat;  unde  dicitur  in  Luca  ^^  quod 
«  abiit  secum  mirans  » .  —  Alii  sumunt  rationem  a  ^«sp-  3- 
parte  amoris,  scilicet  quia  pro   tempore  illo  vehe- 
mentius  discipnhs  ardebat  et  ferventior  erat,  ideo 
et  sollicitior  existebat^^. 

30.  Quaest.  III.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  dum  Maria  fleret ,  inclinavit  se  ei  prospe- 
xit  in  monumentum.  —  Ad  quid  respiciebat,  ex  quo 
ipsum  non  esse  sciebat? 

Respondet  Gregorius^^:   «  Araanti  semel   aspe-  ^«sp- 
xisse  non  suflicit,  quia  vis  amoris  intentionem  mul- 
tiplicat  inquisitionis  » .  Et  Augustinus  ^^  dicit ,  quod 
«  quia  vehementer  amabat ,  ideo  nec  suis  nec  alio- 
rum  ocuhs  putavit  facile  esse  credendum  » . 

31.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit,  quod  post  recessura  discipulorum  vidit  x\nge- 
los;  quia  dicitur  Lucae  vigesirao  quarto  ^*,  quod  mu- 
lieres  retulerunt  Apostolis,  quod  viderant  Angelos; 
et  tunc  dicitur  quod  discipuli  iverunt  ad  raonu- 
mentum. 

Respondet    Augustinus  in  tertio  de    Concordia  ^««p. 
Evangelistarum  *^,  quod  «  Lucas  iilud  dicit  per  reca- 


1  Vers.  10.  Cfr.  infra  n.  35. 

^  Libr.  n.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n.  6.  Cfr.  Chrysost., 
in  loanrhomii.  86.  (alias  85.)  n.  2.  —  Superius  pro  Divinita' 
tis  ed.  benignitatis. 

^  In  loan.  Evang.  tr.  121.  n.  3,  ubi  etiam  praecedentem 
explicationem  insinuat:  Non  ait:  Patrem  nostrum;  aliter  ergo 
meum,  aliter  vestrum:  natura  meum,  gratia  vestrum, 

*  Vulgata  omittit  ergo. 

*  In  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  2  :  Nuntiavlt  autem  Ma- 
ria  et  visionem  et  verba,  quae  possent  iilos  consolari  [ScTCEp 
ixava  Tjv  auTob?  ;capa|jLuB^aa(;dai]. 

®  Cod.  B  legit:  et  iiei'um  videtw,  quod  magis  discipnli 
docere  deberent  mulieres  quam  e  converso ;  ed. :  et  iierum, 
quod  discipuli  debebant  docere  mulieres  poiius ,  quam  etc. 

'  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n.  6. 

®  Gregor.,  loc.  cit.  n.  I  :  A  monumento  Domini,  etiam  di- 
scipulis  recedenlibus ,  non  recedebat.  Exquirebat  quem  non  in- 
venerat,  flebat  inquirendo,  et  amoris  sui  igne  succensa,  eius 
quem  ablatum  credidit  ardebat  desiderio.  Unde  contigit,  ut 
eum  sola  tunc  videret,  quae  remansit,  ut  quaereret;  quia  ni- 
mirum  virtus  boni  operis  perseverantia  est  etc. 

'  In  loan.  homil.  86.  (horail.  85.)  n.  \  :  IlepiJcaOI?  tco)?  to 
Yuvaixetov  '^ho^y  xai  Tcpo?  oixtov  e7uipp£7:l<jT£pov ,  id  est  secun- 
dum  card.  Hug. :  Magis  enlm  compassibile  est  quodam  modo 
muliebre  genus  et  ad  propitiationem  aptius. 


^^  Cap.  24,  12.  In  quem  locum  Theophylact. :  At  Petrus 
non  cessat  quemadmodum  neque  ignis  materiam  nactus ;  sed 
venit  ad  sepulturam  et  videt  sola  lintea ;  et  tunc  hanc  utilita- 
tem  primum  accipil  a  transitu  ad  sepulcrum :  Admirans  etc. 
Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  1,  ubi  de  Ma- 
ria  dicit :  « Imbeciliis  erat  natura  necdum  futuram  resurrectio- 
nem  clare  noverat ,  quemadmodum  etiam  illi  [Petrus  et  loannes] , 
visis  linteaminibus,  credentes  abieruntad  semetipsos  perculsi». 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  121.  n.  1 :  Viris  enim  redeuntibus, 
inflrmiorem  sexum  in  eodem  loco  foftior  flgebat  affectus.  Et 
oculi,  qui  Dominum  quaesierant  et  non  invenerant,  lacrymis 
iam  vacabant,  amplius  dolentes...  Tenebat  itaque  ad  monumen- 
tum  iam  dolor  iste  mulierem.  Cfr.  supra  n.  19. 

**  Cfr.  supra  )iota  8.  verba  Gregorii. 

**  Libr.  il.  Homil.  in  Evang.  homil.  26.  n.  2. 

^^  In  loan,  Evang.  tr.  121 .  n.  1  ;  Quid  sibi  ergo  vult,  quod 
ista,  cum  fleret,  rursum  in  monumentum  inclinata  prospexit? 
Utrum,  quod  nimium  dolebat,  nec  suis  nec  illorum  ocuHs  facile 
putabat  esse  credendum  ?  An  potius  divino  instinctu  in  animo 
eius  efTectum  est ,  ut  prospiceret  ? 

^*  Vers.  4,  seqq. 

^^  Cap.  26.  n.  70 :  Hoc  autem  de  Petro  commemorat  [Lu- 
cas],  priusquam  narret  de  Ins  duobus,  quos  invenit  in  via 
[Emmaus],  posteaquam  narravit  de  mulieribus,  quae  viderant 
Angelos  et  ab  eis  audierant,  quod  resurrexisset  lesus ,  tanquam 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


511 


pitulationem ;  tunc  enim  cucurrerunt  ad  monumen- 
tum,  quando  tantummodo  annuntiatum  fuit  de  cor- 
pore  ablato;  et  post  factum  est  de  \isione  Angelo- 
rum ,  quam  postmodum  retulerunt  » . 

32.  Quaest.  V.  Item  dubitatur:  1.  Quia  Marci 
decimo  sexto  ^  dicitur  de  uno  solo  Angelo :  Intro- 
euntes  in  monumentum  viderunt  iuvenem  sedenteni 
in  dextris  coopertum  stola  candida. 

2.  Item ,  Marcus  ^  dicit ,  Mariam  intrasse ,  iste , 
tantura  aspexisse. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  in  tertio  de  Con- 
Resp.  cordia  Evangelistarum  ^ :  «Prima,  inquit,  Sabbati, 
id  est  die  dominico,  diluculo  venerunt  mulieres  ad 
monumentum,  sicut  omnes  Evangelislae  narrant;  et 
ut  viderunt  lapidem  sublatura,  antequam  diligentius 
inspicerent,  cucurrerunt  et  nuntiaverunt  Petro  et 
loanni ,  qui  cucurrerunt  ad  monumentmn  et  postea 
reversi  sunt.  Maria  autem  cum  aliis  stabat  ad  mo- 
numentum  foris  plorans\  id  est  ante  iilum  saxei 
sepulcri  locum,  sed  tamen  intra  illud  spatium,  quo 
iam  ingressae  fuerant.  Tunc  viderunt  Angelum  se- 
dentem  in  dexteris  super  lapidem  revolutum  a  mo- 
,  numento,  de  quo  Angelo  narrat  Matthaeus  vigesimo 
oclavo  5  et  Marcus  decirao  sexto.  Tunc  dixit  eis :  TVb- 
lite  timere  vos  etc. ,  quae  dicit  Matthaeus  et  Marcus. 
Ad  haec  verba  Maria,  dum  fleret,  inelinavit  se  et 
prospexit  in  monumentum,  sicut  hic^  dicitur;  ubi 
vidit  duos  Angelos  in  alhis  sedenies,  qui  dicunt  ei: 
Mulier,  quid  phras?  Et  tunc  intelligendum ,  quod 
Angeli  surrexerunt  et  steterunt,  sicut  Lucas^  dicit, 
quod  duo  viri' steterunt  iuxta  illas  in  veste  fulgenti  ». 

Unde  solvitur  contrarietas  ex  hoc,  quod  unus 

Recapiiuia-  dicit  quod  alter  oraittit ;  et  ex  hoc ,  quod  Marcus  vo- 

cat  monumentum  ahquod  spatium  ante  sepulcrum 

raaceria  communitum,  loannes  vero  ipsum  locum,  in 

quo  erat  corpus  lesu. 

33.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod 
Dominus  se  non  statim  manifestavit  raulieri  in  pro- 
pria  efligie,  sed  visus  est  quasi  hortulanus. 


tio. 


Respondet  Gregorius  ^,  quod  ratio  huius  erat  Resp.  i, 
modus  quaerendi  Mariae.  «  Quia  enira  Maria  araabat 
et  dubitabat,  videbat  et  non  cognoscebat » .  —  Ber-  Resp.  i 
nardus  ^  autem  reddit  rationem ,  quod  hoc  erat  ad 
magis  accendendum  eam;  unde  dicit:  «  0  delectabile 
pietatis  spectaculum !  Ipse  qui  quaeritur  et  desidera- 
tur,  occultat  se  et  manifestatur ;  occultat  se,  ut  ar- 
dentius  requiratur,  et  requisitus  cum  gaudio  inve- 
niatur,  et  inventus  cum  sollicitudine  teneatur,  et 
tentus  non  dimittatur  ». 

34.  Quaest.  VII.  Item  quaeritur,  utrura  Maria 
Christurfi  crederet  esse  Deum?  —  Et  quod  sic,  vi- 
detur,  quia  supra  undecimo^^  dixit  Martha:  Tu  es 
Christus,  Filius  Dei  vivL  —  Et  etiam,  quomodo 
fuissent  ei  remissa  peccata  sine  fide  recta? 

Sed  contrarium  videtur  dicere  Gregorius  et  Au-  contra. 
gustinus  super  illud  ^^ :  Nondum  enim  ascendi  ad 
Patrem  meum,  sicut  expositum  est. 

Respondendum ,  quod  Maria  ante  passionem  Chri-  Resp. 
stum  Deum  esse  credebat,  tamen  vehementissirae 
eura  in  carne  amabat ;  et  ideo  in  passione  tantum 
dolorem  concepit,  ut  iam  absorpta  non  nisi  de  hu- 
manitate  et  morte  cogitaret,  et  ideo  non  recoleret 
opera  Maiestatis,  sed  poenas  humanitatis. 

33.  Quaest.  VIII.  Item ,  quid  est  quod  dicit : 
Ascendo  ad  Patrem,  cum  Pater  sit  ubique? 

Respondetur,  quod  causaliter  intelligitur,  quia  Resp.  i. 
faciebat  vel  facturus  erat  se  credere  aequalem  Patri 
per  omnia ;  ideo  dicitur  ascendere  ^^  etc.  —  Vel  ad  Resp.  2. 
locum,  ubi  Pater  magis  manifestatur  in  suis  operi- 
bus ;  unde  dicitur  a  dexteris  sedere ,  id  est  in  po- 
tioribus  bonis^^ 

Secundo,  de  manifestatione  facta  discipulis. 

36.  Cum  ergo  esset  sero  die  illo  etc.  Supra 
egit  de  raanifestatione  Doraini  facta  mulieribus,  hic 
agit  de  manifestatione  facta  discipulis  ^*.  Et  sunt  in  Djvisio  in  3 

partes. 

hac  parte  tres  particulae  secundum  tres  manifestatio- 


tunc  Pelrus  ad  monumentum  cucurrerit.  Sed  intelligitur  hoc 
Lucas  recapiiulando  posuisse  de  Petro.  Tunc  enim  cucurrit  Pe- 
trus  ad  monumentum,  quando  et  loannes,  cum  tantummodo  a 
mulieribus,  praecipue  a  Maria  Magdalene  nuntiatum  eis  fuerat 
de  corpore  ablato;  tunc  autem  illa  nuntiaverat,  quando  vidit 
lapidem  avutsum  a  monumento^  et  postea  facta  sunt  haec  de 
visione  Angelorum  atque  ipsius  Domini  etc, 

*  Vers.  5.  —  Ed.  legit:  Quia,  vbi  hic  dicitwr  de  diiobus 
Angelis  Marcu..  candida,  Hic  de  sedmtibus,  Lucae  uliimo 
(v.  4.)  de  stantibtis. 

*  Cap.  46 ,  5:  Et  introeuntes  in  monumentum  etc;  loan.  20, 
M  :  Inclinavit  se  et  prospexit  in  monumentum. 

^  Cap.  24.  n.  69.  Textus  originalis  hiuc  inde  plura  inlerserit. 

*  loan.  20,  41. 

*  Vers.  2.  seqq.,  ubi  etiam  habentur  verba  inferius  po- 
sita:  Nolite  timei^e  vos  etc;  Marc.  16,  5.  seqq. 

®  Vers.  11.  V.  12.  et  13.  est  seq.  locus. 
'  Cap.  24,  4. 

®  Libr.  11.  Homil.  in  Evang.  homil.  25.  n.  4,  ubi  pro  co- 
gnoscebat  textus  uriginalis  agnoscebat» 


®  In  Meditatione  in  passionem  et  resurrecl.  Domini  (inter 
opera  Bernardi),  c.  45.  n,  38:  0  pium,  o  delectabile  etc. 

1«  Vers.  27.  "  Vers.  47.  n.  26. 

**  Cfr.  III.  Sent.  d.  22.  dub.  4:  Etiste  ascensus  [in  caelum 
Trinitatis;  cfr.  supra  pag,  327,  nola  8.]  non  est  ascensus  ad 
locum,  sed  potius  ad  dignitatem  et  aequalitatem  Patris.  Nec 
est  secundum  acquisitionem  novae  dignitatis  in  Christo ,  sed  pro- 
pter  manifestationem  eius  quod  habuit  ab  aeterno  etc.  Vide 
etiam  supra  n.  26.  et  c.  3.  n.  27. 

13  Marc.  46,  49:  Sedet  a  dexiris  Dei;  Ps.  409,  4 :  Sede 
a  dextris  meis;  in  quem  locum  Glossa  ordinaria:  1.  e.  in  po- 
tioribus  meis  bonis  et  occultis.  Cfr.  lU.  Sent.  d.  48.  dub.  3, 
ubi  duplex  haec  explicatio  affertur.  Cfr.  etiam  II.  Sent.  d.  2. 
p.  II.  dub.  2 :  Quod  obiicitur  de  Christo,  quod  sedet  a  dexteris; 
dicendum,  quod  hoc,  si  dicatur  secundum  divinam  naturam, 
dicitur  per  omnimodam  aequalitatem.  Si  autem  secundum  hu- 
manam,  sic  dicitur  sedere  a  dewtris,  quia  in  potioribus  bonis 
Patris;  unde  in  empyreo  ceteros  excellit,  tam  Angelos  quam 
homines,  et  loco  et  dignltate.  —  Ed.  addit  Patris. 

"  Cfr.  supra  n.  47. 


512 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


Dopiexra-  nes,  quae  dlversificanlur  qnmlnm  B,d  modum  mani- 
nis.  ^*  festandi  et  quantnm  ad  rationem :  quantum  ad  mo- 
dum;  nam  prima  est  per  aspectum,  secunda  per 
tactum ,  tertia  per  gustum.  Primo  enim  se  ostendit; 
^mndo,  palpabilem  exhibuit ;tert\o,  comedit,  — 
Quantum  ad  rationem  etiam  manifestandi ;  nara  pri- 
mo  ad  removendum  incredulitatem  omnium  disci- 
pulorum;  secundo,  ad  removendum  incredulitatem 
Thomae;  tertio  vero,  ad  cmfirmationem  dilectionis 
in  Peiro,  Et  incipit  secunda  manifestatio  ibi  ^ :  Et 
post  dies  octo ;  tertiavero,  ibi:  Postea  manifestavit 
se,  in  principio  vigesimi  primi  capituli. 

De  prima  iiianifestatione  notantai  txia. 

In  prima  manifeslatione  tria  determinantur.  Pri- 
mum  est  ipsa  manifestatio ;  secundum,  ad  manife- 
stationem  consequens  discipulorum  missio ,  ibi  ^ : 
Dixit  ergo  eis  iterum:  Pax  vobis ;  lertio,  incidens 
alterius  manifestationis  occasio,  qnSie  fuit  absentia 
Thomae,  ibi:  Thomas  auiem  etc. 

Jpsa  ergo  n.anifestatio  hoc  ordine  describitur. 

,  primo.de  Ponuutur  cnim  quinque  ^,  quae  ipsam  declarant,  sci- 

stationo   Ijcet  discipulorum  congregatio ,  Christi  apparitio, 

appareniis  allocutio ,  post  allocutionem  sui  ostensio, 

post  ostensionem  discipubrum  congratulatio, 

37.  (Vers.   19.).  Primo  ergo  tangitur  discipu- 
Primam.  loTum  congrcgatio ,  quae  erat  et  propter  iempus, 

quia  sero;  et  propter  ludaeos,  qui  persequebantur; 
ideo  dicit :  Cwn  ergo  esset  sero  die  illo ,  scilicet  die 
dominico*,  in  quo  apparuit  Magdalenae,  una  Sab- 
batorum,  quia  in  illis  diebus  sabbatizabant  ludaei, 
comedentes  azyma;  ei  fores  essent  clausae,  ad  sui 
tuitionem ,  unde :  ubi  erant  discipuli  congregati 
propier  metum  ludaeorum;  ideo  siraul  in  unum  clau- 
sis  ianuis  convenerant,  et  per  hoc  digni  erant,  qui- 
bus  Dominus  appareret,  secundura  illud  Matthaei 
decimo  octavo  ^ :  «  Ubi  sunt  duo ,  vel  tres  congre- 
gati  in  noraine  meo,  ibi  sum  in  medio  eormn». 

38.  Cum,  inquam,  ita  essent,  venit  lesus  et 
secnndom.  stctit  in  medio,  Hic  notatur  secundum,  scilicet  Do- 


mini  apparitio;  ideo  stetit  in  medio,  nt  ab  omni- 
bus  videretur;  ideo  stetit  in  medio,  ut  se  Mediato- 
rem  et  reconciliatorem  esse  ostenderet;  supra  primo^: 
«  Medius  autem  vestrum  stetit  quem  vos  nescitis » , 
dictum  est  ludaeis.  Ipse  enim ,  sicut  dicitur  ad  Ephe- 
sios  secundo,  «  est  pax  nostra,  qui  fecit  utraque 
unum  » . 

39.  Ideo  sequitur:  Et  dixit  eis:  Pax  vobis,  Hic  Tertiam. 
notatur  tertium,  scilicet  benigna  allocutio,  in  qua 
allocutione  ipsos  confortavit ;  unde  Lucae  ultimo  ^ : 

«  Dixit  eis:  Pax  vobis;  ego  sum,  nolite  timere  ». 
Unde  Chrysostomus :  «  Voce  firmavit  fluctuantem 
mentem,  dicens:  Paxvobis;  hoc  est,  ne  tumultue- 
mini »;  ad  Philippenses  ultimo:  «PaxDei,  quae  exsu- 
perat  oranem  sensum ,  custodiat  corda  vestra  » . 

40.  (Vers.  20.).  Et  cum  haec^  dixisset,  o^ten-  Qttariom. 
dit  eis  manus  et  latus.  Hic  notatur  quartum ,  scili- 

cet  Christi  ostensio,  in  qua  ostendit,  se  esse  eun-» 
dem,  qui  passus  fuerat,  non  tantum  in  spiritu,  sed 
et  in  corpore;  et  ideo  ostendit  raanus  et  latus,  in  qui- 
busfuerant  vulnera,  et  cicatrices  remanserant ;  unde 
Lucae  ultimo  ^:  «  Videte  manus  meas  et  pedes  raeos, 
quia  ego  ipse  sum  » . 

41.  Gavin  sunt  ergo  discipuli,  viso  Domino,  Qaintum. 
Hic  tangitur  quintum,  scilicet  discipulorum  congra- 
iulatio  ex  aspectu  Domini;  quod  gaudium  promise- 

rat  eis  Dominus  supra  decimo  sexto  ^^ :  «  Iterum  vi- 
debo  vos ,  et  gaudebit  cor  vestrum  » . 

42.  (Vers.  21.).  Dixit  erqo  eis  iterum.  Hic  tan- s«cando,  de 

•^  discipalorum 

gitur  secundum,   scilicet  ad  raanifestationem  conse-^nisswnetria. 
quens  discipulorum  missio^^,\n  qtfa  tria   innuit 
Evangelista,  quae  Dominus  mittendis  discipulis  con- 
tulit,  scilicet  idoneitatem,  auctoritatem  ei  potesia-    • 
iem:  idoneitatem,  cum  pacem  tribuit;  unde  dicit:  P"n»«ni. 
Dixit  ergo  eis  iterum :  Pax  vobis ,  id  est  tranquil- 
litas,  sine  qua  nuUus  ad  persecutiones  mitti  est  ido- 
neus.  Unde  Chrysostoraus  ^^ :  «  Quia  praelium  inexpu- 
gnabile  habebant  ad  ludaeos ,  ideo  dicit  rursus :  Pax 
vobis,  parem  praelio  dans  consolationem  »  —  Tri-  secuadam. 
buit  etiam  auctoritaiem ,  cum  mittit;  undedicit: 
Sicut  misit  me   Pater,  et  ego  mitto  vos,  id  est. 


*  Vers.  26;  tertia  pars  incipit  21,  1. 

*  Vers.  21 ;  tertium  v.  24. 

'  Ed.  perperam  sex,  ideoqiie  inferius  quinto  membro  di- 
scipulorum  congratulatio  addit  sextum,  scil.  post  congratula- 
tionem  discipulorum  missio;  sed  cfr.  paulo  superius,  ubi  hoc 
membrum  allegatur  tanquam  secundum  primae  mdnifestationis. 
Pro  declarant  ed.  determinaverant 

*  Cfr.  supra  n.  2.  -^  Ed,  vespe^i  die  dominico. 

*  Vers.  20.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  86.  (alias  85.) 
n,  2:  Interdiu  autem  non  venit,  ut  simul  omnes  congregaren- 
tur;  multo  namque  erant  stupore  repleti. 

«  Vers.  26;  cfr.  ibid.  n.  59,  —  Sequitur  Eph.  2,  U. 

'  Vers.  36.  —  Sententia  Chrysost.  habetur  in  loan.  homil.  86» 
(alias  85.)  n.  2,  post  quam  allegatur  Phil.  4,  7.  —  Petr,  Com- 
estor,  Histor.  scholastica ,  in  Evangelia ,  c.  1 92.  Additio  i :  Inde 
est,  quod  in  mittendo  partem  hostiae  in  calicem,  ubi  signa- 
tur  resurrectio ,  subditur :  Paw  Domini  sit  semper  vobiscum  ; 
et  episcopus,  cum  primo  convertit  se  ad  populum  in  Missa,  di- 


cit:  Pax  vobis,  Osculum  vero  longe  post  introductum  est  pro 
causa  supradicta.  ^  Vulgata  hoc, 

»  Vers.  39.  Cfr.  infra  n.  64.  *<>  Vers.  22. 

**  Cfr.  supra  nota  3,  ubi  falsam  lectionem  ed.  insinuavi- 
mus,  quae  etiam  hic  occurrit:  Bic  tangitur  sextum  [ita  Gor- 
ranus  et  B],  scilicet  ad  congratnlationem  consequehs  discipu- 
lorum  mlssio,  Plures  codd.  omittunt  secundum. 

**  In  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  2.  in  fine.  Secundam 
partem  huius  sententiae:  ideo  dicit  etc,  maior  pars  codd.  ita 
exhibet:  inducit  hoc:  Paic  vobis,  arfm^MW^^r  [adversantem?] 
dans  praelio  consolationem  ;  C  N  ideo  dicit:  Paw  vobis,  adver- 
saiive  etc.  Card.  Hugo ,  in  hunc  locum :  ideo  non  semel,  sed 
bis  inducU  hoc:  Pa^v  vobis,  adversans  praelio,  dans  consola- 
tionem,  Textus  originalis  est:  ayve^^^cS?  [i,  e.  continue,  vel  saepe; 
nos  retinuimus  cum  Bonelli  rursus']  tnxki-xzi  to,  Eip^vij  ujmv, 
avTtppoTTov  [i.  e.  aequivalentem ,  sive  ut  quaedam  versiones  ha- 
bent  parem;  hanc  vocem,  quam  Bonelli  omisit,  fide  textus 
originalis  addidimus]  BtBoog  zo^  noki^OM  t^v  7?apaji.oOiav. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


513 


sicut  ego  a  me  ipso  non  yeni,  sed  missus,  et  ideo 
auctorilate  veni;  sic  ego  vos  mitto,  dans  vobis  au- 
ctoritatem;  unde  ad  Romanos  decimo^:  «Quomodo 
praedicabunt ,  nisi  mittantur  »?  Dnde  et  Isaias,  sexto, 
petebat  hanc  auctoritatem ,  cum  dicebat:  «Ecceego, 
Domine ;  mitte  me  » ;  contra  de  malis  prophetis  lere- 
miae  vigesimo  tertio :  «  Cnrrebant ,  et  ego  non  mitte- 
Tertinm.  bam  cos,  Hou  loqucbar  ad  eos»  etc.  —  Tribuit  etiam 
potestatem ,  cum  Spiritum  sanctum  contulit ;  unde 
et  dicit: 

43.  (Vers.  22.).  Haec  cum  dixisset,  insufflavit 
in  eos^.  Augustinus:'«  Insufflando  significavit,  Spi- 
ritum  sanctum  non  soHus  Patris  esse,  sed  et  suum  ». 
Et  dixit  eis:  Accipite  Spiritum  sanctum,  id  est 
donum  Spiritus  sancti,  non  ad  omnia,  sed  ad  re- 
mittenda  peccata;  et  in  hoc  contulit  potestatem  cla- 
vium ;  propterea  dicit : 

44.  (Vers,  23.).  Quorum  remiseritis  peccata, 
remittuntur  eis ,  id  est,  quos  solveritis  soluti  sunt; 
et  quorum  retinueritis ,  retenta  erunt  ^,  id  est,  quos 
ligaveritis  ligati  sunt ;  Matthaei  decimo  sexto :  «  Quod- 
cumque  ligaveris  super  terram,  erit  ligatum  et  in 
caelis;  et  quodcumque  solveris  super  terram,  erit  so- 
lutum  et  in  caelis  ». 

45.  Thomas  autem,  unus   ex  duodecim,  Hic 
Teriio,  de  ponitur  tortium ,  scilicet  incidens  tertiae  manifesta' 

alterms  ma-  r  '  i 

nifestationis  Uonis  occosio ,  quae  hic  describitur  quantum  ad  tria, 

occasione  ^  ^  ' 

*ria-     scilicet  Thomae  absentationem ,  discipulorum  rela- 
tioneni  et  ipsius  indttrationem. 

46.  (Vers.  24.).  Tangitur  eius  absentatio,  cum 
Primam.  (jicit :  Thomas  autem,  unus  ex  duodecim,  id  est  unus 

ex  specialiter  electis ;  supra  sexto  * :  «  Nonne  ego 
duodecim  vos  elegi » ?  Lucae  sexto :  «  Elegit  duode- 
cim,  quos  et  Apostolos  nominavit».  Quidicitur  Di- 
dymxts,  quia  dubiuserat  ^,  non  erat  cum  eis,  quando 
venit  lesus;  et  ita  Dominura  venientem  non  vidit , 
quia  a  congregatione  recesserat. 

47.  (Vers.  25.).  Dixerunt  ergo  ei  alii  discipuli. 
•secandiim.  Tangitur  hic  secundum,  scilicet  disciptdorum  reta- 

tio.  Referunt  enim  quod  viderant:  Vidimus  Domi- 


num,  Ideo  hoc  referebant,  ut  audiens  testimonium 
videntium  credat  resurrectionem ;  sed  verificatum  est 
quod  scribitur  supra  tertio  ^ :  «  Quod  vidimus  testa- 
mur ,  et  testimonium  nostrum  non  accipitis  » . 

48.  Unde  sequitur  tertium ,  scilicet  Thomae  in-  Tertiam, 
duratio,  lUe  autem  dixit  eis :  Nisi  videro  in  ma- 
nihus  eius  etc.  Duritia  ostenditur  in  hoc ,  quod  non 
credit  per  auditum,  nisi  ipse  videat,  in  manibus 
scilicet,  fixuram  clavorum.  Duritia  etiam  ostendi- 

tur  in  hoc,  quod  non  tantum  nolebat  credere  per 
auditum,  sed  nec  etiam  per  visum,  nisi  adesset  ta- 
ctu>s;  ideo  dicit:  Et  mittam  digitum  meuni  in  /o- 
cum  clavorum  et  mittam  manum  meam  in  latus 
eius,  quod  scilicet  fuit  lancea  perforatum ;  non  cre- 
dam.  In  hoc  durus  fuit ;  unde  Chrysostomus ' :  «  Sicut 
simpliciter  credere,  et  ut  contingit,  facilitatis  est; 
ita  circumscrutari  et  multum  investigare  grossissi- 
mae  mentis  est » .  Sed  haec  duritia  divina  dispensa- 
tione  in  Apostolo  permissa  est  ad  tollendum  no- 
stram ;  unde  Gregorius  ^ :  «  Minus  mihi  praestitit  Ma- 
ria  Magdalene,  quae  citius  credidit,  quam  Thomas, 
qui  diu  dubitavit.  Ille  enim ,  dum  in  Magistro  vulnera 
palpavit  carnis ,  in  nobis  vulnera  sanavit  infldelitatis  » . 

QUAESTIONES. 

49.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  potestate 
discipulis  collata.  Dicitur  enira:  Quorum  remiseri- 
iis  peccata,  remittuntur  eis  etc. 

Contra:  1.  Isaiae  quadragesimo  tertio^:  Ego 
sum,  qui  deleo  iniquitates  tuo^s  proptef  me:  ergo 
soiius  Dei  est  peccata  remittere. 

2.  Item,  Matthaei  nono^^:  Ut  autem  sciatis, 
quia  Filius  hominis  habet  potestatem  in  terra  re- 
mittendi  peccata ;  ait  paralytico :  Surge  etc. :  ergo 
eiusdem  polestatis  est  remittere  peccata  et  curare 
incurabilem.  Sed  illud  est  potentiae  infinitae  et  solius 
Christi-hominis  et  Dei:  ergo  et  reraittere  peccata. 
Quaeritur  igitur,  quomodo  difierenter  sit  Dei,  Chri- 
sti-hominis  et  sacerdotis? 


*  Vers.  15.  —  Subinde  allegantur  Isai.  6 ,  8.  et  ler.  23 ,  21 . 

*  Vulgata  omittlt  in  eos.  —  Sententia  August.  habetur  in 
loan.  Evang.  tr.  121.  n.  i.  Cfr.  infra  n.  49-53,  ubl  de  hoc  et 
seq.  versu  fusius. 

^  Vulgata  sunt.  —  Sequitur  Matth.  16,  19. 

*  Vers.  71.  —  Subinde  allegatur  Luc.  6,  13. 

*  Cfr.  supra  pag.  399 ,  nota  3.  —  Chrysost. ,  in  loan.  ho- 
mil.  87.  (alias  86.)  n.  1:  Verisimile  est,  ex  dispersione  praece- 
denti  illum  nondum  reversum  fuisse.  Cfr.  infra  n.  54.  —  B.  AI- 
bert.,  in  hunc  locum:  Beatus  Bernardus  autem  dicit,  quod 
ideo  non  vidit  aliis  apparentem  Dominum ,  quia  fuit  extra  con- 
gregationem  Sanctorum.  Et  haec  sunt  euis  verba :  Falleris,  Thoma 
sancte,  si  putas,  te  invenire  lesum  extra  congregationem  San- 
ctorum,  qui  semper  est  cum  millibus  Angelorum.  ludas  in  Epi- 
stola  sua  [v.  14.]:  Venit  Dominns  cum  millibus  Sanclis  [cfr. 
Serm,  V.  !n  AscensloneDomini,  n.  13:  Falleris,  Thoma  sancte, 
falleris,  si  videre  Dominum  speras  ab  Apostolorum  collegio  se- 
paratus.  Non  amat  Veritas  angulos...  In  medio  stat,  id  est  di- 
sciplina  et  vita  communi  etc.]. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  Vers.  11. 

^  In  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  1.  Pro  cred^e,  et  ut 
conUngit  [xai  w?  ^to-^^s  jctatfiieiv]  ed.  cum  Gorrano  et  quali- 
tercumque  credere,  et  subinde  post  investigare  ed.  addit  et 
quaerere  fidem,  quae  per  sensnm  est,  scilicet  tactum,  quibus 
verbis  videtur  respicere,  quae  apud  Chrysost,,  loc.  cit.  paulo  * 
inferius,  habentur,  scil.  quod  Thomas  «crassiore  quam  ceteri 
animo  esset.  Ideo  per  crassissimum  omnium  sensum  fldem  quae- 
rebat  neque  oculis  credebat »  etc. 

®  Libr.  II.  flomil.  in  Evang.  homil.  29.  n.  1:  iMinus  enim 
mihi  Maria  Magdalene  praestitit...  diu  dubitavit.  Ille  etenim  du- 
bitando  vulnerum  cicatrices  tetigit  et  de  nostro  pectore  du- 
bietatis  vulnus  amputavit.  Cfr.  ibid.  homil.  26.11.  7:Egitnam- 
que  miro  modo  superna  clementia ,  ut  discipulus  ille  dubitaiis , 
dum  in  Magistro  suo  vulnera  palparet  carniSj  in  nobis  vulnera 
sanaret  infldelitalis.  Plus  enim  nobis  Thomae  infldelitas  ad  fidem 
quam  fldes  credentium  discipulorum  profuit  etc. 

«  Vers.  25. 

^^  Vers.  6.  Ed.  allegat  Marc.  2,  10. 


514 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


3.  Item,  de  hoc  quod  subditur:  Quorum  reti- 
nueritis,  retenta  sunt:  ergo  videlur,  quod  sacerdo- 
tes  possint  nobis  claudere  ingressum  regni. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  in  peccato  duo  con- 

Resp.  cum  siderautur,  scilicet  culpa  et  ?^eatus  poenae ;  culpam 

De  remissio-'  remittere  solius  Dei  est  effective,  quia  solius  est  dare 

ne  cQipae. 

graiiam,  qudie  delet  culpam;  msritorie  est  Christi- 

hominis;  dispositive  vero  sacerdotis  est,  quia  facit, 

quo  facto,  Deus  remittit,  conferendo  scilicet  Sacra- 

item,  poe-  meuta  ^  —  Est  aatem  alia  remissio  quantum  ad  poe- 

nae.  ■■  ■* 

nam ,  et  super  hanc  habet  potestatem  sacerdos ,  facta 
remissione  culpae,*  et  Christus-homo ;  sed  potestas 
Christi-hominis  est  excellentiae  et  universalis,  po- 
testas  vero  sacerdotis  est  ministerialis  et  particula- 
ris  2.  Et  sunt  hae  potestates  ordinatae,  quia  sacerdos 
non  habet  effectum  in  ^remittendo  poenam  nisi  per 
passionem  Christi,  nec  rursus  passio  Christi  alicui 
confertur ,  nisi  cui_  Deus  reraittit  culpam. 

3.  Quod  obiicitur ,  (^uod  salus  nostra  est  in  manu 
Ad3.  sacerdotis;  dicendum,  quod  potestas  ista  intelligenda 
est ,  clave  non  errante,  Tunc  autem  errat , .  vel 
quando  solvit  quem  Deus  non  viviBcavit;  vel  quando 
minus  ligat  ■,  quam  sit  ligandus.  Unde  Gregorius  ^ : 
«  Ilhim  discipuli  viventem  solvunt ,  quem  Magister 
resuscitaverat  mocluum.  Si  enim  discipuli  solverent 
mortuum,  foetorem  magis  ostenderent  quam  vir- 
tutem». 


50.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Aecipite  Spiritum  sanctum.  —  Videtur  enim, 
quod  nondum  deberet  eis  dare  Spiritam  sanctum, 
quia  dicitur  supra  decimo  sexto^:  Si  non  abiero, 
Paracietus  non  veniet  ad  vos :  ergo  si  nondum  ascen- 
derat,  nondum  debebat  dare  Spiritum  sanctum. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  Spiritus  sanctus  di-  Resp. 
citur  accipi  vel  dari,  non  ratione  essentiae,  sed 
effectus,  Habuerunt  ergo  discipuli  Spiritum  sanctum 
ante  passionem,  sed  ad  salutis  suae  operationmt, 
quae  est  per  gratiam ;  habuerunt  post  passionem 
ante  ascensionem  ad  peccatorum  remissionem ;  ha- 
buerunt  post  ascensionem  ad  fidei  nostrae  publica- 
tionem ;  ideo  tunc  confirmati  fuerunt,  et  in  linguis 
jgneis  Spiritus  sanctus  descendit^. 

8 1 .  Quaest.  III.  Itera  quaeritur :  quibus  dicitur  ^ 
pluraliter:  Accipite  Spiritum  sanctum?  —  Vide- 
tur,  quod  pluribus. 

CoNTRA :  Matthaei  decimo  sexto  ^ :  Tibi  dabo 
ckbves  regni  caebrum ,  dixit  Dominus  Petro :  ergo 
videtur ,  quod  potestas  relaxandi  peccata  fuit  specia- 
liter  in  Petro ,  hic  autem  videtur ,  quod  in  omnibus. 

Et  dicendum,  quod  i^otostais  dimittendi  siye  jpo-  Resp. 
testas  solvendi  data  est  oranibus  Apo$tohs;  tamen 
specialius  Petro  data  est  plenitudo  potestatis  et  eius 
successoribus ,  tanquam  principi  et  capiti  omnium 
Apostolorum  ^.  Quia  ergo  caput  erat ,  dicitur  in  Mat- 


*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  5.  a.  3.  q.  1  *  seq.  el  d.  1 8.  p.  I.  a.  2. 
q.  \ ;  ibid.  q.  2.  agitur  de  potestate  sacerdoUs  supra  poemm, 
Vide  etiam  Ul.  Sent.  d.  49.  a,  -1.  q.  1.  et  d.  20.  q.  4.  circa 
finem  corp.,  ubi  de  influxu  passionis  Christi  in  remissione  pec- 
catorum. 

2  Vide  iV.  Sent.  d.  48.  p.  I.  dub.  2. 

^  Libr.  \l,  Horail.  in  Evang.  homU.  26.  n.  6;  cJr.  supra 
c.  M.  n.  60.  et  63.  Cfr.  Pallavicin.,  XII.  Histor.  Trident.  Concil. 
c.  12,  ubi  sententia  haec  S.  Bonav.  de  remisBione  peccatorum 
defenditur  contra  eos  qui  dicunt ,  ipsam  esse  reiectam  a  Con- 
cilio.  Nam  «  eius  opinioneni  haud  prorsus  reiici,  propterea 
quod  ipsa  antegressa  reconciliatio  ponitur  ab  eo  tanquam  pro- 
fecta  non  ex  vi  solius  contrUionis,  quod  afflrmabat  Petrus  ab 
Osma,  damnatus  diserte  a  Sixto  IV.  et  tacite  postea  a  nostro 
Concilio ;  sed  eoc  vi  voti,  quod  in  contritione  includitnr,  huius 
Sacramenti  suscipiendi,  adeo  ut  supersit  in  peccatore,  quamvis 
perfecte  contrito,  obligalio  confitendi.  Et  praeterea,  quia  ipse 
affirmat,  in  ipso  absolutionis  aclu  remitti  aliquod  debitum  eo 
usque  perseverans,  hoc  est  partem  poenae  temporariae,  quae 
post  condonationem  aeternae  adhuc  debetur,  el  gratiam  san- 
ctitatis  infundi.  Haec  sunt(?),  quibus  S.  Bonaventurae  opinio  ut- 
cumque  defenditur  »  elc.  Vide  S.  Thoni.,  Commenl,  in  loan. 
c.  11 .  lect.  6,  ubi  dicit :  Sed  haec  [quorundam]  positio  [secundum 
quam  sacerdotes  non  absolvunt  a  culpa ,  Ged  solum  a  parle  poe- 
nae  temporalis]  nimis  parum  altribuit  gcclesiae  clavibus.  Hoc  est 
enim  proprium  Sacramenlorum  novae  legis ,  quod  in  eis  gratia 
conferatur...  Sed  hoc  dubium  facere  videtur,  quod...  ad  abso- 
lutionem  consequendam  accedunt  adulti  plerumque  antea  per 
contritionem  peccatorum  remissionem  consecuti ,  ut  sic  sequens 
absolutio  nihil  facere  videatur  ad  peccatorum  remissionem. 
Sed...  similiter  est  dicendum  de  poenitentia.  Si  quis  enim  ante 
absolutionem  sacerdotis  plene  contritus  fueril,  consequitur  re- 
missionem  peccatorum ,  eo  quod  habet  invoto,  ut  subiiciat  se 
Ecclesiae  clavibus,  sine  quo  vera  contritio  non  esset.  Si  autem 


antea  non  plena  fuisset  contritio  suificiens  ad  remissionem,  in 
ipsa  absolutione  remissionem  culpae  consequitur,  nisi  ponat 
obstaculum  Spiritui  sancto.  —  Cfr.  IV,  Sent.  d.  18.  p.  I.  a.  2. 
q.  1,  ubi  m  scholio  ostenditur,  idem  circa  hanc  rem  sensisse 
S.  Bonaventuram  et  vervs  status  quaeslionis  et  auctoris  sen- 
sus,  a  Pallavicin.  insufficienter  relati,  explanantur. 

*  Vers.  7 ;  cfr.  ibid.  n.  24. 

*  Vide  supra  c.  7.  n.  57.  et  c.  14.  n.  34.  Patrcs  in  ex- 
ponendo  hoc  loco  satis  conveniunt,  scil.  in  eo,  quod  Apostoli 
receperint  Spiritum  sanctum  i.  e.  doniim  Spiritus  sancti  ad 
remissionem  peccatorum ;  adiungit  Cyrill.  Alexandr.,  quod  etiam 
Thomas,  licet  non  esset  cum  aliis  Apostolis,  hoc  donum  acce- 
perit,  quia  hoc  dedit  «  Christus  non  aliquibus  seorsim,  sed  uni- 
versis  discipulis.  Quapropter  eam  [virtutem  Spiritus]  accipiunt, 
tametsi  quidam  non  aderant,  dantis  liberalitate  non  ad  prae- 
sentes  soium  contracta  »  etc.  Ad  hoc  probandum  adducit  Num. 
11,  24.  seqq.,  ubi  narratur,  quod  Eldad  et  Medad  receperunt 
donum  prophetiae,  licet  non  fuerint  cum  aliis  sexaginta  octo 
circa  tabernaculum. 

*  Ed,  quare  dicqtur.  '  Vers.  19 
®  Bernard.,  H.  de  Considerat.  c.  8.  n.  16:  Ergo  iuxta  ca 

nones  tuos  alii  in  partem  sollicitudinis,  tu  in  plenitudinem  po 
teslatis  vocatus  es.  Aliorum  potestas  certis  arctatur  limitibus 
tua  extenditur  et  in  ipsos  qui   potestatem  super  alios  accepe 
runt.  Cfr.  Qq.  disputat.  de   Perfectione  evang.  q.  4.  (de  obe 
dientia  Papae  praestanda)  a.  3.  ad  5.  et  6.  (tom.  V.  pag.  196) 
ubi  S.  Bonav.  verba  Matthaei  et  loannis  hic  allata  exponit  ita 
Dicendum,  quod   longe   aliter  dictum  fuit  eis  [aliis  Apostolis] 
el  Petro.  Nam  Petro  divisim  et  singulariter  dictura  fuit,  quia 
in  eo  potestaUs  plenitudo  erat  principaliter  et  singulariter  col- 
locanda;  aliis  vero  dictum  fuit  simul,,.  Unde  licet  consimilem 
haberent  potestatem ,  non  tamen  habebant  aequalem  etc.  Vide 
etiam  ibid.  Breviloq.  p.  VI.  c.  1 2.  et  CoIIat.  22.  in  Hexaem.  n.  1 5 ; 
IV.  Sent.  d.  19.  a.  3.  q.  1.  In  corp.;  d.  20,  p.  II.  q.  5.  in  fine. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


815 


thaeo:  Tibi  dabo ;  quia  vero  alii  suae  potestatis 
erant  participes,  ideo  dicitur:  Accipite  etc. 

52.  Quaest.  IV.  Item,cum  Dominus  non  dixerit 
nisi  undecim :  Accipite  Spiritum  sanctum ;  quorum 
remiseritis  etc. ;  videtur ,  quod  non  omnes  sacerdo- 
tes  habeant  hanc  potestatem ,  sed  solum  illi  qui  te- 
nent  locum  Apostolorum,  quales  sunt  episcopi,  non 
simplices  sacerdotes.  —  Item,  videtur  Gregorius^ 
hoc  dicere ,  quod  «  solvendi  et  ligandi  auctoritatem 
accipiunt  qui  locum  regiminis  sortiuntur  ». 

Ad  hoc  dicendum ,  quod  dupliciter  est  ligare  et 
Resp.  cnm  solveve ."  vcl  in  foro  poenitentiali ,  vel  in  foro  iudi- 

aistiDctione.  ' 

cialL  Primo  modo  convenit  presbytens  ratione  or- 
dinis ;  secundo  modo  convenit  episcopis  et  ceteris  su- 
perioribus  ratione  dignitalis.  Unde  Hugo  de  sancto 
Victore  ^ :  «  Alia  est  ligatio ,  qua  ligant  ministri  Ec- 
clesiae  veraciter  poenitentes  debito  iniunctae  satisfa- 
ctionis,  et  alia,  qua  ligantur  intolerabiliter  delin- 
quentes  vinculo  anathematis  » . 

53-  Quaest.  V.  Item  obiiciunt  haeretici  ^  de  hoc 
quod  prius  dicitur :  Accipite  Spiritum  sanctum ;  et 
post :  Quorum  remiseritis  peccata  etc. ,  quod  nullus 
sacerdos  habet  potestatem  ligandi  et  solvendi,  nisi 
habeat  Spiritum  sanctum  inhabitantem :  ergo  mali 
sacerdotes  non  absolvunt ,  nec  etiam  summus  Ponti- 
fex ,  si  malus  est.  Quodsi  hoc ,  tunc  in  periculo  est 
nostra  salus. 

Ad  hoc  multipliciter  respondetur.  —  Quidam 
Resp.  1.  enim  dicunt,  quod  prius  datur  Spiritus  sanctus,  et 
post  exsecutio  potestatis  solvendi,  quia  solutio  vel 
remissio  non  fit  nisi  in  caritate  Ecclesiae;  unde  di- 
cunt,  quod  non  est  necesse,  quod  sacerdos  habeat 
caritatem,  sed  sufficit,  quod  saltem  sit  in  Ecclesia  *. 

Aliter  respondetur,  quod  dupliciter  estsolvere, 
Resp.  2.  scilicet  merito  et  officio  et  officio  tanium.  Ad  hoc , 
quod  meriio  solvat,  necesse  est,  quod  habeat  Spi- 
ritum  sanctum;  sed  ad  hoc,  quod  solvat  officio,  non 
oportet.  Quod  ergo  Dominus  prius  dat  Spiritura  san- 
ctum ,  hoc  est ,  ut  digne  exsequatur ,  vel  ad  signifl- 
candum,  quod  sine  gratia  Spiritus  sancti  non  datur 
remissio  peccatorum.  Sed  non  oportet ,  quod  illa  gra- 
tia  sit  in  sacerdote ,  sed  in  Sacramentis  ^. 


Potest  autem  et  aliter  dici,  quod  Spiritus  san- Resp.  3. 
ctus  dicitur  dari ,  quando  dantur  dona  sua.  Sunt  igi- 
tur  quaedam  dona,  quae  sunt  a  Spiritu  sancto  et 
cum  Spiritu  sancto  et  nunquam  sine,  ut  carita^. 
Sunt  et  alia,  quae  sunt  a  Spiritu  sancto  et  nun- 
quam  cum  Spiritu  sancto,  ut  timor  servilis.  Sunt 
et  alia,  quae  sunt  et  a  Spiritu  sancto  et  possunt 
esse  cum  Spiritu  sancto  et  sine,  et  taJia  sunt  cha- 
racteres^.  Et  quia  potestas  conficiendi  et  Ugandi  et 
solvendi  sunt  tales,  manent  et  in  iustis  et  in  iniu- 
stis;  et  hoc  divina  dispensatione  actum  est,  utpec- 
catum  praelati  subdito  non  praeiudicet. 

54.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit ,  quod  Thomas  non  erat  cum  discipulis ,  quando 
venit  lesus;  quia  Lucae  ultimo''  dicitur  de  duobus 
discipulis  euntibus  in  Emmaus ,  quod  regi^essi  sunt  in 
lerusalem  et  invenerunt  congregatos  undecim;  et 
dum  ipsi  narrarent  quod  viderant ,  dicit ,  quod  ste- 
tit  lesus  in  medio  eorum:  ergo  si  non  erant  un- 
decim  nisi  cum  Thoraa ,  videtur ,  quod  Thomas  tunc 
ibi  esset. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  in  tertio  de  Con-  R«sp. 
cordia  Evangelistarum  ^ :  «  Intelligendum  est,  inquit, 
quod  Thomas  inde  exierat,  antequam  eis  loquenti- 
bus  Dominus  appareret»;  unde  verum  est,  quod 
discipuli  illi  invenerant  Thomam,  sed  dum  illi  in 
sermone  persisterent ,  Thomas  exivit,  et  Dominus 
intravit. 

De  secanda  manifestatione  notantar  diio. 

55.  Et  post  dies  octo,  Hic  agitur  de  secunda 
manifestatione  Domini ,  facta  ad  removendum  incre- 
dulitatem  Thomae  ® ;  et  duo  in  hac  parte  notantur  Divisio. 
primo  manifestatio ;  secundo,  ex  manifestatione  con- 
sequens  fidei  aedificatio ,  ibi :  Respondit  Thomas. 

In  manifestatione  plura  nobis  insinuantur,  sci-  d«  ipsa  ma- 
hcet  dtscipulorum  coTigregatio ,  Domtm  apparitio ,  «aaiuor. 
eiusdem  allocutio  et  sui  ad  se  palpandum  exhibi- 
tio  sive  ad  Thomam  perfecta  ostensio. 

(Vers.  26.).  Discipulorum  congregatio  tangitur,  Primum. 
cum  dicitur:  Post  dies  octo,  scilicet  post  resurre- 


^  Libr.  U.  Homil.  in  Evang.  homii.  26.  n.  5 :  Ligandi  at- 
que  solvendi  auctorltatem  suscipiunt  qui  gradum  regiminis 
sortiuntur. 

*  Vel  potius  Richardus  de  S.  Vict.,  de  Potestate  ligandi 
et  solvendi ,  c.  9 :  Aiia  est  illa  ligatio ,  qua  ligant  veraciter 
poenitentes  debito  iniunctae  satisfactionis ,  et  alia,  qua  ligant 
intoleranda  committentes,  nec  tamen  poenitentes,  vinculo  ana- 
thematis.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  18.  p.  IL  q.  3.  in  corp. 

*  Waldenses;  cfr.  Alan.  ab  InsuHs,  IL  contra  Haeretic. 
c.  S.  seqq.;  vide  etlam  IV.  Sent.  lit.  Magistri,  d.  XIX.  c.  1. 
seqq.,  et  ibid.  Gomment.  a.  1.  q.  2. 

*  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  20,  22:  Adhuc  ulterius  obii- 
citur  pro  errore  haeretlcorum ,  qui  Manichaei  dicuntur.  Dicitur 
enim  hic  primo :  Acctpite  Spirilum  sanctum,  et  postea  subin- 
fertur :  Qmrum  remiseritis  peccata..,  Ad  hoc  respondet  magi- 
ster  WHhelmus,  quod  collatio  praecedens  Spiritus  sancti  non 
signiflcat  sanctitatem  ministri,  in  qua  sanctitate  peccata  remit- 


tuntur;  sed  potius  sanctitatem  Ecclesiae,  cuius  ipse  sacerdos 
minisler  est,  quia  non  nisi  in  sanctitate  Ecclesiae  peccata  re- 
mittuntur.  Et  haec  solutio  est  vera.  Et  ideo,  quando  dicitur: 
Accipite  Spiritum  sanctum,  hoc  non  dicitur  illis  hominibus, 
prout  singulares  homines  sunt,sed  dicitur  eis,  prout  sunt  mi- 
nistri  Ecclesiae,  qui  pro  Ecclesia  et  non  pro  se  recipiunt  hoc 
quod  recipiunt  etc.  Cfr.  IV.  SenL  d.  19.  a.  1.  q.  2.  ad  1.  et  2, 

»  Cfr.  IV.  Sent.  lit.  Maglstri,  d.  XIX.  c.  1,  et  ibid.  Com- 
ment.  a.  1.  q.  2.  in  corp. 

«  Vide  in,  Sent.  d.  34.  p.  U.  a.  I.  q.  1.  ad  i.  —  Ed.  et 
talia  sunt  donum  prophetiae  et  donum  scientlae  et  characiei^es, 
Et  quia  potestas  confitendi  [perperam]. 

'  Vers.  33.  et  36.  Vide  Comment,  S.  Bonav,  in  hos  locos. 

»  Cap.  25.  n.  74. 

®  Cfr.  supra  n.  36.  —  Secundum  huius  partis  membrtim 
habetur  v.  28 :  Respondit  Thomas* 


816 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


ctionem  et  primam  apparitionem ;  iterum  erant  di- 
scipuli  eius  intus,  in  eadem  domo  quieti  a  stre- 
pitu ;  et  Thomas  cum  eis ;  et  sic ,  quia  simul  erant 
et  intus  erant ,  ad  videndum  Dominum  habiles  erant , 
secundum  illud  Matthaei  decimo  octavo  ^ :  «  Ubi  sunt 
duo  vel  Ires  congregati  in  nomine  meo,  ibi  sum  in 
medio  eorum  ». 

56.  Venit  lesus,  ianuis  cJxmsis,  et  stetit  in  me- 
secnndam.  dio,  Hic  taDgitur  secundum,  scihcet  Domini  appa- 

ritio;  unde  veniens  stetit  in  medio,  ut  nuUus  sit, 
qui  non  videat. 

Et  dixit  eis^:  Pax  vobis.  Hic  notatur  tertium, 
Tertium.  sciUcet  Domini  allocutio.  Iste  modus  alloquendi 
ipsum  manifestabat ,  quia  sic  salutare  consueverat, 
pacem  optando,  et  suos  discipulos  sic  docuerat  salu- 
tare ;  Matthaei  decimo  ^ :  «  In  quamcumque  domum 
intraveritis ,  primum  dicite:  Pax  huic  domui». 

57.  (Vers.  27,).  Deinde  dicit  Thoma^.  Hic  no- 
Quartam.  tatur  quartum,  scilicet  sui  ad  se  palpandum   ex- 

hibitio.  Quia  enim  Thomas  dixerat  *:  «  Nisi  mittam 
digitum  meum  in  locum  clavorurii »  etc;  ideo  Domi- 
nus  dicit  ei:  Infer  digitum  tuum  huc  et  vide  ma- 
nus  meas.  Quia  etiam  dixerat:  «  Nisi  mittam  ma- 
num  meam  in  latus  eius  »;  ideo  Dominus  dicit  ei : 
Et  affer  manum  tuam  et  mitte  in  latus  meum.  Et 
quia  etiam  dixerat :  Nisi  hoc  fecero ,  «  non  credam  » ; 
ideo  Dominus  dicit:  Et  noli  esse  incredulUrS,  sed 
fidelis;  ex  quo  per  omnia  satisfeci  tuae  voluntati. 
Unde  Gregorius  ^:  «  Divina  dispensatione  gestum  est, 
ut  electus  discipulus  tunc  deesset,  quando  Dominus 
aliis  apparuit;  post  autem  veniens  audiret,  audiens 
dubitaret ,  dubitans  palparet ,  palpans  crederet » .  Ha- 
bacuc  secundo^:  «Qui  aulem  incredulus  est,  non 
erit  anima  eius  recta  in  semetipso;  iustus  autem 
meus  ex  fide  vivit ». 

58.  Respondit  Thomas,  Hic  notatur  fidei  aedi- 
De  fldei  ae-  ficatio  ex  Domiui  manifestatione  procedens.  Triphci- 

iria.  ter  autem  astruitur  nostra  fidesexdivina  manifesta- 
tione :  aut  per  praesentiam  sive  per  visum ,  aut  per 
absentiam  sive  per  auditum,  aut  per  Scripturae 
testimonium.  Primo  ergo  modo  aedificata  est  fides  in 
Thoraa,  qui  credebat;  secundo  modo,  in  aliis,  qui 
referentibus  crediderant;  tertio  modo,  in  his  qui  Scri- 
pturis  credituri  erant. 


Primo  ergo  nolatur  fides  Thomae  credentis  per 
visum;  secundo  commendatur  fides  aliorum  creden- 
tium  per  auditum;  terlio,  illorum  qui  credituri  erant 
per  Scripturae  testimmiium. 

59.  (Vers.  28.).  Tangitur   ergo  fides  Thomae ,  ne  ue 
quae  innuitur  in  recta  eius  confessione;  undedicit: 
Respondit  Thomas  et  dixit  ^,  post  tantam  ostensio- 
nem:  Dominus  m^M^,   quantum  ad   humanitatem, 

et  Deus  meus,  quantum  ad  Divinitatem;  ideo  enim 
Deus,  quia  creavit;  ideo  Dominus,  quia  nos  com- 
paravit  ut  servos ;  primae  Petri  primo  ^ :  «  Non  cor- 
ruptibilibus  auro  vel  argento  redempti  estis,  sed  pre- 
tioso  sanguine,  quasi  agni  immaculati  et  incontami- 
nati  Christi  lesu  » . 

60.  (Vers.  29.).  Dicit  ^  ei  lesus.  Hic  commen-  ?« fide  cw- 

^  '  .  aentiam  per 

datur  fides  eorum  qui  aedificati  sunt  per  awrf^*- audiium. 
tum ,  et  praefertur  fidei  Thomae ,  quae  fuit  per  prae- 
sentiam  et  visum;  et  ideo  dicit:  Quia  vidisti  me, 
Thoma,  credidisti;  beati  qui  non  viderunt  et  cre- 
diderunt;  quia  maioris  fuit  libertatis  et  plus  habuit 
de  suo  talis  fides.  Chrysostomus  ^^ :  «  Cum  quis  di- 
cit:  nunc  vellem  esse  secundum  tempora  illa  et 
videre  Christum  mirificantem;  excogitet,  quoniam 
beati  qui  non  viderunt  et  crediderunt »;  primae 
Petri  primo:  «  Quem  cum  non  videritis,  diligitis;  in 
quem  nunc  quoque  non  videntes  creditis  » . 

61.  (Vers.  30.).  Multa  quidem   et  alia  siqna.  ^^ $^^  ^^^- 

\  /  ^  ij         deotram  per 

Hic  tangitur  fides  credentium  per  Scripturam  u^scnptanm. 
lium  manifestationum  ^^;  ideo  dicit,  huiusmodi  mani- 
festationes  conscriptas  esse  ad  astruendam  fidem  eo- 
rum  qui  eas  videre  non  potuerunt.  Et  ideo  non  omnia 
scripta  sunt,  sed  quae  sufliciunt  ad  fldem  nostram; 
ideoque  dicit :  Multa  quidem  et  alia  signa  fecit  le- 
sus  in  conspectu  discipubrum  ^^  quae  non  sunt 
scripta  in  libro  hoc;  quia  non  est  nostrum  omnia 
narrare,  sed  fidem  aedificare;  unde  subdit: 

62.  (Vers.  31.).  Haec  autem  scripta  sunt,  ut 
credatis;  ad  Romanos  decimoquinto*^:  «  Quaecum- 
que  scripla  sunt,  ad  nostram  doctrinam  scripta 
sunt  » .  Credatis ,  inquam ,  quia  lesus  est  Filius 
Dei,  id  est  in  Christo  humanilatem  et  Divinita- 
tem;  Lucae  primo^*:  «  Vocabis  nomen  eius  lesum. 
Hic  erit  magnus  et  Filius  Altissimi  vocabitur  »;  pri- 
mae  loannis  quinto :  «  Quis   est  autem ,  qui  vincit 


^  Vers.  20.  Cfr.  supra  n.  46.  in  flne.  Vide  etiam  infra  n.  63. 
2  Vulgata  omMiM  eis.  ^  Vers.  12. 

*  Supra  V.  25,  ubi  etiam  habentur  verba  subinde  allegata: 
Nisi  mittam  manum  etc,  et:  Non  credam. 

^  Libr.  H.  Homil.  in  Evang.  homlL  26.  n.  7 :  Nunquid  casu 
geslum  creditis,  ut  electus  iUe  discipulus  tunc  deesset,  post 
autem  veniens...  palpans  crederet?  Non  hoc  casu,  sed  divina 
dispensatione  gestum  est. 

*  Vers.  L  —  Cfr.  infra  n.  64-66. 

'  Vulgata  addit  ei,  —  Theophylact. ,  in  Iiunc  locum:  Vide 
autem,  quomodo  is  qui  prius  incredulus,  tactu  lateris  theolo- 
gus  optimus  demonstratus  sit.  Duas  enim  naturas  et  unam  hy- 
postasim  unius  Christi  docuit.  Dicendo  enim  Dominum,  hu- 
manam  indicat  natiiram ;  nam  de  honiinibus  dicitur  Dominus, 
sicut  [supra  v.  15.]:  Domine,  si  tu  sustulisii  eum,   Dicendo 


autem  :  Deus  mevs,  divinam  substantiam  ostendit,  et  ita  unum 
et  eundem  esse  Dominum  et  Deum. 

*  Vers.  18.  et  19. 

»  Vulgata  Diwit.  —  Cfr.  n.  68. 

^®  In  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  1.  Pro  et  videre  [xa\ 
opav]  varii  codd.  et  viderem,  ed.  ui  viderem,  —  Subinde  al- 
legatur  I.  Petr.  1,8. 

^^  Ed.  taies  manifestationes ,  M  talium  manifestaiionem. 

**  Vulgata  addit  suorum.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  87. 
(alias  86.)  n.  i  :  Cum  enim  pauciora  quam  alii  hic  Evangelista 
narrasset,  dicit,  neque  alios  omnes  omnia  recensuisse,  sed 
quanta  opus  esset,  ut  auditores  ad  fidera  pertraherent. 

"  Vers.  L  —  Subinde  Vulgata  legit  quia  lesus  est  Chri- 
stus  Filius  Dei. 

"  Vers.  31.  seq.  —  Sequitur  1.  loan.  5,  5. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


S17 


mundum,  nisi  qui  credit,  quoniam  lesus  est  Filius 
Dei»?  Et  quia  non  est  status  in  fide,  ideo  finem 
istum  ordinat  ad  ultimum ;  Et  ut  eredentes  vitam 
haheatis,  quia,  sicut  dicitur  ad  Hebraeos  undecimo* , 
«  sine  fide  impossibile  est  placere  Deo » ,  sed  cre- 
dentes  vitam  possident;  primae  Petri  primo:  «Cre- 
dentes  exsultabitis  laetitia  inenarrabili  et  glorificata. 
reportantes  finem  fidei  vestrae  salutem  animarum 
vestrarum  ».  In  nomine  eius,  id  est  in  fide  nomi- 
nis  eius ;  Actuum  quarto  ^ :  «  Non  est  aliud  nomen 
sub  caelo  datum  hominibus,  in  quo  oporteat  dos  sal- 
vos  fieri  »;  primae  loannis  ultimo:  «  Haec  scribo  vo- 
bis ,  ut  sciatis ,  quoniam  vitam  aeternam  habetis ,  qui 
creditis  in  nomine  Filii  Dei». 

QUAESTIONES. 

63.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit :  Venit  lesus,  ianuis  elausis.  —  Si  enim  ad  hoc 
veniebat,  ut  per  tactum  Thomae  cognosceretur ;  vi- 
detur,  quod  in  ipso  modo  veniendi  fidem,  quam 
astruebat ,  infirmaret ;  quia ,  sicut  spiritus  non  potest 
tangi,  sic  nec  quod  potest  tangi  clausis  potest  ianuis 
introire;  et  ideo  videri  poterat  totura  phantasticum  ^. 

Respondent  quidam,  quod  Christus  debuit  osten- 
Resp.  1.  dere  non  solum ,  se  habere  corpus ,  in  quo  passus 
est,  sed  etiam  corpus  divinum,  id  est  Divinitati 
unitum.  Et  ut  ostenderet,  esse  divinum,  clausis  venit 
ianuis.  Unde  Auguslinus*:  «  Moli  corporis,  ubi  Di- 
vinitas  erat,  ostia  clausa  non  obstiterunt.  lUe  quippe, 
non  eis  apertis,  intrare  potuit,quo  nascenle,  virgi- 
nitas  Matris  inviolata  perraansit  » . 

Alii  vero  respondent,  quod  per  hoc  non  osten- 

Resp.  2.  dit ,  se  corpus  habere  divinum ,  sed  gloriosim;  quia 

hoc  non  erat  suum,  sed  omnium  corporum  glorifi- 

catoruffi.  Et  verbum  Augustini  intelligendum  est  per 


locum  a  minori;  et  ita  exponit  illud  Gregorius^: 
«  Quid  mirum,  si,  ianuis  clausis,  post  resurrectionem 
suam  intravit,  qui  antea  veniens,  non  aperto  Virginis 
utero ,  exiit  » ?  Et  ita  per  locum  a  minori  arguit. 

Respondendum  ergo  ad  rationem ,  quod  sic  de-  Ad  obieci. 
bebat  probare  idem  esse  corpus,  ut  etiam  ostende- 
ret  gloriosum. 

64.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Infer  digitum  tuum  huc  et  mitte  manum  in 
latus, 

1.  Ex  hoc  videtur,  quod  corpus  Christi  esset 
vulneratum;  sed  si  hoc,  nonerat  gloriosum. 

2.  Item,  si  dicas,  quod  cicatrices  remanserunt; 
videtur ,  quod  non  plenam  gloriam  habeat ,  quia  per- 
fectius  curatur,  in  quo  nuUa  remanent  imperfectio- 
nis  vestigia :  ergo  videtur,  quod  corpus  Christi  non 
sit  perfecte  glorificatum  ^.  —  Si  dicas,  quod  re- 
manserant  propter  discipulos  tantum;  tunc  videtur, 
quod  non  verae,  sed  falsae  cicatrices  essent. 

Respondet  Auguslinus  in  libro  de  Sex  Solutio-  Resp. 
nibus  contra  paganos  ^ :  «Sciant,  inquit,  qui  has  quae- 
stiones  proposuerunt,  Christum  non  vulnera,  sed 
cicatrices  discipuUs  demonstrasse ,  quae  tunc  falsae 
essent,  si  nulla  vulnera  praecessissent ;  nec  ex  impo- 
tentia  sunt,  qui  divina  dispensatione  et  arte  optimi 
medici  sunt  relictae  ».  Exemplum  ponit  Augustinus 
de  milite  vulnerato,  qui  non  vult  sanari  a  medico, 
quin  signa  vulnerum  remaneant. 

Ratio  autem,  quare  servatae  sunt,  triplex  fnit,  ^j^^J^jf^^f. 
sicut  dicit  Victor^:  «  Sic,  inquiens ,  cicatrices  vulne-  catrices. 
rum  non  ex  impotentia  curandi  servavit,  sed  ut  in 
perpetuum  victoriae  suae  circumferat  triumphum ;  et 
adfldem  resurrectionis  astruendam ,  utidem  corpus, 
quod  moritur,  resurgere  demonstraret ;  et  ut  sua 
morte  redemptis,  quam  misericorditer  sint  adiuti, 
propositis  el   ostensis  eiusdera  mortis  innuat   indi- 


*  Vers.  6.  —  Seq.  locus  est  i.  Petr.  1,  8.  seq.,  ubi  niuHi 
codd.  laetitia  immarcescibili  et  incontaminata  [cfr,  ibid.  v.  4.]. 

^  Vers.  42.  —  Subinde  allegatur  I.  loaa.  5,  13. 

®  Chrysost.,  in  loan.  homil.  86.  (alias  85.)  n.  2,  ubi  expo- 
nens  loan.  20 ,  49.  ait :  Cur  in  vespere  apparuit  ?  Quia  verisi- 
mile  erat,  ipsos  tunc  maxime  formidare.  Sed  quod  mirabile  est, 
quomodo  non  ipsum  pkantasma  esse  putaverint  ?  Nam  ianuis 
cldusis,  et  statlm  ingressus  est. 

*  In  loan.  Evang.  tr.  121.  n.  L  B.  Albert.,  Postilla  in 
loan.  20,  49  :  Ad  haec  autem  et  similia  sine  praeiudicio  vide- 
tur  esse  dicendum,  quod  non  est  corporis  gloriosi  inlrare,  ta- 
nuis  clattsis,  sed  corporis  divini  potius,  quod  ex  Divinitate 
habet  posse  faciendi  quod  vult.  Et  tale  corpus  divinum  inten- 
dit  ostendere  discipulis,  ex  quo  Deus  verus  ostenderetur  et 
homo  verus;  et  ideo,  ostiis  clausis,  inlravit.  Et  hoc  est  quod 
dicit  Augustinus :  «  Moli  corporis...  permansit » .  Gregorius  : 
Quid  mirum  etc,  —  Superius  pro  id  est  Livinitati  maior  pars 
codd.  et  Gorranus  et  DimnitatL 

*  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  26.  n.  1 ,  ubi  textus 
originalis,  quem  ed.  sequitur,  jDpst  snam  addit  in  aviernum 
iam  victurus  et  moriturns  post  qui  antea,  —  De  loco  a  mi- 
nori  cfr.  tom.  I.  pag.  835,  nota  5.  —  Superius  vocibus  non 
erai  ed.  cum  Gorrano  interserit  tantum. 

^  Chrysost.,  in  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  4 :  Quaeren- 


dum  autem  incurabit,  quomodo  corpus  incorruptibile  clavorum 
cicatrices  habuerit  et  a  mortali  manu  tangi  potuerit.  Ibid.  di- 
cit:  Propter  discipulum  [Thomam]  enim  id  ostenditur. 

^  Sive  Epist.  402.  (alias  49.)  q.  4.  n.  7,  ubi lamen textus 
originalis  plura  hinc  inde  addit.  Ibid.  habetur  etiam  exemplum 
de  milite  vulnerato. 

^  Cfr.  supra  pag.  275,  nota  4  4.  Vide  August.,  loco  in  prae- 
cedente  nota  cit.,  ubi  duas  primas  rationes  insinuat.  Serm.  242. 
(alias  4  47.  de  tempore)  c.  2.  n.  3  :  «  Quare  ergo  Dominus  cum 
suorum  vulnerum  cicatricibus  resurrexit  ?  Quid  ad  hoc  dici- 
mus,  nisi  quia  et  hoc  polestatis  fuil,  non  necessitalis.  Sic  re- 
surgere  voluit,  sic  se  voluit  quibusdam  dubitantibus  exhibere. 
In  illa  came  cicatrix  vulneris  sanavit  vulnus  increduUlatis ». 
Cft\  Chrysost.,  Cyrill.  Alexandr.,  Theophylact. ,  in  loan.  20,  20. 
et  27,  qui  dicunt,  Christum  cicalrices  servasse ,  ut  signa  essent 
veritatis  corporis  et  resurrectionis  ipsius.  Ambros.,  X.  in  Luc. 
c.  26.  n.  470:  Nam  quomodo  non  corpus,  in  quo  manebant 
insignia  vulnerum,  vestigia  cicatricum,  quaeDominuspalpanda 
obtulit?  In  quo  non  solum  fidem  firmat,  sed  etiam  devotionem 
acuit;  quod  vulnera  suscepta  pro  nobis  caelo  inferre  maluit, 
abolere  noluit,  ut  Deo  Patri  nostrae  pretia  libertalis  ostenderet. 
Talem  sibi  Pater  ad  dexlram  locat,  Iropaea  nostrae  salutis  am- 
plectens;  tales  illic  Martyres  nobis  cicatricis  suae  corona  mon- 
strabit. 


1 


318 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XX. 


ciis».  Posset  quarta  ratio  reddi:  ad  confusionem 
damnandorum ;  unde  Apocalypsis  primo  ^ :  Videbit 
eum  omnis'  oculus ,  et  qui  eum  pwpxigerunt, 

65.  Quaest.  III.  Item ,  de  hoc  quod  dicit :  Et  mitte 
manum  tuam  in  latus  mmm  etc.  —  Ergo  cor- 
pus  Christi  erat  palpabile;  sed,  sicut  dicit  Grego- 
rius  ^,  «  omne  palpabile  est  corruptibile  » :  ergo  cor- 
pus  illud  erat  corruptibile.  —  Si  dicas,  slcut  dicit 
Chrysostomus ,  qnod  «  hoc  erat  condescensionis,  quod 
ftebat»;  tunc  obiicitur:  quia,  si  palpa^H  e^i  con- 
tra  naturam  corporis  gloriflcati,  ergo  manifestum, 
quod  in  hoc  non  ostendebat ,  se  habere  corpus  glori- 
ficatum,  sed  potius  non  glorificatum, 

Et  respondetur,  quod  ista  ratio  non  valet,  quia 

Resp.  1.  intrando,  ianuis  clausis,  os>iei\d\t  glofHosum,  sed  per 

tactum  ostendit  esse  tdem,  quod  fuerat  passum. 

Potest  tamen  ahter  dici,  quod,  sicut  dupliciter 

Kesp.  2.  ahquid  est  visibile-:  uno  modo,  quia  visum  latere  non 

potest,  ut  lapis;  alio  modo,  quia,  cum  latere  pos- 

sit,  potest  etiam  immulare  ^  —  primum  est  quodam 

inodo  infirmiiatis  et  est  in  corpore  non  glorioso, 

secundum  virtuttj  et  est  in  corpore  glorioso  —  sic 

tangi,  quia  tactum  non  potest  refugere,  est  infir- 

mitatis  quodam  modo  et  corporis  non  gloriosi;  tangi 

vero,  quia  terminat  iinpulsum  inanus  ut  sohdum, 

quod  quidem  potest  sua  virtute  manum  penetrare, 

hoc  magnae  virtutis.  Et  hoc  fuit  in  corpore  glorioso, 

et  maxime  in  corpore  Christi  *. 

66.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit :  IVoli  esse  incredulus ,  sed  fidelis. 

Opponit  Gregorius^:  «  Cum  Pauhis  dicat  ad 
Hebraeos  undecimo :  Fides  est  argumentum  non  ap- 
parentium;  fides  est  illarum  rerum,  quae  apparere 


non  possunt;  quae  enim  apparent  fidem  non  ha- 
bent,  sed  agnitionem:  ergo  si  Thomas  vidit  Domi- 
num,  non  iam  habuit  fidem,  sed  scientiam  ». 

Respondet  Gregorius  ^  et  Augustinus ,  quod  «  aliud  Resp. 
vidit,  aliud  credidit ;  vidit  hominem  et  Deum  confes- 
sus  est;  unde  dicit:  Dominus  meus  et  Deus  meus  ». 

67.  Sed  tunc  obiicitur:   1.  Quia  saltem  vidit  Noya  owe- 
eum  quem  prius  viderat  mortuuni :  ergo  sciebat  re- 
surrectionem ,  non  credebat. 

2.  Item,  Thomas  non  credebat,  nisi  quia  vide- 
bat:  ergo  «  humana  ratio  fidei  suae  praebebat  experi- 
mentum  »:  ergo  «  fides  sua  non  habebat  meritum  "^  ». 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  quia  Apostoli  scie-  soiatio. 
bant  ludificationes  daemonum ,  poterant  aestimare  to- 
lum  illud,  quod  faciehat  Christus,  esse  a  spiritu  ali- 
quo  in  assumto  corpore;  et  inde  erat,  quod  etiam 
aliqui  dubitabant^  Et  propterea  dico,  quod  per  vi- 
sionem  illam  non  fuit  certa  cognitio,  nec  habuerant 
per  illas  ostensiones  rationes  eogentes,  quae  aufer- 
rent  fidei  meritum,  sed  solum  inducentes,  quae  ad- 
iuvant  animum  infirmum  et  nondum  in  fide  stabi- 
litum  ^. 

68.  Quaest.  V.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Quia  vidisti  me,  Thoma,  credidisti,  —  Videtur, 
quod  debuisset  dicere:  quia  tetigisti  me,  quia  ei 
non  suffecerat,  quod  videret. 

Ad  hoc  respondet  Augustinus  ^^  duphciter :  vel  Resp.  da- 
quia  vere  visus  intelligitur  tactus ,  quia  visus  dicitur 
communiter  sensus;  vel  quia  Thomas  tangere  non 
fuit  ausus;  unde  dicit:  «Non  ait  tetigisti,  sed  vi- 
disti,  quoniam  generalis  quodam  modo  est  sensus 
visus;  quamvis  dici  possit,  non  ausum  fuisse  disci- 
pulum  tangere  ^^  ». 


1  Vers.  7.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  i8.  a.  I.  q.  3.  ad  I.  et  2.  — 
Glossa  ordinaria  [ex  Beda]  in  Luc.  24,  40:  Ostendit  eis  ma- 
ms  etc,  iit,  ostensa  vulnerum  cicatrice ,  infideHlatis  vulnus  sa- 
naret,  qiias  cicatrices  et  tunc  servavit  et  in  iudicio  servaturus 
est:  primo  ad  fidem  resurrectionis  astruendam ;  deinde,  ut 
Palri  pro  nobis  supplicans,  quale  genlis  mortis  pro  homine 
pertulerit,  semper  ostendat;  tertio,  ut  sua  morte  redemptis, 
quam  misericorditer  sint  adiiiti,  propositis  eiusdem  mortis  in- 
sinuet  indiciis;  sed  postremo,  ut  in  iudicio,  quam  iuste  da- 
mnentur  impii,  denunliet,  ostensa  quam  ab  illis  accepit  cica- 
trice.  Non  ergo  ex  impotentia  curandi  cicatrices  servavit,  sed 
ut  perpetuum  victoriae  suae  circumferat  triumphum. 

*  Libr.  )L  Homil.  in  Evang.  homil.  26.  n.  t  :  Nam  et  cor- 
rumpi  necesse  est  quod  palpatur ,  et  palpari  non  potest  quod 
non  corrunipitur.  —  Chrysost.,  in  loan.  liomil.  87.  (alias  86.) 
lu  I :  Sed  ne  tnrberis ;  id  enim  Cliristi  sese  ad  humilia  demit- 
tentis  [auYxaTotpaaeto?]  erat.  Corpus  enim  tam  tenue,  tam  leve, 
ut,  ianuis  clausis,  ingrederelur,  crassitie  omni  carebat;  sed  ut 
resurrectlo  crederetur,  sese  talem  exhlbuit  etc. 

'  Scilicet  sensorium  visus  ;  qua  immutatione  facta ,  videtur 
sive  visu  percipitur.  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  11.  sect.  2.  a.  2. 
q.  2.  in  corp. 

*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  49.  p.  U.  secU  2.  a.  3.  q.  2. 

®  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  26,  n.  8.  Allegatur 
Hebr.  11,1. 

®  Loc.  cit.,  ex  quo  verba  inferius  allegata.  —  August,  in 
loan.  Evang.  tr.  121.  n.  S:  Videbat  tangebatque  komvnem  et 
confltebatur  Deiim,   quem  non  videbat   neque  tangebat;  sed 


per  hoc  quod  videbat  atque  tangebat,  illud,  iam  remota  dubi- 
tatione,  credebat. 

'  Secundum  Gregor.,  IL  Homil.  in  Evang.  homiL  26.  n.  1. 

*  Ignat.,  EpisL  ad  Smyrnaeos,  c.  3:  Quando  ad  Petrum 
et  socios  eius  venit,  eis  dixit:  «  Apprehendite ,  palpate  me  et 
videte,  quod  non  sim  daemomum  incorporate  » .  Gfr,  Hieron., 
de  Viris  illustribus,  c.  16,  ubi  haec  verba  Ignatii  affert;  idem 
in  Praefat.  libri  XVII I.  Comment.  in  Isai.  ait :  Cum  enim  Apo- 
stoli  eum  putarent  spiritum,  vel  iuxta  Evangelium,  quod  He- 
braeorum  lectilant  Nazaraei,  incorporale  daenonium  etc.  — 
Superius  pro  Ckristm  ed.  Christi  species* 

^  Cfr.  lU.  Sent.  d.  23.  dub.  1.  et  d.  24.  a.  2.  q.J.  seqq. 

'*  In  loan.  Evang.  Ir.  121.  n.  5:  Nonait:  Tetigisti  me,  sed 
vidisti  me,  quoniam  generalis  quodam  modo  sensus  est  vism, 
Nam  et  per  alios  quatuor  sensus  nominari  solet,  velut  cum 
dicimus:  Audi  ei  vide,  quam  bene  sonet...  tange  et  Vide,  quam 
bene  caleat...  Unde  et  hic  ipse  Dominus  :  [nfei\  inquit,  digitum 
tuum  huc  et  vide  manus  meas,  quid  aliud  ait,  quam  tange 
et  vide?  Nec  tamen  oculos  ille  liabebat  in  digito.  Ergo  sive 
intuendo  sive  eiiam  tangendo,  qtiia  vidisti  me,  inquit,  credi- 
disti.  Quamvis  dici  possit,  non  ausum  fuisse  discipulum  tan- 
gere,'cum  se  offerret  ille  tangendum;  non  enim  scriptum  est: 
Et  tetigit  Thomas.  Cfr.  tamen  supra  nota  6,  ubi  dicere  vide- 
tur,  quod  Thomas  tetigerit  vulnera  Christi.  —  Subinde  pro 
vere  visus  N  ibi  vere  visus,  ed.  cum  Gorrano  iste  visus, 

"  Ambros.,  X.  in  Luc.  24.  n.  168:  Dicit  aliquls:  Quomodo 
ergo  Thomas,  cum  adhuc  non  crederet,  tetigit  taraen  Christum? 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXL 


519 


Capitulum  XXI. 


Dd  tertia  manifestatione  notantur  duoi 

1 .  Postea  manifestavit  etc.  Hic  agitur  de  ter- 
tia  manifestatione  S  quae  facta  est  ad  Petri  con/ir- 

Divisio.  mationem ;  et  dividitur  haec  pars  in  duas.  In  prinoa 
agitur  de  inanifestatione ;  m  seciinda ,  de  Pe^n  con- 
firmatione,  ibi:  Cum  ergo  prandissent  etc. 

Prima  in  duas,  quia  ad  descriptionem  manife- 
Primo,  de  stationis  necosse  est  describere  circumadiacentia ;  ideo 

ipsa  mamfe»  ,  .>. 

siationedno.  primo  tanguntur  illa;  secundo,  tpsa  mamfestatio , 

ibi  ^:  Mane  autem  facto  etc. 

Circiimadiacentia  manifestationem  sunt  loeus, 
circumadja-  in  quo  manifcstatur ;  et  personae,  quibus  manifesta- 

tur;  et  acius  sive  negotium,  ratione  cuius  manife- 

statur  ^. 

2.  (Vers.  1.).  Primo  ergo  describitur  locus,  in 
primom.  quQ  facta  est  haec  manifestatio,  cum  dicitur:  Postea 

manifestavit  se  iterum  lesus  *  ad  mare  Tiberiadis; 
ecce,  locus.  «  Mare  Tiberiadis  idem  est,  quod  stagnum 
Genesareth  et  quod  mare  GaUlaeae  »;  dicitur  autem 
Tiberiadis  a  Tiberiade  civitate,  quae  iuxta  illud 
stagnum  sita  est;  dicitur  autem  mare  Galilaeae  a 
regione ,  in  qua  est ;  dicitur  stagnum  Genesareth  a 
natura  propria  ipsius  stagni ,  ut  dicatur  Genesareth, 
secundam.  quasi  auras  generans  *.  —  Manifestavit  autem  sic, 
Hic  tanguntur  personae,  quibus  manifestatur ;  unde 
dicit : 

3.  (Vers.  2.).  Erant  simul  Simon   Petrus  et 
Thomas,  qui  dicitur  Didymus,  et  Nathanael,  qui 


erat  a  Cana  Galilaeae ,  et  filii  Zebedaei  et  alii  ex 
diseipulis  eius  duo.  Et  ita  erant  septem,  quia  talis 
numerus  est  conveniens  et  sufficiens  ad  omne  genus 
teslimonii.  Et  commendatur  in  hoc  septiformis  gra- 
tia  Spiritus  sancti ,  quae  debet  esse  in  his  qui  va- 
dunt  piscari,  id  est  populum  Domino  congregare; 
de  quo  septenario  dicitur  Isaiae  quarto  ^ :  «  Appre- 
hendent  septem  mulieres  virum  unum  »  —  sine  his 
mulieribus  non  fit  propagatio  spiritualis  —  et  Isaiae 
undecimo :  «  Requiescel  super  eum  spiritus  Doraini, 
spiritus  sapientiae  et  intellectus,  spiritus  consiUi  et 
fortitudinis,  spiritus  scientiae  et  pietatis,  et  replebit 
eum  spiritus  timoris  Domini». 

4.  (Vers.  3.)  Dicit  eis  Simon  Petrus.  Hic  tan-  Terimm. 
gitur  actus  sive  officium,  occasione  cuius  manifesta- 
tur ;  et  hic  quidem  fuit  actus  piscationis ,  in  quo 
omnes  convenerant  Sed  Petrus  erat  principalis,  quia 
propter  ipsum  specialiter  haec  manifestatio  facta  est; 
unde  dicit:  Dicit  eis  Simon  Petrus:  Vado  piscari, 
tanquam  principalis,  quia  piscator  fuerat;  Matthaei 
quarto  ^ :  «  Ambulans  lesus  secus  mare  Galilaeae , 
vidit  duos  fratres,  Simonem,  qui  vocatur  Petrus,  et 
Andream,  fratrem  eius,  mittentes  rete  in  mare;  erant 
enim  piscatores  » .  Et  alii  comitantur ;  unde  dicit : 
Dicunt  ei:  Venimus  et  nos  tecum.  £Y  ideo ,  concor- 
des  in  unum,  exiermt  et  ascenderunt  navem,  ut 
piscarentur,  et  in  illa  nocte^  nihil  prendiderunt, 
et  ita  in  vanum  laboraverunt;  Lucae  quinto :  «  Prae- 
ceptor,  per   totam   noctem   laborantes,  nihil  cepi- 


Sed  ilie  non  de  resuiTectione  Domini,  sed  de  resurrectionis 
videtur  qualltate  ^dubitasse,  et  tactu  suo  debuit  me  docere, 
sicut  docuit  et  Paulus  [II.  Cor.  15,  53.]:  Oportet  enim,  Jioc 
corruptibile  indmre  ificorruptionem  etc.  Pro  opinione,  qiiod 
Tliomas  cicatrices  tetigerit,  allegantur  Chrysost.  (cfr.  supra 
pag.  517,  nota  6.),  Gregor.  (loco  supra  pag.  516,  nota  5,  al- 
legato),  Cyrill.  Alexandr.  et  Theophylact.,  in  loan.  20,  27. 

*  Cfr.  supra  c.  20.  n.  43.  —  Secunda  pars  huius  partis 
{Cnm  ergo  prandissent)  incipit  v.  15. 

2    Vers.  L 

^  Cfr.  tom.  IV.  pag.  400,  nota  1  ,  ubi  ex  Ciceron.,  I.  Rhe- 
tor.  c.  24.  seqq.,  attulimus  duplex  genus  circumstantiarum 
seu  attributorum ,  scil.  eorum  quae  personis,  et  eorum  quae 
negotio  sive  facto  conveniunt. 

*  Vulgata  addit  discipulis.  —  Glossa  interlinearis:  Mare 
Tiberiadis,  idem  est  quod  mare  Galilaeae  et  stagnum  Gene- 
sarelh. 

^  Beda,  in  Luc.  5,  1 :  Stagnum  Genesarelh  idem  dicunt 
esse  quod  mare  Galilaeae  vel  mare  Tiberiadis.  Sed  mare  Ga- 
lilaeae  ab  adiacente  provincia  dictum ,  mare  Tiberiadis  a 
proxima  civitate,  quae  olim  Chennereth  vocata,  sed  abHerode 
tetrarcha  instaurata,  in  honorem  Tiberii  Caesaris  Tiberias  est 
appellala  [cfr.  Hieron.,  de  Situ  et  nominibus  locor.  Hebraic, 
de  Numeris,  Chenneretfi].  Porro  Genesar  a  lacus  ipsius  natura , 
qua  crispantibus  aquis  de  se  ipso  sibi  excitare  auram  perhibe- 
tur ,  Graeco  vocabulo ,  quasi  generans  sibi  auram  dicituf .  Ne- 
que  enim  in  stagni  morem  sternitur  aqua,  sed  frequentibus 
auris  spirantibus  agitatur,  Iiaustu  dulcis  et  ad  potandum  habi- 


lis.  Sed  Hebraeae  linguae  consuetudine  omnis  aquarum  con- 
gregatio,  sive  dulcis  sive  salsa,  mare  nuncupatur.  Qui  lacus, 
interfluente  lordane,  centum  quadraginta  stadiis  in  longitudi- 
nem  et  quadraginta  extenditur  in  latitudinem.  Cfr.  Hieron.,  de 
Nominibus*Hebraic.  de  Matthaeo:  «  Gennesar,  ortus  [vel  ut  in 
nota  adiecta  dicitur  horius]  principium».  Etymologia,  quam 
Beda  attulit,  a  Maiirinis  in  Comment.  Hieron.  super  Matth.  14, 
34,  in  nota  adiecta  tribuitur  Hegesippo,  IIL  Excid.  leros.  c.  26: 
Genesar  dicitur  Graece  vocabulo,  quasi  generans  sibi  auram, 
aqua  dulcis  et  ad  potandum  habilis.  Vide  infra  n.  1 3. 

*  Vers.  1 ;  seq.  locus  est  11,  2.  et  3.  —  Hieron.,  II. 
Comment.  in  Isai.  4,1:  Ceterum  in  adventu  Domini  Salvatoris 
septem  mulim^es,  id  est  septem  graliae  Spiritus  sancti ,  dequi- 
bus  in  consequentibus  [11,  1.  seqq.]  idem  Propheta  dicturus 
est :  Exiet  virga  de  radice  lesse..,  et  requiescet  super  eum  spi- 
ritus  Domini.,  spiritus  timoris  Domini;  apprehendent  lesum, 
quem  multo  tempore  desideraverant ,  quia  nullum  alium  potue- 
rant  invenire  etc.  —  Gregor.,  H.  Homil.  in  Evang.  homil.  24. 
n.  6:  Gur  cum  septem  discipulis  ultimum  convivium  celebrat 
[loan.  21,9.  seqq.] ,  nisi  quod  eos  tantummodo ,  qui  septiformi 
gratia  sancti  Spiritus  pleni  sunt ,  futuros  secum  in  aeterna  refe- 
ctione  denunliat  ?  Septem  quoque  diebus  omne  hoc  tempus  evol- 
vitur,  et  saepe  septenario  numero  perfectio  designatur  etc. 

'  Vers.  18.  —  Cfr.  infra  n.  14. 

®  Vulgata  in  navim  et  illa  nocie.  —  Subinde  allegantur 
Luc.  5,  5,  et  Gregor.,  11.  Homil.  in  Evang.  homil.  24.  n.  3. 
(multi  codd.  in  fme  ante  snblimitas  omiltunt  magna,  pro  quo 
Gorranus  maior). 


820 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C,  XXI. 


Domint  ma- 
nifestatio. 


Descriptio 

natarae  eins- 

dem  secaa- 

dam  dopli- 

cem  nata- 

ram. 


De  manife- 
statione  na- 
tnrae  dirinae 
qninqae. 


Primnm. 


Secnndum. 


mus  » ;  Gregorius :  «  Facla  est  discipulis  piscationis  ma- 
gna  difficultas ,  ut ,  Magistro  veniente ,  fieret  admira- 
tionis  magna  sublimitas  » . 

5.  Mane  autem  facto.  Hic  agitur  de  Domini 
manifestatione  ^ ;  et.  dividitur  haec  pars  in  duas; 
quia  prirao  describitur  ipsa  manifestatio ;  deinde  ad 
praecedentes  manifestationes  comparatur,  ibi:  Hoc 
iam  tertio  etc. 

In  ipsa  manifestatione  quia  dupliciter  se  ma- 
nifestat:  et  quoad  divinam  naturam  per  miraculi 
operationem,  et  quoad  humanam  per  comestionem; 
ideo  sunt  ibi  duae  particulae.  In  prima  describitur 
manifestatio  facta  per  piscium  comprehens^ionem ;  in 
secunda,  per  6'om(?5^ionem,  ibi^:  Ut  ergo  descende- 
runt  in  terram  etc. 

Manifestatio  ergo  quoad  mirabilem  piscium  com- 
prehensionem  hoc  ordine  describitur.  Primo  enim 
notatur  Christi  ojpparitio;  secundo,  allocutio;  ter- 
tio,  mirabilis  piscium  compre/iensio ;  quarto,  Do- 
mini  cognitio;  qainto,  fervens  Petri  dilectio, 

6.  (Vers.  4.).  Domini  igitur  apparitio  tangitur, 
cum  dicitur :  Mane  autem  facto,  stetit  lesus  in  lit- 
tore.  Ad  litteram  mane  stetit,  quia  nocte  ipsum  vi- 
dere  non  possent;  secundum  spiritualem  intellectum, 
quia  mane  tempus  gratiae  significat ,  in  quo  Christus 
apparuit;  ad  Romanos  decimo  tertio^:  «Nox  prae- 
cessit,  dies  autem  appropinquavit.  Abiiciamus  ergo 
opera  tenebrarum  et  induamur  arma  lucis».  Et 
licet  appareret,  tamen  discipuli  non  cognoscebant ; 
ideo  dicit:  Non  tamen  discipuli  cognoverunt,  quia 
lesus  est.  Chrysostomus*:  «  Non  mox  ostendit  se 
ipsum,  ut  per  miraculum,  quod  facturus  erat,  eum 
cognoscerent » . 

7.  (Vers.  3.).  Dicit^  ergo  eis  lesus.  Hic  nota- 
tur  secundum,  scilicet  Domini  allocutio ;  et  quaerit 
ab  eis  causam  tanti  laboris :  Pueri,  nunquid  pulmen- 
tarium  hahetis?  Pulmentainum  vocat  hic  omnejllud, 
quo  panis  conditur,  sive  piscis  sit,  sivealiud,  quod 
nos  communiter  dicimus  pulmentum,  quasi  quaerat 
ab  eis  Dominus,  utrum^piscesbabeant  vel  ceperint, 


ex  qnibus  cibum  suum  condire  possint ,  ut  panis  illi  ^ 
adiunctus  sapiat.  Responderunt  ergo  ei :  Non ;  quasi 
dicant:  adhuc  laboramus,  quia  nondum  habemus. 

8.  (Vers.  6.).  Dixit  "^  eis :  Mittite  in  dexteram  Tertinm. 
navigii  rete  et  invenietis.  Hic  notatur  tertium,  sci- 

licet  mirabilis  piscium  comprehensio.  Et  fuit  mira- 
bilis;  quia,  cum  nihil  possent  capere,  ad  divinum 
imperiura  tot  ceperunt  ipsi  obtemperando ;  unde: 
Miserunt  ergo  rete^,  iuxta  mandatum  Domini,  «^ 
iam  non  valebant  illud  trahere  prae  multitudine 
piscium.  Simile  accidit  Lucae  quinto :  «  Cum  hoc 
fecissent ,  comprehenderunt  multitudinem  piscium  co- 
piosam  »;  ideo  in  magna  copia,  ut  ostendatur  divina 
largitas ,  quae ,  secundum  illud  lacobi  primo ,  «  dat 
omnibus  affluenter  et  non  improperat». 

9.  (Vers.  7.).  Dicit  ^  ergo  discipulu-s  etc.  Hic  Qoartam. 
notatur  quartum,  scilicet  Domini  cognitio  a  loanne; 
unde:  Dicit  ergo  discipulus  ille,  quem  diligebat 
lesus,  id  est  loannes,  Petro:  Dominus  est.  Ideo 
Dominum  vocat,  quia  se  potentem  ostendit,  et  cui 
omnia  obediunt,  etiam  pisces;  etideo  timendus,  se- 
cundum  illud  Malachiae  primo  ^^:  «  Si  ego  Dominus , 

ubi  esl  timor  meus  »  ?  Vocabant  enim  discipuh  eum 
Dominum;  supra  decimo  tertio:  «Vos  vocatis  me 
Magister  et  Domine  » . 

10.  Simon  ergo  ^^  Petnts.  Hic  notatur  quintum ,  Qaintam. 
scilicet  Petri  fervens  dilectio,  in  hoc,  quod  hon  po- 

tuit  se  continere,  quin  statim  curreret;  ideo  dicit :  Si- 
mon  autem  Petrus,  cum  audisset,  quia  Dominus  est, 
tunica  succinxit  se,  ne  nudus  appareret  coram  Do- 
mino ;  erat  enim  nudus;  et  misit  se  in  mare,  ad  na- 
tandum  scilicet.  Simile  fecit  Malthaei  decin^o  quarto  ^^ : 
«  Domine,  si  tu  es,  iube  me  venire  ad  te  super  aquas  » . 

11.  (Vers.  8.).  Alii  autem  discipuli  navigio  ve- 
nerunt;  quia  non  erant  ita  ferventes,  non  audentes 
mare  intrare ;  Sapientiae  decimo  quarto  ^^ :  «  Exiguo 
hgno  credunt  homines  animas  suas  ^)  etc.  Et  alia 
ratio:  Non  enim  erant  longe  a  terra,  et  ideo  cito 
venire  poterant;  sed  quasi  cubitis  ducentis,  tra- 
hentes  7*ete  piscium. 


*  Cfr.  supra  n.  1.  —  Secundum  membrum  huius  partis 
habetur  v.  14:  Hoc  iam  lertio.  —  Subinde  pro  comparatur 
ed.  cum  Gorrano  comparatio.  ^  Vers.  9. 

'  Vers.  12.  Gfr.  infra  n.  15.  —  Superius  pro  videre  non 
possent  [Gorranus  potuissenf]  multi  codd.  vidisse  non  possenf. 

*  In  loan.  homii.  87.  (alias  86.).  n.  2:  Laborant  ergo,  et 
praepedilis  astitit  lesus ,  neque  statim  sese  cognoscendum  de- 
dit,  ut  in  colloquium  venirent.  Dicit  ergo  illis:  Nunquid  pul- 
meniarium  habetis?  Adhuc  humano  niore  loquitur,  ac  si  em- 
pturus  aliquid  esset  ab  eis.  Cum  se  nihil  habere  dicerent, 
iussit  ad  dexteram  rete  mitti;  cum  misissent,  ceperunt. 

*  Vulgala  Diwit.  —  Isidor.,  XX.  Etymolog.  c.  2.  n.  7: 
«  Pxilwsntum  vocatur  a  pulte ,  sive  enim  sola  pultis,  sive  quid 
aliud  eius  permixtione  sumatur,  pulmentum  proprie  dicitur», 
Du  Cange,  Glossarium  etc. :  Pulmentarium ,  idem  quod  Pulmen- 
tum.  lo.  de  lanua:  Pulmentum  dicitur  cibus  dehcatus  et  suavis, 
a  pulpa  [caro  sine  pinguedine].  Item  pulmentum  vel  pulmen- 
tarium  dicitur  quilibet  cibus  citra  panem.  Auctor  Mamotrecti 
ad  H.  Numer.:  Pulmentarium,  quilibet  cibus  praeter  panem. 


scilicet  companaticum  etc.   Gfr.   Plinius,  XVIH.    Hislor.  natur. 
c.  19.  (alias  8.). 

*  Ed.  illis ;  in  nostra  lectione  illi  stat  pro  condimento, 
vel  pulmento. 

^  Vuigata  Dicit.  —  Cflr.  infra  n.  46. 

*  Vulgata  omittit  rete.  —  Subinde  allegantur  Luc.  5,  6. 
et  lac.  1,5. 

®  Vulgata  Dia^.  —  Inferius  post  a  loanne  ed.  addit  habita, 

^^  Vers.  6.  —  Sequitur  loan.  13,  1 3.  —  Gfr.  infra  n.  1 7. 

"  Vulgata  omittil  ^r^o  (et  auiem,  quod  inferius  codd.  ex- 
hibent). 

**  Vers.  28.  —  Chrysost.,  in  loan.  homil.  87.  (alias  86.) 
n.  2 :  Ubi  autem  illum  agnovit,  omnia  proiecit  et  pisces  et 
retia  seque  succinxit  Petrus.  Viden'  et  reverentiam  et  deside- 
rium  ?  Atqui  ducentis  cubitis  aberant ;  sed  peque  illum  navi 
adire  sustinuit,  verum  natando  venit.  —  Superius  ante  conti- 
nere  codd.  omitlunt  se. 

**  Vers.  5.  —  Subinde  vocibus  Et  alia  ed.  interserit  ad- 
ditur,  Gorraous  adducitur. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


521 


Exj^ositio 
spiritaalis. 


12.  Secundum  ^pinVmfewi  intelligentiam :  pisca- 
tores  nocte  piscantes  nihil  prendiderunt ;  manefacto, 
apparuit  lesus,  et  retia  impleverunt,  et  cubitis  du- 
centis  distantes  a  terra ,  retia  traxerant.  —  Piscato- 
res  sunt  praedicatores ;  leremiae  decimo  sexto  ^ : 
Eeee ,  ego  mUtam  piscatores  mvitoSy  et  piscabuntur 
eos;  et  Matthaei  quarto:  Vmite  post  me;  faciam, 
vos  fieri  piscatores  hominum.  —  Tempus  noctis  est 
tempus  Legis  propter  umbram  litterae  figurarum  Le- 
gis;  ad  Hebraeos  decimo  ^:  Umbram  habens  Lex  fu- 
turorum,  bonorum,  non  ipsam  imaginem  rerum.  — 
Qui  nocte ,  id  est  tempore  Legis ,  piscantur,  nihil 
accipiunt ,  quia ,  sicut  dicitur  ad  Hebraeos  septimo  ^, 
Lex  neminem  ad  perfecium  duxit  —  Mwne  facto, 
id  est  tempore  gratiae,  apparet  Ciiristus;  secundae 
ad  Corinthios  tertio  * :  Usque  hodie  vektmen  est  su- 
per  cor  eorum.  Nos  autem  revelata  facie  gloriam 
Domini  speculantes,  in  eandem  imaginem  trans- 
formamur  a  elaritate  in  claritatem,  tanquam  a 
Domini  spiritu,  —  Tunc  retia  implentur,  quia  post 
adventum  Christi  in  carnem  veritas  manifestatur ,  et 
pisces  in  rete  Ecclesiae  comprehenduntur ;- propter 
quod  Dominus  dicebat  supra  duodecimo  ^ :  Si  exal- 
tatus  fuero  a  terra,  omnia  traham  ad  m£  ipsum. 
—  Hos  pisces,  sciiicet  fideles,  praedicatores  tra- 
hunt,  quia  per  bona  exempla  ad  vitam  perducunt; 
de  quo  modo  trahendi  dicitur  in  Canticorum  primo  ^ : 
Trahe  me  post  te,  in  odorem  curremus  unguento- 
rum  tuorum.  —  Et  hoc  distantes  ducentis  cubitis, 
in  quo  scilicet  innuitur  duplex  perfectio ,  quae  debet 
esse  in  praedicatore ,  scilicet  vitae  et  doctrinae;  de 
quibus  Matthaei  quinto  ^ :  Qui  fecerit  et  docuerit 
sic  homines,  hic  magnus  vocabitur  in  regno  cae- 
lorum. 

QUAESTIONES. 

13.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic  primo:  cum 
stagnum  Genesareth  sit  aqua  dulcis  et  parva  etiara 
in  respectu  maris  ^,  quare  Evangelista  appellat  mare? 


Dicendum,  quod  iuxta  morem  ludaeoram  hoc  Resp. 
facit,  qui  magnam  congregationem   aquarum  mare 
appellant ,  secundum  illud  Genesis  primo  * :  Congre- 
gationesque  aquarmn  appeUavit  maria. 

14.  Quaest.  11.  Item,  cum  scribatur  Lucae  nono  ^^: 
Nemo  miitens  manum  ad  aratrum  et  aspiciens 
retro  aptus  est  regno  Dei;  quid  est,  quod  Petrus, 
qui  relia  reliquerat,  rursus  ad  piscandum  revertitur? 

Respondet  Gregorius  ^^  quod  «  negotium ,  quod  Resp. 
ante  conversionem  sine  peccato  exstitit,  hoc  post  con- 
versionem  repetere  culpa  non  fuit » .  Unde  Augustinus : 
«  Intelligendum  est ,  discipulos  non  fuisse  prohibitos 
arte  sua  licita  et  concessa  victum  necessarium  quae- 
rere ,  si  aliud ,  unde  viverent ,  non  haberent  » . 

18.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc  quod 
dicit :  Stetit  lesus  in  littore ;  quaerit  Gregorius  ^^, 
cum  Dominus  «  ante  passionem  corara  discipulis  in 
fluctihus  maris  ambulaverit ,  supra  sexto ;  quid  est, 
quod  post  resurrectionem  suam  discipulis  in  mare 
laborantibus  in  littore  stetit » ? 

Respondet  Gregorius  ^^:  «  Per  wiare  praesens  sae-  Reap. 
culum  signiflcatur,  per  soliditatem  littoris  perpetui- 
tas  aeternae  quietis.  Quia  ergo  Redemptor  noster  iam 
corruptionem  carnis  excesserat ,  post  resurrectionem 
suam  in  littore  stabat » . 

16.  Quaest.  IV.  Item,  cum  Dominus  ante  pas- 
sionem  iusserit,  rete  mitti  in  mare,  Lucae  quinto  ^*, 
non  distinguens  partem ;  quid  est ,  quod  post  resur- 
rectionem  iubet,  mitti  in  dexteram  navigii  partem  ? 

Respondet  Gregorius  ^^ :  «  Illa  piscatio ,  in  qua  Reap. 
specialiter,  in  quam  parlem  mitti  rete  debeat,  non 
iubetur,  praesentem  Ecclesiam  designavit,  quae  bo- 
nos  simul  ac  malos  colligit.  Haec  autem  piscatio  in 
solam  dexteram  missa  est,  quia  ad  videndum  eius 
claritatis  gloriam  sola  electorum  Ecclesia  pertingit, 
quae  de  sinistro  opere  nihil  habebit  ». 

17.  Quaest.  V.  Item  quaeritur:  quid  est,  quod 
loannes  hic  docet  Petrum,  cum  dicit  Petro:  Domi- 
nus  est?  Nonne  Pelrus  ita  bene  cognoscebat  Domi- 
num ,  ut  loannes  ? 


*  Vers.  16.  —  Sequilur  Matth.  4,  19. 

^  Vers.  1.  —  Superius  vocibus  Utterae  figurarum  ed. 
cum  paucis  codd.  et  Gorrano  inlerserit  et. 

»  Vers.  19.  —  Theophylact,,  in  loan.  21,  9-14:  Intellige 
insuper  haec  et  per  allegoriam.  Nox  enim  erat,  quando  tene- 
brae  idololatriae  invaluerunt  anle  soKs  Christi  adventum ,  quando 
Prophetae  laboraverunt  et  nihil  ceperunt  Nam  quamvis  unam 
gentem  Israeliticam  conclusisse  in  sagena  videbantur,  tamen,. 
quia  et  haec  subinde  ad  idololatriam  redibat,  nihil  forte  ap- 
prehenderunt.  Ubi  autem  diluculum  solis  iustitiae  infulsit,  et 
apostolicum  rete  eiectum  est,  dextera  certo  doctrina ,  ad  quam 
Lex  et  Prophetae  comparati  sinistra  mtelliguntur ;  tunc  igitur 
trakitur  rete,  et  ad  Christtm  adducuntur  non  ethnici  tantum , 
quos  et  centum  dixeris,  verum  etiam  Israelitae,  qui  per  quin- 
quuginta  inteHigi  possunt  etc. 

*  Vers.  15.  fet  18. 

®  Vers.  32.  —  Superius  ed.  omittit  veritas. 
«  Vers.  3. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


^  Vers.  19.  De  hac  duplici  perfectione  cfr.  supra  pag.  460, 
nota  10.  et  11.  —  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  122.  n.  7:  Du- 
centis  cubitis  existimo  flguratum  propler  utriusque  generis 
electos,  et  circumcisionis  et  praeputii ,  tanquam  centum  et  cen- 
tum ,  quia  in  summa  centenarii  numerus  ad  dewteram  transit. 

8  Cfp.  supra  pag.  519,  nota  5.  verba  Bedae,  in  quibus 
etiam  seq.  responsio  insinuatur. 

®  Vers.  10.  —  Superius  voci  magnam  ed.  cum  Gorrano 
praefigit  qmmcumque. 

»°  Vers.  62. 

"  Libr.  II.  HomJl.  in  Evang.  homil.  24.  n.  1.  —  August., 
in  loan.  Evang.  tr.  122.  n.  3. 

**  Loc.  in  praecedente  nota  cit.  n.  2.  Allegatur  supra  6,  19. 

**  Loc.  cit.  Textus  originalis  plura  hinc  inde  interserit.  Cod.  A 
post  quietis  addit  vel  potvit  esse  ratio,  quia  Pelrus  signatur. 

**  Vers.  4 :  Duc  in  altum,  et  laxate  retia  vestra  in  capturam. 

*"  Loc.  paulo  superius  cit.  n.  3.  Gregor.  sequitur  Augusti- 
num,  in  loan.  Evang.  tr.  122.  n.  6.  seq. 

66 


522 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


Respondet  Chrysostomus  S  quod  «  Petrus  erat 

Resp.  ferventior ,  loannes  vero  mente  excellentior  et  per- 

spicacior;  ideo  citius  cognovit,  sed  non  citius  cucur- 

rit  ».  —  Vel  potuit  esse  ratio,  quia  Petrus  in  pi- 

scando  soUicitior  ^  erat  etc. 

18.  Ut  ergo  descenderunt  in  terram.  Sic  mani- 

De  manife-  festata  maiestate  Divinitatis  per  mirabilem  piscium 

manae  naiu-  comprehensionem ,  manifestat  hic  veritatem  humani- 
rae  qua  aor.  ^^^^^  ^^^  comes tionem ;  et  in  hac  quidem  procedit  hoc 

ordine.  Primo  notatur  Domini  providentia  ad  cibos 
parandum;  secundo,  henignitas  ^A  invitandum;  ter- 
tio ,  diseipulorum  illuminatio  *  ad  cognoscendum ; 
quarto,  Domini  munificmtia  ad  cibaria  distri- 
buendum. 

19.  (Vers.  9.).  Providentia  \g\iuv  ^  cihdLvh  prae- 
primum.  parandum  innuitur  in*  ciborum  praeparatione ,  quae 

estfacta  miraculo;  unde  dicit:  Ut  ergo  descendsrunt 
in  terram,  viderunt  prwias  positas  et  pisceyn  su- 
perpositum  et  panem,  et  ita  prandium,  ad  quod 
invitabat,  paratum  erat;  Matthaei  vigesimo  secundo^; 
«  Ecce,  prandiura  paravi,  et  omriia  parata  ».  Et  haec 
quidem  miraculo  erant;  unde  Chrysostomus :  «  Non 
adhuc,  ut  ante  crucem,  ex  materia  supposita  opera- 
tur,  sed  mirabilius  ducit  signa,  ostendens,  quoniam 


quod  tunc  ex  subiecta  materia  faciebat  propter  quan- 
dam  dispensationem  faciebat».  Vull  dicere,  quod  ex 
nihilo  factus  est  ille  piscis.  Nec  tantum  praeparavit 
miraculo,  sed  etiam  praeparatio  facta  est  Petri  mi- 
nisterio  ad  divinum  praeceptum;  unde  sequitur: 

20.  (Vers.  10.).  Dicit  eis  lesus :  Affertedepi- 
^cibus,  quos  prendidistis  nunc;  ut  miraculo  veri- 
tas  comprobetur. 

21.  (Vers.  H.).  Ascendit  autem^  Simon  Pe- 
trus,  tanquam  diligentior  inter  alios,  et  traxit  rete 
in  terram ,  plenum  magnis  piscibus ,  centum  quin- 
quaginta  tribus;  in  quo  ostenditur  miriaculi  magni- 
ludo  et  in  numero  et  in  quantitate.  Per  magnos  pi- 
5ce6»  intelligimus  Beatos,  qui  magni  sunt  caritate; 
Matthaei  undecimo  ^ :  «  Qui  minor  est  in  regno  cae- 
lorum  maior  est  illo » .  Et  ad  maiorem  miracuU  ex- 
pressionem  addit  quod  factum  est  circa  rete ;  unde 
dicit:  Et  cum  tanti  essent,  non  est  scissum  reie; 
quocontra  dicitur  Lucae  quinto  ^ :  «  Coraprebende- 
runt  piscium  multitudinem  copiosam,  rumpebatur 
autem  rete  ».  Itaque,  cum  tanti  essent,  scilicet  «  nu- 
mero  et  quantitate  »,  in  tali  numero  fuerunt  pro- 
pter  signiflcantiam :  vel  quia  numerus  ille  per/^c^^o- 
nem  significat,  considerata  proportione  numerali^* 


»  In  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  2. 

*  Codd.  CN  interUus.  —  Hieron.,  conlra  loannem  Hierosol. 
n.  35.  hanc  affert  rationem :  Prior  enim  virginitas  virginale 
corpus  agnoscit. 

'*  Plurimi  codd.  hic  allocutio;  cfr.  tamen  infra  n.  23,  ubi 
exhibent  nostram  iectionem. 

*  Vers.  L  —  Chrysost.,  in  loan.  liomil.  87.  (alias  86.)  n.  2 : 
Neque  enim  ex  subiecta  materia  id  faciebat,  quod  tamen  [&cj3tep] 
per  quandam  dispensalionem  anle  crucem  facere  solebat  [Izoiei]. 
Cfr.  CyrilL  Alexandr.,  in  hunc  locum :  Ceterum  prunas  praeler 
exspectalionem  positas  aspiciunt  et  Christum  lignorum  struem 
accendentem  et  ei  piscem  divina  virtute  captum  imponen- 
tem  etc.  —  Glossa  mtei*lineari$ :  Videruni  prunas  positas, 
quibus  significatur  calor  caritatis,  ei  piscem,  fldem,  superpo- 
situm,  super  prunas,  et  panem,  Verbum  Dei  scilicet  vide- 
runt  non  super  prunas.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  123. 
n.  2  :  Vidernnt  prunas...  et  panem,  Ubi  non  est  intelligendum , 
etiam  superpositum  panem  fuisse  prunis,  sed  tantum  subau- 
diendum  videruni.,,  Hinc  ergo  fecit  prandium  Dominus  illis 
septem  discipulis  suis,  de  pisce  scilicet,  quem  prunis  super- 
posilum  viderant,  huic  adiungens  ex  illis  quos  ceperant,  et 
de  pane.'^  Piscis  assus,  Chrisliis  est  passus ;  ipse  est  et  panis, 
qui  de  caelo  descendit  [loan.  6,  41.].  Huic  incorporatur  Ec- 
clesia  ad  participandam  beatitudinem  sempiiernam...  et  eis  qui 
haec  credunt,  sperant,  diligunt,  participatio  tantae  beatitudinis 
per  hoc  prandium  dembnstratur. 

*  Vulgata  omiltit  autem,  —  Gregor.,  II.  Homil.  in  Evang. 
homil.  24.  n.  1 ,  diclt ,  quod  solus  Petrus  tra^it  rele  in  ter- 
ram,  quia  « ipsi  sancta  Ecclesia  est  commissa  ».  Rupert.,  ab- 
bas  Tuitiens.,  in  hunc  locum :  Cum  supra  [v.  6.]  dictum  sit... 
Miset*unt  ergo  et  iam  non  valuei'unt  trahere.,»  quomodo  nunc 
dicitur:  Ascendit  Simon  Petru^  et  tra^it  rete  in  terram,  cum 
multo  magis  non  valeret  soIus,nisi  quia  per  Petrum,  cui  pra.e 
ceteris  specialiter  dictum  est  [Matth.  46,  19.):  Et  iibi  dabo 
claves  regni  caelorum,  universilas  eorum  designalur,  quorum 
est  ius  vel  offlcium  tractare  hoc  rete  plscium  etc. 

*  Vers.  11.  —  Augusl.,  in  loan.  Evang.  tr.  422.  n.  9,  ubi 
praemisso  Matth.  5,  49:  Qui  ergo  solverit  unum  de  mandatis 


istis  minimis,,,  minimus  vocabitur  etc,  ait :  Consequens  est 
ergo,  ut  qui  minimus  est  in  regno  caelorum,  qualis  nunc  est 
Ecclesia,  non  intret  in  regnnm  caelorum,  qualis  tunc  erit  Ec- 
clesia,  quoniam,  docendo  quod  solvit,  aid  eorum  societatem, 
qui  faciunt  quod  docent,  non  pertinebit;  et  ideo  non  erit  in 
numero  piscium  magnorum,  quoniam  qui  fecerit  et  docmrit, 
m^gnus  vocabitur  in  regno  caelorum.  Et  quia  hic  magnus 
ei'it,  ideo  ibi  erit,  ubi  minimus  ille  non  erit.  Usque  adeo  quippe 
ibi  magni  erunt,  ut  qui  minor  ibi  est,  maior  sit  eo  quo  hic 
nemo  maior  est  [Matth.  4  4,  41.]  etc.  —  Superius  pro  in  quan- 
iitate,  quod  habet  ed.  cum  pluribus  codd.  et  Gorrano,  A  B  F  M 
in  qualitate,  Inferius  pro  miracuU  expressionem  D  miraculi 
ostensionem. 

'  Vers.  6.  Vide  infra  n.  26.  —  Subinde  affertur  explicatio 
ex  Glossa  interlineari:  Cum  ianti  esseni,  numero  et  quanlitate. 

*  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  422.  n.  8:  Cum  itaque  Le- 
gis  denario  [decem  praeceptis]  Spiritus  sanctus  per  septermrium 
numerum  accedit,  fiunt  decem  et  sepiem;  qui  numerus,  ab  uno 
usque  ad  se  ipsum,  computatis  omnibus,  crescens,  ad  centum 
quuiquaginta  tres  pervenit.  Ad  unum  enim  si  adiicias  duo ,  flunt 
utique  tres;  his  si  adiicias  tres  et  quatuor,  fiunt  omnes  decem 
deinde  si  adiicias  omnes  numeros,  qui  sequuntur  usque  ad  de 
cem  et  septem,  ad  supradictum  numerum  summa  perducilur  etc 
Ibid.  etiam  dicit:  Qui  numerus  [453]  ter  habet  eliam  quinqua 
genarium  numerum  et  insiiper  ipsa  tria  propter  mysterium  Tri 
nitatis;  quinquagenarius  autem,  multiplicatis  septem  per  septem 
et  unius  adiectione  completur...  Unus  autem  additur,  ut  eo  si 
gniflcetur,  unum  esse,quiper  septem  propter  operalionem  se 
ptenariam   demonslratur,  et  novimus,  Spirilum  sanctum  pos 
ascensionem  Domini  quinquagesimo  die  missum  etc.  Cfr.  Gre- 
gor. ,  II.  Homil.   in  Evang.   homil.  24.  n.  4.  Cyrill.   Alexandr., 
in  hunc  locutn,  docet,  cenienario  designari  gentium  plenitudi- 
nem,  quinquagemrio  reliquias  populi  ludaici  salvandas,  forwa- 
rio  Trinitatem,  per  quam  et  ad  cuius  gloriam  fideles  vocanlur 
et  salvantur.  Rupert.,  abbas  Tuitiens.,  in  hunc  locum,  censet, 
per  cenienarium  designari  coniugatos,  per  quinqmgenarium 
viduos  vel  continentes,  per  iernarium  virgines. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXL 


523 


vel  quia  universitatem ,  quia ,  sicut  dicit  Hierony- 
mus  ^ ,  « tot  genera  piscium  in  mari  esse ,  a  philo- 
sophis  descripta  leguntur  » . 

22.  (Vers.  12.).  Dicit  eis  lesus,  Hic  notatur  se- 
secnndnm.  cundum ,  scilicct  Domini  benignitas  ad  invitandum 

discipulos  ad  cibum  ;  ideo  dicit :  Dicit  eis  lesus : 
Venite,  pranclele;  invitat  ad  prandium,  sed  in  fu- 
tura  resurrectione  invitabit  ad  coenam,  secundum 
illud  Apocalypsis  decirao  nono  ^ ;  «  Beati ,  qui  ad  coe- 
nam  nuptiarum  Agni  vocati  sunt » .  Invitat  nunc  ad 
cibum  corporakm ,  ul  innuat ,  quod  invitat  ad  spi- 
ritualem ;  Canticorum  quinto :  «  Comedite ,  amici , 
et  bibite  et  inebriamini,  carissimi  »;  et  Isaiae  quin- 
quagesimo  quinto :  «  Omnes  sitientes,  venite  ad  aquas, 
et  qui  non  habetis  argentum,  properate,  emite  et 
comedite;  venite,  emite  absque  argento  et  absque 
uUa  commutatione  vinum  et  lac  » . 

23.  Et  nemo  discumbentium.  Hic  notatur  ter- 
Tertium.  tium ,  srnlicct  illuminatio  discipulorum  ad  Dominum 

cognoscendum  ;  unde  dicit:  Et  nemo  diseumbentium , 
id  est  ad  comedendum  residentium,  audebat  eurn 
interrogare :  Tu  quis  es  ?  Unde  Chrysostpmus  ^ : 
c<  Cum  silentio  et  reverentia  multa  sedebant,  alten- 
dentes  in  eum  ».  Scientes,  quia  Dominus  est,  id 
esl,  proptorea  non  inten*ogabant  eum:  lu  quis  es  ? 
ad  Hebraeos  penultimo  *  :  «  Serviamus  placentes  Deo 
cum  metu  et  reverentia  »;  ad  Phihppenses  secundo : 
»  Cum  metu  et  tremore  salutem  vestram  operamini  » . 


24.  (Vers.   13.).   Et  venit  lesus.  Hic  notatur  Qaannm. 
quartum,  scilicet  Domini  munificentia  ad  cibaria 
distribuendum ;  unde  dicit:  Et  accepit  panem  et  da- 

hat  ^  illis  et  piscem  similiter,  dabat  illis ,  ut  come- 
derent.  Et  similiter  intelligendum ,  quod  ipse  cum 
eis  comederit ;  unde  Chrysostomus  ^ :  «  Hic  quidem 
non  dicit,  quod  comedit  cum  eis;  Lucas  ahbi  ait, 
Lucae  ultimo:  Cum  manducasset  coram  eis,  su- 
mens  reliquias,  dedit  eis  »;  unde  Gregorius^  dicit: 
«  Assura  piscem  Dorainus  comedit  et  panem  » .  Chri- 
stus  dabat,  in  quo  se  gratiarum  omnium  liberalis- 
simum  distributoram  significabat ;  Matthaei  vigesimo 
quinto  ^ :  «  Unicuique  dedit  secundum  propriam  vir- 
tutem  » . 

25.  (Vers.  14.).  Hoc  iam  tertio.  Posita  manife-  co|nparatio 
statione ,  ponitur  mamfestationis  ad '  praecedentes  fostationis 

^  '  ^  ad  praece- 

comparatio^;  et  computatur  cum  praecedeotibus  dentes. 
tertia ,  non  quia  plures  non  fuerint ,  sed  quia  sufli- 
cit  istas  tres  scribere  ad  credendum,  secundum  il- 
lud  Deuteronomii  decimo  nono :  «  In  ore  duorum , 
vel  trium  testium  stat  omne  verbum  ».  Ideo  dicit: 
Hoc  iam  tertio  manifestatus  est  lesus  discipulis 
suis,  cum  resurrexisset  a  mortuis,  quasi  sufficiens 
sit  trinam  manifestationem  explicasse ;  Actuum  de- 
cimo  ^^ :  «  Dedit,  eum  manifestum  fieri ,  non  omni  po- 
pulo,  sed  testibus  praeordinatis  a  Deo,  nobis,  qui 
manducavimus  et  bibimus  cum  illo,  postquam  re- 
surrexit  a  mortuis  ». 


^  Libr.  XiV.  Comment.  in  Ezech.  47,  6.  seqq.:  Aiimt  au- 
tem  qui  de  animanlium  scripsere  naturis  et  proprietale...  de 
quibus  Oppianus  [Anazarbaeus]  Gilix  est,  poeta  doclissimus , 
centum  quinquaginla  tria  esse  genera  piscium,  quae  omnia 
capta  sunt  ab  Apostolis,  et  nihil  remansit  incaptum,  dum  et 
nobiles  et  ignoMles,  divites  et  pauperes  et  omne  genus  homi- 
num  de  mari  huius  saeculi  extrahitur  ad  salutem.  Cfr.  Glossa 
ordinaria  in  eundem  locum  Ezech.  —  Codd.  et  Gorranus  sub- 
stituunt  Isidorus;  etiam  card.  Hugo,  in  hunc  loan.  locum  ^  ait : 
«  Giossa  Isidori:  Piscium  omnium,  qui  in  aqua  vivunt,  centum 
quinquaginta  tria  esse  genera,  philosophi  enumerant ».  Q,  Albert. , 
hic:  «ilsidorus  autem  dicit^  quod  in  mari  illo  non  sunt  nisi 
centum  qumquaginta  tria  genera  piscium,  et  de  quolibet  ge- 
iiere  piscium  aliquis  fuit  comprehensus.  Sed  hoc  probare  esset 
difflcile;  et  hoc  ideo  non  approbalur».  Gfr.  Isidor. ,  XII.  Ely- 
molog.  c.  6.  n.  63 :  «  Animalium  omnium  in  aquis  viventium 
nomina  144,  Plinius  ait »  etc.  In  ed.  Plinii,  quam  prae  mani- 
bus  habemus  (ed.  August.  Taurin.  1832)  libr.  XXXII.  Histor. 
natur.  c.  53.  (alias  11.)  habetur,  pisces  «  cenlum  septuaginta 
quatuor  omnino  generum  esse»,  et  in  nota  adiecta  diciluriln 
quibusdam  mss.  centum  qmdraginla  quatuor,  errore  minime 
obscuro;  cum  enim ,  IX.  16,  piscium  species  esse  affirmet,  ut 
diximus  144,  praeter  crustis  intecta  [nostra  ed.  legit  ibi:  Pi- 
scium  sunt  species  septuaginta  quatuor,  praeter  crustis  intecta] , 
quae  sunt  30,  ex  ulroque  eo  numero  effici  manifestum  est  174. 

'  Vers.  9.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Cant.  5, 1.  et  Isai.  55,  1. 
—  Superius  post  invitat  ed.  cum  Gorrano  addit  modo. 

*  In  loan.  homU.  87.  (alias  86.)  n.  2. 

*  Vers.  28.  —  Sequitur  Phil.  2,12. 

*  Vulgata  Et  accvpit  panem  e(  dal. 

^  In  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  2.  in  iine:  At  hic  non 
dicit,  ipsum  comedisse  cum  illis.  Lucas  vero  alibi  [Act.  1,  4.] 
dicit :  Et  convescens  cum  illis  [a  S.  Bonav.  allegatur  Luc.  24, 43.]. 


'  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  24.  n.  5:  «  Assum  ergo 
piscem  comedit  et  panem,  ut  ipso  suo  cibo  nobis  ostenderet, 
quia  et  passionem  ex  nostra  humanitate  pertulit  et  refectionem 
nostram  ex  sua  Divinitate  procuravit  ».  Ed.  cum  Gorrano  legit: 
Assum  piscem  Dominus  comedit,  Itaque  discipulis  suis  panem 
Christus  dahat  etc.  —  Gfr.  infra  n.  27.  et  28. 

*  Vers.  15.  CyrilL  Alexandr. ,  in  loan.  21,  13:  Christus 
eis  polius  distribuit,  ut  rursum  velut  in  typo  quodam  discere- 
mus,  Christum  etiam  tunc  temporis  fore  nobis  divinorum  dono- 
rum  largitorem  ac  distributorem ,  in  quantum  Dominus  est. — 
Codd.  omittunt  gratiarnm  omnium  liberalissimum, 

*  Cfr.  supra  n.  5.  —  Subinde  allegatur  Deut.  19,  15.  — 
August,  in  loan.  Evang.  tr.  123,  n.  3:  Hoc  iam  tertio...  Quod 
non  ad  ipsas  demonstrationes ,  sed  ad  dies  referre  debemus... 
ut  ista  sit  tertia;  prima  quippe  habenda  sit  eademque  una  pro- 
pter  unum  diera,quoliescumque  se  et  quibuscumque  die  illo,  quo 
resurrexit,  osiendit;  secunda  post  dies  oclo,  et  haec  tertia,  et 
deinde,  quoties  voluit  usque  ad  diem  quadragesimum,  quo 
ascendit  in  caelum,  quamvis  non  scripta  sint  omnia.  Cfr.  III. 
de  Consensu  Evang.  c.  25.  n.  82;  ibid.  n.  83.  ait:  Invenimus 
itaque  apud  quatuor  Evangelistas  decies  commemoratum,  Domi- 
num  visum  esse  ab  hominibus  post  resurrectionem  etc.  Vidc 
S.  Bonav.,  Comment.  in  Luc.  24,  35.  Cornel.  a  Lapide,  in 
hunc  locum:  Tertio,  scilicet  computando  eas  apparitiones ,  quae 
factae  pluribus  Apostolis  simul,  quas  solas  hic  loannes  com- 
memorat  etc. 

*^  Vers.  40.  seq.  —  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  21,  14: 
Licet  pluries  apparuit,  tamen  loannes  in  his  Evangelium  ter-^ 
minat,  quia  sufficit  isla  triplex  manifestatio :  [quarum  primn 
fuit]  ad  consolationem,  et  veiHtatem  [secunda  facta  Thomac 
dubitanti]  et  potestatem  [sive  ut  paulo  superius  dixerat  in  ple- 
nitudine  potestatis].  Deut.  19:  M  ore  duorum  etc. 


824 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXL 


QUAESTIONES. 

26.  Quaest-  I.  Sed  quaeritur  hic  primo  de  hoc 
quod  dicit :  Cum  tanti  essent ,  non  est  scissum  rete, 
—  Cum  in  prima  piscatione,  Lucae  quinto  ^,  dicatur, 
quod  rumpebatur  rete  propter  multitudinera  piscium 
copiosam  ;  quid  est ,  quod  nunc  integrum  perseverat  ? 

Respondet  Gregorius  ^ :  «  In  alia  piscatione  prae 
Resp.  multitudine  piscium  rete  rumpitur,  quia  nunc  ad 
confessionem  fidei  cum  electis  reprobi  intrant,  qui 
ipsam  Ecclesiam  haeresibus  scindunt.  In  hac  vero 
piscatione  rete  non  rumpitur ,  quia  sancta  electorum 
Ecclesia ,  in  continua  pace  requiescens ,  nuliis  dissen- 
sionibus  laceratur  » . 

27.  Quaest.  IL  Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  Do- 
minus  comedit  piscem  et  panem,  secundum  quod 
dicitur  Lucae  ultimo  ^ ;  cum  sit  tantum  corporis  ani- 
malis :  ergo  aut  Ghristus  habuit  corpus  animale,  aut 
phantastice  comedit. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  est  comedere  ex 
Resp.  cum  7iecessitate ,  et  hoc  est  corporis  animalis  tantum ;  et 
est  comedere  ex  potestate,  et  hoc  non  tantum  ani- 
mahs,  sed  etiam  gloriosi  et  spiritualis,  quod  pure 
ex  potestate  comedit.  Corporibus  ehim  glorificatis  non 
aufertur  potestas ,  sed  necessitas  ^. 

28.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur :  quid  fiebat  de 
illo  cibo  ?  Cura  enim  corpus  glorificatum  non  nutri- 
retur ,  videtur ,  quod  haberet  egressum  naturae  con- 
suetum, 

Respondeo  :  Dicendum,  quod  sicut  aqua  in  ignem 
Resp.  proiecta  statim  ab  igne  absorbetur ,  sic  cibus  a  cor- 
pore  glorificato  susceptus  statim  consumitur  virtute 
quadam  spirituah.  Unde  Augustinus  in  libro  de  so- 
lutione  Sex  Quaeslionum  ^  :  «  Aliter  absorbet  aquam 
terra  sitiens ,  aliter  solis  radius  calens :  illa  indigen- 
tia,  iste  potentia.  Futurae  ergo  resurrectionis  cor- 
pus  imperfectae  felicitatis  erat,  si  cibis  eguerit;  im- 


perfectae  feUcitatis  erit,  si  cibos  sumere  non  pote- 
rit » .  Et  ralio  huius  est ,  quia  in  primo  indigens , 
in  secundo  impotens. 

29.  Quaest.  IV.  Itera  quaeritur  de  hoc  quod 
dicitur :  Hoc  iam  tertio  manifestavit  se  lesus  etc. 
—  Propter  quid  Dominus  interpolate  discipulis  se 
raanifestabat  et  non  erat  cum  eis  continue  usque 
ad  ascensionem? 

Et  respondet  Chrysostomus  * ,  quod  «  subtraxit  Resp.  etra- 
se  ab  aspectu  illorum  aliquando ,  ut  avidius  quaere- 
retur,  et  quaesitus  araaretur ,  et  amatus  insignius  et 
devotius  veneraretur  » ,  —  Alia  ratio :  quia  discipuU,  Rafio  2. 
quamdiu  fuit  cum  eis  Dominus,  eura  carnaliter  di- 
ligebant;  ut  eos  disponeret  ad  spiritualem  amorem 
et  per  hoc  ad  receptionem  Spiritus  sancti :  ideo  prae- 
sentiam  corporalem  ab  oculis  subtrahebat  paulatim, 
quousque  plene  subtraheret  in  ascensione,  et  tunc 
fieret  amor  eorum  omnino  spiritualis.  Propterea  scri- 
ptum  est  supra  decimo  sexto  ^ :  «  Nisi-  ego  abiero , 
Paracletus  non  veniet  ad  vos  »  etc. 

30.  Cum  ergo  prandissent,  dicit  etc,  Supra  ^p®^^'?^»»^^^ 
descripta  est  Christi  resurgentis  manifestatio ,  hic  de-    Ifctioiie 

.  •!       •  »  confirmatione 

scnbitur  Petn  in  dtkctionG  Christi  confirmatio^.  ^^^- 
Et  quia  quod  confirmatur  ad  perfectionem  tendit,  ideo 
pars  isla  in  duas  dividitur.  Primo  enim  Petrus  in 
dilectione  Christi  solidatur;  secundo,  ad  consum- 
maiionem  dilectionis,  quae  est  per  passionem,  in- 
vitatur,  ibi  ^:  Amen,  amen  dico  tibi  etc. 

Confirmatio  igitur  Petri  in  dilectione  fit  Christi  .^^^o»  p^- 
trina  interrogatione ;  imde  sunt  tres  partes  in  prima  ^^^^^^0^^*^^: 
parte  secundum  tres  interrogationes :  prima ,  ibi  ^^ :  terrogatione. 
Cum  ergo  prandissent;  secunda,  ibi:  Dicit  ei  iie- 
rum:  Simon  etc. ;  tertia,   ibi:  Dicit  ei  tertio:  Si- 
mon  etc. 

Prima  igitur  "  hoc  ordine  describitur :  nam  po-  ,  i°terroga. 

.      ^  tio  i,    de 

nitur  Chnsti  inquisitio ;  secundo ,  Petri  responsio  <!»»  '«a, 
et  Domini  additur  exhortatio.  —  Inquisitio  Chri- 


^  Vers.  6.  —  Pro  in  prima  plures  codd*  et  Gorranus  in 
ipsa. 

*  Libr.  n.  HomiL  in  Evang.  homiL  24.  n.  3. 

*  Vers.  42.  seq.:  At  illi  obtulerunt  ei  partem  piscis  assi 
et  favum  meilis;  et  cum  manducasset  etc.  —  Ed.  iegit:  come' 
dit  piscem  et  favum  mellis,  secundum  quod...  cum  autem  ta- 
lis  sit  cibus  tanlum  etc;  permulti  codd.:  et  panem,  cum,  se- 
cundum  quod  dicitur  Lucae  ultimo,  sit  tantum  etc. ,  in  qua  le- 
ctione  principalis  sententia  manifestationis  Christi  a  Luca  nar- 
ratae  expressa  videtur;  Luc.  24,  36.  seqq.  narrat,  quod  lesus 
stetit  in  medio  discipulorum ,  qui  exislimabant,  se  spiritum  vi- 
dere;  ad  quam  exislimationem  loliendam  dicit  eis:  tcPalpate 
et  videte,  quia  spiritus  carnem  et  ossa  non  habet,  sicut  me  vi- 
detis  habere...  Adliuc  autem  illis  non  credentibus..,  dixit:  Ha- 
betis  hic  aliquid,  quod  manducetur?  At  illi  obtulerunt  ei  par- 
tem  piscis  assi »  elc. 

*  August.,  Xni.  de  Civ.  Dei,  c.  22:  Non  enim  potestas, 
sed  egestas  edendi  ac  bibendi  talibus  corporibus  auferetur.  Unde 
et  spiritualia  erunt,  non  quia  corpora  esse  desistent,  sed  quia 
spiritu  vivificante  subsistenl.  Cfr.  Chrysost.,  in  loan.  homiL  87. 
(alias  86.)  n.  2.  in  fine. 

*^  Sive  Epist.  102.  (alias  49.)  q.  1.  n.  6,  ubi  lextus  origi- 


nalis  candens  pro  calens.  Cfr.  Alex.  HaL,  S.  p.  UL  q.  22. 
m.  2.  a.  3. 

®  Ita  eliam  B.  Albert.,  Postilla  in  loan.  21,  14,  qui  verbo 
afnaretur  praefigit  ardeniius;  codd.  nostri,  contradicenlibus 
B.  Alberto  et  Gorrano  nec  non  ed.,  finem  verborum  sic  exhi- 
bent  insignius  vocaretur»  Duobus  in  locis  invenimus  Chrysost. 
hac  de  re  tractantem :  in  loan.  homil.  87.  (alias  86.)  n.  2.  et  in 
Act.  Iiomil.  1.  n.  4.  Prijiio  loco  ait:  Viden*,  quomodo  non  fre- 
quenter  cum  illis  versetur,  neque  sicut  antea?  Apparuit  enim 
vespere  et  evolavit;  deinde  post  dies  octo  semel  etc.  Secundo 
loco  dicit:  Neque  enim,  ut  ante  resurrectionem ,  semper  cum 
illis  erat...  Adveniebat  enim  et  avolabat  rursum.  Quare?  Ani- 
mos  illorum  ad  altiora  ducebat  nec  sinebat,  illos  perinde  erga 
se  affici  atque  antea,  —  Pro  respondet  Chrysostomus  ed.  r^- 
spondetur  secundum  Bemardum;  in  nota  adiecta  dicitur,  quod 
«  nihil  horum  simile  invenio  apud  Chrysostomum  » ,  sed  quod 
simile  apud  Bernardum  inveniatur;  cfr.  supra  c.  20.  n.  33. 
Vide  etiam  supra  pag.  509 ,  nolam  1 0. 

'  Vers.  7.  Cfr.  ibid.  n.  24. 

®  Vide  supra  n.  1.  *  Vers.  18. 

^^  Vers.  15.  secunda  pars  habetur  v.  16;  tertia  v.  17. 

"  Ed.  cum  uno  alteroque  cod.  addit  inquisitio. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


525 


sti  facta  est  per  manifestationeni ,  quae  fuit  per  com- 
estionem;  ideo  dicit: 

31.  (Vers.  15.).  Cum  ergo  prandissmU  Atten- 
.  Pfimum.  dendum  est,  quod  in  prandio  non  quaesivit  de  dile- 

ctione,  quia,  sicut  dicitur  Ecclesiastici  sextoS  «^st 
amicus  socius  mensae,  et  non  permanebit  in  die  ne- 
cessitatis  » .  Sed  post  quaerit :  Dicit  Simoni  Petfi) 
lesus :  Simon  loannis,  diligis  me  plus  his  ?  Ideo  de 
dilectione  quaerit,  quia  gregem  suum  non  Yult  nisi 
amanti  comraittere;  ideo  de  maiori  dilectione,  quia 
magis  amanti  vult  committere,  Unde  Gregorius^: 
«Qui  caritatem  non  habet  praedicationis  ofBcium 
suscipere  nequaquam  debet»;  certe  multo  minus 
praelationis ,  quia,  sicut  dicitur  loannisdecimo,  «bo- 
nus  pastor  animam  suam  dat  pro  ovibus  suis  ». 

32.  Dicit  ei:  Etiam,  Domine.  Hic  ponitur  Pe- 
seciindam.  tvi  vesponsio ,  in  qua   respondet,  quod  amat,  sed 

non,  quod  plus  amet,  quia  amorem  aliorum  ne- 
sciebat.  Unde  Augustinus  ^ :  «  Quod  respondet  Petrus 
amo  te  nec  addidit  plm  his;  hoc  respondit,  quod 
de  se  ipso  sciebat;  non  enim,  quantum  ab  aUo  di- 
ligeretur ,  scire  poterat ,  quia  cor  aiterius  videre  non 
poterat » .  Tu  scis ,  quia  amo  ie ;  in  hac  respon- 
sione  ostendit  Petrus,  non  se  respondere  adulatorie, 
sed  vere.  Unde  Chrysostomus  *:  « Ipsum  vocat  testem, 
qui  scit  occulta».  Sic  invocabat  leremias,  decirao  se- 
ptimo :  «  Diem  hominis  non  desideravi ,  tu  scis  » . 

33.  Dicit  eL  Hic  notatur  post  responsionem  ad 
Tertiam.  operationcm  exhortatio;  quia  «  probatio  dilectionis 

exhibitio  est  operis^»;  ideo  dicit:  Pasce  agnos 
meos;  in  quo  mira  dilectio  Christi  ad  oves  exprimi- 
tur,  quia  hoc  praecipue  inter  alia  signum  suae  di- 
lectionis  ostendit;  et  hoc  quidem  Petrus  implevit  et 
impleri  monuit ,  primae  Petri  quinto  ^ :  «  Seniores , 
pascite  qui  in  vobis  est  gregem  Dei »  etc. 
interroga-  34.  (Vers.  16,).  Dicit  ei  iterum.  Hic  ponitur 
qaa  tria.    sccunda  inquisitio ,  in  qua  similiter  proceditur ,  ut 


prius.  Ponitur  enim  Christi  inquisitio;  secundo ,  Pe- 
tri  responsio;  et  tertio,  exhortatio. 

Inquirit  ergo  Dominus,  ut  prius,  de  dilectione: 
Simon  loannis,  diligis  me?  Simon  loannis  dici'- 
tur ,  quia  flhus  erat  loanna  ^.  —  Et  respondet  Pe- 
trus:  Ait  illi:  Etiam,  Domine,  tu  scis,  quia  amo 
te.  Beda  ^ :  «  0  quam  fidelis  et  pura  anima !  quae 
Conditori  suo,  cuius  oculis  omnia  nuda  et  aperta 
sunt,  dicere  non  metuit:  Domine,  tu  scis,  quia  amo 
te^,  —  Didt  eL  Hic  ponitur  exhortatio ,  ut  prius : 
Pa^ce  agnos  meos.  Exhortationem  praedictam  iterat; 
unde  Beda  ^ :  «  Haec  est  sola  et  vera  probatio  integri  in 
Deum  amoris,  si  erga  fratres  studueris  curam  soUiciti 
exercere  laboris».  Pasce,  scilicet  exemplo,  sicut  ille, 
de  quo  in  Psalmo :  «  Pavit  eos  in  innocentia  cordis  sui » . 

35.  (Vers.  17.).  Dicit  ei  tertio.  Hic  ponitur  ter- 
tia  inquisitio  ilio  ordine,  quo  prius,  scilicet  quae- 
stio,  responsio,  exhortatio. 

Quaerit  ergo  Dominus  de  eodem :  Simon  loan- 
nis,  amas  me?  Ex  hac  littera  patet,  quod  amare 
accipitur  in  bono,ut  diligere^^.  —  Et  contristatus 
est  Petrus,  Hic  notatur  responsio  Petri;  sed  tamen 
respondit  cum  tristitia,  quia,  sicut  dicit  Chryso- 
stomus  ^S  timebat,  ne  similiter  ei  accideret,  sicut  ac- 
cidit ,  quando  dixit :  «  Animara  meam  pono  pro  te  » ; 
et  ideo  contristatus  est,  quia  dixit  ei  tertio:  AmojS 
^?  Sed  tamen  non  desperavit,  immo  fiducialiter 
respondit  et  dixit  ei;  unde  responsioni  addit:  Do- 
mine,  tu  omnia  nosti,  tanquam  Deus ;  tu  scis,  quia 
amo  te,  etiam  melius  nosti  quam  ego.  Sciebat  enim, 
quod  ille  erat ,  qui  dixit  leremiae  decimo  septimo  ^^ : 
«  Ego  Dominus  scrutans  corda  et  renes  »,  id  est  co- 
gitationes  et  affectiones.  —  Dicit  ei:  Pasce  oves 
mea^.  Hic  notatur  exhortatio;  et  per  oves  intelli- 
^untur  subditi  perfectiores  ^^ 

Notandum  est ,  quod  Dominus  praecipit  pascere 
oves,  non  tondere,  non  comedere,  quia  pastor  non 


Primum. 


SecimdQm. 


Tertiam. 


iDterroga- 
tio  3,  de 
qaa  tria. 


Primum. 


Secandnm. 


Terliam. 


Notandnm. 


1  Vers.  1 0.  —  Cfp.  infra  n.  36.  et  37. 
'  Libr,  1.  Horail.  in  Evang.   homii.  17.  n.  1.  —  Subinde 
allegatur  loan.  10,  M. 

*  Jn  loan.  Evang.  tr.  ^2L  n.  4.  Post  ab  alio  textus  origi- 
nalis  addit  quolihety  ed.  el  qualUer. 

*  lo  loan,  homil.  88.  (alias  87.)  n,  1.  —  Sequitur  ier.  17, 16. 
—  Subinde  vocibus  Sic  [plures  codd.  Sicut']  irivocabai  ed.  in- 
terserit  Deum,  Gorranus  et  Deutn. 

^  Ut  dicit  Gregor.,  11.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  1. 

®  Vers.  1.  seq. 

'  Vide  supra  4,  42.  et  ibid.  notam  2. 

®  Libr,  11,  Homil,  genuiu.  homil.  15.  in  Vigilia  beaturum 
Apost.  Petri  et  Pauli,  ubi  pro  anima  textus  originalis,  quem 
in  hoc  sequitur  ed.,  conscientia,  et  pro  aperta  sunt  cum  multis 
codd.  incongrue  aperta  novit  [ita  in  duabus  Bedae  edd.  a  nobis 
inspectisj;  plures  codd.  meruit  pro  non  metuit.  Respicitur  Hebr. 
4,  13;  Omnia  autem  nuda  et  aperta  sunt  oculis  eius  etc. 

^  Loc.  in  praecedente  nota  cit,  —  §ubinde  allegatur  Ps.  77, 72. 

^^  August.,  XIV.  de  Civ.  Dei,  c.  7.  n.  1.  seq.:  Tertia  vero 
interrogatione  et  ipse  Dominus  non  ait:  Diligis  me,  sed  amas 
me?..^  Unde  intelligimus ,  quod  etiam,  cum  dicebat  Dominus: 
Diligis  me?  nihil  aliud  dicebat,  quam  amas  m£?,».  Hoc  pro- 
pterea  commemorandum  putavi,  quia  nonnulli  [a  Maurinis  al: 


legatur  Origen.  homil.  1.  in  Cantic.]  arbilrantur,  aliud  esse  di- 
lectionem  sive  caritatem,  aliud  amorem.  Dicunt  enim,  dilectio- 
nem  accipiendam  esse  in  bono,  amorem  in  malo.  Sic  autem 
nec  ipsos  auctores  saecularium  litterarum  locutos  esse,  certissi- 
mum  est  etc.  —  Pro  in  bono  ed.  in  eodem  sensu,  pro  qua 
lectione  in  nota  adiecta  adducuntur  verba  Angust»,  in  loan. 
Evang.  tr.  123.  n,  5:  Ubi  etiam  demonstratur ,  unura  atque  idem 
esse  araorem  et  dilectionem  etc. 

"  In  loan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  1  :  Cum  igitur  semel 
et  iterum  interrogatus ,  illum  ipsuni,  qui  secreta  cordis  novit, 
in  testem  vocasset,  et  adhuc  tertlo  interrogatus ,  turbatus  est, 
ob  priora  timidus  effectus  (nam  tunc  afHrmate  locutus,  postea 
superatus  est):  ideo  rursus  ad  illum  conftigit.  Nam  cum  dicit: 
Tu  ovfinia  scis,^^  est  praesentia  etfutura;  viden* ,  quanto  me- 
lior  factus  sit,  quanlo  modestior,  non  arroganter  contradicens , 
ut  antea?  Ideo  turbatus  est:  Num  forte,  cum  amare  me  putem, 
non  amo  tamen,  ut  ante  altum  sapiens  et  asseverans,  postea 
superatus  sum?  —  Allegatur  loan.  13,  37. 

**  Vers.  10.  —  Subinde  pro  Dicit  ei  Vulgata  Dixit  ei. 

^^  Theophylact.,  in  hunc  locum :  Agni  fortasse  dicuntur 
sirapliciores,  qui  facile  introducuntur  lvay(jxo\  etdaywYixoTepoi] , 
oves  vero  perfectiores.  Cfr.  infra  n.  40. 


526 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


se  ipsum  pascere  praecipitur  amore  Christi ,  sed  oves ; 
Ezechielis  trigesiino  quarto  ^:  «  Vae  pastoribus  Israel! 
qui  pascebant  semetipsos ;  nonne  oves  pascuntur  a 
pastoribus?  Lac  comedebatis  et  lanisoperiebamini». 

QUAESTIONES. 

36.  Quaest.  L  Sed  quaeritur  hic:  cum  alii  Apo- 
stoli  circumstarent ,  qui  Dominum  diligebant;  propter 
quid  a  solo  Petro  quaesltum  est  de  dilectione  ^? 

Responsio  una  est:  quia  sibi  erat  cura  gregis 
Resp.  etra-  spccialiter  committenda  inter  alios,  ideo  ab  eo  spe- 
cialiter  de  dilectione  quaeritur.  Unde  Chrysostomus  ^ : 
<c  Eximius  Apostolorum  erat  Petrus  et  os  discipulo- 
rum  et  vertex  coUegii  »;  propterea,  alios  praeteriens 
Ratio  2.  et  transcurrens,  huic  ^e  talibus  loquitur.  —  Potest 
etiam  alia  ratio  assignari:  quia  Petrus  eum  notabi- 
liter  negaverat,  et  ideo  videbatur  non  esse  dignus, 
ut  ceteris  Apostolis  praemitteretur;  ideo  Dominus 
quaerit,  ut  ostendat  eius  caritatem  prae  ceteris  ex- 
cellentem ,  et  pastorale  offlcium ,  quod  dederat ,  con- 
flrmaret*. 

37.  Quaest.  II.  Item,  cum  Petrus  non  posset 
ad  hanc  quaestionem  respondere:  Diligis  me  plus 
his?  quia  de  aliis  nesciebat^;  quomodo  Dominus 
quaerit  ? 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  hoc  Dominus  quae- 
Resp.  rit,  ut  ostendat  eius  excellentiam  in  quaerendo  et 
correctionem  in  respondendo  ;  unde  Augustinus  ^ : 
« Quod  Petrus  plus  aliis  Dominum  dilexerit ,  hoc 
evidenter  apparet,  ubi  eum  interrogans  ait:  Diligis 
me  plus  his?  Quod  utique  sciebat,  et  taraen  inter- 
rogabat,  ut  et  nos  amorem  eius  erga  Dominum  nos- 
seoius  » .  Et  Petri  correctio  ostenditur  in  hoc,  quod 
non  audet  se  aliis  praemittere,  ut  supra  anle  pas- 
sionem ,  cum  dixit  ^ :  «  Etsi  omnes  scandalizati  fue- 
rint  in  te,  sed  non  ego». 

38.  Sed  tunc  est  quaestio:  quare  Dominus  to- 
^  ddf  i!'^"  ties  quaerit :  Petre ,  diligis  me  ? 


Respondet  Augustinus^:  «Quod  ideo  ter  quaerit,  Resp.  etra- 
ut  reddatur  trinae  negationi  trina  confessio ,  ne  mi- 
nus   amori  lingua  serviat   quam  timori  ».  —  AliaRaUos. 
ratio  redditur ,  quia  ideo  quaerebat ,  ut  gregem  suum 
commendaret;  et  quia  ter  gregem  commendare  vole- 
bat,  ideo  ter  de  dilectione  requirit^. 

39.  Sed  tunc  est  quaestio:  quare  dicit  ei  ter:  Qnaest.  m- 
Pasce  ? 

Et  respondetur ,  quod  oves  Christi  tripliciter  Resp. 
debent  pasci,  scilicet  verbo,  exemplo  et  iemporali 
subsidio ;  unde  Beda  ^^ :  «  Sollicitudo  pastoralis  officii 
exigit,  ut  rector  Ecclesiae,  ne  plebi  temporalia  de- 
sint  subsidia ,  diiigenter  provideat  et  eidem  exempla 
virtutis  ostendat  eique  verbum  praedicationis  soUici- 
tus  impendat ». 

40.  Sed  tunc  quaeritur :  quare  bis  dicit  pascen-  Qnaest  in- 
dos  dgnos  et  semel  oves? 

Respondeo,  quod  per  agnos  imperfecti  et  te-  '^**?* 
nelli  in  fide  intelliguntur ,  et  hi  ampliori  pastura, 
hoc  est  cura  sollicitiore ,  indigent ;  per  oves  vero 
grandiuscuh,  qui  se  valent  regere,  et  hi  non  tanta 
cura  indigent  ^\ 

41.  Amen,  amen  dico  tibi.  Postquam  facta  estsecnndo.Pe- 

'  ^  trus  ad  con- 

Petri  in  dilectione  confirmatio,  fit  hic  eius  ad  dile-  summatio- 
ctionis  consummationem  invitatio  ^^.  Consummatio  ctio^iis  invi- 

tatar. 

autem  dilectionis  est,  ut  homo  ponat  animam  suam 
pro  Christo ;  ideo  flt  hic  ad  passionem  imitandam 
invitatio,  et  proceditur  hic  per  hunc  ordinem.  Primo,  nivisio  in  4 
Petrus  invitatur  et  certificatur  de  genere  suae  mor- 
tis.  Secundo,  petit  certificari  de  genere  mortis  loan- 
nis.  Tertio,  respondetur  ei,  loannera  non  esse  pas- 
surum.  Quarto ,  corrigitur  intellectus  credentium , 
loannem  non  esse  moriturum. 

42.  (Vers.  18.).  Cfer;^/?ca^i^r  ergo  P6?^ru<y  a  Do- ^e  primo. 

mino  de  genere  suae  mortis,  scilicet  per  passionem 
etcrucem;  et  ut  certum  reddat,  dicit:  i4w2(?n^  aw?m 
dico  iihi;  et  haec  est  passio,  quod  in  senio  suo 
crucifigendus  esset  pro  Christo;  unde  dicit:  Cum 
esses  iunior,  cingebas  te  et  ambulabas,  ubi  vole- 


*  Vers.  2.  et  3.  —  August.,  in  ioan.  Evang.  tr.  123.  n.  5: 
Sit  amoris  officium,  pascere  dominicum  gregem,  si  fuit  timo- 
ris  indicium ,  negare  pastorem.  Qui  hoc  animo  pascunt  oves 
Christi,  ut  suas  velint  esse,  non  Christi,  se  convincuntur  amare, 
non  Christum  etc.  —  Superius  ed.  omittit  non  tondere,  CN  et 
Gorranus  non  comedere, 

*  Chrysost.,  in  loan.  homii.  88.  (alias  87.)  n.  1  :  Et  cur, 
aliis  praetermissis,  de  his  hunc  alloquitur? 

®  Loc.  in  praecedente  nota  cit. 

*  Cyrill.  Alexandr.,  in  loan.  21,  15-17:  Ex  eo  vero,quod 
Dominus  dicit:  Pasce  agnos  meos,  traditi  iam  ei  apostolatus 
renovatio  quaedam  esse  censetur  etc.  Cfr.  infra  n.  37.  et  38. 
—  Superius  pro  praemitterelur  C  proponereiur,  N  praepone- 
retur,  ed.  praeficet^etur» 

*  Cfr.  supra  n.  32,  verba  Augustini. 

®  In  loan.  Evang.  tr.  1 24.  n.  i.  —  Superius  pro  m  qme- 
rendo  D  in  inquirendo,  et  subinde  pro  correctionem  plures 
codd.  correptionem,  ed.  circumspectionem  Petri, 

'  Marc.  14,  29.  —  Haec  expositio  est  secundtim  Chrysost. 
supra  pag.  525,  nola  11.  allegatum.  —  Superius  pro  correciio 
unus  alterque  cod.  correptio,  ed.  circumspectio  et  humUitas. 


^  In  loan.  Evang.  tr.  1 23.  n.  5.  Hanc  rationem  afferunt  etiam 
Hieron.,  Epist.  77.  (aiias  30.)  n.  4;  Cyrill.  Alexandr.  et  Theo- 
pliylact. ,  in  loan.  21 ,  15.  seqq. 

®  Chrysost.,  inloan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  1:  Ter  inter- 
rogat  et  ter  eadem  imperat,  ut  oslendat,  quanti  faciat  ovium 
curam,  et  hoc  maximum  esse  amoris  erga  se  argumentum. 

^^  Libr.  I!.  Homil.  genuin.  homil.  15.  in  Vigilia  beatorum 
Apost.  Petri  et  Pauli.  Cfr.  Glossa  ordinaria  in  loan.  21,  17.  — 
Bernard.,  Serm.  2.  in  tempore  Resurrectionis ,  n.  3:  Emant 
proinde  aromata  sua  tres  mulieres :  mens ,  lingua ,  manus.  De  his 
enim,  ut  arbitror,  Petrus  mandatum  accepit  terlio  pascere  gre- 
gem  Domini.  Pasce,  inquit,  mentej  pasce  ore;  pasce  opere; 
pasce  animi  oratione,  verbi  exhortatione,  exempli  exhibitione. 

^*  Cfr.  supra  pag.  525,  nota  13.  —  Pro  grandiusculi,  quod 
nonnulli  codd.  omittunt,  M  perfecti. 

**  Vide  supra  n.  30.  —  Beda,  II.  HomiL  genuin.  homil.  15. 
in  Vigilia  beatorum  Aposl.  Petri  et  Pauli :  Veri  autem  pasto- 
ris...  evidens  et  speciale  indicium  est,  cum  quisquis...  quoque 
vitam  pro  grege  Christi  ponere  in  promptu  habet.  Unde  nunc 
ipse,  poslquam  pascendas  oves  suas  Petro...  commisit,  subse- 
quenter  addidit,  dicens:  Amen,  amen  dico  tibi  etc. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


527 


bas,  id  est,  sequebaris  voluntatem  tuam ;  Ecclesia- 
stici  decimo  octavo  * :  «  Fili ,  post  concupiscentias 
tuas  non  eas,  et  a  voluntate  tua  avertere».  Cum 
autem  senueris,  exiendes  manus  tuas,  scilicet  in 
cruce;  et  alius  te  cinget,  «  vinculis  scilicet »,  ut 
Nero,  et  dueet,  quo  tu  non  vis,  « id  est  ad  mor- 
tem  » ;  quia ,  sicut  dicitur  secundae  ad  Corinthios 
quinto  ^ ,  «  noluraus  exspoliari ,  sed  supervestiri  » . 
Et  ratio  huius  redditur  ad  Ephesios  quinlo :  «  Quia 
nemo  unquam  carnem  suam  odio  habuit  ».  Cinctus 
fuit  Petrus  vinculis ;  Actuum  duodecimo :  «  Erat  Pe- 
trus  dormiens  inter  duos  milites ,  vinctus  catenis  dua- 
bus».  Et  quia  haec  verba  aliuda  liltera  praetende- 
bant,  ideo  ponitur  expositio  facta  ab  Evangelista. 

43.  (Vers.  19.).  Hoc  auiem,  scilicet  quod  ex- 
Expiicatio.  tendes  manus  tuas ,  dixit,  signiftcans,  qua  morte  cla- 

rificaturus  esset  Deum:  quia  morte  crucis,  quae, 
etsi  ante  Christum  vilipendenda  erat,  postmodum 
exstitit  gloriosa ;  et  hac  Petrus  gloriosus  effectus  est. 
Unde  Augustinus  ^ :  « Ille  negator  et  praesumendo 
elatus,  negando  prostratus,  post  flendo  purgatus, 
confitendo  probatus ,  patiendo  est  coronatus  » .  Hac 
Petrus  Dominum  clarificavit,  sicut  Paulus  dicebat  ad 
Philippenses  primo  * :  «  Magnificabitur  Christus  in 
corpore  meo,  sive  per  vitam,  sive  per  mortem». 
Et  quia  passio  bona  non  est,  nisi  sit  voluniaria; 
ideo  horlalur  Petrum  pati  voluntarie;  et  propterea 
dicit:  Et  cum  hoc  dixisset,  dicit  ei ,  id  est  Petro: 
Sequere  me,  ad  passionem  crucis  voluntarie  veni, 
secundum  quod  ipse  Petrus  dicit  primae  Petri  se- 
cundo  ^ :  «  Christus  passus  est  pro  nobis ,  vobis  re- 
linquens  exeraplum,  ut  sequamini  vestigia  eius  ».  De 
hac  consecutione  vel  sequela  supra  decimo  tertio  di- 
xit  Dominus  Petro :  «  Quo  ego  vado ,  tu  non  potes 
venire  modo ;  sequeris  autem  postea  » . 

44.  (Vers.  20.).  Conversus  Petrus  vidit  disci- 
va  secmdo.  pulum  ^  etc.   Hic  socundo,  sciens  Petrus  mortem 

suam,  quaerit  de  morte  loannis ;  cupiebat  enim, 
ut,  cui  iunctus  fuerat  in  vita  per  multam  dileclio- 
nem ,  iungeretur  in  mortis  similitudine.  Et  quia  Pe- 


trus  sciebat,  quod  Dominus  loannem  amabat;  Yole- 
bat  scire ,  qua  morte  ipsum  mori  volebat ;  ideo  dicit : 
Conversus  Peirv^  vidit  illum  discipulum,  quem 
diligebai  lesus,  sequentem,  scilicet  loannem.  Et  si- 
gnum  dilectionis  praecipuae  ostenditur ,  cum  infer- 
tur :  qiii  ei  recubuit  in  Coena  super  pectus  eius, 
supra^  decimo  tertio^,  ei  dixit:  Domine,  quis  est, 
qui  iradet  te?  Quaesivit  ab  eo  quod  secretum  erat; 
et  hoc  signum  erat  dilectionis,  quia  sibi  revelatum 
est ,  sicut  dicitur  supra  decimo  terlio ;  et  hoc  signum 
est  amicitiae,  sicut  dicitur  supra  decimo  quinto: 
«  Vos  dixi  amicos,  quia  quaecumque  audivi  a  Patre 
meo,  nota  feci  vobis». 

45.  (Vers.  21.).  Hunc  ergo  cum  vidissei  Pe- 
trus,  quem  sciebat  specialiter  dilectum,  dicit  ad 
lesum  ^ :  Domine,  hic  autem  quid  ?  supple :  patie- 
tur ,  ut  ad  te  veniat  ?  Chrysostomus :  «  Valde  amabat 
loannem  Petrus ;  quia  ergo  magna  Dominus  praedixe- 
rat  Petro ,  volens  et  hunc  accipere  communicatorem, 
ait :  Domine ,  hic  autem  quid  » ? 

46.  (Vers.  22.).  Dicit  ei  lesus.  Hic  tertio  certi-  ©e  tertio. 
ficatur  Petrus,  loannem  non  esse  passurum,  per 
Domini  responsionem ,  in  qua  revelat  veritatem,  ut 
satisfaciat  quaestioni,    et   arguit  curiositaiem ,  ut 
corrigat  quaerentem,  Veriiatem  revelat,  cum  ait:  veritasre. 
Dicit  ei  lesus:  Sic^  eum  volo  manere,  donec  ve- 

niam ;  Beda :  «  Sic ,  id  est  absque  violenlia  perse- 
cutionis  diem  exspectare  novissimum  »;  respondet 
quaerenti.  —  Cum  AmU  Quid  ad  te?  Tu  me  sequere,  cnriosiias 
arguit  eum  de  curiositate  quaestionis ;  unde  Chryso- 
stomus^^:  «  Quid  ad  te,  si  sic  volo  eum  manere? 
Tu  ea  quae  tui  ipsius  sunt,  attende,  et  de  his  sol- 
licitus  sis  » ;  Ecclesiastici  tertio  :  «  In  pluribus  ope- 
ribus  eius  ne  fueris  curiosus,  sed  quae  praecepit 
tibi,  cogita  illa  semper  »;  et  ideo  repetit :  Tu  me  se- 
quere ,  quasi  dicat :  de  hoc  cogiles  et  sollicitus  sis. 

47.  (Vers.   23.).   Exut  ergo  sermo  isie  inter  ne  qnarto. 
fratres.  Hic  quarto  corrigitur  intellectus  creden- 

tium ,  loannem  non  esse  moriturum  simpliciter ;  unde 
dicit :  Quod  ^^  diseipulus  ille  non  mofiiur ,   contra 


^  Vers.  30.  — •  August. ,  in  loan.  Evang.  tr.  1 23.  n.  S : 
ExtendeSy  inquit,  mantts  tuas,  hoc  est,  cruciflgeris.  Glossa  in- 
terlinearis:  Et  alius  te  dnget,  vinculis;  et  ducet,  quo  tunon 
vis,  ad  mortem. 

^  Vers.  4.  —  Sequuntur  Eph.  5,  29.  et  AcL  12,  6.  Vlde 
infra  n.  48. 

'  (n  loan.  Evang.  tr.  123.  n.  4:  Hunc  invenit  exitum  iiie 
negator  et  amator,  praesumendo  etc.  — Cfr.  infra  n.  49. 

*  Vers.  20.  —  Post  Paulus  plures  codd.  et  Gorranus  ad- 
dunt  qui, 

®  Vers.  2i.  —  Subinde  allegatur  loan.  13,  36.  —  Glossa 
intertineam:  Seqnere  me,  quasi:  ne  timeas  mori  pro  me, 
cum  ego  prius  pro  te  [ex  Beda,  I.  Homil.  genuin.  homil.  8. 
in  natali  S.  loan.  Evang.]. 

•  Vulgata  et  B  illum  discipulum, 

'  Vers.  23;  ibid.  v.  26.  habetur  seq,  locus  (cfr.  ibid. 
n.  42.),  post  quem  sequitur  15,  16.  Vide  infra  n.  51.  et  52. 

®  Vulgata  diodt  Jesu,  —  Sententia  Chrysost.  habetur  in 
loan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  2.  Textus  originalis  plura  inter- 


serit.  Pro  communicatorem  (xoivwvov)  nonnulli  codd.  comita- 
torem,  Gorranus  comiiem,  ed.  comitem  et  collegam,  card. 
Hugo  socium  et  communicatorem  praesulatus  et  martyriL 

®  Ed-  habet  lectionem  Si,  Cfr,  Comel.  a  Lapide,  qui  di- 
cit :  Est  hic  triplex  lectio.  Priraa  Graecorum ,  indeque  Syri , 
Arabici  et  Aethiopici :  Si  eum  volo  manei^e.  Secunda  S.  Hieron., 
lib.  2.  contra  lovinian.  et  aliorum:  Si  sic.  Tertia  Latinorum, 
praesertim  Romanorum :  Sic  eum  volo  manere,  itaque  legunt 
S.  August.,  Beda,  Rupertus,  Glossa  etc.  —  Beda,  L  Homil. 
genuin.  homil.  8.  in  natali  S.  loan.  Evang. :  Didt  ei  lesus:  Sic 
eum,.,  Non,inquit,  eum  per  passionem  martyrii  volo  consum- 
mari,  sed  absque  violentia  persecutoris  diem  exspectare  novis- 
simum ,  quando  ipse  veniens  eum  in  aetemae  beatitudinis  man- 
sione  recipiam.  Cfr.  infra  n.  53. 

*°  In  loan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  2 :  Opus  tibi  commis- 
sum  est,  hoc  cura,  hoc  perfice,  pugna,  decerta.  Quid  enim, 
si  velim  eum  hic  manere?  Tu  tua  cures  el  provideas. —  Se- 
quitur  Eccli.  3,  22.  Cfr.  infra  n.  50. 

"  Vulgata  quia.  —  Subinde  allegatur  Ps.  88,  49. 


828 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


illttd  Psalmi :  «  Quis  est  homo,  qui  vivet  et  non  vi- 
debit  mortem  » .  Et  non  dixit  ^  lesus.  Hic  ponitur 
illius  correctio,  quia  hoc  non  dixit  lesus,  scilicet 
quia  non  raoritur;  non  dixit:  Non  moritur,  quia, 
sicut  dicitur  Ecclesiastae  nono,  «  nemo  est,  qui  sem- 
per  vivat»;  sed:  Sic  eum  volo  manere,  donec  ve- 
niam;  quid  ad  te?  Remissive  est  legendum  et  ex- 
ponendum  ut  supra^. 

QUAESTIONES. 

48.  Quaest.  I.  Sed  quaeritur  hic  de  hoc  quod 
dicit:  Alius  einget  te  et  ducet,  quo  tu  non  vis,  — 
Videtur  ex  hoc,  quod  passio  Petri  fuerit  involunta- 
ria:  ergo  non  fuit  meritoria. 

Respondeo:  Duplex  est  voluntas:  rationis  et 
Resp,  cam  naturac;  volens  passus  est  voluntate  rationis,  sed 
*  nolens  voluntate  naturae  y^\  sensualitatis.  Nec  mi- 
rum ,  quia  sic  fuit  in  capite ;  unde  Matthaei  vigesimo 
sexto^:  Pater,si  fieripolest,  transeat  a  me  calix 
isie;  verumtamen  non,  sicut  ego  volo,  sed  sicut  tu. 
Unde  Augustinus.  «  Petras  nolens  ad  mortem  venit, 
volens  mortem  vicit  et  reliquit  hunc  infirmitatis  af- 
fectum,  quo  nemo  vult  mori,  usque  adeo  natura- 
lem,  ut  eum  beato  Petro  nec  senectus  auferre  po- 
tuerit » . 

49.  Quaest.  II.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Significans,  qua  morte  clarificaturus  esset 
Deum ,  quia  supra  quinto  * :  Ego  claritatem  ab  ho- 
minibus  non  accipio :  ergo  cum  Petrus  esset  homo , 
non  clarificavit  Deum. 

Respondeo:  Dicendum,  quod  etsi  Deus  noncla- 

Reap.  rificetur  in  se,  clarificatur  tamen  mbis  in  Sanctis 

suis  patientibus  ad  eius  gloriam;  quia  per  hoc  nobis 

innoteseit,  quanta   pro  amore   Dei   nobis  patienda 

sunt  exemplo  Sanctorum^. 

50.  Quaest.  IIL  Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  Do- 
minus  specialiter  dicit  Petro :  Tu  me  sequere;  quia, 
si  intelligitur  per  viam  perfectionis ,  multi  alii  sunt 


secuti;  si  per  viam  passionis,  similiter;  si  per  ge- 
nus  mortis,  secutus  est  etiam  Andreas^. 

Et  respondetur  hic  secundum  aliquos ,  quod  tu  ^  Resp.  l 
non  dicit  ibi  discretionem  simpliciter,  sed  soluni  re- 
spectu  loannis,  de  quo  erat  sermo.  —  Vel  dicendum,  R«p.  2. 
quod  tu  dicit  ibi  magis  significanliam  quam  discre- 
tionem;  quia  enim  Petrus  erat  vertex  Ecclesiae  el 
praecipuus  praelatus;  sicut  excellebat  in  praela- 
tione ,  sic  etiam  debebat  excellere  in  imitatione  ®. 

51.  Quaest.  IV.  Item  quaeritur  de  hoc  quoddi- 
cit:  Discipulus  ille,  quem  diligebat  lesus. 

1.  Quomodo  fuithoc  aususdicere,  cumdicatnr 
Ecclesiastae  noDO^:  Nemo  scit,utrum  amore,  an 
odio  dignus  sit? 

2.  Item,  cum  Christus  omnes  diligeret ,  propter 
quid  loannes  hoc  sibi  attribuebat,  scilicet  quod  magis 
difigebatur  ?  —  Videtur  falsum :  quia  Petrus  magis 
diligebat  ^^  r  ergo  melior  erat ;  sed  Deus  magis  diligit 
meliores :  ergo  magis  diligebat  Petrum  quam  loannem. 

Ad  hoc  responderi  potest ,  quod  loannes  revela-  Resp. 
tione,  vel  certis  "  signis  noverat,  se  amari. 

2.  Ad  secundum ,  videtur  dicere  Augustinus  *^  ^^^-  ^soin- 
quod  loannes  magis  diligebatur,  sed  Petrus  magis  di- 
ligebat;  et  ideo  quaerit,  quis  melior  erat;  et  dicit, 
quod  Petrus  melior,  sed  loannes  felicior;  et  retor- 
quet  verba  haec  ad  allegoriam,  dicens,  quia  per 
loannem  contemplativa,  per  Petrum  aciiva  vita  si- 
gnificatur.  —  Sed  hoc  magis  auget  quaestionem ;  unde  ^on  snffidt. 
ipse  Augustinus^^  dicit,  quod  latet  hic  iustitia,  et 
apparet  misericordia. 

Propterea  dicendum ,  quod  magis  diligere  hoc  ^«sp-  ^- 
est  dupiiciter:  vel  quiaarf  maius  praemium;  et  sic 
magis  dihgebat  lesus  Petrum,  hoc  intellecto,  quod 
semper  magis  dilexerit  Petrus  Dominum.  Alio  modo 
magis  diligere  est  quantum  ad  maiorem  exhibitio- 
nem,  quia  plura  ostendebat  signa  dilectionis;  et  sic 
magis  diligebat  loannem  ^\ 

52.  Quaest.  V.  Sed  tunc  est  ulterius  quaestio: 
quare  magis  se  exhibebat  loanni ,  ex  quo  plus  dili- 


*  Vulgata  addit  ei,  —  Sequitur  Eccle.  9,  4. 

*  Vers.  22.  n.  46.  —  De  remissive  cfr.  supra  pag.  266, 
nola  9.  —  Ed.  legit:  Quid  ad  te?  Id  esi  pertinet.  Inc9*epative 
loquitur  [ita  card.  Hugo,  in  loan.  21,  22.],  et  est  eosponen- 
dum:  Tu  me  sequere,  ut  supra. 

*  Vers.  39.  —  De  duplici  volantate  (secundum  Hug.  a 
S.  Vicl.)  cfr.  1.  Senl.  d.  48.  a.  2.  q.  2.  In  corp.  et  HI.  Sent. 
d.  !7.  a.  1.  q.  2.  in  corp.  —  Verba  August.  habentur  in  loan. 
Evar>g.  tr.  423.  n.  5. 

*  Vers.  41. 

®  Cfr.  supra  c.  5.  n.  80.  Chrysost.,  in  loan.  bomil.  88. 
(alias  87.)  n.  1.  in  fine:  Non  dixit:  moriturus  esset,  sed  c/a- 
rificatnrus  esset  Deum,  ut  discas,  pati  pro  Christo  gloriam 
esse  et  honorem. 

®  Haec  quaestio  insinuatur  ab  August.,  in  loan.  Evang. 
Ir.  124.  n.  1. 

'  Cfr.  supra  pag.  344,  nola  15. 

®  Chrysost.,  in  loan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  1.  in  fine: 
Sequere  me.  Hic  ostendit  curam  et  affectum  magnum  erga 
ipsum.  Quod  si  quis  dixerit:  Cur  ergo  lacobus  lerosolymorum 


thronum  accepit?  respondebo,  Petrum  non  throni  huius,  sed 
totius  orbis  doctorem  a  Christo  statutum  fuisse.  Cfr.  supra 
n.  36.  Cyrill.  Alexandr.,  in  loan.  21,  19:  Sequere  me,  quae 
verba,  si  communem  sententiam  sequimur,  de  assectatione  di- 
scipuiorum  possunt  intelligi,  sed  aenigmatice^  ut  videtur,  aliud 
nihil  subinnuunt  nisi:  Vestigia  meorum  periculorum  sequere, 
eandemque  viam  quodam  modo  insistens,  verboque  et  opere 
vocatorum  ad  fidem  animas  adiuvans  etc. 

®  Vers.  1. 

"  Secundum  August.,  de  quo  vide  paulo  inferius.  —  Su- 
perius  pro  attribuebat,  scilicet  qu>oded.  atiribuebat?  Si  quia, 

^*  Ed.  ceteris.  Cfr.  supra  Comment.  in  Eccle.  9,  1.  et 
quaest.  II.  ibid. 

"  hi  loan.  Evang.  tr.  124.  n.  4.  seq. 

^^  Loc.  cit.  n.  5 :  Aggrediar  igitur  in  eius  manifesta  mise- 
ricordia ,  cuius  est  occulta  iustitia ,  de  solvenda  quaestione  tam 
ingenti...  disputare  etc.  Cflr.  Glossa  ordinaria  in  hunc  locum. 

"  Cfr.  III.  Sent.  d.  32.  q.  6,  ubi  in  corp.  triplex  modus 
solvendi  hanc  quaestionem  affertur.  —  Superius  vocibus  ma- 
iorem  exhibitionem  ed.  cum  Gorrano  interserit  famUiarUatis. 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


829 


gebat  Petrum  quam  loannem  ?  —  Videtur ,  quod  fictio 
esset  in  Domino. 

Ad  hoc  responderi  potest,  quod  licet  Petrus 
Resp.  maius  praemium  mererelur ,  tamen  conveniens  erat , 
Christum  maiorem  famiharitatem  exhibere  loanni, 
quia  loannes  erat  iuvenis  eterat  virgo  et  innocens; 
et  haec  sunt,  quae  miro  modo  et  in  conspectu  Dei 
et  hominura  faciunt  hominera  amabilem  et  gratio- 
sum.  Unde  Beda  ^  dicit :  «  Hic  est  loannes ,  qui  pri- 
vilegio  amoris  praecipui  ceteris  altius  meruit  a  Do- 
mino  honorari;  et  quod  specialis  praerogativa  casti- 
tatis  eum  arapliori  dilectione  fecerat  dignum  ».  Et 
Glossa^  dicit,  quod  «loannes  farailiarior  fuit,  quia 
tenerior  erat  » . 

33.  Quaest.  VI.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit:  Sic  eum  volo  manere ,  donec  vmiam.  —  Ergo 
videtur,  quod  saltem  usque  ad  Domini  adventum 
anima  ipsius  a  corpore  non  sit  separata ;  nam  post  ^ 
non  habetur  ex  littera:  ergo  videtur,  quod  loannes 
nondum  sit  mortuus ;  in  cuius  rpi  argumentura  est , 
quod  corpus  eius  non  invenitur. 

Respondeo  :  Dicendum ,  quod  praeter  expositio- 
nem  primam  discipulorum ,  quam  fecerunt,  quam 
arguit  ipse  Evangelista  *,  quod  non  raoreretur,  tres 
Resp.  i.  sunt  aliae  expositiones.  Una  est,  quod  non  est  mor- 
tuus ,  sed  morietur  in  ad ventu  Domini ;  sed  modo  in 
sopore  est  sub  terra,  et  ideo  corpus  eius  non  ha- 
improbaiur.  betur.  —  Sed  ista  positio  est  iraprobabilis;  quianon 
est  credendum ,  quod  Dominus  discipulo ,  quem  ama- 
bat,  tamdiu  differret  suam  deraonstrare  gloriam, 
quam  cupiebat  Apostolus ,  ad  Philippenses  primo  ^ : 
Cupio  dissolvi  et  esse  cum,  Christo. 

Alia  est  opinio,  quod  Dominus  ipsum  assumsit 

Resp.  2.  in  corpore  et  anima,  et  in  illa  assumtione  obiit  et 

Non  proba-  rcvixit.  —  Etsi  ista  opinio  non  possit  ila  reprobari, 

*"^'      tamen,  quia  non  habet  auctoritatem ,  eadem  facilitate 

contemnitur,  qua  probatur^. 


Tertia  opinio  dicit,  quod  loannes  est  mortuus,  et  Resp,  3. 
de  corpore  eius  nihil  asserit ,  quia  nihil  certum  inve- 
nitur.  Quod  autem  dictum  est :  Sic  eum  volo  manere, 
donec  veniam,  id  est,  «  diem  exspectare  novissimum , 
non  saeculi,  sed  mortis  suae,  quando  ipse  veniens 
eum  in  aeternae  beatitudinis  mansione  recipiam  ^  ». 

Tertio,  de  nostrae  fidei  confirmatione. 

54.  Hic  est  discipulm  iUe  etc.  Supra  posita  est 
discipulorum  sollicitudo  et  Christi  manifestatio ;  hic 
ponitur  fidei  nostrae  confi^mandae  ratio^.  Hanc 
autem  confirmat  in  nobis  Evangelista  dupliciter:  cer-  Divisio. 
tifieando  in  veritate  et  solidando  in  humilitate. 
Certificat  in  veritate,  dum  se  dicil  testem  verum  et 
securum ;  solidat  in  humihtate,  dum  ostendit,  se  non 
posse  orania  scribere  ad  plenura ,  ibi  * :  Sunt  autem 
et  alia  multa  etc. 

88.  (Vers.  24.).  Dicit  igitur :  Hic  est  discipulus  ^li^%^% 
ille,  qui  testimonium  perhihet  de  his  et  scripsit  veritate. 
haec,  cui  credendum  est,  omni  dubitatione  postpo- 
sita,  quia  et  scimus,  quia  verum  est  testimonium 
eius.  Chrysostomus  ^^ :  «  Quia  multa  certitudine  scri- 
psit,  non  refutat  sui  ipsius  testimonium  in  medium 
ferre,  provocans  unuraquemque  examinare  et  scru- 
tari  quae  facta  sunt.  Consuetudo  nobis  est,  cum  valde 
vera  diciraus,  nequenoslrura  testimonium  denegare; 
unde  Actuum  quinto  dixerunt  Apostoli:   Testes  su-- 
raus  horum  verborura». 

56.  (Vers.  2S.).  Sunt  autem   et   alia  muUa,    SeCTndo, 

.  _;  *  confirffiatio 

quae  fecit  lesus.  Ostendit,  se  non  omnia  scripsisse  [^t^^""^^'''' 
ad  plenum;  in  quo  intellectum  nostrum  humihat,  ne 
credaraus  nos  ad  omnia  sciendum  capaces.  Propterea 
dicit,  se  non  scripsisse^^  Ideo  dicit:  Quae  si  scri- 
bantur  per  singula,  nec  ipsum  mundum  arbitror 
posse  eapere  eos  qui  scribendi  sunt  libros  —  con- 
strui  debet  sic  littera:  capere  eos  libros,  qui  scri- 


^  Verba  ipsa  occurrunt  In  Breviar.  Romano  pro  festo 
S.  loan.  (27.  Dec),  resp.  lect.  3.  Noct.  1.  et  lect.  2.  Nocl.  2. 
Sententialiter  ipsa  exhibet  Beda,  1.  Homil.  genuin.  homil.  8.  in 
natali  S.  !oan.  evang.  et  Comment.  in  loan.  i,  I.  Cfr.  supra 
pag.  245 ,  nola  2.  el  tom.  III.  pag.  706,  nota  8 ;  ibid.  pag. 
707,  nota  1.  exhibuimus  verba  Chrysost.,  secundum  quae  haec 
specialis  dilectio  fundatur  in  eo ,  quod  videtur  loannes  «  mo- 
desliam  et  mansuetudinem  magnam  exhibuisse».  August.,  in 
loan.  Evang.  tr.  124.  n.  7.  ait:  Sunt  qui  senserint,  et  hi  qui- 
dem  non  contemptibiles  sacri  eloquii  tractatores,  a  Ghristo 
loannem  Apostolum  propterea  plus  amatum,  quod  neque  uxo- 
rem  duxerit  et  ab  ineunte  pucritia  castissimus  vixerit  etc. 

^  Glossae  interlineares ,  quas  hac  de  re  invenimus,  sunl : 
in  loan.  13,  23 :  Non  plus  omnibus ,  sed  familiarius ,  ut  per 
pacem  de  vita  exiret,  non  [per]  passionem ;  19,  26:  Prae  ce- 
leris  familiarius;  21,  20:  Gommendat  privilegium  amoris  sui. 

^  Dicitur  cnim:  D07iec  vemxm.  —  Ed.  cum  Gorrano  op- 
positum. 

*  Vide  supra  v.  23. 

^  Vers.  23.  —  De  hac  positione  eiusque  reprobatione  cfr. 
August.,  in  loan.  Evang.  tr.  124.  n.  2.  et  3.  —  Superius  pro 
positio  C  expositio,  multi  alii  codd.  et  Gorranus  j^atio. 
S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  In  epist.  9.  ad  Paulam  et  Eustochium,  de  assumtione 
B.  M.  V.  (inter  opera  Hieron.)  c.  2.  haec  et  seq.  opinio  tangi- 
tur :  Quod  [iara  resuscitatum  esse]  et  de  beato  loanne  evan- 
gelista,  eius  ministro,  cui  virgini  a  Christo  Virgo  commissa 
est,  plurimi  asseverant;  quia  in  sepulcro  eius,  ut  fertur,  non- 
nisi  manna  invenitur,  quod  et  scaturire  cernitur.  Verumtamen 
quid  horum  verius  censeatur,  ambigimus.  Melius  tamen  Deo 
lotum,  cui  nihil  impossibile  est,  committimus,  quam  ut  aliquid 
temere  definire  velimus  auctoritate  nostra,  quod  non  probe- 
mus  etc.  Cfr.  Nicephor.,  IL  Ecclesiast.  Histor.  c.  42.  in  flne. 

'  Ut  dicit  Beda  supra  pag.  527,  nota  9.  allegatus.  Vide 
supra  pag.  245,  notam  7.  —  De  his  opiniouibus  cfr.  Calmet.^ 
DLssertatio  de  obitu  S.  loan.  evang.  (in  principio  Comment.  in 
loan.  Evang.)  et  Cornel.  a  Lapide,  in  loan.  21,  22, 

*  Vide  supra  c.  20.  n.  1. 
'  Vers.  25. 

^^  In  loan.  homil.  88.  (alias  87.)  n.  2.  Post  denegare  textus 
originalis  plura  addit.  Allegatur  Act.  5,  32. 

"  Supplevimus  e  codd.  (etiam  Gorranus  ista  exhibet)  ad 
plenum...  scripsisse.  Pro  non  scripsisse  H  substituit  non  omnia 
scripsisse. 


67 


830 


COMMENT.  IN  lOANNEM  C.  XXI. 


Resp.  cDm 
distiDcUooe. 


bendi  sunt  —  quia  parva  est  nostra  capacitas ;  unde 
supra  decimo  sexto  * :  «  Mulla  babeo  vobis  dicere , 
sed  Don  potegtis  portare  modo». 

QUAESTIO. 

57.  Sed  quid  est,  quod  dicit,  quod  signa  ^  Chri- 
sti  non  possent  capi  in  toto  mundo ,  cum  non  solum 
acta  sua,  sed  omnia,  quae  gesta  sunt  ab  initio  sae- 
culi ,  si  scrjbantur ,  caperet  mundus  libros  ? 

Et  dicendum,  quod  duplex  est  capacitas:  cor- 
poralis  et  spiritualis,  quae  est  per  iDtellectum.  Si  de 


corporali  djCdiixxr ,  per  hyperbolem  dictum  est,  sicut 
in  aliis  locis  Scripturae,  ut  in  Psalmo  ^ :  Posuerunt  in 
c(wlum  os  suum ;  et  de  Salomone ,  quod  fecit  tantara 
copiam  ofgenii»  quanta  est  lapidum  in  lerusakrn  ^ 
tertii  Regum  decimo.  Si  autem  de  captu  inteUigentiae 
dicatur  vel  accipiatur,  verum  esl  ad  litteram;  unde  Au- 
gustinus  * :  «  Nos  scientes ,  quod  intelligentia  nostra 
non  caperet  quae  de  Christo  scribi  possent;  curemus, 
recta  fide  intelligendo  quae  scrjpsit,  recta  operatione 
exercendo  quae  docuit,  ad  donasempiternapervenire, 
quae  Dominus  ipse  promisit  »,  ipso  adiuvante,  qui 
vivit  et  regnat  in  saecula  saeculorum.  Ajrien^. 


EXPLICIT. 


1  Vers.  12.  ^  Ed.  addit  et  opera. 

*  Psalm.  72,  9.  —  Sequitur  lU. Reg.  1 0, 27.  August., in  loan. 
Evang.tr.  424.  n.  8:  Non  spalio  locorura  credendum  est  mun- 
dum  capere  non  posse,  quae  in  eo  scribi  quomodo  possenl,  si 
scripta  non  ferret?  Sed  capacitate  legenlium  comprehendi  for- 
tasse  non  possent,  quamvis  salva  rerum  fide  plerumque  verba 
excedere  videantur  ndem.  Quod  non  fll;,  quando  aliquid,  quod 
erat  obscurum  veldvbium,  causa  et  ratione  reddita  exppnili^rj 
sed  quando"id,  quod  apertum  est,  ve)  augetur  vel  exjLenualur, 
nec  tamen  a  tramite  signiflcandae  verilatis  erratur...  Hunc  lo- 
quendi  modum  Graeco  nomine  non  solum  Graecarum,  verum 
etiam  Latinarum  litterarum  magistri  hype7*bolem  vocant.  Qui 
inodus,  sicut  boc  ipco,  ita  in  nonniillis  aliis  divinis  iitteris  in- 
venitur,  ut  est  [Ps.  72,  9,].:  Posm^unt  in  caelum  os  smm; 
et  [Ps.  67,  22.]:  Ve^iicem  capilU  perambulaTUium  in  delictis 
suis  etc. 

*  Verba  ipsa  non  invenimus;  cfr.  in  loan.  Evang.  tr.  45.  n.  7, 
ubi  (Jicit,  quod  si  verborum  Scripturae  «  non  apprebendero 


inteUigenliam ,  vel  explicandi  quod  intelligo  non  habnero  facul- 
tatem,  vel  tam  fuerit  quisque  tardus,  ut  etiam  exponentem  non 
sequatur,  non  de  se  desperet,  maneat  in  fide,  ambulet  in  via, 
audiat  Apostolum  dicentem  [Phii.  3,  15.]:  Et  si  quid  sapitis, 
hoc  quoque  vobis  Deus  revelabit,  verumiamen  in  quod  perve- 
fiimns,  in  eo  ambulemus,  Vide  ibid.  tr.  47.  n.  6  .  --  pro 
unde  Augustinus  ed.  ut  didt  Auguslinus,  Etiam  B.  Albert., 
PostJIIa  in  loan^  21 ,  25;  Unde  Augustinus:  Nos  scientes,  quod 
intelligentia  nostra  non  caperet  de  Christo  quae  scribi  posseut, 
curemus,  recta  flde  credere  et  intelligere  quae  soripslt,  recta 
operatione  exercendo  implere  quae  docuit,  utad  dopa  sempi- 
terna  pervenire  valeamus,  qiiae  Dominus  promisit. 

^  Ed.  cum  pluribus  cpdd.,  ut  AHIKL,  addit  Laus  tibi 
Christe,  quoniam  labor  explicit  iste.  Deinde  ed.  subiungjt: 
Explicit  postilla  optima  super  loannem,  edita  a  Domino  Fra- 
tre  Bonaventura  de  Balneo  regio  Ordinis  Fratrum  Minorum 
Cardinali,  ad  usum  Fratrum  Minorum,  Cod.  B  legit:  ExpU- 
fiU  explanatio  Evangelii  loannis.  C:  ExpHcit» 


SCHOLION. 

Ultimarum  divisionum  membra,  quae  ibi  omissa  sunt,  ubi  posuimus  etc,,  videri  possunt  in  noUs  marginalibus. 


ci  C 


l  Pars  1.  De 
I  Verbo  con- 
!  siderato  in 
sec.1, 1-6. 


SCHEMA   I. 

primo  in  consideratione   ad   di-  i  unitas  in  essentia  —  alietas  in  persona 
cenlem  est  in  eo  \  aequalitas  in  maiestate  —  aeternitas    in  duratione 

secundo  in  consideratione  ad  ea  |  principium  suificiens  —  indeficiens 


quae  per  ipsum  dicuntur,  est 


O} 


s 
s  / 


.2  3 

fi       • 

ee 


de  incarnatione 
in  se 


»  praecognoscens  —  cognitionem  praebens 

de  adventu  praecursoris 


A^  a/i,r^n*.t  r-Hrioij  l  adveniendi  ratio  —  advenienlis  despectio 

ae  aaveniU  L.nriSU  ]  aHvftntns  iililitos  —  flHv^ntfinfli   mnHiic 


quoad  incarnalionem 
c.  \,  6  —  11,  4^ 


adventus  utilitas  —  adveniendi  modus 
/  Verbi  incarnati  cognitio 


primo,  in  generali 


\ 


Pars  II.  De 
Verbo  car- 
ni  coniun- 
.    cto    agitur 
I  c,  1 , 7.  seqq. 


de  incarnationis  ma- 
nifestatione 
c.  1,  15. 


cognoscendi  ra- 
tio  triplex 


per  lestimonium 

per  singularem  efTectum 

per  singulare  documentum 


secundo,  in  speciali  |  vide  continuationem  in  schemate  11, 


) 


quoad    passionem 
c,  11,47—19,42. 


de    a  n leceden tibus 
passionem  tria 


ludaeorum  machinalio 
passionis  Christi  praedictio 
discipuloruni  conflrmalio 


de  concomitantibus  |  de  Christi  comprehensione  —  condemnatione 
\      eam  quatuor      ^   »       »      passione  —  sepulturae  conditione 

/  de  sollicitudine  disdpulorum  et  mulierum 

facta  Mariae  Magd.  etc. 


vide  continuatio- 
nem  in  schema- 
te  Ul. 


quoad    resurrectio- 
nem  c.   20.    21-  j  de  manifeslatione   resurrectionis 
■      seqq. 


de  prima  tria  etc. 
facta  discipulis  {  de  secunda  duo  etc. 

de  tertia  duo  etc. 


\  de  confirmatione  nostrae  fidei 


COMMENT.  IN  lOANNEM. 


SCHEMA   11; 


primum,  deduarum  j  de  ipso  praecursore  ponuntur  quatuor  ete. 
naturarum  veritate  \  de  Ghristo  tria  etc« 

Primo  per  1  gecundum,  de  bapti-  i  testimonil  perhibitio  etc. 
iria  lesiimo-  \     ^^^^^  potestate     \  testimonii  corrobor^tio  elc. 
nia    loanms  ■  ^ 

Bapt.  c.  4 , 1 9. 1  /  .       testiflcatio 

tertmm   de  sancti-  S  Iseipulorum  conversio 

\  conversorum  suscepUo 


m 


o 

Vi 


.Q 
> 

a 
.2 

C0 

s 

Q 


quoad  conditio- 
nes  ex  parte  eo- 
rum  quibus  fit 

manifestatio 
c.  1,43 —  4,54, 


,.    ».  .     .  vocatio  simplicis  —  et  sapientis 

manifestatio  fa-  (  a^scipuiorum  vocaiio  |  ^^^g^  atlractio  —  attracti  confirmatio 

cta  discipulis    < 

\  manlfestatio  ipsis  facta  per  miraculiim 

^^^  c4«rt.trv.  ^  auctorltatis 
per  signam  \  ^^^^^^^^ 

mT»ntfP^«»firi  ferfff  i  P^^  verbum  eruditionis  l  diligenUa  Nicodemi  etc. 
manrfesiatioiaciaj  3    ^  doclrina  Domini  etc. 

ludaeis  c.  2,  63.  [  ' 

Tier  Sarpampntum  rpffe-  l  *>aPtismus  Christi  et  loannis 

^neratfonTc   3    22^^^      ^^^^  ^^""'^  ^"^^«^^^ 
nerationis  c.  d,  2i-dt).  {  qugestionis  determinatio 

manifestatio  fa-  |  Pr^«dicandi  opportunita^  duplex  etc. 
cta  Samaritanis 


c.  4,  1. 


praedicationis  (  praedicatio  facta  specialiter  mulieri  etc. 


forma 


I 


» 


»     communiter  Samaritanis  etc. 


manifestatio  facta  i  in  eis  defectus  reverentiae  —  et  fidei 
\Galilaeisc.  4,43.  '  impetratio  miraculi  —  aedificatio  fldei 


I 


Secundo,  per 
ipsum  Ver-   i 
bum  duplici-  ( 
ter  c.  1 ,  43. 


quoad  condi- 
tiones  ex  parte 
Verbi  manife- 
stati  se  manife- 
statc.  5  —  12. 


primo,  cura- 
torem  in  pa- 
raly  tici  sana- 
tione  c.  5. 


miraculosa  sanatio  etc. 
curationis  calumniatio  c.  5,  9. 


calumniationts  con- 
futatio  per  ostensio- 
nem  polentiae 
c.  5,  18. 


in  generali  etc.  i  magnitudinis  declaratio 

'  declarandi  ratio 

in  speciali  de-  i  potentia  in  vivificando  etc. 


claratur 


{ 


» 


in  iudicando  etc. 


confutationis  roboratio  j  testimonii  certitudo  etc. 

c.  5,  31.  '  ludaeorum  reprehensio  etc. 

primcrefectlonecorporali  (  3"°!^  'T^HtJ^^jTZ.'''- 


secundo,  con- 

servatorem 

0.  6. 


descripta 


quoad  concomitantia  per  tria  etc. 
quoad  consequentia  per  quatuor  etc. 


secundo,  refectio-  L  turbarum  excilatio  etc. 
ne  spirituali     \ 

<  duplex  rerectio  spiritu.lis  ^f  «■«  ^""'"hSar.  el^: 


c.  6,  34 


Doctoris  pro-  j  ipsius  occultatio  etc. 
palatio         i  occulti  manifestatio  etc. 


verbo  doctrinae 


tertio,  dire- 
ctorem  et  il- 
1    lustratorem 
c.  7—10. 


doctrinae  commu- 
nicatio 


confutatur  ludaeorum  perversitas  etc. 


manifestatur  doctrinae  nobilitas  etc. 


miraculo    potentiae 
c.  9. 


mirabiiis  caeci  illuminatio  etc. 
Pharisaeorum  disceptatio  etc. 
spiritualis  caeci  illuminatio  etc. 


exemplo  bonae  vitae 
c.  10- 


in  parabola  describitur  bo- 
nus  pastor 


parabola  exponitur  et  Chri- 
sto  adoptatur 


quoad  ingressum 
»       indicium 
»      offlcium  etc. 

quoad  ingressum  etc. 
»      aifectum  etc. 
»       indicium  etc. 


denunliatio  inflrmitatis  etc. 
adventus  medici  etc. 
de  antecedentibus  miracu- 
['  quarto,perfectum[  lum  j  intercessio  sive  meritum  fidei  | 


reparatorem  in 
resuscitatione 
Lazari  c.  11. 


Marthae  etc 
Mariae  etc. 


exauditio  pietatis  etc. 


de  ipso  miraculo  I  ^^^^f^  ^^^^^^^  potestativa  —  resuscitatio 

^  '  Ugati  solulio  —  aliorum  vel  aedificatio,  vel  destructio 


S32 


COMMENT.  IN  lOANNEM. 


SCHEMA   III. 


humani  consilii  indagatio  —  ipsius  determinalio 


eorum    consDiratio  i   ^^^^^^  ^^"^""  inaagaiio  —  jpsius  a 
eorum   conspiratio  \   ^^^^.5^^  occultatio  —  occulti  inquisitio 


primo,  de 
antecedenti- 
biis  passio- 
nem 
c.  M,  47. 


ludaeorum  ma- 
chinatio 


Christi  praedi- 
ctio  suae  pas- 
siomsc.i2,20. 


conspiralionis    cor-  (   convivium  Domini 
roboratio  t   indignatio  ludae  — 

eiusdem  ampliflcatio  etc. 

'  in  conspiratione  obstinatio  etc. 

vocationis  gentium  praeflguratio  etc. 
passionis  fructiflcatio  etc. 
praedicti  fructus  expositio  etc. 
futura  ludaeorum  excaecatio  etc. 


—  effusio  unguenti 
excusatio  Mariae  Magd. 


/      per  humilitatis 
exemplum 


discipulorum 

confirmatio 

c.  13. 


/  Christus  proponit  se  exemplum  etc. 
}»        hortatur  ad  imitandum  etc. 
»        detegit  ludae  perversitatem  etc. 
»        ostendit  discipulorum  inflrmitatem  etc. 

/  erudit  discipnlos  in  flde  i  Primo  ad  conslanliatn  in  ea 
'  ^  secundo  ad  bonam  operationem 


per  eruditionis   et  1    »    »  in  dilectione 
consolationis  ver-  <  c.  45. 


]     bum  c.  44,  f. 


hortatio  ad  dilectionem  Dei  etc. 

»        »  »  amicorum  etc. 

»        »  »  inimicorum  etc. 


a 

17 

co 


in  snei   pxsnerfafionP  \  ®*  Spirilus  S,  promissione  etc. 
spei  exspectatione  |  ^^  pjjj.  vjgitatione  etc. 

'     *  '  ex  Patris  exauditione  etc. 

ipetendi  modus 
petitionis  fructus 
exaudiendi  ratio 
ipsa  petitio 

^^'^dST^YT"^*'  l  C*^"Slus  petit  ApostoUs  sanctitatis  con-  j  stabilitatem  in  bono  etc. 

servationem  »  liberalionem  a  malo  etc. 


o 


Q 


Ghristus  petit  credituris  conforn)itatem  gratiae  etc. 
»  »     his  omnibus  perpetuitatem  gloriae  etc. 


j    r«u  •  *♦    ^      i  fuit  proditiosa 
de  Christi  com-      ,    ;^i,.nt^H. 
prehensione     \ 


»    voluntaria  etc. 
»    ignominiosa 


de  Christi  con- 

demnatione 
18,  13—19,15. 


/  de  examinatione  fa-  (  ^^'^^'''  l^lllrTtf '^"'.  '^'^' 

*        "        a  Petro  negatur  etc. 

a  Pontiflce  exarainatur  etc. 


cta  ab  Anna 


» 

» 


de  examinatione  fa- 
cta  a  Caipha 

de  examinatione  fa- 
cta  sub  Piiato 


secundo,  de 
concomitan-  / 
tibuspassio-  \ 
nemc.  18, 19 


do  ipsa   passione 


de  Ghristi  pas- 

sione 

c.  19,  16. 


de   pjssionis    con- 
summatione 


discipuli  uegatio 
Christi  adductio 

ludaei  adducunt  Pilatum  ad  iudicaudum  etc. 
»  »  »        ad  condemnandum  etc. 

/  in  genere  passionis 

quoad  passionis  vililatem     |'J  Zf!^!f  P^"^'"'"'" 
^  '^  Mn  accessu 

in  loco 

iexpressa  in  lituli  inseriptione 
scripti  publicatio 
contradictio 
approbalio 

»      crucifigentium  crudelitatem  et  cupiditatem  etc. 

imulierum  compassio 
Domini  erga  Matrem  soUicitudo 
recommendationis  acceptio 
recommendatio 

quoad  Scripturae  teslimonium  etc. 

quoad  factum 

[  petitio  depositionis  —  crurifragium  latronum 
quoad  efifectum  }  apertio  lateris  —  consummatio  testimonii  duplex 

{  apertiu  latens 


de  sepulturae 
conditione 
c.  19,  38. 


suspensi  corporis  deposilio  elc. 
depositi  conditio  etc. 
conditi  in  sepulcro  collocatio 


SERAPHICI  DOCTOEIS 


SANCTI  BONAYEETURAE 


OOLLATIONES 


IN  EVMGELIUM  S.  I0ANNI8 


COLLATIONBS ' 


IN  EVAN&BLIUM  8.  lOANNIS 


Capitulum  L  In  principio  erat  Verbum. 


COLLATIO  L 


(Vers,  5.).  loannis  primo:  Lux  in  tenebris  lu- 
cet,  et  tenebrae  eam  non  comprehenderunt. 

1.  Moraliter  in  istis  verbis  duo  tanguntur.  Primo, 
Divisio.  commendatur  nobis  ^  praesentia  divinae  claritatis , 
cum  dicitur:  Lux  in  tenebris  lueeU  —  Secundo, 
reprehenditur  in  nobis  ignorantia  humanae  ca>eci- 
tatis,  cum  dicitur:  Et  tenebrae  eam  non  compre- 
henderunt 

Circa  primum  considerandum  est ,  quae  sit  ista 
Pars  L  lux  —  ct  quis  sit  cius  effectus. 

Lux  ista  «  est  lux  vera ,  quae  illuminat  omnem 

Primo,  chri-  hominem  venientem  in  hunc  nmndum  » ,  infra  eo- 

dapiicue "  dem  ^,  Christus  videUcet,  quiest  lux  et  quantum  ad 

naturam  Divinitatis  et  quantum  ad  naturam  huma- 

nitatis.  Quantum  ad  naturam  Divinitatis  illustrat 


interius  hominem  vel  animam,  quantum  ad  naturam 
humanitatis  informat  exterius  vitam. 

2.  Est  igitur  lux  Christus  secundum  quod  horho ;  ^^J»^  ui 
de  quo  loannis  octavo*:  «  Ego  lux  veni  in  mun- 
dum ;  qui  sequitur  me  non  ambulat  in  tenebris  »  etc. 
Hoc  ad  humanitatem  refertur;non  enim  sequiturin 
eo  excellentiam  Dei,  sed  humilitatem  hominis.  — 
Est  autem  secundum  quod  homo  lux  arguens,  lux  Tnpiex  lax. 
dirigenSy  lux  delectans:  argvms  malos,  dirigens 
iustos,  dekctans  Beatos.  —  Arguit  malos;  ad  Ephe- 
sios  quinto  ^:  «Omnia  enim,  quae  arguuntur,  a 
lumihe  manifestantur  » ;  et  ideo  oditur  a  malis ; 
loannis  tertio:  «  Omnis,  qui  maleagit,  odit  lucem». 
—  Dirigit  iustos ;  loannis  duodecimo :  «  Ambulate , 
dum  lucem  habetis,  ut  tenebrae  vos  non  coropre- 
hendant » ;  Lucae  primo:  «  Visitavit  nos  oriens  ex  alto, 
illuminare  his  qui  in  tenebris  sedent »  etc. ,  «  ad  diri- 


*  Ita  inscribitur  hoc  opusculum  in  nostris  codicibus;  istas 
tamen  Collationes  proprie  non  esse  nisi  schemata  collationum 
sive  sermonum,  manifeste  apparet.  Immo  earum  complures  non 
sunt  nisi  breves  annotationes ,  adiectae  quibusdam  Evangelii 
sive  versibus ,  sive  paucis  verbis.  Quod  autera  ipse  auctor  bas 
annotationes  a  longioribus  collationibus  distinxerit,  ex  eo  palet, 
quod  solet  primo  loco  ponere  collationes  secundum  ordinem 
versuum  capituli  j  deinde  autem ,  repetens  alios  versus  praeter- 
missos,  adiungit  breves  observ^ationes,  quae  ordinarie  incipiunt 
verbis:  noia,  sive  notandum  est,  —  Propterea  congruum  esse 
putavimus,  breviora  haec  schemata  distinguerea  collationibus  tum 
speciali  inscriptione  annotationum ,  tum  distincta  numeratione. 

Praeterea  observamus,  quod  in  codicibus  singulae  colla- 
tiones  vel  annotationes  inter  se  non  sunt  distinctae  numeri 
appositione  nec  initio  novae  lineae,  sed  tantum  quodani  sepa- 
rationis  signo  et  litteris  initialibus  depictis  vel  grandioribus ;  in- 
terdum  ne  hoc  quidem  observatur.  Ipsa  tamen  Evangelii  capi- 
tula  distinguuntur,  in  cod.  A  per  initium  novae  lineae  et  alla- 
tis  primis  capituli  verbis,  in  codd.  B  C  insuper  ponitur  distincte 
capiiidum  primum,.,  capitulum  secundum  etc. 

Quoad  alia  remittimus  lectorem  ad  Prolegomena  nostra; 
hic  tantum  notamus,  quod  hae  Gollationes  compositae  sunt  in 
usum  praedicationis ,   et  quod  quasi  suppiementum  quoddam 


sunt  Commentarii  in  loannem ,  qui  totus  fere  est  in  expositione 
sensus  lUteralis  et  in  solvendis  quaestionibus  exegeticis.  Hae 
autem  CoUationes  pro  praedicatoribus  tractant  res  practicas, 
sacrum  textum  passim  applicant  etiam  secundum  sensum  iropo- 
logicum  sive  moralem  atque  praeclara  aflferunt  de  Christo  et  Ec- 
clesia  documenta.  Siipponunt  ipsum  praecedentem  Commenta- 
rium ,  nec  pauca  ex  eo  alio  modo  repetunt.  Ex  comparatione  duo- 
rum  operum  satis  patet,  eundem  esse  utriusque  auctorem.  — 
Cum  autem  lector  facile  recurrere  possit  ad  Commentarium 
praecedentem,  ubi  tum  in  exposUione  eiusdem  versiculi  lum  in 
annexis  quaestiombus  cum  appositis  nostris  notis  non  pauca 
inveniuntur  ad  hunc  textum  illustrandum  apta ;  ideo  nobis  su. 
perfluura  esse  visum  est,  speciali  allegatione  locum  Commentarii 
indicare  vel  alibi  dicta  repetere.  Remittimus  igitur  lectorem  ad 
eundem  versum  in  Commentario  conferendum. 

*  Ila  Gj  AB  Primo,  quoniam  datur  nobis. 

'  Vers.  9.  —  Inferius  A  B  omiltunt  hominem  veL 

*  Vers.  12:  Ego  sum  Jux  mundi,  qui  sequitnr  etc.;  cfr. 
12,  46 ;  Ego  lux  in  mundum  veni.  —  Inferius  pro  Dei  C  Di- 
vinitatis,  qui  etiam  subinde  pro  Est  autem  substituit  Cliristus 
autem. 

^  Vers.  '13.  —  Subinde  allegantur  loan.  3,  20;  12,  35; 
Luc.  I,  78.  seq.  et  Apoc.  21,  23. 


S36 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  1.  COLL.  L 


Secando,  ef- 
feetas  haias 
laeis. 

Lacet  secoji' 
dam  hama- 
nam  nata- 
ram  tripli» 
citer. 


In  sigDis. 


Id  verbis. 


Id  exenipljs. 


Lucet  secun' 
dum  diTi* 
nam  natn* 
ram. 


Locis  pro- 
prietas  tri* 
plex. 


hnx  altissi- 
ma. 


Speciosissi* 
ma« 


Pnrissima, 


Locet  per 
triplex  la- 
meo. 


gendos  pedes  nostros  in  viam  pacis  » .  —  Delectat 
Beatos ;  Apocalypsis  vigesimo  primo :  «  Civitas  illa 
non  eget  sole  neque  luna ;  claritas  enim  Dei  illumi- 
nat  illam ,  et  lucerna  eius  est  Agnus » . 

3.  Lux  in  tenebris  lucet  Lux  ista,  ut  dictum 
est,  lucet  exterius  secundam  operationes  humanae 
naturae;  item  lucet  interius  secundum  operationes 
divinae  naturae.  —  Lucet  autem  tripliciter  secundum 
operationes  humanae  naturae  \  scilicet  signis^  verbis 
et  exemplis:  msignis  lucet  eius  potentia ,  in  verbis 
eius  sapientia,  bonitas  in  exemplis. 

Lucet  ergo  in  signis ;  Psalmus  ^ :  «  IUuxerunt  co- 
ruscationes  tuae  orbi  terrae  » ,  coruscationes ,  inquam , 
miraculorum,  quas  vidit,  et  «  commota  est  terra». 
—  Lucet  etiam  in  verbis;  loannis  duodecirao :  «  Dum 
lucem  habetis,  credite  in  lucem,  ut  filii  lucis  sitis  » 
aeternae.  —  Lucet  etiam  in  exemplis ;  Habacuc  ter- 
tio :  «  Splendor  ejus  ut  lux  erit ;  corhua  in  manibus 
eius  » .  «  Splendor  eius  ut  lux  erif  » ,  in  con versatione ; 
«  cornua  in  manibus  eius  »,  in  passione.  Ideo  loannis 
octavo:  «  Qui  sequitur  me  non  ambulat  in  tenebris  ». 

4.  Lux  in  ^enebris  lucet.'  C\\mim  iterum  lux 
est  secundum  quod  Deus;  de  quo  loannis  duodeci- 
mo  ^ :  «  Ego  lux  in  inundum  veni ,  ut  oranis ,  qui  cre- 
dit  in  me,  non  maneat  in  tenebris»;  quod  refertur 
ad  Divinitatem;  credimus  enim  in  Christum  Domi- 
num,  non  in  hominem  secundum  quod  homo. 

Nota  autem,  quod  lux  habet  puritatem  in  raa- 
teria,  speciositatem  in  forma,  sublimitatem  in  situ. 
Christus  aulem  secundum  quod  Deus  est  liix  altis- 
sima,  lux  purissima,  lux  speciosissima.  Altitudo 
attestatur  potentiae,  speciositas  sapientiae,  puritas 
bonitati.  —  Est  igitur  Christus  lux  altissima;  primae 
ad  Timotheura  ullimo  * :  «  Lucem  inhabitat  inacces- 
sibilem».  Lux  speciosissima ;  Sapientiae  septimo: 
«  Speciosior  est  sole  et  super  omnem  dispositionem 
stellarum  luci  comparata  invenitur  prior  ».  Lux  pu- 
rissima;  primae  loannis  primo:  «Deus  lux  est,  et 
tenebrae  in  eo  non  sunt  ullae  » . 

0.  Haec  lux  lucet  intorius  secundum  operationes 
divinae  naturae.  Emittit  autem  interius  triplicem  lu- 
cem  sive  lumen:  lumen  scientiae;  Psalmus^:  «  Emitte 
lucem  tuam  et  veritatem  tuam  » ;  item :  « lUumina  ocu- 
los  meos ,  ne  unquam  obdormiam  in  morte  » .  —  Lu- 
men  gratiae;  Isaiae  quinquagesimo  octavo:  «  Orietur 
in  tenebris  lux  tua  »;  et  sexagesimo:  «  Surge,  illumi- 
nare ,  lerusalem ,  quia  venit  lumen  tuum  » .  —  Lu- 
men  la^titiae  spiritualis;  Psalmus:  «  Signatura  est 


super  nos  lumen  vultus  tui,  Domine;  dedisti  laeti- 
tiam  in  corde  raeo  »;  quocontra  dicitur  Threnorum 
tertio :  « Minavit  me  Dominus  et  adduxit  in  tene- 
bras  et  non  in  lucem  ». 

6.  Sequitur :  Et  tenebrae  eam  non  comprehen- 
derunt;  ubi  reprehenditur  ignorantia  humanae  cae- 
dtatis.  Circa  quod  considerandum  est,  quae  sint  istae 
tenebrae  —  et  qui  illorum  defectus. 

Tenebrae  istae  peccatores  sunt,  qui  in  tenebris 
sunt  —  et  tenebras  quaerunt  —  et  ad  tenebras  ten- 
dunt.  In  tenebris  spiritualibus  sunt,  tenebras  tem- 
porales  quaerunt  et  ad  tenebras  aeternales  tendunt. 
—  In  tenebris  sunt;  Psalmus  ^ :  «  Nescierunt  neque 
intellexerunt ,  in  tenebris  ambulant » ;  Ecclesiastici 
undecimo :  «  Error  et  tenebrae  peccatoribus  concreata 
sunt».  —  Tenebras  quaerunt ;  loannis  tertio:  «Dile- 
xerunt  homines  magis  tenebras  quam  lucem ;  erant 
enim  eorum  malaopera».  —  Ad  tenebras  tendunt; 
in  Canonica  ludae :  «  Quibus  procella  tenebrarum  ser- 
vata  est  in  aeternum  »;  lob  decimo:  «  Dimitte  me,  ut 
plangam  paululum  dolorem  meum ,  antequam  vadam 
et  non  reverlar  ad  terram  tenebrosam  et  opertam 
mortis  caligine  ».  —  Isti  ergo  tenebrae  sunt. 

In  comprehensione  aulem  lucis  deflciunt,  quia 
aversi;  Psalmus  ^ :  «  Averterunt  se  et  non  servave- 
runt  pactum  »;  quia  operti;  Psalmus:  «  Operti  sunt 
iniquitate  et  impietate  sua  » ;  quia  caeei;  Matthaei 
decimo  quinto :  «  Sinite  eos ;  caeci  sunt  et  duces  cae- 
corum».  Avertuntur  Deum  deserendo,  operiuntur 
peccatum  operando,  excaecantur  in  peccato  perse- 
verando. 

7.  Aliter.  Tenebrae  eam  non  comprehenderunt. 
Notandum,  quod  sunt  tenehr SlB  culpae ,  tenebrae  m^- 
seriae,  tenebrae  naturae.  —  De  tenebris  culpae,  Ec- 
clesiastici  undecimo  ^ :  «  Error  et  tenebrae  peccato- 
ribus  concreata  sunt.  »  —  De  tenebris  miseriae,  To- 
biae  quinto :  «  Quale  gaudium  mihi  erit,  qui  in 
tenebris  sedeo  et  lumen  caeli  non  video  » ?  —  Tene- 
brae  7iaturae  sunt  naturales  defectus  creaturae,  de 
quibus  primae  loannis  primo :  «  Deus  lux  est,  et  te- 
nebrae  in  eo  non  sunt  uUae  » ,  id  est  ullus  defectus. 

8.  Item  nota,  quod  est  comprehensio  triplex: 
per  inclusionem  vel  per  commensurationem ;  item 
per  apertam  visionem;  item  per  fidei  et  caritatis 
adhaesionem.  —  Primo  modo  nullae  unquam  tenebrae 
Deum  comprehendunt ,  quia  nulla  unquam  natura  in 
aliquo  statu  potest  Deo  commensurari.  Unde  Damasce- 
nus^:  «  Infinitus  est  Deus  et  incomprehensibilis  » ;  et 


Pars  II. 


Primo,  qaae 

sint  tene- 

brae. 


Primo,  pec- 
catores  sant 
in  tenebris. 


Easdem 
qnaerant. 


Ad  eas  ten- 
dant. 


Secando»  de- 

ficiant  in 

comprehen- 

siooe. 
Ratio  tri- 
plex. 


Aliter. 


Tenebrae 
culpae. 


Item,  mise- 
rlae. 


Item,  natO' 

rae. 


Gomprehen- 
sio  triplex. 


*  Ex  B  supplevimus  secundum  ope)'ationes  humanae  m- 
turae,  scilicet. 

*  Psalm.  76,  49.  -^  Sequuntiir  loan.  12,  36;  Habac.  3,  4. 
et  loan.  8,  12.  —  Inferius  post  Dum  lucem  habetis  C  prose- 
quitur  doctrinae,  qui  est  Christus,  credite  in  lucem,  scilicet 
Christum,  ut  eic.  ^  Vers.  46. 

*  Vers.  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Sap.  7,  29.  et  l. 
loan.  1,5. 

*  Psalm.  42,  3.  —  SuWnde  allegantur  Ps.  12,  4;  Isai. 
58,  10;  60,  I ;  Psalm.  4,  7.  et  Thren.  3,  2. 


^  Psalin.  81,  5.  —  Sequuntur  EccH.  11,  16;  loan.  3,  19; 
lud.  V.  13.  et  lob  10,  20.  seq.  —  Superius  AB  omlltunt  In 
tenebris  spiritmlibus,..  aeternales  tendunt. 

^  Psalm.  77,  57.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  72,  6.  et 
Matth.  15,  14. 

*  Vers.  16.  —  Subinde  allegantur  Tob.  5,  12.  et  I. 
loan.  1,  5. 

*  Libr.  I.  de  Fide  orthod.  c.  4.  —  Immediate  post  alle- 
gatur  Eccli.  43,  34. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  I.  COLL.  II. 


537 


Ecclesiastici  quadragesimo  tertio:  «  Ne  laboretis,  non 
enim  comprehendetis  ».  —  Primo  modo  et  secundo 
non  comprehendunt  eum  tenebrae  miseriae,  quia  nul- 
lus  miser  Deum  videt  aperta  visione ;  ad  Philippenses 
tertio^;  «  Non  me  arbitror  comprehendisse » .  — 
Primo  modo  et  secundo  et  tertio  non  comprehendunt 
eum  ienebrae  eulpae.  Homo  enim  peccator  nec  Deum 
includit,  quia  creatura  est;  nec  Deum  videt,  quia  mi- 
ser  est;  nec  ei  per  fidem  et  caritatem  adhaeret, 
quia  peccator  est.  Unde  hic  dicitur,  quod  tenebrae 
eam  non  comprehenderunt ;  et  ad  Ephesios  tertio: 
« In  caritate  radicati  et  fundati ,  ut  possitis  comprehen- 
dere  cumomnibus  Sanctis»;  quia  ahter  non  possetis 
scire;  «  quae  sit  longitudo  »,  sciUcet  aeternitatis,  « la- 
titudo » ,  scilicet  immensitatis,  « sublimitas » ,  scilicet  ma- 
iestatis,  «etprofundum»,  sciHcet  sapientiae  et  veritatis. 

COLLATiO  H. 

(Vers.  14.).  Verbum  caro  factum  est  et  habita- 
vit  in  nobis, 

1.  In  verbis  istis  exprimitur  nobis  duplex  indi- 
introdactio  cium  caritatis.    Primum  est  in   hoc ,  quod  Dominus 

'  noster  exhibet  se  nobis  fratrem.  —  Secundum  in 
hoc,  quod  exhibet  se  nobis  familiarem.  —  Primum 
fecit  Dominus  carnem  assumendo,  quod  notatur,  cum 
dicitur:  Verbum  caro  factum  est;  secundum,  in 
nobis  habitando,  quod  notatur,  cumdicitur:  Et  ha- 
Dupiex  ro-  bitavit  in  nobis.  Eramus  enim  abiecti ;  sed  Deus 
adhibet  remedium  contra  abiectionem,  cum  exhibet 
se  fratrem.  Eramus  desolati;  sed  Deus  adhibet  re- 
medium  contra  desolationem ,  cum  se  exhibet  nobis 
familiarem; 

2.  Nostrae  igitur  abiectioni  est  reraedium ,  quia 
pars  u  Verbum  caro  factum  est,  Sed  cuiusmodi  Verbum 

modoo!^* —  et  qualiter  caro  factum  est? 

Verbum ,  inquam ,  maiestate  altissimmn ,  vir- 

vnmo,y&t'tute  immensum,  du7*atione  aetomum,  —  Altissi- 

tateWes!"  mum  ost  maiestatc ;  nam  ^    «  Verbum  erat  apud 

Deum,  etDeuserat  Verbum»;  ideo  Ecclesiastici  vi- 

gesimo  quarto :  «  Ego  in  altissimis  habito  »  etc. ;  et 

Sapientiae  decimo  octavo :  «  Omnipotens  sermo  tuus , 

Domine,  a  regalibus  sedibus  venit».  ~  Immensum 

est  virtutCy  quia  «  per  ipsum  omnia  facta  sunt »,  loan- 

nisprimo;  item  in  Psalmo:  «VerboDomini  caeli  fir- 

mati  sunt»  etc;  ad  Hebraeos  primo:  «  Portans  omnia 

verbo  virtutis  suae».  —  Aeternum  est  duratione, 

quia  «  Verbum  erat  in  principio  apud  Deum  » ;  Psal- 

*     mus:  «  In  aeternum,  Domine,  Verbum  tuum  perraa- 

net  in  caelo  ». 


3.  HocVerbum,  inquam,mro  factumest,  sci- 
licet  carni  unitum,  in  came  contentum,  in  carne 
mitum  et  passum.  —  Carni  unitur  Verbum,  et 
ecce,  maiesta^  humilis;  ad  Philippenses  secundo^: 
«Cum  in  forma  Dei  esset  etc,  exinanivit  semetipsum, 
formam  servi  accipiens »  etc  Hanc  humiliationem  ma- 
iestatis  viderunt  pastores,  Lucae  secundo,  quoniam 
«videntes  cognoverunt  de  verbo,  quod  dictum  erat 
ilHs  de  puero  hoc»;  cognoverunt  enim  Verbura  Dei  re- 
chnatum  in  praesepio,  quod  erat  eis  dictum  de  puero. 

4.  In  carne  eontinetur  Verbum,  et  ecce,  im- 
mensitas  brevis;  ad  Romanos.nono*:  «Verbumab- 
breviatum  fecit  Dominus  super  terram  »;  vere  ab- 
breviatum,  quia  positione  factum  est  breve  quod 
erat  natura  productum ,  in  praesepio  breve  quod  erat 
ubique,  utique  immensum. 

3.  In  carne  nascitur  Verbum,  et  ecce,  aeter- 
nitas  temporalis ;  ad  Galatas  quarto  ^ :  «  Ubi  venit 
plenitudo  temporis,  misit  Deus  Filium  suum  fa- 
ctum  ex  muliere,  factum  subLege».  Si  factum: 
ergo  temporale.  Hoc  est  Verbum  factum ,  de  quo  Lu- 
cae  secundo:  «  Transeamus  usque  Bethlehem  et  vi- 
deamus  hoc  verbum ,  quod  factum  est »  etc.  Videa- 
mus,  inquam,  Verbum  secundum  carnera  factum, 
qui  videre  nunquam  potuimus  Verbum,  quod  secun- 
dum  Divinitatem  nec  est  factum  nec  creatum,  sed 
genitum.  —  Psalmus:  «  Cantate,  inquit,  Domino,  quia 
mirabilia  fecit  ».  Fecit  enim,  ut  sit  maiestas  abiecta, 
et  immensitas  parva,  aeternitas  facta;  quod  to- 
tum  memorat  EvangeUsta,  cura  dicit:  Verbum  caro 
factum  est. 

6.  Sequitur:  Ei  habitavit  in  nobis;  in  nobis, 
id  esi  m  nosivdi  humanitate  —  vel:  in  nobis,  id  est 
in  nostra  societate  —  vel :  in  nobis,  id  est  in  nostra 
mente.  In  nostra  humanitate  habitavit  corporaliter, 
in  nostra  societate  habitavit  sacramentaliter ,  in 
nostra  mente  spiritualiter.  —  Habitat  ergo  Verbum 
in  nostra  humanitate;  de  quo  tertio  Regum  octayo  ^ : 
«  Dixit  Dominus,  ut  habitaret  in  nebula »,nebula,  hu- 
manitas  assumta,  de  qua  profluxit  omnium  medi- 
cina.  —  Habitat  in  nostra  societate  sacramentaliter ; 
de  quo  Matthaei  ultimo :  «  Ego  vobiscum  sum  usque 
ad  consummationem  saeculi » ;  et  Psalmus :  « In  pace  » , 
id  est  in  fratrum  concordia,  «  factus  est  locus  eius»; 
« in  Sion  »  id  est  in  Ecclesia ,  «  habitatio  eius  » .  — 
Habitat  in  nostra  mente  spiritualiter ;  loannis  decimo 
quinto:  «Manete  in  me,  et  ego  in  vobis»;  secundi 
Machabaeorum  decimo  quarto:  «Tu,  Domine  univer- 
sorura,  qui  nuliius  indiges,  voluisti,  templum  ha- 
bitationis  tuae  fieri  in  nobis». 


Secnndo,  de 
modo  iDcar- 
natioQistria. 

Primani. 


SecaDdDiD. 


Tertinm. 


Epilogas. 


Pars  11. 
Triplex  inha- 

Dltatio. 


Prima. 


Secnnda. 


Tertia. 


^  Vers.  13.  —  Subinde  allegatiir  Eph.  3,  17.  et  18,  — 
Inferius  A  omittit  nec  Deum  includU,  quia  creatura  est. 

*  loan.  I,  1.  —  Sequuntur  Eccli.  24,  7;  Sap.  18,  45; 
loan.  I,  3;  Ps.  32,  6;  Hebr.  I,  3;loan.  1,2.  et  Ps.  118,  89. 

^  Vers.  6.  et  7.  —  Subinde  allegatur  Luc.  2,  17;  ibid. 
V.  7.  dicitur:  Et  reclinavit  eum  in  praesepio;  et  v.  12 :  Et 
hoc  vobis  signum:  fnvenietis  infantem  pannis  involiitum  et 
positum  in  praesepio, 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


*  Vers.  28,  ubi  Vulgata  faciet  pro  fecii.  —  Inferius  pro 
vere  abbreviatum,  quod  A  omittit,  B  Verbum  abbreviatum. 
Subinde  A  omittit  nbique. 

*  Vers.  L  —  Duo  scqq.  loci  sunt  Luc.  2 ,  13.  et  Ps.  97,  I . 

*  Vers.  12;  cfr.  supra  pag.  358,  nota  6.  —  Quatuor  loci, 
qui  sequuntur,  sunt  Matth.  28,  20;  Ps.  75,  2;  loan.  15,  4.  et 
IL  Mach.  14,  35. 


68 


S38 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  L  COLL,  IIL 


7.  Vel  aliter:  Habitavit  in  nobis,  id  estm^m 

Aiiaexposi-  uos ;  uW  potest  Dotari,  quod  Dominus  habitat  intra 

Tripiex  flnis.  uos  ad   sanctificandum ,   inter  nos  ad  regendum , 

Primus.  circa  Tios  ad  protegendum. — Obsessi  sumus,  sed  Do- 

ininus  habitat  cirea  nos  ad  proiegendum;  ideo  «  non 

commovebitur  in  aeternum  qui  habitat  in  lerusa- 

lem ,  quia  Dominus  in  circuitu  populi  sui  » ,  secun- 

dum   quod   dicitur  in  Psalmo  ^;  et  Isaiae  vigesimo 

sexto:  «  Salvator  ponetur  in  ea  »,  id  est  in  Ecclesia, 

secundus.  fc  murus  ct  autemurale  ».  —  Igna^i  sumus,  et  ipse 

habitat  inter  nos  ad  7^egendum;  Apocalypsis  vigesimo 

primo:  «r  Ecce,  tabernaculum  Dei  cum  hominibus,  et 

habitabit  cum  illis;  et  ipsi   populus  eius  erunt,  et 

Tertius.  ipse  Dcus  cum  eis  erit  eorum  Deus  » .  —  Miseri  su- 

mus ,  sed  ipse  habitat  intra  nos  ad  consolandum  et 

sanctificandum;  de  (juo  potest  intelligi  quod  supra 

iiabitum  est  secundi  Machabaeorum  decimo  quarto, 

et  quod  hic  dicitur:  Habitavit  in  nobis, 

COLLATIO  III. 


(Vers.  16.).  De  plenitudine  eius  nos  omnes  ac- 
cepimus. 

1.  Dici  soiet,  quod  cui  caput  infirmum,  cetera 
membra  dolent;  et  e  converso  dici  potest:  cui  ca- 
put  est  sanum,  cetera  membra  vigent  ^.  Bona  enim  dis- 
positio  capitis  est  membrorum  omnium  -vigoratio,  et 
capitis  abnndantia  corporis  relevatio.  Secundum  haec 
duo  notantur  in  verbisistis:  abundantia  capitis,  cum 
dicitur :  De  plenitudine  eius,  id  est  Christi ,  qui  est 
Ecclesiae  caput  —  et  relevatio  corporis,  cum  dicitur: 
Nos  omnes  accepimus ,  qui  scilicet  sumus  Ecclesiae 
corpus.  Fluit  enim  quodam  modo  spirituali  a  Christo 
capite  in  nos,  qui  sumus  membra  eius,  spiritualis 
motus  et  sensus;  est  enim,  secundum  quod  dicitur  in 
Psalmo  %  «  sicut  unguentum  in  capite,  quod  descen- 
dit  in  barbam ,  barbam  etc.  et  usque  in  oram  vesti- 
menti  eius  »,  cui  attestatur  quod  hic  dicitur:  Depk- 
nitudine  eius  nos  omnes  accepimus, 

2.  De  plenitudine  eius.  Notandum,  quod  est 
quadruplex  plenitudo,  scilicet  sufjicientiae ,  abun- 
dantiae,  excellentiae  et  supereffluentiae,  —  Pleni- 
tudo  sufpcientiae  reperitur  in  quohbet  iusto;  de  qua 
Psalmus  * :  «  Aperis  tu  manum  tuam  et  imples  omne 
animal  benedictione  ».  —  Plenitudo  abundantiae  repe- 
ritur  in  quolibet  viro  perfecto,  secundum  quod  le- 
gitur  Actuum  sexto:  «  Stephanus,  plenus  gratia» ;  et 


lulrodnclio 
et  divisio. 


Pars  1. 
Quadruplex 
pleQitudo. 

Prima  est  iu 
omni  iusto. 


Seconda,  in 
perfecto. 


Actuum  secundo:  «  Repleti  sunt  omnes  Spiritu  san- 
cto  »  etc.  —  Plenitudo  excellentiae  reperitur  in  bea- 
tissima  Virgine,  cui  dictum  est  Lucae  primo  ^:  «  Ave, 
gratia  plena  » ;  quam  plenitudinem  tractans ,  beatus 
Bernardus  ait:  «  Legimus  Stephanum  plenum  gratia, 
Apostolos  repletos  Spiritu  sancto,  sed  longe  dissimi- 
hter  in  Maria.  Non  enim  habitavit  in  eis  plenitudo 
Divinitatis  corporaliter ,  quemadraodum  in  Maria». 

—  Plenitudo  supereffluentiae  reperitur  in  Christo, 
de  quo,  secundum  quod  hic  dicitur,  nos  omnes  ac- 
cepimus.  Dnde  et  ipse  dicit  Ecclesiastici  vigesimo 
quarto:  «  Transite  ad  me,  omnes,  qui  concupiscitis 
me,  et  a  generationibus  meis  implemini». 

3.  Fuit  autem  in  Christo  quadruplex  plenitudo, 
sdWcet  sapientiae  —  clementiae  —  virtutis  —  et^^to- 
riae,  Plenitudo  sapientiae  apparuit  in  praedicatione , 
plenitudo  clementiae  in  passione,  plenitudo  virtutis 
in  resurrectione ,  plenitudo  gloria^  in  ascensione.  — 
Fuit  ergo  plenus  sapientia;  Lucae  secundo^:  «Puer 
autem  crescebat  et  confortabatur,  plenus  sapientia, 
et  gratia  Dei  erat  in  illo  ».  —  Fuit  plenus  clemen- 
tia;  unde  ei  convenit  quod  dicitur  Esther  decimo 
quinto :  «  Valde  mirabilis  es ,  Domine ,  et  facies  tua 
plena  est  graliarum  » .  Tu  quidem  mirabilis  es,  Do- 
mine,  cuncta  C7'eando,eifaciestua,Chn$ieyplena 
apparuit  gratiarum ,  omnia  recreando.  Ipse  enim 
est  sapientia,  «  quae  desursum  est,  quae  plena  est 
misericordia  et  operibus  bonis  »,  secundum  quod  di- 
citur  lacobi  tertio.  —  Plenus  fuit  virtute  et  potentia, 
in  cuius  persona  dicitur  Michaeae  tertio  ^ :  «  Repletus 
sum  ego  fortitudine  Spiritus  Domini ,  iudicio  et  vir- 
tute  ».  —  Plenus  fuit  gloria;  unde  ad  Colossenses 
secundo :  «  In  ipso  habitavit  plenitudo  Divinitatis  cor- 
poraliter  ». 

4.  Sapientia ,  ni  dxcinm  est,  apparuit  in  prae- 
dieatione ;  docebat  enim  eos  «  sicut  potestatem  ha- 
bens  »  etc,  secundum  quod  dicitur  Matthaei  septimo  ^. 

—  Clementia  in  passiom;  tunc  enim  patuit,  quod 
«  apud  Dominum  misericordia  et  copiosa  apud  eum 
redemptio  » ,  secundum  quod  dicitur  in  Psalmo.  —  Po- 
tentia  in  resurreetione ;  tunc  enim  data  «  est  ei  omnis 
potestas»,  id  est  dari  manifestata,  secundum  quod 
dicitur  Matthaei  ultimo.  —  Ghria  in  ascensione; 
tunc  enim  «  vidimus  gloriam  eius,  gloriam  quasi 
Unigeniti  a  Patre  »,  loannis  primo,  quando  quidem 
«  assumtus  est  in  caelum  et  sedet  ad  dexteram  Pa- 
tris  »,  secundum  quod  dicitur  Marci  ultimo. 


Tertia,  in 
Maria. 


Qoarta,  in 
Christo. 


In  Christo 
qoadraplex 
plenituao. 


Plenltado 

sapieoliae. 

ClemeDtiae. 


Poteotiae. 


Gloriae. 


Singulae 
explicantar. 


*  Psalm.  124,  2.  —  Immediate  post  sequitur  Isai.  26,  I. 
ct  subiiide  Apoc.  21,  3.  et  U.  Mach.  U,  35.  Cfr.  n.  6. 

*  Hieron.,  Epist  58.  (alias  13.)  n.  11:  Capite  quippe  sano, 
omnes  sensus  vigent.  Lib.  I.  Comment.  in  Isai.  1,  5:  Inter 
ipsos  quoque  sensus  et  omnia  membra  corporis  principalem 
locum  obtinet  caput,  in  quo  visus  et  odoratus,  auditus  et  gu- 
stus  est.  Cum  igitur  caput  dolueiit,  omnia  membra  debilia  sunt. 

^  Psalm.  1 32 ,  2. 

*  Psalro.  U4,  16.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Act.  6,  8.  et  2,  4. 

*  Vers.  28.  —  Bernard.,  Homil.  3.  super  Missm  esi,  n,  2: 


Legijnus  in  Actibus  Apostolorum  et  Stephanum  plenum  gratia, 
et  Apostolos  fuisse  repletos  Spiritu  sancto ;  sed  longe  dissimi- 
liter  a  Maria.  Alioquin  nec  in  illo  habitavit  plenitudo  Divinitatis 
corporaliter  [Gol.  2 ,  9.] ,  quemadmodum  in  Maria.  —  Subinde 
allegatur  Eccli,  24,  26. 

«  Vers.  40.  —  Sequuntur  Esther  1S,  17.  et  lac.  3,  17.  — 
Inferius  pro  Christe,  ptena,  quod  habet  C,  AB  Christm  plenns. 

^  Vers.  8.  —  Snbinde  allegatur  CoL  2,9. 

*  Vers.  29.  —  Sequuntur  Ps.  129,  7;  Matth.  28,  18; 
loan.  1,  14.  et  Marc.  16,  19. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  L  COLL.  IIL 


839 


0. 


In  hoc  enim  apparuit  gloria  Unigeniti ,  quod 
De  pienittt-  sedcl  jn  (lexteris  Dei ,  quae  quidem  Unigeniti  gloria 

dine  gloriae       ,   ,  .    .  ^  .  i.  j 

qaatuor.  solot  notari  in  quatuor;  quorum  primum  est,  quod 
Pater  omne  iudicmm  dedit  ei ,  secundum  quod  di- 
citur  loannis  quinto  ^ :  «  Pater  omne  iudicium  dedit 
Filio».  —  Secundum  est  in  hoc,  quod  per  omnia 
similis  est  Pairi.  Ipse  eniin  est  «  splendor  gloriae  et 
figura  substantiae  eius » ,  secundum  quod  dicitur  ad 
Hebraeos  primo.  —  Tertium  est ,  quod  constituit  eum 
caput  super  omnem  Ecclesiam,  secundum  quod  di- 
citur  ad  Ephesios  primo :  «  Omnia  subiecit  sub  pedi- 
bus  eius,  et  ipsum  dedit  caput  super  omnem  Ec- 
clesiam  » .  —  Quartum  est ,  quod  dedit  ei  sede?'e  ad 
dexteram  suam,  secundum  quod  habetur,  ut  dictura 
est,  Marci  uUimo. 

Ista  quatuor  proprie  conveniunt  Christo  nec  alii 
conveniunt  creaturae;  unde  versus: 

Judicium,  paritas,  praelalio,  sessio  dexterae 
Sunt  Unigeniti  praecellens  gloria  nati. 

6.  De  pknitudine  eius  nos  omnes  accepimus,  — 
Pars  u.  De  plenitudine  sapientiae  accepimus  doctrinam  in- 

De  hac  plc-  ...',.  .«x  ii 

nitudine    structionis ;  Apocalvpsis  tertio  ^ :  « In  mente  habe,  qua- 

accepimus  ..-,••  ^  *  ■*      x- 

quatuor.  hter  acccpens  et  audiens,  et  serva  et  poenitentiam 
age  » ;  loannis  decimo  septimo  Veritas  ait : «  Verba,  quae 
dedisti  mihi,  dedi  eis »,  scilicet  discipulis;  «et  ipsi  ac- 
ceperunt  et  cognoverunt  vere,  quia  a  te  exivi  »;  dedi, 
docendo ,  et  ipsi  acceperunt ,  credendo.  —  De  pleni- 
tudine  clementiae  accepimus  gratiam  adoptionis;  ad 
Romanos  oclavo  ^ :  «  Non  accepistis  spiritum  servi- 
tutis  iterum  in  timore,  sed  accepistis  spiritum  ad- 
optionis  filiorum  »  etc.  —  De  plenitudine  potentiae 
accepimus  virtutem  protectionis ,  quam  ipse  pro- 
mittehat  Apostolis,  Actuum  primo:  «  Accipietis  virtu- 
tem  supervenientis  Spiritus  in  vos,  et  eritis  mihi 
testes»  etc.  —  De  plenitudine  gloriae  accepimus  prae- 
mium  aeternae  retributionis ;  Sapientiae  quinto : 
« Accipient  regnum  decoris  et  diadema  speciei  de 
manu  Domini »;  et  Marci  decimo:  «  Nemo  est,  qui  re- 
liquerit  domum,  aut  fratres  etc. ,  qui  non  accipiat 
centies  tantum  in  hoc  saeculo  et  vitam  aeternam  in 
futuro  » . 

Sic  ergo  accepimus  a  Christo  doctrinam  in- 

Epiiogus.  structionis ,  gratiam  adoplionis,  virtutem  prote- 
ctionis,  gloriam  vel  praemium  retributionis,  Pri- 
mum  illuminat  intellectum;  secundum  informat 
affecturn;  tertium  roborat  effectum;  quartum  adim- 
plet  desiderium, 

7.  Notandnm  auteoi,  quod  7'atio  accepti  obligat 
a^JqSw.  nos  ad  quatuor :  ad  gratiarum  actionem  —  ad  men- 


iis  himiliationem  —  ad  virtutis  profectum  —  et 
acceptorum  distributionem.  Gratiarum  actio  impe- 
traiy  mentis  humiliatio  conservat,  virtutis  exercitatio 
ditat,  acceptorum  distributio  dilatat. 

Ohligamur  ad  gratiarum  aciionem ,  iuxta  quod  singuia  ex- 
dicitur  primi  Paralipomenon  vigesimo  nono  * :  «  Tua 
sunt  omnia,  Domine,  et  quae  de  manu  tua  acce- 
pimus  dedimus  tibi».  —  Ad  mentis  hvmiliationein ; 
primae  ad  Corinthios  quarto :  «  Quid  habes ,  quod 
non  accepisti  ?  Si  autem  accepisti ,  quid  gloriaris , 
quasi  non  acceperis»?  —  Ad  virtutis  profectum  et 
exercitationem;  secundae  ad  Corinthios  sexto:  «Hor- 
tamur  vos,  ne  in  vacuum  gratiam  Dei  recipiatis»; 
et  primae  ad  Thessalonicenses  quarto :  «  Rogamus  vos 
et  obsecramus  in  Domino  lesu  Christo,  ut  quem- 
admodum  accepistis  a  nobis,  quomodo  oportet  vos 
ambulare  et  placere  Deo,  sic  et  ambuletis,  ut  ab- 
undetis  magis » .  —  Ad  acceptorum  distribuiio- 
nem;  primae  Petri  quarto:  «Unusquisque  prout  ac- 
cepit  gratiam,  in  alterutrum  illam  administrantes 
sicut  honi  dispensatores  multiformis  gratiae  Dei»;  et 
Matthaei  decimo:  «Gratis  accepistis,   gratis  date». 

8.  De  plenitudine  eius  nos  omnes  accepimus.  Qnidam  ac- 

*  *  cipiunl,  qui- 

Nos,  inquam,  omnes,  qui   aliquid   accepimus;  hocdamnon. 
ideo  dictum  sit,  quia  de  plenitadine  eius  quidam  ae- 
cipiunt  et  ditantur  —  quidam  autem  de  plenitudine 
eius  accipei^e  non  mereniur,  —  Accipiunt  enim  de  Acdpiunt  4 

■'  ^  genera  no- 

plenitudine  eius  quatuor   genera  hominum,  scilicet  •ninum. 
innocenies,  ohedientes,  pugnantes  et  cantemplantes, 
Congruit  enim,  ut  de  manu  patrisfarailias  accipiant 
filii,  servi,  milites  et  amiei.  Per  fdios  inleUige  m-  Fiiii. 
nocentes,  qui  patris  imaginem   custodiunt  impollu- 
tam;  et  isti  de  manu  patris  merentur  accipere,  se- 
cundum  quod  dicitnr  in  Psalmo  ^ :  « Innocens  manibus 
et  mundo  corde,  hic  accipiet  benedictionem   a  Do- 
mino».  —  Per  servos  intellige  obedientes,  qui  man-  sem. 
data  Domini  perficiunt;  et  isti   merentur   accipere, 
secundum  quod  dicitur  primae  ad  Corintfiios  tertio: 
« Unusquisque  propriam  mercedem  »  accipiet  «  secun- 
dum  suum  iaborem  » .  —  Per  milites  intellige  pu-  Mii»tes. 
gnantes,  qui  regis  bella  gerunt;  et  isti   merentur 
accipere ,   secundum   quod   habetur  lacobi  primo  : 
«  Beatus  vir,  qui  suffert  tentationem,  quoniam,  cum 
probatus  fuerit,  accipiet  coronam  vitae,  quam  repro- 
misit  Deus  dihgentibus  se».  —  Per  amicos  inteUige  Amici. 
contemplanies ,  qui  quasi  in  thalamo  cum  sponso  dor- 
miunt;  et  isti  merentur   accipere  quod  ab  ipso  pe- 
tunt,  secundum  quod  dicitur  Matthaei  septirao :  «  Qui 
petit  accipit,  et  qui  quaerit  invenit»;  et  loannis  de- 
cimo  sexto  dicjt  Salvator  amicis  suis :  «  Usque  modo 


*  Vers.  22.  —  Tres  seqq.  loci  simt  Hebr.  I,  3;  Eph.  1,  22. 
el  Marc.  16,  19.  —  Inferius  ex  C  addidimus  semndum  quod 
dicitur  ad  Ephesios.,,  omnem  Ecclesiam. 

^  Vers.  3.  —  Siiblnde  allegatur  loan.  17,  8.  —  Inferius 
pro  docendo,  quod  habet  C,  alii  dicendo. 

^  Vers.  15.  —  Sequuntur  Act  1,  8;  Sap.  5,  17.  et  Marc. 
10,  29.  seq. 


*  Vers.  14.  —  Subinde  allegantur  1.  Cor.  i,  7;  11,  Cor, 
6,  1;  I.  Thess.  4,   I;  1.  Petr.  4,  10,  et  Mattli.  10,  8. 

^  Psalm.  23,  4. —  Loci,  qui  seqimnlur ,  sunt  1.  Cor,  3,  8; 
lac,  I,  12;  Matlh.  7,  8.  et  loan.  16,  2i.  —  Inferius  C  con- 
templativos  pro  contemplantes ;  immediate  post  ex  C  addidi- 
mus  quasi. 


S40 


collation.es  IN  IOANNEM  CAP.  L  COLL.  IV, 


non  petistis  quidqiiam  in  noraine  meo.  Petite  et  ac- 
cipietis,  ut  gaudium  vestrum  sit  plenum  ». 

9.  Isti  accipiunt  et  ditantur;  sed  sunt  alii,  qui 
iiem,  qaa.  accipm^e  non  merentur.  Non  enim  congruit,  ut  na- 

laor  non  ao  w  i. 

cipiant.      terfamilias   largiatur  ignotis ,   ignaris  et  indignis, 

ignoti.  sive  ingraiis:  —  Ignoti  sunt  Domino  qui  propter 
temporalia  ipsum  obliviscuntur,  ut  mundani;  et  isti 
non  accipiunt,  secundum  quod  habetur  loannis  de- 
cimo  quarto^:  «  Ego,  ait  Veritas ,  rogabo  Patrem,et 
alium  Paracletum  dabit  vobis  etc. ;  quera  mundus 
non  potest  accipere,  quia  non  videt  enm  nec  scit 
oum  »;  ideo  nescit  Deum,  quia  de  solis  mundanis  co- 

ignari.  <yitat  ct  obliviscitur  eum.  —  fgnari  sunt  sive  stulti 
([ui  concupiscentias  insequuntur;  et  isti  non  meren- 
tur  accipere,  quia  statira  acceptum  in  lutum  proiice- 
rent.  Istis  dicitur  lacobi  quarto  ^:  «  Petitis  et  non  ac- 
cipitis,  eo  quod  male  petatis,  ut  in  concupiscentiis 

indigni.  vestris  insumatis ». —  /nrfi^m  sunt  qui  haesitando 
postulant,  quia  de  largitate  Dei  diffidunt,  sed  nec 
isti  merentur  accipere;  unde  lacobi  primo:  «  Qui  hae- 
sitat  similis  est  fluctui  maris,  qui  a  vento  movetur 
(3t  circumfertur ;  non  ergo  aestimet  homo  ille,  quod 

ingraii.  accipiat  aliquid  a  Domino  ».  —  Ingrati  sunt  illi 
quibus  accepta  non  sufpciunt,  sicut  illi ,  de  quibus 
Matthaei  vigesimo  ^,  qui  «  accipientes  singulos  dena- 
rios ,  murmuraverunt  adversus  patremfamilias  » ;  et 
isti  non  merentur  amplius  accipere,  sed  magis  amit- 
lere;  merentur  enim,  ut  ibi  tangitur,  novissimi  esse. 
Ingrati  etiam  sunt  qui  de  acceptis  Domino  non  ser- 
oiunt,  similes  servo  pigro,  qui  mnam  acceptam  non 
multiplicavit ,  et  ideo  acceptam  amittere  meruit,  se- 
cundum  quod  dicitur  Lucae  decimo  nono :  «  Auferte 
ab  eo  mnam  et  date  illi  qui  decem  mnas  habet». 

10.  Nos  igitur   exhibeamus  nos  Deo  notos  ad 
Exhortatio.  jpsum   frequeuter  revertendo,   et  exhibeamus  nos 

gnaros  concupiscentias  declinando,  et  exhibeamus 
nos  dignos  fidehter  postulando,  et  exhibeamus  nos 
gratos  eidem  de  acceptis  fideliter  serviendo;  et  sic 
poterimus  accipere  de  plenitudine  eius. 

COLLATIO  IV. 

(Vers.  26.).  Medius  vestrum  stetit,  quem  vos 
nescitis. 

1.  In  verbis  istis  duo  tanguntur.  Primum  est  mi- 
Divisio.  seratio  divinae  pietatis,  quae  nobis  exhibita  est,  cum 


Christus  ad  nos  descendit;  et  hoc  tangitur,  cum  dici- 
tur :  Medius  vestrum  stetit,  —  Secundum  est  ingra- 
titudo  humanae  caecitatis,  quae  in  hoc  manifestata 
est ,  quod  «  mundus  eum  non  cognovit  *  » ;  et  hoc  tan- 
gitur,  cum  dicitur:  Quem  vos  nescitis. 

2.  Ait  igitur:  Medius  vestrum  etc.  Nota,  quod  chmtas  est 

1  /vi     •   X        i      •  .  ,  primus,  no- 

quandoque  Christus  legitur  primus,  quandoque  me-  vissimns, 
dtus,  quandoque  novtsstmus.  Et  revera  Christus  se 
exhibuit  primum  ad  deducendum,  novissimum  ad 
protegendum ,  medium  ad  congregandum.  —  Pri-  Expiicaiio. 
mus  fuit  ad  deducendum;  unde  Michaeae  secundo^: 
«  Ascendet  ante  eos  pandens  iter  » ;  et  post:  «  Transi- 
bit  rex  eorum  corara  eis,  et  Dominus  in  capite  eo- 
rum  » ;  Isaiae  quadragesimo  primo :  «  Primus  ad  Sion 
dicet:  Ecce,  adsunt,  et  lerusalem  evangelistam  dabo». 

—  Novissimus  fuit  ad  protegendum ;  Isaiae  quinqua- 
gesimo  tertio  ^ :  «  Desideravimus  eum ,  despectum  et 
novissimum  virorura  » ;  Hieronyrans:  «  Novissimum, 
ut  reciperet  ictuspersequentium  ».  Unde  subiungitur 
infra  eodem :  «  Vere  languores  nostros  ipse  tulit  et 
dolores  nostros  ipse  portavit  ».  —  Medius  fuit  ad 
congregandum,  ut  ad  ipsum  congregarentur  fideles, 
sicut  antiquitus  filii  Israel  ad  tabernaculum ,  secun- 
dum  quod  dicitur  Levitici  vigesimo  sexto  ^ :  «  Ponam 
tabernaculum  meum  in  medio  vestri,  et  non  abiiciet 
vos  ultra  anima  njea  ».  Unde  et  hic  dicitur:  Medius 
vestrum  stetit. 

3.  Haec  tria  figurata  sunt  in  nube ,  quae  ali-  Horam  fi- 
quando  praecedebat  filios  Israel  in  ducaium  directio- 

nis;  Numerorura  nono^:  «  Cura  abiata  fuisset  nu- 
bes,  tunc  proficiscebantur  » ;  aliquando  sequebatur 
in  praesidium  protectionis ;  Exodi  decimo  quarto  : 
«  ToUens  se  Angelus,  qui  praecedehat  castra  Israel, 
abiit  post  eos,  et  cum  eo  pariter  columna  nubis»; 
aliquando  stabat  in  signum  mansionis ;  Numerorura 
nono:  <c  in  loco,  ubi  stetisset  nubes,  ibi  castrame- 
tabantur  » . 

4.  Medius,  inquit,  \}estrum.  Nota,  quod  Chri- christus^me- 
stus  fuit  medius  inter  horainem  et  Deum  —  inter  cit^r. 
hominem  et  Angelum  —  inter  hominem  et  homimm. 

—  Inter  hominem  et  Deum  medius  fuit ,  quia  ho-  p^b^o- 
minem  Deo  reconciliavii;  primae  ad  Timotheura  se- 
cundo  ^:  «  Unus  est  mediator  Dei  et  hominum,  hoino 
Christus  lesus  ».  —  Medius  fuit   inter   horainem  et  secundo. 
Angelum,  quia  hominem  Angelo  pacificavit ;  undey 
Lucae  secundo\  annuntiaverunt,  Christo  nato,  Angeh, 


^  Vers.  -16.  el  17. 

2  Vers.  3 ;  ibid.  1 ,  6.  et  7.  habetur  seq.  locus. 

*  Vers.  10.  et  M;  ibid.  16:  Sic  erunt  novissimi  primi,  et 
primi  novissiini  etc.  —  Sequitur  Luc.  19,  24.  —  Inferius  pro 
mnam  acceptam  C  pecmiam  accepiam. 

*  loan.  4 ,  10.  —  In  hac  collatione  prima  tantum  pars  ex- 
ponitur. 

^  Vers.  13  j  ibid.  etiam  est  seq.  locus.  —  Sequitur  Isai. 
44 ,  27. 

^  Vers.  2.  et  3;  subinde  allegatur  v.  4.  —  meron.,  in 
hunc  locum,  ait:  Despectus  eratet  ignobilis  [sive,  ut  paulo  su- 
perius  dixit,  et  habetur  InHebraeo:  despecius  et  novissimus'], 


quaudo  pendebat  in  cruce  el  factus  pro  nobis  maledictum ,  pec- 
cata  nostra  portabat.  Ibid.  in  v.  7-9.  dicit  circa  flnem:  Domi- 
ms  autem  voluit...  conterere  eum  in  infirmitate  ac  vulnere, 
de  quo  et  ipse  dicebat  [Ps.  68 ,  27.] :  Quoniam  quem  tu  pei*- 
cussisti,  ipsi  pei*seciiii  sunt.  Et  per  Zachariam  [43,  7.J  loquitur 
Deus:  Percutiam  pastorem,  el  oves  dispergentur,  Ergo  ut  pa- 
leretur,  non  fuit  necessitatis ,  sed  voluntatis  Patris  et  suae  etc. 

'  Vers.  \  1 . 

®  Yers.  17. —  Subinde  allegantur  Exod.  4  4,  19.  et  Num. 
9,  47. 

®  Vers.  6.  — ^Tres  seqq.  loci  sunt  Luc.  2,  44;  Col.  1 ,  20. 
et  Luc.  23,  42. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  L  COLL.  IV, 


Ul 


quia  « in  terra  pax  honiinibus  bonae  voluntatis  » ;  et 

ad  Colossenses   prirao :    «  Pacificans  per  sanguinem 

crucis  eius  sive  quae  in  terris,  sive  quae  in  caelis 

Tertio.  sunt » .  —  Medius  fuit  inter  hominein  et  hominem , 

quia  homines  ad  concordiam  revocavit;  unde  legitur 

Lucae  vigesimo  tertio,  quod  cum  eum  misisset  Pilatus 

ad  Herodem ,  «  facti  sunt  amici   Pilatus  et  Herodes 

in  illa  die;  nam  antea  inimici  erant  ad  invicem  ». 

8.  Nota,  quod  Christus,  existens  medius  inter 

His  tribus  Dmm  et  hominem,  minor  erat  Deo  et  maior  ho- 

appropria<       ,  .1«.  .,  «.^.x" 

tar  simiie.  mme ,  ot  ideo  fuit  quasi  sub  una  extremitate  et  su- 
per  aliam ;  unde  fuit  quasi  medium  in  prima  figura. 

—  Medius  autem  existens  inter  hominem  et  Angelum , 
maior  erat  utroque,  utpote  rex  hominum  et  Ange- 
lorum ;  unde  fuit  quasi  super  utramque  extremita- 
tem,  et  ideo  erat  quasi  medium  in  secunda  figura. 

—  Medius  vero  existens  inter  Herodem  et  Pilatum, 
exhibuit  se  minorem  utroque,  utpote  iudicandum; 
unde  fuit  quasi  sub  utraque  extremitate ,  et  ideo  fuit 
medium  in  tertia  flgura  ^. 

6.  Medius ,  inquit,  vestrum.  Nota,  quod  tria  con- 
Tria  ad  me-  sideraut  modium :  medium  inspicit  ratio,  virtus  et  na- 

dium  respi-  ^ 

ciunt.  tura  2.  Circa  medium  rationis  consistit  eertitudo  ve- 
ritatis;  circa  medium  moris,  rectitudo  virtutis\e\ 
salutis;  circa  medium  naturae,  valitudo  sanitatis.  Me- 
dium  rationis  extrema  ordinat;  medium  moris  extre- 
ma  moderat;  medium  naturae  extrema  contemperat, 

7.  Christus  igitur  fuit  quasi  medium  rationale, 
chri^us  me-  circa  quod  est  certitudo  veritatis ;  medium ,  inquam , 

naie.  cxti^ema  ordinans.  Ipse  enim  medius  existens  inter 
duo  testamenta ,  vetus  ac  novum  ordinavit  et  utrius- 
que  veritatem  patefecit.  Unde  Habacuc  terlio  ^:  <f  In  nie- 
dioannorum»,  scilicet  Legis  et  gratiae,  «notum  fa- 
cies »,  id  est,  veritatem  manifestabis ;  secundum  aliam 
litterara  :    « In  medio  duorum  animalium  »,  id  est 

Metuummo-  duorum  testamentorum,  «  cognosceris » .  —  Fuitetiarn 
Christus  quasi  medium  morale,  circa  quod  est  i^ecti- 


tudo  virtutis ;  medium ,  inquam ,  extrema  moderans ; 
unde  Lucae  vigesimo  secundo  * ,  discipuhs  immode- 
rate  contendentibus ,  «  quis  illorum  esset  maior  in  re- 
gno  caelorum  »,  ostendit  lesus  in  se  ipso  modum  hu- 
militatis,  ostendens  se  ipsum  medium  et  dicens:  «Ego 
in  medio  vestrum  sum,  sicut  qui  ministrat »,  id  est, 
sicut  qui  minor  stat.  Item  Matthaei  decimo  octavo: 
«  Advocans  lesus  parvulum ,  statuit  eum  in  medio 
eorum  »  etc.  —  Fuit  iterura  Christus  quasi  medium 
naturale,  circa  quod  est  valitudo  salutis ;  unde  in 
Psalmo^:  «  Operatus  est  salutem  in  medio  terrae  », 

8.  Medius,  inquit,  vestrum,  Nota,  quod  me- 
dium  locus  est  unitatis ;  extrema  enim  per  medium 
uniuntur.  —  Item,  medium  est  locus  communitatis ; 
convenitenim  medium  utrique  extremorum.  —  Item, 
mediura  est  locus  aequalitatis,  quia  medium  aequa- 
liter  distat  ab  extremis  ^ 

9.  Christus  ergo  fuit  medium  unitatis ;  «ipse 
enim  est  pax  nostra,  qui  fecit  utraque  unum  »,  ad 
Ephesios  secundo  \  Et  hoc  significatum  est  loannis  vi- 
gesimo,  quando  « stetit  in  medio»  discipulorum  «  et  di- 
xit  eis :  Pax  vobis »;  ipse  enim  semper  vocat  suos  ad 
unitatem  pacis.  —  Christus  iterum  fuit  in  medio  com- 
munitatis,  quia  omnibus  bona  sua  communicavit ; 
Isaiae  quinquagesimo  quinto^:  «Omnes  sitientes,  ve- 
nite  ad  aquas  ».  Et  hoc  figuratum  est  Apocalypsis  vi- 
gesimo  secundo ,  ubi  ostensus  est  loanni  fluvius  pro- 
cedens  de  sede  Dei  et  Agni ,  «  in  medio  plateae  civi- 
tatis»,  non  in  angulo,  ut  esset  alicuius  proprius,  sed 
in  medio  plateae  civitatis,  ut  esset  omnibus  commu- 
nis.  —  Christus  iterum  fuit  in  medio  aequalitatis; 
Deus  enim  personam  non  accipit ;  Actuum  decimo  ^ : 
« In  veritate  comperi ,  quod  non  sit  personarum  ac- 
ceptor  Deus  ».  TaH  dicitur  Danielis  decimo  tertio: 
«Sede  in  medio  noslrum  et  indica  nobis». 

10.  Aliter  mtatur  Christus  medius  vestrum: 
sicut  cor  in  medio  animalis  ad  vivificandum  ^®;  sicut 


Medium  na- 
turale. 


Tres  pro- 

prietates 

medii. 


Christus  me- 
dium  unita- 
tis. 


Gommunita- 
ti». 


Aeqaalita- 
tis. 


Alia  appli' 
calio. 


^  Cfr.  Aristot.,  l.  Prior.  c.  4.  seqq.  Petrusmspanus,  Sum- 
mul.  ir.  de  Syllogismo  (tr.  4.):  Omnis  enim  syllogismus  constat 
ex  tribus  termiAis  et  duabus  propositionibus,  quarum  proposi- 
tioniim  prima  vocatur  maior,  secunda  minor»  Ex  tribus  aulem 
lerminis  non  possunt  fieri  duae  propositiones,  nisi  aller  illorum 
lerminorum  sumatur  bis,  et  tunc  ille  terminus  bis  sumtus  aut 
subiicitur  in  una  et  praedicatur  in  alia,  et  sic  est  in  prima 
figura;  aut  praedicatur  in  utraque,  et  sic  est  in  secunda  figu- 
ra;  aut  subiicUur  in  utraque,  et  sic  est  in  tertia  figwra,  Ho- 
rum  autem  terminorum  alter  \0QdX\\v  medium ,  alter  maior  ex- 
tremitas,  alter  vero  minor  extremitas,  Medium  est  terminus 
bis  sumtus  aute  conclusionem ;  maior  extremitas  est  terminus 
sumtus  in  maiore  propositione  cum  medio;  minor  extremiim 
ost  terminus  sumtus  in  niinore  propositione  cum  medio. 

^  Cfr.  Aristot.,  H.  Ethic.  c.  6.  et  VI.  c.  1.  —  Superius  A 
inqmm,  sed  BG  inquit,  ex  quibus  etiam  inferius  post  sani- 
tatis  addidimus  vel  salutis» 

'  Vers.  2.  Alia  Iranslatio  est  septuaginta  interpretum  (cfr, 
supra  pag.  496,  nota  4.).  Hunc  locum  Hieron.  exponens  ait: 
Sunt  qui  duo  animalia  duo  intelligant  testamenta,  novum  et 
vetus,  quae  vere  animantia  sinl  atque  vitalia,  quae  spirent,  et 
in  quorum  medio  Uominus  cognoscatur.  —  Subinde  post  wa- 
nifestabis  AB  addunt  illis. 


*  Vers.  24.  et  subinde  v.  27,  post  quem  sequitur  Mattli. 
18,  2.  —  Pro  inmoderate  G  immodeste. 

*  Psalm.  73,  12.  —  Cfr.  de  praecedentibus  et  seqq.  in  He- 
xaem.  (tom.  V.)  collat.  1.  n.  10.  seqq.,  ubi  septem  media  re- 
spectu  Christi  distinguuntur. 

*  Aristot.,  II.  Ethic.  c.  6:  Rei  quidem  medium  id  dico,  quod 
ab  utroque  extremo  aeque  distat.  Idem  !ll,  de  Partib.  animal. 
c.  i.  ait:  «  Medium  particeps  utriusque  extremi  est »;  et  ibid. 
c.  2.  dicit,  quod  «  medium  commune  pariter  utrique  extremo 
sit »,  Cfr.  supra  pag.  248,  nota  2.  —  Superius  pro  inquit  A 
inquam, 

'  Vers.  14.  —  Sequitur  loan,  20,  26. 

®  Vers.  I.  — Subinde  allegalur  Apoc.  22,  1.  seq. 

®  Vers.  34.  —  Sequitur  Dan.  13,  50.  —  Pro  Dens  enim 
C  Christas  enimsive  Deus,  quietiam  inferius  pro  Tali  subsli- 
tuit  Et  ialibus. 

^^  Aristot.,  III.  de  Partib.  animal.  c.  3:  Cor  enim  in  parte 
priori  atque  in  medio  situm  est,  in  quo  principium  vitae  omnis- 
que  motus  et  sensus  eic.  Ibid.  c.  4:  Gor  ceteris  aninialibus  in 
medio  pectore  est,  homini  tantum  paulo  vergit  ad  laevam  etc. 
—  Paulo  superius  pro  vestrum  C  nostrum,  qui  eliam  inferius 
pro  sustinendim  substituit  smtentandum. 


542 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  I.  COLL.  V. 


liicerna  in  medio  templi  ad  illuminandum ;  sicut 
columna  in  medio  domiis  ad  sustinendum,  et  huius 
similia. 

11.  Medius  vestrum  stetit  Nota,  quod  Christus 
De  christo  medius  stetit,  medius  iacuit,  medius  sedit,  medius 
"uWcnn-  pependit,  medius  amhulavii.  —  lacuit  \n  medio  ani- 
malium  ;  Habacuc  tertio  ^ :  «  In  medio  duorum  ani- 
malium  cognosceris » .  In  medio  duorum  animalium 
cognitus  est  iacens  in  praesepio,  Lucae  secundo.  — 
Sedit  in  medio  doctorum;  Lucae  secundo:  «Invene- 
runt  illum  in  templo  sedentem  in  medio  doctorum  ». 

—  Pependic  in  medio  latronum  ;  loannis  decimo 
nono  ^ :  «  Cruciflxerunt  cum  eo  alios  duos  hinc  et 
inde ,  medium  autem  lesum  » .  —  A  mbulavit  in  me- 
dio  candelabrornm ;  Apocalypsis  secundo  :  «  Haec  di- 
cit  qui  ambulat  in  >  medio  candelabrorum  aureo- 
rum » .  —  Stetit  in  niedio  discipulorum ;  loannis  vi- 

'    gesimo:  «  Stetit  lesus  in  medio  »  discipulorum  suorum 
«et  dixit  eis:  Pax  vobis». 

Nota  et  expone ,  quod  Christus  iacens  in  medio 
Hornmexpo-  animalium  dat  formam  innocentibus  retinquendi  va- 
nitatem.  —  Christus  sedens  in  medio  doctorum  dat 
fovmmi .  studentibus  inquirendi  veritatem.  —  Chri- 
stus  arabulans  in  medio  candelabrorum  aureormn 
dat  formam  proficientibus  custodiendi  honestatem. 

—  Christus  pendens  in  medio  latronum  dat  formam 
patientibus  sustinendi  adversitatem.  —  Christus  in 
medio  discipulorum  dat  formam  praesidentibus  con- 
vocandi  subditos  ad  fraternitatem, 

COLLATIO  V. 

(Vers.  33.),  Super  quem  videris  Spiritum  de- 
seendentem  et  manentem  super  eum,  hic  est  qui 
baptizat. 

1.  NotajDiliter  tanguntur  hic  tria  de  Spiritu  san- 

—  quia  descendit  —  et 

Apparitio  eius  notatur  in  verbo  visio- 
nis,  cum  dicitur:  Super  quem  videris.  Descensio, 
cum  adiungitur  :  Spiritum  descendentem,  Mansio, 
cum  additur :  Et  manentem.  Descendit  Spiritus  in  gra- 
tiae  vioificatione ;  apparet  iii  honorum  operum  exhi- 
bitione;  manet  vero  in  eorundem  perseve^^antia  et 
continuatione.  Haec  eadem  notantur  Actuum  secundo  ^ 
de  Spiritu  sancto:  descensio,  cum  dicitur:  «Factus 
est  repente  de  caelo  sonus  tanquam  advenientis  spiri- 
tus  vehementis  ».  Apparitio,  cuin  dicitur :  «  Et  appa- 
ruerunt  iUis  dispertitae  linguae  tanquam  ignis».  Man- 
sio,  cum  dicitur :  «  Seditque  supra  singulos  eorum  ». 

2.  Descendit  ergo  Spiritus  divinus  et  animam 
descendit.  vivificat  SMO  modo  spirituah,  sicut  spiritus  humanus 


Tria  tengnn-cto ,  scilicot  qiiia  apparct 
ritn  s.     quia  manet. 


suo  raodo  naturali  vivificat  corpus ;  unde  Ezechiehs 
trigesimo  septirao^:  «  Ecce,  ego.  intromittam  in  vos 
spiritum,  et  vivetis».  —  Notandum  ergo,  quod  spi-  Tres  effe- 
7'itus  naturalis  vivificans  tria  facit :  dat  enim  cor-  lus  s. 
pori  sensum,  loquelam  et  moium.  Ita  Spiritus  di- 
vinus  animam  gratificans  dat  ei  sensum  devotionis , 
verbum  aedificationis  et  motum  bonae  operationis. 
—  De  primo,  ad  Romanos  octavo^ :  «  Qui  secundum  i>e  pruno. 
carnem  sunt,  quae  carnis  sunt  sapiunt;  qui  autem 
secundum  spiritum  sunt,  quae  sunt   spiritus  sen- 
tiunt»;  ecce,  quia  Spiritus  dat  sensum.  —  De  secundo,  oe  secancio. 
Actuum  secundo :  « Repleti  sunt  omnes  Spiritu  san- 
cto  et  coeperunt   loqui  variis  linguis»;  ecce,  quia 
Spiritus  dat  verbum.  —  De  tertio,  Ezechielis  primo  :  oe  tertio. 
«  Quocuraque  ibat  spiritus,  illuc,  eunte  spiritu,  et 
rotae  pariter  elevabantur.  Spiritus  enim   vitae  erat 
inrotis».  —  Isti  sunt  tres  effeclus  Spiritus  descen- 
dentis  et  vivificantis. 

3.  Spiritns  sanctus   non   sohim  descendit,  sedsecondojpse 

.  apparet  tn- 

apparet.  Sunt  autem,  ut  cetera  dimittamus,  triasi-  bussignis. 
gna  suae  apparitionis.  Apparuit  enim  super  discipu- 
los  in  specie  flaminis  —  in  specie  linguae  —  et  in 
specie  ignis ;  quae  tria  notantur  Actuum  secundo  ^ : 
quando  «  factus  est  sonus  tanquam  advenientis  spi- 
ritus  vehementis  » ;  ecce  primum  ;  quando  «  apparue- 
runt  dispertitae  linguae  » ;  ecce  secundum ;  <c  tanquam 
ignis  »;  ecce  tertium. 

4.  In  specie  ignis  apparuit,  quia  ipse  incendit  ^e  8i|no 
in  corde  ardorem  caritatis;  «caritas  enim  diffusa  est 

in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctum,   qui  da- 

tus  est  nobis  »,  ad  Romanos  quinto  ^.  Hic  est  ignis,  de 

quo  Lucae  duodecimo :  «  Veni  ignem  mittere  in  ter- 

ram  ».  —  In  specie  linguae  apparuit,  quia  ipse  im-  oe  signo 

mittit  ori  doctrinam  veritatis;  unde  loannis  decimo 

sexto:  «Cum  venerit  Spiritus  veritatis,  docebit  vos 

omnem  veritatem  ».  Hic  est  enim  ille  prolocutor,  de 

quo  Matthaei  decirao :  «Non  enim  vos  estis,  qui  lo- 

quimini,  sed  Spiritus  Patris  vestri,  qui   loquitur  in 

vobis».  —  In  specie  /!!am/'m^  sive  spiritus  apparuit,  ^esignoiia- 

quia  subministrat  operi  vigorem  virtuiis;  unde  ad 
Romanos  octavo  ^ :  «  Ipse  Spiritus  adiuvat  infirmitatem 
nostrarn  »;  et  in  Psalmo :  «  Verbo  Domini  caeli»,  id 
estviri  caelestes,  «Firmati  sunt,  et  spiritu  oris  eius 
omnis  virtus  eorum».  ~  Spiritus  enim  sanctus  est 
ignis  in  corde ,  veritas  in  ore  vel  serraone  et  vii^tus 
in  opere;  et  ideo  apparet  in  specie  ignis,  linguae 
et  flaminis  sive  spiritus. 

3.  Sequitur :  Et  manentem.  —  Sniritus  sanctus  Ter^o,  ipse 

^  *■  manet. 

non  solnm  descendit  et  apparet,  sed  etiam  manet. 
Manet  autem .  Deus  non  ubique  per  gratiam ,  sed  ubi 
diligitur,  ubi   honoratur  et  ubi  invitatur.  —  Ma- 


^  Vers.  2.  Cfr.  supra  pag.  541 ,  nota  3.  —  Sequitur  Luc. 
2,  16;  ibid.  v.  46,  est  seq.  locus. 

^  Yers.  18.  —  Subinde  allegantur  Apoc.  2,  I.  et  loan.  20, 
19.  {cfr.  V.  26.).  '  Vers.  2.  et  3, 

*  Vers.  5.  —  Snpcrius  pro  et  animam  vivificat  C  animam 
vivificam- 


^  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Act.  2,  i.  et  Ezech.  1 ,  20* 

^  Vers.  2.  et  3. 

^  Vers.  D.  —  Sequuntur  Luc.  12,  49.  (pro  quo  A  B  in 
Evangelio);  loan.  16,  13;  Malth.  10,  20. 

*  Vers.  26.  —  Sequilur  Ps.  32,  6,  post  quem  pro  Spiri- 
tus  enim  samtus  B  Spiritus  enim  factus. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  L  COLL.  VI.  VII. 


543 


tnr. 


Ubi  ianta- 

tar. 


Manet,  ubi  net ,  iiiquam ,  ubi  diligitur;  unde  prirnae  loannis 
'  *^^  ""^*  quarto  ^ :  «  Qui  manet  in  caritate  in  Deo  manet ,  et 
Deus  in  eo  » ;  non  ,  ubi  ignoratur ;  unde  loannis  de- 
cimo  quarto :  «  Ego  rogabo  Patrem ,  et  alium  Para- 
cletum  dabit  vobis,  ut  maneat  vobiscum  in  aeter- 
num,  Spiritum  veritatis,  quem  niundus  non  potest 
accipere,  quia  non  videt  eum  nec  scit  eum.  Vos 
autem  cognoscetis  eum ,  quia  apud  vos  raanebit  et 

ijbi  honora.  in  vobis  erit  ».  —  Manet  etiam,  ubi  konoratur;  unde 
loannis  decimo  quarto^:  «  Si  quis  diligit  me,  ser- 
monem  nieum  servabit» ;  ecce,  honorificatio ;  «  et  ad 
eum  veniemus  et  mansionem  apud  eum  faciemus»; 
non,  ubi  negligitur ,  quia,  sicut  dicitur  Sapientiae 
primo,  «  spiritus  saoctus  disciplinae  eflugiet  fictum». 
—  Manet  etiam ,  ubi  invitatur ,  sicut  et  ipse  Salva- 
tor  mansit  cum  discipulis  invitantibus  ipsum :  «  Et 
coegerunt  illum  dicentes :  Mane  nobiscum ,  Doraine  »  ; 
et  sequitur :  «  Et  intravit  cum  illis  » ,  Lucae  ultimo  ^. 
Ita  facit  Spiritus  sanctus ;  unde  Sapientiae  septimo : 
«  Propterea  optavi,  et  datus  est  mihi  sensus;  et  in- 
vocavi,  et  venit  in  me  spiritus  sapientiae  ».  —  Si 
volumus  ergo,  ut  maneat  nobiscum  Spiritus,  oportet, 
ut  diligamus  eum  per  caritatem,  honoremus  eum 
per  obedientiam,  invitemus  per  orationem. 

COLLATIO  VI. 

(Vers.  29.).  Ecce,  Agnus  Dei;  eece,  qui  tollit 
peccata  mundi. 

i.  In  verbis  istis  demonstratur  nobis  Salvator 
Divisio.  ex  duobus:  ex  personae  gixitiositate ,  cura  dicitur: 
Agnus  Dei;  ex  effectus  utilitate ,  cum  dicitur :  Ecce , 
qui  tollit  peeeaia  mundi  Ex  primo  apparet  dulcis, 
ex  secundo  utilis,  et  ideo  amabilis,  quia,  sicut 
dicitur  \ 

Omne  tulit  punctum  qui  miscuil  ulile  dulci. 

2.  Dicit  ergo:  Ecce,  Agnus   Dei.   Nota,  quod 
;,Primo,  de  Christus  fuit  amus  immaculatus ,  agnus  anniculus, 

Qiristi  gra-  ^  ^ 

uosiiate  iria.  agnus  munsuetus ;  immaculatus  per  puritatem  in- 

cm^uptionis,  anniculus  per  humilitatem  conversa- 

Primam.  Uouis ,  mansuetus  ad  tolerantiam  passionis.  —  Ecce 

ergo,  agnus  immaculatus,  in  cuius  figura  dicitur 

Exodi  duodecimo  5 :  «Erit  autem  agnus  absque  ma- 

secundam.  cula  ».  —  Ecce,  anuiculus,  propter  quod  ibi  subiungi- 
tur :  masculus  anniculus ,  et  idem  flguratnr  Levitici 


Tertinm. 


Triplicem 
dat  gratiam. 


Primum. 


Secandam. 


Terlinm. 


primo:  «  Si  de  pecoribus  oblatio  est  etc,  agnum  an- 
niculum,  immaculatum  offeret  Domino  ».  —  Ecce, 
agnus  mansuetus ;  leremiae  undecimo  ^ :  «  Ego  quasi 
agnus  raansuetus,  qui  portatur  ad  victimam  » ;  Isaiae 
quinquagesimo  tertio :  «  Quasi  agnus  coram  tondente 
se  obmutescet ».  —  Agnus  humilis  docet  ordinari  ad 
Deum;  agnus  mansuetus,  ad  proximum;  agnus 
immaeulatus,  ad  corpus  propriim, 

3.  Ecce,  Agnus  Dei,  qui  datus  est  nobis  in 
pretiurn  redemptionis ,  in  cibum  refeciionis /m  so- 
latium  exilii  et  peregrinationis.  Eramus  enim  exules, 
sed  ipse  venit  in  solatium;  eramus  inopes,  ipse  se 
dedit  in  cibum;  eraraus  captivi,  ipse  se  obtulit  in 
pretium.  — -  Est  igitur  mpretium  redemptionis;  pri- 
mae  Petri  prirao  ^ :  «  Non  corruptibilibus  auro  vel  ar- 
genlo  redempli  estis  etc,  sed  pretioso  sanguine  quasi 
agni  incontarainati  lesu  Christi  ».  —  In  cibum  re- 
fectionis ;  Exodi  duodecimo  de  esu  agni  paschalis : 
«  Non  comedetis  ex  eo  crudum  quid ,  nec  coctum 
aqua,  sed  tantum  assum  igni  ».  —  In  solatium  per- 
egrinationis ;  Apocalypsis  septimo :  «  Non  esurient 
neque  sitient  amphus  etc,  quia  Agnus,  qui  in  me- 
dio  throni  est,  reget  eos  et  deducet  eos  ad  fontes 
vitae  aquarum  » . 

4.  Ecce ,  qui  tollit  peccaia  mundi,  Nota ,  quod 
Christus  peccata  abluit,  tollii  et  remittiL  In  pec- 
cato  enim  est  considerare  maculam,  ?^eatum  et 
offensam^.  Macula  aboniinabilis  est,  et  ideo  in- 
diget  lavari.  Reatus  ad  poenam  intokrabilem  obli- 
gat,  et  ideo  indiget  tolli.  Offensa  inexcusabilis ,  et 
ideo  indiget  remitti.  —  Sed  ecce ,  qui  peccata  abluit; 
Apocalypsis  primo  ^ ;  «  Dilexit  nos  et  lavit  nos  a  pec- 
catis  nostris  in  sanguine  suo  » .  —  Peccata  iollit;  unde 
hit:  Ecce,  Agnus  ^{Q..\  et  Isaiae  quinquagesimo  ter- 
tio:  «  Infquitates  multorum  tuHt » ;  et  supra  eodem: 
«  Vere  dolores  nostros  ipse  tulit  et  languores  nostros 
ipse  portavit».  —  Peccata  dimittit;  Lucae  septinio: 
«  Remittuntur  tibi  peccata  tua  »;  sequitur:  «  Quis 
est  hic,  qui  peccata  diraittit »? 

coLLATio  vn. 


(Vers.  51.).  Videbitis  caelum  apertum. 

1 .  Nota ,  quod  caelum  ahquando  aperitur  ad  <?aeium  a^e- 

^  ^  '^  nlur  ad  tria. 

mittendum  exenia  ^^  beneficiorum  —  ad  ostendendum 
mysteria  secretorum  —  ad  recipiendum  in  gaudia 


Secundo,  de 
effeclns  ati- 
litate  tria. 


Primom. 


Secandam. 


Terliam. 


^  Vers.  16.  —  Subinde  allegatur  loan.  14,  16.  seq. 
®  Vers.  23.  —  Sequitur  Sap.  1 ,  5. 

*  Vers.  29.  —  Subinde  allegatur  Sap.  7,7.  —  Inferius  pro 
honoremiis  C  konorificemus. 

*  Ab  Horat.,  Epist.  ad  Pisones  (sive  de  Arte  poetica)  v.  243. 
^  Vers   5,  —  Sequitur  Levit.  1 ,  10.  seq.:  Quodsi  de  pe- 

coribus  oblatio  est».  masculum  absque  macula  offeret...  co- 
ram  Domino,  Hesychius,  hoc  loco,  pro  imscvlwm  subslituit 
agnum  annicnlum,  et  Glossa  ordinaria  (secundiun  Isidor,, 
Quaest.  in  Levit.  c.  6.  n.  3.)  ait:  Anmculum  etc.  Agnus  obla- 
tus,  Christus  innocens  crucifixus.  Unde:  Ecce,  Agnus  Dei ;  ecce, 
qui  toUit  peccaia  mundi. 

*  Vers.  19.  —  Sequitur  Isai.  53,  7,  post  quem  A  addit 


Glossa  (B  Nota),  scllicet  conferenda,  quae  sumta  ex  Hieron.  (in 
hunc  locum)  ait:  Et  qnasi  agnus.  In  cuius  figura  populus 
Israel  agnum  in  Aegypto  comedit  [Exod.  12,  3.  seqq.].  Hic 
est  AgnuSy  qui  tollit  peccata  mundi  etc. 

^  Vers.  48.  —  Subinde  allegantur  Exod.  12,  9.  et  Apoc. 
7,  16. 

«  Cfr.  II.  Senl.  d.  42.  dub.  1. 

®  Vers.  5.  —  Sequuntur  Isai.  53,  12,  et  4.  ac  Luc.  7, 
48,  seq. 

***  Du  Cange ,  Glossarium  etc. :  Exenium,  exennium ,  idem 
quod  xenium,  munus,  donum,  oblatio  atque  adeo  quaevis 
praestatio  etc.  —  SubJnde  pro  gaudia  praemim^um  AB  prae' 
mia  aaudiorum. 


844 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  L  COLL.  Vll. 


De  primo.  praemiorum,  —  Caelum  aperit  Deus  incipientibus  acl 
emictendum;  quod^figuratum  est  Matthaei  tertio^  et 
Lucae  tertio ,  ubi  legitur,  quod  baptizatus  lesus  «  con- 
festim  ascendit  de  aqua,  et  ecce,  caeli  aperti  sunt, 
et  vidit  Spiritum  Dei  sicut  columbam  descendentera 

De  secando.  super  se  ».  —  Caelum  aperit  Deus  ad  ostenden- 
dum.  quae  sunt  in  caelo ,  et  sic  apertum  est  loanni 
Apocalypsis  undecimo :  «  Apertum  est  templum  Dei 
in  eaelo,  et  visa  est  arca  testamenti  eius  in  lem- 
Deiertio.  plo  cius».  —  Caelum  aperit  Deus  ad  recipiendum, 
et  sic  apertum  est  Stephano,  qui  vidit  caelos  aper- 
tos,  «  vidit  et  introivit  »;  de  qua  aperitione  Actuum 
septimo :  «  Ecce,  video  caelos  apertos  et  lesum  stan- 
tem  a  dextris  Dei » . 

%  Notandum  autem,  quod  tripliciter  meretur 

Hocmereiar  quis  iuvenire  caelum  apertum :  offerendo  —  pul- 
De  primo.  scmdo  —  et  propevando.  —  Solet  enim  libenter  ape- 
riri  offerentibus ;  et  ideo  dicitur  Malachiae  tertio  ^ : 
«  Inferte  omnem  deciraam  in  horreum  meum ,  ut  sit 
cibus  in  domo  mea,  et  probate  me  super  hoc,  di- 
cit  Dominus:  Si  non  aperuerovobis  cataractas  caeU 
et  effudero  vobis  benedictionem  usque  ad  abundan- 

De  secundo.  Uam  » .  —  Aperitur  etiam  pulsantibus ;  Matlhaei 
septimo:  «  Pulsate,  et  aperietur  vobis  »;  et  ibidem: 
De  tertio.  «  Pulsanti  aperielur  » .  —  Aperitur  nihilominus  pro- 
'perantibics ;  properantes  enim  inveniunt  ostium  aper- 
tum,  quod  tardantes  inveniunt  clausum;  ideo  dici- 
tur  Lucae  decimo  tertio  ^ :  «  Contendite  intrare  per 
angustam  portam,  quia  dico  vobis,  multi  quaerent 
intrare  et  non  poterunt.  Cum  autem  intraverit  pa- 
terfamilias  et  clauserit  ostium,  incipietis  foris  stare 
et  pulsare  »  etc;  et  Matthaei  vigesimo  quinto  ha- 
betur  de  virginibus,  quod  illae  «  quae  paratae  erant, 
intraverunt  cum  eo  ad  nuptias  ».  Novissimis  vero 

Exhortatio,  responsum  est:  «  Nescio  vos  ».  —  Cogitemus  ergo 
offerrc  munus  bonae  operationis  et  pulsare  per 
instantiam  orationis  et  properare  per  fervorem  ae- 
mulationis;  et  caelum  aperietur  nobis, 

3.  Nota  de  hoc  quod  dictum  est  supra^  quod 
ad  emittendum  est  apertum  caelum  Christo  intranti, 
ad  ostendendum  loanni  contemplanti,  ad  recipien- 
dum  Slephano  patienti. 


Annotatio  1. 

(Vers.  3.).  Omniaper  ipsumfacta  sunt,  —  No- 
tandum,  quod  est  verbum  faciens,  verbum  factumei  Tripiex  esi 
verbum  fiens.  —  Verbum  faciens  est  Verbum  ab  ae-  Primum. ' 
terno  genitum,  de  quo  hic:  Omnia  per  ipsum  facta 
sunt.  —  Verbum  factum  est  verbum  menti  interius  secundum. 
impressum,  de  quo  Lucae  tertio  ^:  «  Factum  est  ver- 
bum  Domini   super  loannem,  Zachariae   filium,  in 
deserto  » .  —  Verbum  fiens  est  verbum  vocaliter  pro-  Teriiam. 
latum ,  quod  tantum  est  in  fieri;  de  quo  dicit  Dama- 
scenus,  quod  verbum  nostrum  est  anypostatum,  id 
est  non  subsistens  et  in  aerem  eifusum.  De  hoc  di- 
citur  ^,  quia  «  volat  irrevocabile  verbum  ». 

Annotatio  2. 

(Vers.  6.).  Fuit  honio  missus  a  Deo  etc.  — 
Nota,  quod  loannes  fuit  missus  ante  Dominum  "^  ut  Trestuuii 
praeco  ad  annuntiandum ,  ut  praecursor  ad  iter  prae- 
parandum,  ut  nuntius  ad  hospitium  accipiendum.  — 
De  primo  habetur  hic  ^ :  Fuit  homo  missus  a  Deo ,  oe  primo. 
cui  nomen  erat  loannes,  Hic  venit  in  testimonium , 
ut  testimonium  perhiberet  de  lumine,  —  De  se-  oe  secundo. 
cundo,  Malachiae  tertio:  «  Ecce,  ego  mitto  angelum 
meum,  qui  praeparabit  viam  ante  faciem  meam  ». 
—  De  tertio,  Lucae  primo:  «  Ipse  praecedet  ante  il-  ne  tenio. 
lum  in  spiritu  et  virtute  Ehae,  ut  convertat  corda 
patrum  in  filios  et  incredulos  ad  prudentiam  iusto- 
rum  »  etc.  —  loannes  praeconizavit  praedicando , 
iter  praeparavit  hdipihdinAo ,  hospitium  accepit  corda 
hominum  ad  fidem  Christi  convertendo. 

Annotatio  3.     * 

(Vers.  23.).  Eqo  vox  clamantis  in  deserto,  —  Aiii  tres  ti- 
Nota ,  quod  loannes  aliquando  dictus  est  pf^opheta,  ali-    dem. 
quando  vox,  aliquando  lucerna.  Prophetae  est  cogno- 
scef*e  veritatem;  yocis  esi  promere  verbmn;  lucernae 
est  ostendere  lucem.  —  Beatus  loannes  propheta  fuit,  Propheta. 
quia  cognovit  veritatem  divina  revelatione;  Matthaei 
undecimo^,  Lucae  septimo:  «  Etiam  dico  vobis,  et  plus 


^  Vers.  16.  —  Immodiate  post  allegatiir  Luc.  3,  22.  et 
sequuntnr  Apoc.  1 1 ,  19.  et  Act.  7,  5o.  Verba  inferius  de  Sle- 
phano  allegata  vidit  ei  introivit  occiirrunt  in  LiJ).  Respons. 
(inter  opera  Gregorii),  pro  festo  S.  Stcphani,  in  Respons.  H.  et 
ni.  Noct.  (in  Breviar.  Romano,  1[L  Noct  et  ad  Laudes).  —  Cod. 
A  haec  verba,  sicut  et  seqq.  <le  qua  aperitione  Actumn  se- 
ptimo:  Ecce  video  caelos  omiltit.  Cfr.  August.,  Serm.  31  i. 
(alias  93.  de  Diversis)  n.  I. 

2  Vers.  10.  —  Sequitur  Matth,  7,  7.  et  8. 

'  Vers.  24.  seq.  —  Subinde  allegatur  iMatth.  23,  10.  et  12. 

*  Num.  i. 

^  Vers.  2.  —  Subinde  allegatur  Damasc,  L  de  Fide  orlhod. 
c.  6,  ubi  de  discrimine  Verbi  aeterni  et  humani  agens  dicit: 
Quin  polius  [Pater]  Verbum  suum  ex  se   genitum  semper  ha- 


bet,  non  quod  ad  instar  nostri  non  subsistat  et   in  aerem  dif- 
fluat  [avuTioaTaTOV  xa\  eU  alpa  ^eojxsvov],  sed  in  se  consistens 
[svuTtooTaTov]  etc.  —  Godd,  nostri  scribunt  anapo5to«m;pas- 
sim  in  antiquis  codd.  Graeca  verba  vitiose  scribuntur. 
«  Horat.,  Epist.  1 8.  v.  71 : 

Et  semel  emissum  volat  irrevocabile  verbum. 

Pro  De  hoc  dicitur,  quia  B  Secundum  hoc  quod  dicitur,  quod. 

'  God.  A  a  Deo,  qui  etiam  suscipiendum  pro  accipiendum 
substituit. 

®  Vers.  6.  et  7.  —  Sequuntur  Malach.  3,  1.  (cfr.  Matth. 
M,  10.)  et  Luc.  l,  17. 

'  Vers.  9.  et  Luc.  7,  26.  —  Sequunltir  loan.  1 ,  23;  Matth.. 
5,  16.  et  loan.  5,  35. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IL  COLL.  VIIL 


543 


vox.  quam  propheta  ».  —  Fuit  iterum  vox,  quia  veritatem 
protulit  in  praedicatione ;  unde  loannis  primo :  «  Ego 
vox  clamantis  in  deserto :  Dirigite  viam  Domini  »  etc. 
Luceraa.  —  Fuit  lucema,  quia  veritatem  ostendit  in  conver- 
satione,  secundam  quod  dicitur  Matthaei  quinto :  «  Sic 
luceat  lux  vestra  coram  hominibus ,  ut  videant  opera 
vestra  bona  » .  De  ipso  dicitur  loannis  quinlo :  «  Ipse 
erat  lucerna  ardens  et  lucens  »:  ardens  in  affectu  per 
caritatem,  lucens  in  effectu  per  sanctam  operatio- 
nem.  Fuit  ergo  propheta,  qnm  cognitor  veritatis;  vox. 


quia  praedicator  veritatis ;  lucerna ,  quia  operator 
veritatis. 

Iterum ,  eao  vox  clamantis  in  deserto  ^.  —  Nota ,  Qnare  dica- 

'    ^'  tnr  vox. 

quod  ideo  loannes  dicitur  vox,  quia  vox  praecedit 
verbum,  vox  manifestat  verbum,  transit  et  relinquit 
verbum.  —  Ita  et  loannes  praecessit  Christum ;  Lucae 
primo:  «  Ipse  praeibit  ante  illum  ».  Manifestavit 
Christum ;  loannis  primo:  «  Ecce,  Agnus  Dei »,  Trans- 
ivit  et  reliquit  Christum ;  unde  loannis  tertio :  «  U- 
lum  oportet  crescere,  me  autem  minui  ». 


Capitulum  IL  Nuptiae  factae  sunt. 


Divisio. 


Corporaliam 
naptiaram 
sanctitas. 


Spiritoaliiim 

naptiaram 

qnatnor  ge- 

nera. 


Trlplex  ma* 
trimoniQm. 


COLLATIO  VIIL 

(Vers.  1.).  Nuptiae  factae  sunt  in  Cana  Gali- 
laeae,  et  erat  Mater  lesu  ihi, 

1.  Volens  Evangelista  describere  miraculum  nu- 
ptiarum,  convertit  intentionem  suam  ad  duo,  sci- 
licet  ad  describendum  nuptiarum  convivium  —  et 
ad  describendum  coetum  assistentium ,  et  hoc  non 
incongrue.  In  convivio  enim  faclum  est  miracuhim, 
ab  assistentibus  sancituw.  ^.  Convivium  nuptiarum 
incipit  describere,  cum  dicit:  Nuptiae  factae  sunt; 
coetum  assistentium ,  cum  dicit:  Et  erat  Mater 
lesu  ibi, 

2.  Nuptiae,  inquit,  factae  sunt.  Praetermissis 
nuptiis  corporalibus ,  quarum  sanctitati  attestatur, 
quod  Deus  eas  auctoritate  propria  in  paradiso  insti- 
tuit ,  sicut  habetur  in  Genesis  secundo  ^ :  «  Relinquet 
homo  patrem  et  matrem  et  adhaerebit  uxori  suae  » ; 
et  easdem  in  terra  sua  praesentia  consecravit  et  mi- 
raculorum  suorum  initiis  insignivit,  ut  habetur  in 
praesenti  Evangeho ;  notandum ,  quod  secundum  spi- 
7itualem  intellectum  quatuor  sunt  genera  nuptia- 
rum.  Sunt  enim  nuptiae  carnales  —  nuptiae  spiri- 
tuales  —  nuptiae  sacramentales  —  et  nuptiae  ae- 
ternales;  sive  nuptiae  culpae,  nuptiae  gratiae,  nu- 
ptiae  eueharistiae  et  nuptiae  gloriae. 

3.  Est  enim  matrimonium  hominis  et  carnalis 
concupiscentiae  ^,  et  huiusmodi  habet  nuptias  culpae. 
Est  matrimonium  Dei  et  animae,  et  huiusmodi  ha- 
bet  nuptias  graiiae.  Est  matrimonium  lesu  Christi 
et  Ecclesiae,  et  huiusmodi  habet  in  praesenti  nuptias 
eucharistiae  quasi  prandium  et  in  futuro  quasi  coe- 
nam  nuptias  gloriae.  —  Sic  triplex  matrimonium 


habet  quadruplex  convivium  nuptiale.  Primum  fit 
in  prostibulo  concupiseentiae ;  secundum,  in  thalamo 
conscientiae ;  tertium,  in  tabernaculo  Ecclesiae;  quar- 
tum,  in  palatio  gloriae, 

4.  Sunt  ergo  nuptiae  carnales,  in  quibus  est 
«  animarum  inquinatio,  nativitatis  immutatio,  nu- 
ptiarum  inconstantia ,  inordinatio  moechiae  et  impu- 
dicitiae»,  secundum  quod  habetur  Sapientiae  decimo 
quarto  *.  —  Nuptiarum  huiusmodi  matrimonium  ini- 
tiatur  in  mala  delectatione ,  ratificatur  in  consensu, 
eonsummatur  in  opere. 

5.  Sunt  nuptiae  spirituaks  Dei  et  animae;  et 
hae  possunt  intelligi  convenienter  per  nuptias  factas 
in  Cana  Galilaeae.  Cana  idem  est  quod  zelus  ^ ;  Ga- 
lilaea  transmigratio  sive  transmeans,  aut  rota  sive 
volubilis.  Istae  enira  nuptiae  fiunt  in  conscientia  ani- 
mae  habentis  zelum  dilectionis;  quae  quidera  anima 
transmigrat  in  montem  Domini  per  devotionem  men- 
iis ,  et  est  volubilis  per  agilitatem  operi^.  In  his  nu- 
ptiis  convertit  Dominus  aquam  lacrymarum  in  vi- 
num  consolationis ,  maxime  si  sit  Mater  lesu  ibi.  — 
Quoniara  autem  istae  nuptiae  sunt  Religiosorum  pro- 
prie,  notandum,  quod  hornm  matrimonium  initiatur 
in  ingressu  religionis,  ratificatur  in  voto  professio- 
nis,  consummatur  in  perfecla  impletione  promissionis. 

6.  Sunt  etiam  nuptiae  sacrammtaks ,  qvidiB  si- 
gnificantur  Esther  secundo  ^  ubi  Assuerus ,  repudiata 
Vasthi ,  «  adamavit  Esther  super  oranes  mulieres  et 
posuit  diadema  regni  in  capite  eius  et  fecit  eam 
regnare  in  loco  Vasthi,  et  iussit,  praeparari  convi- 
viuin  permagnificum  cunctis  principibus  et  servis 
suis  pro  coniunctione  et  nuptiis  Esther».  Vasthi, 
synagoga;  Esther,  Ecclesia;  Assuerus,  Christus ;  fides. 


Nnptiaram 

carnaliara 

effectns 

qnadruptex. 


Notandam. 


De  noptiis 
spiritnalibas. 


Notandam. 


De  nuptiis 
sacramenta- 
libas. 


*  loan.  1 ,  23.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Luc.  1 ,  17;  loan. 
4,  29.  et  3,  30. 

*  Ita  C;  A  a4  preces  assistentium ,  B  ab  assistente  ten- 
tuM  (obtentum).  Pars  II.  hicnon  exponitur. 

*  Vers.  24.  Cfr.  August.,  in  loan.  Evang.  tr.  9.  n.  2. 

*  Verbis  transpositis ,  legunt  B  G  hominis  carnalis  et  concvr 
piscentiae,  Inferius  post  Ecclesiae  C  prosequitur  et  huiusmodi 
sunt  nnptiae  eucharistiae  in  praesenti  qmsi  prandium  et  in 
futuro  quasi  nuptiae  gloriae. 

^  Vers.  26.  Cfr.  II.  Sent.  Ht.  Magistri,  d.  XXIV.  c.  6.  seqq,, 
ubi  de  hoc  matrimonio  sententia  August.  proponilur. 

*  Hieron.,  I.  Comment.  in  Matth.  10,  i:  «  Simon  Cananaeus. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


Ipse  est  qui  in  alio  Evangelista  [Luc.  6 ,  \  5.]  scribitur  Zelotes, 
Cana  quippez^/w^  interpretatur».  De  inlerpretatione  Galilaeae 
cfr.  eiusdem  verba  supra  pag.  290,  nota  5.  Vide  etiam  Bed.,  in 
loan.  2,  1 ,  ubi  docet,  quod  «hoc,  quod  in  Cana  Galilaeae , 
id  est  in  caelo  [?]  transmigrationis  perpetratae,  eaedem  nuptiac 
factae  perhibentur,  typice  denuntiat,  eos  maxime  gratia  Chrisli 
dignos  existere ,  qui  zelo  fervere  piae  devotionis  et  aemularl 
charismata  meiiora  [1.  Cor.  42,  31.]  ac  de  vitiis  ad  virtules 
progredi  bona  operando,  de  lerrenis  ad  aeterna  norunl  spe- 
rando  et  amando  Iransmigrare». 

'  Verba  inferius  allegata  sumta   sunt   ex  2,  17.  seq.  Cfr. 
Raban.  (ex  quo  Glossa  ordinaria),  in  hunc  locnni. 

69 


o46 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IL  COLL.  Vffl. 


yotaDdum. 


De  nuptiis 
aeternalibus 


^otandum. 


Uaio  fit  qua- 
dropliciter. 


Fagiendae . 
sunt  nnptiae 
cnlpae. 


Ratio  1. 


Ratio  2. 


coniunclio;  convivium  permagnificum,  eucharistia. 

—  Nuptiarun)  huiusnaodi  matrimonium  initiaium 
fuit  in  Christi  promissione  facta  sanctis  Patribus^, 
ratificatum  fuit  in  incarnatione,  consummatum  in 
passione. 

7.  Sunt  etiam  nuptiae  aeternales,  de  quibus 
Apocalypsis  decirao  nono^  dicitur:  «Beati,  qui  ad 
coenam  nuptiarum  Agni  vocati  sunt » .  —  Et  illa- 
rum  quidem  nuptiarum  solemnitas  initiatur  in  prae- 
senti  in  iustis  per  spem  de  futuris  bonis;  ratifica- 
lur  in  adeptione  primae  stolae,  animae  scilicet,  et 
consummatur  in  adeptione  secundae  stolae ,  scilicet 
corporis. 

8.  Cum  igitur  quatuor  sint  genera  nuptiarum, 
(jt  omne  coniugium  faciat  ex  pluribus  unum;  notan- 
dum,  quod  primae  >  faciunt  duo  in  una  carne,  id 
est  in  una  carnalitate;  primae  adCorinthios  sexto^: 
«  An  nescitis,  quoniam  qui  adhaeret  meretrici  unum 
corpus  eflicitur  ?  Erunt ,  inquit ,  duo  in  carne  una  » . 

—  Secundae  faciunt  unum  in  uno  spiritu;  primae  ad 
Corinthios  sexto :  «  Qni  adhaeret  Deo  unus  spiritus 
{3St ».  —  Tertiae  faciunt  unum  in  uno  corporemy- 
stico;  ad  Romanos  duodecimo :  «  Unum  corpus  sumus 
in  Christo,  singuh  autem  alter  aiterius  membra  ».  — 
Quartae  faciunt  unum  in  una  beatitudine,  de  qua 
ioannis  decimo  septimo:  «Pater,  rogo,  ut  sintcon- 
summati  in  unum ,  sicut  et  nos  unum  sumus  » ;  lo- 
{juebatur  de  discipuhs. 

9.  Nuptiae  factae  sunt  etc.  Cum  sint  quatuor 
genera  nuptiarum,  a  nuptiis  culpae  revocamur  et  ad 
ahas  invitamur.  Sunt  aulem  nuptiae  culpae  fugiendae, 
quia  habent  in  principio  ignominiam  et  in  fine  poe- 
nam.  —  hi  principio  sunt  ignominiosae ;  non  enim 
(lecet  spiritum  ad  imaginem  Dei  creatum  tam  vilem 
uxorem,  sicut  est  carnalis  concupiscentia,  ducere; 
quod  figuralum  est  Genesis  vigesimo  septimo*,  di- 
cente  Rebecca :  «  Taedet  animam  meam  vitae  meae 
super  fiiias  Heth ;  si  acceperit  iacob  uxorem  de  stirpe 
huius  terrae,  nolo  vivere».  Rebecca ,  conscienim ; 
lacob  fihus  eius,  humanus  spiritus;  filiae  Heth, 
carnales  concupiscentiae ,  quibus  si  se  coniunxerit 
spiritus  per  consensum,  machinatur  in  mortem  con- 
scientiae.  —  In  fine  sunt  exitiosae;  consuramantur 
enim  in  poena,  secundum  quod  dicit  VeritasLucaede- 


cimo  septimo  ^ :  «  Sicut  factura  est  in  diebus  Noe , 
ita  erit  in  diebus  Filii  hominis.  Edebant  et  bibebant 
et  ducebant  uxores  et  dabantur  ad  nuplias  usque  in 
diem ,  qua  intravit  Noe  in  arcam ;  et  venit  diluvium 
et  perdidit  omnes  ». 

10.  Ab  istis  ergo  revocamur,  ad  alias  autem  in-  Ad  aiiasin- 
vitamur.  Invitaraur  ad  nuptias  gratiae,  ut  Deo  nu- 
bamus;  ad  nuptias  eucharistiae ,  ut  ibi  discumbamus; 

ad  nuptias  gloriae,  ut  ibi  regnemus.  —  Ad  nuptias    Primo,  ad 
gratiae  invitatur  anima  ^,  ut  Deo  desponsetur ;  ubi  uae.**^  ^*" 
cavendum  est ,  ne  inveniatur  digna  7^epudio ;  quod 
accidit  duabus  de  causis.  Prima  est,  quando  abne-  pupiexra- 
gat  debitum  per  inobedientiam ;  secunda  est,  quando  /^  ^^^"^  "* 
ingreditur  torum,  alienum  per  impudiciliam.  —  Pri- 
mum  incurrit  anima  omittendo  praecepta;  secundum, 
coramittendo  illicita.  Propter  primum   repudiata  est 
Vasthi ,  quia   noluit  obedire  Assuero  ^ ;  propler  se- 
cundum  «  licet  homini  dimittere  uxorem  causa  for- 
nicationis  » ,  ut  habetur  Matthaei  decirao  nono. 

11.  Ad  nuptias  eucharistiae  invitatur  anima,  ut  secundo,ad 
ibi  recumbat  et  epuletur ;  ubi  cavendura  est,  ne  in-  Sistlae?" 
veniatur  digna  repelli  a  convivio,  quod  fit  duabus 

de  causis,  Prima  est,  quando  se  gerit  nimis  superhe;  oapiexratio 

,  ,  .  .  .-       ?  ^  exclnsionis. 

secunda,  quando  non  est  parata  satns  honeste,  — 
Prima  causa  est  in  hypocritis  vel  ambitiosis,  in  quibus 
est  superbia  intentionis ;  secunda  est  in  lascivis  et 
dissolutis,  in  quibus  est  inhonestas  conversationis. 
Propler  priraum  dicitur  Lucae  decimo  quarto  ®:  «  Cum 
invitatus  fueris  ad  nuptias,  vide,  ne  recumbas  in 
primo  loco,  ne  forte  honoratior  te  sit  invitatus  »  etc. 
Nota  totam  parabolam.  Propter  secundum  eiectus  est 
de  nuptiis  ille  quem  invenit  rex  «  non  indutum  veste 
nuptiah  » ,  quem  iussit  «  proiici  in  lenebras  exte- 
riores »,  ut  habetur  Matthaei  vigesimo  secundo. 

12.  Ad  nuptias  gloriae  invitatur  anima,  ut  ibi    Tertio,  ad 
coronetur ;  ubi  cavendum  est ,  ne  inveniatur  digna  riae. 
repelli  a  caelesti  palatio ;  quod  fit  duabus  de  causis. 

Prima  est,  quando  venire  contemnit;  secunda,  quando  Dupiexratio 

,.    .  »T      •  .  .  'ii-      1  •     exdasionis. 

venire  negligit.  —  Verare  contempserunt  ilh,  de  qui- 
bus  Matthaei  vigesimo  secundo  ^  dicitur ,  quia  «  mi- 
sit  rex  hora  coenae  servos  suos  vocare  invitatos  ad 
nuptias»,  at  illi  nolebant  venire;  et  causa  fuit,  ut 
Lucae  decimo  quarlo  tangilur,  quia  alius  emerat 
villam   mundanae   vanitatis,  alius  boves  mundanae 


^  In  C  additur  de  Chmto. 

^  V{Ts.  9.  —  Inferius  pro  consummatttr  C  constmmabi- 
tiir,  qui  prosequitur  post  iudicium  in  adepHone  iitrimque  sto- 
lae,  animae  scilicet  et  corporis, 

^  Vers.  16,  in  quo  allegatur  Gen.  2,  24,  —  Sequuntur 
i.  Cor.  6,  17;  Rom,   12,  5;  loan.  17,  20,  et  22.  seq. 

*  Vers.  46.  ~  Hugo  a  S.  Vict.,  II.  Allegor.  in  vetus  te- 
stament.  c.  II.  dicit,  quod  «Rebecca  significat  raatrem  gra- 
tiam,  quae  lacob  de  palerna .  benedictione  consuluit».  Ibid. 
c.  12:  lacob  secundum  sensum  tropologicum  significat  spiri- 
lum...  quia  spiritus  tenis  est,  dum,  suadente  ratione,  quaerit 
tantum  necessaria.  Esau  significatcorpus,  quia  corpus|>27o5«w 
[Gen.  27,  11:  Nosti,  quod  Esau,  fraler  meus,  homo  pilosus  sit, 
et  ego  lenis],  dum,  instigante  concupiscentia  lcfr.  Gen.  26,  34, 
ubi  dicitur,  quod  Esau  duxit  duas  uxores  de  Heth,  quae  nm- 


bae  offenderant  animum  Isaac  et  Rebeccae] ,  quaerit  superflua. 

*  Vers.  26.  et  27. 

®  Ita  C;  A  B  invitamur,  ut  anima  Deo  etc.  Inferius  pro 
mgreditur  iorum  aliemmi  (ila  C,  cum  quo  conveuit  A,  qui 
tamen  omittit  alienum)  B  transgreditur  torum. 

^  Vide  Esther  1,  1 1 .  seqq.  —  Subinde  allegatur  Matlh.  -1 9 , 
9 :  Quicumque  dimiserit  uxorem  suam ,  nisi  ob  fornicalionem  etc. 
Ibid.  V.  3:  Si  licet  homini  dimittere  vxorem  suam,  quacumque 
ex  causa? 

*  Vers.  S.  —  Sequitur  Matlh.  22,  1 1-1 3.  —  Cod.  C  omittit 
Nota  totam  parabolam. 

^  Vers.  3.  seqq.  —  Subinde  allegantur  Luc.  U,  18.  seqq. 
(AB  ibidem,  scil.  Matth.  22,  ubi  tamen  quae  seqimntur  non 
occurrunt);  Matlli.  25,  1-12.  et  Apoc,  19,  7. 


COLLATiONES  IN  lOANNEM  CAP.  11.  COLL.  IX. 


347 


curiositatis,  alius  desponsaverat  concupiscentiam  car- 
nalis  volQptatis.  De  quibus  dixit  rex :  «  Quia  nemo 
eorutn  gustabit  coenam  meam  ».  —  Venire  negkxe- 
runt  illae  fatuae  virgines,  quae  tarde  venientes,  et 
ideo  clausam  ianuam  invenientes,  audierunt:  «  Nescio 
vos  »,  sicut  habetur  Matthaei  vigesimo  quinto.  Pro- 
pter  hoc  commendatur  vigilantia  sponsae  Apocalypsis 
decimo  nono,  de  qua  dicitur:  «Venerunt  nuptiae 
Agni ,  et  uxor  eius  praeparavit  se  »  etc. 

COLLATIO  IX. 

(Vers.  3.).  Vinum  non  habent. 

1.  0  quam  bonum  est,  Matrem  lesu  ad  suura 
inirodactio.  convivium  invitare,  quae  pauperibus  convivii   adhi- 

bet  solatiim  compassionis ,  consilium  instructionis , 
suffragium  orationis !  Compassionis  indieium  est , 
quod  dicit:  Vinum  non  habent.  Instructionis  con- 
silium^  quod  dixit^:  Quaecumque  vobis  dixerit, 
facite,  Suffragium  orationis  fuit,  quod  a  Filio  mi- 
raculum  conversionis  aquae  in  vinum  impetravit. 

2.  Vinum  non  habent.  Notandum,  quod  est  vi- 
Tripiex  vi-  num  uaturae  —  vinum  qraiiae  —  et  vinum  culpae. 

mim.  *'  ' 

Vmum  naturae  est  mod^randum;  Ecclesiastici 
vinuni  naia-  trigesimo  primo  ^ :  «  Ne  comprimaris  in  convivio»  vino. 
«  Intellige,  quae  sunt  proximi  tui,  ex  te  ipso  ».  Est 
autem  moderandum  propter  tria :  ut  vivas  in  iueun- 
ditate  quantum  ad  animam;  Ecclesiastici  trigesimo 
primo :  «  Exsultatio  animae  et  cordis  vinum  moder 
rate  potatum  ».  Ut  vivas  in  sanitate  quantum  ad 
corpus;  Ecclesiastici  trigesimo  primo:  «  Aequa  vita 
hominibus  vinum  in  sobrietate  »;  et  infra  eodem :  «  Sa- 
nitas  est  animae  et  corpori  sobrius  potus  » .  Ut  vivas 
in  prosperitate  quantum  ad  possessionem ,  quia ,  Ec- 
clesiastici  trigesimo  primo,  «  vinum  multum  potatum 
irritationem  et  iram  et  ruinas  multas  facit  »;  et  Pro- 
verbiorum  vigesimo  primo :  « Qui  amat  vinum  et 
pinguia  non  ditabitur  » . 

3.  Vinum  culpae  est  abominabile;  Deuterono- 
vinnm  cui-  mii  trjgesimo  secundo  ^ :  «  Fel  draconum  vinum  eo- 

pae  tnplex.  "  .  ,  .  , 

rum  et  venenum  aspidum  msanabiie  » .  Est  autem 
primnm.  trfplex :  luxuriue  vel  voluptatis ;  Amps  sexto :  «  Bi- 
bentes  vinum  in  phialis  et  optimo  unguento  deUbuti » ; 
Sapientiae  secundo :  «  Vino  pretioso  et  unguentis  nos 
impleamus  » ;  ad  Ephesios  quinto :  «  Nolite  inebriari 


Vino,  in  quo  est  luxuria  »;  Proverbiorum  vigesimo: 
«  Luxuriosa  res  vinum ,  et  tumultuosa  ebrietas  » . 
—  Avaritiae  vel  cupiditatis;  Proverbiorum  quarto*:  secundum. 
«  Comedunt  panem  impietatis  et  vinum  iniquitatis 
bibunt » ;  EzechieHs  vigesimo  septimo :  «  Damascenus 
negotiator  tuus  in  multitudiHe  operum  tuorum ,  in 
muititudine  diversarum  opum,  in  vino  pingui,  in 
lanis  optimi  coloris » .  —  Superbiae  vel  vanitatis ;  Tertiam. 
Habacuc  secundo  ^  :  «  Quomodo  vinum  decipit  potan- 
tem,  sic  erit  vir  superbus  et  non  decorabitur  » .  Hoc 
est  vinum  iilius  meretricis  magnae,  id  est  vanitatis 
mundanae,  «  cum  qua  fornicati  sunt  reges  terrae  et 
inebriati  sunt  qui  inhabitant  terram  » ,  scilicet  «  vino 
prostitutionis  eius  »,  Apocaiypsis  decimo  septimo. 

4.  Vinum  hoc  sequitur  vinum  poenae  tripiex :  Tripiex  poe- 
vinum  i^emorsus  conscientiae,  Haec  est  poena,  quae  Pnma. 
infertur  in  praesenti ;  Proverbiorum  vigesimo  tertio  ® : 

«  Ne  intuearis  vinum ,  qipudo  flavescit ,  cum  splen- 
duerit  in  vitro  color  eius ;  ingreditur  blande ,  sed  in 
fine  mordebit  ut  coluber  et  sicut  regulus  »  etc.  — 
Vinura  damnationis  aeternae,  quae  poena  susti-  secunda. 
nenda  est  in  inferno ;  Apocalypsis  decimo  quarto :  «  Si 
quis  adoraverit  bestiam  et  imaginem  eius  et  acce- 
perit  characterem  eius  in  fronte  sua,  aut  in  manu 
sua ;  hic  bibet  de  vino  irae  Dei ,  quod  mistum  est 
mero  in  calice  ipsius,  et  cruciabitur  igne  et  sulphure 
in  conspectu  Angelorum  sanctorum  et  ante  conspe- 
ctum  Agni  »;  leremiae  vigesimo  quinto:  «  Sume  cali- 
cem  vini  furoris  huius  de  manu  mea »  etc.  —  Tempo-  '^^rna. 
rales  calamiiates  et  miseriae ;  tertii  Esdrae  tertio  ^ : 
«  Viri ,  quam  praevalet  vinum  omnibus  hominibus  ! 
seducit  mentem  »  etc. ;  et  Ecclesiastici  trigesimo  pri- 
mo :  «  Amaritudo  animae  vinum  multum  potatura  » . 

5.  Vinum  qratiae  quadruplex :  Raspetum  eom-  vinum  p- 

^'  ^  ^  '  tiae  qoadru- 

punetionis ;  Psalmus  ® :  «  Ostendisti  popuio  tuo  dura  ;  piox* 
potasti  nos  vino  compunctionis  ».  —  Roseium  com- 
passionis;  Canticorum  quinto :  «  Gomedi  favum  cum 
melle  meo ,  bibi  vinum  meum  cum  lacte  meo  » ,  id 
est  pianctum  compassionis  cum  laetitia  redemptionis , 
quae  inveniuntur  in  cruce  Cliristi.  —  Salmetum  de- 
voiionis ;  Canticorum  octavo :  «  Dabo  tibi  poculum 
ex  vino  condito  et  mustum  pomorum  granatorum 
meorum  » .  —  Claretum  si  ve  aromaticum  iniernae 
fruitionis;  Canticorum  primo :  «  Meliora  sunt  ubera 
tua  vino,  fragrantia  unguentis  optimis». 


*  Vers.  5 :   Quodcumque  dixerU   vohis  etc.  —  Superius 
pro  pauperibus  convivii  C  pauperibus  conviviis. 

*  Vers.  17.  et  18.  —  Quatuor  seqq.  loci   sunt  Eccli.  31  , 
36;  V.  32;  v.  37.  et  v.  38,  post  quem  allegatur  Prov.  21  ,  17. 

*  Vers.  33.  —  Sequuntur  Amos  6,6;  Sap.  2,7;  Eph.  5, 
18.  et  Prov.  20,  i.  (AB  omittunt  hunc  ultimum  textum). 

*  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Ezech:  27,  18. 

*  Vers.  5.  —  Sequitur  Apoc.  17,  1.  et  2. 

*  Vers.  31.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Apoc.  14,  9.  seq.  et 
ler.  25,  15. 

'  Vers.  18,  post  quem  sequitur  EccU.  31 ,39.  —  In  A  et 
C  hoc  tertium  membrum  omittitur. 


®  Psalm.  59,  5.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Cantic.  5,  1 ;  8,  2. 
et  1,  1.  seq.  —  Du  Cange,  Glossarium  elc:  «  Raspetum,  vi- 
nuni  recentatum,  Gallis  Raspe».  Idem  ait:  a  Recentatum  vi- 
num...  sic  nuncupatum...  quod  vinum  antiquum  musto,  vei 
lixivio,  vel  tortivo  conimisceretur  vel  quasi  renovaretur...  Recen- 
tare  enim  veteres  Romanos  pro  renovare  dixisse  constat  etc. 
«  Clareium,  Anglis  claret,  Hisp.  clarea,  vinum  factitium  dulce 
vel  aromaUtes...  Claretmn,  Vinum  rubellum,  GalL  clairet  »etc. 
«  Rosatum,  nude  pro  rosatum  vinum,  rosa  conditum  ».  —  Pro 
salmetum  B  sementiatum,  C  sementallum.  Superius  substitui- 
mus  qmdruplex  pro  triplex ,  quod  perperam  habenl  codd. 


548 


COLLATIONES  L\  iOANNEM  CAP.  IL  COLL.  X. 


6.  Vinum  cnlpde  fugiendum,  quia   infaiuat; 
vinnm  coi-  Isaiac  vigeslmo  octavo  ^ :  «  Prae  vino  nescierunt  et 

pae    fogien- 

dam  ob  3  ra- prae  ebrietate  erraverunt;  absorpti  sunt  a  vino,  er- 
raverunt  in  ebrietate ,  nescierunt  videntera  » .  —  Quia 
depauperat ;  Proverbiorum  vigesimo  primo ;  «  Qui 
amat  vinum  et  pinguia  non  ditabitur  » .  —  Quia  exter- 
minat ;  Ecclesiastici  trigesimo  primo :  «  Multos  exter- 
minavit  vinura  »;  Proverbiorum  vigesimo  tertio:  «Cui 
vae?  Cuius  patri  vae?  etc.  Nonne  his  qui  commo- 
rantur  in  vino  et  student  calicibus  epotandis  » ? 

7.  Vinum  gratia£  est  appetendum,  quia  sanati- 
yinura  gra-  vum ;  Lucac  decimo  ^  de  Samaritano,  qui  iussit,  plagae 
damob  3ra.  vulncrati  mfundi  vmum  et  oleum.  —  Quia  confortati' 

oiim;  tertii  Esdrae  tertio:  «  Omnem  uientem  conver- 
tit  in  securitatem  » ;  primae  ad  Timotheum  quinto : 
« Modico  vino  uterg  propter  stomachum  tuum  et 
frequentes  luas  infirmitates  » .  —  Quia  iucundati- 
oum;  Psalmus:  «  Vinum  laetificat  cor  hominis»; 
Canticorum  primo:  «  Exsultabimus  et  laetabimur  in 
te ,  memores  uberum  tuorum  super  vinum  » . 

COLLATIO  X. 

(Vers.  19,).  Solvite  templum  hoc,  et  in  tribus 
diebus  excitabo  illud. 

1.  [n  verbis  istis  duo  tanguntur.  Primo  praedici- 
inirodaciio  tur  pcbssio  Salvatoris,  cum  dicitur:  Solvite  templum 

ei  divisio.    ,  ^  i  ^*      •      •  j*   •i.  n^ 

hoe,  —  Secundo  resurrectio  ipsius,  cum  dicitur :  Et 

in  tribus  diebus  etc.  —  Solvite,  ait,  templum,  «  id 

imperaiivi  est ,  solvetis^».   Scriptura  enim  aliquando  iinpera- 

.  ^j^Qjj^iii^Y^^p^^Kyg^  jj^i  Ecclesiastae  ultimo :  «Deum 

time  et  mandata  eius  observa  » ,  AUquando  consuUive, 
ut  Matthaei  decimo  nono:  «  Vade  et  vende  omnia, 
quae  habes ,  et  da  pauperibus  » .  Aliquando  permis- 
sive,  ut  Matthaei  octavo:  «  Si  eiicis  nos  hinc ,  mitte 
nos  in  porcos.  Et  dixit  eis :  Ite  » .  Aliquando  ironice ; 
loannis  decimo  tertio :  «  Quod  facis  fac  citius  » ,  dixit 
Dominus  ludae  de  proditione.  Miqumdo  praedictive , 
ut  hic:  Solvite  templum  «id  est,  solvetis». 

2.  Solvite  templum.  Nota,  quod  multiplex  est 
TempiBm  templum   spirituale,   scilicet  templum  gloriae   — 

qumupttx.  ^^jjjp^^jjj  Ecclesiae  —  templum   fidelis  animae  — 

templum  uteri  virginalis  —  et  templum   humani- 


tatis  assumta£,  —  De  templo  gtoriae,  Apocalypsis  ne  primo. 
undecimo  * :  «  Apertum  est  templum  Dei  in  caelo , 
et  visa  est  arca  testamenti  eius  in  templo  eius  » ;  et 
Psalmus :  «  In  templo  eius  omnes  dicent  gloriam  » . 

—  De  templo  Ecclesiae,  Malachiae  tertio :  «  Ecce ,  ego  oe  secando. 
mitto  angelum  meum  »;  et  sequitur :  «  Et  statim  ve- 

niet  ad  templum  suura  Dominator ,  quem  vos  quae- 
ritis,  et  Angelus  testamenti,  quem  vos  vultis  ».  Mitto 
angelum,  id  est  loannem;  et  veniet  Dominator,  id 
est  Christus;  ad  templum,  id  est  ad  Ecclesiam.  — 
De  templo  fidelis  animae ,  primae  ad  Corinthios  ter-  ne  tertio. 
tio  * :  «  Templura  Dei  sanctum  est ,  quod  estis  vos  » . 

—  De  templo  uteri  virginalis,  Ezechielis  quadrage-  De  qnarto. 
simo  tertio  :  «  Maiestas  Dei  ingressa  est  templum  per 

viam  portae ,  quae  respicit  ad  orientem  » .  Maiestas 
Dei,  plenitudo  Divinitatis;  templum,  uterus  virgina- 
lis;  oriens,  caelestis  curia;  porta  illuc  respiciens, 
devotio  assidua ;  via  Deum  adducens ,  humilitas  vera , 
«  quia  respexit  humilitatem  ancillae  suae  ».  De  isto 
templo  x\ugustinus  ^ :  «  Templum  Dei  factus  est  ute- 
rus  virginahs,  nesciens  virum  ».  —  De  templo  Ai^-  oe  quinto. 
manitatis  assumtae,  hic:  Solvite  templum  hoc. 
Templum  hoc  fuit  aedificatum  in  incarnatione ,  solu- 
tum  in  passione  et  reaedificatum  in  resurrectione , 
secundum  quod  hic  dicitur:  Solvite  templum  hoc , 
et  excitaho  iUud. 

3.  De  tempio  gloriae  nota,  quod  est  desiderahile  Expiicainr 
recordantibus ;  lonae  secundo^:  «  Cum  angustiare-riaef"™^** 
tur  anima  mea  in  me,  Domini  recordatus  sum;  ut 

veniat  ad  te  oratio  mea  ad  templum  sanctuni  tuum  » . 
Est  mirabile  contemplantibus ;  Psalmus :  «  Sanctum 
est  templum  tuum,  mirabile  inaequitate  ».  Delecta- 
bile  intrantibus ;  Psalmus :  «  Afferenlur  in  laetitia  et 
exsullatione ,  adducentur  in  templum  regis». 

4.  De  templo  uteri  virginalis  nota ,  quod  fuit  a  item,  tem- 
Deo  dedicaium  in  sanctificatione ,  quando  scilicet  virginaiis, 
«  sanctificavit  tabernaculum  suum  Altissimus  » ,  sicut  a  Deo  dl 
dicitur  in  Psalmo  ^.   Tunc  enim  potuit  dici :  «  Sai> 

ctum  est  templum  tuum,  mirabile  in  aequitate  ».  Et 
re  vera  in  hoc  templo  mirabilis  fuit  adaequatio,  quando 
convenerunt  fides  et  ratio,  mater  et  virgo,  Deus  et 
homo:  primum  in  mente,  secundum  in  carne,  ter- 
tium  in  prole. 


*  Vers.  7.  —  Sequuntur  Prov.  21  ,17;  Eccli.  31 ,  30.  et 
Prov.  23,  29.  30. 

^  Vers.  34.  (Pro  plagae  vulnerati,  quod  habet  C,  A  m 
vulnerato,  B  vulneraio),  —  Subinde  allegantur  111.  Esdr.  3, 
20 ;  I.  Tim.  5 ,  23 ;  Ps.  1 03 ,  1 5.  et  Cantic.  \  ,  3. 

®  Ut  dicit  Glossa  vfderlinearis ;  cfr.  supra  pag.  277,  nota  5. 
—  Sequuntur  Eccle.  12,  13;  Matth.  19,  21.  et  8,  31.  seq.; 
ioan.  13,  27.  Cfr.  11.  Sent.  d.  37.  a.  2.  q.  1.  ad  1. 

*  Vers.  19.  —  Duo  seqq*  loci  sunt  Ps.  28 ,  9.  et  Malach.  3 , 
I ,  de  cuius  explicatione  cfr.  Hieron. ,  ex  quo  sunita  est  Glossa 

ordinaria. 

*  Vers.  17.  —  Sequuntur  Ezech.  43,  4;  Luc,  1,  48. 

^  Sententla  haec  exprimitur  his  verbis  in  Serm.  208.  (in 
Appendice;  alias  35.  de  Sanctis,  et  post  83.  in  Appendice) ,  in 
lesto  Assumt.  B.  Mariae,  n.  4:  Haec  est  Dei  templum ,  fons  ille 


signatus  el  porta  in  domo  Domini  clausa.  Ad  hanc  namque,  ut 
dixi,  Spiritus  sanctus  descendit,  huic  virtus  Altissimi  obumbra- 
vit.  Haec  est  immaculata  etc.  Ibid.  Serm.  128.  (alias  13.  de 
Tempore),  in  Natali  Domini  12,  n.  1 :  Mox  viri  nesciam  sermo 
Dei  maritat;  simul  facla  est  mater  et  virgo...  virgo  habens  filium, 
nesciens  virum  etc.  Cfr.  Coelii  Sedulii  hymnus: 

Domus  pudici  pectoris 
Templum  repente  flt  Dei, 
Intacta  nesciens  virum 
Virgo  creavit  fllium. 
(in  Breviar.  Romano : 
Concepit  alvo  fllium). 

'  Vers.  8.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  54,  5.  seq.  el  44,  16, 
*  Psalm.  45,  5.  —  Sequitur  Ps.  64,  5.  seq. 


COLLATIONES  LN  lOANNEM  CAP.  IL  COLL,  X. 


549 


Fuit  a  Deo  ornaium  in  conversaiione ;  orna-  i  chis ,    aedificatur    in    hisiis ,    consummahitur    in 


secando,  o^  tutn ,  mquam,  boms  coqitatiombus ,  quod  flguratum 
puciter.  est  lertii  Regum  sexto  ^  per  fenestras  obliquas,  quas 
fecit  Salomon  in  templo.  Fenestrae  obliqua^  sive 
vitreae,  per  quas  ingreditur  lux,  sunt  meditationes 
sanclae,  per  quas  ingreditur  divina  irradiatio  in  ani- 
mam.  —  Ormtum  sanetis  affectionibus ,  quod  signifi- 
.  catum  est  in  eodem  ^,  ubi  dicitur ,  quod  omnes  «  car- 
dines  ostiorum  ex  auro  erant  » .  Per  aurum  intellige 
caritalem;  per  eardines  templi,  Virginis  a/fac^/one.^, 
quae  omnes  caritate  erant  informatae.  —  Ornatum 
etiam  viriuosis  operibus ;  unde  in  eodem  *  dicitur , 
quod  Salomon  «  omnes  parieles  templi  sculpsit  variis 
caelaturis  ei  torno  » .  In  varietate  nota  multiplicita- 
iem  y\YivX\^\msculptura,  emmen^iaw  perfectionis; 
in  torno,  modestiam  discretionis. 

Fuit  etiam  templum  a  Deo  inhabitatum  in  in- 

TQHio^iDeocarnatione;  unde  Ezechielis  quadragesimo  tertio^: 

inhabitataiQ.      ,,   .  ^v  .  .  ,  ^. 

«  Maiestas  Dei  mgressa  est  lemplum  ».  Nota  et  expone 
secundum  quod  supra.  Bernardus:  «  Nec  in  terris 
locus  dignior  virginalis  uteri  templo,  in  quo  Dei  Fi- 
lium  Maria  suscepit;  nec  in  caelis  regali  solio,  in 
quo  Mariam  Mariae  Filius  collocavit » . 

5.  De  templo  humaniiatis  assumtae  nota,  quod 
TemipAamhyi' \ocus  esi  divinae habitationis ;  ibi  enim  visus  est  tem- 

manitatisas-  .  . 

samtae,  de  poraliter  qm  in  caelo  regnat  aeternaliter ;  et  ideo  de  hoc 
potest  dici  illud  quod  dicitur  in  Psalmo  ^ :  «  Dominus 
in  templo  sancto  suo ;  Dominus  in  caelo  sedes  eius  » . 
In  templo  enim  carnis  apparet  qui  in  abscondito  caeii 
sedet.  —  Est  etiam  locus  divinae  exauditionis ;  Psal- 
mus :  «  Exaudivit  de  templo  sancto  suo  vocem  meam  » . 
De  hoc  templo  exaudivit  latronem  in  cruce  penden- 
tem ,  cui  dictum  est :  «  Hodie  mecum  eris  in  para- 
diso  » .  —  Est  etiam  locus  divinae  visitationis,  quia 
«  visitavit  nos  oriens  ex  aito^  ».  Salus  enim  nostra 
processit  de  isto  templo,  quod  figuratum  est,  Ezechielis 
quadragesimo  septimo,  «  in  aquis,  quae  descendebant 
in  iatus  tempii  dexterum»;  de  quibus  dicitur  infra 
in  eodem ,  quod  omnes ,  ad  quos  «  pervenerit  tor- 
i^ens,  vivent».  Aquae,  quae  descendebani  in  latus 
templi  dexterura,  sunt  Sacraraenta,  quae  effluxerunt 
de  latere  Chrisli. 

6.  De  tempio  Ecclesiae  nota,  quod  huiusmodi 
EiSesiae!  templum  fuit  fundatum  in  Apostolis  et  Patriar- 


Beatis.  —  Fuit  fundatum  in  sanctis  Patribus;  quod   Fondatam 
figuratum  est  tertii  Regum  quinto ',  ubi  pi^aecepit  *" 
Saiomon,  quod  «  tollerent  lapides  grandes,  iapides 
pretiosos  in  fundamentum  tempU  et  quadrarent »; 
grandes,  virtute;  pretiosos,   caritate;  quadratos, 
perfectione.    —    Aedificatur    in    iustis ;   ad   Ephe-  Aedipcatar 
sios  secundo:  «  Fralres,  iam  non  estis  hospites  et 
advenae  etc. ,  superaedificati  super  fundamentum  Apo- 
stolorum  et  Prophetarum   etc. ,   in  quo  omnis  ae- 
dificatio  constructa  crescit  in  tempium  sanctum  in 
Domino  » .  —  Consummabitur  in  Beatis ;  leremiae  consamma- 
trigesimo  :  «  Aedificabitur  civitas  in  excelso ,  et  tem-  tis. 
plum  iuxta  ordinem  suum  » .  Civiias  haec  est  Eccle- 
sia,  quae  dicilur  civiias  ratione  firmitatis,  et  tem- 
plwn  ratione  sanctiiatis, 

7.  Templum  istud  debent  praelati  aedificare,  Praeiatoram 
ornare,  cusiodire.  Aedificare  sive  instaurare  de-  ficwim.^' 
bent  verbo  praedicationis ;  primo  Esdrae   quinto^: 

«  Nos  sumus  servi  Dei  et  aedificamus  templum ,  quod 
erat  exstructum  ante  hos  annos».  —  Ornare,  exem- 
pio  conversationis ;  Ecclesiastici  quadragesimo  quinto: 
(c  Circumcinxit  illum  » ,  scilicet  Aaron ,  «  tintinnabu- 
lis  aureis,  dare  sonitum  in  incessu  suo,  auditum  fa- 
cere  sonum  in  templo  in  memoriam  gentis  suae  »  etc. 
—  Cu5^orf/re,  vigiiantiasoliicitudinispa^^orafe,  quod 
figuratum  est  primi  Paraiipomenon  nono  de  levitis, 
de  quibus  dicitur ,  quod  «  per  gyrura  templi  mora- 
bantur  in  cuslodiis  suis,  ut,  cum  tempus  fuisset,  ape- 
rirent  fores  ». 

8.  In  isto  templo  debent  subditi  adorare,  lau-  snbditorum 
dare  et  offerre.  Adorare  divinam  potentiam;   Psal-tum. 
mus  ^ :  <c  Adorabo  ad  templum  sanctum  tuum  in  ti- 

more  tuo».  Laudare  divinam  sapientiam ;  Psalmus : 
«  In  templo  eius  omnes  dicent  gioriam».  Offe^re 
confltendo  divinara  clementiam;  Psaimus:  «  A  tempio 
tuo,  quod  est  in  lerusalem,  tibi  offerent  reges  mu- 
nera  ».  —  Vel  dic :  adorare  corde,  laudare  ore,  of-  Aiiter. 
ferre  opere. 

9.  De  templo  fidelis  animae  nota,  quod  fidelis  Tempiam  a- 
anima  dicitur  templum ,  quia  ad  modum  templi  lo-  de  qm  trlal 
cus  est  sanctitatis,  emunitatis  et  religionis,  —  Lo-  Primnm. 
cus  est  sanciitatis  a  Deo  sanctificatus  et  inhabita- 

tus ;  primae  ad  Corinthios  tertio  ^^ :  «  Templum  Dei 


^  Vers.  L  Cfr.  Beda,  de  Templo  Salomonis ,  c.  7 :  Fenestrae 
templi  doclores  sunt  sancti  et  spirituales  quique  in  Ecclesia, 
quibus  mente  excedentibus  Deo  arcana  secretorum  caelestium 
specialius  ceteris  videre  conceditur.  Qui,  dum  ea  quae  in  occulto 
vident,  publice  fidelibus  pandunt,  quasi  suscepto  iumine  solis , 
fmesti^ae  obliquae,  id  est  intus  laliores,  fuisse  perhibentur  etc. 

*  Gap.  7,  50.  —  Inferius  pro  Virginis  G  virginales,  qui 
etiam  subinde  cum  B  habet  omnes,  sed  A  omni 

*  Cap.  6,  29.  Gfr.  Beda,  in  hunc  locum  (de  Templo  Sa- 
lomonis,  c.  1i.). 

*  Vers.  L  De  expositione  cfr.  supra  n.  2.  —  Verba  Ber- 
nardi  habentur  in  Serm.  I.  in  Assumt.  B.  V.  Mariae,  n.  3. 

*  Psalm.  10,  5.  Baruch  3,  38:  Post  haec  in  terris  visus 
e$t  et  cum  homimbus  conversatus  esL  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Ps.  17,  7.  et  Luc.  23,  43. 


*  Ut  dicitur  Luc.  4 ,  78.  —  Subinde  allegatur  Ezech.  47, 
i.  et  9,  ubi  C  arf  quos  pervenef^U  aqua  ista,  vivent,  —  Cfr. 
supra  Comment.  in  loan.  19,  34.  n.  52. 

l  Vers.  17.  Gfr.  Beda,  de  Templo  Salomonis,  p.  4,  qui 
edam  hoc  de  Prophetis  et  Apostolis  explicat.  —  Duo  seqq.  loci 
sunt  Ephes.  2 ,  19.  et  21 ;  ler.  30 ,  i  8.  —  Superius  pro  hniusmodi 
iemplum  fuit  fundatum  A  huiusmodi  templi  fundamentum.  est, 
qui  etiam  subinde  pro  Fuit  fundatum  substituit  Fundamen- 
tum  esU 

®  Vers.  11.  —  Subinde  allegantur  EccIL  45,  9.  seq.  et 
L  Paralip.  9,  27.  —  Superius  pro  sive  insiaurare  B  sive  con- 
stmere, 

»  Psalm.  5,  8.  —  Sequuntur  Ps.  28,  9.  et  67,  30. 

*^  Vers.  17.  et  16.  —  Subinde  allegantur  L  Cor.  3,  17; 
IIL  Reg.  8,  33.  et  11.  Cor.  6,   15.  seq.  —  Du  Cange,  Glossa- 


530 


COLUTiONES  IN  lOANNEM  CAP.  IIL  COLL.  XL 


sanctum  est,  quod  estis  vos  »;  et  ibidem  :  «  Nescitis, 
quia  templum  Dei  estis  vos,  et  Spiritus  Dei  liabitat 

secondam.  in  vobis  »?  —  Locus  BSt  emumtaCis  a  Deo  eraunitus; 
unde  priniae  ad  Corinthios  tertio :  «  Si  quis  tenQplum 
Dei  violaverit ,  disperdet  illum  Deus  » ;  et  tertii  Re- 
guin  octavo :  «  Si  fugerit  populus  tuus  hostes  suos  »  etc. 
Tertium.  —  Locus  cst  religionis  soli  divino  cultui  dedicatus, 
propter  quod  idolorum  omnis  cultus,  id  est  pecca- 
torum  servitus,  interdicitur  in  hoc  templo ;  secundae 
ad  Corinthios  sexto:  «Quae  conventio  Christi  ad 
Belial  ?  Aut  quae  pars  fldelis  cum  infideli  ?  Qui  au- 
tem  consensus  templo  Dei  cum  idolis  »?  quasi  di- 
cat:  nullus;  et  adiungitur:  «  Vos  estis  templum  Dei 
vivi  »  etc.  —  Sic  ergo  anima  fidelis  est  locus  sancli- 
tatis,  emunitatis  et  religionis,  propter  quod  dicitur 
templum  DeL 
.  10.  Sed  ecce,  peccatores  templi  huius  polluunt 
Apeccatori- sanctitatem,  t;zbten^  eraunitatem,  immutant  religio- 

tor.  **°  "^  nem.  —  Polluunt  sanctitatem;  Psalmus^:  «  Deus, 

venerunt  gentes  in  hereditatem  tuam ,  polluerunt  tem- 

vioiatar.  pluui  sanctum  tuum  » .  —  Violant  emunitatem ;  unde 

Nahum  secundo :  «  Porlae  fluviorum  apertae  sunt , 

et  templum  ad  solum  dirutum,  et  miles  captivus 

immutaiar.  abductus  est  »  etc.  —  Immutant  7*eligionem,  quia 
templum  et  vasa  eius  alienis  usibus  exponunt;  primi 
Machabaeorum  secundo :  «  Sancta  in  manus  exlra- 
neorum  facta  sunt;  templum  Dei  sicut  homo  Igno- 
bilis ;  vasa  eius  captiva  abducta  sunt  » .  —  Templum 
illud  esset  mundandum  per  dolorem  poenitentiae , 
esset  reaedificandum  per  profectum  iustitiae,  esset 
ornandum  per  decorem  scientiae. 

Annotatio  L 

(Vers.  23.).  Signa ,   quae  faciebat,  vidsntes, 
multt  crediderunt  in  nomine  eius, 

Nota,  quod  aliqui  crediderunt  in  Christum  pro- 
'd?raUone?.' pter   signa,   aliqui  propter   verba,   aliqui  propter 


oper^a :  propter  signa ,  ut  hic  :  Multi  credide- 
runt  etc.  —  Propter  verba ;  loannis  quarto^:  «Et 
multo  plures  crediderunt  propter  sernionem  eius». 
—  Propter  opera ;  loannis  decimo :  «  Si  non  vullis 
mihi  credere ,  operibus  credite  » . 

Annotatio  5. 

(Vers.  24.).  Ipse  autem  lesus  non  credebat  se- 
metipsum  eis. 

Nota,  quod  Christus  cavit  sibi  a  turbis,  a  /i^- christus  sibi 

^  '  cavit  a  lor- 

daeis,  ab  Herods  et  a  discipulis.  —  k  turbis,  ut  hic :  ^^- 
Ipse  lesus  non  credebat  semetipsum  eis,  —  A  ludae-  ^  ludaeis. 
is,  loannis  decimo  ^:  «  Quaerebant  eum  apprehendere, 
et  exivit  de  manibu$  eorum  ».  —  Cavit  ab  ififerorfe ;  ^b  Herode. 
Lucae  vigesimo  tertio :  « Interrogabat  eum  Herodes 
multis  sermonibus.  At  ipse  nihil  ei  respondit » .  — 
Cavitsibi  a  disciputis;  Lucae  ultimo,  quando  «  cum  ^  ^^^^^p""*- 
illis  ibat  » ,  et  tamen  se  illis  non  manifestabat.  —  A 
turbis  cavit  propter  illorura  infirmitatem ;  a  Pharisaeis 
propter  illorum  perversitatem ;  ab  Herode  propter 
eius  curiositateni ;  a  discipulis  propter  eorum  im- 
perfectimem ;  docens  nos  cavere  ab  m/?mty  et  ^er- 
versis  et  curiosis  et  etiam  aliquando  ab  amicis. 

Annotatio  6. 

(Vers.  25.).   Ipse  enim  sciebat,  quid  esset  in 
homine, 

Nota,  quod  homo  accipilur  tripliciter.  Aliquando  ^i/Ytar^l?}! 
accipitur  pro  fragilitate  naturae ,  ut  in  Psalmo  *  :  p^iciter. 
«  Sciant  gentes,  quoniam  homines  sunt».  — Ali- 
quando  pro  inordinatione  concupiscentiae ;  primae  ad 
Corinthios  tertio:  «  Cum  sit  inter  vos  zelus  et  con- 
tentio,  nonne  carnales  eslis  et  secundum  hominem 
ambulatis  » ?  —  Aliquando  pro  dignitate  personae ; 
Sapientiae  nono :  «  Constituisti  hominem ,  ut  doraina- 
retur  omni  creaturae ,  quae  a  te  facta  est » . 


Capitulum  IIL  Erat  auiem  homo  ex  Pharisaeis. 


COLLATIO  XL 

(Vers.  4.).  Quomodo  potest  homo  nasci,  eum  sit 
senex  ? 

1,  Verba  ista  sunt  Nicodemi  de  verbis  Domini 

iairodnctio  dubitantis,  qui  ideo  quaerebat,  quia  nativitatum  dif- 

*  ferentias  ignorabat.  Ad  cuius  quaestionis  solutionem 

notandum  est,  multiplicem  esse  nativitatem.  Est  enim 


nativitas  naturae  —  nativitas  culpa-e  —  nativitas  gra- 
tiae.  Nativitas  naturae  est  miseranda,  nativitas  culpae 
detestanda,  nativitas  gratiae  veneranda. 

2.  De  nativitate  naturae;  lob  quinto^:  «  Homo    ?'?"*?»  ^® 

'  ^  aativilate  na- 

nascitur  ad  laborem ,  et  avis  ad  volatnm  » ;  et  haec  ^^^^- 
est  mism^abilis,  quia  ipsam  sequitur  poenalitas  ^^-'^''^fectof"^ 
tae,  necessitas  mortis  et   adversitas  pugnae,  — 
Ipsam  seqnitnv  poenalitas  vitae;  lob  decimo  quarto:  *'™°°^- 


rium  etc. :  Emunitas,  Hostiensi  in  Summa  est  libertas  concessa 
Ecclesiis  vel  ecclesiasticis  personis  et  rebus  aliis  ad  eas  spectanti- 
bus;  et  dicitur  ab  exlra  et  munia,  id  est  officia  vel  onera,  a 
quibus  Ecclesiae  sunt  immunes.  Cfr.  eliamForreHini,  Lexicon, 
ubi  dicitur,  quod  multi  legunt  apud  TertulL  emunitas  pro  immu- 
nitas.  —  B  post  emunitatis  secunda  manu  addit  id  est  libertaiis. 
^  Psalm.  78,  1.  —  Sequuntur  Nahum  2,  6.  seq.  et  I. 
Machab.  2,8.  seqq. 


*  Vers,  41.  —  Subinde  allegatur  loan.  10,  38.  Cfp.  supra 
Comment.  in  c.  6.  n.  60. 

'  Vers.    39.   —   Duo    seqq.   loci    sunt   Liic.   23,   9.   et 
24,  15.  seqq, 

*  Psalm.  9,  21.  —  Subinde  alleganlur  I.   Cor.  3,  3.  et 
Sap.  9,  2. 

*  Vers.  7.  —  Sequuntur  lob  14,  1  ;  Sap.  2,  2.  et  o,  13; 
Eccle.  4,  1-3. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  III.  COLL.  XL 


531 


Secondns. 


Terlius. 


Secando,  de 

nativitate 

calpae. 

Triplex  eias 
defectus. 


Primas. 


Secandns. 


Tertias. 


Tertio,  de 

nativitate 

gratiae. 

Habet  tria 

boDa. 


«  Homo  natus  de  muliere ,  brevi  vivens  tempore  re- 
pletur  multis  miseriis  ».  —  Necessitas  mortis;  Sapien- 
tiae  secundo:  «Ex  nihilo  nati  sumus,  et  post  hoc 
erimus,  tanquam  si  non  fuerimus»;  et  Sapientiae 
quinto :  «  Nos  nati  continuo  desinimus  esse  »  etc.  — 
Adversitas  pugnae;  Ecclesiastae  quarto:  «Vidi  ca- 
lumnias,  quae  sub  sole  geruntur,  et  lacrymas  inno- 
centium  et  neminem  consolatorem  etc.  Et  laudavi 
rnagis  mortuos  quam  viventes,  et  feliciorem  utro- 
que  iudicavi  qui  nondum  nalus  est  nec  vidit  mala, 
quae  sub  sole  fiunt-». 

3.  De  nativitate  culpae;  lob  tertio  ^;  «Pereat 
dies,  in  qua  natus  sum,  et  nox,  in  qua  dictum 
est:  Conceptus  est  homo  ».  Haec  est  detestabilis  vel 
detestanda  propter  tria,  quia  sciiicet  sic  nascens  in 
ignominia  nascitur ,  in  maledictione  vivit,  in  da- 
mnadone  moritur.  —  Nativitas  ista  est  ignominiosa ; 
Proverbiorum  decimo  septimo  ^:  «  Natus  est  stultus  in 
ignominiam  suam  »;  Ezechielis  decimo  sexto  dicitur 
animae  peccatrici:  «  Quando  nata  es,,in  die  ortus 
tui  non  est  praecisus  umbilicus  tuus,  et  in  aqua 
non  es  lota  in  salutem  etc,  sed  proiecta  es  super 
faciem  terrae  in  abiectione  animae  tuae,  in  die, 
qua  nata  es  »  etc.  —  Est  iterum  maledicta ;  Eccle- 
siastici  quadragesimo  primo :  «  Vae  vobis !  impii ,  qui 
dereliquistis  iegem  Altissimi.  Et  si  nali  fueritis,  in 
maledictione  nascemiui;  el  si  mortui  fueritis,  in  ma- 
ledictione  erit  pars  vestra  » .  —  Est  etiam  perni- 
ciosa ;  Sapientiae  quinto :  «  Nos  nati  continuo  desi- 
vimus  esse  et  virtutis  quidem  nuUum  signum  va- 
luimus  ostendere ;  in  malignitate  autem  nostra 
consumti  sumus.  Talia  dixerunt  hi  qui  peccaverunt, 
in  inferno  ».  Nos,  inquam,  nati  in  peccato,rfmm- 
mus  esse  peccando.  Unde  Bernardus^:  «  Domine, 
omnia  sunt  propter  te ;  qui  ergo  sibi ,  non  libi , 
incipiunt  vivere,  incipiunt  non  esse».  Et  nullum 
signum  virtutis  valuimus  ostendere  in  mundo;  et 
ideo  in  malignitate  nostra  consumti  sumus  in 
inferno. 

4.  De  nativitate  gratiae;  loannis  tertio  ^ :  «  Opor- 
tet  vos  nasci  denuo  ».  Haec  autem  est  veneranda, 
quia  sic  nascens  succedit  Palri  in  nobilitate,  in  stre- 


nuitate,  in  hereditate.  Solent  namque  fllii  nobiiium 
a  patribus  trahere  generis  nobiliiatem,  naturalium 
strenuitatem.  et  hereditariam  successionem,  —  Ge-  primnm. 
neris  nobilitatem,  sic  et  filii  gratiae  habent  a  Pa- 
tre  suo  nobilitatem.  Isti  enim  sunt,  «  qui  non  ex  san- 
guinibus  »,  id  est  ex  diabolica  malitia,  «  neque  ex 
voluntate  viri  » ,  id  est  cupiditate  mundana ,  «  neque 
ex  voluntate  carnis  » ,  id  est  carnali  concupiscentia ,  de 
quibus  nascuntur  peccatores;  «  sed  ex  Deo  nati  sunt » , 
et  ideo  nobiies,  loannis  primo  ®.  —  Hahent  etiam  a  Pa-  secundom. 
tre  morum  strenuitatem;  unde  loannis  tertio:  «  Quod 
natum  est  ex  carne  caro  est ,  et  quod  natuin  est  ex 
spiritu  spiritus  est  »;  quasi  dicat:  natum  carnis  in- 
clucit  vitam  carnalem ,  natum  ex  spiritu  vitam  spi- 
ritualem ,  iuxta  illud : 

Et  documenta  damiis,  qua  simus  origine  nati« 

—  Habent  etiam  a  Patre  hereditariam  successionem;  Tenium. 
unde  « si  filii,  et  heredes »,  ad  Romanos  octavo  ^;  unde 
loannis  tertio:  «  Nisi  quis  renatus  fuerit  denuo,  non 
potest  videre  regnum  Dei  » ;  quasi  dicat :  illorum  est 
succedere  in  regno  Patris ,  qui  denuo  nascnntur  per 
Spiritum  sanctum. 

5.  Notandum  autem,  quod  tria  ostendunt,  ho-  Tmsigna 
minem  natura  esse  ex  Deo.  Solet  enim  filius  naturalis  vitaiis. 
patrem  recognoscere ,  patrem  diligere  et  palrem  imi- 
tari,  Secundum  hoc  probatur  Dei  filius  qui  Patrem 
Deum  recogmiscit  per  fidem ;  loannis  primo  '^ :  «  Dedit  Primum. 
eis  potestatem  filios  Dei  fieri ,  his  qui  credunt  in  no- 
mine  eius  »;  primaeloannis  quinto:  «Omnis,  qui  cre- 
dit,  quoniam  lesus  est  Christus,  ex  Deo  natns  est». 

—  Probatur  etiam  ex  Deo  natus  qui  eum  diligit  pe?*  secaDdum. 
caritatem;  primae  loannis  tertio:  «Videte,  qualem 
caritalem  dedit  nobis  Pater,  ut  filii   Dei  nomine- 

mur  et  simus » .  —  Probatur  etiam  ex  Deo  natus  Teriium. 
qui  eum  imitatur  per  virtutem,  et  hoc  tripliciter;  imiiandas 

/»      .       ,  ^  .  ,  .  .    .      ft     Deusiatri- 

m  fugiendo  peccatum ;  primae  loannis  quinto  ^ :  bus. 
«  Omnis ,  qui  nalus  est  ex  Deo ,  non  peccat ,  sed  ge- 
neratio  Dei  conservat  eum,  et  malignus  non  tan- 
get  eum  ».  In  superando  mundum;  primae  loannis 
quinto:  «  Omne ,  quod  natum  est  ex  Deo,  vincit  mun- 
dum;  et  haec   est  victoria,  quae  vincit  mundum 


^  Vers.  3.  —  Inferius  post  in  ignominia  [A  C  ignominiam] 
nascitur  A  B  prosequnntur  in  miseria  vivit,  in  maledictione 
[B  addit  et]. 

*  Vers.  21.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ezech.  46,  4.  seq. ; 
Kccli.  41 ,  M.  seq.  et  Sap.  5,  13.  seq. 

^  Serm.  in  Canlic.  serm.  20.  n.  1:  Propter  temetipsum, 
Deus,  fecisti  omnia  [cfr.  Prov.  -16,  4.];  et  qui  esse  viilt  sibi 
el  non  Ubi ,  nihil  esse  incipit  inter  omnia ;  Deum  time  et  man- 
data  eius  observa;  hoc  est,  inquit  [Eccle.  12,  13.],  omnis 
liomo.  Ergo  si  hoc  est  omnis  homo,  absqiie  hoc  nihi!  omnis 
homo.  —  Codd.  BC  legunt:  qui  ergo  sibi,  non  tibi  incipit 
[esse?],  incipit  vivere,  inciptt  non  esse;  A  difTert  a  nostra  le- 
rtione  eo,  quod  post  non  ^«6«  addit  5M»t  Inferius  pro  in  mundo 
B  in  iudicio,  C  omittit  in  mundo;  et  ideo, 

*  Vers.  7,  post  quem  C  prosequitur :  Hic  autem  haec  vene- 
randa  etc. ,  qui  etiam  inferius  pro   trahere  substiluil  contra- 


here.  Sublnde  ante  sic  et  filii  BC  omittunt  Generis  nobHi' 
tatem. 

^  Vers.  13.  —  Sequitur  loan.  3,  6,  et  subinde  allegatur 
sentenlia  Silii  Italici  (poetae  epici,  cuius  exstant  libri  XVIJ 
Punicorum,  et  qui  mortuus  est  an,  100  post  Christum),  lib.  XV. 
128.  —  Inferius.pro  n^aium  carnis  G  nativitas  (quod  etiam  B 
in  margine  habet)  carnis;  deinde  ex  B  pro  intf^MC^Jf  eligimus  m- 
cludit,  et  addidimus  natum  ex  spiiitu  vitam  spiritualem. 

^  Vers.  17.  —  Sequitur  loan.  3,3.  —  Inferius  pro  inre- 
gno  Patris  A  in  regnum  proprium,  C  ifi  regno  proprium, 

'  Vers.  12.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  1.  loan.  5,  1.  et  3,  !. 
—  Inferius  pro  Probatur  etiam  ex  Deo  natus  B  Probatvr  etiam 
esse  Dei  filius. 

®  Vers.  18.  —  Ex  eadem  Epist.  loan.  subinde  allegan» 
tur  5,  i.  et  2,  29.  —  Inferius  pro  /w  faciendo  iustitiam  C  In 
operando  bonum. 


332 


COLLATIONE&  IN  lOANNEM  CAP.  lU.  COLL.  XIL  XHL 


PimcuUas. 


Solvitnr  per 
distinctiO' 

nem. 

ladictum  in 

praesenti 
qaadraplex. 
Primam. 


SecQndnm. 


Tertiam. 


QQartom. 


Indiciano  in 

fataro  ex 

parle  iudi- 

candorum ' 

triplex. 


£x  parte  iu- 

dicantiuni 

est  qaintu- 

plex. 

Primum. 

Secandom. 


fides  nostra  ».  In  faciendo  iustitiam;  primae  loannis 
secundo :  «  Si  scitis ,  quoniam  Deus  iustus  est ,  sci- 
tote ,  quoniam  et  omnis ,  qui  facit  iustitiam ,  ex  ipso 
natus  est » . 

COLLATIO  XH. 

(Vers.  1 8.).  Qui  non  credit  iam  iudicatm  est, 

1 .  Si  iam  iudicatus  est ,  quomodo  iterum  iudica- 
bitur  ?  Quodsi  non  iudicabitur  qui  non  credit,  et 
verum  est  quod  dicit  Scriptura,  quod  qui  credit  in 
Filium  non  iudicatur  ^ ;  tum  ergo  nec  iudicabitur 
qui  credit,  nec  qui  non  credit:  quid  ergo  iiidicabit 
ilie  qui  «  venturus  est  iudicare  vivos  et  mortuos  »  ? 

2.  Propterea  ad  intelligendum  ea  quae  dicit  Scri- 
ptura  de  iudicio  dlvino,  notandum,  quod  est  iu- 
dicium  Dei  in  praescnti  —  et  est  iudicium  Dei  in  fu- 
turo.  —  ludicium  Dei  in  praesenti  multiplex:  prae- 
seientiae ;  loannfs  tertio  ^ :  «  Qui  non  credit  iam  iudi- 
catus  est » ,  id  est,  iudicari  praescitur.  —  Discretionis ; 
loannis  duodecimo:  «  Nunc  iudicium  est  mundi  », 
id  est  distinctio  bonorum  a  malis;  et  loannis  nono: 
«  Ego  in  iudicium  in  hunc  mundum  veni ,  ut  qui  non 
vident  videant  »  etc.  —  Examinationis ;  primae  Petri 
quarto :  «  Tempus  est ,  ut  iudicium  incipiat  a  domo 
Dei ».  —  Refributionis ;  Psalmus :  «  Exaltare,  qui  iu- 
dicas  terram,  redde  retributionem  superbis». 

3.  ludicium  in  futuro  muUiplex :  ex  parte  iudi- 
catorun  et  ex  parte  iudicantium.  —  Ex  parte  iu- 
dicatorum,  iudicium  discussionis;  Ecclesiastae  duo- 
decimo^:  «  Cuncta.,  quae  fiunt,  adducet  Dominus  in 
iudicium  pro  omni  errato,  sive  bonum,  sive  mahmi 
illud  sit  ».  —  ludicium  definitionis ;  Apocalypsis  vi- 
gesimo:  «  Libri  aperti  sunt,  et  iudicati  sunt  mortui 
ex  his  quae  scripta  erant  in  libris,  secundum  opera 
ipsorum  ».  —  ludicium  condemnationis ;  loannis  ter- 
tio :  «  Non  misit  Deus  Fihum  suum  in  mundum ,  ut 
iudicet  mundum  » .  —  ludicium  discussionis  erit  me- 
diocriter  bonorum  et  mediocriter  malorum  tantum, 
ut  ait  Hieronymus  >.  ludicium  distinctionis  erit 
omnium  bonorum  et  malorum.  ludicium  damnatio- 
nis  omnium  malorum,  nullorum  autem  bonorum. 

4.  Ex  parte  iudicantium  dividitur  iudicium  fu- 
turum.  Est  enim  iudicium  auctoritatis ,  et  illud  est 
Dei;  Psalmus^:  «  Dominus  iudicabit  populos».  — 
ludicium  exsecutionis  ^  et  illud  est  Christi;  loannis 
quinto:  «  Paler  omne  iudicium  dedit  Filio  »;  et  infra 


eodem :  «  Potestatem  dedit  ei  iudicium  facere ,  quia 
Filius  hominis  est  ».  —  {n^xmvax  assessionis ,  et  illud  Tertinm. 
mi  Apostolorum  proprium;  Matthaei  decimo  nono^: 
«  Sedebitis  super  sedes  duodecim,  iudicantes  duode- 
cim  tribus  Israel »;  iudicantes,  quasi  assessorie.  —  lu-  Quartum. 
dicium  approbationis ,  et  illud  erit  omnium  iustorum; 
Sapientiae  tertio:  « ludicabunt  iusti  nationes  »  etc; 
iudicabuntj  id  est,  iudicium  Dei  de  nationibus  ap- 
probabunt.  —  ludicium  comparationis ;  et  hoc  est  Qwntnm. 
bonorum  respectu  malorum ,  et  minus  malorum  re- 
spectu  peiorum ;  Matthaei  duodecimo :  «  Regina  Austri 
surget  in  iudicio  cum  generatione  hac  »  etc. ;  et  Lu- 
cae  undecimo:  «  Viri  Ninivitae  surgent  in  iudicio  cum 
generatione  hac  »  etc. ;  in  iudicio  surgent,  id  est , 
ex  sui  comparatione  iudicandos  esse  ostendent. 

Annotatio.  7. 

(Vers.  19.).  Hoc  est  iudicium,  quia  lux  venit 
in  mundum  etc. 

Nota,  quod  iudicium  aliquando  appeUatur  iu- '[^y*^f„*^.J^" 
dicii  causa,  scilicet  culpa;  ad  Romanos  quinto'^: 
« ludicium  ex  uno  in  condemnationem ,  gratia  au- 
tem  ex  multis  in  iustificationem  » ;  iudicium ,  id  est 
culpa;  similiter  et  hic:  Hoc  autem  est  iudicium, 
quia  lux  venit  inmundum,  etdilexerunt  homines 
magis  tenebras  quam  lucem,  —  Aliquando  iudicis 
sententia ;  loannis  septimo :  «  Rectum  iudicium  iudi- 
cate  ».  —  Aliquando  iudicatipoena;  ad  Galatas  quinto: 
«  Qui  conturbat  vos  portabit  iudicium ,  quicumque 
est  iHe  ». 

Annotatio  8. 

(Vers.  27,).  Non  poiest  homo  accipere  quid- 
quam,  nisi  datum  fuerit  ei  de  caelo, 

Require  supra  capilulo  primo^:  quid  accipitur 
et  a  quo,  et  qui  accipiunt  et  qui  non,  ad  quid 
obligat  accepti  ratio. 

COLLATIO  XUI. 

(Vers,  30.),  lllim  oportet  creseere^  me  autem 
minui, 

1.  In  verbis  istis  duo  tanguntur.  Primo  propo-  "^^^^s»»- 
nitur  nobis  augmentum  Chrisii  in  exemplum  vir- 
tutis,  ut  discamus  esse  virtute  magni,  ethoc,  cum 


^  loan.  3,  18.  Inferius  aHegantur  verba  Symboli  Aposto- 
lorum :  veniurus  est  mdicare  elc. ,  de  quibus  cfr.  loan.  5 ,  27. 
seqq.  et  Aci,  10,  42. 

2  Vers.  18.  —  Sequunlur  loan.  12,  31.  et  9,  39  ;  I.  Petr. 
4,  17.  et  Ps,  93,  2. 

*  Vers.  14.  —  Subinde  aUegantur  Apoc.  20,  12.  et  loan. 
3,  17.  —  Inferius  pro  definitionis  (cfr.  supra  Comment.  in 
loan.  c.  3.  n.  57.)  C  discretionis  (cfr.  supra  Comment.  in 
loan.  c.  12.  n.  51.). 

*  Secundum  Glossam  ordinariam  in  Ps.  1.  o.  (cfr,  supra 
pag.  128,  nota  2.),  quae  a  Petro  Lombardo,  in  hunc  locum. 


attribuitur  Hieronymo  (cfr.  Breviarium,  in  Ps.  1,  5,  quod  est 
inter  opera  Hieron.)  et  Auguslino  (in  hunc  locum).  —  In  AB 
omittitur  pars  primi  membri  et  totum  secundum  membruni 
(hidicium  distinctionisj. 

^  Psalm.  9,8.  —  Subinde  allegatur  loan.  5,  22.  et  27. 

*  Vers.  28.  —  Sequuntur  Sap.  3,  8.  (Vulgata  omittil  iu- 
sti,  pro  quo  BC  Sancti) ;  Matth.  12,  42.  et  Luc.  11,  32.  Cfr. 
supra  Comment.  in  loan.  c.  5,  n.  56. 

'  Vers.  16.  Cfr.  August.,  Enchirid.  c.  60.  n.  14.  —  Duo 
seqq.  loci  sunt  loan.  7,  24.  el  Gal.  o,  10. 

«  Collat.  III. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  111.  COLL.  XIII. 


853 


Qaomodo 
Christns 
creyerit. 


Primo,  iD 
praedicatio* 
ne. 


Secnndo,  io 
passione. 


Tertio,  in 
resnrrectio- 
ne. 


Qnomodo 
Cbristianas 
debeat  cre- 
scere. 


dicltur :  Illum  oportet  crescere,  —  Secundo  proponitur 
nobis  minutio  Joannis  in  exemplum  humilitatis,  ut 
discamus  esse  humilitate  parvi. 

2.  Dicit  ergo:  Illum  oportet  crescere,  Nota, 
quod  creyit  Christus  in  bonis  spiritualibus  quantum 
ad  evidentiam  raagis  quam  ^  quantum  ad  existen- 
tiam,  crevitin  praedicatione ,  in  passione  et  in  re- 
surrecdone,  —  In  praedicatione  crevit  quantum  ad 
ostensionem  veritatis ;  Lucae  secundo  ^ :  «  Puer  cresce- 
bat  et  confortabatur,  plenus  sapientia,  et  Spiritus  Dei 
erat  in  illo »  ;  primo  Regum  tertio :  « Crevit  Sa- 
muel,  et  Dominus  erat  cum  eo,  et  non  cecidit  de 
omnibus  verbis  eius  in  terram,  et  cognovit  univer- 
sus  Israel,  quod  Samuel  fidelis  esset  propheta  Do- 
mini»;  Esther  decimo:  «Fons  parvus  crevit  in  flu- 
vium  magnum  » ;  quod  fuit  in  praedicatione  Christi , 
secundum  illud  Ecclesiastici  vigesimo  quarto :  «  Ego 
sapientia  effudi  flumina  ». 

3.  Crevit  in  passione  quantum  ad  ostensionem 
bonitatis.  Tunc  enim  patuerunt  «  viscera  misericor- 
diae  Dei  nostri,  in  quibus  visitavit  nos  oriens  ex 
alto  ^  » ;  sicut  dicit  beatus  Matthaeus  decimo  tertio : 
«  Siraile  est  regnum  caelorum  » ,  id  est  Christus , 
«  grano  sinapis,  quod  accipiens  homo  »,  scilicet  Deus 
Pater,  «seminavit  in  agro  suo»,  id  est  in  mundo, 
«  quod  minimum  quidem  est  omnibus  seminibus  », 
reputatione;  talis  enim  fuit  Christus  in  passione; 
« cum  autem  creverit »  per  ostensionera  bonitatis 
suae,  «maius  est  omnibus  oleribus  »,  id  est  pian- 
tuHs  spiritualibus ,  « et  fit  arbor,  ita  ut  volucres 
caeli » ,  id  est  animae  spirituales ,  «  veniant  et  habi- 
tent  in  ramis  eius  »,  id  est  in  brachiis  crucis  eius. 

4.  Crevit  in  resurrectione  quantum  ad  osten- 
sionem  potestatis,  Unde  post  resurrectionem  ait  Mat- 
thaei  ultimo  * :  « Data  est  mihi  omnis  potestas  in 
caelo  et  in  terra  »;  quod  figuratum  est  Danielis  se- 
cundo,  quando  lapis,  «  qui  percussit  statuam,  crevit 
et  factus  est  mons  magnus  et  implevit  universam 
terram  ».  Lapis,  Christus;  statua,  diabolus.  Lapis  ergo 
statuam  percussit  in  passione,  crevit  in  resurre- 
ctione ,  factus  est  mons  magnus  jn  ascensione ,  et 
impkvit  universam  terram  in  Spiritus  sancti  mis- 
sione. 

5.  Illum  oportet  crescere.  Sicut  crevit  Christus, 
ita  debet  crescere  Christianus.  Debet  crescere,  sicut 
arbor,  in  altitudine,  in  fortitudine,  in  latitudine,  — 


In  altitudine  per  eminentiam  virtutis;  Marci  quarto^: 
«  Semen  cecidit  in  terram  bonam  et  dabat  fructum 
ascendentem  et  crescentem»;  secundi  Paralipomenon 
decimo  septimo :  «  Magnificatus  est  losaphat  et  crevit 
usque  in  sublime  » .  —  In  fortitudine  per  constanr 
tiam  virtuiis;  Exodi  primo:  «  Crevit  populus  et  con- 
fortatus  est  nimis  » ;  Lucae  primo  de  loanne :  «  Puer 
crescebat  et  confortabatur  spiritu  » .  —  In  latitudine 
per  multiplicationem  virtutis;  Genesis  primo  ® :  «  Cre- 
scite  et  muItipUcamini  et  replete  terram  »;  Genesis 
vigesimo  sexto :  «  Dilatavit  nos  Dominus  et  crescere 
fecit  super  terrara  »;  ad  Colossenses  primo:  «  Ambu- 
letis  digne  Deo  placentes  et  fructificantes  in  omni 
opere  bono  » . 

6.  Nota  tria ,  quae  impediunt  incrementum  spi- 
rituale:  nutrimenti  defectio,  quam  patiuntur  illi 
qui  non  habent  humorem  gratiae ;  lob  octavo  ^ : 
«  Nunquid  potest  vivere  scirpus  sine  humore,  aut 
crescere  carectum  sine  aqua  » ?  Econtra  dicitur  de  viro 
iusto  in  Psalmo :  «  Erit  tanquam  lignum ,  quod  plan- 
tatum  est  secus  decursus  aquarura ».  —  Nutri- 
menti  subtractio,  quam  patiuntur  ilU  qui  se  effun- 
dunt  et  se  implicant  diversis  occupationibus.  Nam 
gratiae  fatuorum  effunduntur;  Ecclesiastici  vigesimo 
primo  ^ :  «  Cor  fatui  quasi  vas  confractum  et  omnem 
sapientiam  non  tenebit » ;  et  Genesis  quadragesimo 
nono :  «  Ruben  primogenitus  meus  » ;  et  sequitur : 
«  Effusus  es  sicut  aqua,  non  crescas  ».  —  Nutrim^enti 
vel  nutritae  rei  suffocatio ,  quam  patiuntur  qui  suffo- 
cantur  a  curis  huius  saeculi  et  solhcitudinibus ; 
Matthaei  decimo  tertio  ^ :  «  Cum  crevisset  herba  et 
fructum  fecisset,  apparuerunt  simul  et  zizania»; 
Lucae  octavo :  «  Exortae  spinae  suffocaverunt  illud  » ; 
Matthaei  decimo  tertio :  «  Creverunt  spinae  et  suffo- 
caverunt  ea  » . 

7.  Ad  procurandum  autem  incrementum  spiri- 
tuale  tria  sunt  necessaria.  Oportet  enim  terram 
exercere;  Exodi  primo^^:  «  Quanto  plus  opprime- 
bantur  fiiii  Israel,  tanto  magis  crescebant  ».  —  Nutri- 
mentuni  adhibere ;  Ezechielis  decimo  nono :  «  Fru- 
ctus  eius  et  frondes  eius  creverunt  ex  aquis  multis  »; 
primae  Petri  secundo :  «  Lac  concupiscite ,  ut  in  eo 
crescatis  in  salutem  » .  —  Superflua  amputare  vel  per 
paupertatem;  Genesis  quadragesimo  primo  ^^ :  «  Cre- 
scere  me  fecit  Deus  in  terra  paupertatis  meae  »;  vel 
per  ekemosynarum  largitionem,  de  quibus  ait  Aposto- 


Primo,  in 
altitadine. 


Secando»  in 
fortitndiDe. 


Tertio.  in 
htitumne. 


Tria  impe- 
dimenta  crO' 
sceodi. 
Pfimom. 


Secaodam. 


Tertiam. 


Media  tria 
incrementi. 


*  Contextu  exigente,  supplevimus  quantj  quod  in  codd.  de- 
sideratur. 

*  Vers.  40.  —  Subinde  allegantur  I.  Reg.  3,  19.  seqq. ; 
Esther  10,  6.  el  Eccli.  24,  40. 

'  Luc.  1,  78.  —  SequUur  Matth.  13,  31.  seq. 

*  Vers.  1 S.  —  Sequitur  Daniel.  2 ,  35.  —  Subinde  C  omit- 
tit  Lapis,  Ghristus,,,  terram, 

*  Vers.  8.  —  Subinde  allegantur  U.  Paralip.  17,  42;  Cre- 
vit  ergo  losaphat  et  magnLficatus  est  usque  in  sublime;  Exod. 
1,  20.  et  Luc.  1 ,  80. 

*  Vers.  28.  —  Duo  loci,  qui  sequuntur,  sunt  Gen.  26 ,  22. 
et  Col.  1 ,  10. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VL 


'  Vers.  \\.  —  Sequitur  Ps.  1,3,  quem  A  omittit. 

®  Vers.  17.  —  Subinde  ailegatur  Gen.  49,  3.  et  4. 

'  Vers.  26.  —  Duo  loci  seqq.  sunt  Luc,  8,  7.  (quem  !o- 
cum  codd.  cilant  diversimode;  A:  supra  eodem,  B:  El  ante,  C: 
El  simul;  ibid.  pro  suffocaverunt  illud  A  B  svffocaveruni  tri- 
ticum,  C  suffocavm'unt  verbumj  et  Matth.  13,7,  quem  locum 
omittit  C. 

^°  Vers.  12.  —  Sequuntur  Ezech.  19,  10.  et  L  Pelr.  2,  2. 
—  Vocibus  Nutrimmtum  adhibere  C  interserit  gloriae  (gra- 
tiae?  cfr.  paulo  inferius). 

11  Vers.  52.  —  Subinde  allegantur  IL  Cor.  9,  10.  et 
Matth.  6,  28. 

70 


d54 


COLLAirONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XIV. 


lus  secundae  ad  Corinthios  nono :  «  Multiplicabit^Do- 
minus  semen  vestrum  et  augebil  incretnenta  frugum 
iustitiae  vestrae  »;  vel  per  sollicitudinis  abiectionem ; 
Matthaei  sexto:  «Considerate  lilia  agri,  quomodo 
Noiaodum,  crescuut;  non  laborant  neque  nent  ».  —  Habeas  ergo 
exerdtium  poeniteiitiae  vel  patientiae ,  nutrimentum 
doetrinae  vel  etiam  gratiae  per  modestiam  pauper- 
tatis  vel  saltem  per  largitionem  eleemosynae,  et  pote- 
ris  in  Domino  crescere. 

8.  Illum  oportet  crescere.  Debet  Christianus  cre- 
rtem ,  debet  scere  in  qratia;  ad  Ephesios  quarto^:  «Veritatem 

CPOSCfiFfi  111  *■  ^ 

gratia.      autem   facientes  in   caritate,  crescamus  in  illo  qui 

in  scientia.  est  caput  Christus  »  etc.  —  In  scientia ;  secundae  Petri 

tertio:  «Crescite  ergo  in  gratia  et  cognitione  Domini 

nostri  lesu  Christi »;  et  ad  Colossenses  primo:  «  Am- 

buletis  digne  Deo  placentes,  fructificantes  in  omni 

in  viia.  opere  bono  et  crescentes   in  scientia  Dei  » .  —  In 

vita ;  Proverbiorum  quarto  ^ :  « lustorum  semita  quasi 

lux  splendens  procedit  etcrescit  usque  ad  perfectum 

diem  » ;  semita  quasi  lux  esl  vita  hominis  ahos  illu- 

minans ;  «  sic  luceat  hix  vestra  coram  hominibus »  etc, 

in  fama.  Matthaeus.  —  In  fama,  Esther  nono:  «  Fama  nominis 

eius  crescebat  quotidie  et  per  cunctorum  ora  voli- 

tabat » . 

9.  Vel  sic  dicas:  quia  debet  crescere  in  cogni- 
Aiio  modo.  time  veritatis,  ut  supra  *,  secundae  Petri  tertio  et  ad 

Colossenses  prirao.  —  In  amore  bonitatis;  ad  Ephesios 
quarto ,  ut  supra :  «  In  caritate  crescamus  »  etc.  —  b 
operatione  virtutis;  lob  primo :  «  Operibus  manuum 
eius  benedixisti ,  et  possessio  eius  crevit  in  terra  » . 
—  \x\  constantia  virtutis;  Lucae  primo:  «Puercre- 
scebat  et  confortabatur  spiritu  et  manebat  in  desertis 
usque  ad  ostensionem  sui  in  Israel » . 

Annotatio  9. 

(Vers.  16.).  Sic  Deus  dilexit  mundum ,  ut  Fi- 
lium  suum  unigenitum  daret. 


Nota ,  quod  Christus  datus  est  nobis  in  foedus  christa*  da- 
dilectionis;  unde  hic:  Sic  Deus  dilexit  mundum  etc.  beneficia. 
—  In  solatium  desolationis ;  Canticorum  octavo^: 
«  Quis  mihi  det  te  fratrem  meum  sugentem  ubera 
matris  meae,  ut  inveniam  te  foris  solum  et  deo- 
sculer  te ,  et  iam  me  nemo  despiciat » ?  —  In  ducem 
directionis;  Isaiae  quinquagesimo  quinto:  «  Ecce,  te- 
stem  popuhs  dedi  eum,  ducem  ac  praeceptorem 
gentibus  ».  —  In  scutum  defensionis;  Isaiae  quin- 
quagesimo :  «  Corpus  meum  dedi  percutientibus  et  ge- 
nas  meas  vellentibus  » .  —  In  cibum  refeciionis ;  loan- 
nis  sexto  ° :  «  Panis ,  quem  ego  dabo ,  caro  mea  est 
pro  mundi  vita».  —  In  praemium  retributionis ; 
Apocalypsis  secundo:  «  Vincenti  dabo  edere  de  Ugno 
vitae  » ;  de  quo  Augustinus  ^ :  «  Domine,  promittis  mihi 
omnia,  si  amem  te;  da  te  solum,  et  sufBcit  mihi». 

Annotatio  10. 

(Vers.  20.).  Qui  male  agit  odit  lucem, 

Nota,  quod  lucem  odiunt  tria  genera  hominum,  Lucem  odi- 
scilicet  pigri;  lob  vigesimo  quarto  ^ :  «  Ipsi  fuerunt  "°  ^*^"* 
rebelles  lumini ,  nescierunt  vias  eius  nec  reversi  sunt 
per  semitas  eius  » .  —  Infirmi;  primi  Regum  tertio  infirmi. 
exemplum  de  Heli ,  qui  «  non  poterat  videre  lucer- 
nam,  donec  exstingueretur  » .  —  Makfici;  unde  hic,  MaieRci. 
loannis  tertio:  Omnis,  qui  male  agit  odit  lucem.  — 
Odit  piger  lucem,  quia  ipsum  excitat;  infirmus, 
quia  cruciat;  maleficus,  quia  ipsum  manifestat, 

Annotatio  \  1 , 

(Vers.  33.).  Signavit,  quia  Deus  verax  est. 

Nota ,  quod  triplex  est   signaculum  Christi :  ex  Tripiex  st- 

gnacQlaai 

parte  carnis,  peccati  immunitas;  loannis  primo®:    thrisu. 
«  Ecce,  Agnus  Dei  »  etc.  Ex  parte  animae,  donorum 
pluraiitas ;  loannis  tertio :  «  Non  ad  mensuram  dat 
Deus  spiritum  ».  Ex  parte  divinae  naturae,  Verbi 
Divinitas ;  loannis  primo :  «  Verbum  caro  factum  est » . 


Capitulum  IV.  Ut  autem  cognovit. 


COLLATIO  XIV, 


(Vers.  6.).  lesus  autem,  fatigatus  ex  itinere, 
sedebat  supra  fontem^ 
chriBtus  dat          1 .  Notandum  hic ,  quod  lesus  fatigatus  dat  no- 
.exempiam.  bis  excmpluni  sustiTimdi  laborem;  lesus  autem  se- 


dens  dat  nobis  documentum  inveniendi  quietem.  — 
Si  igitur  gravat  labor ,  consideremus  Chrislum  labo- 
rantem  ;  si  delectat  quies,  sedeamus  ad  fontem ,  ad  chnBtus  est 
Christum  scilicet,  qui  est  fons  quantum  ad  Divini-  citer. 
tatem  et  quantum  ad  humanitatem.  Quantum  ad  Di- 
vinitatem  Christus  est  fons  de  summo  descendens; 


*  Vers.  V6.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  IL  Petr.  3,  18.  cl 
CoL  1,  10. 

»  Vers.  48.  —  Sequuntur  Matth.  5,  16.  et  Esther  9,  4. 

'  Num.  8,  ubi  etiam  duo  seqq.  loci  allegati  sunt.  — 
Siibinde  sequuntur  lob  1,  10.  et  Luc.  1,  80.  —  Inferius  pro 
In  operatione  virtulis  A  In  possessione, 

*  Vers.  1.  —  Duo  seqq.  lod  sunt  Isai.  55,  4.  et  50,  6. 

*  Vers.  52.  et  Apoc.  2 ,  7. 

^  Cfr.  Serra.  334.  (alias  48.  de  Sanctis)  n.  3,  ubi  ostendit. 


quod  amor  erga  Deum  debet  esse  gratuitus  et  propter  Deum 
solum ,  quia,  quidquid  dederit  Deus  praeter  se ,  vile  est ;  «  ipse 
enim  sufficit  tibi,  praeter  iilum  nihil  suflicit  tibi».  Cfr.  L  Con- 
fess.  c.  5.  n.  L  et  XIU.  c.  8.  n.  9 ;  Enarrat.  in  Ps.  85.  n.  11; 
de  Diligendo  Deo  (inter  opera  Augusl.)  c.  17,  seq. 

'  Vers.  13.  —  Sequitur  L  Reg.  3,  2.  et  3;  cfr.  supra 
pag.  93,  nota  7. 

*  Vers.  29.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  3 ,  34.  et  1 , 1 4. 
—  In  A  tota  haec  annotatio  desideratur. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XV. 


Soo 


Ab  ipso  de- 

riTantQr 

qninque  fon- 

tes. 


Primus. 


Secandas. 


Tertias. 


Quartns. 


QaiDlos. 


Motandam. 


Item,  qaia- 

qoe  aqoae. 
Prima. 


Secanda. 


Tertia. 


Qoarta. 


Qointa. 


Canticorum  quarto  ^ ;  «Fons  hortorum,  puleus  aqua- 
rum  viventiura,  quae  fluunt  impetu  de  Libano  ».  Quan- 
tum  ad  humanitatem.  Christus  est  fons  de  imo  ascen- 
dens;  Genesis  secundo :  «  Fons  ascendebat  de  terra, 
irrigans  universaixi  superficiem  terrae  » . 

2.  Latius  autem  considerando  fontis  huius  aper- 
tionem,  inveniemus,  a  fonte  Christo  fontem  derivari 
sapientiae,  fontem  misericordiae ,  fontem  gratiae, 
fontem  spiriiualis  laetitiae,  fontem  vitae  aeterna^e, 

—  Fons  sapientiae  purgat  ignorantiam  intellectus; 
de  quo  Ecclesiastici  primo  ^ :  «  Fons  sapientiae  ver- 
buffi  Dei  in  excelsis  ».  —  Fons  miseyHeordiae  culpam 
purgat ,  quae  est  in  afFectu ;  Zachariae  decimo  tertio : 
«  Erit  fons  patens  domui  David  et  habitantibus  le- 
rusalem  in  ablutionem  peccatoris  et  menstruatae  » . 

—  Fons  gratiae  reficit  virlutem  quantum  ad  acti- 
vos ;  de  quo  fonte  leremiae  secundo  ^ :  «  Dereliquenuit 
me,  fontem  aquae  vivae  »,  id  est  vivificantis ,  «  et  fo- 
derunt  sibi  cisternas  dissipatas » ,  —  Fons  spiritua- 
lis  laetitiae  delectat  mentem  quantum  ad  contempla- 
tivos;  quem  sitiebat  Psalmista  dicens :  «  Sitivit  anima 
mea  ad  Deum ,  fontem  vi  vum  » .  —  Fons  vitae  ae- 
ternae  beatificat  animam ;  de  quo  Psalmus:  «Apud 
te  est  fons  vitae ,  et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen  » . 

—  Sic  ergo  habes  quinque  fontes,  quos  si  difigenter 
consideras,  duo  primi  sunl  contra  malum,  duo  se- 
quentes  promovent  in  bono ,  quintus  vero  fons  effun- 
dit  praemium. 

3.  Notandum ,  quod  diversitalem  fontium  sequi- 
tur  diversitas  a^uarum.  Habemus  namque  de  fonte 
sapientiae  aquas  instructionis ;  Ecclesiastici  decimo 
quinto  * :  «  Cibavit  illum  pane  vitae  et  intellectus ,  et 
aqua  sapientiae  salutaris  potavit  illum  » .  —  De  fonte 
misericordiae ,  aquas  rewissionis,  de  quibus  Eze- 
chielis  trigesimo  sexto :  «  Effundam  super  vos  aquam 
mundam,  el  mundabimini  ab  omnibus  inquinamen- 
tis  vestris  ».  —  De  fonte  gj^atiae,  aquam  refeciionis; 
Isaiae  duodecimo :  «  Haurietis  aquas  in  gaudio  de 
fontibus  Salvatoris  »;  Psalmus:  «  Super  aquam  refe- 
ctionis  educavit  me  » .  —  De  fonte  spiritualis  laeti- 
tiae,  aquas  consolationis ;  Proverbiorum  vigesimo 
quinto^:  «  Aqua  frigida  animae  sitienti,  nunfius  bo- 
nus  de  terra  longinqua  » .  —  De  fonte  vitae  aeter- 
nae,  aquas  aeternae  feliciiatis,  de  quibus  Psalmus : 
«  De  torrente  voluptatis  tuae  potabis  eos  »;  et  Apo- 
calypsis  septimo :  « Non  esurient  neque  sitient  am- 
phus,  nec  cadet  super  illos  sol  neque  ullus  aestus; 
quoniam  Agnus ,  qui  in  medio  throni  est ,  reget  illos 


et  deducet  eos  ad  fontes  vitae  aquarura  » .  —  Sic  Notandum. 
ergo  habes  in  Salvatore  quinque  genera  fontium  et 
quinque  genera  aqiiarum,  de  quibus  Isaiae  duode- 
cimo :  «  Haurietis  aquas  in   gaudio  de  fontibus  Sal- 
vatoris». 

4.  Possunt  autem  adaptari  isti  quinque  fontes  Aptantors 

.»  ^  -    «•     Christi   tuI- 

quinque  vulnenbus  Christi ,   quorum  quatuor  inili-  neribus. 
cta  sunt  Christo  ante  mortem,  quintum  vero  post 
mortem.  Sic  et  istorum  fontium  quatuor  aperiunlur 
nobis  in  vila  ista ,  quintum  vero  post  in  gloria  ^. 

Annotatio  12. 

(Vers.  8.).   Discipuli  eius  abierunt,  ut  cibos 
emerenL 

Notandum ,  quod  secundum   Scripturam  multi-  sex  genera 

*  *"  ciborum. 

plex  distinguitur  dbus.  Est  enim  cibus   naturalis , 

kgaliSy  carnalis ,  spiritualis,  sacramentalis ,  ae- 

ternalis,  —  Cibus  naturalis  ministratur  nobis  in  Primum. 

mensa  naturae,  de  quo  Matthaei  decimo  '^ :  «  Dignus 

est  operarius  cibo  suo  »,  —  Cibus  legalis,  in  mensa  secundam. 

synagogae,  quem  interdicit   Apostolus  ad  Romanos 

decimo  quarto :  «  Si  propter  cibum  tuum  frater  tuus 

contristatur,   iam   non    secundum   caritatem  ambu- 

las».  —  Cibus  carnalis ,  in  mensa  concupiscentiae ;  Tenium. 

Proverbiorum  trigesimo :  «  Per  tria  movetur  terra  » , 

quorum  unum  est ,  cum  « stultus  saturatus  fuerit 

cibo  » .  —  Cibus  spiritualis,  in  mensa  conscientiae,  de  Quartum. 

quo  loannis  sexto:  «  Operamini  non  cibum,  qui  perit, 

sed  qui  permanet  in  vitam  aeternam  ».  —  Cibus  ^a-  Quintura. 

cramentalis,  \n  mensB,  cucharisiiae ;  loannis  sexto®: 

«  Caro  mea  vere  esl  cibus  »  etc.  —  Cibus  aelernalis,  sextum. 

in  mensa  gloriae,  de  quo  Tobiae  duodecimo:  «  Ego 

cibo  invisibiU  et  potu,  qui  ab  hominibus  videri  non 

potest ,  utor  » . 

COLLATIO  XV. 

(Vers.  32.).  Ego  cibum  habeo  manducare,  quem 
vos  nescitis. 

1 .  Ut  sciamus ,  quo  vesci  debeat  homo  iustus ,  Nobis  appo- 
notandum,  quod  triplex  est  cibus,  qui  nobis  apponi-  Sbus,"'*^* 
tur  in  praesenti :  cibus  naiuralis  —  cibus  carnalis 

—  et  cibus  artificialis.  Primus  sustentat  naturam, 
secundus  nutrit  concupiscentiam ,  tertius  confortat 
animam. 

2.  Circa  cibum  naiuralem  nota,  quod  condigne  ne  cibo  na- 
est  promerendus;  Matthaei  decimo^:  «  Dignus  est  Primnm. 


*  Vers.  15.  —  Sequitur  Gen.  2,  6.  —  Aliquanto  superius 
pro  delectat  C  dulcescat,  et  subinde  ex  B  vocibus  fons  descen- 
dens  interseruimus  de  summo. 

^  Vers.  5.  —  Subinde  allegatur  Zach.  13,  1. 

'  Vers.  13.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  41,  3.  et  35,  \0. 
—  Inferius  pro  praemium,  quod  praebet  C,  A  lumen,  B 
piimum. 

*  Vers.  3.  —  Sequuhtur  Ezech.  36,  25;  Isai.  12,  3.  et 
Ps.  22,  2. 


*  Vers.  25.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ps.  35,  9;  Apoc.  7, 
16.  et  Isai.  12,  3. 

*  Vide  Bemard.,  Serm.  1.  in  Nativitate  Domini,  n.  8. 

^  Vers.  10.  —  Subinde  allegantur  Rom.  14,  15 j  Prov.  30, 
21.  seq.  et  loan.  6,  27. 

*  Vers.  56.  —  Sequitur  Tob.  12,  19. 

*  Vers.  10.  —  Sequuntur  IL  Thess.  3,  10;  Gen.  3,  19; 
Ezech.  4,  10.  (ubi  pro  viginti  staieres  codd.  nosiri  decem  sta- 
teres,  et  paulo  ante  pro  modeste  C  m^dice)  et  EccH.  37 ,  32. 


3S6 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XVI. 


SecQndam. 


Tertiam. 


Cibi  cama- 

lis  3  dffectns. 

Primns. 


Secandas. 


Tertias. 


N^otandum. 


Gibas  spiri- 
tualis  appe- 
tendus,qaia 
nobilis. 


Qaia  utilis. 


Quia  delecta- 
bilis. 


operarius  cibo  siio  »;  quasi  dicat :  et  non  alius;  setun- 
dae  ad  Thessalonicenses  ultimo :  «  Si  quis  non  vult 
operari ,  non  nianducet » ;  Genesis  tertio :  « In  sudore 
vultus  tui  vesceris  pane  tuo » .  —  Item ,  modeste  est 
accipiendus ;  Ezechielis  quarto :  «  Cibus  tuus ,  quo 
vesceris,  erit  in  pondere  viginti  stateres  in  die;  a 
tempore  usque  ad  tempus  comedes  illud  » ;  quasi  di- 
cat:  comedes  ad  pondus  et  ad  tempus;  Ecclesiastici 
trigesimo  septimo :  «  Noii  esse  avidus  in  omni  epu- 
latione ,  et  non  te  effundas  super  omnem  escam  » .  — 
Item,  liberaliter  est  distribuendus ;  quocontra  de 
avaro,  lob  vigesimo  ^:  «  Non  remansit  de  cibo  eius , 
propterea  nihil  remanebit  de  bonis  eius  » .  Exemplum 
de  divite  epulone,  Lucae  decimo  sexto. 

3.  Circa  cibum  carnalem  attende,  quarefugien- 
dus:  quia  comedentem  reddit  egenum,  eo  quod  ni- 
mis  est  venalis ;  Threnorum  primo  ^ :  «  Omnis  po- 
pulus  gemens  et  quaerens  panem ;  dederunt  pretiosa 
quaeque  pro  cibo  ad  refociilandam  animam  » .  — 
Comedentem  facit  immundum;  est  enim  pollutus; 
Levitici  undecimo :  «  Omnis  cihus ,  quem  comedetis , 
si  fusa  fuerit  super  eum  aqua ,  immundus  erit » ; 
aqua,  id  est  concupiscentia.  —  Comedentem  facit 
dehilem  et  infirmum ;  est  enim  male  nutritivus ;  lob 
trigesimo^:  «Radix  iuniperorum  cibus  eorura »; 
ThreEiorum  primo :  «  Sacerdotes  vestri  in  urbe  con- 
surati  sunt ,  quia  quaesierunt  cibum  sibi ,  ut  refociiia- 
rent  animam  suam  » ;  Isaiae  quinquagesimo  quinto : 
«  Quare  appenditis  argentum  vestrum  non  in  panibus, 
et  iaborem  vestrum  non  in  saturitate  » ?  —  Depaupe- 
7'at  expellendo  gratiam,  polluit  ingerendo  culpam 
seu  macuiam,  infirmat  corrumpendo  sive  vulne- 
rando  naturam. 

4.  Circa  spiritualem  cibum  attende,  quare  appe- 
tendus:  quia  nobilis  est;  Sapientiae  decimo  sexto^: 
«  Angelorum  esca  nutrivisti  populum  tuum ,  et  para- 
tum  panem  de  caeio  praestitisti  eis  sine  labore  »  etc. ; 
et  Psaimus :  «  Panem  Angelorum  manducavit  homo ; 
cibaria  misit  eis  in  abundantia».  —  Quia  utilis; 
bene  enim  reficit  et  confortat;  tertii  Regum  decimo 
nono:  «Cum  surrexisset  Elias,  comedit  et  bibit  et 
ambuiavit  in  fortitudine  cibi  iilius  quadraginta  die- 
bus  et  quadraginta  noctibus  usque  ad  montem  Dei 
Horeb  » .  —  Quia  delectabilis ;  Sapientiae  decimo  sex- 
to  ® :  «  Paratum  panem  de  caelo  praestitisti  eis  sine 
labore ,  habentem  omne  deiectamentum  et  omnis  sa- 
poris  suavitatem  »;  Psalmus:  «  Cibavit  eos  ex  adipe 
frumenti  et  de  petra  melie  saturavit  eos  » . 


5.  Nota  autem  tria,  quae  auferunt  homini  dele-  Tria  impe- 
ctationes  cibi  spiritualis.  Primum  est  sensus  defectio ;  ctat^onem," 
secundi  Regum  decimo  nono  ^  de  Berzeliai :  «  Nun- 
quid  vigent  sensus  mei  ad  discernendum  suave  vei 
amarum?  aut  deiectare  potest  servum  tuum  potus 
et  cibus?  vel  audire  possum  ultra  vocem  cantorum 
et  cantatricum  »?  Psaimus:  «  Aruit  cor  meum,  quia 
obhtus  sum  comedere  panem  meum  » .  —  Secundum  secundum. 
est  sensus  infectio ,  quod  solet  esse  in  infirmis ,  quo- 
rum  aduritur  paiatura ;  lob  trigesimo  tertio  ^ :  «  Incre- 
pat  Dominus  per  dolorem  in  lectuio  et  omnia  ossa 
eius  marcescere  facit ;  abominabilis  ei  fit  in  vita  sqa 
panis,  et  cibus  animae  suae  ante  desiderabihs  »;  Psal- 
mus :  «  Omnem  escam  abominata  est  anima  eorum , 
et  appropinquaverunt  usque  ad  portas  mortis  » .  — 
Tertium  est  sensus  repletio;  Numerorum  vigesimo  Tertiam. 
primo :  «  Cur  eduxisti  nos  de  Aegypto ,  ut  morere- 
mur  in  sohtudine?  Deest  panis,  non  sunt  aquae, 
nauseat  anima  nostra  super  cil>o  isto  levissimo  » .  — 
Attende,  quia  sensus  male  repletur  iascivia  malae  Notandam. 
operationis,  male  inficitur  per  concupiscentiam  ma- 
iae  affectionis,  deficit  autem  propter  inconsuetudi- 
nem  devotionis;  et  sunt  iiU  quasi  saturati,  quasi 
adusti  iiii,  iili  quasi  deficientes  et  ianguidi. 

COLLATIO  XVL 

(Cap.  VI,  27.).  Operamini  non  cibum,  quiper- 
it,  sed  qui  permanet  in  vitam  aeternam  ^. 

1 .  In  hoc  verbo  innuitur  nobis  quaedam  cibi  di-  Dapiex  ci- 

bas. 

stinctio.  Est  enim  cibus,  qui  perit,  et  iiie  est  cul- 
pae  —  et  est  cibus,  qui  permanet  in  vitam  aeter^ 
nam,  et  iiie  est  gratiae. 

Est  autem  cibus  culpae  muitiplex :  cibus  luxu-  cibus  cuipae 

1     .  .    /T  septuplex. 

nae;  secundi  Regum  decimo  tertio  ^:  «  Veniat,  obse-  Luxuna. 
cro ,  Thamar,  soror  mea ,  ut  det  mihi  cibum  et  faciat 
mihi  puimentum ,  et  comedam  de  manu  eius  » ;  nota 
de  amore.  —  Cibus  gulae;  Numerorum  undecimo:  Guia. 
«  Adhuc  carnes  erant  in  faucibus  eorum ,  nec  defe- 
cerat  huiusmodi  cibus,  et  ecce,  furor  Domini  con- 
citatus   in   popuium,   percussit  eum   plaga    magna 
nimis.  Vocatus  est  iocus  iiie  sepulcra  concupiscen- 
liae  »;  Psaimus:  «Adhuc  escae  eorum  erant  in  ore 
ipsorum,  et  ira  Dei  ascendit  super  eos».  —  Cibus  superbia. 
superbiae;  Danielis  primo^^:  «Tentanos,  obsecro, 
decem  diebus,  et  dentur  nobis  iegumina  ad  vescen- 
dum  et  aqua  ad  bibendum,  et  contemplare  vultus 
nostros   et   vuitus  puerorum,   qui  vescuntur   cibo 


*  Vers.  21.  —  Subinde  ailegatur  Luc.  16,  10.  seqq. 
2  Vers.  11.  —  Sequitur  Lev.  1 1 ,  3i. 

®  Vers.  i.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Thren.  i,  i9:  Senes 
mei  in  urbe  etc,  et  Isai.  55,  2. 

*  Vers.  20.  —  Subinde  allegantur  Ps.  77,  25 ;  IIL  Reg.  1 9, 8. 

*  Vers.  20,  posl  quem  sequitur  Ps.  80,  17. 

*  Vers.  35.  —  Subinde  allegatur  Ps.  1 01 ,  5. 

'  Vers.  19.  seq.  —  Sequuntur  Ps.  106,  18.  et  Nura.  21 ,  5. 

*  Ad  praedicta  de  cibo  coinplenda   S.   Bonav.   hic  anlici- 


pando  exponlt  versum  oapituli  sexti.  Gum  haec  expositio  fiat 
per  modum  completae  collationis,  eam  a  praecedente  etiam  nu- 
meratione  distinximus.  Vide  infra  pag.  567,  annotat.  22. 

®  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Num.  11,  33.  et  Ps.  77, 
30.  seq. 

*^  Vers.  12.  et  13.  Verba  cibus  superbiae  referenda  certe 
sunt  ad  cibum  aUorum  puerorum,  scil.  cibum  r^^mm.  —  Se- 
quuntur  Osee  12,  1.  et  Prov.  23,  6.  seq. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XVI. 


557 


Ira. 


Avariiia. 


Aceidia. 


regio ;  et  sicut  videris ,  sic  facies  cum  servis  tuis  » ; 
Osee  duodecimo :  «  Ephraim  pascit  ventum  et  sequi- 
invidia.  tur  acstum  » .  —  Cibus  invidiae ;  Proverbionim  vige- 
simo  lertio :  «  Ne  comedas  cum  homine  invido,  et  ne 
desideres  cibos  eius,  quoniam  in  simihtudine  arioli 
et  coniectoris  aestimat  quod  ignorat  ».  —  Cibus  irae, 
quem  prohibet  Dominus  in  figura  Levitici  septimo  ^ : 
«c  Sanguinem  omnis  animalis  non  sumetis  in  cibo,  tam 
de  avibus  quam  de  pecoribus  ».  —  Cibus  avaritiae; 
Proverbiorum  vigesimo  tertio :  «  Ne  desideres  de  cibis 
eius  » ,  id  est  mundi ,  « in  quo  est  panis  mendacii » ;  Ec- 
ciesiastici  decimo  tertio:  «  Confundet  te  in  cibis  suis » , 
id  est  mundus  in  divitiis,  «  donec  te  exinaniat  bis  et 
ter,  et  in  novissimo  deridebit  te ,  et  postea  videns  de- 
relinquet  te  et  caput  suum  movebit  ad  te  » .  Ex- 
pone  totum  de  mundo,  cuius  cibi  divitiae  sunt,  quas 
propinat  avaris  ad  credentiam  ^.  —  Cibus  accidiae ; 
ludicum  decimo  nono:  «Mane  facto  parabat  Levi- 
tes  iter;  cui  rursus  socer:  Oro  te,  inquit,  ut  pau- 
lulum  cibi  capias ,  et  assumtis  viribus ,  donec  incre- 
scat  dies ,  postea  proficiscaris » .  —  Nota ,  quod  tan- 
tum  fecit  eum  morari ,  quod  venit  ad  malum  hospi- 
tium.  Nam 

Languida  segnilies  hodiernos  crastinat  actus. 

Hic  cibus  est  cavendus. 

2.  Cibus  gratiae  est  simililer  multiplex.  —  Cibus 
cibasinie-  qratiae ,  hic  reddit  vitam;  Psalmus^:  «FlumenDei 

iripiex.  repletum  est  aquis,  parasti  cibum  iliorum,  quoniam 
ita  est  praeparatio  eius.  Rivos  eius  inebria,  multi- 

sapientia.  pijca  genimiua  eius  » .  —  Cibus  sapientiae,  hic  red- 
d\t  sensum;  Ecclesiastici  decimo  quinto:  « Cibavit 
illum  pane  vitae  et  intellectus  et  aqua  sapientiae 
salutaris  potabit  illum  »;  Matthaei  vigesimo  quarto: 
«  Quis ,  putas ,  est  fidelis  servus  et  prudens ,  quem 
constituit  Dominus  super  familiam  suam ,  ut  det  illis 
cibum  in  tempore  » ?  Proverbiorum  decimo  tertio : 
«Multi  cibi  in  novalibus  patrum,  et  aliis  congre- 

s^rHa^is  gautur  absquo  iudicio  » .  —  Cibus  spiritualis  laeti- 
tiae,  hic  reddit  motum;  Ecclesiastici  decimo  quarto  * : 
«  Ante  obitum  tuum  operare  iustitiam ,  quoniam  non 
est  apud  inferos  invenire  cibum  » ;  Psalmus :  «  Qui 
simul  mecum  dulces  capiebas  cibos;  in  domo  Dei 
ambulavimus  cum  consensu  » .  —  Hic  est  cibus  tri- 
plex  interior  in  conscientia. 

3.  Sequitur  cibus  triplex  exterior  in  vita :  cibus 
*tem,^exte-  poeuitentiae ;  Psalmus  ^ :  «  Cibabis  nos  pane  lacryma- 

PoeDitentia.  f^j^  q^  potum  dabis  noWs  in  lacrymis  in  mensura  » . 

Hic  est  omnibus  medicinalis  sive  sanativus  cibus 

lustitia.  aegrotantium.  —  Cibus  iustitiae;  loannis  quarto: 


«  Meus  cibus  est ,  ut  faciam  voluntatem  Patris  mei , 
qui  misit  me,  ut  perficiam  opus  eius».  Hic  est  ci- 
bus  nutritivus  et  augmentativus  cibus  laborantium, 
—  Cibus  patientiae;  ad  Hebraeos  quinto:  ^  Perfe-  Patiemia. 
ctorum  est  solidus  cibus,  eorum  qui  pro  ipsa  con- 
suetudine  exercitatos  habent  sensus  ad  discretionem 
boni  et  mali».  —  Hic  est  triplex  cibus  exterior 
in  vita. 

4.  Sequitur  cibus  superior  in  altari ,  el  hic  est  cibus  septi. 
septimus ,  sciiicet  cibus  eucharistiae ;  loannis  sexto  ^: 
«  Caro  mea  vere  est  cibus ,  et  sanguis  raeus  vere  est 
potus  ».   Omnibus  huiusmodi  cibus  est  quaerendus. 

Annotatio  13. 

(Vers.  42.).  Hie  est  vere  salvator  mundi;  qui  saivatama- 

10  cuipae. 

salvat  a  malo  culpae ;  Matthaei  prirao  '^ :  « Ipse  sal- 

vum  faciet  populum  suum  a  peccatis  eorum  » ;  Lucae 

secundo :  «  Annuntio  vobis  gaudium  magnum  »  etc. ; 

«  quia  natus  est  vobis  hodie  salvator,  qui  est  Christus 

Dominus  ».  —  Qui  salvat  a  malo  tentationis  sive  pu-  ''«?.  tenta- 

gnae ;  Psalmus :  «  Salvasti  nos  de  affligentibus  nos , 

et  odientes  nos  confudisti  » .  —  Oui  salvat  a  malo  «em,  poe- 

^  nae. 

poenae  sive  miseriae ;  ad  Phifippenses  tertio :  «  Sal- 
vatorem  exspectamus ,  qui  reformabit  corpus  humili- 
tatis  nostrae ,  configuratum  corpori  claritatis  suae». 

A  malo  culpae  ^lwai  poenitentes ;  Lucae  septimo^,  Appiicatio. 
exemplum  de  Magdalena,  cui  dictum  est:  «  Fides  tua 
te  salvam  fecit ;  vade  in  pace  » .  —  A  malo  pugnae, 
constantes ;  primi  Machabaeorum  quarto :  «  Memen- 
tote ,  qualiter  sal vi  facti  sunt  patres  nostri ;  et  nunc 
clamemus  in  caelum,  et  miserebitur  nostri  Deus  no- 
ster  ».  —  A  malo  miseriae,  perseverantes ;  Matthaei 
decimo:  «Qui  perseveraverit  usque  in  finem,  hic  sal- 
vus  erit » .  —  Habe  ergo  poenitentiam  de  culpa ,  con-  Jfo*andum. 
stantiam  in  pugna,  perseverantiam  in  gratia, 

Annotatio  44. 

(Vers.  18.).  Quinque  viros  habuisti,  et  hunc 
quem  habes,  non  est  tuus  vir. 

1.  Mulier,  anima  fidelis ;  vir  eius  legitimus,  Chri-  ^ritalijf  *' 
stus ;  quoties  ergo  anima  ad  Deum  convertitur ,  vero 
sponso  coniungitur;  quoties  ad  alium ,  fornicatur.  — 
MuUeri  isti  improperantur  quinque  viri  —  et  de  sexto 
etiam  reprehenditur  —  cum  dicitur :  Quinque  viros 
habuisti,^et  spiritualiter  possunt  dici  quinque  viri, 
quibus  anima  abutitur ,  quinque  sensus,  —  Primus  ^^  ^^^- 
igitur  vir  est  gustus,  cui  serviunt  gulosi;  in  quorum 
persona  dicitur  Ecclesiastae  secundo^:  «Melius  est 


*  Vers.  26.  —  Subinde  allegantur  Prov.  23,  3.  et  Eccli. 
13,8. 

*  Du  Cange,  Glossarium  etc.  de  nomine  credentia  etiam 
hanc  refert  signiflcationem :  Credmtia,  Italis  credenza,  experi- 
mentum,  praegustatio.  —  Sequitur  ludic.  19,  8. 

*  Psalm.  64,  10.  et  11 .  — .  Seqiiuntur  Eccli.  15,  3;Matth. 
24,  45.  et  Prov.  13,  23. 

*  Vers.  17.  —  Subinde  allegatur  Ps.  54,  15. 


*  Psalm.  79,  6.  —  Duo  seqq.  loci   sunt  loan.   4,  34.  et 


Hebr.  5,  14^ 


6    \y 


Vers.  56. 


'  Vers.  21,  post  quem  sequitur  Luc.  2,  10.  et  II.  — 
Subinde  allegantur  Ps.  43,  8.  et  PhU.  3,  20.  seq. 

®  Vers.  50.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  I.  Machab.  4,  9.  seq.  et 
Matth.  10,  22. 

*  Vers.  24.  —  Sequuntur  Isai.  22,  13;  Sap.  2,  8.  seq. 
et  7.  seq. 


/ 


5S8 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XVIL  XVIIL 


comedere  et  bibere  et  ostendere  animae  suae  bona  »; 

Isaiae  Yigesimo  secundo:  «Comedamus  et  bibamus, 

De  ucta.  cras  enim  moriemur  » .  —  Secundus  est  tacius,  cui 

serYiunt  luxuriosi;  in  quorum   persona  dicitur  Sa- 

pientiae  secundo :  «  Nullum   sit  pratum ,  quod  non 

pertranseat  luxuria  nostra.  Nemo  nostrum  sit  exsors 

De  odoratii.  luxuriae   nostrae».  —  Tertius   est  odoratus,  cui 

serviunt  deliciosi;   in  quorum  persona  dicitur  Sa- 

pientiae  secundo:  «  Unguentis  nos  impleamus,  et  non 

praetereat  nos  flos  temporis ;  coronemus  nos  ro- 

De  visn.  sis  »  etc.  —  Quartus  est  visus,  cui  serviunt  avari; 

de  quibus  Ecclesiastici  decimo  quarto  ^ :  «  Insatiabilis 

oculus  cupidi  in  parte  iniquitatis;  non  satiabitur ».  — 

De  aadiin.  Quiutus  est  auditus,  cui  serviunt  curiosi ;  tales  erant 

Athenienses,  Actuum  decimo  septimo:  «  Ad  niJiil  aliud 

vacabant,  nisi  aut  di.cere  aut  audire  aliquid  novi»;  et 

secundae  ad  Timotheum  quarlo :  «  Ad  sua  desideria 

coacervabunt  sibi  magistros  prurientes  auribus » . 

Isti  ergo  sunt  quinque  viri ,  quos  reprehenditur 

Horum  figu-  aoima  fidelis  habuisse;   qui  etiam  significantur  per 

quinque    iuga    boum  ,    de    quibus    Lucae   decimo 

quarto  ^  dicitur :  «  luga  boum  emi  quinque  » . 

2.  Adhuc  rjguitur  Samarilana  virutn  sextuni, 
De  sexio  qui  uon  est  suus,  habere,  cum  dicitur:  Et  hunc 

viro 

quem  habes,  non  est  tuus  vir;  et  hic  vir  est  eri^or, 
Voluptales  enim  corporis  sequitur  error  mentis,  se- 
cundum  quod  dicitur  in  Psalmo  ^ :  «  NoUte  fieri  sicut 
equus  et  mulus,  quibus  non  est  intellectus  ».  Virum 
istum  monetur  anima  diinittere  et  ad  sponsum  pro- 
prium  se  transferre,  cum  dicitur  ei  a  Christo:  «Voca 
virum  tuum  »,  supra  eodem. 

COLLATIO  XVIk 

(Vers.  46.).  Erat  quidam  regulus,  cuius  filius 
infirmabatur  Capharnaum, 

1.  Considerandum  est  in  verbis  istis,  quae  sit 
Divisio.  infirmitas  ista  —  et  unde  contracta. 

Infirmitas  ista  est  inflrmitas  culpa^;  el  dicitur 

Deprimo  infirmitas  culpae  propter  tria,  scilicet  quia  defor- 

tSf  ^*  "^'  mat ,  depauperat ,   debilitat,    Deformat   poUuendo 

conscienCiam ;  debilitat  vulnerando  naturam;  depau- 

peral  expellendo  gi^atiam, 

2.  Culpa  igitur  est  infirmitas,  quia  deformat; 
Raiio  1.  primi  Machabaeorum  primo  * :  «  Virgines  et  iuvenes 

inQrmati  sunt,  et  omnis  speciositas  mulierum  immu- 
tata  est  » ;  Threnorum  primo :  «  Egressus  est  a  filia 
ftatio  2.  Sion  omnis  decor  eius ».  —  Quia  depauperat;  Eccle- 
siastae  quinto :  «  Sicut  egressus  est  nudus  de  ulero 
matris  suae,  sic  revertetur»;  et  sequitur:  «Mirabi- 
lis  prorsus  infirmitas,  quomodo  veait,  sic  revertetur  »; 
Threnorum  primo:  «  Manum  suam   misit  hostis  ad 


omnia  desiderabilia  eius  ».  —  Quia  debilitat;  Threno-  '^atio  3. 
rum  primo:  « Infirmata   est  virtus  mea,  dedit  me 
Dominus  in  manu,  de  qua  non  potero  surgere»; 
Psalmus:  «  InBrmata  est  in  paupertate  virtus  mea  » . 

3.  Videndum  est  praeterea,  a  quo  infirmitas  ista  ^^  1,^^""*^ 
sit  contracta,  Notandum  autem ,  quod  aliquando  infir- 
mitas  contrahitur  a  loco,  aliquando  a  cibo,  aliquando 
a  labore  inordinato,  In  loco  nota  malam  occasionem; 
in  cibo ,  malam  delectationem  ;  in  labore  inordinato , 
malam  operationem  ^.  —  Contrahitur  igitur  infirmitas  P"mum. 
a  loco;  unde  cum  describitur  inflroms  in  praesenti 
Evangelio,  notabiUter  subiungitur  locus,  cum  dici- 
tur:  Infirmabatur  Capharnaum,  quod  interpreta- 
tur  ager  pinguedinis ,  vel  villa  consolationis  ^.  In  his 
enim  solet  contrahi  infirmitas  spiritualis.  Iterum,  Osee 
quarto :  «  Maledictum  et  mendacium  et  furtum  et 
homicidium  inundaverunt,  et  sanguis  sanguinem  teti- 
git;  propter  hoc  lugebit  terra ,  et  infir mabitur  omnis 
qui  habilat  in  ea  ».  —  Contrahitur  etiam  infirmitas  secondum. 
a  cibo;  Ecciesiastici  trigesimo  septimo:  «In  multis 
escis  erit  inflrmitas,  et  aviditas  appropinquat  usque 
ad  cholerara  » .  —  Contrahitur  etiam  a  labore  inor-  Teruam. 
dinato ;  Isaiae  quadragesimo :  «  Deflciunt  pueri  et 
laborabunt,  et  iuvenes  in  infirmitate  cadunt»;  Psal- 
mus:  «  Humiliatam  est  in  laboribus  cor  eorum,  infir- 
mati  sunt ,  nec  fuit  qui  adiuvaret  » . 

COLLATIO  XVIll. 


(Vers.  47.).  Incipiebat  enim  mori. 

1.  Non  solum  describit  Evangelium  aegroti  m/?r- 
mitaiem,  sed  inflrmitatis  gravitatem  in  hoc,  quod 
appropinquabat  aegrotus  ad  mortem ;  quod  notat , 
cum  dicit:  Incipiebat  enim  mori.  Ubi  notandum  est, 
quodmortis  spiritualis  quadruplex  signum  est,  scihcet 
amissio  motus,  amissio  gustus,  amissio  loquelae  et 
amissio  sensus,  —  Tunc  enim  incipit  homo  spiritualiter 
mori,  quando  amittit  motum  bonae  operationis;  nude 
lacobi  secundo  ^ :  «  Fides  sine  operibus  mortua  est » . 
—  Quando  amittit  gustum  devotionis;  Psalmus: 
« Omnem  escam  abominata  est  aniraa  eorum,  et 
appropinquaverunt  usque  ad  portas  mortis».  —  Item, 
quando  amittit  loquelam  confessionu;  Psalmus:  «Non 
est  in  morte  qui  memor  sit  tui;  in  inferno  autem 
quis  confitebitur  tibi»?  —  Item,  quando  amittit 
sensum  discretionis ;  propter  quod  clamavit  David: 
«  Ulumina  oculos  meos ,  ne  unquam  obdormiam  in 
morte  » ;  et  quarti  Regum  quarto  dicitur  de  fllio  mu- 
lieris ,  ad  quem  venerat  Giezi,  quod  «  non  erat  vox 
neque  sensus»,  ut  significaretur  esse  mortuus. 

2.  Contra,  nota,  quod  vitae  spiritualis  signa 
quatuor  sunt,  sciUcet  recuperatio  sensus  discretimis ; 


Introdactio. 


Sigoa  4  mor- 
tis  spiritaa- 
lis. 


Primam. 


Secandam. 


Tertium. 


Qaartam. 


Item,  vitae 
spiritaalis. 
Primum. 


*  Vers.  9.  —  Duo  seqq.   loci  sunt  Act.    17,   2^.  et  U. 
Tim.  4,  3.  *  Vers.  19. 

'  Psalm.  31,  9.  —  Sequitur  loan.  4,  16. 

*  Vers.  27.  —  Sequuntur  Thren.    I,   6;  Eccle.  5,  14.  et 
45;  Thren.  1,  10.  et  14;  Ps.  30,  11. 


*  Ita  B;  A  ordinationem ,  C  rationem. 

®  Cfr.  supra  pag.  323,  nota  7.  —  Quatuor  loci  seqq.  sunt 
Osee  4,  2.  et  3 ;  Eccli.  37,  33;  Isai.  40,  30.  et  Ps.  106,  12. 

'  Vers.  20.  —  Subinde  allegantur  Ps.  106,  18;  6,  6j 
12,  4.  et  IV.  Reg.  4,  31. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IV.  COLL.  XIX. 


539 


De  necessi- 

tate  iQfirmi 

tria. 

Moriantar 

egestate. 


unde  quarti  Regum  quarto  ^  de  puero,  quem  susci- 

tavit  Eliseus,  quia  «oscitavit  septies  aperuitque  ocu- 

secuQdum.  los  » .  —  Itein ,  rccuperatio  loquelae  confessionis ; 

unde  Lucae  septimo  de  adolescenle ,  quem  suscitavit 

lesus ,  dicitur ,  quod   «  resedit  qui  erat  mortuus  et 

Tertiam.  cocpit  loqui  ».  —  Item,  recuperatio  gustus  devotio- 

nis;mde  Lucae  octavo,  postquam  resuscitavit  lesus 

Qliam  archisynagogi,  «  iussit  illi  dari  manducare  » .  — 

Quartam.  [tem ,  recuperatio  bonae  operationis ;   unde  loannis 

undecimo,  suscitato  Lazaro,  «dixit  lesus:  Solvite  eum 

et  sinite  eum  abire  » . 

COLLATIO  XIX. 

(Vers.  49.).  Domine,  descende,  priusquam  mo- 
riatur  filius  meus. 

1.  Duo  tanguntur  in   verbis  istis:   imploratur 
Divisio.  pietas  medici,  cum  dicitur:  Domine,  descende  —  et 

ostenditur  necessitas  infirmi,  cum  dicitur :  prius- 
quam  moriatur  filius  meus. 

Necessitas  ergo  infirmi  est  imminentia  mortis; 
ubi  notandum  est,  quod  quidam  moriuntur  egestate, 
quidam  infirmitate,  quidam  adversitate.  —  Egestate 
moriebatur  qui  clamabat  in  Psalmo  ^ :  «  Aruit  tan- 
quam  testa  virtus  mea ,  et  lingua  mea  adhaesit  fau- 
cibus  meis ,  et  in  pul verem  mortis  deduxisti  me  » .  — 
Infirmitate  moriebatur  iste  filius  reguli,  qui  infir- 
mabatur  Capharnaum;  de  quo  prius  dicitur:  «  In- 
cipiebatenim  mori  ».  —  Adversitate  moriebantur,  de 
quibus  dicitur  Threnorum  primo :  «  Foris  interficit 
gladius,  et  domi  mors  similis  est  ».  —  In  egestate 
intellige  indurationem  mentis;  in  infirmitate,  corru- 
ptionem  carnis;  in  aduersitate,  impugnationem  hostis. 

2.  Propter  hanc  tripficem  necessitatem  infirmi 
imploratur  descensus  medici;  ubi  nota,  quod  Do- 
minus  descendit  ad  reficiendum,  ne  moriatur  ege- 
state;  ad  curandum,  ne  moriatur  infirmitate;  ad 
liberandum,  ne  moriatur  adversitate, 

Dicit  ergo  regulus :  Descende,  Domim,  ne  mo- 

primam.  riatur  fiUus  meus  per  egestatem  indevotionis ;  de 

quo  descensu  in  Psalmo^:  «  Descendit  sicul  pluvia 

in  vellus  et  sicut  stillicidia  stillantia  super  terram  » . 

secandttm.  —  Item,  descefide ,  Domine ,   ne  moriatur  filius 

meus   per  infirmitatem  carnalis  corruptionis ;  de 

quo  descensu  Matthaei  octavo :  «  Ait  lesus :  Ego  ve- 

niam  etcurabo  eum  »,  loquitur  de  filio  centurionis; 

et  hic ,  loannis  quarto ,  rogabat  regulus  lesum ,  ut 

Teriiiim.  doscenderet   et  sanaret  filium  eius.   —  Item ,   de- 


iDOrmitate. 


Adversitate. 


De  desceosu 
medici  tria. 


scende,  Domine,  ne  moriatur  filius  meus  per  im- 
pugnationem  hostis;  de  quo  descensu  Exodi  tertio: 
«  Vidi  afflictionem  populi  mei,  qui  est  in  Aegypto,  et 
descendi ,  ut  liberem  eum  » .  —  Descende  ergo ,  Do-  Notandam. 
mine,  ad  reficiendam  mentem,  ad  curandam  car- 
nem,  ad  repellendum  hostem,  ne  moriatur  filius 
meus. 

Annotatio   13. 

(Vers.  13.).  Omnis,  qui  bibit  ex  aqua  hac,  si- 
tiet  iterum. 

Notandum,  quod  est  sitis  multiplex.  Est  autem  sitis^natu- 
sitis  naturae;  loannis   quarto*:   Omnis,  qui  bibit 
ex  aqua  hac,   sitiet  iterum,  —  Est  sitis  culpae;  C"^p»«- 
Ecclesiastici  vigesimo  sexto :  «  Sicut  viator  sitiens  ad 
fontem  os  aperiet  et  ab  orani  aqua  proxima  bibet  et 
contra  omnera  palum  sedebit  ».  —  Est  sitis  poenae;  P<»«°ae. 
Isaiae  sexagesimo  quinto :  «  Servi  mei  comedent ,  et 
vos  esurietis ;  servi  mei  bibent ,  et  vos  sitietis  » .  — 
Est  sitis  gratiae;  Psalmus:  «  Sitivit  anima  mea  ad  6^»*««- 
Deum  fortem,  vivum.  —  Est  sitis  gloriae;  Ecclesia-  ^^ioriae. 
stici  vigesimo  quarto:  «  Qui  edunt  me  adhuc  esu- 
rient,  et  qui  bibunt  me  adhuc  sitient  ». 

Annotatio  16. 

(Vers,  36.).  Et  qui  metit  metxedem  accipit. 

Nota,  quod  merces  ista  est  merces  magm,  Merce^Mri- 
merces  multa  et  merces  aeterna,  —  Merces  magna; 
Genesis  decimo  quinto  ^ :  «  Noh  timere ,  Abraham , 
ego  protector  tuus  sum,  et  merces  tua  magna  nirais.  — 
Merces  multa ;  Lucae  sexto :  «  Gaudete  et  exsultate , 
quoniam  merces  vestra  multa  est  in  caelo  » .  —  Merces 
aeterna ;  loannis  quar to :  Qui  metit  mercedem  acci- 
pit  et  congregat  fructum  in  vitam  aeternam. 

Ankotatio  17. 

(Vers.  41.).  Et  multo  plures  credidsrunt  propter 
sermonem  eius. 

Nota,  quod  quidam  crediderunt  propter  verba  '^^j^i^"^ 
veritatis,  utisti,  de  quibus  hic  dicitur:  Multo  plu- 
res  crediderunt  etc.  —  Alii ,  propter  signa  potesta- 
tis;  supra  secundo^:  «Multi  crediderunt  in  nomine 
eius,  videntes  signa,  quae  faciebat ».  —  Alii,  propter 
exemplum  sanctitatis;  loannis  decimo:  «  Si  non 
vullis  mihi  credere ,  operibus  credite  »  etc. 


*  Vers.  35.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Luc.  7,  15,  et  8,  55; 
loan.  1 1 ,  44. 

'  Psalm.  21 ,16.  —  Sequuntur  loan.  4,  47.  et  Thren.  1 ,  20. 

*  Psalm.  71,  6.  —  Tres    loci   seqq.  sunt  Malth.   8,   7] 
loan.  4,  49.  et  Exod.  3,  7.  seq. 


*  Vers.  13.  —  Subinde  allegantur  Ecdi.  26,  15;  Isai.  65, 
13;  Ps.  41,  3.  et  Eccli.  24,  29. 

*  Vers.  1 .  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  6 ,  23.  et  loan.  4 ,  36. 

*  Vers.  23.  -^  Sequitur  loan.  10,  38,  —  Superius  pro 
quod  quidam  (ita  C)  A  qnod  muUi,  B  quod  alu. 


560 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  V.  COLL.  XX.  XXI. 


Capitulum  V.  Post  haec  erat  dies  festus. 


£ipositio 
spintaalis. 


K*otandam. 


Qiiinque  por 
ticos  poeni 
tentiae. 


Consideratio 
prima.    . 


Secnnda. 


Tertia, 


COLLATIO  XX. 

(Vers.  2.).  Est  autem  lerosolymis  probatica  pi- 
scina  etc. 

1 .  Moraliter :  piscina  est  humana  conscientia ; 
aqua  huius  piscinae,  lacrymarum  ahundantia;  Ange- 
lus  movens  aquam,  inspiratio  divina;  commotio  aquae 
ad  sanationem  infirmorum,  commotio  mentis  huma- 
nae  ad  dolorem  vel  compunctioneni  peccatorum ;  de 
qua  conunotione  Psalmus  * :  «  Sana  contritiones  eius , 
quia  commota  est » .  —  In  hac  piscina  lavanda  sunt 
per  contritionem  corda  nostra,  ut  placeant  Deo  nostra 
sacrificia,  quia  «  sacrificium  Deo  spiritus  contribu- 
latus  » . 

« 

2.  Haec  piscina  habet  quinque  porticuSy  quia 
'poenitentia  habet  quinque  introitus.  —  Primus  introi- 
tus,  per  quem  descendit  peccator  ad  poenitentiam , 
est  consideratio  gratiae,  quam  amisit,  ad  dokndiim, 
—  Secundus  est  consideratio  culpae ,  quam  commi- 
sit,  ad  erubescendum.  —  Tertius,  consideratio  di^ 
vinae  iustitiae,  quani  offendit,  ad  timendum,  — 
Quartus,  consideratio  poenae  aeternae,  quam  me- 
ruit,  ad  horreiidiim,  —  Quintus ,  consideratio  divi- 
nae  misericordiae,  quae  illi  occurrit,  ad  amandum, 

3.  Primus  igitur  est  consideratio  status  gratiae, 
quem  amisit  peccator.  Per  hunc  introivit  Petrus,  Mat- 
thaei  vigesimo  sexto^,  quando,  «  recordatus  verbi, 
quod  dixerat  ei  lesus ,  exivit  foras  et  flevit  amare  » ; 
Apocalypsis  secundo:  «Memor  esto,  unde  excideris, 
et  poenitentiara  age  »  etc.  —  Secundus  est  conside- 
ratio  culpae  commissae.  Per  hunc  introitum  intravit 
David  in  piscinam,  secundi  Regiim  ultimo,  quando  per- 
cussit  cor  suum  post  enumerationem  popuii  dicens: 
cc  P^ccavi  valde  in  hoc  faclo;  sed  precor,  Domine, 
transfer  iniquitatem  servi  tui,  quia  stulte  egi  nimis»; 
leremiae  secundo:  cc  Vide  vias  tuas  in  convaHe;  scito, 
quid  feceris  » ;  Psalmus :  «  Cogitavi  et  converli  pedes 
meos  »  etc.  —  Tertius  est  consideratio  offensae  iusti- 
tiae  divinae.  Per  hunc  intravit  piiblicanus  in  pisci- 
nam ,  Lucae  decimo  octavo  ^,  qui  prae  timore  iustitiae 
«  nolebat  oculos  levare  ad  caelum ,  sed  percutiebat 
pecttts  suum  dicens:  Deus,  propitius  esto  mihi  pec- 
catori»;  quia  timeo  iustitiam,  ideo  imploro  miseri- 
cordiam;  ad  Hebraeos  decimo  ait  Apostolus:  «  Sci- 
mus,  qui  dixit:  Mihi  vindicta,  et  ego  retribuam;  et 
iterum:  Dominus  iudicabit  populum  suum.  Horren- 


dum  est  ihcidere  in  manus  Dei  viventis » ;  lob  qua- 
dragesimo  secundo :  <c  Auditu  auris  audivi  te ;  nunc 
ailtem  ociilus  meus  videt  te.  Idcirco  me  reprehendb 
et  agd  poenitentiam  »  etc.  —  Quartus  est  considera-  Qaarta. 
tio  poenOe  meritae,  Per  hunc  introivitrex  Ninivae, 
lonae  tertio  \  qui  ad  vocem  lonae  comminantis  sub- 
versionem  civitatis  «  surrexit  de  soUo  suo »  etc.  Si- 
mile  de  Achab ,  tertii  Regum  penultimo.  —  Quintus  Q^^^^- 
est  consideratio  divinae  misericordiae ,  quae  homi- 
nem  praevenit.  Per  hunc  introivit  Magdalena,  Lu- 
cae  septimo,  cui  <cdimissa  sunt  peccata  multa,  quo- 
niam  dilexit  multum  »;  leremiae  tertio :  «Revertere 
ad  me,  et  ego  te  suscipiam  ».  Gregorius^:  «Debe- 
mus  misericordiam  vocantis  erubescere ,  cuius  iusti- 
tiam  nolumus  formidare  »  etc. 

4.  Conside^-a  igitur  gratiam  amissam  et  dole;  sotandam. 
culpam  commissam  et  erubesce;  divinam  iustitiam  et 
time;  poenam  aeternam  et  horre;  divinam  clemen- 
tiam  et  dilige.  Per  haec  descende  in   piscinam  poe- 
nitentiae. 

Annotatio  18. 

(Vers.  3.).  In  his  iacebat  multitudo  languen- 
tium,  caecorum,  claudorum,  aridorum, 

i .  Nota :  peccant  caeci  per  ignorantiam  contra  Filii  Q^id  siq* 
sapientiam;  Matthaei  decimo  quinto^:  <c  Caeci  sunt 
et  duces  caecorum».  —  Claudi,  per  impotentiam  Qoi^  ciaadi. 
contra  Patris  potentiam;  ad  Hebraeos  duodecimo: 
ccGressus  rectos  facite  pedibus  vestris,  ut  non  quis 
claudicans  erret,  magis  autem  sanetur».  —  Aridi,  Qmd  aridi. 
per  maliliam  contra  Spiritus  sancti  bonitatem ;  Ec- 
clesiastici  trigesimo  septimo :  <c  0  praesumtio  nequis- 
sima!  unde  creata  es,  cooperire  aridam  mahtia  vel 
dolositate  illius  » ? 

2.  Vel  sic :  caecitas  est  ignorantia  intellectus ;  AUa^  exposi. 
Psalmus  ^ :  «  Dereliquit  me  virtus  mea ;  et  lumen 
oculorum  meorum ,  et  ipsum  non  est  raecum  » .  — 
Aridita^  est  indevotio  in  affectu  ;  Psalmus :  «  Aruit 
tanquam  testa  »  etc.  —  Claudicatio  est  inordinatio 
in  efjectu;  Psalmus:  «  Filii  alieni  mentiti  sunt  »  etc. 

COLLATIO  XXI. 

(Vers.  14.).  Ecce,  sanus  factus  e$;  iam  amplius 
noli  peccare,  ne  deterius  tibi  aliquid  contingat. 


tio. 


*  Psalm.  59,  4.  —  Subinde  allegatur  Ps.  60,  19. 

*  Vers.  75.  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  Apoc.  2 ,  5 ;  II. 
Reg.  24,  10;  ler.  2,  23.  et  Ps.  118,  59. 

^  Vers.  13.  —  Subinde  allegantiir  Hebr.  10,  30.  seq ;  et 
lob  42,  5.  seq.  —  Cod.  C  onnittit  ea  quae  post  Tertius  est 
sequuntur  usque  ad  Ecce,  sarms  factus  es  (Collat.  21.). 

*  Vers.  6.  —  Sequuntur  111.  Reg.  21 ,  27;  Luc.  7,  47.  et 
ler.  3,  1. 


*  Regulae  pastoralis  p.  III.  c.  28 :  Debernus  igitur  pielatem 
vocantis  erubescere,  si  iustitiam  nolumus  formidare;  quia  tanto 
graviori  improbitate  contemnitur,  quanto  et  contemptus  adhuc 
vocare  non  dedignatur. 

*  Vers.  14.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Hebr,  12,  43.  et 
EccIL  37,  3. 

^  Psalm.  37,  11.  —  Sequuntur  Ps.  21,  16.  et  deinde 
Ps.  17,  46. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  V.  COLL.  XXII. 


361 


DiTisio. 


De  primo 

qaadroplex 

medicina. 


Prima. 


SecQnda. 


Tertia. 


Quarta. 


De  secondo. 


Qoatuor  da- 
niBa. 


Primum. 


Secnndam. 


1.  In  istis  verbis  duo  facit  Dominus.  Primo  me- 
morat  sanato  bmeficium  gratiae,  cum  dicit:  Ecce, 
sanus  factus  es.  —  Secundo  interdicit  recidivum  cul- 
pais,  comminando  supplicium  poenae,  cum  dicit:  lam 
amplius  noli  peccare  etc.  Primum  necessarium  est 
sanato,  ne  sit  ingratus,  sciiicet  commemorare  gra- 
tiam;  secundum,  ne  sit  incautus,  scilicet  devitare 
culpam. 

2.  Ecce  sanus  factus  es,  Considerantibus  para- 
lytici  sanationem  occurrit  quadrupkx  medicina.  Est 
enim  medicina  praeparativa ,  medicina  purgativa, 
medicina  reparativa  et  medicina  praeservativa.  — 
Medicina  praepaf^ativa  est  dolor  contrUionis ,  et  per 
hanc  sanatur  infirmus ;  unde  Psalmista  ^ :  «  Sana  con- 
tritiones  eius,  quia  commota  est  »;  idem:  «  Sana 
nie,  Domine,  quoniam  conturbata  sunt  omnia  ossa 
mea»;  et  iterum:  «  Qui  sanat  contritos  corde». — 
WdHimm  purgativa  est  gratia  remissionis ,  et  per 
hanc  sanat  Dominus;  unde  in  Psalmo:  «  Qui  propi- 
tiatur  omnibus  iniquilatibus  tuis,  qui  sanat  omnes  in- 
firmitates  tuas  ».  —  Medicina  reparativa  est  pro- 
fectus  bonae  operalionis,  et  per  hanc  efBcitur  homo 
sanus;  unde  Proverbiorum  quarto^  dicitur  de  prae- 
ceptis  disciplinae:  <c  Vita  sunt  invenientibus  ea  et 
universae  carnis  sanitas  » .  —  Medicina  pra^servativa 
est  mod-estia  conversationis ,  et  per  hanc  etiam  cu- 
stoditur  homo  sanus;  Ecclesiastici  trigesimo  primo: 
« Vigilia  et  tortura  et  cholera  homini  infrunito ; 
somnus  sanitatis  in  homine  parco  » . 

3.  Sequitur:  lamamplius  noli  peccare ,  ne  de- 
terius  tibi  aliquid  contingat;  ubi  interdicitur  rea- 
divum  culpae.  Circa  quod  notandum  est,  quod  reci- 
divanti^  accidit  deterius  qmdrupWdier:  primo,  quia 
homo  flt  impotentior  ad  resurgendum ;  secundo, 
quia  cuipa  fit  difflcilior  ad  remittendum ;  ievtio , 
quia  Deus  fit  difficilior  ad  placandum ;  quarto,  quia 
diabolus  fit  diflicilior  ad  expellendum. 

4.  Homo  igitur  fit  impotentior  ad  resurgen- 
dum ;  unde  ad  Hebraeos  sexto  * :  «  Impossibile  est , 
eos,  qui  semel  illuminati  sunt,  caeleste  etiam  do- 
num  gustaverunt  et  participes  facti  sunt  Spiritus 
sanctietc,  et  prolapsi  sunt,  rursus  renovari  ad  poe- 
nitentiam  ».  —  Culpa  etiam  fit  difficilior  ad  remit- 
tendum;  leremiae  secundo:  «  Quam  vilis  facta  es,  ni- 
mis  iterans  vias  tuas  » !  et  secundae  Petri  secundo : 
«  Si  refugientes  coinquinationes  mundi  in  cognitionem 
Domini  et  Saivatoris  lesu  Ghristi,  his  rursus  imph- 
cati  superantur,  facta  sunt  eis  posteriora  deteriora 
prioribus.  Contingil  enim   eis  illud  veri  Proverbii: 


Canis  reversus  ad  vomitum  et  sus  lota  in  volutabro 
luti  ».  —  Deus  etiam  fit  difficilior  ad  placandum;  Teriiom. 
quod  figuratum  est  tertii  Regurn  secundo  ^  de  Semei , 
qui  primum  peccans  invenil  misericordiam ,  eo  pacto , 
quod  staret  in  lerusalem ;  secundo  vero  peccans  sine 
ulla  misericordia  occisus  est.  —  Diaholus  etiam  fit  Qiiarinm. 
difficilior  ad  expellendum;  quod  figuratum  est  Lucae 
undecimo  de  spiritu  immundo,  revertente  in  domum 
suam ,  «  qui  assumit  septem  spiritus  nequiores  se , 
et  fiunl  novissima  hominis  illius  peiora  prioribus  ». 

COLLATIO  XXI  r. 

(Vers.   21.).  Sicut  Pater  suscitat  mort\ios  et 
vivificat  y  sic  et  Filius  quos  vult  vivipmL 

1.  Nota,  quod  mortui  vivificantur  a  Deo,  a  Chfi-  viviflcanior 

A      1      7         •  «-w  *   'r*  /*»     mortui  a  tri- 

sto  et  ab  nomine.  —  Deus  vivifical  mortuos  effe-  hus. 
ctive;  ad  Romanos  quarlo  ®:  « Ipse  vivificat  mortuos», 
scilicet  effeclive,  «et  vocat  ea  quae  non  sunt,  sicut 
ea  quae  sunt».  —  Ckristus,  meritoric;  primae  ad 
Corinthios  decimo  quinto:  «  Sicut  in  Adam  omnes 
moriuntur,  ita  et  in  Christo  omnes  vivificabuntur » . 

—  Homo,  dispositive;  unde  Isaiae  quinquagesimo 
septimo:  «  Vivificat  spiritum  humilium  et  vivificat 
cor  contritorum  » 

2.  Pater,  inquit,  suscitat  morttios  et  vivificat,  —  Primo.  a  Pa- 

.    .  tre  qnoad 

Nota,  Quod  Pater  vivincat  a  morte  naturae,  a  morte  tripficem 

_  ...  mortem. 

culpae,  a  morte  misenae.  —  A  morte  naturae  su- 
scitantur  tam  iusti  quam  iniusti ;  a  morte  culpae 
omnes,  tam  electi  quam  praesciti;  a  morte  misoHae 
tantummodo  electi.  —  Vivificat  ergo  a  morte  naturae; 
ad  Romanos  quarto  "^:  « Ipse  est  qui  vivificat  mortuos » . 

—  A  morte  culpae;  Isaiae  quinquagesimo  septimo: 
«Habitat  cum  contrito  et  humili  spiritu,ut  vivificet 
spiritum  humiiium  et  viviflcet  cor  contritorum  ». — 
Vivificat  a  morte  miseriae;  ad  Roraanos  octavo: 
«  Qui  suscitavit  lesum  a  morluis  vivificabit  morlalia 
corpora  nostra  propter  eius  spiritum  inhabitantem  in 
vobis  ».  —  Pater,  inquit,  vivificat  mortuos,  Require  Nota. 
supra  quarto  capitnlo  ^  de  signis  vitae  et  raortis  spi- 
rituahs. 

3.  Filius  quos  vult  vivificat,  —  Nota ,  quod  secando,  a 
quaedam  sunt,  quae   vitam   spiritualem  ostendunt, 

de  quibus  supra  ^  habitum  est ;  quaedam  vero,  quae  Nota 
ad  vitam  spiritualern  disponunt.  Ad  vitam  spiritua- 
lem  disponit  se  homo  et   etiam   disponitur  a  Deo. 

—  Dispmit  autem  se  homo  tripliciter:  Peccatum  ^^^p  ^^ ^'^^- 
dimittendo ;  Ezechielis  decimo  octavo  ^^ :  «  Si  averte-  «"«'• 

rit  se  impius  ab  impietate  sua ,  quam  operatus  est , 


^  Psalm.  o9,  L  (alias  2.).  —  Subinde  allegantur  Ps.  6,  3. 
(BC  Sana  animam  meam,  quod  est  ex  Ps.  10,  5.);  146,  H, 
et  102,  3. 

*  Vers.  22,  ubi  Vulgata  carni  pro  carnis.  —  Sequilur 
Eccli.  31 ,  23.  et  24. 

^  Cod,  C  recidivis, 

*  Vers.  4-6-  —  Subinde  allegantur  ler.  2 ,  36 ;  II.  Pelr.  2 , 
20.  et  22.  (cfr.  Prov.  26,  II.). 

S,  Bonav,  —  Tom.  V!. 


*  Vers.  36-46.  —  Sequitur  Luc.  1 1 ,  24.  seqq. 

*  Vers.  17.  —  Duo  seqq.  loci  sunt   I.  Cor.    15,  22.  et 
Isai.  .d7,  4  5. 

'  Vers.  17.  —  Subinde  allegantur  Isai.  57,   15.  et  Hom. 
8,11.  ^        »  CoIIat.  XVIIL 

*  Collat.  XVIII. 

^^  Vers.  27.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Isai.  57,  15.  et  Ps. 
118,  93. 

71 


362 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  V.  COLL,  XXIIL  XXIV. 


et  fecerii  iudiciuni  et  iustitiam ,  animam  suam  vivi- 
flcabit».  —  De  peccato  dolendo;  Isaiae  quinqiiage- 
simo  septimo:  «  Dominus  habitat  cum  contrito  et 
immili  spiritu  »  etc.  —  In  bono  se  exercendo;  Psal- 
mus:  « In  aeternum  non  obliviscar  iustificationes 
tuas,  quia  in  ipsis  vivificasti  me  ». 

Disponitur  etiam  homo  a  Deo  tripliciter:  fla- 

xpeQ^h-gello  correptionis ;  primi    Regum  secundo  ^ :  «  Do- 

pScUer.  "  minus  mortificat  el  vivificat  ».  Verbo  praedicationis; 

Psaimus:  «  Eloquium  tuum  vivificavit  me  ».  Gratia 

inspii^aiionis ;  Psalmus:  «  Conversus  vivificasti  me,  et 

de  abyssis  terrae  iterum  reduxisti  me  » . 

COLLATIO  XXIU. 

(Vers.  32.).  Alius  est,  qni  testimomum  perlii- 
bet  de  me. 

1.  Nota,  quod  Christus  habuit  quadruplex  te- 
Pro  chrwio  stimonium.  Habuit  enim  testimonium  vitae ,  testimo- 
**"estimo-^  nium   famae,  testimonium   Scripturae  et  testimo- 

nium  voeis  paternae.  Primum  testimooium  est  quasi 
per  ^^g^na;  secundum,  quasi  pernuntium;  tertium, 
quasi  per  litteras,  et  quar tum ,  quasi.  viva  voce,  His 
onim  quatuor  modis  solet  testimonium  perhiberi. 

2.  Habuit  ergo  Christus  testimonium  vitae;  loan- 
oe  singuiis.  nis  quinto  ^ :  «Opera,  quae  ego  facio,  ipsa  testimo- 

nium  perhibent  de  me».  —  Testinionium  famae; 
loannis  quinto;  «  Vos  misistis  ad  loannem,  et  ipse 
testimonium  perhibuit  veritati  »;  et  loannis  duode- 
cimo:  «  Testimonium  perhibebat  ei  turba,  quae  fue- 
rat  cum  eo,  quando  vocavit  Lazarum  de  monu- 
inento  ».  —  Testimonium  Scripturae;  loannis  quinto: 
«  Scrutaraini  Scripturas ,  in  quibus  putatis  vitara 
aeternam  habere;  et  illa  sunt,  quae  testimonium 
perhibent  de  me».  —  Testimoniuni  vocis  paternae; 
loannis  quinto:  «  Qui  misit  me  Pater ,  ipse  testimo- 
nium  perhibuit  de  me»;  item:  Alius  est,  qui  testi- 
monium,  perkibet  de  me, 

3.  Nota,  quod  testimonium  habuit  Christus  a 
Aiiatriaie-  Scripturis ,  a  creatviris ,  a  personis  divinis.  —  A 

Scripturis,  scilicet  Moysaica,  prophetica  et  evan-- 
Primom  est  gcUca,  —  A  Scriptura  Moysaica ;  et  de  hoc  ioquitur 
^"^  "*  hic  * :  «  Scrutamini  Scripturas  »;  et  post  sequitur :  «  De 
me  iile  »,  scilicet  Moyses,  «  scripsit  ».  —  A  Scriptura 
praphetica ;  Actuurn  decimo :  «  Huic  omnes  Prophetae 
testimonium  perhibent ,  accipere  remissioneni »  etc.  — 
A  Scriptura  evangelica;  loannis  decimo  nono :  «  Et 
qui  vidit  testimonium  perhibuit »;  et  ultimo:  «  Hic 
est  discipulus  iile  »  etc. 


4.  A  creaturis,  intellectuali ,  sciiicet  Angelo;  ra-  item,  secun- 
tionali,  scilicet  homine;  insensibili,  scilicet  obe- 
diente.  —  A  creatura  intellectuali ,  scilicet  Angelo, 
qui  perhibet  lestimonium  obsequendo;  supra  primo^: 
«  Videbitis  Aogelos  ascendentes  »  etc.  —  A  creatura 
rationali,  sciiicet  homine;  loannis  duodecimo:  «Te- 
stimonium  perhibebat  iili  turba,  quando  Lazarum 
vocavit  de  monumento  » .  —  A  creatura  insensibili 
obediente;  Matthaei  vigesimo  primo:  «  Maledixit  ficul- 
neae,  et  continuo  arefacta  est». 

0.  A  perso}iis  divinis,  scilicet  Patris  et  Filii  et  item,  ter- 
Spiritus  sancti.  A  persona  Patris;  loannis  quinto^: 

«  Testimonium  perliibet  de  rae  qui  niisit  me  Pater  » . 
A  persona  Filii;  loannis  octavo:  «Ego  suni,quite- 
stimonium  perhibeo  de  me  ipso  » .  A  persona  Spiritus 
sancti;  loannis  decimo  quinto :  «  Cum  venerit  ille 
Spiritus  veritatis,  testimonium  perhibebit  de  me  ».  — 
A  tota  Trinitate  insimul;  primae  loannis  ultimo:  «  Tres 
sunt,  qui  testimoninm  dant  in  caelo». 

COLLATIO  XXIV. 

(Vers.  40.).  Non  vultis  venire  ad  me ,  ut  vi- 
tam-  habeatis,  loannis  quinto. 

1.  In  his  verbis  duo  facit  Dominus.  Primo  incre-  Divisio. 
pat  malitiam  ad  se   venire  noientium,  cum  dicit: 
Non  vuUis.  —  Secundo  taiigit  fructum  ad  se  ve- 
nientium,  cum  dicit:  Ut  vitam  aeternam  habeatis, 

2.  Dicit  ergo :  Non  vultis  venire,  —  Nota,  quod  dc  primo 

tria 

veniendum  est  ad  Christum,  post  Christum  et  per 
Christum.  —  Veniendum  est  ad  Christum  docentem  Primnm. 
tanquam  magistrum,  ipsum  audiendo;  Matthaei  un- 
decimo^:  «  Venite  ad  me,  omnes,  qui  laboratis  et 
oneratis  estis,  et  ego  reficiam  vos».  —  Veniendum 
post  Christum  conversaniem ,  tanquam  post  paeda-  secandum. 
gogum,  ipsum  imitando;  Matthaei  quarto:  «Venite 
post  me ;  faciam ,  vos  fieri  piscatores  hominum  » .  — 
Veniendum  est  per  Christum  patientem  tanquam  per  Tertiam. 
ostium ,  in  ipsnm  credendo;  loannis  decimo  quarto: 
«  Nemo  venit  ad  Patrem  nisi  per  me  ».  —  De  omni-  jfotandum. 
hus  istis  loannis  decimo  quarto:  «  Ego  sum  via», 
dirigens  in  conversatione ;   «  veritas  »,  instruens   in 
praedicatione ;  «  vita  » ,  ad  vitam  aeternam  introdu- 
cens  in  passione. 

3.  Non  vultis,  inquit,  venireadme.  Item  tan-  Desecundo 
git  fructum  veniendi  ad  Deum,  cum  dicit:  Ut  vitam 
aeternam  habeatis,  Fructus  autem  iste  triplex  est. 
Primus  est  impetratio  veniae ;  secundus  est  adeptio 
graiiae;   tertius  est  perceptio  gloriac.  —  Primus    ™ma"s.^"' 


1  Vers.  6.  —  Sequunlur  Ps.  118,  50.  et  70 ,  20, 

2  Vers.  36.  —  Subinde  allegantur  loan.  5,  33;  12,  17; 
o,  39;  5,  37.  et  32. 

*  Vers.  39 ,  post  quem  sequitur  v.  46.  —  Tres  seqq.  loci 
sunt  Act.  10,  43;  loan.  19,  36.  et  21,  24. 

*  Vers.  51.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  12,  17.  el  Matth. 
21,  19.  —  Damasc,  II.  de  Fide  orthod.  c.  27,  loquens  dedif- 
ferentia   hominis   et   brutorum,  dicit,  quod  bruta  «a  natura 


aguntur  magis  [i.  e.  obediunl],  quam  agant...  Iiomo  contra, 
cum  sit  rationis  particeps,  naturam  potius  ducit,  quam  ab  ea 
ducatur  ».  Cfr.  supra  pag.  405,  nota  7. 

*  Vers.  37,  post  quem  allegantur  loan.  8,  18:  13,26.  et 
1.  loan.  5,  7. 

«  Vers.  28.  —  Sequuntur  Matth.  4,  19;  loan.  14,  6."(cfr. 
Comment.  in  hunc  locum). 


COLUTfONES  IN  lOANNEM  CAP.  V.  COLL.  XXV. 


363 


Tertias, 


Modas  ve- 

nieadi  ad 

Christam 

triplex. 

Per  fidem. 


Per  amo- 
rem. 


jgitur  friictus  e.st  impetratio  veniae ;  Isaiae  primo*: 
«  Quaerite  iudiciurn ,  subvenite  oppresso ,  iudicate  pu- 
pillo,  defendite  viduam;  et  venite  et  arguite  m'e ,  dicit 
Dominus.  Si  fuerint  peccata  vestra  ut  coccinum, 
quasi  nix  dealbabuntur;  et  si  fuerint  rubra  quasi 
vermiculus ,  velut  laoa  alba  erunt  » .  —  Secundus 
secundus.  fructus  osl  adepHo  ,9m^ia<?;  Malthaei  undecimo^: 
«  Venite  ad  me,  oranes,  qui  laboratis  et  onerati  estis, 
et  ego  reficiam  vos  »;  et  Isaiae  quinquagesimo  quinto: 
«  Omnes  sitientes,  venite  ad  aquas,  et  qui  non  habe- 
tis  argentum  properate,  emile  et  comedite.  Venite, 
emite  absque  argento  et  absque  uUa  coramutatione 
vinum  et  lac  ».  —  Tertins  fructus  est  perceptio  aeter- 
nae  gloriae ;  loannis  quinto  ^ :  Non  vultis  venire  ad 
"iue,  ut  vitam  aeternam  habeaiis;  et  Canticorum 
quarto :  «  Veni  de  Libano ,  veni ,  coronaberis  » . 

4,  Sequitur  de  modo  veniendi  ad  Christum.  Mo- 
dus  autem  veniendi  ad  Christura  triplex  est,  scilicet 
per  fide^n  veritatis,  per  amorem  bonitaiis,  per 
operationem  virtutis,  —  Primus  modus  est  per  fidem 
veritatis;  loannis  sexto^:  «  Nemo  potest  venire  ad 
me,  nisi  Pater,  qui  misit  me,  traxerit  eum  »;  Glossa: 
«  Id  est,  credit  in  me  ».  —  Secundus  modus  est  per 
amorem  bonitatis;  Canticorum  secundo:  «  Veni,  co- 
lumba  mea,  in  foraminibus  pelrae,  in  caverna  ma- 
ceriae  » .  —  Tertius  modus  est  per  operaiionein  vir- 
tutis;  loannis  tertio:  «  Qui  facit  veritatem  venit  ad 
lucem ,  ut  manifestentur  opera  eius »;  et  Lucae  nono: 
«  Si  quis  vult  venire  post  me,  abneget  semetipsum 
et  tollat  crucem  suam  et  sequatur  me  ». 

5.  Ista  autem  operatio  virtutis,  per  quam  ve- 
niendura  est  ad  Christam ,  triplex  est.  —  Prima  est 
via  mandatorum;  secunda,  semita  eonsiliorum;  ter- 
tia,  compendium  supererogationum,  —  Prima  ope- 
ratio  virtutis  est  via  mandatoriim ;  Matthaei  decimo 
nono^:  «  Si  vis  ad  vitam  ingredi,  serva  mandata»; 
et  Matthaei  vigesirao  secundo :  «  Omnia  parata  sunt, 
venite  ad  nuptias»;  et  Lucae  decimo  quarto:  «Misit 
servum  suum  hora  coenae  dicere  invitatis,  ut  veni- 

seeando.  reut » .  —  Secuuda  est  semiia  consiliorum ;  Mattliaei 
decimo  nono :  «  Si  vis  perfectus  esse ,  vade  et  vende 
omnia,  quae  habes,  et  da  pauperibus,  et  habebis  the- 
Teriio.  saurum  in  caelo,  et  veni  et  sequere  me».  —  Tertia 
est  compendium  supererogationum;  Matthaei  decimo 
quarto^:  «  Domine,  si  tu  es,  iube,  me  venire  ad 
te  super  aquas  » .  Nota  de  sancto  Benedicto.  Et  ad 
Hebraeos  duodecimo :  «  Curramus  ad  propositum  no- 


Per  opera- 
tionem  Tir- 
tntis. 


Ultimain  fit 

iripliciter. 

Primo. 


bis  certaraen,  aspicientes  in  auctorem  fidei  et  con- 
suramatorem  lesum,  qui,  proposito  sibi  gaudio,  susti- 
nuit  crucem ,  confusione  conterapta ,  atque  in  dextera 
sedis  Dei  sedet.  Recogitate  eum  qui  talem  sustinuit  a 
peccatoribus  adversum  semetipsum  contradictionem , 
ut  non  fatigemini,  animis  vestris  deficientes  ». 

COLLATIO  XXV. 

(Vers.  28.  2o.).  Qiti  in  monumentis  sunt  au- 
dient  vocem  Filii  Dei,  et  qui  audierint  vivent, 

i.  In  istis  verbis  tangitur  ordo  spirituahs  re- nivisio  in  3 
suscitationis ,  et  tanguntur  ibi  tria.  Tangitur  enim  ibi 
status  mortis  et  status  vitae  et  ma'  perveniendi 
ad  vitam  de  morte.  —  Status  mortis  est  status  cul- 
pae,  et  hic  tangitur,  cum  dicitur :  Qui  in  monu- 
mentis  sunt.  —  Via  perveniendi  ad  vitam  est  ver- 
bum  doctrinae,  et  haec  tangitur,  cum  dicitur:  Au- 
dient  vocem  Filii  Dei  vivi.  —  Status  vitae  est 
status  gratiae ,  et  hic  tangilur ,  cum  dicitur  :  Ft 
qui  audierint  vioent;  ac  si  diceretur:  qui  sunt  in 
morte  ^  culpae  audient  vocem  doctrinae  et  vivent 
vita  gratiae. 

2.  Qui  in  mmumentis  sunt  audient  etc.  —     ne  stata 

__  ,  ..,..,  ,.    mortis  tres 

Nota,  quod  raortuus  spiritualis,  id  est  peccator,  ali-  fignrae. 
quando  significatur  in  Scriptura  esse  quasi  in  thalamo, 
ahquando  quasi  in  vico,  aliquando  quasi  in  monu- 
mento.   Quasi  in  thalamo  est  mortuus,  quando  oc- 
ciditur  peccator  interius,  id  est  in  consensu^;  quasi 
in  vico,  quando  exterius  defertur  in  opere;  quasi  in 
monumento ,  quando  ulterius  sepelitur  in  mala  con- 
suetudine.  —  Mortuus  ergo  spiritualis  aliquando  ia-  Pnma. 
cei  in  thalamo,  quando  peccat  in  solo  consensu ;  et 
talis  significatur  per  filiam  archisynagogi,  quam  susci- 
tavit  lesus  in  thalamo,  Matthaei  nono  ^^,  Lucae  octavo. 
—  Item,  mortuus  spirituaiis  ahquando  effertur   m  secunda. 
i)ico,  quando  peccat  in  opere;  et  talis  significatur 
per   «  adolescentem ,  filiura  unicum  viduae ,   matris 
suae»,    quem    suscitavit  in  porta  civitalis,   Lucae 
septimo.  —  Item,  mortuus  spiritualis  aliquando  sepe-  Tenia. 
litur  in  monumento,  quando  peccat  ex  consuetu- 
dine;  et  talis  significatur  per  Lazarum,  quem  susci- 
vit   lesus  quatuor  dies   habentem   in  monumento, 
loannis  imdecimo.  —  Non  ergo  desperet  peccator ,  si ve  Notandum. 
peccaverit  in  voluntate,  sive  in  opere,  sive  in  con- 
suetudine,  quia  etiara  qui  in  monumentis  sunt  vi- 
vent,  si  audierint  vocem  doctrinae. 


*  Vers.  17.  —  Superiiis  et  etiam  inferius  pro  perceptio 
glorm  BC  meritum  gloriae. 

*  Vers.  28.  —  Sequitur  IsaL  35,  1. 

*  Vers.  40,  post  quem  aUegatur  Cant.  i,  8.  Cfr.  Glossa 
ordinaria  ex  Gregorio  in  huno  locum. 

*  Vers.  44 ,  ubi  Glossa  interlinearis  [cfr.  August.  et  Beda , 
in  hunc  locum] ;  Nemo  potest  venrre  ad  me  etc. ,  credere  in  me , 
nisi  gratia  eum  praevenerit,  nisi  Pater  eum  revelaveril,  quae 
revelatio  est  attractio.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Canlic.  2,  13. 
et  14;  loan.  3,  21.  et  iuc.  9,  23. 


*  Vers.  17.  —  Subinde  alleganlur  Mattli.  22,  4;  Luc.  1 4,  17. 
et  Matlh.  19,  21. 

«  Vers.  28.  —  Sequitur  Hebr.  12,  1-3.  —  Pro  Benedicto 
B  C  Bonifacio, 

'  Codd.  status,  sed  infra  recte  via. 
®  Codd.  A  B  mommentis. 

*  Cod.  C  incidU  peccator  interius  in  comensim. 

"  Vers.  18.  seq. ;  Luc.  8,  41.  seq.  —  Subinde  allegantiw 
Luc.  7,  12.  seq.;  loan.  11,  17.  et  43.  seq,  Cfr.  supra  pag.  406, 
nola  o.  —  Inferius  post  in  opere  B  addit  malo. 


564 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  V.  COLL.  XXV. 


De  via  ad 

vitam  tria. 

Primum. 


Secundam. 


Tcrtiuiu. 


Contrarium 

(it  tripliciter. 

Primo. 

Secundo. 


Tertio. 


3.  Audient,  inquit,  vocem  Filii  DeL  Audient, 
inquam,  ad  inielligendum ,  ad  credmdum,  ad  ohe-' 
diendum,  Sic  enira  est  audiendum  verbum,  ut  m- 
telligamus ,  secundum  quod  dicitur  in  Psalmo^: 
«Audi,  filia,  et  vide»,  id  est,  intellige,  «  et  inclina 
aurem  tuam  »  etc.  —  Sic  etiam  audiendura  est ,  ut 
credamus;  loannis  quinto:  «Quiverbum  meum  au- 
ilit  et  credil  in  me  habet  vilam  aelernam  ».  —  Sic  au- 
diendum  est,  ut  obediamus,  Taliter  audiebat  de  quo 
dicitur  in  Psalmo:  «  In  auditu  auris  obedivit  mihi». 
—  Propter  haec  tria  dicitur  Apocalypsis  secundo:  «  Qui 
habet  aures  audiendi  audial  » . 

4.  Primo  modo  non  audiunt  qui  verbo  Dei  non 
intendunt;  de  quibus  in  Psalmo^:  «  Non  audivit 
populus  meus  vocem  meam,  el  Israel  non  inlendit 
mihi».  —  Secundo  modo,  qui  verbo  Dei  non  cre- 
dunt,  de  quibus  Isaiae  sexlo :  «  Excaeca  cor  populi 
huius  et  aures  eius  aggrava,  ne  forte  videat  oculis 
suis  et  auribus  suis  audiat  et  corde  suo  intelHgat  et 
convertatur,  et  sanem  eum  » .  —  Tertio  modo  non  au- 
(liunt,  si  qui  verbo  Dei  non  abediunt;  simiies  sunt 
ilii,  de  quo  dicitur  lacobi  primo:  «  Quia,  si  quis  au- 
ditor  est  verbi  et  non  factor,  hic  comparabitur  viro 
consideranti  vuitum  nativitatis  suae  in  speculo  » ;  et 
lalibus  dicitur  loannis  octavo:  «  Propterea  vos  non 
iiuditis,  quia  ex  Deo  non  estis  ».  —  Nos  ergo  audia- 
mus  vocem  Filii  Dei  ad  intelligendum,  ad  creden- 
dum  et  ad  obediendum,  ut  simus  «  auditores  et  fa- 
ctores  verbi ,  non  auditores  tantum  » ;  et  sic  poterimus 
vivere  per  verhum. 

5.  Sequitur :  Et  qui  audient  vivent  —  Vivent, 
inquam,  per  fidem  veritatis,  pev  amorem  bonitatis 
ei  per  opera  virtutis,  Hic  enim  est  triplex  vivendi 
modus  spirituahs,  ut  vivamus  pev  fidem,  secundum 
quod  dicitur  Habacuc  secundo  ^ :  «  lustus  meus  in 
sua  fide  vivit ».  Vivaraus  etiam  per  cariiateni;  primae 
loannis  terlio:  «  Scimus,  quoniam  translati  sumus 
de  morte  ad  vitam,  quoniam  dihgimus  fratres.  Qui 
eiiim  non  dihgit  manet  in  morte  ».  Vivaiuus  etiam 
per  opera  virtutis,  de  quibus  Proverbiorum  quarto: 
«Vita  enim  sunt  invenientibus  ea  »;  Ezechielis  de- 
cimo  octavo:  «  Si  fuerit  vir  iustus  et  fecerit  iudi- 
cium  et  iustitiam  etc. ;  vita  vivet  et  non  raorietur». 
^  Exeamus  ergo  de  monumento  culpae,  et  audia- 
mus  verbum  doctrinae,  et  viveraus  vita  gratiae^. 

Annotatio  19. 

(Vers.  14.).  Ecce,.  sanus  factus  es. 
ciiristus  sa-         1-  Nota,  quod  quosdam  sanavit  Dominus  manu, 
molpei-lfra',  q^iosdam  vc rbo ,  ({wo^Awx  autem  nutu  solo.  —  Tactu 


Nolaudum. 


De  statu  vi- 
tac  iria. 


Notandum. 


manus  sanavit  leprosum;  Lucae  quinto*:  «  Exten-  Tacta. 
dens  lesus  manum,  teligit  eum  dicens:  Volo,  mun- 
dare ;  et  confestim  discessit  lepra  ab  eo  » .  —  Virtute,  vcrbo. 
scilicet  verbi,  sanavit  paralyticum;  loannis  quinto: 
«  Dixit  enim  lesus :  Toile  grabatum  tuum  et  am- 
bula.  Et  statim  sanus  factus  est.  —  Nutu  solius  vo-  Nutn, 
luntatis  sanavit  fihum  reguH ,  qui  «  infirmabatur  Ca- 
pharnaum  » ,  loannis  quarto ,   quem  nec    vidit  nec 
tetigit,  sed  solius  voluntatis  imperio  sanavit  euni, 
cum  dixit  patri  suo:  «Fihustuus  vivil». 

2.  Ita  intellige ,  quod  Dominus  sanat  quosdam  fla-  Appiicatio. 
gelh  correctionis ;  lob  quinto^:  «  Vulnerat  et  mede- 
tur,  percutit,  et  manus  eius  sanabunt  ».  —  Quosdam 
sanat  alloquendo  solo  verbo  praedicationis ;  Sa- 
pientiae  decimq  sexto :  «  Neque  herba  neque  malagma 
sanavit  eos,  at  serrao  tuus,  Domine,  qui  sanat 
orania  » .  —  Quosdarn  autem  sanat  illustrando  gra- 
tia  inspirationis ,  secundum  quod  dicitur  Malachiae 
quarto:  «  Orietur  vobis  timentibus  Deum  sol  iusti- 
tiae ,  et  sanitas  in  pennis  eius  » . 

Annotatio  20. 

(Vers.  13.).  Is  autem,  qui  sanus  fuerat  effectus, 
nesciebat,  quis  esset,  supple:  qui  sahaverat  eum. 

Attende,  quam  magna  est  misericordia  Dei  solius:  Misericordia 

^  1  ^^^  praeve- 

sanaverat  eura,  et  nondum  cognoscebatur  ab  eo.  njenstripii- 
Quanla  faceret  pro  illo,  si  ab  illo  diligeretur,  si  ab 
illo  rogaretur,  qui  ipsum  sanabat,  antequam  ab  eo 
cognosceretur  ?  In  hoc  ergo  est  magna  misericordia  Dei 
erga  nos,  quia  beneficia  eius  praeveniunt  nostram 
cognitionmi,  nostram  dilectionem,  nostrum  obse- 
quium  sive  nostram  operationem.  —  Nostram  cogni- 
tionem  praevenit,  ut  hic  patet,  cura  dicitur:  Is  qui 
sanus  ejfectus  fuerat,  nesciebal,  quis  esset,  —  No- 
stram  dikctionem ;  unde  ad  Roraanos  quinto  ^ :  «  Cun) 
adhuc  inimici  essemus,  reconcihati  suraus  per  nior- 
tem  P'ilii  eius  ».  —  Nostrum  obsequium  sive  opera- 
tionem;  ad  Titum  terUo:  «  Non  ex  operibus  iustitiae, 
quae  fecimus  nos,  sed  secundum  suam  misericordiam 
salvos  iios  fecit». 

A^NOTATIO   21. 

(Vers.  19.).  Non  potest  Filius  a  se  facere  quid- 
quam,  nisi  quod  viderit  Patrem  facientem.. 

Nota,  quod  aliquem  esse  alterius  fihuni  probant    Tria  pro- 
tria:  mansio ,  aemulatio  et  imiiatio.  Solet  enim  filius  aiterius  fi- 

li»ini* 

tmitari  patrem,  aemulan  pro  patre,  succedere  palri 
in  mansione.  Haec  tria  probaverunt,  Christum  esse  Fi- 
lium  Dei.  Tenuit  enira  Palris  mamionem;  unde  Lucae 
•secundo^:  «Quid  est,  quod  me  quaerebatis;  nescieba- 


^  Psalm.  44,  11.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  5,  24; 
Ps.  17,  45.  ct  Apoc.  2,  7.  (cfr.  Matth.  II  ,  IS;  13,  9.  et  43.). 

2  Psalm.  80,  12.  —  Sequunlur  Isai.  6,  10;  lac.  1 ,  23.  et 
loan.  8,  47.  In  flne  respicitur  lac.  I,  22. 

^  Vers.  i.  —  Subindc  allegantur  I.  loan.  3,  14;  Prov.  4,  22. 
et  Ezech,  18,  U.  cl  21. 


*  Cod.  C  et  vicamus  m  graiia  vitae. 
^  Vers.  13.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  5,  8.  seq.  et  4,  46. 
ac  50. 

^  Vcrs.  18.  —  Sequuntur  Sap.  16,  12.  et  Malach.  4,  2. 
'  Vers.  10.  —  Subinde  allegatur  Tit.  3,  5. 
®  Vers.  49.  —  Sequitur  loan.  2,  16. 


COLLATIOxNES  IN  lOANNEM  CAP.  VL  COLL.  XX VL 


563 


iis,  quia  in  his  quae  Patris  mei  sunt,  oportet  me 
csse  »?  —  Habuit  Palris  zelum  sive  aemulationem , 
ex  cuiusuiodi  zelo  loannis  secundo  dicebat :  «  Auferte 
ista  hinc,  et  nolite  facere  domum  Patris  mei  domum 
negotiationis.  Recordati  sunt  discipuli ,  quia  scriptum 


est:  Zelus  domus  tuae  comedit  me  ».  —  Habuit  etiam 
Patris  imitationem,  de  qua  hic  dicitur:  Non  potest 
Filius  a  se  facere  quidqitam ,  nisi  quod  viderit  Pa- 
trem  fadentmi ,  et  quaecumque  ille  facit,  haec  si- 
militer  ei  Filius  facit. 


Capitulum  VL  Post  haee  abiit  lesus. 


iQlrodoclio. 


De  5  pani- 
bus  hordea- 
ceisspiritoa- 
liler  iQtelle- 

clis. 


Primo,  de 
pane  poeni- 
tentiae. 

Duae  pro' 
prieiates. 


Figura. 


Quare  sit 
hordeaceos. 


COLLATJO  XXVI. 

(Vers.  H.).  Accepit  lesus  panes,  etcum.  gra- 
tias  egisset,  distribuit  discumbentibus. 

1.  Accepit,  inquit,  lesus,  Notabiliter  dicitur  lesus 
panes  accepisse  et  distribuisse.  Distribuente  Domino , 
abundat  cibus;  distribuente  vero  homine,  esurit  po- 
pulus.  Dicuntur  autem  tria  hic,  scilicet  quod  ac- 
cepit,  quod  gratias  egit  et  quod  distribuit^  accepit 
ad  multiplicandum ,  gratias  egit  ad  benedicendum , 
distribuit  ad  reficiendum, 

2.  Accepit,  inquit,  panes.  Sed  quot  panes  ? 
Qiiinque  panes  hordeaeeos ,  ait  Evangelista  ^,  et  duos 
pi^ces,  —  Isti  quinque  panes,  spiritualiter  intelligendo, 
significant  quinque  panes,  quibus  anima  reficitur  in 
praesenti,  panem  '$>d\\c,Q\.  poenitentiae ,  ^m\m\  doctri- 
nae ,  panem  iustiiiae,  panem  patientiae  et  panem 
eucharistiae.  —  Panis  poeniteniiae  reficit  reverten- 
tes;  panis  docirinae  reficit  ignoranies;  panis  iusti- 
tiae  reficit  laborantes;  panis  patientiae  reficit  pu- 
ffnanies;  panis  eucharistiae  reficit  omnes, 

.  3.  Primus  igitur  panis  est  panis  poenitentiae , 
(le  quo  in  Psalmo^:  «Cinereni  tanquam  panem  man- 
ducabam,  et  potum  meum  cum  fletu  miscebam  ». 
Cinis  est  minutus  et  est  arnarus,  Cineris  minutio 
significat  peccatorum  recordationem ,  quae  debent 
meniorari  usquead  mmmn.;  cinevis  amaritudo ,  ipec- 
catorum  contritionem ,  quae  debet  esse  amara.  Haec 
autem  duo  habet  panis  poenitenfiae,  secundum  illud 
Isaiae  trigesimo  octavo^:  « Recogitabo  tibi  omnes 
annos  meos  in  amaritudine  animae  meae  ».  —  De  isto 
eodem  pane  significatam  est  Exodi  duodecimo,  ubi 
legitur,  quod  «  filii  Israel  coxerunt  farinam,  quam 
dudum  conspersam  tulerant  de  Aegypto ,  et  fecerunt 
subcinericios  panes  ».  —  Iste  pauis  hordeaceus  est : 
panis,  quia  habet  refectionem;  hordeaceus,  quia  liabet 
asperitatein.  Reficit  enim  spiritum  et  raacerat  car- 
nern ;  unde  bene  significalur  ludicum  seplimo  per  pa- 
neni  subcinericium,  qui  confregit  castra  Madian;  de 
quo  sequitur,  quia  «  non  erat  aliud  nisi  gladius  Ge~ 
deonis».  Est  enim  panis  spiritui   et  gladius  carni. 


4.  Secundus  panis  est  panis  doctrinae,  Quem- 
admodum  enim  cibus  corporalis.  reficit  carnem,  ita 
doctrina  spiritualis  reficit  mentem,  secundum  illud 
Deuteronomii  octavo*:  «Nou  in  solo  pane  vivit  homo, 
sed  in  omni  verbo,  quod  procedit  de  ore  Dei  » ;  item 
Matthaei  quarto.  Hic  est  panis  scliolarium ,  qui  facit 
ad  cognitionem  veritatis,  de  quo  Lucae  ultimo :  «  Co 
gnoverunt  Dominum  in  fractione  panis  » ;  panem  fran- 
gere  est  Scripturam  exponere.  -r~  Et  isle  panis  hordea- 
ceus  est,  Nam  habet  in  refectione  asperitateni ,  secun- 
dum  illud  ad  Hebraeos  duodecimo  ^ :  «  Omnis  disciplina 
in  praesenti  videtur  esse  non  gaudii,  sed  moeroris; 
postea  autem  fructum  pacatissimum  reddit »  etc. 

5.  Tertius  panis  est  panis  iustitiae.  Hic  est  pa- 
nis  servientium,  de  quo  Proverbiorum  duodecimo^: 
«  Qui  operatur  terram  suam  satiabitur  panibus ;  qui 
autem  sectatur  otium  stultissimusest».  De  isto  pane 
qui  non  laborat  non  manducet;  qui  vero  laborat 
non  indiget,  secuudum  illud  Psalmi:  «  Non  vidi  iu- 
stum  dereliclum,  nec  semen  eius  quaerens  panem  ». 
—  Iste  panis  hardeaceus  est.  Habet  enim  cum  suavi- 
tate  refectionis  asperitatem  laboris,  secundum  illud 
Genesis  tertio:  «In  sudore  vultus  tui  vesceris  pane 
tuo  » .  — •  De  isto  figuratum,  est  Numerorum  undecimo, 
ubi  dicilur,  quod  «  circuibat  populus  et  coUigens 
manna,  frangebat  mola,  sive  terebat  in  raortariolo, 
coquens  in  olla  et  faciens  ex  eo  tortulas  saporis 
quasi  panis  oleati  » .  Nota  et  expone, 

6.  Qaartus  panis  est  panis  patientiae.  llk  est 
panis  pugnantium,  de  quo  Ezechielis  duodecimo'': 
«  Panem  suum  in  solitudine  comedent,  et  aquam  suam 
in  desolatione  bibent » .  —  Iste  panis  hordeaceus  est. 
Habet  enim  et  refectionem  et  asperitatem:  refectio- 
nem  animae  et  asperiiatem  sive  duritiam  poenae; 
quod  figuratum  est  losue  nono ,  ubi  legitur  de  Ga- 
baonitis,  quod  «  panes,  quos  portabant  ob  viaticum, 
duri  erant  et  in  frusta  comminuti  ».  Verumtamen 
duritia  panis,  quantacumque  sit,  temperari  potest  iu 
sanguine  passionis ,  secundum  illud  Bernardi  ^ :  «  Si 
passio  Christi  ad  memoriam  reducitur,  nihil  tam  du- 
rum,  quod  n.on  aequaniraiter  toleretur». 


Secando,  de 
paDe  doctri- 
me. 


Qnare  hur- 

deaceus. 


Tertio,  de 
pane  iusti- 
tlae. 


Qoare  hor- 
deaceus. 


Fiiriira. 


Qaarto,  de 
pane  patien- 
tine. 


Est  hordea- 
ceus. 


Fignra. 


1  Vers.  9. 

^  Psalm.  101,  10.  —  iiiferius  pro  debeni  memorari  C  nu- 
merari. 

^  Vers,  J5.  —  Duo  seqq.  loci  suut  Kxod.  12,  39.  et  Iiidic. 
7,  13.  seq. 

*  Vers.  3.  Matlh.  i,  4.  —  Sequiliir  Luc.  24.  35. 

*  Vers.   1 1 . 

®  Vers.   I!.  —  Uiferius  respicitiu'  W.  Thess.  3,  lOiSiqnis 


non  vnU  operari,  nec  mandncet;  ei  allegantur  Ps.  36,  25; 
Gen.  3,  19.  et  Num.  11,  8. 

^  Vers.  19.  —  Sequitur  losue  9,  5. 

®  Cfr.  Serm.  in  Cantic.  serm.  43.  n,  5,  ubidicit:  «  Viden- 
tes  angustias  Dominl,  levius  vestras  portabitis  ».  Ibid.  serm.  61 . 
n.  8:  «  Enimvero  non  senliel  sua,  dum  illius  vulnera  inluebi- 
tur».  In  Manipulo  (lonon  Thomae  de  Hibernia  Ord.  Praedic, 
sub  nomine  Passio  aUegalur;  Chrifsostomns  m^er  }i\dXX\y.  c, 'il . 


366 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VI.  COLL.  XXVII. 


7.  Quintus  panis  est  panis  eticharistiae.  Hic  est 
Qainto,  de  pauis  nuptialis ,  qui  reficit  omnes  in  mensa  eucha- 

risiico.       ristiae,  de  quo  praedicitur  loannis  sexto^:  «  Panis, 
Est  hordea-  quem  ogo  dabo  vobis ,  caro  mea  est » .  —  Hic  est  panis 

C611S 

hordeaceus  in  praesenti ,  licet  in  futuro  sit  triticeus, 
quia  purus;  in  praesenti  hordeaceus,  quia  cum  affli- 
ctione  animae  assumendus,  secundum  illud  primae  ad 
Corfnthios  undecimo:  «  Probet  se  ipsiim  honno,  et  sic 
de  pane  illo  edat  et  de  calice  bibat  ». 

8.  Sequitur:  Etduos 'pisces.Vev  Am^  pisces  in- 
Quid  dno  pi-  tclhge  duas  consolationes ,  quas  habet  anima  in  prae- 

SC6S 

senti ,  quasi  ad  miligandas  praedictorum  panum  aspe- 
ritates  ^.  Prima  est  exspeetatio  bonoriim  aeternoi^um; 
secunda  est  experientia  spiritualium,  Prima  conso- 
latione  sustentatur  anima  in  adversitate  temporali; 
secunda  reficitur  in  prosperitate  spirituali.  Prima 
consolatio  est  quasi  piscis  marinus,  quia  capitur  in 
adversitate,  scilicet  in  aqua  amara;  secunda,  quasi 
piscis  fluvialis,  quia  capitur  in  pnosperitale ,  quasi 
in  aqua  dulci ,  secundum  iilud  Psalmi  ^ :  «  Ponam 
in  mari  manunfl  eius  et  in  fluminibus  dexteram  eius». 

COLLATIO  XXVn. 

(Vers.  19.).  Vident  leswn  ambulantem  supra 
mare, 

1.  Notandum  est,  quod  quatuor  miracula  fecit 
Quataor  mi-  lesus  in  marf.  Primura  fecit  in  mirabili  maris  divi- 

mari  facta.  sioue ,  Exodi  dccimo  Quarto  *;  secundum  in  mirabiii 
maris  quietatione,  Matthaei  octavo;  tertium  in  mira- 
biii  raaris  calcatiom,  loannis  sexto ;  quartum  in  mi- 
rabiU  piscium  congregatione ,  Lucae  quinto  et  loan- 

Notandttm.  nis  ultimo.  CoUige  ergo,  quia  Domimis  mare  dividit, 
mare  quietat,  mare  calcat,  in  mari  pisces  congregat. 

2.  Ad  quae  inteihgenda  nota,  quod  esl  quadru- 
Quadrapiex  plex  marc,  scilicet  mare  interius,  mare   exterius, 

mare  my-  •    /»     •  .  •  \m  -   4      -  * 

sticom.  raare  tnferius  et  mare  supeniis.  —  Mare  intenus  est 
mare  peccatricis  conscientiae;  mare  exterius  est 
mare  temporalis  miseriae;  mare  inferius  est  mare 
negotiationis  mumlanae;  mare  superius  est  mare 
Priranm.  cathoUcae  Ecclesiae.  —  Mare  ergo  est  peccatrix 
conscientia  propter  sui  inquietadinem ;  Isaiae  quin- 
quagesimo  septimo^:  «  hnpii  quasi  mare  fervens, 
quod  quiescere  non  potest » ;  et  Threnorum  secundo : 
secundora.  «  Magna  est  velut  mare  contritio  tua  ».  —  Mare  ile- 
rum  est  temporalis  miseria  propter  sui  amaritu- 
dinem.,  vel  profunditatem ;  lonae  secundo:  «  Proie- 


cisti  me  in  profundum  in  corde  maris,  et  flumen 
circumdedit  me  »;  et  in  Psalmo:  «  Veni  in  altitudinera 
maris,  et  tempestas  demersit  me  ».  —  Mare  est  ne-  Tertinm. 
gotiatio  mundana  propter  sui  periculositatem ;  Ec- 
clesiastici  quadragesimo  tertio  ^ :  «  Qui  navigant  mare 
enarrent  pericula  eius  » ;  et  in  Psalmo :  «  Hoc  mare 
magnum  et  spatiosum  manibus;  illic  reptilia,  quorum 
non  est  nuraerus  » .  —  Mare  superius ,  hoc  est  Ec-  Qaanum. 
clesia  propter  sui  fecunditatem  et  plenitudinem ; 
Isaiae  sexagesimo :  «  Tunc  videbis  et  afllues ,  et  mira- 
bitur  et  dilatabitur  cor  tuum,  quando  conversa  fuerit 
ad  te  multitudo  maris »  etc. ;  et  Matthaei  decimo 
tertio:  «  Simile  est  regnum  caelorum  sagenae  missae 
in  mare  et  ex  omni  genere  piscium  congreganti,  quara 
cum  impleta  esset »  etc.  De  hoc  mari  dicitur  in 
Psalrao :  <c  Quoniam  ipsius  est  mare,  et  ipse  fecit 
illud  ».  Sic  ergo  est  quadruplex  mare. 

3.  Sed  ecce,  Dominus  dividit   mare,   quieta.t  ^"^^^^i"^^}- 
mare,    calcat  mare   et  congregat  pisees  in  mari. 

—  Nota  ergo ,  quod  Dominus  dividit  marq  peccatri-  Mystica  ap. 

,  pucatio. 

cis  conscientiae ;  quietat  msre  temporalis  miseriae ; 
calcat  mare  negotiationis  mundanae ;  cmigregat 
pisces  in  raari  Ecclesiae.  —  Dividit  mare  coiiscien-  Dhidit  pri. 

.  mum  mare. 

t%ae ,  et  hoc  poemtentibus ,  secundura  illud  Psalmi ' : 
«  Divisit  mare  rubrum  in  divisiones  »;  divisio  ma- 
ris  est  scissio  cordis  per  contritionem,  secundum  il- 
lud  loel  secundo  :   <r  Scindite  corda  vestra  »  etc. 

—  Haec  divisio  maris  significata  est,  Exodi  decimo  Figara. 
quarto,  in  illo  miraculo,  quando  divisit  Dominus 
mare  filiis  Israel,  quando  exierunl  de  Aegypto.  Unde 
dixit  Moysi:  «  Eleva  virgam  tuam  et  extende  manum 
tuara  super  mare,  et  divide  illud,  utgradiantur  filii 
Israel  in  medio  raari  per  siccum  ». 

4.  Dominus  tranQuillat  mare  temporalis  mise-  Tranqmiiat 

.       '  ^  seennaum. 

nae,  et  hoc  proficientibus ,  secundnra  illud  Psalmi  ^: 
«Tu  dominaris  potestati  maris,  motum  autem  fluctuum 
eius  tu  mitigas  »;  et  Ecclesiastici  quadragesimo  tertio: 
«  In  serraone  eius  siluit  ventus,  et  in  cogitatione  sua 
placavit  abyssum»;  maris  placatio  est  mitigatio  tri- 
bulationis,  de  qua  primae  ad  Corinthios  decirao: 
«  Fidelis  Deus  est,  qui  non  patietur,  vos  tentari  supra 
id  quod  potestis».  —  Haec  placatio  figurata  est  in  F'g»"a- 
illo  miraculo  Matthaei  octavo,  quando  «  consurgens 
lesus  imperavit  ventis  et  mari ,  et  facta  est  tranquil- 
litas  raagna  » . 

5.  Dominus  calcat  n\2se  negotiationis  munda-  caicatier- 
nae,  id  est  calcabile  facit,  et  hoc  viris  perfectis,  sicut 


[Homil.  87.  alias  88.  n.  ( ,  ubi  sententialiter  tantum  verba  seqq. 
habenlur]:  Si  passio  Redempioris  ad  memonam  redudtur,  ni- 
hil  tam  durum  est,  cfuod  non  aequo  animo  toleretur.  Parva 
enim  toleramus,  si  recordamur,  quid  biberit  ad  patibulum,  qui 
nos  invitat  ad  caelum.  Ille  enim  opprobria...  sustinuit,  et  nos 
raiseri...  uno  sernione  fatigamur  etc. 

^  Vers.  52.  ^  Sequilur  \,  Gor.  1 1 ,  28. 

*  !ta  B ;  A  C  ad  condiendim  panem  dictarum  asperitatum 
(C  praecedentium  asperitatum). 

'Psalm.  88,  26. 


*  Vers.  21.  —  Subinde  allegantur  Matth.  8 ,  26 ;  loan.  6,19: 
Luc.  5 ,  6.  et  ioan.  21 ,  1 1 . 

^  Vers.  20.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Thren.  2,  13;  lon.  2,  4. 
et  Ps.  68,  3. 

«  Vers.  26.  —  Subinde  alleganlur  Ps.  1 03 ,  25 ;  Isai.  60,5; 
Matth.  13,  47.  seq.  et  Ps.  94,  5, 

'  Psalra.  135,  13.  —  Sequuntur  Joel  2,13;  Exod,  U,  21. 
seq.  et  U,  16. 

®  Psalm.  88,  10.  —  Tres  seqq.  loci  snnt  Eccli.  43,  25; 
I.  Cor.  10,  13.  et  Matth.  8,  26. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VI.  COLL.  XXVIII. 


867 


fecit  Petro  Matthaei  decimo  quarlo  ^  dicenti:  «Domine, 
si  tu  es ,  iube,  nie  venire  ad  te  super  aquas.  At  ille  ait: 
Veni »  etc.  Caleatio  aquarum  est  contemptus  tem- 
poralium,  quae  «ad  nihilum  deveniunt,  sicut  aqua 
Figura.  decurrens  »;  et  hoc  etiam  figuraium  est  in  praesenti 
miraculo,  de  quo  hic  dicitur:  Videni  lesum  ambu- 
f^antem  sitpra  mare, 

6.    Dominus  etiam  congregat  pisces   in    mari 

congtagait  \n  Ecelesiae,  Ipse  enim  est,  qui  «  fllios  Dei,  qui  erant 

^^^'  °*    dispersi ,   congregavit  in  unum  » ,   secundum   quod 

habetur  loannis  uudecimo^.  Et  hoc  facit  Dominus 

praedicaloribus  et  praelaiis,  quibus   ipse  dicit  Mat- 

thaei  quarto:  «  Venile  post  me;  faciam,  vos  fieri  pi- 

scatores  hominum  »;  piscatio  hominum  est  conversio 

Figura.  fidelium.  —  Haec  figurata  est  in  illo  miraculo,  quod 

fecit  Dominus  Lucae  quinto,  cum  dixit  Petro:  «  Duc 

in  altum,  et  laxate  retia  in  capturam  »;  et  sequitur, 

quod  «cum  hoc  fecissent,  concluserunt  piscium  mul- 

4itudinem    copiosam  ».    Simile  miraculum    habetur 

loannis  ultimo. 

Dominus  igitur  dividit  mare  conscientiae  pec- 

Notandnm.  catricis ;  quietat  mare  miseriae  temporalis;  caleat 
mare  mundanae  negotiationis ;  congregat  pisces  in 
mari  Ecclesiae  militantis;  et  hoc  est  quadruplex 
miraculum,  quod  ostendit  Dominus  spiritualiler  in 
mari  discipulis  suis. 

Annotatio  22, 

(Vers.  27.1  Operamini  non  cibum,  quiperit, 
sed  qui  permanet  in  vitam  aeternam, 

Require  supra  capitulo  quarto^  de  septemplici 
cibo  graliae  et  septemplici  cibo  culpae. 

Annotatio  23. 

(Vers.  37.).  Omne,  quod  dat  mihi  Pater^  ad 
me  veniet  etc. 

Require  supra  capitulo  quinto*,  quare  sit  ve- 
niendam  ad  Christum,  et  qualiter  sit  veniendum 
ad  ipsum. 

COLLATtO  XXVIIL 

(Vers.  44.)  Nemo  potest  venire  ad  me,  nisi 
Pater  meus,  qui  in  caelis  est,  traxerit  eum. 

i.  In  verbis  istis  duo  facit  Dominus.  Primo,  ner 
Divisio.  homo  excedat  per  praesumtionem ,  ostendit,  defe- 
ctum  hu7nanae  impotentia£,  dicens:  Nemo  potest 
venire  ad  me  —  secundo,  ne  corruat  homo  per 
(iesperationem ,  subiungit  auxilium  miserationis  di- 
vinae ,  cum  dicit :  Nisi  Pater  meus ,  qui  in  caelis 
est,  traxerit  eum. 


2.  Dicit  ergo:  Nemo  poiest  venire  ad  me.  Nemo, 
inquam,  potest  ex  se;  cuius  causa  est  triplex,  scili- 
cet  quia  homo  est  graois  —  quia  via  diffwilis  — 
quia  virius  debilis,  Virtus  enim  debilis  non  potest 
ferre  molem  gravem  per  viam  difficilem.  —  Nemo 
ergo  potest  venire  ad  me,  quia  moles  est  gravis; 
Sapientiae  nono  ^ :  «Corpus,  quocl  corrumpitur,  ag- 
gravat  animam ,  et  terrena  inhabitatio  deprimit  sen- 
sum  multa  cogitantem  » ;  et  lob  septimo:  «  Factus 
sum  mihimetipsi  gravis  ».  —  Quia  via  difflcilis ; 
Matthaei  septimo:  «  Quam  angusta  et  arcta  est  via, 
quae  ducit  ad  vitam  »;  ecce,  quia  difficilis  ad  pro- 
grediendum;  «  et  pauci  inveniunt  eam  »;  ecce,  quia 
difficilis  ad  arripiemlum,  —  Quia  virtus  est  debilis; 
loannis  decimo  quinto^:  «  Sine  me  nihil  potestis  fa- 
cere  »;  et  loannis  decimo  quinto:  «  Sicut  palmes  non 
polest  facere  fructum  a  semetipso,  nisi  manserit  in 
vite ;  sic  nec  vos ,  nisi  in  me  manseritis. 

3.  Sequitur:  Nisi  Pater  meus,  qui  in  caelis 
est,  traxerit  eum.  —  Ostenso  defectu  humanae  im- 
potentiae ,  adhibet  Dominus  lesus  remedium  pietatis 
paternae,  cum  dicit:  Nisi  Pater  meus  traxerit 
emn,  Tractio  enim  Patris  remedium  est  humanae  im- 
possibilitatis.  —  Notandum  autem,  quod  Pater  trahit 
nos  multipliciler.  Solet  enim  aliquid  trahi  sursura  fune, 
qualiter  trahitur  moles  in  Iracha.  Solet  etiam  ali- 
quid  trahi  sursum  pondere,  qualiter  trahitur  stater  '^ 
in  statera.  Solet  aliquid  trahi  sursum  occulta  vir- 
tute,  qualiter  trahitur  ferrura  ab  adamante,  quod 
non  per  violentiam  sive  per  vim  raanifestam  trahi- 
tur,  sed  a  tola  specie. 

4.  Per  hunc  modum  trahit  Pater  sursum  fa- 
nibus  flagellorum ;  unde  Osee  undeci  mo  ^ :  «  In  fu- 
niculis  Adam  traham  eos  in  vinculis  caritatis  »;  fu- 
niculi  Adam  poenalitates  humani  generis  sunt , 
quibus  Dominus  ligavit  Adam,  quando  insanivit  per 
culpam.  In  his  trahit.Deus  animam,  quam  per  fla- 
gella  reducit  ad  gratiam. 

5.  Trahit  etiam  pondere  beneficiorum,  quasi 
ponens  in  statera  beneficia  sua,  ut  sursum  trahat 
corda  nostra;  leremiae  trigesimo  primo^:  «  In  cari- 
tate  perpetua  dilexi  te;  ideo  attraxi  te,  miserans 
tui».  Multas  enim  miserationes  appendit  Dominus, 
ut  nos  attraheret;  nec  hoc  illi  sufficiebat,  nisi  pro 
nobis  attrahendis  se  ipsum  in  statera  crucis  appen- 
deret.  Appendit  ergo  in  statera  crucis  se  ipsum ,  ut 
traheret  ad  se  per  crucem  genus  humanum.  Unde 
loannis  duodecimo:  «  Cuni  exaltatus  fuero  a  terra, 
omnia  traham  ad  me  ipsum  ». 

6.  Trahit  etiam  Dominus  sursum  occulta  vir- 
tute  spiriiualium  desideriorum.  Immittit  quidem  Deus 
spirituale  desiderium  et  trahit  ad  se  occulto   cordis 


Primo,  defi- 
cit  homo  ob 
triplicem  ra> 
tionem. 


Ratio  4. 


Ratio  ^. 


Ratio  3. 


Secundo,  de 
remedio  di> 
vino. 


Triplex  tra- 
ctio. 


TracUo  pri- 
ma. 


Secuoda. 


Tertia. 


^  Vers.  28.   el   29.  —  Subiude  aHegalur  Ps,  57,  8:  Ad 
nihilum  devenimt  etc. 

*  Vers.  52.  —  Sequunliir  Matth.  4,  19;  Luc.  5,  I.  et  6; 
loan.  21 ,  6.  seqcj. 

*  Collat.  XVI.  *  Collat.  XXIV. 


*  Vers.  45.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  !ob  7,  20.  et  Mattli.  7,  14, 

*  Vers.  5,  post  quem  allegatur  15,  4. 

'  Id  esipondiis,  secundum  Forcellini,  Lexicon. 

®  Vers.  4. 

*  Vers.  3.  —  Inferius  allegatur  loan.  (2,  32. 


568 


COLLATIONES  L\  lOANNEM  CAP.  VL  COLL.  XXLX. 


desiderio  cor  humanum;  unde  lob  trigesimo  quar- 
to^:  «  Si  direxerit  ad  eum  homo  cor  suum,  spiri- 
tum  iliius  et  flalum  ad  se  trahet».  Nota  Glossam 
in  Canticorum  primum:  «  Trahe  me  post  te,  in  odo- 


rem  curremus  unguenlorum  tuorum  » . 


Sic  igitur 


Per  avari 
tiam. 


trahit  Pater  sursum. 

7.  Sed  non  omnis  attrahitur ;  quia  est  qui  tra- 
sed  irahuar  hit  deorsum ,  diabolus  scilicet,  de  qno  lob  vigesimo 

deorsam  tri- 

pHcitcr.  primo^:  « Dulcis  fuit  glareis  Cocyti,  et  post  se 
omnem  hominem  Irahet  et  ante  se  innumerabiles  » . 
Trahit  autem  tripliciter:  per  swperbiam,  per  uva- 

Per  snper-  ritiam,  per  luxuriam,  —  Per  superbiam  trahit 
ambitiosos,  Isti  trahuntur  in  cauda;  Apocalypsis 
duodecimo:  «  Cauda  draconis  trahebat  tertiam  par- 
tem  stellarum  caeli  et  misit  eas  in  terram».  Bene 
dicit:  tertiam  partem,  quia  alia  pars  intendit  hona^ 
actioni,  alia  pars  contemplationi ,  tertia  ambitioni; 
et  haec  trahitur  in  cauda  draconis. —  Trahit  etiam 
per  avaritiam,  et  sic  trahit  cupidos,  Isti  trahunlur 
in  unda  fluminis;  de  quo  Apocalypsis  duodecimo^: 
«  Misit  serpens  ex  ore  suo  posl  mulierem  aquani 
tanquam  flumen,  ut  eam  faceret  trahi  a  flumine». 
Flumen  istud  a  fluemlo  divitiae  sunt,  quae  super- 
fluunt  et  refluunt  et  avarorum  corda  trahunt.  — 
per  laxu-  Trahit  etiam  per  luxuriam,  et  sic  trahit  lascivos. 
Isti  trahunlur  blmiditiis  mulieris  meretricis,  id  est 
carnalis  voluptatis ;  de  qua  Proverbiorum  seplimo : 
«  Irretivit  eum  muher  multis  sermonibns  et  blandi- 
tiis  iabiorura  protraxit  illum;  statim  eam  sequitur, 
quasi  bos  ductus  ad  victimam,  et  quasi  agnus  la- 
sciviens  et  ignorans,  quod  ad  vincula  stultus  Ira- 
liatur»  etc. 

COLLATIO  XXJX. 

^Vers.  67.).  MuUi  discipulorum  eius  abierimt 
retro. 

1.  Circa  recessum  discipulorum  a  CJiristo  nota 
Divisio.  recedendi  cawmm  —  recadendi  modum  —  et  rece- 

^llf^'^l^^AenA\ fructum.  —  Circaprimum  notandum,  quod  qui- 
dapiex  efTe- (jam  re^ra/m?i^ur ,  ne  ad  Christum  veniant;  quidam 

extrahuntur,  postquam  pervenerunt,  ne  cum   ipso 

permaneant. 

2.  Venientes  aulem  ad  Christum  retrahit  tri- 
Q°i^^a^m^^J- plex  causa,  scilic^^  carnalis  voluptatis,  amor 
iripiiciier,  terrcnac  proprietatis  *  et  amor  propriae  voluntatis. 

AMore.voia. —  Quidam  abeunt  a  Christo  amore  voluptatis;  de 
quibtis  leremiae  septimo^:  «  Abierunt  in  voUipta- 
tibus  suis  et  pravitate  cordis  sui ,  factique  retror- 


sum  et  non  in  ante » .  —  Quidam  abeunt  amore 
terrenae  proprietatis ,  sicut  ilie  adolescens,  cui  di- 
ctum  est  Matthaei  decimo  nono :  «  Vade  et  vende 
omnia,  quae  habes,  et  da  pauperibus»;  at  ille  «  abiit 
tristis;  erat  enim  multas  possessiones  habens».  — 
Quidam  abeunt  amore  propriae  voluntatis,  scilicet 
qui  nolunt  «  captivare  se  ipsos  in  obsequium  Chri- 
sti  ^  »  quemadmodum  discipuli ,  qui ,  nolentes  se  ipsos 
relinquere  propter  Christi  doctrinam ,  reliquerunt  do- 
ctrinam  et  adhaeserunt  sibi;  de  quibus  hic  dicitur, 
quod  multi  discipulorum  eius  abierunt  retro.  — 
Haec  ergo  sunt  tria,  quae  retrahunt  ad  Christum 
accedentes. 

3.  Sunt  etiam  tria,  quae  a  Christo  extrahunt  in- 
cedentes,  ne  cum  ipso  perseverent.  Primum  est  memo- 
ria  bonorum  temporalium;  secundura,  fastidium  bo- 
norumspiritualium;  tertium,  desperatio  aeternorum. 
—  Propter  memoriam  bonorum  temporalium  rece- 
debanl  qni  dicebant  Exodi  decimo  sexto  "^ :  «  Utinam 
mortui  esseraus  per  manum  Domini  in  terra  Aegypti , 
quando  sedebamus  super  oHas  carnium  et  comedeba- 
mus  panem  in  saturitate»!  Numerorum  undecimo: 
«  Recordamur  piscium ,  qnos  comedebamus  in  Aegy- 
pto  gratis;  in  mentem  nobis  veniunt  cucumeres  et 
pepones  ».  —  Propter  fastidiim  spiritualium  bo- 
norum  recedebant  filii  Israel,  Numerorum  vigesimo 
primo,  cum  dicebant:  «  Anima  nostra  nauseat  super 
cibo  isto  levissimo  »,  spiritualiter  exponendo;  et  Nu- 
merorum  undecimo:  «  Arida  est  anima  nostra,  nihil 
ahud  respiciunt  oculi  nostri  nisi  manna  »,  —  Pro- 
pter  desperationem  aeternorum  recedunt  qui  dicunt 
cum  filiis  Israei,  Numerorum  decimo  quarto^:  «Uti- 
nam  pereamus,  et  non  inducat  nos  Dominus  in  ter- 
ram  istam,  ne  cadamus  gladio!  Nonne  mehus  est 
reverti  in  x\egyptum  » ?  Et  propter  hoc  dixerunl : 
«  CoDStituamus  nobis  ducem  et  revertamur  in  x\egy- 
ptura».  Haec  dicebant  timentes  difficilem  terrae  in- 
troitum,  secundum  iilorum  opinionem,  qui  dixerunt 
supra  decimo  tertio :  « Terra  devorat  habitatores 
suos » .  Verum  tamen  magis  est  credendum  Caleb  et 
losue  dicentibus  Numerorum  decimo  quarto:  «  Terra, 
quam  circuivimus,  vaide  bona  est;  si  propitius  fuerit 
Dominus,  inducet  nos  in  eam  ». 

4.  Multi  discipulorum  ahierunt  retro.  Visa  ab- 
eundi  eausa ,  nota  abeundi  modum ,  qui  triplex  est. 
Quidam  enim  abeunt  retro  aspiciendo  per  cogitatio- 
nem;  quidam,  retro  aspirandopev  affectionem;  qui- 
dam ,  retro  incedendo  per  conversaiionem.  —  Retro 
aspexit  uxor  Lot,  et  retro  aspiciendo,  Genesis  de- 


Amore  pro- 
prietatis 
lerrenae. 


Amore  pro« 
priae  volaD- 
taUs. 


Quidam  ex- 
trahQQtQT 
tripliciter. 


Ratio  1. 


Bntio  2. 


Ratio  3. 


Secundo,  re- 
cedendi  mo- 
dns  triplex. 


Primo,  retro 
aspiciendo. 


*  Vei*s.  U.  —  Glossa  dNinaria  (ex  Beda)  in  Cantic.  1  ^  3, 
dicit,  quod  verbis:  Trahe  mepost  te  etc,  intelligalur  «vox  illo- 
rum  qui  post  tempora  incarnationis  ad  fldem  venerimt...  llla 
(ante  incarnationem),  iit  veniret...  haec  non  ad  se  ultra  eum 
descendere  taliler  flagitat,  sed  ipsa  polius  ad  caelos  sequi  de- 
siderat;  qiiod  quia  per  se  noii  posse  fieri  conspicit,  eius  du- 
calum  impIorat,'ad  qiiemi  venire  desiderat.  In  odorem  imgnen' 
torum,  in  consideratione  miracutorum  ». 

^  Vers.  33.  —  Sequitur  Apoc.  12,  4. 


*  Vers.  15.  —  Subinde  allegaiur  Prov:  7,  21.  et  22, 

*  Cod.  B  addit  vel  prosperilatis. 

®  Vers.  24 :  Abierunt  in  voluntatibus ,  et  in  pravitate  coi'- 
dis  sui  mali  factique  etc.  —  Sequitur  Matth.  19,  21.  et  22. 

®  Respicitur  11.  Cor.  10,  5:  Et  in  captivitatem  redigentes 
omnem  intelleclum  in  obsequium  Christi. 

'  Vers.  .^.  —  Sequuntur  Num.  M,  5;  21,  5.  et  11,  6. 

*  Vers.  3.  et  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Num.  13,  33.  et 
14,  7.  seq. 


COLLATIONES  IN  lOAMEM  C.iP.  VI.  COIL.  XXIX. 


369 


Secnndo, 
retro  aspi* 
rao^. 


Tertio,  relro 
incedendo. 


Bxhortatio. 


cimo  nono  ^,  «  versa  est  in  staluam  salis  »;  nola  hi- 
storiam  et  expone ;  et  Lucae  nono  :  «  Nemo  raittens 
manum  suam  ad  aratrum  et  respiciens  retro  aplus 
est  regno  Dei  » .  Non  sic  ambulant  animalia  sancta ; 
Ezechielis  primo:  «  Non  revertebantur  aniraalia,  cum 
ineederent ,  sed  unuraquodque  ante  faciem  suara  gra- 
diebatur  » .  —  Retro  aspirabant  filii  Israel ,  Nume- 
rorum  decimo  quarto :  «  Notme  melius  est  reverti  in 
Aegyptum  » ?  Et  iterum  :  «  Constituamus  nobis  du- 
cem  »  etc.  Non  sic  dicebat  Apostohis  ad  Philippen- 
ses  tertio ,  qui  «  omnia  arbitratus  est  ut  stercora , 
ut  Christum  lucrifaceret » .  —  Retro  incedebant  di- 
scipuli ,  de  quibus  hic  dicitttr :  Multi  discfpulorum 
abiertint  retro.  Non  sic  Petrus  ^ :  «  Domine ,  ad  quem 
ibimus  ?  Verba  vitae  aeternae  habes  » .  —  Dimitta- 
mus  igitur  quae  retro  sunt ,  et  dirigamus  ad  ea  quae 
ante  sunt,  aspectum,  affectum  et  incessum,  cum 
Apostolo  dicente  ad  Philippenses  tertio :  «  Ea  quae 
retro  sunt  obliviscens  »,  non  retro  aspiciens,  sicut 
uxor  Lot;  «  ad  ea  quae  sunt  priora,  me  ipsum 
extendens  »,  non  ad  praeterita  respiciens,  sieut 
filii  Israel ;  «  ad  destinatum  persequor  bravium  » , 
non  retrocedendo  cura  carnalibus  discipulis,  sed  in- 
cedendo  cum  Apostolis ,  «  si  quo  modo  comprehen- 
dara,  in  quo  et  comprehensus  sum  ». 

5.  Discipuli,  inquit,  abierunt  retro.  Post  re- 
cedendi  modum  nota  recedendi  fructum ,  qui  tri- 
plex  est.  —  Recedentes  a  Christo  amitlunt  praemium 
gloriae ;  Lucae  nono  ^ :  «  Nemo  mittens  manum  ad 
aratrum  et  respiciens  retro  aptus  est  regno  Dei  ». 
Si  non  est  dignus  7*egno  qui  retro  aspidt,  multo 
minus  est  dignus  qui  retro  aspirat,  vel  retro  ince^ 
dit,  —  Incurrunt  remorsum  conscientiae ;  Genesis 
decimo  nono,  de  uxore  Lot,  quae  «  respiciens  re- 
tro  versa  est  in  statuam  salis  » ;  in  sale  nota  amari- 
tudinem  conscientiae.  —  Merentur  supplicium  ge- 
hennae ;  leremiae  decimo  quinto:  «  Reliquisti  me, 
abiisti  retrorsum ;  extendam  manum  meam  super  te 
et  interficiam  te  ».  Exemplum  de  Semei,  tertii  Re~ 
gum  secundo. 

Annotatio  2i. 


(Vers.  13.).  Fugit  in  montem  solus. 
Nota,  quod  solitudo  valet  ad  tria,  scilicet  ad 
soiiiadinis  muYidi  turbationem  evitandam ;  Psalraus  * :  «  Elon- 

tres  fr(ic(os« 

gavi  fugiens  et  mansi  in  solitudine  ».  —  Ad  quietem 
contemplationis  intrandam ;  Threnorum  tertio :  «  Se- 
debit  solitarius  et  tacebit,  quia  levavit  se  super 
se  »  etc.  —  Ad  divinam  consolationem  obtinendam; 
Osee  secundo :  «  Lactabo  eam  et  ducam  eam  in  so- 
litudinem  et  loquar  ad  cor  eius  » . 


De  receden- 
di  fructa  tri- 
plici. 
Primus. 


Secundus. 


Tertius. 


Annotatio  25. 


(Vers.  19.).  Vident  lesum  ambulantem  supra 
mare. 

Nota ,  quod  in  isto  miraculo  Dominus  tria  mi-  Tna  mira- 

cola 

rabilia  fecit :  raare  calcavit  et  mare  placavit  et  mare 
transvola?'e  fecit.  —  Calcavit;  unde  dicitur  hic:  primum. 
Vident  eum  ambulantem  supra  mare.  —  Placavit;  secundam. 
unde  dicitur  Marci  sexto  ^ ,  quod  «  ascendit  ad  illos 
in  navem,  et  eessavil  ventus  ».  —  Mare  transvolare  Tertram. 
fecit;  unde  dicitur  hic,   quod  «stalim  fuit  navis 
ad  terram,  in  quam  ibant  ».  —  Et  haec  signiflcant  Appiicaiio. 
quae  facit  Dominus  fidelibus  tribulatis.  Mare  cakat , 
quando    tribulationem    suppeditat;    mare    placat, 
quando  tribulationem  mitigat;  mare  transit,  quando 
tribulatio  cessat.  Facit  enim  Dominus,  ut  sit  tribu- 
latio  brevis  duratione,  et  tunc  mare  transitur;  ut 
sit  levis  afflictione,  et  tunc  mare  placatur ;  ut  sit 
nulla  reputatione,  et  sic  mare  calcatur. 

Annotatio  26. 

(Vers,  26.).  Qiiaeritis  me,  non  quia  vidistis 
signa,  sed  quia  manducastis  ex  panibus. 

Nota ,  quod  quaeritur  Christus  aliquando  causa  Tripiex  can- 
commoditatis  temporalis,  ut  hic :  Quaeritis  me  etc.  d?cKr?8tam. 
—  AHquando  ca,n$di  persecutionis ;  Matthaei  secundo  ^ : 
«  Surge  et  accipe  puerum  et  Matrem  eins  et  fuge  in 
Aegyptum  et  esto  ibi ,  usque  dum  dicam  tibi,  Futu- 
rum  enim  est,  ut  Herodes  quaerat  puerum  ad  per- 
dendum  eum  ».  —  Aliquando  causa  devotionis;  Lucae 
secundo :  «  Fili ,  quid  fecisti  nobis  sic  ?  Ego  et  pa- 
ter  tuus  dolentes  quaerebamus  te  » . 

Annotatio  27. 

(Vers.  33.).   Panis   Dei  est,  qui  de  caelo  d£- 
scendit  et  dat  vitam  mundo. 

Nota,  quod  panis  iste  excellit  omnem   alium    Treseire- 
panem ;  delectat  enim  mentem ,  rohorat  virtutem ,  Jluae!"^^' 
continuat  vitam.  —  Delectat  mentem;  Sapientiae  de-  Primus. 
cimo  sexlo  "^ :  «  Angelorum  esca  nutrivisti  populum 
tuuni,  et  paratura  panem  de  caelo  praestitisti  illis  sine 
labore,  omne  delectamentum  in  se  habentem  et  omnis 
saporis  suavitatem  » .    —   Roborat  vi?'tutem ;  Psal-  secnndus, 
mus :  «  Panis  confirmat  cor  hominis  ».  —  Continuat  Tertius. 
vitam;  unde  hic  dicitur,  quod  dat  vitam  mundo; 
et  loannis  sexto :  « Si  quis  manducaverit  ex  hoc 
pane,  vivet  in  aeternura  ».  —  I^imum  pertinet  ad 
contemplationem ;  secundum,ad  actionem,;  sed  ter- 
tium,  ad  utrimique. 


*  Vers,  26.  — •  Subinde  allegaiUur  Luc.  9,  62  ;  Ezech, 
1,  9  ;  Num.  U,  3.  et  4 ;  Phil.  3,8. 

«  loan.  6,  69.  —  Sequitur  Phil.  3,   i3,  U.  et  12. 

'  Vers.  62.  —  Tres  seq.  loci  sunt  Gen.  19,  26;  ler.  1.5,  6. 
et  Ul.  Reg.  2,  42.  seqq. 

S.  Bomv.  —  Tom.  Vi. 


*  Psalm.  54,  8,  —  Sequuntur  Thren.  3,  28.  et  Osee  2,  14. 
^  Vers.  51.  —  Subinde  allegatur  loan.  6,  21.  —  Inferius 

pro  suppedUat  A  suspenditur. 

*  Vers.  13.  —  Sequilur  Luc.  2,  48. 

'  Vers.  20.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  1 03,  I  o.  et  loan.  6,  62. 

72 


570 


COLLATIONES  L\  lOANNEM  aP.  VII.  COLL.  XXX.  XXXl. 


Capitulum  VH.  Post  /laec  autem  ambulavit. 


Conlra  Chri< 
stum  muD- 
dus  tripli 
cUer    pec- 

cavH. 


Invidiae  ra- 
tio  triplex. 


Prima. 


COLLATIO  XXX. 

(Vers.  7.).  Me  autem  odit  mundus, 

1 .  Notandurn ,  quod  raundus  Christum  ignora' 
oit  ut  caecus  —  odivit  ut  invidus  —  occidit  ut  sa- 
crilegus.  Fuit  caeeus  mundus  in  ignorando;  loan- 
nis  primo  ^ :  «  Mundus  per  ipsum  factus  est,  et 
niundus  eum  non  cognovit  ».  —  Jnvidus  in  odiendo; 
loaimis  decimo  quinto:  «  Si  mundus  vos  odit,  sci- 
tote ,  quia  me  priorem  yobis  odio  habuit  » .  —  Sacri- 
legus  in  occidendo ;  Matthaei  vigesimo  primo  dicunt 
raundani :  «  Hic  est  heres ;  venite,  occidamus  eum, 
et  habebimus  hereditatem  eius  » .  Ideo  «  qui  volue- 
rit  esse  amicus  huius  saeculi  iniraicus  Dei  constitui- 
tur  » ,  lacobi  quarto.  «  Nolite  ergo  diligere  mundum, 
neque  ea  quae  in  niundo  sunl»,primae  loannis  se- 
cundo. 

2.  Mundud,  inquit,  me  odiL  Odivit  eum  sicut 
invidus,  quia  Christus  magnus  erat  in  mundo; 
odivit  eum  sicut  adoersarius,  quia  Christus  erat 
contrarius  mundo;  odivit  eum  sicut  mali  eotiscius, 
quia  Christus  erat  alienus  a  inundo.  —  Christus 
crgo  magnus  reputabatur,  et  ideo  odivit  eum  mun- 
tlus ;  loannis  decimo  quinto  ^ :  «  Si  opera  non  fe- 
cissem  in  eis,  quae  nemo  alius  fecit,  peccatum  non 
haberent.  Nunc  autem  viderunt  et  oderunt  me  et  Pa- 
trem  nieum  ».  —  Item,  Christus  fuit  mundo  cow^m- 
rius,  et  ideo  odivit  eum  mundus;  unde  hic:  Me  au- 
tem  odit  mumlus,  —  Item,  Christus  fuit  a  mundo 
alimus ,  et  ideo  suspectus  habebatur  a  mundo ;  pro- 
pter  quod  odiebat  eum  mundus;  loannis  decimo 
quinto  ^ :  «  Si  de  mundo  fuissetis ,  mundus  quod 
suum  erat  diligeret »;  nunc  autem,  «  quia  vero  non 
estis  de  mundo,  proplerea  odit  vos  mundus»;etde 
se  ipso  dicit:  « Si  mundus  vos  odit,  scitote,  quia 
me  priorem  vobis  odio  habuit». 

COLLATIO  XXXL 


(Vers.  24.).  Nolite  iudieare  seeujulum  faciem , 
sed  iustum  iudicium  iudicate. 

1.  lo  verbis  istis  interdicit  Dominus  iudicium 
Divisio.  malum ,  cum  dicit:  Nolite  iudicare  secundum  fa- 
ciem  —  et  commendat  iustum  iudicium ,  cum  sub- 
iungit:  Sed  iitstum  iudieium  etc. 


Seca&da. 


Terlia. 


Nolite  iudieare  secundum  faciem.  Nota,  quod 
multiplex  est  iudicium  malum,  Est  enim  iudicium 
temerarium,  et  hoc  est  malum  propter  defectum 
scieniiae;  loannis  septimo  * :  «  Nunquid  Lex  nostra 
iudicat  hominem,  nisi  prius  audierit  ab  ipso  et  co- 
gnoverit,  quid  faciat»?  quasi  dicat:  iudicaret  teme- 
rarie,  si  iudicaret  sine  causae  cognitione.  —  Est 
etiam  iudicium  p^^aesumtuosum ,  et  hoc  malum  est 
propter  defectum  vitae.  Non  enim  debet  homo  re- 
prehensibilis  alium  iudicare ;  ad  Romanos  secundo  ^ : 
« In  quo  allerum  iudicas ,  te  ipsum  condemnas ;  ea- 
dem  enim  agis,  quae  iudicas  ».  —  Est  etiam  iudi- 
cium  usurpativum,  et  hoc  est  nialum  propter  de- 
fectum  potestatis  iudiciariae;  quod  reprehendit  Apo- 
stolus  ad  Romanos  decimo  quarto :  «  Tu  quis  es ,  qui 
iudicas  ahenum  servum?  Domino  suo  aut  stat,  aut 
cadit »;  et  primae  ad  Corinthios  quarto:  «  Nolite  ante 
tempus  iudicare  »  etc.  Et  nota,  quod  hoc  triplex  iu- 
dicium  habet  defectum  ex  parte  iudicantis. 

2,  Est  etiam  triplex  iudicium  ndalura ,  quod  de- 
flcit  ex  parte  ordinis  iiulicandi,  utpote  quando  in 
iudicato  non  est  causa  iudicii.  ludicium  ergo  illud 
aliquando  procedit  usque  ad  suspicionem  tantum ,  et 
appellatur  iudicium  suspiciosum,  ut  quando  ex  Jevi 
coniectura  alius  iudicat  alium;  de  quo  hic:  Nolite 
iudicare  secundum^  faciem.  —  Aliquando  procedit 
usque  ad  definitionem,  et  appellatur  iudicium  defir 
nitivim;  de  quo  Matthaei  septimo^:  «  Nolite  iudi- 
care,  et  non  iudicabimini ;  in  quo  enim  iudicio 
iudicaveritis ,  iudicabimini  ».  —  Aliquando  procedit 
iudicium  usque  ad  punitionem,  et  appellatur  iudi- 
cium  iniquum;  de  quo  Actuum  vigesimo  tertio: 
«  Percutiet  te  Deus ,  paries  dealbate ;  et  tu  sedens 
iudicas  me  secunduni  Legera,  et  contra  Legem  iubes, 
me  percuti»;et  Isaiae  quadragesimo  nono:  «  Eos 
qui  te  iudicaverunt ,  ego  iudicabo  » ,  —  Recollige  ergo 
et  attende,  quod  triplex  est  iudicium  malum,  ex  eo 
quod  in  iudicante  non  est  facultas  iudicandi ;  et  tri- 
plex  est  iudicium  malum ,  ex  eo  quod  non  est  in  iu- 
dicato  causa  iudicii. 

3.  Nolite  iudicare  secundum  faciem.  —  Nota, 
quod  quatuor  inducunt  hominem  ad  maie  iudican- 
dum.  Primum  est  timor,  quem  inhibet  Scriptura, 
Levitici  decimo  nono  ^ :  «  Non  consideres  personam 
pauperis  nec  honores  vultum  potentis;  iuste  iudica 


Primo,   io- 

terdicitnr. 

malum  indi* 

cinm  trij^iex 

Temerariam. 


Praesaiutuo- 
soin. 


Usiirpati- 
vnm. 


Notandam. 


Item,  triplex 
ex  parte  iu- 
dicati. 

PrimafiQ. 


S(?enDdam. 


Tertium. 


Epilogos. 


Qiiatuor  caa- 
Scid  mali  ia- 
dicii. 

Prima. 


^  Vers.  10.  --  Subinde  alleganUir  loan.  1o,  18;  MaUh. 
21,  38;  lac.  4,  i.  et  I.  loan.  2,  13. 

2  Vers.  24. 

^  Vers.  19.  et  18.  —  Superius  pro  suspedus  Xdespectus. 

*  Vers.  51.  —  Inferiiis  pro  ivMcaret,  B  non  iudicat  enim , 
C  iudicaret  enim. 


*  Vers.   1.  —  Duo  seqq.   loci  siint   Rom.   14,  4.   et  L 
Cor.  4 ,  5. 

*  Vers.  1.  seq.  —  Subinde  allegantur  Act.  23,  3.  et  Isai. 
49,  25.  Cfr.  Alex.  Hal.,  S.  p.  II.  q.  118.  et  119. 

'  Vers.  15.  —  Duo   seqq.   loci   sunt   lob   6,   29.  el  lac. 
3,  15.  seqq. 


C0LL\T10NES  IN  lOANNEM  CAP.  VIL  COLL.  XXXIL 


371 


secunda.  proximo  tuo  ».  —  Secundum  est  odium,  quod  de- 
testabatur  lob  sexto :  «  Respondete ,  obsecro ,  absque 
contentione,  et  loquentes  id  quod  iustum  est,  iudi- 
Tertia.  cate  »;  lacobi  tertio:  «  Sapientia,  quae  »  etc.  —  Ter- 
tium  est  dilectio  sive  favor  poptUaris,  qui  prohibe- 
tur  Exodi  vigesirao  tertio  ^ :  «  Pauperis  non  misere- 
beris  in  iudicio » ;  et  ibidem :  «  Non  sequeris  turbam 
ad  faeiendum  raalum,  nec  in  iudicio  plurimorum 
Qnarta.  acquiesces  sententiae,  ut  a  vero  devies  ».  —  Quar- 
tum  est  cupiditas,  quae  prohibetur  Exodi  vigesimo 
tertio:  «  Non  accipies  mnnera,  quae  excaecant  ocu- 
los  prudentium  et  subvertunt  verba  iustoruni  »;  et 
Ecclesiastici  vigesimo:  «  Exenia  el  dona  excaecant 
oculos  iudicuni  ».  —  Quatuor  ista  continentur  his 
versibus  ^ : 

Quatuor  ista:  timorj  odium,  dilectio,  census, 
Saepe  solent  hominum  reclos  pervertere  sensus. 


Secando » 

cominenda- 

tur  iudiciam 

iastoin. 


£x  ^arte  iu- 
dicis  reqoi- 
TontQr  qaa- 
taor. 


Primnm. 


Secandam. 


Teriiam. 


4.  Sequitur :  Sed  iiistum  iudicitim  iudicate,  — 
Hic  commendat  Dominus  iiidicium  iustum.  Ubi  no- 
tandum  est ,  quod  ad  iuste  iudicandum  ^  quaedam  re- 
quiruntur  in  iudice  —  et  quaedam  in  iudicii  ordine, 
—  Ex  parte  iudicis  requiritur  iudicis  sapientia  in 
cognitione,  iustitia  in  intentione,  irreprehensibilitas 
in  conversatione ,  auctoritas  in  exsecutione. 

5.  Primo  ergo  requiritur  sapientia  in  eogni- 
tione,  ut  ius  scilicet  noverit  et  causam  sciat,  quia  sine 
hoc  esset  iudicium  temerarium.  Hanc  postulabat  Sa- 
lomon  tertii  Regura  tertio*:  «Dabis,  inquil,  servo 
tuo  cor  docile ,  ut  possit  iudicare  populura  »  etc. ;  et 
sequitur  in  eodem:  «  Qui  timnerunt  regem,  videntes, 
sapientiam  Dei  esse  in  eo  ad  faciendum  iudicium  ». 

6.  Requiritur  etiam  iustitia  in  intentione,  ut 
scilicet  iudicet  non  libidine  vindictae,  vei  irae,  vei 
caiusque  malitiae,  sed  amore  iustitiae,  qaia  sine  hoc 
esset  iudicium  iniquum;  et  ad  hoc  hortatur  Scri- 
ptura  secundi  Parahpomenon  decimo  nono^:  «Non 
exercetis,  ait,  iudicium  hominis,  sed  Dei,  et  quod- 
cumque  iudicaveritis ,  in  vos  reduodabit»;  et  adiun- 
git :  «  Non  enim  est  apud  Deum  nostrum  iniquitas 
nec  personarum  acceptio  nec  cupido  munerum  » .  Et 
ideo  dicitur  Sapientiae  primo :  «  Diligite  iustitiam  qui 
iudicatis  terram  »;  et  in  Psalmo:  «  Recta  iudicate, 
filii  hominum  ». 

7.  Requiritur  etiam  irreprehensihilita^  in  con- 
versatione;  non  enim  congrue  potest  qui  damnandus 
est ,  ahum  damnare ;  alioquin  iudicium  erit  praesum- 
tiiosum;  propter  quod  dicitur  ad  Romanos  secundo  ® : 
«  Inexcusabilis  es,  o  homo,  qui  iudicas.  In  quo  enim 


iudicas  alterum,  te  ipsum  condemnas;  eadem  enim 
agis ,  quae  iudicas  » ;  Matthaei  septimo :  «  Hypocrita , 
eiice  primum  trabem  de  oculo  tuo  »  etc. 

8.  Requiritur  etiam  auctorita^  in  exsecutione,  Qaartam. 
sine  qua  esset  etiam  iudicium  usurpatum;  propter 

quod  dicitur  ad  Romanos  decimo  quarto  ^ :  «  Tu  quis 
es ,  qui  iudicas  alienum  servum  » ?  et  Lucae  duode- 
cirao :  «  Homo ,  quis  constituit  me  iudicem  super  vos 
aul  divisorem  » ?  quasi  dicat :  non  debes  iudicare  non 
constitutus  a  superiore.  —  Haec  ergo  quatuor  requi- 
runtur  in  iudice. 

9,  Sunt  et  alia  quatuor,  quae  requiruntur  in  J^J"^,'^^^^: 
iiidicii  exsecutione ,  scilicet  ^'rt<ym.5«7m  diiigens ,  d6'/?- ^«  »>>«« »«- 
nitio  iusta,  exsecutio  constans,  pum>/o  modesta.  — 
Requiritur  inquisitio  diligens ;  unde  lob  vigesimo  P"mum. 
nono  ^:  «  Causam,  quam  nesciebam,  diiigenlissime  in- 
vestigabam  »;  et  secundi  Paralipomenon  decimo  nono 
dicitur  iudicibus:  «  Cum  diligentia  cuncta  facite  »;  et 
loannis  septimo :    «  Nunquid  Lex  nostra  iudicat  ho- 
minem,  nisi  prius  audierit  ab  ipso  et  cognoverit, 

quid  faciat  »?  —  Requiritur  defmitio  iusta;  Levitici  secandnm. 
decimo  nono:  «  Non  consideres  personam  pauperis  »; 
et  sequitur:   «  luste  iudica  proximo  tuo».  —  Re- Terijam. 
quiritur  exsecutio  constans;  Ecclesiastici  septimo^: 
«  Noli  quaerere  fieri  iudex ,  nisi  virtute  valeas  irrum- 
pere  iniquitatem,  ne  forte  extimescas  fiiciem  poten- 
tis  ».  —  Requiritur  punitio  mmiesta;  Ecciesiastae  se-  Qnartnm. 
ptimo :  «  Noii  esse  iustus  multum ,  neque  plus  sapias , 
quam  necesse  est  »;  et  ideo  statuitur  modus  poenae 
Deuteronomii  vigesimo  quinto ,  cuiu  dicitur :  «  Pro 
mensura  peccati  erit  et  plagarum  modus;  ita  dum- 
taxat ,  iit  quadragenarium  numerum  non  excedat » . 

COLl.ATIO  xxxu. 


(Vers.  34.).  Quaeretis  me  et  non  invenietis. 

1.  Nota,  quod  a  bonis  quaeritur  Christus  et  in- 
venitur  ab  iliis;  quaeritur  auteai,  sed  non  invenitur 
a  reprobis,  quibus  hic  dicitur:  Quaeretis  me  et  non 
invemetis.  —  Quare  aatem  non  invenitur  Dominus 
a  quaerentibus,  causa  triplex  est :  una  est  ex  parte 
temporis  —  alia,  ex  parte  loci  —  tertia,  ex  parte 
modi  quaerendi.  Quaerant  ergo  et  non  inveniunt  illi 
qui  quaerunt,  non  quando  inveniri  potest  —  et  qui 
quaerunl,  non  ubi  inveniri  potest  — et  qui  quaerunt, 
non  qualiter  inveniri  potest. 

2.  Quaerunt,  non  quando  inveniri  potest,  qui 
non  quaerunt  d-e  die,  vel  qui  non  quaerunt  conti- 
nue^  vel  qui  non  quaerunt  tempestive.  —  Qnaerunt 


Aliter  boDt 

quaernnt, 

aliter  re- 

probi. 


Triplex  ra- 

tio^  quare 

Christtts  non 

inveniatar. 


Ex  parte 

temporis  tri- 

plex  defe' 

ctas. 
Primus. 


J  Vers.  3.  et  2.  —  Sequimtur  Exod.  3,  8.  et  Eccli.  20,  31 : 
Xenia  et  dona  eto.  Cfr.  supra  pag.  64.3,  nota  10. 

*  Jidem   versus  occurrunt   supra    in   Comment.   in  loan. 
c.  7.  Ui  74. 

^  Cod.  C  ad  iiistmn  indichm. 

*  Vers.  9.  et  28. 

*  Vcrs.  6.  et  7.  —  Snbinde  allegantur  Sap.  I,  I.  et   Ps. 
57.  2. 


6 


Vers.  I.  —  SecfuUur  Matth.  7,  o.  —  Superius  vocibus 
aliurn  damnare  C  interserit  iudicare,  id  est. 

'  Vers.  4.  —  Seq.  locus  est  Luc.  12,  14.  —  Inferins  pro 
non  constitutus  C  nisi  constitutits. 

*  Vers.  16.  —  Sequuntur  II.  Paralip.  19,  7;  loan.  7,  31  ; 
Lev.  19,  15. 

®  Vers.  6.  —  Duo  seqq.  loci  siint  Eccle.  7,  17.  el  Deut. 
25,  2.  seq. 


372 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  Vil.  COLL.  XXXIL 


ergo  et  Don  inveniurit  qui  non  quaerunt  de  die  gra- 
tiae,  sed  in  nocle  culpae;  unde  Canticorum  tertio  *; 
«  Per  noctes  quaesivi  queni  diligit  anima  mea  »;  et 
sequitur:  «Quaesivi  et  non  inveni  ».  Necmirum,  quia 
sccundo,  quaesivit  obscuro  tempore,  —  Quaerunt  et  non  inve- 
niunt  qui  quaerunt  interrupie,  cum  ipse  sit  quae- 
rendus  continue;  unde  in  Psalmo:  «  Quaerite  Domi- 
aum  et  confirmamini ;  quaerite  faciem  eius  semper  ». 
Nota  fabulam  de  yetula,  quae  dicebat:  Quaere  pul- 
Teriio.  crum  maritum.  —  Quaerunt  et  non  inveniunt  qui 
non  quaerunt  iempestive,  sicut  iila,  de  qua  Cantico- 
rum  quinto^:  «  Pessuium  ostii  mei  aperui  dilecto 
raeo;  at  ille  declinaverat  atque  transierat » ;  et  sequi- 
tur :  «  Quaesivi  et  non  inveni  illum  » ;  et  loannis 
septimo  dicitur :  «  Adhuc  modicum  terapus  vobiscum 
sum,  et  vado  ad  eum  qui  nfe  misit  »;  et  subiungit : 
Qiiaeretis  me  et  non  invenietis;  quasi  dicat:  quia 
Notandnm.  tarde  quacritis.  —  Propter  haec  tria  dicitur  Isaiae 
quinquagesimo  quinto:  «  Quaerile  Dominum,  diun 
inveniri  potest ». 

3.  Quaerunt,  non  uhi  invBniri  potest,  qui  quae- 
iiein.expar  mnt  in  lccto  camalis  voluptatis,  vel  qui  in  fo?v 

mufulanae  tiegotiationis ,  vel  qui  in  choro  pompae 
DefMinsvri- saecularis.  — ^^Quaeritur  ergo  in  lecio  carnalis  vo- 
luplatis ;  Canticorum  tertio  ^:  «  In  lectulo  meo  quae- 
sivi  quem  diligit  anima  mea  » ;  sed  non  invenitur , 
quia  sequitur :  «  Quaesivi  illum  et  non  inveni  »  ;  unde 
lob  vigesimo  octavo:  «  Non  invenitur  in  terra  sua- 
secniidQs.  vitcr  viventium  ».  —  Quaeritur  in  foro  mundanae 
negotiationis ;  Canticorum  tertio*:  «  Surgam  et  cir- 
cuibo  civitatem;  per  vicos  et  plateas  quaeram  quem 
diligit  anima  mea  ».  Expone  de  civitate  mundi,  de 
qua  Psalmus :  «  Vidi  iniquitatem  et  contradictionem 
in  civitate».  Sed  nec  ibi  invenitur';  unde  sequitur : 
«  Quaesivi  illum  et  non  inveni  » ;  Osee  undecimo : 
«  In  medio  tui  Sanctus,  et  non  ingrediar  civita- 
Tertius.  tem  » ;  loquitur  de  se  ipso  Dominus.  —  Quaeritur  in 
choro  pompae  saecuta^is;  Lucae  secundo^:  «  Exi- 
stimantes,  illum  esse  in  comitatu,  venerunt  iter  diei 
unius,  et  requirebant  eum  inter  cognatos  et  notos»; 
sed  nec  ibi  invenitur;  unde  sequitur:  «  Et  non  in- 
Noiaiidum.  venientcs  regressi  sunt  in  lerusalem  ».  —  Propter 
haec  tria  corripit  Dominus  quaerentes  se  Lucae  se- 
cundo:  «  Quid  est,  quod  me  quaerebatis?  Nescie- 
batis ,  quia  in -his  quae  Patris  mei  sunt  oportet 
me  esse  » ? 

4.  Quaerunt  et  non  inveniunt  qui  non  quaerunt, 
nm,eipr'  qualiler  inveniri  potest,  ut  in  quibus  est  evagatio 

rationis,  vel  obliquitas  intentionis,  vel   7^emissio 
^*^mn8*.^"'  operis.  —  Non  inveniunt  in  quibus  est  evagatio  m- 


tionis,  de  quibus  Osee  quinto®:  «  In  gregibus  suis 
et  in  armentis  suis  vadent  ad .  quaerendum  Domi- 
num  » ;  supple :  per  curiosam  cogitationem ;  «  et  non 
invenient ;  ablatus  est  ab  eis  »  ;  Sapientiae  primo  : 
«  In  simplicitate  cordis  quaerite  Dominum ,  quoniam 
invenitur  ab  his  qui  non  tentant  illum  » .  —  Item ,  secundas. 
non  invenitur  ab  his,  in  quibus  esl  obliquitas  inten- 
tionis,  sive  sit  intentio  maligna,  qualem  habuit 
Herodes;  Matthaei  secundo':  «Futurum  est  enim,  ut 
Herodes  quaerat  puerum  ad  perdendum  eum  » ;  sive 
sit  intentio  carnalis,  qualem  habebant  turbae;  lo- 
annis  sexto:  «  Quaeritis  me,  non  quia  vidistis  signa, 
sed  quia  de  panibus  manducastis  » ;  sive  sit  curiosa, 
qualem  habebant  Pharisaei,  loannis  undecimo,  «qui 
quaerebant  lesum  et  colloquebantur  ad  invicem  in 
templo  stantes:  Quid  putatis,  quia  non  venit  ad  diem 
festum  »?  —  Item ,  non  invenitur  ab  his,  in  quibus  est  Tertius. 
re^nissio  operis;  propter  quod  dicitur  Lucae  decimo 
tertio  ^ :  «  Contendite  intrare  per  angustan»  portam , 
quia  dico  vobis,  multi  quaerent  intrare  et  non  pot- 
erunt».  Propter  hoc  dicitur  Isaiae  vigesimo  primo: 
«Si  quaeritis,  quaerite;  convertiraini  et  venite». 

An.notatio  28, 

(Vers.  16.).  Doctrina  mea  non  est  mea. 

Nota,   qualiter   docet  nos  vitare  arrogantiam ,  Docetur  vi- 
qui,  cum  exhibuerit  nobis  m  se  ipso  sapientiam,  po-  gantum. 
tentiam  et  iustitiam,  attribuit  tamen  Patri  omnium 
istorum  honorem.  —  Patri  attribuit  honorem  sapien-  Quoad  s?.. 
ttae;  unde  hic:  Mea  doctrina  non  est  7nea,  sed 
eius  qui  misit  me ,  Patris ;  et  infra  octavo  ^ :  «  Sic- 
ut  docuit  me  Pater ,  haec  loquor  » .  —   Patri  attri-  Potentiani. 
buit  honorem.  potentiae;  unde  loannis  quinto:  «  Non 
potest  Filius  a  se  quidquara  facere ,  nisi  quod  viderit 
Patrera  facientem  »;  et  infra  octavo:  «  A  me  ipso 
facio  nihil  ».  —  Patri  attribuit  honorem  iustiiiae;  lustitiam. 
unde  loannis  qninto:  «  Non  possnm  ego  a  me  ipso 
facere  quidquam,  sed  sicut  audio,  iudico». 

An^otatio  29. 

(Vers.  18.).  Qui  a  semetipso  loquitur  gloriam 
propriam  quaerit. 

Et  hoc  malum  est ,  quia  gloria  propria  est  glo-  Propria  gio- 

,      .  ...         ^  ^  TT  riaestvaDa. 

ria  vana,  gloria  vilis   et  momentanea.  —  Vana; 
unde  Isaiae  quadragesimo  ^^ :  «  Omnis  caro  foenum, 
et  omnis  gloria  eius  quasi  flos  foeni ».  —  Vilis;  primi  vihs. 
Machabaeorum  secundo:  «Averbisviri  peccatoris  ne 
timueris,  quia  gloria  eius  stercus  et  vermis  est  ». 


*  Vers.  1.  —  Sequinn-  Ps.  104,  i. 

^  Vers.    6.  —  Subinde   alleganUir   Joan.    7.    33.   el   H ; 
Isai.  55,  6. 

3  Yers,  1.  —  SequiUir  lob  28,  13. 

*  Vers.  2.  —  Tres  scqq.  loci  sunl  Ps.  o4,  10;  Cant.  3,  I. 
el  Osee  11,  9. 

^  Vers.  H.  ol  46.  ac  inferius  v.  49. 


*  Vcrs.  €.  - 
'  Vers.  13. 
«  Vers.  2i. 
«  Vers.  28. 
el  5,  30. 


—  Sequitur  Sap.  1,  1.  et  2. 

—  Ouo  seqq.  loci  sunt  loan.  6 ,  26.  et  1 1 ,  56. 

—  Subinde  aliegatur  Isai.  21,  12. 

—  Tres  seqq.  loci  sunt  loaii.  5,  19;  8,  28. 


^^  Vers.  6.  —  Seciuunlur  1. Machab.  2,  62.  et  Ps.  48,  17.  seq. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VHI.  COLL.  XXXIII. 


573 


Momcuianea. —  Momentansa;  unde  in  Psalmo:  «  Ne  tirnueris, 
cum  dives  factus  fuerit  homo,  et  cum  multiplicata 
fuerit  gloria  domus  eius ;  quoniam,  cum  interierit,  non 
sumet  omnia ,  neque  descendet  cuni  eo  gloria  eius  » . 

Annotatio  30. 

(Vers.  38.).  Flumina  de  ventre  eius  fluent 
aqiiae  vime. 

Nota,  quod  gratia  Dei  dicitur  aqua  viva,  quia 
Graiia  esivitam  tribuit ,  vitam  custodit,  ad  vitam  perducit, 
pScUalfone. —  Vitam  tribuit ;  Ezechielis  quadragesimo  septi- 
mo  ^ :  «  Omnia,  ad  quae  pervenerit  torrens,  vivent ». 
—  Vitam  custodit;  Numerorum  vigesimo:  «  Aperi 
nobis  thesaurum  tuum,  fontem  aquae  vivae,  ut  sa- 
tiati,  cesset  murmuratio  eorum  ».  —  Ad  vitam  per- 
ducit;  loannis  quarto:  «  Fiet  in  eo  fons  aquae  sa- 
iientis  in  vitam  aeternam  ». 

Annotatio  31. 

■ 

(Vers.  46.).  Nunquam  sic  locutus  est  homo, 
sicut  hic  homo. 


Nunquam  locutus  est  sic  potenter ;  Matthaei  sic  potea- 
septimo  * :   «  Admirabantur  turbae   super   doctrina 
eius;  erat  enim  docens  eos  sieut  potestatem  habens, 
non  sicut  scribae  et  Pharisaei  ».  —  Item,  nunquam 
locutus  est  homo  sic   sapienter ;   Lucae  secundo :  sapienter. 
<f  Stupebant  autem  omnes ,  qui  eum  audiebant ,  su- 
per  prudentia  et  responsis  eius  » ;  Ecclesiastici  vige- 
simo  quarto :  «  Ego  sapientia  elTudi  flumina  » .  — 
Item ,   nunquam  locutus   est   homo   sic   dulciler ;  Doiciter. 
quam  dnlcedinem  sentiens,  «  mulier  extollens  vocem, 
dixit  ilii:  Beatus  venter,  qui  te  portavit,  et  ubera, 
quae  suxisti  ^ ».  —  Item,  nunquam  hcuttis  est  homo  utiiiter. 
sie  utiiiter ;  loannis  sexto :  «  Verba ,  quae  locutus 
sum  vobis,  spiritus  et  vita  sunt». 

Annotatio  32. 

(Vers.  51.).  Nunquid  Lex  nost7*a  iudicat  ho- 
minem  ? 

Require  supra  de  iudicio  eodem  capitulo  se- 
ptimo  *. 


Capitulum  VIII.  lesus  perrexit  in  montem. 


Inlrodactio 
et  divisio. 


De  liberatio- 
ne  ab  accu- 
satiooe  dno. 


ADimani 

adaiterantem 

qnatnor  ao 

cusant. 


CoDScientia. 


COLLATIO  XXXIll. 

(Vers.  10.).  Mulier ,  ubi  sunt  qui  te  accu- 
sabant  ? 

i,  Mirabiiis  est  prorsus  misericordia  Salvatoris 
in  absolutione  huius  adulterae,  quia  primo  repellit 
accusationem ;  quod  ostendit  hic  sefecisse,  cum  di- 
cit:  Ubi  sunt  qui  te  accusabant?  —  Secundo,  sus- 
pendit  condemnationetn ,  cum  dicit^:  Nec  ego  te 
condemnabo,  —  Tertio,  tribuit  remissionem,  cum 
dicit:  Vade,  quasi  libera  et  absoluta.  —  Quarto, 
adiungit  instructionem ,  cum  dicit:  Noli  peccare. 

2.  Ostendens  ergo  aduiteram  ab  accusatione  libe- 
ratam,  ait :  Mulier,  ubi  sunt  qui  te  accusabant?  In 
quibus  verbis  duo  tangit:  praesentem.  accusatorum 
dispersionem ,  cum  eos  quasi  non  existentes  requi- 
rit:  Ubi  sunt?  —  Secundo,  praeteritam  eorundem 
accusationem ,  cura  dicit:  Qui  te  accusabant. 

Ad  intelligendura  autem,  qualiter  Christus  li- 
berat  animam  ab  accusatoribus  suis,  notandum,  quod 
animam  spiritualiter  adulterantem  quatuor  accusant: 
accusat  conseientia,  accusat  fama,  accusat  lex  di- 
vina,  accusat  diabolica  malitia,  —  Accusat  con- 
scientia;  ad  Romanos  secundo^:  «  Testimonium  illis 
reddente  conscientia,  et  inter  se  invicem  cogitatio- 


num  accusantibus  aut  defendentibus  »  etc. ;  iudica- 
buntur,   supple.  —  Accusat   fama;  quocontra   de  Fama. 
Samuele   dicitur   Ecclesiastici   quadragesimo  sexto : 
«  Non  accusavit  illum  homo  » ;  primae  ad  Timotheum 
quinto :  «  Adversum  presby terum  noli  accusationem 
accipere  nisi  sub  duobus  aut  tribus  testibus  ».  —  Ac-  Lex  nei. 
cusat  lex  divina;  loannis  quinto  ^ :  «  Est  qui  accusat 
vos ,  Moyses ,  in  quo  speratis  » .  —  Accusat  diabolica  uiaimins. 
malitia,  Diabolus  ipse  est ,  qui  «  accusat  fratres  die 
ac  nocte  » ,  Apocalypsis  duodecimo. 

3.  Ab  istis  accusationibus  hberat  Christi  mise-   Ab  ws  u- 
ricordia,  Ab  accusatione  conscientiae  liberat  culpam  sti  miseri- 

cordia. 

dimittendo.  Dimissa  enim  culpa ,  non  habet  de  quo  caipam  di- 

....  *         mlltendo. 

clamet  conscientia;  sicut  liberavit  pubhcanum ,  Lucae 
decimo  octavo  ^,  qui  coram  Domino  accusavit  se 
prius,  secundum  illud  Proverbiorum  decimo  octavo: 
«  lustus  in  principio  accusator  est  sui  » ;  et  sequitur, 
quia  «descendit  iustificatus  in  domum  suam  ».  — 
Ab  accusatione  famae  liberat  infamatores  humi-  infamatores 
liando,  quemadmodum,  loannis  octavo  ^,  humiliavit 
infamatores  adulterae  dicens:  «Qui  sine  peccalo  est 
mittat  in  eam  lapidem  »;  Lucae  septimo,  infamato- 
rem  Magdalenae ;  propter  quod  dicitur  ad  Romanos 
octavo :  «  Quis  accusabit  adversus  electos  Dei  ?  Si 
Deuspro  nobis,  quis  contra  nos»  ?  —  Ab  accusatione 


^  Vers.  9.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Num.  20,  6.  et  loan.  4,  1 4. 

*  Vers.  28.  et  29.  —  Sequuntur  Luc.  2,  47.  et  EccH.  24,  40. 
^  Luc.  M,  27.  —  Sequitur  loan.  6,  64. 

*  CoIIal.  XXXI. 

®  Vers.  M,  ubi  etiam  duae  seqq.  aHegaliones.  —  Superius 
pro  huius  ad^lterae,,.  accmationem,  qmd  C  hidm  mulieHs.*. 
actionem,  quam. 


*  Vers.  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Eccli.  46,  22.  et  I. 
Tim.  5,  i9. 

'  Vers.  4o.  —  Sequitur  Apoc.  12,  10. 

®  Vers.  13,  post  quem  sequuntur  Prov.  18,  17.  et  Luc. 
18,  14. 

®  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Luc.  7,  40.  seqq.  • 
Rom.  8,  33.  et  31. 


a/4 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VIII.  COLL.  XXXIV. 


prosternen 
do. 


in  forammi-  Jsgis  divinae  liberat  causam  in  forum  misericordiae 
caaMira  de-  deducendo.  Accusat  enim  lex  divina  secnndum  /b- 
rum  iustitiae,  sed  cessat  rigor  iustitiae,  cumDeus 
absolvit  in  foro  mise^Hcordtae.  Sic  liberavit  adulte- 
ram  istam,  quam  ludaei  accusabant  secundum  Le- 
gem  dicentes  ^ :  «  Moyses  praecepit  huiusmodi  lapi- 
dare  ».  Christus  autem,  convictis  accusatoribus ,  de- 
duxit  causam  in  forum  misericordiae  dicens:  Nec 
Diaboium  ego  te  cmdemnobo,  —  Ab  accusatione  diabolicae 
malitiae  liberat  diabolum  prosterneiido.  Diabolus 
enim  ex  malignitate  accusat,  et  ideo  est  magispro- 
sternendus  quam  audiendus;  unde  Apocalypsis  duo- 
decimo^  laudatur  Dominus,  « quia  proiectus  est  ac- 
cusator  fratrum  nostrorum,  qui  accusabat  eos  ante 
conspectum  Dei  die  ac  nocte  ». 

Annotatio  33. 

(Vers*  12.).  Ego  sum  lux  mundi. 

Require  supra  capitulo  primo  ^  de  luce,  Christo. 


COLLATIO  XXXIV. 

(Vers.  26.).  Qui  misit  me  verax  esU 
\.  Veneranda  est  missio  Salvatoris  propter  tria. 
Solet  enim  venerari  donum  vei  propter  excellentiam 
dantis,  vei  propter  excellentiam  muneris,  vel  propter 
indigentiam  reeipientis.  —  Propter  hanc  triplicem 
rationem  veneranda  est  missio  Salvatoris.  Magnus  est 
qui  mittit,  Deus  Pater;  loannis  octavo*:  «  Solus 
non  sum ,  sed  ego  et  qui  misit  me ,  Pater  » .  —  Item , 
magnus  est  qui  mittitur,  sciiicet  Dei  Filius;  ad  Ga- 
latas  quarto :  «  Misit  Deus  Filium  suum  factum  ex 
muliere,  factum  sub  Lege».  —  llem,  indigebant  eo 
quibiis  mittitur;  unde  Genesis  penultimo:  «  Non  au- 
feretur  sceptrum  de  luda,  nec  dux  de  femore  eius, 
donec  veniat  qui  mittendus  est,  et  ipse  erit  exspecta- 
tio  gentium  ». 

2.  Et  revera  ipse  fuit  exspectatio  gentium,  quia 
ipse  fuit  missus  omnibus  in  remediuyn.  Missus  enim 
fuit  poenitentibus ,  ut  relevarentur  a  culpa  —  pa- 
tientibus,  ut  relevarentur  a  poeoa  —  proficientibus , 
ut  promoverentur  in  iustitia  —  contemplantibus ,  ul 
sublimarentur  in  gratiae  experientia. 

3.  Missus  est  ergo  poenitentibus ,  ut  relevaren- 
tur  a  culpa.  In  culpa  autem  est  Gonsiderare  tria: 
maculam,  reatum  et  offensam';  et  ideo  mittitur 
Christus  ad  iustificandum ,  ad  redimendum,  ad  r<?- 
concilianduvh  —  Mittitur  ad  iiistificamlum  a  culpa; 
ad  Romanos  octavo  ^ :  «  Misit  Deus  Filium  suum  in 


Missio  Sal- 
vatoris  vene- 
raoda  ob  3 
ratiooes. 


Ratio  I. 


Ratio  2. 


Hatio  3. 


Est  reme* 
diam  qna* 
drnplex. 


Poenitenii» 
bas  dat  tria. 


Venit  ad  iu* 
stlficandam. 


similitudinem  carnis  peccati ,  et  de  peccato  damnavit 
peccatuni  in  carne,  ut  iustificatio  Legis  impleretur  in 
nobis».  —  Mittitur  ad  redimendum  a  poena;  ipse 
est  enim,  «qui  redemitde  interitu  vitam^  »;  adGa- 
latas  quarto:  «  At  ubi  venit  plenitudo  temporis,mi- 
sit  Deus  Filium  suum  factum  ex  muliere,  factum 
sub  Lege ,  ut  eos  qui  sub  Lege  erant ,  redimeret » ; 
Psalmus:  «  Redemptionem  misit  Dominus  populo 
suo  » .  —  Mittitur  ad  i^econciliandum  contra  offen- 
sam;  primae  loannis  quarto:  «  In  hoc  est  caritas, 
non  quasi  nos  dilexerimus  eum,  sed  quoniam  ipse 
prior  dilexit  nos  et  misit  Filium  suum  propitiationem 
pro  peccatis  nostris  », 

4.  Missus  est  ad  patientes,  ut  eos  relevaret  a 
poena;  quod  fit  tribus  modis:  eripiendo,  sanando 
et  custodiendo:  eripiendo  a  captivitate,  .^amwdo  ab 
infirmitate,  ciistodiendo  ab  utroque.  —  Mittitur  ergo 
ad  eripiendum;  Psalmus  ^ :  «  Emitte  manum  tuam 
de  alto;  eripe  me  et  libera   me  de  aquis  multis». 

—  Mittitur  ad  sanandum;  Psalmus:  «  Misit  maoum 
snam  et  sanavit  eos  ».  —  Mittitur  ad  custodiendum; 
loannis  sexto:  «  Haec  est  voluntas  eius  qui  raisit 
me  Patris,  ut  omne,  quod  dedit  mihi,  non  perdam 
ex  eo  ». 

3.  Mittitur  activis  ad  promovendMm  in  iustitia, 
quod  facit  tripliciter:  docendo,  excitando  et  dedu- 
cendo:  docendo  intellectmn ,  ut  sciant;  exeitando 
affeetum,  ut  \e\mt ;  deducendo  effectum ,  ui  ydiemi. 

—  Mittitur  ergo  ad  doeendum;  Sapientiae  nono^: 
«  Mitte  illam  »,  sciiicet  sapientiam,  «de  caelis  sanctis 
tuis,  ut  mecum  sit  et  raecum  laboret,  ut  sciam,  quid 
acceptmn  sit  apudte».  —  Mittitur  ad  exeitandum; 
Lucae  decimo  quarto:  «  Misit  servum  suum  hora 
coenae  dicere  invitatis,  ut  venirent»;  et  Proverbiorum 
primo:  «  Sapientia  foris  praedicat,  in  plateis  dat  vo- 
cem  suam  ».  —  Mittitur  ad  deduceadum;  Malachiae 
tertio:  «  Ecce,  ego  mittam  angelum  meum,  et  prae- 
parabit  viam  ante  faciem  tuam  ». 

6.  Mittitur  contemplantibus  ad  sublimandum. 
in  experientia  gratiae ;  quod  facit  tribus  modis : 
revelando,  visitando  et  certificando :  revelando  se- 
creta  mysteriorum;  visitando  fruitione  spiritualiuni 
gaudiorum;  certipcando   de    adeptione  praemiorum. 

—  Mittitur  ergo  ad  revelandum ;  Ezechielis  se- 
cundo^:  «Vidi,  et  ecce,  manus  niissa  ad  me,  in 
qua  erat  involutus  liber,  et  expandit  illum  coram 
me».  —  Mittitur  ad  ^;m^andMm;  Genesis  trigesimo 
septimo :  «  Veni ,  mittam  te  ad  fratres  tuos.  Vado 
et  vide ,  si  cuncta  prospera  sint  erga  fratres  tuos  » . 

—  Mittitur  ad  ceHi/?candwm ;  Isaiae  sexagesimo  pri- 


Ad  rediiuen- 
dam. 


Ad  recoQCi' 
liandum. 


Tria  datpa- 
tientibas. 


Eripit. 


Sanat. 

Cnstodit. 


Tria  dat 
activis. 


Docet. 


Excitat. 


Deducit. 


Tr  ja  dat  co&« 
templativis. 


Revelat. 


Visitat. 


Certifieat. 


*  loan.  8,  3;  subinde  allegatur  v.  II. 
2  Vers.  10. 

'  Collat.  I. 

*  Vers.  26,  —  Duo  seqq.  ioci  sunt  Gal.  4 ,  4.  etGen.  49,  10. 
^  Vers.  3.  et  4, 

*  Psalm.  102,  4:  Qui  redimit   (ita   eliam  C)  de  interitu 


vitam  liiam.  —  Sequuntur  Gal.  4,  4;  Ps.  110,  9.  et  1. 
loan.  4,  10. 

'  Psalm,  143,  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  106,  20:  Mi- 
sit  verbum  smm  etc. ,  et  loan.  6,  39. 

®  Vers.  10.  —  Subinde  allegantur  Luc.  14,  17;  Prov.  1 , 
20.  et  Malach.  3,1. 

®  Vers.  9.  —  Sequuntur  Gen.  37, 13.  seq,  etlsai.  61  , 1.  seq. 


COLUTIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VIIL  COLL.  XXXV. 


573 


ino :  «  Ad  annuntiandum  mansuetis  misit  me ,  ut  me- 
derer  contritis  corde  et  praedicarem  annum  placa- 
bilem  Domino». 

Annotatio  34. 

(Vers.  33.).  Servus  non  manet  in  domo  in  ae- 
Jernum;  filius  autem  manet  in  aeternum. 

Nota   hic    muUiplicem    servitutem.    Est   enim 

servitos   servitus  natm^alis,  servitus  legalis,  servitus   spi- 

^  *  ritualis ,  servitus  carnalis  et  servitus  aeternalis. 

prima.  —  Servitus  naturalis  sustinenda  est;  unde  ad  Ephe- 

sios   sexto  ^ :    «  Servi ,  obedite   dominis   carnalibus 

cum  omni  timore  et  tremore »  elc.  De  ista  dicitur  a 

ludaeis   loannis  octavo :    « Nemini  servivimus    un- 

secunda.  quam».  —  Servitus  legalis  est  evacuanda;  ad  Ga- 

latas  quarto:  «  Quomodo  convertimini  iterumadin- 

firma  et  egena  mundi  elementa,  quibus  denuo  ser- 

vire  vultis  » ?  et  quinto :  «  State  et  nolite  iterum  iugo 

Tcrtia.  servitutis  contineri  ».  —  Servitus  spiritualis  est  am- 

plectenda;   ad  Romanos  septimo^:    «Mente  vservio 

legi  Dei  »;  et  ad  Philippenses  tertio:  «  Spiritu  Deo 

servimus  et  gloriamur  in  Christo  lesu»;  et  ad  Ga- 

latas  qiiinto:  «  Per  caritatem  servite  invicem  ».  — 

Qaarta.  Scrvitus  carnalis  est  abominanda,  de  qua  loannis 

octavo  ^ :  «  Qui  facit  peccatum  servus  est  peccati  x ; 

et  iterum:  Servus  non  manet  in  domo  ia  aeternum. 

QmDte.  —  Servitus  aeternalis  est  horrenda;  haec  est,  quae 

continuatur  a  culpa  in  poenam ,  secnndum  illud  Mat- 

thaei  decimo  octavo:  «  Serve  nequam,  omne  debi- 

tum  dimisi  tibi  »  etc. ;  et  sequitur,  quod  «  iussit,  eura 

oroiici  in  tenebras  exteriores  » . 

L 

GOLLATIO  XXXV. 

(V^ers.  36.).  Si  ergo  Filius  Deivos  liberaverit, 
vere  liberi  eritis, 

i .  Nota  secundum  multiphcem  diflerentiam  servi- 

Libertas   tutis  multiplicem  diiFerentiam  Hbertatis.  —  Est  enim 

^^'Vnma;  libertas  na^tem^  contra  servitutem  naturalem;  de  qua 

lob   tertio*:  «  Parvus  et  raagnus  ibi  sunt  et  ser- 

vus  et  hber  a  domino  suo».  Exemplum  de  servo, 

qui,  imminente  periculo  maris,  arridebat  domino  suo 

dicens,  quia  hodie  essent  pares  et  biberent  ambo  in 

secunda.  cipho  uno.  —  Est  libertas  fidei   conlra   servitutem 

legalem ;  de  qua  ad  Galatas  quinto :  « In  Ubertatem 

vocati   estis,   tantum  ne  hbertatem   in   occasionem 


detis  carnis  » .  —  Est  hbertas  culpae  contra  servi- 
tutem  spiritualem;  de  qua  lob  undecimo^;  «  Vir 
vanus  in  superbiam  erigitur,  et  tanquam  pullum 
onagri  se  liberum  natum  putat  »;  et  ad  Romanos 
sexto :  «  Cum  servi  essetis  peccati ,  hberi  fuistis  iu- 
stitiae  ».  —  Est  libertas  gratiae  contra  servitutem 
carnalem;  secundae  ad  Corinlhios  tertio:  «  Ubi  Spi- 
ritus  Domini,  ibi  libertas»;  et  ad  Galatas  quarto: 
«  Non  sumus  ancillae  filii,  sed  liberae  ».  —  Est  h- 
bertas  gloriae  conlra  servitutem  aeternakrn;  ad 
Romanos  octavo :  «  Ipsa  creatura  liberabilur  a  servi- 
tute  corruptionis  in  libertatem  gloriae  filiorum  Dei » . 

2.  Servus  non  manet  in  domo  in  aeternum, 
Notandum,  quod  est  servitus  mala  —  et  servitus 
bona.  —  Servitus  mala  triplex.  Quidam  enim  ser- 
viunt  earni;  de  quibus  ad  Romanosdecimo  sexto^: 
«Huiusmodi  non  serviunt  Deo,  sed  ventri  suo»;  ad 
Philippenses  tertio :  «  Quia  multi  ambulant ,  quos 
wsaepe  dicebam  vobis,  nuncautem  etflensdico»  etc. 
De  hac  servitute  ait  Seneca:  «  Multis  serviet  qui 
corpori  servit»;  et  idem:  «  Maior  sum  et  ad  maiora 
genitus,  quam  ut  mancipium  corporis  mei  sim  » .  — 
Quidam  autem  serviunt  mundo,  quibus  dicitur  Lu- 
cae  decirno  sexto  ^ :  «  Nemo  potest  duobus  dominis 
servire»;  et  iterum:  «Non  potesfis  Deo  servire  et 
mammonae».  —  Quidam  serviunt  peecato;  loan- 
nis  octavo:  «Qui  facit  peccatum  servus  est  peccati »; 
secundae  Petri  secundo:  «A  quo  quis  superatus  esl, 
huius  et  servus  est». 

3.  Servitus  haec  niala  est,  quia  laboriosa  est; 
leremiae  decimo  sexto^:  «Serviefis  diisalienis,  qui 
non  dabunt  vobis  requiem  die  ac  nocte  ».  —  Item, 
quia  ignominiosa;  Exodi  primo:  «  De  servitute  luti 
et  lateris».  Nota  et  expone.  —  Item,  quia  infru- 
ctuosa;  ad  Romanos  sexto:  <c  Cum  servi  essetis  pec- 
cati,  hberi  fuistis  iustitiae;  quem  ergo  fructum  ha- 
buistis  tunc  in  iUis,  in  quibus  nunc  erubescitis  »? 

4.  Est  servitus  bona  triplex.  Debemus  enim  Deo 
servire;  Psalmus  ^:  «  Servite  Domino  in  timore  ».  — 
Debemus  praelato  servire;  primae  ad  Timotheum 
sexto:  «  Qui  habent  fideies  dominos  non  contemnant, 
quia  fratres  simt,  sed  magis  serviant,  quia  fideles 
sunt » .  —  Debemus  etiam  servire  proximo ;  ad  Galatas 
quinto:  «  Per  caritatem  spiritus  servite  invicem  ». 

5.  De  servitute  Dei  nota,  in  quibus  servien- 
dum  Deo  —  qualiter  —  et  propter  quid.  —  Nota 
igitur   primo   differentias    servitiorum   et    attende, 


Tertia. 


Quarta. 


Qainta. 


Alia  divisio. 


Servitus  ma- 
la  triplex. 

Carnis. 


Mimdi. 


Peccaii. 


Haec  eU  la* 
boriosa. 


Ignominiosa« 


Infructuosa. 


ServitQS  bo- 
na  triplex. 
Dei. 

Praelati. 


Proximi. 


De  servitate 
Dei  tria. 
Primo,  in 

quibns    ser- 

Tiendam. 


*  Vers.  5.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  8,  33;  Gal.  4, 
9.  et  5,  1. 

«  Vers.  25.  —  Subinde  aUegantur  Phil.  3,  3.  et  Gal.  5, 13. 

*  Vers.  34.  et  35.  —  Inferius  exhibetur  Matlh.  18,  32; 
ibid.  34 ;  Et  p^alus  Dominus  eius  tradidit  eum  tortoribus  etc. 
Ibid.  22,  13 :  Miltite  eum  in  tenebras  ewieriores  etc.j  cfr.  25, 
30 :  Inuiilem  servum  eiicite  in  tenebras  exteriores ;  illic  erit 
fletus  et  stridor  dentium, 

*  Vers.  19.  —  Sequilur  Gal.  5,  13. 


^  Vers.  12.  —  Subinde  allegantur  Rom.  6,  20;  H.  Cor.3, 
17;  Gal.  4,  31.  et  Rom.  8,  21. 

®  Vers.  18.  —  Sequitur  Phil.  3,  18,  et  subinde  Seneca, 
Epist.  14.  D.  1.  et  Epist.  65.  (alias  66.)  n.  21. 

'  Vers.  1 3 ,  ubi  eliam  seq.  textiis.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
loan.  8,  34.  et  II.  Petr.  2,  19. 

^  Vers.  1 3,  —  Subinde  alle^antur  Exod.  1  , 1 4.  et  Rom.  6 , 
20.  seq. 

»  Psalm.  2,  II.  —  Sequuntur  I.  Tini.  6,  2.  et  Gal.  5,  13. 


876 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VIII.  COLL.  XXXV. 


Deo  serviUir 
in  negotio 

actioni$. 


In  proelio 
passionis. 


Id  tbalaino 
contempla- 
tlonis. 


Id  ministerio 
praelatioois. 


Secondo, 

qaaliter. 

"Vigilanter. 


Fideliter. 


Libenter. 


Perseveran- 

ter. 


Tertio,  qn* 

re. 
Movet  timor 
snpplicii. 


Amor  prae- 
mii. 


Pudor  op« 
probrii. 


quod  quidam  serviunt  Deo  in  negotio  actioni^,  ut 
illi  servi ,  quos  vocavit  Dominus,  Lucae  decimo  nono  *, 
et  «  dedit  eis  decem  mnas  et  ait  eis :  Ni^otiamini,  dttm 
venio  ».  —  Quidam  serviunt  Deo  in  proelio  passiO" 
nis,  sicut  illi,  de  quibus  in  Psalmo  dicitar;  «Effa- 
derunt  sanguinem  servorum  tuoriim  ».  Ad  hoc  ser- 
vitium  armabat  suos  Dominus ,  loannis  decimo  quinto, 
dicens :  «  Non  est  servus  maior  domino  suo.  Si  me 
persecuti  sunt,  et  vos  persequentur » .  —  Quidam 
serviunt  Deo  in  tkalama  eontemplationis ;  de  quibus 
in  figura  servorum  Salomonis,  terlii  Regum  decimo  ^: 
«  Beati  servi  tui ,  qui  stant  coram  te  semper  et  au- 
diunt  sapientiam  tuam  ».  —  Quidam  serviunt  Deo 
in  ministerio  praelationis ,  quales  describens  Domi- 
nus  ait  Matthaei  vigesimo  quarto:  «Quis,  putas,  est 
fidelis  servus  et  prjidens,  quem  constitmt  Domintis 
super  familiam  tuam ,  ut  det  illis  cibum  in  tempore  » ? 

6.  Nota  postea,  qualiter  est  Deo  serviendum. 
Sciendum  igitar,  quod  est  serviendum  vigilanter 
quantum  ad  soUicitudtnem  rationis;  unde  Lucae 
duodecimo  ^:  «  Beatus  servus,  quem,  cum  venerit  Do- 
minus,  invenerit  vigilantem».  —  Est  etiain  serviendum 
Deo  fideliter  quantum  ad  reetitudinem  intentionis, 
nt  dicatur  servo  quod  dicitur  Matthaei  vigesimo 
quinto :  «  Euge,  serve  booe  et  fidelis ,  quia  in  pauca 
fuisti  fidelis»  etc.  —  Est  etiam  serviendum  Deo 
libenter  quantum  ad  promptitudinem  voluntatis, 
secundum  quod  dicitur  in  Psalmo*:  «  Populus,  quem 
non  cognovi,  servivit  mihi,  in  auditu  auris  obedivit 
mihi».  —  Serviendum  est  etiani  Deo  perseveranter 
quantum  ad  continuationem  operis ;  Lucae  primo : 
«  Servfamius  illi  in  sanctitate  et  iustitia  coram  ipso 
omnibus  diebus  nostris». 

7.  Nota ,  quare  est  Deo  serviendum.  Sunt  ergo 
tria,  quae  movent  nos  ad  serviendum  Deo.  Movet 
nos  timor  supplicii,  Comminatur  enim  supplicium 
male  seryienti ;  unde  dicit  Lucae  duodecimo  ^ :  «  Ser- 
vus,  qni  cognovit  vohintatem  domini  sui  et  non  fecit 
secundum  voluntatem  eius,  vapulabit  multis».  — 
Movet  nos  amor  prmmii;  ad  Romanos  sexto:  «  Nunc 
autem  hberati  a  peccato,  servi  autem  facti  Deo,  ha- 
betis  fructum  vestrum  in  sanctiflcationem,  finem  vero 
vitam  aeternam  ».  —  Movet   nos  pudor  opprobrii. 


Sequitur  enim  eonfusio  non  servienles  Deo ;  unde  ad 
Romanos  sexto  * :  « Cum  servi  essetis  peccati,  liberi 
fuistis  iustitiae.  Quem  ergo  fructum  habuistis  in  illis, 
in  quibus  nunc  erubescitis  »?  —  Movet  etiam  nos  ho-  nonor  of- 
nor  officii;  unde  super  primum  ad  Romanos  Glossa ' : 
«  Deo  servire  regnare  est  » ;  et  Ecclesiastici  vigesimo 
tertio :  «  Gloria  magna  est  sequi  Dominum  » ;  unde 
et  beata  Agatha:  « IUa  est  vera  Hbertas,  in  qua 
Christi  servitus  comprobatur  » . 

8.  Item  nota ,  quod  serviendum  est  Deo  ratione  AUae  ires 

ratiooes. 

dehitiy    ratione  commodi,  ratione  honesti:  ratione 

debiti,  (\\xh  conditor;  nvAe  in  Psalmo^:  «  Servite  Ratione  de- 

biti   Inpli- 

Domino  in  laetitia»;  et  postea  subiuogit  causam:  citer. 
«  Scitote,  quoniam  Dominus  ipse  est  Deus;  ipse  fecit 
Dos ,  et  non  ipsi  nos  » .  —  Quia  protector ;  unde 
Lucae  primo :  «  Ut  sine  timore  de  manu  inimicoruni 
nostrorura  hberati,  serviamus  iUi ».  —  Quia  sustenta- 
tor;  haec  est  enim  causa,  quare  quis  alii  debet  ser- 
vire ,  secundum  quod  dicebant  Aegyptii  loseph  Genesis 
quadragesimo  septimo :  «  Eme  nos  in  servitutem 
regiam  et  praebe  semina,  ne,  deficiente  cultore, 
terra  redigatur  in  solitudinem  » . 

9.  Item,  servienduin  est  ratione  cowmorf/ .  quia  item,  ratione 

commoai. 

scilicet  remittit  culpam;  unde  in  P$almo^:  «  ludi- 
cabit  Dominus  populum  suum  et  in  servis  suis  de- 
precabitur  »,  id  est,  miserebitur.  — •  Immittit  gratiam; 
ad  Romanos  sexto :  «  Exhibeatis  membra  vestra  ser- 
vire  iustitiae  in  sanctificationem  »;  et  eodem :  «  Servi 
autem  facli  Deo,  habetis  froctum  in  sanctificatio- 
nem»,  quae  quidem  non  est  nisi  per  gratiam.  — 
Quia  promittit  gloriam;  Isaiae  sexagesimo  quinto: 
«  Servi  mei  comedent ,  et  vos  esurietis  » ;  dicitur  ma- 
lis,  et  exponitur  de  refectione  gloriae  et  esurie  ge- 
hennae. 

10.  Item,  serviendum  est  Deo  ratione   Aone^^/.  item,  ratione 

_-  ^  .  .  w^  .  ,        .    ..        honesti. 

Honestum  est  enim  servire  Deo  ratione  dominii, 
quia  magnus  est ;  Psalmus  ^^ :  «  Omnia  serviunt  tibi » . 
—  Honestum  est  etiam  ratione  officii,  quia  nobileest; 
unde  Giossa  sttper  primum  ad  Romanos:  «  Servire 
Deo  regnare  est » .  —  Honestum  etiam  est  ratione 
servi,  quia  ad  hoc  factus  est;  Isaiae  quadragesimo 
nono:  «  Haec  dicit  Dominus,  formans  me  ex  utero 
servum  sibi » ,  id  est  ad  serviendum  sibi. 


*  Vers.  13.  —  Inferius  allegantur  Ps.  105,  38:  Effuderunt 
sanguinem  innocentem,  sanguinem  fiiiorum  suorum  etc.  (cfr. 
Ps.  78,  1 0 :  Ultio  sanguinis  servorum  tuorum,qui  effusus  est), 
et  loan.  15,  20. 

8  Vers.  8.  —  Sequitur  Malth.  U,  45. 

*  Vers.  37;  cfr.  v.  43.  —  Subinde  allegatur  Matth.  25, 
21.  —  Superius  pro  rationis  secunda  manus  in  B  substituit 
acttonis. 

*  Psalm.  17,  45.  —  Sequitur  Luc.  I  ,74.  et  75. 
^  Vers.  47.  —  Seq.  locus  est  Rom.  6,  22. 

*  Vers.  20.  seq. 

'  interlinearis  (apud  Lyranum)  in  v.  I  j  cfr.  Petr,  Lom- 
bard. ,  in  hunc  locum  :  Servus  lesu  Christi.  Ecce  condilio...  Et 
ne  misera  servitus  videatur,  non   simpliciter   ait  servus,  sed 


addit  fesu,  id  est  Salvatoris,  cui  nierito  omnes  servire  debent; 
ei  elenim  servire  regnare  est.  —  Sequitur  Eccli.  23,  38.  In 
festo  S.  Agathae  (5.  Febr.)  Breviar.  Roman.,  n.  Noct.  2.  an- 
liph.:  Summa  ingenuitas  ista  est,  in  qua  servitus  Ghristi  com- 
probatur.  Gfr.  Surius,  Histor.  seu  vilae  Sanct.,  5.  Febr.  de  vita 
S.  Agathae  (auclore  Simeone  Metaphraste)  §  4  :  Nostra  nobilitas 
et  gloria  sita  esl  in  eo,  quod  Ghristi  annuntiatur  servitus. 

®  Psalm.  99,  2.  et  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  I,  74. 
et  Gen.  47,  19. 

^  Psalm.  134,  14.  —  Subinde  allegantur  Rom.  6,  19.  et 
22;  Isai.  65,  13.  (cfr.  Hieron.,  in  hunc  locum,  ex  quo  Glossa 
ordinaria), 

^^  Psalm.  M8,  91.  ~  De  seq.  Glossa  cfr.  supra  nota  7. 
Subinde  allegatur  Isai.  49,  5. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  VIII.  COLL.  XXXVL 


577 


#  Annotatio  35. 

(Vers.  43.).  Quare   hquelam  meam  non   co- 
gnosdtis  ? 

1.  Nota,  quod  Dominus  loquitur  nobis  aliquando 

Deus  loqai-  per  sigua  creaturae;  aliquando  per  litteras  Seri- 

modis.      pturae;  aliquando  quasi  per  nuntios,  et  hoc  in  prae- 

.  dicatione;  aliquando  quasi  voce  viva,  et  hoc  interna 

Primo.  inspiratione.  —  Loquitur  ergo  per  signa  creaturae; 

Proverbiorum  primo^:  «  Sapientia  foris  praedicat», 

id  est  in  creaturis;  unde  Proverbiorum  sexto:  «  Vade 

ad  formicam,  o  piger,  et  considera  vias  eius».  — 

secnndo,  Loquitur  per  litteras  Scriptura^;  unde  Exodi  vige- 

simo :  <c  Locutus  est  Dominus  cunctos  sermones  hos  » ; 

et  leremiae  trigesimo  sexto:  «  ToUe  volumen  et  scribe 

in  eo  omnia  verba ,  quae  locutus  sum  tibi  adversus 

Tertio.  Israel  et  ludam  ».  —  Loquitur  per  nuntios  in  prae- 

dicatione,  quibus  dicitur  Matthaei  decimo  ^ :  «  Non 

vos  estis,  qui  loquimini,  sed  Spiritus  Patris  vestri, 

Quarto.  qui  loquitur   in  vobis  » .  —  Loquitur  voce  viva  et 

interna  inspiratione ;  unde  in  Psalmo :  «  Audiam ,  quid 

loquatur  in  me  Dominus  Deus»;  et  Osee  secundo: 

<c  Ducam  eam  in  solitudinem  et  loquar  ad  cor  eius » . 

—  Cum  igitur  Dominus  loquatur   signis,  litteris , 

nuntiis  et  verbis,  recte  improperat  indoctis:  Quare 

loquelam  meam  non  cognoscitis? 

chriatosnxa-         2.  Quia  non  potestis  audire  sermonem  meum. 

lisgraTistn- 

piiciier.  Nota ,  quod  gravis  fuit  Christus  malis  ad  audiendum ; 
unde  hic :  Quia  non  potestis  etc.  Ad  videndum ;  Sa- 
pientiae  secundo  ^ :  «  Gravis  est  nobis  etiam  ad  viden- 
dum  » .  Ad  sustinendum ;  loannis  undecimo :  «  Quid 
facimus,  quia  hic  homo  muita  signa  facit?  Si  dimit- 
timus  eum  sic,  omnes  credent  in  eum  »;  hoc  dice- 
bant  ludaei  graviter  ferentes  Christum. 

Annotatio  36. 

(Vers.  44.).  Vos  ex  patre  diabolo  estis  et  de- 
sideria  patris  vestri  vuUis  facere. 

Nota,  quod  Scriptura  detestatur  tria  genera  de- 
Tria  deside-  sideriorum ,   scilicet  desideria   carnalia ,  de   quibus 

na  mala.  '  ^  ^ 

priraae  Petri  secundo^:  «Obsecro  vos,  tanquam  ad- 
venas  et  peregrinos  abstinere  vos  a  carnalibus  desi- 
deriis  »  etc.  —  Item,  desideria  saecularia ;  ^A  Titum 
secundo:  «  Abnegantes  impietatem  et  saecularia  de- 
sideria,  sobrie  et  iuste  et  pie  vivaraus  in  hoc  sae- 
culo  ».  —  Item,  desideria  diabolica,  de  quibus  hic: 
Vos  ex  patre  diabolo  estis  et  desideria  patris  ve- 


Daplex  gra- 
daa  aabtra- 
hendi  gra- 
tiam. 


stri  vultis  facere.  —  Desideria  ista  detestanda  sunt ,  Detestaoda 
quia  animam  impugnant;  primae  Petri  secundo  * :  raSone!**  '^^ 
«  Obsecro  vos  abstinere  a  carnalibus  desideriis,  quae 
militant  adversus  animam  ».  Animam  cruciant;  Pro- 
verbiorum  vigesimo  primo :  «  Desideria  occidunt  pi- 
grum  ».  Animam  captivant ;  unde  illud  Psalmi: 
«  Tradidit  eos  Deus  in  desideria  cordis  eorum;  ibunt 
in  adinventionibus  suis  ». 

COLLATIO  XXXVL 


(Vers.  59.).  lesus  autem  abscondit  se  et  exivit 
de  templo. 

1.  In  verbis  istis  tangitur  duplex  gradus  sub- 
trahendi  gratiam  malis.  Dorainus  enim,  cum  a  pec- 
catore  offenditur,  primo  aufert  ei  gratiae  sensum  sive 
experientiam ,  et  tunc  quasi  se  abscondit ,  cum  spi- 
ritualiter  non  sentitur.  —  Secundo  aufert  gratiae 
existentiam ,  et  tunc  quasi  de  templo  exit ,  cum  per 
gratiam  non  habetur ;  quae  duo  significantur  hic :  pri- 
mum,  cum  dicit:  lesus  abscondit  se;  secundum, 
cum  dicit :  Et  exivit  de  templo.  —  Domini  igitur 
absconsio  est  consolationis  spirituaUs  subtractio. 

2.  Unde  nota,  quod  Dominus  abscondit  se  ali- 
quando,  ut  deserat;  aliquando,  ut  corripiat;  ali- 
quando,  ut  promoveat.  —  Abscondit  se  Dominus  a 
malis  ad  deserendum ,  et  hoc  propter  illorum  mali- 
gnitatera ;  qualiter  abscondit  se  Dominus  a  ludaeis  hic, 
cum  abscmidit  se  et  exivit  de  templo;  et  Deuteronomii 
trigesimo  secundo^ :  «  Abscondam  faciem  meam  ab  eis 
et  considerabo  novissima  eorum  ».  —  Abscondit  se 
ab  infirmis  sive  carnalibus  ad  corripiendum ,  et  hoc 
propter  illorum  carnaUtatem;  quahter  abscondit  se 
a  turbis,  loannis  sexto,  quibus  eum  volentibus  «  fa- 
cere  regem ,  fugit  in  montem  » ;  lob  vigesimo  octavo : 
«  Abscondita  est  sapientia  ab  oculis  omnium  viven- 
tium  »,  supple:  suaviter  secundum  carnem.  —  Ab- 
scondit  se  aliquando  a  bonis,  ut  illos  promoveat, 
qualiter  abscondit  se  a  Magdalena,  loannis  vigesimo, 
quando  praesens  erat,  sed  se  ipsum  non  ostendebat ; 
latebat ,  sed  non  recedebat ,  quod  fiebat  propter  Mag- 
dalenae  utilitatem. 

3.  Absconditur  autem  ab  electis  propter  tripli- 
cem  utilitatem :  primo ,  ut  corrigat  culpam ;  quod 
figuratum  est,  Genesis  quadragesimo  secundo"^,  de 
loseph,  qui  praesens  fratribus  nolebat  agnosci,  ab 
eis  exigens  poenitentiam  sive  dolorem  super  vendi- 
tione  fratris.  —  Secundo,  ut  humiliet  mentem ;  quod 


De  primo. 

Absconsio 

triplex. 

A  malis  ad 
deserendom. 


Ab  infirmis 
£id  corri- 
piendam. 


A  bonis  ad 

Sromoven- 
am. 


Absconsionis 
triplex  otili* 
tas. 
I^ima. 


Seeanda. 


*  Vers.  20.  - 
I .  et  ler.  36 ,  2.  - 
druplicUei\ 

a  Vers.  20.  - 
®  Vers.  15.  - 

*  Vers.  W.  ~ 

*  Vers.  11,  - 
13:  Et  dimisi  eos 
Cfr.  Rom.  1 ,  24  : 
ria  cordis  eorum. 

S.  Bonav. 


-  Tres  seqq.  loci  siint  Prov.  6,6;  Exod.  20 , 

-  Superius  post  Nota,  quod  C   addit   qua- 

-  Sequuntur  Ps.  84,  9.  et  Osee  2,  14. 

-  Subinde  allegatur  loan.  1 1 ,  47.  et  48. 

-  Sequitur  Tit.  2,  12. 

-  Duo  seqq.  loci  sunt  Prov.  21 ,  25.  et  Ps.  80 , 
secundnm  desidm^ia  cordis  eoi^um;  ibunt  etc. 
Propter  qxiod  iradidit  UIqs  Deus  in  deside- 

-  Tom.  VI. 


*  Vers.  20.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  6,  15;  lob  28, 
21.  (ibid.  V.  43:  Nescit  homo  pretium  eius,  nec  invenitur  In 
terra  suaviter  viventium)  et  loan.  20,  14. 

'  Vers.  8.  —  Subinde  allegatur  U.  Reg.  14,  28.  seqq., 
ubi  <iicitur,  quod  Absalom  biennio  faciem  regis  non  vidit,  el 
quod  petitionem  suam  loab  dedit :  Obsecro  ergo,  ut  zideam 
faciem  regis;  qmd  si  memor  est  iniquitatis  meae,  inten^ficiat 
me.  Ibid.  15,  1 :  fgitur  post  haec  [visa  patris  facie]  fecit  sibi 
Absalom  currus  el  equites  etc. 


73 


578 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IX.  COLL.  XXXVII. 


Terlia. 


De  secando. 
Exeondi  a 
templo  ra« 
tio  triplex. 


Esplicatur. 


Christns  ges- 
sit  iD  tem- 
plo  et  susti- 
nuit,  ut  in- 
formetprae- 
latos. 


in  templo 

docait. 


figuratum  est,  secundi  Regurn  decimo  quarlo,  de  Ab- 
salom,  qui,  quamdiu  faciem  regis  non  vidit,  humi- 
liter  se  habuit;  postquam  vero  vidit,  superbe  se 
gessit ,  unde  « fecit  sibi  currus  et  equites  »  etc.  — 
Tertio,  ut  excitet  caritatem;  qualiter  abscondit  se 
a  discipulis  suis  euntibus  in  Emmaus,  cum  quibus 
ibat  et  eos  latebat  et  in  eis  caritatem  accendebat; 
unde  Lucae  ultimo  ^ ;  « Nonne  cor  nostrum  arde- 
bat  » ?  —  Propter  haec  tria  abscondit  se  Dominus  a 
bonis,  sed  ab  ipsis  non  recedit ;  a  malis  vero  abscon- 
dit  se  et  de  templo  exit 

4.  De  tempb  autem  exit  propter  tria :  quia 
templum  poUuitur;  Psalmus^:  «  PoUuerunt  tem- 
plum  sanctum  tuum».  —  Quia  templum  violatur; 
primi  Machabaeorum  secundo  :  «  Templum  eius  sicut 
homo  ignobilis;  va§a  gloriae  eius  captiva  abducta 
sunt » .  —  Quia  in  templo  lapidatitr ;  unde  hic  di- 
citur :  Tulerunt  autem  lapides  etc. ;  lesus  auteni 
abscondit  se  et  exivil  de  templo,  —  Tempium  pollui- 
tur,  quando  admittit  homo  malam  delectationem. 
Templum  violatur,  quando  homo  perpetrat  malam 
operationem.  lesus  vero  lapidaitur ,  quando  homo 
impugnat  correctionem ;  et  haec  tria  cogunt  lesum 
deserere  hominem. 

5.  lesu^s  exivit  de  templo,  —  Nota,  quaeChri- 
stus  in  templo  gessit,  et  quae  Christus  in  lemplo  su- 
stinuit.  Quae  Christus  in  templo  gessit  informant 
praelatos  in  agendis;  quae  vero  sustinuit  Christus 
in  templo  informant  eos  in  damnis  sustinendis, 

Nota  ergo,  quod  Christus  in  templo  docuit,  in 
templo  corripuit,  in  templo  absolvit.  —  In  templo 


docuit;  loannis  decimo  octavo^:  «  Ego  semper  do- 
cui  in  synagoga  et  in  templo,  in  quo  omnes  ludaei 
conveniunt  ».  —  In  templo  corripuit;  loannis  se- 
cundo :  «  Cum  fecisset  ilagellum  de  funiculis ,  omnes 
eiecit  de  templo  » .  —  In  templo  vero  absolvit  adul- 
teram ;  loannis  octavo :  «  Diluculo  venit  in  templum  » ; 
el  sequitur :  «  Adducunt  ei  mulierem  depreliensam 
in  adulterio  »  etc.  —  Haec  tria  informant  praelatos 
in  agendis ,  ut  sint  in  praedicando  docti,  in  corri- 
piendo  viriles ,  in  remittendo  benigni.  Praelatio  enim 
sine  doctrina,  ut  ait  quidam  sapiens*,  est  quasi 
gladius  in  manu  stulti ;  sine  virilitate,  quasi  gladius 
in  manu  pueri ;  sine  clementia,  quasi  gladius  in  manu 
furibundi. 

6.  Notanda  sunt  quae  Christus  in  templo  susti- 
nuiL  Fuit  enim  Chrisliis  in  templo  tentatus,  in 
templo  blaspheniatus  et  in  templo  lapidatus.  — 
Tentatus  fuit,  loannis  octavo^,  cum  adduxerunt  ei 
adulteram ;  unde  sequitur :  «  Hoc  autem  dicebant  ten- 
tanteseum».  —  Blasphematus  fmi  in  eodem,  cum 
dicebant  ei :  «  Nonne  bene  dicimus ,  quia  Samaritanus 
es  et  daemonium  habes  »?  —  Lapidatus;  unde  in 
eodem :  Tulerunt  lapides,  ut  iacerent  in  eum, 

7.  Jesus  autem  exivit  de  tempb.  Sed  nota, 
quod  Christus  tentatus  respondit,  blasphematus  su- 
stinuit  et  lapidatus  exivit ;  et  haec  tria  informant 
praelatos  in  sustinendis ,  ut  non  ex  indignatione  ta- 
ceant,  cum  Christus  tentatus  respondeat;  nec  ex 
superbia  respondeant,  cum  Christus  blasphematus 
sustineat ;  nec  per  violentiam  se  ingerant  vel  vindi- 
cent,  cum  Christus  lapidatus  iniuriae  cedat. 


Corripait. 


Absolvit. 


Haec  sant 
imitaoda. 


Sostinuit 
tria. 


Tentatur. 


Blasphema' 
tur. 


Lapidalar. 


Informat  ia 
snstinendis. 


Capitulum  IX.  Et  praetoiens  lesus. 


X 


COLLATIO  XXXVn. 

(Vers.  1.).  Et  praeteriens  lesus  vidit  hominem 
caecum  a  nativitate.   ^ 

1.  Nola,  quod  est  multiplex  caecitas.  Est  enim 
Qaadropiex  caccitas    nuturae ,    caecitas    ignoranliae ,   caecitas 

csecitas 

prima.  poenae  et  caecitas  culpae.  —  Caecitas  ndturae  est 
miseranda ;  de  qua  hic :  Praeteriens  lesus  vidit 
hominem  caecum  a  nativitate;  et  sequitur  infra^, 
qualiter  misertus  est  eius;  Deuteronomii  vigesimo 
septirao :  «  Maledictus ,  qui  errare  fecit  caecum  in  iti- 
secunda.  uerc  ».  —  Caecitas  ignorantiae  est  relevanda;  de 
hac  caecitate  Matthaei  decimo  quinlo :  «  Caecus  si 
caeco  ducatum  praestet,  ambo  in  foveam  cadunt». 
Haec  relevanda  est;  unde  Isaiae  quadragesimo  se- 


cundo:  «  Dedi  te  in  foedus  populi  et  in  lucem  gen- 
tium,  ut  aperias  oculos  caecorum  »  etc.  —  Caecitas  Tertia. 
poenae  est  timenda;  de  qua  Sophoniae  primo^: 
«Tribulabo  homines,  et  arabulabunt  ut  caeci,  quia 
Domino  peccaverunt  » ;  et  Deuteronomii  vigesimo 
octavo:  «  Percutiat  te  Dominus  araenlia  et  caecitate 
ac  f urore  mentis ,  et  palpes  in  meridie  sicut  palpare 
solet  caecus  in  tenebris  ».  —  Caecitas  culpae  est  ab-  Qnarta. 
ominanda;  de  qua  secundae  Petri  primo:  «  Cui  enira 
non  praesto  sunt  haec ,  caecus  est  et  manu  tentans  » ; 
loquitur  de  operibus  virtutum;  et  Sapientiae  secundo: 
«  Excaecavit  eos  malitia  eorum  » . 

2.  Quoniam.  autem  negotiandum  est  circa  cae-  caecitas  cui- 
citatem  culpae,  notandum ,  quod  haec  est  multi-  pfex?"^  ^"' 
plex.  Esl  enim  caecilas  erroris  in  intellectu;  cae- 


1  Vers.  32. 

^  Psalm.  78,  1.  —  Dein  1.  Machab.  2,  8.  seq.  et  loan.  8,  59. 

*  Vers.  20,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  2,  15.  et  8,  2.  3. 

*  Opuscul.  B.  Francisci,  tom.  3.,  in  Oraculo  49.  leg^itur: 
Praelatus  ergo  non  debet  esse  temerarius  in  praecipiendo ;  nam 
quid  in  temerario  praeceptore  auctoritas  imperaiidi  nisi  gladius 
in  manu  furiosi? 


'  Vers.  3.  et  6 ;  ibid.  v.  48.  et  59.  sunt  duo  seqq.  loci. 

•  Vers.  6,  seq.:  Haec  cum  dixisset,  exspuit  in  lerram  et 
fecit  lutum  ex  sputo  et  linivit  lutum  super  oculos  eius  etc.  — 
Tres  seqq.  loci  sunt  Deut.  27,  18;  Matth.  45,  14.  et  Isai.  42, 
6.  seq. 

'  Vers.  n.  —  Subinde  allegantur  Deut.  28,  28.  seq.j  II. 
Petr.  1,  9.  et  Sap.  2,  21. 


COLL/VTIONES  IN  lOANNEM  CAP.  IX.  COLL.  XXXVII. 


579 


Tertia. 


Qaarta. 


Caecitas  cul- 
pao  habet 
4  etlectus. 


Primcs. 


citas  praesumtionis  in  alfectu;  caecitas  deviationis 
in  ejfectu;  caecitas  obstinationis  in  pecccmdi  con- 
priraa.  suetiuUm  et  excessu.  —  Est  ergo  caecitas  erroris; 
de  qua  ad  RomanDS  undecimo  ^:  «  Caecitas  ex  parte 
contigit  in  Israel,  donec  plenitudo  gentiuni  intra- 
ret »;  et  ad  Epliesios  quarto :  «  Alienati  a  via  Dei  per 
ignorantiam,  quae  est  in  illis,  propter  caecitatem  cor- 
secimda,  dis  ipsorum».  —  Est  caecitas  praesumiionis ;  de 
qua  Apocal ypsis  tertio :  «  Tu  dicis,  quia  dives  sum 
et  locupletatus  sura  et  nullius  egeo,  etnescis,  quia 
miser  es  et  miserabilis  et  pauper  et  nudus  et  caecus  » . 
—  Est  etiani  caecitas  deviationis;  de  qua  Threno- 
rnm  quarto^:  «  Erraverunt  caeci  in  plateis,  polluti 
sunt  in  sanguine  ».  —  Est  etiarn  caecitas  obstinatio- 
nis ;  de  qua  Matthaei  decimo  qulnto :  «  Sinite  eos ; 
caeci  sunt  ducesque  caecoruai  ».  Sic  ergo  est  qua- 
druplex  caecitas  culpae. 

3.  Dicitur  autem  caecitas  culpae  quadrupiici  ra- 
tione:  quia  ad  moduni  caecilatis  naturaiis  facit  ho- 
minem  ignarnm  in  discernendo,  incautum  in  evi- 
tando,  ineptum  in  agendo,  praecipitem  in  eundo.  — 
Facit  igitur  hominem  ignai^um  in  discernendo,  ut 
nesciat  bonum  eligere;  propter  quod  dicitur  Isaiae 
quadragesimo  secundo  ^ :  <r  Audite,  caeci,  et  intuemini 

sectmdus.  ad  videndum  ».  —  Facit  incatttum  in  evitando,  ut  non 
possit  malum  cavere;  Lucae  sexto:  «Nunquid  pot- 
est  caecus  caecura  ducere?  Nonne  ambo  in  foveam 
Tertias.  cadunt  » ?  —  Facit  ineptum  in  agendo ,  ut  non  pos- 
sit  operari  bonum;  imde  Isaiae  quinquagesimo  nono : 
«  Palpavimus  sicut  caeci  parietem ,  et  quasi  absque 
oculis  attrectavimus  »;  et  de  hoc  Deuteronomii  vige- 
Quartus.  sinio  octavo :  «  Palpari  te  faciet  »  etc.  —  Facit  prae- 
cipitwi  in  eiindo,  ut  non  possit  prospicere;  Tobiae 
undecimo :  «  Exsurgens  caecus  pater  coepit  offendens 

Notandura.  pedibus  currere  » .  —  Haec  ergo  incommoda  caecitatis 
spiritualis,  quae  facit  impediendo  bonum,  ne  scilicet 
caecus  spiritualis  ^^o^^xi  ^  discernere ,  vel  cavere,  vel 
operari,  vel  proficere. 

4.  Sunt  etiam  alia  incommoda,  quae  facit  cae- 
citas  spiritualis  inferendo  malum,  quia  scilicet  de- 
paitperat,  molestat,  vilificat  et  deformat.  —  Red- 
dit  enim  caecitas  hominem  pauperem;  Marci  de- 
cimo  ^ :  «  Caecus  sedebat  iuxta  viam  mendicans  » ; 
et  Apocalypsis  tertio :  «  Pauper  es  et  nudus  et  cae- 
cus  ».  Paupertas  enim  conscientiae  et  nuditas  vitae 

secttndus.  comitantur  caecitatem  culpae.  —  Item  reddit  homi- 
nem  tristem ;  Tobiae  quinto :  «  Quale  gaudium  mihi 


Habet  4  alios 
etTectas. 


Pfimus. 


erit,  qui  in  tenebris  sedeo  et  lumen  caeli  non  video  »? 
Cuius  signum  fuit ,  quia ,  cum  quaereret  Dominus  a 
caeco,  Marci  decimo:  «  Quid  vis,  ut  faciam  tibi  »? 
respondit  nihil  aliud  nisi:  «Rabboni,  ut  videam».  — 
Item ,  reddit  etiam  hominem  vilem  et  indigmim  aho-  Tertius. 
rum  communitate;  unde  secundi  Regum  quinto^: 
«  Caecus  et  claudus  non  intrabunt  in  templum  » . 
Revera  caecus  spiritualis  non  intrat  templum  gloriae. 
—  Item  reddit  horainem  defbnnem;  unde  ad  Ephe-  Qianas. 
sios  quarto  dicitur  de  peccatoribus :  «  Obscuratum  ha- 
bentes  intellectum,  alienati  a  via  Dei  per  ignorantiam, 
quae  est  in  illis,  propter  caecitatem  cordis  ipsorum  ». 

o.  Vidit  caecitm  a  nativitate.  —  Nota,  quod  est  caecuas  da- 
caecitas  innata,  et  haec  est  caecitas  culpae  originalis,  i^^ata. 
quae  significatur  per  istum  caecum,  qui  natus  est 
caecus  —  et  est  caecitas  contraeta  vel  acquisita,  comracia 

*■  '    per  triph- 

et  haec  est  caecitas  culpae  aciualis ,  Aq  (\m.  Sapien- cem  copcupi- 

•*  -'11  scentiam. 

tiae  secundo^:  « ExcaecaYit  eos  malitia  eorum». 
Contrahitur  autem  haec  caecitas  a  tribus.  Contrahi- 
tur  enim  a  concupiscentia  carnis  et  a  concupiscen- 
iia  oculorum  et  a  superbia  vitae.  iVocet  enim  oculis 
spiritualibus  sanguis  luxuriae,  pulvis  avaritiae  et 
ventus  superbiae, 

6.  Excaecantur  ergo  quidam  per    coneupiscen'-  ^^  p""*^- 
tiani  carnis;  quod  flguratum  est,  ludicum  decirao 

sexto  ^,  de  Samsone,  qui  excaecatus  fuit  per  Dalilam.  I^^^sone^ 
Et  nota   primo,  quomodo   blandienda   decepii;  se-<i«oad  tria. 
cundo  crines,  id  est  ornatum  virtutum,  rapuit;  ter- 
tio  manibus  inimicorum  tradidit,  qui  eum  excaeca- 
verunt,  ne  statum   suum  cogno.sceret ,   et  vinctum 
duabus  catenis ,  pronitate  scilicet  ad  malum  et  diffi- 
cultate  ad  bonum,  molere  fecerunt  per  peccandi  con- 
suetudinem.  —  Excaecantur  alii  per  concitpiscentiam  ^^  seeanda. 
oculorum;  et  hoc  figuratum  est ,  Tobiae  secundo  ^ ,  %\'?  *i 

.  Tobia. 

m  excaecatione  Tobiae,  qui  excaecatus  est  stercore 
hirundinum,  quae  significant  temporalia,  quae  san- 
cti  viri  arbitrantur  «  ut  stercora  » ,  secundum  quod 
habetur  ad  Philippenses  tertio.  —  Excaecantur  alii  ^e  terUa. 
per  superbiam;ei  hoc  flguratum  est,  quarti  Regum  ^|^^^> 
ultimo  ^^,  de  Sedecia,  quem  excaecavit  Nabuchodono- 
sor,  id  est  diabolus,  in  Reblatha,  cum  fugeret  de  le- 
rusalem.  Reblatha  interpretatur  multum  commissum, 
et  significat  superbiam,  de  qua  dicitur  in  Psalmo: 
«  Enmndabor  a  delicto  maximo  » .  —  Sic  ergo  caecitas 
spiritualis  tripliciter  contrahitur. 

7.  Sed  notandum  est,  quod  haec  eadem  caecitas  sanatttr  cae- 

.     .   .  ^  citas  tnpiici 

tripliciter  sanatur.  Sanatur  enim  caecitas  in  Scriptura  "nedio. 


*  Vers.  25.  —  Sequuntur  Eph.  4,  48:  Alienali  a  vita 
Dei  etc. ,  et  Apoc.  3,  47. 

*  Vers.  \'{.  —  Subinde  allegatur  Matth.  45,  44.  —  Infe- 
rlus  post  obstinationis  C  addit  sive  exorbitaiionis. 

*  Vers.  48.  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  Luc.  6 ,  39 ; 
Isai.  59,  40;  Deut.  28,  28.  secjf. :  Percutiat  te  Dominus  amentia 
et  caecitale  ac  furore  mentis;  et  palpes  in  meridie,  siciit  pal» 
pare  solet  caecus  in  lenebris  etc;  Tob.  41,  40. 

*  Cod.  B  ut  scilicet  caecus  spiritmlis  non  possit. 

*  Vers.  46.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Apoc.  3,  47;  Tob.  6, 
42.  et  Marc.  40-,  51. 


*  Vers.  8.  —  Sequltur  Eph.  4,  48,  ubi  pro  in  via  Vul- 
gata  in  vita. 

^  Vers.  2  f  •  —  Subinde  respicitur  I.  loan.  2 ,  46:  Quoniam 
omne,  quod  est  in  mundo,  concupiscentia  carnis  est  etc. 

®  Vers.  4.  seqq.,  ubi  etiam  ea  narrantur,  quae  inferius 
afferuntur. 

®  Vers,  44.  —  Sequitur  Phil.  3,  8. 

*°  Vers.  6.  et  7.  Reblatha  secundum  Hieron.  (de  Nomlnibus 
Hebraicis,  de  IV.  Reg.)  idem  est  ac  multan  istam,  sive  muU 
tittido.  Cfr.  Gregor.,  VII.  Moral.  c.  28.  n.  37.  —  Subinde  aile- 
gatur  Ps.  48,  44. 


S80 


COLUTIONE§  IN  lOANNEM  CAP.  IX,  COLL.  XXXVIIL 


aliquando  coUyrio,  aliquando  feUe,  aliquando  luto,  — 
coiiyrio.  CoUyrium,  quod  huraores  restringit,  significat  car- 
nis  mortificalionem ,  quae  fluxum  concupiscentiae 
restringit;  et  haec  est  medicina  caecitatis  contractae 
per  luxuriam;  de  qua  dicitur  Apocalypsis  tertio*: 
«  Collyrio  inunge  oculos  tuos ,  ut  videas  » .  Inunge, 
inquit;  nam  carnis  maceratio  et  est  corpori  afflictio 
Feiie.  et  unctio  sive  illurainatio  spiritui.  —  FeUis  amari- 
tudo  signiflcat  memoriam  mortis;  de  qua  Ecclesia- 
stici  quadragesimo  primo:  «  0  mors,  quam  amara 
est  memoria  tua  »  etc.  Et  haec  est  medicina  caecita- 
tis  contractae  per  avaritiam,  quia,  sicut  dicit  Hie- 
ronymus  ^,  <c  facile  contemnit  omnia  qui  se  semper 
cogitat  moriturum».  Et  hoc  figuratum  est,  Tobiae 
undecimo,  in  illuminatione  Tobiae,  qui  sanatus  est 
Luto.  a  caecitate  sua,  linitis  oculis  felle.  —  Lutum  signi- 
ficat  vilitatem  humanae  conditionis,  quae,  superposita 
oculis  spiritualibus ,  id  est  reducta  in  mentem ,  me- 
dicina  est  caecitatis  contractae  per  superbiam.  Et 
hoc  significari  potest  in  illuminatione  huius  caeci, 
qui  primo  fuit  luto  linitus,  considerando  propriara 
vilitatem ;  secundo ,  lotus  per  lacrymarum  eflfusio- 
nem;  tertio,  iUuminatus  per  gratiam. 

GOLLATIO  XXXVUL 

(Vers.  11.).  Ille  homo,  qui  dieitur  lesus,  lu- 
tum  fecit  etc. 

1 .  Distinguitur  multiplex  lutum.  Est  enim  lutum 
Tripiei  ia-  uaturae  —  lutum  culpae  —  et  lutum  poenae.  —  Est 

Lutum  natu-  autcm  lutum  naturae  triplex ,  quia  natura  est  aut  na- 
tripiei.     tura  imtituta,  aut  natura  lapsa,  aut  natura  repa- 

Primnm.  fata,  —  Do  luto  naturas  institutae,  quae  dicitur 
lutum  propter  eius  ductibilitatem ,  dicitur  Isaiae  se- 
xagesirao  quarto  ^ :  «  Domine ,  pater  noster  es  tu , 
nos  vero  lutum;  et  fictor  noster  tu,  et  opera  ma- 
nuum  tuarura  omnes  nos » ;  et  leremiae  decimo 
octavo:  «  Sicuti  lutum  in  manu  figuli,  sic  vos  in 
secundum.  nianu  raea ,  domus  Israel » .  —  De  luto  naturae  la- 
psae,  quae  dicitur  lutum  propter  eius  ignobilitatem , 
dicitur   in  lob  quadragesirao  primo :  «  Sternet  sibi 

Teriium.  aurum  quasi  iutum  » .  —  De  luto  naturae  repara- 
tae,  qiiae  dicitur  lutum  propter  ems  fragilitatem; 
lob  trigesimo :  «  Comparatus  sum  luto ,  et  assimila- 
tus  sum  favillae  et  cineri».  . 

2,  Est  praelerea  lutura  culpae ,  et  A\tiixxr  mipsL 
Luium  cui- i?/^um  propter  eius  foeditatem;  secundae  Petri  se- 

pae  prop  er  ^^^^^^  4.  ^^  Qnig  reversus  ad  vomitura,  et  sus  lota  in 

volutabro  luti » ;  Psalmus :  «  Eduxit  me  de  lacu  mi- 
seriae  et  de  luto  faecis  ».  —  Item,  propter  eius  lu- 


bricitatem ;  leremiae  trigesimo  octavo :  «  Demerse- 
runt  te  in  coeno  et  in  lubrico  pedes  tuos  » ;  Psalmus : 
«  Eripe  me  de  luto,  ut  non  infigar  » .  —  Item,  pro- 
pter  eius  laboriositatem ;  unde  Exodi  primo  dicitur, 
quod  Aegyptii  «  ad  amaritudinem  perducebant  fllios 
Israel  operibus  duris  luti  et  lateris  » . 

3.  Est  praeterea  lutum  poenae ,  ei  hdiec  est  tri- 
plex,  secundum  quod  est  triplex  poena,  scilicet  poena 
inventa,  poena  inflicta  et  poena  assumta,  —  Poena 
inventa  dicitur  lutum  propter  eius  difficuUatem  ad 
transeundum ;  unde  Habacuc  tertio  ^ :  «  Viam  fecisti 
in  mari  equis  tuis,  in   luto  aquarum  multarum». 

—  Poena  inflicta  dicitur  lutum  propter  e!us  expo- 
sitionem  ad  conculcandum ;  Isaiae  decimo :  « Man- 
dabo  illi ,  ut  auferat  spolia  et  dividat  praedam  et  po- 
nat  illum  in  conculcationem  quasi  lutum  platearum  » ; 
Psalmus:  «Ut  lutum  platearum  delebo  eos».  — 
Poena  assumta  dicitur  lutum  propter  eius  utilita- 
tem;  de  quo  luto  Nahum  tertio :  « Intra  in  lutum  et 
calca,  et  tene  subigens  laterem  ».  —  Est  autem  huius- 
modi  lutum  utile  ad  tria:  ad  lavandum;  unde  loan- 
nis  nono  ®:  lUe  homo,  qui  dicitur  lesus,  lutum  fecit 
et  unxit  oculos  meos  et  dixU  mihi:  Vade  ad  nata- 
toria  Siloe  et  lava  etc.  —  Est  etiam  utile  ad  aedifl- 
candum ;  unde  Levitici  decimo  quarto  dicitur  de  domo 
leprosa :  « lubebit  sacerdos ,  lapides  alios  reponi  pro 
his  qui  ablati  fuerant,  et  luto  alio  liniri  domum  ». 

—  Est  etiara  utile  ad  impinguandum ;  unde  Lucae 
decimo  tertio  dicitur  de  ficu  infructuosa:  «Domine, 
dimitte  anno  isto,  usque  dum  fodiam  circa  illam  et 
mittam  stercora».  —  Lutum  igitur  est  poena,  quia 
utilis  est  ad  lavandam  culpam,  ad  aediflcandam 
vitam,  ad  impinguandam  animam. 

4.  Lutum  posuit  super  oculos  meos,  et  lavi  et 
video  ^.  —  Lutum  posuit  super  oculos,  peccatum  ad 
memoriara  reducendo;  et  lavi,  peccatum  deflendo; 
et  video,  gratiam  accipiendo.  —  Lutura  ergo  super 
oculos  ponitur  in  culpae  recordatione. 

5.  Et  nota,  quod  est  multiplex  hitum  secundum 
multiplex  genus  culpae.  Est  namque  lutum  super- 
biae ,  de  quo  Isaiae  vigesimo  nono  ^ :  «  Perversa  est 
haec  vestra  cogitatio,  quasi  si  lutura  contra  figulum 
cogitet,  et  dicat  opus  factori  suo :  Non  fecisti  me  » ; 
hoc  est  lutum  ampullosum.  —  Est  lutum  irae,  de 
quo  Isaiae  quinquagesimo  septimo :  «  Cor  impii  quasi 
mare  fervens,  quod  quiescere  non  potest,  et  redun- 
dant  fluctus  eius  in  conculcationera  et  lutum».  — 
Est  praeterea  lutum  invidiae,  de  quo  lob  quadra- 
gesirao  primo:  «  Sternet  sibi  aurum  quasi  lutum». 


Lntam  poe« 
nae  triplex. 


Poena  iu^ 
veuta. 


Inflicta. 


Assomta. 


Triplez 
ipsius  ntili- 

tas. 


Septem  ge- 
uera  culpae 
et  luti. 
Primnm. 


Secundnm. 


Tertiam. 


^  Vers.  18. —  SequUur  Eccli.  44 ,  1.         . 

'  Cfr.  supra  pag.  91 ,  nota  3.  —  Subinde  allegatur  Tob.  II, 
13-15. 

^  Vers.  8.  —  Tres  seqq»  loci  sunt  ler.  18,  6;  lob  41  ,  21. 
et  30,  19. 

*  Vers.  22.  —  Sequuntur  Ps.  39,  2;  ler.  38,  22;Ps.  68, 
1 5.  et  Exod.  1,14. 


*  Vers.  15.  —  Tres  seqq.  loci  sunl  Isai.  IO;  6,  ubi  pro 
dividat  yulgdiia  diripiaf ;  Ps.  17,  43.  et  Nahum  3,  14. 

*  Vers.  1:1,  —  Subinde  allegantur  Lev.   14,  40.   et  42; 
Luc.  13,  8, 

'  Vers.  15,.in  quo  continuatur  eadem  materia. 

®  Vers.  16.  —  Sequuntur  Isal.  57,  20.  et  Job  41,  21. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  X.  COLL.  XXXK. 


581 


Qaarium.  — Est  praeterea  lutum  avaritiae;  Habacuc  secundo*: 
«  Qui  multiplicat  non  sua ,  usquequo  aggravat  contra 

Qttiniam,  se  densuui  lutum  » ?  —  Est  et  lutum  aceidiae,  de  quo 
Ecclesiastici  vigesimo  secundo :  « In  lapide  luteo  la- 

sexiom.  pidabitur  piger  ».  —  Est  lutum   luxuriae,  de  quo 

leremiae  trigesimo  octavo :  «  Demerserunt  in  coeno 

et  in  lubrico  pedes  tuos » ;  Psalmus :  «  Eripe  me  de 

sepiimnm.luto,  ut  non  infigar».  —  Est  etiam  lutum  gulae; 

secundae  Petri  secundo:  «Canis  reversus  ad  vomi- 


tum,  et  sus  lota  in  volutabro  luti  ».  —  Et  potest  dici  Proprietas 
per  appropriationem  gula  lutum  foeiens  vel  foeti- 
dum;  luxuria,  lutum  viscosum  vel  lubricum;  ac- 
cidia,  lutum  grave  vel  ponderosum;  avaritia,  lutum 
terrenum  et  opacum;  invidia,  lutum  fragile  et 
passivum;  ira,  lutum  j^Mc^wam  et  inquietatum ;  .m- 
perbia,  lutum  tumidum  et  ampullosum.  —  Hoc  lu- 
tum  ponendum  est  super  oculos  et  lavandum,  ut 
spiritualem  spiritualis  caecus  recuperet  vigum. 


Capitulum  X.  Amen,  amen  dico  vobis. 


Dno  distin> 
guant  pasto- 
rem  veram  a 
non  vero. 


Primo,  mo' 
dos  inbran- 
di. 


Tria  nomina 
Cliristi. 


Pastor. 


Ostiam. 


Ostiarius. 


Non  veros 
pastor  ascen- 
dit  aliande. 


COLLATIO  XXXIX. 

(Vers.  1.).  Amen,  amen  dico  vobis,  qui  non 
intrat  per  ostium  in  ovile  ovium,  sed  ascendit 
aliunde,  ille  fur  est  et  latro. 

1.  In  praesenti  Evangelio  distinguitur  pastor 
ncm  veru^  a  pastore  vero,  et  ex  modo  ingrediendi 

—  et  ex  modo  praesidendi,  Ex  modo  inirandi,  hic : 
Qui  non  intrat;  ex  modo  pra£sidendi,  infra  ^ :  «  Bo- 
nus  pastor  animam  suam  dat  pro  ovibus  suis».  — 
Exmodo  ingrediendi  agnoscitur  verus  pastor,  quando 
intrat  per  ostium ,  id  est  Christum ;  unde  hic  dici- 
tur:  Qui  intrat  per  ostium  pa^tor  est  ovium;  non 
verus  vero  probatur  qui  ascendit  aliunde ;  unde 
praemittitur :  Qui  non  intrat  per  ostium  in  ovile 
ovium,  sed  ascendit  aliunde,  ille  etc. 

%  Qui  non  intrat  per  ostium.  Nota,  quodChri- 
stus  est  huiusmodi  ostium,  qui  se  ipsum  significat 
in  praesenti  Evangelio  et  sub  figura  osiii  —  et  sub 
figura  pastoris  —  et  sub  figura  ostiarii;  et  con- 
grue.  —  Ipse  enim  fuit  pasior,  loquendo  per  ap- 
propriationem ,  in  pra^dicatione ,  quando  pavit  oves 
suas  cibo  doctrinae;  unde  Isaiae  quadragesimo  ^ : 
«  Sicut  pastor  gregem  suum  pascet  »  etc. ;  et  in  prae- 
senti  Evangelio  ipsedicit:  «  Ego  sum  pastor  bonus  ». 

—  Fuit  ostium  in  passione,  quia  tunc  per  ipsum 
nobis  patuit  iter  vitae;  unde  ipse  dicit  in  praesenti 
Evangeiio*:  «  Ego  sum  ostium»;  et  loannis  decimo 
quarto :  «  Nemo  venit  ad  Patrem  nisi  per  me  » .  — 
Fuit  ostiarius  in  resurrectione ;  tunc  enim  data  est 
iiU  potestas  alios  introducendi  in  ovile;  Matthaei  ul- 
timo:  «  Data  est  mihi  omnis  potestas  »  etc.  Hic  est 
ostiarius,  qui  dicit  supra  sexto:  «  Eum  qni  venit 
ad  me,  non  eiiciam  foras»;  et  de  quo  hic  dicitur: 
«  Huic  ostiarius  aperit'».  —  Sic  ergo  Christus  est  pa- 
stor  et  ostiarius  et  ostium,  per  quod  ingreditur 
quisquis  est  pastor  ovium. 

3.  Sed  attende ,  quod  muiti ,  relicto  ostio ,  ascen- 
dunt  aliunde.   Aliunde  enim  ascendunt  qui  intrant 


simoniace,  sicut  illi  qui  per  pecuniam  vel  per  mu-  vei  simo- 

A130A 

nera  quaecumque  intrant  in  ovile;  de  quibus  tertii 
Regum  decimo  tertio  ^ :  «  Quicumque  implebat  manum 
leroboara,  fiebat  sacerdos  excelsorum  ».  De  his  dici- 
tur  Osee  octavo:  « Ipsi  regnaverunt,  sed  non  ex  me; 
principes  exstiterunt,  et  non  cognovi;  argentum  suum 
et  aurum  suum  fecerunt  sibi  idola ,  ut  interirent » .  Isti 
volunt  habere  patrimonium  Christi  titulo  empiionis; 
quibus  dicetur  Actuum  octavo :  «  Pecunia  tua  tecum 
sit  in  perditionem  ».  —  Item,  aliunde  ascendunt  et  veipompa- 
non  intrant  per  ostium  qui  intrmt  pompatice ,  ut  iUi 
qui  praeficiuntur  ratione  parentelae;  quibus  dicitur 
Amos  sexto  ^ :  «  Vae  vobis !  qui  opulenti  estis  in  Sion 
et  confiditis  in  monte  Samariae,  optimates  capita 
populorum,  ingredientes  pompatice  domum  Israel», 
Isti  volunt  possidere  patrimonium  Christi  titulo  he- 
reditariae  suceessionis ,  qui  dixerunt,  secundum  quod 
habetur  in  Psalmo:  «  Hereditate  possideamus  san- 
ctuarium  Dei  ».  —  Aliunde  ascendunt  et  non  per  veifaiiaci. 
ostium  qui  intrant  per  fallaeiam,  sicut  liypocritae; 
de  quibus  Matthaei  septimo'^:  «Attendite  a  falsis 
prophetis,  qui  veniunt  ad  vos  in  vestimentis  ovium, 
intrinsecus  autem  sunt  lupi  rapaces » .  Huiusmodi 
luporum  ingressum  timebat  Apostolus,  Actuum  vige- 
simo:  «Scio,  quoniam  post  discessionem  meam  in- 
trabunt  lupi  rapaces  in  vos »  etc.  Isti  volunt  possi- 
dere  patrinionium  Christi  titulo  mercenariae  condu- 
ciionis.  Volunt  enim ,  ut  suis  reddatur  meritis.  —  Isti 
ergo  non  intrant  per  ostium,  sed  fures  suni  et  la- 
trones ,  non  veri  possessores,  qui  non  possident  san- 
ctuarium  Dei  titulo  sanctae  vocationis. 

4.  Non  sic  intrat  verus  pastor,  sed  per  ostium,  Yeros  pastor 

mtratprimr 

id  est  per  Christum.  Et  nota,  quod  verus  pastor  de-  per  ctri- 
bet  intrare  j?^r  Christum  — •  po^f  Christum  >—  et 
propter  Christum.  —  Per  Chrisium  debet  intrare 
quisquam  vocationi  eius  obediendo.  «  Neque  enira 
quisquam  assumat  sibi  honorem,  sed  qui  vocatur  a 
Deo  tanquam  Aaron.  Sic  et  Christus  non  semetipsum 
clarifipayit ,  ut  pontifex  fieret  ^  ».  Sic  ergo  intrandum 


stara. 


*  Vers.  6.  —  Quatuor  seqq.  loci  sant  Eccli.  22,1;  ler.  38 , 
22;  Ps.  68,  15.  et  U,  Petr.  2,  22. 

2  Vers.  11. 

^  Vers.  H.  —  Sequitur  loan.  10,  11. 

*  Vers.  7.  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  loan.  14,  6;  Matth.  28, 
18;  loan.  6,  37.  et  10,  3. 


*  Vers.  33  :  Quicumque  volebat,  implebat  etc.  —  Subinde 
allegantur  Osee  8,  4.  et  Act.  8,  20. 

Wers.  i:  —  Sequitur  Ps.'82,  13. 

'  Vers.  15.  —  Suliihde  allegatur  Act.  20;  29!  -^  Jnferius' 
livo  timebat  X  cernebat  '  7 

^  Ut  dicitur  Hebr.  5J  i.  seq.  —  Sequitur  loan.  10,  9. 


582 


COLLATIONES  IN  lOANNEiM  CAP.  X.  COLL.  XXXLK. 


Secundo, 
post  Chri- 
slam. 


Terlio,  pro- 
pter  Chri- 
stum. 


Sccnndo, 
modos  prae- 
sidendi. 

Virtales  4 
boni  pasto- 
ris. 


PrJma. 


Secunda. 


Tertia. 


Qaarta. 


est  per  Christum ;  loannis  decimo :  «  Ego  sum  oslium. 
Per  me  si  quis  introierit,  ingredietur  et  egredietur 
et  pascua  inveniet  ».  —  Debet  ingredi  post  Christum 
ipsuin  imitando,  ut  possit  dicere  illud  x\postoli  ^ : 
« Imitatares  mei  estote,  sicut  et  ego  Christi  ».  De  hoc 
leremiae  tertio :  «  Patrera  vocabis  me ,  et  post  me  in- 
gredi  non  cessabis  ».  Talem  enini  vuit  Deus  «habi- 
tare  in  tabernaculo  » ,  «  qui  ingreditur  sine  macula 
et  operatur  iustitiam». —  Debet  etiam  ingredi  pro- 
pter  Christum  nihil  ahud  pYaeter  Christum  quae- 
rendo;  unde  primae  Petri  quinto^:  « Pascite  qui 
in  vobis  cst  gregem  Dei,  providentes  non  coacte,  sed 
sp.ontaiiee  secundum  Deum ,  neque  turpis  lucri  gratia, 
sed  voluntarie,  neque  ut  dominantes  in  cleris,  sed 
forma  facti  gregis  ex  animo,  ut,  cum  apparuerit 
Princeps  pastorum,  percipiatis  immarcescibilem  glo- 
riae  coronam  » .      * 

3.  Bonus  pastor  anima^n  suam  dat  pro  ovi- 
bus,  sicis  ^.        - 

Hic  distinguitur  pastor  bonus  a  non  bono  ex 
modo  praesidendi.  Notandum  igitur,  quod  pastor 
bene  praesidens  debet  esse  in  cognoscendo  sollici" 
tus,  in  supportando  pius,  in  deducendo  pyimus, 
in  protegendo  probiis.  —  Debet  esse  sollicitus  in 
eognoscemlo  per  vigiiiam  intuitionis ,  quahs  fuit 
Christus;  loannis  decimo^;  «Ego  sum  pastor  bonus 
et  cognosco  oves  meas»;  et  Proverbiorum  vigesimo 
septimo:  «  Diligenter  agnosce  vultum  pecoris  tui , 
tuosque  greges  considera  ».  —  Debet  esse  in  sup- 
poriando  piiis  per  affectum  pietatis ,  qualis  fuit  Chri- 
stus;  Isaiae  quadragesimo^:  «  Sicut  pastor  gregem 
suum  pascet,  in  brachio  suo  congregabit  agnos  et 
in  sinu  suo  levabit,  foetas  ipse  portabit  ».  Quo- 
contra  Ezechielis  trigesimo  quarto :  «  Vae  pastoribus 
Israel  »!  et  sequitur  causa:  «Gregem,  inquit,  meum 
non  pascebatis ;  quod  infirmum  erat  non  consolida- 
stis,  et  quod  aegrotum  erat  non  sanastis,  quod  fra- 
ctum  eral  non  alUgastis  et  quod  abiectum  erat  non 
reduxistis;  sed  cura  austeritate  imperabatis  eis  et  cum 
potentia  ».  —  Debet  etiam  esse  in  dMueendo  pri- 
miis  per  exempUira  honestatis;.  loannis  decimo^  di- 
citur  de  bono  pastore:  «  Cum  proprias  oves  emiserit, 
ante  eas  vadit ,  et  oves  illum  sequuntur  » .  Talis  erat 
Apostolus,  qui  dicebat  primae  ad  Corinthios  undecimo : 
«  Imitatores  mei  estote,  sicut  et  ego  Christi.  —  De- 
bet  etiam  esse  in  protegendo  probus  per  constan- 
tiara  virtutis,  qualis  fuit  Christus;  loannis  decimo: 
Bonus  pastor  animam  suam  dat  pro  ovibus  suis. 


Tahs  fuit  lacob;  Genesis  trigesimo  primo  :  «  Arietem 
gregis  tui  non  coraedi,  nec  captura  a  bestia  ostendi 
tibi.  Ego  damnum  omne  reddebam;  quidquid  furto 
perierat,  a  me  exigebas  ».  —  Istae  igitur  sunt  condi- 
tiones  boni  pastoris. 

6.  Sed  nota,  quod  multi  sunt  pastores,  qui  non  ^^l^^"^^^ 
habent  vigilantiara  rationis,  sed  sunt  quasi  idola, 
gregem  negligentes.  —  Sunt  alii,  qui  non  habent  af- 
fectum  pietatis,  sed  sunt  lupi  gregem  devorantes.  — 

Sunt  etahi,  qui  non  exhibent  exemplum  honestatis, 
sed  suut  fiires  gregem  abigentes  "^.  —  Sunt  et  aUi , 
qui  non  adhibent  praesidium  defensionis,  sed  sunt 
mercenarii  gregem  in  necessitate  dimittentes. 

7.  Snnt  ergo  sicut  idola  gregem  non  curantes,  Primum. 
quibus  dicitur  Zachariae  undecimo^:  «  0  pastor  et 
idolum,  derelinquens  gregem  »  !  et  Isaiae  vigesimo  se- 
cimdo:  «  Quis  tu  hic,  aut  qnasi  quis  hic  »  ?  —  Sunt  secuQdum. 
alii  sicut  luupi  gregera  devorantes ;  de  quibus  Actuum 
vigesimo^:  «  Scio,  inquit  Paulus,  quoniam  post 
discessionem  meam   intrabunt  lupi  rapaces  in  vos, 

non  parcentes  gregi  » ;  de  talibus  leremiae  duode- 
cimo:  «  Pastores  multi  demoliti  sunt  vineam  meam  »; 
et  ideo  dicitur  ibideni:  «  Venite  et  congregamini , 
omnes  bestiae  terrae;  properate  ad  devorandum  ».  — 
Sunt  ahi  ut  fares  gregem  abigentes;  Ezechielis  tri-  Teriium. 
gesimo  quarto'^:  «  Vae  pastoribus  Israel!  qui  pasce- 
bant  semetipsos;  nonne  greges  a  pastoribus  pascun- 
tur?  Lac  comedebatis  et  lanis  operiebamini ,  gregem 
autem  meum  non  pascebatis  » ;  et  post  paululum : 
«  Dispersae  sunt  oves  raeae,  eo  quod  non  esset  pa- 
stor».  Rationem  huius  reddit  Dominus  loannis  de- 
cimo;  quia  scihcet  «fur  non  venit,  nisi  ut  furetur  et 
mactet  et  perdat  » .  —  Sunt  et  alii  mercenarii  gregem  Quartum. 
in  necessitate  dimittentes;  loannis  decimo  ":  «  Merce- 
narius,  et  qui  non  est  pastor,  cuius  non  sunt  oves 
propriae,  videt  lupum  venientem  et  dimittit  oves  et 
fugit,  et  lupus  rapit  et  dispergit  oves.  Mercenarius 
autem  fugit,  quia  mercenarius  est,  et  non  pertinet 
ad  eum  de  ovibus  » . 

8.  Cognosco  oves  meas,    et  cognoscunt  me 
meae  ^^. 

Describitur  hic  bonitas  pasloris  ex  compaf^atione  Bonus  pa- 
ad  oveSy  cum  dicit  Dominus:  Eqo  sum  pastor  bonus  ons  descri- 
et  cognosco  oves  meas  —  et  bonilas  ovis  ex  com- 
paratione  ad  pastorem ,  cum  dicit :  Et  cognoscunt 
me  meae.  Cognosco,  inquit,  eas,  et  cognoscunt  me 
meae.  Cognosco  eas  per  electionem  et  per  approba- 
tionem,  et  cognoscunt  me  per  fidem  et  dilectionem. 


*  Epist.  I.  Cor.  H  ,  1.  B  C  aUegant:  Imttatores  meiestote, 
sicut  filii  carissimi,  quod  habetur  Eph.  .5,  1.  —  Duo  seqq. 
loci  sunt  Icr.  3,  <9.  et  Ps.  U,  i.  2. 

2  Vers.  2-4. 
'  Vers.  M. 

*  Vers.  H.  —  Sequitur  Prov.  27,  23.  —  Superius  pro  in 
deducendo  primus  B  in  deducendo  praevius  (idem  recurrit  in- 
ferius),  et  pro  in  protegendo  pvbus  C  in  protegendo  providtis» 

*  Vers.  W.  —  Subinde  allegatur  Ezech.  34,  2-4. 


®  Vers.  4.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  I.  Cor.  41,1;  loan.  40, 
II.  et  Gen.  31 ,  38.  seq.:  Arietes  gregis  etc. 
'  Cod.  B  abducentes,  C  non  curantes. 

*  Vers.  47.  —  Sequitur  Isai.  22,  46. 

*  Vers.  29.  —  Subinde  allegantur  ler.  42,  10.  et  9. 

^*  Vers.  2.  seq.  et  inferius  v.  5,  posl  quem  sequitur  loan. 
10,  40. 

"  Vers.  42.  et  43. 
"  Vers.  44. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  X.  COLL.  XL. 


583 


Primo,  pa- 
stor  in  com- 
paratione  ad 
<jvein. 

Ovis  cognO' 
scitor  ex  vul- 
ta. 


Balata. 


Vellere. 


Signo. 


Secaodo , 
ovis  incom- 
paratione  ad 
pastorem. 
Pagtorem  co- 

gnoscit. 


Ad  enm  ac- 
cedit. 


Eam  andit. 


£am  seqai- 
tor. 


Alia  tria 
de  bono  pa* 
slore. 


9.  Cognosco,  inquit,  ovesmeas.  Nota,  quod  co- 
gnoscitur  ovis  ex  quatuor.  Cognoscitur  enim  vultu, 
halatu,  vellere  et  signo,  — Cognoscitur  vullu,  secun- 
dutn  illud  Proverbiorum  vigesimo  septimo  ^ :  «  Dili- 
genter  agnosce  vultum  pecoris  tui » ;  vulius  spmiualis 
est  conscientia,  de  qua  Canticorum  secundo :  «  Ostende 
mihi  faciem  tuam  » .  Faciem  istam  non  habentibus  niun- 
danis  dicitur  Matthaei  septimo :  «  Non  novi  vos  » .  — 
Cognoscitur  balatu;  per  balatum  intellige  confessio- 
nis  vocem ;  unde  in  Psalmo  ^ :  «  Populus  eius  et 
oves  pascuae  eius;  introite  portas  eius  in  confes- 
sione  ».  De  hoc  balatu  Canticorum  secundo:  «  So- 
net  vox  tua  in  auribus  meis  » .  —  Cognoscitur  vel- 
lere;  unde  quando  ovis  devoratur  a  bestia,  solet 
ostendi  pellls  in  signum,  secundum  illud  Genesis  tri- 
gesimo  primo  ^:  «  Captum  a  bestia  non  ostendi  tibi »; 
quasi:  si  captum  fuisset,  ostendissem  tibi.  Per  vellus 
intellige  honesiam  conversaiionem.  Debet  enim  ovis 
spiritualis  habere  vellus  agninae  conversationis ,  secun- 
dum  illud  Proverbiorum  vigesimo  septimo :  «Sint  libi 
agni  ad  vestimentum  tuum  ».  —  Cognoscitur  etiam 
signo,  Per  signum  intellige  dominicam  passionem. 
Debet  enim  signari  ovis  spirituaiis  signo  dominicae 
passionis ;  Canticorum  octavo  * :  «  Pone  me  ut  signa- 
culum  super  cor  tuum  » . 

10.  Sequitur :.  Ei  cognoscunt  me  meae, 

Ut  scias ,  qualiter  ovis  se  debet  habere  ad  pasto- 
rem,  nola,  quod  ovis  debet  pastorem  cogiioscere, 
ad  pastorem  accedere,  pastorem  audire  et  post  pa- 
storem  ire,  —  Pastorem  cognoscit  ovis  per  fidem, 
per  gratiarum  actionem ;  de  quo  loannis  decimo  ^ : 
«  Cognosco  oves  meas,  et  cognoscunt  me  meae  ».  — 
Ad  pastorem  accedit  per  caritatem ;  unde  primae  Pe- 
tri  secundo :  «  Eratis  sicut  oves  errantes ,  sed  conversi 
estis  nunc  ad  pastorem  et  episcopum  animarum  ve- 
strarum  ».  —  Oberrant  enim  oves  peccando,  sed  con- 
vertuntur,  quando  pastorem  audiunt  per  obedientiam ; 
loannis  decirao  ^ :  «  0 ves  meae  vocem  meam  audiunt » . 
—  Sequitur  pastorem  per  imitationem ;  loannis  de- 
cirao:  <cCum  proprias  oves  emiserit,  ante  eas  vadit, 
et  oves  illum  sequuntur,  quia  sciunt  vocem  eius  » ; 
et  infra  eodem :  «  Cognosco  oves  raeas ,  et  sequuntur 
me,  et  ego  vitam  aeternam  do  eis  ». 

11.  Proprias  oves  vocat  nominaiim '^ . 

Nota  hic  tria  depastore  bono.  Primo,  quod  oves 
vocat  nominatim,  cum  dicitur:  Proprias  oves  vocat 
nominatim.  Secundo,  quod  educit,  cum  dicitur®: 
Et  educit.  Tertio,  quod  deducit,  cum  subiungitur: 
Et  cum  proprias  oves  emiserit,  anie  eas  vadiL  Bo- 
nus  enim  pastor  debet  oves  vocare  verbo  praedica- 


tionis  et  educere  Sacramento  confessionis  et  dedu- 
cere  exemplo  sanctae  conversationis. 

12.  Nota  iuxta  hoc  tria  de  bo7ia  ove.  Debet  enim  iiem,  debo. 
ovis  esse  humilis,  ut  pastori  obediat ;  debet  esse 
mitis,  ne  gregeni  offendat;  debet  esse  foelosa,  ut 
patrifamilias  fructum  afferat.  —  Debet  ergo  esse  /m- 
m/w  per  obedientiam ;  unde  in  Psalmo^:  «Deducis 
velut  ovem  loseph  » ;  velut  ovis  debet  esse  ducibilis 
loseph  :  aliquando  virga  correptionis ,  aliquando  pane 
consolalionis ,  aliquando  cane  tenlationis.  —  Debet 
esse  mit^is  per  innocentiam,  iuxta  illud  secundi  Re- 
gum  ultimo  ^^ :  «  Isti  qui  oves  sunt ,  quid  fecerunt » ? 
Unde  illud: 

Quae  meruistis,  oves,  anmial  sine  fraiide  dolisque? 

Debet  esse  foetosa  per  bonorum  operum  abundan- 
tiam,  iuxta  illud  Psalmi^^:  «Oves  eorum  foetosae, 
abundantes  in  egressibus  suis  »;  et  Canticorum 
quarto:  «  Omnes  gemellis  foetibus,  et  steriiis  non 
est  inter  eas  ». 

COLLATIO  XL. 

(Vers.  27.  28.).  Oves  meae  sequuntiir  me;  et 
ego  viiam  aeternam  do  eis. 

1.  In  verbis  istis  praemittit  Dominus  ovis  spiri-  nivisio. 
tualis,  id  est  animae  fidelis,  meritum,  cum  dicit: 
Oves  meae  sequuntur  me  —  et  promittit  praemium, 

cum  adiungit:  Et  ego  vitam  aeternam  do  eis. 

Praemittens  ergo  meritum,  6k\i:  Sequuntur  me.  ^?^  l  ^e 
Nota,  quod  sequuntur  quidam  per  planitiem  man-  rno  boaae 
datorum,  quidam  per  montana  consiliorum,  quidam 
per  excelsa  supererogationum;  quod  figuratum  est  Figurae  in 
in  Evangelio  in  tribus  generibus  sequenlium  Domi- 
num.  Sequuntur  Dominuni  turbae — discipuli  —  et 
Apostoli:  turbae  per  plana  mandaiorum;  Matthaei 
octavo  ^^:  «  Cum  descendisset  lesus  de  monte,  secutae 
sunt  eum  turbae  multae».  —  Discipuli  per  montana; 
Lucae  vigesimo  secundo :  «  Egressus  lesus  ibat  secun- 
dum-consuetudinem  suam  in  monlem  Olivarum ;  se- 
cuti  sunt  autera  eum  discipuli  eius  » .  —  Apostoh  per 
excelsa  supererogationum;  Matthaei  decimo  nono  et 
Marci  decirao  et  Lucae  decimo  octavo:  «Ecce,  nos 
reliquiraus  omnia  et  secuti  sumus  te  ».  Primi,  in- 
cipientes;  secmdi,  pro/icientes;  terlM, pei^fecii.  Prirai 
sequuntur  quasi  per  mm;  secundi,  quasi  per  semi- 
tam;  tertii,  quasi  per  eompendium. 

2.  Dicit  ergo :  Sequuntur  me  cum  iui^bis  per  oe  primo, 
planitiem  mandatorum,  et  hoc  tripliciter:  per  fidem  datonimtri- 
in  intellectu;  tertii  Regum  decimo  octavo  ^^  verba  Eliae  frimo.' 


*  Vers.  23.  —  Diio  seqg.   loci   sunt  Canlic.   2,   \L  et 
Matth.  7,  23. 

*  Psalm.  99,  3.  et  4.  —  Sequitur  Cantic.  2,  \L 
3  Vers.  39.  — «  Subiude  allegalur  Prov.  27,  26. 

*  Vers.  6. 

*  Vers.  1 L  —  Sequitur  L  Petr.  2 ,  25. 

^  Vers.  27;  ibid.  v.  4.  et  v.  27.  28.  habentur  diio  seqq.  loci. 
'  Vers.  3. 


®  Vers.  3 ;  sequitur  v.  L 
«  Psalm.  79,  1. 
'<>  Vers.  17. 

"  Psaim.  U3,  13.  —  Sequitur  Cantic.  4,  2. 
"  Vers.  1 .  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  Luc.  22 ,  39 ;  Matlh, 
19,  27;  Marc.  10,  28.  et  Luc.  18,  28. 

"  Vers.  21;  ibid.  14,  8.  est  seq.  locus. 


384 


COLUTIONES  IN  lOANNEM  CAP.  X.  COLL,  XL. 


ad  populum:  «Usquequo  claudicatis  induas  partes? 
Si  Dominus  est  Deus,  sequimini  eum;  si  autem  Baal, 
secando.  sequiuiini  iilum  » .  —  Per  earitatem  in  afifectu ;  tertii 
Regum  decimo  quarto,  verba  Ahiae  ad  leroboam: 
«  Non  fuisti  sicut  servus  meus  David ,  qui  secutus 
est  me  in  toto  corde  suo,  faciens  quod  placitum  esset 
Tertio.  in  conspectu  meo  »  etc.  —  Per  obedimtiam  in  effe- 
ctu ;  lob  vigesimo  tertio  * :  «  Vestigia  eius  secutus  est 
pes  meus.  Viam  eius  custodivi  et  non  declinavi  ex 
ea.  A  mandatis  labiorum  eius  non  recessi »  etc. ; 
loannis  decimo :  «  Cum  proprias  oves  emiserit ,  vadit 
ante  eas,  et  oves  eum  sequuntur,  quia  audiunt 
vocem  eius  ».  —  Sequuntur  ergo  Dominum  per 
fidem ,  per  caritatem  et  per  obedientiam ;  quia  sine 
his  nuUus  sequitur ;  ad  Galatas  quinlo  :  « In  Christo 
enim  lesu  neque  ^circumcisio  aliquid  valet  neque 
praeputium,  sed  fides,  quae  per  caritatem  opera- 
tur».  —  Fides  quidem  aspeclum  dirigit,  caritas 
affectum  attrahrt,  operatio  effectum  deducit. 

3,  Sequuntur  ergo  Dominum  cum  discipulis  per 
m.ontana  consiliorum,  et  hoc  tripliciter  secundum 
triplex  consilium :  per  carnis  mortificationem  contra 
concupiscentiani  carnis;  Malthaei  decimo  ^:  «  Qui  non 
accipit  crucem  suam  et  sequitur  me  non  est  me  di- 
gnus  » .  —  Per  temporalium  dimissioneni  contra  con- 
cupiscentiam  oculorum ;  Mattbaei  decimo  nono ,  Marci 
decimo,  Lucae  decimo  octavo:  «  Si  vis  perfectus  esse, 
vade  et  vende  omnia,  quae  habes,  et  da  pauperibus, 
et  habebis  thesaurum  in  caelo,  et  veni  et  sequere 
me  » .  —  Per  propriae  \)oluntatis  abiectionem  con- 
tra  superbiam  vitae ;  Matthaei  decimo  sexto  ^ :  «  Si 
quis  vult  post  me  venire,  abneget  semetipsum  et  tol- 
lat  crucem  suam  et  sequatur  me » ;  et  Matthaei 
octavo. 

4.  Sequuntur  iterum  Dominum  cum  Apostolis, 
per  excellentiam  supererogationum ,  et  hoc  triplici- 
ter:  per  excellentiam  pujitatis  cum  virginibus,  de 
quibus  Apocalypsis  decimo  quarto*:  «  Hi  sunt,  qui 
cum  mulieribus  non  sunt  coinquinati,  virgines  enim 
sunt;  hi  sequuntur  Agnum,  quocumque  ierit».  — 

secundo.  Pcr  oxcellentiam  probiiatis  cum  Apostolis,  qui « pro- 
fecti  ubique  praedicaverunt ,  Domino  cooperante  et 
sermonem  confirmante  sequentibus  signis » .  Huius- 
modi  sequi  figuratum  est  primi  Regum  decimo  quar- 
toS   dicente  «  lonatha  ad  armigerum  suum.:  Se- 


ne  secondo, 

in  Tia  con- 

siliorumtri- 

pHciter. 

Primo. 


Secondo. 


Tertio. 


De  tertio, 

in  Tia  soper- 

erogationam 

tripliciter. 

Primo. 


quere  me  » ;  et  sequitur  ibidem ,  quia  «  ascendit 
lonathas  contra  stationem  Philisthinorum ,  manibus  et 
pedibus  reptans,  et  armiger  eius  post  eum  ».  —  Per 
imitationem  passionis  cum  Martyribus;  primae  Petri 
secundo  ^ :  «  Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  re- 
linquens  exemplum ,  ut  sequamini  vestigia  eius  » ;  et 
loannis  vigesimo  primo  dixit  Dominus  Petro:  «Se- 
quere  me » ;  et  infra  de  loanne :  «  Sic  eum  volo  ma- 
nere ,  donec  veniam ;  quid  ad  te  ?  Tu  me  sequere  » .  — 
Sequuntur  ergo  Dominum  per  obedientiam  mandato- 
rum  cum  turbis,  per  eminentiam  consiliorum  cuin 
discipulis ,  per  excellentiam  supererogationum  cum 
Apostolis, 

8.  Nota,  quod  sunt  quidam,  qui  sequi  Dominum 
nolunt  —  sunt  qui  negligunt  —  et  sunt  qui  non 
possunt.  —  Sunt  autem  duo  impedimenta ,  quae  red- 
dunt  homines  nolentes.  Primum  amor  praesentis 
prosperitatis ,  qui  avertit  ilium,  de  quo  Matthaei 
decimo  nono^,  Marci  decimo,  Lucae  decimo  octavo, 
cum  dixit  Dominus:  «  Vade  et  vende  etc,  et  veni, 
sequere  me.  At  iile  abiit  tristis ;  erat  enim  multas  pos- 
sessiones  habens  » .  —  Secundum  est  timor  futurae 
adversitatis ,  qui  avertit  illos  quibus  iuravit  Domi- 
nus  Numerorum  trigesimo  secundo  ^ :  «  Si  videbunt 
homines  isti,  qui  ascenderunt  ex  Aegypto  a  viginti 
annis  et  supra,  terram,  quam  sub  iuramento  pollici- 
tus  sum  Abraham,  Isaac  et  lacob;  et  noluerunt  se- 
qui  me  praeter  Caleb ,  filium  lephone ,  et  losue , 
filiura  Nun ;  isti  impleverunt  voluntatem  meam  » .  Nota 
causam  in  historia. 

6.  Sunt  similiter  duo  impedimenla,  quae  red- 
dunt  homines  negligentes.  Primum  est  afjfectio  car- 
nalis,  quae  notatur  in  illo,  de  quo  Lucae  nono^ 
cui  dixit  Dominus:  «  Sequere  me.  Hle  autem  dixit: 
Doraine,  dimitte,  me  primum  sepelire  patrem  meum  ». 
Et  nota,  quid  Dotninus  dixit  illi.  —  Secundum  est 
sollicitudo  temporalis,  quae  notatur  in  illo,  de  quo 
eodem  Lucae  nono,  qui  dixit  Domino:  «Sequarte, 
Domine;  sed  primum  permitte,  me  renuntiare  his 
quae  domi  sunt.  Ait  ad  illum  lesus:  Nemo  millens 
manum  ad  aratrum  »  etc. 

7.  Sunt  simiiiter  duo  impedimenta,  quae  red- 
dunt  homines  impotentes.  Primum  est  perversita.^ 
intentionis,  quae  impedit  progressum  affectionis. 
Secundum   est    infirmitas   virtutis,  quae   impedit 


Tertio. 


Tria  genera 
non  seqoen- 
tinm. 

Primo,  qni 
nolnnt  seqoi 
ob  %  impe- 
dimenta. 


Item  se- 
condo,  qoi 
negligunt. 


Item  tertio, 
qoi  non  pos- 
sont. 


*  Vers.  11.  seq.  —  Subinde  allegantur  loan.  10,  4.  et 
Gal.  o,  6. 

»  Vers.  38.  —  Sequuntur  Malth.  19,  21;  Marc.  10,  21. 
et  Luc.  '18,  22. 

^  Vers,  24;  sequitur  8,  19-22,  ubi  scribae  Christum  se- 
qui  volenti  dicit :  Vnlpes  foveas  habent  etc,  et  alteri ,  patre 
insepulto,  ait:  Sequere  me,  et  dimitte  mortuos  elc. 

*  Vers.  4. —  Subinde  allegatur  Marc.  16,20:  Profecii etc. 
^  Vers.  12.  et  13. 

*  Vers.  21.  —  Snbinde  alle^tur  loan.  21,  19,  et  22. 

'  Vers,  21,  seq.;  Marc.  10,  21.  seq.;  Luc.  18,  22.  23. 

*  Vers.  11.  et  12.  —  Causas  historiae  vide  ibid.  v.  1.  seqq., 


ubi  narratur,  filios  Ruben  et  Gad  et  dimidiam  tribum  Manasse, 
peconbus  abundantes,  ad  Moysen  accessisse,  deprecantes,  «  ut 
des  nobis  famulis  luis  eam  [terram  lazer  et  Galaad]  in  posses- 
sionem  nec  facias  nos  transire  lordanem.  Quibus  respondit  Moy- 
ses :  Nunquid  fratres  veslri  ibunt  ad  pugnam,  et  vos  hic  sede- 
bitis?  Gur  subvertitis  mentes  filiorum  Israel,  ne  transire  audeant 
in  locum,  quem  eis  daturus  est  Dominus?...  Cumque  venissent 
usque  ad  Vallem  botri,  lustrata  omni  regione,  subverterunt 
cor  flliorum  Israel,  ut  non  intrarent  fines,  quos  eis  Dominus 
dedit». 

*  Vers.  59.  Cfr.  supra  nota  3.  —  Sequitur  Luc.   9,  61. 
et  62. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  GAP.  XL  COLL.  XL. 


385 


progressum  operationis.  Primum  notatur  in  illo  qui 
dixit  Lucae  noiao  ^ :  «  Sequar  te ,  quocumque  ieris  », 
cuius  intenlionem  cognoscens ,  Dpminus  dixit :  «  Vul- 
pes  foveas  habent  et  volucres  caeli  nidos  »  etc. —  Se- 
cundum  notatur  in  Petro ,  loannis  decimo  tertio ,  cui  j 
cum  dixit  Domino :  «  Domine ,  quo  vadis?  respondit 
lesus :  Quo  ego  vado ,  noti  potes  me  modo  sequi ; 
sequeris  aulem  postea  ». 

8.  Et  nota,  quomodo  primo  Petrus  se  obtulit 
EKempium  non  solum   ad  sequendum,  sed  ad  praecedendum , 

vel  comitandum,  dicens^:  «  Domine,  quare  iion 
possum  tesequi  modo?  Animam  meam  pro  te  po- 
nam  » .  Secundo ,  quando  «  de  longe  sequebatur  » ,  non 
sotum  non  praecessit,  sed  nec  de  prope  secutus  est, 
sed  «c  a  longe,  ut  videret  finem  »,  Matthaei  vigesimo 
sexto.  Tertio,  nee  de  longe  nec  de  prope  secutus 
est,  quando  eum  negavit,  eodem;  et  hoc,  quia  in- 
firmus  fuit. 

9.  Sequuntu7*  Dominum  etc.  Habito  superius^ 
pars  ir.  de  de  merito  in  sequendo  Dominum ,  hic  tangitur  prae- 

praemio  dn-        .  ,  ,       .  xt  ^  a  ^    r\ 

piici.  mtum  de  sequendo  ipsum.  Nota,  quod  sequi  Do- 
minum  fructum  habet  in  praesenti  —  et  praemium 

inpraesenii  jn  futuro,  —  lu  praesenti ,  quia  honorificum;  Eccle- 
*  siastici  vigesimo  tertio  * :  «  Gloria  magna  est  sequi 
Dominura  » .  —  Quia  tutum ;  loannis  octavo  :  «  Qui 
sequitur  me  non  ambulat  in  tenebris  » \  loannis  de- 
cirao ;  «  Cognosco  oves  meas,  et  sequuntur  me ;  et 
ego  vitam  aeternam  do  eis ,  et  non  peribunt  in  ae- 
ternum,  neque  rapiet  eas  quisquam  de  manu  mea». 
— ^  Quia  proficiium,  Doininus  enim  sequentibus  se 


trlnlex  dat  beneficium  :  sanationis;  Malthaei  decimo  Beneficiom 

*^  triplex. 

quarto /^. :  «  Secutae  sunt  eum  turbae  multae  pede- 
stres  de  civilatibus ,  et  exiens :  vidit  turbam  magnam 
et  misertus  est  eis  et  curavit  languidos  eorum  »;  si- 
mile  Matthaei  nono ,  Marci  decinio ,  Lticae  decimo 
octavo  de  duobus  caecis.  —  Instructionis ;  Lucae 
nono:  «  Secutae  sunt  eum  turbae,  et  excepit  eos 
et  loquebatur  illis  de  regnoDei,  et  eos  qui  cura  in- 
digebant,  sanabat » .  —  Refectionis;  infra  eodem  ®  de 
mifaculo  quinque  panum  et  duorum  piscium;  simile 
Marci  secundo :  «  Multi  publicani  et  peccatores  dis- 
cumbebant  cum  lesu  et  discipulis  eius.  Erant  enim 
multi ,  qui  sequebantur  eum  ». 

10.  Similiter  sequi  Dominum  habei  praemium  infatofo 

\    ,  ^  qaadniplex. 

in  futuro :  et  promittitur  sequentibus  sublimitas 
/ionom ;  Matthaeidecimo  nono^:  «  Vos,  qui  secuti 
estis  me  etc. ;  sedebitis  et  vos  super  sedes  duode- 
cim,  iudicantes  duodecim  tribus  Israel».  —  Pos- 
sessio  hereditatis ;  losue  decirao  quarto:  «Terra, 
quam  calcavit  pes  tuus,  erit  possessio  tua  et  filiorura 
tuorum  usque  in  sempiternum,  quia  secutus  es  Donii- 
num  Deum  meum  » .  —  Lym&ii  iucunditatis ;  loannis 
octavo:  «Qui  sequitur  me  non  ambulat  in  tenebris, 
sed  habebit  lumen  vitae  » .  —  Securitas  a^ternita- 
^«5;Ioannis  decimo^:  «  Cognosco  bves  riieas,  et  se- 
quuntur  me,  et  ego  vitam  aeternam  doeis,  et  non 
perihunt  in  aeternum,  neque  rapiet  eas  quisquam 
de  manu  mea  » ;  Ecclesiastici  vigesimo  tertio :  «  Glo- 
ria  magna  sequi  Dorainum;  longitudo  dierum  assu- 
metnr  ab  eo  ». 


Capitulcm  XI.  Erat  autem  quidam  languens. 


Annotatio  37. 

(yev^A).EratautemqmdamlanguensLxizarus. 

1 .  Nota  gradus   inflrmitatis    spiritualis.   Homo 

infirmitaus  enim  ^vmo  occasionatur  in   cogitatione  — infir-, 

matur.m  delectatione  —  languet  in  mora  —  mo- 

ritur  \ii  consensu  —  effertur  m  g^tq  —  sepelitur 

in  consuetudine. 

Occasionatur  ergo  morbus  in  cogitatione ; 
prinins.  quarti  Regum  prijno^  de  Ochozia ,  qui  «  cecidit  per 
cancellos  coenaeuli:  sui  et  aegrotavit ».  Cance&Vcoe- 
naculi  sensus  sunt,  qui  varias  cogitationes  in  coe- 
naculo  cordis  imfiiittunt.  —  Infirmatur  homo  in  de- 
secondua.  kctatiotie;  quod  figuraium  cst ,  loannis  quarto,  in 
filio   reguli,  qui   «  infirnaiabatur  Capharnaum  » ,  id 


esl  in  villa  pinguedinis  vel  agro  consolationis,  per 
quod  intelligitur  iectulus  deleclationis.  —  Languet  in  Tertius. 
mora;  quod  figuratum  est ,  loahnis  undecimo  ^® ,  de 
Lazaro,  et  loaunis  quinto  de  paralytico.De  hoc  lan- 
guore  Ecclesiastici  decimo :  «  Languor  prolixior  gravat 
medicum  ».  —  Morilur  ih  con^en^ ;  quod  figuratum  Qnartus, 
est,  Marci  quihlo,  de  filia  archisynagbgi  mortua  in 
thalanab.  — ^S/fcrmr  in(^^  est,  Qtiintus. 

Lucae  septimo  ^?^ ,  de  adofescente ,  qui '  «  efferebatur 
defunctus  jn  porta  civitatis  filius  unicus  matris  suae  » . 
-^  Sepelitur  in  conMtetudine;  qiiod  fi^ratum  est  sextns. 
in  sepultura  Lazari,  «quem  ihvenit  lesus  quatuor 
dies  habehtem  in  mohuniento  »  etc.      , 

%  Erat  quidam  langu^  Lazarus  a  Bethor  Bipositio 
nia  (ie  castello  Mariae  et  Marthae,  sororis  eius. 


\yers.  S7.  et  58.  --Subinde  allegatur  Io-an.;13.,  36. 

*  Joan,  13,  37.  -.-  Duo  ,S€Kiq.;  loci  sunt^  Matth.  26,  S8.  et 
70.  seqq.  ,  .  '  Num.  1.  seqq. 

*  Vers.  38.  —  Subinde  allegantur   loan.  8,12.  et  40, 

*  Vers,  13.  seq.  Cfr.  Matth.  9,  27.  seqq.  <€fr.  20^  30.  seqq.); 
Marc.  \  0 ,  .46* .  seqq*  et  Liic.  1 8 ,  35.  seqq.  Apu4  Mapc.  et  Luc. 
agitur  de  sanationa  tinms  caeci.  Codd.  altegant  Marc.,2.  et 
Luc.  5,  ubi  nihil  simile  occurrit.  —  Subinde  allegatur  Luc.  9  J  4 . 

S.  Bomv,  —  Tom.  VI. 


•Luc.  9,  13.  seqq. — Sequitur  Marc.'2,  15. 
; : ;  7.  Vers.  28.  -^  Duo  seqq.  lod  sunt  los.  4  4  ,^  9 .  et  loan*  8,12. 

«  Vers.  27.  «t-28:  ^  Sequitur  Eccli.  23;  38. 
■  ',^  Vers,  2.  —  Subinde  allegatUr  Ibari.  4,'46.  Gfr.  supra 
:Collat.  .XVIIl.  n.  3.  :  • 

*^  Vers.  1.  et^  5j  5.  —  Duo  seqq.  loci  suht  Eccli.  10,  1 1.  et 
Marc.  5,  22.  vel  Matth.g,  JSJvseqq.,  qnem  locum  ^odd.  alleganl. 
"  Vers.  '12.  — Sequitur  loan.  4f,  17.  seqqt  Cfr.  supra 
Collat.  XXV.  n.  2. 

74 


S8fi 


COLLATIONES  L\  lOANNEM  CAP.  XL  COLL.  XLI. 


Divisio. 


iDCrmifas 
spiritaalis 
doplex. 


Primo,  Infir- 
mitatis  poe- 
nae  causae 
4. 

Prima. 


Secunda. 


Tertia. 


Qnarta. 


Eiosdem  ef- 
fectus  4. 


Prifflus. 


Ecce,  quod  hic  describilur  infirmus  ex  nomine  et 
loco  et  genere.  Lazarus  interpretatur  adiulus  a 
Domino  —  Bethania  interpretatur  domxis  bbedien' 
tiae^  —  Maria  et  Martha  typum  gerunt  societatis 
bonae,  Non  ergo  timeat  lalis  languens,  qui  habet 
adiuvamentmn  gratiae,  qui  habitat  in  domo  obe- 
dientiae,  qui  manet  in  coUegio  sodetatis  bonae, 
quia,  etiam  si  mortuus  fuerit,  potest  surgere. 

COLLATIO  XLI. 

(Vers.  3.).  Domine,  ecce,  qxiem  amas  infir- 
matur. 

1.  In  verbis  istis  tanguntur  tria:  potestas  me- 
dici  —  nccessitas  inftrmi  —  et  ratio  miserandL 
—  Potestas  mediciy  cum  dicitur:  Domine,  Mise- 
randi  ratio ,  cum  dicilur :  qiieni  amas,  Necessitas 
infirmi,  cum  dicitur :  infirmaiur. 

Ecce,  inquit,  quem  amas  infirmatur.  Praeter- 
missa  infirmitate  naturae,  nota,  quod  est  spiritualis 
infirmilas  duplex :  infirmitas  toleranda,  et  haec  est 
infirmitas  poenae;  infirrailas  fugienda,  et  haec  est 
iijfirmitas  ciilpae. 

2.  Infirmitas  poenae  multiplex  est.  Habet  enim 
homo  causam  infirmitalis  ab  interiori,  ab  exteriori, 
ab  inferiori ,  a  superiori.  —  Ab  inieriori  causatur 
infirmitas  contritionis ,  scilicet  ex  consideralione  sui ; 
de  qua  Psalmus  ^ :  «  Miserere  raei ,  Domine ,  quoniam 
inflnnus  sum  » .  —  Ab  exteriori  causatur  infirmi- 
tas  compassionis ,  scilicet  ex  consideratione  proximi; 
secundae  ad  Corinthios  undecimo:  «  Quis  infirmatur, 
et  ego  non  infirmor  »?  —  Ab  m/enb/*i  causatur  in- 
firmitas  tribulaiionis ,  sciHcet  ab  intemperie  mundi ; 
de  qua  secundae  ad  Corinlhios  duodecimo:  «  Coin- 
piaceo  mihi  in  infirraitatibus  meis,  in  contumeliis, 
in  necessilatibus ,  in  angusliis  pro  Christo  ».  De  hac 
potest  exponi  quod  habetur  Ecclesiastici  septimo^: 
tf  Non  te  pigeat  visitare  infirmum.  Ex  his  enim  in 
dilectione  firraaberis  ».  —  A  superiori  causatur  infir- 
mitas  sanctae  aemulationis ,  scilicet  ex  dilectione 
Dei,  de  qua  Canlicorum  quintd:  «Nuntiate  dilecto 
meo ,  quia  amore  langueo  » . 

3.  Haec  infirmitas  toleranda  est,  quia  reddit  ho- 
minem  sanim,  reddit  hominem  eruditum,  reddit 
horainem  sollicitum,  reddit  hominem  probatum  et 
perfectum.  —  Sanat  enim  haec  infirmitas  infirmita- 
tera  culpae,  sicut  aliquando  accidit,  quod  aliquis, 
cadens  in  unam  infirmitatem,  sanatur  ab  alia  secun- 
dum  naturam ;  unde  Ecclesiaslici  undecimo  * :  «  Mali- 


tia  unius  horae  oblivionem  facit  luxuriae  maximae  »; 
et  Ecclesiaslici  trigesirao  primo;  « Infirmitas  gravis 
sobriam  facit  animam  ».  —  Item  erudit  inlellectimh, 
secundum  illud  Isaiae  vigesimo  octavo:  «  Vexatio  da- 
bit  intellectum  auditui  »;  cuius  habetur  exempluni, 
secundi  Machabaeorum  nono ,  de  Antiocho ,  qui  «  coe- 
pit  ex  gravi  superbia  deduclus  ad  agnitionem  sui 
venire,  divina  adraonitus  plaga  »  etc.  Unde  et  ait : 
« lustum  est,  subditum  esse  Deo,  et  mortalem  non 
paria  Deo  sentire  ».  Exemplum  de  milite  laeso  in 
pede  et  clerico,qui  portabat  aquam  benedictam. — 
Item  excitat  voluntatem;  unde  in  Psalmo^:  «  Mul- 
tiplicatae  sunt  infirmitates  eorum ;  postea  accelerave- 
runt »;  Osee  sexto:  «In  tribulatione  suamanecon- 
surgent  ad  rae  ».  —  Item  probat  et  perficit  viriuteni; 
secundae  ad  Corinthios  duodecimo:  «Virtus  in  in- 
firmitate  perficitur»;  ideo  dicit  Apostolus  ineodem: 
«  Libenter  gloriabor  in  inftrmitatibus  meis,  ut  inha- 
bitet  in  rne  virtus  Christi  » . 

4.  Domine,  ccce,  quem  amas  infirmalur. 
Sicut  est  multiplex  infirmitas  poenae,  ita  est 

multiplex  infirmitas  culpae.  Est  enim  infirmitas  ela- 
tionis,  cupiditatis,  carnalitatis  et  em*iositatis.  — 
Est  infirmitas  eto/o7i/,j;dequalsaiaevigesiraoquarto^: 
«  Infirmata  est  altitudo  populi  terrae ,  et  terra  infecta 
est  ab  habitatoribus  suis  » .  —  Est  etiam  infirmitas 
cupiditaiis ;  de  qua  Ecclesiastae  quinto :  «  Est  et  alia 
infirmitas  pessima,  quam  vidi  sub  sole:  divitiae  con- 
gregatae  in  malum  domini  sui  » .  —  Est  infirmitas  car- 
nalitatis;  de  qua  Ecclesiastici  trigesimo  septimo:  «  In 
multis  escis  erit  inflrmitas  »,  id  est  in  multis  volu- 
ptatibus;  «  et  aviditas  appropinquabit  usque  ad  cho- 
lerara  » .  —  Est  etiam  infirmitas  curiositatis ;  de  qua 
Isaiae  quadragesimo  '^ :  «  Deficient  pueri  et  labora- 
bunt,  et  iuvenes  in  infirmilate  cadent ».  De  hac  Ec- 
clesiastae  tertio :  «  Vidi  afllictionem ,  quam  dedit  Deus 
filiis  hominum,  ut  distendantur  in  ea.  Cuncta  fe- 
cit  bona  in  tempore  sao  Deus,  et  raundura  tradi- 
dit  disputationi  eorum ,  ut  non  inveniat  homo  opus , 
quod  operatus  est  Deus  ab  initio  usque  ad  finem  »;  et 
Ecclesiastae  octavo :  « Inveni ,  quod  operum  omnium 
Dei  nullara  possit  homo  invenire  rationem ;  et  quanto 
plus  laboraverit ,  tanto  minus  inveniet » . 

5.  Haec  infirmitas  fugienda  est,  quia  hominem 
deformat,  depauperat,  debilitat  et  inquietat.  —  De- 
format  conscientiam ;  primi  Machabaeorum  primo  ^ : 
«  luvenes  et  virgines  infirmati  sunt,  et  omnis  specio- 
sitas  raulierura  immutata  est  ».  —  Depauperat  ani- 
raam ;  Ecclesiastae  quinto :  «  Sicut  egressus  est  nudus 


Secandas. 


Tertius. 


Quartus. 


Secundo,  in* 
ilrmitas  cul- 
pae  quadru' 
plex. 


Prima. 


Secanda. 


Tertia. 


Quarta. 


Eiusdem  ef* 

fectus  4. 
Primus. 


Secundas. 


*  Vide  supra  pag.  394,  nolara  13.  —  Inferius  respicitur 
loan.  11,  25:  Etiam  si  morluus  fuerit,  vivet. 

*  Psalm.  6,  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  II.  Cor.  \\ ,  29. 
et  12,  10. 

'  Vers.  39.  —  Sequitur  Cantic.  3,  8. 

*  Vers.  29.  —  Subinde  allegantur  Eccli.  3  J ,  2 ;  Isai.  28,19; 
II.  Machab.  9,  11.  et  12. 

*  Psalm.  15,  L  —  Sequuntur  Osee  6,  \.  et  II.  Cor.  12,  9. 


^  Vers,  4.  et  5.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  Eccle.  5,  12,  ubi 
Vulgala  dmtiae  conservatae  pro  dmtiae  congregatae ;  Eccli. 
37,  33. 

'  Vers.  30.  —  Subinde  allegatur  Eccle.  3, 10.  seq.  et  8,  17: 
Intellexi,  quod  etc. 

^  Vers.  27.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Eccle.  5,  14.  seq.; 
Thren.  1 ,  1 4.  et  Ps.  1 06 ,  1 2. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XI.  COLL.  XLL 


587 


(le  utero  matris  suae,  sic  revertetur  etc.  Miserabilis 
prorsus  infirmitas,  quoniodo  venit,  sic  revertetur  » . 
Teriius. —  DebiUiat  virtutera;  Threnoram  primo:  «  Infir- 
mata  est  virtus  mea;  dedit  me  Dominus  in  manu, 
Qnartus.  (ie  qua  Hon  potero  surgere  ».  —  Inquietat  mentem; 
Psalmus :  «  Humiliatum  est  in  laboribus  cor  eorum ; 
infirmati  sunt,  nec  fuit  qui  adiuvaret  ». 

6.    Domine ,  ecce,  quem  amas   infirmatur. 

Eiusdem  7  Cum  peccatum  propter  iam  dictas  causas  dicatur  m- 

*  firmitas,  nota  secundum  diversa  genera  peccatorum 

diversas  differentias  infirmitatum.  Est  namque  infir- 

mitas  superbiae,  invidiae,  irae,  avaritiae,  acci- 

jnrirmiias  diue ,  luxuriae ,  qulae.  —  Est  infirmitas  superbiae; 

de  qua  secundi   Paraiipomenon   vigesimo    primo*: 

«Mortuus  est  loram  in  infirmitate  pessima,  et  non 

fecit  ei  populus  combustionis  obsequias,  sicut  fece- 

rat  maioribus  eius».  Et  ita  infirmitas  pessima  est 

superbia;  loram,  excelsns  vel  domini  sublimitas.  De 

hac   infirmitate  Isaiae   vigesimo   quarto :   « Altitudo 

secanda.  populi  infirmata  est  ».  —  Est  infirmitas  invidiae; 

de  qua  Michaeae  primo^:  «  Infirmata  est  in  bonum , 

quae  habitat  in  Maroth  »,  Invidiae  enim  infirmitas 

causam  accipit  ex  bono  et  in  amaritudine  liabitat. 

Tertia.  —  Est  infirmitas  irae;  de  qua  leremiae  sexto:  «  Ini- 

quitas  et  vastitas  audielur  in  ea,-coram  me  semper 

Quaria.  infirmitas  et  plaga».  —  Est  infirmitas  avaritiae; 

de  qua  Ecclesiastae   quinto:    « Est  alia  iofirmitas, 

quam  vidi  sub  sole:  divitiae  congregatae  in  malum 

Qainta.  domini  sui ».  —  Est  etiam  infirmitas  accidiae;  de 

qua   Ecclesiastici   trigesimo  primo  ^ :   «  In   omnibus 

operibus  tuis  esto  velox,  et  omnis  infirmitas  non 

sexia.  occurret  tibi  ».  —  Est  infirmitas  luxuriae.  Haec  est 

infirmitas  immunda;  de  qua  Lucae  octavo:  «  Erant 

cum  lesu  mulieres,  quae  erant  curatae  a  spiritibus 

sepiima.  immundis  et  infirmitatibus  ».  —  Est  et  inflrmitas 

gulae;  de  qua  Ecclesiastici  trigesimo  seplimo:  « In 

multis  escis  erit  infirmitas,  et  aviditas  appropinqua- 

bit  usque  ad  choleram  ». 

7.  Hae  septem  infirmitates  sub  figura  leguntur 
Harnm  figu-  curatae  a  Christo  in  Evangelio.  Sanavit  cnim  Domi- 
nus  septem  inflrmjtates  incurabiles,  scilicet  daemo- 
nium,  Matthaei  octavo^;  sanavit  lepram-,  Matlhaei 
octavo ,  Lucae  quinto ;  sanavit  phrenesim ,  Matthaei 
decimo  septimo  et  Marci  nono;  sanavit  <?o?i^mc^am, 
Lucae  decimo  terlio;  sanavit  paralysim,  loannis 
quinto,  Matthaei  nono;  sanavit  fluxum,  Lucae  octavo; 
sanavit  hydropisim,  Lucae  decimo  quarto.  —  Per 


rae. 


daemonium  intellige  superbiam;  per  lepram  intel- 
lige  invidiam ;  Proverbiorum  decimo  quarto  ^ :  «  Pu- 
Iredo  ossium  invidia»;  per  phrenesim,  iram;  per 
contractam,  avaritiam;  per  paralijsim,  accidiam; 
per  fluxum  sanguinis ,  luxuriam ;  per  hydropisim , 
gulam.  Haec  sanavit  qui  «  sanavit  omnem  infirmita- 
tem ».        , 

Annotatio  38.' 

(Vers.  11.).  Lazarus,  amicus  noster,  dormit, 
Nota,  quod  est  dormitio  quietis,  dormilio  salutis,  '^'jJPjt^^  ^°^' 
dormitio  mortis.  —  Dormitio  quietis   est  dormitio  P""»»- 
natiirae,  quae  homini  indttlgetur ;  de  quaMatthaei 
vigesimo  sexto  ^:  «  Invenit  eos  dormientes »;  et  sub- 
ditur,  quod  «  dixit  eis:  Dormite  iani  et  requiescite». 
—  Est  dormitio  salutis,  et  haec  est  dormitio  gra-  secunda. 
tiae;  haec   homini  sitadetur,   de  qua  Canticorum 
quinto :    «  Ego   dormio ,  et   cor  meuni  vigilat » ;  et 
Canticorum  secundo:  «Adiuro  vos,  ne  vigilare  fa- 
ciatis  dilectam ,  donec  ipsa  velit  »  etc.  —  Est  dormi-  Tenia. 
tio  mortis,  et  haec,  spiritualiter  intelligeodo,  est  dor- 
mitio  culpae,  et  haec  horaini  interdicitur ;  primae 
ad  Thessalonicenses  quinto  ^ :  «  Non  dormiamus ,  sed 
vigilemus  et  sobrii  simus»;  et  ad  Ephesios  quinto: 
«  Surge,  qui  dormis,  et  exsurge  a  mortuis,  et  illu- 
minabit  te  Christus  » .  —  Et  dicitur  culpa  somnus  Tripiex  ra. 
propter  tria:  quia  ad  modum  somni  naturalis  claudit 
liomini  visum,  ligat  sensum,  sistit  gressim.  —  Clau-  P"°»»- 
dit  visum  discretionis ;  unde  in  Psalmo:  « Illumina 
oculos  meos,  neunquam  obdormiam  in  morte».  — 
Ligat  sensum    devotionis;   Proverbiorum    vigesimo  seconda. 
tertio^:  «  Eris  sicut  dorraiens   in   medio  maris,  et 
quasi  sopitus  gubernator,  amisso  clavo,  et  dices», 
id  est ,  dicere  poteris :  «  Verberaverunt  me ,  et  non 
dolui;  traxerunt  me,  et  ego  non  sensi  ».  —  Sistit  ferua. 
gressum  bonae  operationis;  propler   quod  dicitur 
otioso Proverbiorum  sexto:  «Usquequo,  piger,dor- 
mies  ?  quando  consurges  de  somno  tuo  »  etc. 

Annotatio  39. 

(Vers.  H.).  Sed  ego  vado,  ut  a  somno  exci- 
tem  eum. 

Nota,  quod  a  sorano  excitatur  aliquis  /wm«ne^  ^«"utio  in- 
aliquis  pulsu,  aliquis  clamore,  Ita  et  dormientes 
somno  culpae  aliquando  lumine  divinae  inspiratio- 


^  Vers.  19,  tibi  C  ciiin  Vulgata  exsequias  pro  obsequias. 
Hieron.,  de  Nommibus  Hebraic. ,  il.  Reg.:  Joram,  quiestsub- 
Hmis  vel  manus  sublimium.  Ibid.  III.  Reg.:  foram,  qui  est 
excelsus.  Cfr.  Fragment.  IV.  Graec.  libri  nominum  Hebraic.  (in 
tom.  3.  oper.  Hieron.),  ubi  secundum  interpretationem  latinam: 
loram,  dominus  altitudinis;  secundum  Ilieron.:  «  loram,  ubi 
cst  excelsus?  aut  quis  est  excelsus?  sed  melius,  subUmabitur». 
E  codd.  nostris  A  anle  sublimitas  omiltit  dominif  quod  ob  ab- 
breviationem  in  B  etiam  legi  potest  donu  —  Sequilur  Isai.  24 ,  4. 

^  Vers.  12,  quem  nieron.  (in  suo  Comment.  in  hunc  Jo- 
cum)  ita  exhibet:  Qim  infinnaia  est  in  bono  [ita  ctiam  A;  Vul- 


cr 


ala  et  B  bonnni]  quae  Mbitat  in  Maroth  [Vulgatar  in  atna- 
ritudinibu^],  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ler.  6,  7.  et  Eccle.  3,  12. 
«  Vers.  27.  —  Subinde  allegantur  Luc.  8,  2.  et  Eccli.  37, 33. 

*  Vers.  28,  seqq.;  Matth.  8,  2.  seq.j  Luc.  5,  12;  Matth.  17; 
\L  seqq.;  Marc.  9,  16.  seqq.;  Luc.  -13,  II.  seqq.;  loan.  3,  5. 
seqq,;  Matth.  9,  2.  seqq.;  Luc.  8,  43.  seqq.  et  14,  2-4. 

*  Vers.  30.  —  Inferius  allegatur  Matlh.  4,  23. 

*  Vers.  43.  et  43.  —  Sequilur  Cantic.  5 ,  2.  et  2 ,  7.  8. 

'  Vers.  6.  —  Duo  scqq.  loci  sunt  Eph.  o,  14.  et  Ps.  12,  4. 
—  Cod.  A  omnibus  inierdicitur  pro  homini  interdicitur. 
^  Vers.  34.  et  33,  —  Subinde  allegatur  Prov.  6,  9.  10, 


388 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XI.  COLL.  XLII. 


Oivisio. 


Mors  qoa* 

drnplex. 

De  prima 

morte  tria. 


Est  horrenda 
malis,  qaia 
spoliat. 


Quiacrncial 


Qaia  annihi' 
lat. 


Item,  optan- 
da  iQsUs, 
quia  ditat. 


nis,  aliquando  piilsu  divinae  correctionis,  aliquando 
clamore  sanctae  praedicationis.  —  Haec  tria  signifl- 
cata  sunt  Actuum  duodecimo  ^  in  excitatione  Petri 
dormientis ,  de  quo  dicitur  :  «  Ecce ,  Angelus  Domini 
astitit,  et  liimen  refulsit  in  habitaculo»;  ecce,  pri- 
mum ;  «  percussoque  latere  Petri » ;  ecce ,  secundum ; 
«  excitavit  eum  dicens :  Surge  velociter  » ;  ecce,  terlium. 

COLLATIO  XLU, 

(Vers.  ^l.).  Dominsy  $i  fuisses  hic,  frater 
meus  non  fuisset  morluus, 

1.  In  verbis  istis  lamentatur  Martha  sub  flgura 
Ecclesiae  duo ,  scilicet  ahsetitiam  medici  —  et  mor- 
tem  infirmi :  absentiam  medici ,  cum  dicit :  Domine , 
si  fuisses  hic ;  quasi  dicat :  quia  non  fuisti  hic.  Mor- 
tem  infirmi,  cum  subiungit:  Frater  meus  non 
fuisset  mortuus ,  c^xvi  scilicet  est  mortuus ;  et  potest 
hoc  intelligi  de  morte  naturae ,  vel  de  morte  cul' 
pae,  ut  dicamus:  Domine,  si  fuisses  hic  corporali- 
ter,  frater  meus  non  fuisset  mortuus  temp&t^aliter ; 
vel  dicamus :  Si  fuisses  hic  per  gratiam ,  frater  raeus 
Qon  fuisset  mortuus  per  culpam. 

2.  DisUngue  multiplicem  mortem,  et  attende, 
quod  est  raors  naturae,  mors  culpae,  mors  poenae, 
mors  gratiae.  —  Mors  naturae  horrenda  est  malis, 
optanda  iustis ,  praecavenda  cunctis.  —  Est  hor- 
renda  mafe,  quia  ipsos  .sjpo to ;  Ecclesiastici  unde- 
cimo^:  «  Est  qui  locupletatur  parce  agendo»  etc; 
et  sequitur :  «  Et  nescit ,  quod  tempus  praetereat ,  et 
mors  appropinquet ,  et  relihquat  omnia  aliis  et  ino- 
riatur  »;  lob  vigesimo  septimo :  «  Cum  dives  dor- 
mierit ,  nihil  secum  auferet  » ;  Psalmus :  «  Cum  inter- 
ierit,  non  sumet  omnia ».  —  Item,  quia  eos  cruciat; 
Ecclesiastici  quadragesia)o  primo^:  «Omors,quam 
amara  est  memoria  tua  homini  iniusto  et  pacem  ha- 
benfl  in  substantiis  suis  » !  Si  amara  est  memoria, 
multo  magis  praesentia ;  Lucae  decimo  sexto:  «Mor- 
luus  est  dives  et  sepultus  est  in  inferno  » .  —  Item , 
quia  eos  annihilat ;  lob  decimo  quarto  * :  «  Homo , 
cum  fuerit  mortuus  et  nudatus  atque  consumtus,  ubi, 
quaeso,  est»?  quasi  dicat:  nusquam  est.  Psalmus: 
«  Transivi ,  et  ecce ,  non  erat » . 

3.  Mors  ista  est  optanda  iustis,  quia  ilios  di- 
tat;  lob  tertio  ^ :  «  Exspectant  mortem,  et  non  ve- 


nit,  quasi  effodientes  thesaurura,  gaudentque  vehe- 
menter,  cum  invenerint  sepulcrura  »;  undedeiusto 
dicitur  lob  quinto :  «  Ingredieris  in  abundantia  se- 
pulcrum  » ;  ad  Philippenses  primo  :  «  Mihi  vivere 
Christus  est,  ait  Apostolus,  et  mori  lucrum  ».  — 
Item,  quia  illos  quietat;  Apocalypsis.  decimo  quarto^:  Quiaquie- 
«'  Beati ,  qui  in  Domino  moriuntur,  Amodo  iam  dicit 
Spiritus,  ut  requiescant  a  laboribus  suis  »•  —  Item,  Qow  «ai. 
quia  illos  ^xato;  Lucae  decimo  sexto:  «Factuni 
est,  ut  moreretur  mendicus  et  deportaretur  ab  An- 
gelis  in  sinum  Abrahae»: 

4.  Mors  nihilominus  ista  est  pi^aecavenda  cun-  «4»»»  <»ven- 

..  ^  ,      .  da  cnnclis, 

ctis ,  quia  necessana ;  secundi  Regum  decimo  quar-  ^"^^  ^eces- 


sana. 


to^:  «  Omnes  morimur  et  guasiaquae  dilabimur  in 
terram,  quae  non  revertuntur » ;  Psalmus:  «  Quis  est 
horao,  qui  vivet  et  non  videbit  mortem  »?  Versus : 

Unde  superbit  homo,  cuius  conceptio  culpa, 
Nasci  poena,  iabof  vita,  necesse.  mori? 

Item,  quia  propinqua;  Ecclesiastici  decimo  quar-  Qaja  pro- 
to  ^ :  «  Memor.  esto ,  quoniam  mors  non  tardabit», 
Seneca:  «  Quidquid  aetatis  retro  est,  mors  tenet, 
quidquid  restat,  incertum  » .  Ecclesiastici  undecimo  : 
«  Nescit  homo,  quod  tempus  praetereat,  et  mors  ap- 
propinquet  »  etc.  —  Item,  qmai  repentina;  Genesis  Quj^,  fep«°* 
vigesjmo  septimo  ^ :  «Vides»,ait  Isaac,  «quod  se- 
nuerim  et  ignorem  diem  mortis  meae  »;  primaead 
Thessalonicenses  quinto  :  «  Cum  dixerint :  Pax  et  se- 
Guritas ,  tunc  repentinus  eis  superveniet  interitus  » ; 
unde  «  nihil  est  incertius  hora  mortis ,  morte  nihil 
certius  » . 

Mors  ergo  naturae  est  horrenda  malis ,  quia  EpUogus. 
ipsos  spoliat,  cruciat  et  annihilat;  optanda  est  iu>- 
stis ,  quia  ipsos  ditat,  quietat  et  exaltat;  praeca- 
venda  cunctis,  quia  necessaria,  propinqua  et  re- 
pentina;  de  qua  hic  ^^  dicitur :  Domine,  si  fuisses 
hic ,  frater  meus  non  fuisset  mortuus,  scilicet  morte 
naturae. 

5.  Domine,  si  fuisses  hic,  frater  meus  non  fuis-  secnnda 
set  mortuus  morte  culpae ,  qmid  multiplex  est.  Est   pinpiex. 
enim  mors  superbiae;  lob  decimo  octavo  ^^:  «  Consu-  Pnma. 
mat  brachia  eius  primogenita  mors  »;  lob  primo:  « Ir- 
ruit  ventus  vehemens  a  regione  deserti  et  concussit 
quatuor  angulos  domus ,  quae  corruens  oppressit  li- 
beros  tuos,  et  mortui  sunt».  —  Est  mors  ime;  secnnda. 


»  Vers.  7. 

'  Vers.  18.  et  20.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  lob  27,  19,  et 
Ps.  48,  48» 

*  Vers.  I.  •—  Sequitur  Luc.  16,  22. 

*  Vers.  10.  —  Subinde  allegatur  Ps.  36,  36. 

*  Vers.  21.  seq.  —  Sequuntur  iob  S,  26.  et  Phil.  1 ,  21. 

*  Vers,  13.  —  Subiiide  allegatur  Luc.  16,  22. 

'  Vers.  U.  ^  Sequitur  Ps.  88,  49.  —  Versus  deln  alle- 
gati  inveniuntur  iii  Meditation.  piissimis  de  cognitione  humahae 
conditionis  (inter  opera  Bemardi) ,  c.  3.  n.  8. 

*  Vers.  12,  —  Seneca,  Episi.  1.  n.  2:  Quem  mihi  dabis, 
qui  aliquod  pretium  (empori  ponat?  qui  diem  aestimet?  qui 
intelligat,  se  quotidie  mori?  In  hoc  enira  falHmur,  quod  mortem 


prospicimus,  magna  pars  eius  iam  praeleriit,  quidquid  aetatis 
retro  est,  mors  tenet.  Fac  ergo,  ml  Lucili,  quod  facere  te  scri- 
bis:  oranes  horas  compleclere,  sic  fiel,  ut  minus  ex  crastino 
pendeas,  si  hodiemo  manum  inieceris.  Dum  differtur,  vila  trans* 
currit.  Omnia,  mi  Lucili,  aliena  sunt,  tempus  tantum  nostrum 
est  etc.  —  Sequitur  Eecli.  11,  20. 

*  Vers.  2.  —  Subinde  allegatur  1.  Thess.  5,3.  —  Anselm., 
Meditat;  7.  c.  1 :  «  Nihil  certius  morte,  nihii  hora  mortLs  incer- 
tius  ».  Cicer.,  de  Senectute  (Cato  maior),  c.  20:  Moriendum 
enim  cerle  est,  et  id  incerlum,  ^n  eo  ipso  die. 

**  Vers.  21. 

"  Vws.  13.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  lob  1,  19.  et  5,  2: 
Vere  stvMum  etc;  L  loan.  3,  14.^ 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XI.  COLL:  XLII. 


889 


Tertia. 


Quarla. 


Quinta. 


Sexta. 


Septima. 


Mors  pecca- 
torom  tri- 
plex* 
Prima. 


Secunda. 


Tertia. 


Tres  ipsias 
eilectus. 
Primus. 

Secundus. 


Tertius. 


Tertia  mors 
est  duplez. 


lob  quinto:  «  Virum  stultuin  interficlt  iracundia  »; 
primae  loannis  tertio :  «  Qui  non  diligit  manet  in 
morte  » .  —  Est  mors  invidiae ;  iob  quinto  ^ :  <r  Par- 
Yulum  occidit  invidia»;  Ecclesiastici  trigesimo  octavo : 
«  A  tristitia  festinat  mors  »;  secundae  ad  Corinthios 
septimo:  «  Tristilia  saeculi  operatur  mortem  ».  — 
Est  inors  avaritiae;  Proverbiorum  vigesimo  primo: 
«  Qui  congregat  thesauros  lingua  mendacii  vanus  et 
excors  est,  et  impingetur  ad  laqueos  morlis»/  — 
Est  mors  accidiae ;  Psalmus  ^ :  «  Illumina  oculos 
meos ,  ne  unquana  obdormiam  in  morte  » .  —  Est 
mors  gulae ;  primae  ad  Timotheum  quinto :  «  Vi- 
dua  vivens  in  deliciis  mortua  est » ;  et  ad  Romanos 
octavo :  «  Prudentia  carnis  mors  est  » /  —  Est  mors 
luxuriae ;  Proverbiorum  quinto  :  «  Favus  distillaos 
labia  merelricis  » ;  et  sequitur :  «  Pedes  eius  descen- 
dunt  in  mortem,  et  ad  inferos  gressus  illius  pene- 
trant  » ;  et  Proverbiorum  septimo ,  de  meretrice : 
cc  Viae  inferi  domus  illius  penetrantes  interiora 
mortis». 

6.  Aliter  nota  de  morte  peccatoram  pessima» 
Est  enim  mors  ignorantiae,  mors culpa£,  mors/?^a- 
lis  impoenitentiae,  —  De  morte  ignorantiae ;  Eccle- 
siastici  vigesimo  secundo  ^ :  «  Super  mortuum  plora , 
defecit  enim  lux  eius;  super  fatuum  plora,  defecit 
enim  sensus»,  —  De  morte  culpae;  Ezechielis  de- 
cimo  octavo:  «  Nolo  mortem  morientis,  sed  ut  ma- 
gis  convertatur  et  vivat».  —  De  movie  finalis  im- 
poenitentiae ;  Proverbiorum  undecimo  :  «  Mortuo  im- 
pio  nuUa  erit  ultra  spes»;  primae  loannis  quinto: 
«  Est  peccatura  ad  mortem ;  non  pro  illo ,  dico ,  ut 
roget  quis  » .  —  Sic  ergo  est  mors  ignorantiae , 
mors  culpae,  movs  finalis  impoenitentiae,  Ignoran- 
tia  aufert  vitam  intelligentiae ;  culpa,  vitam  gratiae; 
finahs  impoenitentia,  reditum  utriusque. 

7.  Mors  ista  fugienda  est,  quia  ad  modum  mor- 
tis  naturalis  aufert  sensum,  diuferi  verbum,  aufert 
gressum.  —  Aufert  sensum  discretionis ;  Ecclesia- 
stae  nono  *  :  «  Mortui  nihii  sciunt  amplius  » .  —  Au- 
fert  verbum  confessionis ;  Psalmus :  «  Non  mortui 
laudabunt  te ,  Domine  » .  —  Aufert  gressum  bonxie 
operatimw ;  unde  in  Psalmo  dicitur  de  mortuis :  «  Se- 
dentes  in  tenebris  et  umbra  mortis ,  vinctos  in  raen- 
dicitate  et  ferro  »♦  —  Haec  ergo  est  multiplex  mors 
culpae,  quam  toUit  beneficium  divinae  praesentiae; 
unde  dici  potest  i  Domine,  si  fuisses  hic,  frater  fneus 
non  fuisset  mortuus. 

8.  Sed  et ,  Domine,  si  fuisses  hic,  frater  meus 
non  fuisset  mortuus,  morte  poenae,  quae  quidem 


est  multiplex.  Est  enim  mors  poenae  temporalis  — 
et  est  mors  poenae  aeterno£.  -^  Mors  poenae  tem- 
porcUis  est  multiplex ,  secundum  quod  inultiplex 
poena.  Est  enim  poena  contracta,  poena  inflicta  et 
poena  assumta.  —  Est  ergo  raors  poenae  contra- 
ctae ;  ad  Romanos  quinto  ^ :  «  Per  unum  hominem  in- 
travit  peccatum  in  mundum ,  et  per  peccatum  mors  » . 

—  Est  etiara  mors  poenae  infliciae,  et  haec  inflicta  a 
Deo;  primi  Regum  secundo:  «Dominus  mortificat 
et  vivificat  »;  lereraiae  secundo :  «  Traduxit  nos  per 
terrara  sitis  et  imaginem  raortis».  Vel  inflictae  a 
mundo ;  Psalraus :  «  Propter  te  mortificamur  tota 
die,  aestimati  suraus  sicut  oves  occisionis».  Vel  in- 
flictae  a  diaboh ,  ({m  «  persecutus  est  hominem  in- 
opem  et  mendicum  et  compunctuni  corde  mortifi- 
care»,  secundum  quod  dicitur  in  Psahno.  —  Est 
eltiam  mors  poenae  assumtae ;  primae  ad  Corinthios 
decimo  quinto  ^ :  «  Quotidie  morior  propter  gloriara 
vestram ,  fratres  » ;  et  secundae  ad  Corinthios  unde- 
cimo  gloriabatur  Apostolus,  fuisse  «  in  plagis  supra 
raodum  et  in  raortibus  frequenter  ».  —  Sic  ergo  est 
mors  poenae  temporalis  triplex :  raors  poenae  con- 
tractae  et  poenae  inflictae  et  poenae  Ojssumta^. 

9.  Et  nota,  quod  prima  defl^nda  est;  quara 
deflebat  Apostolus  ad  Roraanos  septimo  ^ :  « Infelix  ego 
homo  I  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  huius  » ? 

—  Secunda  sustinenda  est;  parit  enim  patientibus 
vitara;  «  Dominus  enim  mortificat  et  vivificat»;  unde 
Deuteronomii  trigesimo  secundo:  «Ego  occidara,  et 
ego  vivere  faciara  »,  Ideo  dicebat  lob  decimo  tertio: 
«  Etiam  si  occiderit  rae,  in  ipso  sperabo  ».  —  Tertia 
assumendxi  est;  secundae  ad  Corinthios  quarto:  «  Sem- 
per  mortiflcationem  lesu  Christi  in  corpore  nostro 
circumferentes ,  ut  et  vita  lesu  in  corporibus  nostris 
manifestetur  »;  et  post  paululum:  «  Mors  in  nobisope- 
ratur,  yitaautem  invobis». 

10.  Sequitur  de  morte  poenae  aeternae,  quae 
multiplex  est,  secundum  quod  est  multiplex  poena. 
Est  enira  poena  carentiae  visionis,  poena  sensus  et 
poena  vermis,  —  Est  mors  carentiae  _visionis ,  et 
haec  est  raors  caliginis  vel  caligo  mortis;  de  qua  lob 
decirao^:  «Dimitte  me,  ut  plangam  paululum  doio- 
rem  meum,  antequara  vadam  et  non  revertar  ad  terram 
tenebrosara  et  opertam  mortis  caUgine  »  etc. ;  et  non 
immerito  appellatur  carentia  wior^,  qqia,  sicut  dicitur 
Ecclesiastici  quadragesimo ,  «  meUus  est  mori  quam 
indigere  » .  —  Est  etiam  raors  poenae  sensus ;  Apo- 
calypsis  vigesimo  primo^:  «  Pars  eorum  erit  in  sta- 
gno  igne  ardenti  et  sulphure,  quod  est  secunda  mors» ; 


Temporalis 
iterum  tri* 
plex. 

Prima. 


Secunda. 


Tertia. 


Prima  est 
deflenda. 


SecuDda,  su- 
stinenda. 


Tertia,  as- 
sumenda. 


Itemy  aeter- 
pa  triplex. 


Prima. 


Seconda. 


1  Vers.  2,  —  Subinde  ailegantur  Eccli.  38, 49;  II.  Gor.  7, 10, 
et  Prov.  21,  6. 

2  Psalm.  i2,  4.  —  Sequuiitur  h  Tim.  5,  6;  Roro.  8,  65 
Prov.  5 ,  3.  et  5.  ac  7 ,  27. 

*  Vers.  10.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Ezecli.  18,  32,  ultima 
vero  verba  habentur  v.  23;  Prov.  <1,  7.  et  1.  loan.  6,  16. 

*  Vers.  d,  ubi  B  et  Vulgata  naverunt  pro  scmnt.  —  Se- 
quuntur  Ps.  M3,  17.  et  106,  10,  Gfr.  de  signis  vilae  et  mor- 
tis  supra  colL  XVIII. 


*  Vers.  12. —  Quatuor  seqq.  l<5p  sunt  I.  Reg.  2,  6j  ler.2,6; 
Ps.  43,  22.  et  108,  17. 

«  Vers.  31 .  et  11.  Gor.  1 1 ,  23.  —  Cfr;  supra  CoHat.  XXXVllI. 
n.  3,  ubi  eadem  divisio  occurrit. 

^  Vei-s.  24.  —  Subinde  atfegantur  I.  Reg.  2,  6;  Deut.  32, 39; 
lob  13,  15j  H.  Cor.  4,  10.  et  12. 

»  Vers.  20.  et  21.  —  Sequitur  Eccli.  40,  29. 

®  Vers.  8.  —  Sublhde  allegantur  Apoc.  20,  13-15.  et 
Thren.  1 ,  20. 


590 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XL  COLL,  XLIIL 


et  eodem  vigesimo :  «  ludicatum  est  de  siDgulis  se- 
Gundum  opera  ipsoruni.  Et  infernus  et  mors  missi 
simt  in  stagnum  ignis.  Haec  est  mors  secunda  »,  sta- 
Tertia.  gnum  Ignis.  —  Est  etiam  mors  poenae  vermis,  de 
qua  potest  intelligi  quod  dicilur  Threnorum  primo: 
«Foris  interficit  gladius,  et  dorai  mors  similis  est». 

11.  Mors  ista  horrenda  est,  quia  iniolerahilis, 
Estintoiera-  inevitabUis  et  inlerminabilis.  —  Intolerabilis ;  unde 

bilis. 

Apocalypsis  nono^-  «  Quaerent  hommes  mortem,  et 
fugiet  mors  ab  eis  ».  —  Nota,  quod  est  status  intole- 
rabilis,  cui  praeeligitur  dolor  mortis;  ita  erit  ibi 
secundunl  illud  Ecclesiastici  trigesimo:  «Melius  est 
mors  quam  vita  amara»;  unde  et  propheta  Isaias 
trigesimo  tertio:  «  Quis  ex  vobis   poterit  habitare 

ineviiabms.  cum  ardoribus  sempiternis  » ?  —  Item,  inevilabilis, 
illis  scilicet,  qui  poccaverunt;  ad  Romanos  sexlo^: 
«  Stipendia  peccati  mors»;  Apocalypsis  decimo  octavo^ 
«  In  die  una  venient  plagae  eius :  mors  et  luctus  et 
fames,  et  igne  comburetur,  quia  est  fortis  Doniinus, 

iiiierminabi-  quj  iudicabit  illam  »;  dicitur  de  Babylone.  —  Ilem, 
interminabilis ;  Isaiae  ultimo  ^*:  «  Vermis  eorum  non 
morietur,  et  ignis  eorum  non  exstinguetur  » ;  Apo- 
calypsis  decimo  quarto :  «  Fumus  tormentorum  eo- 
rum  ascendet  in  saecula  saeculorum»;  et  ideo  dici- 
tur  in  Psalmo:  «  Mors  depascet  eos  »;  in  quo  nota- 
tur  mortis  duratio;  quod  enim  depascitur  iterumad 
pascendum  renascitur.  —  Haec  est  ergo  mors  gehen- 
nae:  intolerabilis ,  inevitabilis  malis  et  intermina* 
bilis ;  de  qua  possumus  dicere :  Si  fuisses  hie ,  fraier 
.  meus  non  fuisset  morimis,  morte  poenae. 

12.  Sed,  Domine,  si  faisses  hie,  fraier  meus 
Qaarta  mops  ^ioji  fuisset  mortiius  uisi  mortc  qratiae,  qua  morte 

debet  homo  mori   carni^  mundo,  et  peecaio.   — 

Priina.  Debct  euim  homo  spiritualis  mori  cwrnL  Hac  enim 

morte  voluit  nos  mortificari  ille  *  «  qui  pro  peccatis 

nostris  niortuus  est,  ut  nos  offerret  Deo,  mortifica- 

tus  quidem  carne,  viviflcatus  aulern  spiritu»;  unde 

ad  Romanos  octavo :  <<  Si  spiritu  facla  carnis  morti- 

secanda.  fleaveritis,  vivelis».  —  Debet   etiam  raori  mundo, 

secundum  illud  ad  Galatas  sexto:  «  Mihi  mundus  cru- 

cifixus  est,  et  ego  mundo»;  ad  Colossenses  tertio: 

«  Quae  sursum  sunt  quaerite ,  non  quae  super  ter- 

Teriia.  ram ;  mortui  enim  estis »  etc.  —  Debet  iterum  mori 

peccato;  ad  Romanos   sexto^:  «  Qui  mortui  sumus 

peccato,  quomodo  adhuc  vivemus  in  illo  »?  item  in 

eodem :  «  Qui  mortuus  est  iustificatus  est  a  peccato  » . 


—  Sic  ergo  debet  horao  spiritualis  raori  carni,  mori 
mundo  et  mori  peccato,  quod  est  non  retinere 
motum  in  illis  vel  sensum. 

13.  Sunt  autem  Iria,  quae  occidunt  hominem  Tria  fadunt 

...  mon. 

morte  spirituali,  scilicet  studium  coniemplaiioms , 
affectus  dilectianis,  humilitas  conversationis.  Con- 
templatio  stispendit,  dilectio  iransfigit,  hurnilitas 
vero  sepelit  et  recomlit.  —  Debet  ergo  homo  mori  P"«n«m. 
per  studium  contemplationis,  ut  sit  eius  meditatio 
quasi  suspendium;  unde  lob  septimo  ^ :  «Elegit  sus- 
pendium  anima  mea,  et  mortem  ossa  mea  ».  —  De-  secnndao. 
bet  etiam  mori  per  ardorem  dikctionis ,  ut  sit  eius 
affectio  quasi  transfixa ,  quh ,  sicut  dicitur  Cantico- 
rum  octavo ,  «  fortis  est  sicut  mors  dileclio ,  et  dura 
sicut  infernus  aemulatio ;  lampades  eius  quasi  lampa- 
des  ignis  atque  flammarum  ».  Hac  morte  quasi  trans- 
fixa  erat  quae  dicebat:  «  Vulnerata  caritate  ego  sum  ». 
^  Debet  etiam  mori  per  humiliiatem  conversationis ,  Tenium. 
ut  sit  eius  vita  quasi  sepulta  sive  abscondita,  secun- 
dum  illud  ad  Colossenses  lertio^:  «Mortui  estis,  et 
vita  vestra  abscondita  est  cum  Christo  in  Deo  ». 

14.  Haec  mors  quasrenda  est  et  amanda,  quia  uaecgaae. 
plqcat  Deum,  aedificat  proximum,  locupleiat  de- 
functum,   —   Mors   ista  pkicat  Deum ;  est   enim  i^^tio  i. 
«pretiosa  in    conspectu   Domini    mors    Sanctorum 

eias^ »;  et  bene  pretiosa,  quia  pro  illa  dat  regnum 
caelorum ;  unde  secundae  ad  Timotheum  secundo :  «  Si 
commortui  sumus,  et  convivemus;  si  sustinebimus,  et 
conregnabimus  ».  —  Iteni,  mors  ista  aediftcat  pro-  Raiios. 
ximum;  unde  secundi  Machabaeorum  sexto  dicebat 
ille  bonus  senex  Eleazarus:  « Adolescentulis  forte 
exemplum  relinquam ,  si  pro  sanctissimis  legibus  ho- 
nesta  morte  perfungar  ».  —  Item,  mors  illa  locupletai  Ratio  3. 
defanctum;  unde  loannis  duodecirao:  «  Si  granum 
frumenfi  cadens  in  terram  raortuum  fuerit,  multum 
fructum  affert». 

COLLATIO  XLIIL 

(Vers.  43.).  Lazare,  veni  foras. 

1.  Circa  suscitalionem  Lazari    notandum  est,  ^ivisio. 
quid  Dominus  ante  suscitationem  fecerit  —  et  quid 
in  suscitando  praeceperit. 

Nota  igitur,  quod  Dominus,  volens  suscitare  La-  chrisias  fe- 
zarum,  tria   facit:  piorat,  accedit   et   clamai.  —  sascitatio- 

^  nem. 

Plorat;  loannis  undecimo^:    «  Lacrymatus  est  le- Piorat. 


^  Vers.  6»  —  Duo  seqq,  loci  sunt  Eccli.  30,  17.  et  Isai.  33, 14. 

*  Vers.  23.  —  Sequitur  Apoc.  18,8. 

'  Vers.  24.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Apoc.  \  4,  H .  et  Ps.  48, 1 S, 
ubi  Glossa  ordinaria  (ex  Cassiodoro):  Depascel,  a  sinnilltudiae 
iunientoruin ,  quae  non  radicilus  herbas  cvcllunt,  sed  summi- 
latcs  tantuni  carpunt;  unde  itcrum  lierbae  nascuntur  ad  paslum. 
Sic  et  illi  morte  dcpasU  reviviscunt,  quia  non  deficiunt.  Vel 
depascet,  id  est,  de  poena  ad  poenam  duccl  [Petr.  Lombard. : 
Vel  depascet  eo$,  id  est  de  pascua  ad  pascuam,  id  est  de  poena 
ad  poenam  ducet]. 

*  Ut  dicitur  I.  Petr.  3,  18.  —  Sequuntur  Rom.  8,  13; 
Gal,  6,  14.  et  Col.  3,  I,  seq. 


^  Vers.  2.  et  subinde  v.  7. 

®  Vers.  45.  —  Sequitur  Canlic.  8,  6.  Beda,  IV.  in  Can- 
tic.  c.  19,  exponens  ilUid  5,  7:  Invenenmt  nie  custodes,.,  et 
vulneraverunt  me,  ait:  Huius  siquldem  ictu  gladii  [Spiritus 
sive  verbi  Dei]  vulnus  accipilur  iilud ,  de  quo  alibi ;  Vulnerata 
carilate  ego  sum  [ita  septuaginta  inlerpreles  Cantic  2,  5,  ubi 
Vulgata:  Amore  langu€0\ 

'  Vers.  3. 

®  Ut  dicilur  Ps.  I  \  5,  o.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  II.  Tim.  2, 1 1. 
seq.;  11.  Machab.  6,  28:  Adolescentibns  ctc,  et  loan.  12,  24.  seq. 

*  Vers.  35;  sequuntur  v,  38,  et  43.  —  Subinde  aliegatur 
Eccli.  22,  10. 


COLLATIONES  L\  lOANNEM  CAP.  XI.  COLL.  XLIV. 


391 


Accedit. 
Claznat. 


Haec  spiri' 
toaliter  jmi< 
tanda. 


In  suscitau- 

dis  tria  re- 

qoirontar 

ante  snscita< 

tionem. 


Ilem,  tria  in 
seosa  spiri- 
tuali. 


Primam, 


Secandam. 


Terliom. 


Posl  sasci* 
tationem  de 
Lazaro  tria. 


Applicatio. 


Circa  sasci> 
tatam  tria 
clicontar. 


sus».  —  Accedit;  unde  sequitur:  « Fremena  in 
seraetipso,  venit  ad  monunoentuin  ».  —  Clamat;m\AQ 
in  eodem  paulo  post:  «Haec  cuni  dixisset,  voce  ma- 
gna  clamabat:  Lazare,  veni  foras»;  per  hoc  instruens 
nos,  quod  qui  vult  proximum  snum  suscitare  spiri- 
tualiter  debet  ipsum  plorare  per  compassionem , 
secundum  illud  Ecclesiastici  vigesimo  secundo  ^:  «  Su- 
per  raortuum  plora,  defecit  enim  lux  eius;  super 
fatuum  plora,  defecit  enim  sensus  ».  —  Debet  ad 
ipsum  accedere  per  subvenlionem ,  secundum  illud 
Proverbiorum  sexto:  «  Discurre,  festina,  suscita 
araicum  tuum  ».  — Debetipsi  acctamare  pevprae- 
dicationem,  secundum  illud  Isaiae  quinquagesimo 
octavo :  « Clama ,  ne  cesses ,  quasi  tuba  »  etc.  — 
Haec  ergo  notantur  ex  parte  sascitantis. 

2.  Ex  partc  suscitati  nota,  quod  Dominus,  vo- 
lens  suscitare' mortuum ,  aliquando  iubet,  stare  fere^ 
trum ,  sicut  praecepit  Lucae  seplimo  ^,  quando  vo- 
luit  suscilare  adolescentem.  Aliquando  iubet,  exii^e 
titrbam;  unde  Lucae  octavo  non  permisit,  turbam 
intrare  secum,  quando  voluit  suscitare  filiam  ar- 
chisynagogi.  M\q\mndo  xnhQi ,  deponi  lapidem;  unde 
loannis  undecimo,  volens  suscitare  Lazarum,  dixit: 
<c  Tollite  lapidem  ».  —  llaec  sunt  tria,  quae  dispo- 
nunt  raortuum  ad  vitam  spiritualem  recuperan- 
dam,  scilicet  peccalum  dimittere,  occasionem  fu- 
gere  et  peccaium  in  confessione  revelare.  —  Tunc 
stat  ferelrum,  cum  homo  desislit  a  peccati  opera- 
tione ,  secundum  illud  Isaiae  primo  ^ :  «  Quiescite 
agere  perverse  » .  —  Tunc  7ion  intrat  turba,  quando 
homo  cavet  sibi  a  peccati  occasione ;  de  quo  dicitur 
Numerorum  decimo  sexto:  «Recedite  a  tabernaculis 
hominum  impiorum,  et  ne  tangalis  quae  ad  eos 
pertinent,  ne  involvamini  in  peccatis  eorum».  — 
Tunc  lapis  tollitur,  cum  homo  revelat  peccala  sua 
in  confessione;  de  quo  Proverbiorum  vigesimo  octavo: 
«  Qui  abscondit  scelera  sua  non  dirigetur;  qui  autem 
confessus  fnerit  et  reliquerit  ea  misericordiam  con- 
sequelur  ».  —  Haec  ergo  antecedunt  suscitationem. 

3.  Post  suscitationem  dicitur,  quod  Lazarus  pro- 
diit ,  solvitur  et  abiit.  Prodiit ;  vlwAq  dicitur*:  Pro- 
diit,  qui  fuerat  morluus.  Solvitur  et  abiit;  unde 
dicit  lesus:  Solvite  eum  et  sinite  abire.  —  Nota, 
quod  mortuus  spiritualis  exii  de  sepulcro  in  coniri- 
tione;  soloitur  in  confessione,  secundum  illud  Mat- 
tliaei  decimo  sexto :  «  Qaaecumque  solveris  super 
terram  »  etc. ;  abit  in  satisfactione ;  unde  Lucae 
quinto :  «  Vade  in  domuni  tuain  » ;  et  Psalmus : 
«  Ibunt  »  Sancti  «  de  virtute  in  virtutem  » . 

4.  Item  notandum,  quod  Dominus  suscitatum 
aliquando  committit   solvendum,  aliquando  pascen- 


dum,  aliquando  custodiendum.  —  Solvendus  com- Eorora  «po- 
mittitur  spiritualiter  suscitatus  sacerdotibus ;  quod  tuiV^*^^* 
flguratuni  est  loannis  undecimo^,  cum  dixit  de  La- 
zaro:  Solvite  eum  et  sinite  abire.  —  Pascendus 
commitlitur  praedicatoribus;  quod  figuratum  est,  Lu- 
cae  octavo,  de  filia  archisynagogi ,  ciii  praecepit  Do- 
minus  dari  manducarc.  —  Custodiendus  commilti- 
tur  praelatis ;  quod  figuratum  est,  Lucae  septimo ,  de 
adolescente,  quem  dedit  Dominus  custodiendum  ma- 
tri  suae. 

Recollige  ergo,  quod  praelati,  ut  suscitent,  de-  Epiiogos. 
bent  plorare,  accedere  et  clamare.  Postquam  vero 
suscitalus  est  mortuus,  debent  solvere,  pascere  et 
custodire.  —  Mortui  vero,  ut  suscitentur,  debent 
feretrum  sistere,  turbam  repellere,  lapidem  depo- 
nere.  Postquam  vero  suscitati  sunt,  debent  prodire, 
solutionem  quaerere  et  abire, 

COLLATIO  XLIV, 

(Vers.  30.).  Expedit,  ut  unus  moriaiur  homo 
pro  populo,  et  non  toia  gens  pereat. 

i.  Cum  hoc  dicatur  ad  Ulteram  de  morte  Chri-  DMsio. 
sti,  hic^  tangitur  Tie^m/^a^ ,  cum  dicilur :  Expedit, 
ut  unus  moriaiur  homo  pro  populo;  quasi  dicat: 
alias  moreretur  populus.  Cuius  etiam  tangitur  uti- 
litas,  cura  dicitur:  Et  non  tota  gens  pereat.  No- 
tandnm  igitur,  quid  mors  Christi  debeat  facere  pro 
nobis  —  et  quid  debeat  facere  in  nobis. 

Circa  primum  nola,  quod  mors  Christi  est  no-  Pnmo.  da- 

•  plex  effeclos 

bis  remedium  contra  raalum  —  et  est  nobis  suffra-  mortis  ciin- 

sti. 

gium  ad  bonum. 

2.  Est  ergo  nobis  remedium  contra  malum;    Remedinm 

.  ,  .  1       /NL    •  .        cotttra    ma- 

et  m  malo,   praecjpue  pro  quo  sanando  Chnstus  lom  tripiici- 
mortuus  est,  tria  sunt:  scilicet  maciUa,  reatus  et 
offensa.  Notandum  est ,  quod  mors  Christi  delet  ma- 
culam,  tollit  poenam,  conciliat  offensam.  —  Mors  rrimo. 
ergo  Christi  delet  culpam;  Apocalypsis  primo  ^:  «  La- 
vit  nos  a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo»;  ad  Ro- 
manos  sexto : «  Quicumque  baplizati  sumus  in  Christo 
lesu,  in  raorte  ipsius  baptizati  sumus  »,  bapiizati,  id 
est  loti.  —  Mors  Christi  igitur  tollit  poenam ;  Isaiae  secando. 
quinquagesirao  tertio^:  «Tradidit  in  mortera  animam 
suam  et  cum  sceleratis  reputatus  est,  et  ipse  pec- 
cata  raullorum  tulit».  —  Mors  Christi  conciliat  of-  Tertio. 
fensam;  ad  Romanos  quinto:  «  Cum  adhuc  inimici 
essemus,  reconciliati  sumus   Deo  per  mortem  Filii 
eius  » .  —  Sic  ergo  mors  Christi  est  ronedium  cm- 
tra  malum. 

3.  Est  etiam  raors  Christi  suffragium  ad  bo-   soirragiom 

r»    ev         ^  •  j   1  .  11  adbonomtri- 

num.  Suffragatur  enim  ad  bonum  veniae,  ad  bonum  puciter. 


*  Vers.  10.  —  Sequuntur  Prov.  6,  3;  Isau  58,  1. 

*  Vers.  1 4.  —  Diio  seqq.  loci  snnt  Luc.  8, 51 .  et  loaii.  1 1, 39. 
Cfr.  supra  collat.  XXII.  n.  2.  et  3. 

'  Vers.  46.  —  Subinde  allegantur  Num.  16,  26.  et  Prov. 
28,  13. 

*  loan.  11,  U,  ubi  etiani  seq.  locus.  — Sequuntur  Matth. 


16,  19;  Luc.  5,  24.  et  Ps.  83,  8.  —  Pro  mortitus  spmtmUs 
C  morttms  spiritiiaUter. 

*  Vers.  44.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  8,  55.  el  7,  15. 

®  Cod.  A  ciiius  hic. 

'  Vers.  5.  —  Sequitur  Rom.  6,  3. 

^  Vers.  12.  —  Subinde  alleg-atur  Rom.  5,  10. 


S92 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XI.  COLL.  XLIV. 


Primo.  gratiae  et  ad  bonum  gloriae,  —  Mors  Christi  im- 
petrat  venidm ;  unde  ad  Hebraeos  nono  ^ :  « Ideo 
novi  testamenti  mediator  est ,  ut,  raorte  intercedente, 
in  redemptionem .  earum  praevaricationum ,  quae  erant 
sub  priori  testamen to ,  repromissionem  accipiant  qui 
vocati  sunt  aeternae  hereditatis  >>;  et  ideo  ad  He- 
braeos  duodecimo  conforlat  Apostolus  fldeles  dicens : 
«Accessistis  ad  novi  testamenti  mediatorem  lesum 
et  sanguihis  aspersionem  melius  ioquentem  quam 
Abel »;  ideo  melius  loquentem,  quia  sanguis  Abel 
loquebatur  vindictam,  sed  sanguis  Christi  loquitur 
secnndo.  veniam.  —  Item,  mors  Christi  meretur  gratiam; 
unde  priniae  Petri  tertio  ^ :  «  Christus  semel  pro  pec- 
catis  nostris  raortuus  est  etc,  ut  nos  offerret  Deo, 
mortiflcatus  quidem  carne,  viviflcatus  autem  spiri- 

Teruo.  tu  ».  -^  Item,  mors  Ghristi  aperit  iamam.  « Ipse 
enira  per  sanguinem  suum  semel  introivit  in  sancta, 
aeterna  redemptione  inventa  »,  ad.  Hebraeos  nono; 
et  haec  apertio  probata  est  introductione  illorum  in 
regno,  qui  ante  mortem  eius  captivi  detinebantur 
in  limbo;  de  quo  dictum  est  Osee  decimo  tertio: 
«  Ero  mors  lua ,  o  mors ,  morsus  tuus  ero ,  in- 
ferne  ».  —  Haec  ergo  facit  mors  Christi  pro  nobis. 

4.  Considera  postea,  quid  debeat  facere  in  no- 
bis;  et  attende,  quia  mors  Christi  est  a  nobis 
amanda ,  praedicanda  et  imitanda,  —  Debemus 
enim  mortuum  pro  nobis  Christum  amar^;  unde  ad 
Romanos  octavo '  ait  Apostolus:  «  Christus  lesus,  qui 
mortuus  est,  qui  et  resurrexit,  qui  est  ad  dexteram 
Patris,  qui  etiam  interpellat  pro  nobis  » ;  et  post- 
modum  in  eodem  exclamat:  «  Quis  ergo  nos  sepa- 
rabit  a  caritate  Christi  »  ?  Et  ad  Roraanos  quinto : 
«  Commendat  Deus  suam  caritatem  in  nobis,  quo- 
niam,  cum  adhuc  peccatores  essemus,  secundum  tem- 
pus,  Christus  pro  nobis  mortuus  est». — ^Debemus 
etiam  mortuum  pro  nobis  Christum  praedicare;  unde 
Apostolus  primae  ad  Corinthios  secundo  ^:  «  Non  iudi- 
cavi,  me  scire  aliquid  inter  vos  nisi  lesum  Christum 

imitanda.  et  huuc  crucifixum  ».  —  Debemus  etiam  mortuum 
pro  nobis  Christum  imitari ;  unde  secundae  ad  Corin- 
thios  quarto :  «  Semper  mortifieationem  Christi  lesu 
in  corpore  nostro  circumferentes,  ut  et  vita  lesu  in 
corporibus  nostris  manifestetur  ». 

5.  Nota  autem,  quod  ad  imitandam  mortem 
Christi  obligamur  ex  debito,  a/to'mMr  promisso, 
animamur  exemplo.  —  Obligamur  ex  debito ;  Chri- 
stus  enim  comparavit  vitam  nostram  morte  sua;  se- 
cundae  ad  Corinthiosquinto^:  «Christus  pro  omni- 
bus  mortuus  est,  ut  qui  vivunt  iam  non  sibi  vi- 

secuoda.  vant  »  otc.  —  AlUctmur  ex  promisso ;   unde   ad 


Secando,  fa» 
cit  ia  nobis 
tria. 

Est  amanda. 


Praedicanda. 


Tres  ratio- 
nes  ad  imi- 
tandam. 
Prima. 


Romanos  sexto:  «  Si  complantati  facti  sumus  simili- 
tudini  mortis  eius,  simul  et  resurrectionis  erimus  » ; 
et  eodem:  «  Si  mortui  sumus  cum  Christo,  credimus, 
quia  simul  vivemus  cum  illo  ».  — Animamur  exem-  Terua. 
plo;  unde  primae  Petri  seciindo  ^:  «  Christus  passus 
est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum,  ut  sequa- 
mini  vestigia  eius»  etc;  et  primae  Petri  quarto: 
«  Christo  igitur  in  carne  passo,  et  vos  eadem  cogi- 
tatione  armamini  ». 

Annotatio  40. 

(Vers.  8.).  Diligebat  autem  DominuB  Mariam, 
Martham  et  Lazarum. 

Per  istos  tres  nota  tria  genera  hominum  a  Deo  Tfia  genera 
dilectorum.  —  Per  Mariam  intellige  ccmtemplativos ; 
per  Martham,  activos;  per  Lazarum,  poenitentes.  Eos 
habes  significatos,  Ezechielis  decimo  quarto  ^  per  Noe, 
Daniel  et  lob,  qui  «  in  iustitia  sua  liberant  animas 
suas  » ;  eosdem  etiam  per  Petrum ,  lacobum  et  loan- 
nem,  Matthaei  decimo  septimo,  qui  ascendunt  cum 
Domino  in  montem.  Ista  enim  tria  genera  hominum 
a  peccato  iiberantur  et  a  Deo  diliguntur  et  in  monte 
gloriae  assumuntur. 

Annotatio  41. 

(Vers.  38.).  Et  lacrymatus  est  lesus. 

Nota,  quod  ter  lacrymatus  est.  Lacrymatus  ©st  Ter^^hnstas 
in  resuscitatione,  loannis  undecimo^;  imde  hic  dici-  «si. 
tur:  Lacrymaius  est  lesus.  —  Itera,  lacrymatus  est 
lesus,  cum  appropinquaret  civitati;  Lucae  decimo 
nono:  «  Videns  lesus  civitatem,  flevit  super  illam  di- 
cens:  Quiasi  cognovisses  et  tu»!  —  Lacrymatus  est 
etiam  in  passione;  ad  Hebraeos  quinto:  «  Cum  cla- 
more  valido  et  lacrymis  offerens,  exauditus  est  pro 
sua  reverentia»,  —  In  passione  flevit,  compatiens  mi- 
seriae  culpae;  ad  monumentum  flevit,  compatiens 
miseriae  poma^;  super  civitatem  flevit,  compatiens 
ignorantiae. 

Annotatio  42. 

^  (Vers.  43.).  Et  cum  haec  dixisset,  clamavit  voce 
magna:  Lazare,  veni  foras. 

Nota,  quod  ter  legitur  Christus  clamasse.  Cla-  '''%i^*iYit°* 
mavit  enim  in  templo ;  loannis  septimo  ^ :  «  Stabat 
lesus  et  clamabat  dicens:  Si  quis  sitit,  veniat  ad  me 
et  bibat  » .— -  Clamavit  ad  sepulcrum  Lazari;  unde 
hic:  Haec  cum  dixisset^  claniavit  etc.  —  Clama- 


3  Vers,  '15;-y>id..  12,  24.  est  seq.  lociis. 
^  Vers.  IS,,  ubi  codd.j  ut  videtur,  mendose  habent  mor- 
tificatos  et  vmfieqios  pro  textu  Vulgatae  mortificatus  et  vi^i- 
ficatm.  yide  supra  pag.  590,  notam  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Hebr.  9,  12.  efOsee  43,  U.. 

'  Vers.  .34 ;  post  queu)-  subiude  allegantur  v.  35.  et  5, 8.  seq. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  H,  Cor.  4,  10. 


*  Vers,  45.  —  Duo  seqq.   loci  sunt  Rbm.  6,  5.  et  8.  — 
^ro  emit  G  comparavit. 

^  Vers.  21.  22.  —  Subinde  allegatur  I.  Petr.  4,  1. 
■^  Vers.  44;  cfr.  v.  20.  —  Sequitur  Maith.  47,  \. 

*  Vers.  35.  *-  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  49,  44.  seq.  et 
Hebr.  5-7. 

*  Vers.  37.  —  Subinde  allegatur  Matth,  27,  50. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XIL  COLL.  XLIV. 


593 


vit  in  cruce;  Matthaei  vigesimo  septimo:  «  lesus 
autem,  iterum  clamans  voce  magna,  emisit  spiritum  » . 
—  Stans  in  templo  clamavit  ad  populum ;  stans  ad 
sepulcrum  clamavit  ad  Lazarum ;  pendens  in  cruce 
clamavit  ad  Patrem.  Primus  clamor  fuit  pro  igno- 
rantia  populi  instruenda ;  secundus  clamor,  pro  mi- 
seria  relevanda;  tertius,  pro  culpa  humani  generis 
dimittenda.  Unde  illa  relevavit  clamando,  quibus 
compatiebatur  flendo  \ 

Annotatio  43. 

(Vers.  39.)-  Tollite  lapidem, 

Nota,  quod  peccatum  dicitur  lapzs,  quia  ope- 
Rationes  3,  rit;  Psalmus  ^ :  «  Operti  sunt  iniquitate  et  impietate 
?am  ^cScatar  sua  » .  —  Quia  prcmit;  Psalmus :  «  Sicut  onus  grave 
gravatae  sunt  super  me  » .  —  Quia  ineludit ;  Isaiae 
sexagesimo  primo:  «  Ut  annuntiarem  clausis  aper- 
tionem  » . 

Vel  ideo  dicitur  peccatum  lapis,  quia  habet  opa- 
Aiiter.  ciiatem ,  duritiam  et  gravitatem.  —  Obscurat  enim 
intellectum ;  Ecclesiastici  undecimQ  ^ :  «  Error  et  te- 
nebrae  peccatoribus  concreata  sunt  » .  —  Indurat  vo- 
luntatem;  leremiae  decimo  septimo:  «  Induraverunt 
cervicem  suam ,  ut  non  audirent  me  » .  —  Gravat 
virtutera;  Gregorius:  «  Peccatum,  quod  per  poeni- 
tentiam  non  diluitur,  mox  suo  pondere  ad  aliud 
trahit » . 


lapis. 


Annotatio  44. 

(Vers.  44.).  Prodiit  qiii  fuerat  mortuus,  liga- 
tus  pedes  et  manus  institis,  et  facies  eiiis  erat  li- 
gata  sudario. 

1.  Nota,  quod  tria  erant  in  mortuo  ligata:  /a-  Triaiigata. 
cies,  pedes  et  manus,  Ligat  enim  peccatum  faciem 
cogitationis  *,  ut  non  valeat  de  Deo  peccator  recogitare ; 
pedes  affectionis,  ut  non  possit  a  peccato  resipiscere; 
manus  operationis,  ut  non  possit  in  bono  proficere, 

Vel  aliter :  ligantur  pedes  affectionum  per  ma-  -^i*ter. 
lum  amorem ,  ne  peccator  culpam  detestetur ;  unde 
Threnorum  primo  ^ :  «  Expandit  rete  pedibus  meis  ». 
—  Ligatur  facies  per  malum  pudm^em,  ne  pec- 
catum  confiteatur;  Psalmus:  «Confusio  faciei  meae 
cooperuit.me  ».  —  Ligantur  manus  per  inordinatum 
torporem,  ne  de  peccato  satisfaciat;  unde  Actuum 
duodecimo ,  ligatus  erat  Petrus  in  raanibus ;  unde 
legitur  i  bidem ,  quod  in  adventu  Angeli  «  ceciderunt 
catenae  de  manibus  eius  ».  Iste  enim  est  triplex  mo- 
dus  ligandi  captivum,  scilicet  ut  incatenetur  pedibus, 
collo  et  manibus. 

2.  Prodiit,  inquit,  qui  fuerat  mortuus. 

Nota,  quod  Dominus  suscitavit  tres  mortuos :  Tres  mortui 
puellam  in  thalamo,  Lucae  octavo^;  adolescentem 
in  porta,  Lucae  septimo;  Lazarum  de  monumento, 
loannis  undecimo.  Per  puellam  significantur  peccan- 
tes  in  sola  voluntate;  per  adolescentem ,  peccantes 
in  opere;  ^qy  Lazaj^um,  peccantes  in  consuetudine. 


Capitui.um  XIL  lesus  ergo  ante  sex  dies  Paschae, 


Annotatio  45. 

(Vers.   3.).   Maria   ergo  accepit  libram   un- 
guenti  etc. 

Nota,  quod   Maria   triplex   unguentum   obtulit 
Tripiexun.  Domino  et  in  triplici  statu.  Obtulit  enim  unguentum 

gaentam    m  ^  i  . 

tripHcistatu.  Domino  recumbenti  et  Domino  ad  passtonem  acce- 
denti  et  eidem  resurgentL  —  Domino  recumbenti  ob- 
tulit  unguentum;  Lucae  septimo^:  «  Ecce,  mulier, 
quae  erat  in  civitate  peccatrix,  ut  cognovit,  quod 
lesus  accubuit  in  domo  Pharisaei,  attulit  alabastrum 
unguenti »  etc.  —  Domino  ad  passionem  accedenti 
obtulit  unguentum;  loannis  duodecimo:  «  Maria  ac- 
cepit  libram  unguenti  nardi  pistici  pretiosi  et  unxit 
pedes  eius  »  etc. ;  et  Matthaei  vigesimo  sexto :  «  Ac- 
cessit  ad  eum  mulier,  habens  alabastrum  unguenti  pre- 
tiosi  »  etc.  —  Domino  resurgeriti  obtulit  unguentum ; 
Marci  ultimo :  «  Cum  transisset  Sabbatum ',  Maria  Ma- 


gdalene  et  Maria  lacobi  et  Salome  emerunt  aromata , 
ut  venientes  ungerent  lesum  » .  —  Primum  unguon-  Horumsigni- 
tum  obtulit  Maria  ad  ungendum  pedes,  et  significat 
unguentum  contritionis,  —  Secundum  unguentum 
obtulit  ad  ungendum  pedes  et  caput^  et  signifi- 
cat  unguentum  compassionis ;  corapungitur  enim 
anima  ex  consideratione  afflictionis  humanitatis, 
quae  significatur  per  pedes;  et  ex  consideratione 
dignationis  Divinitatis^  quae  significatur  per  ca- 
puL  —  Tertium  unguentum  ad  unctionem  totius 
corporis,  et  significat  unguentum  devotionis,  quo 
perungit  anima  totum  Christum,  et  hoc  duce  Spi- 
ritu,  qui  «  omnia  scrutatur,  etiam  profunda  Dei  ®  ». 

Annotatio  46. 

(Vers.  7.).  Sinite  illam  etc. 

1.  Nota,  quod  Dominus  ter  respondit  pro  Ma- Tn^j^ex^^^- 
ria.  Respondit  pro  illa  Pharisaeo  indignanti ;  Lncdie 


^  Vide  annotaiionem  praecedentem ,  in  qua  exponilur,  Chri- 
stiim  de  eisdem  tribus  lacrymatum  esse. 

2  Psalm.  72,  6.  —  Sequuntur  Ps.  35,  4.  et  Isai.  61 ,  !. 

*  Vers.  16.  —  Sequitur  ler.   17,  23.  Sententia  Gregorii 
iam  supra  pag.  203,  nota  15.  allegata  est. 

*  Cod.  C  cognitioms,  et  inferius  pro  de  Deo  B  de  eo, 
5  Vers.  \  3.  —  Sequuntur  Ps.  43 ,  16;  Act.  1 2 ,  7. 

S.  Bonav,  —  Tom.  VI. 


*  Vers.  54.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  7,  42.  seqq.; 
loan.  11,  43.  Gfr.  supra  Coltat.  XXV.  n.  2.  et  XL.  n.  4. 

^  Vers.  37.  seq.  —  Subinde  allegantur  loan,  12,  3 ; 
Matth.  26 ,  7.  et  Marc.  16,1. 

*  Epist.  I.  Cor.  2,  10.  —  Superius  pro  dignationis  B  di- 
gnitatis,  qui  etiam  subinde  cum  C  liro  pet^nngit  substituit  pe)-- 
mrrit, 

75 


594 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XII.  COLL.  XLV.  XLVL 


septimio^:  «  Si  esset  propheta,  sciret,  qualis' est 
mulier,  quae  tangit  eum,  quia  peccatrix  est  ».  — 
Respondit  etiam  pro  ea  sorori  conqiterenti  ei  dicentj, 
Lucae  decimo:  «  Domine,  non  est  tibi  curae,  qnod 
soror  mea  reliquit  me  solam  ministrare  »?  —  Respon- 
dit  etiam  discipulo  murmtiranti  ei  dicenti:  «  Ut 
quid  perditio  liaec»  etc,  Matthaei  vigesimo  sexto, 
et  loannis  duodecimo:  «Quare  unguentum  non  vae- 
niit  trecenlis  denariis»  etc, 

2.  Et  nota,  quod  respondens  Pharisaeo,  commen- 
Tripiex  com- davit  Mariac  dilectiomn;  Lucae  septimo^:  «  Dimit- 
tuntur  ei  peccata  multa,  quia  dilexit  multum  ».  — 
Respondens  sorori,  commendavit  Mariae  discretionem; 
Lucae  decimo:  «  Maria  optimara  partem  elegit  ». — 
Respondens  discipulo,  commendavit  Mariae  operatio- 
nem  dicens,  Matthaesj  vigesimo  sexlo:  «  Bonum  opus 
operata  est  in  me».  —  Unde  invenitur  Maria  com- 
mendabilis  quantum  ad  intellectum  ex  discretione, 
quantum  ad  affectum  ex  dilectione,  quantura  ad  ef- 
fectiim  ex  operum  pietale. 

C0LL.\T10  XLV. 

(Vers.  13.).  Acceperunt  ramos  palmanm  et 
processenmt  obviam  ei 

1 .  Nola ,  quod  triplex  processio  celebratur  in 
Tripiexpro.  Ecclcsia.  Ceiebratur  enim  processio  cum  ramis;  de 

cessio.  * 

Prima.  qua  hic :  Accepcrunt  etc,  et  haec  celebratur  in 
secunda.  Paschate.  —  Est  processio  cum  lucernis;  de  qua 
Matthaei  vigesimo  quinto^:  «  Virgines  acceperunt 
lampades  suas  et  exierunt  obviam  sponso  et  spon- 
sae  »  ;  de  qua  etiam  in  Psalmo:  «  Specie  tua  et  pul- 
critudine  tua  intende,  prospere  procede  et  regna  » ; 

Tertia.  et  haoc  colebratur  in  Purificatione.  —  Est  etiam  pro- 
cessio  cum  vexillis,  et  sunt  vexilla  Christianorum 
insignia  passionis,  iuxta  illud*:  «  Vexilia  regis  pro- 
deunt  »  etc. ;  ad  quam  nos  invitat  Apostolus  ad  He- 
braeos  decimo  tertio :  «  Exeamus  ad  eum  extra  castra, 
improperium  eius  portantes » ;  et  haec  celebratur  in 
Rogationibus. 

2.  Attende  igitur,  quod  procedunt  turbae  cum 
Earum^si^gDi.  ramis ,  virgines   cum  lucernis  et   apostolici   viri 

cum  vexillis.  Et  nota,  quod  processio  turba?nim  si- 
gnificat  obsequium  actioorum,  qui  Christo  oflerunt 
ramos  bonorum  operum.  Processio  vero  virgimtm 
significat  obsequium  coniemplativorum ,  qui  Deo 
offerunt   ardorem    spirituahum    desideriorum.   Pro- 


ficatio. 


cessio  vero  Apostolorum  significat  perfeetorum  ob- 
sequium,  qui,  passionem  Christi  imitantes,  sequuntur 
ipsum  per  ardua  tormentorum. 

3.  Acceperunt,  inquit,  ramos  etc.  Nota,  quod  Tarbae  fa. 
in  ista  processione  tria  faciunt  tm^bae:  vestimenta 
prosternunt  in  via;  Matthaei  vigesimo  primo  ^:  «  Piu- 
rima  turba  straverunt  vestimenta  sua  in  via  » •  — 
Ramos  ferunt;  unde  hic:  Acceperunt  ramos  paU 
marum.  —  Hosanna  proclamant;  unde  sequitur :  Et 
clamabant :  Hosanna  filio  David,  —  Per  haec  Iria  Eorum  signi- 
nota  tria  opera  poenitentiae,  quae  sunt:  ieiunium, 
eleonosyna  et  oj^atio  ^.  In  prostratione  vestimento- 
rum  nota  ieiunium.  Caro  enim  vestimentum  est ; 
poenitentia,  via;  prostratio  igitur  vestimentorum  in 
via  est  mortificatio  carnis  in  poenitentia.  —  In  ac- 
eeptione  ramontm  significatur  eleamsyna;  haec  est 
ramus  boni  operis  procedens  ex  radice  caritatis  ^. 
—  In  cantico  turbae  nota  orationem,  Uli  enim  can- 
tant  Domjno :  «  Hosanna  in  excelsis  » ,  qui  obsecrant, 
ut  salventur  in  caeUs. 


COLLATIO  XLVl. 

(Vers,  13.).  Benedictus ,  qui  venit  in   nomine 
Domini. 

\.  Considerantes  adventum  Christi  in  carnem,  de  oiTisio. 
quo  spiritualiter  intelliguntur  verba  ista,  invenimus  in 
eo ,  quid  mirandum  —  quid  amandum  —  et  quid 
irnitandum  sit.  Est  enim  adventus  eius  dignus  admi' 
ratione,  dignus  dilectione,  dignus  etiam  imitatione. 

2.  Admiralione  dignus  est,  si  consideremus,  unde  Adventos 

^  Christi  di- 

venit,  quo  venit  et  propter  quid  venit.  —  Admira- gnus  admira- 
bilis  est  dignatio  eius,   quod  de  summo  venit;  Sa-  Ratio  i*. 
pientiae  decimo  octavo^:  «  Omnipotens  sermo  tuus, 
Domine,  exsiliens  de  caelo  a  regahbus  sedibus  ve- 
nit ».  —  Admirabihs  fuit  eius  dignatio,  quod  ad  imim  Ratio  2. 
venit;  unde  in  Psalmo:  «  Veni  in  altitudinem  ma- 
ris  »,  id  est  in  profunditatem,  «  et  terapestas  de- 
mersit  me  ».  —  Nec  minus  mirabilis  dignatio  eius,  Ratio  3. 
quod  quasi  pro  nihilo,  scilicet  pro  homine  perdito , 
venit;  unde  Matthaei   decimo  quinto^:  «Non   sum 
missus  nisi  ad  oves,  quae  perierunt,  domus  Israel  ». 
—  Considerate  ergo,  unde  venit  et  quo  venit    et 
propter  quid  venit ;  et  «  cantate  Domino ,  quia  mi- 
rabilia  fecit».  Hoc  est  ergo  admiratione  dignum. 

3.  Sed  nihilominus  dignus  est  dilectione  eius  oigaus  diie- 
adventus,  si  consideremus  fructum,  Venit  enim,  ut 


^  Vcrs.  39.  —  Tres  seqq.  loci  siinl  Luc.  10,  40;  Matth. 
26,  8.  et  loan.  12,  5. 

*  Vers.  47.  •—  Sequuntur  Luc.  10,  42.  et  Malth.  26,  10. 

*  Vers.  \  :  Acclpientes  lampades  suas,  exierunt  elc.  (ita 
etiani  B).  —  Subinde  allegatur  Ps.  44^  5. 

*  Hymnus  pro  Vesperis  dominicae  Passionis.  —  Sequitur 
Hebr.  13,  13.  Cfr.  Bernard.,  Serm.  1.  el  2.  in  Dominica  Pal- 
marum;  Serm.  2.  de  Puriflcatione  B.  Mariae. 

^  Vers.  8.  —  Subinde  allegatur  loan.  12,  13:  Accepe- 
rnnt...  et  daniabant:  Hosanna,  henedictus,  qiii  venit  etc.  (cfr. 
MaUh.  21,  9:  Clamabant  dicentes:  Hosanna  filio  David), 


*  Cfr.  IV.  Sent.  d.  15.  p.  II.  a.  1.  q.  4.  ct  a.  2.  per  tolum. 

'  Gregor.,  li.  Homil.  in  Evang.  homil.  27.  n.  1 :  Ut  enim 
niulti  arboris  rami  ex  una  radice  prodeunt,  sic  raultae  virtutfts 
ex  una  caritate  generantur.  Nec  habet  aliquid  viriditatis  rauius 
boni  operis,  si  non  manet  in  radicc  caritatis.  —  Inferius  al!e- 
gatur  Marc.  11,  10:  Hosanna  in  excelsis. 

^  Vers.  15.  —  Sequilur  Ps.  68,  3.  Vide  August.  in  hunc 
locum  (serm.  1.  n.  6). 

®  Vers.  24.  —  Subinde  allegalur  Ps.  97,  1.  —  Siiperius 
post  Nec  mimis  miraUlis  A  brevius  propfer  peccatores  venit. 


COLUTIOiNES  IN  lOANNEM  CAP.  XII.  COLL.  XLVIL 


593 


hominem  perditura  salvaret  a  miseria,  ditaret  gra- 

Ratioi.  tia,  sublimaret  in  gloria.  —  Venit  igitur  hominem 

salvare  a   miseria;  Lucae   decimo  nono^:  «Venit 

Filius  hominis  quaerere  et  salvum  facere  quod  per- 

Ratio  2.  ierat  » .  —  Venit  et  hominem  ditare  gratia,  cuius 

adventum  desiderabat  sponsa  in  Canticis,  prans  sub 

figura,  ut  transiret  aquilo  culpae,  et  veniret  auster 

gratiae  ad  renovandum  et  fecnndandum  hortum  con- 

scientiae;  Canticorum  quarto-:  «Surge,  aquilo>  et 

veni,  auster,  perfla  hortum  meum,  et  fluant  aro- 

Ratio  3.  mata  illius  » .  —  Venit  etiam  hominem  exaltare  in 

ghria ;  Aggaei  secundo :  «  Veniet  desideratus  cunctis 

gentibus,  et  implebo  domum  istam  gloria,  dicit  Do- 

minus  ».  Hoc  est  gratiarum  actione  dignum. 

4.  Sed  adhuc  est  dignus  imitatione  adventus  eius, 
Dignus  imi-  $1  consideremus  adveniendi  modiim.  Venit  enim  cum 

tatioQG. 

humilitate,  cum  mansuetudine  et  cum  paupertate, 
Eius  humilitas  docet  nos  ordinari  ad  Deum;  eius 
mansuetiido,  ad  proximum ;  eius  paupertas,  ad  mun- 

Ratio  j.  dum.  —  Venit  ergo  cum  /mmilitate ;  unde  loannis  duo- 
decimo  ^ :  «  Ecce ,  Rex  tuus  venit  sedens  super  puUum 
asinae».  Magna  humiliatio  est,  regem  asinare;  tunc 
aulem  asinavit  Rex,  quando  insedit  asino  humanita- 

Raiio  2.  lis  nostrae.  —  Venit  etiara  cum  mansuetudine ;  Mat- 
thaei  vigesimo  primo^:  «  Ecce,  Rex  tuus  venit  tibi 
mansuetus,  sedens  super  asinam  »  etc.  Propter  haec 
duo  dicit  Dominus  Matthaei  undecimo:  «  Discite  a 
me,  quia  raitis  sum  et  humilis  corde  »;  quasi  di- 
cat:  exemplum  mansuetudinis  et  huraihtatis  a  me 

Ratio  3.  accipite.  —  Venit  etiam  cum  paupertate;  unde  Za- 
chariae  nono^:  «Ecce,  Rex  tuus  veniet  tibi  iustus  et 
Salvator:  ipse  pauper  et  ascendens  super  asinam  et 
super  pullum  fllium  asinae».  —  Sic  ergo  habes 
exemplum  humilitatis,  mansuetudinis  et  pauper- 
tatis  in  Christo  veniente,  et  hoc  est  dignum  imita- 
tione  in  Christo  veniente. 

Annotatio  47. 

(Vers.  17.).  Testimonium  perhibehat  turba, 
quae  erat  cum  eo,  quando  vocavit  Lazarum  de 
monumento. 

Nota ,  quod  signa ,  quae  faciebat  Christus ,  com- 
sigDoram  ef.  pellebant  turbas  ad  tria :  ad  credendum ;  unde  loan- 

fectas  3.    *  , 

nis  secundo^:  «Cum  esset  lerosolymis  in  festo,  multi 
crediderunt  in  eum,  videntes  signa,  quae  faciebat  »• 
—  Ad  confilendum;  unde  hic:  Testimonium  perhibe- 
bat  etc.  —  Ad  sequendum;  unde  loannis  sexto:  «  Se- 
quebatur  eum  multitudo  magna,  quia  videbant  signa, 
quae  faciebat  ». 


Exallatio 
trium. 


Christos 

exaltalus  tri* 

pliciter. 

Primo. 


Terlio. 


COLLATIO  XLVn. 

(Vers.  32.).  Ego  si  exaltatus  fuero   a  terra, 
omnia  traham  cul  me  ipsum. 

1.  In  verbis  istis  duo  praedicit  Dominus:  primo,  oivisio. 
passionis  suae  modum,  cum  dicit:  Cum  exaliatits 
fuero;  secundo,  passionis  suae/7'uc^wm,  cum  dicit: 
Omnia  traham  ad  me  ipsum. 

Ait  ergo:  Cum  exaltaius  fuero  a  terra,  —  Nota, 
quod  multiplex  est  exaltatio.  Est  enim  exaltatio 
hominis-Christi  —  et  horainis  iusti  —  et  hominis 
mali.  —  De  exaltatione  Christi  nota,  quod  Christus 
fuit  exaltatus  in  passione,  in  ascensione  et  in  Apo- 
stohrum  praedicatione,  —  In  passione  fuit  exaltatus 
in  poena;  de  qua  hic:  Cum  exaltatus  fuero  etc. ; 
et  loannis  tertio  ^-  «  Sicut  exaltavit  Moyses  serpen- 
tem  in  deserto,  ila  exaltari  oportet  Filium  Iiominis». 
—  In  ascensione  fuit  exaltatus  in  gloria.  Tunc  enim  secando. 
«  Deus  exaltavit  illum  et  dedit  ilU  nomen ,  quod  est 
super  omne  nomen,  ut  in  nomine  lesu  omne  genu 
flectatur  caelestium,  terrestrium  et  infernorum ,  et 
omnis  hngua  confiteatur,  quiaDominus  lesus  in  glo- 
ria  est  Dei  Patris » ,  ad  Philippenses  secundo.  — 
In  Apostolorum  praedicatione  fuit  exaltatus  in  /a- 
ma;  de  quo  in  Psalmo:  «  Exaltabor  in  gentibus  et 
exaltabor  in  terra  »;  et  iterum:  «  Exaltare  super 
caelos  Deus  » ;  quod  factum  est  in  ascensione ;  «  et 
in  omnem  terram  gloria  tua » ;  quod  factum  est  in 
Evangelii  promulgatione. 

2.  Sequitur  de  exaltatione  hominis  iusti,  quae 
mulliplex  est.  Exaltat  enim  Deus  horainem  iustum 
in  gratia,  in  gloria  et  in  fama,  —  In  gratia  exal- 
tat,  quando  de  culpa  ad  graliam  vocat;  unde  Psal- 
mus  ^ :  «  Qui  exaltas  me  de  portis  mortis  » .  Portae 
mortis,  quibus  intratur  ad  morlem,  peccata  sunt; 
portae  vero  vitae,  gratia  et  virtutes.  Tunc  ergo  exal" 
tatur  homo  de  portis  mortis,  quando  reVocatur  de 
statu  peccati  ad  statum  gratiae.  De  hac  exaltatione 
Lucae  decimo  octavo :  «  Omnis ,  qui  se  exaltat ,  hu- 
miliabitur».  —  In  gloria  exaltat,  cura  de  miseria  secnndo. 
ad  regnum  vocat,  secundum  illud  Psalmi  ^ :  « Cornu 

eius  exaltabitur  in  gloria  ».  De  hac  exaltatione  Lu- 
cae  decimo  quarto:  «  Omnis,  qui  se  humiliat,  exal- 
tabitur,  et  qui  se  exaltat  humiliabitur  ».  —  In  fama  Tertio. 
exaltat,  quando  eius  gloriam  in  Ecclesia  manifestat, 
cum  facit ,  ut  «  exaltent  eum  in  ecclesia  plebis  et  in 
cathedra  seniorum  laudent  eura  » ,  secundum  quod  dici- 
tur  in  Psalmo  ^^ ;  et  Matthaei  vigesimo  tertio :  «  Omnis , 
qui  se  humiliat,  exaltabitur  »  etc. ;  ubi  praedicat  Do- 
minus  de  non  quaerenda  fama  in  praesenti  sive  gloria. 


Item,  homo 
iostus  tripli- 
ciler. 

Primo. 


^  Vers.  10. 

*  Vers.  1 6.  —  Sequitur  Agg.  2 ,  8. 
'  Vers.  \  5.  —  Subinde  pro  humiliatio  X  C  humilitas, 

*  Vers,  5.  —  Secjuitur  Molth.  M,  29. 

*  Vers.  23.  —  Subinde  allegatur  loan.  6,  2. 

^  Vers.  M.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Phil.  2,  9.  seqq. 
Ps.  4o,  I!.  et  56,  6. 


*  Vers.  9. 


®  Psalm.  9,  15.  -—  Inferius  alJegatur  Luc,  -18,  14.  — 
Subinde  post  Portae  B  omiltit  mortts,  et  pro  de  portis  mortis 
substiluit  de  portis,  qxtibm  intratur  ad  mortem,  ac  demum 
de  statu  culpae  pro  de  statu  peccati, 

^  Psalm.  111,  9.  —  Sequilur  Luc.  U,  \\, 

^^  Psalm.  106,  32.  —  Subinde  allegalur  >1atth.  23,  12. 


596 


COLLAT[ONE§  m  lOANNEM  CAP.  XIL  COLL.  XLVIl 


Exaltationis 
meritam  tri- 
plex. 


De  activis. 


De  contem- 
plAtivis. 


De  perfectis, 


Item,  homo 
malns  tripli- 
citer. 

Primo. 


Secundo. 


Tertio. 


,  Haec 
fdgienda. 
Ratio  1. 


3.  Nota ,  quod  meretur  quis  exaltari  per  tria. 
Solet  enim  exaltarl  servus,  quia  est  officiosus  in 
domo;  solet  exaltari  amicus,  quia  est  famliaris  in 
consilio;  solet  etiam  exaltari  miles,  quando  profta- 
tus  est  in  proelio.  Ista  tria  genera  hominum  solent 
reges  exaltare,  videlicet  fideles  servos,  amicos  fami- 
liares  et  probatos  milites:  primos  propter  suum  obse- 
quium,  secundos  propter  suum  consilium,  tertios 
propter  suam  fortitudinem. 

4.  Nota  igitur ,  quod  activi  exaltabuntur ,  sicut 
servi,  ratione  obsequii;  Isaiae  quinquagesimo  secundo  ^: 
«  Ecce,  servus  meus  inteiiiget  et  exaltabitur  et  ele- 
vabitur  et  sublimis  erit  valde  » ;  Matthaei  vigesimo 
quinto :  «  Euge,  serve  bone  et  fidelis,  quia  super  pauea 
fuisti  fidehs»  etc.  —  Exaltantur  amici,  scilicet  con- 
temphtivi,  propter  §uam  so/pientiam ;  Proverbiorum 
quarto:  «  Arripe  sapientiam,  et  exaltabitte,  et  glo- 
rificaberis  ab  ea,  cum  eam  fueris  amplexatus  ». — 
Exaltanlur  perfecti,  sicut  Marlyres,  quasi  propter  suam 
militiam ,  secundum  illud  Psalmi  ^ :  «  De  torrente  in 
via  bibet,  propterea  exaltabit  caput».  —  Omnibus  istis 
dicitur  primae  Petri  quinto:  «Humiliamini  sub  po- 
tenti  manu  Dei,  ut  vos  exaltet  in  tempore  visitationis  ». 

5.  Sequitur  de  exaltatione  hominis  mali,  quae 
raultiplex  est.  Exaltantur  enim  mah  in  corde  per 
superbiam  —  in  ore  per  iactantiam  —  in  conversa- 
tione  per  pompam.  —  Exaltantur  ergo  in  corde  per 
superbiam,  quod  prohibetur  in  Psalmo  * :  «  Qui  ex- 
asperant  non  exaltentur  in  semetipsis  » ;  et  lob  de- 
cimo  quinto:  «  Quid  te  elevat  cor  tuum,  et  quasi 
magna  cogitans  attonitbs  habes  oculos  »  ?  —  Exaltant 
se  in  ore  per  iactantiam,  sicut  ille  Pharisaeus,  de 
quo  dicitur  Lucae  decimo  octavo:  «  Quia  omnis,  qui 
se  exaltat,  humiliabitur  ».  lactabat  enim  se  de  bonis 
suis.  —  Exaltantur  in  conversatione  per  pompam, 
iicel  non  diu ;  unde  in  Psalmo :  «  Inimici  Domini 
mox,  ut  honorificati  fuerint  et  exaltati,  deficientes, 
quemadmodum  fumus  deficient». 

6.  Tahs  exaltatio  fugienda  est,  quia  ignomi^ 
niosa,  momentanea  et  periculosa,  —  Ignominiosa, 
quia,  quanto  magis  exaltantur/^tanlo  raagis  eorum 
crimina  conspectius  videntur,  secundum  illud*: 

Omne  animi  vitium  tanto  conspectius  in  se 
Crimen  liabet,  quantoraaior  qui  peccat  habetur, 

Exemplum  de  simia,  quae,.  quanto  plus  ascendit, 
tanto  plus  apparent  posteriora;  eius.  Et  hoc  proba- 
tur,  Isaiae  decimo  quarto^  de  lucifero,  qui  dixil: 


«  Conscendam,  super  astra   caeli   exallabo   solium 
meum  »  etc. ;  et  sequitur  statim ,  quomodo  apparue- 
runt  posteriora  eius.  —  Item  momentanea,  quia  non  Batio  2. 
habet  permanentiam  secundum  illud  ^ : 

Invidia  fatorum  flumini  summisque  negatum 
Stare  diu, 

Et  ideo  dicitur  in  Psalmo:  «  Vidi  impium 
elevatum  et  superexaltatum  sicut  cedros  Libani » ; 
et  statim  sequitur :  «  Transivi,  et  ecce,  non  erat». 
Exemplum  de  fumo,  qui  quanto  magis  ascendit, 
tanto  magis  dispergitur  et  evanescit ;  unde  Psal- 
mus :  «  Mox  ut  honoriflcati  fuerint  et  exaltati ,  de- 
ficientes,  quemadmodum  fumus  deficient».  —  Item,  Ratios. 
periculosa,  quia  sic  exaltati  descendunt  cum  prae- 
cipitio ,  secundum  quod  descendit  iucifer,  qui  dixit  ^ : 
«  Exaltabo  solium  meum  » ;  et  statim  dictum  est  ei : 
usque  «  ad  infernum  detraheris  » ;  Abdiae  primo : 
«  Si  exaltatus  fueris  ut  aquila,  et  si  inter  sidera  po- 
sueris  nidum  tuum ;  inde  detraham  te  » ;  et  in  lob  di- 
citur  in  persona  talium:  «  Elevasti  me,  et  quasi  su- 
per  ventum  ponens,  elisisti  me  valide  ».  Exemplum 
de  stulto,  qui  dixit,  quod  bonum  erat  volare,  sed 
occidebat  eum  residere®. 

Annotatio  48. 

(Vers.  24.).  Nisi  granum  frumenti  cadens  in 
terram  mortuum  fuerit,  ipsum  solum  manet  etc. 
Require  supra  undecimo  ^ ,  de  morte  gratiae. 

Annotatio  49. 

(Vers.   25.).    Qui  amat  animam  suam  per- 
det  eam. 

Nota,  quod  amwxa  aliquando  accipitur  pro  vita  Amma  acci- 
naturaii ;  ioannis  decimo  ^^ :  «  Animam  meam  pono  c"er. 
pro  ovibus  meis  » .  —  Aliquando  pro  vita  spirituali; 
unde  in  Psalmo :  «  Qui  diligit  iniquitatem  odit  ani- 
raam  suam  ».  —  Aliquando  pro  vita  carnali  sive  ani- 
mah;  Ecclesiastici  decimo  octavo:  «Si  praestes  ani- 
mae  tuae  concupiscentias  eius,  faciet  te  in  gaudium 
inimicis  tuis»;  et  hic:  Quiamat  animam  eic, 

f  ,  •  ■ 

Annotatio  50. 

(Vers.  28.)-  Venit  ergo  vox  de  caelo.. 
.   Nota,  quod  vox   Patris   ter   fuit  audita  super  vox  Patris 

^,     .  .,.  .        ,  ter  audita. 

Chnstura,  scihcet  \n  baptismo,  Matthaei  tertio  ^^ ; 


*  Vers.  13.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Matlh.  25,  21.  (cfr. 
V.  23.)  et  Prov,  4,  8. 

«  Psalm.  109,  7.  —  Sequitur  I.  Petr.  5,  6.  ~  Superius 
posi  perfecti  G  addit  et  probaM  mUiies ,  et  immediate  post  sub- 
slituit  id  est  pro  sicut.      . 

*  Psalm.  60,  7.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  lob  15,  12;  Luc. 
18,  14.  et  Ps.  36,  20. 

*  luvenaL,  Satyra  8.  v.  140.  seq. 

*  Vers.  13.  Ibid.  v.  15.  seqq.:  Veruratameu  ad  infernum 
delraheris  in  profimdum  laci.  Qui  te   viderint  ad   te   inclina- 


bunlur  leque  prospicient :  Nunquid  iste  est  vir,  qui  conturbavit 
terram  etc. 

^  Videntur  esse  yersus  sequioris  aetatis.  —  Sequuntur 
Ps.  36,  35.  seq.  et  36,  20. 

'  Isai.  1 4, 1 3.  et  1 5.  —  Sequunlur  Abdiae  1 ,  4.  et  lob  30, 22. 

®  Secundum  Forcellini,  Lexicon,  merfere  significat  etiam 
idem  ac  descendere.  —  Cod.  X  sed  occidit  se. 

»  CoIIat.  XLII.  n.  1 2. 

"  Vers.15.— Duo  seqq.  loci  sunl  Ps,  10,6.etEccIi.  18,  31. 

"  Vers.  17.  —  Sequitur  Matth.  17,  5. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XIIL  COLL.  XLVIIL 


597 


et  in  monte,  Matlhaei  decimo  septirao;  et  in  via  ad 
lerusalem,  secundum  quod  hic  habetur.  In  quo  si- 
gniflcatur,  quod  Deus  Pater  perhibet  testimonium 
tribus  generibus  hominum,  sciUcet  innoeentibus , 
qui  adhuc  habent  innocentiam  baptismaJem;  activis 
incedentibus  per  viam  bonae  actionis ;  et  contempla- 
tivis  existentibus  in  monte  contemplationis. 

Annotatio  51. 

(Vers.  46.).  Ego  lux  veni  in  mundum. 
Nota,  quod  Christus  venit  ut  lux  ad  dirigen- 
sex  titnii  rft^m:  unde  hic:    Eqo   lux   veniin  mundum,  ut 
omnis,  qui  credit  m  me,  tn  tenebris  non  maneat. 


—  yenii  nt  mediaior  ad  liberandum;  unde  loannis 
duodecirao^:  «Non  veni  in  mundum,  ut  iudicem 
mundum,  sed  ut  salvificem  mundum  »;  et  Lucae 
nono :  «  Non  venit  Filius  Iiominis  animas  perdere , 
sed  salvare  ».  —  Venit  ui  amicus  ad  convivandum; 
Lucae  undecimo:  «  Amicus  meus  »,  id  est  Christus, 
«venlt  de  via  ad  me».  —  Venit  ut  sponsiis  ad 
cohabitandum ;  Matthaei  vigesimo  quinto^:  «  Ecce, 
sponsus  venit;  exite  obviam  ei».  —  Venit  ut  rex 
ad  praesidendum ;  Zachariae  nono :  «  Ecce ,  Rex  tuus 
veniet  ».  —  Venit  ut  iudex  ad  retribuendum;  Isaiae 
tertio:  «Dominus  ad  iudicium  veniet  cum  seniori- 
bus  populi  et  iudicibus  eius». 


Capitulum  XIIL  Ante  diem  festum  Pa^chae. 


COLLATIO  XLVUL 

(Vers.  2.).  Coena  facta  est. 

1.  Nota,  quod  multiplex  est  coena.  Est  coena 
Tripiex  grutiae ,  eucharistiae  et  gloria^.  Priraa  paratur  in- 

'  terius  in  thalamo  conscientiae;  secunda,  exterius  in 
tabernaeulo  Ecclesiae;  tertia,  superius  in  palatio 
gloriae.  Prima  pertinet  ad  incipientes,  secunda  ad 

PTma.  proftcientes ,  tertia  ad  pervenientes.  —  De  prinia 
Apocalypsis  tertio  ^:  «  Si  quis  mihi  aperuerit  »,  con- 
sentiendo,  <c  intrabo  ad  eum  »,  gratiam  infundendo, 
«  et  coenabo  cum  illo,  et  ipse  mecum»,  quia  ipse  de- 
bet  ponere  de  suo  opera  virtutum,  et  ego  de  meo 
secunda.  dona  gratiarum.  —  De  secunda  coena ,  scilicet  de 
coena  eitcharistiae ,  dicitur  hic  ad  htteram:  Coena 
facta  est;  primae  ad  Corinthios  undecimo*  de  hac 
coena  praedicat  Apostoius :  «  Convenientibus  vobis 
in  unura,  iara  non  est  dominicam  coenam  mandu- 

Tertia.  carc  »  otc.  —  Do  tertia,  scilicet  de  coena  gloriae, 
Lucae  decimo  quarto :  «  Homo  quidam  fecit  coenara 
raagnam  et  vocavit  multos»;  et  Apocalypsis  decimo 
nono:  «  Beati ,  .  qui  ad  coenam  nuptiarum  Agni  vo- 
cati  sunt ». 

2.  Coena  ista  facta  est  in  Paschate.  Et  nota, 
.  coena  pa-  quod  socundum  muUiplicem  differentiam  coenae  est 
piex,   quia  naultiplex  differentia  m^eAae,   ita  quod  quaelibet 

triplextrans-  '^       ^    ^    t  •  •    •  ?     i      r»      1 

itus..  coena  potest  dici  convtvium.paschale.  Paseha  enim 
transitiis  est^,  et  est  triplex  transitus,  sciiicet 
transitus  incipientium  et  irmsiivis  proficientiam  et 
Iransitus  pefvenientium.  —  Primus  transitus  est  a 
vitiis  ad  virtutes;  secundus,  a  vita  activa  ad  contem- 

De  transita  plativam ;  lertius,  a  miseria  in  gloriam.  —  De  transitu 
incipientium ,  qui  est  a  vitiis  ad  virtutes,  dicitur  in 


figura,  primae  ad  Corinthios  decimo  ® :  «  Patres  nostri 
omnes  mare  transierunt »;  et  Isaiae  vigesimo  tertio: 
«  Transl  quasi  flumen  terram  tuam,  fiUa  maris  ».  — 
De  transitu  proficientium,  qui  est  a  vita  activa  ad 
con^empto^/mrw,  dicitur  Ecclesiastici  vigesimo  quartb: 
«Transite  ad  me,  ornnes,  qui  concupiscitis  me,  et  a 
generationibus  meis  implemini ».  —  De  transitu  per' 
venientium,  qui  est  a  miseria  in  gloriam,  dicitur 
Michaeae  secundo^:  «  Transibit  rex  eorum  coram 
eis ,  et  Dominus  in  capite  eorum  »;  quod  factum  est 
in  ascensione.  De  hoc  dicitur  in  loannis  quinto,  quod 
fidehs  «in  iudicium  non  veniet,  sed  transibit  de 
morte  ad  vitam  » ;  et  in  Psaimo :  «  Transibo  ad  locum 
tabernacuh  admirabilis  usque  ad  domum  Dei ».  Vel 
intellige  hoc  de  transitu  praecedenti.  —  Attende  ergo 
triplicem  Iransitum,  scihcet  ir msiium  in^ipientium, 
transitum  proficientium  et  transitum  pervenientium; 
et  iste  est  triplex  transitus  paschalis;  quorum  pri- 
mus  est  pev  mare  contritipnis,  secundus  per  de- 
sertum  religionis,  tertius  i^er  fordaneni  mortis;  et 
sic  pervenitur  ad  terram  promissipnis  ^ 

,  3.  Et  nota ,;  quod  •  iste  triplex  transitus  signifi- 
catur  per  triplex  j)a^(?Aa  celebratum  a  ludaeis.  Le- 
gimus  enim,  ludaeos  celebrasse.pascha,  Exodi  duode- 
deeimo^  quasi  per  tptura;  unde  leguntur  ibi  come^ 
disse  victiraam  transitus  Domini^  .et  significat  hoc 
pascha  transitum  incipientium ,  quia  post  illud^pa^ 
scha  statim  egredientes  de  Aegypto,  transierunt  mare 
rnbrum,  —  Fecerunt  eliam-  pascha  fllii  Israel  in 
deserto  tempore  suo ,  quarta  decima  die  ad  vespe- 
ruffi  ^°,  in  inonte  Sinai ;  et ^ignificat  hoc  pascha  trans^ 
\inm.  proficientiwn,  qnn  ,fdLCinm  est  a  fiiiis  Israel 
progredientibus  per  desertum.  —  Tertium  pascha  fe- 


Oe  secnndo. 


Oe  lertio. 


Fit  per  tria 
maria  mysti- 
ca. 


FigaratQr 
per    triplex 

Sascha     lu* 
aeoram. 
Primttm. 


Secandum. 


Terlium. 


^  Vers.  47.  —  Subinde  alleganUir  Luc.  9,  56.  et  M  ,  6. 

^  Vers.  6. —  Duo  seqq.  loci  sunt  Zacii.  9,  9.  et  Isai.  3,14. 

»  Vers.  20. 

*  Vers.  20.  —  Sequunlur  Luc.  14,  16.  et  Apoc.  19,  9. 

**  Cfr.  supra  pag.  42o,  nota  2. 

®  Vers.  1 .  —  Duo  seqq.  loci sunt  Isai.  23, 1 0.  el  Eccli.  24,  26. 

^  Vers.  13,  —  Subinde  allegantur  loan,  5,  24.  et  Ps.  41,  5. 


*  Respicitur  Exod.  14,21.  seqq.,  ubi  de  transitu  per  mare 
rubrum;  ibid.  49,  1.  et  Deut.  8,  1.  seqq.-  de  transitu  per  de- 
sertum  ;  losue  3,1.  seqq.  de  transitn  per  lordanem. 

^  Vers.  3.  sciqq. ;  Ibid.  v.  27:  Dicelis  eis:  VicUma  transi- 
tus  Domim  est  etc,  et  II,  21.  seqq.  de  Ifansitu  per  mare  f«- 
brum. 

^^  Cfr.  Exod.  12,  18;  Lev,  23,  5,  et  Num.  28,  16. 


398 


COLLATIONES  IN  lOANNEiM  CAP.  XIIL  COLL.  XLIX.  L. 


Modos  tri* 
plex  cingen- 
dj. 

Primus. 


Secandas. 


Terliu?. 


Notandum. 


Tria  prae- 
ciogenda. 
Kenes. 


Lambi. 


PectQs. 


fxplicatio. 


cerunL  filii  Israel  in  ingressu  terrae  promissionis, 
secundum  quod  habelur  losue  quinto  ^ :  «Manserunt 
filii  Israel  in  Galgalis  et  fecerunt  phase  quarta  decima 
die  ad  vesperum  in  carapestribus  lericho  et  comede- 
runt  de  frugibus  terrae  »  etc. ;  et  signiflcat  hoc  pascha 
transitum  pervenientiiim ,  quia  factura  est,  transito 
lordane,  in  terra  promissionis.  —  Sic  ergo  est  tri- 
plex  pascha,  in  quo  paratur  fidelibus  triplex  coena. 

COLLATIO  XLJX. 

(Vers.  4.).  Et  cum  acceplsset  linteum,  prae- 
cinxit  se. 

1.  Nota,  quod,  per  appropriationem  loquendo, 
siiccingimur  ad  eundum  —  accingimur  ad  pugnan- 
dum  —  praecingimur  ad  ministrandum.  —  Saccia" 
gimur  ad  eundum;  Ecclesiastici  trigesimo  sexto^: 
«  Quasi  succinctus  latro,  exsihens  de  civitate  » ;  loan- 
nis  vigesimo  primo  dicitur  de  Petro :  «  Cum  audis- 
set,  quia  Dominus  est,  tunica  succinxit  se  et  misit 
se  in  mare».  —  Accingimur  ad  pugnandum; 
unde  Psalmus:  «Accingere  gladio  tuo  super  femur 
tuum,  potentissime»;  et  primi  Macbabaeorum  tertio: 
«  Accingimini,  dixit  ludas,  et  estote  potentes  et  estote 
parati  in  mane,  ut  pugnetis  adversus  nationes »  etc. 

—  Praecingimur  ad  ministrandum ;  unde  Lucae 
duodecimo  ^ :  «  Praecinget  se  et  faciet  iUos  discum- 
bere,  et  transiens  ministrabit  illis  »;  de  quo  etiam 
diciturhic:  Cmji  accepisset  linteum,  praecinxit  se, 

—  Praecingamur  ergo  linteo  munditiae,  tit  Deo  mi- 
nistremus;  et  accingamur  gladio  iustitiae,  ut  dia- 
bolum  expugnemus;  et  succingamur  titnica  passio- 
nis  mundanae,  ut  mundum  conlemnamus,  et  sic  Deo 
placebimus. 

2.  Et  praecinxit,  inquit,  se.  Nota,  quod  tria 
sunt  in  nobis  praecingenda.  Praecingendi  sunt  renes; 
quod  figuratum  est  quarti  Regura  primo*  de  Elia, 
de  quo  ibidem  dicitur,  qui  erat  «  vir  pilosus  et  zdna 
pellicea  accinctus  renes».  —  Praecingendi  sunt  lumbi; 
Lucae  duodecimo:  «  Sint  lumbi  vestri  praecincti »  etc. 

—  Praecingendum  est  pectus;  quod  figuratum  est, 
Apocalypsis  primo,  per  illum  quem  vidit  loannes 
<c  praecinctum  ad  mamillas  zona  aurea  ».  —  Per 
pectm  inteUige  raentem,  per  rme<9afrectiones,  per 
/?jm6o^  intellige  carnera ;  quorum  praecinctio  signifi- 
cat  triplicem  munditiam;  praecinctio  pecidris,  pudi- 
citiam  cogitationis ;  praecinclio  renum,  pudicitiam 
affectionis;  praecinctio  Imnborum,  continentiam  ca/'- 
nis.  «Lumbos  enim  praecingimus,  ut  ait  Gregorius^ 


cum  carnis  luxuriam  per  continentiam  coarctamus». 

—  Sic  ergo  praecincti  simus,  ut  non  sit  mala  cogi-  Jioiandam. 
tatio  in  pectore  nec  mala  affectio  in  voluntate  nec 
raalus  motus  in  carne. 

3.  Praecinxit,  inquit,  «?<?.  Nota,  quod  legimus  Q«ataorcin* 
in  Scriptura  aliqueni  praecinctum  pelle;  aliquem, 
fane;  aliquem,  linteo;  aliquem,  axtro,  —  In  peWe  Pnmam. 
significatur  mortificatio  carnis;  in  fune,  observantia 
regularis;  in  linteo,  munditia  caslitatis;  in  zona  au- 
rea,  vinculum  caritatis;  quibus  praecingi  debetanima 
fidelis.  —  Praecingitur  ergo  quis  pelle;  unde  quarti  secandum. 
Regum  primo^  dicitur   de   Elia,  quod  erat  «  zona 
pellicea  accinctus  renes  »;  etidem  dicilur  de  loanne 
Baptista,  Marci  primo.  —  Praecingitur  quis  fune;  lob  TerUum. 
duodecimo:  «  Balteum  regum  dissolvit  et  praecingit 
fune  renes  eorum  » .  —  Praeciugitur  quis   linteo ; 
loannis   decimo  tertio  ^   de  lesu  :  Ciim  accepisset 
linteum,  praecinxit  se,  —  Praecingitur  quis  auro;  Qnartam. 
Apocalypsis  primo  deFilio  hominis,  quem  vidit  loan- 
nes  «praecinctum  ad  mamillas  zona  aurea».Inquo 
significatur,  quod  debemus  cingi  pelle  mortificatimu 
in  carne,   fune  obseroantiae  regidaris   in    conver- 
satione,  linteo  caslitatis  in  mente,  zona  cariiatis 
ubique. 

COLLATIO  L. 

(Vers.  6.).  Domine,  tu  mihi  lavas  pedes? 

1.  In  verbis  istis  duo  admiratur  Petrus:  exeel-  Divisio. 
lentiam  Domini,  cum  dicit:  Domine;  /mmilitatem  ob- 
sequii,  cum  subiungit:  Tumihi  lavas  pedes? 

Tu,  inquit,  mihi  lavas  pedes?  Nota,  quod  tria  Tmiavanda. 
lavanda  sunt  in  nobis.  Lavandum  est  enim  caput,  pe- 
des  et  manus.  —  Lavandum  est  caput  intentionis;  caput. 
Isaiae  primo^:    «Lavaraini,  mundi  estote,  auferte 
malum  cogitationum  vestrarum  ab  oculis  meis  »;  et 
leremiae  quarlo :  «  Lava  a  malitia  cor  tuum ,  lerusa- 
lem,  ut  salva  fias».  —  Lavandi  etiam  sunt  pedes  Pedes. 
affectionis;  Canticorum  quinto^:  «Lavi  pedesmeos, 
quomodo  coinquinabo  illos»?  Et  loannis  decimo  ter- 
tio:  «Qui  lotus  est  non  indiget,  nisi  ut  pedes  lavet, 
sed  est  mundus  totus».  — Lavandae  sunt  praeterea  Manus. 
manus  operationis ;  Psalmus:  «Lavabo  inter  innocen- 
tes  manus  meas,  et  circumdabo  altare  tuum,  Domine  » . 

—  Sic  ergo  tria  lavanda  sunt  in  nobis;  de  quibus  ait 
Petrus  loannis  decimo  tertio:  «  Domine,  non  tantum 
pedes ,  sed  et  manus  et  caput » . 

2.  Haec  autem  tria  lavanda  sunt  triplici  lotione.  Et  haec  tri- 
Lavatur  enmi  ahquid  ad  emundattonem  sordis  pnmo. 


^  Vers.  -10.  et  IL 

^  Vers.  28.  —  Tres  seqq.  loci  sunl  loan.  21,7;  Ps.  44,  3. 
et  l  Machab.  3,  58. 

'  Vers.  37. 

*  Vers.  8 ,  ubl  Vulgata  renibus  pro  renes.  —  Subinde  al- 
legantur  Luc.  12,  35-  et  Apoc.  1,  13,  in  quem  locunt)  dicit 
Glossa  ordhiaria:  «  Hic  legimus  praecinctxm  ad  mamillas, 
quia  in  N.  T.  etiam  cogitatlones  iudicantur». 


^  Libr.  L  Homil.  in  Evang.  liomil.  13.  n.  I.  —  Inferius 
pro  praecincti  simns  B  C  praecingendi  sumus. 

*  Vers.  8.  Vlde  supra  notam  L  —  Sequuntur  Marc.  1 ,  6. 
et  lob  42,  18. 

'  Vers.  4.  —  Subinde  allegatur  Apoc.  I,  13.         '\ 

®  Vers.  16.  —  Sequitur  ler.  4,  4  4. 

^  Vers.  3.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  13, 10;  Ps.  25,  6. 
el  loan.  13,  9. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XIII.  COLL.  LL 


599 


secundo  ad  iniensionem  cando7*is,  lertio  ad  perfe^ 
Prima.  clionem  decoris.  —  Per  hoc  intellige,  quod  primo 
lavanda  est  anima  ad  emundationem  sordis,  et  hoc 
in  aquis  contritionis ;  Psalmus*;  «  Lavabo  per  sin- 
gulas  noctes  lectura  meum,  lacrymis  rneis  »  etc. ;  et 
iterum:  «  Amplius  lava  me  ab  iniquitate  mea,  et  a 
secunda.  peccato  meo  munda  rae  » .  —  Secundo  lavanda  est 
ad  intensionem  candoris ,  et  hoc  in  aquis  devoiio- 
nis;  Psalmus:  «Lavabis  me,  et  super  nivem  dealba- 
bor » .  Haec  lotio  figurata  est  Danielis  decimo  tertio , 
quando  « ingressa  est  Susanna  cum  duabus  puellis 
Teriia.  solis ,  ut  lavaretur  in  pomario  » .  —  Tertio  lavanda 
est  ad  perfectionem  decoris ,  et  hoc  in  sanguine  pas- 
sionis ,  id  est  in  imitatione ;  Apocalypsis  ultimo  ^ : 
«  Beati ,  qui  lavant  stolas  suas  in  sanguine  Agni ,  ut 
per  portas  ingrediantur  in  civitatem  »  etc.  De  talibns 
quaeritur  Apocalypsis  septimo:  «Hi  qui  amicti  sunt 
stolis  albis^  qui  sunt  et  unde  venerunt  »?  «  Et  dixit 
mihi :  Hi  sunt ,  qui  venerunt  de  tribulatione  magna 
et  laverunt  stolas  suas  et  dealbaveruiit  eas  in  san- 
guine  Agni  ». 

COLLATIO  LL 

(Vers.  10.).  El  vos  mundi  estis,  sed  non  omnes, 

1.  In  verbis  htis  hvexilev  commendantiir  elecii , 

Divisio.  cum  dicitur :  Et  vos  mundi  estis.  —  A  commenda- 

tione  excliuhmtitr  reprobi,  cum  subiungitur:  Sed 

non  onines. 

Commendans  ergo  Apostolos,  Veritas  ait:  Vos 
^Tm^  m  mundi  estis ;  imndA  ^  inquam,  munditia  cordis  — 

■filectis  coni" 

mendatar  muudilia  oris  —  munditia  operis  —  et  munditia  con- 
^munduiaf'  versationis.  Vulgariler  enim  solemus  mundare  qua- 

prima.  tuor,  scilicet  faciem ,  os ,  manus  et  vestes.  —  Per 
hunc  modum  lavant  iusti  faciem  cordis;  Tobiae  ter- 
lio^  ait  Sara:  «  Tu  scis,  Domine,  quia  nunquam 
concupivi  virum  et  mtindam  servavi  animam  meam 
ab  omni  concupiscentia  »;  de  hoc  secundae  ad  Co- 
rinlhios  septimo:  «Mundemus  nos  ab  omni  inquina- 
mento  carnis  et  spiritus,  perficientes  sanclificationem  » . 
Hanc  petebat  David  in  Psalmp,  cum  dicebat:  «  Cor 
mundum  crea  in  rce ,  Deus  » ;  hoc  praecipitur  Isaiae 
secanda.  primo :  «  Lavamini ,  mundi  estote  »  etc.  —  Item , 
mundum  habent  senmnem  oris,  quod  habebat  lob , 
undecimoS  quidicebat:  «  Purusest,  Domine,  sermo 
meus ,  et  mundus  sum  in  conspectu  tuo  » .  Hanc  mo- 
net  Apostolus  ad  Ephesios  quinto :  « Fornicatio  et 

Tertia.  immunditia  non  nominetur  in  vobis».  —  Item, 
mundas  habent  manus  operis,  quod  habebat  ille. 


Genesis  vigesimo,  qui  dicebal:  «  In  siraplicitate  cor- 
dis  niei  et  in  munditia  manuum  mearum  feci  hoc  »; 
et  secundi  Regum  vigesimo  secundo:  «  Reslituet  mihi 
Dominus  secundum  iustitiam  meam,  et  secundum 
munditiam  manuum  mearum  in  conspectu  oculc- 
rum  eius  » .  De  hac  lob  vigesimo  secundo :  «  Sal- 
vabitur  innocens  munditia  manuum  suarum  ».  — 
Item,  mundam  habent  iusti  vestem  conversaiionis , 
ad  quam  horlabatur  lacob  filios  suos,  dicens  Genesis 
trigesimo  quinto^:  « Abiicite  deos  alienos,  qui  in 
medio  vestri  sunt ,  et  mundamini  et  mutate  vestl- 
menta  vestra».  —  Sic  ergo  habent  munditiam  vul" 
tus ,  mundiliam  oris,  munditiam  manuum  et  mun- 
ditiam  vestium  Sancti,  quibus  dicitur  a  Domino:  Vos 
mundi  estis. 

2.  Notandum  est  autem  quadruplex  bonum, 
quod  facit  munditia  spiritualis:  servat  innocentes, 
expedit  laborantes,  gratiftcat  contemplantes ,  7xmii- 
nerat  pervenientes.  —  Servat  innocentes  a  peccati 
contagione,  sicut  vides,  quod  aliquid  tersum  et  po- 
litum  non  de  facili  contrahit  rubiginem ;  lob  vigesimo 
secundo  ^ :  «  Salvabitur  innocens  munditia  manuum 
suarum».  —  Expedit  laborantes  in  actione,  sicut 
diceres,  quod  ahquis,  reiectis  superfluitalibus  et  lo- 
tis  manibus ,  paratus  est  ad  serviendum ;  ideo  in 
Psalmo  quaeritur :  «  Quis  ascendet  in  montem  Do- 
mini»?  id  est  h\  eminentiam  virtutis;  et  sequitur: 
«  Innocens  manibus  et  mundo  corde  »  etc.  —  Grati' 
ficat  coniemplantes  in  oratione;  Proverbiorum  vige- 
simo  secundo ' :  «  Qui  diligit  coi^dis  munditiam  propter 
gratiam  labiorum  suorum  habebit  amicum  regem  »; 
lob  octavo:  «Si  mundus  et  rectus  incesseris,  statim 
evigilabit  ad  te  ».  —  Remunerat  pervenientes  beata 
visione,  quae  est  merces  gloriae;  Matthaei  quinto: 
«  Beati  mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt  ». 

3.  Vos,  inquit,  mundi  estis,  et  adiungit:  Sed 
non  omnes,  Ideo  maJi  de  mundorum  ^  numero  exclu- 
duntur,  quia  multipliciter  polluuniur.  Polluit  enim 
hominem  mala  delectaiio,  malus  consensus,  malum 
opus  et  mala  consuetudo.  Haec  quatuor  auferunt 
munditiam  spirilualem  et  significata  sunt  in  Lege  per 
quatuor,  quae  auferebant  munditiam  kgalem.  PoUue- 
bat  enim  hominem  secundum  Legem  immundus  con- 
tacius,  immundus  cibus,  immundus  locus  et  immun- 
dus  morbus.  —  PoIIuebat  immundus  contactus,  ut 
quando  aliquis  tangebat  morticinum;  Levitici  unde- 
cimo  ^  quasi  per  totura :  «  Quicumque  morticinum 
teligerit,  polluetur  et  immundus  erit  usque  ad  ve- 
spernm  »;  eodem:  «Super  qiiod  ceciderit  quidquam 


Quarta. 


Mandiliae 
cfTectns  4» 


PriiQQS. 


Secuodus. 


Terlias. 


Quartus. 


Sccundo,  ex* 
clasoram 

qnadruplex 
poUalio. 


Ilaram  figa- 
lae  4. 


Figura  pri- 
<^a. 


*  Psalm.  6,7.  —  Sequuntur  Ps.  50,  4.  et  9;  Dan.  13,  15. 
—  Superius  pro  Per  hoc  intelHge,  quod  C  Per  hunc  modum 
(B  Per  hvnc). 

^  Vers.  \L  —  Subhide  allegantur  Apoc.  7,  13.  et  1i. 
^  Vers.  16.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  II.  Cor.  7,  1 ;  Ps.  50, 
12.  et  Isai.  1 ,  16. 

*  Vers.  4.  —  Sequuntur  Epli.  5,  3;  Gem  20,  5;  U.  Reg. 
22,  25;  lob  22,  30. 


*  Vers.  2. 

*  Vers.  30.  Vulgala  post  imocens  addit  salvabitiir  autem. 
—  Subinde  allegatur  Ps.  23,  3.  seq. 

^  Vers.  11.  —  Sequuntur  lob  8,  6,  et  Matth.  5,  8. 
^  Cod.  A  bonorum, 

*  Vers.  24:  Quicumque  morticina  eorum  tetigerit  elc; 
ibid,  V.  32.  el  35.  est  seq.  iocus. 


600 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XIIL  COLL.  LL 


seconda.  de  morticinis  immunduin  erit ».  —  Polluebat  immun- 
dus  cibusy  ut  quando  aliquis  gustabat  immundum; 
Levitici  undecimo^:  «  Quicumque  comederit  ex  eo 
quidpiam  sive  portaverit,  lavabit  vestimenta  sua  et 
immundus  erit  usque  ad  vesperum  » ;  loquitur  de 
morticino;  infra,  postquam  delerminavit  cibos  immun- 
dos :  «  Nolite  contaminare  animas  vestras »  etc.  — 
i^erua.  PoUuebat  immundus  hcus,  ut  quando  aliquis  ince- 
debat  per  locum  immundum ;  primi  Regum  vigesimo 
primo  2 :  «  Si  mundi  sunt  pueri ,  maxime  a  mulieri- 
bus»?  ait  Abimelech.  «Et  respondit  David:  Si  de 
mulieribus  agitur,  continuimus  nos  ab  heri  et  nu- 
diustertius.  Verumtamen  via  haec  poUuta  est  »*  Item, 
propter  loci  munditiam  legalem  praeceptum  est,  ut 
«  comedantur  oblata  «  in  loco  mundissimo  » ,  Levitici 
Qoarte.  decimo^.  —  PoIIuebat  immundus  morhus,  sicut  de 
lepra ,  Levitici  decimo  tertio ,  et  de  fluxu  seminis , 
Levitici  decimo  quinto,  et  huiusmodi. 

Nota  moraUter,  quod  immundum  ^angfi^  homo 

Moraiiter.  in  mala  delectatione ;  immundum  gustat  in  malo 
consensu ;  in  immundum  incedit  in  malo  opere ;  im- 
mundum  morbum  incurrit  in  mala  consitetudine. 

4.  Recuperatur  autem  munditia  spiritualis  per 
quatuor.  Recuperatur  per  dolorem  contritionis ,  per 
pudorem  confessionis ,  per  laborem  satisfactionis,  per 
flammam  Iribulationis ;  et  ista  quatuor  significata 
sunt  per  quatuor,  quae  erant  mundativa  secundum 
Legem,  scilicet  per  o^wam,  per  scopam , ^er  obla- 
tionem  et  per  ignem.  —  MunAsLi  aqua ;  Levitici  vi- 
gesimo  secundo*.  «  Cum  laverit  immundus  carnem 
suam  aqua»,  scilicet  poenitentiae ,  «et  occubuerit 
sol  » ,  id  est  ardor  concupiscentiae ;  «  tunc  munda- 
tus  vescetur  sanctificatis  » ,  id  est  donis  gratiae ;  Eze- 
chielis  trigesimo  sexto :  «  Effundam  super  vos  aquam 
mundam ,  et  mundabimini  ab  omnibus  inquinamentis 

secuEda.  Ycstris  » .  —  Mundat  scopa ;  Lucae  undecimo  ^  et 
Matthaei  duodecimo :  «  Invenit  eam  scopis  mundatam 
et  ornatam  »;  ita  aliquando  mundabatur  altare ,  cum 
removebantur  cineres ,  •  et  quasi  ita  mundatum  est 
gazophylacium ;  Nehemiae  ultimo:  «Proieci,  inquit, 
vasa  domus.Tobiae»,  id  est  peccata,  «  foras  de  ga- 
zophylacio ,  et  praecepi ,  et  mundaverunt  gazophyla- 
cium ,  et  retuU  ibi  vasa  Domini  »,  id  est  instrumenta 
virtutum;  quae  omnia  fiunt  in  confessione;  Psalmus: 
Tertia,  <c  Exorcitabar  et  scopebam  spiritum  meum  ».  —  Mun- 
dat  o6/a^^o,  Levitici  duodecimo^,  de  oblatione  puer- 
perae ,  item  Levitici  decimo  quarto ,  de  oblatione  le- 
prosi,  per  quae  omnia  significatur  oblatio  boniope- 


Recuperatar 
manditiaper 
(jnatuor  figa- 
ratainLege. 


Figara  pri- 

ma. 


ris ,  de  qua  Lucae  undecimo :  «  Date  eleemosynam , 
et  ecce,  omnia  munda  sunt  vobis  ».  —  Mundat  ignis; 
Malachiae  terlio ' :  «  Ipse  quasi  ignis  conflans  et  quasi 
herba  fullonum ,  et  sedebit  conflans  et  emundans  ar- 
gentum  et  purgabit  fllios  Levi  »;  Numerorum  tri- 
gesimo  primo :  «  Quod  potest  transire  per  flammas 
igne  purgabitur». 

Moraliter  peccatorem  mundat  aqua  contritio- 
nis,  scopa  confessionis ,  oblatio  bonae  operationis, 
flamma  tribulationis. 

8.  Nota,  quod  ad  munditiam  debet  hominem 
poUutum  movere  pudor,  timor,  awor  et  honor,  — 
Pudm  opprobrii;  Levitici  decimo  tertio  ®  de  leproso : 
«  Habebit  vestimenta  dissuta ,  caput  nudum ,  os  veste 
contectum,  contaminatum  ac  sordidum  se  clamabit, 
et  solus  habitabit  extra  castra  ».  —  Timor  suppli- 
cii;  leremiae  quadragesimo  quarto :  «  Non  sunt  mun- 
dati  usque  ad  diem  hanc,  et  non  timuerunt  Deum 
neque  ambulaverunt  in  lege  Domini  »  etc. ;  et  se- 
quitur :  «  Ecce ,  ego  ponam  faciem  meam  in  vobis  in 
malum  et  disperdam  omnem  ludam  »  etc.  —  Amor 
p7'aemii;  Psalmus  ^:  «Retribuet  mihi  Dominus  secun- 
dum  iustitiam  meam,  et  secundum  puritatem  ma- 
nuum  mearum  »  etc. ;  secundi  Regum  vigesimo  se- 
cundo  dicitur :  «  Secundum  munditiam  manuum  mea- 
rum  in  conspectu  oculorum  eius»;  Matthaei  quinto: 
« Beati  mundo  corde».  —  Honor  ofpcii;  Isaiae 
quinquagesimo  secundo :  «  Mundamini ,  qui  fertis  vasa 
Domini »;  Nehemiae  duodecimo:  «  Mundati  sunt  sa- 
cerdotes  et  levitae ,  et  mundaverunt  populum  » . 

6.  Mundi  estis,  sed  non  omnes.  Dicas  aliler: 
Debet  homo  munditiam  diligere  propter  se,  propter 
proximum,  propter  Dominum  suum,  propter  offi- 
cium  suum.  —  Propter  se  ipsum,  ut  munde  vivat, 
quoniam  «  omnia  sunt  munda  mundis,  coinquinatis 
autem  et  infldelibus  nihil  est  mundum  » ,  ad  Titum 
primo  ^^.  —  Propter  proximum  suum ,  ne  ipsum  pol- 
luat;  «Omne  enim,  quod  tetigerit  immundus,  im- 
mundum  erit »;  Levitici  decimo  quinto:  «  Qui  teti- 
gerit  lectum  eius ,  qui  carnem ,  qui  sederit ,  ubi  ille 
sedit »  etc. ;  dicitur  de  patiente  fluxum  seminis.  — 
Propter  Dominum  suum,  ne  offendat  ipsum;  Isaiae 
quinquagesimo  secundo  i^ :  «Mundamini,  qui  fertis 
vasa  Domini  ».  Displicet  enim  Domino  immunditia 
servi ;  Habacuc  primo :  «  Mundi  sunt  oculi  tui ,  ne  vi- 
deas  malum ,  et  ad  iniquitatem  respicere  non  poteris  »; 
Isaiae  primo :  «  Cum  multiplicaveritis  orationem ,  non 
exaudiam ,  manus  enim  vestrae  sanguine  plenae  sunt » . 


Qoarta. 


Moraliter. 


Rationes  mo- 

tivae  qaa- 

tnor. 

Prima. 


Seconda. 


Tertia. 


Quarta. 


Aliae  ratio< 
nes  patuor. 


Prima, 


Secnnda. 


Tertia, 


^  Vers.  40.  et  inferius  v.  43. 
^  Vers.  4.  et  5. 

®  Vers.  |4  :  Pectusculum  quoque,  quod  oblatum  est...  edetis 
in  loco  mundissimo  etc.  —  Sequuntm"  Lev.  13,  7.  seqq.  el  15,2. 

*  Vers.  6.  seq.  —  Subinde  allegatur  Ezech.  36,  23. 

*  Vers.  23,  et  Malth.  12,  44.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  H. 
Esdr.  13,8,  seq,  (Vulgata  domus  Dei  pro  Domini)  et  Ps.  76,  7, 

®  Vers.  2.  seqq.  —  Sequunlur  Lev.  14,  2.  seqq.  et  Luc. 
11,  41. 


^  Vers.  2.  et  3.  —  Subinde  allegatur  Num.  31,  23^ 

^  Vers.  45.  seq.  — Sequitur  ler.  44,  10.  et  H. 

®  Psalm.  17,  25.  —  Quatuor  seqq.  loci  sunt  IL  Reg.  22, 
25;  Matth.  5^  8;  Isai.  52,  11.  et  «.  Esdr.  12,  30. 

^^  Vers.  15.  —  Subinde  allegantur  Nnm.  19,  22:  Quidquid 
tetigerit  immtmdus ,  immmidum  fdciet ;  et  Lev.  15,  5-7.  Vul- 
gata  plura  transponit  et  addit. 

"  Vers.  II.  —  Sequuntur  Habac.  1 ,  13.  et  Isai.  1 ,  15. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XIV.  COLL.  LIL 


601 


—  Propter  officium  suum ,  ut  ipsum  digne  perficiat; 
Nehemiae  duodecirno  * :  «  Mundati  sunt  sacerdotes  et 
levitae ,  et  mundaverunt  populum  » ;  Numerorum  de- 
cimo  nono;  «Mundus  iustrabit  iramundum»;  Eccle- 
siastici  trigesimo  quarto :  «  Ab  immundo  quid  mun- 
dabitur  » ? 

Annotatio  32. 

(Vers.  13.).  Vos  voeatis  me  magister  et  do- 
mine. 

Nota ,  quod  aliquando  Dominus  fuit  vocatus  ma' 
Trestituii  gister  \  Matthaei  vigesimo  secundo^:  «  Magister,  sci- 
mus,  quia  verax  es  ».  —  Anquando  domtnus; 
loannis  sexto :  «  Domine ,  ad  quem  ibimus  ?  Verba  vi- 
tae  aeternae  habes » .  —  Aliquando  praecepto^^ ;  Lucae 
quinto :  «  Praeceptor ,  per  totam  noctem  laborantes 
nihii  cepimus »  etc.  —  Et  congrue ;  ipse  enim  est 
dominus,  qui  cuncta  creavit  potenier,  ordinavit  sa- 
pienter  et  disposuit  suaviter, 

Annotatio  53. 

(Vers.  13.).  Exemplum  dedi  vobis. 

Nota,  quod  Dominus  dedit  nobis  exemplum  in 

christo3  de-  ageudis ,  in  sustinendis ,  in  cavendis  vel  contemnen- 

piam  ^tri-  dis.  —  Exemplum  dedit  nobis  in  agendis,  loannis 

^"'        decimo  tertio^;  unde  hic:  «  Exemplum  dedi  vobis, 

ut,  quemadmodum  feci  vobis,  ita  et  vos  faciatis». 

—  In  sustinendis;  primae  Petri  secundo:  «Christus 
passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum, 
ut  sequaraini  vestigia  eius  » .  —  In  cavendis;  docuit 
enim  nos  mundum  contemnere  noster  secundus  Adam 
splritualiter  vivendo ,  quemadmodum  docuit  nos  quae- 
rere  primus  Adam  vivendo  carnaUter.  Et  ideo  Za- 
chariae  decirao  tertio*:  «  Adam  exemplum  meum  ab 
adolescentia  mea  » ;  quod  intelligitur  de  secundoAdam, 
ad  cuius  imitationem  hortatur  nos  Apostolus  primae 
ad  Corinthios  decimo  quijato  dicens:  «  Primus  homo 
de  terra  terrenus,  secundus  homo  de  caelo  caeiestis  »; 
et  post  paululum :  «  Sicut  portavimus  imaginem  ter- 
reni ,  sic  portemus  imaginem  caeleslis  » . 


GhristQS 

traditus  a 

qainqae. 


Annotatio  54. 

(Vers.  21.).  Unus  ex  vobis  7ne  tradet. 

Nota,  quod  Christum  tradidit  Deus  Pater,  et 
hoc  ex  pietate;  ad  Romanos  oclavo^:  «  Proprio  Fi- 
ho  suo  non  pepercit ,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit 
illum  » .  —  Tradidit  semetipsum  ipse  Christus ,  et 
hoc  ex  eariiate;  primae  Petri  secundo:  «  Tradebat 
autem  se  ipsum  iudicanti  se  iniuste  ».  —  Tradidit 
ludas,  et  hoc  ex  cupiditate ;  Matthaei  vigesimo  sexto : 
«  Quid  vultis  mihi  dare ,  et  ego  eum  vobis  tradam  » ? 
—  Tradiderunt  ludaei,  et  hoc  ex  invidia;  loannis 
decirao  octavo  ^ :  «  Gens  tua  et  pontifices  tui  tradi- 
derunt  te  raihi  ».  —  Tradidit  ipsum  Pilatus,  et  hoc 
ex  iniustitia ;  loannis  decimo  nono :  «  Tunc  ergo  tra- 
didit  eis  illura,  ut  crucifigeretur  ». 

Annotatio  5o. 

(Vers.  23.).  Erat  ergo  recumbens  unus  ex  di- 
scipulis  eius  in  sinu  lesu, 

Nota,  quod  quatuor   personas   speciahter  no-Qnaiaorper- 

*  ^  ^-  ^  soDarum  si- 

minant  Evangelia ,  scilicet  Mariam.  plorantera ,  Lu-  gnificatio. 
cae  septimo  '^  et  loannis  vigesimo ;  Martham  raini- 
strantera ,  Lucae  decimo ;  Petrum  super  mare  ambu- 
lantem,  Matthaei  decimo  quarto;  loannem  in  sinu 
lesu  dormientem ,  loannis  decirao  tertio ;  unde  hic : 
Recumbens  etc.  —  Per  Mariam  ploraniem  intellige 
poenitentes;  per  Martham  ministrantem  intellige 
obedientes;  haec  duo  pertinent  ad  activos,  Per  Pe- 
trum  supra  mare  ambulantem  intellige  mundum 
contemnentes ;  per  loannem.  in  sinulesu  dormien- 
tem  intellige  devotioni  insistentes ;  quae  duo  perli- 
nent  ad  contemplativos, 

Annotatio  56. 

(Vers.  36.).  Quo  ego  vado ,  non  potes  sequi  me 
modo,  sequeris  autem  postea, 

Require,  supra  capitulo  decimo  ^,  de  impedimen- 
tis  sequendi  Dominum. 


Capitulum  XIV.  Non  iurbetur  cor  vestrum. 


COLLATIO  LH. 


(Vers.  9.).  Tanto  tempore  vobiscum  sum,  et 
non  cognovistis  me, 

1.  In  verbis  istis  duo  notaDtur:  assiduitas '  di- 
Divisio.  vinae  liberaliiatis ,  cum  dicitur :  Tanto  tempore  vo- 


biscum  sum  etc.  —  et  illiberalita^s  humanae  ingra- 
titudinis,  cum  dicitur :  Et  non  cognovistis  me. 

2.  Memorans  igitur  suam  liberalitatem  ait :  Tanto  primo,  libe- 

ralitas  Dfii 

tempore  vobiscum  sum.  Circa  primum  nota^  quod 
Dominus  fuit  nobiscum  tripUciter ,  videlicet  corpora-  Tnpiei  chri- 
liter,  sacrarmntaliter  et  spiritualiter.  —  Nobiscum  ^^  p'**®^®"* 


*  Sive  H.  Esdr.  12,  30.  —  Duo  seqq.  loci  siint  Niim.  19, 
19.  et  Eccli.  34,  4. 

^  Vers.  16.  —  Subinde  allegantur  loan.  6,  69.  et  Luc.  5,  5. 
«  Vers.  15.  —  Sequitur  L  Petr.  2,  21. 

*  Vers.  5.  —  Subinde  allegantur  L  Cor.  15,  47.  et  49. 

*  Vers.  32.  —  Duo  seqq.  loci   sunt  L   Petr.   2,  23.   et 
Matth.  26,  15. 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


«  Vers.  35.  —  Sequitur  loan.  19,  16.  —  Cfr.  de  lioc  III. 
Sent.  d.  20.  dub.  3. 

'  Vers.  38.  et  loan.  20,  II.  —  Duo  seqq.  loci  sunt 
Lnc.  10,  40 i  Matlh.  14,  29. 

®  Collat.  XL.  n.  5.  seqq. 

®  Codd.  B  C  Circa  quod  notandum. 


76 


602 


COLLATIOXES  IN  lOANNEM  CAP.  XIV.  COLL.  LIIl. 


Tertla. 


SecuDdo, 
ingratiludo 
hamana. 


Trjplex  mo- 
dus  cogoo* 
scendi  all' 
goem. 


De  primo. 


Prima.  fuit  corpoFalUer  in  carne,  quasi  raanens  in  eadem 
domo;  Barucli  tertio^:  «Post  haec  in  lerris  visus 
est  et  ciim  horainibus  conversatus  est » ;  Isaiae  se- 
ptimo:  «Vocabitur  nomen  eius  Emmanuel,  quod 
secanda.  est  nobiscum  Deus  » .  —  Nobiscum  est  sacramentaU- 
ter  m  altari ,  quasi  sedens  in  eadem  mema ;  Matthaei 
ultinio  ^ :  «  Ecce ,  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus 
usque  ad  consummationem  saeculi ».  —  Nobiscum 
est  spirilualiter  in  mente ,  quasi  dormiens  in  eodem 
thalamo;  secundae  ad  Corinthios  decimo  tertio :  «  Pa- 
cem  habete,  et  Deus  pacis  erit  vobiscum». 

3.  Sequitur:  Et  non  cognovisiis  me;  ubi  re- 
prehenditur  ingratitudo  humana,  quae  tamUbera- 
liter  exhibenlem  se  noii  vult  cognoscere.  Nota  autem, 
quod  Dominus  tripliciter  cognoscitur  a  iustis.  Cogno- 
scitur  enim  aliquis  ax  visii  solo,  aliquis  ex  collO' 
quio,  aliquis  ex  obsequio.  Dicimus  enim,  nos  co- 
gnoscere  aliquem,  quem  vidimus;  et  magis  eum,  cum 
quo  locuti  sumus" ;  et  maxime  eum ,  apud  quem  obse- 
quia  et  fecimus  et  accepimus.  —  Dominus  ergo  co- 
gnoscitur  quasi  per  visum  ab  amnibus  credentibus; 
leremiae  trigesimo  primo  ^ :  «  Dabo  legem  meam  in 
visceribus  eorum  »  elc. ;  et  sequitur :  «  Non  docebit 
ultra  vir  proximum  suum  dicens:  cognosce  Domi- 
num;  omnes  enira  cognoscent  me  a  minimo  usque 
ad  raaximum  ».  —  Cognoscitur  etiara  quasi  per  col- 
loquium,  et  hoc  a  contemplativis,  qui  audiunt  collo- 
quia  divinae  famiharitatis;  lereraiae  nono*:  «In  hoc 
glorietur,  quicumque  glorialur,  scire  et  nosse  me  »; 
et  loannis  decimo  quarto :  «  Vos  autem  cognoscetis 
eum,  quia  apud  vos  manebit  et  in  vobis  erit  ».  — 

De  tertio.  Coguoscitur  ctiam  quasi  per  obsequium ,  et  hoc  ah 
activis ,  qui  Deo  impendunt  obsequium  bonae  opera- 
tionis;  primae  loannis  secundo^:  «  In  hoc  scimus, 
quoniam  cognoscimus  eum ,  si  raandata  eius  observe- 
mus  ».  —  Sic  ergo  Deus  cognoscitur  per  fidem  quasi 
per  visum ,  per  earitatem  quasi  per  familiare  coUo- 
quium,  per  obedientiam  qnasi  per  obsequium. 

4.  Et  vos  non  cognovistis  me,  Non  cognovistis , 
quia  non  credidisiis ;  lomm^  primo^:  « In  mundo 
erat,  et  mundus  per  ipsum  facttis  est,  et  mundus 
eum  non  cognovit».  —  Item  non  cognovistis,  quia 
non  ffe*toW^;  primae  loannis  quarto:  «  Qui  non  di- 
hgit»  non  habet  caritatem  «  et  non  novit  Deum,  quia 

Teriia.  Dcus  caritas  est  ».  —  Item  non  cognovislis,  quia  non 
obedistis;  primae  loannis  secundo:  «  Qui  dicit,  se 
nosse  Deum,  et  mandata  eius  non  cuslodit,  men- 
dax  est » . 


De  secando. 


Rati6  non 
eum  cogno- 
scendi  pri- 
ma. 

Secunda. 


An.notatio  57. 

(Vers.  6.).  Ego  sum  via,  veritas  ei  vita, 
Ego  sum  via  dirigens  effectum;  Proverbiornm  Expositto 
quarto^;  «  Viam  sapientiae  monstrabo  tibi,  ducam 
te  per  semitas  aequitatis  »  etc.  Veriias,  intellectum 
docens;  Matthaei  vigesimo  secundo :  «  Scimus ,  quia  ve- 
rax  es  et  viam  Dei  in  veritate  doces ».  Viia,  aflectum 
pascens;  loannis  decimo:  «Per  me  si  quis  introierit, 
salvabitur,  et  ingredietur  et  egredietur  et  pascua  in- 
veniet  » .  —  Item ,  ego  sum  via  non  errans ,  quam  ne-  secanda. 
scierunt,  de  quibus  Psalmus^:  «  Erraverunt  in  invio 
et  non   in   via  ».    Veritas  non  fallens;   Psalmus : 
«  Omnia  mandata  eius  veritas  »  ;  Psalmus :  «  Fidelis 
Dominus  in  omnibus  verbis  suis  » .  Vita  indeficiens ; 
Lucae  decimo:  «  Maria  optimam  partera  elegit,  quae 
non  auferetur  ab  ea  » .  —  Ilem ,  ego  sum  via  in  exem-  Tertia. 
plo;  loannis  decimo  tertio^:  «  Exemplum  dedi  vo- 
bis  »  etc.  Veritas  in  promisso ;  Psalmus:  «  Quae 
procedunt  de  labiis  meis  non  faciam  irrita  ».  Vita 
in  praemio;^d  Romanos  sexto:  «  Stipendia  peccati, 
mors;  gratia  aulem  Dei,  vita  aeterna  ». 

COLLATIO  LHL 

(Vers,  16.  17.).  Ego  rogabo  Patrem,  et  alium 
Paracleiiim  dabit  vobis ,  ut  maneat  vobiscum  in 
aeiernum,  Spiriium  veriiatis  etc. 

1.  In  verbis   istis  promiltitur   Spiritus   sanctus  spiritus  s. 

promittitor 

habendus  in  advocaium  —  habendus  in  socimn  —  ad  tria. 
et  habendus  in  magistrum,  llominem  enim  in  ista 
vita  -^  premit  triplex  malum  :  malum  ignoraniiae  et 
malum  culpae  et  malum  poenae.  Mahim  ignorantiae 
premit  ralionem;  raalum  culpae,  voluntatem;  ma- 
lum  poenae,  virtutem.  Propter  mahim  ignorantiae 
indiget  magistro;  propter  imhxm  poenae  indiget  so- 
laiio;  propter  reatum  culpae  indiget  advocaio.  — 
Propterea  promittit  Dominus  lesus  Spiritum  sanctum  Horum  ap. 
ut  advocatum,  cum  dicit:  Alium  Paracleium  dabit 
vobis;  promittit  ut  socium  sive  solaiium,  cum  dicit: 
ut  maneat  vobiscum  in  aeiernum;  promittit  etiam 
ni  magistrum,  cum  adiungit:  Spiriium  veritatis;  et 
haec  omnia  nobis  promittuntur  fienda  per  Christum. 
Unde  ipse  de  omnibus  his  promittit :  Ego  rogabo 
Patrem, 

2.  Alium,    inquit,   Porackium  dabit  vobis.  Primo,  tri- 
Nota,  quod  m  causa  nostra  tnplicem  dedit  nobis  Do-  catas. 
minus  advocatmn.  Dedit  enim  nobis  advocatum  ad 


*  Vers.  38.  et  Mallh.  1,  23.  —  SequiUir  Isai.  7,  14. 
2  Vers.  20.  —  Subinde  aUegatur  U.  Cor.   13,  11. 

*  Vers.  33.  et  34. 

*  Vers.  24,  —  Sequitur  loan.  14,  17. 

*  Vers.  3.  —  Inferius  pro  familiare  colloqniinn  C  favii- 
liaritatm  aUoqnentiae. 

*  Vers.  10.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  L  loan.  4,8.  et  2,4. 


'  Vers.  11.  —  Sequuntur  Matth.  22,  16.  et  loan.  10,  9. 

^  Psalm.  106,  40:  Errare  fecit  eos  in  etc.  —  Tres  seqq. 
loci  sunt  Ps.  118,  86.  et  144,  13;  Luc.  10,  42. 

^  Vers.  16.  —  Subhide  alleganlur  Ps.  88,  33.  et  Rom. 
6,  23. 

^^  Codd.  B  C  in  praesenti  vita. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XIV.  COLL.  LIV. 


603 


propugnandum  et  advocatum  ad  proloquendum  et 
advocalura  ad  intercedmdum.  Propler  haec  tria  so- 
chrisias.  Jent  Iiouiines  quaerere  advocalum.  —  Primus  advo- 
catus  Chrisiiis  est;  primae  loannis  secundo  ^:  «Si 
quis  peceaverit,  advocatum  haberaus  apud  Patrem, 
lesum  Chrisluin  iustum ,  et  ipse  est  propitiatio  pro 
peccatis  nostris  » ;  et  iste  advocatus  est  ad  pro- 
/piigncmdum;  unde  Isaiae  sexagesimo  terlio:  «  Ego, 
qui  loquor  iustiliam,  et  propugnator  sum  ad  sal- 
vandum  ». 

3.  Secundus  ad vocatus  est  Spiritus  sanctus ;  de 
spiriius  s.  quo  hic  dicitur:  Alium  Paracletum,  id  est  advoca- 

tum ,  dabit,  et  iste  advocatus  est  ad  proloquemlum ; 
unde  ad  Romanos  octavo^:  «  Quid  oremus,  sicut 
oportet,  nescimus ,  sed  ipse  Spiritus  postulat  pro  no- 
bis  gemitibus  inenarrabilibus  »  ;  et  Matthaei  decimo : 
«  Non  vos  estis,  qui  loquimini,  sed  Spiritus  Patris 
vestri ,  qui  loquitur  in  vobis  » . 

4.  Tertius  advocatus  est  beatissima  Virgo.  Haec 
B.  virgo.  est  advocata  ad  intercedendum ,  quae ,  ut  magis  mo- 

veat  iudicem,  femineum  praefert  sexum.  Haec  est 
illa  Eslher,  ad  cuius  aspectum  «  convertitur  cor  re- 
gis  in  mansuetiidinera»,  secundum  quod  figuratum 
est  Esther  decimo  quinto  ^.  Ilaec  est  illa,  cui  canit 

Admoniiio.  Ecclesia :  «  Eia  ergo,  advocata  nostra».  —  Habeutes 
ergo  advocatum  ad  propugnandum  Filium,  advo- 
catuni  ad  proloquendum  Spiritum,  advocatum  ad 
intercedendum  Reginam  virginum,  committamus  eis 

NotaDdum.  securc  causam  nostram  quantum  ad  ea  quae  iuris 
sunt;  si  tamen  emendaverimus  factum,  quia  in 
hisquae  sunt  facti,  non  redimit  advocatus  errorem 
clientum  ^ 

5.  Sequitur :  Ut  maneat  vobiscum  in  aeternum , 
ubi  promittitur  nobis  Spiritus  in  socium  sive  in  so- 
latitm,  de  cuius  mansione  require  supra  capitulo 
primo  ^. 

6.  Tertio  promittitur  nobis  Spiritus  in  magi- 
strum,  cum  dicitur:  Spiritum  ve?ntatisAdeo  enira  di- 
citur  SpirilMS  veritatis,  quia  docet  veritatem.  Et 
quia  magister  iste  non  solum  docet  veritatem  ad  in- 
teiligendum,  sed  suggerit  ad  volendum  et  adiuvatdA 
exsequendum;  ideo  nota,  quod  ahquando  dicitur  Spi- 
ritus  veritatis ,  quia  docet  veritatem;  aliquando  Spi- 
rilus  sanctitatis,  quiaad  bonum  movet  voluntatem; 
aliquando  ^^mim  virtutis ,  quia  adiuvat  virtutem. 
—  Dabit  ergo  nobis  Spiritum  veritatis  ad  docendum; 
de  quo  loannis  decirao  sexto^:  «  Cum  venerit  ille 
Spiritus^veritatis,  docebit  vos  omnem  veritatem  ».  — 
Dabit  Spiritum  sanctitatis  ad  suggerendum ;  loannis 
decimo  quarto:  «  Paracletus  Spiritus  sanctus,  quera 


Secando  Spi- 
ritus  S.  est 
socias. 


Terlio  esl 
niagisler  Iri- 
p!iciler. 


Primo. 


Seeando. 


Divislo. 


Prlmo,  trla 
indicia. 


De  singalis. 


mittet  Pater  in  nomine  meo,  ille  vos  docebit  omnia, 
et  suggeret  vobis  omnia,  quaecumque  dixero  vobis». 
—  Dabit  etiam  nobis  Spiritum  virtutis  ad  adinvan-  Tenio. 
dum;  Actuum  primo^:  «  Accipietis  virtutem  Spiri- 
tus  sancti  supervenientis  in  vos,  et  eritis  mihi  te- 
stes»  etc.  Hic  est  «Spiritus,  qui  adiuvat  infirmita- 
tem  nostram  »,  ad  Romanos  octavo. 

COLLATIO  LIV. 


(Vers.  23.).  Si  quis  diligit  nie,  sermonem 
meum  servahit. 

1.  In  verbis  istis  primo  praeraittit  magister  ca- 
ritatis  verae  dilectionis  indicium,  cura  dicit:  Si 
quis  diligit  me,  sermonem  meum  servabit.  —  Se- 
cundo  promittit  eiusdera  dileciionis  fructum,  cum 
subiungit :  Et  Pater  meus  diliget  eum  elc. 

Indicium  ergo  dilectionis  est  observantia  ser- 
monis ;  nec  solum  hoc ,  sed  etiam  cum  hoc  dimissio 
terrenae  possessionis ,  et  etiam  sustinentia  tempo- 
ralis  tribulationis.  Solet  enim  probari  dilectio  lar- 
gitione  doni ,  exhibitione  servilii  et  tolerantia  damni. 

2.  Probatur  ergo  dilectio  largitione  doni,  quando 
homo  dat  sive  dimittit  omnia  amore  Christi;  unde 
Canticorum  octavo  ^ :  «  Si  dederit  homo  omnem  sub- 
stantiara  suam  pro  dilectione,  quasi  nihil  despiciet 
eara».  —  Item,  probatur  exhibitione  servitii;  unde 
hic :  Si  quis  diligit  me  etc. ;  et  supra  eodem :  «  Si 
diligitis  me,  mandata  raea  servate  ».  —  Probatur 
etiara  iolerantia  damni ;  Proverbiorumduodecimo  ^ : 
<c  Qui  negligit  damnum  propter  amicum  iustus  est »; 
ideo  dicitur  loannis  decimo  quinto :  «  Maiorem  d:- 
lectionem  nemo  habet,  quam  ut  animam  suam  ponat 
quis  pro  amicis  suis». 

3.  Sermonem  meum  servabiL  —  Nota,  quod 
servandus  est  sermo  Christi  in  intellectu  per  memo- 
riam,  in  aJGfectu  per  dileclionem,  in  effectu  per  ex- 
secutionem.  —  De  primo  in  Psalmo  ^^:  « luslitia  illius 
in  fiiios  filiorum  his  qui  servant  testamentum  eius 
et  memores  sunt  mandatorum  ipsius  ad  faciendum 
ea».  —  De  secundo  in  Psalmo:  «  Custodivit  anima 
mea  testimonia  tua  et  dilexit  ea  vehementer»;  et 
subiungit:  « Servavi  raandala  tua ».  —  De  tertio 
Matthaei  decimo  nono :  «  Si  vis  ad  vitam  ingredi , 
serva  raandata  » . 

4.  Sequitur :  Et  Pater  meus  diliget  eum,  et  ad 
eum  veniemus  etc. ;  uhi  promittit  Dominus  dilectio- 
nis  fructum.  Et  nota,  quod  est  triplex  fructus  ob- 
servantiae  mandatorum.  Primus  est  evasio  poenae; 
loannis  octavo  ^^ :  «  Si  quis  serraonem  raeum  servaverit, 


Tripliciter 

servatnrser- 
mo  Christi. 


Primo. 


Secundo. 


Tertio. 


Secondo, 
de  diiectio* 
nis  fructu 
triplici. 


Primus. 


^  Vers.  I.  et  2.  —  Sequitur  Isai.  63,   I. 
2  Vers.  26,  —  Subinde  allegalur  Matth.  10,  20. 
^  Vcrs.  II.  —  Ecclesiae  verba  sumta  sunt  ex  Antiphona 
Salve  liegina. 

*  Cod.  B  clmtxtli  ^  Collat.  V.  n.  3. 

*  Vers.  13.  —  Sequilur  loan.  li,  26. 


^  Vet^s.  8,  post  queni  allegatur  Rom.  8,  26.  ^ 

®  Vcrs.  7.  —  Inferius  proferunlur  loan.  14,  23.  et  15, 13. 
®  Vcrs.  26.  —  Sequitur  loan.  15,  13. 
^®  Psalm.  102,  17.  seq.  —  Subiude  alleganlur  Ps.  118,  167. 
seq.  et  Mattli.  19,  17. 

"  Vers.  ol.  —  Inferius  allegatur  Matth.  19,  17. 


604 


COLLATIONES  LN  lOANNEM  CAP.  XV.  COLL.  LIV. 


secondus.  mortem  non  videbit  in  aeternum  ».  —  Secnndus^est 
(xdeptio  gratiae;  de  quo  hic:  Et  Pater  meus  dili- 
get  eum ,  et  arf  eum  veniemus  etc,  scilicet  per  gra- 
Tertius.  tiam.  —  Tsrtius  est  fneritum  gbriae;  de  quo  Mat- 
thaei  decimo  nono :  «  Si  vis  ad  vitam  ingredi,  serva 
mandata  » . 


8.  i4rf  eum,  inquit,  veniemus,  Nota,  quod  Deus   Deasvenu 
venit  libenter,  ubi  diligitur;  ande  hic :  Si  quis  di-  tres. 
ligit  me  etc. ;  ubi  invitdtur;  Sapientiae  septimo*: 
«  Invocavi ,  et  venit  in  me  spiritus  sapientiae  » ;  ubi 
exspectatur;  Habacuc  secundo:  «Si  moram  fecerit, 
exspecta  eum ,  quia  veniens  veniet  et  non  tardabit  ^  » . 


Capitulum  XV.  Surgiie ,  eamus  hinc  ^. 


Annotatio  58. 

(Vers.  1.).  Ego  sum  vitis  vera. 
Nota,  quod  Christus  fuit   vitis  in  trunco  con- 
De  christo  temptihHis ,  in  palmitibus  multiplex,  in  fructu  dul- 

ntTite  tria.     .        .  .  -  i»   ♦.  ^  ^«i  •?• 

primnm.  cts  sivo  suavis.  —  In  trunco  fuit  contempltotlis ; 
Isaiae  quinquagesimo^  tertio  *:  «  Ascendet  sicut  vir- 
gultum  coram  eo,  et  sicut  radix  de  terra  silienli; 
secandom.  non  est  ci  spocics  neque  decor  ».  —  In  palmitibus, 
multipkx;  Psalmus:  «  Extendit  palmites  suos  usque 
ad  mare  et  usque  ad  flumen  propagines  eius  ».  Pal- 
mites  Christi  fideles  sui;   loannis  decimo  quinto^: 

TerUam.  «  Ego  sum  vitis ,  vos  palmites  ».  —  In  fructu,  dul- 
cis ;  Ecclesiastici  vigesimo  quarto :  «  Ego  quasi  vitis 
fructificavi  suavitatem  odoris»  etc.;  et  Canticorum 
secundo:  «Sub  umbra  illius  quem  desideraveram , 
sedi,  et  fructus  eius  dulcis  gutturi  meo». 

Aknotatio  59. 

(Vers.  2.).  Omnem  palmitem  in  me  non  feren- 
tewi  fructum  tollet  eum. 

1.  Nota,  quod  de  vite  Ecclesiae  tolUtur  palmes 

Touitur  pai.  inutilis  aliquando  per  divinam  reprobationem ,  sicut 

Sesia  tri-  legitur  do  Saul  primi  Regum  decimo  sexto  ^ :  «  Us- 

pUciter.  ^       i  o      i  •  • 

primo.  quequo  tu  luges  Saul,  cum  ego  proiecerim  eum»? 

secundo.  dicitur  Samueli.  —  Aliquando  per  excommunicatio- 

nmiy  sicut  legimus  de  adultero,  primae  ad  Corinthios 

quinto :  «  ludicavi  huiusmodi  tradere  satanae  in  in- 

Tertio.  teritum  carnis  »  etc.  —  Aliquando  per  aeternam 
damnationem,  sicut  dicitur  de  reprobis  Matthaei 
decimo  tertio :  «  CoUigent  eos  qui  faciunt  iniquitatem, 
et  mittent  eos  in  caminum  ignis »;  et  Matthaei  vige- 
simo  quinto:  «Servum  inuUlem  eiicite  in  tenebras 
exteriores  » . 

2.  Et  omnem.,  qui  fert  fructum ,  purgabit  eum. 
Tripiex  pttr- Nota ,  quod  palmes  spiriluaUs  purgatur  tripliciter: 

primo.  per  sacramentalem  confessionem ;  primae  loannis 
primo^:  »  Si  confiteamur  peccata  nostra,  fldelis  et 
iustus  est,  ut  remittat  nobis  peccata  nostra»;  fide- 


is  est,  ut  «  mundet  nos  ab  omni  iniquitate  ».  —  Per  secando. 
temporalem  tribulationem;  Psalmus:  «  Igne  nos  exa- 
minasti,  sicut  examinatur  argenlum  ».  —  Per  extre-  Tertio. 
mam  excommunicationem ;  Malachiae  terUo:  «  Sedebit 
conflans   et   emundans  argentum  et  purgabit  flUos 
Levi  » . 

Annotatio  60. 

(Vers.  3.).  lam  mundi  estis  propter  sermoneni, 
quern  hcutus  sum  vobis.  Require  supra  de  mundi- 
tia  capitulo  decimo  tertio^. 

Annotatio  61. 

(Vers.  4.).  Manete  in  me,  et  ego  in  vobis. 

Nota,  quod  manendum  est  in  Christo  per  fidem,  Tripi«man- 
per  caritatem  et  per  operationem.  —  In  Deo  enim  Prima. 
manet  qui  in  Christum  credit;  primae  loannis  quar- 
to^:  «  Quisquis  confessus  fuerit,  quoniam  lesus  est 
FiUus  Dei ,  Deus  in  ipso  manet ,  et  ipse  in  Deo  » .  — 
Item,  in  Deo  manet  qui  ipsum  diligit;  primae  loan-  secunda. 
nis  quarto :  «  Qui  manet  in   carilate  in  Deo  manet, 
et  Deus  in  eo  ».  —  In  Deo  manet  qui  ipsi  obedit;  Tertia. 
loannis  decirao  quinlo:  «  Si  praecepta  mea  servave- 
ritis ,  manebitis  in  dilectione  mea » ;  et  primae  loan- 
nis  secundo:  «  Qui  dicit,  se  in  ipso  manere,  debet, 
sicut  iUe  ambulavit,  et  ipse  ambulare». 

Annotatio  62. 

(Vers.  7.).  Si  manseritis  in  me,  et  verba  mm 
in  vobis  manserint,  quodcumque  volueritis,  pete- 
tis,  et  /iet  vobis. 

Habitum  est  supra  iramediate,  qualiter  manen-  ^^"^51^*" 
dum  est  in  Deo;  describitur  hic /rwc^u^  raanendi  in    chnsto. 
eo,  qui.  est  petitionum   nostrarum  exaudiUo.  Nota 
igitur,  quod  peUtio  solet  exaudiri   propter  gratiam 
petentis;  unde  primae  loannis  tertio  ^^ :  «  Si  non  re- 
prehenderit  nos  cor  nostrum,  fiduciam  habemus  ad 


^  Vers.  7.  —  Seqiiitur  Habac.  2,  3. 
2  Cfr.  infra  coUat.  LVU.  n.  1 .  el  3. 

*  In  nostris  edd.  Bibliae  haec  verba  habenliir  in  fine  c.  1 4 , 
31,  duni  c.  15.  incipit  verbis  Ego  sum  vitis  vera. 

*  Vers.  2.  —  Sequitur  Ps.  79,  12. 

'  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ecdi.  2i,  23.  et  Gan- 
tic.  2,  3. 


®  Vers.  I.  —  Subinde  allegantur  l.-Cor.  5,  5;  Matth,  13, 
i1.  seq.  et  25,  30. 

'  Vers.  9.  —  Sequuntur  Ps.  65,  10.  el  Malach.  3,  3. 

«  Collat.  Ll. 

*  V^ers.  15.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  I.  loan.  4,  16;  loan. 
15,  10.  et  1.  loan.  2,  6. 

"  Vers.  21.  et  22. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP,  XVI.  COLL.  LV. 


603 


Deum,  ut  quidquid  petierimus  accipiamus  ».  —  Ali- 
quando  propter  meritum  petentis;  unde  hic  dici- 
tur :  Si  fnanseritis  in  me  etc.  —  Aliquando  propter 
instantiam  petentis;  propter  quod  dicitur  Matthaei 
septimo^;  «Petite,  et  accipietis;  quaerite,  et  inve- 
nietis ;  pulsate ,  et  aperietur  vobis  » ;  et  Lucae  unde- 
cioio:  «Amen  dico  vobis,  quia,  si  perseveraverit 
pulsans,  et  si  non  dabit  illi  surgens,  eo  quod  ami- 
cus  eius  sit,  propter  improbitatem  taraen  eius  surget 
et  dabit  illi  ». 

Annotatio  63. 

(Vers.  13.).  lam  non  dieam  vos  servos. 
Require  supra  octavo  capilulo^  de  servitute  mala. 

Annotatio  64. 

(Vers.  16.).  Non  vos  me  elegistis,  sed  ego 
ekgi  vos, 

Nota,  quod  omnes  fideles  electi  sunt  ad  gra- 
Tripiex  eie-  tiam;  ad  Ephesios  primo^:  «Elegitnos  ante  mundi 
constitutionem  ».  —  Apostoli  in  gratiae  praerogati- 
vam;  supra  sexto:  «  Ego  duodecim  vos  elcgi»,  — 
Christus  in  singularem  plenitudinem ;  Canticorum 
quinto:  «  Dilectus  meus  electus  ex  millibus». 


clio. 


Annotatio  65. 

(Vers.  18.).  Si  mundus  vos  odit,  scitote,  quia 
me  priorem  vobis  odio  habuit, 

1.  Nota,quod  aliquando  mundus  dicitur  univer-  MuDdus  ac- 

'        A  »r       1  cipilar    tri- 

sitas  creaturae;  loannis  primo*:  «  Mundus  per  piicuer. 
ipsum  factus  est  » .  —  Aliquando ,  congregatio  Ec- 
clesiae;  loannis  tertio:  « Sic  Deus  dilexit  mun- 
dum  »  etc.  —  Aliquando ,  amatores  vanitatis  mun- 
danae;  et  hic  est,  de  quo  hic  dicitur:  Si  muiulus 
vos  odit  etc.  Hic  est  mundus ,  qui  Christum  igno- 
ravit  ut  caecus,  odtvit  ut  malignus,  occidit  ut  sa- 
crilegus.  Require  de  hoc  supra  septimo  capitulo^. 

2.  Si  mundus  vos  odit. 

Nota,  quod  est  odire  per  affectum;  primae  Tripiex  o* 
loannis  tertio  * :  «  Qui  odit  fratrem  suum  homicida 
est » .  —  Est  odi7*e  per  effectum ;  Psalmus :  «  Qui 
diligit  iniquitatem  odit  animam  suam  ».  —  Est  odire 
per  negligentiam ,  sicut  dicitur  de  malis  Proverbio- 
rum  primo  secundum  aliam  litteram :  «  Quaerent  me 
et  non  invenient,  oderunt  enim  sapientiam  ».  —  Est 
odire  per  concomitantiam,  sicut  dicitur,  quod  «  qui 
odit  legem  odil  regem  »;  secundum  hoc  dicitur  loan- 
nis  decimo  quinto  ^:  «  Qui  me  odit  et  Patrem  meum 
odit». 


Capitulum  XVI.  Haec  locutus  sum  vobis. 


letadtria. 


Annotatio  66. 

(Vers.  4.).  Parum  infra :  Ilaec  bcutus  sum  vo- 
bis,  ut,  cum  venerii  hora,  eorum  reininiscamini , 
quia  ego  dixi  vobis. 

Nota,  quod  recordatio  verborum  Christi  ad  tria 
Moniiio  va-  valct :  ad  convertendum  a  malo ;  unde  in  Psalmo  ^ : 
«  Reminiscentur  et  convertentur  ad  Dominum  » .  Exera- 
plum  huius  Matthaei  vigesimo  sexto  de  Petro :  «Re- 
cordatus  est  Petrus  verbi ,  quod  dixerat  lesus  »  etc. 
—  Valet  etiam  ad  promovendum  in  bono ;  unde  Deu- 
teronoraii  octavo^:  «  Observa  et  cave,  ne  quando 
obliviscaris  Domini  Dei  tui  et  negligas  mandata 
eius  »;  et  in  Psalmo:  «Memor  fui  nocte  nominis  tui, 
Domine,  et  custodivi  iegem  tuam». —  Valet  etiam 
ad  praeservandum  in  periculo;  unde  hic:  Ifaec  lo- 
cuius  suni  vobis,  ut,  cum  venerit  hora,  eorum 
reminiscamini  etc. 


COLLATIO  LV. 

(Vers.  7.).  Expedit  vobis ,  ut  ego  vadam, 

i,  Ideo  expedit,  quia  vado  ad  iter  expedien-    prirao, 

1  3         j    r  -j.'  1  j         j  Chrislus  va- 

dum ,  vado  ad  hospttium  praeparandum ,  vado  ad  dit  ad  tria. 
Xiegotium  procurandum.  —  Vado  ad  iter  expedien-  Primum. 
dmn;  de  quo  dictum  est  Michaeae  sectindo  ^^ :  «  Ascen-     ^ 
det  pandens  Iter  ante  eos » .  —  Vado  ad  hospitium  sccandom.  • 
praeparandum ;  unde  loannis  decimo  quarto:  «  Vado, 
vobis  parare  locum  » .  —  Vado  ad  negoiium  procu-  Tertinm. 
ramlum;  unde  hic:  Expedii  vobis,  ut  egovadam, 
Si  enim  non  abiero ,  Paracletus  non  veniet  ad  vos; 
si  auiem  abiero,  mittam  eum  ad  vos, 

2.  Ecce,  ad  quid   vado,  sed  discite,   qualiter     secundo, 
vado.  Vado  enim  mundum  relinquendo;  loannis  de-  dmod"^* 
cimo  sexto^^:  «  Relinquo  raundura  et  vado  ad  Pa- 
trem  » .  —  Vado  viriutis  exempla  praebendo ;  ego  secundo. 
enim  sum  ille  paslor,  de  quo  loannis  decimo:  «Cura 


*  Vers.  T)  cft\  loan.   16,  24.  —  Seqiiitur  Luc.  11,  8. 

2  Collal.  XXXV.  n.  2.  3. 

^  Vers.  L  —  Diio  seqq.  loci  siint  loan.  6,  71.  et  Cantic. 
5,  10. 

^  Vers.  10.  —  Sequttnr  loan.  3,  16. 

^  Collat.  XXX. 

^  Vers.  IS.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  10,  6.  et  Prov.  1  , 
28.  seq. ,  secundum  translaiionein  sepluaginta  interpretura^  Vul- 
gata  legit:  Mane  consurgent  et  non  invenient  me;  eo  quod 
exosam  habuerinl  disciplinani  etc. 


'  Vers.  23.  —  Aristot. ,  V.  Polit.  c.  9.  (c.  7.) :  Dissolvenles 
leges...  dissolvunt  respublicas. 

»  Psalm.  21,  28.  —  Sequitur  iMatth.  26,  78. 

»  Vers.  1 1 .  —  Subinde  allcgatur  Ps.  118,  55.  Cfr.  August. 
in  hunc  locum  (serm.  15.  n.  7.).  —  Inferius  pro  praesermn- 
dum  B  perseverandum. 

^^  Vers.  13.  —  Sequitur  loan.  14,  2. 

^^  Vers.  28.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  10,  4.  et  13, 
36.  ~-  Superius  pro  Ecce,  ad  quid  BG  Ecce,  quare. 


606 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XVI.  COLL.  LVL  LVII. 


Quataor  ar* 
guant  pec- 
catoreiu. 
PrimoiTi. 

SecQndam. 


Tertium* 


Quartam. 


proprias  oves  emiserit,  ante  eas  vadit,  etoves  fllum 
Tertio.  seqiiunlur  ».  —  Vado  tormenta  passionis  susti' 
nendo;  de  quo  diclum  est  Petro  loannis  decimo 
tertio:  «  Quo  ego  vado,  tu  non  potes  nie  sequi  modo; 
sequeris  autem  postea  ».  —  Sic  enim  itur  ad  regnum 
7'elinquendo  niunclum,  openmlo  JDonum  et  susli' 
nendo  malum. 

COLLATiO  LVL 


(Vers.  8.)'  Cum  venerit  Paracletns,  ille  arguet 
rnitnditm  eic. 

i.  Nota,  quod  quatuor  arguunt  peccatorem.  Ar- 
guit  enim  peccatorem  propria  conscientia;  leremiae 
secundo^:  «  Arguet  te  malitia  tua,  et  aversio  tua 
increpabit  te  ».  —  Ai;guit  sao^a  Scriptura;  secundae 
ad  Timotheum  tertio:  «  Omnis  Scriptura  divinitus 
inspirata  utilis  est  ad  docendum,  ad  arguendum, 
ad  erudiendum;  ad  corripiendum  »:  ad  docendum 
vera,  ad  argiiendum  falsa,  ad  erudiendum  de  iusti- 
tia,  ad  cor?^ipiemlum  perversa.  —  Arguit  divina 
iustitia,  liaec  \nfuturo;  Psalmus^:  «  Arguam  te  et 
statuam  contra  iaciem  tuam»;  etiterum:  «Domine, 
ne  in  furore  tuo  arguas  me  ».  —  Arguit  etiam  diviiia 
misericordia  mpraesenti;  Apocalypsis  tertio:  «  Ego 
quos  amo  arguo  et  castigo  » .  —  Propter  haec  argu- 
raenta  cavebat  sibi  Habacuc  dicens:  «  Super  custo- 
diam  rneam  stabo  et  figam  gradum  super  munitio- 
nem ,  et  contemplabor,  ut  videam ,  quid  dicatur  mihi , 
et  quid  respondeam  ad  arguentem  me  ». 

2.  Cuni  venerit,  inquit,  Paracktus,  ille  ar" 
giiet  mundmn.  Nota,  quod  argnit  Spiritus  sanctus, 
et  arguit  spiritus  malus,  sed  differenter,  —  x\rguit 
enim  spiritus  malus  ad  seducendum;  arguit  Spiri- 
ritus  sanctus^d  docendurn;  iWe  sophistice ,  iste  de- 
monstrative. 

Argui.t  enim  spiritus  malus  ad  seducendum  du- 
pliciter:  aliquando  quasi  in  dictione^,  cuni  decipit 
per  suggestionem;  tunc  enim  est  principium  fallendi 
quasi  in  voce;  aliquando  quasi  extra  dictionem, 
quando  decipit  per  reram  ostensionem;  tunc  enim 
est  principium  decipiendi  quasi  in  re:  Primo  modo 
decepit  Evam,  Genesis  tertio^,  scilicet  per  verba;  et 
propter  hoc  dicitur  Habacuc  secundo:  «  Contempla- 
l3or,  ut  videam,  quid  dicaturmihi,  et  quid  respon- 
deam  ad  arguentem  me  » .  —  Secundo  modo  decepit 
David,  quando  ostendit  ei  Bersabee,  secundi  Regum 
undecimo;  et  propter  hoc  dicilur  Ecclesiastici  decimo 


Differenler 
argaaot  Spi- 
ritas  S.  et 
spintus  ma« 
lus. 


Splritus  ma- 
ios  argait 
dapllciter. 


De  primo. 


De  secuodo. 


nono :  «  Vinum  et  muHeres  aposlatare  faciunt  »  etiam 
«  sapientes  et  arguunt  sensatos  ».  Haec  ergo  sunt  ar- 
gumenta  spiritus  niah,  quae  dissolvit  sapienlia,  de 
qua  dicitur  Sapientiae  octavo  ^,  quod  «  ipsa  scit 
versutias  sermonum  et  dissolutiones  argumentorum  » . 

3.  Arguit  Spiritus  sanctus  quasi  demonstrative  uem,  spiri- 
ad  docendum,  et  hoc  dupHciter  ^ :  aHquando  osten- 
sive,  ut  promoveat  discentes;  aliquando  quasi  ad  im- 
possibile,  ut  reducat  errantes.  —  Quasi  ostensive  ar-  Primo. 
guit  Christus  discipulos,  «  quibus  et  praebuit  se  ipsum 
vivum  post  passionem  suam  in  multis  argumentis,  per 
dies  quadraginta  apparens  eis  et  loquens  de  regno 
Dei  » ,  Actuum  prirao  ^  —  Quasi  ad  impossibile  ar-  secundo. 
guit  illos,  de  quibus  hic  dicitur:  Arguet  mundum  de 
peceato  et  de  iustitia  et  de  iudicio.  Isti  enim  sunt  syiiogismi 

maior. 

quasi  tres  termini  divinae  argumentationis.  Proponit 
enim  dignitatem  divinae  iustitiae,  illud  scilicet  quod 
habetur  Ezechielis  decimo  octavo^:  «  Anima,  quae 
peccaverit ,  ipsa  morietur  » .  Et  assumit  peccatum  Minor. 
transgressionis  humanae,  quasi  dicat:  tu  peccasti, 
Haec  enim  est  passio  contraria  discipHnae,  quam  non 
acciperet  doctor  Spiritus,  nisi  daretur  a  respondente, 
id  est  a  peccatore.  Tertio  concludit  ex  his  iudicium  conciasio. 
damnationis  aelernae.  Per  hunc  moduni  arguit  Spiri- 
tus  Sanctus  de  peccato  et  iustitia  et  iudicio,  quia 
iustitiam.  proponit,  peccatum  assumit  et  iudicium 
coacludit.  Hoc  autem  argumentum  facit  Spiritus,  non 
ut  stetur  in  iudicio  damnationis,  sed  ut,  viso  incon- 
venienti,  quod  sequitur  ex  peccato,  redeat  pecca- 
tor  ad  veritatem  correctionis ;  propter  quod  dici- 
tur  Apocalypsis  tertio  ^. :  «  Ego  quos  amo  arguo  et 
castigo  » . 

COLLATIO  LVII. 

(Vers.  13.).  Cum  aiUem  venerit  ille  Spiritus 
veritatis,  docebit  vos  omnem  veritatem. 

1.  Duo  tanguntur  in  verbis  istis:  primo,  Spiri-  oivisio. 
tus  S3imi\  adventits ,  cumdicitur:  Citm  veiterit  etc; 
secundo,  advenientis  efjectits,  cum  subiungitur:  Do- 
cebit  vos  etc. 

Ait  ergo:  Cum  venerit  Spiritus  sanctus^  qui    Primo,  de 

^  *^  ^       adrentnSpi* 

scilicet  solet  venire,  ubi  diligitur,  ubi  invitatur  et  ritos  s. 
ubi  exspectatttr.  Require  de  hoc  supra  capitulo  de- 
cimo  quarto  ^^. 

2.  Docebit  vos  omnem  veritatem ,  quae  triplex   secundo, 

...  .  ,  .  .  de  ipsios  ef- 

est,  scilicet  ventas  doctnnae,  quae  necessaria  est  fec^  tf'p5»- 
contemplativis ;  de  qua   Matthaei  vigesimo  secun-  rrimus. 


^  Vers.  19.  —  Sequitiir  II.  Tim.  3,  16. 

*  Psalm.  49,  21.  —  Tres  scqq.  loci  simt  Ps.  6,  2;  Apoc. 
3,  19.  ct  Habac,  2,  I.  —  Inferius  pro  cavebat  sibi  B  cave- 
rat  sibi 

^  Cfr.  iVristot.,  L  Elencli.  c.  3.  et  i.  (c.  4.  et  o.),  ubl 
loci  sopliistici  sive  faHaclae  arguendi  distinguuntur  iu  cos,  qui 
sunt  in  dictionc  ct  extra  dictionem. 

*  Vers.  1 .  seq.  —  Subinde  allegantur  llabac.  2 ,  I ;  II. 
Rcg.   H ,  2.  et  Eccli.  1 9,2. 

^  Vcrs.  8. 


^  Cfr.  Aristot.,  11.  Prior.  c.  li,  ubi  haec  duplcx  demon- 
slrationis  species  exponitur. 

^  Vcrs.  3. 

®  Vers.  20.  —  Dc  tribus  terminis  argumcntationis  cfr.  sa- 
pra  pag.  341,  nota  l,  De  vocibus,  quac  hic  occurrunt,  v.  g. 
rf/j)r«iffl5  (axioma,  quod  communiter  in  maiori  syllogismi  ha- 
betur)  et  passio  (1,  c.  proprietas)  cfr.  Aristot.,  I.  Poster.  c.  8. 
(c.  10.).  Pro  passio  B  posiiio. 

9  Vers.   19. 

'^  Collat.  LIV.  n.  5. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVI.  COLL.  LVilL 


607 


do^;  a  Magister,  scimus,  quia  verax  es  et  Yiani  Dei 
secundus.  in  veritate  doces  ».  —  Ve?itas  vitae ,  quae  necessaria 
est  activis;  de  qua  Isaiae  trigesimo  oclavo:  «  Me- 
mento ,  Domine ,  quomodo  ambulaverioi  coram  te  in 
Teriius.  vcritate  et  in  corde  perfecto  ».  -^  Veritas  iustitiae, 
quae  necessaria  est  pmelatis;  dequa  Proverbiorum 
decimo  octavo:  «  Accipere  personam  impii  non  est 
bonum,  ut  declines  a  veritate  iudicii  ». 

3.  Vel  aliter  distingue:  quia  Spiritus  sanctus  so- 

AHadistm-  let  veuire ,  ubi  diligitttr,  ubi  invitatur  et  ubi  ex- 

spectalur,  ubi  ei  hospitium  p7^aeparatur ;  et  tunc 

Docet  qua-  adiungc,  quod  docet  quadruplicem  veritatem,  scilicet 

veS?aiero!  voritalem  cognitionis;  unde  Psalmus^:  «  Qui  loquitur 

veritatem  in  corde  suo  »  etc.  —  Veritatem  intentic- 

nis;  de  qua  loaunis  octavo:  «  In  veritate  non  stetit», 

dicitur  dediabolo;  et  loannis  septimo :  «  Qui  quaerit 

gloriam  eius  qui  misitillum,  hicverax  est».  — Ve- 

viidiiem  lociUionis ;  de  qua  Zacliariae  octavo:  «  Lo- 

quiniini  veritatem  unusquisque  cum  proximo  suo». 

—  Veritatem  operationis;  de  qua  priraae  loannis  ter- 

tio^:  «Non  diligamus  verbo  neque  lingua,  sed  opere 

et  veritate  » ;  et  loannis  terlio :  «  Qui  facit  veritateni 

venit  ad  lucem  ». 


COLLATIO  LVni. 

(Vers.  20.).  Trisiitia  vestra  verteiur  in  gau- 
dium. 

1.  Nota,  quod  est  trislitia,  quae   vertitur   in 
Daii]fix  tri' gauditim ;   et   est   tristitia,  quae   continiiattir  ^  in 

stitis 

luctuin.  Prima  ost  tristitia  bonorum,  et  haec  est 
sustinenda,  —  Secunda  est  tristitia  maloram.,  et 
haec  est  fugienda, 

Tristitia  iustorum  triplex  esl:  tristitia  contritio- 

Ptimo/imo' nis ,  quae  accidit  homini  ex  consideratione  sui;  secun- 

ihprima.^dae  ad  Corinthios  septimo^:  «  Qnae  enim  secundum 

Deum  tristilia  est  poenitentiam   in  salutem  stabilem 

operatur;  saeculi  autem  tristitia  mortem  operatur». 

secunda.  — Tristitia  compassionis ,  quae  accidit  homini  ex  con- 

sideratione  proximi;  Psalmus:  «Quaesivi,  qui  simul 

contristaretur  mecum,  et  non  inveni »;  et  Proverbiorum 

decimo :  «  Filius  stultus  moestitia  est  matri  suae  ».  — 

Tertia.  Tristilia  spiritualis  desolationis ,  quam  habet  anima 

propter  absentiara  sponsi ;  de  qua  hic  ^ :  «  Mundus 

gaudebit,  vos  autem  contristabimini ,  sed  tristitia  ve- 

Est  toieran-  stra  vertetur  in  gaudium  » .  —  Haec  tristitia  toleranda 

est,  quia  brevis;  loannis  decimo  sexto:  «Vos  igitur 


da. 


nunc  quidem  tristitiam  habelis;  iterura   aulem  vi- 
debo  vos »  etc. 

2.  Nota,  quod  dicitur:  Nunc  tristitiam  habetis , 
quasi   dicat:  momentaneam  tristitiam  habetis,  quia  uaecest 
levis;  tristitia  enim  spiritualis  semper  habet  intra  se 
admixtam  veritatem  consolationis ;  unde  magisproprie 
dicitur  quasi  tristitia  quam  tristitia;    ideo  secun- 

dae  ad  Corinthios  sexto  ^ :  «  Quasi  trisles ,  semper 
aulem  gaudentes  ».  —  Quia  utilis;  secundae  ad  Co-  uiiiis. 
rinthios  seplimo:  «  Ecce,  quae  est  secundum  Deum 
tristitia  quantam  in  vobis  operatur  sollicitudinem,  sed 
defensionem,  sed  indignationem,  sedtiraorem,  sed 
desiderium,  sed  aemulationem ,  sed  vindictam  ».  — 
Haec  est  Iristitia,  quae,  ut  hic  dicitur,  vertetur  in 
gaudium.  De  his  tribus  primae  Petri  primo^:  «  In  vertitnriQ 
quo  exsultabitis,  modicum  nunc  si  oportet  contristari  ^^^  '""^* 
in  variis  tentationibus  » .  —  Nota,  quod  dicit:  confri-  Noiandom. 
stari  mmc^ecce,  tristitia  brevis;  contristari  modi- 
cum,  ecce,  tristitia  levis;  itera:  si  oportet  contri' 
stari,  exsultahitis ,  ecce,  tristitia  utilis. 

3.  Sequitur  de  tristitia  malorum,  quae  triplex     secando, 
est ,  scuicet  tristitia  culpae ;  de  qua  Ecclesiaslici  tri-  siitia  prima. 
gesimo  octavo^:  «  A  tristitia  festinat  mors  »;  et  Ec- 
clesiastici  decimo  quarto:  «Felix,  qui  non  babuit 

animi  sui   tristitiam,  et  qui  non  esl  stimulatus  in 
tristitia  delicti».  —  Tristitia  sequelae;  Ecclesiastici  secunda. 
decirao  quarto:  «Oculus  malus  admala,  et  non  sa- 
tiabitur  pane,  sed  indigens  et  in  tristitia  erit  super 
mensam  suam  ».  —  Trislitia  damnationis  aeternae;  Tenia. 
Ezechielis  vigesimo  tertio :  «  Ebrietate  et  dolore  re- 
pleberis,  calice  iuoeroris  et  tristitiae,  et  bibes  illum 
usque  ad  faeces  ».  —  Haec  autem  tristitia  fugienda  Estfngienda 
est,  quia  ^/mzpa^consilium  rationis;  Ecclesiastici  de-  nes.  ^^*^* 
cimo  quarto^^:  «Felix,  qui  non  habuit  animi  sui 
tristitiam,  et  qui  non   cxcidit  a  spe  sua».  Cniciat 
affectum  voluntatis  ;  Ecclesiastici  trigesimo :  «  Multos 
occidit  trislitia,  etnon  est  utilitas  in  illa».  Enervai 
vigorem  virtutis ;  Eccjesiastici  trigesimo  octavo  :  «  A 
tristitia  festinat  mors  et  cooperit  virtutcm ,  et  trislitia 
cordis  fleclit  cervicera». 

4.  Vel  distingue  aliter:  quia  tristitia  mala  aufert  Aiii  3  ef- 
pinguedinem  internae  devotionis;  Proverbiorum  de-  trfsutiae^^*^ 
cimo  septimo^^  «  Spiritus  trislis  exsiccat  ossa  » .  — 

Aufert  vigorem  bonae  operationis;  Ecclesiastici  tri- 
gesimo  oclavo :  «  k  tristitia  festinat  raors  »  etc. ,  ut 
supra.  —  Aufert  spem  aeternae  retributionis ;  Eccle- 
siastici  decimo  quarto:  «  Fehx,  qui  non  habuit  animi 
sui  tristitiam,  et  qui  non  excidit  a  spe  sua». 


*  Vers.  '!6.  —  Sequimtiir  Isai.  38,  3.  (cfr.  IV.  Ileg. 
20,  3.)  et  Piw.  48,  S.  —  Dc  hac  Iriplici  verilate  cfr.  supra 
pag.  460,  nola  10.  11. 

2  Psahn.  U,  3.  —  SiibJnde  allegantur  loan.  8,  AL  ct 
7,  48;  Zachar.  8,  16. 

^  Vers.   !8,  post  qiiem  seqiiitur  loan.  3,  2i. 

*  Cod.  A  vertitm'  et  conlimmtur.  Supeilus  pro  xertiivr 
B  comertihir,  C  vertetur,  qui  eliaiii  inferius  pro  fvgienda 
substituit  detestanda. 


*  Vers.  1 0.  —  Duo  seqq,  loci  sunt  Ps.  68,  2 1 .  et  Prov.  1 0,  1 . 
^  Vers.  20.  —  Sequitur  loan.  16,  22. 
^  Vers.  1 0 ;  ibid.  7,  1 0.  et  II.  habeliir  seq.  texlus.  —  Su- 
perins  inter  gvam  et  tristitia  ccdd.  inlerserunt  particulam  in. 


I 


*  Vers.  6. 

*  Vers.  19.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Eccli.  14,  2.  ct 
ac  deiude  v.  10;  Ezech.  23,  33. -seq. 

**>  Vers.  2-  —  Subinde  allegantur  Eccli.  30,  25.  et  38,  19 
"  Vers.  22;  Eccli.  38,  19.  et  U,  2.  sunlduoseqq.  loci 


608 


GOLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVI.  COLL.  LIX.  LX. 


Divi$io. 


Primo,  tri- 
plex  tristi- 
tla. 


Prima. 


Seeunda. 


Tertia. 


Secundo, 
triplez  con- 
solatio. 

Priraa. 


Secanda. 


Tertia, 


COLLATIO  LIX. 

(Vers.  22.),  Vos  igitur.nimc  tristiiiam  hahetis; 
iterum  videbo  vos ,  et  gaudebit  cor  vestrum  » . 

1.  In  verbis  istis  duo  facit  Dominus.  Primo  con- 
solatur  praesentefn  Apostoloi^um  tribulationem,  cum 
dicit:  Vos  quidem  nunc  tristitiam  habetis.  —  Se- 
cundo  exprimit  sequentem  eorundem  consolationem, 
cum  subiuDgit:  Iterum  videbo  vos,  et  gaudebit  cor 
vestrum.  Tribulatio  huiusmodi  fuit  in  tempore  pas- 
sionis;  consolatio,  in  die  resurrectionis. 

2.  Vos,  inquit,  tristitiam  habetis.  Nota,  quod 
triplex  est  tristitia.  Est  enim  tristiiia,  cuius  princi- 
pium  est  malignilas,  et  haec  est  detestanda.  Est  tri- 
stitia,  cuius  principium  est  infirmitas,  et  haec  est 
moderanda.  Et  est  trjstitia ,  cuius  principium  est  ca- 
ritas,  et  haec  est  amplectenda.  —  Est  igitur  tristitia 
malignitatis ;  de  qua  Matthaei  sexto  *.  «  Nolite  fieri, 
sicut  hypocritae,'tristes  »;  Ecclesiastici  decimoquarto: 
«  Oculus  malus  ad  mala,  et  in  tristitiaerit  super  mensam 
suam  »  etc.  —  Est  etiam  trlstitia  infirmitatis ,  sicut 
quando  tristatur  aliquis  super  re  temporali;  Eccle- 
siastici  trigesimo  ^ :  «  Ne  des  animae  tuae  tristitiam,  et 
ne  affligas  temetipsum  in  consilio  tuo  » .  Haec  mo- 
deranda  est;  priniae  ad  Thessalonicenses  quarto: 
«  Non  contristamini ,  sicut  et  ceteri ,  qui  spem  non 
habent».  Hanc  moderabat  Dominus  in  discipulis, 
loannis  decimo  sexto,  cum  dicebat:  «  Quia  haec  lo- 
cutus  sum  vobis,  tristitia  implevit  cor  vestrum.  Sed 
ego  in  veritate  dico  vobis:  Expedit  vobis,  ut  ego 
vadam  ».  —  Est  etiam  tristitia  caritatis;  de  qua  di- 
citur  hic:  Vos  quidem  nune  tristitiam  habetis,qnm 
scilicet  me  ad  passionem  ire  videtis.  Et  hinc  promit- 
titur  consolatio,  cum  subiungitur: 

3.  Iterum  videbo  vos;  videbo,  inquit,  vos,  id 
est,  visitabo  vos.  Et  nota,  quod  Dominus  tripliciter 
visitat,  scihcet  corripiendo  in  culpa,  locupletando 
in  gratia,  beatipcando  in  gloria.  —  Visitat,  ut  cor' 
ripiat  culpam,  sicut  solet  praelatus  visitare  subdi- 
tos;  Psalmus^-  «  Visilabo  in  virga  iniquitates  eorum 
et  in  verberibus  peccata  eorum  ».  —  Visitat  infm- 
dmdo  gratiam,  sicut  solet  dives  amicus  visitare  pau- 
perem  amicum  ipsum  locupletando ;  Psalmus :  «  Vi- 
sitasti  terram  et  inebriasti  eam,  multiplicasti  locu- 
pletare  eam  ».  —  Visitat  hrgiendo  gloriam,  sicut 
solet  medicus  visitare  infirmum,  curando  aegritudi- 
nem,  tribuendo  sanitatem.  Ita  ipse  Deus  curat  mi- 
seriam  et  tribuit  felicitatem;  de  qua  hic  dicitur: 
Videbo  vos,  et  gaudebit  cor  vestrum,  et  gaudium 
vestrum  nemo  tollet  a  vobis. 


COLLATIO  LX. 

(Vers.  24.).  Peiite,  et  accipietis,  ut  gaudium 
vestrum  plenum  sit. 

4.  In  verbis  istis  exhortans  nos  Dominus  ad  pe- 
tendura,  duo  faidi :  promittit  exauditionem ,  cum  di- 
cit:  Petite,  et  accipietis  —  et  format  petitionem , 
cum  dicit :  Petite,  et  accipietis,  ut  gaudium  vestrum 
sit  plenum,.  Petite  gaudium,  sed  attendite,  cuius- 
modi  sit  petendum.  Est  enim  gaudium  mundi,  gau- 
dium  iusti  et  gmiinm  caeli;  vel:  gaudium  temporale, 
gaudium  spiriiuale,  gaudium  aeternak;  sive:  gaudium 
temporis ,  gaudium  pectoris  et  gaudium  aeternitatis, 

2.  Gaudium  primum,  scilicet  gmdium  tempo- 
rale,  non  est  petendum  vel  appetendum,  quia  va- 
num ;  Ecclesiastae  secundo  ^ :  «  Risum  reputavi  er- 
rorera ,  et  gaudio  dixi ,  quid  frustra  deciperis  » ?  — 
Quia  ?mxton;  Proverbiorum  decimo  quarto:  «Risus 
doiore  miscebitur,  et  extrema  gaudii  luctus  occupat». 

—  Quia  momentaneum;  lob  vigesimo:  «  Gaudium 
hypocritae  ad  instar  puncti  » ;  et  lob  vigesimo  primo : 
«  Tenent  tympanum  et  citharam  et  gaudent  ad  so- 
nitum  organi ;  ducunt  in  bonis  dies  suos  et  in  pun- 
cto  ad  inferna  descendunt». 

3.  Gaudium  secundum,  scilicet  spirituak,  ap- 
petendum  est  et  est  triplex.  Gaudet  enim  homo  spi- 
ritualis  pro  evasione  periculorum,  id  est  pecca- 
torum;  Baruch  quarto^:  «  Emisi  vos  cum  luctu  et 
ploratu ;  reducet  autem  vos  Domintis  cum  gaudio  » ; 
loquitur  lerusalem  in  figura  Ecclesiae  ad  peccatores. 

—  Gaudel  eliam  -  pro  experientia  beneficiorum ;  Ha- 
bacuc  tertio:  «  Ego  autem  in  Domino  gaudebo»,id 
est  in  experientia  bonitatis  divinae;  «  et  exsultabo 
in  Deo  lesu  meo  » ;  quasi  dicat :  cura  «  ficus  non 
florebit,  et  non  erit  germen  in  viueis  »  etc. ,  cum 
scihcet  non  erit  exterius  consolatio,  erit  mihi  inte- 
rius  in  Doraino  exsultatio.  —  Gaudet  etiam  pro  ex- 
spectatione  praemio7'um;  Matthaei  quinto^,  Lucae 
sexto:  «  Gaudete  et  exsultate,  quoniam  merces  vestra 
copiosa  est  in  caebs  »  etc, 

4.  Gaudium  tertium,  quod  est  aeternale,  est 
postulandum  et  desiderandum,  quia  verum.  Est  enim 
gaudium  cordis;  nec  gaudet  vere,  nisi  qui  gaudet 
in  corde ;  Ecclesiastici  trigesimo  '^ :  «  Non  est  oble- 
ctamentum  super  cordis  gaudium ».  Tale  est  gau- 
dium  caeli;  loannis  decimo  sexto:  «  Videbo  vos,  et 
gaudebit  cor  vestrum  ».  —  Quia  plenum;  loannis 
decimo  sexto:  «Petite,et  accipietis,  ut  gaudium 
vestrum  sit  plenum  » ;  et  eodem :  «  Tristitia  vestra 
vertetur  in  gaudium  ». 


Divisio. 


Triplex  gau- 
diam. 


Gaudiaiu 
mnndi  est 

vannra. 


Mixtam. 


Momenla- 
neam. 


Gaudiispi- 
ritnalis  ratio 
prima. 

Prima. 


Secunda. 


Tcrlia. 


Gaudiam  ae- 

ternale    ap< 

petendum, 

quia  est  ve- 

Tum. 


Quia  ple- 
num. 


^  Vers.  1 6.  —  SequUur  Eccli.  14,  10. 

2  Vers.  22.  —  Subinde  allegantur  l.  Thess.  i,  12.  et 
loan.  16,  6.  seq. 

^  Psalm.  88,  33,  —  SequUiir  Ps.  64,  10. 

"*  Vers.  2,  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Prov.  1 4 ,  13;  lob  20,  5. 
et  21,  12. 


*  Vers.  23.  —  Inferius  allegatur  Habac.  3,  18.  el  17: 
Ficus  enim  nm  etc. 

*  Vers.  12.  et  Luc.  6,  23. 

'  Vers.  16.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  loan.  16,  22.  24.  et 
20.  —  Superius  post  Est  enim  C  unius  gmidium  B  huiusmodi 
gaudium,  A  omittit  enim,  et  deinde  nec  gaudet...  in  corde. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVIL  COLL.  LXL 


609 


5.  Nota,  qiiod  lunc  omnia  erimt  gaudmm ,  quando 
« tristitia  vertetur  in  gaudium  » ;  ideo  dicitur  loanuis 
decimo  quinto  *:  «  Haec  locutos  sum  vobis,  ut  gaudium 
meum  in  vobis  sit,  et  gaudium  vestrum  impleatur  »; 
et  propter  plenitudinem  gaudii  dicitur  servo  fideli. 


Matthaei  vigesimo  quinto,  non:  iwcipe  gaudium,  sed: 
«  intra  in  gaudium  Domini  tui  ».  —  Quia  aeternum; 
loannis  decimo  sexto :  «  Gaudium  vestrum  nemo  tol- 
let  a  vobis  » ;  et  Isaiae  sexagesimo  quinto :  «  Gaude- 
bitis  et  exsultabitis  usque  in  sempiternum  ». 


Capitcldm  XVIL  Haec  loeiitus  est  lesus^. 


Triplex  tini- 
tas. 


Dc  prima. 


De  secnnda. 


De  tertia. 


Unilas  carl- 
tatis  est  tri- 
plex. 


Prima. 


SecQDda. 


COLLATIO  LXL 

(Vers.  1 1 .).  Panam  infra :  Pat&i^  sanvte,  serva  eos 
quos  dedisti  mifii,  ut  sint  unum  in  te,  sicut  et  nos. 

1.  Quia  quasi  per  totum  capitulum  de  superna 
unitate  agitur,  quam  Dominus  lesus  Christus  disci- 
pulis  suis  imprecatur;  ideo  notandum  de  superna 
unitate,  circa  quam  distingue,  quod  multiplex  est 
unitas.  Est  enim  unilas,  cuius  vinculum  est  mali- 
gnitas;  et  est  unitas,  cuius  vinculum  est  earnalitas; 
et  est  unitas,  cuius  vinculum  est  caritas, 

2.  De  unitate  malignitatis ;  Psalmus^:  «  Con- 
venerunt  in  unum  adversus  Dominum  et  adversus 
Christum  eius»;  lob  quadragesirno  primo  de  Behe- 
moth:  «  Corpus  illius  est  compactum  squamis  se 
prementibus;  una  uni  eoniungitur,  et  ne  spiracu- 
lum  quidem  incedit  per  eas  » ;  Proverbiorum  primo: 
a  Marsupium  unum  sit  omnium  nostrum  »,  dixerunt 
impii.  —  De  xmiMQ  carnalitatis ;  primae  ad  Corin- 
thios  sexto  * :  «  Qui  adhaeret  meretrici  unum  corpus 
efficitur  » ;  meretrici,  ad  litteram  mulieri ,  vel  Tnora- 
liter  carni;  et  «  erunt,  inquit,  duo  in  carne  una»,  id 
est  in  carnalitate  una.  Bernardus  super  illud  Psalmi : 
«  Ecce,  quam  bonum  et  quam  iucundum  habitare 
fratres  in  unum  » :  «  Etsi  in  unum ,  inquit ,  non  ta- 
men  inpeccato». — De  unitate  caritatis;2A  Ephe- 
sios  quarto^:  «  Solliciti  servare  unitatera  spiritus  in 
vinculo  pacis  » ,  quam  imprecatur  Dominus  discipu- 
lis,  cum  dicit:  Pater  sancte,  serva  €0S  quos  dedisti 
mihi,  ut  sint  unum,  sicut  et  nos. 

3.  Et  nota,  quod  unitas  caritatis  debet  esse  in 
homine  triplex.  Debet  enim  esse  homo  unus  cum 
Deo  per  conformitatem  voluniatis;  debet  esse  unus 
cum  se  ipso  per  integritatem  mentis;  debet  esse 
unus  cum  proximo  per  concordiam  caritatis.  — 
Debet  ergo  esse  unus  cum  Deo ;  de  qua  unitate  pri- 
mae  ad  Corinthios  sexto  ^.:  «Qui  adhaeret  Deounus 
spiritus  est ».  De  hac  unitate  Hugo:  «  Homo,  aversus 
ab  uno  ad  raulta,  evanuit;  conversus  a  raultis  ad 
unum ,  vitam  invenit » .  —  Debet  esse  unus  cum  se 
ipso  per  menlis  integritatem;  quara  integritatem  com- 


mendat  in  sponsa  ipse  Sponsus  Canticorum  sexto  ^ : 
«  Una  est  columba  mea,  perfecta  mea  »  ;  una,  id  est 
inlegra,  non  divisa,  quales  sunt,  de  quibus  Osee  de- 
cimo:  «  Divisum  est  cor  eonm;  nunc  interibunt». 
—  Debet  etiam  esse  unus  cum  proximo  per  carita-  Tenia. 
tis  coocordiam ,  quae  coramendatur  in  Psalmo ,  cum 
dicitur:  «  Ecce,  qaara  bonum  et  quam  iucundum 
habitare  »  etc;  et  quam  specialiter  Dominus  impre- 
catur,  cum  dicit:  Serva  eos,  ut  sint  unum. 

4.  Et  haec  iinitas  cum  proximo  debet  esse  tri-Teriia  iieram 
plex.  Debet  esse  unitas  volimtatum ,  ximidi^  moruni , 
unitas  virtutum..  —  Debet  enim  uniri  fratrum  af-  Prima. 
fectio  per  voluniatum  indivisimem ,  secundum  quod 
dicitur  Actuum  quarlo  ^  :  «  Multitudinis  credentium 
erat   cor  unum   et   anima  una».  —  Debet  etiam  secnnda. 
uniri  fratrum  conversatio  per  morum  concordiam, 
quia  Deus  ipse  est,  «  qui  habitare  facit  unius  mo- 
ris  in  domo»,  ut  habetur  in  Psalmo;  et  iterum: 
« In  domo  Dei  ambulavimus   cum   consensu».  — 
Debet  etiam  in  unum   convenire   fratrum   operatio  Terua. 
per  mutuam  subvenlionem,,  sicut  faciunt  membra 
unius   corporis  ad  invicem,  quia,  sicut  dicitur  ad 
Romanos  duodecimo  ^,  «  nos  unum    corpus  sumus 
in  Christo,  singuli  autem  alter  alterius  membra»; 
et  primae  ad  Corinthios  duodecimo :  «  Sicut  corpus 
unura  est  et  membra   habet   multa ;  orania  antera 
membra  corporis,  cum  sint  multa,  unum  corpus 
sunt ;  ita  et  Christus.  Etenim  in  uno  Spiritu  onmes 
nos  in  unum  corpus  baptizati  sumus  ». 

8.  Serva,  inquit,  eos,  ut  sini  imum,  sicut  et  Dominusrq- 
nos.  Tiotabile  est,  quod  Dorainus,  in  recessu  suo  proteteer  ""' 
discipulis  suis  orans,  eisdem  prae  omnibus  impre- 
catur  unitatem,  et  eisdem  prae  omnibus  iniungit 
caritatcm;  quod  non  est  propter  aUud  nisi  propter 
multiplicem  fraternae  unitatis  ^^  uiilitatem.  Est  enim 
fraterna  unitas  cadeniibus  in  remedium,  resurQen-  Novemuni. 

tatis  frater» 

tihus  in  auxilium ,  pugnantibus  in  praesidium ,  pa-  nae  ecrectus. 
tientibus  in  subsidium ,  proficientibus  in  ducatum , 
postulantibus  in  suffragium ,  exspectaniibus  in  sola- 
tium,  perseveraniibus   in   tutelam,  pervenientibus 
in  gaudium. 


inma- 

gitcarilatem. 


*  Vers.  41.  —  Sequuntur  Mattli.  25,  21;  loan.  16,  22. 
et  Isai.  65,  18. 

*  Codd,  alle^ant  uTtimum  vers.  c.  16 :  Haec  locutns  sim 
vobis,  nt  in  me  pacem  MbeaUs. 

*  Psalm.  2,2,  post  quem  allegantur  lob  41,  6.  seq.  et 
Prov.  4,  14. 

*  Vers.  46,  ubi  etiam  habentur  verba,  quae  paulo  post 
sequuntur.  —  Sententia  Bernardi  super  Ps,  432,  1.  invenitur 
m  Serm.  in  Asstimt.  B.  Mariae  (inter  opera  Bernard.),  n.  10. 

S.  Bomv.  —  Tom.  VI. 


et  M,  ubi  duplex   imitas,  scil.  Sanctorum  et   &cinorosorum, 
describitur.  Cfr.  Serm.  88.  de  Diversis.  *  Vers.  3. 

*  Vers.  17.  —  De  sententia  Hug.  cfr.  eius  lib.  L  de  Sa- 
cram.  p.  IX.  c  3.  et  I.  Miscellan.  (inter  opera  Hug.)  tit.  55. 

'  Vers.  8.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Osee  10,  2.  el  Ps.  132»  1. 
»  Vers.  32.  —  Sobinde  allegantur  Ps.  67,  7.  et  54 ,  1 5. 

*  Vers.  5.  —  Sequitur  L  Cor.  42,  12.  et  43.  —  Superius 
pro  in  unum  convenire  A  vniri, 

*°  Cod.  A  cariiatis. 

77 


610 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP-  XVIL  COLL.  LXI. 


6.  Est  igilur  fraterna  unitas  cadentibus  in  re- 
primus.  medium;  Ecclesiastae  quarto^ :  «  Melius  est,  esse  si- 
mul  duos  quam  unum ;  habent  enim  emolumenta 
societatis  suae ;  si  unus  ceciderit,  ab  altero  fulcietur. 
Vae  soli  I  quia ,  si  ceciderit ,  non  habet  snblevantem 
se » .  Homo  enim  ingratus  non  potest  sibi  mereri 
gratiam ;  alius  autem  gratus  potest  illi  mereri  de 

sccuQdas.  congruo :  «  Melius  est  ergo »  etc.  —  Est  iterum 
resurgentibns  in  auxilium,  ad  impetrandam  gra- 
tiam  remissionis ,  per  quam  resurgant ;  saepe  enim 
qui  per  se  provocat  aspectum  regum  ad  puniendum 
per  alios  advocat  ad  miserendum.  Unde  Psalmus^: 
«  Prospexit  dc  excelso  sancto  suo ;  Dominus  de  caelo 
in  terram  aspexit,  ut  audiret  gemitus  corapeditorum, 
ut  solveret  filios  inleremptorum  ».  Sed  quando  ? 
«  In  conveniendo  pdpulos  in  unum  et  reges  » ,  sci- 
licet  subditos  et  praelatos,  «  ut  serviant  Domino». 

.  Teriins,  —  £gj  itcrum  'puguaniibus  in  praesidium.  «  Si 
enim  quispiam  praevaluerit  contra  unum,  duo  re- 
sistent  ei.  Melius  est  ergo,  duos  esse  simul  quam 
unum  »,  Ecclesiastae  quarto^^  Exemplum  de  mi- 
lite,  qui  vocavi*  maiorem  de  filiis  suis  ad  frangen- 
dum  tres  lanceas;  unde  et  Israel,  quanclocumque  le- 
gitur  congregdtus  «quasi  vir  unus»,  legitur  vicisse; 
cum  vitjci  debet,  ostensus  est  dispersm;  unde  Mi- 
chaeas,  tertii  Regum  ultimo:  «  Vidi  Israel  dispersum 

QuaTius.  jjj^  montibus »  etc.  —  Est  iterum  patientibus  in  sub- 
sidiuni.  Levior  enim  eiricitur  quaecumque  tribula- 
tio,  cum  a  pluribus  supportatur;  quod  facit  unitas 
fraterna ;  unde  primae  ad  Corinthios  duodecimo  * : 
«  Unum  corpus  sumus  in  Christo  »  etc. ;  et  sequitur : 
«  Si  patitur  unum  membrum ,  compatiuntur  omnia 

membra  ». 

7.  Est  nihilominus  profieientibus  in  ducatum 
Quinius.  ^^  ciirectionem  operis;  unde  primi  Regum  sexto^ 
de  vaccis  reducentibus  arcam  Domini  de  terra  Phi- 
listhiim  legitur,  quod  «  ibant  vaccae  in  directum 
per  viam,  quae  ducit  Bethsames,  et  itinere  uno 
gradiebantur,  pergentes  et  mugientes,  et  non  de- 
clinabant  neque  ad  dexteram  neque  ad  sinistram». 
Vaccae  sive  iuvenculae ,  quae  non  noverant  iugum , 
sunt  noviter  conversi  ad  poenitentiam;  isti  referunt 
a7xam,  id  est  aniniam   de  Philisthiim,  id  est  de 


captivitale  diaboli;  qui  in  directum  incedunt,  quando 
incedunt  itinere  uno ,  quod  est ,  quando  sunt  sub  iugo 
uno,  ut  in  religione,  Quamdiu  enim  religiosus  est 
alligalus  iugo  religionis  et  nondum  fregit  iugum  nec 
rupit  vincula;  tunc  necesse  est,  ut  vadat  in  dire- 
ctum  per  iter,  per  quod  incedit  ^  Alii  autem  vadunt 
pergentes  per  actionem  et  mugientes  per  clamorem 
orationis  usque  ad  domum  Bethsames,  quae  est 
domus  solis ,  vel  illuminationis ;  et  non  declinant  ad 
daxteram  praesurationis  neque  ad  sinistram  re- 
missionis.  Cum  ergo  caritas  fraterna  alligat  fratres 
ad  iugum  unum,  etiam  qui  per  se  ire  non  potest 
trahitur  ab  aliis,  ut  proflciat.  —  Est  iterum  postii"  sextus. 
lantibus  in  sufjragium.  Quod  enim  non  valet  unus , 
obtinet  multitudo  intercessorum ;  unde  illud  '^ :  «  Im- 
possibile  est,  preces  multorum  non  exaudiri  ».  Quod 
significatum  est  Actuum  primo,  ubi  legitur,  quod 
«  erant  omnes  discipuli  perseverantes  unanimiter  in 
oratione  »  etc.  Etenim,  cum  essent  congregati  « in 
eodem  loco ,  factus  est  repente  de  caelo  sonus  »  etc, 

8.  Est  praeterea  exspectantibus  in  solatiuni;  sepUmus. 
unde  Psalmus  ^ :  «  Ecce ,  quam  bonum  et  quam  iu- 
cundum  habitare  fratres  in  unum.  Sicut  unguentum 
in  capite»  id  est  lesu  Christo,  «quod  descendit » 
non  nisi  in  membra  capitis  mediate,  vel  immediate 
continuata.  Nota  de  eremitis,  qui  consolabantur  se 
quotidie  dicentes:  cras  migrabimus  hinc.  —  Est  prae-  ociavus. 
ter  haec  perseveraniibus  in  tutelam ;  Ezechielis  tri- 
gesimo  septimo  ^ :  «  Ecce ,  ego  assumam  fllios  Israel 
per  poenitentiam  de  medio  nationum,  ad  quas  ab- 
ierunt » ,  per  culpam ,  «  et  congregabo  eos  et  fa- 
ciam  eos  in  gentem  unam » ,  per  caritatem ,  «  in 
montibns  Israel»  id  est  in  perfectione  iustitiae;  et 
subiungit  perseverantiam :  «  Et  non  erunt  ultra  duae 
gentes  et  non  polluentur  ultra  in  idolis  suis,  et 
salvos  faciam  eos  de  universis,  in  quibus  peccave- 
runt » .  Qui  ergo  in  unum  perseverant  salvi  erunt. 
Nam  si  separaverit  se  Dina  a  fratribus  suis ,  prope  est 
Hemor  ad  corrumpendum,  Genesis  trigesimo  quarto  ^^. 
—  Est  nihilorainus  pervenientibus  in  gaudium.  Ibi  nohus. 
enim  est  una  vox  laetantium  et  unus  ardor  cor- 
dium;  ibi  amor  perfectus  et  unus  omnium  spiritus, 
ut  dicit  Augustinus  ".  Ibi  erit  illa  felix  consummatio 


1  Vers.  9.  et  10.  —  Cfr.  \l  Sent.  d.  27.  a.  2.  q.  1.  ad  3; 
ibid.  q.  2.  in  corp.  sub  alio  respectu  didtur,  quod  peccator 
posset  sibi  per  bona  opera  mereri  de  congruo. 

^  Psalm.  \0\  j  20-23.  —  Superius  post  in  auxiliim  C  ad- 
dit  m  restituendis  virlutibus  et  naxime,  qui  eliaiii  subinde 
pro  remissionis  et  regum  ad  puniendum  substituit  resurgenti- 
bus  et  regiiwi  ad  indignandum, 

3  Versl  12.  el  9 :  Melius  etc,  —  Subinde  allegantur  1.  Reg. 
'11,  7:  Et  egressi  sunt  quasi  vir  unus;  et  \\L  Reg.  22,  17, 
verba  Michaeae. 

*  Vers.  1 3.  (cfr.  Rom.  1 2 ,  5.)  et  26. 

*  Vers.  12.  et  13. 
-^  Glossa  ordinaria  (ex  Isidoro,  in  I.  Reg.  c.  3.  n.  8.)  in 

I.  Keg.  6,7:  Vaccac  arcam  gestantes  Sanctos  significant,  qui 
saeculo  renuntiant,  qui  nuUum  delicti  traxerunt  iugum.  Sicut 
enim  vaccae  vitulorum  afTeclJu  a  recto  itinere  non  deviant,  sic 
sancli  patrcs  lali  affectu  a  bouo  proposito  non  exorbitant.  — 


Jbid.  eadem  Glossa  (ex  Rabano)  iu  v.  12:  Via  scilicet  regia 
euntes  Befhsames,  id  cst  in  domum  solis  [cfr.Hieron.,de  Nominib. 
Ilebraic.  de  Ul,  Rcg.],  caelcstera  scilicet  lerusalem,  ubi  semper 
lucet  sol  iustitiae.  Cfr.  Gregor.,  lli.  in  1.  Reg,  c.  4.  n.  15.  seqq. 

'  Glossa  ordinaria  (ex  Comment.  inter  opera  Ambrosii)  in 
Rom.  '15,  30:  Multi  minimi ,  dum  congregantur  mianimes,  fmjit 
magni ,  et  multorum  preces  impossibile  esl  ut  non  impetrent. 
—  Sequuntur  Act.  1 ,  1 4.  et  2 ,  1 .  seq.  —  Superius  pro  ire 
non  potest  B  C  ii*e  non  poterat. 

^  Psalm.  132,  1.  seq.  —  Libr.  VII.  de  Vitis  Patrunv,  c.  44. 
n,  2.  Iiaec  refertur  sententia:  Sic  esto  quotidie  peregrinus  et 
cra.stino  liberandus.  Hoc  mihi  quotidie  consulebam.  —  Inferius 
pQst  migrabimus  hinc  B  C  addunt  cariias  enim  est  laetandis 
de  paradiso  [C  iaetanda  desperatis']. 

^  Vers.  21-23. 

*"  Vers.  1.  seqq.  , 

**  Cfr.  Enarrat.  in  Ps.  $3.  n.  11.  1 4.  et  24.  Vide  etiam  de 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVIIl.  COLL.  LXIL 


611 


unitatis ,  qmm  imprecabatur  Dominus  discipulis , 
loannis  decimo  septimo,  cum  rogabat,  ut  essent 
consummati  in  unum :  «  Rogo,  inquit,  ut  sint  unum, 
sicut  et  nos  unum  sumus:  ego  in  eis,  et  tu  in  me, 
ut  sint  consummati  in  unum». 

Annotatio  67. 

(Cap.  i  6 ,  33.).  Cmfidite ,  quia  ego  vici  mun- 
dum  \ 

Nota,  quod  Dominus  dicit,  se  fecisse  tria  in 
christas  cir.  mundo,  scilicet  reliquisse  mundum ,  loannis  decirao 

ca  mundum  '  •*  r» 

tria  fecii.  gexto  ^ :  «  Rclinquo  mundum  et  vado  a  Patrem  » ; 
vidsse  mundum;  unde  hic  loannis  decimo  sexto: 
«  Confidite,  quia  vici  mundum»;  reprehendisse  mun- 
dum ;  loannis  septimo :  «  Me  odit  mundus ,  quia  te- 
stimonium  perhibeo  de  eo,  quia  opera  eius  mala 
sunt  » ;  per  hoc  ostendens  fldelibus  suis ,  quod  relin- 
quendae  sunt  mundanae  prosperitates ,  sustinendae 
sive  superandae  mundanae  adversitates ,  arguendae 
perversitates  mundanae.  —  Sic  mundum  conversa- 
^^one  reliquit,  passione  superavit,  praedicatione  ve- 
prehendit. 

COLLATIO  LXII. 

(Vers.  S.).  Clarifica  me,  Pater,  apud  temeti- 
psum  claritate,  quam  habui,  priusquam  mundus 
fieret. 

1.  Nota,  quod  Christus  clarificatus  fuitin  pas- 
c]^ristn&  ch^  sione  causaliter ;  loannis  duodecimo^:  «  Venit  hora, 

nficatus   tri-  '  ' 

piieiter.  ut  clarificetur  Filius  hominis.  Amen  dico  vobis:Nisi 
granum  frumenti  cadens  in  terram  mortuum  fue- 
rit »  etc.  —  Clarificatus  fuit  in  resurrectione  actua- 
liter;  loannis  decimo  tertio:  «  Deus  clarificavit  eum 
in  semetipso  »,  continua  clarificatione.  —  Clarift- 
catus  fuit  in  Apostolorum  pra^dieatione  eviden 
ter;  loannis  decimo  septimo:  «Clarificatus  sum  in 
eis»  et  ideo  dicitur,  loannis  uitimo ,  dePetro:  «Hoc 


dixit  lesus,  significans,  qua  morle  esset  clarificatu- 
rus  Deum » . 

2.  Nota  autem ,  quod  eius   clarificatio  manife-  Et  per  iria. 
stata  est  in   tribus:  in  miraculonm   operatione; 

Marci  ultirao  ^:  «  Signa  eos  qui  crediderint,  haec  se- 
quentur  » ;  in  Unguarum  divisione : »  Apparuerunt  eis 
dispertitae  linguae  tanquam  ignis  »,  Actuum  secundo; 
in  charismatum  infusione;  primae  ad  Corinthios 
duodecimo :  «  Divisiones  gratiarum  snnt ,  idem  autem 
spiritus».  —  Et  nota,  quod  operatio  miraculorum 
clarificat  mi'&  potentiam;  divisiones  linguarum,  eius 
sapientiam;  infusio  charismatum,  eius  bonitatem. 

3.  Nota  postea ,  quod  Christus  fuit  clarificatus  Et  a  tnbns. 
a  Deo  Patre;  unde  hic:  Clarifica  me,  Pater  etc; 

a  Spiritu  sancto;  loannis  decimo  sexto^:  «Ille  me 
clarificabit,  quia  de  meo  accipiet»;  a  discipulis; 
loannis  ultimo:  «  Hoc  dixit,  significans,  qua  morte 
Petrus  esset  clarificaturus  Deum  » .  —  RecoUige  ergo ,  Epiiogos. 
quod  clarificatus  fuit  Christus  tfipliciter  et  per  tria 
et  a  tnbus:  triplieiter,  quia  in  passione ,  in  resur- 
rectione  et  in  Apostolorum  praedicatione ;  per  tria, 
quia  per  miraculorum  operationem,  per  linguarum 
divisionem,  per  charismatum  infusionera;  et  a  tri- 
bus,  scilicet  a  Deo  Patre,  a  Spiritu  sancto  et  a  di- 
scipulis. 

4.  Claritate,  quam  habui,  priusquam  mim-  Qnadfopiex 
dus  fieret  Nota,  quod  multiplex  claritas  invenitur 

in  Christo,  quae  etiam  communicatur  homini  iusto. 
Est  enim   claritas   sapientiae ;   Sapientiae  sexto  ^ :  Prima. 
«  Ciara  est  et  quae  nunquam  marcescit  sapientia » . 
—  Claritas  gratiae ;  secundae  ad  Corinthios  tertio :  secanda. 
«  Nos  revelata  facie  gloriam  Domini  speculantes ,  in 
eandem  imaginem  transformamur  a  claritale  in  cla- 
ritatera  tanquam  a  Domini  spiritu  ».  —  Claritas  /ix-  Tertia. 
mae;  Sapientiae  oclavo  ^ :  «  Habeho  propter  hanc  »  sa- 
pientiam  «  claritatera  ad  turbas  et  honorem  apud  se- 
niores  ».  —  Claritas  gloriae;  ad  Philippenses  tertio :  Qaarta. 
«  Salvatorem  exspectamus ,  qui  reformabit  corpus  hu- 
militatis  nostrae  configuratum  corpori  claritatis  suae  » . 


Capitulum  XVIII.  Haec  cum  dixisset  lesus. 


Annotatio  68. 


(Vers.  1.).  Haec  cum  dixisset  lesus,  egressus 
est  trans  torrentem  Cedron,  ubi  erat  hortus  etc. 
Triafacta         ^otj^ ,  quod   Christus  in  horto  fuit  captus,  in 
Mni  in  hoT-  i^QYio  scpultus ,  iu  horto  post  resurrcctionem  inven- 


tus,  —  In  horto  fuit  captus,  sicut  hic  declarat  hi- 
storia:  Ubi  e^^at,  inquit,  hortus,  in  quem  introivit 
ipse  et  discipuli  eius;  et  postea^  sequitur  de  ca- 
ptione.  —  In  horto  fuit  sepultus,  unde  loannis  de- 
cimo  nono :  «  Erat  in  loco ,  ubi  crucifixus  est,  hortus , 
et  in  horto  monumentum»;  et  sequitur,  quod  ibi 


Spiritii  et  anima  (inter  opera  Augustini),  c.  55.  et  57;  Ma- 
nuale  (inter  opera  Augustini),  c.  6.  et  17.  —  Subinde  ailegatur 
loan.  17, 1L  et  22.  seq.  —  Superius  ^o^i pervenieniihns  C  ad- 
dit  et  pei*s€verantibus. 

*  Nostra  Vulgata  ponit  haec  verba  in  flne  c.  16,  ila  etlam 
supra  Comment.  in  loan. 

*  Vers.  28.  —  Sequuntur  loan.  16,  33.  et  7,  7, 

*  Vers.  23.  seq.  —  Tres  seqq.  loci  loan.  13,  32;  17, 10. 
et  21 ,  1 9. 


*  Vers.  17.  —  Sequuntur  Act.  2,  3.  el  1.  Cor.  12,  i, 
^  Vers.  14,  —  Subinde  allegatur  loan.  21,  19. 

*  Vers.  1 3.  —  Sequitur  II.  Cor.  3 ,  1 8. 

'  Vers.  10.  —  Seq.  locus  est  Pliil.  3,  21. 

^  Vers.  12.  —  Sequuntur  loan.  19,  41.  seq.  et  20,  15. 
—  Notamus,  quod  in  cod.  C  omittunlur  haec  Collat.  et  ea  quae 
sequuntur  usque  ad  c.  19.  Hoc  autem  loco  habet:  Decimum 
ociavum  capvt.  Haec  cum  dixisset  lesiis  etc.  Quaere  alihi 
collationes. 


612 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVIII.  COLL  LXIH.  LXIV. 


«  posuerunt  lesum  » .  —  In  horlo  fuit  inveiUus; 
unde  et  Maria ,  quanclo  primo  vidit  Dominurn ,  exisii- 
mavit,  eurn  hortulanum  esse,  loannis  vigesimo,  quia 
scilicet  in  horto  invenerat  eum.  —  Per  hoc  inlellige 
Exposuio  spiritualiter  triplicem  hortum,  hortum  scilicet,  in 
spinaais.  ^^^  Christus  perseciitionem  patitur,  Hic  est  horlus 
mundanae  concupiscentiae ;  de  quo  tertii  Regum  vi- 
gesimo  primo  * :  «  Ait  Achab  ad  Naboth  »,  id  estdiabo- 
lus  ad  hominem:  «  Da  mihi  vineam  tuam,  utfaciara 
mihi  hortum  olerum  ».  —  Hortus,  in  quo  Christus 
ctbscomlitar,  est  hortus  sacrae  Scripturas;  de  quo 
dicitur  animae  contemplativae  Canticorum  octavo: 
«  Qui  habitas  in  hortis,  amici  auscultant  te;  fac 
me  audire  vocem  tuam  ».  —  Hortus,  in  quo  Chri- 
stus  invenitur,  scilicet  hortus  fidelis  cQnscientiae ; 
de  quo  Canticorum  ^sexto:  « Descendi  in  hortmn 
meum,  ut  viderem  poma  convallium»;  et  iterum  in 
eodem :  «  Dilectus  meus  descendit  in  hortum  suum 
ad  areolam  aromatum  » . 

COLLATIO  LXHL 

(Vers.  11.).  Mitte  gladium  tuuni  in  vaginam, 

1.  Nota,  quod  tria  genera  hominum  solentpor- 
Tripiex  gia-  tare  gladium,  scilicet  malignanies  —  militantes  —  et 

-  Est  ergo  gladius  malignantium ,  et 
hic  est  triplex,  gladius  videlicet  rancoris  in  corde, 

iQ  cordc.  de  quo  in  Psalmo^:  «  Gladius  eorum  intret  in  corda 
ipsorum»;  et  Genesis  vigesimo  septimo:  «  In  gladio 
yives  et  servies  fratri  tuo  ».  In  gladio  enim  vivit 
iq  ore.  qui  gladium  in  corde  gerit.  —  Gladius  detractionis 
in  ore;  de  quo  in  Psalmo :  «  FiUi  hominum ,  dentes 
eorum  arma  et  sagittae,  et  hngua  eorum  gladius 
acutus  »;  Proverbiorum  vigesimo  quinto:  «  (aculum 
et  gladius  et  sagitta  acuta  homo,  qui  loquitur  ad- 
versus   proximum   suum   falsum  testimonium ».  — 

inopere.  GhAimpersecutionis  ifi  opcrc;  Exodi  decimo  quinto^: 
«  Evaginabo  gladium  meum»  etc. ;  dicit  mahgnus, 
quod  intelligitur  de  persecutione.  —  Rancor  enim 
est  gladius  absconditus;  persecutio,  gladius  evagina- 
tus;  unde  ibidem  dicitur:  «  Dixit  inimicus:  Perse- 
quar  et  comprehendam  »  etc. ;  et  sequitur :  «  Eva- 
ginabo  gladium  meum,  et  interficiet  eos  manus 
mea  »  etc. 

2.  Est  gladius  militantiiim   triplex:    Doctrina 
nem  secQn.  veritatis ,  quae  est  gladius  expugnans  diabolum  im- 

Docbfina.  pugnantcm   per   fallaciam ;   de    quo    ad    Ephesios 

sexto^:  <c  Assumite  gladium  spiritus,  quod  est  ver- 

Mortificatio.  bum  Dci  ».  —  Mortificatio  mrm^ ^,  quae  cst  gladius 

expugnans  diabolum  impugnantem  per  concupiscen- 

tiam;  qui  significatus  est,  ludicum  seplimo,  in  pane 


diiis.  ,        .  . 

primus  est  (tomiuantes* 

triplez. 


subcinericio ,  qui  non  erat  aliud,  ut  ibidera  dicilur, 
nisi  «  gladius  Dei  et  Gedeonis».  Panis  subcinericius 
est  mortificatio  carnis,  qui  est  gladius  interimens 
castra  Madian ,  id  est  motus  concupiscentiae  carnalis. 

—  Aemulatio  caritatis,  quae  est  gladius  expugnans  Aemuiatio. 
diabolum  impugnantem  per  viohntiam,  quod  figu- 
ratum  est  in  gladio  Goliath,  primi  Regum  decimo 
septimo^  «  quo  interfecit  eum  David».  Tunc  inter- 
flcilur  Goliath  proprio  gladio ,  quando  diabolum  ten- 
tantem  vel  tribulantem  superat  caritatis  aemulatio; 

et  de  hoc  gladio  dicitur  prirai  Regum  vigesimo  primo, 
qnod  «non  est  alter  huic  similis». 

3.  Est  praeter  hos  gladius  dominantium  sive  nem,  tertius. 
iudicantium ,  et  hic  est  triplex,  scilicet  gladius  di- Discieiio. 
scretionis,  de  quo  ad  Hebraeos  quarto^:  «  Vivus 

est  sermo  Dei  et  eflicax  et  penelrabilior  omni  gladio 
ancipiti » .  —  Gladius  definitionis;  de  quo  Apocaly-  Definitio. 
psis  primo:  «De  ore  eius»,  id  est  Christi,  «exibat 
gladius  ex  utraque  parte  acutus  ».  —  Gladius  ultio-  uitio. 
nis;de  quo  Isaiae  primo:  «Si  nolueritis  et  ad  iracun- 
diara  rae  provocaveritis,  gladius  meus  devorabit  vos  ». 

—  Hic  est  ergo  triplex  gladius  Christi  iudicantis: 
et  est  discretio  quasi  gladius  penetrans;  definitio, 
quasi  ghidius  dividens  sive  secans;  ultio,  quasi  gla- 
dius  occidens,  Est  namque  triplex  actus  gladii:  pe- 
netrare,  secare  et  occidere. 

4.  Et  nota,  quod  isle  iudicialis  gladius  esl  exer-  uic  exseri- 
cendus  vel  exserendus  a  Christo  in  genus  huma-  sto.  ^ 
num ;  unde  Apocalypsis  primo  ^  et  Apocalypsis  decimo 

nono :  «  De  ore  eius  exibat  gladius  ex  utraque  parte 
acutus,  et  in  ipso  percutiet  gentes  ».  —  A  praelato  in  a  praeiuo. 
subdilum ;  ad  Romanos  decimo  tertio :  «  Vis  non  timere 
potestatem?  Bene  fac,  et  habebis  laudem  ex  ea.  Si 
autera  inale  feceris ,  time,  Non  enim  sine  causa  gla- 
dium  portat ».  —  Ab  homine  in  se  ipsum;  unde  in  Ab  homiae. 
Psalmo:  «  Accingere  gladio  tuo  super  femur  tuum, 
potentissime  ».  •—  Tripliciter  exercetur  usus  iudiciahs 
gladii,  quando  iudicium  habet  homo  respectu  sui, 
praelatus  respectu  subditi,  Christus  vero  respectu 
generis  humani. 

COLLATIO  LXJV. 

(Vers.  11.).  Calicem,  quem  dedit  mihi  Pater, 
non  vis,  ut  bibam  illum? 

1.  Nota,  quod  est  triplex  calix,  sciiicet  calix  /io-  Tnpiex  ca- 

lix 

minis  mali  —  et  caHx.  hominis  iusti  —  et  cahx  hO' 
7ninis-Christi,  Primum  dehevms  proiieere ;  secundum 
debemus  bibei^e;  tertio  debemus  conimunicdre. 

2.  Calix  ergo  proiieiendus  est  calix  peccato-  Pnmus  esi 
rum,  et  hic  est  triplex:  fortunae,  culpae  et  poe-     "^^^' 


*  Vers.  2.  —  Tres  seqq.  loci  sunt  Cantic.  8,  13 ;  6,  10.  et  1. 
«  Psalm.  36,  13.  —  Sequuntur  Gen,  27,   40;  Ps.  56,  5. 

ot  Prov.  2o,  18. 

^  Vers.  9,  ubi  etlam  ea  quae  subinde  allegantur. 

*  Vcrs.  17.  —   Sequilur  lucHc.  7,  13.  scq.  —  Superius 
voti  triplex  B  praefigit  et  hic. 


^  Vers.  51;  ibid.  21,  9.  habctur  seq.  locus. 

*  Vers.  1 2.  —  Subinde  allegantur  Apoc.  t ,  ^6.  ct  Isai.  1, 20. 
—  Pro  discretionis  et  discretio  B  discepiationis  et  disceptaiio. 

'  Vers.  16.  et  19,  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Rom.  13,  3. 
seq.  ct  Ps.  44,  «i. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CiP.  XVIIL  COLL.  LXV. 


613 


De  primo. 


De  secundo. 


De  tertio. 


Uem,  secuD- 
dns. 


De  primo. 
De  secaDdo. 


De  tertto. 


nae:  primus,  inebriam;  secundus,  wneno^w<s;  ter- 
tius ,  amarus,  —  De  primo  leremiae  quiDquagesimo 
primo^:  «Calix  aureus  Babylon  in  manu  Doinini; 
de  vino  eius  biberunt  omnes  gentes,  et  ideo  com- 
motae  sunt » .  —  De  secundo  Proverbiorum  vigeslmo 
tertio :  «  Cui  vae  ?  Cuius  patri  vae  ?  Cui  rixae  ?  Cui 
foveae  ?  Cui  suffusio  oculorum  ?  Cui  sine  causa  vul- 
nera?  Nonne  his  qui  morantur  in  vino  et  sludent 
in  calicibus  epotandis  ? »  —  De  tertio  in  Psalmo : 
«  Ignis,  sulphur  et  spiritus  procellarum  pars  calicis 
eorum  » ;  et  Apocalypsis  decimo  quarto :  «  Si  quis 
adoraverit  bestiam  et  imaginem  eius ,  hic  bibet  de  vino 
irae  Dei,  quod  mixtum  est  in  cahce  irae  ipsius». 

3.  Est  calix  iustormn ,  et  hic  est  triplex ,  sciii- 
cet  calix  gratiae,  calix  eucharistiae  et  calix  exor 
minationis  divinae.  Primus  continet  quasi  claretum 
divinae  visitationis ;  secundus ,  quasi  rosetum  domini- 
cae  passionis;  tertius,  raspetum  divinae  correplionis. 
—  De  primo  in  Psalmo  ^ :  «  Calix  meus  inebrians 
quam  praeclarus  est » !  —  De  secundo  iri  eodem :  «  Ca- 
licem  salutaris  accipiam  et  nomen  Domini  invocabo  » ; 
primae  ad  Corinthios  undecimo :  «  Hic  calix  novi  te- 
stamenti  est  in  meo  sanguine».  —  De  tertio  iu 
Psalmo:  «Calix  in  manu  Domini  vini  meri  plenus 
mixto  »;  leremiae  quadragesimo  nono:  «  Ecce,  quibus 
non  est  iudicium,  ut  bibant  cahcem,  bibentes  bi- 
bent,  et  tu  quasi  innocens  relinqueris?  Non  eris  in- 
nocens,  sed  bibens  bibes». 

4.  Est  praeterea  calix  CAn>^^;  de  quo  hic:  Ca- 
licem,  quem  dedit  mihi  Pater  etc.  Et  huic  calici 
communicaridum  est  tripliciter :  per  spiritualem- 
compctssionem ,  qualiter  de  ipso  biberat  quae  dicel)at 
Canticorum  quinto  ^ :  «  Bibi  vinum  meum  cum  lacte 
meo  »:  vinum,  inquam,  compassionis  cum  lacle  con- 
solationis;  nam  haec  duo  inveniuntur  in  passione 
Christi :  dolor  compassionis  ex  amaritudine  et  dul- 
cedo  consolationis  ex  utilitate.  —  Per  sacrdmenta- 
Imn  susceptionem ,  qmWiev  dabat  Dominus  ad  biben- 
dum  discipulis;  Matthaei  vigesimo  sexto^:  «  Bibite 
ex  hoc  omnes;  hic  est  enim  sanguis  meus  ».  —  Per 
actualem  imitatiomm,  ad  quam  invitabat  Dominus 
fllios  Zebedaei ,  Matthaei  vigesimo  dicens :  «  Potestis 
bibere  cahcem,  quem  ego  bibiturus  sum»? 

COLLATIO  LXV. 


(Vers.  1 7.).  Negavit  Petrus  et  dixit :  Non  sim. 

1.  Circa  negationem  Petri  notanda  sunt  tria: 
Tiia  uotanda.qualiter  Christum  negaverit  —  et  quid  ipsura  ad  ne- 
gandum  induxerit  —  et  quid  eundem  a  negatione 
reduxeriL 


Terlius. 

llaic  com- 
niunicandam 
tripliciter. 


Circa  primum  nota,  quod  sicut  trina  negatio  vo- 
calis  fuit,  ita  est  trina  n^alio  malorura  spiritua- 
lis.  Negant  enim  Christum  quidam  per  errorem  in- 
fidelitatis,  quidam  per  superbiam  praesumtimis , 
quidara  per  insolmtiam  conversationis.  Per  erro- 
rem  negant  Christum  infideles,  per  praesumtionem 
hypocritae,  per  insolentiam  lascivi,  Primi  negant 
Chrhtuwhveritatem ;  secundi  Christura-t; tom ,  tertii 
Christum-^;iaw2. 

2.  Negant  quidaoi  Christum  per  infidelitatem; 
primae  loannis  secundo  ^:  «  Omnis,  qui  uegat  Filium, 
nec  Patrem  habet»;  et  ibidem:  «  Quis  est  mendax, 
nisi  qui  negat ,  quoniam  lesus  est  Christus  ?  Hic  est 
antichristus,  qui  negat  Patrem  et  Filium  ».  —  Ne- 
gant  Christum  quidam  per  praesumtionem;  lob  tri- 
gesirao  primo :  «  Si  deosculatus  sum  raanum  meam 
ore  meo,  quae  est  iniquilas  maxima  et  negatio  con- 
tra  Deum  altissimum».  Manum  pr<ypncmi  osculari 
est  de  proprio  opere  gloriari ;  et  dicit  super  illud  Gre- 
gorius  ^ :  «  Deuni  scilicet  n^are  convincitur  qui  bo- 
num  sibi  tribuit,  quod  operatur».  —  Negant  alii 
Deum  per  insolentiam;  de  quibus  ad  Titum  primo  "^: 
« Confitentur ,  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant, 
cum  sinl  abominabiles  et  incredibiles  et  ad  omne 
opus  bonum  reprobi ». 

Sic  ergo  negant  Christum  infideles  per  errorem , 
quia  recedunt  a  Christo-veritate ;  hypocritae  per 
praesumtionem ,  quia  recedunt  a  Christo-vita ;  la- 
scivi  per  insolentiam,  quia  recedunt  a  Christo-via. 
Primi  negant  veritatem  fidei  per  errorem  perfldiae; 
secundi  dimittunt  vitam  gratiae  pro  vento  superbiae; 
tertii  vero  viara  virtutis  pro  devio  concupiscentiae. 
Quae  significata  sunt  in  trina  Petri  negatione. 

3.  Circa  secundum  nota ,  quod  tria  induxemnt 
Petrum  ad  negandum,  scilicet  bcus,  coetus  et  actus, 
Loaus,  domus  principis;  coetu^,  servi  pontificis;  aetuSy 
calefactio  ignis.  Negavit  enim  Petrus  Christum  in 
domo  principis;  Matthaei  vigesimo  sexto^:  «  Petrus 
sequebatur  eum  a  longe  usque  in  alriiun  principis 
sacerdotum  » .  —  Negavi t  etiam  in  coetu  servorum 
pontificis;  unde  subiungitur  ibidem:  «Et  ingressus 
intro  sedebat  cum  ministris,  ut  videret  finem  »•  — 
Negavit  etiara,.  cum  esset  in  actu  calefaciendi  se; 
loannis  decimo  octavo :  «  Erat  autera  Petrus  stans  et 
calefaciens  se». 

4.  Spiritualiier  per  domum  prineipis  signifi- 
catur  slatus  conversationis  mundanae ;  per  minislros 
pontifieis,  congregatio  societatis  raalae;  per  calefa- 
ctionem  ignis,  ardor  concupiscentiae.  Et  haec  sunt 
quae  inducunt  hominem  ad  lapsum  cuipae.  —  Pro- 
pter  primum  dicitur  Numerorum   decimo   sexlo^: 


Ohristns  ne> 
gatiir  a  ma- 
U3  triplici- 
ter. 


Pererirgrem. 


Perpraesum- 
tionem. 


Per  insolen- 
tiam» 


EpilogQS. 


Tria  move- 
runt  Petrnm 
ad 
nem. 

Locus. 


negAtio- 


Coetns. 


Actus. 


Exjiosilio 
spiritaalis. 


De  primo. 


*  Vers.  7,  —  Sequutttur  Prov.  23,  29.  30;  Ps.  40.  7,  ct 
Apoc.  U,  9.  10. 

2  Psalm.  22,  S.  — .  Subinde  allegantur  Ps.  145, 43;  L  Cor. 
4 1 ,  25 ;  Ps.  74 ,  9.  et  ler.  49 ,  4  2.  —  De  nominibus  triplicis 
vini  cfr.  supra  pag.  547,  nota  8. 

'  Vers.  4.  —  Pro  compassioimH  A  C  devotimem. 

*  Vers.  27.  seq»  —  Sequitur  Matth.  20,  22. 


®  Vers.  23.  et  22.  —  Subinde  allegatur  lob  31,  27.  seq. 

^  Libr.  XXU.  Moral.  c  9*  n.  20. 

'  Vers.  4  6. 

^  Vers.  58 ,  ubi  etiam  seq.  locus  est ,  post  quem  sequitur 
loan.  48,  48. 

^  Vers.  26.  —  Tres  seqq.  loci  sunl  Prov.  43,  20;  Ps.  47,  27. 
et  lac.  4,  44. 


614 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVIII.  COLL.  LXVL 


Respectas 
Chmti. 


Recordatio 
Pelri. 


Expositlo 
spiritaalis. 


«  Recedile  a  tabernacuHs  hominum  impiorum ,  "ne 
De  secundo.  involvamini  in  peccatis  eorum»,  —  Propter  secun- 
dum  dicitur  Proverbiorum  decimo  tertio :  «  Socius 
stultorum  similis  elTicietur  » ;  et  in  Psalmo :  «  Cum 
De  tertio.  perverso  perverteris » .  —  Propter  tertium  dicitur 
lacobi  primo:  «  Unusquisque  tentatur,  a  concupiscen- 
tia  sua  abstractus  et  illectus  » . 

0.  Circa  tertium  nota  tria ,  quae  Petrum  a  ne- 
^JedacuS."^  gatiouc  veducunt,  scilicet  respectus  Ckristi,  cantus 
caxiins  &Lm,galli  et  recordatio  Petri.  —  Reducit  ergo  Petrum 

cantus  galli;  unde  Lucae  vigesimo  secundo  ^ :  «  Adhuc 
illo  loquente,  gallus  cantavit  ».  —  Et  respectus  Chri" 
sti;  unde  sequitur :  «  Et  conversus  Dominus  respexit 
Petrura  ».  —  Et  recordaiio  Peiri;  unde  sequitur: 
«  Et  recordatus  est  Petrus  verbi  Domini » .  —  Ad 
haec  tria  sequitur  conyersio  Petri ;  unde  subiungitur : 
«  Et  egressus  foras  flevit  amare  » . 

6.  Spiritualiter  tunc  cantat  gallus,  cum  prae- 
dicator  adhibet  doctrinam ;  tunc  respicit  Christus, 
cum  Deus  infundit  gratiam;  tunc  recordatur  Pe- 
triis ,  cum  peccator  recurrit  ad  conscientiam.  Et  haec 
sunt  tria,  quae  reducunt  peccatorem  ad  poenitentiam. 
—  Propter  primum  dicitur  in  Psalmo^:  «  Docebo  ini- 
quos  vias  tuas,  et  impii  ad  te  convertentur  ».  —  Pro- 
pter  secundum  dicitur  Ecclesiastici  undecimo :  «  Ocu- 
lus  Dei  respexit  iilum  in  bbno  et  erexit  eum  ab  hu- 
militate  ipsius  et  exaltavit  caput  eius  ».  —  Propter 
tertiura ,  Apocalypsis  secundo :  «  Memor  esto ,  unde 
excideris ,  et  age  poenitentiam  et  prima  opera  fac  » . 

COLLATIO  LXVL 

(Vers.  36.).  Regnum  meum  non  est  de  hoc 
miindo. 

1 .  In  verbis  istis  innuitur  quaedam  regni  distin- 
Dupiex  re.  ctio.  Est  cnim   regnum  mundi  —  et  est  regnum 

Christi:  regnura  mundi  contemnendum;  regnum  Chri- 

sti  venerandum. 

De  regno         Regnum  mundi  contemnendum  propter  tria ,  sci- 

temrfendo?'  hcct  quia  inutile,  ignobile  et  instabile.  —  Est  ergo 

Qoiainatiie.  reguum  mundi  inutile.  Habet  enim  pro  proventibus 

sollicitudines ,  quae  auferunt  homini  spirituales  de- 

lectationes.  Propterea  quaerentibus  lignis,  ut  unge- 

rent  super  se  regem ,  respondit  oliva,  ludicum  nono  ^: 

»  «  Nunquid  possum  deserere  pinguedinem  meam,  qua 

dii  utuntur  et  homines,  et  venire,  ut  inter   ligna 

promovear  »?  Idem  respondil  ficusdesua  dulcedine, 

et  vitis  de  vino  suo.  Ubi  nota,  quod  volentes  pro- 

moveri  in  regno  mundi  oportet  deserere  dulcedinem 


Dei,  quae  animam  impinguat,  inebriat  et  deiectat. 
Nec  erit  qui  regnum  huiusmodi  appelat  nisi  rha- 
mnum,  qui  nec  habet  pinguedinem  devotionis  nec 
fertilitatem  bonae  operationis.  —  Est  regnum  igno-  Qma  igno- 
bite,  Qui  enim  in  mundo  regnare  appetit  cogitur 
miserabiliter  servire;  quod  significatum  estMatthaei 
quarto  *,  ubi  « ostendit  diabolus  Christo  omnia  regna 
mundi  et  gloriam  eorum  et  ait  illi :  Haec  omnia  dabo 
tibi,  si  cadens  adoraveris  me  »;  quasi  dicat:  non  do  ea 
nisi  adorantibus  me.  Oportet  enira,  superbos  de  ipso 
vanitalem  tenere,  quia  dicitur  lob  quadragesimo 
primo:  «Ipse  est  rex  super  omnes  filios  superbiae». 

—  Nota  responsum  philosophi  adversus  magnatem. 

—  Est  regnum  instabile,  Est  enim  regnum,  de  quo  Q^ia  insta- 
Matthaei  duodecimo  ^ :  «  Omne  regnum  in  se  ipso  di- 
visum  desolabitur  ».  Regnum  divisum  est  mundus; 

unde  in  Psalmo :  «  Vidi  iniquitatem  et  contradictio- 
nem  in  civitate  » ,  id  est  in  mundo.  —  Exemplum  Exempinm. 
habe  ad  hoc  de  Adonia,  tertii  Regum  primo,  cuius 
regnum  fuit  ipsa  hora  sui  primi  convivii  desolatum. 
Propter  huius  regni  instabilitatera  dicilur  Baruch 
tertio :  «  Ubi  sunt  principes  gentiura ,  et  qui  domi- 
nantur  super  bestias,  quae  simt  super  terram,  et  in 
avibus  caeli  ludunt  »  ?  etc.  Et  respondet :  «  Extermi- 
nati  sunt  et  ad  inferos  desceaderunt,  et  alii  loco  ipso- 
rum  surrexerunt » .  —  Ecce  ergo ,  regnum  mundi  est 
inuiile,  ignobile,  instabile,  et  ideo  contemptibile, 
Propter  hoc  sapienter  cantat  quae  dicit  ^ :  «  Regnum 
mundi  et  omnem  ornatum  saeculi  contempsi  ». 

2.  Sequitur  de  regno  Chrisli,  quod  est  vene- 
randum.  Est  autem  venerandum  propter  tria ,  scili-  f^ndo 
cet  quia  pingue,  quia  nobile,  quia  stabile,  —  An- Qaia  pingne. 
gue  est  regnum  Chrisli;  habet  enim  pro  reditibus 
delicias  paradisi;  unde  Lucae  vigesimo  tertio^  la- 
troni  petenti  regnum  repromisit  Dominus  paradisum : 
«Memento,  inquit,  mei,  dum  veneris  in  regnum 
tuum  » ;  et  dixit  illi  lesus :  «  Amen  dico  tibi :  Hodie 
mecum  eris  in  paradiso».  —  Est  iterum  regnum  no-  Quianobiie. 
bile,  et  ideo  Apocalypsis  decimonono^:  «RexChri- 
stus  habet  in  femore  suo  scriptum:  Rex  regum  et 
Dominus  dominanlium  » ;  et  in  Psaimo :  «  Adorabunt 
eum  omnes  reges  terrae,  omnesgentes  servient  ei». 

—  Est  etiam  stabile  regnum  Christi ;  Danielis  septi-  Qo»»  stabiie. 
mo :  «  Potestas  eius  potestas  aeterna,  quae  non  au- 
feretur,  et  regnum  eius,  quod  non  corrumpetur  » ;  et 

in  Psalmo:  «  Et  regni  eius  non  erit  finis  ».  —  Re- 
gnum  ergo  Christi  est  pingue,  nobile  et  siabile,  et 
ideo  desiderabile.  Propterea  non  insipienter  orat  qui 
quotidie  postulat  ^ :  «  Ad veniat  regnum  tuum  » . 


De  reguo 
Christi  vene" 


*  Vers.  60;  ibid.  v.  61.  habentur  duo  seqq.  loci;  lertius 
est  V.  62. 

«  Psalm.  50 ,  I S.  —  Sequuntur  Eccli.  I  i ,  \  3.  et  Apoc.  2 ,  5. 
^  Vers.  8.  et  9;  subinde  respiciuntur  v.   10.  et   II;  de 
rhamno  habetur  ibid.  v.  14.  seq. 

*  Vers.  8.  seq.  —  Sequitur  lob  41 ,  25. 

*  Vers.  25.  —  Subinde  allegantur  Ps.  54, 10;  III.  Reg.  I,  ^^ 
seq.;  Baruch  3,  16.  seq.  et  19. 


^  Habetur  in  Breviar.  Romano  in  Communi  non  Virginum, 
sdHcet  in  Responsorio  lecl.  B,  —  Pro  quae  dicit  in  A  substi- 
tuitur  qui  dicit. 

^  Vers.  42.  et  43. 

*  Vers.  16.  —  Sequuntur  Ps.  71,  M;  Dan.  7,  14.  et 
Ps.  144,  3.  (cfr.  Luc.  1,  33.). 

«  Matth.  6 ,  10.  —  Cod.  A  orat. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XVIII.  ET  XIX.  COLL.  LXVIL 


615 


3.  Regnum  istud  non  sibi  soli  retinet  Christus, 
communica-  sed  suis  largituF  fidelibus,  quibus  dicturus  est:  «  Ve- 
iripiex°me-  nitc,  benedicti  Patris  mei,  percipite  regnum  »,  Mat- 
thaei  vigesimo  quinto  ^.  Et  nota ,  quod  propter  tria 
contingit  mereri  regnum ,  scilicet  per  contemptiim 
mundanorwn,  per  exsecuiionem  mandatorum,  per 
Primum.  sustinentiam  adversorum.  —  Contemnentes  mun- 
dana  merentur  possidere  regnum  titulo  emptionis, 
quo  omnia  sua  dant  pro  regno  habendo;  unde  Mat- 
thaei  decimo  tertio  ^ :  «  Simile  est  regnum  caelo- 
rum  thesauro  abscondito  in  agro,  quem  qui  inve- 
nit  horao  abscondit  et  prae  gaudio  illius  vadit  et 
vendit  universa,  quae  habet,  et  emit  agrum  il- 
lum  K.  Notabiliter  dicitur:  emit  agrum:  forte  non 
habuit  unde  eraeret  thesaurum;  et  ideo  thesaurum 
abscondit  et  agrum  emit,  et  per  consequens  cum 
agro  thesaurum  possedit.  Thesaurus^  regnum;  ager, 
paupertas.  Homo  ergo,  qui  non  habet  quo  comparet 
regnum  caelorum,  vendit  universa,  quae  habet,  et 
emit  agrum  paupertatis  et  in  agro  possidet  thesau- 


rum  regni  caelestis;  unde  Matthaei  quinto^:  «Beati 
pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorum  est  regnum  cke- 
lorum  »,  —  Exsequentes  mandata  merentur  possi-  secuudum. 
dere  regnum  quasi  ratione  comlucti  pro  mercede  sui 
laboris ;  et  ideo  tertii  Regum  nono  ait  Dominus  Sa- 
lomoni :  «  Si  feceris  omnia ,  quae  praecepi  tibi ,  po- 
nam  regnum  tuum  super  Israel  usque  in  sempiter- 
num  » ;  et  Malthaei  decimo  tertio:  «  Fulgebunt  iusti », 
id  est  operantes  iustitiam,  «sicut  solin  regno  Patris 
mei  ».  —  Sustinentes  adversa  merentur  possidere  Tertiam. 
regnum,  quia  socii  sunt  acquisitionis.  Isti  enim  sunt 
socii  Christi  ad  praedam.  et  ad  lucrum;  et  ideo  di- 
citur  eis  Lucae  vigesimo  secundo*:  «  Vos  estis,  qui 
permansistis  mecum  in  tenlationibus  meis;  et  ideo 
dispono  vobis,  sicut  disposuit  mihi  Pater  meus  re- 
gnum,  ut  edatis  et  bibatis  super  mensam  meam  in 
regno  meo  » ;  et  ideo  Matthaei  quinto  dicilur:  «  Beati, 
qui  persecutionem  patiuntur  propter  iustitiam ;  quo- 
niam  ipsorum  est  regnum  caelorum  » . 


Capitulum  XVIII.  et  XIX.  Tunc  ergo  apprehendit  Pilaius  fesum^. 


Circa  passionem  Christi,  de  qua  agitur  in  ca- 
Noiauiar  pilulo  isto,  cousideranda  sunt  quatuor,  scilicet  tra- 
passione  dttio ,  illusio ,  flagellatio  et  crucijixio,  quae  qua- 
tuor  breviter  notavit  ipse  lesus,  cum  ascenderet 
ad  passionem ,  Matthaei  vigesimo  ^ :  «  Tradent  eum 
gentibus  ad  ilhidendum  et  flagellandum  et  crucifi- 
gendum  » . 

GOLLATIO  LXVIL  ET  PRIMA  DE  PASSIONE  GHRISTL 

1.  Circa  Christi  traditionem  nota,  quod  Christus 

Dc  christi  fuit  iniuste  traditus  a  tribus:  a  luda;  loannis  de- 

*  trip!i?r  cimo  octavo  "^ :  «  Stabat  autem  et  ludas ,  qui  tradebat 

eum  ludaeis  »;  a  ludaeis;  loannis   decimo  octavo: 

«  Gens  tua  et  ponlifices  tui  tradiderunt  te  mihi  »  ;  a 

A*too;loannis  decimo  nono:  «  Tunc  tradidit  eis  le- 

Et  propier  sum ,  ut  crucifigeretur  ».  —  luda^  tradidit  eum  ex 

cupiditate;  Matthaei  vigesimo  sexto^:  «  Quid  mihi 

vultis  dare,  et  ego  eum  vobis  tradam  » .  ludaei  ex  ma- 

lignitate  ei  invidia;  Marci  decimo  quinto:  «  Sciebat 

autem,  quod  per  invidiain  tradidissent  eum».  Pila- 

tus  ex  populari  gratia  vel  favore;  Marci  decimo 

quinto :  «  Pilatus  autem ,  volens  satisfacere  populo 

dimisit  illis  Barabbam  et  tradidit  illis  lesum  flageUis 

Hoc  imjian.  cacsum ,  ut  crucifigorent  eum  ».  —  Ad  quorum  exera- 

^ur  c  nsua.  ^j^^^^  quidam  hodie  persequuntur  Christum-veritatem 


ex  cupiditate,  ut  simoniaci;  quidam  ex  malignitate 
etinvidia,  sicut  haeretici ;  quidara  ex  populari  g^^a- 
iia  vel  favore,  sicut  praedicatores  remissi^. 

2.  Nota,  quod  Christi  traditio  nobis  proponitur  christitra- 

j.       1.  ditio  propo- 

in  speculum  contemplationis ,  in  remedium  hbera-mturadqna- 

drnplicem 

tionis,  in  exemplum  imitationis  et  in  documentum  froctQm. 
instructionis.  —  In  speculum  contcmplationis  nobis  oe  primo 
proponitur,  ut  ex  eius  contemplatione  ad  diiectionem 
accendamur.  Ter  enim  fuit  Christus  traditus :  primo 
a  luda,  et  in  illa  traditione  fuit  vendiius;  secundo 
a  ludaeis,  et  in  illa  traditione  fuit  condemnatus; 
tertio  a  Pilato,  et  in  illa  traditione  fuit  crucifixus, 
Quomodo  ergo  se  poterat  pro  nobis  perfectius  ex- 
pendere,  nisi  ut  vendereiur  pro  nobis  rediraendis, 
condemnareiur  pro  nobis  absolvendis ,  crudfigeretur 
pro  nobis  liberandis  ?  Hoc  enim  totum  factum  est 
in  sua  traditione;  quod  considerans,  beatus  Paulus 
dicebat  ad  Galatas  secundo  ^^ :  «  Vivo  ego ,  iam  non 
ego,  vivit  vero  in  me  Christus;  quod  autem  nunc 
vivo  in  carne ,  in  fide  vivo  Filii  Dei ,  qui  dilexit  me 
et  tradidit  semetipsum  pro  me». 

3.  Traditio  Christi  nobis  fuit  in  remedium  libe-  ue  secnndo 

tpia 

raiionis.  Ter  enim  fuit  Christus  traditus:  prirao 
hosti;  secundo  iudici;  tertio  toriorL  ludas  enim 
tradidit  eum  hostibus ,  id  est  ludaeis ;  hostes  iudici , 
id  est  Pilato ;  Pilatus  tortoribus ,  id  est  militibus , 


*  Vers.  34.  —  Subinde  pro  per  exsecuiion&in  mandato- 
rim  B  per  obedientiam  mandaiorum. 

^  Vers.  44. 

*  Vers.  3.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  IIL  Reg.  9,  4.  seq.  et 
iMatth.   13,  43. 

*  Vers.  28.  el  29.  —  Sequitur  Matlli.  5,  40. 

®  Ex  integris  cc.  48.  et  19.  auctor  seriem  passionis  collegit, 


quin  speciatim  tractet  de  allquo  vcrsu  nisi  de  duobus  infra 
pag.  618  seq. 

«  Vers.  49. 

^  Vers.  5.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  48,  35.  et  19,  16. 

*  Vers.  45.  —  Sequuntur  Marc.  15,  40.  et  45. 

^  Du  Cange,  Glossariam  etc. :  Remissus,  Angl.  remiss, 
ignavus,  imbellis,  segnis,  iners.  *°  Vers.  20. 


616 


COLUTIONES  IN  lOANNEM  CAR  XVffl.  ET  XIX.  COLL  LXVIII. 


Notandam.  qni  6um  crucifixerunt.  Hoc  autem  totum  factuna  est , 
ut  homo  traditus  libentretur ;  qui  primo  tradebatur 
Imti  in  peccati  commissione;  secundo  tradebatur 
mdici  m  morte ;  tertio  tradebatur  tortoribus  in  itK 
ferno.  Ut  ergo  ab  ista  tripiici  traditione  liberarelur 
homo,  tradi  voluit  Deus  Iiomo,  ne  ultra  plaDgeret 
illud  quod  dicitur  in  Psalmo  ^ :  «  Traditus  sum  et 
non  ^redieMr;  oculi  mei  langiaerunt  prae  inopia». 

4.  Proponitur  tertio  traditio  Christi  in  exem" 
De  ttrtio  plmt  imitattmis,  sicut  praedixerat  Dominus ,  disci- 

trist 

pulos  snos  Iradendos  esse ,  Matthaei  decimo  ^ :  « Tra- 
dent  vos  ih  concihis  et  in  synagogis  suis  et  flageila- 
bunt  vos  »  etc.  Ne  ergo  nimis  durum  videretur  eis 
tradi  in  concihis,  praemisit  Dominus  exemplum  suae 
traditionis.  Fuit  enira  traditus  ab  amico,  scilicet  a 
Ittda;  ab  inimico,  seilicet  populo  ludaeorum;  d) 
extraneo ,  scilicet  a  Pilato ,  qui  non  cognoscebat  eum : 
ut,  sive  traderentur  discipuli  ab  amim/sive  ab  ini- 
micis,  vel  ab  extraneis,  acciperent  a  Christo  exem- 
Aiia  distin-  pium  humilitatis.  —  Vel  distingue  aliter,  quia  Chri- 
slns  fuit  traditus  a  discipulo,  ^b  adversario  et  a 
Pilato,  ut,  sive  tradatur  Christianus  ab^  inferiori, 
sive  ab  aequali,  sive  a  superiori,  inveniat  in  Chri- 
sto  exemplum  sustinendi.  Ideo  exemplum  Christi 
considerans  Paulus,  cum  prophetaret  Agabus,  Actuum 
vigesimo  primo  ^  dicens :  «  Virum ,  cuius  est  ^ona 
haec,  sic  alligabunt  ludaei  in  lerusalem  et  tradent 
in  manus  gentium  »  ;  respondit :  <«  Ego  non  solum 
alligari,  sed  etiam  mori  iu  lerusalem  paratus  sum 
propter  nomen  Domini  lesu  » . 

5.  Proponitur  etiam  nobis  Christi  traditio  in  rfo- 
De  qaarto  cnmentttm  instructionis ,  ut  caveamus,  ne  simus  tra- 

•trja 

ditores  verilatis  sive  ex  cuptditate  cum  luda ,  sive  ex 
favore  cum  Pilato  sive  ex  invidia  cum  ludaeis ,  quod 
explanatiim  est  supra  in  priraa  parte  collationis  *. 

GOLLATIO  LXVIIT.  ET  SECUNDA  DE  PASSlOiNE  CHRISTL 

De  chruti         1  •  Circa  Christi  illusionem  nota ,  quod  ter  fuit 

musione  tri.  chrfstus  illusus.  lUusum  enim  fuit  ei  in  domo  pon- 

Prima.  tificis ;  Lucae  vigeamo  secundo^:  «  Viri,  qui  tene- 

bant  eum,  illudebaut  ei  caedentes,   et   velaverunt 

eum  et  percutiebant  faciem  eius  et  interrogabant 

eum  dicentes :  Prophetiza ,  quls  est  qui  te  percus- 

secunda.  sit  »  % —  Illusum  fuit  oi  in  domo  iudicis;  Matthaei 

vigesimo  septimo*:  «  Tunc  milites,  suscipientes  lesum 

in  praetorio  et  exuentes  euui ,  chlamidem  coccineam 

circumdederunt  ei,  et  plectentes  coronam  de  spinis, 

posuerunt  super  caput  eius  et  arundinem  in  dextera 

eius,et  genu  flexo  iltadebant  ei  dicentes:  Ave,  re^c 

Teriia.  ludaeorum  »,  —  Ulusum  etiam  fuit  Christo  in  por 

tibulo   crucis;  unde  Marci  decimo   quinto^:  «  Et 


praetereuntes  blasphemabant  eum,  raoventes  capita 
sua  et  dicentes:  Vahi  qui  destruis  templum  Dei »; 
«similiter  et  summi  sacerdotes,  illudentes  ad  alteru- 
trum  cnm  scribis,  dicebant:  AUos  salvos  fecit,  se 
ipsum  uon  potest  salvum  facere  » . 

2.  Attende  igitur  Christi  illusionera,  quia  ter 
proponitur  in  speculum  contemplationis ,  in  reme- 
dium  liberationis ,  in  exemphi^m  imitationis,  in  rfo- 
cumentum  instructionis,  —  Proponitur  ergo  primo  in 
specuium  contemplationis,  ut  videndo  contumeham 
illusionis  agnoscamus  in  sustinente  magnitudinem  ca- 
ritalis.  Attende  ergo ,  quod  tribus  generibus  hominum 
grave  est  sustinere.  Graviter  enim  sustinet  illudi 
sapiens  a  minus  scienle;  gravius  sustinet  potens  a 
minus  potente;  gravissime  sustinet  benefaciens  ab 
egeno  eius  beneficium  recipiente.  —  Haec  omnia  facta 
sunt  Chrislo  in  eius  illusione. .  In  domo  enim  ponti- 
ficis  illusum  est  sapientiae  suae  a  stultis,  quando 
velaverunt  faciem  eius  et  rnterrogabant  ^ :  «  Prophe- 
tiza:  quis  est  qui  te  percussit»?  quasi  nihil  sciret, 
nisi  quae  oculis  corporeis  videret.  —  In  domo  iu- 
dicis  illusum  est  suae  potentia^  a  servis,  quando 
«  pleclentes  coronam  de  spinis,  imposuerunt  capiti 
eius  et  illudebant  ei  dicentes:  Ave,  rexludaeorum»; 
quasi  ridiculum  esset,  quod  ipse  rex  esse  deberet. 
—  In  patibulo  crucis  illusum  fuit  eius  misericor- 
diae  ab  ipsis  miseris  dicentibus  ^ :  «  Alios  salvos 
fecit,  se  ipsum  non  potest  salvum  facere  »;  quasi  ri- 
diculum  esset,  quod  ipse  genus  humanum  redime- 
ret.  —  Contemplare  ergo,  anima  fidehs,  gravitatem 
illusionis ,  et  repende  vicem  dilectionis  ei  qui  pro  le 
factus  est  «  opprobrium  hominum  et  abiectio  plebis  » ; 
de  quo  Threnorum  tertio :  « Dabit  percutienti  se 
maxillam  et  saturabitur  opprobriis  ». 

3.  Proponitur  Christi  illusio  in  remedium  libe- 
rationis.  Nota  ergo,quod  Christus  voluit  sibi  illudi , 
ut  parceretur  homini  ab  illusione  peccati,  ab  illu- 
sione  poenall  Peccatori  enim  illuditur  primo  a  se- 
ducente,  quando  peccat;  secundo  iUuditur  ei,  ut 
solet  aliquando  illudi  homini  daumando  a  deducente 
sive  deprehendente ,  a  iudice  et  torto7*e.  Ut  ergo  ab 
huiusmodi  illusiouibus  liberaretur  homo  damnandus, 
voluit  loco  hominis  Christus  sibi  illudi ,  quando  de- 
prehensus  fuil  in  domo  pontificis,  et  quando  conde- 
mnatus  fuit  in  praetorio  iudicis,  et  quando  occisus 
fuit  in  patibulo  crucis ,  ne  accideret  homini  illa  illu- 
sio,  de  qua  dicitur  Ecclesiastici  vigesimo  septimo^: 
«  Facienti  nequissimura  consilium  super  ipsum  de- 
volvetur,  et  nonagnoscet,  unde  adveniat  illi.  Illusio 
et  improperium  super  bonum  »  etc. 

4.  Proponitur  etiam  Christi  illusio  in  exemplum^ 
imitationis.  Non  enim  solum  illuditur  damnando ,  sed 


Qoadraplez 
fractos. 


De  prlmo 
tria. 


Primum. 


Secandazn. 


Tertinra. 


Applicatio. 


De  secnndo 
tria. 


Daplei  finis. 


De  tertio 
dao. 


*  Psalm.  87,  9.  10.  »  Ters.  17. 
^  Vers.  H.  et  TS. 

*  Num.  1. 

*  Vers.  63.  seq.  —  Subinde  allegatur  Matth.  27,  27.  seq, 

*  Vers.  29.  el  31. 


'  Marc.  U,  65.  —  Sequitur  Matth.  27,  29.  —  Subinde 
pro  illusum  est  suae  potentiae  C  itlusa  est  sua  potentia. 

®  Matth.  27,  42.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  21,  7.  et 
Tliren.  3,  30. 

*  Vers.  30.  et  31 . 


COLLATIONES  LN  lOANNEM  CAP.  XVIIL  ET  XIX.  COLL.  LXX. 


617 


Triplex  ilM* 
sio. 


De  qnarto 
duo. 


DiabolQs  il- 

ladit  ad  se- 

dacendnm 

per  tria. 


Figara  ha- 
ram  io  tri* 
plici  Cbristi 
illusiooe. 


Prima. 


Seconda. 


Tertia. 


aliquando  innocenti  illudit  malitia  illudentis;  cuius- 
modi  illusionem  Scriptura  damnat  Proverbiorura  ter- 
tio  ^:  «  Illusores  ipse  deridet  ».  Et  ideo  Dominus 
sciens,  illudendura  fore  suis^  ut  patienter  sustineant, 
praemitlit  exemplura  suae  illusionis. 

5.  Nota,  quod  Christo  fuit  iilusum  signis,  ver- 
bis  et  faetist  signis,  ut  quando  ipsum  adorabant  et 
coronabant;  /ac^2^/ut  quando  ipsum  velabant  et 
conspuebant;  verbis,  utquando  ipsum  salutabant  et 
blasphemabant  ^.  Et  haec  omnia  voluit  Christus  sibi 
fieri,  ut,  sive  verbis,  sive  signis,  sive  factis  illudere- 
tur  quis  a  suis,  inveniret  in  Christo  exemplum  hu- 
militatis. 

6.  Proponitur  etiam  Christi  illusio  in  doeumen- 
tiim  instructionis ;  non  enim  illuditur  soluramodo  con- 
tiimeliose,  sed  etiam  aliquando  seditiose;  et  sicut 
vult  Dominus,  quod  nos  sustiheamus  conlumeliosam 
illusionem,  ita  vult,  quod  praecaveamus  seditiosam. 
—  Nota  ergo ,  quod  diabolus  illudit  homini  ad  sedu- 
cendum,  secundum  quod  habetur  Proverbiorum  de- 
cimo  quarto  ^:  «  Stulto  illudit  peccatum  ».  llludit  ali- 
quando  diabolus  homini  per  concupiscentiam  hon^- 
rum,  aliquando  per  concupiscentiam  divitiarum, 
aliquando  per  concupiscentiam  voluptatum ;  unde 
Psalmus :  «  Lumbi  mei  impleti  sunt  illusionibus  ». 

7.  Prima  iliusio  notata  est  in  Christi  corona- 
tione ;  secunda  notata  est  in  veste  purpurea ,  quam 
ei  circumdederunt ;  tertia  notata  est  in  potu,  quem 
ei  in  cruce  porrexerunt*.  —  Nota  ergo,  quod  primo 
coronaverunt  Christum,  et  statim,  corona  deposita, 
«  percutiebant  caput  eius  arundine^  ».  Corona  ista 
significat  honorem  mundanum,  qua  quicumqne  co- 
ronatur,  percutitur  cor  eius  sollicitudine.  —  Simi- 
liter  in  illusione  vestis  nota,  quod  primo  ei  vestem 
circumdederunt ,  et  postmodum  non  solum  eani 
quara  ei  circumdederunt,  sed  suam  propriam  abstu- 
lerunt^.  Vestis  ista  significat  mundanas  divitias, 
quas  postquam  mundus  ahcui  circuradederit,  non 
solum  eas  aufert  in  fine,  sed  etiam  vestera  propriam, 
scilicet  vestem  virtutum  ei  deponit,  ut  exeat  nudus 
de  mundo  non  solum  veste  propria,  sed  etiam  veste 
mutuo  accepta.  —  Circa  potus  oblationem  nota,  quod 
cum  Dominus  sitiret  dulcedinem,  obtulerunt  ei  felUs 
araaritudinem '^ ;  quod  impletur  spirilualiter  in  illu- 
sione,  quae  fit  per  carnalem  concupiscentiam.  Sitit 
enim  homo  carnalis  dulcedinem  voluptatis,  et  diabo- 
lus  propinat  ei  amaritudinem  mortis;  unde  Prover- 
biorum  quinto  dicitur  de  meretrice:  «Novissima  il- 
lius  amara  quasi  absinthium  » . 


COLLATIO  LXIX.  ET  TERTJA  DE  PASSIOiNE  CHRlSTIi 

I 

1.  Circa  Christi  flaqellationem  nota,  quod  Chri-  De  chnsti 

flagellatioDe 

stus  fuit  flagellatus  in  capite;  unde,  Matthaei  vigesimo  tripiici. 
septimo^  Marci  decimo  quinto,  «  percutiebant  caput 
eius  arundine  » .  Fuit  etiam  caesus  in  facie ;  unde  Lucae 
vigesimo  secundo:  «  Percutiebant  faciem  eius  »;  et  loan^ 
nis  decimo  octavo :  «  Unus  ministrorum  assistens  dedit 
ei  alapam» .  Fuit  etiam  flagellatus  in  toto  corpore;  unde 
Matthaei  vigesimo  septimo  et  Marci  decimo  quinto: 
«Tradidit  lesum  flagellis  caesum,  ut  crucifigeretur  ». 
—  Nota  igitur ,  quod  tripliciter  solet  homo  caedi  si ve  Tripiex  floi* 
flagellari.  Aliquando  caeditur  homo  ad  vituperan-  ^^nisV^* 
dum,  sicut  solet  homo  alium  caedere  de  palma  ad 
ignorainiam.  Aliquando  caeditur  sive  flagellatur  ad 
eiicienduYifi ,  sicut  ostiarii  solent  intrare  volentes  fla- 
gellare  sive  caedere ,  ut  ipsos  eiiciant  ^.  Aliquando 
flagellatur  vel  caeditur  ad  puniendum,  sicut  solent 
caedi  malefactores. 

2.  Et  haec  tibi  proponuntur  in  speculum  contem-  Fructus  pri- 
plationis,  ut  attendas,  quantum  debeas  iUi  qui  pro 

te  sustinuit  omne  genus  flagellorum.  Fuit  enim  fla- 
gellatus  in  facie,  quae  est  flagellatio  vituperanliura ; 
fuit  flagellatus  in  capite,  quae  est  flagellatio  euo2<?n- 
tium;  fuit  etiam  flagellatus  in  toto  corpore,  quae 
est  flagellatio  punientium. 

3.  Haec  etiam  tibi  proponunlur  in  7*emedium  libe-  secundus. 
rationis.  Merueras  enim,  o  homo  peccator,  a  summo 
iudice  confundi  in  culparum  discussione;  eiici  in 
sententiae  proraulgatione ;  puniri  in  sententiae  exse- 
cutione.  Sed  ecce ,  ab  islis  liberant  te  flagella  Christi , 

qui  pro  te  clamatin  Psalmo^^:  «  Ego  in  flagella  pa- 
ratus  sum  »  etc.  Flagellatur  in  facie,  ne  pro  pec- 
catis  confunda7'is ;  flagellatur  in  capite ,  ne  a  regno 
eiidaris;  flagellatur  in  toto  corpore,  ne  pro  peccatis 
tuis  in  toto  corpore  puniaris. 

4.  Proponunlur  tibi   etiam  flagella  Christi  in  lertias. 
exemplum  imitationis,  ut,  sive  confundaris,   sive 
eiiciaris,  sive  torquearis,  accipias  a  Christo,  qui  pri- 

mus  haec  sustinuit,  exemplura^^  humilitatis. 

COLLATIO  LXX.  ET  QUARTA  DE  PASSIONE  CHRISTL 

1 .  Circa  Christi  crucifixionem  nola,  quod  in  Chri-  De  crucifi. 

.^  ,  .  ,.  ,  xione  Christi. 

sto  crucifixo  nobis  proponitur  exemplum  poenae  su- 
stinendae  —  concupiscentiae  refrenandae  —  et  cul-  ^lfl^f^^^ 
pae  vitandae.  —  Habes  enim  in  Crucifixo  exeraplum  De  pnmo 
poenae  sustinendae.   Solet   enim   aliquando   timeri  ^^^^^' 
poena  propter  eius  acerbitatem,  aliquando  propter 


*  Vers.  34.  —  Superius  pro  dammndo  B  C  damnato. 

2  De  his  tribus  cfr.  Marc.  15,  17.  et  19;  Marc.  13,  19. 
et  Luc.  22,  64;  Marc.  15,  18.  et  29. 

^  Vers,  9:  Slidtus  illudet  etc.  —  Subinde  allegatur  Ps.  37, 8. 

*  Cfr.  Matth.  27,  29;  loan.  19,  2.  et  29. 

*  Marc.  15,  19.  et  Matth.  27,  30. 

^  Cfr.  Matth,  27,  28.  seqq.  et  Marc,  1o,  17.  seqq. 

S.  Donav.  —  Tom.  VI, 


'  Cfr.  Matlh.  27,  48.  et  Ps.  68,  22.  —  Inferius  allegalur 
ProVv  o,  4. 

®  Vers.  30.  et  Marc.  13,  19.  —  Sequuntur  Luc.  22,  64. 
et  loan.  18,  22;  Matth.  27,  26.  et  Marc.  13,  13. 

®  Cod.  B  reiiciant. 

i^  Psalm.  37,  18. 

"  Ita  codd.  BC,  A  praefigit  in. 

78 


\ 


618 


COLLVTIONES  IN  IQANNEM  CAP.  XVIII.  ET  XIX.  COLL.  LXXI. 


Primdm, 


Secundttm. 


Terliam. 


i^aartam. 


De  secnndo 
tria. 


Prioiam, 


Secandum. 


Tertiara. 


Tertitim  coo' 

tra  peccata 

septetn  capi' 

taJia. 


eim  miUtiplicitatem,  aliquando  propler  eius  vilita- ^ 
tem,  aliquando  propter  eius  diiUurnitaiem,  —  Sed 
ecce,  Christus  occisus  est  morte  amarissima,  ne 
formides  acerhitatem  poenae.  Poena  enim  Christi  fuit 
in  nervorura  extensione,  in  quibus  niaxime  viget 
fortitudo,  et  ideoafflictio  acerbissima;  unde  Threno- 
rum  primo  ^:  «  0  vos  omnes,  qui  transitis  per  viam, 
attendite  et  videte,  si  est  dolor  sicut  dolor  meus  »! — 
Item  occisus  est  poena  uiiiversalissima ,  ne  timeas 
multiplicitatm  poenae,  Afflictus  enim  fuit  in  qualibet 
corporis  parte,  et  ideo  claraat  in  Psalmo  ^  ad  Pa- 
trem:  «  Omnes  flactus  luos  induxisti  super  me».  — 
Occisus  etiam  fuit  movie  titrpissima,  ne  refugias 
vilitate^n  poenae.  Mors  enirn  crucis  erat  mors  latro- 
num ,  et  ideo  de  mortc  eius  dicitur  Sapientiae  se- 
cundo:  «  Morte  turpissima  condemnemus  eum  ».  — 
Fuit  etiam  occisus  morte  dixitissima ,  ne  horreas 
diuturnitatem  poenae ;  unde  in  Psalmo  :  «  Fui  flagel- 
latus  tota  die  »  etc.  —  Habes  ergo  in  Crucifixo  exem- 
plum  poenae  sustinendae. 

2.  Habes  etiam  in  Christo  exeraplum  concupi- 
scentiaerefrenandae.  Laxalur  enim  aliquando  concupi- 
scentia  ad  volUptates,  aliquando  ad  divitias,  aliquando 
ad  honores.  —  Sed  ut  refrenes  concupiscentiam  ho- 
norum,  tibi  proponitur  Ghristus  in  cruce  abiectus, 
scilicet  inter  lalrones  crucifixus;  unde  Matthaei  vi- 
gesimo  septimo^:  «  Tunc  crucifixi  sunt  cum  eoduo 
latrones,  unus  a  dextris  et  alius  a  sinistris».  —  Ut 
refrenes  concupiscentiam  divitiarim ,  ipro^mlur  IM 
Christus  in  cruce  midatus;  unde  loannis  decimo 
nono  legitur,  quod  «  crucifixores  acceperunt  vesti- 
menta  eius  et  fecerunt  quatuor  partes  »  etc.  —  Ut 
refrenes  conmp\s>cenlmm  voluptatum,  tibi  proponir 
tur  Christus  in  exemplum  in  cruce  afjlictns  tanta 
afflictione,  quod  non  est  dolor  sicut  dolor  eius,  sicut 
dicitnr  Threnorum  primo.  —  Sic  ergo  habes  in  Cru- 
cifixo  exemplum  poenae  sustinendae,  habes  exem- 
plum  concupiscentiae  refrenandae. 

3.  Habes  nihilominus  in  eo  exemplum  culpae 
vitandae.  Nota  ergo  contra  superbiam  capitis  incli- 
nationem;  loannis  decimo  nono  *.  « Inclinato  capite, 
emisit  spiritum  »;  ecce,  exemplura  humilitatis,  — 
Contra  iram,  pro  inimicis  orationem;  Lucae  vigesimo 
tertio:  «Pater,  dimitte  illis,  quia  nesciunt ,  quidfa- 
ciunt »  ;  ecce  exemplum  benignitatis.  — ■  Contra  in- 
vidiam,  lateris  apertionem;  loannis  decimo  nono: 
«Unus  militum  lancea  latus  eius  aperuit  ».  Voluit 
enim  Christus,  latus  suum  aperiri,  ut  ostenderet, 
quod  paratus   erat   cor   suum  dare   fidelibus  suis ; 


ecce ,  exemplum  caritatis.  —  Contra  avaritiam ,  ma- 
Buum  perforationem.  Solet  enim  dici  de  horaine  largo, 
quod  habetmanus  perforatas;  Psalmus^:  «Foderunt 
manus  meas  et  pedes  »  etc. ;  ecce ,  exemplum  /arp«- 
tatis.  —  Contra  accidiam ,  devotam  spiritus  oblatio- 
nem;  Lucae  vigesimo  tertio:  «In  raanus  tuas  com- 
meiido  »  etc. ;  ecce,  exemplum  devotionisi  ~  Contra 
gulam ,  fellis  potationem ;  loannis  decimo  nono :  « lUi 
autem  plenam  aceto  spongiam ,  hyssopo  circumponen- 
tes,  obtulerunt  ori  suo.  Cuni  autem  gustasset,  noluit 
bibere»;  ecce,  exeraplum  ieiunii  —  Contra  luxu- 
riam,  sanguinis  effusionem;  ecce,  exemplum  «2or- 
ti/icationis  carnis, 

AnnotatIo  69. 

(Cap.  19,  29.).  Illi  autem  plenam  acelo  spon- 
giam  obtukrunt  ori  eius. 

Nota,  quod  Christus  fuit  afllictusin  quadruplici  Ghristus  af- 
sensH :  ra  audUu,  audiendo  blasphemias  ludaeorum ;  m  sensibus. 
visu,  sustinendo  velationera  ociilorum ;  in  tactu,  quando 
fuit  clavis  confixus  et  flagellatus;  in  gusta,  quando 
fuit  aceto  potatus.  —  Hoc  totum  factura  est,  ut  exsolve- 
ret  delictura  prirai  hominis,  qui  fuerat  primusin  sensu 
quadrupHci  male  delectatus  ^.  Primo  enim  peccavit 
secunduin  auditum,  quando  audivit  suggestionera 
sibi  beatitudinem  promittentem.  —  Secundo  peccavit 
secundura  visuin,  quando  aspexit  fructum  «  pulcrum 
visu  et  ad  vescendum  suavem  ».  —  Tertio  peccavit  se- 
cundum  tactum ,  quando  fructum  collegit.  —  Quarlo 
secundum  gustum ,  quando  fructum  comedit.  —  Cu- 
ius  delictum  exsolvens  Christus  fuit  blasphematus ,. 
oculis  velatus,  clavis  confixus  et  felle  potatus,  et 
ideo,  eum  accepisset  acetum,  dixit:  Consimima- 
tum  esf^. 

COLLATIO  LXXL 

(Vers.  41.).  Erat  autem  in  loco,iibi  crucifixus 
est  etc. 

I.  Hic  agit  de  sepultura  Christi.  Circa  quam  De  sepnitora 
tria  sunt  notanda.  Christus  enim  mortuus  fuit  con-     "**  "^'- 
ditus  unguento  —  involuins  sudario  —  recondilus 
in  sepulcro ;  quae  tria.tanguntur  in  littera  ista,  loan- 
nis  decimo   nono^,  ubi  dicilur,  quod  «  ligaverunt 
eum  linteis  cum  aromatjbus,  sicut  mos  est  ludaeis 
sepelire  » .  —  Per  haec  tria  instruit  nos  Christus ,  quod  Exjjosiiio 
homo  spiritualis,  qui  vult  «  complantari  similitudini  ^^*"^"^^^** 
mortis  eius  »,  secundum  quod  tangitur  ad  Romanos 


^  Vers.  12.  —  Siiperkis  pro  occisus  A  viortmis,  quod 
eliam  inferius  in  secundo  membro  occurrit. 

3  Psalm.  87,  8.  —  Sequuntur  Sop.  2,  20.  el  Ps.  72,  '14< 
—  Inferius  pro  diutissitm  [cfr.  ForcelJini,  Lexicon.ete.],  ne 
horreas  G  diuturnissiMa ,  ne  timeas. 

^  Vers.  38,  —  Duo  seqq.  loei  sunt  loan.  19,  23,  el  Thren. 
1,  12. 

*  Vers.  30,  —  Subinde  alleganlur  Luc.  23,  3i.  etloan.  49, 


34.  —  Cod.  C  liaec  quae  sequunlur  usque  ad  Annotationem  seq., 
omiUit  legitque  Quaere  alibi  et  imenies. 

*  Psalm.  21 ,  17.  seq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  23 ,  46. 
et  loan.  19,  29. 

«  Cfr.  Gen.  3,  5.  et  6.. 

'  loan.  19,  30.        . 

^  Vers.  40,  —  Superius  pro.  suni  notanda  C  tangimfnr 
consideranda. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XX.  COLL.  LXXIL 


619 


sexlo  ^,  debet  condiri  unctione  Spiritus  sancti ,  debet 
involvi  quasi  in  sudario  habitu  regulari ;  debet  r^- 
condi  quasi  in  sepulcro  in  monumento  claustri,  ut 
habeat,  videlicet  honio  spiritualis,  daiistrum  pro  mo- 
numento,  Aa6i7iwi  pro  sudario ,  Spiritus  sancli pra- 
tiam  pro  unguento. 

2.  Et  nota ,  quod  Christus  fuit  conditus  ditplicz 
Bn^in  un' xmguento ,  unguento  scilicet  nardi  pistici ,  pretiosi 

a  Maria,  secundum  quod  habetur  loannis  duodecimo^; 
de  quo  unguento  dicitur  Matthaei  vigesimo  sexlo, 
quia  «  mittens  unguentum  hoc  in  corpus  meum ,  ad 
sepeliendum  me  fecit » ;  et  unguento  myrrhae  et  abes 
a  Nicodemo ;  loannis  decimo  nono :  «  Venit  Nicode- 
mus,  ferens  mixturam  rayrrhae  et  aloes  quasi  libras 
Expositio  centum  ».  —  Per  unguentum  rnyrrhae  intellige  mor- 

spiritdalis.    .^       .  .  ,*^  j-  j        *• 

tiflcalionem  carnis ,  per  unguentum  nardt  devotionem 
mentis;  quod  est  duplex  unguentum,  quo  condiri 
debet  homo  spiritualis.  Solent  enim  infirmi  ungi  ad 
sanitatem^  et  sponsae  ad  decorem;  et  homo  spiri- 
tualis  debet  ungi  mortificatione  carnis  ad  sanilatem , 
devotione  mentis  ad  decorem. 

3.  Nota  iterum,  quod  Christus  fuit  involutiis 
f"i'dS"!  ^^^^^s-  ^^^^  ^^^^  involutus  sindone;  Marci  decimo 


quinto*:  « loseph  autem  mercatus  sindonem,  depo- 
iiens  lesum  involvit  in  sindone  » ;  et  linteis ;  unde 
loannis  decimo  nono:  «  Ligaverunt  eum  linteis  cuni 
aromatibus  » .  —  Per  sindonem  inteliige  munditiam  Expositio 

.  spintaalis. 

cohversationis ,  per  hnteos  aroniatizdntes  exempia 
bonae  operationis,  quae  suntduo,  quibus  decorari  et 
indui  debet  homo  spiritualis,  ut  habeat  vestis  eius 
speciositatem  in  conversatione ,  pretiositaiem  in  bona 
operatione. 

4.  Nola  tertio,  quod  in  loco,  ubi  reconditus  neiocodao. 
fuit  lesus,  duo  notat  Evangelista,  hortum  videlicet 
et  monumentum,  De  horto  dicilur  hic  ^ :  « Erat 
autem  in  loco,  ubi  crucifixus  est,  hortus  » .  De  mo- 
numento  statira  subiungitur :  Et  in  horto  monumen- 
tum.  —  Per  hortum  intellige  fertilitatem  bonorum  Eiposiiio 

j     ,.   .^  .  spiritualis. 

operum ;  per  monumentum,  quod  dicitur  quasi  mo- 
nensmentem,  intellige  studium  Scripturarum ;  in  quo 
instruimur,  quod  homo  spiritualis  debet  sibi  requi- 
rere  habitaculiim  in  loco,  ubi  inveniat  hortmn  bono- 
rum  operum  et  monumentum  Scripturarum ,  ut . 
possit  aliquando  exire  ad  hortum  actionis,  aliquando 
sedere  ad  monumenturn  contemplationis. 


Capitclum  XX.  Una  autem  Sabbati. 


Anxotatio  70. 

(Vers.  2.).  Tulerwnt  Dominum  de  monumento , 
et  nescimus,  iibi  posuerunt  eum. 

1.  Nota  triphcem  Christi  positionem.  Fmi  enim 
Tripiex  chri.positus  in  w/w^emb;  Lucae  secundo^:  «  Invenietis 

sti  positio.   .    «      .  •     •        1   ^  A  '^         ' 

mfanlem  pannis  involutum  et  positum  m  praesepio». 
—  Fuit  positus  in  patibulo  crucis ;  Threnorum  ter- 
tio :  «  Tetendit  arcum  suum  et  posuit  me  quasi  si- 
gnum  ad  sagittam».  —  Positus  etiam  fuit  in  mo- 
mtmento;  loannis  decimo  nono :  «  Ibi  ergo,  quia 
iuxta  erat  monumentum,  posuerunt  lesum  ». 

2.  Nota,  quod  Dominus  in  praesepio  dat  for- 
Appiicaiio.  mam  innocentibus ;  in  pcUibulo  dat  formam  profi- 

cientibus;  in  monummto  dat  forraam  contemplan' 
tibus.  —  In  praesepio  positus  informat  innocentes 
in  praesepio  ad  duo :  ad  rclinquendam  raundanam  possessionem 
et  mundanam  ambitionem.  Primum  notat  Evange- 
hsta^  cum  dicit:  « Invenietis  infantem  pannis  invo- 
lutura  »;  secundura,  cum  dicit:  «  Positum  in  prae- 
sepio».  Primum  enira  est  paupertalis;  secundum, 


humilitatis.  —  In  paiibulo  positus  informat  pro-  item,  ia  pa- 
ficientes  ad  duo  :  ad  praecepta  implemla  et  arf-     t^^aJo- 
ve7*sa  sustinenda;  quae  duo  tanguntur  ad  Philippen- 
ses  secundo  ® ,  cum  dicitur :  «  Factus  obediens  Patri 
usque  ad  mortem»;  ecce,  impletio  praecepti ;  «mor- 
tera  autera  crucis»;  ecce,  sustinentia  supplicii. — 
In  monumento  positus  informat  contemphntes  ad  item,  in  mo- 
duo :  ad  quaerendam  quietem  spiritualem  et  ad  fu-  "°"'®°'®* 
giendam  iactantiam  mundanam.  Primum,  quia  iacuit 
in  sepulcro  quietus;  secundum,  quia  fuit  in  sepul- 
cro  absconditus ;  quae  duo  languntur  Matthaei  vi- 
gesirao  septimo  ^ ,  ubi  dicitur ,  quod  «  accepto  cor- 
pore,  loseph  posuit  illud  in  monumento  suo  novo»; 
ecce,  primum;   «et  advolvit   saxum  magnum  ad 
ostium  monumenti  »;  ecce,  secundum. 

COLLATIO  LXXII. 

(Vers.  9.).  Oportebat  eum  amortuis  resurgere. 
1.  Nota,  quod  multiplex  fuit  causa,  quare  opor-  Besurreciio. 
tuit,  Christum  a  mortuis  resurgere.  Primo,  ut  Sm-m|/*"°P"" 


^  Vers.  5 :  Si  enim  complanlali  factl  sumus  similitudlni 
mortis  eius. 

2  Vers.  3.  —  Seqiumtur  Matth.  26,  12.  et  loan.  19,  39. 
^  Cod.  A  adcUt  covporis. 

*  Vers.  16.  —  Subinde  allegatur  loan.  19,  iO. 

*  loan.  19,  41  ,  ubi  etiani  seq.  locus.  —  Isidor.,  XV.  Ety- 
molog.  c.  II.  n.  t :  Momimentum  ideo  nuncupatur ,  eo  quod 
nientem  moneat  ad  defuncU  memoriam.  Cuni  enim  non  videris 
monumentum ,  illud  est  qiiod  scrlptum  est  [Ps.  30 ,  13.]:  Esci- 
dit  tanqmm  mortuus   a   corde.   Cum   autem    videris,  monet 


mentem  et  ad  memoriam  te  reducit,  ut  mortuum  recorderis. 
Monumenta  itaque  et  memoriae  pro  mentis  admonitione  diclae. 

^  Vers.  1 2.  —  Duo  seqq.  loci  sunl  Thren.  3 ,  12.  et  loan. 
19,  i2. 

'  Luc.  2,  12,  ubi  ctiam  seq.  locus. 

^  Vers.  8. 

^  Vers.  59.  et  60.  —  Superius  pro  iactantiam  mimdanam 
A  curam  temporalfim,  qui  eliam  subinde  pro  iacuit  in  sepul- 
cro  qmeius  substituit  iacidt  quieturus^ 


620 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XX.  COLL.  LXXIIL 


pturas  adimpleret;  unde  hic  dicitur^:  «  Nesciebant 
Scripturam,  quia  oportebat,  eum  a  mortuis  resur- 
gere»;  et  Actuum  secundo:  «Quem  Deiis  suscitavit 
a  mbrtuis,  solutis  doloribus  inferni ,  iuxta  quod  im- 
possibile  erat,  teneri  eum  ab  illo.  David  enim  dicit 
in  eum :  Providebam  Dominum  coram  me  semper  etc. ; 
quoniam  non  derelinques  animam  meam  in  inferno 
nec  dabis  Sanctum  tuum  yidere  corruptionem  » .  — 
seconda.  Secundo ,  ut  captivos  liberai^et,  Ipso  enim  resurgente, 
resurrexerurit  qui  captivi  tenebantur  in  limbo;  pri- 
mae  ad  Corinthios  decimo  quinto  ® :  «  Christus  re- 
surrexit  a  mortuis ,  primitiae  dormientium  » ;  unde 
Ecclesia : 

Triumphans  pompa  nobili , 
Victor  surgit  de  funere. 

■  ■  >      ■  ' 

Tertio ,  ul  discipulos  confortaret,  Sicut  enim 

Terua,  tristes  fuerunt  ex  eius  passione,  ita  gavisi  sunt  re- 

surrectione  ex  eius  visione ;  loannis  vigesimo  ® :  «  Ga- 

Qaarta.  visi  suut  discipuH,  viso  Domino».  —  Quarto,  ut 

fidem  confirmaret;  unde  priraae  ad  Corinthios  de- 

cimo  quinto :  «  Si  Christus  non  surrexit ,  inanis  est 

nostra  praedicatio  et  fides  nostra  » ;  et  iterum :  «  Si 

autem  Christus  praedicatur,  quia  surrexit  a  mortuis, 

quomodo  quidam  in  vobis  dicunt,  quod  resurrectio 

Quinta,  mortuorum  non  est  »?  —  Quintum  est,  ut  mores  in- 

formaret. 

%  Et  nota ,  quod  informat  nos  resurrectio  Chri- 

Dequintono-sti  ad  dcserlionem  peccatorum ,  ad  profectummeri" 

^juur  ^"*°'^q;.|^.^j2,  ad  tolerantiam  adversorum,  ad  contemptum 

Primum.  mundanoritm  et  ad  desiderium  aeternorum,  —  In- 

format  ergo  nos  resurrectio  Christi  ad  desertionem 

peccatornm.  Sicut  ergo  Christus  mortalem  vitam  de- 

seruit,  quando  resurrexit ;  unde  ad  Romanos  sexto  * : 

<c  Christus ,   resurgens  ex  mortuis ,  iam  non  mori- 

tur  »  elc,  —  et  sequitur  —  « ita  et  vos  existimate ,  vos 

quidem  mortuos  esse  peccato,  viventes  aulem  Deo»; 

et  iterum :  <c  Sed  neque  exhibeatis  membra  vestra 

arma  iniquitatis  peccato,  sed  exhibete  vos  Deo  lan- 

securidam.  quam  ex  mortuis  viventes  »  etc.  —  Item  ad  pro/e- 

ctum  meritorum.  Nam  et  Christus  in  resurrectione 

novitatem  vitae  assumsit ;  unde  ad  Romanos  sexto  ^ : 

«  Quomodo  Christus  surrexit  a  mortuis  per  gloriam 

Patris,  ita  et  nos  in  novitate  vitae  ambulemus  ».  -^ 

Tertium.  Item  ad  tolerantiam  adversorum,  Videntes  enim,  quod 

est  post  mottem  vivere,  non  debemus  mortem  pro 

Christo  refugere ;  et  ideo ,  sicut  habetur  ad  Hebraeos 


qaiQtam. 


Qaadnjj)lex 
asceasio 
Cbristi. 


undecimo ,  «  distenti  sunt  »  Sancli  «  non  suscipientes 
redemptionem,  ut  meliorem  invenirent  resurrectio- 
nem  » ;  ad  Romanos  sexto :  «  Si  complantati  facti  su- 
mus  similitudini  raortis  eius,  simul  et  resurrectionis 
^rimus  ».  —  Item  ad  contemptum  mundanorum  et  Qoartnm  et 
ad  desiderimn  aeternorum ,  quemadmodum  Christus 
in  sua  resurrectione  muiidum  deseruit  et  ad  Patrem 
ascendit.De  his  duobus  ad  Colossenses  tertio^:  «  Si 
consurrexistis  cum  Christo ,  quae  sursum  sunt  quae- 
rite,  ubi  Christus  est  iii  dextera  Dei  sedens»  etc; 
et  iterum :  «  Quae  sursum  sunt  sapite ,  non  quae 
super  terram  ».    . 

coLLATio  Lxxm; 

(Vers.  17.).  Ascendo  ad  Patrem  meum  et  Pa- 
trmn  vest?nmi, 

1.  Nota,  quod  quadruplicem  ascensum  Christi 
-legimus  in  Scriptura,  scilicet  ascensum  Chrisli  in 
carnem,   ascensum   Christi  in   crucem,   ascensum 
Christi  ab  inferis  et  ascensum  Christi  ad  Patrem. 
—  De  ascensu   Christi  in  carnem ,  Isaiae  decimo  Pnma. 
nono  ^ :  «  Ecce ,  ascendet  Dominus  super  nubem  le- 
vem  et  ingredietm^  Aegyptum  ».  —  De  ascensu  Chri-  secunda. 
sti  in  crucem ,  Isaiae  quinquagesimo  tertio :  «  Ascen- 
det  sicut  virgultum  coram  eo  et  sicut  radix  de  terra 
sitienti  ».  —  De   ascensu  Christi   ab  inferis,   in  TerUa. 
Psalmo:  «  Iter  facite  ei  qui  ascendit  super  occasum; 
Dominus  nomen  illi  » .  —  De  ascensu  Christi  ad  Pa~  Qaaria. 
trem,  hic:  Ascendo  ad  Patrem  meum  etc. 

2.  Et  nota^,  quod  ascensus  iste  ultimus,  qui 
inter  alios  est  principaUs,  nobilissimus  fuit  quan- 
tum  ad  primatura,  potentissimus  quantum  ad  mo- 
dum,  iucundissimus  quantum  ad  pompam,  altissi" 
mus  quantum  ad  terminum.  —  Nobilissimus  fuit  Primam. 
quantum  ad  prma^iw?.  NuUus  enim  ascendit  in  cae- 
ium  primo  et  per  se  nisi  Christus.  Nam  quotquot 
praeter  ipsum  ascendunt,  per  ipsum  et  post  ipsum; 
et  ideo  loannis  tertio^:  «  Nemo  ascendit  in  caelum, 
nisi  qui  descendit  de  caelo,  Filius  hominis,  qui  est  in 
taelo  ».  —  Fuit  potentissimus  quantum  ad  modum.  secandum. 
Non  enim  ascendit  translatus,  ut  Henoch,  vel  sub- 
vectus,  ut  Elias,  sed  propria  virtute  elevatus;  unde 
coniparatur  eius  ascensio  volatui ;  Psalmus  ^^ :  «  Ascen- 
dit  super  Cherubira  et.  volavit » ,  —  lucumlissimus  Teruum. 
quantum  ad  pompam;  unde  in  Psalmo:  «Ascendit 
Deus  in  iubilo  et  Dominus  in  voce  tubae  ».  —  Fait  Qaartam. 


De  quarta  00« 
tantur  qua- 
toor. 


*  Vers.  9.  ~  Sequitiir  Act.  2,  2i.  23.  et  27,  ubi  aliega- 
tur  Ps.  io,  8.  seq. 

'  Vers.  20.  —  Versus,  qui  sequuutur,  sumli  sunt  ex  Hymno : 
Anrora  lucis  rutilai,  quem  Fr.  los.  Mone  (Hymni  l^tini  me- 
dii  aevi,  Friburgi  Brisgoviae  1853  lom.  i.  pag.  190,  hymnus 
'141  :  Ad  matutinos  paschae)  refert,  cuius  tertia  stroplia  liaec 
habet  verba : 

Ille  qui  clausus  lapide 
Custoditur  sub  milite, 
Triumphans  pompa  nobiii, 
Victor  surgit  de  funere. 


^  Vers.  20.  —  Sequuntur  I.  Cor.  15,  U.   (ubi   pro  fides 
nostra  Vulgata  fides  vestra)  et  12. 

*  Vers.  9.  H.  et  13. 

*  Vers.  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Hebr.  11,  35.  et  Rom,  6,  o. 
®  Vers.  1.  et  2. 

'  Vers.  i. —  Duo  seqq.  loci  suntlsai.  53,  2.  el  Ps.  67,  5. 

®  Cod.  C  Et  hixta  qnadriiplicem  Domini  ascensum  nota, 

^  Vers.  13. 

^^  Psalm.  n,  II.  De  Henoch  cfr.  Gen.  5,  24,  et  de  Elia 
vide  IV.  Reg.  2,  II.  —  Tres  seqq.  loci   sunt  Ps.  46,  6;  67,^ 
34.  et  Eph.  4,  10. 


COLLATIONES  IN  lOANNEiM  CAP.  XX.  GOLL,  LXXIV. 


621 


etiam  altissimus  quantum  ad  terminum ;  Psalmus : 
«  Psallite  Domino ,  qui  ascendit  super  caelum  caeli 
ad  orientem  »;  et  ad  Ephesios  quarto:  «  Ipse  est,  qui 
ascendit  super  omnes  caelos,  nt  adimpleret  omnia  » . 
3.  AscendOy  inquit,  ad  Patrem  meum.  luxia 
Qaadropies  quadrupliccm  Domini  ascensionem  nota  quadruplicem 
cins.  *  generis  humani  fructum.  Nota,  quod  aliquis  solet 
ascendere  ante  aliuni,  ut  viam  ostendat ,  ut  iter  ex- 
pediatyVii  mafium  extendat  dA  trahendum  alium 
post  se,  ut  hospitium  accipiat,  Per  hunc  modum 
primas.  asccndit  Christus  ante  genns  humanum.  —  In  incar- 
natione  ascendit  ante  nos,ut  v^am  vitae  osteiideret ; 
Michaeae  secuhdoA:  «  Ascendam  ante  eos,  pandens 
iter».  Hoc  figuratum  est  Exodi  decirao  tertio,  ubi 
legitur,  quod  «  ascenderunt  filii  Israel  de  terra  Ae- 
gypli;  Dominus  autem  praecedebat  eos  per  diem  in 
columna  nubis  et  per  noctem  in  columna  ignis,  ut 
esset  dux  itineris  eorum  in  utroque  tempore  ».  Per 
columnam  nubis  intellige  in  Christo  exemplum  vi- 
tae;  per  columnam  ignis  intellige  in  Chrislo  exem- 
plum  vel  eloquium  doc^mae;  quae  duo  portavit 
Christus  ante  nos  quasi  ceroferarius  noster  ad  illu- 
minandum  nobis  in  sua  conversaiione. 

3.  In  passione  ascendit  Christus  ante  nos,  ut 
setandns.  iter  xiohis,  expedvret.  Obstabat  enim  volentibus  adire 

regnum  impedimentum  poenae  et  impedimentum  pii- 
gnae.  Sed  Christus ,  ascendens  in  crucem ,  el  poenam 
tulit  et  pugnam  vicit,ita  quod  quilibet  post  ipsum 
ascendere  possit.  Quod  figuratum  est  primi  Regum 
decimo  quarto-,  ubi  legitur,  quod  «  ascendit  lona- 
thas  contra  stationem  Philisthinorum,  manibus  et  pe- 
dibus  reptans,  et  armiger  eius  post  eum  »\  et  sequi- 
tur,  quod  cum  vidissent  faciem  lonathae,  «  aHi  cade- 
bant  ante  lonathara,  alios  armiger  eius  interficiebat , 
sequens  eum  ».  Item  figuratum  est  primi  Machabaeo- 
rum  quinto,  dicente  Timotheo  de  luda  Machabaeo: 
«  Cum  appropinquaverit  ludas  et  exercitus  eius  ad 
torrentem  aquae,  si  transierit  ad  nos  prior,  non  pot- 
erimus  sustinere  eum ,  quia  potens  poterit  adversus 
nos.  Si  vero  timuerit  transire  et  posuerit  castra  ci- 
tra  flumen,  transfretemus  ad  eos  et  poterimus  ad- 
versus  illum  » ;  et  sequitur,  quod  «  ludas  transfre- 
tavit  ad  illos  prior  et  omnis  populus  post  eum,  et 
contrilae  sunt  omnes  gentes  a  facie  eorum  » .  Trans- 
itiis  torrentis  est  sustinentia  poenae,  contritio  gen- 
tium  victoria  pugnae;  quae  duo  fecit  Christus  in 
sua  passione;  et  sic  expedivit  nobis  iter  vitae. 

4.  In  resurrectione  ascendit  ante  nos,  ut  ad  eri- 
Tertitts.  genduui  uos  nobis  manum  extenderet.  Omnes  enim 

recludebamur  in  fossato  mortis ,  quousque  Christus , 
ascendens  de  morte,  iacentibus  extendit  manum  suam 


et  exlraxit  eos  ab  inferis.  Et  pingi  solet  Christus 
egrediens  ab  inferis  raanu  retro  extensa  ad  trahen- 
dum  post  se  aUos.  Ne  timeas  ergo ,  homo ,  submergi  in 
profundo  mortis,  quia  tibi  tendit  manum  qui  ascendit 
abinferis;  Deuteronomii  trigesimo  tertio  ^ :  «Ascensor 
caeli  auxiliator  tuus  ».  Ipse  enim  est,  qui  extendit 
manum  Petro  ad  erigendum  de  mari ,  cum  coepisset 
mergi,  Matthaei  decirao  quarto. 

S.  In  ascensione  ascendit  ante  nos  ad  hospitium  Qaartas. 
praeparandum ;  loannis  decimo  quarto  * :  «  Vado' 
vobis  parare  locum,  et  si  abiero  et  praeparavero  vo- 
bis  locum ,  iterum  venio  et  accipiam  vos  ad  me 
ipsura  »;  et  ad  Ephesios  quarto:  «  Ascendit  super 
omnes  caelos,  ut  adimpleret  omnia».  Tunc  autem 
adimplebuntur  omnia,  quando  recipiet  suos  in  ae- 
terna  tabernacula,  «iudicabit  nationes  et  implebil 
ruinas  ».  —  Sic  ergo  Christus  ascendit  in  incarna' 
tione  ad  iter  ostendendum,  in  passione  ad  iler  ex- 
pediendum ,  in  resuiTectione  ad  manum  extenden- 
dum,  in  ascensione  ad  hospitium  praeparandum. 

COLLATIO  LXXIV. 

(Vers.  19.)  Stetit  etiam  lesus  in  medio  disci' 
pulorum  suonim  et  dixit  eis:  Pax  vobis. 

1.  Congruit  hic  duo  de  Christo  notare ,  scilicet  Noiantor 

Ann 

statum  —  et  verbum.  Status  eius  dat  nobis  for- 
mam  virtiitis,  verbum  vero  formam  pacis.  Stetit 
enini  in  7nedio ;  unde  dklinv :  Steiit  lesiis  inmedio 
discipulorum  suorum;  et  protuHt  verbum  pacis; 
unde  sequitur:  Pax  vobis. 

Steiit,  inquit,  in  medio.  ^ 

Require  supra  de  statu  lesu  in  raedio,  capitulo 
primo^. 

2.  Et  dixit  eis:  Paxvobis.  Nota,  qucd  Iriplex  Tripux  pax. 
pax  distinguitur  in  Scriptura ,  scilicet  pax  mundana, 

pax  interna ,  pax  aeterna ;  sive  pax  temporis ,  pax 
pectoris  et  pax  aetefnitatis ;  vel  ahter:  pax  pecca- 
torum ,  pax  iustorum  et  pax  Beatorum.  —  De  pace  Prinaa. 
peccatorum,  in  Psalmo®:   « Zelavi   super  iniquos, 
pacem  peccatorura  videns  ».  —  De  pace  iustorum,  secunda. 
Psalmus:   «  Pax  multa  diligentibus  legem   tuam  »; 
et  Isaiae  quadragesirar)  octavo:  «Utinam  attendisses 
mandata  mea !  facta  fuissel  sicut  flumen  pax  tua  » . 
—  De  pace  Beatorum^  Sapientiae  tertio:  «  lustorum  Terua. . 
animae»  etc;  et  sequitur:  «Visi  sunt  oculis  insi- 
pientium  mori,  illi  autem  sunt  in  pace». 

3.  Pax  peccatorum  contemnenda  est,  quia  iqno-  Prima  est 
mimosa;  quod  nguratum  est,  prnni  Regum  unde- 

cimo  ^,  in  responsione  Naas  Ammonitae  ad  filios  Israel : 
«  In  hoc,  inquit,  feriam  vobiscum  foedus,  ut  omnium 


*  Vers.  1 3 :  Ascendet  ante  elc.  —  Sequitur  Exod.  1 3 , 
18.  et  21. 

»  Vers.  13.  —  Subinde  allegatur  L  Machab.  5,  40-43, 
ubi  pro  citra  flimm  Vulgala  eortra  fliwien, 

3  Vers.  26.  —  Sequilur  Matth.  U,  30.  —  Superius  pro 
tibi  tendit  B  tibi  extendit. 


*  Vers.  2.  et  3.  —  Duo   seqq.   loci   sunt  Eph.  4,  10.  et 
Ps.  109,  6:  hidicabit  in  nationibus,  implebit  etc. 

*  CoIIat.  IV. 

^  Psalm.  72,  3.  —  Sequuntur  Ps.  118, 165;  Isai.  48,  18; 
Sap.  3,  1.  et  2-  seq. 
'  Vcrs.  2. 


622 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XXL  COLL.  LXXIV. 


Falsa. 


iQStabills. 


Secanda 

qQaerenda 

est :  ad  Deam, 


Ad  proxi- 
miiin. 


Ad  se  ipsam. 


Tertia  desi- 
deranda  ob 
tria. 

Primnm. 


Secaodam. 


TeTtinm. 


vestrum  oculos  dexteros  eruam  ponamque  vos  op- 
probriuin  in  universo  Israel  ».  Oeiilus  dexter,  me- 
ditatio  supernorum,  quera  amittunt  qui  pacem  pec- 
catorum  ineunt.  Exemplura  de  medico ,  qui  loco  oculi 
humani  commutavit  oculum  caprae.  —  Item,  quia 
falsa  sive  seditiosa;  unde  Matlhaei  vigesimo  sexto^: 
«  Quemcumque  osculatus  fuero,  ipse  est ;  tenete  eum  » ; 
et  secundi  Regum  vigesimo  legitur  de  loab,  quod 
ex  una  parte  «  tenebat  mentum  Amasae ,  quasi  oscu- 
lans  eum  »,  et  ex  alia  parte  infigebat  ei  gladium.  — 
Item,  quia  inslabilis  et  momentanea;  primae  ad 
Thessalonicenses  quinto  ^ :  «  Cum  dixerint :  Pax  et  se- 
curitas ,  tunc  repentinus  eis  superveniet  interitus ,  et 
dolor  sicut  parturientis,  et  non  effugient  ». 

4.  Pax  iustorum  qmerenda  est,  quae  debet 
esse  triplex.  Debet  ejiim  homo  habere  pacem  ad 
Deum;  Proverbiorura  duodecimo*:  «  Qui  ineunt  pa- 
cis  consilia ,  sequitur  eos  gaudium  ».  Haec  est  pax , 
quam  annuntiavil  Angelus,  Lucae  secundo :  «  In  terra 
pax  hominibus  bonae  voluntatis » .  —  Debet  etiam 
habere  pacem  ad  proximum;  ad  Ephesios  quarto: 
«  Solliciti ,  servare  unitatem  spiritus  in  vinculo  pa- 
cis».  —  Debet  etiam  habere  pacera  ad  se  ipsum; 
de  qua  ad  Romanos  octavo :  «  Prudentia  carnis  mors 
est,  prudentia  vero  spiritus  vita  et  pax  ». 

5.  Pax  Beatorum  desideranda ,  quia  non  pati- 
tur  incursum  tentationis;  unde  in  Psalmo  * :  «  Con- 
forlavit  Dominus  seras  portarura  tuarum,  benedixit 
filiis  tuis  in  te.  Qui  posuit  fines  tuos  pacem  »  etc. ; 
Isaiae  trigesimo  secundo :  «  Sedebit  populus  meus  in 
pulcritudine  pacis,  in  tabernaculis  fiduciae,  in  requie 
opulenta».  — Non  pati tur  prmu/^am  tribulationis ; 
loannis  decimo  sexto  ^ :  « In  mundo  pressuram  ha- 
bebitis  »,  in  me  autem  pacem;  et  in  Psalmo:  «  In 
pace  in  id  ipsum  dormiam  et  requiescam  » .  —  Non 
patitur  perieuhtm  occasus;  Isaiae  trigesimo  secundo: 
«  Erit  opus  iustitiae  pax ,  et  cullus  iustitiae  silenliura , 
et  securitas  usque  in  sempiternum  » . 


Anxotatio  71. 

(Vers.  lo.).  Illa  existimam,  quod  ho?Hulanus 
esset  etc. 

Nota,  quod   Dominus  post   resurrectionem   in  ^Apparet 

^  ^  CbrUtos  tri- 

Iriplici  specie  se  ostendit:  in  specie  Aor/wtom;unde  pHcispecie. 
hic :  Illa  existimans,  quod  hortulanus  esset  etc.  In 
s>^edQ  peregrini;  unde  Lucae  ultimo^:  «  Tu  solus 
peregrinus  es  in  lerusalem  »?  In  specie  cruci/ixi;  unde 
in  eodem:  «  Videte  manus  meas  etpedes  meos,quia 
ego  sum  ».  —  Nota  igitur,  quod  specialiter  in  specie 
hortulani  se  ostendit  incipientibus,  in  quibus  plantat 
germina  virtutum ;  in  specie  peregrini  proficientibus, 
quos  deducit  per  viam  mandatorum;  in  specie  cruei- 
fixi  perfectis,  quos  accendit  ad  imitationem  passionis. 

Anxotatio  72* 

(Vers.  19.).  StetiC  lesus  in  medio  eorum. 

Nota ,  quod  amor  solet  formari  aliquando  ex  Amor  forma- 

^  tnr  ex  qna- 

visu,  aliquando  ex  auditu,  aliquando  ex  tactu,  ali-  mor. 
quando  ex  convictu.  Diliginms  enim  illum,  in  quo 
bonum  vidimus ,  vel  a  quo  bonum  audivimus ,  vel  in 
quo  bonum   experti  sumus ,    vel  cui   bene  convixi- 
mus.  —  His  omnibus  modis  reformat  Salvator  carita-  Appiicatiir 

ad  Christom. 

tem  discipulorum  in  die  resurrectionis ,  quae  laesa 
fuerat  in  tempore  passionis.  Dedit  enim  se  discipulis 
cognoscibilem  ex  visu;  unde  hic  dicitur:  Stetit  in 
medio  eorum;  et  paulopost^:  «  Ostendit  eis  manus 
et  latus ».  —  Ex  auditu,  quando  salutavit  eos;  unde 
hic  dicitur:  «  Pax  vobis  ».  —  Ex  tactu,  cum  voca- 
vit  eos  ad  palpandum;  Lucae  ultimo:  «  Palpate  et 
videle,  quia  spiritus  carnem  et  ossa  non  habet,  sicut 
me  videtis  habere  » .  —  Ex  convictu,  quando  quae- 
sivit  aliquid  ad  comedendura ;  unde  Lucae  ultimo : 
«  Habetis  hic  aliquid,  quod  manducetur  »? 

(Vers.  2d.).  Vidimus  Dominum,  Require  exem- 
plum  in  fine^: 


Capitulum  XXI.  Postea  manifestavit  se  iterum. 


Annotatio  73. 

(Vers.  1.).  Postea  manifestavit  se  iterum  lesus 
ad  mare  Tiberiadis. 

1.  Nota,  quod  Christus  post  resurrectionem  suam 

chrisiQs  legitur  apparuisse  in  quinque  locis:  in  via,  in  mari, 

qpinqaeio-  in  domo ,  in  ho?*to  et  in  monte,  —  In  via  apparuit, 

Lucae  ultimo  ^  discipulis  euntibusin  Emmaus.  —  In 


7nari  apparuit  discipulis  laborantibus ;  unde  hic : 
Postea  manifestavit  se  etc.  —  In  domo  apparuit 
discipulis  congregatis  in  unum,  Lucae  ultimo  ^^  loan- 
nis  vigesimo.  —  In  horto  apparuit  Mariae  Magdale- 
nae,  loannis  vigesimo.  —  In  monte  apparuit  unde- 
cim,  qui  abierunt  in  Galilaeam,  Matthaei  ultimo. 

2.  Nota  autem,  quod  spiritualiter  apparet  Do-  Expositio 

.j        .      ,         ^   .  *      j-.        •  ■     spiritnalls. 

mmus ,  id  est ,  beneBcia  sua  ostendit  quinque  genen- 


^  Vers.  18.  —  Sequitur  II.  Reg.  20,  9.  seq. 

*  Vers.  3. 

'  Vers.  20.  —  Subinde  allegantur  Luc.  2,  14;  Eph.  4,3. 
el  Rom.  8,  6, 

*  Psalm.  1 47 ,   1 3.  et  1 4.  —  Sequitur  Isai.  32 ,  H. 

*  Vers.  33.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  4,  9.  et  Isai.  32, 
17.  —  Inferius  post  occasxis  B  addit  sive  defeclus,  quod  idem  est. 


^  Vers.  18.  et  39. 

'  Vers.  20;  iLid.  v.  19.  est  seq.  locus.  —  Subinde  allega- 
tur  Luc,  24,  39.  et  41. 

»  Collat.  LXXIX, 

^  Vers.  13.  seqq. 

^^  Vers.  36.  et  loan.  20,  19,  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.^ 
20,  14.  seqq.  et  Matth.  28,  16.  seq. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAP.  XXI.  COLL.  LXXV. 


623 


Christas  de* 
cies  appa* 
rnit. 


Spiritualiter 

apparet  tri- 

bas   generi- 

bus  homi* 

nam. 


Activis  ap- 
paret  tripli* 
citer. 

Primo. 


bus  hominum:  obedientibus ,  patientibus ,  studenti- 
hus ,  cmtemplantibus  oX  praesidentibus ;  ut  dicamus, 
quod  obedientibus  apparet  in  via  obedientiae,  pa- 
tientibus  in  mari  poenitentiae ,  studentibus  in  domo 
sapientiae ,  contemplantibus  in  horto ,  p?*aesidentibus 
in  monte. 

COLLATIO  LXX V. 

(Vers.  14.).  Hoc  iam  tertio  manifestatus  est 
lesus  discipulis.  suis,  cum  surrexisset  a  mortuis. 

1.  Nota  de  apparitionibus  Domini  post  resur- 
rectioneni ;  et  nota ,  quod  decies  legitur  Dominns 
apparuisse:  primo,  MariaeMagdalenae,  loannis  vige- 
simo  ^  —  Secundo,  mulieribus  revertenlibus  de  monu- 
mento,  quae  «  accesserunt  et  tenuerunt  pedes  eius», 
Matthaei  ultimo.  —  Tertio,  Petro,  Lucae  ultimo: 
«  Surrexit  Dominus  vere  et  apparuit  Simoni  ».  — 
Quarto,  discipulis  euntibus  in  Emraaus,  Lucae  uUimo, 

—  Quinto,  discipulis  congregatis  in  domo ;  loannis  vige- 
simo  2;  et  haee  facta  sunt  ipso  die  Paschae.  —  Sexto, 
discipulis  et  Thomae,  loannis  vigesimo.  —  Septimo, 
discipulis  piscantibus  ad  mare  Tiberiadis,  loannis  vi- 
gesimo  primo.  —  Octavo,  discipulis  undecim  in  monle 
Thabor,  Matthaei  ultimo.  —  Nono,  discipuUs  congre- 
gatis  in  coenaculo  in  die  ascensionis ,  Marci  ultimo  ^. 

—  Decimo,  eadem  die  in  monte  Oliveti,  quando,  «  vi- 
dentibus  iUis,  elevatus  est  »,  Lucae  uUimo  et  Actuuni 
primo. 

2.  Ita  spiritualiter  nola,  quod  Domini  appa^Htio 
est  beneficiorum  suorum  exhibitio;  et  Domini  abscon- 
sio,  beneficiorum  suorum  subtractio.  Nola.ergo,  quod 
tribus  generibus  hominum  apparet,  quia  tribus  gene- 
ribus  hominum  beneficia  sua  exhibet,  scilicet  activis, 
contemplatipis  et  praelatis,  Ista  tria  genera  hominum 
significantur  per  ista  tria  nomina;  Daniel,  Noe  et 
Job,  Ezechielis  decimo  quarto^;  et  pev  Petntm,  la- 
cobum  et  loannem,  Matthaei  decimo  septimo;  et 
per  Mariam,  Ma^Hham  et  Lazarum,  loannis  un- 
decimo. 

3.  Apparet  igitur  activis,  et  hoc  in  tripUci  dif- 
ferentia,  videUcet  reverlentibus  per  poenitentiam , 
proficientibus  per  obedientiam,  ascendeniibus  per. 
vitae  exceUentiam.  —  Apparet  igitur  revertentibus 
per  opera  poenitentiae;  et  hoc  figuratum  est,  loan- 
nis  vigesimo^,  in  apparitione,  qua  apparuit  Thomae. 
Thomas  enim ,  egressus  a  discipuUs ,  non  vidit  Domi- 
num;  «  Thomas,  inquU,  qui  dicitur  Dydimus,  non 
erat  cum  eis,  quando  venit  lesus».  Reversus  vero 


Item,  con- 
tempIatiTis. 


Primo. 


ad  discipulos,  vidit  et  tetigiteum;  loannis  vigesimo : 
«  Infer  digitum  tuum  huc  »  etc.  —  Apparet  pro/?-  secando. 
cientibus  per  opera  obedientiae;  et  hoc  figuratum 
est,  quando  apparuit  discipuHs  euntibus  in  Emmaus , 
Lucae  uUimo^,  ubi  legitur,  quod  «  ipse  lesus  appro- 
pinquans  ibat  cum  iUis»  in  Emmaus.  Emmaus  mier- 
pretatur  desiderium  consilii;  discipuli  euntes  in 
Emmaus  sunt  fideles  de  mandalis  ad  consilia  profl- 
cienles.  —  Apparet  etiam  ascendentibus  per  opera  xertio. 
excellentiae ,  et  hoc  figuratum  est ,  quando  apparuit 
undecim  discipuUs  in  monte  Thaborj  Matthaei  ul- 
timo^:  «Undecim,  inquit,  diseipuU  abierunt  in  Ga- 
Hlaeam  in  monte ,  ubi  constituerat  ilUs  lesus ,  et  vi- 
dentes  eum  adoraverunt  ».  Per  montem  intelUge 
excellentiam  vitae.  —  Apparet  ergo  Dominus  aclivis 
revertentibus  per  opera  poenitentiae ,  pi^oficientibus 
per  opera  obedientiae,  ascendentibus  per  opera  ex- 
cellenUae. 

4.  Apparet  etiam  Dominus  contemplativis ,  et 
hoc  in  triplici  differentia,  scilicet  sedentibus  in  me- 
ditatione,  plorantibus  in  oratione,  fruentibus  in 
contemplatione.  —  Apparet  ergo  Dominus  sedentibus 
in  meditatione,  vel  etiam  in  sancta  collatione;  et 
hoc  figuratum  est,  quando  apparuit  discipuUs  congre- 
gatis  in  unum;  Lucae  ultimo  *:  «  Cum  haec,  inquit, 
loquerenlur,  lesus  stetit  in  medio-eorum  et  dixit 
eis:  Pax  vobis»;  et  de  hoc  etiam  loannis  vigesimo. 
—  Apparet  etiam  plorantibus  in  oratione;  quod  secondo. 
figuratum  est ,  quando  apparuit  Mariae  ploranU ,  loan- 
nis  vigesimo:  «  Conversa,  inquit,  retrorsum,  vidit 
lesum  stanlem  et  nesciebat,  quod  lesus  esset;  et 
dixit  ei  lesus:  Mulier,  quid  ploras  »  etc.  —  Apparet  Teruo. 
eliam  fruentibus  in  contemplatione ;  quod  figuratum 
est,  quando  apparuit  undecim  discipuUs  congregatis 
in  coenaculo;  Marci  ultimo^:  «  Novissime,  inquit, 
recumbentibus  undecim  discipuUs,  apparuit  eis  lesus  » . 
Per  coenaculum  discipulorum ,  quod  erat  lerosoly- 
mis,  intellige  refectoriam  contemplationis.  In  isto  coe- 
naculo  legitur  Dominus  comedisse  cum  illis ;  Actuum 
primo:  «  Convescens  praecepit  eis,  ab  lerosolymis  ne 
discenderent »  etc.  —  Sic  ergo  apparet  Dominus  con- 
templantibus,  sedentibus  in  meditaUone  vel  in  sancla 
coUaUone,  ploranUbus  in  oratione  et  fruentibus  in 
contemplaUone. 

o.  Apparet  etiam  praelaiis,  et  hoc  in  quadru- 
plici  differentia,  Praelatorum  enim  est  accedere  ad 
Deum  et  reverti  ad  populum.  PraelaU  accedunt 
ad  Deum  duabus  de  causis:  ad  consulendum  et  ad 
offerendum.  —  Praelatis  ergo  consulentibiis  apparet  Pnmo. 


Praelatis, 

qaadroplici- 

ter. 


*  Vers.  14.  seqq.  —  Siibmde  allegantur  Matth.  28,  9; 
Luc.  24,  34.  et  \d.  seqq.  —  In  C  desunt  liaec  et  seqq.  collatt. 

^  Vers.  19.  —  Sequuntur  loan.  20,  26.  seqq.;  21,1.  seqq. 
et  Matm.  28,  16. 

^  Vcrs.  14.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Luc.  24,  50.  seq.  et 
Act.  1 ,  9 :  El...  videniibus  illis  etc. 

*  Vers.  20.  —  Subinde  alleganlur  Matth.  17,  I.  et  Joan. 
II,  1 .  seq. 


®  Yers.  26  j  ibid.  v.  27.  est  seq.  locus. 

*  Vers.  \  5.  —  In  Comment.  in  Luc.  24 ,  4  3.  Emmaus 
exponilur  mater  fesiinam  ;  ulraque  interpretatio  datur  a  Card. 
Hugone  ibid. 

^  Vers.  16.  et  17. 

^  Vers.  36.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  loan.  20,  26.  et  14. 
seq.  —  Pro  fruentibus,  qnod  pluries  hic  occurrit,  A  ferventibus. 

®  Vers,  14.  —  Sequitur  Act.  1,4. 


624 


COLLATIONES  IN  lOAiNNEM  CAP.  XXL  €OLL.  LXXVL 


Domimis;  et  lioc  figuralum  est,  quando  apparuit 
Petro;  Lucae  vigesimo  quarto  ^:  «  Surrexit  Dominus 
vere  et  apparuit  Simoni  » ;  et  dicit  Magister  in  Histo- 
riis:  «  quando  Petrus  cucurrit  ad  monumentum  ». 
Petrus  enim,  audita  Domini  resurreetione ,  noluit 
narrationi  mulierum  omnino  acquiescere ,  sed  accessit 
ad  monumentum,  volens  ipsam  veritatem  consulere. 
Et  apparuit  Dominus  Petro  visitanti  monumentum,  si- 
gnificans,  quod  apparet  comUknUbits  rpsiim,  Prae- 

secondo.  lalis  consiikntibus  igitur  apparet  Dominus.  —  Appa- 
ret  etiam  praelatis  offerentibus ;  quod  figuratum  est, 
quando  apparuit  raulieribus,  Matthaei  ultimo  ^.  Legi- 
raus  enim  ibi,  quomodo  «emerant  aroraata,  ut  ve- 
nientes  ungerent  lesum»;  ecce,  oblatio;ei  quomodo 
exeunlibus  de  raonumento  «  ocurrit  lesus  dicens: 
Avete,  Illae  autem  aceesserunt  et  lenuerunt  pedes 
eius»;  et  sequitur,  qualiter  Dominus  iniunxit  eis, 
ut  nuntiarenl  discipulis  gloriam  resurrectionis ;  quod 
est  tolum  mysterium ,  in  quo  significatur,  quod  Do- 
minus  apparet  offerentibus  et  in  secreto  contempla- 
tionis  praebet  eis  se  ipsum,  et  ibidem  eos  instruit, 
quid  revertentes  dicant  ad  populum.  —  Sic  ergo  ap- 
paret  Dominus  dupliciler  praelatis  accedentibus  ad 
ipsum. 

6.  Apparet  etiam  dupliciter  praelatis  revertenti-- 
Twtio.  biis  ad  populum.  Reverli  enim  debet  praelatus  ad 
populum ,  ut  praedicet  verbo  et  ut  dedncat  exem- 
plo,  — Apparet  ergo  Dominns  praedicantibus ;  quod 
figuratum  est  loannis  ultimo  ^,  quando  apparuit  Do- 
minus  piscatitibus  Apostolis  ad  mare  Tiberiadis.  Apo- 

Quarto.  stolorum  piscatio  est  praelatorum  praedicatio.  —  Ap- 
paret  etiam  deducentibus  gregem  bono  exemplo ;  et 
hoc  figuratum  est  Lucae  ultirao  et  Actuum  prirao, 
quando  apparuit  discipulis  exeuntibus  in  montera  Oli- 
veti;  quae  fuit  ultima  apparitio  Christi  post  resur- 
rectionem.  Tunc  enini,  «  videntibus  illis,  in  caelum 
elevatus  est ». 

COLLATiO  LXXVL 

(Vers.  17.).  Petre,  amas  me? 

1.  In  verbis  istis  exigit  Dominus  a  Petro  spiri- 

Divisio.  tualem  diiectionem,  cum  dicit:  Petre,  amm  me? 

Nec  solura  exigit  spiritualem ,  sed  loquens  per  discre- 

tionem ,  amorem  non  spiritualem  interdicit;  Amas, 

inquit,  me?  quasi  dicat:  me  et  non  aliud  a  me, 


vel  aliud  contra  me.  —-  Nota  igitur ,  quod  est  araor Dapiex  amor. 
Christi,  et  hic  est  laudabilis;  ei  est  amor  mundi, 
et  hic  culpabiiis. 

2.  De  amore  «iwwZiSapientiae  decimo  quinto*:  Amor  raon- 
«  Malorum  amatores  digni  siint  morte  » .  Et  notan-  pi«. 
dum  est,  quod  iste  amor  est  triplex.  Est  enira  araor  ^"«»"5. 
carnalitatis;  secundae  ad  Timotheum  tertio  *:  «  Erunt 
homines  se  ipsos  amantes  » ;  et  post  paululum:  «  Vo- 
luptatum  amatores  magis  quam  Dei  » .  —  Est  etiam  secaodos. 
amor  cupiditatis,  de  quo  Ecclesiastici  decimo:  «  Ni- 

hil  iniquius  quara  amare  pecuniam.  Hic  enim  ani- 
mam  suam  habet  venalem  ».  —  Est  etiam  amor  am-  Tenias. 
bitionis ,.  de  quo  Matthaei  vigesimo  tertio :  «  Amant 
primos  accubitus  in  coenis  et  primas  cathedras  in 
synagogis  » . 

3,  Iste  araor  reiiciendus  est  propter  multas  ra- 1^^  ''a^cril 
tiones:  primo,  quia  crmmo^w^ ;  Sapientiae  decimo  ™*"®*"*- 
quinto^:  «  Malorum  amatores»  etc.  Nec  mirum;  in- 

ducit  enim  anima  peccAtrix  fornicationem ,  sponso  vi- 
dente;  unde  Ezechielis  vigesimo  tertio:  «  Fornicata 
est  Oolla  super  me  et  insanivit  in  amatores  suos  », 

—  Secundo ,  quia  Idboriosihs ;  Osee  secundo :  «  Di-  Q"«a^ijborio. 
xit :  Vadam  post  amatores  meos  » ;  et  additur :  Ideo 

«  sequetur  amatores  suos  et  non  apprehendet  eos  » . 

—  Tertio ,    quia    sumtuosus ;    Ezechielis    decimo  ^"  u*o|°f ' 
sexto"'.   «  Omnibus  merelricibus  dantur  mercedes, 

tu  aulem  dedisti  mercedem  araatoribus  tuis  et  do- 
nabas  eis,  ut  intrarent  ad  te  ad  fornicandum  » ;  Pro- 
verbiorum  vigesirao  primo:  «  Qui  amat  vinum  et 
pinguia  non  ditabitur  » .  —  Quarto ,  quia  infructuo-  ^^^^^^^' 
sus;  Ecclesiastici  quinto:  «  Qui  amat  divitias  fructum 
non  capiet  ex  eis  » ,  quod  est  verum  de  omni  amore 
inordinato ;  ad  Romanos  sexto :  «  Quem  fructum  ha- 
buistis,  in  quibus  nunc  erubescitis » ?  Oseesecundo: 
«  Quaeret  amatores  suos  et  non  inveniet  ».  —  Quinto,  Q"*§j,jf  ^** 
quia  instabilis;  cito  enim  deficit;  leremiae  trige- 
simo  ^ :  «  Omnes  amatores  tui  obliti  sunt  tui ,  non  te 
quaerent »;  et  leremiae  quarto:  «  Frustra  componeris, 
conlempserunt  te  amatores  tui,  animam  tuam  quae- 
rent».  —  Sexto,  quia  seditiosus,  Convertitur  enim  ad  Qaiaseditio. 
inimicitias;  quod  figuratum  est  secundi  Regum  de- 
cimo  tertio,  ubi  loquitur,  quod  postquam  Amon  cor- 
ruperat  Thamar ,  sororem  suam ,  «  odivit  eara  odio 
magno  nimis,  ita  quodmaius  esset  odium,  quo  ode- 
rat  eara,  amore,  quo  eam  ante  dilexerat».  —  Pro- 
pter  haec  omnia  relinquendus  est  amor  mundi. 


SQS. 


*  Vers.  34.  —  Petr.  Conieslor,  Histor.  scholaslica,  in 
Evangelia,  c.  190:  Et  visa  sunt  ante  eo$  sicut  deUramentim 
verba  Imec*  Petrus  autem  surgens  cucurrit  ad  mommentum, 
ut  Liicas  [24,  11.  et  1*2.]  dicit.  Et  tunc  verisjmilc  est,  quod 
Dominus  apparuit  el  in  via,  elsi  non  legatur  in  Evangelio.  De 
quo  dicitur  (cfr.  Luc.  24,  34.):  ApparuU  et  Petro,  Quinquies 
prima  die  resurrectionis  apparuit.  Cfr,  supra  n.  1. 

2  Vers.  9.  seq. ,  ubi  habentur  verba  inferius  posita :  oc- 
currit  lesus  etc;  quaevero  praecedunt  emer unl  aromata  eic, 
sumta  sunt  ex  Marc.  16,  1. 

^  Vers.  1.  seqq.  —  Sequuntur  Luc.  24,  50.  seq.  et 
Act.   1,9. 


'  *  Vers.  6,  pro  morle  (cfr.  Rom.  1,  32,)  Vulgata  alia  po- 
nit  verba. 

'.  Vers.  2.  et  4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  EcclL  iO,  10.  et 
Matth.  23,  6. 

*  Vers.  6.  —  Subincle  allegantur  Ezech.  23,  5 j  Osee  2, 
5.  et  7. 

^  Ver.s.  33,  ubi  verlx)  donabas  Vulgata  praefigit  dona.  — 
Sequunlur  Prov.  21,  17;  Eccle.  5,  9;  deinde  Rom.  6,  2L  et 
Osee  2,  7. 

^  Vers.  1 4.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ler.  4 ,  30.  et  11.  Reg. 
13,  15. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  CAR  XXI.  COLL.  LXXVL 


623 


4.  Ampleclendus  est  amor  Christi,  ad  exem- 
AmorChrisu  plum  sius  quae  dixit  ^:  «  Regnum  mundi  et  omnera 
das.  amorem  saeculi  contempsi  propter  araorem  Domini 
raei  lesu  Christi  » ,  scilicet  araorem,  quem  exigit  Do- 
rainus  dicens:  Petre,  amas  me? —  Nota,  quod  am- 
plectendus  est  amor  bonus ,  quia  facilis  est  ad  acqui- 
rendum ,  delectabilis  ad  habendum ,  secunis  ad  pos- 
sidendum. 

D.  Facilis  esl  ad  acquirendum.  Ipse  enim  omnes 
ouia  facjiis  diliRit,  Qui  oum  volunt  diligere;  Proverbiorum  octavo  ^: 
dom.  «  Ego  diligentes  me  diligo  » ;  et  loannis  decimo  sexto, 
amantibus  se,  ne  parum  videatur  iUis  promittere  amo- 
rem  suum ,  promittit  non  solum  suum  amorem ,  sed 
etiam  paternum,  dicens :  «  Ipse  enim  Pater  amat  vos, 
quia  vos  me  amastis  »;  et  leremiae  tertio:  «  Tu  au- 
tem  fornicata  es  cum  araatoribus  tuis,  et  tamen  re- 
vertere  ad  me,  et  ego  suscipiam  te  ».  Ecce,  quia 
facilis  est  ad  acquirendum.  —  Est  etiam  delectabilis 
Qmadeiecta- arf  kabendum;  Sapientiae  octavo^;  «In  amicitia  il- 
lius  delectatio  bona  ».  Vere  bona,  qma  casla,  non 
poUuta;  unde  beala  Agnes:  «  Ipsum  amo,  queni  cura 
amavero,  castasum;  cum  tetigero,  munda  sum;  cum 
accepero,  virgo  sum  ».  Est  ergo  delectatio  rnunda  nec 
non  et  delectabilis  amiQitia;  Proverbiorum  quinto: 
«  Cerva  gratissima  et  gratissimus  filius ;  ubera  eius 
inebrient  te  omni  tempore,  et  in  amore  eius  dele- 
ctare  iugiter  ».  Ecce,  quia  delectabilis  ad  habendum. 
Quiasecarus —  Est  nihilominus  securits  ad  possidendum;  lere- 
miae  trigesimo  primo  ^ :  «  In  caritate  perpetua  dilexi 
te  » ;  primae  ad  Corinthios  decimo  tertio :  «  Caritas 
nunquam  excidit  ».  Et  nota,  quod  ideo  securus  est  ad 
possidendum,  quia  amator  spiritualis  intra  se  habet 
amatum;  unde  Augustinus  ^ :  fdntus  in  me  estquod 
amo,  ubi  lucet  qnoA  non  capit  locus,  ubi  sonat 
quod  non  rapit  tempus,  ubi  fragratqxxoA  non  spar- 
git  flatus,  ubi  sapit  quod  nulla  minuit  edacitas,  ubi 
haeret  quod  nulla  avellit  anxietas».  Ecce,  amoris  in- 
separabilitas. 

6.  Nptandum  autem,  quod  amor  iste  debet  esse 
Habeats  in  affecttone  praecipuus,  in  cohabitatione  assiduus, 

qoalitates.  .  iv»   •  «         •    «a         ♦        •    -         •  j> 

prima.  m  opcre  officiosus.  —  Requint  enim  tntenstonem  af- 
fectionum;  ideo  dicitur  Matthaei  decimo^:  «  Qui 
amat  patrem  aut  malrem  plus  quam  me  non  est  me 
dignus » ;  et  ludicum  decimo  sexto  dicitur  tepide 
amantibus:  «Quomodo  tu  dicis,  quia  amas  me,  cum 
secnnda.  animus  tuus  uon  sit  mecum  » ?  —  Requirit  etiam  a^- 
siduiiatem  cohabitationis,  secundum  illud  Deutero- 


nomii  trigesimo  tertio:  «  Beniamin,  amantissimus 
Domini,  habitabit  confldenter  in  eo;  tota  die  quasi  in 
thalamo  commorabitur  ».  —  Requirit  etiam  offlciosita-  Tertia. 
temoperis;  unde  Gregorius  "^ :  «Amor  Dei  nunquam 
est  otiosus ;  operatur  enim  magna ,  si  est ;  quodsi 
operari  renuit,  amor  non  est»;  unde  Deuteronomii 
undecimo :  «  Ama  Dominum  Deum  tuum  et  observa 
praecepta  eius  »  etc. ;  et  loannis  ullimo  Petro  con- 
fitenti  amorem  statim  iniungitur  offlcium:  «  Pasce 
oves  meas  » ;  et  dicit  Beda :  «  Haec  est  sola  ei  vera 
probatio  integri  in  Deum  amoris,  si  erga  fratres  stu- 
dueris  curam  soUiciti  exercere  laboris  ». 

Annotatio  74. 

(Vers.  3.).  Ascenderunt  in  navem, 

Nota,  quod  navis  est  religio.  Haec  est  enim  navisNavisreii^o- 

•!•        1  /»  t  »         *  nis  ad  tna. 

utihs  ad  transfretandum;  Matthaei  nono  ^ :  «  Ascen- 
dens  lesus  in  naviculam  transfrelavit  et  venit  in  civi- 
tatem  suam  ».  —  Ad  negotiandum;  Proverbiorum 
ultimo:  «Facta  est  quasi  navis  institoris  de  longe  por- 
tans  panem  suum  ».  —  kApiscandum;  unde  hic 
de  discipulis  volentibus  piscari  dicitur :  Exierunl  et 
ascenderunt  in  navem.  —  Religiosi  igitur  transfre- 
tant  laborando ,  negotiantur  orando ,  piscantur  prae- 
dicando,  ad  quae  omnia  valet  rehgio, 

Aknotatio  75, 

(Vers.  &.),Mittite  in  dexteram  navigii  rete. 

Nota,  quod  quatuor  hic  dicuntur  de  piscatori- ,  Piscatores 

■*  *  *  facinnt  qua- 

bus:  primo,  quod  rete  expandunt;  secundo,  quod  tao»"- 
pisces  comprehendunt;  tertio,  quoi  pisces  trahunt; 
quarto,  quod  extrahunt;  quae  omnia  patent  in  lit- 
tera.  —  Piscatores  ergo  spirituales  rete  expandunt 
praedicando;  pisces  comprehendunt  peccatores  con- 
vertendo;  pisces  trahunt  per  bona  exempla  pro- 
movendo ;  extrahunt  autem  ad  caeleslia  regna  per- 
ducendo. 

Annotatio  76. 

.  (Vers.  7.).  Succinxit  se  et  misit  se  in  mare, 
Nota,  quod  mare  aliquando  transitur  natando,  Mare  traosi. 
ut  hic  dicitur  de  Petro ;  aliquando  navigando ,  ut  ler. 
hic^  dicitur  de  aliis:  Alii  autem  navigio  venerunt; 
aliquando  cakando,  ut  Matthaei  decimo  quarto  di- 


^  Cfr.  siipra  pag.  61-4,  nola  6. 

2  vers.  17.  —  Sequuntur  loan.  16,  27.  et  ler.  3,  I.  — 
SiiLinde  verbo  promittii  B  praeflgit  promittendo, 

*  Vers.  18.  —  Sententia  Agnetis  exhibetur  in  Epist.  l.(in 
appendice  operum  S.  Ambrosii)  n.  3,  post  quam  sequitur 
Prov.  5,  19:  Cerva  carissima  et  elc. 

*  Vers.  3.  et  I,  Cor.  13,  8. 

^  Libr.  X.  Cpnfess.  c.  6,  n.  8 :  Quid  autem  amo,  cum  te 
amo?  Non  speciem  corporis  nec  decus  temporis...  J^on  haec 
amo,  cum  amo  Deunri  meum,  et  tamen  amo  quandam  lucem*.. 
cum  amo  Deum  meum,  lucem,  vocem,  odorem,  cibum,  am- 

S.  Bonav.  —  Tom.  VI. 


plexum  interioris  hominis  mei;  ubi  fulgel  animae  meae  quod 
non  capit  locus,  et  ubi  sonat  quod  non  rapit  tcmpus,  et  ubi 
olet  quod  non  spargit  flatus,  et  ubi  sapit  quod  non  minuiteda* 
citas,  et  ubi  haeret  quod  non  divellit  satietas.  Hoc  est  quod 
amo,  cum  Deum  meum  amo. 

^  Vers.  37.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  ludic.  16, 15.  etDeut. 
33,  12.  —  Superius  pro  affectionum  A  affectmsam, 

'  Libr.  II.  Homil.  in  Evang.  homil.  30.  n.  2.  —  Subinde 
alleganlur  Deut.  II,  1.  et  loan.  21,  17.  De  verbis  Bedae  cfr. 
supra  pag.  525,  nota  9.  ®  Vers.  1,  deinde  Prov.  31 ,  14. 

^  Vers.  8;  sequitur  Matth.  U,  29. 

79 


m) 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  COLL.  LXXVIL 


Appjicatio,  citur  de  Petro.  —  Nota ,  quod  mare  natando  Iraris- 
eunt  qui  in  mundi  soHicitudinibus  se  immergunt;  et 
isti  submergendi  periculo  se  exponunt.  —  Mare  vero 
transnavigant  qui  caiite  mundanis  occupationibus  se 
exercent.  —  Mare  vero  calcant  qui  omnino  a  mundi 
sollicitudinibus  se  abstrahunt  et  mundana  ad  solam 
sustentationem  habent.  Isti  ultimi  a  mari  portantur, 
sed  nec  laborant  nec  immerguntur ;  priores  vero  por- 
tantiii^  et  laborant,  sed  non  immerguntur.  Primi  vero 
et  portantur  et  laborant  et  immergiintur, 

Annotatio  77. 

(Vers.  16.).  Pasce  agnos  meos. 

Nota,  quod  quidam  pascunt  agnos,  quidam  lu- 
De  iribns.  pos,  quidam  se  ipsos.  —  Agnos  pascunt  boii  praelati ; 
etpascuQiar.de  quibus  Isaiae  Quadragesimo  ^ :  <c  Sicut  pastor  gre- 
gem  suura  pascet »  etc.  —  Lupos  pascunt  mercena- 
rii;  loannis  decimo:  «Mercenarius  videt  lupum  ve- 
nientem  et  dimittit  oves  et  fugit »  etc.  —  Se  ipsos 
pascunt  /*wm,  quibus  dicitur  Ezechielis  trigesimo 
quarto:  « Vae  pastoribus  Israel,  qui  pascebant  se- 
nietipsos  »  etc.  —  Ecce  ergo ,  in  grege  Domini  qui- 
dam  sunt  fures,  qui  pascunt  semetipsos;  quidam 
mercenarii,  qui  pascunt  lupos;  quidam  pastorcs 
veri,  qui  pascuut  agnos, 

Annotatio  78. 

(Vers.  22.).  Si6  eum  volo  manere,  donec  veniam. 

Nota,  quod  polestativum  est  velle  Domini  lesu. 

voiantaiis  Nam  velle  eius  mundat  \eprosum:  Matthaei  octavo  ^ : 

Chrisli  3  ef- 

fecius.  «  Tetigit  eum  dicens:  Volo,  mundare  ».  —  Servat 
discipulum;  loannis  ultimo:  Sic  eum  volo  manere. 
—  Glorificat  ministrum;  loannis  decimo  septimo: 
«  Volo,  Pater,  ut  ubi  ego  sum,  illic  sit  et  minister 
meus  » .  —  Est  ergo  voluntas  Christi ,  quae  mundat 
culpam  leprae ,  servat  viiam  gratiae ,  tribuit  vitam 
gloriae. 

COLLATJO  LXXVIL 

(Cap.  4,  13.).  Omnis,  qui  bibit  ex  hac  aqua,  si- 
tiet  iterum,  loannis  quarto^. 

1.  In  hac  parte  agiturde  multiplici  genere  aquae. 

Notandum,  quod  multae  sunt  aquarum  difFeren- 

Divisio,  tiae.  Est  enim  aqua  culpae  —  et  est  aqua  poenae 


—  et  aqua  fortunae  —  et  aqua  gratiae —  et  etiam 
aqua  gloriae.  Huiusmodi  aquarum  aliae  sunt  fugien- 
dae,  aliae  transeundae,  aliae  sunt  appetendae,  — 
Aquae  ergo ,  quas  fugimus ,  sunt  aquae  culpae  et 
aquae  poenae;  inter  quas  primo  videndum  est  de 
aquis  culpae. 

2.  Est  autem  multiplex  aqua  eulpae.  Est  enimPrimo.defa- 

t-  ^  t^  giendis. 

aqua  superbiae;  Apocalypsis  decimo  septimo  *:  «  Veni,  Aqua  cuipae 
et  ostendam   tibi  damnationem  meretricis   magnae ,  Pnjna. 
quae  sedet  super  aquas  multas  »  etc. ;  loquitur  de 
mundana  vanitate,  —  Aqua  avaritiae,  de  qua  recte  secanda. 
potest  dici  hic:  Qui  bibit  ex  hac  aqua  sitiet  itermn. 

Quo  plus  potalac  plus  sUiuntur  aquae. 

Estaqua/Ma:'unae;Genesisquadragesimonono^:  «Ru-  Tcriia. 
ben  effusus  es  sicut  aqua;  non  crescas,  quia  ascen- 
disti  cubile  patris  tui  et  maculasti  stratum  eius  » . 

3.  Aquae  istae  abominabiies  sunt,  quia  turbi-^  Abominan. 
dae;  obscurant  enim  rationem;   unde  dicitur  lere-bidae. 
miae  secundo^:  «  Quid  ibi  vis  in   via  Aegypti,  ut 

bibas  aquam  turbidam  ».  —  Item,  quia  immun- Q^"^^^^^"^^' 
dae;  inquinant  enim  affectionem;  Levitici  undecimo: 
«Omnis  cibus,  quem  coniederis,  si  fusa  fuerit  su- 
per  eum  aqua,  immundus  erit».  —  Quia  5^mfe,y;Qaiasieriies, 
exinaniunt  enim  virtutem;  Numerorum  quinlo:  «  Po- 
tura  det  mulieri  aquas  amarissimas  » ;  et  sequitur : 
<c  Pertransibunt  eam  aquae  maledictionis ,  et  inflato 
ventre,  computrescet  femur». 

4.  Aquas  istas  sequitur  aqua  poenae.  Et  sunl  narbSmbt 
aquae  poenae  horribiles,  quia  obscurae  ad  viden- i^s,  qma  ob- 
dum,  amarae  ad  polandum,  intemperatae  ad  sen- 
liendum.  —  Sunt  igitur  obscurae  ad  videndum;  unde 

Exodi  decimo  quinto'':  «  Abyssi  operuerunt  eos; 
descenderunt  in  profundum  quasi  lapis  » ;  et  ite- 
rum:  «  Congregatae  sunt  abyssi  in  medio  maris  ». 

—  Arnarae  quantum  ad  poenam  vermis;  Exodi  de-  Amarae. 
cimo  quinto :   «  Reduxit  super  eos  Dominus   aquas 

maris  ».  —  Intemperatae  quantum  ad  poenam  sen-  intempera- 

ltit6« 

sus;  lob  vigesimo  quarto:  «  Ab  aquis  nivium  trans- 
eat  ad  calorem  nimium  » .  —  Istae  ergo  sunt  aquae , 
quas  fugimus.  Fugimus  enim  aquas  culpae,  ne  inci- 
damus  in  aquas  poenae,  ^     , 

^         ^  Secundo, 

5.  Sequitur  de  aquis ,  quas  transimus,  scilicet  eSe"^*"** 
de  aquis  fortunae;  et  quia  fortuna  duplex  est:  pro-  ^^^\l^l^l' 
spera  et  adversa;  ideo  nolandum,  quod  sunt  aquae 
prosperitatis   et  adversitatis,    Aqua   prosperitatis  ^f^\^l^^ 
multiplex:  aqua  deliciarum;  Proverbiorum  nono^: 


^  Vers.  H.  —  Subinde  allegantur  loan.  10,  12.  et  Ezech. 
34,  2. 

^  Vers.  3.  —  Seqiiilur  loan.  17,  24:  Volo  etc,  et  12,  26: 
flUc  ctc. ;  verbotenus  est  in  Oilicio  iinius  Martyris. 

^  nucusquG  auctor  collationum  secutus  est  ordinem  Evan- 
gelii  loannisj  ab  hac  collatione  incipil  nova  series,  quae  ex 
aliquibus  capitulis  quaedam  in  prioribus  collationibus  omissa 
tractat.  Vel  ipse  auctor  omissa  postea  adiunxit,  vel  Ubrarius  ob 
incuriam  anlea  neglecta  in  flnc  posuit. 

*  Vers.  1 .  —  Subinde  allcgatur  Ovid. ,  I.  Fastorum  v.  2 1 6, 


pro  qua  A  Qui  phis  bibit  imtndame  cupiditatis,  plus  sitiet,  e 
in  quo  pro  potatae  B  epotae : 

Quo  plus  sunt  potae,  plus  sitiunlur  aquae. 

*  Vers.  3.  et  4. 

^  Vers.  18.  —  Sequunlur  Lev.  11 ,  34;  Num.  5,  26.  et  27. 

'  Vers.  5.  et  8.  —  Subinde  allegantur  Exod.   15,  19.  et 
lob  24,  19. 

®  Vers.  17.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Apoc.  12,  15.  et  Ps.  , 
92,  3.  seq. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  COLL.  LXXVIII, 


627 


«  Aquae  furlivae  dulciores  sunt,  et  panis  absconditus 

suavior  » .  —  Aqua  divitiarum ;  Apocalypsis  duo- 

decimo:  «  Misit  serpens  ex  ore  suo  post  mulierem 

aquain  raagnam  tanquam  flumen,  ut  faceret  eam  trahi 

a  flumine  ».  —  Aqua  honorum;  Psalmus:  «  Eleva- 

verunt  flumina,  Domine,  elevaverunt  fluctus  suosa 

vocibus  aquarum  raultarum.  Mirabiles  elationes  ma- 

ris  »  etc. 

Haramtrans.         ^'  Istarum  aquarum  transitus  periculosus  est. 

^g*„°^pj«n^°J2:Sunt  enim  aquae  istae  velociter  decurrentes ;  Psal- 

^^aiientes"  ™^^  * '  "^  ^^  nihllum  dcvenient  tanquam  aqua  decur- 

Deorsimi  rcns  ».  —  Deorsum  trahentes;  Apocalypsis  duode- 

traheotes 

'  cimo:  «  Misit  serpens  post  mulierem  aquam  magnam 
tanquam  flumen,  ut  eam  faceret  trahi  a  flumine». 
Hae  enim  aquae  omnia  secum  trahunt,  secuhdum  iUud 
Ovidii : 

Unda  vehit  tigres  nec  vires  fulminis  apro , 
Crura  nec  ablato  prosunt  velocia  cervo. 

Sunt  etiam  submergentes ;  Exodi  decimo  quinto^: 
submergen-  «  Submersi  suut  quasi  plumbum  in  aquis  vehemen- 
tibus  ». 

7,  Sequitur  de  aquis  adversitatis ,  quarum  etsi 
Aqaae  ad-  timcatur  transitus ,  non  tamen  est  ita  periculosus. 

v6rsitatis  ' 

suntamarae.  Timemus  cnim.  cas,  quia  amarae  sunt,  et  ideo  dif- 
ficiles  ad  potandum;  Exodi  decimo  quinto^:  «  Non 
poterant  bibere  aquas  Marath,  quiaamarae  erant». 
profandae.  —  Item  ,  quia  profuudae  sunt,  et  ideo  periculosae 
ad  natandum;  ideo  rogat  David:  «  Non  me  demer- 
gat  tempestas  aquae,  neque  absorbeat  me  profun- 
vaudae.  dum  ».  —  Item,  quia  validae  sunt,  et  ideo  difliciles 
ad  sustinendum;  et  ideo  David:  «  Salvum  me  fac, 
Deus,  quoniam  intraverunt  aquae  usque  ad  ani- 
mam  meam  ».  —  Ideo  tiraemus  aquas  istas,  ne  ama- 
ritudine  affligamur,  valitudine  subvertamur,  pro- 
funditate  submergamur. 

iQhisDeas         ^*  ^^^  ^^  ^^^  omnibus  confortat  nos  divinum 

«y°tjjj^*  *'^' auxilium ,  quod  praeslat  nobis  istorum  remedium. 

Primo.  Dominus  enim  amaritiidinem  dulcorat;  Exodi.  de- 

cimo  quinto  * :  «  Ostendit  Moysi  lignum ;  quod   cum 

misisset  in  aquas,  in  dulcorem  versae  sunt  ».  — 

secmdo,  ^Profunditatem  exsiccat;  lob  duodecimo:  «  Si  con- 

tinuerit  aquas,  omnia  siccabuntur » ;  Isaiae  unde- 

cimo:  «  Percutiam  fluvium  in  septem  rivis,  ita  ut 

transeant  per  eum  calceati  » ;  Psalmus :  «  Abierunt 

Tertio.  in  sicco  flumina».  —  Valitudimm  retardat;  losue 

tertio^:  «  Ingressis  filiis  Israel  lordanem,  steterunt 

aquae,  descendentes  in  loco  uno  »    etc. ;  et  supra 

dictum  fuerat  losue:  « lordanis  aquae  inferiores  de- 


current  atque  deficient,  quae  autem  desuper  veniunt 
in  una  mole  consistent  » ;  Psalmus;  « In  diluvio  aqua- 
rum  multarum  ad  eum  non  approximabunt». 

9.  Hae  ergo  sunt  aquae ,  quas  transimus ;  sunt  Tenio,  quae 

•  appeieiiflae. 

ahae  aquae,   quas    appetimus,   quae   sunt   aquae 
gratiae  et  aquae  gloriae.  Inter  quas  primo  viden- 
dum  est  de  aquis  gratiae,  quae  raultiplices  sunt,  sci-  '^^HpS**^ 
licet  aquae  remissionis  sive  iustificationis;  Ezechie- P""»» 
lis  quadragesimo   septimo^  dicitur  de  aquis,  quae 
«  descendebant  in  latus  templi  dexterum  » .  —  Aquae  secunda. 
instructionis ;  Ecclesiastici  decimo  quinto:   «  Aqua 
sapienliae  salutaris  potavit  illum  ».  —  Aquae  conso'  TerUa. 
lationis  spiritualis,  quas  deplorabat  David  dicens : 
«Anima  mea  sicut  terra  sine  aqua  tibi  »;  Prover- 
biorum  vigesimo  quinto:  «  Aqua  frigida  animae  si- 
tienti  nuntius  bonus ,  veniens  de  terra  longinqua  » . 

10.  Istae  aquae  quaerendae  sunt,  quia  emun-  Qaaerendae 

'  ^  sunl,  quia  e* 

dant;  Ezechielis  trigesimo  sexto^:  «  Efiundam  super  mandant. 
vos  aquam  mundam,  et  mundabimini  ab  omnibus 
inquinamentis  vestris  » .  —  Quia  reficiunt ;  Numero-  Reficium. 
rum  vigesimo :  «  Aperi ,  Domine ,  thesaurum  tuum , 
fontem  aquae  vivae,  ut  satiati,  cesset  murmuratio 
eorum  ».  —  Quia  enutriunt  et  fecundant;  unde  in  Enoiriantei 

^  '  '  fecuDdant. 

Psalmo  ^ :  «  Tanquam  lignum ,  quod  plantatura  est  se- 
cus  decursus  aquarum,  quod  fructum  suum  dabit  in 
tempore  suo  » ;  lob  decimo  quarto*:  «  Ad  odorem 
aquae  germinabit ». 

H.  Aquas  istas  sequitur  aqua  gloria^,  Aqua  Aqoagioriae 

^  ^  ^  ^  M      desiderabilis, 

isiaL  desiderabilis  e&t ,  maxime  propter  tria.  Haec  est9"a<*e^«ctat. 
enim  aqua  dekctans,  satians  et  viuificans.   Habet 
ergo  aqua  ista  delectationeiu ;  delectat  enira  aspe- 
ctum ;  Apocalypsis    vigesimo   secundo  ^ :    «  Ostendit 
mihi    fluvium   aquae    vivae,    splendidum    tanquam 
crystallum».  Delectat  etiam  gustum;  etc.  Psalmus: 
«  De  torrente  voluptatis  tuae  potabis  eos  » .  —  Item ,  satiat. 
habet  satietatem ;  loannis  quarto  ^^ :  «  Qui  biberit  ex 
hac  aqua,  quam  ego  dabo  ei,  non  sitiet  in  aeter- 
num  »;  et  Apocalypsis  septimo:  «Non  esurient  ne- 
que  sitient  amplius  »  etc.  —  Item ,  habet  vivacita-  vivincat. 
tem,  ut  nunquam  possit  deficere;  Apocalypsis  vige- 
simo  primo :   «  Ego  sitienti   dabo   de   fonte   aquae 
vitae  gratis»;  et  iterum:   «  Qui  vicerit,  possidebit 
haec,  et  ero  iUi  Deus,  et  ipse  erit  mihi  filius». 

COLLATIO  LXXVIU. 

(Cap.  3,0.).  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua 
et  Spiritu  sancto ,  non  poterit  intrare  in  regnum 
caeloi^um,  loannis  tertio. 


*  Psalm.  57,  8.  —  Sequuntur  Apoc.  12,  15.  et  Ovid.,  L 
Melamorph.  v.  305.  seq. 

2  vers.  10. 

^  Vers.  23.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps,  68,  16.  et  2. 

*  Vers.  25.  —  Sequuntur  loi)  12,  15;  Isai.    M,    15.   et 
Ps.  104,  41. 

*  Vers.  15.  seq.;  postea  allegaturv.  13.  et  sequUur  Ps.  31, 
6.  —  Secundum  Dii  Cange,  Glossarium  mediae  et  infimae  La- 


tinilatis,  Valiludo,  accipitur  vel  pro  violentia  vel  pro  robore, 
virtute  etc.  Hetardare  sumitur  pro  impedire  etc. 

^  Vers.  1.  —  Tres  seqq.  locl  sunt  EcclL  15,  3;  Ps.  142, 
6.  et  Prov.  25,  25. 

'  Vers.  25.  —  Sequilur  Num.  20,6. 

'  Psalm.  1,3,  post  quem  allegatur  lob  14,  9. 

*  Vers.  1.  —  Sequitur  Ps.  35,  9. 

1«  Vers.  13.  —  Subinde  allegantur  Apoc.  7, 16;2I ,  6.  et  7. 


628 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  COLL.  LXXIX. 


1.  De  introitu  regni  caeleslis  nota,  quod  porta 

Poria  regm  regni  est  humUis ,  et  ideo  non  inlrat  per  earo-^to- 

angusia  et  his ;  anousta  est ,  et  ideo  non  mtrat  per  eani  zn- 

flutus ;  sa^icta  est ,  et  ideo  non  intrat  per  eam  pollu- 

Exciaditcia-  tus.  —  Weo  non  intrant  elaii  hmoribus;  Matthaei 

decimo  octavo  ^ ;  «  Nisi  conversi  fueritis  et  efficia- 

mini  sicut  parvuli,  non  intrabitis  in  regnum  caelo- 

Diiatatos.  rum  ».  —  Non  dilatati  possessionibus ;  Matthaei  de- 

cirao  nono:  «Amen  dico  vobis,  quia  dives  difficile 

inlrabit  in  regnum  caelorum;  et  iterum  dico  vobis: 

Facilius  est,  camelum   per  foramen  acus  transire, 

quam  divitem  intrare  in  regnum  caelorum  » .  —  Non 

Poiiutos.  polluti  voluptatibus ;  Apocalypsis  vigesimo  primo  ^ : 

cc  Non  intrabit  in  eam  aliquid  coinquinatum  et  abomi- 

nationem  faciens  ». 

%  Nola ,  quod  Dooiinus  intravit  incUnatus ,  spo- 

De  Doffiino  Uatus ,  mortificatus :  «  Nonne  oportuit  Christum  pati 

*et  ita  intrare  in  gloriam  suam^»?  Sed  isti  «  non 

cognoverunt  vias  ineas,  quibus  iuravi  in  ira  mea: 

Si  introibunt  in  requiem  meam  ». 

3.  Nota  autem ,  quod  introitum  in  regnuni  cae- 
iniroitDs  con-ioruni  coHCodit  rox  servis  suis ,  amicis  suis ,  et  ^o- 

cedilar  tri-  ,    .  •    tv        •  i 

bas.  ciis  suis.  Servi  sunt  activi ,  qui  Deo  impendunt  oo- 
sequium  actionis ;  amici ,  contemplativi ,  qui  Deo 
reddunt  obsequium  devotionis  vel  dilectionis;  so- 
cii  et  commilitones,  qui  cum  illo  incedunt  per  ar- 

sems.  dua  passionis,  —  hitrant  ergo  servi;  Matthaei  vi- 
gesimo  quinto  ^ :  «  Euge ,  serve  bone  et  fidelis  »  etc. ; 
sequitur  :    «  Intra   in  gaudium  Domini  tui  ».   — 

Amicis.  Amici;  Matthaei  vigesimo  quinto,  de  virginibus, 
«  quae  paratae  erant ,  intraverunt  cum  eo  ad  nu- 

sociis.  ptias  » .  —  Socii  regis  sunt ,  de  quibus  Apocalypsis 
vigesimo  secundo  ^ :  «  Beati ,  qui  lavant  stolas  suas 
in  sanguine  Agni ,  ut  sit  polestas  eorum  in  hgno  vi- 
tae,  et  per  portas  intrent  in  civitatem  »;  loannis  ter- 
tio:  «Nisi  quis  renatus  fuerit  »  etc;  et  Matthaei 
decimo  nono :  «  Si  vis  ad  vitam  ingredi ,  serva  man- 
data  ». 

COLLATIO  LXXIX. 

(Cap.  20,  23.)*  Vidimus  Dominum,  loannis  vi- 
gesimo. 

1.  Nota  triplicem  visionem  Salvatoris,  qui  recte 
Tripiex  vi-  dicitur  salutare  Dei:  unam ,   quam  recohmus  de 

sio  Salvato- 

praeterito,  qua  visus  fuit  corporaliter  in  carne ;  aham, 
quam  quaerimus  in  praesenti,  qua  videtur  spiritua- 
liter  in  mente;  tertiam,  quam  exspectamus  in  fu- 
turo,  qua  videbitur  feliciter  in  aeterna  beatitudine. 

2.  De  prima  Baruch  tertio  * :   «  Post  haec  in 
Prima.  tcrris  visus  cst  et  cum  hominibus  conversalus  est». 


SIO 

is. 


—  De  secunda  in  Psalmo:  «  Vacate  et  videte,  quo-  secuada, 
niam  ego  sum  Deus;  exaltabor  in  gentibus  et  exalta- 
bor  in  terra  ».  Vacate  ab  occupationibus  carnis,  et 
videte  oculis  raentis ;  Isaiae  sexagesimo  secundo : 
«Videbunt  gentes  iustum  tvmm»,  dicitur  ad  Sion; 
«et  cuncti  reges  inclytum  tuum».  —  De  tertia ,  Terua. 
loannis  decimo  septiino  ^:  «  Pater,  quos  dedisti  mihi, 
volo,  ut,  ubi  sum  ego,  et  illi  sint  mecum,  ut  videant 
claritatem  meam,  quam  dedisti  mihi,  quia  dilexisti 
rae  ante  constitutionem  mundi».  —  Prima  visio 
praeteriit,  secunda  stat,  tertia  futura  est,  Pro- 
pter  quod  accipiamus  secundara,  quae  sola  in  prae- 
senti  haberi  potest,  quae  quidera  visio  spirituahs 
Saivatoris  omnibus  est  salutaris. 

3.  Vidimus  Dominum,  Visio  spiritualis  Salva-    secundae 

•*  \lS10QlS8eX 

tons  ideo  est  omnibus  salvandis  salutaris,  quia  terret  eflecius. 
peccatores  ^,  sanat  poenitentes ,  con/br/a/;  pugnantes, 
deducit  proficientes,  laetificat  contemplantes ,  con- 
solatur  exspectantes.  Quod  sumilur  secundum  sex 
status,  yldeWcet  culpae ,  poenitentiae ,  pugnae ,  iusti- 
tiae,  sapientiae  et  perseverantiae,  Terrentur  pec- 
cantes  videndo  iudicantem;  sanantur  poenitentes 
videndo  patimtem;  confortantur  pugnantes  videndo 
triumphantem ;  deducuntur  proficientes.  videndo  con- 
versantem;  lactificantur  contemplantes  videndo  re' 
gnantem ;  consolati  sunt  exspectantes  videndo  ipsum 
revertentem  et  suos  in  hac  miseria  visitantem.  Nec 
videntur  ^  in  eo  plura  consideranda  nisi  vel  conver- 
satio,  vel  passio,  vel  tribulatio,  vel  triumphus,  vel 
regnum,  vel  iudiciiim ,  yel  reversio  ad  suos  in  hac 
vita. 

4.  Spiritualis  ergo  visio  Salvatoris  terret  pec-  Terretpec- 

.    .  w^         .  .        -rv  cantestripli- 

cantes,  ut  resipiscant,  Per  timorem  enim  Domini  de-  citer- 
clinat  omnis  a  malo;  et  hoc  ideo,  quia  ostendit  eis 
iudicem  suum  omnia  videntem,  oimh  disqidrentem , 
omnia  punientem;  quae  tria  maxime  deberent  ter- 
rere  peccatorem,  scihcet  si  consideraret  supra  se 
iudicem  suum,  qui  omnia  videt,  omnia  disquirit, 
omnia  puniet.  —  Ulinam  ergo  viderent  peccatores  spi-  P^mo- 
rituahter,  ne  visuri  sint  aliquando  corporaliter  iudi- 
cem  omnia  scientemlde  quo  lob  trigesimo  septimo^^: 
«  Magnus  est  fortiludine  et  iustitia  et  iudicio  »;  fbr- 
titudine  potestatis,  iustitia  aequitatis  et  iudicio  ve- 
ritatis;  et  sequitur :  «  Ideo  timebunt  viri,  et  non  au- 
debunt  eum  contemplari  omnes,  qui  sibi  videntur  esse 
sapientes  »  scihcet  qui  sapientes  sunt,  «  ut  a  Domino 
abscondant  consilium  » ,  ut  dicit  Isaias  vigesimo  nono. 

5.  Item ,  utinam  viderent  iudicem  omnia  disqui-  secundo. 
renieml  cuius  visionem  terribilem  describens,  Mala- 
chias  propheta  dicit  Malachiae  tertio  ^^ :  «  Quis  pot- 

erit  cogitare  diem  adventus  eius,  aut  quis  stabit  ad 


^  Vers.  3.  —  Inferius  sequUur  MaUh.  19,  23.  et  24. 

*  Vers.  27,  post  quem  in  codd.  subiungUur:  C*est  la  porte 
de  rochernador. 

^  Luc.  2i,  26.  —  Subinde  allegatur  Ps.  94, M. 

*  Vers.  21 ;  cfr.  v.  23;  ibid.  v.  10.  est  seq.  locus. 

*  Vers.  ii.  —  Sequuntiir  loan.  3,  5.  et  Matth.  19,  iT. 


«  Vers.  38.  —  Subinde  alJeganlur  Ps.  45,  M.  et  Isai.  62,  2. 

^  Vers,  24. 

^  Cod.  G  peccantes. 

®  Cod.  B  videnU 

1''  Vers.  23.  et  24.  —  Sequitur  Isai.  29,  15. 
11 


Vers.  2.  Cfr.  Hieron.»  in  hdno  locum. 


COLLATIONES  IN  lOANNEM  COLL.  LXXIX. 


629 


videndnm  eum  »?  Est  namque  terribilis  ad  cogitan- 
6?wm,  sed  terribilior  ad  videndum;  et  subiungit 
qmre :  «  Erit  enim  quasi  ignis  conflans  et  quasi 
herba  fuUonum  » ;  ignis  conflans  nihil  nietalli  relin- 
quit,  quod  non  liquefaciat;  herba  fullonum,  id  est 
cardo,  nec  pihim  nec  filum  relinquit,  quod  non  at- 
tingat. 

6.  Item ,  utinam  viderent  iudicem  omnia  punie^i- 
Tertio,  tem !  ad  cuius  visionem  invitat  eos  ipse  idem  lere- ; 

raiae  septimo  ^ :  «Ite,  inquit,  ad  locum  meum  in 
Silo ,  ubi  habitavit  nomen  meum  a  principio;  et  videte,  ■ 
quid  fecerira  ibi  propter  malitiam  populi  mei  Israel  ». 
Silo,  avulsa  vel  translata,  uhi  habifavit  nomen  Do- 
mini  a  prmapio ,  est  caelestis  patria ,  ubi  habitavit  a 
principio  qui  <t  in  excelsis  habitat  »;  quae  avulsa  vel 
translata  est  quantum  ad  partem  peccantium  ange- 
lorum.  Ite  ergo  et  videte,  quid  fecerim  ibi  etc. , 
quia,  «  si  Deus  angelis  peccantibus  non  pepercit, 
sed  rudentibus  inferni  detractos  »  etc. ,  secundae  Pe- 
tri  secundo^;  et  leremiae  septimo:  «Nunc  autem, 
quia  fecistis  omnia  haec,  dicit  Dominus  »  etc;  et  se- 
quitur :  «  Ecce,  furor  meus  et  indignatio  mea  confla- 
tur  super  locum  istum,  super  homines  et  super 
iumenta ,  super  ligna  regionis  et  super  fruges  terrae 
et  succendetur  •  et  non  exstinguetur  » . 

7.  Sic  igitur  visio  iudicis    omnia  videntis  et 
Epiiogas.  scientis,  omnia  disquirentis ,  omnia  punientis  pec- 

catores  terret;  quam  videns  lob  ait  quadragesimo 
secundo^:  «  Auditu  auris  audivi  te,  nunc  autem 
oculus  meus  videt  te;  idcirco  ipse  rae  reprehendo 
et  ago  poenitentiam  in  favilla  et  cinere  »;  audivi  per 
inspirationem,  vidi  per  considerationem ;  ideo  7ne  re- 
prehendo  interius  in  mente  et  poenitentiam  ago 
exterius  in  opere.  Et  Isaiae  sexto  *,  visa  gloria  Do- 
mini  sedentis  «  super  solium  excelsum  et  elevatum  » , 
exclamavit  dicens  et  arguens  se:  «  Vae  mihi,  quia 
tacui  \  quia  vir  pollutus  labiis  ego  sum  et  in  medio 
populi  polluta  labia  habentis  ego  habito,  et  Dominum 
Deum  exercituum  vidi  oculis  meis  »;  vae  mi/ii,  quia 
tacui,  quod  est  omissionis ;  quia  pollutus  etc,  quod 
est  commissio7iis. 

8.  Spiritualis  iterum  visio  Salvatons  sanat  poe- 
^&nm  voBni- nitentes ,  ostendens  eis   Dominum  patientem.  Solet 

t€nt6s  s.  tri" 

piici  infir-  quidem  ex  triplici  concupiscentia  insurgere  triplex 
infirmitas:  ex  concupiscenlia  deliciarum  infirmitas 
eamalitatis ,  ex  concupiscentia  divitiarum,  infirmi- 
\di$>  cupidiiatis ,  ex  concupiscentia  honorum  inflrmitas 
ambiiionis. 


9.  Sed  ecce,  renwdium  contra  hanc  est  visio  Remedium 
Salvatoris,  ostendens  eum  a/flictum  contra  primum , 
egenum  contra  secundum ,  abiectum  conlra  ter tium. 

—  Videant  ergo  poenitentes  a^^e/wmSalvatorem,  ut  oe  pnmo. 
sanetur  infirmitas  carnalitatis ;  ad  cuiusmodi  visio- 
nem  invitat  nos  ipseraet  Threnorura  primo  ^ :  «  0 
vos  oranes,  qui  transitis  per  viam!  attendite  et  vi- 
dete,  si  est  dolor  sicut  dolor  meus»;  quasi  dicat: 
non  ametis  voluptatem  carnis,  «  quia  non  est  dolor  si- 
cut  dolor  meus  » .  —  Videant  iterum  Salvatorem  ege-  oe  secundo. 
num,  ut  sanetur  infirmitas  cupiditatis.  «  Venit  enim 
princeps  huius  mundi  ef  in  me  non  habet  quidquam  », 
loannis  decimo  quartoMdeo  dicitur  in  Psalmo:  «Vi- 
deant  pauperes  et  laetentur ;  quaerite  Deum ,  et  vivet 
anima  vestra  » ;  quasi  dicat :  non  timeant  egere ,  sed 
laetentur  nihil  habere,  cum  Dominus  nihil  habeat. 
Item,  non  quaerant  divitias  riiortales,  sed  vitales, 
sciUcet  Dominum  vitae;  unde  ait:  «  Quaerite  Domi- 
num ,  et  vivet  anima  vestra  » .  —  Videant  iterum  oe  lertio. 
Salvatorem  ahiectum,  ut  sanetur  infirmitas  ambitio- 
nis;  de  qua  visione  Isaiae  quinquagesimo  tertio^: 
«  Vidimus  eum ,  et  non  erat  aspectus ,  et  desidera- 
vimus  eum,  despectum  et  novissimura  virorum  »  etc; 
quasi  dicat :  non  ametis  «  primos.  accubitus  in  coenis 
et  priraas  cathedras  in  synagogis  »,  nec  timeatis  hu- 
miliari ,  quia  «  vidimus  eum  despectum  et  novissimum 
virorum  ».  «  Non  enim  est  servus  maior  Domino  suo  ». 

10.  Sic  ergo  visio  patientis  sanat  poenitentes,  Epjiogus  et 
cum  ipsum  vident  in  cruce  afflictum,  nudum  et 
abiectum;  quod  figuratum  est  Numerorum  vigesimo 
primo  ^,  ubi ,  postquam  immiserat  Dominas  in  popu- 

lum  murmurantem  «  serpentes  ignitos  » ,  misertus 
eorum  iussit,  erigi  serpentem  inligno,  «quemaspi- 
cientes  sanabantur  » .  Serpm^ ,  sensualitas ;  ignis, 
concupiscentia ;  ig^iiti  se9j>entes,  molus  concupiscen- 
tiales ,  qui  sunt  in  sensualitale ;  serpens  in  ligno , 
Christus  in  cruce ,  quem  qui  aspiciunt  sanantur ;  unde 
Sapientiae  decimo  sexto  ^:  «  Qui  enim  conversus  est, 
non  per  hoc  quod  videbat,  sanabatur,  sed  per  le, 
omniiim  Salvatorem  ». 

H.  Visio  iterum  spiritiialis  Sal vator is  eow/bi-^a^ confortat  pu. 

*■  '  gnantes  tn- 

pugnantes.  Dat  enim  audaciam  aggredientibus ,  dat  p»«ter. 
confidmtiam  certantibus  ^^,  dat  victoriam  perseveran- 
ter  sustinentibus.  Dominus  enim  praecedit  aggredien- 
tes ,  adiuvat  congredientes ,  liberat  et  victores  facit 
perseverantes.  —  Videant  ergo  eum  accedentes  ad  P""^. 
pugnam  praecedentem ,  ut  sint  audaces;  propter 
quod  dicitur  Hebraeorum  duodecimo  ^^ : «  Curramus  per 


^  Vers.  12.  Securidum  Hieron.  {de  Notninib.  Hebraic.  de 
lib.  lesu)  Selom  (Selim),  avulsio,  vel  dimissio,  sive  ubi  est 
ipse.  —  Subinde  respicitur  Isai.  33 ,  5 :  Ma^ificatus  est  Domi* 
nus,  quoniam  liabitavit  in  excelso*  —  Merius  pvo  caelestis  pa- 
tria  B  caelestis  habitatio. 

»  Vers.  4.  —  Sequitur  ler.  7,  13.  et  20. 

»  Vers.  o.  6.  *  Vers.  L  et  5. 

*  Vers.  12.  — Inferius  pro  non  ametis  vohiptatem  camis 
C  non  timeatis  mortificationem  carnis. 


«  Vers.  .30.  —  Sequitur  Ps.  68,  33. 

'  Vers.  2.  et  3.  —  Subinde  allegantur  Matlh.  23,  6.  et 
loan.  13,  16. 

'  Vers.  6.  seqq. 

»  Vers.  7. 

^^  Cod.  A  audadam  accedentibus ,  aggredientibus  cmstan- 
liam. 

**  Vers.  1.  seq.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Ps.  67,  25.  ^t 
Hebr.  9,  12. 


630 


COLLATIQNES  IN  lOANNEM  COLL.  LXXIX. 


patienliam  ad  propositum  nobis  certameii ,  aspiciea- 
tes  in  auctorem  fidei  et  consumraatorem  lesum  » .  In 
ipsum  aspexerunt  Martyres,  qui  ipsum  secuti  sunt 
per  tormenta;  de  quibus  dicitur  in  Psalmo:  «Vide- 
runt  ingressus  tuos ,  Deus  »  etc. ;  ingressus  quidem 
illius ,  qui  <c  per  sanguinem  suum  introivit  semel  in 
Sancta»;  viderunt,  inquam,  et  ideo  post  illum  in- 
secundo.  gressi  sunt  per  tormenta.  —  Videant  iterum  Salva- 
torem  certantes  ad  adiuvandum  assistentem,  ut  sint 
viriles  vel  constantes;  qualiter  vidit  eum  beatus  Ste- 
phanus  in  certamine  positus,  Actuum  septimo  ^ :  «  Cum 
esset  Stephanus  plenus  Spiritu  sancto,  intuens  in  cae- 
lum,  vidit  gloriam  Dei  et  lesum  stantem  a  dexteris 
virtutis  Dei  ».  Vidit  enim  caelos  apertos  quasi  ho- 
spitium  sibi  paratum  ad  hospitandum ,  el  lesuiyi  stwn- 
Tertio.  tem  quasi  paratum  ad>adiuvandum.  —  Videant  etiam 
perseverantes  ipsum  servantem  et  protegentem ,  ut 
sint  victores.  «  Fidelis  enim  est  DeuSj  qui  non  per- 
mittet,  vos  tentari  "ultra  quod  potestis,  sed  faciet  cum 
tentatione  proventum  » ,  priraae  ad  Corinthios  de- 
cimo^;  et  dicit  David:  «Providebam  Dominum  in 
conspectu  meo  semper ;  quoniam  a  dextris  est  mihi , 
ne  comrao vear  » . 

12.  Sic  ergo  spiritualis  visio  Salvatoris  conforiat 
Epiiogos  et  pugnantes,  Ipse  enim  est  dux  exercitus  caeli ,  quem 

vidit  beatus  loannes  Apocalypsis  decimo  nono  ^ ;  unde 
dicitur  ibi :  «  Vidi  caelum  apertum ,  et  ecce ,  equus 
albus,  et  qui  sedebat  super  eum  vocabatur  fidelis 
et  verax,  et  cum  iustitia  iudicat  et  pugnat.  OcuH 
eius  sicut  flamma  ignis,  et  in  capite  eius  diademata 
multa  etc. ;  et  exercilus  caeli  sequebatur  eum». — 
Nota  exemplum  de  Angelo,  qui  visus  est,  secundi 
Machabaeorum  lertio^,  qui  percussit  HeUodorum. 

13.  Visio  iterum  spiritualis  Salvatoris  deducit 
mducit  pro;  proficientes  in  omnibus  operibus  iustitiae,  visio  vi- 
piiciter.     delicet  ipsius  eonversantis,  Quoniam  autem  ad  perfe- 

ctam  virtutem  tria  necessaria  sunt  ^ :  sei7*e  quantum 
ad  intellectum ,  velle  quantum  ad  affectum ,  impermu' 
tabiliter  operari  quantum  ad  eflfectam ;  notandum, 
quod  in  conversatione  eiusdem  videre  possumus,  unde 
instrualur  intellectus  ad  sciendum,  moveatur  affe- 
ctus  ad  volendum,  dirigatur  effectus  ad  proficien- 
dum.  In  conversatione  eius  invenimus  verba,  signa 
et  exempla :  verba  veritaiis ,  signa  poiestatis  et 
exempla  sanctitatis.  Docet  enim  verbis ,  movet  si- 
Primo.  gnis,  dirigit  exemplis.  —  Videant  ergo  proficien- 
tes  ipsum  docentem,  ni  instruantur,  ut  instructus 


fuit  beatus  loannes ,  primae  loanuis  primo  ^ :  «  Quod 
audivimus  et  vidiraus  »  etc. ;  «  et  manus  nostrae  con- 
trectaverunt  de  Verbo  vitae  »  etc. ;  «  hoc  testificamur 
et  annuntiamus  vobis»;  et  beatus  Petrus.  secundae 
Petri  primo:  «  Non  doctas  fabulas  secuti,  notam  fe- 
cimus  vobis  Domini  nostri  lesu  Christi  virtutem  et 
praesentiam,  sed  speculatores  facti  ipsius  maiestatis  ». 
Valet  enim  ad  instructionem  non  solum  audire,  sed 
videre  magistrum  suum ;  unde  qui  vult  doceri  a 
Chrislo  convertat  oculos  suos  spirituales  ad  ipsum ; 
tertii  Regum  decimo  ^ :  «  Omnis  terra  desiderabat 
videre  vultum  Salomonis,  ut  audiret  sapientiam  eius  ». 
—  Videant  iterum  enm  miracula  facientem,  ut  mo-  secundo. 
veantur.  Nam  «  multitudo  magna  sequebatur  eum , 
quia  videbant  signa,  quae  faciebat^  »;  unde  Deutero- 
nomii  undecirao  dicitur  flliis  Israel :  «  Oculi  vestri 
viderunt  omnia  opera  Doraini  magna ,  quae  fecit ,  ut 
custodiafis  universa  mandata  eius  »  etc. ;  quod  autem 
faciebat  in  eis  visio  corporalis,  hoc  debet  in  fldeli- 
bus  facere  visio  spiritiialis.  —  Videant  iterumeum  Tertio. 
operaniem  et  exemplura  bonae  operationis  dantem, 
ut  imiientur;  unde  loannis  decimo  tertio^ :  «  Exem- 
plum  dedi  vobis  ».  Propter  quod  dicitur  Hebraeorum 
octavo :  «  Vide  et  fac  secundum  exempjar ,  quod  tibi 
in  raonte  monstratum  est »;  et  sumitur  de  Exodi 
vigesimo  quinto. 

14.  Sic  ergo  visio  spiritualis  Salvatoris  deducit  ^^'}^^l  ^* 
et  promovet  proficientes ;  quod  significatum  est  lo- 

sue  tertio  ^^ ,  ubi  clamabant  praecones  ad  filios  Israel 
volentes  proficisci  in  terram  promissionis :  «  Cum  vi- 
deritis  arcam  foederis  Domini  Dei  nostri  et  sacerdo- 
tes  stirpis  Leviticae  portantes  eam,  vos  quoque  se- 
quimini  praecedentes » .  Arca  foederis  dicitur  hu- 
manitas  Christi ,  in  qua  erant  tria ,  secundum  quod 
dicitur  ad  Hebraeos  nono,  lex  veritatis,  virga  po- 
testatis  et  manna  sanctitatis ;  quae  modo  dicebantur 
in  Christo  verba,  signa  et  exempla.  «  Cum  ergo 
videritis  arcam  et  sacerdotes  stirpis  Leviticae  por- 
lantes  eam  » ,  id  est  viros  apostoUcos ,  glorificanies 
et  poriantes  Deum  in  corpore  suo  ^^,  «  vos  quoque 
sequimini  praecedentes  » . 

15.  Visio  iterum  spiritualis  Salvatoris  laeiifieat  qjJ^J^"^^^- 
emiemplantes ,  cum  scilicet  vident  gbriam  ^^egnan-  [««  tripuci- 
tis,  quae  visio  ostendit  eum  admirabikm  acceden- 

tibus  ad  contemplationem ,  deleciabileiyi  commoranti- 
bus  in  contemplatione ,  laudabilem  revertentibus  a 
contemplatione.  Huiusmodi  enim  visione  excitantur  ^^ 


*  Vers.  35.  —  Superius  pro  vinles  A  habiles ,  qui  etiam 
inferius  cum  B  quasi  erectxm  pro  quasi  paraium. 

*  Vers.  13.  —  Sequitur  Ps,  15,  8.  —  Cod.  G  a  verbis 
Videant  etiam  perseverandes  usque  Videant  iterum  eum  mira- 
cula  facientM  (in  n.  13.)  omnia  omittit. 

8  Vers.  11-14. 

*  Vers.  25.  seqq. 

^  Secundunj  Aristot.,  IL  Ethic.  c.  4.  Gfr.  loni.  V.  pag.  548, 
nota  7.  —  Inferius  pro  impermniabiliter  operari  A  posse,  qui 
etiam  subinde  pro  instruatvr  substituit  informeiur,    / 

®  Vers.  I.  et  2.  —  Sequitur  II.  Petr.  1 ,  16. 


'  Vers.  24. 

*  Joan.  6,2.  —  Subinde  allegatur  Deut.  II ,  7.  seqq. 

*  Vers.  15.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Hebr.  8,5.   et  Exod. 
25,  40. 

^^  Vers.  3.  —  Sequitur  Hebr.  9,4. 

"  Epist.  I.  Cor.  6,  20. 

^^  Codd,  AG  prosequuntur:  ad  comtemplandum  [C  haec 
verba  omittit]  mediiantes,  ad  imitandum  seniientes,  ad  gau- 
dendum  praedicantes.  Cfr.  infra  n.  1 6.  Cod.  B ,  qui  exhibet  no- 
stram  lectionem,  voci  revei^tenies  praefigit  prdedicantes  fuit^ 
[sive?].  .      ' 


COLLATIONES  IN  lOANNEiM  COLL,  LXXIX. 


631 


meditantes  ad  admirandum,  sentientes  ad  gauden- 
dum. ,  reve7^tentes  sive  praedicantes  ad  laudem.  —  Vi- 

primo.  detur  ergo  adm^ir abilis  ^cc^eutibxis  per  meditationem ; 
quod  figuratum  est  tertii  Regum  decirao  * :  «  Videns 
regina  Saba  omnem  sapientiam  Salomonis  et  domum , 
quam  aedifieaverat,  et  cibos  raensae  eius  et  habita- 
cula  servorum  eius  et  ordines  ministrantium,  vestes 
quoque  eorum  etc. ;  non  habebat  ultra  spiritum  »; 
et  sequitur ,  quomodo  dixit :  «  Vera  est  faraa,  quam 
audivi  de  te  »  etc. ;  ubi  significatur  per  regnum  Sa- 
lomonis  gloria  Christi  regnantis ;  «  phis  enim  quam 
secundo.  Salomon  hic  » .  —  Videtur  iterum  dekctabilis  com- 
morantibus  et  experientibus  per  devotionem;  unde 
lob  trigesimo  tertio^:  «  Deprecabitur  Dominum,  et 
placabilis  ei  erit,  et  videbit  faciem  eius  in  iubilo  »; 
et  Isaiae  sexagesimo :  «  Tunc  videbis  »  meditando , 
«  et  afflues  »  sentiendo  «  et  mirabitur  et  dilatabitur 
cor.tuum  »;  mirabitur  videns,  et  dilatabitur  sen- 

Teriio.  tiens.  —  Videtur  iterum  laudabilis  revertentibus ; 
Lucae  secundo,  ubi,  visa  humili  maiestate  nati  Re- 
gis ,  «  reversi  sunt  pastores ,  glorificantes  et  laudantes 
Deum  in  omnibus,  quae  audierant  et  viderant ». 
Quodsi  ad  laudandum  movet  visa  humiUtas  nascen- 
tis ,  quam  movere  debet  visa  gloria  regnantis ! 

16.  Sic  ergo  visio  Salvatoris  laetificat  contem- 
EpiiogQs.  plantes,  dum  aspectus  spirituahs  gloriae  eius  est 

illis  materia  admirationis,  materia  delectationis  et 
materia  laudis;  quod  totum  figuratum  est  in  visione, 
quam  ostendit  Dominus  in  monte  discipulis  suis ,  Lu- 
cae  nono^,  ubi  visa  gloria  Domini  territi  et  stupe- 
facti  sunt,  deinde  delectati,  unde  Petrus  dixit: 
«  Domine,  bonum  est  nos  hic  esse  »;  tertio  vero  ad 
praedicandum  inflammati ;  Actuum  quarto :  «  Non 
possumus  quae  vidimus  et  audivimus  non  loqui». 

17.  Visio  iterum  spiritualis  consolatur  exspe- 
consoiatar  ciantes  quautum  ad  statum  perseverantiae ,  cum  sci- 

exspectantes  .  . 

tripiieiier.  ijcet  consideraut  eum  ad  servos  suos  m  hac  miseria 
venientem  et  consolantem.  «  Non  vos,  inquit^,  re- 
Unquam  orphanos,  vado  et  venio  ad  vos  ».  Facit  au- 
tem  huiusmodi  visio  eius  tria:  visitat,  ne  doleant 
de  promissorum  dilatione ;  cerl/ificat ,  ne  diffidant  de 
promissorum  assecutione ;  praemiat ,  et  hoc  in  fine , 
ut  gaudeant  de  promissorum  adeptione.  —  Visio 
primo,  igitur  spirituafis  Salvatoris  visitat  exspectantes ,  ne 
doleant;  qualiter  visitatus  est  ille  Simeon  «  exspe- 
ctans  redemptionem  Israel » ,  Lucae  secundo  ^ :  «  Nunc, 
inquit,  dimittis,  Domine,  servum  tuum  in  pace, 
quia  viderunt  oculi  niei  salutare  tuum  »;  Genesis 
trigesimo  secundo :  «  Vidi  Dominum  meum  facie  ad 
faciem,  et  salva  facta  est  anima  mea  ».  —  Visio  ite- 
secoDdo.  rum  spiritualis  Salvatoris  co^tificat  de  promissis, 


ne  diffidant;  quod  figuratum  est  Genesis  vigesimo 
octavoS  ubi  vidit  lacob  scalam  et  Dominum  inni- 
xum  scalae  et  dicentem  sibi :  «  Ego  sum  Dominus 
Deus  Abraham,  patris  tui ,  et  Deus  Isaac ;  terram,  in 
qua  dormis,  dabo  tibi  et  semini  tuo».  Vidit  enim 
eum  ut  supportantem ,  ne  diffidat  ex  propria  im^ 
possibilitate ;  quod  figuratum  est  in  hoc ,  quod  erat 
innixus  scalae ;  item  vidit  promitteniem ,  ne  dif- 
fidat  ex  Domini  voluntatis  mtitatione,  quod  notatur 
ibi :  Terram,  in  qua  dormis,  dabo  tibi.  —  Visio  Tenio. 
iterum  spiritualis  praemiat,  ul  gaudeantde  promisso- 
rum  adeptione;  Isaiae  ultimo^:  «  Videbitis,  et  gau- 
debit  cor  vestrum  »;  Apocalypsis  uUimo:  «  Servient 
illi ,  et  videbunt  faciem  eius  et  nomen  eius  in  frontibus 
eorum».  «Haecestenim  vita  aeterna,  ut  cognoscant 
te  solum  verum  Deum  »  etc,  loannis  decimo  septinio. 

18.  Sic  ergo  visio  spiritualis  Salvatoris  conso-  Epjiogas  et 
latur  exspectantes ;  quod  significatum  est  m  rever- 
sione  Domini  nostri  lesu  Christi  post  resurrectio- 
Dem  ad  discipulos  suos,  ubi  primo  consolatus  est 
eos  ex  familiari  sui  ostensione :  «  Videte  manus 
meas  et  pedes  raeos,  quia  ego  ipse  sum»,  Lucae 
ultimo  ®.  Deinde  certificavit  eos  de  Scripturarum  im- 
pletione ,  eodem :  « Haec  sunt  verba ,  quae  loculus 
sum  ad  vos,  cum  adhuc  essem  vobiscum»;  et  de 
ipsius  reversione  ad  iudicium,  Actuum  primo :  «  Sic 
veniet,  quemadmodum  vidistis  eum  euntem  in  cae- 
lum  ».  Vltimo  praemiat  ex  eius  beata  visione  in  patria, 
ubi  revelata  facie  Regem  cernunt  in  gloria:  «  Videbi- 
mus  tunc  facie  ad  faciem  »,  primae  ad  Corinthios  de- 
cimo  tertio.  —  Sic  ergo  salutaris  est  omnibus  visio  Sal-  Epiiogus. 
vatoris :  peceantibus,  visio  iudicantis ;  poenitentibus ,  ' 
visio  patieniis ;  pugnantibus,  visio  triumphantis ;  pro- 
fieientibus,  \Mo  conservantis ;  coniemplantibus,  visio 
regnantis;  exspectantibus ,  visio  revertentis;  de  qua 
visione  salutari  dictum  est:  Vidimus  Dominum, 

Annotatio  79. 

(Luc.  3 ,  6.).  Videbit  omnis  caro  salutare  DeL  verba  haec 

«r     1        •        '  1.  7      .         etevangelica 

Verba  ista  et  evangelica  sunt  et  prophettca :  et  propheu- 
evangelica,  quia  scripta  sunt  in  Evangelio,  Lucae 
tertio;  prophetica,  quia  sumta  de  Isaiae  quadrage- 
simo  ^ :  «  Videbit  omnis  caro  pariter ,  quod  os  Do- 
mini  loculum  est  »;  vel  quinquagesimo  secundo: 
«  Videbunt  omnes  fines  terrae  salutare  Dei  nostri  »; 
in  quibus  praenuntiatur  adventus  Salvatoris  in  car-  cominent 
nem  ut  visibilis  et  ut  salutaris:  pnmum,  cum 
dicitur:  Videbit  omnis  caro,  quasi  dicat:  non  so- 
lum  videbit  oculus  mentis,  sed  apparebit  visibilis 
oculis  carnis;  secundum,  cum  dicitur:  Salutare  Dei, 


^  Vers.  4-6 ,  posl  quos  sequitur  MaUli.  12,  42. 

2  Vers.  26.  —  Subinde  allegantur  Isai.  60,  5.  et  Luc.  2,  20, 

*  Vers.  33.  et  34;  cfr.  Marc.  9,  4.  seq.  —  Sequitur  Act. 
4,  20. 

*  loan.  4  4,  18. 

^  Vers.  25.  et  29,  —  Deinde  aliegatur  Gen.  32,  30. 


«  Vers.  12.  et  13. 

'  Vers.  14.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Apoc.  22,  3.  seq.  et 
Joan.  17,  3.  seq. 

^  Vers.  39,  posl  quem  sequitur  v,  44.  —  Subinde  alle- 
ganlur  Act.  1,  II.  et  I.  Cor.  13,  12. 

*  Vers.  5;  deinde  52,  10. 


632 


APPENDIX  COLL.  I. 


id  est  illiira  qui  est  effectivus  salutis,  qui  scllicet 
«  operatus  est  sahitem  in  medio  terrae  ^  » .  In  his  au- 
tem  duobus  tangitur  perfecta  consolatio  exspectantium 
adventum  Salvatoris ,  ut  scilicet  salus  eis  daretm*  et 
ostenderetur,  Si  enim  darelur  et  non  ostenderetur, 
non  laetificaretur  nostra  tristitia.  Si  ostenderetur  et 
non  daretur,  non  relevaretur  nostra  inopia.  Propter 


quod  rogabat  David  ^ ;  «  Ostende  nobis,  Domine,  miseri- 
cordiam  tuam  et  salutare  tuum  danobis  »,  quasi  dicat : 
da,  ut  hdibemms y^ ostende ,  ut  videamus,  quatenus 
videndo  et  habendo,  gaudeamus;  quod  notatur,  cum 
dicitur:  Videbit  omnis  caro  etc.  Haec  enim  sunt 
duo  bona  nohis  exhibita  in  adventu  Salvatoris,  sci- 
Ucet  salus  visibilis  et  visio  salutaris^. 


APPEIS^DIX. 


Lucis  pro- 
prietatis 
qainqae. 


Ankotatio  I. 

Dicitur  Filius  Dei  lux  propter  quinque.  Quia 
maxime  se  commtmicat  et  etlam  raaxime  se  dif- 
fundit ,  unde  «  et  in  tenebris  lucet  ^  »  ;  Dionysius : 
« Imago  est  bonitatis  ilUus  ».  —  Quia  omnia  existen-^ 
tia  ornat;  Genesis  primo :  «  Fiat  lux  »;  Damascenus: 
<c  Ibi  incipit  ornatus  mundi  et  decor  »;  similiter  et 
lumen  intelligibile.  —  Quia  omnia  viventia  format, 
ut  patet  in  floribus  et  plantis;  propter  hoc  dicitur 
himen  vitae,  —  Quia  animalia  laetificat,  ut  patet 
in  avibus,  aurora  rutilante ,  quia  spiritus  luminosae 
nalurae  congaudet  suo  simiU  et  delectatur  in  coniun- 
ctione  convenientis ;  Ecclesiastae  undecimo^:  «Dulce 
lumen  et  delectabile  esl  oculis  videre  solem  »;  To- 
biae  quinto:  «  Quale  gaudium  mihi  erit,  quia  in  te- 
nebris  sedeo  et  lumen  caeli  non  video  » ?  —  Quia 
vokntia  illiimimri  illuminat ,  suos  splendores  immit- 
tens ;  Isaiae  quinquagesimo  octavo :  «  Implebit  ani- 
mam  tuam  splendoribus  » . 


COLLATIO  L 

(Cant.  6 ,  1 .).  Dilectus  meus  descendit  in  hor- 
tum  suum  ad  areolam  aromatum ,  ut  pascatur 
in  hortis  et  lilia  colligaL 

1.  Hortus  iste  est    Ecclesia   et  fidelis  anima;  christQs  jn 

suo    daplici 

et  bene  dixit  suum,  quem  ipse  fecit,  ipse  excoluit,  ^ot^  f^cit 
ipse  virtutum  pigmenlis  consevit,  f(Mite  gratiae  suae, 
ne  deficeret,  rigavit,  muro  custodiae  suae,  ne  ab 
extraneis  profanaretur ,  conclusit.  —  Hortus  iste  est 
areola  aromatum ,  vernans  virore  graliarum ,  fra- 
grans  odo7'e  virtutum. 

2.  In  hac  autem  dreola,  quae  est  Ecclesia,  prx- ibi  pascitor 
scitur  Christusin  fiortis,  id  est  mentibus  fidelium, 

tribus  pascuis:  operibus  misericordiae ,  munda  vir- 
ginitate,  devotione  suavi.  —  De  primo  dicitur  Mat-  P"*»©. 
thaei  vigesimo  quinto^:  «Esurivi,  et  dedistis  mihi 
manducare  » .  —  De  secundo ,  Canticorum  secundo :  secundo. 
«Qui  pascitur  inter  lilia,  donec  aspiret   dies,  et 
inclinentur  urabrae  » .  —  De  tertio  Apocalypsis  tertio :  Tenio. 


1  Psalm.  73,  12. 

2  Psalm.  84,  8. 

^  Cod.  C  addit  Finitvr,  Amen.  —  Deinde  ibi  adiungiliir 
hoc  schema:  Vita  noslra  comparatur : 
Umbrae:  Sap,  5,  9:  Transierunt  omnia  tanquam  umbra, 
F\mo:  eodem  (v.  15.):  Taiiqiiam  fumus,  qui  a  vento  disper- 

sus  est. 
Vapori:  lac.  4,  45:  Quae  est  vita  nostra?  Vapor  ad  modicum 

parens, 
Spumae :  feodem  (Sap.  5, 45.):  Tanquam  spuma  gracilis,  quae 

vento  dispergitur. 
Somno:  Psalm.  (73,  6.):  Dormierunt  somnum  suum. 
Vento :  lob  7,  7:  Memenlo,  quia  ventus  est  vita  mea. 
Flori:  lac.  1,  10:  Sicut  flos  transibit. 
Foeno:  Eccli.  14,  18:  Omnis  caro  sicut  foenum  voterascet. 
Folio :  ibidem :  Et  sicut  folium  fructificans  in  arbore  viridi. 

Subinde  in  C  exhibetur  index  risrnm  Collatiomuii ,  qui  ta- 
nien  diversus  est  ab  illo,  quem  Iiabet  cod.  A.  Omnes  tres  codd; 
hoc  loco  flnem  Collationum  satis  indicant,  dum  aliquod  spa- 
lium  membranae  relinquunt  vacuum. 

*  In  cod.  A,  ut  supra  nota  3.  iam  diximus,  in  flne  Col- 
lationum  in  loannem  additur  index  rerum,  oui  subiungitur 
quaedam  explanatio  et  applicatio  senlentiae,  quae  sequitur, 
Dionysii  in  libro  de  Div.  Nom.  c.  4.  §  12:  «  Habet  aiiior  in 
superioribus  vim  inclinativam ,  in  paribus  seu  mediis  vim  socia- 
livam,  in  inferioribus  vim  elevativam  seu  iaiitativam  »;  et  hoc 
potestpatere  tam  mnaturalibus  quam  'mvoluntariis^idicinis^iQ, 


Hoc  additamentum ,  quod  exscriptnm  complet  unam  pa* 
ginam  folii,  nullo  argumento  seraphico  Doctori  vindicare  pos- 
sumus;  unde  illud  omittimus.  Deinde  sequuniur  ab  eadem 
manu  descriptae  quatuor  sive  annotationes ,  sive  collationes ,  in 
aliqua  verba  s.  Scripturae,  quae  sumta  sunt  ex  aliis  ipsius  libris. 
Istae  sunt  praecedentibus  Collationibus  valde  conformes ,  et  sal- 
lem  secunda  (in  verba  Cant.  6 ,  1 .)  spiritum  nostri  auctoris 
prae  se  ferre  videtur.  Cum  igitur  non  improbabile  esse  videa- 
tur ,  easdem  esse  genuinum  Bonaventuriani  ingenii  foetum,  per 
modum  appendicis  eas  subiungimus. 

Etiam  in  cod.  B.  post  finem  Collationum  in  loannem  se- 
quitur  quaedam  collatio  de  verbis:  Vigilate  in  oraiionibus 
(I.  Petr.  4.  7.) ;  deinde  in  inilio  novae  columnae  aliud  opuscu- 
luni,  quod  incipit :  «  Habito  de  tribus  consiliis  in  generali ,  con- 
sequenter  quaeritur  de  unoquoque  consilio  in  specialij  et  primo 
de  paupertate  »  etc.  IIoc  ultimum  opusculum  non  est  noslri 
auctoris,  et  dubia  est  etiam  praecedens  illa  collatio,  quae  In  se 
aliquatenus  sterilis  est.  luvat  tamen  eandem  in  iJota  adiicere. 

*  loan,  I ,  o.  —  Sententia  Dionysii  habetur  libr.  de  Div. 
Nom.  c.  4.  §  4.  (cfr.  Sap.  7,  26.)  post  quam  sequitur  Gen.  I,  3. 
et  allegatur  dictum  Damasc,  11.  de  Fide  orlhod.  c.  7. 

*  Vers.  7.  —  Duo  seqq.  loci  sunt  Tob.  5,  <2.  et  Isai.  58, 
41.  ' —  Superius  respicitur  deflnitio  delectationis:  delectatio  est 
coniunctio  convenientis.cum  convenienti;  cfr.  tom.  I.  pag.  38, 
nola  4.  et  lom.  IV.  pag.  391 ,  nota  3. 

^  Vers.  33.  —  Sequunlur  Cantic.  2,  I6..seq.  et  Apoc.  3,  20. 


APPIilNDIX  GOLL.  11. 


G33 


« Cam  apperuerit  niihi,  ego  intrabo  ad  eum  et  coc- 
naho  cuin  illo,  et  ipso  mecum». 

3.  Haec  tria  figurata' sunt  in    tribus  conviviis, 
jioruin  fignraQ^^^^  celebravit  Dominns  post  resurrectioniem,  scilicot 

primtjm.  cum  disclpulls  Suls.  —  Couiedit  enim  c«m  eunlibus 
in  Ernmaus',  qui  «  coegerunt  enm  »  ad  hospitiuui, 
sccundam.  fjuod  pej^tiuet  ad  opera  niiserieordiae.  —  Comedit 
etiam  cuni  piscantUms  super  lilus  «  parten^  piscis 
assi  et  favum  mellis  »,  quod  pertinet  ad  mandam 
virginiialem.  In  pisce  enim  cmo  designatur  contra 
libidinem  carnis  morlificalio;  h\  melle,  quod  non 
proA'enit  ex  coitu,  sed  ex  mundis  ^ov\\)\\%,virgiai- 

TerUum.  talis  mumtd  refeclio.  ■ —  Con^edit  quoque  cum  di- 
scipulis  ascensurus  in  cadum^,  «  praecipiens  cis, 
ab  Ilierosolymis  ne  discederent » ,  quod  interpretatnr 
pacis  visio,  ubi  pernianent  devoti,  dum  supernam 
contemplantur  pacem;  et  liaec  devotio  Chrisl.i  esl 
i'efectio. 

4.  Jn  liac  qnoque  areola  lilia  coUigit ,  cum  phi- 
coiiiRit  iria  res  ad  se  quadam  familiaritale  spirituali  trahit.  Tria 

sunt  lilia:  innocentiae,  virginitatis  et  perfeetionis. 
—  De  primo  in  Canticis^:  «  Sicut  liiiuni  inler  spi- 
nas,  sic  amica  niea  inter  fdias  »;  sicut  lUiam  inter 
spinas,  sic  innocens,  qui  est  pacificus  «  cnm  liis 
qui  oderunt  pacem»,  —  De  secundo:  «  Qui  pasci- 
tur  inter  lilia  »,  «septus  choreis  virginum  ».  —  De 
lertio  dicit  Oscc  in  fine^:  «  Ero  quasi  ros,  Israel 
germinabit  quasi  lilium».  Quod  autem  hoc  lilium 
perfectionem  significet,  sequens  docet  littera:  «  Et 
erumpet  radix  eiusut  Libani;  ibuntrami  eius»,  id 
est  virtutes ,  crescendo  usque  ad  perfectionem  gloriao 
suscipiendae  proficicnt  etc. 

COLLATIO  u. 

Renovamini  spiritu  mentis  vestrae,  ad  Ephe- 
sios  quarto^.  Ad  renovationem  spiritus  nos  invitat 
Apostolus, 

1.  Ferrum  renovatur  in  igne,  deposita  rubigine, 
Renovatio  et  splritus  nostcr  renovatur  in  igne  tribulationum  et 
afflictionumj  nisi  sit  exsecrabilis  immunditia  nostra; 
de'  qua  Ezechielis  vigesimo  quarto^:  «Multo  labore 
sudatuin  est,  et  non  exivit  dc  ea  rubigo,  neque 
per  ignem  cxsecrabilis  immunditia  tua».  Accendit 
Deus  caminum  tribulationum  et  infirmitatuni ,  ut  re- 


prima. 


novetur  spiritus  noster,  deposita  ru!)igine  peccato- 
rurn;  sed  ita  cxsecrabilis  est  immundilia  nostra, 
quod  neque  per  Ininc  ignom  tollitur. 

2.  Renovatur  ileruin  spirilns  menlis  nos-lnie ,  secaada. 
aicut  rer.ovalnr  aiiruni  vel  urgcrUhm  in  conilalorio, 
cjuia,  siciit  dicitur  Feremiae  sexto^  succensiim  est 
conflatorium,  apposituin  esi  plnmbiim,  ut  [lurgelur 
anruin.  Suceensum  fuit  conflatorimn  \\\  piissione 
Christi ;  apposilum  fiiit  pbnnbum ,  scilicel  caro  Chri- 

sli,  ut,  carne  ipsa  in  [^assiont^  consnmta,  purgare- 
niur  sicnt  aurum  vel  argentunL  Sed  conqueritur 
Deus  de  eo,  quod  non  sumns  pnrgaii;  unde  sequi- 
tur^:  « Universi  sunt  consmnti;  defecit  conllato- 
rium.  In  igne  consumtum  cst  phimlnnn,  frustra  con- 
flavit  conflator;  maliliao  eorum  non  sunt  consnm- 
lae.  Argentuin  reprobum  vocatc  eos,  fpiia  Dominus 
proiecii  eos».  Ecce,  quain  dura  sententia  Domini, 
cuius  proiectio  est  roprobatio,  id  est  ad  aeternum 
supplicium  reservatio. 

3.  Ilem  renovatnr  spirilus  noster,  sicui   reno- Tenia. 
valur  <icenyus   desiderans   ad   fonles  acpiaruni^». 
CeroiiS,  comesto  serpente,  aestuat,  sitit  et  feslinat 

ad  aquas ;  sic  homo,  hausto  peccali  veneno,  inlerius 
circa  se  aesluans  sitiat  et  desideret  et  desiderando 
festinel  ad  aquas  poenilentiae. 

4.  Item  renovatur  spirilus  nosler  ad  simililudi-  Q"*''^'^''»' 
nem  aceipitris;  do  quo  lol)  trigesimo  nono^^ :  «  Nun- 
quid  per  sapientiam  tuam  piumescit  accipiler,  expnn- 
dens   alas   suas   ad   austrum  »?  Accipiter  expamhi 
alas  suas  ad  auslrum,  qiii  esl  venlus  calidus,  ut 

ad  tC|)orein  austri  vcteres  pUnnas  deponat  et  accipiat 
novas.  Ad  hoc  crgo  nos  invitat  Apostolus  in  lioc 
loco,  ut  ad  siinilitudinem  accipitris  deponamus  vc- 
teres  pennas,  id  est  veterem  hominem,  scilicet  pri- 
stinam  conversationem  nostram,  et  accipiamns  novum.     . 

■6.  Unde  sequitur  i^:  Indiiiie  novum  horaimnn,  ^jSls^ki' 
id  est  C\\v\9Xm\ ,  {\\\m\  mluere  est  ei  novis  moriliusP^^^^^  "^"^^^' 
conformari.  —  Debemus  autem  induere  Christuni, 
sicut  a^r  induit  lucem,  quia  ipse  «  est  lux,  el  le- 
nebrac  in  co  non  sunt  tillae».  —  Item  sicnt  fer- 
7iim  ignem,  quia  ipse  «  ignis  consumens  est^-».  — 
Item  sicut  lana  colorem,  quia  ipse  snnguine  sao 
oinnes  nos  linxit;  unde  et  passionem  suam  appell.d 
baptismitm,  id  est  tinctionem.  —  Aer,  ir>cluenuo 
lucein,  totus  fit  hix;  ferrum,  induendo  igKrn,  lo- 


^  Luc.  2i,  29.  scq.  j  ibkL  v.  i\.  seq.  habctur  seq.  locus. 
^  Act.  1,4.  —  nicron.,  dc  Naminib.  Ilcbratc. ,  de  Isaia: 
ferusalem,  visio  pacis. 

*  Cap.  2,  2.  —  ScquniUnr  Ps.  119,  7;  Gaiilic,  2,  1,6. 
(cfr.  6,  2.)  et  sufoindc  vcrsus  ex  hymno:  lcsu  corona  virginnin 
(in  Brcviar.  Roman.  de  Communi  virginura). 

*  Cap.  14,  6;  ibid.  ct  v.  7.  cst  seq.  lociis. 
^  Vers.  23. 

«  Vers.  12.  ct  13. 

'  Cod.  allegat  c.  7,  in  qiio  nihil  hac  de  rc  occunit;  c.  C, 
29:  «  Defecit  sufllatorium,  in  igne  consumtum  csl  plum- 
bum  »  etc.  (cfr.  paulo  inferiiis);  quae  verba  Hieron.  (!L  Com- 

S,  Bonav.  —  Tom.  VI. 


mcnt.  in  ler.)  ita  exponit:  Quomodo  cnim  j)lumbirm  misccltn- 
mctallis,  quae  aduUenMa  suut  atquc  violala,  ut  maleria  sepa- 
rctur  alicna,  et  si  forsilan  pnrgata  non  fwerit,-  plumbum  oiv.wc 
consumitur  ct  in  riihilum  redigiturj  ila  omnc  c!oquinm  doclri- 
narum  ct  sermo  proplicdcus  pcrit  his  qui  niidiro  ( onicmnnnt  clr- 

«  Cap.  6,  28-.30. 

^  Psalm.  -41,  2.  Cfr.  Origcn.,  iu  MaUh.  lom.   II.  n.  18. 

^^  Vers.  26.  Vide  Gregor.  fXXXI.  Moral.  c,  46.  n.  92.)  In 
hunc  locum. 

"  Vers.  2.1..  —  Subindc  ailcgalur  1.  loan.   I,  5. 

^'^  Deut.  4,  2i. —  Infcrius  rcspicitur  Luc.  12,  oO:  Unptisp.iO 
aiUeni  liabco  baptizari  cic. 

80 


034 


APPENDIX  COLL.  II. 


tum  fit  ignis;  lana,  iBiluendo  colorem,  lota  fit  co- 
lorata:  sic  Ecclesia  tota  Cliristi  sanguine  tingi  debet; 
nnde  leremiae  duodecimo  ^ :  «  Nunquid  avis  discolor 
liereditas  mea  milii  V  Nunquid  avis  tincta  per  to- 
tum  » ?  qnasi  dicat :  Nunquid  Ecclesia  velut  avis 
virtutum  pennis  volans,  si  non  sit  tota  sanguine  meo 
tincta,  erit  hcreditas  niea?  quasi  dicat:  Non. 

Annotatio  2. 

yolile  con/brmari  /mic  meculo^,  id  estinforma 
Forma  sae-  liuius  saeculi  formati  a  diabolo  lanquam  fnsore ;  de 

culi  a  diabo-  _.  .  .  «oT«ti 

lo.  quo  Isaiae  qumquagesmio  quarlo*  dicit,  loquens  m 

persona  Domini ;  «  Ego  creavi  labrum  »  id  est  an- 
gelum,  qui  nunc  diabolus,  «sufflantem  in  igne  pru- 
nas  et  proferentem  vas  in  opus  suum  » .  Habet  dia- 
bolus  fonmcem   mundum ,  ubi   format  vasa   sua. 

Fornax  Ba-  llaec  cst  fomax  BabtiloniSj  quam  fecit  incendi  Na- 
buchodonosor  (juatuor  Ibmentis,  scilicet  naphta, 
7nalleolis,  pice  et  sluppa^.  Nap/Ua  csl  ossa  oliva- 
rum  cum  amurca ;  siquidem  cum  de  oliva  exprimitur 
oleum ,  remanet  dura  testa  cum  foece,  scilicet  amurca, 
et  istud  est  nap/Ua,  et  significat  peccatum.  Nam  si 


bylonis. 


ab  ipsa  separetur  usus  operum  misericordiae ,  quod 
significatur  in  oleo ,  nihil  aliud  remanet  quani  incen- 
dium  gehennae.  —  Malleoli  sunt  vinearum  sarmenta. 
Vima  potentiani  saecularem  signilicat,  quae  so  ferre 
non  polest  sine  obedientia  subditorum,  sicut  vinea, 
quantumcumque  generosa  sit,tamen  indiget,  ut  su- 
stentctur  paxillis.  I\ami  huius  vineae  sunt  polentes 
buius  saeculi,  qui  si  adhaereant  stipiti,id  est  Deo, 
a  quo  omnis  poteslas,  nihil  esl  speciosius  in  arbo- 
ribus,  id  est  hominibus.  Si  autem  separenlur  a  sli- 
pite,  ut  sint  sarmenla,  ignis  sunl  malcria.  —  Pix, 
cjuae  nigra  esl  et  inquinat  et  accensa  tetrum  facit 
odorem,  luxuria  esl.  Sluppa  vanitas  gloriae  saecu- 
laris,  quac  cito  transit  sicut  stuppa  ad  ignem. 

2.  His  pi"unis  fervet  fornax  diaboli ,  in  qua  variae  for- 
funditur  homo  velut  metalhnn,  et  vadit  alius  in 
forma  luxuriae,  et  alius  in  forma  avaritiac;  et  sic 
de  aliis.  Sed  pueri  ^,  qni  missi  fuerant  in  fornacem 
Babylonis,  exierunt  illaesi,  ila  quod  nec  «  capillus 
capitis  eorum  adustus  est,  nec  sarabala  eorum  fue- 
runt  immutata  ».  Et  beatus  homo,  cuius  in  hac  for- 
nacc  capillus,  id  est  cognilio,  et  sarabala,  id  est 
continentia,  non  fuerint  immutata  ^ 


*  Vers.  9. 

2  Rom.  12,  2. 
^  Vers.  !6. 

*  Daii.  3,  46.  Cfr.  Uiorou. ,  in  iumc  locum. 
5  Dan.  3,  9i. 

**  Seciiiidii'  collatio,  qiiae  exslat  iii  cod.  B,  de  cjua  viclc 
sui)ra  pag.  632,  iiotani  L 

Ylgilaie  iii  orationibiis  (!.  Petr.  4,  7.).  In  vcrbis  Istlscirca 
noslram  instructionem  diio  facit  Aposlolns.  Primo  monet  nos  ad 
vigilandum;  et  Iioc  tangitur,  cum  dicitur:  Vigilate,  Secundo 
ostendit,  iu  quibus  debemus  vigilare;  et  hoc  tangitur,  cum  di- 
citur:  in  omtionibiis.  —  Notandum,  quod  duplex  est  vigilia, 
bona  et  mala.  De  bona  dicitur  in  octavo  Proverbiorum  (v.  31.): 
«  Boatus  homo ,  qui  audil  et  cini  vigilat  ad  fores  meas  ciuotldie 
et  obscrvat  ad  pustes  oslii  ».  De  mala  dicitur  in  Isaia  (29,  20.) 
«  Consummatus  cst  illusor,  et  succisi  sunt  omncs,  qui  vigilabant 
super  iniquitatcm  ».  Prima  appelenda,  quia  per  cam  rcgnum 
caclcste  ncciuiritur.  De  Iiac  habemus  in  Mattbaei  vigesimo  quarlo 
(v.  46.):  «  Bcalus  iilc  servns,  quem,  cum  venerit  Dominus 
eius,  invenerit  vigilanlem.  Amen  dico  vobis,  supcr  omnia  bona 
sua  constUuet  cuni ».  —  Secunila  fngicnda,  quia  ducit  ad  vi- 
giliam  infernalcni.  l)e  hac  babemus  in  lob  (21 ,  30-32,),  ubi  cU- 
citur:  « In  die  pcrdilionis  scrvabitur  malus,  et  ad  dieni  furors 
tlucetur:  Quis  arguct  coram  co  vias  eius?  quae  fecit  quis  rcd- 
(lct  ifli  »?  i:t  sequilur :  «  Ipse  ad  sepulcra  ducctur  et  in  congc- 
ric  mortuorum  vigilabit ». 

Ad  vigilinm  bonam  invitat  nos  Apostolus,  cum  dicit :  17- 


gHnle ;  cl  idco  notandum,  quoil  vigilare  debemus  j)ropter  tria: 
proplcr  moriia  incerlitinlinem ;  oi  ih  hoc  habemus  in  MatUmco 
(2'i,  42.),  ubi  dicitur:  «  Vigilatc;  ncscills  cnim ,  quando  Dominns 
veslcr  venturus  sit  »;  sero,  an  noctc,  an  galli  canlUj  aut  mnnc; 
et  in  Marco  (13,  33):  «  Vidcle  crgo  ct  vigilatc,  ncscitis  cnim, 
quando  tenq)us  sit».  Ut  dicit  Scneca  :  (clr.  supra  pag.  588, 
nola  9;  cfr.  ibid.  no(a  8.)  «  Xilul  ccrlius  morte,  nihil  autcm 
inccrtius  hora  morlis  ».  —  Proptcr  diaboli  impngnationcm  vi- 
tandam;  ct  dc  hoc  habemus  in  tpislola  beati  Petri  (I.  5,8.): 
«  Sobrli  cstotc  et  vigilatc ;  quia  advcrsarius  vcster  diabolus 
tanquam  leo  rugicns  circuit,  quacrens  qnem  dcvoret,  cui  rcsi- 
slile  forlcs  in  fidc  ».  —  Proptcr  aeternam  beatitudinem  acqni- 
vendam ;  ct  dc  hoc  habcmus  in  Ecclesiastico  (32,  18.),  nl)i 
dicitur:  «  Qui  Umet  Deum  excipict  doclrinani  cius  et  qui  vi- 
gilavcrit  ad  illuni  invenict  bcjicdidiop.em  ».  —  Proptcr  mortis 
iiicertiUuUnem  dcbcmus  \  igilarc  persevenmler, 

Scquitur  secundum,  in  quo  notatur,  in  quibus  debemus  vi- 
gilarc.  Et  idco  noiandum,  quod  in  (rbus  debemus  vigilaro, 
scilicet  in  caiendis  fentationibns :  ct  dc  Iioc  Iiabemus  in  Mat- 
(Iiaeo  (26,  4-1.),  ubi  dicitur :  «  Vigilale  et  orate,  ut  non  intro- 
tis  in  tentationcnj  ».  —  hi  adimplcndis  bonis  operibus;  et  de 
hoc  habcmns  rrinuic  ad  Coriaihios  (16,  13.)':  «  Vigihde  ct  statc 
in  fide,  cl  omnla  vcstra  in  caritato  flant  »;  ct  s^ccunchic  ad  Ti- 
molhcum  (i,  5.):  «  Tu  au(cm  vigila,  in  onMiibus  labora,  opus 
fac  Evangelistac,  ministcrium  tuum  imple;  sobrius  csto.  —  I:i 
offerendis  Deo  oraiiombns ;  ct  dc  lioc  liabcmus  hic:  Estote 
prndentes  ct  ligilate  in  orationiints. 


INDEX 


EORUM  QUAE  IN  HOC  SEXTO  TOMO  COKTINENTUR 


Praefalio 

Prolegomena  in  VI.  toimim pag. 

Cap.   L  De  spuriis  libris  exegelicis  sub  nomi»e  S.  Bo- 

naventiirac  prelo  tlalis » 


ib. 


11.  De   gonuhus  huijis  voliiiDinis   Commenlaiiis 

iii  S.  Scriptiiram pag,  »     XIV 

Elenchiis  codicum  pro  hoe  YoJiiminc  edentlo  a  nobis 

collatorum »  XWH 


I.  COMMEJNTARTOS  IN  ECCLESIASTEN. 


./ 


Prooemiiiin  Comnientarli ,    pag, 

Introduclio  gencralis » 

De  quadruplici  causa  huius  libri » 

QuAESTio     i,  De  flne  libri  Ccclesiastac » 

IK  De  nmteria  eiusdcm » 

lU*  Dc  modo  agendl  in  eodem » 

IV.  De  causa  efficiente  ciusdem    .    .    .    .  » 

Prologus  Commentarii  S.  Hieronymi  in  Ecclesiasten   .  » 

Expositio  huius  prologi » 

Commentarius » 

Capitulum  I. 

Vers.  1.  De  titulo  huius  libri » 

Quaestiones » 

Vers.  2-7 » 


Quacstiones 


Vers.  8-1 1 » 

Quaestiones » 

Vers.  12-15 » 


Quaestiones 


Vcrs.  16-18  . » 

Cafitixum  H. 

Vers.  1-3 » 

Quaestiones » 

Vers.  4-10 » 

Quaestiones .  jb 

Vers.  11-17 * 

Quaestiones » 

Vcrs.  1 8-2G » 

Capitulcm  III. 

Vers.  t » 

Quaesliones » 

Vers.  2-8 » 

Quaestio * 

Vers.  9-15 » 


3 

ib. 
5 
6 

ib. 
7 
8 

ib. 
9 

ib. 


ib. 
ib. 
10 
U 
15 
16 
17 
18 
19 


20 
21 
ih. 
23 
24 


25 


26 


28 
ib. 
29 
32 
ib. 


Quacslio prtg. 

Vers.  46-22 j» 

Quaestiones » 

Camtclcm  IV. 


» 


Vers.  1-6: 

Qoaestiones » 

Vers.  7-12   . » 

Quaestiones .    .    .  » 

Vcrs.  13-16 » 

Capjtllum  V. 

Vers.   1-8 , 

Quacstiones » 

Vers.  9-1 1 .  » 

Quaesiiones » 

Vers.  12-19 » 

Quaestiones » 

Capituixm  VI. 

Vers.  1-7 » 

Quaestioncs » 

Vers.  8-n >, 

Capitulum  VII. 

Ver.?.  1 » 

Quaestiones » 

Vcrs.  2-7 » 

Qiiaestiones » 

Vers.  8-10 » 

Quaestiones ; » 

Vers,  n-16. » 

Quaestiones » 

Vers.  17-23 .    .  » 

Quaestiones » 

Vers.  24-30 , » 

Quaesliones » 


33 
3G 


37 
38 
39 

41 


i3 
H 
46 
47 
ib. 
48 


50 
51 
52 


53 
ib. 


0'i 


56 
ib. 
57 
ib. 

58 


ib. 
60 
62 
63 


G36 


INDEX. 


Capitulum  VJIL 

Vers.  1-8 pag. 

Qiujcsiiones » 

Veis.  9-13 » 

Quaestioncs » 

Vcrs.   \i-\'6 » 

Quaestioncs  .    ...    ... -  .  » 

Vers.   IG-17.     .    .    ...    .    ....    .    ...    .  » 

G.vprruLUM  IX. 

Vors.   1-3 » 

Quaestioncs  .   - » 

Vcrs.  i-10  .     .     . » 

Qiincstiones » 

Vcrs.   11-12 » 

Qoaeslioiics .'..,'.....» 

Vers.  13-18 » 


•• 

Capitulum  X. 

Oi 

Vers.  1-3.     .     .    . 

.    .    mg. 

79 

66 

Ouaestio    .    . 

1  if 

...» 

80 

67 

Vers.  4-7     .    .     . 

» 

ib. 

68 

Ouaestlo  . 

*    » 

81 

69 

Vers.  8-11    .    .    . 

» 

83 

70 

Ouacslio   .    . 

•     .    » 

84 

71 

Vers-  12-90 

"    : 

» 

ib. 

Oiiaesfionos   . 

*        *    .             *                             .    ■         ; 

» 

87 

71 

Capituli'm  XI. 

72 

Vers.  1-10        .    . 

...» 

88 

73 

73 

Capitulum  XI 1. 

76 

Vers    1-14    .    .    . 

» 

92 

ib. 

Scliolion  . 

» 

9i) 

78 

Scheniala.    .    . 

.  '  ,     .'  »•■' 

•100 

II.  COMMENTARIUS  IN  LIBRUM  SAPIENTIAE. 


I>j'ooeini:nn  Commcntarii pag. 

InlrodsKMio  gcneralls » 

De  (ina(lnipli(ti  causa  Iiuius  libri » 

Prologus  S.  Illeronynii  in  lifcruin  Sapientiae.     .     .    .    » 

Expositlo  v>rologi.  .     .     . » 

CommcMtarius » 


Capitulum  l 


Vcrs.  1-1') 


v> 


107 
ib. 

f08 

109 
ib. 

110 


"Hj; 


Capitulum  II. 
Vers.  1-2.J »118 

Capitulvm  111. 
Vcrs.  I-!9 .    >y    125 

Capitulum  IV. 
Vcrs.  1-20 »  .  131 


Capitulum  V. 


Vers.  \-'l{    . 


»     1 37 


Capitulum  VI. 


Vers.  !  -^^ »     '\U 


CAPifULrM  V.II. 


Vcrs.  1-30 


»     lol 


Capitulum  Vill. 


Vers.  1-21 


» 


160 


Capjtulum  IX. 
Vers.  1-19   .... pag.     166 

» 

Capitulum  X. 

r 

Vcrs.   1-21 .    ..    .     .     »..    171 

Capitulum  XI. 
Vers.  1-26 ••     ...»     177 

CapitulCm  XII. 
Vers.   1-26    .*  ..    .     .     .    . »     18i 

Capitulum  Xlil. 
Vers.  M9 »     192 

Gapitulum  XIV. 
Vcrs.   1-31 »196 

Capitulum  XV. 
V-crs.   1-19 »     20t 

Capitulum  XVI. 
Vers.  1  29 »     209 

Capitulum   XVII. 
Vcrs.  M9 217 

Capitulum  Xyill. 
Vcrs.   l-2o 22-2 

Capitulum  XIX. 

Vers.  1-20 228 

Sdioliou ..,.....»     233 

Schcnuita »     234 


III.  COMMENTARIUS  IN  EVANGELIUM  lOANNIS. 


Procicniium  Coinmcntnrii pog.    239 

Q:iacsiioncs,     .     • ....•.-»     242 

PnilogusS.  ireronymi  in  Cvangelluni  secunduin  loanncih  »     2ii 
Conimentanus '.     »."246 


Capitulum  1. 

Vcrs.  1-2 pag, 

•  Oiiaesiiones ^^ 


ib. 
247 


INDEX. 


637 


Vers.  3-5 pag.    US 

Quaestiones »    249 

Vers.  6-8 »     2o0 

Quaestiones 251 

Vers.  9-U »       ib. 

Quaestiones »     252 

Vers.  15-18 »254 

Quaestiones  . »     255 

Vers.  19-23. «256 

Quaestiones »    257 

Vers.  24-28 »258 

Quaestiones »    259 

Vcrs,  29-30. .     .    .  »      ib. 

Quaeslio »    260 

Vers.  31-34 »260 

Quaestiones »     261 

Vers.  3542 »    262 

Quaestiones »    263 

Vers.  43-51 »265 

Quaestioncs »    267 

Capitulum  II. 

Vers.  M1 »269 

Quaestiones »271 

Vers.  12-17 »273 

Quaestiones »     275 

Vers.  18-25 »276 

Quaestiones »     277 

CAPimuM  III. 

Vers,  'i-2 »278 

Quaestiones »      ib. 

Vers.  3-12 »279 

Quaestiones »    280 

Vers.  13-16 »282 

Quaestiones »      ib. 

Vers.  17-21 »283 

Quaestiones »    284 

Vers.  22-26 ^»     285 

Quaestiones »      ib. 

Vers.  27-36 »286 

Quaestiones »     288 

Capitulcm  IV. 

Vers.  1-6 »289 

Quaestiones »291 

Vers.  7-14 »292 

Quaestiones »     293 

Vcrs.  4527 »294 

Quaestiones »     296 

Vers.  28-42 »     297 

Quaestiones »     299 

Vers.  43-54 »     300 

Quaestiones »     302 

Capjtolum  V. 

Vers.  1-9. »303 

Quaesliones »     305 

Vers.  10-18 »306 

Quaestiones »     307 


Vers.  19-23 pag.    309 

Quaestiones  . »      ib. 

Vers.  24-30 »311 

Quaestiones »312 

Vei's.  31-39 »314 

Quaestioncs »316 

Vers.  40-47 »     317 

Quaestiones »      ib, 

Capitulum  VI. 

Vers.  1-9 »318 

Quaestiones »     320 

Vers.  10-13 »      ib. 

Quaestiones  .  - •     32 1 

Vers.  U-21 »322 

Quaestiones »     323 

Vers.  22-33 »325 

Quaestiones »     326 

Vers.  34-40 »327 

Quacstiones »     328 

Vers.  41-52 »329 

Quaesliones »     330 

Vcrs.  53-59 »332 

Quaestiones »     334 

Vcrs.  60-72 »336 

Quaestiones «     337 


Capitulum  VII. 

Vers.  M3 » 

Quaestiones » 

Vers.  14-18.    ( » 

Quaesliones » 

Vers.  19-24 » 

Quaestiones 

Vers.  25-31 

Quaestiones 

Vers.  32-39 » 

Quaestiones » 

Vers.  40-53 . » 

Quaestiones » 

Capitulum  Vlll. 

Vers.  1-1! » 

Quaestiones » 

Vers.  1 2-20 » 

Quacstiones » 

Vers,  21-30 » 

Quaesliones » 

Vers.  31-36 » 

Quaestiones » 

Vers.  37-30 » 

Quaestiones » 

Vers.  51-59 > 


339 
341 
342 
343 
346 
346 

ib. 
347 
348 
350 
352 

ib. 


353 
355 
357 
359 
360 
362 
363 
364 
36S 
368 
369 


Quacsiiones »371 

Capitulum  IX. 

Vers.  1-M »372 

Quaestiones »    374 

Vers.  12-34 »376 

Quaestiones »    379 


*?•• 


038 


INDEX. 


Vers.  3o-4I ;m^.    380 

Quaestiones »381 

Capitulum  X. 

Vers.  MO »382 

Quacsliones .  »     386 

Vcrs.  1!-2!.    .     . »       ib. 

Quacstiones •  .     .     .  »     388 

Vtrs.  22-42 »390 

Quaestioncs »     393 

(Iapitilum  XI. 


Vers.  1-6 »394 

Quaestiones ,    .     .     .    »     396 

Vcrs.  7-32 »398 


Ouaestiones ,    .     .     .  » 

Vcrs.  33-42 * « 

Ouacstioncs » 

Vers.  43-56 .  » 

Quaesliones » 

Capitulum  XU. 

Vcrs.  I-R » 

Onnesliones » 

Vers.  9-19 » 

Ouaestioncs >' 

Vcrs.  20-23 » 

Quacsliones » 

Vers.  24-36 » 


Quaestioncs 


Vcrs.  37-o0 » 

Ouacslioncs r     •    » 


CAriTULUM  XIII. 


Vers.  1-11 » 

Qnaeslioncs » 

Vcrs.  12-20 •     » 

t")iiacstioncs » 

Vcrs.  21-30 


Quaestiones 
Vcrs.  31-38. 


(^nacstiones 


(iAPITULUM   XIV. 


Vcrs,  I-I4 


Quaestioncs » 

Vcrs.   !o-24 » 


M 


Quacstioncs 

Vcrs.  25-3! » 


Quacstiones 


Capitulum  XV. 


Vers 


m 

ib. 
404 
405 
409 


-410 
4!  2 
413 
415 
416 
417 
ib. 
421 
422 
423 


423 
426 
427 
428 
429 
43! 
433 
434 


435 
438 
440 
442 
444 
4i5 


l-l! 

(juacsliones 

Vers.  12-17 

Qunestiones » 

Vers.   18-27 

Capituu:m  XVI. 

Vcrs.   1-4 >.     iS4 

Quaestionrs »455 


» 

4i6 

» 

448 

M 

450 

» 

451 

» 

453 

Vers.  5-15 pag. 

Quaestioncs » 

Vers.  16-23 .     .     .     » 

Quaestioncs » 

Vers.  2i-33 » 

Quaestiones » 


CAmuLUM   XVH. 


Vcrs.  1-5. 


Quacstioncs 
Vcrs.  6-11    . 

Quacstioncs 
Vcrs.  12-19  . 

Quaestioncs 
Vers.  20-23. 

Quaestiones 
Vers.  24-26. 

Qnaesliones 


C.VPITULUM  XVIII. 


Vers.  1-3 


Quaestiones 
Vers.  4-12  . 

Quacstioncs 
Vers.  13-23. 

Quacstiones 
Vers.  24-27  . 

Quaestioncs 
Vcrs.  28-32. 

Quaeslioncs 
Vers.  33-38 . 

Quaestioncs 
Vers.  39-40 . 


Capitulum  XXI. 


» 


Vers.  1-8 

Quaeslioncs  , » 

Vers.  9-14    .. » 

Quacstiones » 

Vers.  15-17 » 

Quaeslioncs  ....,.,.,.....» 


457 
459 
46! 
463 
464 
465 


» 

467 

» 

468 

» 

470 

» 

471 

» 

472 

» 

473 

» 

474 

» 

475 

» 

476 

u 

477 

» 

478 

y 

ib. 

» 

479 

•» 

480 

» 

481 

» 

483 

» 

485 

» 

ib. 

» 

48G 

» 

487 

» 

48S 

» 

480 

» 

ib. 

• 

» 

* 

490 

» 

493 

» 

495 

» 

49S 

» 

499 

» 

5Ui 

» 

302 

(^apitulum  XIX. 

Vers.  1-!G 

Quacsliones ,  . 

Vers.  17-27 . 

Quacstiones , 

Vers.  28-37 

Quaestiones 

Vers.  38-42 

Quaestioncs »     503 

C.VPITULUM  XX. 

Vers.  1-9 »     50i 

Quaestioncs »     506 

Vers.  10-18 »507 

Quaestioncs »     510 

Vcrs.  19-25 .  »     512 

Qtiaestiones »513 

Vers.  26-31 »     ol5 

Quaeslioncs »517 


519 
521 
522 


••  «^  •• 

o2t> 


526 


INDEX. 


Vers..  18-23 pag,    526 

Quaestiones .    »    528 

Vers.  24-25 »529 


639 

Quaestio  . Jp«f/.    530 

Sciiolion n      ib, 

Scliemala »      ib. 


IV.  COLLATIONES  IN  lOANNIS  EVANaELIUM. 


» 


» 


» 


}) 


Capitclum  L  Jn  principio  erat  Verbtim, 

Coilatio    I.  (Vers.  5.)     .........    .    pag,  536 

I!.  (Vers.   14.) »537 

in.  (Vers.  46.) »538 

IV.  (Vers.  26.) 540 

V.  (Vers.  33.) 542 

VI.  (Vers.  29.) 543 

VII.  (Vers.  51.) »  ib. 

Annotalio  I.  (Vers.  1.) ,     »  544 

2.  (Vers.  6.) »  ib. 

3.  (Vers.-  23.).    .......  ib. 

Capitolum  IL  Mtpliae  faclae  sunt, 

Collatio  Vlli.  (Vers.    1 .)    .    .    .    . 

»        IX.  (Vers.    3.)    ....     . 

X.  (Vers.  19.)    ...     . 


» 


» 


Annolalio  4,  (Vers.  23.) 
»  •  5.  (Vers.  24.) 
»         6.  (Vers.  25.) 

Capitulum  III.  Erat  autem  homo  ex  PMrisaeis, 


CoIIatio    XI.  (Vers.    4.)    .... 

XII.  (Vers.  18.)     ...     . 
Annolatio  7.  (Vers.  19.) 

8.  ( Vers.  27.) 

XIII.  (Vers.  30.)    .... 
Annotaiio    9.  (Vers.  16.) 

10.  (Vers.  20.) 
M.  (Vers.  33.) 


» 


» 


» 


Capitolum  IV.  Ut  auiem  cognoviL 

Collatio  XIV.  (Vers.  6.)     ...    - 
Annotatio  12.  (Vers,  8.) 
»       XV.  (Vers.  32.)    .    .    . 
»       XVI.  (Cap.  VI,  27.)  .     . 

Annotatio  13.  (Vers.  42 
»  14.  (Vers.  18 

*        XVII.  (Vers.  46.)      ,    . 
XVIll.  (Vers.  47.)      .    . 
»         XIX.  (Vers.  49.)      ,    . 
Annotalio  15.  (Vers.  13 
»  16.  (Vers.  36 

17.  (Vers.  41 


) 


) 


) 
Capitulum  V.  Post  haec  erat  dies  festu 

Oollatio  XX.  (Vers.  2.)  .     .     .    . 
Annotatio  18.  (Vers.  3.) 

XXI.  (Vers.  14.)      . 

XXII.  (Vers.  21.)      . 

XXIII.  (Vers.  32.)      . 

XXIV,  (Vers.  40.)      . 
XXV.  (Vcrs.  28.  25.) 


» 


» 


)) 


» 


)) 

545 

» 

547 

» 

548 

)) 

550 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

T) 

552 

» 

ib. 

» 

ib. 

}f) 

ib. 

» 

554 

)) 

ib. 

)) 

ib. 

ib. 


)) 

555 

}) 

ib. 

)) 

556 

» 

557 

» 

ib. 

» 

558 

» 

ib. 

» 

559 

» 

ib. 

9 

ib. 

0 

ib. 

» 

560 

» 

ib. 

)» 

ib. 

» . 

561 

» 

562 

» 

ib. 

» 

563 

» 


» 


» 


» 


» 


) 


) 


Capitulum  VII.  Post  haec  aulem  ambvlavit. 


» 


» 


» 


» 


CoUatio    XXX.  (Vers.    7.)     .    .    . 

XXXI.  (Vcrs.  24.)     ... 

XXXII.  (Vers.  34.)     .    .    . 
Annolatio  28.  (Vers.  16.) 

»  29.  (Vers.  18.) 

30.  (Vcrs.  38.) 

31.  (Vers.  46.) 
»          32.  (Vers.  51.) 

Capitulum  Vill.  iestis  perrexit 

Collalio  XXXIII.  (Vers.  10.).    .    . 
Annotatio  33.  (Vers.  I^.) 
D       XXXIV.  (Vers.  26.)  ,     .    , 
Annotatio  34.  (Vers.  35.) 
»      XXXV.  (Vers.  36.)    .     .    , 
Annotatio  35.  (Vers.  43.) 
»         36.  (Vers.  44.) 
»       XXXVl.  (Vers.  59.)  ... 


Capitulum  Y^,  Et  praeter 


Collatio   XXXVIl.  (Vers.    4.) 
»      XXXVlll.  (Vers.  11.) 


inmontem. 


iens  lesus. 


Capitulum  X.  Amen,  amen  dico  vobis 


Collatio  XXXIX.  (Vers.  1.) 

»  XL.  (Vers.  27.  28.) 

Capitulum  XI.  Erat  autem  quidam  languens. 


Annotalio  37.  (Vers.  1.) 

Collalio  XLI.  (Vers.  3,) 

Annotatio  38.  (Vers.  M.) 

»         39.  (Vers.  M.) 

»        XLIL  (Vers.  21.)  .    .     .     . 

XLIII.  (Vers.  43.)  .... 

XLIV.  (Vers.  50.)  .... 


» 


» 
» 


Annotalio   19.  (Vers.  14.)  :    .    ,    ,     ,    paQ' 
20.  (Vers.  13,)  ,     .     .     . 
»  21.  (Vers.  19.)  ..... 

Capitulum  VI.  Post  haec  abiil  fesus. 

CoIIatio   XXVI.  (Vers.  M .)     .    . 
XXVH.  ( Vers.  19.)     .  , . 
Annotatio  22.  (Vers.  27.) 
»  23.  (Vers.  37.) 

XXVIII.  (Vcrs.  44.)   ,    . 
XXIX.  (Vers.  67.)    .    . 
Annotatio  24.  (Vers.  15 

25.  (Vers.  19 

26.  (Vers.  26.) 

27.  (Vers.  33.) 


» 

» 


» 


» 


564 
ib. 
ib. 


» 

565 

» 

566 

)) 

567 

» 

ib. 

}> 

ib. 

» 

568 

n 

569 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

)) 

570 

» 

ib. 

» 

571 

» 

572 

» 

ib. 

» 

373 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

574 

» 

ib. 

» 

575 

» 

ib. 

» 

577 

» 

ib. 

» 

ib. 

578 

580 


581 
583 


» 

585 

» 

586 

)) 

587 

)) 

ib. 

» 

588 

» 

590 

» 

591 

640 


INDEX. 


Annotatio  40.  (Vers.  3.) 
*  i\.  (Vers.  33.) 
»  .i2.  (Vers.  43.) 
»  43.  (Vers.  39.) 

»         44.  (Vers.  44.) 


Capitulum  XII.  lesus  ergo  ante  sex 


Annotatio  45.  (Vers.  3.) 

»         46.  (Vers.  7.) 

Collatio  XLV.  (Vers.  13.).    .    .    . 

*      XLVI.  (Vers.  \^.) ,    .    .    . 

Annotatlo  47.  (Vers.  47.) 

D      XLVll.  (Vers.  32.)     .    .     . 

Annotatio  48.  (Vers.  24.) 

»  49.  (Vers.  23.) 

30.  (Ver^.  28.) 

31.  (Vers.  46.) 


» 


dies  Pasclme. 


pag^ 


» 


Capitolum  XlMAnte  diem  festum  Paschae 

CoUatlo  XLVIU.  (Vers.    2.)    ... 

i>         XLIX.  (Vers.    4.)    .    .    . 

»  L.  (Vers.    6.)    .    ,    . 

»  Ll.  (Vers.  40.)    .    .    . 

AnnolaUo  52.  (Vers.  13.) 

»         53.  (Vers.  45.) 

»  54.  (Vers.  2K) 

Annotatio  53.  (Vers.  23.) 

»  56.  (Vere.  36.) 


Capitulum  XIV.  Non  iurbeim 


Collalio  Lll.  (Vers.  9.) 

Annotatio  37.  (Vers.  6,) 
LIII.  (Vers.  46.  47.)  .  .  . 
LIV.  (Vers.  23.)     .    .    .    . 


» 


j» 


cor  veslrum 


«    .    « 


» 


Capitulcm  X\.  Surgite,  eavius  hinc. 

Annotatio  58.  (Vers.    1.) 

59.  (Vers.    2.) 

60.  (Vers.    3.) 

61.  (Vers.    4.) 

62.  (Vers.    7.) 

63.  (Vers.  13.) 

64.  (Vers.  46,) 
»          63.  (Vers.  <8.) 

Capitulum  XVI.  Haec  locutus  sum  pobis. 


» 


» 


» 


Annotatio  66.  (Vers.  4.) 
Collatio     LV.  (Vers.  7.)    .    .    .    . 
LVL  (Vers.  8.)    .    .    .    . 
LVII.  ( Vers.  13).    .    .    . 


» 


» 


» 

» 

» 
» 
» 
» 


» 

» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 


592" 
ib. 
ib. 

593 
ib. 


ib. 

ib. 
594 

ib. 
593 

ib. 
596 

ib. 

ib. 
597 


ib. 
598 

ib. 
599 
604 

ib. 

ib. 
601 

ib. 


» 

ib. 

» 

602 

» 

ib. 

» 

603 

» 

604 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

605 

» 

ib. 

» 

ib. 

» 

ib. 

9 

ib. 

» 

606 

» 

ib. 

Collatio  LVm.  (Vers.  20.) 

»        LIX.  (Vers.  22.) 

»         LX.  (Vers.  24.) 

Capitulum  XVII.  Haec  locutus  esi  lesus. 

Collaiio  LXI.  ( Vers.  II.) 

Annotatio  67.  (Cap.  16,  33.)  .... 
»      LXIL  (Vei^s.  3.) 


pag»    607 
608 


» 


» 


ib. 


» 


609 
»  611 
»      ib. 


» 


» 


» 
» 


» 


» 


» 


Capitulcm  XVIII.  Haec  cum  dixisset  lesus. 

Ahnotatio  68.  (Vers.  4.) » 

LXIIL  (Vers.  41.) » 

LXIV.  (Vers.  44.) .  » 

CoJlatio  LXV.  (Vers.  47.) » 

»       LXXI.  (Vers.  36.) » 

Capitulum  XIX.  Tunc  ergo  appreliendit  Pilatus  lesum. 

Collatio  LXVIL  (I.»  de  passione  Christi) » 

»      LXVm.  (II.*  de  passioue  Christi) » 

LXIX.  (in.a  de  passione  Christi) 
LXX.  (IV.*  de  passione  Christi) 
Annotatio  69.  ( Vers.  49).. 
LXXL  (Vers.  41.) » 

Capitulum  XX.  Una  autem  Sabbati.  • 

Annotatio  70.  (Vers.  2.) 
CoUatio   LXXIL  (Vers,  9.).     ,    . 
»      LXXIIL  (Vers.  47.)   .    . 
»       LXXIV.  (Vers,  49.)   .    . 
Annotatio  71.  (Vers.  43 
»  72.  (Vers.  49 

Capitulum  XXI.  Postea  manifesiavU  se  Uerum. 

Annotatio  73.  (Vers.  4.) 
Collatio  LXXV.  (Vers.  14.)   .    .    . 
»      LXXVL  (Vers.  13.)   .    .    . 
Annotatio  74.  (Vers.  3,). 
»  75.  (Vers.  6.) 

»  76.  (Vers.  7.) 

77.  (Vers.  16.) 
»  78.  (Vers.  22.) 

Collatio  LXXVIL  (Cap.  4,  13.)  .    . 
LXXVm.  (Cap.  3,  5.)     .     . 
LXXIX.  (Cap,  20,  25.).    . 
Annotatio  79.  (Luc.  3,  ^.) 

Appendix. 


ib. 
612 

ib. 
643 
613 


ib. 
616 
617 

ib. 
618 

ib. 

ib. 
619 
620 
621 
622 

ib. 


» 


» 


» 

» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 


ib. 
623 
624 
625 

ib. 

ib. 
626 

ib. 

ib. 
627 
628 
631 


Annotatio    I »     632 

Collatio  I.  (Cant.  6,  4 .) ...»       ib. 

II.  (Eph.  4,  23.) »633 

Annotatio  2.  (Rom.  12,  2.) »     634 


» 


CORRIGENDA  ET  ADDENDA. 

Pag.  108  col.  2.  !in.  {,  a  sup.  parte  pro  complhintk  !ege  oompilaius  el  lilteris  non  italicis,  sed  vocabiiluni  quod 

seqiiitur  cowpUmiUs  exprimatur  litteris  italicis. 
»      2i9  coi.  2.  !in.  13.  pro  negaiio  sisUU  in  iermino  poneiida  est  lectio  nicliorum  todd.  negatio  sistat  intra  ;  ibid. 

reformanda  nota  7.  ct  addendus  locus  paralJeleus  ex  I.  Sent.  d.  o.  dub.  11:  Negatio  eius  quod 

est  nihil  potest  sisterc  ifitra,  vcl  ferri  ad  lioc  verbnm  fieii, 
»      253  col.  2.  lin.  10.  ab  infra  tollenduin  cst  punctum  (.)  ct  pro  Smnltur  ponendnm  sumitar, 
»      29  i  col.  1.  lin.  1.  melius  ponitur  punctuuj  (.)  ])ro  duobus  punclis  (:). 

ibid.  n.  32.  pro  antHhesis ^  quod  hic  liabent  codd.,  substituendum  an/iptosis,  ut  pag.  412,   n.  34;   cfr.   ilu 

nota  6 ;  sccnndum  quod  liic  rcforraanda  est  nola  3. 
»      301  col.  2.  infra  corrigendus  est  n.  82.  in  83.  et  slniilitcr  diio  seqq. 
»      325  col.  I.  n.  39.  pro  lociis  ifte  corrige  cum  cod.  E  lacus  ille. 

»      336  nota  -1.  addendum:  Pro  midti  saevierimi  cod.  E  valdc  probabiliter  mMi  scirerunf, 
»      iOO  co!.  I.  !in.  9.  supra  opits  sumni  corrige  opas  sumi. 
»      434  col.  '1.  n.  48.  Ifaer  est,  qua  (Uscernit  corrige  Haec  est,  quae  (tisrerniL 


IMPRIMATUR 


Datum  Florentiae  die  22  Novembris  1892. 


t  Fr.  AUGUSTINUS  Cardinalis  BAUSA  Archiepiscopus.